Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho nAM COCONGONGO hello dara pe
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo bhAga paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcArya praNIta samayasAra paramarSi bhagavatu amRtacaMdrAcArya viracita AtmakhyAti' TIkAthI vyAkhyAta AtmakhyAti' upara DaoN. bhagavAnadAsa kRta amRta jyoti' mahAbhASya amRta jyoti' mahAbhASya karI DaoN. bhagavAnadAsa manaHsukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. gAthA kAvyAnuvAda (sAya) : "AtmakhyAti no akSarazaH anuvAda : gAthA ane "AtmakhyAti TIkAnA bhAvodghATana rUpa "AtmabhAvanA: samayasAra kalaza para samazlokI, uparAMta "amRta pada' (svaracita) : amRta jyoti' mahAbhASya (saLaMga vistRta vivecana) : samagra samasta kRti DaoN. bhagavAnadAsa kRta : prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti : mudraka : : prakAzaka : zrI manubhAI bha. modI pramukha, zrImad rAjacaMdra Azrama sTe. : agAsa, po.borIA - 388 130 dundubhI prinTarsa - 54, meghadUta phUleTa, Azrama roDa, amadAvAda-380 009 phona : 404186 4 - amRta jyoti mahAbhASya kartAnuM maMgalAcaraNa jaya Atmadeva ! jaya Atmaguru !--- jaya Atmadharma jaya Atmaguru !... jaya Atmadeva ! 1 kuMdakuMda te divyAtmAe, samayasAra zuddhAtma, jJAna bhANa pragaTAvI jagamAM, pragaTa karyo sahajAtma... jaya. 2 divyAtmA te amRtacaMdra, jhIlyo divya prakAza, "AtmakhyAti' jyonjhA vistArI, soLe kaLA prabhAsa... jaya. 3 sthaLe sthaLe tyAM amRta saMskRta, sthApyA Lazo' divya, bhavya jIvone amRta pIvA, AtmA pragaTavA divya... jaya. 4 divyAtmA te amRtacaMdrano, bhAsa jhIlI cit pAtra, dAsa bhagavAna amRta jyotithI, vivecato sat zAstra.. jaya. 5 (bhagavAnadAsa) pustaka prAptisthAnaH zrI paramata prabhAvaka maMDala hAthI bilDiMga, "e" bloka, dUsarA majalA, rUma naM. 18 bhAMgavADI, 448, kAlabAdevI roDa, bombe-400 002 zrImad rAjacandra Azrama sTezana : agAsa posTa : borIyA vAyA : ANaMda pina : 388 130 gujarAta
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ thitttttttttttttttarashatantra liniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiia * *** * Initianitariannattainintinuintarin E zrImad rAjacaMdra varSa 33 muM vi. saM. 1956 waminarrantinatinantitanantinatitaniuminstitutionariwalantinatitanium
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama kRpALudeva zrImad rAjacaMdranA caraNa kamaLamAM samarpaNa je dharmamUrti saMta jJAnAvatAre re, pAvana avina A karI avatAre re; bhArata jyotirdhara je A kALe re, virala vibhUti vizvane ujjaLe re... je dharmamUrtti. 1 je puNyazloka divya jyoti rAjacaMdre re, jJAnacaMdrikA vistArI AtmacaMdre re; sAkSAt je prayogasiddha samayasAre re, Atmasiddhi mahAprAmRta Atma tAre re... je dharmamUrti. 2 mahAvIrano mahAmArga jeNe udghoSyo re, nigraMtha paMtha bhava aMta upAya udbodhyo re; mULa mArganuM divya gAna jeNe gAyuM re, divya dhvaninuM amRta pAna pAyuM re.. je dharmamUrti, 3 je rAjacaMdra vacanAmRta jaga sAro re, anubhavasiddha samaya sAro re; sAgara zuM gaMbhIra aho ! ati udAro re, pAme koNa aho ! teno pAro re... dharmamUrti. 4 te rAjacaMdranA padAjamAM prollAse re, AtmakhyAti' upare sarjyuM A dAse; 'amRta jyoti' mahAbhASya ullAse re, graMtha samaryo A bhagavAnadAse re... je dharmamUrti. 5 phAgaNa pUrNimA, saM. 2050 27-3-'94 5, ke.ema. munzI mArga 3 bhagavAnadAsa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIvato jAgato prayogasiddha samayasAra AvuM adbhuta, AvuM anupama, AvuM alaukika jenuM zuddha caitanya dhyAna hatuM, te zuddha caitanyamUrti sahajatmasvarUpa svAmI zrImadda sAkSAta pratyakSa pragaTa zuddha AtmA thayA che - prayogasiddha samayasAra thayA che. sAkSAta pratyakSa pragaTa anubhavasiddha - jIvato jAgato prayogasiddha-samayasAra jevo hoya te zrImad rAjacaMdranuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta adhyAtma caritra - "adhyAtma rAjacaMdra' ApaNI dRSTi sanmukha hAjara che. zrImadbhA zuddha AtmacAritramaya caritrAmRta pratye ane zuddha AtmAnubhUtinA sahaja udgArarUpa vacanAmRta pratye dRSTipAta karatAM sahaja supratIta thAya che, ke zrImad zuddha AtmAne - sAkSAtu samayasAra pAmelA zuddha AtmA anubhava hastagata karyo evA parama vItarAga sata puruSa thaI gayA che. zAstrano viSaya parokSa che ane anubhavano viSaya pratyakSa AtmapratyakSa "zAstratiSThAMta navara:' - zAstrathI para evA anubhavanI bhUmikA zAstranI bhUmikA karatAM ghaNI ghaNI AgaLa che. Avo samayasAra - zuddha AtmA prayogasiddha karI anubhavapratyakSa karyo che, e ja zrImadanuM parama satu paDyuM - parama mahatuM paDyuM che. " vartamAnamAM Avo prayogasiddha sAkSAta samayasArabhUta divya puruSa thaI gayo che. tevI tathArUpa zuddha AtmadazA saMpanna - sAkSAt samayasAra saMpanna zrImadbhA divya AtmAnI amRta khyAti pokAratA emanA AtmAnA amRtAnubhUtimaya vacanAmRto bulaMda avAjathI A vastu jagatane jAhera kare che. (Proclaims) kharekhara ! "Atama bhAvanA bhAvatAM jIva lahe kevala jJAna re e AtmabhAvanA ahoniza bhAvabArA parama bhAvitAtmA vItarAga zrImade AtmAnI - samayasAranI jevI ne jeTalI AtyaMtika bhAvanA karI che tevI ne teTalI prAye bhAgye ja koIe karI haze. kevala eka zaddha AtmAnI - samayasAranI anubhUti jene niraMtara vartatI hatI, evA zrImadbhI samayasAra dazAnuM sUcana pUrve kevala zuddhAtmAnubhava dazA prakaraNamAM Adi sthaLe sthaLe karyuM ja hatuM. jemake - kRtakRtya adabhUta zAnadazA jene pragaTI hatI evA "sahaja svarUpI" (aM-377) sahAtmasvarUpI zrImanI "AtmAkAra sthiti hatI (aM-398), te temanA paramArthasakhA saubhAgya paranA patromAM AvatA anubhava pramANa vacanAmRta parathI saheje pratIta thAya che. "atre AtmAkAratA varte che. cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che. "AtmApaNe kevaLa ujAgara avasthA varte che. arthAta AtmAnA potAnA svarUpane viSe kevaLa jagata hoya tyAre tene kevaLajJAna varte che. ema kahevuM yogya che, evo zrI tIrthaMkarano Azaya che.' aM.431 A samayasAranI- zuddha AtmAnI amRtAnubhUtinA sahaja udgAra "sahaja samAdhi parvata" prApta (aM. 609) dazAe pahoMcI gayelA zramI sAkSAt samayasAra dazA DiDima nAdathI udghoSe che. zrImanI A samayasAra dazA kevI che? atra tapAsIe "samajyA te zamAI rahyA, samajyA te samAI gayA' - e vAkyanuM vivecana karatA parama paramArtha prakAzatA saubhAgya paranA amRta patra (aM. 651) zrImade A anubhavasiddha paramArtha prakAzyo che ane Ama svarUpa samajIne svarUpamAM zamAvA rUpa zAzvata amRta mArga pAmI je sAkSAta anubhavasiddha zuddha AtmA thayA hatA, evA zrImadda "deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta' pAmyA hatA. eTale ja jJAnAvatAra zrImanI A "deha chatAM dehAtIta' dazA dekhI AzcaryathI diMga thaI jaI sarvakALanA sarva mumukSuo A bhAvapUrNa namaskAra zrImadja lAgu pADatAM, bhaktithI ekI avAje pokArI UThe che - "je dehadhArI sarva ajJAna ane sarva kaSAya rahita thayA che, te dehadhArI mahAtmAne trikALa parama bhaktithI namaskAra ho !! te mahAtmA varte che te dehane, bhUmine,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharane, mArgane, AsanAdi sarva namaskAra ho ! namaskAra ho !' (aM. 674). evI sAkSAt samayasAra anubhava jAgrata dazA-sthitidazA jene pragaTI hatI, evA sAkSAt mada AtmAnubhavasiddhapaNe A amRta patramAM (e. 779). saubhAgyane AtmajAgRti arthe jaNAvyuM che tema - "sarva anya bhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te mukta che. bIjAM sarva dravyathI asaMgapaNuM che, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te mukta che. aTaLa anubhava svarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa judo bhAsavo tyAMthI mukta dazA varte che, te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. zuddha sahaja AtmasvarUpa. (aM. 779), AvA zuddha sahaja AtmasvarUpanA svAmI sAkSAt samayasArabhUta jIvanmukta hatA zrImad ! ** nigraMthanA paMthane anusaratAM pratyeka pratyeke padArthano atyaMta viveka karI je parama bhAva nigraMtha AtmAne tenAthI vyAvRtta karI sAkSAt samayasAra - zuddhaAtmA pragaTa karyo hato, "jAgrata sattA, jJAyaka sattA AtmasvarUpa" (hA.noM. 3-21) siddha karyuM hatuM, evA Atmasiddha sAkSAt samayasAra - prayogasiddha samayasAra hatA zrImad ! ane Ama nigraMthanA paMthane anusaratAM jene sAkSAt samayasAra dazA pragaTI che, evA svarUpastha thayelA parama bhAvanigraMtha zrImad AtmAnubhava siddhapaNe A svarUpastha thavAno paramanigraMtha mArga udghoSe che. "evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI AtmavRtti thAya che, kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evA, nigraMthano paMtha bhavaaMtano upAya che." ** ane paramAnaMdamaya Atmanimagna sAkSAtu samayasAra dazA jene pragaTI che, evA svarUpastha zrImad AvA parama AtmAnaMdanA ullAsamAM ne ullAsamAM A zuddha AtmAno-samayasArano mahAmahimatizaya udghoSatA A parama amRta patramAM (e. 833) A TaMkotkIrNa amRta vacano prakAze che - "sarvathI sarva prakAre huM bhinna chuM, eka kevaLa zuddha caitanyarUpa paramotkRSTa, aciMtya sukhasvarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhavarUpa huM chuM, tyAM vikSepa zo ? vikalpa zo ? bhaya zo ? kheda zo ? bIjI avasthA zI ? huM mAtra nirvikalpa zuddha, zuddha, prakRSTa zuddha parama zAMta caitanya chuM. huM mAtra nirvikalpa chuM, he nija svarUpamaya upayoga karuM chuM. tanmaya thAuM chuM. zAMtiH zAMtiH zAMti." -zrImad rAjacaMdra aM. 833 ane AvA sAkSAt samayasArabhUta - evaMbhUta dazA pAmelA svarUpastha jevA adbhuta zAnIzvara vinA A caturdaza sUtramAM sUcavyuM che, tema evaMbhUta deSTithI evaMbhUta sthitinI AtmAmAM AvI adbhuta satanaya ghaTanA koNa karI zake? " Ama sAta nayanI AtmAmAM adbhuta ghaTanAmAM A mahAnuM paramArtha gaMbhIra caturdaza sUtramAM - sarvatra tevA prakAranI tathArUpa dazAvALI evaMbhUta deSTinI ane evaMbhUta sthitinI zrImadanI AtmabhAvanA vyApaka che. * zrImade atra sarvatra evabhUta sthitinI - tathArUpa sahAtmasvarUpa sthitinI ja AtyaMtika AtmabhAvanA karI che. Ama jenA jIvanamAM ane kavanamAM eka AtmA AtmA ne AtmA ja e divya dhvani gUMjyA karato hato, evA sahAtmasvarUpasvAmI zuddhacaitanyamUrti zrImad AvA zuddha AtmA prayogasiddha samayasAra hatA ! namaskAra ho ! namaskAra ho AvA jIvatA jAgratA A prayogasiddha samayasArane ! nama: samayasara ! " *
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sudhAsinthanA sudhAbadu mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAdi taM ceya / tathaiva vidara LiyaM mA vidarasu gagOsu || - zrI kuMdakuMdAcAryajI ahamikko khalu suddho daMsaNaNANamaIo sadArUvI / vi sthi majja vivivi paramANumai | - zrI kuMdakuMdAcAryajI sarvataH svarasanirbharabhAvaM cetaye svayaM svamihaikaM / / nAsti nati mama zcana moTTaH zuriyanamonithami || - zrI amRtacaMdrAcAryajI ya eva muktvA nayapakSapAtaM, svarUpaguptA nivasanti nityaM / vichatvanAdyutarazAntavattAsta gva sAkSAmRta pivati || - zrI amRtacaMdrAcAryajI abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / yatra tatpara tattva zeSa: punarUpattavaH || - zrI haribhadrAcAryajI (yo.da. samuccaya) parabrahmapariNAmanidAnaM, sphuTakevalavijJAnaM re / viraya vinayavivatijJAnaM, zAMtasudhArasapAna re | - zrI vinayavijayajI kRta zAMtasudhArasa aho satyaruSanAM vacanAmRta, mudrA ane sasamAgama ! suSupta cetanane jAgrata karanAra, paDatI vRttinI sthira rAkhanAra, darzanamAtrathI paNa nirdoSa, apUrva svabhAvane preraka, svarUpa pratIti, apramatta saMyama ane pUrNa vItarAga nirvikalpa svabhAvanA kAraNabhUta, chelle ayogI svabhAva pragaTa karI, anaMta avyAbAdha svarUpamAM sthiti karAvanAra ! trikALa jayavaMta varto ! OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH. - zrImada rAjacaMdra aho ! sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga ! aho te sarvotkRSTa zAMtarasa pradhAna mArganA mULa sarva deva, aho ! te sarvotkRSTa zAMtarasa supratIti karAvyo evA paramakRpALu sadguru deva - A vizvamAM sarvakALa tame jayavaMta varto, jayavaMta varto. - zrImad rAjacaMdra samasta visva ghaNuM karIne parakathA ane paravRttimAM vahyuM jAya che, temAM rahI sthiratA mAMthI prApta thAya evAM amUlya manuSyapaNAno eka samaya paravRttimAM javA yogya devA yogya nathI. - zrImad rAjacaMdra T zuddhAtmAnubhava sadA, te svasamaya vilAsa re, paravaDI chAMhaDI jeha paDe, te parasamaya nivAsa re. - zrI AnaMdaghanajI (arajina stavana) zuddha dravya guNa paryAye dhyAne, ziva diye prabhu saparANo re. - zrI yazovijayajI zuddhAzaya thira prabhu upayoge, je samare tuja nAmajI, avyAbAdha anaMte pAme, parama amRta sukha dhAmajI. - zrI devacandrajI (zItala jina stavana) zuddhatA vicAre dhyAve, zuddhatA meM keli kare, zuddhatA meM sthira hai, amRta dhArA barasai. - zrI banArasIdAsajI sahaja guNa Agaro, svAmI sukha sAgaro, jJAna vayarAgaro prabhu savAyo, zuddhatA ekatA tINatA bhAvathI, moha ripu jaya paDaha vAyo. - zrI devacandrajI (pArzvajina stavana) jaya sahaja svarUpI zuddha caitanya mUrti, zrImad bhagavat arhad caitya te zAMta mUrti, karatuM citasamAdhi arpatuM AtmazAMti, haratuM bhava upAdhi kApatuM moha bhrAMti. - bhagavAnadAsa (svaracitaH lalita vistarA TIkA maMgalAcaraNa)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahamikko khalu suddho, Nimmamao NANadaMsaNasamaggo / tafdha oi tadhito sarve UN varSa ni | - zrI kuMdakuMdAcAryajI suddhassa ya sAmaNNaM bhaNiyaM suddhassa daMsaNaM NANaM / / suddhasa zivvA so ciya siddho no tasa || - zrI kuMdakuMdAcAryajI (pravacanasAra, 274) citpiDacaMDimavilAsivikAsahAsaH zuddhaprakAzabharanirbharasuprabhAtaH / kAnaMvasthitaphAsvanitaivarUpastacai voyamutyavatarvirA || - zrI amRtacaMdrAcAryajI tajjayati paraMjyotiH samaM samastairanantaparyAyaH / sarvatatana rUva sattA pratinitArthanAtivA yatra || - zrI amRtacaMdrAcAryajI (puruSArtha siddhi upAya) aho ! anantavIryo'yamAtmA vizvaprakAzakaH / / trinovacaM vAyatve dhyAnazavitajhamAvataH | - zrI zubhacaMdrAcAryajI (jJAnArNava) AtmapravRttAvatijAgarUkaH parapravRttau badhirAndhamUkaH / savilAnano yo noottara sAmuti yoga || - zrI yazovijayajI (adhyAtmopaniSada) i zrImad vItarAga bhagavaMtoe nizcitArtha karelo evo aciMtya ciMtAmaNi svarUpa, parama hitakArI, parama adbhuta, sarva duHkhano nisaMzaya zAzvata dharma jayavaMta vartA, trikALa jayavaMta varno. - zrImad rAjacaMdra, aM. 843. je satparuSoe janma, jarA, maraNano nAza karavAvALo, svasvarUpamAM sahaja avasthAna thavAno upadeza kahyo che, te puruSone atyaMta bhaktithI namaskAra che. tenI niSkAraNa kaNAne nitya pratye evA sarva satyaruSo, tenAM caraNAraviMda sadAya hRdayane viSe sthApana raho ! - zrImad rAjacaMdra, aM. 493 (SaTu padano amRta patra). dehanI jeTalI ciMtA rAkhe che teTalI nahIM paNa ethI anaMtagaNI ciMtA AtmAnI rAkha. kAraNa anaMta bhava eka bhavamAM TALavA che. - zrImad rAjacaMdra, aM. 84 anaMtavAra dehane arthe AtmA gALyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe AtmavicAra janma pAmavA yogya pANI, sarva dehAthanI kalpanA choDI daI, eka mAtra AtmArthamAM ja teno upayoga karavo, evo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe. - zrImad rAjacaMdra, aM. 719 kevala aMtarmukha thavAno satparuSono mArga sarva duHkha kSayano upAya che. - zrImad rAjacaMdra-I. 816 mokSa kahyo nija zuddhatA, te pAme te paMtha. (zrIAtmasiddhi) parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa, jagata ullaMghI ho jAya. pravacana aMjana jo sadguru kare, dekhe parama nidhAna; hRdaya nayaNa nihALe jaMgadhaNI, mahimA meru samAna. - zrI AnaMdaghanajI (dharmanAtha jina stavana) sAhebAM he kaMtha jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpato he lAla, A. muja manamaMdira mAMhI, Ave jo aribala jIpato he lAla.- zrI yazovijayajI (kuMtha jina stavana) jAgyo samyagu zAna sudhArasa dhAma jo, choDi durjaya nIMda pramAdanI re lo, je ati durUra jaladhi samo saMsAra jo, te gopada sama kIdho prabhu avalaMbane re lo. jina AlaMbanI nirAlaMbatA pAme jo, teNe hama ramazuM nijaguNa zuddha naMdanavane re lo. - zrI devacaMdrajI darzana zAna cAritra triveNI, saMgama tIratha zivapatha zreNI, e jasa tIrthe nitya nimajI, pAvana jana sau pApa kiM vivarja... jaya jinadevA ! jaya jinadevA ! jaya jinadevA ! deva kare che sahu tama sevA, sura nara Indro stavana kare che, yogivarendro dhyAna dhare che... jaya jinadevA... bhagavAnadAsa (svaracitaH prajJAvabodha mokSamALA, pATha-2)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM nivedana che jina vItarAga ! tamane atyaMta bhaktithI namaskAra karuM chuM. tame A pAmara pratye anaMta anaMta upakAra karyo che. "he kuMdakuMdAcaMdra AcAryo tamArA vacano varUpAnusaMdhAnane viSe A pAmarane parama upakArabhUta thayA che te mATe huM tamane atizaya bhaktithI namaskAra karuM chuM." - hAthanoMdha-2 (20) kuMdakuMdAcArya ane AnaMdaghanajIne siddhAMta saMbaMdhI jJAna tIvra hatuM. kuMdakuMdAcAryajI to AtmasthitimAM bahusthita hatA." paramarSi kuMdakuMdAcArya praNIta, paramarSi amRtacaMdrAcArya viracita "AtmakhyAti vyAkhyAta ane DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASya saMyukta A paramaznatanI prabhAvanA karanArA A samayasAra graMthanuM prakAzana karatAM zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsane ati AnaMda thAya che. temanA be graMtha "adhyAtma rAjacaMdra" tathA "Atmasiddhi" upara rAjajyoti mahAbhASya, AzramathI prakAzita thayela ane TUMka samayamAM te aprApya thayA. A banne graMthonI navI AvRttionuM prakAzana thaze eja emanA prakAzananI upayogitA sUcave che. DaoN. bhagavAnadAsabhAIe atula parizramathI ekANuM varSanI vaye ekalA hAthe A samayasAra graMthanuM vivecana karela che je jijJAsane mULa graMtha vicAravAmAM, samajavAmAM saraLatA raheze. teoe A graMthanuM khUba ja jhINavaTa ane cIvaTathI koI mudraNadoSarahita suMdara graMtha banAvavAmAM A uMmare zrama lIdho che ane paramaznatanI paramabhakti - paramArtha premathI niSkAma paramArtha sevA karI che te mATe emane punaH punaH dhanyavAda ane A saMsthAnuM A prakAzana saphaLa raheze. parama kRpALudeve je sanzAstrono abhyAsa sUcavyo che emAM pU. kuMdakuMdAcArya racita samayasAra, aSTaprabhuta, paMcAstikAya vi. graMthano samAveza thAya che ane A Azrama taraphathI e pustakonuM prakAzana thayuM che. parama kRpALudeve vacanAmRta 378mAM kahela nIcenA vAkyo tarapha sarva vAcakonuM lakSa kheMcavuM yogya lAge che. - "nizcaya"ne viSe akartA, "vyavahAra"ne viSe kartA, ItyAdi je vyAkhyAna samayasArane viSe che te vicAravAne yogya che, tathApi nivRta thayA che jenA bodhasaMbaMdhI doSa evA je jJAnI te pratyethI e prakAra samajavA yogya che." koIpaNa naya na dubhAya evI parama vItarAganI vANI ane parama kRpALadevano upadeza lakSamAM rAkhI A graMthanuM vAMcana sarvane hitakArI nIvaDaze e zraddhA sAthe A graMthanuM prakAzana thayuM che. "sapuruSonuM yogabaLa jagatanuM kalyANa karo." saMvata 2050 manubhAI bha. modI zrAvaNa pramukha ogasTa, 1994 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa "samayasAra"nA chapAI dAna ApanArI yAdI juo panA : 864 rUA : 2,00,000 = 20 DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA je tIrthaMkara deve svarUpastha AtmApaNe thaI vaktavyapaNo je prakAre te AtmA kahI zakAya te pramANe atyaMta yathAsthita kahyo che, te tIrthaMkarane bIjI sarva prakAranI apekSAno tyAga karI namaskAra karIe chIe. "huM koI gacchamAM nathI; paNa AtmAmAM chuM; e bhulazo nahIM; zrImad rAjacaMdra patrAMka 37' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-436 kuMdakuMda te divyAtmAe, samayasAra zuddhAtma, zAna bhANa pragaTAvI jagamAM, pragaTa karyo sahajAtma... jaya. divyAtmA te amRtacaMdra, jhIlyo divya prakAza, AtmakhyAti' jyonnA vistArI, soLe kaLA prabhAsa... jaya. sthaLe sthaLe tyAM amRta saMbhUta, sthApyA "kaLazo' divya, bhavya jIvone amRta pIvA, Atma pragaTavA divya... jaya. divyAtmA te amRtacaMdrano, bhAsa jhIlI citmAtra, dAsa bhagavAna "amRta jyoti'thI, vivecato satu zAstra... jaya. (svaracita) bhagavat kuMdakuMdAcArya ane bhagavat amRtacaMdrAcArya e jagadguru vizvanI virala vibhUti thaI gayA, adhyAtma kSetre mokSamArganI jagatu pAvanI paramazruta gaMgA vahAvanArA A jagadguru bhArata avani pAvana karI gayA, jinadarzanano parama udyota karanArA mahAprabhAvaka parama puruSo thaI gayA. parama zramaNa bhagavAna mahAvIranA lokottara parama adhyAtma mokSamArgane udyotita karanArA paramarSi kuMdakuMdAcArya lagabhaga be hajAra varSa pUrve thayA, te pachI paramarSi amRtacaMdrAcArya lagabhaga eka hajAra varSe thayAM, bhagavAna mahAvIranA AdhyAtmika alaukika divya mArgano divya prakAza jhIlI paramarSi kaMdakuMdAcAryajIe A vizvamAM jJAna-bhAnuno divya prakAza relAvyo, te citu pAtramAM jhIlI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe vizvamAM jJAnacaMdrikA vistArI ane te A paramarSi yugmano divya jJAnaprakAza yathAzakti jhIlI A bhagavAnanA dAse (bhagavAna-dAse) svakRta "amRta jyoti' mahAbhASyamAM paramazruta bhaktithI vistAryo. A paramarSi yugma AdhyAtmika zailIthI mokSamArganuM apUrva nirUpaNa atre samayasAra ane "AtmakhyAti'mAM prakAryuM che. jina darzananI zailI aMge zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che: zI enI zailI ! jyAM AtmAne vikAramaya thavAno anaMtAMza paNa rahyo nathI. zuddha, sphaTika, phINa ane caMdrathI ujvaLa zakla dhyAnanI zreNithI pravAsarUpe nIkaLelAM te nirjhanthanAM pavitra vacanonI mane-tamane trikALa zraddhA raho ! e ja paramAtmAnAM yogabaLa AgaLa prayAcanA !" - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-para paramarSi kuMdakuMdAcArya praNIta samayasAra - pravacanasArAdi yugapravartaka mahAgraMthone yugapravartaka mahATIkAothI vibhUSita karavAno mahAyaza prathama TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcAryane phALe jAya che, temanI parama samartha TIkAothI kuMdakuMdAcAryajInuM alaukika apUrva kevuM anaMtaguNaviziSTa gaurava bahumAna karyuM che, te vizvavizrata che. kuMdakuMdAcAryanA mahAgraMthomAM pravahatI adhyAtmarasa amRta saritA avani para avatAravAnuM mAna amRtacaMdrAcAryane ghaTe che. kharekhara ! amRtacaMdrAcArya jANe kuMdakuMdAcAryajInA hRdaya aMta:talamAM praviSTa hoyanI ! kuMdakuMdAcAryanA AdhyAtmika vArasadAra hoyanI ! mahAnuM amRtacaMdrAcArye
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti emanI yugapravartaka asAdhAraNa alaukika mahATIkAothI mahAna kuMdakuMdAcAryano mahimAtizaya jagatamAM vistAryo, eTaluM ja sva divya AtmAno mahimAtizaya vistAryo che. zrI kuMdakuMdAcArya praNIta paMcAstikAya-pravacanasAra-samayasAra e paramAgama prasthAnatrayI' tarIke suprasiddha che, A traNe zAstra para amRtacaMdrAcAryajInI alaukika mahATIkA vizvavikhyAta che. atra to samayasAra aMge vaktavya prastuta che, te have A prastAvanAmAM saMkSepamAM karazuM. A paramAgama samayasAra pratye amRtacaMdrajIno kevo parama paramArtha prema pravAha ullasyo che, tenuM ApaNane "AtmakhyAti' mahATIkAmAM darzana thAya che. atre eka sUtranibaddha paramArthagaMbhIra paramArthaghana saLaMga eka ja vAkyamAM te te gAthAno saMpUrNa samagra bhAva vyakta karI devo, te amRtacaMdrajInuM apUrva AtmaparAkrama dAkhave che. kharekhara ! AvI eka sUtranibaddha sUtrAtmaka mahATIkA akhila bhAratamAM ajoDa ane advitIya che. atra pade pade jyAM AtmAnI khyAti (prasiddhi-prakRSTa siddhi) karI che evI A "AtmakhyAti' TIkA kharekhara ! AtmakhyAti ja che. AvI yathArthanAmAM "AtmakhyAti' nAmathI parama prakhyAti pAmelI, parama paramArtha gaMbhIra advitIya ananya sUtramaya TIkA A parama tattvadrA amRtacaMdrajIe soLe kaLAthI pUrNa ananya addabhuta tattvakaLAthI gUMthI che ane temAM paNa, A parama adhyAtmarasapariNata parama bhAvitAtmA mahAtmAe parama AtmabhAvanA parama ullAsathI, zuddha caitanya-amRtarasanI amRta saritA vahAvatI apUrva kaLazakAvya racanA karI, A "AtmakhyAtinI, AtmakhyAtimAM anaMtaguNaviziSTa abhivRddhi karI che - evuM A parama AtmAnubhavI divya draSTA kavi-gnaSThAnI amRtAnubhava prasAdI rUpa A kaLazakAvya sarjana che. paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI yugapravartaka (Epoch-making) kRtio pratye paramarSi amRtacaMdrAcAryajIno kevo ananya paramArtha prema che, te to te te graMthonI temanI yugapravartaka (Epoch-making) parama pratibhAsaMpanna anupama advitIya parama amRta TIkAothI temaNe je mahAnuM kuMdakuMdAcAryajInuM ane temanA mahAnuM graMthonuM anaMtaguNa viziSTa gaurava vadhAryuM che - karyuM che, te parathI jagatu vizrata che ane temAM paNa A graMtharAja pratyeno emano parama premasiMdhu eTalo badho ullAsayamAna thaIne chalakAyo che, ke te A parama AtmAnubhavI (mahAkavi-brahmA parabrahma svarUpa) paramArtha mahAkavIzvaranA hRdaya-hRdramAMthI anubhavolgAra rUpa sahaja svayaMbhU srota rUpe nIkaLelI apUrva kaLaza kAvyanI amRta saritA parathI sahRdaya saMvedaka saMtajane gIrvANa vAdhayamAM yugapravartinI "AtmakhyAtino gadya bhAga mAtra racIne e ArSadraSTA paramarSino AtmA saMtoSa na pAmatAM, emaNe hRdayamAM na mAtA parama AtmabhAvanA amRtAnubhava ullAsathI A anupama "suvarNamaya "kaLaza" kAvyonuM hRdayaMgama sarjana karyuM che, ke je A parama nispRha mahAmuninI kIrtinA anupama "suvarNa kaLaza" samAna sadA jhaLahaLI rahela che ! ane jeno divya prakAza deza-kALa-jAtinA baMdhanathI anavacchinnapaNe dUra dUrathI AkarSIne saMtajanone divya anubhavAmRta rasAsvAdamAM nimajjana karAvI rahela che ! koI maMdira hoya tenI pUrNAhuti thatAM zikhara para koI suvarNa kaLaza caDhAve, tema A samayasAra zAstra rUpa parama tattvajJAnanuM uMcAmAM ucuM zikhara che - meru zikhara che ne tenA para ananya tattvamaMthananA navanIta rU5 AtmAnubhUtimaya parama amRtarasathI bharelA A amRta suvarNa kaLaza kAvyo caDhAvI amRtacaMdrajI yathArthanAmAM "amRta caMdra' thayA che !
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prastAvanA A AgaLa laMbAvatAM pahelAM A samayasAra zAstranA ArA abhyAsano ItihAsa saMkSepamAM raju karazuM : A samayasAra graMtha saM. 1975 mAM (I. 1919) zrImadrAjacaMdra zAstramALAmAM prakAzita thayo ane tadanusAra pU. gaNezaprasAdavarNIjI dvArA 'ahiMsA maMdira' prakAzanamAM (dilhI) 1958mAM prakAzita thayo. zrImadrAjacaMdra zAstramALAmAM prakAzita samayasAra zAstra I. 1942mAM mhArA hAthamAM Avyo ane tenA abhyAsamAM sarvAtmAthI maMDI paDyo. A alaukika zAstra ane alaukika 'AtmakhyAti'no mahAprabhAva jagamAM vistaravo joIe evo svayaMbhU saMkalpa mhArA hRdayamAM thayo ane A bhAvanAne sakriya mUrta svarUpa ApavA yathAvakAza kvacit maMda kvacit tIvra vege-saMvege A vistRta vivecanAtmaka mahAbhASyAdi lekhana (paNa) kArya karato rahyo. A abhyAsa daramyAna mhArA AtmAmAM sahaja saMvedAyuM ke te te zAstra jANe paricita hoyanI ! kAraNake sUtrAtmaka 'AtmakhyAti' koInI paNa sahAya vinA mane zIghra sahaja samajAI gaI ane adbhuta AtmakhyAti' TIkAnI adbhuta saMkalanA paNa samajAI gaI, jethI mane potAne Azcarya lAgyuM. A mahAn AcAryonI alaukika kRti pratye avyakta naisargika pUrva saMskAra jAgrata hoya ane jANe AtmIya hoya ema te pratye ora apUrva bhAva sphurita thayo, A anubhavasiddha hakIkata che. samayasAra gAthA paNa 'AtmakhyAti' vyAkhyA parathI ja spaSTa samajAya che. te te gAthAnuM hArda samajavA AtmakhyAti' parama upakArI - parama upayogI che, AtmakhyAti' vinA samayasArano bhAva 52mArtha Azaya samajAvo duSkara che. kharekhara ! 'AtmakhyAti' vinA samayasAra zAstramAM praveza karavo durgamya che, te sugamya karavA mATe A lekhake vistRta vivecanAtmaka 'amRta jyoti' mahAbhASya saMdabdha karyuM che. astu ! pUrve kahyuM tema 1942nA prAraMbhathI prastuta zAstrano mhAro abhyAsa prAraMbha thayo ane lagabhaga be - aDhI varSamAM pUrNa thayo, paraMtu koI sthaLo vicAravAne bAkI rahyA hatA ane avakAza abhAve te pUrNa thaI zakyA nahi, temaja sAMgopAMga paripakva abhyAsa na thAya tyAM sudhI graMtha bhAra pADavo nahiM evo mhAro saMkalpa hato, te Adi kAraNe graMtha prakAzanamAM vilaMba thayo hato. 1967mAM graMtha saMpUrNa thayo. paNa aMgata saMjogovazAt anuSAMgika kAraNothI temaja patnInI dIrgha anArogya avasthA udayAdi kAraNothI graMtha prakAzana kArya khoLaMbe paDatuM gayuM. 'zreyAMsi bahuvighnAni' e uktie teno bhAva bhajavyo ! astu ! have A graMtha prakAzana thAya che ane sujJa vAMcakanA kara-kamaLamAM Ave che. zrImad rAjacaMdra jevA jJAnAvatAra parama jJAnI puruSe jenI paramazrutamAM gaNanA karI che, AvA parama zrutanI mahAprabhAvanA karanArA A graMthanuM prakAzana zreya zrImad rAjacaMdra Azrama - agAse prAma karyuM, te ati prazasta ane samucita che. te badala zrImad rAjacaMdra Azrama - agAsanA mahAnubhAva TrasTI maMDaLe je ulaTa umaMga ane utsAhathI prakAzana lAbha lIdho te mATe temane punaH punaH dhanyavAda ! presanA mAlika zrI jayeza zAhe je khaMta ane utsAhathI A mudraNa kArya suMdara rIte karyuM, te mATe temane abhinaMdana ! A mahAn AcAryonI ane temanA mahAn zAstro pratyenI naisargika prIti-bhaktithI prerita thaIne 'prItyAtmavIryamavicArya' A lekhana pravRttinI dhRSTatA karI che, A mahAn AcAryono ane temanA mahAn zAstranA samartha avalaMbane A lekhake yathAzakti-yathAbhakti-yathAvyakti A kArya karavAnuM sAhasa karyuM che, nahIM to 'prAMzuttamme te mohAdAriva vAmanaH' jevI A sAhasaceSTA paData ! A lekhakanA A namra prayatnamAM vigatamatsara guNadoSajJa sajjanone je kaMI saphaLatA bhAsyamAna thAya te kevaLa 52maguNanidhAna parama kRpAnidhi A banne atIdriya jJAnI puruSonA kRpAprasAdane AbhArI che jenA parama samartha vacanAmRtanI prabaLa bhittinA avalaMbana vinA A prayatna azakya hota. temaja vartamAnamAM tevA atIdriya jJAnI puruSa jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdranA vacanAmRta ane caritrAmRta - adhyAtma rAjacaMdra'ne AbhArI 11 -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, je vacanAmRtamAMthI kiMcit aMza - te te gAthA ane "AtmakhyAti'nA anusaMdhAnamAM A vivecananA mathALe ItyAdi yathAsthAne A lekhake TAMkyA che - avataraNa karyA che, ane je A parama jJAnIpuruSanI UrdhvagAminI alaukika adbhuta zAnadazAnI mumukSune supratIti karAve che. temaja haribhadrAcAryajI, hemacaMdrAcAryajI AnaMdaghanajI, cidAnaMdajI, pUjyapAdAcAryajI, pavanaMdi AcAryajI, devacaMdrajI, yazovijayajI, banArasIdAsajI Adi AdhyAtmika yogIpuruSonA vacanAmRta yathAsthAne A lekhake vistRta vivecanamAM- svakRta 'amRta jyoti mahAbhASyamAM TAMkyA che, je mATe RNa svIkAra karI AbhAra mAne che. A parama jJAnI puruSonA vacanAmRta saMbaMdhI lekhanamAM kSayopazamanI maMdatAthI jANye-ajANye kaMI paNa cUnAdhika, asamaMja, asamyaka, ayathArtha, asaMbaddha, ayathAsUtra lakhAI jAya athavA zuddha satu. AzayathI lakhavA chatAM chavsthatAthI kaMI paNa AzayAMtara vA Aza...viruddha samajAya to teno doSa A lekhakane zIre che, ane tenI te namrabhAve kSamAyAcanA kare che. atre je kAMI guNa hoya, te parama saphuruSa jJAnI puruSonA che ane doSa hoya A lekhakano che, ema gaNI haMsadeSTi guNagrAhI sajjano atra sapuruSanA guNagaNanuM grahaNa karajo !
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ CON graMtha yojanA ane graMtha saMkalanA have graMthayojanA - graMthasaMkalanA aMge saMkSepamAM nirdeza karazuM. temAM - gAthA ane "AtmakhyAtino anukramaH saptAMgI yojanA 1. gAthA prAkRta zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta. A AcAryajIe svayaM kahyuM che tema A samayamAmRta zrutakevala bhaNita' kahIza. mahAna TIkAkAra amRtacaMdrAcAryajI AnA A traNa artha prakAzyA che - (1) kevali - (2) zrata - (3) zrata-kevali bhaNita. Ama sarva prakAre ahaMtu-pravacananuM avayava hoI parama pramANatAne pAmela che. kAvyAnuvAda (sajhAya). gAthAno A akSarazaH sajhAya rU5 gujarAtI anuvAda atra DhALabaddha geya kAvyamAM avatAravAno A vinamra prayAsa A lekhaka-vivecake karyo che. te gAthAno artha zIdhra samajavA mATe kAvya rasikone svAdhyAyArthe upayogI thaI paDaze. gAthArtha - gAthAno akSarazaH gujarAtI artha. "AtmakhyAti'kAra AcAryajIe saMskRtamAM gAthA chAyA-pratibiMbarUpa artha prakAzyo che, te "AtmakhyAti'nA aMgabhUta che. 4. "AtmakhyAti saMskRta TIkA... atra "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe prathama saMskRtamAM gAthA chAyA-pratibiMba rU5 tAdezya artha prakAzyo che, te "AtmakhyAti'nA aMgabhUta ja che. Ama gAthAnA anusaMdhAnamAM samartha artha prakAzI, A AcAryajIe "AtmakhyAti'mAM gAthAno akSare akSara artha-bhAva-tattva camatkRtithI-paramArtha-arthagauravathI adbhuta sakala avikala saMkalanAbaddhapaNe vivaryo che. A "AtmakhyAti' sUtrakartA amRtacaMdrAcAryajIe atra "AtmakhyAtimAM te gAthAmAM sarvatra eka ja suzliSTa sugrathita sUtranibaddha saLaMga paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM vyAkhyA karavAnI ananya lAkSaNika adbhuta zailI prayukta karI che te AzcaryanuM AzcaryanuM che, samasta gIrvANa vAdvayamAM apratima che. sujJa vAcakanuM lakSa doravuM yogya che ke atra gAthAmAM ane "AtmakhyAti'mAM yathA daSTAMta tathA dASTratika - varNana lagabhaga 30-40 TakA Ave che, yathA tathA te tenI ora viziSTatA che, tethI te te sthaLe be kolamamAM kaMpojha karAvyuM che - dRSTAMta dASTratika, jethI sujJa vAMcakane durNata-dAtikano biMba-pratibiMba bhAva samajavA saralatA sugamatA thAya. A biMba-pratibiMba bhAvathI daSTAMta-dASTItika dvArA sAMgopAMga saMpUrNa arthaghaTanA darzAvavI te amRtacaMdrAcAryajInI zailInI adabhuta viziSTatA che ane te AlaMkArika bhASAmAM tAdRzya pratibhAvastu upamAno viziSTa prakAra che. "AtmakhyAti' TIkAno gujarAtI artha (akSarazaH anuvAda). atre "AtmakhyAti'mAM saMskRtamAM amRtacaMdrAcAryajIe, eka ja saLaMga paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM je prakAre adbhuta racanA karI che, te prakAre gujarAtImAM eka ja saLaMga paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyaracanA yathAvat rAkhI che, ke jethI bhAva-arthanI leza paNa kSati na thAya ane AcAryajInA mULa bhAvanI akhaMDita jALavaNI thAya. svakRta "amRta jyoti' mahAbhASya (vistRta vivecana). A lekhaka-vivecake karelI A vivecanAnuM amRta jyoti' mahAbhASya nAma rAkhavAmAM AvyuM che, te sAbhiprAya che. kAraNake A mukhyapaNe mULa gAthA ne te paranI mahAna AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajInI mahAnuM "AtmakhyAti TIkAnuM viziSTa abhyAsarUpa vistRta vivecana hoI, temAM amRtacaMdrajInI parama priyatama "Atmajyoti"no "amRtacaMdra jyotino mahimA 6. 13
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pade pade jhaLahaLe che, eTale A nAmAbhidhAna AtmArthI mumukSuone samucita ja jaNAze. AtmabhAvanA atre zrI amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti mahATIkAmAM samayasAra gAthAnI paramArthagaMbhIra adbhuta alaukika sUtrabaddha vyAkhyA viracI che. A graMthamAM sarvatra gAthAno ane AtmakhyAti'no pUrvApara saMbaMdha darzAvavA pUrvaka sAnvayArtha AtmabhAvanA lekhake karI che. mULa sUtrane bhAvatI, "AtmakhyAtine temanuM AtmabhAvanA A kare, dAsa bhagavAna A ema. gAthA ane "AtmakhyAti' TIkAne saMpUrNapaNe AvarI letI A nRtyAtmaka "AtmabhAvanAnI racanA A lekhaka-vivecake AtmabhAvanArUpa svayaM vicAraNArthe karI che. te gAthA ane AtmakhyAti nA anusaMdhAnamAM yathAvata arthabhAvanathI svayaM vicAraNArthe abhyAsArthe suza vAMcakane upayogI thaI paDaze. AtmakhyAti' aMtargata kaLazano anukrama : paMcAMgI yojanA 1. amRtacaMdrajI viracita kaLaza saMskRta zloka. 2. gujarAtI samazlokI anuvAda amRta pada' - atra "AtmakhyAti' aMtargata kaLazakAvyanI divya racanA mahAkavi amRtacaMdrajIe karI che. A saMskRta kaLazakAvya racanAno kaMIka rasAsvAda gujarAtI janatA mANI zake evA bhAvathI A lekhake samazlokI bhASAnuvAda uparAMta, A kaLazakAvyono artha vibhAvanarUpa spaSTArtha prakAzato yatu kiMcita yathArtha Azaya jhIlI, atra gUrjarImAM "amRta pada' racavAno upakrama karyo che ane A amRtacaMdrajInI mULa kaLaza kAvya racanA parathI utArela che, tenI puNya smRti arthe tene "amRta pada' evuM nAma ApyuM che te yathocita che. 4. zlokano gujarAtI artha 5. "amRta jyoti' mahAbhASya vistRta vivecana) pUrvavatuM. A prakAre graMtha yojanA ane graMtha saMkalanA rAkhI che. have A prastAvanAmAM namUnArUpa-pratIkarUpa 8 gAthA ane 10 kaLazanI vaktavya vastunuM digu darzana karazuM : (1) prAraMbhanA traNa kaLaza, (2) prAraMbhanI 5 gAthAo "AtmakhyAti' sameta, (3) mokSamArganI nirUpaNa 16 gAthA (4) mokSamArga nirUpaNa 412 gAthA, (5) kaLaza 240, 244, 245, (6) zAstra pUrNAhuti gAthA-415, (7) kaLaza 275, 276, 278 - A sarva para ane A graMthamAM sarvatra A lekhaka-vivecake svakRta "amRta jyoti' mahAbhASyamAM puSkaLa vivecana karyuM che. samayasAra ane "AtmakhyAti' TIkAnuM vastu diggadarzana che samayasAra zAstranI bhagavatI "AtmakhyAti TIkA prAraMbhatAM AcArya cUDAmaNi bhagavata amRtacaMdrAcAryajI prathama samayasAranI parama bhAvatuti rUpa A maMgala kalaza kAvya prakAze che - namaH samayasArAya, svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya, sarvabhAvAMtaracchide / / 'namaH samayasara' - namaskAra ho samayasArane e mahAmaMtrarUpa maMgala sUtrathI A "AtmakhyAti 14
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkAnuM maMgalAcaraNa karyuM che - "je svAnubhUtithI - AtmAnubhUtithI prakAzI rahyo che ane sarva anya bhAvono pariccheda (parijJAna-paribheda) kare che evo je citu svabhAvI - caitanya svabhAvI bhAva che, te samayasArane namaskAra ho !' pade pade jyAM AtmAnI khyAti (prasiddhi-prakaSTa siddhi) karI che evI A "AtmakhyAti' TIkA kharekhara ! AtmakhyAti ja che. AvI yathArthanAmAM "AtmakhyAti' nAmathI parama prakhyAti pAmelI, parama paramArthagaMbhIra, advitIya ananya sUtramaya TIkA A parama tattvadrA amRtacaMdrajIe soLe kaLAthI pUrNa ananya adUbhuta tattvakaLAthI gUMthI che ane temAM paNa, A parama adhyAtmarasa pariNata parama bhAvitAtmA mahAtmAe, parama AtmabhAvanA parama ullAsathI, zuddha caitanya-amRtarasanI amRtasaritA vahAvatI apUrva kaLaza kAvyaracanA karI, A "AtmakhyAti'nI AtmakhyAtimAM anaMtaguNaviziSTa abhivRddhi karI che. A parama AtmAnubhavI divya drA kavi-gnaSTAnI amRtAnubhava prasAdI rUpa A kaLazakAvya sarjanamAM A maMgalarUpa prathama kaLazakAvya che ane temAM A samayasAra zAstranuM sArabhUta tattva apUrva tattva camatkRtithI prakAzya che. A bhagavAnuM samayasAra kevA che? to ke - "svAnumUlya vAsa' - svAnubhUtithI prakAzatA evA che, potAnA AtmAnubhavathI ja prakAzI rahelA - svasaMvedanagamya evA che. aMtaramAM pragaTa jhaLahaLatI prakAzanI jhagajhage che - cakacake che - jhaLahaLa jyoti svarUpe "cakAse" che, AtmAnubhava pramANathI pratyakSa jvalaMtapaNe anubhavAya che. svAnubhavathI te kevA prakAze che ? to ke - "svimavAva - cit caitanya e ja jeno svabhAva che - svarUpamAM dhArI rAkhanAro dharma che evA. caitanya e ja AtmAno pragaTa svalakSaNa rUpa viziSTa svabhAva-dharma che, sva bhAva potAno (One's own) bhAva che ane svabhAva-svadharma hovAthI A caitanya kadI paNa AtmAno tyAga karatuM nathI, AtmA sadA caitanya lakSaNa saMpanna sAkSAta dekhAya che, pragaTa anubhavAya che. ane jeno Avo anubhava svarUpa potAno viziSTa cisvabhAva che, te potAnA "bhAva" - hovApaNA vinA kema hoI zake ? arthAt je A cit svabhAvI che te bhAva che - "pAvAya', sat che, vidyamAna chatI pragaTa astitva saMpanna - astitva rUpa svataMtra vastu che. jema ghaTapaTAdi bhAva-padArtha che, tema AtmA paNa eka svataMtra svarUpa astitva dharAvato bhAva-padArtha che, "mavatIti bhAva:' - traNe kALamAM hovApaNA rUpa - astirUpa sat vastu che - je sat cit AnaMda svarUpa (saccidAnaMda) vastu AtmAnubhUtimaya caitanya svabhAvathI sadA prakAzamAna jhaLahaLa jyoti svarUpa che. ane Avo A caitanya svabhAvathI sadA prakAzamAna cisvabhAvI bhAva sarva bhAvAttarano paNa pariccheda-parijJAna karanAra, jANanAra, sarvavedI jJAyaka bhAva che, athavA pariccheda eTale sarvathA jUduM - pRthapha bhinna karanAra sarvabhedI bhedaka bhAva che - "sarvamAvAntarapiccha - arthAt te AtmAnubhUtithI svayaM AtmAne prakAze che eTaluM ja nahi, paNa vizvanA sarva anya bhAvone AtmAnA divya caitanya prakAzathI prakAze che ane judA pADe che. eTale dIpaka jema sva-para prakAzaka che, sUrya prakAza jema sva-para prakAzaka che tema A divya Atma jyoti - samayasAra svapa2 prakAzaka che, eTaluM ja nahi paNa sva-para prabhedaka paNa che. Ama svAnubhavathI prakAzamAna ane sarva anya bhAvono paricchedaka - parijJAyaka evo cit svabhAvI bhAva te zuddha AtmA samayasAra che, tene namaskAra ho ! evA bhAvanA A zlokanA A badhA yathokta parama arthagaMbhIra sUcaka vizeSaNo prayojIne parama tattvadaSTA "AtmakhyAti'sraSTA paramaSie AtmA saMbaMdhI je anyAnya ekAMtika mithyA-brAMta kalpanAo jagatumAM pravarte che, tenuM garbhitapaNe suyuktithI nirAkaraNa karI, paramArtha satu satya Atma tattvanuM atre ajaba kuzaLatAthI susaMpratiSThApana karyuM che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AvI apUrva tattva camatkRtithI bharelA A maMgalarUpa prathama kaLaza kAvyathI A "AtmakhyAti" kartA paramarSie A "AtmakhyAti TIkAnuM parama adbhuta maMgalAcaraNa karyuM che. paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI yugapravartaka (Epoch-making) kRtio pratye paramarSi amRtacaMdrAcAryajIno kevo ananya paramArtha prema che, te to te te graMthonI temanI yugapravartaka (Epoch-making) parama pratibhAsaMpanna anupama advitIya parama amRta TIkAothI temaNe je mahAnuM kuMdakuMdAcAryajInuM ane temanA mahAna graMthonuM anaMtaguNaviziSTa gaurava vadhAryuM che - guNa gaurava bahumAna karyuM che, te parathI jagata vizrata che ane temAM paNa A graMtharAja pratyeno emano parama premasiMdhu eTalo badho ullAsayamAna thaIne chalakAyo che, ke te A parama AtmAnubhavI, divya dRSya, mahAkavi brahmA, paraMbahma svarUpa paramArtha mahAkavIzvaranA hadaya-hadramAMthI anubhavogArarUpa sahaja svayaMbhU srotarUpe nIkaLelI apUrva kaLaza kAvyanI zuddha AtmAnubhUti amRta saritA parathI sahRdaya saMvedaka saMtajanone tatpaNa supratIta thAya che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. have "AtmakhyAti' kartA AcAryajI sAkSAt sarasvatI mUrtirUpa anekAntamayI mUrtine maMgala AziSa arpatuM bIjuM maMgala kaLaza kAvya prakAze che - anaMtadharmaNastattvaM, pazyaMtI pratyagAtmanaH / anekAntamayI mUrti nityameva prakAzatAm // anaMta dharmanuM tattva, pekhatI pratyagAtmanuM; anekAntamayI mUrti, nityameva prakAzajo ! arthAtu anaMta dharma jemAM che evA pratyagAtmAnuM (pratya-aMtara AtmAnuM) tattva (pRthaphabhinna) pekhatI evI anekAntamayI mUrti nityameva prakAzajo ! atre paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe anekAntamaya mUrtinuM abhinaMdana karatuM A AzIrvacanAtmaka maMgalasUtrarUpa bIjuM kaLaza kAvya parama tattvabhaktimaya AtmabhAvollAsathI lalakAryuM che : anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! kevI che A anekAntamayI mUrti ? anaMta dharma jemAM rahyA che evA pratyagu AtmAnuM' - aMtargata AtmAnuM tattva dekhI rahI che, sAkSAt karI rahI che evI ane te AtmAnuM tattva te kevuM dekhI rahI che ? bIjA badhA bahirgata - AtmabAhyA bhAvothI - padArthothI juduM ja tarI AvatuM evuM "pratya'. - aMtargata-aMtaramAM raheluM, ata eva sarvathI "pRthapha" alaga - bhinna - sAva alAyaduM dekhI rahI che, pratyakSa anubhavagocara karI rahI che. AvI anaMtadharmA AtmAnA zuddha cetana rUpa aMtar, tattvane pRthaka bhinna dekhatI anekAntamUrti nityameva prakAzo ! anekAMta siddhAMtanA ananya parijJAtA, ananya puraskartA ane vyAkhyAtA tarIke vizvavizvata AcAryavarya amRtacaMdrajI vizvatattva vyavasthApaka anekAnta tattva pratye eTalA badhA mugdha thaI gayA che, ke teoe temanA puruSArtha siddhi upAya' Adi Itara graMthonI jema atre paNa maMgalAcaraNamAM ja tenI mukta kaMThe stuti karI che, A anekAnta tattvane ane tene prakAzanArI anekAnta jinavANIne atre mUrtimAnuM mUrti rUpe kalpIne tenI parama bhAvollAsathI prazaMsA karI che. jemAM aneka aMta-dharma che te anekAnta, athavA anuM eka + aMta che, an eka (paranI sAthe) eka nahIM te eTale ke (para vastathI) bhinna aMta-dharma mAM che te anekAnta ane tanmayI je mUrti te anekAntamayI mUrti. A ja divya evI bhagavad vANI rUpa sarasvatInuM - vAgu devInuM vAstavika pAramArthika svarUpa che. ane A Atmatattva te kevuM dekhe che ? te paNa pratya * zabdanA AvA viziSTa paramArtha prayogathI sAva spaSTa thaI jAya che ke - "pratyapha' aMtargata eTalA mATe ja atyaMta pRthak - bhinna - jUduM - nirALuM - sAva alAyaduM evuM, dravyathI - kSetrathI - kALathI ne bhAvathI jeno aMta nAza cheDo) nathI evo anaMta-zAzvata sanAtana dharma-vastu svabhAva che jeno evuM. arthAt AtmA svarUpathI tat che, pararUpathI atatu che, AtmA svarUpathI satu che, pararUpathI asatu che, AtmA svadravya-kSetra-kAla-bhAvathI hovArUpa - astitva rUpa che, paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI nahIM hovArUpa - nAtirUpa che, ema paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmA bhinna che - pRthaka evuM vivikta tattva nizcaya rUpa bhedajJAna anekAMta siddhAMtathI vajalepa deDha prakAze che. eTale ke A anekAMtamayI mUrti sarva paradravyathI bhinna, sarva padravyanA sarva guNa-paryAyathI bhinna, sarva vibhAvika Atma pariNAmathI bhinna, sarva sajAtIya AtmadravyathI paNa bhinna, evuM 6, pRthaka evuM te Atmatattva - sahajatmasvarUpa pragaTa dekhI rahI che. atre "TyaMtI - dekhI rahelI e zabdathI pratyakSapaNAno - sAkSAtapaNAno - AtmAnubhavapaNAno bhAva sUcavyo che. arthAta A anekAMtamayI mUrti anaMtadharmA AtmAnuM tattva anya sarva dravyathI - dravyAMtarathI bhinna ane anya sarva bhAvathI - bhAvAMtarathI bhinna pragaTa pratyakSa sAkSAt dekhI rahI che. *"parAzci khAni vyatRNatsvayaMbhU stasmAt parAG pazyati nAntarAtman / vazciddharaH pratyakaIIbhAnamaikSavAvRtta radhuramaMtamicchanuM II" - kaThopaniSadu, dvi.a. vallI 1, 1 (juoH zaMkarAcArya kRta TIkA)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama anekAnta siddhAMta jeno AtmA che evI zabda bahmamaya jinavANI paNa anekAntamRtti che ane A graMtha paNa anekAnta siddhAMtanA aMgabhUta che, eTale AnuM nirUpaNa paNa anekAntika che, ekAMtika nathI, e muddo sUcita thato atre prAraMbhamAM ja spaSTa samajI levA yogya che. A graMthamAM je ke zuddha nizcaya nayanA pradhAnapaNAthI mukhyapaNe nirUpaNa che, paNa te bIjA nayonI apekSAone sApekSapaNe che. zuddha AtmasvarUpanI zreNIe caDhavA mATe vastunA zuddha svarUpanuM nirUpaNa karato zuddhanaya ja - nizcaya naya ja AtmArthI mumukSane parama upakArI che - "pravacanasAra krizna. skaMdha. 97 gAthAnI TIkAmAM AcAryavaya amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che tema zuddhapaNe sAdhya dravyanA zuddhatva-dyotakapaNAne lIdhe "sAdhaka tama" che - "sAdhvI di zuddhatvena dravyaca zuddhatvotaRtvAnnizcaya jIva sadhaRtama:', eTale tenA nirUpaNanI mukhyatAthI atre sApekSa kathana che, te kAMI sAdhya nizcayanA satu sAdhana rUpa sad vyavahArano lopa karavA mATe nathI. kAraNake nizcaya vyavahAra sApekSa hoya ane vyavahAra nizcaya sApekSa hoya, e ja sarva naya vilasitonA virodhanuM mathana karanArI jinavANInI anekAnta zailI che ane e ja anekAntamUrtinI khAsa viziSTa stuti parathI phalita thatA bodhano dhvani che, ArSadRSTA amRtacaMdrajIno garbhita Azaya che. arthAta AtmArthI mumakSae zuddha nizcayane niraMtara lakSamAM rAkhI. te zaddha nizcayanI sAdhanAmAM parama upakArI evA sadudeva - jina siddha bhagavAna, sadguru - AtmajJAnI AtmArAmI vItarAga satu puruSa ane sata zAstra - sata tattvanirUpaka sahu Agama e AdinI bhakti Adi sarva satu vyavahAra sAdhana paNa parama bhaktithI sevavA yogya che, e tAtparya atra sarvatra smaraNamAM rAkhavA yogya che. A aMge "Atmasiddhi' zAstramAM parama AtmatattvadeSTA sAkSAt AtmasiddhisaMpanna zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no'ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya.' - zrI Atmasiddhi atre "puruSArtha siddhi upAyamAM bhAkheluM paramarSi amRtacaMdrAcAryajInuM A suvarNa sUtra smRtimAM Ave che - ravaiyAnA netarAne eka aMtathI (cheDethI) kheMcatI ane bIje aMtathI cheDethI) DhIluM choDatI govALaNa jema mAkhaNa meLave che, tema eka aMtathI (dharmathI) vastunuM tattva AkarSatI ane bIjethI zithila (DhIluM, gauNa) karatI evI anekAnta nIti tattva-navanIta valovI jayavaMta varte che." Ano jANe pratidhvani karatAM hoya ema A ja paramarSi atre prakAze che - AvI A anekAntamayI mUrti nityameva prakAza pAmo ! "ekenAkarSatI zlathayaMtI vastutattvamitareNa / bannena nathati nainI nItirmayAnanetravi zopa || - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta puruSArtha siddhi upAya" "imAM samakSapratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmudghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivataM, na cApyanekAntamRte nayasthiti / / " - kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI kRta anya yo. vyaccheda.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. have trIjuM maMgala kaLazakAvya prakAzatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A samayasAra vyAkhyAnI zuddha AtmArtha udeze paramArthagaMbhIra mahApratijJA kare che - parapariNatiheto rmohanAmno'nubhAvA - daviratamanubhAvyavyAptikalmASitAyAH / mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrte - bhavatu samayasAravyAkhyayaivAnubhUteH // parapariNati hetu evA moha nAmanA anubhAvathI (vipAka rasathI) aviratapaNe anubhAvyanI (anubhavamAM AvavA yogya evA rAgAdithI) vyAtithI je kaluSita thayela evI huM zuddha cinmAtramUrtinI mama parama vizaddhi samayasAra vyAkhyAthI ja anubhUti thakI ho arthAtu samayasAra-zuddha AtmA pote zuddha caitanyamAtra mUrti anubhUti che ane A zuddha AtmAnuM saMkIrtana karI A samayasAra zAstra pratisUtre zuddha caitanyamUrti zuddha AtmAnI anubhUti karAve che, eTale AvI pade pade zuddha AtmAnI khyAti karatI A "AtmakhyAti' vyAkhyA thakI ja huM zuddha caitanyamAtra mUrti anubhUtinI evI parama zuddhi hojo - ke jyAM pachI koI paNa prakAranI kiMcit mAtra paNa azuddhi na rahe ane pharI vizuddhi karavAnuM na rahe, evI AtyaMtika chellAmAM chellI (Once for all final) ane uMcAmAM uMcI parama vizuddhi hoya. 2 AtmAe apUrva AtmapuruSArtha skarAvavo yogya che ane Atma puruSArthanI jAgratine arthe, AtmArUpa upAdAnane upAdAna kAraNapaNe pragaTAvavA arthe, parama upakArI jina-siddha bhagavAna rUpa sAkSAtu samayasAra - zuddha AtmAnA puNAlaMbanarUpa parama zuddha nimittanA avalaMbananI parama AvazyakatA che, ane A zuddha svabhAva sAdhana mATe jeNe te zuddha svabhAva siddha karyo che, evA sAkSAtu samayasAra svarUpa jina-siddha bhagavAna athavA zuddha Atma bhagavAna ane tenA sahAtmasvarUpanuM saMkIrtana karatA A samayasAra zAstra karatAM vadhAre baLavAnuM puSTa nimitta sAdhana bIjuM kayuM hoI zake? ane eTalA mATe ja zuddha AtmA samayasAra prakAzatA A samayasAra zAstranI vyAkhyAthI ja zuddhAtma anubhUti thakI hArI parama vizuddhi ho - e arthe huM sarvAtmAthI - mahArI samasta zaktithI kaTibaddha thayo chuM. evI zuddha AtmabhAvanAthI zuddha Atmazuddhi arthe ja sat Agama rUpa zabdabrahmanA deDha upAsanathI, satu darzana nirUpaka satu yuktinA prabaLa avalaMbanathI, sadguru prasAdathI prApta zuddha AtmatattvanA uttama anuzAsanathI ane satu-citu-AnaMdamaya AtmAnubhava prakAzarUpa sva saMvedanathI je kAMI nija AtmAnI sva saMpad' hoya, te samasta AtmasaMpad A paramarSie samayasAra vyAkhyAmAM samarpaNa karI che, A AtmAnI samasta AtmasaMpattirUpa kSAyopathamika zaktino je kAMI vikAsa hoya, te uttamottama tattva prakAzaka A uttamottama zAstra samayasAranuM vyAkhyAna karavAmAM uttamottama zabda, uttamottama artha, uttamottama paramArtha, uttamottama tattva, uttamottama bhAva, uttamottama Azaya, uttamottama kavitva, uttamottama anubhava, e Adi mhArUM-mahArA AtmAnuM sarva kAMI uttamottama (all the best of mine) yathAzakti samarpe evI uttamottama bhAvanAthI, samayasAranA guNa rasIyA banelA sva AtmAnA sarva jJAnAdi kSAyopathamika guNone A samayasAranI niSkAma sevA bhaktimAM hAra karyA che, ke jethI karIne A uttamottama samayasArano uttamottama mahimA jagatumAM pradyotamAna thAya ! ane jethI karIne potAnA AtmAne uttamottama nirArUpa uttamottama vizuddhithI uttamottama zuddha AtmakhyAtinI prApti thAya ! eTale ja A bhAvitAtmA AcAryajIe bhAvyuM che ke - pade pade jyAM zuddha AtmAnI khyAti-prasiddhi-jAhera udghoSaNA (Proclamation) karavAmAM Avaze, evI A yathArthanAmAM "AtmakhyAti' vyAkhyAthI ja ora viziSTa anubhUti thakI ja zuddha cinmAtra mUrti mhArI AtmAnubhUtinI evI to parama vizuddhi thAo ke temAM mohajanya rAgAdi vibhAva doSanI samayamAtra paNa paramANu mAtra paNa kaNikA ma ho ! 19
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kSAyopathamika guNa sarva, thayA tuja guNarasI ho lAla, sattA sAdhana zakti vyaktatA ullasI ho lAla... dITho suvidhi jiNaMda samAdhirase bharyo ho lAla." - zrI devacaMdrajI Ama labdhi, khyAti, mAnAdi koI paNa phala prayojanathI ke dehAzrita nAmanI khyAti - dehAzrita'nA koI tuccha hAlAhala viSamaya prayojanathI A vyAkhyA nathI karavAmAM AvatI, paNa kevaLa eka zaddha parama amRtamaya "AtmakhyAti' arthe ja, kevaLa eka zuddha AtmArthe ja, kevaLa eka Atmazuddhi arthe ja, kevaLa eka zuddha Atmasiddhi rUpa paramArtha hetue ja A "AtmakhyAti vyAkhyA karavAmAM Ave che, ahaMtva-mamatvanI bhasmabhUmikA para ja A suvarNa kaLaza saMpanna "AtmakhyAti prAsAdanuM sarjana karavAmAM Ave che - evI parama zuddha AtmabhAvanA atre-AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA dhara zuddhopayogadazA saMpanna paramazramaNa bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe karI che. vartamAnamAM AvA ja parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajInuM A AtmArtha aMge TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - anaMtavAra dehane arthe AtmA gAvyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe AtmavicAra janma pAmavA yogya jANI sarva dehAthanI kalpanA choDI daI eka mAtra AtmArthamAM ja teno upayoga karavo, evo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe. zrI sahajatmasvarUpa." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-719 ane Ama A yugapravartaka (Epoch-making) anupama advitIya alaukika asAdhAraNa AtmakhyAti' graMtha A mahAnigraMtha AtmajJAnI vItarAga municaMdra amRtacaMdrajIe ananya tattvakaLAthI gUMcyo che. eTalA mATe ja parama adhyAtmarasapariNata, parama bhAvitAtmA A "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A svAdhyAya ughoSaNA adyApi anya adhyAtmarasapipAsu AtmArthI jogIjanonA hRdayane sparzI temanA para apAra upakAra kare che, jIvatI jAgatI jyota jevA A AtmA zuddha caitanyamUrti AcAryajInI A zuddha AtmAnubhUtimayI cetanavaMtI amRtavANI AtmArthI jogIjanone jAgRta karI. temanA aMtaramAM nirmala Atmajyoti rUpa anubhava pradIpa pragaTAve che ane yAvacaMdradivAkarI pragaTAvatI raheze evuM emAM parama daivata che ! kAraNake paramarSi bhagavatu kuMdakuMdAcAryajInA divya AtmA sAthe abheda bhaktithI tAdAmya sAdhI temanA graMthonA ananya parama pramANabhUta vyAkhyAtA tarIke paramarSi bhagavatu amRtacaMdrAcAryajInI yAti jagata vikhyAta che ane temAM paNa A samayasAranI vyAkhyA je "AtmakhyAti' tarIke khyAta che, te to A parama AtmAnubhUtidazA saMpanna parama ArSadraSTAnA divya AtmAnuM tAdRzya-tadAkAra pratibiMba pADatI hoI, te mahAmunIMdranI AtmakhyAti pokAratI kharekhara ! "AtmakhyAti' ja che, eTaluM ja nahIM paNa je koI sAco AtmArthI mumukSu A AtmakhyAtinuM yathArtha bhAvana karI tathArUpa Atma pariNamana karaze, te paNa avazya AtmakhyAti (Atmasiddhine) pAmaze, eTalA mATe paNa A kharekhara ! AtmakhyAti che. mATe zuddha AtmAnubhava rasanuM AkaMTha pAna karavA mATe A anubhUti mUrti AcAryajIe je A "AtmakhyAti" amRta racanA karI che, temAM avagAhana karI - UMDA utarI, A parama zAMtasudhArasamaya zuddha AtmAnubhavAmRta rasanuM AkaMTha pAna karI AtmArthI saMtajano tRpta thAo ! ane temAM paNa parama viziSTa "amRtaghana" saMbhUta eka eka suvarNa kaLaza sAkSAt "amRtakuMbha' - jemAM A paramabrahmavettA parabrahmarUpa parama AtmAe AtmAnubhUtino svayaMbhUramaNa samudra samAvyo che - tenuM anubhavarasvAdana karI sAkSAtu amRtasiMdhu anubhavo ! ane amRtacaMdrajInI A parama amRtavANIne mANI amRta "Atmajyoti'nI vikhyAti karo !
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ have "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A "AtmakhyAti'mAM prAyaH sarvatra suzliSTa sugrathita - sUtranibaddha saLaMga paramArthaghana sUtrAtmaka eka ja vAkyamAM vyAkhyAna karavAnI temanI ananya lAkSaNika zailIthI A prathama gAthA maMgala sUtranI parama paramArtha gaMbhIra parama adUbhuta vyAkhyArUpa sUtra' prAraMbhe che - atha sUtrAvatAraH - vaMdittu savvasiddhe dhuvacalamaNopamaM gaI patte / vocchAmi samayapAhuDamiNamo suyakevalI bhaNiyaM / / arthAt - dhruva, acala, anaupacca gatine prApta evA sarva siddhone vaMdIne huM aho ! zruta-kevalIe bhaNita (bhAkhela) A samayamAmRta (samayasAra) kahIza. atre zAstrAraMbhe zAstrakartA paramarSi bhagavatu kuMdakuMdAcAryajIe sarva siddhone vaMdana maMgala karI. zrata-kevali bhASita A samayamAmRta zAstra kahevAnI mahApratijJA karI che ane "AtmakhyAti'kartA paramarSi bhagavatu amRtacaMdrAcAryajIe atha sUtrAvatAra:' ema parama gauravapUrNa zabdothI A maMgala sUtranI paramAdarathI bhavya rajuAta karI che (grand presentation), paramAdarathI A sUtrAvatAra karI, AtmakhyAtikartAe A maMgala sUtranI parama paramArtha gaMbhIra adUbhuta vyAkhyA prakAzI che : "prathamathI ja bhagavatu sarva siddhone bhAva-dravya stavathI sva AtmAmAM ane para AtmAmAM nihita karIne sthApIne, pAThAMtara - nikhAta karIne), A ahetu pravacana avayavarUpa samayaprAbhRtanuM paribhASaNa upakramAya (prAraMbhAya) che." atre mukhya muddA che : (1) siddhavaMdana, (2) sUtra graMthana. A banne muddAnI have A amRta jyoti mahAbhASya" nAmaka vivecanamAM anukrame saMkSepamAM vivakSA karazuM : 1. siddhavaMdana A bhagavAna siddho kevA che ? "apavarga saMkSikA gatine prApta thayelA che. A apavarga gati-siddha gati kevI che ? dhruva, acala ane anupama, te A prakAre - (1) "svabhAvabhAvabhUtapaNAe karIne te dhruvapaNAne avalaMbI rahelI che. A siddha gati svabhAvabhAvajanya hovAthI va che, sahaja AtmasvabhAvarUpa sahajatmasvarUpa siddhagati sadA sthira che, zAzvata che. (2) acaLa che - "anAdi bhAvAMtararUpa parivRttinI vizrAMti vaze karIne acalapaNAne pAmelI che.' - AtmAthI athavA svabhAvathI, anya te anAtmA rUpa bhAvAMtara - parabhAva - vibhAva, te anAdi parabhAva-vibhAva parAyaNa, arthAt parabhAva-vibhAvane AdhIna je parivRtti-eka bhAvathI bhAvAMtaragamanarUpa - saMsArarUpa parivartana-pariNamana, tenI vizrAMti-virAmatAne lIdhe acalapaNAne pAmelI che. (3) "anaupacce" (anupama) akhila upamAnathI vilakSaNa adUbhuta mAhAbhyapaNAe karIne jenuM aupamya (upamA ApavA yogya) avidyamAna evI che." - jenA vaDe upamA ApI zakAya evA sarva upamAnathI vilakSaNa-viziSTa lakSaNavALA adabhuta - AzcaryakArI koI avarNanIya mahAbhyavALI che. Ama svabhAvabhAvabhUtapaNAthI dhruva, parabhAva-vibhAva rahitapaNAthI acala ane vilakSaNa adabhuta mahAbhyapaNAthI anupama evI A "apavarga' nAmanI siddhagatine pAmelA A siddha bhagavaMto che. AvA A anaMtajJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta vIrya ema anaMta ane apAra jJAnAdi guNasaMpadAthI virAjamAna che, abhuta atizaya AtmaRddhisaMpanna pUrNa sahaja samRddhivaMta sahajatmasvarUpI prakAzamAna che. eTalA mATe e mahAbhAgyavaMto kharekharA ! bhagavaMto che. A lekhaka-vivecake karelI A vivecanAnuM "amRta jyoti mahAbhASya" evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che, te sAbhiprAya che, kAraNake A mukhyapaNe mULa gAthA ne te paranI mahAna AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajInI mahAnuM "AtmakhyAti TIkAnuM viziSTa abhyAsarUpa vistRta vivecana hoI, temAM amRtacaMdrajInI parama priyatama "Atmajyotino - "amRtacaMdra jyoti'no mahimA pade pade jhaLahaLe che, eTale A nAmAbhidhAna AtmArthI mumukSuone samucita ja jaNAze. bhagavAnadAsa 21
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A bhagavAna sarva siddho, "siddhatvathI sAdhya AtmAnA pratichaMda0AtIya che." arthAta parabhAva-vibhAvathI virata ane susthita anupama siddha svabhAve sAdhya - sAdhavA yogya AtmAnA Adarza sthAnIya che. jema pratichaMdane - Adarzane anulakSIne - niraMtara lakSamAM rAkhIne kuzala zilpI kalAkAra uttama kalAmaya pratimA ghaDe che, tema zuddha caitanya pratimA rUpa siddha pratirachaMdane - sAdhya Adarzane niraMtara lakSa rAkhI AtmArtha kuzala sAdhaka mumukSu AtmA paNa siddhapaNArUpa - zuddha caitanya pratimArUpa sAdhyane sAdhe che. A siddha bhagavAnanA rUpa darpaNamAM AtmAne nija svarUpanuM darzana thAya che, zuddha caitanyamUrti rUpa A siddha - biMbamAM zuddha caitanyamUrti AtmAnuM pratibiMba paDe che. pratichaMde pratichaMde jinarAjanA hojI, karatAM sAdhaka bhAva, devacaMdra devacaMdra pada anubhave hojI, zuddhAtama prA| bhAva.. namiprabha." - zrI devacaMdrajI "caitanya jina pratimA thA, caitanya jina pratimA thA." - zrImad rAjacaMdrajI, (hAthanoMdha) ane jina-siddha bhagavAna Ama AtmAnA pratiUdasthAnIya che, ArAdhya Adarza rUpa che, e parathI ja e jina-siddha bhagavAnanI tAttvika bhaktinuM parama ISTa prayojana siddha thAya che. kAraNa ke zrI jina bhagavAnanuM jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che, tevuM ja zuddhanizcayanayanI dRSTie A AtmAnuM svarUpa che, paNa mULa svarUpadeSTithI te bannemAM kaMI paNa bheda nathI, jevuM "anaMta sukhasvarUpa" te jinapada che, tevuM ja A "mULa zuddha te Atmapada' che. A jinapada ane nijapadanI ektA che, e lakSa thavAne mATe ja sukhadAyaka evA sarva zAstranuM nirUpaNa che ane e ja A bhaktinuM prayojana che. eTale evA anaMta sukha svarUpa mULa zuddha te Atmapadane je Icche che te jogIjane', te pragaTa svarUpI sayogI jinapadanI athavA siddhapadanI akhaMDa ekaniSThAthI ArAdhanA avazya karavI joIe. Icche che je jogI jana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sayogI jinasvarUpa. jinapada nija pada ekatA, bhedabhAva nahIM kAMI; lakSa thavAne tehano, kahyA zAstra sukhadAyi." - zrImad rAjacaMdrajI A zuddha AtmatattvanI siddhirUpa kArya jeNe siddha karyuM che, evA zuddha AtmArUpa ahaM bhagavAna siddha bhagavAna te ja pragaTa parama prayogasiddha samayasAra athavA kArya samayasAra che, bhagavAna jema vyaktithI samayasAra che, tema zuddha nizcayathI pratyeka AtmA paNa zaktithI samayasAra che athavA kAraNa samayasAra che, eTale e zaktinI vyakti karavA mATe pratyeka AtmArthIe, jene e samayasAra vyaktithI siddha evA ahetu-siddha bhagavAnanA parama caraNa zaraNanuM ananya bhaktibhAve avalaMbana bhajavuM parama upakArI che. kAraNake "vATa jema dIvAne upAsI divo bane che, tema bhinna AtmAne upAsIne AtmA tevo parama bane che." mannAbhAnamupAyAtmA, paro mavati tAdrazaH | varsi haiM ithopAsya, mitrA mavati tAdRzI I" - zrI pUjyapAdasvAmI kRta samAdhizataka' svarUpa AkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavAnanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpa prAptino hetu jANyo che, kSINamoha guNasthAnaka paryata te svarUpa ciMtavanA jIvane prabaLa avalaMbana che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-da93 mAharI zuddha sattA taNI pUrNatA, te taNo hetu prabhu tuMhI sAco, devacaMdra stavyo munigaNe anubhavyo, tattvabhakti bhavika sakala rAco." aho ! zrI sumati jina zuddhatA tAharI." -- tattvaraMgI mahAmuni zrI devacaMdrajI hatasiddha 22
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ "jo jANai arihaMte, davvaguNapajjavehiMya / to bIga niya |, mohI vatu gADu tassa tathaM '' - zrI kuMdakuMdAcArya kRta pravacanasAra' gA. 80 ane eTalA mATe atre A parama AdarzarUpa - "pratichaMda sthAnIyasarvasiddha bhagavAnone "prathamata gva' - prathamathI ja bhAvastava - dravyastavathI sva - para AtmAmAM nihita karI - sthApana karI ema vaMdananI apUrva vyAkhyA karatAM "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA divya AtmAe yogarAja AnaMdaghanajInI jema, sarva mumukSu AtmabaMdhuone jANe AhuvAna karyuM che ke - A ahata - siddha bhagavaMtone tame "dhure' prathama sevo - tenI ArAdhanAmAM - tenI upAsanAmAM - tenI sevanAmAM sauthI prathama tatpara thAo ! ema jANe A AcAryajIno divya Atmadhvani pokArI rahyo che. ati dustara jaladhi samo saMsAra jo, te gopada sama kIdho prabhu avalaMbane re lo. jina AlaMbanI nirAlaMbatA pAme che, tiNe hama ramazuM nija guNa zuddha naMdanavane re lo. jagatadivAkara zrI namIzvara svAma jo." - zrI devacaMdrajI Ama sauthI prathama sthAna jene ApavA yogya che evI bhagavad bhaktinA avalaMbana parathI paNa zuddha svarUpa ciMtana para caDhAya che ke jevuM A ahaMta-siddha bhagavaMtanuM svarUpa che tevuM ja A mahArA AtmAnuM svarUpa che ane Ama zuddha nizcayathI to sarva jIva "siddhasama' che, paNa te to je samyaka prakAre samaje te thAya ane tema thavAmAM nimitta kAraNarUpa sadguru AjJA jinadazA Adi che, paNa upAdAnanuM nAma laI je A anupama nimittane choDI de che, te kadI siddhatva pAmatA nathI ane bhrAMtimAM ja sthiti kare che, - A aMge paramatattva deSTA zrImad rAjacaMdrajInuM saMkotkIrNa vacanAmRta che ke - "sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; saddaguru AjJA jinadazA nimitta kAraNamAMya. upAdAnanuM nAma laI, je e tyaje nimitta; pAme nahIM siddhatvane, rahe bhrAMtimAM sthita." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-135-136 arthAtu "sadaguru AjJA Adi te AtmasAdhananAM nimitta kAraNa che ane AtmAnAM jJAnadarzanAdi upAdAna kAraNa che, ema zAstramAM kahyuM che, tethI upAdAnanuM nAma laI je koI te nimittane tajaze te siddhapaNAne nahIM pAme ane bhrAMtimAM varyA karaze, kemake sAcA nimittanA niSedhArthe te upAdAnanI vyAkhyA zAstramAM kahI nathI, paNa upAdAna ajAgrata rAkhavAthI tAruM sAcA nimitta maLyA chatAM kAma nahIM thAya, mATe sAcA nimitta maLe te nimittane avalaMbIne upAdAna sanmukha karavuM ane puruSArtha rahita na thavuM, evo zAstrakAre kahelI te vyAkhyAno paramArtha che." - zrImad rAjacaMdranuM svapajJa vivaraNa, prastuta Atmasiddhi sUtra, 135-136 ane atre paNa zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe zAstrAraMbhe AdimAM ja "vaMtti sadgasiddha - sarva siddhone vaMdana karI A bhaktimArganuM prAdhAnyanuM ja utkIrtana karyuM che ane "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa A sarva siddho bhagavaMtone AtmAne pratichaMda sthAnIya' tarIke biradAvI, AvA pratichaMda sthAnIya - parama AdarzarUpa siddha bhagavAnone AtmAnA parama sAdhya, parama ArAdhya, parama upAsya, parama sevya, parama pUjAI - parama ahaMtu jANI, "prathama iva mAvadravyastavamyAM hAni rasmina nidhAma (nivAta)' - prathamathI ja bhAvastava - dravyastavathI sva AtmAmAM ane para AtmAmAM nihita karI (pAThAMtara H nikhAta karI) ema parama gaurava - bahumAnathI vaMdananI parama adbhuta tattvasparzI vyAkhyA karatAM, atre parama pradhAna bhaktimArganuM ja supratiSThApana karyuM che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evA A bhAvastava-dravyastavarUpa bhaktinA avalaMbane siddhapaNe sAdhya AtmAne Atmasiddhi prApta thAya che, eTalA mATe ja atre bhagavAna zAstrakartA - "AtmakhyAti' kartAe bhAvastava - dravyastavathI A siddha bhagavAnone parama bhaktithI potAnA AtmAmAM ane zAstra "AtmakhyAti' - vyAkhyAno svAdhyAya karanArA paranA AtmAmAM nidhAnanI jema dhAraNa karyA che ane karAvyA che, dehaparyAya nAza pAme paNa AtmA nAza na pAme, mana-vacana-kAyAnA yoga thAke paNa AtmabhAva na thAke, eTale sadA sthAyI "AtmAmAM' ane AtmabhAvamAM sthApana karyA che - karAvyA che, arthAt zuddha caitanya pratimA siddha bhagavAnanuM jema siddhAlayamAM zAzvata supratiSThitapaNuM che, zuddhacaitanyapratimA siddha bhagavAnanA pratibiMba rUpa dhAtu-pratimAnuM jema jinamaMdiramAM supratiSThitapaNuM che, tema AtmAnA aMtarAtmArUpa nija maMdiramAM A siddha bhagavAnanuM traNe kALamAM na caLe evuM sapratiSThitapaNuM karyuM che ane AtmAmAM je A supratiSThitapaNuM karyuM che, te paNa parama nidhAnanI jema supratiSThitapaNuM karyuM che. koI mahAmUlyavAna nidhAna-khAno hoya to tenI rakSA mATe kevI takedArIthI rAtadivasa kevo jAgrata rahe ? to pachI A to aciMtya tattvaciMtAmaNi svarUpa anaMta guNaratnanA parama nidhAna zuddhacaitanyamUrti zuddha AtmA-siddha bhagavAna tene to keTalA prayatnatizayathI, keTalA AdarAtizayathI, keTalA bhajyatizayathI vakIlakanI (vajanA khIlAnI) jema AtmAmAMthI eka kSaNa paNa khase nahi ema surakSitapaNe rAkhavA joIe, te vagara kahyuM svayaM samAya che. sukhadhAma anaMta susaMta cahI, dina rAta tada dhyAna mahIM; para zAMti anaMta sudhAmaya je, praNamuM pada te, vara te, jaya te !" - zrImad rAjacaMdrajI (zrImad rAjacaMdra vacanAmRtanuM aMtima kAvya aM. 54)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. sUtra graMthana AvA parama nidhAnarUpa zuddha caitanyamUrti siddha bhagavAnonI svAtmAmAM ane parAtmAmAM parama bhaktithI pratiSThA karavArUpa parama sumaMgala katya AcarI bhagavAna zAstrakAre pratijJA karI che - "vAmi samayapArdIinAno suhevatamaya' - "A aho ! zrutakevali bhASita samayaprAbhRta huM kahIza." arthAtu. AvI vyAkhyA karatAM "AtmakhyAtikAra amRtacaMdrajI vade che tema "A samaya prakAzaka prAbhRta nAmanA ahaMtu pravacanaavayavanuM sva-paranA anAdi moha prahANArthe bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI paribhASaNa upakamAya che." - eTale ke svarUpanI maryAdAmAM rahe te samaya, AvA zuddha AtmArUpa samayano prakAza karanAruM A samayaprakAzaka "prAbhRta' nAmanuM ahatuM pravacananuM-jina pravacananuM avayava -aMga che, tenuM paribhASaNa" - vyAkhyAna zarU karavAmAM Ave che. A samayaprakAzaka zAstra - samayasAra "prAbhRta' nAmathI oLakhAtuM evuM parama AH - parama pramANabhUta jina pravacananuM aMga che. kAraNake cauda pUrva maLe chaa "jJAnapravAda pUrva che, tenA "vastu' nAme vaza vaza AMtara adhikAra che. temAM dazamI vastu samaya" nAme prAkRta che. "prAbhRta' eTale sAra athavA bheTa, arthAt parama tattvadeza jJAnIoe ananya tattvamaMthana karI niSkAraNa karuNAthI jagatane je sArabhUta uttama tattvajJAnanI viziSTa viziSTa bheTa ApI che. te prAbhata', athavA jemAM amuka viziSTa tattva viSayanI vAta "pra" - prakaSTapaNe 'A' - vastamaryAdA paNe prapUrNapaNe "bhuta" - saMbhUta - sArI peThe samyakapaNe bharelI che te prAbhRta'. Ama A prAbhRta parama AH - parama pramANabhUta jina pravacananuM, aMga hoI svataH parama pramANabhUta che ja. eTaluM ja nahi paNa - "(1) anAdi nidhana zratathI prakAzitapaNAe karIne, (2) sakala artha sArthanA sAkSAtkArI kevalIthI praNItapaNAe karIne, (3) ane svayaM anubhavatAM zrutakevaliothI kathitapaNAe pramANatAne pAmela che. arthAta (1) zrana (2) nimi% manii athavA (3) zratattimaH maLid g - ema samAsachedathI prajJAnidhi amRtacaMdrAcAryajIe pradarzita karyuM tema, te kRtati maLatuM padanA adUbhuta athacamatkRtipUrNa traNa artha nIkaLe che. te A prakAre - (1) "nAvinidhana zrutakAzitve - jenI Adi nathI ane nidhana - aMta nathI evA anAdinidhana - anAdi anaMta zAzvata zratathI prakAzavAmAM AveluM che, tethI karIne e pramANa che. (2) nihitArthasArthasAkSAtkArivattiprItatvena' - vaLI sarva artha sArthane - samasta padArtha samUhane sAkSAt karanArA divya kevalajJAna - cakSuthI pragaTa dekhanArA evA sarvajJa kevalIthI A praNIta karavAmAM AveluM che, tethI karIne paNa A pramANa che. (3) temaja - "kRtavanima: yamanumaddhimihitatvena' - svayaM - pote anubhava karatA AtmAnubhavI zruta kevalIothI kahevAmAM AveluM che tethI karIne paNa A pramANa che. AgaLa jJAnI thaI gayA, vartamAnamAM hoya; thAze kALa bhaviSyamAM, mArgabheda nahi koya." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra te mATe ubhA kara joDI, jinavara AgaLa kahiye re; samaya caraNa sevA zuddha dejo, jima AnaMdaghana lahiye re. SaDradarizana." - zrI AnaMdaghanajI Ama sarva prakAre parama pramANapaNAne pAmela A samayaprAbhRtanuM atre "paribhASaNa karavAmAM Ave che, "paribhASANamupakrammate ' arthAtu paribhASaNa eTale sUtrane "pari" - parigata evuM athavA sUtranuM "pari" - sarvathA sarva prakAre "bhASaNa' - vyAkhyAna karavAmAM Ave che, sUtrane parigata parivRtti ja karavAmAM Ave che. vRtti (vADa) jema kyArAne copAsa vIMTIne varte ane tene surakSita rAkhe, tema A parivRtti sUtrarUpa kyArAne pari - copAsa vIMTIne ja varte che (vRtti) ane tenuM paramArtha - nizcayana rUpa yathArtha artha saMrakSaNa kare che, arthAt sUtranI maryAdAthI jarA paNa bahAra nahIM paNa sUtranI maryAdAnI pUrepUrI aMdara ja vartavArUpa parivRttirUpa A paribhASaNa' che, A samaya prAbhRtanuM paramArthavyaMjana - 25
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paramArtha prakAzana karavA mATe AcAryavarya paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti TIkA nAmaka apUrva paribhASaNa - parivRttirUpa vyAkhyA adUbhUta sUtrabaddha paramArthaghana eka ja saLaMga vAkyamAM vyAkhyAna karavAnI ekasUtrAtmaka zailIthI saMkSipta chatAM mahAgraMthArthagaMbhIra bhAvathI karyuM che ane A parama samartha ananya advitIya "AtmakhyAti' mahATIkA vaDe suzobhita samalaMkRta karI A prAbhRtane mahAprAbhRta banAvI daI, A graMthanuM ane graMthakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajInuM anaMtaguNaviziSTa guNagaurava bahumAna vadhArI svayaM "savAI graMthakAra' nAmane yogya evI anupama "AtmakhyAti prApta karI che. A paribhASaNa kevI rIte karavAmAM Ave che ? bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI - "mAvavAvA dravyavAvI |' - arthAt AtmAmAM uThatA zratavikalparUpa - zrutajJAnopayogarUpa - jJAnavicAra rU5 - AtmabhAvarUpa upayogamaya bhAvabhASAthI - AtmabhASAthI ane te upayoga prerita vAyogarUpa zabdabrahmamaya - dravyaRtarUpa - vacanayogarUpa dravyabhASAthI - pudagalabhASAthI - A paribhASaNa karavAmAM Ave che ane te paNa zuM arthe karavAmAM Ave che ? "svaparathoranAvinowhAya' - sva - paranA anAdi moha prahANArthe - potAnA ane paranA anAdi avidyArUpa mohanA prakRSTa - AtyaMtika - sarvathA hAna - nAza - kSaya arthe karavAmAM Ave che. zuddha Atmopayogamaya kevala jJAnamaya bhAvabhASAthI svanA - potAnA AtmAnA anAdi mohanuM prahANa thAya eTale mATe ane pudgalarUpa vacanamaya dravyabhASAthI parane paNa zuddha AtmopayogarUpa kevalajJAnamaya bhAvabhASAnuM uttama nimitta laI paranA - anya AtmAonA paNa anAdi mohanuM prahANa thAya eTalA mATe dravyavAcAthI anukrame (yathAsaMkhya) AtmabrAhmamaya bhAvavAcAthI ane zabdabrahmamaya dravyavAcAthI A paribhASaNa karavAmAM Ave che. A banne mahA AtmajJAnI vItarAga paramarSi ke jeonuM "sattama" - "uttama" Adi 'tamAMta': pratyayothI ja (superlatives) yavukiMcit varNana zakya che, teonA A paribhASaNa karavAno upakrama khyAti - mAna - pUjA - kIrti Adi tuccha hAlAhala viSa jevA prayojanahetue nathI, paNa potAnA AtmAmAM ane A zAstrano tathA tenI A vyAkhyAno svAdhyAya karanArA bIjanA AtmAmAM rahelA anAdi moha - darzanamoha ane cAritramoha - AthI sarvathA nAza pAme te ja eka zuddha AtmArtha - paramArthahatue che, kAraNake moha ja A saMsAramAM saMsarAvanAra - rakhaDAvanAra che, eTale teno sarvathA saMkSaya - pralaya thaI eka zuddha AtmArtharUpa parama "amRta" phaLa maLe ane siddha bhagavAna jevI zuddha Atmasiddhi siddha thAya e ja eka atra ISTa prayojana che. upaje moha vikalpathI, samasta A saMsAra; aMtara mukha avalokatAM, vilaya thatAM nahi vAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. 954 Ama paramazramaNa bhagavAna mahAvIranA zuddhAtmasiddhirUpa parama mokSamArganA anusaranArA parama mumukSu paramazramaNa paramarSi kuMdakuMdAcAryajI, - jeo "paMcAstikAya zAstranI racanA pachI pravacanasAra" zAstranA prAraMbhe vItarAga cAritrarUpa sAmyanI - zuddhopayogarUpa yathArtha zramayanI mahApratijJA karI zuddhopayoganI dazAmAM atyaMta sthira thayA hatA ane jeoe te ja pravacanasAranA trIjA cAritra adhikAramAM "vaye tiTAma:' I. amara zabdomAM anya mumukSuone paNa tema karavA preryA hatA, - teozrIe e zuddhopagopamaya AtmadazAnI AtyaMtika sthiratA arthe ane tathArUpa zuddhopayoganI dazAne pAmelA anya ucca adhikArI zramaNone - mahAmumukSu munivarone vA anya tathArUpa yogyatAsaMpanna AtmArthIone te zuddhopayogamaya anubhavAtmaka AtmadazAmAM vizeSe sthiratA arthe, anupama zukladhyAnanI dazAno - svAnubhava siddha jIvanmukta dazAno anubhava karAvavAne parama samartha A alaukika samayasAra zAstranI racanA karI che ane tenA para tevI ja zuddhopayogamaya vItarAga cAritradazAne pAmelA tevA ja parama mumukSu parama zramaNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sva - paranA AtmArthe A zuddha - zukla AtmadhyAnanA divyAnaMdamAM nimajjana 26
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAvI jIvanmukta dazAno sAkSAt anubhava karAvavA parama samartha 'AtmakhyAti' parama adbhuta paramArtha gaMbhIra alaukika TIkA racI che ane A bhagavatI 'AtmakhyAti'nI vikhyAti arthe te 'amRta' bhagavAnanA dAsa A mahAbhASyakAre (bhagavAna-dAse) tenI parama paramArtha gaMbhIratAnuM mRt kiMcit digdarzana karAvatuM A amRta jyoti' mahAbhASya nAmanuM vistRta vivecana racavAno yathAzakti vinamra upakrama karyo che, te A maMdamati bhASyakArane (vivecakane) ane sunna vivekI vAMcakane zuddha AtmArthanA utkarSa arthe thAo e ja abhyarthanA 1 Wan 27
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 5. jIvo carittadaMsaNaNANaviu taM hi sasamayaM jANa / puggalakammapadesaTThiyaM ca taM jANa parasamayaM // artha - caritra-darzana-zAna sthita jIva te ja svasamaya jANa ! ane pudgalakarmapradeza sthita te (jIva) parasamaya jANa ! paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A gALAmAM svasamaya-parasamayanuM svarUpa prakAzya che ane tenuM apUrva vyAkhyAna karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atre prathama "samaya'nI tattvasarvasva samarpaka sarvakaSa tAttvika vyAkhyA karI, tenA svasamaya - parasamaya e be prakAranuM sAMgopAMga sarvAMgasuMdara hRdayaMgama svarUpa pradarzita karyuM che. Ama atre mukhya traNa muddA che : (1) samaya, (2) svasamaya, (3) parasamaya. teno anukrame vicAra karIe. 1. samaya atre 'roya nIvo nAma pArtha te samaya:' - je "A" - pratyakSa ahaMpratyayathI aMtaramAM anubhavAI rahelo jIva' nAmano padArtha' - pada artha - svarUpathI kadI calAyamAna na thAya evo sthira sthitirUpa artha - dravya - vAstavika vastu te 'samaya' che. zAthI? ekatvathI ekI sAthe jANe che ane jAya che evI nirukti parathI - "samayata: achatvena yupannAnAti ati reti niruvette: ' arthAtu (samayata = san + sayata) sam - ekapaNe ekI sAthe mate - jANe che ane jAya che - gamana kare che ema nirukti - vyutpatti che mATe. karyuM = TdhAtunA jANavuM ane javuM ema be artha thAya che, eTale bhaNavArUpa ayana - gamana ane eka paryAyathI bIja paryAya pratye javArUpa - pariNamavArUpa ayana-gamana jyAM ekapaNe ekI sAthe thAya che, bhaNavuM ane javuM - pariNamavuM jyAM jUdA nathI - eka che. jANavuM e ja javuM - pariNamavuM ane javuM - pariNamavuM e ja jyAM jANavuM che, ema jANapaNArUpa gamana-pariNamana jyAM ekarUpa che te samaya che. evA vyutpatti artha (Etiomological meaning) uparathI jIva te "samaya" che. A "jIva" nAmano padArtha kevo che, tenuM samagra (most comprehensive) dravyAnuyoganA nicoDa rU5 saMpUrNa apUrva tattvavaijJAnika (most scientific) tAttvika alaukika svarUpa, atre tAttvika zekhara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe bhAvavAhI parama prauDha paramArthagaMbhIra zailIthI prakAzya che ane te paNa thoDA paNa mahAgraMtha Azaya bharelA parama arthaghana zabdomAM eka saLaMga sUtrAtmaka vAkyathI pravyakta karI, AkhuM vizvatattva hastAmalakavatu samapyuM che, tenI parama adabhuta camatkRtinA diggadarzanarUpa khAsa vizada vicAraNA atra vistArIe chIe. te A graMthanA pAyA rUpa hoI suza vAMcakane yathocita ja jaNAze. prathama to je A "jIva' nAmano padArtha che, to tenuM kaMI paNa astitva hovuM joIe ane A jIvanuM astitva to pragaTa anubhavasiddha che, eTalA mATe kahyuM - "nityameva ripa/mAni svabhAve gavatiSThAnatvat' - nityameva pariNAmAtmaka svabhAvamAM avatiSThamAnapaNAne lIdhe, utpAda-vyaya-dhrauvyanI aikya anubhUti lakSaNavALI sattAthI anusmRta (parovAyelo) che, "utpAvavyAdhrIavacAnubhUtitakSaNayA sattAyAnusthataH ' arthAt sadAya pariNAma pAmavuM e ja jeno AtmA evA "pariNAmAtmaka' svabhAvamAM "avatiSThamAnapaNuM' - avasthita hoI rahevApaNuM che, tethI A jIva utpAda - vyaya - dhrauvyanA aikyanI ekapaNAnI "anubhUti' lakSaNA "sattAthI' - astitAthI - astipaNAthI "anusUta' che, anvayathI parovAyela che. arthAta utpAda - upajavuM, vyaya-nAza pAmavuM ane dhrauvya - sthira rahevuM e traNe aikyano eka sAthe vartavArUpa ekapaNAno jyAM anubhava thAya che evI ekarUpa sattAthI A jIva sadA abhinnapaNe joDAyelo ja che. Ama 'utpAda - vyaya - dhrauvya yukta te sata" ema trilakSaNA sattAnI avisaMvAdI yathArtha vyAkhyA che ane sattA paNa jIvanA nityameva pariNAmAtmaka svabhAvamAM avatiSThAmAnapaNAne lIdhe che ane te pariNAma paNa "svabhAvanuM ja 28
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya che, bIjAnuM nahi, ema "svabhAva'nI ja (parabhAvanI nahi) pariNAma paraMparA niraMtara cAlyA kare che, eTale vastu to jema che tema nityameva "svabhAvamAM avasthita ja' - dhruva ja rahe che. Ama pariNAmI chatAM nitya svabhAvamAM avasthita hovAthI utpAda - vyaya - dhrauvyanI ekatAno jyAM anubhava thAya che, evI ekasUtrarUpa sattAthI A jIva niraMtara parovAyelo che. arthAtu A jIva svataMtra astitva dharAvatI, "satu', vidyamAna, chAtI, pragaTa pratyakSa anubhava rUpa vastu che. A svataMtra vasturUpa jIvanuM viziSTa svarUpa astitva kevuM che ? "caitanyasvarUpavata' - caitanya svarUpapaNAne lIdhe nityodita vizada dezi - jJAti jyoti - nityatizajJaptinyatiH' - evo A jIva padArtha che. Avo je sat cit dezi - zakti jyoti jIva che te anaMta dharmAdhirUDha ekadharmIpaNAne lIdhe jenuM dravyatva udyotamAna che evo che; ane A dravya che, eTalA mATe te "krama-akrame pravRtta vicitra bhAvasvabhAvapaNAne lIdhe guNa-paryAya jenA utkaMgamAM besADela" che evo che ane Avo je jIva padArtha sat cit paNa darzana - jJAna jyoti svarUpa guNaparyAyavaMta dravya che, te "sva - para AkAranA avabhAsanamAM samarthapaNAne lIdhe vizvarUpapaNuM upAtta karela evo ekarUpa che." A jIva darzana - jJAna jyoti svarUpa che eTale potAnA ane paranA AkAranA avabhAsanamAM - prakAzanamAM evuM samarthapaNuM che, dIpaka jema sUrya - caMdranI jema e sva-para prakAzaka che, tethI karIne samasta vizvarUpa upagrahatAM chatAM te ekarUpa che, arthAtu A svaparaprakAzaka cetana dravya vizvarUpa joyAkAra grahatAM chatAM ekarUpa - jJAyakarUpa - jJAnarUpa che, eTalA mATe ja te "prativiziSTa avagAha - gati - sthiti - vartanA nimittapaNAnA ane rUpipaNAnA abhAvane lIdhe ane asAdhAraNa evA cidrupatA svabhAvanA sadUbhAvane lIdhe AkAza - dharma - adharma - kAla ane pudgalathI bhinna che. ane Ama svataMtra cetana svabhAvathI jIva padArtha anya padArthothI bhinna che, eTalA mATe A jIva padArtha, "anaMta dravyanA saMkaramAM (seLabheLamAM) paNa svarUpathI apracyavanane lIdhe TaMkotkIrNa citu. svabhAvavALo che', arthAtu anaMta dravyonA saMkaramAM paNa - saMmizrapaNAmAM - bheLaseLarUpa zaMbhumeLAmAM paNa A jIva svarUpathI prayyata thato nathI, eTale te TaMkotkIrNa cisvabhAvavALo ja avasthita rahe che. A padravyAtmaka lokamAM anaMta dravyono saMkara - saMmizrapaNe saMmilana che, ekakSetrAvagAha sthiti che, chatAM te madhye paNa asAdhAraNa cetana svarUpalakSaNathI bhinna evo jIva padArtha svarUpathI prayyata - bhraSTa thato nathI, bhagavAna "azruta' ja rahe che, tethI TAMkaNAthI zilAnA utkIrNa - kotarelA akSaranI jema te akSara' evA TaMkotkIrNa citasvabhAvamAM nitya avasthita - jema che tema ja rahe che. Ama satu citu vastusvarUpa evo A "jIva" nAmano padArtha caitanyarUpa svarUpa sattAthI yukta evuM guNaparyAyavaMta svataMtra dravya che, darzana - jJAna jyoti svarUpa A cetana dravya sva - para prakAzakapaNAne lIdhe vizvarUpagrAhI chatAM ekarUpa che ane asAdhAraNa evI cidrupatAne lIdhe AkAzAdi anya sarva dravyothI bhinna hoI, citusvarUpathI apracyavanane lIdhe "TaMkotkIrNa evo cisvabhAvI che ane Ama eka citu' akSaramAM ja akSara evuM jenuM saMpUrNa svarUpa samAya che, evo A "jIva' nAmano padArtha ekapaNe ekIsAthe jANe che ane jAya che - gamana kare che - pariNamana kare che. pariName che, tethI niruktithI - vyutpattithI "samaya" evI yathArtha saMjJAthI oLakhAya che. - - - - 2. sva samaya Avo A samaya - AtmA jyAre "sakala bhAvonA svabhAvanA bhAsanamAM samartha evI vidyAnI samutpAdaka viveka jyotinA uddagamana thakI samasta paradravyathI prayyata thaI, dezi - jJapti svabhAvamAM niyatavRtti rUpa Atmatattva sAthe ekatvagatapaNe varte che. tyAre darzana - jJAna - cAritramAM sthitapaNAne lIdhe svane etvathI yugapatu (ekI sAthe) bhaNato ane jato svasamaya che.' - arthAtu Avo A samaya - jIva jyAre svane - AtmAne potAne ekapaNe ekIsAthe jANe che ane jAya che (pariName che), tyAre te "sva samaya' ema pratIta thAya che. te A prakAre - prathama to A jIvane viveka jyotino samudaya thAya che - eTale sva svabhAva - para svabhAvanA bhedanuM bhAna thAya che, ethI karIne sakala 29
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAvonA svabhAvanA bhAsanamAM samartha vidyA - AtmajJAna upaje che. Ama vidyAjanaka viveka thakI sva - para bhAvanuM bhedavijJAna upaje che, ethI sakala svabhAvanA avabhAsanamAM samartha vidyA - AtmajJAna upaje che. eTale A para dravya te huM nathI ne hArUM nathI ema jANI A jIva samasta paradravyathI prayyata thAya che, sarvathA bhraSTa thAya che ane Ama paradravyathI prayyata thaIne, A jIva dekhavA - jANavA rUpa "dazi - zakti svabhAvamAM niyata vRttirUpa Atmatattva sAthe ekatvagatapaNe varte che." arthAta darzana - jJAna svabhAvamAM ja vartavArUpa jenI vRtti niyata che, traNe kALamAM na caLe evI akhaMDa nizcaya rUpa varte che. evA AtmatattvanI sAthe ekatvathI varte che. eTale Ama 'darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNAne lIdhe svane ekatvathI ekIsAthe jANato ane jato te "sva samaya' pratItAya che', arthAtu zuddha darzana-zAnamaya AtmasvabhAvamAM vartato te svasamaya. A samasta parathI svasamaya prAptino kama spaSTapaNe samajAI jAya che : (1) prathama to sva - parano bhedajJAnarUpa viveka pragaTe che, (2) tethI AtmajJAna rUpa vidyA upaje che, (3) eTale A paradravya te huM nahi ne mahArUM nahi ema jANI parathI pracyavana thAya che, (4) dezi - jJaptimAM niyata vRttirUpa Atmatattva sAthe ekatvagatapaNuM varte che, (5) eTale AtmAnuM svarUpa darzana-jJAna-cAritra hoI darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNuM hoya che, (6) eTale svane ekatvathI jANavA-javArUpa sva samaya hoya che. Ama (1) bheda jJAna - (2) AtmajJAna (3) para prati (4) AtmavRtti - (5) svarUpa sthiti (6) sva samaya, ema krama che. A sarvanA parama addabhuta niSkarSarUpa parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdranuM AtmAnubhavolgArarUpa A TaMkotkIrNa amara vacanAmRtajI che ke - jaDa ne cetana dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne jene samajAya che, svarUpa cetana nija jaDa che saMbaMdha mAtra, athavA te zeya paNa paradravyamAM ya che; evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che, kAyAnI visArI mAyA svarUpe samAya evA nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 902 3. para samaya zuddhAtma anubhava sadA, sva samaya vilAsa re; paravaDI chAMyaDI jyAM paDe che, te parasamaya nivAsa re." - zrI AnaMdaghanajI (ara jina stavana) paNa jyAre anAdi avidyA kaMdalInA mUla kaMdarpa mohanI anuvRtti taMtratAe karIne dezi - zakti svabhAvamAM niyata vRttirUpa AtmatattvathI prayyala thaI (A jIva) paradravya pratyayI moha - rAga - dveSAdi bhAvonI sAthe ekatvagatapaNe varte che, tyAre pudgalakarmapradezamAM sthitapaNAne lIdhe parane ekatvathI ekI sAthe bhaNato ane jato, parasamaya ema pratItAya che." - arthAtu A AtmA jyAre parane ekatvathI ekI sAthe jANe che ane jAya che (pariName che) tyAre te parasamaya che ema pratIta thAya che. te A prakAre - anAdi avidyArUpa kaMdalIno mUla kaMda moha che, te mohane anusaravA - anuvartavArUpa anuvRttitaMtratA vaDe karIne A jIva dezi - jJapti (dakhavA - jANavA rUpa) svabhAvamAM niyatavRttirUpa AtmatattvathI prayyata thAya che ane paradravyapratyayI - paradravya nimitte upajatA moha-rAga-dveSAdi bhAvonI sAthe ekatvagatatvathI varte che, tyAre pudgalakarma pradezamAM sthitapaNAne lIdhe, te parane ekatvathI ekI sAthe jANato ane jato - pariNamato sato te parasamaya hoya che. Ama darzana-zAna svabhAvI AtmAmAM niyatapaNe vartavArUpa AtmabhAvathI prayyata thaI - bhraSTa thaI, parabhAvane ekatvathI jANI temAM vartavuM te parasamaya che. A samasta parathI A parasamayanI utpattinI saMkalanA paNa svayaM samajAI jAya che : (1) prathama to moha aMdhakArane lIdhe sva - parano bheda parakhAto nathI - bheda ajJAna hoya che, (2) tethI AtmaajJAnarUpa avidyA upaje che, (3) eTale dezi - jJapti svabhAvamAM niyatavRttirUpa AtmatattvathI 30
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracyavana hoya che, (4) ethI A paradravya te huM ne mhArUM ema jANI te sAthe ekatva - ekapaNuM varte che, (5) eTale pudgalakarmapradezarUpa pararUpamAM sthitapaNuM varte che, (6) eTale parane ekatvathI jANavA - javArUpa parasamaya hoya che. Ama bheda ajJAna - Atma ajJAna - svaprazruti - paravRtti - pararUpa sthiti parasamaya ema krama che. Ama jyAM zuddha AtmAno anubhava varte che, te svasamaya vilAsa che ane paravastunI chAMyaDI jyAM paDe che te parasamaya nivAsa che, athavA samaya eTale maryAdA. AtmA jyAre parasamayanI - parabhAvanI maryAdAmAMthI pAcho vaLI svasamayamAM - sva svabhAvanI maryAdAmAM varte che, tyAre svasamaya che ane svabhAvanI maryAdA ullaMdhI parasamayamAM - parabhAvanI maryAdAmAM varte che te parasamaya che. tAtparya ke - parabhAvathI prayyata thaI sahaja AtmasvarUpamAM - Atma svabhAvamAM niyata vRtti - sthiti - cAritra te svasamaya che ane svabhAvathI prayyata thaI, parabhAvamAM vRtti - sthiti - cAritra te parasamaya te. zuddha AtmavRtti - Atma pariNati te svasamaya ane para vRtti - pa2pariNati te parasamaya ema pratIta thAya che. eTale "Ama samayanuM phuTapaNe dvividhapaNuM uddhAve che', sva samaya ane parasamaya ema dvi prakAranuM jagatamAM jora zorathI doDI rahyuM che, arthAta A vizvamAM jyAM juo tyAM sva samaya ane parasamaya A be prakAranI doDadhAma cAlI rahI che. eka bAju svAtmAmAM ja sthiti karanArA sahajatmasvarUpamAM susthita evA jIvanmukta AtmAo - arihaMta bhagavAno, sahajAtmasvarUpamAM susthita evA videhamukta AtmAo - siddha bhagavAno, sahajAtmasvarUpa sthitinI ucca bhUmikAne pAmelA evA jIvanmukta sAdhaka AtmAo - AtmArAmI zuddhopayogavaMta zramaNo - AcArya bhagavAno. upAdhyAya bhagavAno ane sAdhu bhagavAno, ema paMca parameSThi rUpa sva samayanuM darzana thAya che ane bIjI bAju parabhAvamAM ja sthiti karanArA, parakathA ane paravRttimAM vahyA janArA sAmAnyapaNe jagajIvonuM jIvatuM jAgatuM pradarzana dekhAya che. samasta vizva ghaNuM karIne parakathA tathA paravRttimAM vahyuM jAya che, temAM rahI sthiratA kyAMthI thAya? e evAM amUlya manuSyapaNAno eka samaya paNa paravRttie javA devA yogya nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-papa0 ET have 'A' (samayanuM dvividhapaNuM) bAdhavAmAM Ave che - 31
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 6. eyattaNicchayagato samayo savvattha suMdaro loe / baMdhakahA eyatte teNa visaMvAdiNI hoi // artha - sarvatra lokanA ekatvanizcayagata samaya suMdara che, tethI ekatvamAM baMdhakathA visaMvAdinI (visaMvAda pAmatI, basUrI) hoya che. arthAtu - AgalI gAthAmAM svasamaya - parasamaya vibhAgathI samayanuM dvividhapaNuM darzAvyuM, tenuM atra bAdhana karavAmAM AvyuM che ane "AtmakhyAti' kartA paramarSie tenuM apUrva tattvasparzI vyAkhyAna prakAzya che - atre "samaya" eTale sAmAnyathI sarva padArtha. zA parathI ? "samayate (samu + mate) pachI bhAvena guNapayAnuM cchitIti nirutte. ' ekabhAvathI - ekabhUta bhAvathI - ekarUpa bhAvathI "sva guNaparyAyo' - potAnA guNaparyAyo pratye jAya che - gamana kare che - pariName che te samaya, ema "samaya" zabdanI nirukti - vyutpatti parathI. tethI sarvatra paNa dharma - adharma - AkAza - kALa - pudgala - jIva e cha dravya jyAM avalokAya che evA A padvavyAtmaka lokamAM je jeTalA koI paNa artho che, te sarve ya niyatapaNe "ekatva nizcayagatatvathI" - ekapaNArUpa nizcayagatapaNAe karIne ja sauMdarya - suMdarapaNuM pAme che. A artho kevA che? (1) "svakIya' - AtmIya - potAnA dravyamAM "aMtarmagna' - aMdaramAM magna - belA evA anaMta "svadharmacakracuMbI" - potAnA dharmacakrane - dharmasamUhane chatAM paraspara - ekabIjAne "nahi cuMbatA' - lezamAtra paNa nahi sRzatA, (2) eka kSetramAM gADha milana rUpa ekatrAvagAhIpaNAne lIdhe atyaMta prayAsattimAM nikaTatAmAM paNa nityameva - sadAya potapotAnA svarUpathI nahi paDatA, (3) pararUpe apariNamanane lIdhe "avinaSTa' - jeno koI kALe nAza thayo nathI vA thavAno nathI evA anaMta vyaktipaNA thakI jaNe "TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarI kADhela hoya ema "tiSThatA - avicala susthira sthiti karatA, (4) ane samasta viruddha - aviruddha kAryapaNAe - kAraNapaNAe karIne "zazvadeva" - sadAya - sanAtanapaNe ja vizvane - akhila jagatane "anugrahatA' - anugraha upakAra karatA - evA AvA sarve ya artho niyatapaNe" - cokkasa paNe - nizcitapaNe traNe kALamAM na phare evA "ekatva nizcayagatapaNAe karIne ja suMdarapaNuM pAme che. ema zA mATe? prakAratarathI - AnAthI anya prakAre to "sarva saMkara Adi doSanI Apatti thAya che mATe, saMkara - anavasthA - ativyApti Adi samasta doSano Aphata - prasaMga prApta thAya che mATe. ema sarva padArthanuM ekatva' - ekapaNuM - advaitapaNuM "pratiSThita' - prati - pratyekapaNe prativiziSTa vastusthitithI sthita - siddha che, tyAre "jIva' nAmanA samayanI - padArthanI baMdhakathAne ja "tamUla" - te baMdhakathAmUlaka - te baMdhakathA jenuM mUla che, evuM pudgala karmapradezasthitapaNuM jenuM mULa - prabhavasthAna che evA parasamayathI "utpAdita' - upatpAdavAmAM AveluM - upAvAyeluM A jIvasamayanuM ekatva - ekapaNuM ja avasthita rahe che' - vastusthitithI jema che tema ja vastumaryAdAthI sthita che. have amRtacaMdrajInI A parama paramArthagaMbhIra adbhuta alaukika apUrva vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe : A jagatanA paramatattvajJAnI tIrthaMkarAdi parama jJAnIoe zodhI zodhIne zodhyuM to A vizvanA mULa tattvabhUta A cha ja dharmAstikAyAdi artho - dravyo dIThA. A ekeka dravyamAM potapotAnA anaMta rAdharma rahyA che. anaMta guNaparyAya rahyA che. te paraspara sahakArathI parama premathI "ekIbhAvathI" ekabhUta bhAvathI jUdAI vinA vartI rahyA che ane te ekarasa bhAvarUpa parama premathI te te dravyo jANe te anaMta svadharmone cuMbI rahyA che. eTale ja te te dravyanA guNaparyAyarUpa anaMta svadharmacakra potapotAnA dravyamAM ja "aMtarmagna" che - aMdaramAM DUbelA paDyA che ane te te dravya te aMtarmagna "anaMta. svadharmacakrane cuMbe che, paNa ekabIjAne cuMbatA nathI. kAraNake pratyeka arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAva jUdA che. eTale koI paNa arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAva bIjA koI paNa arthanA dravya - kSetra - kALa - 32
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvane leza sparza karatA nathI ane anya arthanA dravya - kSetra - kALa - bhAvathI leza paNa sparza karAtA nathI. pratyeka artha - samaya potapotAnA ja dravya-kSetra-kALa-bhAvanI maryAdAmAM - samayamAM ja rahyA che. para artha - parasamayanA dravya-kSetra-kALa-bhAvanI maryAdAmAM samayamAM atikrama karatA nathI, eTale ke pratyeka artha - samaya potapotAnA ja dravya - kSetra - kALa - bhAvanA samayamAM ja - maryAdAmAM ja varte e jinasamaya - jinAgama - jinaAjJA che, evI jinaAjJArUpa dravya-kSetra-kALa-bhAva e caturvidha rAjanItinuM ullaMghana koI artha karatA nathI. jaDa-cetana koI paNa "trAsa pAmI - parasamayamAM javArUpa "trAMsuM' - vAMka vakra gamana karI, A jinaAzArUpa rAjanItino lopa karato nathI ! arthAtu vizvanA sarva arthamAM ja jina zAsananI - jinavANI parama AzA vartI rahI che ! dravya - kSetra ne kAla bhAva e, rAjanIti e cArajI, trAsa vinA jaDa cetana prabhunI, koI na lope kArajI : zItala jinapati." - zrI devacaMdrajI "lokane viSe je padArtha che tenA dharma devAdhideve potAnA jJAnamAM bhAsavAthI jema hatA tema ja varNavyA che, padArtho te dharmathI bahAra jaI pravartatA nathI, arthAt jJAnI mahArAje prakANyuM tethI bIjI rIte pravartatA nathI, tethI te jJAnInI AjJA pramANe pravarte che ema kahyuM che, kAraNake jJAnIe padArthanA jevA dharma hatA tevA ja tenA dharma kahyA che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-753 Ama svadharma maryAdAmAM ja vartatA A sarva svadharmacakracuMbI - chatAM paraspara acuMbI che, eTale ja "atyaMta pratyAsattimAM - atyaMta nikaTavarNipaNAmAM paNa nitye ja svarUpathI paDatA nathI" - eka lokAkAza kSetramAM nikaTapaNe A artho paraspara gADha milanarUpa eka kSetrAvagAha sthiti karI rahyA che chatAM, jemake - jIva ane pudgala eka dehamAM dUdha ne pANI jema eka bIjA sAthe gADhapaNe maLI rahyA che, chatAM ekabIjAthI judA ne judA ja varte che ane svarUpathI patana pAmatA nathI. potAnA svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI vyuta thatA nathI - svadravya - kSetra - kALa - bhAvano tyAga karatA nathI, eTaluM ja nahi paNa te pararUpe pariNamatA paNa nathI. arthAtu paradravya - kSetra - kALa - bhAvane pAmatA nathI. jaDa cetana banatuM nathI ne cetana jaDa banatuM nathI, "jaDa jaDabhAve ja pariName che', "cetana cetana bhAve ja pariName che'. "koI potapotAno svabhAva choDIne palaTatuM nathI. jaDa te traNe kALamAM jaDa ja rahe che, cetana te traNe kALamAM cetana ja rahe che." Ama koI paNa dravya koI paNa pararUpe pariNamatuM nathI ane pararUpe apariNamanane lIdhe pratyeka arthanuM - dravyanuM vyaktitva nAza pAmatuM nathI, eTale A arthonuM avinaSTa anaMta vyaktitva (Individuality) jaLavAI rahe che. ethI karIne teo jANe TaMkotkIrNa hoya ema sthiti karI rahyA che, yaMkaNAthI khaDakamAM kotarI kADhela cakravartIno zilAlekha jema cirakALa paryaMta jemano temaja avasthita rahe che, tema traNe kALamAM jemano temaja avasthita rahe che. A sarvanA parama niSkarSarUpa TaMkotkIrNa anubhava - vacanAmRta parama Atmade zrImad rAjacaMdrajIe prakAzya che - "jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahi, choDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya emAM kema ?" - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-266 - ane Ama sarva artho niyatapaNe ekatvanizcayagatapaNAe karIne ja sauMdaryane pAme che - niyamevatva tatvenaiva saudaryamApadaMte ' arthAt sarva arthonuM pratyekanuM ekatva - ekapaNuM che - jyAM anya koIno - bIjAno praveza nathI evuM advitIyapaNuM - advaitapaNuM che ane A ekapaNuM - advaitapaNuM na caLe evuM nizcayarUpa - akhaMDa sthira sthitirUpa che ane traNe kALamAM na phare evA niyata nizcayarUpa ekatvanizcayagatapaNAe karIne ja A artho saMdaratA dhAre che. kAraNake ekatva nizcayagata sthiti e ja satu - paramArthasatu hovAthI satya che, "parama satyaM parama ziva parama saMdara' che. 33
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "jIva navi pugalI naiva pugala kadA, puggalAdhAra navi tAsa raMgI; para taNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastu dharme na kadA parasaMgI.. aho sumati jina." - zrI devacaMdrajI Ama sarva samayanuM pratyekanuM ekatva to uparokta rIte supratiSThita che ane te ja suMdara che, to pachI jIva samayanuM AvuM dvividhapaNuM kyAMthI ghaTe? mATe visaMvAdinI baMdhakathAthI upajatuM dvividhapaNuM kAMI suMdara dekhAtuM nathI, ethI samayanuM ekatva avasthita rahe che - zataH samayacaivatvamevAvatine ' , 34
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA prakAre A (ekatva) asulabhatvathI vibhAvAya che - sudaparicidANubhUdA savvassa vi kAmabhogabaMdhakahA / eyattassuvalaMbho Navari Na sulaho vihattassa // artha - sarvane ya kAmabhoga - baMdhakathA zrata paricita - anubhUta che, paNa vibhakta evA kevala ekatvano upalaMbha (anubhava, prApti) sulabha nathI. arthAtu - samayanuM je A ekatva AgalI gAthAnI vyAkhyAnuM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe emanI apUrva lAkSaNika zailIthI vivarI dekhADyuM, te ekatvanuM asulabhapaNuM A gAthAmAM vibhAvana karyuM che ane AvA vibhAvananuM vibhAvana karatAM "AtmakhyAti'mAM A paramArtha mahAkavIzvara "AtmakhyAti' bhraSTA AcAryajIe, saMsAracakranA cAkaDe caDhelA A sakala jIvalokanuM svabhAvokti alaMkAramaya tAdezya suMdara zabdacitra AlekhyuM che : AtmakhyAti' TIkA artha - "A lokane viSe saMsAra cakranA kroDanA (utkaMgamAM) adhiropita evo je A sakala paNa jIvaloka - (1) azrAMtapaNe dravya-kSetra-kALa-bhAva-bhAvanA parAvartothI (pharAthI) bhrAMti samupakrAMta karI rahyo che, (2) ekachatrIkata vizvatAe karIne vizvanA ekachatrIpaNAe karIne) mahatu evA moha-grahathI go (baLada) jema vahAvAI rahyo che, (3) baLAtkAre utkaTapaNe vRddhi pAmelI tRNAnA tIvra vedanapaNAne lIdhe aMtara Adhi (aMtarmAtha) vyakta karI rahyo che - evA A sakala paNa jIvalokana, paraspara AcAryapaNuM AcaratAM, etvathI viruddhapaNAe karIne atyaMta visaMvAdinI evI paNa kAmabhogAnubaddha kathA anaMtavAra mRtapUrvA (pUrve sAMbhaLelI), anaMtavAra paricitapUrvA (pUrve paricaya karelI) ane anaMtavAra anubhUtapUrvA (pUrve anubhava karelI) che, paNa nirmala vivekAlokathI (viveka prakAzathI) vivikta (bhinna, pRthaka - alaga) evuM A kevala ekatva - nitya vyaktatAthI aMtaHprakAzamAna chatAM - kaSAyacakra sAthe eka kriyamANapaNAne lIdhe atyaMta tirobhUta satuM - svanI anAtmajJatAe karIne ane para AtmajJonA anupAsanane lIdhe - nathI kadAcit paNa bhUtapUrva (pUrve sAMbhaLeluM) nathI kadAcit paNa paricita pUrva (pUrve paricaya kareluM) ane nathI kadAcituM paNa anubhUtapUrva (pUrve anubhava kareluM), ethI karIne ekatvanuM sulabhapaNuM nathI.' A "AtmakhyAti'nA abhuta paramArthaghana vAkyano paramArthagaMbhIra Azaya saMkSepamAM vicArazuM : A sakala jIvaloka kevo ? "saMsAracakra kroDamAM adhiropita che. eTale ja te "azrAMtapaNe anaMta dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAva e paMca parAvartAthI - pherAthI - AMTAthI azrAMtapaNe - athAkapaNe avirAmapaNe bhamI rahyo che, dravyathI, kSetrathI, kALathI, bhavathI ane bhAvathI anaMta parAvarto karato sato, anaMtA bhevapherA karato sato A bhavacakamAM cakranI jema paribhramaNa karI rahyo che. dravyathI A jIve jemAM sarva pudagala paramANa bhogavIne choDI dIdhA che evA anaMta pudagala parAvartana karyA che. kSetrathI A lokamAM evuM koI kSetra nathI ke jyAM A jIva pharI pharI utpanna na thayo hoya, ema lokakSetra avagAhavArUpa anaMta kSetra parAvartana A jIva karyA che. kALathI A jIve utsarpiNI - avasarpiNImaya kAlacakranA sarva samayamAM anaMtA janma - maraNa karyA che, evA anaMta kALacakranA parAvartana A jIve karyA che. bhavathI A jIve narakanA jaghanya AyuthI mAMDI raiveyakanA utkRSTa Ayu paryata sarva bhavonA anaMtA parAvarta karyA che. bhAvathI mithyAtva vaze karIne A jIve AThe karmanI sarva prakRti - sthiti - anubhAga-pradeza e cAre baMdhasthAnone sparzI anaMtA bhAva parAvartana karyA che. Ama paMca prakAranA parAvartAthI - punarAvRtti rUpa punaH punaH pherAthI A jIva bhavacakranA anaMtA pherA pharI rahyo che, anaMta AMTA mArI rahyo che, anaMta bhavaparibhramaNa duHkha anubhavI rahyo che. "svarUpa samajyA vinA, pAmyo du:kha anaMta; 35
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta." - zrImad rAjacaMdra praNIta "Atmasiddhi zAstra, sUtra-1 AvuM A mahA duHkhamaya bhavabhramaNa jIva zAthI karI rahyo che ? zA mATe e mahAkhedamaya bhavabhrAMti choDI deto nathI ? koNa ene jabarajastIthI parANe bhamAvI rahyuM che ? teno atra AtmakhyAti' kartA AcAryajI javAba Apyo che - "ekachatrIkRta vizvatAe karIne vizvanA ekachatrIpaNAe karIne) mahatu evA mohagrahathI "go' - baLadanI jema vahAvAI rahyo che." arthAtu. akhila vizvane potAnI ANamAM vartAvI potAnA ekachatra zAsana taLe ANyuM, ethI vizvanA ekachatrIpaNAe karIne je AkhA jagata karatAM mahata-moTo che evA mahAmoha-hathI A jIvaloka go'nI jema - baLadanI jema haMkArAI rahyo che. baMdhanabaddha baLada parataMtra hovAthI gADuM calAvanAra jema calAve tema cAlavuM paDe che, tema A karmabaMdhanabaddha jIva - vRSabha karma parataMtra hovAthI bhavanuM gADuM calAvanAra moha-taMtrI jema calAve tema cAlavuM paDe, jema bhamAve tema bhamavuM paDe che. jyAM lagI tene mohane lIdhe sva svarUpanuM bhAna nathI ne parabhAvamAM AtmabhrAMti che tyAM lagI te "go' - baLada paza jevA abUjha gamAra hoI karma parataMtra che, eTale A mohajanya karma pAtaMtryane lIdhe ja tene A bhavabhramaNa karavuM paDe che. karmanA AkhA taMtranuM saMcAlana karanAra taMtrI moha che, eTale ja tene karmono rAjA kahyo che ane eTale ja karmacakrathI cAlatA AkhA bhavacakramAM A mahAmohacakravartInuM ekachatrI zAsana cAlI rahyuM che, eTale ja sakala jIvaloka baLadanI jema bhavamArgamAM haMkArAI rahyo che. mahAmoha-ghAMcIthI bhavacakranI ghANImAM ghUmAvAI rahyo che. ane Ama ghANInA belanI jema A bhavacakramAM bhramaNa karato A jIvaloka prabalapaNe ujjaibhita (vRddhi pAmelI) tRSNAlaMkapaNAne lIdhe aMtara Adhi vyakta karI rahyo che." arthAt A jIvalokane tIvra tRSNAlaMka - tIvra tRSNAvega ujjaibhita - ullasita thAya che, uttarottara vadhato jAya che ane e vaDe e tIvra aMtara Adhi - ugra aMtara dAvedanA vyakta - pragaTa dAkhavI rahyo che. eka bAju ugra grISmano tApa hoya ne tyAM vaLI bhramaNa thAka caDhyo hoya, tyAre araNyamAM bhamatAM baLadane keTalI badhI tarasa lAge ? keTalI badhI dAvedanA upaje? ane A to ugra bhava-grISmano anaMta uttApa ne moTI ghANI jevA goLa goLa bhavAraNyamAM anaMta paribhramaNano mahAkheda tyAM pachI tRSNAnuM pUchavuM ja zuM ? Ama A tIvra viSayatRSNAne bUjhAvavAne A jIva-vRSabha akaDAI akaDAIne - karAMjhI karAMjhI uchaLI uchaLIne mRgatRSNA rUpa viSayagrAmane upasaMdhe che", A viSaya tRSArta viSaya - mRgajala mATe jhAMvAM nAMkhe che, paNa viSaya mRgatRSNAjala kAMI hAthamAM AvatuM nathI. chatAM A sakhaNo cAlato nathI ne A parathI kAMI bodhapATha leto nathI eTaluM ja nahi, paNa ulaTo bIjAone viSayano bodhapATha ApavA jAya che ! viSaya saMbaMdhI upadeza ApI - "paraspara AcAryapaNuM AcaratAM" - eka bIjAnuM gurupaNuM kare che ! ane Ama saMsAracakrane cAkaDe caDhI, baLadanI jema, mahAmoha-grahathI haMkArAI paribhramaNa karato A sakala jIvaloka, tIvra tRSNAdAyanI upazAMti arthe mRgatRSNA samA viSayone sevato ane guru banI besI bIjAoe upadezato phare che ! eTale ja AvA A mahAmohamUDha jIvaloke uparamAM vivarI dekhADyuM tema, ekatvathI viruddhapaNAe karIne atyaMta visaMvAdinI - basUrI evI kAmabhogathI anubaddha kathA - parabhAva rUpa viSaya saMbaMdhinI evI kAmakahANI "pUrve anaMtavAra zrata karI che, pUrve anaMtavAra paricita karI che ane pUrve anaMtavAra anubhUta karI che', paNa "A nirmala viveka - AlokathI vivikta - sAva jUduM evuM je A kevala ekatva, te to jeNe pUrve kadI paNa zrata karyuM nathI, pUrve kadI paNa paricita karyuM nathI ane pUrve kadI paNa anubhUta karyuM nathI." A aMge parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - anAdi kALanA paribhramaNamAM anaMtavAra zAstra zravaNa, anaMtavAra vidyAbhyAsa che, anaMtavAra jinadIkSA, anaMtavAra AcAryapaNuM prApta thayuM che. mAtra satu maLyA nathI. satu zukyuM nathI ane zradhyuM nathI ane e maLe. e zaye ane zradhye ja chUTavAnI vArtAno AtmAthI bhaNakAra thaze.' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-166 36
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa sahajamAM che. jJAnInAM caraNasevana vinA anaMta kALa sudhI paNa prApta na thAya evuM vikaTa paNa che." - zrImad rAjacaMdra, aM-537 paNa ekatva to "nirmala viveka AlokathI vivikta' - vizada viveka - prakAzathI bIjA badhAyathI sAva juduM alAyaduM bhAse che, te "nitya vyaktatAthI aMta:prakAzamAna sadAya pragaTapaNe khulla khullA aMtaramAM prakAzI rahyuM che, jhaLahaLI rahyuM che, chatAM kaSAyacaka sAthe ekarUpa karAI rahyApaNAne lIdhe te atyaMta "tirobhUta" thaI gayuM che - DhaMkAI gayuM che - avarAI gayuM che, tenI ADo vikRta cetanabhAva rUpa - vibhAvarUpa kaSAyacakano ajJAna aMdhakAramaya paDado - timirapaTa AvI gayo che. arthAt sadA sthira prakAzavaMta ratnadIpa samuM A ekatva to AtmAnA sadA - pragaTapaNe aMtaramAM prakAzI rahyuM che, paNa AtmAe kaSAya - vibhAvano aMdhAra-pacheDo oDhyo che ane te vibhAva - tamasu paTalathI tirota hoI A svasvabhAvabhUta ekatva tene dekhAtuM nathI. paNa viveka - Aloka - viveka - prakAza thAya to A ekatva tatkAla vivikta - alaga - pRthaka dekhAya ane sva - para bhedavijJAna rUpa A vivekanI prApti to mukhyapaNe sadagurune AdhIna che, eTale vivekajanya AtmajJAna rUpa sanmArganI prAptimAM AtmajJAnI AtmArAma vItarAga saddagurunuM ekaniSTha upAsana e parama upakArI mukhya nimitta sAdhana che, sAkSAtu saddaguru upAsanA thakI ja mukhyapaNe jIva sanmArgano lakSa pAme che. je puruSa sadgurunI upAsanA vinA nija kalpanAe AtmasvarUpano nirdhAra kare che te mAtra potAnA svacchaMdanA udayane vede che ema vicAravuM ghaTe che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka "gagana nagarameM adha bIca kUvA, uhAM amIkA vAsA, sagarA hove so bhara bhara pIve, nagarA jAve pyAsA." - zrI AnaMdaghana, pada98 Ama viveka-Aloka arpanArA AtmA sadgurunuM samupAlana jIvane parama upakArI thAya che, paNa pUrve A anAtmaNa jIve tevA tathArUpa AtmajJanuM kadI paNa upAsana karyuM nathI, eTale tene viveka-AlokanI prApti thaI nathI ane eTale ja vivikta - sarva anya bhAvathI bhinna - pRthapha evuM te kevala ekatva to teNe kadI pUrve sAMbhaLyuM nathI, kadI paNa pUrve paricaya karyuM nathI ane kadI paNa anubhavyuM nathI, "ataH ekatvanI prAptinuM sulabhatva nathI - saMta RtvA na suttamatve | eTalA mATe ja AnuM A (ekatva) upadarzAvAya che -
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti taM eyattavihattaM dAehaM appaNo savihaveNa / jadi dAeja pamANaM cukkija chalaM Na ghettavvaM // (gAthA-sajhAya) ekatva vibhakta te dAkhavuM re, Atmavibhava anusAra; je dAkhuM pramANo cUkuM, chala ma graho ko vAra... re Atmana ! vaMdo samayasAra. artha - ekatvathI vibhakta evo te AtmA huM AtmAnA svavibhavathI darzAvuM, je darzAvuM pramANa karavuM, cUkuM to chala na rahavuM. uparamAM kahyuM tema A jagatamAM jyAM juo tyAM parasaMbaddha azuddha AtmAnuM azuddhatva saMbhaLAya che, paNa AtmArAmI zuddha AtmAnuM zuddhatva to javalle ja sAMbhaLavAmAM Ave che. arthAta ekavanizcayagata zuddha AtmAnI tattvavArtA sulabha nathI, atyaMta durlabha che, eTale ja jyAM eka advaita AtmA sivAya bIjuM kAMI nathI evuM je AtmAnuM ekatva asulabhapaNe - durlabhapaNe AgalI gAthAmAM darzAvyuM, te atra A samayasAra zAstramAM darzAvavAmAM Ave che. atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe - "te ekatva vibhakta AtmA AtmAnA svavibhavathI huM darzAvuM' - evI mahAmanorathamayI mahApratijJA karI parama mRdu, - Rju bhAvathI vijJapti karI che ke - "jo huM darzAvuM to pramANa karavuM, paNa cUke to chala na rahavuM - chatna na dettaLuM " e bhAvane pariskaTa karatAM "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che ke - "je koI paNa mhArA AtmAno svavibhava che te samastathI ja "A" (pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA evo) huM te ekatva vibhakta AtmA darzAvuM ema baddhavyavasAya chuM', arthAtu hArA AtmAno je koI paNa hArA AtmAno "sva vibhava' - potAno vaibhava AtmasaMpadu samastathI ja te ekatva vibhakta AtmA darzAvuM ema kRtanizcaya chuM. A zuddha AtmAnuM darzana koNa karAvI zake ? jeNe A zuddha AtmAnuM AtmasAkSAtkAra darzana karyuM hoya che. tevA tathArUpa zuddha AtmAnuM AtmasAkSAtkAra rUpa sAkSAt anubhava - darzana jeNe karyuM che evA sAkSAtu : Atmadeza AcAryajI sAkSAta darzAvavAnI atra AvI parama udAtta AtmabhAvanAmayI mahApratijJA karI che. AvI A mahApratijJA karanArA mahAvibhUti paramarSi kuMdakuMdAcAryajInA AtmAno svavibhava kevo che ? tenuM kuMdakuMdAcAryanA divya AtmAne bhavya aMjalirUpa parama suMdara pariskUTa spaSTIkaraNa karatAM, tevA ja mahAvibhUti sAkSAt Atmade "AtmakhyAti' ka7 paramarSi amRtacaMdrAcAryajI te svavibhava jenAthI janma pAmyo che evA cAra addabhuta kAraNone atra upanyAsa karyo che. te A prakAre - "(1) sakala udbhAsi "syAt padathI mudrita zabdabrahmanA upAsanathI janma che evo, (2) samasta vipakSanA lodamAM nirdalanamAM-cUrNanamAM) kSama ati nikhuSa yuktinA avalaMbanathI janma che jeno evo, (3) nirmala vijJAnaghanamAM aMtanirmagna evA parApara guruothI prasAdIkata zuddha AtmatattvanA anuzAsanathI janma che jeno evo, (4) anavarata (niraMtara) caMdi - aMdatA (TapakatA, nirjharatA) evA suMdara AnaMdathI "mudrita" amaMda saMvidAtmaka svasaMvedanathI janma che jeno evo - sva vibhava che. Ama sat Agama thakI, sat yukti thakI, sat guruprasAda thakI ane sat svasaMvedana thakI jeno janma thayo che evo hArA AtmAno je koI paNa svavibhava che, te "samastathI ja (sarvAtmAthI) huM ekatva vibhakta te AtmA darzAvuM ema nizcayavaMta thayo chuM." arthAt sarva anya bhAvathI vibhakta-bhinna karela - pRthaka pADela evA ekatvavibhakta eka zuddha advaita AtmatattvarUpa zuddha AtmAnuM samayasAranuM nirUpaNa karavA A samayasAra zAstranuM graMthana karavA mhAro AtmA AtmAnI samasta AtmazaktithI baddha parikara thayo che. AtmAnA sarva svavibhavathI - Atma samRddhithI - AnaizvaryathI udyata thayo che. eTale 38
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamathI, anumAnathI, anuzAsanathI ane anubhavathI udabhava pAmelo evo mhAro je koI AtmAno "svavibhava' che, jJAnAdi AtmaguNa saMpattirUpa mhArA AtmAnuM jeTaluM svadhana che - jeTalI potIkI AtmasaMpatti che, te sarva kAMI paNa bAkAta rAkhyA vinA huM A samayasAra zAstranI racanAmAM samaDuM chuM, mahArI lAyopathamika zaktino je kAMI prakAza hoya te A satu zAstranI gUMthaNImAM hAjara karuM chuM, ke jethI karIne jagatanA paramottama tattvarUpa A zuddha Atma tattvano - samayasArano A vizvane viSe parama prakAza thAya ane jethI karIne mhArA AtmAnI jema anya AtmArthI AtmAone - samasta jagajIvone paNa sarva parabhAva - vibhAvathI vyAvRtti thaI zuddhAtma svabhAvane viSe AtyaMtika pravRtti thAya. "kiMtu je darzAvuM to svayameva svAnubhava pratyakSathI parIkSIne pramANa kartavya che, paNa jo aluM to chalagrahaNamAM jAgarUka thavuM yogya nathI." arthAt mhArA AtmAne jema AtmAnubhava pratyakSathI pramANa bhAsyuM tema jatAthI - saraLatAthI darzAvyuM tema vivekI tattvaciMtaka mumukSue paNa svayameva AtmAnubhava pratyakSathI parIkSA karavI, huM je darzAvuM te satya jANI RjutAthI - saraLatAthI pramANa karavuM, paNa je alanA karuM - cUkaM, to chalagrahaNa karavAmAM jAgarUka - khabaradAra (Ever-ready) na thavuM, chala pakaDavAmAM arthAta vakratAthI dUSaNAbhAsarUpa chidra zodhavAmAM tatpara na thavuM, sadA jAgatA (always alert) na rahevuM. Ama RjutAnI - mRdutAnI mUrti paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe zuddha sphaTika jevA svaccha hRdayathI nikhAlasapaNe AtmabhAva darzAvyo che. atre "mahArA AtmAno svavibhava' ema kahyuM te ema sUcave che ke - "huM" eTale deha ane dehAzrita "kaMdakaMda' nAma dharanAro nahi paNa kuMdakuMda nAmadhArI dehamAM beThelo dehI' - zuddha caitanyamUrti AtmA, evo satata jAgato upayoga zuddhopayoga susthita AtmArAmI mahAzramaNa kuMdakuMdajInA hRdayamAM sodita ja che. niSkAraNa karuNAthI jagatano upakAra karavo e sat puruSonI sanAtana praNAlikA che, tene anusarI A mahA-jJAnezvarIe potAnA "AtmAno jeTalo kAMI svavibhava' te sarvasva kAMI bAkI rAkhyA vinA - jagatu kalyANArthe koI paNa jAtanI kaMI paNa spRhA vinA parama nispRhapaNe kharcI nAMkhyo che, khAlI karI ThalavI nAMkhyo che, chatAM AtmAmAM pUro bharI rAkhyo che ! jagatanA Atma kalyANa yajJamAM AtmasamarpaNa karanArA A jJAna-dhanezvare jenuM dAna dIdhAthI vadhe che evA jJAna dhanano A akSayanidhi jagatu dAridra dUra karavA mATe khUllo mUkI dIdho che ane dAnamAM ke bheTamAM to koI badalAnI ke spRhAnI AzA hoya nahIM, eTale A sarva"sva" dAna karanArA jJAnezvarI-dAnezvarIe A loka - paraloka saMbaMdhI sarvathA niSkAma-niHspRhapaNe sva - paranA ekAMta zuddha AtmArthahetue ja - zuddha paramArthahetue ja A paramArtha jJAnadAna karI uttama tattvajJAna jagatane bheTa dharI che. ane A samayasAra zAstranuM "samayamAmRta' nAma paNa e ja arthanuM sUcana kare che. mahA jJAnezvarI - dAnezvarI paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcAryajIe A paramArtha saMbhUta samayasAra "prAbhRta"nuM jagatane prAbhRta (bhaTaNa) dharyuM che ane tevA ja mahA jJAnezvarI - dAnezvarI paramaSi bhagavatuM amRtacaMdrAcAryajI paNa atre AtmAno sarva "sva vibhava' samarpaNa karI parama adbhuta maulika tattvAmRta maMthanamaya mahA jJAna-samRddhithI A prAbhRtane atyaMta saMbhUta - samRddha karI mahAmUlyavaMtu "mahAprAbhRta" banAvyuM che. Ama jagatune AvA uttamottama tattvajJAnanuM prAbhRta samarpanArA A banne parama dhuraMdhara parama guruonI adbhuta alaukika paramarSi yugale jagatutattvajJAnIonI yazasvI parama yazasvI maMDalImAM evuM viziSTa sthAna prApta karyuM che, ke pade pade tattvarasikonA sahaja svayaMbhU udgAra nIkaLe che ke jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! Ama parama bhAvitAtmA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe je zuddha bhAvathI kahyuM che, tevo ja bhAva parama AtmabhAvanAthI asthimajja raMgAyelA parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI aMge paNa upalakSaNathI samajavAno che. kAraNake kuMdakuMdAcAryajInA ananya paramArtha bhakta evA amRtacaMdrAcAryajIe paNa potAnA AtmAnuM sarva sAmarthya reDyuM che. eTale ke teozrIe paNa, paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI 39
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jemaja, syAdvAda zabdabrahmanA ananya samupasAnathI, nikhuSa yuktinA prabaLa avalaMbanathI, sadguru prasAdarUpa zuddhAtmatattvanA samartha anuzAsanathI ane paramAnaMdamaya AtmAnubhavarUpa tIvra svasa janma pAmelo potAnA AtmAno samasta "sva vibhava' A zAstrano paramArthaAzaya anaMtaguNaviziSTa baLavAnapaNe apUrva soLe kaLAthI prakAzita karavAmAM sarvAtmAthI kharcI nAMkhI, akSare akSare pade pade parama amRta varSAvI potAnA "amRtacaMdra abhidhAnane sArthaka karyuM che. ane tevA prakAre gadya bhAga uparAMta zuddhAtmAnubhUtimaya anupama "kaLaza" kAvyothI viziSTapaNe samalakata A "AtmakhyAti' parama "amRta TIkAnA varamAM vara (Choicest) zabda, artha, paramArtha, tattva, Azaya, bhAva, kavitva, graMthanA, zailI, AtmAnubhUti Adi pratye sahaja dRSTipAta karatAM koI paNa saza sahadaya vivekI vicakSaNane tatakSaNa supratIta thavA uparAMta cokkasa khAtrI thAya ema che ke - amRtacaMdrajIe paNa atra potanA AtmAno samasta "sva vibhava' kharcI nAMkhavAmAM leza paNa kasara karI nathI, eTaluM ja nahi paNa parama udAratA karI che ane eTalA mATe ja amRtacaMdrajInA divya AtmAnI parama khyAti pokAratI A anupama "AtmakhyAti' sukatithI ane tenA parama viziSTa aMgabhUta parama anubhavarasa pUrNa alaukika maulika kaLaza kAvya sarjanathI sAnaMdAzcarya anubhavI sarva prAjJajano pade pade muktakaMThe pokAre che ke - dhanya amRtacaMdra !" 40
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ A zAnaghana AtmA ja nitya upAya che ema nIcenI gAthAnuM (16) bhAvanuM sUcana karato kaLaza (15) sarjatAM sAkSAt Atmasiddhi saMpanna "AtmakhyAti' kartA amRtacaMdrAcAryajIe Atmasiddhi sAdhavA IcchatA anya mumukSuone bhAvapUrNa ubodhana karyuM che. "sAdhya-sAdhaka bhAvathI dvidhA (be prakArano) 2 eka A zAnaghana AtmA Atmasiddhi IcchanArAothI nitya samupAsana karAo !" arthAta 'A' pratyakSa svasaMvedanathI anubhavAto "jJAnaghana' - sarva pradeze jJAna jJAna ne jJAna evA ghana jJAnamaya AtmA sAdhya-sAdhaka bhAvathI "dvidhA" - be vibhAgamAM vaheMcAyelo chatAM eka evo Atmasiddhi abhilASIothI nitya - sadAya "samupAsAo' samyaka prakAre upAsAo ! 41
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 10. dasaNaNANacarittANi sevidavvANi sAhuNA NicaM / tANi puNa jANa tiNNivi appANaM ceva nizcayado // 26 // artha - darzana - jJAna - cAritra sAdhue nitya sevavA yogya che ane te traNeya nizcayathI AtmA ja jANa ! atre paramarSi amRtacaMdrAcAryajI "AtmakhyAti'mAM prakAze che - "nizcaye karIne je ja bhAve karIne AtmA sAdhya - sAdhana hoya, tethI karIne ja A nitya upAsya che ema svayaM abhiprAya dhArI (vicArI) "sAdhue darzana - jJAna - cAritra nitya upAsya che' ema paro pratye vyavahArathI pratipAdavAmAM Ave che. punaH te traNe paNa paramArthathI AtmA eka ja che - vastRtarano (bIjI koI vastuno) abhAva che mATe. jema koI devadattanuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa devadattanA svabhAvanA anatikramathI devadatta ja che - nahi ke vastRtaraH tema AtmAnI bAbatamAM paNa AtmAnuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa AtmasvabhAvanA anatikramathI AtmA ja che - nahIM ke vasvantara, tethI AtmA eka ja upAya che, ema svayameva pradyote che. (te AtmA - kharekhara ! te nIcenA kaLazomAM kahIe chIe.)' amRtakhyAtino Azaya A lekhake svaracita "amRta jyoti' mahAbhASyamAM A pramANe vivaryo che : nizcaya zuddha dravyAzrita hoI abhedagrAhI che. eTale temAM sAdhya - sAdhanano abheda che, vyavahAra paryAyAzrita che - hoI bhedagrAhI che eTale temAM sAdhya-sAdhanano bheda che. dravyAzrita nizcaya dRSTie eka zuddha AtmA e ja abheda ratnatrayI che ane e ja nizcaya mokSamArga che; ane A AtmAthI abhinna svaguNaparyAyarUpa darzana-jJAnacAritra e AtmasvabhAvabhUta Atmadharma svagata - Atmagata bhedavivakSArUpa sadabhUta vyavahArathI vA paramArtha vyavahArathI bheda ratnatrayI che. eTale e paNa nizcaya mokSamArganA aMgabhUta ja che. kAraNake e darzana-jJAna-cAritra e bhedaratnatrayIrUpa Atmadharma AtmAthI abhinna hoI abheda ratnatrayIrUpa AtmA pratye - nizcaya sAdhya pratye laI janAra nizcaya sAdhana che. mahAgItArtha mahAmuni devacaMdrajIe "adhyAtmagItA'mAM saMgIta karyuM che tema - "bhedaratnatrayI tIkSNatAye, abheda ratnamayImAM samAye' - bheda ratnatrayInI tIkSNatAe karIne abheda ratnatrayIrUpa AtmAmAM" A samAya che, savikalparUpa bhedaratnatrayInA sAdhana thakI nirvikalpa abheda ratnatrayIrUpa sAdhya AtmA para ArUDha thavAya che; ane eTale ja nizcayathI AtmAthI abhinna chatAM sabhUta vyavahArathI bhinna vyapadezAtA A darzana-jJAna-cAritrarUpa Atmadharma sAdhue nitya upAsya che - sadAya upAsavA yogya che, niraMtara ArAdhavA yogya che, evo spaSTa upadeza atra A gALAmAM karavAmAM Avyo che, ke jethI karIne darzana-zAna-cAritra e AtmadharmathI abhinna evo nitya upAsya AtmA prApta thAya. Ama AtmAnuM darzana, AtmAnuM jJAna, AtmAnuM cAritra e bhedaratnatrayI ane AtmA e ja darzana, AtmA e ja jJAna, AtmA e ja cAritra e abhedaratnatrayI - ema bhedabheda ratnatrayI banne AtmAzrita hoI sAdhya - sAdhananA abhedathI nizcaya mokSamArga paramArtha mokSamArga che. ane e ja "jina"no mULamArga che, je jinanA mULa mArganuM divya gAna parama AtmadeNa zrImad rAjacaMdrajIe "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re e divya dhvanino raNakAra karatA A amara kAvyamAM parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karyuM che - mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, karI vRtti akhaMDa sanmukha... mULa mAraga. no'ya pUjAdinI jo kAmanA re, no'ya vahAluM aMtara bhavaduHkha... mULa mAraga. che dehAdithI bhinna AtmA re, upayogI sadA avinAza.. mULa mAraga. ema jANe sadguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa... mULa mAraga. je zAne karIne jaNiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta... mULa mAraga. 42
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahyuM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samakita... mULa mAraga. jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhinna asaMga... mULa mAraga. tevo sthira svabhAva te upaje re, cAritra te aNaliMga.... mULa mAraga. te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmarUpa... mULa mAraga. teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa.. mULa mAraga." - zrImad rAjacaMdra, aM. 715 Ama yathokta prakAre sarva anya dravyathI bhinna evA zuddha AtmAnuM darzana, zuddha AtmAnuM samyagu jJAna, zuddha AtmAnuM samyapha cAritra - e traNenI abheda ekatA AtmAmAM pariNAmAvI, bhagavAna zuddha AtmasvabhAvarUpa mokSa pAmyA, eTale zuddha Atmadarzana, AtmajJAna ne AtmacAritranI abheda ekatA sAdhavI e "jinano mULamArga che; ane Ama A jinano mULamArga che to kevaLa AtmapariNati rUpa hoI mukhyapaNe AdhyAtmika mArga che, paramArtha mArga che, nizcaya mArga che, bhAvamArga che, aMtaraMga mArga che, bahiraMga mArga nathI. A vastatattva tadana spaSTa che. je koI siddha thayA che. thAya che ke thaze ? jinanA mULa paramArthamArge prayANa karIne ja - ema sarva jJAnI sata puruSono parama nizcaya che. game te dezamAM, game te kALamAM eka ja trikAlabAdhita mokSamArga che, ema nizcala nizcaya siddhAMta sthita che. eTale "AtmakhyAti'kAra AcAryajIe prakAgyuM - "tethI AtmA eka ja upAsya che, ema svayameva pradyote che, te (AtmA) kharekhara ! kevo che ? nIcenA cAra kaLaza kAvyomAM (16-19) prakAzamAM Azaya saMkSepamAM AcAryajIe atre pramANa - nayaSTithI darzana-jJAna-cAritranA bhedabhedanI arthAta bhedaratnatrayI ane abhedaratnatrayI tAttvika mImAMsA rajU karI che - temAM (1) pramANa dRSTithI joIe to (vyavahAra) darzana-zAna-cAritrathI AtmAnuM tritva - traNapaNuM che tethI ane (nizcayathI) svayaM AtmAnuM ekatva - ekapaNuM che tethI, pramANathI AtmA eka sarakhI rIte ekI sAthe mecaka-amecaka-citra acitra che. ane Ama zuddha AtmAne jANavo, zraddhavo ane Acaravo e ja eka sanAtana nizcaya sAdhya che, dhyeya che. lakSya che ane eTale ja sAdhya evA A AtmAnI siddhi "Atmasiddhi' - AtmakhyAti IcchanArA sAdhaka sAdhue AtmAnA sAdhaka evA A AtmabhAvarUpa nizcaya darzana-jJAna-cAritra traNeya jemAM abhedabhAve samAya che evA AtmAnI ja sAdhanA karavI. e ja atra tAtparyArtha - paramArtha che. 43
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 11. Ama 16mI gAthAmAM AcAryajIe darzana-zAna cAritra e nizcaya mokSamArganI sevanA karavI ema prakAzya, te ja vastu A zAstranI pUrNAhutimAM paNa gAthAmAM (412) prakAzI che. mahAnuM kuMdakuMdAcAryajI A gAthAmAM mumukSune parama bhAvavAhI uddhodhana karyuM che - mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAhi taM ceta / tattheva vihara NicaM mA viharasu aNNadabbesu // 412 // mokSa pathamAM AtmAne sthApa ! tema te ja thAva te ceta ! tyAM ja nitya vihara ! anya dravyomAMmA viharIza. zAstrakartAnA A karNamAM guMjI rahe evA karNAmRtamaya parama amara zabdonA pratyeka padano apUrva paramArtha paramAmRta madhura atyaMta vizadapaNe avyakta karI tenA divya dhvaninuM, anaMtaguNa viziSTa saMvardhana karatuM vizvAnugrahI vizvagrAhI zabdabrahma vistAramAM paramabrahmajJa paramarSi amRtacaMdrAcAryajI "AtmakhyAti'mAM prakAze che - AsaMsArathI paradravya rAga-dveSamAM nityameva sva-prazAdoSathI avatiSThamAna AtmAne paNa svaprajJAguNathI ja temAMthI vyAvRtta karIne, darzana-jJAna-cAritramAM nityameva avasthApa ati nizcala AtmAne ! tathA-cittAMtara nirodhathI atyaMta ekAgra thaIne darzana-zAna-cAritrane ja dhyAna ! tathA sakala karma - karmaphala cetanAnA saMnyAsathI zuddha jJAnacetanAmaya thaIne darzana-zAna cAritrane ja ceta ! tathA dravyasvabhAva vaza thakI pratikSaNe vijbhamANa (vRddhi pAmatI) pariNAmatAe karIne tanmaya pariNAmavALo thaIne darzana-jJAna-cAritramAM ja vihara ! tathA jJAnarUpa eka ja acalita evAne avalaMbato, zeyarUpe upAdhitAthI sarvataH eva vege doDI rahelA paradravyomAM - sarvemAM paNa jarA paNa mA viharIza." 12. ane A gAthAnA anusaMdhAnamAM AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe uktanAM sArasamuccaya rUpa amRta kaLaza prakAzyo che - eko mokSapatho ya eva niyato dRgjJaptivRttAtmakaH, tatraiva sthitimeti yastamanizaM dhyAyecca taM cetati / tasminneva niraMtaraM viharati dravyAMtarANyaspRzan, so'vazyaM samayasya sAramacirAnnityodayaM viMdati / / 240 / / A kaLaza kAvyamAM ArSada paramarSi amRtacaMdrAcAryajI mumukSune kola Ape che ke je ukta vidhAnane vidhivat Acare che te samayasArane zIdhra pAme che - po mokSapathI ya va niyato dRjJakSivRttItma: - - UMti - vRttAbha - surzana - jJAna - varitramaya evo ne mA "niyata' - traNe RAmAM vache evo parama nizcaya iSa me mokSapatha - mokSamArga che, tyAM ja je sthiti kare che, tene ahoniza - rAta divasa dhyAve che, tene cete che - anubhave che ane 'dravyAMtarone' - AtmAthI atirikta anya dravyone "asparzato' - nahi sparzato temAM ja niraMtara vihare che, te avazya nityodayI sadA udayavaMta evo samayano sAra samayasAra acirathI - zIgha vide che - anubhave che. A mokSamArganA upAyo aMge sAkSAt samayasArabhUta zrImad rAjacaMdranA anubhavasiddha TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke -
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ je upAyo darzAvyA te samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra athavA te traNenuM eka nAma samyakmokSa. samyakdarzana samyak jJAna ane samyak cAritramAM mukhyatA ghaNA sthaLe vItarAgoe kahI che, jo ke samyaka jJAnathI ja samyakdarzananuM paNa oLakhANa thAya che, to paNa samyagdarzananI prApti vagaranuM jJAna saMsAra eTale duHkhanA heturUpe hovAthI samyagdarzananuM mukhyapaNuM grahaNa karyuM che. jema jema samyagdarzana zuddha thAtuM jAya che, tema tema samyakcAritra pratye vIrya ullasatuM jAya che ane krame karIne samyakcAritranI prApti thavAno vakhata Ave che, jethI AtmAmAM sthira svabhAva siddha thato jAya che ane krame karIne pUrNa sthira svabhAva pragaTe che ane AtmA nija padamAM lIna thaI sarva karma kalaMkathI sahita thavAthI eka zuddha AtmasvabhAvarUpa mokSamAM parama avyAbAdha sukhanA anubhava samudramAM sthita thAya che.'' zrImad rAjacaMdra, patrAMka-755 45
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 13. A amRta kaLazamAM (244) amRtacaMdrajI parAtu para samayasAranA parama mahimAnuM muktakaMThe utkIrtana kare che - alamalatijalpai duvikalpairanalpai - svamiha paramArthazcityatAM nityamekaH / svarasavisarapUrNajJAnavisphUrttimAtrA - ra hatu samayasarabhuttara vilitti 244 arthAtu - ati jalpavALA analpa durvikalpothI basa thayuM ! basa thayuM. ahIM A paramArtha eka nitya ciMtavAo ! A zuddhajJAna rUpa eka advitIya - advaita paramArthanuM - paramaartha samayasAranuM nitya ciMtana karAo! kharekhara ! nizcaya karIne "rava rasanA'- potAnA cetanarasathI pUrNa zAna viskUrti mAtra samayasArathI uttara - AgaLa pachI kiMcit che nahi - kaMI paNa che nahi - hatu samayasara uttara viviti | 46
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. A samayasAra zAstranI pUrNAhuti avasare aMtima gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A amRta kaLazamAM amRtacaMdrajI samayasArano mahimAtizaya jagatunA cokamAM pokAre che - idamekaM jagacakSurakSayaM yAti pUrNatAM / vijJAnaghanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayat // 245 // arthAt - kendra nA surakSAM yati pUrNatAM - A eka - akSaya jagatu cakSu pUrNatA pAme che - A eka - advitIya jeno kSaya nathI, evuM jagat cakSu - vizvanuM darzana karAvanAruM cakSu - vizvanetra pUrNatA pAme che. kevuM che A jagat ca? AnaMdamaya vijJAnaghanane adhyakSatA - pratyakSatA pamADatuM evuM, AnaMdamaya vijJAnaghana AtmAnuM pratyakSa - sAkSAt darzana karAvatuM evuM - vijJAnathanamAnaMdamayamadhyakSatAM navat | A lekhake - "amRta jyoti' mahAbhASyakAre A amRta kaLazano bhAva "amRta pada'mAM (svaracita) paramArtha prasaMgathI 24 kaDImAM vistAryo che, - ane te paramarSi kuMdakuMdAcAryajI ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajI e jagadguru yumanA jagat upakArI paramArtha kAryanI prazasti - prastuti hoI atre samucita che. prastuta "atipada' atra avatArazuM - eka eha jagacakSu, akSaya atra pUrNatA pAme, vijJAnaghana AnaMdamaya adhyakSa, dekhADatuM je sAme... eka eha jagacakSu akSaya. 1 samayasAra' jagacakSu vinA ye, jagamAM badhe aMdhAruM, jagamAM vastu kAMI na dIse, gothAM khAya bicAruM... eka eha jagacakSu akSaya. 2 samayasAra jagacakSa vinA jaga, aMdha mArgamAM cAle, utpatha kupathe ThebAM khAtuM, aMdha zuM koI na bhALe... eka eha jagacakSu alaya. 3 "samayasAra jagacakSu A to, jagata sakala dekhADe, jJAnaprakAza relAvI jagamAM, sAco sarva prakAza pamADe... eka eha jagacaNa akSaya. 4 "samayasAra' jagacakSu jagamAM, sAco mArga batAve, jagane sAkSAta daSTa karatuM, sanmArge ja calAve... eka eha jagacakSu akSaya. 5 samayasAra' jagacakSu A to, divya cakSu jaga apyuM, kuMdakuMda divya dRSTAe, Atma sarvasva samapyuM... eka eha gacakSu akSaya. 6 A jagacakSunA sarjanamAM, Atmavibhava sahu arpa, etvavibhakta AtmA darzAvuM', pratijJA jeNe tarpI. eka eha jagacakSu akSaya. 7 samaya prAbhRta" A jagacakSunuM, jagane prAbhRta arpa, mahAjJAnadhanezvarIe je, RSiRNa dIdhuM tarpa... eka eha jagacakSu akSaya. 8 A prAbhRtamAM "AtmakhyAti'nuM, prAbhUta mahA umerI, zAnadAnezvarIe amRtacaMdra, jagacakSu kAMti uderI... eka eha jagacakSu akSaya. 9 Atmavaibhava sarvasva samarpa, munadra amRtacaMdra, A jagacakSunI divya prabhAne, ora vadhArI umaMge... eka eha jagacakSu akSaya. 10 divya dRSTA A amRtacaMdra, divya dRSTi ahIM arpa, "samayasAra' jagacakSu kerI, khyAti pratipada tarpa... eka eha jagacakSu alaya. 11
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti divya dekhA A jagaguru yugale, divya cakSu A dIdhuM, "samayasAra" A "AtmakhyAtithI, jaga udyotita kIdhuM... eka eha jagacakSu akSaya. 12 eka advaita A zuddha AtmanuM, khyApana karatuM cakSu, eka advaita sakala jagamAM A, jagagurunuM jagacakSu. eka eha jagacakSu akSaya. 13 kevala jJAnamaya zuddha AtmanuM, darzana karatuM sAkSAt, kevaLajJAnamaya jagacakSu A, dekhe jaga sahu sAkSAt. eka eha jagacakSu akSaya. 14 sarva pradeze jJAnamayo je, vijJAnaghana A AtmA, para paramANu na pese evo, vijJAnaghana cidAtma... eka eha jAcakSu akSaya. 15 pratyakSa karatuM jagane ApyuM, divya cakSu A sAkSAt, kuMdakuMda ne amRtacaMdra, vijJAnaghane sAkSAt... eka eha jagacakSu akSaya. 16 kadI paNa kSaya na ja pAme, evuM akSaya A jagacakSu, pratyakSa jaga sahu dekhe evuM, dekho sadA mumukSu. eka eha jagacakSu akSaya. 17 alayanidhi A kALa anaMte, kadI na khUTyo khUTe, bhale anaMta anaMta mumukSu, lUTAya teTalo lUTe... eka eha jagacakSu alaya. 18 akSayanidhi A jJAnaratnathI, bhariyo amRta dariyo, akSayanidhi A kuMdakuMda ne, amRtacaMdra dhariyo... eka eha jagacakSu akSaya. 19 akSayanidhi jagacakSu evuM, "samayasAra" A zAstra, jJAnapUrNa thayuM pUrNa pUrNa A, "AtmakhyAtinuM pAtra... eka eha jagacakSu akSaya. 20 pUrNa prakAzanuM pUrNa thayuM A, to ya rahyuM A pUrNa, pUrNathI pUrNa A nIkaLyuM toye, pUrNa zeSa A pUrNa... eka eha jagacakSu akSaya. 21 kuMdakuMda ne amRtacaMdra, maMthI siMdhu samaya zAstra, jJAnAmRtathI pUrNa bharyuM A, pUrNa kaLaza A pAtra... eka eha jagacakSu alaya. 22 pUrNa AnaMdathI pUrNa, AnaMdamaya vijJAnaghana A AtmA, pratyakSa karatuM A jagacakSu, arpI divya A mahAtmA. eka eha jagacakSu akSaya. 23 vijJAnanA ghana varSato, A AtmA A ghana vijJAna, gAyo sAkSAt "vijJAnaghana' A, amRtacaMdra bhagavAna... eka eha jagacakSu akSaya. 24
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 A amRta kaLazamAM sUcavyA pramANe A aMtima gAthAmAM zAstrakAra bhagavAna A samaya prAbhUtanuM paramArthaphala udyoSe che - jo samayapADamiNaM paDihaNaM atthataccado gAuM / atthe ThAhI ceyA so hodI uttamaM sokkhaM // je A samayaprAbhRta paThIne artha - tattvathI jANIne cetayitA arthamAM sthiti karaze te uttama saukhya hoze. ema zabdabrahmano divya nAda gajAvatA paramabrahmajJa parabrahmaniSTha paramarSi kuMdakuMdAcAryajInA karNAmRtamaya amRta zabdonA divya dhvanine anaMtaguNaviziSTa bhAvathI bahalAvatAM, zabdabrahmanA parama pAradezvA paramabrahmavettA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A gAthAnA pratyeka padanI parama addabhuta apUrva vyAkhyA karI, AtmAnI ananya khyAti karatI A yathArthanAmAM "AtmakhyAti'mAM vizvaprakAzaka samayasAra - zuddha AtmAnI apUrva khyAti prakAzI che - je nizcaye karIne - samayasArabhUta A bhagavatu paramAtmAnA vizvaprakAzakapaNAe karIne vizva samayanA pratipAdana thakI svayaM zabdabrahmarUpa thaI rahelA A zAstrane adhyayana karI, vizvaprakAzanamAM samartha paramArthabhUta cita prakAzarUpa paramAtmAne nizcita karato arthathI ane tatvathI paricchedIne, AnA ja arthabhUta bhagavatu eka pUrNa vijJAnaghana parama brahmamAM sarvoraMbhathI cetayitA sthiti karaze, te eka sAkSAtu tatkSaNa vibhamANa cidekarasanirbhara svabhAvamAM susthita nirAkula AtmarUpatAe karIne paramAnaMdazabdathI vAcya uttama anAkulatva lakSaNa saukhya svayameva thaze.' - AvA paramArthaghana paramatattva gaMbhIra bhAvane "AtmakhyAti'mAM eka saLaMga vAkyamAM AtmakhyAti' kAre saMdigdha karyo che, e AzcaryanuM Azcarya che. ' ane "AtmakhyAti'no bhAva-Azaya A lekhake "amRta jyoti mahAbhASya'mAM pariUTa karyo che - samayasAra bhUta" - samayanA sArabhUta athavA "samayasAra" - zuddha AtmA thaI gayelA evA A "bhagavata' - paramajJAnAdiaizvaryasaMpanna paramAtmA "vizvaprakAzaka - akhila jagatunA prakAzaka che, AvA vizvaprakAzaka samayasAra paramAtmAnuM svarUpa A samayasAra zAstra prakAze che, eTale Ama vizvaprakAzaka samayasAranA prakAzanane lIdhe A samayasAra zAstra "vizva samayanuM' - sarva jagatu padArthanuM pratipAdana - prarUpaNa kare che ane eTale ja akhila vizvanA sarva padArthane vyApI raheluM A samayasAra zAstra "svayaM" - ApoApa "zabdabrahma rUpa" - vizvavyApaka - vizvaprakAzaka paramAgama rUpa thaI paDe che. Ama je kharekhara ! nizcaya karIne (1) samayasArabhUta A bhagavatu paramAtmAnA vizvaprakAzakapaNAe karIne, vizva samayanA pratipAdanane lIdhe svayaM zabdabrahma rUpa thaI rahelA A zAstrane adhyayana karI, (2) vizva prakAzanamAM - akhila jagatane prakAzavAmAM samartha paramArthabhUta - cit prakAzarUpa paramAtmAne nizcita karato arthathI ane tattvathI paricchedIne' - parijJAna karIne - sarvathA jANIne, (3) AnA ja arthabhUta bhagavat eka pUrNa vijJAnaghana paramabrahmamAM "cetayitA' - cetanAro - cetana anubhavayitA sarvoraMbhathI - AtmAnI samasta zaktithI sthiti karaze, (4) te "sAkSAtu" - pratyakSa tatkSaNa vibhUMbhamANa" - vivardhamAna - vikasAyamAna - uttarottara vRddhigata thatA - ullasI rahelAM - "cideka rasanirbhara' - cidra rUpa eka - anaMtarasathI 'nirbhara paripUrNa svabhAvamAM "sasthita' - sArI peThe sthita evI "nirAkala" - AkalatA rahita AtmarUpatAe karIne, paramAnaMda' zabdathI vAcya evuM uttama anAkalatva lakSaNa saukhya svayameva thaze, arthAta ukta vidhAnathI je cetayitA pUrNa vijJAnadhana paraMbrahmanI anubhUti karaze, te cidakarasanirbhara svabhAvamAM susthita nirAkula AtmarUpatAe karIne pote ja paramAnaMda svarUpa anAkulatva lakSaNa uttama -parama saukhya banI jaze. ema pUrNa vijJAnaghana bhagavAna kuMdakuMdAcAryajInI anupama amRta kRti A samayasAranI aMtima gAthAnI ananya vyAkhyA prakAzatAM vijJAnaghana bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe atra apUrva tattvakaLAthI gUMthela sUtrAtmaka anupama amRta "AtmakhyAti'nA divya dhvanithI udghoSaNA karI. ka 49
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAdvAvAdaH cUlikAnI bhUmikA. Ama A maMgalamaya zAstranI bhavya pUrNAhuti to thaI ane te zAstragAthAnI maMgalamayI AtmakhyAti' vyAkhyA paNa maMgala pUrNAhati pAmI, ane Ama pade pade zuddha AtmAnI khyAti karatI A yathArthanAmA "AtmakhyAtithI potAnA zuddha AtmAnI khyAti pade pade ora prakhyAti pamADI, pote prAraMbhamAM pratijJAta karela potAnI zuddha cinmAtramUrtinI parama vizuddhi prApta karyAMthI, amRtacaMdrajInA paramAmRtamaya divya AtmAno divya paramAnaMda eTalo badho samullAsa pAmyo, ke teno ubharAI jato (over flowing) amRtarasa A zAstranA kaLazanA kaLazarUpa ciMtAmaNi ratnamaya syAdvAdhikAramAM saMbhUta thaI tattvajJAnanA meru zikhara samA A graMtharAjanA suvarNamaya zikhare samArUDha thayo, ane A paramAgama samayasAra zAstranA parama tAtparyarUpa anekAMta * jJAna-jyotino divya prakAza yAvacaMdradivAkarI jhagajhagarAvI rahyo ! A parama zAstranI "AtmakhyAti' vyAkhyAnI parama zobhArUpa viziSTa aMgabhUta kaLazakAvya - ke jenA eka eka amRta kaLazamAM - "amRta kuMbha'mAM ThAMsI ThAMsIne bharelo caitanya amRtarasa siMdhurUpa svayaMbhUramaNa samudrano divya anubhava amRtarasa koI paNa mumukSune sugamapaNe "peya" amRta pAnarUpa thaI paDyo che. AvA A anupama divya amRta kaLazakAvyanI graSTithI paNa saMtoSa na pAmatAM divya daza mahAkavi-brahmA parama brahmajJa paraMbrahma paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe kaLazanA kaLazarUpa A syAdvAda adhikAranI parama adbhuta racanA karI che ane A zAstracUDAmaNinA cUDAmaNi sthaLe zobhI rahela cUlikArUpa A syAdvAdAdhikAramAM parama jagadaguru ahaMtu bhagavAnanA anekAMta siddhAMtanI alaukika maulika abhUtapUrva ananya tattvamImAMsA karI, jagatamAM anekAMtano vijaya udghoSI, jJAnano ananya mahimA vistAryo che. (bhagavAnadAsa) 50
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. A syAdvAda adhikAramAM ekatrIsa (31) amRta kaLazanuM divya gAna amRtacaMdrajIe gAyuM che, temAMnA upasaMhAra rUpa traNa amRta kaLaza A rahyA - jayati sahajapuMjaH puMjamajatrilokI - skhaladakhilavikalpo'pyeka eva svarUpaH / svarasavisarapUrNAcchinnatattvopalaMbhaH, prasabhaniyamitArcicicamatkAra eSaH // 275 // A "AtmakhyAti parama amRta kRtinI (most Immortal nectar like work) paramArtha mahAkavi jagadguru amRtacaMdrAcAryajI A parama paramAmRtasaMskRta kaLaza kAvyamAM parama bhAvollAsathI A citu camatkArarUpa sahaja svarUpano jaya udghoSe che - "svarUpa" - sva - potAnuM rUpa - nijarUpa jenuM evo A svarUpa sahaja puMja jaya pAme che. kevo che A sahaja puMja? puMjamAM "majjatI' - magna thatI "trilokI" - lokatriyI che, eTale "akhila' - samasta vikalpa jyAM alita thAya che evo chato paNa je "eka ja che - jyAM dvitIya bIjuM kaMI paNa nathI evA advaita ja che. arthAta traNe loka A sahaja puMjamAM pratibhAsita thatA hoI jANe temAM "magna thAya che, eTale pachI traNe loka saMbaMdhI kaMI paNa vikalpane sthAna rahetuM nathI, eTale ke nirvikalpa evo te svarUpa mAtra ja che, te jayavaMta che. A sahaja puMja kevo che ? "svarasanI"- "sva" "rasanA - cidu rasanA visarathI" pUrNa "acchinna" - akhaMDa tattvopalaMbha" - tattvAnubhava - tattvAnubhUti - tattva prApti jyAM thAya che evo, prasabhathI' - vastunA svarUpa balathI niyamita' - svarUpamAM niyata nizcayavRttithI niyamamAM rakhAyela che, "arci" - nIkaLatA kiraNa - rami jenA evo, A 'cit camatkAra che, jyAM citunA "camatkAra" - parama AzcaryakArI - parama "adUbhutAdAdubhuta" (most wonderful) camakArA thAya che, evA "cituM camatkAra che, prasaMmaniyamitAvizcimAra [N: | ' arthAt cit camatkAra rUpa sahajAtmasvarUpI sahaja puMja jayavaMta che. je jJAnapuMjamAM trilokI masjita thatAM tat saMbaMdhI akhila vikalpa alita thAya che, eTale nirvikalpa dazAne pAmelo A sahaja - puMja eka ja sva che rUpa jenuM "svarUpa che - sahajAtmAsvarUpa che. svarasavisarathI pUrNa evo akhaMDa tattvaanubhava jyAM thAya che, evo saMhAtmasvarUpI sahajapuMja svabalathI - svarUpa sAmarthyathI jenA "aci - kiraNa niyamita che, evo A cit camatkAra sahajAtmasvarUpI parama Atmadeva - caitanyadeva jaya pAme che ! AvI A cit ciMtAmaNimaya "AtmakhyAti' amRta gItA "tattvaciMtAmaNi' amRtacaMdrAcArye tattva ciMtAmaNimaya "suchaMda'thI - suMdara kAvya prakArathI saMgIta karI che. "tattva ciMtAmaNi ratnanI zilAo saMyojIne A "AtmakhyAti rUpa anupama prAsAda yojI, tattvakaLAnA anupama zilpI - kaLAkAra amRtacaMdra mahAkavie amRta evI analpa parama kaLA dAkhavI che. A "AtmakhyAti' rUpa tattvaciMtAmaNimaya prAsAda te sAkSAt tattvaciMtAmaNi bhagavAna amRtacaMdrano amRta prasAda che. atre A tattvaciMtAmaNimaya prAsAdanA zRMga para - zikhare bhagavAna amRtacaMdra sarvAge "suvarNa" maDhelA divya kaLaza caDhAvyA che ! sahajatvarUpI bhagavAna amRtacaMdra jJAnAmRtarasa - caMdrikA parama AnaMdathI relAvI che !
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 17. avicalitacidAtmanyAtmanAtmAnamAtma - nyavarataratanimagnaM dhArayad dhvastamohaM / uditamamRtacaMdrajyotiretatsamaMtA - jjavalatu vimalapUrNaM niHsapatnasvabhAvaM // 276 // atre AcAryacUDAmaNi bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe racelA A tattvajJAnanA meruzikhara samA A samayasAra zAstranI ane divya AtmAnI bulaMda khyAti pokAratI A aciMtya ciMtAmaNi nidhAna samI yathArthanAmAM "AtmakhyAti' parama amRta kRtinA bhavya pUrNAhuti prasaMge A bIje parama paramAmRta pUrNa maMgala kaLaza caDhAvatAM, AvI parama abhuta kRtithI parama kRtakRtya banI parama amRtatvane pAmelA yathArthanAmA AcArya cUDAmaNi bhagavAna amRtacaMdrAcAryajI pUrNAnaMda ullAsathI - "A vimala pUrNa udita amRtacaMdra jyoti' samaMtAtu - sarvataH sarva dizAmAM - sarvakALamAM - sarvakSetramAM jvalo - jhaLahaLo ! evo maMgala AzirvAda Ape che - "avicalita" - cidU che AtmA jeno evA "cidAtmA" AtmAmAM AtmAne AtmAthI "anavarata nimagna - niraMtara satata "nimagna dhAratI, "moha' jeNe "dhvasta karyo che evI, 'nisapatna" - nirvirodhI - nirAvaraNa "svabhAvavALI" A 'udita' vimala pUrNa 'amRtacaMdra jyoti' "samaMtAta' - sarvataH sarva dizAmAM - sarvakALamAM - sarvakSetramAM deza - kALanA baMdhanathI anavacchinnapaNe "jvalo' ! jvalaMtapaNe prakAzo ! jvalaMta sahajAtmasvarUpa prakAzapuMjathI jhaLahaLo ! uditamamRtacaMdrajyotiretatsamaMtAta jvaMlata vimalapUrNa niHsaMpalasvabhAvaM / A "amRta kaLazano bhAva A lekhake paramarSi yugmanI prazasti - prastuti karatAM svaracita (17) kaDInA A "amRta pada'mAM bahAvalAvyo che - amRta pada - (ratnamAlA) jhaLahaLajo A amRta jyoti ! jhaLahaLaje A amRta jyoti !... dhruvapada. kadI na caLatA eha cidAtmA, AtmamahIM AtmAthI AtmA, satata nimagno jeha dharatI, moha samasto dhvasta karatI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 1 amRta kRti amRta rasa pUrNA, "AtmakhyAti' A karatI apUrNA, pulakita thAtA sAttvika harSa, udita thaI je amRta varSA.. jhaLahaLajo A amRta jyoti. 2 jhaLahaLatI je svarUpa suteje, sarva jyotithI atizayi teje, Atama-amRtacaMdranI khyAti, pada pada karatI vizvavikhyAti... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 3 anavacchinnA je sarva deza kALe, sarva dizAthI sarva nihALe, dUra dUrathI AkarSaNa karatI, cid gagane je nita camakatI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 4 amRtacaMdra jyoti teha mudAmAM, jhaLahaLajo A sarva dizAmAM, vibhAva TaLyAthI vimala sadA je, svabhAva maLyAthI pUrNa virAje... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 5 pratipaMthi jeno nahi jagamAM, zivapatha darzi je padapadamAM, nisipatnaevo ja mAla pragaTa prakAzyo parama prabhAva.... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 6 amRtacaMdra jyoti teha mudAmI, jhahaLajo A sarva dizAmAM, anubhava amRtarasa varayaMtI, cakora citone nita harapaMtI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 7 para
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramazruta prabhAvana karato, amRta kaLaze amRta bharato, "AtmakhyAti' amRta pada dharato, bhagavAna A amRtapada varato... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 8 "AtmakhyAti' amRta graMtha evo, nigraMtha gUMthyo amRta deve, tattvakaLAthI pUraNa jhIlyo, sakaLa kaLAthI "caMdra' zuM khIlyo !... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 9 zAnacaMdrikA divya relAvI, Atama-amRtacaMdra prabhAvI, parabrahma amRtacaMdra AvI, zabdabrahmanI A sRSTi sarjavI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 10 AtmakhyAti'no gAtA sujazo, pada pada sthApyA amRta kaLazo, bhavya janone amRta pIvA, amRta kIrtinA amRta dIvA... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 11 amRta maMthana amRtacaMdra, tattvasiMdhunuM karI ucharaMge, amRta kaLaze amRtasiMdhu, saMbhUta kIdho anubhava Idu... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 12 cauda pUrva sAro samayasAro, "AtmakhyAti' maMthe laI tasa sAro, amRta kaLaze amRta jamAvyo, vijJAnaghana te amRta samAvyo... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 13 zAnadAnezvarI zrI kuMdakuMde, zuddhopayogI mahAmuni , samayataNuM A prAbhRta kIdhuM, jagaguru jagane prAbhRta dIdhuM... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 14 AtmakhyAti'thI karI tasa khyAti, divya svAtmAnI karatI vikhyAti, mahAprAbhRta te kIdhuM suIde, amRtacaMdra mahAmunicaMdra... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 15 jJAna dAnezvarI jagaguru joDI, jagamAM jenI jaDatI na joDI, dAsa bhagavAna A kahe kara joDI, juga juga jIve jagaguru joDI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 16 AtmakhyAtinI amRta jyoti, udita thaI amRta jyoti, TIkA bhagavAnanI 'amRta jyoti', jvalo jagamAM A amRta jyoti..jhaLahaLajo A amRta jyoti. 17 arthAtu - A amRtacaMdra jyoti sarvataH jhaLahaLajo ! kevI che A amRtacaMdra jyoti? kadI paNa na caLatA enA acalita cidAtmA AtmAmAM AtmAne niraMtara nimagna dhAratI ane samasta mohane jeNe "dhvasta karyo che - sarvanAza karyo che evI ane A "AtmakhyAti' amRtarasa pUrNa amRta kRti pUrNa A amRtavarSiNI "udita amRtacaMdra jyoti" AvuM parama amRta varSAthI ne sAttvika harSathI pulakita thatI "mudita' thaI che - AnaMda AnaMda pAmI gaI che. sarva jyotithI "atizAyi' - caDhiyAtA teje karI svarUpa sateje je amRtacaMdra jyoti AtmArUpa amRtacaMdranI khyAtine pade pade vizva vikhyAti karI rahI che ane sarva deza - kALathI anavacchinna je sarva dizAthI sarva nihALe che, evI dUra dUrathI AkarSaNa karatI je amRtacaMdra jyoti cid gaganamAM nitya camakI rahI che. vibhAva TaLyAthI je sadA vimala che ane svabhAva maLyAthI je pUrNa virAje che evI A udita amRtacaMdra jyoti sarva dizAmAM jhaLahaLo jeno pratipaMthi virodhI jagatamAM che nahi ne pade pade je zivapathadarzI - mokSamArga darzAvanAra che. evo 'nisapatna' - nirvirodhI - nirAvaraNa parama prabhAvI svabhAva prakaTa prakAzyo che. evI A anubhava amRtarasa varSanI ne cakora cittone nitya harSatI A udita amRtacaMdra jyoti sarva dizAmAM jhaLahaLaje ! Ama "paramakRtanuM prabhAvana karato amRta kaLazomAM amRta bharato, ne "AtmakhyAti' rUpa amRta pada dharato A bhagavAna amRtacaMdra amRta pada vare che. evo A "AtmakhyAti' amRta graMtha parama nigraMtha amRtacaMdrAcArya deve pUrNa tattvakaLAthI gUMthyo che, te sakala - soLe kaLAthI jANe "caMdra' khIlyo che ! 53
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmArUpa amRtacaMdrano prabhAva karanArI A divya jJAnacaMdrikA relAvI paraMbrahma amRtacaMdra - kavi brahmAe A zabdabrahmanI AvI divya sRSTi sarjI che ! temAM - "AtmakhyAtino sujaza gAtA amRta kaLazo bhavya janone amRta pIvAne pade pade sthApyA che, te jANe amRtacaMdra mahAkavinI kIrtinA kIrtisthaMbha samA ema jhaLahaLatA amRta dIvA che ! amRtacaMdra atyaMta ucharaMgathI - parama AtmollAsathI tattvarsidhunuM amRta maMthana karI ekeka amRta kaLazamAM "anubhava amRtacaMdra rUpa amRtasiMdhu saMbhUta karI dIdho che ! cauda pUrvano sAra evo je samayasAra, teno "AtmakhyAti' maMtha vaDe sAra laIne vizAnaghana te amRtacaMdra ekeka amRta kaLazamAM vijJAnaghana evuM te parama amRta jamAvyuM che, jANe gAgaramAM sAgara samAvyo che ! ane Ama zuddhopayogI mahAmunIMdra zAnadAnezvarI zrI kuMdakuMdAcAryajI jaga_rue samayanuM A prAbhRta karI jagatane tenuM prAbhRta (bhaTaNuM) karyuM, divya AtmAnI vikhyAti karatI "AtmakhyAti' parama adbhuta mahATIkAthI te samaya prAbhRtane tevA ja jJAnadAnezvarI mahAmunicaMdra amRtacaMdra mahAprAbhRta karyuM. AvA A mahAzAnadAnezvarI be jagadgurunI - kuMdakuMdAcArya ane amRtacaMdrAcAryanI joDI - ke jenI jeDI jagatamAM jaDavI durlabha che, te mATe A bhagavAnono dAsa kara joDIne kahe che ke A jagadgurunI joDI juga juga jIvo ! A "bhagavAna'nuM "amRta jyoti mahAbhASya" bhagavAna amRtacaMdranI divya jyotine jhaLahaLAvatuM jagatane viSe jhaLahaLo !
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. ane A "AtmakhyAti'nI pUrNAhutimAM amRtacaMdrajIe A aMtya maMgala kaLazanuM divya gAna karyuM che - svazaktisaMsUcitavastutattvaiH, vyAkhyA kRteyaM samayasya zabdaiH / svarUpaguptasya na kiMcidasti, kartavyamevAmRtacaMdrasUreH / / sva zakti vaDe karIne jeNe vastutattva saMsUcita karyuM che, evA zabdothI samayanI A vyAkhyA kRtA - karavAmAM AvI, svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM kartavya ja na kiMcit asti - kaMI paNa kartavya ja che nahi. arthAt - jo Ama che to pachI A "AtmakhyAti' sUtranI racanA koNe karI ? teno adbhuta khulAso karatA A paramAmRta saMbhUta aMtima maMgala kaLazamAM "vijJAnaghana" amRtacaMdrajI ahaMndu - mamatva vilopananI parama adabhuta parAkASThA dAkhavI che : "svazaktithI" - potAnI vAcya - vAcaka zaktinI jeNe vastutattvane "saMsUcita karyuM che - samyakapaNe sUcaveluM che evA zabdothI "samayanI A - zAstranI vA A zAstranA pratipAdya zaddha AtmAnI - samayasAranI vyAkhyA karavAmAM AvI. temAM "svarUpagupta' - svarUpanA durgamAM bharAI beThelA svarUpa surakSita evA amRtacaMdra sUrinuM kartavya ja kiMcit' - kaMI paNa che nahi - svarUpa mutI na hiMviti rtavyamevAmRtacaMdrasUreH | Ama zabda zabda pade pade parama paramAmRta varSAvatI ane sthaLe sthaLe parama paramAmRtasaMbhUta apUrva ciMtAmaNi ratnamaya kaLazothI caitanya - svayaMramaNasiMdhuno amRtaghanarasa pIvaDAvatI, A apUrva ananya alaukika maulika "AtmakhyAti' sUtra jevI parama lokottara mahAkRtinuM svayaM sarjana karyA chatAM, mahAkavi-brahmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI je ema kahe che ke A sUtranuM sUtraNa to zabdothI karAyuM che, ame kAMI karyuM nathI, te A ArSadRSNa zuddhopayoganimagna lokottara mahAzramaNanI lokottara nimanitA ane jagatamAM jenI joDI nathI evI ahaMndu - mamatva vilopatI apUrva parama abhuta AtmasamarpaNatA prakAze che. namaskAra ho pade pade AvA Atmanimagna vijJAnaghana svarUpagupta amRtacaMdrane ! namaskAra ho pade pade amRtavarSiNI "AtmakhyAti' - amRtacaMdrikAne ! - atre A amRta kaLazanuM bhAvabhaMjana karatAM A lekhake (25) kaDInA svaracita "amRta padamAM amRtacaMdrajInI ora prazasti - prastuti karI che : amRta pada svarUpa gupta' amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA, "svarUpagupta' amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA... svarUpaguma amRtacaMdrasUrinuM. 1 sva zaktithI ja sat vastu tattvanI, sUcanA jethI dharAI, evA zabdothI samaya taNI A, vyAkhyA eha karAI... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 2 svarUpa guNa amRtacaMdrasUrinuM, kiMcituM kartavya ja che nA, svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA ?... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 3 svarUpa gupta' amRtacaMdra sUri te, svarUpa teje ja pratapatA, graha maMDalamAM "sUri' samA je, sUri maMDalamAM tapatA... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 4 bhale svarUpathI gupta rahyA te, "AtmakhyAti' vyAkhyAtA, toya svarUpathI pragaTa jagatamAM, amRta kaLaza saMgAtA... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 5 svarUpa gupta te amRtacaMdranuM, svarUpa rahe kyama chAnuM? 55
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ghanathI amRta varSAM caMdranuM, teja chupe ahIM zAnuM ?... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 6 vijJAnanA ghana vaSa~tA te, 'vijJAna ghana' svarUpI, para paramANu praveze na evA, 'ghana vijJAna' anUpI... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 7 zabdo te to pudgalamayA che, paramANunA che khelA, vAcaka zaktithI te vAce, vAcya arthanA meLA... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 8 te zabde A vyAkhyA kIdhI, vAcya-vAcaka saMbaMdhe, ame emAM kAMI paNa na karyuM che, ama cita tyAM kema baMdhe ?... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 9 vyApya - vyApaka bhAve te zabda, vyAkhyA bhale A kIdhI, jaDa zabdone joDAvAnI, zakti ahIM koNa dIdhI ?... svarUpazuma amRttacaMdra sUrinuM. 10 amRtacaMdra nimitta viNa zabdo, joDAta jaDa te kyAMthI ? parabrahmavAcI zabda brahma A, ahIM sarjAta ja zyAthI ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 11 prajJA samajaNa kAMI na jaDamAM, te to aceta bicAro, prazAzramaNa amRtacaMdra kaLAno, A to cit camatkAro... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 12 na kiMcit kartavya ja amArUM, nirmama muni bhale bhAkhe, na kiMcit karrAvya ja tamArUM, cit camatkAra A dAkhe ?... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 13 zabda pudgala parigraha tyAgIno, bhale na kiMcit' kAro, pade pade 'AtmakhyAti'mAM, teno 'na kiMcit' camatkAro... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 14 graMtha sakalanI graMthi vicchedI, evA mahAnigraMtha, zuddhopayogI zramaNa kaye cheDe, bAMdhe graMthano graMtha ?... svarUpa gupta amRtacaMdra sUrinuM. 15 aho nispRhatA ! aho nirmamatA ! aho parigraha lopa, bhagavAna amRtacaMdre dAkhyo, aho ! ahaMtva vilopa... svarUpa amRtacaMdra sUrinuM. 16 amRtacaMdra munIke jenuM, chAMDyu mamatva te zabdo, AlaMbI A dAsa bhagavAne, goThaviyA te zabdo... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 17 dAsa 'bhagavAna' e nAma dhArIe, dhADa emAM zI mArI ? sAgara aMjali sAgarane dIdhI, budha lyo svayaM vicArI... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 18 uttamottama zabda artha prayojI, uttamottama kavibhAva, amRtacaMdra mahAkavi brahme sajja, zabdabrahma mahAprabhAva... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 19 mahA adhyAtma nATyakAra A, mahAkavi amRtacaMdra, yatheccha bhAratI atra naTAvI, amRta kaLaza suraMge... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 20 sarva sarjyuM teNe mamatva varyuM, kAMI na bAMdhyuM gAMThe ! kAMI na sarjyuM dAsa bhagavAna te, mama bAMdhe kaI gAMThe ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 21 tethI rAkhyuM nija vivecanAnuM, 'amRta jyoti' sunAma, kaLaza bhAva jhIlaMtA padanuM, 'amRta pada' e nAma... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 22 doSa ahIM te dAsa bhagavAnanA, guNa bhagavAna amRtanA, doSa tyajI guNa haMso carajo ! suNI bhagavAna vijJApanA... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 23 dAsa bhagavAne muMbaI purImAM, jJAnayajJa A kIdho, tana mana dhana Ahata ApI, Atma amRtaphala lIdho... svarUpa amRtacaMdra sUrinuM. 24 jJAnasatra saMpUrNa thayuM A, dvi sahasra sattara varSe, mahA svAdhyAya tapano laI lhAvo, bhagavAna ullasyo harSe... svarUpa amRtacaMdra sUrinuM. 25 5
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt - svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM 'kiMcit' - kaMI paNa kartavya ja che nahi, athavA svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM 'kiM cit' kartavya ja che nahi ? zuM cit kartavya ja che nahi ? AtmAnI zuddha cit pariNati - zuddha caitanya pariNati e kartavya ja zuM nathI ? to pachI A "AtmakhyAti' kRti konI che ? sva zaktithI ja satu vastutattvanI sUcanA jenAthI karAI che evA zabdothI A "samaya"nI A samayasAra zAstranI athavA zuddha AtmArUpa samayasAranI A "AtmakhyAti' vyAkhyA karAI. A vyAkhyA karAI te kAMI svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM 'kiMcita' - kaMI paNa kartavya ja che nahi, athavA svarUpa amRtacaMdrasUrinuM 'kiMcit' kartavya ja che nahi ? AtmAnI bhAvabhASA rUpa cit pariNati te zuM cit kartavya ja nathI? eTale ke che ja. "svarUpa gupta - svarUpathI vA svarUpamAM "gupta' - surakSita te amRtacaMdra sUri svarUpa teje "pratapatA' - pratApI rahelA "sUri' che, grahamaMgalamAM sUryanI jema sUri maMDalamAM "sUri' - sUrya che, "AtmakhyAtithI - potAnA AtmAnI khyAtithI athavA "AtmakhyAti' TIkAthI khyAtithI khyAta evA te vyAkhyAtA bhale svarUpathI gupta rahyA ho, to paNa amRta (Immortal) evA te amRta (nectarlike) kaLazanA saMgAtA svarUpathI to jagatamAM pragaTa - prasiddha che ! svarUpagupta evA te amRtacaMdranuM svarUpa chAnuM' - chUpAyeluM - gupta kema rahe ? amRtavarSI caMdranuM teja ahIM ghanathI - meghathI zAne chUpuM rahe ? vijJAnanA "ghana' - megha varSatA te vijJAnaghana svarUpI amRtacaMdra to para paramANuM paNa na praveze evA anupama "ghana" - nakara vijJAna che, sarva Atmapradeze vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya evA "vijJAnaghana" che. ma bhagavAnano dAsa dalIla kare che. tyAM to svarUpagata parabrahma amacaMdrajI jANe bolI uThe che - zabdo te te dUgalamayA paramANunA khelA che, teo vAcaka zakti vaDe karIne vAcya arthanA meLA vAce che - kahe che, evA te zabdoe Ama vAcya - vAcaka saMbaMdhe A samayanI A vyAkhyA karI, emAM atre kAMI paNa karyuM nathI, eTale amArUM "cit' tyAM kema pratibaMdha pAme ? tyAre bhagavAnano dAsa javAba Ape che - vyApya - vyApaka bhAve te zabdoe bhale A vyAkhyA karI ho, paNa te jaDa zabdone artha pUrNa rIte joDavAnI ne joDAvAnI zakti koNa ApI ? paraMbrahma amRtacaMdranA nimitta vinA jaDa evA te zabdo kyAMthI joDAta ? ne parabrahmavAcI A zabdabrahma ahIM sarjata ja zAthI ? jaDamAM koI prajJA ke samajaNa nathI, te to bicAro aceta che ane A zabda brahmasarjana te to prajJAzramaNa amRtacaMdranI kaLAno "cit camatkAra' che. "na kiMcit' kartavya ja amArUM, ema Apa nirmama muni bhale bhAkho, paNa aho ! amRtacaMdra muni ! "na kiM cit' kartavya ja tamAruM A zuM cit camatkAra dAkhavatuM nathI ? zabda pudgalanA parigrahatyAgIno bhale "na kiMcit' kAra hoya, paNa pade pade "AtmakhyAti'mAM te divya AtmAno "na kiM citu' camatkAra che ? zuM citu camatkAra nathI ? paNa hA ! e vAta to kharI che ke graMtha sakalanI graMthi vicchedI che evA mahAnirgatha amRtacaMdra jevA zuddhopayogI zramaNa graMthano graMtha'-gAMTha-parigraha kaye cheDe bAMdhe ? aho ! bhagavAna amRtacaMdranI nispRhatA ! aho nirmamatA ! aho parigraha lopa ! aho bhagavAna amRtacaMdra dAkhavelo ahatva vilopa ! amRtacaMdra munI jenuM mamatva chAMDyuM che te zabdone AlaMbI A dAsa bhagavAne te ja zabdo bhASAbhede goThavyA, emAM A bhagavAnadAsa" nAmadhArIe zI dhADa mArI che ? A to sAgaranI aMjali sAgarane dIdhI che ema budha jano svayaM vicArI lyo ! uttamottama zabda, uttamottama artha, uttamottama kavitva ane uttamottama bhAva prayojIne amRtacaMdra mahAkavibrahmAe A mahAprabhAvI zabdabrahma saryuM che. mahAadhyAtma nATyakAra A mahAkavi amRtacaMdra atre "AtmakhyAti'mAM amRtakaLaza rUpa suMdara raMgabhU para bhAratIne - sarasvatIne yatheccha naTAvI che - paramArthatAla baddha nRtya karAvyuM che. AvA A amRtacaMdra atra sarva samyuM che teNe mamatva vanyuM ne kAMI gAMThe bAMdhyuM nahi ! to pachI A bhagavAnanA dAse kAMI paNa saryuM nathI, te mamatvane kaI gAMThe bAMdhe ? tethI A dAsa bhagavAne potAnI A vivecanAnuM sunAma "amRta jyoti' mahAbhASya ema rAkhyuM che ane "amRta kaLazanA bhAvane jhIlatA padonuM "amRta pada' e yathArtha nAma 57
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAkhyuM che. ahIM je koI doSa hoya te A bhagavAnadAsanA che ane je kAMI guNa hoya te bhagavAna amRtacaMdranA che. temAMthI doSa tyajI, bhagavAnadAsanI vijJApanA sAMbhaLI, haMsajano guNa caro ! A bhagavAna-dAse muMbaI nagarImAM A svAdhyAya rUpa jJAnayajJa karyo ane temAM tana-mana-dhananI Ahuti ApI AtmArUpa amRtaphaLa lIdhuM. A jJAnasatra saMvat 2017 varSamAM saMpUrNa thayuM ane mahAsvAdhyAya tapano lhAvo laI A bhagavAnadAsa harSa ullAsa pAmyo. phAgaNa pUrNimA, saM. 2050 tA. 27-3-1994 5, ke.ema. munzI mArga, muMbaI-7. DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.esa.bI.esa 58
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodaghAta anaMta avyAbAdha sukhano eka ananya upAya svarUpastha thavuM te ja che. e ja hitakArI upAya jJAnIe dITho che. bhagavAna jine dvAdazAMgI e ja arthe nirUpaNa karI che, ane e ja utkatAthI te zobhe che. jayavaMta che. ** je mahAtmAo asaMga caitanya lIna thayA, thAya che ane thaze. tene namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. 901 samayasAra zAstra ane "AtmakhyAti' TIkAnuM vizeSathI vastu darzana paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A zAstranI pAMcamI gAthAmAM "ekatva vibhakta AtmA darzAvavAnI mahApratijJA karI tenuM diggadarzana ApaNe prastAvanAmAM karyuM. have samayasAra zAstranI pratyeka gAthAnuM AtmakhyAti' TIkAnA anusaMdhAnamAM vizeSathI vastudarzana karIe - te paNa A banne AcAryajInA prAya temanA zabdomAM (gujarAtI anuvAdamAM). te A zuddha AtmA koNa che ? tenuM spaSTa vidhAna atre chaThThI gAthAmAM zAstrakAra bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe karyuM che ane tenuM apUrva tattvamImAMsana "AtmakhyAti' sUtrakartA bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe karyuM che - "je jJAyaka eka bhAva te pramatta ane apramatta nathI hoto, A ja azeSa dravyAMtara bhAvothI bhinnapaNe upAsAI rahelo "zuddha ema kahevAya che. kevo che A jJAyaka eka bhAva che? vizada jyoti, nityodyota, anAdi anaMta ane svataH siddha. sAtamI gAthAmAM AcAryajI kaye che - baMdhapratyaya thakI zAyakanuM azuddhapaNuM to dUra raho ! darzana-zAnacAritra nathI vidyamAna, kAraNake dharma - dharmIno svabhAvathI abheda chatAM vyapadezathI to upajAvI vyavahAramAtrathI ja "jJAnInA darzana - jJAna - cAritra' evo upadeza che, paNa paramArthathI to nathI darzana, nathI jJAna, nathI cAritra - zAyaka ja eka zuddha che. to pachI paramArtha ja eka vaktavya (kahevA yogya) che ema kaho to tenuM bIjI gAthAmAM samAdhAna karatAM AcAryajI prakAze che - jema anArya anArya bhASA vinA "jhahAvavo' - samAvavo zakya nathI ja, tema vyavahAra vinA paramArthanuM upadezana" - upadezavuM azakya che. vyavahAranuM paramArtha pratipAdakapaNuM kevI rIte che? te atre 9-10 gAthAmAM "zrutakevalino parama alaukika maulika paramArtha prakAzatAM parama rahasyapUrNa samartha dAMtathI paramarSi bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe samarthita karyuM che - "je RtathI nizcaya karIne A kevala zuddha AtmAne jANe che, tene lokapradIpakara RSio "zrutakevali' kahe che. je zrutajJAna sarva jANe che, tene jino "zrutakevali' kahe che, kAraNa ke jJAna sarva AtmA tethI "zrutakevalI." AvA bhAvanI A gAthAonuM parama paramArtha prakAzaka alaukika maulika apUrva vyAkhyAna karatAM paramarSi bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAtimAM parama abhuta tattva rahasya prakAzya che. vyavahAranaya zA mATe anusaravo yogya nathI ? tenuM rahasya AcAryajI 11mI gAthAmAM prakAze che. vyavahAra abhUtArtha ane zaddhanaya ja bhUtArtha darzAvavAmAM Avyo che. bhUtArthane Azrita jIva nizcaye karIne samyagRSTi hoya che. A gAthAnI spaSTa mImAMsA "AtmakhyAti'mAM AcAryajI kare che - vyavahAranaya sarva ja abhUtArthapaNAne lIdhe abhUta artha pradyote (prakAze) che, zuddhanaya eka ja bhUtArthapaNAne lIdhe bhUta artha pradyote che. atre paMka-jala vivekanA dAMtathI samarthita karatAM vade che - "bhUtArthadarzIo to, svamatithI nipAtita zaddhanayanA anubodha mAtrathI upajAvAyelI A vivekatAe karI, svapuruSakArathI AvirbhAvita sahaja eka glAyaka svabhAvapaNAne lIdhe, pradyotamAna eka jJAyakabhAvavALo te (AtmA) anubhave che, tethI atre jeo bhUtArthane AThe che, teo ja samyapha dekhatA evA samyagRSTio hoya che, nahi ke bIjAo, - zuddhanayanuM katakasthAnIyapaNuM - nirmalIcUrNa 59
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sthAnIyapaNuM che mATe. eTalA mATe pratya (aMtargata, pRthaka, vivikta, bhinna) AtmadarzIoe vyavahAranaya anusartavya (anusaravo yogya) nathI'; ane chatAM keTalAkone te vyavahAra naya paNa prayojanavAna che, kAraNake "zuddha AdezavALo zuddhanaya paramabhAvadarzIoe jANavo yogya che, paNa jeo aparama bhAvamAM sthita che, teo to vyavahArathI upadezita hoya" - ema AcAryajIe bAramI gAthAmAM prakAzya che ane te "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe suvarNa zuddhinA prasiddha dAMta dvArA sAMgopAMga sughaTanAnapaNe ananya addabhuta anupama zailIthI vivarI dekhADI nikhuSapaNe atyaMta pariUTa karyuM che. Ama ja tIrthanuM ane tIrthaphalanuM vyavasthitapaNuM che mATe kahyuM che ke - "jo tame jinamata pratye jatA ho, to vyavahAra ane nizcaya ma mUkajo ! kAraNake eka (vyavahAra) vinA tIrtha chedAya che ane bIjA (nizcaya) vinA tattva chedAya che." A gAthAnA anusaMdhAnamAM amRtacaMdrajI "AtmakhyAti'mAM ubhayanayavirodhadhvasi ane "vyavaraNanayaH syAtuM yadyapi prAspadavyA" e bhAvanA be amRta kaLaza (4-5) saMgIta kare che, tathA "ekatve niyatasya zuddhanayato" ane "ataH zuddhanayAta' - e be amRta kaLaza (da-7) nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatAM prakAze che. A teramI (13) gAthAmAM AcAryajI vade che - "bhUtArthathI abhigata - jANavAmAM AvelA jIva, ajIva, puNya-pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa - e samyakta che'. - AvA bhAvanI A zAstranI dvAra gAthAnuM apUrva ananya vyAkhyAna karatAM "AtmakhyAti' sUtrakartAe potAnI adbhuta lAkSaNika zailIthI parama paramArtha - marma prakAzyo che : "A jIva Adi navatattvo te bhUtArthathI abhigata samyagudarzana saMpaje ja che - tIrtha pravRtti nimitte abhUtArtha nayathI vyapadezavAmAM AvatA A jIva - ajIva - puNya - pApa - Asrava - saMvara - nirjarA - baMdha - mokSa lakSaNa nava tattvomAM ekatvadyotI bhUtArthanayathI ekatva ANI, zuddhanayatvathI vyavasthApita AtmAnI "AtmakhyAti' lakSaNA anubhUtinuM saMpadyamAnapaNuM che mATe. ** A nava tattvomAM paNa bhUtArtha nayathI eka jIva ja pradyote (prakAze) che. ema A ekatvathI dyotamAna zuddhanayatvathI anubhavAya ja che ane je anubhUti te AtmakhyAti ja ane AtmakhyAti te samyagadarzana ja - ema samasta ja niravagha che. atre "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI parama bhAvavAhI amRta kaLaza (8) saMgIta kare che - "varNamAlA kalApamAM nimagna suvarNanI jema, cirakALa ema navatattvamAM chatra (chapAyela) unnIyamAna - utkaTapaNe dekhADAI rahelI evI A satata vivikta ekarUpa udyotamAna Atmajyoti pratipade dekhaje !' arthAtu A zAstra - sUtramAM nave tattvanA adhikAramAM ane tenA upasaMhArarUpa sarvavizuddhajJAna adhikAramAM pratyeka pade eka sUtra rUpa A "vivikta" - pRthagRbhUta AtmajyotinuM darzana karAvavAmAM Avaze, utkRSTapaNe nayana karAvavAmAM Avaze - "unnIyAna', te divya AtmaprakAzathI jhaLahaLatI divya Atmajyoti A "AtmakhyAti'nA ane tenA parama viziSTa aMgabhUta A savarNa samayasAra kaLazonA pratipada' - pratyeka pade udyotana karavAmAM Avaze. A nava tattvamAM pratyaga AtmajyotinuM - samayasAranuM darzana karAvatuM A samayasAra alaukika navAMkI nATaka che, evI mahAnu kavikalpanA mahAnu adhyAtma nATyakAra paramArtha - mahAkavIzvara ArSada amRtacaMdrAcAryajIe atra karI, A alaukika adhyAtma nATakanI tattva kalAmaya sAMgopAMga samasta rUpaka ghaTanA apUrva adbhuta tattvakaLAthI karI che. temAM - jema nATakanA pUrvAMgamAM nATya vastunuM sUcana karatAM sUtrakAra nATakakAra daSTA - zrotA sabhAjanone A AvA nATakanuM darzana karAvavAmAM Ave che te dekho ! ema bhAvavAhI AhvAna kare che, tema A samayasAranuM - zuddha AtmAnuM darzana karAvatA A samayasAra adhyAtma mahanATakanA pUrvaraMgamAM A nATaka vastunuM sUcana karatAM mahAadhyAtma nATakakAra sUtradhAra AtmakhyAti' sUtrakAra atre pratipade satata vivikta A ekarUpa jhaLahaLI rahelI Atmajyoti dekhADavAmAM Avaze te dekho ! anubhava pratyakSa karo ! ema parama bhAvavAhI AhvAna kare che. A gAthAnA uttara bhAganI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI prakAze che - "ema ekatvathI dhotamAna AtmAnA adhigama upAyo je pramANa naya - nikSepo te nizcayathI abhUtArtha che, teomAM paNa 60
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ - A (AtmA) eka ja bhUtArtha che, ItyAdi gadya bhAgamAM kahyuM teno sArasamuccayarUpa amRta kaLaza saMgIta kare che, "nayazrI udaya pAmatI nathI, pramANa asta pAmI jAya che ane nikSepacakra ame na kyAMya cAlyuM jAya che ! bIjuM ame zuM kahIe ? A sarvakaSa dhAma (taja) anubhavamAM AvyuM ata ja bhAsatuM nathI." amRtacaMdrajInA A amRta kaLaza parathI parama Atmadeza zrImad rAjacaMdrajInA AtmAnubhavasiddha vacanAmRtanI sahaja smRti thAya che - eka purANa purUSa ane purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane koI padArthamAM rucimAtra rahI nathI, kaMI prApta karavAnI IcchA thatI nathI. ** ame dehadhArI haiye ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe. naya - pramANa vagere zAstrabheda sAMbharatA nathI. I."* - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-255 A pachInI gAthAnAM bhAvanuM sUcana karato amRtakaLaza (10) amRtacaMdrajI lalakAre che - "ApUrNa, Adi aMta vimukta, saMkalpa - vikalpanI jAla tyAM vilIna che evo parabhAvathI bhinna eka AtmasvabhAva prakAzato zadvanaya abhyadaya pAme che." Avo zaddhanaya AcArya caudamI gAthAmAM (14) prakAze che - "je AtmAne abaddhaskRSTa, ananya, niyata, avizeSa, asaMyukta evo dekhe che, te zuddhanaya jANa !' A gAthAno alaukika paramArtha amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzyo che - "nizcaye karIne abaddhaskRSTa, ananya, niyata, avizeSa ane asaMyukta evA AtmAnI je anubhUti te zuddhanaya ane anubhUti to AtmA ja che, eTale AtmA eka ja pradyote che. yathodita AtmAnI anubhUti kema ? ema jo pUcho to baddhaspaSTatva AdinA abhUtArthapaNAne lIdhe, I." atra "AtmakhyAtimAM - (1) kamala patra, (2) mRttikA, (3) samudra, (4) suvarNa, (5) jala - e dRSTAMta yojI sarva bhAva atyaMta spaSTa karyo che. arthAtu AtmA jala - kamalapatravatu che, AtmA ananya che - mRttikAnI jema, AtmA niyata che - samudranI jema, AtmA avizeSa che - suvarNanI jema, AtmA asaMyukta che - zIta jala jema. sarvanA sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (11) amRtacaMdrajI saMgIta kare che. "A abaddhaspaSTa bhAva Adi phuTapaNe uparamAM taratAM chatAM AvIne jyAM pratiSThA dharatA nathI, te sarvataH ghotamAna samyaka svabhAvane jagatu moharahita thaIne anubhavo !" tathA bIje amRta kaLaza (12) prakAze che - bhUta, vartamAna ane bhAvI baMdhane ekadama (eka sapATa) nirbhadIne koI paNa sudhI - sumativaMta mohane haThathI vyAhatya karI je aMtaramAM skuTapaNe aho ! kaLe (dakhe, anubhave), to AtmAnubhavaikagamya mahimAvALo AtmA vyakta dhruvapaNe beTho che - ke je nitya karmakalaMka paMkathI vikala evo svayaM zAzvata deva che.' tathA trI amRta kaLaza (13) AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato saMgIta kare che - "evA prakAre je zuddhanayAtmikA AtmAnubhUti A ja jJAnAnubhUti ema nizcaye karIne jANIne, AtmAne AtmAmAM suniprakaMpa nivezIne, sarvataH nitya eka avabodhaghana - jJAnaghana che." Ama zuddhanayAtmikA AtmAnubhUti e jJAnAnubhUti ema "AtmakhyAti'mAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (15) AcAryajI prakAze che - "je AtmAne abaddhaskRSTa, ananya, avizeSa dekhe che, apadeza sUtramadhya sarva jinazAsanane dekhe che." A gAthAno apUrva paramArtha - marma amRtacaMdrajIe AtmakhyAti'mAM prakAzyo che - "je A abaddhaskRSTa ananya niyata avizeSa asaMyukta - evA AtmAnI anubhUti, te nizcaye karIne akhila jinazAsananI anubhUti che - zrutajJAnanuM svayaM Atmatva che mATe. paraMtu tyAre sAmAnya - vizeSanA ArvibhAva - tirobhAvathI anubhavAI raheluM chatAM jJAna abaddha lubdhone svadAtuM (svAdamAM AvatI nathI. ema paNa alubdha buddhone to - jema saidhava khilya (mIThAno gAMgaDo) - anya dravya saMyoganA vyavacchedathI kevala ja anubhAI rahelo - sarvataH paNa eka lavaNarasatvathI lavaNatvathI svAdamAM Ave che - tema AtmA paNa paradravya saMyoganA vyavacchedathI kevala ja juoH "adhyAtma rAjacaMdra (svaracita) prakaraNa ogaNasAThamuM. 61
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anubhavAI rahelo - sarvataH paNa eka vijJAnaghanatvathI - jJAnatvathI svAdamAM Ave che." A uparamAM "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM vivarIne kahyuM tenI paripuSTirUpa A amRta kaLaza (14) amRtacaMdrajIe prakAzyo che - "akhaMDita, anAkula aMtaramAM ne bahAramAM jvalaMta (jhaLahaLatuM). anaMta evuM sahaja parama teja amane sadA uvilAsa (utkRSTapaNe vilAsa karatuM) ho ! - ke je lavaNa khilyano (mIThAnA gAMgaDAno) lIlA prakAra jyAM ullase che evA citunA uchALAthI nirbhara ekarasane sakalakAla avalaMbe che. arthAta A alaukika amRta kaLazano bhAva A lekhake svaracita "amRta jyoti' mahAbhASyamAM spaSTa vivecyo che tema - atra mahAkavi - brahmA "vijJAnaghana" amRtacaMdrajIe parama uddAma AtmabhAvanA vyakta karI che - sahaja evuM te parama mahasu - mahAteja amane sadA ud vilAsa ho ! sahaja - Atma sahajata svabhAvabhUta hoI je kyAMI bahArathI lAvavuM paDatuM nathI paNa sahaja - aprayAsapaNe sadA hAjarAhajUra che, temaja tenAthI para koI na hoI ne pote sarvathI para hoI je parama" - utkRSTa - paramottama evuM "maham" che - "madaso mahIyAnuM mahat karatAM mahatuM evuM mahAteja che, jhaLahaLa svarUpe jhaLahaLatI parama jyoti che - te A sahaja parama teja amane sadA - sarvakALa niraMtarapaNe "udra vilAsa' - utkRSTapaNe uddAmapaNe vilAsa karatuM, nitya AtmAmAM ramaNa karatuM sahaja - aprayAsapaNe sadA ho ! A pratyakSa anubhavathI saMvedAtuM sahaja parama teja kevuM che ? 'avaMti'. - akhaMDa abhaMga AtmasvabhAvanuM dravyathI - kSetrathI - kALathI ane bhAvathI kadI paNa kaMI paNa khaMDitapaNuM na thatuM hovAthI akhaMDita che, parabhAva - vibhAvanuM kadI paNa AkulapaNuM na thatuM hovAthI anAkula che, Ama svabhAvanuM akhaMDapaNuM ane parabhAvanA AvaraNanuM anAkulapaNuM hovAthI aMtaramAM ane vhAramAM anaMtapaNe ugra svarUpa teja jhaLahaLatuM - jvalaMta che ane A jhaLahaLa jvalaMta jyotipaNAno dravyathI - kSetrathI - kALathI ane bhAvathI aMta na hovAthI "anaMta" che, ata eva viduchatananirmara - cit ucchalana nirbhara, zuddha caitanya amRtasiMdhunA cita AviSkArorUpa taraMgonA uchALAthI nirbharapaNuM vilasatuM hovAthI sakala kAla eka caitanya rasarUpa che ane ema niraMtara eka caitanyAmRtarasapaNAne lIdhe, sarva pradeze lavaNa rasa paNe svadAtA lavaNa - ghananI (mIThAnA gAMgaDA) jema, sarva pradeze caitanyaghana svarUpa che. AvI caitanya amRtarasanI laharIo uchALatI caitanyAmRtasiMdhu caitanyaghana evI A sahajAtmasvarUpa parama jyoti amane sadA uddavilAsa ho ! sva svarUpamAM atyaMta ramaNatA rUpa uddAma vilAsa karatI niraMtara pragaTa ho ! ema anubhavAmRta siMdhuno parama arka (Concentrated extract) A amRta samayasAra kaLazamAM saMbhUta karI AtmAnubhavAmRta svayaMbhUramaNa samudramAM ramaNatA anubhavanArA vijJAnaghana bhagavat amRtacaMdrAcAryajI bhAve che. Ama paMdara gAthA ane "AtmakhyAti'nuM tathA aMtargata cauda amRta kaLazanuM ApaNe digadarzana karyuM. have soLamI (16) gAthAno bhAva sUcavato amRta kaLaza amRtacaMdrajI saMgIta kare che - (samajAve che) "eha jJAnaghano nitya, AtmA siddhi IcchukathI, dvidhA eka upAsAo, sAdhya-sAdhaka bhAvathI.' A kaLazathI sUcita gAthA AcAryajI prakAze che - "darzana-jJAna-cAritra sAdhue nitya sevavA yogya che ane te traNeya nizcayathI AtmA ja jANa !' A gAthAnI apUva vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM prakAzI che, tenA anusaMdhAnamAM amRtacaMdrajIe darzana-zAnacAritra aMge cAra amRta samayasAra kaLaza (16-17-18-19) prakAzyA che ane chellA kaLazamAM AgalI gAthAnuM sUcana karyuM che. A gAthAmAM (17-18) AcAryajIe prakAzya che - "jema koI puruSa rAjAne sadehe (zraddha) che, pachI arthArthI te tene prayatnathI anucare che, tema jIva-rAja jANavo yogya che, sahavo (zraddhavo) yogya che ane mokSakAmIe punaH te ja anucaravo yogya che.' A gAthAnI apUrva vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzI che - ** jyAre AtmAne anubhavAI rahelA aneka bhAvanA saMkaramAM paNa parama viveka kauzalathI "A huM anubhUti' evA AtmajJAna saMgAthe saMgata thatuM ja "tathA" evA pratyaya lakSaNavALuM zraddhAna uslave (ekadama upaje) che, tyAre samasta bhAvAMtaranA vivekathI niHzaMka ja Asthita 62
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahevAnI zakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa uplavatuM AtmAne sAdhe che, ema sAdhya-siddhinI tathoDapatti che - paNa jyAre AbAlagopAlane ja sakalakAla ja bhagavatI - anubhUtiAtmA AtmA svayameva anubhavAI rahyo chatAM anAdi baMdhavazathI paro sAthe ekatva adhyavasAyathI vimUDhane "A huM anubhUti' evuM AtmajJAna uglavatuM nathI, tyAre samasta bhAvAMtaranA vivekathI niHzaMka ja Asthita rahevAnA azakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa anuslavatuM AtmAne sAdhatuM nathI - ema sAdhyasiddhinI anyathA anupapatti che.' amRtacaMdranI A adbhuta alaukika anupama vyAkhyA parathI spaSTa samajAya che ke - "A huM anubhUti' evuM AtmajJAna thAya tenI saMgAthe ja temaja che - "tatti' evuM AtmazraddhAna - Atmavinizcaya - Atmadarzana upaje che ane tyAre ja "A huM nahi, A huM nahi' ema sarva bhAvAMtaranA viveke karIne AtmAmAM niHzaMka sthiti karavAnA zakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa upaje che. A upara je AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM kahyuM teno sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (20) amRtacaMdrajI lalakAre che - koI paNa prakAre tritva (tripaNuM) samupAtta - samyaphapaNe upagRhIta chatAM ekatAthI apatita - nahi paDelI evI A udaya pAmatI accha Atmajyoti anaMta caitanya cihnavaMtI ame satata - niraMtara anubhavIe chIe. kharekhara ! kharekhara ! anyathA - AthI anya prakAre sAdhyasiddhi nathI." atre "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI mahattvanuM zaMkA - samAdhAna dAkhave che - zaMkA - vAru, jJAna sAthe tAdAbhyane lIdhe AtmA jJAnane nitya upAse ja che, to pachI te (jJAna) upAsyapaNe kayA kAraNathI anuzAsavAmAM Ave che ? samAdhAna - nA, ema nathI. kAraNake AtmA jJAna sAthe tAdAbhya chatAM kSaNa paNa jJAna upAsato nathI - svayaMbuddhatva ane bodhita buddhatva kAraNa pUrvakapaNAe karIne jJAnanI utpatti hoya che mATe. zaMkA - to pachI te kAraNathI pUrve AtmA nitya ja ajJAnI che - apratibuddhapaNAne lIdhe. samAdhAna - A ema ja che. tyAre keTalo kALa A apratibaddha hoya che ? te kaho - te gAthAmAM (19) AcAryajI prakAze che - "karmamAM ane nokarmamAM "huM evI ane huM karma-nokarma evI je nizcaya karIne buddhi jyAM lagI hoya che, tyAM lagI apratibaddha hoya che." A vastu atre ghaTanA dAMtathI "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa samajAvI che - "jema sparza - rasa - gaMdha - varNAdi bhAvomAM ane pRthu - buddhodara (hoLA UMDA peTavALA) AkAre pariNata pudgala skaMdhomAM A ghaTa che evI ane ghaTamAM A sparza - rasa - gaMdha - varNAdi bhAvo tathA pRthu - bubbodara (hoLA UMDA peTavALA) AkAre pariNata pudgala skaMdho che evI vastu abhedathI anubhUti che : tema karmamAM - modAdi aMtaraMga ane nokarmamAM - zarIrAdi bahiraMga evA AtmatiraskArI pudgala pariNAmomAM huM evI ane AtmAmAM karma - mohAdi aMtaraMga ane nokarma - zarIrAdi bahiraMga evA AtmatiraskArI pugala pariNAmo che evI, vastuabhedathI jeTalo kALa anubhUti che, teTalo kALa AtmA apratibaddha hoya che. jyAre kadAcita - jema rUpI evA darpaNanI sva - para AkAra avabhAsinI svacchatA ja che ane agninA ausya tathA jvAlA che : tema nIrUpa evA AtmAnI sva - para AkAra avabhAsinI jJAtA ja che ane pugalonA karma tathA nokarma che - evI svataH ke parataH bhedavijJAnamUlA anubhUti upajaze - tyAre ja A pratibaddha thaze." Ama "AtmakhyAtimAM kahyuM tenA sArasamuccaya ane paripuSTirUpa amRta kaLaza (21) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "koI paNa prakAre (keme karIne) nizcaye karIne sva thakI vA para thakI jeo bhedavijJAnamUlA acalita anubhUti pAme che, teo ja pratiphalanathI - pratibiMbanathI nimagna anaMtabhAva svabhAvothI mukura - darpaNanI jema satata avikAra hoya.' vAru, A apratibaddha kema lakSAya ? e vastu gAthA - (20-21-22)mAM kuMdakuMdAcAryajIe prakAzI che - sacitta, acitta, vA mizra (sacittAcitta) evuM anya je paradravya te A huM chuM, A huM che, huM Ano ja houM chuM, A mhArUM che, A pUrve mhArUM hatuM, huM paNa A pUrvakALe hato, A punaH paNa mhArUM haze ane huM paNa A hoIza, A asadUbhUta Atmavikalpa samUDha kare che, paNa bhUtArthane 43
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - jANato asaMmUDha karato nathI.' - A adbhuta gAthAonA bhAva 'AtmakhyAti'mAM adbhuta camatkArika rIte amRtacaMdrAcAryajIe agni ane IMdhananA sugama dRSTAMtathI spaSTa vivarI dekhADela che tema huM A chuM, A huM che, mhArUM A che, Ano huM chuM, mhArUM A pUrve hatuM, Ano huM pUrve hato, mhArUM A punaH haze, Ano huM punaH hoIza - ema paradravyamAM ja asadbhUta AtmavikalpapaNAne lIdhe apratibuddha koI lakSAya : huM A chuM nahi, A huM che nahi, huM huM chuM, A A che, A mhArUM che nahi, Ano huM chuM nahi, mhAro huM chuM, AnuM A nahi, mhArUM A pUrve nhotuM, Ano huM pUrve nhoto, mhAro huM pUrve hato, AnuM A pUrve hatuM, mhArUM A punaH nahi haze, Ano huM punaH nahi hoIza, mhAro huM punaH hoIza AnuM A punaH haze - ema svadravyamAM ja sadbhUta AtmavikalpavALA pratibuddha lakSaNano bhAva che mATe.' Ama paradravyamAM ja asadbhUta Atmavikalpane lIdhe jIva mUDha apratibuddha hoya che ane svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpane lIdhe asaMmUDha pratibuddha hoya che. Ama 'AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM niSThuSapaNe khulle khulluM vivarI dekhADyuM te parathI phalita thato sAra udbodha karato amRta kaLaza (22) amRtacaMdrajI saMgIta kare che 'jagat have to AjanmalIna AsaMsArathI mAMDIne AtmamAM laya pAmI rahelo moha tyajI gho ! rasikonuM rocana udaya pAmatA jJAnane raso ! (rasa lyo). ahIM koIpaNa prakAre - keme karIne AtmA anAtmA sAthe eka thaIne nizcaye karIne koI paNa kALe tAdAtmya vRtti kaLato (anubhavato) nathI.' - *** have (23-24-25) gAthAmAM zAstrakAra bhagavAna apratibuddhanA pratibodhanano vyavasAya kare che ajJAnathI jenI mati mohita thaI che evo bahubhAva saMyukta jIva, baddha ane abaddha evuM pudgala dravya 'A mhArUM' ema kahe che. (23) sarvajJa zAnathI dRSTa evo jIva nitya upayoga lakSaNa che. te pudgala dravyarUpa kevI rIte thaI gayo ? ke jethI 'A mhArUM' ema tuM kahe che ! (24) jo te (jIva) pudgala rUpa thaI gayo, to Itara (pudgala) jIvatva pAmI gayuM, to tuM kahevAne zakta ho A pudgala dravya mhArUM che.' (25) zAstrakAranA A bhAvane amRtacaMdrAcAryajIe 'AtmakhyAti'mAM ora vikasvara karyo 'ekI sAthe baMdhanopAdhinA sannidhAnathI pradhAvita (vege doDelA) asvabhAva bhAvonA saMyoga vazathI, vizeSa (vicitra) AzrayathI uparakta sphaTika pASANanI jema svabhAvabhAvathI atyaMta tirohitatAe karIne (DhaMkAI javApaNAe karIne), jenI samasta viveka jyoti astamita thaI che (AthamI gaI che), svayaM mahat ajJAnathI jenuM hRdaya vimohita thayuM che evo bheda nahi karIne te ja asvabhAvabhAvone svIkArato, 'pudgala dravya A mhArUM' ema anubhave che, te nizcaye karIne apratibudgha jIva che. have Ane ja pratibodhavAmAM Ave che - re durAtman ! AtmapaMsan ! (duSTAtmA ! AtmaghAtI !) parama aviveka ghammara satRNAlyavahAripaNuM (khaDakhAvApaNuM) choDa ! choDa ! samasta saMdeha viparyAsa ane anadhyavAsaya jeNe dUra nirasta karyA che evA viaikajyoti sarvajJajJAnathI skuTa karAyeluM jIvadravya nizcaya pragaTapaNe nitya upayoga lakSaNa che, te kevI rIte pudgala dravyarUpa thaI gayuM ? ke jethI 'pudgala dravya A mhArUM' ema tuM anubhave che. kAraNake jo koI paNa prakAre jIvadravya pudgala dravyarUpa thaI gayeluM hoya ane pudgala dravya jIvadravyarUpa thaI gayeluM hoya, to ja 'lavaNanA jala'nI (mIThAnA pANInI) jema 'mhArUM A pudgala dravya che evI anubhUti kharekhara ! ghaTe, paNa te to koI paNa prakAre hoya nahi.' I. - Ama 'AtmakhyAti'mAM kahyuM tenI paripuSTirUpa amRta kaLaza (23) amRtacaMdrajI lalakAre che 'alyA ! keme karIne mRtyu pAmI, tattva kutUhalI sato tuM bhavamUrtino (dehano) pArzvavartI - pAse rahenAro - pADozI banI murtta anubhava kara ! ke jethI karIne pRthak - bhinna vilasaMtA svane samAlokI tuM jhaTa ja mUrtti sAthano ekatvamoha tyajI deze.' - A adbhuta amRta samayasAra kaLazano bhAva A lekhake svaracita 'amRta jyoti' mahAbhASyamAM spaSTa vivecyo che tema - alyA ! keme karIne koI paNa prakAre marI jaIne. ema te kema bane ? ane zA mATe ? tattvakautuhalI sato - joIe to kharA tattva kevuMka che, ema tattvanuM kutUhala - kautuka jene upajyuM che evo thaIne. ema marI jaIne zuM ? bhavamUrtino 64
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvavartI thaI muhUrta anubhava ! arthAt 'bhavamUrti'no bhavanI saMsAranI je 'mUrti' - mUrtimAna svarUpa che evA mUrta pudgalamaya dehano 'pArzvavartI' pArzva - paDakhe vartanAro pADozI murtta bhara anubhava kara ! ethI zuM ? pRthak vilasaMtA svane samAlokIne, 'pRthac' - sarva anya bhAvathI bhinna evA svane - potAne - AtmAne 'samAlokIne' sam samyak prakAre 'A' vastunI maryAdA pramANe 'lokIne' - dekhIne sAkSAt karIne, jhaTa ja mUrtino sAthe ekapaNAno moha tuM choDI jaze. arthAt A jaDa deha jANe marI gayo che ane tuM tene pADozInI jema paDakhe rahIne taTastha sAkSIbhAve joyA kare che evo anubhava kara ! eTale 'pRthak' te dehathI sAva bhinna vilasI rahelA evA AtmAnuM tane samyag darzana thaze ane te amUrta AtmAnuM samyagdarzana thaze eTale tuM jhapATAbaMdha ja A mUrtti' - mUrta deha sAthenA ekatvano moha choDI jaze. he mumukSu ! AtmAnubhavanI A ame ApelI rahasyacAvI (master-key) tuM AtmAnubhava karIne pote ja ajamAvI jo ! = pachI 26mI gAthAmAM apratibudgha AzaMkA kare che 'jIva jo zarIra nathI to tIrthaMkara AcArya saMskruti te sarve paNa mithyA hoya che, tethI AtmA che deha che.' AnA anusaMdhAnamAM 'AtmakhyAti'mAM 'AMcaiva : snayaMtti' I. amRta samayasAra kaLaza (24) mahAkavi amRtacaMdrajI saMgIta kare che 27-28-29-30 gAthAmAM AcAryajI vyavahAra - nizcayanI vivikSAthI sAMgopAMga samAdhAna prakAze che '(1) vyavahAra naya bhAkhe che ke jIva ane deha kharekhara ! eka che, paNa nizcayanayanA abhiprAye to jIva ane deha kadApi eka artha nathI. (2) te A prakAre - jIvathI anya evA A pudgalamaya dehane te nizcayamAM stavI muni mAne che ke mhArAthI kevalI bhagavAna saMstavAyA vaMdAyA. (3) (tathAhi) yukta nathI, kAraNa ke zarIra guNo kevalinA hotA nathI, je kevali guNone stave che, te kevalI tattvane stave che. (4) zarIra stavanathI - tenA adhiSThAtApaNAne lIdhe - AtmAnuM nizcayathI stavana kema yukta che ? ema pUcho to nagaranuM varNana karavAmAM Avye jema rAjAnI varNanA kRtA (karAyelI) hotI nathI, tema deha guNa stavavAmAM AvatAM kevali guNo stuta (stavAyelA) hotA nathI.' atre A gAthAnA anusaMdhAnamAM 'AtmakhyAti'mAM mahAkavi amRtacaMdrajIe svabhAvoktimaya adbhuta kAvya camatkRtivALA A be (25-26) amRta samayasAra kaLaza apUrva tattvakaLAthI saMdabdha karyA che - (1) killAthI je AkAzane koLIo karI gayuM, upavanarAjIthI (bagIcAonI zreNIthI) je bhUmitalane gaLI gayuM che, evuM ema nagara varNavye paNa A nagara parikhA-valayathI (goLAkAra khAIthI) pAtAlane jANe pIe che varNana rAjAnuM - tenuM adhiSThAtApaNuM chatAM, prAkAra - upavana - parikhAdimaMtapaNAnA abhAvane lIdhe na hoya. tathaiva te ja prakAre - (2) nitya avikAra susthita sarva aMgavALuM, apUrva sahaja lAvaNyavALuM evuM samudra jevuM akSobha parama jiveMdra rUpa jaya pAme che. ema zarIra stavavAmAM AvatAM paNa tIrthaMkara kevali puruSanuM - tenuM adhiSThAtApaNuM chatAM - susthita sarvAMgapaNuM - lAvaNya Adi guNanA abhAvane lIdhe stavana na hoya' ane A gAthAonI 'AtmakhyAti' TIkAmAM amRtacaMdrajIe vyavahAra nizcayanI adbhuta paramArtha vivikSAthI sAMgopAMga niSNuSa samAdhAna prakAzyuM che. - - - - have (31)mI gAthAmAM kuMdakuMdAcAryajI nizcaya stuti kahe che, (temAM) jJeya-zAyakanA saMkaradoSanA parihArathI - je Idriyone jItIne zAna svabhAvathI adhika AtmAne jANe che, tene ja nizcaye karIne jiteMdriya teo kahe che, ke je sAdhuo nizcita (nizcayavaMta) che.' zAstrakAranA A paramArthabIjarUpa bhAvane paramArtha vRkSapaNe vikasAvI 'AtmakhyAti'kAra amRtacaMdrAcAryajIe 'AtmakhyAti'mAM IMdriyajayanuM saMpUrNa vidhAna parama adbhuta anupama ananya alaukika paramArtha zailIthI niSThuSapaNe vivarI dekhADyuM cheane te paNa seMkaDo graMthothI je bhAva na darzAvI zakAya evA adbhuta paramArtha prakAzaka paramArthaghana eka ja saLaMga sUtrAtmaka vAkyamAM mahAnirpranthezvara mahAmunIzvare ananya tattvalAthI gUMthela che. te vistArabhayathI atra Apela nathI. (juo 'AtmakhyAti' ane A lekhake lakheluM 'amRta jyoti' mahAbhASya gAthA- 31-32-33). pachI (32)mI gAthAmAM AcAryajI bhAvya bhAvaka saMkara doSanA pa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parihArathI dvitIya nizcaya stuti prakAze che - "je mohane jItIne jJAnasvabhAvathI adhika evA AtmAne jANe che, tene "jitamoha' sAdhu paramArtha vijJAyako kahe che' ane (33)mI gAthAmAM bhAvya - bhAvaka bhAvanA abhAvathI tRtIya nizcaya stuti prakAze che - "jitamoha sAdhuno kSINa moha jyAre hoya, tyAre nizcaya karIne te nizcayavidothI "kSINamoha' kahevAya che. A traNe gAthAnuM talasparzI vivaraNa AtmakhyAti'mAM prakADyuM che ane A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM pariphuTa vivaryuM che. Ama uparamAM je badhuM apratibudde 26mI gAthA AzaMkA karI te nivAraNa mATe 27 thI 33 gAthA AcAryajIe prakAzI, tenuM savistara vyAkhyAna "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM suspaSTa vivarIne kahyuM, tenA sArasamuccayarUpa be amRta samayasAra kaLaza (27-28) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - (1) kAyA ane AtmAnuM ekatva vyavahArathI che, paNa nizcayathI nathI, zarIranI stutithI puruSanuM stotra vyavahArathI, paNa te tattvathI nathI, citanuM nizcayathI stotra citu stutithI ja hoya che ane te citu. stuti ema (ukta prakAre) hoya che, eTalA mATe tIrthakara stavanA uttaranA balathI AtmA ane dehanuM ekatva nathI. (2) "evA prakAre jene tattva paricita che evAothI (tattvavijJAnI AtmAnubhavI puruSothI) AtmA ane kAyAnI ekatA navibhajananI (nayano vibhAga pADavAnI) yuktithI atyaMta ucchAdita thatAM - ughADI paDAtAM, svarasanA AvegathI kuSTa - kheMcAyelo evo prastuTato bodha eka ja Aje kone bodhamAM ja avatarato nathI ?' arthAtu AvuM tevA spaSTa pragaTa bhedajJAnavALuM tattva vijJAna pratipAdana karavAmAM AvyuM, svarasanA AvegathI ApoApa ja kheMcAI bodha praphuTa thAya che ane bodha bodhamAM ja' - jJAnamAM ja avatare che - utare che, eTale AtmA pratibaddha thAya ja che. Ama apratibaddhanI uktino nirAsa (nirAkaraNa) karavAmAM Avyo. have (34)mI gAthAnuM parama bhAvavAhI avataraNa karatuM viziSTa utthAnikA sUtra apUrva tattvakaLAthI gUMthatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che - "ema anAdi mohasaMtAnathI nirUpita evI AtmA - zarIra ekatva saMskAratAe karIne atyaMta apratibaddha chatAM, prabalapaNe ullasita thaI che tattvajJAna jyoti jenI evo. A netravikArInI jema paTala prakaTa ughADAI gayA che evo, jhaTa laIne pratibaddha thayelo sAkSAta dRSNa evA svane svayameva nizcaya karIne vizeSe karI jANIne ane zraddhIne ane tene ja anucaravAno kAmI sato, sva AtmArAma evA Ane (AtmAne) anya dravyonuM pratyAkhyAna zuM hoya ? ema pUchatAM Ama kahevA yogya che - "kAraNake sarva bhAvone "para" ema jANIne paccakhe che (tyaje che), tethI pratyAkhyAna jJAna niyamathI jANavuM.' A gAthAnI adabhuta vyAkhyA amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzI che - "kAraNake dravyAMtara svabhAvabhAvI anya akhila ja bhAvone bhagavata jJAtRdravya svasvabhAva bhAvanI avyApyatAthI paratvathI jANIne paccakhe che (tyAge che). tethI je ja pUrve jANe che, te ja pachI paccakhe che - nahi ke anya, ema AtmAmAM nizcita karI, pratyAkhyAna samaye pratyAkhyaya upAdhimAtrathI pravartita evuM kartRtvanuM vyapadezapaNuM chatAM - paramArthathI avyapadeza jJAnasvabhAvathI apracyavanane lIdhe - pratyAkhyAna jJAna ja ema anubhavavuM yogya che." have zAtAnA pratyAkhyAnamAM kayuM dRSTAMta che ? te A (35) mI gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che - "jema kharekhara ! phuTapaNe koI paNa puruSa "A paradravya che" ema jANIne tyajI de che, tema sarva parabhAvone jANIne jJAnI mUkI de che." A dAMtane "AtmakhyAti'mAM bahalAvI paramArtha mahAkavIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailImAM tAdezya zabdacitra AlekhatI svabhAvoktithI sAMgopAMga saMpUrNa apUrva biMbapratibibabhAve vivarI dekhADyuM che - "jema nizcaya karIne koI puruSa saMbhrAMtithI dhobI pAsethI pArakuM vastra laI AvIne AtmIya pratipattithI (potAnuM mAnI) paridhAna karI zayana karI rahyo che, te svayaM (pote) ajJAnI hoI anyathI teno aMcala (Do) pakaDIne balathI nagna karavAmAM Avato sato, "jhaTa pratibuddha jAgRta) thA ! parivartita thayeluM A mahAkuM vastra ApI de !' - ema anekavAra vAkya zravaNa karatAM, akhila cihnothI sArI peThe parIkSA 66
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne, nizcitapaNe A pAkuM che ema jANI zAnI sato, te vastra acirathI (vAra lagADyA vinA) choDI ghe che H tema jJAtA paNa saMbhrAMtithI parakIya bhAvone laI AtmIya pratipattithI (potAnA mAnI) AtmAmAM aghyAsI zayana karI rahyo che, te svayaM (pote) ajJAnI hoI guruthI parabhAva viveka karI eka karAto sato, jhaTa pratibuddha thA ! (pratibodha pAma !) nizcayathI A AtmA eka ja che' ema anekavAra zrauta vAkya zravaNa karatAM, akhila cihnothI sArI peThe parIkSA karIne, nizcitapaNe A parabhAvo che ema jANI zAnI sato, acirathI choDI dye che.' Ama 'AtmakhyAti' gadya bhAgamAM uparamAM kahI dekhADyuM, te bhAvanA samarthanamAM parama AtmanizcayI parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIe A amRta kaLaza apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che anavama (navA nahiM evA, purANA) parabhAvanA tyAganI dRSTAMta dRSTi jyAM lagImAM atyaMta vegathI vRttimAM avataratI, tyAM lagImAM to sakala parakIya bhAvothI jhaTa vimukta thayelI A anubhUti svayaM AvirbhUta thaI !' arthAt A parabhAva tyAga saMbaMdhI siddhAMtane daDha karavA mATe je atra parama samartha anupama dRSTAMta vivarI dekhADyuM tenI dRSTi AtmAnI vRttimAM utare, tyAM to sarva parabhAvothI sarvathA jhaTa laIne vimukta thayelI A anubhUti svayaM ApoApa ArvibhUta thaI ! have anubhUtino parabhAvaviveka kevI rIte thayo ? atra (36)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che mhAro koI paNa moha che nahi, upayoga ja huM eka bUjhAya - jaNAya che, te mohanirmamatva samayanA vijJAyako kahe che.' A gAthAnI adbhuta tAttvika mImAMsA karatAM amRtacaMdrajI AtmakhyAti'mAM prakAze che - 'ahIM nizcaye karIne phaladAna samarthatAe karI prAdurbhUta thaI bhAvaka satA pudgala dravyathI abhinirvartAI rahelo (sarjAto, upajAvAto) evo koI paNa prakArano koI paNa mhAro moha che nahi - kAraNake TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAvabhAvanuM paramArthathI parabhAvathI bhAvAvAnuM azakyapaNuM che mATe, paNa A che ke - svayameva vizvaprakAzathI caMcura (camakatI) vikasvara evI anavarata pratApa saMpALA cittzaktimAtra svabhAvabhAvathI bhagavAna AtmA ja avabodhAya che (jaNAya che), kAraNake sphuTapaNe huM nizcayathI eka chuM, tethI samasta dravyonA paraspara sAdhAraNa avagAhanA nivAravAnA azakyapaNAne lIdhe - majjita avasthAmAM paNa - dahIM - khAMDa avasthAnI jema - parisphuTa svadAtI svAdabhedatAe karIne, huM moha prati nirmamatva chuM - sarvadA ja Atma ekatvagatapaNAe karIne samayanuM ema ja sthitapaNuM che. mATe evA prakAre Ama bhAvaka-bhAvano viveka thaI gayo.' A 5ramArtha gaMbhIra 'AtmakhyAti'no paramArthaAzaya A lekhake amRta jyoti' mahAbhASyamAM vistArathI spaSTa samajAvyo che. = - - . uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM enA samarthanamAM tenI paripuSTirUpa utkRSTa AtmabhAvanAmaya amRta samayasAra kaLaza (30) parama AtmabhAvanAthI atyaMta bhAvitAtmA saMvegAtizayathI lalakAryo che mahAmunIzvara amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI (samazlokI) 'sarvataH svarasanirbhara bhAva, cetuM eka sva svayaM ahIM sAva; che na che na muja kopaNa moha, zuddha cina mahonidhi chuM huM.' arthAt - 'sarvataH svarasathI nirbhara' bIjuM kAMI paNa na bharAya - na samAya ema ThAMso ThAMsa bharela anavakAza 'eka' advitIya advaita evA svane - AtmAne huM svayaM - pote cetuM chuM - veduM che - anubhavuM chuM. jyAM sarva bAjue sarva pradeze sarva prakAre eka zuddha caitanya rUpa svarasa ja che, jyAM sarva pradeze caitanya caitanya ane caitanyarasa ja nirbhara bharyo che, evA parama caitanyarasathI paripUrNa eka AtmAne huM pote anubhavI rahyo chuM. nAsti nAsti mama jjana mohaH - AvA mhAro koI moha che nahiM che nahi, huM to zuddha ciddana mahonidhi - mahAtejanidhi chuM, jyAM sarva pradeze cetana cetana ne cetana ja evo huM caitanyano ghana - caitanyaghana chuM. - - - = Fe - dharma have sADatrIzamI (37) gAthAmAM zeya bhAvano viveka prakAra kuMdakuMdAcAryajIe prakAzyo che Adi mhArA che nahi, upayoga ja huM eka bUjhAya (jaNAya) che, te dharmanirmamatva samayanA vijJAyako kahe -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che. A gAthAnA bhAvane paramatattvadA amRtacaMdrAcAryajIe ananya lAkSaNika zailIthI mahAgraMthArthagaMbhIra sUtrAtmaka eka ja saLaMga vAkyamAM "AtmakhyAtimAM vivarI dekhADyo che - "svarasathI vijUbhita (ullasita) anivArita prasaravALI vizvaghammara (vizvagrAsI) pracaMDa cinmAtra zakti vaDe kavalitapaNAe karIne jANe atyaMta aMtarmagna hoya, ema AtmAmAM prakAzamAna evA A dharma - adharma - AkAza - kAla - pudgala - jIvAMtaro kharekhara ! TapaNe mahArA che ja nahi, - kAraNake TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAvapaNAe karIne tattvathI aMtastattvanI tadatirikta (tenAthI judI) svabhAvatAthI te dharmAdinuM tattvathI bahis tattvarUpatA parityajavAnuM azakyapaNuM che. mATe, paNa A che ke - svayameva nityameva upayukta (upayogavaMta) evo tattvataH eva eka anAkula AtmAne kaLato (anubhavato) bhagavAna AtmA eva avabodhAya che, kAraNake pragaTapaNe huM nizcayathI eka chuM, tethI saMvedya - saMvedaka bhAvamAtrathI upajela Itaretara saMvalanamAM (anyonya otaprota saMmizraNamAM) paNa, parisphaTa svadAtI svAdabhedatAe karIne dharma - adharma - AkAza - kAla - pudagala - jIvAMtaro prati huM nirmamatva chuM - kAraNake sarvadA ja AtmaekatvagatapaNe samayanuM ema ja sthitapaNuM che mATe - evA prakAre Ama joyabhAvano viveka thaI gayo." A tattvasarvasva samarpaka adbhuta "AtmakhyAti no paramArtha - Azaya A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM pariphuTapaNe vivecyo che. A uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM vivarIne darzAvyuM tenA samarthanamAM paripuSTi arthe mahAgItArtha AtmArAma AcAryavarya amRtacaMdrajIe upasaMhArarUpa A amRta kaLaza (31) apUrva AtmabhAvollAsathI saMgIta karyo che - "evA prakAre anya bhAvo sAthe viveka thaye sate svayaM eka AtmAne dhArato A upayoga, prakaTita-paramArtha evA darzana-jJAna-vRttathI jeNe pariNati karI che, evo AtmArAma ja pravRtta thayo." arthAta evA prakAre sarva anya bhAvo sAthe viveka upajyo, eTale A upayoga svayaM - ApoApa ja eka AtmAne dhAraNa karI rahyo - upayoga AtmAmaya thayo. AtmAkAra banyo, eTale paramArtha jeNe "prakaTita' - prakaTa karelo che evA darzana - jJAna - vRttathI pariNati karI che, evo te upayoga AtmArAma ja pravRtta thayo. arthAt AtmA e ja darzana, AtmA e ja jJAna, AtmA vRtta - jJAna - darzana - AtmasvabhAvamAM vartavA rUpa caritra, ema paramArthathI darzana - jJAna - cAritranuM - abhedapaNuM thayuM, AtmA AtmAne ja dekhato jANato sato AtmAmAM ja vartI rahyo. Ama te AtmAmAM ja vizrAMta thayelo AtmAmAM ja ArAma karato "AtmArAma" ja pravRtta thayo. - have ema "darzana - jJAna - cAritra pariNata evA AtmAne kevuMka svarUpa saMcetana' hoya che, te atra (38)mI amRta gAthAmAM zAstrakAra bhagavAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "huM eka nizcayathI zuddha, darzana - jJAnamaya, sadA arUpI chuM, anya kaMI paNa paramANu mAtra paNa hArUM che nahi." A gAthAnuM apUrva vyAkhyAna AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe prakAzya che - "je - phuTapaNe nizcaya karIne - anAdi mohaunmattatAthI atyaMta apratibuddha sato, nirviNa (kheda pAmelA) garuthI anavaratapaNe pratibodhavAmAM AvI rahelo keme karIne pratibaddha thaI. ni helo kema karIne pratibaddha thaI, nija karatalamAM vinyasta (mUkAyela) chatAM vistRta suvarNanA avalokana nyAye, paramezvara AtmAne jANI zraddhI ane samyaka anucarI eka AtmArAma thaI gayo, te kharekhara ! nizcaye karIne - (1) samasta krama - akrame pravartI rahelA vyAvahArika bhAvothI cinmAtrakArathI abhimAna paNAne lIdhe eka, (2) nara - nArakAdi jIva vizeSa, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa - e lakSaNavALA vyAvahArika nava tattvothI TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvabhAve karIne atyaMta viviktapaNAne lIdhe zuddha, (4) cinmAtratAthI sAmAnya - vizeSa upayogatmakatAnA anatikramaNane lIdhe darzana-jJAnamaya.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) sparza - rasa - gaMdha - varNa nimitta saMvedana pariNatapaNAmAM paNa sparzArirUpe svayaM apariNamanane lIdhe sadaiva arUpI - - evo pratya aMtargata (pRthaka, bhinna) A huM svarUpa saMcetI rahelo pratapuM chuM ane ema pratapatI mhArUM - bahirU vicitra svarUpa saMpathI parikruTatA vizvamAM paNa - kaMI paNa anya paramANumAtra paNa AtmIyapaNe pratibhAsatuM nathI, - ke je bhAvakapaNAe karI ane zeyapaNAe karI ekarUpa thaI punaH moha ulkAvAve che - (kAraNake) "svarasathI apunaH prAdurbhAvArthe (punaH prAdurbhAva na thAya ema) samUla mohane umUlIne mahatu jJAnodyotanuM prasturitapaNuM che mATe. Ama parama samartha ananya TIkAkAra bhagavAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sarvatra pade pade AtmAnI khyAti vistAratI A sUtramayI bhagavatI "AtmakhyAti' amRta vRttimAM, tenA akSare akSaranuM anaMtaguNaviziSTa tattvamaMthanamaya paribhAvana karatuM, parama paramArthagaMbhIra apUrva adbhuta ananya SoDaza tattvakalA paripUrNa vyAkhyAna prakAzI, "amRtacaMdra' nAmanI yathArthatA pokAratI paramatattvAmRtamayI amRtavANInI relachela karI che. A "AtmakhyAti'mAM upasaMhArarUpa amRta samayasAra kaLaza (32) amRtacaMdrajI apUrva paramabhAvollAsathI lalakAre che - "lokaparvata uchaLI rahelA zAMtarasamAM A samasta loko ekI sAthe ja nirbharapaNe majjana karo ! vibhrama - tiraskariNIne (paDadI) AplAvita karI, A bhagavAna avabodhasiMdhu (zAnasiMghu) AtmA pUrepUro pronmagna thayo che !' arthAt - atre samasta mumukSu zrotAjanane ja nahi paNa samasta lokone parama preraNA - AhvAna rUpa A amRta samayasAra kaLazamAM mahA adhyAtmanATyakAra parama paramArtha - mahAkavivara amRtacaMdrajI addabhuta nATakIya zailIthI udbodhana kare che ke - A parama zAMtarasa eTalo badho ullAsa pAmyo che ke te lokapayata - uchaLI rahyo che ! e zAMtarasamAM aho loko ! badhAya ekasAthe ja nirbharapaNe majjana karo ! juo ! vibhramarUpa "tiraskariNIne' - AtmAne AvararUpa nAnakaDI "paDadI'ne AplAvita karI, A bhagavAna avabodhasiMdhu AtmA pronmagna thayo che ! A nATaka "samayasAra kaLaza nAmanuM mahAnuM adhyAtmanATaka che. jema bahiraMga nATakamAM nAnA prakAranA pAtra vastra-AbharaNathI sArI peThe banIThanI potapotAnI veSabhUSA dhAraNa karI, nATakazALAmAM raMgabhUmi para nATakamAM potapotAno bhAga bhajavavA Ave che, tema A aMtaraMga nATakamAM nAnA prakAranA jIvAdi tattva-pAtra svarUpa samRddhithI samRddha banI, potapotAnI viziSTa svarUpa zobhA dhAraNa karI, A adhyAtma nATaka zALAmAM - A graMtharUpa adhyAtma raMgabhUmi para potapotAno bhAga bhajavavA Ave che. bahiraMga nATakamAM paDado hoya che, te jyAM lagI paDyo hoya che, tyAM lagI raMgabhUmi ane pAtranuM dezya ceSTita dekhI zakAtuM nathI, paNa paDado khulatAM ja raMgabhUmi ane pAtranuM dRzya ceSTita deSTi sanmukha khaDuM thAya che, tema aMgaraMga nATakamAM vibhrama-moharUpa paDado hoya che, te jyAM lagI paDyo hoya che tyAM lagI A adhyAtma graMtharUpa raMgabhUmi ane te paranA tattva-pAtranuM dRzya svarUpa ceSTita dekhI zakAtuM nathI, paNa vibhrama - mohano paDado khUlatAM ja A raMgabhUmi ane te paranA tattva - pAtranuM yathArtha svarUpa - dezya ceSTita dRSTi sanmukha khaDuM thAya che. eTale sahRdaya drA prekSaka gaNa nATyarasamAM majjana kare che, tema adhyAtmarasIyA sajjana tallIna tanmaya banI jANe adhyAtma nATakanA parama zAMtasudhArasamAM majjana kare che - DUbI jAya che ! bahiraMga nATakamAM jema daSTA sabhya prekSakagaNa hoya che, tema A aMtaraMga nATakamAM draSya prekSakagaNa AtmArthI mumukSajana hoya che. bahiraMga nATaka jema pUrvaraMga ane vividha aMkomAM vibhakta hoya che, tema A aMtaraMga nATaka paNa pUrvaraMga ane nava aMkamAM vibhakta che. bahiraMga nATakamAM jema mukhyapaNe koI zRMgAra-adbhuta-karuNa-vIra AdimAMthI koI eka rasanuM prAdhAnya hoya che, tema A aMtaraMga nATakamAM 9
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mukhyapaNe rasAdhirAja paramazAMtarasanuM prAdhAnya che. nATakanA grakhya-sarjana jema koI tat vastunA jANakAra tA mahAkavi - brahmA hoya, tema A aMtaraMga nATakanA grAsarjaka adhyAtma vastunA jANakAra tajajJa paramabrahmavettA paramarSi zAstrakAra paramarSi "AtmakhyAti'kAra mahAkavi paraMbrahma brahmA che. nava tattvanA nava aMko jemAM che evA A navAMkI adhyAtma nATakano A pUrvaraMga samApta thayo. nATakamAM jema prathama sUtradhAra nATakanA pravezakarUpa pUrvaraMga raju kare che, tema mahAkavi-brahmA kuMdakuMdajIe praNIta karelA samayasAra adhyAtma nATakanA sUtradhAra samA "AtmakhyAti' sUtrakAra mahAkavi brahmA amRtacaMdrajIe eka AtmAnuM sUtra jyAM saMtAnita che evI ekasUtramaya "AtmakhyAti' vyAkhyAthI ora bahalAvelo A samayasAra nATakano pUrvaraMga praNIta karyo ane atre nATakanA tajhA para mohano paDado dUra haThAvIne bhagavAna avabodhasiMdhu - jJAnasiMdhu AtmAnuM pAtra samayasAra nATaka kaLazakAvyanA divya dhvanithI A adhyAtma raMgabhUmi pragaTa khaDuM thayuM ane te bhagavAna jJAnasiMdhu AtmAnA lo5yata uchaLatAM zAMtasudhArasamAM nimajjana karavAnuM A mahAnATyakAra mahAkavIzvare sarva koIne prema AmaMtraNa ApyuM. - paramarSi kuMdakuMdAcArya kRta A samayasAra prAbhRtanI apUrva AtmakhyAti vyAkhyAnI apUrva tattvakaLAthI gUMthaNI karatAM mahAnirgatha munIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIne tenA gadyabhAga mAtrathI saMtoSa na thatAM, temano AtmAnaMda amRtarasa eTalo badho ubharAyo ke te parama amRtarasa saMbhUta "suvarNa kaLazamaya kavitAnI amRtasaritA rUpa pravahyo. divya adhyAtma gaganamAM ati ati Urdhva bhUmikAe uDanArA A paramahaMsa mahAnATyakAra amRtacaMdrajI mahAkavie, gagana gAminI kalpanAthI A samayasArane potAnI viziSTa samayasAra nATaka kaLazanI divya sRSTithI alaukika anupama adbhuta nATakanuM vyavasthita rUpa ApyuM. AtmAne zuddha cetanAnA zAMtasudhArasamAM ramaNa karAvatuM te jANe 'bepu nATakyuM " - kAvyone viSe nATaka ramya che e uktine caritArtha karatuM hoyanI ! ane eTale ja AtmaramaNatAmAM ramaNa karAvavA samartha AvA divya nATakanA anupama sraSTA paraMbrahma svarUpa A banne AtmArAmI mahAkavi-brahmAonI A divya kAvyasRSTi dekhI sAnaMdAzcarya anubhavatA sahRdaya draSTA mumukSu AtmArthIjana pade pade AphrIna pokAre che ke - jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! | Iti pUrvaraMga 70
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. jIva-ajIva adhikAra jIvAjIva prarUpaka prathama aMka Ama pUrvaraMga samApta karI A samayasAra adhyAtma nATakanA jIvAjIva adhikAra rUpa prathama aMkanuM uddaghATana karatAM bhagavatu amRtacaMdrAcAryajI A maMgala kaLaza (33) saMgIta kare che - "jIva - ajIvanA vivekarUpa puSkaLa - vizAla daSTi vaDe pArSadone (pariSajanone - sabhAjanone) pratIti pamADatuM, AsaMsArathI mAMDIne baddha baMdhana vidhinA dhvaMsa (nAza) thakI vizuddha sphaTatuM evuM AtmArAma, anaMta dhAmamahasuthI adhyakSathI nityodita, dhIrodAtta, anAkula evuM jJAna manane AlhAdatuM vilase che.' - A kaLazano bhAva A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM vistArathI vivecyo che. atra bhagavAna zAstrakAre parane ja AtmA kahenArA parAtmavAdIonA vividha prakAra darzAvI te parAtmavAdIo paramArthavAdIo nathI ema (39-43) gAthAmAM nirUpaNa karyuM che. jemake- (1) koI adhyavasAnane AtmA kahe che, (2) koI karmane AtmA kahe che, (3) adhyavasAna saMtAnane AtmA kahe che, (4) koI nokarmane (zarIrane) AtmA kahe che, (5) koI karmavipAkane AtmA kahe che, (6) koI karmAnubhavane AtmA kahe che, (7) koI AtmA-karma ubhayane AtmA kahe che, (8) koI karmasaMyogane AtmA kahe che, paNa te sarva prakAra mAnanArA paramArthavAdI nathI ema nizcayavAdIo vade che. A sarva prakAro "AtmakhyAti'kAra paramarSie lAkSaNika paramArthaghana zailImAM "AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarI batAvyA che. ema kayA kAraNathI ? te (44) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "A sarve bhAvo kevali jinothI pudgaladravyanA pariNAmothI niSpanna thayelA kahevAmAM AvyA che, te jIva" ema kema kahevAya che ?" A gAthAno paramArtha marma "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyo che - "A adhyavasAnAdi samasta ja bhAvo bhagavadu vizvasAkSI ahaMtothI pudagala dravya pariNAmatvathI prApta karAyelA hoI - caitanya zUnya pudgala dravyathI atiriktapaNe (bhinnapaNe) prajJApavAmAM AvI raheluM caitanya svabhAva jIvadravya hovAne utsAhatA nathI, tethI karIne Agama, yukti ane svAnubhavathI bAdhita pakSapaNAne lIdhe tadAtmavAdI (ta te parabhAvone AtmA vadanArA) nizcaya karIne paramArthavAdIo nathI. prathama to Aja sarvaza vacana Agama che ane A svAnubhava garbhitA yukti che - naisargika rAgadveSathI kaluSita adhyavasAna nizcaye karIne jIva nathI - tathAvidha anya evA cita svabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM (anubhavAI rahyApaNuM) che mATe. (Ama ATha muddAnuM vivecana "AtmakhyAti'mAM karyuM che.) ** ahIM pudgalathI bhinna AtmAnI upalabdhi (anubhUti) viSayamAM vipratipanna (viparIta mAnyatAvALA) sAmathI ja (samajAvaTathI) Ama - A kahevAmAM AvatA kaLazamAM kahevAya che, tema anuzAstra - anuzAsana karavA yogya che. atra amRtacaMdrajIe amRta samayasAra kaLaza (34) lalakAryo che - "virama ! bIjA akArya kolAhalathI zuM ? svayaM ja - tuM pote ja nivRta - mauna thaI eka cha mAsa je ! ke hRdaya - saramAM pAmavaMtA puruSanI zuM anupalabdhi (anubhUti) bhAse che ? ke upalabdhi (anubhUti) !" - A kaLazano bhAvArtha A prakAre - virama ! virAma pAma ! bIjI badhI vAta badhI javA de, A hArI badhI doDAdoDa mUkI daI ubho rahe, thobha ! A bIja akArya - nahIM karavA yogya - nakAmA kolAhalathI zuM ? A Ama che ke tema che evA kalpanAnA ghoDA doDAvavA rUpa mithyA vAdavivAdanA zorabakorathI zuM ? tuM tArI meLe ja ame kahIe chIe te A eka anubhava yukti ajamAvI jo ! tuM svayaM potAne ja - tArI meLe "nibhRta" thaI - mauna thaI, cUpacApa chAnomano besI rahI, ajamAyaza dAkhala eka cha mAsa to A prayoga - akhataro (Experiment) karI jo ! ane aMtaramAM jo to kharo ! ke hArA hRdaya - saramAM - hRdayarUpa svaccha nirmala sarovaramAM pudgalathI bhinna dhAmavaMta - jyotivaMta evA eka zuddha caitanyamUrti puruSanI - AtmAnI zuM anupalabdhi - ananubhUti bhAse che ? ke upalabdhi - anubhUti ? A prayoga (scientific experiment) tuM tyArI meLe ja anubhavasiddha karIne khAtrI karI 71
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo ! vadhAre kahyAthI zuM? cinvayano pratibhAsa chatAM adhyavasAnAdi pudgala svabhAvo kema ? tenuM samAdhAna atra (45)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyuM che - 'ATha prakAranuM paNa karma sarva pudgalamaya jino kahe che - je vipAka pAmI rahelanuM phala 'duHkha' ema kahevAya che.' A vastu 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe sphuTa samajAvI che 'adhyavasAnAdi bhAvonuM nirvartaka (sarjanakAra - nIpajAvanAra) aSTavidha paNa karma samasta ja pudgalamaya che ema sphuTapaNe sakalajJanI jJapti che ane vipAkakASThAdhirUDha tenA phalapaNe je abhilapAya che, te - anAkulatva lakSaNa saukhya nAmanA AtmasvabhAvathI vilakSaNapaNAne lIdhe - nizcaya karIne duHkha che, tadaMtaHpAti ja nizcaye karIne Akulatva lakSaNa adhyavasAnAdi bhAvo che, tethI teo cinvayapaNAnA vibhrame paNa AtmasvabhAvo nathI, kiMtu pudgala svabhAvo che.' = samayasAra : AtmakhyAti Ama jo adhyavasAnAdi pudgala svabhAvo che, to pachI kema jIvatvathI sUcita che ? e AzaMkAnuM (46)mI gAthAmAM samAdhAna karyuM che A sarve adhyavasAnAdi bhAvo jIvo che, e jinavarothI varNavavAmAM Avela upadeza te vyavahAranuM darzana che.' A gAthAno bhAva 'AtmakhyAti'mAM spaSTa vivaryo vyavahAra vyavahA2Ione mlecchone mlecchabhASAnI jema paramArtha pratipAdapaNAne lIdhe *** aparamArtha chatAM - tIrthapravRtti nimitte darzAvavo nyAyya ja (nyAyayukta) che.' I - atra kayA deSTAMtathI vyavahAra pravRtta che ? te (47-48) gAthAmAM prakAzyuM che rAjA khare ! nIkaLyo' ema A balasamudayano (sainya samUha) Adeza vyavahArathI ja kahevAya che, tyAM eka rAjA nIkaLyo che, ema ja adhyavasAnAdi anya bhAvono 'jIva' evo vyavahAramAM sUtramAM karavAmAM Avyo che, tyAM nizcita eka jIva che.' A dRSTAMta 'AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarI dekhADyuM che. - - jo ema che to te eka TaMkotkIrNa paramArthajIva zuM lakSaNavALo ? ema pUchavAmAM AvatA AcAryajI (49)mI gAthAmAM prakAze che arasa, arUpa, agaMdha, avyakta, cetanAguNa, azabda, aliMgagrahaNa, anirdiSTa saMsthAna evo jIva jANa !' A gAthAnI apUrva tAttvika mImAMsA amRtacaMdrajIe 'AtmakhyAti'mAM vyatireka anvayathI adbhuta prakAzI che ane A lekhake 'amRta jyoti' mahAbhASyamAM spaSTa vivecI che. jIva - pudgalanuM adbhuta bhedavijJAna karAvatI A mahAn gAthA eTalI badhI mahattvanI che ke zAstrakartA kuMdakuMdAcAryajIe temanA 'paMcAstikAya' 'pravacana sAra' Adi Itara graMthomAM te sUtrita karI che ane te te graMthomAM bhinna bhinna prakAre tenI apUrva vyAkhyA ananya TIkAkAra amRtacaMdrAcAryajIe adbhuta rIte prakAzI che. - = A gAthAnA anusaMdhAnamAM 'AtmakhyAti'mAM amRta samayasAra kaLaza (35) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - 'ciktirikta' (cit zaktithI rikta - khAlIkhama - zUnya evuM je kAMI che te) sakala paNa sadA chevaTane mATe ekadama choDI daI, citrazaktimAtra' sphuTatara 'sva'ne avagAhIne, vizvanI upari catA A cAru anaMta evA paramAtmAne AtmAmAM sAkSAt kaLo ! (anubhavo !)'. atre amRtacaMdrajI AgalI gAthAnA bhAva sUcana karato amRta kaLaza (36) saMgIta karyo che. cit zaktithI' vyAsa jeno sarvasvasAra - A jIva ATalo ja che, ethI atirikta (jUdA tarI AvatA) A (kahevAmAM Ave che te) sarve ja bhAvo paudgalika che :- 'jIvano nathI varNa, nathI gaMdha, nathI rasa, nathI sparza, nathI rUpa, nathI zarIra, nathI saMsthAna, nathI saMhanana, (2) jIvano nathI rAga, nathI dveSa ane nathI moha, jIvanA nathI pratyayo, nathI karma ane nathI nokarma, (3) jIvano nathI varga, nathI vargaNA ane nathI koI spardhako, nathI adhyAtma sthAnako ane nathI anubhAgasthAno, (4) jIvanA nathI koI yogasthAno, nathI baMdhasthAno, nathI udayasthAno ane nathI koI mArgaNAsthAno, (5) jIvanA nathI sthitibaMdha sthAno, nathI saMkleza sthAno, nathI vizuddhi sthAno ane nathI saMyamalabdhi sthAno, (6) ane jIvanA nathI jIvasthAno ane nathI guNasthAno - kAraNake A sarveya pudgala dravyanA pariNAmo 72
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. A (50-55) gAthAmAM varNavAyela paudgalika bhAvonA A sarva prakAronuM pratyekanuM "AtmakhyAti'mAM atyaMta pariphuTa vivaraNa karI dekhADatAM, parama AtmabhAvanAthI paramabhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paudgalika bhAvonuM anubhUtithI bhinnapaNuM paribhAvana karAvyuM che ane je varNAdi - rAgAdi I. te sarve ja jIvanA che nahi, pudgaladravya - pariNAmamayapaNAe karIne teonuM anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe', ema sakarmonA karNamAM sadA gUMjI rahe evA karNAmRta samA amRta zabdomAM bhedajJAnanI dhUna levADAvI bhedajJAna gokhAvyuM che. A "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM atyaMta vistArathI vivarI dekhADyuM tenA sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (37) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "varNAdi vA rAga-mohAdi vA sarve ja bhAvo puruSathI bhinna bhAvo che, tethI ja aMtaramAM tattvathI pekhatA tene A deSTa thAya nahiM, paNa parama eka ja (Atma tattva) deSTa thAya.' vAsa. A varNAdi jo jIvanA che nahi. to taMtrAntaramAM che' ema kema prajJApavAmAM Ave che ? AnuM samAdhAna (56)mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "vyavahArathI A varNAdi - guNasthAna payata bhAvo jIvanA hoya che, paNa nizcayanayanA abhiprAye koI (jIvanA) nathI." A gAthAno paramArtha marma - "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyo che "ahIM vyavahAranaya phuTapaNe paryAyAzritapaNAne lIdhe - pudgalasaMyoga vaza karIne anAdi prasiddha baMdhaparyAyavALA jIvanA - kusuMbharakta (kasuMbala) sUtarAu vastranI jema - aupAdhika bhAvane avalaMbIne uslavato sato, parano parabhAva vihita kare che, paNa nizcayanaya dravyAzritapaNAne lIdhe, kevala jIvanA svAbhAvika bhAvane avalaMbI umbavato sato, parano parabhAva sarva ja pratiSedhe che, tethI karIne vyavahArathI varNAdi - guNasthAnaparyata bhAvo jIvanA che - nizcayathI che nahi, ema yukta prajJapti che." ane jIvanA varNAdi nizcaya kayA kAraNathI che nahi? teno ahIM (57)mI gAthAmAM AcAryajIe khulAso karyo che - "e varNAdi sAtheno jIvano saMbaMdha kSIra-nIra jema jANavo, paNa tenA (jIvanA) teo (vaNadi) te jIvanA hotA nathI, kAraNake jIva upayogaguNathI adhika che." atre Apela A kSIra-nIranA dAMtane potAnI ananya lAkSaNika zailImAM biMba-pratibiMba bhAvathI daSTAMta - dArzatikapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI, amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM pariphuTa karI paripuSTa karyo che. to pachI vyavahAra kevI rIte avirodhaka che ? teno khulAso (57-58-59) gAthAmAM karatAM AcAryajI prakAze che - "paMthamAM (mArgamAM) koIne lUMTAto dekhIne vyavahArI loko kahe che - "A paMtha lUTAya che' paNa paMtha koI lUMTAto nathI, tema jIvamAM karmono ane nokarmono varNa dekhIne "jIvano A varNa' jinothI vyavahArathI kahevAmAM Avyo che. gaMdha-rasa-sparza-rUpa, deha, saMsthAnAdika je che, te sarva vyavahAranA abhiprAye nizcaya dRSTAo vyapadeze che.' - A gAthAno paramArtha Azaya amRtacaMdrajIe AtmakhyAti'mAM pariskaTa prakAzyo che ane temAM chevaTe ** vyavahArathI ahaMdUdevonuM prajJApana chatAM - nizcayathI nityameva amUrta svabhAvI upayogaguNathI adhika evA jIvanA (7) sarve ya che nahi, - tAdAbhya lakSaNa saMbaMdhanA abhAvane lIdhe.' I. jIvano varNAdi sAthe tAdAbhya lakSaNa saMbaMdha kyA kAraNathI nathI ? tenuM samAdhAna AcAryajI (61)mI gAthAmAM prakAze che - "tatra bhavamAM (saMsAramAM) saMsArastha jIvonA varNAdi hoya che, paNa saMsAsmamukta jIvonA varNAdi koI nizcaya karIne nathI.' A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe pariphuTa prakAzyo che - ane jIvanA varNAdi sAthe tAdAtmanA durabhinivezamAM A doSa che, e (62)mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "ane A sarveya bhAvo jIva ja ema jo tuM mAne che, to hArA mate jIvano ane ajIvano koI vizeSa nathI ane saMsAra avasthAmAM ja jIvanuM varNAdi sAthe tAdAbhya che evA abhinivezamAM paNa A ja doSa che - e (63-64) gAthAmAM prakAze che - je hArA mate saMsArastha jIvonA varNAdi hoya che, to saMsArastha jIvo rUpapaNuM pAmI gayA ! ema che 73
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mUDhamati ! tathA prakAranA lakSaNathI pugala dravya jIva thaI gayuM ! ane nirvANa pAmelo paNa pudgala jIvatvane prApta thayo !' - A gAthAonAM bhAvanuM ora spaSTIkaraNa "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzya che ane "ema A sthita che ke varNAdi bhAvo jIva nathI evo nizcaya sthApyo che." have AcAryajI (65-66) gAthAmAM prakAze che - "ekeMdriya, beIdriya, triIdriya, cartuIdriya ane paMcendriya evA bAdara - sUkSma paryApta - aparyApta jIvo nAmakarmanI prakRtio che ane karaNabhUta evI te A pudagalamathI prakatiothI nivRtta (nirmANa karAyelI jIvasthAno jIva kema kahevAya ?' - A gAthAnI talasparzI tAttvika mImAMsA amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzI che - "nizcayathI karma ane karaNanA abhinnapaNAne lIdhe je jenA vaDe karAya che, te te ja che ema samajIne, jema kanaka patra kanaka vaDe karAtuM kanaka ja che, nahi ke anya : tema jIvasthAno - bAdara - sUkSma ekeMdriya, dvIMdriya, TIMdriya, caturiMdriya, paMceMdriya paryApta - aparyApta nAmanI pudgalamayI nAmakarma prakRtiothI karavAmAM AvatA - pudgala ja che, nahi ke jIva ane nAmakarma prakRtionuM pudgalamayapaNuM Agama prasiddha che ane dezyamAna evA zarIra AkAra Adi mUrNa kAryothI anumeya che. ema gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna, saMhanana paNa - pugalamaya nAmakarma prakRtiothI nivRttapaNuM (utpannapaNuM) sate, tenA avyatirekathI (abhinnapaNAthI) jIvasthAnothI ja ukta che. tethI varNAdi jIva nathI ema nizcaya siddhAMta che. zeSa to vyavahAramAtra che A (67)mI gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - "je paryApta - aparyApta ane je sUkSma - bAdara evI dehanI jIvasaMjJAo sUtramAM vyavahArathI kahI che." A gAthAnI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM karatA amRtacaMdrajIe "dhRtakuMbha' - ghInA ghaDAnuM suMdara dRSTAMta raju karI parama adabhuta paramArtha prakAzyo che ane A uktano sAra darzAvato amRta kaLaza (40) saMgIta ryo che - "dhRtakuMbha' - ghIno ghaDo kahevAmAM AvatAM paNa kuMbha je dhRtamaya - ghIno banelo nathI, to te ja pramANe varNAdimatu jIvanA jalpanamAM - kathanamAM paNa jIva tanmaya - te varNAdimaya nathI." A paNa sthita ja che rAgAdi bhAvo jIva nathI ema (68)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAryuM che - "mohanIya karmanA udaya thakI je A guNasthAno varNavavAmAM AvyA che, te je nitya acetana ukta che te jIvo kema hoya che ?' A gAthAnI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM karatAM amRtacaMdrajIe A nizcaya siddhAMtanuM paridRDhapaNuM karAvyuM che - "mithyASTi Adi guNasthAno - paudgalika mohakarma prakRtinuM vipAkapUrvakapaNuM sate nitya acetanatvane lIdhe, "kAraNAnuvidhAyI kAryo hoya eTalA mATe, "yavapUrvaka thavo thavo ja che' e nyAye - pudgala ja. nahi ke jIva; ane guNasthAnonuM nitya : thakI ane caitanyasvabhAvathI vyApta AtmAthI atiriktapaNe vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNA thakI prasAdhya che. * tethI rAgAdi bhAvo jIva nathI ema siddha thayuM. tyAre koNa che jIva ? to ke - (nIcenA kaLazomAM kahIe chIe te) - have A jIvAjIva adhikAranA upasaMhAramAM amRtacaMdrajI "paMcaratna'rU5 samayasAra kaLaza lalakAre che - (1) "jIva to svayaM anAdi, anaMta, acala, svasaMvedya evuM caitanya atyaMta cakacakI rahyuM che." (2) kAraNake varNAdithI sahita tathA virahita ema be bhede ajIva che, tethI karIne amUrtatvane upAsIne jagatu jIvanA tattvane dekhatuM nathI, ema AlocIne vivecakothI na avyApi vA ativyApi evuM samucita vyaktapaNe jIvatattva prakAzanuM acala caitanya AlaMbAo !' (3) "evA prakAre lakSaNathI jIvathI vibhinna evA svayaM ullacaMtA ajIvane jJAnIjana anubhave che, to pachI ajJAnino niravadhi pravibhita (atyaMta ullasita) moha aho ! are ! nATaka kema karI rahyo che ? (4) "bhale nATaka kare, tathApi - A anAdi mahAaviveka-nATyamAM varNAdimAnuM pudgala ja nATaka kare che, anya nahi; ane A jIva rAgAdi pudgala vikArathI viruddha evo zuddhacaitanya dhAtumaya mUrti che." arthAt anAdi kALathI cAlI rahelA A vizvavyApaka mahAmoharUpa aviveka nATyamAM varNAdimAnuM to pudgala ja naTa nATaka kare che, anya nahi; ane A jIva to rAgAdi pudgala vikArothI viruddha - viparIta evo zuddha caitanyadhAtumaya 74
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - mUrti che. (5) 'Ama jJAna-karavata kalanAnuM pATana nATaka karIne, jIva-ajIva sphuTa vighaTana jyAM lagI pAmyA nathI, tyAM lagI to 'prasabha' - prabalapaNe vikasatI vyakta cinmAtrazaktithI vizvane vyApIne zAtudravya svayaM atirasathI uccapaNe prakAzI rahyuM.' arthAt - AvA prakAre jJAnarUpa jhINI karavatanI kalanA vaDe pATana (phADavAnuM) naTAvIne karavatathI jema kASThanI be cokkhI phADa karavAmAM Ave, tema jIva-ajIvano spaSTa bheda karavA rUpa be phADa karavA rUpa pATanano (phADavAnI - vheravAnI kriyA) bhAga bhajavIne, jIva - ajIva e banne jyAM haju sphuTa vighaTana pAmyA nathI, nija nija dravyapaNe alaga alaga sthiti pAmavA rUpa judApaNuM pAmyA nathI, tyAM to prasabhathI - prabaLapaNe vikasatI vyakta - pragaTa cinmAtra zaktithI vizvane akhila lokane vyApIne, zAtRdravya (zAyaka AtmA) svayaM atirasathI chalakAI jatA ubharAI jatA - atizAyi caitanyarasathI atyaMtapaNe uccapaNe prakAzI rahyuM ! A bhedazAna thatAM jyAM jIva - ajIva haju sphuTa bhedasthiti pAmyA nathI tyAM to zAtudravya cit zaktithI lokavyApI - vizvavyApI thaI, kevaLajJAna svarUpe vizvaprakAzI banI uccapaNe prakAzI rahyuM ! bhedazAnanA paramaphaLarUpa divya kevaLajJAna jyotinA prakAzathI atyaMta jhagajhagI rahyuM ! Iti jIvAjIva prarUpaka prathama aMka. - 75 =
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 2. kartA-karma adhikAra kartAkarma prarUpaka dvitIya aMka have jIva-ajIva ja kartA karma veSe praveza kare che : "cita huM ahIM eka kartA, A kopAdi mArUM karma evI ajJonI kattakarmapravRttine sarvataH zamAvatI jJAnajyotinI mukta kaMThe stuti karato ane AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (46) amRtacaMdrajI saMgIta kare che. atra (6970) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "jyAM lagI AtmA ane Asrava e banneno vizeSa aMtara (taphAvata) jANato nathI. tyAM lagI ajJAnI te jIva krodhAdimAM varte che ane krodhAdimAM vartatAM tene karmano saMcaya hoya che, ema jIvano baMdha nizcaya karIne sarvadarzIothI kahevAmAM Avyo che. A gAthAno paramArtha marma "AtmakhyAti'mAM parama adUbhuta talasparzI vivaraNa karatAM amRtacaMdrajIe kartA karma pravRttinuM samagra tattvavijJAna eka ja saLaMga vAkya - sUtramAM gUMthela ananya sUtrAtmaka lAkSaNika zailIthI nikhuSapaNe vivarI dekhADI, baMdha prakriyAnuM samasta tattva sarvasva samarpaka rahasya prastuTa karyuM che ane DiDima nAdathI jAhera karyuM che ke kartAkarmapravRttinuM mULa ajJAna ja. A ajJAnane lIdhe ja jIva krodhAdi pariNAmarUpa bhAvakarma kare che ane jIvanA A ajJAnajanya krodhAdi pariNAmarUpa bhAvakarmane lIdhe ja jIvane paugalika karmabaMdha dvavyakarma baMdha) thAya che. A "AtmakhyAtine anusarI - anuvadI sarva bhAva A graMthamAM sarvatra A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM spaSTa vivecyo che. A kartAkarmapravRttinI nivRtti kyAre ? teno khulAso (71)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che - jyAre A jIvane AtmAno ane Agnavono vizeSAMtara jJAta hoya che, tyAre tene baMdha nathI hoto." Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe skuTa vivaryo che - "ahIM nizcaye svabhAvamAtra vastu che ane svanuM bhavana svabhAva, tethI jJAnanuM bhavana nizcaye karIne AtmA, krodhAdinuM bhavana te krodhAdi "" ema AtmAnuM ane krodhAdinuM nizcaya karIne ekavastutva nathI, evA prakAre AtmA, AtmAnA ane AsavonA vizeSadarzanathI jyAre bheda jANe che, tyAre enI anAdi paNa ajJAnA (ajJAnajanya) karNa karma pravRtti nivarte che ane tenI nivRtti thaye ajJAnanimitta pugaladravyakarmabaMdha paNa nivarte che, tathA tema sate jJAnamAtra thakI ja baMdhanirodha siddha thAya.' jJAnamAtra thakI ja baMdha nirodha kema ? tenuM spaSTIkaraNa (72)mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - AzravonuM azucitva ane viparIta bhAva ane duHkhanA kAraNo jANIne jIva temAMthI nivRtti kare che." AnuM vivaraNa "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe prakAryuM che - "jalamAM sevAla jema * Ajhavo nizcaye - azucio, bhagavAna AtmA to atyaMta zuci ja. ** anyasvabhAvo nizcaya karIne Asavo, bhagavAna AtmA to ananya svabhAva ja. Agnavo nizcaya karIne duHkhanA kAraNo, bhagavAna AtmA to nityameva anAkulatva svabhAvathI akArya kAraNapaNAne lIdhe duHkhanuM akAraNa, - ema vizeSadarzanathI jyAre ja AtmA- Amravano bheda jaNe che, tyAre ja krodhAdi AsravomAMthI nivarse che. teomAMthI (AsavomAMthI) anivartamAnane tenA pAramArthika bhedajJAnanI asiddhi che mATe. tethI karIne krodhAdi Agnava nivRttithI avinAbhAvI evA jJAnamAtra thakI ja ajJAnajanya paugalika karmano baMdhanirodha siddha thAya." I. Ama bhagavatI "AtmakhyAti'mAM je kahyuM tenI paripuSTirUpa - sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (47) AcAryavarya amRtacaMdrajIe lalakAryo che - "paraparaNatine choDatuM ane bhedavAdone khaMDatuM evA A ucaMDa akhaMDa jJAna uccapaNe udita che, to ahIM kartAkarmapravRttine avakAza kema hoya vAra ? vA paugalika karmabaMdha kema hoya vAru." kayA vidhithI A AsravothI nivarte che ? e atra (73)mI gAthAmAM AcAryajIe pradarzita karyo che - "huM eka nizcaye zuddha, nirmamata, jJAna-darzana samagra chuM, temAM sthita, tacittavALo huM A sarvane (krodhAdi Agnavone) kSaya pamADuM chuM.' - A adUbhuta gAthAnI addabhuta vyAkhyA amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzI che. A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM vistArathI vivarI che. 76
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna ane Asrava nivRttinuM samakAlapaNuM kevI rIte ? teno spaSTa khulAso (74)mI gAthAmAM AcAryajIe pradarzita karyo che - "jIvanibaddha A (Amavo) adhruva, anitya, azaraNa, duHkho ane duHkhalo che ema jANIne teomAMthI nivarte che." - A gAthAnI alaukika apUrva vyAkhyA amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM adUbhuta vaidharma dRSTAMtothI prakAzI che. uktanI puSTimAM jJAnIne jagatunA sAkSI tarike biradAvato amRta samayasAra kaLaza (48) amRtacaMdrajI lalakAre che - "evA prakAre ema have paradravyamAMthI parA nivRtti viracIne, vijJAnaghana svabhAva "sva"ne abhaya thakI "para" Astikya karato sato, ajJAnathI uThelA kakkarmakalanarUpa klezathI nivRtta evo svayaM jJAnIbhUta jagatano sAkSI purANa puruSa "ItaH' ahIM "cakAse che - prakAze che.' AtmA jJAnIbhUta kema lakSAya ? teno A (75)mI gAthAmAM AcAryajIe lakSa karAvyo che - karmanA pariNAmane ane tema ja nokarmanA pariNAmane - Ane AtmA nathI karato, je jANe che, te zAnI hoya che. Ano parama addabhuta paramArtha prakAzatAM amRtacaMdrajIe karnakarma7 vAstavika rIte kyAM ghaTe ne kyAM na ghaTe enuM UMDu tattvajJAna samajAvI atra "sUtrAtmaka" "AtmakhyAtimAM talasparzI vaijJAnika mImAMsA karI che - mohArdi aMtara karma pariNAma ane sparzAdi bahiru nokarma pariNAma je pugala pariNAma hoI pudgala dravyathI karAI rahyA che, tene AtmA karato nathI, eTale paramArthathI te te pudgala pariNAma sAthe AtmAne kartR - karmatva saMbaMdha nathI, paNa pudgala pariNAmane AtmA jANe to che ja, eTale ke pula pariNAma jJAna to AtmA kare che, eTale pudgala pariNAma jJAna sAthe ja AtmAno karNakarmata saMbaMdha che. A vastu abhuta tattvakalAthI gUMthela A saLaMga paramArthaghana eka ja sUtrAtmaka vAkyamAM vyAkhyA karatAM "AtmakhyAti' sUtramAM ghaTa-mRttikA ne ghaTa-kuMbhakAranA sacoTa daSTAMtathI amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa vivarI dekhADI che. I. uparamAM je "AtmakhyAti'mAM kahyuM tenA sArasamuccaya rUpa amRta samayasAra kaLaza (49) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - Ama vyApya - vyApakapaNuM to tadAtmAmAM hoya, atadAtmamAM paNa na ja hoya ane pudgala ne AtmAnuM to tadAtmapaNuM che ja nahi, atadAtmapaNuM ja che, eTale temAM vyApya-vyApaka bhAvano saMbhava kyAMthI hoya ? Ama vyApya - vyApaka bhAvano saMbhava na hoya to karNa karmanI sthiti paNa kyAMthI hoya ? evA prakAre uddAma vivekarUpa sarvagrAsI "mahasu'thI - mahAteja: bhArathI ajJAna - tamane bhedI nAMkhato evo A puruSa jJAnI thaI tyAre kartutvazUnya lasalasI rahyo. pugalakarmane jANatA jIvano pugalanI sAthe karkarmabhAva zuM hoya che? zuM nathI hoto? Ano spaSTa uttara (76)mI gAthAmAM AcAryajIe Apyo che - "aneka prakAranuM pudagala karma skuTapaNe jANato chatAM jJAnI paradravya paryAye nathI paraNamato nathI, nathI grahato, nathI upajato.' - A gAthAno paramArtha marma amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzyo che - ** jJAnI svayaM aMtaravyApaka thaI bahi:stha paradravyanA pariNAmane - kaLazane mRttikAnI jema Adi - madhya - aMtamAM vyApIne - nathI grahato nathI tathA pariNamato nathI ane tathA upajato, tethI karIne prApya vikArya ane nirvatye evA vyApya lakSaNa padravya pariNAma karmane nahIM karatA jJAnIno - pudgala karmane jANatAM chatAM - pudgala sAthe karkarmabhAva nathI." arthAta jyAM vyApya - vyApaka bhAva hoya tyAM ja kaCkarmabhAva ghaTe, paNa pudgalarUpa paradravya sAthe AtmAne tevo vyApya - vyApaka bhAva nathI, eTale pudgala pariNAmane jANatAM chatAM AtmAno jugala sAthe kartakarmabhAva nathI, A vastutattva amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti'mAM atyaMta pariphuTa samajavyuM che ane A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM spaSTa vivecyuM che. (2) sva pariNAmane jANatA jIvano pudagalanI sAthe karvakarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? - Ano uttara (77)mI gAthAmAM abhuta gamika sUtra zailIthI Apyo che - "aneka prakArano svaka (potAno) pariNAma sleTapaNe jANato chatAM jJAnI paradravyaparyAye nathI pariNamato, nathI rahato, nathI upajato.' (3) pudgala karmaphalane jANatA jIvano pudgalanI sAthe karNAkarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? A tRtIya bhaMgano uttara 77.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (78)mI gAthAmAM Apyo che - "anaMta pudagala karmaphala jANatAM chatAM jJAnI nizcaya karIne paradravyaparyAye nathI pariNamato, nathI rahato, nathI upajato." (4) jIva pariNAmane, sva pariNAmane ane svapariNAma phalane nahi jANatA pudgala dravyano jIvanI sAthe karnAkarma bhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? A caturtha bhaMgano uttara (79)mI gAthAmAM Apyo che - "tathA prakAre pugala dravya paNa paradravyaparyAya nathI pariNamatuM, nathI rahetuM, nathI upajatuM, paNa svaka (potAnA) bhAve pariName che.' - A cAre bhaMganuM sUkSma paryAlocana "AtmakhyAti'mAM prakAzya che. uparamAM cAra gAthAomAM vyApya-vyApaka siddhAMta je kartAkarmabhAvanA hRdayarUpa che, tenA nizcaya rUpa uDa apUrva tattvavijJAna vivarI dekhADyuM, teno sArasamuccaya rUpa amRta samayasAra kaLaza (50) paramArtha-mahAkavi amRtacaMdrajIe lalakAryo che - "jJAnI A sva - para pariNatine jANato chatAM ane pudgala nahi jANato chatAM, atyaMta bhedane lIdhe, aMtara vyApya - vyApakatvane kaLavA nitya asaha-asamartha che, ajJAnane lIdhe A benA ka-karmanI bhramamati tyAM lagI bhAse che, ke jyAM lagI karavatanI jema sadya (zIgha) adhya bheda upajAvIne vijJAnAciSa (vijJAna teja:prakAza) prakAzato nathI." arthAtu karavata jema adayapaNe kASThanI be phADa kare che, tema A bhedajJAnanI karavata adayapaNe zIdhra jaDa - cetanano spaSTa bheda upajavavA rUpa be phADa kare che, eTale A vijJAnAciSa - vijJAna agninI jvAlA ugrapaNe prakAze che. have jIvapariNAmanuM ane pudgalapariNAmanuM anyonya nimittapaNuM che, tathApi te beno karja karma bhAva nathI ema (80-81-82) gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - (1) jIva pariNAmanA hetue pudagalo karmatva pariName che, temaja pudgala karma nimitte jIva paNa pariName che. (2) nathI jIva karmaguNo karato, temaja nathI karma jIvaguNo karatuM, paNa anyonya nimittathI ja bannenA pariNAma jANa ! (3) e kAraNathI ja AtmA svaka (potAnA) bhAve karI kartA che, paNa pugala karma kata sarva bhAvono kartA nathI.' - A gAthAnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe talasparzI mImAMsana karyuM che - ** jIva ane pugalanA paraspara vyApya - vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe jIvane pudgala pariNAmonA ane pudagala karmane paNa jIva pariNAmonA kartakarmatvanI asiddhi sate ** te kAraNathI - mRttikAthI kalaza jema, sva bhAva vaDe karI sva bhAvanA karaNane lIdhe jIva svabhAvano kartA kadAcita hoya, paNa mRrikAthI vastranI jema sva bhAva vaDe karIne parabhAva karavAnA azakyapaNAne lIdhe pudgalabhAvono kartA kadAcita. paNa na hoya ema nizcaya che." tethI A sthita che ke jIvano svapariNAmo sAthe ja karNakarmabhAva ane bhoknabhogya bhAva che, ema atra (83)mI gAthAmAM zAstrakAra AcAryajIe tattvavinizcaya prakAzyo che - "ema nizcaya nayanA abhiprAye AtmA phuTapaNe, AtmAne ja kare che ane AtmA te AtmAne ja punaH vede che ema jANa !" - A gAthAnA bhAvane "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe samudra - samIranA sacoTa deNaMtathI paripuSTa karyo che - jema samIranuM saMcaraNa - asaMcaraNa nimitta che jenuM evI uttaraMga - nistaraMga e be avasthAne viSe paNa " samudra uttaraMga vA nistaraMga AtmAne potAne) karato AtmAne ekane ja pratibhAse che, nahi ke punaH anyaneH tema pudgala karma vipAkano saMbhava - asaMbhava nimitta che jenuM evI asaMsAra - niHsaMsAra e be avasthAne viSe paNa * jIva sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne karato AtmAne ekane ja karato bhale pratibhAso ! ma punaH anyane', ItyAdi. have (84)mI gAthAmAM AcAryajI vyavahAra darzAve che - "paNa vyavahAranA abhiprAya AtmA aneka prakAranuM pudgala karma kare che ane te aneka prakAranuM pudgala karma punaH vede che." A gAthAnA bhAvane AtmakhyAti'mAM ghaTa-mRttikA ane ghaTa-kuMbhakAranA sacoTa daSTAMtathI "amRtacaMdrajIe skuTa vivarI dekhADyo che - jema aMtar vyApya - vyApaka bhAvathI mRttikAthI kaLaza karAte sate ane bhAgya bhAvaka bhAvathI mRttikAthI 78
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja anubhavAte sate, bahir vyApya - vyApaka bhAvathI kaLaza saMbhavane anukULa vyApAra karato ane kaLazakRta jalopayogajanya tRpti bhAvya - bhAvaka bhAvathI anubhavato kuMbhakAra kaLaza kare che ane anubhave che - evo lokono prathama to anAdi rUDha vyavahAra che : tema - aMtar vyApya - vyApaka bhAvathI pudgala dravyathI karma karAte sate ane bhAvya - bhAvaka bhAvathI pudgala dravyathI ja anubhavAte sate, bahir vyApya - vyApaka bhAvathI - ajJAnane lIdhe - pudgala karma saMbhavane anukULa pariNAma karato ane pudgala karma vipAkathI saMpAdita viSaya sannidhithI prAvita sukha duHkha pariNatine bhAvya bhAvaka bhAvathI anubhavato jIva pudgala karma kare che ane anubhave che, evo ajJAnIono AsaMsAra prasiddha vyavahAra che.' have Ane (vyavahArane) (85)mI gAthAmAM AcAryajI dUSave che jo AtmA A pudgala karmane kare che ane tene ja vede che, to be kriyAthI avyatirikta (abhinna - jUdo nahi evA) AtmAno prasaMga prApta thAya che ke te jinAvamata che.' - A gAthAno bhAva 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe niSThuSa yuktithI parisphuTa prakAzyo che - 'ahIM nizcaye karIne sphuTapaNe kriyA to akhila paNa pariNAma lakSaNatAe karIne' kharekhara ! pariNAmathI bhinna che nahi, pariNAma paNa pariNAma - pariNAmInA abhinna vastutvane lIdhe pariNAmIthI bhinna che nahi, tethI je koI kriyA che, te sakala paNa sphuTapaNe kriyAvaMtathI bhinna nathI, ema kriyA ane kartAnI avyatiriktatA (abhinnatA) vastusthitithI pratapatI sate - jema vyApya vyApaka bhAvathI jIva svapariNAma kare che ane bhAvya - bhAvaka bhAvathI te ja anubhave che, tema vyApya vyApaka bhAvathI pudgalakarma paNa jo kare ane bhAvya bhAvaka bhAvathI te ja anubhave, to A sva - para samaveta kriyAyanI avyatiriktatA (abhinnatA) prasakta sate sva - para vibhAganA pratyastamanane lIdhe, anekAtmaka eka AtmAne anubhavato (te) mithyArdaSTitAe karIne sarvajJa avamata hoya.' ItyAdi. - - dvi (be) kriyAno anubhAvI mithyArdaSTi kayA kAraNathI ? teno A (86)mI gAthAmAM AcAryajIe khulAso karyo che 'kAraNake AtmabhAvane ane pudgalabhAvane banne kare che, tethI ja DhikriyAvAdino mithyAdaSTio hoya che.' - A gAthAnA bhAvanuM 'AtmakhyAti'mAM ghaTa mRttikA ne ghaTa kuMbhakAranA dRSTAMtathI tattva sarvasva samarpaka vivaraNa karatAM amRtacaMdrajIe ananya apUrva adbhuta tattva rahasya praghotita karyuM che kAraNake sphuTapaNe AtmapariNAmane ane pudgala pariNAmane karatA AtmAne dvikriyA vAdIo mAne che, tethI teo mithyAdaeNSTio ja che, ema siddhAMta che ane eka dravyathI dravyandvaya pariNAma karAto mA pratibhAso ! yathA sphuTapaNe kuMbhakAra kaLaza saMbhavane anukULa Atma vyApAra pariNAma - AtmAthI avyatirikta, AtmAthI avyatirikta pariNatimAtra kriyAthI kriyamANa evo karato pratibhAse che, paNa kaLaza karaNa ahaMkArathI nirbhara chatAM, sva vyApArane anurUpa mRttikAno kaLaza pariNAma mRttikAthI avyatirikta, kRttikAthI avyatirikta pariNati mAtra kriyAthI kriyamANa - evo, karAto nathI pratibhAsato : tathA AtmA paNa pudgalapariNAmane anukULa evo - ajJAnane lIdhe - AtmapariNAma AtmAthI avyatirikta, AtmAthI avyatirikta pariNati mAtra kriyAthI kriyamANa evo karAto bhale pratibhAso ! paNa pudgala pariNAma karaNa ahaMkArathI nirbhara chatAM, sva pariNAmane anurUpa pudgalano pariNAma pudgalathI avyatirikta, pudgalathI avyatirikta pariNati mAtra kriyAthI kriyamANa evo, karato mA pratibhAso! ItyAdi. - - 79 - uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je apUrva tattva vijJAna prakAzyuM, tenI paripuSTi karatA sArasamuccayarUpa A cAra amRta samayasAra kaLazamAM (51-54) amRtacaMdrajIe kartR-karmanA dhaMDu gaMbhIra parama rahasyabhUta tattvajJAna adbhuta zabda - artha - tattva camatkRtithI saMgIta karyuM che - (1) je pariName che te kartA, pariNAma te karma hoya, je pariNati te kriyA, traya paNa vastutAthI bhinna nathI I. (2) eka sadA pariName che, ekano sadA pariNAma upaje che, ekanI pariNati hoya, kAraNake aneka paNa eka ja che. (3) ubhaya (be) nizcaye karIne pariNamatA nathI, ubhayano (beno) pariNAma upaje nahi, ubhayanI (benI) pariNati hoya nahi, kAraNake aneka aneka ja sadA hoya. (4) ekanA nizcaye karIne be
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kartA hoya nahi ane ekanA be karmo hoya nahi ane ekanI be kriyAo hoya nahIM, kAraNake eka aneka na hoya.' tAtparya ke - (1) jaDa kartA karma ne jaDa kriyA ja kare che, paNa cetana karma ne cetana kriyA kare ja nahIM, (2) cetana kartA cetana karma ne cetana kriyA ja kare che, paNa jaDa karma ne jaDa kriyA kare ja nahi. A uparathI phalita thatA bodhanI atre A amRta samayasAra kaLazamAM (55) amRtacaMdrajI ughoSaNA kare che - "AsaMsArathI ja ahIM - A lokane viSe mohIonuM "parane huM karUM" evuM durvAra mahAahaMkAra rUpa tamasuM atyaMta vege doDI rahyuM che, te bhUtArtha parigrahathI jo eka vAra vilaya pAmI jAya to jJAnaghana AtmAne aho ! punaH baMdhana zuM hoya kharUM?' A amRta kaLazano bhAva A lekhake svaracita "ahama anAdi hArUM bALa re' - e "amRta padamAM' jhIlyo che. have AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (56) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "AtmabhAvone AtmA kare che, parabhAvone sadA para kare che, AtmAnA bhAvo nizcaye AtmA ja, paranA te para ja', A siddhAMtanuM A (87)mI gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - 'mithyAtva punaH be prakAranuM - jIva ane ajIva temaja ajJAna, avirati, yoga, moha, krodha Adika A bhAvo paNa jIva - ajIva ema be prakAranA che." A siddhAMtika vastunuM "AtmakhyAti'mAM mayUra-mukuraMdanA (darpaNa) samartha dAMtathI amRtacaMdrajIe vajalepa daDhIkaraNa karyuM che, ane ahIM koNa jIva - ajIva eno pragaTa bheda (88)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che . "mithyAtva, yoga, avirati, ajJAna - A ajIva te pudgala karma ane ajJAna, avirati, mithyAtva - A jIva te upayoga." AnuM ora spaSTIkaraNa "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe karyuM che - "je nizcayathI mithyAdarzana - ajJAna - avirati ItyAdi ajIva, te amUrta evA caitanya pariNAmathI anya evuM mUrta pudgala karma che ane je mithyAdarzana - ajJAna - avirati ItyAdi jIva, te mUrta evA pudagala karmathI anya evo caitanya pariNAmano vikAra che ItyAdi. A mithyAdarzanAdi caitanya pariNAmano vikAra kyAMthI ? eno uttara (89)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che - "upayoganA - mohayukta evAnA anAdi traya pariNAmo - mithyAtva, ajJAna ane avirati bhAva jANavo." A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM sphaTikanI svacchatAnA apUrva adbhuta dRSTAMtathI samarthana karI amRtacaMdrajIe adbhuta tasvaprakAza relAvyo che - svarasathI ja samasta vastu svabhAvabhUta svarUpa pariNAmanuM samarthapaNuM sate, upayogano phuTapaNe - anAdi vavaMtarabhUta mohayuktapaNAne lIdhe - mithyAdarzana - ajJAna - avirati ema trividha pariNAma vikAra che ane te to tene sphaTikanI svacchatAnI jema parataH (para thakI) paNa prabhavato deSTa che : yathA sphaTika svacchatAno - svarUpa pariNAma samarthapaNuM sate, kadAcitu nIla - harita - pIta tamAla - kadalI - kAMcana pAtra upAzrayanA yuktapaNAne lIdhe, nIla - harita - pIta evo trividha pariNAma daSTa che : tathA upayogano - anAdi mithyAdarzana - ajJAna - avirati svabhAva evA vavaMtarabhUta mohanA yuktapaNAne lIdhe - mithyAdarzana ajJAna avirati evo trividha pariNAmavikAra dekhavya (dekhavA yogya) che." ' have AtmAnuM trividha pariNAma vikAranuM kartatva A (90)mI gAthAmAM AcAryajIe darzAvyuM che - "ane eo (mithyAdarzanAdi) sate, zuddha niraMjana bhAva evo upayoga trividha hoya che, te upayoga je bhAva kare che, teno te kartA hoya." A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM apUrva tattvavaijJAnika prakriyA vivarI dekhADI amRtacaMdrajIe prasphaTa karyo che - "have ema anAdi vastRtarabhUta mohayuktapaNAne lIdhe AtmAmAM uplavI rahelA mithyAdarzana - ajJAna - avirati bhAvarUpa A tri (traNa) pariNAma vikAro nimittabhUta sate, A upayoga paramArthathI zuddha niraMjana anAdinidhana vastu sarvasvabhUta cinmAtrabhAvatvathI ekavidha chatAM, azuddha sAMjana anekabhAvatvane Apanna thaI rahela trividha thaI, svayaM ajJAnIbhUta kartutvane upaDhaukato vikArathI pariNamI, je je bhAva AtmAno kare che, teno teno nizcaya karIne upayoga kartA hoya." I. have AtmAnuM trividha pariNAma vikAranuM kartutve sate pudgala dravya svata eva karmatva pariName che 80
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane temAM nA gAmamAM prati ema A (91)mI gAthAmAM pratipAdana karyuM che - "AtmA je bhAva kare che. te bhAvano te kartA hoya che ane temAM svayaM pudagaladravya karmatva pariName che. Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM sAdhakanA dAMtathI ora samarthita karyo che - "AtmA phuTapaNe AtmAthI tathA pariNamanathI nizcaya karIne je bhAva kare che, teno A kartA hoya, sAdhakavatuM. te nimitta sate (hotAM) pudgala dravya karmatva svayameva pariName che." ItyAdi ane ajJAna thakI karma prabhave che evuM tAtparya (92)mI gAthAmAM prakAze che - "parane AtmA karato ane AtmAne paNa para karato evo ajJAnamaya jIva karmono kAraka hoya che.' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM spaSTa vivaryo che - "A AtmA pragaTapaNe ajJAnathI para ane AtmAnA paraspara vizeSanuM anirNAna sate, parane AtmA karato ane AtmAne para karato svayaM ajJAnamayIbhUta evo karmono kartA pratibhAse che', ItyAdi. paNa jJAna thakI karma prabhavatuM (janmatuM) nathI ema (93)mI gAthAmAM prakAze che - "parane AtmA akarato ane AtmAne paNa para akarato evo te jJAnamaya jIva karmono akAraka (akartA) hoya che.' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM pariTyuTa vivecyo che - "A AtmA pragaTapaNe jJAnathI para ane AtmAnA paraspara vizeSanuM nirNAna sate, parane AtmA a-karato ne AtmAne para a-karato svayaM jAnamathIbhUta evo, karmono akAraka pratibhAse che." ItyAdi. azAna thakI karma kema prabhave che? eno ahIM (94)mI gAthAmAM zAstrakAra AcAryajIe khulAso karyo che ane tenI samagra vaijJAnika prakriyA (Scientific process) AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parisyuTa vivarI dekhADI apUrva tattvaprakAza vistAryo che - "A nizcaya karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa evo mithyAdarzana - ajJAna - aviratirUpa trividha savikAra caitanya pariNAma - para - AtmAnA avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI, samasta bhedane apahRta karI (chUpAvI, oLavI) bhAvya - bhAvakabhAvane Apanna (pAmelA) cetana - acetana sAmAnya AdhikaraNyathI anubhavanane lIdhe - "huM krodha chuM' evI savikAra caitanya pariNAmathI pariNamato, te savikAra caitanya pariNAmarUpa AtmabhAvano kartA hoya." ItyAdi. uparanI gAthAnA anusaMdhAnamAM (95)mI gAthA AcAryajI prakAze che - "trividha A upayoga dharmAdirUpa Atmavikalpa kare che, te upayogarUpa AtmabhAvano te kartA hoya che, ane tenI saMpUrNa vaijJAnika prakriyA "AtmakhyAti'mAM vivarI dekhADI amRtacaMdrajIe adUbhuta tattva udyota relAvyo che - A nizcaya karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa mithyAdarzana - ajJAna - aviratirUpa trividha savikAra caitanya pariNAma, paraspara avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI samasta bhedane apahRta karI (chupAvI, oLavI), joya - jJAyaka bhAvApanna (bhAvane pAmelA) para - AtmAnA sAmAnya AdhikaraNyathI anubhavanane lIdhe - "huM dharma, huM adharma, huM AkAza, huM kALa, huM pudgala, huM jIvAMtara - ema AtmAno vikalpa upajAve che, tethI karIne A AtmA "huM dharma, huM adharma, huM AkAza, huM kALa, huM pudgala, huM jIvAMtara' evI bhrAMtithI sopAdhi caitanya pariNAmathI pariNamato, te sopAdhi caitanya pariNAmasvarUpa AtmabhAvano kartA hoya." ItyAdi. A je uparamAM ATaluM vivarI dekhADyuM te parathI A sthita che ke kartRtvamUla ajJAna che, ema A (96)mI gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - "ema maMdabuddhi - ajJAnabhAvathI paradravyone AtmA kare che ane AtmAne paNa para kare che." AnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe bhUtAviSTa-dhyAnAviSTanA daatathI sAMgopAMga biMbapratibiMba bhAvathI tenuM apUrva adUbhuta vyAkhyAna prakAzya che - "krodhAdi phuTapaNe huM krodhAdi chuM ItyAdi jema ane huM dharma chuM ItyAdi jema, AtmA paradravyone AtmA kare che ne AtmAne paNa paradravyo kare che, tethI A - azeSa vastu saMbaMdhathI rahita niravadhi vizuddha caitanya dhAtumaya chatAM - ajJAnane lIdhe ja savikAra - sopAdhirUpa karAyela caitanya pariNAmatAe karIne tathAvidha AtmabhAvano kartA pratibhAse che ema AtmAnuM bhUtAviSTa - ghAnAviSTanI jema, kartRtva- mUla ajJAna pratiSThita che." A "AtmakhyAti'no bhAva A lekhake svaracita "amRta jyoti' mahAbhASyamAM nikhuSmaNe skuTa vivecyo che. 81
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tethI A sthita che ke jAna thakI karNatva nAze che evo nizcayasiddhAMta atra (97)mI gAthAmAM magavAna zAstrakAre pratipAdana karyo che - "AthI ja (ajJAnathI ja) te AtmA kartA nizcayavidothI parikathita che, ema nizcayathI je jANe che te sarva kartRtva mUke che. A gAthAno bhAva "vijJAnaghana paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe bhagavatI "AtmakhyAti'mAM potAnI ananya lAkSaNika zailImAM vivarI dekhADI tenuM tattva sarvasva samarpaka parama adabhata vyAkhyAna karI, kartApaNA - akartApaNAno sAMgopAMga sakala vaijJAnika anukrama vidhi prakAzyo che ane A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM parisyuTa vivecyo che - jethI A ajJAnathI para - AtmAno ekatva vikalpa AtmAno kare che, tethI AtmA nizcayathI kartA pratibhAse che, paNa je ema jANe che te samasta kartRtva utsarje (choDI ghe) che, tethI te nizcayathI akartA pratibhAse che, te A prakAre : 97) ahIM A AtmA phuTapaNe ajJAnI sato, ajJAnane lIdhe AsaMsAraprasiddha milita svAdanA svAdanathI mudrita - bheda saMvedana zaktivALo anAdithI ja hoya, tethI te parane ane AtmAne ekatvathI jANe che, tethI "krodha huM ItyAdi vikalpa AtmAno kare che, tethI nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanathI prabhraSTa te vAraMvAra aneka vikalpothI pariNamato kartA pratibhAse che. (2) paNa jJAnI sato jJAnane lIdhe tadAdi prasiddhayatA pratyeka svAdanA svAdathI unmudrita-bheda saMvedana zaktivALo hoya, tethI karIne anAdinidhana, anavarata svadamAna nikhila rasAMtarathI vivikta atyaMta madhura zaitanya ekarasa A AtmA, bhinnarasA kaSAyo, teonI sAthe ekatva vikalpakaraNa te ajJAnathI - ema nAnAtvathI (bhinnapaNAthI) parane ane AtmAne jANe che, tethI akataka eka jJAna ja huM chuM - nahi ke kRtaka aneka krodhAdi paNa, ema "krodha huM ItyAdi vikalpa AtmAno jarA paNa karato nathI, tethI te samasta paNa katva phagAvI ghe che, tethI nityameva udAsIna avasthAvALo te jANato ja birAje che, tethI nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanabhUta te atyaMta akartA pratibhAse che." I." uparamAM "AtmakhyAtimAM gadya bhAgamAM kartRtvamUla ajJAna vivarI dekhADyuM, tenI paripuSTi rUpa sArasamuccayarUpa A amRta kaLaza (57) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - "je kharekhara ! svayaM jJAna hotAM chatAM ajJAnathI ja saluNa - abhyavahArakArI je che - rAga kare che, te zrIkhaMDa pIne madhurAgla (khaTamIThA) rasanI atigRddhithI kharekhara ! gAyanuM jANe rasAla dUdha dUhe che !' arthAtu te ajJAnane lIdhe ja sataNAvyavahArakArI - tRNa sAthe abhyavahAra - AhAra karanAro che. hAthI jema suMdara zuddha dhAnya hoya tene tRNa sAthe bheLavIne - mizra karIne khAya che, tema A jJAnamaya AtmA svayaM nizcayathI pragaTa zuddha jJAna che chatAM, potAnA nija svarUpanuM bhAna nahi hovAthI ajJAnane lIdhe ja rAgAdi raMganA anuraMjana sAthe mizrapaNe - azuddhabhAva sahitapaNe azuddha anubhava kare che. A ajJAnI jIvanuM A sataNAvyavahArakArI paNuM choDAvavA paramArtha - mahAkavi amRtacaMdrajI suMdara anyoktithI kahe che ke jANe dadhi-Isu pIne madhura-amla khaTamIThA rasanI atigRddhithI kharekhara ! gAyanuM rasAla dUdha dohe che ! AnA pachInA ajJAnanI bhArobhAra niMdA karatA A samayasAra kaLaza kAvyamAM (58) keTalAka suprasiddha daSTAMto tAdRzya Abehuba zabdacitrathI svabhAvoktithI AlekhI mahA-paramArthakavIzvara amRtacaMdrajI traNa anyoktithI jIvonI ajJAna-nidrA uDADe che - "ajJAnathI mRgatRSNikAne jalabuddhithI pIvAne mRgo doDe che, ajJAnathI tamasamAM rajumAM bhujagAdhyAsathI (doraDImAM) jano drave che - bhAge che ane ajJAnathI vikalpacakrakaraNa thakI vAyuthI uttaraMga samudranI jema A (jano) svayaM zuddha jJAnamaya chatAM Akula banI svayaM kartA thAya che. arthAtu ajJAnane lIdhe mRgatRNikAne - jhAMjhavAnA jalane jalabuddhithI mRgo doDe che, ajJAnane lIdhe tamasu - ghora aMdhakAramAM rajumAM - doraDAmAM bhujaga adhyAsathI - sApa mAnI besavAthI jano drive che - daDadaDa doDI jAya che - ekadama bhAge che ane ajJAnane lIdhe vikalpacakranA - cakra jevA vikalpa vRMdanA karaNa thakI - karavA thakI vAyuthI uttaraMga - uMcA uchaLatA taraMgavALA abdhi - samudranI jema Akala thayelA A jano svayaM - pote zuddha jJAnamaya chatAM kartArUpa thAya che. 82
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgalA be kaLazamAM ajJAnanI bhArobhAra niMdA karI, amRtacaMdrajI mahAkavie A ane pachInA paNa traNa anyoktithI samayasAra kaLazamAM (59-60) jJAnanI mukta kaMThe prazaMsA karI che - (1) "jJAna thakI vivecakatAe karIne je, nIra-kSIramAM haMsanI jema, para -AtmAno vizeSa jANe che, te acala caitanya dhAtae sadA adhirUDha thayelo nizcaya karIne jANe ja che, kaMI paNa karato nathI." (2) "jJAna thakI ja anala-jalanI auzya - maityanI (uSNapaNA - zItalapaNAnI) vyavasthA che, jJAna thakI ja lavaNanA svAdabhedano bhudAsa ulasAve che, jJAna thakI ja svarasathI vikasatI nitya caitanya dhAtunI ane krodhAdinI bhidA (bhinnatA) karNabhAvane bhedatI evI - prabhave che.' I. A je uparamAM kahyuM tenA sArasarvasva rUpa A amRta samayasAra kaLazamAM (61) amRtacaMdrajIe AtmA AtmabhAvano ja kartA hoya spaSTa prakAryuM che - "ema AtmAne ajJAna ke jJAna paNa karato AtmA AtmabhAvano kartA hoya, kvacitu parabhAvano kartA na hoya.' ane A have pachInI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A amRta samayasAra kaLaza (62) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - "AtmA jJAna svayaM jJAna jJAnathI anya zuM kare che? AtmA parabhAvano kartA e to vyavahAriono A moha che. - A prakAre - A (98)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che tema - "vyavahArathI ja AtmA ghaTa - paTa - ratha dravyo ane karaNo ane karmo ane vividha nokarmo ahIM kare che. A gAthAno bhAva AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe phuTa prakAzyo che "kAraNake yathA A AtmA Atmavikalpa - vyApAra vaDe ghaTAdi paradravyAtmaka bahikarma karato pratibhAse che, tethI karIne tathA krodhAdi paradravyAtmaka samasta aMtaHkarma paNa kare che - avizeSa che mATe - evo vyavahArIono kharekhara ! vyAmoha che." te sata nathI ema (99)mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "ane jo te paradravyone kare to niyamathI tanmaya hoya, kAraNake nathI tanmaya hoto, tethI te teono kartA nathI hoto." A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa prakAzyo che. jJAnI jJAnano kartA hoya ema (101)mI gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - "pudgala dravyonA pariNAmo je jJAnAvaraNo hoya che, teone AtmA nathI karato, je jANe che te jJAnI hoya che." ane tenuM gorasAdhyakSanA samartha daSTAMtathI samarthana karI "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe apUrva adbhuta vyAkhyAna karyuM che. ane ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya ema (102)mI gAthAmAM nirUpaNa karyuM che - "AtmA je zubha - azubha bhAva kare che, teno te niyamathI kartA hoya che ane te AtmA teno vedaka hoya che. tenuM 'AtmakhyAtimAM apUrva bhAvoddaghATana karyuM che ahI nizcaya karIne anAdi ajJAnane lIdhe para - AtmAnA ekatva adhyAse karIne je A AtmA acalita vijJAnaghana eka svAdavALA AtmAnA svAdane paNa maMda-tIvra svAdavALI be pugala karmavipAka dazA vaDe bhedato sato zubha vA azubha ajJAnarUpa bhAva kare che, te (AtmA) tyAre tanmayapaNAne lIdhe te bhAvano vyApakapaNAne kartA hoya che ane te bhAva paNa tyAre tanmayapaNAe karIne te AtmAnuM vyApyapaNAne lIdhe karma hoya che ane te ja AtmA tyAre tanmayapaNAe karIne te bhAvano bhAvakapaNAne lIdhe anubhavitA hoya che ane e bhAva paNa tyAre tanmayapaNAne karIne te AtmAno bhAvyapaNAne lIdhe anubhAvya hoya che ane ema ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya." I. ane parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI, ema (103)mI gAthAmAM evo akhaMDa nizcaya siddhAMta AcAryajIe prasthApita karyo che - "je guNa je dravyamAM hoya che, te anya dravyamAM nathI saMkramato, anyamAM asaMkrAMta evo te dravyane kema pariNamAve ?' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parama paramArthagaMbhIra vyAkhyAthI ora samarthita karyo che - "ahIM - A lokane viSe phuTapaNe je jeTalo koI vastuvizeSa je jeTalA koI cidAtma vA acidAtma dravyamAM vA guNamAM svarasathI ja anAdithI ja vRtta (vartI rahelo) che nizcayathI acalita vastusthiti sImAnA bhedavAnA azakyapaNAne 83
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti lIdhe temAM ja varte che. punaH dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM asaMkramato te anya vastavizeSane kema pariNamAve ? ethI karIne parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI." I. uparamAM je nizcayavArtA kahI te parathI phalita thAya che ke nizcayathI AtmA pudagalakarmono akartA sthita che, A vastu (104)mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzI che - "AtmA pudgalamaya karmamAM dravya - guNa nathI karato, temAM te ubhaya nahi karato te teno kartA kema ?' A nizcaya siddhAMta AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe kalaza ne kalazakAranAM dezaMtathI ora samarthita karyo che. A je uparamAM kahyuM tethI anya to upacAra che ema atra (105)mI gAthAo spaSTa karyuM ane tenuM apUrva vyAkhyAna AtmakhyAti'mAM prakAzya che. * paNa AtmA je vyApya - vyApaka bhAvanA abhAve paNa prApya vikArya ane nirvatye pugala dravyAtmaka karma rahe che, pariNAve che, upajAve che, kare che, bAMdhe che, te to phuTa upacAra che." e paNa kevI rIte ? te rAjA-prajAnA dacaMtathI atra (108)mI gAthAmAM prakAryuM che ane tenuM "AtmakhyAti'mAM atyaMta vizadIkaraNa karyuM che, I. to pachI pagalakarmano kartA koNa ? e nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (3) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - "jIva jo pudagala karma karato nathI, to pachI te koNa kare che ? evI abhizaMkAthI ja tIvra vegI mohanirmaNArthe (vidhvaMsanArthe, vinAzAthe) A skuTapaNe pugalakarma ka saMkIrtavAmAM Ave che, te zravaNa karo !" - A atra (109-112) gAthAmAM AcAryajIe prakAryuM che ane "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivarIne dekhADyuM che - "pudagala karmanuM nizcayathI pudagala dravya ja eka karNa, tenA vizeSo - mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga baMdhanI sAmAnya hetatAe karIne cAra kartAo che, teo ja vikalpavAmAM AvatAM mithyASTi Adi sayoga kevalI aMta tera kartAo che. kAraNake pudgala dravyamaya cAra sAmAnya pratyayonA vikalpo - "guNa' zabdathI vAcya evA tera vizeSa pratyayo kevala ja karmo kare che, tethI pudgala karmono jIva akartA, guNo ja tenA kartAo ane teo to pudgala dravya ja che. tethI sthita che ke pudgala karmanuM pudgala dravya ja eka karUM che.' I. ane jIva - pratyayanuM ekatva nathI e (113-115) traNa gAthAmAM AcAryajIe prakAzya che - (1) "jema upayoga jIvathI ananya che, tema jo krodha paNa ananya hoya to jIva ane ajIvanuM ema enanyapaNuM AvI paDyuM. (2) ema to ahIM je ja jIva te ja niyamathI tathA prakAre ajIva hoya, pratyaya - nokarma - karmonA ekatvamAM A doSa che. (3) have je hArA mate krodha ane upayogAtmA cetayitA anya hoya, tema jema krodha tema pratyaya - karma - nokarma paNa anya che.' A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe ananya vyAkhyAna karyuM che. - have pudgala dravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM sAdhe che - sAMkhyamatAnuyAyI ziSya prati - atra (116-120)mI gAthA AcAryajIe prakAze che - (1) "jo A pudgala dravya jIvamAM svayaM baddha nathI, svayaM karmabhAve pariNamatuM nathI, to te apariNAmI hoya che. (2) ane kAzmaNa vargaNAo karmabhAve apariNamatI sate, saMsArano abhAva prasaMga Avaze athavA sAMkhyasamayano prasaMga Avaze. (3) jIva pudgaladravyone karmabhAve pariNAve, to te svayaM apariNamatAne cetayitA kema pariNAve vAru? (4) have pudgala dravya svayameva karmabhAve pariName che, to jIva karmane (kArmaNa vargaNAne) karmatva pariNAve che, e mithyA che. (5) niyamathI karma pariNata pudgala dravya karma ja hoya, tema jJAnAvaraNAdi pariNata tene (pudgalane) te ja (jJAnAvaraNAdi) jANa !' A gAthAno bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe nigSa yuktithI adbhuta mImAMsana prakAzya che. have atra (121-125) gAthAmAM AcAryajIe jIva pariNAmitvanuM sAdhyuM che. (1) je hArA mate svayaM karmamAM na baddha A jIva svayaM krodhAdithI nathI pariNamato, to saMsArano abhAva hoya vA sAMkhya samayano prasaMga Ave che. (3) AtmA svayaM krodhabhAve pariName che to pudagala karma krodha jIvane krodhitva 84
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAve che e mithyA thaze. (5) krodha upayukta AtmA krodha ane mAna upayukta ja mAna, mAyA upayukta mAyA ane lobha upayukta lobha hoya che. A gAthAonA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe sayuktithI samarthana karI paripuSTapaNuM prasAdhyuM che ane tenA sArasamuccaya nigamana karato amRta samayasAra kaLaza (65) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - "ema jIvanI svabhAvabhUta pariNAma zakti niraMtarAyA sthita che, te sthita sate te (jIva) je bhAva svano (potAno - AtmAno) kare che, teno ja te kartA hoya." I. A prakAre atra (126) gAthAmAM AcAryajIe prakAyuM che - "je bhAva AtmA kare che, te karmano te kartA hoya che, jJAnIno te (bhAva) jJAnamaya ane ajJAnIno ajJAnamaya hoya che. AnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI paramArthagaMbhIra sUtrAtmaka vyAkhyAna prakAze che. jJAnIno bhAva samyaka sva - para vivekathI atyaMta udita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe jJAnamaya ja hoya : ajJAnIno to - samyapha sva - para vivekanA abhAvathI atyaMta pratyastamita - vikti - AtmakhyAtipaNAne lIdhe - ajJAnamaya ja hoya." ane jJAnamaya thI zuM ? ajJAnamaya thakI zuM thAya che) e (12)mI gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAryuM che - ajJAnIno bhAva ajJAnamaya che, tethI te karmo kare che ane jJAnIno (bhAva) jJAnamaya che, tethI te karmo nathI karato." A gAthAno adbhuta bhAva paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva tattvakalAthI adbhuta sUtrAtmaka zailIthI grathita karela bhagavatI "AtmakhyAti'mAM tenuM samagra tattvavijJAna pradarzita karI alaukika jJAnacaMdrikA vistArI che. eTale ja (128-129) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "kAraNake jJAnamaya bhAva thakI jJAnamaya ja bhAva janme che, tethI jJAnInA sarve bhAvo nizcaye jJAnamaya hoya che, kAraNake ajJAnamaya bhAva thakI ajJAna bhAva ja janme che, tethI ajJAnInA bhAvo ajJAnamaya hoya che.' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivaryo che ane tenA sArasamuccaya A samayasAra kaLazamAM (67) saMgIta karyo che - "jJAninA sarve bhAvo nizcaya karIne jJAnanivRtta (jJAnathI sarjito hoya che - paNa ajJAnInA te sarveya bhAvo ajJAna nivRtta (ajJAnathI sarjito hoya che." have e ja lokaprasiddha daSTAMtathI (130-131) gAthAmAM AcAryajIe samarthana karyuM che - "kanakamaya bhAva thakI kaMDalAdi bhAvo janme che ane lohamaya bhAva thakI jema kaTakAdi (kaDA Adi) bhAva janme che, tema ajJAnine ajJAnamaya bhAva thakI bahuvidha paNa ajJAnamaya janme che ane jJAnInA sarve bhAvo jJAnamaya hoya che.' A "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe ora parispaSTa prakAryuM che ane AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta kaLaza (68) samayasAra saMgIta karyo che - "ajJAnI ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne vyApIne dravyakarmanA nimitta evA bhAvonI hetutA pAme che." I. A utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema, (132-136)mAM gAthAmAM AcAryajIe spaSTa nirUpaNa karyuM che - (1) "ajJAnano te udaya je jIvonI atattvaupalabdhi (tattvanuM ajANapaNuM) ane mithyAtvano udaya te jIvanuM azraddhAnapaNuM. (2) ane asaMyamano udaya je jIvonuM aviramaNa hoya che. (3) te jogaudaya jANa ! je jIvono ceSTA utsAha athavA zobhana vA azobhana virati bhAva kartavya che. (4-5) eo hetubhUta sate kArmANavargaNAgata bhAve aSTavidha pariName che, tyAre jIva pariNAma bhAvono hetu hoya che. A gAthAonA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe tenuM tattva sarvasva samarpaka talasparzI vizada vivaraNa prakADyuM che. ataH pudgala dravyathI pRthagubhUta ja jIvano pariNAma che, e (137-138) gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che. - "jIvanA karmanI sAthe rAgAdi pariNAmo hoya che, ema to jIva ane karma banne ya rAgAdi bhAvApanna (prANa) thayA, paNa eka ja jIvano rAgAdithI upaje che, to karmodaya hetuo vinA jIvano pariNAma hoya che." AnuM "AtmakhyAti'mAM nikhuSa vyAkhyAna prakAzya che ane jIvathI pRthagubhUta ja pudgala dravyano pariNAma che, e (139-140) gAthAmAM AcAryajIe nirUpaNa karyuM che - "jo jIvanI sAthe ja pudgala dravyano karma pariNAma hoya che, to ema pudgala ane jIva banneya karmatva prApta) thayA; paNa eka ja pudgala dravyano karmabhAve pariNAma hoya che, to jIvabhAva hetuo 85
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vinA karmano pariNAma hoya che. AnuM paNa "AtmakhyAti'mAM spaSTa vyAkhyAna prakAzya che. - to pachI karma AtmAmAM zuM baddhaskRSTa che ? zuM abaddhaspaSTa che ? ema naya vibhAgathI (141)mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - 'jIvamAM karma baddha ane spaSTa che ema vyavahAranayanuM kathana che, paNa zuddha nayanA mate to jIvamAM karma abaddhaskRSTa hoya che. A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe pariTyuTa vyAkhyAna prakAzya che - "jIva ane pudgalakarmanA eka baMdhAryAyatvathI tadAtve (tyAre) vyatirekanA abhAvane lIdhe jIvamAM karma baddha sRSTa che ema vyavahAranaya pakSa che ? jIva ane pugalanA aneka dravyatvathI atyaMta vyatirekane lIdhe jIvamAM karma abaddhaskRSTa che, ema nizcayanaya pakSa che.' I. AgalI gAthAmAM samayasArane "pakSItikrAMta' - sarva pakSathI para kahyo, te pakSAtikrAMtanuM svarUpa zuM che? tenuM atra (143)mI gAthAmAM bhagavad kuMdakuMdAcAryajIe spaSTIkaraNa karyuM che -- banne ya nayonuM kathana kevala jANe che, paraMtu samayapratibaddha evo nayapakSa parihIna kaMI paNa nayapakSa nathI grahato." AnuM bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailImAM daSTAMta-dASTAMtika bhAva sAMgopAMga biMbapratibiMbapaNe darzAvatuM tattvasarvasva samarpaka alaukika adbhuta parama amRta vyAkhyAna karatAM apUrva tattvaprakAza relAvyo che. Ama "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM tenA para A amRta samayasAra kaLaza (92) caDhAvatAM, AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI zuddha AtmabhAvanI paripuSTi karatAM vade che - "cita svabhAvabharathI bhAvita bhAva abhAva bhAvanI paramArthatAthI eka apAra samayasArane huM samasta baMdhapaddhati phagAvI daIne cetuM chuM - anubhavuM chuM.' pAtikrAMta ja samayasAra evA prakAre avatiSTha che - ema (144) gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che - "A (eka AtmA ja) samyagudarzana - jJAna e kevala vyapadeza (nAma nirdeza) lahe che, sarva nayapakSa rahita evo je kahevAmAM Avyo, te samayasAra." ema atre upasaMhAra rUpa nigamana karyuM che ane tenuM parama paramArtha hArda prakaTa karatuM tattvasarvasva samarpaka alaukika parama amRta vyAkhyAna "AtmakhyAti'mAM karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samayasAra "AtmakhyAti prAptividhinI adabhuta rahasya cAvI (Master-key) darzAvI che. A abhuta "AtmakhyAtino paramagaMbhIra paramArtha Azaya A graMthamAM sarvatra A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM parikruTa vivecyo che ane AtmakhyAti'nA aMgabhUta amRta kaLazano paramArtha Azaya paNa parispaSTa vivarI dekhADyo che." have A kartA - karma adhikArano sarvopasaMhAra karatAM sapta amRta samayasAra kaLaza (93-99) paramarSi amRtacaMdrAcAryajI cid gaganamAM saptarSi samA camakAve che. te madhye A prathama kaLazamAM (93) nayapekSa vinA nirvikalpa bhAvathI anubhavAtA A samayasAra purANa puruSanuM utkIrtana kare che - 1. "nayonA pakSo vinA acala avikalpa bhAvane AkrAmato evo je samayano sAra nibhUtothI (gUpacUpa, maunathI) svayaM AsvAdAI rahelo bhAse che, te vijJAnaikarasa A bhagavAna puNya purANa puruSa che, jJAna darzana paNa A che, athavA to zuM? je kaMI che te eka ja A che." *** tathApi A moha are ! nepathyamAM kema rabhasathI - AvegathI - jorazorathI nATaka rahyo che ? 7. athavA nATaka bhale kare, tathApi - jJAna jJAna thAya ne pudgala pudgala thAya tema A kevala jJAna jyoti jhaLahaLe che, evA bhAvano amRta samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI AtmabhAvollAsathI lalakAre che - (samazlokI) "kartA karma jyama na banato karma te kaMrma nA ja, jJAna jJAna jyama ja banatuM pudgalo pudgalo ja; jJAna jyoti jvalita acalA aMtare vyakta tema, cit zaktinA bharathI atize eha gaMbhIra ema. | Iti kartA-karma prarUpaka dvitIya aMka |
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. puNya pApa adhikAra puNya-pApa prarUpaka tRtIya aMka have eka ja karma be pAtrarUpa thaI puNya-pAparUpe praveze che ane teno praveza karAvatAM, paramArtha-mahAkavi amRtacaMdrajI te karmanA zubha-azubha dvirUpanI mohabrAMti TALanArA jJAna-amRtacaMdrano udaya udyoSatA A amRta samayasAra kaLaza (100, 101) saMgIta kare che ane tAdezya citramaya svabhAvokti saMyukta anyokti rajU kare che. "eka brAhmaNatvanAM abhimAna thakI dUrathI madirA tyaje che, bIjo "huM zuddha svayaM chuM' ema abhimAnI nitya te vaDe ja snAna kare che ! A banneya zudrikAnA udaramAMthI yugapata - eka sAthe joDakAM) nIkaLelA sAkSAt be zUdro chatAM teo jAtibhedanA bhramathI vicare che !' AvuM graMtha sahastrathI paNa na dAkhavI zakAya evuM parama tattvarahasya atra amRtacaMdrajIe mArmikapaNe sUcavI AgalI gAthAmAM (145) AvatA bhAvanuM sUcana karyuM che. A (145) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "azubha karmane kuzIla ane zubha karmane suzIla tame jANo cho, te suzIla kema hoya che? - ke je saMsAramAM pravezAve che. AnuM tattva sarvasva samarpaka adUbhuta vyAkhyAna "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAyuM che. ukta vastunA sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (102) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "hetu, svabhAva, anubhava ane AzrayanA sadAya abhedane lIdhe nizcaya karIne karmabheda nathI ja, tethI baMdha mAgazrita eka mAnavAmAM AveluM te karma svayaM samasta nizcaye baMdhahetu che.' I. - have (146)mI gAthAmAM AcAryajI ubhaya karmane avizeSathI baMdhahetu sAdhe che - "sauvarNika (sonAnI) beDI paNa ane lohamaya (loDhAnI) beDI paNa jema puruSanuM bAMdhe che, ema zubha vA azubha kareluM karma jIvane bAMdhe che'; ane (148-149) gAthAmAM ubhaya karmane pratiSedhya svayaM dAMtathI samarthe che - "jema skuTapaNe koI paNa puruSa janane kutsita zIlavALo jANIne tenI sAtheno saMsarga ane rAgakaraNa varje che (dUrathI parihare che), ema karmaprakRtino zIla svabhAva kutsita duSTa) jANIne svabhAvarata jano teno saMsarga varje che ane parihare che." AnA bhAvanuM "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe vanahastInA suMdara dRSTAMtathI ora saMvardhana karyuM che. have (150)mI gAthAmAM AcAryajI ubhaya karmane baMdhaheta ane pratiSedhya AgamathI sAdhe che - "rakta (rAgayukta) karma bAMdhe che, virAga saMprApta jIva mUkAya che - A jinopadeza che, tethI karmomAM ma raMja !' - AnA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe ora spaSTIkaraNa karyuM che. ane A lekhake svakRta "amRta jyoti' mahAbhASyamAM pravacanasAra' ane amRtacaMdrAcAryakRta pravacanasAra TIkAnA prabaLa avalaMbane paripuSTa karyo che; ane "AtmakhyAti'mAM tenI puSTi arthe sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (103) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "kAraNake karmane sarvane paNa sarvavido avizeSa baMdhasAdhana kahe che, tethI sarva paNa te pratiSiddha che, jJAna ja zivahetu - (mokSakAraNa) vihita che." I. ane AnA anusaMdhAnamAM amRta samayasAra kaLaza (104) amRtacaMdrajI lalakAre che - "sarva sukRta - dukRta karma skuTapaNe niSedhavAmAM AvyuM, naSkarma (niSkarmapaNuM) pravRtta thaye munio kharekhara ! azaraNa che ja nahi, tyAre jJAnamAM praticarita jJAna eonuM zaraNa che, tyAM nirata eo svayaM parama amRta anubhave che." arthAta tadA - tyAre tathArUpa "muni' - zuddhopayoga dazAsaMpanna sAcA zramarUpa jJAnI jevA te ucca adhikArIne zubha - azubha karmathI para evI niSkarma munidazA - jJAnadazA prApta thaye, jJAnamAM praticarita jJAna - "jJAnuM jJAne prativarite' - eonuM nizcaya karIne zaraNa che - "gSa di zaradi ' I. uparamAM zubhAzubha karmane avizeSathI baMdhahetu siddha karyo, tyAre mohetu koNa? tenA uttaramAM A (151)mI gAthAmAM AcAryajIe jJAnane ja mokSahetu sAdhyo che "paramArtha ja nizcaya karIne je samaya, zuddha, kevalI, muni, zAnI che, te svabhAvamAM sthita munio nirvANa pAme che." A adbhuta gAthAno bhAva adabhuta "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyo che. 87.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have AcAryajI (152)mI gAthAmAM jJAnane vihita kare che - "paNa paramArthamAM asthita evo je tapa kare che ane vrata dhAre che, te sarvane sarvazo bAlatapa ane bAlavrata jANe che." ane (153)mI gAthAmAM jJAna-ajJAnane mokSahetu-baMdhahetu niyame che - "vrata-niyamo tathA zIlo dhAratA ane karatA evA paramArthabAhya jeo che, teo nirvANane nathI pAmatA.' - A traNe gAthAno adbhuta paramArtha "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe prakAzyo che ane uparamAM je jJAnane ja mokSahetu sunizcita karyo, tenI paripuSTirUpa A sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (105) lalakAryo che - "jJAnAtma evuM je A dhruva acala bhavana bhAse che, A zivano hetu che, kAraNapaNe svayaM paNa te (jJAna) ziva che, enAthI anya baMdhano hetu che, kAraNake svayaM paNa te (anya) baMdha che, tethI jJAnAtmatva (jJAnAtmapaNuM) bhAna te phuTapaNe anubhUti ja vihita che." I. have AcAryajI punaH paNa puNyakarmanA pakSapAtInA pratibodhanArthe prakAze che - "paramArthabAhya" te ajJAnathI ajANatAM, saMsAragamana hetu paNa puNyane Icche che.' A gAthAno adbhuta bhAva adbhuta AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe eka ja paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM seMkaDo graMthothI paNa na darzAvA tevo bhAva apUrva tattvakaLAthI gUMthI apUrva tattva prakAza relAvyo che, "ahIM nizcaya karIne koI - nikhila karmapakSanA kSayathI saMbhAvita che AtmalAbha jeno evA mokSane abhilaSatAM chatAM - taddetubhUta samyagadarzana - jJAna - cAritra svabhAvanA paramArthabhUta jJAnabhavana mAtra aikAcya lakSaNa sAmAyika pratijJA laIne paNa, duraMta karmacakranA uttaraNamAM kalItAe (pauruSahInatAe) karIne, ** sakala karmakAMDane nahi ukhUlatAM, svayaM ajJAnane lIdhe kevala azubha karmane baMdhahetu adhyAsI (mAnI besI) ema vrata - niyama - zIla - tapa pramukha zubhakarmane - baMdhahetune paNa - ajANatAM abhyapagame che. (mAnI bese che.)" I. "AtmakhyAti'nA sarva bhAva A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM parisyuTa vivecyA che. have A (155) gAthAmAM AcAryajI paramArtha mohetu teone darzAve che - "jIvAdi zraddhAna (te) samyakta, teono (jIvAdino) adhigama (te) jJAna, rAgAdi pariharaNa (ta) caraNa (cAritra) - A ja mozapatha." A gAthAno paramArtha "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe pariphuTa prakAzyo che - "mokSahetu' nizcaye karIne samyagadarzana - jJAna - cAritra, temAM - samyagadarzana jIvAdi zraddhAna svabhAvathI jJAnanuM bhavana (hovuM, pariNamavuM), jIvAdi jJAna svabhAvathI jJAnanuM bhavana jJAna, rAgAdi pariharaNa svabhAvathI jJAnanuM bhavana cAritra. tethI ema samyagadarzana - jJAna cAritra eka eva jJAnanuM bhavana AvyuM, tethI jJAna ja paramArtha mokSahetu." I. have A (156) gAthAmAM AcAryajI paramArtha mokSahetuthI anya evA karmane pratiSedhe che - nizcayArtha mUkIne vidvAno vyavahArathI pravarte che, paNa karmakSaya to paramArtha Azrita yationo vihita che." A gAthAno paramArtha "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parispaSTa vivaryo che. uparamAM je "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM parama tattvajJAna prakAzya, tenA sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (106, 107) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - (1) "jJAnanuM bhavana sadA jJAna svabhAvathI vRtta che, tethI ekadravyasvabhAvapaNAne lIdhe, tad eva (jJAna bhavana ja) mokSahetu che. (2) jJAnanuM bhavana karmasvabhAvathI vRtta (viTAyeluM) nathI ja, tethI dravyAMtara svabhAvapaNAne lIdhe karma mokSahetu nathI.' ema ukta prakAre jJAnabhavana ja mohetu che ane karma mokSahetu nathI ja, eTalA mATe ja te niSedhavAmAM Ave che, ema pachInI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (108) amRtacaMdrajI lalakAre che - "mokSahetunA tirodhAnane lIdhe ane svayameva baMdhapaNAne lIdhe ane mokSahetu tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe te (karma) niSedhAya che." I. have A traNa gAthAmAM (157-159) AcAryajI karmanuM mohetunuM tirodhAnakaraNa sAdhe che - (1) "vastrano jaitabhAva jema malamalanAsakta nAze che. tema mithyAtvamalathI avacchatra (AcchAdita, 88
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhaMkAyela) samyatva nizcayathI jANavuM. (2) vastrano zvetabhAva jema malamalanAsakta nAze che, tema ajJAnamalathI avacchatra jJAna hoya che ema jANavuM. (3) vastra zvetabhAva jema malamalanAsakta nAze che tema kaSAyamalathI avacchinna cAritra paNa jANavuM. I. have (160)mI gAthAmAM karmanuM svarUpa baMdhapaNuM sAdhe che - "te sarva jJAnadarzI nija karmarajathI avaccha (DhaMkAyela) evo saMsAra samApatra (saMsArane pAmelo) sato sarvataH sarva nathI jANato.' ane traNa gAthAmAM (161-162-163). AcAryajI karmanuM mokSahetunuM tirodhAyibhAvapaNuM darzAve che. "samyakta' pratinibaddha mithyAtva jinavarothI parikathita che, tenA udayathI jIva mithyASTi' ema jANavo. (2) jJAnanuM pratinibaddha ajJAna jinavarothI parikathita che, tenA udayathI jIva ajJAnI jANavo. (3) cAritrano pratinibaddha kaSAya jinavarothI parikathita che. tenA udayathI jIva acAritra jANavo." A sarva gA vyAkhyAna "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parisyuTa vivaryuM che ane A lekhake "amRta jyoti" mahAbhASyamAM spaSTa vivecyuM che. Ama samasta karmanuM tattva nikhuSa yuktithI siddha karI, kevala jJAnanA paramollAsamAM ramaNa karatA parama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA mahAkavIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A adhikAranA samasta vaktavyanA parama sArasamuccayarUpa - parama tattva niSkarSarUpa parama paramArtha amRtarasathI saMbhUta A cAra parama maMgala samayasAra kAvya-kaLaza atra samayasAra tattvamaMdiranA meru zikhara para caDhAvyA che. te jANe tattva divijaya karavA dharmacakravartInA cAre digaMtamAM ropita karelA zAzvata bhAva-kIrti sthaMbho hoyanI ! 1. "te A samasta paNa karma ja mokSArthie saMnyasavA yogya (tyajavA yogya) che, te saMnyasta (tyakta) sate tatra kharekhara ! puNyanI vA pApanI kathA zI ? samyaktvAdi nija svabhAvabhavana thakI mokSano hetu thatuM evuM naiSkarme pratibaddha (naiSkarma sAthe joDAyeluM) uddhata rasavALuM jJAna svayaM doDe che. 2. jyAM lagI jJAnanI te karmavirati samyapha pAka pAmatI nathI, tyAM lagI karma-jJAnano samuccaya paNa vihita karyo to koI kSati nathI, paraMtu atre paNa avazathI je karma samullase che, te baMdhArthe che, mokSArthe to svataH vimukta parama jJAna sthita che. 3. karmanaya avalaMbanaparA evA je jJAnane na jANatA, teo magna (DUbelA) che, jJAnanaya IcchanArAo paNa jeo ati svacchedathI maMda udyamI che, teo paNa magna che, vizvanI upara teo tare che, ke jeo satata jJAna bhavaMtA (jJAna bhavanavaMta) kadI paNa karma nathI karatA ane kadI paNa nathI pramAdane vaza jatA. 4. bheda unmAdanA bhramarasabharathI moha pIdhela hoya evuM nATaka karatuM te sakala paNa karma balathI mUlobhUla karI (jaDa mULathI ukheDI nAMkhI), helAthI unmIlana pAmatI parama kalA sAthe keli AraMbhI che jeNe evI tamane kavalita karanArI (koLIo karanArI) jJAna jyoti bharathI (pUrNa paNe) proz2abhita (vikasita) thaI. | Iti puNya-pApa rUpe dvipAtra rUpa thayeluM karma ekapAtrarUpa thaIne niSThAMta thayuM (vhAra nIkaLI gayuM) . | Iti puNya-pApa prarUpaka tRtIya aMka | 89
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 4. Asrava adhikAra Asrava prarUpaka caturtha aMka have cothA aMkamAM "Asava' nAmaka pAtra praveze che ane teno abhuta nATakIya rItithI praveza karAvatAM mahAkavIzvara amRtacaMdrajI tAdezya zabdacitra AlekhatuM kaLaza (113) kAvya lalakAre che - "have mahAmadathI nirbhara maMdagati (maMthara) evA raNasaMgrAmarUpa raMgabhUmimAM AvI pahoMcelA Amravane, A udAra-gabhIra mahodaya durjaya bodha-dhanurdhara (jJAna-bANAvaLI) jIte che." I. A sarva bhAva A lekhake amRta mahAbhASyanA vistArathI vivecyo che. tatra - A gAthAmAM (164-165) AcAryajIe AmravanuM svarUpa prakAzya che - mithyAtva avirati kaSAya ane yoga (e pratyeka) saMza - asaMza (cetana-acetana) hoya che. jIvamAM bahuvidha bhejavALA te tenA ja ananya pariNAmo che. teo (mithyAtvAdi) vaLI jJAnAvaraNAdika karmanuM kAraNa hoya che ane teonuM (mithyAtvAdina) paNa kAraNa rAga-dveSAdibhAva karanAro jIva hoya che. A gAthAnuM tattvasarvasva samarpaka apUrva vyAkhyAna "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe vyAkhyAta karyuM che. paNa jJAnIne teno abhAva ema (166) gAthAmAM darzAvyuM che - "paNa samyagudRSTine AgnavabaMdha nathI, Agnava nirodha che, sattAmAM rahelA te pUrva nibaddhone (Amravane) te - nahi bAMdhato saMto - jANe che." have (167) gAthAmAM rAga-dveSa-mohanuM Asravatva niyame che - "jIvathI karAyelo rAgAdita bhAva ja baMdhaka kahyo che, rAgAdi vipramukta (sarvathA pramukta) bhAva ja abaMdhaka evo kevala jJAyaka ja che. A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe lohacuMbaka ane lohasUcinA addabhuta dRSTAMtathI spaSTa samajAvI atyaMta samarthita karyo che. have (168) mI gAthAmAM rAgAdithI asaMkIrNa bhAvano saMbhava darzAve che - "pakva phala patita thaye - paDI gaye jema phala punaH bIMTa sAthe baMdhAtuM nathI, tema jIvano karmabhAva patita thaye - paDI gaye punaH udaya pAmato nathI." A gAthAnA bhAvane "AtmakhyAti'mAM ora puSTa karyo che ane tenA anusaMdhAnamAM amRtacaMdrajIe amRta samayasAra kaLaza (114) saMgIta karyo che - "rAga-dveSa-moha vinA je bhAva jIvano hoya, jJAnanivRtta (jJAnamaya) ja hoya, te A sarva dravyakarma Asrava oghone (samUhone) saMdhato evo sarva bhAvaAgnavono abhAva che.' ataH eva (169) mI gAthAmAM jJAnIne dravyAsava abhAva darzAve che - "pUrvanibaddha pratyayo to tene-jJAnIne pRthvI piMDa samAna che, te to sarveya karmazarIranI sAthe baddha (baMdhAyelA) che." A vastu "AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarI che ane A sarva parathI phalita thato bhAva amRta kaLazamAM (115) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - "bhAvaAgnavonA abhAvane prapanna (pAmelo) ane dravyAstravothI svata eva (ApoApa jo bhinna evo jJAnI sadA jJAnamaya ekabhAva nirAgnava jJAyaka eka ja che." I. - jJAnI nirAgnava kevI rIte ? te (170) mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "kAraNake caturvidha (pratyayo) be jJAna - darzana guNoe karIne aneka bhedavALuM (karma) samaye samaye bAMdhe che, tethI jJAnI abaMdha ja che.' A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM vivaryo che - "jJAnI" nizcaye prathama to Agnava bhAva - bhAvanAnA abhiprAya abhAvane lIdhe nirAsrava ja che, paNa je tene paNa dravya pratyayo pratisamaye aneka prakAranuM pudgala karma pratibaMdhe che, temAM jJAna-guNa pariNAma ja hetu che' ane jJAnaguNa pariNAma baMdhahetu kevI rIte ? te (171) mI gAthAmAM prakAze che - "kAraNake jaghanya jJAnaguNane lIdhe jJAnaguNa punaH paNa anyatva pariName che, tethI ja te baMdhaka kahyo che.' Ano bhAva "AtmakhyAtimAM pariskUTa samAvyo che - "jJAna guNa phuTapaNe jyAM lagI jaghanya bhAva tyAM lagI teno - aMtarmuhUrtamAM vipariNAmipaNAne lIdhe - punaH punaH anyatAthI pariNAma che ane te to yathAkhyAta cAritra avasthAnI adhaH heThemAM avazyabhAvI (avazya honArA) rAga sadbhAvane lIdhe baMdhahetu ja hoya.' ema sate jJAnI nirAgnava kema ? te A (172) mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzya che - "kAraNake jJAnI 90
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana-jJAna-cAritra jaghanya bhAvathI pariName che, tethI ja te vividha pudgala karmothI baMdhAya che.' Ano adbhuta alaukika anupama paramArtha "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe buddhipUrvaka ane abuddhipUrvaka rAgAdino spaSTa bheda darzAvI nikhuSapaNe samajAvyo che ane "AtmakhyAti'nA anusaMdhAnamAM sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (116) amRtacaMdrajIe parama AtmabhAva ullAsathI lalakAryo che - "nija buddhipUrvaka samagra rAgane haMmezA svayaM saMnyasato (tyajato), te abuddhipUrvakane paNa jItavAne vAraMvAra svazaktine sparzato, jJAnanI sakala parivRttine ja (parivartanane ja) ucchedatAM pUrNabhavanuM AtmA jJAnI jyAre hoya, tyAre nizcaya karIne nitya nirAsrava hoya." I. atre AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (117) amRtacaMdrajI prakAze che - "sarva ja dravyapratyaya saMtati jIvatI sate, jJAnI nityameva nirAgnava kyAMthI ? ema je mati hoya to nIcenI gAthAomAM (173-176) samAdhAna darzAvIe chIe, ane Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM prakAzyo che. A je "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM kahyuM tenuM samarthana karato amRta samayasAra kaLaza (118) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "samayane (AtmAne) anusaratA pUrvabaddha dravyarUpa pratyayo yadyapi sattA choDatA nathI, tathApi sakala rAga-dveSa-mohanA budAsane lIdhe jJAnIne kadI paNa karmabaMdha avatarato nathI." have nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato amRta kaLaza (119) amRtacaMdrajI lalakAre che - "rAga-dveSa-vimohano kAraNake jJAnIne asaMbhava che tethI ja ene baMdha nathI, teo ja baMdhanuM kAraNa che." A kaLazathI sUcita A gAthA (177-178) AcAryajI prakAze che - "rAga, dveSa ane moha Agnavo samyagudRSTine nathI, tethI AgnavabhAva vinA pratyayo hetu hotA nathI. caturvikalpa aSTa vikalpanuM kAraNa kahyuM che ane teonuM (caturvikalpanuM) paNa rAgAdi (kAraNa kahyuM che), teonA (rAgAdinA) abhAve baMdhAtA nathI.' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM spaSTa suyuktithI vivaryo che. have A ane A pachInA be amRta samayasAra kaLaza (120-121) nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana kare che ane zuddhanayanI anvaya - vyatirekathI mahApratiSThA karanArA A parama amRta samayasAra kaLaza kAvyo amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI lalakAryA che - "uddhata bodhacihnavALA zuddhanayane adhyAsIne - sthiti karIne jeo sadaiva aikAgya ja - ekAgrapaNuM ja kaLe che - anubhave che, teo satata rAgAdithI mukta manavALA hotAM, baMdhavidhura - baMdharahita evo samayano sAra dekhe che, arthAtu abaMdha samayasArano - zuddha AtmAno sAkSAtkAra kare che." paNa ethI ulaTuM - "jeo zuddhanayathI prazruta thaIne "vimukta bodha" - bodha vimukta karyo che mUkI dIdho che evA satA punareva rAgAdi yogane pAme che, teo ahIM pUrvabaddha dravya AsravothI vicitra - nAnA prakAranI vikalpa jala jemAM karAyelI evo karmabaMdha dhAve doDe che." I. Ama amRtakaLazanI sUcita be gAthA (179-180) paramarSi kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "jema puruSathI prahAyelo AhAra te udarAgni sAthe saMyukta sato mAMsa carabI - rudhirAdi anekavidha bhAvo pariName che, tema jJAnIne pUrve je pratyayo baddha che, te bahuvikalpavALuM karma bAMdhe che, paNa te (bAMdhanArAM) jIvo to nayaparihIna hoya." A gAthAno bhAva nikhuSa nyAyayuktithI "AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzyo che. tene anusarIne A lekhake paNa "amRta jyoti mahAbhASyamAM yarkiMcit diggadarzana karAvyuM che. ane Ama A uparathI upasaMhAra karatAM mahAkavIzvara kaLaza kAvya sraSTA ArSa dRSTA kavibrahmA paraMbrahma svarUpa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A adhikAranA ane A zAstranA tAtparya bodha rUpa A traNa amRta samayasAra kaLaza (122-123-124) lalakAryA che - 1. "Aja atre tAtparya che ke zuddhanaya heya nathI ja, tenA atyAga thakI baMdha che nahi, tenA tyAga thakI nizcaya karIne baMdha ja che.'
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 2. uparokta kaLazanA bhAvane paripuSTa karatAM amRtacaMdrajIe zuddhanayano mahimA utkIrtana karato amRta kaLaza (123) saMgIta karyo che - "A zuddhanaya sukRtIoe - puNyavaMta mahAnubhAvoe kadI paNa tyAjya nathI. kevo che A zuddhanaya che ? dhIra - udAra mahimAvALA anAdinidhana - anAdi anaMta bodhamAM "vRti nibaMdhato' evo che ane evo hoI te karmono sarvakaSa che. te zaddhanayamAM sthiti kare che tene zuM thAya ? "tatrastha" - tyAM zuddhanayamAM sthita puruSo bahAra nIkaLatA svamarIcicakane' - AtmajyotinA kiraNasamUhane acirAta - zIdhra saMharI laI, "pUrNajJAnaghanaugha" - pUrNa jJAnaghana samUhane evA "eka' - advaita acala zAMta "mahasune-- mahAtejane parama Atmajyotine sAkSAt dekhe che." I. 3. AvA prakAre A adhyAtma nATakanA A caturtha Asrava aMkanI pUrNAhutimAM amRtacaMdrajI mahAkavIzvare A suvarNamaya aMtima kAvya kaLaza (124) caDhAvyo che - "sarvataH sarvathA rAgAdi AgnavonA jhaTa ja - vigama thakI, "nityodyota" evI kaMI paNa (avAcya anirdezya) parama vastune aMtaramAM samyapha pekhatA jJAnIne phAraskAra svarasa visarothI sarva bhAvone plAvita karatuM evuM Aloka paryata acala atula A jJAna unmagna thayuM.' || Iti Asava niddhAMta . |Iti Asrava prarUpaka caturtha aMka |
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. saMvara adhikAra saMvara prarUpaka paMcama aMka have saMvara praveze che ane teno praveza karAvatAM, mahAkavIzvara amRtacaMdrajI saMvaranA parama kAraNabhUta cinmaya jyotinI parama tattvastuti karatuM ane Asrava vijayI saMvaranuM svabhAvoktithI tAdezya citra rajU karatuM A paramArthagaMbhIra samayasAra kaLaza kAvya (125) lalakArI A paMcamAMkanuM bhavya udghATana kare che 'AsaMsArathI mAMDIne virodhI saMvaranA ekAMta jayathI garviSTha banelA (avalipta) AsavanA nyakAra thakI, jeNe nityavijaya pratilabdha (pAcho meLavyo) che evo saMvara saMpAdatI, pararUpathI vyAvRtta ane svarUpamAM niyamita, evI sphuratI nijarasa prAbhAravaMtI ujjavala cinmaya jyoti ujjaine (ullase) che.' A adbhuta amRta kaLazanuM bhAvodghATana A lekhake 'amRta jyoti' mahAbhASyamAM vistArathI karyuM che. taMtra AdimAM ja sakala karma saMvaraNa parama upAya evA bhedavijJAnane AcAryajIe abhinaMde cheupayogamAM upayoga che, krodhAdimAM koI paNa upayoga che nahi, krodhamAM nizcaye krodha ja che, upayogamAM nizcaye krodha nahi. (2) aSTa vikalpa karmamAM temaja nokarmamAM upayoga che nahi ane upayogamAM karma tema ja nokarma che nahi. (3) aviparIta jJAna jyAre ja jIvane hoya che, tyAre upayoga zuddhAtmA kaMI paNa kiMcit bhAva nathI karato.' A (181-183) traNa gAthAno bhAva adbhuta 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe niSThuSa yuktithI bahalAvyo che. tethI jJAna ja jJAnamAM ja, krodhAdi ja krodhAdimAM ja - ema sAdhu (samyak) siddha bhedavijJAna che.' Ama A gAthAnA bhAvanuM 'AtmakhyAti'mAM apUrva adbhuta vyAkhyAna karI amRtacaMdrajIe prastuta bhedavijJAnanA abhinaMdanane baLavAnapaNe paripuSTa karyuM che ane A uparokta bhAvanI puSTi arthe parama AtmabhAvollAsathI parama bhAvitAtmA AcAryavarya amRtacaMdrajI sArasamuccayarUpa A samayasAra kaLaza (125) lalakArI bhedajJAna ane tenA phalarUpa zuddhAtmAnubhavane abhinaMde che (Haals) : - 'cidrUparUpaNuM ane jaDarUpapaNuM dhAraNa karatA beno dAruNa aMtar dAraNa' aMta2 ka2vata vaDe paritaH sarvathA vibhAga karIne A nirmala bhedajJAna udaya pAme che, to have (adhunA) zuddhajJAnathanaugha ekane aghyAsita ne dvitIyathI vyuta saMto moda pAmo ! AnaMdo !' Ama parama AtmabhAvapUrNa amRta kaLaza lalakArI amRtacaMdrajI A gAthAonI 'AtmakhyAti' TIkAnA gadya bhAganuM anusaMdhAna karatAM prakAze che ke - 'ema A bhedavijJAna jyAre jJAnanI vaiparItyakaNikA paNa nahi pAmatuM avicalita atiSThe che, tyAre zuddhopayogamaya AtmatvathI jJAna jJAna ja kevala sastuM, kiMcana paNa rAga-dveSa-moha rUpa AracatuM nathI, tethI bhedavijJAna thakI zuddhAtmopalaMbha (zuddha anubhava) prabhave che, zuddhAtmopalaMbha thakI rAga-dveSa-moha abhAva lakSaNa saMvara prabhave che.' bhedavijJAna thakI ja zuddhAtmopalaMbha kema ? eno uttara (184-185) gAthAmAM AcAryajI prakAze che jema kanaka (sonuM) agnithI tama chatAM te kanakabhAvane parityajatuM nathI, tema karmodayathI tama jJAnI jJAnitva choDato nathI. ema zAnI jANe che, paNa ajJAna tamathI avacchanna ajJAnI AtmasvabhAvane a-jANato rAgane ja AtmA jANe che.' A gAthAnuM alaukika apUrva vyAkhyAna 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyuM che. - zuddhotyopalaMbha zuddhAtmAnubhava thakI ja saMvara kema ? eno uttara (186) mI gAthAmAM AcAryajIe prakAzyo che 'zuddha ja vizeSe karI jANato jIva zuddha ja AtmAne lahe che - (pAme che) ane azuddha jANato azuddha ja AtmAne lahe che (pAme che).' A gAthAnI adbhuta apUrva vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM karatAM amRtacaMdrajIe apUrva tattva prakAza relAvyo che. atra 'AtmakhyAti'nA je kahyuM tenA bhAvanuM saMvardhana karato amRta samayasAra kaLaza (127) amRtacaMdrajI saMgIta kare che jo keme karIne' mAMDa mAMDa koIpaNa prakAre dhArAvAhI bodhana' vaDe 93
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dhruvapaNe zuddha AtmAne upalabhato - anubhavato rahe - sthiti kare, to A AtmA parapariNatinA rodha thakI jyAM AtmArAma udaya pAmato jAya che evA zuddha ja AtmA pratye jAya che - pAme che.' kayA prakArathI saMvara thAya che ? teno saMpUrNa vidhi (187-188-189) A traNa gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe darzAvyo che - "be puNya-pApa yogomAM AtmAne AtmAthI saMdhIne, darzana-jJAnamAM sthita ane anyamAM IcchAvirata, evo je sarvasaMgamukta AtmA AtmAne dhyAve che, nahi karmane - nokarmane, te cetayitA ekatvane cete che, AtmAne dhyAvaMto darzana-jJAnamaya ananyamaya te acirathI karma pravimukta AtmAne lahe che.' - A addabhuta gAthAnI "AtmakhyAti'mAM ananya tattvavaijJAnika apUrva vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama adUbhuta paramArtha prakAzyo che. A je "AtmakhyAtimAM kahyuM teno niSkarSa AviSkata karato amRta samayasAra kaLaza (128) amRtacaMdrajI lalakAre che - "nija mahinAmAM rata - Asakta eone bhedavijJAna zakti vaDe karIne zuddha tattvopalaMbha niyatapaNe - nizcayapaNe thAya che ane te zuddhatattvopalaMbha sate acalitapaNe akhila anya dravyothI acalitapaNe dUra sthita eone akSaya karmamokSa thAya che." I. kayA kramathI saMvara thAya che ? te A (19192) gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe spaSTa darzAvyuM che - "teonA hetuo adhyavasAno sarvadarzIoe kahyA che - mithyAtva, ajJAna, avirata bhAva ane yoga. hetu abhAve niyamAM jJAnIne Asrava nirodha upaje che, Asrava bhAva vinA karmano paNa nirodha upaje che ane karmanA abhAvathI nokarmono paNa nirodha upaje che ane nokarmanA nirodhathI saMsAranuM nirodhana hoya che.' - A gAthAnuM apUrva vyAkhyAna "AtmakhyAti'mAM pradarzitAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe saMvarano sakala avikala parama tattvavaijJAnika kama prakAzyo che - "prathama to jIvane Atma-karmano etva adhyAsa jenuM mUla evA - mithyAtva - ajJAna - avirati yogalakSaNa adhyavasAno che. teo (adhyavasAno) rAga-dveSa-moha Asrava bhAvanA hetuo che, Asrava bhAva karmahetu che, karma nokarma hetu, nokarma saMsAra hetu che. tethI karIne nityameva A AtmA AtmA-karmanA etva adhyAsathI - AtmAne mithyAtva - ajJAna - avirati - yogamaya adhyavase che, tethI rAga-dveSa-moharUpa Asrava bhAva bhAve che, tethI karma Asrave che, tethI nokarma thAya che, tethI saMsAra prabhave che (janme che), paNa jyAre AtmA - karmanA bhedavijJAnathI AtmAne zuddha caitanya camatkAra mAtra upalabhe che, ema A saMvara krama che." I. Ama "AtmakhyAti'mAM bhedavijJAnano ATalo badho mahimA gAyo, tenI prastuti karatA traNa amRta samayasAra kaLaza (129, 130, 131) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "(1) zuddha AtmatattvanA nizcaya karIne upalaMbha thakI (anubhava thakI) sAkSAt saMvara ja saMpaje che, te (upalaMbha) bhedavijJAnathakI ja saMpaje che, tethI te atIva bhAvya che. (2) A bhedavijJAna acchinnA (akhaMDa) dhArAthI tyAM lagI jyAM lagI parathI mRta thaIne jJAna zAnamAM pratiSThita hoya. (3) je koI siddho te nizcaye karIne bhedavijJAnathI siddho. je koI baddho te nizcaya karIne te AnA ja (bhedavijJAnanA ja) abhAvathI baddho che." I. A saMvara adhikAranA sarvopasaMhArarUpa - pUrNAhutirUpa amRta samayasAra kaLaza (132) amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che ane temAM saMvaranA kramanuM sakala avikala Alekhana karI pUrNa jJAna jyotinuM prAgaTya prakAzya che : bhedajJAnanA ucchalananA - uchALAnA kalanane - anubhavanane lIdhe, zuddhatattvanA upalaMbhane lIdhe, rAgagrAmanA pralayakaraNane lIdhe, karmano saMvara vaDe karIne toSa dharatuM evuM parama, amalAloka, azlAna, eka jJAna jJAnamAM niyata zAzvata udyotavALuM A udita thayuM." I. | Iti saMvara niddhAMta | || Iti saMvara prarUpaka paMcama aMka | 94
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. nirjarA adhikAra nirjarA prarUpaka SaSTha aMka have nirjarA praveze che ane tene A nATakanI raMgabhUmi para utAratAM mahAkavi amRtacaMdrajI nirjarAnuM saMpUrNa tattva vyakta karatuM ane jJAnajyotino apUrva ananya adbhuta mahimA prakAzanuM samayasAra kaLaza kAvya (133) lalakAre che - "rAga Adi AsavanA rodhathI nija dhurAne dhAraNa karIne para - parama saMvara "sthita" che, "AgAmi' karmane samasta ja bharathI - saMpUrNapaNe dUrathI nisaMdhato sthita Do ubho che ane pUrvabaddha te karmane ja dahavAne adhunA nirjarA vyAjUbhe che (vikase che), kAraNake apAvRta (AvaraNa rahita) jJAnajyoti nizcaya karIne rAgAdithI mUchatI nathI." I. have paramarSi kuMdakuMdAcAryajI (193) mI gAthA prakAze che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajI AnI AtmakhyAti'mAM apUrva vyAkhyA prakAzI che - "virAgano upabhoga nirjarArthe ja che. rAgAdi bhAvonA sadbhAve karI mithyAdeSTine acetana anya dravyano upabhoga baMdha nimitta ja hoya, te ja rAgAdi bhAvonA abhAve samyagudRSTine nirjarA nimitta ja hoya - A uparathI dravya nirjarAnuM svarUpa Avedita karyuM." have (194) mI gAthAmAM bhAvanirjarAnuM AveDyuM che ane te "AtmakhyAti'mAM spaSTa vivaryuM che. have (195) mI gAthAmAM viSavaidyanA dRSTAMtathI jJAna sAmarthya ane (196) mI gAthAmAM madya pAyinA dAMtathI vairAgya sAmarthya darzAve che ane "jJAnI sevato chatAM sevato nathI' evA bhAvanI (197) mI gAthA "AtmakhyAti'mAM skuTa vivarI che. "yathA koI prakaraNamAM vyApriyamANa chatAM prakaraNanA svAmitvanA abhAvane lIdhe prAkaraNika nathI, paNa apara to tyAM avyApriyamANa chatAM tenA svAmitvane lIdhe prAkaraNika che : tathA samyagudRSTi pUrva saMcita karmodayathI saMpanna (sAMpaDela) viSayo sevato chatAM, rAgAdi bhAvonA abhAve viSayasevana phalanA svAmitvanA abhAvane lIdhe asevaka ja che, paNa mithyASTi viSayone a-sevato (nahi sevato) chatAM rAgAdi bhAvonA sadUbhAve viSaya sevanaphalanA svAmitvane lIdhe sevaka che." A "AtmakhyAti'nA anusaMdhAnamAM amRta samayasAra kaLaza (136) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - "samyagdaSTine svarUpa Apti ane pararUpa mukti vaDe karIne sva vastRtva kaLavAne mATenI jJAna - vairAgya zakti niyatA hoya che - jethI karIne sva ane para A tattvathI pragaTa bheda jANIne A svamAM rahe che ane para rAgayogathI sarvataH virame che." I. ataH (198-199-200) gAthAnI "AtmakhyAti' TIkAmAM - parisyuTa prakADyuM che. Ama AtmakhyAti'mAM samarthita karyuM tenA anusaMdhAnamAM vastu vyatirekathI samarthita karato amRta samayasAra kaLaza (137) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - samyagudRSTi svayaM A huM chuM. mane kadI paNa baMdha hoya nahi, ema 'uttAna" - catuM uMcu kareluM ane "utpalaka - pulaka - romAMca UTheluM romAMcita vadana dharatA rAgI chatAM bhale tevuM Acaro ! teo bhale samitiparatA AlaMbo ! kAraNake adyApi pApA teo AtmA - anAtmAnA avagamanA virahane lIdhe samyatvathI "rikta khAlI - samyakta zUnya che evA bhAvano A kaLaza adbhuta svabhAvoktithI saMgIta karI nIcenI gAthAno saMbaMdha joDyo che. rAgI samyagudRSTi kema nathI hoto ? tenI atra A gAthAmAM (201-202) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe yukti yukta kAraNa mImAMsA prakAzI che - "rAgAdinuM paramANumAtra paNa jene vidyamAna che te sarvAgamadhara paNa AtmAne ja nathI jANato ane AtmAne nahi jANato te anAtmAne paNa nahi jANato, jIvAjIvane nahi jANato samyagudRSTi kema hoya che ?' AnuM "AtmakhyAti'mAM atyaMta tarkazuddha ananya samarthana karI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva tattvaprakAza relAvyo che. have nIcenI gAthAmAM (203) padanuM nirUpaNa Ave che tenuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (138) amRtacaMdrajI parama AtmabhAvAtizayathI lalakAre che - "AsaMsArathI mAMDIne pratipade A
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAgIo nityamatta evA jemAM sukha che te apada che apada che, te aMdho ! vibuddha thAo ! jAgo !) ahi A tarapha pada A che pada A che - jyAM zuddha zuddha, caitanya dhAtu svarasa bharathI sthAyibhAvatva ru, tata pada kayuM che ? e A gAthAmAM (203) AcAryajI prakAze che - "AtmAne viSe dravyabhAvone apadone mUkIne svabhAvathI upalabhAto tathA niyata sthira eka A bhAva graha !' A padanI "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe A AtmatattvanA tattvabhUta "pada'nA apUrva vijJAnanI ananya AtmakhyAti prakAzI che. A pada'nI prastuti karatA amRta samayasAra kaLaza (139-140) amRtacaMdrajI lalakArI AgalI gAthAnuM (204) sUcana kare che. A adbhuta gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che - "Abhinibodhika, zruta, avadhi, mana:paryava, kevala te eka ja pada hoya che, te A paramArtha che je lohIne (pAmIne) nivRti - nirvANa prati jAya che. A gAthAnI tattvasarvasva samarpaka adbhuta vyAkhyA prakAzatA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samasta vAlsayamAM advitIya ananya apUrva paramArtha prakAzanI alaukika jJAnacaMdrikA vistArI che. tethI samasta bheda jyAM nirasta ke evuM AtmasvabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMbavA yogya che, tenA AlaMbana thakI ja padaprApti hoya che, bhrAMti nAza che, AtmalAbha thAya che, anAtma parihAra siddha thAya che, karma mUchatuM nathI, rAga-dveSa-moha uslavatA nathI, punaH karma AsravatuM nathI, punaH karma baMdhAtuM nathI, pUrvabaddha karma upamukta satuM nirjarAya che, kRmna (sakala) karma abhAvathI sAkSAt mokSa hoya che." I. A "AtmakhyAti'mAM sakala jJAna eka pada ja che ema kahyuM, tenI paripuSTirUpe adbhutanidhi caitanya ratnAkaranuM svabhAvoktimaya tAdezya zabdacitra Alekhato amRta samayasAra kaLaza (141) amRtacaMdrajI lalakAre che - "niSpIta akhila bhAvamaMDaLa rasanA prAgubhArathI jANe matta hoya evI jenI A je accha-accha saMvedana vyaktio svayaM uchaLe che, te A bhagavAna eka chatAM aneka rUpa thato adbhutanidhi caitanyaratnAkara utkalikAothI (uchaLAothI) valga che ! (kUde che) ane nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta kaLaza (142) lalakAre che - "koI ati ati duSkara evA mokSonmukha karmothI svayameva kleza karo ! ane bIjAo mahAvrata - tapobhArathI cirakALa bhagna thayelA bhale kleza karo ! paNa sAkSAtu mokSa A svayaM saMvedAI rahela nirAmaya pada jJAnane teo jJAnaguNa vinA keme karIne prApta karavAne kSama - samartha thatA nathI." A amRta kaLazathI sUcita A gAthAmAM (205) AcAryajI prakAze che - "jJAnaguNathI vihIna bahuo paNa A padane pAmatA nathI, jo tuM karma parimokSa Icchato ho, to te A niyata padane graha !' I. uparamAM je "AtmakhyAti'mAM gadya bhAgamAM kahyuM tenI paripuSTi A pada anubhavanuM jagatane AhavAna karato amRta samayasAra kaLaza (143) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "A pada nizcaya karIne karmothI dUrAsadI - prApya prApta thavuM duSkara che, paNa sahaja bodhakaLAthI kharekhara ! sulabha che, tethI Ane nijabodha kalAnA bala thakI kaLavAne jagat satata yatna karo !' I. temaja - A (206) gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "AmAM (A jJAnapadamAM) nitya rata ho ! AmAM nitya saMtuSTa ho ! AthI tRpta ho ! tane uttama saukhya thaze." AnuM "AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama bhAvapUrNa vyAkhyAna karI tenuM ora bhAvasaMvardhana karyuM che - ATalo ja satya AtmA che ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI, jJAnamAM ja nityameva rati pAma ! ATalI ja satya AziSa che ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrathI ja nityameva saMtoSa pAma ! ATaluM ja satya anubhavavA yogya che ke jeTaluM ja A jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrathI ja nityameva tRpti pAma ! eTale pachI ema tane - nityameva Atmaratane, AtmasaMtuSTane ane AtmatRmane - te vAcAne agocara saukhya thaze, te to tatkaNe ja tuM svayameva dekhAze, anyone pUchIza mA !' 96
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ have "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe A adbhuta camatkArika amRta kaLaza (144) ananya bhAvAvezathI lalakAryo che - "kAraNake aciMtya zakti svayameva citmAtra ciMtAmaNi A (AtmA) deva che, eTale "sarvArthasiddhAtmatAe' karIne arthAt sarva artha jyAM che evA sarvArtha siddha AtmapaNAe karIne jJAnI anyanA parigrahathI zuM kare ?" (A kaLaza nIcenI gAthAnuM sUcana kare che). A graMthamAM sarvatra gAthA "AtmakhyAti ane "AtmakhyAti'nA viziSTa aMgabhUta samayasAra kaLaza kAvyonuM pariTyuTa vivecana A lekhake "amRta jyoti' mahAbhASyamAM karyuM che. jJAnI parane kema nathI grahato ? tenuM A gAthAmAM (207) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe spaSTIkaraNa, karyuM che - "AtmAne AtmAno parigraha niyata vijANato kyo budha paradravya hAruM A dravya hoya che ema kahe vAru ?" A gAthAnA bhAvanuM anupama tattva talasparzI sUkSmatama mImAMsana "AtmakhyAti'mAM karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che - "kAraNake nizcaya karIne jJAnI- je ja jeno svabhAva che, te teno sva che. te teno svAmI che, ema kharatara tattvadRSTinA avakhaMbhathI AtmAne AtmAno parigraha janiyamathI vijANe che. tethI nathI mhAruM A sva, nathI huM Ano svAmI ema paradravya nathI parigrahato." ethI huM paNa te (paradravya) parigrahato nathI, "parigraha je mhAro hoya, to huM ajIvatA pAmI jauM, kAraNake huM jJAtA ja chuM, tethI parigraha hAro nathI." (gAthA (208), gAthA (209)). "bhale chedAo, vA bhedAo, vA laI javAo, vA vipralaya pAmo, vA jyAM tyAM jAo !' tathApi huM paradravya parigrahato paradravya mhAruM sva, nathI huM paradravyano svAmI, paradravya ja paradravyanuM sva che, paradravya ja paradravyano svAmI che, huM ja mhArUM sva chuM, huM ja mhAro svAmI chuM, ema jANuM chuM." (AtmakhyAti). have vizeSathI parigraha tyAganI zAnInI pravRtti darzAvatI nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato A upasaMhAra - utthAnikArUpa anusaMdhi samayasAra kaLaza (145) paramarSi amRtacaMdrAcAryajI parama AtmabhAva ullAsathI saMgIta kare che. A ja prakAre (211-212-213) gAthA mATe samajI levuM. have (214) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "A Adika vividha sarva bhAvone jJAnI nathI Icchato, sarvatra nirAlaMba ja te niyata jJAyaka bhAva hoya che. Ano bhAva "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajI parisyuTa vivaryo che. have jJAnano upabhoga parigraharUpa nathI evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta kaLaza (146) amRtacaMdrajIe ananya AtmabhAvanI "uddhata' - uddAma mastImAM lalakAryo che - "pUrvabaddha nijakarmanA vipAka thakI jJAnIne jo upabhoga hoya che to bhale ho ! paNa rAgaviyogane lIdhe te parigraha bhAvane pAmato nathI." A amRta kaLazathI sUcita (315) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "udaya bhoga utpanna che te jJAnI tenI nitya viyogabuddhithI anAgata udaya kAMkSA karato nathI.' A paramArthagaMbhIra gAthAno apUrva bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe nikhuSa nyAyayuktithI pariTyuTa vivecyo che. A "AtmakhyAti'mAM ukta bhAvanuM samarthana karato sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (14) amRtacaMdrajI paramabhAvollAsathI lalakAre che - "vedya - vedaka vibhAvanA calatvathI kAMkSita ja nizcayathI vedAtuM nathI, tethI vidvAnuM kAMI ja kAMto nathI, sarvataH ja ativirakti pratye jAya che." te A prakAre - (217) mI gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "baMdha - upabhoga nimitta evA (1) saMsAra - deha (2) viSayI adhyavasAna udayomAM jJAnIne rAga upajato nathI ja. Ano bhAva AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyo che ane jeTalA zarIra viSayI teTalA upabhoga nimitto che, jeTalA baMdha nimitto teTalA rAga-dveSa-mohAdi che ane jeTalA upabhoga nimitto teTalA sukha-duHkhAdi che : have AmAM - sarvemAM paNa zAnino rAga che nahi - nAnA dravya svabhAvatvathI DhaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvasvabhAva tene tatu pratiSedha (rAga pratiSadha) che mATe A uktano sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (148) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "jJAnIne nizcaya karIne karma rAgarasanI riktatAe karIne (khAlIpaNAe, zUnyatAe) parigrahabhAva pAmatuM nathI, ahIM rAgamukti akaSAyita vastramAM svIkRtA ja ahIM bahAra loTe che." I.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI jJAnInI adbhuta vItarAga dazA darzAvato amRta samayasAra kaLaza (149) paramabhAvathI lalakAre che - jJAnavAnuM svarasathI ja sarva rAgarasavarjanazIla hoya, tethI karIne A karmamadhyapatita chatAM sakala karmothI lepAto nathI !' - A parama bhAvavAhI amRta kaLazathI sarva dravyomAM rAgano prahAyaka (sarvathA sUcita A gAthA (218-219) AcAryajI prakAze che prakRSTapaNe choDanAro) zAnI karmamadhyagata rajathI nathI lepAto, kAdava madhye kanakanI jema, ajJAnI punaH sarva dravyomAM rakta (rAgayukta) karmamadhyagata karmarajathI lepAya ja che - kAdava madhye lohanI jema.' Ano bhAva 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivaryo che ane nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato tathA samayanI svabhAvamaryAdA udghoSato amRta samayasAra kaLaza (150) amRtacaMdrajI saMgIta kare che 'ahIM tenA vaza thakI jeno jevo tevo nizcayathI je svabhAva che, A koI paNa prakAre parothI anyAdeza (anya prakArano) nathI karI zakAto. nizcayathI saMtata jJAna bhavat - hotuM koI paNa prakAre ajJAna na hoya. he jJAnI ! tuM bhogava ! ahIM parAparAdhanita baMdha tane che nahi.' A amRtakaLazathI sUcita gAthA (223-226) AcAryajI prakAze che - (1) 'vividha sacitta - acitta - mizrita dravyone bhUMjatAM (bhakSatAM) chatAM zaMkhano zvetabhAva kRSNa karI nathI zakAto, tema jJAnIne paNa vividha sacitta - acitta - mizrita dravyo bhUMjatAM chatAM jJAna ajJAnatA pamADavuM zakya nathI. (2) jyAre te ja zaMkha te zveta svabhAva choDI daIne kRSNa bhAva pAme, tyAre zuklatva choDe, tema jJAnI paNa nizcaye jyAre te jJAna svabhAvane choDI daI ajJAnathI pariNata hoya, tyAre ajJAnatA pAme.' A adbhuta gAthAno bhAva adbhuta 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe atyaMta parisphuTa vivaryo che ane atra uktano sArasamuccaya rUpa adbhuta amRta kaLaza (151) amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI lalakAryo che - he zAnI ! kadI paNa kiMcit paNa karma karavuM ucita nathI, tathApi jo (hArAthI) ema kahevAmAM Ave ke huM to aho ! bhogavuM chuM, paNa para (paradravya) kadI paNa mhArUM nathI, to are ! tuM durbhukta ja cho ! ane jo hArAthI ema kahevAmAM Ave ke upabhogathI baMdha hoya nahi, to zuM te A thArUM bhoga karma (bhoga pravRtti) kAmacAra che IcchApravRtti che ? mATe tuM jJAna sato vasa ! nahi to 'svanA' - AtmAnA hArA potAnA aparAdhathI dhruvapaNe baMdha pAmIza.' I. - A 'AtmakhyAti'mAM anusaMdhAnamAM 'phalalipsa ja baMdhAya' evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (152) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - 'kAraNake nizcaye karIne A to sphuTa che ke karma ja kartAne svaphalathI balAtkAre yoje nahi ane kAraNake (karma) karato phalalipsa ja (phala levAnI IcchAvALo ja) karmanuM phala prApta kare che, tethI karIne jJAna satA-hotA jeNe rAgaracanA apAsta karI che (phagAvI dIdhI che) evo tat phala parityAgakazIla muni karma karatAM chatAM karmathI nathI baMdhAto !' A amRta kaLazathI sUcita A gAthA (224-227) AcAryajI prakAze che 'jema koI paNa puruSa ahIM vRtti nimitte rAjAne seve che, tethI te rAjA paNa sukhotpAdaka bhogo dIe che, ema ja jIva - puruSa sukha nimitte karmajane seve che, tethI te karma paNa sukhotpAdaka vividha bhogo dIe che. jema punaH te ja puruSa vRtti nimitte rAjAne nathI sevato, tethI te rAjA sukhotpAdaka vividha bhAgo nathI deto, samyagdaSTi viSayArthe karmaraja nathI sevato, tethI te karma sukhotpAdaka vividha bhogo nathI detuM.' A gAthAno bhAva 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivaryo che, phalatyAgI karmakartA nathI, ema tAtparyadarzI amRta kaLaza (153) prakAzyo che - 'jeNe phaLa' tyajyuM, te karma karato nathI ema pratIta karIe chIe, kiMtu Ane paNa kyAMyathI paNa kiMcit paNa te karma avazathI AvI paDe, paNa te AvI paDyuM akaMpa paramajJAnasvabhAvamAM sthita jJAnI karma zuM kare che ? vA nathI karato ? ema koNa jANe che ?' I. 98 - - have samyagdaSTio nirbhaya niHzaMka hoya ema gAthAonA bhAvanuM sUcana karato amRta kaLaza (154) paramajJAna svabhAvamAM sthita jJAnIzvara amRtacaMdrAcAryajIe saMgIta karyo che 'samyag dRSTio'ja A parama sAhasa karavAne kSama (samartha) hoya che - ke bhayathI calAyamAna thatA trailokyathI -
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeno mArga mUkI devAyo che evuM vaja paNa paDatAM eo nisarga nirbhayatAthI sarva ja zaMkA svayaM choDI daIne, svane "avadhyabodhavapu' jANatAM bodhathI avatA nathI ja.' A amRta kaLazamAM vajapAta avasare paNa parama nirbhaya niHzaMka samyagadaSTinA adUbhuta sAhasanuM svabhAvoktimaya tAdRzya zabdacitra AlekhI paramArtha mahAkavIzvara amRtacaMdrajIe potAnI parama adbhuta naisargika kavitvazaktino paricaya Apyo che. A parama adbhuta amRta kaLazathI sUcita A gAthA (228) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzI che - "samyagudRSTi jIvo niHzaMka hoya che, tethI nirbhaya hoya che, kAraNake sama bhaya vipramukta che, tethI nizcaya karIne teo niHzaMka che." A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe ora bahalAvyo che. "jethI karIne nityameva samyagRSTio sakala karmaphala - nirabhilASI satA atyaMta karmanirapekSatAthI varte che, tethI nizcaya karIne eo atyaMta niHzaMka dAruNa adhyavasAyavALA atyaMta nirbhaya saMbhAvAya che." A adabhuta "AtmakhyAti'nA anusaMdhAnamAM sapta bhayanuM pAramArthika svarUpa vyakta karatAM adbhuta amRta samayasAra kaLaza kAvyo paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karyA che - je bhAratanA samasta vAyamAM advitIya ananya anupama che. te A rahyA - (1) "vivikta AtmAno sakala vyakta evo A eka zAzvata che - je citu lokane kevala ekaka svayameva loke che, tenAthI apara A loka apara hAro nathI, tenI bhIti tene (jJAnIne) kyAMthI che ? niHzaMka satata svayaM sahaja jJAna te (jJAnI) vide che - vede che, anubhave che. ItyAdi. - have nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (161) amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che - "kAraNake TaMkotkIrNa svarasathI nicita jJAna sarvasvabhAgI evA samyagudaSTinA lakSaNo ahIM saMkala karmane haNe che, tethI tene AmAM punaH rA paNa karmano baMdha che nahi - pUrvopAtta (pUrve rahela) te anubhavatAne nizcita nirjarA ja che." I. A amRta kaLazathI sUcita nIcenI gAthA che. atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe samyagudRSTinA ATha aMganuM anukrame ATha gAthAmAM gamika sUtra' zailIthI ananya maulika jaina vAdvayamAM navIna pratipAdana karyuM che ane tenuM tevI ja parama suMdara hRdayaMgama "gamika sUtra' zailIthI punaH punaH te ne te bhAvanuM vajalepa daDhIkaraNa karAvatuM anupama vyAkhyAna prakAzatAM "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samyagRSTinuM te pratyeka aMga baMdha35 nahi paNa nirjarA rUpa ja che. ema parama paramArthagaMbhIra sanigSa yuktithI supratiSThApana karyuM che - (1) je karmabaMdha mohakara evA te cAreya pAdone chede che te niHzaMka cetayitA samyaguSTi jANavo. (2) vidyAratha ArUDha je cetayitA manoratha - pathomAM bhame che, te jinAjJAna prabhAvI samyagudRSTi jaNavo. I. ane AvA parama samaSTi paramarSi kuMdakuMdAcAryajI ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajI - A jagaguru jeDI parama "jinAjJAnaprabhAvI mahAAtmavidyAprabhAvaka mahAAtmavidyAdhara thaI gayA che. atra adhikAranI pUrNAhuti karato amRta kaLaza (162) amRtacaMdrajIe parama AtmaullAsathI abhuta nATakIya rItithI lalakAryo che - "nava - navA baMdhane saMdhato ane pUrvabaddhane nirjarA ujjaibhaNathI jJAna thaIne gaganAbhoga - raMgane vigAhIne nATaka kare che !' arthAt gaganAbhoga - raMgabhUmine kevalajJAnathI pUrNapaNe vyApIne, sAkSAt samayasArabhUta zivarUpa kevalajJAnasaMpanna jinarAja thaI paramAnaMdamaya alaukika adhyAtma nATaka kare che ! | Iti nirjarA niSThAtA che. I Iti nirjarA prarUpaka SaSTha aMka |
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 7. baMdha adhikAra baMdha prarUpaka saptama aMka have baMdha praveze che. te baMdhane dhUNI nAMkhanArA jJAnanuM parama adbhuta parAkrama - mahAbhya sUcavatuM, svAbhAvoktimaya suMdara hRdayaMgama zabdacitra Alekhato A amRta samayasAra kaLaza (163) paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "rAgaudgAra - mahArasathI sakala jagatane pramatta karIne rasabhArathI nirbhara mahAnATyathI krIDaMtA evA baMdhane dhUNI nAMkhatuM, evuM AnaMdAmRta nityabhoji (nitya bhogavanAra) sahaja avasthAne phuTa naTAvatuM, dhIrodAra anAkula nirupadhi zAna samunmaje che (samyaka paNe unmagna thAya che).' I. ahIM baMdha adhikAranA A prAraMbhika gAthA paMcakamAM (236-241) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe snehAbhakta puruSanuM suMdara svabhAvoktimaya tAdezya zabdacitra AlekhatA daSTAMtathI baMdhanuM kharekharUM aMtaraMga kAraNa pravyakta karyuM che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe adbhuta "AtmakhyAti'mAM teno deNaMta - dAtika bhAva sAMgopAMga vivarI dekhADI nikhuSa suyuktithI tenuM aMtaHstattva atyaMta pariTyuTa karyuM che. tethI nyAyabalathI ja A AvyuM ke ** upayogamAM rAgAdikaraNa te baMdhahetu che. A AtmakhyAti'mAM uktanI paripuSTi karato sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (164) saMgIta kare che - "nathI karmabahala jagata, vA nathI calanAtmaka karma, vA nathI aneka kiraNo, vA nathI ci-acidu (sacitta-acitta) vadha baMdha karanAro, upayogabhU (AtmA) je rAgAdi sAthe aikya pAme che, te ja kevala nizcaya karIne narone baMdhahetu hoya che." I. - have uparamAM kahyuM tenAthI viparIta prakAra (241-246) gAthAmAM AcAryajIe darzAvyo che ane AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivaryo che. A AtmakhyAtimAM uktano sArasaMdoha darzAvato amRta samayasAra kaLaza (165) amRtacaMdrajI lalakAre che - "te karmatata karmavyApta) loka bhale ho ! ane te parispandAtmaka karma bhale ho ! AmAM te karaNo bhale ho ! ane ci-acinuM vyApAdana (hiMsana-upaghAta) bhale ho ! paNa rAgAdine upayogabhUmie nahi laI jato, kevala jJAna bhavanuM A samyagudRSTi AtmA dhruvapaNe aho ! kyAMyathI paNa baMdha pratye nathI ja jato !' AnA anusaMdhAnamAM ArSadRSTA amRtacaMdrajI svachaMda pravRttino niSedha karatuM jJAnIne cetavaNIrUpa samayasAra kaLaza kAvya (166) paramabhAvollAsathI saMgIta kare che - "tathApi jJAnIone nirargala (aniyaMtrita, svacchaMda) caravuM ISTa nathI, kAraNake) te nirargalA pravRtti kharekhara ! te baMdhanuM Ayatana ja (nivAsasthAna ja) che, tethI akAmakRta (akAmapaNe kareluM) karma te jJAnIono akAraNa mata che, kAraNake kare che ane jANe che - e dvaya zuM virodha nathI pAmatuM ?' uparanA kaLaza kAvyamAM kahelI vastune vizeSa sphaTa karatAM amRtacaMdrajI zabda - artha - tattvacamatkRtithI A kaLaza kAvya (167) lalakAre che - "je jANe che te karato nathI ane je kare che te jANato nathI, te karma kharekhara ! rAga che ane rAga to abodhamaya adhyavasAya kahyo che, te niyatapaNe mithyAdeSTine hoya che, te ja nizcaye karIne baMdhahetu che.' A kaLaza AgalI gAthAnA (247) bhAvanuM sUcana kare che - ane te "AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarI che - "parajIvonuM huM hiMsuM che ane parajIvothI huM hiMsAuM chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna che ane te to jene che te ajJAnitvane lIdhe mithyAdeSTi che, paNa jene che nahi te jJAtvine lIdhe samyaguSTi che.' A adhyavasAya ajJAna kema ? te (248-249) gAthAmAM prakAryuM che ane "AtmakhyAti'mAM parisphaTa vivaryo che - A adhyavasAya ajJAna kema ? te A gAthAmAM (251-252) AcAryajI prakAze che ane "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajI pariTa vivare che. je ajJAnamaya vividha adhyavasAyanuM kathana karyuM tenA sArasamuccayarUpa amRta samayasAra kaLaza (168) amRtacaMdrajIe apUrva bhAvezathI lalakAryo che - "maraNa - jIvita, duHkha - saukhya e sarva sadaiva svakIya karmodaya thakI niyata hoya che, A ahIM ajJAna che ke para puruSa 100
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52nuM maraNa-jIvita-duHkha-saukhya kare.' atre nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (169) amRtacaMdrajI saMgIta kare che A ajJAnane pAmIne jeo para thakI paranA maraNa-jIvita-duHkha-saukhya dekhe che, teo ahaMkRtirasathI karmo karavAne IcchatA niyatapaNe AtmahaMtA (AtmaghAtI) hoya che.' A kaLazathI sUcita A gAthAmAM (257-258) AcAryajI prakAze che je mare che ane je duHkhita thAya che te sarva karmodayathI thAya che, tethI thArAthI marAyo vA duHkhAvAyo e zuM nizcayathI mithyA nathI ? je nathI marato ane nathI duHkhita thato, te paNa nizcayathI karmo karma udayathI ja thAya che, tethI na marAyo ane na duHkhAvAyo e zuM nizcayathI mithyA nathI ?' A gAthAno bhAva 'AtmakhyAti'mAM spaSTa samajAvyo che ane nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (170) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - je ja ajJAnAtmA (ajJAna svarUpa) adhyavasAya Ano dekhAya che, te ja mithyAdaiSTine viparyayane (viparyAsane) lIdhe baMdhahetu hoya che.' A kaLaza sUcita gAthAmAM (259) AcAryajI prakAze che - 'A ja je hArI mati huM sattvone du:khiAsukhiA karUM chuM, A hArI mUDha mati zubhAzubha karma bAMdhe che.' A gAthAno bhAva 'AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarSo che para jIvone huM hiMsuM che, huM nathI hiMsato, huM du:khAvuM chuM, huM sukhAvuM che, evo je A ajJAnamaya aghyavasAya mithyAdaeNSTino che, te ja svayaM rAgAdirUpapaNAne lIdhe zubhAzubha baMdhahetu che.' - have adhyavasAyane baMdhahetupaNe avadhAre che ema (260-261) gAthAmAM AcAryajIe prakAzyuM che ane 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parisphuTa vivecyuM che - mithyAdaeNSTino je ja A ajJAnajanmA rAgamaya adhyavasAya te ja baMdhahetu che ema avadhAravuM yogya che. - je have adhyavasAyane pApa-puNyanA baMdhahetupaNe darzAve che, e A gAthAmAM (263-264) AcAryajIe prakAzyuM che ane AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe vivarI dekhADyuM che ema A (AtmA) ajJAnane lIdhe yathA hiMsAmAM adhyavasAya karAya che, temaja asatya-adatta-abrahma-parigrahamAM karAya che, te sarva paNa kevala ja pApabaMdhahetu che : ane je ahiMsAmAM yathA adhyavasAya karAya che, temaja je satya-datta-brahma-aparigrahamAM karAya che, te sarva paNa kevala ja puNya baMdhahetu che.' I. ane bAhya vastu dvitIya paNa baMdhahetu che ema kahevuM zakya nathI, e A gAthAmAM (265) kuMdakuMdAcAryajIe spaSTa pratipAdana karyuM che ane amRtacaMdrAcAryajIe 'AtmakhyAti'mAM parama niSa suyuktithI tenuM apUrva tattva vaijJAnika pRthakNa karI sAMgopAMga sakala avikala tattva supratiSThApita karyuM che adhyavasAna ja baMdhahetu che - nahi ke bAhya vastu tenuM (bAhya vastunuM) adhyavasAnanA hetupaNAthI ja caritArthapaNuM che mATe.' - - evA prakAranA baMdhahetutvathI nirdhArita adhyavasAyanuM svArthakriyAkAripaNAnA abhAvathI mithyAtva A (266) gAthAmAM AcAryajI darzAve che ane AtmakhyAti'mAM spaSTa vyAkhyA prakAzI che parajIvone huM... duHkhAvuM chuM huM sukhAvuM ItyAdi vA huM baMdhAvuM chuM - vimocAvuM ItyAdi je A adhyavasAna te sarva paNa parabhAvamAM paramAM avyApriyamANapaNAe karIne sarvArthakriyAkArIpaNAnA abhAvane lIdhe khakusamane (AkAza puSpa) huM laNuM chuM evA adhyavasAyanI jema mithyArUpa kevala AtmAnA anarthArtha ja che.' adhyavasAna svArthakriyAkArI kayA kAraNathI nathI ? e (267) gAthAmAM AcAryajIe prakAzyuM che ane 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe niSThuSa apUrva vyAkhyA darzAvI che. have A (268, 269) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - 'jIva adhyavasAnathI tiryaMca - nAkI sarva kare che, deva-manuSya sarva kare che ane puNya-pApa anekavidha kare che, tathA dharma-adharma, jIva-ajIva, aloka-loka e sarva jIva adhyavasAnathI AtmAne kare che.' A gAthAnI apUrva vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe parisphuTa prakAzI che. have nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (172) amRtacaMdrajIe parama 101
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmabhAvollAsathI lalakAryo che - "phuTapaNe nizcayathI vizvathI vibhakta (jUdo) chatAM jenA prabhAva thakI AtmAne vizva kare che, evo A mohaekaThaMda adhyavasAya jeone ahIM che nahi, teo ja yatio che." A amRta kaLazathI sUcita A (270) mahAna gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe apUrva tattva pratipAdana karyuM che - "ema e Adi adhyavasAno jeone nathI te munio azubha vA zubha karmathI lepAtA nathI." AnuM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe adbhuta tattva mImAMsana karyuM che. jeone ja A vidyamAna nathI, te ja munikuMjaro koI - sat ahetuka zakti eka kriyAvALA, sat ahetuka jJAyaka ekabhAvavALA ane satu ahetuka jJAna ekarUpavALA vivikta AtmAne jANatA, samyaka dekhatA ane anucaratA evA - svaccha svacchede udaya pAmatI amaMda aMtara jyotiSavaMtA - atyaMtapaNe ajJAnAdirUpapaNAnA abhAvane lIdhe - zubha vA azubha karmathI nizcaye karIne lepAya nahi." I. atre A gAthAmAM (271) AcAryajIe prakAzya che - "buddhi, vyavasAya, adhyavasAna ane mati vijJAna, citta, bhAva ane pariNAma - e sarva ekArtha ja che." ahIM adhyavasAnanA ekAryavAcaka paryAya zabdono nirdeza karyo che ane te "AtmakhyAtimAM te pratyeka zabdanuM niruktiyukta spaSTa vyAkhyAna karI amRtacaMdrajIe apUrva paramArtha prakAzyo che. ema adhyavasAna niSedha parathI nIcenI gAthAnA (172) bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (173) amRtacaMdrajIe apUrva bhAravezathI lalakAryo che - "sarvatra adhyavasAna ja akhila tyAjya che ema je jinothI ukta che, te huM mAnuM chuM ke - anyAzrayI (parAzrayI) nikhila paNa vyavahAra ja tyajAvAyo che, to pachI samyaka nizcayane ekane ja niSkapapaNe AkramIne saMto zuddhajJAnaghana nija mahimanamAM (mahimAmAM) dhRti kema nathI bAMdhatA." A amRtakaLazathI sUcita gAthAmAM (272) AcAryajIe A pratipAdana karyuM che - "ema vyavahAranaya nizcayanayathI pratiSiddha jANa ! punaH nizcayanayAzrita munio nirvANa pAme che." A gAthAnA bhAvanuM ora spaSTIkaraNa "AtmakhyAti'mAM karatAM amRtacaMdrajIe alaukika tattvAlokathI tenuM tattvasarvasva samarpaka parama addabhuta vyAkhyAna prakAzya che - "AtmAzrita nizcayanaya, parAzrita vyavahAra, tatra - ema nizcayanayathI - parAzrita samasta adhyavasAnane baMdhahetutvathI mumukSune pratiSedhatA evAthI vyavahAra naya ja pratiSiddha che, tenA parAzritapaNAno avizeSa che mATe ane A (vyavahAra naya) pratiSedhya ja (niSedhavA yogya ja) che, (kAraNake) AtmAzrita nizcayanayanA AzritonuM ja muzyamAnapaNe (makAvAI rahevApaNa) che parAzrita vyavahAranuM ekAMtathI amucyamAna (nahi mUkAtA) abhavyathI AzrayImAnapaNuM che mATe."I. ane abhavyathI vyavahAranaya kema AzravAmAM Ave che - teno uttara AcAryajI (273) gAthAmAM prakAze che - jinavarothI prajJapta (prarUpavAmAM Avela) vrata - samiti - gutio, zIla - tapa karato paNa abhavya ajJAnI mithyASTi ja che." A gAthAnA bhAvanuM savizeSa sIkaraNa "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe karyuM che. tene dharma zraddhAna che ema jo kaho to A (275) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "te (abhavya) bhoganimitta dharmane sadehe che, pratIte che, roce che, tathA punaH pharase che." A gAthAnA bhAvanuM nigSa yuktiyukta apUrva vyAkhyAna "AtmakhyAti'mAM karatAM amRtacaMdrajI alaukika tattvAloka prakAza vistAryo che. A pratiSedhya - pratiSedhaka vyavahAranaya - nizcayanaya kevA che? e A (276-277) gAthAmAM AcAryajIe pratipAdana karyuM che - "AcArAdi jJAna ane jIvAdi darzana jANavuM, tathA cha javanikAya cAritra che (vyavahAra) ema bhaNe che. AtmA ja mhArUM jJAna, AtmA hAruM darzana ane cAritra, AtmA pratyAkhyAna, AtmA mahAro saMvara yoga che." A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM atyaMta vizadatama tattvadarzana karAvyuM che. have A nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (174) amRtacaMdrajI 102
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta kare che - "rAgAdi baMdhanidAna - baMdhakAraNa kahyA, teo (rAgAdi) zuddha cinmAtra mahasuthI mahA tejathI) atirikta bhinna che, to pachI AtmA vA para koNa tenuM (baMdhanuM) nimitta che ? A gAthA (278-279) AcAryajI prakAze che - "jema zuddha sphaTikamaNi rAgAdithI svayaM nathI pariNamato paNa te anya rakta (rAtA) Adi dravyothI raMgAya che, ema zuddha jJAnI zuddha evo rAgAdi doSathI svayaM nathI pariNamato, paNa te anya rAgAdi doSathI raMgAya che." A gALAmAM sphaTika maNinA skuTa dagaMtathI AcAryajIe tAttvika khulAso karyo che ane amRtacaMdrajIe "AtmakhyAti'mAM apUrva tattvakalAthI vivarI dekhADI pariphuTa karyo che. pradarzita karato A amRta samayasAra kaLaza (175) amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI lalakAryo che - "AtmA kadI paNa AtmAnA rAgAdi nimittabhAvane pAmato nathI - jema sUryakAMta, temAM nimitta parasaMga ja che, A prathama to vastu svabhAva udaya pAme che. A kaLazathI sUcita A gAthA (280) AcAryajIe prakAzI che ane "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivarI che - "yathokta vastusvabhAvane jaNato jJAnI zuddha svabhAvathI ja nathI pracyavato - tethI rAga-dveSa-mohAdi bhAvothI svayaM nathI pariNamato, nathI parathI paNa pariNAvato, tethI TaMkotkIrNa eka lAyaka svabhAva jJAnI, rAga-dveSa-mohAdi bhAvono akartA ja che evo niyama che." AthI ulaTuM, nIcenI gAthAnA bhAvanuM amRta kaLaza (177) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "evA prakAre sva sva vastu svabhAvane ajJAnI nathI jANato, tethI te rAgAdine AtmAnA kare, ethI karIne te "kAraka - karanAro hoya che.' A kaLazathI sUcita be gAthA (281-282) AcAryajI prakAze che ane "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI vivare che. - AtmA rAgAdino akAraka kevI rIte ? te A (283-285) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - apratikramaNa be prakAranuM che, apratyAkhyAna temaja (be prakAranuM) jANavuM. apratikramaNa be prakAranuM - dravya paratve, bhAva paratve, tema apratyAkhyAna che. A upadezathI cetayitA (cetana AtmA) akAraka varNavavAmAM Avyo che. jyAM lagI dravya - bhAvanuM apratikramaNa ane apratyAkhyAna AtmA kare che, tyAM lagI te kartA jJAtavya che.' A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAtimAM amRta vyAkhyAna karatAM amRtacaMdrajIe apUrva tattvAlokano parama udyota karyo che. ane dravya-bhAvanA nimitta-naimittika bhAvanuM udAharaNa A che, te A (286-287) gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryejIe "AtmakhyAti'mAM tenuM parama rahasya praspaSTa karatAM te prastuta udAharaNanA bhAvane prakRSTapaNe bahalAvyo che. uktanA sArasamuccayarUpa ane baMdha adhikAranA upasaMhArarUpa apUrva kAvya-kaLaza (178) amRtacaMdrajIe parama bhAvAvezathI lalakAryo che - "evA prakAre AlocI te skuTapaNe paradravyane samagrane vivecIne tanyUla A bahubhAvasaMtatine ekI sAthe balathI uddharavAne Icchato, nirbhara vahatI pUrNa eka saMvid yukta AtmA pratye jAya che - ke jethI baMdhane unmalita karyo che jeNe evo A bhagavAna AtmA AtmAmAM skUkyuM che.' A baMdha adhikArano sarvopasaMhAra karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI parama priyatama zAnayotino parama mahimAtizaya utkIrtana karato A kAvyakaLaza (179) A samayasAra tattvamaMdira para caDhAvyo che. kAraNa" evA rAgAdinA udayane adayapaNe dAratI (cIrI nAMkhatI), kArya evA baMdhane adhunA sadya ja dhakelI daIne, timira kSapita karyuM che jeNe evI jJAnajyoti evI to sAdhu-samyaka sannaddha che (sajja thaIne beThI che), ke jema apara koI paNa enA prasarane Avarato nathI." I. | | Iti baMdha niSThAMta I || Iti baMdhakarUpaka saptama aMka || 103
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 8. mokSa prarUpaka aSTama aMka have mokSa praveze che ane tene AThamA aMkamAM praveza karAvatAM parama paramArthakavi amRtacaMdrajI A maMgala kaLazamAM (180) kRtakRtya evI pUrNa parama jJAnajyotino muktakaMThe vijaya udghoSe che - prajJA-karavata vaDe dalana thakI baMdha-puruSane dvidhA karI (be bhAgamAM vaheMcI, be phADa karatuM) upalaMbaeNkaniyataAtmAnubhavaikaniSTha puruSane sAkSAt mokSa pratye laI jatuM, evuM A hamaNAM unmajjatuM, sahaja-paramAnaMdathI sarasa para pUrNa jJAna sakala kRtya karyuM che, jeNe evuM kRtakRtya thayeluM vijaya pAme che." atre paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe (288-290) gAthAmAM baMdhanabaddha puruSanA dAMtathI pratipAdana karyuM che - jema koI paNa puruSa baMdhanakamAM cirakAlathI pratibaddha che, teno tIvra - maMda svabhAva ane kALa vijANe che, jo cheda na kare to baMdhana vaza sato te mUkAya nahi ane bahu kALe paNa te nara vimokSa pAme nahi, ema karmabaMdhanonA pradeza - sthiti - prakRtine tema anubhAgane jANaMto paNa nathI mUkAto ane te ja jo zuddha hoya to mUkAya che. AnuM "AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva vyAkhyAna karyuM che - "AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa te mokSa.' I. have (191) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "jema baMdhone citavaMto baMdhanabaddha vimokSane nathI pAmato, tema baMdhone citavato jIva paNa vimokSane nathI pAmato." AnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe sphaTIkaraNa karyuM che. tyAre mokSahetu koNa che ? (te (292) gAthAmAM AcAryajI darzAve che - "ane jema baMdhone chedIne ja baMdhanabaddha nizcaye karIne vimokSa pAme che, tema baMdhone chedIne ja jIva vimokSa pAme che." AnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe suyuktithI samarthana karyuM che. have zuM Aja mokSahetu che ? teno uttara (293) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "baMdhonA svabhAvane ane AtmAnA svabhAvane vizeSa karIne jANIne, je baMdhomAM virakta thAya che, te karmavimokSaNa kare che. AnuM vyAkhyAna "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe atyaMta pariskuTapaNe prakAzya che - "je ja nirvikAra caitanya camatkAra mAtra AtmasvabhAva ane teno vikArakAraka evo baMdhono svabhAva vizeSathI jANIne baMdhothI virame che, te ja sakala karmamokSa kare. A parathI AtmA ane baMdhanA dvadhAkaraNanuM mohetupaNuM niyamAya che." I. have konA vaDe Atma-baMdha e be dvidhA karAya che? teno A gAthAmAM (284) kuMdakuMdAcAryajI uttara prakAze che - "jIva ane baMdha niyata svalakSaNothI evA prakAre chedavAmAM Ave che. ke (jema) prajJA-chedanakathI (chINIthI) chinna thayelA te nAnAtvane Apanna (prApta) thaI jAya.' A gAthAno bhAva addabhuta "AtmakhyAti'mAM prakAzatAM amRtacaMdrAcAryajIe apUrva tattvAloka relAvyo che. "AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNa kAryamAM kartA AtmAne karaNamImAMsAmAM nizcayathI svathI bhinna karaNanA asaMbhavane lIdhe - bhagavatI prajJA ja chedanAtmaka kAraNa che, kAraNake te vaDe chinna thayelA te be avazya ja nAnAne (bhinnapaNAne) pAme che. tethI prajJAthI ja AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa (be bhAgamAM vibhajana) che. uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je vistArathI vivecyuM teno sArasamuccaya nibaddha karatA A amRta samayasAra kaLazamAM (181) tINa prajJA-chINI AtmA ane karmano bheda kevI rIte kare che. teno samasta vidhi mahAkavi amRtacaMdrajIe tAdezya zabdacitra AlekhatI svabhAvoktithI varNavI dekhADyo che - "A prajJA-chINI "kamipi" - ghaNA ghaNA prayatnAtizayathI nipuNothI - tattvakuzaLa janothI sAvadhAna' - khabaradAra jAgarUka rahI pADavAmAM AvelI AtmA ane karma e ubhayanA sUkSma "aMtaHsaMdhi baMdhamAM" - aMdaranA sAMdhAnA baMdhamAM (internal joint) rabhasathI - ekadama vegathI nIce paDe che ane ema nIce paDe che te zuM karatI paDe che ? AtmAne aMtaramAM sthira "vizada' - svaccha - nirmala "lata" - lasalasatA - ullasI rahelA "dhAma' - tejavALA caitanya pUramAM magna" ane baMdhane ajJAnabhAvamAM niyamita - ema bannene "abhitaH' - sarvathA sarva prakAre "bhinna bhinna' - jUdA jUdA - pRthaka pRthaka karatI nipate' che - nIce paDe che." I. 104
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA ane baMdhane dvidhA karIne zuM kartavya che ? te AcAryajI A gAthAmAM (295) prakAze che jIva ane baMdha tathAprakAre niyata svalakSaNothI chedAya che, baMdha chedavA yogya che ane zuddha AtmA - prathama to grahavA yogya che.' AnuM suspaSTa vyAkhyAna 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyuM che AtmA ane baMdha sphuTapaNe svalakSaNa vijJAnathI chettavya (chedavA yogya) che, pachI rAgAdi lakSaNa samasta ja baMdha 'nirmoktavya' (nizcaye karIne niyatapaNe mUkI devo yogya che) upayogalakSaNa zuddha AtmA ja gRhItavya (grahaNa karavo yogya) che.' I. A ja kharekhara ! AtmAnA baMdhanA dvidhAkaraNanuM prayojana che ke baMdhatyAgathI zuddha AtmAnuM upAdAna (grahaNa) te A gAthAmAM (296) AcAryajI prakAze che AtmA kema grahAya che ? prajJAthI te AtmA nizcaye grahAya che, jema prajJAthI vibhakta tema prajJAthI ja grahavo yogya che.' AnuM spaSTa vyAkhyAna 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAzyuM che 'vAru, konA vaDe zuddha AtmA gRhItavya che ? prajJA vaDe ja zuddha A AtmA gRhItavya che zuddha AtmAne svayaM AtmAne grahatAMne vibhajatAMnI jema prajJA ekakaraNatva che mATe.' 'te - = A AtmA prajJAthI kevI rIte gRhItavya (grahavo yogya) che ? ema pUcho to eno uttara A gAthAmAM (297) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzyo che prajJAthI gRhItavya je ceyitA te huM ja nizcayathI chuM, avazeSa je bhAvo te mhArA paro che ema jANavA yogya che.' A adbhuta gAthAmAM darzAvela A AtmagrahaNa vidhinuM sAMgopAMga sakala samyapaNuM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe adbhuta 'AtmakhyAti'mAM samudyotita karyuM che. uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je vivarIne kahyuM tenA sArasamuccayarUpa A samayasAra kaLazamAM (182) zuddha caitanyamUrti bhagavat amRtacaMdrajIe sarvavizuddha cinmAtra bhAvanI parama bhAvastuti prakAzI che - 'sarvane paNa svalakSaNa balathI bhedIne je bhedI zakAtuM nathI, te cinmudrA aMkita nirvibhAga mahimAvALo zuddha cit ja huM chuM, jo kArako, AvA jo dharmo, vA jo guNo bheda pAmatA ho to bhale bheda pAmo ! vibhu vizuddha bhAva cimAM koI paNa bhidA (bheda) che nahi.' I. pAchalI gAthAmAM anusaMdhAnamAM A (298-299) gAthA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzI che 'prajJAthI je dRSTA grahavA yogya che, te huM ja nizcayathI chuM, avazeSa je bhAvo mhArA paro ema jANavA yogya che. prajJAthI je jJAtA grahavA yogya che, te huM ja nizcayathI chuM, avazeSa je bhAvo mhArA paro ema jANavA yogya che.' AnuM vyAkhyAna 'AtmakhyAti'mAM karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe AtmA prajJA vaDe kevI rIte grahavA yogya che teno vizeSa vidhi atre dRSTatva - jJAtRtva paratve darzAvyo che ane tenuM sAMgopAMga avikala sakala samyapaNuM potAnI ananya lAkSaNika zailIthI supratiSThApita karyuM che. - = uparamAM je AtmakhyAti'mAM gadya bhAgamAM savistara kahyuM tenA sArasamuccayarUpa samayasAra kaLaza kAvya (183) amRtacaMdrajIe lalakAryuM che advaitA chatAM sphuTapaNe cetanA jagamAM jo IMg - jJapti rUpa (darzana-jJAnarUpa) (astitvanA) tyAge to citnI paNa jaDatA thAya che ane vyApaka vinA vyApya AtmA aMta pAmI jAya che, tethI niyatapaNe cit dez-zcita rUpA che.'I. have nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (184) amRtacaMdrajI saMgIta kare che 'cittano eka cinmaya ja bhAva che, bhAvo je paro che te nizcayathI paronA che, tethI cinmaya ja bhAva grAhya che, para bhAvo sarvataH ja heya (tyajavA yogya) che.' atre TUMkI Taca ne cokhkhI caTa nizcaya siddhAMtavArtA apUrva AtmavinizcayathI amRtacaMdrajIe prakAzI che. A amRta kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthA (300) AcAryajIe prakAzI che - 'sarva bhAvone parAyA jANIne mhArUM A' evuM vacana kayo budha zuddha AtmAne jANato kayo budha bhaNe vAru ?' AnuM 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe ora upabRhaNa karyuM che - 'je nizcayathI para - AtmAnA niyata svalakSaNa vibhAgapAtinI prajJAthI jJAnI hoya, te nizcaye karIne eka cinmAtra bhAvane AtmIya (potAno - AtmAno) jANe che ane zeSa sarva 105
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ja bhAvone parakIya (pArakA-parAyA) jANe che ane ema jaNato te parabhAvone "hArA A' kema bole ? para-AtmAno nizcayathI sva - svAmi saMbaMdhano asaMbhava che mATe, ethI karIne sarvathA cirbhAva ja grahavA yogya che, zeSa sarve ja bhAvo sarvathA prakRSTapaNe atyaMtapaNe, tyajavA yogya che evo siddhAMta che." A "AtmakhyAti'mAM kahyuM, te siddhAMtanA sArarUpa amRta samayasAra kaLaza (185) kAvya amRtacaMdrajIe bhAvAvezathI lalakAryuM che - "A siddhAMta udAtta citta caritavALA mokSArthIothI sevAo ! zuddha cinmaya eka ja parama jyoti sadaiva chuM huM ane A je pRthagu lakSaNavALA vividha bhAvo samullase che, te huM chuM nahi, kAraNake teo samagra paNa mama paradravya che." I. have nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (186) amRtacaMdrajI lalakAre che - "pAradravyagraha karato aparAdhavAna baMdhAya che, svadravyamAM saMvRta evo anaparAdhI muni na baMdhAya.' A kaLazathI sUcita A traNa gAthAmAM (301-303) bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe teya (corI) Adi aparAdha karanArA coranA svabhAvoktimaya tAdezya citra raju karatA dAMtathI baMdhanA siddhAMtanuM apUrva pratipAdana karyuM che - "steya (corI) Adi aparAdho je kare che, te ja janamAM vicaratAM zaMkita bhame che ke "cora' ema huM koIthI paNa ma baMdhAuM, paNa je aparAdho nathI karato te janapadamAM niHzaMka bhame che. ema huM sAparAdha chuM, huM to baMdhAuM chuM ema cetayitA zaMkita hoya che, paNa jo niraparAdha che to huM nathI baMdhAto ema niHzaMka hoya che ? - A gAthAnI adbhuta vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM karatAM bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI biMba-pratibiMba bhAvathI te dRSTAMta sAMgopAMga vivarI dekhADI adbhuta tattvaprakAza relAvyo che - "yathA atra lokamAM je ja pAradravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che, tene ja baMdha zaMkA saMbhave che, paNa je zuddha sato te (aparAdha) nathI karato, tene te (baMdhazaMkA) nathI saMbhavatI tathA AtmA paNa je ja azuddha sato paradravyagrahaNa-lakSaNa aparAdha kare che, tene ja baMdhazaMkA saMbhave che, paNa je zuddha sato te nathI karato, tene te nathI saMbhavatI - evo niyama che. ethI karIne sarvathA sarva parakIya bhAvonA parivArathI zuddha AtmA prahavo yogya che - tema sate ja niraparAdhapaNuM che mATe." I. vAru, kayo che A aparAdha ? e (304-305) gAthAmAM darzAvatAM, paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe atre "aparAdha' zabdanI niruktithI apUrva vyAkhyA karI, ArAdhanAnuM adbhuta svarUpa darzAvI adbhuta tattvaprakAza vistAryo che - "saMsiddhi, rAdha, siddha, sAthiya ane ArAdhita e ekArtha che, apagatarAdha je kharekhara ! cetayitA aparAdha hoya che. je punaH niraparAdha cetayitA te niHzaMti ja hoya che - (te) ahaM' (huM) ema jANato ArAdhanAthI nitya varte che.' A gAthAnI tattva samRddhimAM "AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI parama pratibhAno alaukika tattvAloka samarpita karI ananya paramArtha pradyotita karyo che - "padravya parihArathI (parityAgathI) zuddha AtmAnI siddhi vA sAdhana te rAdha, apagata (dUra thayela) che rAdha je cetayitAno te aparAdha athavA apagata rAdha je bhAvano te aparAdha, te (aparAdha) saha je cetayitA varte che te sAparAdha, te (sAparAdha) to paradravya grahaNanA sadbhAvathI zuddhAtmasiddhinA abhAvane lIdhe baMdhazaMkAno saMbhava sate - svayaM azuddhatvane lIdhe anArAdhaka ja hoya, paraMtu je niraparAdha che te to samagra paradravyanA parihArathI zuddhAtmasiddhinA sadbhAvane lIdhe aMdhazaMkAno asaMbhava sate - upayoga ekalakSaNa zuddha AtmA eka evA "aha" ema nizcaya karato, nityameva zuddhAtma siddhilakSaNA ArAdhanAthI vartamAnapaNAne lIdhe ArAdhaka ja hoya.' I. A "AtmakhyAti'mAM kahyuM tenI paripuSTirUpa amRta samayasAra kaLaza (187) parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che - "sAparAdha anavaratapaNe anaMta baMdhothI baMdhAya che, niraparAdhI kadI paNa baMdhanane sparzato nathI ja, niyata A azuddha svane bhajato sAparAdha hoya che, sAdhu - samyaka zuddhAtmasevI niraparAdha hoya che." I. (zaMkA) vAru, A zuddhAtma upAsana prayAsathI zuM ? kAraNake pratikramaNAdithI ja AtmA niraparAdha hoya che - sAparAdhane apratikramaNAdinuM ta6 anapohakapaNAe karIne viSakuMbhapaNuM sate, 106
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNAdinuM tad apohakapaNAe karIne amRtakuMbhapaNuM che mATe. * atre (samAdhAna) A (306-307) gAthAmAM karatAM bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe ukta vidhAnathI sAva ulaTI ja - pratikramaNAdi viSakuMbha che ne apratikramaNAdi amRtakuMbha che - evI vicakSaNo ja jenI viziSTa sUkSma apekSA samajI zake evI vilakSaNa parama adbhuta vAta kahI che. atra A graMthamAM sarvatra gAthA, "AtmakhyAti ane amRta kaLazanuM savistara phuTa vivecana A lekhake svakata "amRta jyoti' mahAbhASyamAM karyuM che. Ama mokSa adhikArane upasaMharatA paMcaratna amRta kaLaza (188-192) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - 1. "A parathI sukhAsInatA-gata pramAdIo hata thayA, cApala malIna thayuM, AlaMbana unmalita (unmIlita ?) thayuM, saMpUrNa vijJAnaghananI upalabdhi sudhI citta AtmAmAM ja AlAnita thayuM. 2. jyAM pratikramaNa ja viSa praNIta che, tyAM apratikramaNa sudhA kyAMthI hoya ? to pachI adhaH adhaH (nIce nIce) prapatatA jana pramAda kema kare che? niSpamAda te Urdhva Urdhva kema nathI adhirohato ? 3. pramAda-kalita zuddha bhAva kema hoya che ? kAraNake kaSAya bhagaurava thakI alasatA e pramAda che, ethI karIne svarasanirbhara svabhAvamAM niyamita hoto muni parama zuddhatAne pAme che ane acirAtuM. (alpa kALamAM ja - zIdhra ja) mUkAya che - mukta thAya che. 4. azuddhi karanArUM te kharekhara ! paradravya samagra svayaM tyajI daIne, je sva dravyamAM rati pAme che, te niyatapaNe sarva aparAdhathI zruta thayelo baMdha-dhvaMsane pAmI, nityamudita (nitya udita) svajyotimAMthI accha uccalatA-nIkaLatA-uchaLatA caitanya "amRta' pUrathI pUrNa mahimAvaMto zuddha bhavana (hoto) mUkAya che - mukta thAya che. 5. baMdha cheda thakI atula, akSaya mokSane kaLatuM, A nityodyota sphaTita sahaja avasthAvALuM, ekAMta zuddha, ekAkAra svarasabharathI atyaMta gaMbhIradhIra, pUrNa jJAna svanA acala "mahinUmAM (mahimAmAM) lIna javalita thayuM." || Iti mokSa niSThAta | || Iti mokSa prarUpaka aSTama aMka 107
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarvavizuddha jJAna adhikAra sarvavizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka have sarvavizuddha jJAna praveze che, A navamA aMkamAM "sarva vizuddha jJAna" nAmanA parama pAtrane praveza karAvatAM, sat kavIzvara amRtacaMdrajI sarvavizuddha jJAnanuM tAdezya citra rajU karatuM ane potAnI parama priya te para jJAnajyotino mahAmahimA AviSkRta karatuM samayasAra kaLaza kAvya (193) lalakAre che - karNa-bhokta Adi akhila bhAvone samyakapaNe pralaya pamADI, baMdha-mokSa prakalpanAothI pratipade - pratyeka pade dUra thaI gayelo A svarasavisarathI (prasarathI, phelAvAthI) pUrNa evI puNya acala jyoti che jenI evo DaMkotkIrNa prakaTa mahimAvALo zuddha zuddha jJAnakuMja skUrje che - hure che - jhaLahaLapaNe ugra jhagArA mAre che.' A pachInA kaLaza kAvyamAM (194) amRtacaMdrajI prakAze che - "katva, bhoktatvanI jema, A cituno svabhAva nathI, ajJAna thakI ja A kartA che, tenA abhAvathI akAraka-akartA che. have AtmAnuM akartutva daSTAMtapUrvaka A gAthAmAM (308-311) AcAryajIe prakAzya che ane tenuM talasparzI mImAMsana AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe potAnI anupama lAkSaNika zailImAM pradarzita karyuM che. A AtmakhyAti'mAM vivarI dekhADyuM tenA samarthanarUpa ane AgalI gAthAnA bhAvanA sUcanarUpa amRta samayasAra kaLaza (195) amRtacaMdrajI lalakAre che - "evA prakAre svarasathI vizuddha A jIva huratI citajyotiothI bhuvanAbhoga - bhavanane rita karato (dhoLato) evo akartA sthita che, tathApi Ano je ahIM prakRtio sAthe khare ! A baMdha hoya te to kharekhara ! ajJAnano koI paNa gahana mahimA hure che." I. A amRta kaLazathI sUcita A gAthAmAM (312-313) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che - "cetayitA prakRti arthe upaje che - viNase che, prakRti paNa cetayitA arthe upaje che - viNase che, ema AtmAno ane prakRtino - bano anyonya pratyayathI baMdha hoya ane tethI saMsAra upaje che." I. A gAthAno bhAva "AtmakhyAtimAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa yuktithI pariphuTa vivaryo che - "A cetayitA nizcaya karIne AsaMsArathI ja pratiniyata svalakSaNanA arnizAne karIne para-AtmAnA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe kartA sato - prakRtinimitte utpAda-vinAza pAme che, prakRti paNa cetayitA nimitte utpatti-vinAza pAme che, ema A AtmA ane prakRti e banneno - kartukarmabhAvanA abhAve paNa - anyonya nimitta-naimittika bhAvathI baMdha daSTa che, tethI saMsAra ane tethI ja ka-kame vya ane A gAthAmAM (314-215) AcAryajIe atra AtmA kartA-akartA kevI prakriyAthI (Process) kevA kramathI hoya che tenuM nirUpaNa karyuM che - "jyAM lagI A cetayitA prakRti arthane na vimUkato tyAM lagI te ajJAyaka, mithyASTi, asaMyata hoya, jyAre cetayitA anaMta karmaphalane anaMtaka evAne vimUke che, tyAre zAyaka, darzaka, muni te vimukta hoya che." AnuM spaSTa vivaraNa "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe prakAryuM che - "jyAM lagI A cetayitA pratiniyata svalakSaNanA arnijJAnane lIdhe AtmAnuM baMdhanimitta prakRti svabhAvane nathI mUkato, tyAM lagI sva - paranA ekatvajJAnathI te ajJAyaka hoya che, sva - paranA ekatva darzanathI mithyAdeSTi ane sva - paranI ekatvapariNatithI asaMmata hoya che, tyAM lagI ja para - AtmAnA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe kartA hoya che, paNa jyAre A ja pratiniyata svalakSaNanA nirdAnane lIdhe AtmAnuM baMdha nimitta prakRti svabhAvane mUke che, tyAre sva - paranA vibhAgajJAnathI te jJAyaka hoya che, sva - paranA vibhAgadarzanathI darzaka hoya che ane sva - paranI vibhAga pariNatinA saMyata hoya che ane tyAre ja para - AtmAnA ekatvaadhyAsanA akaraNane lIdhe akartA hoya che." I. 108
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ atre nIcenI gAthAnuM sUcana karato amRta kaLaza (196) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - "bhophtatva, kartRtva jema, A citno svabhAva kahyo nathI, ajJAnathI ja A bhoktA che, tenA abhAvathI avedaka - abhoktA che." A kaLazathI sUcita A gAthAmAM (316) AcAryajI prakAze che - "ajJAnI prakRtisvabhAvamAM sthita evo karmaphalane vede che, paNa jJAnI karmaphala udita jANe che, nathI vedato." e A gAthAmAM grathana karyuM che ane saMpUrNa sAMgopAMga prakriyA "AtmakhyAtimAM amRtacaMdrajIe atyaMta spaSTa samajavI che - "ajJAnI nizcaya karIne zuddhAtmajJAnanA abhAva thakI sva - paranA ekatva jJAnathI, sva - paranA ekatva darzanathI ane sva - paranI ekatva pariNatithI prakRti svabhAvamAM sthitapaNAne lIdhe, prakRti svabhAvane paNa ahaMtAthI anubhavato, karmaphala vede che, paNa jJAnI to nizcaye karIne zuddhAtmajJAnanA sadUbhAva thakI sva - paranA vibhAga jJAnathI sva - paranA vibhAga darzanathI ane sva - paranI vibhAga pariNatithI prakRti svabhAvamAMthI apamRtapaNAne lIdhe, zuddhAtma svabhAvane ekane ja ahaMtAthI anubhavato, karmaphala uditane joyamAtrapaNAne lIdhe jANe ja che, paNa tenA ahaMtAthI anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe nathI vedato." "AtmakhyAti'mAM je kahyuM tenA sArasamuccaya rUpa - paripuSTirUpa A samayasAra kaLazakAvyanuM (197) sarjana karI A parathI phalita thato sArabhUta paramArtha jJAnamUtti amRtacaMdrajIe atra hRdayaMgama sacoTa zailIthI upadezyo che - "ajJAnI prakRti svabhAva nirata nitya vedaka hoya, paNa jJAnI prakRti svabhAvavirata kadI paNa vedaka na hoya, evA prakAre ema niyama nirUpIne nipuNothI ajJAnatA tyajAo ! zuddha ekAtmamaya mahasUmAM (mahAtejamAM) acalitothI jJAnatA AsevAo ! ajJAnI vedaka ja ema niyamAya che, te A gAthAmAM (317) AcAryajIe abhavyanA datathI sthApita karyo che - "abhavya sArI peThe zAstro adhyayana karIne paNa prakRtine mUkato nathI, gaLuM dUdha pItAM paNa pannago (jherI sApa) nirviSa nathI hotA.' AnI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe nikhuSa yuktithI prakAzI che - "yathA atra viSadhara viSabhAva svayameva nathI mUkato ane viSabhAvanA vimocanamAM samartha sAkara sahita kSIrapAna thakI nathI mUkato : tathA nizcaya karIne abhavya prakRti svabhAva svayameva nathI mUkato ane pramozanamAM samartha dravyazrutajJAna thakI nathI mUkato - nityameva bhAvazrutajJAna lakSaNa zuddhAtma jJAnanA abhAve karI ajJAnitvane lIdhe, ethI niyamAya che ke ajJAnI prakRti svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe vedaka ja che." I. paNa jJAnI avedaka ja che ema niyamAya che, te A (318) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "nirveda samApanna jJAnI madhuruM kaDavuM bahu prakAranuM karmakala vijANe che - tethI te avedaka hoya che. Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe pariskaTa vivaryo che. have A uparathI samagrapaNe phalita thato sAra darzAvI, zAnI kartA nathI temaja bhoktA nathI evA AgalI gAthAnA saMyukta bhAvanuM sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (198) amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che - "jJAnI karma nathI karato ane nathI vedato, tenA svabhAvane A phuTapaNe nizcaye karIne kevala jANe ja che. karaNa - vedananA abhAvane lIdhe mAtra jANato zadvasvabhAva niyata te nizcaya karIne mukta ja che." I. A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (319) jJAnI karmano kartA - bhoktA nathI paNa jJAtA ja ema AcAryajIe pratipAdana karyuM che - "jJAnI bahu prakAranA karmo nathI ja karato, nathI ja vedato, puNya ane pApa evA karmaphalane ane baMdhane jANe che." AnI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe phuTa samajAvI che. 1 jJAnI kevI rIte akartA ane abhoktA tenuM A gAthAmAM (320) zAstrakartAe atra dRSTinA dRSTAMtathI samarthana karyuM che - "jema ja dRSTi, tema jJAna akAraka ane avedaka evuM baMdha - mokSane, karma udayane ane nirjarAne jANe che. ane A dRSTinA sacoTa dAMtano dRSTAMta - dAtika bhAva biMba-pratibiMbapaNe sAMgopAMga "AtmakhyAti'mAM dekhADI "AtmakhyAti' vyAkhyAkAre tenuM ora spaSTIkaraNa 109
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karyuM che. "yathA atre lokamAM deSTi dezyathI atyaMta viviktatvathI tenA (dazyanA) karaNa vedananA asamarthapaNAne lIdhe dezyane nathI karatI ane nathI vedatI - nahi to agni darzanathI saMdhakSaNanI jema svayaM jvalanakaraNanuM ane lokapiMDanI jema svayameva uSNatA anubhavananuM durnivArapaNuM hoya mATe, kiMtu kevala darzana mAtrasvabhAvapaNAne lIdhe te kevala ja dekhe che : tathA jJAna paNa svayaM devane lIdhe karmathI atyaMta vibhaktatvathI nizcayathI tenA karaNa - vedananA asamarthapaNAne lIdhe karmane nathI karatuM ane nathI vedatuM, kiMtu kevala jJAnamAtra svabhAvapaNAne lIdhe karmabaMdhane vA mokSane, karmodayane vA nirjarAne kevala ja jANe che. Ama ajJAnathI kartA ane jJAnathI akartA, ajJAnathI bhoktA ane jJAnathI abhoktA ema anekAMta siddhAMtathI - svAduvAdayuktithI AtmAnA kartA - bhoktApaNA aMgenuM parikruTa nirUpaNa karI, nizcayathI - paramArthathI mULa tattvadeSTithI kevala jJAnamaya AtmA, dRSTinI jema, nathI kartA - nathI bhoktA, kavala jJAtA ja - zAyaka ja che, ema paramatatvaSTA amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI atyaMta nikhuSapaNe samajAvyuM. have AgalI gAthAnA bhAvanuM mArmika sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (199) amRtacaMdrAcAryajI lalakAre che - "paNa jeo tamasathI tata (vyAsa, AvRta) evAone mokSa IcchatAone (mumukSuone) paNa sAmAnyajananI jema mokSa nathI. A kaLazathI sUcita A (32323) gAthAmAM AcAryajI prakAze che - "lokanA mate viSNu sattvone deva-nAka-tiryaMca-manuSya kare che ane zramaNonA mate paNa AtmA jo SaDavidha kAryo kare che. (ema) je lokanoM ane zramaNono eka siddhAMta hoya, to vizeSa (taphAvata) dIsato nathI, kAraNake lokanA mate viSNu kare che; zramaNInA mate parNa AtmA kare che, ema nitya sadaiva - manuSya - asura loka karatAM evA loko ane zramaNono banneyanI koI paNa mokSa dIsato nathI." A gAthAno bhAva AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe pariTyuTa vivaryo che. have nIcenI gAthAnA bhAvanuM sucana karato amRta samayasAra kaLaza (20) amacaMdrajI saMgIta kare che - "padravya ane Atmatattva e beno sarve ja saMbaMdha che nahi, kartR-karmatva saMbaMdha-abhAve tatu karratA kyAMthI ?' - A amRta kaLazathI sUcita A gAthA (224-227) AcAryajI prakAze che. A gAthAno bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa vivaryo che - "ajJAnIo ja vyavahAravimUDho padravya mhArUM A' ema dekhe che - paNa jJAnIo nizcayapratibuddho paradravya kaNikAmAtra paNa "A hArUM nathI' ema dekhe che. yathA atre lokamAM koI vyavahAra vimUDha parakIya grAmavAsI "mahAruM A grAma" ema dekhato mithyASTi tathA jJAnI paNa kathaMcitu vyavahAravimUDha thaIne "padravya hAruM A' ema dekhe, tadA te paNa niHsaMzaya paradravyane AtmA karota mithyAdeSTi ja hoya. ethI karIne tattva jANaMto puruSa sarva ja padravya mahArUM nathI ema jANIne - lokano ane zramaNono banneyano je A paradravyamAM kartRtva vyavasAya, te teono - samyagu darzana rahitapaNAne lIdhe ja hoya che ema sunizcita jANe." I. have utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jIva bhAvakarmano kartA che e A gAthAmAM (328-331) AcAryajIe cAra vikalpo rajU karI emanI lAkSaNika zailImAM suMdara yuktithI pratipAdana karyuM che - "jo mithyAtva prakRti AtmAne mithyAdeSTi kare che, to tyAre mane acetanA prakRti kharekhara ! kAraka prApta thaI ! athavA A jIva pudgalanuM mithyAtva kare che, tethI (to) pudgaladravya mithyAdeSTi hoya ! nahi ke jIva ! have je jIva tathA prakRti pudagaladravyane mithyAtva kare che, to bannee kareluM che tenuM phala banneya bhogave che ! have je jIva tathA prakRti pudagaladravyane mithyAtva kare che, to bannee kareluM che tenuM phala banneya bhogave che ! have je na prakati - na jIva pugala dravyane mithyAtva kare che to yugala dravya mithyAtva hoya, te zuM kharekhara ! mithyA nathI ?' AnuM "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe apUrva tatva mImAMsana karyuM che. A je "AtmakhyAtimAM kahyuM tenA sAsaMdoharUpa ukta bhAvanI paripuSTi karato A amRta 110
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra kaLaza (203) amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che 'kAryatvane lIdhe karma akRta nathI ane te jIva - prakRti e bannenuM kArya nathI - anna prakRtine svakArya phalabhogI bhAvano anuSaMga hoya mATe, eka prakRtinI kRti nathI - acittvanuM lasana che mATe, tethI jIva Ano (karmano) kartA che ane jIvanuM ja karma te cianuga-caitanyane anugata kare che, kAraNake pudgala jJAtA nathI.' I. have koI zramaNo zramaNAbhAso, sAMkhyonI jema, karmane ja kartA mAnI AtmA sarvathA ekAMte akartA mAne che, teonI mithyA mAnyatA dUra karatuM tAdRzya varNana nIcenI gAthAomAM Ave che, tenuM mArmika sUcana karato A amRta samayasAra kaLaza (204) amRtacaMdrajI lalakAre che karmane kartR pravitarkIne AtmAnI kartRtA phagAvI daI, koI hatakothI kartA AtmA ja kathaMcit che' evI acalita zruti kopita - kopAvavAmAM Avela che, te uddhata mohathI mudrita buddhivALAonA bodhanI saMzuddhine arthe syAdvAda pratibaMdhathI labdhavijayA (vijayA pAmelI) vastusthiti stavavAmAM Ave che.' I. - - A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (332-344) AcAryajIe, koI zramaNo AtmAne ekAMta akartA mAnI - sAMkhyonI jema - karmane karmano kartA mAne che, tenuM atra nirAkaraNa karyuM che ane tenuM 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe syAdvAda siddhAMtayuktithI tattva sarvasva sAkhyAna prakAzyuM che karma ja AtmAne ajJAnI kare che, jJAnAvaraNa'Akhya karmanA si ane patti (aghaTamAnatA) che mATe, karma ja zAnI kare che 'jJAnAvaraNa'Akhya za thayopazama sivAyanI anupapatti che mATe. vizeSa apekSAe paNa jJAnarUpa ja jJAna pAmathI pariNamamAnanuM la jJAtRtvane lIdhe sAkSAt akartRtva hoya.' A AtmakhyAti'nA bha parisphuTa vivecana A bake svakRta 'amRta jyoti' mahAbhASyamAM karyuM che. . 'A ane A AtmakhyAti'mAM je saMkalanAbaddha yuktithI ATala dhA vistArathI vitarI dekhADyuM, teno sArasamuccaya saMkalita karatA A kaLaza kAvyamAM (2) topayogI hAprazAzramaNa amRtacaMdrAcAryajI Arhata darzanAnuyAyI Itara zramaNAdine ArjavabharI kare che Arhato paNa, sAMkhyonI jema, puruSane akartA ma sparzo ! bhedAvabodhathI (bhedajJAnathI) adhaH - nIcemAM sadA sphuTapaNe karrAra kaLo ! Urdhva (AgaLa upara) to uddhata bodhadhAmamAM niyata pratyakSa Ane (AtmAne) kartRbhAva muta thayela evo acala eka zAtAra dekho !' I. have koI kSaNikavAdI (bauddha) kartA ane bhoktA jUdo mAne che, je kartA te bhoktA nathI ema ekAMtika kathana kare che, tenuM nirasana nIcenI gAthAomAM Ave che, tenuM sUcana karato A ane A pachInA samayasAra kaLaza (206, 207) amRtacaMdrajI saMgIta karyA che. (1) 'ahIM (koI) eka A Atmatattvane kSaNika kalpIne potAnA manamAM kartA - bhoktAno vibheda dhAre che, tenA vimohane nitya amRta oghothI abhisiMcato A cimatkAra svayaM dUra kare che.' (2) 'vRtti aMzanA bhedathI atyaMta vRttimaMtanA nAza kalpana thakI anya kare che, anya bhogave che, ekAMta ma cakAso ! (prakAzo !).' A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (345-349) A AcAryajIe - 'anya kare che, anya bhogave che' evA ekAMtane je grahe che te jIva mithyAdRSTi anArhata' jANavo ema kahyuM che.' AnuM 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI niSNuSa yuktiyukta samarthana karI te kSaNika ekAMtavAdInuM mithyAdaiSTipaNuM spaSTa samajAvyuM che. atre A 'AtmakhyAti'mAM gadya bhAgamAM A je kahyuM teno sArasaMdoha saMdabdha karatAM A samayasAra kaLaza kAvyamAM (208) amRtacaMdrajI adbhuta AtmavinizcayathI kSaNikavAdIono mArmika upahAsa karatAM garje che 'AtmAne parizuddha IcchatA aMdhakothI ativyApIne aMgIkAra karI, kAlopAdhinA bala thakI tyAM paNa adhika azuddhi mAnIne, zuddha RjusUtrathI prerita evA pRthuka (bauddha) parothI, caitanya kSaNika prakalpIne, niHsUtra muktakSIothI hAranI jema, aho ! AtmA ja choDI devAyo.' I. atra anekAMta siddhAMtanA ananya puraskartA amRtacaMdrAcAryajIe matamatAMtara aMge adbhuta 111 - J
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sAmya dAkhavI alaukika AtmaanubhavanizcayathI A amRta samayasAra kaLaza (209) saMgIta karyo che - kartAno ane vedayitAno yuktivazathI bheda ho, vA abheda paNa ho ane kartA vedayitA bhale ma ho, (paNa) vastu ja samyaphapaNe ciMtavAo ! sUtranI jema ahIM AtmAmAM parovAyelI je nipuNothI kvacitu. bhedavI zakya nathI' evI A ciciMtAmaNimAlikA amane sarvataH paNa eka cakAse ja (prakAze ja) che." I. - have nIcenI gAthAnA bhAva sUcana karato amRta samayasAra kaLaza (210) amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che - "vyavahArika dRSTithI ja kevala karNa ane karma vibhinna "ISyate' - mAnavAmAM Ave che, nizcayathI je vastu ciMtavAya che, to kaThuM ane karma sadA eka "ISyate' mAnavAmAM Ave che. I. A kaLazamAM sUcavyA pramANe vyavahArathI kartA - karmano bheda paNa nizcayathI to kartA karmano bheda nathI, e siddhAMtanuM atre zAstrakartAe zilpInA suMdara deSTAMtathI pratipAdana karyuM che ane Ano dRSTAMta - dAskRtika bhAva biMbapratibiMba paNa sAMgopAMga pravyakta karI "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa spaSTIkaraNathI prastuta siddhAMtano vrajalepa deDha suvinizcaya karAvyo che - yathA phuTapaNe nizcayathI suvarNakArAdi kuMDalAdi paradravya pariNAmAtmaka karma kare che, hathoDI Adi paradravya pariNAtmaka kiraNo vaDe kare che, hathoDI Adi paradravya pariNAtmaka kAraNo grahe che, prAmAdi paradravya pariNAtmaka kaMDalAdi - karmaphaLa bhogave che, paNa aneka dravyatvathI tenAthI anyatva sate, tanmaya nathI thato, tethI nimitta - naimittika bhAvamAtrathI ja tyAM kartRkarma-bhobhogya vyavahAra che - tathA AtmA paNa puNya - pApAdi pudgala pariNAtmaka karma kare che, kAya-vAdanaH pudgala pariNAtmaka kiraNo vaDe kare che, kAya-vAnaH pudgala pariNAtmaka kiraNo graha che, sukha duHkhAdi pudgala dravyapariNAtmaka puNya-pApAdi karmaphaLa bhogave che. paNa aneka dravyatvathI tenAthI anyatva sate tanmaya nathI thato, tethI nimitta-naimittika bhAvamAtrathI ja tyAM karNa-karma-bhoktabhogyatva vyavahAra che. ane yathA te ja zilpI karavAne Icchato ceSTAnurUpa AtmapariNAmAtma karma kare che ane duHkhalakSaNa AtmapariNAtmaka ceSTAnurUpa karmaphaLa bhogave che ane ekadravyatvathI tenAthI ananyatva sate tanmaya hoya che, tethI pariNAma - pariNAmI bhAvathI tyAM ja kartu-karma-bhoknagyatva nizcaya che : tathA AtmA paNa karavAne Icchato (cikIrSa), ceSTArUpa Atma pariNAmAtmaka karma kare che ane duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka ceSTArUpa karmaphaLa bhogave che ane ekadravyatvathI tenAthI ananyatva sate tanmaya hoya che. tethI pariNAma-pariNAmI bhAvathI tyAM ja kaI karma-bhokna bhogyatva nizcaya che.' I. uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAganuM je kahyuM tenI paripuSTirUpa - sArasamuccaya rUpa ane A pachInA traNa samayasAra kaLaza kAvyomAM amRtacaMdrAcAryajIe nizcayathI vastu tattva vijJAnanuM parama adUbhuta spaSTIkaraNa karI parama rahasyabhUta UMDAmAM UMDuM tattvajJAna prakAzya che. temAM A kaLazamAM (211) pariNAma - pariNAmInI abheda yuktithI kakarmano abheda darzAvyo che - "kharekhara ! pariNAma ja phaTapaNe vinizcayathI karma che. te (pariNAma) aparano nathI hoto, pariNAmino ja hoya ane karma ahIM kazUnya nathI hotuM, ahIM vastunI sthiti ekatAthI che, tethI karyuM te ja (karma ja) bhale ho ! ekamAM bIjI vastuno praveza nathI, pratyeka svabhAvaniyata che, evI vastumaryAdA pokArato A samayasAra kaLaza (212) amRtacaMdrajIe parama adbhuta AtmavinizcayathI lalakAryo che - "phuTanI anaMtazakti svayaM yadyApi vhAra loTe che, tathApi anya vastu apara vastunA aMtaramAM pravezatI nathI, kAraNake sakala ja vastu svabhAvaniyata ISTa mAnavAmAM Ave che, to pachI ahIM mohita thayelo svabhAvacalanAthI Akula evo kema kleza pAme che ?" ane eka vastu ahIM anya vastunI nathI evo nizcaya atra A mayasAra kaLaza (213) prakAzyo che - "ane kAraNa ke eka vastu ahIM anya vastunI nathI, tethI nizcaya karIne vastu te vastu che - A nizcaya che. to pachI apara koNa hAra uThatAM chatAM (loTatAM chatAM) aparanuM zuM kare che ? - ane anya vastu anya vastunuM je kaMI paNa kare che te vyavahAra 112
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTithI mAnavAmAM AvyuM che, ema AgalI gAthAnI vastunuM A samayasAra kaLazamAM (214) kathana karyuM che - "paNa vastu je svayaM pariNAmI evI anya vastunuM kaMI paNa kare che, te vyAvahArika dRSTithI ja mata che, ahIM nizcayathI kaMI paNa che nahi. I. A kaLazathI sUcita vastunuM A gAthAmAM (356-365) kuMdakuMdAcAryajIe khaDI ne bhIMtanA daSTAMtathI gamika sUtra zailImAM suMdara nirUpaNa karyuM che ane teno dRSTAMta - dAtika biMba-pratibiMba bhAva tevI ja hRdayaMgama gamika sUtra paddhatithI potAnI ananya lAkSaNika zailImAM sAMgopAMga vivarI dekhADI AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe parama abhuta ananya bhedavijJAnanuM vajalepa deDhIkaraNa karAvyuM che. uparamAM "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je ATaluM badhuM spaSTa vivarI dekhADyuM teno tattva niSkarSa prakAzatA A suvarNa samayasAra kaLaza kAvyamAM (215) amRtacaMdrajI mumukSuone bhAvavAhI udbodhana karyuM che - "zuddha dravyanA nirUpaNamAM jenI mati arpita evAne tattva samyapha dekhatAne ekadravyagata kaMI paNa dravyAMtara - anya dravya kadI paNa cakAsatuM - bhAsatuM nathI ane jJAna je zeyane jANe che, te to A zuddha svabhAvano udaya che, to pachI dravyAMtara cuMbanathI Akula buddhivALA jano tattvathI kema Ave che." I. A svabhAvano vyutpatti arthathI parama paramArtha - marma pravyakta karI, tattvavijJAnakaLAnI soLe kaLAthI prakAzamAna amRtacaMdrajI caMdra ne tenI jyotsanAnA parama adbhuta dRSTAMtathI jJAna-yano spaSTa vibheda A kaLazamAM (216) tattvasarvasva samarpakapaNe samajAve che - "zuddhadravyanA svarasabhavanathI svabhAvanuM zeSa zuM che ? athavA jo te anya dravya hoya che, to te zuM teno svabhAva thAya ?' jyosnA rUpa bhUmine snAna karAve che, (paNa) bhUmi tenI kadI che ja nahi, zAna zeyane sadA kaLe che, (paNa) zeya enuM (jJAnanuM) kadI che ja nahi." ItyAdi. ane rAga-dveSa kaMThanA udaya-anudayanAM rahasya cAvI (master-key) arpatA A kaLazamAM (217) jagadguru amRtacaMdrAcAryajIe AgalI gAthAmAM AvatA bhAvanuM tattvasarvasva samarpaka sUcana karyuM che - "A rAga-dveSa dvaya tyAM lagI udaya pAme che ke jyAM lagI jJAna jJAna nathI thatuM ane bombe (ya) bodhyatA (myatA) nathI pAmatuM, tethI ajJAnabhAva jeNe nyakata karyo che evuM A jJAna jJAna ho ! jethI karIne "bhAva-abhAva bannene tirohita karato pUrNa svabhAva hoya che." I. A amRta kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (366-371) gamika sUtrathI potAnI lAkSaNika zailImAM mArmika vicAra preraka prazna (Poser) kaMdakuMdAcAryajI prakAze che - "darzana-jJAna-cAritra kiMcita paNa acetana viSayamAM nathI. tethI te viSayomAM cetayitA zuM haNe che ? darzana-jJAna-cAritra kiMcitu paNa acetana kAyamAM nathI, tethI te kAyomAM cetayitA zuM haNe che ? jJAnano ane darzanano tathA cAritrano ghAta kahyo che, paNa tyAM pudgala dravyano koI paNa ghAta nirdiSTa nathI. jIvanA je guNo che te nizcaya karIne paradravyomAM nathI, tethI samyaguSTine viSayomAM rAga nathI ane rAga-dveSa-moha e jIvanA ja ananya pariNAmo che, e kAraNathI zabdAdimAM rAgAdi nathI." A samasta vastu "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe pradIpa ane ghaTapradIpanA dAMtathI biMba-pratibiMba bhAve sAMgopAMga apUrva rIte spaSTa samajAvI che. atre jIvaguNaghAte pudgala dravyadhAtanuM ane pudgala dravyaghAte jIvaguNaghAtanuM durnivArapaNuM hoya mATe. je ema che to samyagudRSTine viSayomAM rAga kyAMthI hoya ? kyAyaMthI nahi. to pachI rAganI khANa kaI che ? rAga-dveSa-mohAdi jIvanA ja ajJAnamaya pariNAmo che, tethI paradravyapaNAne lIdhe viSayomAM che nahi ane ajJAna abhAve samyagudaSTimAM to bhavaMtA-hotA nathI. ema te viSayomAM asaMtA (na satA - na hotA), samyagudRSTine na bhavaMtA - (na thatAM) na bhavaMtA ja che (nathI ja hotA)." I. uparamAM je "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM siddhAMta vArtA vivarI dekhADI tenA sAsaMdoharUpa A samayasAra kaLaza (218) AcAryavarya amRtacaMdrajI rAga dveSa khapAvavAnI sugama rahasya cAvI 113
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (master-key) batAve che jJAna ahIM nizcaye karIne rAga-dveSa ajJAna bhAvane lIdhe hoya che. te be (rAga-dveSa) vastutva pratye praNihita dRSTithI dekhavAmAM AvatAM na kiMcit che, tethI samyagdaSTi sphuTatA te bannene tattvadRSTi khapAvo ! - ke jethI pUrNa acala arcivALI sahaja jJAnajyoti jvale che - jhaLahaLe che.' I. A rAga-dveSa AtmAno svabhAva nathI to pachI rAga-dveSano upajAvanAra koNa che ? svadravya ? ke paradravya ? eno spaSTa khulAso A kaLazamAM (219) amRtacaMdrajI prakAze che - 'rAga-dveSanuM utpAdaka evuM anya dravya kaMI paNa tattvadRSTithI dekhavAmAM AvatuM nathI, kAraNake sarva dravyonI utpatti sva svabhAvathI atyaMta vyakta aMtaramAM cakAse che prakAze che.' I. A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (319) 'anya dravyathI anya dravyano guNa utpAda nathI karAto, tethI sarva dravyo' svabhAvathI upaje che', evo sarva sAmAnya alaukika nizcaya siddhAMta atra zAstrakAra bhagavAne supratiSThApita karyo che ane 'AtmakhyAti' sUtrakAra bhagavAne AtmakhyAti'mAM A siddhAMta mRttikA-kuMbhakAra dRSTAMtathI sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAve anupama niSThuSa yuktithI samajAvI, teno tattvasarvasva samarpaka paramArtha marma pa2ma adbhuta AtmavinizcayathI prakAzyo che. A bhagavatI 'AtmakhyAti'mAM je siddhAMta ATalI spaSTa mImAMsAthI puSTa tattvavicAraNAthI supratiSThApita karyo, te parathI phalita thato sArasamuccaya saMdebdha karatA A paripuSTirUpa samayasAra kaLazamAM (220) amRtacaMdrajIe AtmArthI mumukSuone bodharUpa bhAvavAhI udbodhana karyuM che - 'je ahIM rAga-dveSa doSanI prasUti thAya che, temAM paronuM koI paNa dUSaNa che nahi, svayaM A aparAdhI abodha tyAM sarpe che, A vidita ho ! abodha asta pAmo ! huM bodha chuM.' I. paNa paradravyane ja jeo rAgotpattimAM nimitta mAne che teo mohano pAra pAmatA nathI evA bhAvano amRta samayasAra kaLaza (221) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - paNa rAga-janmamAM nimittatA jeo paradravyane ja mAne che, zuddha bodhathI vidhura (virahita) aMdhabuddhivALAo mohavAhinI - mohanadI utaratA nathI.' I. - - = - A kaLazamAM sUcana karela bhAva pramANe atre A gAthAmAM (373-382) naisargika kavitvapUrNa svabhAvoktithI kuMdakuMdAcAryajIe gamika sUtrathI zrotA samakSa emano lAkSaNika mArmika prazna (Poser) mUkI, gaMbhIra ramujI zailIthI jIvane udhaDo laI paravastubhUta viSayo pratyeno rAga choDAvavAno adbhuta kimiyo batAvyo che paudgalika viSayono rAga na bhedI zake evuM jIvanuM saMrakSaNa karanArUM jANe anupama 'vajrakavaca' samarpI che - 'pudgalo bahu prakAranA niMdita - saMstuta vacano pariName che ane te sAMbhaLIne huM bhaNAyo (saMbodhAyo) ema samajIne tuM roSa kare che ane toSa kare che. zabdatva pariNata pudgala dravya teno guNa jo anya che, tethI tuM kiMcit paNa bhaNAyo nathI, to tuM abuddha kema roSa kare che ? azubha vA zubha zabda tane nathI kaheto ke tuM mane sAMbhaLa ! ane te paNa zrota viSayAgata zabda tane nathI kaheto ke tuM mane sAMbhaLa ! ane te paNa zrota viSayAgata zabdane vinigRhavA nathI Avato.' ItyAdi. AvA bhAvanI A zAstrakartAe kathelI A siddhAMtika vastune 'AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe pradIpanA dRSTAMtathI sAMgopAMga biMba-pratibiMbapaNe spaSTa samajAvI, prastuta siddhAMtanI anaMtaguNaviziSTa paripuSTi karI vajralepa dRDhatA karAvI che - viSayarAgAdithI saMrakSaNa karAvanArA prastuta abhedya 'vajrakavaca'nI ora vajralepa baLavattaratA karAvI che. A 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM teno sArasaMdoha nibaddha karatA A samayasAra kaLazamAM (222) amRtacaMdrajI, ajJAnIo rAgadveSamaya thaI sahajA udAsInatA kema mUke che ? e aMge sakheda Azcarya vyakta tahIMthI ahIMthI koI paNa vikriyAne pAme nahi - prakAzya thakI dIpanI jema, to pachI vastusthitinA bodhathI vaMdhya (rahita) buddhivALA A ajJAnIo kema rAgadveSamaya thAya che ? sahajA udAsInatA kema mUke che ?' I. paNa jJAnInI sthiti zI che ? e prakAzato amRta samayasAra kaLaza (223) zuddhajJAnadazAsaMpanna amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che rAga-dveSa vibhAvathI mukta mahALA nitya 114 -
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAva sparzI, pUrva - AgAmI samasta karmathI bhinna, tadAva udayathI bhinna evAo, dUrArUDha cAritra vaibhava baLa thakI caMcam (camakatI) cit arciSamayI evI svarasathI bhuvanane abhiSikta karatI jJAnanI saMcetanAne anubhave che. I. A amRta kaLazamAM sUcavelA bhAvanuM atra A gAthAmAM (383-386) prakAzatA kaMdakuMdAcAryajIe atre cetayitA ja pratikramaNa - pratyAkhyAna - Alocana hoya che ane ema hoto te nizcayathI cAritra hoya che, ema pratipAdana karyuM che ane "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrAcAryajIe tenuM sAMgopAMga spaSTIkaraNa karI apUrva tattvarahasya prakAzya che - "nizcayathI je cetayitA pudgalakarma vipAkabhava (janya) bhAvomAMthI AtmAne nivartAve che, te tenA kAraNabhUta pUrvakarmane pratikrAmato svayameva pratikramaNa hoya che, te ja tenA kAryabhUta uttara karmane pratyAkhyAna karato pratyAkhyAna hoya che, te ja vartamAna karmavipAkane AtmAthI atyaMta bhedathI upalaMbhato (anubhavato) Alocana hoya che. ema A nitya pratikrAmato, nitya pratyAkhyAna karato ane nitya Alocato, pUrvakarmanA kArya uttara karmanA kAraNa evA bhAvothI atyaMta nivRtta thayelo, vartamAna karmavipAkane AtmAthI atyaMta bhinna upalaMbhato. nizcayathI svamAM ja evA jJAna svabhAvamAM niraMtara caraNa thakI cAritra hoya che ane cAritra hoto, svanA jJAnamAtranA cetana thakI svayameva jJAna cetanA hoya che, ema bhAva che.' I. atra nIcenI gAthAnA AvatA bhAvanuM sacana karato amata samayasAra kaLaza (224) amatacaMdrajI saMgIta kare che - "jJAnanI saMcetanAthI ja nitya jJAna atIva - atyaMta zuddha prakAze che, paNa ajJAna saMcetanAthI doDato baMdha to bodhanI zuddhine nisaMdhe che.' I. A amRta kaLazathI sUcita A gAthAmAM (387-389) kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "karmaphalane vedato je AtmAne karmaphala kare che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha bAMdhe che. karmaphalane vedato je karmaphalane meM karyuM jANe che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha bAMdhe che. karmaphalane vedato je cetayitA sukhio ane duHkhio hoya che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha bAMdhe che. A gAthAnA bhAvanuM tattvasarvasva samarpaka alaukika adabhuta vivaraNa amacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti'mAM prakAzya che - "jJAnathI anyatra "A huM" evuM cetana te ajJAna cetanA, te dvidhA (be prakAre) karma cetanA ane karmaphala cetanA. temAM jJAnathI anyatra "A huM karUM chuM' evuM cetana te karma cetanA, jJAnathI anyatra "A huM veduM chuM' evuM cetana te karmaphala cetanA. te to samasta paNa saMsAra bIja che - saMsAra bIja aSTavidha karmanA bIjapaNAne lIdhe, - tethI mokSArthI puruSe ajJAna cetanAnA pralayArthe sakala karma saMnyAsabhAvanA ane sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanA nATita karIne, svabhAvabhUtA bhagavatI jJAnacetanA ja eka nityameva nATita karavA yogya che. temAM - prathama sakala karmasaMnyAsa bhAvanA nATita kare che. - atre A sakala karmasaMnyAsa bhAvanAno bIjabhUta sarvasaMgrAhaka samayasAra kaLaza (225) amRtacaMdrajIe lalakAryo che - kuta-kArita-anumananathI mana-vacana-kAyAe karI trikAla viSayI sarva karma pariharIne, huM parama vaiSkarma (niSkarmapaNuM) avalaMbuM chuM." I. ane atre paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe pratikramaNakalpa saMbaMdhI (49) prakAro vistArathI vivarI dekhADyA che. A pratikramaNasAra A samayasAra kaLazamAM (226) amRtacaMdrajIe caitanya bhAvanA parama bhAvathI bhAvI che - "mohane lIdhe je meM karyuM hatuM, te samasta paNa karma pratikramIne, niSkarma caitanyAtma AtmAmAM huM nitya AtmAthI vartu chuM." I. pachI AlocanAkalpa saMbaMdhI (49) prakAro vistArathI skuTa vivarI dekhADI, AlocanAsAra A samayasAra kaLazamAM (227) prakAzI amRtacaMdrajIe pUrvavat caitanyabhAvanA parama AtmabhAvollAsathI bhAvI che - "A udaya pAmatA karmane sakalane mohavilAsa vibhraMbhita AlocIne niSkarma caitanyAtma AtmAmAM huM nitya AtmAthI vastu chuM. I. - pachI te ja prakAre pratyAkhyAna kalpa saMbaMdhI (49) prakAro spaSTa vivarI dekhADI, pratyAkhyAnasAra A samayasAra kaLazamAM (228) amRtacaMdrajIe tathA prakAre caitanyabhAvanA parama AtmabhAvathI atyaMta bhAvI 115
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che - 'bhaviyat karma samasta pratyAkhyAna karIne jeNe moha nirasta karyo che, evo huM niSkarma caitanyAtma AtmAmAM nitya AtmAthI vattuM chuM.' I. Ama trikAla saMbaMdhI karmathI nivartI, karmasaMnyAsa bhAvanA naTAvI, nirmoha AtmA AtmAvalaMbananI kevI dRDha bhAvanA kare che, te 52ma bhAvitAtmA amRtacaMdrAcAryajI A amRta samayasAra kaLazamAM (229) darzAve che 'evA prakAre ema traikAlika samasta karma nirasta karI (phagAvI daI), zudghanayAvalaMbI vilInamoha vikArothI rahita evo huM... have cinmAtra AtmAne avalaMbuM chuM.' I. - Ama sakalakarma saMnyAsa bhAvanAnuM nATaka karAvI, parama adhyAtma nATyakAra parama bhAvitAtmA amRtacaMdrAcAryajI sakala karmaphalasaMnyAsa bhAvanAnuM nATaka karAvavAno upakrama karatAM, te bhAvanAnA - 'have sakala bIjamaMtrarUpa A samayasAra kaLazakAvya (230) parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che karmaphala saMnyAsabhAvanA naTAve che 'karma viSatarunA phalo mhArI bhukti (bhogavaTA) vinA ja vigaLI jAo ! huM acala caitanyAtma AtmAne saMcetuM chuM.' I. ane tathAprakAre karmaprakRtinI prakRti (148) prakAro aMge pratyeka karmaphala saMnyAsa bhAvanAnI dhUna parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIe parama bhAvathI parama AtmabhAvollAsathI gajavI che ane Ama jJAnAvaraNIyAdi ATha mUla karmaprakRtinA ane uttara bhedarUpa phala ekaso aDatAlIza uttara karmaprakRtinA udayavipAkarUpa karmaphalanA saMnyAsanI bhAvanAnuM parama adbhuta dhairyasaMpanna alaukika nATaka bhajavI dekhADI - ajJAna cetanAne khatama karI, sAthosAtha dhIrAdAtta Atma nAyakane caitanyAtmA AtmAmAM vartavAnI alaukika parama gurumaMtrarUpa dhUna gokhAvI, alaukika mahAmaMtrika paramarSi parama guru amRtacaMdrAcAryajIe ukta sarvanA arka rUpa A paramAmRtasaMbhRta amRta samayasAra kaLaza (231) parama bhAvAvezathI lalakAryo che - 'ema niHzeSa karmaphalanA saMnyasane (tyajana) thakI, sarva kriyAMtaranA vihAramAMthI jenI vRtti nivRtta thaI che evA mhArI caitanya lakSaNa Atmatattvane atyaMtapaNe bhajatAM acala evAnI A kAlAvalI anaMtA vahyA karo !' I. - Ama je karmaphalone bhogavato nathI tenA niSkarma zarmanI muktakaMThe stuti karatA A samayasAra kaLaza kAvyamAM (232) zAnAvatAra amRtacaMdrajIe A adbhuta ora zAnadazA pratyeno potAno svAnubhavajanya parama prema pravyakta karyo che - 'svata eva tRpta thayelo je pUrvabhAva kRta karma-viSa drumonA phaLo nizcaye karIne bhogavato nathI, te ApAtakAla ramaNIya udarka (atyaMta) ramya evA niSkarma zarmamaya dazAMtarane pAme che.' I. Ama karmacetanA ane karmaphalacetanA be vibhAgamAM vibhakta ajJAnacetanAnA sarva saMnyAsanuM parama alaukika nATaka karAvI, mahAn AdhyAtmika nATyakAra mahAkavi amRtacaMdrajI have jJAnacetanAnuM parama alaukika nATaka satata AnaMdapUrvaka bhajavatA rahI niraMtara prazamarasanuM pAna karavAnuM AtmArthI mumukSuone A paramAmRta saMskRta samayasAra kaLazamAM (233) parama paramArtha premathI AhvAna kare che karmathI ane tenA phalathI aviratapaNe virati atyaMta bhAvIne, akhila ajJAna saMcetanAnuM pralayana praspaSTapaNe naTAvIne, svarasaparigata svabhAvane pUrNa karI svA jJAnasaMcetanAne sAnaMda naTAvatAM prazamarasa ahIMthI sarva kAla pIo !' I. have jJAnathI atirikta samasta bhAvanuM pachInI gAthAomAM praspaSTa viviktapaNuM kahevAmAM Ave ItaH padArtha che, tenuM A samayasAra kaLazamAM (234) amRtacaMdrajIe mArmika sUcana karyuM che prathana-avaguMThana thakI vinA kRtie eka anAkula jvalaMta evuM samasta vastunA vyatireka nizcayathI vivecita jJAna ahIM avatiSThe che.' I. A kaLazamAM sUcavyA pramANe paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A gAthAomAM (390-404) adbhuta gamika sUtra zailIthI jJAnanuM anya sarva dravyathI atiriktapaNuM - bhinnapaNuM paribhAvana karAvyuM che zAstra jJAna nathI hotuM, kAraNake zAstra kAMI nathI jANatuM, tethI jJAna anya, zAstra anya jino jANe che. zabda jJAna nathI hoto, kAraNake zabda kAMI nathI jANato, 116 -
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI jJAna anya zabda anya jino jANe che. temaja zabda, rUpa, varNa, gaMdha, rasa, sparza, karma, dharma, adharma. kALa. AkAza. adhyavasAna kAMI nathI jANatA. tethI jJAna anya zabdAdi anya "jino jANe che', ema karNamAM guMjArava kare evA apUrva gamika sUtrathI A bhedavijJAnanI - sva-para vivekakaraNanI paridRDha bhAvanA karAvI, zAstrakartAe jJAnane jJAyaka jIvathI atirikta - abhinna kahI jJAnane ja samyaguSTi, saMyama, aMgapUrvagata sUtra, dharma-adharma, pravajyA nirUpita karela che. A graMthanI kalagI rUpa A sarvavizaddha zAna adhikAranI kalagIrUpa A mahAna gAthAonI vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa A bhedavijJAna emanI ananya lAkSaNika saralatama hRdayaMgama zailImAM ora vajalepa paridaDha karAvyuM che. Ama "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je ATaluM badhuM spaSTa nikhuSa tattvayuktithI pratipAdana karyuM, teno sArasamuccaya saMdabdha karatA A samayasAra kaLaza kAvyamAM (235) vijJAnaghana' amRtacaMdrAcAryajIe jJAnanA zAzvata zuddhajJAna mahimAnI muktakaMThe paramArtha stuti lalakArI che - anyothI vyatirikta, Atmaniyata, pRthagu (bhinna, vastunA dhAratuM, AdAna-tyAga zUnya evuM A amala jJAna tathA prakAre avasthita thayuM, yathA prakAre Adi-madhya-aMta vibhAgathI mukta sahaja skAra prabhAthI bhAsura (jhaLahaLato) evo zuddhajJAnaghano Ano (jJAnano) mahimA nityodita tiSTha che (sthiti kare che).' I. ane A tyAga-AdAna zUnya avasthita jJAna, e ja pUrNa AtmAnuM AtmAmAM saMdhAraNa che, evI tathArUpa katakRtya tIvra jJAnadazA pAmelA jIvanmukta amRtacaMdrajI A paramAmRta saMbhUta samayasAra kaLazamAM (236) parama AtmabhAvollAsathI saMgIta kare che - "unmoDhe (sarvathA mUkavA yogya) hatuM te azeSathI unmukta thayuM, tathA je Adeya (grahavA yogya) hatuM, te azeSathI Atta thayuM (gRhI levAyuM), ke jethI sarva zakti jenI saMta che evA pUrNa AtmAnuM ahIM AtmAmAM saMdhAraNa thayuM." I. jenuM jvalaMta udAharaNa vartamAna tathArUpa katatya jIvanmukta jJAnadazA pAmela zrImad rAjacaMdranA adhyAtma caritramAM ("adhyAtma rAjacaMdra) ane "zrImad rAjacaMdra' vacanAmRtamAM mumukSuone prApta thAya che. AvuM kRtakRtya pUrNa jJAna AhAraka kema hoya ? AzaMkAnuM samAdhAna A amRta kaLazamAM (237) amRtacaMdrajI prakAze che - "ema paradravyathI vyatirikta jJAna avasthita che, te AhAraka kema hoya ? - jethI Ano (jJAnano) deha zaMkAya che. A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (405-407) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe pratipAdana karyuM che - "AtmA jeno amUrta che, te nizcayathI ema Ae hoto nathI, AhAra phuTapaNe mUrti che, kAraNake te pugalamaya ja che. te teno evo koI paNa prAyogika vA vaiRsika guNa che nahi ja, ke jethI paradravya grahI zakAya vA vimocI zakAya. tethI je vizuddha cetayitA che, te jIva-ajIva e be dravyamAM kiMcitu nathI grahato, kiMcitu nathI mUkato." AvA bhAvanI A mahAnuM gAthAonA bhAvArthanuM "AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa yuktithI ora spaSTIkaraNa karyuM che. eTale dehamaya liMga mokSakAraNa nathI ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana A samayasAra kaLazamAM (238) amRtacaMdrajIe karyuM che - "ema zuddha jJAnano deha ja vidyamAna che nahi, tethI dehamaya liMga zAtAnuM mokSakAraNa nathI." A kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (408-409) dravyaliMga mokSanuM kAraNa nathI ema paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe spaSTa vidhAna karyuM che. "pAkhaMDI liMgo vA bahu prakAranA gRhaliMgo grahIne mUDho vade che - "A liMga mokSamArga che ema", paNa liMga mokSamArga nathI hoto, kAraNake dehanirmama ahaMto liMga mUkIne darzana-jJAna-cAritrane seve che. A gAthAno bhAva ora spaSTa samAvatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI "AtmakhyAti'mAM prakAze che. A ja A gAthAmAM (410) AcAryajI sAdhe che - "pAkhaMDi-gRhImaya liMgo A mokSamArga nathI ja, darzana-jJAna-cAritrane jino 117
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mokSamArga jANe che. Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa samajAvyo che. nizcayathI dravyaliMga mokSamArga nathI - zarIrAzrayapaNuM sate paradravyapaNuM che mATe, tethI darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che . AtmAzritapaNe sate svadravyapaNuM che mATe. I. kAraNake ema che eTalA mATe A gAthAmAM (411) AcAryajI prakAze che - "tethI sAgArothI vA anagArothI prahAyelA liMgo choDI daIne, darzana - jJAna - cAritramAM - mokSapathamAM AtmAne muMja !' Ano bhAva "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe spaSTa samajAvyo che - "kAraNake dravyaliMga mokSamArga nathI, tethI samasta paNa dravyaliMga tyajIne, darzana-zAna cAritramAM ja mokSamArgapaNAne lIdhe - AtmA yojavA yogya che ema sUtra anumati che." I. have A amRta samayasAra kaLazamAM (239) amRtacaMdrajI parama bhAvAvezathI mumukSue uddhodhana kare che - "AtmAnuM tattva darzana-jJAnacAritratraya che AtmA jeno evo eka ja mokSamArga mumukSue sadA sevya che." I. A amRta kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM (412) parama bhAvitAtmA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe mumukSune A bhAvavAhI AhuvAna karyuM che - "mokSapathe AtmAne sthApa ane te je dhyAna ane te ceta, tyAM ja nitya vihara, anya dravyomAM mA viharIza." zAstrakartAnA A karNamAM guMjI rahe evA karNAmRtamaya parama amara zabdonA pratyeka padano apUrva paramArtha paramAmRtamadhura atyaMta vizadapaNe avyakta karI, tenA divya dhvaninuM anaMtaguNaviziSTa saMvardhana karatuM vizvAnugrahI vizvagrAhI zabdabrahma vistAratAM, parama brahmajJa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe mokSamArga udyotita karyo che. uparamAM A "AtmakhyAti'mAM je ATaluM spaSTa vivarI dekhADyuM teno sArasamuccaya saMdebdha karatA A samayasAra kaLazakAvyamAM (240) paramarSi amRtacaMdrAcAryajI mumukSane kola Ape che ke je ukta vidhAnane vidhivat Acare che te avazya samayasArane zIdhra pAme che - "eka mozapatha je A degu - - vRttAtmaka niyata che, tyAM ja je sthiti pAme che ane tene aniza (rAta divasa) nityodayI mayano sAra zIgha vide che - anubhave che. paNa AthI ulaTuM vyavahAra pathane AzrI jeo dravyaliMganuM mamatva dhare che haju samayasArane dekhatA nathI ema nIcenI gAthAnuM sUcana karatAM amRta samayasAra kaLazamAM (241) amRtacaMdrajI viragarjanA kare che - "paNa jeo Ane pariharIne saMskRti pathe prasthApita AtmAthI dravyamaya liMgamAM mamatA vahe che, teo tattvAvabodhathI yuta thayelAo nityodyota eka akhaMDa atulAloka evo svabhAva prabhAprAgubhAravALo amala samayano sAra - samayasAra adyApi dekhatA nathI.' A kaLazamAM sUcavyA pramANe jeo dravyaliMga mamatva kare che teo samayasArane nathI jANatA e bhAvanuM A gAthAmAM (413) AcAryajI kathana karyuM che - "pAkhaMDI liMgomAM ke bahu prakAranA gRhIliMgomAM jeo mamatva kare che. tethI samayasAra jANavAmAM nathI Avyo." A gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAti'mAM apUrva tattvamImAMsana karatAM amRtacaMdrajI prakAze che - "jeo nizcayathI zramaNa huM, zramaNopAsaka huM ema drivyaliMga mamakArathI mithyAhaMkAra kare che, teo anAdirUDha vyavahAra vimUDho, prauDha vivekavALA nizcayane anArUDho paramArtha satya bhagavaMta samayasArane nathI dekhatA.' A "AtmakhyAti'mAM gadya bhAgamAM vyavahAravimUDha dRSTivALAnuM kathana karyuM, tenA anusaMdhAnamAM vyavahAravimUDha deSTi "tuSa' - photarAMthI bhoLavAI taMDulane oLakhAtA nathI, ema anyoktithI AtmAne vedhaka' mArmika kaTAkSa A samayasAra kaLazamAM (242) amRtacaMdrajI parama paramArthanuM divya gAna gAnArA parama mahAkavi kare che - "vyavahAravimUDha dRSTivALA paramArthane kaLatA nathI - tuSabodhathI vimugdha buddhivALAo ahIM tuSane (photarAMne) kaLe ce, taMDulane nahi !" atre dravyaliMga mamakAravALAne samayasAra ja nathI dekhAto, tenuM kAraNa A amRta kaLazamAM (243) amRtacaMdrajI spaSTa kare che - 'dravyaliMga mamakArathI mIlitothI (AMkho mIMcAyelAothI) samayasAra ja nathI dekhAto, kAraNake dravyaliMga ahIM anya thakI parataH para thakI, jJAna eka A ja nizcaya karIne svataH sva thakI che." I. 118
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ have A gAthAmAM (414) AcAryajI prakAze che - "punaH vyAvahArika naya baneya liMgone mokSapathamAM kahe che, nizcayanaya mokSapathamAM sarva liMgone Icchato nathI." A gAthAno apUrva paramArtha prakaTa karatAM amRtacaMdrajI "AtmakhyAti'mAM nikhuSa tattvayuktithI vaidharma tulanAthI prakAze che - "je skaTapaNe - zramaNa - zramaNopAsaka bhedathI trividha draliMga mokSamArga hoya che evo prarUpaNa prakAra - te kevala vyavahAra ja che, nahi ke paramArtha, - tenuM svayaM azuddha dravya anubhavanAtmakapaNuM sate - paramArthapaNAno abhAva che mATe. - je ja zramaNa - zramaNopAsaka vikalpathI atikrAMta, dezi - zakti pravRttimAtra zuddha jJAna ja eka evuM niSkaSa saMcetana che te paramArtha che - tenuM ja - zuddha dravyAnubhavanAtmakapaNuM sate paramArthapaNuM che mATe. tethI jeo vyavahArane ja paramArtha buddhithI cete che, teo samayasArane ja nathI cetatA - jeo ja paramArthane paramArthabuddhithI cete che, teo ja samayasArane cete che." have A parama bhAvavAhI paramAmRtasaMbhUta amRta samayasAra kaLazamAM (244) parAtpa ra samayasAranA parama mahimAnuM muktakaMThe utkIrtana karatAM parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI parama AtmabhAvollAsathI A divya dhvanimaya saMgIta lalakAre che - "ati jalpavALA analpa durvikalpothI basa thayuM ! basa thayuM ! A ahIM paramArtha eka nitya ciMtavAo ! nizcaya karIne svarasavisarathI pUrNa jJAnaviskRti mAtra samayasArathI uttara kiMcit che nahi." I. A eka akSaya jagacakSu pUrNa thAya che evA parama paramArthagaMbhIra zabdomAM A samayasAra zAstrane parama bhavya aMjali arpatA A amRta samayasAra kaLazamAM (245) AcArya cUDAmaNi amRtacaMdrAcAryajIe A zAstranI pUrNAhuti karatI aMtima gAthAnA bhAvanuM sUcana karyuM che - "vijJAnaghana AnaMdamayane adhyakSatA pamADatuM evuM A eka akSaya jagatucakSu pUrNatA pAme che." A amRta samayasAra kaLazathI sUcita A aMtima gAthA (415) paramarSi kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "je A samayaprAbhRtane paThane, artha - tattvathI jANIne, cetayitA arthamAM sthiti karaze, te uttama saukhya hoze." A gAthAnA pratyeka padanI parama addabhuta apUrva vyAkhyA "AtmakhyAtimAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAzI che. A zAstranA A sarvavizuddhazAna nAmaka navamA aMkano upasaMhAra karatAM A samayasAra kaLazakAvyamAM (246) parama paramArthanA divya gAtA parama paramArtha-mahAkavi amRtacaMdrajI temanI parama priya jJAnajyotinI muktakaMThe vyavasthiti uddaghoSe che - "evA prakAre AtmAnuM A tattva jJAnamAtra vyavasthita, akhaMDa, eka, acala, svasaMvedya, abAdhita che." arthAt evA prakAre AtmAnuM A tattva jJAnamAtra - kevala jJAna ja vyavasthita che, "vi - vizeSa karIne "ava' - sva samayanI svarUpamaryAdAthI sthita che, te "akhaMDa - dravyathI kSetrathI kALathI ne bhAvathI khaMDita na thAya evuM, 'eka' - advitIya - advaita, "acala' - jyAre paNa calita na thAya evuM, "svasaMvedya' - svathI - potAthI - AtmAthI saMvedya - saMvedAvA yogya - AtmAnubhavagamya, "abAdhita- traNe kALamAM kyAre ya paNa koI paNa prakAre bAdhita na thAya evuM che. evuM AtmAnuM A tattva jJAnamAtra vyavasthita te vijJAnaghana bhagavAna amRtacaMdra A "sarva vizajJAna adhikAranA "amRta" samayasAra kaLazamAM sapratiSThita kya, ane A amara A "amata' alaukika "AtmakhyAti' mahATIkAne anuvadatA - anuvadana - anuvaMdana karatAM A bhagavAnanA dAse (bhagavAnadAse) "amRta jyoti' mahAbhASya paramazruta bhaktithI paramazrata prabhAvanArthe AtmArthe karyuM. namaskAra ho namaskAra ho paramarSi kuMdakuMdAcAryane ! namaskAra ho namaskAra ho paramarSi amRtacaMdrAcAryane ! nama: samavasara | I Iti sarvavizuddha jJAnaprarUpaka navamo aMka | 119
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAdavAda adhikAra Ama A maMgalamaya zAstranI bhavya pUrNAhuti thaI ane te zAstra gAthAnI maMgalamayI "AtmakhyAti' vyAkhyA paNa maMgala pUrNAhuti pAmI ane tethI amRtacaMdrajInA divya AtmAno divya paramAnaMda eTalo badho samullAsa pAmyo, ke teno ubharAI jato amRtarasa A zAstranA kaLazanA kaLazarUpa ciMtAmaNi ratnamaya syAdvAda adhikAramAM saMskRta thaI, tattvajJAnanA meru zikhara samA A graMtharAjanA suvarNamaya zikhare samArUDha thayo ane A paramAgama samayasAra zAstranA parama tAtparyarUpa arnakAMta jJAna-jyotino divya prakAza yAvacaMdradivAkarau jhagajhagAvI rahyo che ! A cUlikArUpa syAdvAdAdhikAramAM kayo viSaya carcavAmAM Ave che, tenuM amRtacaMdrajI A samayasAra kaLaza kAvyamAM (247) sUcana karyuM che - "atra syAdvAdanI zuddhi arthe vastutattvanI vyavasthiti (vyavasthA) ane upAyopeya bhAva jarAka punaH ciMtavavAmAM Ave che.' arthAtu atre be vastuno "jarAka - saMkSepamAM agAu kahevAI cUkyuM chatAM pharIthI paNa ciMtavAya che. vastutattvanI "vyavasthiti' 'vi' - vizeSe karIne avasthiti - "ava' - jema che tema svasamayanI svarUpa maryAdAthI "sthiti' - niyata nizcayavRtti ciMtavavAmAM Ave che. temaja - "upAyopeya bhAva' - jenA vaDe "upeya" - sAdhya pratye javAya che te sAdhana rUpa upAya ane jenA pratye te sAdhanarUpa upAya vaDe javAnuM che te sAdhyarUpa upeya. e banneno je paraspara saMbaMdharUpa bhAva, te paNa atra ciMtavavAmAM Ave che ane A badhuM ciMtana paNa zuM prayojana arthe ? syAdavAdanI zuddhi arthe - anekAMta siddhAMtanI zuddhi arthe. arthAtu syAdvAda jevA parama prauDha gaMbhIra suvinizcita alaukika siddhAMtane paNa samyakapaNe nahi samajavAthI ke gera-samajavAthI saMzayavAda mAnI levA jevI mahAgaMbhIra akSamya bhUla karI besanArA koI mahAnubhAva mahAmati saMzayAtmAonI mithyAtvabhrAMti nirasta thAya ane syAdvAda jevA parama udAra suvizAla sAgaravaragaMbhIra kharekharA paramArtha sata parama advaita siddhAMtane paramArtha marmajJapaNe nahi pIchAnavAthI para sAthe AtmAnuM ekapaNuM - advaitapaNuM mAnI besI zaMbhumeLA jevA saMkara Adi doSa bhajanArAonI mithyASTi durasta thAya. astu ! syAdvAda siddhAMtanA ananya parijJAtA - advitIya vyAkhyAtA tarIke suprasiddha, amRtacaMdrajI syAdavAda zuM che ? tenI parama paramArthagaMbhIra prauDha tattvamImAMsA prAraMbhe che - "syAdavAda nizcayathI samasta vastutattvanuM sAdhaka ja evuM asmalita zAsana ahaMtu sarvAnuM che ane te sarva anekAtmaka che ema anuzAse che, sarva ja vastunuM anekAMta svabhAvapaNuM che mATe. atre to Atma vastumAM - jJAnamAtratAthI anuzAsavAmAM AvI rahelamAM paNa - tat parikopa (ta syAdvAdano paridoSa) nathI - te ja sva tatuM, je ja eka te ja aneka, je ja saMtu te ja asatu, je ja nitya te ja anitya - ema eka vastunA vastutvanA niSpAdaka evA paraspara viruddha zaktidvayanuM prakAzana te anekAMta." arthAtu syAdavAda te samasta vastunA "tattvanuM" - tatpaNArUpa yathArtha svarUpanuM sAdhaka ja evuM, vizvanI pUjAne ahaMtA evA "ahaMtu sarvajJanuM "eka - advitIya - advaita - ajoDa "asmalita' evuM apratihata "zAsana' tattva sAmrAjyamAM sarvatra vyApaka AjJAvidhAna che. "smAta' - kathaMcita - koI apekSAe e padathI mudrita A syAdvAda zAsananI e adbhuta camatkRti che. A dharmacakravartI arhat sarvaza mahArAjanuM A syAdvAda zAsana akhila vizvamAM asmalita che, sarvatra tattva jagamAM asmalita - apratihata che. jo Ama tadatattva (tatu-ata) Adi prakAre paraspara viruddha zaktidvayanuM prakAzana e anekAMtanI spaSTa vyAkhyA che, te sva Atma vastunA jJAnamAtrapaNAmAM te A tattva - atatva Adi be be viruddha zaktidvayanuM prakAzana zI rIte prakAze che ? te "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajI prakAze che. 120
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zaMkA) "vAru, jo AtmavastunA jJAnamAtratvamAM paNa svayameva anekAMta prakAze che, to ahaMtothI tata sAdhanapaNe anekAMta zuM arthe anuzAsavAmAM Ave che ? (samAdhAna) ajJAnIone jJAnamAtra AtmavastunI prasiddhi arthe ema ame pokArIne kahIe chIe. nizcaye karIne anekAMta sivAya jJAnamAtra Atmavastu ja prasiddha nathI thatI. juo ! A prakAre - ahIM pragaTapaNe svabhAvathI ja bahu bhAva nirbhara vizvane viSe sarva bhAvonA svabhAvathI advaitamAM paNa vaitanA niSedhavAnA azakyapaNAne lIdhe samasta ja vastu sva-pararUpa pravRtti-vyAvRttithI ubhaya bhAvathI adhyAsita ja che." uparamAM "AtmakhyAti'mAM svarUpa pravRttithI ane pararUpa vyAvRttithI - e ubhaya bhAvathI pratyeka vastu adhyAsita ja ema kahyuM. tatra - temAM A "bhaMga' - prakAra phalita thAya che - (1-2) tattva - atattva, (3-4) ekatva - anekatva, (5-6-7-8) svadravya - kSetra - kAla - bhAvathI sattva, (9-10-11-12) paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI asattva, (13-14) nityatva - anityatva. A pratyeka prakAramAM sva-para paratve seLabheLarUpa ekAMta grahavAmAM Ave to kevI rIte nAza pAme che ane sva-parane vibhinna pratipanna karato - bhedavijJAna karAvato anekAMta tene kevI rIte ujIvAve che - atyaMta jIvAve che - jIvADe che, tenuM parama adbhuta alaukika maulika tAttvika mImAMsana paramatattvadeNA paramarSi amacaMdrAcAryajIe atre apUrva tattvakaLAthI prakAzya che - je samasta vAzayamAM ajoDa advitIya che. A sthaLa saMkocane lIdhe atra avatAratA nathI, mAtra "AtmakhyAti' TIkA ane te paranuM A lekhake kareluM vistRta vivecana "amRta jyoti' mahAbhASya avalokavAnI namra sUcanA karIe chIe. ane avaMti vAtra sToA:' - bhavati hoya che atra zloko' - ema mArdavamUrti amRtacaMdrajI ahaMkAra-mamakAranuM visarjana karI jANe taTasthapaNe kathe che, te kharekhara ! AzcaryanuM Azcarya che ! uparamAM bhagavatI "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM anekAMta siddhAMtano apUrva marma prakAzatA cauda pUrva samA apUrva cauda prakAro spaSTa nikhuSa dRSTivAdayuktithI vivarI dekhADI bhagavat amRtacaMdrAcAryajIe anekAMtano mahAmahimA supratiSThita karyo, te ja vastune kiMcit prakArAMtare prathita karatA cauda pUrva samA A apUrva cauda zArdUlavikrIDita zlokomAM puruSazArdUla puNyazloka amRtacaMdrajI paramArtha - mahAkavi anekAMtano mahAmahimA utkIrtana karatI vIragarjanA karI che - je samasta vAklayamAM advitIya ananya che. amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karelA A adabhuta zlokono paramArtha - marma A lekhake svakRta "amRta jyoti' mahAbhASyamAM pariTyuTa vivecyo che. te avalokavAnuM namra sUcana karIe chIe. ema cauda pUrva samA A apUrva divya kaLazakAvyothI samasta ekAMtanuM AtyaMtika nirasana ane anekAMtanuM prasthApana karI, tenA upasaMhArarUpa A kaLaza kAvyamAM (265) divya deza amRtacaMdrajI mahAmuni vIragarjanA kare che - "evA prakAre ajJAnavimUDho pratye jJAnamAtra Atmatattva prasAdhato anekAMta svayameva anubhavAya che." arthAta ema caturdaza prakArothI ukta prakAre ajJAnathI vimUDha-atyaMta mUDha-mohamUDha jano pratye "mAtra" - kevala jJAna sivAya bIjuM kaMI paNa nathI evuM "jJAnamAtra' - kevala jJAnamaya Atmatattva prasAdhato - prakaSTapaNe sAdhato evo A anekAMta "svayameva' - ApoApa ja pratyakSa AtmAnubhavathI anubhavAya che. A anekAMta Atmatattva che evo anekAMta anubhava pramANa che, AtmAnubhava pramANathI siddha che. A anekAMta siddhAMtanI mahApratiSThA udyoSatA A samayasAra kaLaza kAvyamAM (263) anekAMtanA ananya parijJAtA ane advitIya vyAkhyAtA amRtacaMdrajI pUrNa AtmAnubhavanizcayathI garjanA kare che - "ema tattvavyavasthitithI svane svayaM vyavasthApato anekAMta "alaMdhya zAsana jaina" evo anekAMta vyavasthita thayo.' arthAta ema ukta prakAre "tattva vyavasthitithI" - tattvanI vyavasthitithI - vizeSa karIne "avasthitithI" - "ava' svasamayanI svarUpa maryAdAthI jema che tema "sthitithI' - nizcita 121
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vRttithI "sva" - potAne vyavasthApato, "alaMdhya zAsana jaina' - A anekAMta svayaM - ApoApa vyavasthita' - "vi' vizeSe karIne "avasthita' - "ava' - jema che tema svarUpa maryAdAthI "sthita' che - "zAsanuM nainaMmanekAMto vyavasthitaH '' arthAt ema tattvathI vyavasthA karatAM jina bhagavAnanuM alaMdhyA zAsana anekAMta pote ja vyavasthita thayo, pote ja svarUpathI "susaMpratiSThita thayo. ti siddha | atre AtmAne jJAnamAtra kahyo, te aMge uThatI zaMkAnuM nivAraNa amRtacaMdrajI "AtmakhyAti'mAM karyuM che : - "zaMkA - vAru, anekAMtamaya chatAM atre AtmAno zuM arthe jJAnamAtratAthI vyapadeza che ? (samAdhAna) - lakSaNa prasiddhithI lakSmaprasiddhi arthe, kAraNake AtmAnuM phuTapaNe jJAna lakSaNa che. tenuM (AtmAnuM) asAdhAraNa guNapaNuM che mATe, tethI jJAnaprasiddhithI tenA lakSya AtmAnI prasiddhi che. (zaMkA) - vAru, kramAkrama pravRtta anaMtadharmamaya AtmAnuM jJAnamAtratva kema ? (samAdhAna) paraspara vyatirikta (bhinna) anaMta dharmasamudAyapariNata eka zaktimAtra bhAvarUpe svayameva bhavanane lIdhe, ata eva A jJAnamAtra eka bhAvamAM aMtaHpAtinI anaMta zaktio uslave che. arthAt koI zaMkA kare ke - vAru, A AtmAmAM to kamathI - eka pachI eka pravRtta payayorUpa ane akamathI kramarahitapaNe yugapata eka sAthe pravRtta guNorUpa anaMta dharmo che, eTale Ama krama-akramathI pravRtta anaMta dharmamaya AtmAnuM Apa prajJApo cho tema jJAnamAtrapaNuM kevI rIte ? tenuM atra spaSTa samAdhAna karyuM che ke - "paraspara' - ekabIjAthI "vyatirikta' : jUdA anaMta dharmonA samudAyamAM - eka samUhamAM pariNata eka "zaktimAtra bhAvarUpe AtmAnuM svayameva bhavana' che mATe AtmAnuM jJAnamAtrapaNuM che. ata eva jJAnamAtra eka bhAvamAM "aMtaHpAtinI' - aMdara paDatI - aMdaramAM aMtarbhAva pAmatI anaMta zaktio uplave che - uThe - udbha ve che. jemake - jIvatva zakti, citta zakti, dRSTi zakti, jJAna zakti, sukha zakti, vIrya zakti, prabhutva zakti, vibhutva zakti, sarva darzitva zakti, sarvajJatva zakti Adi (47) suDatAlIza alaukika addabhuta camatkArika zaktio svarUpa lakSaNa sahita "AtmakhyAti'mAM amRtacaMdrajIe tAdezya varNavI dekhADI che ane A lekhake te te zaktionuM yathokta svarUpa lakSaNa "amRta jyoti' mahAbhASyamAM vistArathI vivarI dekhADyuM che. Ama AtmAnA jJAnamAtra bhAvamAM "aMtaHpAtinI' - aMtabhArva pAmatI anaMta zaktionI vAnakI rUpa ukta suDatAlIza Atma zaktionA parama addabhuta tattva camatkRtimaya alaukika maulika nirUpaNa parathI sujJa vicakSaNone parama jJAnavibhUti paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA anaMtazaktisaMpanna divya AtmAnA parama adbhuta "svavibhava'no kiMcit paricaya prApta thAya che. ema uparamAM "AtmakhyAti'mAM gadya vibhAgamAM je vividha apUrva AtmazaktionuM abhUtapUrva ananya parama adbhuta varNana karyuM, tenA sArasamuccayarUpa A kaLaza kAvyamAM (264) amRtacaMdrajIe cit vastu dravyaparyAyamaya che ema nigamana karyuM che. "ItyAdi aneka nija zaktiothI sunirbhara chatAM je bhAva jJAnamAtramayatA choDato nathI, te krama-akrame vivarti vivartIthI citra eka dravyaparyAyamaya cit ahIM vastu che." I. A anekAMtanI muktakaMThe prastuti karatAM A upasaMhAra kaLazakAvyamAM (265) mahAkavi amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI vasaMtatilakA vRttamAM lalakAre che - "na ekAMta saMgata dRSTithI (anekAMta) svayameva vastatattva vyavasthiti che ema pravilokatAM saMto adhika cAvAda zuddhine pAmIne jinanIti alaMghatAM jJAnI hoya che.' I. ahIM A AtmavastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa A jJAnamAtrano ja upAyopeya bhAva che ema siddha karyuM che. arthAt "jJAnamAtra' - kevala jJAna e ja jyAM gamana karavAnuM - sAdhana thakI jyAM gamana karavAnuM - gaMtavya che te "upeya' - sAdhya che - A upAya ane upeya banne eka jJAnamAtra che, enuM atra 122
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmati parama prajJAnidhAna amRtacaMdrajIe AtmakhyAtimAM evuM to ati ati thoDA paNa parama paramArthagaMbhIra amRta (Immortal, nectar-like) zabdomAM sekaMDo graMthothI paNa na kahI zakAya evo paramArtha Azaya samAvI, jinamArgano sAMgopAMga sakala avikala (complete & comprehensive) krama alaukika maulika zailIthI nikhuSa (Clear-cut) tattvayuktithI prakAzyo cheH - have Ano upAyopeya (upAya-upeya) bhAva ciMtavavAmAM Ave che - AtmavastunA jJAnamAtra paNAmAM paNa upAyopeya bhAva vidyamAna che ja - te ekanuM paNa svayaM sAdhaka-siddharUpa ubhayapariNAmipaNuM che mATe. temAM je sAdhakarUpa te upAya, je siddharUpa te upeya. ethI karIne - anAdi mithyA darzana - jJAna - cAritrathI svarUpa - pracyavanane lIdhe saMsaratAM - sanizcala parigrahIta vyavahAra samyagadarzana - jJAna - cAritranA pAkaprakarSanI paraMparAthI krame karIne svarUpe AropAI rahelA evA A AtmAne - aMtarmagna nizcaya samyagadarzana - jJAna - cAritra vizeSatAthI sAdhaka rUpe, ane tathAprakAre paramaprakarSanI karikAe adhirUDha ratnatrayAtizayathI pravRtta sakala karmakSayathI prajvalita asmalita vimala svabhAvatAthI siddharUpe svayaM pariNamakAna (pariNamI rahela) eka ja upAyopeya bhAva sAdhe che. ema ubhayatra (ubhaya sthaLe) paNa jJAnamAtranI ananyatAthI nitya asmalita eka vastunA niSkapa parigrahaNane lIdhe tatkSaNa ja AsaMsArathI alabdhabhUmika mumukSuone paNa bhUmikA lAbha thAya che. eTale pachI tyAM nitya durlalita teo - svata eva krama - akrama vRta anekAMtamUrtio sAdhaka bhAva thakI jeno saMbhava che evA parama prakarSa koTirUpa siddhi bhAvanuM bhAjana thAya che. paNa je A - jyAM anekAMta aMtarnAta evI jJAnamAtra eka bhAvarUpa bhUmine upalabhatA (anubhavatA pAmatA) nathI, teo nitya ajJAnIo hotAM - jJAnamAtra bhAvanuM svarUpathI abhavana pararUpathI bhavana dekhatA - jANatA ane anucaratA mithyAdeSTio mithyAzAnIo mithyAcaritro hotAM - atyaMta upAyopeyathI bhraSTa thayelAo vibhrame ja che." A sUtrAtmaka abhata AtmakhyAti'nA paramArtha Azaya paramArthagaMbhIra che. te A graMthamAM sarvatra A lekhake svakRta "amRta jyoti mahAbhASyamAM pariphuTa yathAsthita samajAvyo che, tenuM jijJAsue avalokana karavAnI namra sUcanA che. uparamAM bhagavatI "AtmakhyAti nA gadya bhAgamAM hajAro graMthothI paNa na varNavI zakAya evA parama adabhuta paramArthaAzaya gaMbhIra thoDA amRta vacanomAM upAyopeya bhAvanuM aciMtya ciMtAmaNi samuM ananya ciMtana karI, tattvajJAna - caMdranI soLe kaLAe khIlI uThelA parama tattvaciMtAmaNi amRtacaMdrajI have teno upasaMhAra karatAM, alaukika ciMtAmaNiratnamayI A bhagavatI "AtmakhyAtinA pUrNAhuti avasare, pUrNa AtmabhAvollAsanI vasaMta RtumAM pUrNa kaLAe khIlI nIkaLI pUrNa bhAvavAhI vasaMtatilakA vRttamAM paMcaratna kaLaza-kAvya vasaMtanI relachela kare che - keme karIne - koI prakAre jeno moha dUra karAyo che evA jeo jJAnamAtra nija bhAvamayI akaMpa bhUmine AkSe che, teo sAdhakatvane pAmIne siddho thAya che, paNa mUDho to Ane (bhUmine) nahi pAmIne paribhrame che.' (kaLaza 266) "syAvAda kauzala ane sunizcila saMyama e vaDe karIne je ahIM upayukta (upayoga yukta) evo svane dine dine bhAve che te jJAna-kriyAnI paraspara tIvra maitrIno pAtrarUpa karAyelo eka A bhUmine (jJAna bhUmikAne) AkSe che." (kaLaza 267) ane tene ja (je uparamAM kahyo te jJAna mAtra bhUmikA prAptane ja) cit piMDa pracaMDatAmAM vilAsi vikAsa - hAsarUpa zuddhaprakAzabharathI nirbhara suprabhAta jeno thayo che evo A AnaMdasusthita sadA ammalita ekarUpa acala arciSa (acala jyoti) AtmA udaya pAme che." (kaLaza 268) "syAdvAdathI dIpita lasalasatA mahasUmAM (mahAteja - jyotimaya) prakAza (pragaTa) zuddhasvabhAvamahimnavaMta mhArAmAM udita thaye, baMdha-mokSa pathapAtI anya bhAvothI zuM ? mAtra kevala nityodayo A svabhAva huro !' (kaLaza 269) "citra 127
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Atmazakti samudAya A AtmA nayadRSTithI khaMDAto sato sagha - zIghra praNAze che, tethI akhaMDa, anirAkRta khaMDa, eka ekAMtazAMta, acala cit huM mahas (mahAteja-jyoti) chuM.' (kaLaza 270) atre dravyathI, kSetrathI, kAlathI ane bhAvathI huM akhaMDa Atmavastu chuM evI parama AtmabhAvanAnI dhUna levaDAvatA maMtrapadarUpa A sUtra parama maMtraRRSTA amRtacaMdrajIe AtmAnI khyAti karatA A yathArthanAmA 'AtmakhyAti' sUtramAM sUtrita karyuM che 'huM nathI dravyathI khaMDAto, huM nathI kSetrathI khaMDAto, huM nathI kALathI khaMDAto, huM nathI bhAvathI khaMDAto. suvizuddha eka jJAnamAtra bhAva huM chuM.' - je A eka cit mahat huM chuM ema AgalA samayasAra kaLazamAM kahyA pramANe AtmAne jJAnamAtra zAtA jANyo te to zeya thayuM, to pachI jJAtA jJeya ane jJAnano bheda Avyo tenuM zuM ? enI sUkSmatama mImAMsA A adbhuta samayasAra kaLaza kAvyamAM (271) amRtacaMdrajIe 'zeya' zabdanI aTapaTI zabda camatkRtithI ne tattva camatkRtithI atra darzAvI che - 'je A jJAnamAtra bhAva huM chuM, te jJeyano jJAnamAtra zeya nathI ja, jJeyanA jJAna - kallolothI (taraMgo) valgatI (kUdatI, uchaLatI) evI jJAna - zeya zAtRmar vastumAtra zeya che.' arthAt jenA vaDe jANe che te jJAna paNa te ja che, te jJAnathI jaNAvA yogya jJeya paNa te ja che ane te jJAnathI jaNAvA yogya zeyane jANanAro 'zAtA' - zAyaka paNa te ja che. ema jJAna jJeya ane zAtAno jyAM abheda che evI jJAnathI jJeya jJAtArUpa-zAyaka paNa te ja che. ema jJAna jJeya ane jJAtAno jyAM abheda che evI jJAnathI jJeya jJAtArUpa - zAyaka bhAvarUpa nirvikalpa jJAnamAtra vastumAtra 'huM" chuM. - have parama gaMbhIra pRthvI vRttamAM nibaddha traNa paramAmRta saMskRta samayasAra kaLazakAvyamAM (272, 273, 274) paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajI vastutattvanA anekAMta svabhAvanuM tAdezya svabhAvoktimaya parama paramArthagaMbhI2 'adbhutAdadbhutaM' mImAMsana kare che (1) 'kvacit je mecaka (citra) vilase che, 'mama' (mhArUM) tattva che, tathApi paraspara susaMhata prakaTa zakticakravALuM sphuratuM te amala medhAvaMtonA manane vimoha pamADatuM nathI.' (2) A bIjA pRthvIvRtta nibaddha kaLazakAvyamAM AtmAnA anekAMta svabhAvanuM parama suMdara tArdazya svabhAvoktimaya hRdayaMgama zabdacitra AlekhI mahAn paramArthazilpI mahAgItArtha amRtacaMdrajIe parama Atma bhAvollAsathI AtmAno sahaja adbhuta vaibhava saMgIta karyo che - 'A tarapha anekatA pAmI gayelo, A tarapha sadA paNa ekatA dhArato, A tarapha kSaNavibhaMgura, A tarapha sadaiva udaya thakI dhruva, A tarapha parama vistRta, A tarapha nija pradezothI dhRta (dhArI rakhAyela) evo aho ! te A sahaja adbhuta vaibhava AtmAno che.' I. (3) parama gaMbhIra pRthvIvRtta nibaddha trIjA kaLaza kAvyamAM (274) AtmAnA anekAMta svabhAvanuM tAdezya Abehu ba svabhAvoktimaya (life-like) zabdacitra AlekhatAM mahAkavi amRtacaMdrajI anekAMta AtmasvabhAvanA adbhutAdadbhuta' mahimAno vijayaghoSa udghoSe che - 'eka tarapha kaSAya-kali skhale che, eka tarapha zAMti che, eka tarapha bhavopati sparze che, eka tarapha mukti paNa sparze che, eka tarapha jagat tritaya sphure che, eka tarapha cit prakAze che, Avo AtmAno adbhutAdadbhuta (adbhutathI paNa adbhuta) svabhAvamahimA vijaya pAme che.' I. A pachInA be kaLaza kAvyanuM (275, 276) vistaraNa vistArathI A lekhake prastAvanAmAM karyuM che, te tyAM avalokavuM. atre mukta-amukta avasthAmAM ekarUpa akSaya pa2mAtmAne tAttvikazekhara amRtacaMdrajIe pUrNabhAvapUrNa namaskAra karI aMtya maMgala karyuM che 'karmathI mukta-amuktamAM je saMvid Adi thakI ekarUpa che, evA akSaya paramAtmA jJAnamUrtine huM namuM chuM.' I. atre chevaTe syAdvAda adhikAramAM 'have dravyanA AdezavazathI ukta saptabhaMgI ame avatArIe chIe' ema amRtacaMdrajIe kahyuM che. A saptabhaMgI sva - paranuM bhedavijJAnathI paridRDha karAve che. 124
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane aMte mahAkavi amRtacaMdrajI prarUpa Atma bhAvollAsathI A paramagaMbhIra amRta kaLaza (277) lalakAre che - "jemAMthI pUrve dvaita thayuM hatuM, je thakI sva - paranuM aMtara thayuM hatuM, rAga-dveSa parigraha sate jyAMthI kriyA-kArakano janma thayo hato ane je thakI kriyAnuM akhila phala bhogavatI anubhUti khinna thaI hatI, te vijJAnaghanaughamAM magna thayeluM adhunA (hamaNAM) kiMcit na kiMcit nizcayathI che.' A UMDA paramArtha AzayavALA amRtakaLazano paramArtha - marma addabhuta che. aciMtya ciMtAmaNiratnanidhAna A bhagavatI "AtmakhyAti mahAkutinA cUDAmaNisthAne jhagajhagatA A ciMtAmaNiratnamaya paramAmRtasaMbhUta kaLazamAM, tAttvikaziromaNi "vijJAnaghana" amRtacaMdrAcAryajIe A kRti ane tenA kartApaNAnuM ahatva-mamatvanuM sarvathA vilopana karavAnA parama udAtta gaMbhIra mArmika AzayathI, siMhAvalokana nyAye bhUtaprajJApanIya nayathI A AtmAno bhUtapUrva ItihAsa smRtimAM lAvI, gaI gUjarI saMbhArI gaI gUjarI bhUlI javA - kRti ane kriyA aMge parama sUkSma tattvamImAMsA rajU karI che. "purA" - pUrve dvata" - be vastunA saMbaMdha rUpa dvaita thayuM hatuM ane je thakI atre sva - paranuM aMtara bhUta thayuM ane rAga-dveSano parigraha sate je thakI kriyA ane kArakonuM upajavuM thayuM ane je thakI "akhila" - sakala kriyAnuM phaLa bhogavatI anubhUti khinna thaI, te vijJAnaghanaughamAM" "magna" adhunA kiMcitu kharekhara ! na kiMcitu che, kAMI che nahi. atre vijJAnaghana" amRtacaMdrajIno mukhya dhvani e che ke A badhI kRti - kriyAnI kahANI jema bhUta paryAya rUpe gaI gUjarI banI jaI vijJAnaghanagha AtmAmAM magna thaI gaI, tema adhunA ame vijJAnaghana ogha AtmAmAM ja nimagna thaI gayA chIe, eTale A amArI kRti ne ame kartA evuM ahatva - mamatva paNa rahyuM ja nathI evuM na kiMcit' che. athavA hamaNAM vijJAnaghana oghamAM magna te kiMcit "na kiMcit' che, na kiM cit che ? arthAt citu. cit ne cit ja che. AvA aneka prakAranA paramArthagaMbhIra AzayavALuM A anupama tattvavijJAna parama jJAnI bhagavAna vijJAnaghana" amRtacaMdrAcAryajIe A "amRta kaLazamAM saMbhUta karyuM che - jenuM yat kiMcit digga darzana atra te bhagavAnanA dAsa "amRta jyoti mahAbhASyakAre (vivecake) yathAmati karyuM che. atre "AtmakhyAti'mAM A aMtima amRta samayasAra kaLaza (278) amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karyo che - "svazakti vaDe karIne jeNe vastutattva saMsUcita karyuM che, evA zabdothI samayanI A vyAkhyA karavAmAM AvI, svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM kartavya ja "na kiMcit asti." A adbhuta zlokanuM bhAva vyaMjana vistArathI A lekhake prastAvanAmAM karyuM che. Ama samayasAra zAstranuM "AtmakhyAti' TIkAnA anusaMdhAnamAM vizeSathI vastudarzana karyuM. matte vistarena ! - DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. phAgaNa pUrNimA, saM. 2050 27-3-94 ke.ema. munzI mArga, muMbaI-7. 125
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samayasAra pahelA bhAganI viSaya anukramaNikAdi pRSTha pUrvaraMga pAramArthika upayogI graMtha : amRtacaMdrajInI pUrvaraMga : samayasAra kaLaza-1 * amRta" vANI bhAva maMgala, kalaza 1-7. amRtacaMdrajInI AtmakhyAti pokAratI kArya samayasAra : kAraNa samayasAra AtmakhyAti' A kaLazanI addabhuta tattva saMkalanA atha sUtrAvatAraH / 23-39 samayasAra eTale zuM? cha artha "AtmakhyAti : amRtacaMdrajInI adbhuta AtmA saMbaMdhI Itara mAnyatAonuM nirasana sUtrAtmaka paramArthaghana amRta vyAkhyA samayasAra' tattva maMdira para "suvarNa kaLaza siddha vadana : sUtra graMthana bIjuM maMgala kalaza kAvya "apavarga gati dhruva, acala, anupama 8-13 siddha bhagavaMto : siddhapaNe sAdhya AtmAnA anekAntamayI mUrti nitya prakAzajo ! pratichaMda sthAnIya anekAMta jinavANI e ja sarasvatI mUrti kevala jJAnamaya anekAMta jina bhaktinuM ISTa prayojana mUrti : dravyazruta-bhAvazrutamaya anekAMta mUrti sat sAdhakane siddha puSTa AlaMbana nimitta AtmA anekAMta mUrti : zabda samaya, ahaMtu * siddha bhagavAna prayoga siddha artha samaya, jJAna samaya samayasAra : kArya samayasAra parama ArAdhya ISTadeva paMca arthamAM anekAMtasvarUpa mUrti ajakula gata kesarI' : deNaMta para dravyathI pRthaka Atmatattva darzana aMtarAtmanuM jina prabhunA rUpa darpaNamAM nija paMca arthamAM anekAMtamayI mUrti nitya prakAzo ! svarUpa darzana anekAMta siddhAMtanA aMgarUpa A zAstra, 'jo jANai arihaMte, davvaguNapayavehiM ya' nizcaya - vyavahAranuM sApekSapaNuM, jaya anekAMta nIti : jaya anekAMtamayI mUrti saMbhava deva te dhura sevA save re 14. trIju maMgala samayasAra kaLaza kAvya 14-22 upAdAna ane nitta : "rAjamArga ane mahApratijJA : phala prayojana rUpa prArthanA ekapadI' parapariNati hetu mohanA anubhAgajanya azuddhi bhaktimArganuM prAdhAnya : "jaladhi samo saMsAra dravya karma - bhAva karmanA duzcakathI bhAvacakra te gopada sama bhramaNa bhaktimArga aMge zrImad rAjacaMdrajInA moharUpa Atma bhAMtithI ja bhavabhrAMti : e TaMkotkIrNa vacanAmRta ja mUlagata bhUla zAstra prAraMbhe ja bhaktimArga mahApratiSThA : puSTa nimittAlaMbana : upAdAna jAgRti : bhAva-dravya stava AtmapuruSArtha sUtra graMthana : "A samaya prAbhRta' : ahaMtu jaDa azuddha nimitta : satuzAstra vyAkhyAna zuddha pravacananuM avayava nimitta "AtmakhyAti mahATIkA vaDe mahAprAbhRta samayasAra" anupama nimitta bhAvavAcAthI ane dravyabhASAthI paribhASaNa lAyopathamika guNa : "dITho suvidhi niNaMda sva-paranA anAdi moha prazAMti arthe samAdhi rasa bharyo re' kuMdakuMdAcAryajI ane amRtacaMdrAcAryajI samayasAranI sevAmAM sarva "sva vibhava' sarvasva AtmakhyAti nI vikhyAti arthe "amRta samarpaNa jyoti' mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa) "AtmakhyAti prAsAdanuM sarjana : "kAma eka | 40. samayasAra gAthA-2 4-1 AtmArthanuM samaya, sva samaya, para samaya 12
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ utpAda-vyaya-dhrauvya aikyarUpa trilakSaNA sattA nitya pariNAmAtmaka svabhAva caitanya svarUpa : dezi - jJapti jyoti anaMta dharmAdhirUDha ekadharmI : dravyatva dravyaguNa paryAya vaizvarUpya upAtta ekarUpa jIva-ajIvaH paMcAstikAya: SaDradravya zrI tIrthakara' ema kahe che ke evI zrImad rAjacaMdranI amRta vANI anaMta dravya saMkaramAM TaMkotkIrNa cita svabhAvI satu cita dravya sva para prakAzaka para darzana-jJAna-cAritramAM sthita "sva samaya' aMdhAruM ghara ane dIpakanuM dRSTAMta viveka jyoti ke bhedajJAna prakAza AtmajJAna : paraamyuti : sva vRtti svarUpa sthiti : sva samaya para samaya : moha "mahArAja' : bheda ajJAna Atma prazruti ane paravRtti pararUpa sthiti : para samaya pUrvaraMga : samayasAra gAthA-3 62-69 ekatva nizcayagata samaya sarvatra suMdara "jaDa bhAve pariName, cetana cetana bhAva" atre "samaya" eTale sAmAnyathI sarva padArtha niyuktithI svadharmacakra cuMbI chatAM paraspara acuMbatA | svadharma cakravartI Sa dravya akhaMDa vizva vyavasthAnI jALavaNI ekatva nizcayagatapaNAthI ja arthonuM sauMdarya prakArAMtare sarva saMkarAdi doSApatti sarva arthonuM ekapaNuM pratiSThita samayanuM ekapaNuM ja avasthita samayasAra gAthA-4 70-81 saMsAra cakranA cAkaDe caDela jIva loka : paMca parAvartana amRtacaMdrajInI adbhuta svabhAvokti zruta-paricita - anubhUtA kAmabhoga baMdha kathA mahAmoha grahathI "go' jema vAhana kuMbhAra cakranuM deNaMta : ghANInA belanuM dRSTAMta aMtarjAnathI smaraNa karatAM I. (zrImad rAjacaMdra a. 128). tRSNAnI tIvra vedanA : viSaya-mRgajala mATe jhAvAM paraspara AcAryapaNuM asat zravaNa anaMta vAra: satuM zravaNa kadI nahIM vivekAlokathI vivikta ekatva H kaSAya cakrathI tirobhUta kolasAnA DhagalA madhye hIro; jJAnI dazAsaMpanna sadagurunuM svarUpa; AtmaNa sagurunuM samupAsana; vivikta ekatva na kadI zrutapUrva, na paricita pUrva, na anubhUta pUrva samayasAra gAthA-5 82-87 "te ekatvavibhakta AtmA huM AtmAnA svavibhavathI darzAvuM' bhagavAna zAstrakAranI pratijJA ane vijJapti Agama-yukti-anuzAsana-anubhava janita svavibhava svavibhavathI te ekatva vibhakta AtmA darzAvavAno kRtanizcayaH svAnubhavathI parIkSIne pramANaje, cUke to chala ma grahajo ! mahAjJAnezvarI mahAdAnezvarI A jagataguru yugmanuM jagane "prAbhRta' jaya kuMdakuMda! jaya amRtacaMdra ! "AtmakhyAti'mAM vyakta thato amRtacaMdrajInA tevo ja parama "sva vibhava' samayasAra gAthA 88-97 na pramatta na apramatta zAyaka : eka bhAva te ja zuddhaH anAdi bhavaroga : karma-AtmAno anAdi saMyoga saMbaMdha karmanA bheda : ghAti aghAti baMdha paryAya apekSAe karma-AtmAnuM ekapaNuM, I. jJAyaka ekabhAva na pramatta, na apramatta zubhAzubha bhAvonA svabhAve apariNamanane lIdhe jJAyaka bhAva, na pramatta na apramatta. vyavahArathI pramatta-apramatta : nizcayathI na pramatta - na apramattaH jIvatva anAdi pAriNAmika bhAva; A zAyaka eka bhAva e ja "zuddha': A zuddha e ja upAsyamAna ArAdhya deva zeyarAzi sthita jJAyakanI zeyamAM gaNanA chatAM jJAyakapaNAnI azuddhi nathI : agninuM dRSTAMta 88 127
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zeya ne jJAyaka : svarUpa prakAzana dazAmAM ja bhUtArtha kartA-karmanuM ananyapaNuM paMkajalanA avivekathI malina jala anubhava 98 samayasAra gAthA-9 98-104 vivekathI nirmala jala anubhava vyavahArathI ja jJAninA darzana-zAnacAritra : karma-AtmAnA avivekathI azuddha Atma nizcayathI jJAyaka eka zuddha anubhava : zuddhanaya janita vivekathI zuddha dharma-dharmI abheda chatAM vyapadeza bheda upajAvI Atma anubhavaziSya bodhArtha vyavahAra upadezaH dharma-dharmIno je bhUtArtha Ache te ja samyagudRSTi : zuddhanaya vyapadezathI bheda : vastutaH abheda kataka sthAnIya paryAya dRSTi na dIjIe : eka ja kanaka pratyagu Atmadarzie vyavahAranaya na anusaraNIya abhaMga re' naya mImAMsA 105. samayasAra gAthA-8 105-109 zuddha grAhI nizcaya: azuddha grAhI vyavahAra vyavahAra vinA paramArthanuM upadezana azakya : zuddhanaya-nizcaya bhUtArtha darzI : vyavahAra naya anAryanuM dRSTAMta abhUtArtha darzI zlecchane pleccha bhASAnA Azraye "sti' te | 126. samayasAra gAthA-12 12-142 artha samajAtAM AnaMdanA jhaLajhaLIo zuddha AdezavALo paramabhAvadarzIoe jAtavya anAtmajJane vyavahAra patha Azraye : paNa jeo aparama bhAvamAM sthita che teo "AtmA'no artha samajAtAM AnaMda bodha vyavahArathI dezita hoya 110. samayasAra gAthA-9-10 110-117 nizcaya-vyavahAranA samucita adhikArI maryAdA je RtathI A AtmAne kevala zuddha jANe che tene parama bhAvadarzI mATe zuddhanaya ane lokapradIpakara RSio "zrutakevali' kahe che aparamabhAva sthita mATe vyavahAranaya - prayojanavAnuM je zrutajJAna sarva jANe che, tene jino kahe che, kAraNake jJAna AtmA che, suvarNa zuddhinA dekhaMtathI amRtacaMdrajInI tethI zrutakevalI nikhuSa spaSTa addabhuta vyAkhyA te suvarNa zuddhi dagaMtanuM spaSTa bhAvana zrutakevalInuM adbhata rahasya suvarNa-agni tApanuM deNaMta sarvatra AtmajJAnanI mukhyatA : jJAna-ajJAnanuM vyavahAra mokSamArga nizcaya mokSamArgano rahasya sAdhya-sAdhana bhAva : suvarNa - suvarNa dravyazrutano bhAvaRRtanA nimittapaNe parama upakAra pASANavatuM AtmajJAna vinAnuM zAstrajJAna bhArarUpa jJAnAcAra Adi vyavahAranA kaDaka Adarza "sarva' zrutajJAnamAM "sarva'nuM rahasya paripAlana aMge amRtacaMdrajInA amRta vacano parama abhuta tattva camatkAra dAkhavato amRtacaMdrAcAryajInA vacanAmRtano pratidhvani khulAso zrImad rAjacaMdrajIe prakAzyo che karatA hoya ema yazovijayajI upAdhyAyajInA zrutakevalI evo vyavahAra : paramArtha pratipAdaka : spaSTa vacana te AtmAne pratiSThApe che prathamAvasthAmAM vyavahAra prayojanabhUta : jaba banyo nija rUpa ko, taba Anyo saba uttarAvasthAmAM nizcaya ja prayojanabhUta loka (zrImad rAjacaMdra) vyavahAra tIrtha : nizcaya tIrthaphala 118. samayasAra gAthA-11 118-125 vyavahAra che te tIrtha chede : nizcaya che te vyavahAra abhUtArtha : zuddhanaya bhUtArtha tattva bhUtArthane Azrita nizcaya karI samyagudRSTi A parathI phalita thato tAtparya bodha vyavahAranaya sarva ja abhUtArtha : zuddhanaya eka | vyavahAra be prakAranA che, eka paramArtha mULa 128
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetu : bIje vyavahAra rUpa vyavahAra I. pUrNa jJAnaghana AtmA ja amane ho ! nava A aMge zrImad rAjacaMdrajI jJAnAvatAra puruSanA saMtatinuM amane have prayojana nathI TaMkotkIrNa amRta vacano pratyeka mumukSue manana karI 151. samayasAra kaLaza-7. 157-154 hRdayamAM kotarI rAkhavA yogya che zuddhanaya AdhIna pratyagu jyoti : vyavahAra prayojana paramArtha pratipAdana je nava tattvagatapaNAmAM paNa ekatva nathI mUkatI nizcaya-vyavahArano sApekSa saMbaMdha : samanvaya | 1papa samayasAra gAthA-13 155-160 "koI kriyAjaDa jaDa thaI rahyAM, "zuSkazAnamAM bhUtArthathI jANavAmAM AvelA nava tattvo te koI (Atmasiddhi). samyagudarzana jJAna kriyAno sumeLa : ArAdhanA ane puNyapApAdinA jIva ajIva be prakAra : virAdhanA jIva-ajIva be pariNAma dhArA vyavahAranuM svarUpa ane tenI TheTha sudhI bahira draSTithI baMdhaparyAya AzrI nava tattva upayogitA bhUtArtha : temAM eka jIva ja pradyote che paramArthano sAdhaka te ja sad vyavahAra aMtara dRSTithI nava tattvanI aMtargata vyavasthA : bhUtArthanayathI eka jIva ja temAM pradyote che sad vyavahAra sAdhana sad deva sadharma sadguru sanimitta sAdhana anubhUti te ja AtmakhyAti : AtmakhyAti te ja samyagu darzana A gAthAnI tamAma pAtrApAtra thaI samayasAra kaLaza-8 11-13 pravartavAnI vaktA-zrotAne vivikta pratipade A Atmajyoti udyotamAna sIdhI cetanA rUpa lAlabattI dekho devacaMdrajIno suprasiddha patra. cirakALathI nava tattvamAM chupAyelI Atmajyoti darzAvAI rahI che : 143. samayasAra kaLaza-4 143-145 varNamAlAmAM nimagna suvarNa jema nava tattvamAM smAtupadAMkita jina vacana : ubhaya naya chupAyela pRthaka AtmajyotinuM darzana pratipade virodha dhvaMsI | samayasAra gAthA-17 anusaMdhAna 164-168 AvA jina vacane rame te samayasAra pramANa bheda anubhavana veLAe bhUtArtha : jIva parejyoti svabhAva anubhavana veLAe abhUtArtha anavama-nayapala aluraNa te paraMjyoti naya sva apekSAe bhUtArtha chatAM zuddha svabhAva 146. samayasAra kaLaza-5 14-149 anubhava veLAe abhUtArtha vyavaharaNa naya prathama padavImAM hastAvalaMba : 'miTe kalapanA jalapanA, taba vastu tina pAI parama arthadarzIne na kiMcita 169. samayasAra kaLaza-9 169-170 banne nayanI yathAyogya bhUmikA : - 'udayati na nayazrIrastameti pramANaM' banne nayanuM paraspara sAmasAmuM samIkaraNa parama Atmade zrImad rAjacaMdrajInA Arohakane avalaMbana Avazyaka : ArUDhane anubhavogAra anAvazyaka A sarvakaSa dhAma anubhavamAM AvyuM vaita ja bhAsatuM nathI 150. samayasAra kaLaza-da 150-15ra 171. zuddha Atma svabhAvane - 171 zuddhanaya thakI ekatve niyata pUrNa prakAzato A zuddhanaya abhyadaya pAme che. jJAnaghana AtmAnuM darzana e ja | 172. samayasAra gAthA-14 172-178 samyagudarzana : eka AtmA ja amane ho ! je AtmAne abaddhaspaSTa, ananya, niyata, 129
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti avizeSa, asaMyukta dekhe che, te zuddhanaya | lavaNanA gAMgaDA jema alubdha-buddhone jANa ! vijJAnaghana paNAe karI Atma jJAnapaNe abaddhaskRAdi rUpa zuddha AtmAnI anubhUti svAdamAM - anubhavamAM Ave che te zuddhanaya : anubhUti te AtmA ja 190. samayasAra kaLaza-14 190-191 jala nimagna kamalapatra jema baddhaspaSTapaNA marda paramamatu naH sA !" paryAyathI bhUtArtha : chatAM AtmasvabhAva AzrI A parama mahA teja amane sadA ho ! AtmasvabhAva AzrI abhUtArtha 192, samayasAra kalaza-15 192-195 mRttikA paryAyathI jema paryAyathI AtmAnuM AtmasiyArthIothI sAba-sAdhaka bhAve eka anyapaNuM bhUtArtha : chatAM AtmasvabhAva AzrI | A jJAnaghana AtmA nitya upAsAo ! abhUtArtha sAdhya sAdhana ane sAdhanAnI zuddhi samudra jema paryAyathI aniyatapaNuM bhUtArtha : paramArthamAM "paramArtha ja sAdhya chatAM Atma svabhAva AzrI abhUtArtha adhyAtma prakriyA te sAdhana dharma savarNanI jema paryAyathI AtmAnuM vizeSapaNuM | 196. samayasAra gAthA-1da 196-204 bhUtArtha : chatAM vizeSapaNuM AzrI abhUtArtha sAdhue darzana-jJAna-cAritra nitya upAsyaH uSNa jala jema paryAyathI AtmAnuM saMyuktapaNuM nizcayathI te traNe AtmA ja bhUtArtha chatAM AtmasvabhAva AzrI abhUtArtha AtmAnuM jJAna-zraddhAna-anucaraNa AtmA ja 179, samayasAra kaLaza-11 179-180 nizcaya mokSamArga : vyavahAra mokSamArga A abaddhaspaSTadi bhAvo uparamAM taratAM chatAM avirAdha jyAM pratiSThA dharatA nathI nizcaya mokSamArgamAM sAdhya sAdhana abheda : jagatu moha dUra karI samyaka svabhAva anubhavo vyavahAra mokSamArgamAM sAdhya sAdhana bheda 181. samayasAra kalaza-12 181-182 bheda ratnatrayI : abheda ratnatrayIH vyavahAra aMtaramAM nihALe to AtmAnubhavaikagamya ratnatrayIno kAryakAraNa bhAva mahimAvALo vyakta A AtmA dhruva rahyo che nizcaya-vyavahAranI paraspara sApekSatA : samyagu trikAlika baMdha bhedI aMtare nihALatAM niSkalaMka anekAMta dRSTi nizcaya-vyavahAra mokSamArgano sAdhya - sAdhana zAzvata Atmadeva birAjamAna bhAva - suvarNa suvarNapASANavat 183. samayasAra kaLaza-13 183-184 vyavahAra ratnatrayI : nizcaya ratnatrayInuM bIja AtmAne AtmAmAM suniSpakaMpa nivezIne vyavahAra prasAde nizcaya prAsAde ArohaNa sarvataH avabodhaghana nitya eka zuddhanayAtmikA AtmAnubhUti A ja kramabaddha dazAno vikAsa krama jJAnAnubhUti nizcaya sAdhyane sAdhe to ja 185. samayasAra gAthA-15 185-189 vyavahAranuM nimitta sAdhanapaNuM je A abaddhaskRAdi evA AtmAnI mokSamArga to eka nizcaya mArga : anubhUti te nizcayathI akhila jina zAsananI vyavahAra mokSamArga upacArathI anubhUti zrImad rAjacaMdrajInuM jinanA mULamArganuM divya jJAnAnubhUti ja AtmAnubhUti gAna vyaMjanamizra lavaNanuM dRSTAMta : abuddha zeya mULa mAraga sAMbhaLo jinano re" lubdhone jJAna svAdamAM AvatuM nathI 205. samayasAra kaLaza-16 thI 19 205 'je egaM jANai se savvaM jANaiH' pramANathI AtmA ekI sAthe mecaka-amecaka AtmA jAgyo te sarva jANya' vyavahArathI mecaka (citra) : nizcayathI amecaka 130
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ meka-amecakamAM AtmAnI ja ciMtA basa ! : 208-215 208, samayasAra gAthA-17-18 'jIvarAyA NAdavvo saddaheyavvo aNucaridavvo' mokSArthIe AtmA jJAtavya anucaritavya sAdhyasiddhinI tathopapatti sAdhyasiddhinI anyathA anupapatti AtmajJAna-darzanapUrvaka AtmacAritra thakI ja Atmasiddhi zraddhAtavya vAtta 216. samayasAra kalaza-20 khalu dhano:' cAritra e ja nizcaya dharma 216 na vastu na hatu anyathA sAdhdhasiddhi:' A anaMta caitanya cihnavALI Atmajyoti ame satata anubhavI chIeH kathaMcit trilakSaNa chatAM ekarUpa nizcaya mokSamArga e ja zrAmaNya zuddhopayoga 219. samayasAra gAthA-17-18 (anusaMdhAna) 219-223 jJAnatAdAtmya chatAM AtmA jJAnane kSaNa paNa upAsato nathI svayaMbuddhapaNAthI ke bodhatabuddhapaNAthI jJAnanI utpatti : pAve nahi gurugama vinA, yehI anAdi sthita' (zrImad rAjacaMdra aM. 258) gItArthanuM rahasya : bhAvagurugamaH 'dIvAmAMthI dIvo' te pUrve nityameva apratibuddhapaNAne lIdhe AtmA ja: ajJAna vAcAjJAnIoe levA yogya ghaDoH zAnadazAnI pudgalonA karma nokarma-ema bhedavijJAnamUlA anubhUti thaze tyAre pratibuddha bahirAtmanuM svarUpa : aMtarAtmAnuM svarUpa sadguru sadbodhathI vA svayaM saMbodhathI pratibodha jarUra 224-230 A aMge zrImad rAjacaMdrajInA A TaMkotkIrNa vacanAmRta pratyeka mumukSue hRdayamAM kotarI rAkhavA yogya che. 224. samayasAra gAthA-19 mohAdi aMtaraMga karmamAM ane dehAdi bahiraMga nokarmamAM ahaMbuddhi tyAM lagI apratibuddhaH karma ane nokarma AtmatiraskArI pudgala pariNAmo vaidharmathI ghaTa dRSTAMta darpaNanI svacchatA : AtmAnI jJAtRtA : 131 zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta 'zrI tIrthaMkarAdie pharI pharI jIvone upadeza upadeza kahyo che, paNa jIva dizAmUDha rahevA Icche che.' I. (zrImad rAjacaMdra, aM. 537) 231-234 231, samayasAra kalaza-21 'mukuravadavikArAH saMtataM syusta eva' jene svataH vA parataH bhedavijJAnamUlA anubhUtiH darpaNa jema sadA avikAra' 'bhukuravadavikArA saMtataM syusta eva' sAkSAt sat svarUpa sadguru yoge avaMcaka yoga zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta "sat e kaMI dUra nathI, paNa dUra lAge che' (zrImad rAjacaMdra) aM. 211 235. samayasAra gAthA-20-21-22 235-241 agni-dhana dRSTAMta : paradravyamAM ja Atma vikalpaNAthI apratibuddha lakSAya svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpa e pratibuddha lakSaNa 'Apa AkhuM bhUla gayA ! Inarse kyA aMdhera' (zrImad rAjacaMdra samabhAva) : viSayano bhIkhArI : 'nipuNyaka viparyAsa veThanI 'mUrta saMsAravuM:hasya peda vAbhadhI:' I. asaMmUDha pratibuddha jIvanI AtmabhAvanA 242. samayasAra kalaza-22 poTha 242-245 'tyajatu jagadidAnIM mohamAjanmalInaM ' rasikonuM rocana A udaya pAmatA jJAnano rasa lyo ! bahirAtmA : dehamAM Atmabuddhi saMsAra duHkhanuM mULa 246. samayasAra gAthA-23-24-25 dehAtmabuddhine laI rAgadveSAdi ane bhavabhramaNa 'parama kRpALu' jJAnIno duHkhahara svAbhAvika sanmArga 24-252
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ajJAnamohita mati kahe che ke A pudgala tume rUpI thayA" (zrI rUpavijayajI) dravya mArU I. 21. samayasAra gAthA-28 261-262 sarvajJa jJAna daSTa jIva, pudgala dravya rUpa kema "jIvathI anya A pudgalamaya dehane thaI gayo - stavI muni mAne che mArAthI kevalI bhagavAna apratibuddha "A pudgala hArUM" ema anubhave che saMstavAyA ane vaMdAyA amRtacaMdrajIno madhura upAlaMbha vyavahArathI zarIra stavanathI "satRSNAbhyAripaNuM" choDI de ! choDI de ! Atma stavana ghaTe, nizcayathI nahi nitya upayogalakSaNa jIva dravya pudgala dravya sonA-cAMdInA gaThThAnuM dAMta kema thaI gayuM ? lavaNanA udaka jema te koI prakAre hoya nahi 263. samayasAra gAthA-29 23-24 nizcayathI zarIra stavanathI Atma stavana vaidharmathI dAMta - kSAratva - dravyatva sahavRti na ghaTe : sonA-cAMdInuM dAMta avirodhaH upayoga - anupayoga sahavRtti virodha 265. samayasAra gAthA-30 265-249 paracakranA AkramaNathI cetana rAjanuM "pada' "aMtargata kaLaza-25-26 bhraSTapaNuM "parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa" zarIra guNanuM stavana karavAmAM AvatAM kevali aMdhakArathI prakAza jema - anupayoga svabhAvI puruSa adhiSThAtA chatAM te AtmAnuM stavana padravya upayoga svabhAvI A Atmadravya thaI jatuM nathI, pragaTa bhinna atre kavIzvara amRtacaMdrajIe svabhAvoktimaya A aMge zrImad rAjacaMdrajInA TakotkIrNa abhuta be kaLaza 25-26 saMdebdha karyA : vacanAmRta (zrImad rAjacaMdra, aM. 913) nagara varNane rAjAnuM varNana thatuM nathI : 253, samayasAra kalaza-23 2 53-254 | jineMdra rUpa varNane jina varNana nathI thatuM tattva kautuhalI thaI dehano pADozI banI | 270, samayasAra gAthA-31 270-278 avaloka ! je Idriyone jItIne zAna svabhAvathI lokapuruSanuM apUrva adbhata rahasya adhika AtmAne jANe che, te jiteMdriya 255. samayasAra gAthA-26 255-256 jiteMdriya te "jina": IdriyajayanuM vizvavaMdya tIrthaMkaranA anupama kAMti teja amRtacaMdrajIe dAkhaveluM parama AdinuM adbhuta varNana adbhuta saMpUrNa vidhAna kavIndra amRtacaMdrajInI mahA kavipratibhAnuM alaukika bhagavatA zAnasvabhAve karI darzana AtmAnuM saMcetana A aMge parama vItarAgamUrti zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta (zrImad draleMdriya jaya : bhAveMdriya jaya rAjacaMdra, aM. 674) IDhiyArtha jaya 258. samayasAra gAthA-27 258-260 ya-jJAyakanA saMkara doSanI uparatatA vyavahArathI jIva-deha eka : nizcayathI kevo che? A bhagavata jJAna svabhAva na eka : sonA cAMdInuM dRSTAMta jJAna-ratnadIpaka je dhanya dehamAM te divya AtmA jJAna svabhAva vizvanI paNa upara tarato eka kSetrAvagAhapaNe rahyo sarva dravyAMtarothI atirikta AtmAnuM saMcetana tenuM dhanyapaNuM Idriyono pratyAhAra ama sata puNyane yoge zrImad rAjacaMdranA sahaja anubhavolgAra che -
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ netroMkI syAmatA viSe jo putaliyAM rUpa | nizcaya vedyasaMvedya rUpa nizcaya samyagudarzana sthita I." apratipAtI "sthirA" yogadRSTi : ratnadIpakanI 279. samayasAra gAthA-32 279-284 upamA je mohane jItIne zAna svabhAvathI adhika samyagadarzana bodhi dIpakaH sadguru bodha AtmAne jANe che, te jitamoha" prasAdI jitamoha te jina : mohajayanuM samasta parabhAva pratyAkhyAna : pratyAkhyAna amRtacaMdrajIe dAkhaveluM parama jJAna ja adbhuta saMpUrNa vidhAna Atmasiddhi parama amRta zAstra : TUMkotkIrNa zrImada rAjacaMdrajIe dAkhavelo mohAdi vacanAmRta vijayano svAnubhavagocara uttama prakAranuM 302. samayasAra gAthA-35 302-309 bhagavata jJAnasvabhAve karI sarva bhAvAMtarothI jema koI paNa puruSa "A paradravya" e jANI atirikta AtmAnuM saMcetana tyajI de che, tema sarva parabhAvone jANIne AtmavijayI zrImad rAjacaMdrajInA jJAnI mUkI de dhobInuM dRSTAMta : dhobInA gharathI bhUlathI Atma puruSArtha preraka anubhava vacanAmRta ANeluM pArakuM vastra 285, samayasAra gAthA-33 285-289 bhrAMtithI parabhAva grahaNa : jJAna thatAM tyAga jitamoha sAdhuno kSINamoha jyAre hoya parabhAva parityAga : "nigraMthano paMtha bhava tyAre nizcaya karIne "kSINamoha aMtano upAya che' (zrImad rAjacaMdra) kSINamoha te jina : mohakSayanuM amRtacaMdrajIe samasta parabhAvanuM paccakhANa dAkhaveluM apUrva vidhAna Atma grAhaka thaye TaLe paragrahaNatA, svabhAvabhAva bhAvanA sauSThava : AtmabhAvanA tattvabhogI TaLe parabhogyatA' (zrI devacaMdrajI) lIseMdriyAdi prakAra pravacanasAranA tRtIya cAritra adhikAramAM 290. samayasAra kaLaza-27. 290-291 dravya-bhAva nigraMtha zramaNanuM parama Adarza kAyA-AtmAnI ekatA aMge svarUpa prakAzya che. nizcaya-vyavahAra naya vibhAgathI spaSTatA amRtacaMdrAcAryajIe pravacanasAra dvi. zru. 292. samayasAra kaLaza-28 292-297 aM.nA aMte ATalA spaSTa bodha pachI bodha aMtima kaLaza kAvyamAM uddaghoSaNA karI che. konA bodhamAM nahi utare ? cAritrAdhikAranA prAraMbhamAM A paramarSi 294. samayasAra gAthA-34 294-301 mumukSuone AhavAna karatI vIragarjanA kare che gAthA utthAnika sUtra artha A aMge zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa kAraNake sarva bhAvone "para" ema jANIne vacanAmRta che paccakhe che, tethI pratyAkhyAna 310. samayasAra kaLaza-29 310-312 jJAna niyamathI jANavuM parabhAva tyAga thatAM ja anubhUtinuM darzana ane dRSTi : netra rogInuM data AvirbhatapaNuM AtmabhrAMti' sama roga nahi, sadguru vaidya zrImad rAjacaMdrajIe potAnuM AtmasaMvedanAmaya sujANa "Atmasiddhi', hRdaya darzana karAvyuM che binA nayana pAve nahi, binA nayana kI zrImad rAjacaMdranA "jJAnInA mArganA bAta' zrImad rAjacaMdra e. 258 upadezanArA anubhavasiddha vacanAmRta che. 133
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samayasAra gAthA-3 313-318 AtmArAma: huM eka zuddha darzana jJAnamaya 313. anubhUtino parabhAva viveka kevI rIte thayo? sadA arUpI : paramANu mAtra paNa mahArUM nathI hAro koI paNa moha che nahiH upayoga ja niSkAraNa karuNALu parama kRpALu bUjhAya che, kadaM gho sadguru devano sata upadeza huM kharekhara ! eka chuM AtmAne paramezvara jANI zraddhI anucarI AtmArAma AtmA jAgyo samyaga jJAna sudhArasadhAma je"] pratibuddha thayelA vivekI AtmAno anAdi moha unmattatA A tAtvika vikAsa krama (devacaMdrajI) "manonaMdana che AtmA, AtmA vaMdana dhAma zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra che' (svaracita). 319. samayasAra kaLaza-30 319-323 eka zuddha darzanajJAnamayI sadA arUpI 'nAsti nAsti mama kazcana mohaH' svarUpa pratapana 'zuddhacidghanamahonidhirasmi' anya kaMI paNa paramANu mAtra paNa mahArUM nathI amRtacaMdrajInA zuddhAtmAnI amRtAnubhUtinA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra sahaja anubhavolgAra 347. samayasAra kaLaza-32 347-350 samyagudRSTinI zuddhAtma bhAvanA zAMta sudhArasamaya jJAnAmRta siMdhumAM nimajjananuM sArvajinika AmaMtraNa zrImad rAjacaMdrajInuM "apUrva avasara'nuM divya vitarAga bhAvarUpa asaMga pada gAna "apUrva avasara nigraMthano parama Adarza AtmArAmI zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa sahaja anubhavolgAra 324. samayasAra gAthA-37 324-329 praNamuM pada te, vara te, jaya te (zrImad Natyi mama dhammaAdI bajyadi upayoga eva rAjacaMdra, aM. 954) ahakkio mahA adhyAtma nATaka samayasAra zeya bhAvano viveka prakAra mahAkavi brahmA kaMdakaMda : mahAkavi brahmA huM eka chuM : dharmAdi pratye nirmamatva chuM amRtacaMdra samayanuM sarvadA ja AtmakatvagatapaNe sthitapaNuM jaya kuMdakuMda! jaya amRtacaMdra ! nigraMtha paMtha bhavaaMtano upAya che' (zrImad zrI samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM rAjacaMdrajI) pUrvaraMga samApta zrImad rAjacaMdrajInA anubhava - vacanAmRta atha jIvAjIvAdhikAraH // 1 // 330, samayasAra kaLaza-31 330-333 samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM sarva anya bhAvathI viveka sate upayoga jIvAjIva prarUpaka prathama aMka // 1 // AtmAne dhArato AtmArAma 351. samayasAra kaLaza-33 351-353 "samajyA te samAdi rahyA" tathA jIvAjIva viveka dRSTi arpatuM "manonaMdana" samajyA te samAI gayA' (zrImad rAjacaMdra jJAna vilase aM. 651). baMdhana dhvasathI vizuddha stuTatuM AtmArAma jJAnInI ananyamudda AtmArAma anaMta dhAma pratyakSa nityodita 334. samayasAra gAthA-38 334-34s dhIrodAtta anAkula manogaMdana jJAna vilAsa 'ahamikko khalu suddho 354, samayasAra gAthA 39-43 354-361 AtmArAmI AtmAnuM svarUpa saMcetana kevuM parane AtmA vadanArA parAtmavAdIonA aSTa prakAra hoya 134
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAgadveSathI kaluSita adhyavasAna ja jIva vyavahAra abhUtArtha chatAM mlecchone sveccha eka saMsaraNa kriyA rUpe krIDatuM karma ja jIva bhASA jema vyavahArIone dazAvavo nyAya ja. tIvra-maMda rAganirbhara adhyavasAna saMtAna. ja paramArtha pratipAdakapaNAne lIdhe vyavahAra tIrtha pravRtti jIva nimitte upakArI. zarIrathI jIvanA ekAMte bhedamAM hiMsAdi nava-purANa nokarma (zarIra) ja jIva abhAve baMdha abhAva sAta-asAta rUpa tIvra-maMda karmAnubhava ja jIva rAgAdithI jIvanA ekAMte bhedamAM molopAya zrIkhaMDa jema Atma-karma ubhaya ja jIva grahaNa abhAve mokSa abhAvaH evA evA durmedhA parAtmavAdIo 378 samayasAra gAthA-47-48 378-780 paramArthavAdIo nathI sainyamAM rAjano vyavahAra : adhyavasAnAdimAM A aMge A parama AtmA zrImad ] jIvano vyavahAra rAjacaMdrajInuM parama adbhuta tema A jIva samagra rAga grAmane vyApIne talasparzI mImAMsA karatuM pravartelo che : paramArthathI eka ja jIva che TaMkotkIrNa vacanAmRta 381. samayasAra gAthA-49 381-391 samayasAra gAthA-44. eka TaMkotkIrNa paramArtha jIvazuM lakSaNavALo? 32. 362-367 'arasamarUcamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasaI' A adhyavasAnAdi sarve bhAvo ItyAdi pudgala pariNAma-niSpanna paramArtha jIvanuM svarUpa lakSaNa ema bhagavatu vizvasAkSI ahitonI prajJApanA pudgala 5 prakAre arasa nathI : jIva arasa malinatAthI suvarNa jema, aSTa prakArathI e ja prakAre jIva arUpa, agaMdha, asparza, atiriktapaNe cisvabhAvano vivecakone paNa azabda svayaM anubhava par prakAre jIva avyakta deha tyAga meM jIva puni, binasata nahIM AtmapratyakSa jIva aliMgagrahaNa bhujaMga' - zrI cidAnaMdajI jIvasarvasva rUpa cetanAguNavaMto jIva "matabhedanI kaDAkUTa javA daI ne AtmA ane Avo bhagavAnu amalAloka TaMkotkIrNa jIva pudgala vacce vaheMcaNI karI zAMtapaNe anubhavavAmAM Ave to mokSamArga sarala che.' 392. samayasAra kaLaza-35 392-393 - zrImad rAjacaMdra, vyAkhyAnasAra cit zaktimAtra "sva"ne savagAhI vizvanI 368. samayasAra kaLaza-34 368-369 upara caratA anaMta AtmAne eka cha mAsa jo ! hRdaya saramAM AtmAnI paramAtmA AtmAmAM sAkSAt kaLo ! anubhUti thAya che ke nahi (anubhavo !) 370. samayasAra gAthA-45 -- - 370-372 | 394. samayasAra kaLaza-36 394 cit anvaya pratibhAsa chatAM adhyavasAnAdi cita zaktithI atirikta A sarve bhAvo pugala - svabhAvo kema ? paugalika karmakala Akulatva lakSaNa duHkha : AtmasvabhAva ] 395. samayasAra gAthA-50 395-407 vilakSaNa varNAdi-rAgAdi bhAvo jIvanA nathI : zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa vacanAmRta suprasiddha parama guru amRtacaMdrajIe gokhAveluM bhedajJAna 373. samayasAra gAthA-46 373-377 varNAdi 29 prakAronuM cha vibhAgamAM vargIkaraNa : adhyavasAnAdi bhAvo jIva che e vyavahAranuM cAra prakAra ne traNa mULa prabhavasthAna darzana 408, samayasAra kalaza-37 408 135
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti doSa varNAdi vA rAgamohAdi bhAvo A puruSathI tema jIvane anuvartatA varNAdi mAnI tAdAbhya bhinna bhAvo mAno to jIva abhAva 409, samayasAra gAthA-5 409-411 "jyAM sudhI dehAtmabuddhi TaLe nahi tyAM sudhI A varNAdi je jIvanA che nahi, to taMtrAntaramAM samyakta thAya nahIM.' I. - zrImad rAjacaMdra che' ema kema prajJApavAmAM Ave che ? aM. 957 (upadeza chAyA) paryAyAzrita vyavahAranaya parabhAva parano | 425. samayasAra gAthA-3-64 425-427 vihita kare che : kasuMrakta vastra dAMta saMsAra avasthAmAM ja jIvanuM varNAdi sAthe dravyAzrita nizcayanaya parabhAva parano pratiSedha che. tAdAbhya che evA abhinivezamAM paNa e ja 412. samayasAra gAthA-pa7 412-414 varNAdi sAthe jIvano nIra-kSIra jema paraspara saMsAra avasthAmAM jIvanuM varNAdi sAthe avagAha saMbaMdha : paNa uSNatA sAthe agni tadAnya mAnatAM jIva abhAva. jema tAdAbhya saMbaMdha nahi, Ama A sthita che ke - varNAdi bhAvo jIva nathI jIva, kAyA padArthapaNe judAM che, paNa 428. samayasAra gAthA-6566 428-431 saMbaMdhapaNe sahacArI che, ke jyAM sudhI te nAmakarma pravRtiothI karAtA jIvasthAno dehathI jIvane karmano bhoga che, I. zrImad pudgala ja, na jIva rAjacaMdra, aM. 509 nizcayathI karma-karaNanuM abhinnapaNuM : je jenA 415. samayasAra gAthA-59-60 415-418 vaDe karAya che te ja to pachI vyavahAra kevI rIte avirodhaka che? nAmakarma prakRti pudgalamayI Agama prasiddha : A paMtha lUTANo tenI jema mUrta kAryathI anumeya vyavahArathI jIvano A varNa I. vyavahArathI "anaMtavAra dehane arthe AtmA gALyo che. je ahaMphlevonuM prajJApana : chatAM nizcayathI deha AtmAne arthe gaLAze te deha upayoga guNathI jIvanA sarveya che nahi AtmavicAra janma pAmavA yogya jANI sarva "pradeze pradeze jIvanA upayogane AkarSaka dehAthanI kalpanA choDI daI eka mAtra evA A saMsArane viSe eka samaya mAtra paNa AtmArthamAM ja teno upayoga karavo evo avakAza levAnI jJAnI puruSoe hA kahI mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe." I. - nathI, kevala te viSe nakAra kahyo che." zrImad rAjacaMdra, aM. 719 - zrImad rAjacaMdra, aM. (35) | 432. samayasAra kaLaza-38 432-433. sonAnuM mAna sonuM e deta samayasAra gAthA-1 bhAsyo dehAdhyAsathI, Atma deha samAna, 419 419-421 paNa te banne bhinna che, jema asi ne myAna.' jIvano varNAdi sAthe tAdAbhya saMbaMdha kayA kAraNathI che nahi ? - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi saMsArastha jIvonA varNAdi, muktonA nahi, 434. samayasAra kaLaza-39 434 tethI tAdAbhya saMbaMdha nathI 435. samayasAra gAthA- 7 435-437 jIvano varNAdi sAthe koI prakAre tAdAbhya "dhInA ghaDA'nI jema "tata prasiddhiyA' jIvamAM saMbaMdha che nahi vaNadimad vyavahAra 422. samayasAra gAthA-2 422-424438. samayasAra kaLaza-40. 438 jIvanA varNAdi sAthe tAdAbhyanA "vRta kuMbha" - ghIno ghaDo kahevAmAM AvatAM durabhinivezamAM A paNa kuMbha-ghaDo je dhRtamaya nathI : te ja vadi je jIvanA mAno to jIva-pugalanA pramANe varNAdimata jIvanA jalpanamAM - avizeSanI prasakti (prasaMgara) | kathanamAM paNa jIva tanmaya nathI. doSaH 136
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ thA tama ja 439, samayasAra gAthA-68 439-441 atha kartRkarmAdhikAraH // 2 // A paNa sthita ja che rAgAdi jIvo nathI samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM to pachI koNa jIva che ? to ke - (A kartRkarma prarUpaka dvitIya aGga // nIcenA kaLazomAM kahe che.) moha udaya thakI guNasthAno nitya acetana, na 451. samayasAra kaLaza-46 451-453 jIva maMgala kaLaza : jJAnajyoti stuti Agama ane anubhavathI tema ja vizva sAkSAtkArI jJAna jyoti 442. samayasAra kaLaza-41 442 azonI kartRkarmapravRttinuM zamana amRtacaMdrajI atre upasaMhAramAM jJAna jyoti : dIvA dAMDI : tamaH nAzaH paMca ratna' A paMca kaLaza lalakAre che. vastuprakAza jIva svayaM to A phuTa uccapaNe cakacakI raheluM caitanya 454-459 454. samayasAra gAthA-9-70 442. samayasAra kaLaza-42 443-444 jyAM lagI AtmA ane Asrava e banneno jIvanuM darzana karavA caitanya lakSaNa AlaMbAo ! aMtara nathI jANato tyAM lagI ajJAnI te jIva krodhAdimAM varte che.' amUrtapaNAthI jIvatattva dekhAya nahi kartAkarma pravRttinuM samagra tattvajJAna caitanya lakSaNe jIva ja jaNAya, mATe caitanyane AlaMbo - ajJAnajanya kartA karma pravRtti : ane tethI ja 445, samayasAra kaLaza-43 445 baMdha jIvathI ajIvano bhinna anubhava : chatAM AtmA-jJAnano tAdAbhya saMbaMdha : jJAna-kriyA ajJAnino A moha re kema nATe che ? svabhAvabhUta AtmA-krodhAdino saMyoga saMbaMdha : krodhAdi zrImad rAjacaMdrajI kahI gayA che - "koI paNa kriyA parabhAvabhUta pratiSiddha chatAM prakAre mUccha pAtra A deha nathI. I.' - zrImad rAjacaMdra a. 425 svabhAvabhUtapaNAno adhyAsa 447. samayasAra kaLaza-44 447-448 anAdi ajJAnajanya kartukarmapravRtti A anAdi aviveka mahAnATyamAM varNAdimAnuM jIvanA krodhAdi AtmapariNAma nimitte pudgala ja nATe che, anya nahi pugala baMdha A jIva to rAgAdi pudgalathI viruddha zuddha jIva-pudgalanuM avagAha lakSaNa baMdhanuM viSacakra caitanya dhAtumaya mUrti uttarottara saMkalanAbaddhapaNe bhAvakarmathI dravyakarma pudgala naTano ane caitanya mUrti jIvano ane dravyakarmathI bhAvakarma pragaTa bheda | 460. samayasAra gAthA-71 "A avadhU naTa nAgarakI bAjI' - 460-462 (AnaMdaghanajI) kyAre A kartA-karmanI pravRttinI nivRtti ? 449. samayasAra kaLaza-45 449-450 | jyAre A jIvane AtmA ane Asavano jJAna-karavatathI jIva-ajIvano sleTa bheda : vizeSAMtara jJAta hoya che, tyAre tene baMdha nathI 'jJAtadravyaM svayamatirasA svanuccezrakAro' prastuta hoto' kaLaza AtmAnuM ne krodhAdinuM ekavastupaNuM nathIH karNa zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa amara vacana pravRttinI * nivRtti mumukSuone parama mananIya 43. samayasAra gAthA-72 463-469 iti AtmakhyAtI jIvAjIvaprarupakaH prathama jJAnamAtra thakI ja baMdhanirodha kema ? dhAra: || "AgnavonuM azucipaNuM ane viparIta bhAva karma 137
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 484 jANIne ane te (Agnavo) duHkhanA kAraNo. chANa mUkyuM che evA samudrAvartanuM deta : (ema jANIne) jIva temAMthI nivRtti kare che.' nirvikalpa vijJAnaghanabhUta AtmAnI zIgha jJAnamAtra thakI ja baMdha nirodha zI rIte ? Asrava nivRtti Agnavo azuci, anya svabhAva, duHkha kAraNa : 9 479-480 bhagavAna AtmA ja zuci, ananya svabhAva, jJAna ane Asrava nivRttanuM samakAlapaNuM kevI du:kha akAraNa rIte bheda jJAna thatA veMta ja Asrava nivRtti. Agnavo jIvanibaddha paNa jIva nathIH krodhAdi Asrava nivRtti nathI lAkhavRkSanuM - - detA tene bhedajJAnanI asiddhiH jJAna krodhAdi Agnavo adhruva, jIva ja dhruva : vAInA veganuM Asrava nivRtti avinAbhAvI dRSTAMta AtmA-AsravanuM bhedajJAna jJAna? ke ajJAna Asavo azaraNa, jIva ja sazaraNa : kAma A aMge zrImad rAjacaMdrajInA A saMkotkIrNa vikAra daSTAMta vacanAmRta che ke - "pravRttine ADe nivRttino Agnavo duHkha, duHkhaphala : jIva ja adu:kha vicAra karI zakato ema kahevuM e mAtra bahAnuM aduHkhaphala che. I. "jJAnI puruSonI pravRtti pravRtti jevI Avo ja viveka thatAM ja Asrava nivRtti : hotI nathI. I. - zrImad rAjacaMdra e. 401, megha paTala vikharAye dizA vistAranuM dRSTAMta 449 I. jema jema vijJAnaghana tema tema Agnava nivRtti 470. samayasAra kaLaza-47 470-471 zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra che jJAna udaya thaye kartukarma pravRtti zI? baMdha zo? ke - "baMdha mokSanI yathArtha vyavasthA je darzanane 'thamavachAza: rRrmapravRttaH ?' viSe yathArthapaNe AvI che, te darzana nikaTa 'hi bhavati kathaM vA muktapaNAnuM kAraNa che. I.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 322 pautiH zarmavazvaH ?' 48. samayasAra kaLaza-48 472, samayasAra gAthA-73 48-487 472-478] kayA vidhithI A AsavothI nivarse che ? jJAnI jagatano sAkSI purANa A prakAze che. eka purANa puruSane purANa puruSanI prema 'kadamo suddho I. saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane jJAnInI krodhAdi Asrava nivRttino saMpUrNa padArtha mAtramAM ruci rahI nathI. I.' vidhi. - zrImad rAjacaMdra, aM. 255 madaHthabhi' - huM A dehamAM apratyayathI 488. samayasAra gAthA-75 488-492 pratIta thato AtmA cinmAtra jyoti AtmA jJAnI thayelo kema lakSAya ? vijJAnaghanapaNAne lIdhe eka AtmA pudgalapariNAmarUpa karma-nokarmano SakAraka prakriyottIrNa nirmala anubhUti akartA : pudgala pariNAmajJAnano kartA mAtrapaNAne lIdhe zuddha vyApya - vyApaka bhAva tyAM kartAkarmapaNAno kAraka cakra jJAyaka bhAvamAM vilagna nizcaya siddhAMta : ghaTa-mATI, ghaTa-kuMbhakAra daSTAMta nirmamata: "jaganA be paga, ahaM mama be Thaga." jJAnI "jJAna kriyA'no ja vyApaka, pudgala jJAnadarzana samagra pariNAmano nahi gaganAdivaTu pAramArthika vastu vizeSa chuM. ' 493. samayasAra kaLaza-49 493-494 samasta paradravya nivRttithI nizcaya Atmasthiti vyApya-vyApakatA tadAtmAmAM hoya, paradravya nimittaka caMcala taraMga nirodhavA atadAtmAmAM paNa na ja hoya. Atma saMcetana zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra 138
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zrImad rAjacaMdra, aM. 466) 495. samayasAra gAthA-76 495-499 pudgala karmane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartRkarma bhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? | 512. pudgala karmane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartRkarma bhAva zuM che ? ke nathI ? prApya, vikArya, nirvartya vyApya lakSaNa pudgala karma : pudgala aMtara vyApaka pudgala dravya svayaM aMtara vyApaka thaI pudgala pariNAma karma ne pariNAme upaje kaLazane vRttikA jema, jJAnI aMtara vyApaka thaI aMtara vyApaka thaI bahi:stha parabano pariNAma na grahe, na pariNAme, na upaje jIvano pudgala sAthe kartAkarma bhAva nathI 501-103 500, samayasAra gAthA-77 svapariNAmane jANatA jIvano pudgala sAthe kartAkarma bhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? to ke - sva pariNAmane jANatA jIvano puddagala karma sAthe kartRkarma bhAva nathI prApya, pariNAma karmanA traNa tabakkA vikArya, nirvarya vyApya lakSaNa AtmapariNAma karma : aMtara vyApaka paNe AtmA kartA | 522. zAnI bahi:stha paradravyanA pariNAmane grahato nathI, pariNamato nathI, upajato nathI 504, samayasAra gAthA-78 504-506 pudgala karmalane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartAkarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? - pudgala karmaphaLane jANatA jIvano pudgala sAthe karNA karmabhAva nathI 507, samayasAra gAthA-79 510, samayasAra kaLaza-50 507-509 jIva pariNAmane, sva pariNAmane ane sva pariNAma phalane nahi jANatA pudgala dravyano jIvanI sAthe kartAkarma bhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? to ke jIva pariNAma Adine nahi jANatA pudgala dravyano jIva sAthe karma bhAva nathI. jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva ? 510-511 512-516 vijJAnArzipna prakAze tyAM lagI kannUkarma mamati bhAseH bheda jJAnanI karavata samayasAra gAthA-80-82 jIva pariNAma ane pudgala pariNAmanuM anyonya nimittamAtrapaNe cheH tathApi te beno kartA karma nathI. jIva pariNAma pudgala pariNAmanuM paraspara nimitta mAtraparNa paNa kartAkarma bhAva nahi; paraspara nimittamAtrI bhavanathI ja banneyano pariNAma bhAva jIva svabhAva vaDe svabhAvano kartA kadAcit, paNa pudgala bhAvono to kadI paNa nahi. 'jIva navi puggalI, naiva puggala sadA zrI pudgalAdhAra niva tAsa raMgI.' I. devacaMdrajI 139 517, samayasAra gAthA-83 517-521 tethI A sthita che ke jIvano svapariNAmo ja sAthe kartAkarmabhAva ane bhoktAbhogyabhAvaH nizcayathI jIvano svapariNAmo sAthe ja kartA karmabhAva ane bhoktA bhogyabhAva uttaraMga-nistaraMga samudranuM dAMta : dAiitaka sasaMsAra niHsaMsAra samayasAra gAthA-84 ajJAnI vyavahAra : bahir vyApyavyApakabhAvathI kaLaza kartA kuMbhakAra, tema pudgala karma kartA jIva aMtar vyAvyApaka bhAvathI mRttikA kaLaza kartA : bahir vyApya vyApaka bhAvathI kuMbhakAra kaLaza ka jIva 522-526 aMtar vyAkhavyApaka bhAvathI pudgala karma kartA : bahir vyApyavyApaka bhAvathI ajJAnane lIdhe pudgala karma ajJAnane lIdhe java kartA-bhoktA jIva kartA 527, samayasAra gAthA-85 - A aMge upAdAna nimittanI samyak tattvamImAMsA karatA ane apUrva puruSArtha jAgRti preratA zrImad rAjacaMdranA TaMkotkIrNa vacanAmRta (juo : zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA) kriyA pariNAmathI bhinna nathI : 527-529
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pariNAma pariNAmIthI bhinna nathI darzata sva-para be kriyAnI abhinnatAno - prasaMgaH sva vibhAvamAMthI AtmabhAva vyAvRta kare ane zuddha - para vibhAga astamana : anekAtmaka eka : cetanano ja anubhava kare. sarvajJa avamata bhAsyo AtmasvarUpa anAdino visaryo - pa30. samayasAra gAthA-86 53-535 zrI devacaMdrajI" be kriyAno anubhAvI mithyASTi kayA | 548. samayasAra gAthA-88 548-549 kAraNathI ? ajIva mithyAdarzanAdi pudgala karma : dvi kriyAvAdIo mithyASTio e siddhAMta jIva mithyAdarzanAdi caitanya pariNAma vikAra kuMbhakAra kalazAnukala Atma vyApAra karmano kartAH | 550. samayasAra gAthA-89 55-554 paNa ahaMkAra chatAM kuMbhakAra kalaza karmano kartA anAdi vastUrabhUta mohanA yuktapaNAne lIdhe nahi caitanyano trividha pariNAma vikAra AtmA ajJAnane lIdhe AtmapariNAmano kartAH svarasathI ja samasta vastunuM svabhAvabhUta paNa ahaMkAra chatAM ajJAnI AtmA svarUpa pariNAma samarthapaNuM upAdhi yoge sphaTikano trividha svacchA vikAra pudgala pariNAma karmano kartA nahi. bhedAbhyAsa bhAvanA : moharUpa 53. samayasAra kaLaza-51-54 53-539 parabhAva-vibhAvathI pariNAma karma pariNati kriyA: pariNAmI kartA upayoganI bhinnatA jIva dravya-pariNAmI pariNati pariNAma 555. samayasAra gAthA-90 555-557. pudgala dravya pariNAmI pariNati pariNAma AtmAnuM trividha pariNAmavikAranuM kartApaNuM eka parinAma ke na karatA daraba doya' I. zuddha niraMjana cinmAtra bhAva azuddha sAMjana e banArasadAsajInA rahasyabhUta kAvyanA parama trividha thaI ajJAnI banI kartA bane paramArthane zrImad rAjacaMdrajIe amara amRta| papa8. samayasAra gAthA-91 558-561 zabdomAM prakAzayo che. (juo : zrImad rAjacaMdra AtmA je bhAva kare che, te bhAvano kartA aM. 310). hoya che." I. 541, samayasAra kaLaza-55 541-542 sAdhakanuM dRSyata : te dhyAna bhAvanta sate, jIvano ahaMbhAva mamatva bhAva te nivRtta tenA nimitte svayameva viSa utAra Adi. thavAne arthe A cha padanI jJAnI puruSoe dezanA ajJAnane lIdhe AtmA mithyAdarzanAdi prakAzI che. I.' - zrImad rAjacaMdra a. 493 bhAvakatta sate, tenA nimitte pulano A saMsArathI ja "huM parane karuM' evuM durvAra svayameva mohAdi karma pariNAma mahAlaMkAra rUpa tamasa ahIM mohIonuM tAtparya : ajJAna-bhAvakarma-dravyakarma jorazorathI doDe che. | 52. samayasAra gAthA-92 562-565 543. samayasAra kaLaza-56 543 tAtparya : ajJAnathI ja karma prabhave che AtmabhAva ja kare AtamA, para sadA zIta-uSNava, rAgadveSAdi pudgala pariNAma parabhAvajI.' - (amRta pada) avasthAnuM ane tathAvidha anubhavanuM bhinnapaNuM 544. samayasAra gAthA-87 544-547 ajJAnane lIdhe ajJAna sate ekatva adhyAsathI mithyAdarzana-ajJAna-avirati I. bhAvo ajJAnI rAgAdi karmano kartA ajIvathI bhAvavAmAM AvatAM ajIva ja : padada. samayasAra gAthA-93 56-570 mayUra deNaMta "parane AtmA nahi karato ane AtmAne paNa mithyAdarzana-ajJAna-avirati I. bhAvo para nahi karato evo te jJAnamaya jIva karmano jIvathI bhAvavAmAM AvatAM jIva ja H darpaNa | akAraka (akartA hoya che' 140
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra kartA zAna thakI karma prabhavatuM nathI 58. samayasAra kalaza-58 589-591 samayasAra gAthA-94 571-573 ajJAnanI bhArobhAra niMdA karato samayasAra ajJAna thakI karma kevI rIte prabhave (janma) che? kalaza prakAze che joya-jJAyaka bhAva avivekathI karma prabhavatI mahA paramArtha kavIzvara amRtacaMdrajI samagra vaijJAnika prakriyA anyoktithI jIvonI A nidrA uDADe che. zrImad rAjacaMdrajInA AtmAnubhava siddha samayasAra kalaza-59 192593 jJAnI haMsane zAnajanya viveka thakI ja TaMkotkIrNa vacanAmRta akartApaNuM - kevala jJAtuvyapaNuM ja hoya che 574. samayasAra gAthA-95 pa74-576 ema prakAzato samayasAra kalaza saMgIta kare che. trividha A upayoga dhamadirUpa Atmavikalpa amRtacaMdrajI mahAkavie A ane pachInA kare che, te upayogarUpa samayasAra kaLazamAM jJAnanI mukta kaMThe prazaMsA AtmabhAvano kartA hoya che. zeya-jJAyaka bhAva karI che. avivekathI karma prabhavatI vaijJAnika prakriyA pa94. samayasAra kaLaza- 0 594-595 huM dharma chuM Atma vikalpajanya bhrAMtithI jJAnanI muktakaMThe prastuti karato amRta Atma sopAdhi caitanya pariNAmarUpa samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI lalakAre che AtmabhAvano 596, samayasAra kaLaza-1 577. samayasAra gAthA-96 577-581 AtmA AtmabhAvano ja kartA - parabhAvano ema maMdabuddhi ajJAna bhAve karIne paradravyone nahi ja ema udghoSato samayasAra kaLaza AtmA kare che ane AtmAne paNa para kare che.' prakAze. savikAra-sopAdhi kRta caitanya pariNAmatAthI| pa7. samayasAra kaLaza-da2 597 ajJAnathI tathAvidha AtmabhAvano kartA : AtmA parabhAvano kartA mAnavo te to kirtutva mUla ajJAna vyavahArIono moha che ema sUcavato bhUtAviSTanuM dAMta - ajJAnane lIdhe ja utthAnikA samayasAra kaLaza kahe che. krodhAdi vibhAva bhAvono kartA 'AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM, jJAnAdanyat karoti kiM' mahiSa dhyAnAviSTa dAMta : ajJAnane lIdhe ja | 298. samayasAra gAthA-98 598-599 zeya-jJAyaka evA para-Atmane eka karato jema AtmA Atmavikalpa ane AtmavyApAra AtmA tathAvidha vibhAvano kartA vaDe paradravyAtmaka bahirU karma karato pratibhAse 582. samayasAra gAthA-97. 582-586 che tema krodhAdi paradravyAtmaka aMtaH karma kare che - AthI ja (ajJAnathI ja) te AtmA nizcaya avizeSa mATe ema vyavahArIono vyAmoha che. vidothI ka7 parikathita che, ema nizcayathI je 600-601 jANe che te sarva kartRtva mUke che." AtmA vyApya - vyApaka bhAvathI paradravyAtmaka jJAna thakI kartutva nahi : ajJAnajanya karmano kartA che nahi. kapaNAno sAMgopAMga vaijJAnika anukrama AtmA paradravyAtmaka karma kare to tanmaya thAyaH vidhi. zrImad rAjacaMdrajInA temanA parama sakhA ane tanmaya thAya to dravya-uccheda Apatti saubhAgya paramArtha parama patromAM sahaja | 202. samayasAra gAthA-100 602-604 anubhavogAra che ke - "citta udAsa rahe che.' AtmA nimitta - naimittika bhAve paNa ItyAdi. padravyAtmaka karmano kartA che nahi ? 587. samayasAra kalaza-57 587-588 nimitta naimittika bhAve paNa kare to nitya ajJAnathI ja kartApaNuM hoya che e adbhuta katvano prasaMga anyoktithI darzAvato samayasAra kalaza | da05. samayasAra gAthA-101 05-07 prakAze jJAnI jJAnano ja kartA hoya : taTastha che. | 141
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gorasa-adhyakSanuM deyaMta pratyayo gorasAdhyakSa jema darzanane vyApI dekhe che : tema | pha31. samayasAra gAthA-113-115 31-633 jJAnI jJAnane vyApIne jANe ja che. jIva -pratyayanuM ekatva nathI 608. samayasAra gAthA-102 608-10 anya upayogAtmA jIva : anya jaDa svabhAva ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya krodhaH jema upayogAtmA jIva anya che tema 11. samayasAra gAthA-103 11-613. pratyaya-nokarma-karma paNa ananya jaDa svabhAva para bhAva koIthI paNa karavo zakya nathI. anya dravyAMtara guNotara asaMkrama : vastasImA abhedya) 34. samayasAra gAthA-11-120 634-637 14. samayasAra gAthA-104 14-16 have pudgala dravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM sAdhe ethI karIne nizcayathI AtmA karmono akartA | che - sAMkhyamatAnuyAyI ziSya pratiH pugala sthita dravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM siddha thayuM AtmA pudgalamaya karmano akartA 38. samayasAra kaLaza-4 38 17. samayasAra gAthA-105 17-18 nizcayathI pudgalanI svabhAvabhUta pariNAma anya to upacAra zakti "avinA sthita" 19. samayasAra gAthA-10 39. samayasAra gAthA-121-125 39-442 619-620 yoddhAnuM dRSTAMta : AtmAthI "jJAnAvaraNAdi karma jIvanuM pariNAmipaNuM sAdhe cheH jIva pariNAma karAyuM evo upacAra che, nahi ke paramArtha svabhAvI svayameva bhale ho ! 21. samayasAra gAthA-107 621-623 tema sate, garuDa dhyAna parisata sAdhaka garuDaH AtmA pudgala dravyane upAve che, kare che, ajJAna svabhAva krodhAdi pariNata upayoga, te bAMdhe che, pariNAve che ane rahe che - A ja svaye krodhAdi vyavahAranuM vaktavya che. 643. samayasAra kaLaza-5 643 24. samayasAra gAthA-108 24-25 nizcayathI jIvanI "svabhAvabhUta pariNAma zakti jema rAja vyavahArathI doSa-guNano utpAdaka 'niraMtarAyA sthitA ' ema kahevAyo che, tema jIva vyavahArathI te sthita sate, te (jIva) je bhAva svano dravya-guNano utpAdaka kahyo che. (potAno-AtmAno) kare che, teno ja kartA hoya. 26. samayasAra kaLaza-3 26. 644. samayasAra gAthA-126 644-46 jIva je pudagala karma karato nathI ja to pachI "je bhAva AtmA kare che, te karmano te kartA hoya che. te koNa kare che ? evI abhizaMkAthI ja tIvra jJAnIno te bhAva jJAnamaya ane ajJAnIno vegI mohanA nibahaNArthe A skuTapaNe pudagala ajJAnamaya hoya che. karma kartR saMkIrtavAmAM Ave che, te zravaNa AtmA AtmabhAva kartAno AtmA je ja karo !' bhAva AtmAno kare che, teno te kartA. 627. samayasAra gAthA-109-112 da27-30 jJAnIno jJAnamaya ja bhAva : pudgala karmanuM pudgala dravya ja e karNa athavA paraspara viveka: vivikta "AtmakhyAtipaNuMH te pudgala dravyanA ja vizeSa rUpa ajJAnIno ajJAnamaya bhAva : sva para mithyAtva-avirati-kaSAya-yoga e sAmAnya aviveka, AtmakhyAti pratyastamana pratyayo' pudgala karmanA cAra kartAo cheH 647. samayasAra gAthA-127 647-51 athavA A cAra mUla sAmAnya pratyayonA ajJAnI-zAnInA karmakartA-akartApaNAnI uttara bhedarUpa tera pratyayo mizrAdeSTi amRtacaMdrajIe dAkhavelI adbhuta vaijJAnika guNasthAnakathI mAMDIne sayoga kevalI guNasthAnaka paryata tenA tera ajJAnIno bhAva ajJAnamaya jaH ajJAnInA prakriyA 142
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmakartApaNAnI tattva vaijJAnika prakriyA zAnIno spaSTa che ? ema navibhAgathI kahe che jJAnamaya ja bhAvaH jJAnInA karma-akartApaNAnI vyavahArathI karma baddha baddhaspaSTa : nizcayathI tattvavaijJAnika prakriyA abaddhaskRSTa 52. samayasAra kaLaza-dada 52 674. samayasAra gAthA-142 674-77 zAnIno bhAva jJAnamaya ja ane ajJAna jIvamAM karma baddha ? abaddha nayapakSa : ajJAnIno ajJAnamaya ja kema ? nIcenI pakSAtikrAMta samayasAra gAthAno bhAva sUcavato utthAnikA kaLaza kahe che. vikalpa-nayapakSa atikrAme te nirvikalpa 53. samayasAra gAthA-128-12953-55 samayasAra thAya zAnIno bhAva jJAnamaya ja kema ? nayapala atikrAme paNa te vikalpa atikrAmato azAnIno ajJAnamaya ja kema ? ajJAnInA nathI sarvabhAva ajJAnamaya : jJAnInA sarva bhAva naya pakSa atikrAme te vikalpa atikrame : jJAnamaya vikalpa atikrAme te samayasAra vide 'kAraNAnuvidhAyini kAryANi' 'jAvaiyA vayaNavahA tAvaiyA NayavAyA' kAraNa anuvidhAyi kArya amRtacaMdrajIe karAvelI "amRta' 56. samayasAra kaLaza- 7 656 nayapakSa saMnyAsa bhAvanA zAnInA sarve bhAvo "jJAna nivRtta' :| da90. samayasAra gAthA-143 da9-695 ajJAnInA sarve bhAva "ajJAna nivRtta' pakSItikrAMtanuM svarUpa 57. samayasAra gAthA-13131 57-660 bhagavAna kevalI jema AtmajJAnIne nayapakSa suvarNamaya bhAvathI kuMDalAdi : lohamaya bhAvathI aparigraha kaDA Adi : kAryonuM kAraNAnuvidhAyipaNuM sAkSAtu vijJAnaghana kevalI bhagavAna 'hAranuvidhAyitvAt vALari' : A aMge zrImad rAjacaMdrajInA sahaja jati anullaMghana anubhavogAra jJAnI jJAnamaMDala na ullaMghe : ajJAnI | da9. samayasAra kaLaza-92 da96-97 ajJAnamaMDala samasta baMdha paddhati phagAvI huM samayasAra s61. samayasAra kaLaza-68 anubhavuM chuM evA bhAvano samayasAra kaLaza ajJAnI ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne prakAze vyApIne dravyakarmanA nimitta evA bhAvonI | da98, samayasAra kaLaza-144 da98-702 hetutA pAme che. pakSAtikrAMta ja samayasAra ema avasthita rahe che. samayasAra gAthA-132-136 662 "A (eka AtmA ja) samyagudarzana-zAna e kevala vyapadeza (nAma nirdeza) lahe che. sarva atattvopalabdhi rUpe jJAnamAM svadamAna nayapakSathI rahita evo je kahevAmAM Avyo, ajJAnodaya te samayasAra tattva azraddhAnarUpe jJAnamAM svadamAna amRtacaMdrAcAryae samayasAra - AtmakhyAti mithyAtvodaya prAptinI vidhinI addabhuta rahasya cAvI da68. samayasAra gAthA-137-138 668-69 (master-key) darzAvI che. teno pudgala dravyathI pRthagubhUta ja jIvano pariNAma AzayArtha A prakAre - 670. samayasAra gAthA-139-140 70 atra te AtmAnubhUtithI anubhavAto jIvathI pRthagubhUta pugala dravyano pariNAma samayasAra te kevo anubhave che ? temAM 672. samayasAra gAthA-141 672-73 agyAra mudA che. karma AtmAmAM zuM baddhaskRSTa che ? zuM abaddha evA ekAdaza aMgabhUta guNaniSpanna ullaMghe da61 che. 662, - I. 149
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaNasaMpanna yathArthanAmA 'samayasAra'ne zuddha AtmAne AtmA sva saMvedanathI saMvede che. ane AvA dvAdazAMgInA sArabhUta ukta ekAdaza gunnasaMpanna samayasArane vedato ja - anubhavato ja AtmA 'samyak dekhAya che jaNAya che.' vijJAnayana paramAtmAnuM samayasara viMdanevAtmA samyagdRzyate jJAyate ca / ' 703-704 703. samayasAra kaLaza-93 samayasAra : AtmakhyAti amRtacaMdrajI nirvikalpa bhAvathI anubhavAtA A samayasAra purANa puruSanuM utkIrtana kare che vijJAnaikarasa bhagavAn puNya purANa puruSa' - 'vijJAnekarasaH eSa bhagavAn puNyaH purANaH pumAn / ' A vijJAnaikarasa bhagavAn samayasAra purANa puruSano jIvanamAM sAkSAt AtyaMtika anubhava karanArA parama AtmadA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavodgAra che ke - "eka purANa puruSa ane purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI. I. (zrImad rAjacaMdra, aM. 255) 705. samayasAra kaLaza-94 * 705-706 nirvikalpa AtmAmAM Agata AtmAnI AtmAmAM ja gatAnugatatA prakAzato samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI lalakAre che 'koI brahmarasanA bhogI, koI brahmarasanA bhogI' zrImad rAjacaMdraja tema - A AtmA paNa nija oghamAM' - nija siddha zuddha svarUpa pravAhamAM bhaLI gayA pachI temAM jasadAne mATe zAkAtapaNe gamana : 707. samayasAra kaLaza-95 anugamana karyA kare che 'Atmanyeva sadA gatAnugatAmAyAtyaM toyavat / ' 708. samayasAra kaLaza-96 717. 707 savikalpanuM kartR-karmatva nAzatuM nathI evuM tattva rahasya dAkhavato samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI prakAze che. 710, samayasAra kaLaza-97 Wan 708-709 kare che te jANato nathI - jANe che te karato nathI, evI adbhuta zabda-artha-tattvacamatkRtithI apUrva tattva2hasya prakAzato samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI saMgIta kare che. 712. samayasAra kaLaza-98 144 - 710-711 karmamAM jJAna nathI ne jJAnamAM karma nathI zabda-artha camatkRtithI apUrva tattva camatkRti dAkhavato samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI prakAze che. 714. samayasAra kaLaza-99 712-713 kartA karmamAM nathI, karma kartAmAM nathI I. chatAM moha zo ? eka apUrva zabda-ardha tattva camatkRtithI adbhuta tattvacamatkRti darzAvato samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI lalakAre che. 714-715 jJAna jJAna thAya ne pudgala pudgala thAya tema A kevala jJAna jyoti jhaLahaLe che evA bhAvano A amRta samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI apUrva AtmabhAvollAsathI lalakAre che. amRta pada // iti kartRkarmaprarUpakaH dvitIyaH aMkaH // 717-863
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha. 39 61 238 403 438 440 460 469 470 483 497 503 521 535 537 538 539 547 549 553 554 565 603 613 620 625 630 637 642 646 649 650 samayasAra pahelA bhAganI - bIjA bhAganI AkRtinI yAdI jIvAjIva adhikAra 666 709 711 713 pR. puNya-pApa 72 73 78 81 82 84 87 91 93 93 94 Asava 62 102 105 105 109 109 111 113 114 115 116 118 120 122 125 138 139 140 142 143 144. 146 saMvara 150 160 162 166 169 176 183 . 186 188 pU. nirjarA 189 201 202 222 227 228 230 233 240 249 251 253 260 262 145 267 269 274 283 208 baMdha : mokSa 298 397 419 422 425 468 472 pu. adhikAra 564 570 572 575 581 51 585 602 609 673 674 680 745 748 762 788 sarvaviddhAna
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti A graMthamAM avataraNa lIdhelA graMthonI sUci (Bibligraphy) graMtha graMthakartA graMtha graMthakartA adhyAtmasAra zrI yazovijayajI mokSamALA (bAlAdhabodha) zrImad rAjacaMdra adhyAtmopaniSad zrI yazovijayajI yogadRSTi samuccaya zrI haribhadrAcArya adhyAtma rAjacaMdra' DaoN. bhagavAnadAsa yogadRSTi samuccaya TIkA DaoN. bhagavAnadAsa adhyAtma gItA zrI devacaMdrajI (bRhatu TIkA sumanonaMdanI). Avazyaka niryukti zrI bhadrabAhu svAmI yogadraSTi sajhAya zrI yazovijayajI AtmakhyAti' TIkA zrI amRtacaMdrAcArya yogadraSTi kaLaza kAvya DaoN. bhagavAnadAsa AnaMdaghana pada zrI AnaMdaghanajI yogabindu zrI haribhadrAcArya AcArAMga sUtra jinAgama lalita vistarA zrI haribhadrAcArya Atmasiddhi zAstra zrImad rAjacaMdra lalitavistarA TIkA adhyAtma kamala mArUMka zrI rAjamallajI (cidu hema-vizodhinI TIkA) DaoN. bhagavAnadAsa laghutattva sphoTa zrI devasenAcArya zrI amRtacaMdrAcArya ArAdhanA sAra zAMtasudhArasa zrI dIpacaMdrajI zrI vinayavijayajI AtmAvalokana zAMtasudhArasa vivecana jinAgama zrI manasukhabhAI uttarAdhyayana sUtra kiracaMdra mahetA AnaMdaghana covIzI zrI AnaMdaghana kArtakya anuprekSA zrI kArtikya svAmI zrImad rAjacaMdra vacanAmRta zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdranI "jIvana rekhA' zrI manasukhabhAI kaThopaniSad ArSa kiratacaMdra mahetA gomasAra nemicaMdra zAstravArtA samuccaya zrI haribhadrAcArya siddhAMtacakravartI rAja' jyoti mahAbhASya DaoN. bhagavAnadAsa gItA zrI kRSNa puruSArtha siddhi upAya zrI amRtacaMdrAcArya cidAnaMda pada zrI cidAnaMdajI samayasAra zrI kuMdakuMdAcArya tattvArtha sAra zrI amRtacaMdrAcArya AtmakhyAti' TIkA zrI amRtacaMdrAcArya tattvArtha sUtra zrI umAsvAmI padmanaMdi paMcavizati zrI pAnaMdi AcArya dvA.tA. trizikA zrI yazovijayajI samayasAra nATaka zrI banArasIdAsajI devacaMdra covIzI zrI devacaMdrajI samAdhi zataka zrI pUjyapAdAcArya dharma bindu zrI haribhadrAcArya jJAnArNava zrI zubhacaMdrAcArya niyamasAra zrI kuMdakuMdAcArya sADA traNaso gAthA stavana zrI yazovijayajI paMcAstikAya zrI kuMdakuMdAcArya vItarAga stava zrI hemacaMdrAcArya paMcAstikAya TIkA zrI amRtacaMdrAcArya naya pradIpa zrI yazovijayajI paMcAzaka zrI haribhadrAcArya naya pradIpa vivecana zrI manasukhabhAI pravacanasAra zrI kuMdakuMdAcArya kiratucaMdra mahetA pravacanasAra TIkA sanmati tarka zrI siddhasena divAkara tAtparya vRtti) zrI amRtacaMdrAcArya yazovijaya covIzI zrI yazovijayajI paMcAdhyAmI zrI rAjamalajI anya yogaviccheda zrI hemacaMdrAcArya prajJAvabodha mokSamALA DaoN. bhagavAnadAsa zrI devacaMdrajIno suprasiddha patra bhAvanAbodha zrImad rAjacaMdra mokSamArga prakAza zrI ToDaramalajI bhAvaprAbhRta zrI kuMdakuMdAcArya AtmAvalokana zrI dIpacaMdrajI 14da zrI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelo bhAga paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcArya praNIta samayasAra paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcArya viracita AtmakhyAti' TIkAthI vyAkhyAta AtmakhyAti' upara DaoN. bhagavAnadAsa kRta amRta jyoti' mahAbhASya amRta jyoti' mahAbhASya kartA DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. gAthA kAvyAnuvAda (sajhAya) : "AtmakhyAti'no akSarazaH anuvAdaH gAthA ane "AtmakhyAti' TIkAnA bhAvodghATanarUpa "AtmabhAvanA' : samayasAra kaLaza para samazlokI uparAMta "amRta pada' (svaracita) "amRta jyoti' mahAbhASya (saLaMga vistRta vivecana) : samagra samasta kRti "DaoN. bhagavAnadAsa kRta 147,
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASyakartAnuM maMgalAcaraNa jaya deva Atma deva ! jaya Atma guru ! jaya Atmadharma ! jaya Atma guru !... jaya Atma deva ! 1 kuMdakuMda te divyAtmAe, samayasAra zuddhAtma, jJAna bhANa pragaTAvI jagamAM, pragaTa karyo sahajAtma... jaya. 2 divyAtmA te amRtacaMdre, jhIlyo divya prakAza, 'AtmakhyAti' jyotsnA vistArI, soLe kaLA prabhAsa... jaya. 3 sthaLe sthaLe tyAM amRta saMskRta, sthApyA kaLazo' divya, bhavya jIvone amRta pIvA, Atma pragaTavA divya... jaya. 4 divyAtmA te amRtacaMdrano, bhAsa jhIlI citpAtra, dAsa bhagavAna 'amRta jyoti'thI, vivecato sat zAstra... jaya. 5 148 (bhagavAnadAsa)
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcArya praNIta - samayasAra paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcArya viracita AtmakhyAti TIkAthI vyAkhyAta AtmakhyAti upara DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASya AtmakhyAti'kartA amRtacaMdrAcAryajInA maMgala-pratijJAdi samayasAra zAstranI bhagavatI "AtmakhyAti TIkA prAraMbhatAM AcAryacUDAmaNi bhagavatu amRtacaMdrAcAryajI prathama samayasAranI parama bhAvatuti rUpa A maMgala kalazakAvya prakAze che - - (manuSTa) namaH samayasArAya, svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya, sarvabhAvAMtaracchide // 1 // (samazlokI anuvAda) namaH samayasArane, svAnubhUtyA prakAzatA; bhAvane cisvabhAvIne, sau bhAvAMtara chedatA. 1
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada* 1 namana ho samayasAra prati ! namana ho samayasAra prati ! pragaTa svAnubhUti dvArAe, rahyo prakAzI jeha ati... namana ho. 1 cit svarUpa che svabhAva jeno, bhAvarUpa je vastu chatI, anya sarva bhAvAMtara kero, pariccheda je kare ati... namana ho. 2 AtmakhyAtithI AtmakhyAta te, amRtacaMdrajI paramamati, dAsa bhagavAna amRta pada racato, namana kare che nitya prati... namana ho. 3 artha : namaskAra ho samayasArane ! - svAnubhUtithI prakAzato evo je sarvabhAvAMtara chedI (sarva anya bhAvane jANato athavA bhinna karato) cit svabhAva bhAva che. "amRta jyoti **mahAbhASya "je mahAtmAo asaMga caitanyamAM lIna thayA, thAya che ane thaze tene namaskAra." - zrImad rAjacaMdrajI "avinAzI avikAra paramarasa dhAma hai, samAdhAna saravaMga sahaja abhirAma hai, zuddha buddha aviruddha anAdi anaMta hai, jagata ziromani siddha sadA jayavaMta hai." - zrI banArasIdAsajI "nama: samayasara' - namaskAra ho samayasArane ! e mahAmaMtra rUpa maMgalasUtrathI paramarSi bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe A "AtmakhyAti' TIkAnuM maMgalAcaraNa karyuM che. pade pade jyAM AtmAnI khyAti (prasiddhi-prakRSTa siddhi) karI che, evI A "AtmakhyAti' TIkA kharekhara AtmakhyAti ja che. AvI yathArthanAmAM "AtmakhyAti' nAmathI parama prakhyAti pAmelI, parama paramArtha gaMbhIra, advitIya ananya sUtramaya TIkA A paramatattva deNa amRtacaMdrajIe soLe kaLAthI pUrNa ananya adbhuta tattvakaLAthI gUMthI che, ane temAM paNa, A parama adhyAtmarasa pariNata parama bhAvitAtmA mahAtmAe, parama AtmabhAvanA parama ullAsathI, zuddha caitanya amRtarasanI amRtasaritA vahAvatI apUrva kaLaza kAvyaracanA karI, A "AtmakhyAti'nI AtmakhyAtimAM anaMta guNaviziSTa abhivRddhi karI che. A parama AtmAnubhavI divya deza kavi-sRSTAnI amRtAnubhavaprasAdI rUpa A kaLaza kAvya sarjanamAM A maMgalarUpa prathama kaLazakAvya che, ane temAM A samayasAra zAstranuM sArabhUta tattva apUrva tattvacamatkRtithI prakAzya che ke - je svAnubhUtithI - AtmAnubhUtithI prakAzI rahyo che ane sarva anya bhAvono pariccheda (parijJAna-paribheda) kare che, evo je cit svabhAvI - caitanya svabhAvI bhAva che, te samayasArane namaskAra ho ! mahAna zrI amRtacaMdrAcAryanI mahAna TIkAne vistArathI vivecatuM hoI A vivecanAne "amRtajyoti' mahAbhASya evuM nAma ApyuM che. - bhagavAnadAsa A "amRta jyoti' mahAbhASya lekhake - (vivecana lekhaka) gujarAtImAM A kaLazakAvya racanAno kaMIka rasAsvAda janatA mANI zake evA bhAvathI samazlokI bhASAnuvAda uparAMta A kaLaza kAvyono artha vibhAvana rUpa svArtha prakAzato ya kiMcit Azaya jhIlI atre gurjarImAM "pada racavAno upakrama karyo che, ane A zrI amRtacaMdrAcAryajInI mULa kaLazakAvya racanA parathI utArela che. tenI puNya smRti arthe tene "amRta padAvalI" evuM nAma ApyuM che. A prathama kaLazakAvyano Azaya jhIlatuM A prathama "amRta pada" "namana ho samayasAra prati' - atre prAraMbhamAM mathALe mUkyuM che, temaja anyatra paNa je te sthaLe te te kaLazanA anusaMdhAnamAM tema mUkavAmAM Avaze.- bhagavAnadAsa
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvaraMgaH samayasAra kaLaza-1 AtmA (para) anAtmA zAstra prAraMbhe ISTadevane namaskAra rUpa maMgala kRtya karavuM, e zrI haribhadrAcAryajIe "yogadaSTi samuccaya'mAM kahyuM che, tema Arya satpuruSonI sanAtana ziSTa praNAlikA che. A ziSTa praNAlikAno kathaMcita kiMcita bhaMga karI, ziSTatama vAyanA kSetramAM jenI ananya naisargika kavi pratibhA atyaMta jhaLakI UThelI dRzyamAna thAya che, evA A ziSTatama AcAryava, atre koI amuka vyaktivizeSane ja ISTa deva nahi mAnatAM, samayasArane ja arthAtu zuddha Atma tattvane ja parama ISTa deva mAnI tenI stuti karI che, ane temAM zuddha AtmasvarUpa ahaMtu bhagavAna-siddha bhagavAna rUpa parama ISTadevanI stuti paNa garbhitapaNe samAI jAya che ja-aMtarbhAva pAme ja che. jina sohI hai AtamA, anya hoI so karma, karma kare so jina bacana, tattvagyAnI ko marma." - zrImad rAjacaMdrajI kAraNake samayasAranA be prakAra che - (1) kArya samayasAra - jeNe zuddha AtmatattvanI siddhi rUpa AtmakArya vyaktapaNe-AvirbhAvapaNe - pragaTapaNe siddha karyuM che, evA vyakti kArya samayasAra : rUpa kArya samayasAra te ahaMta ane siddha che. (2) kAraNa samayasAra - jemAM kAraNa samayasAra : nizcayathI zuddha Atmatattva zaktipaNe - tirobhAvapaNe - avyaktapaNe - apragaTapaNe parama pariNAmika bhAvathI siddha svarUpa varte che, te zaktirUpa kAraNa samayasAra parama pAriNAmika bhAvathI pratyeka AtmA che. arthAtu je bIjA badhA bhAvone eka kora mUkIne If left alone), koI paNa anya dravya-bhAvanA saMyogathI rahita paNe mULa zuddha sahaja AtmasvarUpano vicAra karIe, to te parama pAriNAmika bhAvathI zuddha caitanyasvarUpa ja - samayasAra ja che. eTale parama pAriNAmika bhAvathI nityameva aMta:prakAzamAna chatAM doSa-AvaraNane laIne tirobhUta varte che, te zuddha caitanyamaya AtmasvarUpa te doSa-AvaraNa dUra thaye Avirbhata thavAnI yogyatAvALuM hoI zaktithI kAraNa samayasAra che. atre kArya samayasAra rUpa ahaMta-siddha e vyavahArathI deva che ane kAraNa samayasAra - parama pAriNAmika bhAvarUpa pratyeka AtmAnuM aMtargata zuddha Atmatattva e nizcayathI deva che, e bannene atra namaskAra che. kAraNake jevuM A ahaMta-siddha bhagavAnanuM kArya samayasAranuM vyaktithI siddha svarUpa che, tevuM ja A AtmAnuM kAraNa samayasAranuM zaktithI (Potentially) siddha svarUpa che. eTale vyavahArathI ArAdhya devarUpa A ahaMta-siddha svarUpanA nimitta AlaMbanathI paNa jIvane aMtaragata Atmagata siddha svarUpano lakSa thAya che ane te jANe che ke nizcayathI A zuddha AtmA e ja ArAdhyA deva che. "zobhita nija anubhUti juta, cidAnaMda bhagavAna, sAra padAratha AtamA, sakala padAratha jAna; je apanI duti Apa virAjata, hai paradhAna padAratha nAmI, cetana aMka sadA nikalaMka, mahA sukhasAgara kau visarAmI; jIva ajIva jite jaga meM, tina kI guna jJAyaka aMtara jamI, so zivarUpa bahai ziva thAna tAhi viloki nameM zivagAmI." - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA. jIva. a. 1-2
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; sadguru AjJA jina dazA, nimitta kAraNa mAMya. upAdAnanuM nAma laI, e je tyaje nimitta; pAme nahIM siddhatvane, rahe bhrAMtimAM sthita." * - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-135-136 "vyavahAraseM deva jina, nihace reM hai Apa; yaha bacanase samaja le, jina pravacanakI chApa." - zrImad rAjacaMdrajI "sevo Izvara deva, jiNe IzvaratA ho nija adabhuta varI; tirobhAvanI zakti, AvirbhAve ho sahu pragaTa karI." - mahAmuni devacaMdrajI AnaMdaghana cetanamaya mUrati, zuddha niraMjana deva bAu re." - zrI AnaMdaghanajI pada, 1 "svAmI sImaMdharA tuM bhale thAIryuM, ApaNo AtamA jema prakaTa pAIye, dravyaguNa pawvA tuja yathA nirmalA, tema muja zaktithI jaI vibhava zAmalAM." - zrIyazovijayajI ane eTalA mATe ja A samayasAra graMtha je mukhyapaNe ati ucca koTinA kharekharA mumukSu AtmArthIone ja yogya evo parama adhyAtmamukha graMtha che ane samayasAranuM - parama ISTa zuddha AtmatattvanuM mukhyapaNe e jenuM prayojana che, evA A samayasAra graMtha para A parama samartha mahATIkA racavAno upakrama karatAM, A mahA nigraMtha mahAmunIzvara AcAryavarTe atre parama maMgalamUrti samayasArane ja zuddha AtmAne ja parama ISTa deva mAnI maMgala namaskAra karyo che, te atyaMta samucita ja che. AvA A samayasAramAM ISTa devamAM hovA yogya sarva nAma paNa atyaMtapaNe ghaTe che. kAraNake te sarva nAma A samayasAranA sahaja AtmasvarUpanA vAcaka ane dyotaka evA svarUpa prakAzaka che. zuddha AtmArUpa samayasAranA akhaMDa parama anubhavAmRta rasanuM AkaMTha pAna karyAthI jeNe paramAnaMdamaya zuddhAtmAnubhUtino AtyaMtika anubhava karyo che, evA sAkSAt jIvanmukta dazAne pAmelA ArSa dekhA paramarSi amRtacaMdrAryajIe te zuddha Atmadeva rUpa bhagavAna A kaLaza kAvyanI parama samayasAra pratye, tanmaya ekarasa bhAvarUpa parama premasiMdhu eTalo badho adbhUta tatva saMkalanA samulyasAyamAna thayo, ke te ArSadRSyano sauthI prathama sahaja maMtrogAra atra nIkaLI paDyo che ke - "nama: samayasara' - namaskAra ho samayasArane ! A samayasArano sArabhUta parama AtmopalablinidhAna mahAmaMtra che. tyAre koI pUche ke aho amRtacaMdrajI ! jenA anupama svarUpa para Apa ATalA badhA mugdha thaI gayAM cho ne tethI karIne hRdayamAM na mAtA parama bhAvollAsathI "samayasArane namaskAra ho !' - nama: samayasara' evo A svayaMbhU parama upalabdhi nidhAna maMtra tamArA divya AtmAmAMthI nIkaLI paDyo che, te samayasAranuM svarUpa kevuMka che te to kaho ? teno jANe javAba ApatAM AcAryajI vade che - "svAnumUtya rajAsatte' - te svAnubhUtithI - AtmAnubhUtithI prakAzato evo che. gUMgAe goLa khAdho hoya te tenuM varNana kema karI zake ? sAkarano svAda vAcAla paNa kema varNavI zake ? tema A anubhava amRta A "amRta" kema varNavI zake ? te to svAnubhUtithI ja sadA jhagajhagAyamAna jyoti rUpe prakAze che, eTale AtmAnubhUtithI ja teno anubhava thaI zake. mATe tame paNa aMtaramukha avalokana karI aMtaramAM avalokazo to nija anubhava prakAzathI jhaLahaLato te cidAnaMda bhagavAna tame avalokazo. tyAre vaLI jijJAsu pUche - aho ! anubhavAmRta svayaMbhUramaNa samudramAM ramaNa karanArA AcAryadava ! tame tamArI anubhava prasAdIrUpa kaMIka cokakasa nizcaya rUpa eMdhANa-nizAnI to batAvo ke jethI ame te samayasArane oLakhavA-anubhavavA samartha thaIe. eTale AcAryajI vade che - "cisvabhAvAya" - cita
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-1 svabhAva che jeno evo A samayasAra che. cit svabhAva e ja traNe kALamAM na caLe evo parama nizcaya rUpa teno 'svabhAva' che - teno potAno bhAva che ane A cit svabhAva e ja ene oLakhavAnI acUka nizcaya rUpa eMdhANa-nizAnI che. jo Ama eno svabhAva che to te bhAva vinA-astitvarUpa vastu vinA kema hoI zake ? hA, barAbara che, na ja hoI zake, eTalA mATe ja ame kahIe chIe ke te 'bhAva' che, svataMtra astitva rUpa vastu che padArtha che, 'bhAvAva'ane jo te astitva rUpa vastu-bhAva che, to te bhAva kevo che ? A vizvamAM to evA anaMta bhAva che, temAMthI A bhAvane ame kevI rIte jANI zakIe ? ane kevI rIte jUdo pADI zakIe ? eno uttara ApatAM AcAryajI vade che 'sarvabhavAMtaravei' sarva bhAvAMtarane chedanAro evo che te parathI. 'bhAvAMtarane' - svAnubhUtithI prakAzatA cit svabhAvathI anya evA cit-acit sarvabhAvane 'chedanAro' paricchedanAro, parikSAna ka2nA2o-sarvathA jANanAro, ata eva cit svabhAvathI anya cit-acit svabhAvI evAM sarvabhAvane chedanAro-bhedanAro-AtmAthI pRthak karanAro evo e sarvajJa-sarvavedI-sarvabhedI bhAva che. Ama A zlokanI adbhuta tAttvika saMkalanA vicArI, tenA pade padano spaSTa vizeSa vicAra karIe. - ahIM 'nama:' - namaskAra ho ema kahetAMnI sAthe ja sarva AtmapradezanuM tathArUpa parinamana-pariNamana thAya, sarva AtmAno upayoga tathArUpa bhaktibhAve pariName Atmapradeza bhaktibhAve pariName-sarvathA namI paDe e sAcuM bhAva namana che, ane mana-vacana-kAyAnA yoga tadrupa bane te dravya namana che. - - zuddha AtmabhAva pariNAmanI anubhUti rUpa zuddha AtmAnubhava dazAnI ati ati ucca bhUmikAne prApta thayelA paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI AtmadazAnI smRti karAve evA 52marSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa atre tevAja parama AtmabhAvollAsathI samayasArane A bhAva-dravya namaskAra karyo che. padaccheda vyAkhyAna kalaMkathI rahita evA zuddha samayasAra eTale zuM? samayasAra eTale zuM ? samayasAra eTale uparamAM kahyuM tema zuddha AtmA, dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI rahita zuddha AtmAnI zuddha tattva avasthA, sahaja zuddha AtmasvarUpane prApta evA paramAtmA, sarva karma niraMjana pragaTa paramAtma prakAza, kevala AtmA ja. te A prakAre : (1) samaya eTale AtmA, teno sAra-zuddha tattva avasthA te samayasAra. (2) samaya eTale AtmA, temAM je sAra-uttama-zreSTha-pradhAna-parama che evA paramAtmA te ja samayasAra. (3) athavA samaya-AtmA e ja jeno sAra che, tattva che, nija svarUpa che, arthAt sakala karmamalanA viyojanathI je kevala nirmala sArabhUta-tattvabhUta AtmA ja susthita che, te samayasAra. (4) athavA samaya eTale zAstra Agama, teno sAra-tattva-paramArtha je che te samayasAra che, ane sarva zAstra-Agamano sAra AtmAnI prApti e ja che, eTale samayanA sArarUpa-paramArtharUpa je zuddha Atmatattva-sahajAtma svarUpa te samayasAra. (5) athavA samaya eTale sAmAnyathI sarve dravya-padArtha, temAM sAra-uttama-52ma padArtha AtmA che, te samayasAra. (6) athavA samaya eTale maryAdA-sImA, dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI je svasvarUpanI maryAdAmAM ja varte che, je 'sImaMdhara' sva svarUpanI sImAne ja dhare che, te samaya che, evA svarUpasthita samayomAM 'AtmA' nAmano samaya sAra che, zreSTha che, uttama che, parama che, pradhAna che. mATe sahajAtmasvarUpa AtmA e ja samayasAra.* = A bhagavAn samayasAra kevA che ? to ke 'svAnubhUlyA vAsatte' svAnubhUtithI prakAzatA evA che, potAnA AtmAnubhavathI ja prakAzI rahelA - sva saMvedanagamya evA che. aMtaramAM pragaTa jhaLahaLatI. A samayasAra jyoti, jyAM svAnubhAva prakAzathI jhagajhage che-cacake che-jhaLahaLa jyoti svarUpe "yadavyaktamabodhAnAM vyaktaM sadbodhacakSUSAm / sAduM yatnarvavastunAM tasmai citAtmane namaH / '' - zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA, 4-3 arthAt- je abodhone avyakta che ane sadbodha cakSuvaMtone vyakta pragaTa che, je sarva vastuomAM sAra che, te cidAtmAne namaskAra ho !
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cakAse che, AtmAnubhava pramANathI pratyakSa jvalaMtapaNe anubhavAya che, tyAM pachI bIjA pramANane gotavA javAnI jarUra nathI.* svAnubhavathI te kevA prakAze che? to ke - 'vighUmAvAya' - cit svabhAvI, citu-caitanya e ja jeno svabhAva che - svarUpamAM dhArI rAkhanAro dharma che evA caitanya e ja AtmAno pragaTa svalakSaNa rUpa viziSTa svabhAva-dharma che, sva bhAva potAno (One's own) bhAva che ane svabhAva-svadharma hovAthI A caitanya kadI paNa AtmAno tyAga karatuM nathI, AtmA sadA caitanya lakSaNasaMpanna sAkSAta dekhAya che, pragaTa anubhavAya che. caitanya eTale je cete che, dekhe che jANe che, anubhave che - saMvede che te, eTale dekhavA-jANavA rUpa, anubhavavA-saMvedanA rUpa caitanya svabhAva che, jeno evo A citu svabhAvI caitanyamaya AtmA sAkSAta anubhavasvarUpa che. A anubhavanI prastuti karatAM zrI banArasIdAsajIe kahyuM che tema - vastu vicAratAM dhyAvatAM jyAM mana vizrAma pAme che ane rasa svAdatAM sukha upaje che. tenuM nAma anubhava che. sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; pragaTa rUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya." - parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-54 "vastu vicArata dhyAvarta, mana pAvai vizrAma, rasa svAdata sukha upajai, anubhau yAkau nAma." - zrI banArasIdAsajI kRta samayasAra, upodyAta-17 cidAnaMda cetanamaya mUrata, dekha hRdayadraguM jorI." - zrIcidAnaMdajI, pada-72 ane jene Avo anubhava svarUpa potAno viziSTa cit svabhAva che, te potAnA bhAva-hovApaNA vinA kema hoI zake ? arthAt je A cit svabhAvI che te bhAva che - "pAvAya', sat che, vidyamAna chatI pragaTa astitvasaMpanna - astitva rUpa svataMtra vastu che. jema ghaTapaTAdi bhAva-padArtha che, tema AtmA paNa eka svataMtra svarUpa astitva dharAvato bhAva-padArtha che, "bhavatIti bhAva:' - traNe kALamAM hovApaNA rUpa - atirUpa sat vastu che, je sat cit AnaMdasvarUpa (saccidAnaMda) vastu AtmAnubhUtimaya caitanya svabhAvathI sadA prakAzamAna jhaLahaLa jyoti svarUpa che. ane Avo A caitanya svabhAvathI sadA prakAzamAna cit svabhAvI bhAva sarva bhAvAntarano paNa pariccheda - parijJAna karanAra, jANanAra sarvavedI jJAyaka bhAva che, athavA pariccheda eTale sarvathA jUduM-pRthaka bhinna karanAra sarvabhedI bhedaka bhAva che, "sarvamAvIntAchi arthAt te AtmAnubhUtithI svayaM AtmAne prakAze che, eTaluM ja nahi, paNa vizvanA sarva anya bhAvone paNa AtmAnA divya caitanya prakAzathI prakAze che ane judA pADe che. eTale dIpaka jema svapara prakAzaka che, sUryacaMdra jema svapara prakAzaka che, tema A divya Atmajyoti - samayasAra svapara prakAzaka che, eTaluM ja nahi paNa svapara bhedaka paNa che. Ama svAnubhavathI prakAzamAna ane sarva anya bhAvono paricchedaka - parijJAyaka - paribhedaka evo cit svabhAvI bhAva te zuddha AtmA samayasAra che, tene namaskAra ho."* "svAnubhUtyaiva yad gamyaM ramyaM yazcAtmavedinAm / tatva maLyoti vAnIno " - zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA, ekatva saptati arthAtu - svAnubhUtithI ja je gamya che ane je AtmavedIone ramya che, te vANI-manane agocara evI parama jyoti huM kahuM chuM. "adhigatyAkhilaM zabdabrahma zAstrabazA muniH / vasaMveva vAmakudhiri " - yazovijayajI kRta adhyAtmopaniSadda, 2-25 arthAt - zAstra dRSTithI akhila zabda brahma jANIne muni anubhavo vaDe karIne svasaMvedya evuM paraMbrahma pAme che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-1 evA bhAvanA A zlokanA A badhA yathokta parama artha gaMbhI2 sUcaka vizeSaNo prayojIne parama tattvadeSTA AtmakhyAti' sraSTA paramarSie AtmA saMbaMdhI je anyAnya ekAMtika mithyA-bhrAMta kalpanAo jagatamAM pravarte che, tenuM garbhitapaNe suyuktithI nirAkaraNa karI, paramArtha sat satya AtmatattvanuM atre ajaba kuzaLatAthI susaMpratiSThApana karyuM che. te A prakAre- AtmA jevI koI vastu ja che nahiM, eno abhAva ja che ema kahe che, tenuM nirAkaraNa 'bhAva' vizeSaNathI karyuM che. koI guNa-guNIno sarvathA bheda mAne che, tenuM 'cit svabhAvI' vizeSaNathI nirasana karyuM che. koI AtmAne tathA jJAnane sarvathA parokSa mAne che athavA jJAna jJAnAMtarathI jaNAya che, ema mAne che tenuM 'svAnubhUtithI prakAzatA' e vizeSaNathI vyapohana karyuM che. koI AtmAne kSaNika mAne che, tenuM trikALavarti 'sarva bhAvAntaranA paricchedaka' e vizeSaNathI nirAkaraNa karyuM che, eTaluM ja nahi paNa AtmA sivAya anya bhAva-bhAvAMtara dvaita nahi mAnanArAnuM paNa utthApana karyuM che ane AtmAne karma sAthe ekAMte ekIbhUta mAnI ekAMte azuddha ja mAnanArA vyavahArAbhAsIonuM nirAkaraNa samayasAra-zuddha AtmA e padathI AtmAnuM dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI rahita asaMga mULa sahaja svabhAvabhUta aMtargata zuddha svarUpa prakAzatI nizcaya tattvadRSTithI zuddha dravyArthadRSTithI karyuM che. Ama eka ja zlokamAM Atmatattva saMbaMdhI Itara sarva darzanonI samasta ekAMtarUpa bhrAMta mAnyatAonuM nirasana karavA sAthe zuddha AtmatattvanuM sAMgopAMga saMpUrNa sakala avikala saMsthApana karI parama prajJAzramaNa amRtacaMdrajIe potAnA adbhuta prazAtizayano camatkAra dAkhavyo che. AtmA saMbaMdhI Itara mAnyatAonuM ajaba kuzaLatAthI nirasana AvI apUrva tattvacamatkRtithI bharelA A maMgalarUpa prathama kaLaza kAvyathI A AtmakhyAti kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A 'AtmakhyAti' TIkAnuM parama adbhuta maMgalAcaraNa karyuM che. paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI yugapravartaka (Epoch-making) kRtio pratye paramarSi amRtacaMdrAcAryajIno kevo ananya paramArtha prema che, te to te te graMthonI temanI yugapravartaka (Epoch-making) parama pratibhAsaMpanna anupama advitIya pa2ma amRta TIkAothI temaNe je mahAna kuMdakuMdAcAryajInuM ane temanA mahAna graMthonuM anaMta guNaviziSTa gaurava vadhAryuM che guNagaurava bahumAna karyuM che, te parathI jagat vizruta che, ane temAM paNa A graMtharAja pratyeno emano parama premasiMdhu eTalo badho ullAsamAna thaIne chalakAyo che, ke te A parama AtmAnubhavI divya dRSTA, mahAkavi-brahmA, paraM brahmasvarUpa paramArtha mahAkavIzvaranA hRdaya-hRdamAMthI anubhavoAra rUpa sahaja svayaMbhU srota rUpe nIkaLelI apUrva kaLazakAvyanI zuddha AtmAnubhUtimaya amRta saritA parathI sahRdaya saMvedaka saMtajanone tatkSaNa supratIta thAya che. gIrvANa vAyamAM yugapravartinI 'AtmakhyAti'no gaddabhAga mAtra racIne e ArSa duSTA paramarSino AtmA saMtoSa na pAmatAM, emaNe hradayamAM na mAtA parama AtmabhAvanA amRtAnubhava ullAsathI A anupama suvarNamaya 'kaLaza' kAvyonuM hRdayaMgama sarjana karyuM che, ke je A parama nispRha mahAmuninI kIrtinA anupama 'suvarNa kaLaza' samAna sadA jhaLahaLI rahela che ! ane jeno divya prakAza dezakALanA, jAtinA baMdhanathI anavacchinnapaNe dUra dUrathI AkarSIne saMtajanone divya anubhavAmRta rasAsvAdamAM nimajjana karAvI rahela che ! koI maMdira hoya tenI pUrNAhuti thatAM zikhara para koI suvarNa kaLaza caDhAve, tema A samayasAra zAstrarUpa parama tattvajJAnanuM maMdira che, tenI A bhagavatI 'AtmakhyAti' TIkA te parama tattvajJAnanuM uMcAmAM uMcu zikhara che meru zikhara che ane tenA para ananya tattvamaMthananA navanIta rUpa AtmAnubhUtimaya 52ma amRtarasathI bharelA A amRta suvarNa kaLaza kAvyo caDhAvI amRtacaMdrajI yathArtha nAmA 'amRtacaMdra' thayA che ! 'samayasAra' tattvamaMdira para paramAmRta saMbhRta 'suvarNa' kaLaza - -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have "AtmakhyAti' kartA (AcAryajI) sAkSAt sarasvatI mUrti rUpa anekAntamayI mUrtine maMgala AziSa arpatuM bIjuM maMgala kalazakAvya prakAze che - anaMtadharmaNastattvaM, pazyaMtI pratyagAtmanaH / anekAntamayI mUrti nityameva prakAzatAm // 2 // (samazlokI) anaMta dharmanuM tattva, pekhatI pratyagAtmanuM anekAntamayI mUrti, nityameva prakAzajo ! 2. amRta pada-2 ratnamAlA nitya prakAzo ! nitya prakAzo ! mUrti anekAntamayI prakAzo ! pratya AtmAnuM tattva pratya A, aMtaH pekhatI nitya prakAzo ! - nitya. 1 paranI sAthe eka na aMto, ema niSedhe jeha ekAMto; eka vastunA aneka saMto, ema prarUpe je anekAMto. nitya prakAzo ! 2. paranI sAthe eka na evuM, anaMtadharmI Atama kerUM; tattva nirALuM jeha nihALe, sarvathI juduM sAva anerUM... nitya prakAzo ! 3. . mUrti anekAMtamayI te prakAzo ! sarva ekAMtano karatI praNAzo; bhagavAna amRta cetanamUrti, mUrti anekAMtamayI prakAzo ! ...nitya prakAzo ! 4. artha : anaMta dharma jemAM che evA pratyagAtmAnuM (pratyagu-aMtara AtmAnuM tattva (pRthaphabhinna) pekhatI evI anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! 2. "amRta jyoti' mahAbhASya "sarasvatI = jina vANInI dhArA'' - zrImad rAjacaMdrajI "anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI, anaMta anaMta naya nikSepe vyAkhyAnI che, sakala jagata hitakAriNI hAriNI moha, tAriNI bhavAbdhi mokSacAriNI pramANI che; upamA ApyAnI jene tamA rAkhavI te vyartha, ApavAthI nimati mapAI meM mAnI che, aho rAjyacaMdra ! bAla khyAla nathI pAmatA e, jinezvarataNI vANI jANI teNe jANI che." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI mokSamALA "sarvamathI saravAMgI mAne, nyArI sattA bhAve; AnaMdaghana prabhu vacana sudhArasa, paramAratha so pAve." - zrI AnaMdaghanajI pada-5 paramarSi amRtacaMdrAcAryajI e anekAntamayI mUrtinuM bIjuM kaLazakAvya parama tattvabhaktimaya AtmabhAvollAsathI lalakAryuM che : "jAntamayI mUrti - anekAMtathI je anekAntamayI mUrti nirmANa karAyelI-ghaDAyelI che, evI anekAMtamayI mUrti "nityaneva praThThiTNAtA nityameva prakAzo! - nityameva prakAzo ! nityameva-sadAya sarvakALa vizvamAM prakAzo ! jagatamAM jJAna prakAza relAvatI sadAya jayavaMta varto ! kevI che A anekAMtamayI mUrti? "anaMta gharmastittva gyaMtI pratyabhina:' - anaMta dharma jemAM rahyA che evA pratyagu AtmAnuM' aMtargata AtmAnuM
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-2 tattva dekhI rahI che, sAkSAt karI rahI che evI ane te AtmAnuM tattva te kevuM dekhI rahI che? bIjA badhA bahirgata Atma-bAhyabhAvothI padArthothI juduM ja tarI AvatuM evuM "pratyaT - aMtargata aMtaramAM raheluM, ata eva sarvathI "pRthapha' - alaga-bhinna-sAva alAyaduM dekhI rahI che, pratyakSa anubhavagocara karI rahI che, AvI anaMtadharmI AtmAnA zuddha cetanarUpa aMtas tattvane pRthaka-bhinna dekhatI anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! anaMta dharmA (anubhava netrathI dekhatI) pratyagu AtmAnuM tatva para vastu anekAMtamayI mUrtiH jinavANI sarasvatI (jJAnamayI, vacanamayI) anekAMta siddhAMtanA ananya parijJAtA, ananya puraskartA ane vyAkhyAtA tarIke vizvavidyuta AcAryavarya amRtacaMdrajI vizva tattva vyavasthApaka anekAMta tattva pratye eTalA anekAMta jinavANI e ja badhA mugdha thaI gayA che, ke teoe temanA "puruSArthasiddhi upAya" Adi Itara vAstavika sarasvatI mUrti graMthonI jema atre paNa maMgalAcaraNamAM ja tenI mukta kaMThe stuti karI che, A anekAMta tattvane ane tene prakAzanArI anekAMta jinavANIne atre mUrtimAna mUrti rUpe kalpIne tenI parama bhAvollAsathI prazaMsA karI che. jemAM aneka aMta-dharma che, te anekAMta, athavA jemAM anuM eka+aMta che, anuM eka-(paranI sAthe) eka nahi te. eTale ke (para vastuthI) bhinna aMta-dharma jemAM che te anekAMta ane tanmayI je mUrti te anekAMtamayI mUrti. Aja divya evI bhagavad vANI rUpa sarasvatInuM vAgu devInuM vAstavika pAramArthika svarUpa che. anyathA prakAre je sarasvatInI mUrtinI kalpanA karavAmAM Ave che, te kalpanA ja che, yathArtha nathI. samyapha vANI, satu vANI, jinavANI-parama zAMtarasa nimagna jina vItarAganI amRtasaranI jema parama zAMta amRtarasadhArA pravahatI amRta vANI e ja sarasvatI che, arthAt samyagu jJAna saMpanna AptavANI e ja sarasvatInI mUrti che, mUrtimAnuM sAkSAt sarasvatI che. ane anekAMta vANI e ja samyagu jJAna saMpanna satu vANI, Apa-pramANa vANI che, mATe anekAMta prakAzaka samyaguM jJAna e paNa sAkSAt sarasvatInI bhAvamUrti che, kAraNake samyagu jJAna ja vastunA anaMta dharmane-vastu svabhAvane yathArthapaNe - samyakapaNe jANatuM hoI anekAMta svarUpa che, temAM paNa kevalajJAna to samasta vastunA anaMta dharmane kevala jJAnamaya anekAMta mUrti : sAkSAtapaNe jANatuM hoI uttama anekAMta mUrti hoI bhAvathI utkRSTa sarasvatI mUrti che. kevalI bhagavAnanA zrImukhe nIkaLela vacanarUpa zrutajJAna parokSapaNe anekAMta mUrti vastunA anaMta dharmanuM prakAzaka che, eTale te kevalI praNIta dravyazruta paNa anekAnta svarUpanuM prarUpaka hoI jinavANInA pratibiMba rUpa anekAntamayI dravya sarasvatI mUrti che ane eTale ja, zrI banArasIdAsajIe kahyuM che tema - "joga dhare rahe jogaso "jinezvarasvacchasaraHsarojinI tvamaMgapUrvAdisarojarAjitA / nezadaMtakavitA salA, vi jevAM na mujaM vAnara " - zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA, sarasvatI stotra arthAt - jinezvararUpa svaccha saranI sarojinI evI aMga-pUrvAdi sarojathI - kamaLathI virAjatI he sarasvatI ! gaNeza-gaNadhara rUpa haMsathI sadA sevAyelI tuM A lokane viSe kone parama moda-AnaMda karatI nathI ?
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhinna' - joga dhare che, chatAM je jogathI bhinna che evA anaMtaguNAtmA kevalajJAnI che, tenA hRdaya-hRda mAMthI nIkaLelI saritA samI je zrutasiMdhu samAna vahe che, jethI karIne anaMta nayAtmaka lakSaNavANI je satyasvarUpa siddhAMta vakhANI che, jene buddha lakhe (lakSamAM le) che, durbuddhi lakhatA nathI, evI jinavANI jagat mAM sadA jAgo ! 'sadA jagai jagameM jinabAnI', "joga dhare rahai jogasauM bhinna, anaMta gunAtama kevalajJAnI, tAsu hRedrasauM nikasI, saritA sama hai zruta-sindhu samAnI; yAte anaMta nayAtama lacchana, satya svarUpa sidhaMta bakhAnI, buddha lakhai na lakhai durabuddha, sadA jagamAMhi jagai jinavAnI.'' kavivara banArasIdAsajI kRta samayasAra nATaka, jIvadvAra athavA svapara prakAzaka A svAnubhUtithI prakAzato amAro AtmA e ja anaMtadharmI AtmAnA tattvane anubhava netrathI pratyakSa pRthak dekhatI anekAMtamayI mUrti che. sva-52 dravyano eka aMta-dharma jyAM nathI evI anekAMtamayI (an++saMta) mUrti che, athavA (ane+aMta) aneka aMta-dharma jyAM che, evI anekAMtamayI mUrti che, kAraNake vastu mAtra anaMta aMtathI - dharmathI vastubhAvathI yukta che, tema A Atmavastu paNa anaMta aMtathI-dharmathI yukta che, eTale te paNa anekAMtamayI mUrti che arthAt 'mUrti' eTale jinavANI-sarasvatI e mUrtimAn-mUrta-sAkSAt pragaTa vastu che. zrImad arhat bhagavatnI sANI jema pragaTa sAkSAt anekAMtasvarUpa mUrti che, tema AtmA paNa pragaTa sAkSAt anekAMtasvarUpa mUrti che, ane Ama zabda brahmamaya zabdasamaya, te dvArA prakAzita thato Atmabrahmamaya arthasamaya ane dvArA jANavAmAM Avato tat svarUpamaya jJAna brahmamaya jJAnasamaya* e traNe prakAranuM anekAMta mUrtipaNuM sughaTitapaNe ghaTe che. * AtmA anekAMta mUrti zabda samaya, artha samaya zAna samaya atre (1) anekAMta tattvane prakAzatI vacanoccAra rUpa athavA dravyazruta rUpa je bhagavad vANI che, te mUrta pudgalamayI hovAthI 'mUrti'nA vAcyArtha pramANe kharekhara ! anekAntamayI mUrti che. (2) A dravyazruta rUpa anekAntamayI mUrtinA avalaMbana nimitte je anekAMta tattvane sAkSAt karatuM bhAvazruta jJAna-AtmajJAna utpanna thAya, te paNa kAryamAM kAraNamAM upacArathI athavA to lakSyArthathI 'mUrta' eTale mUrtimAn-pragaTa-sAkSAt-AtmapratyakSa hovAthI anekAntamayI mUrti che. (3) dravyazruta-bhAvazruta jJAna thakI jaNAto-anubhavAto je anekAMta svarUpa AtmA te paNa lakSyArthathI vyaMgyArthathI mUrta - mUrtimAnlR - sAkSAt AtmapratyakSa hovAthI anekAntamayI mUrti che. (4) bhAvazruta jJAna - AtmajJAna jene pragaTyuM che ane sarva dravya zrutajJAna je jANe che, evA bhagavAn zrutakevalI AtmA te paNa aneka aMta-dharma jyAM che evA-sva-para vastuno eka aMta-dharma jyAM nathI evA anekAMta svarUpa AtmAne sAkSAt anubhavatA hovAthI anekAntamayI mUrti che. (5) kevalajJAna jene pragaTyuM che ane anekAMtamaya sarva dravyazruta jJAna jenA thakI prabhava pAmyuM che, evA bhagavAn kevalI AtmA te paNa sva-para vastuno eka aMta-dharma jyAM nathI ane aneka dharma jemAM che evA pRthak tattvarUpa anekAMta AtmAne ane anekAMta samasta vizvane sAkSAt jANatA hovAthI anekAntamayI paMca arthamAM anekAMtasvarUpa mUrti - - "tadatra jJAnasamayaprasiddhayarthaM zabdasamayasaMbandhenArthasamayo'bhidhAtumabhipretaH / " 10 - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya' TIkA gA. 3
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-2 mUrti che. Ama kevalI ke zrutakevalI, kevala zAna ke bhAvazrutajJAna-AtmajJAna, dravyazrutajJAna ke jinavANI, ke AtmA e game te koI arthamAM je A anekAMtamayI mUrti che, te anaMta dharma jemAM varte che evA pratyagAtmAnA* - pratyag-aMtargata AtmAnA tattvane dekhI rahI che. atre AcAryavarya amRtacaMdrajIe 'pratyagAtmAnA' ema sUcaka viziSTa prayoga' karyo che, teno khAsa paramArtha samajavA yogya che. bAhya carmacakSu to carmacakSugocara 'parAg' bahirgata bAhya padArtho dekhe che, paNa A anekAntamayI mUrtinI divya cakSu to pratyag' - aMtargata - aMtamAM rahela AtmAnuM pratyag AtmAnuM tattva -aMtastatva dekhe che. 'pratyag' aMtargata e 'parAk' bahirgata bAhyano pratipakSa hoI, AtmabAhya evI 'parAg' vastuothI 'pratyak' AtmA-aMtar AtmA pratyakSa pragaTa atyaMta pRthak-bhinna che, eTale 'parAg'- bahirgata samasta vastuthI bhinna-pRthak evA 'pratyak paNe' aMtargata paNe ata eva atyaMta pRthak paNe- bhinnapaNe-vivikta paNe-alaga paNe pratyag AtmAnuM tattva A anemAMtamayI mUrti pratyakSa-sAkSAt anubhavanetrathI nihALe che, je jema che tenuM tarpaNuM tenuM nAma 'tattva' A anekAMtamayI mUrti pratyakSa-sAkSAt anubhava netrathI nihALe che, je jema che tenuM tarpaNuM tenuM nAma 'tattva' samagra saMpUrNa vastu svarUpa che, eTale bIjA badhAyathI judA tarI AvatA 'pratya' AtmAnuM je 'tattva' Atmatva AtmApaNuM che, svabhAva rUpa cit tattva nisvarUpa che, tene te dekhe che sAkSAt kare che. - paradravyathI pRthak Atmatattva darzana - ane Ama A Atmatattva te kevuM dekhe che ? te paNa A 'pratyak' - pratyak zabdanA AvA apUrva viziSTa 5ramArtha - prayogathI sAva spaSTa thaI jAya che ke - pratyak' - aMtargata eTalA mATe ja atyaMta pRthak-bhinna-alaga-juduM - nirALuM - sAva alAyaduM evuM, dravyathI - kSetrathI - kALathI ne bhAvathI jeno aMta nAza (cheDo) nathI evo anaMta-zAzvata dharma (sanAtana) vastu svabhAva che jeno evuM. arthAt AtmA svarUpathI tat che, pararUpathI atat che, AtmA svarUpathI sat che, pararUpathI asat che, AtmA svadravya-kSetra-kAla-bhAvathI hovA rUpa-astirUpa che, padravya-kSetra-kAla bhAvathI nahi hovA rUpa-nAsti rUpa che, ema paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmA bhinna che-pRthak che evuM vivikta tattva nizcayarUpa bhedajJAna anekAMta siddhAMtathI vajralepa dRDha prakAze che. - paMca arthamAM anekAntamayI mUrti nitya prakAzo ! eTale ke A anekAMtamayI mUrti sarva padravyathI bhinna, sarva paradravyanA sarva guNa-paryAyathI bhinna, sarva vibhAvika Atma pariNAmathI bhinna, sarva sajAtIya AtmadravyathI paNa bhinna, sarvathA jUThThuM, pRthak evuM te Atmatattva - sahajAtmasvarUpa pragaTa dekhI rahI che. atre 'pazyatI' pratyakSapaNAno sAkSAtkSaNAno AtmAnubhava paNAno bhAva sUcavyo che. mUrti anaMtadharmI AtmAnuM tattva anya sarva dravyathI bhAvathI-bhAvAMtarathI bhinna pragaTa pratyakSa sAkSAt dekhI rahI che. dekhI rahelI e zabdathI arthAt A anekAMtamayI dravyAMtarathI bhinna ane anya sarva - 11 - - ukta pAMce arthamAM A anekAntamayI mUrti ja che te nityameva prakAzo ! (1) dravyazruta jJAna jenA parama upakArI avalaMbana nimitte amane kevala zuddha AtmAnA jJAnarUpa bhAvazruta jJAna-AtmajJAna pragaTyuM, te parama upakArI sAkSAt sarasvatI rUpa-bhagavad vANI rUpa anekAMtamayI mUrti nityameva prakAzo ! jenA avalaMbana nimitte anekAneka bhavya AtmAo divya AtmajJAnano prakAza kaThopaniSad AdimAM temaja zaMkarAcAryanA graMthomAM A zabda prayoga ghaNIvAra karAyo che. jemake - "parAzi khAni vyatRNatsvayaMbhU-stasmAt parAG pazyati nAntarAtman / kazciddhIraH pratyagAtmAnamaikSadAvRttacakSuramRtatvamicchan // " "pratyagAtmAnaM = sva svamAve' - zaMkarAcArya kRta TIkA (kaThopaniSad) kaThopaniSad, dvi.a. vallI-1, 1 -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pAme. (2) bhAvakRta jJAna rU5 AtmajJAna je AtmapratyakSapaNe anubhavAtuM pragaTa mUrtimAnuM che te anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! - ke jethI sarva dravyazruta jJAnanuM ekamAtra prayojanabhUta phala jagatamAM sadoditapaNe prakAze. (3) A bhAvazruta jJAnagaNya je AtmA AtmAnubhavapratyakSa paNe pragaTa mUrtimAnu che te anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! ke jethI sarva AtmArthIono A parama ArAdhya Atmadeva sadA svarUpa teje jhagajhage. (4) dravyazruta-bhAvazruta jJAnasaMpanna zrutakevalI rUpa sadguru bhagavaMta jenA parama anugraha rUpa sadguru prasAdathI dravyazruta-bhAvazruta jJAna prApta thavAnuM uttama nimitta banyuM, te kevala zuddha AtmAnubhavapratyakSapaNe pragaTa mUrtimAnuM zrutakevalI AtmA rUpa anekAMtamayI mUrti nityameva prakAzo ! - ke jenA anugraha prasAdathI bhavyAtmAo sadAya dravyazruta-bhAvazrutajJAna prApta karavAnuM uttama nimitta pAmyA ja kare. (5) dravyazrutajJAna-bhAvakRta jJAnanuM jenI vANI anupama nimitta banI, ne jenAthI AtmAnubhavagamya AtmA sAkSAtu anubhUta thayo ane jenA thakI zuddha AtmajJAnI zrutakevalI bhagavAna paNa pragaTyA, te sarvanuM mUla prabhava sthAna bhagavAna kevalajJAnI AtmArUpa anekAntamayI mUrti nityameva prakAzo ! ke jethI A vizvane viSe sakala kalyANanI prAptino paramottama paramArtharUpa kalyANamArga akhaMDa avicchinna paNe pravahyA kare ! Ama pAMce arthamAM A kevala jJAnamaya - kevala jJAna-vANImaya - sarasvatIya anekAnta mUrti sadAya prakAzamAna ho ! sadAya jayavaMta varto ! Ama anekAMta siddhAMta jeno AtmA che evI zabdabrahmamaya jinavANI paNa anekAMta mUrti che ane A graMtha paNa anekAMta siddhAMtanA aMgabhUta che, eTale AnuM nirUpaNa paNa anekAMta siddhAMtanA aMgarUpa anekAMtika che, ekAMtika nathI, e mudo sUcita thato atre prAraMbhamAM ja A zAstra: nizcaya spaSTa samajI levA yogya che. A graMthamAM che ke zuddha nizcayanayanA vyavahAranuM sApekSapaNuM pradhAnapaNAthI mukhyapaNe nirUpaNa che, paNa te bIja nayonI apekSAone sApekSapaNe che. zuddha AtmasvarUpanI zreNIe caDhavA mATe vastunA zuddha svarUpanuM nirUpaNa karato zuddhanaya ja - nizcayanaya ja AtmArthI mumukSune parama upakArI che, "pravacanasAra' ddhi.zna.aM. 97 gAthAnI TIkAmAM AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che tema zuddhapaNe sAdhya dravyanA zuddhatva - ghAtakapaNAne lIdhe "sAdhakatama" che, "saTdhyastha di zuddhatvena dravyastha zuddhatvotaRtvAnnizcayana iva sAtama:', eTale tenA nirUpaNanI mukhyatAthI atra sApekSa kathana che, te kAMI sAdhya nizcayanA satu sAdhanarUpa sadvyavahArano lopa karavA mATe nathI. kAraNake nizcaya vyavahAra sApekSa hoya ane vyavahAra nizcaya sApekSa hoya, e ja sarva naya vilasitonA virodhanuM mathana karanArI jinavANInI anekAMta* zailI che ane e ja A anekAMta mUrtinI khAsa viziSTa stuti parathI phalita thatA bodhano dhvani che, ArSadraSTA amRtacaMdrajIno garbhita Azaya che, arthAt AtmArthI mumukSue zuddha nizcayane niraMtara lakSamAM rAkhI, te zuddha nizcayanI sAdhanAmAM parama upakArI evA sava-jina siddha bhagavAnuM, sadguru-AtmajJAnI AtmArAmI vItarAga satupuruSa ane satuzAstra-AtmAdi satutattva nirUpaka satuAgama e AdinI bhakti Adi sarva satu vyavahAra sAdhana paNa parama bhaktithI sevavA yogya che, e tAtparya atra sarvatra smaraNamAM rAkhavA yogya che. A aMge "Atmasiddhi' mAM parama Atma tattva deza sAkSAt Atmasiddhi saMpanna zrImad rAjacaMdrajInuM saMkotkIrNa vacanAmRta che ke "tenAnekAntasUtraM yayadvA sUtra nayAtmakam / tadeva tApazuddhaM syAna tu durnayasaMjJitam // yasya sarvatra samatA nayeSu tanayeSviva / tAjentavAra vara cunAdhikAromuvI " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmopaniSa-1-53, 1 "imAM samakSa pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmudghoSaNAM huve / na vItarAgAtparamasti daivataM, na cApyanekAntamRte nayasthitiH // " - "kalikAla sarvaza' zrI hemacaMdrAcAryajI kRta anya yo..che. 12
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-2 "nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no' ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya." - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-131 atre puruSArthasiddhi upAyamAM bhAkheluM maharSi amRtacaMdrAcAryajInuM A suvarNa sUtra smRtimAM Ave che - "ravaiyAnA" netarAne eka aMtathI (cheDethI) kheMcatI ane bIje aMtathI jaya anekAMta nItiH jaya (cheDethI) DhIluM choDatI govALaNa jema mAkhaNa meLave che, tema eka aMtathI anekAMtamayI mUrti (dharmathI) vastanuM tattva AkarSatI ane bIjethI zithila (DhIluM, gauNa) karatI evI anekAnta nIti tattva-navanIta valovI jayavaMta varte che. Ano ja pratidhvani karatA hoya ema A ja paramarSi atre prakAze che - AvI A anekAMtamayI mUrti nityameva prakAza pAmo ! vizvamAM niraMtara potAno prakAza phelAvo ! amRta jJAnajyotithI jagatamAM sadA jayavaMta varto ! A jJAna prakAzamaya AtmA-amRtacaMdranI cetana mUrtino divya prakAza ajJAna aMdhakArane dUra karI pUrNa kaLAe khIlI nIkaLo ! ekAMtavAda rUpa mithyAtva timirane pralaya karI A anekAMtamUrti jinacaMdra-vANI zAnacaMdrikAno divya prakAza relAvo ! ema AzIrvacanarUpa abhinaMdanAmaya maMgala vacana atra anekAMta tattvaraMgathI asthimajjA raMgAyelA amRtacaMdrajIe sahaja aMtarodgAra rUpe uccAryuM che. "ekanAkarSatI laSayaMtI vastutattvabhitareNa / / ati patti manI nIsiyAnA traNava jozI * - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "puruSArtha siddhi upAya.' 13
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - have trIja maMgala samayasAra kaLaza kAvya prakAzatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI paramArtha prayojana darzAvavA pUrvaka A samayasAra vyAkhyAnI zuddha AtmArtha udeze paramArtha gaMbhIra mahApratijJA kare che - mAtinI - parapariNatiheto rmohanAmno'nubhAvA - daviratamanubhAvyavyAptikalmASitAyAH / mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrte - tu samayasArAvAnumUH rA - parapariNati hetu moha kerA prabhAve, satata malina thAtI rAga-dveSAdi bhAve; mama zuddha cinumUrti zuddhi hojo parA ja! anubhUMtithI same A sAra vyAkhyAthI A ja. 3 amRta pada-3 ('avadhU vairAga beTA jAyA' - e rAga.) hArI hojo parama vizuddhi ! hArI hoja parama vizuddhi ! samayasAra vyAkhyAe mahArI, hojo parama vizuddhi ! mahArI. 1 abhidhAna je moha dharAve, parapariNati nipajAve; rAga AdinI tAsa prabhAve, satata malinatA Ave. mahArI. 2 to paNa huM to zuddha cetanA-mUrti zuddha svabhAve; samayasAra kIrtanathI bhagavAna, amRta anubhava pAve. hArI. 3 artha : parapariNati hetu mohanA anubhAvathI (vipAka rasathI) aviratapaNe anubhAvyanI (anubhavamAM AvavA yogya evA rAgAdinI) vyAtithI je kaluSita - malina thayela che, evI huM zuddha cinmAtramUrtinI (anubhUtinI) samayasAra vyAkhyAthI ja anubhUti thakI parama vizuddhi ho ! "amRta jyoti' mahAbhASya "huM asaMga zuddha cetana chuM, vacanAtIta nirvikalpa ekAMta zuddha anubhava svarUpa chuM." - zrImad rAjacaMdra, aMka-6, hAtha noMdha 2-10-28 "zuddhAtama saMpatti taNA, tume kAraNa sAra, devacaMdra jinarAjanI, sevA sukhakAra." - zrI devacaMdrajI atre A trIjA kaLaza kAvyamAM "AtmakhyAti' mahATIkAnA praNetA khyAtanAma samartha TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A vyAkhyAnI mahApratijJA karatAM, AnuM pratijJA : phala prayojanarUpa phala-prayojana darzAvI nija AtmazuddhirUpa parama ISTa phalanI parama alaukika prArthanA bhAvanA pradarzita karI che. 'mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrteH bhavatu !' - zuddha citmAtra mUrti evA mahArI parama vizuddhi ho ! zAthI ? samayasAravyAdhyakaivAnumUte - samayasAranI vyAkhyAthI ja anubhUti thakI. arthAtu A zuddha AtmArUpa samayasAranI vyAkhyA karatAM karatAM ja mane pade pade zuddha AtmAnI ora ne ora vizeSa vizeSa anubhUti - saMvedanA thatI jaze, tethI karIne zuddha caitanyamUrti evA mhArI parama vizuddhi ho ! (A samayasAra vyAkhyAthI ja anubhUti 14
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-3 thakI jema mahArA AtmAnI vizuddhi thaze, tema upalakSaNathI je koI sAco kharekharo mumukSu AtmArthI zrotA AnuM samyaka zravaNa-manana-bhAvana karaze tene paNa A "AtmakhyAti' vyAkhyAthI zuddha AtmAnI anubhUti thakI Atma vizuddhi thaze, ema A enA phalano dhvani che.) jo zuddha caitanya mUrti che to vaLI tenI azuddhi kyAMthI ? A zuddha cinmAtra mUrti aviratapaNe "anubhAvyanI' (anubhAvavA yogya evA rAgathI bhAvanA samagra samUhanI) vyAptithI - vyApakatAthI "kalmASita' - kaluSita thayela - malina banelI che, "viratamagumAvyavyApinmASitAyA:', ata eva enI vizuddhino haju avakAza che. e anubhAvya vyApti paNa zAthI che? "mohanAnoDanumAvata' - "moha' jenuM nAma che, tenA "anubhAvathI' - anubhava rasathI vipAka bhAvathI jevo jevo mohakarmano "anubhava" che, tevo tevo tene anusarato rAga-dveSAdi "anubhAvya" - anubhavavA yogya bhAva hoya che, eTale ke mohakarmanA anubhAva sAthe moharAgadveSAdi anubhAvyanI samavyApti che. A moha paNa kevo che ? "TRparitidetoH' - parapariNatino hetu evo athavA parapariNati jeno hetu che evo. Ama para pariNatinA hetu evA "moha" nAmanA anubhAvathI aviratapaNe anubhAvyanI vyAptithI kaluSita evI mArI zuddha cinmAtramUrti ke je svayaM anubhUti svarUpa ja che, tenI A samayasAra vyAkhyAthI ja anubhUti thakI parama vizuddhi ho ! amRtacaMdrajInA A parama paramArtha gaMbhIra kaLazakAvyanA bhAvanI have vizeSa mImAMsA karIe. huM A jaDa mUrti deha nathI ne huM A jaDamUrti dehAzrita amRtacaMdra nAmadhArI nathI, paNa huM rUpa "amRtacaMdra' to zuddha AtmAnubhava - amRta rasa nirjharato zuddha cinmAtramUrti chuM, kASTha-pASANa-dhAtu mUrti jema sarva pradeza kASTha-pASANa-dhAtumaya ja hoya tema sarva pradeze zuddha caitanyamaya ja evI zuddha caitanya mAtra jenI mUrti che, zuddha caitanya ja jeno mUrta-pragaTa mUrtimAna bhAva AkAra che, evI anubhUti-AtmasaMvedanA chuM. huM zuddha cinmAtra mUrtinI parama vizuddhi ho ! ema dehAzrita ahatva-mamatvanuM sarvathA vilopana karI AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA A parama Atmade prArthe che ke - "huM zuddha caitanya mAtra mUrti anubhUtinI A samayasAra vyAkhyAthI ja anubhUti thakI parama vizuddhi hojo !' samayasAra-zuddha AtmA pote zuddha caitanyamAtramUrti anubhUti che ane A zuddha caitanyamAtra mUrti samayasAranuM - zuddha AtmAnuM A samayasAra saMkIrtana karI pratisUtre zuddha caitanyamAtra mUrti zuddha AtmAnI anubhUti karAve che; eTale AvA eTale AvA zuddha AtmArUpa samayasAranuM saMkIrtana samayasAra zAstranI pade pade zuddha AtmAnI khyAti karatI A "AtmakhyAti' vyAkhyA thakI ja huM zuddha caitanyamAtramUrti anubhUtinI evI to vizuddhi ho, ke jyAM pachI koI paNa prakAranI kiMcita mAtra paNa azuddhi na rahe ane pharI vizuddhi karavApaNuM na rahe, evI AtyaMtika chellAmAM chellI (Once for all-final)ane uMcAmAM uMcI parama vizuddhi hoya.* huM zuddha citmAtra mUrti chu, to pachI azuddhi zI ? ane vizuddhi zI ? evo virodha ekAMtika dRSTithI bhAse, paNa anekAMtika dRSTithI to tevo koI virodhAbhAsa bhAsato parapariNati hetu mohanA nathI. kAraNa ke zuddha nizcayathI huM traNe kALamAM zuddha citmAtra mUrti anubhUti anubhAvajanya azuddhi chuM, e jema anubhavasiddha siddha hakIkata che, tema azuddha nizcayathI vA vyavahArathI hArI zuddha cinmAtra anubhUti para pariNatinA hetu evA mohanA A kaLazano bhAva jhIlI banArasIdAsajI vade che ke- (chappaya) hIM niharca tihuM kAla, zuddha cetanamaya mUrati, para paranati saMjoga, bhaI jaDatA visakrati; moha karma para hetu pAI, cetana para raccAI, ryo dhatUra-rasa pAna karata, nara bahuvidha naccaI; aba samayasAra varanana karata, parama suddhatA hohu mujha, anayAsa banArasIdAsa kahi, miTahu sahaja bhramakI ajha.' - samayasAra nATaka, vAra-4
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anubhAvathI 'aviratapaNe' satata 'anubhAvya' anubhavamAM AvavA yogya rAgAdi sarva vibhAvabhAvothI 'kalmASita' kaluSita-malina-azuddha banelI che, e paNa tevI ja nirupacarita anubhavasiddha siddha hakIkata (Actual real fact) che. arthAt para vastumAM AtmabhAMtithI moha pamADI-muMjhavI nAMkhI je para pariNatino hetu hoya che, evo A yathArthanAmA 'moha' vipAkodaya pAmI potAno anubhAva-anubhava rasa darzAve che, eTale badhA karmono dAdo (grand father) A moha jemAM sarvatra vyApaka che evI moha parivArarUpa rAgAdi samagra vibhAva bhAvanI vyApti (all pervading, whole_packet) niraMtara anubhavamAM Ave che ane A vibhAva bhAvonI vyAptimAM (pervading, congregation) caitanya vyAsa-vyApaka bhAve pariName che, eTale A caitanya vikAra pariNAmarUpa mohajanya vibhAva bhAvothI huM zuddha cinmAtra mUrti anubhUtinI azuddhi pragaTa che ja, eTale tenI vizuddhino pUrepUro avakAza paNa che ja. ane A azuddhinA svarUpano vizeSa vicAra karatAM jaNAya che ke azuddhinA be mukhya prakAra che eka to dravyakarmarUpa dravya azuddhi bahir azuddhi ane bIjI bhAvakarmarUpa bhAva azuddhi - aMtar azuddhi. A sarva azuddhinuM mULa moha che. A moha ja sarva parabhAvanuM prabhava sthAna ane sarva vibhAvanuM adhiSThAna che. kAraNake moha parapariNatino hetu che. kavivara banArasIdAsajIe potAnI lAkSaNika zailImAM kahyuM che tema dhatUrA rasanuM pAna karato nara jema bahu prakAre nAce che, tema mohakarma rUpa parahetune pAmIne cetana paramAM rAce che. 'moha karma parahetu pAI, cetana para racyaI' arthAt parapariNatinA hetu evA mohane lIdhe paravastumAM AtmasrAMtithI moha pAmI muMjhAI jaI jIva pararUpa nahi thaI jatAM chatAM paramAM ekatva buddhirUpa adhyAsarUpe Atmabuddhi dhare che, parabhAvamAM AtmabhAva kare che, eTale parabhAva pratye DhaLatI-pariNamatI rasa-ruci-rAga-raMgarUpa parapariNati nIpaje che, eTale AtmAnI te parabhAvarucimUla parabhAvAnukULa parapariNatinA nimitte AtmA para pudgalanI pariNatino hetu thAya che, arthAt AtmAnI parapariNatinuM nimitta pAmI para pudgala karmavargaNA svayaM dravyakarmarUpe pariName che ane AtmAnI sAthe ekakSetrAvagAha paNe saMyoga saMbaMdhathI baMdhAya che, ane A karmabaMdhathI ja jIvanI parapariNatinA jIvatA jAgatA pradarzanarUpa A AkhuM saMsAra cakra cAle che. te A prakAre dravyakarmarUpa bahir azuddhi H bhAvakarmarUpa aMtar azuddhi - dravya karma-bhAva karmanA dukathI bhavacaka bhramaNa jemAM mohanIya mukhya che evA avidha dravyakarmathI nokarma-dehAdi utpanna thAya che, deha dhAraNa karavo paDe che ane dehamAM sthiti karatA AtmAne moha pramukha dravyakarmano udaya thAya che, moha teno anubhava rasa cakhADe che, eTale te mohanA anubhAvathI 'anubhAvya' - anubhavamAM AvavA yogya evA rAga-dveSa-moha rUpa vibhAva bhAve jo AtmA pariName, to te rAga-dveSa-moha rUpa bhAvakarmano baMdha kare che ane A bhAvakarmanA nimitte punaH dravyakarma baMdhAya che ane tethI punaH dehadhAraNAdi bhavaparipATI hoya che. zAstra paribhASAmAM bhAvakarmane mATe mala' ane dravya karmane mATe 'raja' evI yathArtha saMjJA che. jema mala-cIkAza hoya to raja coMTe che, tema bhAva malarUpa Asakti-sneha-cIkAzane lIdhe dravyakarmarUpa raja coTe che. Ama paraspara nimitta-naimittika bhAve araghaTTa-ghaTTI nyAye bhAvakarma-dravyakarmano anubaMdha thayA kare che, bhAvakarmathI dravyakarma ane dravyakarmathI bhAvakarma ema duSTa cakra (Vicious circle) cAlyA kare che ane tethI janma maraNanA Avarta rUpa-pherA rUpa bhavacakra* paNa ghUmyA kare che. "mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyarvanAM pravizevantarradivyAvRttendriyaH / ' - zrI pUjyapAdasvAmI kRta 'samAdhi zataka' 16 -
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-3 Ama para bhAvamAM Asakti rUpa mohajanya bhAvamala-bhAvakarma karmabaMdhanuM mULa kAraNa che ane karma e bhavabhramaNanuM kAraNa che. eTale saMsAranuM mULa kAraNa moha-avidyA rUpa AtmabrAMti ja che, AtmasvarUpanuM ajJAna e ja che. "dehAdi para vastumAM moha rUpa Atma moharU5 AtmabhAMtithI ja bhAMti e ja A jIvanI moTAmAM moTI mUlagata bhUla che ane A bhavabhrAMti : AtmabhrAMtithI ja bhavabhrAMti upajI che. kAraNake ema parabhAvane viSe e ja mUlagata bhUla AtmabhAvanI kalpanAne Imagination) lIdhe te parabhAva nimitte rAga-dveSa-moha vibhAva rUpa-bhAva karma rUpa bhAva azuddhi upajI ane tenA nimitte dravya karmarUpa dravya azuddhi upajI. paNa thaI te thaI ! have A bhavabhrAMti kyAre TaLe ? tenA mULa kAraNa rUpa A mohajanya AtmabrAMti TaLe to, ane to ja bhAvakarma-dravyakarmanI saMkalanAnuM (chain) duzcakra (vicious circle) baMdha paDe. eTale moharUpa AtmabhrAMti TALI, rAga-dveSa-moha vibhAva rUpa-bhAvakarma rUpa aMtaraMga azuddhi ane dravyakarma rUpa bahiraMga azuddhi TALavA mATe A AtmAe apUrva Atma puruSArtha hurAvavo yogya che. AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; guru AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna. jo Iccho paramArtha to, karo satya puruSArtha; bhavasthiti Adi nAma laI, che. chedo nahi AtmArtha." - zrImad rAjacaMdra praNIta AtmasiddhizAstra, sUtra-129, 130 ane A apUrva Atma puruSArthanI jAgratine arthe, AtmArUpa upAdAnane upAdAna kAraNapaNe pragaTAvavA arthe, parama upakArI jina-siddha bhagavAnarUpa sAkSAt samayasAra puSTa nimittAlaMbana upAdAna zuddha AtmAnA puNAlaMbana rUpa parama zuddha nimittanA avalaMbananI parama jAgRti : AtmapuruSArtha AvazayakatA che. kAraNake bAdhana rUpa parabhAvanA nimittathI A jIva vibhAva bhAve pariNamI bhavabhramaNa duHkha pAmyo, to pachI tethI ulaTA sAdhana rUpa svabhAvanA sat sAdhana nimittathI svabhAva bhAve pariNamI te bhavabhramaNa duHkha TALI zivaramaNa sukha kema na pAme ? ane A svabhAvanA sAdhana mATe jeNe je zuddha svabhAva siddha kyo, A jIva-pudgalanA paraspara nimitta-naimittika saMbaMdha aMge tattvaciMtaka zrI dIpacaMdajIe suMdara mImAMsA karI che - "anAdia jIva paranati azuddha hoya rahI che. tyA~ hI kahiye hai - anAdihai pudgala to nimitta bhayA, jIva kI cit vikAra pariNati honekaH phira vaha cita vikAra, pariNati paranamati (pariNamana karatI huI) tisa pugalaka karmatva paranAma havanai kau nimitta hoI hai. yau (Isa prakAra) anAdiauM nimitta-naimittika paraspara hoya rahe . * jaba yaha pudagala karma- udaya pariNatikIM paranamyAM sahaja hI apanI dravyazakti kari, taba hI yahu jIva tisa pudgala karmava udaya parinIta paranamaneM ke nimitta pAI kari hu jIva Apu cita vikAra rUpa hoI paranaa hai. jaiseM loka prAtaH virSa sUryakA udaya pAIkari avaru ApI loka snAna-vaNijya (vyApArAdika) kAryaka kare hai, taisai pudgala karmakA udaya pariNati pAI kari jIva Apu hI vikAcya paranaa hai. Isa triloka virSe kArmANa jAtikI varganA skaMdha bharI hai. jaba jisa jIvake jaisI jaisI jAtikA maMda-tIvakari citu vikAra rAgabhAva hoI hai, tisa kAla tisI jIvakA rAga-cikanAI (ka) nimitta pAI kari yathAjoga karmavargaNA, tisI jIvake pradeza nisau ekakSetrAvagAha kari thripaiha hi (cipake hai), vA baMdha che. Ihi bhI baMdhikari tathA vaiI (vaha hI) karma varganA nija nija karmatva kArya (me) vyakta hoI kari parisarve , udayarUpa hoI che. so aisA citu vikAra rAga, karma varganA kau karmatva vyakta rUpa nAnA bhAMti paranamanekau nimitta mAtra hai. * je veI jIvasau eka kSetrAvagAhakari cipI (cipakI)thI karma vargaNA te (3) karmatva vyakta paranAma rUpa hokara parisarve hai sahaja ApI kAlalabdhi pAI kari, taba hI kisI kAlavirSe so tina vargazAhikA vyakta karma- udaya nimitta mAtra, ItanA hI pAI kari avara yaha jIva cita vikAra bhAvaka pragaTa bhayA paraNavai hai. I." - zrI dIpacaMdajI kAzalIvAla kRta AtmAvalokana, pR. 45-49
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, evA sAkSAt samayasAra svarUpa jina-siddha bhagavAnuM athavA zuddha Atma bhagavAnuM ane tenA sahajAtmasvarUpanuM saMkIrtana karatA A samayasAra zAstra karatAM vadhAre baLavAna puSTa nimitta sAdhana je karyuM hoI zake ? kAraNake koI paNa kArya karavuM hoya to tenA guNa kAraNapaNe jeNe te kArya karyuM che. te ja anupama kAraNa che. eTale A katakatya jina-siddha bhagavAnanI siddhatA to mhArA AtmAne AtmasiddhinuM uttama sAdhana che. upAdAna AtamA sahI re, puNAlaMbana deva... jinavara pUjo ! upAdAna kAraNapaNe re, pragaTa kare prabhu seva... jinavara pUjo ! zrI saMbhava. kArya guNa kAraNapaNe re, kAraNa kArya anUpa... jinavara pUjo ! sakala siddhatA tAharI re, mAhare sAdhana rUpa. jinavara pUjo !" - zrI devacaMdrajI Ama cetana mohane lIdhe para pratye gamana-pariNamana karI pudgala bhogamAM rAcyo, para pratyaye-para nimitte mohajanya rAgAdi rUpa Asakti bhAve-vibhAva bhAve pariNamyo, tethI para kAraNanA yoge karIne nimitta-naimittika saMbaMdhathI jaDa azuddha nimitta: sat. AtmAnI A para pariNAmikatA rUpa azuddha dazA upajI, paNa A zAstra vyAkhyAna zuddha nimitta jANapaNA rahita paradravya rUpa jaDa to azuddha nimitta che, vIrya-zaktithI vihIna che, sarvathA sAmarthya rahita che, ane A parama zuddha nimitta rUpa bhagavAna samayasAra - zuddha AtmA to anaMta vIrya ane anaMta jJAnathI anaMta sukhamAM lIna parama samartha che. eTale A anaMta vIrya-anaMta jJAna saMpanna anaMta zaktinA svAmI parama zuddha nimitta rUpa jina-siddha svarUpa sAkSAta samayasAra zuddha AtmAnI AgaLa A parama azuddha nimitta rUpa pAmara nirvIrya-nijhuna jaDanI zI tAkAta che ? eTale meM nizcaya karyo che ke nizcayathI A tevA ja tathArUpa anaMta zaktinA svAmI parama zuddha upAdAna nimitta rUpa zuddha AtmA - samayasAranuM utkIrtana karanArA A samayasAra zAstranA vyAkhyAna rUpa parama zuddha nimittanA sevanathI mane-hArA AtmAne para pariNati TaLI nija pariNatino bhoga thaze, zuddha AtmAnubhavano AtyaMtika utkaTa abhyAsa prApta thaze, rAga-dveSa-moha rUpa vibhAvanI-bhAvakarmanI aMtaraMga azuddhi dUra thaze ane dravya karmarUpa bahiraMga azuddhinI nirA thaze, eTale deha dhAraNa rUpa nokarma paNa dUra thatAM bhavabhayano zoka bhAgI jaze ane Ama koI paNa prakAranI kaMI paNa che mAtra paNa avakAza nahi rahe, evI huM zuddha citmAtra mUrti anubhUtinI parama vizuddhi thaze. "zrI yugamaMdhara vinavuM re, vinataDI avadhAra re dayALa rAya ! e parapariNati raMgathI re, mujane nAtha ugAra re dayALa rAya !... zrI yuga. para pariNAmikatA dazA re, lahI para kAraNa yoga re... dayALa rAya ! cetanatA paragata thaI re, rAcI pula bhoga re... dayALarAya.... zrI yuga. azuddha nimitta to jaDa ache re, vIraja zakti vihIna re dayALa rAya ! tuM to vIraja jJAnathI re, sukha anaMte lIna re dayALa rAya !... zrI yuga. tize kAraNa nizcaya karyo re, muja nija pariNati bhoga 2. dayALa rAya ! tuja sevAthI nIpaje re, bhAMje bhava bhaya soga re. dayALa rAya!... zrI yuga. - bhakta ziromaNi zrI. devacaMdrajI Ama vizeSa vicAra karatAM jaNAya che ke - A Akho saMsAra para nimitta zuM karI zake che eno
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-3 vhero paNa sAMbhaLI zake ane AMdhaLo paNa dekhI zake evo jora zorathI pokAra karatuM jIvatuM jAgatuM pradarzana (Exhibition) che. arthAt para parikSati rUpa - parabhAva rUpa azuddha Akho saMsAra nimittanA baLanuM nimittane lIdhe vibhAva pariNAma pAmI A AtmA vyavahArathI parano jIvatuM jAgatuM pradarzana kartA-bhoktA thaI saMsAramAM saMsarI rahyo che. paNa jyAre A ciddana AtmA zuddha nimittamAM ramaNa kare, tyAre te nizcayathI nija gharano potAnA zuddha Atma svabhAvano kartA-bhoktA thAya. mATe jenAmAM anaMta svabhAva dharma pragaTyA che, je nija pariNatine varyA che, je zAnAdi anaMta guNanA dariyA che, evA he amoha svarUpa jinadeva paramAtmA ! tame pote sAkSAt samayasAra zuddha AtmA cho ane samayasAranA - zuddha AtmAnA upadezaka cho, mATe he sAkSAt samayasAra svarUpa jinadeva ! samayasAra zuddha AtmA pragaTAvavA mATe nizcayathI Apa samA zuddha Atmadeva samayasAra rUpa anupama nimittane huM bhajuM chuM ane bhavabhayanI Teva tyajuM chuM. nizcaya-tattva bhaktithI Apa samA zuddha Atma devanuM avalaMbana bhajatAM parabhAva - vibhAvanI azuddhi dUra thAya che ane Atma svabhAva rUpa AtmadharmamAM ramaNatA anubhavatAM zuddha AtmabhAva pragaTe che ane eTalA mATe ja he parama kRpALu deva ! nizcayathI Apa samA samayasArabhUta zuddha AtmAnuM - samayasAranuM svarUpa prakAzatA A samayasAranI vyAkhyAthI ja zuddhAtma anubhUti thakI mhArI parama vizuddhi ho, eTaluM ja prArthu chuM. 'zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro; zuddha dharma je pragaTyo tumaco, pragaTo teha amAro re svAmI ! vinaviye mana raMge. azuddha nimitte e saMsaratA, attA kartA parano; 'samayasAra' anupama nimitta - zuddha nimitta rame jaba cidana, kartA bhoktA gharano re svAmI. jehanA dharma anaMtA pragaTyA, je nija pariNati variyo; paramAtama jinadeva amohI, zAnAdika guNa dariyo re svAmI. avalaMbana upadezaka rIte, zrI sImaMdhara deva; bhajiye zuddha nimitte anopama, tajiye bhavabhaya Teva re svAmI. 1 zuddha deva avalaMbana bhajatAM, parariye parabhAva, Atama dharma ramaNa anubhavatAM, pragaTe Atama bhAva re. svAmI'' ''para pariNati pudgala disA re, tAme nija abhimAna; dhArata jIva ehI rahyo pyAre, baMdha hetu bhagavAna... suappA Apa vicAro re, para pakha neha nivAra.'' samayasAranI sevAmAM sarva 'svavibhava' sarvasva samarpaNa 19 - zrI cidAnaMdajI, pada-3 eTale zuddha nizcayathI mhArI zuddha cinmAtra mUrti rUpa anubhUti pratye sthira dRSTi TheravI, azuddha nizcayathI vA vyavahArathI hArI anubhUtinI azuddhi anubhavAya mhArI che, tene AtmAmAMthI sarvathA visarjana karavA mATe huM sarvAtmAthI samasta zaktithI kaTibaddha thayo chuM ane te mATe sAkSAt samayasArabhUta jina-siddha bhagavAn pratyenI athavA tatsama samayasArarUpa zuddha Atmatatva karatAM vadhAre bIjo rUDo upAya kayo hoI zake ? ethI vadhAre rUDuM zuddha nimitta rUpa sat sAdhana kayuM hoI zake ? eTale zuddha AtmatatvanuM ananya nirUpaNa karanAra A pratyenI abheda bhakti zrI devacaMdrajI -
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sata zAstra pratyenI zuddha aMtaraMga tattva bhaktithI prerita thaIne mhAro AtmA sarvAtmAthI - AtmAnI samasta zaktithI-AtmAnA sarva "sAmarthyathI ujamALa thayo che, tene A sata zAstra bhaktirUpa zuddha tattva bhaktinA nimittathI parama vizuddhinI prApti ho eja eka mhArI abhilASA che. evI zuddha AtmabhAvanAthI ja e zuddha Atmazuddhi arthe ja satu AgamarUpa zabdabrahmanA deDha upAsanathI, satu darzana nirUpaka satu yuktinA prabaLa avalaMbanathI, sadguru prasAdathI prApta zuddha AtmatattvanA uttama anuzAsanathI ane satu-cita-AnaMdamaya AtmAnubhava prakAzarUpa svasaMvedanathI je kAMI nija AtmAnI "svasaMpaduM hoya, te samasta AtmasaMpad A paramarSie samayasAranI vyAkhyAmAM samarpaNa karI che; A AtmAnI samasta AtmasaMpatti rUpa kSayopathamika zaktino je kAMI vikAsa hoya, te samasta satu zAstranI sevAmAM upanata karyo che. eTale atre A uttamottama tattva prakAzaka, A uttamottama zAstra samayasAranuM vyAkhyAna karavAmAM, A uttamottama mahAtmAe uttamottama zabda, uttamottama artha, uttamottama paramArtha, uttamottama tattva, uttamottama bhAva, uttamottama Azaya, uttamottama kavitva, uttamottama anubhava e Adi mhArUM-mahArA AtmAnuM sarva kAMI uttamottama (all the Best of mine) yathAzakti samarpa evI uttamottama bhAvanAthI, samayasAranA guNarasIyA banelA sva AtmAnA sarva jJAnAdi kSayopazamika guNone A samayasAranI niSkAma sevA bhaktimAM hAjara karyA che ke jethI karIne A uttamottama samayasArano uttamottama mahimA jagatumAM pradyotamAna thAya ! huM zuddha cinmAtra mUrtinI parama vizuddhi ho ! eja eka kAmanA ane jethI karIne potAnA AtmAne uttamottama nirjarA rUpa uttamottama vizuddhithI uttamottama zuddha AtmakhyAtinI prApti thAya ! eTale ja A bhAvitAtmA AcAryajIe atre bhAvyuM che ke pade pade jyAM zuddha AtmAnI khyAti - prasiddhi - udghoSaNA (Proclmation) karavAmAM Avaze, evI A yathArthanAmAM "AtmakhyAti' vyAkhyAthI ja ora viziSTa anubhUti thakI ja zuddha citmAtramUrti hArI AtmAnubhUtinI evI to parama vizuddhi thAo, ke temAM mohajanya rAgAdi vibhAva doSanI samaya mAtra paNa paramANu mAtra paNa kaNikA ma ho ! labdhi, khyAti, pUja-satkAra, mAnAdi Itara koI paNa A loka-paraloka saMbaMdhI tuccha phalanuM mahAre kaMI paNa prayojana nathI, mAre to basa eka zuddha AtmArthanuM ja-paramArthanuM ja kAma che, mahAre mAnAdi kAmanA rUpa bIjo koI mana roga nathI. A "AtmakhyAtithI mane mahArA AtmAne zuddha AtmakhyAti-Atmasiddhi ja ho eTaluM ja pharI pharI prAthuM chuM, eTaluM ja bhAvuM chuM, eTaluM ja IcchuM chuM. kSAyopathamika guNa sarva, thayA tuja guNarasI ho lAla; sattA sAdhana zakti vyaktatA ullasI ho lAla. dITho suvidhi niNaMda samAdhi rasa bharyo ho lAla." -zrI devacaMdrajI Ama labdhi, khyAti, mAnAdi koI paNa phala prayojanathI ke dehAzrita nAmanI khyAti - dehakhyAti'nA koI tuccha halAhala viSamaya prayojanathI A vyAkhyA nathI karavAmAM AvatI, paNa kevaLa eka zuddha parama amRtamaya "AtmakhyAti' arthe ja, kevaLa eka zuddha "AtmArthe ja, kevaLa eka Atmazuddhi arthe ja, kevaLa eka zuddha Atmasiddhi rUpa paramArtha hetue ja A "AtmakhyAti' vyAkhyA karavAmAM Ave che, ahaMtva-mamatvanI bhasmabhUmikA para ja A suvarNakaLaza saMpanna AtmakhyAti prAsAdanuM sarjana karavAmAM Ave che, evI parama zuddha AtmabhAvanA atre AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA mahAmunIzvara zuddhopayogadazA saMpanna parama zramaNa bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe karI che. vartamAnamAM AvA ja parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajInuM A ra vivAminAnena, rtipratISThA RtiH vinu jIvea, toSArthava daivataM " - zrI zubhacaMdrAcArya praNIta zrI "zAnArNava 20
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-3 AtmArtha aMge TakotkIrNa vacanAmRta che ke - anaMtavAra dehane arthe AtmA gALyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe AtmavicAra janma pAmavA yogya jANI sarva dehArthanI kalpanA choDI daI eka mAtra AtmArthamAM ja teno upayoga karavo evo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe. zrI sahajatma svarUpa." kAma eka AtmArthanuM, bIjo nahi manaroga." - zrImad rAjacaMdrajI, aMka-719 ane Ama je A yugapravartaka (Epoch - making) anupama advitIya, alaukika, asAdhAraNa vyAkhyA graMtha A mahAnigraMtha AtmajJAnI vItarAga municaMdra amRtacaMdrajIe pAramArthika 'sarvodaya' rUpa A ananya tattvakaLAthI gUMthyo che, te jema mukhyapaNe AtmArthe - AtmopakArArthe sArvajanika upayogI graMtha che, tema AnuSaMgikapaNe parArthe-paropakArArthe paNa che, paNa ahaMkAra - mamakAranuM sarvathA vilopana karanArA mArdavamUrti AcAryajIe je ke mArdavathI tema spaSTa kahyuM nathI, to paNa sAmarthyathI saheje samajI zakAya che. eTale dehAzrita aheva-mamatvanuM visarjana karI bhasmIbhUta karI je koI sAco AtmArthI zuddha AtmArthenuM samyaka bhAvana karaze, tenA AtmAnI paNa anubhUti thakI parama vizuddhi thaze. mahApuruSo svaupakArArthe je kRti race che, te AnuSaMgikapaNe sarva upakArArthe, sArvajanika upayoganI pAramArthika "sarvodaya' rUpa paNa thaI paDe che, tenuM A jvalaMta udAharaNa che. eTale ja AvA sadupadeSTA sAdhucarita sapuruSonI vyAkhyAna pravRtti jema mukhyapaNo moTethI ucca svare svAdhyAya rUpa hoya che, tema AvI parama tapa rUpa zAstra lekhana pravRtti paNa mUka-mUMgA svAdhyAya rUpa sajhAyarUpa ja hoya che ane te traNa kALamAM anya AtmArthIone paNa svAdhyAyArthe parama upakArI thaI paDe che. eTalA mATe ja AvA svAdhyAya nimagna sAcA mumukSu, kharekharA AtmArthI, zuddha AtmasiddhinA sAdhaka - sAdhu, sAkSAtu jIvanmukta dazA anubhavanArA, amRtacaMdrajInI 'amRta" vANI zuddhAtmAnubhUti saMpanna, sAkSAtu anubhUtimUrti, zuddha AtmArUpa samayasAranuM utkIrtana karanArA, sAkSAt samayasArabhUta, parama adhyAtmarasa pariNata, parama bhAvitAtmA A AtmakhyAtika paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A svAdhyAya uddaghoSaNA adyApi anya adhyAtmarasapipAsu AtmArthI jegIjanonA hRdayane sparzI temanA para apAra upakAra kare che. jIvatI jAgatI jyota jevA A AtmadekhA zuddha caitanyamUrti AcAryajInI A zuddha AtmAnubhUtimayI cetanavaMtI amRtavANI AtmArthI jegIjanone jAgRta karI, temanA aMtaramAM nirmala Atmajyoti rUpa anubhava pradIpa pragaTAve che ane yAvacaMdradivAkarI pragaTAvatI raheze, evuM emAM parama daivata che ! asta ! kAraNake paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcAryajInA divya AtmA sAthe abhedabhaktithI tAdAbhya sAdhI temanA graMthonA ananya bhakta, ananya abhyAsI ane ananya parama amRtacaMdrajI'nI AtmakhyAti pramANabhUta vyAkhyAtA tarIke paramarSi bhagavatuM amRtacaMdrAcAryajInI pokAratI "AtmakhyAti' AtmakhyAti jagata vikhyAta che. ane temAM paNa A samayasAranI vyAkhyA je "AtmakhyAti' tarIke khyAta che. te to A parama AtmAnubhUti dazAsaMpanna parama ArSa daSTAnA divya AtmAnuM tAdRzya-tadAkAra pratibiMba pADatI hoI, te mahAmunIMdranI AtmakhyAti pokAratI kharekhara ! "AtmakhyAti' ja che, eTaluM ja nahi paNa je koI, sAco AtmArthI mumukSu A "AtmakhyAti'nuM yathArtha bhAvana karI tathArUpa Atma pariNamana karaze, te paNa avazya AtmakhyAti ne (Atmasiddhine) pAmaze, eTalA mATe paNa A kharekhara ! "AtmakhyAti' che. mATe zuddha AtmAnubhavarasanuM AkaMTha pAna karavA mATe anubhUti mUrti AcAryajIe je A "AtmakhyAti' amRta racanA karI che, temAM avagAhana karI - UMDA utarI, A parama zAMta sudhArasamaya zuddha AtmAnubhavAmRta
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rasanuM AkaMTha pAna karI AtmArthI saMtajano tRpta thAo ! ane temAM paNa parama viziSTa "amRtadhana" saMbhUta eka eka suvarNa kaLaza" - sAkSAt "amRtakuMbha' - jemAM A paramabrahmavettA parabrahma svarUpa parama AtmadekhAe "AtmAnubhUtino svayaMbhU ramaNa samudra samAvyo che - tenuM anubhava svAdana karI sAkSAta amRtasiMdhu anubhavo ! ane amRtacaMdrajInI A parama amRta vANIne mANI amRta "AtmakhyAtinI vikhyAti karo ! A anubhUtinI mukta kaMThe stuti karatAM kavivara banArasIdAsajI kahe che ke - "anubhau ke rasaka rasAyana kahata jaga, anubhau abhyAsa yaha tIratha kI Thaura hai, anubhau kI je rasA kahAvai soI porasA su, anubhau adho rasAsa UrakI daura meM; anubhaukI keli yaha kAmadhenu citrAveli, anubhau kau svAda paMca amRtakau kaura hai, anubhI karama tAre paramasau prIti re, anubhau samAna na dharama koU aura hai; * zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.nA upodaghAta arthAt - anubhavanA rasane jagatuM rasAyana kahe che, anubhavano abhyAsa sUtra e ja tIrthasthAna che. anubhavanI je rasA' - rasamaya bhUmi te ja sarva padArthanI janmadAtrI che, anubhava e ja "adhorasAthI' - adhobhUmithI UrdhvanI - uMcI bhUmi taraphanI doDa che, anubhavanI keli' - ramaNa e ja kAmadhenu - citrAvelI che, anubhavano svAda eja paMca amRtano kavala che, anubhava karma toDe che, parama sAthe prIti joDe che, anubhava samAna koI "ora - avara - bIjo dharma nathI.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 atha sUtrAvatAraH have (maMgaLa rUpa) sUtrAvatAra vaMdittu savvasiddhe dhuvamacalamaNovamaM gaIM patte / vocchAmi samayapAhuDamiNamo suyakevalI bhaNiyaM // 1 // kAvyAnuvAda* (sajjhAya) samayasAra sajjhAya H DhALa pahelI ('duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga.) vaMdI siddha sahu anupamA re, dhruva acala gati prApta; bhAkhIza samaya prAbhUta A re ! zruta kevalI AkhyAta... re Atman ! vaMdo samayasAra. 1 gAthArtha : dhruva, acala, anaupamya (jenI upamA ApavA yogya nathI evI) gatine prApta evA sarva siddhone vaMdIne huM aho ! zruta-kevalIoe bhaNita (bhaNela, bhAkhela) A samayaprAbhUta (samayasAra) kahIza. 1 - (have 'AtmakhyAti' sUtra kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI, atra 'AtmakhyAti'mAM prAyaH sarvatra eka ja suzliSTa, sugrathita, sUtranibaddha, saLaMga paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM vyAkhyAna karavAnI temanI ananya lAkSaNika zailIthI, A prathama maMgala sUtranI parama paramArtha gaMbhIra parama adbhuta vyAkhyA rUpa 'sUtra' prAraMbhe che :) AtmakhyAti TIkA vaMditvA sarvasiddhAn dhruvAmacalAmanaupamyAM gatiM prAptAn / vakSyAmi samayaprAbhRtamidaM aho zrutakevalibhaNitam // 1 // vaMdittu ityAdi / atha prathamata eva - svabhAva bhAvabhUtatayA dhruvatvamavalambamAnA manAdibhAvAMtaraparaparivRttivizrAMtivazenAcalatvamupagatA makhilopamAnavilakSaNAdbhutamAhAtmyatvenAvidyamAnaupamyA mapavargasaMjJikAM gatimApannAn bhagavataH sarvasiddhAn siddhatvena sAdhyasyAtmanaH praticchaMdasthAnIyAn bhAvadravyastavAbhyAM svAtmani parAtmani ca nidhAyA* nAdinidhana zrutaprakAzitatvena nikhilArthasArtha sAkSAtkArikevalI praNItatvena zrI kuMdakuMdAcAryajInI mULa gAthAno A akSarazaH sajjhAya rUpa gujarAtI anuvAda atra DhALabaddha geya kAvyamAM avatAravAno A vinamra prayAsa A lekhaka-vivecake karyo che. te gAthAno artha zIghra samajavA mATe kAvyarasikone svAdhyAyArthe upayogI thaI paDaze. - bhagavAnadAsa * pAThAMtara : nihAya - nikhAta karIne 23 - -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zrutakevalIbhiH svayamanubhavadbhirabhihitatvena ca pramANatAmupagatasyAsya samayaprakAzakasya prAbhRtAhvayasyArhatpravacanAvayavasya svaparayoranAdimohaprahANAya bhAvavAcA dravyavAcAca paribhASaNamupakramyate // 1 // AtmakhyAti TIkArtha have prathamathI ja - 1. svabhAva bhAvabhUtapaNAe karIne dhruvapaNAne avalaMbI rahelI, anAdi bhAvAMtara para parivRttinI vizrAMtivaze acalapaNAne pAmelI akhila upamAnathI vilakSaNa adbhuta mAhAtmyapaNAe karIne aupamya (upamA ApavA yogya) avidyamAna che, evI 'apavarga' saMzikA gatine prApta thayelA, bhagavat sarva siddhone - siddhapaNe sAdhya AtmAnA pratiskaMdasthAnIya (Adarza sthAnIya) evAone bhAvastavathI dravyastavathI svAtmAmAM ane parAtmAmAM nihita karIne, 2. (1) anAdinidhana zrutathI prakAzitapaNAe karIne, (2) sakala artha sArthanA sAkSAtkArI kevalIthI praNIta paNAe karIne, (3) ane svayaM anubhavatA zrutakevalIothI kathitapaNAe karIne, pramANatAne pAmelA evA A samaya prakAzaka prAmRta' nAmanA arhat pravacana avayavanuM sva-paranA anAdi moha prahANArthe bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI - paribhASaNa upakramAya (prAraMbhAya) che. 1 AtmabhAvanA mULa sUtrane bhAvatI, 'AtmakhyAti'ne tema; Atma bhAvanA A kare, dAsa bhagavAna A ema . atha sUtrAvatAra: - atha sUtrAvatAra. 'artha' - maMgala arthamAM vA prAraMbha arthamAM hoI A 52ma maMgalamUrti 'sUtra'no - bhagavat arhat praNIta Agamano 'avatAra' - avataraNa thAya che, ema parama gauravapUrNa zabdomAM 'AtmakhyAti sUtra' kartAe A maMgala sUtranI bhavya rajuAta karI che : 'vaMvittu savvasiddhe' - vaMditvA sarvasiddhAn sarva siddhone vaMdIne, kevA siddhone ? dhruvamavatamaLovarma zarUM vatte' - dhruvamavatamanaupAM gati prAptAnlR - dhruva, acala, anaupamya - jenuM aupamya - upamA ApavA yogya nathI evI gatine prApta evAone, vaMdIne zuM ? 'vocchAmi samayapAhuDamiLa' vakSyAmi samaya prAkRtamivuM -A samaya prAkRta kahIza, 'go'- graho - aho ! kevuM ? 'suvaovatImaLiyaM' lAbhamAvanA ||9|| (have AtmakhyAti 'sUtra' kartA sUtrAtmaka zailIthI A prathama maMgala sUtranI parama paramArtha gaMbhIra adbhuta alaukika vyAkhyA rUpa sUtra prAraMbhe che, tenA arthabhAvana rUpa Atma bhAvanA" karIe chIe ane tevA prakAre anya sUtramAM paNa mULa gAthAnI ane AtmakhyAti'nI pUrvApara saMbaMdha darzAvavA pUrvaka sAnvayArtha AtmabhAvanA karazuM, e sarvatra sunna vAMcakanA lakSamAM rahe. atre batAvela namUnA pramANe saMskRta sAthe mULa gAthAnA prAkRta pAThano saMbaMdha svabuddhithI svayaM yojI levo.) - zrutakevabhaNitam zrutakevalIothI bhAkhavAmAM AveluM evuM // 1 // kRti gAthA mULa gAthA ne AtmakhyAti' TIkAne saMpUrNapaNe AvarI letI A nRtyAtmaka 'AtmabhAvanA'nI racanA A vivecake ('amRta jyoti' mahAbhASya kartAe) AtmabhAvanA rUpa svayaM vicAraNArthe karI che, te mULanA anusaMdhAnamAM saLaMga paNe yathAvat artha bhAvanathI svayaM vicAraNArthe abhyAsArthI sujJa vAMcakone upayogI thaI paDaze. - bhagavAnadAsa 24
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 'amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) ''zuddha caitanya padamAM'' siddhAlaye birAjamAna che, evA siddha bhagavAna, (tene) huM parama bhaktithI namaskAra karUM chuM.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 694, 757 "zrI zreyAMsa jina aMtarajAmI, AtamarAmI nAmI re; adhyAtama mata pUraNa pAmI, sahaja muti gati gAmI re. - zrI AnaMdaghanajI atre zAstrAraMbhe zAstrartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe sarva siddhone vaMdana rUpa maMgala karI, zruta kevalibhASita A samaya prAbhUta zAstra racavAnI mahA pratijJA karI che, ane 'AtmakhyAti" sUtra kartA paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcAryajIe 'tha sUtrAvatAra:' ema parama gauravapUrNa zabdothI A maMgala sUtranI paramAdarathI bhavya rajuAta (grand presentation) karI che. arthAt 'artha' amRtacaMdrajInI adbhuta sUtrAtmaka paramArthathana amRta vyAkhyA atha - atha - maMgala vAcaka AdivAcaka hoI A parama maMgalamayI bhagavatI AkhyAti' sUtra rUpa mahATIkAno maMgala prAraMbha prakAze che. prathamata va - prathamathI ja, AdithI ja, mAvataH sattAnuM mAvadapAvAmAM svAti pAlana pa nizcaya (pAtuM. nipAya) - bhagavaMta sarvasitone bhAvava-vyastava vaDe svAtmAmAM ane parAtmAmAM nihita karIne (pAThAra-nikhAta karIne), abheda bhaktirUpa bhAvastavathI ane vaMdanAdi bhedabhakti rUpa dravyastavathI potAnA AtmAmAM ane paranA AtmAmAM sthApana karIne - sthApIne, kevA che A siddho ? gavarnasaMdhAM cazamApannAnuM - apavarga zikA - apavarga saMjJA che. jenI evI pathArthanAmA mokSa nAmanI gatine pAmelA. - kaivI che A apavarga gati ? (1) dhruvatvamavatamyamAnAM - 'dhruvapajJAne' - sadA sthirapaNAne avalaMbI rahelI, zAthI ? svamAvamAvabhUtatA - svabhAvathI bhAva bhUtapaNAe karIne. (ra) avatatvamupAtAM - acalapaNAne pAmelI. zAthI ? anAti mAvAMtara paparivRtti vizrAMtivazena anAdi bhAvAMtara para parivRttinI vizrAMti vaze karIne. anAdi 'bhAvAMtara' - svabhAvathI anya evA parabhAva-vibhAva rUpa para parivRttinI' - paranA gherAvAnI-para AvaraNanI viiita' - virAmatAnA vaze karIne' - AdhInapannAe karIne. (3) avidyamAnauvasthAm - 'aupamya' *pampa - upamA ApavA yogya upamAna avidyamAna che evI. zAthI ? akhilopamAna vilakSaNAdbhuta-mAhAtmyatvena akhila upamAnathI vilakSaNa adbhuta mAhAtmyapannAe karIne, jenA vaDe upamA ApI zakAya evA 'akhila sarve upamAnathI 'vilakSaNa' - viziSTa lakSaNavALA adbhuta-AzcaryakArI mAhAtmyapaNAe - mahiyApannAe karIne, AvI siddhagatine pAmelA siddhone zA mATe svAtmAmAM-parAtmAmAM nizita karI e mATe caitu vizeSajJa kahyuM - zive sAdhvAnanA pratidvaMda-sthAvAnuM- sidhdhatva siddhapaNe sAdhya-sAdhavA yogya AtmAnA 'pratidvaMdasthAnIya' - Adarza sthAnIya - Adarza rUpa che, mATe AvI siddha AtmAnI gatine pAmelA AvA siddhone svAtmAmAM - parAtmAmAM sthApIne zuM? - sya samayaprajAzaya pUvavavavavasya paribhASAmuparyaMte - A 'samaya prakAzaka' - AtmArUpa samayano prakAza karanArA 'prAmRta' nAmanA asaMtu pravacana avayavanuM paribhASaNa upakramAya che, 'pari' - sUtrane pariMgata athavA sarvathA sUtranuM comAsa vRttinI-vADanI jema vIMTI letuM-AvarI letuM evuM 'bhASaNa' - vyAkhyAna upakramAya' che - upakrama karAya che, sUtrabaddha anukramathI anukrame prAraMbhavAmAM Ave che. kevuM che A prAbhUta ? pramALatAnu tapa - pramANatAne - pramANapaNAne pAmeluM evuM. zAthI ? (1) anAiinava-zrutaprAzita vana 'anAdinidhanaM - anAdi anaMta zAzvata zrutathI 'prakAzita' paNAe karIne, prakAzavAmAM AveluM che. jethI karIne (2) nidhinnortha sArthasAlA bevasipraLItavena - nikhila samasta arthasArtha' - padArtha samUhane 'sAkSAtkAri' - sAkSAtR-pratyakSa karanArA kevalIe 'praNItapannAe karIne', praNIta karavAmAM AveluM che, tethI karIne, (3) zrutaovatIni: svayamanumabhiramihitavena 6 - ane zruta kevalIothI 'svayaM' - pote anubhavatA evAothI - 'abhihitapaNAe' - kathitapaNAe karIne, kahevAmAM AveluM che tethI karIne. Ama AvA pramANatA pAmelA A samaya prAbhUtanuM paribhASaNa zA vaDe karavAmAM Ave che ? mAvavAvA dravyavAnA TbhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI arthAt AtmAmAM UThatA zruta viklpa rUpa - zruta jJAnopayoga rUpa bhAva-bhASAthI - AtmabhASAthI ane te upayogathI prerita vacanayogarUpa dravyabhASAthI - pudgala bhASAthI. zA mATe karavAmAM Ave che ? svaparaNyoranAvimohabrahALAva - sva-paranA anAdi mohanA prANArthe 'sva-paranA' - potAnA ane paranA AtmAnA anAdi mohanA 'prahAsArthe - pahANa-prakRSTa hAsa-nAzAya arthe, AtyaMtika kSINatA arthe // 1 // kRtti 'AtmadhvAti' gAbhabhAvanA ||9|| 25 -
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti maMgalavAcaka vA prAraMbhavAcaka hoI, maMgala mUrti "sUtrano' - alpa zabda mahAI evA saMkSipta chatAM saMpUrNa graMtha saMdarbhamaya bhagavaMta ahaMtu praNIta Agamano "avatAra' - avataraNa thAya che, ema parama bhakti nirbhara bhAvathI "AtmakhyAti' kartA vade che. himAcalamAMthI jema gaMgAnuM avataraNa thAya. tema parama pAvanakAriNI zrata gaMgAnA himAcala parama zAMta mUrti bhagavata sarvajJanA hRdaya-hadamAMthI prabhava pAmelI A sUtramaya zrutagaMgAnuM avataraNa thAya che, evo atre paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajInA A parama artha gaMbhIra zabdono "dhvani' che. Ama paramAdarathI A sUtrAvatAra karI AtmakhyAti kartAe A maMgala sUtranI parama paramArtha gaMbhIra addabhuta vyAkhyA prakAzI che : "prathamathI ja bhagavatu sarva siddhone bhAva - dravya stavathI sva AtmAmAM ane para AtmAmAM nihita karIne (sthApIne pAThAMtara-nikhAtA karIne), A samaya ati pravacana avayava rU5 samaya prAbhRtanuM paribhASaNa prAraMbhAya che." kevA che A siddho ? apavarga saMkSikA "apavarga saMjJAvALI' - yathArthanAmA mokSa nAmanI gatine pAmelA. kevI che A apavarga gati ? (1) dhruvapaNAne avalaMbI rahelI. zAthI ? svabhAva bhAvabhUtapaNAe karIne. (2) acalapaNAne pAmelI. zAthI ? anAdi bhAvAMtara paraparivRttinI vizrAMti vize karIne. (3) "aupa" - upamA ApavA yogya upamAna avidyamAna che evI. zAthI ? akhila upamAnathI vilakSaNa adbhuta mAhAbhyapaNAe karIne. AvI siddhagatine pAmelA siddhone zA mATe svAtmAmAM - parAtmAmAM sthApavA joIe ? siddhatva - siddhapaNe sAdhya-sAdhavA yogya AtmAnA "pratiauMda sthAnIya' - Adarza sthAnIya - Adarza sthAne rahelA Adarza rUpa che mATe. (ema A hetuvizeSaNa che). AvA siddhone svAtmAmAM ane parAtmAmAM sthApIne jenuM paribhASaNa karAya che, te A samaya prakAzaka prAbhRta kevuM che ? pramANa pAmeluM che. zAthI ? (1) "anAdi nidhanam - anAdi anaMta RtathI prakAzitapaNAe karIne, (2) "nikhila" - samasta "arthasArthane' - padArtha samUhane sAkSAtkAri" - sAkSAta pratyakSa karanArA kevalIo praNItapaNAe karIne. (3) ane zratakevalIothI "svayaM" - pote anubhavatA evAothI bhAvitapaNAe karIne. AvA pramANatA pAmelA A ahita pravacana avayavarUpa samaya prAbhRtanuM paribhASaNa zA mATe karavAmAM Ave che ? "sva-paranA" - potAnA ane paranA AtmAnA anAdi mohanA prahANArthe - prahANa - prakaSTa hANa-hAsa-nAza-kSaya arthe, sarvathA AtyaMtika kSINatA arthe. zA vaDe karavAmAM Ave che ? "bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI.' arthAta AtmAmAM UThatA zrata vikalpa rUpa - zrutajJAnopayoga rUpa bhAvabhASAthI - AtmabhASAthI ane te upayogathI prerita vacanayoga rUpa dravyabhASAthI - pugala bhASAthI A "paribhASaNa' upakramAya. "paribhASaNa' - "pari' - sUtrane parigata athavA sUtranuM copAsa vRttinI - vADanI jema vIMTI letuM - AvarI letuM - artha saMrakSaNa rUpa nizcayane karatuM evuM sarvathA "bhASaNa - vyAkhyAna "upakramAya che - upakrama karAya che. sUtrabaddha anukramathI anukrame prAraMbhavAmAM Ave che. Ama A "amRta" (Immortal, neetarlike) AcAryajInI A paramArthaghana amRta vyAkhyAnI addabhuta saMkalana che ane mukhya be muddA che : (1) siddhavaMdana, (2) sUtra graMthana. A banne muddAnI have atre A "amRta jyoti mahAbhASya' nAmaka vivecanamAM anukrame vizeSa vivakSA karazuM. A lekhaka vivecake karelI vivecanAnuM "amRta jyoti mahAbhASya" evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che te sAbhiprAya che, kAraNake A mukhyapaNe mULa gAthA ne te paranI mahAna AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajInI mahAna AtmakhyAti TIkAnI viziSTa abhyAsa rUpa vistRta vivecanA hoI, temAM amRtacaMdrajInI parama priyatama Atma "jyoti'no - "amRtacaMdra jyoti'no mahAmahimA pade pade haLahaLe che; nAmAbhidhAna AtmArthI mumukSuone samucita ja jaNAze. - bhagavAnadAsa 26
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-1 1. siddhavaMdana "huM saMsAra asAra udadhi paDyo, tuma prabhu bhaye paMcama gatigAmI" - zrI cidAnaMdajI, pada-9 A bhagavAna siddho kevA che ? "apavarga saMsikA gatine prApta thayelA che', 'mAvalaMjJii timAtrAnuM |' jenI apavarga saMjJA-vyathArtha nAma che. evI apavarga nAmanI Apavarga gatine prasiddho gatine pAmelA che. dharma-artha-kAma e trivarga kahevAya che. temAMthI A gati apagata che, atIta-para che. tethI te apavarga gati che, athavA cAra saMsArI gati saMsAravargamAM samAya che, temAMthI A gati apagata che, atIta-para che, tethI te apavarga gati che, athavA cAra saMsArI gati parabhAva-vibhAvajanya hoI vibhAva vargamAM samAya che, temAMthI A svabhAva rUpa gati apagata che, atIta-para che. tethI paNa te apavarga gati che. athavA cAra saMsArI gati kSayopazamAdi cAra bhAvarUpa hoI caturvargamAM samAya che, temAMthI A zuddha svabhAvapariNatimaya paMcama gati apagata che - atIta-para che, tethI paNa te apavarga gati che. AvI "apavarga' saMjJAthI jenuM samyaka svarUpa jaNAya evI yathArthanAmAM apavarga gatine - paMcamagatine, mokSagatine - siddha gatine A sarvasiddha bhagavAno prApta thayelA che. A apavarga gati-siddhagati kevI che ? prava, acala ane anupama che. te A prakAre - "svabhAva bhAvabhUtapaNAe karIne te dhruvapaNAne avalaMbI rahelI che', - apavarga gati kevI che ? "svabhAvamAvamUtatA dhRvatvamavanDamanAM A gati svabhAvabhAva rUpa bhUta - dhruva, acala, anupama thaI gayelI hovAthI pravapaNAne - sadA sthirapaNAne avalaMbanArI che. bIjI cAra gati - deva, manuSya, tiryaMca, nAraka e parabhAva - vibhAva bhAvathI utpanna thatI hovAthI adbhava che ane A siddha gati svabhAva bhAvajanya hovAthI dhruva che. arthAtu svabhAva e sahabhUta-sahaja hoI koI kALe nAza na pAmato hovAthI, A sahaja AtmasvabhAva rU5 - sahajAnmasvarUpa siddha gati sadA sthira che, zAzvata che. eTale aMtaramAM sahaja AtmasvabhAvamAM jeNe gamana karyuM che, evA A "aMtaryAmI' AtmArAmI sahajatmasvarUpa svAmI siddha bhagavAnanI A svabhAvarUpa siddhagatinuM vibhAvarUpa Itara saMsArI gatithI atyaMta vilakSaNapaNuM che. "dhruvapadarAmI ho svAmI mAharA, niHkAmI guNarAya... suzAnI. nija guNakAmI ho pAmI tuM dhaNI, dhruva ArAmI ho thAya. sujJAnI." - zrI AnaMdaghanajI (pArzva jina stavana) (2) acala che - "anAdi bhAvAMtara para parivRttinI vizrAMti vaza karIne acalapaNAne pAmelI che', 'manAmAvAMtarapa2parivRttivazrAMtivanAttatvamupatAM AtmAthI athavA svabhAvathI anya te anAtmA rUpa bhAvAMtara-parabhAva-vibhAva, te anAdi parabhAva-vibhAva parAyaNa arthAta parabhAva-vibhAvane AdhIna je parivRtti-eka bhAvathI bhAvAMtara gamana rUpa-saMsAra rUpa parivartana-pariNamana, tenI vizrAMti-virAmatAne lIdhe acalapaNAne pAmelI che, athavA parabhAva-vibhAva rUpa je para parivRtti-para pariNati athavA paranI "pari' - copAsa "vRtti' - vADa jevI je parivRtti-AvaraNa rUpa parano gherAvo ane tene laIne jIvanI je saMsAra parivRtti-parivartana, tenI vizrAMti-virAmatAne lIdhe acalapaNAne pAmelI che. Ama banne arthamAM anAdi parabhAva-vibhAva nimite upajatI para parivRttinA virAma pAmI javApaNAne lIdhe A siddha gati kadI paNa calAyamAna na thAya, evA acalapaNAne pAmelI hoI acala che, zeSa saMsArI cAra gati to parabhAva-vibhAvanA nimittathI paraparivRttine lIdhe-parapariNatine lIdhe pravartatI calAyamAna hoI cala che. A rIte paNa siddhagatinuM saMsArI gatithI vilakSaNapaNuM che. 27.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adbhuta svarUpa mahAsya zrI subAhu jina aMtarajAmI, muja mananA vizarAmI re, prabhu aMtarajAmI. Atama dharmataNo ArAmI, para pariNati niSkAmI re, prabhu." - zrI devacaMdrajI (3) anaupacca che, "akhila upamAnathI vilakSaNa adbhuta mAhAbhyapaNAe karIne jenuM aupamya (upamA ApavA yogya) avidyamAna che. evI che, "vinopamAnavinakSaUTIkRtamAhispirvanAvidyamAnIpabhya' jenA vaDe upamA ApI zakAya evA sarva upamAnathI vilakSaNa-viziSTa lakSaNavALA adUbhuta-AzcaryakArI koI avarNanIya mAhAsyavALI che, eTale ene upamA ApavA yogya evuM koI upamAna che nahi. cAre gatimAM koI prakAre samAna lakSaNapaNuM che, ethI tene upamA ApI zakAya ane temAM kAMI khAsa apUrva mAhAsya jevuM paNa nathI, eTale pUrvAnupUrva caturgati mAhAbhya vihIna ane upamAvaMta che, paNa A apUrva varUpa mAhAtmavALI paMcamI gati to bhagavAnuM mahAvIra svAmIe gautama svAmIne kahelA suprasiddha bhilla dRSTAMtanI peThe anupameya che. Ama paNa siddhagatinuM Itara gatithI vilakSaNapaNuM che. "abhiya bharI mUrati racI re, upamA na ghaTe koya; zAMta sudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpti na hoya... vimala jina. dIThA loyaNa Aja." - zrI AnaMdaghanajI (vimala jina stavana) svAratha viNa upagAratA re, adbhuta atizaya riddhi, Atma svarUpa prakAzatA re, pUraNa sahaja samRddhi-anila jina sevIe re." "nAtha ! tumhArI joDI, na ko trihuM lokameM re; prabhujI parama AdhAra, acho bhavi thokane re... anila." - zrI devacaMdrajI Ama svabhAva bhAvabhUtapaNAthI dhruva, parabhAva-vibhAva rahitapaNAthI acala ane vilakSaNa adbhuta mAhAbhyapaNAthI anupama, evI A "apavarga' nAmanI siddha bhagavaMta' siddho gatine pAmelA A siddha bhagavaMto che; AvA A siddha "bhagavaMto' anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta vIrya ema anaMta ane apAra jJAnAdi guNa saMpadAthI virAjamAna che, adbhuta atizaya AtmaRddhi saMpanna pUrNa sahaja samRddhivaMta sahajAtmasvarUpathI prakAzamAna che, eTalA mATe e mahAbhAgyavaMto kharekharA bhagavaMto' che. zrI haribhadrAcAryajI kRta 'lalita vistarA"mAM kahyuM che tema samagra evA aizvaryanI, rUpanI. yazanI, zrInI, dharmanI ane prayatnanI - ema chanI 'bhaga' evI saMjJA che' - evA SaDa vidha bhagasaMpanna A yathArthanAmA "bhagavaMto"** che. "zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLapaMkti kahI; jina bhakti graho tarukalpa aho ! bhajIne bhagavaMta bhavaMta lo." - zrImad rAjacaMdrajI (mokSamALA pATha-15) AvI ukta prakAranI dhruva-acala-anupama siddhagatine pAmelA bhagavAna sarva siddho siddhatva-siddhapaNe sAdhya AtmAnA pratiraskaMda sthAnIya - "siddhatvena saccastha mAtmana: siddhapaNe sAdhya AtmAnA pratiSThAnIyAnuM' che. arthAt parabhAva-vibhAvathI virata ane svabhAvamAM susthita evA A anupama siddha bhagavAna, tevA ja parabhAva vibhAva virata bhagavaMto ane svabhAva susthita anupama siddha svabhAve sAdhya-sAdhavA yogya AtmAnA "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmazA prayatnaza, gogi mA tIkanA " - zrI haribhadrAcAryajI kRta lalita vistarA A "bhagavatu padanA apUrva paramArthanA jijJAsue lalitavistarA' matkata vivecana sahita pR. 100-109nuM avalokana karavuM. - bhagavAnadAsa 28
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 Adarza sthAnIya che. jema siddha bhagavAna parabhAva-vibhAvathI virAma pAmI svabhAvamAM sthita AtmArAmI thayA, tema parabhAva - vibhAvathI virAma pAmI svabhAvamAM sthita AtmArAmI thavuM, e ja siddhapaNuM IcchanArA AtmAno sAdhavA yogya-sAdhya Adarza (Ideal) che. jema pratichaMdane-Adarzane (Model), anulakSIne-niraMtara lakSamAM rAkhIne kuzala zilpI-kalAkAra kArIgara uttama kalAmaya pratimA ghaDe che, tema zaddha caitanya pratimA rUpa siddha pratichaMdane-sAdhya Adarzane niraMtara lakSamAM rAkhI AtmArtha kuzala sAdhaka mumukSu AtmApaNa siddhapaNA rUpa-zuddha caitanya pratimA rUpa zuddha sAdhyane sAdhe che. jema AdarzamAM-arIsAmAM (mirror) pratibiMba (Reflection) paDI puruSane jevA che tevA potAnA rUpanuM darzana thAya che. tema AdarzarUpa-darpaNa rUpa A siddha bhagavAnanA rUpa darpaNamAM AtmAne nijasvarUpanuM darzana thAya che, zuddha caitanyamUrti rUpa A siddha-bibamAM zuddha caitanyamUrti AtmAnuM pratibiMba paDe che. Ama anubhavanI ArasI rUpa-Adarza rUpa A siddha bhagavAna ukta traNe arthamAM siddha paNe sAdhya AtmAnA pratiraskaMda sthAnIya che. pratichaMde pratichaMde jinarAjanA hojI, karatAM sAdhaka bhAva; devacaMdra devacaMdra pada anubhave hojI, zuddhAtama prAgubhAva. nami prabha nami prabha prabhune vinavuM hojI." - zrI devacaMdrajI "caitanya jina pratimA thA, caitanya jina pratimA thA." - zrImad rAjacaMdrajI, (hAthanoMdha 2-18) ane jina-siddha bhagavAn Ama AtmAnA pratichaMda sthAnIya che, ArAdhya Adarza rUpa che, e - parathI ja e jina-siddha bhagavAnanI tAttvika bhaktinuM parama ISTa prayojana jina bhaktine ISTa prayojana siddha thAya che. kAraNake zrI jina bhagavAnanuM jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che, tevuM ja zuddha nizcaya nayanI dRSTie A AtmAnuM mULa svarUpa che. karma rUpa AvaraNa TaLyuM hovAthI bhagavAnanuM te svarUpa saMpUrNa vyaktatA-AvirbhAva pAmyuM che, AvaraNa vartatuM hovAthI AtmAnuM te svarUpa tirobhAva pAmeluM hoI avyakta zaktipaNe rahyuM che. Ama karma AvaraNa rUpa aupAdhika bhedane lIdhe bhagavAnamAM ane A AtmAmAM aMtara paDyuM che. jIva a che. AnaMdaghanajInA zabdomAM kahIe to karma vipAke ho kAraNa joIne koI kahe matimaMta." paNa mULa svarUpa deSTithI te bannemAM kaMI paNa bheda nathI. jevuM "anaMta sukha svarUpa" te jinapada che, tevuM ja A mULa zuddha te Atmapada' che. A jinapada ane nijapadanI ekatA che, e lakSa thavAne mATe ja sukhadAyaka evA sarva zAstranuM nirUpaNa che ane eja A bhaktinuM prayojana che. eTale evA anaMta che te jogIne', te pragaTa svarUpI sayogI jinapadanI athavA ayogI siddhapadanI akhaMDa ekaniSThAthI ArAdhanA avazya karavI joIe. Icche che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sayogI jina svarUpa. jina pada nija pada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI; lakSa thavAne tehano, kahyAM zAstra sukhadAyi." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 954 kAraNake sat sAdhakane sAMdhya-sAdhavA yogya sAdhya dharma jeNe siddha karyo che, te ja ISTa sAdhya dharmanI sAdhanAmAM sata sAdhakane parama upakArI-parama upayogI "puSTa AlaMbana' rUpa satu sAdhakane siddha puSTa sAdhana che; bhakta ziromaNi devacaMdrajI mahAmuni jene "puSTa nimitta" tarIke AlaMbana nimitta biradAve che. te ja A che. jema puSpa-phUlamAM tilavAsaka vAsanA rahI che, te puSTa nimitta che, tema sAdhya dharma mAM rahyo che, te "siddha' puSTa nimitta che. arthAt tela che tene phUlanI vAsanAthI sugaMdhita banAvavuM che, te mATe jemAM te vAsa vidyamAna che, te 29
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sugaMdhI phUla "puSTa' nimitta che - baLavAnuM nimitta che, tema A AtmA che, tene zuddha Atma svabhAvarUpa sAdhya dharmanI siddhithI siddha banAvavo che, te mATe jemAM te sAdhya dharma pragaTa vidyamAna siddha che. te bhagavAn siddha deva "puSTa' nimitta che, parama baLavAnuM parama upakArI sAdhana che. A AtmA upAdAna che ane A siddha deva puSTa AlaMbana nimitta che, A siddha devanI sevA te upAdAna AtmAne upAdAna kAraNapaNe pragaTa kare che, kAryaguNanA kAraNapaNe je kArya che, te anupama kAraNa che. arthAtu koIpaNa kArya karavuM hoya, temAM jeNe te kArya siddha karyuM hoya-pragaTa anubhavasiddha karI jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa pragaTa karyuM hoya, te kArya ja anupama kAraNa che, tema bhagavAnanI sakala siddhatA rUpa je kArya che, te satu. vaktajanane uttama anupama sAdhana rUpa thaI paDe che ane tevA prakAre parama bhAvitAtmA mahAgItArtha devacaMdrajI mahAmunie apUrva bhAvathI saMgIta karyuM che - sAdhya sAdhya dharma je mAMhI huve re, te nimitta ati puSTa, pukha puSpa mAMhI tilavAsaka vAsanA re, navi pradhvaMsaka duSTa ola gaDI, kArya guNa kAraNa paNe re, kAraNa kArya anu;, sakala siddhatA tAharI re, mAhare sAdhana rUpa... zrI saMbhava." - zrI devacaMdrajI te upAdAna zakti pragaTa thavA mATe siddha, buddha, aviruddha, niSpanna, nirmala, aja, sahaja, avinAzI, aprayAsI jJAnAnaMda pUrNa kSAyika sahaja pariNAmika ratnatrayIno pAtra je paramAtmA paraaizvaryamaya tehanI sevanA je prabhu bahumAna bhAsana ramaNa paNe karavA." - zrI devacaMdrajIno suprasiddha patra A zuddha Atma tattvanI siddhi rUpa kArya jeNe siddha karyuM che, evA zuddha AtmArUpa ahaMtu bhagavAna athavA siddha bhagavAna te ja pragaTa parama prayogasiddha samayasAra athavA kArya ahaMta-siddha bhagavAna samayasAra che. A ahetu-siddha bhagavAnane je zuddha Atmatattva vyakta thayuM che, prayogasiddha samayasAra tevuM ja zuddha Atmatattva sarva AtmAmAM zaktithI rahyuM che; ahaMdu-siddha kArya samayasAra bhagavAna jema vyaktithI samayasAra che, tema zuddha nizcayathI pratyeka AtmA paNa parama ArAdhya ISTa deva zaktithI samayasAra athavA kAraNa samayasAra che. eTale e zaktinI vyakti biI , karavA mATe pratyeka AtmArthIe jene e samayasAra vyaktithI siddha che, evA aha-siddha bhagavAnanA parama caraNa zaraNanuM ananya bhakti bhAve avalaMbana bhajavuM parama upakArI che. kAraNake "vATa jema dIvAne upAsI dIvo bane che, tema bhinna AtmAne upAsIne AtmA tevo parama bane che." arthAta zuddha Atmatatva jeNe apUrva AtmapuruSArthathI vyakta karyuM che, pragaTa Avirbhata karyuM che, evA parama puruSottama ahaMtu bhagavAna vA siddha bhagavAna te ja sAkSAtu samayasAra vA pragaTa sahajAtmasvarUpa zuddha AtmA che, eTale jene haju te zuddha Atmatattva karmapaTalathI Avarita hoI avyakta varte che - apragaTa tirobhUta varte che, evA sarva mumukSu AtmAoe te tirobhUta samayasAra svarUpa pragaTa Avirbhata karavA arthe pragaTa samayasAra svarUpa zuddha AtmA atu-siddha bhagavAna parama bhaktithI upAsavA yogya che; AtmA rUpa upAdAnane upAdAna kAraNapaNe pragaTAvavA mATe, apUrva Atma puruSArthanI jAgRti artha, sarva AtmArthIoe parama upakArI puSTAlaMbana nimitta sAdhana rUpa zuddha Atma svarUpa atu-siddha bhagavAna apUrva bhaktithI sevavA yogya che; zuddha Atmasiddhi arthe sarva Atma sAdhaka jogIjanoe jeNe zuddha Atmasiddhi siddha karI che, evA sahajAtmasvarUpa sAkSAtu samayasAra ahetu-siddha bhagavAnuM ananya bhaktithI ArAdhavA yogya che. Ama parama ISTa evuM divya Atmatva jemAM vyakta svarUpe prakAzamAna che, evA aha-siddha bhagavAna rUpa sAkSAt samayasAra e ja sarva AtmArthI mumukSuonA parama ArAdhya ISTa deva che. ane svarUpa siddharUpa nija kArya jeNe siddha karyuM che, evA A kRtakRtya siddha bhagavAna rUpa ISTa devanuM avalaMbana ja te svarUpa siddhi rUpa kArya karavA IcchatA - zuddha sva svabhAva rUpa mokSaphaLanI 30
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 kAmanA rAkhatA mumukSu AtmAne AtmAmAM uttama avaMdhya "yogabIjanA prakSepaNAdi vaDe ISTa svarUpa sAdhanAmAM parama upakArI thaI paDe che. "svarUpa AkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavAnanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpa prAptino hetu jAmyo che, kSINamoha guNasthAnaka paryaMta te svarUpa citavanA jIvane prabaLa avalaMbana che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-da93, 753 "prabhu zakti, vyakti eka bhAve, guNa sarva rahyA samabhAve; mahAre sattA prabhu sarakhI, jina vacana pasAye parakhI svAmI... sujAta suhAyA." - zrI devacaMdrajI gheTAnA ToLAmAM cirakALathI vaselA siMha zizunuM dRSTAMta atra ghaTe che. koI siMhanuM baccuM janmathI mAMDI gheTAnA ToLAmAM vasyuM che, ucharyuM che ane cira saMvAsathI potAne gheTuM ja ajakula gata kesarInuM dRSTAMta mAnI beThuM che. tyAM koI siMha dekhAya che. tene dekhI te siMhazizu dhArI dhArI tenuM rUpa jue che ane pAchuM potAnuM svarUpa nihALe che, to bannenuM svarUpa samAna dekhAya che ane tene bhAna thAya che ke, huM gheTuM nathI, paNa siMhazizu chuM. tema A AtmA paNa anAdikALathI para bhAvanA saMvAsamAM vaselo che ane potAne para rUpa ja mAnI beTho che. tene samAdhirasa bharyA svarUpa siddha prabhunA darzanathI ciravismRta nija svarUpanuM bhAna thAya che. "aja kula gata kesarI lahe re, nija rU5 siMha nihALa; tima prabhubhakta bhavi lahe re, Atama zakti saMbhALa, ajita jina ! tAro dIna dayALa !' - zrI devacaMdrajI ane Ama te jinasama svarUpa sattA oLakhe che, eTale tenA prAgubhAvanI-pragaTa AvirbhAvanI IhA-IcchA tene pragaTe che ke, AvuM jina bhagavAna jevuM paramAnaMdamaya zuddha aMtarAtmAnuM prabhanA 35 darpaNamAM AnaMdaghana svarUpa ane pragaTe to kevuM sAruM ? evI aMtaraMga ruci 35 tIvra nija svarUpa darzana IcchAthI te para pariNatimAM nirIha-niSkAma aMtarAtmA banI Atma pariNati bhaNI vaLe che ane pachI evo te aMtarAtmA Adarza paramAtma svarUpanI sAdhanA kare che. jevo upAsya Adarza tevI siddhi thAya che. eTale upara prAraMbhamAM ja kahyuM hatuM tema - kuzaLa zilpI jema Adarzane (model) niraMtara dRSTi sanmukha rAkhI potAnI kalAkRti ghaDe che, tema mumukSu AtmA paNa pratibRdasthAnIya-Adarza rUpa prabhune niraMtara deSTi sanmukha rAkhI nija AtmasvarUpanI pUrNa kalAmaya ghaTanA kare che. "darpaNa jima avikAra' prabhunA rUpa darpaNamAM nija svarUpanuM darzana kare che. jina sama jina sama sattA oLakhI hojI, tasu prAgu bhAvanI Iha; aMtara aMtara AtamatA lahI hojI, para pariNati nirIha... nami prabha. zuddha mArge vadhyo sAdhya sAdhana savyo, svAmI pratiIde sattA ArAdhe; Atma niSpatti tyama sAdhanA nava ghaTe, vastu utsarga Atama samAdhe. aho ! zrI sumati jina ! zuddhatA tAharI, sva guNa paryAya pariNAma rAmI. mAharI zuddha sattA tArI pUrNatA, te taNo hetu prabhu tuMhI sAco; devacaMdra stavyo munigaNe anubhavyo, tattva bhakta bhavika sakala rAco. aho ! zrI sumati jina zuddhatA tAharI." - tattvaraMgI mahAmunizrI devacaMdrajI jineSu kuzalaM cittaM, tabamaskAra eva ca / prAmAri saMzudra, govInananuttama " - zrI haribhadrAcAryajI kRta yogadaSTi samuccaya' 31
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svarUpasiddha evA jina bhagavAnane bhajo ke siddha bhagavAnane bhaje, te banne eka ja che. mAtra pharaka eTalo ja che ke, jina-ahata bhagavAn sayogI siddha che, dehadhArI siddha AtmA che. deha chatAM dehAtIta dazAe vicaranArA sAkAra sajIvana mUrti che, sadehamukta-jIvanmukta ahaMtu-siddha bhakti abheda che. ane siddha bhagavAna ayogI siddha che, deha rahita siddha AtmA che, nirAkAra zuddha caitanya mUrti che. ghAtI-aghAtI banne prakAranA karmano kSaya thayo hovAthI siddha bhagavAna sarvathA karmarahita che ane mAtra vedanIya Adi cAra aghAti karmanA hovApaNAne lIdhe jina bhagavAnane dehadhArIpaNuM ane pUrva prArabdhAnusAra vicaravApaNuM che. paNa ghAti karmano sarvathA kSaya bannene samAna hovAthI, anaMta jJAna-anaMta darzana-anaMta sukha-anaMta vIrya - e anaMta catuSTayano AvirbhAva bannemAM samAna che, bannenuM svarUpa ramaNapaNuM eka sarakhuM che, bannenuM sahajAtmasvarUpe susthitapaNuM tulya che. eTale sahaja svAbhAvika zuddha svarUpane pAmelA siddha bhagavAna ke ahita bhagavAnanI upAsanAthI AtmA svarUpa layane pAmI zake che. mATe te bannenI upAsanA svarUpa jijJAsu puruSoe kartavya che. paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe zrI "pravacanasAramAM kahyuM che ke - "je bhagavAna ahaMtanuM svarUpa dravya guNa ane paryAyathI jANe, te potAnA AtmAnuM svarUpa jANe ane teno nizcaye karIne moha nAza pAme." "jo jANai arihaMte, davyaguNapanavehiM ya / so jANai niya appA, moho khalu jAiya tassa layaM // " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta "pravacanasAra' gAthA-80 zuddha dravya guNa paryaya dhyAne, ziva dIe prabhu saparANo re." - zrI yazovijayajI "ata eva ca yo'rhantaM svadravyaguNaparyayaiH / vedAtmAnaM sa eva svaM vedetyuktaM maharSibhiH // " - zrI yazovijayajI kRta .lA. 27-20 mATe AtmArthI mumukSue ahaMta-siddha bhagavaMtanI bhakti avazya karavA yogya che ane banne paramArthathI abheda svarUpa hovAthI ekanI bhaktimAM anyanI bhakti saMbhava deva te aMtarbhAva pAme che. eTale svarUpa darzananA kAmI evA mumukSu jIve te dhura sevA save re bhagavAnanuM ArAdhana-sevana karavA tatpara thavuM te potAnA ja Atma kalyANanI-AtmahitanI vAta che. ethI karIne sauthI prathama te bhagavAnanuM sevana karavA AtmArthI mumukSue sarvAtmAthI pravartavuM joIe ane eTalA mATe ja atre A parama Adarza rUpa bhagavAnone 'prathamata gva - "prathamathI ja bhAvastava-dravyastavathI sva-para AtmAmAM nihita karI-sthApana karI ema vaMdananI apUrva vyAkhyA karatAM "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA divya AtmAe, yogIrAja AnaMdaghanajInI jema, sarva mumukSu AtmabaMdhuone jANe AhvAna karyuM che ke - A ahaMta-siddha bhagavaMtane tame "dhure' - sauthI prathama evo - saMbhava deva te dhura sevA save re. jagatanA anya koI paNa padArtha karatAM anaMta anaMtagaNa mahimAvAna evA A parama AdarzarUpa parama "ata" - siddha bhagavaMtone parama pUjAnA pAtra, parama pUjya, parama ArAdhya, parama upAsya ane parama sevya gaNI, tenI pUjamAM, tenI ArAdhanAmAM thAo ! ema A AcAryajIno divya Atmadhvani jANe pokArI rahyo che.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 upAdAna ane nimitta Ama sauthI prathama sthAna jene ApavA yogya che, evI bhagavadbhaktinA avalaMbana parathI paNa zuddha svarUpa ciMtana para caDhavAnuM che ke, jevuM A advaita-siddha bhagavaMtanuM svarUpa che tevuM ja A mhArA AtmAnuM svarUpa che. ane Ama zuddha nizcayathI to sarva jIva siddha samAna che, paNa te to je samyak prakAre samaje te thAya ane tema thavAmAM nimitta kAraNarUpa sadguru AjJA, jinadazA Adi che, paNa upAdAnanuM nAma laI je A anupama nimittane choDI de che, te kadI siddhapaNuM pAmatA nathI ane bhrAMtimAM ja sthiti kare che. A aMge paramatattva deSTA zrImad rAjacaMdrajInuM TUMkotkIrNa vacanAmRta che ke - 'sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; sadguru AjJA jina dazA, nimitta kAraNamAM ya. upAdAnanuM nAma laI, je e tyaje nimitta; pAme nahi siddhatvane, rahe bhrAMtimAM sthita.'' - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-135-136 arthAt - 'sadguru AjJA Adi te Atma sAdhanAnAM nimitta kAraNa che ane AtmAnAM jJAnadarzanAdi, upAdAna kAraNa ema zAstramAM kahyuM che, tethI upAdAnanuM nAma laI je koI te nimittane tajaze te siddhapaNAne nahIM pAme ane bhrAMtimAM vartyA karaze. kemake sAcA nimittanA niSedhArthe te upAdAnanI vyAkhyA zAstramAM kahI nathI, paNa upAdAna ajAgrata rAkhavAthI tArUM sAcA nimitta maLyA chatAM kAma nahIM thAya, mATe sAcA nimitta maLye te nimittane avalaMbIne upAdAna sanmukha karavuM ane puruSArtha rahita na thavuM, evI zAstrakAre kahelI te vyAkhyAno paramArtha che.'' - zrImad rAjacaMdra rAjamArga ane ekapadI jema jema jinavaranA avalaMbane jIva AgaLa vadhato jaI ekatAnatA sAdhato jAya che, tema tema te AtmAvalaMbanI thato jAya che ane prabhunA svarUpamAM cittavRttinI tanmayatArUpa laya thatAM saMpUrNa svarUpAvalaMbanI thAya che. eTale ke zrImad rAjacaMdrajInA mananIya amara zabdomAM prabhunA svarUpa dhyAnAvalaMbana vagara nirAlaMbanapaNe vRtti AtmAkAratA bhaje che.' Ama 'puSTa nimitta' rUpa prabhunuM AlaMbana dhyAna AtmAne svarUpArohaNa karavAno sugama ne zreSTha upAya che, rAjamArga che. zrI pUjyapAdasvAmIjIe prakAzyuM che tema vATa dIvAnI upAsanA karatAM pote dIvo bane che, tema AtmA paramAtmAnI upAsanA karatAM svayaM paramAtmA thAya che', upAsyanI upAsanAthI upAsaka pote upAsya bane che, 'namo muja namo muja' evI zrI AnaMdaghanajIe temaja tevA prakAre zrImad rAjacaMdrajIe anubhava siddhapaNe gAelI parama dhanya dazA prApta thAya che. ''jina jinavara avalaMbane, vadhe sadhe ekatAna ho mitta; tima tima AtmAlaMbanI, grahe svarUpa nidAna ho mitta.'' puSTa nimittAlaMbana dhyAne, svAlaMbana laya ThAne; devacaMdra guNane ekatAne, pahoMce pUraNa thAne.' - zrI devacaMdrajI "jina svarUpa thaI jina ArAdhe, te sahI jinavara hove re; bhUMgI IlikAne caTakAve, te bhRgI jaga jove re... SaDdarizana jina." -zrI AnaMdaghanajI athavA AtmA pote AtmamaMthana karI parama bane che, jema jhADa potAne mathIne pote agni bane che tema. paNa A to koI samartha yogIvizeSane yogya evo ekapadI rUpa mArga che ane temAM atizaya asAdhAraNa baLa vAparavuM paDe che. mathI mathIne marI jAya topaNa pragaTa paramAtma svarUpanA - zrI pUjyapAdasvAmI "mitrAtmAnanupAsyAtmA, po mati tAdRzaH / vRtti dIpaM yathopAsya, bhinnA bhavati tAdRzI // " 33
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti prabaLa avalaMbana vinA potAnI meLe parama padanI prApti durghaTa che paNa te parama puruSanA avalaMbane te sAva sughaTasugama thaI paDe che. je saMsAra samudra samAna taravo ati bhaktimArganuM prAdhAnya dastara che. te prabhunA avalaMbane gopada samAna lIlA mAtramAM pAra utarI javAya evo banI jAya che ! eTalA mATe zrI devacaMdrajI jevA bhaktaziromaNi gAI gayA che ke - jina AlaMbanI nirAlaMbanatA pAmI nijAlaMbanI thAya che, tethI ame to te samartha prabhunuM prabaLa avalaMbana rahI nija guNanA zuddha naMdanavanamAM ramazuM. te eTale sadhI ke nija saMpadA yukta Atmatattva jyAM sudhI saMpUrNa nahi thAya tyAM sudhI huM A jagagurudevanA caraNa sadAya sevyA karIza, yAvat bAramA kSINa moha guNasthAnanA aMta paryata tenuM avalaMbana huM choDIza nahi. ati dustara je jaladhi samo saMsAra jo, te gopada sama kIdho prabhu avalaMbane re lo; jina AlaMbanI nirAlaMbatA pAme jo, tiNe hama ramazuM nija guNa zuddha naMdanavane re lo. jagata divAkara zrI namIzvara svAmI je." zuddha tattva nija saMpadA, jyAM lage pUrNa na thAya re; tyAM lagI jagagurudevanA, sevuM caraNa sadAya. zrI RSabhAnana vadie." - zrI devacaMdrajI "kAraNa bhege ho kAraja nIpaje re, emAM koI na vAda; paNa kAraNa viNa kAraja sAbiye re, e nija mata unmAda... saMbhavadeva. - zrI AnaMdaghanajI parama upakArI jina bhaktirUpa uttama nimitta kAraNanuM ATaluM badhuM guNa gaurava bahumAna jJAnI mahAtmAo paramAdarathI gAI gayA che. bhaktine sarva zAstrakAroe ekI avAje vakhANI che. bhakti e muktino bhavya rAjamArga che. "RSabha jinezvara prItama mAharo re' ema bhaktaziromaNi mahAgItArtha AnaMdaghanajI saMgIta karI gayA che : "jinapati bhakti muktino mAraga anupama zivasukha kaMdo re" ema bhaktarAja devacaMdrajI kahe che. "jinape bhAva vinA kabU, nahi chUTata du:kha dAva" ema parama bhAvitAtmA parama AtmA zrImad rAjacaMdrajInuM anubhava "amRta" vacana bhAkhe che. 'zAstra samudranuM avagAhana karatAM mane A sAra maLyo ke bhagavadanI" bhakti e ja paramAnaMda saMpadAonuM bIja che' - ema sarvazAstra pAraMgata zrI yazovijayajInuM subhASita che. nimitta hetu jinarAja, samatA amRta khANI, prabhu avalaMbana siddhi, niyamA eha vakhANI... praNAmo zrI aranAtha." prabhu darazana mahAmegha taNe paravezameM re, paramAnaMda subhikSa thayA, ama dezameM re.... zrI nami jinavara seva." - zrI devacaMdrajI ane atre paNa zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe zAstrAraMbhe AdimAM ja vaMditta savvasa - sarva siddhone vaMdana karI, A bhaktimArganA prAdhAnyanuM ja utkIrtana karyuM che. savathI siddha ane "AtmakhyAti' kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa A sarva siddha bhagavAnanuM parama nidhAna jethI bhagavAnone AtmAnA pratichaMda sthAnIya' tarIke biradAvI, AvA pratichaMda svAtmAmAM parAtmAmAM sthApana sthAnIya-parama Adarza rUpa siddha bhagavAnone AtmAnA parama sAdhya, parama ArAdhya, parama upAsya, parama sevya, parama pUjya, parama pUjAha-parama ahatu. jANI - "prathamata gva mAvadravyastavamyAM hAni para na ra nivArya nivA) - "prathamathI ja bhAva "sArametanmayA labdhaM zrutAbberavagAhanAt / bhaktirbhAgavatI bIjaM paramAnaMdasaMpadAm // " - zrI yazovijayajI kRta dhArvizikA hArvizikA 34
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-1 stava-dravya stavathI sva AtmAmAM ane para AtmAmAM nihita karI (pAThAMtara-nikhAta karI) ema parama gaurava bahumAnathI vaMdananI parama abhuta tattvasparzI vyAkhyA karatAM, atre parama pradhAna bhaktimArganuM ja supratiSThApana karyuM che. arthAtu bhAvastavathI eTale abheda bhaktirUpa AtmabhAvathI - tanmaya pariNAma rUpa zuddha upayogathI ane dravyastavathI eTale bhedabhakti rUpa vaMdanAdithI - upayoga prerita mana-vacana-kAyAnA yogathI A siddha bhagavAnone potAnA ane paranA AtmAmAM nihita karyA che - parama nidhAnanI jema sthApana karyA che - pratiSThApana karyA che, "ni' - nitAMtapaNe athavA traNe kALamAM na caLe evA dRDha nizcayapaNe dhAraNa karyA che, athavA "ni' - nitAMtapaNe "khAta' - vaja khIlAnI jema kadI paNa ukhaDe nahi ema sva paranA AtmAmAM khoDI dIdhA che - "nikhAta' karyA che. vaLagyA je prabhunAma dhAma te guNa taNA, dhAro cetanarAma eha sthira vAsanA; devacaMdra jinacaMdra hRdaya sthira thApo, jina ANA yuta bhakti zakti muja Apajo. ... viharamAna bhagavAna ! suNo muja vinatI." - zrI devacaMdrajI je prabhupada vaLagyA te tAjA, bIjA aMga na sAcA re... vAcaka yaza kahe avara na thAvuM, e prabhunA guNa gAuM re... zrI arajina." - zrI yazovijayajI jJAnamArga durArAdhya che ? paramAvagADha dazA pAmyA pahelAM te mArge paDavAnAM ghaNA sthAnaka che. saMdeha, vikalpa, svacchaMdatA, ati pariNAmipaNuM e Adi kAraNo vAraMvAra jIvane te mArge paDavAnA hetao thAya che. athavA Urdhva bhUmikA prApta thavA detAM nathI. kriyAmArge asadu abhimAna, vyavahAra Agraha, siddhi moha, pUja satkArAdi yoga ane daihika kriyAmAM AtmaniSThAdi doSano saMbhava rahyo che. koIka mahAtmAne bAda karatAM ghaNA vicAravAna jIvoe bhaktimArgano te ja kAraNothI Azraya karyo che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-pa97, 93 eTale jene pUjya - pUjavA yogya-stavavA yogya evo zuddha Atma svabhAva pragaTyo che, evA jina-siddha bhagavAnanI A bhAvastava-dravyastavarUpa pUjanAstavanA AtmArthIoe avazya zuddha AtmArthe karavA yogya che. jo ke kRtakRtya evA te sahAtmasvarUpa prabhu bIjAe karelI ke bIjA dravya vaDe karAyelI parakRta pUjA IcchatA nathI ane e karavA - na karavAthI te pUrNakAma prabhune kAMI lAbha-hAni nathI, paNa e pUjA-bhakti karavAthI AtmasAdhakane potAnuM Atmasiddhi rUpa kArya siddha karavAno "dAva" lAge che, parama AtmalAbhano prakAra bane che, ane paramArthathI to mahAmuni devacaMdrajIe kahyuM che tema - jinavara pUjA re te nija pUjanA ja che. jina padanI sevAnA hevAe je haLI jAya che, te Atma anubhava guNathI te prabhu sAthe maLI jAya che ane te ja abhedabhakti rUpa uttama bhAva sevAnI - bhAvastavanI parAkASThA che. "pUjanA to kIje re bAramA jinataNI re, jasu pragaTyo pUjya svabhAva; parakRta pUjA re je Icche nahi re, sAMdhaka kAraja dAva... pUjanA. dravyathI pUjA re kAraNa bhAvanuM re, bhAve prazasta ne zuddha; parama ISTa vAlhA tribhuvana dhaNI re, vAsupUjya svayaMbuddha. pUjanA. jinavara pUjA re te nija pUjanA re, pragaTe anvaya zakti; paramAnaMda vilAsI anubhave re, devacaMdra pada vyakti... pUjanA." zrI caMdraprabha jinapada sevA, hevAe je haLiyAjI; Atama anubhava guNathI maLiyA, te bhavabhayathI TaLiyAjI.' - zrI devacaMdrajI AvA prakAre jeno paraspara kAryakAraNa saMbaMdha che, evA A bhAvastava-dravyastavarUpa bhaktinA 35
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti avalaMbane siddhapaNe sAdhya AtmAne Atmasiddhi prApta thAya che, eTalA mATe ja atre bhagavAna zAstrakartA-vyAkhyAkartAe bhAvastava-dravyastavathI A siddha bhagavAnone parama bhaktithI potAnA AtmAmAM ane zAstra-vyAkhyAno svAdhyAya karanArA paranA AtmAmAM nidhAnanI jema zAstra prAraMbhe ja bhaktimArganI dhAraNa karyA che ane karAvyA che, deha paryAya nAza pAme, paNa AtmA nAza mahA pratiSThA : parama nidhAna na pAme, mana-vacana-kAyAnA yoga thAke, paNa AtmabhAva na thAke, eTale jema supratiSThitapaNuM | sadAsthAyI "AtmAmAM ane AtmabhAvamAM sthApana karyA che - karAvyA che, arthAtu zuddha caitanya pratimA siddha bhagavAnanuM jema siddhAlayamAM zAzvata supratiSThitapaNuM che, zuddha caitanya pratimA siddha bhagavAnanA pratibiMba rUpa dhAtupratimAnuM jema jina maMdiramAM supratiSThita paNuM che, tema AtmAnA aMtarAtmA rUpa nija maMdiramAM A siddha bhagavAnanuM traNe kALamAM na caLe evuM supratiSThitapaNuM karyuM che ane AtmAmAM je A supratiSThitapaNuM karyuM che, te paNa parama nidhAnanI jema supratiSThitapaNuM karyuM che. koI mahAmUlyavAna nidhAna-khajAno hoya to tenI rakSA mATe kevI takedArIthI rAta divasa kevo jAgrata rahe ? to pachI A to aciMtya tattvaciMtAmaNi svarUpa anaMta guNaratnanA parama nidhAna zuddha caitanyamUrti zuddha AtmA-siddha bhagavAna tene to keTalA prayatnAtizayathI, keTalA AdarAtizayathI, keTalA bhajyatizayathI vajakIlakanI (vajanA khIlAnI jema AtmAmAMthI eka kSaNa paNa khase nahi ema surakSitapaNe rAta divasa satata upayoga jAgRtithI sthira sthApana karI rAkhavA joIe, te vagara ko svayaM samajAya che. tire muja AtamA tuja thakI nIpaje, mArI saMpadA sakala muja saMpaje; tiNe mana maMdire dharmaprabhu thAIe, parama devacaMdra nija siddhi sukha pAIe. ... dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtamA tehavo bhAvIe." - zrI devacaMdrajI "mere e prabhu cAhIe, nitya darizana pAuM; caraNa kamala sevA karuM, caraNe citta lAuM... mere. mana paMkaja ke molameM, prabhu pAsa beThAuM; nipaTa najIka ho rahuM, mere jIva ramAvuM... mere. antarajAmI Agale, antarika guNa gAuM, Anandaghana prabhu pAsajI, meM to aura na bAuM... mere." - zrI AnaMdaghanajI pada, 108 sAhelAM te kuMtha jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpato ho lAla; sA0 Ave che muja manamAMhI, sakla aribala jhIpato ho lAla." - zrI yazovijayajI sukha dhAma anaMta susaMta cahI, dinarAta rahe tada dhyAna mahIM, parazAMti anaMta sudhAmaya je, praNamuM pada te, vara te, jaya he !" - zrImad rAjacaMdrajI, aM-954
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-1 2. sUtragraMthana 'A AvA parama nidhAna rUpa zuddha caitanyamUrti siddha bhagavAnonI svAtmAmAM ane parAtmAmAM parama bhaktithI pratiSThA karavA rUpa parama sumaMgala kRtya AcarI bhagavAna zAstrakAre pratijJA karI che 'vocchAmi samayapAhuDamiNamo suyakevalI bhaNiyaM' aho ! zrutakevalI bhASita samaya prAbhUta huM kahIza.' arthAt AnI vyAkhyA karatAM 'AtmakhyAti'kArajI vade che tema, A samaya prakAzaka prAbhUta' nAmanA arhat pravacana avayavanuM sva-paranA anAdi mohaprANArthe bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI paribhASaNa upakramAya che.' eTale ke svarUpanI maryAdAmAM rahe te samaya, AvA zuddha AtmArUpa samayano prakAza karanAruM A samaya prakAzaka prAbhUta' nAmanuM arhat pravacananuM-jina pravacananuM avayava-aMga che, tenuM vyAkhyAna zarU karavAmAM Ave che. A samaya prakAzaka zAstra-samayasAra 'prabhRta' nAmathI oLakhAtuM evuM parama Asa-parama pramANabhUta jina pravacananuM aMga che. kAraNake cauda pUrva madhye chaThThuM 'jJAnapravAda' pUrva, tenA 'vastu' nAme bAra adhikAra che, ane te pratyekamAM 'prAkRta' nAme vIsa vIsa AMtara adhikAra che. temAM dasamI vastu 'samaya' nAme prAbhUta che. 'prAbhUta' eTale sAra athavA bheTa. arthAt parama tattvadeSTA jJAnIoe ananya tattvamaMthana karI niSkAraNa karuNAthI jagane je sArabhUta uttama tattvajJAnanI viziSTa viziSTa bheTa ApI che, te prAbhUta, athavA jemAM amuka viziSTa tattvaviSayanI vAta 'pra' - prakRSTapaNe vastu maryAdApaNe prapUrNa paNe 'bhRta' - saMbhUta-sArI peThe samyakSaNe bharelI che, te prAkRta; Ama A prAmRta parama Ama-parama pramANabhUta jina pravacananuM aMga hoI svataH parama pramANabhUta che ja, eTaluM ja nahi paNa - (1) anAdi nidhana zrutathI prakAzitapaNAe karIne, (2) sakala arthasArthanA sAkSAtkArI kevalIthI praNItapaNAe karIne, (3) ane svayaM anubhavaMtA zrutakevalIothI kathitapaNAe karIne pramANatAne pAmela che. arthAt (1) zrutena, (2) jevImizca khita athavA (3) zrutaovattimi: maLi 6 ema samAsa chedathI prajJAnidhi amRtacaMdrAcAryajIe prasiddha karyuM tema, zrutaovatimaLitaM' padanA adbhuta artha camatapUrNa traNa artha nIkaLe che. te A prakAre - 'A' - jina pravacana aMga samaya 'prAbhUta' (1) JanAvi nidhanazruta prAzitatvena - jenI Adi nathI ane nidhana-aMta nathI. evA anAdi nidhana-anAdi anaMta zAzvata zrutathI prakAzavAmAM AveluM che, tethI karIne e pramANa che. anaMtA tIrthaMkarAdi parama jJAnIo thaI gayA, teoe A zruta prakAzeluM che. bhale zabdathI te ne te zruta na hoya athavA tenA Adi ne aMta hoya, paNa arthathI-AzayathI-bhAvathI to tevA ja bhAvanuM zruta anaMtA jJAnIo anaMta paraMparAthI prakAzatA rahetA hovAthI A bhAvazruta anAdinidhana che. arthAt bhUtakALamAM parama jJAnIoe AvuM ja zveta prakAzyuM che, vartamAnamAM paNa AvuM ja zruta prakAze che ane bhaviSyamAM paNa tevuM ja zveta prakAzaze. kAraNake traNe kALamAM anaMtA jJAnIonA mArgamAM koI bheda che ja nahi, anaMtA jJAnIo paNa ema ja kahI gayA che ke, anaMtA jJAnIo je kahI gayA che, teja ame kahIe chIe. Ama anaMtA jJAnIonI jyAM zruta-sUtranI eka vAkyatA rUpa sAkSI che. evA A zrutanI parama pramANatAne* mATe pUchavuM ja zuM ? (2) nivRitArthasArtha sAkSAtkArikevalIpraNItatvena' vaLI sarva arthasArthane-samasta padArtha samUhane sAkSAt karanArA, divya kevalajJAna-cakSuthI pragaTa dekhanArA evA sarvaza kevalIthI A praNIta karavAmAM AveluM che, tethI karIne paNa A pramANa che. (3) temaja -zrutavImi svayamanumaddhimihitatvana" - svayaM pote anubhava karatAM AtmAnubhavI zveta kevalIothI kahevAmAM AveluM che, tethI karIne paNa A pramANa che. A samaya prAbhUtanuM pramANapaNuM zAthI ? - -- "sarvavidvItarAgokto dharmaH sUnRtatAM brajet / prAmAvato thato puMso vAcaH prAmAmite // ' - padmanaMdi paMcaviMzatikA, ekatvasaptati, 10 37
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "AgaLa jJAnI thaI gayA, vartamAnamAM hoya; thAze kAla bhaviSyamAM, mArgabheda nahi hoya." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra sUtra-134 te mATe ubhA kara joDI, jinavara AgaLa kahiye re; samaya caraNa sevA zuddha dejo, jima AnaMdaghana lahiye re... SaTu darizana." - zrI AnaMdaghanajI Ama sarva prakAre parama pramANyapaNAne pAmela A "samaya prAbhRta'nuM atre "paribhASaNa' karavAmAM Ave che, "paramANamupate." arthAt paribhASaNa eTale sUtrane "pari" - paribhASaNa upakama' parigata evuM athavA sUtranuM "pari" - sarvathA sarva prakAre "bhASaNa" - vyAkhyAna karavAmAM Ave che, sUtrane parigata parivRtti ja karavAmAM Ave che. vRtti (vADa) jema kyArAne copAsa vIMTIne varte ane tene surakSita rAkhe, tema A parivRtti sUtrarUpa kyArAne pari-copAsa vIMTIne ja varte che (vRtti) tenuM paramArtha nizcayana rUpa yathArtha artha saMrakSaNa kare che, arthAtu sUtranI maryAdAthI jarA paNa hAra nahi paNa sUtranI maryAdAnI pUrepUrI aMdara ja vartavA rUpa parivRtti rU5 A "paribhASaNa' che ane A uparathI AvA paramarSi kuMdakuMdAcAryajI jevA utkRSTa jJAnI AcAryajIe paNa svacchaMda parihAranuM ane ahaMndu-mamatva vilopananuM uttama udAharaNa pUruM pADyuM che. A parama samartha AcAryajIe A samaya prAbhRtanuM atra paribhASaNa karyuM che, paribhASaNa eTale prastuta adhikAranuM yathAsthAne sUcana karavA rUpa paribhASA karI che. mUla sUtronuM jJAna to pUrvAcAryone hatuM ane tenA arthanuM jJAna guru paraMparA dvArA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIne prApta thayuM hatuM, eTale eozrIe A samaya prAbhRtanuM paribhASA sUtra gUMcyuM che, te te prAbhRtanA arthane ja sUcita-sUtrita kare che ane A samaya prAbhRta paribhASA sUtranuM paramArtha vyaMjana-paramArtha prakAzana karavA mATe AcAryavarya paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti' TIkA nAmaka apUrva "paribhASaNa - parivRttirUpa vyAkhyAna adabhUta sUtrabaddha paramArthaghana eka ja saLaMga vAkyamAM vyAkhyAna karavAnI ekasUtrAtmaka zailIthI saMkSipta chatAM mahAgraMthArtha gaMbhIra bhAvathI karyuM che, ane A parama samartha ananya advitIya "AtmakhyAti' mahATIkA vaDe suzobhita samalaMkRta karI A prAbhRtane mahAprAbhRta banAvI daI A graMthanuM ane graMthakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajInuM anaMta guNaviziSTa guNa gaurava bahumAna vadhArI svayaM "savAI graMthakAra' nAmane yogya evI anupama "AtmakhyAti prApta karI che. A paribhASaNa kevI rIte karavAmAM Ave che ? bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI - mAvavAthI dravyavAva ra" aMtara bhASArUpa bhAvavAcAthI ane bahirUbhASA rUpa bhAvavAcAthI ane dravyavAcAthI; arthAtu AtmAmAM UThatA zrata vikalparUpa-zruta jJAnopayoga rUpa, dravyabhASAthI paribhASaNa - jJAna vicAra rUpa-AtmabhAva rUpa upayogamaya bhAva bhASAthI-AtmabhASAthI ane te upayoga prerita pudagala vAgayogamaya zabda brahmarUpa - dravyazrata rUpa - vacanayoga rUpa dravya bhASAthI - pudgala bhASAthI A paribhASaNa karavAmAM Ave che ane te paNa zuM arthe karavAmAM Ave che ? "vaparayaranATimowhAya' - sva paranA anAdi mohaprahANArthe - potAnA ane paranA anAdi avidyA rUpa mohanA prakRSTa-AtyaMtika sarvathA hAna-nAza-kSaya artha karavAmAM Ave che. zuddha Atmopayogamaya kevala jJAnamaya bhAvabhASAthI svanA - potAnA AtmAnA anAdi mohanuM prahANa thAya eTalA mATe ane pudgalarUpa vacanamaya dravyabhASAthI parane paNa zuddha Atmopayoga rUpa kevalajJAnamaya bhAvabhASAnuM uttama nimitta thaI paranA - anya AtmAonA paNa anAdi mohanuM prahANa thAya eTalA mATe, anukrame (yathAsaMkhya) Atmabrahmamaya bhAvavAcAthI ane zabda brahmamaya dravyavAcAthI A paribhASaNa karavAmAM Ave che 38
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1 zAstrakAra-vyAkhyAkAranI zAkAra-vyAkhyAkAranI mumukSu AtmArthI zrotAnI bhAva bhASA dravya bhASA bhAva bhASA zuddhopayoga rUpa pudgala vacana yogamaya (dravyabhASA) zuddhopayoga rUpa kevalajJAnamaya pariNamana mumukSu zrotAne bhAva bhASAnuM nimitta kevala jJAnamaya pariNamana arthAta - A banne mahA AtmajJAnI vItarAga paramarSio - ke jeonuM "sattama-uttama' Adi tamAMta pratyayothI (Superlativers) ja yatu kiMcita vana zakya che - sva-paranA anAdi teono A paribhASaNa karavAno upakrama khyAti, mAna, pUja, kIrti Adi moha prazAMti arthe tuccha hAlAhala viSa jevA prayojana hetue nathI. paNa potAnA AtmAmAM ane A zAstra tathA tenI A vyAkhyAno svAdhyAya karanArA bIjAnA AtmAmAM rahelo anAdi moha - darzanamoha ane cAritramoha AthI sarvathA nAza pAme te ja eka zaddha AtmArtha-paramArtha hetue che, kAraNake moha ja A saMsAramAM saMsarAvanAra-rakhaDAvanAra che, eTale teno sarvathA saMkSaya-pralaya thaI eka zuddha AtmArtharUpa parama "amRta" phaLa maLe ane siddha bhagavAna jevI zuddha Atmasiddhi siddha thAya e ja eka atre ISTa prayojana che. upaje moha vikalpathI, samasta A saMsAra; aMtaramukha avalokatAM, vilaya thatAM nahi vAra." - zrImad rAjacaMdrajI, e. 954 Ama parama zramaNa bhagavAnuM mahAvIranA zuddhAtma siddhirUpa parama mokSamArganA anusaranArA parama | mumukSu parama zramaNa paramarSi kuMdakuMdAcAryajI - jeo "paMcAstikAya' zAstranI parama zuddhopayogI parama racanA pachI "pravacanasAra" zAstranA prAraMbhe vitarAga cAritrarUpa zramaNo kuMdakuMdAcAryajI sAmyanI-zuddhopayoga rUpa yathArtha grAmajyanI mahApratijJA karI zuddhopayoganI ane amRtacaMdrAcAryajI dazAmAM atyaMta sthira thayA hatA, ane jeoe te ja pravacanasAranA trIjA cAritra adhikAramAM "vayaM tiAma:' I. amara zabdomAM anya mumukSuone paNa tema karavA preryA hatA - teozrIe e zuddhopayogamaya AtmadazAnI AtyaMtika sthiratA arthe, ane tathArUpa zuddhopayoganI dazAne pAmelA anya ucca adhikArI zramaNone - mahA mumukSa munivarone vA anya tathArUpa yogyatAsaMpanna AtmArthIone te zuddhopayogamaya anubhavAtmaka AtmadazAmAM vizeSa sthiratA arthe, anupama zukladhyAnanI dazAno svAnubhavasiddha jIvanmukta dazAno anubhava karAvavAne parama samartha A alaukika samayasAra zAstranI racanA karI che, ane tenA para tevI ja zuddhopayogamaya vItarAga cAritra dazAne pAmelA tevA ja parama mumukSu parama zramaNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sva-paranA AtmArthe, A zuddha - zukla AtmadhyAnanA divyAnaMdamAM nimajjana karAvI jIvanmukta dazAno sAkSAta anubhava karAvavA parama samartha "AtmakhyAti' parama adUbhuta paramArthagaMbhIra alaukika TIkA racI che. ane A bhagavatI "AtmakhyAti'nI vikhyAti arthe te "amRta' bhagavAnanA dAsa A mahA bhANakAra vivecake (bhagavAnadAse) tenI para "amRta jyoti' mahAbhASya nAmanuM vistRta vivecana racavAno yathAzakti upakrama karyo che, te A maMdamati bhASyakAra vivecakane ane sujJa vivekI vAcakane zuddha AtmArthanA utkarSa arthe thAo e ja abhyarthanA ! 39
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti temAM prathama samaya ja kahevAmAM Ave che - jIvo carittadaMsaNaNANaTThiu taM hi sasamayaM jANa / puggalakammapadesaTTiyaM ca taM jANa parasamayaM // 2 // yaritra-zana-zAna sthitI 3, (r). svasamaya ! pudgala karma pradeza sthito re, te parasamaya ja jANa!... re Atman ! vaMdo samayasAra thArtha : yaritra-darzana-zAna sthita 44 svasamaya Reu ! .. ane pudgala karmapradeza sthita te (jIva) parasamaya jANa ! 2. ___ AtmakhyAti TIkA tatra tAvat samaya evAmidhIyate - jIvaH caritradarzanajJAnasthitaH taM hi svasamayaM jAnIhi / pudgalakarmapradezasthitaM ca taM jAnIhi parasamayaM // 2 // yoyaM - nityameva pariNAmAtmani svabhAve avatiSThamAnatvAta utpAdavyayadhrauvyaikyAnubhUtilakSaNayA sattayAnusyUta - zcaitanyasvarUpatvannityoditavizadadRzijJaptijyoti - ranaMtadharmAdhirUDhekadharmitvAdudyotamAnadravyatvaH kramAkramapravRttivicitrabhAvasvabhAvatvAdutsaMgitaguNaparyAyaH svaparAkArAvabhAsanasamarthatvAdupAttavaizvarUpyaikarUpaH prativiziSTAvagAhagatisthitivartanAnimittarUpitvAbhAvAdasAdhAraNa cidrUpatAsadbhAvAccAkAzadharmAdharmakAlapudgalebhyo bhinno'tyaMtamanaMtadravyasaMkarepi svarUpAdapracyavanAt TaMkotkIrNacitsvabhAvo jIvo nAma padArtha sa samayaH samayata ekatvena yugapajjAnAti gacchati ceti nirukteH / AtmabhAvanA tatra - tyAM, mAM me mA samaya prAmRtamai, tAvat - prathama, samaya evAbhidhIyate - samaya 14 apAmA mAcha - jIvaH - (r)va, caritradarzanajJAnasthita - yaritra-rzana-zAna sthita, taM hi - tene 4 nizvayezane sva samayaM jAnIhi - samaya ! pudgalakarmapradezasthitaM ca taM - bhane pugaba za sthita ne jAnIhi parasamayaM - 52 samaya ! || iti gAthA AtmabhAvanA // yoyaM - '' pratyakSa anubhavA 24o jIvo nAma padArtha - '' nAmano 'hA' - 56 artha - sthira sthiti35 martha, saH samayaH - te samaya che. 2 // 52thI ? samayata ekatvena yugapajjAnAti gacchati ceti nirukteH - sam+ayate - 'saM' - 5 'yugapat' - sahI sAthe 'ayate' - Bcha bhane saya che. mevI 'ni:ti' - vyutpatti 52thI. vocha mA 'va' nAmanI pahA ? (1) sattayAnusyUtaH - sattAdhI anusUta. 'sattAdhI' - mastitvayA 'manusyUta' - 'anu' - anuvatiya - anugata 6 'syUta' - soyA rAnIbha parovAyeto cha. vI cha mA sattA ? utpAdavyayadhrauvyaikyAnubhUti lakSaNayA - utpAda-vyaya-dhrauvya-dhruvatAnA aikyanI - ekapaNAnI anubhUti lakSaNA evI - evI trilakSaNA sattA zAne lIdhe che? 40
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 ayaM khalu yadA yA va - sakalabhAvasvabhAvabhAsanasamarthavidyA nAdyavidyAkaMdalImUlakaMdAyamAna - samutpAdakavivekajyotirUdgamanAt mohAnuvRtitaMtratayA samastaparadravyAt pracyutya dRzijJaptisvabhAvaniyatavRttirUpAdAtmatattvAtpracyutya dRzijJaptisvabhAvaniyatavRttirUpA paradravyapratyaya - tmatattvaikatvagatatvena vartate moharAgadveSAdibhAvaikatvagatatvena vartate tavA tadA darzanajJAnacAritrasthitatvAt pudgalakarmapradezasthitatvAt svamekatvena yugapajAnan gacchaMzca paramekatvena yugapajjAnan gacchaMzca svasamaya iti / parasamaya iti pratIyate / evaM kila samayasya dvaividhyamuddhAvati / / 2 / / nityameva rAmAna svamAve gavatimAnatA - nitye ja pariNAmAtmaka svabhAvamAM avatiSThamAnapaNAne lIdhe avasthita hoI rahyApaNAne lIdhe, nitye ja - sadAya pariNAma pAmyA kare evA pariNAmAtmaka svabhAvamAM avasthitapaNuM' - "ava' - jema che tema vastu maryAdApaNe 'sthitapaNuM" - sthiti karavApaNuM che tene lIdhe. (2) nityokitaviza6 kRzijJaptioti "nityodita' - sadodita "vizada - nirmala-spaSTa "zi-zami' - dekhavA jANavA rUpa jyoti evo - evo zAne lIdhe ? caitanyasvarUpavatu - caitanyasvarUpa paNAne lIdhe (3) 3ghotamAnadravyatva: - udyotamAna-prakAzamAna che dravyatva-dravyapaNuM jenuM evo. evo zAne lIdhe ? anaMtadhamaffpaDhAgharmitvat - anaMta dharmamAM adhirUDha eka dharmipaNAne lIdhe. (4) vasaMta guNaparyAyaH - utsagita guNa paryAyavALo, "utsagita' - utkaMgamAM - khoLAmAM besADela che. guNa-paryAya jeNe evo, evo zAne lIdhe ? hamAma pravRtti vicitramAvasvabhAvavA - krama-akrama pravRttivALA (pAThAMtara : pravRtti) vicitra bhAva svabhAvapaNAne lIdhe, kramathI - anukrame ane akramathI - ekI sAthe yugapatu pravRtti che, jenI evA vicitra-nAnA prakAranA bhAvarUpa svabhAvapaNAne lIdhe. (5) 3pAtta vaivasvarUpa: - vaizvarUpya upAra karelo evo ekarUpa, "vaizvarUpya" - vizvarUpapaNuM upAra-upagRhIta (Subsidiarily attained) karyuM che, jeNe evo ekarUpa. evo zAne lIdhe ? paravArIvamAsanasamarthatyAt - sva-para AkAranA avabhAsananA - jema che tema prakAzananA samarthapaNAne lIdhe. (6) nAvAzathama vikAnaputrAkhyo mitroDayaMtaM - AkAza, dharma, adharma, kALa ane pudgalathI atyaMta sarvathA bhinna evo. evo zAne lIdhe ? prativizithavaITdavitithitivartananimittavivAbhAvAt sAdhAraNavidUpatasadukhAvAi - prativiziSTa avagAha-gati-sthiti vartanA nimittapaNAnA ane rUpipaNAnA abhAvane lIdhe ane asAdhAraNa evA cikUpatA svabhAvanA sadbhAvane lIdhe. (ga) "prativiziSTa' - pratyekanA viziSTa - khAsa khAsa evA avakAza rUpa avagAhanA nimittapaNAno, gamana karavA rUpa gatinA nimittapaNAno, sthira rahevArUpa sthitinA nimittapaNAno, parivartana pAmavA rUpa vartanAnA nimittapaNAno ane mUrtapaNA rU5 rUpipaNAno abhAva che tene lIdhe, (va) ane anya dravyane sAdhAraNa-sAmAnya nahi evA asAdhAraNa-asAmAnya cidrupatA svabhAvano sabhAva-hovApaNuM che tene lIdhe, A jIva padArtha anukrame AkAzathI, dharmathI, adharmathI, kALathI ane pudgalathI atyaMta-sarvathA bhinna-jUdo-pRthaka che ane Avo hoI, 'TaMka' -TAMkaNAthI "utkIrNa" - kotarI kADhela akSara jevo jema che tema akSara avasthita cit svabhAvavALo che ane evo paNa zAne lIdhe ? atyaMtamanaMtadravyasaMga irUpaprIvanAt - atyaMtapaNe anaMta dravyanA "saMkaramAM - seLabheLa rUpa zaMbhu meLAmAM - saMmizraNamAM paNa svarUpathI apracyavanane lIdhe - abhraSTapaNAne lIdhe. Avo sad, citu, dravya, guNa paryAyavaMta, sva-para prakAzaka, sarva anya dravyathI atyaMta bhinna, TUMkotkIrNa cisvabhAvI jIva' nAmano padArtha je vyutpattithI 'samaya' kahevAya che, te "sva samaya' ane 'para samaya' ema be vibhAgamAM vibhakta thAya che. te A prakAremAM hatu - 'A' - jIva nizcaya karIne, menTena yuISjJAnanuM samaya: ta - "svane' - potAne - AtmAne 41
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha je A - (1) nityameva pariNAmAtmaka svabhAvamAM avatiSThAnapaNAne lIdhe utpAda-vyaya-dhrauvyanI aikya anubhUti lakSaNavALI sattAthI anusmRta (parovAyelo), (2) caitanya svarUpapaNAne lIdhe nityodita vizada dazi-zakti (dekhavA-jANavA rU5) jyoti, (3) anaMta dharmamAM adhirUDha ekadharmIpaNAne lIdhe udyotamAna dravyatvavALo, (4) krama-akrama pravRttivALA (pravRtta) vicitra bhAva-svabhAvapaNAne lIdhe guNa-paryAya utsagitA karyA che. (utkaMgamAM-khoLAmAM besADela che) evo, (5) sva-para AkAranA avabhAsanamAM samarthapaNAne lIdhe vaizvarUpya (vizvarUpa paNuM) upara (upagRhIta) karela che evo, (6) prativiziSTa evA avagAha-gati-sthiti-vartanAnA nimittapaNAnA ane rUpipaNAnA abhAvane lIdhe ane asAdhAraNa evA ciTUpatA svabhAvanA sadbhAvane (hovApaNAne) lIdhe, AkAza-dharma-adharma-kALa ane pudgalathI atyaMta bhinna, (7) atyaMtapaNe anaMta dravyanA saMkaramAM (saMmizrapaNAmAM) paNa svarUpathI apracyavanane lIdhe TaMkotkIrNa cisvabhAvavALo, evo "jIva' nAmano padArtha te "samaya" che, samayane chatvena yupinnAnAti ta ti niruktaH - ekapaNe yugapata (ekIsAthe) jANe che ane jAya che, evI nirukti parathI. ekapaNAthI "yugapatu' - ekI sAthe jANato ane jato te sva samaya. zAne lIdhe ? TarzanajJAna varitraWtavAtu - darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNAne lIdhe. ema kyAre ? yA dRzajJa svamAniyatavRttirUpabhanatattvaja tatvena vartate tA - jyAre dekhavA-jANavA rUpa "dazi-pti' svabhAvamAM "niyata" - niyamita-nizcita vRttirUpa-vartavA rUpa Atmatatva sAthe ekatvagata paNe - ekapaNA prAptapaNe varte che tyAre. ema zuM karIne varte che? samasta pUradravyAprabhutva - samasta padravyathI pracuta-prabhraSTa thaIne. ema paNa zAthI thAya? viveka jotirumanAta - viveka jyotinA "udgamanathI' - udayanathI - udaya thavAthI. kevI che A viveka jyoti ? sahana bhAva svamAnava mAsanasamartha vighAsanubhava - sakala bhAvanA svabhAvanA bhAsanamAM samartha evI vidyAnI samutpAdaka. Ama vidyAsamutpAdaka viveka jyotinA udaya thavA thakI parathI prayuta thaI, A jIva jyAre Atmatatva sAthe ekatva-gatapaNe varte tyAre darzana-zAna-cAritramAM sthitapaNAne lIdhe svane ekapaNe jANato ane jato te "sva samaya' ema pratIta thAya che. paNa - paramenTena yupannAnanuM eNca varasamaya ti pratIyate - parane ekatvathI yugapata - ekI sAthe jANato ane jato te "parasamaya' ema pratIta thAya che. zAne lIdhe? putta maddeza-sthitatAt - pudgala-karma pradezamAM sthitapaNAne lIdhe. ema kyAre ? yA radravyapratyaya morASAAivaiRtvatatvena vartata tA - jyAre paradravya pratyaya-padravya nimittaka moha-rAga-dveSAdi bhAto sAthe ekatvagata paNe - ekapaNA prApta paNe varte che tyAre. ema zuM karIne varte che? jJijJatisvamavanayatavRttiAvAtmatatvatriputya - dekhavA - jANavA rUpa "dazi-jJapti' svabhAvamAM "niyata - niyamita-nizcita vRtti rUpa vartavA rUpa AtmatatvathI prazruta-prabhraSTa thaIne. ema paNa zAthI thAya ? moDhAnuvRttitaMtratayA - mohanI anuvRttitaMtratAthI, mohanI "anu' - anukULa - anusaratI vRttitaMtratAthI - vartanaadhAnatAthI. kevo che A moha ? anAvidyAnsiMdratImUnaoAyamAna - anAdi avidyA-kuMdalIno mUla kaMdarUpa evo. Ama avighAmUla mohanI anuvartanAthI AtmatattvathI prayyata thaI, A jIva jyAre paradravya nimittaka mohAdi bhAvo sAthe ekatvagata paNe varte, tyAre pudgala karma pradezamAM sthitapaNAne lIdhe parane ekapaNe yugapatu jANato ane jato te "para samaya' ema pratItAya che. parva hita samasya jaividhyamuddAvati - ema kharekhara ! phuTapaNe samayanuM vaividhya uddhAve che, samayanuM-jIva nAmanA padArthanuM dvividhapaNuM - dvi prakArapaNuM "uddhAve' che - atyaMta jora zorathI doDe che, uddAmapaNa doDI rahyuM che. ti 'nAtmadhyAti" jhAlmamAvanA //rA 42
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 A nizcaye karIne - jyAre paNa jyAre (1) sakala bhAvonA svabhAvanA bhAsanamAM (1) anAdi avidyA kaMdalInA mUla kaMdarUpa samartha evI vidyAnI samutpAdaka viveka mohanI anuvRttitaMtratAe karIne zi-zakti jyotinA uddagamana thakI samasta paradravyathI svabhAvamAM niyata vRtti rUpa AtmatattvathI prazruta thaI, prayyata thaI, (2) dezi-zakti svabhAvamAM niyata vRttirUpa (2) paradravya pratyathI moha-rAga-dveSAdi bhAvonI Atmatattva sAthe ekatvagatapaNe varte che, sAthe ekatvagata paNe varte che, tyAre darzana-jJAnacAritramAM sthitapaNAne lIdhe pugalakarma pradezamAM sthitapaNAne lIdhe svane ekapaNe yugapatu jANato ane jato parane ekapaNe yugapatu jANato ane jato "para sva samaya" ema pratItAya che. samaya" ema pratItAya che. Ama phuTapaNe samayanuM saividhya (dvividhapaNuM) uddhAve che (udAmapaNe doDe che.) mArA amRta jyoti' mahAbhASya "para samaya jANyA vinA sva samaya' jANyA che ema kahI zakAya nahi. "padravya jANyA vinA svadravya jANyuM ema kahI zakAya nahIM." zrImad rAjacaMdra, aM. 240, 284 zuddhAtama anubhava sadA, te sva samaya vilAsa re; paravaDI chAMyaDI jyAM paDe, te para samaya nivAsa re... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A gALAmAM svasamaya-parasamayanuM svarUpa prakAzya che ane tenuM apUrva vyAkhyAna karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atre prathama "samaya"nI tattva sarva samarpaka sarvakaSa tAtvika vyAkhyA karI, tenA svasamaya-parasamaya e be prakAranuM sAMgopAMga sarvAMgasuMdara hRdayaMgama svarUpa pradarzita karyuM che. Ama atre mukhya traNa muddA che : (1) samaya, (2) svasamaya, (3) parasamaya. teno anukrame vicAra karIe. 1. samaya atre - "voya nIvo nAma svArtha sa samaya:' - je 'A' - pratyakSa ahaMpratyayathI aMtaramAM anubhavAI rahelo "jIva' nAmano padArtha' - pada artha-svarUpathI kadI calAyamAna na thAya A "jIva' padArtha te samaya H evo sthira sthiti rUpa artha, dravya, vAstavika vastu te "samaya" che. zAthI ? vyutpatti artha "ekapaNe ekIsAthe jANe che ane jAya che. evI nirukti parathI" - "samayata chatvena yuITStrAnAti ati reti niruktaH !' arthAtu (samayata = samUyate) sam - ekapaNe ekI sAthe mate - jANe che ane jAya che - gamana kare che. ema nirukti-vyutpati che mATe. may = dhAtunA jANavuM ane javuM ema be artha thAya che, eTale jANavArUpa ayana-gamana ane eka paryAyathI bIja paryAya pratye javA rUpa-pariNAmavA rUpa ayana-gamana jyAM ekapaNe ekIsAthe thAya che, jANavuM ane javuM - pariNamavuM jyAM judA nathI - eka che, jANavuM e
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti umAtA , ja javuM - pariNamavuM ane javuM - pariNamavuM e ja jyAM jANavuM che, ema jANapaNA rUpa gamana-pariNamana jyAM ekarUpa che te samaya che. evA vyutpatti artha (Etiomological meaning) uparathI jIva te "samaya" che. A jIva nAmano padArtha kevo che tenuM samagra (most comprehensive) dravyAnuyoganA nicoDa rU5 saMpUrNa apUrva tattvavaijJAnika (most scientific) tAtvika alaukika svarUpa atre tAttvika zekhara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva bhAvavAhI parama prauDha paramArthagaMbhIra zailIthI prakAzya che, ane te paNa thoDA paNa mahAgraMtha Azaya bharelA parama arthaghana zabdomAM eka saLaMga sUtrAtmaka vAkyathI pravyakta karI, AkhuM vizvatattva hastAmalakavatu samapyuM che, tenI parama adUbhUta camatkRtinA digadarzanarUpa khAsa vizada vicAraNA atra vistArIe chIe. te A graMthanA pAyA rUpa hoI suza vAMcakane yathocita ja jaNAze. prathama to jo A "jIva' nAmano padArtha che, to tenuM kaMI paNa astitva hovuM joIe ane A jIvanuM astitva to pragaTa anubhavasiddha che, eTalA mATe kahyuM - "nityameva utpAda-vyaya-dhrauvya aikyarUpa mini svabhAve atimanasvAta' - "nityameva pariNAmAtmaka svabhAvamAM trilakSaNA sattAthI anubhUta avatiSThamAnapaNAne lIdhe (avasthita hoI rahyApaNAne lIdhe) utpAda-vyaya-dhrauvyanI aikya anubhUti lakSaNavALI sattAthI anusUta (parovAyelo) che, 'utpAtavyAdhroccevacAnubhUtitakSaNayA sattayAnusthata ' sadAya pariNAma pAmavuM e ja jeno AtmA che, evA "pariNAmAtmaka' svabhAvamAM "avatiSThamAnapaNuM' - "ava" - jema che tema vastumaryAdApaNe "tiSThamAnapaNuM - avasthita hoI rahevApaNuM che, tethI A jIva utpAda-vyaya-dhrauvyanA aikyanI-ekapaNAnI "anubhUti' - anubhavanatA jenuM lakSaNa che evI "sattAthI" - astitAthI - astipaNAthI "anusUta' che, anvayathI parovAyela che, "anvayathI joDAyela che. A jIva nitya ja pariNAmI svabhAvamAM avasthita che, tethI karIne utpAda-vyaya-dhrauvyanuM aikyapaNuM jyAM anubhavAya che, evI sattAthI-astitAthI, soyamAM dorAnI jema, mauktika-mALAmAM sUtranI jema, te parovAyelo che, arthAtu utpAda-upajavuM, vyaya-nAza pAmavuM ane dhrauvya-sthira rahevuM e traNenA aikyano-ekI sAthe vartavA rUpa ekapaNAno jyAM anubhava thAya che, evI ekasUtra rUpa sattAthI A jIva sadA abhinnapaNe joDAyelo ja che. "upaje vinaze sthira rahe, yaha sad lakSaNa jANa; sat lakSanakuM je dhare, soI dravya paravAna." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza, 1-39 atre utpAda judo, vyaya judo, dhrauvya juduM ema nathI, paNa traNe aikyathI ekI sAthe ekapaNe varte che. ema anubhavasiddha che. Ama "utpAdaprAdurbhAva, vyaya-pracyavana, dhrauvya-avasthiti' ema sattA trilakSaNA che. A aMge paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe pravacanasAra ddhi.zna. aM.nI 7 thI 10 gAthAmAM* kahyuM che, tema (1) "svabhAvamAM avasthita evuM satu dravya che, dravyano je arthomAM (guNa paryAyomAM) pariNAma te sthiti saMbhava-nAza saMbaddha evo svabhAva che. (2) bhaMgavihIna bhava (utpAda) nathI, saMbhava vihIna bhaMga nAza) nathI ane prauvya artha vinA utpAda temaja bhaMga nathI. (3) utpAda-sthiti-bhaMga "sadavar3hiyaM sahAve dacaM dabassa jo hi pariNAmo / atyesu so sahAvo ThidisaMbhavaNAsa saMbaddho / Na bhavo bhaMgavihINo bhaMgo vA Natyi saMbhavavihINo / uppAdovi ya bhaMgo Na viNA dhobeNa atyeNa // uppAdaTThidibhaMgA vijaMte pajaesu pajAyA / dabaM hi saMti NiyadaM tamhA dabaM havadi sab // samavedaM khalu dabaM saMbhavavidiNAsa saNi daTUThehiM / ekambhi ceva samaye tamhA dabaM khu tattidayaM // " - zrI pravacanasAra', ddhi.zra.&.gA. 7 thI 10
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-2 paryAyomAM vidyamAna che, paryAyo te niyata dravya che, tethI (e) sarva dravya hoya che. (4) saMbhava-sthiti-nAza saMzita arthothI dravya eka ja samayamAM samAveta hoya che, tethI te tritaya (traNeya maLIne) dravya che.* Ama utpAda-vyaya-dhrauvya yukta te satuM ema trilakSaNA sattAnI avisaMvAdI yathArtha vyAkhyA che. chatAM koI (cArvAka) to AtmasattAno svIkAra ja karatA nathI, koI sattAne ekAMta nitya mAnanArA 'pravutAnutannathirarUpe sata' - apraskuta anutpanna sthira ekarUpa te sata ema vyAkhyA kare che, koI sattAne ekAMta anitya mAnanArA " tu kSaLijuM tat sat' - je kSaNika te satu ema vyAkhyA kare che. paNa A sarva ekAMtika mAnyatAo madhyastha nirAgraha anekAMta dRSTithI tapAsatAM visaMvAdI ane ayathArtha pratIta thAya che. kAraNake je sarvathA apariNAmI-ekAMta kuTastha nitya ja AtmA mAnavAmAM Ave to temAM baMdha mokSAdi vyavasthA nahi ghaTe, avasthAMtaranA abhAve kAM to bhava ne kAM to mokSa e bemAMthI eka ja avasthA raheze ane yogamArga-mokSamArga paNa niSphaLa thaI paDI katanAza-akRtAgama vagere aneka dUSaNa Avaze. temaja ekAMta anitya ja AtmA mAnavAmAM Ave, to temAM paNa baMdha mokSa, sukha duHkha Adi vyavasthA nahi ghaTe, akhaMDa eka vastu vinA pariNamana konuM thaze? ane tathArUpa pariNamana vinA AtmaguNa vikAsa rUpa A yogamArga-mokSa mArga paNa kone prApta thaze ? paNa nityAnitya athavA pariNAmI nitya AtmAnuM pratipAdana karatI utpAda-vyaya-dhrauvya e trilakSaNA sattAmAM koI virodha prApta thato nathI. utpavyayaghIvyayukta sata" - zrI tattvArtha sUtra. "utpAda thaye palaTaMtI, dhruva zakti tripadI saMtI lAla; utpAde je utpatamatI, pUrava pariNati vyayavaMtI lAla. ati rUDI re ati rUDI jinajInI dhiratA ati rUDI." - zrI devacaMdrajI. ane A utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNA sattA"* paNa uparamAM spaSTapaNe kahyuM tema jIvanA "nityameva pariNAmAtmaka svabhAvamAM avatiSThamAnapaNAne lIdhe" che, nityameva rimini svamAgatimAnatA, A gAthAonI vyAkhyA karatAM parama samartha mahAnu TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama abhuta talasparzI tattvamImAMsA karI che, teno sArAMza rUpa Azaya A che : (1) ahIM svabhAvamAM nitya avatiSThamAnapaNAne lIdhe satu evuM dravya che, ane svabhAva te dravyano dhrauvya-utpAda-ucchedano aikyAtmaka pariNAma che. arthAt dravyavRtti samastapaNe samagra paNe eka che, tenA eka pachI eka ema pravAhakramathI pravartatA sUkSmAMzo te pariNAmo che ane te ekabIjA sAthe judA pariNAmo thakI pravAhakrama che. te pariNAmo potapotAnA avasare-samaye svarUpathI upaje che, pUrvarUpathI nAza pAme che ane "sarvatra anusUtithI sUtrita' - parovaNIthI sUtranI jema dorAnI jema parovAyela eka pravAhapaNAne lIdhe nathI upajatA-nathI nAza pAmatA, eTale te utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka AtmAne dhAre che ane je pUrva pariNAmano ucchedarUpa pravAhasImAMta che, te ja uttara pariNAmano utpAdarUpa pravAha sImAMta che ane te ja paraspara anusUtithI - parovaNIthI sUtrita-dorAnI jema parovAyela eka pravAhapaNAthI uccheda-utpAda ubhayAtmaka che, ema svabhAvathI ja trilakSaNA sattA che, motInI mALAnI jema. (2) A utpAda-vyaya-dhrauvyano paraspara ekabIjA vinA na cAle evo avinAbhAvI saMbaMdha che. eTale saMhAra vinA sarga (sarjana) nathI, sarga vinA saMhAra nathI, sthiti vinA sRSTi saMhAra nathI, sarga-saMhAra vinA sthiti nathI, je ja sarga che, te ja saMhAra che, je ja saMhAra che te ja sarga che, je ja sarga-saMhAra che te ja sthiti che, je ja sthiti che te ja sarga-saMhAra che. dA.ta. je kuMbhano sarga te ja mRta piMDano saMhAra che, je ja mRta piMDano saMhAra te ja kuMbhano sarga che, je ja kuMbha-piMDanA sarga-saMhAra te ja mRttikAnI sthiti che ane je ja mRttikAnI sthiti te ja kuMbha-piMDanA sarga-saMhAra che, ema na hoya to aneka doSa Ave che. tethI uttarottara vyatirekonA (vizeSonA) sargathI, pUrva pUrva vyatirekonA saMhArathI, anvayanA avasthAnathI avinAbhUta evuM udyotamAna nirvighna lakSaNya lAMcchanavALuM dravya avazya anumaMtavya che. ItyAdi (A aMge vizeSa prakAzanA jijJAsue "pravacanasAra'-2 gA. 7-14nuM, temaja "paMcAstikAya" gAthA-7nuM avalokana karavuM.) "sattA sabapayatthA savissarUvA aNaMtapajAyA / maMgulapuvA savavA ra aa " - zrI "paMcAstikAya', gA. 8 (A gAthAnI parama adabhuta hRdayaMgama vyAkhyA mATe juo amRtacaMdrAcAryajInI A gAthAnI TIkA.) triAtmaka che ane te ema svabhA maga saMhAra te ja 5thI uttarottara vyakti kailakSazya lAMchanI 45
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nityameva pariNAmAtmaka arthAt nitya-sadAya pariNAmAtmaka svabhAvamAM 'avatiSThamAnapaNuM' - avasthita hoI rahyApaNuM hovAthI jIva nitya chatAM niraMtara pariNAmAMtara pAmyA ja kare che ane te pariNAma paNa 'svabhAvanuM ja' hoya che, bIjAnuM nahi, eka svabhAva pariNAmanuM svabhAvamAM avasthitapaNuM upajavuM ane bIjA svabhAva pariNAmanuM viNasavuM, ema 'svabhAva'nI ja (parabhAvanI nahi) pariNAma paraMparA niraMtara cAlyA kare che, eTale vastu to jema che tema nityameva 'svabhAvamAM avasthita ja' dhruva ja rahe che. Ama pariNAmI chatAM nitya svabhAvamAM avasthita hovAthI utpAda-vyaya-dhrauvyanI ekatAno jyAM anubhava thAya che, evI eka sUtrarUpa sattAthI A jIva niraMtara parovAyelo che, arthAt A jIva svataMtra astitva dharAvatI, 'sat', vidyamAna, chatI, pragaTa pratyakSa anubhavarUpa vastu che. - paNa AvuM sAmAnya sattArUpa sadeza astitva to anya sarva vastuomAM paNa che, tethI jIvanuM potAnuM svataMtra viziSTa svarUpa astitva kevuM che, tenI zI khabara paDe ? te mATe kahyuM, caitanya svarUpavAt - caitanya svarUpapaNAne lIdhe, nityodita vizada dazi-jJapti jyoti - nityovita vRzijJapti jyoti' evo A jIva padArtha che. arthAt daizi-jJapti-dekhavA jANavArUpa vizada-spaSTa-nirmala jyoti jyAM 'nityodita' sahodita paNe jhaLahaLe che. evI A 'sat' vastu che. sUrya-caMdra-dIpaka Adi paNa jyoti kahevAya che, paNa te to amuka maryAdita dravya-kSetra-kALa-bhAvane paudgalika jaDa prakAzathI prakAzatI dravya jyoti che ane te paNa nityodita nathI, amuka vakhate amuka kSetre udaya pAmI prakAze che ane amuka vakhate amuka kSetre asta pAmI nathI prakAzatI. paraMtu sarvakALe sarvatra prakAzatI vRzi-jJapti'divya 'jyoti' to sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvane prakAzavAne samartha dekhavA-jANavA rUpa caitanya prakAzathI prakAzatI bhAva jyoti che ane te svarUpa prakAzathI nityodita' che, kadI paNa jyAM asta pAmavAno avakAza ja nathI, ema sadA udaya pAmelI ja che, sadA jhagajhagAyamAna ja che ane A daizi-jJapti jyoti paNa tenA caitanya svarUpapaNAne lIdhe' che. arthAt caitanya-cetana paNuM e ja A jIvanuM svarUpa che ane cetanA-anubhavavA-saMvedavA rUpa A caitanya svarUpa sarva vastunA sAmAnya-vizeSAtmaka svabhAvane lIdhe sAmAnyapaNe ane vizeSapaNe ema be prakAre vyakta thAya che : sAmAnyapaNe vyakta thAya che te dekhavA rUpa 'dazi' kriyAthI yukta evuM darzana kahevAya che, vizeSapaNe vyakta thAya che, te jANavA rUpa 'mi' kriyAthI yukta evuM jJAna kahevAya che. sAmAnya grAhi te darzana ane vizeSa grAhi te, jJAna arthAt sAmAnya-vizeSAtmaka vastunA sAmAnya svabhAvane grahe te darzana ane vizeSa svabhAvane grahe te jJAna, athavA nirvikalpa te darzana ane savikalpa te jJAna, athavA nirAkAra te darzana ane sAkAra te jJAna, ema paribhASA che, eTale ke A kAMIka che, ema jhAMkhI rUpa pratibhAsa mAtra nirAkAra sAmAnya bodha thavo te darzana ane vijJAna rUpa vizeSa jANavA rUpa sAkAra vizeSa bodha thavo te jJAna. AvA daizi-jJapti kriyA yukta darzana-zAna e banne caitanyamAM aMtarbhAva pAme che. eTale AvA darzana-jJAna rUpa A caitanya svarUpane lIdhe ja A jIva daizi-jJapti jyoti svarUpe sadA prakAzamAna, nityodita paNe traNe kALamAM jhaLahaLatI sat cit vastu che. ''nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda grAhaka sAkAro re; darzana jJAna dubheda cetanA, vastu grahaNa vyApAro re...... vAsupUjya jina tribhuvana svAmI.'' - zrI AnaMdaghanajI sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; pragaTa rUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya.'' caitanya svarUpapaNAne lIdhe zi-jJapti jyoti zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-54 4
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 '"spaSTa prakAzapaNuM - anaMta anaMta koTI tejasvI dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI arthAt te sarva pote potAne jaNAvA athavA jANavA yogya nathI. je padArthanA prakAzane viSe caitanyapaNAthI te padArtha jANyA jAya che, te padArtha prakAza pAme che, spaSTa bhAse che, te padArtha je koI che te jIva che. arthAt te lakSaNa pragaTapaNe spaSTa prakAzamAna acaLa evuM nirAbAdha prakAzyamAna caitanya te jIvanuM te jIva pratye upayoga vALatAM pragaTa dekhAya che.'' * zrImad rAjacaMdra, patrAMka-358, 438 Avo je sat cit jyoti jIva che, te 'anaMtadharmAdhi vaidharmitvAt' - anaMta dharmAdhirUDha ekadharmI paNAne lIdhe jenuM dravyatva udyotamAna che, evo che, 'ghotamAna dravyatva:' arthAt te eka cit sattAvaMta dharmI" anaMta dharmamAM 'adhirUDha' che. 'adhi' adhikRta paNe 'rUDha' ArUDha che, adhiSThAtA rUpe vyApaka che, gaNyA gaNAya nahi ne vINyA vINAya nahi, evA anaMta dharma-vastu svabhAva A jIva nAmanA eka dharmImAM rahyA che ane tene lIdhe tenuM dravyapaNuM 'udyotamAna' prakAzamAna che. zrI kArtikeyAnuprekSA gA. 117mAM kahyuM che tema 'pariNAmasahAvAvo DisamayaM pariNamaMti vlA'i - pariNAma svabhAva thakI dravyo prati samaye pariName che. potAnA ja (nahi ke paranA) guNa paryAya pratye je drave che, dravaze ane dravyuM hatuM te dravya'. jalano pravAha jema dravyA kare, pariNAmIpaNe pariNamyA kare, DhaLyA kare, tema akhaMDa cit vastunA caitanyarasano pravAha svaguNaparyAya pravahyA kare che, eTalA mATe cit te dravya che. "nijanijapradezasamUhairakhaMDavRttyA svabhAvavibhAvaparyAyAn dravati droSyati adudravaditi dravyam / zrI yazovijayajI kRta nayapradIpa - anaMta dharmAdhirUDha ekadharmI paNAne lIdhe udyotamAna dravyatva arthAt pota potAnA pradeza samUhe karI akhaMDa vRttie rahI svabhAva vibhAva paryAyane je prApta thAya che, thaze ane thayA che, e dravya. (tAtparya ke evo koI samaya nathI ke jyAre dravya paryAya rahita hoya.) eTale potAnA (anyanA nahIM) pradezamAM akhaMDa vRttie rahI paryAya yukta hoya te dravya.'' - zrI manasukhabhAI kiratacaMdra mahetA mRta 'nayapradIpa' vivecana. ** - zrI pravacanasAra' dvi.zru.syuM. 3 gAthAmAM kahyuM che tema 'aparityakta svabhAve karIne (svabhAvano parityAga karyA sivAya) utpAda-vyaya-dhruvatva saMbaddha evuM guNavat ane saparyAya te dravya kahevAya che. temaja zrI paMcAstikAya' gA. 9-1** mAM kahyuM che tema 'te te sadbhAva paryAyo pratye drave che, jAya che, tene dravya kahe che, ane te sattAthI ananyabhUta (juduM nahi - anya nahi evuM) che. dravya sat lakSaNavALuM che, utpAda-vyaya-dhruvatva saMyukta che athavA je guNaparyAyano Azraya che tene sarvajJo dravya kahe che. jhaLahaLatA prakAzathI prakAzamAna che, AvA lakSaNa saMpanna dravyapaNuM jenuM 'udyotamAna' che "apariccattasahAveNuppAdavvayadhuvattasaMbaddhaM / *** *** - muLavaM 6 saddhArya banne vvatti yudyaMti // ' - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta pravacanasAra' dvi.zru.syuM. gA. 3 "hra vastu yavanAravvasvamAvatanuAvyadhrauvya Leya muLa vimena 7 yachakSyate tadravya / ' ItyAdi (juo) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 'pravacanasAra' TIkA. "daviyadi gacchadi tAI tAI sabbhAva pajjayAI jaM / daviyaM ta bhaNNate aNaNNabhUdaM tu sattAdo || davvaM sallakkhaNiyaM uppAdavvayadhuvattasaMjuttaM / muLapAvAtayaM vA nuM te mAMti savvaLu / / "" - zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta paMcAstikAya' gA. 9, 1 A gAthAnI talasparzI mImAMsA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - 'te te kramabhAvI ane sahabhAvI sadbhAva paryAyone - svabhAva vizeSone drave che, gamana kare che, sAmAnya rUpa svarUpathI vyApe che, ema anugatArtha (annayArtha) niruktithI-vyutpattithI A dravya vyAkhyAta che, ane A dravya lakSya-lakSaNa bhAvAdi thakI thaMcit bheda chatAM vastutaH 47
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evo A jIva padArtha sat cit dravya che. ane A dravya che, eTalA mATe ja te 'mAma pravRtti-vicitrasvabhAvavata krama-akrama, pravRtta pravRttivALA vicitra-bhAva svabhAvapaNAne lIdhe guNa-paryAya jenA ullaMgamAM guNa-paryAya jenA besADela (khoLe besADela) che evo che. vasaMta guNa paryAyaH' arthAt usaMgamAM che evuM dravya "vicitra' nAnA prakAranA bhAvarUpa enuM svabhAvapaNuM che, tethI karIne krame karIne-eka pachI eka ema jenI pravRtti che evA "paryAyo' ane akrame karIne - ekI sAthe eka samudAya rUpe (One congregation) je pravRtta che - jenI badhAyanI pravRtti che. evA guNo" A dravyanA utsaMgamAM rahyA che, khoLAmAM ramI rahyA che, "krama pravRtta-kramabhAvI" paryAyo ane akrama pravRtta - "sahabhAvI' - eka samudAya rUpe sAthe ja vartatA (samakALa vartI) guNo e dravyarUpa pitAno khoLo khUMdI rahyA che. anAdi anaMta dravyamAM* sva paryAyo pratikSaNe jalamAM jala kallolonI jema unmaje che ane nimajja che. "utpAdana kharce che - palaTAve che - pherave che, utpatti (utpAda) ane vipattine (vinAza pAme che te paryAya', te be prakArano che - kramabhAvI ane sahabhAvI sahabhAvI te guNa kahevAya che. A aMge paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe "paMcAstikAya gA. 11-12-13mAM kahyuM che, tema - (1) utpatti vA vinAza dravyano nathI, dravyano to sadabhAva ja sattAthI apRthagu bhUta ja - abhinna ja mAnavuM yogya che. " atre traNa prakAre dravya lakSaNa kahyuM che - (1) satu dravya lakSaNa che, ukta lakSaNA sattAthI avizeSane lIdhe dravyanuM satu svarUpa ja lakSaNa che. * (2) athavA utpAda-vyaya-dhrauvya e dravya lakSaNa che. kramabhAvI bhAvonA eka jAti avirodhI saMtAnamAM pUrvabhAvano vinAza te samuccheda ane uttara bhAvano prAdurbhAva te samutpAda, pUrvottara bhAvanA uccheda-utpAdamAM paNa svAtino aparityAga te dhrauvya. te sAmAnya AdezathI abhinna, vizeSa AdezathI bhinna evA yugaMpabhAvI (ekI sAthe honArA) svabhAvabhUta che, te dravyanuM lakSaNa hoya che. (3) athavA guNa paryAyo te guNo che, vyatirekI (judA pADatA) vizeSo te paryAyo che, teo dravyamAM yaugapaghathI - ekI sAthe ane kramathI pravartamAna sattA kathaMcita bhinna evA svabhAvabhUta hoI dravyanA lakSaNapaNAne pAme che. A traNe dravya lakSaNomAMthI koI eka kahevAmAM AvyuM anya ubhaya arthathI ja Apanna thAya che. jo sata che, to utpAda-vyayu-dhrauvyavaMta ane guNa paryAyavaMta che, je utpAda-vyaya-dhrauvyavaMta che, to satuM ane guNa paryAyavaMta che, je guNa paryAyavaMta che to sata ane utpAda-vyaya-dhrauvyavaMta che. kAraNake (1) sata nityAnitya svabhAvapaNAne lIdhe dhruvapaNuM ane utpAda-vyayAtmakapaNuM prakAze che, dhRvatvAtmaka guNo ane utpAda-vyayAtmaka paryAyo sAthe ekapaNuM prakAze che. (2) utpAda-vyaya-dhrauvya to nityAnitya svarUpa paramArtha evuM sahu Ave che ane AtmalAbhanA nibaMdhanabhUta guNa paryAyo prakAze che. (3) guNa paryAyo to anvaya-vyatirekIpaNAne lIdhe prauvya-utpatti-vinAza sUcave che ane nityAnitya svarUpI paramArtha evuM sat upalakSAve che." (mULa mATe juo zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya' TIkA gA. 9-10). AvyA che pada-vyaya- dhaja arthathI "anAdinidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjati nimajjanti jalakallolavajjale // " "paryeti utpAdamutpattiM vipattiM ca prApnotIti paryAyaH / paryAyo dvividhaH, kramabhAvI sahabhAvI ca, sahabhAvI guNa tyanidhIte ||" I. - zrI yazovijayajI kRta naya pradIpa' (vizeSa mATe juo zrI manasukhabhAI kiratacaMda kRta vivecana) "uppattIva viNAso davvassa ya Natthi asthi sabbhAvo / vigamuppAdadhuvattaM karaMti tasseva pajAyA || pajjayavijudaM davvaM davvanijuttA ya pajjayA natthi / doNhaM aNaNNabhUdaM bhAvaM samaNA parUviMti // davveNa viNA Na guNA guNehiM davvaM viNA Na saMbhavaMti / sarvAriritto mAvo bATM havaTa tA II" - zrI "paMcAstikAya' gA. 11-12-13 48
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-2 (hovApaNuM ja) che, vigama-utpAda-dhruvatva to tenA ja dravyanA ja) paryAyo kare che. (2) paryAya viyukta dravya nathI ane dravya viyukta paryAyo nathI, banneno ananyabhUta bhAva zramaNo prarUpe che. (3) dravya vinA guNo nathI, guNo vinA dravya saMbhavatuM nathI, tethI karIne dravyano ane guNono avyatirikta (abhinna) bhAva hoya che.* guNa-paryAyavatu dravya bhedabheda rUpe akhaMDa eka vastu prApta thAya che. eka ja puruSa bAla-yuvA-vRddha e traNe avasthAno anubhava kare che, paNa puruSa to teno te ja che. samudranAM mojAM palaTAya che, paNa samudra palaTAto nathI, tema pUrva payayano nAza thaI, uttara payayanI utpatti thAya to dhruva ja rahe che. ghaDAno nAza thaI mukuTa banAvyo, paNa sonuM to tenuM te ja che, tema A jIva dravyanA guNa-paryAya bhale phare, paNa jIva dravya to tenuM te ja che. Ama A jIva padArtha sat cit dravya guNa paryAyavaMta che. Atma dravya nitya che, paryAye palaTAya; bAlAdi vaya prazyanuM, jJAna ekane thAya." zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-68 "TUparyAyavat dravya " - zrI tatvArthasUtra. dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtmA tehavo bhAviye, jAti jasu ekatA teha palaTe nahi, zuddha guNa pawvA vastu sattAmayI." - zrI devacaMdrajI ane Avo je jIva padArtha sat cit darzana-zAna jyoti-svarUpa guNa paryAyavaMta dravya che, te "vaparAvikAsana-samarthAtu' -"sva-para AkAranA avabhAsana samarthapaNAne vaizvarUpya upAra karelo ekarUpa lIdhe vizvarUpa paNuM upAra karela-upagRhIta karela evo ekarUpa che, "uttavaizavarUSyarUpa:' | A jIva darzana-jJAna jyoti svarUpa che, eTale potAnA ane paranA AkAranA avabhAsanamAM - prakAzanamAM enuM samarthanapaNuM che. dIpaka sUrya-caMdranI jema e sva-para prakAzaka che, tethI karIne samasta vizvarUpa upagrahatAM chatAM - (Subordinately grasping, secondarily seizing) - 'upa' - gauNapaNe grahatAM chatAM te ekarUpa che. A cetana je kAMI arthakriyA karatuM hoya to te paramArthasatu hoya, kAraNake "je arthakriyAkArI* hoya te ja paramArtha satu hoya ane je artha kriyAkArI na hoya te parathI paNa asatu che ?" paNa A A gAthAnI talasparzI mImAMsA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAryuM che teno sArAMza e che ke - (1) saha pravRtta guNa ane krama pravRtta paryAyanuM jyAM hovApaNuM che, evA trikALa avasthAthI anAdi anaMta dravyanA nAza-utpAda yukta nathI, paNa tenA ja sahapravRtti bhAgI koI paryAyonuM dhruvapaNuM saMbhave che, chatAM bIjA krama pravRttibhAgI paryAyonA vinAza-utpAda ghaTe che, tethI dravyArthika nayanI arpaNAmAM (apekSAe) anutpAda-anucchedavALuM sat svabhAva ja dravya che, te ja paryAyarthika nayanI arpaNAmAM (Application) sotpAda ane soccheda samajavuM yogya che, A badhuM ya dravya ane paryAyonA abhedathI nirdoSa che. (2) dUdha-dahIM-mAkhaNa-ghI vagerethI vidyuta gorasanI jema paryAya vidyuta dravya che nahIM ane gorasa viyuta dUdha-dahIM-mAkhaNa-ghI vagerenI jema dravya viyukta paryAyo che nahi. tethI dravyano ane paryAyono vivakSA vize koI apekSAe bheda chatAM, jyAM dravya che, tyAM paryAya che ne paryAya che tyAM dravya che, ema ekabIjA sAthenI vRtti nahIM choDatA (anyonya sanadak vRtti) dravya-paryAyono ekAstitva niyatapaNAne lIdhe vastutvathI abheda che. (3) dravya ane guNono paNa tevo ja abheda che, pudgalabhUta sparza-rasa-gaMdha-varNanI jema, dravya vinA guNo saMbhavatA nathI, sparza-rasa-gaMdha-varNathI pRthagu bhUta-alaga pugalanI jema guNo vinA dravya saMbhavatuM nathI, tethI dravya-guNono paNa vivaphAvaze koI apekSAe bheda chatAM, jyAM dravya che, tyAM guNo che ne guNo che tyAM dravya che. ema ekabIjA sAthenI vRtti nahIM choDatA (anyonya nada6 vRtti) dravya-guNono ekAstitva niyatapaNAne lIdhe vastutvathI abheda che. Ama - amRtacaMdrajInA vaktavyano Azaya che, te parathI vastu bhedabheda rUpe pratIta thAya che. "yadevArthakriyAkArI tadeva paramArthasat / yaca nArthakriyAkArI tadeva parato'pyasat // " 49
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cetanadravya to sva-para prakAzanarUpa - AtmaprakAzana rUpa ane vizvaprakAzana rUpa parama abhuta parama AzcaryakArI arthakriyA kare che, te pratyakSa pragaTa anubhava siddha che. Ama vizvanA anaMta joya jANatAM chatAM, vizvanA anaMta zeya AkAra grahatAM chatAM, A jIva eka jJAnarUpa - zAyaka rUpa ja che. "sva-para prakAzaka dina maNi re, samatArasano kUpa... jinavara pUjo." - zrI devacaMdrajI ane AvuM A svapara prakAzaka cetana dravya vizvarUpa joyAkAra grahatAM chatAM ekarUpa - zAyaka rUpa jJAnarUpa che. eTalA mATe ja te "prativiziSTa avagAha-gati-sthiti-vartanA AkAzAdithI atyaMta bhinna nimittapaNAnA ane rUpi paNAnA abhAvane lIdhe ane asAdhAraNa evA cidrupatA svabhAvanA abhAvane lIdhe, AkAza-dharma-adharma-kAla ane pudgalathI bhinna che." "prativiziSTa vadi tisthitivartana nimittarUpivAmAvatisAdhAravidratA samAvI dhI%AladhadharmAnaputtei mitro |' AkAzAdi sarva anya dravyothI A cetana dravya sarvathA bhinna che - jUduM che, kAraNake avagrAha nimittapaNuM - e AkAzano prativiziSTa - khAsa (Distinguished, specially specified) e dharmAstikAyano khAsa guNa che, sthiti nimittapaNuM e adharmAstikAyano khAsa guNa che, vartanA nimittapaNuM e kALano khAsa guNa che, rUpi paNuM-mUrta paNuM e pudagalano khAsa guNa (Specific) che. AkAzAdinA viziSTa guNa svabhAvarUpa A avagAha-gati-sthiti-vartanAnA nimittapaNAno ane rUpipaNAno jIvamAM abhAva (nahi hovA paNuM) che. tethI karIne temaja AkAzAdimAM jeno abhAva che, evA asAdhAraNa (Extra-ordinary) ciTUpatA svabhAvano jIvamAM sadUbhAva hovApaNuM) che, tethI karIne jIva dravya AkAzAdi anya sarva ajIva dravyathI atyaMta bhinna-jUduM ja evuM svataMtra dravya che. Ama A jagatamAM jIva tattva ane ajIva tattva e be ja mukhya tattva che. temAM - je jJAna-darzana prANathI traNe kALane viSe jIve che, evI caitanyamaya vastu te jIva-ajIva : paMcAstikAya jIva. caitanyamaya upayoga e ja jIvanuM lakSaNa che arthAtu svarUpa paNe padravya prakAzatI apAyinI bhagavatI* saMvittirU5 cetanA" ane tenA pariNAmarUpa upayoga" e ja jIvanuM lakSaNa che - jethI te jaDa evA ajIvathI pragaTa jUdo jaNAya che. A upayoga be prakArano che : vastunA vizeSa svabhAvane grahe te sAkAra evo jJAnopayoga ane sAmAnya svabhAvane rahe te nirAkAra evo darzanopayoga. A banne upayoga jemAM aMtarbhAva pAme che, evuM cit rUpapaNuM e jIvano viziSTa asAdhAraNa guNa che. athavA kavivara banArasIdAsajIe saMgIta karyuM che, tema - samatA ramatA UradhatA, jJAyakatA sukhabhAsa, vedakatA caitanyatA, e saba jIva vilAsa." A suprasiddha dohAnuM parama adUbhuta parama alaukika talasparzI advitIya ananya vivecana vartamAna yuganA saMtaziromaNi paramatattvadeza zrImad rAjacaMdrajIe prakAryuM che, te atre prakatamAM parama upayogI hovAthI te atra saMpUrNa avatAravAnI lAlaca rokI zakAtI nathI. "zrI tIrthakara ema kahe che ke, A jagatamAM A jIva nAmanA padArthane game te prakAre kahyo hoya te prakAra tenI sthitimAM ho tene viSe amArUM udAsInapaNuM che. je prakAre nirAbAdhapaNe te jIva nAmano padArtha ame jAmyo che, te prakAre karI te pragaTa ame kahyo che. je lakSaNe kahyo che, te sarva prakAranA bAdhe karI rahita evo kahyo che. ame te AtmA evo jAmyo che, joyo che, spaSTa anubhavyo che, "yatra svadharmavyApakatvAtsvarUpatvena dyotamAnayAnapAyinyA bhagavatyA saMvittirUpayA cetanayA tatpariNAmalakSaNena dravya vRttirUpeNopayogena ca nirvRttatvabhavatIrNaM pratibhAti sa jIvaH / " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "pravacanasAra" TIkA hR.4. gAthA-35 50
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 pragaTa te ja AtmA haiye. te AtmA samatA nAmanAM lakSaNe yukta che. vartamAna samaye je asaMkhya pradezAtmaka caitanya sthiti te AtmAnI che te, te pahelAMnA eka, be, traNa, cAra, dasa, saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta samaye hatI, vartamAne che, have pachInA kALane viSe paNa te ja prakAre tenI sthiti che, koI paNa kALe tenuM asaMkhyAta pradezAtmakapaNuM, caitanyapaNuM, arUpI paNuM e Adi samasta svabhAva te chUTavA ghaTatA nathI, evuM je samapaNuM, samatA te jenAmAM lakSaNa che, te jIva che. pazu, pakSI, manuSyAdi dehane viSe, vRkSAdine viSe je kaMI ramaNIyapaNuM jaNAya che athavA jenA pragaTa spharatAMvALAM jaNAya che, pragaTa suMdarapaNA sameta lAge che, te ramatA ramaNIyapaNuM che. lakSaNa jenuM te jIva nAmano padArtha che. jenA vidyamAnapaNA vinA AkhuM jagat zUnyavat saMbhave che, evuM ramyapaNuM jene viSe che, te lakSaNa jene viSe ghaTe te jIva che. koIpaNa jANanAra kyAre paNa koI paNa padArthane potAnAM avidyamAnapaNe jANe ema banavA yogya nathI. prathama potAnuM vidyamAnapaNuM ghaTe che ane koIpaNa padArthanuM grahaNa, tyAgAdi ke udAsIna jJAna thavAmAM pote ja kAraNa che. bIjA padArthanA aMgIkAramAM, tenA alpamAtra paNa jJAnamAM prathama je hoya to ja te thaI zake. evo sarvathI prathama rahenAro je padArtha te jIva che. tene gauNa karIne eTale tenA vinA koI kaMI paNa jANavA Icche to te banavA yogya nathI, mAtra te ja mukhya hoya to ja bIjuM kaMI jANI zakAya, evo je pragaTa UrdhvatA dharma te jene viSe che, te padArthane zrI tIrthakara jIva kahe che. pragaTa evA jaDa padArtho ane jIva te je kAraNe karI bhinna paDe che, te lakSaNa jIvano zAyakapaNA nAmano guNa che. koI paNa samaye jJAyaka rahitapaNe A jIva padArtha koI paNa anubhavI zake nahIM ane dArtha sivAya bIjA koI paNa padArthane viSe zAyakapaNuM saMbhavI zake nahIM, evuM je atyaMta anubhavanuM kAraNa jAyakatA te lakSaNa jemAM che, te padArtha tIrthakare jIva kahyo che. zabdAdi pAMca viSaya saMbaMdhI athavA samAdhi Adi joga saMbaMdhI je sthitimAM sukha saMbhave che, te bhinna bhinna karI letAM mAtra chevaTe te sarvane viSe sukhanuM kAraNa eka ja evo e jIva padArtha saMbhave che, te sukhabhAsa nAmanuM lakSaNa mATe tIrthakare jIvanuM kahyuM che ane vyavahAra daSTAMta nidrAthI pragaTa jaNAya che. je nidrAne viSe bIjA sarva padArthathI rahitapaNuM che, tyAM paNa huM sukhI chauM evuM je jJAna che, te bAkI vadhyo evo je jIva padArtha tenuM che, bIjuM koI tyAM vidyamAna nathI ane sukhanuM bhAsavApaNuM to atyaMta spaSTa che. te jenethI bhAse che, te jIva nAmano padArtha sivAya bIje kyAMya te lakSaNa joyuM nathI. A moLuM che, A mIThuM che, A khATuM che, huM A sthitimAM chuM, TADhe TharUM chuuM, tApa paDe che, duHkhI chuuM, duHkha anubhavuM chuM, evuM je spaSTa jJAna, vedana jJAna, anubhava jJAna, anubhavapaNuM te je koImAM paNa hoya to te A jIva padane viSe che athavA te jenuM lakSaNa hoya che, te padArtha jIva hoya che, eja tIrthaMkarAdino anubhava che. spaSTa prakAzapaNuM - anaMta anaMta koTI tejasvI dIpaka, maNicaMdra, sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI arthAt te sarva pote potAne jANavA athavA jANavA yogya nathI. je padArthanA prakAzane viSe caitanyapaNAthI te padArtha jANyA jAya che, te padArtha prakAza pAme che, spaSTa bhAse che, te padArtha je koI che te jIva che. arthAt te lakSaNa pragaTapaNe spaSTa prakAzamAna evuM nirAbAdha ca te jIvanuM te jIva pratye upayoga vALatAM pragaTa dekhAya che. e je lakSaNo kahyAM che te pharI pharI vicArI jIva nirAbAdha paNe jANyo jAya che, je jANavAthI jIva jAmyo che te lakSaNo e prakAre tIrthaMkarAdie kahyAM che." - zrImad rAjacaMdra, patra-438 AkAzAdi Itara padArthonuM je potapotAnuM khAsa lakSaNa che, te A jIva padArthamAM che nahi ane Itara padArthomAM je che nahi, evuM asAdhAraNa caitanyalakSaNa A jIva padArthamAM che, eTalA mATe A 51
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIva padArtha sarva anya padArthothI vilakSaNa, sarvathA pRthaphabhinna-judo ja tarI Avato alaga svataMtra padArtha che. ane Ama svataMtra cetana svabhAvathI jIva padArtha anya sarva padArthothI bhinna che, eTalA mATe ja A jIva padArtha atyaMtamanaMtadravyasaMsfe vADhipravevanAtu - atyaMtapaNe anaMta dravya saMkaramAM paNa anaMta dravyanA saMkaramAM (seLabheLamAM), paNa svarUpathI apracyavanane lIdhe TaMkotkIrNa cita svabhAvavALo che - "chochIrthavisjamAva:" anaMta dravyonA saMkaramAM paNa - saMmizrapaNAmAM bheLaseLa rUpa zaMbhu meLAmAM paNa A jIva svarUpathI prayyata thato nathI, eTale te TaMkotkIrNa cit svabhAvavALo ja avasthita rahe che. A aMge zrI paMcAstikAya 7mI gAthAmAM kahyuM che tema "anyonya pravezatA, anyonya avakAza detA ane nitya maLavA chatAM paNa teo (dravyo) potAno svabhAva choDatA nathI.' AnI vyAkhyA karatAM paramarSi amatacaMdrAcAryajI vade che ke, "atre cha dravyonA paraspara atyaMta saMkaramAM paNa pratiniyata (pratyekanA niyata) svarUpathI apacyavana kahyuM che, eTalA mATe ja teonuM pariNAmavaMtapaNuM chatAM pUrve nityapaNuM kahyuM che ane eTalA mATe ja teonI ekatva Apatti nathI ane jIva-karmanuM vyavahAra nayAdezathI ekatva chatAM paraspara svarUpa - upAdAna nathI.' arthAtu SaDU dravyAtmaka A lokamAM anaMta dravyono saMkara - saMmizritapaNe saMmilana che, eka kSetrAvagAha sthiti che, chatAM te madhye paNa asAdhAraNa cetana svarUpa lakSaNathI bhinna evo jIva padArtha svarUpathI prazruta-bhraSTa thato nathI, bhagavAna "azruta" ja rahe che, tethI TaMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarelA akSaranI jema te "akSara' evA TaMkotkIrNa citu svabhAvamAM sadA avasthita - jema che tema ja rahe che. "cetana vinuM che te darava, te azuddha para heya; zuddha cetanA saMjugata, nitya jIva Adeya. paMca dravya jaDa heya hai, tobhI kahIye zeya; tAte vakhAno pragaTa, syAdvAda naya leya." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 1-37-38 Ama sat cit vastu svarUpa evo A jIva nAmano padArtha caitanya rUpa svarUpa sattAthI yukta evuM guNa paryAyavaMta svataMtra dravya che, darzana-jJAna-jyoti svarUpa A cetana dravya satu cita dravya svapara prakAzaka sva-para prakAzakapaNAne lIdhe vizvarUpa grAhI chatAM ekarUpa che, ane cit svabhAvI jIva samaya asAdhAraNa evI cidrapatAne lIdhe AkAzAdi anya sarva dravyothI bhinna hoI, cita svarUpathI apracyavanane lIdhe TaMkotkIrNa' evo citu svabhAvI che. ane Ama eka cit' akSaramAM ja akSara evuM jenuM saMpUrNa svarUpa samAya che, evo A jIva nAmano padArtha ekapaNe ekI sAthe jANe che ane jAya che, gamana kare che, pariNamana kare che, pariName che, tethI niruktithI - vyutpattithI "samaya" evI yathArtha saMjJAthI oLakhAya che, arthAta jANavuM ane pariNamavuM e banne jyAM "ekI sAthe ekapaNe thAya che, jANavuM eja jyAM pariNamavuM ane pariNamavuM eja jyAM jANavuM che, eTale ke je jANapaNA paNe pariName che, evo A jIva nAmano samaya che. "aNNoSNaM pavisaMtA ditA ogAsamaNNamaNNassa / menaMtA vi 3 vuiM sAM samAvaM vinati " - zrI paMcAstikAya gA. 7 "atra SaNNAM dravyANAM parasparamatyanta saMkare'pipratiniyatasvarUpAdapracyavanamuktam / ata eva teSAM pariNAmavatve'pi prAgnityatvamuktam / ata eva ca na teSAmekatvApatti na ca jIvakarmaNo rvyavahAranayAdezAdekatve'pi parasparasvarUpopalAnati " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya' TIkA gA-7 52
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 2. sva samaya ane Avo A samaya-AtmA jyAre "sattAva svabhAva mAsanasamartha vidyAsamuFA viveka tivrAmanIta' - sakala bhAvonA svabhAvanA bhAsanamAM samartha evI vidyAnI samutpAdaka viveka jyotinA uddagamana thakI samasta paradravyathI prazruta thaI, "samasta-pUradravyAtu darzana-zAnacAritramAM pravRta', "dazi-zakti svabhAvamAM niyatavRtti rUpa Atmatattva sAthe ekatvagata sthitapaNAne lIdhe "sva samaya' paNe varte che. tyAre darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNAne lIdhe svane ekapaNe yugapa (ekI sAthe) jANato ane jato, sva samaya che." arthAt Avo A samaya-jIva jyAre sva-ne AtmAne - potAne ekapaNe ekIsAthe jANe che ane jAya che (pariName che), tyAre te "svasamaya' ema pratIta thAya che, AtmA AtmAne ekapaNe ekIsAthe jANe ne pariNAme te svasamaya che. te A prakAre - prathama to A jIvane viveka jyotino samudaya thAya che, eTale sva svabhAva-pa2 svabhAvanA bhedanuM bhAna thAya che, jethI karIne sakala bhAvonA svabhAvanA bhAsanamAM samartha evI vidyA-AtmajJAna upaje che. Ama vidyAjanaka viveka thakI sva-para bhAvanuM bheda vijJAna upaje che, ethI sakala svabhAvanA avabhAsanamAM samartha vidyA-AtmajJAna upaje che. eTale A paradravya te huM nathI ne mhArUM nathI. ema jANI A jIva samasta paradravyathI prayyata thAya che, sarvathA bhraSTa thAya che, ane Ama paradravyathI prayyata thaIne A jIva dekhavA-jANavA rUpa daizi-jJapti svabhAvamAM niyata vRttirUpa Atmatattva sAthe ekatvagata paNe-ekatva prAptapaNe - pariNAmI paNe varte che, dRzijJaptisvamAniyatavRttirUpatmitattvajatvatatvena vartata ' arthAt darzana-jJAna svabhAvamAM ja vartavA rUpa jenI vRtti niyata che, traNe kALamAM na caLe evI akhaMDa nizcayarUpa varte che, evA AtmatattvanI sAthe ekapaNe varte che. eTale Ama "najJAnavAritrasthitatA' - darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNAne lIdhe svane ekapaNe ekIsAthe jANato ane jato - gamana karato - pariNamato evo te "sva samaya" kahevAya che. "maiRtvena yuISjJAnanuM jhaM% vasamI ta' zuddha darzana-jJAnamaya Atma svabhAvamAM vartato, sadA zuddha Atma anubhavamAM vilasato - ramaNa karato te svasamaya" che. atre paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A alaukika parama paramArthagaMbhIra vyAkhyA spaSTa samajavA mATe eka daSTAMta yojIe : koI eka aMdhAruM ghara che. temAM potAnI ane pArakI aneka vastuo potapotAnA sthAne paDI che, paNa aMdhakAra vyApta hovAne aMdhAruM ghara ane dIpakanuM daSTAMta - lIdhe te vastuo dekhAtI ja nathI, ethI karIne potAnI kaI ane pArakI kaI tenI khabara paDatI nathI, eTale puruSa potAnI vastu mUkI bhUlathI pArakI vastu pakaDI le che, Ama sthiti che, tyAM prathama dIpakano prakAza thAya, eTale potapotAne sthAne rahelI badhI vastuo jema che, tema dekhAya che. potAnI kaI ne pArakI kaI te bhAse che, eTale bhUlathI lIdhelI pArakI vastu mUkI daI puruSa potAnI vastu grahI le che ane te potAnI vastu to potAnA ja svarUpamAM niyata varte che, eTale tenI sAthe ekapaNe vartI temAM ja sthita hoya che. tema A vizvarUpa mohAMdhakAra bharyuM ghara che. temAM potAnI ane pArakI ema aneka vastuo potapotAnA svarUpa sthAne paDI che. paNa gADha moha aMdhakAranA vyAptapaNAne lIdhe te vastuo dekhAtI ja nathI. eTale potAnI kaI ane pArakI kaI tenI khabara paDatI nathI. eTale AtmA potAnI vastu mUkI bhUlathI pArakI vastu pakaDI le che. Ama sthiti che, tyAM prathama sva-parano bheda dekhADanAra viveka jyotino prakAza thAya, eTale badhI vastuo potapotAnA svarUpe dekhAya che, eTale potAnI kaI ne pArakI kaI tenA bhAsanamAM samartha vidyAjANapaNuM upaje che. eTale bhUlathI levAI gayelI pArakI vastu mUkI daI AtmA potAnI vastu "ye paryAyeSu niratAste manyasamayasthitAH / AtmavAvanAnAM kuvA tAsanatiH " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmopaniSada, 2-26 53
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti grahI le che, ane te potAnI vastu to potAnA darzana-zAna svarUpamAM ja niyata varte che, eTale tenI sAthe ekapaNe vartI temAM ja sthita hoya che ane e ja sva samaya hoya che. sva samayaprAptino krama A dRSTAMta parathI sva samaya prAptino krama spaSTapaNe samajAI jAya che : (1) prathama to sva-parano bhedajJAnarUpa viveka pragaTe che, (2) tethI AtmajJAna rUpa vidyA upaje che, (3) eTale A paradravya te huM nahi ne mhAruM nahi ema jaNI parathI pracyavana thAya che, (4) ane dezi-zaktimAM niyata vRtti rUpa Atmatattva sAthe ekatvagatapaNuM varte che, (5) eTale AtmAnuM svarUpa darzana-jJAna-cAritra hoI darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNuM hoya che, (6) eTale svane ekapaNe jANavA - javA rUpa sva samaya hoya che. Ama (1) bhedajJAna - (2) AtmajJAna - (3) para prazruti - (4) AtmavRtti - (5) svarUpa sthiti - (6) sva samaya ema krama che. athavA TUMkAmAM jJAna-svarUpa-sthiti = sva samaya. have Ano anukrame vizeSa vicAra karIe. viveka jyoti : bhedajJAna prakAza sva-parano viveka karanArI, bhedajJAna upajAvanArI vivekajyotinA prakAza thakI moha aMdhakArano praNAza thAya che. A aMge zrI "pravacanasAra prathama zrutaskaMdha gAthA-89-90mAM kahyuM che. tema - (1) je dravyatvapaNAthI abhisaMbaddha evA jJAnAtmaka AtmAne ane parane je nizcayathI jANe che, te mohakSaya kare che. tethI AtmA jo AtmAno nirmoha Icchato hoya to, dravyo madhye AtmAne ane parane jinamArga thakI guNo vaDe karIne jANo.' A mahAnuM gAthAonI adbhuta vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva paramArtha prakAzyo che, teno sArAMza e che ke - (1) je potAnA caitanyAtmaka dravyapaNAthI abhisaMbaddha AtmAne ane pArakA yathocita dravyatvapaNAthI abhisaMbaddha parane nizcayathI jANe che, te ja samyaka sva-para vivekane pAmelo sakala mohane khapAve che. (3) tethI ahIM mohano sarvanAza karavAnI jenI buddhi che, evA labdhavarNajano Agama kathita anaMta guNo maLe koI asAdhAraNa viziSTa guNo vaDe anaMta dravya saMtatimAM sva-para vivekane pAmo ! te A prakAre - je A aMtarmukha-bahirmukha prakAzavaMtapaNAe karIne svaparanuM paricchedaka evuM mahArUM caitanya huM chuM, te A mahArA AtmAmAM ja vartamAna caitanya vaDe huM samAnujAtIya vA asamAnatIya anya dravyane choDI AtmAne trikALa dhruva dravya jaNuM chuM, ane anya dravyane choDI temAMja vartamAna pRthapaNe vRtta svalakSaNothI trikALa dhruva dravya evA AkAzane, dharmane, adharmane, kALane, pudgalane ane AtmAntarane nizcaya karuM chuM. tethI huM nathI AkAza, nathI dharma, nathI adharma, nathI kALa, nathI pudagala ane nathI AtmAntara. kAraNake eka oraDAmAM pragaTAvelA aneka dIpa prakAzonI jema sAthe maLIne avasthita evA eo madhya svarUpathI aprazruta ja evuM mAruM caitanya mane pRthaka - alaga - bhinna jaNAve che. ema jene sva-5ra viveka nizcita che evA A AtmAne nizcaya karIne vikArakArI mohAMpharanI prAdubhUti hoya nahi." ItyAdi prakAre sat puruSa sadguru samIpe zravaNa karelA "zruta jJAna thakI viveka upaje che, zrutajJAna samyapaNe pariNamyAthI sadasanuM bhAna thAya che, vastu svarUpa jevuM che tevuM samajAya che, sva-paranuM bhedajJAna pragaTe che, AtmA-anAtmAno pragaTa bheda anubhavamAM Ave che, kevala zuddha AtmAnI anubhUtirUpa viveka khyAti - AtmakhyAti upaje che, zuddha AtmajJAna thAya che. nija guNa saba nijamAM lakhe, na cakhe paraguNanI rekha re, khIra nIra vivaro kare, anubhava haMsa zuM pekha re... praNamuM pada paMkaja pArzvanAtha.'' - zrI AnaMdaghanajI "NANappagamappANaM paraM ca dabattaNAhisaMbaddhaM / jANadi jadi Nicchayado jo so mohakkhayaM kuNadi // tamhA jiNamaggAdo guNehiM AdaM paraM ca dabbesu / abhigacchadu NimmohaM icchadi jadi appaNo appA // " - zrI pravacanasAra' gA. 89-90 (vizeSa mATe juo zrI amRtacaMdrAcAryajInI TIkA) 54
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 AtmajJAna = Ama viveka jyotinA prakAza thakI AtmavidyAnI - AtmajJAnanI utpatti thAya che. eTale huM A dehAdi 52 - vastuthI bhinna evo zuddha caitanya svarUpa avinAzI ajara amara AtmA chuM, A nAzavaMta dehAdi parabhAva te huM nathI. eka zuddha sahajAtma svarUpa ja hArUM che, bIjuM kaMI paNa mhArUM nathI. huM A dehAdi bhAvano nathI ne A dehAdi bhAva mhArA nathI, evo vivekajanma deDha nizcaya AtmAmAM thAya che. eTale haMsa jema kSIra-nIrano viveka karI - dUdhane pANI jUdA karI zuddha dUdhano anubhava kare che, tema AtmajJAnI puruSa AtmA-anAtmAno viveka karI, sva-parane jUdA pADI, dehathI vastranI jema, myAnathI talavAranI jema, jaDathI cetana svarUpa AtmAne pragaTa bhinna - jUdo anubhave che, sAkSAt saMvede che, ane bhAve che ke AtmAthI ja* AtmAmAM AtmAne huM je anubhavuM chuM te huM chuM 'so'haM.' te nathI napuMsaka, nathI nara, nathI nArI, nathI eka, nathI be, nathI bahu, naiti naiti jenA abhAve huM suSupta-sUto hato ane jenA sadbhAve huM jAgrata thayo UThyo, te A atIndriya anirdezya evo svasaMvedya huM chuM. A jagamAM jo koI parama, sarvotkRSTa, paramottama tattva hoya to te aMtaramAM jhaLahaLI rahelI kevala eka jJAna jyoti ja evo huM chu. Ama je AtmajJAnI samyag dRSTi puruSane nija svarUpanuM bhAna pragaTatAM samyag jJAna sudhArasa evo AtmA jAgyo che, te bolI UThe che ke - ''jagata divAkara zrI namIzvara svAma jo, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdinI re lo. jAgyo samyag jJAna sudhArasa dhAma jo, chAMDI durjaya mithyA niMda pramAdanI re lo. sahaje pragaTyo-nija para bhAva viveka jo, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re lo. sAdhyAlaMbI thaI zAyakatA cheka jo, nija pariNati dhira nija dharmarasa ve re lo.'' ''jaba jAnyo nija rUpako, taba jAnyo saba loka, nahi jAnyo nija rUpa ko, saba jAnyo so phoka.'' - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha "paraH praviSTaH kurute vinAzaM, lokoktireSA na mRSeti manye / nirvizya karmANubhirasya kiM kiM, jJAnAtmano no samapAdi kaSTam // " parapracyuti H sva vRtti AvuM bheda vijJAnajanya AtmajJAna jene upaje che, te parabhAvathI pracyuta thaI svabhAvamAM susthita thAya che. kAraNake AtmajJAnI samyak dRSTi puruSa bhAve che ke zuddha niraMjana eka advaita evI 'kevala jJAna jyoti ja abAhya' che, AtmAnuM parama evuM aMtastatva che, e sivAyanA 'zeSa bhAvo to bAhya' che, AtmAthI para che ne te upaplavarUpa' che. upaplava eTale aMdhAdhUMdhI, Aphata, Apatti, durbhAgya, vighna, bhaya, kSobha-khaLabhaLATa, ariSTa, graha ItyAdI. kevala jJAnajyoti sivAyanA je je bhAvo che-parabhAvo che, te te kharekhara 1 upaplava rUpa ja che. jema koI paracakranA AkramaNathI nagaramAM upaplava macI rahe, aMdhAdhUMdhI phelAI jAya, khaLabhaLATa vyApI jAya, nAsabhAga thaI rahe, saMpatti lUMTAI jAya, ne vipattino pAra rahe nahi, tema para vastunA AkramaNathI A caitanyamaya puruSanA caitanya puramAM upaplava mace che, Atmapradeza pariskaMda rUpa saMkSobha upaje che, ajJAnanI aMdhAdhUMdhI vyApe che, AtmAnA jJAna-darzanAdi guNa ratnono khajAno lUMTAya che ane anaMta bhavaparibhramaNa rUpa Apattino pAra raheto nathI. pArako peTho vinatI kare' te kahevata atra sAcI paDe che. * 55 - " yenAtmanAnubhUye 'hamAtmanaivAtmanAtmani / so'haM na tatra sA nAsau naiko na dvau na bahuH // yadbhAve suSupto'haM yadbhAve vyutthitaH punaH / atIndriyamanidezyaM tatsvasaMvedyasaMsmyaha / " zrI devacaMdrajI zrI vinayavijayajI kRta zrI zAMtasudhArasa samAdhi zataka (zrI pUjyapAda AcAryajI kRta)
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A karmAdi parabhAvo to bAhya bhAvo che, kharekhara ! "para' che - arthAt zatranuM kAma karatA hovAthI "para" che, AtmAnA bhAvazatru che. paramArthathI AtmAne enI sAthe kAMI levAdevA nathI. paNa anAdi adhyAsanI kavAsanAthI temAM ahatva-mamatva karIne te baMdhAya che. te eTale sudhI ke para pariNatinA rAgIpaNe, te pararasanA raMgathI rakta thAya che, para rasaraMge raMgAI jAya che ane parano grAhaka tathA rakSaka banI parabhogamAM duHkha pAme che. eTale A parabhAva rUpa paracakranuM AkramaNa kharekhara ! upaplava rUpa che, Aphata che, Apatti che, durbhAgya rUpa che, vipna rUpa - bAdhA rUpa che, ariSTa-aniSTa rUpa che, praharUpa che, aMdhAdhUMdhI rUpa che. para pariNati rAgIpaNe, pararasa raMge rakta re, para grAhaka rakSakapaNe, para bhoge Asakta re.. jagatAraka prabhu vinavuM." - zrI devacaMdrajI svarUpa sthiti : svasamaya "zuddhAtama anubhava sadA, te svasamaya vilAsa re.' - zrI AnaMdaghanajI ane A dRzi-zakti svabhAvamAM niyata vRtti rUpa Atmatattva sAthe ekatvagatapaNe vartavA 35 je AtmavRtti thavI, eja darzana-jJAna-cAritramAM sthitapaNuM che ane eja svasamaya che. kAraNake dezi-jJapti svabhAvamAM "niyata vRtti" e darzana-jJAnamaya Atmatattva che ane te Atmatattva sAthe ekapaNe vartavA rUpa AtmavRtti' te cAritra che, Ama darzana-jJAnamaya Atma svabhAvamAM vartavuM eja darzana-jJAnacAritramAM sthitapaNuM che ane A darzana-jJAna-cAritra e ja AtmAnuM svarUpa che, eTale AvA darzana-jJAnacAritramAM paNuM e ja svarUpa sthiti che ane svarUpa sthiti e ja svarUpa svasamaya che, arthAta jema che tema svabhAvabhUta sahaja Atma svarUpamAM samAvuM, sahajAtma svarUpa thavuM, e ja svasamaya che. "jima jinavara AlaMbane, vadhe sadhe ekatAna ho mitta ! tima tima AtmAlaMbanI, praha svarUpa nidAna ho mita ! kayuM jANuM karyuM banI Avaze, abhinaMdana rasa rIta... ho mita ! sva svarUpa ekatvatA, sAdhe pUrNAnaMda ho mita ! rame bhogave AtamA, ratnatrayI guNa vRMda ho mita !... kayuM jANuM." - zrI devacaMdrajI paNa have A parabhAvanI aMdhAdhUMdhIne bhedI nAMkhanArA bhedajJAnanA prasAdathI mane divya AtmajJAna rotino prakAza sAMpaDyo che. eTale "jJAna darzana lakSaNavALo eka zAzvata AtmA ja mahAro' che. bAkInA saMjogalakSaNa bhAvo" to bAhya che - Atma bAhya che, mhArA AtmAne tenI sAthe kaMI levA devA nathI - nisbata nathI ema meM jANyuM che. mATe mahAre A mahAro eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che - grahaNa karavA yogya che, bAkI A bIjA badhA bhAva heya che, tyajavA yogya che, eTale huM mhArA AtmabhAvane ja bhajuM ne A samasta parabhAva prapaMcane tyajuM e ja yogya che. ApaNo AtmabhAva je eka cetanAdhAra che, te nija parikara - parivAra rUpa bhAva ja A bIjA badhA sAthe saMyoga karatAM sAra che. "e nija parikara sAra re." mATe he cetana ! tuM zAMta thaI A sarva parabhAvathI virAma pAma ! virAma pAma ! he AnaMdaghana ! eja A parama zAMti mArga pAmavAno parama upAya che. eno Azraya kara ! Azraya kara ! "ApaNo AtamabhAva je, zuddha cetanAdhAra re, avara savi sAtha saMyogathI, e nija parikara sAra re.. zAMtijina eka muja vinatI." - zrI AnaMdaghanajI ItyAdi prakAre AtmabhAvanA karato samyagudRSTi AtmajJAnI puruSa svabhAvano Azraya karavAno ne parabhAvano tyAga karavAno vivekajanya daDha nizcaya kare che, ane te nizcayane amalamAM mUkI - AcaraNamAM ANI para pariNati tyaje che ne AtmapariNatine bhaje che, paramAtma svarUpa zuddha svajAti tattvanA bahumAnamAM tallIna banI, virasa evA vijAti parabhAva rasane choDI de che ne sarasa evA sva svarUpa rasanA pAnathI pIna-puSTa thAya che, dhIMgodhaDabo bane che, Ama te AtmajJAnI puruSa samasta 56.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 padravyathI prayyata thaI, dezi-zakti svabhAvamAM niyata vRttirUpa Atmatattva sAthe ekatvagata paNe varte che, arthAt darzana jJAna svabhAvI AtmAmAM ja vartavA rUpa svavRtti-AtmavRtti kare che. zuddha svAti tattvane, bahumAne tallIna re, te vijAti rasatA tajI, sva svarUpa rasa pIna re... jagatAraka prabhu." - zrI devacaMdrajI atre jijJAsune prazna thavo saMbhave che ke - jIva zuM svabhAvamAMthI cAlyo jAya che ke, jethI karIne A svasamaya-parasamaya evo bheda karavo paDe che ? teno uttama rahasyamaya tAttvika khulAso paMcAstikAya" gAthA-155 ane 158 ane te paranI paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI mananIya TIkA ya che ane teno sAra e che ke - (1) "jJAna-darzana'mAM avasthitapaNAne lIdhe saMsArI jIva svabhAva niyata che. chatAM anAdi mohanIyanA udayane anusaravA anuvartavA rUpa "anuvRtti" te kare che, tethI teno upayoga uparakta hoya che, eTale te bhAva vaizvarUpyapaNuM rahe che. tene lIdhe aniyata guNa paryAyapaNuM hoya che, te parasamaya-paracarita che. paNa AthI ulaTuM anAdi mohanIyanA udayane viA daI A jIva atyaMta zuddhopayogavaMta hoya che. eTale te bhAvaaikyarUpapaNuM rahe che, tene lIdhe niyata guNaparyAyapaNuM hoya che, te svasamaya-svacarita che." (2) kAraNake niruparAga upayoga paNAne lIdhe je sarva saMgathI mukta thayo che ane paradravyamAMthI vyAvRtta-pAchA vaLelA upayoga paNAne lIdhe je ananya manavALo che, evo te jIva AtmAne jJAnadarzana rUpa svabhAve avasthitapaNe niyata jANe che - dekhe che ane teja jIva nizcaya karIne svakacarita care che. kAraNake dazi-zakti svarUpa puruSamAM tanmAtrapaNe vartana te "svacaritra che ane teja svasamaya che.' Ama bhedajJAnathI AtmajJAna, AtmajJAnathI paprazruti, paraprazrutithI svavRtti-AtmavRtti, AtmavRttithI svarUpa sthiti ane svarUpa sthitithI svasamaya ema svasamayanA tattva vijJAnano sakala avikala krama che. tAtparya ke AtmavidyAnI samutpAdaka evI bhedajJAna rUpa viveka jyotinA samudaya thakI samasta paradravyathI prazruta thaI, je AtmA darzana-zAna svabhAvI AtmAmAM niyata vRttipaNe - vartana rUpa cAritra paNe varte che, te svasamaya hoya che. A sarvanA parama addabhuta niSkarSa rUpa parama Atmatattva daSTA sAmarthyayogI zrImad rAjacaMdrajInuM AtmAnubhavolgAra rUpa A TekotkIrNa amara vacanAmRtajI che ke - "jaDa ne cetana banne dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne jene samajAya che, svarUpa cetana nija jaDa che saMbaMdha mAtra, athavA te zeya paNa paradravyamAMya che; evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che , kAyAnI visArI mAyA svarUpe mAyA evA, nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che." - zrImad rAjacaMdrajI, (aM. 902) "jIvo sahAvaNiyado aNiyadaguNapajaoSa parasamao / jadi kuNadi sagaM samayaM panbhassadi kammabaMdhAdo // jo sabasaMgamukko NaNNamaNo appaNaM sahAveNa / nAgari para zivaraM to sarSi vIra vIvo " paramarSi kuMdakuMdAcAryajI kRta "paMcAstikAya'. 'saMsAriNo hi jIvasya jJAnadarzanAvasthitatvAt svabhAvaniyatasyApyanAdimohanIyodayAnuvRttirUpatvenoparaktopayogasya sataH samupAttabhAvavaizvarUpyatvAdaniyataguNaparyAyatvaM parasamayaH / paracaritamiti yAvat / tasyaivAnAdimohanIyodayAnuvRttiparatvamapAsya atyanta zuddhopayogasya sataH samupAttabhAvaikya rUpyatvAnniyataguNaparyAyatvaM svasamayaH, svacaritamiti yAvat / atha khalu yadi kathaJcanodbhinnasamyagjJAnajyotirjIvaH parasamayaM vyudasya svasamayamupAdatte, tadA karmabandhAdavazyaM bhrazyati / yato hi jIvasvabhAvaniyataM caritaM mokSamArga iti || " sa khalu svakaM caritaM carati jIvaH / yato hi dRzijJaptisvarUpe puruSe tanmAtratvena vartanaM svacaritamiti // " - paramarSi amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya TIkA gA. 155-156
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 3. parasamaya paravaDI chAMyaDI jyAM paDe, te parasamaya nivAsa re." - zrI AnaMdaghanajI thI tu . paNa jyAre dezanA vidyAvatImUnavAyamAnamodanuvRttitathA' - anAdi avidyA kaMdalInA mUla kaMdarUpe mohanI "anuvRttitaMtratAe karIne dezi-zakti svabhAvamAM niyata vRttirUpa AtmatattvathI prayyata thaI "TrazijJasvamAniyatavRttirUpatmitattvatrivutya - (A jIva) para dravya pratyayI moha-rAga-dveSAdi bhAvonI sAthe ekatvagatapaNe varte che, tyAre pudgala karmapradezamAM sthitapaNAne lIdhe parane ekapaNe ekI sAthe jANato ane jato, parasamaya ema pratItAya che.arthAtu A AtmA jyAre parane ekapaNe ekIsAthe jANe che ane pariName che, tyAre te parasamaya che, ema pratIta thAya che, te A prakAre : anAdi avidyA rUpa kaMdalIno mUla kaMda moha che. te mohane anusaravA-anuvartavA rUpa anuvRttitaMtratA vaDe karIne A jIva dezi-jJapti (dekhavA-jANavA rUpa) svabhAvamAM niyata vRttirUpa AtmatattvathI prayuta thAya che ane paradravya pratyayI - paradravya nimitte upajatA moha-rAga-dveSAdi bhAvonI sAthe ekatvagatapaNe - ekatva prAptapaNe varte che, "pUradravyapratyaya moda-raFI-keSAddhi mAvaiRtvatatvena vartata' arthAt huM moha chuM, rAga chuM, dveSa ema ekapaNe varte che. "tavA puta prazasthitavAta' . tyAre pudagala karma pradezamAM sthitapaNAne lIdhe, te parane ekapaNe ekIsAthe jANato ane jato - pariNamato chato te parasamaya hoya che, - paratvena yunIpajJAnanuM purasamAM rUti pratIyate" | Ama darzana-zAna svabhAvI AtmAmAM niyatapaNe vartavA rUpa AtmabhAvathI pravyuta thaI-bhraSTa thaI, parabhAvane ekapaNe jANI temAM vartavuM te parasamaya che. svasamayanA vivecanamAM je aMdhArA gharanuM dezaMta mUkyuM che, te parathI ja A parasamayanI utpattinI saMkalanA paNa svayaM samAI jAya che : (1) prathama to moha aMdhakArane lIdhe sva-parano bheda parakhAto nathI - bheda ajJAna hoya che, (2) tethI Atma ajJAnarUpa avidyA upaje che, (3) eTale daizi-jJapti svabhAvamAM niyata vRtti rUpa AtmatattvathI pracyavana hoya che, (4) ethI A paradravya te huM ne mhArUM ema jANI te sAthe ekapaNuM varte che, (5) eTale pudgala karmapradezarUpa pararUpamAM sthitapaNuM varte che, (6) eTale parane ekapaNe jANavA-javA rUpa parasamaya hoya che. Ama bheda ajJAna-Atma ajJAna-svaprazruti-para vRtti-pararUpa sthiti - parasamaya ema krama che. have Ano anukrame vizeSa vicAra karIe. moha "mahArAja': bheda ajJAna ane AtmA ajJAna "upaje moha vikalpathI, samasta A saMsAra, aMtarmukha avalokatAM, vilaya thatAM nahi vAra." - zrImad rAjacaMdrajI, aM-954 badhA doSonuM mUla moha che. mohane lIdhe ja samasta karmanI ane karmajanya A samasta saMsAranI utpatti che. mohane lIdhe ja sva-parano viveka jaNAto nathI, sva-paranuM bheda ajJAna varte che, eTale mohane lIdhe ja A jIva paravastumAM moha pAmI muMjhAI jAya che. dehAdi paravastumAM AtmabhrAMti e ja A jIvano anAdi viparyAsa rU5 darzanamoha che ane eja A jIvanI moTAmAM moTI mUlagata bhUla che ane A AtmabrAMtithI ja bhavabhrAMti upajI che - te A prakAre - para vastumAM muMjhAvA rUpa moha - darzana moha upajyo, darzana mithyA thayuM, eTale sarva jJAna ajJAnarUpa banyuM ane sarva cAritra paNa kacAritra thaI paDyuM. darzanamoha upajyo eTale cAritramoha upajyo ane anaMtAnubaMdhI Adi tIvra kaSAya-prakAronI utpatti thavA lAgI. A darzana moha ane cAritra moha ema trividha moharUpa ghAti prakRtino baMdha thayo, eTale tenA avakhaMbhane Itara ghAtI prakRti jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, aMtarAya paNa baMdhAvA lAgI, temaja vedanIya, Ayu, nAma, gotra e aghAti prakRtino paNa baMdha thavA lAgyo, 58
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-2 ane mULa zuddha svabhAve mukta AtmA aSTavidha karmanI beDInA gADhA baMdhane baMdhAI saMsAracakramAM anaMta janmamaraNa paraMparA rUpa paribhramaNa duHkha pAmI rahyo. Ama darzana moha-mithyA darzana (mithyAtva) senA nAyake praveza karatAM, tenI anugAminI samasta karmasenAe AtmA para AkramaNa (Invasion) karyuM. Atmapradeza para joradAra hallo karyo ane tenA kSetrane khedAna medAna karI nAMkhyuM ! rAjAdhirAja moha-rAye dabadabAbharI rIte caitanyapuramAM praveza karyo, eTale tenI jaya pokAratA samasta karma parivAre potAnA te annadAtAnI pAchaLa pAchaLa anupraveza karI Atmapradezane gherI lIdho ! ane potAnA pudagala-kSetramAM atikramaNa (Transgression, Trespass) karavAnA aparAdha badala AtmAne baMdivAna banAvI saMsAranI heDamAM pUryo ! ne "veranI vasulAta' karI ! Ama sarva doSanA, sarva anarthanA, sarva karmanA ane sarva saMsArano mUla rUpa moha che, eTalA mATe ja parama maulika alaukika tattvaciMtaka (Philosopher) paramarSi amRtacaMdrajIe A mohane atre anAdi avidyA kaMdalIno mUla kaMda kahyo che, te yathArtha che. karma anaMta prakAranA, temAM mukhya ATha, temAM mukhya mohanIya, haNAya te kahuM pATha." - zrI AtmasiddhizAstra, sUtra-102 ane A mohajanya avivekane lIdhe ja bheda ajJAnane lIdhe ja avidyA-AtmasvarUpanuM ajANapaNuM - Atma ajJAna varte che, ane tethI "Apa Apake bhUla gayA !' evI moTAmAM moTI aMdhera jevI mahA hAsyAspada vArtA bane che ! "Apa ApakuM bhUla gayA, Inase kyA aMdhera ? sumara sumara aba hasata che, nahIM bhUleMge phera." - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha Atma prazruti ane paravRtti Ama mohanI anuvRttitaMtratAe karIne pote potAne bhUlI javA rUpa Atma ajJAnane lIdhe ja AtmA daizi-jJapti svabhAvamAM niyata vRtti rUpa AtmatatvathI prayyata thaI, paradravya pratyathI moha-rAga-dveSAdi bhAvo sAthe ekatvagatapaNe varte che, arthAt darzana-zAnamAM ja vartavA rUpa Atma svabhAvathI bhraSTa thaI, paradravya nimitte upajatA moha-rAga-dveSAdi vibhAva bhAve pariName che. kAraNake mohajanya AtmA ajJAnane lIdhe upajato viparyAsa ja jIvane UMdhA pATA baMdhAve che, anAtmAmAM Atmabuddhi upajAve che, para vastumAM svabuddhino vibhrama karAve che. A anAdi avidyA rUpa viparyAsathI bhoga sAdhanArUpa dehAdimAM AtmabhrAMti upaje che, dehAdithI AtmAne abhinna mAnI huM devAdirUpa chuM. evI mithyAmati uddabhave che. eTale pachI sva svarUpathI bhraSTa thayelo AtmA IdriyadvArothI* pravartato rahI viSayomAM paDI jAya che ane te viSayone pAmIne pote potAne tattvathI jaNAto nathI. pote potAne bhUlI jAya che ! ane dehamAM A Atmabuddhine lIdhe ja jIva tenA lAlana-pAlanArthe viSayomAM pravRtti kare che ane te viSayaprAptinA sAdhana rUpa dhanAdinA upArjanamAM pravRtta thAya che : tenI prAptimAM anukuLa thAya te pratye rAga kare che, pratikULa pratye dveSa dhare che. temAM koI vacce ADuM Ave tenA pratye krodha kare che, tuccha kadanna jevA kaMIka viSayanI prApti thatAM te anaMtagaNuM abhimAna gharI kAkIDAnI jema nAce che ane vizeSa vizeSano lobha dharato rahI tenA lAbha mATe aneka prakAranA chaLa prapaMca-mAyA kapaTa karI potAne ane parane chetare che. ItyAdi prakAre jIva viSayane arthe kaSAya kare che. "mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmapIstataH / tyaktvainAM pravizedantarbahiravyApRtendriyaH // mata zcayutvendriyadvAraiH patito viSayeSvaham / tAnuM prapati mAM purA vera na tatvatiH '' - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta samAdhi zataka 59
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama dehAdi parabhAvane viSe AtmabhAvanI kalpanAne (Imagination) lIdhe te parabhAva nimitte moha-rAga-dveSAdi vibhAva upajyA, eTale te te viSayanA yoga kSemArthe - viSaya saMrakSaNA kaSAya upajyA, ane Ama svabhAva prazruti thaI paravRtti vartI, eTale svabhAva bhraSTa jIvanuM A sarva vibhAva - viSacakra cAlI rahyuM. pararUpa sthiti : parasamaya jJAna-darzanamaya Atma svabhAvathI bhraSTa thaI jIva paradravya nimitte vibhAva bhAvane bhaje che, tethI ja te parabhAva rUpa dravyakarmathI baMdhAya che, eTale paradravya rUpa pudgala karma pradezamAM tenuM sthitapaNuM hoya che ane tethI ja te parane ekapaNe jANe che ane pariName che. tethI te parasamaya hoya che. Ama tenI pararUpa sthiti hoya che ane te ja parasamaya che. A aMge paMcAstikAya* gA. 156mAM kahyuM che, tema je paradravyamAM rAgathI jo zubha-azubha bhAva kare che, to te svakacaritathI bhraSTa jIva paracaritacara hoya che." AnI mananIya vyAkhyA* karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe bhAkhyuM che ke - "je mohanIyanA udayanI anuvRtti vaza thakI rajyamAna (raMgAI rahela) upayogavALo sato, paradravyamAM zubha vA azubha bhAva dhAre che, te svanacaritra bhraSTa paracAritracara ema upagavAya che, kAraNake svadravyamAM zuddhopayogavRtti te svacarita, pAradravyamAM soparAga - upayogavRtti te paracarita che ane A paracarita te ja parasamaya Ama mohajanya bheda ajJAnathI Atma ajJAna, Atma ajJAnathI svaprazruti, svaprayyatithI paravRtti, paravRttithI pararUpa sthiti ane pararUpa sthitithI parasamaya, ema parasamayanAM tattva vijJAnano sAMgopAMga sakala avikala krama che. Ama jyAM sadA zuddha AtmAno anubhava varte che, te svasamaya vilAsa che ane paravastunI chAMyaDI jyAM paDe che. te parasamaya nivAsa che. athavA samaya eTale maryAdA. AtmA jyAre parasamayanI - parabhAvanI maryAdAmAMthI pAcho vaLI svasamayamAM - svasvabhAvanI maryAdAmAM varte che, tyAre te svasamaya che. ane svabhAvanI maryAdA ullaMghI parasamayamAM - parabhAvanI maryAdAmAM varte che, tyAre te parasamaya che. tAtparya ke - parabhAvathI prayyata thaI sahaja AtmasvarUpamAM - AtmasvabhAvamAM niyata vRtti - sthiti - cAritra te svasamaya che, ane svabhAvathI prayyata thaI, parabhAvamAM vRtti-sthiticAritra te parasamaya che. zuddha AtmavRtti - Atma pariNati te svasamaya ane paravRtti - para pariNati te parasamaya ema pratIta thAya che. eTale "Ama samayanuM phuTapaNe dvividhapaNuM udbhave che - "vaM hita samayaca saividhyamuddhati svasamaya ane parasamaya ema DhiprakArapaNuM jagatamAM jorazorathI doDI rahyuM che. svasamaya parasamaya ema arthAtu A vizvamAM jyAM juo tyAM svasamaya ane parasamaya be prakAranI jIvasamayanuM vaividhya doDadhAma cAlI rahI che. eka bAju svAtmAmAM ja sthiti karanArA sahAtmasvarUpamAM sthita evA jIvanmukta AtmAo - arihaMta bhagavAno, sahajAtmasvarUpamAM susthita evA videhamukta AtmAo - siddha bhagavAno, sahajAtma svarUpa sthitinI ucca bhUmikAne pAmelA evA jIvanmukta sAdhaka AtmAo - AtmArAmI zuddhopayogavaMta zramaNo - AcArya bhagavAno, upAdhyAya bhagavAno ane sAdhu bhagavAno, ema paMca parameSThirUpa ___ "jo paradabammi suhaM asuhaM rAgeNa kuNadi jadi bhAvaM / / so sa ttama pariyo re vIvo " - paramarSi kuMdakuMdAcAryajI kRta "paMcAstikAya" gA. 15 ** "yo hi mohanIyodayAnuvRttivazarajyamAnopayogaH san, paradravye zubhamazubhaM vA bhAvamAdadhAti sa svakacaritrabhraSTaH paracaritracara iti upagIyate / yato hi svadravye zudhdhopayogavRtti svacaritaM / paradravye soparAgopayogavRtti pUratIti ' paramarSi amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya' TIkA - gA. 156 so
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-2 svasamayanuM darzana thAya che, ane bIjI bAju parabhAvamAM ja sthiti karanArA, parakathA ane paravRttimAM vahyA janArA sAmAnyapaNe jagajIvonuM jIvatuM jAgatuM pradarzana dekhAya che. samasta vizva ghaNuM karIne parakathA tathA paravRttimAM vahyuM jAya che, temAM rahI sthiratA kyAMthI thAya ? evAM amUlya manuSyapaNAMno eka samaya paNa paravRttie javA devA yogya nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-550 piyA para ghara mata jAvo re, karI karuNA mahArAja ! ghara apane vAlama kaho re, koNa vastu kI khoTa ? phogaTa tada kima lIjIe pyAre, zIza bharamakI poTa?" - zrI cidAnaMda, pada-1 svasamaya - parasamayanuM tulanAtmaka koSTaka : sva samayano krama parasamayano krama viveka-bheda jJAna moha-aviveka-bheda ajJAna vidyA-AtmajJAna paraprazruti svavRtti varUpa sthiti avidyA-Atma ajJAna svaprazruti paravRtti pararUpa sthiti svasamaya parasamaya : AkRti : darzana-jJAna || jyoti R para prazruti prazruti AtmA vRtti sthiti AtmA vRtti | / sthiti sthiti sthiti svasamaya parasamaya
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have A jIva samayanuM dvividhapaNuM) bAdhavAmAM Ave che - eyattaNicchayagao samao savvattha suMdaro loe / baMdhakahA eyatte teNa visaMvAdiNI hoi // 3 // ekatva nizcayagata khare re, samaya suMdara sarvatra; thA tvamA 3, visaMtatra... 3 bhAtman ! samayasAra . 3 gAthArthaH sarvatra lokamAM ekatva nizcayagata samaya suMdara che, tethI ekatvamAM baMdha kathA visaMvAdinI (visaMvA pAmatI, basUrI) hoya che. 3 AtmakhyAti TIkA athaitadvAdhyate - ekatvanizcayagataH samayaH sarvatra suMdaro loke / baMdhakathA ekatve tena visaMvAdinI bhavati // 3 // samayazabdenAtra sAmAnyena sarva evArtho'bhidhIyate, samayata ekIbhAvena svaguNaparyAyAn gacchatIti nirukteH tataH sarvatrApi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyAtmani loke ye yAvaMtaH kecanAppAste sarva va svakIyadravyAntarmagnAnaMtasvadharmacakracaMbino'pi parasparamacaMbaMto'tyaMta pratyAsattAvapi nityameva svarUpAdapataMtaH pararUpeNApariNamanAdavinaSTAnaMtavyaktitvATTakotkIrNA iva tiSThataH samastaviruddhAviruddhakArya hetutayA zazvadeva vizvamanugRhvato niyatamekatvanizcayagatatvenaiva sauMdaryamApadyaMte, prakazataraNa sarvasaMkarAdidoSApatteH / evamekatve sarvArthAnAM pratiSThite sati jIvAhyayasya samayasya baMdhakathAyA eva visaMvAdatvApatti kutastanmUlapuggalakarmapradezasthitatvamUlaparasamayotpAditametasya dvaividhyaM ataH samayasyaikatvamevAvatiSThate // 3 / / AtmabhAvanA - atha etad bAdhyate - ve 'bhA' - samayana vaividhya - vipazu bAdhavAmAM Ave che - ekatvanizcayagataH samayaH 'vanazcayagata' - 5 // 35 nizcayAta samaya sarvatra loke suMdaraH - sarvatra - sarva sthaNe bobhA suMdara (cha), tena - tethI ekatve baMdhakathA visaMvAdinI bhavati - bhA thA visaMvAhinI - visaMvA pAmatI - basUrIjIya cha. iti gAthA AtmabhAvanA // 3 // samaya zabdenAtra sAmAnyena sarva evArtho'bhidhIyate - 'samaya' zathI matra- mAgAthAsUtramA sAmAnyathI - sAdhAra 5 sarva 4 artha vAmAM Ave che. zathI? samayata ekIbhAvena svaguNaparyAyAn gacchatIti nirukteH - sabhaye cha - ekIbhAvathI svaguNa paryAyo pratye jAya che, evI niruktithI - vyutpattithI. tataH - tethI, zuM? - sarvatrApi dharmAdharmAkAzakAlapudgala jIvadravyAtmani loke - sarvatra 5 - sarva sthaNe para dharma-adharma-1-1-pudagala - 71 dravyAtmasesbha ye yAvantaH ke'pyarthA - 24115 para arthA cha, te sarve'pi - te sarva niyatamekatva nizcayagatatvenaiva - niyata po-yosa 53 - nizcitapa tvanizcayAta pAme karIne ja - ekapaNA rUpa nizcayagatatva paNAe karIne ja sauMdarya - suMdarapaNuM - zobhAyamAnapaNuM pAme che. kevA che A arthI ? (1) svakIyadravyAntarmagnAnaMtasvadharmacakracuMbino'pi parasparamacuMbato - 'sva' - bhAtmIya - potAnA dravyamA aMtarmagna' aMdara DUbelA anaMta "svadharmacakra cuMbI' - svadharma cakrane - svadharma samUhane cuMbanArA chatAM 5252-0Ine mathulatA' - nara DuMbatA, (2) atyaMtapratyAsattAvapi nityameva svarUpAdapataMtaH - atyaMta 'pratyAsattimAM' - Radiwi - nityameva - sahAya sva35thI 'bhapatA' - na paDatA, (3)
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-3 AtmakhyAti TIkArtha atre "samaya" zabdathI sAmAnyathI sarva ja artha kahevAmAM Ave che - "samayate' samaye che - ekIbhAvathI svaguNaparyAyo pratye jAya che, evI nirUkti parathI. tethI sarvatra paNa - dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIva dravyAtmaka lokamAM je jeTalA koI paNa artho che, te sarveya - (1) svakIya dravyamAM aMtarmagna anaMta svadharma cakra cuMbI chatAM paraspara acaMbaMtA, (2) atyaMta prayAsattimAM (nikaTapaNAmAM) paNa nityameva svarUpathI apataMtA (nahi paDatA), (3) para rUpe apariNamanane lIdhe avinaSTa anaMta vyaktitva thakI jANe TaMkotkIrNa hoya ema sthiti karatAM, (4) samasta viruddha-aviruddha kArya hetutAthI zazvadeva (sadAya) vizvane anugrahatAM, evA te niyatapaNe ekatva nizcayagatapaNAe karIne ja sauMdarya pAme che, prakArotarathI sarva saMkara Adi doSanI Apatti che mATe. ema sarva padArthonuM ekatva pratiSThita sate, "jIva' nAmanA samayanI baMdhakathAne ja visaMvAdapaNAnI Apatti che, taskUla (te baMdha kathA mUla) ane pudgala karma pradeza sthitapaNuM jenuM mUla che, evA parasamayathI upajAvAyeluM AnuM (jIva samayanuM) dvividhapaNuM kyAMthI? ethI samayanuM ekapaNuM ja avasthita rahe che. tevA "amRta jyoti mahAbhASya jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva, koI koI palaTe nahi, choDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema, pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya emAM kema ?' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-266 paramAtama paramesarU, vastugate te alipta... ho mitta ! dravya dravya mile nahi, bhAva te anya avyAkha... ho mitta !... kyuM jANuM ?' - zrI devacaMdrajI pararUpeTEfmanAvinAnaMta vyaktitvAdRthrondI rUva tijhaMta: - para rUpe apariNamanane lIdhe - nahi pariNamavAne lIdhe "avinaSTa' - vinAza nahi pAmela anaMta vyaktitvathakI - vyaktipaNA thakI jANe "TaMkotkIrNa" - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarI kADhela hoya ema tiSThatA - sthiti karatA, (4) samastavirUddhaviruddhachAditutayA zarUdeva vizvamanugRhya to - samasta viruddha - aviruddha kAryanI hetutAe - kAraNatAe karIne "zaRtu ja' - sadAkALa ja vizvane "anugrahatA' - anugraha - upakAra karatA, evA. AvA A sarveya artho niyatapaNe evaM nizcayagatapaNAe karIne ja sauMdarya pAme che. ema zA mATe? prakAra tare sarvasaMraTi DhoSAntiH - prakArotarathI - AnAthI anya prakAre sarva saMkara Adi doSanI "Apatti' thAya che mATe, saMkara vagere badhA doSono aniSTa prasaMga prApta thAya che - AvI paDe che mATe. vimevatve sanAM pratiSThite sati - ema ukta prakAre sarva arthonuM - padArthonuM ekapaNuM "pratiSThita sate, "prati' - pratyekapaNe prativiziSTa vastu sthitithI "sthita' - sthiti karI raheluM - sayuktithI siddha sate, DIvAyastha samAca baMdhakathAyA eva visaMvAdatvApatti : "jIva' kahevAtA - "jIva' nAmanA samayanI - padArthanI baMdhakathAne ja "visaMvAdapaNAnI" - basUrApaNAnI "Apatti' che - prAptino prasaMga Ave che. to pachI - kutastannaputrAtakleza sthitatvamUchaparasotpatitakhetI vaiviSya - "tamUla" - te baMdhakathA malaka - te baMdhakathA jenuM mUla' - udbhavasthAna che. evuM pudgala karma pradeza sthitapaNuM jenuM mUla che, evA para samayathI utpAdi - utpAdavAmAM AveluM - upajAvAyeluM AnuM - jIvasamayanuM "vaividhya' - dvividhapaNuM - be prakArapaNuM kyAMthI ? ata: samayastha tvamevAvatine - ethI karIne samayanuM ekapaNuM ja "avatiSTha' che, "ava" jema che tema vasta maryAdAthI sthita rahe che - jema che tema sthiti kare che. iti "gAtmaghAti' mAtmabhAvanA //rUA. 43
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AgalI gAthAmAM svasamaya-parasamaya* vibhAgathI jIva samayanuM dvividhapaNuM darzAvyuM, tenuM atra nizcayarUpa tattvadRSTithI visaMvAdIpaNuM darzAvI bAdhana karavAmAM AvyuM che ane AtmakhyAti' kartAe tenuM apUrva tattvasparzI vyAkhyAna prakAzyuM che : atre 'samaya' eTale sAmAnyathI sarva padArtha. zA parathI ? 'ekIbhAvathI' samayate (sam+ayate) ekIbhAvena svaguNaparyAyAn gacchatIti nirukteH' ekabhUta bhAvathI - ekarUpa bhAvathI 'sva guNa paryAyo' - potAnA guNa paryAyo pratye jAya che - gamana kare che - pariName che. te samaya, ema 'samaya' zabdanI nirukti - vyutpatti parathI. eTale Ama vyutpatti arthathI atre samaya eTale sAmAnyathI - sAdhAraNa paNe sarva artha-padArtha samajavAno che. tethI sarvatra paNa - sarva sthaLe paNa dharma-adharma-AkAza-kALa-pudgala-jIva e cha dravya jyAM avalokAya che, evA A SadbhavyAtmaka lokamAM je jeTalA koI paNa artho-padArtho che, te sarveya niyatapaNe cokkasapaNe 'ekatva nizcayagatapaNAe' karIne ja - ekapaNA rUpa nizcayagatapaNAe karIne ja sauMdarya-suMdara5NuM pAme che... A artho kevA che ? (1) 'svakIya' - AtmIya - potAnA dravyamAM 'aMtarmagna' aMdara magna - DUbelA evA anaMta 'svadharmacakra cuMbI' potAnA dharmacakrane dharma samUhane cuMbanArA chatAM paraspara - ekabIjAne 'nahi cuMbatA' - leza mAtra paNa nahi sparzatA, (2) eka kSetramAM gADha milana rUpa eka kSetrAvagAhIpaNAne lIdhe atyaMta 'pratyAsattimAM' - nikaTatAmAM paNa nityameva sadAya potapotAnA svarUpathI nahi paDatA, (3) para rUpe apariNamanane lIdhe 'avinaSTa' - jeno koI kALe nAza thayo nathI vA thavAno nathI, evA anaMta vyaktipaNA thakI jANe 'TaMkotkIrNa' - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarI kADhela hoya ema 'tiSThatA' avicala susthira sthiti karatA, (4) ane samasta viruddha - aviruddha kAryahetupaNAe - kAraNapaNAe karIne 'zazvadeva' - sadAya - sanAtanapaNe ja vizvane - akhila jagat 'anugrahatA' - anugraha upakAra karatA - evA. AvA A sarveya artho 'nityapaNe' - cokkasapaNe nizcita paNe traNe kALamAM na phare evA 'ekatva nizcayagatapaNA' karIne ja suMda25NuM pAme che. (ekapaNA rUpa nizcayamAM 'gata' gayelA paNAe karIne ja nahi ke javA paNAe karIne) ema zA mATe ? prakArAMtarathI AnAthI anya prakAre to 'sarva saMkara Adi doSanI Apatti' thAya che. mATe, saMkara-anavasthA-ati vyApti Adi samasta doSano prasaMga prApta thAya che mATe. ema sarva padArthanuM 'ekatva' prati ekapaNuM - advaitapaNuM 'pratiSThita' pratyekapaNe prati viziSTa vastusthitithI sthita-siddha che, tyAre 'jIva' nAmanA samayanI-padArthanI baMdhakathAne ja 'visaMvAdapaNAnI' - basUrApaNAnI Apatti che, prasaMga prApta thAya che. to pachI 'tanmUla' - te baMdhakathA mUlaka - te baMdhakathA jenuM mUla che. evuM pudgala karmapradeza sthitapaNuM jenuM mUla prabhavasthAna che. evA parasamayathI 'utpAdita' - utpAdavAmAM AveluM upajAvAyeluM A jIvasamayanuM dvividhapaNuM - dviprakArapaNuM - dvaita kyAMthI ? eTalA mATe samayanuM ekapaNuM ja 'avasthita rahe che.' vastu sthitithI jema che temaja vastu maryAdAthI sthita che. have amRtacaMdrajInI A parama paramArtha gaMbhIra adbhuta alaukika apUrva vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe. ne - - - - - 4 - - - - atre prazna thavo saMbhave che ke ema che, to pachI pAchalI gAthAmAM svasamaya-parasamaya ema vibhAga zA mATe karyo ? teno uttara e che ke, tevo vibhAga saMyoga saMbaMdhane laI vyavahAranayanI apekSAe karyo che ane te apekSAe te sAco che. kAraNake anAdi baMdha paryAyanI apekSAe pudgala ane AtmAno eka kSetrAvagAha rUpa saMyoga saMbaMdha to che ja, chatAM vyApya-vyApaka bhAva rUpa tAdAtmya saMbaMdha to nathI ja. Ama parano Azraya karanArA - parAzrita vyavahAranayanI apekSAe tevo vibhAga pADyo te yathAyogya ja che, paNa AtmAno ja Azraya karanArA - AtmAzrita nizcayanayanI apekSAe joIe to tevo vibhAga ghaTato nathI. kAraNake nizcaya saMbaMdha to vyApya-vyApaka bhAvarUpa tAdAtmya saMbaMdha hoya to ja ane tyAM ja ghaTe ane paranI sAthe AtmAno tAdAtmya saMbaMdha ke vyApya-vyApaka bhAva che ja nahi, eTale ja pa2nI sAthenA baMdha saMbaMdhanI vArtA nizcaya vastutattvanI dRSTimAM galata che, visaMvAdinI che, ema kahyuM te yathArtha ja che. A nizcaya-vyavahAranI samucita maryAdA aMge tattvaciMtaka dIpacaMdrajI 'AtmAvalokana' graMthamAM rahasyabhUta vAta prakAze che ke - ** nija 'jo bhAva avyApaka rUpa saMbaMdha vastuauM vyApya-vyApaka ekameka saMbaMdha nahIM (su (so) vyavahAra nAma pAvai. vastuauM ju bhAva vyApya vyApaka - ekameka saMbaMdha so nizcaya jAnanA.'' - 'AtmAvalokana', pR. 25, 32.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-3 A jaganA parama tattvajJAnI tIrthaMkarAdi parama jJAnIoe zodhI zodhIne zodhyuM, to A vizvanA mULa tattvabhUta A cha ja* artho - dravyo dIThA : (1) dharmAstikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) pudgalAstikAya, (5) jIvAstikAya, (6) kALa. vizvanA sUtradhAra rUpa A cha dravyamAM ja sarva artho samAya che, A cha"" dravyane choDIne bIjo koI paNa artha A lokamAM nathI.""" A ekeka dravyamAM potapotAnA anaMta guNa dharma rahyA che, anaMta guNa paryAya varte che, te paraspara sahakArathI parama premathI 'ekIbhAvI' eka bhAvathI 'judAI vinA' vartI rahyA che ane te ekarasa bhAvarUpa parama premathI te te dravyo jANe te anaMta sva dharmone cuMbI rahyA che. eTale ja te te dravyanA guNa paryAya rUpa anaMta svadharma cakra potapotAnA dravyamAM ja 'aMtarmaMgna' che aMdara DUbelA paDyA che, svadharma cakra cuMbI chatAM paraspara abatA 'artha' zabdano prayoga dravya-guNa ane paryAya e traNenA saMbaMdhamAM karAya che, ane te paNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe pravacanasAra' pra.zru.saM. gAthA-87nI vyAkhyAmAM kahyuM che, tema A prakAre vyutpatti arthathI siddha thAya che : 'gunna-paryAyo prati jAya che vA guNa-paryAyothI javAya che. evA arthe te dravyo, AzrayapaNe dravyo prati jAya che vA AzrayabhUta dravyothI javAya che arthe te guNo, dro prati kramapariNAmathI jAya che vA dravyothI kramapariNAmathI javAya che evA artho te paryAyo.' jemake - suvarNa dravya che, pILApaNuM vagere guNa che, kuMDaLa vagere paryAyo che, AmAM pILApaNuM vagere guNonuM ane kuMDaLAdi paryAyonuM suvarNadravyathI jUdApaNuM- pRthag bhAva nathI, eTale suvarNa ja eono AtmA che, tema dravya-guNa-paryAyomAM guNa paryAyonuM dravyathI jUdApaNuM - pRthag bhAva nathI, eTale dravya ja guNa-paryAyono AtmA che. Ama artha zabda dravya gujJa paryAyamAM vaparAya che, paNa guNa-paryAyano AtmA dravya che, eTale guNa-pazciyano dravyamAM aMtarbhAva thaI jato hovAthI artha eTale atre mukhyapaNe dravya samajavAnuM che. pravacanasAra'nI prastuta mULa gAthA (87) A pramANe - " davvANi guNA tersi pajAyA aTUTThasaNNayA bhaNiyA / tesu guNapattrayANaM appA dampatti upadeso // " vizeSa mATe juo zrI amRtacaMdrAcAryajInI tattva sarvekaSA adbhuta TIkA, A cha dravyanuM yat kiMcit svarUpa atre bIjI gAthAnA vivecanamAM kahyuM che. eTale vistArabhayathI atre vizeSa nahi kahetAM, paMcAstikAya" tathA "pravacanasAra' dvitIya adhikAranuM avalokana karavAnuM suza jijJAsune namra sUcana karIe chIe. saMkSepamAM to A SaT dravyanA svarUpano niSkarSa ApatA kavivara banArasIdAsajInA suMdara dohA A rahyA - 'caitanavaMta anaMta guna, parakhai sati anaMta, alakha akhaMDita sarvagata, jIva daraba vinaMta. pharasa-varana-rasa - gaMdhamaya, narada-pAsa-saMThAna, anurUpI pudagala daraba, nabha pradeza paravAna. jaise salila samUhameM, kare mIna gati karma, taisai pudagala jIva kauM, calana sAI dharma. A paMthI grISama same, baiThe chAyA mAMhi, tyauM adharmakI bhUmimaiM, jaDa cetana ThaharAMhi. saMtata jAke udArameM, sakala padAratha vAsa, jo bhAjana saba jagata kau, soI daraba AkAsa. jo nava kari jIrana kare, sakala vastusthiti kAMni, parAvarta vartana dhare, kAla daraba so jAMni.'' - 'samayasAra nATaka' upodghAta, 20-25. dravyAnuyoga paTu mahAmuni devacaMdrajIe paNa 'dravya prakAza'mAM divya tattvaprakAza relAvyo che ke - 'dharama adharama dravya nabha kAla cAro dravya, arUpI akhaMDa jaDa bhAva lIye varate, tAme tina astikAya kAla vinu jina kahe, gahe ganadhAra tIna pada anusarate, cyAro nija guNavAna lachana nidhAna nita, nija nija kAja sAthe mpile kauna parate, cyAro sau viyukta nita alipata nabhavata, jIva tatta siddha hoya bhau samudra tarate.'' - dravyaprakAza, 2-40 "jIvamajIvaM dayaM jiNavazvasaheNa jeNa NiddiSTaM / rnirvivayaM saM pate savA kissA // " - zrI nemicaMdra siddhAMta cakravartI kRta 'dravya saMgraha'-1 pa
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane te te dravya te anaMta svadharma cakrane' - sva dharma samUhane (nahi ke paradharma cakrane) 'cuMbe' che. arthAt pANImAM DUbakI mAranAra jema pANImAM ja magna hoya che, DUbela hoya che, bhAra DokAto nathI, tema A anaMta svadharma cakra potAnA dravyanI aMdara ja magna che, DUbela che, vhAra DokIuM paNa karatuM nathI. ane te te dravya paNa cakra jevA AkhA akhaMDa anaMta svadharma cakrane cuMbe che, nahi ke amuka vA khaMDa khaMDa dharmane. kAraNake cakrano eka aMza pharatAM samagrapaNe AkhuM cakra phare che, tema pratyeka artha-dravyanuM AkhuM svadharma cakra ekI sAthe eka samudAya rUpe samagrapaNe varte che ane te anaMta svadharma cakramAM ekI sAthe vartato pratyeka artha-dravya svadharma cakravartI che, svadharma cakra sAthe gADha AzleSa rUpa apRthak bhAva dharato svadharma cakravartI evo A pratyeka artha-dravya jANe potAnA anaMta dharmane vastu svabhAvane ekarasa bhAva rUpa parama premathI cuMbe che, arthAt ekIbhUta-ekarUpa thaI gayela ekarasa bhAvarUpa apRthabhUta bhAvathI tenAthI kadI paNa jUdo paDato nathI. Ama A pratyeka artha-dravya, svadharma cakrane cuMbe che, paNa paraspara ekabIjAne cuMbatA nathI, dUrathI sparzatA paNa nathI. svadharma cakravartI SaTkavya arthAt A pratyeka artha-dravya rUpa dharmacakra vartInI svadharma cakramAM akhaMDa ANa varte che, paNa te paradharma cakramAM mAthuM mArato nathI ke bIjo koI tenA svadharma cakramAM mAthuM mArato nathI. svadharma cakravartI SaTkavya Ama pratyeka artha-dravya svIyadravyAntarma nAnaMtasvadharmavaghuzvino'pi pratyeka dravyanA potapotAnA dravyamAM aMtarmagna anaMta svadharmacakrane cuMbe che, paNa paraspara dravya-kSetra-kALa - bhAva jUdA ekbIjAne paraspara cuMbatA nathI. lezamAtra paNa dUrathI paNa nathI sparzatA. kAraNake pratyeka arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAva jUdA che. eTale koIpaNa arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAva bIjA koI paNa arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAvane leza sparza karatA nathI ane anya arthanA dravya-kSetra-kALa-bhAvathI leza paNa sparza karAtA nathI. pratyeka artha-samaya potapotAnA ja dravya-kSetra-kALa-bhAvanI maryAdAmAM ja-samayamAM ja rahyA che, paraarthanA-parasamayanA dravya-kSetra-kALa-bhAvanI maryAdAmAM-samayamAM atikrama karatA nathI, eTale ke pratyeka artha-samaya potapotAnA ja dravya-kSetra-kALa-bhAvanA samayamAM ja-maryAdAmAM ja varte ema jinasamaya-jinAgama-jina AzA che, evI jinaAzA rUpa dravya-kSetra-kALa-bhAva e caturvidha rAjanItinuM ullaMghana koI artha karatA nathI. jaDa-cetana koI paNa artha 'trAsa' pAmI, parasamayamAM javA rUpa 'trAMsu' - vAMku vakra gamana karI, A jinaAjJA rUpa rAjanItino lopa karatA nathI ! arthAt vizvanA sarva arthamAM jANe jina zAsananI - jina vANInI parama AzA vartI rahI che ! parama dravyAnuyoga paTu mahAmuni zrI devacaMdrajI jevA mahAgItArtha saMta kavijane ane zrImad rAjacaMdrajI jevA paramatattva draSTAe parama bhaktirasathI adbhuta tattvadarzapaNe saMgIta karyuM che, tema jaDa-cetana sarva artho jANe jina bhagavAnanI AjJAmAM vartI rahyA che ! 'dravya kSetra ne kALa bhAva e, rAjanIti e cArajI, - trAsa vinA jaDa cetana prabhunI, koI na lope kArajI. zItala jina pati prabhutA prabhunI mujathI kahiya na jAyajI.'' zrI devacaMdrajI lokane viSe je padArtha che tenA dharma devAdhideve potAnA jJAnamAM bhAsavAthI jema hatA tema varNavyA che, padArtho te dharmathI bahAra jaI pravartatA nathI, arthAt jJAnI mahArAje prakAzyuM tethI bIjI rIte pravartatA nathI, tethI te jJAnInI AjJA pramANe pravarte che ema kahyuM che, kAraNake jJAnIe padArthanA jevA dharma hatA. tevA ja tenA dharma kahyA che.'' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-753, 958 ... Ama svadharma maryAdAmAM ja vartatA A sarva artha svadharmacakra cuMbI-svadharma cakrane cuMbanArA chatAM paraspara acuMbI - nahi cuMbanArA che, eTale ja 'atyaMtatratyAsattAvapi' atyaMta pratyAsattimAM paNa - atyaMta nikaTavartipaNAmAM paNa nitye ja svarUpathI paDatA nathI, nityameva svarUpAvapataMtaH - eka lokAkAza E
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-3 kSetramAM atyaMta nikaTapaNe vartatA A artho paraspara gADha milana rUpa ekakSetrAvagAha sthiti karI rahyA che. jemake - jIva ane pudgala eka dehamAM dUdhane pANI jema ekbIjA sAthe gADhapaNe maLI rahyA che, chatAM ekabIjAthI jUdAne jUdA ja varte che ane svarUpathI patana pAmatA nathI, potAnA sva dravya-kSetra-kALa-bhAvathI vyuta thatA nathI, sva dravya-kSetra-kALa-bhAvano tyAga karatA nathI, eTaluM ja nahi, paNa te pararUpe pariNamatA paNa nathI, arthAt paradravya-kSetra-kALa-bhAvane pAmatA nathI. jaDa cetana banatuM nathI ne cetana jaDa banatuM nathI, jaDa jaDabhAve ja pariName che, cetana cetanabhAve ja pariName che, koI potapotAno svabhAva choDIne palaTatuM nathI, jaDa te traNe kALamAM jaDa ja rahe che, cetana te traNe kALamAM cetana ja rahe che ane temAM paNa dharmAstikAya te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI dharmAstikAya ja rahe che, adharmAstikAya te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI adharmAstikAya ja rahe che, AkAzAstikAya te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI AkAzAstikAya ja rahe che, pudgalAstikAya te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI pudgalAstikAya ja rahe che, jIvAstikAya te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI jIvAstikAya ja rahe che ane kALa te traNe kALamAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI kALa dravya ja rahe che. koI paNa dravya koI paNa pararUpe pariNamatuM nathI, 'vararUpeLApariNamanAt / ' Ama pararUpe apariNamanane lIdhe pratyeka arthanuM-dravyanuM vyaktitva nAza pAmatuM nathI, eTale avinAnaMtavyaktitvAt A arthonuM avinaSTa anaMta vyaktitva (Indiaviduality) jaLavAI rahe che. ethI karIne teo jANe TaMkotkIrNa hoya ema sthiti karI rahyA che, ToLIn va titaH / ' - TAMkaNAthI khaDakamAM kotarI kADhela cakravartIno zilAlekha jema cirakALa paryaMta jemano tema ja avasthita rahe, tema A pratyeka artha-dravya rUpa svadharma cakravartIno svarUpa-zilAlekha traNe kALamAM jemano tema ja avasthita rahe che. A sarvanA parama niSkarSa rUpa evuM parama AtmadraSTA - zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa anubhava-vacanAmRta A 'mahAbhASyanA' (vivecananA) mathALe TAMkyuM che. Ama A sarva artho-dravyo svarUpathI nahi paDatA ane pararUpe nahi pariNamatA evA svataMtra dravyo che, eTale te kAMI akiMcit kare che ema nathI; kAMI nathI karatA ema nathI, paNa samasta viruddhAviruddha kAryahetutayA samasta viruddha-aviruddha kAryaketutAe - kAraNapaNAe karIne sadAya niraMtara vizvane anugrahe che,* anugraha upakAra kare che, zavadeva vizvamanuIhato / kAraNake pratyeka artha svadravya-kSetra-kAla-bhAvathI asti che-hovApaNA che, rUpa paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI nAsti che nahi hovApaNA rUpa che, eTale svadravya-kSetra-kAla-bhAvanA astipaNAe karI svarUpa kArya karavApaNAne lIdhe tene aviruddha kAryanuM hetupaNuM hoya che ane 52dravya-kSetra-kAla-bhAvanA nAstipaNAe karI pararUpa kArya nahi karavApaNAne lIdhe viruddha kAryanuM hetupaNuM paNa tadna samaye ja hoya che, Ama samasta viruddha-aviruddha kArya hetutAthI te zazvadeva-sadAya vizvane anugrahe che. arthAt pratyeka artha svadravya-kSetra-kAla-bhAvanA sadAya astipaNAthI AtmasvarUpathI aviruddha akhaMDa vizvavyavasthAnI jALavaNImAM pratyeka dravyano phALo - - para Azrita vyavahAranayane AzrIne vicArIe to - sarvadravyone potAmAM avagAha-avakAza Apavo te AkAzano upakAra che, gati pariNita dravyane, mInane jalanI jema udAsInapaNe sahAya karavI te 'dharmAstikAya'no upakAra che, sthiti pariNata dravyane, pathikane chAMyaDAnI jema, udAsInapaNe sahAya karavI te adharmAstikAyano upakAra che, zarIra, vANI, prANApAna, mana, sukha duHkha, jIvita-maraNa e pudgalono upakAra che, hitAhitopadeza vaDe karIne jIvono paraspara upakAra che, sarva dravyonuM parivartana karavA rUpa vartanA, pariNAma, kriyA, paratvAparaMtva e kALano upakAra che. athavA TUMkAmAM zrI banArasIdAsajIe kahyuM che tema - ''samatA ramatA UradhatA, zAyakatA sukhabhAsa, vedakatA caitanyatA, e saba jIva vilAsa. tanatA manatA vacanatA, jaDatA jaDa sammela, laghutA gurutA gamanatA, e ajIva ke khela.'' - zrI banArasIdAsajI kRta samayasAra nATaka, upodghAta e
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evA svarUpa kAryanuM hetupaNuM dhAre che, temaja paradravya-kSetra-kAla-bhAvanA sadAya nAstipaNAthI AtmasvarUpathI viruddha evA pararUpa kAryanuM hatupaNuM paNa dhAre che, Ama sadA svarUpa pratiSThita ane sadA pararUpa apratiSThita athavA kadI paNa svarUpa apratiSThita nahi ane kadI paNa pararUpa pratiSThita nahi evo agurulaghu guNasaMpanna pratyeka artha akhila vizvanI yathAvatu (as it is, statusquo) jALavaNImAM sadAya anugraha kare che, eTale zAzvata vizva vyavasthA akhaMDapaNe jaLavAI rahe che ane te vizva vyavasthAmAM kyAreya paNa koI paNa prakAranI kiMcit mAtra gaDabaDa ke Dakhala thavAno saMbhava ja nathI. "nija bhAve sIya astitA re, para nAstitva svabhAva; astipaNe te nAstitA re, sIya te ubhaya svabhAvo re... kuMtha jinesarU." - zrI devacaMdrajI Ama pararUpe apariNata ane svarUpe susthita evA A pararUpa apratiSThita ane svarUpa supratiSThita TaMkotkIrNa vizvopakArI sarva artho niyatapaNe ekatva nizcayagata ekatvanizcayagatapaNAthI ja pasAe karIne ja sauMdaryane pAme che, niyatatva tatve naiva saudaryApadyate | arthonuM sauMdarya arthAtu A sarva arthonuM pratyekanuM ekatva-ekapaNuM che, jyAM anya koIno - bIjAno praveza nathI, evuM advitIyapaNuM - advaitapaNuM che ane A ekapaNuM - advaitapaNuM traNe kALamAM na caLe evuM nizcaya rUpa-akhaMDa sthira sthitirUpa che, ane AvA traNe kALamAM na phare evA niyata nizcaya rUpa ekatva nizcayagata paNAe - ekapaNA rUpa nizcayagata paNAe karIne ja - eka svarUpa sthitapaNAe karIne ja A artho saMdaratA dhAre che. jyAM parabhAvanI leza paNa azuci-azuddhi nathI evI paravirahita zuci zuddha advaita svarUpa zobhAthI ja zobhe che. kAraNake ekatva nizcayagata sthiti e ja sat paramArthasatu hovAthI satya che, e ja parama zAMtirUpa - parama kalyANarUpa - mokSa rUpa hovAthI ziva che ane e ja akRtrima svAbhAvika sahaja AtmasvarUpa - sauMdaryathI zobhAyamAna hovAthI svarUpathI suMdara che, Ama A sarva arthonuM A ekatva nizcayagatapaNuM ja parama satya parama ziva parama suMdara che, eTale satyaM zivaM suMdara A sahajAtma svarUpa sthitapaNAne lIdhe ja A sarva artho svarUpa sauMdaryane pAme che. jIva navi pugalI naiva puggala kadA, puggalAdhAra navi tAsa raMgI; para taNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastudharme na kadA para saMgI... aho zrI sumati jina ! zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya pariNAmarAmI. saMgrahe nahi Ape nahi parabhaNI, navi kare Adare para na rAkhe; zuddha syAdvAda nija bhAva bhogI jike, teha parabhAvane kema cAkhe?.. aho." - zrI devacaMdrajI kAraNake "prakAratarathI sarva saMkara Adi doSanI Apatti thAya che, prArAntomAM sarvasaMvaraH ToSApatta - prakArAMtarathI - enAthI bIjA prakAre to jaDa-cetana dravyanI paraspara seLabheLa thaI javA rUpa - zaMbhumeLA rUpa saMkara Adi dUSaNa prApta thAya che. jUdI jUdI - bhinna bhinna prakArAMtare sarva saMkarAdi jAtivALA - cetana paraspara bhaLI jAya to jaDa-cetananuM mizrapaNuM - saMkarapaNe doSApatti thaI jaze ane jaDa je cetanapaNAne pAme athavA cetana je jaDapaNAne pAme to jaDa-cetanano koI niyama ke vyavasthA raheze nahi ane vyatikara doSa Avaze. vaLI Ama svarUpano tyAga karI jo padArtha pararUpa paNAne pAmaze, to pachI e padArtha punaH padArthotarapaNAne pAmaze ane ema karatAM koI Aro Avaze nahi ne anavasthA doSa prApta thaze. temaja eka dravyanuM svarUpa je bIjAmAM jaze, to ati prasaMga rUpa ati vyApti doSa ane potAnA ja dravyamAM pUrepUro vyApaze nahi, to abApti doSa paNa AvIne ubho raheze. ItyAdi aneka doSanI rUpa Apatti prApta thavAno prasaMga Avaze. mATe ekAMta svarUpa sthita evo ekatva nizcayagata padArtha ja lokamAM sarvatra suMdara che. ema traNe kALamAM nizcaya akhaMDa nizcaya siddhAMta sthApita thayo. 68
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-3 eTale vihatve sarvAnAM pratiSThita sati - ema sarva padArtha arthonuM ekatva pratiSThita sate jIva nAmanA samayanI baMdhakathAne ja visaMvAdapaNAnI Apatti che, nIvAzrayasya samayI vaMdhawthAyI purva visaMvAdutvApattiH | arthAt siddhAlayamAM zuddha caitanya mUrti siddha bhagavAnanuM jema sarva arthonuM ekapaNuM pratiSThita zAzvata sapratiSThitapaNuM che. jinAlayamAM zuddha caitanya mUrti jina bhagavAnanA biba tyAM jIvanI baMdhakathAnI ja visaMvAditA * * rUpa dhAtu-pASANamayI mUrtinuM jema supratiSThitapaNuM che, satyanuM - paramArthasatu tattvanuM jema svarUpathI zAzvata supratiSThitapaNuM che, tema A sarva satya tattvabhUta paramArtha satu arthonuM eka nizcayagatapaNe - ekapaNA rUpa nizcayagatapaNe zAzvata supratiSThitapaNuM che. Ama sarva padArthonuM ekapaNuM pratiSThita che, tyAM jIva nAmanA samayanI - padArthanI baMdhakathAne ja visaMvAdanI - visaMvAdapaNAnI - basUrApaNAnI prApti che. kAraNake sarva samaya (artha) je svasamayanI - svasvarUpanI maryAdAmAM sthita hoI ekatva pratiSThita che, to pachI jIva samayanI parasamaya (para padArtha) sAthenA baMdhanI je vArtA che, te ja visaMvAdinI-basUrI jaNAya che, sarva padArthanA susaMvAdamAM A eka ja vAta visaMvAdI basUro (Discordant note) pUrAve che. baMdha to be vinA bane nahi, eTale ekapaNAnI ja jyAM sthiti che. tyAM benI vAta basUrI lAge che, "bagaDe be thI badhuMya "bagaDe' che, samayanuM svarUpa sauMdarya virUpapaNAne - kadraSapaNAne pAme che. eTale eka svarUpa sthitapaNAthI suMdara lAgatA sarva artho jyAM ekapaNAnuM ekasUruM saMgIta karI rahyA che, tyAM A jIvapadArthanuM besUrApaNuM zuM ? akhila vizvatattvanI ekapaNA rUpa susaMvAdI baMsarI vAgI rahI che. tyAM A para sAthe baMdhakathAnI basUrI vAta zI? saMgItano raMga jAmyo hoya, to raMgamAM kevo bhaMga paDe ? tema ekatvanizcayarUpa vizva tattvanA saMgItano raMga jAmyo che, badhAya dravya-vAdyo ekapaNAno eka sUra vagADI rahyA che, tyAM A jIva samayanI baMdhakathAno basUro rAgaDo nIkaLe che, te vizva saMgItanA raMgamAM bhaMga pADe che ! eTale tattvajJAnanA kSetramAM tattvavicAra preraNA karatA hoya ema paramarSi kuMdakuMdAcAryajIno divya AtmA atre jANe garjanA kare che ke, "ye kyA bAta hai? aisA kaise ho sakatA hai?" kAyado to badhAne mATe eka sarakho hoya, tema ekapaNAnA nizcayarUpa niyama to badhA dravyone eka sarakho lAgu paDavo joIe, tyAM A basUrI baMdhakathA thakI bepaNA rUpa-dvaitapaNA rUpa kAyadA bhaMga-niyama bhaMga kema cAle? ane cAle to pachI vizvanuM niyamana kema rahe? mATe A baMdhakathA ja pote visaMvAdI che, satya tattvasthiti - paramArthasatu vastusthiti sAthe saMvAdathI - maLatApaNAthI viruddha che A jIva samayanuM - viparIta che, eTale ke paramArthathI asatya che, ayathArtha che, ema hovuM ghaTatuM dvividhapaNuM kyAMthI? nathI. to pachI "RtastanUtapurAtaprazasthitatvamUta- purasotpavitatI ekatva ja avasthita saiviSya' "tamUla" te baMdhakathA jenuM mUla che, evuM pudgala karma pradeza sthitapaNuM jenuM mUla che, evA parasamayathI utpAdavAmAM AveluM - upAvAyeluM AnuM (jIvana) dvividhapaNuM kyAMthI? arthAt te baMdhakathA svarUpa mUlane lIdhe ja jIvanuM pudgala karma pradezamAM sthitapaNuM hoya ane pudgala karmapradeza sthitapaNA rUpa mUlane lIdhe ja parasamayanuM upajavApaNuM hoya ane Ama parasamayapaNAne lIdhe ja jIva samayanuM svasamaya-parasamaya ema dvividhapaNuM hoya, paNa mUla A baMdhakathA ja jyAM visaMvAdI che, tyAM pachI te baMdhakathA jenuM mUla che, evuM pudagala karma pradeza sthitapaNuM kyAMthI ? ane e nathI tyAM pachI pudgala karma pradeza sthitapaNuM jenuM mUla che, evuM parasamayapaNuM kyAMthI? ane parasamayapaNuM ja jyAM nathI, tyAM pachI svasamaya-parasamaya evuM kRtrima (artificial) bheda ubhAvana rUpa dvividhapaNuM paNa kyAMthI ? mUrta nati suto zAlA ? eTale ke sarva samayanuM pratyekanuM ekapaNuM to uparokta rIte supratiSThita che ane te ja suMdara che, to pachI jIva samayanuM AvuM dvividhapaNuM kyAMthI ghaTe ? visaMvAdinI baMdhakathAthI upajatuM A dvividhapaNuM kAMI suMdara dekhAtuM nathI, sAruM lAgatuM nathI, zobhatuM nathI, ethI samayanuM ekapaNuM ja avasthita rahe che, - taH samayacaiRtvamevAvatine | vividhapati japna "tamUla', te badhA utpAdavAmAM Ave 69
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tathA prakAre A (ekatva) asulabhapaNe vibhAvAya che - zrudaparicidANubhUdA savvassa vi kAmabhogabaMdhakahA / eyattassuvalaMbho Navari Na sulaho vihattassa // 4 // kAma bhoga-baMdha kathA sarvane re, zruta paricita anubhUta; kevala ekatva vibhaktano re, upalaMbha na sulabhabhUta..re AtmAnuM vaMdo samayasAra jA gAthArtha : sarvaneya kAmabhoga-baMdhakathA, zrata, paricita anubhUta che, paNa vibhakta evA kevala ekatvano upalaMbha (prApti-anubhava) sulabha nathI. 4 AtmakhyAti TIkA tathaitadasulabhatvena vibhAvyate - zrutaparicitAnubhUtA sarvasyApi kAmabhogabaMdhakathA / ekatvasyopalaMbhaH kevalaM na sulabho vibhaktasya // 4 // iha sakalasyApi jIvalokasya saMsAracakrakroDAdhiropitasyAzrAMtamanaMtadravyakSetrakAlabhavabhAvaparAvarte samupakrAMtabhrAMterekachatrIkRtavizvatayA mahatA mohagraheNa goriva vAhyimAnasya prasabhojja bhitatRSNAtaMkatvena *vyaktAMtarAdhe-ruttamyottamya mRgatRSNAyamAnaM viSayagrAmamuparuMdhAnasya parasparamAcAryatvamAcarato'naMtazaH zruta pUrvAnaMtazaH paricitapUrvAnaMtazo'nabhUtapUrvA caikatvaviruddhatvenAtyaMtavisaMvAdinyapi kAmabhogAnubaddhA kathA / idaM tu nityavyaktatayAMtaHprakAzamAnamapi kaSAyacakreNa sahaikIkriyamANatvAdatyaMtatirobhUtaM sat svasyAnAtmatatayA pareSAmAtmajJAnAmanupAsanAzca na kadAcidapi zrutapUrvaM na kadAcidapi paricitapUrvaM na kadAcidapyanubhUtapUrvaM ca nirmalavivekAlokaviviktaM kevalamekatvaM / ata ekatvasya na sulabhatvam // 4 // AtmakhyAti TIkArya ahIM A lokane viSe saMsAracakranA kroDamAM (utkaMgamAM) adhiropita evo je A jIvaloka - (1) azrAMtapaNe dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAvanA parAvartothI (pherAthI) bhrAMti samupakrAMta karI rahyo che, (2) ekachatrIkRta vizvatAe karIne vizvanA ekachatrI paNAe karIne) mahatuM evA moha-grahathI go (baLada)jema vahAvAI rahyo che, (3) baLAtkAre utkaTapaNe vRddhi pAmelI tRSNAnA tIvra vedanapaNAne lIdhe aMtarU Adhi (aMtamAMtha) vyakta karI rahyo che, (4) uchaLI uchaLIne mRgatRSNArUpa thaI rahelA viSayagrAmane upadhaI raDAya che, evA A sakala paNa jIvalokana, paraspara AcAryapaNuM AcaratAM, ekatva viruddhapaNAe karIne atyaMta visaMvAdinI evI paNa kAmabhogAnubaddha kathA anaMtavAra zrutapUrvA (pUrve sAMbhaLelI), anaMtavAra paricitapUrvA (pUrve paricaya karelI) ane anaMtavAra anubhUtapUrvA (pUrvA anubhava karelI) che, pAThAMtara : tAntarmAghasya
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-4 paNa nirmala vivekAlokathI (viveka-prakAzathI) vivikta (bhinna-alaga) evuM A kevala ekatva, nitya vyaktatAthI aMtaHprakAzamAna chatAM, kaSAyacakra sAthe ekIkriyamANapaNAne lIdhe atyaMta tirobhUta satuMsvanI anAtmajJatAe karIne ane para AtmajJonA anupAsanane lIdhe, nathI kadAcit paNa zrutapUrva (pUrva sAMbhaLeluM), nathI kadAcit paNa paricita pUrva (pUrve paricaya kareluM), ane nathI kadAcit paNa anubhUta pUrva (pUrve anubhava kareluM), ethI karIne ekatvanuM sulabhapaNuM nathI. / / 4 / je svarUpa samajyA vinA pAmyo, duHkha anaMta, samajAvyuM te pada namuM zrI sadguru bhagavaMta.'' 'amRta jyoti' mahAbhASyama - "anaMtakALathI AthaDyo, vinA bhAna bhagavAna, sevyA nahi guru saMtane mUkyuM nahi abhimAna.'' - zrImad rAjacaMdrajI khaM. 264 'huM choDI nija rUpa, ramyo pudagale, jhIlyo ulaTa ANI, viSaya tRSNA jale - viharamAna bhagavAna.'' - zrI devacaMdrajI = samayanuM je A ekatva AgalI gAthAnI vyAkhyAmAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe emanI apUrva lAkSaNika zailIthI vivarI dekhADyuM, te ekatvanuM asulabhapaNuM-durlabhapaNuM A saMsAracakranA cAkaDe caDela loka :gAthAmAM vibhAvana karyuM che, ane AnA vibhAvananuM vibhAvana karatAM A mahAkavIzvara amRtacaMdrajInI paramArtha mahAkavIzvara AtmakhyAti sRSTA AcAryajIe saMsAracakranA cAkaDe adbhuta svabhAvokti caDhelA A sakala jIvalokanuM svabhAvokti alaMkAramaya tAdezya suMdara zabda citra AlekhyuM che H A lokane viSe saMsAracakranA 'kroDamAM' utsaMgamAM adhiropita caDhAvAyelA sakala paNa jIvalokane paraspara-ekabIjA sAthe 'AcAryapaNuM' gurupaNuM AcaratAM, anaMtavAra 'zrutapUrva' pUrva sAMbhaLelI, anaMtavAra paricitapUrva' - pUrve paricaya karelI, anaMtavAra 'anubhUtapUrva' pUrve anubhava karelI che. zuM ? ekatvathI viruddhapaNAe - viparItapaNAe karIne atyaMta 'visaMvAdinI' - visaMvAda pAmatI paNa 'kAmabhogAnubaddha' kathA - kAmabhoga sAthe anubaddha saMkaLAyelI joDAyelI vArtA. kevo che A jIvaloka ? (1) azrAMtapaNe - athAka paNe - avirAma paNe AtmabhAvanA - - - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-1 (zrImad rAjacaMdrajI praNIta) - tathA ekatva - zruta, vibhAvyate tathaitadasulabhatvena tathA prakAre ekatvanizcayagatapannAe karI suMdara evuM A 'asulabhapaNe' 'vibhAvAya che' - vizeSe karIne bhAvavAmAM Ave che - sarvasthApi sarvane ja, zrutaparicitAnubhUtA paricita, anubhUta che. zuM ? hrAmamo baMdhA -kAmabhogabaMdha kathA. jevAM vasya 3pataMmaH / puttamaH - kevala ekatvano 'upalaMbha' - prApti - anubhava nathI sulabha. kevA ekatvano ? vimastasya - 'vibhakta' - vivikta - jUdA pADela evAno. // Iti gAthA AtmabhAvanA // 4 // 1 rU. - ahIM, A lokane viSe. satasthApi nIvatoAE - sakala paNa jIvalokane, parasparamAvAryatvamAvata: - paraspara - ekbIjA sAthe AcAryapaNuM - gurupaNuM AcaratAM, anaMtazaH zrutapUrva anaMtazaH paricitapUrva ganaMtazaH anubhUtapUrva 6 - anaMtavAra 'zrutapUrva - pUrve sAMbhaLelI, anaMtavAra 'paricitapUrva' pUrve paricaya karelI ane anaMtavAra 'anubhUta pUrvA' pUrve anubhavelI che. zuM ? viruddhatvenI gatyattavisaMvAvinyapi AmamonuvaddhA thA - ekatvathI viruddhapaNAe - viparItapaNAe karIne atyaMta 'visaMvAdinI' - visaMvAda pAmatI - basUrI evI paNa 'kAmabhoga anubaddha kathA' - kAmabhoga sAthe anubaddhA - saMkaLAyelI - joDAyelI kathA - vArtA. kevo che A jIvaloka ? (1) saMsAravoGAdhioSitasya je saMsAracakranA kroDamAM' - koDamAM utsaMgamAM 'adhiropita' - caDhAvAyelo che, ata eva - (2) azrAMtaM ganaMtadravyakSetrAtamavabhAvaparAvartI samupAMtaprAMta: azrAMtapaNe' - athAkaparNa - avirAma paNe - anaMta dravya-kSetra-kAla - bhava - bhAvanA parAvarSothI' - pherAthI AMTAthI jeNe 'bhrAMti' - bhramaNA 'samupakrAMta' karI che - sArI peThe AraMbhelI che, (kAraNake) - (3) chatrI 71 - -
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anaMta dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAvanA "parAvartAthI" - pherAthI - AMTAthI jeNe "brAMti" - bamaNA samupakrAMta karI che, (2) "ekachatrI kRta vizvatAe karIne' - vizvanA traNe jagatanA ekachatra rUpa karyApaNAe karIne mahatuM evA moha-grahathI "go' - baLadanI jema je "vahAvAI rahyo che - haMkArAI rahyo che, (3) "prasabhapaNe' - atyaMtapaNe - baLAtkAre-jorazorathI "ujjaibhita' - utkaTapaNe vRddhi pAmela "tRSNAlaMkapaNAe karIne' - tRSNAnA tIvra pIDana paNAe karIne jenI aMtara Adhi - aMtara vedanA athavA aMtarane mathI nAMkhe evo aMtarmAthI vyakta - prakaTa thayela che, (4) uchaLI uchaLIne karAMjhI - karAMjhIne "mRgatRSNA rUpa" - mRgajala rUpa thaI rahelA "viSaya grAmane" - viSayarUpa gAmaDAne athavA viSaya samUhane 'uparuMdhI rahyo che. upa-nikaTa saMdhI ghero ghAlI rahyo che. AvA A sakala jIvalokane visaMvAdinI kAmabhogAnubaddha kathA yathokta prakAre anaMtavAra zrutapUrva - paricitapUrva - anubhUta pUrva che, paNa A - nirmala "viveka AlokathI' - viveka prakAzathI "vivikta' - pRthaka - bhinna - alaga evuM kevala-mAtra ekatva-ekapaNuM nathI. kadAcita paNa zrutapUrva nathI. kadAcita paNa paricitapUrva nathI. kadAcita paNa anubhUtapUrva kevuM che. A ekatva ? "nitya vyaktatAthI' - sadA vyaktapaNAthI - pragaTapaNAthI "aMtaHprakAzamAna" - aMtaramAM prakAzI raheluM chatAM, "kaSAyacakranI' sAthe - kaSAya samUhanI sAthe "ekI kriyAmANapaNAne lIdhe' - ekarUpa karAI rahyApaNAne lIdhe atyaMta "tirobhUta" satuM, tiraskRta AvRta - DhaMkAyeluM hotuM - evuM hoI kadAcit paNa nathI zrutapUrva I. ema zAthI karIne ? (1) "svanI - potAnI anAtmajJatA' - AtmajJAnarahitatAe karIne (2) ane para - bIjA AtmajJonA - AtmajJAnIonA "anupAsanane' lIdhe - anArAdhAnane lIdhe. ethI karIne ekapaNAnuM salabhapaNuM nathI, arthAtu durlabhapaNuM che. A AtmA pUrve anaMtakALa vyatIta karyuM jANyo nathI, te uparathI ema lAge che ke, te jANavAnuM kArya sarvathI vikaTa che. athavA to jANavAnA tathArUpa yogo parama durlabha che." Atma svarUpano nirNaya thavAmAM anAdithI bhUla thatI AvI che, jethI hamaNAM thAya emAM Azcarya lAgatuM nathI. taviravatayA mahetA modapradeza riva vAhyamAnasya - "ekachatrI kRta vizvatAe karIne' - vizvanA-traNe jagata nA eka chatra rUpa karyApaNAe karIne mahatu evA moha-grahathI "go' - baLadanI jema je "vahAvAI" - haMkArAI rahyo che, ata eva - () BsapojhametRtaMtvena vyavaktAMtarAdheH (8ii. vyavattAntatha) "prasabhapaNe" - atyaMtapaNe - baLAtu kAre - jora zorathI "ujjaibhita' - utkaTapaNe vRddhi pAmela "tRSNAlaMkapaNAe karIne' - tRSNAnA tIvra pIDanapaNAe karIne jenI "aMtara Adhi' - aMtaraMga vedanA "vyakta' - prakaTa thayelI che, (pATha: jeno aMtamadha vyakta thayela che), ata eva - (9) 3ttIsaMkhya "mRtRmAna - mRgajala rUpa thaI rahelA "viSaya grAmane' - viSayarUpa gAmaDAne athavA viSaya samUhane "upasaMdhI rahyo che' - ghero ghAlI rahyo che. AvA A jIvalokane AvI kAmabhogAnubaddha kathA yathokta prakAre anaMtavAra zrutapUrva - paricitapUrva - anubhUtapUrva che, paNa huM tu . A, nirmatavattAto vivivarta jevamendra - nirmala "viveka AlokathI' - viveka prakAzathI 'vivikta' - pRthaka-bhinna-alaga evuM kevala' - mAtra "ekatva' - ekapaNuM na viNa zrutapUrva na vAva fpatapUrva na kanubhUtapUrva nathI kadAcituM paNa "zrutapUrva' - pUrve sAMbhaLeluM nathI. kadAcituM paNa "paricita pUrva" - pUrve paricaya kareluM nathI. kadAcituM paNa "anubhUtapUrva - pUrve anubhaveluM. ema zAthI karIne? cAnAtmajJatathA reSAmAtmajJanAmanupAsanA "svanI' - potAnI "anAtmajJatAe' - AtmaajJAnatAe karIne ane "para' bIjA AtmajJonAM - AtmajJAnIonA "anupAsanane' - anArAdhAnane lIdhe. ekatva vivikta chatAM kema prakAzatuM nathI ? nityavyavastayAMta: prakAzamAnamaft - "nitya vyaktatAthI" - sadA vyaktapaNAthI - pragaTapaNAthI "aMta:prakAzamAna" - aMtaramAM prakAzI raheluM chatAM, RSAyavazleSA sadaikriyAtviA yaMtaM tirohita sat : kaSAyacakra' - kaSAya samUha sAthe ekIkriyamANapaNAne lIdhe' - ekarUpa karAI rahyApaNAne lIdhe atyaMta "tirobhUta' - tirobhAva pAmela - tiraskRta-AvRta-DhaMkAyeluM "satuM' hoIne - AvuM ekatva Ama yathokta kAraNathI A sakala jIvalokane kadI paNa nathI zrutapUrva - paricitapUrva - anubhUta pUrva. gata aThavI na sutaparva - ethI karIne "ekatvanuM' - ekapaNAnuM sulabhapaNuM nathI, arthAtu durlabhapaNuM che. ll ti mAtmaghAti gAtmabhAvanA ||4|| 72
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNaraMgaH samayasAra gAthA-4 "sarva klezathI ane sarva duHkhathI mukta thavAno AtmajJAna sivAya bIjo koI upAya nathI. sadvicAra vinA AtmajJAna thAya nahIM ane asatsaMga prasaMgathI jIvanuM vicArabaLa pravartatuM nathI. emAM kiMcit mAtra saMzaya nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-356, 750, 59 AcAryajI amRtacaMdrajInI A parama prauDha paramArtha gaMbhIra vyAkhyA sugama paNe samajavA mATe atre prathama kuMbhAranA cakranuM ane ghANInA belanuM e be daSTAMta sAdA zabdomAM vicArIe. koI kuMbhAra che, te hAthAthI cAkaDo calAve che, tenA cAkaDe - cAkaDAnI kroDamAM mATInA vAsaNa caDhAvyA che, kuMbhAra hAtho halAve che ane cAkaDe caDhAvelA bhAjano cakara kuMbhAra-cakanuM dRSTAMta cakara bhamyA kare che : tema karma rUpa kuMbhAra che, te moharUpa hAthAthI A saMsArano cAkaDo calAve che, te saMsAra cAkaDe jIvarUpa mATInA bhAjana caDhAvyA che. te karma-kuMbhAra mohahAtho halAve che. saMsAra-cAkaDe caDhAvelA jIva-bhAjano paMca parAvarto rUpa pharI pharI bhava-pherA pharyA kare che. ghANIno bela che, tene ghANImAM jotaryo che ane te ghAMcIthI paroNA mArI mArIne haMkArAI rahyo che. goLa goLa ghANImAM ghUmatAM ghUmatAM thAkyA pAkyA A belane khUba tarasa ghANInA belanuM daSTAMta lAge che ane te tarasa bujhAvavA uchaLI uchaLIne pANI mATe jyAM tyAM jhAMvA nAMkhe che, paNa pANI kyAMya dekhAtuM nathI, mAtra jhAMjhavAnA jala dekhAya che, tene sAcuM pANI jaNI te Dobo ghANIno bela temAM potAnuM DAcuM nAMkhe che ! paNa pANI to che nahIM kyAMya, eTale te tRSAtura bicAro tarasyone tarasyo rahI ghANImAM ghUmyA karato mahA paribhramaNa duHkha pAmyA kare che. tema A bhavarUpa ghANI che, temAM A jIvarUpa bela (baLado che, tene bhavanI ghANImAM jetaryo che ane te moharUpa ghAMcIthI rAga-dveSanA paroNA mArI mArIne haMkArAI rahyo che. paMca parAvarto rUpa pherAthI goLa goLa bhava-ghANImAM ghUmatAM ghUmatAM thAkyA pAkyA A jIva-belane tIvra viSaya tRSNA rUpa tarasa lAge che ane te tarasa bUjhAvavA karAMjhI karAMjhI-akaDAI akaDAIne baLa pUrvaka uchaLI uchaLIne te viSaya-jala mATe jyAM tyAM jhAMvA nAMkhe che, paNa jala to kyAMya dekhAtuM nathI, mAtra viSaya-mRgajala dekhAya che, tene sAcuM jala jANI te mUDha bhava-ghANIno baLadIo temAM potAnuM mukha nAMkhe che ! paNa jala to che nahIM kyAMya, mAtra mithyA viSaya-mAyAjala che, eTale viSaya tRSAtura te bApaDo tarasyone tarasyo rahI bhavanI ghANImAM ghUmyA karato anaMta paribhramaNa duHkha pAmyA kare che. pelo ghANIno bela to bApaDo gamAra pazu che. eTale mUMgo mUMgo pote ja duHkha sahyA kare che, paNa A viSaya tRSAtura vAcAla jIva-bela to doDhaDAhyo banI vAka cAturyathI bIjAone paNa bhramaNa duHkhanA bhAgIdAra banAve che ! kAraNake te viSaya - jhAMjhavAnA jalane dekhI A jIva-vRSabha to bhAIo ! hAlo hAlo ! A jala rahyuM ! A jala rahyuM ema bolI UThato guru banI besI bIjAone paNa viSaya saMbaMdhI-kAmabhoga saMbaMthI kathAno upadeza karato rahI anaMta duHkhanA bhAgI banAvavAno paropakAra kare che !! A daSTAMta uparathI "AtmakhyAtikAra AcAryajInI A adbhuta vyAkhyAno marma pUrepUro samajAze, eTale have teno vizeSa vicAra karazuM : A sakala jIvaloka kevo che ? saMsAranA cAkaDe caDhela sakala saMsaravaibrIDArirItikSya: saMsAra cakranA kroDamAM "adhiropita' che, saMsAra jIvaloka : paMca parAvarta . cakranA usaMgamAM caDhAvAyela che. kuMbhAranA hAMDalA jema cAkaDe caDhAvAya che, tema karma-kuMbhakAranA sarjana rUpa A saMsArI jIva-bhAjano A satata gatimAnuM saMsAra cakranA cAkaDe caDhAvAyela che. eTale ja te "azrAMtapaNe anaMta dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAva parAvartethI bhrAMti AdarI rahyo che, 'mazrAMtamanaMtadravyakSetrAmavamavaparAvarte. samupakrAMtaprate" kuMbhArano cAkaDo jema bhamyA kare tema A sakala jIvaloka anaMta dravya-kSetra-kALa-bhava-bhAvanA anaMta "parAvartAthI" pherAthI-AMTAthI "azrAMta paNe - athAkapaNe' - avirAma paNe - bhramI rahyo che. 73
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dravyathI, kSetrathI, kALathI, bhavathI ane bhAvathI anaMtA parAvarto karato sato, anaMtA bhava pherA. pharato sato, A bhavacakramAM cakranI jema paribhramaNa karI rahyo che. dravyathI A jIve jemAM sarva pudgala paramANu bhogavIne choDI dIdhA che. evA anaMta pudgala** parAvartana karyAM che. kSetrathI A lokamAM evuM koI kSetra nathI ke, jyAM A jIva pharI pharI utpanna na thayo hoya, ema sarva lokakSetra avagAhavArUpa anaMta kSetra parAvartana A jIve karyAM che. kALathI A jIve utpasarpiNI-avasarpiNImaya kALacakranA sarva samayomAM anaMtA janmamaraNa karyAM che, evA anaMta kALacakranA parAvartana A jIve karyAM che. bhavathI A jIve narakanA jaghanya AyuthI mAMDI traiveyakanA utkRSTa Ayu paryaMta sarva bhavonA anaMtA parAvarttana karyAM che. bhAvathI mithyAtva vaze karIne A jIve ATha karmanI sarva prakRti, sthiti, anubhAga ne pradeza, e cAre baMdhasthAnone sparzI anaMtA bhAva - parAvartana karyAM che. Ama paMca prakAranA parAvarSothI punarAvRtti rUpa punaH punaH pherAthI A jIva bhavacakranA anaMtA pherA pharI rahyo che, anaMtA AMTA mArI rahyo che, anaMta paribhramaNa duHkha anubhavI rahyo che. A paribhramaNa karatAM A jIve anaMta*** janmonI aMdara jUdI jUdI jananIonuM eTaluM dhAvaNa pIdhuM che ke te bheguM karIe to samudranA jala karatAM paNa vadhI jAya ! maraNa thatAM jUdI jUdI mAtAonI AMkhomAMthI eTaluM pANI vachUTyuM che ke, te ekaThuM karIe to sAgara jala karatAM paNa vadhI jAya ! Ama anaMta janmamaraNa karatAM A jIva anaMta paribhramaNa du:kha pAmyo che. ** * "paMcavihe saMsAre jAijarAmaraNarogabhayappaure / jiNamaggamapecchaMto jIvo paribhamadi cirakAlaM // sabdhevi poggalA khalu evamuttujjhiyA hu jIveNa / asayaM anaMtakhutto puggalapariyadvasaMsAre // savvammi loyakhette kamaso taNNatthijaNNa uppaNNaM / uggAhaNeNa bahuso paribhamido khettasaMsAre // abasappiNi ussappiNi samayAvaliyAsu Niravasesetu / jAdo mudo ya bahuso paribhamido kAlasaMsAre // NirayAu jahaNNAdisu jAba du uvarilavA du gevejA / micchattasaMsideNa du bahuso bhavaTThidI bhamidA // sabve payaDiTThidio aNubhAgappadesabaMdhaThANANi / nIvo micchattavasA mabhivo puLa bhAvasaMsAre // " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta dvAdazAnuprekSA " baMdhadi muMcadi jIvo paDisamayaM kammapuggalA vivihA / NokammapuggalA vi ya micchattakasAyasaMjutto // so ko vi Natthi deso loyAyAssa Niravasesassa / jattha Na sabbo jIvo jAdo marito ya bahuvAraM // upasappiNiavasappiNi paDhamasamayAdicaramasamayaMtaM / jIvo kameNa jammadi maradi ya sabvesu kAlesu // raiyAdi gadINaM avaraTriTThadido baraTriTThadi jAna / sabbaTriTThadisu vi jammavi jIvo gevejapajaMtaM // pariNamadi saNNi jIvo vivihakasAehiM TriTThadiNimittehiM / anumAnimatteoi ya vahato bhAvasaMsAre // '' - zrI kAntikriyAnuprekSA, gA. 67-71 "anAdireSa saMsAro nAnAgatisamAzrayaH / puchyAnAnAM parAvartA atrAnantAHyA gatAH // " zrI haribhadrAcAryajI kRta yogabindu, 74 *** "pIosi paNacchIraM anaMtajammaMtarAI jaNaNINaM / aNNAjNANa mahAjasa ! sAyarasalilAhu ahiyayaraM // tuha maraNe dukkheNa aNNaNANaM aNeya jaNaNINaM ! khvAba LavaLaLIra sAvasatinA ahiyamAM '' - zrI paramarSi kuMdakuMdAcAryajI kRta, 'bhAva prAmRta' 74 -
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-4 jagatAraka prabhu vinavuM, vinataDI avadhAra re; tuja darizaNa viNa huM bhamyo, kALaha anaMta apAra re... jagatAraka prabhu. suhuma nigoda bhave vasyopudgala pariyaTTa anaMta re; avyavahArapaNe bhamyo, kSullaka bhava atyaMta re... jagatAraka prabhu." ItyAdi - zrI devacaMdrajI tuja maraNe je jananIonA, nayane nItaryA nIra, saMmilana karie to thAye, sAgarathIye adhika. - (sva anuvAdita). AvuM A mahAduHkhamaya bhavabhramaNa jIva zAthI karI rahyo che ? zA mATe e bahAkhedamaya bhavabhrAMti choDI deto nathI ? koNa ene jabarajastIthI parANe bhamAvI rahyuM che ? teno mahAmoha grahathI atra javAba Apyo che ke, te "ekachatrI kata vizvatAe karIne - (vizvanA go' jema vAhana ekachatrIpaNAe karIne) mahatu evA mohathI go-baLadanI jema vahAvAI rahyo che, chatrIzraviNavatAmatA no riva yAhyamanasya, akhila vizvane potAnI ANamAM vartAvI potAnA eka chatra zAsana taLe AyuM, ethI vizvanA ekachatrI paNAe karIne je AkhA jagatu karatAM mahatu - moTo che. evA mahAmoha-grahathI A jIvaloka gonI jema - baLadanI jema haMkArAI rahyo che. baMdhana baddha baLada parataMtra hovAthI gADuM calAvanAra jema calAve tema cAlavuM paDe che, tema A karmabaMdhana baddha jIva-vRSabha karma parataMtra hovAthI bhavanuM gADuM calAvanAra moha-taMtrI jema calAve tema tene cAlavuM paDe che, jema bhamAve tema bhamavuM paDe che. kAraNake nizcayathI jIva je ke svataMtra che, to paNa vyavahArathI jyAM lagI tene mohane lIdhe svarUpanuM bhAna nathI ne parabhAvamAM AtmabrAMti che, tyAM lagI te go-baLada pazu jevo abUjha gamAra hoI karma parataMtra paNa che, eTale A mohajanya karma parataMtrane lIdhe ja tene A bhava bhramaNa karavuM paDe che. karmanA A saMcAlana karanAra taMtrI moha che, eTale ja tene karmono rAjA kahyo che ane eTale ja karmacakrathI cAlatA AkhA bhavacakramAM A mahA mohacakravartInuM ekachatrI zAsana cAlI rahyuM che. atre parabhAvamAM "AtmabhAMti e ja mukhya moha che ane A AtmabrAMtithI ja A bhavabhrAMti upajI che - cAlI rahI che. parabhAvamAM AtmabhrAMti rUpa A moha-grahane A mahAmoha "graha' jIva jyAM lagI grahI rAkhe-pakaDI rAkhe, tyAM lagI A moha-graha paNa A jIvane grahI rAkhe che, pakaDI rAkhe che-jakaDI rAkhe che. kAraNake rahyAtIti praha: athavA gRhyaseganeneti prada, je rahe che te graha athavA jenAthI prahAya che te graha. eTale jIva moha-grahane rahe che, tethI te moha-grahathI grahAya che. A moha graha kharekhara ! graha jevo graha ja che. kAraNake grahI rAkhe-pakaDI rAkhe-jakaDI rAkhe te graha, kuTila Aveza rUpa pakaDa, atatva abhiniveza, A graha grahanI jema bhArI vasamo che. (1) graha eTale sUrya-caMdra-rAhu Adi graha. temAM duSTa graha-aniSTa graha jema manuSyane pIDAkArI vasamo thaI paDe che, naDe che, tema A moharUpa duSTa praha jIvane herAna herAna karI nAMkhI vasamo pIDAkArI thaI paDe che, kanaDe che. athavA rAhu jevo pApa graha jema caMdrane prasI tene uttApakArI thAya che, tema A moha rUpI viSama pApa graha AtmacaMdrane prasI laI tene atyaMta tApa pamADe che. Ama te bhAre vasamo graha che. (2) athavA "graha' eTale bhUta-pizAca-jhoDa. jema koIne vasamuM bhUta, pizAca ke jhoDa vaLagyuM hoya, te teno keDo na mUke, tene grahI rAkhe - pakaDI rAkhe, jakaDI rAkhe ane tene herAna parezAna karI nAkhe, tema A moha rUpa bhUta pizAca ke jhoDa jIvane je vaLagyuM hoya, to te teno keDo mUkatuM nathI, tene grahI-pakaDI-jakaDI rAkhe che, kADhavuM muzkela thaI paDI tene khUba kanaDe che. jenA manamAM A moharUpa bhUta (Obsession, Delusion) bharAI gayuM hoya, tene te kADhavuM bhArI vasamuM thaI paDe che, e balAne kADhavI bhArI vikaTa thaI paDe che ! Ama paNa moha vasamo graha che. (3) athavA "graha eTale magara. magara je koIne grahe, pakaDe, to tenI pakaDamAMthI 75
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti chUTavuM bahu muzkela vasamuM che, tema moha rU5 grahanA - magaranA paMjAmAM je sapaDAyo, tenI dADhamAM je bhIDAyo, tene paNa tenA sakaMjAmAMthI chUTavuM bhArI vasamuM thaI paDe che. A rIte paNa A moha vasamo graha che. Ama duSTa graha, bhUta ke magara ema grahanA koIpaNa arthamAM mohane "graha" nAma ApyuM te yathArtha che. AvA jIvane grahI rAkhanArA, pakaDI rAkhanArA, bhavabaMdhamAM jakaDI rAkhanArA A mahAmoha-grahathI gRhIta thayelo A AtmasvarUpathI abUjha gamAra pazu jevo jIvarUpa baLadIo bhavabhramaNa karI rahyo che, vizvanuM ekachatrI zAsana karanAra - vizva sAmrAjya calAvanAra mahAmoha-cakravartIthI baLadanI jema bhavamArgamAM haMkArAI rahyo che, mahAmoha-ghAMcIthI bhavacakranI ghANImAM ghUmAvAI rahyo che. aMtarlAnathI smaraNa karatAM evo koI kALa jaNAto nathI vA sAMbharato nathI ke je kALamAM, je samayamAM A jIve paribhramaNa na karyuM hoya ane e vaDe samAdhi na bhUlyo hoya, niraMtara e smaraNa rahyA kare che ane e mahA vairAgyane Ape che. vaLI jenuM mukha koI kALe paNa nahi jouM, jene koI kALe huM grahaNa nahIM ja karuM, tene ghera putrapaNe, strIpaNe, dAsa paNe, dAsI paNa, nAnA jantapaNe zA mATe janmyo ? arthAtu evA SathI evA rUpe janmavuM paDyuM ! ane tema karavAnI to IcchA nahotI ! kaho, e smaraNa thatAM A klezita AtmA paratve jugupsA nahIM AvatI hoya ? arthAta Ave che. vaLI smaraNa thAya che ke, jenA vinA eka paLa paNa huM jIvI nahIM zakuM, evA keTalAka padArtho (strIyAdika) te anaMta vAra choDatAM teno viyoga thayo, anaMta kALa paNa thaI gayo, tathApi tenA vinA jIvAyuM e kaMI thoDuM AzcaryakAraka nathI. arthAtu je je veLA tevo pratibhAva karyo hato, te te veLA te kalpita hato. evo prItibhAva kAM thayo ? e pharI pharI vairAgya Ape che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-118 ane Ama ghANInA belanI jema A bhavacakramAM bhramaNa karato A jIvaloka "prabala paNe ujjAbhita (vRddhi pAmelI) tRSNAlaMkapaNAne lIdhe aMtar Adhi vyakta karI tRSAnI tIvra vedanA rahyo che', " samosmRmitagtaMtvena vyavattAtarA | arthAt A jIvane tIvra tuNAtaka - tIvra tuNA vega ubhita - ullasita thAya che, jUbhA-bagAsAMnI jema uttarottara vadhato jAya che ane e vaDe e tIvra aMtarU Adhi-ugra aMtara dAha vedanA vyakta-pragaTa dAkhavI rahyo che. eka bAju ugra grISmano tApa hoya ne tyAM vaLI bhramaNano thAka caDhyo hoya, tyAre arayamAM bhamatAM baLadane keTalI badhI tarasa lAge ? keTalI badhI dAvedanA upaje ? ane A to ugra vigrISmano anaMta uttApa ne moTI ghANI jevA goLa goLa bhavAraNyamAM anaMta paribhramaNano mahA kheda, tyAM pachI tRSNAnuM pUchavuM ja zuM? aMtar dAha vedanAnuM pUchavuM ja zuM? arthAt jIvane aMtarU AdhinA (aMtara mAthanA) - aMtarU vedanAnA AviSkAra rUpa tIvra viSaya tRSNA vadhatI ja jAya che, bIjI bAhya tRSNA to jalathI tRpta thAya, paNa A aMtara viSaya tRSNA to game teTalA viSaya jalathI tRptine pAmatAM ulaTI baLavattara banatI jAya che. agnimAM Idhana nAMkhatA te jema prajvalato jaya, tema viSaya-AhatithI* A tuNAagni ulaTo prajvalita thaI jIvane paritApa pamADyA kare che. game teTalA pANInA pUrathI samudra pUrAya nahi, tema game teTalI viSaya nadIonA pUrathI A tRSNA samudrano khADo pUrAto nathI. sAgara jeTalA devalokAdinA mahAsukha A jIve anaMtavAra bhogavyA chatAM,. je tRSNA zamAI nahIM, te gAgara jeTalA manuSyAdinA tuccha bhogothI zI rIte zamAvAnI hatI ? Ama "viSayaiH kSIyate kAmo nedhanairiva pAvakaH / pratyuta prollasachaktirbhUya evoba barddhate // aprAptatvabhramAdubairavApteSvapyanaMtazaH / kAmabhogeSu mUTAnAM samahA nopazAmyati // " - zrI yazovijayajI kRta "adhyAtmasAra" "na hi kenApyupAyena janmajAtasaMbhavA / viSayeSu mahAtRSNA pazya puMsAM prazAmyatiM // " - zrI zubhacaMdrAcAryajI kRta zrI "zAnArNava'
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-4 viSayathI tRpti thavAne badale viSaya tRSNA vadhatI jAya che ane viSaya tRSNAthI Artta ne tama banI jIva niraMtara aMtar dArUpa duHkha-vedanA anubhave che. Ama A tIvra viSaya tRSNAdAhane bUjhAvavAne A jIva-vRSabha akaDAI akaDAIne karAMjhI karAMjhI uchaLI uchaLIne mRgatRSNA rUpa viSaya grAmane uparuMdhe che, ttottamya viSaya-mRgajala mATe jhAMvA mRtRSNAyamAna viSayaprAmamuvadhAnasya, viSaya grAmamAM moDhuM nAMkhe che ! te IMdriyanA viSaya rUpa nAnakaDA kSetra rUpa gAmaDAne nIkaTa gADha ghero ghAle che ! tarasyo baLada jema karAMjhI karAMjhIne - akaDAI akaDAI uchaLI uchaLIne jyAM tyAM pANI mATe jhavA nAMkhe ane mRgajalane paNa sAcuM jala jANI temAM mukha nAMkhe, tema A viSaya tRSAtta jIva-vRSabha jyAM tyAM viSaya-jala mATe jhAMvA nAMkhe che ane viSaya-mRgajalane paNa sAcuM jala mAnI temAM mukha nAMkhe che ! paNa te viSaya-jala jala ja nathI, paNa mRgajala ja che, te kyAMthI hAthamAM Ave ? viSayane mRgajalanI jhAMjhavAnA pANInI upamA ApavAmAM AvI che, te yathArtha che. kAraNake grISmamAM dUra dUra kSitijamAM jyAM pRthvIne AkAza maLatA dekhAya che, tyAM dRSTi maryAdA cheDe jalano AbhAsa thAya che, tene mRgajala kahe che. te jala vastutaH kAMI che ja nahi, paNa dRSTivibhramathI (Illusion of vision) teno AbhAsa mAtra thAya che. evA te mRgajalane sAcuM jala mAnIne tRSAtura mRga te pIvAnI AzAe te pratye doDe che, paNa te mithyA jala to jANe hAthatAlI daIne AchuM ne AchuM bhAgatuM ja jAya che ! kAMI hAthamAM AvatuM nathI ane doDavAnA niSphaLa zramathI bicArA mRganI tRSNA chIpavAne badale ulaTI vadhatI jAya che ! tema jaDa evA viSaya padArtha ane cetana evA AtmAno saMbaMdha thavo asaMbhavita che, tathApi viparyAsa rUpa dRSTi vibhramathI (Illusion & Delusion) te jaDa padArthamAM AtmabuddhinA samAropathI tevo saMbaMdha bhAse che. te ja viSaya mRgajala che. evA te jhAMjhavAnAM pANIne sAcuM mAnIne, viSaya tRSNAthI Akula banelo moha mUDha jIvarUpa mRga (baLada-pazu) tenuM pAna karavAnI durAzAthI pUra vege te pratye doDe che, te jhAMjhavAnA pANI mATe khUba jhAMvA nAMkhe che, paNa mahAmAyAvI evuM te mAyAjala to lAMbethI laTaka salAma karI jANe jIvanI viDaMbanA karatuM hoya ema dUra ne dUra bhAgatuM ja jAya che ! ane A niSphaLa viSayAnudhAvanathI bhavabhramaNajanya khedane lIdhe pazu samA viSaya pipAsu jIva-vRSabhanI tRSNA zamavAne badale ulaTI abhivRddhi pAme che ane tethI mahA bhavabhramaNa duHkha sahavuM paDe che. - "A loka trividha tApathI AkuLa vyAkuLa che. jhAMjhavAnA pANIne levA doDI tRSA chIpAvavA Icche che, evo dIna che. ajJAnane lIdhe svarUpanuM vismaraNa thaI javAthI bhayaMkara paribhramaNa tene prApta thayuM che. samaye samaye atuLa kheda, jvarAdi roga, maraNAdika bhaya, viyogAdika du:khane anubhave che, evI azaraNatAvALA A jagatne eka- sat puruSa ja zaraNa che, satpuruSanI vANI vinA koI e tApa ane tRSA chedI zake nahIM ema nizcaya che. mATe pharI pharI je satpuruSanA caraNanuM ame dhyAna karIe chIe. zrImad rAjacaMdra, patrAMka-184, 213 Ama parapradeza rUpa viSaya grAmane uparuMdhatA-nikaTa paNe gADha ghero ghAlatA, viSaya grAmamAM jhAMvA nAkhatA A viSaya tRSNAkula jIva-vRSabhane viSaya-mRgatRSNA jala kAMI paraspara AcAryapaNuM: kAmakathA hAthamAM AvatuM nathI, ne A bicAro mAtra tRSNAdAhanI adhika vedanA ja anaMtavAra zrutapUrva-paricitapUrva anubhavato bhavabhramaNA du:kha anubhave che. chatAM viSaya-grAmamAM jhAMvA anubhUtapUrva nAkhato A jIva-vRSabha sakhaNo cAlato nathI, ne A parathI kAMI bodhapATha leto nathI. eTaluM ja nahIM paNa, ulaTo bIjAone viSayano bodhapATha ApavA jAya che ! viSaya saMbaMdhI upadeza ApI-zikhavaNI karI paraspara AcAryapaNuM AcaratAM ekabIjAnuM gurupaNuM kare che ! paraspara gAnAryatvamAvato / ane Ama saMsAracakrane cAkaDe caDhI, baLadanI jema mahAmoha-grahathI haMkArAI paribhramaNa karato A sakala jIvaloka, tIvra tRSNAdAhanI upazAMti arthe mRgatRSNA samA viSayone sevato ane guru banI besI bIjAone upadezato rahe che ! eTale ja 666 - -
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AvA A mahA mohamUDha jIve uparamAM vivarI dekhADyuM tema, ekatvathI viruddha paNAe karIne atyaMta visaMvAdinI-basUrI evI kAmabhogathI anubaddha kathA - parabhAva rUpa viSaya saMbaMdhinI rAmakahANI (kAma kahANI) pUrve anaMtIvAra zruta karI che, pUrve anaMtIvAra piricata karI che ane pUrve anaMtIvAra anubhUta karI che, paNa 'taMtu nirmattaviveAtovivivastuM chaivataM ttva' nirmala viveka-AlokathI vivikta-sAva jUduM evuM je A kevala ekatva, te to teNe pUrve kadI paNa zruta karyuM nathI, pUrve kadI paNa paricita karyuM nathI ane pUrve kadI paNa anubhUta karyuM nathI. na vAcipi zrutapUrva nAvivapi paricitapUrva na kadAcidapyanubhUtapUrvaM ' / arthAt parabhAvasaMbaddha viSaya-atattva zravaNa te to A jIve anaMtavAra karyuM che, paNa eka zuddha svabhAvanibaddha zuddhAtma-amRtakathA rUpa sat zravaNa-sat tattva zruti dvArA sat tattva zravaNa to A jIve kadI paNa karyuM nathI ane sat tattva zruti dvArA je A sat tattva zravaNa, temAM sadgurunuM grahaNa aMtarbhAva pAme ja che, kAraNake sAMbhaLavAnI kriyA to koI bole tyAre ja thAya, eTale tattva zrutinA paramArtha zAstranA AzayanA yathArtha vaktA to zrImad sadguru ja hoI, tenA zrImukhe ja mukhya karIne tattvazravaNano joga banI zake che, athavA sadguru virahe artha grahaNa rUpa zravaNa parokSa sadguru sat puruSe praNIta karelA vacanAmRta-paramazruta dvArA paNa thAya che. paNa A jIve to kAmabhogAnubaddha viSaya saMbaMdhI asat kathA rUpa atattva ja suNyuM che, kadI paNa 'sat' suNyuM nathI. A aMge parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - asat zravaNa anaMta vAra H sat zravaNa kadI nahi ''anAdikALanA paribhramaNamAM anaMtavAra zAstra zravaNa, anaMta vAra vidyAbhyAsa, anaMtavAra jina dIkSA, anaMta vAra AcAryapaNuM prApta thayuM che. mAtra sat maLyA nathI. sat zukyuM nathI ane sat zradhyuM nathI ane e maLyuM, e zuSye ane e zradhye ja chUTavAnI vArtAno AtmAthI bhaNakAra thaze.'' "svarUpa sahajamAM che. jJAnInAM caraNa sevana vinA anaMtakALa sudhI paNa prApta na thAya evuM vikaTa paNa che.'' "je puruSa sadgurunI upAsanA vinA nija kalpanAe AtmasvarUpano nirdhAra kare che, te mAtra potAnA svachaMdanA udayane vede che, ema vicAravuM ghaTe che.'' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-145, 264, 428 "gagana nagarameM adha bIca kUvA, uhAM te amIkA vAsA, sagurA hove o bhara bhara pIve, nagurA jAve pyAsA, avadhU so jogI guru merA Ina padakA kare re nIveDA." - zrI AnaMdaghana pada-98 paNa AvA parama upakArI zuddhAtma tattva zravaNa rUpa vacanAmRta jalano A jIvane kadI joga banyo nathI, eTale teno paricaya ke anubhava to tene kyAMthI ja thayo hoya ? jo ke zuddha eka Atmatattva sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evuM advaita ekapaNuM to 'nirmala viveka AlokathI vivikta' vizada viveka-prakAzathI bIjA badhAyathI sAva jUduM alAyaduM bhAse che ane te nityavyavatatayAtaH prAzamAnuma'i' 'nitya vyaktatAthI aMtaH prakAzamAna che." sadAya pragaTa paNe khullaMkhullA aMtaramAM prakAzI rahyuM che - jhaLahaLI rahyuM che, chatAM 'kaSAyacakra sAthe ekarUpa karAI rahyA paNAne lIdhe te atyaMta 'tirobhUta' thaI gayuM che, SAyaoLa sauI vimALAt tirobhUtaM sat' DhaMkAI gayuM che, avarAI gayuM che, tenI ADo vikRta cetanatAvarUpa vibhAvarUpa kaSAya cakrano ajJAna aMdhakAramaya paDado-timira paTa AvI gayo che. arthAt sadA sthira prakAzavaMta ratnadIpa samuM A ekatva to AtmAnA sahaja svabhAvabhUta hoI sadA pragaTapaNe aMtaramAM prakAzI rahyuM che, paNa AtmAe vibhAvano aMdhAra - pacheDo oDhyo che ane vibhAva sAthe AtmA potAne eka mAnI ekapaNe pariNamI vivekAlokathI vivikata ekatvaH kaSAyacakrathI tirobhUta 78 -
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-4 rahyo che, eTale vibhAva-tamaspaTalathI tirobhUta hoI A svabhAvabhUta ekatva tene dekhAtuM nathI. paNa, viveka-Aloka-viveka-prakAza thAya to A ekatva tatkAla vivikta-alaga-pRthaka dekhAya. atre kolasAnA DhagalA madhye mUkelA hIrAnuM dRSTAMta ghaTe che. koI eka sAco hIro che, tene kolasAnA DhagalAnI madhye mUkyo che. hIro aMdaramAM vyaktapaNe-pragaTa paNe kolasAnA DhagalA madhye hIro sadAya niraMtara jhaLahaLe che. cakacake che. paNa kALA kolasAnA aMdhArapaTamAM DhaMkAI gayo hovAthI dekhAto nathI ane ahIM mAtra kolaso ja che evo bhAsa thAya che, paNa kolasAne dUra karI - alaga karI - viveka karI jovAmAM Ave to eka zuddha te hIro pragaTa jhagArA mAre che. tema A zuddha caitanya svabhAvI AtmArUpa aciMtya ciMtAmaNiratna - amUlya sAco hIro che, te kolasAnA DhagalA jevA kaSAyacakra rUpa vibhAva madhye mUkAyo che, caitanya-ciMtAmaNi-Atma-hIro aMdaramAM vyaktapaNe pragaTapaNe niraMtara jhaLahaLI rahyo che, cakacakI rahyo che, paNa svabhAva malinatA upajAvanAra kALA kolasA jevA vibhAva cakranA aMdhArapaTamAM DhaMkAI gayo hovAthI dekhAto nathI ane ahIM mAtra vibhAva-kolaso ja che, evo bhAsa thAya che. paNa vibhAva-kolasAne dUra karI - alaga karI - vivikta karI - jUdo pADI viveka AlokathI (Search-light) aMtaramAM avalokavAmAM Ave to eka zuddha te Atma-hIro - aciMtya caitanya cintAmaNi dhruva acala anupama svarUpa tejathI pragaTa jhagArA mAre che. paNa A jIvane potAne to AtmAnAM svarUpanuM bhAna nathI ane jene AtmAnuM jJAna che, evA anya AtmajJonuM - AtmajJAnI AtmArAmI sadgurunuM teNe kadI upAsana paNa karyuM nathI. eTale tene viveka Aloka kyAMthI maLe ? ane te viveka Aloka vinA te ekatva kyAMthI nihALe ? "AnaMdaghana hIro jana chAMDI, jana mohayo mAyA kakarIrI." - AnaMdaghanajI pada, 3 "hIro kADhavA mATe khANa khodavI temAM mahenata che, paNa hIro levo temAM mahenata nathI. teja pramANe AtmAsaMbaMdhI samajaNa AvavI durlabha che, nahIM to AtmA kaMI ja nathI." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA ane sva-para bhedavijJAna rUpa A vivekanI prApti to mukhyapaNe sadugarune AdhIna che. eTale viveka janya AtmajJAna rU5 sanmArganI prAptimAM AtmajJAnI AtmArAma vItarAga zAnI dazAsaMpanna sazurunuM ekaniSTha upAsana e parama upakArI mukhya nimitta sAdhana che, sadgurunuM svarUpa sAkSAtu guru upAsana thakI ja mukhyapaNe jIva sanmArgano lakSa pAme che. kAraNake satparuSa mUrtimaMta pragaTa satu svarUpa che, sAkSAtu-pratyakSa mUrtimaMta pragaTa sat svarUpano yoga pAmela pragaTa "yogI" che, sAkSAt sahajAtmasvarUpa prabhu che. eTale AvA sAkSAt yogI sanduruSanA jvalaMta Adarza darzanathI na bhUMsAya evI camatkArika chApa mumukSu AtmAmAM paDe che. jethI ekAMta svarUpa lakSI sanduruSanuM parama adUbhUta AtmacAritra dekhI, teno AtmA saheje svarUpa lakSya bhaNI DhaLe che. vAcAla vaktAonA lAkho upadezo je bodha nathI karI zakatA, te AvA eka satyaruSano jIvato jAgato dAkhalo karI zake che. kAraNake zrImadda sadagurunuM svarUpa vicArIe to svarUpa' e ja emanuM svarUpa che, athavA "sadaguru' e ja emanuM svarUpa che, arthAt sarva "sat" vastumAM guru e ja emanuM svarUpa che, kAraNake AkhA jagat karatAM guru, guNaga gauravavaMta evA sadguru ja che, eka bAju AkhuM jagat mUkIe ne bIjI bAju saddaguru mUkIe, to sadgurunuM ja palluM namI paDaze, eTale jagadguru zrI sadguru ja che athavA sata-saMta e ja emanuM svarUpa che, arthAt je prakAre jevuM AtmavastunuM sat svarUpa che, te prakAre tevuM sat, sAcuM chatuM vartamAnamAM pragaTa dazA rUpe vidyamAna vartatuM evuM temanuM sasvarUpa che, saMta svarUpa che, sAdhu svarUpa che, athavA "saMta" eTale zAMta - parabhAva vibhAva pratyenI jenI badhI doDAdoDa maTI jaI, je svabhAvamAM vizrAMta thaI parama AtmazAMtine pAmyA che, evA zAMta te "saMta." AvA saMta svarUpa saddaguru, AtmajJAnI, samadarzI, prArabdhodayathI 79
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vicaranArA, apUrva vANI prakAzanArA ane parama zratajJAna saMpanna hoya che. mohabhAva jyAM kSaya thaI gayo che athavA prazAMta varte che ane AkhuM jagatu jyAM eTha jevuM athavA svapra jevuM bhAse che, evI parama addabhuta "jJAnI dazA' temanI hoya che ane AvA jJAnI puruSa deha chatAM jANe dehamAM na vartatA hoya, evI parama AzcaryakAraka dehAtIta - videha dazAmAM (vhAya kAyotsarga dazAmAM) vartatA hoya che ! AvA "kalyANa saMpanna darzanathI paNa pAvana saMtonA* tathA darzanathI" svarUpa - oLakhANathI jIvanuM lakSya eka sAdhya svarUpa nizAna prati kendrita thAya che ane pachI tenI badhI pravRtti te svarUpa lakSI ja hoya che. eTalA mATe svarUpano lakSya karAvanAra sapuruSanA yogane yogAvaMcaka kahyo che. paDI paDI tuja pada paMkaje, pharI pharI mAguM eja; sadguru saMta svarUpa tuMja, e daDhatA karI deja." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 264 "mohabhAva kSaya hoya jyAM athavA hoya prazAMta; te kahiye jJAnI dazA, bAkI kahIye bhrAMta" - zrImad rAjacaMdrajI sakaLa jagat te ekava, athavA svapra samAna; te kahiye jJAnadazA, bAkI vAcA jJAna. AtmajJAna samadarzitA, vicare udaya prayoga; apUrva vANI parama zrata, sadguru lakSaNayogya. deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta; te jJAnInA caraNamAM ho vaMdana agaNita." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta, zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-139, 147, 142 ema aneka thala jANiye... sakhI. darizana viSNu jinadeva re... sakhI. AgamathI mati ANiye... sakhI. kIje nirmala seva re... sakhI. sadaguru yoge vaMdana kriyA... sakhI. yoga avaMcaka hoya re... sakhI. kiriyAvaMcaka tima sahI... sakhI. phala avaMcaka jeya re... sakhI." - zrI AnaMdaghanajI (caMdraprabha jina stavana) Ama sadguru lakSaNa saMpanna sat svarUpane prApta zrI sadguru bhagavAna sad upadezadAnathI nija svarUpano lakSa karAvI jIvanuM anaMta paribhramaNa duHkha TALI anaMta upakAra kare che. Ama ananya upakArI hovAthI zrImad sadguru bhagavAna pratye mumukSune parama prema pravAha Atmaza sadgurunuM samuhAsana ullase che, eTale te sarvAtmAthI zrImad guru bhagavAnanuM samupAsana kare che, ananya bhAve sevA bhakti kare che ane ciMtave che ke A parama kRpALu-karuNAsiMdhu sadguru bhagavAne A huM pAmara para parama AzcaryakAraka upakAra karyo che ! huM te upakArano badalo vALavA sarvathA asamartha chuM, je A prabhu to sarvathA nispRha che, to pachI huM A prabhune caraNe zuM dharuM? kAraNake AtmAthI bIjI badhI vastu utaratI che ane te AtmA to A prabhue ja mane Apyo che, mATe emanA caraNAdhInapaNe varta e ja eka upAya che. ema ciMtavI te saddaguru caraNe AtmArpaNa kare che - Atmanivedana kare che, AtmAdhIna thaI rahe che, dAsAnudAsa caraNareNu banI jaya che. "sadbhiH kalyANasaMpannairdarzanAdapi pAvanaiH tathAdarzanato yoga AdyAvaJcaka ucyate // " - zrI haribhadrAcAryajI kRta zrI yogadRSTisamuccaya (A yogavaMcaka-kriyAvaMcaka - phala avaMcakanA svarUpa mATe juo yogadRSTi samuccaya vivecana DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 80
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-4 aho ! aho ! zrI sadguru, karuNA siMdhu apAra; A pAmara para prabhu karyo, aho ! aho ! upakAra. zuM prabhu caraNa kane dharUM ? AtmAthI sau hIna; te to prabhue Apiyo, vartu caraNAdhIna. A dehAdi AjathI, varto prabhu AdhIna; dAsa dAsa huM dAsa chuM, teha prabhuno dIna.'' zrImad rAjacaMdra praNIta, zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-124, 125, 126 je satpuruSoe janma jarA maraNano nAza karavAvALo, sva svarUpamAM sahaja avasthAna thavAno upadeza kahyo che, te satpuruSone atyaMta bhaktithI namaskAra che. tenI niSkAraNa karuNAne nitya pratye niraMtara stavanAmAM paNa AtmasvabhAva pragaTe che. evA sarva satpuruSo, tenAM caraNAraviMda sadAya hRdayane viSe sthApana raho ! je satpuruSoe sadgurunI bhakti nirUpaNa karI che, te bhakti mAtra ziSyanA kalyANa arthe kahI che. je bhaktine prApta thavAthI sadgurunA AtmAnI ceSTAne viSe vRtti rahe, apUrva guNa dRSTi gocara thaI anya svacchaMda maTe ane saheje Atmabodha thAya ema jANIne je bhaktinuM nirUpaNa karyuM che, te bhaktine ane te sat puruSone pharI pharI trikALa namaskAra ho.'' zrImad rAjacaMdra, patrAMka-406 (suprasiddha SaTpada patra- aM. 493) Ama viveka Aloka arpanArA Atmaza sadgurunuM samupAsana jIvane 52ma upakArI thAya che. paNa pUrve A anAtmaza jIve to tevA AtmajJanuM kadI paNa upAsana karyuM nathI. vivikta ekatva na kadI satsvasyAnAtmajJatayA vareSAnAtmajJAnAmanuvAsanAdya eTale tene viveka AlokanI zrutapUrva na paricitapUrva, prApti thaI nathI, ane eTale ja vivikta-sarva anya bhAvathI bhinna evuM te na anubhUtapUrva kevala ekatva teNe kadI paNa pUrve sAMbhaLyuM nathI, kadI paNa pUrve paricaya karyuM nathI ane kadI paNa pUrve anubhavyuM nathI. jo tenAmAM AtmajJapaNuM hota - jo tenAmAM AtmAnuM svarUpa bhAna hota athavA AtmajJa evA anya jJAnI puruSanuM teNe upAsana karyuM hota, AtmajJAnI AtmArAmI vItarAga sadgurunuM caraNa sevana karyuM hota, to to tene te vivikta zuddha AtmasvarUpa sAMbhaLavAmAM ke paricayamAM ke anubhavamAM AvyuM hota. paNa tevo 'joga' tene nahIM banyo hovAthI, sadguru saMtane teNe nahIM sevyA hovAthI tene pUrve te vivikta ekatvanuM kadI paNa zravaNa thayuM nathI, kadI paNa paricaya sAMpaDyo nathI. ne kadI paNa anubhava maLyo nathI. Ama parama apUrva evA ekatvanI prAptinuM sulabhapaNuM nathI arthAt atyaMta atyaMta durlabhapaNuM ja che - "gata putvakSya na sutamatva ' 81
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eTalA mATe ja AnuM (A AtmAnuM) A (ekatva) upadarzAvavAmAM Ave che - taM eyattavihattaM dAehaM appaNo savihaveNa / jadi dAeja pamANaM cukija chalaM Na ghettavyaM // 5 // ekatva vibhakta te dAkhavuM re, Atmavibhava anusAra; jo dAkhuM pramANo cUkuM jo, chala ma graho ko vAra... re Atmana vaMdo - samayasAra. 5 gAthArtha : ekatvathI vibhakta evo te AtmA huM AtmAnA svavibhavathI darzAvuM, je darzAvuM to pramANa karavuM, cUkuM to chala na grahavuM. 5 AtmakhyAtiTIkA gata vaitarA (ta ?) paryaMta - tamekatvavibhaktaM darzaye hamAtmanaH svavibhavena / yadi darzayeyaM pramANaM skhaleyaM chalaM na gRhItavyam // 5 // iha kila sakalodbhAsisyAtpadamudritazabdabrahmopAsanajanmA samastavipakSakSodAtiniStuSayuktyavalaMbanajanmA nirmalavijJAnaghanAMtarnimagnaparAparaguruprasAdIkRtazuddhAtmatattvAnuzAsanajanmA anavaratasyaMdisuMdarAnaMdamudritAmaMdasaMvidAtmakasvasaMvedanajanmA ca yaH kazcanApi mamAtmanaH svo vibhavastena samastenApiM tamekatvavibhaktamAtmAnaM darzayehamiti baddhavyavasAyosmi / kiMtu yadi darzayeyaM tadA svayameva svAnubhavapratyakSeNa parIkSya pramANIkartavyaM / yadi tu skhaleyaM tadA tu na chalagrahaNajAgarUkairbhavitavyam // 5 // AtmakhyAti TIkArtha A lokane viSe pragaTapaNe nizcaya karIne - 1. sakala udbhAsa "syA" padathI mudrita zabda brahmanA upAsanathI janma che jeno, 2. samasta vipakSanA hodamAM (cUrNanamAM-khaMDanamAM) kSama (samartha) evI nigSa yuktinA avalaMbanathI janma che jeno, 3. nirmala vijJAnaghanamAM aMtanimagna evA parApara guruothI prasAdI kRta zuddha AtmatattvanA anuzAsanathI janma che jeno. 4. ane anavarata spaMdi (niraMtara TapakatA-nijharatA) suMdara AnaMdathI mudrita amaMda saMvidAtmaka svasaMvedanathI janma che jeno, AtmabhAvanA - Ama uparamAM kahyuM tema ekatvanuM sulabhapaNuM nathI, mata va - eTalA mATe ja ta2 - "AnuM' - A AtmAnuM (pAThAMtara puta6) - A ekatvaH upadarzAvavAmAM Ave che - teM - te AtmAne Rtvavikhavatta - ekatva vibhakta, ekapaNAthI vibhakta - jUdo pADela evAne, gAtmanaH - AtmAnA vimavera - sva vibhavathI - potAnA vibhavathI - samRddhithI, aizvaryathI saDahaM - huM darzAvuM, yadri sarca . je darzAvuM, to pramai - pramANa karavuM, utteya - je aluM cUkuM, to na chatuM gRhItaLe - chala na grahavuM - pakaDavuM. || rati kathA mAtmabhAvanA III 82
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-5 - evo je koI paNa mahArA AtmAno svavibhava che, te samastathI ja te ekatvavibhakta AtmA A huM darzAvuM, ema (huM) baddha vyavasAya (kRta nizcaya) chuM, kiMtu je darzAvuM, to svayameva svAnubhava pratyakSathI parIkSAnuM pramANa kavya che. paNa jo aluM, to chalagrahaNamAM jAgarUka (sadA jAgRta-khabaradAra) thavuM yogya nathI. //pA. phuda - ahIM, A lokamAM athavA A zAstranirUpaNa sthaLamAM, vihata - phuTapaNe - pragaTapaNe kharekhara ! : nAre mama mAtmanaH svo vimava: - je koI paNa mahArA AtmAno "sva vibhava' - sva potAno vibhava - aizvarya - samRddhi bhAva, tena samastenAra te samastathI paNa, mAM A pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA, evo te tatvaviktA mAtmAna sadaM - te ekatva vibhakta AtmAne - ekapaNAthI 'vibhakta' - jUdo pADela - pRthapha karela AtmAne darzAvuM, ti uddhavyavasAyoei ema (huM) baddha vyavasAya chuM, "baddha" - bAMdhelo - daDhapaNe dhArelo che "vyavasAya' - nizcaya jeNe evo chuM, kRtanizcaya chuM. kevo che A mhArA AtmAno svavibhava ? 7) sachattomAMsiyAmudritazadroNAsananA - sakala udbhAsi "smAtu' padathI mudrita zabda brahmanA upAsanathI janma che jeno evo. "zabda brahmanA- vizva vyApaka vacana rUpa - Agama rUpa brahmanA "upAsanathI' - ArAdhanathI - AsevanathI janma-udbhava che jeno. kevuM che A zabda brahma? "smAtu' padathI "mudrita' - aMkita (mudrA-chApa pADela). kevuM che "syAt' pada ? "sakalobhAsi' - sakalane-sarvane-saMpUrNane "udbhAsi' - ut - utkRSTapaNe "bhAsi' - avabhAsatuM - prakAzatuM evuM. (2) samastavipakSakSakSamatanigSayuvatyavataMvananana - samasta vipakSanA lodamAM kSama atinigSa yuktinA avalaMbanathI janma che jeno evo, ati "nigSa' - tuSa - rahita - photarAM vinAnI eTale ke zuddha dhAnyanI jema khulle khullI - cokhkhIcaTa yuktinA - nyAya paddhatinA avalaMbanathI - AzrayasathI janma - udbhava che jeno evo. kevI che A yukti ? samasta "vipakSa - viruddha pakSanA - pratipakSanA "kSodamAM - nirdalanamAM - cUrNanamAM - khaMDanamAM "kSama" - samartha - khamatIdhara evI. (3) nirmatavijJAnanAMtanapara rASTraprasAlIkRtazuddhAtmatattvAnuzAsananana - nirmala vijJAnaghanamAM aMtarnimagna parApara guruothI prasAdI kRta zuddha AtmatattvanA anuzAsanathI janma che jeno evo. "parApara' - "para" - paraMpara "apara' - anaMtara arthAta uttarottara guru paraMparAthI "prasAdI kRta' - prasAda rUpa karAyela zuddha AtmatattvanA "anuzAsanathI" "anu' - anusAre anukaLapaNe - anukrame "zAsanathI' - zikSaNathI, upadezanathI, bodhanathI janma-udbhava che jeno evo. kevA che A guruo ? "nirmala' - zuddha vijJAnaghanamAM "aMtarnimagna" - "aMtarU' - aMdaramAM 'ni' - nitAMtapaNe kadI paNa vhAra na nIkaLe ema "ma' - DUbI gayela evA, () anavaratacaMtisvarAnaMdamudritAnaMdasaMvidyAtma svasaMvenananA 4 - ane anavarata spaMdi (nijharatA) suMdara AnaMdathI mukti amaMda vidAtmaka svasaMvedanathI janma che jeno evo : "amaMda' - maMda nahi evA eTale ke utkaTa-tIvra-prabalauddAma "saMvidAtmaka' - saMvid rUpa "sa" - samyaka "vid' jaNapaNA rUpa - saMjJAna rUpa "sva saMvedanathI' - "sva' - potAnA AtmAnA "sa" - samyaka "vedana' - vedavA rUpa anubhavanathI arthAtu AtmAnubhUtithI janma che jeno evo. kevI che A saMvid ? "anavarata spaMdi suMdara AnaMdathI mukti" - "anavarata' - vagara aTakya avirAmapaNe niraMtara "spaMdi' - spaMdatA - TapakatA - nijharatA suMdara AnaMdathI "mudrita' - aMkita evI. AvA cAra vizeSaNa saMpanna samasta ja sva vibhavathI' huM darzAvuM ema baddha vyavasAya - kRta nizcaya che. hiMdu - paraMtu Ti TurNaya - jo huM darzAvuM, tA - to svayameva - svayaM ja - pote ja anubhavapratyakSekha parIkSya - "svAnubhava pratyakSathI' - AtmAnubhava pratyakSathI "parIkSIne' - parIkSA - kasoTI karIne, pramALIrtha - pramANa rUpa karavuM yogya che, cari tu vatteya - paNa jo "aluM' - alanA karUM, cUkuM, tavA tu - to to, chatAhanA/Rvitavyam - chalagrahaNamAM jAgarUka thavuM yogya nathI, "chala" - dUSaNAbhAsa rUpa chidranA "grahaNamAM' - pakaDavAmAM "jAgarUka' - jAgatA - khabaradAra - sadA tatpara thavuM yogya nathI. pANI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya "sAt mudrA te svarUpasthita AtmA che, zrutajJAnanI apekSAe svarUpa sthita AtmAe kahelI zikSA che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-246, hAthanoMdha-1, aM. 10 kSAyopathamika guNa sarva thayA, tuja guNarasI ho lAla; sattA sAdhana zakti, vyaktatA ullasI ho lAla... dITho suvidhi." - zrI devacaMdrajI uparamAM kahyuM tema A jagatamAM jyAM juo tyAM pasaMbaddha azuddha AtmAnuM mahAbhArata ja saMbhaLAya che, paNa AtmArAmI zuddha AtmAnuM rAmAyaNa to javalle ja bhagavAna zAstrakAranI sAMbhaLavA maLe che, arthAt ekatva nizcayagata zuddha AtmAnI tattvavArtA pratijJA ane vizaki sulabha nathI, atyaMta durlabha che, eTale ja jyAM eka zuddha advaita AtmA sivAya bIjuM kAMI nathI evuM je AtmAnuM ekatva asulabhapaNe. - durlabhapaNe AgalI gAthAmAM darzAvyuM, te atre A samayasAra zAstramAM darzAvavAmAM Ave che. atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe - "te ekatvavibhakta AtmA AtmAnA svavibhavathI huM darzAvuM' - evI mahAmanorathamathI mahA pratijJA karI parama mRdu - Rju bhAvathI vijJapti karI che ke - "jo huM darzAvuM to pramANa karavuM, paNa cUkuM to chala na rahavuM - "chatte na ghettaLuM | A bhAvane pariskuTa karatAM paramaSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che ke - "je koI paNa mahArA AtmAno svavibhava che te samastathI ja A - pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA evo huM te ekatva vibhakta AtmA darzAvuM, ema baddhavyavasAya chuM,' arthAt mahArA AtmAno je koI paNa svavibhava' - potAno vaibhava - AtmasaMpadu che, te sarvathI ja A pratyakSa anubhavAI rahelo huM AtmA ekapaNAthI vibhakta-bhinna jUdo te AtmA darzAvuM ema huM kRta nizcaya chuM. A ekatva nizcayagata zuddha AtmAnuM darzana koNa karAvI zake ? jeNe A zuddha AtmAnuM AtmasAkSAtkAra rUpa darzana karyuM hoya che. tevA tathArUpa zuddha AtmAnuM AtmasAkSAtkAra rUpa sAkSAt anubhava-darzana jeNe karyuM che evA sAkSAt AtmadeA. parama bhAvitAtmA kuMdakuMdAcAryajIe tevA zuddha AtmAnuM darzana - AtmasAkSAtkAra karAvavAnI - sAkSAta dekhADavAnI atra AvI parama udAtta AtmabhAvanAmayI mahApratijJA karI che. A mahA pratijJA karanArA mahAvibhUti rUpa paramarSi kuMdakuMdAcAryajInA AtmAno sva vibhava kevo che ? tenuM kuMdakuMdAcAryajInA divya AtmAne bhavya aMjali rUpa parama suMdara parikruTa spaSTIkaraNa karatAM tevA ja mahAvibhUti rUpa sAkSAt Atmade parama samartha ananya advitIya "AtmakhyAti' TIkAkAra paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe te svavibhava jenAthI janma pAmyo che evA cAra kAraNono atra upanyAsa karyo che. te A prakAre - 9. somAliyAmudritazadropAnanA - sakala ubhAsi "syAta' padathI mudrita zabda brahmanA upAsanathI janma che jeno evo. - "salobhAsi" - sakala - Agama - yukti - anuzAsana -sarva - saMpUrNa vastu svarUpane "ubhAsatA' - utkRSTapaNe prakAzatA "cA" anubhavana janita svavibhava padathI "mudrita - aMkita evA "zabdabrahmanA' - vizva vyApaka vacana rUpa Agama rUpa brahmanA "upAsanathI' - ArAdhanathI - AsevanathI "janma' samudbhava che, jeno evo A svavibhava che. arthAtu prathama to A "svavibhava' vizva prakAzaka sAduM vAda paramazrutanA upAsanathI paramabhakti ArAdhanathI janma pAmelo che. 2. samastavipakSakSakSamatinigSavRvatyavataMvananam - samasta vipakSanA kSodamAM kSama ati nikhuSa yuktinA avalaMbanathI janma che jeno evo, - samasta "vipakSanA" - viruddha pakSanA - pratipakSanA
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-5 'kSodamAM' nirdelanamAM - cUrNanamAM - khaMDanamAM 'kSama' samartha - khamatIdhara evI ati 'niSuSa' tuSarahita - photarAM vinAnI eTale ke tuSa-photarAM vinAnA zuddha dhAnya jema sarvathA AtyaMtika zuddha nirmala - vizada - khulle khullI cokhkhIcaTa (Clear-cut) yuktinA - nyAya paddhatinA 'avalaMbanathI' AzrayaNathI 'janma' - samudbhavano evo A svavibhava che. arthAt bIjuM A svavibhava sarva viruddha pakSono nirAsa karavAmAM 52ma samartha evI ati nirmala yuktinA avalaMbanathI janma pAmelo che. rU. zuddhAtmatattvAnuzAsana janmA nirmalavijJAnaghanAMtarnimagnaparAparaguruprasAdIkRta nirmala vijJAnaghanamAM aMtarnimagna evA parApara guruothI prasAdI kRta zuddha AtmatattvanA anuzAsanathI janma che jeno evo, - 'nirmala' zuddha 'vijJAnaghanamAM' zuddha jJAnamaya AtmAmAM 'aMtaranimagna' aMdaramAM 'ni' nitAMtapaNe 'magna' kadI paNa bhAra na nIkaLe ema DUbI gayelA eTale ke niraMtara zuddhAtmopayogamAM rahenArA evA 'parApara' - para- paraMpara apara - anaMtara uttarottara guru paraMparAthI 'prasAdIkRta' - kRpA prasAdI rUpa - anugraha rUpa karAyela zuddha AtmatattvanA 'anuzAsanathI' - 'anu' jJAnIonA sanAtana saMpradAya anusAre anukrame 'zAsanathI' zikSaNathI upadezanathI - bodhanathI 'janma' samudbhava che jeno evo A svavibhava che. arthAt trIjuM, A svavibhava AtmajJAnI AtmArAmI zuddhopayogI sadguru paraMparAthI prApta guru prasAdI rUpa 'sadguru prasAda' rUpa zuddha AtmatattvanA anuzAsanathI janma pAmelo che. anukULa paNe - - - - . aMkita - 4. anavaratasyaMdi suMdarAnaMdamudritAmaMda saMvidAtmakasvasaMvedana janmA anavarata spaMdi suMdara AnaMdathI 'mudrita' anaMda saMvidAtmaka svasaMvedanathI janma che jeno evo, 'anavarata' - vagara aTakye avirAmapaNe niraMtara 'syadi' skaMdatA TapakatA - nirjharatA suMdara AnaMdathI 'mudrita' 'anaMda' - maMda nahi evA eTale ke utkRSTa - tIvra prabala - uddAma 'saMvidAtmaka' - saMvid rUpa 'saM' samyak 'vid' - jANapaNA rUpa saMjJAna rUpa'sva saMvedanathI' - 'sva' - potAnA AtmAnA 'saM' samyak 'vedana' - vedavA rUpa anubhavanathI - zuddhAtmAnubhUtithI 'janma' - samudbhava che. jeno evo A svavibhava che. arthAt cothuM, A svavibhava niraMtara suMdara AnaMda TapakatA tIvra AtmAnubhava rUpa svasaMvedanathI - zuddhAtmAnubhUtithI janma pAmelo che. - - zuddhatattva bhaktithI prerita thaIne mhAro AtmA AtmAnA sarva AtmazvaryathI udyata thayo che. eTale AgamathI, anumAnathI, udbhava pAmelo evo mhAro je koI AtmAno 'sva vibhava' che, 85 ane sat svasaMvedana pRthak Ama sat Agama thakI, sat yukti thakI, sad guru prasAda thakI thakI, jeno janma thayo che, evo mhArA AtmAno je koI paNa svavibhava che 'yaH kazcanApi mamAtmanaH svo vimavaH', te samastathI ja tena samastenApi ' AtmAnA samasta svavibhavathI sarvAtmAthI huM ekapaNAthI vibhakta-bhinna evo te AtmA darzAvuM ema te ekatva vibhakta AtmA nizcayavaMta thayo chuM 'tamekatvavibhaktamAtmAnaM darzaye'hamiti darzAvavAno mRta nizcaya baddhavyavasAyo'smi / ' sarva anya bhAvathI vibhakta-bhinna karela pADela evA ekatvavibhakta eka zuddha advaita Atmatattva rUpa A AtmAnubhava siddha paramAmRta pratye mhArA AtmAne apUrva prema pravAha ullasyo che, parama abheda bhaktibhAva sphuryo che, eTale te zuddhAtma paramAmRtano anya sAdharmika AtmabaMdhuone paNa AtmalAbha thAya ane mhArA AtmAne paNa sAthe sAthe te zuddhAtmabhAvanI ora AtyaMtika dRDha bhAvanA thAya, evA ekAMta zuddha paramArtha hetuthI AtmArtha hetuthI mhAro AtmA sarvAtmAthI A zuddha AtmAnuM - samayasAranuM nirUpaNa karatA A samayasAra zAstranuM graMthana karavA AtmAnI potAnI samasta AtmazaktithI baddha parikara thayo che, A zuddha Atmatattva pratyenI aMtaraMga - - - = - - - svavibhavathI Atma samRddhithI anuzAsanathI ane anubhavathI jJAnAdi Atma guNasaMpatti rUpa
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mhArA AtmAnuM jeTaluM svadhana che jeTalo potIkI AtmasaMpatti che, te sarva kAMI paNa bAkAta rAkhyA vinA (without any reservation) huM A samayasAra zAstranI racanAmAM samarpU chuM. mhArI kSAyopazamika zaktino je kAMI prakAza hoya te A sat zAstranI gUMthaNImAM hAjara karUM chuM, ke jethI karIne jagA paramottama tattvarUpa A zuddha Atmatattvano samayasArano A vizvane viSe parama prakAza thAya ane jethI karIne mhArA AtmAnI jema anya AtmArthI AtmAone samasta jagajjIvone paNa sarva parabhAva-vibhAvathI vyAvRtti thaI zuddhAtma svabhAvane viSe AtyaMtika pravRtti thAya. kiMtu yadi darzayeyaM svAnubhavathI parIkSI pramANajo, cUkuM to chala ma graho ! mahAjJAnezvarI mahAdAnezvarI A jagataguru yugmanuM jagatane prabhRta' - - 'kiMtu jo darzAvuM to svayaMmeva svAnubhava pratyakSathI parIkSInI pramANa kartavya che, tavA svayaMmeva svAnumava pratyakSaLa parIkSya pramALI rtavyuM, paNa jo skhaluM to - vi tu svatteya, chala grahaNamAM jAgarUka thavuM yogya nathI, 'tavA tu na chalagrahaNa jAgarUkairbhavitavyam' ! arthAt jo yathokta huM Agama-anumAna-anugraha-anubhavathI janmelA mhArA svavibhavathI mhArA AtmAne jema AtmAnubhava pratyakSathI pramANa bhAsyuM tema RjutAthI - saraLatAthI A ekatvavibhakta AtmA darzAvuM, to sujJa vivekI tattvaciMtaka mumukSue paNa svayaMmeva-potAnI meLe ja AtmAnubhava pratyakSathI parIkSA karavI, pratyakSa AtmAnubhavanI kasoTIe caDhAvI barAbara cokasI karavI ane te pratyakSa AtmAnubhavanI agni parIkSAmAM uttIrNa thAya, to huM je darzAvuM chuM te satya jANI RjutAthI-saraLatAthI pramANa karavuM, mAnya karavuM, paNa jo kvacit huM skhalanA karUM, cUkuM to, chala grahaNa karavAmAM jAgarUka-khabaradAra (Ever-ready) na thavuM, chala pakaDavAmAM arthAt vakratAthI dUSaNAbhAsa rUpa chidra zodhavAmAM tatpara na thavuM, sadA jAgatA (always alert) na rahevuM. Ama RjutAnI - mRdutAnI mUrti paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe zuddha sphaTika jevA svaccha hRdayathI nikhAlasapaNe A bhAva darzAvyo che. atre mhArA AtmAno svavibhava' ema kahyuM te ema sUcave che ke 'huM' eTale deha ane dehAzrita 'kuMdakuMda' nAma dharanAro nahi paNa A kuMdakuMda nAmadhArI dehamAM beThelo dehI - zuddha caitanyamUrti AtmA, evo satata jAgato upayoga zuddhopayoga susthita AtmArAmI mahAzramaNa kuMdakuMdajInA hRdayamAM sadodita ja che. niSkAraNa karuNAthI jagatno upakAra karavo e sat puruSonI sanAtana praNAlikA che, tene anusarI A mahA jJAna-dAnezvarIe potAnA AtmAno' jeTalo kAMI 'svavibhava' che, te sarvasva kAMI bAkI rAkhyA vinA - atra jagat kalyANArthe koI paNa jAtanI kaMI paNa spRhA vinA parama nispRhapaNe kharcI nAMkhyo che, khAlI karI ThalavI nAMkhyo che, chatAM AtmAmAM pUro bharI rAkhyo che ! jaganA AtmakalyANa yajJamAM Atma samarpaNa karanArA A jJAna-dhanezvare jenuM dAna dIdhAthI vadhe che, evA jJAna dhanano A akSayatinidha jagat diradra dUra karavA mATe khUllo mUkI dIdho che; ane dAnamAM ke bheTamAM to koI badalAnI ke spRhAnI AzA hoya nahi, eTale A sarvasva dAna karanArA jJAnezvarI-dAnezvarI e A loka-paraloka saMbaMdhI khyAti-mAna-pUjAdi koI paNa tuccha kAmanA vinA sarvathA niSkAma-niHspRha paNe sva-paranA ekAMta zuddha AtmArtha hetue ja - zuddha paramArtha hetue ja A paramArtha jJAnadAna karI uttama tattvajJAnanI jagatne bheTa dharI. jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! ane A samayasAra zAstranuM 'samaya prAmRta' nAma paNa eja arthanuM sUcana kare che. mahA jJAnezvarI-dAnezvarI paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcAryajIe A paramArtha saMskRta samayasAra prAmRta"nuM jagatne prAbhRta (bheTaluM) dharyuM che, ane tevA ja mahA jJAnezvarI-dAnezvarI paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcAryajIe paNa atre AtmAno 86
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-5 sarva "sva vibhava' samarpaNa karI parama adbhuta maulika tattvAmRta maMthanamaya mahAjJAna-samRddhithI A prAbhRtane atyaMta saMbhUta-samRddha karI mahAmUlyavaMtu "mahA prAbhRta" banAvyuM che. jaya kaMda kaMda ! Ama jagata ne AvA uttamottama tattvajJAnanuM prAbhUta samarpanArA A banne jaya amRtacaMdra ! parama dhuraMdhara parama guruonI adabhuta alaukika joDIe - jagadguru paramarSi yugale jagatutattvajJAnIonI yazasvI maMDalImAM evuM parama yazasvI viziSTa sthAna prApta kyuM che ke, pade pade tattvarasikonA sahaja svayaMbhU udgAra nIkaLI paDe che ke, jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! Ama parama bhAvitAtmA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe je zuddhabhAvathI kahyuM che, tevo ja bhAva parama AtmabhAvanAthI asthimajjA raMgAyelA parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI aMge paNa, upalakSaNathI samajavAno che. kAraNake kuMdakuMdAcAryajInA ananya paramArthabhakta evA amRtacaMdrAcAryajIe paNa apUrva tattvakaLAthI A parama adbhut alaukika "AtmakhyAti AtmakhyAtimAM vyakta thato mahATIkA gUMthavAmAM potAnA AtmAnuM sarva sAmarthya reDyuM che, potAnA amRtacaMdrajInA AtmAno AtmAno samasta "sva vibhava' suprayukta karyo che. eTale ke teozrIe paNa. tevo ja parama "sva vibhava' paramarSi kuMdakuMdAcAryajInI jemaja, syAdvAda zabdabrAhmanA ananya samupAsanathI, nikhuSa yuktinA prabaLa avalaMbanathI, sadguru prasAdarUpa zuddhAtmatattvanA samartha anuzAsanathI ane paramAnaMdamaya AtmAnubhava rUpa tIvra svasaMvedanathI janma pAmelo potAnA AtmAno samasta 'sva vibhava' A zAstrano paramArtha Azaya anaMta guNa viziSTa baLavAnapaNe apUrva soLe kaLAthI prakAzita karavAmAM sarvAtmAthI kharcI nAMkhI, akSare akSare pade pade parama amRta varSAvI, potAnA "amRtacaMdra' abhidhAnane sArthaka karyuM che ane tevA prakAre "AtmakhyAti' gadyabhAga uparAMta zuddhAtmAnubhUtimaya paramAmRtasaMbhUta anupama kalaza" kAvyothI viziSTapaNe samalakata A "AtmakhyAti' parama "amRta" TIkAnA varamAM vara (Choicest) zabda artha, paramArtha, tattva, Azaya, bhAva, kavitva, graMthanA, zailI, AtmAnubhUti Adi pratye sahaja daSTipAta karatAM koI paNa sanna sahadaya vivekI vicakSaNane tatkSaNa supratIta thavA uparAMta cokkasa khAtrI thAya ema che ke - amRtacaMdrajIe paNa atre potAnA AtmAno samasta "sva vibhava' kharcI nAMkhavAmAM leza paNa kasara karI nathI, eTaluM ja nahi paNa parama udAratA karI che ane eTalA mATe ja amRtacaMdrajInA divya AtmAnI parama khyAti pokAratI A anupama "AtmakhyAti' sukRtithI ane tenA parama viziSTa aMgabhUta parama anubhava rasapUrNa alaukika maulika kaLaza sarjanathI sAnaMdAzcarya anubhavI sarva prAjJajano pade pade muktakaMThe pokAre che ke "dhanya amRtacaMdra !'
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti koNa che e zuddha AtmA? to ke - Navi hodi appamatto Na pamatto jANao du jo bhAvo / evaM bhaNaMti suddhaM NAo jo so u so ceva // 6 // nahoto apramatta pramatta nA re, lAyaka to je bhAva; ema kahe che zuddha-je re, jJAna te to te ja bhAva... re Atman ! vaMdo samayaSAra 6 gAthArtha ? jJAyaka evo je bhAva nathI hoto apramatta nathI hoto pramatta, ema "zuddha' (jJAnIo) kahe che ane je jJAta (jANavAmAM Avelo) te to teja che. __ AtmakhyAtiTIkA ko'sau zuddha Atmeti cet - nApi bhavatyapramatto na pramatto jJAyakastu yo bhAvaH / evaM bhaNaMti zuddhaM jJAto yaH sa tu sa caiva // 6 // yo hi nAma svataH siddhatvenAnAdirananto nityodyoto vizadajyotirNAyaka eko bhAvaH sa saMsArAvasthAyAmanAdibaMdhaparyAyanirUpaNayA kSIrodakavatkarmapudgalaiH samamekatvepi dravyasvabhAvanirUpaNayA duraMtakaSAyacakrodayavaicitryavazena pravarttamAnAnAM puNyapApanirvartakAnAmupAtavaizvarUpyANAM zubhAzubhabhAvAnAM svabhAvenApariNamanAt pramatto'pramattazca na bhavatyeSa evAzeSadravyAMtarabhAvebhyo bhinnatvenopAsyamAnaH zuddha ityabhilapyate / na cAsya jJeyaniSThatvena jJAyakatvaprasiddhaH dAhyaniSkaniSThadahanasyevAzuddhatvaM, yato hi tasyAmavasthAyAM jJAyakatvena yo jJAtaH sa svarUpaprakAzanadazAyAM pradIpasyeva kartRkarmaNorananyatvAt jJAyaka 4 liddA. AtmabhAvanA - voDasI zuddha sAmeti reta - koNa che e zuddha AtmA? to ke nAri bhavatvapramatto na pramatto - nathI hoto apramatta - na pramatta, koNa? jJAkistu to mAva: - zAyaka ja evo je bhAva, parva avaMti zuddha - ema zuddha jANe che-kahe che, jJAto : sa tu vaiva - ane je jJAta thayo - jANavAmAM Avyo, te to te ja che. || rUti kathA mAtmabhAvanA //ddA. tho di nAma - je kharekhara ! nAma prasiddha evo jJAya po bhava: - jJAyaka eka bhAva, sa - te, pramattoDagramattaza 7 pati - pramatta ane apramatta nathI hoto, gSa va - Aja, azeSadravyAMtaramAve mitratvenopaIImAna: - azeSa-samasta dravyAMtarabhAvothI - anya dravyonA bhAvothI bhinnapaNe - pRthaka paNe - jUdA paNe upAsAI rahelo - sevAI rahelo. ArAdhAI rahelo "zuddha ti gamatagate - "zuddha' ema abhilapAya che, "zuddha' - zuci, pavitra, cokakho, nirmala, amizra, bheLaseLa vagarano, kevala, eka, advaita evA abhidhAnathI oLakhAya che. kevo che A jJAyaka eka bhAva ? svata: siddhavena nAvinaMto nityodyoto vizaH goti - svataH siddhapaNAe karIne anAdi, anaMta, nityodyota, vizada jyoti evo. A jJAyaka bhAva zAne lIdhe pramatta-apramatta nathI hoto ? - saMsAravasthAthA - saMsAra avasthAmAM anAviMdhanarUpAyA - anAdi baMdha paryAya nirUpaNAthI - dRSTithI - apekSAthI kSIrokavavat purtiH samamekvera - phIrodakavatu - kSIra-nIra jema karmapudgalo sAthe ekapaNAmAM paNa, dravyasvamAnirUpAyA - dravyasvabhAva nirUpaNAthI - dRSTithI-apekSAthI zubhAzuma mAvAnAM svamavenArAmanAt - zubhAzubha bhAvonA svabhAve apariNamanane lIdhe kevA ane keTalA A zubhAzubha bhAvo che ? pu nirvartavAnAM 3pattavaivarUpa - puNya-pApanA nirvartaka-sarjaka-sarjana hAra evA ane upAttavaizvarUpyuM - vaizvarUpya - vizvarUpapaNuM upAra-upagRhIta karyuM che - dhAraNa karyuM che jeNe eTalA. AvA ane ATalA zubhAzubha bhAvo zAthI pravartI rahyA che ? turaMtajAra vovaicivaze pravartamAnAM - duraMta kaSAyacakranA udayavaicitra vize pravartI rahelA, "duraMta' - jeno aMta ANavo duSkara che athavA jeno aMta-chevaTa-pariNAma duSTa che evA krodhAdi kaSAyonuM duSyakra - duSTa cakra jevuM cakra, tenA paNa, drajI zubha bhAvo nAjanA 88.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA AtmakhyAtiTIkArtha je nizcayathI skuTapaNe svataH siddhapaNAe karIne anAdi, anaMta, nityodyota vizada jyoti evo jJAyaka eka bhAva, te - (1) saMsAra avasthAmAM anAdi baMdha paryAya nirUpaNAthI (daSTithI) kSIra-nIravat karmapudagalo sAthe ekatvamAM paNa, (2) dravya svabhAva nirUpaNAthI (daSTithI) duraMta kaSAyacakranA udaya vaicitrya vize pravartI rahelA puNya pApa nirvartaka (sarjaka) vaizvarUpya (vizvarUpa paNuM) upAra karelA evA zubhAzubha bhAvonA svabhAve apariNamanane lIdhe, pramatta ane apramatta nathI hoto A ja azeSa dravyAMtara bhAvothI bhinnapaNe upAsAI rahelo "zuddha' ema abhilapAya (kahevAya) che : ane AnuM - yaniSThapaNAe karI jJAyakatva prasiddhine lIdhe, - dAhmaniSkaniSTha (dAhyarAzisthita) dahana (agni) jema - azuddhapaNuM nathI, kAraNake te avasthAmAM jJAyakapaNe je jJAta thayo (jANavAmAM Avyo), te svarUpa prakAzana dazAmAM, pradIpanI jema, kartA-karmanA ananyapaNAne lIdhe, jJAyaka ja che. kA. amRta jyoti" mahAbhASya sarvathI sarva prakAre huM bhinna chuM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa, aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhava rUpa huM chuM." zrImad rAjacaMdra, patrAMka-760, 833 "kAraka cakka samagga, jJAyaka bhAva vilagna, parama bhAva saMsagga, eka rIte re kAMI thayo guNavaSNu re. jigaMdA torA nAmathI mana bhIno." - zrI devacaMdrajI uparamAM ekatva vibhakta evo je zuddha AtmA darzAvavAnI mahA pratijJA karI, teo zuddha AtmA koNa che? tenuM spaSTa vidhAna atra zAstrakAra bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe karyuM na pramatta na apramatta zAyaka che ane tenuM apUrva tattvamImAMsana karatAM "AtmakhyAti" sUtrakartA zrImad eka bhAva te ja zuddha bhagavad amRtacaMdrAcAryajI de che - " di nAma' jJAya po mAva:' je udaya-phaladAna sanmukha vipAkanA vaicitra-vicitrapaNAnA vaze karIne - AdhInapaNAe karIne. Ama kaSAyodaya vaze pravartatAM, puNya-pApa nirvartatA (sarjatA) evA vizvarUpapaNuM dharatA zubhAzubha bhAvonA svabhAve apariNamanane lIdhe - nahIM pariNamavApaNAne lIdhe je A jJAyaka eka bhAva pramatta-apramatta nathI hoto, teja "zuddha' ema kahevAya che. na vAstha senatvena jJAtvikaff: zuddhatva - ane AnuM - A jJAyaka zuddha bhAvanuM "yaniSThANAe karIne - zeyabhAvamAM sthitapaNAe karIne jJAyakapaNAnI prasiddhine lIdhe azuddhapaNuM nathI. konI jema ? DhAdhdhananirudanaceva 'dAhya niSkamAM' - dAhya - dAhavA yogya dhana rAzimAM "niSTha' -- sthita "dahana - dahana karanAra - dahanAra agninI jema. Ama joyaniSTha chatAM - ya rAzimAM gaNanA chatAM zAyakanuM azuddhapaNuM kema kayA kAraNathI nathI ? to ke - to hi tasyAvasthAyAM - kAraNake skuTapaNe 'te avasthAmAM" - te jJAyakanI te zeyaniSTha dazAmAM - sthitimAM jJAyatvena yo jJAta: - jJAyakapaNe je jJAta thayo - jANavAmAM Avyo, na svarUpa prajAnAvAM jJAvi Iva - te svarUpa prakAzana dazAmAM jJAyaka ja jANanAra ja che. zAne lIdhe ? arjurmoranI vAtu - kartA-karmanA "ananyapaNAne lIdhe' - abhinnapaNAne lIdhe - apRthaka paNAne lIdhe. konI jema ? prIva - pradIpanI jema. arthAtu dIpaka jema prakAzya ane prakAzaka banne pote ja che, tema kartA rUpa je jJAyakabhAva te karmarUpa zeya avasthAmAM paNa jJAyaka ja che, kAMI anya judo nathI, abhinna ja che, eTale joyapaNAe karIne paNa jJAyaka eka bhAvanuM azuddhapaNuM thatuM nathI, paNa zuddhapaNuM acaLa akhaMDa abAdhita ja rahe che, ema bhAva che. | ti "bAtmati' mAtmabhAvanA pedA 89
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra ; AtmakhyAti jJAyaka eka bhAva te pramatta ane apramatta nathI hoto - "sa pramattaDapramatta na mavati" Aja azeSa dravyAMtara bhAvothI bhinnapaNe upAsAI rahelo "zuddha" ema kahevAya che, "gvazeSadravyAMtara mAgyo mitratvenopAyamAnaH zuddha tyamittagate', je A phuTapaNe pratyakSa anubhavAI rahelo na pramatta - na apramatta evo jANapaNArUpa jJAyaka eka bhAva che, eja azeSa 'dravyAMtara bhAvothI' - samasta anya dravyonA bhAvothI bhinnapaNe" - pRthaphapaNe - jUdA paNe upAsAI rahelo - sevAI ArAdhAI rahelo "zuddha' ema oLakhAya che. kevo che A jJAyaka eka bhAva ? "svataH siddhapaNAe karIne anAdi anaMta nityodyota vizada jyoti evo.' arthAtu "viza6 khyoti', vizada nirmalasvacchaspaSTa evI aMtaramAM jhaLahaLatI jyoti svarUpa che ane e aMtarajyoti sUrya-caMdrAdi kadAcita prakAzamAna bAhya jyoti karatAM vilakSaNa evI "nityodyota" - sadA udyotavaMta - traNe kALamAM akhaMDa AtmaprakAzathI sadA prakAzamAna che. te jyoti nityodyota zAthI che ? anAdi anaMta che mATe, ane anAdi anaMta zAthI che ? AtmAnA sahaja, svabhAvabhUta hovAthI "svataH siddha' che mATe, vastu svabhAvapaNAthI "sva" thakI svayaM ApoApa siddha che mATe, Ama svabhAvabhUta hoI svataH siddhapaNAne* lIdhe ja - 'vata: siddhatvena' tenI Adi nathI aeva aMta nathI eTale te anAdi anaMta che ane eTale ja te nityodyotaH - nityodyota che - svarUpa prakAzathI sadA udyotavaMta - prakRSTa prakAzavaMta che. Avo je sadA jhaLahaLato vizada jyotirUpa "eka - advaita jJAyaka bhAva che te nathI pramatta ne nathI apramatta, nathI svarUpa bhraSTa thayelo ne nathI svarUpa abhraSTa thayelo. te kevI rIte ? zuM kAraNathI ? saMsAra avasthAne viSe anAdi baMdha paryAyanI dRSTie - apekSAe joIe to dUdha-pANInI jema karma pudgalonI sAthe tenuM (AtmAnuM) ekapaNuM che, chatAM temAM paNa te ekapaNA madhye paNa dravya svabhAvanI dRSTie-apekSAe joIe to duraMta kaSAyacakranA udayanA vicitrapaNA vaza karIne pravartI rahelA je puNya-pApa nIpajAvanArA evA sarva prakAranA - vizvarUpa dhAraNa karatA zubhAzubha bhAvo upaje che, tenA svabhAve tenuM - jJAyakabhAvanuM apariNamana hoya che, arthAtu dravya svabhAvanI apekSAe jJAyaka bhAva (AtmA) vibhAva rUpa zubhAzubha bhAvonA svabhAve pariNamato nathI. tethI karIne A jJAyaka eka bhAva nathI hoto pramatta ne nathI hoto apramatta ane A ja jJAyaka bhAva bIjA badhA anya dravyonA bhAvothI bhinnapaNe - pRthakapaNe - alagapaNe upAsAI rahelo evo "zuddha' kahevAya che ane A jJAyaka eka zuddha bhAva joyapaNe jANavAmAM Avyo, jJAyaka joya paNa thayo, tethI kAMI tenuM azuddhapaNuM prApta thatuM nathI. kAraNake joya te jJAyaka ja che. emAM phera paDato nathI. have A aMge vizeSa vicAra karIe. A saMsAra avasthA arthAt AtmAne lAgu paDelo "A anAdi bhavaroga* mukhya che, nirupacarita che ane te tathA prakAre anAdi bhavaroga janma-maraNAdi vikAronA pratyakSa anubhava vaDe sarva prANIone anubhavasiddha che.' A anAdi bhavaroga anAdi evA vicitra karmarUpa kAraNathI utpanna thayelo che - koI paNa kAryanuM kaMI ne kaMI kAraNa hovuM ja joIe, e sanAtana niyama pramANe bhavarUpa kAryanuM kaMI ne kaMI kAraNa hovuM ja joIe. eTale roga jema cokakasa kAraNakalApathI upaje che, tema A bhavaroga paNa dravya-bhAva bhedathI bhinna evA vicitra karmarUpa kAraNathI utpanna thayelo che ane A karmarUpa nidAna-kAraNa anAdi che. eTale A karma AtmA sAthe anAdinuM joDAyeluM - saMlagna che, saMyoga saMbaMdhathI baMdhAyeluM che. prakRti ane puruSanI A joDI anAdi che, kanakapASANamAM sonAno ne mATIno saMyoga jema anAdi che tema. "tattvaM sallAkSaNikaM sanmAtraM vA yataH svataH siddham / takSavinAiinaSai svasahAyaM nirvei naM ra ' - zrI paMcAdhyAyI, 2-8 "guNo mAtmano nAririjharSanivAnagaH | tayAnubhavasiddhArtha mRtAjiti " - zrI haribhadrAcAryajI praNIta zrI yogadaSTisamuccaya, glo. 189 co
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNaraMgaH samayasAra gAthA "kanakApalavanuM paDi puruSa taNI, joDI anAdi svabhAva; anya saMyogI jihAM lagI AtamA, saMsArI kahevAya." - zrI AnaMdaghanajI jaDa cetana saMyoga A, khANa anAdi anaMta; kartA koI na tehano, bhAkhe jina bhagavaMta." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 266 karma-AtmAno A saMyoga saMbaMdha je anAdi na mAnIe to Ama virodha Ave che ? je karmane paheluM mAnIe to AtmA vinA karma karyA koNe ? ane te lAgyA kone ? karma-AtmAno anAdi je kevala zuddha AtmAne pahelo mAnIe to zuddha AtmAne karma lAgavAnuM saMyoga saMbaMdha prayojana zuM ? ane lAge che ema mAnIe to zuddha evA siddha AtmAne paNa kema nahIM lAge ? vaLI maraghI pahelI ke IMDu paheluM ? vRkSa paheluM ke bIja paheluM ? teno nirNaya jema kahI zakAto nathI ne banne anAdi ja mAnavAnuM prApta thAya che, tema atre paNa karma - AtmAno baMdha saMbaMdha* anAdi ja saMsiddha thAya che. (A aMge anAdi zuddhavAdanA savistara nirasana arthe juo lalita vistarA" madbhUta vivecana pR. 372 I.) "jIva pahelo ke karma? banne anAdi che. jIva pahelo hoya to e vimaLa vastune maLa vaLagavAnuM kaMI nimitta joIe. karma pahelA kaho to jIva vinA karma karyA koNe? e nyAyathI banne anAdi che." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI mokSamALA. muragI bina IDA nahIM pyAre, yA bina muraga kI nAra; bhuTTA bIja vinA nahIM re, bIja na bhuTTA TAra... vicArI kahA vicAre re, tero Agama agama athAha." - zrI AnaMdaghana pada, 22 A anAdi karma vicitra che - nAnA prakAranuM che ane te dravya-bhAva bhedamAM vibhakta thayeluM che. dravyakarma te pudgala paramANurUpa ane bhAvakarma te AtmapariNAma rUpa che. karmanA bheda ghAti aghAti rAga-dveSa-moha e azuddha AtmapariNAma te bhAvakarma che ane jJAnAvaraNIyAdi ATha karma te dravyakarma che. temAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra AtmAnA mULa svabhAvabhUta guNanI ghAta karanAra hovAthI "ghAti' karma ane Ayu nAma, gotra, ne vedanIya e cAra "aghAti' karma kahevAya che. Ama cAra ghAti ane cAra aghAti ema ATha mULa prakRtinA vaLI uttara bheda aneka che ane tenA baMdhanA cAra prakAra che - pratibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha, pradeza baMdha. temAM sthiti baMdha-2sa baMdha kaSAyathI thAya che ane prakRti baMdha-pradeza baMdha mana-vacana-kAyAnA yogathI thAya che. te te karmonA baMdha, udaya, udIraNA, sattA, karma- viccheda Adi aneka sUkSma prakAro "karmagraMtha', "paMcAdhyAyI' "gomaDhasAra', pakhaMDAgama' Adi mahAgraMtha ratnothI tattvarasike samajavA yogya che. "paprabha jina ! tuja muja AMtaruM, kima bhAMje bhagavaMta ? karma vipAke ho kAraNa joIne, koI kahe matimaMta... padmaprabha. payaDi ThiI aNubhAga pradezathI, mULa uttara bahu bheda; ghAti aghAti baMdha udaya udIraNA, sattA karma viccheda... padmaprabha." - zrI AnaMdaghanajI karma anaMta prakAranA, temAM mukhya ATha; temAM mukhya mohanIya, haNAya te kahuM pATha." - zrImad rAjacaMdrapraNIta zrI Atmasiddhi sUtra-102 "yogyatAmantareNAsya saMyogo'pi na yujyate / nA 6 tattatvamatrevaM tatraMthono anAvinAnuM " - zrIharibhadrAcAryajI kRta zrI yogabindu, zlo. 10
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - Ama A anAdi saMsAra avasthAmAM A anAdi karma sAthe baMdha paryAyanI dRSTie joIe to karma pudgalonI sAthe AtmAnuM kSIranIravat - dUdha ne pANI jevuM ekapaNuM che 'kSIrovavat rmapuAtai saman veMDapi / arthAt karmapudgala ane AtmAno dUdha ne pANI jema jUdA na pADI zakAya evo eTalo badho eka kSetrAvagAhapaNe gADha saMbaMdha che ke, te bannenuM jANe ekapaNuM bhAse che. Ama baMdhaparyAyanI dRSTie saMyoga saMbaMdhathI jIva-pudgalanuM bhale ekapaNuM che. chatAM ekapaNAmAM paNa dravya svabhAvanI dRSTie joIe to pudgala dravyathI bhinnapaNuM hoI pudgala kAMI jIva nathI banI jato ne jIva kAMI pudgala nathI banI jato, eTale baMdha saMbaMdhathI eka chatAM tattvathI-paramArthathI te bannenuM jUdApaNuM to emane ema kAyama ja che. arthAt zAyaka AtmA kAMI ajJAyaka jaDa banI jato nathI ne ajJAyaka, jaDa jJAyaka AtmA banI jato nathI. temaja jJAyaka jaDanI aMdara jaDamAM pesI jato nathI ne jaDa zAyakanI aMdara zAyakamAM pesI jato nathI, zAyaka to zAyaka ja rahe che, eTale jJAyaka kadI paNa zAyaka bhAvathI pramatta-bhraSTa thayo nathI ne thavAno nathI. te zAyaka bhAva jo pramatta ja thayo nathI ne thavAno nathI, to pachI apramatta thavAno prazna ja nathI. zAyaka bhAva zuM kadI ajJAyaka banI gayo che ? ke banI javAno che ? nahiM ja. jJAyake zuM kadI jJAyakapaNuM choDI dIdhuM che ? ke choDI devAno che ? nahiM ja. to pachI e pramatta kema ja hoI zake ? ane pramatta na hoya to pachI apramatta thavAno avakAza ja kyAM rahyo ? baMdhaparyAya apekSAe karma-AtmAnuM ekapaNuM chatAM dravya svabhAva apekSAe bhinnapaNuM ''jIva, kAyA padArthapaNe jUdAM che, paNa saMbaMdhapaNe sahacArI che, ke jyAM sudhI te dehathI jIvane karmano bhoga che. zrI jine jIva ane karmano kSIra nIranI peThe saMbaMdha kahyo che. teno hetu paNa eja che ke kSIra ane nIra ekatra thayAM spaSTa dekhAya che, chatAM paramArthe te jUdAM che, padArthapaNe bhinna che, agniprayoge te pAchAM spaSTa jUdAM paDe che, temaja jIva ane karmano saMbaMdha che. karmano mukhya AkAra koI prakAre deha che, ane jIva IMdriyAdi dvArA kriyA karato jANI jIva che. ema sAmAnyapaNe kahevAya che, paNa jJAna dazA AvyA vinA jIva kAyAnuM je spaSTa jUdApaNuM che, te jIvane bhAsyAmAM AvatuM nathI, tathApi kSIranIravat jUdApaNuM che. jJAna saMskAre te jUdApaNuM sAva spaSTa varte che.'' zrImad rAjacaMdra, patrAMka-420, 509 Ama baMdhaparyAyanI apekSAe jJAyaka AtmAnuM jaDa karma pudgala sAthe ekapaNuM chatAM dravya svabhAvanI apekSAe bhinnapaNuM che, eTale dravyakarma sAthe kSIranIravat gADha saMbaMdhanI apekSA lakSamAM letAM paNa AtmA zAyaka nathI pramatta-apramatta nathI. eTaluM ja nahi, paNa caitanya vikAra rUpa - vibhAva rUpa - vicitra zubhAzubha bhAvarUpa bhAvakarmanI apekSA lakSamAM letAM paNa zudgha dravya svabhAvanI dRSTie AtmA pramatta-apramatta nathI, dravyasvamAvanirUpAyA_pramattoDapramattajjana mati / zAthI ? zudgha dravya svabhAvanI dRSTie A jJAyakabhAva zubhAzubha bhAvonA svabhAve pariNamato nathI, mATe. zAyaka ekabhAva na pramatta na apramatta - - zumAzumamAvAnAM* svamAvena jhapariNamanAt| A zubhAzubha bhAvo kevA che ? 'upavaizvarUpcALAM' -vaizvarUpsa - vizvarUpapaNuM jeNe upAtta karyuM che - upagRhIta karyuM che evA A zubhAzubha bhAvo puNya pApa nirvartaka che, 'mukhyapApAnirvartAnAM'. arthAt zubhAzubha bhAvo gaNyA gaNAya nahiM ne vINyA vINAya nahiM eTalA lokapramANa anaMta - vizvarUpa che ane te puNya-pApanA nIpajAvanArA che. A vizvarUpa " eka kSetrasthitopyeti nAtmA karmaguNAncayam / tathA bhavyasvabhAvatvAtchuddho dharmAstikAyavat // yathA taimirikacaMdramapyekaM manyate dvidhA / anizcayatonnAva tathAtmAnamanevaSA / '' - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra AtmanizcayAdhikAra, zloka-19, 20 92
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-da zubhAzubha bhAvo zAthI pravarte che. ? turaMta RSAyavorayAtavA vaivivazena pravartamAnAnAM - dutakaSAya cakranA udaya - vaicitrya vaza karIne - pravartI rahyA che. arthAta jeno aMta-dharma chevaTa pariNAma (Result, end) duSTa che-dAruNa che, duHkhita-vikRta-vikArabhAva rUpa-vibhAva rUpa che, athavA jeno aMta ANavo chevaTa ANavuM (Termination) duSkara-durghaTa-vikaTa che, evA "duraMta' kaSAya duzcakranA (Vicious Circle) udayanA vicitrapaNAnA AdhInapaNAe karIne pravarte che. Ama pUrve bAMdhela karmanI kaSAyAdi vicitra prakRti udaya AvI potapotAno vicitra phalavipAka darzAve che, tyAre tenA nimitte AtmAne zubhAzubha bhAva pravarte che, ke je vibhAva rUpa zubhAzubha bhAvanA prakAra AkhA vizva jeTalA-loka pramANa che ane je zubhAzubha bhAvanA nimitte punaH puNya-pApa rUpa navo karma pudgala baMdha upaje che ane Ama pudgalamaya dravyakarmanA udaya thakI zubhAzubha AtmabhAva rUpa bhAvakarma ane zubhAzubha AtmabhAva rUpa bhAvakarmanA uddabhava thakI pudgalamaya dravyakarma ema saMkalanA-eka bIjAnI sAMkaLa (Chain) cakra bhramaNa nyAye cAlyA kare che ane duSTa anaMtacakra (Vicious Circle) sthApita thAya che. eTale ke bhAvakarma-dravyakarmano paraspara nimitta-naimittikapaNe kAryakAraNa saMbaMdha che, rAgAdi vibhAva rUpa bhAvakarmanA nimitta thakI jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmanI utpatti thAya che ane dravyakarmanA nimitta thakI punaH rAgAdi bhAvakarmanI utpatti thAya che, Ama duzcakra cAle che, paNa rAgAdinI anuvRtti nahi karatAM rAgAdine anusaratI vartanA nahi karatAM rAgAdi bhAvakarma je aTakAvI devAmAM Ave - je aTakAvavuM moTaranI beIkanI jema AtmAnA potAnA hAthanI vAta che - to te duSTa cakra ApoApa tUTI paDe che, ne karma cakra - gati aTakI paDatAM bhavacakra gati aTakI paDe che. bhAvakarma AkRti : karmacakra bhavacakra dravyakarma atre jema bhavacakranA kAraNa evA dravyakarma rUpa karma pudgala sAthe kSIranIravat saMbaMdhane lIdhe vyavahArathI AtmAne karmasaMyoga rUpa bahirU gata (Extrinsic) azuddhi athavA zubhAzubha bhAvonA svabhAve karmaraja che, tema bhAvakarma rUpa rAga-dveSa-mohAdi vibhAvabhAve pariNamanane apariNamanane lIdhe zAkabhAva lIdhe azuddha nizcayathI vA vyavahArathI AtmAne caitanya vikAra pariNAmarUpa na pramatta na apramatta aMtarga ta (Intrinsic) azuddhi athavA mala che, chatAM zuddha nizcayanI - zuddha aMtara gata intrinsic) a dravya - svabhAvanI dRSTie joIe to kaSAya udaya thakI upajatA vicitra zubhAzubha bhAvonA "svabhAve" A jJAyakabhAva pariNamato nathI, arthAtu Ama parabhAvanA nimittAdhIna paNe - kadAcitkapaNe udbhavatA vibhAva rU5 rAga dveSAdi zubhAzubha bhAvo kAMI jJAyakano svabhAva banI cI ne sadA vidyamAna jJAyakabhAva jJAyakabhAva choDI rAgadveSAdi svabhAvI banI jato nathI, sadA jJAyakane jJAyaka bhAva ja rahe che ane eTale ja te nathI pramatta hoto ne nathI apramatta hoto. atre sphaTikanuM dRSTAMta ghaTe che. jema sphaTikano svabhAva nirmala-svaccha che, tenI pAse mAM mUkela upAdhi pramANe temAM tevI tevI raMgachAyA paDe che, rAtuM phUla hoya to temAM rAtI jhAMI paDe che, kALuM phUla hoya to kALI jhAMI paDe che, Ama upAdhikRta vibhAva rUpa anuraMjana sphaTikamAM bhale AvatuM hoya, paNa tethI sphaTika pote kAMI tevA tevA va pariNamato nathI, nirmala svaccha svabhAva choDI rAto ke kALo banI jato nathI, paNa svabhAve nirmala ne nirmala ja rahe che, tema A jIvano jJAyakabhAva nirmala-svaccha sphaTika jevo che. temAM bhale karmopAdhine lIdhe udabhavatA evA aupAdhika vibhAvabhAva rUpa rAgAdi zubhAzubha 93
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAvonuM anuraMjana thatuM hoya, paNa tethI jJAyaka kAMI tevA tevA bhAvonA svabhAve pariNamato nathI, nirmala zuddha jJAyaka svabhAva choDI rAgAdi svabhAvI banI jato nathI, paNa svabhAve nirmala ne nirmala zAyaka ja rahe che, kAraNake paraupAdhi sAthe jema sphaTikano saMyogasaMbaMdha che, paNa tAdAbhyasaMbaMdha nathI, tema karmajanya paraupAdhi sAthe AtmAno saMyoga saMbaMdha che. paNa tAdAbhya saMbaMdha nathI, eTale karma upAdhi rUpa parapratyaya thakI AtmAe sphaTikamAM paDatI chAyAnI jema je aupAdhika rAgAdi bhAvarUpa duSTatA-malinatA saMgrahI che, te tenA mULa svabhAvabhUta nahiM, paNa vibhAvabhUta hoI - civikArarUpa hoI AtmAno svabhAva banI jatI nathI, svabhAvathI AtmAnI thaI jatI nathI. eTale paraupAdhi pratye durlakSa karI zuddha sphaTika svabhAva pratye dRSTi karatAM sphaTika jema zuddha ja che, tema karmajanya paraupAdhi pratye durlakSa karI zuddha dravya svabhAva pratye dRSTi karatAM jJAyaka bhAva zuddha ja che, ane eTale ja A jJAyaka bhAva dravyakarma-bhAvakarma bannenI apekSAe paNa svabhAvathI bhraSTa-pramatta thato nathI, tethI nathI pramatta hoto ne nathI apramatta hoto. "saMga parihArathI svAmI nija pada lahyuM, zuddha Atmika AnaMda pada saMgrahyuM; jahavi parabhAvathI huM bhavodadhi vasyo, para taNo saMga saMsAratAe rasyo. ... dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtamA tehavo bhAvIe. tahavi sattAguNe jIva e nirmalo, anya saMzleSa jima sphaTika navi zAmalo; je paropAdhithI duSTatA saMgrahI, bhAva tAdAbhyamAM mAharUM te nahIM... dharma." - zrI devacaMdrajI "cetana zuddhAtamakuM dhyAvo... cetana. para parace dhAmadhUma sadAI, nija paracuM sukha pAvo." - zrI AnaMdaghana pada, 80 jima nirmaLatA re, ratna sphaTika taNI, temaja jIva svabhAva, te jina vIre re dharma prakAziyo, prabaLa kaSAya abhAva... zrI sImaMdhara." - zrI yazovijayajI Ama anAdi baMdha paryAyanI apekSAe kathaMcita svarUpa bhraSTatA rUpa pramAdathI yukta hovAthI vyavahArathI A jJAyaka bhAva (AtmA) pahelA cha guNasthAnaka sudhI pramatta vyavahArathI prazana Apazana . gaNAya che ane te pramAdathI vimukta thavAthI pachInA guNasthAnakamAM apramatta nimayathI na pramatta - na apramatagaNAya che, chatAM zuddha dravya svabhAvanI apekSAe nizcayathI to te svarUpathI aprammata-abhraSTa-avicalita hoI pramatta-apramatta nathI. kAraNake pramatta-apramattapaNuM paNa karma AvaraNanA apagamanI taratamatAne AdhIna hoI, mohanI mAtrA dUra thavAnI taratamatAne AdhIna hoI, para vasturUpa pudgala karma saMyogajanya baMdhAryAya vaze karIne, eTale vartamAna saMsAra avasthAmAM vartatA A baMdhaparyAya pratye dRSTi karatA paryAyArthika nayathI karma AvaraNAne lIdhe svarUpa dhaMzathI jJAyaka bhAva (AtmA) vyavahArathI bhale pramatta-apramatta kahevAya che, paNa mULa zuddha dravya svabhAva pratye dRSTi karanArA zuddha dravyArthika nathI to te nizcayathI sadA svarUpasthita hoI pramatta-apramatta che nahIM. kAraNake svarUpathI zruta-bhraSTa-pramatta thayo hoya te pramatta kahevAya, paNa A zAyaka svabhAva (AtmA) upara vistArathI vivarI dekhADyuM tema kadI paNa jJAyaka bhAvarUpa sva svarUpathI bhraSTa-pramatta thayo nathI, tethI te pramatta kahI zakAya ema nathI ane apramatta paNa pramatta sApekSa hoI pramatta thayo hoya to pramattamAMthI apramatta thAya, paNa A to kadI pramatta thayo ja nathI vA thavAno nathI, tethI tene apramatta thavAno prasaMga ja nathI. Ama mULa sahaja zuddha svarUpanI apekSAe A jJAyaka bhAva (AtmA) kadI svasvarUpathI pramatta thayo nathI ne thavAno nathI, eTale te nathI pramatta na nathI apramatta. paNa te to jema che tema sadAya jJAyaka svabhAvamAM avasthita ja che, "mULa zuddha te Atmapada' evo A jJAyaka bhAva to sahajAtmasvarUpe jema che temaja trikALAbAdhitapaNe avicchinna niraMtara sthiti karI rahyo che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-6 jIvatva anAdi pAriNAmika nathI bhAva sahaja svabhAvabhUta AtmAnuM vastugate vasturUpa je sahaja AtmasvarUpa 'sahajAtmasvarUpa' che teja zuddha svarUpa che, karma kRta upAdhijanita kRtrima - asahaja je che te AtmAnuM sahaja svarUpa virUpa vikRta rUpa che. eTale vastugate vasturUpe vicAratAM AtmAno sahaja zuddha bhAvarUpa zAyakabhAva te ja zuddha che, te ja zuddha AtmArUpa sahajAtmasvarUpa samayasAra che. jIvatva-cetanatva e AtmAno pAriNAmika bhAva hoI, AtmA traNe kALamAM dhruva nizcaLa jIvapaNe caitanyapaNe - zAyakapaNe ja pariName evI A anAdinidhana svataH siddha zuddha Atma svabhAvabhUta pAriNAmika bhAvanI trikALAbAdhita avicchinna akhaMDa sthiti che. Ane ekalo rahevA daI - if left alone Itara upAdhibhAvonI upekSA karI aMtar gata upAdAna pratye daSTi TheravavAmAM Ave to ekatva nizcayagata AtmAnuM sahaja zuddha AtmasvarUpa jevuM dazya thAya che, teja A anAdi pAriNAmika bhAvanuM svarUpa che. bahiragata upAdhi madhye ho ke na ho paNa jIva to sadA jIvatvabhAve cetanatva-bhAve zAyaka bhAve ja pariName che. A jJAyaka bhAva parama pAriNAmika-sauthI uparano (Dominant) traNe kALamAM sarvatra vyApakapaNe vidyamAna evo anAdi nidhana nirupAdhi svAbhAvika ja che. A anAdi nidhana svataH siddha zAyakabhAva e ja anya samasta vastuthI bhinna AtmAnuM zuddha sahajAtmasvarUpa che, ane A zuddha sanAtana parama pAriNAmika bhAva pratye dRSTi karatAM, karmajanita auyika - kSAyopazamika Adi sarva azuddha bhAvo madhye paNa A zuddha eka akhaMDa abheda jJAyaka bhAvanuM ja zuddha tattva gaveSakane darzana thAya che, azuddhatA madhye paNa Ama dravya svabhAva dRSTie dekhatAM zuddhatAnuM ja darzana thAya che, zAyaka bhAva traNe kALamAM zuddha zuddha ne zuddha ja pratIta thAya che. A pAriNAmika bhAvanA svarUpa aMge paramatattva dRSTA amRtacaMdrAcAryajIe paMcAstikAya*TIkAmAM prakAzyuM che ke - 'dravyano AtmalAbha hetuka te pariNAma - je dravyane potAnA AtmalAbhano - svabhAva lAbhano hetu banyA kare te pariNAma, ane pariNAmathI yukta te pAriNAmika. A svabhAvanibandhana pAriNAmika bhAva eka che, anAdi nidhana nirupAdhi svAbhAvika ja che. AtmA nizcaye karIne saMsAra-avasthAmAM A pAriNAmika caitanya svabhAvane aparityajaMto ja (sarvadA pariName che.) eTale jIvo A sahaja caitanya lakSaNa pAriNAmika bhAvathI anAdinidhana che' ItyAdi. atre 'zuddha' eTale zuM ? tenI spaSTatA karatAM paMDitapravara ToDaramallajI prakAze che ke - = - upAsyamAnaH - yahAM koI kahai zAstra viSe zuddha ciMtavana karanekA upadeza kaise dIyA hai ? (jisakA utta2) eka dravya apekSA zuddhapanA hai, eka paryAya apekSA zuddhapanA hai. tahAM dravya apekSA to paradravya se bhinnapanA vA apane bhAvana se abhinnapanA tisakA nAma zudghapanA hai. aura paryAya apekSA aupAdhika bhAvanakA abhAva honA tisakA nAma-zuddhapanA hai. so zuddha ciMtavana viSe dravya apekSA zuddhapanA grahaNa kiyA hai, so samayasAra vyAkhyAna viSe kahA hai.'' - paM. ToDaramallajI kRta mokSamArga prakAza, a. 7 Avo je nathI pramatta ne nathI apramatta evo zuddha jJAyaka eka bhAva sarva dravyAMtara bhAvothI bhinnapaNe sAva jUdo tarI Ave che. kAraNake AkhA vizvamAM evuM bIjuM koI A zAyaka eka bhAva paNa dravya nathI ke, jemAM jANapaNA rUpa jJAyakapaNuM hoya. tethI asAdhAraNa' e ja 'zuddha' evA A jANapaNA rUpa-jJAyakapaNA rUpa eka bhAvathI A Atmadravya Itara sarva anya dravyathI jUduM paDe che. SavazeSadravyAMtarabhAve myo.mitratvena Aja azeSa-sarva dravyAMtara bhAvothI bhinnapaNe je, jJAyaka eka bhAva mumukSuothI 'dravvAbhatAmahetuna: pariNAma: / rAmena yukta parimitraH / svamAtra nivasthana H / (gAthA. 56) '"parigAmitvanAvinidhano nirupAdhi svAmAviSTha v / (gAthA-58) " AtmA hi saMsArAvasthAyAM pAriNAmikacaitanyasvabhAvamaparityajanneva" / - 95 ItyAdi. (gAthA-65) (juo) zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya TIkA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti upAsAI rahyo che, ArAdhAI rahyo che, te "zuddha ema kahevAya che, "zuddha ti mana te' | arthAta je A eka jJAyaka bhAva che, te azeSa-bAkI bIjA badhA dravyonA bhAvothI jUdo paDato hoI kevaLa eka zuddha jJAyaka bhAvamaya AtmAno nizcaya karAve che, eTale ja je AtmAnI svarUpa prApti Icche che, evA AtmArthIothI AtmAnA aMtastattvarUpa A jJAyaka bhAva ArAdhya devanI A zaddha eja upAsyamAna jema atyaMta bhaktibhAvathI upAsAI rahyo che, ArAdhAI rahyo che. ane ArAdhya deva anya bhAvanI bheLaseLa rUpa malinatA nahIM hovAthI - parabhAvanA daitanI azuci nahIM hovAthI nirmala-zuci-pavitra evo te jJAyaka bhAva "zuddha' ema jJAnIjanothI saMbodhAya che - birAdAvAya che. kAraNake Adarza tevI siddhi, ArAdhya Adarza zuddha hoya to zuddha siddhi thAya ane AtmArthIono ArAdhya evo A bhedajJAna zuddha AtmajJAna upajAvanAro jJAyaka bhAva zuddha Atmasiddhi karAve che, eTale tene "zuddha' birUda ghaTe che. caitanya ane "jaDa" e be oLakhavAne mATe te banne vacce je bhinna dharma che, te prathama oLakhAvo joIe, ane te bhinna dharmamAM paNa mukhya bhinna dharma je oLakhavAno che, te A che ke "caitanya'mAM "upayoga" (koI paNa vastuno je vaDe bodha thAya te vastu) rahyo che ane "jaDa"mAM "te" nathI. ahIM kadApi Ama koI nirNaya karavA Icche ke, "jaDa"mAM "zabda sparza' "rUpa', "rasa' ane gaMdha' e zaktio rahI che, ane caitanyamAM te nathI, paNa e bhinnatA AkAzanI apekSA letAM na samajAya tevI che. kAraNa tevA keTalAka guNo AkAzamAM paNa rahyA che, jevA ke, niraMjana, nirAkAra, arUpI I. to te AtmAnI sAdRzya gaNI zakAya, kAraNa bhinna dharma na rahyA, paraMtu bhinna upayoga' nAmano AgaLa kahelo guNa te darzAve che ane pachIthI jaDa caitanyanuM svarUpa samajavuM sugama paDe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 64 (zrI manasukharAma sUryarAma tripAThI parano patra) "jJAnasvarUpa paNuM e AtmAnuM mukhya lakSaNa che ane tenA abhAvavALuM mukhya lakSaNa jaDanuM che." . zrImad rAjacaMdra, aM. 447, 234 (mahAtmA gAMdhIjInA 27 praznonA uttara rUpa suprasiddha patra) ane "AnuM (A jJAyaka eka bhAvanuM) zeyaniSThANAe karI jJAyakatva prasiddhine lIdhe - - dAhmaniSkaniSTha dahananI jema - azuddhapaNuM nathI." arthAtu Ama A jJAyaka beDi prita nAyakanI bhAva jANavAmAM Avyo - myapaNo jaNAyo, ethI karIne enI zeyamAM paNa yamAM gaNanA chatAM gaNanA thaI, eTale ke jJAyaka zeyaniSTha thayo - zeyarAzi madhye sthitapaNe zAyakapaNAnI azuddhi nathI: zeyapaNe jaNAyo ane Ama joyaniSThANAe karI jJAyaka paNAnI prasiddhi thaI agninuM dRSTAMta tethI kAMI A jJAyaka bhAvanuM azuddhapaNuM thatuM nathI. arthAt koI ema zaMkA kare ke A tame je zuddha evo jJAyaka eka bhAva kahyo, te "jJAyaka' - jANanAra bhAva 'ya' - jaNAvA yogya jaNAnAra bhAva paNa thayo, eTale jJAyakane joya ema be bhAva rUpa kaitabhAva thayo, to pachI A jJAyaka "eka - advaita zuddhabhAva kyAM rahyo ? Ama joyaniSThapaNAthI to azuddhapaNuM AvyuM. enA samAdhAnamAM AcAryavarya amRtacaMdrajI vade che ke - ra vAstha senijhanTena jJAvitvaprasiddha azuddhatva - zeyaniSThapaNAe karI jJAyakatvaprasiddhine lIdhe "AnuM' - A jJAyaka eka zuddhabhAvanuM azuddhapaNuM nathI. konI jema? "dAhmaniSkaniSTha dahananI jema', - "hAlyaninidanaceva' dAhya" - dahAvA yogya evA dAhyanA "niSkamAM" rAzimAM - baLataNanA DhagalAmAM "niSTha' - sthita dahananI agninI jema. arthAta - "dAhya" Idhanane agni dahe che. eTalA mATe agni "dahana' kahevAya che - agninI "dahana' rUpe prasiddhi che, paNa "dahAnAra" "dAhya' Idhana ane "dahanAra" "dahana' agni pragaTa jUdA che, eTale dAhya IdhananA rAzi para "dahana' kahevAto agni mUkyo hoya, paNa tethI "tadevaikaM paraM tattvaM, tadevaikaM paraM padam / bhavyARTSya tahevaiddha, tavaiva mada: II" - zrI pavanaMdipaMcaviMzati, ekatvasati, 44 9da
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvariMgaH samayasAra gAthA kAMI "dahana" dAhya' banI jato nathI. paNa dahana ne dahana ja rahe che, Ama dAhya rAzimAM sthita - dAhya IdhananA DhagalAmAM mUkelA dahana ne - dAhyarAzi sthitapaNAe karI "dahanatva" prasiddhine lIdhe - kAMI dAhya banIjavA rUpa azuddhapaNuM AvatuM nathI. tema zeyane AtmA jANe che, eTalA mATe "jJAyaka' kahevAya che - AtmAnI jJAyaka rUpe prasiddhi che, eTale "jJAyaka' kahevAto AtmA zeyarAzi sthita hoya paNa tethI kAMI jJAyaka zeya banI jato nathI, paNa jJAyaka ne lAyaka ja rahe che, Ama jJAyakane - zeyaniSThapaNAe karI lAyakapaNAnI prasiddhine lIdhe - zeya banI javA rUpa azuddhapaNuM AvatuM nathI. Ama agni sAthe sAdhammathI daSTAMtanI (Comparison by scimilarity) vicAraNA che. have vaidharmethI dAMtano (Comparison by contrast) eza paNa atra vicAraNIya che : tyAM dahAnAra dAhya ane dahanAra dahana bane jUdA che, eTale dahananI dAhyamAM gaNanA thaI zake ema nathI, mAtra dAhya sAthe dAhya-dAhaka saMbaMdhane lIdhe e "dahana" kahevAya che. eTaluM ja, paNa atra jJAyaka bhAvanI bA. mAM to sAva jUdI sthiti che. kAraNake zeyarAzi sthitapaNAmAM paNa ahIM jJAyaka bhAvanI bA. mAM to jJAyakapaNe jaNAnAra joya ane jANanAra zAyaka banne jUdA nathI, bhinna bhinna nathI, paNa abhinna ja jJAyaka che, zeya che teja jJAyaka che ne jJAyaka che te ja joya che. tethI Ama banne rIte A jJAyaka ane zeya niSThANAe karI jJAyakapaNAnI prasiddhine lIdhe - dAhmaniSkaniSTha dahananI jema - azuddhapaNuM prApta thatuM nathI. eTalA mATe ja atre kahyuM ke - "te avasthAne viSe jJAyaka paNe je hoya te zAyaka ja svarUpa jJAta thayo, te svarUpa prakAzana dazAmAM pradIpanI jema kartA-karmanA te zeyaniSTha prakAzana dazAmAM pradIpanI jema avasthAmAM A jJAyaka che ema je jJAyakapaNe, jJAyaka svarUpe jJAta hato, kartAkarmanuM ananyapaNuM jANavAmAM Avelo joya hato, - DrAyavarutvena go jJAtA, te kartA-karmanA ananyapaNAne lIdhe jJAyaka ja che, ioranA jJAvi iva konI jema ? svarUpavAzanazAyAM pravIpaceva - svarUpa - prakAzanadazAmAM pradIpanI jema. arthAt jema svarUpa prakAzana dazAmAM dIvo prakAzaka che ane prakAzana paNa prakAzya evA dIvAnuM che, tethI kartA-karmanuM ananyapaNuM - abhitrapaNuM che : tema svarUpa-prakAzana - jJApana dazAmAM prakAzaka - jJApaka jJAyaka che ane prakAzana - jJApana paNa joya evA zAyakanuM che, tethI kartA karmarUpa joya-jJAyakanuM ananyapaNuM abhinnapaNuM che. Ama je zeya evo AtmA che te ja lAyaka evo AtmA che, je zeya che te ja jJAyaka che ne je jJAyaka che te ja zeya che. eTale Ama kartA-karmanA ananyapaNAthI joyajJAyakanA abhinnapaNAne lIdhe-ananyapaNAne lIdhe, zeya-niSThapaNAe karIne paNa A jJAyaka ekabhAvanuM azuddhapaNuM saMbhavatuM nathI. ane azuddhapaNuM to paravastunA saMsarga-saMyogathI - daitathI sAMpaDe, paNa joya AtmA ane jJAyaka paNa AtmA emAM paravastunA saMsarga-saMyoganI - daitanI vArtA ja nathI, temAM to kevala eka advaita zAyaka bhAvanI (AtmAnI) ja vAta che, sakala parabhAva-vibhAvathI virahita evA advaita eka zuddha jJAyaka svabhAvabhUta AtmAnI ja vAta che. Ama sarvathA svaguNaparyAyathI abhinna jJAyaka ekabhAva eja sarva padravyathI bhinna evo zuddha AtmA che, ema akhaMDa nizcaya siddhAMta sthApita thayo. 7
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti darzana-jJAna-cAritravaMta paNAe karIne azuddhapaNuM che. ema jo kaho to - vavahAreNuvadissai NANissa caritaM daMsaNaM NANaM / Navi NANaM Na caritaM Na daMsaNaM jANago suddho // 7 // vyavahAre upadezAya jJAnInA re, caritra darzane jJAna; na jJAna na caritra darzana nA re, zAyaka zuddha ja jANa... re. Atma ! vaMdo samayasAra zI gAthArthaH vyavahArathI jJAnInA cAritra-darzana-zAna upadezAya che, (paNa) nathI ja jJAna, nathI cAritra, nathI darzana, jJAyaka zudhdha che. AtmakhyAtiTIkA darzanajJAnacAritravatvenAzuddhatvamiti cet - vyavahAreNopadizyate jJAninazcaritraM darzanaM jJAnam / / nApi jJAnaM na cAritraM na darzanaM jJAyakaH zuddhaH // 7 // AstAM tAvabaMdhapratyayAt jJAyakasyAzuddhatvaM darzanajJAnacAritrANyeva na vidyate / yatohyanaMtadharmaNyekasmin dharmiNyaniSNAtasyAMtevAsijanasya tadavabodhavidhAyibhi kaishciddhmestmnushaastaaN sUrINAM dharmadharmiNAM svabhAvato'bhedepi vyapadezato bhedamutpAdya vyavahAramAtreNaiva jJAnino darzanaM jJAnaM cAritramityupadeza, paramArthatastvekadravyaniSpItAnaMtaparyAyatayaikaM / kiNcinmilitaasvaadmbhedmeksvbhaavmnubhvto|| na darzanaM na jJAnaM na cAritraM jJAyaka evaikaH zuddhaH // 7 // ApanA : darzanajJAna vAritravattvanAzuddhati veta - darzana-jJAna-cAritravaMtapaNAe karIne (ukti zAyaka bhAvanuM) azuddhapaNuM che, ema jo zaMkA karo to - vyavahAro pariphate - vyavahArathI upadezAya che. zuM? jJAninazcaritre Tarzana jJAnaM - jJAnInA cAritra darzana-jJAna (paNa nizcayathI to) nA jJAna na rAtri na Tarzana - nathI ja jJAna, nathI cAritra, nathI darzana. tyAre che zuM? jJAya: zuddhaH - jJAyaka zuddha | ni jAthA gAtmabhAvanA ILA mAstAM tAvat vaMghapratyayAjJAvasthAzuddhatva - baMdhapratyayathI - baMdha nimitta thakI zAyakanuM azuddhapaNuM to dUra raho ! darzana-jJAnavAritrALeva 1 vighate - darzana-zAna cAritra ja nathI. vidyamAna che nahIM. zA kAraNathI ? thato - kAraNake gharmadharmanAM vamavatoDa meDapi - dharmo ane dharmIno svabhAvathI abheda chatAM caddezo meDha muHTI - vyapadezathI - nAmanirdezAdithI bheda upajavI, vyavahAramAava - vyavahAramAtrathI ja, jJAnIno darzanaM jJAnaM vAritra - jJAninA - zAyaka AtmAnA darzana-jJAna-cAritra ityupadezaH evo upadeza che. kone ? kono ? anaMta ghaLevana ghanitacate - vANiganarca - anaMtadharma jemAM che evA eka dharmomAM aniSNAta-akuzala, apaTu aMtevAsijanane - samIpavAsI ziSyajanane, tevo vizvAmi zciddhamaiM - teno - te dharmIno avabodha "ava' - vastumaryAdA pramANe bodha karAvanArA - samajaNa pADanArA koI dharmo vaDe tamanuzAtAsUrIuri - tene "anuzAsatA' - anuzAsana karatA-anuzikSaNa ApatA "sUriono - sUrya samA tejasvI AcAryono - guruono. bhale Ama vyavahArathI upadeza ho, paNa paramArthathI zI sthiti che? paramArthatatuM - paNa "paramArthathI' - nizcayathI - tattvathI to padravyanikhItAnaMtaparyAyatA - eka dravyathI "niSpIta' - nitAMtapaNe sarvathA pIvAI gayela anaMta paryAyatAe - paryAyapaNAe karIne pa iiminitAsvAmakhemeja mAvanubhavatA. "eka' - advitIya - "advaita kiMcita militAsvAda' - kaMIka maLelA (mizra) AsvAdavALo "abheda' - bheda rahita eka svabhAva anubhavaMtAne, zuM? 7 dRrzana na jJAna vAria - nathI darzana, nathI zAna, nathI cAritra. tyAre che zuM? jJAyaka vai: zuddha: - jJAyaka ja' - kvala zAyaka ja 'eka' - advitIya - advaita zuddha. ti "gAtmaghAti' gAmamavanA //LI : 98
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-7 AtmakhyAti TIkArtha baMdhapratyaya thakI zAyakanuM azuddhapaNuM to dUra raho ! darzana-jJAna-cAritra ja nathI vidyamAna. kAraNake - anaMta dharmavALA eka dharmomAM aniSNAta aMtevAsI (ziSya) janane, teno avabodha karAvanArA koI dharmo vaDe tene anuzAsatA (upadezatA) sUriono - dharma-dharmIno svabhAvathI abheda chatAM vyapadezathI bheda upajAvI - vyavahAramAtrathI ja "jJAnInA darzana-jJAna-cAritra' evo upadeza che, paNa paramArthathI to - eka dravyathI niSpIta anaMta paryAyatAe karIne eka kiMcit milita AsvAdavALo abheda eka svabhAva anubhavaMtAne (jJAnIne) nathI darzana, nathI jJAna, nathI cAritra-jJAyaka ja eka zuddha che. ll amRta jyoti" mahAbhASya dravya ane guNanuM ananyatva-avibhaktatva eTale pradezabheda rahitapaNuM che, kSetramaMtara nathI. dravyanA guNano nAza ane guNanA nAzathI dravyano nAza thAya evo aikyabhAva che. dravya ane guNano bheda kahIe chiye te kathanIthI che, vastuthI nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. da94 "graha nakSatra tArA caMdranI, jyoti dineza majhAra re; darzana zAna caraNa taNI, zakti nijAtama dhAra re... ... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI uparamAM jJAyaka eka zuddha bhAvanI vAta karI, tyAre koI kaheze ke darzana-jJAna-cAritravaMta AtmA kahevAya che, tethI A darzana-jJAna-cAritravaMtapaNAe karIne zAyakanuM azuddhapaNuM che, Ape to eka advaita zAyaka bhAva kahyo, paNa A to darzana-zAnacAritra ema aneka vyavahArathI ja zAninA bhAvavaMtapaNuM - daitapaNuM prApta thAya che ane tethI enuM azuddhapaNuM pragaTa che darzana - zAna - cAritra: tenuM kema ? tenuM samAdhAna karatAM zAstrakAre A gAthA kahI che ane tenuM nizcayathI zAyaka eka zuddha apUrva tattvavyAkhyAna prakAzamAM "AtmakhyAti' sUtrakartA upara kahyuM ethI paNa AgaLa vadhIne kahe che - "mAstAM tAvat vaMdhapratyayAjJIyalTI kazuddhatva - baMdhapratyaya thakI zAyakanuM azuddhapaNuM to dUra raho ! "darzana-jJAna-cAritra ja vidyamAna che nahi." arthAt baMdha pratyaya thakI-baMdhanA nimitta thakI zAyakanuM azuddhapaNuM hovuM to dUra raho, paNa jJAninA darzana-zAna-cAritra ja che nahi, zAyaka-bhAva rU5 AtmAthI svataMtra juduM astitva dharAvatA nathI. parabhAva rUpa bahirgata pudgala karmanA saMbaMdha thakI ke vibhAva rUpa aMtaragata caitanya vikAramaya bhAvakarmanA saMbaMdha thakI jJAyaka bhAvanuM azuddhapaNuM thatuM nathI, eTaluM ja nahi paNa darzana-jJAna-cAritra je AtmAnA svagata-aMtaragata aMgabhUta svabhAvabhUta guNa gaNAya che, tethI paNa jJAyaka evA jJAnInuM-AtmAnuM azuddhapaNuM prApta thatuM nathI, to pachI bIjanuM to pUchavuM ja zuM ? AnuM kAraNa zuM ? - dharmaMiAM mAvato beDa'i - dharmo ane dharmIno svabhAvathI abheda chatAM, "vyapadezathI bheda upajAvI, "vyavahAra mAtrathI ja zAnInA darzana-jJAna-cAritra evo upadeza che.' kone ? kono ? anaMta dharma jemAM rahyA che evA eka dharmImAM "aniSNAta' - apaTu - kuzala - "aMtevAsI janane' - samIpavAsI ziSyajanane, te dharmIno "avabodha' karAvanArA - "ava' - vastu maryAdA pramANe bodha samajaNa pADanArA koI dharmo vaDe tene "anuzAsatA" - anuzAsana karatAM - "sUriono' - AcAryono. bhale Ama vyavahArathI upadeza ho, paNa paramArthathI zI sthiti che ? paramArthathI nizcayathI - "nizcayaikaddazA nityaM tadevaikaM cidAtmakam / Hvazyaka pratirthavadAzApara " - zrI padmanaMdi paMca. ekavasati, glo. 17 99
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti to eka dravyathI anaMta paryAyanuM niSpItapaNuM che - anaMta paryAya pIvAI gayA paNuM che. tethI karIne eka kaMIka maLelA - mizra AsvAdavALo abheda eka svabhAva je anubhavI rahyo che, evA tene to nathI darzana - nathI jJAna - nathI cAritra, kevala jJAyaka ja eka zuddha che, "jJA vai zuddha' ! have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe - koI eka ziSya che. tene anaMta dharma - guNa jemAM rahyA che evA eka dharmI - guNInuM bhAna nathI. tene guru e dharmIno lakSa karAvavA Icche che. eTale te dharmInA keTalAka dharma je te ziSyane paricita che - jANItA che, te parathI guru tene samajAve che ke jo ! A dharma-dharmI abheda chatAM vyapadeza dharma jemAM che te ja te dharmI che, jo ke dharma dharmIthI jUdA nathI, paNa ziSyane bheda upajAvI ziSya bodhArtha samajAvavAnA vyavahAra mATe ja vyapadezathI - nAma nirdeza AdithI teno vyavahAra upadeza katrima bheda upajavI, 'vyagzato mutIrtha', A dharmInA A A dharma che ema ziSyane upadeza kare che. tema anAtmajJa evo koI eka ziSya che tene anaMta guNadharma jemAM rahyA che. evA eka dharmI AtmAnuM bhAna nathI - jANapaNuM nathI. tene AtmA sadaguru e dharmI AtmAno bodha karAvavA Icche che. eTale te dharmI AtmAnA keTalAka guNadharma je ziSyane paricita che - jANItA che - prasiddha che, te parathI AtmArAmI sadguru tene samajAve che ke - jo ! A darzana-jJAna-cAritra guNadharma jemAM che, te ja A AtmA che, je dekhe che jANe che Acare che te AtmA che. tuM ghaTapaTa Adine dekhe che - jANe che tethI tene mAne che, paNa te dekhanAra-jANanAra je che te AtmAne tuM dekhato nathI-jANato nathI ne mAnato nathI e kevuM Azcarya che ? tuM AtmAnA hovApaNAnI zaMkA kare che, paNa te AtmA tuM pote ja cho, te zaMkA je kare che te zaMkAno karanAro ja tuM AtmA che, chatAM zaMkA kare che e ja mahad Azcarya che ! Ama jo ke darzanAdi dharma dharmI AtmAthI jUdA nathI, paNa ziSyane samajAvavAnA mAtra vyavahAra mATe ja vyapadezathI-nAma nirdezAdithI teno kRtrima-banAvaTI (artificial) bheda upajAvI - utpAdana karI, zrI sadaguru A dharmI AtmAnA A A darzana-jJAnAdi guNadharma che. ema ziSyane upadeze che. "ghaTa paTa Adi jANa tuM, tethI tene mAna; jANanAra te mAna nahiM, kahiye kevuM jJAna? AtmAnI zaMkA kare, AtmA pote Apa; zaMkAno karanAra te, acaraja eha amApa." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi sUtra-papa, 58 dharamI dharama ekatA, te muja rUpa abheda re." - zrI AnaMdaghanajI atre evI zaMkA saMbhave che ke, A "dharmIno A dharma ema vyapadezAdithI je bheda che to dharma-dharmI jUdA kema nahi? kAraNa "AnuM A' ema chaThThI vibhaktino vyapadeza pragaTa bheda darzAve che. AnuM samAdhAna che che ke-nA, ema nathI. vyapadezathI bhale dharma-dharmIno vA guNa-guNIno bheda dharma-dharmIno vyapadezathI bheda: bhAsato ho, paNa vastutaH to banneno abheda ja che. A aMge paMcAstikAyamAM" vastutaH abheda (gA. 43 thI 48) nikhuSa samAdhAna kahyuM che, tema - (1)'jJAnathI jJAnI bheda (zA , pAmato nathI, jJAno aneka hotA nathI, tethI jJAnIothI dravya vizvarUpa kahevAyuM che. (2)je dravya guNathI anya hoya ane guNo dravyathI anya hoya to dravyanuM anaMtapaNuM vA A dharmI aMge paMcAdhyAyImAM kahyuM che ke - "vyavaharaNa vyavahAra ema zabdArthathI che, te paramArtha nathI. jemake - satu. abheda chatAM guNa - guNInuM bhedakaraNa. te sat no sAdhAraNa guNa vA asAdhAraNa guNa vivalya (kahevAno) hoya tyAre vyavahAranaya zreya che. A vyavahAranayanuM phala A che - anaMta dharmavALA eka dharmInI AstiSpamati hoya, kAraNake guNa - sadbhAve niyamathI, dravyAstitvanuM dravyanA hovApaNAnuM) supratItapaNuM hoya che." - te mULa zloko A pramANe - 100
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-7 dravyano abhAva hoya. (3) dravya-guNonuM avibhakta ananyapaNuM che, vibhakta anyapaNuM vA vibhakta ananyapaNe nizcayajJo IcchatA nathI. (4) vyapadezo, saMsthAna, saMkhyA ane viSayo te aneka hoya che, te teonA anyapaNAmAM tema ananyapaNAmAM paNa vidyamAna che. (5) jJAna jema jJAnI kare che ane dhana dhanI kare che, ema be prakAre tattvajJo pRthakva ane ekatva kahe che. (6) jJAnI ane zAna sadA anyonya arthAtarita (jUdA artha) je hoya, to bannenAM acetanapaNAno prasaMga Ave, ke je samyakapaNe jinAvamata (jinane amAnya) che."* A gAthAonI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karelo atyaMta pariUTa parama talasparzI tAttvika mImAMsA parathI phalita thAya che ke dharma-dharmIno vyapadezathI bheda pADavAmAM AvatAM chatAM vastutaH abheda ja che. spazadi guNa sAthe paramANunI jema avibhakta pradezapaNAe karIne ananyapaNuM ja che, paNa atyaMta dUravartI sahyAcala-viMdhyAcalanI jema vibhakta pradezapaNAe karIne anyapaNuM nathI, ke atyaMta nikaTavartI dUdha-pANInI jema vibhakta pradezapaNAe karIne ananyapaNuM paNa nathI, arthAt guNano pradeza jUdo ne guNIno pradeza jUdo ema guNa-guNInuM vibhakta pradezapaNA rUpa anyapaNuM ke vibhakta pradezapaNA rUpa ananyapaNuM nathI, paNa je guNano pradeza te ja guNIno pradeza ema avibhakta pradezapaNA rUpa ananyapaNuM ja che. eTale A ukta sarva apekSA lakSamAM rAkhI guNa-guNIno vA dharma-dharmIno vyapadezathI bheda pADavAmAM Ave che. temAM virodha nathI ane te vastatattvane bAdhaka nathI. ane prakatamAM paNa Aja sarva apekSAno Azaya lakSamAM rAkhI jJAnInA darzana-jJAna-cAritra "vyavaharaNaM vyavahAraH syAditi zabdArthato na paramArtha / sa yathA guNaguNinoriha sadabhede bhedakaraNaM syAt // sAdhAraNa guNa iti vA yadi vA'sAdhAraNaH satastasya / bhavati vivakSyo hi yadA vyavahAranayastadA zreyAn // phalamAstikya mati syAdanantadharmakadharmiNastasya gujAnabA niyamanuM vyaktitva sumatitatvAna " , "paMcAdhyAyI'-522, 524 Na viyappadi NANAdo NANI NANANi hoti gANi / tayA du vissarUvaM bhaNiyaM daviyatti NANIhiM // jahi havadi dabbamaNaM guNado ya guNA ya dabado aNNe / dabA gaMtiyamadhavA dabAbhAvaM pakubaMti // avibhattamaNaNNataM dabvaguNANaM vibhattamaNNataM / NichaMti NicayaNhU tabvivarIdaM hi vA tesi // babavesA saMThANA saMkhA visayA ya hoMti te bahugA / te tesimaNaNNatte aNNate cAvi vijhaMte // NANaM dhaNaM ca kubadi ghaNiNaM jaha NANiNaM caduvidhehiM / bhaNNaMti taha pudhattaM eyattaM cAvi tabAhU // NANI NANaM ca sadA atyaM taridA du aNNa maNNassa / doNhaM acedaNataM pasajadi samma jiNAvamadaM // " - zrI paMcAstikAya gA. 43 thI 48 (juo AcAryavarya amRtacaMdrajInI TIkA) A gAthAonI parama tAttvika mImAMsA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karI che - (1) jJAnI jJAnathI pRthaka hoto nathI, bannenuM ekAstitvathI nivRttapaNAe karIne ekadravyapaNuM che mATe, bannenuM abhinna pradezapaNAe karIne eka kSetra paNuM che mATe, bannenuM eka samaye nivRttapaNAe karIne eka kAlapaNuM che mATe, bannenuM eka svabhAvapaNAe karIne ekabhAvapaNuM che mATe ane ema kahevAmAM AvyuM paNa eka AtmAmAM Abhinibodhika Adi aneka jJAno virodha pAmatA nathI, dravyanuM vizvarUpa paDyuM che mATe. kAraNake dravya sapravRtta-krama pravRtta anaMta guNaparyAyanI AdhAratAe karIne anaMta rUpapaNAne lIdhe eka chatAM vizvarUpa kahevAya che. (2) dravyanA guNothI bhedagamAM ane guNonA dravyathI bhedamAM A doSa Ave che. () guNo kvacit Azrita che, jyAM Azrita che te dravya che, te je guNothI anya hoya to punarapi guNo kvacita Azrita che, jyAM Azrita che te dravya che, te paNa je guNothI anya hoya te punarapi guNo kvacit Azrita che, jyAM Azrita che te dravya che, te paNa guNothI anyaja che, ema dravyanA guNothI bhedamAM dravyAnanya dravyanuM anaMtapaNuM thAya che. (4) dravya che te guNono samudAya che. guNo jo samudAyathI anya hoya, to samudAya zo vAra? ema guNonA dravyathI 101
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti atre mAtra vyavahArathI che, ema sUriono - sahajAtmasvarUpanA divya prakAzathI sUrya samA prakAzamAna AcArya bhagavaMtono - AtmajJAnI AtmArAmI sadguruono ziSyanA hita hetue upadeza che. kAraNake anaMta dharmavALA eka dharmImAM je aniSNAta-akuzala che, anaMta dharmathI yukta evA eka dharmInuM svarUpa jANavA rUpa kuzalapaNuM jenAmAM nathI, evA abUjha aMtevAsI janane - vinaya ziSya janane samajAvavAne mATe, te eka dharmIno avabodha karatA-samajaNa pADatA koI dharmo vaDe zrI sadguru tene "anuzAsana' kare che, sanAtana sadguru paraMparAne anusaratuM zAsana-zikSaNa - upadezana kare che, ane teTalA mATe ja dharma-dharmIno svabhAvathI abheda chatAM vyapadezathI bheda paDAvI, vyavahAramAtrathI ja jJAnInuM darzana-jJAnacAritra che' evo upadeza paramakRpALu zrImad sadaguru bhagavaMta kare che, vyavahAramA2Iva jJAnino darzane jJAna vAritra rUti upaveza: | paNa paramArthatatu - paramArthathI to vyanibItAnaMtaparyAyatayA - eka dravyathI niSNAta (nitAMtapaNe pIvAI gayela) anaMta paryAyatAe karIne eka kiMcit milita AsvAdavALo - " vicit sitAsvAduM abheda eka svabhAva anubhavaMtAne (jJAnIne) "kemesva-vinubhavato nathI darzana, nathI jJAna, nathI cAritra - jJAyaka ja eka zuddha che, "jJAvi iva : zuddhaH | arthAt paramArthathI to eka dravyathI anaMta paryAya niSpIta - nitAMtapaNe sarvathA pIvAI gayelA hoI, eka dravyamAM anaMta paryAya aMtaru magna hoI, te badhAnA saMmilanathI kiMcit - kaMIka milita - maLela - mizrita AsvAdavALo eka - advaita abheda eka svabhAva je anubhavI rahyA che, evA jJAnIne to bheda nirdeza rUpa darzana-jJAna-cAritra ja che nahIM, paNa te darzanAdi sarva bheda jyAM aMtarbhata che, evo bhedamAM dravyAbhAva thAya che. (Ama be doSa Ave che.) (3) dravya-guNonuM svocita ananyatva A prakAre che - dravya-guNonuM avibhakta pradezatva lakSaNa ananyatva mAnavAmAM Ave che, paNa vibhakta pradezatva lakSaNa anyatva ane ananyatva mAnavAmAM nathI AvatuM. te A prakAre - jema eka paramANunuM eka Atmapradeza sAthe avibhaktapaNAne lIdhe ananyatva che, tema eka paramANunuM ane tad varti sparza-rasa-gaMdha-varNAdi guNonuM avibhakta pradezapaNAne lIdhe ananyatva che. paNa jema atyaMta vipraSTi (dUra) sahyAdri vidhyAdrinuM ane atyaMta sakiSTa (nikaTa) mizrita pANI-dUdhanuM vibhakta pradezatva lakSaNa anyatva ane ananyatva che, tema dravya-guNonuM vibhakta pradezatvanA abhAvane lIdhe anyatva ane ananyatva nathI. (4) vaLI vyapadezAdinuM ekAMtathI dravya guNanA anyatvanuM nibaMdhanapaNuM atra niSedhyuM che. (a) jema "devadattanI gAya' ema anyatvamAM chaThThI vibhaktino vyapadeza che, tema vRkSanI zAkha, dravyanA guNo" ema ananyatvamAM paNa che. (b) jema devadatta phUlane, aMkuza vaDe, dhanadatta mATe, vRkSamAMthI, vADImAM cUMTe che. ema ananyatvamAM kAraka vyapadeza che, tema mRttikA ghaTabhAvane, svayaM sva vaDe, sva mATe, sva thakI, svamAM kare che, AtmA AtmAne AtmAthI AtmArthe AtmA thakI AtmAmAM jANe che ema ananyatvamAM paNa che. (c) jema uMcA devadattanI uMcI gAya, ema anyatvamAM saMsthAna che, tema uMcA vRkSano uco zAkhAbhara, mUrta dravyanA mUrta guNo e ananyatvamAM paNa che. (1) jema eka devadattanI daza gAya ema anyatvamAM saMkhyA che, tema eka vRkSanI daza zAkhA, eka dravyanA anaMta guNo ema ananyatvamAM paNa che. (e) jema goSThamAM gAyo ema anyatvamAM viSaya che, tema vRkSamAM zAkhAo, dravyamAM guNo ema ananyatvamAM paNa che. tethI vyapadezAdi dravyaguNono vastutvathI bheda sAdhatA nathI. (5) vastutvanA bheda-abhedanuM udAharaNa A che - jema bhinna astitvathI nivRtta, bhinna saMsthAnavALuM, bhinna saMkhyAvALuM, bhinna viSayathI labdhavRttika vRtti pAmela) evuM dhana, saMkhyAvALA, bhinna viSayathI labdhavRttika vRtti pAmela) evA puruSano "dhanI' evo vyapadeza pRthakva prakArathI kare che ane jema abhinna astitvathI nivRtta, abhinna saMsthAnavALuM, abhinna saMkhyAvALuM, abhinna viSayathI labdha vRttika vRtti pAmeluM) evuM jJAna-abhinna astitvathI nivRtta, abhinna saMsthAnavALA, abhinna saMkhyAvALA, abhinna viSayathI labdha vRttika (vRtti pAmelA) evA puruSano, 'jJAnI' evo vyapadeza ekatva prakArathI kare che. tema anyatra pRthakta che, jyAM abhedathI tyAM ekatva che. (6) dravya-guNonA arthAntarabhUta paNAmAM doSa A che - zAnI je jJAnathI arthAntarabhUta judo ja artha-padArtha) hoya to svakaraNAMza vinA parazu rahita devadattanI jema karaNa vyApAranA asamarthapaNAne lIdhe acetato sato acetana ja hoya ane jJAna je jJAnIthI arthAtarabhUta hoya, to te kartRaMza vinA devadatta rahita parazu jema katva vyApAra asamarthapaNAne lIdhe acetatanuM satuM acetana ja hoya ane yutasiddha evA jJAna-jJAnInA saMyogathI cetanapaNuM nathI, kAraNake nirvizeSa dravyanuM ane nirAzraya guNonuM zUnyapaNuM che mATe, (kRti pAmela) e dhana, * abhinna astitvathI nivRtta A tana abhinna saMsthAnavALA, 102
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-7 abheda eka jJAyaka mAtra ja zuddha che. darzana-zAnacAritra e to zAyaka AtmAnA anaMta dharmo madhyenA keTalAka mukhya dharma che. te prasiddha dharmo parathI anaMta dharmAtmaka eka jJAyaka svabhAvI AtmavastunuM svarUpa samajaya, teTalA mATe abUjha ziSyane samajAvavA mATe bheda pADIne te te dharmonuM kathana paryAya dRSTi na dIjIe vyavahAra mAtrathI ja karavAmAM Ave che, ke jethI karIne te te supratIta eka ja kanaka abhaMga re' dharmo parathI te eka jJAyaka svabhAvI dharmInA svarUpanuM kaMIka bhAna thAya. paNa paramArthathI - zuddha nizcaya nathI to anaMta dharma jemAM aMtarbhata che, evA abheda akhaMDa eka zAyaka svabhAvI AtmAno je anubhava kare che, evA jJAnIne darzana-jJAna-cAritra nathI, mAtra zAyaka eka zuddha bhAva ja che. bheda rUpa vyavahArathI nirdezAtA khaMDa khaMDa dharmothI kAMI paramArthathI akhaMDa Atmavastuno khaMDita bhAva thato nathI. vaLI jema nakSatra-graha-tArAcaMdra Adi graha maMDalanI jyoti eka sUryamAM samAya che, tema darzana-jJAnacAritrAdi samagra dharma maMDalanI zakti paNa eka zuddha jJAyaka bhAvarUpa akhaMDa AtmavastumAM samAya che. sonuM bhArI che, pILuM che, cIkaNuM che, ema sonAmAM aneka guNadharma paryAya dRSTithI dekhAya che, tema AtmA darzanamaya che, jJAnamaya che, cAritramaya che, ema AtmAmAM aneka guNadharma paryAya dRSTithI dekhAya che, paNa paryAya dRSTi jo na daIe, to dravyArthika dRSTithI sonuM eka ja abhaMga akhaMDa che, tema AtmA paNa eka ja abhaMga akhaMDa che. parama avadhUta AtmAnu bhavarasa nimagna yogirAja AnaMdaghanajInuM amara vacanAmRta che ke - bhArI pILo rcIkaNo, kanaka aneka taraMga re; paryAyadaSTi na dIjIe, eka ja kanaka abhaMga re... dharama." - zrI AnaMdaghanajI Ama darzana-zAnacAritra thakI "alakha' - alakSya evo A AtmA aneka svarUpa che, paNa nirvikalpa rasanuM je pAna karIe to "zuddha niraMjana eka evo jJAyaka nirvikalpa rasa pIjIe, bhAva che. AvI karma aMjanathI rahita "zuddha niraMjana eka jJAyaka bhAvarUpa zuddha niraMjana eka 3 akhaMDa Atma vastunA nirvikalpa rasanuM je parama amRtapAna kare che, evA jJAnI puruSane zuddha eka glAyaka bhAva ja anubhavAya che, darzana-zAna cAritrAdi anaMta khaMDa khaMDa samagra dharma jemAM aMtarmagna che evI eka akhaMDa Atma vastu anubhavanArA jJAnIne eka-advaita zuddha-nirmala niraMjana jJAyaka bhAva ja anubhava rasAsvAdathI saMvedAya che, ema paramArtha rUpa tAtparya che. Aja vastu mahAgItArtha yogirAja AnaMdaghanajIe A gAthAnA vivecananA mathALe TAMkelA amara zabdamAM apUrva ananya bhAvathI saMgIta karI che.* Aja vastu sarvazAstra pAraMgata nyAyacArya zrI yazovijayajI upAdhyAyajIe paNa "adhyAtmasAra'mAM AtmanizcayAdhikAra suMdara rIte samyaka paNe pratipAdita karI che - temAM jJAna-darzana-cAritra lakSaNa evo svabhAva samavasthita AtmA nizcaye karIne eka ja pratipAdita che. prabhA-nairmalya-zaktinI jema ratnathI bhinnatA nathI, tema jJAna-darzanacAritra lakSaNonI AtmAthI bhinnatA nathI. SaSThI (chaThThI vibhakti) Adi vyapadezathI AtmAnI ane lakSaNonI bhinnatA vyavahAra mAne che, paNa nizcaya nahiM. "ghaTanuM rUpa' ema atre jema bheda vikalpajanya che, tema AtmAno ane guNono bheda tAtvika nathI. zuddha evuM AtmAnuM je rUpa nizcayathI anubhavAya che, tene vyavahAra bheda dvArA parane anubhAvAve che, paraMtu vastutaH to guNonuM te rUpa svAtmAthI pRthaka-jUduM nathI. nahi to AtmA anAtmA thAya te jJAnAdi paNa jaDa thAya. (te mULa zloko A rahyA). "eka eva hi tatrAtmA svabhAvasamavasthitaH / darzanajJAnacAritralakSaNaH pratipAditaH // prabhAnarmalyazaktinAM yathA ratnAna bhinnatA / 103
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "zana zAna 521 // 281, malapa sva35 ane| 3; nirvikalpa rasa pIjIe, zuddha niraMjana eka re gharabha 52ma saranAthano..." - zrI mAnadhana jJAnadarzanacAritralakSaNAnAM tathAtmanaH // Atmano lakSaNAnAM ca yavahAro hi bhivatAm / pakhyiAdivyapadezena manyate na tu nizcayaH // ghaTasya rUpamityatra yathA bhedo vikalpajaH / Atmanazca guNAnAM ca tathA bhedo na tAttvikaH // zuddhaM yadAtmano rUpaM nizcayenAnubhUtaye / vyavahAro midA dvArAnubhAvapati tatparam // 104
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-8 to pachI paramArtha ja eka vaktavya (kahevA yogya) che ema kaho to - jaha Navi sakkamaNajo aNajabhAsaM viNA u gAheuM / taha vavahAreNa viNA paramatthuvaesaNamasakkaM // 8 // anArya anArya bhASA vinA re, samajAvavo na zakya; tyama 75heza 52bhArthanA 3, 258 vyavahAra sazasya 3...mAtman ! ho samayasA2 8. gAthArtha jema anArya bhASA vinA anAryane samajAvavo zakya nathI; tema vyavahAra vinA paramArthanuM upadezana (upadezavuM) azakya che. 8. __ AtmakhyAtiTIkA tarhi paramArtha evaiko vaktavya iti cet - yathA nApi zakyo'nAryo'nAryabhASAM vinA tu grAhayitum / tathA vyavahAreNa vinA paramArthopadezamazakyaM // 8 // yathA khalu mlecchaH tathA kila lokopyAsvastItyamihite sati tmetyamihite sati tathAvidhavAcyavAcakasaMbaMdhAvabodhabahiSkRtvAnna yathAvasthitAtmasvarupaparijJAnabahiSkRtatvAnna kiMcidapi pratipadyamAno kiMcidapi pratipadyamAno meSa ivAnimeSonmeSitacakSuH prekSata eva meSa ivAnimeSonmeSitacakSu prekSata eva yadA tu sa eva yadA tu sa eva tadetadbhASAsaMbaMdaikArthajJenAnyena tenaiva vA vyavahAraparamArthapathaprasthApita samyagbodhamahAratharathinAnyena tenaiva vA mlecchabhASAM samudAya vyavahArapathamAsthAya svastipadasyAvinAzo bhavato bhavatvi darzanajJAnacAritrANyatatItyAtme tyabhidheyaM pratipAdyate tyAtmapadasyAbhidheyaM pratipAdyate tadA sadya evodyadamaMdAnaMdamayA tadA sadya evodyadamaMdAnaMdAntaH zrujalajhalajjhalallocanapAtra suMdarabaMdhurabodhataraMga statpratipadyata eva statpratipadyata eva / __ekamlecchasthAnIyatvAjjagato vyavahAranayo'pi mlecchabhASAsthAnIyatvena paramArthapratipAdakatvAdupanyasanIyo'tha ca brAhmaNo na mlecchitavya iti vacanAdvayavahAranayo nAnurtavyaH ||8|| vastutastu guNAnAM tadrUpaM na svAtmanaH pRthak / / AtmA syAdanyArthA'nAtmA jJAnAyapi jaDaM bhavet // " - zrI adhyAtmasAra, ... adhikAra,1, 11 AtmabhAvanA - tarhi paramArtha evaiko vaktavya iti cet - to pachI paramArtha 4 tavya - vAyogya cha memarI to - yathA'nArya - hebha anArya anAryabhASAM vinA tu - anAryabhASA vinA to grAhapituM nApi zakyaH - ho - samAvo zasya nayI 4, tathA vyavahAreNa vinA - tema vyavahAra vinA paramArthopadezanamazakyaM - paramArthanu upahezana - 75heza bha75 - asaMbhAvita cha. // iti gAthA AtmabhAvanA / / 8 / / yathA khalu mlecchaH - 5352 ! 7 'svasti' iti abhihite sati - 'svasti' me mamiti sa - 105
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jema phuTapaNe sveccha tema phuTapaNe loka paNa 'svati' ema kahevAmAM AvyuM, "AtmA" ema kahevAmAM AvyuM, tathAvidha vAcya-vAcaka saMbaMdhanA yathAvasthita AtmasvarUpanA avabodhathI (samajaNathI) bahiSkRtapaNAne lIdhe parijJAnathI bahiSkatapaNAne lIdhe kaMI paNa nahi samajato sato, kaMI paNa nahIM samajato sato, meSanI jema animeSa unmeSita cakSue meSanI jema animeSa unmeSita cakSue joI ja rahe che, (maTakuM mAryA vinA phADelI AMkhe) joI ja rahe che, paNa jyAre te ja paNa jyAre te ja te ane A bhASAnA saMbaMdhano vyavahAra-paramArtha paMthamAM eka artha jANanAra samyagu bodha-mahAratha prasthApita karyo che bIjathI ke tenAthI ja evA bIja rathIthI athavA tenAthI ja pleccha bhASA laIne vyavahArapatha AzrIne svasti' padanuM - darzana-jJAna-cAritrane ate che - pariName che te "AtmA' "Apano avinAza ho !' evuM "Atma'padanuM evuM abhidheya (vAcyArtha) samajAvAya che, abhidheya samajAvAya che, tyAre udaya pAmatA amaMda AnaMdamaya azrujalathI tyAre udaya pAmatA amaMda AnaMdathI jenuM locana pAtra jhaLajhaLI rahyuM che. jene aMtaramAM suMdara baMdhura bodhataraMga ullase che evo te sadya ja samajI ja jAya che : evo te sadya ja samajI ja jAya che. kahevAmAM AvyuM, na ii itiSamAna - kiMcita paNa - kaMI paNa nahIM pratipanna karato - nahIM grahaNa karato - nahIM samajato, prekSata va - Dle ja che, jeIja rahe che. kevI rIte ? konI jema ? meSa vanimeSonejitarapha, - meSa-meMDhA jema "animeSa unmeSita cakSue' - 'animeSa' - nimeSa vinA - maTakuM mAryA vinA 'unmeSita' phADelI AMkhe. zAne lIdhe nathI pratipanna karato ? tathavidhavAvAvasaMvaMdha vaditatvA - "tathAvidha' - tathA prakAranA vA-vAcaka' - abhidheya - abhidhAya saMbaMdhathI bahiskRtapaNAne lIdhe. yA tu . paNa jyAre, sa va - te ja, myuccha ja "svasti vinAza avato bhavatu rUlyadheyaM pratipAdyate - "svasti' padanuM "Apano avinAza ho !" ema abhidheya - vAcyArtha pratipAdAya che - samAvAya che, konAthI? kevI rIte ? phlekhASAsaMvaMdhejAInAnTena tenaiva vA - tenI ane AnI bhASAnA saMbaMdhanA eka arthane jANanArA anyathI vA tenAthI ja - te "vasti' kahenArathI ja taicchamAM samudAya - mleccha bhASAne laIne, tyAre zuM? tA sadha gva tatipata va - tyAre "saghaja' - tarata ja - tatpaNa - zIgha ja te "pratipanna kare ja che - grahaNa kare ja che, samaje ja che. kevo sato samaje che ? 3gharamaMtAnaMtamayAzrunatajJatanvenagrovanapAtra: - udaya pAmatA amaMda AnaMdamaya azrujalathI jenuM locana pAtra - cakSu rUpa bhAjana jhaLahaLI rahyuM che evo sato, arthAtu tenI AMkhamAM harSanAM AMsu ubharAya che ne tethI jhaLajhaLIo Ave che. tathA chita tochokari - tema phuTapaNe loka paNa "mAtmA' tihite sati - "AtmA" ema "abhihita ave- kahevAmAM AvyuM, viniri pratipamAna: pkSata gva kiMcita paNa - kaMI paNa "nahi pratipanna karato' - nahi grahaNa karato - nahIM samajato "prekSe ja che' joI ja rahe che. kevI rIte? konI jema ? vanimeSonezitavamuH - meSa-meMDhA jema "animeSa unmeSita calue' - animeSa - nimeSa vinA - maTakuM mAryA vinA "unmeSita' - phADelI AMkhe. zAne lIdhe nathI pratipanna karato? yathAvasthatAmasvarUpa jJAnavRdidvAta - yathAvasthita - jema che tema avasthita AtmasvarUpanA "parizAnathI' - sarvathA zAnathI bahiskRtapaNAne lIdhe. yA tu - paNa jyAre sa va - te ja Atma ajJAna loka, DarzanajJAnavAritrAkhyatItyAtyAtmapasyAgheluM pratipAdyate - darzana-jJAna-cAritrane "ate che - 106
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNaraMgaH samayasAra gAthA-8 ema jagatanA svecchasthAnIyapaNAne lIdhe vyavahAranaya paNa mleccha bhASAsthAnIya paNAe karIne paramArtha pratipAdakapaNAne lIdhe upanyasanIya (upanyAsa karavA yogya - rajU karavA yogya) che paNa "brAhmaNa mleccha karavo yogya nathI" e vacanathI vyavahAranaya anusaraNIya (anusaravA yogya). nathI. 8. amRta jyoti' mahAbhASya "jJAnInA sarva vyavahAra paramArtha mULa hoya che. *** sarva duHkhathI mukta thavAno sarvotkRSTa upAya AtmajJAnane kahyo che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-80 "eka hoya traNa kALamAM, paramArathano paMtha; prere te paramArthane, te vyavahAra samaMta." - - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-36 ema je vyavahAranaya vyapadeza mAtra-kathanamAtra che, to pachI eka paramArtha ja kahevA yogya che, vyavahAranuM zuM kAma che ? zuM prayojana che ? ema koI zaMkA kare tenuM samAdhAna karatAM ahIM zAstrakAra kuMdakuMdAcAryajIe zIdhra samajI zakAya evuM anAryanuM - blecchanuM suMdara dRSTAMta ApyuM che : jema anArya anArya bhASA vinA "prahAvavo' - samajAvavo zakya nathI ja, tema vyavahAra vinA paramArthanuM upadezana' - upadezanuM "azakya - asaMbhavita che. A dAMtano - daSTAMtika bhAva darzAvatAM paramArtha : mahAkavIzvara AtmA amRtacaMdrAcAryajIe potAnI apUrva ananya lAkSaNika hRdayaMgama zailImAM AbehUba tAdezya zabdacitra rajU karatI svabhAvoktithI teno sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAva adbhuta rIte pradarzita karyo che. te A prakAre - jema kharekhara ! mleccha "svasti' - svati ema "abhihita sate' kahevAmAM Avya, kiMcit paNa - kaMI paNa nahi "pratipanna' karato - nahIM grahaNa karato - nahIM samajato. meSa plecchane pleccha bhASAnA jema "animeSa unmeSita cakSue prekSe ja che, "meSa' - meMDhAnI jema Azraye "svati'no artha animeSa-nimeSa vinA - maTakuM mAryA vinA "unmeSita' - phADelI AMkhe prekSe samajAtAM AnaMdanA ja che - joI ja rahe che, zeSa vanimeSoSitona: sata gva te zAne jhaLajhaLI lIdhe nathI pratipanna karato - nathI samajato ? tathAvidhi - tathA prakAranA vA-vAcaka' - abhidheya - abhidhAyaka saMbaMdhathI bahiSkatapaNAne lIdhe, A A zabdano "vA..." kahevAno artha che ane A arthano "vAcaka' - kahenAro che tene lIdhe. paNa jyAre te ane A bhASAnA saMbaMdhanA eka arthane jANanArA anyathI vA tenAthI ja - te "svasti' kahenArathI ja, mleccha bhASAne laI, "svasti' padanuM "Apano vinAza ho !' evuM "abhidheya" - vArtha "pratipAdAya che - samAvAya che, tyAre "sadya ja' - tarata ja - tatkSaNa ja - zIgha ja te "pratipanna kare ja che', grahaNa kare gamana kare che - pariName che te "AtmA' ema "Atma padanuM abhidheya - vAcyArtha pratipAdAya che - samajavAya che, konAthI ? kevI rIte ? vyavahAraparamArthapathaprasthApita - sajIvoghamahArathathanAce tenaiva vA . vyavahAra-paramArtha pathamAM-mArgamAM prasthApita karyo che, samyagu bodha rUpa mahAratha jeNe evA anya rathIthI vA tenAthI ja - te "AtmA' pada kahenArathI, vyavahArapathAra - vyavahArapathane - mArgane Asthita karIne - AzrIne, tyAre zuM ? tavA sagha iva - tavratipata va - tyAre "saghaja' - tarata ja - tatkasa ja - zagha ja te "pratipanna kare ja che' - grahaNa kare ja che - samaje ja che, kevo sato samaje che ? udhamaMdAnaMdAntaH suMdaravaMdhuravo taraM: - udaya pAmatA amaMda AnaMdathI jene aMtaramAM suMdara baMdhura bodha taraMga (upaje che) evo sato. parva - ema ttecchasthAnIyatAjhAto - jAgRtinA svecchasthAnIyapaNAne lIdhe vyavahAranayoDani - vyavahAranaya paNa (paramArtha to upanyasanIya che, ema "paNa"no artha che), svecchamAthAsthAnIyatvena - svecchabhASA sthAnIyapaNAe karIne, zuM ? paramArthapratipAtvIk upanyasanIyo - paramArtha pratisAdakapaNAne lIdhe - paramArtha samajAvanArapaNAne lIdhe "upanyasanIya- upanyAsa karavA yogya - rajU 107
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ja che, samaje ja che. kevo sato samaje che? udaya pAmatA "amaMda' - AnaMdamaya azrujalathI - AMsuthI jenuM "locana pAtra' - cakSurUpa pAtra jhaLajhaLI rahyuM che evo sato, 'umaMlAnaMdamayAzranatakSannarovanapAtra:' | koI eka pleccha che, tene "ti' ema kahI koI AzIrvAda Ape che, paNa "svasti' zabdano vAcya artha zuM, enuM tene kaMI bhAna nahIM hovAthI te kAMI samajato nathI ane "meMDhAnI jema maTakuM mAryA vinA phADelI AMkhe Tagara Tagara joI ja rahe che, paNa jyAre tenI bhASA ane AvI bhASA - e banne bhASAnA saMbaMdhano eka artha jANanAra evA bIjA dubhASIAthI (Interpreter) athavA te ja "svasti' kahenArAthI - te pleccha bhASAno Azraya karIne, svasti' eTale "ApakA avinAza ho !" "vinAza mavata mahetu' ema "svasti' padano vAcyArtha samajavAya che, tyAre te tarata ja samajI jAya che ne tenI AMkhamAM harSanA AMsu ubharAya che - jhaLajhaLI Ave che. tema loka paNa "AtmA" ema "abhihita sate' - kahevAmAM AvyuM, kiMcit paNa - kaMI paNa "nahi pratipanna karato' - nahIM grahaNa karato - nahIM samajato, "meSa jema anAtmAne vyavahArapatha Azraye animeSa unmeSita cakSue prekSe ja che - joI ja rahe che, "meSa' - meMDhAnI AtmA'no artha samajAtAM jema "animeSa' - nimeSa vinA - maTakuM mAryA vinA "unmeSita - phADelI AnaMda bodha taraMga AMkhe Tagara Tagara joyA ja kare che. te zAne lIdhe nathI pratipanna karato - nathI samajato ? "yathAvasthita AtmasvarUpanA parijJAnathI bahiSkRtapaNAne lIdhe', yathAvasthitAtmisvarUpa rijJAnatatvati, "yathAvasthita' - jema che tema avasthita AtmasvarUpanA "parijJAnathI' - sarvathA jJAnathI tenA bahiSkRtapaNAne lIdhe AtmasvarUpanuM kaMI paNa bhAna nahIM hovApaNAnAe paNa jyAre teja AtmaajJAna loka, darzana-jJAna-cAritra "ate che - gamana kare che - pariName che te "AtmA" "phanajJAnavAritrAtatItyAtma' ema - "Atma" padanuM "abhidheya- vAcyArtha "pratipAdAya che... - samajAvAya che, tyAre te "saghaja' - tarata ja - tatkSaNa ja - zIdhra ja te pratipanna kare ja che' - grahaNa kare ja che - samaje ja che. te konAthI kevI rIte samajavAya che ? vyavahAra-paramArtha pathamAM - mArgamAM je samyagu bodharUpa mahAratha prasthApita karyo che evA anya rathIthI vA te "Atma" pada kahenArathI ja vyavahAra pathane - mArgane AzrIne vyavahArapathamAthAya Ama jyAre vyavahAramArgane AzrIne vyavahAra-paramArtha mArgazathI samajavAya che tyAre te tarata ja samajI jAya che ane "udaya pAmatA" - vadhatA jatA "amaMda" AnaMdathI - utkaTa AnaMdathI tenA aMtaramAM suMdara baMdhura bodhataraMga ullase che, udyamaMtAnaMdAntaH suMdara vaMdhuravo taraMgaH | jJAnI brahmajJa sthAna che, mleccha jagat ajJAna; pleccha bhASA vyavahAra ne, paramArtha ja gIrvANa. - (svaracita) Ama biMba pratibiMba paNe A dRSTAMta-dASTratika bhAva sAMgopAMga sughaTitapaNe ghaTAvyo te parathI zuM tAtparya-sAra bodha phalita thAya che ? "ema" - ukta prakAre "svecchasthAnIyatvati nAto - jagata nA pleccha sthAnIyapaNAne lIdhe - mleccha sthAnarUpa paNAne lIdhe vyavahAra naya paNa - 'vyavahAranayoga' pleccha bhASAsthAnIyapaNAe karIne mleccha bhASAsthAnarUpa paNAe karIne "paramArtha - pratipAdakapaNAne lIdhe" - paramArtha samajAvanArapaNAne lIdhe 3 sanIya: "upanyasanIya' - upanyAsa karavA yogya - rajU karavA yogya che, paNa "anusartavya nathI' - anusaravo yogya nathI, "mA va = sanasartavya:', zA mATe ? brAhmaNa zlecchitavya nathI" - brAhmaNane bleccha karavo yogya nathI e vacanathI, - brAhmaNo na snecchita rUti varSanA atre vyavahAranaya "paNa" - vyavahAranayoga' upanyAsanIya che - upanyasavA yogya che, ema kahyuM temAM "paNa" - ''i zabda khAsa mahatvano che ane te spaSTa sUcave che ke paramArtha to upanyasanIya che ja, eTaluM ja nahi paNa AnuSaMgikapaNe sAthe sAthe paramArthanA uddeze vyavahAra 108
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-8 'paNa' upanyasanIya che, 'anusattavya' - anusaravA yogya nathI, anusarravya to paramArtha ja che. vyavahAra jeno paramArtha che evA AtmajJAnInI AzAe varSe AtmA lakSagata thAya, kalyANa thAya. "" ''AtmA sAMbhaLavo, vicAravo, nididhyAsavo, anubhavavo evI eka vedanI zruti che.'' ''AtmA samajavA arthe zAstro upakArI che ane te paNa svachaMdarahita puruSane'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 468, 569 arthAt - atre brahmavidyAnA - AtmavidyAnA jJAtA AtmajJAnI AtmArAmI sadguru te AryarUpa brahmakSa sthAne che, AtmaajJAnI jagat jIva te anArya mleccha sthAne che, vyavahAranaya te mleccha bhASAsthAne che ane paramArtha te 'gIrvANa' devabhASA saMskRta sthAne che, ema upanaya ghaTAvI zakAya che. mleccha mleccha bhASA ja samaje che, tene 'svasti' vacana kahenArA AryanI 'gIrvANa'-saMskRta deva bhASAnuM bhAna nathI, tema mleccharUpa jagat mlecchabhASA rUpa vyavahAranI ja bhASA samaje che, tene 'AtmArUpa' 'svasti' vacananI paramArtha rUpa 'gIrvANa' - devI divya bhASAnuM bhAna nathI. eTale tene paramArtha samajAvavA mATe vyavahAranayanI bhASAno prayoga karavo paDe che, eTale ja vyavahAramAM ja racyApacyA rahenArA mleccharUpa AtmaajJAnI jagane 'gAtma' padano artha samajAvavA mATe, vyavahA2-52mArthanA jANa jJAnI sadguru rUpa brahmaza vyavahArarUpa mlecchabhASA dvArA gIrvANa bhASArUpa divya devabhASArUpa paramArthano Atmapadano bodha kare che aho ! darzana-jJAna-caritra pratye ja 'atiti' - ate che - gamana kare che pariNamyA kare che, te vastu 'AtmA' che. ema ukta prakAre jagajIvane paramArtha samajAvavA mATe mlecchabhASA sthAnIya vyavahAranayano prayoga zrImad sadguru bhagavAn kare che ane Ama paramArtha pratipAdapaNe vyavahArano paNa upanyAsa karavo yogya che rajUAta karavI yogya che, paNa 'brAhmaNane mleccha karavo yogya nathI' vaTalAvI mleccha banAvavo yogya nathI e vacanathI vyavahAranaya anusaravo yogya nathI, vyavahArano prayoga paramArtha samajavA mATe che. paNa vyavahArane ja paramArtha samajI te anusaravo yogya nathI, paNa vyavahAra dvArA paNa paramArtha samajI anusaravA yogya to eka 52mArtha ja che, vyavahAra to AlaMbana-sAdhana mAtra ja che, te vyavahAra AlaMbanathI 5ramArtha-sAdhya para ja caDhavAnuM che. mAre prathama pada-pradhAna mukhya pada to paramArthanuM ja - nizcayanuM ja che, tenA lakSe gauNa pada vyavahAranuM che ane ene paNa atra sthAna ApyuM che te tenA paramArtha pratipAdakapaNAne lIdhe ja. tAtparya ke paramArtha samajavA vyavahAranaya upakArI prayojanabhUta che, paNa te kAMI anusaravAno nathI, anusaravAno to zuddha sahaja AtmasvarUpa prakAzanAro paramArtha ja che. - - "anaMta kALa vyavahAra karavAmAM vyatIta karyo che, to tenI jaMjALamAM paramArtha visarjana na karAya ema ja vartavuM evo jeno nizcaya che, tene tema hoya che ema jANIe chaiye.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 299 109
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAranuM pratipAdakapaNuM kevI rIte ? to ke jo hi sue higacchai appANamiNaM tu kevalaM suddhaM taM suyakevalimisiNo bhaNati loyappaIvayarA // 9 // jo suyaNANaM savvaM jANai suyakevaliM tamAhujiNA / NANaM appA savvaM jahmA suyakevalI tayA // 10 // kevala zuddha A Atmane re, zrutathI jANe jeha; so'grahIpara RSivarA re, uhe zrutadevasi teha... 2. khAtman / 8. kahe jina 'te zrutakevali re, jANe je sarva zruta jJAna; jJAna sarva che khAtamA re, tethI 'zrutavasi' nAma bhe| 2. Atman ! vaMhI samayasAra ! 10. gAthArtha : je zrutathI nizcaye karIne A kevala zuddha evo AtmAne jANe che, tene loka pradIpakara RSiyo 'zrutavasi' he che. 4 zrutajJAna sarvane bhaero che, tene bhino 'zrutavasi' he che, ara jJAna sarva AtmA che, tethI te zrutakevalI che. 9, 10 AtmakhyAti TIkA kathaM vyavahArasya pratipAdakatvamiti cet - yo hi zrutenAbhigacchati AtmAnamimaM tu kevalaM zuddham / taM zrutakevalinamRSayo bhAMti lokapradIpakarAH // 9 // yaH zrutajJAnaM sarvaM jAnAti zrutakevalinaM tamAhurjinAH / jJAnamAtmA sarvaM yasmAcchrutakevalI tasmAt // 10 // yaH zrutena kevalaM zuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti tAvat paramArtho yaH zrutajJAnaM sarvaM jAnAti sa zrutakevalIti tu vyavahAraH / tadatra sarvameva tAvat jJAnaM nirUpyamANaM kimAtmA kimanAtmA ? na tAvadanAtmA samastasyApyanAtmana zvetanetarapadArthapaMcatayasya jJAnatAdAtmyanupapatteH / tato gatyaMtarAbhAvAt jJAnamAtmetyAyAtyataH zrutajJAnamapyAtmaiva syAt / evaM sati ya AtmAnaM jAnAti sa zrutakevalItyAyAti, sa tu paramArtha eva / evaM jJAnajJAninau bhedena vyapadizyatA vyavahAreNApi paramArthamAtrameva pratipadyate na kiMcidapyatiriktaM / atha ca yaH zrutena kevalaM zuddhAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti paramArthasya pratipAdayitumazakyatvAt yaH zrutajJAnaM sarvaM jAnAti sa zrutakevalIti vyavahAraH paramArthapratipAdakatvenAtmAnaM pratiSThApayati ||9||10|| zruta te zrutakevalI, ema prathama to paramArtha che, AtmakhyAti TIkArtha vaDe karIne kevala zuddha AtmAne jANe che, 110 je zrutajJAna sarvane jANe che, te zrutakevalI, ema vyavahAra che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-9-10 1. tethI atre sarva ja jJAna nirUpavAmAM AvatuM zuM AtmA zuM anAtmA ? (1) anAtmA to nathI, anAtmA evA samasta cetanetara (acetana) padArthapaMcatayane (paMca padArthane) jJAnAtAdAbhyanI anupapatti (aghaTamAnatA) che mATe. (2) eTale gatyaMtara abhAvathI jJAna AtmA che ema Ave che. eTale zrutajJAna paNa AtmA ja hoya, ema sate je AtmAne jANe che, te zrutakevalI ema Ave che, te to paramArtha ja che. ema zAna-jJAnInA bhedathI vyapadezatA evA vyavahArathI paNa paramArtha mAtra ja pratipAdAya che, kiMcit paNa atirikta nahiM. 2. ane je zruta vaDe karIne kevala evA zuddha AtmAne jANe che te zrutakevalI, evA paramArthanA pratipAdavAnA azakyapaNAne lIdhe, je zratajJAna sarvane jANe che te zratakevalI evo vyavahAra. paramArtha pratipAdikapaNAe karIne AtmAne pratiSThApe che. ll10nA karavA yogya che, paNa 4 manusarsavya: "anusartavyam - anusaravo yogya nathI, koNa ? vyavahAranaya: - vyavahAranaya. zA mATe ? trAhmaNo na snecchitavya ti varNanAt brAhmaNa "svecchitavya' - mleccha karavo yogya nathI e vacanathI. | ti Atmagati' mAtmamAvanA TAM AtmabhAvanA vartha vyavahArazya pratipAchati vet - vyavahAranuM "pratipAdakapaNuM' - paramArtha samajAvavApaNuM kevI rIte? ema jo zaMkA karo to - vo di kRtena - je phuTapaNe zrata vaDe karIne mAtmAnAmamaM tu - A AtmAne nizcaya karIne chevatta zuddha gamiti - kevala zuddha evAne jANe che, teM kRtavatinuM mati - tene zrutakevalI bhaNe che - kahe che. koNa ? nokarIvAra : 2Sa : - lokapradIpakara RSio. llA : zrutajJAnaM sarva nAnAti - je zrutajJAna sarvane jANe che, teM kRtavatinuM ninA: bAhuH - tene zrutakevalI jino kahe che. zuM kAraNathI? yasmajJAnaM sarva mAtmA - kAraNake jJAna sarva AtmA che, tamasjitavatI - tethI karIne zrutakevalI ll1nI rUti gAyA gAbhAvanA /2-10|| , : - je zrutena - zrata vaDe karIne jaivarta zuddha - kevala zuddha evA mAtmAnaM nAnAti - AtmAne jANe che, sa mRtadaivatI - te zrutakevalI rUti tAvaFramArtha evo prathama to paramArtha che : sa: zrataEvatI - te zrutakevalI rUti vAra: - evo vyavahAra che. - tatra - tethI atre sarvameva tavajJArna nisImai - prathama to sarva ja jJAna nirUpavAmAM AvatuM zimalA minAtmA - zuM AtmA ? zuM anAtmA ? (1) ra tAvanAtmA - prathama anAtmA to nahIM. zA mATe ? samastacANanAtmanaH vetanetarArthazaMvatasya - samasta ja anAtmA evA cetanetara - cetanathI Itara - anya "padArtha paMcatayane' - paMca padArtha samUhane jJAnatAlApAnuvpatte: - "jJAnatAdAbhyanI' - jJAna sAthe tAdAtmanI - tAdAtmakapaNAnI "anupapatti' - adhaTamAnatA che mATe. (2) tato atyaMtaramAvAn - jethI "gatyaMtara abhAvane lIdhe' - bIjI koI gatino abhAva che mATe. jJAnamAtmAtyAyAti - jJAna (te) AtmA ema Ave che, ata: zrutajJAnamArtava cAtu - ethI zrutajJAna paNa AtmA ja hoya. giyaM sati - ema sate' - hotAM, 5: mAtmAnaM nAnAti - je AtmAne jANe che, sa mRtadevanItyAti - te zrutakevalI ema Ave che, te tu paramArtha gva - te to paramArtha ja che. parva - ema jJAnajJAninI mena pazitA - jJAna-zAnInA bhedathI "vyapadezatA' - vyapadeza - nirdeza karatA evA vyavahAra - vyavahArathI paNa paramArthamAtrameva pratipAyate . paramArthamAtre ja pratipadAya - grahaNa karAya che, samajAya che, na iiMdrithasiriddhi - nahIM ke kiMcitu paNa - kaMI paNa "atirikta' - e sivAyanuM bIjuM. matha 4 - ane 5: zrutena jevAM zuddhAtmAnaM nAnAti - je zrata vaDe kevala zuddha evA AtmAne jANe che, sa mRtavatI - te zrutakevalI ti paramArthastha pratipAyitumazacatvAn - evA paramArthanA pratipAdavAnA azakyapaNAne 111
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya kevala jJAna eTale mAtra jJAna ja, te sivAya bIjuM kaMIja nahIM. "kevala svabhAva pariNAmI jJAna te kevalajJAna che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 38, 753 "AtmA jAmyo teNe sarva jANyuM." - zrImad rAjacaMdrajI "ne uFi nADu se saghaM nAkhavuM, ne saLaM nAkharUM se nAgarR i'' - zrIAcArAMga sUtra "jiNe AtmA zuddhatAe pichAnyo, tiNe loka alokano bhAva jANyo" - zrI devacaMdrajI, "adhyAtma gItA" vyavahAranuM paramArtha pratipAdakapaNuM kevI rIte che? te atre "zrutakevali'no parama alaukika maulika paramArtha prakAzatA parama rahasyapUrNa samartha daSTAMtathI paramarSi bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe samarthita karyuM che : je skuTapaNe zrata vaDe karIne 'A' - pratyakSa anubhavAtA AtmAne nizcaye karIne kevala" zuddha evAne jANe che, tene "zrutakevalI' kahe che, koNa ? "lokapradIpakara RSio' - lokanApradIpakara - prakAzanAra evA Atma RddhisaMpanna RSio (ane) je zrutajJAnane sarvane jANe che tene zrutakevalI kahe che, koNa? jino' - aMtara zatruonA netA bhagavAna sarvajJa vItarAgo. zuM kAraNathI ema kahe che ? kAraNake jJAna sarva AtmA che, tethI karIne zrutakevalI che. AvA bhAvanI A gAthAonuM parama paramArtha prakAzaka alaukika maulika apUrva vyAkhyAna karatAM paramarSi bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe parama addabhuta tattva rahasya prakAzya che. teno AzayArtha A prakAre je zrutavaDe karIne kevala" zuddha AtmAne jANe che te "zrata kevalI' - A to prathama paramArtha che ane je zrutajJAnane "sarvane jANe che te "zrutakevalI', - A vyavahAra che. te A prakAre - 1. atre sarva jJAna parIkSArthe nirUpavAmAM - tapAsavAmAM AvatuM AtmA che ? ke anAtmA che ? vuiM lAbha ? vi nA ? (1) anAtmA to nahi. kAraNake - samastasyApi manAtmanaH vetanetarapAIpaMtI - samasta anAtmA evA "cetanetara' - cetanathI Itara - acetana padArtha paMcakane (pAMca padArtha samUhane) jJAna sAthe "tAdAbhyanI' - tanmayapaNAnI - tadrupapaNAnI "anupapatti che' - aghaTamAnatA che mATe, "jJAnatAvAtyAnupare !' arthAt jJAna jo anAtmA hoya, to cetana sivAyanA pudgalAstikAyAdi pAMca acetana padArtho paNa anAtmA hoI teonuM jJAna sAthe tAdAtma-tanmayapaNuM-takUpapaNuM hovuM joIe, te paNa jJAnamaya hovA joIe, paNa tema to che nahi, te acetana jaDa anAtma padArthomAM jJAnarUpapaNuM ghaTatuM nathI. tethI jJAna anAtmA to che ja nahi. (2) eTale "gatyaMtara abhAvathI" - bIjI koI gati nahIM rahevAthI jJAna AtmA che ema AvIne ubhuM rahe che. "lataH zrutajJAnama gAmaiva racAt' - eTale zrutajJAna paNa AtmA ja hoya, ema hotAM je AtmAne jANe che, te zrutakevalI ema Ave che, tya: mAtmAnaM nAnAti sa kRtavata ti kAyati, te to paramArtha ja che ane ema zrata jJAna ane AtmA jJAnIonA jJAna-jJAnInA bhedathI "vyapadezatA' - vyapadeza - kathana mAtra nirdeza karatA evA vyavahArathI paNa paramArtha mAtra ja "pratipAdAya che' - grahaNa karAya che - samajAya che, kiMcit paNa - kaMI paNa "atirikta" - adhika - jUduM nahi, e sivAya bIjuM kAMI paNa nahi. 2. ane je "zrutena' - zrata vaDe karIne 'varta zuddhAtmAnaM nAnAti' -kevala' evA zuddha AtmAne jANe che te "zrata kevalI' - 'kRtavatI', evA paramArthanA "pratipAdavAnA' - samajAvavAnA azakyapaNAne lIdhe - evA paramArthanuM pratipAdana karavuM - samajAvavuM azakya hovAne lIdhe, je zrutajJAnane sarvane, jANe che - "T: zrutajJAna sarva nAnAti' te "zrata kevalI" "sa zrata jevatI' - evo vyavahAra paramArthanA pratipAdakapaNAe karIne AtmAne pratiSThApita kare che, arthAtu RtathI 112
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-9-10 kevala" zuddha AtmAne jANe che te zrata kevalI che - A paramArtha che, ane zrutathI kevala zuddha AtmAne bhaNe che te zrutakevalI evo A paramArtha samajAvI zakAya ema nahIM hovAthI - vANIthI kahyo jAya ema nahIM hovAthI, je zruta jJAnane "sarvane' jANe che te "zrata kevalI' evo vyavahAra che, ane A jJAna-zAnIno bheda vyavahAra paNa jJAnathI abhinna jJAnI-jJAyaka AtmArUpa pratipAdana - nirUpaNa karavApaNAe karIne AtmAne ja pratiSThApe che, paramArthapratipAunTena sabhAnuM pratiUTTyati | paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A parama paramArtha gaMbhIra vyAkhyAne have vizeSathI vicArIe. atre "zrata kevalI' zabdano parama apUrva paramArtha paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzyo che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe te parama adbhuta parama alaukika apUrva zrata kevalInuM zailIthI samajavyo che. sarva zruta jJAnane - sarva zrata kevalane - sarva zrata adbhata rahasya mAtrane jANe che te, zrata kevalI ema sAmAnyataH vyavahAra nathI samajAya che, paNa tenuM aMtaragata rahasya zuM che te atra parama tAttvika dRSTithI pravyakta karyuM che. te A prakAre zruta vaDe karIne je A "kevala' zuddha AtmAne jANe che te "zrutakevalI' ema paramArtha che, arthAt "kevala" - mAtra eka - advaita-asahAya zuddha AtmA sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA kevala zuddha AtmAne svasaMvedanarUpa bhAvaRtajJAna vaDe karIne jANe che te zrutakevalI. A zrutakevalI jema svasaMvedana pratyakSa - AtmAnubhava pratyakSa bhAva zruta jJAna vaDe kevala zuddha AtmAne jANe che, tema kevalI bhagavAna sakala pratyakSa kevalajJAna vaDe karIne kevala zuddha AtmAne jANe che. eTale kevala zuddha AtmAne jANavAnI bAbatamAM kevalI ane zrutakevalImAM kAMI vizeSa nathI - taphAvata nathI. A aMge kevala jJAnI ane zrutakevalajJAnInA avizeSa darzana aMge "pravacanasAra' * zA. 33-34mAM Aja bhAva darzAvyo che ke - (1) je skuTapaNe zratathI svabhAvathI jJAyaka evA AtmAne jANe che tene lokapradIpakara RSio zrutakevalI kahe che. (2) pudgala dravyAtmaka vacano vaDe jinopadiSTa te sUtra che, tenI jANaNA (ANapaNuM) te jJAna che ane (te ja) sUtranI jANaNA (jANapaNuM) kahI che.' - A mahAnuM gAthAonI paramArSi amRtacaMdrAcAryajIe karelI(juo nIcenI phUTanoTa) parama aulokika, maulika lIdhe, : zrutajJAne sarva nAnAti - je zrutajJAna sarvane jANe che, sa mRtadaivatI - te zrutakevalI, ti cavadara: evo vyavahAra, paramArtha pratipAdavena - paramArtha pratipAdakapaNAe karIne mAtAnuM pratikApati - AtmAne pratiSThApe che - pratiSThApita kare che. pati "AtmadhyAti' mAtmabhAvanA li6-10nI "jo hi sudeNa vijANadi appANaM jANagaM sahAveNa / taM suyakevalimisiNo bhaNaMti logappadIvayarA // . suttaM jiNovadiLaM poggaladabappagehiM vayaNehiM / tajJALA ra5 gALA maLavA " - zrI pravacanasAra gA. 33-34 A mahAna gAthAonI parama adUbhuta parama suMdara tAttvika mImAMsA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI de che ke - (1) jema bhagavAna yugapata pariNata (ekI sAthe pariNamela) samasta caitanyavizeSazAlI kevalajJAna vaDe karIne anAdinidhana niSkAraNa asAdhAraNa svasaMcetyamAna caitanya sAmAnya mahimAvaMtanA cetaka svabhAve karI aikyapaNAne lIdhe kevala AtmAnA AtmAthI AtmAmAM saMcetanathI kevalI che, tema A jana paNa krama pariNayamAna (krame karIne pariNamI rahelA) keTalAka caitanya vizeSazAlI zrutajJAna vaDe karIne anAdinidhana (anAdi anaMta) niSkAraNa asAdhAraNa evA svasaMvedyamAna caitanya sAmAnya mahimAvaMtanA cetaka svabhAve karI ekapaNAne lIdhe kevala AtmAnA AtmAthI AtmAmAM saMcetanathI zrata kevalI che. (mATe) vizeSa AkAMkSAnA lobhathI basa thayuM ! svarUpa nizcala ja thaIne avasthita thavAya che (ame svarUpa nizcala ja thaIne sthita rahIe chIe.) (2) have jJAnano zruta upAdhibheda phagAvI de che - zruta te prathama to sUtra che ane te bhagavad ahetu sarvajJopajJa cAtu kAra ketana (yAdvAda jenI dhvaja - vaijayaMtI che evuM) paugalika zabdabrahma che, tenI 'mi' (ANapaNuM) te ja jJAna che, zruta to tenA bANapaNAnA-zaktinA) kAraNapaNAne lIdhe jJAnapaNe upacarAya ja che (upacAra karAya ja che). ema sate sUtranI zakti te zrata jJAna ema Ave che. have je sUtra upAdhipaNAne lIdhe nathI AdarAtuM, (eTale) zakti ja avazeSa (bAkI) rahe che ane te kevalInI ane zruta kevalInI AtmasaMcetanA bAbatamAM tulya ja che, eTale jJAnano zruta upAdhibheda che nahIM." saMcetanAthI kevalIya mahimAvatanISazAlI kevI 113
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adabhUta tattvatalasparzI spaSTa mImAMsA parathI svayaM sahaja e tAtparya phalita thAya che ke zrata upAdhino bheda dUra karIne joIe to kevalI ane zrutakevalI e bannenuM Atma saMcetanagamya - sva saMvedanagamya kevala zuddha AtmAne jANavAnI bAbatamAM samAnapaNuM che, ane kevala" zuddha AtmAne jANavo - sarva anya dravyathI ne bhAvathI bhinna abhinna eka mAtra "kevala" zuddha AtmAnuM jJAna thavuM e ja sarva jJAnano ane sarva zrata jJAnano paramArtha che. e ja "zrata kevalIpaNAnI" rahasya cAvI (master-key) che ane e ja sarva jJAna-ajJAnanI kasoTI che. A uparathI sUkSma vicAraNA karatAM keTalAka muddA spaSTa thAya che ane vyavahAra zrutakevalI - nizcaya zrata kevalInI vyAkhyAno avirodha sumeLa sthApita thaI "zrata kevalI'no kharekharo paramArtha-marma samajAya che. arthAta kevala zuddha AtmajJAna e ja kevalIpaNAnI rahasya cAvI (master-key) che. jo kevala zuddha AtmAne jAyo to te AtmajJAna saMpanna-bhAva zrutajJAna saMpanna zrutakevalI che. Ama jANapaNAnI bA.mAM jJAnIoe sarvatra AtmA ane AtmajJAna para savizeSa bhAra mUkyo che ane e atre zrata kevalInA udAharaNa parathI spaSTa samajAya che. eTale sarvatra AtmajJAnanI sarva zratajJAna paNa AtmA ja che. jJAna ane AtmA (jJAnI) jUdA nathI, mukhyatA : jJAna-ajJAnanuM A jJAna e AtmA che ane AtmA che te jJAna che, eTale jJAnathI abhinna rahasya evA jJAnIne-kevala zuddha AtmAne jANe te jJAnI. eTale ja sarva jJAnamAM kevala zuddha AtmAne jANavo e ja mukhya muddo che. "prathama padamAM ema kahe che ke, te mumukSu ! eka AtmAne jANatA samasta lokAlokane jANIza ane sarva jANavAnuM phaLa paNa eka AtmaprApti che, mATe AtmAthI judA evA bIjA bhAvo jANavAnI vAraMvAranI IcchAthI tuM nivRtta ane eka nijasvarUpane viSe dRSTi de, ke je dRSTithI samasta sRSTi joyapaNe tAre viSe dekhAze. tattva svarUpa evAM satu zAstramAM kahelA mArganuM paNa A tattva che, ema tattvajJAnIoe kahyuM che, tathApi upayoga pUrvaka te samajAvuM dullabha che. e mArga jUdo che ane tenuM paNa jade che. jema mAtra kathana jJAnIo kahe che tema nathI, mATe ThekANe ThekANe jaIne kAM pUche che? kemake te apUrva bhAvano artha ThekANe ThekANethI prApta thavA yogya nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-pa39 tAtparya ke - AtmAne jANavo e ja sarva zrata jANavAnuM rahasya che, e ja sarva zrata jANavAnuM prayojana che, e ja sarva zrata jANyAnuM phaLa che. sarva zruta kevalipaNAnuM sarva zratanuM paramArthabhUta rahasya paNa kevala eka zuddha AtmAne jANavo-oLakhavo-pAmavo rahasya ane prayojana e ja che. zrI padmanaMdi mahAmunIzvare kahyuM che tema, 'dvAdazAMgI* zrI kevala AtmajJAna ja * jinezvare kahI che temAM paNa eka AtmA ja Adeya-grahaNa karavA yogya che ane bAkI bIjuM badhuM ya heya-tyAgavA yogya che' e ja eka parama sArabhUta-paramArtha prayojanabhUta mukhya vAta kahI che. Ama "lokapradIpakara - lokanuM svarUpa prakAzanArA, alokamAM rahelA lokane - paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A apUrva tattva talasparzinI vyAkhyAnA mULa amRta zabdo A rahyA - yathA bhagavAn yugapatpariNatasamastacaitanyavizeSazAlinA kevalajJAnenAnAdinidhananiSkAraNasAdhAraNasvasaMcetyamAna caitanyasAmAnyamahimnazcetakasvabhAvetaikatvAt kevalasyAtmana AtmanAtmani saMcetanAt kevalI, tathAyaM janopi kramapariNamamANakatipayacaitanyavizeSazAlinA zrutajJAnenAnAdinidhananiSkAraNAsAdhAraNa saMvedyamAna caitanyasAmAnyamahimnazcetakasvabhAvenaikatvAt kevalasyAtmana AtmanAtmani saMcetanAt zrutakevalI / alaM vizeSAkAMkSAkSobheNa, svarUpanizcalairevAvasthIyate / atha jJAnasya zrutopAdhibhedamudasyati * zrutaM hi tAvatsUtraM / tazca bhagavadarhatsarvajJopataM syAtkAraketanaM paulika zabdabrahma / tajjJaptirhi jJAnaM / zrutaM tu tatkAraNatvAt jJAnatvenopacaryata eva / evaM sati sUtrasya jJapti zrutajJAnamityAyAti / atha sUtramupAdhitvAnnAdriyate jJaptirevAvaziSyate / sA ca kavalinaH zrutakevalinazcAtmasaMcetane tulyaiveti nAsti jJAnasya zrutopAdhibhedaH / / 114
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-9-10 avalokanArA, AtmAne avalokanArA AtmAnubhavI RSio prakAzI gayA che. vibudhoe (davoe). maMdara parvata vaDe sAgaramaMthana karI sArabhUta ratnonI ne temAM paNa sArabhUta amRtanI prApti karI ema purANAkti che. te rUpakane atre adhyAtma paramArtha paribhASAmAM ghaTAvIe to vibudho (vidvajjano) adhyAtma zAstra rUpa maMdarAcala vaDe zAstra samudranuM maMthana karI, temAMthI sArabhUta tattva-ratna khoLI kADhI, parama amRta rUpa Atma tattvane pAme te ja parama vibudhapaNuM che, ane te parama amRta tattva je na meLavyuM, na lAdhyuM, to te badhuMya abudhapaNuM che, ajJAnapaNuM ja che. pAMcamA aMgamAM - zrI "bhagavatI" sUtramAM spaSTa kahyuM che ke, "nava pUrva sudhI bhaNyo hoya, paNa jo jIvane na jANyo to te ajJAnI che." Aja bhAva paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe apUrva bhAvathI saMgIta karyo che - jo hoya pUrva bhaNela nava paNa, jIvane jANyo nahi, to sarva te ajJAna bhAkhyuM, sAkSI che Agama ahIM; e pUrva sarva kahyA vizeSe, jIva karavA nirmaLo, jinavara kahe che jJAna tene, sarva bhavyo sAMbhaLo. nahiM graMthamAMhi jJAna bhAkhyuM, jJAna nahIM kavi cAturI, nahi maMtra taMtro jJAna dAkhyAM, jJAna nahI bhASA TharI; nahiM anya sthAne jJAna bhAkhyuM, jJAna jJAnImAM kaLA, jinavara kahe che jJAna tene, sarva bhavyo sAMbhaLo." - parama AtmatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI A jIve nava pUrva sudhInuM jJAna meLavyuM to paNa kAMI siddhi thaI nahiM. tenuM kAraNa vimukha dazAe pariNamavAnuM che. jo sanmukha dazAe pariNamyA hoya, to tallaNa mukta thAya." -zrImad rAjacaMdra aM. 864 A uparathI ema samajavAnuM che dravya-zruta pUrepUruM kAmanuM che, ne teno pUrepUro parama upakAra che. eTale dravya zrata parama avalaMbana rUpa-sAdhana rUpa hoI bhAvaRRtanI prAptimAM dravyazratano bhAvakRtanA teno parama upakAra che, eTale ja jo te bhAvaRRtanI prAptino ISTa uddeza nimittapaNe parama upakAra tenA AlaMbane sadhAyo athavA te ISTa udeza arthe teno sAdhana tarIke upayoga karAyo, to tevuM dravyazruta paramArthathI saphaLa che. tAtparya ke - dravya zrata bhAvaRRta sahita hoya athavA bhAvaRRtanA kAraNa rUpa thAya to tenuM saphaLapaNuM che, nahi to samartha yogAcArya zrI haribhadrasUrijI kahe che tema - "strIputrAdi jema saMmUDha janono saMsAra che, tema zAstra e vidvAnono saMsAra che !' "zAstro vizeSa sahita paNa jo jANiyuM nija rUpane, to jJAna tene bhAkhiyuM jo sammati Adi sthaLo; kAM tehavo Azraya karajo bhAvathI sAcA mane, jinavara kahe che jJAna tene sarva bhavyo sAMbhaLo." - zrImad rAjacaMdrajI "AtmArtha sivAya zAstranI je je prakAre jIve kRtArthatA mAnI che, te sarva zAstrIya abhiniveza che." - zrImad rAjacaMdra, aM. pada9 zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra, TIkA-1-33, 34 "uktaM jina badizabhedama, zrutaM tato'pyanyadanekabhedam / tazmiAvata vivAtA, zevaM tu devatvapApa " . zrI pavanaMdi paMcaviMzatikA "gaNAtmazAstramAditalAmAnoH | 115
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vaLI e paNa khAsa yAda rAkhavA jevuM che ke, adhyAtmarasa" pariNati vinAnuM je zAstra jJAna te bhArarUpa ja che. gadheDo caMdanano bhAra upADe che, paNa teno bhoga to koI AtmajJAna vinAnuM bhAgyazALI ja pAme che, tema zAstrano bhAra to aneka vahe che, paNa teno zAstrazAna bhArarUpa adhyAtmarasa to koI viralo ja cAkhe che. pharaka mAtra eTalo ja che ke, gadheDo potAnA zarIra para bojo uThAve che - ane A zAstra bhAravAhaka potAnA mana para bojo uThAve che ! paNa bannenuM bhAra vAhakapaNuM sarakhuM che ! pustaka paMDitarUpa vidvAnamAM ane AtmAnubhavI jJAnImAM AkAza-pAtALanuM aMtara che, kahevAtA vidvAnuM ane jJAnImAM pragaTa bheda che athavA paramArthathI AtmajJAnI e ja sAco vidvAnuM athavA paMDitajana che, eTalA mATe uparamAM kahyuM tema, je dravyathI nava pUrva paNa bhaNela hoya, nava pUrvano paNa pAThI-abhyAsI hoya, paNa je AtmAne na joyo hoya to te ajJAnI che. Ama jyAM nava pUrva jeTaluM zrata bhaNelo evo adhyAtmarasa pariNati vinAno zuSkajJAnI bahaRta paNa ajJAnI kahyo che, to pachI anya alpakRta zuSka vAcAzAnIonI to zI vAta karavI ? kAraNake sarva zAstranuM jJAna paNa jo eka Atmavastu hAtha na AvI to zUnya rUpa ja che. moTA mIMDA rUpa ja che. "i" - AtmA hAthamAM na Avyo to te badhA ekaDA vinAnA mIMDA che ! 'je egaM jANai se savvaM jANai / ' tima RtapAThI paMDita kuM paNa, pravacana kahata ajJAna re; sAra lahyA vina bhAra kahyo zruta, khara dRSTAMta pramANa.' - zrI cidAnaMdajI pada nija kalpanAthI koTi zAstro mAtra manano AmaLo, jinavara kahe che jJAna tene sarva bhavyo sAMbhaLo." - zrImad rAjacaMdrajI aM. 268 ane Ama zrata vaDe jANIne kevala zuddha AtmAne jANavo eja paramArtha che, paNa emane ema A paramArtha samajavo durghaTa che, eTale te paramArtha samajAvavA mATe zrata jJAnane sarva zrutajJAnamAM sarvane jANe che te zrata kevalI che ema atre vyavahAra kahyo che. aMge "cauda sarvanuM rahasya pUrvadhArI kaMI jJAne UNA evA anaMta nigodamAM lAbha ane jaghanya jJAnavALA paNa adhikamAM adhika paMdara bhave mokSe jaya" - e praznano je parama addabhuta tattvacamatkAra dAkhavato khulAso parama tattvadeza AtmA zrImad rAjacaMdrajIe prakAzyo che, te parathI paNa A ukta samasta vastu parisphaTa thaI paripuSTa bane che - "eno uttara je mArA hRdayamAM che, te ja jaNAvI dauM chuM ke e jaghanyajJAna bIjuM ane e prasaMga paNa bIjo che. jaghanya jJAna eTale sAmAnya paNe paNa mULa vastunuM jJAna, atizaya saMkSepamAM chatAM mokSanA bIja rUpa che. eTalA mATe ema kahyuM ane ekadeze uMNuM evuM cauda pUrvadhArInuM jJAna te eka mULa vastunA jJAna sivAya bIjuM badhuM jANanAra thayuM, paNa dehadevaLamAM rahelo zAzvata padArtha jANanAra na thayuM ane e na thayuM to pachI lakSa vagaranuM pheMkeluM tIra lakSyArthanuM kAraNa nathI. tema A paNa thayuM, je vastu prApta karavA cauda pUrvanuM jJAna jine bodhyuM che, te vastu na maLI to pachI cauda pUrvanuM jJAna ajJAna rUpa ja thayuM. ahIM daze uNuM cauda pUrvanuM jJAna samajavuM. deza uNuM kahevAthI ApaNI sAdhAraNa matithI ema samajAya ke cauda pUrvane cheDe bhaNI bhaNI AvI pahoMcatAM ekAda adhyayana ke tevuM rahI gayuM ane tethI rakhaDyA, paraMtu ema to nahIM. eTalA badhAM jJAnano abhyAsI eka alpa bhAga mATe abhyAsamAM parAbhava pAme e mAnavA jevuM nathI. arthAt kaMI bhASA agharI, athavA artha agharo nathI ke smaraNamAM rAkhavuM temane dullabha paDe. mAtra mULa vastunuM jJAna na maLyuM eTalI ja uNAI, teNe cauda pUrvanuM bAkInuM bhUti guratAne prAthane viSe ne mui " - zrIyazovijayajI upAdhyAyajI kRta adhyAtmasAra "putradArAdisaMsAraH puMsAM saMmUDhacetasAm / 11da
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-9-10 zAna niSphaLa karyuM. eka nayathI evI vicAraNA paNa thaI zake che ke, zAstro (lakhelAnAM pAnAM) upADavAM ane bhaNavAM emAM kaMI aMtara nathI, jo tattva na maLyuM to. kAraNa beye bojo ja upADyo. pAnAM bhaNI gayA teNe mane bojo upADyo, paraMtu vAstavika lakSArtha vinA tenuM nirUpayogI paNuM thAya ema samajaNa che. jene ghera Akho lavaNa samudra che te, tRSAturanI tRSA maTADavA samartha nathI, paNa jene ghera eka mIThA pANInI vIraDI che, te potAnI ane bIjA keTalAkanI tRSA maTADavA samartha che ane jJAna daSTie jotAM mahatva tenuM ja che. to paNa bIjA naya para have dRSTi karavI paDe che ane te e ke koI rIte paNa zAstrAbhyAsa haze to kaMI pAtra thavAnI jijJAsA thaze ane kALe karIne pAtratA paNa maLaze ane pAtratA bIjAne paNa Apaze. eTale zAstrAbhyAsano niSedha ahIM karavAno hetu nathI. paNa mULa vastuthI dUra javAya evA zAstrAbhyAsano to niSedha karIe to ekAMtavAdI nahIM kahevAIe.'' - - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(123), 139 athavA prakArAMtarathI vicArIe to yaH zrutajJAnaM sarva jJAnAti' je zruta jJAna sarva jANe che, te zruta kevalI evo je A vyavahAra che, te teM zrutavatIti vyavahAraH, paramArtha pratipAdakapaNAe karIne AtmAne pratiSThApita kare che, paramArthapratipAvatvenAtmAnaM pratiSThApavRti | kAraNake uparamAM spaSTa karI dekhADyuM, tema jJAna sarva AtmA che, eTale je zrutajJAna sarva jANe che te, zrutakevalI evo vyavahAra, paramArtha pratipAdana karavApaNAe karIne AtmAnuM pratiSThApana kare che. Ama vyavahAra paramArtha pratipAdaka hoya che, te darzAvavA mATe atre rajU karelA zrutakevalInA samartha udAharaNa parathI vyavahAra paramArtha pratipAdakapaNAe karIne AtmAne pratiSThApe che ane te parathI A ukta sarva rahasya phalita thAya che. atre sArAMza e che ke, jo potAnA nija kevala zuddha AtmasvarUpane jANyuM to sarva lokane jANyo ane nija svarUpane na jANyuM to sarva jANyuM te phogaTa che. A aMge parama AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA ane prayogasiddha samayasArane jIvanamAM ananyapaNe sAkSAt AcarI dekhADanArA vartamAna yuganA saMziromiNa parama yogIzvara paramarSi zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa mananIya anubhava vacanAmRta che ke "jaba jAnyo nija rUpako, taba jAnyo saba loka; nahi jAnyo nija rUpako, saba jAnyo so phoka.'' - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha 117
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAra naya zA mATe anusaravo yogya nathI? to ke - vavahAro'bhUyattho bhUyattho desido du suddhaNao / bhUyatthamassido khalu sammaiTThI havai jIvo // 11 // vyavahAra abhUtArtha dezio re, zuddhanaya ja bhUtArtha; samyagu deSTi jIva nizcaye re, Azrita jeha bhUtAI...re. AtmanuM! vaMdo samayasAra. 11 gAthArtha : vyavahAra abhUtArtha ane zuddhanaya bhUtArtha darzAvavAmAM Avyo che, bhUtArthane Azrita jIva nizcaye karIne samyagRSTi hoya che. 11. AtmakhyAti TIkA kuto vyavahAranayo nAnusatavya iti cet - vyavahAro'bhUtArtho bhUtArtho darzitastu zuddhanayaH / bhUtArthamAzritaH khalu samyagdRSTirbhavati jIvaH // 11 // vyavahAranayo hi sarva evAbhUtArthatvAdabhUtamarthaM pradyotayati / zuddhanaya eka eva bhUtArthatvAd bhUtamarthaM pradyotayati / tathAhi - yathA prabalapaMkasaMvalanatirohita tathA prabalakarmasaMvalanatirohita sahajaikartha (accha) bhAvasya payaso sahajaikajJAyakabhAvasyAtmano - anubhavitAraH puruSAH 'nubhavitAraH puruSAH paMkapayasovivekamakurvato AtmakarmaNo vivekamakurvato bahavo - vyavahAravimohitahRdayAH 'narthameva tadanubhavaMti pradyotamAnabhAvavaizvarUpyaM tamanubhavaMti / kecittu bhUtArthadarzinastu svakaravikIrNa - svamatinipAtita - katakanipAtamAtropajanita zuddhanayAnubodhamAtropajanitA - paMkapayasovivekatyA tmakarmavivekatayA svapuruSakArAvirbhAvita - svapuruSakArAvirbhAvita - sahajaikArtha (accha) bhAvatvA - sahajaikajJAyakasvabhAvatvAt darthameva tadanubhavaMti pradyotamAnaikajJAyakabhAvaM tamanubhavaMti / tadatra ye bhUtArthamAzrayaMti ta eva samyak padayaMtaH samyagdaSTayo bhavaMti na punaranye katakasthAnIyatvAcchuddhanayasyAtaH pratyagAtmadarzibhi rvyavahAranayo nAnusatavyaH // 11 // viduSAM zAstrasaMsAraH sayogarahitAtmanAm // " - zrI amita yogabiMdu 118
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-11 AtmakhyAti TIkArtha vyavahAra naya sarva ja abhUtArtha paNAne lIdhe abhUta artha pradyote (prakAze) che. zuddhanaya eka ja bhUtArtha paNAne lIdhe bhUta artha pradyote (prakAze) che. te A prakAre - "vedAnyazAstraviklezaM rasamadhyAtmazAstravit / / mANonAno ivari saMhAraM tAH " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra 1. pAThAMtara : martha ne sthaLe kaccha, 2. pAThAMtara nartha ne sthaLe 37 Atma bhAvanA - bhUto vyavahAranI nAnurtavya ti re - vyavahAra naya kyA kAraNathI anusartavya nathI - anusaravo yogya nathI, to ke - vyavahAroDamUtArtha - vyavahAra "abhUtArtha" - asadUbhUtArtha - asatyArtha ane mUtA tistu zuddhanaya: - bhUtArtha' - sabhUtArtha zuM? mUtArthanazritaH - bhUtArthane Azrita - AzrI rahelo rava7 - kharekhara ! nizcaya karIne sI ivati nIvaDa - jIva samyagu daSTi hoya che. ll11 ti mAyA mAtmabhAvanA fl99 vyavahArano di - vyavahAra naya phuTapaNe sarva Iva - sarva ja, samUtAIvAn - "abhUtArthapaNAne lIdhe' - asadubhUtArtha paNAne lIdhe, mUtamartha pradyotati - "abhUta' - asabhUta artha 'pradyote che prakAze che. zuddhanaya cha pUtArthatyAt pUtamI pradyotathati : zuddhanaya eka ja bhUtArthapaNAne lIdhe bhUta artha pradyote che. tathAdi - te juo ! A prakAre - yathA - jema - pravatapaMsaMvatana - tirohita sadagaiArthamAvasya pasaunumavitA: puruSA: - prabala-paMkanA - kAdavanA "saMvalanathI - saMmizraNathI - otaprota gADha saMmilanathI "tirohita' - tirobhUta thayelo - DhaMkAI gayelo che "sahaja' - svabhAvabhUta accha nirmala zuddha jala rUpa "eka - advitIya - advaita "arthabhAva' - padArtha bhAva - vastubhAva jeno evA payanA - jalanA anubhavitA' - anubhavanArA - pAna karanArA puruSo, vaMparasortimajUrvato - paMka-payano - kAdavano ne pANIno "viveka' - vivecana - bheda - jUdApaNuM nahi karatAM, vadavonArthava taddanuvaMti - bahuo - ghaNAo "anartha ja' - artha rUpa nahiM pItAM asvaccha meluM gaMdu DoLAyeluM anartha rUpa ja pANI pIe che. paNa - vi7 - koI to arthava taddanumavaMti - "artha ja' - jevuM mUla accha zuddha vasturUpa jale che tevuM artha rUpa ja te jala anubhave che, cokhkhuM pANI ja pIe che. zAne lIdhe ? svapuruSAravivitasadaznArthamAvavAn - "sva puruSakArathI' - potAnA puruSArthathI "AvirbhAvita' AvirbhAva karAyela - pragaTa karAyela 'sahaja' - svabhAvabhUta eka arthabhAvatva paNAne lIdhe. ema zAthI karIne karyuM ? svara vikIrtanipAtamatrovananitapaMcaso vikatayA - "sva kara vikIrNa - potAnA hAthe verela "katakanA' - nirmalI cUrNanA "nipAta mAtrathI' - nAMkhavA mAtrathI "upajanita' - upajAvAyelI paMkajalanI - kAdavane pANInI "vivekatAe' - vivecanatAe karIne, pRthaktA-bhinnatAe karIne. tathA - tema - pravatarmasaMvatanatirohitasadagaijJAmAvasyAtmanojhanumavitara: puruSa : - "prabala - prakRSTa baLavAna kamenA "saMvalanathI' - saMmizraNathI - otaprota ekakSetrAvagAha rUpa gADha saMmilanathI "tirohita' - tirobhUta thayela - DhaMkAI gayelo che 'sahaja' - svabhAvabhUta zuddha "eka' - advitIya - advaita zAyaka bhAva jeno evA AtmAnA anubhavitA' - anubhavanArA puruSo, mAtmavizvavivechamaburvato - AtmAne karmano "viveka' - vivecana - bheda judApaNuM nahiM karatAM, vyavahAravimohita hRdaya: - vyavahArathI "vimohita' - vizeSe karIne moha pAmela - vimUDha banela hRdayavALAo, pradyotamAnamAvavaizvarUNaM tamanuvaMti - "pradyotamAna' "pra' prakRSTapaNe "dhotamAna" - prakAzamAna che bhAvavaizvarUpya' - bhAvonuM vizvarUpapaNuM jyAM evo te AtmA anubhave che. paNa - mUtAIrzanag - "bhUtArthadarzIo' to - sabhUtArtha - satyArtha dekhanArAo to ghotamAnaivajJAn bhavaM tamanuvaMti - "pradyotamAna' - prakRSTapaNe votamAna" - prakAzamAna che "eka - advitIya - advaita zAyaka bhAva jyAM evo "te' - AtmA anubhave che. zAne lIdhe ? svapuruSAraviSivita sanaijJAsvibhAvavat : svapuruSakrAthI patAnA - AtmAnA puruSArthathI "AvirbhAvita' AvirbhAva karAyela - pragaTa karAyela "sahaja' - svabhAvabhUta eka - advaita jJAyaka svabhAvapaNAne lIdhe - ema zAthI karIne karyuM ? vamatinititA zuddhanayAnuyodhamatrovananitAtmavitA "svamatithI' - svaprajJAthI - potAnI buddhithI "nipAtita' - nAMkhela - nikSepa karela "zuddhanayanA' - bhUtArtha nayanA "anubodha mAtrathI' - jJAnIoe pradarzita karelA bodhane "anu' - anusAra - anukULa "bodha' - yathArtha samajaNa mAtrathI "upajanita' - upajAvAyelI Atma-karmanI "vivekatAe - vivecanatAe karIne, pRthaktAe-bhinnatAe karIne. tatra - tethI atre, je mUtAIzrayaMti - jeo "bhUtAIne' - sabUtAIne - satyArthIne AThe che - bhaje che, ta va 119
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' samayasAra : AtmakhyAti jema prabala paMka saMvalanathI (kAdavanA tema prabala karma saMvalanathI (karmanA saMmizraNathI) saMmizraNathI). jeno sahaja eka artha (accha) bhAva jeno sahaja eka zAyaka bhAva tirohita che, tirohita che, evA AtmAnA anubhavanArA puruSo evA jalanA anubhavanArA puruSo, vyavahArathI vimohita hRdayavALAo bahuo (ghaNAo), AtmA-karmano viveka nahi karatAM, paMka-jalano viveka nahi karatAM, pradyotamAna bhAvavaizva rUdhdhavALo te anubhave che, *anartha ja (anaccha ja) te anubhave che : paNa bhUtArthadarzIo to, paNa koI to, svamatithI nipAtita (nAMkhela) sva karathI vikIrNa (potAnA hAthe verela) zuddhanayanA anubodha mAtrathI katakanA (nirmalInA) nipAta mAtrathI upajAvAyelI Atma-karmanI vivekatAe karI, upajAvAyelI paMka-jalanI vivekatAe karI, sva puruSakArathI AvirbhAvita sva puSakArathI AvirbhAvita sahaja eka jJAyaka svabhAvapaNAne lIdhe sahaja eka artha* bhAvapaNAne lIdhe, pradyotamAna eka zAyaka bhAvavALo te artha ja (accha ja) te anubhave che H anubhave che, tethI atre jeo bhUtArthane AkSe che, teo ja samyapha dekhatA evA samyagudRSTio hoya che. nahi ke bIjAo - zuddhanayanuM katakasthAnIpaNuM nirmalI cUrNa sthAnIyapaNuM) che mATe, eTalA mATe pratya (aMtargata pRthaka - vivikta-bhinna) AtmadarzIoe vyavahAra naya anusarsavya (anusaravo yogya) nathI. 11 "amRta jyoti' mahAbhASya anaMta kALathI je jJAna bhavahetuM thatuM hatuM te jJAnane eka samaya mAtramAM jAtyaMtara karI jeNe nava nivRtti rUpa karyuM, te kalyANamUrti samya darzanane namaskAra. sAcuM samajAI tenI AsthA thAya te ja samyakta che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 764 "paramAratha paMtha je vahe, te raMje eka saMtare; vyavahAre lakha je lahe, tehanA bheda anaMta re... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI vyavahAra naya zA mATe anusaravo yogya nathI? teno atre zAstrakartA e sabuddhigamya khulAso karyo che - "vyavahAroDamUlyo - vyavahAra "abhUtArtha" - asatkratArtha - asatyArtha che ane "bhUtArtha - sabhUtArtha - satyArtha to zuddhanaya ja darzAvavAmAM Avyo che - "mUlyo siddho 3 suddhanayo* tethI zuM? - teo ja, san gyaMta: - "samyapha' - yathArtha - yathAvatu jema che tema dekhatA' - sAkSAtu karatA sIiyo avaMti - samyagudRSTio hoya che, punara - nahi ke bIjAo. ema zAthI? vatasthAnI tvanuM zuddhanIca - "zuddha nayanA' - bhUtArtha nizcayanayanA "katakasthAnIyapaNAne lIdhe' - kataka - nirmalI pUrNa sthAnarUpapaNAne lIdhe. A pAThAMtara : arthane sthaLe accha "vyavahAro'bhUtArtho bhUtArtho dezitastu zuddhanayaH zuddhanaya AzritA ye prApnuvanti yatayaH padaM paramam // " - zrI pAnaMdi paM. vi. nizcaya paMcAza zlo. 9 120
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-11 bhUtArthane Azrita' - bhUtArthano Azraya jeNe karyo che, te "jIva nizcaya karIne samyagudRSTi hoya che. AvA bhAvanI A gAthAnI parama adUbhuta tattva talasparzI vyAkhyA "AtmakhyAti' vyavahAranaya sUtra kartAe prakAzI che. teno AzayArtha A prakAre - atre vyavahAranaya je che te sarva ja abhUtArtha: "sarva ja' mUtArthatyAt -- "abhUtArthapaNAne lIdhe asabhRtArthapaNAne lIdhe - zudvanaya eka ja bhUtArtha asatyArthapaNAne lIdhe "abhUta artha pradyote che' - samUtamI pradyotati, abhUta" asadbhata artha prakAze che ane zuddhanaya eka ja mUtArthAt - bhUtArthapaNAne lIdhe" - satyArthapaNAne lIdhe "bhUta artha pradyote che' - mUtama pradyotayati - "bhUta" - sadbhuta - satya artha prakAze che. arthAt jevA prakAre "arthanuM' - padArthanuM - vastunuM svarUpathI bhUtapaNuM nathI, sat paNuM - astitva - hovApaNuM hatuM nahi, che nahi ne haze nahiM evA prakAre vyavahAranayanuM abhUtArthapaNuM che, tethI karIne jevA prakAre "artha" - padArtha-vastu svarUpathI "abhUta che' - bhUta nathI, "asa" che - sat hatI nahi che nahi te haze nahi, evA prakAre "abhUta' - asatu arthane sarva vyavahAra prakAze che. Ama sahaja vastu svarUpabhUta saddabhUta arthane nahiM prakAzatAM, vastu svarUpathI "abhUta" - asaddabhUta - asahaja kRtrima arthane prakAze che, eTalA mATe ja abhUtArtha - paNAne lIdhe vyavahAranaya sarva ja abhUtArtha che ane jevA prakAre arthanuM' - padArthanuM - vastunuM svarUpathI bhUtapaNuM che, satapaNuM - astitva - hovApaNuM hatuM che ne haze evA prakAre zuddha nayanuM bhUtArthapaNuM che, tethI karIne jevA prakAre "artha padArtha - vastu svarUpathI bhUta che, sat che - hatI che ne haze, evA prakAre "bhUta" - astitvabhUta - sat arthane zuddhanaya eka ja prakAze che, "zuddhanaya gva mUtArthatyAt bhUtama pradyotayati |' A samajAvavA mATe "AtmakhyAti kAra paramarSie paMka-jalanuM suMdara dRSTAMta rajU karI, teno sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAva parama abhuta tattva sarvasamarthaka paNe pradarzita karyo che. te A prakAre - prabala paMkanA" - kAdavanA "saMvalanathI' - saMmizraNathI - otaprota gADha saMmilanathI "tirohita" paMka-jalanA avivekathI - tirobhUta - DhaMkAI gayelo che "sahaja svabhAvabhUta accha - nirmala zuddha hina anabhava . jalarUpa 'eka' - advitIya - advaita "arthabhAva" - padArthabhAva - vastubhAva vivekathI nirmala jala jeno evA jalanA anubhavanArA ghaNAo, paMka-jalano "viveka' vivecana - anubhava jUdApaNuM nahi karatAM, "anartha ja te anubhave che? - (pAThAM. anaccha ja te anubhave che), mULa vasturUpa svaccha nirmala artharUpa jala nahiM pItAM anaccha-malina meluM gaMdu DoLAyeluM pANI ja pIe che. paNa kAMI to "artha ja (accha ja) te anubhave che', jema mUla accha nirmala zuddha jala che tema artharUpa ja te nirmaLuM cokhkhuM pANI ja pIe che. ema zAne lIdhe ? "sva puruSakArathI AvirbhAvita sahaja eka arthabhAvapaNAne lIdhe" - 4 puruSAravimavita sahanaiRArthabhAvatAMta, "sva puruSakArathI" - potAnA purUSArthathI "AvirbhAvita" - AvirbhAva karAyela - pragaTa karAyela sahaja' - svabhAvabhUta "eka' - advaita arthabhAva paNAne lIdhe ane te paNa zAthI karIne ? "svakara vikIrNa" - potAnA hAthe verela "katakanA - nirmalI cUrNanA "nipAta mAtrathI' - nAMkhavA mAtrathI upajavAyelI paMka-jalanI - kAdava ne pANInI "vivekatAe" - vivecanatAe karIne, pRthatA - bhinnatAe karIne. Ama pANI ne kAdavano viveka nahi karanArAo meluM gaMdu pANI pIe che ne viveka karanArAo nirmaLuM cokhkhuM pANI pIe che. tema - "prabala' - prakRSTa baLavAnuM karmanA "saMvalanathI' - saMmizraNathI - otaprota gADha saMmilanathI tirohita - tirobhUta - DhaMkAI gayelo che "sahaja' - svabhAvabhUta zuddha "eka - advitIya - advaita parathI zuM? mataH - ethI, eTalA mATe prayatmaffma - "pratyagu' AtmadarzIothI, "pratyakSa' - pRthaka - vikti - bhinna AtmAne darzIothI dekhanArAothI - sAkSAta - pratyakSa karanArAothI vyavahAranI nAnu sarvavya: - vyavahAranaya anusartavya nathI - anusaravo yogya nathI. 11 rUti "gAtmadhyAti' mAtmamAvanA /99l. "amalAtmajalaM samalaM karoti mama karmakardamastadApi / 121
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti lAyakabhAva jeno evA AtmAnA anubhavanArA puruSo "vyavahAra vimohita hRdayavALAo" - vyavahAravimotiyA, AtmAne karmano "viveka' - vivecana - judApaNuM - karma-AtmAnA avivethI bheda nahi karatAM, "pradyotamAna' - prakAzamAna che "bhAvavaizvarUpa" - bhAvonuM azuddha Atma anubhava : vizvarUpapaNuM jyAM evo te AtmA anubhave che - protamAnabhAvavaivavuM zuddhanaya janita vivekathI zuddha Atma anubhava tamanuvaMti' - arthAt vizvapramANa loka pramANa anaMta bhAvo jyAM prakAze che evA AtmAno anubhava kare che. paNa mUtAIrzinastu - bhUtArtha darzio to - sabhRtArtha - satyArtha dekhanArAo to pradyotamAna - prakAzamAna "eka - advaita - advitIya zAyaka bhAva jyAM evo te AtmA anubhave che, "pradyotamAmaijJAvi mAve tamanuvaMti' zAne lIdhe ? svapuruSakArathI' - potAnA puruSArthathI "AvirbhAvita' - AvirbhAva karAyela - pragaTa karAyela "sahaja' - svabhAvabhata "eka - advaita zAyaka svabhAvapaNAne lIdhe ane te paNa zAthI karIne ? "svamatithI" - potAnI buddhithI "nipAtita' - nAMkhela - nikSepela "zuddhanayanA anubodha mAtrathI' upajAvAyela Atma-karmanI "vivekatAe' - vivecanatAe karIne pRthaktA-bhinnatAe karIne, svatinititazuddhanayAnuvothamatroganitAtmaviktA ' arthAt je "bhUtArtha darzIo' - jevA prakAre svarUpathI bhUta artha che, tevA prakAre bhUtArtha dekhanArA puruSa che, teo potAnI buddhirUpa karaNa vaDe zuddhanayano nikSepa prayoga karI zuddhanayanA "anubodha mAtrathI" - yathArtha samajaNa mAtrathI AtmA ane karmano viveka - judApaNuM upajave che, ane tethI karIne AtmapuruSArthathI sahaja eka svabhAvane "AvirbhAvita karI" - pragaTatA pamADI, jyAM eka - advaita zAyaka bhAva ja "pradyotamAna' che - jhaLahaLa svarUpe prakAzamAna che evo te AtmA anubhave che, zuddha eka jJAyakabhAvarUpa zuddha AtmAno anubhava kare che. Ama AtmA ne karmano viveka nahi karanArA "vyavahAravimohita hRdayavALAo" jyAM vizvarUpa bhAvo pradyote che evo azuddha AtmA anubhave che, ane AtmA ne karmano viveka karanArA "bhUtArtha darzIo jyAM eka jJAyaka bhAva pradyote che evo zuddha AtmA anubhave che. "mata darzana Agraha tajI, varte saru lakSa; lahe zuddha samakita che, jemAM bheda na pakSa; varte nija svabhAvano, anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nija bhAvamAM, paramArthe samakita." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-110, 111 tethI atre "mUtAInAnti - jeo bhUtArthane AThe che, ta va - teo ja, "sacava paracaMta:' - samyapha dekhatA, samyagu deSTio hoya che - nahi ke bIjAo, je bhUtArtha Atre te ja samyagu "saco mavaMti punara' arthAt jeo bhUtAIne' - sabhRtArthane dRSTi : zudvanaya kataka sthAnIya AkSe che. sahaja vastu svarUpabhUta sadUbhUta arthano Azraya kare che, svarUpa astitvabhUta vastutaH jevo che tevo yathAbhUta samyaka bhUta artha prakAzanArA bhUtArtha zuddhanayane avalaMbe che, "teo ja', "samyapha - jema che tema yathArtha yathAvat sahajAtmasvarUpa dekhatA hoI, nizcaya karIne "samyagu dRSTio hoya che, nahi ke bIjAo. ema zAne lIdhe ? "zuddha nayanA kataka sthAnIyapaNAne lIdhe', vatasthAnIyatAt zuddhanayastha | arthAt nizcayathI zuddha vastutattva prakAzanAro zuddhanaya te "katakasthAnIya' che - nirmaLI cUrNane sthAne che, eTale nirmaLI cUrNathI jema paMka-jalano viveka bheda upaje che, tema A zuddhanaya-nirmaLI cUrNathI karma-AtmAno viveka - bhedajJAna upaje che ane tethI karma kalaMka paMka rahita sahAtmasvarUpI zuddha nirmala AtmA anubhavAya che. ethI zuM ? vyavahAranaya anusartavya-anusaraNIya nathI, "vyavahArano nAnu sarvavyA.' koNe ? pratyagu Atmadarzioe 122
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvariMgaH samayasAra gAthA-11 - "pratyaTIbhaffma.' arthAt "pratya' - aMtargata - pRthaka - vivikta - bhinna eTale ke sarva parabhAva-vibhAvathI judo alaga pADelo zuddha aMtaragata AtmA "dekhanArA' - pratyagu Atmadarzie sAkSAtu anubhavapratyakSa karanArA - pratyakSa anubhavanArA evA pratyagu vyavahAranaya na anusartavya Atmadarzioe - zuddha AtmasAkSAtkAra pAmelAoe, azuddha abhUta artha prakAzanAro evo abhUtArtha vyavahAranaya anusaraNa karavA yogya nathI. Ano spaSTa phalitArtha e che ke jeo haju "pratyagu AtmadarzI nathI thayA - zuddha AtmAnubhUti rUpa AtmasAkSAtkAra "dazA" nathI pAmyA, sakala parabhAva-vibhAvathI para kevala zuddha AtmAnubhavamaya zuddhopayoga dazAsaMpanna nathI thayA, teoe to haju te dazAe pahoMcavA mATe ane te dazAe pahoMcAya nA anusaMdhAna pUrvaka - nizcayane niraMtara lakSamAM rAkhI vyavahAranaya haju prayojanabhUta che. "AtmakhyAti" kartAno A Azaya have pachInI gAthAnA vivecanathI sAva spaSTa thaI jaze. samyakta zAthI pragaTe ? AtmAno yathArtha lakSa thAya tethI. samyatvanA be prakAra che : (1) vyavahAra ane (2) paramArtha. sadgurunAM vacanonuM sAMbhaLavuM, te vacanono vicAra karavo, tenI pratIti karavI, te "vyavahAra samyakta', AtmAnI oLakhANa thAya te "paramArtha samyakta.' - zrImad rAjacaMdra, e. (43), upadeza gAyA-(957) atre zuddha nayane - nizcaya nayane bhUtArtha kahyo ane Itarane - vyavahAranayane abhUtArtha kahyo, tenuM rahasya samajavA mATe nayanuM svarUpa ane prayojana samajavA yogya che. naya naya mImAMsA e "na' (nam = to lead, dorI javuM-laI javuM) dhAtu parathI nIkaLelo che, eTale tattva svarUpa pratye dorI jaya-laI jAya te naya. naya AtmA samajavA mATe ane pAmavA mATe AtmArtha arthe kahyA che ane te paNa gauNa-pradhAnabhAvathI paraspara sApekSapaNe paramArtha hetue kahyA che, paNa nayanuM svarUpa ane prayojana nahi samajanArA "jJAnalava durvidagdha" jano ulaTA nayajAlamAM phasAI jaI mithyAvAda vivAdamAM paDI, paramArthathI bhraSTa thAya che. tema na thavA pAme te mATe, ane atre vyavahAranaya anusaravA yogya nathI, paramArtha ja anusaravA yogya che ema kahyuM, te spaSTa samajavA mATe vyavahAra ane paramArthanuM - nizcayanuM svarUpa samajavA yogya che. atre e to spaSTa che ke anusaravA yogya prAptavya Adarza to zuddha svarUpa che ane zuddhanaya - nizcaya naya vastunA zuddha svarUpanuM prakAzana karato hovAthI temAM lakSa kendrita zuddha grAhI nizcaya karAvI zuddha svarUpa pratye laI jAya che - dore che (nI - nayu - to lead, azuddha grAhI vyavahAra doravuM) mATe zuddhanaya ja anusaravo yogya che. AthI ulaTuM vyavahAranaya vastunA azuddha svarUpanuM prakAzana karato hovAthI azuddha svarUpa pratye laI jAya che - dore che, mATe te anusaravo yogya nathI, arthAta vyavahAranaya azuddha grAhI hovAthI grahaNa, karavA yogya nathI, nizcaya naya zuddha grAhI hovAthI grahaNa karavA yogya che. kAraNake nizcaya-vyavahAranA svarUpanuM A A mukhya taphAvata che : (1) nizcaya vastunA zuddha svarUpane AzrIne pravarte che, vyavahAra azuddha svarUpane AzrIne pravarte che, (2) nizcaya AtmAne - svane AzrIne pravarte che, vyavahAra parane AzrIne pravarte che. (3) nizcaya samagra dravyane AzrIne pravarte che. vyavahAra paryAyane - aMzane AzrIne pravarte che, vyavahAra baMdha paryAya sApekSapaNe pravarte che, (4) nizcaya eka akhaMDa vastugata abhedane AzrIne pravarte che, vyavahAra aneka khaMDa khaMDa bhedane AzrIne pravarte che, arthAtu nizcaya ekatva nizcayagata hoI ekAtmaka pravarte che, vyavahAra aneka vyavahAragata hoI ane kAtmaka pravarte che. (5). nizcaya vastunuM jevuM che tevuM astitvabhUta nirUpacarita paramArthasat yathAbhUta svarUpa darzAve che, vyavahAra vastunuM upacarita vyavahArasatu - paramArtha asatu amathAbhUta svarUpa darzAve che, (6) ata eva nizcaya sAkSAta bhUtArthapaNAne lIdhe paramArthapaNAne lIdhe parama upakArI - parama prayojanabhUta hoI parama upAdeya ja che, vyavahAra svayaM abhUtArthapaNAne lIdhe aparamArtha bhUtapaNAne lIdhe mukhyato heya chatAM paramArtha 123
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pratipAdakapaNAne lIdhe upakArI prayojanabhUta hoI paramArtha prayojanArthe kathaMcit upAdeya che. Ama nizcaya vyavahArano mukhya mukhya taphAvata che. TUMkAmAM kahIe to nizcaya zuddha prarUpaka hoI AtmAzrita dravyAzrita abhedAzrita ekAtmaka che, vyavahAra azuddha prarUpaka hoI parAzrita-paryAyAzrita-bhedAzrita anekAtmaka che.* have vastunuM mULa svarUpa vicArIe to zuddha AtmArUpa-svarUpa ja che, eka akhaMDa abheda dravyarUpa ja che, para saMyogathI tenuM je 'virUpa' - vikRta rUpa vibhAva rUpa thayuM che te to azuddha ja che, para rUpa ja - virUpa ja che. ata eva vastunuM yathAbhUta jema che tema sat zuddha svarUpa darzAvato hoI zuddhanaya - nizcayanaya bhUtArtha che - satyArtha che, vastunuM ayathAbhUta azuddha asat svarUpa darzAvato hoI vyavahAranaya abhUtArtha che - asatyArtha che. - **** A bhUtArtha - paramArthabhUta nizcaya*** ane abhUtArtha-a52mArtha bhUta vyavahAra aMge paramatattva dRSTA zrI amRtacaMdrAcAryajI e puruSArthasiddhi upAya'mAM**** mArmika talasparzI mImAMsA karI che : 'nizcayane ahIM bhUtArtha, vyavahArane abhUtArtha (jJAnIo) varNave che, prAye samasta ja saMsAra bhUtArthabodhathI vimukha che. (ata eva) abudhanA bodhanArthe munIzvaro abhUtArtha (vyavahAra) upadeze che, zrI padmanaMdi paM. viM. nizcayapaMcazat, zlo. 21 arthAt - amala Atmajalane mhAro karma-kardama (kAdava) samala kare che, to paNa nizcita bheda karanAra jJAnarUpa taka phala sate bhIti zI ? kA bhIti sati nizcitabhedakarajJAnakatakaphale // " - - A nizcaya - vyavahAranA svarUpa aMge tattvaciMtaka dIpacaMdajI kAsalIvAle 'AtmAvalokana' graMthamAM spaSTa mImAMsA karI che ane tyAM vyavahAra-nizcayanuM sarvakaSa svarUpa saMkSepamAM nirUpaNa karatI be prAcIna gAthAo avatArI che. teno bhAvArtha e che ke - (1) sarve paryAyabhavano, sarve bhedakaraNo, yoga kSiraNo, sva svabhAvathI anya kathanA te jina bhaNita vyavahAra che, (2) je guNono pracaya, nija svabhAva, abheda bhAva ane dravya pariNamana AdhIna je che te nizcaya vyavahArathI kathita che. te gAthA A prakAre - "pajjAyabhavanA sabbe, sabve bheyakaraNA ca jogaSiraNAhi / sasahAvadoNakapaNA, taM babahAraM jinabhaNidaM // jersi guNANaM pacayaM NiyasahAvaM ca abhedabhAvaM ca / dabba pariNamanAdhInaM te NicchayaM bhaNiyaM bavahAreNa // " AnuM talasparzI vivaraNa tyAM dIpacaMdajIe karyuM che. te vistArabhayathI atra nahiM ApatAM tyAM avalokavAnI jijJAsuone bhalAmaNa karIe chIe. A aMge paMcAdhyAyI'kAre paNa prakAzyuM che ke - "vyavahAraH kila mithyA svayamapi mithyopadezakazca yataH / pratiSedhyastasmAdiha mithyAdRSTistadarthadRSTizca // svayamapi bhUtArthatvAd bhavati sa nizcayanayo hi samyaktvam / avikalpavadativAgiva syAdanubhavaikagamyavAcyArthaH // yadi vA samyagdRSTistaddRSTi kAryakArI. syAt / tasmAt sa 3pAvelo noAreyastanyanayavAH / / '' I. 'paMcAdhyAyI' zlo. 628-630 arthAt - vyavahAra che te sphuTapaNe mithyA che, kAraNake svayaM ja te mithyopadezaka - mithyA upadezanAro che, tethI te ahIM pratiSedhya-niSedhavA yogya che, tad artha daSTivALo - vyavahArArtha dRSTivALo te mithyAdaeNSTi che. svayaM paNa bhUtArthapaNAne lIdhe te nizcayanaya ja samyaktva che, te avivat ane jANe ativAg (varcanAtIta) anubhavaikagamya vAcyArthavALo che, tad dRSTivALo - nizcayadRSTivALo samyak dRSTi kAryakArI hoya, tethI te (nizcayanaya) upAdeya che, tenAthI anya nayavAda upAdeya nathI. zuddhanaya nizcaya naya ane vyavahAranaya aMge zrI devacaMdrajIe paNa 'dravya prakAza' mAM prakAzyuM che - ''zuddhanaya nihace jathAratha sarUpa satya, vyavahAra kriyAnaya tAte viparIta che, bhedajJAna kAraNa na hoya vivahAra naya, jJAna ko nihArye yAko tyAga vaihI nita che, vastuko pIchAne nija suddhi ko vizuddhagI, zuddha taiya sarUpa eso samyak ko mIta hai, ratana trinayako sAmI devako aMtarajAmI, eso zudghanaya oha mArI thira prIta hai.'' 124
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvIMgaH samayasAra gAthA-11 (paNa) je vyavahArane ja kevala jANe che tene dezanA che nahiM. jene siMha paricita nathI tene jema mANavaka-bIlADo ja siMha che, tema anizcayajJane vyavahAra ja nizcayatA pAmI jAya che 2 (arthAt te vyavahArane ja nizcaya mAnI bese che !) vyavahArane ane nizcayane je tattvathI prakRSTapaNe jANIne madhyastha hoya che, te ja ziSya dezanAnA avikala phalane pAme che. (nizcaya che te mukhya che - vyavahAra che te upacAra che) ema mukhya upacAranA vivaraNa vaDe jeoe vineyonA ziSyonA dustara durbodhane nirasta karyo che, evA vyavahAra-nizcayajJo jagamAM tIrtha pravartAve che.' arthAt nizcaya bhUtArtha che aparamArtha che satya che, vyavahAra abhUtArtha che paramArtha che asatya che, eTale nizcaya mukhya paramArthasat hoI anusaravA yogya che, vyavahAra upacAra rUpa paramArtha asat hoI anusaravA yogya nathI, ema mukhya upacArano spaSTa bheda pADI nizcaya-vyavahArano bodha jJAnIoe karI ziSyonA dustara durbodhane dUra karyo che. bhUtArtha' eTale je pramANe sadbhUta tAtparya ke zuddhanaya-nizcayanaya yathAbhUta mULa zuddha vastusthiti che, yathAbhUta mULa zuddha artha-padArtha che, te pramANe kathavuM e jeno 'artha' vyavahAranaya prayojana che bhUtArthadarzI : te, eTale vastunuM-arthanuM jema che tema vastugate vasturUpa sadbhUta zuddha sat svarUpa prakAzanAro hoI bhUtArtha sat che satyArtha che. AthI ulaTuM je abhUtArthadarzI pramANe yathAbhUta mULa zuddha artha - padArtha nathI, te pramANe kathavuM e jeno 'artha' prayojana che te abhUtArtha, eTale vastunuM - arthanuM jema che nahiM evuM asadbhUta azuddha asat svarUpa prakAzanAro hoI abhUtArtha asat che asatyArtha che. TUMkAmAM sadbhUta artha kathe te bhUtArtha, asadbhUta artha kathe te abhUtArtha. zuddha naya-nizcaya naya vastunuM AtmAzrita paramArtha rUpa paramArtha sat nirupacarita zuddha sadbhUta svarUpa prakAze che, mATe te bhUtArtha che ane vyavahA2 naya vastunuM parAzrita aparamArtha rUpa paramArtha asat uparita azuddha asadbhUta svarUpa prakAze che, mATe te abhUtArtha che, ane je pramANe yathAbhUta mULa zuddha samyak vastusthiti che, samyak padArtha vyavasthA che, te pramANe samyak yathAvat dekhavuM te ja samyag darzana che ane bhUtArtha prarUpaka bhUtArtha evA AtmAzrita zuddha nayathI-nizcaya nayathI vastunA zuddha sat yathAvat samyak svarUpanuM samyag darzana thAya che, mATe bhUtArtha evA zuddhanayanonizcayanayano jeo Azraya kare che, te bhUtArthadarzI puruSo ja, samyak dekhatA hoI, kharekharA paramArtha samyak dRSTi che, paNa abhUtArtha prarUpaka abhUtArtha evA parAzrita vyavahAranayano je Azraya kare che, te 5ramArtha samyagdaSTi nathI. Ama sthiti hoI sarva paradravyathI bhinna evA eka akhaMDa abheda zuddha AtmAnA dRSTA puruSoe azuddha - nirUpaka bhedagrAhI parAzrita vyavahAranaya anusaraNIya nathI. **** - - - - "mukhyopacAravivaraNanirastadustaravineyadurbodhAH / vyavahAranizcayajJAH pravartanante jagati tIrtham // " nizcayamiha bhUtArthaM vyavahAraM varNayantyabhUtArtham / bhUtArthabodhavimukhaH prAyaH sarvo'pi saMsAraH // anudhasya bodhanArthaM munIzvarA dezayantyabhUtArtham / vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA nAsti // mANavako eva siMho yathA bhavatmanavagItasiMhasya / - - 125 - - - - zrI devacaMdrA / dravya prakAza', 1-23
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti ane chatAM koI koIne keTalAkone) kadAcit te vyavahAranaya) paNa prayojanavAnuM che. kAraNake - suddho suddhAdeso NAyabbo paramabhAvadarisIhiM / vavahAradesidA puNa je du aparame TThidA bhAve // 12 // parama bhAva darzioe jANavo re, zuddha te zuddha Adeza; a52ma bhAva sthitane 3, vyavahArathI 5:2... 3. Atman !... 12 / gAthArtha : zuddha AdezavALo zuddhanaya parama bhAva darzIoe jANavo yogya che, paNa jeo aparama bhAvamAM sthita che, teo to vyavahArathI dezita hoya. 12 AtmakhyAtiTIkA atha ca keSAMcit kadAcitsopi prayojanavAn / yataH zuddhaH zuddhAdezo jJAtavyaH paramabhAvadarzibhiH / vyavahAradezitAH punarye tvaparame sthitAH bhAve // 12 // ye khalu anye tu ye paryaMtapAkottIrNajAtyakArtasvarasthAnIyaM prathamadvitIyAdyanekapAkaparaMparApacyamAna - paramaM bhAvamanubhavaMti kArtasvarasthAnIyamaM paramaM bhAvamanubhavaMti teSAM teSAM prathamadvitIyAdyanekapAkaparaMparAcyamAna paryaMtapAkottIrNajAtyakArtasvarasthAnIyakArtasvarAnubhavasthAnIyAparamabhAvAnubhavanazUnyatva- paramabhAvAnubhavanazUnyatvAchuddhadravyAdezitayA dazuddhadravyAdezitayA samudyotitAskhalitaikasvabhAvaikabhAvaH pradarzitaprativiziSTaikabhAvanekabhAvo zuddhanaya evo - vyavahAranayo paritanaikaprativarNikAsthAnIyatvAt vicitravarNamAlikAsthAnIyatvAt parijJAyamAnaH prayojanavAn / parijJAyamAno tadAtve prayojanavAn / tIrthatIrthaphalayoristhameva vyavasthitatvAt / uktaM ca - "jai jiNamayaM pavajaha tAmA vavahAraNicchae muyaha / ekkeNa viNA chijjai titthaM aNNeNa uNa tacaM // " AtmabhAvanA atha ca keSAMcit kadAcit sopi prayojanavAn - bhane ma chataid 15 - 32mAnayi te 5 - te 4hAranaya 54 prayojanavAn - atyaMta prama prayonabhUta che. yataH 125 3 - zuddhaH zuddhAdezaH - zuddhanaya zuddha Aheza 2nAye cha, arthAta mAma stunu - dravya- 'zuddha' - sarva azuddhithI hita nilaniva sva35 'mAhezanArI', 'mA' - te nayanI bhyaa| prabhAsa 'dezanAye' vinArI - batAnA che. bhAvo zuddhAza zuddhanaya a so yogya cha ? jJAtavyo paramabhAvadarzibhiH - 52bhamAda zAmobhemavo yogya cha, '52ma' - GyAma bhATa (Highest & Topmost) bhAvane - vartamAna paryAyane tathA35 12
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-12 AtmakhyAti TIkArya jeo kharekhara ! nizcaya karIne) paNa bIjAo jeo paryata pAkathI uttIrNa prathama-dvitIya Adi pAka paraMparAthI pacyamAna jAtya suvarNasthAnIya suvarNa sthAnIya parama bhAvane anubhave che, aparama bhAvane anubhave che, teone, teone, prathama-dvitIya Adi pAka paraMparAthI pacyamAna paryata pAkathI uttIrNa suvarNa sthAnIya jAtya suvarNa sthAnIya aparama bhAvanA anubhavanazUnyapaNAne lIdhe, parama bhAvanA anubhavanazUnyapaNAne lIdhe, zuddha dravyAdezitAe karIne azuddha dravyAdezitAe karIne asmalita eka svabhAvavALo ekabhAva prativiziSTa ekabhAvanAvALA aneka bhAva samudyotita karato upadarzita karato zuddha naya ja vyavahAra naya uparitana eka prativarNikA sthAnIyapaNAne lIdhe vicitra vargamAlikAsthAnIyapaNAne lIdhe parijJAna karAI rahelo parijJAna karAI rahelo prayojanavAnuM che : tadAtve (tyAre) prayojanavAnuM che. Ama ja tIrthanuM ane tIrthaphalanuM vyavasthitapaNuM che mATe. kahyuM che ke - jo tame jinamata aMgIkAra karatA ho, to vyavahAra ane nizcaya ma mUkajo ! (kAraNake) eka (vyavahAra) vinA tIrtha chedAya che, ane bIja (nizcaya) vinA tattva chedAya che. vartamAna dazarU5 AtmabhAvane "darzioe" - dekhanArAoe - sAkSAta anubhava pratyakSa karanArAoe "jJAtavya' - jANavo yogya che. paNa je tu para sthitA bhAve - jeo parama nahi evA "aparama" bhAvamAM sthita che teonuM zuM? to ke - teo to vyavahAzita: punaH - punaH vyavahAra dezita hoya, vyavahArathI upadeza karAyelA evA hoya. || ti mAyA AbhAvanA H12aa. je - jeo vatu - kharekhara ! mAtra vAcajJAna rUpe kahevA mAtra nahi paNa tathArUpa AtmadazAthI paramArtha satapaNe nizcaye karIne parvatonIf - paryata pAkottIrNa, "payaMtanA' - chevaTanA pAkathI - agnitApathI pakAvavAnI prakriyAthI "uttIrNa - pAra utArela nATyakArtasvarasthAnIye - "jAtya' - jAtivaMta "suvarNa sthAnIya' - suvarNa sthAne rahela arthAtu jAtivaMta zuddha suvarNa samo paramaM mAve manuvaMti - parama bhAva "anubhave che', AtmAnubhavathI saMvede che, tathArUpa AtmAnubhAvadazAthI anubhavapratyakSa kare che, tevAM - teone, prathamakitIyAghanepAchaparaMparAmAnArtasvarAjumava sthAnIyAparamamavAnumavanazUnyavat - prathama - dvitIyAdi pAkaparaMparAthI pacyamAna suvarNa sthAnIya aparama bhAvanA anubhavana - zUnyapaNAne lIdhe, arthAtu helI-bIjI vagere aneka pAka' - agnitApathI pakAvavAnI prakriyAnI paraMparAthI' - eka pachI eka ema anukramabaddha zreNIthI "pacyamAna' - pakAvAI rahela "suvarNa sthAnIya' - suvarNasthAne rahela - suvarNa sthAnarUpa aparamabhAvanA anubhavananA - anubhavavAnA "zUnyapaNAne lIdhe' - sarvathA abhAvapaNAne lIdhe, suddhanA 4 - zuddhanaya ja rijJAyamAnaH - parijJAna karAI rahelo sarvathA jANavAmAM AvI rahelo prayoganavAnuM - prayojanavAnuM' - atyaMta - prabaLa prayojanabhUta che. zAne lIdhe ? saratanaivizAsthAnIyatAtu - uparitana eka varNikA sthAnIyapaNAne lIdhe, "uparitana' - sauthI uparanI - upalI (Topmost) kam - advitIya - advaita varNikA sthAnarUpapaNAne lIdhe. kevo che A zuddhanaya? samughotinArvasitaijasvamavaivakamAvaH - akhalita eka svabhAvavALo eka bhAva samudyotita karato, "akhalita" - kadI paNa alita na thatA - akhaMDita ayyata "eka - advitIya - advaita zAyaka svabhAvavALA "eka' - advitIya - advaita bhAvane "samu' - samyaka prakAre yathAvatu te che tema 127
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya "nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM noya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya." - parama tattvaSTA zrImad rAjacaMdrajI "nizcaya dRSTi citta dharIjI, je cAle vyavahAra, puNyavaMta te pAmaze jI, bhava samudrano pAra." - zrI yazovijayajI paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe tattvajJAnanA meru zikhara samo A nizcayapradhAna samayasAra graMtha praNIta karyo che ane te para tAttvikaziromaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A nizcaya - vyavahAranA samucita "AtmakhyAti' nAmaka yathArthanAmA anupama ananya advitIya sUtrAtmaka adhikArInI maryAdA adabhUta tattvakaLAthI gUMthI che. AvA A nizcayapradhAna zAstramAM paNa. nizcayanayanA ane vyavahAranayanA yathAyogya adhikArInI maryAdA kaI kaI che tenI spaSTa prarUpaNA tenI A suprasiddha bAramI gAthAmAM karI che - te parathI sAvadhAna rahI A zAstrakArano Azaya samajI AtmArthI mumukSuoe ekAMta nizcayanA pravAhamAM na taNAtAM ke ekAMta vyavahAranA AgrahamAM na haNAtAM ghaNo dhaDo levA jevuM che, eTaluM ja nahi paNa AtmanirIkSaNathI potapotAnA adhikAranI yathAyogya maryAdA samajI laI potAnA AtmAne upakArI yathAyogya nayanuM sApekSa prayojana aMgIkartavya che. nahi to sarva koI zrotAne temaja sarva koI vaktAne anadhikAra ceSTAno pratyeka saMbhava che, eTaluM ja nahi paNa upakArane badale mahA apakAra thavAno pUrepUro bhaya che. A aMge A vivecanane mathALe saMkeluM vartamAna yuganA saMtaziromaNi paramatattvadeza zrImad rAjacaMdrajI praNIta AtmasiddhinI suprasiddha gAthAvALuM saMkotkIrNa vacanAmRta pratyeka mumukSue satata lakSamAM rAkhI hRdayamAM kotarI rAkhavA yogya che. e ja paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajInuM tevuM ja parama mananIya bIjuM paNa TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - "je jJAna mahAnirjarAno hetu thAya che, te jJAna anadhikArI jIvanA udyotita karyo che - prakAzita karyo che evo. evo zAthI? zuddhakAzita - zuddha dravyAdezitAthI, zuddha dravyanuM je svarUpa che tenI 'A' - vastu maryAdA pramANe "dezitA' - darzAvavApaNAe karIne. Avo zuddhanaya ja parama bhAva anubhavanArAone prayojanavAnuM che. ane tu ye - paNa bIjAo to jeo prathamadvitIyAdhavapAvaparaMparAmAnIrtasvarasthAnIyamapuramaM vamanuvaMti - prathama - dvitIya Adi aneka pAkaparaMparAthI pamAna suvarNasthAnIya aparama bhAvane anubhave che, (artha pUrvavata) teSAM - teone, paryata - pAchottIrNanAtyakArtasvarasthAnIyaparamAvAnumavanacavAtu - paryata pAkottIrNa jAtya suvarNa sthAnIya parama bhAvanA anubhavana zUnyapaNAne lIdhe (artha pUrvavata), vyavahAranA parijJAyamAna: - vyavahAranaya parijJAna karAI rahelo - sarvathA jANavAmAM AvI rahelo taphAve - tadAtvamAM tyAre - te vakhate - te vakhatanI dazAmAM prayoganavAnuM prayojanavAnuM - atyaMta prayojanavALo, prabaLa prayojanabhUta che. zAne lIdhe ? vicitravAtijAsthAnIyatAtu - vicitra vargamAlikAsthAnIyapaNAne lIdhe, jema suvarNa eka varNikAvALuM - be varNikAvALuM pAvatu soLa varNikAvALuM hoya tema nAnA prakAranA vicitra varNamAlikAsthAnarUpa paNAne lIdhe. kevo che A vyavahAranaya ? 35rzitaprativizidaivakamAvAne mAva: - "prativiziSTa' - pratyeke viziSTa - khAsa khAsa eka bhAva nAma aneka bhAva upadarzita karato evo. evo zAthI? azuddhakAzitayA - azuddha dravyAdezitAthI, azuddha dravyanuM ja svarUpa che tenI 'A' - maryAdA pramANe dezitA' - darzAvavApaNAe karAne. Avo vyavahAranaya aparama bhAva anubhavanArAone te vakhatanI dazAmAM prayojanavAnuM' - atyaMta - prabaLa prayojanabhUta che. Ama nizcayanaya ane vyavahAranayanA adhikArIno bheda zA mATe ? tIrthatIrthapAyohityameva vyavasthitatAnuM - tIrthanuM ane tIrthaphalanuM Ama vyavasthitapaNuM che mATe. A aMge kahyuM che ke -jha nimavuM pavajhada - jo tame jinamata pratye jatA ho - aMgIkAra karatA ho to mana vyavahAraniccha muyada - vyavahAra ane nizcayane ma mU ! kAraNa? paNa viI chinna tirthaM ova 3La tathaM - "eka vinA' - vyavahAra vinA taravAnA sAdhana rUpa "tIrtha" - chedAya che - lopAya che - nAza pAme che ane anya vinA" - nizcaya vinA tIrthaphala rUpa "tattva' chedAya che - lopAya che - nAza pAme che. te mAtmaghAti" mAtmabhAvanA ||rA 128
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-12 hAthamAM javAthI tene ahitakArI thaI ghaNuM karI pariName che." - zrI haribhadrAcAryajIe paNa temanA aSTaka graMthamAM prakAzya che tema - dhArIvAlAtrei ghafsAdhanasaMsthitiH adhikArI vaze zAstramAM dharma sAdhananI saMsthiti - samyaka sthiti che. ATalI sAmAnya prastAvanA karI samayasAranI A bAramI gAthA ane tenI "AtmakhyAti TIkAno yat kiMcit artha-Azaya atre madhyastha tattvagaveSaka dRSTithI vicArazuM. apAtra zrotAne dravyAnuyogAdi bhAva upadezavAthI nAstikatAdi bhAvo utpanna thavAno vakhata Ave che, athavA zuSkazAnI thavAno vakhata Ave che." "AtmajJAnanI vAta sAmAnya thaI jAya evI rIte karavI na ghaTe AtmajJAnanI vAta ekAMte karavI." - zrImad rAjacaMdra, aM. da94, 643 nizcaya bhUtArtha che ane vyavahAra abhUtArtha che, eTale vyavahAranaya abhUtArtha hoI "pratyagu AtmadarzIoe anusaravo yogya nathI ema AgalI gAthAmAM kahyuM, eTale paramabhAvadardI mATe zahanayaH vidhAna kAMI ekAMtika nathI, paNa pratya) AtmadarzIonI apekSAe hoI ane aparamabhAvasthita mATe sApekSa che, ane eTale ja atra spaSTa kahyuM che - "koI koIne kadAcituM te vyavahAranaya prayojanavAnuM (vyavahAranaya) paNa prayojanavAnuM che' - "pavit Rvit saus prayoganavAnuM yataH' | kAraNake - "zuddha. zuddhaveza:' - "zuddha naya zuddha Adeza karanAro che', arthAt zuddhanaya - nizcayanaya AtmavastunuM - dravyanuM "zuddha - sarva azuddhithI rahita nirbheLa nirmala svarUpa "AdezanAro" che, 'A' - te nayanI maryAdA pramANe prazayathI "dezanAro' - darzAvanAro - batAvanAro che. Avo zuddhAdeza zuddhanaya koNe jANavo yogya che ? "jJAtavyo paramAvazifma:' - "parama bhAvadarzIoe jANavo yogya che', "parama" - rAga-dveSa-mohAdi sarva parabhAva-vibhAvathI para evA uMcAmAM uMcA - utkRSTamAM utkRSTa (Highest & topmost) bhAva'ne - vartamAna paryAyane tathArUpa vartamAna zuddhAtmAnubhUtimaya zuddhopayoga dazArUpa AtmabhAvane "darzioe" - dekhanArAoe - sAkSAta anubhavapratyakSa karanArAoe "jJAtavya... - jANavo yogya che. athavA to chaThThI gAthAmAM "zuddha' evA je jJAyaka bhAva kahyo te parama pAriNAmika bhAvarUpa "parama bhAva'nA je "darzI" - dekhanArA sAkSAta anubhavapratyakSa karanArA che, teoe jaNavo yogya che. (banneno paramArtha eka ja che.) Ama zuddhAdeza zuddhanaya je zuddhAtmAnubhUtimaya zuddhopayoga-dazAsaMpanna parama bhAvadarzIoe jANavo yogya che, to pachI jeo parama nahi evA "aparama" bhAvamAM sthita che teonuM zuM? - "je tu para sthita bhAve, teo to "punaH vyavahAradezita hoya', - "vyavahAzita: puna', vyavahArathI upadeza karAya evA hoya. arthAta "jeo aparama bhAvamAM sthita che? - ukta parama bhAvanI dazA nahiM 5 anukuSTa - madhyama - jaghanya Adi aparama bhAvamAM varte che. teo to vyavahAra nayathI upadezAya che. uMcAmAM uMcA evA parama bhAvathI heThalI aparama dazAmAM vartanArA adhikArIo mATe to vyavahAranayano upadeza yogya che. Ama mULa gAthAnA artha parathI spaSTa samajAya che ke parama bhAvadarzI mATe zuddhanaya ja upakArI che ane aparamabhAva sthita mATe to zaddhanaya sAthosAtha vyavahAra naya upakAra adhikArI vizeSa pramANe nizcayanaya - vyavahAranayano upadeza prayojanabhUta che ane te suvarNa zuddhinA prasiddha dAMta dvArA sAMgopAMga sughaTamAnapaNo ananya adUbhuta anupama zailIthI vivarI dekhADI AtmakhyAti'. TIkA kata paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSapaNe atyaMta parikruTa karyuM che, te A prakAre - jeo "va7 - kharekhara / mAtra vAcajJAnarUpe kahevA mAtra nahi paNa tathArUpa zuddhopayogamaya AtmadazAthI paramArtha sapaNe nizcaya karIne "rvatapotIf" - paryata pAkottIrNa, "payatanA" - chevaTanA pAkathI 'uttIrNa pAra utarela "satya suvarNa sthAnIya' - 'nAtyahArvarasthAnIya' - "jatya" - tivaMta zuddha suvarNa sthAne rahela - jativaMta suvarNa samA parama bhAvane anubhave che - AtmAnubhavathI saMvede che, 129
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tathArUpa AtmAnubhAva dazAthI anubhavapratyakSa kare che. teSAM - teone, prathama-dvitIya Adi anekaziparaMparApAna . pAkaparaMparAthI "pathyamAna suvarNa * sthAnIya aparamabhAvanA anubhavana zUnyapaNAne lIdhe zuddhanaya ja parijJAna suvarNa zuddhinA deSTAMtathI karAI rahelo - sarvathA jANavAmAM AvI rahelo "prayojanavAnu' - atyaMta - amRtacaMdrajInI nijhuSa prabaLa - prayojanabhUta che. zAne lIdhe ? "3paritanaiznavAsthAnI vAta' - spaSTa adbhuta vyAkhyA uparitana eka varNikA sthAnIyapaNAne lIdhe, "uparitana" - sauthI uparanI - upalI (Topmost) "eka' - advitIya varNikA sthAnarUpapaNAne lIdhe kevo che A zuddhanaya ? "astulita eka svabhAvavALo eka bhAva samudyotita karyo che evo', samudyotitAvanirtasvamArvajamAva:', "aalita' - kadI paNa alita na thato - akhaMDita - azruta "eka - advitIya - advaita zAyaka svabhAvavALo 'eka' - advitIya - advaita bhAva "samu' - samyaka prakAre yathAvata jema che tema "udyotita karyo che - prakAzita karyo che evo. evo zAthI ? "zuddha dravyAdezitAthI' - zuddha dravyanuM ja svarUpa che tenI 'A' - maryAdA pramANe sAmasyathI "dezitA' - darzAvavApaNAe karIne. Avo zuddhanaya ja paramabhAva anubhavanArAone prayojanavAnuM che. paNa bIjAo to jeo "prathama-dvitIya Adi aneka pAkaparaMparAthI pacyamAna suvarNasthAnIya aparamabhAvane anubhave che, teone "tapIThorI paryata pAkottIrNa jAtya suvarNasthAnIya parama bhAvanA anubhavana zUnyapaNAne lIdhe vyavahAra naya parijJAna karAto - sarvathA jANavAmAM AvI rahelo "tadAtve' tyAre te - vakhate te - vakhatanI dizAmAM prayojanavAnu- prayojanavALo - atyaMta prabaLa prayojabhUta che. zAne lIdhe ? vivitravattijAthAnI tvAta' - "vicitra varNamAlikAsthAnIyapaNAne lIdhe' jema suvarNa eka varNikAvArtha-be varNikAvALuM vAvasoLa vaNikAvALuM hoya tema vicitra varNamAlikA sthAnarUpapaNAne lIdhe. kevo che A vyavahAranaya ? "prativiziSTa ekabhAvavALA aneka bhAva upadarzita karyA che evo, 'uparzatativiziSTajamavAnejamAva:' - prativiziSTa' - pratyeke viziSTa - khAsa khAsa eka bhAvavALA aneka bhAva upadarzita karyA evo. evo zAthI ? "azuddha dravyAdezitAthI' - azuddha dravyanuM je svarUpa che tenI 'A' - maryAdA pramANe "dezitA' - darzAvavApaNAe karIne. Avo vyavahAranaya A parama bhAva anubhavanArAone te vakhatanI dazAmAM tatkALe - tItve - tyAre prayojanavAnuM che. Ama nizcayanaya ane vyavahAranaya aMge adhikArIno bheda zA mATe ? tIrtha ane tIrthaphalanuM Ama ja vyavasthitapaNuM che mATe, "tIrthatIrthawyorithameva yavasthitatva' | A aMge kahyuM che ke jo tame jinamata pratye jato ho - aMgIkAra karatA ho, to vyavahAra ane nizcayane ma mUkajo ! kAraNa? "Iznana vinA chinna tie kaveLa 3 taI . "eka vinA' - vyavahAra vinA taravAnA sAdhanarUpa "tIrtha' chedAya che - lopAya che - nAza pAme che ane anya vinA' - nizcaya vinA tIrtha phalarUpa "tattva' chedAya che-lopAya che - nAza pAme che. amRtacaMdrajInI A parama paramArthagaMbhIra vyAkhyA samajavA mATe teozrIe atra mUluM suvarNa dRSTAMta vizeSa spaSTapaNe bhAvana karavA yogya che : sonuM che, tene zuddha karavA ke te suvarNa zuddhi deAMtanuM mATe agnimAM tapAvavAmAM Ave che-pakAvavAmAM Ave che, tema tema anukrame spaSTa bhAvana tenI mala-azuddhi uttarottara dUra thatI jAya che ane Ama chevaTanI pAkaparaMparAthI jyAre uttIrNa thAya che, tyAre zuddha nirmala nirbheLa jAtivaMta cokhkhuM sonuM pragaTe che. jyAM lagI savarNamAM eka kaNikA mAtra paNa mala azaddhi che. tyAM lagI agnitApathI pharI pharI pakAvavA rUpa - tenI pAkaparaMparA rUpa kriyA (Purifying process) Avazyaka che, paNa chevaTanI paripAka dazA pAmyuM jyAre te azuddhi kaNikA paNa rahetI nathI, tyAre pachI agnitApathI pAkanI AvazyakatA rahetI nathI. evI chevaTanI SoDazavaki rUpe eka paripAkadazA te zuddha suvarNa dravya che, te pahelAMnI aneka pAka paraMparAvALI dazAo te uttarottara ghaTatI jatI 130
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-12 azuddhivALI azuddha suvarNanI aneka varNikA che. A daSTAMtano upanaya atra A prakAre vicAravA yogya che : AtmA che te sonuM che, AtmAnI karmamala azuddhi te sonAno mela che, vyavahAra che te agni che, vyavahAranA aMgabhUta tapasa che te agnitApa che, A vyavahAra-agnitApathI Atmaazuddhi dUra thatAM thatAM AtmAnI uttarottara pakva-pariNata: dazA thatI javI te pAkaparaMparA che, saMpUrNa Atma azuddhi dUra thaI AtmAnI parama paripakva zuddha jJAnadazA pragaTAvI te pAkottIrNapaNuM che, uttarottara vadhatI jatI AtmadazAvALo vadhato jato AtmabhAva te sonAno vadhato jato vAna che : kevala zuddha eka glAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evA kevala zuddhopayogamaya parama AtmabhAvanI prApti te sonAno sauthI uMco vAna che. vyavahAra - avalaMbane eka AtmAnA uttarottara zuddhivALA aneka bhAva pragaTavA te agnitApa avalaMbane eka sonAnA uttarottara zuddhivALA aneka bhAva pragaTavA barAbara che, jyAM lagI AtmAnI azuddhi che, tyAM lagI zuddha nizcaya tattva svarUpa pragaTAvavAnA lakSe tapas rUpa-vyavahAra rUpa agnitApanI jarUra che, samasta Atma azuddhi dUra thayA pachI vyavahAra - agnitApanI jarUra rahetI nathI. Ama upanaya sameta A adabhuta dAMtanI ATalI spaSTatA pachI have A AcAryavaryanI paramArthagaMbhIra bhagavatI "AtmakhyAti TIkAno paramArtha marma spaSTa samajAze. jeo "payatanA - chevaTanA pAkathI "uttIrNa - pAra utarI gayela jAtivaMta zuddha suvarNa samA parama bhAvane anubhave che, teone pahelI-bIjI vagere aneka payata pAkonIrNa jAya "pAkaparaMparAthI" arthAta "pAkanI" - agnitApathI pakAvavAnI prakriyAnI savarNa samo parama bhAva paraMparAthI - eka pachI eka ema uttarottara anukramabaddha zreNIthI " pamAna" anubhavanArane zuddhanaya ja - pAkI rahelA suvarNa jevA "aparama bhAvonuM anubhavanazUnyapaNuM' (mIThuM prayojanavAnuM mUkavApaNuM) hoya che, anubhavana hotuM nathI. tethI karIne "zuddha dravyano Adeza" - kathana karavA vaDe karIne akhaMDa aalita eka svabhAvavALo eka bhAva samyakapaNe udyotita - prakAzita karato zuddhanaya ja, sarvathI uparanI eka prativarNikAnA sthAne vartato hoI, sarvathA jANavAmAM Avato sato te parama bhAvane sAkSAt anubhavanArA parama bhAvadarzIone "prayojanavAnuM" - atyaMta - prabaLa prayojanabhUta che. arthAt jema SoDaza varNikA rUpa zuddha jAtivaMta suvarNane azuddhatA dUra karavA mATenI agni tApajanya pAkaparaMparAnuM kaMI paNa prayojana rahetuM nathI ane tyAM azuddhinA uttarottara apagama (dUra thavA) pramANe pragaTatI vividha varNikAnuM astitva paNa rahetuM nathI, kevaLa nirbheLa nirmaLa zuddha suvarNanuM ja astitva hoya che, tema zuddha evA parama bhAvane je sAkSAtu anubhave che, teone azuddhi dUra karavA mATe atyaMta prabaLa prayojanabhUta - anivAryapaNe parama Avazyaka evA paramArtha sAdhaka vyavahAranuM paNa prayojana rahetuM nathI ane azuddhinA apagama (dUra thavA) pramANe pragaTatA vividha aparama bhAvonuM astitva paNa tyAM rahetuM nathI, kevaLa nirbheLa nirmaLa abheda zuddha advaita evA AtmadravyanuM ja tyAM sAkSAta anubhavane varte che. Ama jyAM parabhAva - vibhAvano leza paNa sparza nathI evA kevaLa zuddha Atmadravyane anubhavanArA arthAtu. zuddhopayogarUpa zuddha anubhava dazAne - zuddha cAritramaya "jJAnadazA"ne pAmelA samyagudarzI puruSone AtmadravyanuM mULa zuddha sahaja AtmasvarUpa darzAvanAro zuddhanaya ja (nizcayanaya ja) zuddha sahAtmasvarUpamAM ekAgratA - ekAgra sthiratA vizeSe daDhIbhUta thavA arthe parama upakArI hoI "prayojanavAnu' atyaMta prabaLa prayojanabhUta che, azuddha dravyasvarUpa darzAvanAra, chatAM Atmaazuddhi dUra karavA mATe "agni sthAnIya' - agni jevA parama upayogI ne parama upakArI vyavahAranayanuM teone have kaMI prayojana "jAva Na tavagnitattaM sadehamUsAI NANapavaNeNa | tAva vattataM gIvasuvaivi suvUiDa '' - zrI devasenAcAryajI kRta ArAdhanAsAra, gA. 100 "arthAtu - svadeha-mUSAmAM jJAna-pavana vaDe karIne jyAM lagI tapa-agnithI tapta thatuM nathI, tyAM lagI kalaMka jeNe tyajI dIdhuM che evuM jIva-suvarNa nIvaDatuM nathI - niSpanna thatuM nathI. 131
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rahetuM nathI. kAraNa (nI-nam to lead, laI javuM - dorI javuM) e dhAtu parathI nayano hetu AtmAne uMce ne uMce Urdhva Urdhva dazAo laI javAno che, AtmArthanI ucca ucca kakSAne pamADavAno che, eTale uMcI dazAne pAmI cUkelAne nIce pADavAnuM hoya nahi, paNa uMcI ne uMcI dazAmAM sthira rahe ema karavAnuM hoya ane tethI ja te tathArUpa zuddha upayogamaya uMcI jJAnadazA mATe zuddhanaya ja parama prayojanabhUta che. paNa bIjAo ke jeo pahelI - bIjI vagere pAkaparaMparAthI "pacyamAna" - pAkI rahelA suvarNa jevA "aparamabhAvane anubhave che, teone payatanA - chevaTanA pAkathI "uttIrNa - pAra utArela jAtivaMta zuddha suvarNa samA "parama bhAvanA anubhavananuM zUnyapaNuM" - (mIMDa pAkAparaMparA . pacyamAna mUkAvApaNuM) hoya che, anubhavana hotuM nathI, tethI karIne "ezaddha dravyano suvarNa samA aparamabhAva Adeza" - kathana karavA vaDe karIne prativiziSTa' -pratyeke viziSTa khAsa anubhavanArane tyAre eka bhAvavALA aneka bhAva upadarzita karato evo vyavahAranaya, "vicitra' - nAnA prakAranI "varNa-mAlikAnA sthAne' vartato hoI. sarvathA jANavAmAM Avato sato, te aparama bhAva anubhavanArAone, "tadAtve' - tyArenI - te vakhatanI - tatkAlIna dazAmAM prayojanavAnuM che - atyaMta prabaLa - prayojanabhUta che. arthAtu jema SoDaza varNikA rUpa zuddha jAtivaMta suvarNa jyAM sudhI pragaTyuM nathI, tyAM sudhI malayukta azuddha suvarNanI uttarottara zuddhi karavA mATe agnitApa vaDe karIne pAkaparaMparAnuM prayojana hoya ja che, tema jyAM sudhI SoDaza varNikA rUpa-uMcAmAM uMcI zuddhopayogamaya vItarAga jJAnadazArUpa zuddha sahaja parama AtmabhAva pragaTyo nathI, tyAM sudhI zuddhanayathI siddha zuddha AtmasvarUpanA lakSapUrvaka karmakala yukta azuddha AtmAnI azuddhi dUra karI uttarottara zuddhi karavA mATe paramArtha sAdhaka vyavahAra rUpa agnitApa vaDe karIne uttarottara caDhatI guNa zreNI-prApti rUpa - AtmadazA vRddhirUpa pAkaparaMparAnuM prayojana anivAryapaNe zyaka hoya ja che. Ama azuddha evA aparamabhAvane anubhavanArA puruSone Atma azuddhi dUra karavA mATe zuddha nayathI pratIta zuddha AtmasvarUpa lakSa uttarottara guNavRddhi pAmatI suvarNa-varNa mAlikA rUpa zuddhi prApta karAvato vyavahAranaya te vakhatanI avasthAmAM - parama upayogI ne parama upakArI hoI atyaMta-prabaLa prayojanabhUta che. kAraNake te agnisthAnIya paramArthasAdhaka sata vyavahAranA samartha avalaMbane karIne ja - nimitta sAdhane karIne ja teo upAdAnarUpa AtmAnI uttarottara adhikAdhika zuddhi pAmatA jaI yAvatu pUrNa AtmazuddhirUpa - zuddha AtmasiddhirUpa zuddha nizcaya lakSe sahaja AtmasvarUpa-sahAtmasvarUpa paramabhAvane pAmavAne samartha thAya che. sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; sadaguru AjJA jinadazA, nimitta kAraNamAMya. 135 upAdAnanuM nAma laI, je e taje nimitta; pAme nahi siddhatvane, rahe bhrAMtimAM sthita. 136 dayA zAMti samatA kSamA, satya tyAga vairAgya; hoya mumukSu ghaTa viSe, eha sadAya sujAgya." 138 - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra A ja prastuta savarNa-agnitApanuM dRSTAMta anyatra paNa "paMcAstikAya TIkA'mAM zrI amRtacaMdrAcAryajIe vyavahAra mokSamArga-nizcaya mokSamArgano sAdhya-sAdhana bhAva vivarI dekhADatAM prayojyuM che ane vyavahAra mokSamArga rUpa sAdhana dvArA nizcaya mokSamArgarUpa sAdhya para kevI rIte pahoMcAya che te tyAM savistara spaSTa varNavI dekhADyuM che, te parathI paNa A ja paramArtha phalita thAya che. teno sArAMza e che ke - sva para pratyaya paryAyano jyAM Azraya che ane sAdhya-sAdhana bhAva jyAM 132
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-12 bhinna che evA sva-para paryAyAzrita bhinna sAdhya-sAdhana bhAvavALA vyavahAranayane AzrIne anugamyamAna-anusarAto te vyavahAra - mokSamArga che. Avo A vyavahAra mokSamArga nizcaya mokSamArganA sAdhana bhAvane pAme che. zI rIte ? suvarNa pASANamAM arpita agni jema uttarottara caDhatI varNikAvALA suvarNanuM sAdhana thAya che, tema ukta vyavahAra mokSamArga darzana-jJAna-cAritranI yugapat samyak pariNatirUpa samAdhi yukta-samAhita* aMtaraMgavaMtane pratipade-pade pade parama vyavahAra mokSamArga - nizcaya mokSamArgano sAdhya-sAdhana bhAva : suvarNa-suvarNa pASANavat : ramya evI uparitana-uparanI zuddha bhUmikAomAM abhinna vizrAMti niSpAdana kare che, te te parama suMdara uttarottara ucca ucca zuddha bhUmikAmaya AtmadazAnI siddhi sAdhe che, ane ema u52 upa2nI zuddha bhUmikAomAM abhinna vizrAMti niSpAdato-sAdhato te vyavahAra mokSamArga, jAtya suvarNanI jema kathaMcit (koI apekSAe) bhinna sAdhya-sAdhana bhAvanA abhAvane lIdhe svayaM siddha svabhAve vipariNamamAna-vizeSe karI pariNAmI rahelA zuddha jIvane - nizcaya mokSamArgano sAdhana bhAva pAme che. arthAt kanakapASANane zuddha karavA mATe arpatA agni samAna vyavahAra mokSamArga che, ane zuddha suvarNanI jema svayaM siddha bhAve vipariNamamAna vizeSe karI pariNamI rahelo zuddha jIva te pote ja nizcaya mokSamArga che. agnirUpa nimitta sAdhananA yoge uttarottara zuddhi pAmatuM suvarNa rUpa upAdAna jema svayaM pote jAtya suvarNa rUpe pragaTe che pariName che, tema vyavahAra mokSamArga rUpa nimitta sAdhananA yoge uttarottara zuddhi pAmatuM AtmArUpa upAdAna - svayaM - pote zuddha AtmA rUpe - nizcaya mokSamArga rUpe pragaTe che pariName che. Ama agni samo vyavahAra mokSamArga zuddha suvarNa samA zuddha jIvarUpa nizcaya mokSa mArgano sAdhana bhAva pAme che suvarNa pASANanI jema nizcaya vyavahA2nuM sAdhya-sAdhanabhAva paNuM che, nizcayavyavahArayo: sAdhyasAdhanamAvAtsuvarNasuvarNASALavat / ' eTale ke suvarNa pASANarUpa sAdhana thakI jema suvarNa rUpa sAdhyanI siddhi thAya che, tema vyavahAranayAzrita vyavahAra mokSamArga rUpa sAdhana thakI nizcayanayAzrita nizcaya mokSamArgarUpa sAdhyanI siddhi sAMpaDe che. Ama nizcaya-vyavahAranuM sAdhya-sAdhana bhAvapaNuM che, ethI karIne ja 'ubhayanayAyattA' - nizcaya ane vyavahAra banne nayane AdhIna evI pAramezvarI tIrtha pravarttanA che, samayanayAyattA paramezvarI tIrthapravarttanA / - - - eTale bhagavat amRtacaMdrAcAryajInA ATalA spaSTa vaktavya parathI eTaluM atra spaSTa samajI levA yogya che ke zuddha nizcaya para phoMcavA mATe paNa vyavahAranuM avalaMbana anivAryapaNe Avazyaka che. kAraNake vyavahAranA prasAda thakI ja zuddha nizcaya prApti hoya che. A aMge pravacanasAra dvi.hyu.skaMdhanI suprasiddha bIjI gAthAnA vivaraNamAM jJAnAcAra Adi vyavahAranA kaDaka Adarza paripAlana aMge svayaM ArSadraSTA amRtacaMdrajInA A TaMkotkIrNa amRta vacano pratyeka mumukSue manana karavA yogya che - ''aho ! kALa-vinaya-upadhAna-bahumAna-anihnava-artha-vyaMjana-taddabhaya saMpanna jJAnAcAra !** tuM zuddha AtmAno che nahiM ema nizcayathI huM jANuM chuM, tathApi huM tane tyAM lagI Azraya karUM chuM ke jyAM lagI prasAda thakI' huM (mhAro AtmA) zuddha AtmAne anubhave. aho ! 'hArA .. "samAhitAntaraGgasya pratipadamuparitanazuddhabhUmikAsu paramaragyAsuvizrAMtigabhinnAniSpAdayan jAtyakArttasvarasyeva zuddhajIvasya kathaMcid bhinnasAdhyasAdhanabhAvAbhAvAtsvayaMsiddhasvabhAvena vipariNamamAnasya nizcayamokSamArgasya sAdhanabhAvamApadyate / " I. paMcAstikAyaTIkA (amRtacaMdrAcAryajI kRta) vizeSa mATe juo amRtacaMdrAcAryajInI "paMcAstikAya' TIkA gA. 159-161, "aho kAlavinayopadhAnabahumAnAnihnavArthavyaJjanattadubhayasaMpannatvalakSaNa jJAnAcAra ! na zuddhasyAtmanastvamasIti nizcayena jAnAmi tathApi tvAM tAvadAMsIdAmi yAvattatprasAdAt zuddhamAtmAnamupalabhe / aho nizaMkitatvanikAMkSitatvanirvicikitsatva nirmUDhadaSTitvopabRMhaNasthitikaraNavAtsalyaprabhAvanAlakSaNa darzanAcAra ! na zuddhasyAtmanastvamasIti nizcayena jAnAmi tathApi tvAM tAvadAsIdAmi yAvat tvatprasAdAt zuddhamAtmAnamupalabhe !" ityAdi zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra TIkA, dvi.zruske. 2 133 - -
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti niHzaMktitva-niHkAMkSitva-nirvicikitsava-nirmaDha dRSTiva-upavRMhaNa-sthitikaraNa-vAtsalya-prabhAvanA lakSaNa, darzanAcAra ! tuM zuddha AtmAno che nahi ema huM nizcayathI jANuM chuM, tathApi huM tane tyAM lagI Azraya karuM chuM ke jyAM lagI "hArA prasAda thakI" huM (hAro AtmA) zuddha AtmAne anubhave." ItyAdi AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajInA A TaMkotkIrNa vacanAmRtano jANe pratidhvani karatA hoya ema nyAyAcArya yazovijayajI upAdhyAyajI "sADA traNaso gAthAnA stavana'mAM spaSTa vacana TaMkAra kare che ke-zuddhanaya - dhyAna to sadA tene pariNAme che ke, jene zuddha vyavahAra hRdayamAM rame che, (paNa) malina vastramAM jema kaMkamano raMga lAgato nathI, tema hIna vyavahAravaMtanA cittamAM A nizcayathI guNa nathI thato, (zuddha vyavahAra vinA nizcaya pariNamato nathI). vyavahAra zreNIne prathama chAMDatA jeo Apa mata mAMDatAM eka A nizcayane Adare che, teonI utAvaLe (bhavabhramaNAnI) ApadA TaLatI nathI. kharekhara ! yudhitanI - bhUkhyAnI IcchAe uMbara kadI pAke nahiM. eTaluM ja nahi paNa zuddha vyavahAra karI guruyoga-pariNatapaNuM hoya che, te vyavahAra vinA zuddhanayamAM te (guru yoga-pariNatapaNuM) ghaNuM hotuM nathI. (eTale ke nizcayane baLavAnuM banAvavA mATe - nizcayanI puSTi-bhAvavRddhi karavA mATe paNa vyavahAra Avazyaka ne upakArI che). vaLI vyavahAra guNathI je bhAvalava-bhAvaleza bhaLe che, tethI zuddhanaya bhAvanA caLatI nathI, koI apariNata mativALA che te bheda jANatA nathI, kAraNake zuddhanaya ati ja gaMbhIra che, (ane) "bhedalava' - jarAka bheda jaNAtAM koI mArgane tyajI de che ane ati pariNatimaMta thaI parasamaya sthitine bhaje che. koI kahe che ke "cIMtharA vINatAM' (pratilekhanAdi kriyA karatAM) mukti che, koI kahe che - gharamAM dahIMtharAM jamatAM sahaja mukti che, paNa e banne mUDha tenA bhedane jANatA nathI ke jJAnayoge kriyA sAdhatAM te - mukti "sI" - cokkasa nizcaye karIne hoya che. zuddha naya dhyAna tehane sadA pariName, jene zuddha vyavahAra hIyaDe rame; malina vacce yathA rAga kuMkumataNo, hIna vyavahAra citta ehathI navi guNo. jeha vyavahAra seDhI prathama chAMDatA, eka e Adare Apa mata mAMDatAM; tAsa UtAvale navi Tale ApadA, sudhita IcchAmeM uMbara na pAye kadA. bhAvalava jeha vyavahAraguNathI bhale, zuddhanaya bhAvanA tehathI navi cale, zuddha vyavahAra guyoga pariNatapaNuM, teha viNa zuddhanayamAM nahi te gaNuM, keI navi bheda jANe apariNatamarti, zuddhanaya atihi gaMbhIra che te vatI, bhedalava jANatAM keI mAraga taje, hoya ati pariNati parasamaya sthiti bhaje. koI kahe mukti che viNatAM cItharA, koI kahe sahaja jamatAM ghara dahitharAM mUDha e doya tasa bheda jANe nahIM, jJAnayoge kriyA sAdhatAM te sahI." - zrI yazovijayajI kRta sAtri. ga.sva. DhAla-16 "pUrNa tattva nija saMpadA, jyAM lage pUrNa na thAya... jinavara ! tyAM lagI jagaguru devanA, evuM caraNa sadAya... jinavara ! zrI RSabhAnana stavana, "zrI devacaMdrajI' A aMge parama AtmaSTA zrImad rAjacaMdrajIe iiDama nAdathI udghoSaNA karI che - bAramA guNasthAnakanA aMta sudhI paNa jIve jJAnInuM avalaMbana levuM ema kahyuM che." "jema che tema nija svarUpa saMpUrNa prakAze, tyAM sudhI nija svarUpanA nididhyAsanamAM sthira rahevAne jJAnI puruSanAM vacano AdhArabhUta che, ema parama puruSa zrI tIrthaMkare kahyuM che, te satya che. bArame guNasthAnake vartatA AtmAne nididhyAsana rUpa dhyAnamAM zrutajJAna eTale mukhya evAM jJAnInA vacanono 134
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-12 Azaya tyAM AdhArabhUta che, evuM pramANa jinAgamane viSe vAraMvAra kahyuM che. bodhabIjanI prApti thaye nirvANamArganI yathArtha pratIti thaye paNa te mArgamAM yathAsthita sthiti thavAne arthe jJAnI puruSano Azraya mukhya sAdhana che ane te TheTha pUrNa dazA thatAM sudhI che. nahIM to jIvane patita thavAno bhaya che ema mAnyuM che. to pachI potAnI meLe anAdithI bhrAMta evA jIvane sadgurunA yoga vinA nija svarUpanuM bhAna thavuM azakya hoya, emAM saMzaya kema hoya ?" - zrImad rAjacaMdra, aM. 347, 487 . Ama prathama avasthAmAM - aparama bhAvanI dazAmAM parama bhAvanI prApti arthe zuddhanayanA lakSa vyavahAranaya paNa upakArI hoI "prayojanavAnu' - puSTa baLavAna - prathamAvasthAmAM vyavahAra prayojanabhUta che, paNa uttara avasthAmAM - jyAre parama bhAvanI dazAnI prayojanabhUtaH uttarAvasthAmAM mA prApti thaI cUkI che tyAre - vyavahAranayanuM koI prayojana rahetuM nathI, mAtra nizcaya ja prayojanabhUta * zuddhanaya ja parama bhAvamAM susthitinA daDhIkaraNArthe upakArI hoI prayojanavAnu' - prabaLa puSTa prayojanabhUta hoya che, parama bhAvanI paribhAvanArthe parama upayogI hoya che ane "Ama ja tIrthanuM ane tIrthaphalanuM vyavasthitapaNuM che', tIrthatIrthattolthine vyavasthitatva7 | A aMge atre paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe Agama prasiddha prAcIna gAthA TAMkI che ke - "jo tame jinamatane mAnatA ho - aMgIkAra karatA ho, to vyavahAra ane nizcaya ma mUko, kAraNake eka (vyavahAra) vinA tIrthano cheda thAya che ane bIjA (nizcaya) vinA tattvano cheda thAya che." arthAt "tIrtha eTale taravAnuM sAdhana, tAre te tIrtha, saMsAra samudrane kAMThe ANe te tIrtha. vyavahAranaya che te taravAnA sAdhana rUpa hoI "tIrtha che, ke jenA vaDe karIne vyavahAra tIrtha - nizcaya tIrthakala tattvarUpa tIrthaphala prApta thAya che ane nizcaya che te "tIrthaphala" rUpa tattva che, vyavahAra chede te tIrtha che : vastunuM sahaja nija svarUpa che - "sahajatmasvarUpa che. je vyavahArane mUkI nizvaya chada te tatva cheda daIe ane ekAMta nizcayane bhajIe, to tIrthano uccheda thAya ane tIrthaphala rUpa nizcaya-tattva paNa pamAya nahi, ane jo nizcayane mUkI daI ane ekAMta vyavahArane bhajIe to tattvarUpa tIrthakalano lakSya nahi hovAthI. vyavahAra lakSya vinAnA bANanI jema niSphaLa thAya. mATe paraspara sApekSapaNe yathAsthAne potapotAnI maryAdA pramANe viniyojita nizcaya-vyavahAra mAnavA yogya che. kAraNa nizcaya-tattvarUpa sAdhyane niraMtara lakSyamAM rAkhI, vyavahAra rUpa tIrthane je seve che, te tIrthaphala rUpa sAra tattvane - samaya sArane pAme che, A pramANavArtA che ane te mahAgItArtha mahAmunIzvara AnaMdaghanajIe A amara zabdomAM apUrva bhAvathI saMgIta karI che - "cakrI dharama tIratha taNo, tIratha phala tatta sAra re; tIratha seve te lahe, AnaMdaghana niradhAra re... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI jANaNa Atama tatta, nizca naya vyavahAra hai, tIrtha pravRtti nimitta tiNa, do naya jinavara kahyA." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza'-2-27 A parathI phalita thato sAmAnya Azaya e che ke, jema sonuM SoDaza varNikAvALuM zuddha jAtya suvarNa na thAya tyAM sudhI tene agnitApanI pAkaparaMparAnI apekSA rahe che, A parathI phalita thato paNa sauthI uparanI SoDaza varNikA prApta thayA pachI tenI apekSA rahetI tA tAtkArya bodha nathI. tema jyAM sudhI AtmA nirmaLa zuddha AtmasvabhAva pAmato nathI tyAM sudhI tene paramArthasAdhaka zuddha vyavahArarUpa agnitApadvArA Atmazuddhi prApta karavAnI pUrepUrI apekSA rahe che, paNa zuddha AtmadazAne pAmelA yogArUDha paramarSione tenI kAMI apekSA rahetI nathI, paraMtu tevI parama dazA prApta thayA pUrve potAnI tevI dazA kalpI laI. je zithilAcArI svacchaMdavihArI jano zuddha vyavahAranuM parama upakArI AlaMbana choDI de che. teo mArgabhraSTa thAya che. eTaluM ja nahi paNa adha:pAtane paNa pAme che, saMyama zreNIthI laDathaDatA laDathaDatA pahele 135
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti guNasthAnake paNa AvI paDe che. A prastuta bAramI gAthA to zuddha nizcayanI mAtra zabdanI mAMya" vAto karanArA - "bAMga" mAranArA zuSkajJAnIone sIdhI gaMbhIra cetavaNI rUpa - lAlabattI rUpa che, ane te garbhitapaNe ema paNa sUcave che ke zuddhopayoganI dazAne yogya ucca AtmadazAsaMpanna utkRSTa koTinA Adarza zramaNo ja mukhyapaNe A zuddha nizcayanayapradhAna graMthanA yathAyogya adhikArI che. bAkI je jIvo bicArA haju azubhopayogamAMthI paNa nivRtta thayA nathI ane zubha upayogamAM pravRtta thayA nathI, tevA jIvone mukhyapaNe zuddhopayoganI kakSAno Avo mahAgraMtha pakaDAvI daI anadhikAra ceSTA karavI ke, zuddhopayoganI khAlI pokaLa "vAcAjJAna rUpa' vAto karavI ane zubhopayogamAM kAMI dharma nathI evuM ekAMtika mithyA vidhAna karavuM, te to jJAnIoe bhAkhelA-praNIta karelA "vyavahAra-tIrthanuM vilopana karI te te jIvone ahobhraSTa tatobhraSTa karavA rUpa mahA aviveka nahi to bIjuM zuM che ? A to haju jene ekaDo paNa AvaDato nathI evA bALakane snAtakanI parIkSAmAM besavAnuM kahevA barAbara che. athavA nizcayanaya grahe, mAtra zabdanI mAMya; lope sad vyavahArane, sAdhana rahita thAya. 29 jJAnadazA pAme nahi, sAdhana dazA na kAMI; pAme teno saMga je, te bUDe bhavamAMhi. 30 e paNa jIva matArthamAM, nija mAnAdi kAja; pAme nahi paramArthane, anuM adhikArImAM ja. 31 nahi kaSAya upazAMtatA, nahiM aMtara vairAgya; saraLapaNuM na madhyasthatA, e matArthI durbhAgya." 32 - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra* temaja A aMge kALanA dusamapaNA aMgeno pokAra karatA ane vartamAna samAjanA aMtargata traNa pravAhonuM tAdezya citra rajU karatA suprasiddha amRta patramAM (Immortal, nectour-like) vartamAna yuganA saMtaziromaNi parama paramArthavidda zrImad rAjacaMdrajI jevA jJAnAvatAra puruSe je TaMkotkIrNa amRta vacano kahyAM che, te pratyeka mumukSue punaH punaH manana karI hRdayamAM kotarI rAkhavA yogya che - temaja vyavahAra be prakAranA che, eka paramArtha mULa hetu vyavahAra ane bIjo vyavahAra rUpa vyavahAra. pUrve A jIve anaMtIvAra karyA chatAM AtmArtha thayo nahIM ema zAstromAM vAkyo che, te vAkya grahaNa karI sacoDo vyavahAra utthApanArA pote samajyA evuM mAne che, paNa zAstrakAre to tevuM kazuM kahyuM nathI. je vyavahAra paramArthahetu mULa vyavahAra nathI ane mAtra vyavahArahetu vyavahAra che, tenA durAgrahane zAstrakAre niSedhyo che. je vyavahAranuM phaLa cAra gati thAya te vyavahAra vyavahArahetu kahI zakAya, athavA je vyavahArathI AtmAnI vibhAva dazA javA yogya na thAya te vyavahArane vyavahArahetu vyavahAra kahevAya, eno zAstrakAre niSedha karyo che, te paNa ekAMte nahIM, kevaLa durAgrahathI athavA temAM ja mokSamArga mAnanArane e niSedhathI sAcA vyavahAra upara lAvavA karyo che ane paramArthahetu mULa vyavahAra zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AsthA athavA sadUguru, sazAstra ane mana vacanAdi samiti tathA guNi teno niSedha karyo nathI ane teno je niSedha karavA yogya hoya to zAstro upadezIne bAkI zuM samajavA jevuM rahetuM hatuM ke zuM sAdhano karAvavAnuM jaNAvavuM bAkI rahetuM hatuM ke zAstro upadezyAM ? arthAta tevA vyavahArathI paramArtha pamAya che ane avazya jIve tevo vyavahAra grahaNa karavo ke jethI paramArtha pAmaze ema zAstrono Azaya che. zuSka adhyAtmI athavA tenA prasaMgI te Azaya samajyA vinA te vyavahArane utthApI potAne tathA parane dullabhabodhIpaNuM kare che. * juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja jyoti mahAbhASya (svaracita - (DaoN. bhagavAnadAsa)) 136
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-12 zama saMvegAdi guNo utpanna thaye athavA vairAgya vizeSa, niSpakSapAtatA thaye, kaSAyAdi pAtaLAM paDye tathA kaMI paNa prazAvizeSathI samajyAnI yogyatA thaye je sadgurugame samajavA yogya adhyAtma graMtho, tyAM sudhI ghaNuM karI zastra jevA che, te potAnI kalpanAe jema tema vAMcI laI, nirdhArI laI, tevo aMtarbheda thayA vinA athavA dazA pharyA vinA, vibhAva gayA vinA potAne viSe jJAna kalpe che ane kriyA tathA zuddha vyavahArarahita thaI varte che, evo trIjo prakAra zuSka adhyAtmIno che. ThAma ThAma jIvane AvA yoga bAjhe tevuM rahyuM che athavA to zAna rahita guru ke parigrahAdi Icchaka guruo, mAtra potAnA mAna pUjAdinI kAmanAe pharatA evA, jIvone aneka prakAre avaLe raste caDAvI de che, ane ghaNuM karIne kvacit ja evuM nahIM hoya. jethI ema jaNAya che ke kALanuM dusamapaNuM che.'' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka - (348), 422* jo vyavahAra dvArA paNa parama bhAva pratye ja javAnuM che - 52mArtha ja sAdhavAno che, to pachI A vyavahAra mArganuM nirUpaNa zA mATe karavAmAM AvyuM haze ? evo svAbhAvika prazna thaze. te vyavahAra mArge 52ma paramArthanuM ja pratipAdana karavA mATe, paramArtha samajAvavA mATe ja prarUpavAmAM Avyo che, paramArtharUpa nizcaya lakSya pratye ja jIvanuM lakSa doravA mATe bodhavAmAM Avyo che. atre pUrve AThamI gAthAmAM kahyuM hatuM tema, anAryane samajAvavA mATe jema anArya bhASAno prayoga karavo paDe, tema paramArthathI anabhijJa jIvane paramArtha pamADavA mATe vyavahArano upayoga anivAryapaNe Avazyaka che. eTale ja atre TAMkelI prAcIna gAthAmAM kahyuM che ke vyavahAranuM prayojana paramArtha pratipAdana 'je nizcayane - paramArthane chede che, utthApe che, te tattvane chede che, ane je vyavahArane chede che te tIrthane chede che.'** paNa A eka vAta bhUlavA jevI nathI ke paramArtha ja sAdhya che, vyavahAra sAdhya nathI, vyavahAra to sAdhana che. paramArtha rUpa lakSyano lakSa karAvavA mATe ja vyavahAranI* upayogitA che. vyavahAra samyagdarzana-jJAna-cAritranI uttarottara zuddhi paNa krame karIne AtmAne svarUpa para punaH AropavA mATe che, svarUpa para punaH ArUDha karavA mATe che, kAraNake svarUpa bhraSTa thavAthI ja AtmAnuM saMsAra paribhramaNa thayuM che. mATe samasta vyavahAranuM prathama ne eka ja prayojana AtmAne punaH svarUpamAM ANI 'nija ghara' padhAravAnuM che ane pachI vyavahAra ratnatrayI dvArA A svarUpa AropaNa rUpa prathama bhUmikA-nija 'pada' prApta karI, jIva nizcaya ratnatrayIrUpa mokSamArgano sAdhaka-sAdhu banI, uttarottara ucca ucca bhUmikAone - AtmadazAone sparze to sparzato guNasthAnakanA ke yogadRSTinA vikAsa kramathI mokSamArge AgaLa vadhato jAya che ane chevaTe AtmazuddhinI parama parAkASThAne prApta karI te zuddha AtmasiddhirUpa mokSane pAme che - siddha bane che. saMbaMdhaH samanvaya Ama nizcaya-vyavahArano paraspara sApekSa saMbaMdha che. temAM paramArtha bhUtArtha che, vyavahAra abhUtArtha che. paramArtha te paramArtha che, vyavahAra te vyavahAra che, paramArtha te vyavahAra nizcaya - vyavahArano sApekSa nathI, vyavahAra te 5ramArtha nathI. vyavahAranA AlaMbana sAdhanathI paramArtha pratye AvI, je paramArthane paramArtharUpe ArAdhe che te mokSa pAme che. je vyavahArane ja paramArtha mAnI besI vyavahAranA kuMDALAmAM ja goLa goLa pharyA kare che, te saMsAranA kuMDALAmAM paNa pharyA kare che. saMkSepamAM A jinanA mokSamArganI vyavasthA che. tAtparya e ke-je jinanA mULa paramArtha mArgamAM varte che te sAkSAt jinamArgamAM che, te mUla mArgano satata lakSa rAkhI sakala vyavahAra tenI sAdhanA pratye pravartAve che, te jina mArgAnusArI che, ane je vyavahArane ja paramArtha mAnI tene ja ArAdhyA kare che te jinamArgathI bAhya che. .. juo : zrImad rAjacaMdra, patrAMka-422 ane 'adhyAtma rAjacaMdra' (svaracita) "mukhyopacAravivRttiH vyavahAropAyato yataH saMtaH / jJAtvA zrayaMti zuddha tatvamiti vyavatiH kUkhyA / ' - zrI padmanaMdi paM. nizcaya paMcAzatu-11 137
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama nizcaya - vyavahAra sApekSa jina-vItarAgano mokSamArga to sIdhAmAM sIdho, saralamAM sarala, jumAM Rju, sAdAmAM sAdo, TUMkAmAM TUMko ne cokhkhAmAM cokhkho che. emAM kAMI visaMvAda nathI, kAMI goTALo nathI. goTALo ne visaMvAda to nizcaya-vyavahAranuM paraspara sApekSapaNuM jeo samajatA nathI teo ja Ubho kare che. nizcaya-vyavahArano yathAyogya samanvaya karatAM temane AvaDato nathI, eTale ekAMta pakSane pakaDI besI teo mArgabhraSTa thAya che. kAraNake je vyavahArane choDI daIne yathAyogya AtmadazA vinA kevaLa nizcayane ja rahe che. te sAdhana vinA nizcayarUpa sAdhyane sAdhaze zI rIte ? te to jJAnadazA pAmyA nathI ne sAdhanadazA choDI ghe che, eTale te ubhaya bhraSTa thAya che, je nizcayane choDI kevaLa vyavahArane ja vaLagyA rahe che, vyavahAra rUpa sAdhanane sAdhya mAne che, lAkaDAnA ghoDAne sAco ghoDo mAne che, "siMha" kahevAtA bilADAne sAco siMha mAne che, te to vyavahAranA vartuLamAM ja bhamyA kare che ne madhyabindu rUpa nizcaya lakSyane cUkI jaI anaMta paribhramaNamAM ja bhamyA kare che. paNa sarva vyavahAra sAdhanane eka nizcayarUpa madhyabindunA lakSya pratye-sAdhya pratye je dorI jAya che, te ja nizcaya rU5 AtmavastunI siddhi kare che, te ja paramArtha rUpa mokSamArgane pAme che, te ja siddha banI kRtakRtya thAya che. vartamAnamAM koI jIvo kevaLa bAhya kriyAnA AgrahI kiyAjaDa' thaI beThA che, to koI kevaLa "zuSkazAnI thaI paDyA che ne pote mokSamArga ArAdhe che, ema mAnI koI kriyA jaDa thaI rahyA AtmasaMtoSa anubhave che ! koI jIvo kevaLa nizcayane ja vaLagI rahI vyavahArano niSedha kare che, to koI vaLI vyavahArano ja kadAgraha karI nizcayano durlakSa kare che, ne te pratyeka pote mokSamArgane avalaMbe che ema mithyA abhimAna dhare che. paNa sarva virodhanuM mathana karanArA anekAMta syAdvAdanI dRSTie te te ekAMtapakSavAdI khoTA che, kevaLa svacchede varte che ema jaNAya che. atre je kriyAjaDa loko che teo prAyaH bAhya vyavahAra sAdhanane sAdhya mAnI beThA che ne mukhya sAdhyane bhUlI gayA che. eTale teo aneka prakAranI dravya kriyA karavAmAM khUba parizrama uThAve che, paNa prAyaH bhAvane sparzatA nathI, kriyAjaDa paNe yaMtravatu kriyA karyA kare che, paNa. aMtaraMga AtmapariNatirUpa bhAvakriyAne - adhyAtma kriyAne prAye sparzatA nathI, kaMI paNa aMtarbheda anubhavatA nathI. vaLI teo jJAnamArgano niSedha kare che. eTale ja eonI kriyAmAM prAya nIrasatA-zuSkatA jaNAya che, bhAvarUpa caitanya rasanI AdratAnI khAmI jaNAya che. temAM te te kriyAno kAMI doSa nathI, te te pratyeka kriyA to parama addabhuta ne svabhAvasuMdara hoI adhyAtma - taraMgiNImAM nimajjana karAvanAra che. doSa hoya to A jIvonI samajaNano che, kAraNake teo te te kriyAne avagAhatA nathI, temAM UMDA utaratA nathI, teno adhyAtma rasa cAkhatA nathI, pote mIThAza anubhavatA nathI, ne te te kriyAnA udiSTa ISTa paramArtha phaLathI vaMcita rahe che. dAkhalA tarIke - tyAga - vairAgya Adi e mokSamArganA sAdhana che kharA, paNa te je AtmajJAna sahita pravartatA hoya to mokSarUpa ekAMta phaLa ApavA vaDe karIne saphaLa che, temaja AtmajJAnanI prAptinA kAraNa thavA paNAe karIne upakArI che. kAraNake jenA cittamAM-aMtaraMgamAM-aMtarAtmAmAM tyAga vairAgyano dRDha raMga na lAgyo hoya tene jJAna thAya nahiM, ne je tyAga - vairAgyamAM ja aTakI paDI - tethI AgaLa ISTa nizcaya lakSya bhaNI na vadhe, te potAnuM ja bhAna bhUlI jAya, ne mokSa rUpa ekAMta ISTa phaLa pAme nahiM. hA, puNyopArjana rUpa anekAMta phaLa pAme, paNa bhavabhramaNa TaLe nahiM, ema sthiti che. "tyAga virAga na cittamAM, thAya ne tene zAna; aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nija bhAna. vairAgyAdi saphaLa to, jo saha AtamajJAna; temaja Atama jJAnanI, prApti taNA nidAna." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-7-6 138
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvariMgaH samayasAra gAthA-12 "eka kahe sAdhIe vividha kiriyA karI, phaLa anekAMta locana na dekhe; phaLa anekAMta kiriyA karI bApaDA, raDavaDe cAra gati mAMhe lekhe. ... dhAra taravAranI sohalI, dohalI caudamA jina taNI caraNa sevA.' - zrI AnaMdaghanajI have je zuSka jJAnI jano che teo ekAMta nizcayane pakaDe che, ne te paNa mAtra zabdamAM - "athavA nizcaya naya grahe, mAtra zabdanI mAMhya." teo nizcayanayanI kevaLa vAto kare "zuSkazAnamAM koI che, paNa tenA bhAvane sparzatA nathI, "baMdha-mokSa Adi kalpanA che' ema kahe che, paNa pote to mohAvezamAM varte che ne svacchede pravarte che ! vaLI teo paramArthanA sAdhaka vyavahAra-sAdhanane choDI de che ne phAve tema unmatta pralApa karatA rahI unmatta ceSTA kare che. Ama teo jJAnadazA pAmyA nathI ne sAdhana dazA choDI dIe che, eTale ubhaya bhraSTa ya che. yama, niyama, saMyama, tyAga, vairAgya, bhakti Adi satasAdhano paramArtha sAdhanAmAM upakArI che. tene te choDI dhe che, ne tenAmAM "moha bhAva kSaya hoya jyAM athavA hoya prazAMta" ke "sakala jagatuM te eThavatu athavA svapra samAna" tevI jJAnadazA to AvI nathI, eTale te pote to saMsAra samudramAM bUDe che eTaluM ja nahi paNa tevA zuSkazAnIno je saMga kare che te paNa bUDe che, "pAme teno saMga je te bUDe bhavamAMhi.' Ama kriyAjaDa jIvo vyavahAranA AgrahI thaI nizcaya nirapekSa hoya che, tethI mokSamArganA anadhikArI che, ane zuSkajJAnI jIvo nizcayanA AgrahI hoI vyavahAra nirapekSa varte che, tethI teo paNa mokSamArganA ana adhikArI ja che. AvA kriyAjaDa ne zuSkazAnI jIvonuM vartamAnamAM bAhulya thavAthI sAcA mokSamArgano bahulopa thato dekhI karuNAddha citte parama kRpALu zrImad rAjacaMdrajIe "Atmasiddhi zAstramAM pokArIne kahyuM che ke - - "koI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSka jJAnamAM koI; mAne mAraga mokSano, karuNA upaje joI. bAhya kriyAmAM rAcatA, aMtarbheda na kAMI; jJAnamArga niSedhatA, teha kriyAjaDa AMhi. baMdhamokSa che kalpanA, bhAkhe vANI mAMhi; varSe mohAvezamAM, zuSkajJAnI te AMhi. athavA nizcaya naya grahe, mAtra zabdanI mAMhya; lope sad vyavahArane, sAdhana rahita thAya. jJAnadazA pAme nahi, sAdhana dA na kAMI; pAme teno saMga che, te bUDe bhavamAMhi. e paNa jIva matArthamAM, nija mAnAdi kAja; pAme nahi paramArthane, anuM adhikArImAM ja. moha bhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahie jJAnI dazA, bAkI kahIe brAMta. sakaLa jagatu te eThavat, athavA svapra samAna, te kahie jJAnI dazA, bAkI vAcA jJAna. ItyAdi." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra sUtra*-3, 4, 5, 29, 30, 31, 139, 140 A uparathI sArabhUta yukta pakSa A che ke - jJAna ane kriyA e banne nayanI "paraspara tIvra maitrI karAvI', zuddha AtmajJAna ne rAgadveSa rahita niSkaSAya zuddha AtmapariNati rUpa kriyAno sumeLa juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja jyoti mahAbhASya" (svaracita) DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 139
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sAdhavo, e ja zuddha Atma svabhAvarUpa mokSanI siddhino parama upAya che. eTale ke parapariNatine tyajavI ne AtmapariNatine bhajavI te mokSamArganI ArAdhanA che, parapariNatine zAna kriyAno sumeLa H bhajavI ne AtmapariNatine tyajavI te mokSamArganI virAdhanA che. para ArAdhanA ane virAdhanApariNati tyajI AtmapariNati bhajanAro jIva ArAdhaka che, AtmapariNati tyajI parapariNati bhajanAro jIva virAdhaka che. parapariNatine bhaje che te jIva paravastuno cora hoI aparAdhI daMDapAtra che, parapariNatine tyaje che te jIva niraparAdhI hoI daMDapAtra nathI. jeTale aMze niraparAdhI teTale aMze ArAdhaka, jeTale aMze aparAdhI teTale aMze virAdhaka. A pramANe jinamArganI trikAlAbAdhita zAzvata sthiti che, ne A ja tattvajJAnanI rahasya cAvI che. Ama yukta pakSa to e che ke nizcaya ane vyavahAranI gADha maitrI karI AtmArthI mumukSue, nizcaya eTale zuddha Atmatattva-paramArtha rUpa sAdhya lakSyane siddha karavA mATe, AtmavastunuM zuddha svarUpa pragaTa karavA mATe je je vyavahAra sAdhana upakArI thAya tenuM avazya sevana karavuM joIe. bIjA zabdomAM kahIe to jyAM sudhI Atmavastu sAthe je anya saMyoga che - karmarUpa vastuno saMbaMdha che, te sarvathA dUra na thAya tyAM lagI saMsAra che ne tyAM lagI vyavahAra che, eTale zuddha AtmasvabhAvanI jyAM AtyaMtika sthiratA che evuM kevaLajJAna jyAM lagI na thAya tyAM lagI vyavahAranI AvazyakatA che ane eTalA mATe ja zAstramAM bAramA guNasthAnakanA aMtaparyaMta zrutajJAnanuM avalaMbana kahyuM che, temAM ghaNuM rahasya che. jema atre upara kahyuM tema - sonuM SoDaza varNikAvALuM zuddha suvarNa na thAya tyAM sudhI tene agnitApanI apekSA rahe che, paNa SoDaza varNikA prApta thayA pachI tenI apekSA rahetI nathI, tema jyAM sudhI AtmA nirmaLa karma rahita zuddha AtmasvabhAva pAmato nathI tyAM sudhI tene zuddha vyavahAra rUpa agni-tapa dvArA Atmazuddhi prApta karavAnI apekSA rahe che, paNa nirmaLa 52ma bhAvadarzI dazAne pAmelA yogArUDha paramarSione tenI apekSA rahetI nathI. tevA puruSo kalpanAtIta hoya che, paraMtu tevI parama bhAvadazA prApta thayA pUrve, potAnI tevI dazA kalpI laI, je zithilAcArI svacchaMdavihArI jano zuddha vyavahAranuM avalaMbana choDI de che, teo mArgabhraSTa thAya che, eTaluM ja nahiM paNa adhaHpatanane paNa pAme che, saMyama zreNIthI laDathaDatA pahele guNasthAnake paNa AvI paDe che. '"eka hoya traNa kALamAM, paramArathano paMtha; prere te paramArthane, te vyavahAra samaMta.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra", sUtra-36 atre paramArthane je prere te ja vyavahAra satpuruSone saMmata che. je paramArthano sAdhaka thAya te ja sad vyavahAra che, je paramArthano bAdhaka thAya te asad vyavahAra che. samasta jinavANI paNa paramArthasAdhaka vyavahAranA vivaraNarUpa che. eTale paramArtha mULa jinavacana sApekSa je vyavahAra te sAco vyavahAra che, bAkI bIjo badho vacana nirapekSa vyavahAra te jUTho vyavahAra che. keTalAka loko gaccha-matanI je kalpanA che tene vyavahAra mAnI beThA che, vADAnA kadAgraha sAcavavAmAM ne poSavAmAM ja vyavahAranI paryAmi mAnI beThA che, te to alaukika lokottara mArgane laukika karI mUkavA jevuM che, kAraNake kyAM bhagavAn jinezvarano parama udAra suvizAla tattvamArga ? kyAM kSudra matabhedonA nivAsasthAna rUpa saMkucita gacchabhedanA-saMpradAya bhedanA nAme cAlatA sAMkaDA cIlA ? vyavahAranuM svarUpa ane tenI TheTha sudhI upayogitA paramArthano sAdhaka te ja sarvyavahAra 'gacchamatanI je kalpanA te nahiM sa vyavahAra; bhAna nahi nija rUpanuM te nizcaya nahIM sAra.'' - zrI Atmasiddhi zAstra-133 Atmasiddhi zAstra upara 'rAja'jyoti mahAbhASya', svaracita (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 140
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-12 "gacchanA bheda bahu nayaNa nihALatA, tattvanI vAta karatAM na lAje; udara bharaNAdi nija kAja karatAM thakA, moha naDiyA kalikAla rAje... dhAra. vacana nirapekSa vyavahAra jUTho kahyo, vacana sApekSa vyavahAra sAco; vacana nirapekSa vyavahAra saMsAra phaLa, sAMbhaLI AdarI kAMI rAco... dhAra." - zrI AnaMdaghanajI "gaccha kadAgraha sAcave re, mAne dharma prasiddha; Atama guNa akaSAyatA re, dharma na jANe zuddha... caMdrAnana jina !' - zrI devacaMdrajI sAco vyavahAra to zuddha AtmArUpa sat vastune je sAdhya kare, tenA sAdhanamAM je nimittabhUta thaI upakArI thAya, te che. darzana-jJAna-cAritra e AtmAnuM svarUpa che, eTale samyak darzana-jJAna-cAritranI jethI vRddhi thAya, puSTi thAya, nirmaLatA thAya, te sarva sAdhana savyavahAra savyavahAra sAdhana rUpa che. zuddha AtmAnuM jJAna thavAmAM, darzana thavAmAM ne anucaraNa thavAmAM je je dravya-bhAva sAdhana upakArI thAya, tenuM tenuM avalaMbana AtmArthI avazya grahaNa kare. temAM paNa dravya sAdhana bhAvanI utpattimAM nimitta bhUta thavAnA kAraNe upakArI thAya che, ne tema thAya to ja tenI saphaLatA che. dAna, zIla, tapa ne bhAva e caturvidha dharmanI ArAdhanA paNa sadvyavahAranA aMgabhUta che. TUMkAmAM, zubhecchAthI mAMDIne zailezIkaraNa payatanI samasta bhUmikAo, ne . sAmAnya sadAcArathI mAMDIne yamaniyamAdi aSTAMga yoganI sAdhanAo ItyAdi sarva saMsAdhana A sadvyavahAramAM samAya che. zubhecchAthI mAMDIne zailezIkaraNa parvatanI sarva kriyA je jJAnIne sammata che, te jJAnInAM vacana tyAga vairAgyano niSedha karavAmAM pravarte nahIM. tyAga vairAgyanAM sAdhana rUpe prathama tyAga vaira che teno paNa jJAnI niSedha kare nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 719 devatattva, gurutattva ne dharmatattvanI zuddhi e savyavahAranA mukhya sAdhanabhUta che ne te zuddhino AdhAra paNa zuddha zraddhAna para che. sadeva, sadaguru ne saddharmanuM yathArtha svarUpa jANyA vinA zraddhAna zuddha, kema hoya ? ne zraddhAna zuddha na hoya to deva-guru-dharmanI zuddhi paNa kaho kema rahe ? tevA zuddha zraddhAna vinA je kAMI kriyA karavAmAM Ave te to zrI AnaMdaghanajInA zabdomAM "chAra para lipaNA' jevI niSphaLa thaI paDe. deva guru dharmanI zuddhi kaho kima rahe? kima rahe - zuddha zraddhA na ANo; zuddha zraddhAna viNa jeha kiriyA karI, chAra para lipaNo te jANo... dhAra." - zrI AnaMdaghanajI "zuddhatA dhyAna ema nizcaye ApanuM, tujha samApatti oSadha sakala pApanuM; dravya anuyoga sAMti pramukhathI lahI, bhakti vairAgya ne jJAna dhariyeM sahI." - zrI yazovijayajI kRta sA.ma.gA.ta. e to sAva sAdI ne dIvA jevI spaSTa vAta che ke jeNe sAdhya svarUpanI siddhi prApta karI hoya, sAdhya dharmane siddha karyo hoya athavA tenI sAdhanAnI dizAmAM ghaNA AgaLa vadhyA hoya, e ja AmAM - nimitta sAdhanapaNe parama upakArI thaI paDe. AvA parama upakArI zuddha sadadeva sadadharma sadagasa nimitta koNa che ? deva, guru ane dharma. (1) jeNe zuddha AtmasvarUpane siddha sa nimitta sAdhana karyuM che, te ja deva che, evA siddhi prApta siddha deva - ahaMtu deva e ja siddhi - vAMcchuone pUjAI - pUjanIya che. (2) bIjuM avalaMbanabhUta upakArI sAdhana sadaguru che. svarUpa sAdhanAmAM je ghaNA AgaLa vadhelA che - ghaNo AtmavikAsa pAmelA che, samyagu darzana-jJAnacAritra rUpa mokSamArganI uttama ArAdhanAthI jeo ucca guNasthAna sthitie birAjamAna che, je pragaTa sata svarUpa zuddha AtmadazAne prApta che, evA sAkSAta jIvaMta mUrti AtmajJAnI 141
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmArAma vItarAga sata puruSa - sAcA bhAva sAdhu' nigraMtha gItArtha guru te svarUpa sAdhanAmAM bIje mukhya AlaMbana sAdhana che. (3) trIjuM upakArI sAdhana saddharma che. jeNe svarUpa siddhi sAdhI che, evA prApta Ata puruSe - parama pramANabhUta puruSe prarUpela - praNIta karela nirmala zuddha dharmanuM - ane tenA pratipAdaka satuzAstranuM paramazrutanuM ArAdhana e svarUpa siddhinuM trIjuM upakArI kAraNa rUpa sAdhana che. evA pramANa puruSe dravya-bhAva je je dharma sAdhana upadezyA che, te te sAdhana eka svarUpa siddhine mATe ja che. eTale te te dravya-bhAva sAdhananuM akhaMDa svarUpa lakSyapUrvaka niraMtara sevana karavuM te sAdhyane sAdhanArUM parama upakArI kAraNa che. Ama deva-guru-dharma e traNe svarUpa sAdhananA yathAyogya samanvayapUrvaka vyavahAra ratnatrayI ane nizcaya ratnatrayInI ArAdhanA karavI e ja vItarAgano mokSamArga athavA zrImad rAjacaMdrajIe apUrva bhAvathI gAyelo "jinano mULa mArga che. Ama A graMthanuM anaMtaguNaviziSTa gaurava karatI paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI TIkA anusAra tathA tenI puSTi karatA anya satyaruSonA vacana AdhAre prastuta gAthAnA artha-AzayanI atra sApekSapaNe madhyastha dRSTithI saMkSepa vicAraNA karI. te parathI zo paramArtha phalita thAya che A gAthAnI pAtrApAtra joI te sujJa vivekI sajjanoe svayaM vicAravA yogya che. zuddha-nizcayanaya pravartavAnI vaktA zrotAne pradhAnapaNe jenI mukhyapaNe prarUpaNA che evA A zAstranA praNetA khuda sIdhI cetavaNI rUpa lAlabattI paramarSi kuMdakuMdAcAryajI jyAre ema vade che ke - A zuddhanaya to mukhyapaNe paramabhAvadarzIoe jANavo yogya che, tyAre baherA kAno (Deaf ears) paNa sAMbhaLI zake evo teno paramArtha dhvani e nIkaLe che ke A zAstra paNa zuddha-niracaya pradhAna hoI mukhyapaNe paramabhAvadarzIo jevA ucca adhikArIo mATe che, teo ja AnA yathAyogya adhikArIo che. ema tarkazuddha vicAraNAthI svayaM siddha thAya che. kAraNake A zuddhanaya to kAco pAro che. te na pace eTale ke zuddha AtmapariNAmapaNe na pariName athavA vipariName, to apaco ajIrNa (Indigestion) thAya, eTale apariNAmipaNA vA atipariNAmipaNAne lIdhe kAMto yatra tatra vANI vilAsarUpe vamana (Vomiting) thAya, kAMto unmatta AcaraNa rUpe atisAra (Diarrhea) thAya ane eTale ja svaparanuM pAtrApAtrapaNuM - adhikArI - anadhikArIpaNuM vicAryA vinA A sUtranA AdezathI ane AzayathI viruddha vartI rakhene usUtra bhASaNa vA usUtra AcaraNa na sevAI jAya evI takedArI rAkhavA mATe A gAthA sarva koI AtmArthI zrotA-vaktAne sIdhI cetavaNI rUpa lAla battI dhare che ! e AtmasattA pragaTa karavA mATe paramezvara, parama puruSa, paramAnaMdamayI, saMpUrNa AtmasattA bhogI, sahaja AtyaMtika ekAMtika jJAnAnaMda bhogI paramAtmAno bahumAna dhyAna karavo. Atmika zakti kartA bhoktAdika kAraka cakra te vibhAva rUpa kAryakartApaNe azuddha saMsArakartApaNe karatAM anaMta pudgala parAvarta vahI gayAM. te kSayopazama cetanAdika zuddha niraMjana, nirAmaya, nirNaddha, niSpanna paramAtma guNAnuyAyI, te svarUpa pragaTavAnA kAraNe thayA. te pachI svarUpAvalaMbI thayA eTale parama siddhatAnA kAraNe thAya. te mATe prathama prazastAlaMbI thaI svarUpAlaMbIpaNe pariNamI svarUpa niSpatti karavI e hita jANavojI. tathA dravya sAdhana te bhAvasAdhanano kArasa, bhAvasAdhana te saMpUrNa siddhano hetu che, te rIte zraddhA rAkhavI. paugalika bhAvano tyAga te AtmAne sva svarUpe pragaTa karavAne karavo, e nimitta kAraNa sAdhana che ane AtmacetanA AtmasvarUpAlaMbIpaNe varte te upAdAna sAdhana che. te upAdAna zakti pragaTa thavA mATe siddha, buddha, aviruddha, niSpanna, nirmala, aja, sahaja, avinAzI, aprayAsI jJAnAnaMdapUrNa kSAyika sahaja pArivAmika ratnatrayIno pAtra je paramAtmA paramaizvaryamaya tehanI sevanA je prabhu bahumAna bhAsana ramaNapaNe karavA. vartamAna kALa svarUpa nirdhAra bhAsana paNa durlabha che, to svarUpano ramaNa te to zreNipratipanna ja jIvane haMve. saMpUrNa svarUpAnaMdI vItarAganI bhaktine avalaMbane rahevojI. zrI AcArAMge lokasAradhyayane AtmasvarUpAlaMbI jIva te sAcA sAdhaka che, bIjA sAdhaka nathI Ima kahyo che. te mATe te dharma tehanA prAgubhAvanA arthI te sAdhaka jIva parama siddhatAne vare, e rIte pratIta rAkhavI jI. AzA zrI tIrthakara devanI te pramANa. sAdhana rasI gusI bahumAna svatattva pUrNatAnA rasikapaNe varatajo e tattva che jI." - zrI devacaMdrajIno suprasiddha patra 142
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-4 syAdvAdI jinavacana prabhAve samayasAra para jyotinuM darzana hoya che. evA bhAvano kaLaza prakAze che - matinI - ubhayanavirodhadhvaMsini syAtpadAMke, jinavacasi ramaMte ye svayaM vAMtamohAH / sapadi. samayasAraM te paraMjyotiruccai - ranavamanayapakSAkSuNNamIkSata eva // 4 // dvinaya kali haratA "smAta' mudrA dharatA, jina vacana ramaMtA moha pote vamaMtA, jhaTa samayasAra, te para jyoti zIgha bhALe, anavama naya pakSe suNa (kharca) nA koI kALe. 4 amRta pada-4 "sAhebA vAsupUjya jigaMdA' - e rAga samayasAra svarUpa teha bhALe, jyoti parama teha nihALe... samayasAra. jhaLahaLa jyoti ati jhaLahaLatI, Atama anubhavamAMhi bhaLatI... samayasAra. 1 naya ubhayano jhaghaDo miTAve, "smAta' mudrA aMka dharAve, evA jina vacane je rame che, ApoApa ja moha vame che... samayasAra. 2 teha samayasAra tatakALe, parama jyoti pragaTa nihALe, nathI navIna je upajelI, purANI je che ja rahelI... samayasAra. 3 pakSa ekAMtika je jhAle, evA durnayapakSanI jAle, khudana (khaMDana) jenuM na koI kALe, evI jhaLahaLa jyoti nibhALe... samayasAra. 4 samayasAranuM darzana pAme, pragaTa Atma anubhava dhAme, amRta caMdra svarUpa te jyoti, dAsa bhagavAna rlIe te gotI... samayasAra. 5 artha : nizcaya ane vyavahAra e ubhaya (ba) nayanA virodhanA dhvaMsI dhvaMsa-sarva nAza karanArA evA jeno aMka (cihna) che "cAt' padAkiMta evA jina vacanamAM jeo svayaM mohane vamI nAMkhyo che evAo rame che, teo zIgha ja sarvathI uMce ne uMce rahelI evI satizAyi samayasAra parama jyoti ke je, anavama (navIne nahi te - purANa) ane nayapakSathI akSuNa (nahiM khuMdAyelI, nahiM kacarAyelI - nahiM cagadAyelI) che, te dekhe ja che. amRta jyoti' mahAbhASya anaMtA naya che. akeka padArtha anaMta guNathI ane anaMta dharmathI yukta che. ekeka guNa ane ekeka dharma pratye anaMta naya pariName che, mATe e vATe padArthano nirNaya karavA mAgIe to thAya nahIM, enI vATa koI bIjI hovI joIe. ghaNuM karIne A vAtane jJAnI puruSo ja jANe che, ane teo te nayAdika mArga pratye udAsIna varte che, jethI koI nayanuM ekAMte khaMDana thatuM nathI, athavA koI nayanuM ekAMta maMDana thatuM nathI. jeTalI jenI yogyatA che, teTalI te nayanI sattA jJAnI puruSone sammata hoya che. ""mArga jene nathI prApta thayo evAM manuSyo "naya'no Agraha kare che. ane tethI koI naya, jyAM dUbhAto nathI evAM jJAnInA vacanane ame namaskAra karIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka - (180), 208 143
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarvAgI saba nayadhanI re, mAne saba paramAna, nayavAdI pallo grahI pyAre, kare bharAI ThAna... nisAnI." - zrI AnaMdaghanajI pada, 21 nizcaya dRSTi citta dharIjI, je cAle vyavahAra, puNyavaMta te pAmazejI, bhava samudrano pAra." - zrI yazovijayajI uparamAM "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM nizcaya ane vyavahAranI jina darzananI sApekSatA aMge je kahyuM, tenI paripuSTirUpa A kaLaza kAvya lalakArI ArSa deNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe mohanAzathI samayasAra pare jyotinuM samyagu darzana-anubhava karAvanAra syAdvAdI jina vacanano apUrva mahimA saMgIta karyo che : ninavasa ramaMte je svayaM vAMtamohI: - jeo jina vacanamAM rame che, te svayaM moha jeno vAMta-vamana thaI gayelo che evAo, jhaTa ja sarvocca - sarvAtizAyi samayasAra para jyoti dekhe ja che, sAkSAt kare che. "saH samayasAra te paraMbhyotiruhai. ata va !' kevuM che jina vacana ? 'umayanavirodhadhvani ubhaya nayanA - nizcaya ane vyavahAra e banne nayanA virodhane vaMsI - dhvasanArUM - dhvaMsa sarvanAza karanArUM, dhvaMsa karavo e jenuM zIla-svabhAva che evuM, ema zAthI ? "cAM - smAta' pada jeno "aMka' - cihna, mudrA che eTale ke "syAhu - kathaMcita koI apekSAe ema che evA prakAranA "cAtu' padathI aMti-mudrita che, tethI A hetavizeSaNa che. AvA jinavacana thakI mohanAzathI je samayasAra para jyotinuM darzana - sAkSAtkAra thAya che te kevI che ? "navamanayapakSAkSau' - anavama - navI nahiM ane nayapakSathI akSuNa nahi khuMdAyelI - nahi kacarAyelI - nahiM cagadAyelI - nahi khaMDita thayelI evI. jina vacana che te "cAtuM padathI aMkita-mudrita che, "smAta' koIthI ullaMghI na zakAya evI padanI jyAM rAjamudrA - chApa (Royal seal) che. evuM je alaMdhya syAdrasmAta' padAMkita jina vacana bAda vAna ne parama Apa-parama pamANa jinA vAda vacana te parama Ata-parama pramANa jina vacana che ane te pratyeka vastu ubhaya naya virodha asI kathaMcitu vividha apekSAvizeSe parIkSatuM hoI sarva nayano paraspara kalaha-jhaghaDo miTAve che. eTale te, janmAMdha puruSonA hAthInA svarUpa bA. jhaghaDAnI jema, ekabIjA sAthe nakAmA jhaghaDatA nizcaya ane vyavahAranA paraspara virodhano - takarArano satvara aMta ANe che. jemake - abhedagrAhI ane AtmAzrita evo zuddha dravyArthapradhAna (zuddha naya) nizcayanaya ema kahe che ke AtmA abaddha ja che - zuddha ja che, paravastunI sAthe ene kAMI levA devA nathI, tyAre bhedagrAhI ane parAzrita evo azuddha paryAyArthapradhAna vyavahAranaya ema kahe che ke, AtmA baddha ja che, azuddha ja che, paravastunI sAthe ene pUrepUro saMyoga saMbaMdha che. Ama banne naya paraspara viruddha (Diametrically opposite) vAta karI jhaghaDo karI rahyA che. tyAre svAduvAdI jinavacana vade che ke - ubhA raho ! tamAro banneno A jhaghaDo mithyA che. te nizcayanayane udezIne kahe che - he nizcayanaya ! AtmAnA mULa sahaja vastu svarUpa pratye - sahajAtmasvarUpa dravya svabhAva pratye dRSTi karatAM AtmA abaddha che, zuddha che ane paravastunI sAthe paramArthathI ene kAMI levAdevA nathI, e hArI vAta jo ke kharI che, to paNa AtmA abaddha ja che - zuddha ja che ema tuM je ekAMta rUpa "ja' kAra kahe che te hArI vAta khoTI che, kAraNake anAdi svapara pratyaya baMdha paryAya pratye dRSTi karatAM AtmA baddha paNa che, azuddha paNa che, mATe tuM ekAMte AtmA abaddha ja che - zuddha ja che ema kahe te mithyA hoI mithyAtva che. Ama eka bIjAthI nirapekSapaNe tame tamAruM vaktavya kaho to tame banne mithyA cho - nayAbhAsa athavA kunaya cho, ane ekabIjathI sApekSapaNe tamAruM vaktavya kaho to tame banne samyapha cho - tattva pratye laI janArA kharekharA "naya" athavA sunaya cho. mATe tame parasparano virodha zamAvI, zAMta thaI, tamArI potapotAnI yathAyogya kakSAmAM - samyaka maryAdAmAM rahI, AtmAne uMce ne uMce laI jAya ema 144
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra kaLaza-4 AtmAne upakArI thAya evA tamArA ISTa prayojanamAM niyukta thAo ! lAgI jAo ! Ama cA vAdI jinavacana paraspara viruddha nayono-apekSA vizeSono virodha miTAve AvA jina vacane rame te che. AvA ja bhAvanuM kAvya A kalazakartAe temanI khyAtanAma kRti samayasAra paraMjyoti dekhe ! "puruSArthasiddhi upAya'nA maMgalAcaraNamAM ja kahyuM che - "je paramAgamano pachI jIva-AtmA che ane janmAMdha puruSonA hAthInA svarUpa viSenA jhaghaDAne niSedhanAro tathA sakala navilasitonA virodhane mathI nAMkhanAro che evA anekAMtane huM namaskAra karUM chuM." AvA nayano khAlI maphatano jhaghaDo maTADanArA syAdavAda rUpa pramANabhUta jina vacanamAM jeo svayaM moha vamI rame nAMkhyo che evAo zraddhArUpa-ruci-pratIti dharatA tathArUpa AtmapariNAma AnaMdollAsathI rati anubhave che, te puruSo zIdhra ja uMce ne uMce (ucca) sarvAtizAyI parama jyoti svarUpa samayasArane dekhe ja che - sAkSAt pragaTa anubhave ja che, athavA to jeo syAdvAdI jina vacanamAM rame che, teo svayaM moha vame che, arthAtu jeo jina vacanamAM ramaNa kare che - tathArUpa Atma pariNAma rUpa AnaMdamaya rati anubhave che, teono moha svayaM - ApoApa "vAMta' - vAI gayelo hoya che - vamana thaI jAya che ane ema teono moha vamana thaI gayelo che eTale ja teo zIgha ja samayasAra parama jyotine anubhava - netrathI sAkSAta dekhe ja che, sAkSAtu anubhavana kare ja che, arthAtu. aMdhakAra naSTa thavA sAthe ja prakAza hoya che, tema moha aMdhakAra naSTa thavA sAthe ja samayasAra paraMjyoti rUpa zuddha Atmatattva prakAza anubhavAya ja che. kevI che te para jyoti ? "anavama' - je navI nathI eTale ke purAtana - purANI che. anAdithI cAlI AvelI svayaM anAdisiddha che, ane nayapakSathI akSuNa-nahi luNa thayelI - nahi khUMdAyelI - nahi cagadAyelI - nahi kacarAyelI evI che. anavama - nayapakSa asuraNa te paraMti ' arthAt te samayasAra paraMjyoti 'anavama' che, kAMI navIna utpanna thayelI nathI, paNa purANI, sahabhUta, sahaja aja evI hoI sahajatmasvarUpa purANa puruSa rUpa che. atyAre pUrve mAtra te karma AvaraNathI AcchAdita-tirohita hatI, paNa have te Avirbhata thaI che, sAkSAtu AtmAnubhavathI AvirbhAva (pragaTatA) pAmI che. evI te samayasAra paraMjyoti samasta nayapakSathI atikrAMta-para hoI, sarva nayathI akSuNa che, nahiM khuMdAyelI - nahi cagadAyelI - nahi kacarAyelI akhaMDita che, kAraNa ke te sahaja Atma anubhavathI pratyakSa pramANa rUpa vastu sarvanayanA adhiSThAnarUpa - AdhArabhUta hoI. koIpaNa naya ke anaya-durnaya tene khaMDita karI zakato nathI. "paramAgamasya jIvaM niSiddhajAtyandhasindhuravidhAnam / saranAniritAnAM virodhanayanaM nAta " - zrI puruSArtha siddhi upAya" (amRtacaMdrAcAryakRta) 145
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAranaya ane nizcayanayanI samucita maryAdA ane yathAsthAne prayojanabhUta upakAritA darzAvato kaLaza prakAze che - mAlinI vyavaharaNanayaH syAyadyapi prAk padavyA - miha nihitapadAnAM haMta hastAvalaMbaH / tadapi paramamartha cicamatkAramAtra, paravirahitamaMtaH pazyatAM naiSa kiMcit // 5 // pada pUrava bhUmikA mAMhi je AMhi sthApe, tasa naya vyavahArI hasta AlaMba Ape; tadapi parama artha cita camatkAmAtra, para virahita aMtaH pekhatAne na 4 A. 5 amRta pada-5 dhAra taravAranI' - e rAga. ' tyAM lagI hoya upayoga vyavahArano, jyAM lagI bhUmikA pahelI vyApe, pUrava padavImahi pada dhare je ahIM, tehane hasta avalaMba Ape... tyAM lagI. 1 yadyapi ema vyavahAra che kAmano, paNa pachI tehano kaMI na kAmo, jeha paramArtha paravirahito aMtare dekhatA, tehane te che nakAmo... tyAM lagI. 2 A parama artha to pragaTamAM tane, cit camatkAra mAtra prabhAse, sakala parabhAva virahita bhagavAnanI mUrti amRtamayI je prakAze... tyAM tyAM lagI. 3 artha vyavahAra naya ahIM pUrva padavImAM (prathama bhUmikAmAM) pada mUkanArAone aho ! (he ziSya !) hastAvalaMbana hoya, tathApi paravirahita evA cit camatkAra mAtra parama arthane aMtaramAM dekhatAone to A (vyavahAra) na kiMcit che. kAMI kAmano nathI. amRta jyoti' mahAbhASya je sAdhano batAve te taravAnAM sAdhana hoya to ja kharAM sAdhana. satparuSa ne sanzAstra e vyavahAra kAMI kalpita nathI. " vicAravAne bIjAM AlaMbano mUkI daI, AtmAnA puruSArthano jaya thAya, tevuM AlaMbana levuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (643), 957, upadeza chAyA durnaya te sunaya calAyA, ekatva abhede dhyAyA; te savi paramArtha samAyA, tasu vartana bheda gamAyA re." - zrI devacaMdrajI (sujAta jinastavana) vyavahAranayanI pUrepUrI upayogitA - upakAritA spaSTapaNe darzAvavA pUrvaka tenI yathAyogya samucita samyaka maryAdA niyata karI che eTaluM ja nahiM paNa, nizcayanayanA vyavahAranA prathama padavImAM yathAyogya adhikArI samyaka pAtrano paNa garbhita nirdeza karyo che : "vyavahAra - hastAvalaMba : parama artha natha: cAtuM yadyapi haMta ! hastAvartava:' - vyavaharaNa naya-vyavahAra naya yadyapi dazane na kiMcit - joke "daMta - aho ! he ziSya ! hastAvalaMba-hAthane Teko ApanAro avalaMba hoya, kone ? kyAre ? " pUrvavyAmida nihitapavAnAM prAka padavImAM - pUrva bhUmikAmAM ahIM - mokSamArgane viSe jeoe pada nihita karyuM che - pagaluM mUkyuM che, 146
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-5 teone, tyAre yadyapi Ama che, tathApi zuM? tari parama pUratAM naiSa vicit - sadApi - tathApi - to paNa parama arthane' - paramArthane - parama padArtha AtmAne - samayasAra jyotine aMtaramAM 'dekhatAone- dekhI rahelAone - sAkSAta anubhava pratyakSa karI rahelAone "A" - vyavahAranaya na kiMcit' che - kaMI kAmano nathI. kevo parama artha ? "vituvamalhAramAtra' - cityamatkAramAtra, mAtra - kevala cit camatkAra-caitanya camatkAracaitanyanA camakArA sivAya jyAM bIjuM kAMI paNa nathI evo. evo paNa zAthI ? kyAre ? "nuravirahita' - paravirahita, "parathI" - cetanathI anya bhAvathI "virahita" - vizeSe karIne rahita - sarvathA zUnya evo che tethI, tyAre A hetuvizeSaNa che. arthAt cita camatkAramAtra A paramArtha "paravirahita" - samasta parabhAvathI ane parapratyayI vibhAvathI virahita - sarvathA zUnya che, eTale samasta parabhAvathI ane parapratyayI vibhAvathI virahita - viraha pamADelo - sarvathA rahita - zUnya karAyelo evo AtmA pote tathArUpa zuddha Atma pariNamanathI "para virahita" thAya, tyAre ja tathArUpa "paravirahita" - sarva anya bhAvathI sarvathA rahita-zUnya cit camatkAramAtra A paramArtha dekhe - sAkSAtu kare - anubhava pratyakSa kare. vyatirekathI tathArUpa zuddha Atma pariNamanathI paravirahita' na kare to parabhAva-vibhAvanA pratibhAsane lIdhe tathArUpa 'citucamatkAramAtra' na dekhe. kAraNake jenA aMtaramAM parapratyayI rAga-dveSa-mohAdi vibhAvabhAva UrI rahyA hoya, te zuddhopayoganI game teTalI moTI vAto karatA hoya, to paNa "mAtra" - kevala "citu camatkAra' sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evo citu camatkAramAtra paramArtha - zuddha AtmA kyAMthI dekhI zake ? kyAMthI anubhavI zake ? jenA aMtaramAM parapratyayI rAga-dveSa-mohAdi koI paNa vibhAvabhAva spharato nathI, evo zuddhopayoga dazAsaMpanna zuddhopayogI zramaNa ja athavA jJAnadazAsaMpanna nizcaya samyagudRSTi jJAnI satpuruSa ja tathArUpa citucamatkAramAtra paramArtha-zuddha AtmA dekhI zake, anubhava pratyakSapaNe anubhavI zake. Ama zuddhopayoga dazAne pAmelA zuddhopayogI zramaNo ja - jJAnadazA saMpanna nizcaya samyagu daSTi jJAnI satu puruSo ja "paramabhAvadarzIo hoI mukhyapaNe A nizcayanayanA yogya adhikArIo che ema atra spaSTa dhvanita thAya che. jema AkAzamAM vizvano praveza nathI, sarvabhAvanI vAsanAthI AkAza rahita ja che, tema samyaka dRSTi puruSoe pratyakSa sarva dravyathI bhinna, sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA dITho che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 Ama banne nayanI potapotAnI yathAyogya bhUmikA che. aparamabhAva rU5 pUrva bhUmikAmAM vyavahAranaya paNa prayojanabhUta che, pachI paramabhAva rUpa UrdhvabhUmikAmAM nizcayanaya ja prayojanabhUta che. kAraNake bannenuM prayojana AtmAne AMtmaguNa vikAsamAM mArgadarzaka banI AgaLa laI javAnuM - AgaLa vadhAravAnuM che ane te arthe ja banne nayanuM samyaka prarUpaNa bhagavAna jinoe karyuM che. " - nam' to lead. dorI javuM. laI javuM ema dhAta artha parathI jIvane AtmavikAsanI Urdhva Urdhva bhUmikAe laI jaya - dorI jAya te "naya." vyavahAra naya paNa amuka bhUmikA sudhI - jIvane kevaLa zuddhanayanI yogyatA thAya tyAM sudhI yogyatA prApta karavAmAM upayogI hovAthI paramArtha mArgadarzakapaNe upakArI che, pachI tathArUpa dazA thaye kevaLa zuddha naya ja upakArI che. banneno ISTa udeza jIvane AtmavikAsamAM AgaLa vadhAravAno che. nizcaya sahakArI - nizcaya lakSI vyavahAranuM kAma pUruM thAya che tyAM kevaLa zuddha nayanuM ja (nizcayanuM ja) kAma zarU thAya che. bIjA zabdomAM kahIe to nizcaya lakSI nizcaya pratipAdaka vyavahAranaye jIvane AgaLa vadhAravAnuM adhUruM mUkeluM kAma nizcayanaya upADI le che. arthAt banne naya potapotAnI bhUmikA pramANe - potapotAnI samucita maryAdAmAM jIvane ISTa mArge AgaLa vadhAravAnuM kArya kare che. Ama banneno ISTa hetu ane kArya jIvane eka AgaLa laI javAnuM - AgaLa vadhAravAnuM ja che, kevaLa AtmArthanuM ja che, eTale banneno dekhIto virodhAbhAsa paNa naSTa thAya che, eTaluM ja nahi paNa ekanuM kArya bIjo mitra upADI tye evuM spaSTa thAya che. 147
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti naya AtmAne samajavA arthe kahyA che, paNa jIvo to nayavAdamAM guMcavAI jAya che. AtmA samajAvavA jatAM nayamAM guMcavAI javAthI te prayoga avaLo paDyo.'' '"sAta naya athavA anaMta naya che, te badhA eka AtmArthe ja che ane AtmArtha te ja eka kharo naya. nayano paramArtha jIvathI nIkaLe to phaLa thAya, chevaTe upazama bhAva Ave, to phaLa thAya, nahIM to jIvane nayanuM jJAna jALa rUpa thaI paDe, ane te vaLI ahaMkAra vadhavAnuM ThekANuM che. satpuruSanA Azrayo jALa TaLe.'' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka - (43) 957 (upadeza chAyA) AtmA ekAMte nizcayathI zuddha che ema mAnI para saMyogajanya vyavahArathI prApta azuddhino durlakSa kare upekSA kare, to zuddha kema thAya ? temaja AtmA ekAMte vyavahArathI azuddha che ema mAnI nizcayathI zuddha AtmAno durlakSa kare - upekSA kare, to paNa zuddha kema thAya ? kAraNake banne nayanI sApekSatA ja jIvane Atma vikAsamAM upakArI thAya che. kAraNake banne naya ekabIjAne paraspara (Counter-balancing) sAmasAnuM samIkaraNa karI - samucita maryAdAmAM rAkhI jIvane paDavA detA nathI ane AgaLa AgaLa laI jaI mArge dhArI rAkhe che. jyAre jIva ekAMta nizcaya prati DhaLI paDe che, tyAre vyavahAranaya para saMyogajanya azuddhinuM bhAna karAvI agni tApathI suvarNa zuddhinA dRSTAMte AtmAne aparama bhAvanI uttarottara vadhatI jatI zuddhinI zreNIe caDhAvI parama bhAva pratye laI jAya che, jyAre jIva ekAMte lakSa na bhUlavAnI takedArI rakhAve che, ne aparama bhAvanI uttarottara zuddhithI paramabhAva pratye laI jAya che. hAlaka Dolaka pATIA para be jaNa sAmasAmA beThA hoya, temAM je bAju vajana hoya te tarapha pATIyuM DhaLI paDe che, tyAre sAmI bAjue vajana ApavAthI pATIyuM madhyamAM - madhyastha rahe che sAmasAmuM samIkaraNa (Counter balancing) thAya che, tema eka naya bAju (pakSe) vajana ApatAM te tarapha DhaLI paDAya che, tene sAmI bAjue vajana ApavAthI madhyasthatA - sAmasAmuM samIkaraNa (Counter balancing) thAya che, ema dRSTAMta atra samajavAnuM che, eTale atre vyavahAranayane pUrva padavImAM hastAvalaMba rUpa kahyo che te yathArtha che, kAraNake te (1) paDelAne hastAvalaMba - hAthano Teko ApI ubho kare che. (2) hastAvalaMba ApI paDavA deto nathI. (3) hastAvalaMbathI - hAthanA Teke Teke upara upara caDhAve che. - Ama ahIM vyavahAranaya pUrva bhUmikAmAM pada mUkanArAone - prAraMbhika avasthAvaMta sAdhakone 'hastAvalaMba rUpa' - hAthanA TekA rUpa Azraya rUpa AdhAra rUpa thAya che. Arohakane AlaMbana Avazyaka :jema prAsAda zreNI para caDhavA mATe nisaraNI rUpa AlaMbananI - TekAnI ArUDhane anAvazyaka jarUra rahe che, tema AtmaguNa zreNI rUpa siddha prasAda rUpa siddha prAsAde caDhavA mATe yogArohaka mumukSuone vyavahAra rUpa nIsaraNInA avalaMbananI avazya anivArya jarUra rahe che. paNa parabhAvathI-vibhAvathI virahita sarvathA rahita evo cit camatkAramAtra parama artha jeo potAnA aMtaramAM anubhava netrathI pratyakSa dekhe che, sAkSAt pragaTa anubhave che, evA paramabhAvadarzI AtmadeSTA jJAnadazAsaMpanna jJAnI puruSone to pachI A vyavahAra kaMI kAmano nathI, tenuM kAMI prayojana rahetuM nathI. jema prAsAda zikhare caDhI gayA pachI nIsaraNI rUpa AlaMbananI - TekAnI kAMI jarUra rahetI nathI, tema AtmaguNa zreNInI parAkASThArUpa parama bhAva prAsAda zikhare ArUDha thayA pachI yogArUDha puruSone vyavahAra rUpa AlaMbananI jarUra rahetI nathI. parama bhAvarUpa giri zRMga pratye caDhavA mATe vyavahAra rUpa hastAvalaMbanI jarUra che, paNa jyAM mAtra caitanya camatkAra sivAya bIjuM kAMI nathI evA paramabhAva rUpa giri zrRMge ArUDha thayelA yogArUDha puruSone vyavahAra rUpa hastAvalaMbananI jarUra nathI. kAraNake caDhelAne caDhavAnuM zuM ? pAmelAne pAmavAnuM zuM ? AThamI dRSTi sAra samAdhi, nAma parA tasa jANuMjI; Apa svabhAve pravRtti pUraNa, ziza sama bodha vakhANuMjI. 148 -
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra kaLaza-5 niraticAra pada ehamAM yogI, kahie nahi aticArIjI, Arohe ArUDha girine, tima ehanI gati nyArIjI." - zrI yazovijayajI kRta yogadRSTisajhAya AlaMbana sAdhana je tyAge, parapariNatine bhAge re; akSaya darzana zAna vairAge, AnaMdaghana prabhu jAge re." - zrI AnaMdaghanajI (vIra jina stavana) 149
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have nizcaya samyagadarzananuM svarUpa prakAzato ane A zuddha AtmA ja amane ho ! evI parama AtmabhAvanA bhAvato kaLaza lalakAratAM paramArthadarzI paramabhAvadarzI AcAryajI amRtacaMdrajI AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato prathama utthAnikA kaLaza prakAze che - zArdUnavikrIDita - ekatve niyatasya zuddhanayato vyApturyadasyAtmanaH, pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAMtarebhyaH pRthak / samyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayaM, tanmuktvA navatattvasaMtatimimAmAtmAyamekostu naH // 6 // ekatve niyatA ja zuddhanayathI je vyApta A AtmAnuM, pUrNa jJAnaghanAnuM darzana pRthapha, juduM dravyAMtarothI ghaNuM; samyagadarzana e ja che niyamathI ne Atma A teTalo, (tethI) mUkI A navatattva saMtati amane ho AtmA ekalo ! 6 amRta pada-da "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga eka AtmA ho amane A aho ! re... dhruvapada. zuddhanaya taNA AdezathI re, ekatvamAM niyata je hoya... eka AtmA. nija guNa paryAyane vyApato re, pUrNa vijJAnaghana je sToya... eka AtmA. 1 sarva anya dravyothI sarvathA re, jeha varte che bhinna svarUpa... eka AtmA. evA AtmAnuM darzana je ahIM re, te ja samyaga darzana rUpa... eka AtmA. 2 ane samya darzana te ja AtamA re, AtmA samya darzana pramANa... eka AtmA. ema niyamathI avadhAravuM re, evI nizcayanayanI vANa... eka AtmA. 3 tethI nava tattvo taNI saMtati re, mUkI daIne eha tamAma... eka AtmA. amane eka ho AtamA A aho re, bhagavAna je amRta dhAma.... eka AtmA. 4 artha : zuddha naya thakI ekatvamAM niyata evA vyAptA (vyApaka) A pUrNajJAnaghana dravyAMtarothI pRthaphabhinna evuM je darzana, e ja niyamathI samyagudarzana che, ane A AtmA teTalo ja che, tethI A navatattvasaMtati mUkIne A eka AtmA amane ho ! amRta jyoti' mahAbhASya dehathI bhinna svapara prakAzaka parama jyoti svarUpa evo A AtmA, temAM nimagna thAo. he Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaI te AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7pa9, 83ra "vyApaka sakaLa svarUpa lakhyo Ima, jima nRbhamAM maga lahata khagIrI; cidAnaMda AnaMda mUrati, nirakha premabhara buddhi thagIrI." - zrI cidAnaMdajI, pada-23 citucamatkAramAtra paramArtha darzane vyavahAranuM kaMI paNa prayojana rahetuM nathI ema A pUrvanA kaLazamAM prakAzya. te paramabhAvadarzI - paramArthadarzInuM zuddha Atmadarzana e ja samyagu darzana-zAnacAritra 150
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-6 jyAM abheda bhAve pariName che evuM zuddha AtmAnubhUtimaya nizcaya samyag darzana che ane teja AtmA che, te ja amane ho ! evA bhAvano A kaLaza sAkSAt paramabhAvadarzI zuddhanaya thakI ekatve niyata pUrNaparama paramArthadarzI amRtacaMdrAcAryajIe parama bhAvAvezathI lalakAryo che : zAnathana AtmAnuM darzana e ja asya AtmanaH thavuM varNanaminha - ahIM - nizcaya bhUmikAmAM - paramArtha paMthamAM pratyakSa anubhUyamAna AtmAnuM je 'darzana' samyag darzanaH A AtmA ja amane ho ! - 'A' 'niyamathI' sAkSAt karaNa e ja nizcayathI samyagdarzana che, samcavarzanametaveva niyamAt| kevA zuddhanaya thakI ekatvamAM' eka zAyakabhAva rUpa AtmAnuM darzana ? tve niyatasya zudghanayataH' ekapaNAmAM 'niyata' niyamita nizcayasthita svaguNaparyAyamAM athavA saMpUrNa svarUpamAM vyApanArA evA AtmAnuM darzana kevuM ? dravyAntarebhyaH pRtha vivikta - bhinna jUduM evuM ane AvuM je zuddha Atmadarzana, teTalo A AtmA che, 'gAbhA 6 tAvAnayaM Ama che, tethI zuM ? tethI 'A' vakSyamANa - kahevAmAM AvI rahela navatattvasaMtati mUkIne eka A AtmA amane o !* 'tanmuktvA navatattva saMtatimimAmAtmAyamekostu naH' ema paramArthadarzI zuddha AtmabhAvanA kare che. kAraNake navatattvanI bhedakalpanA rUpa vyavahArathI prAptavya - prApta karavAno to eka AtmA che, ane A zuddhanaya thakI ekatvamAM niyata svaguNaparyAya vyApaka evA A pUrNa jJAnaghana AtmAnuM je dravyAntarothI pRthak - bhinna darzana anubhavana amane thayuM, e ja zuddha AtmAnubhUtimaya nizcaya samyagdarzana che, ane A AtmA AvuM darzana thayuM te ja che ane teTalo ja che, AtmAnuM darzana ema kahyuM tethI kAMI darzanathI jUdo AtmA nathI ke darzanathI nyUnAdhika AtmA nathI, paNa darzana e ja AtmA - AtmA e ja darzana che, darzana teTalo ja AtmA - AtmA teTaluM ja darzana che. - - - - - - - - - niyata vRttithI sthita tathA 'vyAsA' vyApaka 'pUrNa jJAnaghana' evAnuM, 'vyAkSuH pUrNajJAnadhanasya' bIjA badhA dravyothI 'pRthak 'dravyAntarothI' Ama jyAM nizcayathI samyak darzana-jJAna-cAritra eka abheda bhAve pariName che, evA zuddha eka zAyaka bhAvarUpa AtmAnuM dravyAntarothI bhinna evuM zuddha AtmAnubhUtimaya nizcaya samyagdarzana amane thayuM, eTale te samyagdarzana pramANa AtmA prApta thayo ane AtmA prApta thayo to prAptavya zuM bAkI rahyuM ? mATe A vakSyamANa-kahevAmAM AvI rahela navatattvasaMtati - navatattva paraMparA mUkI daI, amane A anubhava-pratyakSapaNe sAkSAt anubhavAI rahelo basa eka AtmA ja ho !* kAraNake nava tattvanuM prayojana paNa vyavahAra samyagdarzana karAvI tenA AlaMbane nizcaya samyagdarzana pratye laI jaI AtmA ja prApta karAvavAnuM hatuM ane che, temAMthI tattvamadhye paNa amane to eka zuddha AtmAnuM ja samyagdarzana thAya che, ane te ukta prakAre zuddha AtmasAkSAtkArarUpa nizcaya samyagdarzana thaI amane ho ! AtmA jo prApta thaI cUkyo, to have te upakArI nava tattvanuM prayojana paNa zuM rahyuM ? ane nizcaya nayathI dekhIe to A nava tattvamAM paNa zudghanaya thakI eka zuddha AtmA ja prakAze che ane amane zuddha AtmAnuM ja nizcaya samyagdarzana thAya che. eTale have A je zuddha AtmAnuM amane AtmasAkSAtkAra rUpa darzana thayuM te eka AtmA ja amane ho ! ema zuddha AtmAnubhUtirasa nimagna paramabhAvadarzI AcAryajI amRtacaMdrajI ane tevA paramabhAvadarzI bhAvitAtmA mahAtmAo sadA AtmAmAM ja rahevAnI zuddha AtmabhAvanA bhAve che, jenuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa vartamAnamAM tathArUpa zuddha AtmAnubhava2sa nimagna parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajInA pUrva bhavonA anubhUta AtmAnubhavonuM smaraNa karatA A sahaja svayaMbhU "jJAte hyAtmani no bhUyo jJAtavyamavaziSyate / ajJAte punaretasmin jJAnamanyanirarthakam // navAnAmapi tattvAnAM jJAnamAtmaprasiddhaye / menAnIvAvavo mAvAH svamevapratiyozinaH / / " - zrI yazovijayajI kRta 'adhyAtmasAra', AtmanizcayAdhikAra, 2-3 151
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anubhavolgAramAM pratyakSa thAya che - "Akho divasa nivRttinA yoge kALa nahIM jAya tyAM sudhI sukha rahe nahIM, evI amArI sthiti che. "AtmA" "AtmA', teno vicAra, jJAnI puruSanI smRti, tenAM mahAbhyanI kathAvArtA, te pratye atyaMta bhakti, temanAM anavakAza AtmacAritra pratye moha e amane haju AkarSyA kare che ane te kALa bhajIe haiye. pUrva kALamAM je je jJAnI puruSanA prasaMgo vyatIta thayA che te kALa dhanya che, te kSetra atyaMta dhanya che, " akhaMDa AtmadhunanA ekatAra pravAha pUrvaka te vAta amane hajI bhajavAnI atyaMta AturatA rahyA kare che." I. - zrImad rAjacaMdra, aM. (380) 465 tAtparya ke zuddhanayathI ekatvamAM - eka zAyakapaNA rUpa bhAvamAM niyata - nizcaya maryAdAthI maryAdita evo vyApaka A pUrNa "jJAnathana' AtmA che. ghananI (nakara) pUrNa zAnaghana AtmA ja pA ja jema sarva pradeze kevaLa jJAna sivAya jyAM bIjuM kAMI paNa nathI evo sarvatra " sa amane ho! nava tatva saMtatinuM pUrNa jJAna jJAna ne jJAnamaya ja evo A AtmA eka lAyakapaNArUpa amane have prayojana nathI bhAvamAM athavA nija guNaparyAyarUpa bhAvamAM vyApaka (Pervading) che. arthAtu pUrNa jJAnaghana evo AtmA eka jJAyaka bhAvarUpa che. AvA A eka lAyakabhAvarUpa pUrNa jJAnaghana AtmAnuM bIjA badhAM dravyothI pRthaka-sAva jUduM-alaga-bhinna evuM je darzana (sAkSAt karaNa - anubhava pratyakSIkaraNa) e ja niyamathI samyagu darzana che ane A AtmA A je samyagu darzana thayuM teTalo ja che, A je samyagu darzana te ja AtmAnuM svarUpa che, samyagu darzana e ja AtmA che. Ama samyaguM darzana thayuM eTale saMpUrNa zAnaghana AtmA jema che tema samyakapaNe dITho, pratyakSa-sAkSAta pragaTa anubhavyo ane Ama saMpUrNa Atmadarzana e ja jo sAkSAtu AtmAnubhUtimaya paramArtha-nizcaya samyagudarzana che, to pachI A nava tattva saMtatinuM have amAre zuM prayojana che? A saMtati paNa AtmArUpa paramArtha pAmavA mATe - AtmasAkSAtakArarUpa samyaga darza~yojanArthe kahI che. paNa zuddhanayathI jo amane A zuddha AtmAnuM saMpUrNa sahajatmasvarUpa pragaTa dekhAya che, sAkSAta anubhavAya che, to pachI amAre have A navatattvanuM paNa zuM prayojana rahyuM ? ane A vasthamANa-kahevAmAM AvI rahela navatattvasaMtatimAM paNa amane to zuddhanayathI kevala eka zuddha AtmAnuM ja darzana-sAkSAta anubhavana thAya che, kevala zuddhAtmAnubhUti ja thAya che, eTale A navatattvasaMtati mUkI, A kahevAI rahelA navatattva maLe paNa eka kevala zuddhAtmAnubhUtimaya nizcaya-paramArtha samyagu darzana karatAM amane to A sAkSAta anubhavapratyakSapaNe pragaTa dazyamAna che te eka AtmA ja ho ! kevala zuddhAtmAnubhUtimaya AtmabhAvanA ja amane ho ! eTaluM ja basa che." AtmAne dITho eTale badhuM ya dIThuM. "Atama bhAvanA bhAvatAM jIva lahe kevala jJAna re." - zrImad rAjacaMdrajI 152
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza7. have navatattvamAM paNa zuddha nayAdhIna eka Atmajyoti ja prakAze che ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato bIjo usthAnikA kaLaza prakAze che - manudu - ataH zuddhanayAyattaM, pratyagjyotizcakAsti tat / navatattvagatanvepi, yadekatvaM na muMcati // 7 // ethI zuddha nayAdhIna, pratyagu jyoti prakAzatI, navatattvagatatve ya, je ekatva na mUkatI. amRta pada-7. mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga (eka AtmA ho amane A aho re - e dhruvapada cAlu) zuddhanaya AdhIna re, jyoti pratya] prakAze teha... eka AtmA ho. navatattva gatatvamAM paNa khare reekapaNuM na mUke je... eka AtmA ho. 1 jJAna razmi amRta A prasAratI re, anubhava amRta rasa udAma.. eka AtmA ho. bhagavAna amRta jyoti e prakAzatI re, navatattva maLe paNa Ama... eka AtmA ho. 2 arthaH ethI zuddhanayane AdhIna evI te pratyagu (aMtargata, pRthaka-bhinna) jyoti prakAze che - ke navatattvagatapaNAmAM paNa ekatva (ekapaNuM) nathI mUkatI ! amRta jyoti' mahAbhASya evo eka ja padArtha paricaya karavA yogya che ke jethI anaMta prakArano paricaya nivRtta thAya che, te kyo? ane kevA prakAre? teno vicAra mumukSuo kare che. lI. satumAM abheda." - zrImad rAjacaMdra, aM. (230), 271 A navatattva saMtati mUkI amane A eka AtmA ja ho ! ema A pUrvenA kaLazamAM A paramabhAvadarzI paramArthadarzI AcAryajIe Atma bhAvanA karI, tenA anusaMdhAnamAM A AgaLanI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA bIjA utthAnikA kaLazamAM teozrI prakAze che ke - A navatattvamAM paNa zuddhanaya thakI eka AtmA ja prakAze che : mata: - ethI karIne, have pachI, zuddhanayAyatta - "zuddhanayAyatta" - zuddhanayAdhIna evI te "pratya' - aMtargata - pRthaka - bhinna jyoti prakAze che, pratye tisthAti tata, kevI ? navatattva tatte iyatve namuMti - je navatattvagatapaNAmAM paNa "ekatva' - ekapaNuM nathI mUkatI, sarva bahirgata anya dravyathI pRthaka - bhinna aMtargata Atma jyotinuM prakAzanuM zuddhanayane AdhIna che. mULa zuddha te Atmapada rUpa zuddha Atmadravya pratye dRSTi karatAM zuddhanayanA pratApe je bhinna aMtargata AtmajyotinuM anubhavana prakAzana thAya che, ke je navatattva madhye rahelI chatAM eka abheda zuddha cetanapaNAne-jJAyakapaNAne choDatI nathI. - Ama zuddha nayane AdhIna evI "tata te aciMtya mahAmahimAtizaya saMpanna bhinna aMtargata prakAzatI pratyagu* jyoti navatattvagata chatAM - otaprota rahelI chatAM ekapaNAne choDatI nathI te AzcaryakAraka parama adabhuta vArtA che ! "nava' tattva maLe paNa 'eka' che e mahad Azcarya che ! nave tatvamAM zuddhanaya thakI aMtargata pratya| Atmajyoti kevI rIte prakAze che, te have pachI anukrame A pratyagu' zabdano artha paramArtha bIjA kaLazamAM vivecavAmAM Avyo che tyAM juo. 153
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vakSamANa kahevAmAM AvatA; (1) jIva, (2) ajIva, (3) kartA-karma, (4) puNya-pApa, (5) Asava, (6) saMvara, (7) nirjarA, (8) baMdha, (9) mokSa e nava adhikAramAM (ane chellA sarvopasaMhAra rUpa 'sarvavizuddhajJAna' adhikAramAM paNa) spaSTa vizadapaNe savistara batAvI ApavAmAM Avaze ane tathA prakAre tenuM zuddha AtmAnubhUtimaya paribhAvana ame yathAsthAne karazuM. atre to te - te A adhikAronuM sUcana karatI dvAragAthA rUpa nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A utthAnikA kaLazamAM mAtra eTaluM ja kahIe chIe ke nave tattvamAM paNa zuddhanaya thakI zudghanayAdhIna te pRthak aMtargata pratyag eka Atmajyoti anubhava prakAzathI jhaLahaLe che ! te A prakAre - 154
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-13 bhUyattheNAbhigadA jIvAjIvA ya puNNapAvaM ca / AsavasaMvaraNijjarabaMdho mokkho ya sammattaM // 13 // bhUtArthathI jANyA jIva ajIvane re, puNya pApa vaLI tattva; Azrava saMvara nirjarA re, baMdha mokSa - samyakta re .. Atman ! vaMdo samayasAra 13 AuthArtha : bhUtArthathI Ani Avedau 4, Hq, puSya, 5, mAzrava, saMvara, nisa, dha sana mokSa - sabhyacha. 13 __AtmakhyAti TIkA bhUtArthenAbhigatA jIvAjIvau ca puNyapApaM ca / AsravasaMranirjarA baMdho mokSazca samyaktvam // 13 // amUni hi jIvAdIni navatattvAni bhUtArthenAbhigatAni samyagdarzanaM saMpadyata evAmISu tIrthapravRttinimittamabhUtArthanayena vyapadizyamAneSu jIvAjIvapuNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNeSu nava tattveSvekatvadyotinA bhUtArthanayenaikatvamupAnIya zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmanonubhUterAtmakhyAtilakSaNAyAH saMpadyamAnatvAt / tatra - vikAryavikArakobhayaM puNyaM tathA pApaM, AsAvyAnAvakobhayamAnavaH, saMvAryasaMvArakobhayaM saMvaraH, nirjaryanirjarakobhayaM nirjarA, baMdhyabaMdhakobhayaM baMdhaH, mocyamocakobhayaM mokSaH, svayamekasya puNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSAnupapatteH / tadubhayaM ca jIvAjIvAviti / AtmabhAvanA - bhUtArthenAbhigatAH - tArthayA zuddhanayathA amita - naanibhAvedA jIvAjIvau - 04-04 be, puNyapApaM ca bhane puzya-pAya, AmravasaMvaranirjarA - bhAva-saM12- 2, baMdho mokSazca - baMdha bhane bhoka, ta zuM ? 'samyaktvam' - sabhyatva |iti gAthA AtmabhAvanA ||13|| amUni hi jIvAdIni navatattvAni - mAsuTa vanavatatvo ? bhUtArthenAbhigatAni - bhUtArthathI - zuddhanayathA amita - vAmAM ApekSA, zuM? samyagdarzanaM saMpadyata eva - sabhya rzana saMpa 4 che. zanebI ? zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmanonubhUterAtmakhyAtilakSaNAyAH saMpadyamAnatvAt - zuddhanaya53 vyavasthApita bhAtmAnI aAtmadhyAtianu anubhUtinA sNpdhmaan55||ne bI - nI54ApAne bI. mI . thAya cha ? amISu tIrthapravRttinimittamabhUtArthanayena vyapadizyamAneSu jIvAjIvapuNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNeSu navatattveSu - - tIrtha pravRtti nimitte abhUtArtha nayathI vyavapadezavAmAM AvatA - nirdezavAmAM AvatA 94-04-puNya-pApa-UAR-saMvara- ya--bhIma aa nava tatvomA ekatvadyotinA bhUtArthanayenaikatvamupAnIya - dhotI - sapa x bhUtArthanayathA vAsIna zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmanonubhUteH saMpadyamAnatvAt - zuddhanayavyavasthApita sAlAnI anumatinA saMpadhamAnapAnabI.vIchete anubhUti? AtmakhyAtilakSaNAyAH - bhAmaNyAtidakSau, 'mAtmadhyA' bama cha lenuM tatra - tyAM, tabhai vikAryavikArakobhayaM puNyaM tathA pApaM - vidhArtha-vira pAbhavAyogya anevi8-vi.22nAra maya - bane pusya tathA pApa, AsAvyAnavakobhayamAvaH - bhAvya- pAbhavA yogya bane 4 - bhAvanAra 6maya-banne bhAva, saMvAryasaMvArakobhayaM saMvaraH - saMvArya-saM12 zava yogya bhane saMvA-saMva2 ranAra meM samaya-banne saMvara, nirjaryanirjarakobhayaM nirjarA - niya - naIyA yogya ni -ni 12nAra samaya-banne niI, baMdhyabaMdhakobhayaM baMdhaH - baMdhya-dhAva yojya - 52nAra the maya-bane baMdha, mocyamocakobhayaM mokSaH - bhothya-bhUqan yogya bhoya-bhUzavanAra 6maya-banne bhokSa, ma zAnebIca ? svayamekasya puNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSAnupapatteH . 155
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bahirdRSTyA nava tattvAnyamUni jIvapudgalayoranAdibaMdhaparyAyamupetyai - atha caikajIvadravyasvabhAvamupetvA - katvenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni nubhUyamAnatAyAm abhUtArthAni / tato'bhISu navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate / tathAMtardRSTyA - jJAyako bhAvo jIvo - jIvavikAraheturajIvaH kevalajIvavikArAzca kevalA jIvavikArahetavaH puNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNAH puNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSA iti / navatattvAnyamUnyapi jIvadravyasvabhAvamapohya atha ca sakalakAlamevAskhalantamekaM - svaparapratyayaikadravyaparyAyatvenA - jIvadravyasvabhAvamupetyA nubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni nubhUyamAnatAyAm abhUtArthAni tato'mISvapi navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate / evamasAvekatvena dyotamAnaH zuddhanayatvenAnubhUyata eva / yAtvanubhUtiH sAtmakhyAtirevAtmasyAtistu samyagdarzanameveti samastameva niravadyaM / / 13 / / svayaM- posanA puzya-pApa-bhAva-saMvara- nirA-dha-bhovanI anupapattine bI-aghaTamAnavatAne bI. tamaya zuM? tadubhayaM ca jIvAjIvAviti - mane tahamayamaya-banne 71 04cha. bahirdaSTyA - 4 rathI-bArathI navatattvAnyamUni bhUtArthAni - mAnava tapobhUtArtha - satyArtha cha, syAre ? jIvapudgalayoranAdibaMdhaparyAyamupetyaikatvenAnubhUyamAnatAyAM - 4 bhane pugabanA anAhi baMdha paryAya pratye 4ne (bhAzrIna) pa tthI - merI anubhUyamAna56ui - anulapA 26 // 5uri, atha ca abhUtArthAni - anecha bhabhUtArtha cha, syAre ? eka jIvadravyasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAM - 4 dravya skhalA pratye 4 ne (bhAzrIna) anubhUyamAnapatamA - anumA 26 // 5i. mAthI zu? tato'mISu navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate - tethI mAnavatattvobhA bhUtArthanayathA 14 pradyota cha - Hera - aNe che. tathAMtardaSTyA - tathA aMtarathI - jJAyako bhAvo jIvaH - zAyamA (r)q, jIvasya vikAraheturajIvaH - (r)vana vivAra tu bhaq, kevalajIvavikArAzcapuNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNAH - bhane upara 4 viye puSya-pA5-04-saMpara-ni-dha-bhIma bama cha, kevalA jIva vikAra hetavaH puNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSA iti - ava ma vA vituo puzya-5-va-saMvara- nirA-dha-mokSa ma. navatattvAnyamUnyapi bhUtArthAni - nava tatvo mA 5 bhUtArtha cha, zyAre ? jIvadravyasvabhAvamapohya svaparapratyayaika-dravyaparyAyitvenAnubhUyamAnatAyAM * (r)padravyana svabhAvane dUra karI (eka bAju mUkI) sva-para pratyaya eka dravyaparyAyapaNe anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyA pAmAM, atha ca abhUtArthAni - bhane ma chatAM abhUtArtha cha, syAre ? sakalakAlamevAskhalantamekaM jIvadravyasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAM . sa ba asta 71dravya svabhAva pratye 46na (bhAzrIna) anubhuuymaanp||- anumA 26 // 5uwi. tethI zu? tato'mISvapi navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate - tethI A nava tattvomAM paNa bhUtArtha nayathI - zudvanayathI eka jIva ja pradyote che - prakAze che. evamasAvekatvena dyotamAnaH zuddhanayatvenAnubhUyata eva . ma tthI dhotamAna-zamAna zuddhanayamAme rIne anubhavAya 4 cha. yAtvanubhUtiH sAtmakhyAtireva - sabhya hazana 4 bhane le anubhUti mAtbhadhyAti 4 cha, AtmakhyAtistu samyagdarzanameva - mane bhAtmaNyAta te iti samastameva niravA - ma samasta ni21 (ni) cha. // iti AtmakhyAti AtmabhAvanA ||13|| (yA) 15
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-13 AtmakhyAti TIkArya - A jIva Adi nava tattvo bhUtArthathI jANavAmAM AvelA samyagadarzana saMpaje ja che, tIrtha pravRtti nimitte abhUtArthanayathI vyapadezavAmAM AvatA A jIva-ajIva-puNya-pApa-Asava-saMvara-nirjara-baMdha-mokSa lakSaNa nava tattvomAM etvadyotI bhUtArthanayathI ekatva ANI, zuddhanayapaNe vyavasthApita evA AtmAnI "AtmakhyAti." lakSaNA anubhUtinuM saMpadyamAnapaNuM che mATe. temAM te vikArya-vikAraka ubhaya te puNya-pApa, AsrAvya-AsrAvaka ubhaya-Asava, saMvArya-saMvAraka ubhaya te saMvara, nijadha-nirjaraka ubhaya te nirjarA baMdhya-baMdhaka ubhaya te baMdha, mocca-mocaka ubhaya te mokSa, - svayaM eka evA pupApa-Agnava-saMvara-nirjara-baMdha-mokSanI anupapatti che mATe, ane tadubhaya (te be) te jIva-ajIva che. bahidaSTithI A nava tattvo - jIva-pudgalanA anAdi baMdhaparyAyane AzrI ane eka jIva dravyasvabhAvane AzrI etvathI anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha che anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha che. tethI A nava tattvomAM bhUtArthanayathI eka jIva ja pradyote che. tathA aMtardRSTithI - jJAyaka bhAva jIva, - jIvano vikArahetu ajIva, kevalA jIvavikAro kevalA jIva vikArahetuo puNya-pApa-Asrava-saMvara-nirjarA-baMdha-mokSa lakSaNa puNya-pApa-Agnava-saMvara-nirjarA-baMdha-mokSa. evA A navatattvo paNa - jIva dravya svabhAvane eka kora mUkI ane sakala kALa ja aalaMtA svapara pratyaya eka dravyaparyAyapaNe eka jIva dravya svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha che anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha che. tethI A nava tattvomAM paNa bhUtAInayathI eka jIva ja praghote (prakAze che). ema te ekatvathI dyotamAna (prakAzI rahelo) zuddhatvathI (zuddhapaNe) anubhavAya ja che, ane je anubhUti te AtmakhyAti evo, eva (ja) ane je AtmakhyAti te samyagudarzana, eva (ja) ema samasta (ja) eva niravadya (nirdoSa). 13 amRta jyoti' mahAbhASya "huM kevaLajJAna svarUpa chuM ema samyapha pratIta thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7pada, hAthanoMdha, 3-9 "jIva ajIva viSe te, nava tattvano samAveza thAya, vastu vicAra vizeSe, bhinna prabodhyA mahAnu munirAya.. paMtha parama pada bodhyo, je pramANe parama vItarAge." - paramatattvaSTA zrImad rAjacaMdrajI "samati navi lahyuM re, e to rUlyo caturgati mAMhe." - zrI devacaMdrajI uparokta prathama utthAnikA kaLazamAM (6) bhagavada amatacaMdrAcAryajIe prakADyuM che ke - zadvanayathI ekatvamAM niyata AtmAnuM bhedajJAna-bhinna darzana samyagudarzana ane A AtmA teTalo ja - samyagu darzana pramANa ja che, eTale A have kahevAmAM AvatA navatattvamAM paNa A samyagadarzana svarUpa AtmA ja eka amane ho ! "mAtmAyotu naH |' ane tenA anusaMdhAnamAM A dvAragAthAnA bhAvanuM sUcana 157
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karatA bIjA utthAnikA kaLazamAM (7) sUcavyuM ke - zuddhanayAdhIna te aMtargata bhinna pratyagu Atmajyoti prakAze che ke je navatattvagatapaNAmAM paNa ekapaNuM choDatI nathI ! arthAt A nave tattvamAM paNa zuddhanaya thakI te pRthapha eka aMtargata - pratyagu Atmajyoti jhaLahaLe che. Ama parama bhavya uttama kavitvamaya zailIthI (grand poetic style) parama gauravapUrNa zabdomAM paramAdarathI sUcana karI jeno avatAra karyo, evI A tattvasaMkalanAbaddha graMthanA adhikAronuM sUcana karatI zAstranI A dvAragAthAmAM zAstrakAra bhagavAn kuMdakuMdAcAryajI prakAze che - "mUlyamikA' - bhUtArthathI abhigata' - bhUtAIthI' - bhUtArtha evA zuddhanayathI "abhigata" - jANavAmAM AvelA jIva-ajIva, puNya-pApa, Asrava-saMvara-nirjarA, baMdha ane mokSa e "samyakta' - samyagadarzana che. AvA bhAvanI A dvAragAthAnuM tattvasarvasva samarpaka apUrva ananya vyAkhyAna karatAM "AtmakhyAti sUtra" kartAe potAnI addabhuta lAkSaNika zailIthI (Charataristic most wonderful style) parama paramArtha-marma prakAzyo che. teno AzayAthe A prakAre - A - pratyakSa anubhavamAM AvatA je jIva Adi nava tattvo che, te "bhUtArthathI abhigata" mRtArthenA mAtAni - "bhUtArtha" evA zuddhanayathI jANavAmAM AvelA satA bhUtArthathI jANavAmAM AvelA samyagudarzana saMpaje ja che, "sacavarzana saMpardhata va " kAraNake "A navatatva te samya darzana jIva-ajIva-puNya-pApa-Agnava-savara-nirjarA-baMdha-mokSa lakSaNa navatattvo tIrtha pravRtti nimitte abhUtArtha nayathI vyapadezavAmAM AvI rahyA che, temAM ekatvadyotI - ekatva ghotanArA - prakAzanArA bhUtArthanayathI ekatva ANI, zuddhanayapaNAe karI vyavasthita evA AtmAnI "AtmakhyAti lakSaNa anubhUtinuM saMpadyamAnapaNuM che mATe', zuddhanayatvenA vyavasthApatayAtmanonukUtarAtmAdhyAtitakSaTyA: saMpadyamAnavat | arthAt akhaMDa abheda eka vastumAM khaMDarUpa bhedanuM kRtrima ulkAvana karato vyavahAranaya "abhUtArtha' che, asatyArtha che, chatAM mumukSu sAdhaka jIvone taravAnA sAdhanarUpa tIrtha pravRtti nimitte - "tIrthapravRtti-nimitta dharmatIrtha pravRtti nimitta arthe jIvane vyavahAra dvArA paramArtha svarUpa samajavA mATe "abhUtArtha" eva vyavahAra dvArA paramArtha svarUpa samajavA mATe "abhUtArtha evA vyavahAranayathI A nava tattvo bheda pADIne - jUdA jUdA livarIne vyapadezavAmAM - Ave che - nAma nirdezAdithI kathavAmAM Ave che, paNa te navatattvomAM paNa ekapaNuM che, ane te ekapaNuM "bhUtArtha evo zuddhanaya-nizcayanaya prakAze che. " ghotinA mUtArthanA himapAnI' AvA "ekatvadyotI' - ekatvaprakAzaka bhUtArthanaya vaDe A nava tattvonuM ekapaNe ANI, zuddhanayapaNe AtmAnuM je zuddha svarUpa che te "vyavasthApita" thAya che, "vi' - vizeSe karIne "ava" - jema che tema sva samaya maryAdAthI - svarUpa maryAdAthI sthApita thAya che. Ama zuddhanayapaNe vyavasthApita AtmAnI AtmakhyAti lakSaNA anubhUti upaje che ane A zuddha AtmAnI je "anubhUti' (anubhavanatA) - anubhavavApaNuM tenuM nAma ja "samya darzana' che, "samyapha - jema che tema bhUtArthapaNe vastunuM vastugate darzana" - sAkSAt karaNa - anubhavapratyakSIkaraNa che. mATe A nava tattva paNa jo ekatvadyotI "bhUtArtha evA zuddhanayathI jANyA, to te samyagu darzana saMpaje ja che, A nizcayasiddha vArtA che. atre puNya, pApa, Amrava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa e je tattvo che, te jIva-ajIva ubhaya rUpa che. temAM (1) je vikArya - vikAra pAmavA yogya ane je vikAraka - pasyAdinA jIva ajIva be vikAra karanAra, ema vikArya-vikAraka e bane te puNya-pApa che. (2) je prakAra : jIva-ajIva be AzrAvya - Asrava pAmavA yogya ane je AsrAvaka - Asrava karanAra, ema pariNAmadhArA AsrAvya - AsrAvaka e banne Asrava che. (3) je saMvArya - saMvara karAvA yogya ane je saMvAraka-saMvara karanAra, ema saMvArya-saMvArika e banne te saMvara che. (4) je nirjaI - nirjarAvA yogya ane je nirjaraka - nirjarAvanAra, ema nirjarva-nirjaraka e banne 158
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-13 te nirjarA che. (5) je baMdhdha - baMdhAvA yogya ane je baMdhaka - bAMdhanAra, ema baMdhya-baMdhaka e banne te baMdha che. (6) je moDhe - mUkAvA yogya ane je mocaka - mUkAvanAra, ema mo-mocaka e bane te mokSa che. Ama puraya Adi sapta tattva svayaM eka prakAranA ghaTatA nathI, kAraNa ke jIva-ajIvanA saMyoga saMbaMdha vinA kAMI AkAzamAMthI svayaM - potAnI meLe ApoApa te tattvonI utpatti ghaTatI nathI, "svayaM eka (jIvanA ke ajIvanA) puNya-pApa-Asrava - saMvara - nirjarA - baMdha - mokSanI anupapatti che? aghaTamAnatA che mATe "svaye vasya pukhyavAvasaMvaranirvasavaMdhamokSAnupajo.' ! arthAt ekalo jIva hoya to puNyAdi ghaTe nahi, tema ekalo ajIva hoya to paNa puNyAdi ghaTe nahi, jIva-ajIva banne bhegA thAya to ja puNyAdi tatva nIpaje. mATe puyAdi tattva jIva-ajIva e banne rUpa - ubhaya rUpa che, tadumartha ra nIvAnIva.' temAM -- vikArya, AsrAvya, saMvArya, nirbhaya, baMdhya, moDhe e jIvarUpa puNyAdi che te jIva vikAro che, ane vikAraka, AsrAvaka, saMvAraka, nirjaraka, baMdhaka, mocaka e ajIva rUpa puNyAdi che, te jIva vikAra hetuo che. vikArakAdi ajIva rUpa puNyAdi vikAra Adi upajave che, tethI vikArya Adi jIvarUpa upaje che. Ama A uparathI A tattvo jIva-ajIva ubhaya rUpa pragaTa thAya che - arthAtu pazyAdi tattvonI niSpattimAM jIva-ajIva e banne ghaTako (components) paraspara nimitta-naimittika saMbaMdhathI potapotAno svataMtra bhAga bhajave che, A bannenI mAtra saMyoga saMbaMdha rUpa "joint stock company. - saMyukta bhAgIdArI maMDaLImAM banne potapotAno svataMtra phALo Ape che, jIva jIvarUpa puNyAdi tattva niSpanna kare che, ajIva ajIvarUpa-pudgala rUpa puNyAdi tattva niSpanna kare che. arthAtu jIva bhAva puNyAdi rUpa jIvabhAve ja pariName che ane pudgalamaya ajIva dravya puNyAdi rUpa ajIva bhAve ja pariName che, bane paraspara nimitta - naimittika bhAvathI potapotAnI pariNamana prakriyA svataMtra rIte svayaM ja-pote ja kare che, jIva rUpa puNyAdi tattvanI jIva pariNAmadhArA ane ajIva rUpa puNyAdi tattvanI ajIva pariNAmadhArA ema svataMtrapaNe be bhinna bhinna pariNAmadhArA pravaryA kare che, anAdithI pravahyA kare che. e banne bhinna bhinna pariNAma dhArAno spaSTa bheda atre spaSTapaNe khAsa samajI levA yogya che, ke jethI bhedajJAnanI vajalepa daDhatA thAya che. jIva ajIva padArtho, puNya pApa Asrava tathA baMdha, saMvara nirjarA mokSa, nava tattva kahyAM padArtha saMbaMdha. jIva ajIva viSe te, nava tattvano samAveza thAya, vastu vicAra vizeSe, bhinna prabodhyA mahAna munirAya." - zrImad rAjacaMdrajI have "dikyA - bahirdaSTithI joIe to A navatattvo jIva-pugalanA anAdi baMdhapayayane AzrI "zanAvivazvaparyAyamutya' - ekapaNAthI anubhavAI rahyApaNAmAM - bahir dRSTithI baMdha paryAya "inTena kanubhUyamAnatAya' - bhUtArtha che - satyArtha che, sat che, paramArtha sat AzrI navatattva bhUtArtha che. arthAta nirupacarita mukhya che, kAMI kalpita nathI, paNa vastutaH (In chatAM, temAM bhUtArthanayathI ja - reality) vidyamAna che, tathArUpapaNe (Actually & factually) astitva rUpa eka jIva ja pradyote che - hovApaNA rUpa che, paNa anIdravyasvabhAvamukhetya - eka jIva dravya svabhAvane AzrI manubhUyamAnatAya namUtAni - anubhavanA rahyApaNAmAM abhUtArtha che, asatyArtha che, asat che, paramArthathI asat che - mithyA che, khoTA che. kAraNake e nava tattvAdirUpa hovuM e kAMI jIvano svabhAva nathI athavA jIvanA svabhAvamAM nathI. nahi to e je jIvano svabhAva hoya to svabhAva kadI maTe nahi ne jIvano kadI mokSa ghaTe nahi. eTale jIvadravyanA svabhAva pratye dRSTi TheravI anubhavatI veLAye puNyAdi abhUtArtha che, paramArthathI mithyA che - asat che - khoTA che. tethI A "jIvamajIvaM dravyaM tatra tadanye bhavanti mokSAntAH / vipariNAmaH cintayoganAka vimAnanAH " - kavi rAjamalajI kRta "adhyAtmakamalamAla', 2-3 159
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti navatattvone viSe bhUtArtha evA zuddhanayathI - mUtAIna eka jIva ja pradyote che - prakAze che, divya caitanya jyoti svarUpe prakRSTapaNe jhaLahaLe che, paze nava va pradyotajo ! "eTaluM to cokkasapaNe zraddhavuM ke jIvathI mAMDI mokSa sudhI che ane mokSano upAya paNa che, temAM kiMI paNa asatya nathI. A "ThANaMga sUtra'mAM kahevAmAM AvyuM che ke jIva, ajIva, puya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e padArtha sadbhAva che, eTale tenA bhAva chatA che, kalpavAmAM AvyA che ema nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7pa3 (vyAkhyAnasAra) tathA navatattvanI aMtargata vyavasthA pratye dRSTi karatI aMtar daSTithI - saMtavRMdayA' joIe to - jJAyo mAvo nIvaH - jANapaNArUpa jJAyaka bhAva jIva che, nIvaca aMtar draSTithI navatattvanI vikArataranIvaH - jIvano vikAra upajAvanAro vikArahetu - vikAra,kAraNa te ajIva che, kevala jIvavikAro te puyapApAdi, kevala ajIva vikAra hetuo bhUtArthanayathI eka jIva ja ; te puraya pApAdi che. arthAtu puNya-pApAdi be prakAranA che : (1) kevala temAM pradyote che. jIvavikAra puraya pApAdi jIva (2) kevala ajIva jIvavikArahetu puNya pApAdi ajIva jIvanA pariNAma te kevala jIva vikAra ane kevala ajIvanA pariNAma te jIvavikAra hetuo. Ama jIva ane ajIva e be mULa tattvamAM nava tattva samAya che ane jIva-ajIva e be rAzi spaSTa jUdI paDe che : jIva tathA jIva vikAra rUpa puNya-pApAdi te jIvarAzi ane ajIva tathA ajIva evA vikAra hetuo, rUpa puNya pApAdi te ajIva rAzi. Ama navatattvanI spaSTa surekha aMtargata tattva vyavasthA che. jIva-ajIva e be rAzimAM vibhakta thayelA A nava tattvo paNa, jIva dravyanA svabhAvane eka bAju mUkI - nIdravyasvabhAvamohya,' sva-para pratyayI - jIva-ajIva saMyogathI upajelA eka dravyaparyAyapaNe anubhavAI rahyApaNAmAM - vaparapratyavaidravyaparyAyatayAnumUyamAnatAyAM - bhUtArtha che, mUtAthana, satyArtha che, sat che, paNa sattAnameva sarasvatanta pa nIvedavyasvabhAvamupatya anubhUthamAnatAyAM - sakala kALa ja aalaMtA - akhaMDa abhaMga evA eka jIvadravya-svabhAvane AzrIne anubhavAI rahyApaNAmAM abhUtArtha che - samUtAna, asatyArtha che, asat che. tethI A nava tattvomAM paNa mUtArthanavena - bhUtAthe nayathI eka jIva ja pradyote che - makRSTapaNe prakAze che, pat nIva thavA pradyotane, divya caitanyajyoti svarUpe jhagajhage che. ema pratyena dotamAnaH gaNI - ekatvathI - ekapaNAthI ghotamAna - prakAzI rahelo te AtmA zuddha nayapaNAe zuddhanayapaNe karIne anubhavAya ja che, zuddhanayatvena kanubhUyata Iva | anubhUti teja AtmakhyAti ane vA tu anubhUtiH - A je AtmAnI anubhavanatA rUpa anubhUti che, AtmakhyAti teja samyagu darzana 3 "teja "AtmakhyAti che, sA tu mAtmAdhyAtiH | arthAt AtmAnI - AtmasvarUpanI jevI vastugate vasturUpa khyAti (prasiddhi) che te AtmakhyAti che ane mAtra vyatitu sarjanameva . jevI AtmAnI khyAti - prasiddhi che, AtmakhyAti che, arthAt jevuM AtmAnuM svarUpa khyAta che - prasiddha che tevI AtmakhyAti (Atma prasiddhi) e samyagudarzana ja che. Ama A badhuM ya je kahyuM te anavadya che, jyAM kaMI paNa kahevApaNuM rahyuM nathI evuM parama nirdoSa che, sAMgopAMga sakala avikala satya che. rUti samasta nirava | gAthA-13 anusaMdhAna peja naM. 164 SEO
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-8 have pratipade vivikta Atmajyoti darzAvavAno kola ApatA parama AtmadekhA AcAryavarya amatacaMdrajI atre pratipade udyotamAna A Atmajyoti dekhavAnuM AhavAna karato kaLaza lalakAre che - mAlinI ciramiti navatattvacchannamutrIyamAnaM, kanakamiva nimagnaM varNamAlAkalApe / atha satataviviktaM dRzyatAmekarUpaM, pratipadamidamAtmajyotiruyotamAnam // 8 // cira Iti navatattva chaa (chUpI), A dekhAtI (doravAtI), kanaka jyama nimagna varNamAle kaLAtI; aba satata viviktA dekhajo ekarUpA, pratipada ati A udyotI Atmajyoti. 8 amRta pada-8 avadhU! vairAga beTA jAyA' - e rAga dekho ! Atmajyoti jhaLahaLatI ! dekho ! Atmajyoti jhaLahaLatI ! cira kALathI je nava tattvomAM, gaI hatI chupAI; varNamAlamAM nimagna suvarNa zuM, Aje pragaTa karAI... dekho ! 1 anya sarva bhAvothI te to, bhinna satata dekhAtI; vivikta evI parama jyoti te, ekarUpa rekhAtI... dekho ! 2 pratipade udyotI rahelI, ekarUpa te dekho ! bhagavAna Atama jyoti evI, (1) amUta mUrti lekho... dekho ! 3 artha : ema varNamAlA kalApamAM nimagna suvarNanI jema, cirakALa navatattvamAM chatra (chupAyela) evI A ujhIyamAna utkaTapaNe dekhADAI rahelI (pragaTa karAtI) have satata vivikta ekarUpa A pratipade udyotamAna Atmajyoti dekho ! "amRta jyoti' mahAbhASya tapa karo. tapa karo. zuddha caitanyanuM dhyAna karo. zuddha caitanyanuM dhyAna karo." zrImad rAjacaMdra, aM. hAthanoMdha, 3-10 ghaTa maMdira dIpaka kiyo, sahaja sujyoti sarUpa, Apa parAI ApahI, ThAnata vastu anUpa... suhAgaNa jAgI anubhava prIta." - zrI AnaMdaghana pada, 4 uparamAM "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM je vistArathI vivarI dekhADyuM teno sArasamuccaya prakAzatA A parama bhAvavAhI kaLazamAM ArSadRSTA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A vivikta pratipade A adhyAtma nATakanA dRSTA-zrotA mumukSu AtmArthIone atre pratipade satata Atmajyoti udyotamAna dekho !vivikta-bhinna dekhADavAmAM AvatI A ekarUpa AtmajyotinuM darzana karavAnuM parama AtmabhAvollAsathI udbodhana kare che - pratinitni jyotitamAnay - "pratipade' - pratyeka pada - pade pade 'A' - pratyakSa anubhUyamAna "udyotamAna - udyotatI - uta - utkaTapaNe - prAbalyathI ghotatI - prakAzatI - jhaLahaLatI Atmajyoti have satata 161
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti chArA vivikta evI ekarUpa dekho ! - 'matha satatavidhivataM dUrayatAnerU', have - A graMthamAM have pachI pratipade - pratyeka pade dekhADavAmAM Avaze evI "satata vivikta" - satata - satatapaNe niraMtarapaNe vivikta - viveka karelI - pRthagRbhUta - bhinna karelI evI, ata eva "ekarUpa" - jyAM bIjo koI paNa dvaita-bhAva nahIM hovAthI advaitarUpa - advitIya evI A udyotamAna-udyotI rahelI Atmajyoti pratipade dekho ! kevI che A Atmajyoti? atyAra sudhI te kyAM saMtAI gaI - chupAI gaI hatI ? 'virati navatattvachannamunnIyamAna - cirakALa ema nava tattvamAM channa-chUpAyelI hatI te cira kALathI navatatvamAM unnIyamAna che evI, "Iti' - ema evA prakAre uparamAM vivarI dekhADyuM tema chupAyelI A Atmajyoti nava tattvamAM "chatra' - AcchAdita thayelI - chUpAI gayelI - gupta rahelI hatI darzAvAI rahI che te. 'unnIyamAna' - "uta' - utkaTapaNe prAbalyathI "nIyamAna' - zaddhanayathI dorI javAtI - laI javAtI - darzAvAI rahelI evI. konI jema ? naniva nimanuM vAtAvachatAre - varNamAlA kalApamAM - samUhamAM nimagna kanaka-suvarNanI jema. "varNamAlA kalApamAM' - aneka varNanI vAna/vALI) suvarNanI mAlA-paraMparAnA kalApamAM - samUhamAM "nimagna" - 'ni' - nitAMtapaNe atyaMta magna-DUbI gayela - chupAI gayela suvarNa jema, "unnIyamAna" - utu - uMce "nIyamAna" - dorI javAtuM - "juo ! A suvarNa rahyuM ema uMce laIne batAvAya tema. arthAtu - uparamAM A gAthAnI "AtmakhyAti' TIkAnA gadyabhAgamAM je kahyuM tenuM parama suMdara dAMtathI samarthana karato A upasaMhArarUpa kaLaza (8) atre paramArtha varNamAlAmAM nimagna suvarNa jema mahAkavIzvara amRtacaMdrajIe apUrva AtmabhAvollAsathI lalakArI adbhuta navatatvamAM chupAyela pRthaka paramArtha prakAzyo che : jema koI aneka varNanI - arthAtu eka varNavALI be AtmajyotinuM darzana pratipade varNavALI pAvata soLa varNavALI ema - aneka varNavALI - vividha vAnavALI suvarNa mAlAnA samUhanI aMdara ekasUtra rUpa suvarNa "nimagna' - nitAMta - atyaMta DubeluM paDeluM - atyaMta chupAyeluM hoya ne te pragaTa bhinna karI, dekhADAya tema navatattva rUpa varNamAlA kalApamAM "nimagna" - atyaMta DubelI paDela ekasUtra rUpa A Atmajyoti "cirakALathI" - lAMbA vakhatathI "channa" - chupAyelI gupta rahelI hatI, te have satata "vivikta" - pRthaka - bhinna karAyelI evI A ekarUpa "udyotamAna' - prakAzamAna che, te atre pratipade . pratyeka padamAM pragaTa dekhADavAmAM AvI rahelI che te dekho ! jema vividhavarNI suvarNa mAlAnA kalApamAM - samUhamAM eka sUtrarUpa suvarNano varNa (vAna) sUtranI jema parovAyelo che, chatAM anya dhAtunA saMmizraNa ADe te chupAyelo hoI dekhAto nathI, paNa anya dhAtune pRthaka karI - alaga pADI bArIkIthI kasoTIthI kasI jotAM temAMthI ekasUtrarUpa suvarNano doro (sUtra) pasAra thato dekhAya che, tema navatattva rUpa suvarNamAlAmAM AtmA rUpa suvarNa-sUtra parovAyela che, chatAM paravastu rU5 anya dhAtunA saMmizraNa ADe te chupAyelo hoI dekhAto nathI, paNa zuddhanayarUpa tejAbanA prayogathI paravaturUpa anya dhAtune pRthaka karI - alaga pADI sUkSmapaNe parIkSaNa karatAM, tattva kasoTIthI kasI aMtastattva nirIkSaNa karatAM, temAMthI ekasUtrarUpa A AtmA ja pasAra thato dekhAya che. tathApi navatattvanI suvarNamALAmAM cirakALathI, chupAyeluM - gupta raheluM ane cirakALathI jJAnIoe chupAveluM - gupta rAkheluM - gopaveluM A AtmArUpa - suvarNa sUtra ajJajanonI dRSTie paDatuM nathI, te navatattvanA parama gupta rahasyabhUta A AtmArUpa suvarNa sUtranuM have atre zAstra-sUtramAM ane tenI vyAkhyA karatA "AtmakhyAti - sUtramAM ane tenA viziSTa aMgabhUta pratyeka kaLaza kAvyamAM satata "viviktapaNe" - pRthaka - bhinnapaNe - pRthaka bhedajJAnapaNe ame darzana karAvazuM, arthAtu A zAstra-sUtramAM nave tattvanA adhikAramAM ane tenA upasaMhArarUpa sarva vizuddhajJAna adhikAramAM pratyeka pade ekasUtra rUpa A "vivikta' - pRthabhUta AtmajyotinuM darzana karAvavAmAM Avaze, zuddhanayathI - nizcayanayathI te pratye dorI javAmAM Avaze, utkRSTapaNe nayana karavAmAM Avaze, 'trIyamAna ; - te 12
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-8 divya AtmaprakAzathI jhaLahaLatI divya AtmajyotinuM A "AtmakhyAti'nA ane tenA parama viziSTa aMgabhUta A "suvarNa kaLazonA pratipade' - pratyeka pade udyotana karavAmAM Avaze. eTale atre pade pade te divya AtmajyotinuM darzana karI te AtmArthI mumukSu saMta jano ! tame zuddha AtmAnubhUtirUpa paramArtha samyagadarzanane pAmo ! pade pade ame jema karI rahyA chIe tema zuddha AtmAnubhava karatA rahI sAkSAt "AtmakhyAti" anubhava siddha karo ! ema atre pratipade vivikta Atmajyoti darzAvavAno kola ApatAM - atre pratyeka mumukSune paramArtha preraNAno divya dhvani sUcavatAM jIvanmukata paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe divya vANIthI pratijJAnI udghoSaNA karI che ke - ame atre pade pade svayaM anubhavasiddha karelo zuddha AtmA (samayasAra) pragaTa bhinnapaNe dekhADazuM, tene te mumukSuo ! tame paNa AtmAanubhava pratyakSathI pade pade pratyakSa dekhajo ! A samayasAra alaukika adhyAtma (navAMkI) nATaka che. A navatattvamAM pratyagu AtmajyotinuM - samayasAranuM darzana karAvatuM A samayasAra alaukika navAMkI nATaka che, evI mahAnuM kavi kalpanA mahAnuM adhyAtma nATyakAra paramArtha-mahAkavIzvara ArSadA - amRtacaMdrAcAryajIe atre karI, A alaukika adhyAtma nATakanI tattvakalAmaya sAMgopAMga samasta rUpaka ghaTanA apUrva addabhuta tattvakaLAthI karI che. temAM - jema nATakanA pUrvaraMgamAM nATyavastunuM sUcana karatAM sUtradhAra nATakakAra dekhA-zrotA sabhAjanono A AvA nATakanuM darzana karAvavAmAM Ave che te dekho ! ema bhAvavAhI AhuvAna kare che, tema A samayasAranuM - zuddha AtmAnuM darzana karAvatA A samayasAra adhyAtma mahAnATakanA pUrvaraMgamAM A nATaka vastunuM sUcana karatAM mahAadhyAtma nATakakAra sUtradhAra "AtmakhyAti' sUtrakAra atre pratipade satata vivikta A ekarUpa jhaLahaLI rahelI Atmajyoti dekhADavAmAM Avaze te dekho ! anubhava - pratyakSa karo ! ema parama bhAvavAhI AhuvAna kare che. 13
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA athaivamekatvena dyotamAnasyAtmano'dhigamopAyAH pramANanayanikSepAH ye te khalvabhUtArthAsteSvayameka eva bhUtArthaH / pramANaM tAvatparokSaM pratyakSaM ca / tatropAttAnupAttaparaddhAreNa pravarttamAnaM parokSaH / kevalamAtmapratiniyatatvena vartamAna pratyakSaM ca / tadubhayamapi - pramAtRpramANaprameyabhedasyA - matha ca vyadustasamastabhedaikajIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatAyAM bhUtArtha - nubhUyamAnatAyAm abhUtArtham / nayastu dravyArthikazca paryAyArthikazca / tatra-dravyaparyAyAtmake vastuni / ' dravyaM mukhyatayAnubhAvayatIti dravyArthikaH, paryAyaM mukhyatayAnubhAvayatIvi paryAyAthikaH / tadubhayamapi - dravyaparyAyayoH atha ca dravyaparyAyAnAlIDhazuddhavastumAtra paryAyeNAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthaM jIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatoyAm abhUtArtham / nikSepastu nAma sthApanA dravyaM bhAvazca / tatrA - tadguNe vastuni saMjJAkaraNaM nAma, soyamityanyatra pratinidhivyavasthApanaM sthApanA, vartamAnatatparyAyAdanyad dravyaM, vartamAnatatparyAyo bhAvaH - taccatuSTayaM - svasvalakSaNavailakSaNyenA - atha ca nirvilakSaNasvalakSaNaika - nubhUyamAnatAyAM bhUtArthaM jIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatAyAm abhUtArthaM / athaivamamISu pramANanayanikSepeSu bhUtArthatvenaiko jIva eva pradyotate / / AtmabhAvanA - athaivamekatvena dyotamAnasyAtmano'dhigamopAyAH - ve amarathI dhotabhAna-zabhAna AtmAnA adhigama pAyo - PAANInaI 61yo prabhAsa-naya-nikSepo te khalvabhUtArthA - tabhI 5352 ! nizcaya ne abhUtArtha cha, teSvapyayameka eva bhUtArtha - tamobhA 59 mA-mAtmA 4 bhUtArtha che. pramANaM tAvatparokSaM pratyakSaM ca - prathama to prabhAva paro bhane pratyakSa. tatra - tebha upAttAnupAttaparadvAreNa pravartamAnaM parokSaM - pAta-pAta athavA anutpAtta-anugRhIta 52vArA pravartamAna - pravatA duta , kevalamAtmapratiniyatatvena vartamAna pratyakSaM ca - mane pala-mAtramAtmapratiniyatapaguthI vartamAna-patA 24 te pratyakSA. tadubhayamapi bhUtArthaM - te Gmaya 50 - banneya bhUtArtha cha. syAre ? pramAtRpramANaprameyabhedasyAnubhUyamAnatAyAM - prabhAtA-prabhAsa-ameyanAmena manubhUyamAnAmai, anubhavana rAI 265uwi. atha ca abhUtArthaM - ane bhachatA abhUtArtha che, yAre ? vyudasta samastabhedaikajIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatAyAM - samasta yAM yuhastache - vi+GE+sta = vizeza 6324 asta thaI gayA che, atyaMta paNe phagAvAI gayA che evA eka jIva svabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI 164
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-13 AtmakhyAti TIkArtha ema ekatvathI ghotamAna (prakAzamAna) AtmAnA adhigama upAyo - pramANa-naya-nikSepo je kharekhara ! nizcayathI abhUtArtha che, teomAM paNa A (AtmA) eka ja bhUtArtha che. prathama to pramANa parokSa ane pratyakSa. temAM - upAra-anupAtta (upagRhIta-anupagRhIta) evA paradvArA pravartamAna te parokSa ane kevala Atma pratiniyatapaNAthI vartamAna te pratyakSa. te ubhaya paNa - pramAtR-pramANa-prameya bhedanA ane chatAM samasta bheda jyAM yudasta che anubhUyamAnapaNAmAM evA eka jIvasvabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha che : abhUtArtha che. ane naya to dravyArthika ane paryAyArthika. temAM dravya-paryAyAtmaka vastumAM-dravyane mukhyatAthI anubhAvAve te dravyArthika, paryAyane mukhyatAthI anubhavAve te paryAyArthika. te ubhaya paNa - dravya-paryAyanA ane chatAM dravya-paryAyathI anAlIDha zuddhavastu mAtra paryAyathI (kramathI) anubhUyamAna NAmAM jIva svabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha che : abhUtArtha che. ane nikSepa to nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. temAM - ataguNa vastumAM saMjJAkaraNa te nAma, "te A' ema anyatra pratinidhinuM vyavasthApana te sthApanA, vartamAna tat paryAyathI anya te dravya, vartamAna tatva paryAya te bhAva. te catuSTaya - sva svalakSaNanA vailakSayathI ane chatAM nirvilakSaNa svalakSaNavALA anubhUyamAnapaNAmAM eka jIvasvabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha che : abhUtArtha che. eTale ema A pramANa-naya-nikSepomAM bhUtArthapaNAthI eka jIva ja pradyote che. rahyApaNAmAM. nAstu dravyartha pArtha 8 - ane naya to dravyArthika ane paryAyArthika, tatra - temAM, dravya paryAyAma vastuni - dravya-paryAyAtmaka vastumAM dravyuM muzcatayAnumatIti dravyArthi: - dravyane mukhyatAthI anubhavAve te dravyArthika, paryAvuM muLatayAnumAvatIti paryAyArthi: - paryAyane mukhyatAthI anubhavAve te paryAyArthika. tadumaya mUtAI - te ubhaya paNa - banneya bhUtArtha che, kyAre ? dravyaparyAyaH paryAnumUyamAnatAyAM - dravyanA ane paryAyanA paryAyathI - vArA pharatI kramathI anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rApaNAmAM, katha 2 samUtArtha - ane ema chatAM abhUtArtha che, kyAre ? dravyaparyAyAjAtIDhazuddhavastumAtra nIvarcamAvasyAnuNyamAnatAyAM - dravya-paryAyathI anAlIDha - AlIDha nathI - dravya ke paryAyathI mukhya vA-gauNanA pratye je DhaLato nathI. zuddha vastumAtra jIva svabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyApaNAmAM. nikSepatu nAma sthApanA dravya mAvazva - ane nikSepa to nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. tatra - temAM, taLe vastuna saMjJari. nAma -- ataddaguNa vastumAM - tenA guNano jyAM abhAva che evI ataguNa vastumAM saMjJAkaraNa - saMjJAnuM - nAmanuM karaNa - karavuM te nAma, soyamityacatra pratinidhi vyavasthAnuM sthApanA - "te A" ema anyatra - anya sthaLe pratinidhinuM vyavasthApanaM - (vi+avasthApana) te sthApanA, vartamAna tatparyAyAluM dravya - vartamAna tatu paryAyathI - tenA paryAyathI anya te dravya, vartamAna to bhAva: - vartamAna tatparyAya - teno paryAya te bhAva. tadudaya mUtAI - te catuSTaya, cAreyano samUha bhUtArtha che, kyAre ? svasvatakSaparvatalavenAmumUyamAnatAyAM - sva sva - potapotAnA lakSaNanA vailakSayathI - vilakSaNapaNAthI - vizeSalakSaNa paNAthI anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyApaNAmAM, mUtAI - ane ema chatAM abhUtArtha che, kyAre? nirvi tarunIvasvabhAvasthAnumUyamAna tAyAM - nirvilakSaNa - vilakSaNa nahi 165
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya "nAnA prakAranA naya, nAnA prakAranAM pramANa, nAnA prakAranI bhaMgALa, nAnA prakAranA anuyoga e saghaLAM lakSaNA rUpa che. lakSa eka saccidAnaMda che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 180 "naya nikSepe re jeha na jANiye, navi jihAM prasare pramANa; zuddha svarUpe re te brahma dAkhave, kevala anubhava bhANa... vIra jinezvara paramezvara jyo." - zrI AnaMdaghanajI ema ekapaNe "dhotamAna" - prakAzamAna AtmAnA je "adhigama upAyo... - jANavAnA upAyo pramANa-naya-nikSepo che, te akhaMDa abheda vastumAM khaMDa khaMDa bheda kalpanAnuM udubhAvana karatA hoI, nizcayathI abhUtArtha che, "te samUtAtha', chatAM vastu svarUpa samajavA mATe teono Azraya karavo paDe che ane teomAM paNa A zuddha AtmA eka ja bhUtArtha che - "yameva jIva mUtArtha', arthAt te nizcayathI abhUtArtha chatAM bheda kalpanA vyavahArathI bhUtArtha pramANAdino Azraya karIne paNa A zuddha AtmA eka ja samajavo ne pAmavo e ja bhUtArtha che. temAM - prathama pramANa be prakAre che : parokSa ane pratyakSa. 'upAttAnupAtta dvArA pravartamAna parokSa - "upAtta' - upa-grahaNa karela ane "anupAtta' - nahi upagrahaNa karela evA pramANa bheda - anubhavana veLAepa dvArA "pravartamAna" - pravartI rahela te parokSa ane "kevala" - mAtra bhUtArtha chatAM jIva - svabhAva AtmapratiniyatapaNAe karI "vartamAna' - vartI rahela te pratyakSa, anubhavana veLAe abhUtAI vanAniyatatvena vartamAna pratyakSe A banne pramANa paNa pramAtR-pramANa-prameyanA bhedanI "anubhUyamAnatAmAM' - anubhavanI karAI rahevApaNAmAM - anubhavana karAtI veLAye bhUtArtha che, paNa "vyastasamasta merainavasvamAvasya namUyamAnatAyAM - jyAM samasta bheda "budasta che' - vi-ud-asta- vizeSe karIne utkaTapaNe asta thayA che - jIva svabhAvanI "anubhUyamAnatAmAM" - anubhavana karAI rahevApaNAmAM - anubhava karAtI veLAye abhUtArtha che. arthAt pramAtR-pramANa-prameya e sarva potapotAnA svarUpe "bhUtArtha che - sat sAcA che ane vastusvarUpa samajavA mATe prayojanabhUta hoI vastu samajavA pUratA upakArI che, paNa svarUpa samajAyA pachI jyAM akhaMDa Atmavastuno-zuddha eka jJAyaka bhAvano sAkSAt anubhava varte che, tyAM pachI te pramANanuM kAMI prayojana rahetuM nathI, tyAre pramANa akiMcikara hoI abhUtArtha' che - asatu che, athavA tyAM AtmA pote pramAtu che, AtmA ja pramANa che ane AtmA ja prameya che, eTale te pramAtu Adi bheda raheto nathI, eTale paNa pramANanuM koI prayojana rahetuM nathI, ema paNa artha ghaTAvI zakAya che. "naya nikSepa pramANe jANe te jIvAjIva, svapara vivecana karatAM thAye lAbha sadIva, nizcaya ne vyavahAra vicare je munirAja, bhavasAgaranA tAraNa nirbhaya teja jihAja." - zrI devacaMdrajI praNIta adhyAtma gItA, 46 naya be prakAre che - dravyArthika ane paryAyArthika. temAM - dravya-paryAyAtmaka vastumAM je dravyane "mukhyatAthI' - mukhyapaNAthI anubhava karAve te dravyArthika naya, ane paryAyane "mukhyatAthI" - mukhyapaNAthI evA - vizeSa lakSaNavALA nahiM evA eka jIva svabhAvanA anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyApaNAmAM. A uparathI zuM phalita thAya che ? athavamanISa pramANananakSepeDu mUtAIveno nIva iva proto - eTale ema A pramANa-naya nikSepomAM bhUtAthaparAe karI eka jIva ja praghote che - prakRSTapaNe ghote che prakAze che - jhaLahaLe che. // ruti "gAtmadhyAti' sAbhamAvanA //rUA. 16
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-13 anubhava karAve che. paryAyArthika naya. te banneya 'dravyaparyAyo. paNa manubhUyamanatAyAM' dravya-paryAyanI "paryAyathI" - vArA pharatI krame "anubhUyamAnatAmAM' - anubhavana karAI naya svaapekSAe bhUtArtha chatAM rahevApaNAmAM - anubhavana karatI veLAe "bhUtArtha che - satu che, paNa zuddha svabhAva anubhava veLAye dravya-paryAyathI anAlIDha' - dravya ke paryAyArtha pratye nahi DhaLela evA zuddha abhUtArtha vastumAtra jIva svabhAvanI "anubhUyamAnatAmAM' - anubhavana karAI rahevApaNAmAM - anubhavana karAtI veLAe "abhUtArtha che" - asatu che. arthAt naya e paNa vastunA sadaMzanuM svarUpa samajAvanAra apekSAvizeSa che. dravyanI mukhyatAnI apekSAe ke paryAyanI mukhyatAnI apekSAe vArApharatI prayojavAmAM Avato te te naya prayojanabhUta hoI tenI vivakSita apekSAnA anubhava pUratA svasvarUpe sAco-satya che, bhUtArtha che, paNa dravyathI ke paryAyathI je AlIDha nathI - dravyanI ke paryAyanI mukhyatA-gauNatA pratye je DhaLato nathI evA zuddha vastumAtra jIva svabhAvano jyAre anubhava karAya che, tyAre asatya-asatu che, abhUtArtha che. kAraNake te te naya to kRtrima bheda uddabhAvana karI akhaMDa abheda vastunA eka aMzano ja khaMDakhaMDa khyAla mAtra : jyAre samagra akhaMDa vastu ja sAkSAta pratyakSa anubhavAya che, tyAre pachI tyAM nayanI apekSA ke prayojana rahetuM nathI, eTale tyAre naya akiMcikara - aprayojanabhUta hoI abhUtArtha che. nikSepa* cAra prakAranA che - nAma, sthApanA, dravya, bhAva. temAM (1) matazuLa vastuni saMjJAvara nAma - taddaguNano - tenA guNano jyAM abhAva che tevA prakAranA guNa jyAM nAmAdi cAra nikSepa svarUpe che nahi evI te te guNa vihoNI "atadagaNa' vastamAM saMzAdharaNa? - aMbA bhatArtha chatAM, za8 svabhAvanA karavI - nAma ApavuM te nAma nikSepa che. (2) soDaye ti anyatra pratinidhianubhava veLAye abhUtArtha vyavasthApanuM sthApanA - "te A' ema "anyatra' - anya sthaLe pratinidhinuM vyavasthApana - vi-vizeSe karIne avasthApana karavuM te sthApanA che. (3) vartamAnatatparyAyAt AcaryuM dravya - "vartamAna' - vartI rahelA "tat paryAyathI - tenA paryAyathI "anya" - bIjuM - jUduM te dravya. (4) vartamAnatatparyAyaH mAva: - "vartamAna' - vartI rahelo "tatu paryAya' - te paryAya te bhAva. A cAreya nikSepa "svatakSAvaitalaLena' potapotAnA lakSaNanA vilakSaNapaNAthI - viziSTa lakSaNapaNAthI anubhavane karAtI veLAye bhUtArtha che, nirvitakSaT' paNa nirvilakSaNa - viziSTa bheda rU5 lakSaNa rahita evo svalakSaNa rUpa nakSa - navasvabhAvasya - eka jIva svabhAva anubhavana karAtI veLAye - abhUtArtha che. kAraNake nikSepo paNa akhaMDa vastumAM bhedanuM uddabhAvana karatA hoI vastunuM svarUpa samajavA mATe koI prakAre upayogI che. arthAta te te nikSepo amuka amuka prakArothI khaMDa khaMDa kalpanA vaDe akhaMDa abheda vastunuM svarUpa samajAve che, paNa jyAre saMpUrNa svalakSaNasaMpanna sAkSAtu pratyakSa sahajAtmasvarUpa anubhavAya che, tyAre te parokSa rUpa nikSeponuM adhyayojanabhUta paNuM hoI, te abhUtArtha hoya che, asat... akiMcikara hoya che, ema A pramANa-naya - nikSepomAM bhUtArthapaNe eka jIva ja pradyote che - Uo nIva iva protad --- "yA nimittAntaraM kiJcidanapekSya vidhIyate / dravyasya kasyacit saMjJA tannAma parikIrtitam / / so'yamityakSakASThAdeH saMbandhenAnyavastuni / yad vyavasthApanAmAtra sthApanA sAbhidhIyate // bhAvinaH pariNAmasya yatrAptiM prati kasyacit / syAdgRhItAbhimukhyaM hi tadravyaM bruvate jinAH / / vartamAnena yattena paryAyaNopalakSitam / dravyaM bhavati bhavaM taM vadanti jinapuMgavAH / / " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta tattvArthasAra "pramANanayanikSepA arvAcIne pade sthitAH / jeva7 7 punarnAmataH pratimAso || - zrI pavanaMdi paMvi. ekavasati, 1da juo tatvArtha sAra (zrI amRtacaMdrAcAryajI praNIta) 167
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama akhaMDa vastumAM bheda kalpanA karanArA pramANa-naya-nikSepo e badhA vikalpo sAkSAt AtmavastunI anubhUtinI apekSAe mAtra kalpanA-jalpanA rUpa che. kAraNake atIndriya vastuno mAtra Acho uparachalo kalpita khyAla ApI zake che. paNa parama nizcaya svarUpa AtmavastunuM sAkSAt sahaja zuddha svarUpa jyAre anubhUtithI pragaTa anubhavAya che, tyAre te badhI kalpanA-jalpanA jAla maTe che. athavA prakArAMtare kahIe to te kalpanA-jalpanA jyAre maTe che tyAre vastu teNe pragaTa prApta karI ema jANavuM, kAraNake parama nizcaya svarUpa sAkSAt Atmavastu jyAM divya anubhUti cakSuthI dekhAya che, tyAM pachI kalpanA-jalpanA karavApaNuM rahetuM nathI : ane kalpanA-jalpanA hoya che tyAM sudhI teNe sAkSAt vastu dIThI ja nathI. vartamAna yuganA parama saMtaziromaNi parama AtmAnubhavI parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa sahaja anubhavoAra che ke - ''jahAM kalapanA jalapanA, tahAM mAno duHkha chAMI; miTe kalapanA jalapanA, taba vastu tina pAI miTe kalapanA jalapanA, taba vastu tina pAI.'' - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha ''alakha agocara anupama arthano, koNa kahI jANe re bheda ? sahaja vizuddha re anubhavavayaNa je, zAstra te saghaLo re kheda.'' 168 zrI AnaMdaghanajI ('vIra jina' stavana) -
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-9 A Atmajyoti anubhavamAM AvyuM amane naya-nikSepa-pramANAdi daita bhAsatuM nathI evA bhAvano upasaMhAra rUpa utthAnikA kaLaza saMgIta kare che - (matinI). udayati na nayazrIrastameti pramANaM, kvacidapi ca na vidmo yAti nikSepacakraM / kimaparamabhidadhmo dhAmni sarvaMkaSe'smi - anubhavamupayAte bhAti na dvaitameva // 9 // udaya na nayazrI asta pAme pramANa, kvacit na ja lahIe jaya nikSepa grAma apara zuM ja kahIe? dhAma sarvekaSI A, anubhava mahiM AvyuM kaita to bhAsatuM nA. 9 amRta pada-9 "avadhU! kyA sove tana maTha meM - e rAga. jaba Atmajyoti A pragaTe, taba dvaita bhAva saba vighaTe... jaba. 1 naya lakSmIno udaya na jAme, pramANa asta ja pAme... jaba. kyAMI jAya nikSepa-na lahIe, bIjuM to zuM kahIe ?... 2 sarvakaSa A dhAma svabhAve, bhagavAna anubhava Ave, taba to daita ja kAMI na bhAse, amRta jyoti prakAze... jaba. 3 artha : nayazrI udaya pAmatI nathI, pramANa asta pAmI jAya che ane nikSepa cakra ame nathI jANatA kyAMya cAlyuM jAya che ! bIjuM ame zuM kahIe ? A sarvakaSa (sarvagrAhI) dhAma (teja) anubhavamAM AvyuM aita ja bhAsatuM nathI. amRta jyoti' mahAbhASya "sarva anya bhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che, te mukta che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (713), 779 jaladhara buMda samudra samANI, bhinna karata kou tAsa mahIrI ? dvaita bhAvakI Teva anAdi, jinameM tAke Aja dahIrI... aba lAgI, aba lAgI." - zrI cidAnaMdajI, pada-24 Ama upara "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM naya-nikSepa-pramANa aMge je kahyuM, tenI paripuSTi rUpa sArasamuccaya darzAvato A kaLaza AtmAnubhavanI parama mastImAM nimagna ga 1 maa amRtacaMdrajIe apUrva AtmabhAvollAsathI lalakAryo che - 3yati na nayazrI pramANe rastaneti pramAI - nayazrI udaya pAmatI nathI, pramANa asta pAme che - nayazrI' - vividha apekSAo vistAratA nayonI sauMdarya zobhA dharAvatI nayalakSmI udaya pAmatI nathI - ugatI nathI, "pramANa" - parokSa pratyakSa pramANa asta pAme che - AthamI jAya che, ame jANatA nathI - "nikSepacakra' - nAma-sthApanAdi nikSepa vRMda kyAMya paNa cAlyuM jAya che, vipi na ra viboti nikSepa, bIjuM te zuM kahIe ? A sarvakaSa dhAma, anubhavamAM Avye dvaita ja bhAsatuM nathI, "himaparamamio thAna sarva bhinnanumavamupayote mAni na tameva |' A 169
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarvakaSa' . sarvane kaSanANuM - sarva vasta svarUpane kheMcI ANanAruM, sarva samarpaka, sarvagrAhI - dhAma" - Atmajyoti anubhavamAM AvI gaye vaita ja - bIjuM kaMI paNa bhAsatuM nathI. kAraNake dravyArthika naye, AtmA AtmA che, paryAyArthika naye sarva AtmabhAva AtmA che, ema dravyArthika - paryAyArthika Adi sarva nayanuM adhiSThAna - Azraya sthAna AtmA che, mati-zrutajJAna rUpa parokSa pramANa ane avadhi jJAnAdi rUpa pratyakSa pramANa, ema sarva pramANa AtmA che, temaja nAma-sthApanA-dravya-bhAvathI AtmA AtmA ja che, ema naya-nikSepa pramANanuM sarvasva kapanAruM - sArabhUta kaSa (kasa) kADhanArUM - AkarSanAruM kheMcanAruM hovAthI A dhAma-Atmajyoti sarvakaSa che, eTale sAra sarvasva bhUta e sarvakaSa samayasAra dhAma anubhavamAM AvyuM bIjuM kaMI anya bhAvarUpa daita ja bhAsatuM nathI! advaita eka zuddha A kevala Atma jyoti ja divya dhAmathI - AtmasvarUpa tejathI jhaLahaLe che ! AvI zuddha AtmAnubhAvAmRta rasa - siMdhumAM nimagna zuddha advaita anubhavamaya zAnadazAno jIvanamAM sAkSAt anubhava karanArA parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajIno anubhavolgAra che ke - eka purANa puruSa ane purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI, kaMI prApta karavAnI IcchA thatI nathI. " ame dehadhArI che ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe haiye. naya-pramANa vagere zAstrabheda sAMbharatA nathI." (I.) - zrImad rAjacaMdra, e. 255, (217) o: "adhyAtma rAjacaMdra' (varacita) (1) prakaraNa ogaNasAThamuM - zrImanI deha chatAM dehAtIta videzI dazA. (2) prakaraNa aThThAvanamuM purANa puruSa ane sahuthI abheda sahu puruSa zrImad. 170
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra kaLaza-10 have AcAryacUDAmaNi amRtacaMdrAcAryajI nIcenI gAthAmAM AvatA zuddhanayanA abhyadayanI vadhAmaNI Apato utthAnikArUpa amRta kaLaza lalakAre che - (upajAti) AtmasvabhAvaM parabhAvabhinna - mArpUNamAyaMtavimuktamekaM / vilInasaMkalpavikalpajAlaM, prakAzayan zuddhanayobhyudeti // 10 // Atma svabhAva parabhAva bhinna, ApUrNa AdaMtavimukta eka; vilIna saMkalpa vikalpa jyAM te, prakAzato zuddhanayo ude che. 10 amRta pada-10 thAzuM prema banyo che rAja - e rAga." zuddhanaya abhyadaya A pAmuM, nizcaya dRSTi ThAme, Atma svabhAva prakAza karato, anubhava amRta jAme.. zuddha naya. 1 parabhAvothI bhinna atize, pUrNa svarUpa avabhAse, Adi aMtathI(mAM) mukta eka te, AtmasvabhAva prabhAse... zuddha naya. 2 jAla sakala saMkalpa vikalpanI, vilIna jyAM thaI jave, AtmasvabhAva amRtamaya evo, dAsa bhagavAna pragaTAve... zuddha naya. 3 artha : ApUrNa, Adi aMtathI(mAM) vimukta, saMkalpa-vikalpanI jAla jyAM vilIna thayela che evo, parabhAvathI bhinna eka Atma svabhAva prakAzato zuddhanaya abhyadaya pAme che. "amRta jyoti" mahAbhASya sarvathI sarva prakAre huM bhinna chauM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa, aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhavarUpa huM chauM. tyAM vikSepa zo ? vikalpa zo ? bhaya zo ? kheda zo ? bIjI avasthA zI ? zuddha zuddha pravRSTa zuddha parama zAMta caitanya huM mAtra nirvikalpa chauM. nija svarUpamaya upayoga karuM chauM. tanmaya thAuM chauM. zAMtiH zAMtiH zAMtiH." - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 atre A pachInI gAthAmAM zuddhanayanuM svarUpa kathavAmAM Ave che tenuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza" lalakArI AcAryavaye amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI zaddhanayanA abhyadayanI vadhAmaNI ApI che - zaddhanamyuti - zaddhanaya zuddha Atma-svabhAvane prakAzato A zudvanaya abhyadaya' pAme che - caDhatI kaLA pAme che. kevo che A zuddhanaya ? abhyadaya pAme che AtmasvamavuM prachAzayana - AtmasvabhAvane prakAzI rahelo evo. prakAze che te kevo che A Atma svabhAva? "gharamAvaminna - parabhAvathI "bhinna' - jUdo, sva te para sApekSa che eTale sva bhAva para bhAvathI jUdo che, parabhAvathI bhinna che tethI te kAMI apUrNa nathI, paNa "ApUrNa che - "A' - svarUpa maryAdAthI "pUrNa che, ata eva "Adi aMtathI vimukta" athavA "Adi-aMtamAM vimukta' che, arthAt svabhAvanI svarUpanI koI kALe utpatti ke nAza na hoya tethI te AdithI ne aMtathI rahita - anAdi anaMta che ane svabhAvamAM - svarUpamAM kadI paNa pararUpano aMtaH praveza na hoya tethI te Adi-aMtamAM vimukta che, Avo che eTale ja te "eka - advaita-advitIya che. jyAM bIjo koI bhAva - dvita' nathI evo advaita che, "bApUfmAdhaMtavimuktamai', eTale ja jyAM, saMkalpa-vikalpanI jAla "vilIna' - vilaya pAmI gayelI che evo che, "vitI saMvagAd.' Ama sakala parabhAvathI sarvathA bhinna, ApUrNa, Adi aMta vimukta, eka, nirvikalpa zuddha AtmasvabhAvane prakAzato A zuddhanaya zuddha AtmAnubhUtinI uttarottara baLavattaratA karato "alyudaya' - utarottara caDhatI kaLAne pAme che, te juo ! 171
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo passadi appANaM abaddhapuDhaM aNaNNayaM NiyadaM / avisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANIhi // 14 // abaddhaskRSTa ananya tathA re, niyata ne avizeSa; masaMyuta zubhe mAmale 3, naya te zuddha gaveSa... 3 mAtman ! 14 AuthArtha : 4 mAtmAne sajaddhaspRSTa, ananya, niyata, bhavizeSa, asaMyukta evo dekhe che, te zuddhanaya jANa ! 14 AtmakhyAti TIkA yaH pazyati AtmAnaM abaddhaspRSTamananyakaM niyataM / avizeSamasaMyuktaM taM zuddhanayaM vijAnIhi // 14 // yA khalvabaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasyAvizeSasyAsaMyuktasya cAtmano'nubhUtiH sa zuddhanayaH, sAtvanubhUtirAtmaivetyAtmaika eva pradyonate / kathaM yathoditasyAtmanonubhUtiriti ced baddhaspRSTatvAdInAmabhUtArthatvAt, tathAhi - yathA khalu bisinIpatrasya salilanimagnasya - tathAtmano salilaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM nAdibaddhaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM salilaspRSTatvaM bhUtArthamapye - baddhaspRSTatvaM bhUtArthamapye - kAMtataH salilAspRzyaM visinIpatrasvabhAvamupetyA kAMtataH pudgalAspRzyAtyAsvabhAvamupetyA - nubhUyamAnatAyAm bhUtArthaM nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / yathA ca mRttikA yAH tathAtmano karakakarIrakarkarIkapAlAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM - nArakAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM - manyatvaM bhUtArthamapi manyatvaM bhUtArthamapi / sarvatopyaskhalaMtamekaM mRttikAsvabhAvamupetyA - sarvatopyaskhalaMnamekamAtmasvabhAvamupetyA - nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / yathA ca vAridhe - tathAtmano vRddhihAniparyAyeNAnubhUyamAnatAyA - vRddhihAniparyAyeNAnubhUyamAmatAyA - maniyatatvaM bhUtArthamapi maniyatatvaM bhUtArthamapi nityavyavasthitaM vAridhisvabhAvamupetyA - nityavyavasthitamAtmasvabhAvamupetyA - nubhUyamAnatAyImabhUtArthaM / nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / yathA ca kAMcanasya tathAtmano snigdhapItagurutvAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM jJAnadarzanAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM vizeSatvaM bhUtArthamapi vizeSatvaM bhUtArthamapi pratyastamittasamastavizeSaM kAMcanasvabhAvamupetyA pratyastabhitasamastavizeSamAtmasvabhAvamupetyA - nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM, nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / yathA vApAM tathAtmanaH saptArciH pratyayauNva samAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM karmapratyayamohasamAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM saMyuktatvaM bhUtArthamapye - saMyuktatvaM bhUtArthamapye - kAMtataH zItamapsvabhAvamupetyA - kAMtataH svayaM bodhabIjasvabhAvamupetyA nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM, nubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM ||14|| usitara : jIva 172
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-14 AtmakhyAti' TIkArtha nizcaye karIne abaddhasRSTa, ananya, niyata, avizeSa ane asaMyukta evA AtmAnI je anubhUti te zudghanaya che, ane te anubhUti to AtmA ja che, eTale AtmA eka ja pradyote che. yathodita (jevo kahyo tevA) AtmAnI anubhUti kema ? ema jo pUcho to, baddhasRSTatva AdinA abhUtArthapaNAne lIdhe. te A prakAre - (1) jema jala nimagna kamalapatranuM jala spaSTapaNuM jala spaSTatva paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM (anubhavAI rahyAMpaNAmAM) bhUtArtha chatAM, ekAMtathI jalathI asparzI evA kamala patra svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha : (2) ane jema mRttikAnuM karaka karI2 - karkarI - bhUtArtha chatAM, sarvataH paNa askhalaMtA eka kRttikA svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha : AtmabhAvanA kapAla Adi paryAyathI - tema AtmAnuM baddhasRSTapaNuM anAdi baddhasRSTatva paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM bhUtArtha chatAM, ekAMtathI pudgalathI aspartha evA Atma svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM - abhUtArtha. utthAnikA kaLazamAM kahyuM tema atre zudghanayanuM svarUpa prakAzyuM che - 4: lavajIUmananvarjha niyata vizeSamasaMyuvarta AtmAnaM pati - je abaddhasRSTa, ananya, niyata, avizeSa, asaMyukta evA AtmAne dekhe che, taM zudghanayaM vijJAnI i- tene zudghanaya jANa | ti gAthA gAbhamAvanA ||14|| tema AtmAnuM nArakAdi paryAyathI yA khalu je kharekhara ! nizcaye karIne - kahevAmAtrapaNe nahi paNa kharekharA tathArUpa AtmabhAva paNe avandva dRSTasthAnanyastha niyatasyA vizeSasvAtaMyuktasya vAbhano - 'abaddha sRSTa' - nahiM baMdhAyelA - sparzAyelA 'ananya' - jyAM anya che nahiM evA, 'niyata' - nitya vyavasthita, 'avizeSa', jyAM vizeSa che nahiM evA ane 'asaMyukta' - saMyukta che nahiM evA AtmAnI anubhUti 'anubhUti' - anubhavanatA, saMvedanA, sa zudghanaya: - te zuddha naya che, sAtvanumUtirAnaiva - ane te anubhUti AtmA ja che, rUti gAe va prathotate - ema AtmA 'eka ja' - advitIya ja advaita ja 'pradyote che' - prakRSTapaNe ghote che - prakAze che. jyaM yathovitasyAbhanonubhUtiiitta cet - yathodita' - jevo kahyo tevA AtmAnI anubhUti kevI rIte ? ema pUcho to vajrasRtvArInAmamUtArthavAt - baddha spaSTapaNuM AdinA abhUtArthapaNAne lIdhe. tAtti - juo ! A prakAre - yathA khalu 173 anubhUyamAnapaNAmAM anyatva bhUtArtha chatAM, sarvataH paNa askhalaMtA eka kRttikA svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha che. jema kharekhara ! sphuTapaNe visinIpatrasva sanitanimanasya - jala nimagna kamalinIpatranuM. sahita svaSTatvavaciLAnumUyamAnatAyAM - jala spaSTatva paryAyathI 'anubhUyamAna paNAmAM' - anubhavana karAtI veLAe - satina spRSTatva jala sRSTa paNuM bhUtArthavi 'bhUtArtha' satyArtha chatAM, hrAMtata: sanninAdRzya dvisinIpatrasvamAvamupesthAnu mUvamAnatAyAm - ekAMtathI jalathI aspRzya - nahiM sparzavA yogya kamalinIpatra svabhAva pratye jaIne - AzrIne 'anubhUyamAna paNAmAM' - anubhavAI rahyApaNAmAM - amUtArtha - 'abhUtArtha' - asatyArtha che, tathA - tema gAbhano - AtmAnuM - jhanAvivazvadhRtvavaciLAnukUyamAnatAmAM anAdi basRSTatva paryAyathI "anubhUyamAna -
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (3) ane jema vAridhinuM (samudranuM) vRddhi - hAni paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM aniyatapaNuM bhUtArtha chatAM, nitya vyavasthita vAridhi svabhAvane AzrI anubhUyamAna paNAmAM (anubhavAI rahyApaNAmAM). abhUtArtha : (4) ane jema kAMcananuM (suvarNanuM) snigdhatva-pItatva-gurutva Adi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM - vizeSapaNuM bhUtArtha chatAM, samasta vizeSa jyAM pratyastamita che evA suvarNa svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha : (5) ane jema jalanuM - agnipratyayathI auSNaya samAhitatva paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM - saMyuktapaNuM bhUtArtha chatAM, ekAMtathI zIta jala svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha : tema AtmAnuM - vRddhi hAni paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM aniyatapaNuM bhUtArtha chatAM, nitya vyavasthita Atma svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha. tema AtmAnuM - jJAna-darzanAdi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM - vizeSapaNuM bhUtArtha chatAM, samasta vizeSa jyAM pratyastamita che evA Atma svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha : tema AtmAnuM - karma pratyayathI moha samAhitatva paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM - saMyukta paNuM bhUtArtha chatAM, ekAMtathI svayaM bodha jIva svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM abhUtArtha . 14 paNAmAM" - anubhavAI rahyApaNAmAM veskRtaM mUtAI - baddha sRSTapaNuM "bhUtArtha' - satyArtha chatAM, chAMtata: punispRzyAtmasvabhAvamutyAnumUyamAnatAyAM - ekAMtathI pudgalathI aspRzya - nahi sparzAvA yogya AtmasvabhAva pratye jaIne - AzrIne anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyApaNAmAM gamUtAI - abhUtArtha - asatyArtha che. kathA 2 . ane jema kRttikathA:- kRtikAnuM vara charIrajarjarIvAtAripachaIInumUyamAnatAyAM - kara-karIra-karkarI-kapAlAdi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM anyatve - "anyapaNuM' - jUdA paNuM mUtArtha - bhUtArtha - satyArtha chatAM, sarvatovasaMtane kRttivAsvabhAvamulyAnumUyamAnatAyAM - sarvataH paNe - sarva sthaLe paNa "ambalatA" - skUlatA nahiM e? mRttikA svabhAva pratye jaIne - AzrIne anubhUyamAna paNAmAM dhUtArtha - abhUtArtha - asatyArtha che, tathA - tema gAtmano. - AtmAnuM nArakAdiparyAyaNanubhUyamAnatAyAM - nAraka Adi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM anyatve - anyapaNuM - bhinna bhinna paNuM pUtAIna - bhUtArtha - satyArtha chatAM - sarvatogavataMtameHIbhasvabhAvamutyAnumUyamAnatAmAM - sarvataH paNa - sarva bAjuthI - prakAre (sthaLe) paNa aalaMtA - alatA nahiM evA Atma svabhAvane AzrI anubhUyamAna paNAmAM mUtAI - abhUtArtha - asatyArtha che. yathA 2 - ane jema, varighe: - vAridhinuM - samudranuM vRddhi da nipAnumUyamAnatAyAM - "vRddhi hAni' - bharatI oTa paryAyathI anubhUyamAna paNAmAM niyatatve - aniyatapaNuM mUtAInara - bhUtArtha - satyArtha - sAcuM chatAM, nityavyavasthid vAridhi - svabhAvamulyAnumUyamAnatAyAM - vRddhi hAni paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM nava tatva - aniyatapaNuM mUtAIna - bhUtArtha - satyArtha chatAM, nityavyavasthitamAbhasvabhAvamutyanamUyamAnatAyAM - nitya vyavasthita Atma svabhAvane AzrIne anubhUyamAna paNAmAM dhUtArtha - abhUtArtha che. amRta jyoti' mahAbhASya 174
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-14 amRta jyoti' mahAbhASya "deha pratye jevo vastrano saMbaMdha che tevo AtmA pratye jeNe dehano saMbaMdha yathAtathya dITho che, myAna pratye taravArano jevo saMbaMdha che tevo deha pratye jeNe AtmAno saMbaMdha dITho che, abaddha spaSTa AtmA jeNe anubhavyo che, te mahatuM puruSone jIvana ane maraNa banne samAna che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 "vyavahAre lakha dohilo, kAMI na Ave hAtha re; zuddhanaya thApanA sevatAM, rahe na duvidhA sAtha re... dharama parama aranAthano. - zrI AnaMdaghanajI je ahaMkAra mamakAranuM baMdhana, zuddha naya te dahe dahana jima Idhana; zuddha naya dIpikA mukti mAraga bhaNI, zuddha naya Adhi che sAdhune ApaNI." - zrI yazovijayajI (sA.tra. gA.sa.) A gAthAnA utthAnikAkaLazamAM (10) adbhuta nATakIya rItie (grand dramatic style) jAhera karyuM (Proclaimed) tema parabhAva bhinna Atma svabhAvane prakAzato abatawNadirUpa za8 A zuddhanaya abhyadaya pAme che, ema zuddhanayanA svarUpa prakAzananI vadhAmaNI AtmAnI anubhUti te zuddhanaya parama AtmabhAvollAsathI AcAryavayaM bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe "suvarNa anubhUti te AtmA ja kaLazamaya zabda brahmanA DiDimanAdathI pokArI. tadanusAra atre A gAthAmAM - zuddhananuM svarUpa prakANyuM che ke - "je abaddhaskRSTa, ananya, niyata, avizeSa ane asaMyukta evA AtmAne dekhe che, tene zuddhanaya jaNa !" ane te tAdezya parama suMdara dAMto yojI potAnI anupama ananya lAkSaNika zailIthI biMba-pratibiMba bhAvathI sAMgopAMga saMpUrNa sakala avikalapaNe vivarI dekhADI parama prajJAzramaNa amRtacaMdrAcAryajIe potAnA adUbhuta prajJAtizayano pratyakSa paricaya Apyo che, pade pade te zuddhopayogI mahAzramaNanA divya AtmAnI khyAti pokAratI "AtmakhyAtino Azaya A rahyo - je nizcayathI abaddhasyuTa", ananya, niyata, avizeSa ane asaMyukta evA AtmAnI anubhUti, te zuddhanaya che : ane te anubhUti AtmA ja che, sA tu manubhUti mAtmaya - eTale AtmA eka ja pradyote che - prakAze che. ti sAmai iva prota? - A yathodita - jevo kahyo tevA AtmAnI anubhUti kathA - ane jema chAMvanasya * kAMcananuM - suvarNanuM nighapItarutvaviparyAyeLanumUyamAnatAyAM - "snigdhapaNuM' - cIkAzapaDyuM - pItapaNuM - pILApaNuM "gujAruM' - bhArIpaNuM Adi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM vizeSaa - vizeSapaNuM mUtAIpa - bhUtArtha - satyArtha - sAcuM chatAM, prayatamatamatavizeSa vAMvanasvAvakuvetyAnuNyamAnatAyAM - "pratyastamita' - asta pamADAI gayA che. samasta vizeSa - bheda jyAM evA kAMcana svabhAvane AzrI anubhUyamAna paNAmAM samUtAI - abhUtArtha - asatyArtha - khoTuM che - tathA - tema Abhano - AtmAnuM jJAnadarzanAdvipanAnumUthamAnatAyAM - jJAna-darzana Adi paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM vizeSaa - vizeSapaNuM pUtArtha - bhUtArtha-satyArtha chatAM, prAstatisamastavizeSamAbhasvabhAvamukhetyAnukUvamAnatAyAM - "pratyastamita' - asta pamADAI gayA che samasta vizeSa - bheda - jyAM evA AtmasvabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM samRtArtha - abhUtArtha - asatyArtha che. yathA 2 - ane jema mAM - jalanuM sarvaprayAthasamAditatvapajyAnupUnatAmAM - "saptA"i - agni pratyaye "aikya samAhitatva' - uSNatA AdhAna rUpa paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM - anubhavAI rahyApaNAmAM saMyuvatatva - saMyuktapaNuM - saMyoga sahitapaNuM mUtAIna - bhUtArtha - satyArtha chatAM, AMtata: tapUrvAvamukhetyAnupUyamAnatA - ekAMtathI zIta jala svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM samUtArtha - abhUtArtha - asatyArtha che, tathA - tema mAtmanaH - AtmAnuM maMjhIyamodasamAditatva anubhUthamAnatAyAM - karma pratyaye - nimitte "moha samAhitatva - mohanA AdhAna rUpa paryAyathI anubhUyamAnapaNAmAM saMyuktatva dhUtArthanA - saMyuktapaNe bhUtArtha - satyArtha chatAM, kAMtata: svayaM voi vIna mAvatyAnumUyamAnatAyAM - ekAMtathI svayaM bodhabIja svabhAvane AzrI anubhUyamAnapaNAmAM dhUtArtha - abhUtArtha. || iti 'AtmakhyAti' TIkA AtmabhAvanA (prastuta gAthA) ||14|| 175
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kema? to ke 'vasRtvAkInAmasmRtArthatyAtu - baddha dhRSTatva Adi bhAvonuM abhUtArthapaNuM - asatyArthapaNuM che mATe. te A prakAre - 1. jala nimagna - pANImAM DUbeluM kamala patra che. tenuM jala dhRSTa paNuM - jala spaSTapaNA paryAyathI anubhavana karAI rahyApaNAmAM - bhUtArtha che, satyArtha che arthAt pANIthI jala nimagna kamala patra jema sparzAyA rUpa paryAyanI apekSAe jotAM te kharekhara ! pANIthI sparzAvela che : baddha sRSTapaNA paryAyathI chatAM ekAMte jalathI aspRzya - nahi sparzAvA yogya evA kamala patranA bhUtArthaH chatAM Atma svabhAvane AzrIne anubhavana karAI rahyApaNAmAM te jala sRSTapaNuM abhUtArtha svabhAva AzrI abhUtArtha che. asata che. arthAta kamala patrano svabhAva pANIthI na sparzAya evo aspRzya che, te apekSAe tenuM jala sRSTapaNuM abhUtArtha che. tema anAdi baddha dhRSTatva paryAyathI anubhavana karAI rahyApaNAmAM AtmAnuM baddha spaSTapaNe bhUtArtha che, sAcuM che, chatAM - vikrAMta punispRzyamAtmasvabhAvamukhatyAnumUyamAnatAya samUtA - ekAMte pudgalathI aspRzya - nahi sparzavA yogya evA Atma svabhAvane AzrI anubhavAIrahyApaNAmAM baddhaspaSTapaNe abhUtArtha che - asat che. eTale eno pratipakSa abaddhaspaSTapaNe ja bhUtArtha che, sAcuM che, paramArthathI sat che, ema phalita thAya che. jaise paMkaja dala amala, rahe kadama sau bhinna, tyau Atama sva svabhAvamaya, karma kheda nirviksa." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 3-63 2. Atma ananya che, mRttikAnI - mATInI jema. mATI che, tenA DhAMkaNA, zakorA, kapAla, ghaDo vagere paryAyothI anubhavana karAI rahyApaNAmAM mATInuM jUdA jUdA paryAyarUpe martikA paryAyathI jema anyapaNe bhUtArtha che - sAcuM che - kharekharUM che. chatAM sarva prakAre nahi paryAyathI AtmAnuM anyapaNuM alaMtA akhaMDa evA mATI-svabhAvane AzrIne anubhavana karAI rahyA ' paNAmAM te mATInuM anyapaNuM abhUtArtha che, asat che. eTale ke tenuM svabhAva AzrI abhUtArtha anyapaNuM ja bhUtArtha che, satyArtha che. tema nArakAdi* paryAyathI anubhavana karAI rahyApaNAmAM AtmAnuM te te jUdA jUdA paryAyarUpe anyapaNuM bhUtArtha che, sAcuM che, kharekharUM che, chatAM - sarvocasvataMtabhemAbhasvabhAvamutyAnumUyamAnatAyAM - chatAM sarva taraphathI aalaMtA akhaMDa eka Atma svabhAvane AzrI anubhavana karAI rahyApaNAmAM AtmAnuM anyapaNuM abhUtArtha che. eTale ke AtmAnuM ananyapaNuM ja bhUtArtha che, paramArtha sat che. arthAt anaMta paryAyone viSe paNa AtmA AtmA ja hoya che, anya hoto nathI, ananya ja hoya che. 3. AtmA niyata che, samudranI jema. samudra che, tenuM vRddhi-hAni paryAyathI (bharatI - oTathI) anubhavAI rahyApaNAmAM aniyatapaNuM bhUtArtha che, chatAM nitya vyavasthita samadra jema paryAyathI evA samudra - svabhAvanuM anubhavAI rahyApaNAmAM te aniyatapaNuM abhUtArtha aniyatapaNuM bhUtArtha chatAM che, eTale ke niyatapaNuM ja bhUtArtha che. arthAt bharatI-oTanI apekSAe Atma svabhAva AzrI abhUtArtha joIe to samudranuM aniyatapaNuM - acokakasapaNuM che, paNa samudrano svabhAva to jemano tema nitya vyavasthita che, mATe tenuM niyatapaNuM - cokakasa niyamita maryAdApaNuM bhUtArtha che. tema agurulaghuguNanA vRddhinahAni paryAyathI anubhavAI rahyApaNAmAM "nRnArakAdiparyAyairapyutpanavinazvaraiH / bhitrai jehAti naikatvamAtmadravyaM sadAnvayi // yathaikaM hemakeyUrakuMDalAdiSu vartate / nRnArakAdibhAveSu tathAtmaiko niraMjanaH // karmaNaste hi paryAyAnAtmanaH zuddhasAkSiNaH / varSa zivAjUmAvaM vAtsAvanasvimAvavAnu " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra, Atmanizcaya a. 23-27 176
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-14 AtmAnuM aniyatapaNuM bhUtArtha che, sAcuM che, chatAM - nityavyavasthitamAtmasvamAnamutyanamUyamAnatAyAM - nitya vyavasthita evA Atma svabhAvane AzrI anubhavAI rahyApaNAmAM - te aniyatapaNuM abhUtArtha che - mUtAI - eTale ke AtmAnuM niyatapaNuM cokkasa niyamita svabhAva maryAdApaNuM bhUtArtha che. 4. AtmA avizeSa che, suvarNanI jema. sonuM che, tenuM snigdhapaNuM - cIkaNApaNuM pILApaNuM, bhArIpaNuM Adi paryAyothI anubhavAI rahyApaNAmAM sonAnuM vizeSapaNuM savarNanI jema paryAyathI AtmAnubhUtArtha che, sAcuM che, chatAM samasta vizeSa jyAM pratyastamita che - AthamI vizeSapaNe bhUtArtha chatAM Atma gayA che, evA sonAnA svabhAvane AzrI anubhavAI rahyApaNAmAM sonAnuM svabhAva AzrI abhUtArtha te vizeSapaNe abhatArtha che. eTale ke avizeSapaNuM ja bhUtArtha che, sAcuM - sat che. tema - jJAna darzanAdi paryAyothI anubhavAI rahyApaNAmAM AtmAnuM vizeSapaNuM bhUtArtha che, chatAM - prastafmatasamastavizeSamAbhAvamukhetyAnumUyamAnatAyAM - samasta vizeSa jyAM pratyastamita che - AthamI gayA che, evA Atma svabhAvane AzrI anubhavAI rahyApaNAmAM te vizeSapaNuM abhUtArtha mUtAI - che, eTale ke avizeSapaNuM ja bhUtArtha che, sAcuM che, paramArthathI sat che. 5. AtmA asaMyukta che, jalanI jema - jala che, tenuM agni nimitte Ahita (AdhAna karavAmAM Avela - mUkavAmAM Avela) uSaNatva paryAyathI anubhavAI rahyApaNAmAM | uSaNa-jala jema paryAyathI saMyuktapaNaM bhatArtha che. chatAM ekAMte zIta jala svabhAvane AzrI anubhavAI AtmAnuM saMyuktapaNe bhUtAtha rahApaNAmAM te saMyuktapaNe abhUtArtha che, eTale ke asaMyuktapaNe bhUtArtha che, chatAM, AtmasvabhAva AzrI abhUtArtha A sAcuM che, sat che. tema - karma nimitte Ahita (AdhAra karAyela - * mUkAyela) mohatva paryAyathI anubhavAI rahyApaNAmAM - AtmAnuM saMyuktapaNuM bhUtArtha che, chatAM pUchAMtataH svayaM voghavInatvamavimukhetyAnumUyamAnatAyAM - ekAMte svayaM bodhabIja svabhAvane AzrI anubhavAI rahyApaNAmAM te saMyuktapaNuM abhUtArtha - samUtAI - che, eTale ke asaMyuktapaNuM ja bhUtArtha che, sAcuM che, sat che. Ama A sarvano phalitArtha e che ke - AtmAnA svabhAvane anubhavatAM jala nimagna kamala patranI jema A AtmA karma nimagna chatAM abaddha sRSTa che, 5gala karmathI nahi baMdhAyelo - nahi spardhAyelo che, sarva paryAyomAM vyApta ananya mRttikA dravyanI jema ananya che, samudranI jema svarUpa sImAne dharato "sImaMdhara" hoI svabhAva maryAdAmAM niyata-nitya vyavasthita che, sarva guNomAM vyApta suvarNanI jema vizeSa che, svabhAve zItala jalanI jema asaMyukta che. tAtparya ke - AtmAnA zuddha svabhAva pratye dRSTi TheravIne joIe to - (1) A AtmA karmarUpa para dravyamAM nimagna chatAM abaddhaskRSTa che, (2) paradravya saMyogathI upajelA paryAyomAM paNa anya - anAtmA hoto nathI, paNa ananya - sarvatra AtmA ja hoya che, (3) svarUpa sImAne dhArato "sImaMdhara' hoI svabhAva maryAdAne kadI ullaMghato nahiM hovAthI niyata che. (4) khaDakhaMDa vizeSa rUpa nathI, paNa anaMta guNa-vizeSa samudAyarUpa akhaMDa-abhaMga rUpa hoI avizeSa che, (5) mohAdi bhAvakarmathI paNa asaMyukta che. A sarva AzayanuM saMkSepamAM hRdayaMgama amRta vANImAM je digdarzana karAvatuM anupama saMgIta mahA gItArtha yogirAja anaMdaghanajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryuM che - graha nakSatra tArA caMdranI, jyoti dineza majhAra re; darzana zAna caraNa taNI, zakti nijAtama dhAra re. dharama parama aranAthano. bhArI pILo cIkaNo, kanaka aneka taraMga re; paryAya dRSTi na dIjIe, eka ja kanaka abhaMga re.. dharama parama. 177
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti darzana zAna caraNa thakI, alakha svarUpa aneka re; nirvikalpa rasa pIjIe, zuddha niraMjana eka re... dharama parama'' Atma svabhAva 1 AtmA 178 para bhAva - para puddagala dravya yogirAja zrI AnaMdaghanajI
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra kaLaza-11 moha tyajI A zuddha AtmasvabhAvano anubhava karavAno jagatane anurodha karato bhAvavAhI kaLaza lalakAre che - mAlinI na hi vidadhati baMddhaspRSTabhAvAdayo'mI, sphuTamupari taraMtopyetya yatra pratiSThA / anubhavatu tameva yotamAnaM samaMtAta, jagadapagatamohIbhUya samyak svabhAvaM // 11 // dharata naja pratiSThA baddhaskRSTAdi bhAva, phuTa upara taratA toya A jyAM ja AvI; sakala diza jhagaMto teha samyapha svabhAva, jagata anubhavo A moha dUre phagAvI. 11 amRta pada-11 "manaDuM kimahI na bAjhe ho kuMtha jina !' - e rAga anubhavo Atma svabhAva re Atman ! anubhavo Atma svabhAva; sarva dize udyota karaMto, dekho pragaTa A sAva.. re Atmana ! anubhavo. 1 baddha smRAdi bhAvo phuTa A, upara tare che jenI; toya pratiSThA tyAM naja pAme, sthiti kare tyAM zenI ?... re Atmana ! 2 kamaladala zuM jalamAM AtmA, abaddha sRSTa alepa; mRttikA dravya zuM eha ananya, na anya paryayakSepa ... re Atmana ! 3 samudra jema sadAye A to, niyata vyavasthita hoya; paryAyadeSTi choDI kanaka zuM, avizeSa A joya... re Atmana ! 4 agnisaMyoge auSaye mUkAyuM, toya jala zItala svabhAve; karma saMyoga chatAMye tyama A, asaMyukta svabhAve... re Atmana ! 5 ema abaddhaskRSTa ananya, niyata ne avizeSa; asaMyukta A nizcaya varte, Atma svabhAva azeSa... re Atman ! 6 evo AtmasvabhAva amRta A, jhaLahaLato copAse; moha tyajI jaga bhagavAna bhAkhe, karo anubhava abhyAse... re Atman ! 7 artha ? A abaddhaskRSTa bhAva Adi phuTapaNo uparamAM taratAM chatAM AvIne jyAM pratiSThA dharatA nathI, te sarvataH ghotamAna samyapha svabhAvane jagat moharahita thaIne anubhavo ! - "amRta jyoti" mahAbhASya AtmA koNe anubhavyo kahevAya ? taravAra myAnamAMthI kADhavAthI jema jUdI mAlama paDe che, tema dehathI AtmA spaSTa jUdo batAve che teNe AtmA anubhavyo kahevAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. (647), 957 (upadeza chAyA) "sadguru kahai bhavya jIvanisauM, torahu turita mohakI jela, samakita rUpa gahI apanauM guna, karaho suddha anubhauko khela; 179
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pudgala piMDa bhAva rAgAdika, InasauM nahIM tumArau mela, 13* e jaDa pragaTa gupata tuma cetana, jaise bhinna toya aru tela.' zrI banArasI dAsajI kRta sa.sA.nA. jI.a. 12 Ama je uparamAM bhagavatI 'AtmakhyAti' TIkAnA gadyabhAgamAM suparisphuTapaNe vivarI dekhADyuM te ja vastuno sArasamuccaya rUpa upasaMhAra karatAM mahAgItArtha paramarSi jagat moha dUra karI samyak amRtacaMdrAcAryajIe jagat moha tyajI A zuddha AtmasvabhAva anubhavavAnuM svabhAva anubhavo tIvra saprema bhAvathI AhvAna karato A parama bhAvavAhI kaLaza saMgIta karyo che : navuM apAtamohImUva jagat 'apagatamohaM' jeno moha apagata - dUra thaI gayo che evuM thaIne arthAt mohane dUra karIne tameva samaMtAt potamAna satsvamAvaM anubhavatu 'teja' uparamAM jenuM spaSTa varNana karI dekhADyuM te ja 'samaMtAt' - sarva bAjuthI sarvathA 'ghotamAna' prakAzamAna jhagajhagI rahelA evA 'samyak' - yathAvat jema che tema yathArtha bhUtArtha 'svabhAvane' - AtmabhAvane - AtmAnA potAnA nija bhAvane 'anubhavo !' - anubhava pratyakSa karo ! saMvedo ! kevo che A samyak svabhAva ? yaMtra gamI vandvahRdamAvAvayaH sphuTa para tarato'pittta nahi pratimAM vidhati - 'A' - hamaNAM ja kahevAmAM AvelA 'baddha sRSTAdi' bhAvo baddha sRSTa - anya - aniyata - vizeSa saMyukta bhAvo, sphuTapaNe - pragaTapaNe upa2mAM taratAM chatAM AvIne jyAM 'pratiSThA dharatA nathI', 'prati' - pratiniyata 'sthA'-sthira sthiti karatA nathI, TharatA nathI, arthAt te te baddha sRSTAdi paryAya bhAvo samaye samaye parivartana pAmatA cAlyA jAya che ane bhAranA vhAra ja rahyA kare che, AtmAmAM pravezatA nathI, taranAro puruSa jema jalamAM upara taryA kare paNa jalanI aMdaramAM praveze nahiM, tema A baddha sRSTAdi bhAvo AtmabAhya rahI uparamAM taryA kare che paNa AtmAmAM aMtaHpraveza pAmatA nathI. - - - - tAtparya ke Ama tAdezya dRSTAMta-dArNAtika bhAvanI jagamAM AbAlavRddha sarva koI samajI zake evI biMba-pratibiMba bhAvathI sAMgopAMga sughaTanA karI dekhADI atyaMta spaSTapaNe ame zuddha AtmasvabhAva samyakSaNe khulle khullo kahyo che. to pachI have A bAbatamAM jagane kaMI paNa ajJAnarUpa - bhrAMti rUpa moha na ja rahevo joIe. mATe jagat 'have to' - ame ATaluM ATaluM spaSTa kahyA pachI to sAva moha rahita thaI te samyak svabhAvane anubhavo ! samyak-yathAvat jema sahaja AtmasvarUpa che te sahajAtmasvarUpa svabhAvane anubhava karo ! te samyak svabhAva kevo che ? to ke - pANImAM tela upara tare paNa aMdara pese nahiM, tema A baddha spaSTa Adi bhAvo uparamAM - AtmAnI uparane upara ja bhale taryA kare, chatAM te AtmAnI aMdara praveza-aMtaHpraveza karatA nathI, AvIne AtmAnI aMdara pratiSThA pAmatA nathI, arthAt te bhAvo AtmabAhya ja rahe che, AtmAmAM praveza pAmatA nathI. mATe moha choDI jagat AvA sahajAtmasvarUpI zuddha AtmasvabhAvano have to anubhava karo ! evI amArI AtmabaMdhutva bhAve preraNA - anurodhanA che. ema AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIno divya AtmA pokArI pokArIne jagatnA sarva AtmabaMdhuone sAgraha niyaMtraNa kare che. - tri A kaLazano bhAva banArasIdAsajIe A zabdomAM avatAryo che, teno bhAvArthaH sadguru bhavya jIvone kahe che - tvarita paNe - ekadama jaldIthI mohanI jela toDI nAMkho ! 'torahu turita mokI jela' ! samakita rUpa potAnA guNane graho ! ane zuddha anubhavano khela karo ! 'karahuM suddha anubhavakau khela !' pudgala piMDa rAgAdikabhAva sAthe tamAro meLa nathI - 'InasauM nahIM tumhAroM mela' - e jaDa 'pragaTa' - dRzyamAna che ane tame cetana 'gupta' - adRzya cho, 'e jaDa pragaTa gupata tuma cetana', mATe banne bhinna che, jema pANI ane tela bhinna-jUdA che, 'jaisai bhinna toya aru tela.' 180
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-12 moha haThAvI aMtaramAM nihALatAM AtmAnubhavaikagamya niSkalaMka zAzvata Atmadeva birAje che, evA bhAvano kaLaza saMgIta kare che - zArdUlavikrIDita - bhUtaM bhAMtamabhUtameva rabhasAnirbhiya baMdhaM sudhI - ryayaMtaH kila kopyaho kalayati vyAhatya mohaM haThAt / AtmAtmAnubhavaikagamyamahimA vyaktoyamAste dhruvaM, nityaM karmakalaMkapaMkavikalo devaH svayaM zAzvataH // 12 // bhAvI bhUta bhavaMta baMdha rabhasA nirbhedI ko sanmati, aMtara mAhi kaLe aho ! haThathI jo moho haThAvI ati; AtmA svanubhavaikagamya mahimA A vyakta dhruva sthito, nitya karmakalaMkapaMka vikalo deva svayaM zAzvato. 12 amRta pada-12 mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga. deva svayaM zAzvata A AtamA re, jhaLahaLa jyoti nihALa! deva. pragaTa anubhave prakAzato re, jo Ama aMtara nihALa... deva. 1 bhUta bhAvi ane vartamAnano re, baMdha nirbhedIne tatkALa... deva. koI haThathI haThAvI mohane re, sudhI kare aMtaramAM bhALa... deva. 2 to AtmA tyAM vyakta birAjato re, karato dhruvapada Atama... deva. eka AtmAnubhave ja jehano re, gamya hoya mahimA guNadhAma... deva. 3 rahita karmakalaMkanA paMkathI re, je rahyo sadA akalaMka... deva. evo divyapaNAthI zobhato re, deva AtmA ja pote azaka... deva. 4 Atmadeva evo bhagavAna A re, zAzvata sadA sthitivAna... deva. aho ! jeTha ArAdhatAM pAmIe re, paramAmRta padavI dANa... deva. 5 artha : bhUta, vartamAna ane bhAvI baMdhane ekadama (ekI sapATa) nirbhedIne koI paNa sudhI - sumativaMta mohane haThathI haNI nAMkhIne aho ! je aMtaramAM pragaTapaNe dekhe (anubhave), to AtmAnubhavaikagamya mahimAvALo vyakta A AtmA dhruvapaNe rahyo che, ke je nitya karmakalaMkapaMkathI vikala evo deva svayaM zAzvata che. - "amRta jyoti' mahAbhASya vyavahArase deva jina, nihacaeNse hai Apa; yehI banase samaja le, jina pravacanakI chApa." - zrImad rAjacaMdrajI jinavara pUjA re te nija pUjanAre, pragaTe anvaye zakti; paramAnaMda vilAsI anubhave re, devacaMdra pada vyakti." - zrI devacaMdrajI abaddhaskRSTa arthAt karmathI abaddha ane askRSTa evo A AtmA kema ane kevo dekhAya ? tenuM samarthana karI, aMtaramAM birAjamAna zAzvata AtmadevanI mahApratiSThA karato A apUrva divya suvarNa - 181
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Atmadeva birAjamAna kaLaza atre A samayasAra mahAmaMdira para divya dRSTA mahAprajJAnidhi mahAmati amRtacaMdrajIe adbhuta bhAvollAsathI caDhAvyo che : mUrta mAMta amRtameva saMgha masAt nirmiya trikAlika baMdha bhedI aMtare 'bhUta' - bhUtakALane lagato 'bhAMta' - vartamAnakALane lagato 'abhUta' ja - nihALato niSkalaMka zAzvata bhaviSyat kALane lagato ema traNe kALa saMbaMdhI baMdhane 'rabhasathI' - atyaMta vegathI - AvegathI ekI sapATe jhapATAbaMdha 'nibhedIne' - nitAMtapaNe sarvathA bhedIne - bheda karIne - AtmAthI bhinna-pRthak karIne, zuM ? koNa ? sudhI: joDayaho - 'sudhI' - subuddhimAn evA koI paNa aho ! moDhuM hatuM vyAhatya - mohane 'haThathI'- - balathI - baLAtkAre 'vyAhata karI' vizeSe Ahata karI - sarvathA naSTa karI haNI nAMkhI, yavaMta: tinayati - jo 'aMtaH' - aMtaramAM kharekhara ! sphuTapaNe 'kaLe che' - anubhave che, to zuM ? trayam gAbhA dhruvaM vyasto Jaste - 'A' pratyakSa anubhUyamAna - anubhavAI rahelo - 'AtmA dhruvapaNe' - nizcala sadA sthirapaNe 'vyakta' - pragaTa AvirbhUta beTho che - birAje che. kevo che A AtmA ? lAbhAnumavaiAnya mahimA 'AtmAnubhavathI ekathI' eka mAtra kevala AtmAnubhavathI ja 'gamyuM pAmI zakAya - jANI zakAya evo - mahimA che jeno evo, nityaM rmAMpaMvito revaH svayaM zAzrvataH' - nitya karmakalaMkapaMkathI vikala svayaM, zAzvata deva, 'nitya' - sadAya karmakalaMkanA paMkathI kAdavathI - malathI vikala rahita divya AtmaguNa zUnya 'svayaM' - pote ApoApa svayaMbhU 'zAzvata' - sadAsthAyI - sanAtana 'deva' saMpattithI virAjamAna bhagavAna - sarva AtmArthIono parama ArAdhya deva. 1 - - - - - - arthAt bhUta, vartamAna ane bhAvI ema traNe kALa saMbaMdhI baMdhane ekadama ekI sapATe jhapATAbaMdha nibhedIne sarvathA bhedI nAMkhIne koI paNa 'sudhI' subuddhimAna - sumativaMta puruSa mohane haThathI haNI nAMkhIne jo aMtaramAM dekhe, to A AtmA kevaLa eka AtmAnubhavathI ja gamya mahimAvALo vyakta dhruvapaNe rahyo che, A vyakta-pragaTa dhruva AtmAno mahimA mAtra AtmAnubhavathI ja 'gamya' jANI zakAya evo - pAmI zakAya evo che ane sadA karmakAMka rUpa paMkathI rahita evo A nirmala-zuddha AtmA ja 'svayaM' pote 'zAzvata' sadAsthAyI evo deva che. arthAt parama divya bhAvathI yukta evo A zAzvato Atmadeva dhruvapaNe aMtaramAM vyakta birAjamAna che, zAzvata pratiSThAne pAmelo A zuddha Atmadeva aMda2mAM pragaTa beTho che, ke je Atmadeva nizcayathI sarva mumukSu AtmAono sadA parama pUjya, parama ArAdhya, parama upAsya evo pa2ma ISTa 'deva' che.* 'jina pada nija pada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI, lakSa thavAne tehano, kahyAM zAstra sukhadAyi; Icche che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha je Atmapada, sayogI jina svarUpa.'' - zrImad rAjacaMdrajI, (aMtima kAvya) 182 - - - -
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvIMgaH samayasAra kaLaza-13 zudghanayAtmaka AtmAnubhUti e ja jJAnAnubhUti che ema jJAnaghana AtmAnuM have utkIrtana karato AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA kaLaza prakAze che (vasaMtatinA) AtmAnubhUtiriti zuddhanayAtmikA yA, jJAnAnubhUtiriyameva kileti buddhavA / AtmAnamAtmani nivezya suniSprakaMpa - mekosti nityamavabodhaghanaH samaMtAt // 13 // AtmAnubhUti Iti zuddhanayAtmikA je, jJAnAnubhUti ja kharekhara Aja jANI ! AtmA ja Atma mahiM sthApI suniSmakaMpa, che eka nitya avabodhaghano badheya. 13 amRta pada-13 'thAzuM prema banyo che' rAga e rAga AtmaanubhUti jJAna anubhUti banne eka ja jANo, AtmA eha ja jJAnasvarUpI,. anubhavamAM e ANo... Atma. 1 zuddha nayAtmaka zuddha AtmanI, anubhUti je ahIM jANo, te ja anubhUti jJAna taNo che, nizcaya ema pramANo... Atma. 2 jJAna ane AtmA eka ja e, nizcaya dhI avadhArI, - - AtmAne nija AtmA mAMhija, niSrakaMpa ati dhArI... Atma. 3 jotAM eka ja nitya jJAnaghana, sarva dizeya prakAze, bhagavAna amRta jyoti A, AtmAnubhava vilAse... Atma. 4 artha : evA prakAre zuddha nayAtmikA je AtmAnubhUti A ja nizcaye karIne jJAnAnubhUti che ema jANIne, AtmAne AtmAmAM suniprakaMpa nivezIne sarvataH avabodhaghana (jJAnadhana) nitya eka che. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'huM asaMga zuddha cetana chuM, vacanAtIta nirvikalpa ekAMta zuddha anubhava svarUpa chuM. huM parama zuddha, akhaMDa cid dhAtu chuM.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 699, hAthanoMdha, 2-17 "zuddha nayAtama AtamakI, anubhUti vijJAna vibhUti hai soI, vastu vicArata eka padAratha, nAmake bheda kahAvata doI; yauM saravAMga sadA khi Apuhi, Atama dhyAna kare jaba koI, seTi asuddha vibhAva dasA taba, suddha sarUpakI prApati hoI." - zrI banArasIdAsajI kRta su.sA.nA jI.a. 14" AtmAnubhUti e ja jJAnAnubhUti che, ema AgaLanI gAthAmAM AvatI vastu sUcavato A utthAnikA kaLaza vijJAnaghana' amRtacaMdrajIe prakAzyo che : AtmAnubhUtiriti zuddhanayAtmiA yA - 'Iti' ema ukta prakAre je 'zudghanayAtmikA' - zuddha nayasvarUpA 'AtmAnubhUti' AtmAnubhavanatA che, te "sadasadvAdapizunAt saMgopya vyavahArataH / rNayatvetAranuM satAM zudghanayaH suhat / / '' - zrI yazovijayajI kRtta adhyAtmasAra 183
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnAnukUtiriyameva vineti yuddhavA - Aja kharekhara ! sphuTapaNe nizcaye karIne jJAnAnubhUti jANIne, zuM ? 'AtmAnamAtmani nivezya suniSprakaMpaM' AtmAne AtmAmAM suniprakaMpa zuddhanayAtmikA AtmAnubhUti atyaMtapaNe kaMpa rahita - sArI peThe nizcala nivezIne - 'ni' - nitAMtapaNe Aja zAnAnubhUti 'vezIne' - besADIne - sthira sthApIne, po'tti nityamavodhadhanaH samaMtAt - - - 'samaMtAt' - sarva bAjuthI 'avabodhAna' -ghana-nakkaranI jema sarva pradeze jJAna-dhana nitya-sadAya 'eka'* - advitIya - advaita che. arthAt zudghanayarUpa evI je abaOsRSTAdi bhAvasaMpanna AtmAnI anubhUti che eja jJAnAnubhUti che, ema jANI AtmAne AtmAmAM suniSpakaMpa paNe - atyaMta niSkapapaNe nivezI - nitAMtapaNe besADI daI, nitAMtapaNe pravezita karI, nimagna karI, kadI paNa kaMpAyamAna - calAyamAna na thAya ema sunizvalapaNe sthApana karI, A AtmA sadAya sarvataH - badhI bAjuthI eka avabodhaghana' - jJAnaghana che, ghanamAM - ne te sarva pradeze tanmaya ja - sva vastumaya ja hoya, nakkara vastumAM jema anya koI vastuno praveza na hoya, tema jyAM anya koI bhAvano praveza nathI evo sarva pradeze eka jJAna jJAna ne jJAnamaya A 'jJAnaghana' AtmA prakAze che. arthAt uparamAM je zudghanayathI AtmAnuM zuddha svarUpa prakAzyuM, evA AtmAno zuddha sahaja AtmasvarUpano je anubhava che, teja jJAnano anubhava che. kAraNake AtmA e ja jJAna che, jJAnasvarUpa che, zAyaka bhAva che. zAna ane AtmA eka ja che. eTale eka AtmAne jANyo eTale sarva jJAna jANyuM ane jJAna jANyuM eTale AtmAne jANyo. AtmAnubhava eja jJAnAnubhava ne jJAnAnubhava e ja AtmAnubhava. Ama nizcaya jANI AtmAne AtmAmAM suniprakaMpapaNe - sunizcalapaNe sthApana karI, AtmAne AtmAmAM ja rahevA daI, sarva pradeza ghana-nakkara jJAnamaya evo eka 'jJAnaghana' A AtmA sarvataH badhI bAjue sadAya prakAze che, svarUpa teje jhagamage che. jaba jAnyo nija rUpako, taba jAnyo saba loka; nahiM jAnyo nija rUpako, saba jAnyo so phoka.'' 184 - - parama tattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-15 jo passadi appANaM abaddhapuTThe aNaNNamavisesaM / apadesasuttamajjhaM passadi jiNasAsaNaM savvaM // 15 // AtmA abaddhasRSTa je jue re, ananya ne avizeSa; te apadeza sUtramaghya sarva jue re, jinazAsana azeSa... re Atman vaMdo samayasAra ! 15 gAthArtha : je AtmAne abaddhasRSTa, ananya, avizeSa evo dekhe che, te apadeza sUtramaghya sarva jinazAsanane dekhe che. 15 AtmakhyAti TIkA yaH pazyati AtmAnaM abaddhaspRSTamananyamavizeSam / apadezasUtramadhyaM pazyati jinazAsanaM sarvam // 15 // yeyamabaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasyAvizeSasyAsaMyuktasya cAtmanonubhUtiH sA khalvakhilasya jinazAsanasyAnubhUtiH zrutajJAna svayamAtmatvAt tato jJAnAnubhUtirevAtmAnubhUtiH kiMtu tadAnIM sAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAmanubhUyamAnamapi jJAnamabuddhalubdhAnAM na svadate / tathA yathA vicitravyaMjanasaMyogopajAta sAmAnyavizeSatirobhAvAvirbhAvAbhyA -manubhUyamAnaM lavaNaM tathA vicitrajJeyAkArakaraMbitatvopajAba sAmAnyavizeSatirobhAvAvirbhAvAbhyA manubhUyamAnaM jJAna - mabuddhAnAM jJeyalubdhAnAM svadate lokAnAmabuddhAnAM vyaMjanalubdhAnAM svadate na punaranyasaMyogazUnyatopajAta na punaranyasaMyogazUnyatopajAta sAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAM, sAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAM, atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM lavaNaM tadeva sAmAnyAvirbhAvenApi / yathA saiMdhavakhilyo nyadravyasaMyogavyavacchedena - - kevala evAnubhUyamAnaH sarvatopyekalavaNarasatvA lavaNatvena svadate, alubdhabuddhAnAM tu 185 api ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM jJAnaM tadeva sAmAnyAvirbhAvenApi / tathAtmApi paradravyasaMyogavyavacchedena kevala evAnubhUyamAnaH sarvatopyekavijJAnaghanatvAt jJAnatvena svadate ||15|| - - AtmakhyAti TIkArtha je A - abaddhasRSTa, ananya, niyata, avizeSa, asaMyukta evA AtmAnI anubhUti te nizcayathI akhila jinazAsananI anubhUti che, zrutajJAnanuM svayaM AtmApaNuM che mATe. tethI zAnAnubhUti ja AtmAnubhUti che. paraMtu tyAre - sAmAnya - vizeSanA AvirbhAva - tirobhAvathI anubhavAI raheluM chatAM ra - jJAna ajuddhasuSdhone svadhAtuM ( svAdhbhAM bhAvatuM nathI. te khA prahAre -
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema vicitra vyaMjanonA saMyogathI upajelA tema vicitra joyaAkAranA saMmizritapaNAthI upajela sAmAnyanA tirobhAvathI ane vizeSanA AvirbhAvathI sAmAnyanA tirobhAvathI ane vizeSanA AvirbhAvathI anubhavAI raheluM lavaNa anubhavAI raheluM jJAna abuddha vyaMjanalubdhone svAdamAM Ave che, abuddha joyalone svAdamAM Ave paNa anya saMyoganI zUnyatAthI upajelA paNa anya saMyoganI zUnyatAthI upajelA sAmAnyanA AvirbhAvathI ane vizeSanA tirobhAvathI sAmAnyanA AvirbhAvathI ane vizeSanA tirobhAvathI svAdamAM AvatuM nathI, svAdamAM AvatuM nathI, ane jevizeSanA AvirbhAvathI anubhavAI raheluM lavaNa che, ane jevizeSanA AvirbhAvathI anubhavAI raheluM jJAna che, teja sAmAnyanA AvirbhAvathI paNa : teja sAmAnyanA AvirbhAvathI paNa (anubhavAtuM lavaNa che) : alubdha buddhone (anubhavAtuM jJAna che) paNa alubdha buddhone to - jema saidhava khilya (mIThAno gAMgaDo) - tema AtmA paNa - anya dravyasaMyoganA vyavacchedathI para dravyasaMyoganA vyavacchedathI kevala je anubhavAI rahelo - kevala ja anubhavAI rahelo - sarvataH eka lavaNarasANAe karIne sarvataH eka vijJAnaghanapaNAe karIne lavaNapaNe svAdamAM Ave che : jJAnapaNe svAdamAM Ave che. 15 AtmabhAvanA ya: mAtmAnuM mavaddhaskRSTamanacamavazeSa pati - je abaddhasRSTa, ananya, avizeSa AtmAne dekhe che, te addezasUtramatuM ninazAsanaM sarva pati - apadeza sUtra maLe che jenuM evuM jinazAsana sarva dekhe che. // ti nAthA bhAbhAvanA 19. yam - je A, uddhaskREsyAnastha niyatasyAvizeSacAsaMyuvatI vAmano - abaddhaskRSTa ananya niyata avizeSa ane asaMyukta evA AtmAnI - manubhUtiH - anubhUti, sA vasu - te kharekhara ! nizcaya karIne vitI jinazAsanasthAnubhUtiH - "akhila" - samasta jinazAsananI anubhUti che. ema zA mATe? zrutajJAnasya mAtmavat - zrutajJAnanuM svayaM-pote Atmatva-AtmApaNuM che mATe. tethI zuM ? to - tethI karIne jJAnAnubhUtideva mAtmAnubhUti - jJAnAnubhUti ja AtmAnubhUti che, jJAnano anubhava e ja AtmAno anubhava che. vitu - paraMtu tavAnI * tyAre sAmAnyavizeSAvirmAvatiromAvAgyAm - anumUyamanamaf - sAmAnyanA "AvirbhAvathI' - pragaTa bhAvathI ane vizeSanA tirobhAvathI' - apragaTa bhAvathI anubhUyamAna - anubhavAI raheluM chatAM jJAna na vahate - jJAna nathI svadAtuM - svAdamAM AvatuM. kone ? vuddhadullAnAM - abuddhalubdhone. "abuddha' - abUjha-ajJAnI 'lubdhone' - lobhAI gayelA lolupone. kema svadAtuM nathI? tathA di - juo ! A prakAre - kathA . jema vivitrabhaMganasaMthApanAta sAmAnyavizeSataramAvAvikhyAm namUnAnuM jIvaU - 'vicitra' - nAnA prakAranA vyaMjana' - masAlAnA saMyogathI upajela sAmAnyanA "tirobhAvathI' - apragaTabhAvathI ane vizeSanA "AvirbhAvathI' - pragaTa bhAvathI anubhUSamAna - anubhavAI raheluM lavaNa - mIThuM tochAnAmavRddhAnAM vyaMganarLAnAM svate - lokone "abuddha' - abUjha 'yaMjanalubdha' - masAlA lolupa evAone svadAya che - svAdamAM Ave che, ne punarIsaMthAzcato nAtanAma vizeSAvivatiromAvAgyAM - paNa anya saMyoganI "zUnyatAthI saMpUrNa abhAvatAthI upajela sAmAnyanA "AvirbhAva' - prakaTabhAvathI ane vizeSanA "tirobhAva' - aprakaTabhAvathI nahi. ga cava ane je ja vizeSAvinAnubhUmAnaM tavAM - ane vizeSanA "AvirbhAvathI' - prakaTabhAvathI anubhUyamAna - anubhavAI raheluM lavaNa che, tadeva - te ja, sAmAnyAvivenA - sAmAnyanA "AvirbhAvathI" - prakaTabhAvathI paNa. tathA - tema vivitraNeyAvaIRchavitatvopanAtasamAvizeSatiromAvAvivApAnuM anumUyamAnuM jJAna - 'vicitra' - nAnA prakAranA joyaAkArothI "karaMbitapaNAthI' - saMmizritapaNAthI upajela sAmAnyanA "tirobhAvathI' - apragaTabhAvathI ane vizeSanA "AvirbhAvathI' - pragaTabhAvathI anubhUyamAna - anubhavAI raheluM jJAna, vRddhAnAM yagdhAnAM te - abuddhone zeyalubdha evAone svadAya che - svAdamAM Ave che, na punarAsaMyogazUnyatopanAtasamAvizeSAvitiro. pAvAgyAM - paNa anya saMyoganI "zUnyatAthI' - saMpUrNa abhAvatAthI upajela sAmAnyanA "AvirbhAvathI' - pragaTabhAvathI ane vizeSanA "tirobhAvathI' - apragaTa bhAvathI nahi. matha gha va - ane je ja vizeSAvinAnubhUthamAnuM jJAna - 186
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-15 amRta jyoti" mahAbhASya "dravya - huM eka chuM, asaMga chuM, sarva parabhAvathI mukta chuM." bhAva -zuddha caitanyamAtra nirvikalpa deNa chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 649, hAthanoMdha, 2-7 "sakala gaNipiTakanuM sAra jeNe laMDyuM tehane paNa parama sAra eha ja kahyuM; ogha niryuktimAM eha viNa navi miTe, duHkha savi vacana e prathama aMge ghaTe." - zrI yazovijayajI kRta sADA tragA.sta. zuddhanayAtmikA AtmAnubhUti e ja jJAnAnubhUti che ema utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM - "je AtmAne abaddhaskRSTa, ananya, avizeSa dekhe che te apadeza sUtramadhya sarva jinazAsana dekhe che." ema kathana karyuM che. arthAta uparamAM vistArathI vivarI dekhADyuM tema - jalamAM kamala dalanI jema je abaddhaskRSTa che, mRttikAnI jema je ananya che, samudranI jema je niyata che, suvarNanI jema je avizeSa che, jalanI jema je asaMyukta che, evA abaddhaskRSTa, ananya, zAnAnubhUti ja AtmAnubhUti niyata, avizeSa ane asaMyukta AtmAnI je A anubhUti che, te nizcayathI sakala jinazAsananI anubhUti che, kAraNake zrutajJAnanuM svayaM Atmatva - AtmApaNuM che mATe. zrutajJAnaca mAtmavat - zrutajJAna e pote ja AtmA che mATe. tethI A gAthAnA Azaya parama bhAvavAhI abhuta rIte sUcavatA utthAnikA kaLazamAM kahyuM hatuM tema AtmAnubhUti e ja jJAnAnubhUti che. "tato jJAnAnubhUtidevAtmAnubhUtiH !' uparamAM sakla parabhAvanA ne vibhAvanA sparzaleza vinAno, sahaja svabhAva svarUpa, zuddha svabhAvabhUta evo je sahajAtmasvarUpa AtmAno anubhava kahyo, te ja samasta jinazAsanano anubhava che. arthAta zuddha AtmAno jeNe svasaMvedanaje egaM jANai se sabaM Or . ApA jA rUpa anubhava karyo, teNe sakala jinazAsanano saMvedanarUpa anubhava karyo. teNe sarva jANyuM jeNe zuddha AtmA dITho, AtmasAkSAtkArapaNe anubhavyo, teNe "apadeza sUtramatha' sarva jina zAsana dIThuM, sAkSAt anubhavyuM, arthAt jenAthI artha-tattva apadezAya che - vyavapadezAya che - kathAya che, evA zabda Rta-dravya zratanuM ane temAM je ekasUtranI jema parovAyela che evA sUtra-bhAvazrutanuM madhya-rahasya-aMtastatva-paramArthabhUta tattva dIThuM, AtmasAkSAtkArapaNe anubhavyuM. "AtmA jANyo teNe sarva jANyuM" - "jo tu nADuM saLaM nADu - e jinazAsananI parama tattvazruti teNe caritArtha karI. parama pAvana jinazAsananA divya aMgabhUta dvAdazAMgI - cauda pUrva Adi sarva jinAgama-jinapravacana e kevala eka zuddha AtmAno lakSa karAvavA mATe che, e sarva jina sUtramAM ekasUtrapaNe (One thread one chain one link) kevala eka zuddha ane vizeSanA "AvirbhAvathI' - pragaTabhAvathI anubhavAI raheluM jJAna, taheva - te ja sAmAnya vivenAja - sAmAnyanA "AvirbhAvathI' - pragaTabhAvathI paNa. aturthavRddhAnAM - alubdha buddhone, "alubdha' nahiM lobhAyelA alolupa evA "buddhone' - jJAnIone yathA - jema laiMdhavalajyo - saidhava khilya, siMdhAlUNano gAMgaDo sacadravyasaMthakAvyavarjhana - anya dravyanA - para dravyanA saMyoganA vyavacchedathI' - nirAkaraNathI jevA jIva - "kevala ja mAtra ja ekalo ja manubhUthamAna: anubhavavAmAM Avato navAvenA svate - lavaNapaNe - mIThApaze svadAya che - svAdamAM Ave che. zAne lIdhe ? sarvatopa tavAra satvAn - sarvataH paNa - badhI bAjuthI paNa 'eka' - advitIya - advaita lavasarasapaNAne lIdhe. tathA - tema sAbhAra - AtmA paNa paradravyasaMyojAvyavarjhanTena - paradravyanA saMyoganA 'vyavacchedathI" - nirAkaraNathI daivata va - 'kevala ja' - mAtra ekalo ja anubhUthamAnaH - anubhavavAmAM Avato jJAnatvena phate - jJAnapaNe svadAya che - svAdamAM Ave che. zAne lIdhe ? sarvocce vijJAnanavAjU - sarvataH paNa - badhI bAjuthI paNa 'eka' - advitIya - advaita vijJAnaghanapaNAne lIdhe', sarva pradeze eka vijJAna vijJAna ne vijJAnamayapaNAne lIdhe. || rUti "Atmati' TIma mAtmabhAvanA (kastuta kathA) / lll 187
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmA ja anusUta-anusUtrita che. eTale dvAdazAMgInA parama rahasyabhUta kevala eka zuddha AtmAno jeNe anubhava karyo, teNe sarva jinazAsanano anubhava karyo. A nizcaya vArtA parama pramANa che. jinapada nijapada ekatA, bhedabhAva nahiM kAMI; lakSa thavAne tehano, kahyAM zAstra sukhadAyi." - zrImad rAjacaMdrajI kAraNake zrutajJAna e pote ja AtmArUpa che, mATe jJAnAnubhava e ja AtmAnubhava che ne AtmAnubhava e ja jJAnAnubhava che. Ama che to paNa tyAre sAmAnyavizeSavimAvatiromAvAsyAnamUyamAnama: - sAmAnyanA AvirbhAvathI ane vizeSanA tirobhAvathI anubhavAtuM - chatAM jJAna abuddha lubdhone svAdamAM AvatuM nathI - jJAnavRddhatucchAnAM ra te - arthAtu sAmAnyanA pragaTapaNAthI ane vizeSanA apragaTapaNAthI jJAnano anubhava thAya che, chatAM zeyalubdha evA abuddha-abUjha-ajJAna jano che, teone tyAre te ajJAna dazAmAM tevuM jJAna svAdamAM AvatuM nathI, tevA prakAre jJAnano anubhavAsvAda thato nathI. A vastu divya deNa parama AtmajJAnI amRtacaMdrajIe lavaNanA dAMte sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAvathI apUrva rIte varNavI parisliTa karI che. te A prakAre - lavaNa - mIThuM che. temAM vicitra-nAnA prakAranA vyaMjanono - masAlAno saMyoga thAya, tethI sAmAnyano tirobhAva (apragaTapaNa) ane vizeSano AvirbhAva (pragaTapaNa) vyaMjanamizra lavaNanuM dRSTAMta - A upaje che, ane tevA prakAre arthAt sAmAnyaabuddha royalubdhone zAna vizeSatiromAvAvivAkhyAmanubhUmAnaM tava sAmAnyanA tirobhAvathI svAdamAM AvatuM nathI (apragaTapaNAthI) ane vizeSanA AvirbhAvathI (pragaTapaNAthI) anubhavAI raheluM te lavaNa abuddha evA vyaMjanalubdha lokone svAdamAM Ave che, evuddhanAM annanagdhAnAM vate, paNa anya saMyoga vinA upajelA sAmAnyanA AvirbhAva - pragaTapaNA ane vizeSanA tirobhAvathI - apragaTapaNAthI svAdamAM AvatuM nathI - 1 punaracAM yazUnyatopaNItasAmAnyavizeSAvirbhAvatiromAvAgyAM . eTale ke je masAlAnA svAdIyA - "yaMjanalubdha abuddha' jano che, tene mIThuM tenA mULa sAmAnya svabhAve anubhavamAM - svAdamAM AvatuM nathI, paNa tenA vizeSa evA masAlA mizra svabhAve anubhavamAM - svAdamAM Ave che. arthAtu vyaMjanalubdha svAdIyA loko lavaNanA mULa sAmAnya svabhAvane cAkhatA nathI, paNa vizeSa vyaMjana mizra svabhAvane cAkhe che. yuva vizeSAvinAnumUthamAnaM tava - ane je vizeSanA AvirbhAvathI - (pragaTapaNAthI) anubhavAI raheluM lavaNa che, te ja sAmAnyanA AvirbhAvathI anubhavAtuM ho ke vizeSathI anubhavAtuM ho, paNa lavaNa to tenuM teja che, tenA lavaNapaNAmAM kAMI phera paDato nathI, eTale ke vyaMjanano - masAlAno khyAla choDI vizeSathI cAkhavAmAM AvatA lavaNano je svAda che te ja sAmAnyathI rAkhavAmAM AvatA lavaNano svAda che. lavaNa to tenuM te ja che. mULa lavaNa svabhAva apekSIne cAkhavAmAM AvatA lavaNapaNAnA - khArApaNAnA svAdamAM kAMI phera paDato nathI tema, vivitraNeya%iAravitatopagatisAmAnya- vizeSatiromAvAvivAgyAnanumUyamAna jJAna, vicitra - nAnA prakAranA zeya-jANavA yogya padArtho che, tenA AkAranA karaMbitapaNAthI - saMmizraNapaNAthI - zaMbhumeLA rUpa seLabheLapaNAthI upajelo je sAmAnyano tirobhAva (DhaMkAI javApaNuM) ane vizeSano AvirbhAva (khulluM thavApaNuM), tethI anubhavAtuM raheluM jJAna yalubdha abuddhone svAdamAM Ave che, navuddhAnAM saiyagvasthAnAM vate - paNa anya saMyoganI zUnyatAthI upajelA sAmAnyanA AvirbhAvathI ane vizeSanA tirobhAvathI svAdamAM AvatuM nathI, na punara saMyo zUnyatopagAtasAmAnya "jJAte jJAtamazeSaM dRSTe dRSTaM ca zuddhacidrUpe / ni:zeSombaviSathI vaghI yajJa tamino " - zrI padmanaMdi paM. nizcaya paMcAzata, 15 1. zuddhanaya ja, nizcaya naya ja. 188
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNaraMgaH samayasAra gAthA-15 vazeSAvivatiromAbhyAm ! ane je vizeSanA AvirbhAvathI anubhavAI raheluM jJAna che, teja sAmAnyanA AvirbhAvathI anubhavAI raheluM jJAna che. deva vizeSAvinAnumUyamanuM jJAnaM tadeva sAmAnyAvijJAvenA jJAna to tenuM te ja che, tenA jJAnapaNAmAM kAMI phera paDato nathI. jJAnano svabhAva jANavAno che, eTale nAnA prakAranA zeya-jANavA yogya pabarthono AkAra temAM paDe che, arthAta te aneka joyAkAre pariName che. Ama vicitra zeyAkAranA saMmizrapaNAthI jJAnano vizeSa AvirbhAva upaje che. have je zeyamAM lubdha che - lobhAI gayela - Asakta che, je zeyane ja dekhe che. tene to vizeSa jJAna zeyarUpa bhAse che, paNa jJAnarUpa bhAsatuM nathI. vAstavika rIte to sAmAnya AvirbhAvathI upajatuM ane vizeSa AvirbhAvathI upajatuM je zAna che, te bannenA jJAna-svarUpapaNAmAM kAMI phera paDato nathI. paNa jenI zeya pratye ja lubdha dRSTi che. evA zeyalubdha abuddhajanone to zeyamAM ja lubdhapaNuM (AsaktapaNuM) hoI te zeya ja bhAse che, paraMtu jene lIdhe te zeya bhAse che te jJAna bhAsatuM nathI ! paNa 'tuvyavRddhAnAM alubdha buddhone - anAsakta jJAnIjanone "saidhava mIThAno gAMgaDo macaMdravyasaMyo vyavajhena - anya dravyasaMyoganA vyavacchedathI hRvatta [va lavaNanA gAMgaDA jema anumUyamAna: kevala ekalo ja anubhavavAmAM AvatAM sarvoccenavarasatAtu alubdha - buddhone vizAnathanapaNAe karI badhI bAjue eka lavaNarasANAe karIne lavaNapaNe svAdamAM Ave che. AtmA zAnapaNe navAvena te tema mAtmA 5radravyasaMyo vyavaovena AtmA paNa paravya svAdamAM Ave che. saMyoganA vyavacchedathI - vana ivAnumUyAna kevala - ekalo ja anubhavavAmAM AvatAM sarvatogathevijJAnaghanatvati sarvataH - sarva pradeze eka vijJAnaghanapaNAe karIne jJAnapaNe svAdamAM - anubhavamAM Ave che, jJAnavena vaLe, tAtparya ke - anya dravyanA saMyoga vinA mIThAno gAMgaDo kevala ekalo ja cAkhIe, to sarva pradeze eka lavaNarasapaNAne lIdhe lavaNapaNe - khArApaNe svAdamAM Ave che, tema paradravyanA saMyoga vinA A AtmA kevala ekalo ja anubhavavAmAM AvatAM sarva pradeze eka vijJAnaghanapaNAne lIdhe jJAnapaNo svAdamAM - anubhavamAM Ave che. 189
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sahaja uvilAsa evI A jJAnaghana parama cinmaya jyoti amane sadA ho ! evI maMgala bhAvanA bhAvato parama bhAvavAhI kaLaza parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajI lalakAre che - (taza-14) pRthvIvRtta - akhaMDitamanAkulaM jvaladanaMtamaMtarbahi - mahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sadA / ciducchalananirbharaM sakalakAlamAlaMbate, yadekarasamullasallavaNarivalyalIlAyitaM // 14 // akhaMDita anAkula jvalatuM 'naMta aMtar bahir, mahaH parama ho amane sahaja udvilAsI sadA ! bharyuM cidauchALathI sakala kAla AlaMbatuM, saukasa ullataMt lavaNa gAMgaDAnI lIlA. 14 amRta pada-14 'zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro' - e rAga. jyoti pa2ma te hojo amane ! jyoti parama te hojo ! aMtaramAM ne bhAra jvalaMtI, nitya prakAzita hojo ! re... jyoti parama. 1 akhaMDita je varate svabhAve, anAkulita parabhAve, anaMta evI jhagamaga jyoti, aMta kadI jasa nA've re... jyoti parama. 2 sahaja svabhAve vinA prayAse, akRtrima jeha ullAse, sahajAtmazrIsvarUpe vilasaMtI, bhale sadA te prakAze. re... jyoti parama. 3 cetananA UchALe bhariyA, ekarase ullusaMtI, ekarasa sabarasanI lIlA, sakala kAla darazaMtI. re... jyoti parama. 4 ciddana evI sakala pradeze, caitanya rasa te jharaMtI, bhagavAna amRta jyoti te, sahaja svarUpa vadaMtI. re... jyoti parama. pa artha : akhaMDita, anAkula, aMtaramAMne bhAramAM jvalaMta (jhaLahaLatuM) anaMta evuM sahaja parama teja amane sadA udvilAsa (utkRSTapaNe vilAsa karatuM) evuM ho ! - ke je lavaNa khilyano (mIThAnA gAMgaDAno) lIlA prakAre jyAM ullase che evA cinnA uchALAthI nirbhara ekarasane sakala kALa avalaMbe che. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''zuddha buddha caitanyaghana, svayaMjyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM, kara vicAra to pAma.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta Atmasiddhi zAstra ''lavaNa putaLI thAha leNakuM, sAyaramAMhI samANI; tAmeM mila tadrupa bhaI, te palaTa kahe koNa vANI ?'' zrI cidAnaMdajI, 56-23 "tajJIyAt sahakhaM sunitamaozamidheyaM mahaH / '' - zrI padmanaMdI paM. 1-160 tenI paripuSTirUpa A upasaMhAra kaLaza sarjatAM, caitanya-amRtarasa siMdhumAM nimajjana karanAra mahAkavi-brahmA 'vijJAnaghana' amRtacaMdrajIe parama uddAma AtmabhAvanA vyakta karI che - mahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sadA - sahaja evuM te parama teja amane sadA uvilAsa ho ! 'sahaja' AtmasahajAta svabhAvabhUta hoI je kyAMI bhArathI lAvavuM paDatuM nathI paNa sahaja-aprayAsapaNe sadA 190
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-14 hAjarAhajUra che, temaja tenAthI para koI na hoI ne pote sarvathI para hoI je "parama - utkRSTa-paramottama evuM "mahasu che - "mato mahIyAna' - mahatu karatAM mahat paramamatu naH savA !: AevuM mahAteja che, jhaLahaLa svarUpe jhaLahaLatI paramajyoti che, te A sahaja parama mahamUteja parama teja amane sadA-sarvakAla niraMtarapaNe 'udra vilAsa' - utkRSTapaNe amane sadA ho ! udAmapaNe vilAsa karatuM. nitya AtmAmAM 2maNa karatuM, lIlAlahera karatuM sahaja-aprayAsapaNe sadA ho ! A pratyakSa anubhavathI saMvedAtuM sahaja parama teja kevuM che ? 'sarvAtaM' - akhaMDa abhaMga AtmasvabhAvanuM dravyathI-kSetrathI-kALathI ane bhAvathI kadI paNa kaMIpaNa khaMDitapaNuM na thatuM hovAthI akhaMDita che, eTale ja parabhAva-vibhAvanuM kadI paNa AkulapaNuM na thatuM hovAthI anAkula che, Ama svabhAvanuM akhaMDapaNuM ane parabhAvanA AvaraNanuM anAkulapaNuM hovAthI aMtaramAM ane vhAramAM anaMtapaNe ugra svarUpa teje jhaLahaLatuM - "jvalaMta" che - taddanaMtamaMtari | ane A jhaLahaLa jvalaMta jyotipaNAno dravyathI-kSetrathI-kALathI ane bhAvathI aMta na hovAthI "anaMta" che, aeva viduzmanana nirmara - cit ucchalana nirbhara, zuddha caitanya amRtasiMdhunA cit AviSkAro rU5 taraMgonA uchALAthI nirbharapaNuM vilasatuM hovAthI sakala kAla eka caitanya rasarUpa che, ya kSe | ane ema niraMtara eka caitanyAmRtarasapaNAne lIdhe sarva pradeze lavaNarasapaNe svadAtA lavaNa-ghananI (mIThAnA gAMgaDA) jema sarva pradeze caitanyalIlA vilAsa rUpa eka caitanyarasapaNe anubhavAtA caitanyaghana svarUpa che. - sattavAsamAnavate navA vItyatItA i. AvI caitanya amRtarasanI laharIo uchALatI caitanyAmRtasiMdhu caitanyaghana evI A sahajAtmasvarUpa paramajyoti amane sadA uvilAsa ho ! svasvarUpamAM atyaMta ramaNatArUpa uddAma vilAsa karatI niraMtara pragaTa ho ! ema anubhavAmRtasiMdhuno parama arka (Concentrated extract) A amRta kaLazamAM* saMbhUta karI AtmAnubhavAmRta svayaMbhU ramaNa samudramAM ramaNatA anubhavanArA "vijJAnaghana" bhagavad amRtacaMdrAcAryajI bhAve che. 191
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have A jJAnaghana AtmAnI AtmasidhyarthIone nitya upAsanA upadezatAM udbodhana karatAM utthAnikA kaLaza prakAze che - (anuSTupu) eSa jJAnaghano nitya-mAtmasiddhimabhIpsubhiH / sAdhyasAdhakabhAvena, dvidhaikaH samupAsyatAm // 15 // eha jJAnaghano nitya, Atmasiddhi IcchukathI; dvidhA eka upAsAo, sAdhya-sAdhaka bhAvathI. 15 amRta pada-15 nitya upAso ! nitya upAso ! jJAnano A Atma; Atmasiddhine IcchanArA re, aho ! mumukSu mahAtma... nitya upAso. 1 jJAna amRtadhana vRSTi karato, paramAnaMda pradhAna; sakaLa pradeze eha AtamA, jJAna jJAna ne jJAna. nitya upAso. 2 sAdhya nizcaye AtmA eha ja, sAdhaka paNa che Aja; dvidhA sAdhya sAdhaka bhAve che, chatAM eka AtmA ja... nitya upAso. 3 evA sAdhya A sAdhaka bhAve, sadA upAso Atma; jJAnano amRta jyoti A, bhagavAna paramAtma nitya upAso. 4 artha : sAdhya-sAdhaka bhAvathI dvidhA (be prakArano) evo eka A jJAnaghana AtmA Atmasiddhi IcchanArAothI nitya samupAna karAo ! 'amRta jyoti' mahAbhASya (jJAnApekSAe) sarva vyApaka, saccidAnaMda evo huM AtmA eka chuM. ema vicAravuM, dhyAvavuM - nirmaLa, atyaMta nirmaLa, paramazuddha, caitanyaghana, pragaTa AtmAsvarUpa che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (638,) 710 '"AnaMdaghana cetanamaya mUrati, nAtha niraMjana pAve.'' zrI AnaMdaghana pada, 7 A jJAnaghana AtmA ja nitya upAsya che ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza sarjatAM sAkSAt AtmasiddhisaMpanna 'AtmakhyAti' kartAe Atmasiddhi sAdhavA IcchatA anya mumukSuone bhAvapUrNa udbodhana karyuM che ke 'Sa:' - 'A' - pratyakSa svasaMvedanathI anubhavAto 'jJAnadhana:' 'jJAnaghana' - sarva pradeze jJAna jJAna ne jJAna evo ghana - nakkara jJAnamaya AtmA sAdhya-sAdhaka bhAvathI 'dvidhA' be vibhAgamAM kheMcAyelo chatAM eka evo Atmasiddhi abhilASIothI 'JAtmasiddhimamIstumi,' nitya-sadAya 'samupAsAo !' samyak prakAre upAsAo ! 'nityaM samupAsyAM' arthAt A AtmA 'jJAnaghana' nakkara ghana vastunI peThe sarva pradeze jJAna jJAna ne jJAnamaya ja che, nakkara ghana vastumAM jema anya vastu pravezavA na pAme, tema jyAM parabhAva-vibhAvanuM paramANumAtra paNa avakAza pAmavAne - aMtaHpraveza pAmavAne ke aMtara sparza karavAne samartha nathI, evo A nakkara anavakAza jJAnamaya - 'jJAnaghana' AtmA ja sarva sAdhananuM sAdhavA yogya 1 pAThAMtara - AtmA siddhi AtmasiddhArthIothI sAdhya-sAdhaka bhAve eka A zAnathana AtmA nitya upAsAo ! - 192 -
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-15 ekamAtra lakSya sthAna - "sAdhya' - ArAdhya - upAsya che, ane te sarva sAdhyalakSI sAdhanano sAdhanAra sAdhaka' - ArAdhaka - upAsaka paNa A jJAnaghana AtmA ja che. Ama sAdhaka-sAdhya dazAnI apekSA-vivakSAvaze sAdhya ane sAdhaka ema "dvidhA" - be vibhAgamAM vaheMcaNI karavA rUpa - bheda rUpa vyavahArathI AtmAnA be bheda paDAya che, paNa abhedarUpa nizcayathI to AtmA pote ja sAdhya ane AtmA pote ja sAdhaka ema sAdhya-sAdhakanA abhedapaNAthI AtmA eka ja che. Ama sAdhya-sAdhaka bhAvathI dvidhA - be prakArano chatAM je eka che evo A jJAnaghana AtmA "Atmasiddhi' IcchanArAothI sAdhyabhAve ane sAdhakabhAve banne prakAre eka jJAnaghana evo nitya samupAsAo ! A parama ArAdhya jJAnaghana Atmadeva sadAya samyak upAsanA karAo ! kAraNake je jenI siddhi Icchato hoya teNe tenI samyaka upAsanA karavI joIe e nyAya che, eTale je "Atmasiddhi' - AtmAnI siddhi Icchato hoya te AtmArthIe sadAya AtmAnI upAsanA karavI joIe, sAdhaka bhAvarUpa AtmAe karI sAdhya bhAvarUpa AtmAnI sAdhanA karavI joIe. A vastu spaSTa samajavA mATe sAdhya-sAdhana-sAdhaka bhAvanI prakriyA samyakapaNe samajavI joIe, eTale atre saMkSepamAM teno vicAra karaze. Atma kalyANanA Icchaka koI paNa AtmArthI sat sAdhake sauthI prathama potAnuM nizcita nizcayarUpa sAdhya-lakSya niyata karavuM joIe. pachI te sAdhyane siddha karavA zA sAdhana che sAdhya sAdhana ane teno samyaka vicAra karavo joIe. pachI te sAdhyapratyayI sAdhanane avalaMbI sAdhanAnI zuddhi nizcayarUpa niyata sAdhya dhyeyane anulakSIne - niraMtara lakSamAM rAkhIne, philaprApti paryata akhaMDa samyaka sAdhanA karatA rahI samyaka sAdhaka bhAva pragaTAvavo joIe. Ama karavAmAM Ave to ja yathArtha ISTa siddhi thAya. arthAt bIjA zabdomAM kahIe to siddhayarthIe (1) sAdhya zuddhi, (2) sAdhana zuddhi, (3) sAdhanA zuddhi avazya karavI joIe. kAraNake sAdhya zuddha na hoya to siddhi zuddha thAya nahiM. sAdhya zuddha hoya paNa sAdhana zuddha na hoya to paNa siddhi zuddha thAya nahi. sAdhya ane sAdhana banne zuddha hoya, paNa sAdhaka bhAva pragaTAvavArUpa zuddha na hoya to paNa siddhi zuddha thAya nahiM. mATe zuddha siddhi arthe sAdhya-sAdhana-sAdhanA e traNenI zuddhino avinAbhAvI saMbaMdha che. sAdhya vinA sAdhana nathI ane sAdhana-sAdhanA vinA siddhi nathI. Ama sAdhya, sAdhana-sAdhanA ane siddhino ghaniSTha saMbaMdha che. mATe traNe kALe paNa na case - na phare evuM parama trikAlAbAdhita akhaMDa nizcayarUpa sAdhya-dhyeya (goal) pratyeka sanmArga sAdhake atre paramArthamAM sauthI prathama suvinizcita karI levuM parama Avazyaka che, ke jethI bANAvaLIno lakSya jema vedhya nizAna pratye ja hoya, phUTabaoNla khelADIno lakSya jema niraMtara lakSya (goal) pratye ja hoya, pathikano lakSya jema gantavya sthAna pratye ja hoya, tema te sat sAdhaka sat nizcaya sAdhya pratye niraMtara dRSTi TheravI, sAdhyarasI sAdhakapaNe sAdhana rIti karIne yathArtha sAdhaka nItine anusarI yathArthapaNe paramArthane sAdhavA samartha thAya. have jinavacana prasaMgathI, jANI sAdhaka nIti nAtha re ! sAdhyarasI sAdhakapaNe, karIe sAdhana rIti nAtha re !. nami." zrI devacaMdrajI ane paramArthamAM paramArtha - parama artha e ja sAdhya che. parama artha eTale parama padArtha, parama tattva, jenAthI para koI padArtha-tattva nathI ane je bIjA badhAM karatAM para che paramArthamAM "paramArtha ja sAdhya evo padArtha vizeSa-tattva vizeSa. evo parama tattvarUpa parama padArtha-paramArtha kayo che ? to ke - AtmA. caitanyamUrti AtmA jevo camatkArika padArtha akhila jagatamAM nathI. jyAM caitanyanA adUbhuta camatkAro vilase che evo A citu camatkAramAtra AtmA ja sarva AzcaryanuM ane sarva aizvaryanuM eka dhAma che. (greatest wonder of the world). sarva parapadArthathI parapaNe - bhinnapaNe pratyakSa jUdo tarI Avato A parama tattvavaijJAnika padArtha - paramArtha, zuddha AtmA "samayasAra' enA zuddha sahaja svayaMbhU asala mULa svarUpe pragaTa karavo - 193
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pragaTAvavo eja paramArtha che, e ja nizcaya che, e ja dhyeya che, e ja sAdhya che, e ja lakSya che, e ja upAsya che, e ja ArAdhya che. vartamAnamAM vibhAva dazAne laI anAdi avidyA rUpa parazAsananA mahAbhAra taLe dabAI gayelo A AtmA je anya saMyogajanya karmapArataMtryathI anaMta saMsAra paribhramaNa duHkha pAmI rahyo che, tene karmapAtaMtryathI mukta karI Atma svAtaMtrya pamADavo, vibhAva dazA mUkAvI AtmasvabhAvamAM ANavo, duHkhadhAma bhavabaMdhana choDAvI sukhadhAma mokSano yoga karAvavo, "Atama ghara Atama rame' ne "nija ghara maMgalamAla' pragaTAvI jIvane ziva banAvavo, "Icche che je jogIjana" evuM mULa zuddha te Atmapada' - sahajAtmasvarUpa paramAtmapada pamADavo, "AnaMdaghana rasa pUra'thI chalakAto zuddha siddha mukta AtmArUpa "paramArtha pragaTAvavo, e ja paramArtha che ane e ja mata darzananA bheda vinA sarva AtmArthI mumukSu sAdhakanuM eka mAtra sAdhya che. A zaddha AtmasvabhAva rUpa nizcaya sAdhya dharmane lakSyamAM rAkhI, nizcaya-vyavahArano samanvaya karI, je koI tatasAdhaka sasAdhana sevavAmAM Ave te sAdhana dharma. anaMta duHkhamaya adhyAtma prakriyA te bhavabaMdhanathI chUTavA rUpa anaMta sukhamaya mokSanI prAptimAM je sahAyabhUta sAdhana dharma (Instrumental) thAya te ja satu sAdhana. ApaNuM sAdhya to zuddha sahaja Atma svarUpa ja sunizcita che ane te AdhyAtmika vastu che, eTale tenI sAdhanarUpa prakriyA (Process) paNa mukhyapaNo AdhyAtmika ja ghaTe, je kriyA nija svarUpane sAthe tenuM nAma ja "adhyAtma ane je kriyA karI caturgati sAdhe te adhyAtma nahi. eTale nizcaya ke vyavahAra, dravya ke bhAva, je je sAdhananA sevavAthI AtmA AtmasvabhAva rUpa nizcaya sAdhyadharmane jANe, oLakhe ane pAme, jIva mokSanI sanmukha muktinI nikaTa Ave, evI mokSa sAdhaka pratyeka prakriyA te sAdhana dharma. nija svarUpa je kiriyA sAdhe, teha adhyAtama lahiye re; je kiriyA karI caugati sAdhe, te na adhyAtama kahiye re... - zrI zreyAMsajina nAma adhyAtama ThavaNa adhyAtama, dravya adhyAtama jhaMDo re, bhAva adhyAtama nija guNa sAdhe, to teha zuM raDha maMDo re..... - zrI zreyAMsajina zrI AnaMdadhanajI nizcayavANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no'ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi ane tevA kharekharA AdhyAtmika sat sAdhananA yoge A jJAnaghana AtmAno zuddhopayogarUpa sAkSAt jJAnaghana sAdhaka bhAva pragaTa thAya che, ke je sAkSAt jJAnaghana zuddha zAnaghana zopayogarUpa sAdhaka AtmArUpa sAdhyane sAdhavA kAryakSama - sarvathA samartha thAya che. tAtparya ke - bhAva thakI ja sAdhya zata A AtmA jJAnaghana che ane tenA sAdhya ane sAdhaka evA be rUpa che. A AtmAnI siddhi jJAnaghana sAdhya AtmAne sAdhavA mATe sAdhake evuM jJAnaghanarUpa pragaTAvavuM joIe. A jJAnaghanarU5 eTale jyAM kevala jJAna sivAya rAga-dveSa-mohAdi bIjo koI paNa bhAva nathI evo zuddha eka jJAyaka bhAva, arthAta pratyakSa pragaTa zuddhopayogamaya zuddhAtmAnubhUtirUpa vItarAga jJAnadazA, ane A bhAvanigraMtharUpa vItarAga zuddhopayoga dazA eTale jyAM yugapatuM samyagu darzana - jJAna - cAritranI samyaka sAdhanA zuddhAtmAnubhUtirUpa abheda bhAve pariNata thAya che evuM mokSamArgarUpa ekAgya - jenuM bIjuM nAma "zrAmasya' (sAcuM zramaNapaNuM) che te zuddha AtmasAdhaka sAca "sAdhu" dazA. A zuddhopayogarUpa sAkSAt sAdhaka bhAva - bhAva sAdhu dazA e ja zuddha AtmArUpa sAdhanane siddha karavAnuM ekamevAdvitIyaM sAdhana che. zuddha AtmA pAmavo hoya to sAcA zrAmasyarUpa - bhAva nairgathya rUpa - sAcA bhAva sAdhutva rUpa zuddhAtmAnubhUtimaya zuddhopayoga dazA thakI ja pamAya. zrI pravacanasAra gA. 15nI TIkAmAM paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa prakAryuM che tema "zuddhopayogarUpa 194
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-15 sAdhaka dazA thakI ja zaddha AtmasvabhAva lAbha thAya che. jJAna svabhAvI AtmAne AtmA zaddhopayoga prasAda thakI ja pAme che, jJAnasvabhAvamAtmAnamAtmA zuddhopayogIprasavavevAti !' eTalA mATe A zuddhopayogamaya sAkSAt sAdhaka bhAva prApta karavo e ja sarva sata sAdhakano ekamAtra lakSa che ane te mATe prathama to satu sAdhaka azubha upayogane ekI sapATe phagAvI daI, zuddhopayoganA lakSe yathAzakti zabhopayogathI AtmayogyatA vadhArato vadhArato uttarottara sAdhakabhAva pratye laI jatI AtmayogyatA sAdhato rahI, zuddhopayogarUpa sAkSAtu sAdhaka bhAvane sAdhe che ane pachI te jJAnaghana zuddhopayogarUpa sAdhaka bhAva tAre ja jJAnaghana zuddha AtmArUpa sAdhyane sAdhavA samartha thAya che. Ama A krame ja - kramabaddha dazA'thI ja zuddha AtmArtha sAdhavo e ja sarva AtmArthI sat sAdhakanuM eka mAtra kAma che. aniyamita ane alpa AyuSyavALA A dehe AtmArthano lakSa sauthI prathama kartavya che. vAstavika upakAranuM kAraNa AtmajJAna sivAya bIjuM koI nathI." "jJAnI puruSano nizcaya thaI aMtarbheda na rahe to AtmaprApti sAva sulabha che, evuM jJAnI pokArI gayA chatAM kema loko bhUle che?" - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-636, 642 vastutattva ramyA te nigraMtha, tattva abhyAsa tihAM sAdhu paMtha; tiNe gItArtha caraNe rahie, zuddha siddhAMta rasa to lahi." - zrI devacaMdrajI kRta "adhyAtma gItA', 46 15
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti . . nathI ! 16 daMsaNaNANacarittANi sevidavvANi sAhuNA NicaM / tANi puNa jANa tiNNivi appANaM ceva Nicchayado // 16 // darzana zAna caritra te re, sAdhune sevya sadA ja; te traNeya paNa jANa tuM re, nizcayathI AtmA ja... re Atmana ! vaMdo samayasAra. 16 gAthArtha H darzana-zAna cAritra sAdhue nitya sevavA yogya che, ane te traNeya nizcayathI AtmA ja jANa ! 16 mAtmadhyAti TI - - darzanajJAnacAritrANi sevitavyAni sAdhunA nityaM / tAni punarjAnIhi trINyapyAtmAnameva nizcayataH // 16 // ye naiva hi bhAvenAtmA sAdhyaM sAdhanaM ca syAttenaivAyaM nityamupAsya iti svayamAkUya pareSAM vyavahAreNa sAdhunA darzanajJAnacAritrANi nityamupAsyAnIti pratipAdyate / tAni punastrINyapi paramArthenAtmaika eva vastvaMtarAbhAvAt / yathA devadattasya kasyacit tathAtmanyapyA - jJAnaM zraddhAnamanucaraNaM ca tmano jJAnaM zraddhAnamanucaraNaM cA - devadattasya svabhAvAnatikramAd tmasvabhAvAnatikramA - devadatta eva na vastvantaraM, dAtmaiva na vastvantaraM, tato AtmA eka evopAsya iti svayameva pradyotate / sa kila - ||16 / / AtmakhyAti TIkArya nizcaye karI je ja bhAve karIne AtmA sAdhya ane sAdhana hoya, tethI karIne ja A nitya upAsya (upAsavA yogya) che ema svayaM abhiprAya dhArI (vicArI). sAdhue darzana-jJAna-cAritra nitya upAsya che' ema paro pratye vyavahArathI pratipAdavAmAM Ave che. punaH te traNe paNa paramArthathI AtmA eka ja che, vastRtarano (bIjI koI vastuno) abhAva che mATe. jema koI devadattanuM tema AtmAnI bAbatamAM paNa AtmAnuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa jJAna zraddhAna ane anucaraNa devadattanA svabhAvanA anatikramathI AtmasvabhAvanA anatikramathI devadatta ja che, nahi ke vastRtara : AtmA ja che, nahi ke vasvantara, tethI AtmA eka ja upAsya che, ema svayameva pradyote che. te (AtmA) kharekhara ! 16 AtmabhAvanA - sAdhunA TarzanajJAnavAritrALa nityaM vitavyani - sAdhue - AtmasAdhaka sAdhu puruSe darzana-jJAnacAritra nitya-sadAya sevya - sevavA yogya che, tAni puna: trISya nizcayata: vAtmAnava nAnIdi - te punaH traNeyane nizcayathI AtmA ja jANa ! ti mAthA gAtmabhAvanA IIuddA. 196
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-16 'amRta jyoti' mahAbhASya mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, karI vRtti akhaMDa sanmukha... mULa mAraga, no'ya pUjAdinI jo kAmanA re, no'ya vhAluM aMtara bhavaduHkha... mULa mAraga, jJAna-darzana-cAritranI zuddhatA ekapaNe ane aviruddha... mULa mAraga. jina mAraga te paramArthathI re, ema kahyuM siddhAMte budha... mULa mAraga,'' paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe sAdhya-sAdhaka bhAvathI 'dvidhA' - be bhAgamAM bheMcAyelo AtmA eka ja upAsya che ema. atra pratipAdana karavAmAM AvyuM che : thenaiva hi bhAvenAbhA sAdhyuM sAdhanaM 6 svAt' nizcaye karIne je ja bhAva vaDe karIne AtmA sAdhya ane sAdhana hoya te bhAva vaDe karIne ja A nitya upAsya che sadA upAsavA yogya che, ema svayaM - pote vicArI, aMtara abhiprAya dharI, sAdhue darzana-jJAna-cAritra nitya upAsya-upAsavA yogya che 'sAdhunA darzanajJAnavAritrANi nityamupAsyAni', ema paro pratye - bIjAo pratye vyavahArathI pratipAdana karavAmAM Ave che ane te traNeya darzana jJAna cAritra paramArthathI eka* AtmA ja che, tAni punastrInthapi paramArthanAtmaka v / ' zA mATe ? va Mtara abhAva che mATe, vasvantarAmAvAt'. jema koI devadattanuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa devadattanA svabhAvanA 'anatikramathI' - anullaMghanathI devadatta ja che vastRtara bIjI vastu nathI, tema AtmAnI bAbatamAM paNa AtmAnuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa 'gAtmasvamAvanatimAta' AtmasvabhAvanA anatikramathI anullaMghanathI AtmA ja che vanvaMtara - bIjI vastu nathI. tethI A parathI zuM ? tato gAbhA vopAsya:' tethI AtmA eka ja upAsya-upAsanA yogya che ema svayameva-ApoApa ja 'pradyote' che - prakRSTapaNe prakAze che ane te kevo che ? te kharekhara ! sphuTapaNe nIcenA 4 kaLazomAM batAvAya che tevo. have amRtacaMdrajInI A parama paramArtha gaMbhIra sUtrAtmaka vyAkhyAne praspaSTapaNe samajavA viSe vicAra karIe. sAdhue darzana-jJAna-cAritra nitya upAsya : nizcayathI te traNe AtmA ja - - - - - - - cennaiva di bhAvenAbhA sAdhyuM sAdhanaM ca svAt - sphuTapaNe je ja bhAve karIne AtmA sAdhya ane sAdhana hoya, tenaivAyaM nityamupAsya kRti svayamAnUpa - te vaDe karIne ja A nitya-sadAya upAsya-upAsavA yogya che ema svayaM-pote vicAra karI - aMtaramAM abhiprAya dharI, remAM vyavahAreLa pratipAvate - parone - bIjAone vyavahArathI pratipAdavAmAM - prarUpavAmAM Ave che, zuM ? sAdhunA varzanajJAnavAritrANi nityamupAmyAnIti - sAdhue darzana-jJAna-cAritra nitya-sadAya upAsya-upAsavA yogya che ema. tAni punastrIvi paramArthanAtmaka va - te punaH traNeya paramArthathI AtmA eka ja che, zAne lIdhe ? varsvantarAmAvAt - vasvantaranA - bIjI koI vastunA abhAvane lIdhe. yathA Tevavattasya vit jJAnaM zraddhAnamanuvarNaM ca - jema koI devadattanuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa Tevavatta va na vattvantara - devadatta ja che, nahi ke vasvantara - bIjI koI vastuone lIdhe ? Tevavattasya svamAvAnatimAt - devadattanA svabhAvanA anatikramane lIdhe - anullaMghanane lIdhe. tathAtmarSi - tema AtmAnI bAbatamAM paNa gAbhano jJAnaM zraddhAnamanuvara haiM - AtmAnuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa sAlaiva navasvara - AtmA ja che, nahiM ke vasvantara - bIjI koI vastu. zAne lIdhe ? gAbhasvamAvAnatimAt - AtmasvabhAvanA anatikramane lIdhe - anullaMghanane lIdhe. A uparathI zuM phalita thAya che ? tata gAbhA H DvopAsya kRti svayameva pradyotate - tethI AtmA eka ja upAsya - upAsavA yogya che, ema svayameva - ApoApa ja pradyote che - prakRSTapaNe ghote che - prakAze che. sa ti - te (AtmA) kharekhara ! kevo che ? te nIcenA kaLazomAM kahIe chIe. / / vRtti 'AtmajJAti' TIjA gAbhamAvanA (prastuta gAthA) ||16 // 197 " ekameva hi caitanyaM zuddhanizcayato'thavA / joDavAzo viAnAM takalandevastuni ||'' - zrI padmanaMdi paM.vi. ekatva saptati-15
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti je AtmabhAva vaDe karIne AtmA sAdhavA yogya sAdhya ane te sAdhyanuM sAdhaka evuM sAdhana hoya, te AtmabhAva vaDe karIne ja, AtmasAdhaka evA "sAdhue" - sat sAdhaka sAdhu puruSe "A" - pratyakSa - anubhUyamAna AtmAnuM sadA upAsana - ArAdhana - sevana karavA yogya che ema paro pratye vyavahArathI upadezavAmAM Ave che, arthAta A nizcayarUpa AtmabhAva zabdathI avAcya che, eTale te AtmabhAva pratye prerita karavA mATe - anyane samajAvavA mATe bhedakalpanArUpa vyavahArathI sAdhaka evA sAdhue darzana-jJAna-cAritra sadA upAsanA karavA yogya che, ema mumukSuone upadeza devAya che, darzana-jJAna-cAritra e AtmasvarUpanA sAdhaka sAdhana rUpa AtmabhAva che ane e AtmasAdhana vaDe zuddha AtmArUpa sahajAtmasvarUpa, sAdhya bhAva siddha karavAno che, eTalA mATe AtmArthIe darzana-jJAna-cAritra niraMtara akhaMDa ekaniSThAthI sAdhavA yogya che - ArAdhavA yogya che. ema zAstrakartA saddaguruthI satu jijJAsu ziSya pratye vyavapadezabheda rUpa vyavahArathI anuzAsana karAya che. vaLI te traNeya-darzana jJAna cAritra paNa "paramArthathI" - nizcayathI - tattvathI to eka AtmA ja che, kAraNake atre vastRtarano - anya vastuno abhAva che, arthAt darzana-jJAna-cAritra e AtmA sivAya bIjI koI vastu nathI. - zrIpALa rAsamAM zrI upAdhyAyajI yazovijayajIe gAyuM che tema "darzana ehI ja AtamA, jJAna ehI ja AtmA, cAritra ehI ja AtamA." AtmA e ja darzana-jJAna-cAritra che, athavA darzana-jJAna-cAritra e eka AtmA ja che, AtmAnA aMgabhUta - AtmasvabhAvabhUta sahajatmasvarUpa hoI AtmAthI abhinna che. jema koI devadatta nAmano mANasa che, tenuM jJAna, zraddhAna ane anucaraNa devadattanA svabhAvanA anatikramathI - anullaMghanathI devadatta ja che, vavaMtara nathI - bIjI koI AtmAnuM jJAna - zraddhAna - vastu nathI, arthAtu devadattanA jJAna-zraddhAna-anucaraNa devadattano svabhAvanuM anucaraNa AtmA ja ullaMghana na karatA hoI, devadattanA aMgabhUta svabhAvabhUta hoI, devadatta ja che, anya vastu nathI, tema AtmAnI bAbatamAM paNa AtmAnuM jJAna zraddhAna ane anucaraNa AtmasvabhAvanA anatikramathI - anullaMghanathI AtmA ja che, vastRtara nathI - bIjI koI vastu nathI, arthAt AtmAnA jJAna zraddhAna ane anucaraNa AtmasvabhAvanuM ullaMghana na karatA hoI, AtmAnA aMgabhUta svabhAvabhUta hoI, AtmA ja che, anya vastu nathI. Ama darzana-jJAna-cAritra nizcayathI - paramArthathI AtmArUpa hoI tenuM AtmAthI abhinnapaNuM che. ethI sAdhake AtmasAdhana evA darzana-jJAna-cAritrarUpa AtmabhAvanI nitya upAsanA karavI, eTale paramArthathI eka AtmAnI ja upAsanA karavI, ema ApoApa pradyote che - atyaMtapaNe spaSTa dIvA jevuM prakAze che, arthAt sAdhya-sAdhaka bhAve AtmA ja eka nitya upAsya che evo nizcaya siddhAMta sthApita thayo. sAdhya paNa AtmA che ane sAdhaka sAdhanAra sAdhana paNa AtmA ja che, eTale darzana-jJAnacAritrathI abhinna evo eka AtmA ja "Atmasiddhi'nA abhilASI sAdhake sadA akhaMDa eka niSThAthI upAsavA yogya-ArAdhavA yogya-sevavA yogya che. rUti sthita | Ama atre vyavapadezamAtrathI bheda chatAM jyAM sAdhya-sAdhanano abheda che evA samyagu darzana-jJAna-cAritramaya AtmArUpa nizcaya mokSamArganuM supratiSThApana karyuM che, nizcaya mokSamArga vyavahAra te sAdhya-sAdhanano jyAM bheda che evA vyavahAra mokSamArganA anyatra mokSamArga avirodha pratipAdanathI aviruddha che. kAraNake atre zuddhanaya dazAnA pAtra ucca adhikArIne yogya A zAstramAM nizcayanayanA pradhAnapaNAthI mukhya nirupacAra kathana che ane anyatra kareluM vidhAna te vyavahAranayanA sApekSapaNe upacAra kathana che, arthAta A vyavahAra mokSamArganuM kathana upacarita che - mukhya nathI. A nizcaya-vyavahArano avirodha spaSTapaNe samajAI jJAnIonI prarUpaNAnuM pUrvApara aviruddhapaNuM spaSTa lakSamAM Ave e arthe atre prasaMgathI A aMge vizeSapaNe spaSTa tattvamImAMsA karIe, ke jethI mokSamArganI prarUpaNA aMge jJAnI puruSono Azaya 198
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-16 sarvathA sphaTa thaI jAya ane nizcaya-vyavahAra mokSamArga aMge mumukSune koI paNa bhrAMti rahevA na pAme. nizcaya zuddha dravyAzrita hoI abhedagrAhI che, eTale temAM sAdhya-sAdhanano abheda che : vyavahAra paryAyAzrita hoI bhedagrAhI che, eTale temAM sAdhya-sAdhanano bheda che - nilaya mokSamArgamAM sAdhya dravyAzrita nizcaya dRSTie eka zuddha AtmA e ja abheda ratnatrayI che ane sAdhana abheda : vyavahAra e ja nizcaya mokSamArga che. ane A AtmAthI abhinna svaguNaparyAyarUpa mokSamArgamAM sAdhya sAdhanabheda darzana-zAna cAritra e Atma svabhAvabhUta Atmadharma svagata-Atmagata bheda vivakSArUpa saddabhUta vyavahArathI (vA paramArtha vyavahArathI) bheda ratnatrayI che, eTale e paNa nizcaya mokSamArganA aMgabhUta ja che. kAraNake e darzana-jJAnacAritra e bheda ratnatrayIrUpa Atmadharma AtmAthI abhinna hoI abheda ratnatrayIrUpa AtmA pratye - nizcaya sAdhya pratye laI janAra nizcaya sAdhana che. devacaMdrajIe "adhyAtma gItA'mAM saMgIta karyuM che, tema "bhedaratnatrayI tIkSaNatAye abheda ratnatrayI tIkSaNatAye, abheda ratnatrayImAM samAye" - bheda ratnatrayInI tINatAe karIne abheda ratnatrayIrUpa AtmAmAM AtmA samAya che. savikalpa rUpa bheda ratnatrayInA sAdhana thakI nirvikalpa abheda ratnatrayI rUpa sAdhya AtmA para ArUDha thavAya che ane eTale ja nizcayathI AtmAthI abhinna chatAM saddabhUta vyavahArathI bhinna vyapadezAtA A darzana-jJAna-cAritrarUpa Atmadharma sAdhue nitya upAsya che - sadAya upAsavA yogya che - niraMtara ArAdhavA yogya che. evo spaSTa upadeza atra karavAmAM Avyo che, ke jethI karIne darzana-jJAna-cAritra e AtmadharmathI abhinna evo nitya upAsya AtmA prApta thAya. Ama nizcayanA aMgabhUta bhedaratnatrayI ane nizcayarUpa abheda ratnatrayI AtmA mumukSue sada upAsavA yogya che. kAraNa ke darzana-jJAna-cAritrane upAsavA eTale AtmAne upAsavo ane AtmAne upAsavo eTale darzana-jJAna-cAritrane upAsavA. darzana-jJAna-cAritra e AtmadharmarUpa sAdhana sAdhya rU5 AtmAthI abhinna hoI AtmA ja che, eTale AtmA e ja sAdhya ane AtmA e ja sAdhana ema sAdhya - sAdhanano jyAM abheda che evo A bhedabheda ratnatrayI rUpa nizcaya mokSamArga che, ane sAdhya-sAdhanano jyAM bheda che evo vyavahAra ratnatrayI rUpa vyavahAra mokSamArga te A nizcaya mokSamArgarUpa sAdhya pratye anukrame laI janAra sAdhana che. arthAtu vyavahAra ratnatrayIrUpa vyavahAra mokSamArga sAdhana dvArA anukrame bhedabheda ratnatrayIrUpa nizcaya mokSamArga sAdhya pratye javAya che. "jJAna eTale AtmAne yathAtathya jANavo te. 'darzana' eTale AtmAnI yathAtathya pratIti te. cAritra' eTale AtmA sthira thAya te. *** AtmadazA sAdhe te sAdhu." - zrImad rAjacaMdra, e. 643 Ama AtmAnuM darzana, AtmAnuM jJAna, AtmAnuM cAritra e bheda ratnatrayI ane AtmA e ja | darzana, AtmA e ja jJAna, AtmA e ja cAritra e abheda ratnatrayI - bheda ratnatrayIH abheda ratnatrayI ema bhedabheda ratnatrayI banne AtmAzrita hoI sAdhya-sAdhananA abhedathI vyavahAra ratnatrayIno nizcaya mokSamArga che. bheda parathI abheda para javAya che, eTale bheda kAryakAraNa bhAva ratnatrayInA sAdhana mArge ja abheda ratnatrayI rUpa sAdhya para ArUDha thavAya che. mATe nitya upAsya evA abheda ratnatrayI rUpa - AtmArUpa nizcaya sAdhya pratye javA IcchanAra sAdhaka mumukSue sadUbhUta vyavahArathI bhinna upadezAtA darzana-jJAna-cAritra e bheda ratnatrayIrUpa Atmadharma nitya-sadAya upAsavA yogya che, eTaluM ja nahi paNa anukrame bheda ratnatrayIrUpa - abheda ratnatrayIrUpa nizcaya mokSamArga sAdhya pratye laI janAra vyavahAra darzana-zAnacAritra rUpa - vyavahAra ratnatrayIrUpa vyavahAra mokSamArga sAdhana paNa nitya - sadAya upAsavA yogya che, ke jethI karIne krame karIne kramabaddha AtmadazAnA vikAsa anusAra nizcaya ratnatrayI rUpa mokSamArga sadhAya, zuddha AtmAnI siddhirUpa Atmasiddhi thAya. kAraNake upakArI nimitta sAdhanarUpa vyavahAranA mArge ja AtmArUpa upAdAna sAdhana pragaTI AtmArUpa upAdAna sAdhya siddha thAya che, vyavahAra mokSamArganA prasAda thakI ja nizcaya mokSamArgarUpa AtmA pamAya che. eTale darzana-jJAna-cAritra 19
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti e AtmadharmarUpa satu sAdhana sata sAdhake nitya-sadAya upAsya-upAsavA yogya che, ArAdhavA yogya che, eTaluM ja nahi paNa paraMparAthI te AtmadharmarUpa nizcayadarzana-jJAna-cAritra pratye laI janArA vyavahAradarzana-jJAna-cAritra paNa nitya upAsya che ema garbhitapaNe upadezano dhvani che. kAraNake vyavahAradarzana-jJAna-cAritrarUpa nimitta sAdhananI upAsanAnA yoge pragaTatA nizcaya darzana-jJAna-cAritra e AtmadharmarUpa upAdAna sAdhananA upAsana dvArA ja AtmArUpa nizcaya sAdhyanI siddhi thAya che. paramArtha sAdhya pAmavA mATe paNa saddabhUta vyavahArathI bhinna vyapadezAtA nizcaya darzana-jJAna-cAritra e satu sAdhananI nitya upAsanA karavA yogya che ema spaSTa vidhAna - nizcaya - vyavahAranI pratipAdana che. eTaluM ja nahi paNa upalakSaNathI te nizcaya paraspara sApekSatA : darzana-jJAnacAritra pratye laI jatA vyavahAra darzana-jJAna-cAritra paNa sAdhue samyagu anekAMtadRSTi nitya upAsya che ema gauNapaNe garbhitapaNe svIkAra paNa che. anekAMtamAM gauNa-mukhyatA paNa vivakSAnusAra hoya che. jyAre nizcayanI vivakSA hoya tyAre tenI mukhyatA hoya ane vyavahAranI gauNatA hoya, jyAre vyavahAranI mukhyatA hoya tyAre nizcayanI gauNatA hoya, ema anekAMtamAM sarvatra sApekSatA hoya che. eTale atre ekAMte vyavahAranI gauNatA kahevI te paNa yathArtha nathI ane "gauNatA' eTale kAMI ekAMte sarvathA niSedha ema paNa nathI, paraMtu gauNapaNe paNa teno garbhita svIkAra, ema spaSTa artha che, ane te anekAMta dyotaka "syAvAdanA "smAtu' padathI svayaM sUcita thAya che. nahi to anekAMta pote ekAMtika banI mithyA bane ane ema to kadI bane nahi. mATe ekAMta nizcayAgrahI nizcayAbhAsIoe ke ekAMta vyavahArAgrahI vyavahArAbhAsIoe Azaya samajyA vinA vyavahArano ke nizcayano ekAMte apalApa karavAnuM choDI daI atra sarvatra vyavahArasApekSa nizcayano ane nizcayasApekSa vyavahArano mukta kaMThe svIkAra karI samyaka anekAMta dRSTi bhAvavI joIe. kAraNake paramArthanA - nizcayanA aMgabhUta darzana-jJAna-cAritrarUpa Atmadharma e Atmagata-AtmAvalaMbI vyapadezamAtra bheda vyavahArano atre abheda AtmArUpa paramArtha sAdhyanA sAdhanarUpe mukta kaMThe svIkAravA samyapha pratipAdana che, eTaluM ja nahi, paNa paramArtha darzana-jJAna-cAritra vA abheda AtmA pratye laI janArA paragata-parAvalaMbI vyavahAra darzana-jJAna-cAritrano paNa paraMparAe paramArtha sAdhyanA sAdhanapaNe A ja zAstrakAre anyatra spaSTa svIkAra karyo che, e vastu paNa atra prasaMgathI AnuSaMgikapaNe sAthe samajI levI yogya che. kAraNake nizcaya mokSamArgarUpa sAdhyanuM vyavahAra mokSamArga sAdhana che evI spaSTa prarUpaNA paMcAstikAyamAM (gA. 106-107, tathA 159-161) paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe svayaM karI che ane tenI nikhuSa mImAMsA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe e ja vastu DiDimanAdathI udyoSI che te parathI A svayaM siddha thAya che. A vastu mumukSune samyagu mArgadarzaka ne atIva upayogI hovAthI atre vistArabhayathI vizeSa nA vivecatAM te te gAthAono ane tenI TIkAnA Azayano paramArtha bhAvana karavAnI bhalAmaNa karIe chIe, ke jethI karIne te parama jJAnI puruSonI pUrvApara aviruddha samagra mArga prarUpaNA zailIno AtmArthI mumukSune praspaSTa khyAla Ave. chatAM eTalo nirdeza atra Avazyaka che ke - tyAM 106-107 gAthAmAM sva-para pratyaya paryAyano jyAM Azraya che ane sAdhya-sAdhana bhAvano jyAM bheda che evA svapara nizcaya-vyavahAra mokSamArgano pratyaya-paryAyAzrita bhinna sAdhyasAdhana bhAvavALA nayane AzrIne prarUpita che, sAdhya sAdhana bhAvaH suvarNa - te vyavahAra mokSamArganuM prarUpaNa che; ane 159 gAthAmAM zuddha dravyAzrita suvarNa pASANavanuM abhinna sAdhya-sAdhana bhAvavALA nizcaya nayane AzrIne mokSamArganuM prarUpaNa che, "purva hi zuddhadravyAzritammannasAMpnasAdhanAmAvaM nizcayanayamazriya mokSamA prarUpaNam |' ane pachI 160-161 gAthAmAM nizcaya - vyavahAra mokSamArgano sAdhya-sAdhana bhAva praspaSTapaNe samajavyo che. atre A vyavahAra mokSamArga vipratiSiddha nathI - vyavahAra mokSamArganuM prarUpaNa 200
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-1da niSedhavAmAM AvyuM nathI ema spaSTa karyuM che, kAraNake nizcaya-vyavahAranuM sAdhya-sAdhana bhAvapaNuM che mATe, suvarNa-suvarNa pASANanI jema - "nizcayavyavahAroH sApyasAdhanamAvartIta suvatuvafpASANavat |' arthAtu suvarNapASANarUpa sAdhana thakI jema suvarNarUpa sAdhyanI siddhi thAya che, tema vyavahAranayAzrita vyavahAra mokSamArgarUpa sAdhana thakI nizcayanayAzrita vyavahAra mokSamArgarUpa sAdhana thakI nizcayanayAzrita nizcaya mokSamArgarUpa sAdhyanI siddhi sAMpaDe che. Ama nizcaya-vyavahAranuM sAdhya-sAdhanabhAvapaNuM che, ethI karIne ubhayanayAyattA' : nizcaya ane vyavahAra banne nayane AdhIna evI pAramezvarI tIrtha pravartanA che, '3mayanAyattA paramezvarI tIrthapravarnanA' | eTalA mATe nizcaya mokSamArga - vyavahAra mokSamArgano sAdhya-sAdhanabhAva nirAM' - sArI peThe atyaMta upapanna che - sughaTamAna che, ema tyAM chevaTa nirNaya Apyo che - mato nizcayavyavahAramokSamAyo: sarNasAdhanamAvI nitaYIpapannaH | "sad deva-guru zAstra bhakti apramattapaNe upAsanIya che." "nija kalpanAe jJAna darzana cAritrAdinuM svarUpa game tema samajI laIne athavA nizcayanayAtmaka bolo zIkhI laIne sadvyavahAra lopavAmAM je pravarte tethI AtmAnuM kalyANa thavuM saMbhavatuM nathI. athavA grahamAM rokAI rahIne pravartatAM paNa jIvane kalyANa thavuM saMbhavatuM nathI. ekAMta kriyA jaDatvamAM athavA ekAMta zuSka jJAnathI jIvanuM kalyANa na thAya.' zrImad rAjacaMdra, aM. 789, 844 Ama ATalI prAsaMgika vivecanA parathI spaSTa samajAya che ke nizcaya mokSamArga e sAdhya ane vyavahAra mokSamArga e sAdhana ema bhinna evA e beno bhinna sAdhya-sAdhana vyavahAra natrayI ke bhAva che. kAraNake vyavahAra nizcayanuM sAdhana zI rIte bane che te spaSTa nizcaya ratnatrayInuM bIja samajAvatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tyAM batAvyuM che tema - tattvArtha zraddhAnarUpa vyavahAra samyakta zuddha AtmatattvanA vinizcayarUpa nizcaya samyaktanuM bIja - kAraNa che, tattvArtha parijJAnarUpa vyavahAra zAna kaMIka jJAnacetanA pradhAna zuddha AtmatattvanA upalaMbharUpa nizcaya jJAnanuM bIja - kAraNa che, ane samyagu darzana-zAna sannidhAna thakI samasta yativRtta samudayarUpa - kaparUpa vyavahAra cAritra te vItarAga nirvikAra zAna svabhAvavALA samabhAvarUpa nizcaya cAritranuM bIja - kAraNa che, ke je cAritra ja parama apunarbhava saunuM eka bIja kAraNa che. Ama vyavahAra ratnatrayIrUpa vyavahAra mokSamArga nizcaya ratnatrayIrUpa nizcaya mokSamArganuM kAraNa thAya che, eTale kAraNamAM kAryanA upacArathI vyavahAra mokSamArga abhUtArtha chatAM tene paNa mokSamArga kahyo che. niyamasAramAM sauthI prathama vyavahAra cAritranuM nirUpaNa karI pachI nizcaya cAritranuM nirUpaNa karyuM che te paNa ema sUcave che ke prathama vyavahAra cAritra jeTalI prAthamika vyavahAra prasAde (Preliminary, elementary, primary) yogyatA paNa je pAmyo nathI, te nimaya prAsAde ArohaNa zuddha AtmasthitirUpa nizcaya cAritra jevI ati ucca AtmadazAno pAtra adhikArI banI zakato nathI, kramabaddha dazAnA vikAsa krame vyavahAranA prasAda thakI ja nizcaya prAsAda para caDhAya che. prathama to vyavahAranI bhUmikA para rahIne ja nizcayanI sAdhanA thaI zake che, vyavahAranI nakkara (solid) bhUmikA para ja nizcaya prAsAdanuM caNatara zakya bane che. nahi to nizcayanI vAta mAtra vAtarUpa (wind) havAI killA ja (castles in the air) bane che. vyavahAra sAdhananA avalaMbane nizcaya sAdhya para caDhI gayA pachI sAdhananuM prayojana rahetuM nathI, -prAsAda para caDhI gayA pachI nisaraNInuM prayojana rahetuM nathI tema. eTale vyavahAra mokSamArganA sAdhana avalaMbane nizcaya mokSamArga para ArUDha thayA pachI sAdhyathI bhinna bAhya sAdhanarUpa vyavahAranuM prayojana rahetuM nathI. pachI to Atma vinizcaya, AtmajJAna ane AtmacAritrarUpa e nizcaya ratnatrayInA aMgabhUta bhedaratnatrayIrUpa abhinna upAdAna - sAdhananA 201
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti avalaMbane abheda ratnatrayIrUpa zuddha AtmA para ArUDha thavAnuM ja prayojana rahe che ane chevaTe abhedaratnatrayI rUpa - parama nizcaya ratnatrayIrUpa - sAkSAta nizcaya mokSamArga kamabaddha dazAno vikAsa kama rU5 AtmA ja sAdhya upAsya rahe che. sAdhanAno A krama che: vyavahAra ratnatrayInI yogyatA pAmI bhedaratnatrayIrUpa nizcaya ratnatrayI pAme ane pachI abheda ratnatrayIrUpa - parama nizcaya ratnatrayIrUpa sAkSAta nizcaya mokSamArgarUpa AtmAne pAme. Ama bhedabhedarUpa nizcaya ratnatrayI ane vyavahAra ratnatrayIno kAryakAraNa bhAva hoI, vyavahAra mokSamArgane nizcaya mokSamArgano nimitta-naimittika bhAvarUpa sAdhya sAdhanabhAva che ja. mATe nizcaya-vyavahAra bannenI yathAyogya apekSA rAkhI bemAMthI koInI paNa upekSA karavA yogya nathI, tema ja bemAMthI koIno paNa ekAMte Agraha paNa karavA yogya nathI, paNa bannenI samyaka spaSTa maryAdA samajI AtmAthe yathAyogya samanvaya karavA yogya che, ane eja kharekharI anekAMtika paddhati che. vyavahAra abhUtArtha - asat che, nizcaya bhUtArtha - sat che, paNa vyavahAra abhUtArtha chatAM aprayojanabhUta - niSThayojana to nathI ja, prayojanabhUta-saprayojana ja che. nizcaya sAdhyane sAdhe to ja puruSArtha siddhi upAyamAM zrI amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che tema - abudhanA vyavahAranuM nimitta sAdhanapaNuM bodhanArthe jJAnIo "abhUtArthano upadeza de che, paNa abhUtArthane ja je bhUtArtha mAnI bese tene mATe dezanA nathI." eTale vyavahAra abhUtArtha-asatu chatAM bhUtArtha nizcayanA sAdhanabhAvapaNAne lIdhe kAraNamAM kAryanA upacArathI kathaMcita bhUtArtha-satu. prayojanabhUta che, ane A upacAra paNa mukhyanA anusaMdhAna thakI ja hoya che, nahi to upacAra paNa. ghaTe nahiM. mATe satu evA nizcayane sAdhe te ja sadvyavahAra che, satu evA nizcayane ne sAdhe te satuvyavahAra nathI. pUrve kahyuM hatuM tema sAdhya vinA sAdhana nathI ne sAdhana vinA sAdhya nathI, ema banneno avinAbhAvI saMbaMdha che. sAdhana tenuM nAma che ke je sAdhyane sAdhyA vinA rahe nahi, sAdhyane na sAdhe tene vAstavika "sAdhana' kahevAya nahi - "sAdhana' nAma ja ghaTe nahi. nizcaya sAdhyane na sAdhe, bAdhe te vyavahAra sAdhana nahi hotAM ulaTuM "bAdhana' banI baMdhana banI jAya che, zrImad rAjacaMdrajIe lAkSaNika rIte kahyA pramANe "sau sAdhana baMdhana thayAM, rahyo na koI upAya" evI sthiti thAya che. arthAtu nizcaya sAdhya bhAvane sAdhato je vyavahAra sAcA sAdhanabhAvane pAme te ja satuM sAdhana che. vyavahAra mokSamArga paNa nizcaya mokSamArga para caDhavAnuM kharekharUM nimitta sAdhana thAya to ja ane tyAre ja tenuM sAdhanapaNuM ghaTe che, nahi to nahi. je dravya-bAhya vyavahAra bhAvanuM-paramArthanuM-nizcayanuM kAraNa thAya te ja pradhAna-dravya-prazasta dravya (vyavahAra) che ane te ja jJAnI puruSone saMmata che. zrI AtmasiddhimAM bhAkhyuM che tema - "eka hoya traNa kALamAM, paramArathano paMtha, prere te paramArthane, te vyavahAra samaMta.' mATe game te vyavahAra sAdhana dvArA nizcaya sAdhyarUpa AtmAne sAdhavo e ja AtmArthI mumukSano satata lakSa hoya che ane vyavahAra sAdhana dvArA ja te anukrame nizcaya sAdhyane pAme che. paNa sAdhanane sAdhya mAnI sAdhyA kare te kadI paNa sAdhya-siddhine pAme nahi, tema vyavahAra sAdhanane ja sAdhya mAnI tene ja sAdhyA kare te kadI paNa udiSTa ISTa nizcaya sAdhyane pAme nahi. nizcaya sAdhyane ja sAdhya mAnI sarva sAdhana tene ja anulakSIne - tenA ja lakSa seve te avazya udiSTa ISTa nizcaya sAdhyane pAme. parama tatvadeSTA zrImad rAjacaMdrajInA parama amara zabdomAM kahIe to - nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no'ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya.' - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-135 atre rakhene koI ema na samajI le ke - vyavahAra mokSamArga ane nizcaya mokSamArga ema jUdA jUdA be mokSamArga che. mokSamArga be nathI, paNa enI "prarUpaNA' - prarUpaNa prakAra - paMDitapravara ToDaramalajIe "mokSamArga prakAza'mAM kahyuM che tema - be prakArano che, mokSamArga to eka ja che ane te nizcaya mokSamArga ja che, vyavahAra mokSamArga paNa nizcayanA anusaMdhAnamAM ja - nizcayanA laze ja 202
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-16 mokSamArganA aMgabhUta che ane tenA avalaMbane paNa nizcaya mokSamArga para ArUDha thaye ja chUTako che. eTale atre eTaluM tAtparya to sarvatra satata lakSamAM rAkhavA yogya che ke mokSamArga to eka nizcaya vyavahAra mokSamArga vAstavika mokSamArga nathI. paNa kAraNamAM kAryanA mokSamArga jaH vyavahAra upacArathI upacarita mokSamArga che. vAstavika mokSamArga to nizcaya mokSamArga mokSamArga upacArathI 35 eka AtmA ja che ane tenA aMgabhUta AtmadharmarUpa nizcaya darzana-jJAna-cAritra ja che; ane eTale ja sAdhya AtmAthI abhinna sAdhana rUpa - nizcaya sAdhanarUpa A nizcaya darzana-jJAna-cAritra jyAM abheda pariNAmathI AtmArUpa varte che evo AtmA ja mumukSuono nitya upAsya nizcaya mokSamArga che ane e ja "jinano mULamArga che, je jinanA mULa mArganuM divya gAna paramaAtmA zrImad rAjacaMdrajIe "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re" e divya dhvanino raNakAra karatA A amara kAvyamAM parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karyuM che - "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, karI vRtti akhaMDa sanmukha... mULa mAraga. no'ya pUjAdinI jo kAmanA re, no'ya vhAluM aMtara bhavaduHkha... mULa. karI jo jo vacananI tulanA re, jo jo zodhine jina siddhAMta... mULa. mAtra kahevuM paramAratha hetuthI re, koI pAme mumukSue vAta... mULa. jJAna, darzana, cAritranI zuddhatA re, ekapaNe ane aviruddha... mULa. jina mAraga te paramArthathI re, ema kahyuM siddhAMte budha.. mULa. liMga ane bhedo je vRttanA re, dravya deza kALAdi bheda... mULa. paNa zAnAdinI je zuddhatA re, te to traNe kALe abheda... mULa. have jJAna-darzanAdi zabdano re, saMkSepe suNo paramArtha... mULa. jene jotAM vicAri vizeSathI re, samajAze uttama AtmArtha... mULa. che dehAdithI bhinna AtamA re, upayogI sadA avinAza... mULa. ema jANe saguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa... mULa. je zAne karIne jANyuM re, tenI varte che zuddha pratIta... mULa. kahyuM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samakita... mULa. jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhinna asaMga... mULa. tevo sthira svabhAva te upaje re, nAma cAritra te aNaliMga... mULa. te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa... mULa. teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa... mULa. evAM mULa jJAnAdi pAmavA re, ane javA anAdi baMdha... mULa. upadeza saguruno pAmavA re, TALI svachaMda ne pratibaMdha... mULa. ema deva jinaMde bhAkhiyuM re, mokSa mAraganuM zuddha svarUpa... mULa. bhavya janonA hitane kAraNe re, saMkSepe kahyuM svarUpa... mULa." - zrImad rAjacaMdra, aM. 715 arthAt - A sadA upayoga rUpa evo avinAzI cetanamaya AtmA, dehAdi kSaNabhaMgura vinAzI acetana jaDa vastuthI bhinna che, ema sadguru upadeza thakI samyaphapaNe jANavuM-bheda jJAna thavuM, te jJAna, tema jJAnathI je jAyuM tenI zuddha pratIti - samyaka Atmavinizcaya varte che te samyagadarzana athavA samakita, ane jema AtmAnI pratIti AvI ane sarva anya vastuthI AtmAne bhinna asaMga jAyo, 203
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tevo sthira svabhAva upajavo, te "aNaliMga' evuM cAritra, Ama sarva anya dravyathI bhinna asaMga zuddha AtmAne jANavo, sahavo (zraddhavo) ane Acaravo evA jaLa mAraga sAMbhaLo zAna-darzanacAritra jyAre abheda pariNAmane pAmI AtmArUpa varte tyAre te jinano re jinano mArga pAmyo athavA nija svarUpane pAmyo, ane AvI A jJAna-darzana-cAritranI ekapaNe ane aviruddha evI zuddhatA te ja paramArthathI jinamArga che - jinano "mULa mArga che. ema siddhAMtamAM budhe-jJAnI bhagavaMte kahyuM che. kAraNake jinamArga eTale jina-vItarAga je mArge gayA te mArga, jina bhagavaMto A paramArtharUpa "mULa mArge ja prayANa karIne A yathokta jJAna-darzana-cAritranI abheda ekatA rUpa AtmArUpa eka akhaMDa anupama vahANathI A saMsAra sAgara tarI gayA - * "jJAnanivaritrapautena bhavAIrva tIrNavantastI ' ane A jina bhagavaMtoe svayaM, AcarelA ane prarUpelA A yathokta jinamArgane - jinanA mULa mArgane jeo bhaktithI bhaje che - ArAdhe che, teo paNa A mULa mArga thakI ja bhavasAgara tarI jAya che, mokSa pAme che. A bhISaNa bhavasAgarane taravA mATe jJAna-darzana-cAritramaya eka akhaMDa abheda mokSamArga rUpa sudeDha jahAja joIe ane eTale ja e arthe - parama Atma zAMtimaya paramAnaMda svarUpa mokSanI prApti arthe ja amogha upAyabhUta A mokSamArganI parama suMdara anupama yojanA jina bhagavAne svAcaraNathI siddha karI prakAzI che. " sa rjanajJAnavAritrALa mokSamArga:' - samyaguM darzana-jJAna-cAritra. sarva anya dravyathI bhinna evA zuddha AtmAnuM darzana, zuddha AtmAnuM samyagu jJAna, zuddha AtmAnuM samyaka cAritra - e traNenI abheda ekatA AtmAmAM pariNamAvI, bhagavAnuM zuddha AtmasvabhAva rUpa mokSane pAmyA, eTale zuddha Atmadarzana, AtmajJAna ne Atma cAritranI abheda ekatA sAdhavI e jinano mULamArga che. Ama A jinano mULa mArga to kevaLa AtmapariNatirUpa hoI mukhyapaNe AdhyAtmika mArga che, paramArtha mArga che, nizcaya mArga che, bhAva mArga che, aMtaraMga mArga che, bahiraMga mArga nathI. A vastatattva tadana spaSTa che. je koI siddha thayA che, thAya che ke thaze te A jinanA mULa paramArtha mArge prayANa karIne ja - ema sarva jJAnI satupuruSono parama nizcaya che. game te dezamAM, game te kALamAM e ja eka trikAlAbAdhita mokSamArga che, ema nizcala nizcaya-siddhAMta sthita che. Ama zuddha AtmAne jANavo, zraddhavo ne AcaravA e ja eka sanAtana nizcaya sAdhya che, dhyeya che, lakSya che ane eTale ja sAdhya evA A AtmAnI siddhi - "Atmasiddhi - AtmakhyAti IcchanArA sAdhaka sAdhue AtmAnA sAdhaka evA A AtmabhAvarUpa nizcaya darzana-zAna cAritra satu sAdhananI ja nitya sAdhanA karavI e ja upayukta che ane ema karIne paNa e nizcaya darzana-zAnacAritra traNe ya jemAM abheda bhAve samAya che evA AtmAnI ja sAdhanA karavI, e ja atra tAtparyAW - paramArtha che. zrI haribhadrAcAryajI kRta "lalitavistarA" 204
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga:- samayasAra kaLaza-16 thI 19 ane - "sa vina' - kharekhara ! te (AtmA kevo che? te pramANa - naya vivakSAthI phuTa darzAvatA cAra kaLaza kAvyo prakAze che.) (guru) darzanajJAnacAritrai stritvAdekatvataH svayaM / mecako'mecakazcApi samamAtmA pramANataH // 16 // darzanajJAnacAritraistribhiH pariNatatvataH / eko'pi trisvabhAvatvAd vyavahAreNa mecakaH // 17 // paramArthena tu vyaktajJAtRtvajyotiSaikakaH / savabhAvAMtaradhvaMsi svabhAvatvAdamecakaH // 18 // AtmanociMtayaivAlaM mecakAmecakatvayoH / darzanajJAnacAritraiH sAdhyasiddhirna cAnyathA // 19 // darzana-jJAna-cAritre, tritve svayaM ekatvathI; citra acitra che AtmA, ekI sAtha pramANathI. 16 darzana-jJAna-cAritra, trithI pariNatatvathI; ekoya trisvabhAvatve, citra che vyavahArathI. 17 paramArthathI to eka, vyakta jJAtRtva jyotithI; che acitra sarva bhAvAMtara dhvasi svabhAvathI. 18 basa AtmAnI ciMtAthI, citrA citratvamAM tathA; darzana-jJAnacAritre, sAdhya siddhi na anyathA. 19 amRta pada-1-19 paMthaDo nihALuM re bIjA jina taNo re' - e rAga. darzana zAna cAritrathI sAthiye re, zuddhAtama nija sAdhya; ratnatrayIthI nizcaya pAmiye re, AtmasvarUpa abAdhya... darzana. 1 darzana-zAna cAritre traNapaNuM re, svayaM eka avicitra; tethI pramANathI ekI sAthamAM re, AtmA citra acitra. darzana. 2 darzana jJAna cAritra e traNapaNe re, pariNatapaNe vicitra; eka chatAM trisvabhAvapaNe karI re, che vyavahAre citra... darzana. 3 sarva anya bhAvone dhvasatA re, svabhAvapaNAthI pavitra; eka pragaTa A jJAyaka jyotathI re, paramArthathI acitra... darzana. 4 citrapaNAmAM acitrapaNA mahIM re, citrAcitrapaNAmAM ja; AtmAnI cintAthI ja basa thayuM re, bIjuM joIe nAja... darzana. 5 darzana jJAna cAritrathI sAdhyanI re, siddhi - na anya prakAra; ema ja pragaTe amRta jyoti A re, bhagavAna samayasAra... darzana. 6 205
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti artha : darzana-jJAna-cAritrathI traNapaNAne lIdhe, (ane) svayaM-pote ekapaNAne lIdhe AtmA pramANathI ekIsAthe mecaka (citra-aneka rUpa) ane amecaka (acitra-ekarUpa) paNa che . 16 darzana-jJAna-cAritra e traNathI pariNatapaNAthI A AtmA, eka chatAM, trisvabhAvapaNAne lIdhe, vyavahArathI mecaka (citra-aneka rUpa) che. 17 paNa paramArthathI to vyakta evI jJAtRtva (jJAyakapaNArUpa) jyotithI eka evo A AtmA sarva bhAvAMtara dhvaMsI (sarva anya bhAvano dhvaMsa-nAza karanArA) svabhAvapaNAne lIdhe amecaka (acitra-ekarUpa) che. 18 mecakapaNA - amecakapaNAmAM (citra-acitrapaNAmAM) AtmAnI ciMtAthI ja basa che, (mecakapaNuM ho ke amecakapaNuM ho ke mecakAmecakapaNuM ho te traNemAM) darzana-jJAna-cAritrathI sAdhyasiddhi che, nahiM ke anyathA (bIjA prakAre nahiM). 19 'amRta jyoti' mahAbhASya 'liMga ane bhedo je vRttanA, dravya dezakAlAdi bheda... mULa mAraga. paNa jJAnAdinI je zuddhatA re, te to traNe kALe abheda. mULa mAraga.'' - zrImad rAjacaMdrajI "darasana gyAna carana trigujJAtama, samalarUpa kahiye vivahAra, nihaai daSTi ekarasa cetana, bhedarahita avicala avikAra, samyak dasA pramAna ubhai naya, nirmaLa samala eka hI bAra, yauM samakALa jIvakI parinati, kahai jiteMda gahai ganadhAra.'' - zrI banArasIdAsajI, jIva. a. 16 tritvAd' A kaLaza (16-19) prakAzatAM paramatattvadeSTA amRtacaMdrAcAryajIe pramANa-naya dRSTithI atre darzana-jJAna-cAritranA bhedAbhedanI arthAt bheda ratnatrayI ane abheda pramANathI AtmA ekIsAthe ratnatrayInI tAttvika mImAMsA rajU karI che temAM - (1) pramANa dRSTithI mecaka-amecaka (citra-acitra) joIe to 'varzana-jJAna-pAritraiH (vyavahArathI) darzana-zAna-cAritrathI AtmAnuM traNapaNuM che tethI, ane 'tvataH svayaM - (nizcayathI) svayaM-AtmAnuM ekapaNuM che tethI 'pramALataH' - pramANathI AtmA ekasarakhI rIte ekI sAthe 'sanam' (Equally & at a time simultaneously) mecaka ane amecaka che, 'mecaka' arthAt paMcavarNI ratna jema citra-vividha raMgI raMgaberaMgI hoya che tema citra-vividha raMgI raMgaberaMgI (Variegrated) ane amecaka (non-variegated) arthAt acitra-ekaraMgI che. jema sUryaprakAza samagrapaNe (as a whole, colletively) jotAM ekaraMgI che, chatAM temAM ekIsAthe vividharaMgIpaNuM paNa che, kAraNake sUrya prakAza lAla-pILo-vAdaLI Adi (V.I.B.G.Y.O.R) aneka vargono banelo (spectrum) che - aneka varNamaya che, te pRthakkaraNa dRSTithI (analysis) pRthak varga vibhAjaka yaMtrathI (spectroscope) mAluma paDe che, chatAM samanvaya dRSTithI (synthesis) samagrapaNe te ekaraMgI-ekarUpa che. tema AtmA samagra vastupaNe jotAM ekarUpa che, chatAM temAM ekI sAthe vividha rUpapaNuM paNa che, kAraNake AtmA darzana-jJAna-cAritra Adi aneka guNono banelo che - aneka guNamaya che, te pRthakkaraNarUpa bhedarUpa vyavahAra nayadRSTithI mAluma paDe che, chatAM samanvayarUpa nizcayanaya dRSTithI samagrapaNe te ekarUpa che. Ama A dRSTAMta atra ghaTAvI zakAya che, temaja Chamelion - kAMkIDAnuM dRSTAMta paNa ghaTAvI zakAya che. Ama nizcayanaya ane vyavahAranaya apekSA banne jyAM gauNa-pradhAna bhAva vinA ekI sAthe samapaNe samam' varte che evI pramANa dRSTithI AtmA mecakAmecaka-citrAcitra che. "mo mo maLyA patadhvam dRAvAmamidhAvAbhani prItimAna / '' - zrI padmanaMdi paM. vi. 1-128 206
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra kaLaza-16 thI 19 (2) have nizcayane gauNa karI vyavahArathI joIe to -'darzanajJAnavAaitrimAriLatatvataH - darzana-jJAnacAritra e traNathI pariNatapaNA thakI "trivamAvatvAtu' AtmAnuM vyavahArathI mecaka (citra) tri svabhAvapaNuM che tene lIdhe AtmA nizcayathI "UoDani - eka chatAM vyavahArathI mecaka che - vyavahAremeva:' "mecaka - arthAt citra-aneka raMgI che. jema sUrya prakAzane kAcanI pAMdaDI ADI rAkhI pRthakkaraNa dRSTithI joIe to temAM vividha vicitra varNaraMga bhAse che. tema je vyavahAranayathI vicArIe to jJAnAdi jIvathI nyArA-judA vivaphAya che, "rAhunA zIrSa' (mastaka) jema A laIe, che abheda paNa vyapadeza bheda kahIe. jo vicArIye naya vivahAra, to jJAnAdi jIvasu nyArA; rAhUsIsa jaise yaha lIje, he abheda pe bheda kahIje." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 3-80 (3) paNa have vyavahArane gauNa karI "paramArthena tu - "paramArtha dRSTithI joIe to "vyavettajJAtRtva khyotiSa' - vyakta-pragaTa evI jJAtRtva-jJAyakapaNArUpa jyotithI eka evo | amacaka (Acitra) A AtmA bIjA sarva bhAvo emAM malIna-vilIna thaI jatA hovAthI sarva bhAvAMtarano dhvaMsa-nAza karanArA A eka zAyaka svabhAvapaNAne lIdhe - "sarva mAvataraasimAvavat amecaka che, "amecaka' arthAt acitra-ekaraMgI che. jema sUrya prakAza samagrapaNe (as a whole, Totally) jotAM svayaM ekarUpa-ekaraMgI - ekazvetaraMgI che tema. (4) Ama pramANathI ekI sAthe samapaNe mecaka-amecakapaNuM - citrAcitrapaNuM ane - vyavahAra-paramArtha deSTithI gauNa pradhAna bhAvathI anukrame mecakapaNuM - meka-amecakamAM AtmAnI ja amecakapaNuM, citrapaNuM, acitrapaNuM. ekarUpa anekarUpaparNa 2 ciMtA basa ! mecaka-amecakapaNuM game tema ho ! AnI ciMtAnuM amane zuM kAma che ? zuM prayojana che ? "vAgevatvo :' - A mecaka-amecakapaNAmAM amane eka AtmAnA ciMtAthI ja basa che ! 'mAtmAnacataryavAnam' mecakapaNuM ho ke amecakapaNuM ho, te bannemAM amane to eka AtmAnI ja ciMtA basa che, paryApta che (enough). darzana-zAna cAritra e tribheda paNa AtmAthI abhinna che, eTale darzana-jJAna-cAritra e tribheda paNa AtmAthI abhinna che, eTale darzana-zAnacAritrarUpa mecakapaNuM amane AtmAnuM ja ciMtana karAve che, ane eka jJAyakabhAva rUpa amecakapaNuM paNa AtmA ja che, eTale tenuM ciMtana paNa amane AtmAnuM ja ciMtana karAve che, eTale mecakAmecakapaNAmAM paNa amane bIjI ciMtAnuM kAma nathI, prayojana nathI. amAre to koI paNa prakAre AtmA ja sAdhya che, siddha karavo che, AtmA e ja amAro artha-prayojana che, amAre to eka AtmArthanuM ja kAma che, "kAma eka AtmArthanuM bIje nahi mana roga', ane te AtmArtharUpa sAdhyanI siddhi - "sAdhyasiddhi' - kevaLa AtmAnA aMgabhUta-svabhAvabhUta AtmadharmarUpa nizcayadarzana jJAna-cAritra rUpa satuM sAdhanathI ja hoya che, "darzanajJAnavAritra:* bIjI koI rIte hotI nathI, "ra anyathA' mATe sAdhya evA AtmAnI siddhi-Atmasiddhi - AtmakhyAti IcchanArA sAdhaka sAdhue te AtmAnA sAdhaka evA A AtmabhAvarUpa darzana-jJAna-cAritra satu sAdhananI ja nitya sAdhanA karavI e ja upayukta che, ane ema karIne paNa e nizcaya darzana-zAna-cAritra traNeya jemAM abhedabhAve samAya che evA AtmAnI ja sAdhanA karavI, e ja atra tAtparyArtha-paramArtha che. ema evA bhAvano A (19mo* utthAnikArUpa kaLaza) nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato atra prakAzyo che. 207
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jaha NAma kovi puriso rAyANaM jANiUNa saddahadi / to taM aNucaradi puNo atthatthIo payatteNa // 17 // evaM hi jIvarAyA NAdavyo taha ya saddahedavyo / aNucaridabbo ya puNo so ceva du mokkhakAmeNa // 18 // (yugalam) jyamAM koI puruSa rAyane re, jANIne sadahataH pachI anucare tehane re, arthArthI prayatnavaMta... re Atmana ! vaMdo samayasAra 17 tyama jIvarAjA jANavo re, sadhAvo paNa tema, anucaravo vaLI tehane re, mokSa kAmIe ema.. re Atman ! vaMdo samayasAra 18 gAthArtha : jema koI puruSa rAjane jANIne sadahe (zraddha) che, pachI arthArthI evo te tene prayatnathI anucare che, tema jIva-rAjA jANavo yogya che, sahavo (zraddhavo) yogya che ane mokSakAmIe punaH te ja anucaravo yogya che. 17-18 AtmakhyAti TIkA yathA nAma kopi puruSo rAjAnaM jJAtvA zraddhAti / tatastamanucarati punarArthikaH prayatnena // 17 // evaM hi jIvarAjo jJAtavyastathaiva zraddhAtavyaH / anucaritavyazca punaH sa caiva tu mokSakAmena // 18 // AtmabhAvanA - kathAnAma koI puruSa: - jema kharekhara ! koI puruSa nAnuM jJAtvA zraghati - rAjAne jANI zraddhe che, tatastamanuvati - pachI tene anucare che, kevI rIte? pravanena - prayatnathI - prakRSTa yatnathI. kevo puruSa? maryArthi: - atharthika - arthano arthI, dhanano kAmI evo. parva di nIvarIMgaH - ema ja jIvarAjA jJAtavyastarthava zraddhAMtavya: - jJAtavya - jANavo yogya temaja zraddhAMtavya - zraddhavo yogya anuvaratA punazcaya - ane te ja punaH anucaritavya - anucarano yogya che. koNe? mokSAbena - mokSa kAmIe, mokSanI kAmanA - IcchA jene che. evAe II ti tathA sAmAvanA 97-18 yathA hi zcita puruSoDathathI - jema skuTapaNe koI puruSa arthArthI - arthano arthI - kAmI evo prayatnana prathameva rAmAnaM nAnI- prayatnathI - prakRSTa yatnathI prathama ja rAjane jANe che, tatastava zraddhate - pachI tene ja zraddhe che, tatastamevAnuvati - pachI tene ja anucare che, tathAbhanA mokSArthanA - tema AtmAe mokSArthI - mokSanA arthI evAe prathamamevAtmA jJAtivya: - prathama ja AtmA jJAtavya che - jANavo yogya che, tata: sa va zraddhAMtavya: - pachI te ja zraddhAMtavya-zraddhavo - zraddhA karavo yogya che, tata: sa thavAnugharitavya - ane pachI te ja anucarita-anucaravo yogya che. zA mATe? sapTasiddhestathA thapapajyanuttipyAM - sAdhya siddhinI tathopapatti - tevA prakAre ghaTamAnatA ane anyathA anupapatti - anya prakAre aghaTamAnatA che mATe. tatra - temAM. yAtmano - jyAre AtmAne tathativratyayanakSavi zraddhAnuM ullaMvate - "tathA - "tema' evuM pratyayalakSaNa - pratIti lakSaNavALuM zraddhAna ucchave che - ekadama upaje che, kevuM zraddhAna? kayamamanubhUtirityAtmajJAnena saMjImAnameva - "A huM anubhUti' evA AtmajJAna sAthe saMgacchamAna ja - saMgata thatuM ja evuM. A huM anubhUti ? evuM AtmajJAna zAthI ? manubhUthamAnAneHvasaMreri paramavivekauzaltana * anubhUyamAna - anubhavAI rahelA aneka bhAvonA saMkaramAM - saMmizraNamAM - zaMbhu meLAmAM paNa parama viveka kauzalathI - viveka kuzalapaNAthI. AvA AtmajJAna saMgAthe tevuM zraddhAna uplave che, tyAre zuM ? tAtmAnuvarAmutsavamAnamAtmAnuM sAdhati - tyAre AtmAnucaraNa - AtmAne anu-anusaratuM caraNa-AcaraNa eTale ke AtmacAritra ullavatuM - ekadama utpanna thatuM AtmAne sAdhe che. AvuM AtmAnucaraNa zAne lIdhe ? samasta mAvataravivekrena nizaMvamevALAnuM zavacatvAn - samasta bhAvAMtara-bIjA badhAnA bhAvanA vivekathI - 208
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-17, 18 yathAhi kazcitpuruSo'rthArthI tathAtmanA mokSArthinA prayatnena prathameva rAjAnaM jAnIte prathamamevAtmA jJAtavyaH tatastameva zraddhatte tataH sa eva zraddhAtavyaH tatastamevAnucarati tataH sa evAnucaritavyazca sAdhyasiddhastathAnyathopapatyanupapattibhyAM / tatra - yadAtmano - nubhUyamAnAnekabhAvasaMkarepi paramavivekakauzalenA - yamahamanubhUti - rityAtmajJAnena saMgacchamAnameva tatheti pratyayalakSaNaM zraddhAnamutplavate tadA samastabhAvAMtaravivekena nizaMkamevAsthAtuM zakyatvAdAtmAnucaraNamutlavavamAna mAtmAnaM sAdhayatIti sAdhyasiddhestathopapattiH / yadA tvAbAlagopAlameva sakalakAlameva svayamevAnubhUyamAnepi bhagavatyanubhUtyAtmanyAtma nyanAdibaMdhavazAt paraiH samamekatvAdhyavasAyena vimUDhasyA yamahamanubhUtirityAtmajJAnaM noplavate tadabhAvAdajJAtakharazrRMgazraddhAnasamAnatvAcchraddhAnamapi notplavate tadA samastabhAvAMtaravivekena nizaMkamevAsthAtumazakyatvA - dAtmAnucaraNamanutplavamAnaM nAtmAnaM sAdhayatIti sAdhyasiddheranyathAnupapatti ||17||18|| pRthakkaraNathI - alaga karavApaNAthI niHzaMka ja Asthita hovAnA - jema che tema rahevAnA zakyapaNAne lIdhe. AthI zuM siddha yuM ? iti sAdhyasiddhestathopapatiH - ma sadhyasiddhinI tathopapatti - tathA re ghaTamAnatA cha, sAdhya siddhi sevA prakAre ghaTe che. yadA tu vimUDhasya - 5 nyAre vibhUTane ayamahamanubhUtirityAtmajJAnaM notplavate - anubhUti me AtmazAna GevatuM - maktuM nathI. vibhUTa zAthI ? paraiH samamekatvAdhyavasAyena - paronI sAtva adhyavasAyathI - pazu bhAnI savAthI. me zAthI ? AbAlagopAlameva sakalakAlameva svayamevAnubhUyamAnepi bhagavatyanubhUtyAtmani Atmani - mA bAlagopAla ja - bAlakathI mAMDIne govALIA sudhI. sakala kAla ja bhagavatu anubhUtyAtmA AtmA anubhUyamAna - anuvAI 24o chatai anAdibaMdhavazAt - anAdi baMdhavazathI. pAru, ma paro sAthe satva adhyavasAyathI vibhUTa mAtmazAna lavatuM nathI tathA zu? tadabhAvAt zraddhAnamapi notplavate - tenA (mAtmazAnana1) samAvathI zraddhAna pakSa Grea] - halavatuM nathI. zane dI ? ajJAtakharazrRMgazraddhAnasamAnatvAt - mAnanA 52zrRM zraddhAna sabhAnapAne lIdhe. ajJAta che tenI zraddhAnuM gadheDAnA zIMgaDAnI zraddhA sAthe samAnapaNuM che tene lIdhe, Ama zraddhAna nathI uplavatuM. tyAre zuM? tadA AtmAnucaraNamanutplavamAnaM nAtmAnaM sAdhayati - tyAre bhAtmAnuya29 - aAtmAne anu-anusaratuM ya291 - AcaraNa arthAt AtmacAritra anuslavatuM - nahiM ullavatuM - ekadama nahi udbhavatuM AtmAne sAdhatuM nathI. mAtmAnu529 bha nathI GreatuM ? samastabhAvAMtaravivekena nizaMkamevAsthAtumazakyatvAt - samasta maitarana vivethI ni:zaM 4 mAsthita DovAna - hebha cha tebha sthiti 2Ana azayAne bI. AthI | siddha yuM ? iti sAdhyasiddheranyathAnupapattiH - ama sAdhyasiddhina anyathA anupapatti - anya aghaTamAnatA cha, sAdhya siddhiI au5 re nathI ghaTatI. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||17-18 / / 209
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema sphuTapaNe koI arthArthI puruSa prayatnathI prathama ja rAjAne jANe che, pachI tene ja zraddhe che, pachI tene ja anucare che H samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha saMgata thatuM ja 'tathA' evA pratyaya lakSaNavALuM zraddhAna ujhlave (ekadama upaje) che, tyAre sAdhya siddhinI tathopapatti ane anyathA anupapatti che mATe. temAM jyAre AtmAne anubhavAI rahelA aneka bhAvanA saMkaramAM paNa parama viveka kauzalathI 'A huM anubhUti' evA AtmajJAna saMgAthe samasta bhAvAMtaranA vivekathI niHzaMka ja Asthita rahevAnA zakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa utbavatuM AtmAne sAdhe che, ema sAdhya siddhinI tathopapatti che : tema mokSArthI AtmAe prathama ja AtmA jANavo yogya che, pachI te ja zraddhavo yogya che ane pachI te ja anucaravo yogya che. - paNa jyAre - A bAlagopAlane ja sakalakAla ja bhagavat anubhUti AtmA AtmAmAM svayameva anubhavAI rahyo chatAM anAdi baMdhavazathI paro sAthe ekatva adhyavasAyathI vimUDhane 'A huM anubhUti' evuM AtmajJAna utkSavatuM nathI, tenA abhAvathI ajJAtanA kharazrRMga zraddhAna samAnapaNAne lIdhe zraddhAna paNa utbavatuM nathI, tyAre samasta bhAvAMtaranA vivekathI niHzaMka ja Asthita rahevAnA azakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa anusplavatuM AtmAne sAdhatuM nathI, ema sAdhya siddhinI anyathA anupapatti che. 'amRta jyoti' mahAbhASya che dahidithI bhinna AtamA re, upayogI sadA avinAza... mULa mAraga. ema jANe sadguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa... mULa mAraga, je zAne karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta... mULa mAraga. 210 17-18 kahyuM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samati... mULa mAraga. jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhinna asaMga mULa mAraga, tevo sthira svabhAva te upaje re, nAma cAritra te aNaliMga... mULa.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 715 " darzanaM nizcayaH puMsi bodhastadbodha iSyate / sthitinaiva rAtrimitti yogaH zivAzrayaH // " - zrI padmanaMdi paM. ekatvasati, 14 arthAt puruSa - AtmA paratve nizcaya te darzana Atmabodha - AtmajJAna te jJAna, atre ja - AtmAmAM ja sthiti te cAritra, ema A mokSa AzrayI yoga che.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-17, 18 - utthAnikA kaLazamAM (19) paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAno dRDha Atmanizcaya pokArIne jAhera karyo tema . AtmAnI ja ciMtAthI amane basa che, AtmArUpa mokSArthIe AtmA ja zAtavya darzana-jJAna-cAritrathI ja* sAdhya siddhi che, anyathA sAdhyasiddhi nathI, te sUcita zraddhAtavya anucaritavya bhAvane A gAthAmAM zAstrakAra paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe rAja-upAsanAnA sugama dRSTAMtathI dRSTAMta-dASTAMtikapaNe spaSTapaNe varNavI dekhADyo che ane teno apUrva paramArtha paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe anvaya-vyatirekathI atyaMta niSThuSapaNe vivarI dekhADI pravyakta karyo che : jema koI 'arthI' - arthano - arthI-kAmI evo puruSa 'prayatnena' - prayatnathI - prakRSTa yatnathI - A rAjA che ema prathama ja rAjAne jANe che, pachI tene ja zraddhe che ane pachI tene ja anusare che, 'tamevAnuvarati', tema 'mokSArthinA' - mokSanA arthI - mokSa kAmI mumukSu AtmAe 'A AtmA che' ema prathama ja AtmA jANavo yogya che, pachI te ja zraddhavo yogya che ane pachI te ja anucaravo yogya che 'sa eva anucaritavyaH' ema zA mATe ? sAdhya siddhinI tathA-upapatti ane anyathA anupapatti che mATe 'sAdhyasiddheztathA-cathApavatyanupapattibhyAm', sAdhya siddhinI 'tathA upapatti' tathA prakAre te ja prakAre upapatti- ghaTamAnatA che ane anyathA-anupapatti - anya prakAre - ethI bIjA prakAre anupapatti - aghaTa mAnatA che mATe. arthAt sAdhya evA AtmAnI siddhi 'tathA' - tathA prakAre tevA prakAre ghaTe che, upapatti pAme che (tathopapatti); anyathA - bIjA koI paNa prakAre ghaTatI nathI, upapatti pAmatI nathI (anyathA anupapatti). A tathopapattithI ane anyathA anupapattithI nyAyanI rItie A Ama ja che ane bIjA koI prakAre nathI ja ema anvaya-vyatirekathI traNe kALamAM na phare evo dRDha nizcayarUpa cokkasa avisaMvAdI tattvanirNaya-siddhAMta deDhIbhUta thAya che. A vastu mahAn saiddhAMtika - mahAn naiyAyika mahAn AtmAnubhavika 'AtmakhyAti'kAre vaidharma dRSTAMtathI (Comparison by contrast) sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAvathI potAnI apUrva ananya lAkSaNika zailIthI spaSTa vivarI dekhADI che. te A prakAre - - sAdhya siddhinI tathopapatti - jyAre AtmAne, anubhavAI rahelA aneka bhAvonA 'saMkaramAM' saMmizraNapaNAmAM - zaMbhu meLAmAM paNa 'paramaviveauzatena' - parama viveka kauzalathI - kuzalapaNAthI 'A huM anubhUti (anubhava)' - 'ayamahamanubhUti' - evuM AtmajJAna utkSave che' ekadama uchaLI paDe che jhaTa laIne utpanna thAya che ane 'AtmajJAnena saMgacchamAnameva' te AtmajJAnanI saMgAthe ja jatuM 'tathetipratyayanakSaLa' - 'tathA' - tevA prakAre che - temaja che evA pratyaya - pratIti lakSaNavALuM zraddhAna 'utkhave che' - ekadama ApoApa uchaLI paDe che tyAre 'tavA' - samasta 'bhAvAMtaranA' anya bhAvonA 'vivekathI' - AtmAthI pRthak karavApaNAthI niHzaMkapaNe ja Asthita rahevAnA zakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa* utbave che ApoApa ekadama uchaLI paDe che, ulluse che ane te 'JabhAnuvaramultavamAna" - AtmAnucaraNa utbavatuM satuM AtmAne sAdhe che 'AtmAnaM sAdhayati' - Ama sAdhya siddhinI tathopapatti hoya che. arthAt AtmajJAna saMgAthe AtmazraddhAna utkSavatAM ja - ekadama utpanna thatAM ja AtmAnucaraNa utbavatuM - ekadama utpanna thatuM AtmAne sAdhe che, Ama ja sAdhya evA AtmAnI siddhi - Atmasiddhi ghaTe che. - = - - - paNa AthI ulaTuM, 'AbAla gopAla ja' aNasamaju bAlaka ane abhaNa govALIA suddhAMne sakalakAla ja - sadAya A bhagavatI anubhUti AtmA - AtmAmAM 'mAvatyanumUlyAtmaniJAtmani svayameva anubhavAI rahyo chatAM, anAdi baMdhavaze karIne raiH sama tvAdhyavasAyena vimUDhasya' 'paro' "agnAvivoSNabhAvaH samyagbodhe'sti darzanaM zuddham / mAta pratItamAkhyAM sat svAsthya mati cAritram // ' - zrI padmanaMdi paM. nizcayapaMcAzata, 14 211 - arthAt - agnimAM uSNabhAvanI jema samyag bodhamAM zuddha darzana che, A banne vaDe zAta-pratIta sastuM 'svAsthya' - sva AtmAmAM sthiti te cAritra hoya che.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - bIjAo sAthe ekatva adhyavasAyathI - ekapaNuM mAnI besavApaNAthI vimUDhane jyAre "A huM anubhUti' (anubhava) evuM AtmajJAna uplavatuM nathI. ApoApa uchaLI sAtha miTinI anyathA paDatuM nathI ane te AtmajJAnanA abhAve ajJAtanA (nahi jANelanA) anupapatti kharazRMga zraddhAna sAthe samAnapaNAne lIdhe - "ajJAtavarahRAzraddhAnasamAnatA' - zraddhAna paNa ullavatuM nathI - uchaLI paDatuM nathI, "tA' - tyAre samasta bhAvAMtaranA" - anya bhAvonA "vivekathI' - AtmAthI pRthakkaraNathI niHzaMkapaNe ja Asthita rahevAnA azakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa paNa ullavatuM nathI ane AtmAnucaraNa anuslavamAna - nahi uslavatuM nahi utpanna thatuM AtmAne sAdhatuM nathI, Ama sAdhya siddhinI anyathA anupapatti che, arthAta AtmajJAnanA abhAve AtmazraddhAna nahi utpanna thatuM hoI, AtmAnucaraNa paNa utpanna thatuM nathI ane AtmAnucaraNa vinA Atmasiddhi thAya ja nahi eTale sAdhya evA AtmAnI siddhi - Atmasiddhi ghaTatI nathI. "svasvarUpa AlaMba vinuM, zivapatha aura nahI ja; mukti strI vaza karana ko, sohaM dhyAna subIja.' - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 3-62 AcAryavarya amRtacaMdrajInI A adbhuta alaukika anupama vyAkhyA parathI spaSTa samajAya che ke - A huM anubhUti chuM evuM AtmajJAna thAya tenI saMgAthe ja tema ja che - "tahara' - evuM AtmazraddhAna - Atmavinizcaya - Atmadarzana upaje che ane tyAre ja "A huM nahi A huM nahi' - ema sarva bhAvAMtaranA viveke karIne AtmAmAM niHzaMka sthiti karavAnA zakyapaNAne lIdhe AtmAnucaraNa upaje che ane A AtmAnucaraNa ja AtmAne sAdhe che. A AtmAnucaraNa eTale AtmAnuM anucaraNa-anucaravuM te, jevo AtmAno svabhAva che tene "anu' anusaratuM - tadanusAra - AtmadravyAnusAri "caraNa' - AcaraNa karavuM te - 'dravyAnusAra vara' - AtmAnDe svabhAva jJAna-darzana che, eTale te AtmajJAna-darzana pUrvaka AtmacAritra thI ja jJAna-darzana svabhAvamAM caravuM, temAMthI bahAra na javAya e rIte jJAna-darzana Atmasiddhi svabhAvamAM ja niyata vRttiparo vartavuM te nizcaya vRtta-nizcaya cAritra athavA AtmacAritra che. AtmajJAna-Atmadarzana vinA A AtmacAritra hoya nahi, AtmajJAna-tmadarzanA hoya to ja AtmacAritra hoya, ane AtmajJAna-AtmadarzanapUrvaka A AtmacAritra thakI ja AtmAnI siddhi - Atmasiddhi - mokSa hoya, eTale Ama AtmajJAna-Atmadarzana-AtmacAritra e traNe jyAM abheda pariNAmathI AtmArUpa varte che, evuM A jJAna-darzana AtmasvabhAvamAM niyata vRttirUpa AtmacAritra e ja AtmArUpa nizcaya mokSamArga athavA parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe parama AtmollAsathI gAyelo "jinano mULa mArga che. "te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa... mULa. teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa... mULa." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 715 A AtmasvabhAvamAM niyata vRttirUpa - svakacaritarUpa AtmacAritra e ja AtmArUpa nizcaya mokSamArga che, e aMge paramarSi kuMdakuMdAcAryajI "paMcAstikAya" gA. 154-158-161"mAM A nizcaya "jIvasahAvaM NANaM appaDihada dasaNaM aNaNNamayaM / cariyaM ya tesu NiyadaM atthittamaNidiyaM bhaNiyaM // jo sabasaMgamuko NaNNamaNo appaNaM sahAveNa / jANadi passadi NiyadaM so sagacariyaM caradi jIvo // Ni bayaNayeNa bhaNido tihi tehiM samAhido hu jo / appA Na kuNadi kiMcivi aNNa Na muyadi so mokkhamaggotti // " - zrI paMcAstikAya, gA. 154, 158, 11 (juo amRtacaMdrAcAryajInI TIkA) 212
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-17, 18 mokSamArganI tAttvika mahApratiSThA karatAM prakAze che ke - (1) jIva svabhAva jJAna apratihata darzana ananyamaya che, te bannemAM (jJAna-darzanamAM) niyata astitva te anidita cAritra kahyuM che. (2) sarva saMgamukta evo ananyamanA je AtmAne svabhAvathI niyatapaNe jANe che - dekhe che, te jIva svachacarita care che. (3) te (darzana-jJAna-cAritra) traNathI nizcaya karIne samAhita evo je AtmA kiMcit paNa anya nathI, karato - nathI mUkato, te (AtmA) nizcaya nayathI mokSamArga kahyo che.* A nizcaya mokSamArganI mahApratiSThA karatI A mahAnuM gAthAo ane tenI tAttvika ziromaNi amRtacaMdrAcAryajInI parama adbhuta parama alaukika maulika talasparzI vyAkhyA juo nIce phUTanoTa) karatI tattvamImAMsA parathI phalita thAya che ke jJAna-darzana-svabhAvamAM niyata vRttipaNe vartanA rUpa niyata carita e ja cAritra che. ane cAritra e ja vastu svabhAvarUpa dharma che, "vatthalAvo cho - tti ghanu po -"pravacanasAra'nI 'vAnti vatu gho' I. suprasiddha 7mI gAthAmAM paramarSi cAritra eja nizcaya dharma kuMdakuMdAcAryajIe prakAzya che tema - "cAritra e ja nizcaya karIne dharma che, dharma je che te sAmya che ane je sAmya che te moha-lobha vinAno AtmAno pariNAma che." A mahAna gAthAno adabhuta paramArtha prakAzanuM vyAkhyAna karatAM parama samartha TIkAkAra drAcAryajI de che ke - "svarUpamAM caraNa te cAritra che, te ja vastu svabhAvapaNAthI dharma che, te ja yathAvasthita AtmaguNapaNAthI sAmya che ane te ja darzana mohinIya ane cAritra mohinIyanA udayathI upajatA samasta moha-kSobhanA abhAvathI atyaMta nirvikAra evo eTale A vastudharmanI vyAkhyA pramANe AtmA potAnA cetanamaya-jJAnadarzanamaya AtmasvabhAvamAM varte te ja dharma che ane te ja AtmasvabhAvamAM niyata vRttirUpa nizcaya vrata athavA svarUpamAM caraNarUpa cAritra che, A AtmAnucaraNa. nizcaya mokSamArganI mahApratiSThA karatI A mahAna gAthAonI tattva sarva svasamarpaka adbhuta alaukika anupama vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI parama addabhuta AtmavinizcayathI udghoSe che ke - (1) "A mokSa svarUpanuM AkhyAna che : jIva svabhAva niyata carita te mokSamArga che, navasvamAniyataM rite mokSamA: | jIva svabhAva nizcaya karIne jJAna-darzana che - ananyamayapaNuM che mATe (arthAtu jJAna-darzana jIvathI anya-jUdA nathI mATe), ane te benuM ananyamayapaNuM vizeSa sAmAnya caitanya svabhAvI jIvathI nivRttapaNuM che mATe. have te be jIva svarUpabhUta jJAna-darzanamAM niyata-avasthita evuM utpAda-vyaya-dhrauvya rUpa vRttimaya astitva (arthAta) rAgAdi pariNatinA abhAvane lIdhe anidita evuM taccarita (te jJAna-darzana carita, jJAna-darzananuM AcaravuM), te ja mokSamArga che. kharekhara ! phuTapaNe saMsArImAM be prakAranuM carita che - svacarita ane paracarita, svasamaya-parasamaya ema artha che, temAM - svabhAva avasthita (jema che tema sthita) astitva svarUpa te svacarita, parabhAva - avasthita astitva svarUpa te paracarita - mAvAvasthitAstitva svarUpaM svArita, gharamAvAvasthitastitvasvarUpaM pararitam ! temAM - svabhAvAvasthita astitva rUpa evuM je parabhAvAvasthita astitvathI vyAvRttapaNAe karIne atyaMta anidita (suprazasta carita), te atra sAkSAta mokSamArgapaNe avadhAravA yogya che. (2) (A svacarita pravRttanA svarUpanuM AkhyAna che) - je kharekhara ! nizcaya karIne niruparAga (rAgAdi uparaMjana rahita) upayogapaNAne lIdhe sarvasaMga mukta, paradravyamAMthI vyAvRtta (pAchA vaLela) upayogapaNAne lIdhe ananyamanA evo, AtmAne svabhAvathI - zAnadarzanarUpathI niyata avasthitapaNe jANe che - dekhe che, te jIva kharekhara ! nizcaye karIne svachacarita (Atma carita) care che, kAraNake skuTapaNe dezi zakti svarUpa puruSamAM tanmAtrapaNe vartana te svacarita che, "vRzijJAtisvarUpe puruSe tanAtratvena vartana varitam | (3) (AtmAnA cAritra-jJAna-darzana paNAnuM A ghotana che ) je kharekhara ! nizcaya karIne AtmAne AtmamayapaNAne lIdhe ananyamaya evo AtmAthI care che - svabhAvaniyata astitvathI anuvarte che, svamAniyatAstitvenAnuvartate, AtmAthI jANe che - svaprakAzakapaNe cete che (anubhave che), AtmAthI dekhe che - yathAtathyathI avaloke che, te kharekhara ! nizcaya karIne AtmA ja cAritra-jJAna-darzana, sa vatvAnaiva vAritra jJAna Tarzanam - ema kartA-karma-karaNanA abhedathI nizcita hoya che. ethI karIne cAritra-jJAna-darzanarUpapaNAne lIdhe jIva svabhAvaniyata - caritatvalakSaNa nizcaya mokSamArgapaNuM AtmAnuM nitarAM upapanna che. zrI amRtacaMdrAcAryajInI TIkAnA mUla vacano A rahyA - 213
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rUpa nizcaya cAritra sAdhana thakI ja zuddha AtmArUpa sAdhyanI siddhi - Atmasiddhi sAMpaDe che. "je je prakAre AtmA AtmabhAva pAme che te prakAra dharmanA che. AtmA je prakAre anyabhAva pAme te prakAra anyarUpa che, dharmarUpa nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-329 upazama bhAva ho mizra kSAyikapaNe, je nija guNa prAgubhAva, pUrNAvasthAne ho nIpajAvato, sAdhana dharma svabhAva.. svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe. samakita guNathI ho zailezI lage, Atama anugata bhAva; saMvara nirjarA to upAdAna hetutA, sAdhyAlaMbana dAva... svAmI." - zrI devacaMdrajI "jima nirmalatA re ratna sphaTika taNI, tema ja jIva svabhAva; te jina vIre re dharma prakAzio, prabaLa kaSAya abhAva..." - zrI sImaMdhara je je aMze re nirupAdhikapaNuM, te te aMze re dharma; samyagudRSTi guNaThANA thakI, jAva lahe zivazarma... zrI sImaM.",zrI yazovijayajI Ama AtmajJAna-Atmadarzana pUrvaka AtmAnucaraNa rUpa nizcaya cAritra thakI ja AtmArthI mumukSu zaddha AtmA rU5 nizcaya mokSamArgane sAdhe che - Atmasiddhine pAme che. koI ema mAnatuM hoya ke AtmAnI - nizcaya mokSamArganI mAtra vAto karyAthI Atmasiddhi thAya che vA mokSamArga pamAya che to te kevaLa bhrAMti ja che. kAraNake AtmAnI ke nizcaya - mokSamArganI vAtathI - vArtAthI nizcaya mokSamArganI - AtmAnI siddhi thatI nathI, paNa nizcaya mokSamArgamAM - AtmAmAM "vayarthAthI' jevo AtmAno zuddha svabhAva che tevuM AtmAnucaraNa - AtmacAritra AcaryAthI ja Atmasiddhi thAya che. "mokSasvarUpAkhyAnametat / jIvasvabhAvaniyataM caritaM mokSamArgaH / jIvasvabhAvo hi jJAnadarzane ananyamayatvAt / ananyamayatvaM ca tayorvizeSasAmAnyacaitanyasvabhAvajIvanirvRttatvAt / atha tayorjIvasvarUpabhUtayo nidarzanayo yaniyatamavasthitamutpAdavyavadhrauvyarUpavRttimayamastitvaM rAgAdipariNatyabhAvAdaninditaM taccaritaM, tadeva mokSamArga iti / dvividhaM hi kila saMsAriSu caritaM, svacaritaM paracaritaM ca, svasamayaparasamayAvityartha / tatra svabhAvAvasthAstitvasvarUpaM svacaritam, parabhAvApasthitAstitvasvarUpaM paracaritam / tatra yatsvabhAvAvasthitAstitvarUpaM parabhAvAvasthitAstitvayAvRttatvenA tyantanidritam, tatra sAkSAnokSamArvenA vadhArImati " (gAthA-154). "svacaritapravRttasvarUpAkhyAnametat / yaH khalu niruparAgopayogatvAtsarvasaGgamuktaH, paradravyavyAvRttopayogatvAdananyamanAH AtmAnaM svabhAvenajJAnadarzanarUpeNa jAnAti pazyati niyatamavasthitvena, sa khalu svakaM caritaM carati jIvaH / yato hi vRzitafsvarUpe puruSa tanAtratvena vartana varitati " (gAthA - 158) "AtmanazcAritra jJAnadarzanatvadyotanametat / yaH khalvAtmAnamAtmamayatvAdananyamayamAtmanA carati - svabhAvaniyatA stitvenAnuvartate, AtmanA jAnAti - svaprakAzakatvena cetayate, AtmanA pazyati / yathAtathyenAvalokayate, sa khalvAtmaiva cAritraM jJAnaM darzanamiti kartRkarmakaraNAnAmabhedAnnizcito bhavati / ata zcAri-jJAnadarzanarUpatvAjjIvasvabhAvaniyatacaritatvalakSaNaM nizcayamokSamAvAbhano nitarAmupapanna ti " (gAthA-162) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya" TIkA "cArittaM khalu dhammo dhammo jo so samotti NihiTTho / modawodavihIno nAno so - zrI pravacanasAra, gAthA-7 "svarUpe caraNaM cAritraM svasamayapravRttirityartha / tadeva vastusvabhAvatvAddharma / zuddha caitanyaprakAzanamityartha / tadeva ca yathAvasthitAtmaguNatvAtsAmyam sAmyaM tu darzanacAritramohanIyodayApAditasamastamohakSobhAbhAvAdatyantanirvikAro jIvasya riNAma: \" - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "pravacanasAra' TIkA, gAthA-7 214
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-17, 18 jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhinna asaMga... mULa mAraga tevo sthira svabhAva te upaje re, nAma cAritra te aNaliMga... mULa mAraga, evA mULa jJAnAdi pAmavA re, ane javA anAdi baMdha... mULa mAraga, upadeza sadguruno pAmavA re, TALI svachaMda ne pratibaMdha... mULa mAraga. ema deva jinaMde bhAkhiyuM re, mokSamArganuM zuddha svarUpa... mULa mAraga. bhavya janonA hitane kA2Ne re, saMkSepe kahyuM svarUpa... mULa mAraga.'' 215 * zrImad rAjacaMdra, aM. 715
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anaMta caitanya cihnavaMtI A svaccha Atmajyoti ame satata anubhavIe chIe, evo sArasamurUpa A kaLaza lalakAre che - mAtinI - kathamapi samupAttatritvamapyekatAyA, apatitamidamAtmajyotirudvacchadaccham / satatamanubhavAmo'naMtacaitanyacihna, na khalu na khalu yasmAdanyathA sAdhyasiddhi // 20 // tripaNuM rahyuM ja keme toya re ! ekatAthI, apatita amalA A Atmajyoti udetI; satata anubhavIe "naMta cit cihnavaMtI, na ja na ja bIjI rIte sAdhya siddhi havaMtI. 20 amRta pada-20. Atmajyoti anubhavIe, ame A Atmajyoti anubhavIe... dhruvapada, koI prakAre trividhapaNAne, grahatI teha chatAMye; apatita ja je ekapaNAthI, eka sadAya jaNAye... ame A Atma. 1 bhAvamala vibhAva nahiM jyAM, evI svaccha sadAye; Atamajyoti zuddha nirmaLI, satata ja anubhavAye... ame A Atma. 2 anaMta caitanya cihnavaMtI je, pragaTa lakSaNa jaNAye; eha satata anubhavatAM nizcaya, Atamasiddhi pamAye... ame A Atma. 3 kAraNa bIjA koI prakAre, sAdhya siddhi nava thAya; bhagavAna A Atama anubhavatAM, paramAmRta sukhadAya.. ame A Atma. 4 artha : koI paNa prakAre tripaNuM samupAtta - samyakapaNe upagRhIta chatAM ekatAthI apatita - nahi paDelI evI A udaya pAmatI svaccha Atmajyoti anaMta caitanya cihnavaMtI ame satata - niraMtara anubhavIe chIe, kharekhara ! kharekhara ! anyathA - AthI anya prakAre sAdhya siddhi nathI. amRta jyoti' mahAbhASya "te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa... mULa mAraga. teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa.. mULa mAraga." - zrImad rAjacaMdrajI "graha nakSatra tArA caMdranI, jyoti dineza majhAra re, darzana zAna caraNa taNI, zakti nijAtama dhAra re... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI A upara je "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM kahyuM tenA sArasamuccayapaNe tenI paripuSTi karato A upasaMhAra rUpa kalaza (20) kahyo che : "thama - keme karIne, koI paNa prakAre - koI apekSAe kathaMcit traNapaNuM samupAtta - samyakapaNe upagRhIta chatAM - "samupAtrima - arthAt darzana-zAna cAritra e upabheda rUpa (peTA vibhAga rUpa) traNapaNuM sabhyapaNe aMgIkRta chatAM, ektAthI je 21da
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra kaLaza-20 apatita che - "UtIyA tita', ekapaNAthI je patita nathI - paDela nathI, evI A udaya pAmI rahelI svaccha - "kalccha 7muM - nirmala-zuddha Atmajyoti - "bhikhyoti' A ane . zatA zilAchI ame satata-niraMtara anubhavIe chIe - "satata manamavAno ane te kevI Atmajyoti ame satata anubhavIe chIe ? 'anaMtarvatanyavihaM - anaMta caitanya cihnavaMtI evI, anubhavIe chIe dravyathI - kSetrathI - kALathI - bhAvathI jeno aMta nathI evuM anaMta caitanya-cetanapaNuM eja jenuM cihna oLakhavAnuM khAsa viziSTa lakSaNa che evI. evI A Atmajyoti anubhavavAnuM kAraNa zuM che ? kAraNake - "vatu na hatu smAH cA. sAdhyasiddhi:' - kharekhara ! kharekhara ! anyathA - bIjA koI paNa prakAre sAdhya evA AtmAnI siddhi Atmasiddhi nathI, kevala nirmala zuddha AtmAnubhavathI ja Atmasiddhi che, A traNe kALamAM na phare evo akhaMDa nizcaya siddhAMta che, ane "ra vastu na utta' - "kharekhara ! kharekhara !' ema "vIsAthI' - be vAra uccAraNathI A akhaMDa nizcaya siddhAMta aMgeno potAno tIvra saMvegamaya - parama AtmasaMvedanarUpa bhAvAvezamaya Atmanizcaya atre divya dRSTA AtmA amRtacaMdrajIe A divya suvarNa kaLazanAdathI pokArIne jAhera karyo che. suddha suvRMda aphaMda amaMda AnaMdako kaMda sadA sukhadhArI, aiso anopama AtamajJAna sudhAdhara kuMDa mai jIle apArI; anAdi ajJAna ke bhama lagyo yaha karma kalaMkako maila pakhArI, saMta lahe niravAna ko thAnaka darzana jJAna caritrasai bhArI." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza 3-61 Aje samasta uparamAM vistArathI vivarI dekhADyuM te parathI phalita thAya che ke, zuddha Atmatattva e ja abheda ratnatrayIrUpa nizcaya mokSamArga che ane kathaMci trilakSaNa chatAM darzana-jJAna-cAritra e AtmadharmarUpa - AtmaguNaparyAyarUpa bhedaratnatrayI ekarUpa nizcaya mokSamArga paNa AtmAthI abhinna hoI te AtmArUpa nizcaya mokSamArganA ja e ja zrAmaya zopayoga aMgabhUta che. Ama nizcaya mokSamArgarUpa zuddha AtmatattvanuM kathaMcituM - koI apekSAe darzana-zAnacAritra e AtmadharmanI - AtmaguNaparyAyanI bhedavivakSA karatAM traNapaNuM che, chatAM eka AtmadravyapaNAnI apekSAe te eka jJAyakabhAvarUpa ekapaNAthI paDyuM nathI - zruta thayuM nathI, ekapaNuM to kAyama ja che, arthAt darzana-jJAna-cAritrarUpa traNapaNuM paNa eka glAyaka svabhAvI AtmAthI abheda che, eTale A AtmArUpa ekarUpa nizcaya - mokSamArga kathaMcita trirUpa (trilakSaNa) chatAM ekatA sAthe saMlagna che (linked, tied up). darzana-jJAna-cAritra e traNe yugapa-ekIsAthe prApta thaI abheda AtmapariNAmane pAmI jyAre tevuM aikazya thAya e ja zrAmaya athavA zuddhopayoga athavA nizcaya mokSamArga che ane e ja, "e traNe abheda pariNAmathI re. jyAre varte te AtmArUpa" tyAre te mAraga jinano pAmiyo re', "kiMvA pAmyo te nijasvarUpa' - ema zrImad rAjacaMdrajIe apUrva AtmabhAvollAsathI saMgIta karelo jinano mULa mArga che. - A aMge - AgamajJAna tattvArtha zraddhAna ane saMyatapaNAnuM yaugapadya (vyavahAra mokSamArga) ane AtmajJAnanuM yaugapadya (eka sAtha hovApaNuM) jyAM siddha che evA saMtapaNAnuM - aikAgya lakSaNa zrAmAya' jenuM bIjuM nAma che tenuM - mokSamArgapaNe samarthana karatAM "pravacanasAra'nA cAritra adhikAranI* "daMsaNaNANacarittesu tIsu jugavaM samuThThido jo du / thayA totti mato sAmavoi tasa ripuogi ||" - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta "pravacanasAra' gA. 42 217
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 42mI gAthAmAM spaSTa kahyuM che ke - 'darzana-zAna-cAritramAM traNemAM yugapat - ekIsAthe samrutthita evo je te ekAgragata ema (zramaNa) che, ane tenuM zrAmaNya paripUrNa che.* che . A mahAn gAthAno parama adbhuta paramArtha marma samajAvatAM mahAnu TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcArya prakAze che "jJeyajJAtRtattvatathApratItilakSaNena samyagdarzanaparyAyeNa yajJAtRtattvatathAnubhUtilakSaNena jJAnaparyAyeNa jJeya jJAtRkriyAntaranivRttisUtryamANadRSTa jJAtRtattvavRttilakSaNena cAritraparyAyeNa ca tribhirapi yaugapadyena bhAvyabhAvakabhAvavijRmbhitAtinirbharitaretarasaMvalana balAdAGgIbhAvena pariNatasyAtmano yadAtmaniSThatve sati saMyatatvaM samastaparadravyaparAvarttatvAdabhivyaktaikAgrayalakSaNazrAmaNyAparanAmA mokSamArga tatpAnakavadanekAtmakasyaikasyAnubhUyamAnatAyAmapi evAvagantavyaH / tasya tu samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti bhedAtmakatvAtparyAyapradhAnena vyavahAranayenaikAyaM mokSamArga ityabhedAtmakadravyapradhAnena nizcayanayena vizvasyApi bhedAbhedAtmakatvAttadubhayamiti pramANena prajJaptiH / " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra' TIkA, gA. 3-42 arthAt - zeya-zAtRtattvanA tathA pratItilakSaNa samyag darzana paryAyathI, zeya-jJAtu tattvanA tathA anubhUtilakSaNa jJAnaparyAyathI ane zeya zAtunI kriyAntaranivRttithI sUtyamANa (sUtravAmAM AvatI de-zAt tattvamAM vRtti lakSaNa cAritra paryAyathI - ema traNeyathI paripUrNa che.) yaugapadyathI (ekI sAthe) bhAvyabhAvaka bhAvathI samudhdhasita atinirbhara Itaretara saMvalanabala thakI aMgoMgI bhAve parinnata AtmAnuM je AtmaniSThapaNuM sate saMtapaNuM, te pAnavat (pINAMnI jema) anekAtmaka ekanI anubhUyamAnapaNAmAM paNa - samasta parandhI parAvarttapaNAne (pAchA vaLI javApaNAne lIdhe jyAM ekAgra lakSama abhivyakta che evo zrAmaNya' apara nAma mokSamArga ja jANavo ane tenI to samyag darzana-sAna-cAritra te mokSamArga ema bhedAtmakapaNAne lIdhe paryAya pradhAna vyavahAranayathI, aikAgra te mokSamArga ema abhedAtmakapaNAne lIdhe dravya pradhAna nizcaya nathI, (ane) vizvanA panna bhedAbhedAtmakapaNAne lIdhe tadubhaya (te mokSamArga) ema pramANathI prApti (marUpannA) che." tattva mImAMsA karI tenA niSkarSa rUpa - nIcoDa rUpa kaLaza kAvya sarjatAM A sarva je te ja sthaLe te ja mahAmunI para amRtacaMdra mumukSuone parama AtmabhAvollAsathI udbodhana kare che ke - ema pratipattAnA (tattvAhakanA) AzathavAthI eka chatAM aneka rUpa thato, evo zaikSasyane (trilakSaNapaNAne) temaja ektAne pAmelo je apavargano - mokSano mArga, te dRSTA-zAtAmAM nibaddha vRttivALA apala mArgane loka AskaMdo ! uttarottara AtmadazA vikAsathI Aroho - AtmAnubhavathI sparzo !), ke jethI karIne ullasaMtI citinA atula vikAsane te adhirathI AskaMda (sparze).' " ityevaM pratipatturAzayavazAdekopyanekIbhavaM svailakSaNyamayaikatAmupagato mArgApavargasya yaH / dRSTa jJAtRnibaddhavRttimacalaM lokastamAskandatA dAskandatyacirAdvikAzamayeno santyAdhiteH // " 218 - - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra' TIkA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-17 thI 18 AtmakhyAti TIkA nanu jJAnatAdAtmyAdAtmA jJAnaM* nityamupAsta eva, kutastadupAsyatvenAnuzAsyata iti cet - na, yato na khalvAtmA jJAnatAdAtmyepi kSaNamapi jJAnamupAste svayaM buddhabodhitabuddhatvakAraNapUrvakatvena jJAnasyotpatteH / tarhi tatkAraNAtpUrvamajJAna evAtmA nityamevApratibuddhatvA-devametat // iti 'AtmakhyAti' TIkA AtmabhAvanA (prastuta kathA) I/97-18ii. AtmakhyAti TIkArya zaMkA - vAru, zAna sAthe tAdAbhyane lIdhe AtmA, jJAnane nitya upAse ja che, to pachI te (jJAna) upAsyapaNe kayA kAraNathI anuzAsavAmAM Ave che ? samAdhAna - nA, (ema nathI). kAraNake AtmA, jJAna sAthe tAdAbhya chatAM, kSaNa paNa jJAnane upAsato nathI - svayaMbuddhatva ane bodhitabuddhatva kAraNapUrvakapaNAe karIne jJAnanI utpatti hoya che mATe. zaMkA - to pachI te kAraNathI pUrve AtmA nitya ja ajJAnI che, apratibaddhapaNAne lIdhe. samAdhAna - A ema ja che. 17-18 "amRta jyoti' mahAbhASya binA nayana pAve nahiM, binA nayanakI bAta, seve sadguru ke carana, so pAve sAkSAtu." zrImad rAjacaMdra aMka 258 sadguru yogathI bahula jIva, valI sahajathI koI thaI sajIva, Atmazakti karI gaMThI bhedI, bhedajJAnI thayo AtmavedI." - zrI devacaMdrajI kRta adhyAtma gItA, 19 atre koI evI zaMkA kare ke - jJAnatAvAsyAt - AtmAnuM jJAna sAthe tAdAtma che, jJAna e ja AtmA ane AtmA e ja jJAna ema tadAtmakapaNuM che, tethI AtmA jJAnane zAna tAdAbhya chatAM AtmA nitya upAse ja che, 'nitya upAsta jIva', sadAya upAsI rahyo ja che. to dhanane zaNa paNa upAsato nathI pachI jJAnane upAsyapaNe - upAsavA yogyapaNe kema anuzAsavAmAM - upadezavAmAM Ave che ? tenuM spaSTa samAdhAna karatAM parama guru AcAryavarya amRtacaMdrajI vade che ke - "jJAnatAvaLei' - jJAna sAthe "tAdAbhya' - abhinna apRthaka pradezapaNA rUpa tadAtmakapaNuM chatAM AtmA vadhAre to zuM - eka kSaNa "paNa" jJAnane AtmabhAvanA - nanu jJAnatAdAsthAvAtmA jJAnaM (GThAMtara: mAtmAnaM) nityamusti va - vAru, zAnatAdAtmane lIdhe - jJAna sAthe tAdAtmakapaNAne lIdhe AtmA jJAnane (pAThAMtara : AtmAne) nitya - sadAya upAse ja che, yakRtastaduparyatvenAnuzAyate ti tu - to pachI te (jJAna athavA AtmA) upAsyapaNe - upAsavA yogyapaNe zA mATe anuzAsavAmAM - upadezavAmAM Ave che? ema je zaMkA karo to - 1 - e zaMkA barAbara nathI. kAraNa ? thato na utnAbhA jJAnatAlAze ji kSama jJAnakupAtte - kAraNake kharekhara ! nizcaya karIne AtmA jJAnatAdAbhya chatAM kSaNa paNa jJAnane upAsato nathI. ema zAne lIdhe ? svayaM - yuddhodhitayuddhatArApUrvavatvena jJAnotte. svayaMbuDhapaNA ane bodhita buddhapaNArUpa kArapUrvaka paNAe karIne jJAnanI utpattine lIdhe. taddhi tAt pUrvajJAna vAtmA nityamevA - pratiyukravAtu - to pachI te kAraNathI pUrve ajJAna ja AtmA che, nityameva apratibaddhapaNAne lIdhe. tametat - A ema che. || ti "mAtaMgrAti' AtmabhAvanA // 17-18 // pAThAMtara : AtmAne 219
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kharekhara ! nizcaya karIne upAsato nathI, - "mAtmA* vastu kSaNa jJAnamupAte ' AnuM kAraNa zuM? kAraNake - svayaMbuddhapaNA rUpa ke bodhitabuddhapaNArUpa kAraNapUrvakapaNAthI ja jJAnanI utpatti hoya che, svayaM yuddhavofdhatavRddhatvaIRTHpUrvajana jJAnavatte, arthAt jJAna kAMto "svayaMbuddhapaNAthI" - bIjAnA upadeza vinA "svayaM" - pote potAnI meLe "buddhapaNAthI' - mithyAtva svayaMbuddhapaNAthI ke bodhita nidrAnA apagama-dura thavA rUpa saMbodhathI - bodha pAmavApaNAthI utpanna thAya buddhapaNAthI jJAnanI utpatti che. kAM to "bodhitabaddhapaNAthI' - bodhita - bIjAnA sidgurunA). bodha-upadezathI upajelA "buddhapaNAthI" - bodha pAmavApaNAthI utpanna thAya che. pUrva janmamAM saddaguru yoge ArAdhelA saddabodhanA saMskAra vartamAna prastuta janmamAM svayaM jAgrata thatAM svayaMbaddha thaI pote potAnI meLe bodha pAme to jJAna upaje, athavA vartamAnamAM pratyakSa sajIvana mUrti sadgurunA bodhathI buddha thAya, bodha pAme to jJAna upaje. yadyapi koI jIvo pote vicAra karatAM bujhayA che, evo zAstramAM prasaMga che, paNa koI sthaLe evo prasaMga rahyo nathI ke asaddaguruthI amuka bujhayA. have koI pote vicAra karatAM bukyA che ema kahyuM che temAM zAstrono kahevAno hetu evo nathI ke saddagurunI AjJAe vartavAthI jIvanuM kalyANa thAya che ema ame kahyuM che, paNa te vAta yathArtha nathI athavA sadUgurunI AjJAnuM jIvane kaMI kAraNa nathI ema kahevAne mATe. tema je jIvo potAnA vicArathI svayaM bodha pAmyA che ema kahyuM che te paNa vartamAna deha potAnA vicArathI athavA bodhathI bujhayA kahyA che, paNa pUrve te vicAra athavA bodha teNe sanmukha karyo che tethI vartamAnamAM te skurAyamAna thavAno saMbhava che. tIrthaMkarAdi svayaMbudha kahyA che te paNa pUrve trIje bhave saddaguruthI nizcaya samakita pAmyA che ema kahyuM che. eTale te svayaMbudhapaNuM kahyuM che te vartamAna dehanI apekSAe kahyuM che ane te sadgurupadanA niSedhane arthe kahyuM nathI." * zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi vivaraNa gA. 9 kAraNake jJAnanI prApti mukhyapaNe sagaru thakI prApta thatA gurugamane AdhIna che. je jJAna amRtapAnanI tRSA bujhAvavI hoya, to tenA bUjhananI rIta paNa che ane te e che ke gurugama vinA prApta thAya nahi - zAnInA mArganI A anAdinI sthiti che. "pAve nahi pAve nahiM gurugama vinA gurugama vinA, ye hI anAdi sthita." pratyakSa AtmAnubhavI sadgurunA yehI anAdi sthita' gurugama vinA AvA Agama paNa agama thaI paDe che. mAtra svaccheda matikalpanAe AgamanI gama paDe ema nathI ane gama paDyA vinAnA Agama ulaTA anarthakAraka paNa thaI paDe. abhimAnAdi vA zuSkajJAnAdi vikAradoSa paNa upajAve evI saMbhAvanA che. jema maMda pAcanazaktivALAne pauSTika anna pAcana na thAya, paNa tethI to ulaTuM ajIrNa upaje, tema anAdhikArI jIvane AvA paramAgamarUpa paramAtra pace nahiM, eTaluM ja nahiM paNa huM ATaluM badhuM zrata bhaNyo chuM, huM Avo bahuzruta Agamadhara chuM, huM AvA sarasa vyAkhyAno karI lokone maMtramugdha karI zakuM chuM, ItyAdi prakAre zAstrano apaco-ajIrNa thAya ! khaMDana-maMDana vageremAM zAstrano zastra tarIke upayoga paNa thAya ! paNa jema sadavaidyanI agnidIpaka mAtrAthI jeno maMdAgni dUra thayo che, jenI pAcanazakti udIpita thaI che, tene pauSTika anna saralatAthI pAcana thAya che, temaja tenA baLa-vIrya AdinI vRddhi-puSTi thAya che, tema uttama sadgururUpa sadgadyanI saddhapadezarUpa mAtrAthI jeno sabuddhi rUpa agni udIpita thayo che, tene A AgamarUpa paramAnna saheje pAcana thAya che ne tenA Atmabala-vIryAdinI vRddhi-puSTi thAya che. mATe AvA jJAna pradhAna parama Agama samajAvA mATe paNa guruganI anivArya AvazyakatA che. evo tathArUpa gurugama traNe kALamAM maLavo parama durlabha che. "arorezana svayaM - gArnava sAvarodhiprAsathI yuddha - mithAnidrApAmasoghana svayaMsavuddhA:" - zrI paramarSi haribhadrAcAryajI kRta "lalita vistarA" sUtra-57 (vizeSa mATe juo DaoN. bhagavAnadAsa kRta vivecana, pR. 171) 220
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-17, 18 kAraNake tathArUpa guruguNa saMpanna gItArtha gurunI prApti parama durlabha che. atre gItArthane ja gurupaNAno adhikAra kahyo che, enuM rahasya paNa vicAravA yogya che. 'gItArtha' eTale keTalAka loko mAtra sUtrapAThI samaje che ema nahiM, paNa jeNe zAstrano sUtrano artha-paramArtha gIta karyo che, atyaMta hRdayagata-pariNata karyo che, saMgItanI jema avisaMvAdIpaNe AtmAmAM tanmaya - ekatAra karyo che, AtmAkAra karyo che, AtmAnubhUtimaya karyo che, te gItArtha, arthAt jeNe artha-Atmatattva gIta karyuM che - atyaMta anubhUta karyuM che te 'gItArtha'. evA gItArtha. AtmAnubhAvI jJAnI vItarAga puruSa ja guru thavAne yogya che ane tevA sadguru pAsethI prApta bhAvagurugamathakI ja bhAvazrutajJAna-AtmajJAna prApta thAya che. bhAvagurugama e ja pAramArthika gurugama che, zAstramAM je gurugamanuM bhArI gaurava gAvAmAM AvyuM che te A bhAva gurugama ja che. tAtparya ke bhAvazruta jene pariNamyuM che arthAt jene AtmajJAna upajyuM che evA bhAvazrutadhara-AtmajJAnI sadguru dvArA jo bhAvagurugama prApta thAya to ja bhAvazrutajJAna-AtmajJAna upaje. dIpakanI upAsanAthI jema dIpaka pragaTe dIvAmAMthI dIvo cete, tema jAgatI jyota jevA bhAvazruta jJAnInI upAsanAthI ja bhAvazruta jJAna upaje, bhAva dIvo pragaTe. A ja gurugamanuM rahasya che. gagana maMDaLa eTale cidAkAza, tenI madhye eka amRtano kUvo che, eTale amRta svarUpI zAMta sudhArasamaya AtmAno tyAM vAsa che. jene sadguru maLyA che, te ja te amRta kUpamAMthI zAMta sudhArasa bharI bharIne pIe che, temanI tRSA chIpe che bhavatRSNA zAMta thAya che ane te amRtapAnathI te amRtapaNAne pAme che. bAkI jene sadguruno yoga nathI maLyo, te te amRta pAnanA lAbhathI vaMcita rahe che, tarasyA cAlyA jAya che, eTale temanI bhavatRSNA bUjhAtI nathI, ane te mRtapaNAne ja pAme che, janma-maraNa paraMparA karyA ja kare che, tenA janma-maraNano cheDo Avato nathI.* 'gItArtha'nuM rahasya : bhAva gurugama, dIvAmAMthI dIvo - gagana maMDaLameM adha bica kUvA, uhAM hai amIkA vAsA, sagurA hove so bharabhara pIve, nagurA jAve pyAsA...'' - - zrI AnaMdaghanajI ## ** jIvane mArga maLyo nathI, enuM zuM kAraNa ? amane lAge che ke mArga saraLa che, sulabha che, paNa prAptino yoga maLavo dullabha che. bhAva aprattibaddhatAthI niraMtara vicare che, evA jJAnI puruSonI AzAnI samyak pratIti AvyA vinA tathA temAM acaLa sneha thayA vinA satsvarUpanA vicAranI yathArtha prApti thatI nathI ane tevI dazA AvyethI jenAM caraNAraviMda teNe sevyAM che, te puruSa jevI dazAne krame karIne pAme che. jJAnaprApti ethI amane thaI hatI... e mArga ArAdhyA vinA jIve anAdikALathI paribhramaNa karyuM che. jyAM sudhI jIvane svachaMdarUpI aMdhatva che, tyAM sudhI e mArganuM darzana thatuM nathI, (aMdhatva TaLavA mATe) jIve e mArgano vicAra karavo, dRDha mokSecchA karavI, e vicAramAM apramatta rahevuM, to mArganI prApti thaI aMdhatva TaLe che. anAdikALathI jIva avaLe mArge cAlyo che. jo ke teNe japa, tapa, zAstrAdhyayana vagere anaMtavAra karyuM che, tathApi je kaMI avazya karavA yogya hatuM te teNe karyuM nathI, je ke ame prathama ja jaNAvyuM che. sUyagaDAMga sUtramAM RSabhadevajI bhagavAne jyAM aThANuM putrone upadezyA che, mokSa mArge caDhAvyA che, tyAM Ama upadeza karyo che - he AyuSmano ! A jIve sarva karyuM che eka A vinA te zuM ? to ke nizcaya kahIe chIe ke satpuruSanuM kaheluM vacana. teno upadeza te sAMbhaLyA nathI, athavA De prakAre karIne uThAvyA nathI ane ene ja ame munionuM sAmAyika (Atma svarUpanI prApti) kahyuM che. sudharmAsvAmI jaMbusvAmIne upadeze che ke jagat AkhAnuM jeNe darzana karyuM che, evA mahAvIra bhagavAn teNe Ama amane kahyuM che gurune AdhIna thaI vartatA evA anaMta puruSo mArga pAmIne mokSa prApta thayA. eka A sthaLe nahIM paNa sarva sthaLe ane sarva - - ''bina nayana pAve nahi e -'' - zrImad rAjacaMdranA apUrva kAvyano paramArtha samajavAne mATe juo 'adhyAtma rAjacaMdra' prakaraNa-75, pR. 505-506, svaracita (DaoN. bhagavAnadAsa kRta). 221
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zAstramAM e ja vAta kahevAno lakSa che. nAghamo mALA, tavo | AjJAnuM ArAdhana e ja dharma, AjJAnuM ArAdhana e ja tapa. e lakSa jIvane samajAyo nathI, tenA kAraNamAM pradhAna kAraNa svachaMda che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (167) 194 seve saddaguru caraNane, tyAgI daI nija pakSa; to pAme paramArthane, nija padano le lakSa." zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi Ama pUrvakALe ke tatkALe sadguru gamane AdhIna svayaMbuddhapaNArUpa ke bodhita buddhapaNArUpa kAraNa thakI jJAnanI utpatti hoya che ema kahyuM, eTale zaMkAkAra punaH kahe che - to pachI 'tat kArat pUrva ajJAna pravAtmA' - te kAraNathI pUrve arthAt svayaM buddhapaNA rUpa ke bodhita te pUrve nityameva aprati- baddhapaNA35 kAraNano bhoga bane te pahelAM AtmA ajJAna ja - ajJAnI ja buddhapaNAne lIdhe hovo joIe. nitye ja apratibaddhapaNuM che mATe, nityamevAprativuddhatAt', te AtmA ajJAna ja kAraNanI prApti pUrve tenuM sadAya apratibaddhapaNuM - abUjhapaNuM che mATe. teno parama sadguru AcAryavarya amRtacaMdrajI uttara Ape che - ha. ema ja che, "vatata, mahAnubhAva ! tame je kaho cho temaja che, ame paNa emaja kahIe chIe ke svayaMbuddhapaNA rUpa ke bodhitabuddhapaNArUpa kAraNano joga bane te pahelAM AtmA nitye ja apratibuddhapaNAne lIdhe ajJAna ja ajJAna che. amRtacaMdrajInI A spaSTa amRtavANI parathI mumukSue khAsa lakSamAM levA yogya - manana karavA yogya tAtparya e che ke - A samayasAra zAstra AtmA jJAna che ne jJAna AtmA che ema zAna sAthe AtmAnuM tAdAtsya upadeze che, tethI zuSkazAnI vAcAzAnI banI koI vAcAzAnIoe levA yogya "AtmA to jJAnane sadAya upAsI ja rahyo che to have jJAnane upAsavAnI dhaDoH zAnadazAnI jarUra zI jarUra che?' ema rakhene na mAnI le ! kAraNake jJAna tAdAbhya chatAM A AtmA kSaNa paNa jJAnane upAsato nathI. AtmA jJAna che ema nizcayamukha "mAtra zabdanI mAMhya' vAta karyAthI - pokAryA mAtrathI ke A zAstra ke AvA zAstra popaTanI jema paDhI javA mAtrathI jJAna thatuM nathI, paNa svataH ke parataH potA thakI ke para thakI "pratibaddhapaNA" thakI thAya che - pratibuddha bhAvarUpa sAcI zAnadazA pAmavA thakI kevala jJAnapaNe AtmA pariNamyA thakI ja thAya che ane te pratibaddhapaNAnI prApti paNa svayaMbuddhapaNAne ke bodhitabuddhapaNAne AdhIna che, arthAtu kAM to potAne svayaM pUrvArAdhita jJAna saMskAra jAgrata thavAthI ke AtmajJAnI AtmArAmI sadRgurunI upAsanAthI - caraNa samIpe besavA rUpa "upaniSaduthI pratibodha pAmavAthI jJAnarUpa pratibaddhapaNuM prApta thAya, ne te prApta thavA pUrve to sadAya ajJAnarUpa apratibuddhapaNuM ja hoya. A aMge vartamAna yuganA saMtaziromaNi parama AtmajJAnI AtmArAmI zrImad rAjacaMdrajInA A TaMkotkIrNa vacanAmRta pratyeka mumukSue hRdayamAM kotarI rAkhavA yogya che - dharma tenuM nAma ApI zakAya ke je dharma thaIne pariName, jJAna tenuM nAma hoya ke je jJAna thaIne pariName." "AtmajJAna sahaja nathI." "paMcIkaraNa' "vicArasAgara" vAMcIne kathana mAtra mAnyAthI jJAna thAya nahIM. jene anubhava thayo che evA anubhavinA Azraye te samajI tenI AjJA pramANe varte to jJAna thAya, jene AtmasvarUpa prApta thAya che, pragaTa che, te puruSa vinA bIjo koI te AtmasvarUpa yathArtha kahevA yogya nathI. jIve dharma potAnI kalpanA vaDe athavA kalpanA prApta anya puruSa vaDe zravaNa karavA joga, manana 222
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-17 thI 18 karavA joga ke ArAdhavA joga nathI. mAtra Atmasthiti che jenI evA satparuSathI ja AtmA ke Atmadharma zravaNa karavA joga che, yAvat ArAdhavA joga che. koI paNa prakAre jIva potAnI kalpanAe karI sane prApta karI zakato nathI. sajIvana mUrti prApta thaye ja sat prApta thAya che, sat samajAya che, satno mArga maLe che, satu para lakSa Ave che. sajIvana mUrtinA lakSa vagara je kaMI paNa karavAmAM Ave che, te jIvane baMdhana che. A amAruM hRdaya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 179, 643, 368, 329, 171 jJAna ehi ja AtamA' e ekAMta nizcayanayathI che. vyavahAra to e jJAna avarAyeluM che. teno ughADa karavAno che, e ughADa thavA bhaNavuM, gaNavuM, upadeza zravaNa, zAstra vAMcana Adi sAdhana rUpa che - paNa te bhaNavuM, gaNavuM, upadeza, zAstra Adi samyagu joIe. A zrutajJAna kahevAya che, ane saMpUrNa nirAvaraNa jJAna thatAM sudhI e zruta jJAnanA avalaMbananI jarUra che, "huM zAna chuM, huM brahma chuM' ema pokAryuM jJAna ke brahma thaI javAtuM nathI. te rUpa thavA satzAstrAdi sevavAM joIe." - zrImad rAjacaMdra. (zrI manasukhabhAI kiratacaMdra mahetA kRta zrImad rAjacaMdranI "jIvana rekhA') 223
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tyAre keTalo kALa A apratibuddha hoya che ? te prakAzo kamme Nokammala ya ahamidi ahakaM ca kamma NokammaM / yathA jA esA khalu buddhI appaDibuddho havadi tAva // 19 // karme nokarme huM ehavI re, ne karma nokarma huM ja; evI A buddhi jyAM lagI re, tyAM lagI hoya abUjha... re Atman ! vaMdo samayasAra 19 gAthArtha : karmamAM ane nokarmamAM 'huM' evI ane huM karma-nokarma evI je kharekhara ! A buddhi jyAM lagI hoya che, tyAM lagI apratibudgha hoya che. 19 AtmakhyAti TIkA tarhi kiyataM kAlamayamapratibuddho bhavatItyabhidhIyatAM - sparzarasagaMdhavarNAdibhAveSu pRthubudhnodarAkArapariNatapudgalaskaMdheSu - karmaNi nokarmaNi cAhamityahaM ca karma nokarma / yAvadeSA khalu buddhirapratibuddho bhavati tAvat // 19 // ghaToyamiti ghaTe ca sparzarasagaMdhavarNAdibhASAH pRthubudhnodarAdyAkArapariNatapudgalaskaMdhA zcAmI iti vastvabhedenAnubhUtiH / tathA karmaNi mohAdiSvaMtaraMgeSu nokarmaNi zarIrAdiSu bahiraMgeSu cAtmatiraskAriSu pudgalepariNAme - vahamityA tmani ca karma mohAdayoMtaraMgA nokarma zarIrAdayo bahiraMgA zcA - tmatiraskAriNAH pudgalapariNAmA amI iti vastvabhedena yAvaMtaM kAlamanubhUti stAvaMtaMkAlamAtmA bhavatyapratibuddhaH // 19 // - AtmabhAvanA - khAtmA DeTalo Aja apratiSuddha hoya che te uDAkho - tarhi kiyaMtaM kAlamayamapratibuddho bhavatItyabhidhIyatAM - tyAre khA karmaNi nokarmaNi cAhamiti ahaM ca karma nokarma - mAM ne norbhamAM huM khevI ane huMrbha - northa jevI yAvad eSA khalu buddhi-khA parejara ! nizcaye rIne buddhi bhyAM lagI hoya che, tAvad apratibuddho bhavati - tyAM sagI pratibuddha hoya che / / iti gAthA AtmabhAvanA ||19|| 224 yathA - Thebha, dRSTAMta, sparzarasagaMdhavarNAdibhAveSu - sparza-rasa-gaMdha- varNAhi bhAvobhAM pRthubudhnodarAdyAkArapariNatapudgalaskaMdheSu pRthu - vizANa hoNA buddhanohara - a peTavANA Ahi khAre parizata puchgala saMghobhAM ghaToya miti - kha ghaTa - ghaDo che khevI, ghaTe ca - ane ghaTabhAM sparzarasagaMdhavarNAdibhAvAH - sparza-rasa-gaMdha-varNAhi bhAvo, pRthubudhnodarAdyAkAra pariNata - pudgalaskaMdhAzcAmI ane pRthu-budhnohara (hogA aMDA peTavANA) Ahi khADAre parikSata yA yuddagala saMdhI, iti vastvabhedenAnubhUtiH khevI vastu khamedhthI anubhUti che : tathA - tema, dhASTati (vaidharmyathI), karmaNi nokarmaNi ca ahamiti bhAM jane normabhAM huM khevI, AtmAni ca karma nokarma iti - ane khAtmAmA durbha ane norma khevI, vastvabhedena yAvaMtaM kAlamanubhUtiH vastukhamedhthI bheTalo aja anubhUti hoya che, tAvaMtaM kAlamAtmA bhavatyapratibuddhaH - teTalo aja khAtmA apratibuddha hoya che vA arbhamAM ne devA no'rbhabhAM ahaMSuddhi ? karmaNi mohAdiSvaMtaraMgeSu nokarmaNi zarIrAdiSu bahiraMgeSu cAtmatiraskAriSu pudgalapariNAmeSu - armabhAM - mohAdi aMtaraMga ane nokarmamAM - zarIrAdi bahiraMga evA AtmatiraskArI - AtmAno tiraskAra karanArA pudgala parizAbhobhAM devaM che arbha ? devu che norbha ? karmamohAdayoM'taraMgA nokarmazarIrAdayo bahiraMgAzcAtmatiraskAriNaH
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-19 yadA kadAcit - yathA tathA rUpiNo darpaNasya nIrUpasyAtmanaH svaparAkArAvabhAsinI svacchataiva svaparAkArAvabhAsinI jJAtRtaiva vaharauSNyaM jvAlA ca pudgalAnAM karma nokarma ceti - svataH parato vA bhedavijJAnamUlAnubhUtirutpatsyate tadaiva pratibuddho bhaviSyati / / 19 / / AtmakhyAti TIkArtha tema rasa-gaMdha-varNAdi bhAvomAM karmamAM - mohAdi aMtaraMga ane pRtha-bubodara (hoLA UMDA peTavALA) ane nokarmamAM - zarIrAdi bahiraMga AkAre pariNata pudgala skaMdhomAM evA AtmatiraskArI pudgala pariNAmomAM huM evI A ghaTa che evI, ane AtmAmAM - ane ghaTamAM karma - mohAdi aMtaraMga A sparza-rasa-gaMdha-varNAdi bhAvo ane nokarma - zarIrAdi bahiraMga tathA pRthu-bubbodara (hoLA UMDA peTavALA) evA Atma tiraskArI pudgala pariNAmo che evI, AkAre pariNata pudgala skaMdho che evI vastu abhedathI jeTalo kALa anubhUti che, vastu abhedathI anubhUti che: teTalo kALa AtmA apratibaddha hoya che. jyAre kadAcitu - jema tema rUpI evA darpaNanI nIrUpa evA AtmAnI sva-para AkAra avabhAsinI svacchatA ja che sva-para AkAra avabhAsinI jJAtRtA ja che, ane agninA ane pudgalonA auya tathA jvAlA che : karma tathA nokarma che, - evI svataH ke parataH bheda vijJAnamUlA anubhUti upajaze, tyAre ja A pratibaddha thaze. 19 punariNAma: - karma-mohAdi aMtaraMga ane nokarma-zarIrAdi bahiraMga evA AtmatiraskArI - AtmAno tiraskAra karanArA pudgalapariNAmo. AvA karmamAM-nokarmamAM ahaMbuddhi jyAM lagI hoya che, tyAM lagI apratibaddha hoya che. to pachI pratibaddha kyAre thaze? yA kavitu - jyAre kadAcita, kyAreka - yathA rUpano sarvAca pArAvamAsinI svacchataiva - jema rUpI evA darpaNanI svapara. - AkAra avabhAsinI - potAnA ne paranA AkArane "ava' - jema che tema "bhAsinI' - bhAsanArI prakAzanArI svacchatA ja che, vahorIjharve - gyAtA 2 - ane vadvinuM - agninuM auSaya - uSNapaNuM ane jvAlA che, tathA - tema nIrUpacAtmanaH - nIrUpa - arUpI evA AtmAnI vaparAchArAvamAsinI jJAtRtaiva - sva para AkAra avabhAsinI jJAtRtA ja che - jANapaNuM ja che, pultAnAM rma norma veti - pulonA karma ane nokarma che evI - svata: pUrato vA' - sva thakI - potA thakI ke para thakI "vijJAnamUnAnubhUtirutvIte - bheda vijJAna mUlA - bheda vijJAna jenuM mUla - prabhava sthAna che evI anubhUti upajaze, tavaiva - tyAre ja prativRddho bhaviSyati - pratibaddha thaze. ti AtmatimAbhAvanA ||99ll. 225
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya jyAM sudhI dehAtmabuddhi TaLe nahIM tyAM sudhI samyakva thAya nahIM. jIvane sAca AvyuM ja nathI, je dehAtmabuddhi maTADavA mATe sAdhano batAvyAM che. te dehAtmabuddhi mATe tyAre sAca AvyuM samAya. dehAtma buddhi thaI che te maTADavA, mArApaNuM mUkAvavA sAdhano karavAnAM che. te na maTe to sAdhupaNuM, zrAvakapaNuM, zAstra zravaNa ke upadeza vagaDAmAM poka mUkyA jevuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 957 upadeza chAyA. "Atama buddha ho kAyAdike rahyo, bahirAtama agharUpa; kAyAdike ho sAkhI dhara thaI rahyo, aMtara AtamarUpa..." - zrI AnaMdaghanajI "yA tanakI mamatA na to to (lau) AtamajJAna jage tuma nAMhI." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-55 A AtmA kyAM lagI apratibaddha hoya che ? e praznanuM atra modAdi aMtaraMga karmamAM zAstrakAra bhagavAne samAdhAna karyuM che : karmamAM - nokarmamAM huM evI ane huM ane dehAdi bahiraMga nokarmamAM te karma-nokarma evI A buddhi jyAM lagI hoya, tyAM lagI AtmA ahabuddhi tyAM lagI apratibuddha apratibaddha - pratibodha nahi pAmelo - abUjha hoya che. A vastu atre ghaTanA dAMtathI parama samartha "AtmakhyAti' TIkAkAra bhagavAne biMba-pratibiMba bhAvavaMtI potAnI ananya lAkSaNika zailIthI spaSTa samajAvI che : jema - ghaDo che. te sparza-rasa-gaMdha- varNAdibhAvo tathA pahoLA UMDA peTavALA AkAre parita pudagala skaMdho che, ema vastunA abhedathI anubhUti-anubhavanatA thAya che - 'ta vatvamekvenAnubhUtiH' tema - "karmamAM - modAdi aMtaraMga ane nokarmamAM - zarIrAdi bahiraMga evA AtmatiraskArI pudgalapariNAmomAM huM evI ane AtmAmAM "karma - mohAdi aMtaraMga ane "nokarma - zarIrAdi bahiraMga evA "Atma tiraskArI" - AtmAno tiraskAra karanArA pudgalapariNAmo che evI, vastu abhedathI jeTalo kALa anubhUti - anubhavanatA che - "ti vatvamevena cAvaMta vAtamanubhUtiH', teTalo kALa AtmA apratibuddha hoya che, "tAvaMta kAnamAtmA maratyaprativuddha !' arthAtu spazadi guNa ane pudgala skaMdha paryAya ekAstitva nivRtapaNAne lIdhe - eka sattAthI nivRta astitva dharAvatA hoI ghaTadravyathI jUdA nathI ane ghaTa dravya spardhAdi karma ane nokarma Atma guNathI ane pudagala skaMdhaparyAyathI jUduM nathI, eTale sparzAdi guNomAM ane tiraskArI pugala pariNAmo pugala skaMdha paryAyomAM ghaTa dravya che ane ghaTa dravyamAM spardhAdi guNo ane pugala skaMdha paryAyo che, ema vastu abhedathI ghaTamAM pugala guNa paryAyano ane pudgala guNa-paryAyamAM ghaTano abheda anubhava thAya che. tema "karmI te aMtaraMga evA modAdi varSa nodavitaraM:" ane "nokarma te zarIrAdi bahiraMga - norma zarIro vadiraM:', A banne AtmatiraskArI pudgalapariNAmo che : "bhatiraRArikha: putipariNAma:', AtmAno tiraskAra - tirobhAva - AvaraNa karanAra pudagala pariNAmo che. AvA A AtmatiraskArI aMtaraMga evA pudagalapariNAmo rUpa mohAdi karmamAM tathA bahiraMga evA pudgalapariNAmo rUpa zarIrAdi nokarmamAM huM evI ane AtmAmAM A AtmatiraskArI aMtaraMga evA pudgalapariNAmo rU5 mohAdi karma tathA bahiraMga evA pudgalapariNAmo rUpa zarIrAdi nokarma evI vastu abhedathI jeTalo kALa anubhUti che, teTalo kALa AtmA apratibuddha hoya che. kAraNake karma-nokarma ane AtmAno vastu abheda nathI, paNa vastubheda che, karma e aMtaraMga evA mohAdi pudgalapariNAmo che ane nokarma e bahiraMga evA zarIrAdi 226
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-19 pudgalapariNAmo che - A karma ane nokarma banneya jaDa acetana evA pugalanA pariNAmo che ane AtmA to ajaDa cetanamUrti che. A jaDa ane cetana pragaTa jUdI jUdI - bhinna bhinna vastu che, tenuM abhedapaNuM kema ghaTe ? eTale karma-nokarmamAM ahaMrUpa Atmabuddhi ane AtmAmAM karma-nokarma evI buddhi jyAM lagI hoya, tyAM lagI AtmA apratibuddha - pratibodha nahi pAmelo - abUjha ja hoya. atre ghaTanuM je A dagaMta che, tenuM viSamapaNe sAdharma che - vaidharmethI dAMtapaNuM che (Comparison by contrast), kAraNake ghaTanI bAbatamAM to sparzAdi vaidharmathI ghaTa deNaMta bhAvathI ane pudagala skaMdhaparyAyathI ghaTanuM abhinnapaNuM pragaTa che, tethI tyAM vastuno abheda barAbara che, paNa ahIM AtmAnI bAbatamAM to pudgala pariNAma rUpa karmathI ane nokarmathI cetana svarUpI AtmAnuM bhinnapaNuM pragaTa che, tethI emAM vastuno abheda barAbara nathI. chatAM te cetana-acetana vastuno abheda mAnavo teja pragaTa abUjhapaNuM - aNasamajupaNuM - apratibuddhapaNuM che. vaLI A acetana karma-nokarma pudgalapariNAmo cetana AtmAthI bhinna vastu svarUpa che eTaluM ja nahi, paNa te ulaTA AtmAno tiraskAra karanArA - "Atma tiraskArI' che - "mAtirakkAra:' - AtmAne tirobhUta karanArA - AvaraNa karanArA - DhAMkI denArA - pragaTa na thavA denArA che, AtmAnA pratyenIka - duzmana para che. AvA parabhAva rUpa - Atmazatru rUpa AtmatiraskArI AvaraNabhUta karma-nokarma pudagala pariNAmone jIva jyAM lagI AtmAthI abhinna mAne, tyAM lagI vastugate vastunI gatAgama nahi hovAthI te apratibuddha ja che, abUjha ajJAnI ja che. have te pratibaddha kyAre thaze ? teno paNa tAttvika khulAso divya daSTA AtmakhyAtikAra AcAryajIe atre darpaNanA dRSTAMtathI parispaSTapaNe karyo che, jema "rUpI" darpaNa dAMta - AtmAnI evA darpaNanA svapara AkAra avabhAsinI svacchatA ja che ane agninI zAtRtA pudgalonA karma norma uSNatA ane jvAlA che, tema nirUpasyAtmanaH' - nIrUpa evA AtmAnI ema bhedavijJAnamUlA anubhUti svaparAkAra avabhAsinI jJAtatA ja che, "vaparAphaRvamAsina jJAtRtaiva', ane thaze tyAre pratibaddha pudgalonA karma tathA nokarma che - " putAnAM varSa no ', evI svataH ke parataH jyAre kadAcit bheda vijJAnamUlA anubhUti upajaze tyAre ja A pratibuddha thaze. arthAt darpaNa che te rUpI che, te rUpI darpaNanI to svacchatA ja - nirmalatA ja che ane te svacchatA "svaparAkArAvabhAsinI' - sva para AkAranuM "avabhAsana' - "ava" - vastunI svarUpa maryAdA pramANe jema che tema "bhAsana - prakAzana karanArI che ane te darpaNanI samakSamAM - saMnidhimAM agni mUkyo che, te agninI uSNatA ane jvAlA che. tema AtmA che, tenI samIpamAM - saMnidhimAM karma-nokarma che, temAM AtmA arUpI che, e arUpI AtmAnI jJAtRtA ja - zAyakatA ja che ane te jJAtRtA "sva parAkArAvabhAsinI' - sva para AkAranuM "avabhAsana" - "ava" - vastu maryAdA pramANe jema che tema "bhAsana - prakAzana karanArI che ane pugalonA karma tathA nokarma che, AvA prakAre "svataH parato vA' - "svataH' svayaMbuddhapaNe potA thakI ke "parataH bodhitabuddhapaNe para thakI - saddaguru thakI "vaphA tuM' - jyAre kadAcit bheda vijJAnamUlA* anubhUti upajaze - vijJAnamUnAnubhUtiruFsyate' - bheda "AtmA bhinnastadanugatimat karma bhinnaM tayo ryo, pratyAsatterbhavati vikRtiH sApi bhinnA tathaiva / kAlakSetrapramukhamapi yattacca bhinna mataM me, pinna bhinna ninAmuIKtaM sarvata II" - zrI pavanaMdi paM. ekatva saptati, 79 arthAtu - AtmA bhinna che, tenuM anugatimaMta karma bhinna che, temaja te bannenI pratyAsattithI - atyaMta nikaTatAthI je vikRti thAya che te paNa bhinna che, kAla-kSetra pramukha paNa je che te paNa mane bhinna mata che, ema nija-pota potAnA guNathI alaMkRta A sarva bhinna bhinna che. 227.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmasaMvedanA upajaze, 'daiva' tyAre ja A AtmA bhedavijJAna jenuM mUla che evI anubhUti pariNAma rUpa pratibuddha thaze, 'pratibuddho viSyati' / arthAt karma ane nokarma te jaDa evA pudgala paravastu che ane AtmA to zAyaka svabhAvI cetanarUpa sva vastu che, evuM pragaTa bheda vijJAna jenuM mULa prabhava sthAna che evo sAkSAt AtmAnubhava tene jyAre thaze, tyAre ja A AtmA pratibuddha thaze. parama AtmadeSTA paramarSi amRtacaMdrajInI A amRta vANIno jANe pratidhvani karatA hoya evA parama AtmadeSTA parama AtmAnubhavI zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa anubhavodgAra che ke che - jaDa ne cetana banne, dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne, jene samajAya che, svarUpa cetana nija, jaDa te saMbaMdha mAtra, athavA te zeya paNa, paradravyamAMya che; evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che, kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evA, nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che.'' cetana ' - - - parama AtmaTThaSTA zrImad rAjacaMdrajI jaDa Ama karma-mohAdi aMtaraMga ane nokarma-zarIrAdi bahiraMga evA paulika bhAvomAM 'A huM' evI buddhi jIvane jyAM lagI hoya che tyAM lagI te apratibuddha hoya che ane bahirAtmAnuM svarUpa A zarIrAdi Atma bAhya bhAvomAM Atmabuddhi hovAthI te apratibuddha (abUjha - mUDha) bahirAtmA' kahevAya che, paNa jyAre AtmAmAM Atmabuddhi upaje che tyAre te pratibuddha hoya che ane te 'aMtarAtmA' kahevAya che. temAM apratibuddha evA bahirAtmAne AtmasvarUpanuM bhAna nahi hovAthI te potAnA dehane ja AtmApaNe mAne che. manuSya dehamAM rahelA AtmAne te manuSya mAne che, tiryaMca dehamAM rahelAne tiryaMca mAne che, deva dehamAM rahelAne deva mAne che ane nAraka dehamAM rahelAne nAraka mAne che. Ama je je dehaparyAyamAM te sthiti kare che, te te deharUpa te potAne mAne che, paNa huM tattvathI huM pote tevo nathI, huM to A dehAdithI bhinna evo caitanyamUrti zAzvata AtmA chuM, ema te mUDha jANato nathI. eTale 'deha te huM' evI dehamAM ahaMkAra rUpa Atmabuddhine lIdhe tene mamakAra (mamatva) upaje che ane tethI A mhAro putra, A mhArI strI, A mhAro mitra ItyAdi vibhramarUpa kalpanAono udbhava thAya che. A kalpanA rUpa mAyAjAla vaDe potAnI AtmasaMpatti mAnI besI A mUDha mithyAdRSTi jIva tenA nimitte rAgadveSa kare che, tethI karmabaMdha karI te AtmaghAtane paMthe paDe che ane anaMta duHkhamaya saMsAra cakramAM bhame che.* 228 "bahirAtmendriyadvArairAtmajJAnaparAGkakhaH / sphuritazcAtmano dehamAtmatvenAdhyavasyati // naradehasthamAtmAnamavidvAnmanyate naram / tiryaJcaM tiryagaGgasthaM suraGgasthaM suraM tathA // nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM tattvatastathA / anantAnantadhIzaktiH svasaMveyo'calasthitiH // svaparAdhyavasAyena deheSvaviditAtmanAm / vartate vibhramaH puMsAM putrabhAryAdigocaraH // deheSvAtmadhiyA jAtAH putrabhAryAvikalpanAH / sampattimAtmanastAmirmavate aa hatuM khat / '' - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta 'samAdhi zataka'
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-19 kAraNake AtmAthI bAhya evA parabhAvone viSe AtmabhrAMti vartatI hovAthI, bahirAtmAnI dRSTi ane vRtti sadA bahirmukha ja rahe che. eTale te vhArathI sukha meLavavAne jhAMvAM nAMkhe che. AtmAthI anya evA paugalika Idriya viSayomAM sukhanI mithyA kalpanA karI, te sukha meLavavAnI durAzAe te mRgajala jevA viSayonI pAchaLa doDe che ane tenA kAraNe kaSAya kare che, tenI prAptimAM anukaLa pratye rAga ne pratikULa pratye dveSa dhare che. "parapariNati rAgIpaNe, pararasaraMga rakta' thayelo jIva A jIva paravastuno grAhaka ane rakSaka banI, paravastunA bhAgamAM Asakta thaIne kozeTAnA kIDAnI jema pote potAne bAMdhe che ane parabhAvanI khAtara potAnuM Atmahita cUkI, veThIA poThIAnI peThe pArakI veTha UThAvI, pote potAno vairI banI bhavaduHkha pAme che. Ama dehAdi paravastumAM AtmabhrAMti e ja A mohamUDha jIvanI moTAmAM moTI mUlagata bhUla che ne eja saMsAra duHkhanuM mUla che, AtmabhAMtithI ja jIva bhavabhrAMti pAme che. paraMtu je aMtarAtmA che tene to saMsAra duHkhanA" mUlarUpa evI A dehamAM Atmabuddhi hotI ja nathI, paNa AtmAmAM ja Atmabuddhi hoya che. eTale A samyagudRSTi puruSa bahiru aMtarAtmAnuM svarUpa vRtti choDI daI, bAhya Idriya vyApAra nahi karatAM, aMtaramAM praveza kare che ane tene kheda thAya che ke - are ! Idriyo dvArA hArA svarUpathI mukta thaI huM viSayomAM "patita thayo hato ! viSayone pAmIne huM pote potAne bhUlI gayo AnAthI te bIjuM moTuM aMdhera kayuM? "Apa ApakuM bhUlI gayA, Inase kyA aMdhera ?' Ama jene potAnA pUrva ajJAnajanya dukSetino tIvra pazcAttApa thayo che, evo vicakSaNa aMtarAtmA aMtarmukha avalokana karatAM deDha saMvega raMgathI bhAve che ke A mhArI AgalI bhUla smRtimAM AvatAM have mane hasavuM Ave che ke zI hArI mUrkhatA ! have pharIne huM nahiM ja bhUluM. "sumara sumara aba hasata che, nahi bhUlege phera.' Ama parabhAvane viSe jenI aAMtva-mamatva buddhi nivRtta thaI che evo aMtarAtmA, tenA nimitte upajatA rAgadveSane tyajI samatva bhaje che ane AtmavizrAMtithI bhava vizrAMti pAme che. Ama bahirAtmA - aMtarAtmAnuM svarUpa che. eTale ukta pakAre AtmabAhya-anAtmIya evA karma-nokarmamAM AtmabuddhirUpa bahirAtmabhAva choDavAno ane AtmIya evA sadaguru sadabodhathI vA jJAyakabhAvarUpa AtmAmAM ja AtmabuddhirUpa aMtarAtmabhAva joDavAno bodha svayaMsaMbodhathI pratibodha svayaMbaddha jIvane "svataH - sva thakI pote potA thakI prApta thAya che, athavA to prAyaH mukhyapaNe bodhitabuddha jIvane parataH' - para thakI - sadguru upadeza rUpa sata nimitta thakI prApta thAya che. kAraNake sAkSAt sat svarUpane prApta thayela sadguru ja mukhyapaNe jIvane pratibodha pamADI pratibaddha kare che. jemake - zuddha, niraMjana, eka advaita evI kevala jJAnajyoti ja* abAhya che. AtmAnuM parama evuM aMtastattva che. e sivAyanA zeSa bhAvo to bAhya che. AtmAthI para che ne te upaplava rUpa che. upaplava eTale aMdhAdhuMdhI. Aphata. Apatti. durbhAgya kSobha-khaLabhaLATa, ariSTa, graha ItyAdi. kevala jJAna jyoti sivAyanA je je bhAvo che - parabhAvo che, te te kharekhara ! upaplava rUpa ja che. jema koI paracakranA AkramaNathI nagaramAM upaplava macI rahe, aMdhAdhuMdhI phelAI jAya, khaLabhaLATa vyApI jaya, nAsabhAga thaI rahe, saMpatti lUMTAI jAya, ne vipattino pAra rahe nahi, tema paravastunA AkramaNathI A caitanyamaya puruSanA caitanyapuramAM upaplava mace che, Atmapradeza parispaMdarUpa saMkSobha upaje che, ajJAnanI aMdhAdhuMdhI vyApe che, AtmAnA jJAna-darzanAdi guNaratnono khajAno lUMTAya che ane anaMta bhavaparibhramaNarUpa Apattino pAra raheto nathI. "pArako peTho "mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tvaktvainAM pravirodantarbahiravyApRtendriyaH // mattazcayutvendriyadvAraiH patito viSayeSvaham / tAjApavAti nAM guNa re tarataH " , "samAdhizataka 229
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vinAza kare te kahevata atra sAcI paDe che. A kramadi parabhAvo to bAhya bhAvo che, kharekhara ! "para' che, arthAt zatrunuM kAma karatA hovAthI "para" che, AtmAnA bhAvazatru che. paramArthathI AtmAne enI sAthe kAMI levAdevA nathI, paNa anAdi adhyAsanI kavAsanAthI temAM ahatva-mamatva karIne te baMdhAya che. te eTa8 parapariNatinA* rAgIpaNe, te pararasanA raMgathI rakta thAya che, pararasaraMge raMgAI jAya che, ane parano grAhaka tathA rakSaka banI parabhogamAM Asakta bane che !" A parapariNatinA raMgathI ja A jIva anaMta duHkha pAme che. eTale A parabhAva rUpa paracakranuM AkramaNa kharekhara ! upaplava rUpa che, Aphata che, Apatti che, durbhAgyarUpa che, vinarUpa-bAdhA rUpa che, ariSTa-aniSTa rUpa che, graharUpa che, aMdhAdhuMdhI rUpa che. mATe A parabhAvo "AtmatiraskArI paudgalika bhAvomAM Atmabuddhino parityAga karI che Atmana ! divya kevalajJAna jyotirUpa hArA AtmAmAM ja Atmabuddhi kara ! ItyAdi prakAre zrImad sagaranA subodhathI ke svayaMsaMbodhathI sva-parano bheda jANI-bheda vijJAna pAmI jyAre A AtmAne bhedavijJAna jenuM mUla che evI "bhedavijJAna mulA' AtmAnubhUti upajaze tyAre ja te pratibaddha thaze ema tAtparya che. zrI tIrthaMkarAdie pharI pharI jIvone upadeza kahyo che, paNa jIva dizAmUDha rahevA Icche che tyAM upAya pravartI zake nahIM. pharipharI ThokiThokIne kahyuM che ke, eka A jIva samaje to sahaja mokSa che, nahIM to anaMta upAye paNa nathI ane te samajavuM paNa kaMI vikaTa nathI, kemake jIvanuM sahaja je svarUpa che teja mAtra samajavuM che. ane te kaMI bIjAnA svarUpanI vAta nathI ke vakhate te gopave ke na jaNAve, tethI samajavI na bane. potAthI pote gupta rahevAnuM zI rIte banavA yogya che ? paNa svapnadazAmAM jema na banavA yogya evuM potanuM mRtyu paNa jIva jue che tema ajJAnadazA rUpa svapnarUpa yoge A jIva potAne potAnA nahIM evAM bIja dravyane viSe svapaNe mAne che ane e ja mAnyatA te saMsAra che, teja ajJAna che, narakAdi gatino hetu teja che, te ja janma che; maraNa che ane teja deha che, dehanA vikAra che, te ja putra, te ja pitA, te ja zatru, te ja mitrAdi bhAva kalpanAnA hetu che ane tenI nivRtti thaI tyAM sahaja mokSa che ane e ja nivRttine arthe satsaMga-satyuSAdi sAdhana kahyAM che, ane te sAdhana paNa jIva je potAnA puruSArthane temAM gopabA zivAya pravartAve to ja siddha che. vadhAre zuM ATalo ja saMkSepa jIvamAM pariNAma pAme to te sarva vRtta, yama, niyama, 5, yAtrI, bhakti, zAstrajJAna Adi karI chUTyo emAM kaMI saMzaya nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (452) pa37 "abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / atra tatyAM tavaM zeH kunapattavaH " zrI haribhadrAcAryajI kRta yogadRSTi samuccaya "paraH praviSTaH kurute vinAzaM, lokoktireSA na mRSeti manye / nirvivA nu phri hiM, jJAnAtmano no sana i " - zrI zAMtasudhArasa (zrI vinayavijayajI praNIta) "parapariNati rAgIpaNe, pararasa raMge 2kta re; para grAhaka rakSaka paNe, para bhoge Asakta re... jagatAraka prabhu vinavuM." - mahAmuni zrI devacaMdrajI 230
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-21 svataH ke parataH bhedavijJAnamUlA anubhUti pAme teo ja darpaNa jima avikAra hoya evA bhAvano kaLaza prakAze che mAlinI kathamapi hi labhaMte bhedavijJAnamUlA macalitamanubhUtiM ye svato vAnyato vA / pratiphalanamimagnAnaMtabhAvasvabhAvai - mukuravadavikArAH saMtataM syusta eva // 21 // - - kyama kari ja lahe che bheda vijJAna mUlA, acalita anubhUti je svathI anyathI vA; pratiphaLana nimagna'naMta bhAva svabhAve, mukura zuM avikArI saMtataM teja hove. 21 amRta pada-21 'sumati caraNa kaja Atama arapaNA' - e rAga. zuddhAtama je anubhava pAve, 'darpaNa jyama avikAra'... sujJAnI zuddha svabhAve teha rahe che, pAme na kadIya vikAra... suzAnI. 1 bheda vijJAna to mUla che jenuM, evI anubhUti sAra... suzAnI. potAthI ke parathI je pAme, acalita koI prakAra... sujJAnI. 2 teha anaMtA bhAva svabhAve, lahe na vikRta bhAva... sujJAnI. darpaNa jema sadAya svabhAve, rahe avikAra ja sAva... suzAnI. 3 darpaNa mAMhI arpaNa thAtA, bhAva aneka nimagna... sujJAnI. paNa pratibiMbita te bhAvothI, mukuMre vikAra na lagna... suzAnI. 4 tema anaMtA bhAva svabhAvo, thAye Atma nimagna... suzAnI. ethI vibhAva vikAra lahe nA, bhedazAnI Atmamagna... suzAnI. 5 ema Adarza samA Adarza, svaccha nirmala ne zuddha... suzAnI. jJAnI amRta jyoti anubhavatA, bhagavAna te nitya buddha... suzAnI. 6 artha : koI paNa prakAre (keme karIne) nizvaya karIne svathakI vA parathakI jeo bhedavijJAnamUlA anubhUti acalitapaNe pAme che, teo ja pratiphalanathI - pratibiMbanathI (pratibiMba pAmavAthI) nimagna anaMtabhAva svabhAvothI mukura-darpaNanI jema saMtata avikAra hoya. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'je jIva jJAnInA abhiprAyathI bodha pAmyo che, te jIvane samyakdarzana thAya che.'' 231 "jJAnI kahe che te kuMcIrUpI jJAna vicAre to ajJAnarUpI tALuM ughaDI jAya, keTalAMya tALAM ughaDI jAya, kuMcI hoya to tALuM ughaDe, bAkI hANA mArye to tALuM bhAMgI jAya.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 296, 643
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ''sumati caraNakaja Atama arapaNA, darpaNa jima avikAra sugyAnI, mati tarapaNa bahu samaMta jANiye, parisarpaNa suvicAra... sugyAnI.'' - zrI AnaMdaghanajI kai apano pada Apa saMbhArata, kai guruke mukhakI suni bAnI, bhedavigyAna jagyau jinhi kai, pragaTI suviveka kalA rajadhAnI; bhAva anaMta bhae pratibiMbita, jIvana mokha dasA ThaharAnI, te nara darpana jyoM avikAra, rahaiM thirarUpa sadA sukhadAnI.' zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA. jIva. adhi. 22 * - uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM kahyuM tenA sArasamuccaya ane paripuSTi rUpa A kaLaza mahAgItArtha 'amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che jeo keme karIne - ghaNA kare karIne 'thama'i bheda vijJAnamUlA anubhUti maivavijJAnamUtAmanumUrti' bhedavijJAna jenuM mUla udbhava sthAna prabhava sthAna (origin resource root) che evI anubhUti acalitapaNe lahe che - pAme che. konA thakI lahe che ? svato vAnyato vA 'svathakI' - potAthakI vA anyathakI, Ama jene svataH vA parataH bheda vijJAna mUlA anubhUti, darpaNa jema sadA avikAra - - * jeo acalita anubhUti lahe che, teo ja saMtata paNe - niraMtara paNe avikAra hoya, aviArA: saMtataM syuH vikArano jyAM sarvathA abhAva che evA hoya. konAthI avikAra hoya ? pratiphalanimagnAnaMtabhAvasvabhAvaiH pratiphalanathI pratibiMbanathI pratibiMba pAmavAthI 'nimagna' nitAMtapaNe magna-aMdaramAM DUbI gayela anaMta bhAvonA svabhAvathI. konI jema ? 'muvat' - mukuranI jema, darpaNa-arIsAnI jema. darpaNa* jema temAM paDatA pratibiMba bhAvothI avikAra hoya, tema AtmAmAM pratibiMba pAmavAthI nimagna anaMta bhAvonA svabhAvothI teo avikAra hoya. darpaNamAM mukha jonAra mukha vAMku kare - cUMku kare, raDatuM kare - hasatuM kare ke game tevuM kare, tenuM pratibiMba darpaNamAM paDe che ane temAM nimagna thAya che, paNa tethI darpaNa pote kAMI vikAra pAmato nathI. tema bhedavijJAnI puruSanA Atma-darpaNamAM AtmAnA zAyaka svabhAvane lIdhe anaMta bhAvonuM pratibiMba paDe che ane temAM nimagna thAya che, paNa tethI bhedavijJAnI puruSa bhedavijJAna zaktinA prabhAve te te bhAvonA svabhAvothI leza paNa vikAra pAmato nathI, kAraNake te jANe che ke A anyabhAvo te huM nathI, huM to anubhUti mAtra chuM, eTale te eka AtmabhAva sivAyanA sarva bhAvone AtmAthI pRthak karI nAMkhI jUdA pADI de che, eTale te te bhAvonI kaMI paNa vikArarUpa asara tenA para thatI nathI ane te darpaNa jema avikAra ja rahe che. 'meM to tanadhArI nAMhi e to tana mero nAMhI, meM to jJAna guNadhArI karamasyo nyAro hai, meM to cetanA sarUpa e to jaDabhAva rUpa, mero yAko kona neha ehana vicAryo cheM; meM to nitya e anitya pragaTa azuci khAni, hAni thAna eso deha moko kaiso pyAro hai, mohake viTaMba dherayo bhavakAla thita prerayo, aiso bhedajJAna meM to cittameM na dhArayo hai.'' - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza, 3-67 amRtacaMdrajInA A kaLaza kAvyano bhAva jhIlIne kavivara banArasIdAsajI A bhAvavAhI suMdara zabdomAM lalakAre che ke - koI ApanuM - potAnuM pada Apa-pote saMbhAre che, koI gurunA mukhanI vANI sAMbhaLIne saMbhAre che (ane ema koI paNa prakAre) bheda vijJAna jene jANyuM che, suviveka kalA rAjadhAnI pragaTI che, 'bheda vigyAna jagyau jinhi kai, pragaTI suviveka kahyA rajadhAnI, anaMta bhAva pratibiMbita thAya che ane jIvanmokSa dazA - jIvanmukta dazA sthira thaI che, te puruSa darpaNa jema avikAra sadA sukhamayapaNe sadA sthira rahe che, 'te nara darpana jyA~ avikAra, rahaiM cirarUpa sadA sukhadAnI.' "kuryAt karma vikalpaM kiM mama tenAtizuddharUpasya / muvasaMyogavidyute { viArI varSano mati // ' - zrI padmanaMdi paM.viM. nizcaya paMcAzatru, 232
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-21 potA thakI' arthAt pUrvanA ArAdhakapaNAne lIdhe A janmamAM svayaMsaMbuddha thaI pote potAthI bodha pAmI athavA to para kI' arthAt bhedavajJAnI evA AtmajJAnI svarUpa sthita vItarAga sadguru thakI bodha pAmI, jeo koI paNa prakAre A bhedavijJAna mUlA' anubhUti acalitapaNe - nizcayapaNe pAme che, teo ja AtmAmAM pratibiMbita thatA anaMta bhAva svabhAvothI darpaNanI jema sadAya avikAra hoya che. AtmAno jANapaNA rUpa zAyaka svabhAva che, eTale anaMta zeyabhAva svabhAva temAM pratibiMba pAme che. jene zAyaka evA AtmAnuM ane jJeya evA anya bhAvonA bhedanuM jJAna nathI, te AtmAmAM - zAnamAM pratibiMbita thatA zeyathI vyAmoha pAmI temAM AtmabhAva mAnI besI nAnA prakAranA vikArane pAme che, paNa jene zAyaka evA AtmAnuM ane zeya evA anya bhAvonuM pragaTa bhedavijJAna (Scientific knowledge) varte che, te to AtmAmAM-jJAnamAM pratibiMbita thatA anaMtA zeya bhAvothI bIlakula vyAmoha pAmatA nathI, temAM AtmabhAva mAnI besatA nathI ane 'mukuravat satata avikAra' - 'mukuravadavikArAH saMtataM syusta eva' darpaNanI jema sadAya niraMtara akhaMDapaNe avikAra ja rahe che. darpaNamAM mukha vAMkuM cUkuM karavuM - bhavAM caDhAvavA ItyAdi aneka prakAranA pratibiMba-AkAra paDe che, paNa tethI kAMI darpaNamAM koI vikAra thato nathI, darpaNa vikAra pAmato nathI, darpaNa to sadAya avikAra ja rahe che, tema AtmAnA jJAna darpaNamAM aneka zeya pratibiMba - AkAra bhale paDe, paNa tethI kAMI jJAna-darpaNamAM potAmAM koI vikAra thato nathI, jJAna darpaNa pote vikAra pAmato nathI, jJAna darpaNa to sadAya 'mukuravat' avikAra ja rahe che. Ama bhedavijJAnI sadAya 'darpaNa' jima avikAra ja rahe che. tAtparya ke 1 'mujIvavijJAAH saMtataM syusta eva' atre A AtmA che ane A anAtmA che ema sva-parano bheda jANyAthI bhedavajJAna thakI anubhUti - AtmasaMvedanA upaje che te kAMto svathakI svataH kAMto parathakI - parataH upaje che. jeNe pUrva janmomAM sadguru Adi parama upakArI sat sAdhananuM - samyak ArAdhana karyuM che evA pUrvanA ArAdhaka koI jIva tadbhava apekSAe pote potA thakI bodha pAme che svayaMsaMbuddha thAya che. paNa prAyaH to sAkSAt sadgurunA yoge ja sadbodha thakI jIva sanmArgano bodha pAme che. kAraNake satpuruSa mUrtimaMta pragaTa sad svarUpa che, sAkSAt pratyakSa mUrtimaMta pragaTa sat svarUpano yoga pAmela pragaTa 'yogI' che, sAkSAt sahajAtmasvarUpa prabhu che. eTale AvA sAkSAt yogI satpuruSanA jvalaMta Adarza darzanathI na bhUMsAya evI camatkArika chApa mumukSu AtmAmAM paDe che. jethI ekAMta svarUpalakSI satpuruSanuM parama adbhuta AtmacAritra dekhI, teno AtmA saheje svarUpa lakSya bhaNI DhaLe che. vAcAla vaktAonA lAkho upadezo je bodha nathI karI zakatA, te AvA eka satpuruSano jIvato jAgato dAkhalo karI zake che. Ama yogI puruSanA svarUpa oLakhANarUpa 'tathA darzanathI' jIvanuM lakSya eka sAghya svarUpa nizAna prati kendrita thAya che ane pachI tenI badhI pravRtti te svarUpa lakSI ja hoya che. teTalA mATe svarUpano sAkSAt lakSya karAvanAra satpuruSanA yogane yogAvaMcaka* kahyo che. satpuruSanA svarUpa darzana rUpa A yogAvaMcaka nAmanI yoga saMjIvanI prApta thatAM jIvanuM AkhuM yogacakra cAlu thaI jAya che. mATe satpuruSa sadgurunA svarUpanI oLakhANa thavI e moTAmAM moTI vAta che. te thaye jIvanI yoga-gADI sareDe caDhI-pATA para caDhI sAcI dizAmAM saDeDATa prayANa kare che. svarUpa sthita satpuruSa sadguruno tathAdarzana rUpa yoga thaye ja AtmAnuM nija kArya siddha thAya che ane premaghana evo amRtarasa prApta thAya che, 'taba kAraja siddha bane apano, rasa amRta pAhi premaghano.' sAkSAt sat svarUpa sad guruyoge avaMcaka yoga - 233 - saddhi jvALasaMpaH varzanApi pAvanaiH / tathAvarganato yoga AvAvaru pute // " - zrI haribhadrAcAryajI praNIta (juo) 'yogadRSTi samuccaya' zlo. 219 (juo : DaoN. bhagavAnadAsa kRta vivecana)
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "aba kyoM na vicAratA heM manameM. kalpha ora rahA una sAdhana meM, bina sadaguru kou na bheda lahe, mukha Agala hai kaha bAta kahe? karunA hama pAvata he tumakI, vaha bAta rahI suguru gamakI, palameM pragaTe mukha Agala meM, jaba sadgurucarna su prema base. tanaseM, manameM, dhanameM, sabase, gurudeva ki Ana svaAtma base, taba kAraja siddha bane apano, rasa amRta pAvahi premaghano." - zrImad rAjacaMdrajI a. 226 A sadgurunA sat upadeza rUpa parama upakArI sata nimitta thakI ja jIva AtmAne karma-nokarma rUpa pragaTa paugalika bhAvothI - parabhAvothI bhinna jANe che, eTaluM ja nahi paNa bhAvakarma rUpa aupAdhika bhAvothI - caitanya vikAra rUpa vibhAvothI paNa bhinna jANe che ane eTale ja Ama parama uttama saddaguru nimitta thakI jenuM upAdAna pratibuddha - jAgrata thayuM che evo te pratibuddha jIva karma-nokarma ane bhAvakarmathI bhinna zuddha AtmAne niraMtara anubhavato rahI sadA darpaNa jima avikAra rahe che. "jaba jAeMge AtamA taba lAgeMge raMga." "satu e kaMI dUra nathI, paNa dUra lAge che ane eja jIvano moha che. "satu' je kaMI che te sata' ja che, sarala che, sugama che ane sarvatra tenI prApti hoya che, paNa jene bhAMti rUpa Avarasatama varte che te prANIne jenI prApti kema hoya? aMdhakAranAM game teTalA prakAra karIe, paNa temAM koI evo prakAra nahIM Ave ke je ajavAlA rUpa hoya, AvaraNa timira jene che evAM prANInI kalpanAmAMnI koI paNa kalpanA "sa" jaNAtI nathI ane "satu'nI najIka saMbhavatI nathI. "sa" che te bhrAMti nathI, bhAMtithI kevala vyatirikta (ja) che. kalpanAthI "para' (Aghe) che. mATe jenI prApta karavAnI daDha mati thaI che, teNe pote kaMI ja jANato nathI evo deDha nizcayavALo prathama vicAra karavo ane pachI "satnI prApti mATe jJAnIne zaraNe javuM. to jarUra mArganI prApti thAya. A je vacano lakhyAM che te sarva mumukSune parama baMdhava rUpa che, parama rakSaka rUpa che ane ene samyaka vicAryethI parama padane Ape evAM che. emAM nigraMtha pravacananI samasta dvAdazAMgI, SaT darzananuM sarvottama tattva ane jJAnInA bodhanuM bIja saMkSepe kahyuM che." - zrImad rAjacaMdra, e. 211 234
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvagaH samayasAra gAthA-20,21,22 pAru, matiyuddha bha lakSAya ? - ahamedaM evaMmahaM ahamedasseva homi mama edaM / aNNaM jaM paradavvaM sacittAcittamissaM vA // 20 // Asi mama pubamaMdaM ahamedaM cAvi pubakAlahie / hohidi puNovi majjhaM ahamedaM cAvi hossAmi // 21 // eyaM tu asaMbhUdaM AdaviyappaM karedi saMmUDho / bhUdatthaM jANaMto Na karedi du taM asaMmUDho // 22 // huM 20, , I meDano 3, choya cha hAI vaNI meDa; sacitta acitta ne mizra vaLI re, anya paradravya jeha... re Atmana ! vaMdo samayasAra 20 hatuM hAruM A pUrvamAM re, huM A hato pUrveya; hoze punaH paNa mAharUM re, hoIza huM paNa eya... re Atman ! vaMdo samasAra 21 asabhUta Atmavikalpa e re, karato jIva saMmUDha, bhUtArtha jANato nA kare re, teha to asaMmUDha... re Atman ! 22 gAthArtha : sacitta, acitta vA mizra (sacittAcitta) evuM anya je paradravya te A huM chuM, A huM che, huM Ano ja houM chuM, A hAruM che, A pUrve mhArUM hatuM, huM paNa A pUrva kALe hato, A punaH paNa mhArUM haze ane huM paNa A hoIza, - A asalUta Atmavikalpa samUDha kare che, paNa bhUtArthane bharAto saMbhUTa to nathI. 20-21-22 / AtmakhyAti TIkA nanu kathamayamapratibuddho lakSyeta - ahametadehatadahaM ahametasyAsmi mamaitat / anyadyatparadravyaM sacittAcittamizraM vA // 20 // AsInmama pUrvametad ahamidaM cApi pUrvakAle / bhaviSyati punarapi mama ahamidaM caiva punarbhaviSyAmi // 21 // etattvasadbhUtamAtmavikalpaM karoti saMmUDhaH / bhUtArthaM jAnana karoti tu tamasaMmUDhaH // 22 // AtmabhAvanA - nanu kathamayamapratibuddho lakSyeta - pAsa, pratiyuddha - pratibodhana pAyo mAya? ma ya ? anyad yat paradravyaM sacittAcitamizraM vA - sayita ayitta mizra - sayittacitta vu anya 52dravya, ahametadetadahaM -hu~, , ahametasyAsmi etan mana -ano, bhAI pUrva etad mama AsIt ahaM cApi idaM pUrvakAle - pUrva bhAtuM aneI 50 pUrvANe to, punarapi mama bhaviSyati ahaM caiva idaM punarbhaviSyAmi - () punaH 52 3 4ze bhane 4 // puna: boza, etattvasadbhUtAmAtmavikalpaM saMmUDhaH karoti - 4 asahabhUta Atmaviya saMbhU 43 cha, bhUtArthaM jAnan asaMmUDhaH tu na karoti - 5 bhUtArthane to saMbhU tote nathI 42to. || iti gAthA AtmabhAvanA ||20||21||22|| yathAgniriMdhanamasti iMdhanamagnirasti - bha dRSTAMta-agni dhana-ta cha, dhana agni cha, agneriMdhanamasti - 235
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yathA F gniriMdhanamastIMdhanamagnarastya gneriMdhanamastIMdhanasyAgnirastya gneriMdhanaM pUrvamAsIdiMdhanasyAgni pUrvamAsI dagneriMdhanaM punarbhaviSyatAMdhanasyAgni punaH bhaviSyatItAM dhanaevAsadbhUtAgnivikalpatvenA pratibuddhaH kazcillakSyetaH nAgniriMdhanamasti dhanamagnirastya gniragnirastIMdhanamiMdhanamasti nAgneriMdhanamasti neMdhanasyAgnirastya gneragnirastIMdhanasyeMdhanamasti nAgneriMdhanaM pUrvamAsInnedhanasyAgni pUrvamAsI dagneragniH pUrvamAsIdiMdhanasyeMdhanaM pUrvamAsI nnAgneriMdhanaM punarbhaviSyati neMdhanasyAgniH punarbhaviSyatyagniragniH punarbhaviSyatIMdhanasyeMdhanaM punarbhaviSyatIti kasyacidagnAveva sadbhUtAtmavikalpavatH tathA - hametadasmyetadahamasti mamaitadastyetasyAhamasmi pUrvamAsaM mamaitatpUrvamAsIdenasyAhaM mametatpunarbhaviSyatyesyAhaM bhaviSyAmiti paradravya evAsadbhUtAtmavikalpatvenA pratibuddho lakSyetAtmA / nAhametadasmi naitadahamastyahamahamasmyetadetadasti na mamaitadasti naitasyAhamasmi mamAhamasmyetasyaitadasti na mamaitatpUrvamAsInnaitasyAhaM pUrvamAsaM mamAhaM pUrvamAsametasyaitatpUrvamAsI - nna mamaitatpunarbhaviSyati naitasyAhaM puna bhaviSyAmi mamAhaM punarbhaviSyAmyetasyaitatpunarbhaviSyatIti svadravya eva sadbhUtAtmavikalpasyA pratibuddhalakSaNasya bhAvAt / // 20-21-22 // iMdhanasyAgnirasti - agninuM IMdhana che, IMdhanano agni che, agneriMdhanaM pUrvamAsAdiMdhanasyAgniH pUrvamAsIt - agninuM IMdhana pUrve hatuM, IMdhanano agni pUrve hato, agneriMdhanaM puna rbhaviSyati iMdhanasyAgniH punarbhaviSyati agninuM IMdhana punaH ho, IMdhanano agni punaH haze iti iMdhana evAsadbhUtAgnivikalpatvenApratibudhaH kazcillakSyeta - khebha dhinamA 4 asadbhUta agni vikalpapannAe karIne apratibuddha koI lakSAya : tathA - tebha, dhASTati ahametadasmi etadahamasti - huMkhA chaM, khA huM che, mamaitadasti etasyAhamasmi - hAI khA che, khAno huM chaM, mamaitatpUrvamAsIdetasyAhaM pUrvamAsaM mhAI khA pUrve batuM khAno huM pUrve Dato, mamaitatpunarbhaviSyati etasyAhaM punarbhaviSyAmi bhAI // punaH hathe, khAno huM punaH hoza, iti paradravya evAsadbhUtAtmavikalpatvenApratibuddho lakSyetAtmA - ema paradravyamAM ja asadbhUta AtmavikalpapaNAe karI apratibuddha AtmA lakSAya. khema zAne sIdhe ? - nAgniriMdhanamasti dhanamagnirasti agni IMdhana che nahi, IMdhana agni che nahi, agniragnirasti IMdhanamiMdhanamasti agni agni che, IMdhana IMdhana che, nAgneriMdhanamasti neMdhanasyAgnirasti agninuM IMdhana che nahi, IMdhanano agni che nahiM, agneragnisti iMdhanasyeMdhanamasti - agnino agni che, IMdhananuM IMdhana che (hatyAhi khebha bhUta-bhaviSyat aNa paratve (), iti kasyacidagnAveba sadbhUtAtmavikalpavat bha oInA agnimAM 4 saddabhUta AtmavidutpanI prema - nAhametadasmi naitadahamasti khAdhuM nahiM khA huMche nahi, ahamahamasmi etadetadasti huM chaM, khA khA che, na mamaitadastinaitasyAhamasmi mhAI khA che nahiM khAno huM dhuM nahiM mamAhamasmi etasyai tadasti che, ityAhi khebha bhUta-bhaviSyat aNa paratve yaza iti svadravya eva sadbhUtAtmavikalpasya ethI svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpa rUpa pratibuddha lakSagranA bhAvane lIdhe 'AtmakhyAti' TIkA AtmabhAvanA (prastuta gAthA ) ||20||21||22|| mhAro huM chaM, khAnuM khA 23: - - pratibuddha lakSaNasya bhAvAt - hovApazAne sIdhe // iti
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema agni Idhana che, IMdhana agni che. agninuM IMdhana che, IMdhanano agni che, agninuM IMdhana pUrve hatuM, IMdhanano agni pUrve hato, agninuM dhana punaH haze, IMdhanano agni punaH haze, ema IMdhanamAM ja - pUrvIMgaH samayasAra gAthA-20-21-22 asadbhUta agnivikalpapaNAe karIne apratibuddha koI lakSAya agni dhana che nahiM, IMdhana agni che nahiM, agni agni che, IMdhana IMdhana che, agninuM IMdhana che nahiM, IMdhanano agni che nahiM, agnino agni che, IMdhananuM IMdhana che, agninuM IMdhana pUrve nhotuM, IMdhanano agni pUrve nhoto, agnino agni pUrve hato, IdhananuM dhana pUrve hatuM, agninuM IMdhana punaH nahiM haze, udhanano agni punaH nahiM haze, agnino agni punaH haze, IMdhananuM IMdhana punaH haze, ema agnimAM ja koInA sadbhUta agni vikalpanI jema : - tema huM A chuM, A huMM che, mhArUM A che, Ano huM chuM', mhArUM A pUrve hatuM, Ano huM pUrve hato, mhArUM A punaH haze, Ano huM punaH hoIza, ema padravyamAM ja asadbhUta AtmavikalpapaNAe karIne apratibuddha koI lakSAya, huM A chuM nahiM, A huM che nahiM, huM huM chuM, A A che, A mhArUM che nahiM, Ano huM chuM nahiM, mhAro huM chuM, AnuM A che, mhArUM A pUrve nhotuM, Ano huM pUrve nhoto, mhAro huM pUrve hato, AnuM A pUrve hatuM, ArUM A punaH nahiM haze, Ano huM punaH nahiM hoIza, mhAro huM punaH hoIza, AnuM A punaH haze, ema svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpa rUpa pratibuddha lakSaNano bhAva che mATe, 20-21-22 = AtmakhyAti TIkArtha 'amRta jyoti' mahAbhASya 'anaMta kALathI potAne potA viSenI ja bhrAMti che. A eka avAcya adbhuta vicAraNAnuM sthaLa che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 149, 174 ''Atama buddhe ho kAryAdike grahyo, bahirAtama adharUpa... sugyAnI. kAyAdike ho sAkhIdhara thaI rahyo, aMtara Atama rUpa... su.'' - zrI AnaMdaghanajI A apratibuddha che ema kevA prakAre lakSita thAya ? kevA lakSaNe oLakhAya ? teno atra A gAthAomAM khulAso karyo che ane te agni ane dhananA (baLataNanA) sugama agni-Idhana dRSTAMta HparadravyamAMdeSTAMtathI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika alaukika ja AtmavikalpapaNAthI anupama zailIthI sAMgopAMga biMba - pratibiMbabhAve niHstuSapaNe spaSTa vivI apratibuddha lakSAya dekhADela che : agni ane IMdhana (baLataNa) traNe kALamAM pragaTa jUdA che, chatAM agni te IMdhana che, IMdhana te agni che, agninuM IMdhana che, IMdhanano agni che, ItyAdi prakAre bhavat bhUta ne bhaviSyat e traNe kALa paratve AtmakhyAti TIkAmAM vistArathI vivI dekhADyA pramANe dhana ' IMdhanamAM ja asadbhUta agni vikalpapaNAe karIne akSamUnivitvatvena' traNe kALamAM jenuM astitva-hovApaNuM che nahiM evA asadbhUta agni vikalpapaNAe karIne jema apratibuddha 237 -
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - - abUjha koI lakSAya-svalakSaNathI jaNAya, 'apratibuddha: cihnakSeta' tema huM A chuM, A huM che, mhArUM A che, Ano huM chuM, ItyAdi prakAre bhavat bhUta ne bhaviSyan traNe kALa - paratve, AtmakhyAti'mAM spaSTa vivarI dekhADyA pramANe, 'paradravya vaM' paradravyamAM ja asadbhUta AtmavikalpapaNAe karIne sadbhUtAtmavikalpatvena' traNe kALamAM jenuM astitva hovApaNuM che nahiM evA asadbhUta AtmavikalpapaNAe karIne AtmA apratibuddha-abUjha lakSAya - svalakSaNathI jaNAya, 'aprativRddho nazcetAtmA / ' - svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpa e pratibuddha lakSaNa - kAraNake agni te IMdhana che nahiM, IMdhana te agni che nahiM, agni te agni che, dhana te Idhana che, agninuM IMdhana che nahiM, IMdhanano agni che nahiM, agnino agni che, IMdhananuM IMdhana che ItyAdi prakAre bhavat bhUta bhaviSyat traNe kALa paratve bhagavatI 'AtmakhyAti'mAM spaSTa vivI dekhADyA pramANe traNe kALane viSe avicala sthiti che, ema 'banAveva' - agnimAM ja traNe kALamAM jenuM astitva - hovApaNuM che evo sadbhUta agni vikalpa koI kare che, 'savbhUtAntiviktvavat', tene jema te pratibuddha lakSaNano bhAva - hovApaNuM jaNAya cheH tema huM A chuM nahi, A huM che nahiM, huM huM chuM, A A che, mhArUM A che nahiM, Ano huM chuM nahi, mhAro huM chuM, AnuM A che ItyAdi prakAre bhavat bhUta bhaviSyat traNe kALa paratve bhagavatI AtmakhyAti'mAM vyAkaraNa pratyayanA paNa spaSTa bhedathI bhedavijJAnanuM prabala saMvadharna karatAM 'AtmakhyAti'kAra bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe ati ati parizramathI niSNuSa khulle khulluM varNavI dekhADyA pramANe, traNe kALane viSe avicala sthiti che, ema 'svadravya va' svadravyamAM ja - AtmAmAM ja traNe kALamAM jenuM astitva hovApaNuM che evo sadbhUta Atmavikalpa koI kare che, sadbhUtAvitvaca', tene pratibuddha lakSaNano bhAva-hovApaNuM che, 'pratibuddha takSAsya bhAvAt' / mATe paradravyamAM je Atmavikalpa-paradravyamAM je Atmabuddhi te ja apratibuddhanuM spaSTa lakSaNa che. - 'dehane viSe huM paNuM manAyeluM che tethI jIvanI bhUla bhAMgatI nathI. jIva dehanI sAthe bhaLI javAthI ema mAne che ke 'huM vANIo chuM' 'brAhmaNa chuM' paNa zuddha vicAre to tene 'zuddha svarUpamaya chuM' ema anubhava thAya. AtmAnuM nAma ThAma ke kAMI nathI ema dhAre te koI gALo vagere de to tethI tene kaMI paNa lAgatuM nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (643) 957 (upadeza chAyA) Ama paradravyamAM ja asadbhUta Atmavikalpane lIdhe jIva mUDha apratibuddha hoya che ane svadravyamAM ja sadbhUta Atmavikalpane lIdhe jIva asaMmUDha pratibuddha hoya che. mUDha apratibuddha jIvane anAdithI ja paramAM Atmabuddhi rUpa viparyAsa (viparIta buddhi-ulaTI buddhi) varte che. A 'Apa ApakuM bhUla gayA !" viparyAsa ja sarva duHkhanuM mULa che. te ja jIvane uMdhA pATA baMdhAve che, anAtmAmAM Atmabuddhi upajAve che, para vastumAM svabuddhino vibhrama karAve che. A anAdi avidyArUpa viparyAsathI bhogasAdhana rUpa dehAdimAM Atmabuddhi upaje che, dehAdithI AtmAne abhinna mAnI huM dehAdirUpa chuM evI mithyAmati udbhave che. eTale pachI svasvarUpathI bhraSTa thayelo AtmA IMdriyadvArothI pravartato rahI viSayomAM paDI jAya che ane te viSayone pAmIne pote potAne tatvathI jANato nathI, pote potAne bhUlI jAya che. paramatattva dRSTA zrImad rAjacaMdrajIe ananya lAkSaNika zailImAM bhAkhyA pramANe Apa ApakuM' bhUla gayA, Inase kyA aMdhera ?' enA jevI mahA hAsyAspada vArtA bane che ! 'huM choDI nija rUpa, ramyo para pudgale, jhIlyo UlaTa ANI, viSaya tRSNA jale... viharamAna.'' - zrI devacaMdrajI vicAranI utpatti thayA pachI vardhamAna svAmI jevA mahAtmA puruSe pharI pharI vicAryuM ke A jIvanuM anAdikALathI cAre gati viSe anaMtathI anaMtavAra janmavuM maravuM thayAM chatAM, haju te 238
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-20-22 janma-maraNAdi sthiti kSINa thatI nathI, te have kevA prakAre kSINa karavAM ? ane evI kaI bhUla A jIvanI rahyA karI che ke, je bhUlanuM ATalAM sudhI pariNamavuM thayuM che ? A prakAre pharI pharI atyaMta ekAgrapaNe sadbodhanAM vartamAna pariNAme vicAratAM vicAratAM je bhUla bhagavAne dIThI che te jinAgamamAM ThAma ThAma kahI che, ke je bhUla jANIne tethI rahita mumukSu jIva thAya. jIvanI bhUla jotAM to anaMta vizeSa lAge che, paNa sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla je jIve prathamamAM prathama vicAravI ghaTe che, ke je bhUlano vicAra karyAthI sarve bhUlano vicAra thAya che ane je bhUlanA maTavAthI sarve bhUla maTe che. koI jIva kadApi nAnA prakAranI bhUlano vicAra karI te bhUlathI chUTavA Icche, to paNa te kartavya che ane tevI aneka bhUlathI chUTavAnI IcchA mULa bhUlathI chUTavAnuM saheje kAraNa thAya che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (41)-500 A sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla te AtmasvarUpanuM ajJAna athavA paravastumAM Atmabuddhi rUpa viparyAsa che. 'Apa ApakuM bhUla gayA !' e ja moTAmAM moTI kendrastha bhUla che. te mUlagata bhUlathI bIjI bhUlonI paraMparA nIpaje che te eTalI hada sudhI AtmAnuM patana thAya viSayano bhikhArI : che ke tenI vRtti parabhAvamaya viSayAkAra banI jAya che. paMca IMdriyanA 'nipuNyaka TUMka' viSayomAM te eTalo badho tanmaya thaI jAya che ke te potAnuM mULa svarUpa sAva bhUlI jaI, viSayomAM ja sarvasva mAnI tenI gaveSaNAmAM arhoniza maMDyo rahe che ! ane viSayatRSNAthI Artta ne tama banI niraMtara duHkha anubhave che, chatAM te viSayono krIDo viSayono keDo mUkato nathI ! ne viSTAnA bhramaranI peThe tenI pAchaLa pAchaLa bhamyA kare che ! Avo te viSaya bubhukSu viparyasta jIva zrI upamitibhava prapaMcA kathAmAM mahAtmA siddharSie anupama zailIthI tAdazya varNavelA te nipuNyaka TraMkanA jevuM samasta ceSTita kare che, ne karamAM ghaTapAtra laI rAtadivasa viSaya kadannanI bhikSArthe bhame che ! A 'viparyAsaparA narA* zrI haribhadrAcAryajIe yogadRSTi samuccayamAM kahyuM che tema mAtra 'sAMpratekSI' hoya che, vartamAnadarzI ja hoya che, mAtra vartamAnakALane ja dekhe che, AgaLa pAchaLano vicAra karatA nathI. - te to. 'A bhava mIThA, parabhava koNa dIThA' ema mAnI mAtra vartamAnane ja vicAre che. eTale paralokane bhUlI jaI, visArI mUkI, A bhavAbhinaMdI jIvo A dehAzrita samasta kartavyamAM ja Iti kartavyatA mAnI, sarvasva mAnI, tenI pravRttimAM ja AMkho mIMcIne rAta divasa racyA-pacyA rahe che ane tema karatAM te hitAhita aMdhajano kRtyAkRtyanuM, gamyAgamyanuM, khAghAkhAghanuM, peyApeyanuM bhAna bhUlI jAya che. tathA jaDa dehathI sarvathA jUdA zuddha caitanyamUrti AtmAnA abhAnapaNAthI, deha-AtmAno ekatva adhyAsa rAkhI te bebhAnapaNe - mohamUrchitapaNe dehanI veTha karyA ja kare che. viparyAsa : veThanI poTha ane je jaDa dehanA saMbaMdhanI khAtara A bicArA ATalI badhI veTha UThAve che, ATalI badhI jahemata kare che, te dehano saMbaMdha to ulaTo tene baMdharUpa nIvaDe che ! kAraNake je dehano teNe ATalo badho gADha saMbaMdha rAkhyo, te deha paNa badalAmAM baMdharUpa saMbaMdha kema na rAkhe ? zuM te kAMI akRtajJa che - zuM kRtaghna che vAru ? eTale dehamAM AtmabuddhithI tene dehano baMdha-saMbaMdha chUTato nathI, te baMdha che tyAM sudhI janma-maraNa chUTatA nathI, janma-maraNa chUTatA nathI tyAM sudhI duHkha chUTatuM nathI, ane A janmamaraNa duHkha chUTatuM nathI tyAM sudhI saMsAra paribhramaNa chUTatuM nathI. Ama potAnA mAnelA saMbaMdhI evA dehano saMbaMdha jALavavA khAtara (1) pote potAne bAMdhI pApano poTalo mAthe caDhAvI, veThanI poTha UThAvI, A veThIA baLada jevA mohamUDha bhavAbhinaMdI jIva saMsAra mArgamAM niraMtara paribhramaNano kheda pAmyA kare che. zrImAn pUjyapAda svAmIjIe prakAzyuM che ke - " etadvanto'ta eveha viparyAsaparA narAH / hitAhitaviveAnyA vighane sAMpratekSiLaH / / '' - zrI haribhadrAcAryajI praNIta zrI yogaSTisamuccaya, zlo. 78 239
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dehamAM Atmabuddhi AtmAne e deha sAthe nizcaye yoje che ane sva AtmAmAM ja Atmabuddhi te dehathI AtmAne viyoje che - vikhUTo pADe che. dehamAM AtmabuddhithI putra-strI vagere kalpanAo (unrealities, Inaginations. Ilusions) upajI che ane te kalpanAo vaDe AtmAnI-potAnI saMpatti mAnatuM A abhAgIyuM jagatu arere ! haNAI gayuM che ! A saMsAra duHkhanuM mUla dehamAM Atmabuddhi e ja che, tethI A dehAtmabuddhi choDIne, bahAramAM Idriyane pravRtta nahiM karatAM, aMtaramAM praveza karavo." Apako na jAne parabhAvahiko ApA mAne, gahiko ekAMta pakSa mArayo he gahalameM; bharama meM parayo rahe punya karmahiko cahe, vahe ahaM buddhibhAva thaMbha kyuM mahalameM. jese raju sara5 bhrama mAne, huM ajJAna mithyAmati ThAneH dehabuddhiko Atma vicAre, yAte bhavabhrama hetu pasAre. dehAdika ko bhinna gaNI, gahi Atama zivakula; parameM nija abhimAnatA, yaha bhavabhramaNa sUla.'" - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 1-17, 3-128, 56 mohamUDha jIvanA paramAM ahaMta-mamatva A deha-gRhAdi bhAvo mRgajaLa jevA che, te potAnA nathI, chatAM aviveka rUpa dehAdhyAsathI - mithyAbhAsathI - viparyAsa rUpa asatkalpanAthI potAnA bhAse che ! eTale mRga-pazu jevo mUDha jIva tene potAnA gaNI, te meLavavAnI durAzAthI, tenI pAchaLa "jetI mananI re doDa' - jeTaluM doDAya teTaluM doDe che ! paNa je vastu vastutaH potAnI che ja nahi, te kema hAthamAM Ave ? jema jema A jIva tenI pAchaLa doDe che, tema tema te hAthatALI daIne dUra ne dUra bhAgatI jAya che ! ne A jIvanI jANe krUra mazkarI rUpa viDaMbanA kare che, ThekaDI kare che ! ' are je dehamAM dUdha ne pANInI jema ekakSetrAvagAhapaNe A AtmA rahyo che, te deha" paNa A AtmAno nathI thato, to pachI pragaTapaNe atyaMta atyaMta bhinna evA anya padArtha to A AtmAnA kyAMthI bane ? mATe A dehAdi bAhya bhAvo tattvathI mithyAbhAsa rUpa che, mRgatRSNA jevA ja che. chatAM mohamUDha apratibuddha jIva viparyAsathI temAM ahaMtA-mamatA karI hAthe karIne bhavabhramaNa duHkha pAme che. paNa AthI ulaTuM, asaMmUDha pratibuddha jIva tevo ahaMtA-mamatA bhAva dharato nathI, paNa AtmabhAvanA bhAve che ke - "huM A dehAdi samasta para vastuthI bhinna evo upayogavaMta zuddha caitanya svarUpI ajara amara AtmA chuM. A nAzavaMta dehAdi bhAva te huM nathI. vastra naSTa thatAM deha naSTa thato nathI, tema deha naSTa thatAM huM naSTa thato nathI. vastra jIrNa thatAM deha jIrNa thato nathI, tema deha jIrNa thatAM huM jIrNa thato nathI. mATe dehathI vastra jUduM che, tema dehathI huM jUdo chuM. myAnathI talavAra jUdI che, "dehe svabuddhirAtmAnaM yunaktyetena nizcayAt / svAtmanyevAtmadhIstasmAniyojayati dehinam // deheSvAtmadhiyA jAtAH putrabhAryAdikalpanAH / sampattimAtmanastAbhirmanyate hA hataM jagat // mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / cavandranAM vizottaradivAkRriyaH " . zrI samAdhizataka "anyohamanyametaccharIramapi kiM puna na bahirAH / pAra patra sutAra viH svIkAH yu " - zrI pavanaMdi paMDiM. nizcaya paMcAza, 22 arthAt - huM anya chuM, A zarIra paNa anya che, to pachI bAhya arthonuM to pUchavuM ja zuM? putra ja jyAM vyabhicArI che tyAM zatruo svIkArya - AtmIya - potAnA kema hoya ? 240
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-20-22 tema A dehathI huM jUdo chuM. dUdha ne pANI haMsa jUdA anubhave che, tema huM A caitanya svarUpa AtmAne dehathI pragaTa jUdo anubhavuM chuM. je dehamAM dUdha ne pANInI jema asaMmUDha pratibuddha jIvanI eka-kSetrAvagAhapaNe A AtmA rahyo che, te dehathI paNa A AtmA je AtmabhAvanA bhinna che, to pachI deha sivAyanI bIjI badhI vastuothI to A AtmA atyaMta atyaMta bhinna hoya emAM pUchavuM ja zuM ? citrazALA nyArI che, temAM palaMga nyAro che, temAM seja nyArI che, tenI para bIchAvelI cAdara paNa nyArI che. Avo paravastu saMyoga saMbaMdha che, emAM mhArI Atmabuddhi rUpa sthApanA karavI jUThI che. mATe huM A dehAdi bhAvano nathI ne A dehAdi bhAva mhArA nathI. A anAdi saMsAramAM A jIve anaMta dehaparyAya dhAraNa karyA. temAM kayo deha A jIvano gaNAvo ? je deha paryAyine A jIva mithyA dehAdhyAsathI potAno mAnavA jAya che, te deha to khalajananI mAphaka dago daIne teno tyAga karIne cAlyo jAya che ! ne A jIva meMDhAnI jema 're che" (mArUM mhArU) kerato hAtha ghasato rahe che ! vhAlA vhAlo deha paNa jyAM jIvano thato nathI, to pachI A dehane Azraye deha hoIne rahelI evI, anya parigraha rUpa vaLagaNA to tenI kyAMthI thAya ? mATe A samasta para vastumAM paramANu mAtra paNa mhArUM nathI, enI sAthe mAre kiMI paNa levAdevA nathI. pUrve mohathI A para vastumAM Atmabuddhi bAMdhIne huM je pudgala karmathI baMdhAyo chuM, te A karma pudgalo potAnuM jUnuM leNuM vasula karavA AvyA che. te bhale potAnuM leNuM laI laI mane jhaTa RNa mukta karo ! bAkI huM te para vastu nathI ne para vastu te huM nathI." mahArI nathI ne huM teno nathI. huM te huM chuM. te te te che. mahArUM te mahArUM che, tenuM te tenuM che. te cetana ! hArUM te hArI pAse ja che, bAkI badhuM ya aneruM che. to pachI A paravastumAM tuM haMkAra huMkAra zuM kare che ? mhArUM hAruM zuM kare che ? AtmAno huMkAra karI e huMkArano huMkAra tuM toDI nAMkha ! "mAruM" mArUM ema nizcaya kara ! eka sahajAtmasvarUpI zAzvata AtmA ja hAro che, bAkI bIjA badhA bAhya bhAvo mAtra saMyoga rUpa che. ema bhAvI he jIva! tuM samasta parabhAva prapaMcane tyajI AtmabhAvane ja bhaja ! vastra-deha jyama dehathI, AtmA bhinna ja bhAva; myAna asi jyama dehathI, AtmA bhinna ja bhAva; deha na huM huM dehanA, deha na muja ko dina; huM AtmA AtmA ja muja thauM AtmAmAM lIna." - prazAvabodha mokSamALA (svaracita)* avadhU! kyA terA kyA merA, avadhU. terA he so terI pAse, avara sabahI anera... avadhU." - zrI cidAnaMdajI "NAhaM deho Na maNo Na ceva vANI kAraNaM nesi / nA na ja thavA aNunattA va tInuM " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta zrI pravacanasAra', 2-68 arthAtu - nathI huM deha, nathI mana, nathI vANI, nathI teonuM kAraNa, nathI kartA, nathI kArayitA (karAvanAro) nathI kartAono anumaMtA - (anumati ApanAro) (vizeSa mATe juo zrI "amRtacaMdrAcAryajI'nI TIkA) prajJAvabodha mokSamALA" (svaracita), AtmabhAvanA pATha-(96), (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 241
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ have to jagat moha choDo ne zAnano rasAsvAda lyo ! ema anurodha karato sAra samuccaya rUpa kaLaza lalakAre che - samayasAra : AtmakhyAti jagata aba tyajI gho moha Ajanma lIna, rasika ruci raso A UgatuM jJAna pIna; kyama ja ahiM anAtmA sAthe A Atma eka, kadIya kahiM kaLe nA vRtti tAdAtmya cheka. 21 mAlinI tyajatu jagadidAnIM mohamAjanmalInaM, 1 rasayatu rasikAnAM rocanaM jJAnamudyat / iha kathamapi nAtmAnAtmanA sAkamekaH, kila kalayati kAle kvApi tAdAtmyavRttiM // 22 // amRta 54-22 tyajo jagata have to moha ! tyajo jagata have to moha ! A saMsA2thI mAMDI jeno, che anAdi praroha... tyajo. 1 rasajo rocana rasikajanonuM, jJAna udaya pAmatuM; karajo sudhArasa pAna rucithI, cetana anubhavaMtuM... tyajo. 2 AtmA anAtmA sAthe eka to, hoya na koI prakAre; vRtti tAdAtmya teha zuM na pAve, koI kALe paNa kyAre... tyajo. 3 nizcaya ema pragaTa jANIne, tyajo jagata have moha; bhagavAna amRta rasa cAkhI A, karo nija pada adhiroha... tyajo. 4 artha : jagat have to Ajanma lIna-A saMsArathI mAMDIne AtmAmAM laya pAmI gayelo moha tyajI gho ! rasikonuM rocana udaya pAmatA jJAnane raso ! (rasa lyo ! cAkho !) ahIM koI paNuM prakAre-keme karIne AtmA anAtmA sAthe eka thaIne nizcaye karIne koI paNa kALe tAdAtmya Lato (anubhavato) nathI. 'amRta jyoti' mahAbhASya '52 vastumAM nahiM muMjhavo, enI dayA mujane rahI.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI mokSamALA para ghara mata jAvo re, karI karuNA mahArAja.'' - zrI cidAnaMdajI, pada-1 'tyajatu jagadidAnIM mohamAjanmalInaM ' - Ama u52mAM ati ati mA parizramathI 'AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je niSThuSapaNe khulle khulluM vivarI dekhADyuM, te parathI phalita thato sAra udghoSa karato A kaLaza mahAgItArtha ziromaNi amRtacaMdrAcAryajIe 52ma saMvegamaya bhAvAvezathI saMgIta karyo che 'tyanatu nAvivAnI' - have jagat tyajI gho ! - ame ATaluM ATaluM spaSTa vivarI dekhADIne batAvyuM tyAre have to jagat choDI gho ! zuM ? 'momAnanmatIna AjanmalIna moha, 'Ajanma' jyArathI janma-saMsAra che tyArathI je 'ell-t' - AtmAmAM ekalaya thaI gayo che lapAI gayo che, evo moha, athavA to (pAThAMtara) 'mohamAnanmatIndra' AjanmalIDha moha, 'Ajanma' cATavAmAM Avela che, eTale ke hoMse jyArathI janma-saMsAra che tyArathI je 'lIDha' AsvAdavAmAM Avela che evo moha ane hoMse cAkhavAmAM 1. pAThAMtara : rIDha - - - 242 -
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-22 rasavatu ratiSThAnAM rovana' - rasikonuM rocana raso ! 'rasikonuM' tattva rasika - paramArthanA rasIAonuM udaya 2sa lyo ! 2sathI cAkho ! zuM ? 'jJAnamuddat' 'rocana' - rucipaNuM - rocaka bhAva 'raso' pAmatuM jJAna, 'udaya' - uttarottara caDhatI kaLA pAmatuM jJAna raso ! rasapUrvaka AsvAdo ! rasAsvAda lyo ! 'rUpha thapi' ahIM koI paNa prakAre keme karIne, game teTalo mathI mathIne marI jAya to paNa 'nAbhAnAbhanA sAmeH' - nathI AtmA anAtmAnI sAthe eka "ti tayati Ane vApi tAvAsyavRtti nizcaye karIne kyAMya paNa - koI paNa kALe tAdAtmya vRtti kaLato - anubhavato, je AtmA nathI evA anAtmA sAthe AtmA eka sato koI paNa kALe tAdAtmabhAva anubhavato nathI. - - - - atre parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajI pokArIne kahe che - 'Ajanma' A saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI 'lIDha' cATelo hoMse hoMse cAkhelo 'lIna' - AtmAmAM laya pAmI gayelo athavA lapAI rahelo evo moha have to jagat choDI dyo ! ame khulle khullo pragaTamAM pragaTa vastuno bheda pADIne - phoDa pADIne ATaluM ATaluM A cokhe cokhkhuM pokArI pokArIne kahyA pachI have to jagane moha rahevo na joIe. mATe have AkhuM jagat - vizvanA samasta AtmAo paradravyamAM AtmasrAMti rUpa A anAdi mohane visarjana karo ! visarjana karo ! e moha coranI jema anAdithI AtmAmAM lapAI rahyo che, tene khoLI khoLIne - vINI vINIne AtmAmAMthI vhAra kADhI AtmAne tethI vosarAvI dyo ! 'apAnuM vosirAmi' - karI AtmAne mohathI sadAne mATe mukta karo ! mukta karo ! ane A jJAna je rasikonuM rocana A udaya pAmatA zAnano rasa lyo ! udaya pAmI rahyuM che, teno sarasarasa rasika janonuM rocana (rucibhAva) raso ! cAkho ! ahIM pratipade parama amRtamaya jJAna udaya pAmI rahyuM che, zAna-amRtacaMdranI pratipade caDhatI kaLA thaI rahI che. AvA parama amRtarasa varSatA jJAnAmRta caMdrano je anubhavAmRta rUpa parama zAMta sudhArasa atra A amRtacaMdranI amRtavANImAM varSI rahyo che, teno rasAsvAda tattvarasika janonuM 'rocana' - arthAta rucibuddhi karo ! arthAt tattvarasika AtmAo amRtacaMdre* varSAvelA A parama jJAnAmRtanuM parama rucithI pAna karo ! ane te anubhava rasAsvAdanA rucipAnathI tRpta thaI sAkSAt samyag darzanane anubhavo ! - - - ahIM koIpaNa prakAre AtmA anAtmA sAthe eka thaIne koI paNa kALe tAdAtmya vRttine bhajato nathI, AtmA traNe kALane viSe kadI anAtmA thato nathI ne anAtmA kadI AtmA anAtmA sAthe koI kALepaNa traNe kALane viSe AtmA thato nathI. - A trikALAbAdhita akhaMDa tAdAtmyavRtti pAme nahiM siddhAMtamaya nizcaya che. jaDa - anAtmA te traNe kALane viSe jaDa ja rahe che ane cetana-AtmA te traNe kALane viSe cetana-AtmA ja rahe che. A trikALAbAdhita avicchinna akhaMDa vastusthiti che. A aMge paramatattvadRSTA zrImad rAjacaMdrajInuM TUMkotkIrNa anubhava vacanAmRta che, 243 'jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhava rUpa che, saMzaya emAM kema ?'' - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 266 'paribhramaNa karato A jIva anAdikALathI atyAra sudhImAM apUrvane pAmyo nathI. je pAmyo che te badhuM pUrvAnupUrva che. e saghaLAnI vAsanAno tyAga karavAno abhyAsa karazo.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 160 A AtmA anAdithI potAnA mULa sahaja zuddha svarUpane bhUlI gayo che. A svarUpa ajJAna rUpa avidyA athavA mithyAtvathI te pa2 padArthamAM Atmabuddhi karI rahyo che. anAdi kALanA adhyAsathI dehAdi pa2vastumAM tenI Atmabuddhi eTalI badhI sajjaDa thaI gaI che, eTalA badhA UMDA mULa ghAlI -
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gaI che ke, "dehAdi te ja huM evI viparyAsa buddhi - viparIta mati tene upajI che. jaDanA dIrghakALanA sahavAsathI te jANe jaDa jevo thaI gayo che ! Ama kAyAdikamAM bahirAtmA dehamAM Atmabuddhi AtmabuddhithI prahAyelo jIva bahirAtmA kahevAya che. "AtmajJAnathI* saMsAra duHkhanuM mULa parAmukha evo A bahirAtmA potAnA svarUpanuM bhAna bhUlI, Idriya dvArothI hurAyamAna thaI, potAnA dehane AtmApaNe mAnI bese che. manuSya dehamAM rahelA AtmAne te manuSya mAne che, tiryaMca dehamAM rahelA AtmAne te tiryaMca mAne che, deva dehamAM rahelA AtmAne deva mAne che ane nAraka dehamAM rahelA AtmAne te nAraka mAne che, paNa tattvathI huM pote tevo nathI, te te deha paryAyarUpa nathI, huM to anaMtAnaMta jJAnazaktino svAmI svasaMvedya evo acala sthitivALo zAzvata AtmA chuM, ema te mUDha jANato nathI. Ama potAnA dehamAM AtmAno adhyAsa karato evo A bahirAtmA "paranA AtmAno jyAM vAsa che evA svadeha sadeza acetana paradehane A pArako deha ema mAnI bese che ane Ama dehomAM sva-paranA mithyA adhyavasAyane - mAnyatAne lIdhe, jene AtmAnuM bhAna nathI evA anAtmajJa janane strI-putrAdi saMbaMdhI vidhyama varte che ane temAMthI avidyA nAmano daDha saMskAra janme che - ke jethI loka punaH deha e ja AtmA evuM abhimAna dhare che. A dehamAM Atmabuddhi e ja saMsAra duHkhanuM mULa che.' jaDa cala jaDa cala karma je dehane hojI, ANuM Atama tattva, bahirAtama bahirAtamatA meM grahI hojI, caturaMge ekatva... namiprabha !' - zrI devacaMdrajI dehamAM A Atmabuddhine lIdhe ja jIva tenA lAlana-pAlanArthe viSayomAM pravRtti kare che ane te ' viSaya prAptinA sAdhana rUpa dhanAdinA upArjanamAM pravRtta thAya che, tenI dehAtmabuddhine laI rAgadveSAdi prAptimAM anukuLa thAya te pratye rAga kare che, pratikULa pratye dveSa dhare che. ane bhava - bhramaNa temAM koI vacce ADe Ave tenA pratye krodha kare che, tuccha kada jevA kaMIka viSayanI prApti thatAM te anaMtagaNuM abhimAna dharI kAkIDAnI jema nAce che ane vizeSa vizeSano lobha dharato rahI tenA lAbha mATe aneka prakAranA chaLa prapaMca-mAyAkapaTa karI potAne ane parane chetare che. ItyAdi prakAre jIva viSayano arthe kaSAya kare che ane tethI hAthe karIne Akho bhava prapaMca ubho karIne, saMsAra paribhramaNa duHkha pAmI, te bhavodvigna bane che. Ama dehamAM Atmabuddhi rUpa mULathI upajatA viSaya-kaSAyathI AtmArtha hArI jatA A jIvanuM saMsAra cakra cAlyA kare che. Ama parapariNatinA rAgIpaNe, pirarasa raMge rakta thayelo A dehAtmabuddhi jIva, paravastuno grAhaka ane rakSaka banI, para varUnA bhogamAM Asakta thaIne anaMta kALa paryata saMsAramAM rakhaDe che ane Ama potAnuM Atmahita cUkI, A mahAmohamUDha jIva veThIA poThIAnI peThe pArakI veTha uThAvI, hAthe karIne nAhakano herAna herAna thAya che ne AtmA hArI jAya che. A sarva anarthano mULabhUta anAtmAmAM Atmabuddhi rUpa anAdino moha have to jaMgatuM to ane A anubhavAmRta rUpa jJAnarasano AsvAda lyo evo parama niSkAraNa karuNAthI parama mAvapUrNa anurodha parama karuNAnidhi amRtacaMdrAcAryajIe atra karyo che. Ano jANe pratidhvani karatA hoya ema anAdinA A durgama mohane TALavAno sarvajJAnI saMmata sugama sadupAya darzAvatAM yathArthanAmAM parama kRpALu' zrImad rAjacaMdrajI tevI ja parama niSkAraNa "bahirAtmendriyadvArarAtmajJAnaparAmukha, sphuritazcAtmano dehamAtmatvenAdhyavasyati // naradehasthamAtmAnamavidvAnmanyate naram, tiryacaM tiryagaGgasthaM surAGgasthaM suraM tathA / / nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM tattvatastathA, anaMtAnaMtadhIzaktiH svasaMveyo'calasthitiH // svadehasadRzaM dRSTavA paradehamacetanam, parAtmAdhiSThitaM mUDhaH paratvenAdhyavasyati // svaparAdhyavasAyena deheSvaviditAtmanAm vartate vibhramaH puMsAM putrabhAryAdigocaraH // avidyAsaMjJitastasmAtsaMskAro jAyate dRDhaH, yena lokogameva svaM punarapyabhimanyate // mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmapIstataH, tyaktvainAM pravizedantarbahiravyApRtendriyaH // " - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta zrI "samAdhizataka 244
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-22 kakSAthI prakAze che - "anAdithI jIvane saMsAra rUpa anaMta pariNati prApta thavAthI asaMsArapaNA rUpa koI aMza pratye tene bodha nathI. ghaNAM kAraNono joga prApta thaye te aMza deSTi pragaTavAno parama kRpALu zAnIno joga prApta thayo to te viSama evI saMsAra pariNati ADe tene te avakAza duHkhahara svAbhAvika sanmArga prApta thato nathI. jyAM sudhI te avakAza prApta na thAya tyAM sudhI jIvane svaprApti bhAna ghaTatuM nathI, jyAM sudhI te prApti na thAya tyAM sudhI jIvane kaMI sukha kahevuM ghaTatuM nathI, duHkhI kahevo ghaTe che, ema dekhI atyaMta anaMta karuNA prApta thaI che jene evA Ata puruSe duHkha maTavAno mArga jAmyo che je te kahetA hatA, kahe che, bhaviSyakALe paNa kaheze. te mArga e ke jIvanuM svAbhAvikapaNuM pragaTyuM che jene viSe, jIvanuM svAbhAvika sukha pragaTyuM che jene viSe, evo jJAnI puruSa te ja te ajJAna pariNati ane tethI prApta thayuM je dukha pariNAma tethI AtmAne svAbhAvika paNe samajAvI zakavA yogya che, kahI zakavAne yogya che ane te vacana svAbhAvika AtmA jANyA pUrvaka hovAthI te duHkha maTADI zakavAne baLavAna che. mATe te vacana jo koI paNa prakAre jIvane zravaNa thAya, te apUrva svabhAvarUpa jANI temAM parama prema varte, to tallaNa athavA amuka anukrame AtmAnuM svAbhAvikapaNuM pragaTa thAya.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 321, (35) 245
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have apratibuddhanA bodhanArthe vyavasAya - aNNANamohidamadI majjhamiNaM bhaNadi puggalaM davvaM / baddhamabaddhaM ca tahA jIvo bahubhAvasaMjutto // 23 // savvaNhuNANadiTTho jIvo uvaogalakkhaNo NiccaM / kaha so puggaladavvI - bhUdo jaM bhaNasi majjhamiNaM // 24 // jadi so puggaladabbI - bhUdo jIvattamAgadaM idaraM / to satto vuttuM je majjhamiNaM puggalaM davvaM // 25 // ajJAna mohita mati kahe re, pudgala dravya A mUja; jaddha khajaddha, jaDDu bhAvathI re, saMyukta va ajU... 2 sAtman ! vaMhI samayasAra 23 jIva sarvajJa zAne dITho re, upayoga lakSaNa nita; kyama thayo pudgala dravya te re ? muja A kahe je rIta !... re Atman ! vaMdo samayasAra. 24 jo te pudgala dravya thayo re, jIvatva pAmyuM anya; to zasta hevA bhAI re, kheDa che puchgala dravya... 3 Atman ! vaMhI samayasAra 25 gAthArtha : ajJAnathI jenI mati mohita thaI che, evo bahubhAva saMyukta jIva, baddha ane abaddha evuM A pudgala dravya 'A mhArUM' ema kahe che. 23 sarvajJa zAnathI dRSTa evo jIva nitya upayoga lakSaNavALo che. te vAru, pudgala dravyarUpa kevI rIte thardha gayo ? } ThethI 'khA mhAI' khebha tuM he che ! 24 jo te (jIva) pudgala dravyarUpa thaI gayo, to Itara (pudgala) jIvatva pAmI gayuM ! to tuM kahevAne zakta ho ke A pudgala dravya mhArUM che. 25 AtmakhyAti TIkA athApratibuddhabodhanAya vyavasAya : "ajJAnamohitamatirmabhadaM bhaNati pudgalaM dravyaM / buddhamabaddhaM ca tathA jIvo bahubhAvasaMyuktaH // 23 // sarvajJajJAnadRSTo jIvaupayogalakSaNo nityaM / kathaM sa pudgaladravyIbhUto yadbhaNasi mamedaM // 24 // yadi sa pudgaladravyIbhUto jIvatvamAgatamitarat / tacchakto vaktuM' yanmamedaM pudgalaM dravyaM // 25 // yugapadanekavidhasya baMdhanopAdheH sannidhAnena pradhAvitAnAmasvabhAvabhAvAnAM saMyogavazAdvicitrAzrayoparaktaH sphaTikopala ivAtyaMtatirohitasvabhAvabhAvatayA astamitasamastavivekajyotirmahatA svayamajJAnena vimohita hRdayo bhedamakRtvA tAnevAsvabhAvabhAvAn svIkurvANaH pudgaladravyaM mamedamityanubhavati kila pratibuddho jIvaH / athAyameva pratibodhyate - re durAtman ! AtmasaMpan ! jahIhi jahIhi paramAvivekaghasmarasatRRNAbhyavahAritvaM / dUranirastasamastasaMdehaviparyAsAnadhyavasAyena vizvaikajyotiSA sarvajJajJAnena sphuTIkRtaM kila nityopayogalakSaNaM 246
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-23 thI 25 jIvadravyaM / tatkathaM pudgaladravyIbhUtaM yena pudgaladravyaM mamedamityanubhavasi ? yato yadi kathaMcanApi jIvadravyaM pudgaladravyIbhUtaM syAt pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhUtaM syAt, tadaiva lavaNasyodakamiva mamedaM pudgaladravyAmityanubhUti kila ghaTeta, tattu na kathaMcanApi syAt / tathAhi - yathA na tathA kSAratvalakSaNaM lavaNamudakIbhavat nityopayogalakSaNaM jIvadravyaM pudgaladravyIbhavat dravatvalakSaNamudakaM ca lavaNIbhavat nityAnupayogalakSaNaM pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhavat kSAratvadravatvasahavRttyavirodhAdanubhUyate upayogAnupayogayoH prakAzatamasoriva sahavRttivirodhAdanubhUyate / tatsarvathA prasIda ! vidhyasva, svadravyuM mane mitvanubhava ll2rUAra4rapal AtmabhAvanA kathA pratiyuddhodhanA vyavasAya: - have apratibuddhanA bodhanArthe - bodha karavA arthe vyavasAya - ajJAnamohitamatiH tathA vaghumAvasaMyuvata: nIva: - azAnathI mohita - moha pAmI gayelI mati-buddhi che jenI evo tathA prakAre bahubhAva saMyukta jIva, vamavaddha 2 putaM dravya mana rUTuM mati - baddha - jIva sAthe baMdhAyeluM ane abaddha - nahIM baMdhAyeluM pudgala dravya hArUM A kahe che. 23tene zAstrakartA AcAryajI madhura upAlaMbhathI sIdho prazra (Poser) kare che - sarvajJAnaDro nIvaH nitya 35 tala: - sarvajJa jJAnathI daSTa - sAkSAt kutu jIva nitya-sadAya upayoga lakSaNavALo che, sa the purAnIpUto lUkasi meTuM - te pudgala dravya rUpa kevI rIte thaI gayo? - ke jethI tuM hAruM A kahe che! rajA ra la punikaLIbhUta: tarata nIvartamai - je te jIva pudgala dravya rUpa thaI gayo ane) Itara-pudgala dravya jIvapaNuM pAmI gayuM, ta6 vavanuM zavataH yansameTuM putiM dravyuM - to kahevAne zakta - zaktimAna ho ke mahArUM A pugala dravya. ll2pA ta pa gAbhAvanA //ra3ra4ra9o. tAva svabhAvamAvAna vIrvAda: putadravyuM mane mitvanumati vinAprativRddho nIva: * te ja asvabhAva bhAvone svIkArato - "sva" rUpa karI besato kharekhara ! nizcaya karIne apratibuddha - pratibodha nahi pAmelo abUjha jIva pudgala dravyane "mahAkuM A' ema anubhave che. kevo che apratibuddha jIva? kadanA pathamajJAnena vinoditAlayo - mahatuM evA svayaM ajJAnathI vimohita - vizeSe karIne moha pAmeluM che hRdaya jenuM evo. te mahatu ajJAnathI vimohita hadaya zAthI? stati samastavivekaLyoti :- astamita-asta pAmI gayela che samasta viveka jyoti jenI evo che tethI, ema hetuvizeSaNa che. viveka jyoti zAthI asta pAmI gaI ? atyaMtatirohitabhAvamAvatayA - atyaMta tirohita svabhAva bhAvanAthI, atyaMta sarvathA svabhAva bhAvanA tirohitapaNAthI - AcchAditapaNAthI - kaMkAI javApaNAthI, konI jema ? vizeSA vicitrA) joSaravatta: riznopata va - vizeSa (vicitra) AzrayathI uparakta - uparaMjana pAmela sphaTika pASANanI jema. svabhAva bhAvanuM tirohitapaNuM zAthI thayuM? asvabhAvamAvAnAM saMyogAvazAt - asvabhAvabhAvonA saMyoga vazathI. asvabhAva bhAvo kyAMthI? yurA vidha0 vaMdhano: tridhAna pravitAnAm - yugapatu - ekIsAthe aneka vidhi - aneka prakAranI baMdhana upAdhinA saridhAnathI - nikaTapaNAthI pradhAvita - praSTipaNe - jorazorathI doDelA evA che. AvA asvabhAvabhAvone prema chavA bheda nahIM karIne svIkuLa: - svIkArato te pratibaddha jIva pudgala davyane mhArUM A ema anubhave che. gathAyameva tivaSya : have Ane ja pratibodhavAmAM Ave che - je kurAbhana mAtmasan ! nadIki nadIhi paramavivevasmarasaZTgavAritva : 2 durAtmA ! AtmaghAtI ! parama avivekathI ghasmara-khAudharUM evuM satRNa avyavahAripaNuM - khaDa sAthe mizra anna khAvApaNuM choDI de ! choDI de! sarva jJAnena skuTIkRtaM tinityopayotiSa nIva - sarvajJa zAnathI sphaTa karAyeluM evuM nizcaye karIne pragaTapaNe nitya upayoga - lakSaNavALuM jIva dravya che. kevuM che sarvajJa jJAna ? TUnistasamastasaMvevisAnadhyavasAyena viaiLyotiSA - samasta saMdeha viparyAsa ane anavyavasAya jeNe dUra nirasta karyA che - phagAvI dIdhA che evuM vizaikajyoti - vizvanI eka - advitIya jyoti. AvA sarvaza zAnathI sphaTa karAyeluM nitya upayogalakSaNa jIva dravya che, ta6 the pultadravyapUtaM yena putratidravyuM manemiyanumavasa - te kevI rIte pudgala dravyarUpa thaI gayuM? ke jethI pudgala dravya "mahArUM A' ema tuM anubhave che ! thato * kAraNake ke - je ghaMvanAzi - koI paNa prakAre gavadravya purAtadravyamUrta cat putratidravyuM ja nIvaDrathamUtaM thAtu - jIva dravya 247
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya ekI sAthe baMdhanopAdhinA sannidhAnathI pradhAvita (vege doDalA) asvabhAvabhAvonA saMyogavaze karIne, vizeSa (vicitra) AzrayathI uparakta sphaTikapaNAnI jema, svabhAvabhAvanI atyaMta tirohitatAe (AcchAditatAe) karIne svabhAvanI atyaMta tirohitatAe (DhaMkAI javApaNAe) karIne jenI samasta viveka jyoti astamita thaI che (AthamI gaI che), svayaM mahatu ajJAnathI jenuM hRdaya vimohita thayuM che, evo je bheda nahi karIne te ja asvabhAvabhAvone svIkArato "pudgala dravya A hArUM' ema anubhave che, te nizcaya karIne apratibuddha jIva che. have Ane ja pratibodhavAmAM Ave che - re durAtman ! AtmapaMsanuM ! duSTAtmA! AtmaghAtI !) parama aviveka ghammara satRNAvyavahAripaNuM (khaDakhAvApaNuM) choDa ! choDa ! samasta saMdeha viparyAsa ane anadhyavasAya jeNe dUra nirasta karyA che evA vizaikajyoti sarvajJazAnathI sphaTa karAyeluM jIvadravya nizcaya pragaTapaNe nitya upayoga lakSaNavALuM che. te kevI rIte pudgala dravyarUpa thaI gayuM? ke jethI pudgala dravya A hArUM ema tuM anubhave che ! kAraNake jo koI paNa prakAre jIvadravya pudgala dravya rUpa thaI gayeluM hoya ane pudgaladravya jIvadravya rUpa thaI gayeluM hoya, to ja "lavaNanA jala'nI ("mIThAnA pANInI jema "hAruM A pudgala dravya' evI anubhUti kharekhara ! ghaTe, paNa te to koI paNa prakAre hoya nahi. te A prakAre - tema kSAratvalakSaNavALuM lavaNa (mIThuM) pANI thatuM nitya upayoga lakSaNa jIvadravya pudgala dravyarUpa thatuM ane dravatvalakSaNavALuM pANI lavaNa thatuM ane nitya anupayogalakSaNa pudgala dravya jevadravyakSAratva - dravatvanI upayoga-anupayoganA prakAzatamasanI jema sahavRttinA avirodhane lIdhe sahavRttinA virodhane lIdhe anubhavAya che : nathI anubhavAtuM. tethI sarvathA prasAda pAma ! (zAMta thA !). vibodha pAmI "svadravya A mhAruM' ema anubhava ! i23242pA pudgala dravyarUpa thaI gayeluM hoya ane pudgaladravya jIvadravya rUpa thaI gayeluM hoya, taava - to ja - tyAre ja tivAco mitra anevaM puratadravyamityanubhUti vihata ghareta - lavaNanA udakanI jema - mIThAnA pANInI jema mahAruM A pudgala dravya ema anubhUti kharekhara ! tA ra thaMnavanA cAlU - paNa te to koI paNa prakAre na hoya. tathAdi - juo ! A prakAre yathA kSAravartatakSaNaM tavaMmuvamavata dravartatakSaNamula 2 navamaval manubhUyate - jema sAratva lakSaNa - khArApaNA lakSaNa vALuM lavaNa udaka rUpa - pANI rUpa thatuM ane dravat lakSaNa - pravAhIpaNA lakSaNavALuM udaka-pANI lavaNa rUpa thatuM anubhavAya che. zAne lIdhe ? kSAratadravatvasaMzavRttvaviroghAta - lAratva-dravatvanI - khArApaNAnI ane dravapaNAnI - pravAhIpaNAnI sahavRttinA - sAthe vartavApaNAnA avirodhane lIdhe. A dezaMta kahyuM, tathA - tema dASTratika - nityopayogalakSaNaM jIvadravyaM pudgaladravyIbhavat nityAnupayogalakSaNaM pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhavat na anubhUyate - nitya upayoga lakSaNa - sadA upayoga lakSaNavALuM jIvadravya pudgala dravya rUpa thatuM ane nitya anupayogalakSaNa - sadA anupayoga lakSaNavALuM pudgala dravya jIvadravya rUpa thatuM nathI anubhavAtuM zAne lIdhe ? upayonupayoAyoH sadavRttivirothAt : upayoga ane anupayoganA sahavRttinA - sAthe vartavApaNAnA virodhane lIdhe. konI jema ? achAzavamavi - prakAza ane tamasu - aMdhakAranI jema. AthI zuM sAra phalita thayo? tat sarvathA prasIdra - tethI sarvathA prasAda pAma, zAMta thA, heTho besa! viSNu - vibodhIne - vizeSe karI bodha pAmIne - athavA jAgRta thaIne, (pAThAMtare : vivuthvasva - vibodha pAma, vizeSe karI bodha pAma ! - jAgRta thA !) dravya ameniyanamava - sva dravyane "hAruM A' ema anubhava ! | ti "AtmadhyAti' rIvA AtmabhAvanA (prastuta gAthA) ||23||24||25|| 248
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-23 thI 25 'amRta jyoti' mahAbhASya tIrthaMkara vAraMvAra nIce kahyo che te upadeza karatA hatA - he jIva ! tame bujho, samyak prakAre bujho. manuSyapaNuM maLavuM dullabha che ane cAre gatine viSe bhaya che ema jANo. ajJAnathI sad viveka pAmavo duslabha che ema samajo. Akho loka ekAMte du:khe karI baLe che ema jANo ane sarva jIva potapotAnAM karmane karI viparyAsapaNuM anubhave che teno vicAra karo. (sUyagaDAMga, a. 7-12)'' zrImad rAjacaMdra, aM. 404 ''pravacana aMjana jo sadaguru kare, dekhe parama nidhAna; hRdaya nayana nihALe jagadhaNI, mahimA merU samAna.'' zrI AnaMdaghanajI # atre zAstrakAra bhagavAne apratibuddhanA pratibodhanano vyavasAya karyo che : jenI mati ajJAnathI 'mohita' moha pAmI gayelI mUMjhAI gayelI che evo 'bahubhAva jIvanI sAthe sarvajJa zAna deSTa jIva, pudgala saMyukta' ghaNA bhAvono saMyoga pAmela jIva, buddha' dravyarUpa kema thaI gayo? ekakSetrAvagAha saMbaMdhathI baMdhAyela ane abaddha' - nahi baMdhAyela evA pudgala dravyane 'mhArUM A' ema bhaNe che kahe che. tenI sAme niruttara karI de evo prazna (Paser) potAnI ananya lAkSaNika zailIthI mUkI paramarSi kuMdakuMdAcAryajI madhura vANIthI mITho Thapako (upAlaMbha) ApatAM udbodhe che - alyA ! 'savvadugALaddio' - 'sarvajJa jJAna dRSTa' sarvajJa zAne dIThelo jIva je nitya upayoga lakSaNa che, te pudgala dravya rUpa kema thaI gayo ? 'ha so puAtavavvImUvo ?' - ke jethI 'mhArUM A' tuM jANe che kahe che ! jo te jIva pudgala dravyarUpa thaI gayo, to 'Itara' pudgala dravya jIvatva-jIvapaNuM pAmI gayuM ! to tuM kahevAne zakta-zaktimAn ho ke mhArUM A pudgala dravya. zAstrakAranA A bhAvane bhagavAna AtmakhyAti TIkAkAre tevI ja madhura upAlaMbhayukta amRtavANIthI saMbhRta karI ora vikasvara karyo che. teno bhAvArtha A prakAre - je apratibuddha jIva apratibuddha 'A pudgala mhArUM' ema anubhave che che, tene AtmAnA svabhAvabhAvanuM bhAna nathI, eTale te asvabhAvabhAvone svIkArato sato 'sva' rUpa karI besato, A pudgala mhArUM' ema anubhave che. te A prakAre - 'yugapa' ekIsAthe anekavidha aneka prakAranI baMdhana upAdhinA 'sannidhAnathI' ekakSetrAvagAharUpa atyaMta samIpapaNAthI AtmAnA svabhAva rUpa nahiM evA aneka 'asvabhAva bhAvo' AtmAmAM 'pradhAvita' - vege doDAdoDa karI rahelA che, te doDAdoDa karI rahelA asvabhAvabhAvonA saMyoga 'asvabhAvabhAvAnAM saMyogavazAt' vaze karIne AtmAnA svabhAvabhAvanuM atyaMta tirohitapaNuM AvaritapaNuM - AcchAditapaNuM - DhaMkAI javApaNuM hoya che - 'atyaMtatirohitasvamAvamAvatayA' - konI jema ? vizeSa (pAThAM : vicitra) AzrayathI 'upara' uparaMjana pAmelA sphaTika pASANanI jema. jema sphaTika svabhAvathI svaccha - nirmala - zukla che, chatAM pAsemAM rAtuM phUla mUkyuM hoya to temAM rAtI jhAMI-chAyA paDe che, kALuM phUla mUkyuM hoya to kALI jhAMI paDe che, ema upAdhi vizeSanA AzrayathI sphaTikanA* zukla svabhAvabhAvanuM upAdhirUpa asvabhAvabhAvothI tirohitapaNuM - DhaMkAI javApaNuM - AvaritapaNuM hoya che, tema baMdhana upAdhirUpa asvabhAvabhAvothI AtmAnA zukla svabhAva bhAvanuM tirohitapaNuM - DhaMkAI javApaNuM ADo AvaraNa rUpa paDado AvI javArUpa AvaritapaNuM hoya che ane tethI karIne 'astamitasamastavivekajyoti' te jIvanI samasta viveka jyoti 'astamita' thAya che, asta pamADAI - "naivAtmano vikAraH krodhAdiH kintu karmasaMbandhAt / sphaTikamaNeriva raktatvamAzritAt puSpato raktavat // AstAM bahirupadhicayastanuvacanavikalpajAlamapyaparam / karmakRtatvAnmattaH kuto vizuddhasya mama kiJcit // " = 249 - - - - - - - zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA, nizcaya paMcAzata, 25, 27
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jAya che, AthamAI jAya che, eTale "mahaMta svayamajJAnena vinodito . "svayaM" - pote ApoApa mahA ajJAnathI tenuM hRdaya vimohita' bane che - vizeSe karIne atyaMta moha pAmI jAya che. eTale pachI sva-paranA bhedanuM bhAna nahi hovAthI - svabhAvabhAva ane asvabhAva - apratibaddha - abUjha jIva te ja asvabhAvabhAvone svIkArato sato A pudgala dravya mhArUM ema anubhave che. "Atma svarUpano nirNaya thavAmAM anAdithI jIvanI bhUla thatI AvI che, jethI hamaNAM thAya emAM Azcarya lAgatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 750 "jaise maNi phaTika sabhAva niramala rUpa, taise thira cetana sadAI niramala hai, taubhI rAga doSa moha apanI upAdhi setI, vasyo che saMsAra meM ajJAna sau vikala hai; taubhI tajai nAMhi kaba apano svabhAva dravya, bhUSana kahAve bahu kaMcana sakala hai, tama pakSa rAhu saMga caMdra rAhu yoga bhayo, caMdra kahA tama hoI nitya jo vimala hai. karma upAdhi anAdike baMdhana prIti lagI tuhayA parasau, rAgaDuM rosako raMga lagyo jI nIlako raMga kyuM kAparaso; pArakI saMpatti ApanI zApike thApana dAbanako tarasau; bhayau tuma brahma karamaka kAraka mUrakha rAsa lage parasau." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 1-34, 393 have AvA A avivekI ajJAnI vimohita hRdayavALA mohamUDha apratibaddha-abUjha jIvane mahA vivekI parama bhedavijJAnI amohasvarUpa paramaSi amRtacaMdrAcAryajI jevA amRtacaMdrajIno madhura upAlaMbha parama AtmajJAnI vItarAga sadguru bhagavAnuM amRtavANIthI madhura upAlaMbha ApatAM parama niSkAraNa karuNAthI pratibodhe che - je kurAtman ! mAtmapaMsanuM ! re durAtmA ! re AtmaghAtI ! parama avivekathI bharakhAyeluM - khAudharUM baneluM A hArUM sataNAvyavahAripaNuM choDI de ! choDI de ! "naphIhi nadIhi paramAviyamarasataUTkhyavahAritva | hAthI jema annagrAsa bheguM ghAsa khAya che tevuM A hArUM gamAra abUjha pazunI peThe anna sAthe tRNa bhakSaNapaNuM - khaDa khAvApaNuM mUkI de! mUkI de! kAraNake - "TUnistasamastasaMvedavipAnadhyavasAyena' - jenAthI samasta saMdeha, viparyAsa ane anadhyavasAya dUra nirasta karAyA che, sarva "saMdeha - saMzaya - zaMkA, niya upayogalakSaNa jIva dravya "viparyAsa' - viparIta ulaTI UMdhI mAnyatA ane "anadhyavasAya' - pugaladravya kema thaI gayuM? anizcaya anirNaya dUra "nirasta' - phagAvAI devAyA che, evA niHsaMdeha samyaka parama akhaMDa nizcaya svarUpa. "vivekajyoti' sarvatrajJAnathI - vijaLyotiSA sarvajJajJAnena skuTa pragaTa karAyeluM jIvadravya pragaTapaNe nitya upayogalakSaNavALuM che. nityopayotikSavi nAvadravya', te vAru, kevI rIte pudgala dravyarUpa thaI gayuM? 'ta zuM purAta dravyamUta - ke jethI A pudgala dravya hArUM ema tuM anubhave che !! kAraNake jo koI paNa prakAre jIva dravya pudgala dravyarUpa thaI gayeluM hoya ane pudgala dravya jIvarUpa thaI gayeluM hoya, to ja "navacovavava lavaNanA udaka-jalanI lavaNanA udaka ma te koI jema "mIThAnA pANInI jema "hAruM A yugala dravya" evo anubhava prakAre hoya nahi kharekhara ! ghaTe. paNa te to koIpaNa prakAre hoya nahiM arthAtu jIvadravya pudgaladravya na thAya ane pudgaladravya jIvadravya na thAya. te A prakAre - kSArapaNA lakSaNavALuM lavaNa udaka-jala thatuM - "navamuvamavat - ane dravapaNA lakSaNavALuM udaka-jala lavaNa thatuM - "navamavat' - anubhavAya che, arthAt khArA paNa lakSaNavALuM mIThuM pANI 250
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-23 thI 25 thAya ane pravAhIpaNA lakSaNavALuM pANI mIThuM thAya ema anubhava thAya che. Ama zA mATe ? kSAratadravatvasahavRjyAvirodhAta' - kSAratva-dravatvanI sahavRttino avirodha che. vaidharyathI daSTAMta bhArata-dravyatva mATe, kSAratvanI - khArApaNAnI ane dravatvanI - pravAhIpaNAnI ekI sAthe sahavRtti avirodha: vartavA 35 "sahattimAM' - eka sAthe hovApaNAmAM - saha astitvamAM upayogaanupayoga (Co-existence) virodha nathI mATe. eTale tema anubhavAya che. tema sahavRtti virodha "nityopayAnakSapa nIdravya - nitya upayoga lakSaNavALuM jIvadravya pugala dravyarUpa thatuM ane "nityAnupayotikSamAM putrIttadravyuM - nityaanupayoga lakSaNavALuM pudgala dravya jIvadravya rUpa thatuM anubhavAtuM nathI, arthAt jIvadravya pudgala dravya thAya ane pudgala dravya jIvadravya thAya ema anubhava thato nathI. Ama zA mATe ? "upayoga-anupayoganI sahavRttino virodha che mATe', upayoganI ane anupayoganI ekI sAthe vartavA rUpa "sahavRttimAM - eka sAthe hovApaNAmAM - saha astitvamAM (Co-existence) virodha che mATe. konI jema ? "prakAza-namasu" - prakAza ane aMdhakAranI jema, prachAzatamariva' prakAza ane aMdhakAra jema eka sAthe eka sthaLe rahI zake nahi, vartI zake nahIM, tema upayoga-sacetanapaNuM ane anupayoga-acetanapaNuM eka sAthe eka sthaLe rahI zake nahiM, vartI zake nahiM. eTale nitya upayoga jenuM lakSaNa che evuM upayogalakSaNa cetana jevadravya kadI anupayoga lakSaNa jaDa acetana pudgala dravya thaI zake nahi ane nitya anupayoga jenuM lakSaNa che evuM anupayoga lakSaNa jaDa acetana pudgala dravya kadI upayogalakSaNa cetana jIvadravya thaI zake nahi. Ama traNe kALamAM na phare evI trikALAbAdhita avicchinna akhaMDa siddhAMtarUpa nizcaya vArtA che. "tata sarvathA asIra !' . mATe he abUjha jIva ! tuM sarvathA prasAda pAma ! zAMta thA ! AtmAnA mohamalane heTho besADI citta prasannatAne pAma ! ane "vivuLa - vibudha thaIne - vizeSe bUjhIne - pratibodha pAmIne athavA jAgRta thaIne tuM A "svadravya mhArUM" ema anubhava kara ! "svadravya ameniyanamata ' jJAnIe kahyuM che ke bUjho ! kema bUjhatA nathI ? pharI Avo avasara Avavo durlabha che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7pa3, pR. 678 anaMta kALathI jIvane asatu vAsanAno abhyAsa che. temAM ekadama satu saMbaMdhI saMskAra sthita thatA nathI. jema malina darpaNane viSe yathAyogya pratibiMba darzana thaI zakatuM nathI, tema asatu vAsanAvALA cittane viSe paNa satu saMbaMdhI saMskAra yathAyogya pratibiMbita thatA nathI. kvacit aMze thAya che, tyAM jIva pAcho anaMta kALano je mithyA adhyAsa che tenA vikalpamAM paDI jAya che. eTale te kvacita satanA aMzo para AvaraNa Ave che. sata saMbaMdhI saMskAronI dRDhatA thavA sarva prakAre lokalAnI upekSA karI satsaMgano paricaya karavo zreyaskara che." - zrImad rAjacaMdra, e. 195 "jIva navi puggalI naiva puggala kadA, puggalAdhAra navi tAsa raMgI; para taNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastu dharme na kadA parasaMgI.' - zrI devacaMdrajI tAtparya ke - A jIve anAdithI ajJAnane lIdhe svadravyane bhUlI paradravya hArUM ema anubhavyA karyuM che ane te te parabhAvanA nimitte rAga-dveSa-mohAdi vibhAva bhAvone - asvabhAva bhAvono svIkAra karyo karyo che, - "sva" - potAnA karI mUkavA rUpa "svIkAra karyA karyo che. eTale anAdi kALathI A vibhAva rUpa bhAvakarmathI AtmAnA jJAnadarzana svabhAvano upamada paracakanA AkramaNathI cetana rAjanuM "pada bhaSTapaNuM thayo che. kaccaraghANa nIkaLI gayo che. vibhAvanA AkramaNathI te svabhAva kacarAI gayo che, dabAI gayo che, gherAI gayo che, DhaMkAI gayo che, tirohita thayo che, AvRta-AcchAdita thayo che, paNa Atmavastuno te jAti svabhAva mULa nAza nathI pAmyo. A je vibhAva che te paNa parabhAva naimittika che, arthAt viSayAdi rUpa parabhAvanA nimittathI rAgAdi vibhAva rUpa adharma upaje che ane tethI zuddha svabhAvarUpa dharmathI bhraSTa thaI AtmA parabhAvano kartA thaI saMsAramAM rakhaDe che. jema paracakranA AkramaNathI puramAM upamada-upaplava macI rahe che. 251
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aMdhAdhUMdhI (Chos) phelAI jAya che, svaparano bheda parakhAto nathI ne arAjakatAthI sarvatra bhayanuM sAmrAjya vyApI jAya che, tema vibhAvarUpa paracakranA AkramaNathI caitanyapuramAM upamarda thAya che, upaplava mace che, aMdhAdhuMdhI vyApe che, svaparano bheda parakhAto nathI, svaparanI seLabheLa-goTALo thaI jAya che ane cetana rAjanA "pada' bhraSTapaNAthI arAjakatAne lIdhe sarvatra bhayanuM sAmrAjya jAmI jAya che ! Ama vibhAvarUpa adharma sevanathI, svasthAnathI mRta thayelo "ThekANA vinAno" svarUpa padathI bhraSTa evo A AtmA anaMta bhavabhramaNa duHkha bhogave che. paNa A svarUpa pada aSTa cidUghana AtmA "pratikramaNa' karI, pIchehaTha karI, mULa asala sahaja svasvabhAvapaNAno yoga sAdhe, vibhAvarUpa para ghara choDI daI nija svabhAva parama nidhAna pragaTa makha rUpa gharamAM Ave, tyAre teno janmamarasadi rUpa saMsAra virAma pAme ane AgaLa sahajAtmasvarUpa sthiti rUpa mokSa pragaTe, ne "Atama ghara Atama rame re, nija ghara maMgalamAla' thAya ane eTalA mATe ja parama kRpALu zrImad saddaguru jIvane bodha Ape che - Atmana ! anaMta jJAna-darzanacAritra-vIrya-AnaMda Adi guNaratnono parama* nidhAna, sauthI moTAmAM moTo ne kiMmatImAM kiMmatI khajAno evo A AtmA mukha AgaLa pragaTa ughADo paDyo che - sAva khullo paDyo che, te tuM kAM dekhato nathI ? ane dRSTi aMdhapaNAthI ene ullaMghIne kema cAlyo jAya che ? A to tuM pelA khajAnAnI zodhamAM nIkaLelA brAhmaNo jevuM mUrNapaNe Acare che ! te brAhmaNo nIkaLyA hatA to khajAnAnI zodhamAM, paNa jyAM khAnAvALI jagyA Ave che tyAM "AMdhaLA kema cAlatA haze ?" te ajamAvI jovAno tukko temanA manamAM UThyo. eTale AMkho mIMcIne cAlatAM teo te khajAno ullaMghI gayA ! ane tenuM temane bhAna nahi hovAthI teo haju tenI zodhamAM AgaLa ne AgaLa doDyA jAya che ! mATe tenuM mUrNapaNuM nahiM AcaratAM tuM aMtarmukha avalokana kara ane A parama guNaratnanA nidhAna rUpa Atmadravya-svadravya tuM ja cho evuM AtmabhAna ANI A Atmadravya ja mhAruM che evo anubhava kara ! ane aMdhakArathI prakAzanI jema anupayoga svabhAvI paradravyathI upayoga svabhAvI A Atmadravya pragaTa bhinna che ema akhaMDa nizcayathI jANa ! "(1) upayoga lakSaNe sanAtana skurita evA AtmAne dehathI (taijas ane kAmaNa zarIrathI) paNa bhinna avalokavAnI dRSTi sAdhya karI, (2) te caitanyAtmaka svabhAva AtmA niraMtara vedaka svabhAvavALo hovAthI abaMdha dazAne saMprApta na thAya tyAM sudhI zAtA-azAtA rUpa anubhava vedyA vinA rahevAno nathI ema nizcaya karI, (3) je zubhAzubha pariNAmadhArAnI pariNati vaDe te zAtA azAtAno saMbaMdha kare che te dharA pratye udAsIna thaI, (4) dehAdithI bhinna ane svarUpa maryAdAmAM rahelA te AtmAmAM je cala svabhAva rUpa pariNAmadhArA che teno AtyaMtika viyoga karavAno sanmArga grahaNa karI, (5) parama zuddhacaitanyasvabhAva rUpa prakAzamaya te AtmA karmayogathI sakalaMka pariNAma darzAve che tethI upazama thaI, jema upazamita thavAya, te upayogamAM ane te svarUpamAM sthira thavAya, acala thavAya, te ja lakSa, te ja bhAvanA, te ja ciMtavanA ane te ja sahaja pariNAma rUpa svabhAva karavA yogya che. mahAtmAonI vAraMvAra e ja zikSA che."* - zrImad rAjacaMdra, e. (840), 913 parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa jagata ullaMghI ho jAya, jyoti vinA juo jagadIzanI, aMdhoaMdha palAya... dharma." - zrI AnaMdaghanajI zrImad rAjacaMdranA A amRtapatranA paramArtha aMge juo "adhyAtma rAjacaMdra' prakaraNa-103, (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 252
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra kaLaza-23 deha sAthenA ekatva mohane choDAvavAno eka apUrva kImiyo parama paramArtha zilpI amRtacaMdrajI darzAve che - ____ mAlinI ayi kathamapi mRtvA tattvakautUhalI sat nanubhava bhavamUtteH pArzvavartI muhUrta / pRthagatha vilasaMtaM svaM samAlokya yena, tyajasi jhagiti mUrtyA sAkamekatvamohaM // 23 // kyama ja marrI alyA! bhai tattvakautuhalI tuM, anubhava bhavamUrti pArzvavartI ghaDI tuM, sva pRthaga vilasaMto jethI samyapha nihALI, jhaTa mUratizuM deze ekatA moha bALI. 23 amRta pada-23. alyA ! kara anubhava ! anubhava tuM ! alyA ! kara anubhava ! anubhava tuM ! koI prakAre mRtyu pAmI, tattva kutUhala kAmI. alyA. 1 mUrta dehano pArzvavartI tuM, muhUrta anurabhause, to AtmAne bhinna sarvathA, vilasaMto tuM joze.. alyA. 2 mUrti sAthe ekapaNAno, moha tatakSaNa khoze... bhagavAna amRtamaya mUrtinuM, darzana tujane hoze... alyA. 3 artha : alyA ! koI paNa prakAre mRtyu pAmI (marI jaI), tattvakutUhalI sato tuM bhavamUrtino (dahano) pAvartI pAse rahenAro - pADozI banI muhUrta anubhava kara ! ke jethI karIne pRthaphabhinna vilasatA svane samAlokI tuM jhaTa ja mUrti sAtheno ekatva moha tyajI deze. "amRta jyoti' mahAbhASya dUdha pANI jUdAM che tema saskuruSanA Azraye, pratItie deha ane AtmA jUdA che ema bhAna thAya, aMtaramAM potAnA AtmAnubhava rUpe jema dUdha ne pANI jUdAM thAya tema deha ane AtmA jUdA thAya tyAre paramAtvapaNuM prApta thAya." - zrImad rAjacaMdra, e. 643, pR. 526 jIvatAM marAya to pharI maravuM na paDe evuM maraNa IcchavA yogya che." "satata aMtarmukha upayoga sthiti e ja nigraMthano parama dharma che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7. uparamAM je gadyabhAgamAM kahyuM tenI paripuSTi rUpa A upasaMhAra kaLaza kahyo che : "ji" - alyA ! "phathama imRtA' - keme karIne koI paNa prakAre marI jaIne. ema te kema bane ? ane zA mATe, "tatvavetUhartI san' - tattvakautuhalI sato, joIe to tattvakautUhalI thaI dehano pADozI banI avaloka " kharA tatva kevuMka che, ema tattvanuM kutUhala - kautuka jene upajyuM che evo thaIne. ema marI jaIne zuM ? anumata mavamUtte parvavartI muhUrta - bhavamUrtino pArzvavartI thaI muhurta anubhava ! - "bhavamUrti'no bhavanI - saMsAranI je "mUrti - mUrtimAnuM svarUpa che evo mUrta pudgalamaya dehano "pArzvavartI - pArthe - paDakhe vartanAro - pADozI (Neighbour) thaIne muhUrtabhara anubhava kara ! ethI zuM ? "pRthatha visaMtuM samAroya jene pRthagu vilasatA svane samAlokIne "pRthagu'-sarva anya bhAvathI bhinna jUdA-alaga evA "svane potAne AtmAne samAlokIne "sam" samyak prakAre A - vastunI maryAdA pramANe lokone - dekhIne - sAkSAtu karIne, "tyagati jJAti mUrtI sAmevatvamohaM' jhaTaja mUrtinI sAtheno ekatvamoha tuM tyajaze, "jhaTaja' zIghara - ekadama ja "mUrtinI' - mUrta evAM pudgalanI mUrtinI sAthe ekapaNAno moha tuM choDI deze. adhyAtmagaganamAM gaganagAminI kalpanAnI pAMkhe UDanArA parama paramArthakavi paramarSi parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajI atre mumukSuone apUrva AtmApreraNA karatAM udghodhe che ke - aho mumukSu ! ame ATaluM ATaluM spaSTa samajAvyuM chatAM haju jo to na samajato ho, to tuM Ama ame kahIe chIe te 253
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eka yukita ajamAvI jo ! ke jethI karIne tuM jhaTa samajI jaIzaH 'tattva kutUhalI' - tattvano kutUhalanA thaI - tattva kevuMka che te joIne to kharAM ema tattva jANavAnA kutUhalanI - kautukanI khAtara, tuM marI jA - koI prakAre jANe mRtyu pAmyo che ema dhAra; ane A 'bhavamUrti' - saMsAranA mUrta svarUpa A deha che, teno pArzvavartI' paDakhe vartanAro pADozI thaIne muhUrtabhara anubhava kara ! arthAt A jaDa deha jANe marI gayo che, maDaduM che ane tuM tene pADozInI jema paDakhe rahIne taTastha dRSTApaNe sAkSI bhAve joyA kare che evo anubhava kara ! eTale 'pRthak' - te dehathI sAva bhinna vilasI rahelA evA darzana thaze eTale tuM jhapATA baMdha ja AtmAnuM tane samyag darzana thaze ane te amUrta AtmAnuM hai mumukSu | AtmAnubhavanI A ame A 'mUrti' mUrta deha sAthenA ekapaNAno moha choDI deze. ApelI rahasya cAvI (master-key) tuM AtmAnubhava karIne pote ja ajamAvI jo ! 'A Atma anubhavarUpa svarUpa pada kAMI bhAramAM nathI, aMtaramAMja varte che, meru samo mahA mahimAvAna A parama nidhAna pragaTa mukha AgaLe' ja paDyo che, chatAM A ajJAnI jagat aMdhanI jema tene ullaMghIne cAlyuM jAya che ! kAraNake AkhA brahmAMDa saMbaMdhI anaMta kalpanArUpa svacchaMda vicAra karavAmAM A jIve kAMI bAkI rAkhI nathI, paNa huM pote koNa chuM ? mhArUM kharUM svarUpa zuM che ? e eka mULabhUta kendrastha vastuno jIve zAMtabhAve vivekapUrvaka bhAgye ja vicAra karyo che. eTale e AkhA lokane jANavAnI ceSTA kare che, paNa deha devaLamAM birAjamAna AtmadevanA svarUpane jANavAnI tamA karato nathI ! A *loka puruSAkAre che enuM varNana vistAravAnI caturAI te dAkhave che, paNa jJAnIoe kahelA A puruSAkAra lokano bheda zuM che ? ane ema kahevAnuM kAraNa zuM che ? teno vicAra karavAnI takalIpha te leto nathI ! paNa piMDe so brahmAMDe' - A zarIra parathI A loka-puruSano upadeza zAna-darzananA uddeze jJAnIoe karyo che, e rahasya lakSamAM laI, e brahmAMDanI laghu AvRtti samA A piMDane khoje-khoLe, to tene AtmasvarUpano patto lAge, 'khoja piMDa brahmAMDakA, pattA to laga jAya', ane alokamAM rahelA lokane avaloke - 'lokarUpa aloke dekha.' arthAt nahiM avalokanArA evA alokamAM - acetana evA jaDa dehamAM sthiti karatA lokane eTale ke avalokanArA AtmAne dekhe ane ema spaSTa bhedarUpa jIva-ajIvanI sthiti dekhe, eTale eno 'orato' ne zaMkA khovAI jAya. 'TaLyo orato' zaMkA khoI. Ama ekatra chatAM judA ne jUdA evA jIva-ajIvanI sthitinuM Azcarya je jANe che, te ja jANa-jJAnI che ane jyAre jJAna-bhANa pragaTe che tyAre ja A jANe che. - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-26 (svaracita) lokapuruSanuM apUrva adbhuta rahasya A sarva vastu lokapuruSanuM' apUrva adbhuta rahasya prakAzatA parama alaukika kAvyamAM paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe ananya lAkSaNika zailIthI saMgIta karI che... *''loka puruSa saMsthAne kahyo, eno bheda tame kAMI lahyo, enuM kAraNa samajyA kAMI, ke samajAvyAnI caturAI ? zarIra parathI e upadeza, jJAna darzana ke uddeza, jema jaNAvo suNiye tema, kAM to laIe daIe kSema. mULa sthiti jo pUcho mane, to soMpI dauM yogI kane, prathama aMta ne madhye eka, lokarUpa aloke dekha. emaja sthiti tyAM nahiM upAya, upAya kAM nahiM zaMkA jAya, jIvAjIva sthitine joI, raLyo orato zaMkA khoI. e Azcarya jANe te jANa, jANe jyAre pragaTe bhANa, samaje baMdhamukti yukta jIva, nirakhI TALe zoka sadIva.'' - parama tattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI, (aM. 177, 108) 254
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ have apratibuddha kahe che - . pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-26 jadi jIvo Na sarIraM titthayarAyariyasaMdhudI ceva / savvAvi havadi micchA teNa du AdA havadi deho // 26 // jIva jo zarIra hoya nA re, tIrthaMkara sUri stuti jeha; sarveya mithyA hoya te re, tethI AtmA che deha... re Atman ! vaMdo samayasAra. 26 gAthArtha : jIva jo zarIra nathI, to tIrthaMkara AcAryanI saMstuti te sarve paNa mithyA hoya che, tethI AtmA te deha hoya che. athAhApratibuddha : AtmakhyAti TIkA yadi jIvo na zarIraM tIrthaMkarAcAryasaMstuti caiva / sarvApi bhavati mithyA tena tu AtmA bhavati dehaH // 26 // yadi ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyaM na bhavettadA (gAthA aMtargata kaLaza 24) kAMtyaiva snapayaMti ye dazadizo dhAmnA nirundhati ye, dhAmoddAmamahasvinAM janamano muSNaMti rUpeNa ye / divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAtkSaraMto'mRtaM, vaMdyAste'STasahalakSaNadharAstIrthezvarAH sUrayaH // 24 // ityAdikA tIrthakarAcAryastutisamastApi mithyA syAt / tato ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyam, iti mamaikAntikI pratipattiH // 26 // AtmakhyAti TIkArtha jo je ja AtmA che te ja zarIra pudgala dravya na hoya to - (kaLaza 24) kAMtithI havarAvatA daza dizo, tejarsInA tejane, rUMdhe je nija tejathI janamano core rUpethI ane; karNe divya dhvanithI je sukhakarA sAkSAt amRtakSarA, vaMghA aSTa sahasralakSaNa dharA te sUri tIrthezvarA. 24 ItyAdikA tIrthaMkarAcAryastuti samasta paNa mithyA hoya, tethI je ja AtmA te ja zarIra pudgala dravya che, evI mhArI paikAntikI pratipatti che. - AtmamAvanA - athAhApratibuddhaH - have apratibuddha - pratibodha narti pAmelo puruSa zaMkA uThAve che - dri nIvo na zarIra jo jIva zarIra nathI, to tIrthASAryasaMstutithaiva sarvApi mati mithyA - tIrthaMkarAcAryanI - tIrthaMkara paramagurunI saMskruti ja - samyak stuti-ja sarveya mithyA - phogaTa - nirarthaka hoya che, tena tu gAbhA mati rehaH - tethI to AtmA deha hoya che. || tti gAyA gAbhamAvanA rA cari pa AbhA taveva zarIra puAtadravya na mavet - jo jeja AtmA te ja zarIra - pudgala dravya na hoya, tavA - to DhAMcaiva rUpayaMti ye vizo - I. kaLaza kAvya pramANe (juo artha), tyAviA tIrthajAnAryastutisamastA mithyA svAt ItyAdika tIrthakara-AcArya stuti sarve ja mithyA hoya. A parathI zuM ? tato ya vAtmA - tethI je ja AtmA, taheva zarIra puAtadravya - te ja zarIra pudgala dravya, ti maiAntithI prativRtti: - ema mhArI ekAntikI pratipatti - mAnyatA che. ema apratibuddha zaMkA kare che. II kRti 'AtmavyAti' gAbhamAvanA (gAthA aMtargata kaLaza 24) ||26 / / 255
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada-24 (roLAvRtta) kAMtithI je zvavarAve che daze dizAne yatipati, DhAMkI ghe je mahAtejanA tejone nija teja vatI; rUpathI core janamanane je divya dhvanithI "amRta jhare, aSTottarasahastra lakSaNA tIrthakarA ne vaMdya khare ! 24 - artha - kAMtithI ja jeo daze dizAone havarAve che, tethI jeo uddAma mahasvIonA (mahA tejasvIonA) tejane nisaMdhe che. rUpathI jeo janamanane core che. divya dhvanithI jeo zravaNane sukharUpa evuM sAkSAt "amRta" kare che, te eka hajArane ATha lakSaNa dharanArA tIrthezvara sUrio vaMdya-vandana karavA yogya che. 24 amRta jyoti' mahAbhASya "AtmAnI zaMkA kare, AtmA pote Apa; zaMkAno karanAra te, acarija eha amApa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-58 dehadhArI chatAM nirAvaraNa jJAna sahita varte che evA mahA puruSone trikALa namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-79 "somaguNehiM pAvai na taM, navasarayasasI / teaguNehiM pAvai na taM navasaradaravI / rUvaguNehiM pAvai na taM tiasagaNavaI, sAraguNehiM pAvai na taM dharaNIdharavaI / / " - zrI ajita zAMtistava apratibuddhane samajAvavA mATe ATaluM kahyuM chatAM haju apratibuddha AzaMkA uThAve che - jo je ja AtmA che, te ja zarIra pudgala dravya na hoya, to tIrthaMkara AcAryonI parama guru tIrthakaronI je dehAzrita stutio karavAmAM Ave che, te sarve ja "mithyA' - phogaTa - nirarthaka - niSphaLa thaze. jemAM #AMcaiva nayaMti ke zazi I. kaLaza kAvyamAM varNavI che. tIrthaMkara AcAryanI dehaAzrayI stutinuM utkRSTa udAharaNa darzAvato ati ati ucca kakSAnA naisargika apUrva kavitva rasabharyo ane bhagavad bhaktinA paramollAsamAM vizvavaMdya tIrthaMkaranA anapama potAnI samasta kavi pratibhA ThAlavato A kaLaza (24) parama paramArtha kAMti teja AdinuM mahAkavIzvara amRtacaMdrajIe apUrva bhAvathI saMgIta karyo che, temAM 1008 adbhuta varNana zrI tIrthaMkara parama gurunA kAMti-teja-rUpa dhvaninuM anupama hRdayaMgama varNana karyuM che : "krAMcaiva napati ke zarizo? - kAMtithI ja jeo daze dizAone --pita kare che - snAna karAve che - tvavarAve che. pAnA uddAmavinAM dhAma nijhaMghaMti - dhAmathI-tejathI jeo uddAma-utkaTa mahasvIonA-mahA tejasvIonA dhAmane-tejane nisaMdhe che, nitAMtapaNe rodhe che-rokI de che, "rUpe ke nanamano muLati' - rUpathI jeo janamanane - lokonA manane core che - harI le che, hina dhvaninA sarva zravaNo: sAkSAkSAMtoSakRta' - divya dhvanithI jeo banne zravaNamAM - karNamAM sukharUpa evuM sAkSAt "amRta" kare che - khare che, "vaMdyArtasahastakSaTdharI:' "vaMdya' - vaMdanIya - vaMdavA yogya che te aSTa sahastralakSaNadharo-eka hajArane ATha lakSaNa dharanArA, koNa ? "tIrthezvarI sUve - tIrthezvarI sUrio, tIrthanA Izvara-svAmI-nAtha evA "sUrio' - sUrya samA prakAzavaMta AcArya bhagavaMto, parama 256
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-26 guruo, parama jagadguruo. arthAt AvA kAMtimAn, tejavAn, rUpavAn, divya dhvanivAn eka hajArane ATha lakSaNavaMtA parama jagadguru tIrthaMkaro vaMdanArha - parama 'amRtapada' - mokSapada darzaka parama zAMtasudhArasa parama arhato che. atre vAcaka 'amRta' zabdathI 'amRtacaMdrajI'nuM nAma paNa adbhuta tattva-artha camatkRtithI sahajapaNe dhvanita thAya che. atre atizayokti alaMkArano prakAra che. te A prakAre - A bhagavaMtonI kAMti daze dizAone havarAve che, eTale eonA kAMti jalanuM pUra keTaluM badhuM atizayavaMta haze ? kAraNake varAvavAnuM ane te paNa 'daze' dizAone havarAvavAnuM to emanA aMgamAMthI eTaluM badhuM vipula kAMti-jala uchaLatuM hoya to ja bane. atre kAMti jANe jala hoya evo dhvani che. ItyAdi svabuddhithI vicAravuM. ItyAdi prakAre tIrthaMkaranA dehane AzrIne stuti che. te deha jo AtmA na hoya to A stuti kema ghaTe ? te mithyA kema na hoya ? mATe AtmA e ja deha-pudgala dravya ja che. ema mhArI aikAntikI-ekAntarUpa pratipatti - mAnyatA che, jIva-pudgala dravya e banneno eka aMta-dharma che evI ekAMta rUpa mAnyatA che. evA prakAre atra apratibuddhe zaMkA uThAvI che. dehadhArI vItarAga jJAnInuM jaganjIvone oLakhANa kema thatuM nathI, teno adbhuta tAttvika alaukika khulAso karatAM paramatattvadRSTA parama vItarAgamUrti zrImad rAjacaMdrajI prakAze che ke - 'manuSyAdine jagAsI jIvo jANe che, te daihika svarUpathI tathA daihika ceSTAthI jANe che. ekbIjAnI mudrAmAM tathA AkAramAM IdriyomAM je bheda che, te cakSu Adi IdriyothI jagAsI jIva jANI zake che ane keTalAka te jIvonA abhiprAya paNa anumAna parathI jagAsI jIva jANI zake che, kemake te tenA anubhavano viSaya che, paNa jJAnadazA athavA vItarAga dazA che te mukhyapaNe daihika svarUpa tathA daihika ceSTAno viSaya nathI, aMtarAtma guNa che ane aMtarAtmapaNuM bAhya jIvonA anubhavano viSaya na hovAthI, temaja tathArUpa anumAna paNa pravarte evA jagAsI jIvone ghaNuM karIne saMskAra nahIM hovAthI jJAnI ke vItarAgane te oLakhI zakatA nathI. koIka jIva satsamAgamanA yogathI sahaja zubha karmanA udayathI tathArUpa kaMI saMskAra pAmIne jJAnI ke vItarAgane yathAzakti oLakhI zake. tathApi kharekharUM oLakhANa to deDha mumukSatA pragaTyuM, tathArUpa satsamAgamathI pariNambe jIva zAnIne ke vItarAgane oLakhI zake." (ItyAdi) - zrImad rAjacaMdra, aM. (587), 674 257
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema nathI, tuM naya vibhAgathI anabhinna (ajANa) cho - vavahAraNayo bhAsadi jIvo deho ya havadi khalu ikko / Na du Nicchayasta jIvo deho ya kadAvi ekaTTho // 27 // vyavahAra naya bhAkhe khare re ! jIva ne deha che eka; nizcaya mate jIva deha te re, kadIya artha na eka... re Atmana ! vaMdo samayasAra. 27 gAthArtha : vyavahAra naya bhAkhe che ke - jIva ane deha kharekhara eka che, paNa nizcayanayanA abhiprAye to jIva ane deha kadApi eka artha nathI. ra7. AtmakhyAti TIkA naivaM nayavibhAgAnabhijJosi - vyavahAranayo bhASate jIvo dehazca bhavati khalvekaH / na tu nizcayasya jIvo dehazca kadApyekArthaH // 27 // iha khalu parasparAvagADhAvasthAyAmAtmazArIrayoH samavarttitAvasthAyAM kanakakaladhautayorekaskaMdhavyavahAravad vyavahAramAtreNaivaikatvaM na puna nizcayataH / nizcayato hyAtmazarIrayorupayogAnupayogasvabhAvayoH kanakakala dhautayoH pItapAMDuratvAdisvabhAvayorivAtyaMtavyatiriktatvenaikArthatvAnupapatteH nAnAtvamatyevaM hi kila nayavibhAgaH / tato vyavahAranayenaiva zarIrastavanenAtmastavanamupapannaM / / 27 / / AtmakhyAti TIkArya ahIM kharekhara ! nizcayathI to paraspara avagADha avasthAmAM upayoga-anupayoga svabhAvavALA AtmA ane zarIranuM AtmA ane zarIranuM, samavartita avasthAmAM pILApaNA-dhoLApaNA Adi svabhAvavALA kanaka-kaladhautanA (sonA-cAMdInA) kanaka-kaladhautanI (sonAcAMdInI) jemaekaskaMdha vyavahAranI jema atyaMta vyatiriktapaNAe karIne vyavahAramAtrathI ja eka arthanI anupapatine lIdhe ekatva che, nAnAtvaja che. nahiM ke nizcayathI : ema ja skuTapaNe naya vibhAga che. tethI vyavahAra nayathI ja zarIrastavana vaDe Atmastavana upapanna (ghaTamAna) che. 2thI. AbhamAvanA : navuM navimAnonakhijJasi - he ziSya ! ema nathI. tuM naya vibhAgathI anabhijJa - ajANa che. vyavahArano mAvate - vyavahAra naya bhAkhe che - kahe che, nIvo deza vahu : mavati - jIva ane deha kharekhara ! eka hoya che, nizcayastha tu nIvo da ra zrApekArtha - paNa nizcayanA abhiprAye to jIva ane deha kadApi - kadI paNa ekArya - eka padArtha nathI. | rUti gAthA gAtmamAvanA raNI da ug - ahIM kharekhara ! parasparaviIDhAvasthAmAM - paraspara - ekabIjA sAthe avagADha avasthAmAM mAtmazarIyoH 258
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-27 "amRta jyoti' mahAbhASya je dehadhArI sarva ajJAna ane sarva kaSAyarahita thayA che te dehadhArI mahAtmAne trikALa paramabhaktithI namaskAra ho, namaskAra ho. te mahAtmA varte che te dehane, bhUmine, gharane, mArgane, AsanAdi sarvane namaskAra ho, namaskAra ho." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka (587), 674 "varakanakasaMkhavidrumamaragayaghaNasannihaM vigayamohaM / sattarisarSa nA sabamarapUrU vaMde !" - zrI pratikramaNa sUtra apratibaddhanI zaMkAnuM samAdhAna karatAM "he apratibuddha ! tuM kahe che ema nathI, tuM na vibhAgathI - anabhijJa - ajANa che." ema kahI atre vyavahArathI ane nizcayathI deha-AtmAnA saMbaMdhanI spaSTatA batAvI che : vyavahAranaya kahe che ke jIva ane deha kharekhara ! cokkasa eka vyavahArathI jIva eka che, paNa nizcayanayanA abhiprAye to jIva ane deha kadI paNa-koI kALe nizcayathI na ekaH sonA paNa ekArtha nathI - eka padArtha - vastu nathI. A gAthAno bhAvArtha cAMdInuM dRSTAMta samajAvatAM AtmakhyAtikArajI de che ke - "ahIM' - A lokane viSe "kharekhara' - cokkasa niyatapaNe - paraspara - eka bIjA sAthe "avagADha' - eka bIjAne avagAha ApanArI - atyaMta gADha avasthAmAM - dazAmAM "kanaka-kaladhautanA' - sonA cAMdInA ekarUMdha vyavahAranI jema. bhale Ama vyavahArathI ekatva ho, nizcayathI zuM che ? paNa. nizcayathI tema nathI. nizcayathI to "upayonupayoga-svamAvo:' - upayoga-anupayoga svabhAvavALA AtmA-zarIranuM "nAnAtva' - nAnApaNuM - jUdApaNuM che. zAne lIdhe ? "atyaMtavyatiriktatvana' - atyaMta - sarvathA vyatiriktapaNAe karIne - jUdApaNAe karIne enArthapaNAnI anupapattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe, "gchArthatyAnupaje." - konI jema ? pIta-pAMDuratva Adi - pItatva-pILApaNuM pAMDuratva - dhoLApaNuM Adi svabhAvavALA kanaka-kaladhautanI - sonAcAMdInI jema. ema kharekhara ! phuTapaNe niyavibhAga - nayanI vaheMcaNI che. tethI vyavahAranayathI ja zarIrastavanathI Atmastavana upapanna-ghaTamAna che, ghaTe che - vyavahAranarnava zarIra stavanenAstavanamupapanna' | - arthAt AtmA ane zarIranI eka bIjA sAthe avagADha - atyaMta gADha eka bIjAne avagAha ApanArI samavartita avasthA che, sAthe vartavA rUpa - sahavartipaNA rUpa - avasthA che, AtmA ane zarIra kSIra-nIranI jema ekabIjA sAthe atyaMta gADha saMyoga saMbaMdhathI ekakSetrAvagAhapaNe sthiti karI rahyA che. AvI sahaastitva rUpa (Co-existence) samavarti avasthAmAM te bannenuM vyavahAra mAtrathI ja ekapaNuM che, paNa nizcayathI nathI. jema sonuM ane cAMdI bhegA karyA hoya, teno eka gaThThA rUpa ekaskaMdha vyavahAra che, tema vyavahAra mAtrathI ja AtmA ane zarIranuM ekapaNuM che, paNa nizcayathI tema nathI. vyavahAramAavaiRtve - AtmA ane zarIranuM vyavahAra mAtrathI ja ekatva-ekapaNuM che. konI jema? samarNitAvAyAM - samavartita - ekI sAthe vartI rahelI avasthAmAM navachattadhautayovachaMghavyavahAravat - kanaka-kaladhautanA - sonA cAMdInA ekarUMdha vyavahAranI jema. vyavahArathI A ekatva bhale ho, paNa na puna: nizcayata: - punaH nizcayathI ekatva nathI tyAre nizcayathI zI sthiti che? nizcayato sAbhazarIrarupayoganupayogasvamAvavoH nAnAa - kAraNake nizcayathI to upayoga - anupayoga svabhAva AtmA-zarIranuM nAnAtva - nAnApaNuM - jUdA jUdApaNuM che. zAne lIdhe ? atyaMtavyasivitatvernAItyAnupattaH - atyaMta vyatiriktapaNAe karIne - bhinnapaNAe karIne ekArthapaNAnI anupattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe. konI jema nAnApaNuM che ? chattadhautoH vItapAMDaravArivAvayoriva - pItatva - pAMDurata Adi - pILApaNA - dhoLApaNA Adi svabhAvavALA sonA-cAMdInI jema. purva di vitta navimAT: - ema ja skuTapaNe naya vibhAga che. evA prakAre AtmA ane zarIranuM vyavahAramAtrathI ja ekatva, nizcayathI nAnA- ema nayanI beMcaNI che. A uparathI zuM phalita thayuM ? tato vyavahAranarnava zarIrastavanenAstavanuFpanna - tethI vyavahAra nayathI ja zarIrastavana vaDe karIne Atmastavana-AtmAnuM stavana upapanna - ghaTamAna che. || rati "gAbhAsa' gAtmabhAvanA parathI 259
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nizcayathI to AtmA ane zarIranuM pragaTa nAnA-nAnApaNuM-judApaNuM - bhinnapaNuM che. kAraNake AtmA upayoga svabhAvavALo' - jJAnadarzana svabhAvavALo cetana che ane zarIra "anupayoga svabhAvavALuM' acetana jaDa che. sonAno svabhAva pILo che ane cAMdIno svabhAva dhoLo che, tethI te bannenuM jema sAva pragaTa jUdApaNuM che, tema cetana upayogavaMta AtmA ane acetana (jaDa) anupayogavaMta zarIranA svabhAvanuM pragaTa bhinnapaNuM hovAthI, AtmA ane zarIra pragaTa jUdA che. te eka artha hovA ghaTatA nathI. Ama pragaTapaNe vyavahAranaya ane nizcayanayano spaSTa vibhAga che, ke vyavahAranayanI apekSAe AtmA ane zarIranuM ekapaNuM chatAM, nizcayanayathI jUdApaNuM ja che. tethI vyavahAra nayathI zarIra stavana vaDe AtmAnuM stavana ghaTe che. arthAt je dhanya dehamAM ekakSetrAvagAhapaNe prabhuno divya AtmA rahyo che, tenI sAthe vyavahAra niyathI AtmAnuM ekapaNuM kalpI, stutikAra bhakta kavi te subhaga dehanI stuti dvArA prabhunI stuti kare che ane te ema bhAvIne ke - A divya dehI prabhunA A dehanA paramANue je dhanya dehamAM te divya AtmA paramANu parama dhanya che ! ke jene A parama jJAnasvarUpa AtmAe potAnA eka kSetrAvagAhapaNe raho sparzathI pAvana karela che ! A dehano pradeza pradeza parama vaMdya che ke jyAM tenuM dhanyapaNuM A sahajAtmasvarUpa prabhue ekakSetrAvagAhapaNe sthiti karI che ! A parama subhaga dehanA mana-vacana-kAyAnA yoga parama prazasta che ke je yogonA - jagatukalyANakArI yogabaLanA samyaka prayoga dvArA A parama yogIzvare jagatanuM parama kalyANa karyuM ! A arUpI prabhue je A rUpI deha dhAraNa na karyo hota to amane A parama kalyANakano mArga koNa upadezata ? mATe amArA satupuNyanA yoge ja A prabhu rUpI - dehadhArI thayA, ema ame to bhaktivaze kharekharA aMtarAtmAthI mAnIe chIe ane A parama divya AtmArUpa parama prabhunA nivAsa dhAma rUpa A divya dehane paNa pUjya mAnI A deha dvArA te dehadhArI prabhune stavIe chIe. ane eTale ja A deha chatAM dehAtIta dazAvALA parama AtmasamAdhimaya prabhunuM anupama rUpa dekhIne bhaktajananuM mana capaLa svabhAva choDIne TharI jAya che - sthira thAya che. eTale e bhaktajana bhAvAvezamAM gAya che ke - he bhagavAna ! je A hArUM rUpI svarUpa - rasa paccane yoga jagatamAM na dekhAyuM hota, to amAruM mana konA para hIMsata - harSa pAmata ? tume rUpI thayA hasyA vinA zuddha svabhAvane kema Icchata ? IDyA vinA hArA pragaTa bhAvane kema prIcchata - oLakhata ? prIDyA vinA dhyAna dazAmAM te kema lAvata ? lAvyA vinA rasAsvAda te kema pAmata ? mATe ame to mAnIe chIe ke he prabhu ! hArI bhakti vinA koI bhaktane mukti hotI nathI. he sarvajJa paramAtmA ! amArA sahu puNyanA yogathI tame rUpI-dehadhArI thayA ne amRta samANI dharmanI vANI kahI gayA. Ama he bhagavAna ! A hAro deha-piMDa ghaNA guNanuM kAraNa che ane te sevavAmAM AvatAM mahAbhayanuM vAraNa thaI paDe che. mATe he prabhu ! ame to tArUM piMDastha dhyAna ekamanA thaIne karavAno nizcaya karIe chIe. rUpa anUpa nihALI sumati jina tAharU, chAMDI capala svabhAva TharyuM manarUpI sarUpa na hota jo jaga tuja dIsatuM, to kaNa upara mana kaho ama hIMsa prIccha hIMsyA viNa kima zuddha svabhAvane IcchatA ? IcchA viNa tuja bhAva pragaTa kima prIDyA viNa kima dhyAna, dazAmAMhi lAvatA ? lAvyA viNa rasasvAda, kaho kima pAvatu bhakti vinA navi mukti, have koI bhaktane, rUpI vinA te na, have koI vyaktane. ama satu puNyane yoge, tame rUpI thayA, amiya samANI vANI, dharamanI kahIgayA, te mATe tuja piMDa, ghaNA guNa kAraNo, sevyo bAyo have, mahAbhaya vAraso, zAMti vijaya budha ziSya, kahe bhavikA janA ! prabhunuM piMDastha dhyAna, karo thaI ekamanA." - zrI rUpavijayajI so
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-28 tathA te A prakAre - iNamaNNaM jIvAdo dehaM puggalamayaM thuNittu muNI / maNNadi hu saMdhudo vaMdido mae kevalI bhayavaM // 28 // jIvathI anya pugalamayo re, deha A stavI sujANa; muni mAne meM saMstavyA re, vaMdyA kevalI bhagavAna... re Atman ! vaMdo samayasAra. 28 gAthArtha : jIvathI anya evA A pudgalamaya dehane stavI muni mAne che ke mahArAthI kevalI bhagavAna saMstavAyA ane vaMdAyA. 28 tathahi - AtmakhyAti TIkA imamanyaM jIvAddehaM pudgalamayaM stutvA muniH / manyate khalu saMstuto vaMdito mayA kevalI bhagavAn // 28 // yathA kaladhautaguNasya pAMDuratvasya vyapadezena zarIraguNasya zuklalohitatvAdeH stavanena paramArthato'tatsvabhAvasyApi kArtasvarasya paramArthato'tatsvabhAvasyapi tIrthakarakevalipuruSasya vyavahAramAtreNaiva pAMDuraM kArtasvara vyavahAramAtreNaiva zuklalohitastIrthakarakevalipuruSa mityasti vyapadezaH / ityasti stavanaM / nizcayanayena tu zarIrastavanenAtmastavanamanupapannameva // 28 // AtmakhyAti TIkArya jema tema kaladhautaguNa (cAMdInA guNa) zarIra-guNa dhoLApaNAnA vyapadezathI dhoLApaNA-rAtApaNA AdinA stavana paramArthathI atat svabhAvI chatAM paramArthathI atat svabhAvI chatAM kArtasvarano (suvarNano) tIrthakara kevali puruSanuM vyavahAramAtrathI ja vyavahAramAtrathI ja dhoLuM sonuM' evo dhoLo rAto tIrthakara kevali puruSa' evuM vyapadeza che : stavana che. paNa nizcayathI to zarIra stavana vaDe Atmastavana anupapanna ja (aghaTamAna ja) che. 28 nAmAvanA - tathAdi - juo A prakAre -- TuM nIvAdacata purAtamAM keda suvA muni macate - jIvathI anya - jUdA A pudgalamaya dehane stavIne muni mAne che ke, kayA phrevatI mAvAna vatu saMstuta: vaMkita: - mahArAthI kevalI bhagavAna kharekhara ! saMstuta thayA - vaMdita thayA. I. iti gAthA AtmabhAvanA ||28|| yathA - jema, dAMta, chattIta'nasya pAMDuravastha vyazana - kaladhautaguNa - cAMdInA guNa pAMDurapaNAnA - dhoLApaNAnA vyapadezathI - nirdezathI vArtasvarabha pAMDura RArtasvaryAddhi yaza - kArtasvarano - sonAno pAMDara kArtasvara - dhoLuM sonuM, evo vyapadeza - nirdeza che. kaI rIte? vyavahAramAaLava - vyavahAra mAtrathI ja. tyAre paramArthathI zuM sonuM tevuM che? paramAtoDatatvamAvasyA - paramArthathI - nizcayathI AnuM atatu svabhAvI che, te svabhAvavALuM nathI chatAM, teno tevo vyapadeza che. tathA * tema, dANatika zarIrasya zuvannatoditatvAnTeDa stavanena zarIraguNa zuklatva - lohitatva AdinA - dhoLAparA - rAtApaNA AdinA stavanathI, tIrtha jaeNvaripuruSaca zvattotitIrthAtipuruSa: - tIrthakara 21
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya bhagavAnanA svarUpanuM ciMtavana karavAthI AtmA bhAnamAM Ave, paNa bhagavAnanA dehathI bhAna pragaTe nahi." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, (upadeza chAyA) sthaMbhana Idriya yogano re lAla, raktavaraNa guNarAya re; devacaMdra vaMde stavyo re lAla, Apa avarNa akAya re... padmaprabha." - zrI devacaMdrajI vyavahAranayathI zarIra stavanathI Atmastavana ghaTe che ema kahyuM ke A prakAre - rUnama nIvAvo TeTuM puttimaya' - A jIvathI anya-jUdA pudgalamaya dehane stavIne muni ema vyavahArathI zarIrastavanathI mAne che ke - mArAthI kharekhara ! kevalI bhagavAna saMtRta thayA, vaMdita thayA. Atmastavana ghaTe, nizcayathI nahi A gAthAno bhAva samajAvatAM AtmakhyAtikArajI vade che - jema paramArthatoDatatvamAvasyA? - paramArthathI "atat svabhAvI' - tat - te svabhAvavALA nahi evA suvarNano - vyavahAra mAtrathI ja - "pAMDura - dhoLuM sonuM' evo vyapadeza - nAma nirdeza che, zAthI ? cAMdInA guNa pAMDarapaNAnA - dhoLApaNAnA vyapadezathI - nirdezathIH tema paramArthathI atatu svabhAvI' - tatu - te svabhAvavALA nahi evA tIrthakara kevalI puruSanuM - vyavahAramAtrathI ja - "zukla - dhoLo lohita - rAto tIrthakara kevalI puruSa' - evuM stavana che. zAthI? zuklatva - dhoLApaNuM lohitapaNuM - rAtApaNuM Adi zarIra guNanA stavanathI. paNa nizcayanayathI to zarIra stavanathI Atmastavana anupapanna ja che - aghaTamAna ja che, nizcayanana tu zarIrastavane nAstavananupazvimeva | arthAta vyavahAranayathI ja zarIra stavanathI Atmastavana kevA prakAre ghaTe che te atra pratipAdana karyuM che ane te sonA-cAMdInA eka DhALanA dRSyatathI AtmakhyAti TIkAkAra sonA-cAMdInA gaThThAnuM dAMta AcAryajIe sAva phuTa karyuM che : sonA-cAMdIno eka bhego gaThTho che, temAM dhoLApaNuM e cAMdIno guNa che ane te dhoLApaNuM e sonAno svabhAva nathI, chatAM "sonuM dhoLuM' ema cAMdInA vyapadezathI-nirdezathI - cAMdInA vhAne vyapadeza - nirdeza - kathana vyavahAra che, te vyavahAra mAtrathI ja tevo nirdeza che. tema dhoLA rAtA vagere varNa e zarIranA guNa che ane paramArthathI te AtmAnA svabhAva guNa nathI, chatAM dhoLA rAtA vagere varNavALA zarIranA guNa vaDe karIne tIrthakara kevalI puruSa dhoLA rAtA" che ema vyavahAra mAtrathI ja tIrthakarakevalIpuruSanuM stavana che. paNa nizcayanayathI to zarIranA stavanathI AtmAnuM stavana anupapanna ja che - aghaTamAna ja che, ghaTatuM ja nathI. mAtra vyavahAranI ja zarIra guNanA stavana vaDe AtmAnuM stavana ghaTe che. kAraNake jIvathI jUdA evA A pugalamaya zarIrane stavatAM stutikartA muni mAne che ke meM AthI bhagavAnuM kevalIne stavyA-vaMdyA, bhaktibhAva nirbhara muni ema bhAve che ke - je A parama audArika dehamAM A kevalajJAna mUrti bhagavaMtanA divya AtmAe ekakSetrAvagAhapaNe sthiti karI tene pAvana karyo, te A subhaga deha parama prazasta che, parama dhanya che, parama vaMdya che, parama namasyA che. te dehano AtmAmAM abheda Aropa karI vyavahAramAtrathI ja AvA prakAre dehatutithI Atmastuti ghaTe che. parama tAttvika bhaktinA puraskartA bhaktaziromaNi mahAmuni zrI devacaMdrajIe apUrva bhaktibhAvathI temaja saMgIta karyuM che. kevali puruSanuM zukla-lohita - dhoLo - rAto tIrthakara kevalI puruSa rUti stavana - evuM stavana che. kaI rIte ? vyavahAramA2va - vyavahAra mAtrathI ja. tyAre paramArthathI zuM sthiti che? gharamArthatoDatatvamAvasthApi - paramArthathI - nizcayathI tIrthakara kevalIpuruSa atat svabhAvI che, tevA svabhAvavALo nathI chatAM tenuM tevA prakAre stavana che. nizcayana tu zarIradvanAbhastavanananupatrameva - paNa nizcayanayathI to zarIranA stavanathI AtmAnuM stavana anupapanna ja - aghaTamAna ja che, ghaTatuM ja nathI. / ti "AtmaumAti' kAtyapAvanA (kastuta tha) Il28 262
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-29 te A prakAre - taM NicchayeNa juJjadi Na sarIraguNA hi hoMti kevaliNo / kevaliguNe thuNadi jo so tacaM kevaliM thuNadi // 29 // te nizcayamAM nA ghaTe re, kevalinA tanaguNa no'yaH kevaliguNone je stave re, tattva kevali stave soya... re Atmana ! vaMdo samayasAra 29 gAthArtha : te nizcayamAM yukta nathI, kAraNake zarIraguNo kevalinA hotA nathI, je kevaliguNone stave che, te kevalitattvane stave che. 29 __ AtmakhyAti TIkA tathAdi - tannizcaye na yujyate na zarIraguNA hi bhavaMti kevalinaH / kevaliguNAn stauti yaH sa tattvaM kevalinaM stauti // 29 // yathA tathA kArtasvarasya tIrthakarakevalipuruSasya kaladhautaguNasya pAMDuratvasyAbhAvA zarIraguNasya zuklalohitatvAdehabhAvAna nizcayatastadvyapadezena vyapadezaH va nizcayastastvanena stavanaM kArtasvaraguNasya vyapadezenaiva tIrthakarakevalipuruSaguNasya stavanenaiva kArtasvarasya vyapadezAtH tIrthakarakevalipuruSasya stavanAt // 29 // AtmakhyAti TIkArya jema tema sonAno - cAMdInA guNa dhoLApaNAnA abhAvane lIdhe nizcayathI tenA vyapadezathI vyapadeza nathI, sonAnA guNanA vyapadezathI ja - - - sonAno vyapadeza che mATe : tIrthakarakevalipuruSanuM - zarIraguNa dhoLApaNA - rAtApaNA AdinA abhAvane lIdhe nizcayathI tenA stavanathI stavana nathI,tIrthakara kevalipuruSanA guNanA stavanathI ja tIrthakara kevalipuruSanuM stavana che mATe. 29 AtmabhAvanA tatharda - juo ! A prakAre - rizcana yunyate - te zarIrastavanathI Atmastavana nizcayathI yukta nathI. zA kAraNathI? zarIradi vatanaH na jayaMti - kAraNake zarIraguNo kevalInA nathI hotA, : variDAnuM tIti - je kevali guNone stave che, sa jaivatinuM tattva svIti - te kevali tattvane stave che. rUta mAyA mAtmamAvanA III kathA - jema, dezRMta, vArtasvaraca - kArtasvarano - sonAno, varutadhautapuca pAMDuravacamAvata - kaladhautaguNa - cAMdInA , guNa pAMDurapaNAnA - dhoLApaNAnA abhAvane lIdhe - 7 nizcayatadvazena vyA: - nizcayathI tenA - cAMdI guNanA vyapadezathI - nirdezathI vyapadeza - nirdeza nathI. zAne lIdhe ? kArnasvarAja0 Avezanaiva vArtasvara/ vyapadezAt - sonAnA guNanA vyapadezathI ja sonAnA vyapadezane lIdhe. tathA - tema, dAtika, tIrthakaravaripuruSaca - tIrthakara kevalipuruSanuM zarIrasya bhuvannatoditatvArakAvA - zarIraguNa zukla-lohitatva-dhoLApaNA - catApaNanA AdinA abhAvane lIdhe na nizcatatastavanena stavanaM : nizcayathI tenA - zarIraguNanA stavanathI stavana nathI. zAne lIdhe? tIrthakSetipuruSa'naca stavanenaiva tIrthakaraphresipuruSastha stavanAta - 23
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya kaivalajJAnI zarIrane laIne nathI ke bIjAnA zarIra karatAM temanuM zarIra taphAvatavALuM jovAmAM Ave. vaLI te kevalajJAna zarIrathI karI nIpajAvela che ema nathI, te to AtmA vaDe pragaTa karavAmAM AvyuM che, tene lIdhe zarIrathI taphAvata jANavAnuM kAraNa nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 753 "yenAtmAbudhyAtAtmeva paratvenaiva cAparam / akSayAnantavodhAya tasmai siddhAtmane namaH / '" - zrI pUjyapAda svAmIjI vyavahAranayathI bhale zarIra stavanathI Atmastavana ghaTatuM hoya, paNa nizcayanayathI to zarIra stavanathI Atmastavana ghaTatuM ja nathI ema atra pratipAdana karyuM che, kAraNake zarIra guNo kevalinA nathI hotA, je kevalinA guNone stave che te kevali tattvane stave che.' A vastu sonA-cAMdInA cAlu dRSTAMtathI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe niSThuSapaNe spaSTa samajAvI che : sonuM che, tene cAMdInA dhoLApaNAnA guNano abhAva che, tethI nizcayathI te dhoLApaNanA vyapadezathI nirdezathI sonAno vyapadeza nirdeza thato nathI, dhoLApaNAnuM nAma levAthI kAMI sonuM oLakhAtuM nathI. kAraNake sonAnA guNanA vyapadezathI ja - nirdezathI ja sonAno vyapadeza-nirdeza karAya che, sonAnA guNanA kathanathI ja sonuM oLakhAya che. tema - tIrthaMkara kevalI puruSa AtmA che, tene zarIranA dhoLApaNA-rAtApaNA Adi guNano abhAva che zarIraguNasya zuklalohitatvAderabhAvAt tethI karIne nizcayathI te zveta-rakta Adi zarIra guNanA stavanathI tIrthaMkara kevali puruSa AtmAnuM stavana thatuM nathI. kAraNake tIrtha vyavatipuruSanusya stavanenaiva - tIrthakara kevalI puruSanA - AtmAnA guNanA stavanathI ja te sahajAtmasvarUpI tIrthaMkara kevali puruSanuM stavana thAya che. 'tIrthavatipuruSasya stavanAt / ' jemake tIrthaMkara bhagavAnanI parama alaukika tAttvika paramottama stuti karatuM adbhuta apUrva stuti catuSTaya prakAzatAM parama tattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI prakAzyuM che ke - nizcayathI zarIra stavanathI Atmastavana na ghaTe H sonA-cAMdInuM dRSTAMta = - je tIrthaMkara deve svarUpastha AtmApaNe thaI vaktavyapaNe je prakAre te AtmA kahI zakAya te pramANe atyaMta yathAsthita kahyo che te tIrthaMkarane bIjI sarva prakAranI apekSAno tyAga karI namaskAra karIe chIe. pUrve ghaNAM zAstrono vicAra karavAthI te vicAranAM phaLamAM satpuruSane viSe jenAM vacanathI bhakti utpanna thaI che, te tIrthaMkaranA vacanane namaskAra karIe chaiye. ghaNA prakAre jIvano vicAra karavAthI, te jIva AtmArUpa puruSa vinA jANyo jAya evo nathI, evI nizcaya zraddhA utpanna thaI te tIrthaMkaranA mArgabodhane namaskAra karIe chaiye. bhinna bhinna prakAre te jIvano vicAra karavA arthe, te jIva prApta thavA arthe yogAdika aneka sAdhanono baLavAna parizrama karye chate prApti na thaI te jIva je vaDe sahaja prApta thAya che, te ja kahevA viSe jeno uddeza che te tIrthaMkaranA uddeza vacanane namaskAra karIe chaiye.'' zrImad rAjacaMdra, patrAMka-358, 436 tIrthaMkara-kevalipuruSanA guNanA stavanathI ja tIrthaMkara-kevalipuruSanA stavanane lIdhe. // ti'AtmajJAti' TIjA gAbhabhAvanA (prastuta gAthA) ||21|| 264
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-30 zarIra stavanathI - tenA adhiSThAtApaNAne lIdhe - AtmAnuM nizcayathI stavana kema yukta nathI ? to ke - Nayarammi vaNNide jaha Na vi raNNo vaNNaNA kadA hodi / dehaguNo thuvvaMte Na kevaliguNA dhudA hoti // 30 // nagara varNavya jyama rAyanI re, varNanA kIdhI na hoya; dehaguNa dhUNatAM kevali re, guNa guNyA tyama noMya... re Atmana ! vaMdo samayasAra, 30 gAthArtha : nagaranuM varNana karavAmAM AvyuM, jema rAjAnI varNanA kRta (karAyelI) hotI nathI, tema dehaguNa stavavAmAM AvatAM kevaliguNo, stuta (stavAyelA) hotA nathI. 30 AtmakhyAti TIkA kathaM zarIrastavanena tadadhiSThAtRtvAdAtmano nizcayena stavanaM na yujyate iti cet - nagare varNite yathA nApi rAjJo varNanA kRtA bhavati / dehaguNe stUyamAne na kevaliguNAH stutA bhavaMti // 30 // AtmakhyAti TIkArya zarIranA stavanathI tenA adhiSThAtApaNAne lIdhe AtmAnuM nizcayathI stavana kema yukta nathI? to ke - nagara varNavavAmAM AvyuM jema rAjAnI varNanA karAyelI hotI nathI, tema dehanA guNa stavavAmAM AvatAM kevalinA guNo khavAyelA hotA nathI. 30 amRta jyoti' mahAbhASya je tIrthaMkara deve svarUpastha AtmApaNe thaI vaktavyapaNe je prakAre te AtmA kahI zakAya te pramANe atyaMta yathAsthita kahyo che te tIrthakarane bIjI sarva prakAranI apekSAno tyAga karI namaskAra karIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 358, 436 zarIranA stavana vaDe - tenA adhiSThAtApaNAne lIdhe - "tavadhiSThAtRtvA - AtmAnuM nizcayathI stavana kema yukta nathI - kema ghaTatuM nathI, tenuM atra zAstrakAre bhagavAne nagara ane rAjAnA suMdara sacoTa dAMtathI samAdhAna karyuM che : jema koI nagaranuM varNana karavAmAM AvyuM, rAjA teno "adhiSThAtA" - adhipati rUpa (Dominating master) chatAM, kAMI rAjAnuM varNana thaI jatuM nathI. tema dehaguNanuM - zarIraguNanuM stavana karavAmAM AvatAM tIrthakara kevalipuruSa (AtmA) te zarIra - purano adhiSThAtA chatAM, te AtmAnuM stavana thaI jatuM nathI. A vastunuM samarthana karatAM atre parama sat kavIzvara amRtacaMdrajIe Abehuba tAdezya varNana rUpa svabhAvoktimaya adbhuta kAvya camatkRtivALA nIcenA be kaLaza (25-26) apUrva tattvakaLAthI saMdigdha karyA che.... AtmabhAvanA - the zarIrastavanena taLichAtAtRvAlAbhano nizcayena stavanaM punyate rUti vet - zarIrastavana vaDe karI tenA adhiSThAtApaNAne lIdhe - adhinAyakapaNAne lIdhe AtmAnuM nizcayathI stavana kema yukta nathI? ema je zaMkA karo to - yathA nAre varjite - jema nagara varNita thaye - varNavavAmAM AvyuM, rAjJIpi varSanA ra tA bhavati - rAjanI paNa varSanA kRta - karAyelI nathI hotI, tema herAne skUlamAne - dehaguNa-zarIranA guNa stavavAmAM AvatAM jaivasiTUT: sutA mayaMti - kevalIguNo stuta nathI hotA. ll3ii . 265
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (gAthA aMtargata. kaLaza. 25) tathAdi - juo ! A prakAre - kAryA - prAkArakavalitAMbaramupavanarAjInigIrNabhUmitalaM / pibatIva hi nagaramidaM parikhAvalayena pAtAlaM // 25 // iti nagare varNitepi rAjJaH tadadhiSThAtRtvepi prAkAropavanaparikhAdimattvAbhAvAvarNanaM na syAt / gaDhathI gaganane gaLatuM, bAga bagIcAthI bhUmitalane khAI jatuM; nagara A parikhAvalaye, pAtAlane jANe pI ja jatuM. 25 amRta pada-25 huM to vArI prabhu tuma mukhanI' - e rAga. aho ! nagaranI anupama zobhA ! aho ! nagaranI anupama zobhA ! dekhata nitya rahe jana thobhA, dekhata nitya rahe jana thobhA.. aho ! 1. gaDhathI gaganane nagara gaLe A, avanitala upavanathI; pI jAtuM pAtAla ja jANe, parikhAvalaya gahanathI... aho ! 2. jyama nagaravarNana te nRpanuM, varNana karavA nahi khapanuM; bhagavAna jina tana guNa tyAM bhaNatAM, amRta Atama guNa na gaNatA.. aho ! 3. artha : killAthI je AkAzane koLIo karI gayuM che, upavanarAjIthI (bagIcAonI zreNIthI) bhUmikalane gaLI gayuM che, evuM A nagara parikhA-valayathI (goLAkAra khAIthI) pAtAlane jANe pIe che ! - ema nagara varNavyuM paNa - rAjAnuM tenuM adhiSThAtRpaNuM chatAM, prAkAra-upavana-parikhAdimaMtapaNAnA abhAvane lIdhe - varNana na hoya. temaja amRta jyoti" mahAbhASya ghaNA prakAre vicAra karavAthI te jIva AtmArUpa puruSa vinA jANyo jAya evo nathI, evI nizcaLa zraddhA utpanna thaI te tIrthaMkaranA mArgabodhane namaskAra karIe haiye." - zrImad rAjacaMdra, aM. (358), 436 "aMkhaDI aMbuja pAMkhaDI, aSTamI zazi sama bhAla lAla re; vadana te zArada caMdalo, vANI atihi rasAla lAla re." - zrI yazovijayajI "lakSaNa aMga virAjatA, aDa hiya sahasa udAra lAla re; rekhA kara caraNAdi ke, atyaMtara nahi pAra lAla re." - zrI yazovijayajI AtmabhAvanA - tatharda - juo ! A prakAre prajA vikasitAMva - prAkArathI - killAthI aMbarane - AkAzane kavalita karatuM - koLIo karI jatuM, 3pavananInikoI pUtad - upavana rAjIthI - bagIcAonI zreNIthI bhUmikalane nigI karatuM - gaLI jatuM, pivatI hi nAdri paravAvAyena patAsaM - evuM A nagara kharekhara ! paribAvalayathI - parikhA - khAInA valayathI - vartulathI jaNe pAtAlane pIe che! - ema ubhelA . ti nakAre vaLatara - ema nagara varNita thaye - varNavacamAM AvyuM paNa, rAjJaH taThitR varSane na cAlU - rAjAnuM, tenuM - nagaranuM adhiSThAtApaNuM chatAM, varNana na hoya. zAne lIdhe? prAchAropavanaparivavi vAmAvA - prAkAra - upavana - parikhA Adi maMtapaNAnA abhAvane lIdhe. e jJAti 'Atmati' vaiza gAbhAvanA (kastuta jAthA gaMtava za (ra9) //rUnI. 26s
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-30 nagaranA varNane rAjAnuM varNana thatuM nathI, tenuM AbehUba tAdezya svabhAvokti alaMkAramaya adbhuta - rAjIthI' kavitvapUrNa zabdacitra AlekhatAM zabdabrahmanA parama pAradakSA paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajIe A kaLaza kAvya saMgIta karyuM che : 'prAkArakavalitAMbaraM' prAkArathI killAthI jeNe aMbarane AkAzane kavalita karyuM che koLIo karyuM che, 'upavanAnIniIbhUimitatA'-'upavanabAgabagIcAonI zreNIthI jeNe bhUmitalane - pRthvItalane nigIrNa karyuM che, gaLI lIdhuM che, 'pibatIva hi nagaramidaM parikhAvalayena pAtAlaM' evuM A nagara parikhAvalayathI khAInA goLAkAra vartulathI jANe pAtAlane pIe che ! ema A nagara jANe traNe lokane AvarI letuM hoya ema atre A mahAkavie parama suMdara utprekSA karI che. AvA prakAre nagaranuM varNana karavAmAM AvyuM, rAjA teno 'adhiSThAtA' - purapati-nagarAdhipati mAlika chatAM 'rAjJaH tavadhiSThAtRtvavi tethI karIne tenuM kaMI varNana thaI jatuM nathI. kAraNake prAkAra-killo, upavana-bagIcA, parikhA-khAI vagere naga2 lakSaNono te nagarAdhipati adhiSThAtA rAjAmAM sarvathA abhAva che, rAjAmAM te te lakSaNo gotyA jaDatA nathI. nagara varNane rAjAnuM varNana thatuM nathI - 27 - - -
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tarthava - te ja prakAre - (uparamAM kahela dAMtano dArzatika bhAva darzAvato kaLaza prakAze che) (gAthA aMrtagata kaLaza 26). mAryo - nityamavikArasusthitasarvAMgamapUrvasahajalAvaNyaM / akSobhamiva samudraM jineMdrarUpaM paraM jayati // 26 // -- nitya avikArasusthita, savAMga apUrva sahaja lAvaNya; akSobha samudra jevuM, jineMdra rUpa jaya ! jaya te ananya. 26 amRta pada-26 aho ! jinavara rUpanI zobhA ! aho ! jinavara rUpanI zobhA ! dekhaMta nitya rahe jana thobhA, dekhata nitya rahe jana thobhA. aho ! 1 je nitya rahe avikArI, susthita savAMga ja dhArI; aho ! lAvaNya sahaja bhArI, apUrva ananya prakArI... aho ! 2 sAgaravara gaMbhIra jevuM, kaMI kSobha na pAme evuM; jina tana amRtamaya TharatuM, dAsa bhagavAnanuM mana haratuM. aho ! 3 artha : nitye avikAra susthita sarvaaMgavALuM, apUrva sahaja lAvayavALuM, evuM samudra jevuM akSobha parama jineMdra rUpa jaya pAme che. ema zarIra stavavAmAM AvatAM paNa tIrthakara kevali adhiSThAtApaNuM chatAM - susthita savagapaNuM - lAvaNya Adi guNanA abhAvane lIdhe - stavana na hoya - iti zarIre stUyamAnepi tIrthakarakevalipuruSasya tadadhiSThAtRtvepi susthita sarvAMgatvalAvaNyAdi - guNAbhAvAtstavanaM na syAt // 30 // amRta jyoti mahAbhASya sahaja bhAva svadharmamAM nizcaLapaNe rahyA che te puruSonA bhISmavRttanuM vAraMvAra smaraNa karIe chIe. aho ! jJAnI puruSanI Azaya gaMbhIratA, dhIraja ane upazama ! aho ! aho ! vAraMvAra aho ! " - zrImad rAjacaMdra, aM. 721, 22 jaya jinadevA ! jaya jinadevA ! deva kare che sahu tama sevA, suranara Idro stavana kare che, yogivarendro dhyAna dhare che. - prajJAvabodha mokSamALA (svaracita). AmAvanA - tarthava - temaja - niMdra para gati - parama evuM jineMdra rUpa jaya pAme che. kevuM che jineMdra rUpa? sakSomAnava samudra - samudra jevuM akSobha - lobha na pAme evuM. kevuM ? zI rIte ? nityavijArasthitati - nitya-sadAya avikAra-vikAra hita susthita - samyapaNe sthita-sthiti karatA - rahelA che sarva aMga - avayava jenA evuM, sapUrvasanatAvaLyuM - apUrva che sahaja - svabhAvabhUta lAvaNya - sauMdarya jenuM evuM. (samudra paze - lAvaNya = lAvazyapaNuM. khArApaNuM). ema zleSayukta upamA che. tti zarIre hUyamAnaSi - ema - evA prakAre zarIra stavavAmAM AvyuM paNa, tIrthakaraphresipuruSa0 taghikAtR pi stava na cAl - tIrthakara kevalipuruSanuM - tenuM - zarIranuM adhiSThAtApaNuM chatAM stavana na hoya. zAne lIdhe ? susthitasavIvatAvaLyAviguNamAvAn - susthita sagapaDyuM - lAvaya Adi guNanA abhAvane lIdhe. | ti 'nAtmaLati' TIA gAtmamAvanA (tuta thA) aMtargata kaLaza (26) I/rUmAM 268
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-30H (artagata) kaLaza 26 uparamAM je nagara ane rAjAnuM dRSTAMta kahyuM, teno dAtika bhAva darzAvatAM, jineMdra bhagavAnanA anupama rUpanuM apUrva bhaktibhAvathI sarvAMga suMdara hRdayagama varNana karatAM A parama abheda bhaktisaMpanna parama bhaktaziromaNi mahAkavi brahmA amRtacaMdrajIe adbhuta kavitva - camatkRtithI zleSayukta upamA biMba pratibiMba bhAve darzAvato A kaLaza sarjyo che H nityamavidhA susthitatALuM' nitya - sadAya avikAra susthita sarvAMgavALuM, jyAM vikArano sarvathA abhAva che evA avikAra, 'susthita' - sArI peThe yathAsthAne yathA pramANa sthita goThavAyela sarva aMga che jenA, 'apUrvasahabatAvaLyuM apUrva sahaja lAvaNyavALuM, pUrve kadI paNa nahiM sAMbhaLeluM nahiM dITheluM evuM apUrva sahaja svabhAvabhUta lAvaNya - ramaNIyapaNuM - svarUpa sauMdarya (athavA pakSe lavaNapaNuM) jenuM, 'kSomamiva samudra samudra jevuM akSobha-kSobha (khaLabhaLATa)na pAme evuM nireMdra E paraM natti parama jiveMdra rUpa jaya pAme che, 'parama' - sarvotkRSTa - sarvAtizAyI evuM jiveMdra devanuM rUpa jayavaMta varte che ! - jiveMdra rUpa varNana jina varNana nathI thatuM - evA prakAre zarIranuM stavana karavAmAM AvyuM, tIrthaMkara kevalipuruSa te zarIranA adhiSThAtA adhipati chatAM - 'tavadhiSThAtRtvepi' - te kevalipuruSanuM tethI kAMI stavana thaI jatuM nathI. kAraNake susthita sarvAMgapaNuM, lAvaNya Adi zarIra guNono te kevala AtmArUpa kevalipuruSamAM sarvathA abhAva che. mATe nizcayathI zarIra stavanathI, tenA adhiSThAtA chatAM - AtmAnuM stavana ghaTatuM nathI, e nizcaya siddhAMta vizeSe karIne daDha thayo. 269
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have nizcaya stuti kahe che. temAM prathama zeya-zAyakanA saMkara doSanA parihArathI - jo iMdiye jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM / taM khalu jididiyaM te bhaNaMti je NicchidA sAhU // 31 // Idriya jItI jANe Atma je re, zAna svabhAva adhika; tene jiteMdriya te kahe re, sAghuo je nizcita ... re Atman ! vaMdo samayasAra. 31 gAthArtha : je Idriyone jItIne zAna svabhAvathI adhika evA AtmAne jANe che, tene ja nizcaya karIne jiteMdriya teo kahe che, ke je sAdhuo nizcita (nizcayavaMta) che. 31 AtmakhyAti TIkA atha nizcayastutimAha, tatra jJeyajJAyakasaMkaradoSaparihAreNa tAvat - yaH iMdriyANi jitvA jJAnasvabhAvAdhikaM jAnAtyAmAnaM / taM khalu jiteMdriyaM te bhaNaMti ye nizcitAH sAdhavaH // 31 // yaH khalu niravadhibaMdhaparyAyavazena pratyastamitasamastasvaparavibhAgAni nirmalabhedAbhyAsakauzalopalabdhAMtaH sphuTAtisUkSmacitsvabhAvAvaSTaMbhabalena, zarIrapariNAmApannAni dravyedriyANi prativiziSTasvasvaviSayavyavasAyitayA khaMDazaH AkarSati pratIyamAnAkhaMDaikacicchaktitayA bhAveMdriyANi grAhyagrAhakalakSaNasaMbaMdhapratyAsattivazena saha saMvidA parasparamekIbhUtAniva cicchakteH svayamevAnubhUyamAnAsaMgatayA bhAveMdriyAvagRhyamANAn sparzAdIniMdriyArthAMzca sarvathA svataH pRthakkaraNena vijityoparatasamastajJeyajJAyakasaMkaradoSatvenaikatve TaMkotkIrNaM vizvasyApyasyopari taratA pratyakSodyotitayA nityamevAMtaHprakAzamAnenAnapAyinA svataHsiddhena paramArthasatA bhagavatA jJAnasvabhAvena sarvebhyo dravyAMtarebhyaH paramArthatotiriktamAtmAnaM saMcetayate sa khalu jiteMdriyo jina ityekA nizcayastutiH / / 32 / / AtmabhAvanA - atha nizcayastutimAha - venizcaya stuti cha - tatra - tebhA jJeyajJAyakasaMkaradoSaparihAreNa tAvat - sheysN.2-sNmishr59|| 35 - segme5|| 35opanA parihArathI - parityAgathI prathamatI - yaH iMdriyANi jitvA .* driyAne tIna jJAnasvabhAvAdhikaM AtmAnaM jAnAti - zAna svabhAverI , aghi mAtmAne cha, taM khalu jiteMdriyaM -tane 5252 1 tidriya te bhaNaMti -temIche, ye nizcitAH sAdhavaH - bhAgavata sAdhusI che. // iti gAthA AtmabhAvanA // 31 // yaH khalu - 5252 ! nizcaye zana, dravyedriyANi bhAveMdriyANi bhAveMdriyAvagRhyamANAn sparzAdIniMdriyArthAMzca vijitya - drazeMdriyone, bhAveMdriyone ane bhAreMdriyothI avagrahAI rahelA Adi IdriyArthone - Idriya viSayone vijita karInesrvthaa vizeSa jarI tIna, ekatve TaMkotkIrNa - pama - moDI ane jJAnasvabhAvena - zAnasvamArI, sarvebhyo dravyAMtarebhyaH paramarthatotiriktam - sarva dravyAMtarothI - anya dravyodhI 52bhArthathA bhaRid - malizAyi - api tarI Avata, AtmAnaM saMcetayate - mevA mAmAne saMyata cha - saMvaha cha - sabhya anubhava cha, sa khalu - 5352 ! nizcayeza jiteMdriyo jinaH - driya ni, diyo saeii cha mevA lina, ityekA nizcayastuti - manavaya - stutiche. AmAsA sUtrAmAyano pUrvApara saMbadha che. 3vI zatI bane ? sarvathA svataH pRthakkaraNena - sarvathA - sarva re saMpUrNa sthI-potAthI-mAmAthI 21 43, pRtha5 - ma - bhinna 21 - 42pApA 43. 34 vidhAnathI tI bane ? (1) zarIrapariNAmApannAni dravyendriyANi . zarIra parikSAmApana - NN2 parikSAmane pAmelI dravyadriyo yA niravadhibaMdhaparyAyavazena pratyastamitasvaparavibhAgAni - jyA nirava baMdha paryAya vaze zava52 vibhAga pratyastamita cha - atyaMta masta pAbhI gayera cha, 5 // 15 gayera che tane. 143 das ? citsvabhAvAvaSTaMbhabalena - yit - svabhAvana avamayI - AdhAra - moyanA sAmarthathI. vo cha yida svabhAva ? aMtaHsphuTAtisUkSmaH - aMta: suTa - aMtarabhA khuTa-12 mati 270
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-31 AtmakhyAti TIkArya je kharekhara ! - 1. (1) niravadhi baMdhaparyAyavazathI jyAM samasta sva-para vibhAga pratyastamita (asta pAmI gayela) che, evI zarIra pariNAmApana (zarIra pariNAmane pAmelI) dvabeMdriyone nirmala bhedAbhyAsanA kauzalathI upalabdha (anubhavamAM Avela) aMtaHsphaTa atisUkSma cisvabhAvanA avakhaMbhabala vaDe karIne, (2) prativiziSTa svasva viSayanI vyavasAyitAthI khaMDakhaMDa AkarSatI bhAdriyone pratIta thaI rahelI akhaMDa eka citazaktitA vaDe karIne, (3) ane grAhya-grAhaka lakSaNa saMbaMdhanI pratyAsatti (ati nikaTatA) vazathI saMvi sAthe jANe paraspara ekIbhUta evA bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA sparzAdi IdriyArthone cita zaktinI svayameva anubhavAI rahelI asaMgatA vaDe karIne, svataH (potAthI) pRthakkaraNa vaDe vijita karIne, II. (i) samasta zeya-zAyaka saMkara doSanA uparatapaNAe karIne ekatvamAM TaMkotkIrNa (i) A vizvanI paNa upara taratA, pratyakSa udyotitAthI nityameva aMtaHprakAzamAna, anapAyi, svataH siddhaparamArtha sat evA bhagavata jJAnasvabhAve karIne sarva dravyAMtarothI paramArthathI atirikta evA AtmAne saMcete che, - te kharekhara! nizcaye karIne jiteMdriya evo jina, ema eka nizcaya stuti che. 31 sUma. evo citu svabhAva kema upalabdha-prApta thayo ? nirmatapelAmAlaverAtopALa - nirmala-zuddha bheda abhyAsa-bhedabhAvanAnA kauzalathI - kuzalapaNAthI upalabdha - prApta - anubhUta - anubhavamAM Avelo. AvA citu svabhAvanA avaSTabhabalathI draleMdriyone jItI. (2) nAdiyANi - bhAveMdriyo, kevI che bhAreMdriyo ? prativiziSTa - vastra viSaya vyavasAyita vaMdazaH kAchati prativiziSTa' - pratyekanA viziSTa-khAsakhAsa svasva-pota potAnA viSayanI vyavasAyitAthI' - niyAyitAthI - pravRttatAthI khaMDazaH - khaMDakhaMDa AkarSatI evI. AvI bhAveMdriyone konA vaDe jItI ? pratIya mAnArvarDaraviyA - pratIyamAna - pratIta thaI rahelI akhaMDa eka-advaita cit zaktitA - cinu zaktipaNA vaDe jItI. (3) vaidilAva!JhamAnuM spafkIniMkiyAja - ane bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA spardhAdi kriyArthone - iMdriya viSayone, kevA che IDhiyArtho ? sada saMviA parasparameThIpUtAniva - "saMvida' - saMvedanapaNA sAthe paraspara - anyonya jANe ekIbhUta - ekarUpa thaI gayela evA. ema zAthI? prAdhAda(r)talAsaMvaMdhapratyAttivana - grAhya-grAhaka lakSaNa saMbaMdhanI pratyAtti-atyaMta nikaTatAnA vaza karIne. AvA smazadi arthone konA vaDe jItI ? vizvavantaH cavamevAnumULamAnasaMtA : cit zaktinI svayameva-ApoApa ja anubhUyamAna - anubhavAI rahelI asaMgatA vaDe jItI. Ama dvabeMdriyone, bhAveMdriyone ane bhAreMdriyothI avagrahAI rahelA arzAdi IdriyArthIne sarvathA svathI pRthakkaraNathI jItI laIne zuM ? - 35(tasamastayajJAyavasaMtoSavena - samasta zeya-jJAyakanA saMkara-bheLaseLa rUpa doSanA uparatapaNAe - virAma pAmavApaNAe karIne pratve saMjoIna - ekatvamAM - ekapaNAmAM "kaMkotkIrNa', "TaMkathI' - TAMkaNAthI "utkIrNa - kotarela akSara jema susthita evA sabhAne saMtare - AtmAne saMcete che - saMvede che - samyaka anubhave che. kevo che A AtmA? sarvego dravyAMtareSa: paramArvatotivinaM - sarve dravyAMtarothI - bIjA badhA dravyothI 271
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya IdriyanA viSayarUpI kSetranI jamIna jItavAne AtmA asamarthapaNuM batAve che ane AkhI pRthvI jItavAmAM samarthapaNuM dhAre che e kevuM Azcarya che ?" - zrImad rAjacaMdra, aM. 590, 347 sayala saMsArI Idriya rAmI, muni guNa AtamarAmI re; mukhyapaNe je Atama rAmI, te kahiye niSkAmI re... zrI zreyAMsa." - zrI AnaMdaghanajI tyAre nizcaya stuti kevA prakAre hoya ? tenA vividha prakAra darzAvavAno have upakrama kare che. temAM prathama ya-zAyakanA saMkara "je Idriyone jItIne jJAna-svabhAvAdhika - jJAna jiteDhiya te jina: Idriya janasvabhAve karI adhika evA AtmAne jANe che te jiteMdriya ema nizcayavaMtA amRtacaMdrajIe dAkhaveluM parama sAdhuo-sapuruSo vade che." zAstrakAranA A paramArthabIjarUpa bhAvane adbhuta saMpUrNa vidhAna paramArtha vRkSapaNe vikasAvI AtmakhyAtikAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe IdriyajayanuM saMpUrNa vidhAna parama adUbhuta anupama ananya alaukika paramArthazailIthI nikhuSapaNe vivarI dekhADyuM che : je kharekhara ! nizcaya karIne draleMdriyone, bhAveMdriyone ane bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA - spardhAdi IDhiyArthone - Idriya viSayono - svathI - potAthI - AtmAthI sarvathA pRthakaraNa vaDe jItI laI, samasta zeya-zAyakanA saMkara-seLabheLapaNA rUpa - zaMbhumeLA rUpa - doSanA uparatapaNAe - virAma pAmavApaNAe karIne ekatvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne bhagavata jJAnasvabhAve karI sarva dravyAMtarothI - anya dravyothI paramArtha atirikta - alAyado - jUdo adhikapaNe - atizAyipaNe tarI Avato evo saMcete che - saMvede che - samyaka anubhave che, te nizcayathI jiteMdriya' evo jina, AvA prakAranI eka nizcayastati che. Idriyone kevA vidhAnathI jItI laIne ? (1) zarIra pariNAmapatra-zarIra pariNAmane pAmelI draleMdriyo - jyAM niravadhi baMdhaparyAya vazathI svapara | vibhAga pratyastamita - atyaMta asta pamADAI gayela che - tene, nirmala bhedAbhyAsanA kazalathI - kuzalapaNAthI upalabdha - prApta - anubhUta evA "aMtaH skUTa' - aMtaramAM sphaTa-pragaTa ati sUkSma citu. svabhAvanA avarNavabalathI - AdhAra - othanA sAmarthyathI jItI, (2) "prativiziSTa' - pratyekanA viziSTa khAsa khAsa svasva-potapotAnA viSayanI "vyavasAyitAthI" - nizcayitAthI - pravRttatAthI baMDakhaMDa AkarSatI evI bhAveMdriyone pratIta thaI rahelI akhaMDa eka-advaita cit alaukika bhagavajJAna zaktitA-cita zaktipaNA vaDe jItI, (3) bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA svabhAve karI AtmAnuM saMcetana spardhAdi IDhiyArtho - Idriya viSayo - ke je grAhya-grAhaka lakSaNa saMbaMdhanI pratyAyarti - atyaMta nikaTatAnA vaza karIne "saMvid' - saMvedanapaNA sAthe paraspara jaNe ekIbhata - ekarUpa thaI gayela che - tene. cita zaktinI svayameva - ApoApa ja anubhavAI rahelI asaMgatA vaDe jItI. Ama draleMdriyone, bhAveMdriyone ane bhAreMdriyothI avagrahAI paramArthathI - nizcayathI - tatvathI atirikta - adhika - atizaya viziSTa jUdo tarI Avato. zAthI karIne atirikta? mAvatA jJAnasvabhAvena - bhagavata jJAna svabhAve karIne. kevo che jJAna svabhAva? (1) viravAra tatA - A vizvanI paNa - samasta jagatanI paNa upara tarato. ema zAthI ? (2) pratyakSotiyA nityamevAMta. prakAzamAnena * pratyakSa - sAkSAtu udyotitAe - prakAzamAnatAe karIne nityameva-nityaja-sadAya aMtaH prakAzamAna - aMtaramAM prakAzI rahelo. ema zAthI? (3) manapAnA - anapAyI, apAya - hAni nahiM pAmato, kadI paNa cAlyo nahiM jato. ema zAthI? (4) svata:siddhana - svataHsiddha, svataH svathI ApoApa siddha pratiSThita, ema zAthI? (5) paramArthatA - paramArthasatu, paramArthathI - nizcayathI - tattvathI satu-astitva rUpa - hovApaNA rUpa. ema ukta guNasaMpanna che eTale zAthI? (6) bhAvatA - bhagavatuM, samagra saMpUrNa Atmazvarya rUpa bhagathI saMpanna. ukta vidhAnathI Idriyone jItI laI ekatvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne AvA bhagavatu jJAnasvabhAve karIne sarva dravyAMtarothI - anya dravyothI paramArthathI atirikta - jUdo - alAyado saMcete che. te nizcaya karIne "jiteMdriya' jina evI eka nizcaya stuti che. || ta "gAtmaLati' gAtmabhAvanA /3911 272
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-31 rahelA sparzAdi IDhiyArthone sarvathA svathI pRthakkaraNa vaDe jItI laI, ekatvamAM TaMkotkIrNa evo AtmA je bhagavat jJAnasvabhAve karI sarva dravyAMtarothI paramArthathI atirikta evo saMcete che. te jJAnasvabhAva kevo che ? (1) A vizvanI paNa - samasta jagatanI paNa upara tarato. ema zAthI ? (2) pratyakSa-sAkSAta udyotatAe - prakAzamAnatAe karIne nityeja aMtaHprakAzamAna - aMtaramAM prakAzI rahelo. ema zAthI? (3) anapAyI - apAya - hAni nahiM pAmato, kadI paNa cAlyo nahiM jato. ema zAthI? (4) svataH siddha - svataH svathI - ApoApa siddha - supratiSThita. ema zAthI ? (5) paramArtha sata - paramArthathI - nizcayathI - tattvathI satu - astitvarUpa - hovApaNA rUpa - ukta guNasaMpanna che eTale zuM ? (6) bhagavat - samagra saMpUrNa AnaizcaryarUpa bhagathI saMpanna, evo. ukta vidhAnathI Idriyone jItI laI ekatvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne AvA bhagavata jJAnasvabhAve karI sarva dravyAMtarothI paramArthathI atirikta - jUdo evo. saMcete che te nizcaya karIne "jiteMdriya' - Idriyo jeNe jItI che evo jina, evI eka nizcaya stuti che. Ama seMkaDo graMthothI je bhAva na darzAvI zakAya evA addabhuta paramArtha prakAzaka paramArthaghana eka ja saLaMga sUtrAtmaka vAkyamAM mahAnirgathezvara - mahA munIzvara amRtacaMdrAcAryajIe ananya tattvakalAthI gUMthela A graMthavastunI vizeSa spaSTa samajUtI A prakAre : zarIra pariNAmane pAmelI - "zarIra pariNAmApanna' - zarIrariAmApannAni - evI sparzanAdi dravyedriyo - bAhya Idriyo che. te kevI che ? AtmA ane karmanA saMyoga dravyedriyajaya saMbaMdharUpa anAdi niravadhi baMdhaparyAyanA vaze karIne jyAM samasta sva-parano vibhAga "pratyastamita' che - atyaMta asta pamADAI gayo che - AthamI gayo che, sva-paranuM vivecana sarvathA asta pamADAI gayuM che evI che, "pratyartAtisamastasvara- mini' - AvI A pUla pudgalamaya zarIra pariNAma pAmelI dravyedriyone "aMtaHsphaTa' - aMtaramAM phuTa pragaTa evA ati sUkSma cit svabhAvanA avakhaMbhabala - avalaMbanabala vaDe karIne jItI le che, "gaMtaH kuTAtisUkSmasjimAvavachaMbavajona'. - kevo ne kyAMthI prApta che A cit svabhAva ? nirmala bhedAbhyAsanA kauzalathI upalabdha evo che, "nirmAzitopa' - arthAtu A cetana ane A acetana ema zuddha bhedajJAnanA abhyAsanA kuzalapaNAthI anubhavamAM Ave che. jemake - A drazeMdriyo to sthUla che, bAhya che, zarIra pariNAmarUpa jaDa pudgala che, rUpI dezya che, acetana che : ane huM to ati sUkSma chuM, aMtaramAM phuTa chuM, cit svabhAvI cetana AtmA chuM, arUpI deNa chuM, pragaTa anubhava svarUpa caitanya chuM, mATe pragaTa pudgala racanAmaya acetana draleMdriyo te huM nathI ane te hArI nathI, evA prakAre zuddha bhedajJAnanA bhAvanA abhyAsanA nipuNapaNAthI upajelA AtmAnubhavanA balathI draleMdriyono jaya kare che. bhAvedriyo je che, te "prativiziSTa svasva viSayanI vyavasAyitAthI khaMDakhaMDa AkarSatI' evI che, tiviziSTavaiviSayavyavasAyita vaMdaza: AIti' - mAtra potapotAnA bhAveMdriyajaya pratyekanA viziSTa - khAsakhAsa viSayanA vyavasAyipaNAthI - nizcayakAripaNAthI - pravartavApaNAthI - khaMDakhaMDa AkarSaNa kare che. arthAta pratyeka bhAveMdriya potapotAnA khAsa viSayano ja vyavasAya-nizcaya rU5 kArabhAra karI zake che. jemake - bhAvacakSuriMdriya (AMkha) te jovAnuM ja nizcayarUpa niyata - kAma kare che, bhAvazroteMdriya (kAna) te sAMbhaLavAnuM ja nizcayarUpa niyata kAma kare che, bhAvaghAreMdriya (nAka) te suMghavAnuM ja nizcayarUpa niyata kAma kare che, bhAvarasaneMdriya (jIbha) te cAkhavAnuM ja nizcayarUpa niyata kAma kare che, bhAva sparzaneMdriya tvacA, (cAmaDI) te sparzavAnuM ja nizcayarUpa niyata kAma kare che. Ama bhAva labdhi-kSayopazamarUpa pratyeka veMdriya (AMtareMdriya) potapotAnA khAsa - "prativiziSTa' - viSayano vyavasAya - vahIvaTa - kArabhAra calAve che, vinizcaya karAve che, ane te khaMDakhaMDa AkarSaNa kare che, kSaNakSaNa bhaMga pAmatA kSaNabhaMgura evA kalpita khaMDakhaMDa sukhathI AkarSe che. paNa AtmA to pAMce IdriyanA viSayano anubhava karanAro che 273
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane te pAMce Idriya paNa potapotAnA khAsa viSayamAM paNa AtmAnI sattA vaDe karIne ja pravarte che. je AtmAnI sattA na hoya to te pAMce Idriya paNa akiMcikara nakAmI thaI paDI potapotAnA viSayamAM paNa pravartavA samartha thAya nahi - pravartI zake nahi ane te kalpita khaMDakhaMDa sukhano paNa anubhava karAvI AkarSI zake nahi. mATe je kAMI bhAveMdriya thakI anubhavAtuM Idriya sukha vA tajjanya AkarSaNa che, tenuM mUla utthAna - prabhava sthAna (fountain-store) anubhava svarUpa AtmA che. eTale sarva sukhanA adhiSThAna ane nidhAna rU5 anubhavamUrti AtmA ja "pratIta thaI rahelI akhaMDa ekacita zaktitAe karIne' akhaMDa parama AkarSaNanuM kAraNa che ane sahajatmasvarUpa sauMdaryathI samasta cidu vRttione parama AkarSaka evo te zuddha caitanyamUrti parama satya ziva ne suMdara "satyaM zivaM suMvara - AtmA ja AtmAmAM laya karanAro bhAvathI kharekharo cittacora che. kAraNake AtmAnuM sukha akhaMDa eka citu zaktitA - caitanyazaktipaNA thakI upaje che : akhaMDa eka caitanyazaktinI asmalita avicchinna dhArAthI atre akhaMDa sukhano anubhava thAya che, mATe akhaMDa cit zaktisaMpanna AtmA ja parama AkarSaNanuM eka sthAna che, parama sukhanuM eka dhAma che, adbhuta caitanya camatkArathI e ja AtmAne AtmAmAM AkarSanAro, citu vRttione AtmA pratye kheMcanAro "cittacora' che ! Idriya pratyekane, nija nija viSayanuM jJAna; paMca IdrinA viSayanuM, paNa AtmAne bhAna." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra para mATe kyAM A nija nija kSetre maryAdita zaktivALI nAnA ThAkaraDA jevI A tuccha kSayopazama bhAveMdriyo ? ane kyAM A anaMta citazaktisaMpanna mahAsamrATa samo A parama anubhava svarUpa pratIta thato caitanya cakravartI sahajAtmasvarUpa AtmA? kyAM A khaMDakhaMDa AkarSanArI parama pAmara bhAveMdriyo? ane kyAM A akhaMDa caitanyazaktithI parama AkarSaNa karanAro parama AtmA ? Ama "pratIyamanA vaMvittiyA' - AtmAmAM pratIta thaI rahelI akhaMDa caitanyazakti vaDe bhAveMdriyono jaya kare che. A bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA sparza-rasa Adi IDhiyArtho - Idriya viSayo che. te "bAhyazrIharakSaNa saMvaMdhapratyAttivazena - grAhya-grAhaka lakSaNa saMbaMdhanI IDhiyArthajaya pratyAtti vize - atyaMta nikaTatAne AdhInapaNAo karI "saMvidU saMvedana anubhavanA sAthe paraspara jANe ekIbhUta - ekarUpa thaI gayelA che, arthAtu "saMvi' - AtmAnubhUti grahaNa karanAra grAhaka che ane Idriya viSayo grahaNa karavA yogya grAhya che, ema grAhya - grAhaka saMbaMdhanA saMnikarSarUpa atyaMta nikaTapaNAne lIdhe sparzAda IDhiyArtho anubhava sAthe jaNe ekarUpa thaI gayelA bhAse che. "mAdriyavizradhdhamAna azInanuM - A sparzAdi bhAvedriyothI avagrahAI rahyA che, arthAtu potapotAnA viSayanI niyata maryAdA pramANe pratye bhAveMdriya potapotAnA IdriyArthanuM - Idriya viSayanuM avagrahaNa kare che ane A kSayopazamabhAvarUpa bhAveMdriyathI grahaNa karAyelo sparzAdi bhAva saMvid sAthe - AtmAnubhUti (anubhava) sAthe jANe ekarUpa thAya che ema bhAse che. paNa AtmA to cetana rUpa che, te spardhAdinA saMvedanane saMvede che chatAM tene acetana pudgalarUpa spardhAdinA kAraNabhUta bAhya artho-Idriya viSayo sAthe saMga-saMparka (contact) thato nathI - te pudgalarUpa arthone - Idriya viSayone - te sparzato nathI, cAkhato nathI, suMghato nathI, dekhato nathI, sAMbhaLato nathI eTaluM ja nahi, paNa tene bhAveMdriyothI avagrahAI rahelA spardhAdi IDhiyArtho sAthe paNa saMga-saMparka (contact) thato nathI. te to e azadi sa IdriyaviSayathI paramArthathI asaMga che. A AtmAnI cit zaktinI asaMgatA svayameva - ApoApa anubhavAya che. AvI A vichavaktaH cayavAnamUyamAnAsaMtiyA' - cinu zaktinI svayameva juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja jyoti mahAbhASya (svaracita) DaoN. bhagavAnadAsa kRta 274
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-31 anubhavAI rahelI asaMgatA vaDe karIne bhAreMdriyothI avagrahAtA spardhAdi Idriya viSayono jaya kare che. * "jaMgamanI jukti to sarve jANie, samIpe rahe paNa zarIrano nahi saMga jo; ekAMte vasavuM re ekaja Asane, bhUla paDe to paDe bhajanamAM bhaMga je... odhavajI abaLA te sAdhana zuM kare ?' "pAMca Idriyo zI rIte vaza thAya? vastuo upara tucchabhAva lAvavAthI. "zuddhAtmasthitinAM (1) pAramArthika zruta ane (2) Idriya jaya e mukhya avalaMbana che. Ama dravyedriyone, bhAvedriyone ane bhAveMdriyothI avagrahAtA spardhAdi IdriyArthane sarvataH svathI pRthakkaraNa vaDe jItI le che - "sarvato svataH pRtharIna nitya' - draleMdriyonuM bhAveMdriyonuM ane IDhiyArthonuM AtmAthI sarvathA pRthakkaraNa kare che, alagIkaraNa kare che arthAta te sarvane AtmAthI sAva jUdA-alaga pADe che ane ema jaDa-cetanane pRthapha-jUdA pADavA rUpa pRthakkaraNanI (analysis) parama tattvavaijJAnika prakriyAthI (most scientific prosess) te sarvano jaya kare che. tAtparya ke - A mAM te aMtaramAM sphaTa anubhavAtA ati sUkSma cita svabhAvanA avaTaMbala vaDe drazeMdriyone jItI le che, pratIta thaI rahelI akhaMDa cita zaktitatA vaDe bhAveMdriyone jItI le che ane cituzaktinI svayaM anubhavAI rahelI AtmAnI asaMgatA vaDe sparzAdi IdriyArthone jItI le che. ane Ama parama tattvavijJAnI (great spiritual scientist) amRtacaMdrajIe pradarzita karelI abhuta tattvavaijJAnika prakriyAthI te drazeMdriyono, bhAveMdriyono ane bhAreMdriya ya-zAyakanA saMkara doSanI gRhIta spazadi IdriyArthono AtmAthI sarvathA pRthakkaraNa prakriyAthI jaya kare te uparatatA che, eTale joya-zAyakano je saMkara doSa seLabhelapaNArUpa - zaMbhumeLArUpa doSa hato te samasta uparata thAya che, virAma pAme che, "352tasamasta-jJAvi saMzoSatva - arthAt AtmA zAyaka - jANanAra che ane Idriyo-IDhiyArtho ya - jANavA yogya - jaNAvavA yogya che, pUrve te bannenI saMkararUpa - zaMbhumeLArUpa seLabheLa thaI jatI hatI, joya evI Idriyono ane te dvArA jANavAmAM AvatA joya evA Idriya viSayono zAyaka evA AtmAmAM abheda Aropa karAto hato, eTale joya-jJAyakano saMkara arthAt zaMbhumeLA rUpa seLabheLa khIcaDo thato hato. A zaMbhumeLArUpa saMkara doSa upara kahyA pramANe pRthakkaraNa karavAthI (analytic porocess) dUra thayo, eTale have "samasta saMkara doSanI uparatatAe karIne joya-zAyaka jUdA paDyA, joya zeyarUpe ane jJAyaka lAyakarUpe pratiSThita thayo. arthAta jJAyaka sivAyanA bIjA badhA bhAvano "viveka karavAthI - bIjA badhA bhAva jUdA pADavAthI eka zAyaka bhAva ja avaziSTa - bAkI rahyo eTale "chatve raMholhI' - AtmA ekatamAM - eka TaMkotkIrNa jJAyaka bhAvamAM avasthita rahyo- jema pattharamAM TAMkaNAthI kotarI kADhela akSara aMka koI kALe jAya nahi, tema eka zAyaka svabhAvamAM TaMkotkIrNa supratikti evo akSara AtmA koI kALe phare nahi. AvA ekatvamAM - ekapaNAmAM - eka jJAyakabhAvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne e bhagavatu jJAnasvabhAva vaDe saMcete che' - samyaka paNe cete che, ekIbhAvathI cete che, anubhave che, saMvede che. kevo che A bhagavata jJAna svabhAva ? (1) samasta vizvanI paNa upara 'tarato'. "vizvari tarata' samasta vizvanI paNa upara tarI rahyo che evo che. jema taranAro kevo che? A bhagavatuM manuSya pANInI upara ne upara ja raheto sato tare che. paNa pANInI zAna svabhAva aMdaramAM DUbato nathI. tema A jJAyaka jJAnasvabhAva paNa A vizvanI upara tare che, arthAta sarvopari (Supernatant) rahI hoya vizvane jANe che paNa vizvanI aMdara DUbato nathI, uparane upara udAsIna ja rahI parama jJAnAnaMdano anubhava kare che. Ano paramArtha samajavA juo "prazAvabodha mokSamALA' (svaracita) pATha-21, pR. 65 ane "adhyAtma rAjacaMdra' (svaracita) 275
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema sarovaramAM tarato manuSya taravAnI moja mANe che, tema vizva sarovaramAM upara tarato A jJAna svabhAva vizvamAM DULyA vinA vizvane jANato rahI AtmAnubhavAmRtanI moja mANe che. jema laghu vajanavALuM kASTha ke tuMbaDuM ja pANImAM tarI zake che, tema zeyaprapaMcano bhAra utarI javAthI atyaMta laghu chatAM jagadguru evo parama addabhuta AzcaryakArI A jJAna svabhAva ja A vizvanA UMDA agAdha pANImAM nahiM DUbatAM tenI sapATI upara hArano lhAra rahI AsAnIthI - sahaja aprayAsa bhAvathI taravAne samartha thAya che. A jJAna svabhAva Avo zAthI che ? (2) pratyakSa udyotitAthI (udyotatAthI) nityameva aMtaH prakAzamAna evo che tethI, "pratyakSodyotitathA nityamevAntaH pravezIne ' - A jJAnasvabhAva pratyakSa udyotipaNAe karIne - prakAzitapaNAe karIne nityameva sadAya aMtaramAM prakAzamAna che. jema ratnadIpaka vhAramAM sadAya pratyakSa udyota - prakAza kare che, tema A jJAna-ratnadIpaka sadAya aMtaH prakAzamAna che, aMtaramAM prakAzI rahyo che, eno anubhava prakAza aMtaramAM niraMtara pratyakSa pragaTa jhaLahaLI rahyo che. Ama pratyakSa ratnadIpaka jevo jeno niraMtara akhaMDa jhagajhagATa pragaTa che, evA prakAzadhAma jJAnasvabhAvane mATe have bIjA kayA pramANanI jarUra che ? "sAhelAM kuMtha jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpato ho lAla. sA. te muja mana maMdiramAMhi, Ave jo aribala Apato ho lAla. sA. he miTe to mohaaMdhAra, anubhava teje jaLahaLe ho lAla. sA. he dhUma kaSAya na rekha, caraNa citrAmaNa navi caLe ho lAla." ItyAdi. - zrI yazovijayajI AtmA anaMta jJAnamaya che." - zrImad rAjacaMdra, 643. A jJAna svabhAva Avo nityameva aMtaHprakAzamAna paNa zAthI che ? (3) apAyI che tethI, anAvinA' - A jJAnasvabhAva jeno Aya-lAbha apagata thAya che - cAlyo jAya evo apAyI nathI - anapAyI che, kadI paNa apAya-hAni pAmato nathI evo che. jema ratnadIpano prakAza niraMtara sthirapaNe prakAzyA kare che, jUnAdhikatA rUpa hAni pAmato nathI, tema A jJAna ratnadIpano prakAza niraMtara sthirapaNe prakAzyA kare che, jUnAdhikatA rUpa apAya-hAni pAmato nathI. A jJAnasvabhAva traNe kALamAM akhaMDa sthiti rUpa zAzvata che. A jJAna svabhAva Avo anapAyI zAthI che ? (4) svataH siddha che tethI, "yataH sina - Avo A svayaM aMtaH prakAzamAna anapAyI jJAnasvabhAva svataH siddha che, ApoApa siddha supratiSThita che. ene siddha karavA mATe bIjA koI pramANanI jarUra nathI. pratyakSa anubhava pramANathI siddha evo te svabhAva che ane svabhAvano koI kALe nAza thato nathI, mATe te anAdi anaMta evo zAzvata che. te Avo svataH siddha paNa zAthI ? (5) paramArthasatuM che tethI, "paramArthasatA' - Avo A svayaMprakAzI svataH siddha zAzvata jJAnasvabhAva paramArtha sat che. arthAt paramArthathI - tattvathI - nizcayathI satu - kharekharUM svarUpa astitva dharAvanAro satu vastusvarUpa che, kalpanAmAtra ke upacAra rUpa nathI, kharekhara paramArthasat evI nirupacarita vastu che. ane Avo A ukta guNazrI saMpanna paramArtha sat che tethI zuM? (6) bhagavata che tethI, mAvata' - Avo A paramArthasatu jJAnasvabhAva bhagavatu che, samagra saMpUrNa Atmazvarya rUpa parama bhagasaMpanna bhagavAna che, parama aizvaryasaMpanna paramezvara - parama padArtha che ane bhagavat che eTale ja te parama pUjya-pUjAI - sarva mumukSu AtmArthIono parama ArAdhya che, parama upAsya che, parama dhyeya che ane eTale ja te "bhagavat' evA parama mAnArDa zabdathI atre ullekhita che. Ama A jJAnasvabhAva vizvanI paNa upara tarato, pratyakSa udyotitAthI nityameva aMtaH 276
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-31 prakAzamAna, anapAyi, svataH siddha, paramArtha sat, bhagavat evo che. AvA A bhagavata jJAnasvabhAva vaDe sarva dravyAMtarothI paramArthathI atirikta - atizAyI - adhika - viziSTa sarva dravyAMtarothI atirikta AtmAne, te saMcete che, 'sarvekhyo dravyAMtareSyaH paramArthatotiriktamAtmAne AtmAnuM saMcetana saMta', sarva dravyAMtarothI - bIjA badhA anya dravyothI paramArthathI - tattvathI - nizcayathI atirikta - alAyado - bhinna - adhikapaNe - atizAyipaNe jUdo tarI Avato AtmA te saMcete che - saMvede che - samyaka anubhave che. arthAt ukta vidhAnathI IdriyAdino jaya karI, joya-zAyakano saMkara doSa virAma pAmyAthI ekatvamAM TaMkotkIrNa AtmAne AvA yathokta vizeSaNa saMpanna bhagavatu jJAnasvabhAva vaDe karIne bIjAM badhA dravyothI paramArthathI atirikta-adhika atizAyI (surprising) bhinna jUdo tarI Avato AtmA saMvede che, anubhave che. samakita nAma dharAvI viSayAdinI AkAMkSAne pudgala bhAvane sevavAmAM kaMI bAdha samajatA nathI ane amane baMdha nathI ema kahe che te yathArtha kahe che ke kema ? u. - jJAninA mArganI dRSTie jotAM te mAtra mithyAtva ja kathe che. pudgalabhAve bhogave ane AtmAne karma lAgatAM nathI ema kahe te jJAnInI dRSTinuM vacana nathI, vAcAjJAnInuM vacana che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 918 ane samagra dRSTi jJAnI puruSa AvA zuddha AtmAne saMvedavAne paNa kyAre samartha thAya che ? ukta prakAre sarvathA Idriyajaya kare che tyAre, viSaya vikAramAMthI Idriyone pAchI kheMcI levA rUpa - pratyAhata karavA rUpa pratyAhAra kare che tyAre, arthAtu pratyAhAra - parAyaNa jJAnI viSaya vikAramAM Idriya joDatA nathI, viSaya vikAramAMthI Idriyone pratyAhata kare che - pAchI kheMcI le che, parabhAvamAMthI AtmAne pAcho vALI svacitta svarUpane anukArI kare che, parapariNatine vamI AtmapariNatimAM rame che tyAre ane tathArUpa kharekharA Idriyajaya arthe bhAvanA karatAM teo potAnA AtmAne saMbodhIne kahe che ke - he Atman ! he mitra ! je tuM pugalabhoga kare che te para - pariNatipaNuM che, para pariNatibhAva che. A jaDa ne cala jagatanI eThano che mitra ! tane bhoga ghaTato nathI. A pudgalo sarva jIvoe anaMtavAra bhogavIne mUkI dIdhelA che, te teonA ucchiSTa eThA bhojana jevA che, eTha jevA che. A azuci rUpa eTha koNa khAya ? ne potAnA parama zuci AtmasvarUpane koNa bhraSTa kare ? vaLI he cetana ! A pudagala bhoga anitya che, kSaNa vidhvaMsI che. je paugalika viSayabhoga sarasa ne priya lAgatA hatA, te kSaNavAramAM virasa ane apriya thaI paDe che, kAraNake rUpa-rasa-gaMdha-varNanA vipariNAmathI pugalamAM tevA tevA vikAra-pheraphAra thayA ja kare che. rAja-lUMpadAthI ke svarga saMpadAthI prApta thatA bhoga paNa durgadhI kadanna jevA che, mATe nitya sarasa evA caitanyarasamaya nijAtmasvarUpano AsvAda choDIne tevA anitya virasa pudgala kadannane koNa cAkhe? para pariNAmikatA ache, je tuja pudgala bhoga ho mitta ! jaDa cala jaganI eThano, na ghaTe tujane bhoga ho mitta !... kayuM jANuM? kayuM jANuM karyuM banI Avaze? abhinaMdana rasa rIta ho mitta ! pudgala anubhava tyAgathI, pharavI jazuM paratIta ho. mitta !... kayuM jANuM ? karo sAcA raMga jinezvara, saMsAra viraMga sahu anya re; surapati narapati saMpadA, te to duragaMdhi kadanna re... karo sAcA raMga. AstAga jina guNarasa ramI, viSaya vikAra virUpa re; viNa samakita mata abhiSe, jire cAkhyo zuddha svarUpa re... karo." - zrI devacaMdrajI "jaina pudgalabhAva ocho thaye AtmadhyAna pariNamaze ema kahe che ke kema? te yathArtha kahe che. samakita adhyAtmanI zailI zI rIte che ? yathArtha samajAye parabhAvathI AtyaMtika nivRtti karavI te 277
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adhyAtma mArga che. jeTalI jeTalI nivRtti thAya teTalA teTalA samyak aMza che." zrImad rAjacaMdra, aM. (844), 918 ItyAdi prakAre IMdriyajayanI bhAvanAthI pudgala anubhavano tyAga karI samyak dRSTi zAnI puruSa IMdriyajaya karavAne ane svasvarUparasano AsvAda anubhavavAne samartha thAya che ane Ama IMdriyAdino jaya karI ekatvamAM TaMkotkIrNa AtmAne je jJAna svabhAve karI anya sarva dravyothI bhinna anubhave che, te ja pragaTapaNe nizcaye karIne jiteMdriya' evo jina che. arthAt prathama yathokta samyak vidhAnathI IMdriyAdine jItI je sahajAtmasvarUpa svAmI nija sahaja AtmasvarUpano anubhava kare che, te ja kharekharo nizcayathI jiteMdriya hoI yathArthanAmA jina' che, ema eka nizcaya stutino prakAra che - maiM hatu niteMdriyo bina: tyeA nizcayastuti / ane tevA prakAre IdriyAtIta alaiMdriya AtmAno sAkSAt anubhava karI AtmavizrAmI thayelA sahajAtmasvarUpasvAmI zrImad rAjacaMdrajInA AtmasAkSAtkArajanya AtmabhAvollAsathI nIkaLelA sahaja anubhavoAra che ke - = "netroMkI spAmatA viSe jo putaliyAMrUpa sthita hai, aru rUpako dekhatA hai, sAkSIbhUta hai, so aMtara kaise nahIM dekhatA ? jo tvacA viSe sparza karatA hai, zIta uSNAdika koM jAnatA hai, aisA sarva aMga viSe vyApaka anubhava karatA hai, jaise tilo viSe tela vyApaka hotA hai, tisakA anubhava koU nahIM karatA. jo zabda zravaNa IMdriya ke aMtara grahaNa karatA hai, tisa zabda zaktiko jAnaNehArI sattA hai, jisa viSe zabda zaktikA vicAra hotA hai, jisa kari roma khaDe hoI Ate hai, so sattA dUra kaise hove ? jo jihyA ke agra viSe rasa svAda ko grahaNa karatA hai, tisa rasakA anubhava karaNehArI alepa sattA hai, so sanmukha kaise na hove, veda vedAMta spata siddhAMta, purANa gItA kari jo zeya, jAnaNe yogya AtmA hai tisako jaba jAnyA taba vizrAma kaise na hove ?'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 19 278
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga samayasAra gAthA-32 have bhAvya-bhAvaka saMkara doSanA parihArathI bIjI nizcaya stuti kahe che) - jo mohaM tu jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNai AdaM / taM jidamohaM sAhuM paramaTThaviyANayA viti // 32 // moha jItI jANe Atma je re, zAna svabhAva adhika; tene "jitamoha' sAdhu kahe re, paramArtha jANa surata... re Atman ! vaMdo samayasAra 32 gAthArtha : je mohane jItIne jJAnasvabhAvathI adhika evA AtmAne jANe che, tene "jitamoha' sAdhu paramArtha vijJAyako kahe che. 32 AtmakhyAti TIkA atha bhAvyabhAvaka saMkara doSa parihAreNa - yo mohaM tu jitvA jJAnasvabhAvAdhikaM jAnAtyAtmAnaM / taM jitamohaM sAdhuM paramArthavijJAyakA vidaMti // 32 // yo hi nAma phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakatvena bhavaMtamapi dUrata eva tadanuvRtterAtmano bhAvyasya vyAvartanena haThAnmohaM nyakRtyoparatasamastabhAvyabhAvakasaMkaradoSatvenaikatve TaMkotkIrNaM vizvasyApyasyopari taratA pratyakSodyotatayAnityamevAMtaH prakAzamAnenAnapAyinA svataHsiddhena paramArthasatAM bhagavatA jJAnasvabhAvena dravyAMtarasvabhAvabhavibhyaH sarvebhyo bhavAMtarebhyaH paramArthatotiriktamAtmAnaM saM tamoho jina iti dvitIyA nizcayastutiH / evameva ca mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobha - karmanokarmamanovacanakAyasUtrANyekAdaza - paMcAnAM zrotracakSuNirasanasparzanasUtrANA - miMdriyasUtreNa pRthakvyAkhyAtatvAdvayAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyapyUhyAni // 32 / / AtmabhAvanA - atha bhAvyabhAvakasaMkaradoSaparihAreNa - ve mAya-lAna 2panA paridharathI - parityAgadhI kI stuchi - yo mohaM tu jitvA - bhoDane tIna jJAnasvabhAvAdhika AtmAnaM jAnAti - zAnasvabhAvaza bhapizAtmAne cha, taM jitamohaM sAdhu-tana timora sAdhu paramArthavijJAyakA viMdati - paramArtha vizAcha - chai. // iti gAthA AtmabhAvanA ||32 / / yo hi nAma - 5352 ! nizcaye zane haThAnmohaM nyakkRtya - 44thI - bathI - bA // 2 bho ne ' nyata 50' - DAvI - pArI, tiraskRta 5A, uparatasamastabhAvyabhAvaka-saMkaradoSatvanaikatve TaMkotkIrNaM - samasta lAvya-mA 2 chopanA 752tapAya za - virAma pAbhyApArI bhA - pAmoDI mevA, (ana) bhagavatA jJAnasvabhAvena - gavatA - sarAva vAnasvabhAvarI dravyAMtarasvabhAvabhAvibhyo sarvebhyo bhAvAMtarebhyo paramArthatotiriktaM - dravyAMtara svabhAvabhAvI sarva bhAvAMtarothI - anya bhAvothI paramArthathI - tattvathI - nizcayathI atirikta - alAyado ho tarI bhAvato vo AtmAnaM saMcetayate - mAmA saMyacha - saMvehecha - sabhya anubhava cha, sa khalu jitamoho jina iti dvitIyA nizcayastutiH - te 5252 ! nizcaya zaka tabho' ko nibhevIbI nazyatula cha.34 bholene ? phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakatvena bhavaMtamapi - bihAnanI samarthAne zAbhUta - 24 mA5 5 24aa vA para bhIkhane, varI nyata jarIne, dUrata eva tadanuvRtterAtmano bhAvyasya vyAvarttanena - lavya avA mAmAna rathI 4 - eitthI 4 tenI - bhonI anuvRttibhAMdhI' - 'manu' - anuga-anusaratI vRttimAMthI' - vartanAmAMthI "vAvartana' vaDe - pAchA vALavApaNA vaDe karIne. evA mohane ema ukta vidhAnathI haThathI 279
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya je nizcaye karIne - phaladAnanI samarthatAe karIne prAdurbhata (pragaTa) thaI bhAvakapaNe thaI rahelA evA paNa mohane - dUrathI ja tenI anuvRttimAMthI bhAvya evA AtmAnA vyAvartana (pAchA vALavA) vaDe - haThathI nyakata karI (haThAvI heTho besADI daI tiraskAra karI), II. (1) samasta bhAvya-bhAvaka saMkara doSanA uparatapaNAe karIne ekatvamAM DaMkotkIrNa, (a) (i) A vizvanI paNa upara taratA, pratyakSa udyotitAthI nityameva aMtaHprakAzamAna, anapAyi, svataHsiddha, paramArtha sata evA bhagavata jJAna svabhAva vaDe karIne dravyAMtara svabhAvabhAvI sarva bhAvAMtarothI paramArthathI atirikta evA AtmAne saMcete che (saMvede - samyaka anubhave che), te nizcaya karIne "jitamoha' evo jina che, evA prakAre dvitIya nizcayastuti che. ane ema ja mohapadanA parivartana (pheraphAra) vaDe, rAga-dveSa-krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya-ema agIyAra sUtro, zrotra-cakSu-ghANa-rasana-sparzana e paMca sUtronA Idriya sUtrathI pRthaka (alaga) vyAkhyAtapaNAne lIdhe - vyAkhyaya (vyAkhyA karavA yogya che), A dizA pramANe bIjA paNa samajI levA. 3ra - "amRta jyoti mahAbhASya krodhAdi kaSAyano udaya thAya tyAre tenI sAmA thaI tene jaNAvavuM ke te anAdi kALathI mane herAna karela che. have huM tane ema hArUM baLa nahIM cAlavA dauM. jo huM have tArA sAme yuddha karavA beTho chuM." - zrImad rAjacaMdra, e. 778 jehanA guNa anaMtA pragaTyA, je nijapariNati variyo; paramAtama jinadeva amohI, jJAnAdi guNadariyo re svAmI. zrI sImaMdhara." zrI devacaMdrajI atre bhAvya-bhAvaka saMkara doSanA parihArathI - parityAgathI nizcayastutino bIjo prakAra zAstrakAre kahyo che - "je mohane jItIne jJAnasvabhAvAdhika - jJAnasvabhAve karI adhika evA AtmAne jANe che. caphakRta karI - haThathI haThAvI ekatvamAM TaMkotkIrNa evo sarva bhAvAMtarothI je bhagavata jJAnasvabhAva vaDe atirikta - adhika - jUdo tarI Avato AtmA saMcete che, te jJAnasvabhAva kevo che? - (1) vivacAcora taratA - A vizvanI paNa - samasta jagatanI paNa upara tarato. ema zAthI? - (2) pratyakSoghotitathA nityamevAMtaH kAramAnena - pratyakSa - sAkSAtu udyotitAe - prakAzamAnatAe karIne nityameva - nitye ja - sadAya aMtaH prakAzamAna - aMtaramAM prakAzI rahelo. ema zAthI? - (3) analinA - anapAyI, apAya - hAni nahi pAmato, kadI paNa cAlyo nahiM jato. ema zAthI? - (4) svataH sina - svataH siddha, svataH - svathI ApoApa siddha-pratiSThita. ema zAthI? - (5) paramArthatA - paramArtha satu, paramArthathI - nizcayathI - tattvathI satu - astitvarUpa - hovApaNA rUpa, ukta guNasaMpanna che tethI zuM? ema pavitA - bhagavatuM, samagra saMpUrNa Atmazvarya rUpa bhagathI saMpanna. ukta vidhAnathI mohane haThathI haThAvI ekatvamAM TekotkIrNa evA AtmAne evA bhagavatA zAna svabhAve karI sarva bhAvAMtarothI - paramArthathI atirikta-jUdo saMcete che, te nizcaya karIne "jinamoha" jina evI bIjI nizcaya stuti che. || ti "gAbhaNyati' gAtmabhAvanA (kastuta thA) //rUra 280
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-32 tene "jitamoha' sAdhu paramArtha - vijJAyako - paramArthanA vizeSa jANakAro kahe che. zAstrakAranA A bhAvane "AtmakhyAti'kAre potAnI ananya lAkSaNika zailIthI pravikasita karI. jitamo te jina . mojayana mohajayanuM saMpUrNa vidhAna darzAvI apUrva paramArtha prakAzyo che - je kharekhara ! amRtacaMdrajIe dAkhaveluM parama nizcaya karIne - bhAvaka evA mohane bhAvya evA AtmAnA vyAvartana vaDe abhuta saMpUrNa vidhAna haThathI haThAvI, samasta bhAvya-bhAvaka saMkara doSanA uparatapaNAe karI - virAma pAmyApaNAe karI ekatvamAM TaMkotkIrNa bhagavata jJAnasvabhAve karI dravyAMtarasvabhAvabhAvI sarva bhAvAMtarothI - anya bhAvothI paramArthathI - tattvathI - nizcayathI atirikta - alAyado - judo tarI Avato evo AtmA saMcete che - saMvede che - samyaka anubhave che, te nizcayathI "jitamoha' evo jina, ema dvitIya nizcayastuti che. kevA mohane ? phaladAnanI samarthatAe karI prAdurbhata - pragaTa thaI bhAvakapaNe thaI rahelA evA paNa mohane, kevI rIte haThAvI - cakakata karI ? bhAvya evA AtmAnA dUrathI ja - lAMbethI ja te mohanI "anuvRttimAMthI" - "anu' - anukuLa - anusaratI "vRttimAMthI' - vartanAmAMthI vyAvartana vaDe - pAchA vaLavApaNAe karIne. evA mohane ema ukta vidhAnathI haThathI haThAvI, ekatvamAM TUMkotkIrNa evo AtmA, je bhagavatA - bhagavatu jJAnasvabhAva vaDe sarva bhAvAMtarothI atirikta - adhika - jUdo tarI Avato evo saMcete che. te jJAnasvabhAva kevo che ? - (1) A vizvanI paNa - samasta jagatunI paNa upara tarato. ema zAthI ? - (2) pratyakSasAkSAtu udyotitAe-prakAzamAnatAe karIne nityeja aMtaH-prakAzamAna-aMtaramAM prakAzI rahelo ema zAthI ? (3) anapAyI, apAya - hAni nahi pAmato, kadI paNa cAlyo nahIM jato. ema zAthI? - (4) svata siddha - svataH svathI - ApoApa siddha - supratiSThita. ema zAthI ? (5) paramArtha sata - paramArthathI - nizcayathI - tattvathI satu - astitva rUpa - hovApaNA rUpa. ema ukta guNasaMpanna che tethI zuM ? bhagavatu - samagra saMpUrNa AnaizvaryarUpa bhagathI saMpanna, evo. ukta vidhAnathI bhAvaka evA mohane haThathI haThAvI, samasta bhAga - bhAvaka doSanA uparatapaNAe karI ekatvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne AvA bhagavatu jJAnasvabhAve karI dravyAMtara svabhAvabhAvI sarva bhAvAMtarothI paramArthathI atirikta - judo evo saMcete che. te nizcaya karIne "jitamoha' - moha jeNe jItyo che evo jina. evI A bIjI nizcaya stuti che. Ama seMkaDo graMtho jeTalA AzayathI paNa adhika evA eka ja sUtrAtmaka adbhuta paramArthaghana saLaMga vAkyamAM mahAgItArthezvara mahAnigraMtha mahAmuni amRtacaMdrajIe gUMthela A parama paramArthagaMbhIra graMthavastuno have vizeSa vicAra karIe. moha nAmanuM karma che, te jyAre phaladAnanI samarthatAe karI prAdurbhAva pAme che - pragaTe che , 'ttAna samarthatA pradurvyU', vipAka pAmI phala devAne mATe udaya Ave che, tyAre te bhAvakapaNe bhavaMtu - hoI raheluM hoya che. arthAta te mohabhAva utpanna karanAra evA "bhAvaka' rUpe hotuM hoya che, "bhavanTena mayaMtamapi' - ane AtmA che te "bhAvya" che arthAta te bhAvaka vaDe karIne bhAvAvA yogya bhAvita thavA yogya che. paNa tevA prakAre bhAvita thavuM - na thavuM te AtmAnI potAnI svataMtra IcchAvRttine AdhIna che. eTale AtmA dhAre to te mohabhAvane anuvarte - anusare, na dhAre to na anuvarte - na anusare, mohabhAvane anuvartavuM - na anuvartavuM e AtmAnI munsaphInI AdhIna vAta che, mohane anukULa - pratikULa thavAnI A mukhya rahasya cAvI (master-key) A AtmAnA ja hAthamAM che. eTale moha udaya pAmI bhAvakapaNe vartatAM chatAM, paNa - hoI rahyA chatAM paNa, "dUrata va tanuvRtta - dUrathI ja tenI "anuvRttimAMthI' - "anu" - anukULa - anusaratI "vRttimAMthI' - vartanAmAMthI bhAvya evA AtmAnuM "vAvartana" - pAchAvALavApaNuM (Turning back, retreat) karI "mAtmano mAvyarca thAvartanana' - te mohane haThathI - baLathI - jabarajastIthI (forcibly) haThAve che, "hanuM moDhuM ca9tya', AtmAthI pRthaka - alaga kare che. bhale moha udaya Avyo hoya ane AtmAne bhAvavAnI taiyArImAM hoya yA bhAvato hoya - bhavaMta hoya bhavaMtari - to paNa tenI "anuvRttimAMthI - anukULa vRttimAMthI AtmAne dUrathI ja pAcho vALI le, to mohanuM kAMI 281
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cAle nahiM. bhAvaka evo A moha to parabhAva-vibhAvarUpa che ane bhAvya evo huM AtmA svabhAva rUpa chuM, A duSTa moha mane bhAvita karavA - potAno duSTa bhAva bhajavavA Avyo che, paNa hAre e duSTanI sAthe kAMI levAdevA nathI, huM enAthI kevaLa jUdo chuM, to mhAre ene anukuLa vartana karI AtmAne zA mATe durbhAvita karavo ? A tuccha magatarA jevA mohanI zI magadUra che ke te huM anaMtAnaMta zaktinA svAmIne dUrathI paNa sparzI zake? te moha udayane anukULa thaI huM jo mohabhAva karUM - mohabhAve svayaM pariNamuM, to ja A moha mane sparzI zake, na karUM - na pariNamuM to mane sparzI zake nahi ane mohabhAvathI to huM anaMta duHkha pAmyo chuM, eTale have huM e duSTa mohabhAvane dUrathI paNa sparzavA Icchato nathI. A mohane meM hAro chevaTano nizcaya jaNAvI dIdho che ke he moha ! have mahAre hArUM kAMI prayojana nathI, mATe tuM visarjana thA ! visarjana thA ! meM tane AtmAmAMthI vosarAvI dIdho che - visarjana karI dIdho che, pavi vosirAmi - karyo che, mATe have tuM DAhyo thaIne chAnomAno jevo Avyo che tevo cAlyo jA ! nahiM to tane "haThathI' haThAvavo paDaze, dhakkA mArI mamhArA AtmagRhamAMthI bahAra kADhavo paDaze ! ItyAdi prakAre bhAvitAtmA munirAja mohane haThathI haThAvI teno jaya kare che. mahA munirAjonI dazAnuM smaraNa karAve evA parama bhAvitAtmA mahAbhAvanigraMthezvara mahAtmA zrImad rAjacaMdrajIe AvI parama AtmabhAvanAthI mohAdi vijayano svAnubhavagocara uttama prakAra pradarzita karyo che - -- he kAma ! he mAna ! he saMga udaya ! vacana varNagA, he moha, he mohadayA ! he zithilatA, tame zA mATe aMtarAya karo cho ? parama anugraha karIne have anukULa thAva ! anukULa thAva ! he pramAda !! have tuM jA, jA - he bodhabIja ! tuM atyaMta hastAmala varta, varta. he jJAna ! tuM durgamyane paNa have sugama svabhAvamAM lAvI mUka. he cAritra ! parama anugraha kara, parama anugraha kara. he yoga ! tame sthira thAo, sthira thAo. he dhyAna ! tuM nija svabhAvAkAra thA, nija svabhAvAkAra thA. he alpa ke madhya alpa kaSAya ! have tame upazama thAo, kSINa thAo. amAre kAMI tamArA pratye ruci rahI nathI. he sarvapada ! yathArtha supratItapaNe tuM hRdayAveza kara, hRdayAveza kara. he asaMga nigraMtha pada ! tuM svAbhAvika vyavahAra rUpa thA. he parama karuNAmaya sarva para hitanA mULa vItarAga dharma! prasanna thA, prasanna.* te AtmA tuM nija svabhAvAkAra vRttimAM ja abhimukha thA, abhimukha thA, 3% ItyAdi." - zrImad rAjacaMdra, aM. 800, hAthanoMdha, 3-26 Ama upara kahyuM tema - moha bhAvaka che ane AtmA bhAvya che ema cokhkho bheda jaNAvAthI te beno je saMkara doSa hato - bheLaseLapaNuM hatuM, te dUra thayuM. mohabhAva te huM, huM te mohabhAva, ItyAdi prakAre AtmA AtmAne bhUlI mohabhAvamAM bhaLI jato hato, paNa have to huM jJAnasvabhAvI AtmA. parabhAva-vibhAva rUpa moha nahi, ema mohabhAvamAMthI AtmAne meM pAcho vALyo che, eTale bhAvya-bhAvaka bhAvanI bheLaseLa maTI gaI che, "pUvaeN pUvaeN vayaM vaye' - tame te tame ane ame te ame juo : "adhyAtma rAjacaMdra', prakaraNa-99muM (svaracita) 282
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-32 ema mohathI sAva jUdAI thaI gaI che, arthAt AtmA mohabhAve pariNamato nathI, kevaLa AtmabhAve pariName che. Ama bhAvya-bhAvakano saMkara - seLabheLa zaMbhumeLA rUpa - mizrapaNA rUpa doSa dUra thayo che, dvaitabhAva virAma pAmyo che, eTale "35raMtasamastanAbUmAvasaMvaroSaana' - samasta bhAvya-bhAvakanA saMkara doSanA uparatapaNAe karIne - virAma pAmyApaNAe karIne AtmA ekatvamAM TaMkotkIrNa che, "putve DholhIf', arthAt AtmA sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evA ekatvarUpa eka akSara jJAyaka svabhAvamAM TAMkaNAthI kotarI kADhela akSaranI jema TaMkotkIrNa supratiSThita varte che. evo A ekatvamAM TaMkotkIrNa saMsthita AtmA bhagavata jJAnasvabhAve karI "dravyAMtara svabhAvabhAvI" - anya dravyasvabhAvarUpa hotA sarva bhAvAMtarothI - bIjA badhA bhAvothI bhAta, bAna abhAve hI. "paramArthathI' - tattvathI - nizcayathI "atirikta' - adhika - atizAyI - sarva bhAvAMtarothI atirikta vadhI jato evo che, sAva judo ja alAyado tarI Avato evo che. AtmAnuM saMcetana 'bhagavatA jJAnasvabhAvena dravyAMtarasvabhAvabhAvibhyaH sarvebhyo bhAvAMtarebhyaH paramArthatItirivarta. - A jJAna svabhAva kevo che ? pUrva gAthAnA vivecanamAM vistArathI vivarI batAvyuM che tema - A vizvanI paNa upara tarI rahelo che, pratyakSa udyotitAthI nitya ja aMtaramAM prakAzamAna che, kadI paNa apAya-kSINatA-hAni nahi pAmato evo anapAyI che, svabhAvarUpa hovAthI svataHsiddha che, kharekhara vastusthiti rUpa hoI paramArthasat che, samagra saMpUrNa AnaizvaryasaMpanna hovAthI bhagavatu che. AvA A bhagavatu parama pUjyArAdhya jJAnasvabhAva vaDe karIne anya dravyonA svabhAva rUpa sarva anya bhAvothI paramArthathI A AtmA pratyakSa jUdo paDe che. bIjA koI paNa dravyano koI paNa bhAva zAna svabhAvarUpa nathI, jJAna e kevaLa jIvano ja "svabhAva' che, e ja enuM anya sarva dravyathI "atirikta' - atizayavaMta - adhika - atizAyI - sAva jUduM ja tarI AvatuM evuM viziSTa svalakSaNa che. Ama bIjA koI paNa dravyamAM nathI ane kevala jIvamAM ja che, evA asAdhAraNa - asAmAnya (Extra-ordinary) kevala jJAnasvabhAva rUpa guNAtizayathI A jIva paramArthathI - tattvathI - nizcayathI anya sarva bhAvathI bhinna pratIta thAya che. "jJAna jIvano svabhAvabhUta dharma che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 582 Ama bhAvya-bhAvakano viveka karI mohane haThathI-jabarajastIthI - AtmabalathI haThAvI, ekatvamAM TaMkotkIrNa ane bhagavata jJAnasvabhAve karI sarva anya bhAvothI atirikta - jado : saMcete che' - saMvede che - samyaphapaNe anubhave che, "mAtmAnaM saMtayate' - te nizcaya karIne "jitamoha" evo jina che, " hetu nitamoTo ni:'. - arthAtu bhAvya-bhAvakanA vivekathI prathama mohano jaya karI, je sarva anya bhAvono saMkara - seLabheLa doSa dUra thavAthI ekatvamAM TaMkotkIrNa evA TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvI AtmAne anubhave che, zuddha sahajatmasvarUpane saMvede che, te "jitamoha" ema yathArtha nAmavALo "jina" che, evA prakAre bIjI nizcaya stuti che, arthAt jemAM nizcayathI - paramArthathI - tattvathI jinatattvanI stuti karAya che, evo takhtastutino bIjo prakAra che, ti dvitIyA nizcayastuti'. | ane e ja prakAre "moha' padanuM parivartana karI - johaparivartanana' - moha pada paTalAvI, tene sthAne anukrame rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya ema agIyAra sUtronuM vyAkhyAna atra kartavya che, arthAtu jitarAga, jitaSa, jitakrodha, jitamAna, jitAya, jitalobha, jitakarma, jitanokarma, jitamana, jitavacana, jitakAya e agIyAra sUtro samajavA yogya che ane AgalI gAthAmAM Idriya sUtranuM vyAkhyAna karI cUkAyuM hoI te uparathI zrotra, cakSu, dhrANa, rasana, sparzana e paMca sUtronuM vyAkhyAna temAM samAI gayuM che. A sUcita dizA pramANe bIjA bIjA prakAro paNa svamatithI samajI levA, 'manAM phiza nyApi phyAni - tAtparya ke - AtmAthI para evA sarva parabhAvono - vibhAvono jaya karI, zuddha eka jJAyaka svabhAvamAM je sthiti karI che. te "jina" che 283
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti arthAt sahajAtmasvarUpa te 'jina' che. atre samyagdaSTi jJAnI puruSa A sarvarAgAdi bhAvothI bhinna zuddha AtmAne saMcetavAne-anubhavavAne paNa kyAre samartha thAya che ? jema mohamAMthI tema rAgAdi bhAvomAMthI AtmAne haThathI haThAvI bhAvya-bhAvaka bhAvano viveka kare che tyAre. arthAt viSaya-kaSAyAdi rAgAdi bhAvaka bhAvomAMthI bhAvya evA AtmAne pAcho vALI - haThathI pAcho haThAvI, pratyAhna karavA rUpa pAcho kheMcI levA rUpa pratyAhAra kare che tyAre ja samyagdaSTi jJAnI puruSa te te rAgAdi bhAvono jaya karI tathArUpa zuddha AtmAne saMcetavAne-anubhavavAne samartha thAya che ane kharekharA jJAnI samyak dRSTi puruSa temaja kare che, eTale avidyAbhyAsa saMskAra dUra thaI jene jJAna saMskAra prApta thayA che evA jJAnI puruSane rAga-dveSa-mohAdi bhAvo kSobha pamADI zakatA nathI, kaSAyo-cittabhUmine khUMdI nAMkhI kSaLabhaLATa macAvatA nathI, viSayonuM AkarSaNa manane DAmADoLa karatuM nathI, mAna-apamAna-sukha-duHkha-harSa-zoka vagere dvaMdvo cittane vikSepa upajAvatA nathI, arthakathA kAmakathA ke koI paNa prakAranI vikathA cittane AkarSatI nathI.* bAhya bhAvanuM recana karI ane aMtara bhAvanuM pUraNa ne kuMbhana (sthirIkaraNa) karI jeNe bhAva prANAyAma sAdhyo che evA bhAvayogI jJAnI puruSanI vRtti bAhya bhAvamAM 2matI nathI ane aMtarAtmabhAvamAM pariName che, eTale ja apUrva AtmavIratva dAkhavato te rAga dveSAdi - viSaya kaSAyAdi vRttimAMthI pAcho vaLI te AMtara zatruono vijaya karavAne samartha thAya che ane eTale ja te nizcaye karIne 'jina' nAmathI stavavA yogya bane che. AvuM AtmasthAne apUrva vIratva dAkhavanArA parama AtmavijayI zrImad rAjacaMdrajInA AtmapuruSArtha preraka anubhava vacanAmRta che ke - - 'nidrAdi prakRti, krodhAdi anAdi vairI te prati kSatriyabhAve vartavuM. tene apamAna devuM. te chatAM na mAne to tene krUra thaI upazamAvavI. te chatAM na mAne to khyAla (upayoga)mAM rAkhI vakhata Avye tene mArI nAMkhavI. Ama zUra kSatriya svabhAve vartavuM, jethI vairIno parAbhava thaI samAdhi sukha thAya.'' "bAra aMgano sAra tamane kahIe chIe ke vRttione kSaya karavI. A vRttio be prakAranI che H eka bAhya ane bIjI AMtara. bAhya vRtti eTale AtmAthI bhAra vartavuM te. AtmAnI aMdara pariNamavuM, temAM zamAvuM te aMtara vRtti. padArthanuM tucchapaNuM bhAsyamAna thayuM hoya to aMtaravRtti rahe.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 778, 643 "zarIra kRza karI, mAMhenuM tattva zodhI, kalevarane pheMkIne cAlyA jAo, viSaya kaSAya rUpa corane aMdarathI bhAra kADhI, bALI jALI, phUMkI mUkI, tenuM snAna sUtaka karI, teno dADo pavADo karI zAMta thAo, chUTI jAo, zamAI jAo, zAMti, zAMti, zAMti thAo, vahelA vahelA tAkIda karo.''* - zrImad rAjacaMdra "avikSitaM manastattva, vikSipta prAMtibhanaH / dhArayettadavikSiptaM, vikSiptaM nAzrayettataH // avidyAbhyAsasaMskArairavazaM kSipyate manaH / tadeva jJAnasaMskAraiH svatastvattve'vatiSThate // apamAnAdayastasya vikSepo yasya cetasaH / nApamAnAvavastasya 7 kSepo vasva cetasya / / " - zrI pUjyapAda svAmI kRta 'samAdhi zataka' juo : 'adhyAtma rAjacaMdra', (svaracita), prakaraNa-97, pR. 688 284
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-33 have bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI (trIjI nizcaya stuti kahe che) jidamohassadu jaiyA khINo moho havija sAhussa / taiyA hu khINamoho bhaNNadi so NicchayavidUhiM // 33 // jitamoha sAdhuno jyAhare re, kSINa moha to hoya; tyAre 'kSINamoha' kahAya che re, nizcayavidzI soya... re Atman ! vaMdo samayasAra. 33 gAthArtha : jitamoha sAdhuno kSINamoha jyAre hoya, tyAre ja nizcaye karIne te nizcayavidothI 'kSINamoha' kahevAya che. AtmakhyAti TIkA atha bhAvyabhAvakabhAvAbhAvena - jitamohasya tu yadA kSINo moho bhavetsAdhoH / tadA khalu kSINamoho bhaNyate sa nizcayavidbhiH // 33 // iha khalu pUrvaprakrAMtena bidhAnenAtmano mohaM nyakkRtya yathoditajJAnasvabhAvAtiriktAtmasaMcetanena jitamohasya sato yadA svabhAvabhAvabhAvanAsauSThavAvaSTaMbhAt tatsaMtAnAtyaMvinAzena punaraprAdurbhAvAya bhAvakaH kSINo mohaH syAt tadA sa eva bhAvyabhAvakabhAvAbhAvenaikatve TaMkotkIrNaM paramAtmanamavAptaH kSINamoho jina iti tRtIyA nizcayastutiH 1 evameva ca mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurprANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyaphyAni ||33|| AtmakhyAti TIkArtha ahIM nizcaye karIne, pUrva prakrAMta vidhAna vaDe AtmAnA mohane nyakRta karI (haThAvI), yathodita zAna svabhAva vaDe atirikta (adhika) evA AtmAnA saMcetana vaDe karIne jitamoha hotA evA satno (saMtano), AtmabhAvanA - atha bhAvyabhAvamAvAmAvena - have bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI (trIjI nizcaya stuti kahe che) - nitamohakSya tu - ane jitamohanA evA sAdhoH - sAdhuno yavA - jyAre moho kSILo mavet - moha kSINa hoya, tavA - tyAre sa hatu kSILamohno - te kharekhara ! kSINamoha nizcayaMvitti: maLyate - nizcayavidothI kahevAya che. II ti gAyA gAbhamAvanA zarU|| .. - haiM hatu - ahIM kharekhara ! nizcaye karIne pUrvaprAMtena vidyAnena - pUrva prakrAMta vidhAnathI - AgalI gAthAnI AtmakhyAti vyAkhyAmAM prastuta karelA vidhAna pramANe gAbhano mohaM catya - AtmAnA mohane nyakRta - tiraskRta karI haThAvI, yathovita - jJAnasvamAvAtivijJAtmasaMvetanena nitamohasya sato - yathodita - jevA prakArano kahyo tevA jJAna svabhAva vaDe karIne atirikta - adhika - jUdo alAyado nahiM evA AtmAno saMcetana - saMvedanathI - samyak anubhavanathI 'jitamoha' hotAM sat no - satAno - saMtano - sAdhuno yavA mAvaLa: kSILo moho sthAt - jyAre 'bhAvaka' bhAvanAro karanAro -bhAva upajAvanAro moha kSINa thAya - kSaya pAmI jAya, tavA sa va - tyAre te ja, mAnyabhAvamAvAmAveneve ToLILa - bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI ekatvamAM - ekapaNAmAM TaMkotkIrNa evA paramAtmAnamavAtaH - paramAtmane prApta thayelo kSILamoho binaH kRti tRtIyA nizcayastutiH - kSINamoha jina evI tRtIya nizcayastuti che. moha kevo kSINa ? tatsaMtAnabhaMtavinAzena punaHprAdurbhAvAya - tat saMtAnanA - te mohanI saMtatinA atyaMta - sarvathA vinAzathI punaH aprAdurbhAvArthe, arthAt pharI prAdurbhAva - pragaTavuM na thAya ema sarvadAne mATe sarvathA kSINamoha. evo kSINamoha kevI rIte thayo ? svamAvAvamAvanAsauSThavAvaSTamAtu - svabhAvabhAvanI bhAvanAnA sauSThavanA-sArI peThe karavApaNAnA avaraMbha thakI. / / kRti 'AtmavyAti' gAbhabhAvanA (prastuta gAthA) ||33|| 285
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jyAre svabhAvabhAvanI bhAvanA sauSThavanA avaraMbha vaDe karIne, tenA (mohanA) saMtAnanA atyaMta vinAzathI punaH aprAdurbhAvArthe (pharI prAdurbhAva-pragaTavuM na thAya ema), bhAvaka evo moha kSINa thAya, tyAre te ja bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI ekatvamAM DhaMkotkIrNa evA paramAtmAne prApta thayelo evo kSINamoha' jina, evA prakAre tRtIya nizcayastuti che. ane ema ja mohapadanA parivartanathI rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lokSa, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana, ema soLa sUtro vyAkhyeya (vyAkhyA karavA yogya) che. A dizA pramANe bIjA paNa samajI levA. 33 'amRta jyoti' mahAbhASya je jJAnamAM dehAdi adhyAsa maTyo che ane anya padArthane viSe ahaMtA mamatA vartatAM nathI, tathA upayoga svabhAvamAM pariName che, arthAt jJAnasvarUpapaNuM bhaje che, te jJAnane nirAvaraNa' jJAna kahevA yogya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (590), 679 ''sahaja guNa Agaro svAmI sukha sAgaro, jJAna vayarAgaro prabhu savAyo; zuddhatA ekatA tIkSNatA bhAvathI, moharipu jItI jaya paDaha vAyo...'' kSINamoha te jina : mohakSayanuM amRtacaMdrajIe dAkhaveluM apUrva vidhAna - atre bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI nizcayastutino trIjo prakAra kahyo che : 'jitamoha' - jeNe moha jItI lIdho che evA sAdhuno jyAre kSINamoha thAya, tyAre te nizcayavidothI - nizcayazothI 'kSINamoha' kahevAya che. A gAthAnI apUrva vyAkhyA karatAM amRtacaMdrajInI amRta vANIe madhuratama-vizadatama zailImAM niSThuSapaNe spaSTa samajAvI alaukika paramArtha prakAza relAvyo che : ahIM 'pUrva prakrAMta vidhAnathI' A pUrvenI gAthAnI 'AtmakhyAti' vyAkhyAmAM prastuta karela sakala avikala vidhAna pramANe AtmAnA mohane nyaSkRta karI - tiraskRta karI haThathI haThAvI, pathodita jJAnasvabhAva vaDe 'atirikta' - adhika - alAyadA jUdA tAravI AvatA evA AtmAnA 'saMcetanathI' saMvedanathI - samyak anubhavanathI 'jitamoha' hotA satno - saMtano - sAdhu satpuruSano bhAvaka evo moha jyAre kSINa thAya - kSaya pAmI jAya, tyAre te ja jitamoha sAdhu-satpuruSa bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvathI ekatvamAM TaMkotkIrNa evA paramAtmAne prApta thayelo kSINamoha jina, evI trIjI nizcayastuti che. A moha kevo kSINa ? 'tat saMtAnanA' - te mohanI saMtatinA atyaMta - sarvathA vinAzathI punaH aprAdurbhAva hoya ema, arthAt pharI prAdurbhAva - pragaTavuM na thAya ema sarvadAne mATe sarvathA kSINamoha. evo kSINamoha kevI rIte thayo ? svabhAvabhAvanI bhAvanAnA sauSThavanA - sArI peThe karavApaNAnA avakhaMbha thakI - AdhAra - otha thakI. amRtacaMdrajInI A parama paramArthagaMbhIra vyAkhyAnuM vizeSa spaSTIkaraNa A prakAre - - prathama to 'pUrvaprAMtavidhAnena' A pUrve gAthAnI 'AtmakhyAti' vyAkhyAmAM pUrve prakrAMta-prastuta 'vidhAnathI' sakala avikala vidhithI AtmAnA mohane nyakRta - tiraskRta karI, tiraskArI, gAbhano mohaM catya, haThathI haThAvI, yathokta jevo kahyo hato tevA SavizeSaNa saMpanna bhagavat jJAnasvabhAvathI 'atirikta' - adhika atizAyI - alAyadA - jUdA nahiM evA AtmAnA 'saMcetana' vaDe - saMvedana vaDe samyak anubhavana vaDe jitamoha' hoya che, arthAt te moha bhAva karanAra 'bhAvaka' evA mohane 'tadanuvRttimAMthI' - tene anukULa vRttimAMthI bhAvya evA AtmAne dUrathI lAMbethI ja pAcho vALI, mohane jItI, ekatvamAM TaMkotkIrNa evA AtmAne bhagavat jJAna svabhAve karI dravyAMtara svabhAvabhAvI sarva bhAvAMtarothI - bIjA badhA bhAvothI atirikta - adhika - atizAyI - alAyado - = - 286 - - - zrI devacaMdrajI (pArzva jina stavana) = -
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-33 jUdo saMcetato - saMvedato evo jitamoha hoya che ane Ama nitamIdazya satI timoha sato te saMta zuddha AtmasvabhAvano anubhava kare che ane te svabhAvabhAvanI bhAvanA sauSThava - sArI peThe atyaMta atyaMta daDha bhAvanA karato rahe che. jemake - huM A dehAdi paravastuthI bhinna evo zuddha caitanya svarUpa avinAzI ajara amara AtmA chuM. A nAzavaMta dehAdi parabhAva te huM nathI. eka zuddha sahAtmasvarUpa ja mhAruM che, bIjuM kaMI paNa mAruM nathI. huM A dehAdi bhAvano nathI, ne A dehAdi bhAva mahArA nathI, evo vivekarUpa nizcaya tenA AtmAmAM daDha thayo che. mATe mhAre A mhAro eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che - grahaNa karavA yogya che, bAkI A bIjA badhA bhAva heya che, tyajavA yogya che, mATe huM hArA AtmabhAvane ja bhajuM ne samasta parabhAva prapaMcane yajuM e ja yogya che. ApaNo AtmabhAva je eka cetanAdhAra che, te nija parikara - parivAra rUpa bhAva ja A bIjA badhA sAtha saMyoga karatAM sAra che. "e nija parikara sAra re." mATe he cetana ! tuM zAMta thaI A sarva parabhAvathI virAma pAma ! virAma pAma ! he AnaMdaghana ! e ja A parama zAMtimArga pAmavAno parama upAya che. eno Azraya kara ! Azraya kara ! ItyAdi prakAre dehAdithI bhinna evo huM jJAyaka svabhAvI AtmA chuM, evI AtmabhAvanA te evI to vajalepa daDha kare che ke pachI svapre paNa dehAdimAM ke mohAdimAM tene Atmabuddhi thatI nathI, AtmabhAva upajato nathI. zrI sadgurue kahyAM che evA nigraMtha mArgano sadAya Azraya raho. huM dehAdi svarUpa nathI ane deha, strI, putrAdi koI paNa mhArAM nathI. zuddha caitanya svarUpa avinAzI evo huM AtmA chauM." ema AtmabhAvanA karatAM rAgadveSano kSaya thAya. "Atama bhAvanA bhAvamAM jIva lahe kevala jJAna re." - zrImad rAjacaMdra "ApaNo Atama bhAva je, zuddha cetanAdhAra re, avara savi sAthe saMyogathI, e nija parikara sAra re. - zAMtijina." - zrI AnaMdaghanajI "tathaiva bhAvayed dehAd vyAvRttyAtmAnamAtmani / na yathA punarAtmAnaM dehe svapnepi yojayet // " - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta "samAdhi zataka' Ama "svabhAvamAvAvAsIdavIvajaMtu' - "svabhAvabhAvanI bhAvanA sauSThavathI' - svabhAvabhAvanI bhAvanAnA "sauSThavanA" - sArI peThe karavApaNAnA "avakhaMbha" thakI - AdhAra - otha thakI arthAtu sArI peThe gokhI gokhIne AtmabhAvanA bhAvavA thakI tenuM eTaluM badhuM baLavAnapaNuM thAya che ke, "tasaMtAnAyiMtavinAze' - te mohanA saMtAnanA atyaMta vinAze karI punaH aprAdurbhAva hoya ema - "punarAkuvAya' - bhAvaka evo moha kSINa thAya che, Avaka: kSIno moH cAtuM', arthAt te duSTa mohanI saMtatino (chain) vaMza paraMparAno - AtyaMtika sarvathA vinAza thAya che, eTale pharI kyAreya paNa prAdurbhAva na pAme - pharI pragaTapaNuM na thAya ema bhAvaka evo moha sarvadAne mATe sarvathA kSINa thAya che ane Ama jyAre bhAvaka evo moha kSINa thAya che tyAre bhAvya-bhAvaka bhAvano abhAva hoya che, 'ta sa iva mAvyamAvavimAna', TAMkaNAthI utkIrNa akSara jevA svarUpa supratiSThita dhruva evA paramAtmAne avApta paramAtmAnamavAta:' - (prAma) evo "kSaNamoha' jina che, dhruvapadarAmI evo te kSaNamoha paramAtmA jina hoya che, evA prakAre trIjI nizcaya stuti che, pILamodI nino rUti tRtIyA nizcayastutiH | vIrajIne caraNe lAguM, vIrapaNuM te mAguM re, mithyAmoha timira bhaya bhAguM, jIta nagArUM vANuM re." - zrI AnaMdaghanajI "sUra jagadIzanI tIkSaNa ati zUratA, jiNe cirakALano moha jato, bhAva sAdvAdatA zuddha paragAza karI, nIpano parama pada jaga vadIto.' - zrI devacaMdrajI 287
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tAtparya ke uparamAM kahyA pramANe AtmAnA mohane haThathI peThe svabhAvabhAvanI bhAvanA vaDe pharI moha na prAdurbhAva pAme (Once for all) moha kSINa kare, tyAre te ja bhAvya-bhAvaka paramAtmAne prApta thayelo evo te kSINamoha' jina che, ema A trIjI nizcayastutino prakAra che. haThAvI jitamoha thaI, jyAre sArI na udbhave evI rIte chevaTane mATe bhAvanA abhAve ekatvamAM DhaMkotkIrNa - ''lokAloka bhAsaka anaMta jJAnadRSTi jAkI, vIraja anaMta sukha khere karmakaMda jU, caraNa anaMta vara lokAloka bhAvadhara, punya pApa sau vyatIta sudha sukha vRMda jU; veda kauna bheda tIno joga kauna kheda tahAM, cetana prakAza bhayo karmasau aNaMda jU, aise jinarAja nija jJAnameM virAjamAna, amala akhaMDa nita dhyAve devacaMda jU.'' * zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza, 1-12 ane emaja moha padane sthAne anukrame rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana ema soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che, arthAt kSINarAga, kSINadveSa, kSINakrodha, kSINakarma, kSINamana, kSINazrotra ItyAdi sUtro prakAre vyAkhyA karavA yogya che, A nirdiSTa dizA pramANe anya paNa svabuddhithI samajI levA, anayA vizAnyApi ddhAni / - dA.ta. kSINazrotra Adi prakAre te kSINeMdriya hoya che. sarva IdriyonA jayanI AtyaMtika bhAvanAthI te teono punaH prAdurbhAva na thAya ema sarvathA kSaya karavAne samartha thAya che. jemake - je Idriyo pUrve harAyA DhoranI jema chUTI pharatI hatI, ne raghavAI thaIne svacchaMde vicaratI hatI, te have saMpUrNa niyamamAM AvI jaI, pAchI kheMcAIne, potAnA citta gharanA khIle baMdhAya che. viSayagrahaNa mATe jyAM tyAM mukha nAMkhavA rUpa bahirmukha vRtti choDI daI, te have DAhI DamarI banI aMtara abhimukha thAya che. eTale jenI AMkho bAhya rUpane dekhatI hatI te have bhAvathI aMtaH svarUpane dekhe che. je kAna bAhya zabdo suNatA hatA te have aMtaHnAda sAMbhaLe che. je nAka bAhya sugaMdhathI lobhAtuM hatuM, te have bhAva-saurabhathI saMtoSAya che. je rasanA bAhya rasathI rIjhatI hatI, te have aMtaHcaitanya rasanA pAnathI prasanna thAya che, je sparza bAhya sparzathI sukha mAnato hato, te have caitanya svarUpanI sparzanAthI AnaMda anubhave che. Ama IMdriyonI bAhya vRtti virAma pAmI bhAvarUpa ApyaMtara vRtti varte che. kAraNake pAMce Idriyo rUpa tophAnI ghoDAnI lagAma have jAgrata AtmAnA eka citta-sArathinA hAthamAM AvI che ane Ama bhAvathI anupama caitanya rasano anubhava AsvAda thAya che, eTale pachI IMdriyo evI to vaza thaI jAya che, evI to garIbaDI gAya jevI AdhIna thaI jAya che, ke tene pachI bAhya viSayomAM rasa paDato nathI, ne te pratye parANe laI javAmAM AvatAM paNa te jatI nathI ! evuM to tene A citta-ghara goThI jAya che ! eTale A caitanya amRtarasano AsvAda choDIne yogI 'bAksabuksa' rUpa pudgala bhogane Icchato nathI ! Ama viSayomAMthI IMdriyone pAchI kheMcanArA A parama jJAnI yogIzvarane bhoga pratye atyaMta anAsakti ja hoya che, parama vairAgya ja varte che, kAraNake - '(1) jenuM mana mUMgo anAhata nAda sAMbhaLI rahyuM che, evA A jogIjanane kokilano kala svara kema AnaMda Ape ? anubhUti nArIe lalakArelA priya saMgItamAM je rata thayA che, te kAminInA komala kakaMkaNanA avAjathI kema ghUrNAyamAna thAya ? (2) avinAzI ne nisarga-nirmala evA svarUpane je dekhe che, te yogI puruSane nAzavaMta ne zukra-zoNitathI upajeluM rUpa kema game ? (3) zIla saurabhathI je prasanna thAya che, tene kastUrI - caMdanAdi sugaMdhI dravyothI kema AnaMda upaje ? kAraNake bIjI sugaMdhI to jhAjhIvAra TakatI nathI, vAyuthI zIghra UDI jAya che, paNa zIla saurabha to lAMbo vakhata upayogamAM Ave che ane tene vibhAva rUpa vAyaro harI zakato nathI. (4) jenuM mana satata avikArI evA navamA zAMtarasamAM magna thayuM che, te yogIjana AraMbhe sukharUpa paNa pariNAme vasamA evA rasothI kema rIjhe ? je madhura rasane cAkhatAM rasa lolupInI rasanAmAMthI rasa paDe che jIbhamAM pANI chUTe che, te rasano bhayaMkara vipAka ciMtavatAM A viraktajanonI AMkhamAMthI pANI paDe - 288
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-33 che - AMsu Ave che. (5) jyAM guNa puSpo* bIchAvelA che evI nirmala suvikalpa rUpa taLAImAM je dhRti-patnIne ArligIne sUtA che, te samyag dRSTijano bAhya sparzamAM kema rata thAya ? Ama A lokanA viSayo A virakta cit samyak dRSTi janone AnaMdadAyI thatA nathI. are ! A mahAnubhAvo paramAnaMda rasanuM pAna karIne dhIMgAdhaDabA banI eTalA badhA ALasu banI gayA che, ke teo paraloka sukhamAM paNa niHspRha hoya che !' AvA parama vairAgya mUrti bhAvitAtmA mahAtmA sarva IMdriyono parAjaya karI teono sarvathA parikSaya karavA samartha thaI kSINeMdriya bane emAM zuM Azcarya ? te ja prakAre kSINa rAga, kSINa dveSa, kSINa kaSAya, kSINa karma, Adi anya anya prakAronI bhAvanA paNa samajI levI. Ama kSINamoha, kSINarAga, kSINadveSa Adi bhAvasaMpanna paramAtmasvarUpane pAmela A jina bhagavAn che. arthAt Atmapadane Icche che, Icche che je jogIjana', te ja A paramAtmA jina che. A paramAtmA te zukla evA dhyAna agni vaDe karma kalaMkanuM dahana karI nitya niraMjana jJAnamaya' thayelA parama AtmA che. jJAnAnaMdathI pUrNa pAvana evA A AnaMdaghana bhagavAn guNagaNa ratnanA Agara che. enA A kSINamoha-kSINarAga AdinI jema aneka guNa niSpanna nAma prasiddha che. jemake - 'sakala karmamalathI rahita hovAthI te nirmala che. kevala AtmA sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evA kevala darzanazAnamaya hovAthI te kevala che. sarva azucithI varjita evA eka advaita zuddha zAyaka svabhAvanA pragaTapaNAthI te zuddha che. samasta parabhAva-vibhAvathI AtmAne vivikta-pRthak alaga karyo hovAthI te vivikta che. paripUrNa AtmasvarUpanuM prabhutva prApta karyuM hovAthI te prabhu che. paripUrNa AtmasAmrAjyanA Iza-zAsana kartA svAmI hovAthI te Izvara che. jagA bIjA badhA padArtha karatAM parama ISTa hovAthI te vizvanI viziSTa zreSTha vibhUti rUpa parameSThi che. sakala parabhAvathI para thayelA hovAthI temaja parAt para evA parama padane pAmelA hovAthI te parAtmA athavA paramAtmA che. rAgadveSAdi AMtara zatruone haNI nAMkhI, zuddha sahaja nija svarUpano jaya karyo hovAthI te jina athavA arihaMta che. anupama AtmavIratvathI raMjita thayelI kevalazrI tene svayaMvarI hovAthI te zrImad ramApati che. parama AtmazAMtine pAmelA hovAthI te zAMta che. sadA zivasvarUpa-kalyANa svarUpa hovAthI te sadAziva che. traNe bhuvanane zakara - Atma sukhakara hovAthI te zaMkara che. jJAna vaDe sarva vyApaka hovAthI te viSNu che. sarva karmakaleza haranArA hovAthI te hari che. parama brahmajJapaNAthI te paraMbrahma che. sakala jagatnI parama pUjAnA parama pAtra hovAthI te arhat che. zuddha Atmasiddhi prApta karI AtmA siddha karyo hovAthI te siddhAtmA che. niraMtara AtmAmAM ramaNa karI rahyA hovAthI te rAma che. sarva pradeze zuddha prakaTa mUrtimAn caitanya-dhAtumaya hovAthI te zuddha caitanyamUrti che. sahaja zuddha AtmasvarUpamAM sahaja niHprayAsapaNe niraMtara vartI rahyA hovAthI te 'sahajAtmasvarUpa' che. ItyAdi aneka yathArtha Atmatattva vAcaka nAmathI A kSINamoha jina pa2mAtmA oLakhAya che uttaracita prajJAvabodhamAMthI cheH ane jema 'kSINamoha' padathI tema te te AtmaguNa niSpanna nAmathI A sahajAtmasvarUpI jina bhagavAnanI stuti karavI te paNa upalakSaNathI nizcayastutino prakAra che. "hna ye muLajIvapUrti, dhRtipatnImutyuddha zeDse / vimale suvikalpatalpake, kva bahi sparzaratA bhavaMtu te // tadi me viSayAH kilaihikAH, na mude ke'pi viraktacetasAm / paraloka sukhe'pi nispRhAH, paramAnaMdarasAlasA amI // " - (ItyAdi AdhAra rUpa hRdayaMgama varNana mATe ju o) zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra' (vairAgya adhikAra) "nirmalaH kevalaH zuddhaH viviktaH prabhurIzvaraH / parameSThI pAsmRti paramAtmezyo binaH / / " - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta 'samAdhi zataka' 189
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kAyA-AtmAnI ekatA aMge nizcaya-vyavahAra niyavibhAgathI nikhuSa spaSTatA karI uktano sArasamuccaya rUpa kaLaza prakAze che - zArdUladhikrIDita - ekatvaM vyavahArato na tu punaH kAyAtmanonizcayA - tru stotraM vyavahAratosti vapuSaH stutyA na tattattvataH / stotraM nizcayatazcito bhavati citstutyaiva saivaM bhave -. jAtastIrthakarastavottarabalAdekatvamAtmAMgayoH // 27 // ekatva vyavahArathI tana ane AtmAnuM - nA nizcaye, nRstotra vyavahArathI tana stave nA tattvathI te huye; nizva cita taNuM stotra ci stavanathI ne ema te stAvanA, tethI tIrthakarastavottarabale kAyAtma ekatva nA. 27 amRta pada-27 mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga. AtmA dehathI bhinna paramArthathI re, ema thayo siddhAMta nirdhAra... AtmA. ekapaNuM che deha ne AtmanuM re, ema bhale bhaNe vyavahAra... A. 1 toya nizcayathI deha AtmanuM re, ekapaNuM kadI na ja hoya... A. deha stutithI stotra puruSanuM re, vyavahAre-na tattvathI soya... A. 2 stotra nizcayathI caitanyanuM re, caitanya stutithI ja thAya... A. ne te caitanya stuti ema che re, jiteMdriya che jinarAya... A. 3 jitamoha vaLI jinarAjajI re, kSINamoha paNa jina tema... A. evA zuddha cetana guNavarNane re, kahI stuti nizcayathI ema... A. 4 tethI tIrthakara stava praznanA re, uttarabale rIte Ama... A. noya ekapaNuM deha AtmanuM re, bhAkhe bhagavAna "amRta' nAma A. 5 artha : kAyA ane AtmAnuM ekatva-ekapaNuM vyavahArathI che, paNa nizcayathI nathI, zarIranI stutithI puruSanuM stotra vyavahArathI, paNa te tattvathI nathI, cinuM nizcayathI stotra cit stutithI ja hoya che ane te cit stuti ema (ukta prakAre) hoya che, eTalA mATe tIrthakara stavanA uttaranA balathI AtmA ane dehanuM ekatva-ekapaNuM nathI. amRta jyoti" mahAbhASya bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te banne bhinna che, pragaTa lakSaNe bhAna." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-49 juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja" jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 290
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-27 "tana cetana vivahAra ekase, nihargha bhinna bhinna hai doI, tanakI zuti vivahAra jIvathati, niyata deSTi mithyA thati soI; jina so jIva jIva so jinavara, tana jina eka na mAnai koI, tA kArana tanakI saMtuti sau, jinavarakI saMtuti nahi hoI." - banA.sa.sA.jI. 30 A uparamAM je badhuM apratibuddha 26mI gAthAmAM AzaMkA karI tenA nivAraNa mATe 27 thI 33 gAthA kahI, tenuM savistara vyAkhyAna karatAM AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM suspaSTa vivarIne kahyuM teno sArasamuccaya rUpa A upasaMhAra kaLaza sarjatAM puruzArdUla zrI amRtacaMdrajIe zArdUlavikrIDita chaMdamAM viragarjanA karI che : kAyA ane AtmAnuM ekapaNuM vyavahArathI che, paNa nizcayathI nathI, eTale zarIranI stutithI puruSanuM - AtmAnuM stotra vyavahArathI che, paNa te tattvathI nathI, "ra tattattvataH', nizcayathI nathI. tyAre tattvathI - nizcayathI puSanuM - AtmAnuM stotra zI rIte hoya ? citanuM - caitanyanuM nizcayathI stotra citustutithI ja - ' vistutye' - caitanyanI stutithI ja hoya che. te cittuti kema hoya ? saive veta' - te citustuti-caitanya stuti ema ukta prakAre jinanI traNa nizcaya stutinA atra spaSTa nirdiSTa uttama udAharaNa pramANe hoya che. A parathI zuM sAra phalita thAya che ? nAtaktIrthastottaravatAvavamAtmAyo:' - eTalA mATe tIrthakarastava paratve je apratibuddhe prazna karyo hato, tenA uttaranA balathI - sAmarthyathI AtmA ane dehanuM ekatva-ekapaNuM nathI, ema siddha thayuM, akhaMDa nizcaya siddhAMtapaNe supratiSThita thayuM. "deha te AtmA nathI, AtmA te deha nathI. ghaDAne jenAra je ghaDAdithI bhinna che, tema dehano jonAra, jANanAra evo AtmA te dehathI bhinna che, arthAt deha nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (351), 425 16 S 291
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ATalA ATalA spaSTa bodha pachI bodha konA bodhamAM nahi utare? evA bhAvano sArasamuccaya rUpa kaLaza saMgIta kare che - mAninI - iti paricitatattvairAtmakAyaikatAyAM, nayavibhajanayuktyAtyaMtamucchAditAyAM / avatarati na bodho bodhamevAya kasya, svarasarabhasakRSTaH prasphuTaneka eva // 28 // ke phulya prativuDovintarita pherA Iti paricitatattva AtmakAryakatA e, naya vibhajanayukta sAva khullI karAye; avatarata ja bodhe bodha konA ja Aje? svararasabhara kheMcyo chUTato eka A je. 28 amRta pada-28 konA bodhe bodha na utare, konA bodhe bodha na utare ?... konA bodha. 1 ema tattva paricayavaMtAe, Atma kAya ekatA e, naya vibhAjana yukti pasAthe, khullI sAva karAye... konA bodhe... 2 bodhe konA na utare Aje, bodha eka skuTaMto A je, je svarasabhAsathI karyo, bhagavAnuM amRtacaMdra varNo... konA bodhe... 3 artha : evA prakAre jene tattva paricita che evAothI (tattvavijJAnI AtmAnubhavI puruSothI) AtmA ane kAyAnI ekatA navibhAjanathI (nayano vibhAga pADavAnI) yuktithI atyaMta ucchAdita thatAM (ughADI paDAtAM-khullI karAtAM), svarasanA AvegathI kaSTa-kheMcAyelo evo prastuTato bodha eka ja Aje konA bodhamAM ja nathI avatarato ? 28 ema apratibuddhanI uktino nirAsa (nirAkaraNa) karavAmAM Avyo 33 "amRta jyoti' mahAbhASya "dIrgha kALa sudhI yathArtha bodhano paricaya thavAthI bodhabIjanI prApti hoya che ane e bodhabIja te pAye nizcaya samyatva hoya che." "jJAnI kahe che te kuMcI rUpI jJAna vicAre to ajJAnI rUpI tALuM ughADI jAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 278 (643), 715, 947 (upadeza chAyA) ane Ama AtmA ane dehanuM ekapaNuM nizcayathI-tattvathI nathI ema siddha thatAM, teno phalitArtha zo thayo ? te potAnA parama priya paramabhAvavAhI mAlinI chaMdamAM A bodha Aje konA "sArasamuccaya rUpa" kaLazathI prakAzatAM amRtacaMdrajI apUrva AtmanizcayathI bodhamAM nahi utare? atre garjanA kare che - "ti parititattva:' - Ama uparamAM spaSyati spaSTa kahyuM tema jene tattva paricita che, AtmAnubhavathI sArI peThe jANeluM supratIta che, evA jJAnI AtmAnubhavI puruSothI - "mAtmAvaitAyAM - AtmA ane kAyAnI ekatA nayavibhAjana yuktithI - "vimAnayujya' - nayano heMcaNa rUpa vibhAga pADavAnI yuktithI atyaMtapaNe 292
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-27 ucchAdita karavAmAM AvI, "atyaMtamuchAhitAya', AcchAdana dUra karI ughADI pADavAmAM AvI, khullI karavAmAM AvI, arthAt kayA nayanI apekSAe te ekatA ghaTe che ane kyA nayanI apekSAe te ekatA ghaTatI nathI, ema sAva khullekhulluM phoDa pADIne pragaTa karavAmAM AvyuM, jethI koI paNa prakArano kaMI paNa visaMvAda ke saMdeha ke anadhyavasAya na rahevA pAme ema cokhe cokhuM - Teka Taca ne cokhkhuM caTa nigSa kathana karavAmAM AvyuM. to pachI have - "sarasarama :' - svarasanA rabhAsathI - AvegathI kRSTa - karSAyelo - kheMcAyelo evo, "prakruTava iva' - prastuTato - prastuTa thato - prakaSTapaNe phUTI nIkaLato "eka ja - advitIya ja - advaita ja bodha Aje konA bodhamAM ja nathI avatarato ? avatarata ja votho vothamevA ya ?' apitu avatare ja che. arthAt AvuM dIvA jevuM spaSTa pragaTa bhedajJAnavALuM tattvavijJAna pratipAdana karavAmAM AvyuM, svarasanA AvegathI ApoApa ja kheMcAIne bodha - yathArtha samajaNa eka ja - jyAM dvitIya bhAva rahyo nathI evo praphuTa thAya che, ekadama phUTI nIkaLe che, jhaTa laIne pragaTe che ane te mAtra jJAyaka bhAvarUpa kevalajJAna svarUpa bodha bodhamAM ja - jJAnamAM ja - zAyakabhAva rUpa AtmAmAM ja avatare che - utare che, aMtaHpariNAmI thAya che, AtmA kevala jJAnapariNAme pariName che, eTale Ama AtmA pratibaddha thAya ja che. Ama apratibuddhanI uktino nirAsa karavAmAM Avyo - radIo devAI cUkyo. 297
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (gAthA utthAnikA sUtra artha) - ema anAdi mohasaMtAnathI nirUpita evI AtmA ane zarIranI ekatva saMskAratAe karIne atyaMta apratibuddha chatAM paNa, prabalapaNAe karI ullasita thaI cha, tattvajJAna jyoti jenI evo A, netravikArInI jema paDela prakaTa ughADAI gayA che evo jhaTa laIne pratibuddha thayelo, sAkSAt dRSTA evA svane svayameva nizcaye karI vizeSe karI jANIne ane zraddhIne ane tene ja anucaravAno kAmI sato, sva AtmArAma evA Ane (AtmAne) anya dravyonuM pratyAkhyAna zuM hoya ? ema pUchato Ama kahevA yogya che - savve bhAve jahmA paccakkhAI paretti NAdUNaM / tA paccakkhANaM gANaM niyamA muNeyavvaM // 34 // (gAthA kAvyAnuvAda) sarve bhAvo paccakhe re, para ema jANI sujANa; tethI niyamathI jANavuM re, jJAna te pratyAkhyAna... re Atman ! vaMdo samayasAra. 34 gAthArtha : kAraNake sarva bhAvone 'pa2' ema jANIne paccakhe (tyaje) che, tethI pratyAkhyAna zAna niyamathI jANavuM. AtmakhyAti TIkA - prasabhojjRmbhitatattvajJAnajyoti evamayamanAdimohasaMtAnanirUpitAtmazarIraikatvasaMskAratayAtyaMtamapratibuddhopi rnetravikArIva prakayedghATitapaTalaH jhaTiti pratibuddhaH sAkSAt dRSTAraM svaM svayameva hi vijJAya zraddhAya ca taM caivAnucaritukAmaH svAtmArAmasyAsyAnyadravyANAM pratyAkhyAnaM kiM syAditi pRcchannitthaM vAcyaH - sarvAn bhAvAn yasmAtpratyAkhyAti parAniti jJAtvA / tasmAtpratyAkhyAnaM jJAnaM niyamAt jJAtavyaM // 34 // yato hi dravyAMtarasvabhAvabhAvino'nyAnakhilAnapi bhAvAn bhagavajjJAtRdravyaM svasvabhAvabhAvAvyAptatayA paratvena jJAtvA pratyAcaSTe, tato ya eva pUrvaM jAnAti sa eva pazcAtpratyAcaSTe na punaranyaM ityAtmani nizcitya pratyAkhyAnasamaye pratyAkhyeyopAdhimAtrapravarttitakartRtvavyapadezatvepi paramArthenAvyapadezya jJAnasvabhAvAdapracyavanAtpratyAkhyAnaM jJAnamevetyanubhavanIyam ||34|| AtmabhAvanA - . zrvam - ema uparamAM vivarI dekhADyuM tema, gavam - A, prastuta, jenuM prakaraNa che te, atyaMtamapratibudghovi - atyaMta apratibuddha - abUjha chatAM. zAthI karIne apratibuddha ? anAvimohasaMtAnanirUpitAtmazarI vasaMAratA - anAdi moha saMtAnathI - saMtatithI nirUpita - nirUpavAmAM Avela AtmA - zarIranA ekatvanI - ekapaNAnI saMskAratAe - saMskArapaNAe karIne. ema apratibuddha chatAM paNa zuM ? pratamobhitatattvajJAnanyotiH - prasabhathI - prabalapannAe karI - jabarajastIthI ujjaibhita-ullasita-pravikasita che tattvajJAna jyoti jene evo Titi pratibuddha: - jhaTa ja pratibuddha - bUjhelo. konI jema ? netravijArIva pradghATitapanaH - prakaTa udghATita - ughADAyelA che paTala - AMkhano paDale jeno evA netra vikArI - netrarogInI jema, ema jhaTa pratibuddha thayelo zuM ? sAkSAt dRAra sva svayameva hi vijJAya zraddhAva a - sAkSAt - pratyakSa daiSTA-dekhanAro svane-potAne svayameva-ApoApa ja sphuTapaNe-pragaTapaNe jANIne ane zraddhIne taM vaivAnuvatuiAmaH - ane tene ja anucaravAne kAmI evo, svAbharamasvAsya - sva AtmArAma evA Ane anyadravyAnAM pratyAraNyAnuM vi svAt - anyadravyonuM pratyAkhyAna - paccakhANa - parityAga zuM hoya ? ti vRkkanuM - ema pUchato, sthaM vAsthyaH - Ama - A nIcenI gAthAmAM Ave che tema vAcya - kahevA yogya che. II kRti gAthA utthAniA sUtra gAbhamAnanA || 294
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-34 AtmakhyAti TIkArya - kAraNake - dravyAMtarasvabhAva bhAvI anya akhila ja bhAvone bhagavatu jJAtRdravya svasvabhAvabhAvanI avyApyatAthI parapaNe jANIne paccakhe che (tyAge che), tethI je ja pUrve jANe che, te ja pachI paccakhe che, nahi ke anya, ema AtmAmAM nizcita karI, pratyAkhyAna samaye pratyAkhyaya upAdhi mAtrathI pravartita evuM kartutvanuM vyapadezapaNuM chatAM, paramArthathI avyapadezya jJAnasvabhAvathI apracyavanane lIdhe, pratyAkhyAna te jJAna ja che, ema anubhavavA yogya che. amRta jyoti' mahAbhASya "jJAnanuM rUpa virati che. vItarAganuM A vacana sarva mumukSuone nitya smaraNamAM rAkhavA yogya che - je vAMcavAthI, samajavAthI tathA vicAravAthI AtmA vibhAvathI, vibhAvanAM kAryothI ane vibhAvanAM pariNAmathI udAsa na thayo, vibhAvano tyAgI na thayo, vibhAvanAM kAryono ane vibhAvanAM phaLano tyAgI na thayo te vAMcavuM, te vicAravuM ane te samajavuM ajJAna che. vicAra vRtti sAthe tyAgavRtti utpanna karavI te ja vicAra saphaLa che, ema kahevAno jJAnIno paramArtha che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(88), 749 A gAthAnuM parama bhAvavAhI avataraNa karatuM viziSTa utthAnikA-sUtra apUrva tattvakaLAthI gUMthatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che - "ema" - ukta prakAre anAdi mohasaMtAnathI - mohasaMtatithI nirUpAyelI AtmA-zarIranI "ekatva saMskAratAe karIne - ekapaNAnA saMskArapaNAe karIne - ekapaNAnA adhyAse karIne "A" - prastuta apratibuddha paNa - "prasaMbhathI" - prabalapaNAthI (parANe) tattvajJAna jyoti "ujjasRbhita - ullasita - avikasita thatAM, netravikArI - netrarogInI jema paTala - paDadA prakaTa ughADAI gayA che evo - jhaTa ja pratibuddha thayo, eTale ema pratibuddha - pratibodha pAmela - jAgRta thayelo A sAkSAta-pratyakSa dRSTA "sva" - potAne - AtmAne "svayameva - ApoApa ja nizcaye karI phuTapaNe pragaTapaNe vizeSe karI jANIne ane zraddhIne tene ja "anucaravAno" - anusaratuM anukaLa AcaraNa karavAno "kAmI" - abhilASI sato. "sva AtmArAma" potAnA AtmAmAM ArAma karI rahela vA ramaNa karI rahela evA Ane anya dravyonuM pratyAkhyAna - paccakhANa - kSati - kAraNake sarvAna mAvAnuM - sarva bhAvone paraniti jJAtA - "paro che ema jANIne pratyAdhyAti - pratyAkhyAna kare che, paccakhe che, parityaje che, tasmAn - tethI karIne pratyAhyAnuM jJAnaM niyama- jJAtavya - pratyAkhyAna (ta) jJAna niyamathI - nizcayathI jANavuM. || rUti thA yAtmamAvanA //rU4| thato di - kAraNake phuTapaNe dravyAMtarastrAvamAvinokacAnavatAnya mAvAn - dravyAMtara svabhAvabhAvI - dravyAMtaranA - anya dravyanA svabhAvabhAvI - svabhAva rUpa honArA anya akhila ja - sarva ja bhAvone pavit jJAtRdravya - bhagavat jJAtRdravya - jJAyaka dravya paratvena jJAtvA - parapaNe jANIne atyAre - pratyAkhyAna kare che, paccakhe che, parityAga kare che. zAthI? vamavamavadhyAtiyA - sva svabhAva bhAvanI avyAkhyatAe karIne nahiM vyApavA yogyapaNAe karIne. tethI zuM ? gva - je ja pUrva nAnAti - pUrve pahelAM jANe che, sa va - te ja pazcAtu pratyAre - pachI paccakhe che - pratyAkhyAna kare che, punarjanya: - nahi ke. punaH anya - bIjo, rUTyAtmani nizcitya - ema AtmAmAM nizcita karI, pratyAdhyAne jJAnameva - pratyAkhyAna zAna ja che tyagumavanIyam - ema anubhavanIya - anubhavavuM yogya che. ema zAne lIdhe ? pratyAdhyAnasama - pratyAkhyAna samaye - kALe pratyAdheyopAyamAtrapravartitastRtvavyazapa - jenuM pratyAkhyAna karavA yogya che evI pratyAkhe upAdhi mAtrathI pravartita - pravartAvAyela katvanuM - kartApaNAnuM vyapadezapaNuM - vyavahArathI vacana vikalpa rUpa nAma-nirdezapaNuM chatAM, paramArthena - paramArthathI - nizcayathI - tattvathI vyavezyajJAnasvabhAvAvanAt - avyapadezya - nahi thapadezAvA yogya - nahiM nAma nirdeza karAvA yogya jJAna svabhAvathI apracyavanane lIdhe - abhraSTapaNAne lIdhe. Ama pratyAkhyAna jJAna ja che ema anubhavavuM yogya che. |rUti "AtmadhyAti' TIkA gAbhAvanA (prastuta gAthA) /rU4nA 295
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parityAgapratijJA zuM hoya ? ema pUchato, "Ama" - A nIcenI gAthAmAM kahyA pramANe kahevA yogya che - "sarva bhAvone "para" ema jANIne paccakhe (tyaje) che, tethI pratyAkhyAna jJAna ja niyamathI jANavuM." A gAthAnI tAttvika mImAMsA karatAM "AtmakhyAti'kArajI de che - kAraNake skuTapaNe 'dravyAMtara svabhAvabhAvI' - anya dravyanA svabhAvabhAvI - svabhAva honArA anya akhila ja - sarve ja bhAvone bhagavata jJAtadravya parapaNe jANIne pratyAkhyAna kare che. paccakhe che. zAthI ? svasvabhAva bhAvanI avyApyatAe karIne. tethI zuM? je pUrve jANe che, te ja pachI pratyAkhyAna kare che, nahi ke bIjo koI, ema AtmAmAM nizcita karI, pratyAkhyAna jJAna ja che ema anubhavanIya-anubhavavuM yogya che. ema zAne lIdhe ? pratyAkhyAna samaye jenuM pratyAkhyAne karavA yogya che evI pratyAkhyaya upAdhi mAtrathI pravartita - pravartAyela kartApaNAnuM vyapadezapaNuM-vyavahArathI vacana vikalparUpa nAma nirdezapaNuM chatAM, paramArthathI "avyapadezya - nahi vyapadezAvA yogya - nahi nirdezAvA yogya jJAna svabhAvathI apracyavanane lIdhe - abhraSTapaNAne lIdhe. Ama pratyAkhyAna jJAna ja ema anubhavavuM yogya che. "AtmakhyAti'kAra AcAryanI A parama paramArtha gaMbhIra vyAkhyAno spaSTa AzayArtha samajavA A gAthAnuM viziSTa utthAnika sUtra ane gAthAnI vyAkhyA ema be vibhAgamAM anukrame vizeSa vicAraNA karIe ane te arthe apUrva tattvakaLAthI grathita A viziSTa paramArthaghane utthAnikA sUtranuM vimarzana karavA prathama dRSTi ane darzananuM svarUpa vicArI netrarogInA prastuta dRSTAMtanuM vizeSa bhAvana karIe. 1. utthAnika sUtra - darzana ane dRSTi netrarogInuM daSTAMta AtmA ane deha eka che evo ekatva adhyAya rU5 durvAsanAno deDha saMskAra varyo Ave che. A mohatamasunA (ajJAnAMdhakAranA) paTalane lIdhe tenI dRSTine ajJAnamaya AvaraNa AvyuM che eTale tene yathArtha vastudarzana thatuM nathI, paNa ukta prakAre sagurunA sabodha thakI jyAre tenuM moha-tamasu paTala dUra thAya che, ajJAnamaya mohAMdhakArano paDado cIrAI jAya che, tyAre tenI dRSTi khUle che ne tene yathArtha vasudarzana thAya che. A mohAMdhakAramaya ajJAna jJAnarUpa prakAza thatAM zIgha nAsI jAya che - ekadama palAyana karI jAya che. lAMbA vakhatanuM aMdhAruM paNa dIvo peTAvatAM tarata ja dUra thAya che, tema anAdino mohAMdhakAra paNa jJAna-pradIpa pragaTatAM tallaNa ja nAza pAme che, eTale samasta vastusvarUpa jema che tema yathAsthita svarUpe A samyagu deSTi yogIne dekhAya che. "karma bhAva ajJAna che, mokSa bhAva nija vAsa; aMdhakAra ajJAna sama, nAze jJAna prakAza." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-98* paNa AMkha ughaDI na hoya tyAM sudhI jema aMdhapaNuM ja che, dekhavApaNuM nathI, darzana nathI, tema sadgurubodha thakI jyAM sudhI AMtara dRSTi ughaDI nathI, unmIlana pAmI nathI, tyAM sudhI daSTi aMdhapaNuM ja che, dekhavApaNuM nathI, darzana nathI ane eTale ja A jIvane netrarogInI upamA ghaTe che. netrarogI eTale ke jene AMkhano roga che evo puruSa AMkha ughADI zakato nathI, AMkha mIMcI ja rAkhe che, tene ujAsa paNa gamato nathI. tenI je koI niSNAta netravaidya (Eye-specialist) barAbara cikitsA karI yathAyogya aMjana vagere AMjIne davA (Treatment) kare, to dhIre dhIre teno roga maTavAno saMbhava che. te sadyano ne tene AdhIna auSadhano bhoga na bane tyAM sudhI teno roga kema karIne maTe nahi. tema A jIvane anAdino dRSTi aMdhapaNAno - mithyAdeSTipaNAno gADha roga lAgu paDyo che. te AMkha mIMcIne ja paDyo che. tenAthI jJAna-prakAza paNa dekhI zakAto nathI ! have tene koI mahApuNayanA jogAnujoge koI tevA sadguru rUpa niSNAta salaidyano joga maLe, ne te tenA roganuM barAbara nidAna karI, yogya cikitsA kare, jJAna rUpa juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 296
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-34 aMjana Aje, to dhIre dhIre te dRSTi aMdhanI dRSTi khUlatI jAya, ne chevaTe te netraroga sAva maTI jAya. paNa AmAM mAtra zarata eTalI ja che ke - savaidyarUpa sadgurune zodhI kADhI, tenI davA daDha zraddhAthI, yathAvidhi AjJArUpa pathya anupAna sAthe karavAmAM Ave, to ja te AtmabhrAMti rUpa moTAmAM moTo roga jAya. Ama sadUgurunI upAsanAthI sahAtmasvarUpI zuddha AtmAnuM zuddha svarUpa samajAya che, svarUpa darzana thAya che; ane je "darzana' che te 'daSTi' vinA-nayana vinA thatuM nathI, 'binA nayana pAve nahi', vinA nayananI je vAta che, arthAt carmacakSune agocara evI je vAta che, te "nayana' vinA arthAt saddagurunI doravaNI vinA athavA sadUgurue arpelA divya AMtara cakSu vinA prApta thatI nathI, paNa je sadgurunA caraNa seve che, te to te 'binA nayana kI bAta" sAkSAtu pAme che. vinayavata sadUgurunA nayanathI divya nayana pAmI nija svarUpano sAkSAtkAra kare che, atIndriya evA AtmAnA zuddha sahajAnaMda svarUpanuM darzana sagurue arpelA divya nayana dvArA thAya che, e zrImad saguru bhagavAnano ananya parama upakAra che. jo tarasa chIpAvavAnI IcchA hoya, to te chIpAvavAnI rIta paNa che ane te gama vinA kadI prApta thAya nahi, ema anAdi sthiti che ane tevA prakAre zrImad rAjacaMdrajI, zrI AnaMdaghanajI Adi parama jJAnI puruSoe bhAkhyuM che - "AtmabhrAMti sama roga nahiM, sadguru vaidya sujANa; guru AjJA sama pathya nahiM, auSadha vicAra dhyAna." - (Atmasiddhi, sUtra-129) mULa sthiti jo pUcho mane, to soMpI dauM yogI kane." "binA nayana pAve nahiM, binA nayana kI bAta, seve sadguru ke carana, so pAve sAkSAta. bujhI cahata jo pyAsakI, hai bujhana kI rIta, pAve nahi gurugama vinA, ehI anAdi sthita." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. (108), 258 "pravacana aMjana jo sadguru kare, dekhe parama nidhAna; hRdaya nayana nihALe jaga ghaNI, mahimA meru samAna... dharama jinezvara gAuM raMgazuM." - zrI AnaMdaghanajI "majJAnatimirAjAnAM, jJAnAMnAzanAyA ! netramunmIlitaM yena tasmai sadgurave namaH // " Ama sadgurunA nayana thakI divya nayana unmIlana pAme che, samyagu daSTi khUle che, tyAre A dRSTimAM thatuM darzana, netra roga dUra thatAM upajatA darzana jevuM che. jema AMkhano roga maTI jatAM- AMkhanuM paDaLa khasI jatAM, tatkALa padArthanuM yathArtha darzana thAya che, tema atre A dRSTimAM anAdi moha saMtAnathI upajelo deha-AtmAnI aikyabuddhirUpa dRSTiroga dUra thatAM ne darzanamohano paDado uThI jatAM, tat kSaNa ja pratibuddha thayelA jIvane padArthanuM samya darzana thAya che. eTale A sAkSAt daSTA evA samyagudRSTi puruSane svapara padArthanA vivekarUpa bhedajJAna pragaTe che ane te samaje che ke - "huM eka zuddha darzana-jJAnamaya ane sadA arUpI evo AtmA chuM, anya kaMI paNa paramANu mAtra paNa mhArUM nathI." AvuM nizcaya vedhasaMvedyarUpa nizcayasamyagu darzana pragaTatAM apratipAtI "sthirA" yogadRSTi prApta thAya che, - jene "yogadaSTisamuccaya'kartA zrI haribhadrAcAryajIe "ratna dIpaka' nI upamAthI biradAvela che. A darzana-bodhane ratna dIpakanI upamAM barAbara baMdha bese che. kAraNake (1) ratna pradIpathI jema zAMta prakAza 297
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti patharAya che ne aMdhakAra vikharAya che, tema atre samyag darzana rUpa ratna pradIpa mana maMdiramAM pragaTatAM parama zAMtimaya anubhava prakAza prakAze che, moha aMdhakAra vilaya pAme che, miTe to moha aMdhAra.' (2) ratna pradIpamAM jema dhUmADAnI rekhA hotI nathI ne citrAmaNa caLatuM nathI, tema samyag darzana ratna jyAre 'anubhava teje jhaLahaLe' che, tyAre kaSAya rUpa dhUmADAnI rekhA paNa dekhAtI nathI, dhUma kaSAya na rekha' ane caritra rUpa citrAmaNa caLatuM nathI, caraNa citrAmaNa navi caLe ho lAla.' (3) ratnadIpa bIjA dIvAnI peThe pAtra nIce karatuM nathI, pAtra kare nahiM heTha', tema A samyag darzana ratna tenA pAtrane adhaH nIce karatuM nathI, arthAt tenuM pAtra adhogatine pAmatuM nathI. (4) ratnadIpa to kadAca sUryanA tejamAM chUpAI jAya, paNa samyag darzana ratnanuM teja to sUrya tejathI chUpAtuM nathI. (5) ratnadIpanuM teja to sthira-jema che tema avasthita rahe che, paNa 'sarva tejanuM teja' evuM A samyag darzananuM teja to anubhava prayoganI baLavattaratAthI pahelAM karatAM pAchaLathI vadhatuM jAya che. (6) ratnadIpaka jema pavanathI olavAto nathI ane caMcalatA-asthiratA pAmato nathI, tema A samyag darzanarUpa ratnadIpa moharUpa vAyune gamya nathI ke tethI caMcalatA asthiratA pAmato nathI. ghora parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahiM te sthiratAno aMta jo.' (7) ratnadIpaka sadA ramya-suMdara dekhAya che ane kSINa-kRza thato nathI, tema A samyag darzanarUpa ratnadIpaka sadA ramaNIya - suMdara dekhAya che, tathA puSTaguNe navi kRza rahe ho lAla', puSTa guNe karIne kadI paNa kRza-kSINa thato nathI, dUbaLo paDato nathI, paNa AtmadharmanI uttarottara puSTithI niraMtara puSTa ja thayA kare che. (8) ratnadIpakamAM jema tela nAMkhavuM paDatuM nathI tathA 'dazA' arthAt vATa baLatI nathI, tema A samyag darzana rUpa ratnadIvAmAM pudgala rUpa tela nAMkhavuM paDatuM nathI arthAt parabhAvanuM AlaMbana hotuM nathI, tathA zuddha AtmadazA baLatI nathI, jeha na zuddha dazA dahe ho lAla.' arthAt zuddha AtmabhAvamAM sthiti rahe che. ratnadIpakanA rUpaka padathI phalita thato A sarva camatkArika bhAva kavivara yazovijayajI upAdhyAyajIe potAnA A amara kAvyamAM adbhuta rIte saMgIta karyo che "sAhelAM hai kuMthu jinezvara deva ! ratnadIpaka ati dIpato ho lAla. sA. muja mana maMdira mAMhI, Ave jo aribala jhIpato ho lAla. sA. miTe to moha aMdhAra, anubhava teje jhaLahaLe ho lAla. sA. dhUma kaSAya na rekha, caraNa citrAmaNa vi cale ho lAla. sA. pAtra kare nahiM heTha, sUraja teje navi chipe ho lAla. sA. sarva tejanuM teja, pahelAMthI vAdhe pache ho lAla. sA. jeha na marutane gamya, caMcalatA je navi lahe ho lAla. sA. jeha sadA che ramya, puSTa guNe navi kRza rahe ho lAla. sA. pudgala tela na khepa, jeha na zuddha dazA dehe ho lAla. sA. zrI nayavijaya suziSya, vAcaka yaza INi pere kahe ho lAla. - * zrI yazovijayajI - (kuMthunAtha jina stavana) Avo A ratnadIpaka samo samyagdarzana bodhi dIpaka sadguru bodhaprasAdathI hRdaya maMdiramAM pragaTe che, eTale ema uparamAM spaSTa vivarI dekhADyuM tema anAdi mohasaMtatine lIdhe AtmA ane dehanA ekatvanA saMskA2paNAe karIne je A AtmA anAdithI atyaMta 'apratibuddha' - abUjha hato atyaMtamaprativruddhopi te apratibuddha paNa, tattvajJAnajyoti prabalapaNAe karI ullAsita thatAM, pratamo%0mmitatattvajJAnakhyoti, netravikA2InI jema jenA paTala prakaTa ughADAI gayA che evo jhaTa ja pratibudgha thayo, jJaTiti pratibuddhaH - arthAt jema netranA paDala khUlI jatAM netrarogI pratibuddha thAya che - ajAgrata 298 "" -
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-34 - pratibodha pAme che - jAgRta thAya che, tema A AtmA mithyAtva-paDala ughaDI jatAM jhaTa pratibaddha thayo - pratibodha pAmyo - anAdi mohanidrAmAMthI uThIne jAgRta thayo, ane Ama zIdhra pratibaddha thayelo te sAkSAta drAraM vaM - sAkSAtu dA evA "sva" - potAne - AtmAne svayameva-potAnI meLe ja jANI, ane zraddhIne, tene ja anusaravAno kAmI-abhilASI sato - vayameva hi vijJAtha zraddhA ra te vaivAnuritakAma: - sva-AtmArAma evA Ane anya dravyonuM pratyAkhyAna zuM hoya ? ema pUche, tene A gAthAmA kahyA pramANe javAba devA yogya che ke - "sarva bhAvone para (pArakA) ema jANIne paccakhe - parityaje, tethI pratyAkhyAna te ja jJAna niyamathI - nizcayathI jANavuM." 2. gAthAnI vyAkhyA : sarvabhAva para pratyAkhyAna arthAt AtmAthI anya dravyanA svabhAvarUpa je bIja sarveya bhAvo che - davyAMtarastrAvamavinoDavAnavijJAna bhAvAnuM', tene "bhagavad - Anaizvarya samasta parabhAva pratyAkhyAna saMpanna jJAtRdravya-AtmA parapaNe jANI paccakhe che, tyajI de che, kAraNake te pragaTa jANe che ke A parabhAvomAM mahArA svasvabhAvanuM vyApyapaNuM nathI - svabhAvamavivyiAtiyA', mhAro svasvabhAva emAM kaMI paNa hovApaNuM nathI. eTale AtmA sivAyanA A bIjA badhA bhAvo hArA nathI, para che - pArakA che. hAre enI sAthe kaMI paNa levAdevA nathI. e mhArA nathI ne huM eno nathI. mATe huM e sarva parabhAvone paccakhuM chuM, choDI dauM chuM, na grahavAnI pratijJA karuM chuM. pUrve ajJAna dazAmAM jyAre mhArA svarUpanuM bhAna mana na hotuM, tyAre meM bhUlathI bhrAMtithI ene mhArA mAnI besI grahaNa karyA hatA, paNa have zrImad guru prasAdathI te hArI AtmabhAMti rUpa bhUla TaLI che, eTale have huM tene choDI devA ja IcchuM chuM. pUrve A parabhAvone huM sAmo jaIne grahavA - vaLagavA Icchato, paNa have to A parabhAvo paNa ulaTA sAmA vaLagatA AvI mane kahe ke amane grahaNa kara, to paNa temane huM cokhkhuM parakhAvI dauM ke mahAnubhAvo ! nA, nA, mhAre tamAruM kAMI kAma nathI, ema huM teonuM "pratyAkhyAna' karuM, sAmI nA pADuM, nA nA, tame mhArA nathI ema ghasIne spaSTa niSedha - "nanaiyo' saMbhaLAvI dauM, to pachI tene grahaNa to zAno ja karuM? Ama pratibaddha - pratibodha pAmelo - AtmajAgRti pAmelo jIva sarva parabhAvonuM pratyAkhyAna kare che. samasta parabhAvone na sparzavAnI deDha AtmapratijJA kare che. AmAM je pUrve jANanAro jJAtA che, te ja pratyAkhyAna karanAro pratyAkhyAtA che, je jANe che te ja paccakhe che, bIjo koI nahi, ema AtmAmAM nizcaya karI, pratyAkhyAna te jJAna ja che - "pratyAdhyAnuM jJAnameva - ema anubhavavuM yogya che. pratyAkhyAna karanAro jUdo ane jANanAro jUdo evuM kAMI che nahiM. jANanAro AtmA e ja tyAga pariNAmarUpa pratyAkhyAna bhAve pariName che, pratyAkhyAna dazAe pariName che, arthAt jJAna e ja pratyAkhyAna che ane pratyAkhyAna e ja jJAna che, ema banneno abheda che. "jJAna prajJAe sarva vastu jANelI pratyAkhyAna prajJAe paccakhe te paMDita kahyA che te yathArtha che. je jJAne karIne parabhAva pratyeno moha upazama athavA kSaya na thayo te jJAna ajJAna kahevA yogya che,' arthAt jJAnanuM lakSaNa parabhAva pratye udAsIna thavuM te che. je jJAnIne AkuLa vyAkuLatA maTI gaI che, tene aMtaraMga paccakhANa ja che." "AtmAne oLakhavo hoya to AtmAnA paricayI thavuM, paravastunA tyAgI thavuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (844, 643, 58), 918, 957, 85 tAtparya ke - jJAna tenuM nAma che ke je pratyAkhyAna bhAve pariName che, arthAt sarva parabhAvano rityAga kare che, sarva parabhAvamAMthI jeNe AtmabhAva choDI dIdho che, te ja jJAna che, pratyAkhyAna bhAve pariNamatuM nathI te vAstavika jJAna ja nathI, sarva parabhAvano je parityAga karatuM nathI. sarva 299
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parabhAvamAMthI jeNe AtmabhAva choDyo nathI, te jJAna ja kahevA yogya nathI ane parabhAvanuM pratyAkhyAna e jJAna ja che, sarva parabhAvamAMthI AtmabhAva choDI devo e ja zAna che. parabhAvanuM jo pratyAkhyAna nathI, to jJAna ja nathI, Ama nizcayarUpa niyama che. jo ke pratyAkhyAna samaye - paccakhANa karatI veLAe jenuM paccakhANa karAya che te pratyAkhyeya bAhya upAdhi mAtrane lIdhe, Avye A amuka vastunuM pratyAkhyAna karyuM ema kartApaNe vyavahArathI vacanavikalpa rUpa vyapadeza-nirdeza karavAmAM Ave che pratyAghyeyopAdhimAtrapravarttitatvavyaparezanvepi, chatAM paramArthathI jJAna svabhAva avyapadezya anirdezya che, vANIthI avAcya kahyo jAya evo nathI, eTale anirdezya 'paramArthenAvyapavezyajJAnasvamAvApra_vanAvuM paramArthathI evA avyapadezya vacana vikalpathI avAcya jJAna svabhAvathI apracyavanane lIdhe - abhraSTapaNAne lIdhe - apramattapaNAne lIdhe pratyAkhyAna jJAna ja ema anubhavavA yogya che. tathArUpa yathArtha sAkSAt parama AtmAnubhava karanArA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja svayaMbhU udgArarUpa anubhava vacana che ke - 'eka AtmapariNati sivAyanA bIjA je viSayo tene viSe citta avyavasthitapaNe varte che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 492 paramArthathI joIe to avAcya evA jJAna svabhAvamAMthI pracyavana na thavuM, bhraSTapaNuM - pramattapaNuM na thavuM, paDavuM nahiM, arthAt jJAnasvabhAvamAM ja apracyuta-abhraSTa-apramatta akhaMDa sthiti karavI e ja pratyAkhyAna che. jJAnI che te pratyAkhyAnI che, pratyAkhyAnI che te jJAnI che. sarva parabhAvanuM paccakhANa jeNe karyuM hoya, te ja vAstavika jJAnI che, vAstavika jJAnI hoya teNe sarva parabhAvanuM paccakhANa karyuM ja hoya. 'jJa' parizAe jANI pratyAkhyAna parijJAe paccakhe e AcArAMgAdi sUtragata vastuno A ja paramArtha che ane te ukta sarvane puSTa kare che. Ama jJAna ne pratyAkhyAnano ekbIjA vinA na cAle evo AvinAbhAvI saMbaMdha che, ema A uparathI sArabodha rUpa phalitArtha-tAtparya nIkaLe che. A aMge suprasiddha 'Atmasiddhi' parama amRtazAstramAM sAkSAt AtmasiddhisaMpanna zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - - - "vairAgyAdi saphaLa to, jo saha Atama jJAna; temaja AtmajJAnanI, prApti taNAM nidAna, tyAga virAga na cittamAM, thAya na tene jJAna; aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nijabhAna.'' - - - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-6-7 arthAt vairAgya tyAgAdi jo sAthe AtmajJAna hoya to saphaLa che, arthAt mokSanI prAptinA hetu che ane jyAM AtmajJAna na hoya tyAM paNa jo te AtmajJAnane arthe karavAmAM AvatAM hoya, to te AtmajJAnanI prAptinA hetu che. jenA cittamAM tyAga ane vairAgyAdi sAdhano utpanna thayAM na hoya tene zAna na thAya ane je tyAga virAgamAM ja aTakI rahI, AtmajJAnanI AkAMkSA na rAkhe, te potAnuM bhAna bhUle; arthAt ajJAnapUrvaka tyAga vairAgyAdi hovAthI te pUjA satkArAdithI parAbhava pAme ane AtmArtha cUkI jAya, A tattva sarvasva samarpaka samyak mArga pradarzaka suprasiddha mahAn gAthAonI ora vizeSapaNe svapoza mImAMsA karatAM zrImad rAjacaMdrajI svayaM AtmArthI mumukSuone mananIya parama amRta vacano prakAze che - vairAgya, tyAga, dayAdi aMtaraMgavALI kriyA che te jo sAthe AtmajJAna hoya to saphaLa che arthAt bhavanuM mULa chede che. athavA vairAgya, tyAga, dayAdi AtmajJAnanI prAptinAM kAraNo che. eTale * jIvamAM prathama e guNo AvyethI sadguruno upadeza temAM pariNAma pAme che. ujjvaLa aMtaHkaraNa vinA sadguruno upadeza pariNamato nathI, tethI vairAgyAdi AtmajJAnanI prAptinA sAdhano che ema kahyuM. atre je jIvo kriyAjaDa che tene evo upadeza karyo ke kAyA ja mAtra rokavI te kAMI AtmajJAnanI prAptinA 300
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-34 hetuM nathI. vairAgyAdi guNo AtmajJAnanI prAptinA hetu che. mATe tame te kriyAne avagAho ane te kriyAmAM paNa aTakIne rahevuM ghaTatuM nathI, kemake AtmajJAna vinA te paNa bhavanuM mULa chedI zakatAM nathI. mATe AtmajJAnanI prAptine arthe te vairAgyAdi guNomAM varno ane kAya klezarUpa paNa kaSAyAdinuM jemAM tathArUpa kaMI kSINapaNuM nathI temAM tame mokSamArgano durAgraha rAkho nahIM, ema kriyAjaDane kahyuM ane je zuSka jJAnIo tyAga vairAgyAdi rahita che, mAtra vAcA jJAnI che tene ema kahyuM ke vairAgyAdi sAdhana che te AtmajJAnanI prAptinAM kAraNo che, kAraNa vinA kAryanI utpatti thatI nathI, tame vairAgyAdi paNa pAmyA nathI, to AtmajJAna kyAMthI pAmyA ho te kaMIka AtmAmAM vicAro. saMsAra pratye baha udAsInatA, dehanI mUchanuM alpatva, bhogamAM anAsakti tathA mAnAdinuM pAtaLApaNuM e Adi guNo vinA to AtmajJAna pariNAma pAmatuM nathI ane AtmajJAna pAmyuM to te guNo atyaMta daDha thAya che, kemake AtmajJAna rUpa mULa tene prApta thayuM. tene badale tame AtmajJAna amane che ema mAno cho ane AtmAmAM to bhogAdi kAmanAnI agni baLyAM kare che, pUjA satkArAdinI kAmanA vAraMvAra pharAyamAna thAya che, sahaja azAtAe bahu AkuLa-vyAkuLatA thaI jAya che, te kema lakSamAM AvatA nathI ke A AtmajJAnanAM lakSaNo nahIM ? "mAtra mAnAdi kAmanAe AtmajJAnI kahevarAvuM chauM' ema je samajavAmAM AvatuM nathI te samaje ane vairAgyAdi sAdhano prathama to AtmAmAM utpanna karo ke jethI AtmajJAnanI sanmukhatA thAya. "jenA aMtaHkaraNamAM tyAga vairAgyAdi guNo utpanna thayA nathI evA jIvane AtmajJAna na thAya. kemake malina aMtaHkaraNarUpa darpaNamAM AtmopadezanuM pratibiMba paDavuM ghaTatuM nathI. temaja mAtra tyAga virAgamAM rAcIne kRtArthatA mAne te paNa potAnA AtmAnuM bhAna bhUle. arthAtu AtmajJAna nahIM hovAthI ajJAnanuM sahacArIpaNuM che, jethI te tyAga vairAgyAdinuM mAna utpanna karavA arthe ane mAnArthe sarva saMyamAdi pravRtti thaI jAya, jethI saMsArano uccheda na thAya, mAtra tyAM ja aTakavuM thAya. arthAtu e AtmajJAnane pAme nahIM. ema kriyAjaDane sAdhana-kriyA ane te sAdhananuM jethI saphaLapaNuM thAya evA AtmajJAnano upadeza karyo ane zuSka jJAnIne tyAga virAgAdi sAdhanano upadeza karI vAcA jJAnamAM kalyANa nathI ema preryuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. da60 (Atmasiddhi vivaraNa) sUtra-da-7 (pR. para7, 528) 301
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have zAtAnA pratyAkhyAnamAM kayuM dRSTAMta che? te mATe have kahe che - jaha NANa kovi puriso paradabvamiNaMti jANiduM cayadi / taha save parabhAve NAUNa vimuMcade NANI // 35 // koI puruSa paradravya A re, ema jANI tyaje jema; sarva parabhAvo jANIne re, jJAnI mUkI de tema. re Atman !vaMda samayasAra. 35 gAthArtha : jema kharekhara ! phuTapaNe koI paNa puruSa "A paradravya che' ema jANI tyajI de che, tema sarva parabhAvone jANIne jJAnI mUkI de che. AtmakhyAti TIkA atha jJAtuH pratyAkhyAne ko dRSTAMta ityata Aha - yathA nAma kopi puruSaH paradravyamidamiti jJAtvA tyajati / tathA sarvAn parabhAvAn jJAtvA vimuMcati jJAnI // 35 // AtmabhAvanA - matha jJAtu: pratyAdhyAne ko kRdaMta tyata bAda * have jJAtAnA - zAyakanA pratyAkhyAna bA.mAM kyuM deta che te mATe have kahe che - yathA nAma koI puruSa: padravyanimiti jJAtA canati - jema kharekhara ! koI paNa puruSa paradravya A ema jANI tyaje che, tathA jJAnI sarvAna gharamAvAnuM jJAtvA viSuvati - tema jJAnI sarva parabhAvone jANIne vimuMce che - vizeSa karIne sarvathA mUkI de che. || rUti gAthA sAmAvanA //rU|. kathA hi - tu puruSa: jema kharekhara ! phuTapaNe koI puruSa, saMprAMtyA nachAvarIyaM vIvaramAvAva - saMbhrAMtithI - bhramaNAthI rajaka-dhobI pAsethI parakIya-pAkuM cIvara-cIra-vastra laIne, gAtmIyatipatyA parivAra zayAna: - AtmIya potAnI pratipattithI - mAnyatAthI paridhAna karI - herI zayana karI gayelo - sUI gayelo che. te svayamajJAnI sasvayaM-pote ajJAnI sato - ajJAnI hoI sacena tavaMvatamata" vattAtranIziyamo - anyathI teno aMcala-cheDo AlaMbIne - pakaDIne baLathI nagna karAto, kaMku prativRSNasvArSada rivartitatatraM mAmaDyuM - zIdhra pratibUjha jAga ! parivartita thayeluM - badalAI gayeluM A hAruM vastra ApI de. sa6 vAvayaM zradhvan - ema asamRd - anekavAra vAkya zravaNa karatAM, vinaiH vihaiH sudu parIkTa - akhila - badhA cihnothI sArI peThe parIkSIne, nizcitametatvarIti. jJAva - nizcitapaNe cokkasa - A parakIya - pArakuM che ema jANI, jJAnI san - jJAnI saMto - jJAnI sato hotAM, muMti tathIvaramavira - te cIvarane cIrane - vastrane acirathI - cirakALa lAMbo vakhata lagADyA vinA eTale ke tarata ja mUkI de che. A jema dAMta tema dASTratika - tathA jJAtA - tema jJAtA paNa, saMprAMtyA pachIyAnmAvInA - saMbhrAMtithI - bhramaNAthI parakIya - pArakA bhAvone laIne - grahaNa karIne, AtmIyatapasyAbhacaMdhyAca yAna: * AtmIya pratipattithI - potAnI mAnyatAthI AtmAmAM adhyAsI - mAnI besI zayana karI gayelo - UMdhI gayelo che. te svayamajJAnI sana - svayaM-pote ajJAnI sato - ajJAnI hotA, guru 'ramAvaviveva vaikIjiyano - guthvI parabhAva viveka karI - parabhAvano viveka - pRtha bhAva-bhinnapaNuM karI eka karAto, kaMku prativRSyavaiva: svatvayaHIbhA - zIdhra pratibUjha - pratibodha pAma ! 'A' - pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA nizcaya karIne eka che, tyarIte vAvayaM zradhvanuM - ema asad - anekavAra zrauta - zruti saMbaMdhI vAkya zravaNa karatAM, visaizcie: suhu rIphTa akhila - badhA cihnothI sArI peThe parIkSIne, nizcitamete paramA ti jJAtva - nizcitapaNe - cokkasa A parabhAvo che ema jANI, jJAnI san - jJAnI sato - jJAnI hoto, muvati sanuM mAvAnavirata - sarva bhAvone acirathI - cirakALa - lAMbo vakhata lagADyA vinA eTale ke tarata ja mUkI de che. || ti "mAtmadhyAti' mAtmabhAvanA ||rUI. 302
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-35 tema yathA hi tathA kazcit puruSaH jJAtApi saMbhrAMtyA rajakAtparakIyaM cIvaramAdAyA saMbhrAMtyA parakIyAnbhAvAnAdAyA tmIyapratipattyA paridhAya zayAnaH tmIyapratipattyAtmanyadhyAsya zayAnaH svayamajJAnI san svayamajJAnI san nyena tadaMcalamAlaMbya balAnnagnIkriyamANo guruNA parabhAvavivekaM kRtvaikIkriyamANo maMkSu pratibudhvasvArpaya parivartitametad vastraM mAmaka- maMkSu pratibudhyasvaikaH khalvayamAtme mityasakRdvAkyaM zrRNvat tyasakRcchrautaM vAkyaM zrRNvanakhilaizcikaiH suSTu parIkSya nakhilaizcikaiH suSTu parIkSya nizcitametatparakIyamiti jJAtvA nizcitamete parabhAvA iti jJAtvA jJAnI san jJAnI san muMcati taccIvaramacirAt, muMcati sarvAn bhAvAnacirAt / / 35|| AtmakhyAti TIkArtha jema kharekhara ! koI puruSa jJAtA paNa saMbhrAMtithI dhobI pAsethI pArakuM vastra laI saMbhrAMtithI parakIya bhAvone laI AtmIya pratipattithI (potAnuM mAnI) AtmIya pratipattithI potAnA mAnI) paridhAna karI zayana karI rahyo che, AtmAmAM adhyAsI zayana karI rahyo che, te svayaM (pote) ajJAnI hoI te svayaM pote) ajJAnI hoI anyathI teno aMcala (cheDo) pakaDIne guthvI parabhAva viveka karI balathI nagna karavAmAM Avato sato, eka karAto sato, jhaTa pratibuddha (jAgRta) thA ! jhaTa pratibaddha thA ! (pratibodha pAm !) parivartita thayeluM A hArUM vastra ApI de !" nizcayathI A AtmA eka ja che,' ema anekavAra vAkya zravaNa karatAM, ema anekavAra zrautavAkya zravaNa karatAM, akhila cihnothI sArI peThe parIkSA karIne, akhila cihnothI sArI peThe parIkSA karIne nizcitapaNe A pArakuM che ema jANI nizcita paNe A parabhAvo che ema jANI jJAnI sato jJAnI sato te vastra acirathI (vAra lagADyA vinA) sarva bhAvone acirathI vAra lagADyA vinA choDI de che : choDI de che. 35. amRta jyoti mahAbhASya "apUrva avasara evo kyAre Avaze? kyAre thaIzuM bAhyAMtara nigraMtha jo, sarva saMbaMdhanuM baMdhana tIkSaNa chedIne, vicarazuM kava mahat puruSane paMtha che?... apUrva. sarva bhAvathI audAsInya vRtti karI, mAtra deha te saMyama hetu hoya che, anya kAraNe anya kazuM kahyuM nahi, dehe paNa kiMcit mUcha nava joya jo.. apUrva." - zrImad rAjacaMdrajI 303
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "aho sapuruSanA vacanAmRta, mudrA ane sasamAgama ! suputa cetanane jAgRta karanAra, paDatI vRttine sthira rAkhanAra, darzana mAtrathI paNa nirdoSa, apUrva svabhAvane preraka, svarUpa pratIti, apramatte saMyama ane pUrNa vItarAga nirvikalpa svabhAvanA kAraNabhUta, chelle ayogI svabhAva pragaTa karI anaMta avyAbAdha svarUpamAM sthiti karAvanAra ! trikALa jayavaMta varto ! OM zAMti zAMti zAMtiH - zrImad rAjacaMdra, aM. 875 zuddha deva avalaMbana bhajatAM, para hariye parabhAva; Atama dharma ramaNa anubhavatAM, pragaTe Atama bhAva re... svAmI" - zrI devacaMdrajI jJAtAnA - jANanAranA pratyAkhyAna gA.mAM kayuM dRSTAMta udAharaNa che te A gAthAmAM kahyuM che - jema kharekhara ! phuTapaNe koI paNa puruSa A paradravya che ema jANIne tyaje dhobInuM deNaMta che, choDI dhe che, tema sarva parabhAvone jANIne jJAnI vimuMce che - vizeSa karIne sarvathA mUkI dhe che - choDI ghe che. A dAMtane bahalAvI paramArtha - mahAkavIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailImAM tAdezya zabdacitra AlekhatI svabhAvoktithI sAMgopAMga saMpUrNa apUrva biMba - pratibiMba bhAve vivarI dekhADyuM che. te A prakAre - jema skuTapaNe pragaTa dRSTAMta che ke koI puruSa saMbhrAMtithI - bhramaNAthI rajaka-dhobI pAsethI parakIya-pArakuM cIvara-vastra laIne AtmIya-potAnI pratipattithI - mAnyatAthI potAnuM che ema mAnIne, paridhAna karI - paherIne, zayana karI gayo che - sUI gayo che, te svayaM-pote ajJAnI hoI, anyathI teno aMcala-cheDo pakaDIne balathI-balAtkAre nagna karavAmAM Avato, "jaldI pratibUjha ! jAga ! parivartita thayeluM - badalAI gayeluM A mhArUM vastra ApI de !' ema anekavAra vAkya zravaNa - akhila - samasta cihnothI-nizAnIothI - eMdhANothI sArI peThe parIkSA karIne, nizcitapaNe A parakIya-pArakuM che ema jANI, jJAnI sato te vastrane "acirathI' - lAMbo vakhata lagADyA vinA-vinA vilaMbe ja - tarata ja mUke che - choDI de che. tema jJAtA jaNanAra paNa saMbhrAMtithI - atyaMta bhrAMtithI - bhramaNAthI "parakIya' - pArakA - parasaMbaMdhI bhAvone laIne AtmIya - potAnI pratipattithI - mAnyatAthI AtmAmAM adhyAsI - mAnI besIne zayana karI gayo che, sUI gayo che, te svayaM - pote ajJAnI hoI, guruthI parabhAva viveka karIne - parabhAvano viveka - pRthapaNuM - bhinnapaNuM karIne ekI karAto - ekarUpa karAto, jaldI pratibUjha ! pratibodha pAma ! eka che kharekhara ! nizcaya karIne A "AtmA" ema anekavAra "zrauta' - zruti saMbaMdhI vAkya - vacana zravaNa karatAM, akhila - sarva cihnonI - lakSaNothI - nIzAnIothI sArI peThe parIkSA karIne nizcita paNe A parabhAvo che ema jANI jJAnI sato, sarva bhAvone "acirathI' - lAMbo vakhata lagADyA vinA - zIgha ja mUkI ghe che. amRtacaMdrajIe tAdezya vivarI dekhADelA A deSTAMta - dAtikanI have vizeSa vicAraNA karIe. jema koI puruSa "saMbhrAMtithI" - bhramaNAthI - bhUlathI dhobIne gherathI pArakuM vastra laI AvI potAnuM mAnI, herIne sUI gayo che. tene potAnI bhrAMtinuM - bhUlanuM bhAna dhobInA gharathI bhUlathI na hoI te to ajJAnI che. eTale bIjo puruSa teno cheDo pakaDI baLAtkAra ANeluM pArakuM vastra tene nagna karavA mAMDe che, tenuM vastra utAravA mAMDe che ane kahe che ke - alyA e ! jhaTa jaga ! badalAI gayeluM - parivartita thayeluM A mhArUM vastra mane ApI de ! ema vAraMvAra DhaMDhoLI DhaMDhoLIne pokAravAmAM AvatuM A vacana sAMbhaLI, te jagIne badhA cihnothI sArI peThe parIkSA karI jue che, tapAsI cakAsI jue che, eTale ene nizcitapaNe - cokakasapaNe khAtrI thAya che ke A jarUra pArakuM che - "nizcitatAravaThThI" - ema jANI te jJAnI - jANakAra hotAM te vastra tarata ja vinA vilaMbe ja choDI de che. Ama pArako mAla na rAkhavo evI pramANika saddagRhasthanI (gentleman) nIti rItine anusarI te te vastra tenA mULa mAlikane svAdhIna kare che ke - lyo ! bhAI ! A tamAruM vastra. mahArAthI bhUlathI levAI gayuM hatuM. tame hArI 304
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-35 bhUla bhAMgI, te mATe tamAro upakAra mAnuM chuM. mane paNa khAtrI thaI che ke A vastra hArUM nathI ja, tamArUM che, to tame A tamAruM vastra saMbhALI lyo ! kRpA karI mhArI beadabI bharI bhUla mATe mApha karajo ! tema jJAtA - jJAyaka evo AtmA paNa "saMbhrAMtithI - anAdinI mithyAtva rUpa bhrAMtithI - bhUlathI pArakA bhAvo - parabhAvo grahaNa karI, "pUraphIyAnuM bhAvAnAvAya', bhAMtithI parabhAva grahaNa : AtmIya - potAnA mAnI beTho che, 'AtmIya pratipasyA," ane teno zAna thatAM tyAga AtmAmAM adhyAsa karI ajJAna nidrAmAM poDhI gayo che - suSupta - sUI rahyo che, mAtra pyArca zayAna:, arthAtu A parabhAvo te huM chuM ane te svArA che, ema ahaMkAra-mamakAra jAgatA rAkhI, AtmAmAM parabhAvonuM AropaNa karI ajJAnatamasyAM suSupta che. "ciraM suSuptAstamasi mUDhAtmAnaH kuyoniSu / manAtmIvAtmabhUteSu mAhIti nA prati " - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta "samAdhi zataka' Ama tene potAnI AtmabhrAMtinuM - potAnI bhramaNArUpa bhUlanuM bhAna nahi hovAthI, te pote to ajJAnI che, "svayamajJAnI sana' eTale niSkAraNa karuNasiMdhu parama kRpALu bhagavAnuM jJAnI sadguru tenI pAse parabhAvano pragaTa viveka karI batAve che - "guru paramAvavive vaizciyamALo', ane bodhe che ke A sarva parabhAvathI tuM to sAva jUdo, eka zuddha evo jJAyaka svabhAvI AtmA che. mATe zIdhra pratibUjha ! pratibUjha ! "saMksa prativRdhya' jaga jAga ! UTha UTha ! uttitti nAmRta ! kharekhara ! nizcaya karIne A AtmA eka ja che, ": ra mAtmA' ema 'tyanuM zraute vIvarya zrAvanuM vAraMvAra zrImad sadgurunuM paramAmRtamaya zruti vAkya zravaNa karatAM te jAge che, pratibUjhe che ane "kavirta vidvaiH suSTha parIkSya' - sarva cihnothI sArI peThe parIkSA karI jUe che, tapAsI cakAsIne coksI kare che, to tene spaSTa jaNAya che ke A sarva parabhAvo pragaTa jaDa che ane huM to spaSTa cetana chuM, A parabhAvarUpI - mUrta che ane huM to arUpI amUrta chuM, A parabhAvo dezya che ane huM to deza che. myAnathI talavAra jUdI che, zarIrathI vastra jUduM che, kSIrathI nIra jUduM che, maoNTarathI DrAIvara jUdo che, rathathI rathI jUdo che, gRhathI gRhI (gRhastha) jUdo che, tema dehathI dehI (AtmA) jUdo che, ema dehAdi A samasta parabhAvothI huM jUdo chuM. Ama parIkSA karatAM tene supratIta thAya che ke cokkasa nizcitapaNe A sarva parabhAvo para che, pArakA che. nizcitate paramAva:' - ema jANI "jJAnI sana' - jJAnI sato te "acirathI' - lAMbo vakhata lagADyA vinA zIgha ja te sarva bhAvone mUkI de che - "muvati san bhavAnaviratu' | eka sAmAnya sagRhastha paNa pArakI vastu potAnAthI kadAca bhUlathI levAI gaI hoya ne potAnI bhUlanI khabara paDe ke tarata ja te pramANikapaNe tenA mAlikane pAchI soMpI de che - suprata kare che, to pachI A to asAdhAraNa jJAnavaMta - sAcA saMta evA jJAnI sAdhu puruSa - sat puruSa te paravastu tarata ja - jJAna thatAM bheguM ja tallaNa ja pAchI soMpI de emAM pUchavuM ja zuM ? jJAnI puruSa to potAnI AtmabhrAMti dUra thatAM, jevA parabhAvane para jANyA tevA ja tatpaNa ja tene choDI ghe che, ucchiSTa bhojananI jema tarata ja "chAMDe che ane parabhAva parityAga aMtarAtmAthI bolI UThe che ke - are ! atyAra sudhI mhArI bhArI bhUla thaI ! meM A parabhAva mhArA che ema jANyuM hatuM, te mhArI AtmabrAMti A parama kRpALu zrImadda sadagurudeve Aje bhAMgI nAMkhI che. te parama upakArI satyaruSa prabhunA sadupadezathI mane hArI bhUlanuM bhAna thayuM che. mATe te parabhAvo ! tame tamArA cho, mhArA nathI, te huM AtmAmAMthI visarjana karI - vosarAvI daI tamane pAchA suprata karI dauM chuM, te saMbhALI lezo ! atyAra sudhI meM tamane mhArA mAnI pacAvI pADyA, te aparAdhanI kRpA karI kSamA karazo ! vAru, have ApaNo cirakALano saMbaMdha chUTo thAya che ! chellA salAma ! good-bye ! Ama jJAnIne jevuM jJAna thAya 305
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che ke tevuM ja tenI sAtho sAtha ja pratyAkhyAna paNa thAya ja che." ane "huM" parono hoto nathI, paro mhArA hotA nathI, ahIM kiMcit mhArUM nathI ema nizcita evo jiteMdriya yathAzatarUpadhara thayelo te sarva saMga parityAgane "zramaNa nigraMthane paMthe paDe che athavA to "sarva saMbaMdhanuM baMdhana tIkSaNa chedIne' bAhyAMtara nigraMtha thaI "vicarazuM kava mahata puruSane paMtha je" evA "apUrva avasaranI' te gaveSaNA kare che. A aMge parama asaMga dazAne pAmelA parama Atma nimagna zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - AtmahetubhUta evA saMga vinA sarva saMga mumukSu jIve saMkSepa karavA ghaTe che. kemake te vinA paramArtha Avirbhata thavo kaThaNa che... ane te kAraNe A vyavahAra, dravyasaMyama rUpa sAdhutva zrI jine upadezya che. "je jJAnI puruSone dehAbhimAna TaLyuM che tene kaMI karavuM rahyuM nathI ema che to paNa temane sarva saMga parityAgAdi sapuruSArthatA parama puruSe upakArabhUta kahI che." dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI ema cAre prakAre apratibaMdhapaNuM, AtmatAe vartatA nigraMthane kahyuM che, te vizeSa anuprekSA karavA yogya che." tyAga, vairAgya, upazama ane bhakti mumukSu jIve saheja svabhAvarUpa karI mUkyA vinA AtmadazA kema Ave? paNa zithilapaNAthI, pramAdathI e vAta vismRta thaI jAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 563, 828, 681, 551, 42, 643 zuddha AtmAnubhUtimaya samyagu darzana athavA nizcaya "vedya saMvedyapada jene prApta thAya che te jJAnI puruSane sarva parabhAva heya che, tyAgavA yogya che, choDI devA yogya che, anAdeya che - grahaNa karavA yogya nathI, evo daDha nizcaya - traNe kALamAM kadI na phare evo akhaMDa nizcaya aMtarAtmAmAM sthira thAya che ane te nizcayane te yathAzakti AcaraNamAM mUkavA te satata prayatnazIla bane che. kAraNake bhinna graMthi*, dezavirati - samyagu darzana jenuM mUla che evI bhAva dezavirati, bhAva sarvavirati Adi paNa A vedyasaMvedya padanuM lakSaNa che. eTale vastu svarUpanuM yathArtha bhAna thayA pachI jIva svayameva svAbhAvika rIte ja parapariNatithI - parabhAvathI osarato jAya che, ane svabhAva pariNati bhaNI DhaLato jAya che - saMcarato jAya che. samAdhirasa bharyA zuddha nija sahaja AtmasvarUpanuM athavA jina svarUpanuM darzana thayA pachI, anAdi kALathI visarAI gayelA AtmasvarUpanuM bhAna AvyA pachI, jIva svayameva sakala vibhAva upAdhithI pAcho haThe che, osare che, pratikrame che ane zuddha AtmasattAnI sAdhanA pratye varte che ane Ama anAdinI mohAdinI ghUmi (dhUmAvo-bhramaNA) utarI jatAM ne amala akhaMDa alipta evo AtmasvabhAva sAMbharI AvatAM, tattvaramaNa rUpa zuci-pavitra-zukla-zuddha dhyAnane jIva Adare ja che ane samatA rasanA dhAmarUpa jina mudrAne - zuddha AtmasvarUpane vare che, prApta kare che. jina darzana Adi zuddha uttama nimittanI prApti thakI, vastunA sAdharmsathI AtmasvarUpanI yathArtha oLakhANa thatAM, te pratye bahumAnayukta ruci upaje che, eTale pachI te rucine anuyAyI - anusaratuM vIrya - AtmasAmarthya pravarte che ane te "caraNadhArA' AtmacAritranI akhaMDa paraMparA sAdhe che. AmAM dezavirati-sarvavirati Adino "NAhaM homi paresiM Na me pare Natyi majjhamiha kiMci / sara nizcita nirvilo no vadha navo " - zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta "pravacana sAra', cAritrAdhikAra gA. 4 "tatopi zrAmaNyArthI yathAjAtarUpadharo bhavati / tathAhi - ahaM tAvanna kiMcidapi pareSAM bhavAmi parepi na kiMcidapi mama bhavanti, sarvadravyANAM paraiH saha tattvataH samastasaMbandhazUnyatvAt / tadiha SaDdravyAtmake loke na mama kiMcidapyatmano'nyadastIti nizcitamatiH paradravyasvasvAmisaMbandhAnAmindriyanoindriyANAM jayena jitendriyazca san kRtithanibatrIbhadravyazuddhatvena yathAnAMtarUTgharo mavati '' - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta TIma "tatpadaM sAdhvavasthAnAdbhinnagranthyAdi lakSaNam / anartho tattane vevasaMvevamurA " - zrI yogadRSTisamuccaya, glo. 74 (juoH DaoN. bhagavAnadAsa kRta vivecana) 306
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-35 bhAvathI samAveza thaI jAya che. mahAn tattvadeSTA zrImAn devacaMdrajIe sAkSAt jina darzanano anubhava thatAM parama bhAvAvezathI lalakAryuM che ke 'dITho suvidhi jiNaMda samAdhirase bharyo... ho lAla. bhAsyo AtmasvarUpa anAdino visaryo... ho lAla. sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo ho lAla. sattA sAdhana mArga bhaNI e saMcaryo ho lAla... dITho. mohAdinI ghUmi anAdinI utare... ho lAla. amala akhaMDa alipta svabhAva ja sAMbhare ho lAla. tattvaramaNa zuci dhyAna bhaNI je Adare... ho lAla. te samatArasa dhAma svAmI mudrA vare... ho lAla... dITho. prabhu mudrAne yoga prabhu prabhutA lakhe ho lAla. dravya taNe sAdharmsa sva saMpatti oLakhe ho lAla. oLakhatAM bahumAna sahita ruci vadhe... ho lAla. ruci anuyAyI vIrya caraNadhArA sadhe.. ho lAla, dITho.'' - zrI devacaMdrajI Ama AtmasvarUpanuM bhAna thatAM parabhAva pravRtti ghaTe che, ne svabhAva pravRtti vadhe che. eTale strI Adi samasta parabhAva heya che - tyAgavA yogya che ane eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che - grahaNa karavA yogya che, evo nizcala nizcaya rUpa viveka AtmAmAM thAya che. tethI karIne kharekharA bhAvathI A jIvanA deza virati, sarva virati Adi pariNAma avazya upaje che ane A samastanI parama rahasyabhUta cAvI (master key) A che ke - AtmAno grAhaka thAya eTale paranuM grahaNapaNuM enI meLe chUTI jAya che, tattvano bhogI thAya eTale paranuM bhogyapaNuM ApoApa TaLe che. '"Atma grAhaka thaye TaLe paragrahaNatA, tattvabhogI thaye TaLe parabhogyatA.'' - zrI devacaMdrajI Ama, kharekharo jJAnI hoya te samasta parabhAvanuM paccakhANa karyA vinA rahe ja nahiM, paccakhANa kare ja kare, jevuM jJAnathI jANyuM tevuM asaMga zuddha sahaja AtmasvarUpa pragaTa karavA samasta parabhAva prapaMcano parityAga kare ja. vAcAjJAnathI jJAnanI khAlI pokaLa nizcayamukha vAto karyAthI kalyANa thavAnuM nathI, paNa tadanusAra AcaraNa karyAthI ja kalyANa thaze. A zuddhAtmaprarUpaka nizcaya pradhAna samayasAra zAstra vAMcI rakhene koI (zuSkajJAnI) ema na mAnI le ke AtmA asaMga che zuddha che evA nizcayamukha vacano pokAryA mAtrathI basa ApaNuM kAma thaI gayuM ! tevAone atre garbhitapaNe lAla battI dharI che ke sarva parabhAva parityAgapUrvaka tathArUpa asaMga zuddha AcaraNarUpa cAritra anuSThAnathI AtmA tathArUpa asaMga zuddha karyAthI ja AtmakArya thavAnuM che, tathArUpa zuddha AtmacAritra saMpanna kharekharI asaMga jJAnadazA pragaTAvavAthI ja Atmasiddhi thavAnI che ane eTalA mATe ja jJAnI puruSoe svayaM tevuM AcaraNa karI bAhyAtyaMtara nigraMthapaNArUpa sarva saMga parityAgano sarvatra DiMDima nAdathI udghoSa karyo che. dA.ta. zrI pravacana sAra'nA tRtIya cAritra adhikAramAM dravya-bhAva nigraMtha zramaNanuM parama Adarza svarUpa prakAzatAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe bhAkhyuM che ke - 'dhaMdho dhruvamuvadhIyo vi samA chaMDiyA saLaM' upAdhithI (parigrahathI) dhruva - cokkasa baMdha thAya che eTalA mATe zramaNoe sarva chAMDyuM che - parityAga karyuM che. AnI vyAkhyA" karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che - bhagavaMto arhato 52ma zramaNoe - - " ata eva bhagavanto'rhantaH paramAH zramaNAH svayameva sarvamevopadhiM pratiSiddhavantaH / ata eva caaprairpyntrnggcchedvttavanAntarItvAbaLeva sarva odhi pratiSeSyaH / '' (ItyAdi) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 'pravacana sAra' TIkA 307
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svayameva - pote ja sarva ja upadhi pratiSedha karyo hato ane eTalA mATe ja bIjAoe paNa aMtaraMga chedanI jema - tenA anAntarIyakapaNAne lIdhe - pUrve ja sarva ja upAdhi pratiSedhavA yogya che. arthAta samasta bAhyAbhyatara saMga chAMDI bAhyAbhyatara nigraMtha thavA yogya che. A ja paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe pravacana sAra' ddhi.zna.&.nA aMte A suprasiddha aMtima kaLaza kAvyamAM apUrva bhAvavAhI udghoSaNA karI che - "dravyAnusAri caraNaM caraNAnusAri, dravyaM mitho dvayamidaM nanu savyapekSam / / tasmAnmumukSuradhirohatu mokSamArga, dravyaM pratItya yadi vA caraNaM pratItya // " caraNa - cAritra "dravyAnusAra" - dravyane anusaranAruM ane dravya "caraNAnusAri - caraNane - cAritrane anusaranAruM, ema A banne paraspara kharekhara ! sApekSa che - eka bIjAnI apekSA rAkhavAvALA che, teTalA mATe mumukSu dravyane AzrIne ke caraNane - cAritrane AzrIne mokSamArga para adhiroho ! arthAtu cAritra kevuM hoya ? dravyAnusArI' - dravyane anusaranAruM, sarva parabhAva - vibhAva vivarjita jevuM asaMga - zuddha dravya che tene anusaratuM, sarva parabhAva-vibhAva vivarjita asaMga zuddha cAritra thaI jAya; ane dravya kevuM hoya ? "caraNAnusArI" - cAritrane anusaranAruM, sarva parabhAva-vibhAva vivarjita evuM asaMga zuddha cAritra thaI jAya ke sarva parabhAva vibhAva vivarjita asaMga zuddha dravya jANe tene anusaratuM hoya ! dravya evuM Adarza ke cAritra tene anusare, cAritra evuM Adarza ke dravya tene anusare ! jevo dravyano Adarza tevo cAritrano Adarza, jevo cAritrano Adarza tevo dravyano Adarza ! eTale ke dravya-bhAva saMgathI sarvathA rahita cAritra mUrti nigraMtha zramaNanuM asaMga zuddha cAritra eTaluM badhuM Adarza hoya ke, te asaMga zuddha dravyanuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta nidarzananuM darzana khaDuM kare, jIvato jAgato jvalaMta sAkSAta samayasAra jIvanamAM AcarI dekhADe. mATe te mumukSu ! tamAre mokSamArge caDhavuM hoya to A bemAMthI koI paNa mArge caDho ! kAMto jevuM dravyanuM zuddha niHsaMga Adarza svarUpa che tevuM tene anusaratuM tamAruM cAritra zuddha niHsaMga, Adarza banAvo ! kAMto tamAruM cAritra evuM zuddha niHsaMga Adarza banAvo ke tevuM tene anusaratuM zuddha niHsaMga Adarza dravya sAkSAta anubhUti thAya ! jANe ke dravyanI ane cAritranI paraspara hoDa cAle ! ane eTalA mATe ja tyAM AgaLa pachI cAritrAdhikAranA prAraMbhamAM lalakArela kaLaza kAvyamAM te ja parama zramaNa paramarSi mumukSuone AhavAna karatI - vIra garjanA kare che - "vyastha siddhI varaNI siddhi, dravyasya siddhizcaraNasya siddhau / buddhaceti karmAviratAH parepi, dravyAviruddha varaNe gharanuM !" dravyanI siddhimAM caraNanI cAritranI siddhi che, caraNanI - cAritranI siddhimAM dravyanI siddhi che, ema jANIne-samajI laIne karmothI avirata evA bIjAo paNa dravyathI aviruddha evuM caraNa Acaro ! arthAt ame jema svAcaraNathI siddha karyuM che tema bIjA mumukSuo paNa dravyathI aviruddha - viruddha nahi evuM eTale ke jevuM dravyanuM asaMga zuddha svarUpa che tevuM bAhyAvyaMtara sarva saMgathI rahita asaMga zuddha cAritra Acaro ! ame A zAstranA cUDAmaNirUpa A khAsa cAritra adhikAramAM jenuM savistara varNana karIe chIe tevA bAhyAbhyatara kharekharA Adarza nigraMtha - zuddhopayogI zramaNa bano ! ane dravyAnuyogathI jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa jANyuM tevuM caraNAnuyogathI siddha karI dekhADI dravyAnuyogane 308
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-35 caritArtha karo ! ema amRtacaMdrajInA A amRta (Immortal) subhASitono dhvani che ane teno jANe pratidhvani karatA hoya evA parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - "he Arya ! dravyAnuyoganuM phaLa sarva bhAvathI virAma pAmavA rUpa saMyama che. te A puruSanAM vacana tArA aMtaHkaraNamAM tuM koI divasa zithila karIza nahIM. vadhAre zuM ? samAdhinuM rahasya e ja che. sarva duHkhathI mukta thavAno ananya upAya e ja che. '"svasvarUpane viSe sthiti tene paramArtha saMyama kahyo che. te saMyamane kAraNabhUta evAM anya nimittonAM grahaNa vyavahArasaMyama kahyo che. koI jJAnI puruSoe te saMyamano paNa niSedha karyo nathI. paramArthanI upekSA (lakSa vagara) e je vyavahAra saMyamamAM ja paramArtha saMyamanI mAnyatA rAkhe tenA vyavahAra saMyamano teno abhiniveza TALavA niSedha karyo che. paNa vyavahAra saMyamamAM kaMI paNa paramArthanI nimittatA nathI, ema jJAnI puruSoe kahyuM ja nathI. paramArthanA kAraNabhUta evA vyavahAra saMyamane paNa paramArtha saMyama kahyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (798, 575), 866, 664 309
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have uparamAM je gadya bhAgamAM kahyuM tenA sArasamuccaya rUpa upasaMhAra kaLaza lalakAre che - ___ mAlinI avatarati na yAvad vRttimatyaMtavegA - danavamaparabhAvatyAgadRSTAMtadRSTiH / jhaTiti sakalabhAvairanyadIyairvimuktA, napiyananubhUtistAvalAvirvamUtra rizA ..- avataratI na vRtti jyAM haju khUba vege, anavama parabhAva tyAga deta daiSTi; jhaTa ja sahu parAyA bhAvathI mukta tyAM to, anubhUti thaI Avirbhata pote ja A to. 29 amRta pada-29 anubhUti Avirbhata thaI A, anubhUti Avirbhata. dhruva pada. 1 anavama parabhAva tyAga taNI A, daSTAMta daSTi adbhuta, jyAM haju vRttimAM nA utare, vege atyaMta ja duta... anubhUti. 2 tyAM to sakala parakIya bhAvothI, jhaTa laIne ja vimukta, Avirbhata svayaM ja thaI A, bhagavAna amRta ukta... anubhUti. 3 artha : anavama (navA nahiM evA, purANA) parabhAvanA tyAganI daSTAMta dRSTi jyAM atyaMta vegathI vRttimAM avataratI nathI, tyAM to sakala parakIya bhAvothI jhaTa vimukta thayelI A anubhUti svayaM Avirbhata thaI ! (pragaTa thaI !) amRta jyoti" mahAbhASya "samakita adhyAtmanI zailI zI rIte che? yathArtha samajAye parabhAvathI AtyaMtika nivRtti karavI che te adhyAtma mArga che. jeTalI jeTalI nivRtti thAya teTalA teTalA samyaka aMza che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (844), 918 jaisai koU jana gayau dhobI hai sadana tina, pariyau parAyI vastra merI mAni rahyo hai; dhanI dekhi kahyau bhaiyA yaha tau hamArI vastra, cIneM paricAnata hI tyAgabhAva lahyo hai, taisaihI anAdi pugala sau saMjogI jIva, saMga ke mamatvasau vibhAva tAmeM bahyo hai, bheda jJAna bhayau jaba ApI para jAnyau taba, nyArI parabhAva sau svabhAva nija gahyo hai." - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.nA.jI. 9-32 AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM je uparamAM kahI dekhADyuM. te bhAvanA samarthanamAM parama AtmanizcayI parama bhAvitAtmA mahAtmA amRtacaMdrajIe upasaMhAra rUpe A kaLaza (29) parabhAva tyAga thatAM ja apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che : "manavama mAvatyA drikAMtavra:' - "anavama" anubhUtinuM AvirbhUtapaNuM - navA nahiM evA - purANA parabhAvanA tyAganA daSTAMtanI dRSTi thAva na vatarati - jyAM lagImAM nathI avataratI - utaratI, kyAM ? vRttinuM - vRttimAM, kevI rIte ? atyaMtavet - atyaMta vegathI. tyAM lagImAM zuM? svayamayamanubhUtistAva virvamUva - 310
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-29 tyAM lagImAM to svayaM ApoApa A anubhUti AvirbhUta thaI pragaTa thaI. anubhUti kevI ? jhaTiti sakalabhAvairanyadIyairvimuktA - jhaTa laIne ja - zIghra ja sakala anyadIya-parakIya-pArakA bhAvothI vimukta - vizeSe karIne sarvathA mukta evI. - - A parabhAva 'anavama' purANo che, AtmAnI sAthe anAdikALathI baMdha saMbaMdhathI joDAyelo che saMlagna thayelo che ane parabhAva avazya tyAgI devo joIe evI tenA tyAganI A dRSTAMta daSTi paNa 'anavama' navI nahiM evI purANI che, A anavama parabhAva tyAganA dRSTAMtanI dRSTi haju jyAM atyaMta vegathI vRttimAM utaratI nathI, tyAM to sakala parabhAvothI jhaTa vimukta thayelI A anubhUti svayaM - ApoApa AvirbhUta - pragaTa thaI ! arthAt A parabhAva tyAga saMbaMdhI siddhAMtane dRDha karavA mATe je atra uparamAM parama samartha anupama dRSTAMta vivarI dekhADyuM tenI dRSTi haju AtmAnI vRttimAM - vartanAmAM - bhAvamAM tathArUpa AtmabhAva vRttimAM utare, tyAM to sarva parabhAvothI sarvathA mukta thayelo evo zuddha AtmAnubhava ApoApa prakaTI UThe che ! A siddhAMta ane tene samarpita karatuM A dRSTAMta eTaluM badhuM baLavAna che ke je koI sakarNa A zravaNa kare, A dRSTAMta ddaSTi jene 'AtmavRttimAM' utare tene tatkSaNa ja zuddha AtmAnubhUti jhaLakI UThe che ! tAtparya ke - jJAna ane pratyAkhyAna e be kriyA eTalI badhI jhaDapI che ke - eTalI badhI tvarita che ke jJAna thatAM bheguM ja pratyAkhyAna automatically - ApoApa tAbaDatoba thaI ja jAya che, zuddha AtmAnubhUti pragaTatAM veMta ja sarva parabhAvono tyAga thaI ja cUke che, vA sarva parabhAvono tyAga thatAM veMta ja zuddha AtmAnubhUti pragaTe ja che ! 'jJa' parikSAthI jANavuM, 'pratyAkhyAna' parikSAthI choDavuM e zAstra paribhASAnuM rahasya A ja che. 'jJAnasya staM virati' - jJAnanuM phala virati che, arthAt jJAna thatAM sakala parabhAvathI-vibhAvathI AtmA virAma pAme ja pAme che, e paramArtha gaMbhIra vItarAga sUtra atra caritArtha bane che, eTale ke bAhyAnvaMtara saMgarUpa sarva parabhAva vibhAvathI virAma pAmI, 'jJAnanuM phala virati' e vItarAga vacanane te satya kare che ane eTale ja te zuddha AtmAno anubhava karavAne samartha bane che. AnuM anaMtaguNaviziSTa baLavAna jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa parama AtmadRSTA zrImad rAjacaMdrajInA * adhyAtma cAritramAM ne anubhava vacanAmRtamAM mumukSune pade pade dRzyamAna thAya che. jemake paramArtha sakhA saubhAgya paranA eka patramAM AtmAnI amRtAnubhUti dAkhavatA amRta patramAM potAnuM AtmasaMvedanamaya hRdaya darzana karAvatA A parama bhAvitAtmA mahAtmA prakAze che - - - "paNa mokSa to kevaLa amane nikaTapaNe varte che, e to niHzaMka vArtA che. amArUM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI. kSaNa paNa anyabhAvane viSe sthira thatuM nathI. svarUpane viSe sthira rahe che. evuM je amArUM AzcaryakAraka svarUpa te hAla kyAMya kahyuM jatuM nathI. ghaNA mAsa vItyAthI tamane lakhI saMtoSa mAnIe chIe.'' (I.) - zrImad rAjacaMdra, aM. (301), 368 vizeSa jijJAsue A vivecaka-lekhakanA 'adhyAtma rAjacaMdra' graMthanuM (svaracita) avalokana karavuM. " abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / - kAraNake jJAnI samyak dRSTi puruSa sva-parano spaSTa viveka karatAM bhAve che ke - deha-gRhAdi bhAva bAhya che, mRga jalAdi jevA anitya, azaraNa ne azuci che, para che - pArakA che, potAnA nathI ane nirAbAdha nirAmaya evI kevala jJAna jyoti ja* abAhya che, zAzvata, zaraNarUpa ne zuci bhAva che, AtmIya-potAno che, pArako nathI ane e ja paramatattva che, bAkI bIjuM badhuM ya upaplava rUpa - Aphata rUpa - aMdhAdhuMdhI rUpa che. mATe eka A kaivala jJAna jyoti ja Adeya che, grahaNa karavA yogya che, bAkI bIjuM badhuM ya heya che - tyAga karavA yogya che. bhUlathI dhobIne gherathI pArakuM vastra AvI gayuM hoya to yadatra tatparaM tattvaM zeSaH punarupaplavaH // evaM vivekino dhIrAH pratyAhAraparAyaNAH / dharmavApALItvavatnavattajja tattvataH // ' - zrI haribhadrAcAryajI kRta yo.da.saM. 157-158 311 -
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tenA mULa dhaNIne pAchuM ApI devuM joIe, e nyAye pramANika vivekI samyagu daSTi puruSa ema jANe che ke A sarva parabhAvano - para vastuno mhAre tyAga karI devo joIe, temAM sneha rUpa AsaktithI huM baMdhAyo chuM, mATe mahAre te Asakti choDI devI joIe. kAraNake "dehamAM* svabuddhi AtmAne e deha sAthe nizcaye joDe che, svAtmAmAM Atmabuddhi e dehathI AtmAne viyoje che - vikhUTo pADe che. dehamAM Atmabuddhi e ja saMsAra duHkhanuM mULa che." mATe huM dehAdimAM Atmabuddhi rUpa dehAdhyAsa choDI daI AtmAmAM ja Atmabuddhi karyuM. Ama sva-pa2 bhAvano viveka upajyo hovAthI, bhedajJAna pragaTyuM hovAthI, zuddha AtmajJAna thayuM hovAthI te sarva parabhAva-vibhAvathI virAma pAme che, eTale tene asaMga zuddhopayoga dazA pragaTe che ane eTale ja tene nirmala zuddhAtmAnubhava sAMpaDe che. arthAt sarva parabhAva-vibhAvathI virAma pAmavA rUpa dravya-bhAva nigraMthapaNAno - zuddhopayogI zramaNapaNAno je utkRSTa Adarza zrI "pravacana sAra'nA cAritra - adhikAramAM savistara varNavyo che ane tevo ja utkRSTa Adarza "apUrva avasara evo kyAre Avaze ?' e apUrva kAvyamAM parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajIe apUrva bhAvathI saMgIta karyo che, tevuM yathAsUtra AcaraNa karato te asaMgapaNAne bhaje che ane eTale ja sarvaparabhAva parityAgI te asaMga nigraMtha zuddhopayogI zramaNane zuddhAtmAnubhUtino prAdurbhAva thAya che, sahaja zuddha asaMga varUpanA - sahAtmasvarUpa"no anubhava pragaTe che. A sahAtmasvarUpa'ne sAkSAt anubhavanArA zrImad rAjacaMdrajInA "jJAnInA mArganA Azayane upadezanArA" anubhavasiddha vacanAmRta che ke - 1. sahaja svarUpe jIvanI sthiti thavI tene zrI vItarAga mokSa kahe che. 2. sahaja svarUpathI jIva rahita nathI, paNa te sahaja svarUpanuM mAtra bhAna jIvane nathI, je thavuM te ja sahaja svarUpe sthiti che. 3. saMganA yoge A jIva sahaja sthitine bhUlyo che, saMganI nivRttie sahaja svarUpanuM aparokSa bhAna pragaTe che. 4. eja mATe sarva tIrthaMkarAdi jJAnIoe asaMgapaNuM ja sarvotkRSTa kahyuM che, ke jenAM aMge sarva AtmasAdhana rahyAM che. 5. sarva jinAgamamAM kahelAM vacano eka mAtra asaMgapaNAmAM ja zakAya che, kemake te thavAne arthe ja te sarva vacano kahyAM che. eka paramANuthI mAMDI cauda rAjalokanI ane meSonmeSathI mAMDI zailezI-avasthA parvatanI sarva kriyA varNavI che, te e ja asaMgatA samajavAne arthe varNavelI che. 6, sarva bhAvathI asaMgANuM thayuM te sarvathI duSkaramAM duSkara sAdhana che ane te nirAzrayapaNe siddha thavuM atyaMta duSkara che. ema vicArI zrI tIrthaMkare satsaMgane teno AdhAra kahyo che, ke je satsaMganA yoge sahaja svarUpabhUta evuM asaMgapaNuM jIvane utpanna thAya che. 7. te satsaMga paNa jIvane ghaNIvAra prApta thayA chatAM phaLavAna thayo nathI ema zrI vItarAge kahyuM che, kemake te satsaMgane oLakhI A jIve tene parama hitakArI jANyo nathI, parama sneha upAsyo nathI ane prApta paNa aprApta phaLavAna thavA yogya saMjJAe visarjana karyo che, ema kahyuM che. A ame kahyuM te ja vAtanI vicAraNAthI amArA AtmAmAM AtmaguNa AvirbhAva pAmI sahaja samAdhi paryata prApta thayA evA satsaMgane huM atyaMta atyaMta bhaktie namaskAra karuM chauM. I." - zrImad rAjacaMdra, a. (518), 609 "dehe svabuddhirAtmAnaM yunaktyetena nizcayAt / mAtmajovAbhapawAhiyogapati dina " - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta "samAdhizataka', 312
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-36 - have anubhUtino parabhAva viveka kevI rIte thayo? ema AzaMkIne bhAvaka bhAvano viveka prakAra hecha Natthi mama kovi moho bujjhadi uvaoga eva ahamikko / taM mohaNimmamattaM samayassa viyANayA viti // 36 // narthI bhuja moha ko, jaNAya che re, upayoga ja huM eka; te bho nabhamatva. 4 3, samaya vizAya che... 3 mAtman ! ho samayasAra. 39 gAthArtha H mahAro koI paNa moha che nahi, upayoga ja bUjhAya jaNAya) che, huM eka chuM, tene moha nirmamatva samayanA vijJAyako jANe che. 36 - AtmakhyAti TIkA atha kathamanubhUteH parabhAvaviveko bhUta ityAzaMkya bhAvakabhAvavivekaprakAramAha - nAsti mama kopi moho budhyate upayoga evAhamekaH / taM mohanirmamatvaM samayasya vijJAyakAH vidaMti // 36 // iha khalu phaladAnasamarthatAya prAdurbhUya bhAvakena satA pudgaladravyeNAbhinivartyamAna - STrakotkIrNekajJAyakasvabhAvabhAvasya paramArthataH parabhAvena bhAvayitumazakyatvAt katamopi na nAma mama mohosti / kiMcaitan - svayameva ca vizvaprakAzacaMcuravikasvarAnavaratapratApasaMpadA cicchaktimAtreNa svabhAvabhAvena bhagavAnAtmaivAvabudhyate / yatkilAhaM khalvekaH tataH samastadravyANAM parasparasAdhAraNAvagAhasya nivArayitumazakyatvA - nmajjitAvasthAyAmapi dadhikhaMDAvasthAyAmiva parisphuTasvadamAnasvAdabhedatayA mohaM prati nirmamatvosmi / sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthitatvAt / itItthaM bhAvakabhAvadhiveko bhUtaH / / 36 / / AtmabhAvanA - atha kathamanubhUteH parabhAvaviveko bhUtaH ityAzaGkaya bhAvakabhAvavivekaprakAramAha - ve anubhUtinI 52bhAva vidhavA mAre thayo ? ma mAnne bhAvanA vino cha - nAsti mama kopi moho - 5 bhora cha naI, budhyate - upayoga eva ahamekaH - 6payoga 44Aya cha, chu. taM mohanirmamatvaM - tane bhonimatva - bhonu nirbhamatva ne cha vo samayasya vijJAyakA vidaMti - sabhayanA vizaya che. // iti gAthA AtmabhAvanA // 36|| iha khalu - mA, nizvaye rIne 5352 ! kRtamopi na nAma mama mohosti - 158 rano 5 vArI bhora cha nA. anAthI nI54 cha bhAbho ? pudgaladravyeNAbhinirvaya'mAnaH - pugabadravyathA maminiyamAna - mami' - badhI bAyI niyamAna - AM - 64914153.34 bhothI varIa? phaladAnasamarthayA prAdurbhUya bhAvakena satA - bihAna samarthatAmezana prAdurbhUta 45 - 2 thA - lava 42 // 2 - 6491vanAra satA - hotai mevAthI. vo // bho // bhATe zrI nathI ? TaMkotkIrNaikajJAyakasvabhAvabhAvasya paramArthataH parabhAvena 313
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha ahIM nizcaya karIne - phaladAna samarthatAe karI prAdurbhata thaI bhAvaka satA pudagaladravyathI abhinirvartAto rahelo (sarjato. upajavAto) evo koI paNa prakArano koI paNa mahAro moha che nahiM, TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvabhAvanuM paramArthathI parabhAvathI bhAvAvAnuM azakyapaNuM che mATe. paNa A che ke - svayameva vizvaprakAzathI caMcura (camakatI) vikasvara evI anavarata pratApa saMpadghALA cilyakti mAtra svabhAvabhAvathI bhagavAn AtmA ja avabodhAya che (jaNAya che). kAraNake phuTapaNe huM nizcayathI eka chuM, tethI samasta dravyonA paraspara sAdhAraNa avagAhanA nivAravAnA azakyapaNAne lIdhe, masjita avasthAmAM paNa - dardhi-khAMDa avasthAnI jema - pariskaTa svadAtI svAdabhedatAe karIne huM moha prati nirmamatva chuM - sarvadA ja Atma ekatagatapaNAe karI samayanuM ema ja sthitapaNuM che mATe. 36 amRta jyoti' mahAbhASya "darzana moha vyatIta thaI upajyo bodha je, deha bhinna kevaLa caitanyanuM jJAna je, tethI prakSINa cAritra moha vilokiye, varte evuM zuddha svarUpanuM dhyAna jo... apUrva avasara." satata aMtarmukha upayoge sthiti e ja nigraMthano parama dharma che, eka samaya paNa upayoga bahirmukha karavo nahIM e nigraMthano mukhya mArga che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 703 cetana aisA jJAna vicAro, sohaM sohaM sohaM sohaM, soDahaM jAni daTo tuma mohaM, hai hai samako vAro - cetana." - zrI AnaMdaghanajI, pada bhAvatumaravacana - TaMkotkIrNa eka-advaita zAyaka svabhAvabhAvanuM paramArthathI - nizcayathI - tattvathI parabhAvathI bhAvAvAnuM azakyapaNuM che mATe. Ama moha mahAro che nahiM, to che zuM? hiMcaitan - paNa A che ke - svayameva mAvAnAtmavAvanuSyate - svayameva - pote ja - ApoApa ja bhagavAna AtmA ja avabodhAya che - "ava' - jema che tema vastu maryAdAthI bodhAya che - jaNAya che - samajAya che. zA vaDe karIne ? vicchevitamAtrA mAvAvena - cit zaktimAtra svabhAvabhAve karIne - kevo che A svabhAva bhAva ? vizavazavaMturavira navaratapratApasaMgha - vizva prakAzathI caMcura-camakatI vikasvara anavarata-niraMtara pratApasaMpadghALo. yata - kAraNake chita - kharekhara ! phuTapaNe sadaM tve: - huM kharekhara ! nizcaya karIne eka - jyAM dvitIya - bIjo bhAva nathI evo advitIya - advaita chuM, tata: - tethI, samastadravyAkhai rasparasadhArAvAdistha nivAravAmazacavAtu - samasta dravyonA paraspara-anyonya sAdhAraNa avagAhanA - avakAza dAnanA nivAravAnA azakyapaNAne lIdhe, mazitAvasthAthA - masjita - ekabIjAmAM DUbelI - atyaMta mizrita avasthAmAM paNa thilaMDava@AyAbhava rikruTasvamAnasvAme tayA - dahIM-khADa avasthAnI jema pariphuTa - sarvathA sphaTa svadamAna - svadAI rahelI - cAkhavAmAM AvatI svAdabhedatAe karIne - svAdanI bhinnatAe karIne moTuM prati nimaNi - moha prati huM nirmamatva chuM, ema zA mATe? sarvaavAnaiRtvatitvena samaya caivameva sthitatvat - sarvadA ja - traNe kALane viSe, ekatagatapaNAe karIne samayanuM (pratyeka padArthanuM temaja AtmAnuM) emaja sthitapaNuM che mATe. rUtIrgha bhAvamAvejo pUta: * ema AvA prakAre bhAvaka-bhAva upajAvanArA bhAvano viveka-pRthagubhAva thayo hato. || rUti "mAbhAti' mAtmabhAvanA //rUddo 314
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-36 anubhUtino parabhAvathI viveka-pRthagu bhAva kema thayo? te mATeno bhAvaka bhAvano viveka prakAra atra kahI batAvyo che - mhAro koI paNa moha che nahi, upayoga ja bUjhAya che - jaNAya che. huM eka chuM, tene "mohanirmamatva' - jene mohanuM nirmamatva-nirmamamapaNuM che evo samayanA - AtmAnA athavA zAstranA vijJAyako - vizeSe karIne jJAyako-jANakAro jANe che. A gAthAnI addabhuta tAttvika mImAMsA karatAM "AtmakhyAti' ka vade che - ahIM nizcaya karIne kharekhara ! koI paNa prakArano mhAro moha che nahi. konAthI nIpaje che A moha ? pudagala dravyathI abhinirvartamAna - "abhi" - badhI bAjuthI "nirvartamAna' - sarjaI rahela - upajAvAI rahela che. kevI rIte ? bhAvaka bhAvano viveka prakAra chattavAnasamarthatA prApuNya - phaladAna samarthatAe karI prAdurbhata thaI - pragaTa thaI mAvajaeNna satI - bhAvaka (bhAva karanAra) satA hotAM. Avo A moha zA mATe mhAro nathI ? TaMkotkIrNa eka - advitIya - advaita zAyaka svabhAvabhAvanuM paramArthathI parabhAvanuM bhAvAvAnuM azakyapaNuM che mATe. Ama mhAro moha mhAro che nahiM, to che zuM ? paNa A che ke - svayameva bhagavAna AtmA ja avabodhAya che - jaNAya che. zA vaDe karIne ? cizaktimAtra svabhAvabhAve karIne. kevo che A svabhAvabhAva ? vizvaprakAzathI caMcura-camakatI vikasvara anavarata-niraMtara pratApasaMpadUvALo. kAraNake kharekhara ! TapaNe huM kharekhara ! nizcaye karIne eka - advitIya - advaita chuM, tethI samasta dravyonA paraspara sAdhAraNa avagAhanA - avakAzadAnanA nivAravAnA azakyapaNAne lIdhe mati - ekabIjamAM DUbelI - atyaMta gADha - mizrita avasthAmAM paNa dahIM - khAMDa avasthAnI jema parisphaTa - sarvathA sphaTa svAdamAna - svadAI rahelI svAdabhedatAe karIne moha prati huM nirmamatva - mamatva rahita chuM. ema zA mATe ? sarvadA ja ekatvagatapaNAe karIne samayanuM - AtmAnuM temaja sarva padArthanuM emaja sthitapaNuM che mATe. ema AvA prakAre bhAvaka bhAvano viveka-pRthagu bhAva thayo hato. parama AtmA amRtacaMdrAcAryajInI A parama paramArthaghana tattvAmRta saMbhUta amRta vANImaya apUrva vyAkhyAno vizeSArtha A prakAre - pUrve je karmapaNe bAMdhela che te karmarUpa pudgala dravya vipAka pAmI phaladAna samarthapaNAe karI prAdurbhata thaI - pragaTa udaye AvI bhAvaka - bhAva karanAra - bhAvanAra arthAtu hAro koI paNa moha che na vyavahArathI saMyoga saMbaMdhathI - tevo tevo bhAva karavAne - upajAvavAne. tevI tevI potAnI bhAva rUpa asara nIpAvavAne tatpara evuM hoya che. jema telamAM mUkela kula telane vAsita karanAra - bhAvita karanAra vAsaka-bhAvaka kahevAya che ane te telamAM sugaMdhavAsa-sugaMdhabhAva upajAvavAne samartha hoya che, tema AtmAne sannihita karma pudgaladravya AtmAne bhAva-vAsanAthI vAsita karanAra-bhAvita karanAra "bhAvaka' kahevAya che ane te nimitta-naimittika bhAvathI AtmAmAM tevo tevo bhAva nIpajavavAne samartha hoya che. mana saMta punikaLeinirvatthAno - evA bhAvaka satA-hotA pudgala dravyathI abhinirvatyamAna - "abhi' badhI bAjuthI nirvatyamAna-nIpajAvAI rahelo - savAI rahelo evo koI paNa prakArano koI paNa mhAro moha che nahiM, "tamopi = nAma marma mohoti ' kAraNake TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvabhAvanuM paramArthathI parabhAvathI bhAvAvAnuM - bhAvita karAvAnuM azakyapaNuM che mATe, DhorjIjJAsvabhAvamAvI paramArthataH "paramAvena mAvataHzavatvA ' arthAtu A bhAvaka evo moha parabhAva janita parabhAva hovAthI mhArA para paramArthathI - nizcayathI potAno bhAva nIpajavI zake ema nathI, mhArA para kaMI paNa bhAva upajAvanAra rUpa asara upajAvI zakavAne samartha nathI. hA, vyavahArathI tenuM nimitta pAmI huM pote pariNAma-pariNAmI bhAvathI mohabhAve pariNamuM - pote mohabhAva karI mohane mhAro karuM to ja moha mhAro thaI zake, na pariNamuM to na ja thaI zake, ane te parabhAva nimitte huM pote mohabhAve pariNamuM to paNa te mohabhAva vikata cetanabhAva rU5 - cida vikArarU5 mhAro vibhAva bhAva ja hoya, paNa kadI paNa mhAro svabhAva bhAva to hoI zake ja nahi. kAraNake vibhAvarUpa vikAra che te to vastune viSe kalaMka che, vastu svabhAva nathI, suvarNanI azuddhi kAMI 315
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti suvarNa nathI ke suvarNano svabhAva nathI, paNa suvarNamAM kalaMkarUpa mala-vikAra che, tema mohabhAva rUpa azuddhi-malinatA kAMI AtmA nathI ke AtmAno svabhAva nathI, paNa AtmAmAM kalaMkarUpa cetana vikAra che, eTale te cetana vikArarUpa moha-vibhAva mhAro svabhAva che ja nahi. mhAro svabhAva to TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevo akSara "TaMkotkIrNa eka - advitIya - jyAM dvitIya bhAva che nahi evo advaita jJAyaka svabhAva che. mATe A TekotkIrNa eka glAyaka svabhAvabhAvane - bhAvita karanAro bhAvaka evo parabhAva rU5 - vibhAva rUpa koI paNa moha mhAro che nahi, A akhaMDa nizcaya che. kAraNake pUrve parabhAvanuM nimitta pAmI ajJAnane lIdhe huM pote paravastumAM Atmabuddhi rUpa cAritra moha pariNAme pariNamato hato, paNa have te mahAruM ajJAna dUra thaI jatAM, te darzana mohano ane cAritra mohano AtmAmAMthI pRthaka karavArUpa viveka karI - pRthakkaraNa karI, huM TaMkotkIrNa eka* jJAyaka bhAvarUpa zuddha AtmasvabhAvabhAve pariNamyo chuM, eTale huM kharekhara ! nizcaya karIne mohabhAve pariNamIne motane hAro karato ja nathI, eTale hAro koI paNa prakArano paNa moha che ja nahiM. mohanIyanuM svarUpa A jIve vAraMvAra atyaMta vicAravA jevuM che. je mohinIe mahA munIzvarone paNa paLamAM tenA pAzamAM phasAvI atyaMta riddhi-siddhithI vimukta karI dIdhA che ! zAzvata sukha chInavI kSaNabhaMguratAmAM lalacAvI rakhaDAvyA che ! nirvikalpa sthiti lAvavI, AtmasvabhAvamAM ramaNatA karavI, mAtra dRSTAbhAve rahevuM evo jJAnIno ThAma-ThAma bodha che. te bodha yathArtha prApta thaye A jIvanuM kalyANa thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 687 karma mohanI bheda be, darzanacAritra nAma; haNe bodha vItarAgatA, acUka upAya Ama." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUra-103 ane Ama koI paNa prakArano koI paNa moha mahAro che nahi, paNa A che - A vastu to cokkasa nizcita che ke - "pivittimAtrA mAvAvena - cituzakti mAtra svabhAvabhAvathI avabodhAya che - "ava" - vastu svarUpanI - svasamayanI maryAdAthI bodhAya che, pragaTa jaNAya che. bhAvanAtmavA kavavuSyate, bhagavAna AtmA ja sAkSAta anubhavAya che, pragaTa mahAro samajAya che, te ja huM chuM ne te ja mhAro che ane te svabhAvabhAva kevo che ? to ke svayameva - ApoApa - potAnI meLe vizvaprakAzamAM caMcura-camakatI vikasvara evI anavarata - niraMtara pratApasaMpaduddhALo che, "svayameva vizvaprAizavaMturaviRsvara navaratapratApasaMddhAM, arthAtu vizvane prakAzatI tenI vikasvara pratApa - saMpatti sadA svarUpa tejathI pratape che, AvA vizvaprakAzathI caitanya zakti mAtra svabhAva bhAva vaDe kevala AtmA ja huM ane mahAro samajAya che - anubhavAya che. kAraNake - 'nirdi vava:' - pragaTapaNe huM kharekhara ! nizcayathI eka - advaita chuM, tethI huM moha pratye nirmamatva chuM, "nahiM prati nirmAbhi' - samasta dravyono paraspara sAdhAraNa (common to all) avagAhana-avakAzaghana (accomodation) nivAravAnA azakyapaNAne lIdhe, huM kharekhara ! eka chuM masjita avasthAmAM paNa - "mannatAvAyAmag - ekabIjA dravyanI eka - kSetrAvagAhathI eka bIja dravyamAM DUbI javArUpa - magnapaNArUpa atyaMta gADha mizrita avasthAmAM paNa, dahIM-khAMDanI-zrIkhaMDanI avasthAnI jema, pariphuTa svAdano bheda jaNAI Ave che, manasvAta' - arthAta samasta dravyonI paraspara sAdhAraNa evI ekakSetrAvagAha sthiti che. tenuM nivAravuM azakya che, eTale A masjita - ekabIjAmAM DUbI javA rUpa ekabIjAthI otaprota mizra "sati dvitIye cintA karma tatastena vartate janma / poji sattarAditogabhi kAkasi niyata " . zrI pavanaMdi paM.vi. nizcaya paMcAlatu, 32 316
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-36 evI seLabheLa zaMbhumeLArUpa avasthAmAM paNa parabhAvano ane AtmabhAvano svAda anubhavathI parisphuTa-sarvathA sphuTa bhinna-jUdo jUdo jaNAya che. jema khaTamIThA zrIkhaMDamAM dahIM ane khAMDa e be jUdA jUdA padArthanuM saMmizraNa che, temAM paNa A khATo dahIMno svAda ane A mITho khAMDano svAda, ema pragaTa jUdo jUdo svAdabheda anubhavAya che, tema parabhAva sAthenI AtmAnI A jaDa-cetana saMyogarUpa mizra baMdhaparyAya avasthA che, temAM paNa A jaDa vA jaDajanya moharUpa parabhAva ane A cetana evo zAyakasvabhAvarUpa AtmabhAva, ema pragaTa jUdo jUdo bhedarUpa anubhavAsvAda thAya che. tethI AtmabhAvane anubhavato evo huM A parabhAva rUpa moha pratye nirmamatva chuM, mhArUM enA pratyenuM mamatva-hArApaNuM nirgata che - nIkaLI gayuM che, mhAre enA pratye kAMI paNa mamatva nathI, e mhAro nathI ja ema nizcaya mAnuM chuM. kAraNake 'sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivamevasthitatvAt ' sarvadA ja sarva kALe ja Atma ekatvagatapaNe ja samayanuM - AtmAnuM temaja sarva padArthanuM emaja sthitapaNuM che, arthAt koI paNa samaya-padArtha eka potAnA nija svarUpapaNe ja varSe ane pariName, anya koI paNa samayapaNe - padArthapaNe varSe nahiM ja ane pariName nahiM ja. pratyeka samaya (vastu) potapotAnA samayamAM ja - svarUpanI maryAdAmAM ja varte, svarUpanI sImAne dharato sImaMdhara ja hoya, A akhaMDa siddhAMta che. eka samayamAM anya samayano anupraveza thAya ja nahiM, pratyeka samaya advaitapaNe ja sthiti kare, A samayasthiti vastusthiti zAstrasthiti che, zAstra maryAdA che, traNe kALamAM bAdhita na thAya evo trikALAbAdhita akhaMDa nizcala nizcaya siddhAMta che, evA prakAre Ama bhAvaka bhAvano viveka thaI gayo hato, 'tIrthaM mAvaLamAviveomUtaH / ' - - kAraNake zrImad sadgurunA sadbodha nimittathI AtmasvarUpano bodha thatAM anAdinI parabhAvamAM AtmabhAvanI bhUla naSTa thaI ane mithyAtvarUpa pramAdanI nidrA chAMDI daI 'samyag jJAnasudhArasa dhAma' evo AtmA jAgyo - pratibuddha thayo. eTale sva-para bhAvano sahaja viveka pragaTyo ane aMtara AtmA svabhAvarUpa dharmanA sAdhanamAM sthira thayo. AtmAnI zAyakatA sarvathA AtmasvarUpa sAdhyanA avalaMbanavALI thaI, eTale sthirapaNe pravahatI nija-pariNati nija dharmarasa sthApavA lAgI - jamA karavA lAgI. Ama sarva pa2pariNati rasanI rIjha tyAgI daI, nija Atma anubhavanI ISTatA jAgI ane AzravabhAvanI cAla saheje chUTI jaI jAlIma-ugra saMvara ziSTatA pragaTI. eTale have Ama AtmasvarUpamAM saMvRta AtmAne syAAdI evI nija prabhutAnuM ekatva thatAM, zuddha AtmAnA darzana-jJAna-cAritra rUpa nija ratnatrayI kSAyika bhAve pragaTa thaI, te parabhAvamAMthI vyAvRtti rUpa pratyAhAra karI, zuddha AtmabhAvamAM dhAraNa rUpa dhAraNA dharI, tattvAnaMdI evI pUrNa samAdhimAM layamayI Atmasthiti prApta karaze, A krame AtmasvarUpanA kartA-bhoktAbhAve ane temAM 2maNapaNe avyAbAdha svaguNanI pUrNa rIti dhArI, sahajAtmasvarUpI sahaja akRtrima nirmaLa jJAnAnaMdane avazya pAmaze. pratibuddha thayelA vivekI AtmAno A tAttvika vikAsa krama mahA gItArtha devacaMdrajI mahAmunie apUrva lAkSaNika zailIthI saMgIta karyo che - ''jagata divAkara zrI namizvara svAma jo, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdinI re lo. jAgyo samyag jJAna sudhArasa dhAma jo, chAMDi durraya mithyAniMda pramAdanI re lo... jagata. saheje pragaTyo nija parabhAva viveka jo, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re lo. sAdhyAlaMbI thaI zAyakatA cheka jo, nija pariNati thira nija dharmarasa ve re lo. tyAgIne savi parapariNati rasa rIjha jo, jAgI che nija Atama anubhava ISTatA re lo. saheje chUTI Azrava bhAvanI cAla jo, jAlama e pragaTI saMvara ziSTatA re lo. syAdvAdI nija prabhutAne ekatva jo, kSAyaka bhAve thAye nija ratnatrayI re lo. pratyAhAra karIne dhAre dhAraNa zuddha jo, tattvAnaMdI pUrNa samAdhilaya mayI re lo. avyAbAdha svaguNanI pUraNa rIta jo, kartA bhoktA bhAve ramaNapaNe dhare re lo. sahaja akRtrima nirmaLa jJAnAnaMda jo, devacaMdra ekatve sevanathI vare re lo.'' - zrI devacaMdrajI 317
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama je kharekharo vivekI jJAnI samyagu deSTi hoya che, te sva-parano bheda jANI, A parabhAva heya che ema jANavA-zraddhavA rUpa viveka kare che, eTaluM ja nahi paNa te te mohAdi parabhAvane vINI vINIne AtmAmAMthI pRthaka - bhinna - alaga karavA rUpa - pRthakkaraNarUpa viveka paNa kare che. arthAta te te mohAdi parabhAvane AtmAthI judA pADavA rUpa tathArUpa AcaraNa Acare che, "vAritta va7 gho' | - cAritra e ja nizcaya karIne dharma che e sUtrane caritArtha karatAM zuddha AtmasvabhAvamAM vartavArUpa - cAritrarUpa Atmadharmane Adare che ane eTale ja - tyAre ja zuddhopayoga rUpa zuddha cAritra dharmamAM vartatAM te zuddha AtmAno anubhava karavAne samartha thAya che. zrI pravacana sAra'nI suprasiddha 7mI gAthAmAM kahyuM che tema cAritra e ja nizcaya karIne dharma che, je dharma che te sAmya che ane je sAmya che te moha-kSobha vinAno AtmAno pariNAma che.' AnI adbhuta apUrva vyAkhyA karatAM zrI amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che tema - svarUpamAM caraNa te cAritra che, arthAta svasamaya pravRtti te cAritra che, te ja vastusvabhAvapaNAthI dharma che, arthAt zuddha caitanya prakAzana te dharma che ane te ja yathAvasthita AtmAguNapaNAthI sAmya che ane sAmya to darzana mohanIya ne cAritra mohanIyanA udayathI upajatA samasta moha-kSobhanA abhAvathI atyaMta nirvikAra evo jIvano pariNAma che." eTale ke cAritra, dharma ne sAmya e traNe ekAryavAcaka zabdo amoha rUpa AtmasvarUpanA vAcaka che. Ama AtmAnuM jJAna, AtmAnuM darzana ne AtmAnuM cAritra - e abheda ratnatrayI rUpa zuddha AtmadharmamAM jema bAdhA na pahoMce, tema vartavAno samyagudRSTi jIva satata upayoga rAkhe che. tAtparya ke jema amoha svarUpa jJAnI sarva parabhAvane chAMDI svabhAvamAM vartavAne niraMtara prayatnazIla bane che, jema bane tema AtmA satata zuddha upayogamAM sthiti kare tema karavA mathe che ane eTale ja kSIra-nIra jema sva-parano bheda-AtmA-anAtmAno viveka jeNe karyo che, evA A amoha svarUpa parama vivekI paramahaMso zuddha mAnasa-sarovaranA nirmala anubhava-jalamAM jhIle che. jIvanmuktapaNAnI pAMkhe UMcA cidAkAzane viSe UDatA A vihaga jevA apratibaddha saMto dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI kyAMya paNa pratibaMdha karatA nathI. AtmA sivAyanI sarva vastuno prasaMga te saMga che ane A "sarva saMga mahAzrava che' evuM tIrthaMkara vacana jeNe jANyuM che, evA A zAMtamUrti asaMga nigraMtha amohasvarUpa nirmama mahAtmAo sahaja AtmasvarUpamAM gupta-saMvRta thaI parama saMvara Adare che ane Ama svarUpamAM samAI gayelA A zuddhopayogI zramaNo parama AtmasamAdhi anubhave che. AvI parama asaMga svarUpagupta zuddhopayogamaya AtmasamAdhi dazAsaMpanna zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra che ke - satsaMgano joga nathI ane vItarAgatA vizeSa che eTale kyAMya sAtuM nathI', arthAtuM mana vizrAMti pAmatuM nathI. citta ghaNuM karIne vanamAM rahe che. AtmA to prAye mukta svarUpa lAge che. vItarAgapaNuM vizeSa che. veThanI peThe pravRtti karIe haiye." samaya mAtra paNa apramatta dhArAne nahiM vismaraNa karatuM evuM je AtmAkAra mana te vartamAna udaya pramANe pravRtti kare che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (2pa3, 266, 293) 198, 317, 353 "cArittaM khalu dhammo dhammo jo so samotti NihiTTho / modaqoda vihIno nAno gavaLo du samo " - zrI "pravacana sAra', gA. 7 "svarUpe caraNaM cAritraM svasamayapravRttirityartha / tadeva vastu svabhAvatvAddharmaH / zuddhacaitanyaprakAzanamityartha / tadeva ca yathAvasthitAtmaguNatvAtsAmyam / sAmyaM tu darzanacAritramohanIyodayApAditasamastamohakSobhAbhAvAdatyantanirvikAro jIvasya pariNAma: " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta, pra.sa. TIkA, gAthA-7 318
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-30 zuddha cetanarasa anubhavatA amohasvarUpa jJAnIzvara amRtacaMdrajI zuddhAtmAnI amRtAnubhUtinA sahaja anubhavodgAra darzAvato kaLaza prakAze che svagatA sarvataH svarasanirbhara bhAvaM, cetaye svayamahaM svamihaikaM / nAsti nAsti mama kazcana mohaH, zuddhacidghanamahonidhirasmi ||30|| sarvataH svarasanirbhara bhAva, cetuM eka sva svayaM ahiM sAva, che na che na muja kopaNa moha, zuddha cihnana mahonidhi chuM huM. 30 amRta pada-30 sarva pradeze svarasathI bhariyo, huM cetana rasa dariyo... (2). 1 sarva dizAe sarva pradeze, svarasathI nirbhara bhariyo, bhAva jeno sva svayaM cetuM, huM anubhavarasa dariyo... sarva pradeze. 2 svayaM svane huM eka anubhavuM, dvaitabhAva jyAM nAMhi, evo niraMtara cetana cetuM, bhAva advaita ja jyAMhi... sarva pradeze. 3 che na che na muja kopaNa moha, koI prakArano kyAMhi, bhagavAn amRtamaya ciddanano, mahonidhi chuM huM AMhi... sarva pradeze. 4 artha : sarva bAjuthI-sarvathA svarasathI nirbhara bhAvarUpa eka evA svane huM ahIM svayaM anubhavuM chuM, mhAro koI moha che nahiM - che nahiM, huM zuddha ciddana mahonidhi chuM. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'koI brahmarasanA bhogI, koI brahmarasanA bhogI, jANe koI vi2lA yogI, koI brahmarasanA bhogI.'' - zrImad rAjacaMdrajI '"abadhU anubhava kalikA jAgI, mati merI Atama samarata lAgI.'' zrI AnaMdaghanajI, pada-23 uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je kahyuM enA samarthanamAM tenI paripuSTi rUpe A zuddhAtmAnI amRtAnubhUti dAkhavatA utkRSTa AtmabhAvanAmaya kaLaza parama 'nAsti nAsti mana ana moH' AtmabhAvanAthI atyaMta bhAvitAtmA mahAmunIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva bhAvAvezathI saMvegAtizayathI lalakAryo che 'sarvataH' sarva pradeze sarva 'sarvato svarasanirbharabhAvaM' sarvataH svarasathI nirbhara bhAvavALA arthAt taraphathI sarvathA svarasathI 'nirbhara' bIjuM kAMI paNa na bharAya - na samAya ema ThAMsoThAMsa bharela anavakAza 'eka' advaita evA svane-AtmAne huM svayaM pote cetuM chuM - veduM chuM svaminainaM jyAM sarvabAjue sarvapradeze sarvaprakAre eka zuddha advitIya anubhavuM chuM, zvetaye svayamahaM jyAM sarva pradeze caitanya caitanya ane caitanya rasa ja nirbhara bharyo che, - - - - AvA mhAro koI chuM. huM to zuddha cina mahonidhi - 319 - caitanyarUpa svarasa ja che. evA parama caitanya rasathI paripUrNa eka AtmAne huM pote anubhavI rahyo chuM. nAsti nAsti mama kazcana mohaH ' moha che nahiM, che nahiM, ema huM pokArIne jAhera karUM mahAtejo nidhi chuM - 'zuddhaviddhanamahonidhirazmi' jyAM - - -
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarva pradeze cetana cetana ne cetana ja che evo huM caitanyano ghana-caitanyaghana chuM ane sarva tejano nidhi-nidhAna evo huM mahAtejo nidhi chuM, parama jyoti svarUpa chuM. zuddha buddha caitanya ghana, svayaM jyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM? kara vicAra to pAma." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-117, parama AtmatattvanuM jene darzana - sAkSAta anubhavana sAMpaDyuM che, AtmasAkSAtkAra thayo che evA samyagudRSTi jJAnI puruSa bhAve che ke - A kevala jJAna jyoti ja abAhya "zupinakonivija che, bAkI bIjAM badhuM ya bAhya che, A kevala jJAna jyoti ja huM chuM ne te ja hArI che, bAkI koI paNa parabhAva mhAro nathI. AvI deDha AtmabhAvanA jene thaI che evA samyagRSTi jJAnI svasvarUpamAM vizrAMta thaI, svarUpaikaniSTha banI evI parama AtmazAMti anubhave che, ke te amRta siMdhumAMthI tene kSaNa paNa bahAra nIkaLavuM gamatuM nathI, eTale tenA AtmAnA UMDANamAMthI sahaja anubhava uddagAra nIkaLI paDe che - huM badhI bAjIe svacetana rasathI nirbhara eka AtmAne anubhavuM chuM, mane koI moha che nahi - che nahi, huM zuddha cidUghana mahAnidhi chuM, nAsti nati mana vazvana moda: zuddhavinamahotithirazmi | amRtacaMdrajInI A zuddhAtmAnI amRtAnubhUti dAkhavatI kaMkotkIrNa amRtavANIno pratidhvani karatI paraMbrahmakaniSTha zrImad rAjacaMdrajInI tevI amRtAnubhUtimaya TaMkotkIrNa amRta vANI che ke - parabrahma vicAra to emane ema rahyA ja kare che. kyAreka to te mATe AnaMdakIrNa bahu pharI nIkaLe che ane kaMInI kaMI (abheda) vAta samajAya che, paNa koIne kahI zakAtI nathI, amArI e vedanA athAga che." AtmA brahma samAdhimAM che, mana vanamAM che." "je rasa jagatanuM jIvana che, te rasano anubhava thavA pachI hari pratye atizaya laya thaI che." evuM je parama satya tenuM ame dhyAna dharIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, e. (207, 247, 209, 258), 244, 307 AtmakhyAti - evameva ca mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANa-rasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyapyUhyAni ||36 / / AtmakhyAti TIkArya - ane ema ja moha padanA parivartanathI (palaTAvavAthI) rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana e soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che, A dizA pramANe bIjA paNa samajI levA. 36 amRta jyoti' mahAbhASya paMca viSayamAM rAga-dveSa virahitatA, paMca pramAde na maLe manano kSobha jo; dravya kSetra ne kALa bhAva pratibaMdha vaNa, vicaravuM udayAdhIna paNa vItalobha jo. "apUrva.' krodha pratye to varte krodha svabhAvatA, mAna pratye to dInapaNAnuM mAna jo; mAyA pratye mAyA sAkSI bhAvanI, lobha pratye nahIM lobha samAna jo... apUrva." - zrImad rAjacaMdrajI "yadeva caitanyamahaM tadaiva, tadaiva jAnAti tadaiva pazyati / tadeva caikaM paramasti nizcayAt, gatosmi bhAvena tadekatAM paraM // -zrI pavanaMdi paMcaviMzatikA, eka-saptati, 68 320
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-30 A gAthAmAM je moha pada mUkyuM che tenA parivartanathI' - palaTAvavAthI tene sthAne vArApharatI rAga-dveSa, krodha-mAna Adi soLa pado mUkI soLa sUtro samajavA ane e ja dizA pramANe upalakSaNathI bIjA paNa samajI levA. arthAt jema moha bhAvanI anubhUtimaya AtmAmAMthI pRthakakaraNarUpa "vivekathI prathaka karyo - alaga judo pADyo, AtmAmAMthI visarjana karyo, tema rAga-dveSa-krodha-mAnAdi soLe bhAvone temaja tevA tevA bIjA bhAvone paNa AtmAmAMthI pRthakakaraNarUpa vivekathI pRthaka karavA - alaga judA pADavA, AtmAmAMthI visarjana karavA ane ema karAya tyAre ja anubhUti "zuddha' thAya ane tyAre ja zuddha AtmAnubhava thAya. Ama jene zuddha AtmAnubhava karavo hoya teNe moha-rAga-dveSAdi samasta vibhAvone-azuddha bhAvone AtmAmAMthI visarjana karavA joIe ane tyAre ja ane te cAritrano aMtarbhAva che evI kharekharI zuddha AtmAnubhUtimaya "jJAnadazA" prApta thAya, nahi to vANI vilAsa mAtra ja hoya. moha bhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahIye jJAnI dazA, bAkI kahiye bhrAMta. sakala jagatu te eThavat, athavA svapra samAna; te kahiye zAnI dazA, bAkI vAcA jJAna." - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-139-140 "atIndriya gata koha, vigata mAnamaya moha, Aja to sohe re, mohe jaga janatA bhaNIjI... vIrasena." - zrI devacaMdrajI "jJAnInI paripakva avasthA (dazA) thaye, sarva prakAre rAga-dveSanI nivRtti hoya ema amArI mAnyatA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (201), 235 ane kharekharA jJAnI samyagudRSTi to moha-rAga-dveSa-viSaya-kaSAyAdi parabhAva - vibhAvone AtmAmAMthI visarjana karavA-pRthakkaraNa karavA IcchatA dhyAve che ke - huM samyagudRSTinI zuddhAtma bhAvanA dehAdithI bhinna evo zuddha caitanya svarUpa AtmA chuM. "A hArA" svarUpathI mRta thaI huM IdriyakArothI viSayomAM patita-paDI gayo hato. te viSayone pAmIne "huM" ema mane meM pUrve tattvathI oLakhyo nahi ! je agrAhyane grahatuM nathI ne grahelane mUkatuM nathI, je sarvathA sarva jANe che, eka svasaMvedya te "tatuM' huM chuM. tattvathI bodhAtmA-bodha svarUpa evA mane samyakapaNe pekhatAM, rAgAdi atre ja kSINa thAya che, tethI koI hAro zatru nathI, ke koI mhAro priya mitra nathI. mane nahi dekhato evo A loka nathI mhAro zatru nathI mhAro mitra.' Ama bahirAtmAne tyajI aMtarAtmAmAM vyavasthita thayelo jJAnI puruSa bhAve che ke - "je paramAtmA che te huM chuM, ne je huM chuM te parama chuM. tethI huM ja mahArAthI upAsya chuM, anya koI nahi ema sthiti che. viSayomAMthI mane prata karAvI, mhArAthI ja mahArAmAM sthita evA paramAnaMdamaya bodhAtmAne huM prapanna thayelo chuM, zaraNa. prApta thayelo chuM." Ama zuddha AtmabhAvanAnA paribhAvanathI jene darzanamohano kSaya upajyo che evA samyagadaSTi jJAnIne, dehathI bhinna evA kevala zuddha caitanyanuM AtmAnubhavamaya jJAna jyAM varte che evo parama samabodha upaje che ane eTale ja tene te zuddha svarUpanuM evuM dhyAna varte che ke te cAritramohane "heyaca karma rAgAdi tatkAryaca vivekinaH / 35aaN pa cotiSavinasa " . pavanaMdi paM. ekavasati, 75 "mattazcayutvendriyadvAraiH patito viSayeSvaham / tAnprapayAhamiti mAM purA beda na tattvataH // yada grAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / jAnAti sarvathA sarva tatsvasaMvedyamasmyahaM // kSIyante'va rAgAyAstattvato mAM prapazyataH / bodhAtmAnaM tataH kazcitra me zatrurna ca priyaH mAmapazyatrayaM loko na me zatrurna ca priyaH / mAM prapazyanayaM loko na me zatrurna ca priyaH // yaH parAtmA sa evAhaM yohaM sa paramastataH / ahameva mayopAsyo nAnyaH kazciditi sthiti // pracAvya viSavego kAM kavi mA yitA koSAtmAnaM prapano imAnanivRta " , "samAdhi zataka' 321
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti prakSINa-atyaMta kSINa karavA bhaNI apUrva AtmavIryollAsathI pravarte che ane te kevA prakAre? tenuM apUrva darzana apUrva bhAvathI saMgIta karelA "apUrva avasara" nAmaka apUrva kAvyamAM parama bhAvitAtmA zrImad rAjacaMdrajIe karAvyuM che. jemake - "AtmasthiratA traNa saMkSipta yoganI, mukhyapaNe to varte dehaparyata jo; ghora pariSaha ke upasarga tame karI, AvI zake nahIM te sthiratAno aMta jo... apUrva. saMyamanA hetuthI yoga pravartanA, svarUpa lakSe jina AjJA AdhIna jo; te paNa kSaNa kSaNa ghaTatI jatI sthitimAM, aMte thAye nija svarUpamAM lIna je... A paMca viSayamAM rAga dveSa virahitatA, paMca pramAde na maLe manano kSobha je; dravya kSetra ne kALa bhAva pratibaMdha vaNa, vicaravuM udayAdhIna paNa vIta lobha jo. apUrva krodha pratye to varte krodha svabhAvatA, mAna pratye to dInapaNAnuM mAna jo; mAyA pratye mAyA sAkSI bhAvanI, lobha pratye nahIM lobha samAna jo... apUrva. bahu upasargakartA pratye paNa krodha nahIM, vaMde cakrI tathApi na maLe mAna jo; deha jAya paNa mAyA thAya na romamAM, lobha nahIM cho prabaLa siddhi nidAna je... apUrva. nagnabhAva, maMDabhAva saha ajJAnatA, adata dhovana Adi parama prasiddha che; keza, roma, nakha ke aMge zRMgAra nahIM, dravyabhAva saMyamamaya nigraMtha siddha jo... apUrva. zatru mitra pratye varte samadarzitA, mAna amAne varte teja svabhAva jo; jIvita, ke maraNe nahIM cUnAdhikatA, bhava mokSe paNa zuddha varte samabhAva jo... apUrva. ekAkI vicarato vaLI zmazAnamAM, vaLI parvatamAM vAgha siMha saMyoga jo; aDola Asana ne manamAM nahIM kSobhatA, parama mitrano jANe pAmyA yoga jo... apUrva. ghora tapazvaryAmAM paNa manane tepa nahIM, sarasa ane nahIM manane prasanna bhAva jo; rajakaNa ke riddhi vaimAnaki devanI, sarve mAnyA pudgala eka svabhAva jo... apUrva ema parAjaya karIne cAritra mohano, AvuM tyAM jyAM karaNa apUrva bhAva je; zreNI zapaka taNI karIne ArUDhatA, ananya ciMtana atizaya zuddha svabhAva jo.. apUrva - zrImad rAjacaMdrajI arthAt tAtparya ke - "dehathI bhinna evA kevala caitanyamUrti AtmAnuM anubhava jJAna jene uparyuM che, evA A jJAnI munIzvara darzanamoharUpa mahA mithyAtvagraMthine chedI nAMkhI, cAritramohanA kSaya apUrva avasara' : nigraMthano bhaNI parama zUravIrapaNe sarvAtmAthI pravartI hoya che. eka zuddha AtmA parama Adarza sivAya bIjuM kAMIpaNa paramANu mAtra paNa mhArUM nathI evo akhaMDa nizcaya thayo hovAthI, A mahAtmAne AtmA sivAya anya sarva bhAvathI audAsInya vRtti rUpa parama vairAgya varte che. A niHsAra dehamAMthI paNa paramArtharUpa sAra kADhI levAne IcchatA A zAMtamUrti saMtano deha paNa mAtra AtmasaMyamanA hetue ja hoya che, bIjA koI paNa kAraNe tene kAMI paNa kalpatuM nathI. ** AtmasvarUpanA tejathI pratapatA A vIra tapasvIne potAnA dehamAM paNa kiMcita mAtra mamatvarUpa mUccha hotI nathI, to pachI upakaraNAdimAM to kyAMthI hoya ? "niraMtara svAdhyAya-dhyAnamAM nimagna A yogI puruSa mana-vacana-kAyAnA yogane jema bane tema saMkSipta kare che ane te traNe saMkSipta yoganI mAvajIva AtmAne viSe evI sthiratA kare che, ke game tevA ghora parISaha ke upasarganA bhayathI te kSobha pAmatI nathI. A saMkSipta yoganI kvacita pravRtti karavI paDe, te A saMyamI puruSa mAtra AtmasaMyamanA hetuthI ja samyakapaNe kare che ane te paNa nija 322
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-30 svarUpano niraMtara lakSa rAkhIne tathA jinadevanI AjJAne AdhInapaNe rahIne - nahi ke svacchede ke svarUpano lakSa cUkIne. AtmArAmI muninI A saMkSipta pravRtti paNa kSaNe kSaNe ghaTatI jAya che ane chevaTe nija svarUpane viSe lIna thAya che. AvA paMca samiti ane traNa guptithI gupta A svarUpagupta saMto paMca mahAvratanI daDha pratijJA laI tenA paripAlanamAM niraMtara ughukta rahe che. paMca IdriyanA viSayamAM ene rAga-dveSa rUpa ISTa-aniSTa buddhi hotI nathI. paMca pramAdathI enA manane kSobha upajato nathI ane dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI kyAMya paNa pratibaMdha karyA vinA e prArabdha udayane AdhIna thaIne nirlobhapaNe vicare che. A kSamAzramaNo kadI krodha kare to krodha pratye ja krodha kare che, mAna kare to dInapaNAnuM mAna kare che, mAyA kare to sAkSI rUpa dazabhAvanI mAyA kare che ane lobha kare to alobhano lobha kare che ! koI bahu upasarga kare to tenA pratye A kSamAmUrti kopatA nathI, cakravartI AvIne vaMdana kare to paNa emanAmAM mAna gotyuM jaDatuM nathI, deha chUTI jAya to paNa emanA romamAM paNa mAyA upajatI nathI, moTI labdhi siddhi pragaTe to paNa emane lobhano aMza paNa sparzato nathI. Ama sanmArganI dIkSA pAmelA A saMtoe ziromuMDana karavA sAthe ja kaSAyonuM muMDana karI nAMkhyuM hoya che, acalakapaNuM dharavA sAthe ja sarva parabhAva-vibhAvathI varjita evuM AtmamagnatArUpa bhAva nagnapaNe dAkhavyuM hoya che, mAvajIva asnAnapaNuM bhajavA sAthe ja niraMtara jJAnagaMgAmAM nimajjana karavArUpa parama zuci snAtakapaNuM sevyuM hoya che, agAravAsa tyajavA sAthe ja veSa vibhUSA ke zarIranI TApaTIparUpa parikarma varyuM hoya che. "sadA sAmAyika bhAvamAM vartatA A zuddhopayogavaMta zramaNane zatra-mitramAM, mAna-apamAnamAM, jIvita-maraNamAM, ke bhava-mokSamAM sarvaza zuddha samabhAva varte che. AvA niraMtara AtmasamAdhimAM sthita A avadhUta ekAkIpaNe bhayAnaka smazAnane viSe vicaratA hoya, ke jyAM vAgha-siMhano bheTo thAya che evA parvatamAM vicaratA hoya, to paNa emanuM AtmAmAM samavasthAna rUpa Asana aDola rahe che ne manamAM koI paNa prakArano kSobha upajato nathI. Ama jeNe dravya-bhAva saMyamamaya nigraMthapaNuM siddha karyuM che, evA A AtmajJAnI samyagRSTi vItarAga munIzvara, deha chatAM dehAtIta jIvanmukta dazAe, A avanitalane pAvana karatA vicare che." - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-4 (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 323
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have zeyabhAvano viveka prakAra kahe che - Natthi mama dhammaAdI bujjhadi uvaoga eva ahamikko / taM dhammaNimmamattaM samayassa viyANayA biMti // 37 // nathI muja dharmAdi - jaNAya che re, upayoga ja huM eka; ta dharma bhatva 43 3, samaya vizAya che... 3 mAtman ! vo samayasAra. 37 gAthArtha : dharma Adi mhAro che nahi, upayoga ja jaNAya che, huM eka chuM, tene dharmanirmamatva samayanA vijJAyako vizeSa jANakAro kahe che. 37 AtmakhyAti TIkA atha jJeyabhAvavivekaprakAramAha - nAsti mama dharmAdirbudhyate upayoga evAhamekaH / taM dharmanirmamatvaM samayasya vijJAyakA vidaMti // 37 // amUni hi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtarANi svarasavijjUMbhitAnivAritaprasaravizvaghasmarapracaMDacinmAtrazaktikavalitatayAtyaMtamaMtarmagnAnIvAtmani prakAzamAnAni TaMkotkIrNekajJAyakasvabhAvatvena tattvatoMtastattvasya tadatiriktasvabhAvatayA tattvato bahistattvarUpatAM parityaktumazakyatvAna nAma mama saMti / kiM caitat - svayameva nityamevopayuktastattvata eva ekamanAkulamAtmAnaM kalayan bhagavAnAtmaivAvabudhyate / yatkilAhaM khalvekaH tataH saMvedyasaMvedakabhAvamAtropajAtetaretarasaMvalanepi parisphuTasvAdamAnasvabhAvabhedatayA dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtarANi prati nirmamatvosmi / sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthitatvAt, itItthaM jJeyabhAvaviveko bhUtaH // 37 / / AtmabhAvanA - atha jJeyabhAvavivekaprakAramAha - 4ve zeyabhAvanA viveso cha - nAsti mama dharmAdi - dharma mAnche naI, budhyate upayoga eva -75yoga 8 gun cha, ahamekaH - me , taM dharmanirmamatvaM -tane bhanirbhamatva samayasya vijJAyakA vidaMti - samayamA vizayI vizeSa 11 PM cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 37 / / amUni hi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtarANi na nAma mama saMti . mA suTa dharma-adharma- za-ba-pudagala-(r)ial pa252 ! bhAra cha na. mAha ? antarmagnAnIvAtmani prakAzamAnAni - to saMtAna - haramA ra choya ma mAmAbhai prAzamAna - abha zAthI ? cinmAtrazaktikavalitatayA - yinmAtra zastithI pakSitatAme zana - jIsI 30 gyaa5|| zana.vI cha / yinmAtra zakti ? svarasavijjUMbhitAnivAritaprasaravizvaghasmarapracaMDa - svarasathI vimita - Geesata (tameva) bhanivArita prasaravANI - ilAvAvANI (mata bheva) vizva yasmara' - vizvAsI - vizvane pAtI mevI prayaM3. Ama AvI pracaMDa cit zaktithI AtmAmAM jANe aMtarmagna hoya ema prakAzamAna chatAM A dharmAdi mahArA kema che nA ? tattvatoMtastattvasya tadatirikta-svabhAvatayA tattvato vahistattvarUpatAM parityaktumazakyatvAt - tatpathI saMtastatvanI tenAthI atirikta-bhinna svabhAvatAe karIne bahisUtattvarUpatA parityajavAnuM azakyapaNuM che mATe. ema zAthI ? TaMkotkIrNekajJAyakasvabhAvatvena -TolIya skhalApArIne. tyAre mAcha zuM? 5 mAchabhagavAn Atmaiva avabudhyate - bhagavAna bhAtmA 4 sodhAya cha, sava' - vastumAthI bhopAya cha - 4||y cha, anubhavAya che. vo cha mA mAtmA ? svayameva nityamevopuktaH - svayameva nityameva.75bhuta - upayoga yuta 324
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-37 AtmakhyAti TIkArtha svarasathI vijaMbhita anivArita prasaravALI vizvaghammara (vizva prAsI) pracaMDa cinmAtra zakti vaDe kavalitapaNAe karIne jANe atyaMta aMtarmagna hoya ema AtmAmAM prakAzamAna evA A dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIvAMtaro-kharekhara ! mhArA che ja nahiM, TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAvapaNAe karIne tattvathI aMtastattvanI tadatirikta svabhAvatAthI te dharmAdinuM tattvathI bahisatattvarUpatA parityajavAnuM azakyapaNuM che mATe. paNa A che ke - svayameva nityameva upayukta (upayogavaMta) evo tattvathI ja eka anAkala AtmAne anubhavato bhagavAn AtmA ja avabodhAya che (jaNAya che). kAraNake pragaTapaNe huM nizcayathI eka chuM, tethI saMvedya-saMvedaka bhAva mAtrathI upajela Itaretara saMvalanamAM (ekbIja sAthe anyonya otaprota saMmizraNamAM) paNa parisliTa svadAtI svAdabhedatAe karIne dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIvAMtaro prati huM nirmamatva chuM, - sarvadA ja Atma ekatvagatapaNe samayanuM ema ja sthitapaNuM che mATe. evA prakAre Ama zeyabhAvano viveka thaI gayo. 3NA amRta jyoti' mahAbhASya utkRSTamAM utkRSTa vrata, utkRSTamAM utkRSTa tapa, utkRSTamAM utkRSTa niyama, utkRSTamAM utkRSTa labdhi, utkRSTamAM utkRSTa aizvarya e jemAM saheje zamAya che evA nirapekSa aviSama upayogane namaskAra." e ja dhyAna. pratyeke pratyeka padArthano atyaMta viveka karI A jIvane tenAthI vyAvRtta karavo ema nigraMtha kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 729, 59 (hAthanoMdha) "jiNe viveka dhariye pakha gahiye, tatta jJAnI te kahiye." - zrI AnaMdaghanajI (munisuvrata jina stavana) myabhAvanA vivekano - pRthagRbhAvano prakAra atre darzAvyo che. dharma Adi mhArA che nahi, upayoga ja jaNAya che, huM eka chuM, tene "dharma nirmamatva' - dharmanuM nirmamapaNe jene che evo samayanA - AtmAnA athavA AgamatA - vijJAyako - vizeSa jANakAro kahe che. A gAthAnA bhAvane paramatattvadRSTA paramarSi amacaMdrAcAryajIe ananya lAkSaNika parama tattvagaMbhIra zailIthI thoDA paNa mahAgraMthArtha gaMbhIra sUtrAtma zabdomAM nikhuSapaNe vivarI dekhADyo che : A phuTapaNe dharma-adharma-AkAza-kAla-pugala-jIvAMtaro kharekhara ! nizcaya karIne mhArA che nahi. kevA che A dharmAdi ? jANe aMtarmagna-aMdaramAM DUbela hoya ema upayogavaMta. upayukta sato te zuM kare che? tavaMta vaimanAbhUtamAtmAnuM vattAjU - tattvathI ja eka - advitIya - dvitIya - bIjo bhAva jyo nathI evA advaita - anAkula AtmAne kaLato - anubhavato evo che. brisAduM : - kAraNake skuTapaNe huM kharekhara ! nizcayathI eka - advitIya - advaita chuM, tata: - tethI, ghaifdhAzavachAtaputrAnIvAMtarAzi prati - dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIvAMtaro prati nimavojhabhi - huM nimamatva chuM. zAthI karIne ? saMvedasaMvedamAvanAtro nAtetaretarasaMvatane - saMgha-saMvedakabhAva mAtrathI upajela Itaretara - eka bIjA sAthe anyonya - saMvalana - saMmizraNa - seLabheLa chatAM rikruTaTyamanasvapAvapeDhatathA - pariphuTa svadAtI svabhAvabhedakatAe karIne. ema nirmamatva zAne lIdhe ? sarvaDhavAmaizava tatvena samayacaivameva thitatA - sarvadA ja AtmakagatapaNAe karIne samayanA ema ja sthitapaNAne lIdhe. tIrgha ya bhAva vive: mRta:* - ema evA prakAre yabhAva viveka thaI gayo. | ti "Atmati' TIzA gAmamAvanA (kastuta thA) //rUNA "cidacid dve pare tattve, vivekastavivecanam / 35devapurva de deva suryataH "- zrI pavanaMdi paM. vuiM. ekavasati, 73 325
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmAmAM prakAzamAna-prakAzI rahelA. ema zAthI? cinmAtra-zaktithI kvalitatAe karIne-koLIo karAI gayApaNAe karIne. kevI che A cinmAtra zakti ? svarasathI "vijUbhita' - zeyabhAvano viveka prakAra u6 . ullasita thayelI, ata eva "anivArita prasaravALI' - nahi nivArAyela phelAvAvALI, ata eva "vizvaghammara' - vizvagrAsI - vizvane "svAhA' karatI - bharakhI jatI evI pracaMDa - caMDa - ugna. Ama AvI pracaMDa citazaktithI AtmAmAM jaNe aMtarmana hoya ema prakAzamAna chatAM A dharmAdi mahArA kema che nahi ? teonaM - te dharmAdinuM bastittvarUpatA parityajavAnuM azakyapaNuM che mATe. ema zAthI ? TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvapaNAe karIne tattvathI aMtastattvanI - AtmatattvanI "tadatirikta' - te dharmAdithI atirikta - bhinna svabhAvatAe karIne. tyAre che zuM? paNa A che - bhagavAna AtmA ja avabodhAya che - jaNAya che. kevo che A bhagavAn AtmA? svayameva nityameva upayukta - upayoga yukta - upayogavaMta. upayukta sato te zuM karI rahelo che? tattvathI ja eka-advitIya anAkula AtmAne kaLato-kaLI rahelo - anubhavI rahelo che. kAraNake phuTapaNe huM kharekhara ! nizcayathI eka-advitIya-advaita chuM, tethI dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIvAMtaro prati huM nirmamatva chuM - mamatvarahita chuM. zAthI karIne ? saMvedya - saMvedakabhAva mAtrathI upajela Itaratara-arasparasa anyonya otaprota gADha - saMmizraNa chatAM pariskUTa svadamAna - svAdAI rahela svabhAva bhedatAe karIne, ema nirmamatva zAne lIdhe ? sarvadA ja AtmakatvagatapaNAe karIne samayanA ema ja sthitapaNAne lIdhe. ema AvA prakAre zeya bhAvano viveka-vivecana-pRthagu bhAva thaI gayo hato. have "AtmakhyAti' kartA AcAryajInI A paramArthagaMbhIra vyAkhyAnI vizada vicAraNA karIe : dharma, adharma, AkAza, kALa, pudagala ane jIvAMtaro-anya jIvo A badhA zeya padArtho che. te " vitravitiRtitatayAM - cinmAtra zaktithI kavala-koLIo karAI gayApaNAe karIne jaNe jJAyaka evA AtmAmAM atyaMta "aMtarmagna hoyanI - aMdaramAM DubI gayelA hoyanIema AtmAmAM prakAzamAna che - prakAzI rahelA che - "atyaMtamaMtanAnIva mAtmani prAmAnAni - kAraNake caitanya zakti svarasathI - ApoApa ja - "AhUDI AphUDI' caitanyarasathI "vijaMbhita - ullAsAyamAna thayelI che, varasavitRmita' - eTale ja teno "prasara' - phelAvo anivArita che - "nivarita prasara' - koIthI nivArIyelo evo nathI, arthAtu jANavuM e teno svabhAva hovAthI, nivAryo nivArAya ema nathI koIthI rokyo rokAya ema nathI ane eTale ja AvI jJAyaka citRzakti evI "pravaMs - pracaMDa-prakRSTa caMDa - ujha che ke "vizvaghammara' - 'viravasmara' - che, AkhA vizvane "svAhA' khAI jAya evI, grAsa-koLIo karI jAya evI che, arthAtu AkhA joya vizvane e lAyaka cizakti eka koLIo karI jAya evI khAudharI che ! AvI pracaMDa caitanyazakti vaDe karIne koLIo karAyelA A vizvanA aMgabhUta A dharmAdi jANe AtmAmAM aMtarmagna hoyanI ! ema AtmAmAM prakAzI rahelA che, paNa te kharekhara ! nizcaya karIne mhArA che ja nahi, nAma mama saMti | kAraNake - "vIjJAsvimavanvena' - TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvapaNAe karIne, "TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI, zilAmAM utkIrNa - kotarela akSaranI jema athavA ratnamAM TAMkaNAthI utkIrNa-kotarela akSaranI jema koI kALe na caLe evo acaLa akSara je jJAyaka svabhAva che tenA vaDe karIne tattvathI aMtastattva rUpa - "tattvatatastattvI' - A AtmAnuM te dharmAdithI atirikta svabhAvapaNuM che, bhinna-pRthaka svabhAvapaNuM che, "tatirivatasvamAvatayA', arthAt te te dharmAdi AtmAmAM bhale prakAze che, paNa temAM "aMtastattva' - aMdaranuM aMtargata "pratyagu' - tattva to AtmA ja che ane te jJAyaka svabhAve karIne te zeya evA dharmAdithI tattvathI pragaTa bhinna che, atirikta che, jUduM ja tarI Ave che ane te dharmAdinuM to tattvathI statvarUpatA parityajavAnuM azakyapaNuM che, "tattvato vadistatvarUpatAM parityavatumazacavAtu'. - arthAta 326
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNaraMgaH samayasAra gAthA-37 te dharmAdi tattvathI bahis tattvarUpa ja - AtmAthI bAhya bahirgata (parAga) tattva rUpa ja che. aMtastattva rUpa nathI, eTale te dharmAdi AtmAnA potAnA aMtargata tattvarUpa nathI, paNa bAhya zeyapaNe AgaMtuka bhAvo che, eTale te dharmAdi AtmabAhya bhAvo nizcayathI mhArA nathI ja. kiMtu A che - A vastu cokkasa nizcita che ke - "svayameva nityamevopayuvataH - svayameva nitya ja upayukta' - upayogavaMta evo, "tattvataH zramanovijJamAtmAnuM jJAna - tattvathI eka anAkula evA AtmAne kaLato - anubhavato bhagavAna AtmA ja avabodhAya che - jaNAya che - "mavAnuM mAmaiva avaqdhyate', "ava' - vastu svarUpa maryAdAthI - svasamaya maryAdAthI bodhAya che - anubhavAya che - samAya che. huM jANapaNA rUpa upayogathI sadAya yukta chuM, arthAt sadAya jJAyaka svabhAva chuM ane anya koI paNa bhAvathI Akula nahi evo anAkula eka - jyAM dvitIya - bIjo nathI evo advitIya - advaita chuM. AvA sadA jJAna upayogavaMta eka anAkula AtmAne svayaM - AtmAthI ja anubhavI rahelo huM bhagavAna - divya jJAnAdi samagra saMpUrNa aizvarya saMpanna AtmA ja chuM, (ane te ja mhAro che.) huM AtmA ja divya jJAnAdi paraaizvarya saMpanna bhagavAn hoI parama pUjya, parama ArAdhya, parama upAsya, ISTadeva paramezvara chuM, paramAtmA chuM. kAraNake - "vat vinAduM vanTeja:' - pragaTapaNe nizcayathI huM eka chuM, tethI huM dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala ane anya jIvo pratye nirmamatva chuM, mamatva rahita chuM, "nirmAsmi '. ema zAthI ? "saMvedyasaMvedamAvItrIpaLAtetaretara saMvatane | saMvedya-saMvedaka bhAvamAtrathI upajela - anyonya "saMvalana'mAM - otaprotapaNuM - gADha saMmizraNamAM chatAM paNa (ta huM eka cheH dhamadi pratye badhAnI) parisphaTa - sarvathA sphaTa e svadAI rahela svabhAva bhedatAe karIne, nirmamatva chuM. jaNAya che - "rakrUTasvamanasvAtiyA' - arthAta dharmAdi "saMvedya' - saMvedana thavA yogya - anubhavamAM AvavA yogya evA zeyabhAvo che ane AtmA "saMvedaka' - saMvedanAro - saMvedana - anubhavana karanAro - anubhavanAro evo eka jJAyaka bhAva che. Ama saMvedya - saMvedaka bhAvathI - zeya-jJAyaka bhAvathI teonuM ekabIjA sAthe tANAvANA jevuM atyaMta gADha saMmizrapaNuM - saMvalana che, chatAM te badhAyano pariphuTa svAdabheda jaNAya che, arthAtu A joya parabhAvo che ane A jJAyaka AtmabhAva che, ema pragaTa anubhavAsvAda bheda jaNAya che : arthAtu nija AtmAno anubhava rasAsvAda e badhAyathI pratyakSa jUdo paDe che. eTale joya-jJAyaka saMbaMdha chatAM jJAyaka evo huM nizcayathI eka hoI A aneka ya evA dharmAdi pratye nirmamatva chuM, e sarvamAMthI mhArUM mamatva-RArApaNuM *nivRtta thayuM che. Ama A dharmAdi koI paNa vhArA nathI ja evo mane akhaMDa nizcaya che. kAraNake - "DhavAnaivatva tirlaeNna' - sadAya Atma ekatvagatapaNAe karI samayanuM emaja - sthitapaNuM che, "samayastha vameva sthitavAtu' - arthAt pratyeka samaya samayanuM sarvadA ja Anaikatva (AtmApadArtha) - AtmAnA - potAnA ekatvagatapaNe ja sthita hoya che, gatapaNe sthitapaNe koI samaye koI samaya koI anya samayamAM anupraveza karI zakato nathI, pratyeka samaya potapotAnI samaya maryAdAmAM eka advaitapaNe ja sadA sthiti kare che. A trikAlAbAdhita akhaMDa nizcaya che. sarva samayomAM sAra evo A samayasAra jJAyaka AtmA anya sarva Seya samayothI sva caitanya lakSaNa karI vibhinna che. zrI "adhyAtmasAra* Atma "yaH parAtmA sa evAhaM yahaM sa paramastataH / ane mojAzo nanyaH miita sthitiH " zrI pUjyapAda svAmIjI kata zrI "samAdhi zataka' "sanikRSTAnmanovANIkamadirapi pudgalAt / viprakRSTAdhdhanAdezca bhAvyaivaM bhinnatAtmanaH // pudgalAnAM guNo mUrtirAtmA jJAnaguNaH punaH / pudgalebhyAstato bhitramAtmadravyaM jagurjinAH // dharmasya gatihetutvaM guNo jJAnaM tathAtmanaH / dharmAstikAyAttadbhitramAtmadravyaM jagurjinAH // 327
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nizcayAdhikAramAM zrI yazovijayajIe bhAkhyuM che tema mana-vANI-karma Adi pudgalathI ane viprakRSTa-atyaMta dUra evA dharmAdithI AtmAnI bhinnatA ema bhAvavA yogya che. pudgalono guNa mUrti che ane AtmA jJAnaguNavALo che, tethI pudgalothI Atmadravyane jinoe bhinna kahyuM che. dharmanuM gatihetu paNuM guNa che tathA jJAna AtmAno guNa che, tethI dharmAstikAyathI Atmadravyane jinoe bhinna kahyuM che. adharmAstikAyamAM sthiti hetupaNuM guNa che, AtmA jJAnaguNavALo che, tethI adharmAstikAyathI Atmadravyane jinoe bhinna kahyuM che. avagAha AkAzano guNa che, jJAna nizcaye karIne AtmAno guNa che, tethI AkAzAstikAyathI Atmadravyane jinoe bhinna kahyuM che. AtmA jJAna guNavALo siddha che, kALa vartanA guNavALo che, tethI kALa dravyathI Atmadravyane jinoe bhinna kahyuM che.' Ama jJeya evA anya samayothI jJAyaka evA AtmAnuM ja vibhinnapaNuM vyavasthita che. 'tethI* nathI huM AkAza, nathI dharma, nathI adharma, nathI kAla, nathI pudgala ane nathI AtmAntara. kAraNake eka oraDAmAM pragaTAvelA aneka dIpa-prakAzonI jema sAthe maLIne avasthita evA eomAM paNa, svarUpathI apracyuta ja evuM mhArUM caitanya mane pRthak jaNAve che.' evA prakAre anubhUtino Ama zeya bhAvathI viveka-pRthak bhAva thayo hato, - tIrthaM jJeyamAvivejo mUtaH / * Ama jaDa ne cetana banne dravyano svabhAva bhinna jene supratItapaNe samajAya che, svarUpa cetana te nija-potAnuM ane jaDa che te mAtra saMbaMdharUpa che athavA to zeya evA paradravyamAM che, evo anubhavano prakAza jene ullAsita thayo che, tene jaDathI udAsInatA thaI AtmAmAM vartavArUpa AtmavRtti thAya che ane Ama 'kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evo nigraMthano paMtha bhavaaMtano upAya che' ane tevA prakAre tathArUpa sAkSAt AtmAnubhavanA parama ullAsamAM zrImad rAjacaMdrajIe apUrva bhAvathI saMgIta karyuM che - ''jaDa ne cetana banne dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne jene samajAya che, svarUpa cetana nija jaDa te saMbaMdha mAtra, athavA to zeya paNa paradravyamAM ya che : evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che, kAyAnI visArI mAyA svarUpe zamAyA evA, nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che.'' - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 902 arthAt samyagdaSTi dRSTA puruSane satpuruSa sadguru samIpe zravaNa karelA 'zruta' jJAnathI viveka upajyo che, zrutajJAna samyakSaNe pariNamyAthI sad-asa tnuM bhAna thayuM che, vastu svarUpa jevuM che tevuM samajavAmAM AvyuM che, sva-52nuM bhedajJAna pragaTyuM che, AtmA-anAtmAno pragaTa bheda anubhavavA rUpa viveka khyAti upajI che, kevala zuddha AtmAnI anubhUti rUpa 'AtmakhyAti' rUpa zuddha AtmajJAna sAMpaDyuM che. eTale AvA viveka thakI jene saMvega amRtanuM AsvAdana upajyuM evo A samyagdaSTi bhAve che ke huM A dehAda paudgalika paravastuthI bhinna evo zuddha caitanya-svarUpa avinAzI ajara adharme sthitihetutvaM guNo jJAnaguNo'sumAn / tato'dharmastikAyAnyamAtmadravyaM jagurjinAH // avagAho guNo vyomno jJAnaM khalvAtmano guNaH / vyomAstikAyAttadbhinnAmAtmadravyaM jagurbhinAH // AtmA jJAnaguNaH siddhaH varttanAguNaH / tadbhinnaM samayadravyAdAtmadravyaM jagurjinAH // - zrI yazovijayajI kRta 'adhyAtmasAra', AtmanizcayAdhikAra, zlo. 47 " tato nAhamAkAzaM na dharmo nAdharmo na ca kAlaH na pudgalo nAtmAntaraM ca bhavAmi, yatomISvekApavaraka pravoSitAnevIpaprajAzebdhiva saMmUyAvasthitapi manvaMtattva svarUpAvapradyutameva mAM pRthAvamayati / '' (ItyAdi) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 'pravacana sAra' TIkA gA. 90 " NANappagamappANaM paraM ca dabbattaNAhisaMbaddhaM / jANadi jadi Nicchayado jo so mohakkhayaM kuNadi // tamhA jiNamaggAdo guNe hiM AdaM paraM ca dabbesu / abhigacchadu NimmohaM icchadi jadi appaNo appA // " - zrI pravacanasAra' gA. 90-91 (juo zrI amRtacaMdrAcAryajInI TIkA) 328
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-37 amara AtmA che. A nAzavaMta dehAdi parabhAva te huM nathI. eka zuddha asaMga sahAtmasvarUpa ja mhAre che, bIjuM kaMI paNa mhArUM nathI. huM A dehAdi bhAvano nathI ne A dehAdi bhAva mahArA nathI. vhAre A mhAro eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che - grahaNa karavA yogya che, bAkI A bIjA badhA bhAva heya che - tyajavA yogya che. mATe huM AtmabhAvane ja bhajuM ne samasta parabhAva - prapaMcane tyaje e ja yogya che. ema deDha saMvega raMgathI bhAvana karato te vivekI puruSa sarva yabhAvathI jJAyaka AtmAne vyAvRtta karI te jANapaNA rUpa vivekane AcaraNArUpa vivekamAM utAre che, arthAtu eka jJAyaka bhAvarUpa asaMga zuddha upayogane siddha karavAne zeyarUpa sarva anya bhAvanA saMgathI virAma pAmI sarvatra dravyathI kSetrathI kAlathI ne bhAvathI asaMga varte che, jema dehAdithI bhinna AtmAnI pratIti thaI tene sarva anya bhAvathI asaMga jANyo, tevo sthira asaMga svabhAva pragaTAvavA rUpa asaMga anuSThAna AcaravA rUpa AtmacAritra Acare che. sarvasaMga parityAgI A nirgatha vItarAga mahAmuninuM AtmasvabhAva rUpa thaI gayeluM asaMga AcaraNarUpa AtmacAritra eTaluM badhuM AdarzapaNe asaMga thaI jAya che ke, temAM koI paNa prakAranA bAhyAbhyatara parigraharUpa parabhAvano kaMI paNa saMga nathI hoto, eTale AtmAthI anyatra kyAMya saMga vinA, Asakti vinA, AlaMbana vinA, pratibaMdha vinA, asaMga nigraMtha zuddhopayogI zramaNapaNAnA Adarza AcaraNa rUpa asaMga anuSThAna tene hoya che. AvuM AtmAne parama amRtapaNe pariNamatuM A parama amRtamaya asaMga anuSThAna mahApathanA prayANa rUpa che, mahA mokSamArga pratyenA sAkSAtu gamana rUpa - chellI majala rU5 che. A asaMga anuSThAna thakI ja sAkSAta mokSamArganI prApti hoya che. ane eTalA mATe ja A asaMga anuSThAnane zrI yogadaSTi samuccaya' zAstramAM zrI haribhadrAcAryajIe anAgAmipadAvaha nAmathI biradAvela che, arthAt apunarAvarta pada ke jyAMthI punaH pAchuM pharavAnuM nathI evuM nitya pada-zAzvata mokSapada" te prApta karAvanAra che. kAraNake jyAM akhaMDa zAMta sudhArasano prazAMta ekadhAro pravAha vahyA kare che te AtmA prazAMta caitanya rasAmRta sAgaramAM nimajjana kare che, ane parabhAva-vibhAvarUpa anAdi kuvAsanAmaya viSano parikSaya ('visabhAga parikSaya') thaI parama amRta svarUpa AtmA jyAM svasvabhAve pragaTa thAya che, evuM A asaMga anuSThAna kadI na caLe evA dhruvapada-zivapada pratye laI janAra "dhruvamArga "zivamArga che - sAkSAta mokSamArga che, eTale ja paramANu mAtra paNa parabhAva-vibhAvanI vAsanAnA sparzalezathI rahita evuM A parama asaMga anuSThAna je Adare che, parama vItarAga bhAvarUpa asaMga AtmacAritrane Acare che, te asaMga zuddhopayoga dazAsaMpanna nigraMtha zramaNa "kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evA nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che' e sUktine cAritArtha karatAM deha chatAM dehAtIta" evI sAkSAt jIvanmukta dazAno anubhava kare che. AvA "deha chatAM jenI dazA varte dehAtIta' evI parama asaMga jIvanmukta dazAno jIvanamAM sAkSAta anubhava karanArA - sAkSAt prayogasiddha samayasAra svarUpa zrImad rAjacaMdrajInA anubhava-vacanAmRta che ke - "sarva anyabhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te mukta che. bIjA sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te mukta che. aTaLa anubhava svarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa jUdo bhAsavo tyAMthI muktadazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. jeNe traNe kALane viSe dehAdithI potAno kaMI paNa saMbaMdha nahoto evI asaMga dazA utpanna karI te bhagavAna rUpa sapuruSone namaskAra che.' - zrImad rAjacaMdra, e. (713), 779 329
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema sarva anya bhAvono viveka sate (hotAM), svayaM A upayogamaya AtmA darzana zAna cAritra pariNata hoto AtmArAma thaI pravRjyo evA bhAvano kaLaza saMgIta kare che - mAlinI iti sati saha sarvairanyabhAvaviveke, svayamayamupayogo bibhradAtmAnamekaM / prakaTitaparamArthairdarzanajJAnavRttaiH, - kRtapariNatirAtmArAma eva pravRttaH // 31 // Iti sahu parabhAvo sAtha hotAM viveka, svayamaya ja upayoga svAtma dhArata eka para aratha prakAzI darzana jJAna vRtta, pariNati karI AtmArAma caine pravRtta. 31 amRta pada-31 thayo upayoga AtmArAma... thayo upayoga AtmArAma. dhruvapada. ema anya sarve bhAvo A, jUdA ja mujathI cheka; jANI AtmAthI karI aLagA, pragaTya phuTa suviveka... thayo upayoga. 1 svayaM ja A upayoga dharato, AtmAne ja ahIM eka; paramArtha prakaTa karatA darzana-jJAna-cAritre cheka thayo upayoga. 2 karI pariNati nitya ja dharato, ratnatrayI pariNAma; upayoga zuddha pravRtta thayo A, thaIne AtmArAma... thayo upayoga. 3 AtmArAma naMdana ArAme, karato nita ArAma; ramato AtmAmAM amRta te, bhagavAn AtmArAma.. thayo upayoga. 4 artha : ema sarva anya bhAvo sAthe viveka thaye sate svasamaya. evA A AtmAne dhArato A upayoga, jenAthI paramArtha prakTa karAyelo che evA darzana-jJAna-vRttathI (cAritrathI) pariNati karI che evo AtmArAma ja pravRtta thayo. amRta jyoti mahAbhASya AtmApaNe kevaLa AtmA varte ema je ciMtavana rAkhavuM te lakSa che, zAstranA paramArtharUpa che." AtmA AtmabhAve varte che. samaye samaye anaMtaguNa viziSTa AtmabhAva vadhato hoya evI dazA rahe che. ** AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM jJAna zrI vardhamAnane viSe hatuM ema jaNAya che. pUrNa vItarAga jevo bodha te amane sahaje sAMbharI Ave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (356, 23), 313 "caMdrabAhu jina sevanA bhavanAzinI eha, parapariNatinA pAsanI nikAzana reha, pudgala bhAva AzaMsanA udagrAsana ketu, samyagu darzana vAsanA bhAsana caraNa sameta." - zrI devacaMdrajI A uparamAM "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM vivarIne darzAvyuM tenA samarthanamAM paripuSTi arthe mahA gItArtha AtmArAma AcAryavarya amRtacaMdrajIe upasaMhArarUpa A kaLaza apUrva AtmabhAvollAsathI saMgIta karyo che - "ti sati sada sarveracabhArviva . ema sarva anya bhAvo - bIjA badhA bhAvo sAthe 330
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-31 viveka upajyo, pRthak bhAva - bheda bhAva upajyo, eTale A upayoga svayaM ApoApa ja eka AtmAne (potAne) dhAraNa karI rahyo - svayamayamupayogo vipravAtmAnameLa sarva anya bhAvathI viveka sate arthAt upayoga AtmAmaya thayo AtmAkAra banyo. eTale paramArtha jeNe upayoga AtmAne dhArato 'prakaTita' prakaTa karelo che 'prakaTita paramArthaidarzanajJAnavRttaiH' - AtmArAma darzana-jJAna-vRttathI (cAritrathI) jeNe pariNati karelI che, 'Rtapariti' evo te AtmArAma ja pravRtta thayo, 'gabhArAma va pravRttaH / ' - arthAt AtmA e ja darzana, AtmA e ja jJAna, AtmA e ja vRtta - jJAna-darzana AtmasvabhAvamAM vartavA rUpa cAritra, ema paramArthathI darzana-jJAna-cAritranuM abhedapaNuM thayuM, AtmA AtmAne ja dekhato jANato sato AtmAmAM ja vartI rahyo, Ama te AtmAmAM ja vizrAMta thayelo AtmAmAM ja ArAma karato AtmArAma' ja pravRtta thayo, AtmAmAM ja ramaNa karato sato prakRSTapaNe AtmAmAM ja vartI rahyo ane svarUpa ramaNatArUpa prakRSTa vItarAga cAritrarUpa asaMga AtmavRtti karIne sthira rahyo. A aMge vartamAna yuganA saMtaziromaNi paramatattva dRSTA parama AtmArAmI zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - ''sarva jIva pratye sarva bhAva pratye akhaMDa eka vItarAga dazA rAkhavI e ja sarva jJAnanuM phaLa che. - AtmA zuddha caitanya janma jarAmaraNa rahita asaMga svarUpa che. emAM sarva jJAna zamAya che. tenI pratItimAM sarva samyak darzana zamAya che, AtmAne asaMga svarUpe svabhAva dazA rahe te samyak cAritra, utkRSTa saMyama ane vItarAga dazA che. jenA saMpUrNapaNAnuM phaLa sarva du:khano kSaya che, e kevaLa niHsaMdeha che, kevaLa niHsaMdeha che, e ja vinaMtI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (715, 781) (zrI saubhAgyabhAI parano suprasiddha aMtima patra) prakRSTa cAritrarUpa AtmavRtti karIne sthira rahyo. arthAt pUrve je paramAM AtmabuddhithI parAnukULa pravRttirUpa para pariNatine laI paracarita Acarato parasamaya banyo hato, te upayoga have svayameva AtmAmAM AtmabuddhithI AtmAnukULa pravRttirUpa AtmapariNatine laI svacaritra Acarato svasamaya dhArI rahyo, sthirapaNe svasamaya rUpa - zuddha AtmArUpa* thaI gayo, upayogarUpa AtmA svarUpa samajI svarUpamAM zamAyo ane Ama samajyA te zamAI rahyA tathA samajyA te zamAI gayA' e ukti caritArtha banI. A uktino parama adbhuta apUrva paramArtha prakAzatA parama AtmadeSTA sAkSAt samayasArabhUta zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - ''jema che tema AtmasvarUpa jANyuM tenuM nAma samajavuM che. tethI upayoga anya vikalpa rahita thayo tenuM nAma zamAvuM che. vastutAe banne eka ja che. jema che tema samajAvAthI upayoga svarUpamAM zamAyo ane AtmA svabhAvamaya thaI rahyo e prathama vAkya 'samajIne zamAI rahyA' teno artha che. anya padArthanA saMyogamAM je adhyAsa hato ane te adhyAsamAM AtmApaNuM mAnyuM hatuM, te adhyAsarUpa AtmApaNuM zamAI gayuM. e bIjuM vAkya 'samajIne zamAI gayA' teno artha che. paryAyAMtarathI arthAMtara thaI zake che. vAstavyamAM banne vAkyano paramArtha eka ja vicAravA yogya che. "svapara vibhAgAvagame jAte samyak pare parityakte / sahananodhe khetiSThatvAtmA svayaM zuddhaH / '' - zrI padmanaMdi paM.viM. 'nizcaya paMcAzat', 42 je je samajyA teNe teNe mArUM tArUM e Adi ahaMtva mamatva zamAvI dIdhuM, kemake koI paNa nija svabhAva tevo dITho nahIM ane nija svabhAva to aciMtya avyAbAdha svarUpa, kevaLa nyAro joyo eTale temAM ja samAveza pAmI gayA. AtmA sivAya anyamAM svamAnyatA hatI te TALI paramArthe mauna thayA. vANIe karI A AnuM che e Adi kahevAnuM banavArUpa vyavahAra, vacanAdi yoga sudhI kvacit rahyo, tathApi AtmAthI A mArUM che e vikalpa kevaLa zamAI gayo, jema che tema aciMtya svAnubhava gocara padamAM lInatA thaI. 331
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti e banne vAkya lokabhASAmAM pravaryA che, te AtmabhASAmAMthI AvyAM che. je upara kahyA te prakAre na zakAyA te samajyA nathI ema e vAkyano sArabhUta artha thayo athavA jeTale aMze zamAyA eTale aMze samajyA ane je prakAre zamAyA te prakAre samajyA eTalo vibhAgArja thaI zakavA yogya che, tathApi mukhyArthamAM upayoga vartAvavo ghaTe che. anaMta kALathI yama, niyama, zAstrAvalokanAdi kArya karyA chatAM samajAvuM ane zamAvuM e prakAra AtmAmAM Avyo nahIM ane tethI paribhramaNa nivRtti na thaI. samajAvA ane zamAvAnuM je koI aikya kare, te svAnubhava padamAM varte, tenuM paribhramaNa nivRtta thAya. saddagurunI AjJA vicAryA vinA jIve te paramArtha jAyo nahIM, jANavAno pratibaMdhaka asatsaMga, svachaMda ane avicAra teno rodha karyo nahIM, jethI samajavuM ane zamAvuM tathA beyanuM aikya na banyuM evo nizcaya prasiddha che. atrethI AraMbhI upara uparanI bhUmikA upAse to jIva samajIne samAya, e niHsaMdeha che. anaMta jJAnI puruSa anubhava karelo evo A zAzvata sugama mokSamArga jIvane lakSamAM nathI Avato ethI utpanna thayeluM kheda sahita Azcarya te paNa atre zamAvIe haiye. satsaMga, sadvicArathI zamAvA sudhInAM sarva pada atyaMta sAcAM che, sugama che, sugocara che, sahaja che ane nisaMdeha che." - zrImad rAjacaMdra, e. (pa61), 51 Ama svasamayamAM - sahajatmasvarUpI zuddha AtmasvarUpamAM upayoganI daDha avadhAraNarUpa dhAraNA jene hoya che evA zuddhopayogI mahAzramaNa AtmArAmI yogIne anyamudde AtmArAma zAnInI hotI nathI, anya sthaLe harSa upajato nathI, eka AtmA sivAya bIje ananya mudde kyAMya AnaMda thato nathI. kAraNake parama AnaMdanA nidhAna saccidAnaMdarUpI bhagavAna AnaMdaghana AtmAnA parama amRta sukhano rasAsvAda jeNe cAkhyo hoya, tene tenAthI anya evA ""vAksa buksa" jevA tuccha viSaya sukhamAM kema rasa paDe ? AtmA ane Atmadharma sivAya tene bIjuM kaMI paNa kema game ? AvA AtmArAmI samyagu dRSTi jJAnI puruSane kevaLa Atma nimagnatAmAM ja AnaMda upaje che. eka kSaNa paNa e sukhano viraha te khamI zakatA nathI ane anicchatAM chatAM kadApi karmajanya bAhya upAdhi prasaMgathI te amRta sukhasiMdhunA akhaMDa anubhavanamAM vighna Ave, to tethI teno AtmA atyaMta saMvedanavALo prazasta kheda anubhave che, evI utkRSTa AtmAkAratA jJAnI puruSanI varte che. "mana mohana tuma sanamukha nirakhata, AMkha na tRpatI amacI, moha timira ravi harSa caMdra chavi, mUrata e upazamacI... huM to vAri prabhu! tuma mukhanI." - zrI devacaMdrajI kAraNake jJAnI samyagu dRSTi puruSa parama AtmatattvanA evA parama bhakta hoya che, tenA pratye emane evI ananya prIti pragaTI hoya che, evo parama prema pravAha pravAhato hoya che, ke e sivAya bIje kyAMya emanuM citta racamAtra paNa rati pAmatuM nathI. zuddha sahajatmasvarUpa prabhu pratye temane evI apUrva prItaDI baMdhANI che, ke tene bIjAno saMga gamato nathI. mAlatI phule je mohyo hoya te bhamaro bAvaLanI DALa para kema bese ? pavitra pravAhI ne zItala sugaMdhI gaMgAjalamAM je haMsa jhIlyo hoya, te azuci baMdhIyAra ne du:khada durgadhI khAbociAnA pANImAM kema rame ? atyaMta utkaMThAthI je "pI pIuM japI jaladharanA jalanI pratIkSA karato hoya, te cAtaka bIjA jala sAme paNa kema jue ? zItala chAyAprada ne phalabhArathI namra evA AgranI paMjarI maMjarI pAmI je madhura TahUkA karatI hoya, te kokilane phalakUla rahita UMchA ne uMcA tADa jevA jhADa kema game ? kamalinI dinakaranA kara vinA bIjAno kara kema rahe ? kamudinI caMdra sivAya bIjAnI prIti kema kare ? gaurI girIza vinA ne lakSmI giridhara vinA potAnA cittamAM anyane kema cAhe ? tema jJAnI puruSanuM citta paNa eka paramAtma tattva 332
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-31 sivAya anyatra kema prIti kema dhare ? ajita jirNata zuM prItaDI, mane na game to bIjAno saMga ke, mAlatI phUle mohiyo, navi bese bAvaLa taru bhaMga ke... ajita. gaMgAjalamAM je jhIlyA, chillara jala navi pese marAla ke, saravara jaladhara jala vinA, navi cAhe ho jaga cAtaka bAla ke... ajita. kokila kala kUjita kare, pAmI maMjarI sahakAra ke, UMchA taruvara navi game, girUA zuM hoye guNano pyAra ke... ajita. kimalinI dinakara kara grahe, vaLI kumudinI ho dhare caMdrazuM prIta ke, gaurI girIza giridhara vinA, navi cAhe ho kamalA nija citta ke... ajita. tema prabhuzuM muja mana ramyuM, bIjA zuM ho navi Ave jAya che, zrI nayavijaya vibudha taNo, vAcaka yaza ho nita guNa gAya ke... ajita - zrI yazovijayajI AtmArAma ke ArAmI nija sukha visarAmI, punya ke akAmI pApa dRSTisau na kAja hai, IdrI sukhakI na Asa rahe jagasau udAsa, parigraha hIna bhI ajAci mahArAja hai; mithyAsyau vimukha nija jJAna bhAvahI ke kha, mokSa sanamukha siddha sukhake samAja hai, karama udika setI karata hai kriyAkarma, sattAvIza guNadhArI aise munirAja hai." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza, 2-15 Ama A parama AtmatattvanA ananya premane lIdhe jJAnI puruSane temAM eTaluM badhuM tanmayapaNuM - ekAgrapaNuM thaI jAya che, ke tethI tenI dRSTimAM anya viSayano pratibhAsa paNa thato nathI ! samyagu dRSTi sanduruSonuM citta svarUpa-svadezamAM eTaluM badhuM rokAyeluM rahe che ke te ADe bIje kyAMya zuM banI rahyuM che, tenuM paNa te parama saMta avadhUtone bhAna rahetuM nathI ! AvA parama adbhuta ananya mudda bhAvanuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa vartamAna yuganA saMtaziromaNi parama AtmabhAvanAthI mA raMgAyelA parama AtmArAmAM zrImad rAjacaMdrajInA svAnubhavajanya sahaja vacanogAramAM sthaLe sthaLe sujJa vivekIne pratyakSa thAya che. jemake - "rAtrI ane divasa eka paramArtha viSayanuM ja manana rahe che, AhAra paNa e ja che, nidrA paNa e ja che, zayana paNa e ja che, svapra paNa e ja che, bhaya paNa e ja che, bhoga paNa e ja che, parigraha paNa e ja che, cetana paNa e ja che, Asana paNa e ja che. adhika zuM kahevuM hADa mAMsa ane tenI miMjAne eka ja e ja raMganuM raMgana che. eka roma paNa eno ja jANe vicAra kare che ane tene lIdhe nathI kaMI jovuM gamatuM, nathI kaMI suMghavuM gamatuM, nathI kaMI sAMbhaLavuM gamatuM, nathI kaMI cAkhavuM gamatuM, ke nathI kaMI sparzavuM gamatuM, nathI bolavuM gamatuM ke nathI mauna rahevuM gamatuM, nathI besavuM gamatuM ke nathI uThavuM gamatuM nathI suvuM gamatuM ke nathI jAgavuM gamatuM nathI khAvuM gamatuM ke nathI bhUkhyuM gamatuM nathI asaMga gamato ke nathI saMga gamato, nathI lakSmI gamatI ke nathI alakSmI gamatI, ema che. (ItyAdi) "eka purANa puruSa ane purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI, kaMI prApta karavAnI IcchA thatI nathI, vyavahAra kema cAle che enuM bhAna nathI, jagat zuM sthitimAM che tenI smRti rahetI nathI, koI zatru mitramAM bhedabhAva rahyo nathI, koNa. - koNa mitra che, enI khabara rakhAtI nathI, ame dehadhArI haiye ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe haiye. (ItyAdi).' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(120, 217), 123, 255 333
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ema darzana-zAna cAritra pariNata evA AtmAne kevuM svarUpa saMcetana hoya che, te AvedatAM G5saMDarecha ahamikko khalu suddho daMsaNaNANamaio sadArUvI / Navi asthi majjha kiMcivi aNNaM paramANumittaMpi // 38 // huM eka zuddha arUpI sadA re, darzana-jJAnamaya rUpa; nathI bhAIbIlu 3 3, 52mAzuya 52 35... 3 mAtman ! ho samayasA2. 38 gAthArtha : huM nizcayathI eka, zuddha, darzana-zAnamaya, sadA arUpI chuM, anya kaMI paNa paramANu mAtra paNa mhArUM nathI ja. 38 ___ AtmakhyAti TIkA athaivaM darzanajJAnacAritrapariNatasyAtmanaH kIdRk svarUpasaMcetanaM bhavatItyAvedayannupasaMharati - ahamekaH khalu zuddho darzanajJAnamayaH sadA'rUpI / nApyasti mama kiMcidapyanyatparamANumAtramapi // 38 // yo hi nAmAnAdimohonmattatayAtyaMtamapratibuddhaH san nirviNNena* guruNAnavarataM pratibodhyamAnaH kathaMcanApi pratibudhya nijakaratalavinyastavismRtacAmIkarAvalokananyAyena paramezvaramAtmAnaM jJAtvA zraddhAyAnucarya ca samyagekAtmArAmo bhUtaH sa khalvahamAtmapratyakSaM cinmAtraM jyotiH, samastakramAkramapravartamAnavyAvahArikabhAvai zcinmAtrakAreNAbhidyamAnatvAdeko, nArakAdijIvavizeSAjIvapuNyapApAnavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNa vyAvahArikanavatattvebhyazTaMkotkIrNekajJAyakasvabhAvabhAvanAtyaMtaviviktatvAcchuddhaH, cinmAtratayA sAmAnyaviroSopayogAtmakatAnatikramaNAdarzanajJAnamayaH, sparzarasagaMdhavarNanimittasaMvedanapariNatatvaipi sparzAdirUpeNa svayamapariNamanAtparamArthataH sadaivArUpIti pratyagaIM svarUpaM saMcetayamAnaH pratapAmi / evaM pratapatazca mama bahirvicitrasvarUpasaMpadA vizve parisphuratyapi na kiMcanApyanyatparamANumAtramapyAtmIyatvena pratibhAti yadbhAvakatvena jJeyatvena caikIbhUya bhUyo mohamubhAvayati, svarasa evApunaHprAdurbhAvAya samUlaM mohamunmUlya mahato jJAnodyotasya prasphuritatvAt / / 38|| AtmabhAvanA - athaivaM - ve abha6 re darzanajJAnacAritrapariNatasyAtmanaH - harzana-zAna-yAritra parita - pariNAma pAbhI gaye mAtmAnuM kIdRk svarUpasaMcetanaM bhavati - Q sva35saMyatana - saMvehana-anubhavana hoya che, ityAvedayan - abha Avedi-guqdi upasaMharati - 7583 cha, 75saMbara 43 chaaham - huM, ekaH - me khalu - 5352 ! nizye jarIne zuddha: - zuddha, darzanajJAnamayaH - zana-zAnabhaya, sadArUpI - saha 35 (), nApyasti - naI 4 mama - 3 kiMcidapi - yi 5, 6 5 anyat - anya, bITuM, paramANumAtramapi - 52mA mAtra pa. ||3|| || iti gAthA AtmabhAvanA ||38|| yo hi nAma - 5352 ! suTa5 anAdimohonmattatayA - anAhi mora 6-bhattatAme rIne atyantamapratibuddhaH san - atyaMta apratizuddha satI, nirviNNena (anirviNNena) guruNA - niviesa-jina guruthI, nirva-peTa pAmevA zuruthI, itara : anirviNNena 334
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-38 AtmakhyAti TIkArtha je kharekhara ! sphuTapaNe nizcaye karIne anAdi moha unmattatAthI atyaMta apratibaddha sato nirvigsa (khuda pAmelA) guruthI anavarata paNe pratibodhavAmAM AvI rahelo keme karIne (mAMDa mAMDa, mahA musIbate) pratibuddha thaI, nija karatalamAM vinyasta (mUkAyela) chatAM vistRta suvarNanA avalokana nyAye paramezvara evA AtmAne jANI zraddhI ane samyak anucarI eka AtmArAma thaI gayo, te nizcaya karIne - - (1)ahaM (huM) AtmA - Atma pratyakSa cinmAtra jyoti, (2)samasta krama-akrame pravartI rahelA vyAvahArika bhAvothI citmAtrAkAre karI nahi bhedAI rahyApaNAne lIdhe eka, - banavAtuM pratiovyamAnaH - anavaratapaNe - niraMtara - vagara aTaO pratibodhavAmAM AvI rahelo rthavanApi - koI paNa prakAre Deme karIne - mAMDa mAMDa pratiyuSya - pratibodha pAI, nikharatanavinyasavistRta pAmIzAnonasvArthana - nija karatalamAM - potAnI hatheLImAM vinyasta - mUkela ne pachI vismRta - visarAI gayela cAmIkaranA - suvarNanA avalokana - darzananA nyAye - dRSTAMte, paramezyaramAvAnuM AvA zraddhAyAnuvarya 6 savar - parameyAra evA AtmAne jANI, zraddhI ane samyak anucarIne janArAmomUta - eka AtmArAma thaI gayo, eka AtmAmAM ArAma che jene athavA eka AtmA ArAma che jeno athavA eka AtmArAma - AtmaramannatA che jene evo thaI gayo, sa - te vastu - kharekhara ! nizcaye karIne gam - huM AvA prazrvarlDa vimAtra auzi - AtmapratyakSa - AtmAne pratyakSa - sAkSAt vinmAtra jyoti, jo - eka chuM. zAne lIdhe ? samasAnyA vartamAnavyavahAriAvaizvinmAtrAo mighamAnavANu- kramathI - eka pachI eka ane AkramathI - ekI sAthe pravartamAna - pravartI rahelA samata - sarva vyavahArika bhAvothI vinmAtra AkAre karI abhidyamAnapaNAne lIdhe - bheda niha pamADavApaNAne lIdhe, arthAt cetananA kramathI pravartI rahelA paryAya ane akramathI pravartI rahelA gunna cetanamaya hoI eka cinmAtra AkArano bheda karI zakatA nathI tene lIdhe huM eka chuM, zuddhaH - zuddha chuM, zAne lIdhe ? nArakAdijIvavizeSAjIvapuNyapApAsravavasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNavyavahArikanavatattvebhyazTakotkIrNaika kAvajanamApamardhanAttva vividhaspAya - nArakAdi vizeSa, ava, puNya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa lakSA vyavahArika nava tattvothI TaMkoDIrNa' - TAMkAthI utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara susthita eka - advitIya - advaita sAthaka svabhAvabhAve karIne atyaMta - sarvathA *viviktapannAne' lIdhe - pRSapajJAna - bhinnapajJAne - jUdA pannAne lIdhe, vimAtratayA sAmAviDoyooziAt - citmAtratAe karIne sAmAnya - vizeSa upayogAtmakatAnA - sAmAnya upayogamayapaNAnA ane vizeSa upayogamayapajJAnA atikramaNane lIdhe - anubaMdhanane lIdhe, pant: savArI - paramArthathI sadaiva arUpI chuM, zAne lIdhe ? svagaMdhavALuM nimittasaMvevana pariNatatvepi sparzAdirUpeNa svayama LamanAi - sparza-rasa-gaMdha-varga nimitta che jenuM evA saMvedanamAM pariNatapaNAmAM chatAM paNa sparzAdi rUpe svayaM - pote apariNamanane lIdhe - nahiM pariNamavApaNAne lIdhe. kRti - evA prakAre pratya - pratyag - aMtargata, ata eva atyaMta pRthaph, bhinna, jUduM, alAyaduM, yaM - A svarUpa saMvaitayamAnaH pratAmi - A (huM) svarUpa saMcetI rahelo - saMvedI rahelo - samyapaNe anubhavI rahelo pratapuM chuM - prakRSTapaNe tavuM chuM, ugra pratApI svarUpa tejathI jhaLahaLuM chuM. vaM prANa mama - ane ema pratapatAM mhArUM, krivicitrava pasaMparA vive paristu pavi - hAramAM vicitra - nAnA prakAranI svarUpa saMpI - svarUpa lakSmIthI viSe pariskaranA caupAsa sphuratAmAM paNa - meM vinA mu paramANumAtramacAbhIyatvena pratimAti - kaMI paNa anya - bIjuM paramANu mAtra paNa AtmIyapaNe - potAnA page nathI pratibhAsatuM - nathI jaNAtuM nathI, vuM . ke je bhAvAvena varghana va - bhAvakapannAe karI ane taiyaparAe karI chImUva - ekarUpa thaI mUyo mohamudrAmAvayati - punaH moha udbhAvAve che - upajAve che. ema zAne lIdhe ? svarataMta va - svarasathI ja, potAnA rasathI ja - Apo Apa ja (AkuDo AkuDA ) punaH prAdurbhAvAva - apunaH prAdurbhAvArthe, punaH pharIne prAdurbhAva - prAgaTya - utpatti na thAya ema samUnuM nomunUnya - samUla mohane unmUlIne, mULa sahita - jaDamuLathI mohane ukheDI nAMkhIne, mahato kAnoghota pratipA mahat zAnoghotanA prasphuritapaNAne lIdhe - prakRSTapaNe svaritapaNAne - jhagajhagatapaNAne lIdhe. || pati AmavAta che AtmAnA (prastuta gAthA) ||rUDhI - - jJAna prakAzanA 335
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (3) nara-nArakAdi jIvavizeSa, ajIva, puNya, pApa, Agnava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa e lakSaNavALA vyAvahArika nava tattvothI DhaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAvabhAve karI atyaMta viviktapaNAne lIdhe zuddha, (4) cinmAtrapaNAe karIne sAmAnya - vizeSa upayogAtmakatAnA anatikramaNane lIdhe darzana-jJAnamaya, (5) sparza-rasa-gaMdha-varNa nimitta saMvedana pariNatapaNuM, chatAM paNa spazabirUpe svayaM apariNamanane lIdhe sadaiva arUpI, evo pratya-aMtargata (pRthapha bhinna) A (huM) svarUpa saMcetI rahelo (anubhavI rahelo) pratapuM chuM. ane ema pratapatA mhArUM - bahirU vicitra svarUpa saMpathI vizva pariphurIne rahelamAM paNa - kaMI paNa anya paramANu mAtra paNa AtmIyapaNe pratibhAsatuM nathI, ke je bhAvakapaNAe karI ane zeyapaNAe karI ekarUpa thaI punaH moha ubhAvAve che, - svarasathI apunaH prAdurbhAvArthe (punaH prAdurbhAva na thAya ema) samUla mohane umUlI mahatuM jJAnodyotanuM prasturitapaNuM che mATe. 38 amRta jyoti' mahAbhASya sarvathI sarva prakAre huM bhinna chauM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa, aciMtya sukhasvarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhavarUpa huM chauM. tyAM vikSepa zo ? vikalpa zo ? bhaya zo ? kheda zo ? bIjI avasthA zI ? zuddha, zuddha, prakRSTa zuddha paramazAMta caitanya huM mAtra nirvikalpa chauM. nija svarUpamaya upayoga karuM chauM. tanmaya thAuM chauM. zAMtiH zAMtiH zAMti.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (60), 833 "je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI saddaguru bhagavaMta." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-1 have ema uparamAM vivarI dekhADela yathokta samasta AtmArtha-sAdhaka paramArthasat apUrva vidhithI je darzana-zAna-cAritra pariNata thayo, te AtmArAmI AtmAnuM svarUpa 2, saMcetana-svarUpa saMvedana kevuMka hoya che ? "phIDrad svarUpasaMvetanaM' - tenuM saMcetana kevuM hoya ? atra A amRta gAthAmAM zAstrakAra bhagavAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe Avedana karyuM che ane parama samartha ananya TIkAkAra bhagavAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sarvatra pade pade AtmAnI khyAti vistAratI A sUtramayI bhagavatI AtmakhyAti' amRta vRttimAM tenA akSare akSaranuM anaMtaguNaviziSTa tattvamaMthanamaya paribhAvana karatuM parama paramArtha gaMbhIra apUrva addabhuta ananya SoDaza tattvakalAparipUrNa vyAkhyAna prakAzI, "amRtacaMdra' nAmanI yathArthatA pokAratI paramatattvAmRtamayI amRtavANInI relachela karI che. te A saMkSepamAM A prakAre - je kharekhara ! phuTapaNe anAvinohInattatA - anAdi moha unmattatAe karIne atyaMta apratibuddha - abUjha sato, "atyaMtaHprativuddha sana' - "nirviNa" - khinna thayela guruthI (anirviSNa - kheda nahi pAmela) anavaratapaNe - avirAmapaNe vagara aTakya pratibodhavAmAM AvI rahelo keme karIne - mAMDa mAMDa - mahAmusIbate - pratibodha pAmI nija karatalamAM vinyasta - potAnI hatheLImAM mUkela paNa pachI vistRta 336
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra gAthA-38 thayela - visarAI gayela suvarNanA avalokana nyAye - dRSTAMte, paramezvara evA AtmAne jANI, zraddhI ane samyapha anucarIne eka AtmArAma" thaI gayo, "pachAtmArAmo mUta" - AtmArAma : huM eka zudva darzana eka AtmAmAM ArAma che jene athavA eka AtmA ArAma che jeno athavA zAnamaya sadA arUpI: eka AtmArAma - AtmaramaNatA che jeno evo thaI gayo.paramANumAtra paNa mahAvuM nathI A (1) te nizcaya karIne huM - "soga - AtmA - AtmapratyakSa cinmAtra jyoti, (2) eka chuM. zAne lIdhe. kramathI - eka pachI eka ane akramathI - ekI sAthe pravartI rahelA samasta vyAvahArika bhAvothI cinmAtra AkAre abhidyamAnapaNAne lIdhe - bheda nahi pamADavApaNAne lIdhe. (3) zuddha chuM. zAne lIdhe ? nara nArakAdi jIvavizeSa, ajIva, puNya, pApa, Agnava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa lakSaNa vyAvahArika navatattvothI DhaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAva bhAve karI atyaMta viviktapaNAne lIdhe, "TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara susthita eka - advitIya - advaita jJAyaka svabhAvabhAve karIne "atyaMta' - sarvathA "viviktapaNAne lIdhe' - pRthakupaNAne - alAyadApaNAne - bhinnapaNAne - judApaNAne lIdhe. (4) darzana-jJAnamaya chuM. zAne lIdhe ? cinmAtratAe karIne sAmAnya-vizeSa upayogAtmakatAnA - sAmAnya upayogamayapaNAnA ane vizeSa upayogamayapaNAnA anatikramaNane lIdhe - anullaMghanane lIdhe. (5) paramArthathI sadaiva arUpI chuM. zAne lIdhe ? sparza-rasa-gaMdha-varNa nimitta che jenuM e saMvedananA pariNatapaNAmAM paNa sparzAdarUpe svayaM - pote apariNamanane lIdhe - nahi pariNamavApaNAne lIdhe. evo huM "pratyaka' - aMtargata - aeva pRthaka - bhinna - jUdo alAyado evo A svarUpa saMcetI rahelo saMvedI rahelo samyaphapaNe anubhavI rahelo pratapuM" chuM prakaTapaNe tapuM chuM, ugra pratApI svarUpatejathI jhaLahaLuM chuM. ane ema pratapatAM hAruM - hAramAM vicitra-nAnA prakAranI svarUpa saMpaduthI - svarUpa lakSmIthI pariphurI rahelamAM paNa - akhila jagatumAM sarva bAjue slarI rahelamAM paNa kaMI paNa anya - bIjuM paramANumAtra paNa AtmIyapaNe - potAnApaNe pratibhAsatuM nathI - jaNAtuM nathI, ke je bhAvakapaNAe karI ane zeyapaNAe karI ekarUpa thaI mane punaH pharIthI moha uddabhAvAve che - upajave che. ema zAne lIdhe ? "svarasathI ja' - potAnA rasathI ja - ApoApa ja (AkuDA AhuDA ja) "apunaH prAdurbhAvArthe" - punaH pharIne prAdurbhAva - pragaTapaNuM - utpatti na thAya ema "samUtaM modakumUlya' - samUla mohane umUlIne - mULa sahita - jaDamULathI mohane ukheDI nAMkhIne mahatu jJAnodyotanA - jJAna prakAzanA prasturitapaNAne lIdhe - prakRSTapaNe skuritapaNAne - jhagajhagitapaNAne lIdhe, "madato jJAnodyotI prakruritatvati' - amRtacaMdrajInI A paramazAMta sudhArasa nijharatI parama amRtamayI vyAkhyAno vizeSa vizada AzayArtha have vicArIe. anAdi mohanI unmattatAthI je A jIva apratibaddha hoI, nirvina guru anavarata prativIdhyamanaH nirviNa - kheda pAmelA guruthI avirAmapaNe pratibodhavAmAM AvatAM keme karIne mAMDamAMDa pratibaddha thaI - yaMvanA pratiSNa', AtmAne paramezvara jANI zraddhI ane samyakapaNe anucarIne AtmArAma thaI gayo, te A huM AtmA cinmAtra jyoti, eka, zuddha, darzanajJAnamaya arUpI chuM, ema pRthaka svarUpane saMcetato huM pratapuM chuM ane Ama pratapatAM mhArUM anya kaMI paNa paramANu mAtra paNa AtmIyapaNe pratibhAsatuM nathI. te A prakAre - anAdi mohanI unmattatAthI A jIva kharekhara ! pUrve atyaMta abUjha - apratibaddha hato. arthAta anAdithI A jIve paravastumAM AtmabuddhithI muMjhAI javA rUpa "moha" nAmanI mahAmadirA pIdhI hatI, "ajamekaM paraM zAntaM sauMpAdhi vivarjitam / AtmAnamAtmanA jJAtvA tiSThedAtmani yaH sthiraH / / sa evAmRtamArgasthaH sa evAmRtamaznute, sa pravAI gayaH sa va prayIvaH " - zrI pavanaMdi paM. ekavasati 18-19 337.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tenA unmattapaNAne lIdhe - pAgalapaNAne lIdhe madirApAyI dArUDIAnI jema te potAnA svarUpanuM - nija dehanuM (jJAnanuM) bhAna paNa bhUlI gayo hato ane gADha mUrchArUpa ghora anAdi moha unmattatA ajJAna nidrAmAM ghorato mUcchita thaIne paDyo hato ane AtmAnA satu. svarUpathI nipAta-nIce paDavA rUpa - adha:patanarUpa tridoSa sannipAtane pAmyo hato. tridoSa sannipAtano rogI jema potAnuM bhAna bhUlI jAya che, bebhAnapaNe phAve tema bake che, potAnuM te pArakuM ne pArakuM te potAnuM evuM yuddhAddhA asamaMjasa bole che, TuMkAmAM jANe badalAI gayo hoya ema potAnA mULa asala svabhAvathI viparItapaNe - vibhAvapaNe varte che ane potAnA satu. svarUpathI nipAtane pAmI sannipAtI nAmane yathArtha kare che, tema moha-rAga-dveSa rUpa tridoSa sannipAtanuM unmattapaNe je jIvane lAgu paDyuM che, te jIva potAnA AtmasvarUpanuM bhAna bhUlI jAya che, pArakuM te potAnuM ne potAnuM te pArakuM evuM bebhAnapaNe phAve tema pralape che - lave che, potAnA mULa asala sahaja svabhAvathI viparItapaNe - vibhAvapaNe vare che. Ama tridoSa sannipAtanI unmattatAthI jIvane nija svarUpathI nipAta - adha:pAtarUpa pramattatA thAya che. eTale pachI jhADanA ThuMThAmAM puruSanI bhrAMti jene upajI che evA unmatta puruSanI jema, dehAdi parabhAvamAM jene AtmabhrAMti upajI che evo A mohamUDha jIva unmatta ceSTita kare che arthAtu parabhAvamAM rAcI, paravastunI tuccha prAptithI unmatta banI A pAmara jIva kAkIDAnI peThe nAce che ane jAti, kula, rUpa, bala, lAbha, aizvarya, buddhi, zrata e ATha prakAranA madarUpa madyathI chAkaTAnI jema chakI jaI potAnA pAmaratA pradarzana (Vanity fair) sAthe unmattatAnuM pradarzana kare che. Ama "nItvI modImAM 2 mavirAmunnImUrta nati' - mohamayI madirA pIne je unmatta banI gayo che evA A abUjha - apratibaddha jIvanI AvI mohonmatta dazA niSkAraNa karuNALu paramakRpALu dekhI, "niSkAraNa karuNArasa sAgara" parama kRpALu saru nirviNa - khinna sadguru devano sat upadeza thAya che. atyaMta kheda pAme che ke are ! jJAna nidhAna A AtmAnI A jJAnanidhana jevI zI mohadazA ! ema khinna thayelA parama karuNAmRta siMdhu zrImad sadaguru bhagavAnane te jIva pratye karuNAmRta rasano pravAha vachUTe che, eTale te nirviksa - parama nirveda saMpanna, parama vairAgyamUrti AtmArAmI sadguru bhagavAna anirvaNa thaI, niveda pAmI potAno kheda parizramanI gaNanA karyA vinA - "zramaviMvityAtmAnaM - anavaratapaNe (Incessantly) avirAmapaNe - vagara aTakyuM te mohamUDha jIvane parama amRtavANIthI punaH punaH pratibodha kare che ke - are ! tuM to zuddha caitanyamUrti sahajAtmasvarUpa che, te A jaDa mUrtimAM mohamUcchita thaIne kema paDyo che ? AvA prakAre niSkAraNa karuNAsiMdhu zrImad guru bhagavAnathI punaH punaH pratibodhavAmAM AvatAM, pharI pharI zuddha sahaja AtmasvarUpa - "sahAtmasvarUpa' - samAvavAmAM AvatAM, A mohamUDha apratibaddha jIva keme karIne mAMDa mAMDa sahAtmasvarUpa samajIne pratibaddha thayo, pratibodha pAmyo, anAdi moha nidrAmAMthI uThI jAgRta thayo. jemake - "he cetana ! tuM sarva prakAre nija AtmAmAM vAsa kara, mohano nAza karI sarva vibhAvane visarjana kara ! saghaLo bAhyabhAva tyajI daI tuM aMtarmukha avalokana kara ane paramAtmamAM vRtti joDI A jJAna Alokane-jJAna prakAzane dekha ! he cetana ! teM pudgalarUpa parapradezamAM praveza karIne pote ApadA vhorI lIdhI ne paribhramaNamAM paDI bhUla thApa khAdhI ! pArakA kSetramAM pravezano te aparAdha karyo tethI bhavanI ghANImAM tuM gADha pIlAyo ! paravastunI corIno teM bIjo aparAdha paNa karyo ne temAM vaLI hArApaNA rUpa mamakAra karI te hArI potAnI bAdhA vadhArI dIdhI ! te AtmasvabhAvathI viruddha vibhAva pariNAmathI hAruM jJAna AvaraNa pAmyuM ne tethI mohamAM gothAM khAto tuM nija bhAna bhUlI gayo. rAga-dveSanA tAMtaNe pote potAne bAMdhI tuM kozakAra kRminI jema amApa duHkha pAmyo. hArA potAnA gharamAM A vibhAva rUpa AMtarU cora peThA che ne hAro Atmavaibhava lUMTI rahyA che, mATe he cetana ! tuM 338
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvararaMgaH samayasAra gAthA-38 ceta ceta ceta ! te gharamAM pesI gayelAne kADhI mUkI nija AtmakSetra tuM svAdhIna kara ! Atma vIryamaya vajano daMDa potAnA hAthamAM laI tuM citta dvAra para besIne rAta divasa apramattapaNe jagatI cokI kara ! Ama vibhAvanA pariNAmathI pAcho vaLIne pratikramaNa karI tuM pAcho nija sahaja AtmasvabhAva rUpa sahajAtmasvarUpa sthAne jaIne besa - sthira thA ! cetana ! kara nija AtmamAM, sarva prakAre vAsa; vibhAva sarva visarja tuM, karI mohano nAza. bAhya bhAva saghaLo tyajI, aMtarmukha avaloka ! vRtti joDI paramAtmamAM, pekha jJAna Aloka; para pradezamAM pesIne, vhorI ApadA Apa; paribhramaNamAMhi paDI, teM khAdhI bhUla thApa. parakIya kSetra pravezano, kIdho te aparAdha; tethI bhavanI ghANImAM, pIlAyo tuM gADha. paravastunI corIno, bIjo tuja aparAdha; mamakAra karI tyAM vaLI, dIdhI vadhArI bAdha. te vibhAva pariNAmathI, avarAyuM tuja jJAna; khAto gothAM mohamAM, bhUlI gayo nija bhAna. rAga dveSanA tAMtaNe, bAMdhI Apane Apa; kozakAra kRmi jema tuM, pAmyo duHkha amApa. hArA potAnA gRha , peThA AMtara cora; tuja vaibhava lUMTI rahyA, jAga ! jAga ! mata ghora. cetana ! cetanavaMta che ! ceta ! ceta ! tuM ceta ! kADhI te gRhAviSTane, kara svArdhana nija kheta; AtmavIryamaya vajano, daMDa jhahI nija hAtha, cittadvAra para besIne, kara cokI dina rAta. vibhAvanA pariNAmathI, pAcho vaLIne Ama; pratikramaNa karI besa tuM, jaI pAcho nija ThAma." - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-91 (svaracita) ItyAdi prakAre niSkAraNa karuNAsiMdhu paramakRpALu zrImad saddaguru bhagavAnathI punaH punaH pratibodhavAmAM AvatAM, pharI pharI zuddha sahaja AtmasvarUpa - "sahAtmasvarUpa" samajAvavAmAM AvatAM, A moha mUDha apratibaddha jIva keme karIne mAMDa mAMDa sahajAtmasvarUpa samajIne pratibaddha thayo, pratibodha pAmyo, anAdi mohanidrAmAMthI uThI AtmajAgRti pAmyo. eTale Ama sadguruprasAdathI anaMta AtmasaMpatti bharyA aciMtya-ciMtAmaNi samA AtmAnuM bhAna thatAM jenA hRdayamAM zrI sadaguru bhagavAna pratye atyaMta kRtajJabhAva ullasyo che evA tenA sahaja vacanodgAra nIkaLI paDe che, ke - "he zrI sadaguru bhagavaMta ! A bhayaMkara bhavATavImAM sanmArganI dizAnuM bhAna nahi hovAthI, A jIva cAre gatimAM gothAM khAto anaMta duHkha pAmato hato. tene nija svarUpanA avaMcaka yogarUpa sIdho sarala nirdoSa sanmArga darzAvI, Ape anaMta paribhramaNa duHkhathI ugAryo, A ApanA anaMta upakAranI 339
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti smRti karI, huM ApanA caraNa kamaLamAM namaskAra karuM chuM. he AtmajJAnanA nidhAna ! A mhAro AtmA je anAdithI AtmabhrAMti rUpa mahArogathI pIDAto hato ane "kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAvamaraNa' rUpa mRtyu zayAmAM paDyo hato, tene Apa suvaidya svarUpa samajaNarUpa divya auSadhi vaDe Arogya saMpanna karyo ane parama amRtarUpa sahAtmasvarUpa prakAzanArA samyagu darzana maMtra prayoga vaDe bodhibIja rUpa apUrva saMskAra bIja ropI, yogikule janmarUpa navo janma Apyo. he karuNA sintha ! Ape A pAmara para apAra upakAra karyo. te samadarzitAnA avatAra ! A nija svarUpanuM bhAna nahi hovAthI A jIva potAnuM ghara choDIne para ghera bhIkha mAMgato pharato hato, tene jJAna zrIsaMpanna evA Apa zrImatu paramazrute apUrva vANI vaDe anaMta AtmasaMpatti bharyA svagRhano lakSa karAvI, nija svarUpanI prAptino amogha upAya darzAvyo. AvA ananya upakArI Apa prabhunA caraNe huM zuM dharUM? AtmAthI bIjI badhI vastu utaratI che ne A AtmA to Apa prabhue ja mane Apyo che. mATe AtmArpaNa vaDe A AtmAnuM naivedya ApanA caraNe dharI AjJAMkitapaNe varta e ja eka upAya che. mahArA mana-vacana-kAyAnA yoga AjathI prabhune AjJAdhIna thaIne varto ! huM Apa prabhuno dAsAnudAsa caraNa reNu chuM." "he sadguru deva ! paraM kRpALu ! gAvA guNo zakti na muja bhALuM, amApa che Apa taNI karUNA, thavuM nathI zakya prabho ! anRNA. anAdithI AtmasvarUpa bhUlyo, huM bhoganA kAdava mAMhi DUlyo; duHkho taNAM sAgara madhya rUlyo, tAryo tame bodha daI amUlyo. svarUpanuM bhAna tame jagADyuM, bhrAMti taNuM bhUta tame bhagADyuM; mithyAtvanuM viSa tame utAryuM, samyakatva pIyUSa tame pIvADyuM. uMcA cidAkAza viSe uDaMtA, te haMsa ! heAtmasvarUpavaMtA; AtmA vivecI parane vamo cho, mumukSunA mAnasamAM ramo cho. svAmI tame zuddha sva cetanAnA, rAmI tame Atama bhAvanAnA; bhogI tame AtmataNA guNonA, yogI tame Atma anubhavonA. anaMtakALe tama yoga lAvyo, meM Atmano sAdhana joga sAdhyo; to Apano kema pIcho ja choDuM? nA jyAM lagI pUraNa tattva joDuM. zuM pAdapaDo prabhunA dharUM huM? zI rIta AtmA anuNo karUM chuM? e Atma to ApathI kAMI veduM, naivedya A AtmataNo niveduM. gurU guNe gUMthI bharI suvAse, A varNamAlA bhagavAna dAse; A prANa kaMThe gata puSpamAlA, dyo Atmasiddhimaya mokSamAlA." - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-5, (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) he parama kRpALu deva ! janma-jarA-maraNAdi sarva duHkhono atyaMta kSaya karanAro evo vItarAga puruSano mULa mArga zrImade anaMta kRpA karI mane Apyo, te anaMta upakArano prati upakAra vALavA huM sarvathA asamartha chuM. vaLI Apa zrImatu kaMI paNa levAne sarvathA nispRha cho. jethI huM mana, vacana, kAyAnI ekAgratAthI ApanA caraNAraviMdamAM namaskAra karuM chuM. ApanI parama bhakti ane vItarAga puruSa mULa dharmanI upAsanA mArA hRdayane viSe bhAva paryata akhaMDa jAgRta raho ! mAguM chuM te saphaLa thAo ! OM zAMtiH zAMti." - zrImad rAjacaMdra, aM. 417 Ama zrImad saddagurunA saduupadezanuM uttama sata nimitta pAmI te parama upakArI pratye jenA hRdayamAM Avo parama kRtajJabhAva ullabhyo che evo A jIva svarUpa samajI pratibaddha thayo, anAdi mohanidrAmAMthI UThI AtmajAgrati pAmyo, eTale "ninajaratanavinyastavikRtavAmIjavatonanyAna' - 340
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-38 nija karatala vinyasta vistRta cAmIkara (suvarNa) avalokana nyAye" arthAtu potAnI hatheLImAM ja sonuM mUkyuM hatuM chatAM bhUlAI gayuM hatuM, te hA hA ! e sonuM to hArI AtmAne paramezvara jANI hatheLImAM ja mUkyuM che ema pharI yAda AvatAM potAnI hatheLImAM ja pratyakSa zraddhI ane anucarI dekhAya te nyAye, te dRSTAMtanA upanaya pramANe, A paramezvara AtmA to AtmArAma AtmA pote ja che chatAM vistRta thayo hato. nava mitronI gaNanAmAM potAne nahi gaNatAM "maNio' bhUlAI gayo hato tenI jema, A caitanya-ciMtAmaNio bhalAI gayo hato. tenI pharI smRti thatAM A pratibaddha jIve paramezvara evA AtmAne sAkSAta dITho, paramezvaramAtmAnuM jJAtvI zraddhAvAnuvarya 2 sacad' - eTale Ama paramezvara evA AtmAne sAkSAt jANI, zraddhI ane samyapaNe - yathAvat vastu svarUpa paNe anucarI te eka AtmArAma thayo, arthAt AtmA te potAnAmAM ja - AtmAmAM ja ArAma karanAro athavA AtmAmAM ramaNa karanAro evo AtmArAmI thayo, athavA AtmArUpa ArAmamAM (bagIco-bAga) - naMdanavanamAM ArAma karanAro - vizrAMti karanAro - ramaNa karanAro thayo. dITho suvidhi niNaMda samAdhirase bharyo lAla. samAdhi. bhAsyo AtmasvarUpa anAdino visaryo ho lAla... visaryo. sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo ho lAla... visaryo. sattA sAdhana mArga bhaNI e saMcaryo ho lAla... saMcaryo... dITho. mohAdinI pUmi anAdinI utare ho lAla. amala akhaMDa alipta svabhAva ja sAMbhare ho lAla. tattvaramaNa zuci dhyAna bhaNI je Adare ho lAla. te samatA rasa dhAma svAmI mudrA vare ho lAla.. dITho suvidhi." - paramatattvaraMgI mahAmunIzvara zrI devacaMdrajI sayala saMsArI IdriyarAmI, muni guNa Atama rAmI re, mukhyapaNe je AtamarAmI, te kahiye niSkAmI re... zrI zreyAMsajina aMtarajAmI, AtamarAmI nAmI re." - mahAnigraMtha munIzvara yogirAja AnaMdaghanajI praNamuM caraNa paramaguru jinanA, haMsa te muni jana mananA, vAsI anubhava naMdana vananA, bhogI AnaMdaghananA... morA svAmI ho toro dhyAna dharI che, dhyAna dharI je siddhi varI je, anubhava amRta pIje... praNAmuM caraNa." - zrI devacaMdrajI ane tattvadeSTithI vicArIe to A AtmA e ja kharekhara ! ArAma karavA yogya ArAma che, naMdanavana jevo AnaMdaprada ArAma che - bAga che. eTale AtmA e ja jeno ArAma che evA svarUpa ramaNatAmAM ramanArA AtmArAmI muni A AtmArAmanA - AtmAnubhava naMdanavananA vAsI thaI AnaMdaghananA bhogI banyA hoya emAM Azcarya zuM ? A AtmArAma AtmAne naMdanavananI upamA kevI sAMgopAMga ghaTe che tenuM diggadarzana A vivecake svayaM racelA "AtmArAma" nAmaka kAvyamAM karAvyuM che. jemake - 341
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (zAlinI) 'AtmArAme Atma pAMtha pravezI, beTho tenA eka deze gaveSI, zobhA bhALI ciMtave citta dhAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. A te sAkSAt naMdanoghAna che zuM ? A atre sau upamA hIna che zuM ? mUrtAtmA zuM bhAva A zAMta nAme ? AtmArAme Atma ArAma pAme. AhA ! kevo bAga che eha cAru ? dekhI dazyo A Thare citta mhArUM, zAMtinuM sAmrAjya ekatra jANe ! AtmArAme Atma ArAma pAme. zAlI zIle puSpadrumo basaMta, phelAve che saurabho dig digaMta, guMjaMtA tyAM saMtabhUMgo virAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. jenA uMDA mUla sad darzano che, jenA skaMdho jJAninA zAsano che, evA chAyA vRkSa A mokSa nAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. svAdhyAyothI tyAM susAdhu vihaMgo, vistAre che gAna kerA taraMgo, tenI chAyAthI ya saMtApa zAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. caitanyonA atra UDe phuvArA, deSTAone cit camatkAra kArA:, tApo tyenA zIkarothI prazAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. pAmyo zAMti hAza ! huM zAMtikAmI, bhrAMti bhAMgI zrAMti vizrAMti pAmI, nA've janma grISma saMtApa sAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. Adhi vyAdhi ne upAdhi badhI ye, badhA atre nA kare che jarIye, AnaMdonA utsavo mAtra jAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. ne aMbhodhi garjanA gADha gherI, vAge vege vijayAnaMda bherI, bhAge senA mohanI ThAma ThAme, AtmArAme Atma ArAma pAme. AtmArAme ojanA teja puMja, AtmArAme siddhinA zuddha kuMja, AtmArAme Atma AnaMda guMja, AtmArAme Atmane Atma ! yuMja. (anuSTup) manonaMdana che AtmA, AtmA vaMdanadhAma che, AtmA ja eka Adeya, heya anya tamAma che. susthita amRta sthAne, AtmArAma anaMta che, akSara deha adyApi, AtmArAma jIvaMta che.' - (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) Ama je pratibuddha thaI anubhava-naMdanavanamAM ramaNa karanAro AtmArAma thayo, te ja 'A nizcaye karIne huM AtmA - AtmapratyakSa citmAtra jyoti chuM. 'jJAtmapratyakSa vinmAtrabyoti' - arthAt zrImad sadguru upadezathI pratibodha pAmI, paramezvara evA AtmAne jANI zrI - samyak - anucarI, je AtmAmAM ArAma karanAro evo samyak AtmArAma thayo, sa vavadaM gAbhA' te ja huM - soDhuM - ahaMpratyayathI oLakhAto pratIta thato nizcaya karIne - A pratyakSa anubhavAto AtmA AtmapratyakSa evI cinmAtra jyoti chuM, jyAM mAtra 'cit' sivAya bIjuM kAMI paNa nathI evI cinmAtra kevala caitanyamaya tribhuvana prakAzI jhaLahaLa jyoti chuM. 342 - - -
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra gAthA-38 "cetana ! aisA jJAna vicAro, sohaM sohaM sohaM sohaM, sohaM aNuM na bIyA sAro... cetana. soDahaM jani daTo tuma mohaM, hai hai samako vAro... cetana" - zrI AnaMdaghana pada-81 A cinmAtra jyoti evo huM AtmA "samasta krama-akrame pravartamAna vyAvahArika bhAvothI cinmAtra AkAre karIne abhidyamAnapaNAne lIdhe eka chuM." "samastakTamAma eka zuddha darzana zAnamathI pravartamAna vyAvahArijamAvai nitrirekhAmi mAnava:' - arthAtu A sadA arUpI citmAtra jyotinA vizvavyApI prakAzamAM anukrame ke ekIsAthe pravartI rahelA vividha nAnA prakAranA bhAvo - guNa paryAyo - myAkAre - jJAnAkAre prakAzyamAna che. paNa te te bhAvothI mhArA eka citmAtra AkArano kAMI bheda karI zakAto nathI. eTale huM to koIthI na bhedI zakAya evA abheda kevala eka cinmAtra AkAre ja susthita hoI eka chuM, jyAM bIjA koI daitano - dvitIya bhAvano avakAza nathI evo advaita advitIya eka chuM. Avo cinmAtra jyoti eka evo huM "nara-nArakAdi jIvavizeSa, ajIva, puNya, pApa, Agnava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa lakSaNa vyAvahArika nava tattvothI DhaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAva bhAve karIne atyaMta viviktapaNAne lIdhe zuddha chuM, nAraddAdri nIva-mokSatalAvyAvahArijanavasvecca: - vidhivattAt zuddhaH | arthAtu nArakAdi jIvaparyAya, ajIva Adi bhedagrAhI bheda kalpanArUpa vyavahAranayathI kathavAmAM AvatA vyAvahArika nava tattvo che ane huM to TUMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvI chuM, TAMkaNAthI utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAvabhAve karIne nava tattvothI mhArUM atyaMta viviktapaNuM - pRthakapaNuM - bhinnapaNuM che - alagapaNuM - alAyadApaNuM - jUdApaNuM che, eTale mhArA eka jJAyaka svabhAvamAM bIjA koI ajIva - puNya - pApa AsravAdi AgaMtuka bhAvanuM Agamana vA aMta:praveza nathI eTale huM zuddha chuM, koI paNa anya bhAvarUpa - daitanI parabhAva rUpa azucinI seLabheLasaMkarapaNuM - zaMbhumeLo mahArAmAM nahiM hovAthI, "huM zuci-pavitra-nirmala zuddha chuM. Avo cinmAtra jyoti huM eka zuddha chuM, ata eva vinmAtratayA sAmAnyavizeSopayotinitimata' - cinmAtratAe karIne sAmAnya-vizeSa upayogAtmakapaNAnA anatikramaNane lIdhe darzana-zAnamaya chuM. 'najJAnama:' - arthAtu mAtra ekAkSarI akSara "citu" sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evo huM cinmAtra chuM ane cit che te sAmAnya-vizeSa upayogAtmaka che, tethI sAmAnya-vizeSa upayogAtmakapaNAnA anullaMghanathI huM sAmAnya-vizeSa upayogAtmaka chuM, eTale sAmAnya upayoga ane vizeSa upayoga e ja zAstra paribhASAmAM anukrame "darzana-jJAna' kahevAtA hoI, huM darzanajJAnamaya chuM, tAtparya ke ekAkSarI akSara citamAM darzana-jJAna banneno samAveza thAya che, eTale huM cit mAtra hovAthI darzana-jJAnamaya chuM. nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda grAhaka sAkAro re; darzana jJAna dubheda cetanA, vastu grahaNa vyApAro re... vAsupUjya jina." - zrI AnaMdaghanajI jAke ura aMtarameM rAga doSa moha nahi, ApameM samAya rahe ApahI anaMta hai, aura dravya suna pyAra sameM sAra dhyAna dhAra, dharI ke saMbhAra sAra saMtarasa saMta hai, TaMka sau ukerayo jaiso ratana abhaMga joti, taiso parabrahma nija jJAnaso mahaMta hai, niraa hai abaMdha cetanA ko baMdha saMta, amalAna jJAna guna sanabaMdhavaMta hai." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza, 3-139 Ama citmAtra jyoti huM eka zuddha darzana jJAnamaya chuM, darzana-zAna svarUpa chuM, ata eva 343
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "sparzaraHiAMdhavanimittanaparijItapi' - spardhAdi nimitta che jenuM evA saMvedananuM pariNatapaNAmAM - paNa svayaM spardhAdi rUpe apariNamanane lIdhe paramArthathI sadaiva arUpI chuM." - "svayaM sparzArirUpe pariNamanAtu paramArthataH savaiva rUpI:' - arthAt sparza-rasa-gaMdha-varNanuM nimitta pAmI saMvedananuM-AtmAnubhavananuM pariNatapaNuM hoya che, temAM paNa te saMvedanane sparzArirUpe svayaM pariNamana hotuM nathI, spardhAdinuM saMvedana-anubhavana-jANapaNuM joke AtmAne thAya che, paNa tethI AtmA pote kAMI spardhAdi rUpe thaIne pariNamato nathI, sparzArirUpa banI jato nathI, Ama huM paramArthathI sarvakALa sadaiva arUpI-amUrta chuM, Idriya grAhya jenuM koI paNa rUpa nathI evo atIndriya arUpI chuM. ema cinmAtra jyoti huM eka zuddha darzanajJAnamaya sadA arUpI chuM, ata eva "pratya mahaM svarUpe saMtayamAnaH pratama - "pratyagu' - aMtargata - pRthaka evo huM svarUpane svarUpa pratapana saMcetI rahelo Avo pratapuM chuM. arthAtu parama jyoti svarUpa AtmA bIjA badhAyathI sarvathA bhinna - alAyado aMtargata evo A sahajAtmasvarUpa saMcetato samyaka prakAre anubhavato sato ugra prabhAvI svarUpa tejathI pratApI rahyo chuM, timira paTalane naSTa karato sato ugra pratApI dinamaNi jema gaganamAM svarUpa tejathI jhaLahaLe che, tema mohatamasu paTalane vidArato paramajyoti svarUpa huM caitanya divAkarDa nirvikalpa cit AkAzamAM ugra sahajAtmasvarUpa tejathI pratApI rahyo chuM, svarUpa pratapana tejathI prakRSTapaNe tapI rahyo chuM ane "gvaM tapata mama' - ema svarUpamAM pratapatA "mahArUM vicitra svarUpasaMpadathI vizvamAM - pariphurI rahelamAM paNa - 'vadara vicitrasvarUpasaMpA viSe rikruratya' - kaMI anya kaMI paNa paramANumAtra paNa anya paramANumAtra paNa AtmIyapaNe pratibhAsatuM nathI. 'na paNa hArUM nathI vinAnyatu paramANumAtramatyAtmiIyatvena pratimati' - ema uparamAM vivarI dekhADyuM tevA saMhAtmasvarUpI pratyagu - aMtargata - cinmAtra jyoti svarUpamAM huM ugra sahajAtmasvarUpa pratApathI pratApI rahyo chuM ane bahirgata - vhAramAM - AtmAthI vhAramAM - vicitra - nAnA prakAranI potapotAnI svarUpa saMpathI AkhuM jagatu pariphurI rahyuM che, jJAnamaya AtmAmAM joyAkAre badhI bAjuthI phurI rahyuM che. paNa AtmabAhya evA te vicitra svarUpa saMpathI bahirgata parispharatA joyAkAra vizvamAM paNa bIjuM kaMI paNa paramANu mAtra paNa hArUM AtmIyapaNe - potAnApaNe pratibhAsatuM nathI. jema ugra pratApI mahArAjano pratApa pratapato hoya tyAM samasta paracakra naSTa thAya che ane paracakranuM cakaluM paNa pharakI zakatuM nathI, tema A parama pratApI Atma-rAjarAjezvara jyAM sahajAtmasvarUpa pratApathI pratapato hoya, svarUpa pratapana rUpa prakRSTa tapastAthI - prakaSTapaNe tapI rahyo hoya tyAM pachI parabhAvarUpa samasta paracakra naSTa thAya che ane paracakranuM paramANu mAtra paNa AtmapradezamAM praveza karI zakatuM nathI. bhale bahAramAM vicitra svarUpa saMpathrI vizva pariphurI rahyuM che, mhArA jJAnamAM joyAkAra pratibhAsathI badhI bAjue phurI rahyuM che, chatAM emAM evuM kaMI paNa paramANu jeTaluM paNa mane mhAruM potAnuM - AtmAnuM bhAsatuM nathI, ke "je bhAvakapaNe ne zeyapaNe mahArA AtmA sAthe ekarUpa thaI punaH mohano udbhava karAve", "yat mAvajatvena yatvenavaimUya pUro mohamumAvati' - kAraNake "varasathI ja punaH prAdurbhAva na thAya ema mohane samUla kabUlI - mahat jJAnodyotanuM prasturitapaNuM thayuM che." "varasatA vApuna:prAdurbhAvAya samUrta mohamunUnya mahato jJAnodyotI praritatvati'. - arthAtu mohanuM jaDamULathI nikaMdana kADhI nAMkhI mahAjJAna udyota - mahAjJAna - prakAza eTalo badho prasturita thayo che, prakRSTapaNe hurita thayo che, 'mahato jJAnodyotasya praskuritatvat' - eTalo badho jhaLahaLI rahyo che, ke have pharIne mohaaMdhakArano prAdurbhAva kadI paNa thAya ja nahi, moha kadI paNa. mAthuM uMcakI zake nahi ema teno sadAne mATe sarvanAza thayo che. "azruta' - svarUpathI amRta-abhraSTa AtmAnA prasAdathI moha naSTa thayo che ane AtmasmRti prApta thaI che. 344
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMga: samayasAra gAthA-38 "sadgurunA upadezathI, AvyuM apUrva bhAna; nijapada nijamAMthI lahyuM, dUra thayuM ajJAna." bhAsya nija svarUpa che, zuddha cetanA rUpa; ajara amara avinAzI ne, dehAtIta svarUpa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-119-120 Ama sarvatra jeno moha naSTa thayo che evA parama amohasvarUpI sarvatra asaMga AtmArAmI bhAvitAtmA mahAtmAne paradravya - parabhAvanA paramANu mAtra pratye paNa leza mAtra Asakti hotI nathI, svamAMtare paNa samayamAtra paNa te pratye AtmabhAva upajato nathI, kAraNake "huM nizcaya karIne eka zuddha darzana-jJAnamaya sadA arUpI AtmA chuM, A eka zuddha darzana-jJAnamaya AtmA sivAya bIjuM kaMI paNa paramANu mAtra paNa mhArUM nathI' - evI akhaMDa AtmabhAvanA te bhAve che. AvA parama bhAvitAtmAne parabhAva pratye ahaMndu-mamatva rUpa parigraha buddhi ke Asakti kema hoya ? na ja hoya, na ja hoya. eTale ja A sarvatra parama asaMga zuddhopayogI zramaNa nigraMtha mahAtmA zuddhAtmAnubhava karavAne samartha bane che ane eTale ja ene AtmArAmapaNA rUpa yathAtattva yathAsUtra pravRtti varte che, eTale ke jevA prakAre zuddha AtmatattvanuM asaMga svarUpa anubhavamAM AvyuM, tevA prakAre yathAsUtra pravartana rUpa - AcaraNa rUpa - cAritra rUpa sthiti pravarte che, AtmAnucaraNa hoya che. arthAtu AtmAno svabhAva darzana-jJAnarUpa che, te svabhAvamAM niyata carita hovuM - AtmasvabhAvamAM pUrNapaNe pravartavuM, "Apa svabhAve pravRtti pUraNa" thavI, evo utkRSTa pravRtti guNa ene pragaTe che, A svabhAva pravRtti sAtmIrUpa-AtmabhUta thaI jAya che, AtmAnucaraNa rUpa pravRtti AtmAmaya banI jAya che - AtmAkAra thaI jAya che, AtmAnA pradeza pradeze zuddha cAritra guNa vyApta thaI AtmA svayaM zuddha cAritra mUrti bane che. jene vAsakanI - suvAsita karanAranI apekSA nathI evo caMdananA gaMdha vanamAM sarvatra prasarI jaI tene suvAsita kare che. tema A svarUpAcaraNamaya AtmapravRtti guNa sahaja svabhAve sarva AtmapradezamAM vyApI jaI saMpUrNa zIla sugaMdhathI tene suvAsita karI mUke che. jema jema AtmArAmI mahAmunino A AtmapravRtti guNa vikasato jAya che, tema tema mohanIya karmano kSaya thato jAya che ne vItarAgatAnI mAtrA vadhatI jAya che, Ama samaye samaye anaMtA saMyama vardhamAna karatA tene chevaTe "yathAkhyAta' parama vItarAga cAritra pragaTe che, eTale ke jevuM AtmAnuM zuddha svarUpa khyAta che - prasiddha che athavA to jevuM cAritranuM zuddha niSkaSAya vItarAga svarUpa AkhyAta che - jJAnIoe bhAkhyuM che, tevuM - jevI "AtmakhyAti' che tevuM zuddhAtmAnubhUti rUpa kevala jJAnamaya AtmacAritra pragaTa thAya che ane Ama deha chatAM dehAtIta dazAe vartato te jIvatAM chatAM mukta evI "jIvanmukta" dazAno sAkSAta anubhava kare che. AvI jIvanmuktadazAno sAkSAt anubhava zrImad rAjacaMdranA jIvanamAM ane vacanAmRtamAM prApta thAya che - "sarva anya bhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te mukta che. bIjA sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te mukta che. aTaLa anubhava svarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa jUdo bhAsavo tyAMthI muktadazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. jeNe traNe kALane viSe dehAdithI potAno kaMI paNa saMbaMdha nahoto evI asaMga dazA utpanna karI te bhagavAn rUpa satparuSone namaskAra kare che. ** zuddha sahaja AtmasvarUpa. - zrImad rAjacaMdra, aM. (713), 779 (paramArtha suhRduM saubhAgyabhAI parano suprasiddha patra) 345
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AvA A jIvanmukta yogIzvaranI sahAtmAsvarUpe akhaMDa sthiti hoya che, kAraNake parabhAvanuM je dvaita hatuM te TaLI gayuM, eTale ene parama zuddha advaita bhAve kevala eka sahaja AtmasvarUpamAM ja sthiti rUpa sahaja niHprayAsa ramaNatA varte che ane AvA AtmArAmI AtmaniSTha satyaruSane ja nirvikalpa akhaMDa AtmasamAdhi dazA pragaTa hoya che. eTale dhyAtA dhyAna ne dhyeya e traNeno bheda paNa jyAM maTI jAya che, jJAtA joya ne jJAnanI tripuTI paNa kevala eka zAyaka bhAvamAM laya pAme che, jJAna-darzanacAritra e triguNa paNa eka abheda AtmasvarUpe pariName che, samasta dvaita bhAva asta pAmI jyAM eka advaita kevala zuddha AtmA svabhAva samavasthita rahe che - zuddha darzana - jJAnamaya AtmasvabhAvamAM niyata caritavaMta-caraNavaMta varte che, svasvabhAvamAM vilase che evI utkRSTa AtmasamAdhidazAne pAmelo te AtmArAmI mahAmunirAja, kevala nija svabhAvanuM akhaMDa varte jJAna" evI kevala jJAnamaya "deha chatAM nirvANa' dazAne pratyakSa pragaTa anubhave che. AvI zuddhAtmAnubhUtimaya parama nirvikalpa AtmasamAdhi dazAne pAmI prayogasiddha samayasArane jIvanamAM sAkSAtu anubhavanArA parama AtmArAma parama Atmadeza yogIMdra zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavoddagAra che ke - parama vItarAgoe Atmastha kareluM yathAkhyAta cAritra pragaTeluM evuM asaMgapaNuM niraMtara vyaktAvyaktapaNe saMbhAruM chuM." AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM jJAna zrI vardhamAnane viSe hatuM ema jaNAya che. pUrNa vItarAga jevo bodha te amane sahaje sAMbharI Ave che." jene lAgI che tene ja lAgI che ane teNe ja jANI che, te ja "piyu piyu pokAre che. e brAhmI vedanA kahI kema jAya ? ke jyAM vANIno praveza nathI. vadhAre zuM kahevuM ? lAgI che tene ja lAgI che. tenA ja caraNasaMgathI lAge che ane lAge che tyAre ja chUTako hoya che. e vinA bIje sugama mokSamArga che ja nahIM. tathApi koI prayatna karatuM nathI !' moha baLavAna che ! alakha nAma dhunI lagI maganameM, gagana bhayA mana berAjI, Asana mArI surata deDha dhArI, diyA agama dvArA DerAjI... darazyA alakha dedArAjI." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. da29, 23, 175, 13, 313 346
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvagaH samayasAra kaLaza-32 A kevala brAnasiMdhunA parama zAMtasudhArasamAM ekI sAthe majjana karavAnuM samasta lokone AmaMtraNa karato amRta kaLaza amRtacaMdrajI lalakAre che - vasaMtatilakA majaMtu nirbharamamI samameva lokA, Alokamucchalati zAMtarase samastAH / AplAvya vibhramatiraskariNI bhareNa, pronmagna eSa bhagavAnavabodhasiMdhuH // 32 // nimajjajo ati jano saha sAtha AMhi, Aloka uchaLata zAMtarasAbdhimAMhi. phUlArvI vibhramataNo paTa amRteMdu, pronmagna eha bhagavAn avabodha siMdhu. 32 amRta pada-32 majjana karo ke majjana karo, zAMtarase sahu majjana karo ! loka sudhI A uchaLatA rasamAM, eka sAthe sahu majjana karo !... majjana. 1 vibhramano paDado phUlAvI, amRtarase A mUlavato, amRtacaMdra ulasAvyo bhagavAna, jJAnasiMdhu unmagna thayo... majjana. 2 artha : loka paryata uchaLI rahelA zAMtarasamAM A samasta loko ekI sAthe ja nirbharapaNe majjana karo ! vibhrama rUpa tiraskariNI (paDadInI) AplAvita karI, A bhagavAna avabodhasiMdhu (jJAnasiMdhu) AtmA pronmagna thayo che ! (prakRSTapaNe unmagna thayo che !) amRta jyoti mahAbhASya AtmA jJAna pAmyo e to niHsaMzaya che, graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che. sarva jJAnIoe paNa A vAta svIkArI che. have chevaTanI nirvikalpa samAdhi ApaNane pAmavI bAkI che. je sulabha che ane te pAmavAne heta paNa e ja che ke koI paNa prakAre amRtasAgaranuM avalokana karatAM alpa paNa mAyAnuM AvaraNa bAdha kare nahIM, avalokana sukhanuM alpa paNa vismaraNa thAya nahIM, "tuM hi taMhi vinA bIjI raTanA rahe nahIM. mAyika eka paNa bhayano. mohano saMkalpano ke vikalpano aMza rahe nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 170 atre samasta mumukSu zrotAjanane ja nahi paNa samasta lokone parama preraNA-AhavAna rUpa A upasaMhAra kaLaza parama AtmabhAvanI vasaMtaRtunA praphulla ullAsathI vasaMtatilakA vRttamAM lalakAratAM mahAadhyAtma nATyakAra parama paramArtha mahAkavivara amRtacaMdrajI abhuta nATakIya zailIthI divya dhvanimaya amRtavANIthI uddabodhana kare che ke - mAtomuchannati zAMtarase samastA: - A parama zAMtasudhArasa eTalo badho ullAsa pAmyo che ke te lokaparvata uchaLI rahyo che ! e zAMtarasamAM aho loko ! tame badhAya ekI sAthe je nirbharapaNe - pUrepUrI rIte gADhapaNe - "peTa bharIne majjana karo ! maitu nirmaramanI sameva tochA. - zAMtarasa samudra eTalo badho avagAhavALo che ke te badhAne - AkhA lokane - ekIsAthe samAvI zake evo che. mATe AmAM ame badhA kevI rIte avakAza pAmIzuM ? evI bhIti rakhene ma sevazo ! Come one - come all ! ema tamane sarveyane A ame - "amRtacaMdra' - AtmAe vahAvelA - ulasAvelA A zAMtasudhArasa amRtasAgaramAM nimajjana karavAnuM AtmabaMdhubhAve AmaMtraNa che ! "sAgamaTe notarUM che !" sattAvya vikramatirakkaripaff repa - juo ! vibhrama rUpa tiraskariNIne' - AtmAne AvaraNa rUpa nAnakaDI "paDadI'ne AplAvita karI, A amRtarasa pUranA 347
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mahApravAhamAM kyAMya patto na lAge ema tANI jaI - DUbAvI daI phUlAvI daI, A "bhagavAna avabodhasiMdhu' - jJAnasiMdhu - jJAnArNava pro-gna thayo che ! konana uSa mAvAna vavoliMg: - atyaMta unmagna thayo che ! pragaTa dRSTie paDe ema atyaMtapaNe uparamAM tarI Avelo dekhAya che ! tenuM sAkSAtu darzana karI pAvana thAo ne tenA A zAMtasudhArasamAM nimajja ! nATakano paDado dUra thatAM dekhavya jema dRSTisanmukha pratyakSa dazyamAna thAya, tema moha-vibhramano nAnakaDo paDado dUra thatAM A dRSTavya dekhA-AtmA dRSTi sanmukha pratyakSa dRzyamAna che te dekho ! ane tenA zAMtarasamAM nimajjana karI divya AnaMdano anubhava karo ! A "AtmakhyAti' caMdrikA rUpa amRta varSAvatA "amRtacaMdra' AtmAnA darzane lokaparvata zAMtasudhArasa ullAvato A bhagavAnuM jJAnasiMdhu unmagna thayo - pragaTa tarato dekha thayo, te bIjo koI nahi paNa A pratyakSa dRzyamAna anubhava svarUpa sahajAtmasvarUpa bhagavAn AtmA ja che, A zAMtasudhArasamaya bhagavAnuM jJAnasamudra AtmA ekadama bahAra pratyakSa pragaTa dekhAya ema prakRSTapaNe atyaMta unmagna thayo che te che loko ! tame AtmAnubhava pratyakSathI avaloko ! ane paramatIrtha svarUpa A jJAnAmRta siMdhunA parama zAMtasudhArasamAM majjana karo ! temAMthI kadIya hAra na nIkaLAya ema emAM ja nimagna-nitAMtapaNe magna thAo ! "vijJAnaghana' amRtacaMdrajInA A divya dhvanino jANe pratidhvani karatA hoya ema parama jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajI AvuM ja parama jJAnAmRta varSAvatuM parama bhAvavAhI AhvAna kare che : "dehathI bhinna svapara prakAzaka parama jyoti : svarUpa evo A AtmA temAM nimagna thAo. he Aryajano ! aMtarmukha thaI sthira thaI te AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo." - zrImad rAjacaMdra, e. (759), 832 atre parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe jyAM anya sarva bhAva prazAMta thaI gayA che evA zAMta - sudhArasamaya kevalajJAna siMdhumAM nimajjana karavAnuM sArvajanika zAMta sudhArasamaya zAnAmRta AhvAna karyuM che. kAraNake sarva parabhAva-vibhAva jyAM virAma pAmI gayA siMdhumAM nimajjananuM sArvajanika che, evA parama zAMta kevala jJAnamaya AtmasvabhAvamAM vartatAM, AtmA parama AmaMtraNa : vItarAga bhAvarUpa vItarAga bhAvarUpa asaMga padane pAme che, ke jyAM anAdi kuvAsanAmaya asaMga pada viSano parikSaya - ' vibhAga parikSaya thatAM, parama amRta svarUpa AtmA zuddha sahajatmasvarUpe pragaTa thAya che ane jyAM parama zAMta sudhArasano prazAMta akhaMDa pravAha vahyA kare che - "prazAMta vAhitA' varte che, eTale akhaMDa Atmasthiti rUpa parama prazAMta caitanyarasAmRta sAgaramAM AtmA niraMtara nimajjana kare che. atre ja te AtmArAmI zuddhopayogI parama yogI jJAna-darzana-cAritranI abheda ekatA rUpa paramArtha mokSamArgane - "zivamArga'ne sAkSAta pAme che, mokSarUpa dhruvapada pratye laI janArA pratyakSa "dhruva mArga"ne prApta kare che. AvA zIgha mokSapada prApta karAvanArA asaMga caitanyanA parama zAMtarasAmRta sAgaramAM nimajjana karanArA A asaMga vItarAga zuddhopayogI yogInI AtmadazA parama addabhuta hoya che, teno AtmA eTalo badho udAsIna - vItarAga varte che ke te sarvatra asaMga bhAvane ja bhaje che, eka AtmA sivAya anyatra kyAMya paNa saMga karato nathI. AvI parama addabhuta asaMga udAsIna vItarAga dazAnuM vartamAnamAM zreSTha udAharaNa parama bhAvitAtmA AtmArAmI zrImad rAjacaMdrajInA temanA paramArtha sakhA saubhAgya paranA amRta patromAM A sahaja anubhavoddagAromAM sujJa vivekIone sthaLe sthaLe pratyakSa thAya che. jemake - cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che." eka purANa puruSa ane purANa puruSanI premasaMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI. amAre deza hari che, jAta hari che, kALa hari che, deha hari che, rUpa hari che, nAma hari che, dizA hari che, sarva hari che." 348
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaraMgaH samayasAra kaLaza-32 "paramAnaMda rUpa hirane kSaNa paNa na visaravA e amArI sarva kRti, vRtti ane lekhano hetu che.'' "akhaMDa AtmadhunanA ekatAra pravAhapUrvaka te vAta amane hajI bhajavAnI atyaMta AturatA rahyA kare che.'' "huM ema jANuM chau ke anaMtakALathI aprAptavat evuM AtmasvarUpa kevaLajJAna kevaLa darzana svarUpe aMtarmuhUrtamAM utpanna karyuM che.'' ''paNa mokSa to kevaLa amane nikaTapaNe varte che, e to niHzaMka vArtA che. amArUM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI, kSaNa paNa anyabhAvane viSe sthira thatuM nathI, svarUpane viSe sthira rahe che. evuM je amArUM AzcaryakAraka svarUpa te hAla to kyAMya kahyuM jatuM nathI. ghaNA mAsa vItyAthI tamane lakhI saMtoSa mAnIe chaiye.'' (ItyAdi) - zrImad rAjacaMdra, aM. (209, 217, 380, 437, 301), 247, 255, 465, hAthanoMdha Ama sarvatra parabhAva-vibhAvanA saMga sparzathI rahita evuM AtmAnucaraNa rUpa asaMga anuSThAna AcaranArA asaMga mahAtmAo yathAkhyAta cAritra rUpa parama vItarAgapaNAne "praNamuM pada, vara te, jaya te" pAme che, arthAt jevuM AtmAnuM zuddha niSkaSAya vItarAga svarUpa jJAnIoe AkhyAta karyuM che, tevuM AtmasvabhAvamAM pUrNa pravRtti rUpa yathAkhyAta' vItarAga cAritra tene pragaTe che. eTale pachI A amoha svarUpa vItarAga yogIzvara tatkSaNa ja mULa zuddha te Atmapada' rUpa 'sayogI jina svarUpa' pAmI, nija kevalajJAna nidhAna' pragaTAve che, paraMjyoti svarUpa AtmArUpa jinarAja-caMdra svayaM pUrNa kevalajJAna svarUpe prakAze che, parama zAMtasudhArasa varSAvato amRtacaMdra AtmA zuddha sahajAtmasvarUpe jhaLahaLe che, je sukhanA dhAmarUpa anaMta-zAzvata-dhruva evA A parama nija padane - jinapadane saMtajano - jogIjano cAhI - niraMtara IcchatA rahI rAta divasa tenA ja dhyAnamAM rahe che ane sudhAmaya-amRtamaya evI parama zAMti jyAM pravahe che evA je A yogIoe varelA - pasaMda karelA (choicest) 'vara' padane - parama padane praNAma ho ! te vara pada jayavaMta varto ! ema yogIMdro abhinaMde che ane tevA prakAre 'praNamuM pada te, vara te, jaya te !' evA parama bhAvavAhI amRta zabdomAM yogIndra zrImad rAjacaMdrajIe sakala yogamArganA 52ma rahasyabhUta Icche che je jogIjana' vALI parama adbhuta amara aMtima kRtinI aMtima gAthAmAM apUrva bhAvollAsathI saMgIta karela che = '"sukhadhAma anaMta susaMta cahI, dina rAta rahe tada ghyAna mahIM, para zAMti anaMta sudhAmaya je, praNamuM pada te, vara te, jaya te.'' - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 954 A 'samayasAra' nAmanuM mahAn adhyAtma nATaka che. jema bahiraMga nATakamAM nAnA prakAranA pAtra vastra-AbharaNathI sArI peThe banI ThanI, pota potAnI veSa-bhUSA dhAraNa mahA adhyAtma nATaka samayasAra karI, nATaka zALAmAM - raMgabhUmi para nATakamAM potapotAno bhAga bhajavavA Ave che, tema A aMtaraMga nATakamAM nAnA prakAranA jIvAdi tattva-pAtra svarUpa samRddhithI samRddha banI, potapotAnI viziSTa svarUpa zobhA dhAraNa karI, A adhyAtma A graMtha rUpa adhyAtma raMgabhUmi para potapotAno bhAga bhajavavA Ave che. nATakazALAmAM - bahiraMga nATakamAM paDado hoya che, te jyAM lagI paDyo hoya che, tyAM lagI raMgabhUmi ane pAtranuM dRzya ceSTita dekhI zakAtuM nathI, paNa paDado khUlatAM ja raMgabhUmi ane pAtranuM dRzya ceSTita dRSTi sanmukha khaDuM thAya che, tema aMtaraMga nATakamAM vibhrama-moharUpa paDado hoya che, jyAM lagI paDyo hoya che, tyAM lagI A adhyAtma graMtha rUpa raMgabhUmi ane te paranA tattva-pAtranuM dRzya svarUpa ceSTita dekhI zakAtuM 349
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nathI, paNa vibhrama-mohano paDado khUlatAM ja A raMgabhUmi ane te paranA tattva-pAtranuM yathArtha svarUpa-dezya ceSTita dRSTi sanmukha khaDuM thAya che. eTale sahRdaya dRSTA prekSakagaNa nATyarasamAM majjana kare che, tema adhyAtma 2sIyA sajjana tallIna tanmaya banI jANe adhyAtma nATakanA parama zAMtasudhArasamAM majjana kare che - DUbI jAya che ! - bahiraMga nATakamAM jema dRSTA sabhya prekSakagaNa hoya che, tema A aMtaraMga nATakamAM dRSTA prekSakagaNa AtmArthI mumukSujano hoya che. bahiraMga nATaka jema pUrvaraMga ane vividha aMkomAM vibhakta hoya che, tema A aMtaraMga nATaka paNa pUrva raMga ane nava aMkamAM vibhakta che. bahiraMga nATakamAM jema mukhyapaNe koI zrRMgAra - adbhuta - karuNa vIra AdimAMthI koI eka rasanuM prAdhAnya hoya che, tema A aMtaraMga nATakamAM mukhyapaNe rasAdhirAja paramazAMtarasanuM prAdhAnya che. nATakanA sraSTA-sarjaka jema koI tat vastunA jANakAra tajajJa mahAkavi brahmA hoya, tema A aMtaraMga nATakanA sraSTA-sarjaka adhyAtma vastunA jANakAra tajajJa parama brahmavettA paramarSi zAstrakAra ane paramarSi 'AtmakhyAti'kAra mahAkavi parabrahma brahmA che. - nava tattvanA nava aMko jemAM che evA A navAMkI adhyAtma nATakano A pUrvaraMga samApta thayo. nATakamAM jema prathama sUtradhAra nATakanA pravezaka rUpa pUrva raMga rajU kare che, tema mahAkavi brahmA kuMdakuMdajIe praNIta karelA samayasAra adhyAtma nATakanA sUtradhAra samA AtmakhyAti' sUtrakAra mahAkavi brahmA amRtacaMdrajIe eka AtmAnuM sUtra jyAM saMtAnita che evI A eka sUtramaya 'AtmakhyAti' vyAkhyAthI ora bahalAvelo A samayasAra - nATakano pUrva raMga praNIta karyo ane atre nATakanA tannA para mohano paDado dUra haThAvIne bhagavAn avabodhasiMdhu - jJAnasiMdhu AtmAnuM pAtra samayasAra nATaka kaLaza kAvyanA divya dhvanithI A adhyAtma raMgabhUmi para pragaTa khaDuM karyuM ane te bhagavAn jJAnasiMdhu AtmAnA lokaparyaMta uchaLatA zAMtasudhArasamAM nimajjana karavAnuM A mahAnATyakAra mahA kavIzvare sarva koIne saprema AmaMtraNa ApyuM. mahAkavi brahmA kuMdakuMda : mahAkavi brahmA amRtacaMdra paramarSi kuMdakuMdAcAryajI kRta A samayasAra prAmRta'nI apUrva 'AtmakhyAti' vyAkhyAnI apUrva tattvakaLAthI gUMthaNI karatAM mahAnigraMtha munIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIne jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! tenA gadyabhAga mAtrathI saMtoSa na thatAM, temano AtmAnaMda amRtarasa eTalo badho ubharAyo ke te parama amRtarasa saMskRta 'suvarNa' kaLazamaya kavitAnI amRtasaritA rUpe pravahyo. divya adhyAtma gaganamAM ati ati urdhva bhUmikAe uDanArA A paramahaMsa mahAnATyakAra amRtacaMdrajI mahAkavie, gagana gAminI kalpanAthI A samayasArane potAnI viziSTa samayasAra nATaka kaLazanI divya sRSTithI alaukika anupama adbhuta nATakanuM vyavasthita rUpa ApyuM. AtmAne zuddha cetanAnA zAMtasudhArasamAM ramaNa karAvatuM te jANe - 'Avyevu nA thaM' - kAvyone viSe nATaka ramya che e uktine caritArtha karatuM hoya nahIM ! ane eTale ja AtmaramaNatAmAM ramaNa karAvavA samartha AvA divya nATakanA anupama sraSTA paraMbrahma svarUpa A banne AtmArAmI mahAkavi brahmAonI A divya kAvyasRSTi dekhI sAnaMdAzcarya anubhavatA sahRdaya daiSTA mumukSu AtmArthI jana pade pade AphrIna pokAre che ke - jaya kuMdakuMda ! jaya amRtacaMdra ! // Iti zrI samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM pUrvaraMga samApta // // iti zrI samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau pUrvaraMgaH samAptaH // Wan 350
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMka H samayasAra kaLaza-33 atha vIvAnIvAMdharaH samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM ne nIvALIvApa: prathamaH gaH | atha jIvAjIvAvakIbhUtau pravizataH - have jIva-ajIva e be ekIbhUta-ekarUpa thaI gayelA praveza kare che - Ama pUrvaraMga samApta karI A samayasAra adhyAtma nATakanA jIva-ajIva adhikAra rUpe prathama aMkanuM maMgala udghATana karatAM, viveka dRSTidAyI manogaMdana zAnanuM apUrva addabhuta mAhAlya prakaTa karato A maMgala samayasAra-kalaza bhagavad amRtacaMdrAcAryajI saMgIta kare che - zArdUlavikrIDita - jIvAjIvavivekapuSkaladRzA pratyAyayatpArSadA - nAsaMsAranibaddhabaMdhanavidhidhvaMsAdvizuddhaM sphuTat / AtmArAmamanaMtadhAma sahasAdhyakSeNa nityoditaM, dhIrodAttamanAkulaM vilasati jJAnaM mano hRlAdayat // 33 // jIvAjIva viveka puSkala deze sabhyo pArSad pratItAvatuM, AsaMsArabaddha baMdhana laye vizuddha je skUTatuM; AtmArAma anaMtadhAma mahasA pratyakSa nityodita, dhIrodAtta anakuluM vilasatuM jJAna manogaMdanaM. 33 amRta pada-33 siddhacakra pada vaMdo re bhavikA - e rAga. jJAna manogaMdana A vilase, jJAna manogaMdana A, dhIra udAtta anAkula dIse, manogaMdana A hase re... sajanA. jJAna. 1 jIva ajIva viveka karaMtI, dRSTi vizAlA Ape, pArlAdajanane pratIta pamADI, bhedajJAnane thApe... re... sajanA. jJAna. 2 A-saMsArathI baddha baMdhananA, vidhi taNA vidhvaMse, vizuddha sphaTatuM jJAna aho A ! phuTapaNe ja vilaMse re... sajanA. jJAna. 3 AtmAmAMhi 2maNa karatuM, AtmArAma e jJAna, dhAma anaMtuM jenuM prakAze, evuM te dhAma mahAna re... sajanA. jJAna. 4 pratyakSa amRtacaMdra jyotithI, nitya udita bhagavAna, evuM aho A anakula vilase, manogaMdana AhvAda A jJAna re... sajanA. jJAna. 5 artha : jIva-ajIvanA vivekarUpa puSkala-vizAla dRSTi vaDe pArSadone (pariSadurjanone sabhAjanone) pratIti pamADatuM, A saMsArathI mAMDIne nibaddha baMdhanavidhinA dhvaMsa (nAza) thakI vizaddha svataMtuM, evuM AtmArAma, anaMta dhAma, sahasA adhyakSathI (pratyakSathI) nityodita, dhIrodAtta, anAkula jJAna manane AlhAdatuM (manonaMdana) vilase che. 351
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti mahAbhASya deha ane AtmAno bheda pADavo te "bhedajJAna'. te jJAnIno tejaba che. te tAbathI deha ane AtmA judA paDI zake che. vijJAna thavA mATe mahAtmAoe sakala zAstro racyAM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864 vyAkhyAna sAra "mere ghaTa gyAna bhAnu bhayo bhora... mere ghaTa." - zrI AnaMdaghanajI pada 15 "khAdipaJcakabhirmuktaM karmASTakavivarjitam / / riyAtmi iva gori ne revendragita " - zrI pavanaMdi paM. ekatva samati, 2 manohnaviyat - manane dvAdatuM - manane aMtarAtmAne AhvAda-AnaMda upajAvatuM evuM A "manonaMdana" jJAna vilase che ! - vitati jJAna jIva-ajIva viveka daSTi vilAsa-lIlA lhera karI rahyuM che ! kevuM cheA jJAna ? jIva-ajIva arpatuM manogaMdana zAna vivekarUpa puSkala-vizAla dRSTithI pArSadone - pariSajanone - sabhAjanone pratIti upajAvatuM evuM che, "navAnIvavijapuchatA pratyAvarSAna' jhaLahaLa jyoti svarUpa evuM A jJAna jIva ane ajIvanA-cetana ane jaDanA viveka-bhedajJAna rUpa puSkaLa-vizAla dRSTi samarpe che ane e vizAla viveka dRSTi vaDe te A parama addabhuta adhyAtma nATaka dekhI-sAMbhaLI rahelA prekSakajanone pratyakSa-pragaTa anubhava-pratIti upajAve che ke jIva ane ajIva pragaTa jUdA che. vaLI A jJAna kevuM che ? 'mAsaMsAraviddhavaMdhanavidhidhvaMsa vizuddha pUratuM' - A saMsArathI mAMDIne nibaddha baMdhana vidhinA dhvasathI vizuddha sphaTatuM evuM che. "A saMsAra' - A baMdhana dhvasathI saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI nibaddha-nitAMta baMdhAyela baMdhana vidhinA vizuddha stuTatuM - baMdhana prakAranA dhvasathI-sarvanAzathI je vizuddha-nirmala "spharaMtuM' - jhaTa laIne phUTI nIkaLatuM evuM che. jema bAhya baMdhanarUpa kAcalI nIkaLI jatAM aMtaragata zuddha phaLa phuTa pragaTa phUTI nIkaLe che, jema zrIphaLanI kAcalI tUTI jatAM aMdarano nALiyerano goTo skuTa karI nIkaLe che, jema photarUM nIkaLI jatAM zuddha dhAnya phuTa pragaTa phUTI nIkaLe che. tema baMdhananI kAcalI athavA photarUM nIkaLI jatAMvizuddhaevuMjJAnasphastragaTI nIkaLe cheaneAvizuddhaphUTI nIkaLatuMzAnadekhIe chIe to mAtmArA AtmArAma ja che, AtmAmAM ja ramaNatA anubhavI rahyuM che. AtmArAma anaMtadhAma AtmAmAM ArAma karatuM ja paDyuM che, kyAMya bahAra gayuM nathI. jema hAramAM pratyakSa nityodita kAcalIthI DhAMkAyeluM koparuM (phaLa) ke photarAMthI avarAyeluM dhAnya aMdaramAM to jemanuM tema AtmAmAM-potAnAmAM ja ArAma karatuM paDyuM hoI, kAcalI tUTatAM ke photarUM nIkaLatAM vizuddha hRdaMta AtmArAma ja "sahasA' - mahasuthI - mahA tejathI ekadama jhaTa laIne adhyakSathI-pratyakSathI dekhAya che, tema bAhya nokarmanA baMdhananI kAcalIthI DhaMkAyeluM ke karmanA photarAMthI avarAyeluM jJAna aMdaramAM jemanuM tema AtmAmAM ja-potAmAM ja ArAma karatuM paDyuM hoI, baMdhananI kAcalI traTatAM ke photarUM nIkaLatAM vizuddha spharaMtuM AtmArAma ja sahasA-ekadama-jhaTa laIne adhyakSathI-pratyakSathI dekhAya che ane te AtmArAma paNa kevuM che ? te AtmArAma che, eTalA mATe ja anaMta dhAma' . anaMta che dhAma-teja jenuM evuM, dravyathI kSetrathI kALathI ne bhAvathI, jeno aMta nathI evuM che ane te anaMtadhAma paNa kevuM che ? " niritaM - nitya udita, nitya-sadAya udita-udaya pAmeluM evuM. Ama anAdi baMdhanavidhinA dhvasathI-sarvanAzathI vizuddha skuTaMta A jJAna AtmArAma evuM nityodita anaMtadhAma sahasA-ekadama adhyakSathI-pratyakSathI pragaTa dekhAya che - sAkSAt anubhavAya che. 352
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-33 ane AvuM te anubhava pratyakSa thAya che, pratyakSa dekhAya-sAkSAta anubhavAya che, ethI ja te dhIrodAra anAkula evuM vilase che, "tharottamanArUM vinati | jema dhIrodAra anAkula manogaMdana nATakano dhIrAdAtta anAkula nAyaka vilase che, dhIthI rAjato (fdhayA rAgana) zAna vilAsa evo dhIra athavA game te saMjogomAM akSobhyamAna hovAthI dhairya saMpanna evo dhIra ane udAtta-sarvocca unnata-umadA guNasaMpanna bhaya-ciMtAdi AkulatAthI rahita anAkula evo anAkulapaNe-nirAkula paNe vilase che - vilAsa kare che, lIlA-lahera anubhave che, tema A parama addabhuta adhyAtma nATakano ane upalakSaNathI jagatu nATakano dhIrodAra anAkula zAyaka jJAna nAyaka vilase che : "dhIthI' - prajJAthI rAjato hovAthI je dhIra che athavA AtmasvarUpathI akSobhyamAnapaNAne lIdhe - acalAyamAnapaNAne lIdhe vairya saMpanna hovAthI je dhIra che ane jagatu. padArthamAM sarvocca-unnata-umadA hovAthI je udAtta che ane samasta parabhAvanI AkulatA dUrIbhUta hovAthI je anAkula che, evo A vizvanAyaka dhIrAdAtta anAkala jJAna nAyaka vilase che - vilAsa kare che, svarUpa sthiratAno AnaMdavilAsa anubhave che ane Ama vilase che tethI ja te manane dvAda kare che, mananaaMtarAtmAne-bhAva manane AhvAda-AnaMda upajAve che-ullAsAve che. 353
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti appANamayANaMtA mUDhA du parappavAdiNo keI / jIvaM ajjhavasANaM kammaM ca tahA parUviMti // 39 // avare ajjhavasANe-su tibvamaMdANubhAgagaM jIvaM / maNNaMti tahA avare NokammaM cAvi jIvotti // 40 // kammassudayaM jIvaM avare kammANubhAgAmicchaMti / tivvattaNamaMdattaNaguNehiM jo so havadi jIvo // 41 // jIvo kammaM uhayaM doNNivi khalu kevi jIvamicchaMti / avare saMjogeNa du kammANaM jIvamicchaMti // 42 // evaMvihA bahuvihA paramappANaM vadaMti dummehA / te Na paramaTThavAI NicchayavAIhiM NidiTThA // 43 // (paMcakam) kAvyAnuvAda (sajhAya) " mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga. pudgala dravyathI bhinna che AtamA re... dhruva pada. 1. AtmAne na jANatA mUDha to re, parAtmavAdIo koya... pudgala. jIva prarUpe adhyavasAnane re, vaLI karma prarUpe koya... pudgala. 39 2. adhyavasAnomAMhi pAmato re, anubhAva je maMda ne tIvra... pudgala. tene jIva bIjAo mAnatA re, bIjA nokarmane paNa jIva... pula. 40 3. karma udayane jIva bIjA kahe re, anya Icche che Ama atIva... pudgala. tIvra-maMdapaNAnA guNathI re, je karmAnubhAga te jIva.. pudgala. 41 jIva-karma ubhaya e beyane re, "jIva' ema Icche che koya... pudgala. avara vaLI saMyogathI karmanA re, jIva nice Icche che soya... pudgala. 42 5. evA bahu prakAra durbuddhio re, parane AtmA vade che ISTa... pudgala. nathI teo paramAratha vAdIo re, nizcayavAdIothI nirdiSTa... pudgala. 43 gAthArtha - AtmAne nahi jANatA evA mUDho parAtmavAdIo (parane AtmA kahenArAo) koI adhyavasAna jIva che ema prarUpe che, tathA (koI) karma jIva che ema prarUpe che. 39 bIjAo adhyavasAnomAM tIvra-maMda anubhAgatane jIva mAne che, tathA bIjA vaLI nokarma (zarIra) jIva che ema mAne che. 40. bIja karmanA udayane jIva (Icche) che, bIjA tIvratva-maMda- guNathI kamanubhAga te jIva hoya che ema Icche che. 41 koI jIva karma-ubhaya e bannene jIva Icche che ane bIjA karmonA saMyogathI jIva Icche che. 42 evA prakAranA bahu prakAranA durmedhA durmatio) parane AtmA vade che (eTale te parAtmavAdI che), paNa te nizcayavAdIothI "parAtmavAdI' nirdiSTa nathI (athavA) paramArthavAdI nirdiSTa nathI (athavA) paramArthavAdI nathI ema nirdiSTa che. 43 354
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-39 thI 43 AtmakhyAti TIkA AtmAnamajAnanto mUDhAstu parAtmavAdinaH kecit / jIvamadhyavasAnaM karma ca tathA prarUpayaMti // 39 // apare'dhyavasAneSu tIvramaMdAnubhAgagaM jIvaM / manyate tathA'pare nokarma cApi jIva iti // 40 // karmaNa udayaM jIvamapare karmAnubhAgamicchati / / tItvamaMhatvagunAkhyAM yaH sa mati nIvaH 4rA jIvakarmobhayaM dve api khalu kecidjIvamicchaMti / apare saMyogena tu karmaNAM jIvamicchaMti // 42 // evaMvidhA bahuvidhAH paramAtmAnaM vadaMti durmedhasaH / te na paramArthavAdinaH nizcayavAdibhi nirdiSTAH // 43 // gAmanA - mAtmAnamanAnaMto - AtmAne nahi jANatA evA mUDhatu parAtmavArinaH - nizcaya karIne mUDha parAtmavAdIo vin - koI madhyavasAnaM sUrya 2 tathA nIyaM prarUpati - adhyavasAnane ane karmane tathA prakAre jIva prarUpe che, li3lA pareDavAsAneSu tIvra maMlAnumA nIyaM macaMte - bIjAo adhyavasAnomAM tIvra-maMda anubhAgagatane jIva mAne che, tathaTS no vAra nIva ti - tathA bIjAo nokarmane paNa jIva ema mAne che) II4nA varmA 3yaM nIva ma re - karmanA udayane jIva (Icche che), tIvratvamaMDhavAgyAM : sa gIva: mavati - tIvrapaNA - maMdANA guNothI je te jIva hoya che, te numAna chaMti - karmAnubhAgane-karmanA anubhavane (bIjAo jIva) Icche che, jarA vitu hatu nIvaDamarva gari gIniSThati - koI nizcaya karIne jIva-karma ubhaya banneyane jIva Icche che, mare tu varSai saMjogona nIvanirjhati - ane bIjAo to karmonA saMyoge karIne jIva Icche che, jarA juvaMvidhAH vavighAH Turnodha: - evaMvidha-evA prakAranA bahuvidha-bahuprakAranA durmadhA-durbuddhio para sAmAnaM vaheMti - parane AtmAne vade che, te nizcayavAridhi na paramArthatvani: nirvi: - teo nizcayavAdIothI nathI paramArthavAdIo nirdiSTa-nirdezAyelA. / hari gAthA AtmabhAvanA // 39-43 // hatu - ahIM - A lokane viSe kharekhara ! nizcaya karIne tarasadhAraNatakSaTIchatanatu vastIvavena - tenA (AtmAnA) asAdhAraNa lakSaNanA aklanane lIdhe - nahi kaLavApaNAne lIdhe klIbapaNAe-na-puruSatva rahitapaNAe azaktapaNAe karIne yaMtavimUtA: saMtaH - atyaMta vimUDha sattA, tAvikamAbhAnamagAnaMto vaghuvo tu tAttvika AtmAne na jANatA bahuo-ghaNAo vahudhA parabhavyAtmAnaniti pratakhaMti - bahu prakAre parane paNa "AtmA' ema pralape che - bake che. (1) naisariSaSita madhyavasAnameva nIva: ti tu - naisargika-nisargajanya rAga-dveSathI kalmASita-kaluSita thayela-malina banela adhyavasAna ja jIva che ema koI (pralape che), zAne lIdhe ? tathAviSyavasAnA tirivatatvena kanyastha anupana mAnavat tathAvidha - tathA prakAranA adhyavasAnathI atiriktapaNe-adhikapaNe-alagapaNe - vadhArApaNe - anyanA anupalabhyamAnapaNAne lIdhe - ananubhUyamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAI rahyApaNAne lIdhe, konI jema? aMkaIRceva vArthayAt - kArNayathI - kRSNapaNAthI - kALApaNAthI aMgAranI-kolasAnI jema. (2) banAvanaMtapUrvArIpUtAva saMrakriyAmAM zrIl maiva nIvaH ti vit - anAdi anaMta pUrvApara rUpa thayela avayavavALI eka saMsaraNa kriyA rUpe krIDatuM-krIDA-ramata karatuM karma ja jIva che ema koI (pralape) che, zAne lIdhe ? fotivitatvenAhyAnupampamAnatyAna - karmathI atiriktapaNe anyanA anupalabdhamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAvApaNAne lIdhe. (3) tIvramaMtAnumamighamAnakuvaMtarI rasanirmarAdhyavasAnasaMtAna prava nIvaH ti ritu - tIvra-maMda anubhavathI bhighamAna-bheda pAmatA duraMta - jeno aMta ANavo duSkara che athavA jeno aMta duSTa che evA rAgarasathI nirbhara-bharapUra adhyavasAnasaMtAna ja - adhyavasAna saMtati ja - adhyavasAna - paraMparA ja jIva che ema kaI (pralape che). zAne lIdhe ? tatotirivAcAcAnupattapyamAnavat - tenAthI (adhyavasAnasaMtAnathI) atirikta - adhika - alaga - bhinna anyanA anupalabhyamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAvApaNAne lIdhe. (4) navapurAvasthAribAvena pravartamAna 355
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti iha khalu tadasAdhAraNalakSaNAkalanAtklIbatvenAtyaMtavimUDhAH saMtastAttvikamAtmAnamajAnaMto bahavo bahudhA paramapyAtmAnamiti pralapati / naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnameva jIva-stathAvidhAdhyavasAnAt aMgArasyeva kASNaryAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit krI'tkarmaiva jIvaH anAdyanaMtapUrvAparIbhUtAvayavaikasaMsaraNakriyArUpeNa karmaNotiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / tIvramaMdAnubhavabhidyamAnaduraMtarAgarasanirbharAdhyavasAnasaMtAna eva jIvastotiriktasyAnyasyAnupalabhyAnatvAditi kecit navapurANAvasthAdibhavena pravarttamAnaM nokarmaiva jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAman karmavipAka eva jIvaH zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi / sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamasta tIvramaMdatvaguNAbhyAM vidyamAnaH karmAnubhava eva jIvaH sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / majjitAvadubhayAtmakatvAdAtkarmo bhayameva jIvaH kArtsyataH karmaNotiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAna tvAditi kecit 1 arthakriyAsamartha karmasaMyoga eva jIvaH karmayogA ivASTakASThasaMyogAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / evamevaMprakArA itarepi bahuprakArA paramAtmeti vyapadizaMti durmedhasaH / kiMtu na te paramArthavAdibhiH paramArthavAdinaH iti nirdizyaMte // 39 // 40 // 41 // 42 // 43 // AtmakhyAti TIkArtha ahIM nizcaye karIne tenA asAdhAraNa lakSaNanA akalanane (nahi kaLavApaNAne) lIdhe klIbapaNAe karIne (napuMsakapaNAe-asamarthapaNAe - azaktapaNAe karI) atyaMta vimUDha satA tAttvika AtmAne na jANatA evA bahujano bahu prakAre parane ja 'AtmA' ema pralape che. - nokarmaiva jIvaH iti kecit nava-purAsa avasthA Ahi bhAve pravarttamAna pravattI raheDhuM norma 4 va che khebha hoI (asaye che), zAne sIdhe ? zarIrAdatiriktatvenAnya syAnupalabhyamAnatvAd - zarIrathI atiriktayaze - adhipase - alagapaNe - vadhArAyaze anyanA anupasalyabhAnapazAne sIdhe nahi anubhavAvApazAne sIdhe (5) vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAman karmevipAka eva jIvaH iti kecit vizvane pakSa puNya yAya 3ye khAkAmato AbhAza urato - jAvato durbha vidhA 4 che khema DoI (asaye che), zAne sIdhe ? zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAt - zubha-azubha bhAvadhI atiriktapase - adhipase alaga paze vadhArApaze anyanA anupasalyabhAnapazAne bIdhe - nahi anubhavAvApazAne bIdhe (9) sAtAsAtarUpeNebhivyAptasamastajIvamaMdItvaM guptabhyAM vidyamAnaH karmAnubhava eva jIvaH - sAta - asAtarUpathI abhivyApta samasta tIvra-maMdatva guNathI bheda pAmato karma anubhava ja jIva che ema koI (pralape che), zAne lIdhe ? sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAt sukha-duHkhathI atiriktapaNe-adhikapaNe-alagapaNe-vadhArApaNe anyanA anupalabhyamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAvA rahyApaNAne sIdhe. (7) majjitAvadubhayAtmakatvAd Atmakarmobhayameva jIvaH iti kecit bhanbhitAvat zIkhaMDa prema ubhayAtmayazAne sIdhe ubhayaupayazAne bIdhe Atma-durbha ulaya 4-jane 4 va che khema DoI (asaye che) : zAne sIdhe ? kAtsnyataH karmaNotiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAt kAtmattvathI kRtanapaNAthI saMpUrNapaNAthI karmathI atiriktapaNe-adhikapaNe-alagapaNe-vadhArApaNe anyanA anupalakSyamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAvApaNAne lIdhe. (8) arthakriyAsamarthakarmasaMyoga eva jIvaH iti kecit - arthaDiyAmAM samartha vo arbhasaMyoga chema hoI (avace che), zAne sIdhe ? karmasaMyogAt atiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAt karmasaMyogathI atiriktapaNe-adhikapaNe-alagapaNe-vadhArApaNe anyanA anupalabhyamAnapaNAne lIdhe - nahi anubhavAvApaNAne lIdhe, DonI zebha ? khadvApA ivASTakASThasaMyogAt pATasAthI aSTa zreSThasaMyoganI prema. evamevaMprakArA itarepi bahuprakArAH paraM Atmeti vyapadizaMti durmedhasaH - bhevA sevA prahAranA Itara pakSa-jIbha pakSa bahuprahAranA hurbhedhAjI - hurbuddhiso parane 'khAtmA' khema vyapadeze che - nirdeze che, kiMtu na te paramArthavAdibhiH paramArthavAdinaH iti nirdizyaMte paraMtu tekho parabhArthavAhI khothI 'paramArthavAhIkho' sebha nirdezavAmAM AvatA nathI. ||39||40||41||42 ||43|| iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA || 39-43 / / 35 - -
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-39 thI 43 1. naisargika rAgadveSathI kaluSita adhyavasAna ja jIva che, tathA prakAranA adhyavasAnathI atiriktapaNe (adhikapaNe-alagapaNe), kALApaNAthI kolasAnI jema, anyanuM anupalabhyamAnapaNuM (nahi anubhavAvA rahyApaNuM) che mATe, ema koI pralaye che, 2. anAdi anaMta pUrvAparabhUta avayavavALI eka saMsaraNa kriyA rUpe krIDaMtuM karma ja jIva che, karmathI atiriktapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI (pralape che) 3. tIvra-maMda anubhavathI bheda pAmatA duraMta rAgarasathI nirbhara adhyavasAna saMtAna ja jIva che, tenAthI atirikta anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI (pralape che) zarIrathI atiriktapaNe anyanuM 4. 5. S. 7. nava-purANa avasthAdi bhAvathI pravartamAna nokarma ja jIva che anupalabhyamAna paNuM che mATe - ema koI (pralape che), vizvane paNa puNya-pAparUpe AkrAmato karmavipAka ja jIva che, zubhAzubha bhAvathI atiriktapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI (pralape che) sAta-asAta rUpathI abhivyApta samasta tIvra-maMdatva guNathI bheda pAmato karmAnubhava ja jIva che - sukhaduHkhathI atiriktapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI (pralape che) zikhaMDanI jema ubhayAtmakapaNAne lIdhe AtmA-karma ubhaya ja jIva che, kAntyathI (saMpUrNapaNe-samagrapaNe) karmathI atiriktapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI pralape che, 8. arthakriyA samartha evo krarmasaMyoga ja jIva che karmasaMyogathI atiriktapaNe aSTa kASTa saMyogathI khATalAnI jema, anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che mATe, ema koI (pralape che), - evA evA prakAre bIjA paNa bahu prakAranA durmedhA (durbuddhi) ja parane 'AtmA' ema vyapadeze che, paraMtu teo 52mArthavAdIothI 'paramArthavAdI' ema nirdezavAmAM AvatA nathI. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''samasta vizva ghaNuM karIne parakathA tathA paravRttimAM vahyuM jAya che. tema rahI sthiratA kyAMthI prApta thAya ? evAM amUlya manuSyapaNAno eka samaya paNa paravRttimAM javA devA yogya nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (550), 632 'jaDa cala jaDa cala pudgala dehane hojI, jANyuM Atama tattva, bahirAtama bahirAtamatA meM grahI hojI, caturaMge ekatva... namiprabha.'' - zrI devacaMdrajI atre utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jIva-ajIvano sphuTa bheda darzAvavAno upakrama karavAmAM Ave che. temAM prathama - bhagavAna zAstrakAre parane ja AtmA kahenArA parAtmavAdIonA vividha prakAra darzAvI parAtmavAdIo paramArthavAdIo nathI ema nirUpaNa karyuM che ane tenuM parisphuTa talasparzI apUrva vivaraNa 'AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama paramArthagaMbhIra prauDha zailIthI eka ja 5ramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM karI dekhADyuM che. parane AtmA vadanArA ahIM - A jagane viSe 'tavasAdhAraNatakSAtanAt' tenA-AtmAnA asAdhAraNa-asAmAnya lakSaNanA akalanane lIdhe - nahi kaLavApaNAne lIdhe - aNasamajaNane lIdhe abhAnapaNAne lIdhe bahujanone AtmA-anAtmAnA vivekanuM - bhedajJAnanuM parAtmavAdIonA aSTaprakAra 'klIbapaNuM' - asamarthapaNuM (pauruSa rahitapaNuM) hoya che, 'vIvalvena', tethI karIne sva-parano bheda jANavAmAM moha pAmI gayelA - muMjhAI gayelA teo atyaMta vimUDha hotAM - 'atyaMta vimUDhA: saMtaH', tAttvika-pAramArthika-kharekharA paramArtha sat-sAcA AtmAne 357 -
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jANatA nathI, tAttvimAtmAnamanAnaMto, eTale te bahujano bahuprakAre parane ja AtmA pralape che, vahavo vahudhA paramapyAbhAnamiti prattamaMti' jemake - (1) koI adhyavasAnane AtmA kahe che, (2) koI karmane AtmA kahe che, (3) koI adhyavasAnasaMtAnane AtmA kahe che, (4) koI nokarmane (zarIrane) AtmA kahe che, (5) koI karmavipAkane AtmA kahe che, (6) koI karmAnubhavane AtmA kahe che, (7) koI AtmA-karma ubhayane AtmA kahe che, (8) koI karmasaMyogane AtmA kahe che. paNa te sarva prakAra mAnanArA paramArthavAdI nathI. ema nizcayavAdIo vade che. A sarva prakAro AtmakhyAtikAra paramarSie apUrva lAkSaNika paramArthaghana zailImAM vivarI batAvyA che. teno bhAvArtha A prakAre - - 'naisargika' - nisargajanya - kudaratI rIte utpanna 1. naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnameva jIvaH thatA rAgadveSathI kaluSita-malina thayela adhyavasAna ja - jIvapariNAma ja jIva che, kAraNake sAcevaDAiitariktatvena kolasAnI kALAzathI atiriktapaNe - adhikapaNe - alagapaNe anyanuM jema anupalabhyamAnapaNuM - nahi jaNAvApaNuM nahi anubhavAtApaNuM che, upalabhyamAnapaNuM anubhavAvApaNuM nathI jaNAvApaNuM nathI, tema tevA prakAranA adhyavasAnathI atiriktapaNe anyanuM anupalabhyamAna paNuM - nahi anubhavAI rahyApaNe nahi jaNAvApaNuM che, upalabhyamAnapaNuM nathI - anubhavAI rahyA paNuM jaNAvApaNuM nathI anyasyAnupalabhyamAnatvAt arthAt kolasAnI kALAzathI alagapaNe jUdApaNe bIjo koI jema jaNAto nathI anubhavAto nathI, tema tevA prakAranA adhyavasAnathI atiriktapaNe adhikapaNe alagapaNe - jUdApaNe bIjo koI upalabhAto nathI jaNAto nathI - anubhavAto nathI - ema koI ajJAnI avivekI mohamUDha jano pralape che, mohamadirA pAnathI unmattanI jema pralApa kare che, jalpe che, bake che - baDabaDATa kare che. 1. rAgadveSathI kaluSita adhyavasAna ja jIva - - - - 3. tIvra-maMda rAganirbhara adhyavasAnasaMtAna ja jIva bhinnabhinnapaNe anubhava - - 2. banAviJanaMtapUrvAparImUtAvayavaM - anAdianaMta pUrvAparabhUta avayavavALI eka saMsaraNa kriyArUpe krIDatuM (krIDA karatuM) karma ja jIva che, karmathI 2. eka saMsaraNa kriyA rUpe atiriktapaNe-adhikapaNe-alagapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM nahi krIDaMtu karma ja jIva anubhavAvApaNuM - nahi jaNAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAt koI ema kahe che ke - je eka saMsaraNa kriyA rUpe krIDA karatuM karma te ja jIva che, jenI Adi nathI ne jeno aMta nathI evI anAdi anaMta A saMsaraNa kriyA pUrvApara - eka pachI eka uttarottara upajatI avasthArupa avayavavALI satata saMtati rUpa (One continuous chain) hoI eka che, Ama pUrvApara-uttarottara avasthA jenA aMgabhUta che evI eka saMsaraNa-kriyArUpe je karma krIDA karI rahyuM che, ramata karI rahyuM che, vilasI rahyuM che, saMsAra lIlA vistArI rahyuM che, te A saMsArano khela khelatuM ramatIyALa krIDAzIla karma ja jIva che, kAraNake e karmathI jUdApaNe-alagapaNe-adhikapaNe-atiriktapaNe koI bIjo jIva upalabhAto nathI, jaNAto nathI anubhavAto nathI. "mati mata ema vicAro re, mata matIyana kA bhAva, vastugate vastu laho re, vAdavivAda na koya.'' - zrI cidAnaMdajI (pada-5) 3. tIvra-maMda anubhavathI jeno bheda paDI rahyo che - 'tIvramaMvAnumamighamAna' evA duraMta rAgarasathI nirbhara-bharapUra 'aMtararasanirbhara'adhyavasAna saMtAna ja jIva che, 'vyavasAnasaMtAna va nIva:', tenAthI atirikta bhinna anyanuM anupalabhyamAnapaNuM - nahi anubhavAvApaNuM nahi jaNAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAt koI ema kahe che ke - tIvra - maMdapaNe jeno thAya che ane jeno aMta ANavo duSkara che athavA jeno aMta 358 - -
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-39 thI 43 (vipAka-pariNAma) duSTa che evA duraMta rAgarasathI nirbhara bhareluM evuM adhyavasAna saMtAna eTale ke adhyavasAnonI saMtati-paraMparA te ja jIva che, kAraNake te adhyavasAna saMtAnathI atiriktapaNe - adhikapaNe - atizAyipaNe - alagapaNe bIje koI jIva upalabhya thato nathI, dekhAto nathI, anubhavamAM Avato nathI. 4. "navapura/TdhavasthAmAvega pravartamAna - nava-purANa avasthAdi bhAvathI pravartatuM nokarma ja jIva che, "normeva nIva:' zarIrathI atiriktapaNe adhikapaNe - atizAyipaNe - 4. nava-purANa nokarma ja alagapaNe - bhinnapaNo anyanuM anupalabhyamAnapaNuM - nahi anubhavAvApaNuM (zarIra jo jIva - nahi jaNAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAt koI ema kahe che ke - navI-purANI - navI-jUnI avasthA Adi bhAvathI pravartatuM nokarma ja - zarIra ja jIva che, kAraNake zarIrathI atiriktapaNe - judApaNe bIje koI jIva upalabhya thato nathI, jaNAto-dekhAto nathI, anubhavagamya thato nathI. athavA deha ja AtamA, athavA Idriya prANaH mithyA jUdo mAnavo, nahi jUduM eMdhANa. vaLI jo AtmA hoya to, jaNAya te nahi kema ? jaNAya che te hoya to, ghaTapaTa Adi jema." - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-46-47 (ziSyanI zaMkA) 5. vizava puSya rUpeNAma - vizvane paNa - AkhA jagatane paNa puNyapAparUpe AkrAmato karmavipAka ja jIva che, vipAvara va navaH zubhAzubha bhAvathI 5. zabha-azubha karma atiriktapaNe - adhikapaNe - alagapaNe - anyanuM anupalabhyamAnapaNuM che vipAka ja jIva - nahi anubhavAI rahyApaNuM - nahi jaNAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAt bIjA koI ema kahe che ke akhila vizvane paNa puNyapAparUpe je AkramI rahyo che, potAno puNya pAparUpa phaLa vipAka darzAvato paga taLe dabAvI rahyo che, kacarI rahyo che, evo karmavipAka ja jIva che, kAraNake zubhAzubha bhAvathI atiriktapaNe - bhinnapaNe bIjo koI jIva upalabhya thato nathI, dekhAto - jaNAto nathI, anubhavagamya thato nathI. 6. "sAta sAtarUpeLAmA ' - sAta-asatarUpathI abhivyApta - sarvathA vyApelA samasta tIvapaNA-maMdapaNA guNathI je bheda pAmI rahyo che evo - "satatIvra che. sAta-sAta rUpa maMhatvapujamyAM umadhamAnaH karmAnubhava ja jIva che - "nubhava gva nIva:' tIva-maMda karyAnubhava ja jIva - sakhada:khathI atiriktapaNe - atizAyipaNe - alagapaNe - bhinnapaNe anyanuM - bIjanuM anupalabhyamAnapaNuM - nahi jaNAvApaNuM - nahi anubhavAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAt bIjA koI ema kahe che ke sAtA-asAtArUpa tIvra-maMda karyAnubhava ja jIva che, eTale ke tIvrapaNe ke maMdapaNe vedAto-anubhavAto karyAnubhava kAM to sAtArUpa - sukha saMvedanarUpa kAM to asAtArUpa - duHkha saMvedanarUpa hoya che, eTale sAtA-asAtAthI je abhivyAta-sarvathA sarvatra vyApta che evo sukhaduHkharUpa tIvra-maMda karmAnubhava ja jIva che, kAraNake sukhadu:khathI atiriktapaNe - bhinnapaNe - jUdApaNe koI bIjo jIva upalabhya thato nathI. dekhAto-jaNAto nathI, anubhavagamya thato nathI. 7. mannitAvatuM samayAtmihatva6 masjitA-zrIkhaMDanI jema ubhayAtmakapaNAne lIdhe - ubhayamayapaNAne lIdhe AtmA - karma ubhaya ja (banne ja) jIva che, "Atmimayameva nIva:' kAtsarcathI - samagrapaNe - samastapaNe karmathI atiriktapaNe - alagapaNe anyanuM anupalabhyamAnapaNuM - nahi jaNAvApaNuM - nahi 359
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anubhavAvApaNuM che mATe, ema koI pralape che. arthAta bIjo koI ema kahe che ke - AtmA ane karma e ubhaya ja - banne maLIne ja jIva che, zikhaMDanI jema. jema dahIM ane 7. zrIkhaMDa jema Atma-karma khAMDa e banne maLIne ja zrIkhaMDa kahevAya che, tema AtmA ane karma e banne ubhaya ja jIve maLIne ja jIva che, kAraNake kArcathI - samagrapaNe - saMpUrNapaNe (As a whole Totally) karmathI atiriktapaNe - atizAyipaNe - adhikapaNe - bhinnapaNe bIjo koI jIva upalabhya thato nathI, dekhAto-jaNAto nathI, anubhavagamya thato nathI. 8. 'IkriyAsamartha "saMyaT Uva nIvaH' arthakriyA samartha - evo karmasaMyoga ja jIva che. karma saMyogathI atiriktapaNe - aSTakASTha saMyogathI khATalAnI jema - "vAyA phuva sAsaMyo t - anyanuM anupalabhyamAnapaNuM - nahi jaNAvApaNuM - nahi anubhavAvApaNuM che mATe, 8. aSTa kASTha saMyogI khATalI "saMyotiriktatvenAnyAnapata_mAnatA' ema koI pralape che. arthAt jema, aSTa karmasaMyoga ja jIva bIjI koI vaLI ema kahe che ke - arthakriyAmAM samartha - prayojanabhUta kriyAmAM (Effective & purposeful) samartha evo karmasaMyoga ja jIva che, khATalAnI jema. jema aSTa kASThanA saMyogathI - lAkaDAnA ATha TukaDAnA saMyogathI (Combination) khATalo bane che ane tyAre ja te sUvAnI arthakriyAmAM - prayojanabhUta kriyAmAM - kAma Ave che - samartha thAya che, tema aSTa karmanA saMyogathI - karmanA ATha prakAronA saMyogathI jIva bane che ane tyAre ja te jIvapaNAnI arthakriyAmAM kAma Ave che - samartha thAya che. kAraNake jema te aSTa kASThathI atiriktapaNe - jUdApaNe koI khATalo dekhAto nathI, tema te aSTa karmasaMyogathI atiriktapaNe - jUdApaNe koI bIjo jIva upalabhya thato nathI, dekhAto - jaNAto nathI, anubhavagocara thato nathI. evA evA prakAre "vahujhaverI sudha:' bIjA paNa bahu prakAranA "durmedhA' parane AtmA evuM nAma Ape che, paraMtu teo paramArthavAdIothI "paramArthavAdI' ema nirdezAtA evA evA durmedhA nathI, "ra te purAvArimiH paramArthavarinaH ti paDhiyaMte' kharekharA parAtmavAdIo paramArthane jANanArA evA je paramArthavAdIo che, tethI te parane AtmA paramArthavAdIo nathI kahenArAo "paramArthavAdI' kahevAtA nathI. arthAtu parane je AtmA kahe che, te paramArthadarzI nathI, teone paramArthanuM - kharekharA parama arthanuM - sAcA Atma tattvanuM bhAna nathI, jJAna nathI, samajaNa nathI, tethI ja teo evuM te te prakAranuM asamaMjasa, ayathArtha, asamyaka, mithyA, brAMta, viparyasta kathana kare che. je jarA paNa UMDA utarIne te te mahAnubhAvo vicAre to temanA te te kathananuM - vividha vicitra viparItavAdanuM mithyApaNuM - brAMtapaNuM - asabhyapaNuM saheje pratItAya ema che. A aMge parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajInuM parama adbhuta talasparzI tAttvika mImAMsA karatuM TaMkotkIrNa amRta vacanAmRta che ke - evI jIva samudAyanI je bhrAMti te anAdi saMyoge che, ema ghaTe che, ema ja che, te bhrAMti je kAraNathI varte che, te kAraNanA mukhya be prakAra jaNAya che. eka pAramArthika ane eka vyavahArika ane te be prakArano ekatra abhiprAya je che te e che, ke A jIvane kharI mumukSatA AvI nathI, eka akSara satya paNa te jIvamAM pariNAma pAmyuM nathI, sapuruSanA darzana pratye jIvane ruci thaI nathI, tevA tevA joge samartha aMtarAyathI jIvane te pratibaMdha rahyo che ane tenuM sauthI moTuM kAraNa asatu saMganI vAsanAe janma pAmyuM evuM nijecchApaNuM ane asat darzanane viSe sat darzanarUpa bhrAMti te che. "AtmA nAmano koI padArtha nathI, evo eka abhiprAya dharAve che. AtmA nAmano padArtha sAMyogika che, evo abhiprAya koI bIjAM darzanano samudAya svIkAre che. AtmA deha sthitirUpa che, dehanI sthiti pachI nathI, evo abhiprAya koI bIja darzanano che. AtmA aNu che, AtmA sarvavyApaka che, AtmA zUnya che, AtmA sAkAra che, AtmA prakAzarUpa che, AtmA svataMtra nathI. AtmA kartA 360
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-39 thI 43 nathI, AtmA kartA che bhoktA nathI, AtmA kartA nathI bhoktA che, AtmA kartA nathI bhoktA nathI, AtmA jaDa che, AtmA kRtrima che, e Adi anaMta naya jenA thaI zake che evA abhiprAyanI bhrAMtinuM kAraNa evuM asatu darzana te ArAdhavAthI pUrve A jIve potAnuM svarUpa te jema che tema jANyuM nathI. te te upara jaNAvyAM ekAMta - ayathArtha pade jaNI AtmAne viSe athavA AtmAne nAme IzvarAdi viSe pUrve jIve Agraha karyo che. evuM je asat saMga, nijecchApaNuM ane mithyA darzananuM pariNAma te jyAM sudhI maTe nahIM tyAM sudhI A jIva kleza rahita evo zuddha asaMkhya pradezAtmaka mukta thavo ghaTato nathI ane te asat saMgAdi TaLavAne arthe satsaMga, jJAnInI AjJAnuM atyaMta aMgIkRtapaNuM ane paramArtha svarUpa evuM je AtmApaNuM te jANavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-358, 437 sva jIva para pudgala 361
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kutaH - ByA 125thI ? ee savve bhAvA puggaladavvapariNAmaNippaNNA / kevalijiNehiM bhaNiyA kaha te jIvo tti vucaMti // 44 // eha sarva bhAvo to nIpanA re, pudgala dravya pariNAmathI ja. pud. kevali jinoe bhAbiyA te aho re ! jIva kahAya zI rItathI ja? pu. 44 gAthArtha - A sarve bhAvo kevali jinothI pudgala dravyanA pariNAmothI niSpanna thayelA kahevAmAM sAvyA cha, '' amavAya cha ? 44 AtmakhyAti TIkA kutaH - ete sarve bhAvAH pudgaladravyapariNAmaniSpatrAH / kevalijinai bhaNitAH kathaM te jIva ityucyate // 44 // yataH ete'dhyavasAnAdayaH samastA eva bhAvA bhagavadbhirvizvasAkSibhirarhadbhiH pudgaladravyapariNAmamayatvena prajJaptAH saMtazcaitanyazUnyAtpudgaladravyAdatiriktatvena prajJApyamAnaM caitanyasvabhAvaM jIvadravyaM bhavituM notsahante tato na khalvAgamayuktisvAnubhavairbAdhitapakSatvAt tadAtmabAditaH paramArthavAdinaH, etadeva sarvajJavacanaM tAvadAgamaH, iyaM tu svAnubhavagarbhitA yukti / na khalu naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnaM jIvastathAvidhAdhyavasAnAtkArtasvarasyeva zyAmikAyAatirikta tvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamapalabhyamAnatvAta / na khalvanAdyanaMtapUryAparobhUtAvayavaikasaMsaraNalakSaNa kriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIvaH karmaNotiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu tIvramaMdAnubhavabhidyamAnaduraMtarAgarasanirbhadAdhyavasAnasaMtAno jIvastato tiriktatvenAnyastha dhitsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnasvAt / na khalu navapurANAvasthAdibhedena pravarttamAnaM nokarma jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / __na khalu vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAman karmavipAko jIvaH zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamastatIvramaMdatvaguNAbhyAM bhidyamAnaH karmAnubhavo jIvaH sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / ___ na khalu majjitAvadubhayAtmakatvAdAtmakarmobhayaM jIvaH kAya'taH karmaNotiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / AtmabhAvanA - kutaH - 652bha parAmavAsI 52bhArthavAhI nathI mema yA rathI ? ete sarve bhAvAH - - uparota sarva mAvo kevalijinaiH - apakSI nidhI pudgaladravyapariNAmaniSpannAH bhaNitAH - puraabdrvyn| parimAmayI niSpanna - nIpala vAmAM AvyA cha, te kathaM jIva ityuzyaMte - tebho '' ma bha vAya cha? || iti gAthA AtmabhAvanA // 44|| yataH - 29 ete adhyavasAnAdayaH samastA eva bhAvAH - mA prastuta adhyaksAnAhi samasta-4 bhAve bhagavadbhirvizvasAkSibhirarhadbhi - bhagavana vizva mAthI pudgaladravyapariNAmamayatvena prajJaptAH saMtaH - pusada dravya 362
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-44 na khalvarthakriyAsamarthakarmasaMyogo jIvaH karmasaMyogAtkhavAdvAzAyinaH puruSasyevASTakASThasaMyogAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAditi / iha khalu pudgalabhinnAtmopalabdhi prativipratipannaH sAmnaivaivamanuzAsyaH - pariNAmamayapaNe prakSaNa - prajJApavAmAM Avela satA, caitanyAnA bAhatinirdhana. prajJAcanAnuM - caitanyazUnya caitanya rahita pudgaladravyathI atiriktapaNe - adhikapaNe - atizAyinne - alagapaNe - bhinnapanne prajJApavAmAM AvI rahevuM evuM dhRtavamartha vanuM pavituM sonAnta - caitanya-svabhAva vadravya thavAne satA nathI - samartha thatA nathI, to - tethI karIne meM tu savAranavAranaH paramArthavAlinaH - tadAtmavAdIo - te adhyavasAnAdi sarvabhAvone te AtmA vadanArAo kharekhara ! nizcarya karIne paramArthavAdIo nathI, zAne lIdhe ? AmayuviAnumatve vipakSavAt - AgamathI, yuktithI ane svAnubhavathI - AmAnubhavathI bAdhita pakSapaNAne lIdhe, ukta pakSanA bAdhitapaNAne lIdhe. raiva sarvajJavavAM AvavAma - (mAM) prathama to A ja sarvaza vacana te Agama che, tu svAnumavarSiya yu ane A to svAnubhava garbhitA - AtmAnubhava jenA garbhamAM - atyaMtaramAM rahyo che evI yukti che - - (1) na khalu naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnaM jIvaH naisargika-nisargajanya rAga-dveSathI kahmASita-kaluSita thayela-malina banela avasAna kharekhara | nizcaye karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? sAviyAcchavamAnavu atiriktatvena anyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt - tathAvidha tathA prakAranA amanasAnathI atiriktapa abagapaNe adhikapaNe - vadhArApaNe anya cittvabhAvanA vivecakothI svarSa - pote upalabdhamAnapaNAne lIdhe - anubhUyamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe. konI jema ? annavasvata yAmiAyAH - pAmikAthI - malinatAthI - azuddhithI (atiriktapaNe) kArnasvaranI - suvarNanI jema. (3) na khalvanAdyanaMtapUrvAparIbhUtAvayavaikasaMsaraNalakSaNakriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIvaH anAdi anaMta pUrvAparIbhUta pUrvapararUpa thayela avayavavALI eka saMsarA lAla kriyA rUpe taMtuM . krIDA - ramata karatuM karma ja kharekhara ! nizcaye karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? uotivittonA- dhAvamya vivecI mAryA japyamAna pAt - karmathI atiriktapaNe - alagapo - adhikapaNe - vadhArApo anya evA cisvabhAvanA vivecakothI svayaM upalabdhamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe. (3) na hatu tIvramaMvAnubhavamighamAnavuraMtarAra nirmASyavasAnasaMtAnonIva: tIvra-maMda anubhavathI bidyamAna - bheda pAmI hela kurata - jeno aMta duSkara che athavA jeno aMta duSTa che evA rAgarasathI nirbhara - bharapUra adhyavasAnasaMtAna - adhyavasAna saMtati adhyavasAna paraMparA kharekhara ! nizcaye karIne jIva nathI ja. zAne lIdhe ? nAcavuMvitavamAvasya viSe anupamA vAt tenAthI - avyavasAnasaMtAnathI atiriktapaNe - lagapo vadhArApaNe anya evA visvabhAvanA vivecakrathI svayaM upalabdhamAnapannAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe. (4) 1 ja mavapurAvasthArimenTena pravartamAna goLAM jhIvaH - nava-purANa avasthA Adi bhedathI pravartamAna - pravartI raheluM nokarma - zarIra kharekhara ! nizcaya karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? zarIrAtivittattvanAsvasya visvamAvasya vivecajaiH svayamupatamyamAnavAt zarIrathI atiriktapaNe alagapaNe vadhArApaze - adhikapaNe anya evA cit svabhAvanA vivecakothI svayaM upalabdhamAnapannAne lIdhe - anubhavAvApannAne lIdhe. (pa) na tu vizvavi pukhvapApa veLAmAmanuM vavAze. jhIpa - vizvane paNa puNya pApa rUpe AkAmano - AkramaNa karato - dabAvato karma vipAka kharekhara ! niSe karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? zumAzumamAMvAditAvAsya vitatvamAvasya vivava vavAmA vAt - zubha-azubha bhAvathI atiriktapanna - alagapanna - adhikapaNe anya evA pita svabhAvanA vivecakothI svayaM upalabdhamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe. (6) na hatu sAtAsAta pemivyAptasamastIvramaMtvanu myAM midyamAna rmAnubhavo nIvaH sAta-asAta rUpathI abhivyApta - sarvathA vyAma samasta tIvrapaNA - maMdapannA guNothI bidyamAna - bheda pAmI rahelo karmAnubhava kharekhara / nizcaye karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? pAribhAvanAvazya vitavamAnya vidheya vastuta mAnavat - sukhaduHkhathI atiriktapanna - adhikapaNe - alagapaNe - anya evA cittvabhAvanA vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe. (7) na hatu majJitAvavubhayAbhaLavAvAbharmomAM nIvaH - maMjitAvat - zIkhaMDa jema ubhayAmapaNAne lIdhe - ubhayarUpapaLAne lIdhe Atma-karma ubhaya-banne jIva che, zAne lIdhe ? vyAstvataH rmaLotivistatvenAnyasya vittvamAvasya vivecanaiH svayamuvatamyamAnavAt - kArtyathI - kRtsnapaNAthI - saMpUrNa paNe karmathI atiriktapaNe - adhikapaNe - alagapaNe - anya evA cisvabhAvanA vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI paNAne lIdhe. (8) 7 pArthafr{6}yono nIvaH artha kriyAmAM samartha evo karma saMyoga kharekhara ! nizcaye karIne jIva nathI ja, zAne lIdhe ? karmasaMyama rivenanya vibhAva vivepa - 363 - - - - -
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha kAraNake A adhyavasAnAdi samasta ja bhAvo bhagavad vizvasAkSI atothI pudgala dravya-pariNAmamayapaNe prajJapta karAyelA (jaNAvAyelA) hoI - caitanyazUnya pudgala dravyathI atiriktapaNe prajJApavAmAM AvI raheluM jIva dravya hovAne utsahatA nathI (utsAha karatA nathI, samartha thatA nathI), tethI karIne Agama, yukti ane svAnubhavathI bAdhitapakSapaNAne lIdhe tadAtmavAdIo (te te parabhAvone AtmA kahenArA) nizcaye karI paramArthavAdIo nathI, prathama to A ja sarvajJa vacana te Agama che ane A to svAnubhava garbhitA yukti che. 1. naisargika rAgadveSathI kaluSita adhyavasAna nizcaye karIne jIva nathI, tathAvidha adhyavasAnathI atiriktapaNe zyAmikAthI (malinatAthI) suvarNanI jema anya evA cit svabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM (anubhavAIrahyApaNuM) che, mATe 2. anAdianaMta pUrvoparabhUta avayavavALI eka saMsaraNa lakSaNa kriyArUpe krIDaMtuM (krIDA karatuM) karma ja nizcaye karIne jIva nathI, karmathI atiriktapaNe anya evA cisvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe, 3. tIvra-maMda anubhavathI bheda pAmI rahelA duraMta rAgarasathI nirbhara adhyavasAna saMtAna nizcaye karIne jIva nathI, 4. 5. tenAthI atiriktapaNe anya evA cit svabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe, 7. nava-purANa Adi avasthA bhedathI pravartI raheluM nokarma nizcaye karIne jIva nathI, zarIrathI atiriktapaNe anya evA cisvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe, vizvane paNa puNya-pApa rUpe AkrAmato karmavipAka nizcaye karIne jIva nathI, zubhAzubha bhAvathI atiriktapaNe anya evA citsvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe, 6. sAta-asAtarUpathI abhivyApta samasta tIvratva-maMdatva guNathI bhedAto karmAnubhava nizcaye karIne jIva nathI - zubhAzubha bhAvathI atiriktapaNe anya evA cittvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe, zIkhaMDa jema ubhayAtmakapaNAthI Atma-karma ubhaya nizcaye karIne jIva nathI, kArtyathI (samagrapaNe) karmathI atiriktapaNe anya evA cittvabhAvanuM svayamuvatamyamAnatvAviti - karmasaMyogathI atiriktapaNe - adhikapaNe - alagapaNe anya evA cisvabhAvanA vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahyApaNAne lIdhe, konI jema ? hAzAyina: puruSascevAdAisaMyogAt aSTa kASTha saMyogathI (atiriktapaNe) khaTTAzAyI - khATalImAM zayana karanArA puruSanI jema. haiM hatu - ahIM kharekhara ! nizcaye karIne purAtamitrAbhopatadhdhi prati vipratiSatraH - pudgalathI bhinna AtmAnI upalabdhi anubhUti - prApti prati - paratve vipratipatra - viruddha mAnyatA dharAvanAro sAnaivaivamanuzAstra: - sAmathI ja - samajAvaTathI ja ema - A nIcenA kaLazamAM kahevAmAM Ave che tema anuzAsya - anuzAsana - upadeza karavA yogya che. // kRti 'AtmavyAti' gAbhamAvanA ||44|| 364
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-44 vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe 8. arthakriyA samartha evo kamasaMyoga nizcaye karIne jIva nathI, aSTa kASTha saMyogathI khATalImAM sutelA puruSanI jema, karmasaMyogathI atiriktapaNe anya evA cisvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM che mATe. ahIM pudgalathI bhinna AtmAnI upalabdhi (anubhUti) viSayamAM vipratipanna (viparIta mAnyatAvALo) sAmathI ja (samajAvaTathI) Ama A kahevAmAM AvatA kaLazamAM kahevAya che tema anuzAsya - anuzAsana karavA yogya che. amRta jyoti' mahAbhASya "Aja mane ucharaMga anopama, janma kRtAratha jaga jaNAyo; vAstavya vastu vivecaka, e krama spaSTa sumArga gaNAyo." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 157 (2), 194 jaDa cetanano bhinna che, kevaLa pragaTa svabhAva; ekapaNuM pAme nahi, traNe kALa draya bhAva." - zrImad rAjacaMdra praNIta, zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-57 "deha navi vacana navi jIva navi citta che, karma navi rAga navi dveSa na vicitta che; pudgali bhAva pudgalapaNe pariName, dravya navi jUo jUo eka hove kime." - zrI yazovijayajI kRta sA.2.gA.stavana AgalI gAthAmAM ema kahyuM ke adhyavasAnAdi parabhAvone AtmA kahenArA sarve durmati parAtmavAdIo paramArthavAdI - tattvavAdI - yathArthavAdI nathI, te ema kayA A adhyavasAnAdi sarve bhAvo kAraNathI kaho cho ? evI ziSyanI zaMkAno ahIM javAba Apyo che - A pudgala pariNAma-niSpanna badhA bhAvone kevalajJAnI jinoe pudagala dravyanA pariNAmothI niSpanna - siddha thayelA kahyA che, te jIva ema kema kahevAya vAru ? A gAthAnI parama tAttvika mImAMsA karatAM AtmakhyAtikartA AcAryavarya paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe ziSyanI buddhimAM sAMgopAMga zIdhra besI jAya evI uttama sarala sugama sacoTa vAdAnuvAda zailIthI, te te mithyAvAdI parAtmavAdonuM samartha nirasana karatuM seMkaDo graMthothI paNa na thaI zake evuM eka ja paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM parama samartha pratipAdana karyuM che. te A prakAre - A adhyavasAna vagere je samasta bhAvo AgalI gAthAmAM savistara kahyA te to pudgala dravya pariNAmamaya che - "punnadravyapariNAmamUyatvena ! - pudgala - dravya pariNAmAtmaka che ema "vizvasAkSI' - vizva dRSTA sarvajJa zrImad ahaMta bhagavaMtoe prajJapelA che - prarUpelA che, "maviiirvavasafkSamAIni: - prajJaRT:' | Ama parama Ata-parama vizvAsapAtra - ata eva parama ema bhagavata vizvasAkSI pramANabhUta zrI sarvajJa devanI prajJApanA che, eTale A adhyavasAnAdi ahaMtonI prazApanA pudagalamaya bhAvo caitanya svabhAvI jIvadravya thaI zakavAne utsAhatA nathI - utsAha dharatA nathI - hAma bhIDatA nathI - samartha thatA nathI - caitanyasvamAve nIvadravya vituM notsadanta | kAraNake caitanyasvabhAvI jIvadravya to caitanyazUnya pudgaladravyathI juo : "rAja jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 35
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (adhikapaNe atiriktapaNe atizAyipaNe caitanyazUnyAtpudgaladravyAdatiriktatvena bhinnapaNe-alagapaNe) prajJapavAmAM AvyuM che, arthAt caitanyazUnya jaDa evuM pudgala ane caitanyapUrNa caitanya svabhAvI evo jIva e banne dravya traNe kALamAM pragaTa bhinna che, te koI kALe eka thaI zake. ema nathI ane A 'pudgala pariNAma niSpanna' adhyavasAnAdi bhAvo pudgala pariNAmamaya che, tethI te kadI paNa caitanya svabhAvI banI zake ema nathI. Ama nizcayathI traNe kALamAM na phare evI sthiti che. eTale A adhyavasAnAdi te te pudgala-pariNAmAtmaka parabhAvone AtmA kahenArA 'parAtmavAdIo'no pakSa AgamathI, yuktithI ane svAnubhavathI bAdhita thAya che, 'JAmayuktitvAnumavaidhitapakSatvAt,' sarvathA bAdhita pakSapaNAne lIdhe koI paNa rIte kSaNabhara paNa TakI zakato nathI, ethI tema vadanArA parAtmavAdIo paramArthavAdI nathI - jJa tavAbhavAvinaH paramArthavAddinaH' / atre A je sarvajJa vacana kahyuM te ja Agama - zAstra che, Dvameva sarvajJavazvanuM tAvavAma: Ama praNIta trikALAbAdhita nizcaya jJAna vacana che ane 'vaMtu svAnubhavarmitA yuktiH' - svAnubhava garbhitAarthAt svAnubhava jenA garbhamAM - aMtaramAM rahyo che evI yukti to A che, sanyAyayukta subuddhigamya dalIlavALuM anumAnapramANa to A prakAre che - `malinatAthI suvarNa jema ukata aSTa prakArathI 1. nainirAgadveSanmASitamadhyavasAnuM na hatu nIva:' - naisargika - nisargajanya - kudaratI rIte ApoApa udbhavatA rAgadveSathI kaluSita - malina adhyavasAna te jIva nathI ja e nizcaya che, kAraNake zyAmiAyAH hArnasvaraceva kAlimAthI malinatAthI atiriktapaNe adhikapaNe atizAyipaNe bhinnapaNe alagapaNe suvarNanuM jema upalabhyamAna paNuM - anubhavAI rahyApaNuM - jaNAvApaNuM - dekhAvApaNuM che, atiriktapaNe cittvabhAvano tema tathAvidhAdhyavasAnAt pratirivatatvana anyasya vizvamAvasya - tathA prakAranA vivecakone svayaM anubhava adhyavasAnathI atiriktapaNe - bhinnapaNe alagapaNe anya cittvabhAvanuM vivecakothI - vivekIothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhavAI rahyApaNuM - jaNAvApaNuM dekhAvApaNuM che mATe, "vivettI: svayamuvatamyamAnAt| arthAt sonAnI azuddhithI jUduM sonuM vivecako (Analyst) svayaM anubhave che, tema tevA adhyavasAnathI jUdo anya cittvabhAva vivecako cetananuM pRthakkaraNarUpa vivecana (analysis) karanArA vivekI (Analyst) AdhyAtmika vaijJAniko (spiritual scientists) svayaM pote AtmAnubhavathI anubhave che. jaDa - 2. anAdi anaMta pUrvAparabhUta - eka pachI eka uttarottara avasthArUpa - paryAyarUpa avayavavALI eka saMsaraNa lakSaNa kriyArUpe krIDaMtuM - krIDA karatuM - ramata karatuM karma ja jIva nathI e nizcaya che. bhinnapaNe alagapaNe kAraNake karmathI atiriktapaNe pRthabhUtapaNe * anya cisvabhAvanuM vivecakothI - svaparanI heMcaNarUpa vivecana karanArA vivekI puruSothI svayaM upalabhyamAnapaNuM anubhavAIrahyApaNuM - dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. 3. tIvra-maMda anubhavathI jeno bheda paDe che evA duraMta rAgarasathI nirbhara-bharapUra adhyavasAna saMtAna-adhyavasAna-saMtati-adhyavasAna paraMparA te jIva nathI e nizcaya che, kAraNake te adhyavasAna saMtAnathI atiriktapaNe - bhinnapaNe - alagapaNe anya cihvabhAvanuM vivecakothI - svaparanuM vibhAga rUpa vivecana karanArA vivekI vaijJAnikothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhavAI rahyApaNuM (anubhUyamAna paNuM) che, sAkSAt pratyakSa dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. bhinnapaNe 4. navI-purANI vagere avasthAonA bhedathI pravartI raheluM nokarma- zarIra te jIva nathI e nizcaya che, kAraNake pudgalamaya zarIrathI atiriktapaNe alagapaNe anya cittvabhAvanuM vivekothI vivekIothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhUyamAnapaNuM - anubhavAIrahyApaNuM - che, pratyakSa dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. - - - - 366 - "rmamya: rnAryamya: pRthamUrta vivAbham / AbhAnuM bhAvayaMtritya nityAnaMpavapram / / '' - zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA, upAsaka saMskAra adhi. 61
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-44 5. akhila vizvane paNa puNya-pAparUpe Akramato - caraNa taLe dabAvato karmavipAka jIva nathI e nizcaya che, kAraNake zubhAzubha bhAvothI atiriktapaNe - bhinnapaNe anya cisvabhAvanuM vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhUyamAnapaNuM - anubhavAI rahyApaNuM che, sAkSAt dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. . sAta-asAtarUpathI abhivyAsa (sarvathA vyAsa) samasta tIvrapaNA - maMdANA guNathI bheda pAmI rahelo. karmAnubhava te jIva nathI e nizcaya che. kAraNake sukhaduHkhathI atiriktapaNe - bhinnapaNe anya cita svabhAvanuM vivecakothI - vivekIothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhUyamAnapaNuM che, sAkSAtu. dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. 7. zrIkhaMDanI jema ubhayAtmakapaNAthI AtmA ane karma ubhaya - e banne maLIne jIva nathI e nizcaya che, kAraNake kAryethI - samagrapaNe - samastapaNe (Totally) karmathI atiriktapaNe - bhinnapaNe - pRthapaNe anya cisvabhAvanuM vivecakothI - vivecanakArothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhUyamAnapaNuM che, pratyakSa pragaTa dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, mATe. 8. artha kriyA samartha evo karma saMyoga te jIva nathI. e nizcaya che, kAraNake aSTa kASTha saMyogathI banelI khATalIthI jema te khATalImAM sUnAro puruSa jUdo daSTa che, tema aSTa karma saMyogathI atiriktapaNe - bhinnapaNe - alagapaNe anya citu svabhAvanuM vivecakothI - svapara - vivecanarUpa pRthakkaraNa karanArA vivekI vaijJAnikothI svayaM upalabhyamAnapaNuM - anubhUyamAna - anubhavAIrahyApaNuM che, dekhAvApaNuM - jaNAvApaNuM che. Ama AgamathI, yuktithI ane svAnubhavathI ema Agama-anumAna ne anubhava e traNe pramANathI adhyavasAnAdi pudgala pariNAmothI caitanyasvabhAvI jIva jUdo che, ema siddha thayuM. jaiseM kaMcuka tyAga seM, binasata nahIM bhujaMga, deha tyAgameM jIva puni, taimeM rahata abhaMga." - zrI cidAnaMdajI "jema kAMcaLIno tyAga karavAthI sarpa nAza pAmato nathI tema dehano tyAga karavAthI jIva paNa abhaMga rahe che eTale nAza pAmato nathI. ahIM dehathI jIva bhinna che ema siddhatA karelI che. deha ane jIvanI bhinnatA nathI ane dehano nAza thavAthI jIvano paNa nAza thAya che ema keTalAka mAne che ane kathe che. te mAtra vikalparUpa che paNa pramANabhUta nathI, kemake teo kAMcaLInA nAzathI sarpano paNa nAza thayelo samaje che ane e vAta to pratyakSa che ke sarpano nAza kAMcaLInA tyAgathI nathI. temaja jIvane mATe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 9 (3), 22 "matabhedanI kaDAkUTa javA daI jo AtmA ane pudgala vacce vaheMcaNI karI zAMtapaNe anubhavavAmAM Ave to mokSamArga sarala che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 8, vyAkhyAnasAra ahIM pudgalathI bhinna - jUdA AtmAnI upalabdhi - anubhUti - prApti viSayamAM vipratipatra - viparIta mAnyatA dharAvanArane "sAmathI ja' - samajAvaTathI ja Ama - nIcenA kaLazamAM kahevAmAM Ave che, tema "anuzAsya' - anuzAsana karavA yogya che - upadezavA yogya che, sAnaivaivamanuzAca: - sva jIva para pudgala 367
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ to . samayasAra : AtmakhyAti eka cha mAsanI mudatamAM svayaM anubhavavAnI adbhuta yukti darzAvato apUrva bhAvavAhI samayasAra kaLaza (2) lalakAre che - mAlinI virama kimapareNAkAryakolAhalena, svayamapi nibhRtaH san pazya SaNmAsamekaM / hRdayasarasi puMsaH pudgalAdbhitradhAmno, nanu kimanupalabdhi ti kiMcopalabdhiH // 34 // virama ! zuM ja nakAmA anya kolAhalethI? svayamapi cUpa thaine eka SaTra mAsa jene ! pudgala thakI jUdI jyotinI hat sare zuM, dIsatI anupalabdhi? upalabdhi dIse zuM? 34 amRta pada-34 alyA ! virama virama ! alyA re, alyA ! virama virama ! alyA re ! bIjA nakAmA kolAhalanuM, kAma re! zuM che tyAre ?.. alyA. 1 ApoApa cUpacApa thaI tuM, le SaT mAsa nihALI, ne jo hRdaya sarovaramAMhi, pudgalathI nirALI... alyA. 2 jyotirUpa puruSanI tujane, bhAse zuM anupalabdhi? ke bhagavAna amRta jyotinI, bhAse zuM upalabdhi ?.. alyA. 3 artha - virama ! bIjA akArya kolAhalathI zuM ? svayaM ja - tuM pote ja nibhRta - mauna thaI eka cha mAsa to je ! ke hRdaya-saramAM pudagalathI bhinna dhAmavaMtA puruSanI zuM anupalabdhi (ananubhUti) bhAse che ? ke upalabdhi (anubhUti) ? amRta jyoti" mahAbhASya he jIva ! sthira dRSTithI karIne tuM aMtaraMgamAM jo, to sarva paradravyathI mukta evuM tAruM svarUpa tane parama prasiddha anubhavAze." - zrImad rAjacaMdra, aM. 455, hAthanodha "kimAlakolAhalairamalabodhasampannidheH samasti kila kautukaM nijAtmano (?) darzane niruddhasakalendriyo rahasi muktasaMgagrahaH, kiyantyapi dinAnyataH sthiramanA bhavAn pazyatu / / " / - zrI pavanaMdi paM. vi. 2-144 ema uparamAM Agama-anumAna-anubhava e traNe pramANathI pudgala pariNAmamaya adhyavasAnAdi bhAvothI caitanya-svabhAvI jIvanuM bhinnapaNuM siddha karI batAvyuM, chatAM te eka cha mAsa jo! bAbata jo koI vipratipanna hoya, virapIta pratipatti - mAnyatA dharAvato hadaya saramAM AtmAnI hoya, to tene sAmathI - samabhAvathI - samajAvaTathI kevI rIte samajAvavo te anubhUti thAya che ke nahi? abhuta nATakIya rItie alaukika tIvra bhAvollAsa darzAvato upasaMhArarUpa A kaLaza (34) amRtacaMdrajIe lalakAryo che. teno bhAvArtha A prakAre - virama ! - he bhAI ! virama ! virAma pAma ! bIjI badhI vAta javA de, A hArI badhI doDAdoDa mUkI daI ubho rahe, thobha ! A - bIjA akArya - nahi karavA yogya - nakAmA kolAhalathI zuM ? jimaMvijAIwotAhartana ? A Ama che ke tema che evA kalpanAnA ghoDA doDAvavArUpa mithyA vAda vivAdanA zorabakorathI zuM ? tuM tArI meLe ja ame kahIe chIe te A eka anubhavayukti ajamAvI 368
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-34 - jo ! svayamapi nikRtaH san - tuM svayaM ja - pote ja ApoApa ja - tArI meLe 'nibhRta' thaI mauna thaI, cUpacApa chAnomAno besI rahI, ajamAyaza dAkhala eka cha mAsa to A prayoga - akhataro (Experiment) karI jo 1 pazya janmAtame / ' ane aMtaramAM jo to kharo ! ke ArA hRdaya-saramAM 'daiva sarasi' - hRdayarUpa svaccha nirmala sarovaramAM puMsaH punAbhinnadhAno' - pudgalathI bhinna dhAmavata - jyotivaMta - evA eka zuddha caitanyamUrti puruSanI - AtmAnI zuM anupalabdhi - ananubhUti bhAse che ? ke upalabdhi - anubhUti ? nanuminupatnadhimAMti viaupaddhi ? A prayoga (Scientific experiment) tuM tyArI meLe ja anubhavasiddha karIne khAtrI karI jo ! vadhAre kahyAthI zuM ? se - -
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cit anvayano pratibhAsa chatAM adhyavasAnAdi pudgalasvabhAvo kema? to ke - aTThavihaM pi ya kammaM savvaM puggalamayaM jiNA biMti / jassa phalaM taM bucai dukkhaM ti vipaJcamANassa // 45 // AThe prakAranA karma sarvane re, jANe pudgalamaya jinarAya... pudgala. je vipAka pAmatAnuM phala je re, te "duHkha' ema kahevAya... pudgala. 45 gAthArtha - ATha prakAranuM paNa karma sarva pudgalamaya jino kahe che, je vipAka pAmI rahelanuM phala duHkha" ema kahevAya che. ___ AtmakhyAti TIkA kathaM cidanvayapratibhAsepyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvA iti cet - aSTavidhamapi ca karma sarvaM pudgalamayaM jinA vidaMti / yasya phalaM taducyate duHkhamiti vipacyamAnasya // 45 // adhyavasAnAdibhAvanirvarttakamaSTavidhamapi ca karma samastameva pudgalamayamiti kila sakalajJajJaptiH / tasya tu yaidvipAkakASThAmadhirUDhasya phalatvenAbhilapyate tadanAkulatvalakSaNa saukhyAkhyAtmasvabhAvavilakSaNatvAtkila duHkhaM tadaMtaHpAtina eva kilAkulatvalakSaNA adhyavasAnAdibhAvAH / tato na te cidanvayatvavibhramepyAtmasvabhAvAH kiMtu pudgalasvabhAvAH / / 45|| AtmakhyAti TIkArya adhyavasAnAdi bhAvonuM nirtaka (sarjanakAra-nIpajAvanAra) aSTavidha paNa karma samasta ja pudgalamaya che, ema phuTapaNe sakalazanI zakti (jANapaNuM) che ane vipAka kASThAdhirUDha (vipAka koTie caDhela) tenA kulapaNe je abhilapAya che, te - anAkalatvalakSaNa saukhya nAmanA AtmasvabhAvathI vilakSaNapaNAne lIdhe - nizcaya karIne duHkha che, tavaMtaHpatinaH (te duHkhanA aMtaHpAtija) nizcaya karIne AkulatvalakSaNa adhyavasAnAdi bhAvo che, tethI teo ciTsanvayapaNAnA vibhrame paNa AtmasvabhAvo nathI, kiMtu pudgala svabhAvo che. AtmabhAvanA - the vizva pratimA mathyavasAna H purAtatvamAvA ta vet - cit anvayanA pratibhAsamAM paNa avyavasAnAdi pudgala svabhAvo kema? ema ja pUcho to - vighamara 2 varSa - ane aSTavidha - aSTa prakAranuM paNa karma sava ninA: kutimAM rvilaMti - jino pudgalamaya kahe che, rastha vimAnaca chata je vipamAnanuM - vipAka pAmI rahelanuM phala, tat duHti 3nte - te "du:kha' ema kahevAya che. || ti nayA gAbhAvanA I46o. gaSyavasAna bAvanirvartamavighamara 4 rma - ane adhyavasAnAdi bhAvonuM nirvataka - sarjaka - nIpajAvanAra aSTavidha - ATha prakAranuM paNa karma samastameva samasta ja uttamati - "pudgalamaya' ema viruta saMjJapti - phuTapaNe Apta pravAha pramANe nizcaya karIne sakalaza zakti che - sarvajJanuM jANapaNuM che. ta2 tu kapAvAthI maDhica tatvenAmata? - ane tenA - vipAkakASThAe - udaya koTie adhirUDhanA - caDhelanA phalapaNe je abhilapAya che - kahevAya che, tat viruta TuHuM - te kharekhara ! nizcaya karIne duHkha che, zAne lIdhe ? banAvyuttavatakSAsauThAdhyAtmamAvatakSAtvAn - anAkulapaNA lakSaNavALA "saukhya" Akhya - "sukha' nAmanAnA AtmasvabhAvathI vilakSaNapaNAne lIdhe - viparIta - viruddha lakSaNapaNAne lIdhe. tavaMtaHtina gva - tenA - te duHkhanA aMtaHpAtI ja - aMdaramAM paDanArA ja chinALunavalamadhyavasAnanivAH - kharekhara ! nizcaye karIne AkulapaNA lakSaNavALA adhyavasAnAdi bhAvo che. tato . tethI, zuM ? na te viyatvaviprane mAtmasvanAvA - teo 370
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-45 amRta jyoti' mahAbhASya saMyogI bhAvamAM tAdAtma adhyAsa hovAthI jIva janma maraNAdi anubhave che." nirAkulatA e sukha che, saMkalpa e duHkha che. sukharUpa AtmAno dharma che. te sonA mAphaka zuddha che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 925, hAthanoMdha, vyAkhyAna sAra-2 "sukha duHkharUpa karama phala jANo, nizcaya eka AnaMdo re, cetanatA pariNAma na cUke, cetana kahe jinacaMdo re." - zrI AnaMdaghanajI uparamAM adhyavasAnAdi bhAvone pudgala pariNAmathI niSpanna - pudgala pariNAmAtmaka siddha karyA, eTale ziSya AzaMkA kare che ke - " vindrayapratimAsesfg' cit anvayano ci anvaya pratibhAsa pratibhAsa chatAM A adhyavasAnAdi bhAvo pugala svabhAvo kema ? A chatAM paNa adhyavasAnAdi adhyavasAnAdi bhAvomAM cit anvaya pudgala svabhAvo kema ? caitanyano akhaMDa cAlyo Avato anubaMdha saMbaMdha pragaTa dekhAya che, caitanyano tAro, anvaya-vaMza utarI Avelo dekhAya che. caitanyano anvaya-anugata bhAva anuvartato jaNAya che. Ama A cidraanvaya pratibhAsa chatAM A adhyavasAnAdi bhAvo pudgala svabhAvo zI rIte ? tenuM atra samAdhAna karyuM che ke AThe prakAranuM karma che te badhuM ya pugalamaya che ema jino kahe che, je vipAka pAmI rahelA karmanuM phala "duHkha" ema kahevAya che. A vastu paramarSi AtmakhyAtikAre potAnI ananya lAkSaNika zailIthI atyaMta skuTapaNe samAvI che. te A prakAre - 'madhyavasAnATi bhAvanirvatta - adhyavasAna Adi bhAvonuM nirvaka - sarjana karanAra - niSpAdaka - nIpajAvanArUM - evuM je jJAnAvaraNAdi ATha prakAranuM karma che, te samasta ja adhyavasAnAdi bhAvasarjaka "samastava' pudgalamaya che, pradeza pradeze pudgala pudgala ne pudgalathI ja aSTavidha karma sarva ja nirmANa thayeluM che. pudagalanuM baneluM che, ema spaSTapaNo parama Ama evA pudgalamaya sakalazanI - sarva vizvane jANanArA sarvazanI zakti - jANapaNuM che, "ti savajJajJapti' kevalajJAna pramANathI pramANitapaNuM che ane tevA prakAre te parama pramANabhUta sarvazanI prajJapti - prajJApanA - prarUpaNA hoI Agama - pramANathI pramANitapaNuM che. ane 'tI tu vipAdAdhirUDhI' te vipAkakASThAdhirUDha karmanA phalapaNe je saMbodhAya che, te kharekhara ! pragaTapaNe duHkha che, "tat vitta tu: "vipAkakASThAdhirUDha' - karmala Akalatva lakSaNa duHkhaH vipAkanI kAThIe caDhelA arthAta pAkIne udaya koTimAM AvelA udayagata te AtmasvabhAva vilakSaNa karmanA phalapaNe je kahevAya che te nizcaya karIne duHkha che. zAne lIdhe ? nAbunattakSAsaudyAdhyAtmisvamavistakSAvAtuM' - anAkulatvalakSaNa "saukhya" nA AtmasvabhAvathI vilakSaNapaNAne lIdhe, anAkalapaNuM jenuM lakSaNa che tene lIdhe. eTale ke anAkulapaNuM e "sukha" nAmano AtmasvabhAva che, tenAthI viruddha-viparIta AkulapaNuM e karmaphalanuM lakSaNa che, eTale AkulatA upajAvanAra karmaphalane sukhanA pratipakSarUpa "duHkha' nAma ApyuM te yathArtha che. ane "tavaMta:putina iva' - tadaMtaHpAtI ja kharekhara ! pragaTapaNe Akulatva lakSaNa adhyavasAnAdi bhAvo che, "phittAjUdvetakSaUT: HthyavasAnAmiAva:' adhyavasAnAdi je Akulatva lakSaNa adhyavasAnAdi rAgAdijanya bhAvo che te "Akulatva lakSaNA' - AkulapaNArUpa lakSaNavALA duHkhAMtaHpAtI ja che, tethI pragaTa AkulapaNuM upAvanArA A adhyavasAnAdi bhAvo paNa 'ddhataHpAtI ja' che, te duHkhanA varganI aMdara ja paDanArA che, te duHkhamAM ja cidavyapaNAnA vizvame paNa AtmasvabhAvo nathI, jiMtu purAtattvamAva: paraMtu pugalasvabhAvo che. || ti Atmasi ' gAmamAvanA ||49II 371
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aMtarbhAva pAme che. arthAta AkulapaNuM upajAvanAra hovAthI AkulapaNArUpa lakSaNavALuM pudgalamaya karmaphala jema duHkha che, tema pragaTa AkulapaNuM upajAvanAra hovAthI AkulapaNArUpa lakSaNavALA adhyavasAnAdi bhAvo paNa duHkha ja che ane AkulatvalakSaNa duHkha te anAkulatva lakSaNa sukha" nAmaka AtmasvabhAvathI vilakSaNa - viparIta viruddha lakSaNavALuM ulaTuM hoI AtmasvabhAva nathI, paNa parasvabhAva che. eTale A dukhAMtaHpAti adhyavasAnAdi bhAvo paNa AtmasvabhAva nathI, paNa parasvabhAvo ja che. eTale " vinvayatvavikhrame - cidUanvayapaNAnA vizvame paNa A adhyavasAnAdi bhAvo AtmasvabhAvo nathI, paNa pugala svabhAvo che, " te mAtmasvamAvA: vituM putrInasvamavAda' | arthAtu te karmaphalarUpa duHkha ja che ane AkulatArUpa duHkha te AtmasvabhAva nathI, paNa parasvabhAva che, eTale A adhyavasAnAdi bhAvo bhale ci anvayatvano - caitanya anvayano vibhrama (brAMti rUpa khyAla) - upajAvatA hoya to paNa AtmasvabhAvo nathI, paNa pudgala svabhAvo ja che, A traNe kALamAM na caLe evo akhaMDa nizcaya siddhAMta che. "pUraNa galana svabhAvadhara, astikAya mUrtika; pharasa varaNa rasa gaMdhamaya, pudgaladravya suThIka." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 2-4 kola kahe rAgAdika cetana so bhinna nAhi, Adi vinuM sadAkAla eka hI sabhAva hai; kese aNu rAgI nAhI rAgI kaho jIvaTI ko, yAte jIva rAgAdika tAdAbhyatA dAva hai; saMta kahe baMdhe vinu chUTo kahano asatya, rAgAdika eka mAne muktino abhAva hai. yAte yaha tahakIka kahI devacaMdra vAta, rAgAdika para dravya karmako vibhAva hai." - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-13 tAtparya ke - adhyavasAnAdi bhAvomAM caitanya anvaya nathI paNa caitanya anvayano "vizvamarUpa pratibhAsa upaje che. eTale adhyavasAna - karma - nokarma (daha) Adi bhAvo ane jIva ajJAna vaDe karIne ekarUpe bhAse che, tethI karIne kriyAnI pravRtti paNa tevA prakAre ekarUpa bhAve thAya che ane jIvanI utpatti-roga-zoka-duHkha-mRtyu' e Adi dehano svabhAva jIva padamAM jaNAya che' - pratibhAse che, evo je A anAdi jaDacetananA ekarUpano vizvama rUpa mithyAtvabhAva che, te AvA prakAre spaSTapaNe adhyavasAnAdi bhAvono ne jIvano bheda darzAvanArA jJAnInA vacana vaDe dUra thaI jAya che, eTale jaDa-caitanyano pragaTa bhinna svabhAva bhAse che ane baMne dravya nija nijarUpe sthita thAya che ane AvA bhAvanuM parama Atmade zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa vacanAmRta suprasiddha che - deha jIva ekarUpe bhAse che ajJAna vaDe, kriyAnI pravRtti paNa tethI tema thAya che, jIvanI utpatti ane roga, zoka, duHkha, mRtyu, dehano svabhAva jIva padamAM jaNAya che; evo je anAdi ekarUpano mithyAtvabhAva, jJAninAM vacana vaDe dUra thaI jAya che, bhAse jaDa caitanyano pragaTa svabhAva bhinna, baMne dravya nija nija rUpe sthita thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aMka-902 sva jIva para yugala 372
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-46 jo adhyavasAnAdi pudgala svabhAvo che, to pachI kema jIvapaNe sUcita che ? to ke vavahArassa darIsaNamuvaeso vaNNido jiNavarehiM / jIvA ede savve ajjhavasANAdao bhAvA // 46 // sarve adhyavasAnAdi bhAva A re, jIvo evo je A upadeza... pu. vinavarothI varzavAyesa te re, vyavahAranuM harzana gaveSa... 56. 45 gAthArtha - A sarve adhyavasAnAdi bhAvo jIvo che, A jinavarothI varNavavAmAM Avelo upadeza te vyavahAranuM darzana che. 46 AtmakhyAti TIkA yadyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvAstadA kathaM jIvatvena sUcitA iti cet - vyavahArasya darzanamupadezo varNito jinavaraiH / jIvA ete sarve'dhyavasAnadiyo bhAvAH // 46 // sarva evaite'dhyavasAnAdayo bhAvAH jIvA iti yad bhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM tadabhUtArthasyApi vyavahArasyApi darzanaM vyavahAro hi vyavahAriNAM mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthapratipAdakatvAdaparamArthopi tIrthapravRttinimittaM darzayituM nyAyya eva / tamaMtareNa tu zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAt trasasthAvarANAM bhasmana iva niHzaMkamupamardanena hiMsAbhAvAdbhavatyeva baMdhasyAbhAvaH / tathA raktadviSTavimUDho jIvo badhyamAno mocanIya iti rAgadveSamohebhyo jIvasya paramArthato bhedadarzanena mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhavatyeva mokSasyAbhAvaH ||46 || AtmabhAvanA - yadyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvAH bhe adhyavasAnAhi puchgala svabhAvo che, tadA kathaM jIvatvena sUcitAH to pachI prema chavapatre sUcita che ? iti ceta khebha bhe pUcho to, zaMDA uro to vyavahArasya darzanaM vyavahAranuM harzana che, zuM ? ete sarve adhyavasAnAdayo bhAvAH jIvA // sarve adhyavasAnAhi bhAvo vo che (ovA) jinavaraiH varNitaH upadezaH vinavarodhI varzavavAmAM Avelo upadeza || iti gAthA AtmabhAvanA ||46 || - sarva eva sarve 4 ete'dhyavasAnAdayo bhAvA: jIvA iti - AA adhyavasAnAhi bhAvo vo che khebha, yad bhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM - ve bhagavat sambazothI - sarvazodhI prajJapta che prajJApavAmAM pradRSTapase sAvavAmAM Ave che tad abhUtArthasyApi vyavahArasyApi darzanaM te khabhUtArtha asatyArtha chatAM vyavahAranuM pakSa darzana che. araza zuM ? vyavahAro hi - arazI vyavahAra aparamArtho'pi aparamArtha chatAM tIrthapravRttinimittaM tIrtha pravRtti nimitte vyavahAriNAM darzayituM nyAyya evaM vyavahArIone harzAvivo nyAyya 4 nyAyayukta 4 che. zAne sIdhe ? paramArthapratipAdakatvAt - parabhArtha pratipApazAne bIdhe DonI prema darzAvavo nyAyya che ? mlecchabhASeva mlecchAvAM mlecchone gleccha bhASAnI prema. te darzAvavAmAM na Ave to zI hAni ? tamaMtareNa tu te vyavahAra sivAya to zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAt zarIrathI chavanA paramArthathI leha harzanane bIdhe sasthAvarANAM bhasmana iva niHzaMkamupamardanena trasa sthAvaronA lakSmanI prema niHzaMkuyaze upamardhanathI - uyarI nAmavAthI hiMsAbhAvAd hiMsA abhAvane sIdhe bhavatyeva baMdhasyAbhAvaH baMdhano abhAva hoya 4 che, tathA tathA rakta dviSTavimUDho jIvo uta-dviSTa vibhUDha va badhyamAno mocanIya iti SadhyamAna-baMdhAI rahelo bhoyanIya- bhoyana kurAvavA yogya bhUjhavavA yogya che bheTale, rAgadveSamohebhyo jIvasya paramArthato bhedadarzanena rAga dveSa bhoTathI chavanA paramArthathI leha harzanathI mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhokSa upAyanA parigrahazanA malAvane bIdhe bhavatyeva mokSasyAbhAvaH - bhokSano alAva hoya 4 che / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||46 || - 393 - -
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha sarve ja A adhyavasAnAdi bhAvo jIvo che, ema je bhagavaMta sakalazothI prajJapta che, te abhUtArthanuM vyavahAranuM paNa darzana che. kAraNake vyavahAra vyavahArIone paNa mlecchone mleccha bhASAnI jema paramArtha pratipAdakapaNAne lIdhe aparamArtha chatAM, tIrtha pravRtti nimitte darzAvavo nyAya ja (nyAyayukta ja) che, paNa te sivAya to - zarIrathI jIvanA paramArthathI bheda darzanane lIdhe trasa-sthAvaronA bhasmanI jema niHzaMkapaNe upamardanathI hiMsA abhAvane lIdhe baMdhano abhAva hoya ja che. tathA - rakta-dviSTa-vimUDha jIva badhyamAna (baMdhAto) mocanIya (mUkAvavA yogya) che, eTale rAga-dveSa-mohathI jIvanA paramArthathI bheda darzanathI mokSa upAya parigrahaNanA abhAvane lIdhe mokSano abhAva hoya ja che. 46 // - 'amRta jyoti' mahAbhASya ''jIva kAyA padArthapaNe jUdAM che, paNa saMbaMdhapaNe sahacArI che, ke jyAM sudhI te dehathI jIvane karmano bhoga che. zrI jine jIva ane karmano kSIranIranI peThe saMbaMdha kahyo che.'' - (aM. 509) ''vyavahAra nayathI paramANu pudgala ane saMsArI jIva sakriya che, kemake te anyonya grahaNa tyAga AdithI eka parimANathI saMbaMdha pAme che.'' - zrImad rAjacaMdra 'aMtargata nihace gahI re, kAyAthI vyavahAra; cidAnaMda tava pAmIe pyAre, bhava sAyarano pAra.'' - zrI cidAnaMdajI, (pada-5) jo adhyavasAna karma - e vyavahAranuM darzana nokarma vagere ukta bhAvo pudgala-svabhAvo che, to pachI te sUtramAM-AgamamAM jIvapaNe kema sUcita che - sUcavavAmAM AvelA che ? e adhyavasAnAdi bhAvo jIva che AzaMkAnuM atra samAdhAna karyuM che. A adhyavasAnAdi sarve bhAvo jIve che evo je jinavarothI varNavavAmAM Avelo vistArathI kathavAmAM Avelo upadeza che, vyavahAranuM darzana che. A vastu bhagavatI 'AtmakhyAti'mAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe 5ramArtha sApekSa vyavahAranuM ane vyavahAra sApekSa 5ramArthanuM samyak tattvasarve ja A darzana karAvI atra niSNuSa spaSTa karI batAvI che. tenI spaSTa samajUtI A prakAre adhyavasAnAdi bhAvo jIvo che ema je bhagavat sakalazothI prajJapta che - 'mAddhi: satajJa: prajJar' prajJApavAmAM jaNAvavAmAM AveluM che, te abhUtArtha evA paNa vyavahAranuM paNa darzana che '-bhUtArthasyApi vyavahArasthApi darzanaM.' jo A vyavahAra abhUtArtha che to tenuM darzana zA mATe karAvavuM joIe ? te darzAvato nyAya - nyAyayukta kema hoya ? vyavahAra che te aparamArtha chatAM vyavahArIone, mleccha bhASA jema mlecchone, darzAvavo nyAyya ja che. zA mATe ? zuM nimitte ? vyavahAranuM paramArtha - pratipAdakapaNuM che mATe, tIrtha pravRtti nimitte 'paramArthapratipAvavAttIrthapravRttinimitte.' vAru, jo vyavahAra pote aparamArtha che ane te paNa paramArtha pratipAdana karavA mATe ja che, to pachI vyavahAra vinA sIdhesIdhA (Orionially) ekAMta paramArthane bhajavAmAM zI hAni ? te vyavahAra vinA to zarIrathI jIvanA paramArthathI bheda-darzanane lIdhe baMdhano abhAva thAya che. kevI rIte ? trasa-sthAvaronA bhasmanI jema niHzaMka upamardanathI hiMsAno abhAva thAya che, eTale hiMsA abhAvane lIdhe baMdhano paNa abhAva thAya ja che, "hiMsAmAvAmavatyeva aMdhasyA bhAva:' tathA rakta-dviSTa-vimUDha jIva badhyamAna-baMdhAI rahelo mocanIya mocana karavA yogya - choDAvavA yogya eTalA mATe rAga-dveSa-mohathI jIvanA paramArthathI bheda darzanathI mokSano abhAva thAya ja che. kevI rIte ? rakta-dviSTa-vimUDha jIva baMdhAI rahelo - baMdhAto hoya te mocanIya-mUkAvavo yogya che, paNa A to rAga-dveSa-mohathI jIvanA paramArthathI bheda darzane karI mokSa upAyanA parigrahaNano abhAva thaze, eTale ene lIdhe mokSano paNa abhAva thAya ja che, mokSopAyaparigrahaLamAvAt bhavatyeva mokSasyAmAvaH / have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe - - - - - 374 - -
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-46 A adhyavasAnAdi sarveya bhAvo jIvo che ema je parama AnaizvaryasaMpanna "bhagavata' sarvajJothI prajJApavAmAM - jaNAvavAmAM AvyuM che, te abhUtArtha evA paNa vyavahAranuM ja vyavahAra abhatArtha chatAM darzana che. arthAt je vyavahAra che te bhedagrAhI te vyavahAra athavA parAzrita plecchone sveccha bhASA te vyavahAra evo potAnA svarUpanI apekSAe bhale sAco-bhUtArtha hoya, paNa jema vyavahArIone paramArthanI - yathAbhUta kharekharI mULa vastusthitinI apekSAe to te darzAvavo nyAya ja khoTo-abhatArtha ja che. eTale adhyavasAnAdi bhAvone jIva kahevA te je ke nirupacarita ("anubhavamAM AvavA yogya upacAra rahita') vyavahAranI apekSAe bhUtArtha che - yathArtha - satyArtha che - sAcuM che, to paNa paramArthathI - nizcayathI - yathAbhUta tattvathI abhUtArtha che, mULa vastu sthitithI asatu-khoTuM- mithyA che. mATe tema kahevuM te abhUtArtha ja evA vyavahAranuM darzana dekhADavApaNuM (Display) che athavA abhUtArtha ja evI vyavahAra dRSTithI thatuM darzana - dekhavApaNuM che (Vision). atre prazna thavo saMbhave che ke je vyavahAra pote ja abhUtArtha che ane tethI thatuM darzana abhUtArtha che, to pachI AvA abhUtArtha vyavahAranuM darzana zA mATe karavuM - karAvavuM joIe ? teno uttara ApatAM parama vicakSaNa TIkAkAra AcAryavarya vade che ke - "vyavahAro hi vyavahariNAM svaicchamAva svaicchInAM' - vyavahAra vyavahArIone - blecchabhASA jema mlecchone paramArtha pratipAdakapaNAne lIdhe aparamArtha chatAM tIrtha pravRtti nimitte darzAvavo nyAya ja che. arthAt A zAstranI 8mI gAthAnA vivaraNamAM vistArathI kahyuM che tema plecchone - anAryone samAvavA mleccha - anArya bhASAno upayoga jema nyAdhya-nyAya yukta che, paramArtha pratipAdapaNAne have tema vyavahArIone paramArtha samajAvavA vyavahAra pote aparamArtha-ayathArtha vyavahAra tIrtha pravRtti chatAM tIrtha pravRtti hetue darzAvavo nyAya-ja nyAyayukta ja che. kAraNake jene nimite upakArI vyavahAra ja paricita che ne paramArthanuM bhAna nathI evA vyavahAravarNI - vyavahArAlaMbI vyavahArI janone paramArtha samajAvavA mATe, paramArtha - sanmArge avatAravA mATe, vyavahAra "tIrtha' rUpa hoI parama upakArI che, parama upayogI che, jema nadI kAMThe utaravA mATe tIrtha-ovAro upakArI - upayogI che tema. A samayasAra zAstranI 8 mI gAthAmAM ane tenI AtmakhyAti vRttimAM tAdRzya varNavyuM che. te pramANe jema mlecchane samajAvavo hoya, to tenI pleccha bhASAnA AzrayathI ja samajAvI zakAya, tema vyavahArIA janane samajAvavo hoya, to tene suparicita - supratIta evA vyavahArano Azraya karavo ja joIe. Ama "paramArtha pratipAdaka' - paramArtha mAvanAra hovAthI vyavahAra abhUtIrtha chatAM tIrtharUpa - saMsArasamudrathI pAra utaravAnA sAdhanarUpa - taravAnA kAraNarUpa che, eTale ja jagatAraka tIrtha pravRtti nimitta hetue bhagavAna jagantAraka tIrthakare parama AlaMbanabhUta evA vyavahAra tIrthanuM supratiSThApana karyuM che, ke jethI karIne taravAnA kAmI vyavahAraniSTha jIvo sugamatAthI paramArtha mArge - paramArtha tIrthe utarI zake. avA prakAre vyavahAra abhUtArtha chatAM tene tAranArUM "tIrtha kahI tenuM kevuM gaurava bahumAna karyuM che, te ekAMta nizcayanA AgrahI janoe atre sAva spaSTa samajI levA yogya che. Ama vyavahAranuM darzana paramArtha pratipAdakapaNAe karIne nyApya che, paNa AthI ulaTuM vyavahAranuM | darzana je na karavAmAM AvyuM hoya athavA te vyavahAra apekSAnI sarvathA zarIrathI jIvanA ekAte ekAMte upekSA karavAmAM AvI hoya, to aneka prakAranA bhayaMkara doSarUpa bhedamAM hiMsAdi abhAve mahA anartho thavAno bhaya che. tenI paNa atra suspaSTa zabdomAM bhagavad baMdha abhAva amRtacaMdrAcAryajIe cokhavaTa karI che. jemake "tamaMtare zarIrANIvarya paramAto enA zarIrathI jIvano paramArthathI ekAMte bheda mAnavAmAM Ave, to tra-sthAvara jIvonuM - bhasmanI jema - upamadana - uddana - hiMsana karatAM - trasasthAvaraNa 375
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mana nizaMvimupamannena' - hiMsAno abhAva thaze ane tethI baMdhano paNa abhAva thaze. kAraNake jema bhasma nirjIva che, tenuM upamadana karatAM - kacarI nAkhatAM kAMI hiMsA thatI nathI ne baMdha thato nathI, tema jIvathI sarvathA ekAMte jUdA mAnelA nirjIva gasa-sthAvara zarIranuM upamardana karatAM - kaccaraghANa kADhI nAMkhatAM kAMI hiMsA lAge nahi ane tethI baMdha paNa thAya nahi ! Ama jIvathI zarIrano ekAMte bheda mAnavAmAM AvatAM hiMsA-ahiMsAdinA vyavahArano ane baMdhanI vyavasthAno sarvathA lopa thAya ja che, je aniSTapattirUpa hoI mahA bhayaMkara anartharUpa che, pragaTa mahA aniSTa doSasvarUpa che. dehathI AtmA ekAMte bhinna ja hoya to puruSane ISTa-aniSTa sparza AdinuM vedana nahi thAya, nigraha-anugraha paNa nirarthaka thaI paDaze; ane dehe karelA karmano AtmAthI sukha duHkha anubhavarUpa bhogavaTo nahi thAya, temaja AtmAe karelA karmano dehathI paNa tevo bhogavaTo nahi thAya; ane Ama sarvaloka pratIta dRSTano ane zAstrasiddha evA ISTano apalApa thaze.' - prazAvabodha mokSamALA pA. 76 (DaoN. bhagavAnadAsa ma. mahetA kRta) tathA - "vartAhigvamaDhI vadhyamAno novanI : - "rakta-dvajha-vimUDha jIva badhyamAna mocanIya che', arthAtu rAga-dveSI-vimUDha jIva baMdhAto hoya te mUkAvavo yogya che, rAgAdithI jIvanA ekAMte rASaNodekhyo nIvaya paramArthatI menena - paNa rAga-dveSa-mohathI jIvano bhedamAM molopAya grahaNa - je paramArthathI ekAMte bheda mAnavAmAM Ave, to "mokSa upAyanA abhAve moNa abhAve parigrahaNano abhAva' thaze, mokSanA upAyanuM grahaNa karavAnuM ja nahi thAya. kAraNa ke rAgathI, dveSathI, mohathI jIva je sarvathA jUdo ja che ane tethI jo baMdhAto ja nathI, to pachI tene chUTavAnuM ke choDAvavAnuM ja kyAM rahyuM? je baMdhAyo ja nathI, tene mukta karavAnA upAyanI mAthAphoDanI jarUra paNa kyAM rahI ? jene baMdha ja nathI teno mokSa karavAno prayatna paNa zA sArU karavo joIe? Ama rAga-dveSa-mohathI jIvano paramArthathI ekAMte bheda mAnavAmAM AvatAM mokSanA upAya grahaNano abhAva thaze, eTale mola baMdha-sApekSa hoI mokSano paNa abhAva thaze. arthAta mokSamArganA vyavahArano ane mokSanI vyavasthAno sarvathA lopa thavArUpa mahAanirupattirUpa mA bhayaMkara anartha thaze. Ama dehAdithI jIvano ekAMte bheda mAnatAM aneka mahA anarthakAraka doSanI Apatti thAya che. hiMsA-ahiMsAdi vyavahArano lopa thAya che. baMdha-mokSa vyavasthA bIlakala ghaTatI nathI ane mokSano te mokSamArgano niSedha thAya che. mATe ekAMte AtmA ane dehano bheda mAnavo aniSTa che, hA, kathaMcita apekSAvizeSe - zuddha-nizcayanayanI dRSTie te bheda che, paNa te paNa sApekSa che - ekAMte nathI ane vyavahAranayanI apekSAe kathaMcit AtmA ane dehanuM abhedapaNuM paNa che, ema sApekSa vivalA atra sarvadA sarvathA lakSamAM rAkhavA yogya che; ane e apekSAe ja atre siddhasena divAkarajInA sanmatitattargata A vacano khAsa manana karavA yogya che - "jeTalA vizeSa paryAyo che tyAM lagI) dUdha-pANInI jema anyonya anugatonuM AvA te eva vibhajana (vibhAgakaraNa) ayukta che. je rUpAdi A aMge zrI haribhadrAcAryajInA dhAmabindumAM A mananIya sUtro che - "pariNAminyAtmani hiMsAdayo bhinnAbhitre ca dehAditi / anyathA tadayoga iti / " bhinna eva dehAna spRSTavedanamiti / tathA - nirarthakazcAnugraha iti / abhinna evAmaraNaM vaikalyAyogAditi / maraNe paralokAbhAva iti / tathA dehakRtasyAtmanAunupabhoga iti / tayA mAtmA sA ravAti " - dharmabiMdu, 2-sU. 53-54 57 thI 3 "aNNoNNANugayANaM ima va taM vatti vibhayaNamayuttaM / jaha duddhapANiyANaM jAvaMta visesapajAyA // rUbAi pajavA je dehe jIvadaviyammi suddhammi / te maLIuTgurAvA pavijhA avAja " . zrI sanmati tarka, 1-47-48 376
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-46 paryAyo dehamAM che ane je zuddha jIva dravyamAM che, te bhavastha jIvanI bA.mAM anyonya anugata prajJApanIya (prajJApavA yogya) che.' "ziSya kahe sadguru suno, 52 hama mana saMdeha, jAtibheda te kyuM bhayo, jaDa cetana ko neha ? viSa pudgala mUrchA kare, madirAse bhramabhAva ! camakameM AkarSa guNa, nava nava pudgala dAva, huM zAnAvaraNAdi tanuM, sakti jIva kI tori, karahi vikala ajJAna so, phere bhavakI dora.'' - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-20-22 svajIva 668 - para pudgala
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have kayA dedAMtathI vyavahAra pravRtta che? to ke - rAyA hu Niggado ttiya eso balasamudayassa Adeso / vavahAreNa du uccadi tattheko Niggado rAyA // 47 // emeva ya vavahAro ajjhavasANAdiaNNabhAvANaM / jIvotti kado sutte tattheko Nicchido jIvo // 48 // "rAjA khare ! nIkaLyo' evo jeha A re! bala samudayano Adeza... pud. vyavahArathI ja kahevAya che re, tihAM nIkaLyo eka nareza... pud. 47 adhyavasAnAdi anya bhAvano re, ema ja aho ! vyavahAra... pud. jIva' ema karyo che. sUtramAM re, tihAM nizcita jIva eka dhAra.. pu. 48 gAthArtha - "rAjA are ! nIkaLyo' ema A bala samudayano (sainya samUhano) Adeza vyavahArathI ja kahevAya che, tyAM eka rAjA nIkaLyo che. ema ja adhyavasAnAdi anya bhAvono "jIva' evo vyavahAra sUtramAM karavAmAM Avyo che, tyAM eka jIva nizcita che. AtmakhyAti TIkA atha kena dRSTAMtena pravRtto vyavahAra iti cet - rAjA khalu nirgata ityeSa balasamudayasyAdezaH / vyavahAreNa tUcyate tatraiko nirgato rAjA // 47 // evameva ca vyavahArodhyavasAnAdyanyabhAvAnAM / jIva iti kRtaH sUtre tatraiko nizcito jIvaH // 48 // AtmabhAvanA - na DUte pravRtto vyavahAra: - have kayA detathI vyavahAra pravRtti-pravartelo che? ti vet - ema je zaMkA karo to - rInA hasu nita: - rAja kharekhara ! nIkaLyo tyeka vanasamucaveza: * ema A bala samudAyano Adeza vyavahAreka tu uccatte - vyavahArathI ja kahevAya che, taao rAnA nirmAtaH - tyAM eka rAja nIkaLelo che, gvameva - ane ema ja madhyavasAnA camAvAnAM nIva ti vyavahAra: - Rta: sUtra - adhyavasAnAdi anya bhAvono jIva evo vyavahAra, sUtramAM - paramAgamamAM karavAmAM Avyo che, taajo nIvo nizcitaH - tyAM eka jIva nizcita che. | rati jAyA mAbhAvanA ||47-48| yathA - jema paNa nA - A rAja paMra yonanAvyA nizAmati - paMca yojano abhivyApIne niSThame che - bahAra nIkaLe che, ti vyavahArini vatasamulAve rAti vyavahAra: - ema vyavahArIono balasamudAyamAM "rAjA" evo vyavahAra che, zAne lIdhe ? pachaca paMthonanAmAnuHzavarAtviti - ekanA paMca yojano abhivyApavAnA azakyapaNAne lIdhe. paramArthatatveja iva rInA - paNa paramArthathI to eka ja cA che, tathA - tema gIva: - jIva samaj TIBImamafmANa pravartitaH - samagra rAgagrAmane - rAgasamUhane abhivyApIne pravRtta thayelo - pravartelo ti vyavahArikhAmadhyavasAnAvinyabhAvevu gIva ta vyavahAra: - ema vyavahArIono adhyavasAnAdi anya bhAvomAM "jIva' evo vyavahAra che, zAne lIdhe ? ca sama rA'grAmamitra mumuzavatvAn - ekanA samagra rAgagrAmane - rAgasamUhane vyApavAnA azakyapaNAne lIdhe. paramArtha sarve jIva nIva: - paNa paramArthathI to eka ja jIva che. ti "gAtmati' mAtmabhAvanA ||47-48aaaa. 378
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-47-48 yathaiSa rAjA tathaiSa jIvaH paMca yojanAnyabhivyApya niSkAmatI samagraM rAgagrAmamabhivyApya pravartita tyekasya paMcayojanAnyabhivyAptumazakyatvAd - ityekasya samagraM rAgagrAmamabhivyAptumazakyatvAd vyavahAriNAM balasamudAye vyavahAriNAmadhyavasAnAdiSvanyabhAveSa rAjeti vyavahAraH jIva iti vyavahAraH, paramArthatastveka eva rAjA / paramArthatattva va nIvaH 347mAtA AtmakhyAti TIkArya jema A rAja tema A jIva paMca yojanone abhivyApI niSThame che, samagra rAgagrAmane abhivyApI pravartita che, ema ekanA paMca yojanone ema ekanA samagra rAgagrAmane abhivyApavAnA azakyapaNAne lIdhe, abhivyApavAnA azakyapaNAne lIdhe, balasamudAyamAM (sainya samUhamAM) adhyavasAnAdi anya bhAvomAM "rAjA" evo vyavahAra che, jIva' evo vyavahAra che, paNa paramArthathI to eka ja rAjA cheH paNa paramArthathI to eka ja jIva che. amRta jyoti' mahAbhASya "daya ane AtmA banne jUdAM che evo jJAnIne bheda paDyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (53), 957 (upadeza chAyA) citta prIti kyuM deha pai, huM cetana pe hoya, tIhu kAla bhI karma ko, baMdhana lahe na soya.' - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-72 uparamAM adhyavasAnAdi bhAvo jIva che ema vyavahAranayanI apekSAe sUtramAM Ata praNIta paramAgamamAM - kahyuM che ema nirUpaNa karyuM, A vyavahAra kayA daSTAMtathI pravaryAM che ? te batAvavA sainyamAM rAjAnA AropasanuM dRSTAMta atra paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe rajU karyuM che ane te paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAve vivarI dekhADI praspaSTa karyuM che. jema - koI eka rAjA moTA sainya samudAya sAthe nIkaLyo che, te sainya sAthe pAMca yojana jeTalo vistAra vyApIne rahyo che. tyAre vyavahArIA janono evo vacana - sainyamAM rAjAno vyavahAra : vyavahAra karAya che ke - juo ! "A rAja pAMca yojana vyApIne nIkaLI adhyavasAnAdimAM rahyo che ! "gSa rInA paMvayoganAnyamavyANa niSThAti' ema balasamudAyamAM - jIvano vyavahAra sainyasamUhamAM "rAja' evo vyavahArIono vyavahAra che. zAne lIdhe ? ' ekanA paMca yojanone abhivyApavAnA azakyapaNAne lIdhe - " paMyoganAnyapravyAkumazavayatva' eka rAja pAMca yojana vyApI zake e banavuM asaMbhavita che tene lIdhe. senAmAM "rAja' e vyavahAra Aropita che. eTale AkhuM sainya kAMI rAja nathI chatAM evuM vyavahAra vacana loka vyavahArathI vadAya che. paNa paramArthathI to - nizcayathI to eka ja rAjA che, paramArthatastu eka eva rAjA / tema - A jIva samagra rAga grAmane vyApIne pravartita che - pravartelo - pravartI rahelo che - 39
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIva: samagra rAgrAmamamivyAya pravRttitaH ema adhyavasAnAdi anya bhAvomAM 'jIva' evo vyavahArIono vyavahAra che. zAne lIdhe ? ekanA samagra rAgagrAmane abhivyApavAnA azakyapaNAne lIdhe, ghusya samagra rAjAprAmamamivyAnumazalyatvAt' / eka jIva samagra (Total) rAgagrAmane - rAgasamUhane vyApI zake e banavuM asaMbhavita che tene lIdhe. adhyavasAnAdi anya bhAvomAM 'jIva' evo zAstra vyavahAra Aropita eTale samagra rAgagrAma kAMI jIva nathI chatAM evuM vyavahAravacana zAstra vyavahArathI vadAya che. paNa paramArthathI - nizcayathI to eka ja jIva che, 'paramArthatastu ja va nIva:' / svajIva 380 para pudgala Hui
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-49 je ema che to te eka TaMkotkIrNa paramArtha jIva zuM lakSaNavALo ? ema pUchavAmAM AvatAM prakRSTapaNe kahe che - __ arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasadaM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNiviTThasaMThANaM // 49 // arasa 135 magadha bhavya 4 3, maniSTa sa saMsthAna... pu6. saza6 maEiAL 3, 4 yetanA gu! ma Prem... pu. 48 AuthArtha - 212sa, 435, agaMdha, avyAta, yetanA guravaMta, saza6, maliMga ASI, mAnA saMsthAna evo jIva jANa. 49 AtmakhyAti TIkA yadyevaM tarhi kiMlakSaNosAvekaSTaMkotkIrNa paramArthajIva iti pRSTaH prAha - arasamarUpamagaMdhamavyaktaM cetanAguNamazabdaM / jAnIhi aliMgagrahaNaM jIvamanirdiSTasaMsthAnaM // 49 // yaH khalu pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarasaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarasaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyedriyAvaSTaMbhenArasanAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMbenArasanAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevala rasavedanApariNAmApannatvenArasanAt sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAdrasaparicchedapariNatatvepi svayaM rasarUpeNApariNamanAccArasaH / tathA - pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarUpaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarUpaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyedriyAvaSTaMbhenArUpaNAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAyAdbhAyeMdriyAbalaMbenA rUpaNAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAta kevalarUpavedanApariNAmApannatvenArUpaNAta sakalajJeyajJAyakatAdAtmya niSedhAdrUpaparicchedapariNatatyepi svayaM rUparUpeNApariNamanAcArUpaH / tathA - - pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnagaMdhaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamagaMdhaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyeMdriyAvaSTaMbhenAgaMdhanAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMbenAgaMdhanAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevalagaMdhavedanApariNAmApannatvenAgaMdhanAt sakalajJeyajJAyakatAdAsyasya niSedhAddhaparicchedapariNatatvepi svayaM gaMdharUpeNApariNamanAcAgaMdhaH / tathA - pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnasparzaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamasparzaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAd dravyedriyAvaSTaMbhenAsparzanAta svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAt bhAveMdriyAvalaMbenAsparzanAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevalasparzavedanA pariNAmApannatvenAsparzanAt sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAt sparzapadicchedapariNatatvepi svayaM sparzasvarUpeNA pariNamanAcAsparzaH / tathA - pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnazabdaparyAyatvAt pudgaladravyaparyAyebhyo bhinnatvena svayamazabdaparyAyatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyedriyAvaSTaMbhena zabdAzravaNAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMbena zabdAzravaNAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevalazabdavedanApariNAmApannatvena zabdAzravaNAt sakalajJeyajJAyakatAdAmyasya niSedhAcchabdaparicchedapariNatatvepi svayaM zabdarUpeNApariNamanAcAzabdaH / 381
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dravyAMtarArabdhazarIrasaMsthAnenaivaMsaMsthAna iti nirdeSTumazakyatvAt niyatasvabhAvenAniyata saMsthAnAnaMtazarIravartitvAt saMsthAnanAmakarmavipAkasya pudgaleSu nirdizyamAnatvAt prativiziSTasaMsthAnapariNatasamasta vastutattvasaMvalitasahajasaMvedanazaktitvepi svayamakhilalokasaMvalanazUnyopajAyamAnanirmalAnubhUtitayAtyaMtamasaMsthAnatvAccAnirdiSTasaMsthAnaH / __SadravyAtmakalokAd jJeyAdvayaktAdanyatvAt kaSAyacakrAdbhAvakAd vyaktAdanyatvAccitsAmAnyanimagnasamastavyaktitvAt kSaNikavyaktimAtrAbhAvAt vyaktAvyaktavimizrapratibhAsepi vyaktAsparzatvAt svayameva hi prAhiraMtaH sphuTamanubhUyamAnatvepi vyaktopekSaNena pradyotamAnatvAcAvyaktaH / rasarUpagaMdhasparzazabdasaMsthAnavyaktatvAbhAvepi svasaMvedanabalena nityamAtmapratyakSatve satyanumeyamAtratvAbhAvAdaliMgagrahaNaH / samastavipratipattipramAthinA vivecakajanasamarpitasarvasvena sakalamapi lokAlokaM kavalIkRtyAtyaMtasauhityamaMthareNeva sakalakAlameva manAgapyavicalitAnanyasAdhAraNatayA svabhAvabhUtena svayamanubhUyamAnacetanAguNena nityamevAMtaHprakAzamAnatvAt cetanAguNazca sa khalu bhagavAnamalAloka ihaikaSTaMkotkIrNa pratyagjyotirjIvaH // 49 // AtmabhAvanA - yadyevaM tarhi - mema cha to, kiM lakSaNosAvekaSTakotkIrNa paramArthajIva iti pRSTaH prAha -voDI 52bhAI va zuM bakSasavAno cha ma pUchapAmA mAtai prascha - jIvaM - (r)pane arasaM arUpaM agaMdhaM avyaktaM cetanAguNaM azabdaM aliMgagrahaNaM anirdiSTasaMsthAnaM - arasa, 735, agaMdha, avyAta, yetanA muzavANo, aza6, bhabiga , bhani saMsthAna mevI jAnIhi - Ha ! // iti gAthA AtmabhAvanA // 49 / / yaH khalu . 5252 ! nizcayezana - 1. arasaH - arasa cha. zAne bI ? (1) avidyamAnarasa - guNatvAt - avidyamAna rasagulapaNAne lIdhe, rasaguNanA avidyamAnapaNAne lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, ema zAthI ? pudgaladravyAd anyattvena - pugabadravyathA anyathA jarIne. (2) svayaM arasaguNatvAt - svayaM-pota sarasagupakSAne bI - pote. rasagula nala vAparAne bIya, zAthI ? pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena - pula dravya gusuthA minapAmezana, (3) dravyedriyAvaSTaMbhenArasanAt - dravyeMdriyanA aSTamayI - soyathI - AdhArathI sarasanane bI - 2sananA - 2sa devApAnI abhAvanebI, bha pa zAthI ? paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt / 52mAdhI-tatpathI-nizcayathA pugabadravyanA svAbhimAna abhAvathI, (4) bhAveMdriyAvalaMbena arasanAt - mAdriyanA savayI arasanane bIdhe - 2sananA - 2sa devApAna amApane bIya, zAthI ? svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAt - svAvadhI kSayopazamalAvonA alAvadhI, (5) kevalarasavedanApariNAmApannatvena arasanAt - 34-mAtra rasavena pariNAmapatrANAe karI - rasavedanA pariNAmanA prAptapaNAe karIne - arasanane lIdhe - rasananA - rasa levApaNAnA amApanebIca ya 20 thI? sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt - saba sAdhA21 - sarva sAdhAra bhevA saMvahana pariNAma - svAmI , (G) bhane rasaparicchedapariNatatvepi - 2sa paricche parita5i pakSa - 2sanA parizAnanA pariNAma prApamA pakSa - svayaM rasarUpeNApariNamanAt ca - svayaM - po rasa3pe aparimanane bIdhe - nara paribhavAnebI, bha pa ya 29 yI? sakalajJeyajJAyakatAdAsyasya niSedhAt - saba zeya ane zAyakanA tAdAbhyanA-naMdAtmakapaNAnA niSedha thakI, ema ukta SaTu kAraNane lIdhe arasa che, 2. tathA - tathA arUpaH - 35, 3. agaMdhaH - bhagaMdha, 4. asparza - masparza cha, (bhA pratye nA paTa 29nI bhAvanA rasane sthAne rUpa-gaMdha-sparza mUkIne ukta prakAre karI levI), tathA - 5. azabdaH - aza6 cha. zAne bI ? (1) avidyamAnazabdaparyAyatvAt - avidyamAna za06 paryAyapakSAnebI - za6 paryAyana avidhabhAnapaNAne bI - na vApAnabI, mAthI ? pudgaladravyAd anyatvena - YrAba dravyathA anyayAmerIne. (2) svayaM azabdaparyAyatvAt - svayaM - po aparyAyAne bI0 - po zabda paryAya nama TopApAne bIca, rAdhI ? pudgaladravyaparyAyebhyo bhinnatvena - puladravyana paryAyAthI manapA zana, (3) 382
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-49 AtmakhyAti TIkArya je nizcaya karIne - 1. (1) pudgaladravyathI anyapaNAe karIne avidyamAna rasaguNapaNAne lIdhe, (2) pudgala dravyanA guNothI bhinnapaNAe karIne svayaM arasaguNapaNAne lIdhe, (3) paramArthathI pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAvathI dravyaMdriyanA avakhaMbha vaDe arasanane lIdhe, (4) svabhAvathI kSAyopathamika bhAvonA abhAvathI bhAdriyanA avalaMba vaDe arasanane lIdhe, (5) sakala sAdhAraNa eka saMvedana pariNAma-svabhAvapaNA thakI kevalarasa vedanA pariNAmapatrapaNe arasanane lIdhe, (6) ane sakala zeya-jJAyakanA tAdAbhyanA niSedha thakI-rasa pariccheda pariNatapaNAmAM paNa - svayaM rasarUpe apariNamanane lIdhe, arasa. tathA - 2. (1) pudgala dravyathI anyapaNAe karIne avidyamAna rUpaguNapaNAne lIdhe, (2) pudgala dravyanA guNothI bhinnapaNAe karIne svayaM arUpaguNapaNAne lIdhe, (3) paramArthathI pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAvathI draleMdriyanA avakhaMbha (TekA) vaDe arUpaNane lIdhe, (4) svabhAvathI kSAyopathamika bhAvonA abhAvathI bhAvedriyanA avalaMba vaDe arUpaNane lIdhe, (5) sakala sAdhAraNa eka saMvedana pariNAma-svabhAvapaNA thakI kevala rUpavedanA pariNAmApanna paNe arUpaNane lIdhe, (6) ane sakala zeya-zAyakanA tAdAbhyanA niSedha thakI - rUpa pariccheda pariNatapaNAmAM paNa - svayaM rUparUpe apariNamanane lIdhe, arUpa. tathA - drakriyAvaramena zabdAvati - draleMdriyanA avakhaMbhathI - othathI - AdhArathI zabdanA azravaNane lIdhe - zravaNanA - sAMbhaLavApaNAnA abhAvane lIdhe, ema paNa zAthI? paramArthataH pultadravyasvAmitvAmIvAt - paramArthathI pudgaladravyanA svAmipaNAnA abhAvathI, (4) pAdriyAvartana zAtravat - bhAveMdriyanA avalaMbathI zabdanA azravaNane lIdhe, zAthI? svamAvata: lAyokazamijamAvAmAvAn - svabhAvathI lAyopathamika bhAvonA abhAvathI, (5) jevAzavenApafmAtratvena zAzravat - kevala-mAtra zabda vedanA pariNAmApannapasAe karIne - zabda vedanA pariNAmanA prAptapaNAe karIne zabda azravaNane lIdhe - zabdanA zravaNanA - sAMbhaLavA-paNAnA abhAvane lIdhe, ema kyA kAraNa thakI ? sattAdhArazaivasaMvevanapariNAmasvamAvavAn - sakala sAdhAraNa - sarvane sAdhAraNa evA eka saMvedana pariNAma - svabhAvapaNA thakI, (6) ane zabdaricche rAtapi - zabda pariccheda pariNatapaNAmAM paNa - zabdanA parisAnanA pariNAma prAptapaNAmAM paNa svayaM za rijhamanA - svayaM-pote zabdarUpe apariNamanane lIdhe - nahi pariNamavAne lIdhe, ema paNa kayA kAraNa thakI ? satayajJA vakatavAcasya dhiAtu - sakala ya ane zAyakanA tAdAbhyanAntAdAtmakapaNAnA niSedha thI, ema ukta SaTu kAraNane lIdhe azabda che, 6. nirveidasaMsthAnaH - anirdiSTa saMsthAna che, jenuM saMsthAna - AkAra anirdiSTa che - nirdiSTa nathI evo che. zAne lIdhe ? (1) dravyAMtara thazarIrasaMsthAnena - dravyAMtarathI - anya dravyathI Arabdha - AraMbhAyela zarIra saMsthAna - zarIra AkAra vaDe karIne pUrvasaMthAna rUti niSNunazakyatvat - AvA saMsthAnavALo - AkAravALo ema nirdezavAnA azakyapaNAne lIdhe (2) niyatatvamAna niyata saMsthAnAnaMtazarIravarjivAta - niyata svabhAve aniyata saMsthAnavALA - AkAravALA anaMta zarIromAM varNipaNAne - vartavApaNAne lIdhe (3) saMsthAnanA viSAvahasya purNeSu nirrizyamAnavAjU - "saMsthAna" nAmakarma - vipAkanA pudgalomAM nirdizyamAnapaNAne lIdhe - nirdezavAmAM AvI rahyApaNAne lIdhe, (4) ane prativiziSTa saMsthAnaparitasamastavastutattvasaMvatata sadanasaMvedRnazaviratveri - prativiziSTa - pratyeke viziSTa saMsthAne - AkAre pariNata samasta vastu tattva sAthe saMvalita - otaprota milita sahaja saMvedanazaktipaNAmAM paNa 389
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 3. (1) pudgala dravyathI anyapaNAe karIne avidyamAna gaMdha guNapaNAne lIdhe, (2) pudgaladravyanA guNothI bhinnapaNAe karIne svayaM agaMdhaguNapaNAne lIdhe, (3) paramArthathI pudgaladravyanA svAmipaNAnA abhAvathI beMdriyanA avabha (otha) vaDe agaMdhanane lIdhe, (4)svabhAvathI kSAyopamika bhAvonA abhAvathI bhAreMdriyanA avalaMba vaDe agaMdhanane lIdhe, (5)sakala sAdhAraNa eka saMvedana pariNAma-svabhAvapaNA thakI kevala gaMdha pariNAmApakSapaNe agaMdhanane lIdhe, (6) ane sakala zeya-zAyakanA tAdAtmyanA niSedha thakI gaMdha pariccheda pariNatapaNAmAM paNa svayaM gaMdha rUpe apariNamanane lIdhe, agaMdha. tathA - 4. (1) pudgala dravyathI anyapaNAe karIne avidyamAna sparzaguNapaNAne lIdhe, (2) pudgala dravyanA guNothI bhinnapaNAe karIne svayaM asparza guNapaNAne lIdhe, (3) paramArthathI pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAvathI dravyedriyanA avadaMbha vaDe asparzanane lIdhe, (4)svabhAvathI kSAyopazamika bhAvonA abhAvathI bhAreMdriyanA avalaMba vaDe asparzanane lIdhe, (5) sakala sAdhAraNa eka saMvedana pariNAma-svabhAvapaNA thakI kevala sparzavedanA pariNAmApannapaNe asparzanane lIdhe, (6) ane sakala zeya-zAyakanA tAdAtmyanA niSedha thakI - sparza pariccheda pariNatapaNAmAM paNa - svayaM sparzarUpe apariNamanane lIdhe, asparza. tathA - 5. (1) puddagala dravyathI anyapaNAe karIne avidyamAna zabda paryAyapaNAne lIdhe, svayamalitatosaMvatanazUnyopanAyamAnanirmatAnubhUtitavA - svayaM-pote akhila lokanA saMvalanathI zUnya evI upajI rahelI atyaMta asaMsthAnapaNAne lIdhe nirmala anubhUtitAe karIne - anubhavanapaNAe karIne atyaMtamasaMsthAnatvAca - anAkArapaNAne lIdhe, ema ukta cAra kAraNane lIdhe anirdiSTa saMsthAna che. 7. avyavaktaH - avyakta che, vyakta-pragaTa nahi evo che. zAne lIdhe ? (1) SaddavyAbhaLatoLAvyAr vyavaktAr anyatvAt - SadbhavyAtmaka. lokathI - jJeya evA vyaktathI anyapaNAne lIdhe, (2) hrAyavAvuM mAvAvuM vyavastAp ganyAt - kaSAyacakrathI - bhAvaka evA vyaktathI anyapaNAne lIdhe, (3) vijJAmAnyanimannasamastavyaktitvAt - cit sAmAnyamAM nimagna samasta vyaktitvane lIdhe - vyaktipaNAne lIdhe, (4) kSaLittimAtrAmAvAt - kSaNika vyakti-pragaTatA mAtranA abhAvane lIdhe, (5) vyavaktAvyaRvimizrapratimAkSevi - asparzapannAne lIdhe, (6) ane svayameva hi bahiraMtaH sphuTamanabhUyamAnatvepi - svayameva - ApoApa ja nizcaye karIne bahAramAM aMtaramAM sphuTa anubhUyamAnapaNAmAM paNa anubhavAI rahevApaNAmAM paNa vyaktopekSaLena pradyotamAnavA - vyaktanA upekSaNathI pradyotamAnapaNAne lIdhe - prakRSTapaNe ghotamAnapaNAne - prakAzamAnapaNAne lIdhe, ema ukta SaTkAraNa kalApane lIdhe avyakta che. . 8. sattiAprahaNa: - aliMga grahaNa che. zAne lIdhe ? ema pUrvokta prakAre rasarUpAMdhasparzazadhvasaMsthAnavyavattAmAvepi - rasa-rUpa-gaMdha-sparza - zabda - saMsthAna - vyaktatvanA abhAvamAM paNa, svasaMveddanavattena nityamAtmapratyakSatve sati - sva saMvedanabalathI - AtmAnubhava sAmarthyathI nitya Atma pratyakSapaNuM sate, anumeyamAtrAmAvAt - anumeya mAtrapaNAnA abhAvane lIdhe - kevala anumAnathI jaNAvA yogya paNAnA abhAvane lIdhe. Ama aSTa prakAranuM nakArAtmaka (Negative) vyatireka lakSaNa kahI, chevaTanuM hakArAtmaka (Positive) anvaya lakSaNa kahyuM - 9. cetanAnuLadya - ane cetanAguNa - cetanA guNavALo che. zAne lIdhe ? svayaMmanumUyamAnenacetanAnubena nitvameva aMtaH prakAzamAnatvAt - svayaM-ApoApa anubhUyamAna - anubhavAI 2helA cetanA guNathI nityameva-sadAya aMtaH prakAzamAnapaNAne lIdhe. kevo che A cetanAguNa ? (1) samasta vipratipattipramAthinA - samasta vipratipattino - viruddha viparIta mAnyatAno pramAthI - prakRSTapaNe mathI nAMkhanAro - pralaya karanAro, (2) vivecananasamarpitasarvasvana - vivecakajanane - viveka karanAra janane sarvasva samarpita karyuM che jeNe evo, vivekI lokane AtmatattvanuM sarva 'sva' - dhana 384
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prathama prarUpaka aMkaH samayasAra gAthA-49 (2) pudgala dravyanA paryAyothI bhinnapaNAe karIne svayaM azabda paryAyapaNAne lIdhe, (9) paramArthathI pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAvathI draleMdriyanA avakhaMbha vaDe zabda azravaNane lIdhe, (4) svabhAvathI kSAyopathamika bhAvonA abhAvathI bhAvedriyanA avalaMba vaDe zabda azravaNane lIdhe, (5) sakala sAdhAraNa eka saMvedana pariNAma - svabhAvapaNA thakI kevala zabda vedanA pariNAmApannapaNe zabda azravaNane lIdhe (6) ane sakala yajJAyakanA tAdAtmanA niSedha thakI - zabda pariccheda pariNatapaNAmAM paNa - svayaM zabdarUpe apariNamanane lIdhe, azabda. tathA - 6. (1) dravyAMtarathI Arabdha zarIra saMsthAna (AkAra vizeSa) vaDe karIne "AvA saMsthAnavALo ema nirdezavAnA azakyapaNAne lIdhe, (2) niyata svabhAve aniyata saMsthAnavALA anaMta zarIravartipaNAne lIdhe, (3) "saMsthAna' nAmakarmanA pudgalomAM nirdizyamAnapaNAne (nirdezavAmAM AvI rahevApaNAne) lIdhe, (4) ane prativiziSTa saMsthAna pariNata samasta vastutattva sAthe saMvalita evA sahaja saMvedanazaktipaNAmAM paNa - svayaM akhila lokanA saMvalanathI zUnya evI upajI rahelI nirmala anubhUtitAe karIne atyaMta asaMsthAnapaNAne (anAkArapaNAne) lIdhe anirdiSTa saMsthAna (jene saMsthAna-AkAra anidiSTa che evo). tathA - 7. (1) badravyAtmaka lokathI zeya - vyakta evAthI anyapaNAne lIdhe, (2) kaSAyacakrathI - bhAvaka vyakta evAthI anyapaNAne lIdhe, (3) cit sAmAnyamAM nimagna samasta vyaktitvane lIdhe, (4) kSaNika vyakti mAtranA abhAvane lIdhe, (5) vyakta - avyakta - vimizra pratibhAsamAM paNa vyakta asparzapaNAne lIdhe, (6) ane svayameva ja bahAramAM ane aMtaramAM rajuTa anubhUyamAnapaNAmAM (anubhavAI rahyApaNAmAM) paNa vyaktanA upekSaNathI pradyotamAnapaNAne lIdhe, avyakta. 8. rasa, rUpa, gaMdha, sparza, zabda, saMsthAna ane vyaktitvanA abhAvamAM paNa - svasaMvedanabalathI nitya AtmapratyakSapaNuM sate, anumeya mAtrapaNAnA abhAvane lIdhe aliMgagrahaNathI 9. (1) samasta vipratipattinA (viruddha mAnyatAnA) pramAthI (sarvathA vilayakArI), - AtmasaMpatti samarpanAro, (3) sata noTAnoruM vanItya savaMtalahityamaMthana phuva - sakala paNa lokAlokane kavala pharI - koLIo karI jaI atyaMta sauhityathI jANe maMthara - maMda hoyanI ! evo, (4) sanabrAtameva manAthavittitAnanyasAdhAraNatayA mAvapUtana - sakala kALa ja jarA paNa avicalita - vicalita nahi evI ananya sAdhAraNatAe karIne - anyane sAdhAraNa - sAmAnya nahi evA asAdhAraNapaNAe karIne svabhAvabhUta. AvA cAra vizeSaNa saMpanna cetanAguNathI cetanA guNavALo che. Ama arasa, arUpa, agaMdha, asparza, azabda, anirdiSTa saMsthAna, avyakta, aliMga grahaNa ane cetanA guNavALo je che, sa haju - te kharekhara ! nizcaya karIne khAvAnuM manAto: - bhagavAna amalAloka - amala prakAzavALo phUda - ahIM A lokane viSe, daMDhoLe pratya khyotirlIva: - eka, TaMkotkIrNa, pratyagu - aMtargata - pRthaka jyoti evo jIva che. | ti "gAtmati' mAtmabhAvanA I46II 385
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (2) vivecaka janane sarvasva samarpita karatA, (3) sakala lokAlokane paNa kavala (koLIo) karI atyaMta sauhityathI jame maMthara hoya evA (4) sakala kAla jarA paNa avicala ananya sAdhAraNatAe karIne svabhAvabhUta, evA svayaM ' anubhUyamAna (anubhavAI rahelA) cetanAguNathI nityameva aMtaH prakAzamAnapaNAne lIdhe cetanA guNa (cetanAguNavALo), - evo te pragaTa nizcaya karIne bhagavAna amalAloka ahIM Alokane viSe eka TaMkotkIrNa pratyagu jyoti (pRthaphabhinna jyoti) evo jIva che. 49 amRta jyoti' mahAbhASya "svarUpe jIva varNa, gaMdha, sparza rahita che, ajara amara zAzvata vastu che." AtmA zuddha caitanya janma-jarA-maraNa rahita asaMga svarUpa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 75, 781 "varNa rasa gaMdha viSNu, pharasa saMsthAna viSNu, yoga tanu saMga vinuM, jina arUpI; parama AnaMda Atmika sukha anubhavI, tattva tanmaya sadA cit svarUpI." - zrI devacaMdrajI je AgalI gAthAmAM kahyuM tema adhyavasAnAdi bhAvo vyavahArathI jIva kahevAya che, to pachI eka TaMkotkIrNa evo "paramArtha jIva' . paramArtha rUpa kharekharo tAttvika jIva kayA lakSaNavALo che ? paramArtha jIvanuM lakSaNa zuM che ? e praznano atra A mahAna* gAthAmAM paramarSi paramArtha jIvanuM kuMdakuMdAcAryajIe uttara Apyo che. je arasa, arUpa, agaMdha, asparza, svarUpa lakSaNa azabda, anirdiSTa saMsthAna, avyakta, aliMgagrahaNa ane cetanAguNavaMta che te jIva che. arthAt jenAmAM rasano abhAva che, rUpano abhAva che, gaMdhano abhAva che, sparzano abhAva che, zabdano abhAva che, jenuM koI paNa saMsthAna (AkAra) nirdezI zakAtuM nathI, je vyakta nathI, liMgathI - anumAnathI jenuM grahaNa nathI ane je cetanAguNavALo che, te jIva che, ema he ziSya ! tuM jANa ! A nakArAtmaka (Negative) ane hakArAtmaka (Positive) banne lakSaNanI athavA vyatireka - anvayarUpa banne lakSaNanI apUrva tAttvika mImAMsA paramatattvadekhA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe ananya lAkSaNika zailIthI "AtmakhyAti'mAM karI ananya AtmakhyAti (Atmasiddhi) prakAzavA sAthe potAnA divya AtmAnI jhAMkhI karAvavA rUpa AtmakhyAti prakAzI che. teno yat kiMcita Azaya A prakAre - A jIva arasa che, rasano jyAM abhAva che evo che, kAraNake joI joIne joIe to koI paNa prakAre tenAmAM rasanI saMbhAvanA nathI, (1) rasa e pudgala dravyano guNa che, paNa A jIva to pudgaladravyathI pragaTapaNe anya-sarvathA jUdo che, tethI "putrItidravyAkhyatvena' - pudgala dravyathI anyapaNAe rA, karIne. jIvamAM rasaguNapaNuM - avidyamAna che - che nahi, mATe - 'vidyamAnarasaTkhatAt |' (2) putadravyaTo mitratvena' - pudgala dravyanA guNothI paNa A jIvanuM bhinnapaNuM che, tethI A jIvanuM svayaM arasaguNapaNuM che - " sarasaguNAta', A jIva pote rasaguNa rUpa nathI, mATe. (3) Ama pudgala dravyathI ane pudgala dravyanA guNathI jIvanuM bhinnapaNuM che, eTaluM ja nahi paNa "paramArthataH' bheda vijJAna karAvatI A mahAna gAthA eTalI badhI mahattvanI che ke, zAstrakartA kuMdakuMdAcAryajIe temanA "paMcAstikAya" - "pravacanasAra' Adi Itara graMthomAM te sUtrita karI che - ane te te graMthomAM bhinna bhinna prakAre tenI apUrva apUrva vyAkhyA ananya TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzI che. (bhagavAnadAsa) 386
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-49 paramArthathI - nizcayathI - tattvathI jIvane pudgala dravyanA svAmipaNAno paNa Sa prakAre arasa nathI abhAva che - "nidravyasvAmitvAmavAta', arthAtu vyavahArathI bhale ene jIva arasa pudgala dravyanuM svAmipaNuM kahevAtuM ho paNa paramArthathI to ene pudgala dravyanuM svAmipaNuM paNa nathI, eTale 'dravyendriyAviSTamenArasanAtu' - dravyendriyanA avaraMbhathI - AdhArathI (oThAthI - TekAthI) A jIvane arasana che, rasana - rasAsvAda - rasa cAkhavApaNuM che nahi, mATe. (4) "svamAvata: svabhAvathI kSAyopathamika bhAvano abhAva che - 'lAyo zamijamAvImAvata,' arthAt svabhAva to kSAvikabhAvarUpa (zuddha) che ane bhAreMdriyathI je kAMI jaNAya che te to kSayopazama-bhAvarUpa che, eTale "mAdriyAvartana karasanAtuM' - bhAveMdriyanA avalaMbathI - AzrayathI paNa jIvane arasana che, rasana-rasAsvAdana che nahi, mATe. (5) Ama pudgala dravyathI anyapaNAne lIdhe jIvamAM bhale rasaguNa ma ho, pudgala dravyanA guNathI bhinnapaNAne lIdhe jIva pote bhale rasaguNa rUpa ma ho, temaja pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAvane lIdhe draleMdriyanA avakhaMbha vaDe bhale rasana-rasAsvAdana ma karato ho ane svabhAvathI kSAyopathamikabhAvanA abhAvane lIdhe bhAveMdriyanA AlaMba vaDe bhale rasana-rasAsvAdana ma karato ho ane Ama pote bhale rasaguNarUpa na hoI temaja para avalaMbana vaDe paNa rasana na hoI jIva bhale arasa ho, paNa tene rasanuM saMvedana zuM nahi thatuM hoya ? ane thatuM hoya to pachI te arasa kema hoya ? - e AzaMkAno uttara e che ke - hA, jIvanuM saMvedana pariNAma svabhAvapaNuM jarUra che, paNa te sattAdhAraNa' - "sakala sAdhAraNa" - sarva sAmAnya evuM eka - saMvedana pariNAma svabhAvapaNuM che, saMvainapariNAmasvabhAvavata, kevala - mAtra rasavedanA pariNAmapaNAne pAmatuM nathI, vattarasa saMvevanapariNAmapatravena karasanA arthAt te saMvedana pariNAma svabhAva sakala sAdhAraNa - sAmAnya saMvedanarUpe jarUra pariName che paNa kevala rasavedanArUpe pariNamato nathI, eTale kevala rasavedanA pariNAmApannapaNe arasanane lIdhe jIva arasa che. tAtparya ke A jIva anubhavarUpa saMvedana kare che, te eka sakala sAdhAraNa-sarva sAmAnya saMvedana pariNAma rUpa hoya che ane te sakala sAdhAraNa saMvedanamAM rasanuM saMvedana paNa aMtarbhAva pAme che, paNa te saMvedana kevala rasa saMvedana rUpa (ke kevala rUpa saMvedana Adi rU5) hotuM nathI, A apekSAe arasanane lIdhe jIva arasa che, mATe, (6) ane Ama sakalasAdhAraNa saMvedanamAM aMtarbhAva pAmatuM rasa saMvedana saMvede che, chatAM jIva te rasarUpe pariNamato nathI. kAraNake sattayajJAtIvAsthaya thitu - sarva Seya ane jJAyakanA tAdAbhyano niSedha che, zeya te jJAyaka ne jJAyaka te joya ema zeya-jJAyakanuM tAdAbhya (Identity) hotuM nathI, eTale jJAyaka AtmAne potAnA jANapaNA - svabhAvane lIdhe joya evA rasanA paricchedanuM - parijJAnanuM pariNatapaNuM hoya che rasapariripati arthAtu jJAyaka AtmA rasanA jaNapaNArUpa pariNAme pariName che, rasane jANe che, chatAM svayaM rasarUpeTFrijhamanAtu pote koI te svayaM rasarUpe pariNamato nathI, rasarUpa banI jato nathI, jIva kAMI rasa thaI jato nathI mATe te arasa che, marataH | tAtparya ke - jIvamAM rasapaNe kyAre saMbhave ? jo te pote pudgala dravya hoya to athavA te pote pudgala dravyano guNa hoya to athavA te pudgala dravyano svAmI hoya to athavA rasana evo svabhAva hoya to athavA kevala rasa saMvedana thatuM hoya to athavA te rasarUpe pariNamato hoya to, paNa uparamAM spaSTa vivarI batAvyuM tema AmAnuM A ekeka saMbhavatuM nathI. eTale Ama pudgala dravyathI anyapaNuM hovAthI, pudgala dravyanA guNothI bhinnapaNuM hovAthI, pudgala dravyanA svAmipaNAnA abhAve draleMdriya avakhaMbhane arasana hovAthI, svabhAvathI kSAyopathamika bhAvanA abhAve bhAveMdriya avalaMbane arasana hovAthI, sarva sAdhAraNa saMvedana pariNamana hoI kevala rasasaMvedana pariNamana nahi hovAthI ane rasapariccheda chatAM - rasanuM parijJAna - jANapaNuM chatAM svayaM rasarUpe pariNamana nahi hovAthI, A jIva 387
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarvathA arasa che. Ama jIvanuM sarvathA arasapaNuM ane sarvathA sarasapaNe adbhuta tattvayuktithI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe vivarI batAvyuM che. e ja prakAre A jIva sarvathA* arUpa, agaMdha, asparza ane azabda che, te rasane sthAne rUpa-gaMdha-sparza-zabda yojIne yathAsaMbhava ghaTAvavuM ane temAM paNa zabdanA vicAramAM guNane sthAne paryAya' ema yojavuM ane bIjuM badhuM temaja samajI levuM. A aMge parama AtmAnubhavI AtmArAmI parama AtmadRSTA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa adbhuta anubhavoAra che ke - e ja prakAre jIva arUpa, agaMdha, asparza, azabda "netroMkI spAmatA viSe jo putaliyAM rUpa sthita hai, aru rUpako dekhatA hai, sAkSIbhUta hai, so aMtara kaise nahIM dekhatA ? jo tvacA viSe sparza karatA hai, zIta uSNAdika koM jAnatA hai, aisA sarva aMga viSe vyApaka anubhava karatA hai, jaisA tilo viSe tela vyApaka hotA hai, tisakA anubhava koI nahIM karatA. jo zabda zravaNa IMdriya ke aMtara grahaNa karatA hai, tisa zabda zaktiko jAnaNehA2I sattA hai, jisa viSe zabda zaktikA vicAra hotA hai, jisa kAra roma khaDe hoI Ate hai, so sattA dUra kaise hove ? jo jihvAke agra viSe rasa svAdako grahaNa karatA hai, tisa rasakA anubhava karaNehArI alepa sattA hai, so sanmukha kaise na hove, veda, vedAMta sama siddhAMta, purANa, gItA kari jo zeya, jAnapaNe yogya AtmA hai, tisako jaba jAnyA taba vizrAma kaise na hove ?'' * zrImad rAjacaMdra, patrAMka (18), 39 vaLI A jIva 'anirdiSTa saMsthAna' che 'anirdiSTasaMsthAna:', arthAt jIvanuM koI saMsthAna-AkAra vizeSa che nahi, eTale tenuM koI paNa saMsthAna (AkAra) nirdezI zakAya ema nathI. kAraNake - (1) jo A jIvathI saMsthAnanuM nirmANa karAtuM hoya to te jIvanI kRti kahI zakAya, paNa A zarIra saMsthAna zarIranA samacaturasrAdi AkAravizeSa to 'dravyAMtarathI Arabdha' che 'dravyAMtarAvyazarIrasaMsthAnena', jIvathI atirikta anya dravyathI - pudgala dravyathI maMDANa karAyela che, eTale AkRtivizeSarUpa saMsthAna je pudgala dravyanI kRti che te jIvadravyanI kRti prema hoI zake mATe 'vaM saMsthAna vRti nirdedumazayatvAt' - 'AvA saMsthAnavALo' ema jIvane nirdezavAnuM azakyapaNuM che arthAt jIvanuM 'A AvuM saMsthAna' ema nirdezI zakAtuM nathI. (2) vaLI zarIranuM paNa jo amuka niyata saMsthAna ja rahetuM hota to kadAca AropitapaNe upacArathI paNa jIvanuM AvuM saMsthAna ema nirdezI zakAta, paNa A jIva to potAnA traNe kALamAM na caLe evA nizcayarUpa niyata-cokkasa svabhAve aniyata saMsthAnavALA-AkAravALA anaMta zarIramAM varte che 'niyasvabhAvenAniyata saMsthAnAnaMtazarIravattitvat', arthAt jIvano svabhAva to sarvatra niyata avasthita ja vahe che ane te niyata svabhAve te zarIre zarIre pharatA jatA aniyata-acokkasa AkAravALA anaMta zarIramAM sthiti kare che, eTale tene amuka AvuM saMsthAna ema nirdezI zakAtuM nathI. (3) 'saMsthAnanAmaEvipAsya puAttepu nirdizyamAnatvAt' 'saMsthAna' nAmanuM je nAmakarma che, tenA vipAkanI gaNanA pudgalamAM thAya che, te pudgala vipAkI karmamAM gaNAya che ema have pachI nirdezavAmAM AvI rahyuM che, tethI jIvanuM saMsthAna ema nirdezI zakAtuM nathI. (4) 'prativiziSTasaMsthAnapariNatasamastavastutattvasaMvatitasahana-saMvevanazaktiOvi' - samasta vastutattva prativiziSTa saMsthAnamAM pariNata che samasta saMsthAnamAM pariNata che - samasta vastutattva potapotAnA pratyekanA viziSTa khAsakhAsa AkAre pariNata che, tenI sAthe te te zeyAkAra cAra prakAre jIva anirdiSTa saMsthAna - - - 388 - sarakhAvo - 'azabdamasparzyamarUpamavyayaM tathArasaM nityamagandhavacca yat / banAvananAM mahata: paraM dhruvaM, nivAsthya tamRtyunuvAdramukte / / '' - zrI kaThopaniSad, a, 1, vallI 3, zlo. 15
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-49 sAthe saMvalita - saMmizrita - otaprota sahaja saMvedanazaktipaNuM che, arthAtu potapotAnA khAsa khAsa AkAre pariNamela samasta vastutattva sAthe saMvalita - tANAvANA jema vaNAyelI sahaja svabhAvabhUta vedanazakti jIvamAM che, chatAM te te vastatattvanuM saMvedanamAM aMta:pravezarUpa saMvalana - otaprota saMmizraNa hotuM nathI, eTale "svayamadvitanokasaMvatanazUnya' - svayaM-pote to akhila lokanA saMvalanathI - saMmizraNapaNAthI - bheLaseLapaNAthI zUnya rahita evI upajI rahelI nirmala anubhUtitAne lIdhe - upanAyamAnanirmanAnubhUtiyA' - jIvanuM atyaMta - sarvathA asaMsthAnapaNuM hoya che - 'yaMtamasaMsthAnavI ', tethI paNa jIvanuM koI saMsthAna nirdezI zakAtuM nathI. eTalA mATe tene "anirdiSTa saMsthAna' evuM vizeSaNa ApyuM te sarvathA yathArtha ja che. ane Ama A jIva arasa, arUpa, agaMdha, asparza, azabda, anirdiSTa saMsthAna che, eTale ja te avyakta - madhyavataH che, vyakta nathI. kAraNake - (1) A SaDU dravyAtmaka SaTraprakAre jIva avyakta loka zeya-jaNavAyogya che te vyakta che, pragaTa dRzyamAna che, udbhavyAtmi tochaDu zeyAt vattAnyatA - vyakta evA A joya SaDU dravyAtmaka lokathI jJAyaka - jANanAra evA AtmAnuM anyapaNuM - judApaNuM che, mATe jIva adazyamAna - apragaTa hoI avyakta che. (2) bhAvaka - bhAvana karanAruM - bhAva upajAvanAruM evuM kaSAyacakra che te vyakti che ane vyakta evA A bhAvaka kaSAyacakrathI bhAvya - bhAvana karAvA yogya - bhAvavA yogya evA A jIvanuM anyapaNuM - jUdApaNuM che, mATe jIva avyakta che, "SAyakAt mAvaThu thatA tvati' (3) vitsAmAcanimayanasamastavyavitavAtu' - jIvanuM samasta vyaktitva - vyaktipaNuM - vizeSapaNuM citu sAmAnyamAM nimagna che - DUbeluM che, arthAtu caitanya sAmAnyamAM jIvanuM saMpUrNa vyaktitva (Individual personality or manifestation) samAI jAya che, eTale cita sAmAnyathI atirikta - vadhAre bAkI rahetuM evuM jIvanuM kaMI vyaktitva skurAyamAna thatuM nathI, mATe jIva avyakta che. (4) jIva je kSaNika vyakti flash) - kSaNa mAtra camakavArUpa - phUTI nIkaLavArUpa AvirbhAva pAmato hoya to tevA vyaktipaNAne lIdhe te vyakta karI zakAya, paNa jIva to sadA khurAyamAna "citu camatkAramAtrathI camakato hoI tene kSaNika vyakti mAtranA abhAvane lIdhe avyaktipaNuM che, mATe kSabruivyavittamAtrAmAvata' - kSaNika vyaktimAtranA abhAvane lIdhe jIva avyakta che. (5) vyastavyiktavimizrapratimA - vyakta avyakta ane vyaktAvyaktano jIvane pratibhAsa thAya che, chatAM tene vyaktano sparza nathI - "vyasta sparzatAt', mATe jIva avyakta che. (6) "svayameva di vahiraMtaH skUTamanamUyamAna - svayameva vhAramAM ane aMtaramAM jIvanuM phuTapaNe anubhUyamAnapaNuM - anubhavAI rahyApaNuM (anubhava gocarapaNuM) che, chatAM 'vatopekSana protamatva' Idriya gocara rUpa vyaktanA (manifest, visible) upekSaNathI tenuM pradyotamAnapaNuM - prakaSTapaNe - prakAzamAnapaNuM che arthAtu jIva svayaM ja hAramAM ane aMtaramAM pragaTa anubhavAI rahyo che, paNa Idriyagamya vyakta (physically visible or manifest) jaNAto nathI, mATe paNa jIva avyakta che. Ama aneka prakAre A jIva sarvathA avyakta che. Ama rasa, rU5. gaMdha, sparza, zabda, saMsthAna (AkAra) ane vyaktitvano abhAva chatAM, A jIva "sva saMvedanabalathI nitya AtmapratyakSapaNuM hoI anumeya mAtrapaNAnA Atma pratyakSa jIva abhAvane lIdhe alagagrahaNa che.' arthAtu 'vasaMveDhanavajona' - sva saMvedananA aliMga grahaNa balathI - AtmAnubhavanA sAmarthyathI AtmAnuM nitya AtmapratyakSapaNuM che, nityamatipratyakSasati | AtmA AtmAne sadA pratyakSa-pragaTa-sAkSAta AtmAnubhava gocara che, eTale e mAtra liMgano - anumAnano viSaya na hoI tene anumAna vaDe grahaNa karavA rUpa anumeya mAtrapaNAno abhAva che - anuyamatratvamAvat che. Ama te pratyakSa-pragaTa-sAkSAt AtmAnubhavano viSaya che, paraMtu mAtra liMgano-anumAnano viSaya nathI, mATe ja 389
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tene 'aliMga grahaNa' evuM vizeSaNa ApyuM che, te yathArtha 'aniMdragrahaLaH' che. A 'aliMga grahaNa' pada ghaNA ghaNA artha rahasyathI bharapUra che ane pravacanasAranI 79-80 gAthAmAM* tenA vIza jeTalA apUrva paramArtha camatkRtibharyA parama adbhuta artha karI dekhADI parama prazAzramaNa tAttvikazekhara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnA parama prazAtizayano ApaNane paricaya karAvyo che. tattvarasika jijJAsue te sthaLe jovuM. - 'samasta Ama jIva arasa che, arUpa che, ItyAdi to nakArAtmaka uktithI (Negative) vyatirekathI jIvanA svarUpanuM kathana karyuM, paNa hakArAtmaka (Positive) uktithI anvayathI joIe to 'A jIva svayaM ApoApa anubhavAI rahelA cetanAguNathI nityameva aMtaHprakAzamAnapaNAne lIdhe cetanAguNavALo che.' jIvano A viziSTa cetanAguNa kevo che ? to ke (1) 'samastavipratipattipramAthInA vipratipatti pramAthI' che, arthAt sarva viparIta mAnyatAone viruddha visaMvAdI abhyupagamone prakRSTapaNe mathI nAMkhanAro, valovIne vilaya karI nAMkhanAro, chinna bhinna khaMDita karI phurace phuracA UDAvI nAMkhanAro che, AtmA che ke nathI athavA Avo che ke tevo che evA vikalpa taraMgarUpa tukkAono - mithyA kalpanArUpa vividha jalpanAono visaMvAdI vAdono bhAMgIne bhukko karI nAMkhanAro che. (2) vaLI A cetanA guNa 'vivecaka janone sarvasva samarpita karanAro' che 'vivecakajanasamarpikasarvasvena' jaDa-cetana tattvano yathAsthita viveka karanArA bhedajJAnI puruSane potAnuM sarvasva samarpaNa karanAro che. arthAt A cetanA guNa e ja AtmAnuM sarvasva che, sarva 'sva' - dhana AtmasaMpatti che, eTale cetanAguNane je jANe che te AtmAnuM sarvasva jANe che ane pAme che. (3) ane A cetanAguNa sattamapittojAto vItya - sakala lokAlokane kavalita karI atyaMta sauhityathI, jANe maMthara hoyanI 'atyaMtasauhityamaMthareNa iva' ema sakala kAla jarA paNa avicalita evo 'sakalakAlameva manAgapyavicalitAM arthAt A cetanAguNa eTalo badho parama udAra athavA khAudharo (Voracious) che ke, te sakala lokAlokane paNa kavala-koLIo karI jAya che ! ane koLIo karI jaIne pachI atyaMta 'sauhityathI' ArAmathI - lherathI maMtharapaNe - maMdapaNe jANe tene gAyanI jema vAgoLe che ! jema gAya tRNAhAra karI tene ArAmathI besI vAgoLe che, tema A cetanAguNa paNa samasta vizvano jJAnarUpa AhAra karI - koLIo karI, tene AtmArAmapaNe lherathI jANe aMtaramAM jIva sarvasva rUpa cetanA guNavaMto jIva = - - - = - - - "aliGgagrAhya iti vyaktavye yadaliGgagrahaNamityuktaM tadbahurArthaprasiddhaye / tathA hi (1) na liGgairindriyairgrAhakatAmApannasya grahaNaM yasyetyatIndriyajJAnamayatvasya pratipattiH / (2) liGgairindriyairgrAhyatAmApannasya grahaNaM dagnesyetIndriyapratyakSAviSayatvasya / ( 3 ) na liGgAdindriyagamyAddhUmAyarava grahaNaM yasyetIndriyapratyakSapUrvakAnumAnA viSayatvasya / (4) na liGgAdeva paraiH grahaNaM yasyetyanumeyamAtrAtvAbhAvasya / ( 5 ) na liGgAdeva pareSAM grahaNaM yesyetyanumAtRmAtrAtvabhAvasya / (6) liGgAtsvabhAvena grahaNaM yasyeti pratyakSajJAtRtvasya / ( 7 ) na liGgenopayogAkhyalakSaNena grahaNaM jJeyArthAlambanaM yasyeti bahirathAlambatajJAnAbhAvasya / (8) na liGgasyopayogAkhya lakSaNasya grahaNaM svayamAharaNa yasyetyanAnhAryajJAnatvasya / ( 9 ) na liGgasyopayogAkhyalakSaNasya grahaNapareNa haraNaM yasyetyAhAryajJAnatvasya / (10) na line upayogAkhyalakSaNe grahaNaM sUrya ivoparAgo yasyeti zuddhopayogasvabhAvasya / ( 11 ) na liGgAdupayogAkhyalakSaNAdgrahaNaM paugalikakarmAdAnaM yasyeti dravyakarmAsaMpRktatvasya / ( 12 ) na liGgebhyo indriyebhyo grahaNaM viSayANAmupabhogo yasyeti viSayopabhoktRtvAbhAvasya / (13) na liGgAtmano vendriyAdilakSaNAdgrahaNaM jIvasyeti zukrArtavAnuvidhAyitvAbhAvasya / ( 14 ) na liGgasya mehanAkArasya grahaNaM yasyeti laukikasAdhanamAtratvAbhAvasya 1 (16) na liGgenAmehanAkAreNa grahaNaM lokavyAptiryasyeti kuhukaprasiddhasAdhanAkAralokavyAptitvAbhAvasya 1. (16) na liGgAnAM strIpunnapuMsaka vedAnAM grahaNaM yasyeti strIpunnapuMsakadravyabhAvAbhAvasya / ( 17 ) na liGgAnAM dharmadhvajAnAM grahaNaM yasyeti bahiraGgayatiliGgAbhAvasya / (18) na liGgaM guNo grahaNamarthAvabodho yasyeti guNavizeSAnAlIDhazuddhadravyatvasya / ( 19 ) na liGgaM guNaparyAyo grahaNamarthAvabodhavi yasyeti paryAyavizeSAnAlIDhazuddhadravyatvasya / ( 20 ) na liGgaM pratyabhijJAnaheturgrahaNamarthAvabodhasAmAnyaM yasyeti dravyAnA zuddhaparyAyavasya / '' * juo zrI 'pravacanasAra' (gA. 2-80) amRtacaMdrAcArya praNIta TIkA 390
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-49 vAgoLe che ! ane vAgoLatAM gAya jema ArAmathI acalita sthira thaIne bese che, tema A akhila vizvane vAgoLatAM cetanA guNa sakala kAla ja jarA paNa calita nahi thato AtmArAmapaNe acalita sthira thaIne beTho che. Ama AkhuM vizva paNa jyAM eka koLIo thaI jAya che, evuM A anaMta jJAnazakti saMpanna avicalita cetanAguNanuM apUrva aciMtya ananya parama sAmarthya prakAze che ! (4) Avo A avicalita na sAdhAratiya mavamUna' - ananya sAdhAraNatAe karIne svabhAvabhUta hoI svayameva anubhUyamAna che - "svayameva anubhUthamAnena - arthAt A cetanA guNa ananyasAdhAraNa che, anyane - bIja koI dravyane sAdhAraNa (common) nahi evo che, arthAta AtmA sivAyanA bIja koI paNa dravyamAM A cetanAguNanuM hovApaNuM nathI, kevala AtmAno ja A asAdhAraNa - asAmAnya - atizayavaMta (Extra-ordinary, uncommon) viziSTa (Distinguishing & Distinguished) guNa che ane Avo A AtmAno viziSTa avicalita asAdhAraNa cetanAguNa AtmAno svabhAvabhUta hoI sadA svayaM ja - ApoApa ja AtmAnubhavathI anubhavAI rahelo che. Ama samasta vipratipattinA pramAthI, vivecakajanane sarvasva samarpanArA, sakala lokAlokane paNa koLIo karI atyaMta ArAmathI gAyanI jema tene vAgoLato hoya ema sakala kAla jarA paNa calita nahi thatAM ane ananya sAdhAraNapaNe svabhAvabhUta hoI svayaM ja anubhavAI rahelAM evAM A cetanAguNathI A AtmA nityameva aMtaramAM prakAzamAna che, cetanApunena nityamevAMtaHprazamAnavAtu - tethI karIne A AtmA cetanAguNavALo che, "cetanA " | ane Ama arasa, arUpa, agaMdha, asparza, azabda, anirdiSTa saMsthAna, avyakta ane cetanAguNavALo je che, te 'A' - pratyakSa pragaTa anubhavAI rahelo "mavAnuM' - "bhagavAna" "bhaga' - aizvaryasaMpanna - sAmarthya saMpanna - "mamatAno:' - "amalAloka' - amala Avo bhagavAna amalAloka nirmala Aloka-prakAzavALo, ahIM "ThTha:' eka - advitIya - advaita, TaMkotkIrNa jIva 'raMhyorjIf' - TaMkotkIrNa - zilAmAM TAMkaNAthI utkIrNa akSara jevo akSara kaMkotkIrNa', pratya' joti "pratyagu jyoti' - aMtargata - ata eva bIjA badhAthI pRthaka - bhinna - jUdI tarI Ave evo jhaLahaLa jyoti svarUpa, evo A "jIva' che "nIva:' | "nitya hai ki anitya hai eka hai aneka hai ki, sadasada bhAvavAna tenA upAyo hai, suSamanuM sUSama hai lasuM atIva gUla, arUpI agaMdha jina graMthanameM gAyo hai; lokAloka tIna kAla utapAta dhruva nAsa, jAkI jJAna jeti mAMhi jagata samAyo hai, aiso paramAtama Atama mahAtamadhArI, parama AnaMdakaMda devacaMda pAyo hai." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 3-102 sva jIva para pudgala 391
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti citazaktimAtra svane avagAhI paramAtmA AtmAne AtmAmAM anubhavo ! - evo uddhodhaka samayasAra - kaLaza (3) amRtacaMdrajI lalakAre che - mAlinI sakalamapi vihAyAganAya cicchaktiriktaM, sphuTataramavagAhya svaM ca cicchaktimAtra / imamupari caraMtaM cAru vizvasya sAkSAt, kalayatu paramAtmAtmanamAtmanyanaMtaM // 35 // sakala ja jhaTa choDI anna cit zaktirikta, phuTatara avagAhI Atma cit zaktimAtra; jaga upara caraMto Atma sAkSAt anaMto, anubhava karajo A AtmAmAM AtmasaMto ! 35 amRta pada-35 RSabha jinezvara prItama mAharo re' - e rAga. AtmA anubhavo AtmA AtmamAM re, choDI samasta anAtma... (2)... dhruvapada-1 cit zaktithI khAlIkhama badhuM re, chAMDI daI jhaTa sAva, ne phuTatara cilyakti mAtra A re, sva avagAhI bhAva.. AtmA. 2 vizvanI upara cAru caraMta A re, Atma sAkSAta anaMta, paramAtmA AtmAmAM anubhavo re, bhagavAna amRta saMta. AtmA. 3 artha : citazaktithI rikta (khAlI-zUnya) evuM sakala ja zIdhra choDI daI ane skUTatara (vizeSa phuTa) evA citazakti mAtra svane avagAhIne vizvanI upara caraMtA A cAru (saMdara) 2 AtmAne paramAtmA AtmAmAM sAkSAt kaLo ! (anubhavo !) amRta jyoti" mahAbhASya jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya emAM kema?" - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 266 (22) ajakulavAsI kesarI re, lakhyo jima nija rUpa, cidAnaMda tima tumahu pyAre, anubhava zuddha svarUpa.' - zrI cidAnaMdajI, (pada-3) "Atama paramAtama pada, je paramAtama zuM laya lAve." - zrI cidAnaMdajI, pada-8 A pramANe uparamAM "AtmakhyAtimAM atyaMta syuTa vivarI dekhADyuM tema jIvanuM svalakSaNa anvaya-vyatirekathI pradarzita karI, A zuddha AtmAno anubhava karavAnuM zita zaktimAtra "tane mumukSune AhvAna karato upasaMhAra rUpa A kaLaza AtmakhyAtikAra AtmAne avagAhI para paramaSie (amRtacaMdrAcAryajIe) prakAzyo che, (aho mumukSu ! tame) vita AtmA AtmAne AtmAmAM vitarita 'citazaktirikta' - cit zaktithI rikta - khAlIkhama - zUnya anubhavo evuM je kAMI che, te badhuM ya sadA chevaTa mATe - ekadama choDI daI, "sattama vidAyAlaya' - 'citRzakti mAtra' evo je A atyaMta sphaTa pragaTa sva - pote AtmA che tene avagAho ! skUTataramavahyi ra vivittAtre temAM UMDA utarI nimajjana karo ! ane mamuri paraMtaM vAruM vizvaya sAkSAt A vizvanI upara caratA A suMdara anaMta 392
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMka samayasAra kaLaza-35 evA AtmAne paramAtmA (evA tame) AtmAmAM sAkSAt kaLo - anubhavo ! "vattayA paramAtmAtmAnamAtmanyanantaM' / jemAM citazakti nathI evuM je kAMI che, te badhuMya "para' che, mATe "pramANika nyAyI sat puruSe te pArakuM badhuM ya saplAya' ekadama chevaTa sadAne mATe (once for all) choDI devuM joIe ane cita ta mAtra evo je A atyaMta pragaTa "sva" - AtmA che. tene ja bhajavo joIe. temAM ja avagAhana karI, vizvanI uparamAM caratA te AtmAmAM ja nimagna thaI jaIpharI vhAra na nIkaLAya ema DubI javuM joIe ! ane Ama vizvanI uparamAM taratA AtmAmAM DUbI jaI vizvanI upara taravAno ne AtmAmAM DubavAno akhaMDa anaMta parama AtmAnaMda mANavo joIe ! sAkSAta anubhavavo joIe ! 399
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cittzakti zUnya A kahevAmAM AvatA sarveya bhAvo paudgalika che ema AgalI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (4) prakAze che - anuSTup cicchaktivyAptasarvasvasAro jIva iyAnayaM / atotiriktAH sarvepi bhAvAH paugalikA amI ||36|| amRta pada-36 bhaiyA ! viSama A saMsAra... e rAga. cittzakti e cetana kerUM, che sarvasva ja sAra... dhruvapada. anaMta svasaMpad AtmAnI, cittzakti avadhAra... cittzakti. 1 cittzaktithI vyApta jehano, che sarvasva ja sAra, ATalo ja che jIva teha A, nizcayathI niradhAra. cikti. 2 cittzaktithI atirikta A, bhAvo je saghaLAya, paudgalika ja te bhagavAn bhAkhe, amRtacaMda munirAya... citzakti. 3 artha : ciktithI jeno sarva svasAra vyApta che evo A jIva ATalo ja che, ethI atirikta (jUdA tarI AvatA) A (kahevAmAM Ave che te) sarve ja bhAvo paudgalika che - 'amRta jyoti' mahAbhASya deha karatAM caitanya sAva spaSTa che. dehaguNa dharma jema jovAmAM Ave che, tema Atma guNadharma jovAmAM Ave to deha uparano rAga naSTa thaI jAya. AtmavRtti vizuddha thatAM bIjA dravyane saMyoge AtmA dehapaNe (vibhAve) pariNamyAnuM jaNAI rahe. zrImad rAjacaMdra, aM. 864 vyAkhyAnasAra-22, 7 57 " "pudgala he pragaTa cetana hai guptarUpa, aNu muratIka ThIka jIva mUratI na hai, pudgala he ajAna jIva lokAloka jAna, jJAnAdika gunathAna thiratAmeM lIna hai, cirakAla karmasaMga rahyo tau bhI karmamukta, vivahAra pakSa gahe karmake adhIna hai, akSara triguNaIda devacaMda jJAnavRMda, akSara sabhAva lIye aaurasa pIna hai ?'' citrazaktithI atirikta A sarve bhAvo paudgalika "cetanavaMta anaMta guna, sahita su Atama rAma, yAte anamila aura saba, pudagala ke parinAma.'' - zrI banA. kRta sa.A.a. 4 A ja uparokta bhAvanuM samarthana karanAro sArasamuccayarUpa temaja AgaLanI gAthAnI utthAnikA rUpa A kaLaza (36) AtmabhAvamaMdira zikhare amRtacaMdrAcAryajIe caDhAvyo che, vittivyAptasarvasvasArIH cittzaktithI jeno sarvasva sAra vyApta che vyApela che evo A jIva basa ATalo ja che - nIva cAnayam, ethI atirikta - 'ato'tivitAH' e sivAyanA A sarveya skveDapi bhAvo che te paudgalika che. arthAt citzakti eja AtmAno sarvasva sAra che, eja AtmAnI sarvasva (All in all) sarva 'sva' sArabhUta dhana - saMpatti che, enAthI vyApta-vyApelo evo A jIva ATalo ja che, jarA paNa nyUna nahi - jarA paNa adhika nahi (nothing more nothing less), jeTalo citrazaktimaya eTalo ja jIva che, bAkI e sivAyanA A je nIcenI gAthAomAM kahevAmAM Ave che. zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-35 394
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-50 te bIjA badhAya bhAvo paulika che - pudgala nirmita - pudgalamaya che. mAvA: vauttivA : - jIvassa Natthi vaNNo Navi gaMdho Navi raso Navi ya phAso / Navi rUvaM Na sarIraM Na vi saMThANaM Na saMhaNaNaM // 50 // jIvassa Natthi rAgo Navi doso Neva vijade moho / No pacayA Na kammaM NokammaM cAvi se Nasthi // 51 // jIvassa Natthi vaggo Na vaggaNA Neva phaDDhayA keI / No ajjhappaThANA Neva ya aNubhAyaThANANi // 52 // jIvassa Natthi keI joyaThANANa baMdhaThANA vA / Neva ya udayaThANANa maggaNaThANayA keI // 53 // No ThidibaMThANA jIvassa Na saMkilesaThANA vA / Neva visohiThANA No saMjamaladdhiThANA vA // 54 // Neva ya jIvaThANA Na guNaThANA ya asthi jIvassa / jeNa du ede sabve puggaladavvassa pariNAmA // 55 // jIvano nathI varNa na ja gaMdha che re, nathI rasa nathI sparza jANa pudra. nathI rUpa nathI ja zarIra ne re, na saMhanana na saMsthAna... pud. 50 jIvano nathI rAga na TreSa che re, nathI moha taNo kaMI vAsa... pud. nathI pratyayo temaja karma nA re, nathI nokarma paNa vaLI tAsa. pud. 51 jIvano nathI varga na vargaNA re, nathI spardhako paNa tasa koya... pudda, nathI adhyAtmasthAno tehanA re, nathI anubhAga sthAnoya... pud. para jIvanA nathI yogasthAno kaMI re, nathI baMdhasthAno paNa koya, pud. nathI udayasthAno tehanA re, na ja mArgaNAsthAno hoya... pud. 53 nathI sthitibaMdha sthAna jIvanA re, nathI temaja saMkleza sthAna... pud. nathI vizuddhi sthAno tehanA re, nathI saMyamalabdhi sthAna... pud. 54 nathI jIvasthAno paNa jIvanA re, nathI guNasthAno ya tamAma. pud. kAraNa eha sarveya to nizcaye re, pudgala dravyanA che pariNAma... pud. 55 gAthArtha - jIvano nathI varNa, nathI gaMdha, nathI rasa, nathI sparza, nathI rUpa, nathI zarIra, nathI saMsthAna, nathI saMhanana. 50 jIvano nathI rAga, nathI 'Sa ane nathI moha, jIvanA nathI pratyayo, nathI karma ane nathI nokarma. pa1 jIvano nathI varga, nathI vargaNA ane nathI koI spardhako, nathI adhyAtma sthAno ane nathI anubhAga sthAno. para jIvanA nathI koI yogasthAno, nathI baMdhasthAno, nathI udaya sthAno ane nathI koI mArgaNA sthAno. 53 395
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIvanA nathI sthitibaMdha sthAno, nathI saMkleza sthAno, nathI vizuddhi sthAno ane nathI saMyamalabdhi sthAno. 54 ane jIvanA nathI jIvasthAno ane nathI guNasthAno, kAraNake A sarveya pudgala dravyanA pariNAmo che. patha AtmakhyAti TIkA jIvasya nAsti varNo nApi gaMdho nApi raso nApi ca sparzaH / nApi rUpaM na zarIraM nApi saMsthAnaM na saMhananaM // 50 // jIvasya nAsti rAgo nApi dveSo naiva vidyate mohaH / no pratyayA na karma nokarma cApi tasya nAsti // 51 // jIvasya nAsti vargo na vargaNA naiva sparddhakAni kAnicit / no adhyAtmasthAnAni naiva cAnubhAgasthAnAni // 52 // jIvasya na saMti kAnicidyogasthAnAni na baMdhasthAnAni vA / naiva codayasthAnAni na mArgaNAsthAnAni kAnicit // 53 // no sthitibaMdhasthAnAni jIvasya na saMklezasthAnAni vA / naiva vizuddhisthAnAni no saMyamalabdhisthAnAni vA // 54 // naiva ca jIvasthAnAni na guNasthAnAni vA saMti jIvasya / yena tvete sarve pudgaladravyasya pariNAmAH // 55 // yaH kRSNo haritaH pIto raktaH zveto varNaH sa sarvopi nAsti jIvasya / pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtennitvAt / yaH surabhi durabhi vo gaMdhaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yaH kaTukaH kaSAyaH tikto'mlo madhuro vA rasaH sa sarvopi nAsti jIvasya / pudgaladravya pariNAmamayatve satyanubhUtetvAt / yaH snigdho rUkSaH zItaH uSNo gururlaghurmRduH kaThino vA sparzaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yatsparzAdisAmAnyapariNAmamAtraM rUpaM tannAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yadaudArikaM vaikiyikamAhArakaM taijasaM kArmaNaM vA zarIraM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravya pariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yatsamacaturasraM nyagrodhaparimaMDalaM svAti kubjaM vAmanaM huMDaM vA saMsthAnaM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yadvajrarSabhanArAcaM vajranArAcaM nArAcamarddhanArAcaM kIlikA asaMprAptAsRpATikA vA saMhananaM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yaH prItirUpo rAgaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgalapariNAmayatve satyanubhUtirbhinnatvAt / 38
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMka samayasAra gAthA-50 thI 55 pudgaladravyapariNAmamayatve satyanbhUyo'prItirUpo dveSaH sa sarvopi nAsti jIvasya / pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yastattvApratipattirUpo mohaH sa sarvo'pi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUte bhinnatvAt / ye mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayAste sarvepi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yad jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAMtarAyarUpaM karma tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yatSaTparyAptitrizarIrayogyavasturUpaM nokarma tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yaH zaktisamUhalakSaNo varga sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / / yA vargasamUhalakSaNA vargaNA sA sarvApi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni maMdatIvrarasakarmadalaviziSTanyAsalakSaNAni sparddhakAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUte bhinnatvAt / / yAni svaparaikatvAdhyAse sati vizuddhacitpariNAmAtiriktatvalakSaNAnyadhyAtmasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni prativiziSTaprakRtirasapariNAmalakSaNAnyanubhAgasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / / AtmabhAvanA jIvasya nAsti varNo - 9th chanaI, nApi gaMdho nApi raso nApi ca sparzaH nApi rUpaM na zarIraM nApi saMsthAnaM na saMhananaM - nayI 4 dha, nayI 4 2sa, bhane nathI 4 sparza, nayI 4 35, nathI zarIra, nathI 4 saMsthAna, nayI saMjanana. tyA sugama che. // 50-54 // naiva ca jIvasthAnAni na guNasthAnAni vA saMti jIvasya - bhane nayI 4 (r)sthAno vA gusthAnI (r)vanA cha nAra. 129 zuM ? yena tu - 429 nizye zane ete sarve - mA sarva pudgaladravyasya pariNAmAH - pudrabadravya parikSAmo cha. // 55 // iti gAthA AtmabhAvanA / / 51-54 / / yaH kRSNo haritaH pIto raktaH zveto varNa- ra-ao, harita-bIbI, pAta-pAgo, sata-sato, zveta-dhAgovasa sarvopi - sarva 4 nAsti jIvasya - vIche nahi. zanebI ? pudgaladravyapariNAmamayatve sati - pudrabadravya pariNAmamayatva sate anubhUterbhinnatvAt - anubhUtithI manapAne bI. (a.4 re gaMdha, 2sa, sparza, 35, zarIra, saMsthAna, saMhanana aMge paNa pratyeka bhAvanA samajavI.) yaH prItirUpo rAgaH - prIti 35 2 / sa sarvo'pi - te sarva 4 nAsti jIvasya - avanI cha nahiM ne bI ? pudgaladravyapariNAmamayatvesati - pusadravya pariNAmabhayapAsate anubhUtetritvAt - anubhUtiyA min5||..ne.bii. (4 dveSa, bhoTe, pratyayo, bha, nabha, varga, feu, spo 59 pratye45.lAvanA sama4vI). yAni - svaparaikatvAdhyAse sati - 5-52no va adhyAsa sate - vizuddhacitpariNAmAtiriktatvalakSaNAni adhyAtmasthAnAni - vizuddha pita parimAmayI mastitva a dhyAtmasthAno, tAni sarvANyapi na saMti jIvasya - sarve 5 7 // na. ne bI ? pudgaladravyapariNAmamayatve sati . pudrabadravya pariNAmamayapazu sate anubhUtebhinnatvAt . anubhUtiyA mitrAne bI. ( 4 anubhAgasthAno, yogasthAnI, sthAnI, udayasthAno, mArgaNAsthAno, sthitibaMdha sthAno, saMkleza sthAno, vizuddhi sthAno, saMyamalabdhi sthAno, jIvasthAno ane sukSasthAnI ge 5 pratyaya lAvanA sm04vii).||50-54|| iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||50-54|| u87
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yAni kAyavAGganovargaNAparisyaMdalakSaNAni yogasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt yAni prativiziSTaprakRtipariNAmalakSaNANi baMdhasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni svaphalasaMpAdanasamarthakarmAvasthAlakSaNAnyudayasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni gatIndriyakAyayogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyAbhavyasamyaktvasaMjJAhAralakSaNAni mArgANAsthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt yAni prativiziSTaprakRtikAlAMtarasahatvalakSaNAni sthitibaMdhasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni kaSAyavipAkodrekalakSaNAni saMklezasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni kaSAyavipAkAnudrekalakSaNAni vizuddhisthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni cAritramohavipAkakramanivRttilakSaNAni saMyamalabdhisthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni paryAptAparyAptabAdarasUkSmaikeMdriyadvIMdriyatrIMdriyacaturiMdriyasaMjJyasaMjJipaMceMdriyalakSaNAni jIvasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTi saMyatAsaMyatapramattasaMyatApramattasaMyatApUrvakaraNopazamakakSapakAnivRttibAdara-sAMparAyopazamakakSapakasUkSmasAMparAyopazamaka asaMyatasamyagdRSTi kSapakopazAMtakaSAyakSINakaSAyasayogakevalyogakevalilakSaNAni guNasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / AtmakhyAti TIkArtha e kRSNa (DANo), harita (sIsI), pIta (cIjo) rakta (rAto) zveta va te sarve 4 kavano che, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe, The surabhi (sugaMdhI) vA hurabhi (hugadhi) gaMdha te sarve 4 kavano che nahi, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. The TuGa (DaDavo), duSAya (tUro), tiuta (tIja), samsa (ghATI), vA bhadhura rasa te sarve 4 jIvano che nahi, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. The snigdha (zrIezo ), 3kSa (sUjI), zIta, uSNa, guru, laghu bhUhu vA uThina sparza te sarve 4 jIvano che nahi, pudgaladravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. 398
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-50 thI 55 je sparzAdi sAmAnya pariNAmamAtra rUpa, te sarve ja jIvanuM che nahi, pudgaladrazya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM), anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa vA kArmaNa zarIra te sarve ja jIvanuM che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM), anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je samacaturasa (corasa), nyagrodha parimaMDala, svAti, kubja, vAmana vA huMDa saMsthAna, te sarve ja jIvanuM che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM), anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je vajra RRSabhanArAca, vajanArAca, nArAca, ardhanArAca, kIlikA, vA asaMprAptAsRpATikA saMhanana, te sarve ja jIvanuM che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM), anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je prItirUpa rAga, te sarve ja jIvano che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je aprIti rUpa dveSa, te sarve ja jIvano che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM), anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je tattva apratipatti rUpa moha, te sarve ja jIvano che nahi, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga lakSaNa pratyayo te sarve ja jIvanA che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je jJAnAvaraNIya - darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya - AyuSu rUpa karma, te sarve ja jIvanuM che nahi, - - pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je SaT paryApti - trizarIra yogya vasturUpa nokarma, te sarve jIvanuM che nahi, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je zakti samUha lakSaNavALo varga te sarve ja jIvano che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je vargasamUha lakSaNavALI vargaNA, te sarve ja jIvanI che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je maMda-tIvra rasavALA karmadalonA viziSTa nyAsa lakSaNavALA spardhako, te sarve ja jIvanA che nahi, - nAma 399 - gotra aMtarAya pudraladravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je sva-52no ekatva adhyAsa sate, vizuddha cittpariNAmathI atiriktapaNArUpa lakSaNavALA adhyAtmasthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgaladravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je prativiziSTa prakRtinA rasa pariNAmalakSaNavALA anubhAga sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi,
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tanuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je kAya-vA-manovargaNAnA parispada lakSaNavALA yogasthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je prativiziSTa prakRtinA pariNAma lakSaNavALA baMdha sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je sva phala saMpAdanamAM samartha karbhAvasthA lakSaNavALA udaya sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tanuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je gati, Idriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, vezyA, bhavya, samyakta, saMjJA, AhAra lakSaNavALA mArgaNA sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je prativiziSTa prakRtinA kAlAMtarasahatva lakSaNavALA sthitibaMdha sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je kaSAyanA vipAkanA uka lakSaNavALA saMkleza sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je kaSAya vipAkanA anudraka lakSaNavALA vizuddhi sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je cAritra moha vipAkanA krama nivRtti lakSaNavALA saMyamalabdhi sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je paryApta - aparyApta evA bAdara-sUkSma ekeMdriya, dvAdriya, trIdriya, caturiMdriya saMzi-asaMzi paMceMdriya lakSaNavALA jIvasthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, - pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (teonuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. je mithyAdeSTi, sAsAdana, samyagu deSTi, samyagu mithyAdeSTi, asaMyata samyagu deSTi, saMyatAsaMyata, pramatta saMyata, apramatta saMyata, apUrvakaraNa upazamaka-kSapaka, anivRtti bAdara sAMparAya upazamaka-kSapaka, sUkSma sAMparAya upazamaka-kSapaka, upazAMta kaSAya, kSINa kaSAya, sayoga kevalI, ayoga kevalI lakSaNavALA guNa sthAno, te sarve ja jIvanA che nahi, pudgaladravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe. amRta jyoti' mahAbhASya paulika racanAe AtmAne sthabhita karavo ucita nathI." "caitanyapaNuM gokhe to caitanyapaNuM prApta thAya." "caitanyapaNuM anubhavagocara thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 124, 957 (upadeza chAyA) "nahIM hama darasana nahIM hama parasana, rasa na baMdha kucha nAMhI, AnaMdaghana cetanamaya mUrati, sevana jana bali jAhIM. avadhU nAma hamArA rAkhe." - zrI AnaMdaghanajI, pada-29 citazaktithI atirikta (jUdA) je A sarve bhAvo che te paulika che. ema utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe atre A gAthAomAM pauDhalika bhAvonA 29 prakAro varNavI dekhADyA che. 400
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMka: samayasAra gAthA-50 thI 55 (1) varNAdi ATha bhAvo jIvanA nathI, (2) rAga-dveSa-moha bhAvo jIvanA nathI, (3) . pratyayo-karma-nokama jIvanA nathI, (4) varga-vargaNA-spardhako jIvanA nathI, vadi-rAgAdi bhAvo ? (5) adhyAtmasthAna-anubhAga sthAnAdi 10 sthAno jIvanA nathI, (6) jIva jIvanA nathI : sthAno ane guNasthAno paNa jIvanA nathI, kAraNake A sarveya pudgala dravyanA paramaguru amRtacaMdrajIe pariNAmo che. paulika bhAvonA A sarva prakAronuM pratyekanuM "AtmakhyAti'mAM gokhAveluM bhedazAna atyaMta pariTyuTa vivaraNa karI dekhADatAM parama AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA "AtmakhyAti' kag paramarSi (amRtacaMdrAcAryajIe) A paudralika bhAvonuM anubhUtithI bhinnapaNuM paribhAvana karAvyuM che ane je varNAdi-rAgAdi I. te sarve ja jIvanA che nahi', pudgala dravya pariNAmamayapaNAe karIne teonuM anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe - "sa safja nAsti nIvaca, pukadravya pariNAmamayatve sati anumUtatravAtuM' ema sakarmonA karNamAM sadA gUMjI rahe evA karNAmRta samA amRta zabdomAM (Ringing words) bhedajJAnanI dhUna levaDAvI bhedajJAna gokhAvyuM che. jema vyAvahArika zikSaka-vyAvahArika guru ziSyane-vidyArthIne pATha levaDAvI pATha gokhAvI gokhAvIne pAko karAve che, tema A pAramArthika parama guru jagadaguru zrImad karmagraMtha viSayamAM paNa bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe AtmavidyArthIne atre bhedajJAnano pATha gokhAvI amRtacaMdra svAmIjInuM gokhAvIne, A sarva pudgala-pariNAmamaya bhAvonuM anubhUtithI bhinnapaNuM pharI pharI ghaMTAvI lUMTAvIne, bhedajJAnano abhyAsa pAko karAvyo che; ane Ama pada pada AtmA gokhAvatI A yathArthanAmAM bhagavatI AtmakhyAti' mAM pade, pade AtmAnI khyAtino ora prakAza karyo che ane AvI "amRta vANI' nirjharatA potAnA divya amRta caMdra' AtmAnuM pratibiMba pADatI AtmakhyAti prakhyApatAM A AcAryajIe (amRtacaMdrajIe) atre eTaluM badhuM savistara phuTa ane sugama vivaraNa karyuM che ke, tenuM vivecana karavA jevuM atra kAMI rahetuM nathI; eTaluM ja nahi paNa varga-vargaNA-spaddhako-saMkleza sthAno-vizuddha sthAno Adi karmagraMtha prasiddha pAribhASika zabdonI je apUrva suspaSTa vyAkhyA (amRtacaMdrajIe) atra karI che te parathI karmagraMthanA viSayamAM paNa A "amRtacaMdra svAmIjInuM keTaluM badhuM apAra svAmitva haze te svayaM jaNAI Ave che, eTale tata saMbaMdhI paNa atre kAMI lakhavA jevuM rahetuM nathI. mAtra te te pAribhASika zabdo ne viSayonI vizeSa samajatI mATe jijJAsu mumukSuoe karmagraMtha - gomaDhasAra Adi graMtharatnonuM avalokana karavuM eTalI namra vijJApanA karI, atre saMkSepamAM siMhAvalokananyAye vicArIe to - atre je paudralika bhAvonA 29 prakAro jIvanA nathI ema pRthaka pRthaka "nathI nathI' neti neti ' kahI varNavI dekhADyA. tenuM vargIkaraNa karIe to sAmAnyapaNe cha bhAgamAM vaNadi 29 prakAranuM cha vibhakta karI zakAya - (1) pragaTa paudralika evA varNAdi bhAvo, (2) vibhAgamAM vargIkaraNa cAra vibhAva bhAvArUpa rAga-dveSa-moha, (3) A sarva bhAvonA mULa prabhAva prakAra ne traNa mULa prabhavasthAna zAnapa pratyayo-karma-nokarma, (4) karmoddhava bhAvo varga-vargaNA-spaddhako, (5) karmajanya ane pratyayajanya bhAvo adhyAtma sthAnAdi 10, (6) A sarva bhAvonA adhiSThAnarUpa jIvasthAna ane guNasthAna. ema A kala ogaNatrIsa bhAvonuM pratyekanuM pudgala - pariNAmamayapaNuM hoI anubhUtithI bhinnapaNuM che. athavA A bhAvonA A cAra vizALa prakAra kahI zakAya - (1) je pragaTa dezyamAna sIdhe sIdhI rIte sthaLa paudralika bhAvo che. jemake varNAdi 8, jIvasthAna. (2) je apragaTa adRzyamAna sIdhe sIdhI rIte sUkSma paudralika bhAvo che. jemake - karma, nokarma, yogasthAna, baMdha sthAna Adi. (3) je pragaTa anubhUyamAna ADakatarI rIte paulika bhAvo che. jemake - rAgAdi 3, pratyayo. 401
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (4) je apragaTa anubhUyamAna ADakatarI rIte paulika bhAvo che. jemake - adhyAtmasthAna, saMkleza sthAna, vizuddhi sthAna, guNasthAna Adi. A badhA bhAvonA mULa prabhavasthAna (udbhava sthAna) A traNa che - (1) pratyayo- temAMthI rAgAdi (rAga-dveSa-moha) bhAvo prabhAva pAme che, temaja guNasthAno, adhyAtma sthAno, saMkleza sthAno, vizuddhi sthAno, saMyama labdhi sthAno paNa temAMthI prabhave che. Ama pratyayo 8 bhAvonI janmabhUmi che.. (2) karma- temAMthI varga-vargaNA-rUddhako prabhave che, temaja anubhAga sthAno, baMdha sthAno, udaya sthAno, sthitibaMdha sthAno, mArgaNA sthAno paNa temAMthI prabhava pAme che. Ama karma 8 bhAvonI janmabhUmi che. (3) nokarma. temAMthI varNAdi 8 tathA yoga sthAno, jIva sthAno prabhave che. Ama norma 10 bhAvonI janmabhUmi che. A badhA bhAvonA mULa AdhArarUpa be adhiSThAna che, ke jemAM A sarva bhAvo zamAya che, aMtarbhAva pAme che - (1) jIvasthAna (2) guNasthAna. AkRti kamI pratyayo nokarma jJAnAvaraNIya varga mithyAtva rAga dveSa moha trizarIra vadi 8 darzanAvaraNIya varganA avirati guNasthAno pati jIva sthAno vedanIya saddhaka kaSAya adhyAtma sthAno, saMkleza sthAno yogya vastu yoga sthAno mohanIya anubhAga sthAna yoga vizuddhi sthAno, saMyamalabdhi sthAno Ayu baMdha sthAna nAma udaya sthAna gotra sthitibaMdha sthAna aMtarAyakarma mArgaNA sthAna 402
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prathama prarUpaka aMkaH samayasAra gAthA-50 thI 55 AkRti vaNa 2sa. sparza zarIra saMsthAna saMhanana rAga mithyAtva avirati yoga kaSAya jJAnAvaraNAdi karma 8 paryAkSi zarIra zakti samUha varga samUha vargaNA spaddhako nokarma varga yoga baMdha adhyAtma || anubhAga sthAna sthAna udaya sthAna sthAna 4 8 1 8 8 8 % 2 ayogI saMyogI kSINa moha sthAna upazama kSapaka zreNI/upazama zreNI/kSapaka apramatta saMyata pramatta saMyata saMyatAsaMyata asaMyata samyagudRSTi samyagu mithyAdeSTi sAsAdana samyagu mithyASTi sthAna mArgaNA I sthiti | saMkleza II vizuddhi sthAna 14 | sthAna | sthAna sthAna saMyamalabdhi sthAna 1 1 2 3 4 4 5 11 2 3 4 5 5 | 14 jIvasthAna paryApta aparyApta 403
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ATalI sAmAnya pRthakkaraNa ane vargIkaraNArUpa vicAraNA pachI A sarva paudralika bhAvonuM vizeSa svarUpa samajavuM sugama thaI paDaze. eTale have paramaguru AtmakhyAti kartA (amRtacaMdrajIe) je AlApa levaDAvyo che, teno "anuvAda karatAM have A pratyeka prakAranuM kvacit kiMcit samajutI sAthe anubhAvana'- (1) kALo, lIlo, pILo, rAto, dhoLo ema pAMca prakArano varNa, (2) sugaMdhI durgadhI jema be prakArano gaMdha, (3) kaDavo, tUro, tIkho, khATo, mITho ema paMca prakArano rasa, (4) cIkaNo, lUkho, TADho, unho, bhArI, haLavo, narama vA kaThaNa ema aSTa prakArano sparza, A spardhAdi sarvanuM eka sAmAnya pariNAmamAtra te rUpa, udAra-sthUla pudgalothI racAyeluM te audArika, vikriyA pAmatuM te vaikriyika, saMyamajanya, AhAraka labdhi vizeSathI prApta thatuM te AhAraka, pAcanAdi-uSNatAdinA kAraNarUpa te taijasa ane ati sUkSma karma pudgalathI racAyeluM karmamaya evuM karmakoSarUpa te kAmaNa - ema paMca prakAranuM zarIra, (7) jenA cAre agna-khUNA samAna che te samacaturagna (samacorasa), vaDanA jhADanI peThe jeno uparano bhAga bhavya suMdara goLAkAra che te nyagrodha parimaMDala, jeno nIceno bhAga svAti-chIpanI jema suMdara che te svAti, je kubaDuM che te kunja, je ThIMgaNuM-vAmanuM che te vAmana, jeno koI paNa DhaMgadhaDAvALo AkAra vizeSa che nahi evuM ThekANA vinAnuM DhaMgadhaDA vinAnuM - "roDa boDa' - te huMDa, ema zarIranA AkAra vizeSarUpa (figure) cha prakAranuM saMsthAna, jenAthI zarIranuM hADa majabUta vA DhIluM hoya che, jenAthI zarIranI saMhanana zakti - haNavAnI zakti - prahAra karavAnI zakti (striking power) nyUnAdhika hoya che, ema vaja RSabhanArAya Adi uttarottara hIna sAmarthyavALuM cha prakAranuM saMghayaNa - sahanana, ema A AThe prakAra to pragaTa sthUla pudgalamaya-pudgala racanA dekhAya che, kAraNake teonuM IdriyothI grAhyapaNArUpa mUrNapaNe pragaTa dazyamAna che. IdriyothI pratyakSa gamyamAna che. eTale paudralika evo A "sarve ja jIvana che nahi, sarvekafpa na sati nIvA pudgala pariNAmamayapaNuM sate (eonuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe', dritadravyapariNAmamayatve sati anubhUterbhinnatvAt / rUpa rekha tihAM navi ghaTe re, mudrA bhekha na hoya, bhedajJAna daSTi karI pyAre, dekho aMtara joya...- zrI cidAnaMdajI, pada-5 (9) pratirUpo : sneharUpa - AsaktirUpa evo je rAga, (10) aprIti rUpa - asneha rUpa evo je dveSa, prItirUpo veSa:, (11) tattvanA asvIkaraNarUpa - apratipattirUpa je moha, tApratipattirUpo moha, e badhA parabhAvanA saMyogathI upajelA adhyavasAno AtyaMtara bhAvo parabhAvarUpa pula pariNAmanA nimitte utpanna thayela vikRta jIvapariNAmarUpa vibhAva bhAvo-aupAdhika bhAvo che. te joke sIdhesIdhI rIte (Directly) paudralika nathI, topaNa jIvanA vibhAva bhAvanA kAraNarUpa paddala pariNAmathI upajatA hoI tene kAraNamAM kAryanA upacArathI paudralika gaNela che. athavA to rAga-dveSa-mohanA jIvarUpa ane ajIvarUpa ema be prakAra che, temAM jIvanA 404
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-50 thI pa5 vikata pariNAmarUpa vibhAva bhAva te jIvarUpa rAga-dveSa-moha che ane pudgala pariNAmarUpa te ajIvarUpa rAga-dveSa-moha che. Ama jIvanA svabhAvabhUta nahi hoI parabhAvanA Asana para caDhI besavA rUpa-parabhAvanuM Asana pacAvI pADavA rUpa "adhyavasAna" bhAva hovAthI, parabhAva saMyogathI upajelA vibhAvabhAva hovAthI athavA svayaM pudgalamaya bhAva hovAthI, ema banne prakAre rAga-dveSa-mohanI pudgalamAM gaNanA karI che. eTale te sarvepi saMti nIvA - A rAga-dveSa-moha "sarve ja jIvanA che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe." putadravyapariNAmamayatve sati anumUte unnatvat " (12) mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e karmabaMdhanA kAraNo pratyayo' che, te paNa - jIvarUpa ane ajIvarUpa ema be prakAranA hoI banne bAju dAva lenArA "aka daDUkIA" jevA che ! temAM jIvarUpa te jIvanA vikata pariNAmarUpa - vibhAvarUpa mithyAtvAdi che ane ajIvarUpa te svayaM pudgala pariNAmarUpa mithyAtvAdi che. Ama A paNa jIvanA svabhAvabhUta nahi hoI parabhAvanI beThaka para caDhI besavArUpa - adhyavasAnarUpa vibhAva bhAva - aupAyika bhAva hovAthI athavA svayaM pudgalamaya bhAva hovAthI, Ama banne prakAre A mithyAtvAdi pratyayonI pudgalamAM gaNanA che. eTale te sarve na saMti nIvaca te A mithyAtvAdi pratyayo sarve ja jIvanA che nahi, pudgaladravya pariNAmamayapaNuM sate (tanuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe." TdratadravyapariNAmamayatve sati anukUrmitratAt | (13) koI paNa IdriyathI grahaNa na thaI zake evA sUkSma pudgala samUha racanArUpa je che, te jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAranuM karma, (14) paritrizara vastu nova - AhAra, zarIra, Idriya, bhASA ane mana e che paryApti ane audArika-vaikriyika-AhAraka e traNa zarIrane yogya vastu rUpa (Potential materials) je che arthAta je mAla masAlAmAMthI cha pati ane traNa zarIranI racanA thAya che evuM zarIranuM kAraNa (Potential cause) te nokarma, - evuM vargAdi - anubhAgAdi sthAnonA prabhavasthAnarUpa karma ane varNAdi - jIvasthAnAdinA prabhavasthAnarUpa nokarma A banne svayaM pudgalarUpa ja che, eTale te sarveofpa na saMti nIvasya A sarva ja jIvanA che nahi, pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate, anubhUtithI (tenuM) bhinnapaNuM che mATe. pudratadravyapariNAmamayatve sati anumUtravat ! (15) zakti samUha jenuM lakSaNa che te varga, zaktisamUhanI vasa, (16) varga samUha jenuM lakSaNa che te vargaNA, vasamUhanI vA , (17) jemAM maMdatIvra rasavALA kamaMdaLIAnI viziSTa nyAsarUpa khAsa racanA - goThavaNI che te viziSTa nyAsa lakSaNavALA rUddhako - maMdatIvraratnaviziSTacAsattAkSAni parvachAni, karmathI udbhava pAmelA A "sarve ja jIvanA che nahi, te sarvekari ne saMti nIvasya pudgala dravya pariNAmamayapaNuM sate (tanuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe." dritadravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / (18) svAdhyAye sati - sva-paranuM ekapaNuM mAnI besavArUpa ekatva adhyAsa sate, vizuddha cit pariNAmathI atiriktapaNuM - bhinnapaNuM jenuM lakSaNa che evA adhyAtma sthAno, vizuddha citpariNAmAtiriktatvalakSaNAnyadhyAtmasthAnAni, (19) A prakRtino amuka rasa, bIjI prakRtino tamuka rasa ema prativiziSTa - pratyeka viziSTa 405
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti prakRtino rasa pariNAma jenuM lakSaNa che evA anubhAga sthAno, prativiziSNakRti rasapariNAmalakSaNAni anubhAgasthAnAni, (20) kAyavargaNA - vacana vargaNA ane manovargaNAnA halanacalanarUpa - parispada jenuM lakSaNa che evA yoga sthAno, kAvAnovALApasjivanakSaNAni yojAnAni, (21) A prakRtinuM A pariNAma, te prakRtinuM te pariNAma ema prativiziSTa - pratyekanA viziSTa pariNAma jenuM lakSaNa che evA baMdhasthAno, prativAzapratipariNAmatakSAni vaMdhasthAnAni, (22) sva phalanA - potAnA phalanA saMpAdanamAM samartha evI vipAkarUpa karbhAvasthA jenuM lakSaNa evA udaya sthAno, vanasaMpAnasamarthasthAnakSaNAni 3yathAnAni, (23) jemAM jIvanA gati-Idriya-kAya-yoga-veda-kaSAya-jJAna-saMyama-darzana-lezyA-bhavya-samyakta saMjJA-AhAra e cauda prakAronI mArgaNA-gaveSaNA-saMzodhanA (searching Investigation) tattva vicAranA sudaDhIkaraNArthe karAya che, te lakSaNa che jenuM evA mArgaNA sthAno, (24) tiviziSTaprathrutichAttAMtarasadavartakSani sthitivaMdhasthAnane - amuka prakRti ATalo kALa sthiti karaze - Takaze, tamuka prakRti ATalo kALa sthiti karaze - Takaze, ema prativiziSTa - pratyeka khAsa viziSTa prakRtinuM kAlAMtara sahapaNuM - kAlAMtara khamavApaNuM jenuM lakSaNa che evA sthitibaMdha sthAno, (25) kaSAya vipAkano - kaSAya udayano udraka - tIvAvegI bhAva utkaTapaNuM jenuM lakSaNa che evA saMkleza sthAno - 0SAvivihoddetakSani saMklezasthAnAni, (26) kaSAya vipAkano - kaSAya udayano anudraka - atIvra maMdabhAva - anuSTapaNuM jenuM lakSaNa che evA vizuddhi sthAno, vaSaya-vipAkonuttakSAvi vizuddhisthAnAni, (27) cAritra mohanA vipAkanuM - udayanuM krame karIne nivRtta thavuM - nivRtti thavI e jenuM lakSaNa che arthAta cAritramohano udaya jemAM krame karIne uttarottara nivRtta thato jAya che ane tethI AtmAnI cAritradazA uttarottara vadhatI jAya che te jenuM lakSaNa che, evA saMyamalabdhi sthAno, cAritramohavipaminivRttitakSaNani saMyamathisthAnAni, - A badhA bhAvonuM mULa prabhava sthAna (Original fountain store) svayaM pudgalamaya karma, vA svayaM pudgalabhAva rUpa ke pudgala mUlaka vibhAvabhAvarUpa mithyAtvAdri pratyayo athavA yathAsaMbhava e bannenI saMyukta maMDaLI (Limited joint stock company) hoI, A badhA bhAvo pudgala pariNAmarUpa che. eTale te sarve na saMti gIvI "sarve ja jIvanA che nahi, pudgaladravya pariNAmamayapaNuM sate, (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe putadravya pariNAmamayatvesatyanubhUtebhinnatvAt / jAmeM IdrI paMca nAhI karmako prapaMca nAhi, manako na raMca jAmeM tanako na aMga hai, nAdi karma hetu kheda mArganA ko bhayo cheda, dhyAna dhyAtA bheda na vacana taraMga hai; zAMta dhruva nirupAdhi chinna para kriyA vyAdhi, para dravya na asesa lesa na anaMga hai, jJAna jeti bhAsamAna ratanatritayako jAna, aiso sudha nitya deva mere ghaTa saMga hai." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-17 uparokta sarva paddhalapariNAmAtmaka bhAvo jenA AdhAre - jenA Azraye rahI AviSkAra pAme che. ane jemAM udabhava pAmI potapotAnA bhAva bhajavI dekhADI A "bhava prapaMca" 4os
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-50 thI 55 nATaka ubhuM kare che, ane Ama A sarva bhAvanA mULa AdhArabhUta je adhiSThAna che, che temAM Azraya sthAna rUpa (28) te te sarva bhAvonuM je bAhya adhiSThAna (AdhAra sthAna) che, te paryApta aparyApta bAdara-sUkSma ekeMdriyAdi cauda sthAno rUpa bAhya sthUla dazAvizeSo jenuM lakSaNa che evA cauda jIva sthAno, (29) ane te te sarva bhAvonuM je ApyaMtara adhiSThAna che, te mithyAdaeNSTi Adi ApyaMtara AtmaguNa dazAvizeSo jenuM lakSaNa che, evA cauda guNasthAno, bhava nATakanA mukhya pAtra samA A jIvasthAno" ane guNasthAno ke je sarva Itara paudgalika bhAvonA anukrame bAhya-atyaMtara adhiSThAno che, te pudgalamaya che, eTale te sarveDapi na sati nIvasya A 'sarve ja jIvanA che nahi, pudgaladravyapariNAmamayapaNuM sate (tenuM) anubhUtithI bhinnapaNuM che mATe', punnattadravyapariNAmamayatve kSati anubhUtaeNminnatvAt / ema A ogaNatrIza bhAvonA pudgaladravyapariNAmamayapaNAnuM saMkSepamAM paribhAvana karAvyuM. "aho ! A dehanI racanA ! aho ! cetana ! aho ! tenuM sAmarthya ! aho zAnI ! aho tenI gaveSaNA ! (I.)'' sva jIva - 'jJAnI puruSane kAyAne viSe Atmabuddhi thatI nathI ane AtmAne viSe kAyAbuddhi thatI nathI. be ya spaSTa bhinna tenAM zAnamAM varte che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (768, 420), 509, hAthanoMdha 2-12 para puddala "jIvasthAnAni sarvANi guNasthAnAni mArgaNAH / pariNAmA vivartane nIvatu na vAvana / / " - zrI yazovijayajI kRta dvA.tA. 10-29 guNasthAnAni yAvaMti yAvatyazcApi mArgaNAH / tadanyatarasaMzleSo naivAtaH paramAtmanaH / - 407 karmopAdhikRtAn bhAvAn ya Atmanyadhyavasyati / tena svAmAvitraM rUpa na buddha paramAtmanaH / / ' - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmopaniSada, 2-28, 29
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti varNAdi vA rAgAdi sarve ja puruSathI bhinna bhAvo che evA bhAvano, samayasAra kaLaza (5) apUrva AtmanizcayathI amRtacaMdrajI lalakAre che zAlinI varNAdyA vA rAgamohAdayo vA, bhinnA bhAvAH sarva evAsya puMsaH / tenaivAMtastattvataH pazyato'mI, no dRSTAH syurdRSTamekaM paraM syAt // 37 // varNAdi vA rAgamohAdikA vA, AtmAne A sarva che bhinna bhAvA, tethI aMtaH tattvathI pekhatAM A, no'ye dRSTa dRSTa eka pa2 A. 37 amRta pada-37 RSabha jiNadazuM prItaDI... e rAga - varNAdi A nathI AtmanA, nathI rAgAdi paNa koI ya vibhAva... dhruva. pada varNAdi rUpI pudgala guNo, te to pragaTapaNe hoye parabhAva. varNAdi rAgAdi AtmasvabhAva nA, cit vikAra te vikRta cetana vibhAva. tethI varNAdi rAgAdi bhAva A, AtmAne sarve hoye bhinna bhAva... varNana. tethI aMtare tattvathI dekhatAM, te bhAva to ko paNa hoya na dRSTa, dRSTa eka ja hoya AtamA, bhagavAna amRta jyoti suspaSTa... varNana. artha - varNAdi ke rAga-mohAdi sarve ja bhAvo A puruSathI bhinna bhAvo che, tethI ja aMtamAM tattvathI pekhatA evA tene A dRSTa thAya nahiM, paNa parama evuM eka ja (Atma tattva ja) dRSTa thAya. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'dehamAM vicAra karanAro beTho che te dehathI bhinna che ? te sukhI che ke duHkhI ? e saMbhArI le.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (57), 84 "varanAdika rAgAdi yaha, rUpa hamAro nAMhi, eka brahma nahiM dUsarau, dIsai anubhavamAMhi." zrI banA. kRta sa.sA.ajI. 6 uparamAM je AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM atyaMta vistArathI vivarI dekhADyuM, tenA sAra samuccaya varNAdi varNa - rasa gaMdhAdi ke rUpa A upasaMhAra kaLaza che, vaLavA vA rAmohAyo vA rAgAdi-rAga-dveSa-moha Adi A sarve ja bhAvo A puruSathI AtmAthI bhinna - jUdA-pRthak che, minnA bhAvA: sarva vAsya puMtaH, tethI ja aMtaramAM tattvathI dekhatAM A dRSTa hoya nahi, eka cirdU mAtra dRSTa hoya, no dRSTAH sutkRSTame pattuM cAt' arthAt aMtarmukha avalokana karIne dekhIe to AtmAmAM varNAdi ke rAgAdi koI paNa bhAva dekhAto nathI, eka mAtra kevala 'ci' bhAva ja dekhAya che. 408 - -
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-56 vAru, A varNAdi jo jIvanA che nahi, to taMtrAntaramAM "che', ema kema prajJApavAmAM Ave che? to ke - vavahAreNa du ede jIvassa havaMti vaNNamAdIyA / guNaThANaMtA bhAvA Na du keI NicchayaNayassa // 56 // vyavahAre varNAdi A jIvanA re. guNasthAna paryatA bhAva; paNa nizcayanaya taNA mate re, na ja hoya koI eha sAva... pu. 56 gAthArtha - vyavahArathI A varNAdi - guNasthAna payata bhAvo jIvanA hoya che, paNa nizcayanayanA abhiprAye to koI (jIvanA) nathI. 56 AtmakhyAti TIkA nanu varNAdayo yadyamI na saMti jIvasya tadA taMtrAMtare kathaM saMtIti prajJApyaMte iti cet - vyavahAreNa tvete jIvasya bhavaMti varNAyAH / guNasthAnAMtA bhAvA na tu kecinicayanayasya // 56 // iha hi vyavahAranayaH nizcayanayastu kila paryAyAzritatvAt dravyAzritatvAt jIvasya pudgalasaMyogavazA - kevalasya jIvasya danAdiprasiddhabaMdhaparyAyasya kusuMbharaktasya kAsikavAsasa ivau - pAdhikabhAvamavalaMbyotplavamAnaH svAbhAvikabhAvamavalaMbyotplavamAnaH parabhAvaM parasya vidadhAti / parabhAvaM parasya sarvameva pratiSedhayati / tato vyavahAreNa varNAdayoguNasthAnAMtAbhAvA jIvasya saMti nizcayena na satIti yuktA prajJaptiH // 56 // - AtmakhyAti TIkArya ahIM vyavahAranaya phuTapaNe paNa nizcaya naya to paryAyAzritapaNAne lIdhe, dravyAzritapaNAne lIdhe pula saMyogavaze karIne anAdi prasiddha baMdha paryAyavALA jIvanA kevala jIvanA kusuMbharakta (kasuMbala). sUtarAu vastranI jema aupAdhika bhAvane avalaMbI svAbhAvika bhAvane avalaMbI uplavato (kUdI paDato) sato, ullavato (kUdI paDato) sato, parano parabhAva vihita kare cheH parano parabhAva sarva ja pratiSedhe che. tethI karIne vyavahArathI varNAdi guNasthAna paryaMta bhAvo jIvanA che. nizcayathI che nahi, ema yukta prajJami che. 56 409
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya '"zarIra konuM che ? mohanuM che. mATe asaMga bhAvanA rAkhavI yogya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 70 "deha kadi savi kAja puddala taNAM, jIvanA teha vyavahAra mAne ghaNAM, saMghala guNaThANa jIbaThANa saMyogathI, zuddha pariNAma viNa jIva kAraya nathI.' - * zrI yazovijayajI kRta sA-gAthA sta. jo A uparamAM vivarI dekhADyA te vargAdi paulika bhAvo jIvanA che nahi, 'na saMti" - to pachI 'taMtrAntaramAM' - karmagraMtha - gomasAra - gomannasAra - SaTyuMDAgama Adi anya zAstromAM 'saMti' - 'che', ema kema prajJApavAmAM - prarUpavAmAM - jaNAvavAmAM Ave che ? teno ahIM vyavahAra-nizcayanA bhedathI javAba Apyo che ke, 'varNathI mAMDIne guNasthAna sudhInA A sarva bhAvo vyavahArathI jIvanA hoya che, paNa nizcayanayanA mate to koI paNa bhAvo jIvanA che nahi.' A vAta AtmakhyAtikAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe vyavahAra naya ane nizcayanayanI apekSAonI virodhAtmaka tulanAthI (comparison by contrast) niSapaNe sAva spaSTa karI batAvI che : paryAyAzrita vyavahAranaya ahIM vyavahAra naya, paryAyAzrita paNAne lIdhe, aupAdhika bhAvane avalaMbI utkRvato udbhavato sato, parabhAva parano vihita kare che, paNa nizcayanaya to dravyAtipaNAne lIdhe, kevala jIvanA . svAbhAvika bhAvane avalaMbI che H 'utbavato-udbhavato sato, parabhAva parano sarva ja pratiSedhe che.' arthAt vyavahAranayaH vinane paryAvAzritatvAna - ahIM vyavahAranaya je che te paryAyAti parabhAva parano vihita kare kasuMbala vastra dRSTAMta - che - paryAya dRSTi pradhAna hoI, paryAyano Azraya karIne pravarte che, eTale pudgala rUpa parabhAvanA saMyoga vaze karIne jeno baMdhaparyAya (anAdi prasiddha' che - anAdithI prakRSTapaNe siddha che athavA anAdithI prakhyAta che, evA jIvanA A pudgalajanya upAdhi rUpa bhAvane - 'aupAdhika bhAvane' avalaMbI gaupAdhimAvamavataMtryottavamAna te (vyavahAranayaM) utbaveto udbhavato sato parabhAva 52no vihita kare che. jema koI sutarAu kapaDuM che, te mULa to dhoLuM che, paNa te kesUDAthI raMgAyeluM - kasuMbala - rAtuM che. tene te raMganA aupAdhika bhAvane avalaMbI 'A kasuMbala-catuM karyu A AtmabhAvanA nanu varNavavadhamI na saMti nIvasva - vAru, varNAdi jo A jIvanA che nahi, tavA taMtrAMtare yaM saMtati prajJAvaMte - to taMtrAMtaramAM - zAstrAMtaramAM - bIjA zAstramAM che ema kema prajJApavAmAM - jaNAvavAmAM Ave che, ti zvet - ema jo pUcho to vAre gu - vyavahArathI ja te paLavadaH guNasthAnAMttA mAvAH - A varga Adi guNasthAnAMta bhAvI pa nIvaT navI - jIvanA hoya che, na tu nidhanacaspa vitu - paNa nizcayanayanA mate to koI nathI hotA. // te gAvA gAbhamAvanA ||6| iha hi vyavahAranayaH kila - ahIM Ama pravAha pramANe sphuTapo vyavahAranaya kharekhara ! vicArAyuM paryAyAmitapaNAne lIdhe, pApa mukta vIvAda visiSThasaMparyAvasva - pula saMbhogavaza thakI jeno baMdhaparyAya anAdi prasiddha che evA jIvanA OpAdhipAvavA javAnaH - aupAvika bhAvane avalaMbI uplavano - uddabhavato, paramArtha jya vidhAti - parabhAva parano vizita kare che - sthApe che. konI jevA aupArSika bhAvane avalaMbane ? nuMvata arpAnivAmasava - kusuMba rakta - kusuMbhathI raMgAyela - kasuMbala, evA kAsika - kapAsanA banelA - sUtarAu vastranI jema. paNa AthI ulaTuM nivavadhu - nizcayanaya to vyAyita vAtu - dravyAdhitapaNAne lIdhe, vanamA paNa " vala-mAtra-eka jIvanA svAmAvijJAnamayojAvamAnaH - svAbhAvika bhAvane avalaMbI uplavano, paramArtha parasya sarvameva pratiSedhayati parabhAva 52no - sarva ja - pratiSedhe che, niSedhe che. 410 - A parathI zuM phalita thAya che ? to - tethI vyavahAreLa varSAvavo muLasthAnAMtA mAvA nIvaca saMti - vyavahArathI vargAda guNasthAnAMta varSathI mAMDI guNasthAna sudhInA bhAvo jIvanA che, nizcayena na yaMti - nizcayathI che niI, ti yumA na prajJapti: - ema yukta-yukti yukta prajJapti - prajJApanA yukta che. II kRti 'AtmadhyAti' gAbhamAvanA // 6 //
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-56 kasuMbala - rAtA raMga kapaDAno" ema loka vyavahAramAM parano bhAva parano kahevAya che, tema A jIva che, te mULa to sUtra-sUtaranI jema zveta-nirmala- ujvala-zukla-zuddha che, paNa te anAdi baMdhasaMyogathI padrala rUpa paradravyanA raMgathI raMgAyeluM che, tene te pudgala raMganA aupAdhika bhAvane avalaMbI "A varNAdi bhAva jIvanA' ema vyavahAranayathI parano bhAva parano kahevAya che - paramAve purasya viTAti arthAtu. kasuMbala raMga sutarAu kapaDAno' ema sAmAnya loka vyavahAramAM paNa jema eka dravyano bhAva bIjA dravyamAM AropAya che, upacarAya che tema "varNAdi bhAva jIvanA' ema vyavahAranayathI pudgala dravyanA bhAva jIva dravyamAM AropAya che - upacarAya che. varanAdika parabhAva e, hai saba tanake aMga, nava nava raMga gahe phaTika, paDyuM upAdhika saMga." zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 1-33 "zrI sadgurue kahyo che evA nigraMtha mArgano sadAya Azraya raho. huM dehAdi svarUpa nathI ane deha, strI, putrAdi koI paNa mArA nathI. zuddha caitanyasvarUpa avinAzI evo huM AtmA chuM. ema AtmabhAvanA karatAM karatAM rAga-dveSano kSaya thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. (29), pR. 481 paNa "nizcayanayastu dravyAzritatvanuM nizcaya naya je che, te to dravyAzrita che, dravya dRSTipradhAna hoI dravyano Azraya karIne pravarte che. eTale "phrevatI nIvarya svAmIviThTha dravyAzcita niyayanaya parabhAva mavamavaktavyastavamana:' - kevala-mAtra-advaita jIvanA svAbhAvika - parano pratiSedhe che svabhAvabhUta bhAvane avalaMbIne ulavato - kudI paDato sato, te parano parabhAva sarva ja niSedhe "ramAvaM purI sarva pratiSedhati' - che, eka dravyane bIjA dravyano bhAva Aropato nathI. eTale ja te para evA pudgala dravyanA varNAdi bhAvonuM jIvamAM AropaNa karato nathI. Ama banne nayanI dRSTi - apekSA jUdI jUdI che, eTale vyavahAranayanI dRSTie dekhatAM varNathI mAMDI guNasthAna sudhInA sarva pudgala pariNAma rUpa bhAvo jIvanA che vyavahAramAM vahayoguNasthAnAMtAmAvA nIvasya saMta' - paNa nizcayanayanI dRSTie dekhatAM to te te varNAdi paulika bhAvo jIvanA che nahi, naina na saMti - Ama bane nayanI bhinna bhinna dRSTi - apekSAe naya vibhAga yukta che - yathAyogya che, eTale (vyavahAranayathI) anya zAstromAM "varNAdi jIvanA che ane atre kahyuM ke jIvana nathI, evI je prajJapti - prarUpaNA che. - te Ama naya vibhAgathI yukta ja che, yukti yukta ja che, nyAya ja che, "ti yuvatA prajJa.' | svamAM para AropaNa 0 ) nizcaya dRSTi dravyAzrita vyavahAra dRSTi para paryAyAzrita sva baMdha paryAya bhedajJAna para jIve pula 411
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIvanA varNAdi nizcayathI kayA kAraNathI che nahi? to ke - ee hi ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM muNedavyo / Na ya huMti tassa tANi du uvaogaguNAdhigo jamhA // 57 // eha sAthe saMbaMdha to jANavo re, atra kSIra ne nIra samAna. pud. na hoya. tasa- 12. , upayoga Bus ... 56. 57 gAthArtha - ane eonI (varNAdinI) sAtheno saMbaMdha kSIrodaka (kSIra nIra) jevo ja jANavo ane tena (91) tamo (qule) nathI, 1253 d. () 75yoga guthI mAgha cha. 57 AtmakhyAti TIkA kuto jIvasya varNAdayo nizcayena na saMtIti cet - etaizca saMbaMdho yathaiva kSIrodakaM jJAtavyaH / na ca bhavaMti tasya tAni tUpayogaguNAdhiko yasmAt // 57 // yathA tathA khalu salilamizritasya kSIrasya varNAdi pudgaladravyapariNAmamizritasyAtmanaH salilena saha parasparAvagAhalakSaNe saMbaMdhe satyapi / pudgaladravyeNa saha parasparAvagAhalakSaNe saMbaMdhe satyapi svalakSaNabhUtakSIratvaguNavyApyatayA svalakSaNabhUtopayogaguNavyApyatayA salilAdadhikatvena pratIyamAnatvAda sarvadravyebhyodhikatvena pratiyamAnatvAt dagneruSNaguNeneva saha tAdAtyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt agneruSNaguNene ha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAna nizcayena salilamasti / na nizcayena varNAdipudgalapariNAmAH sati // 57 // AtmabhAvanA - kuto jIvasya varNAdayo nizcayena na saMti - 94 navayathA yA 1294thI cha nala, iti cet - mane pUcho to - etaizca saMbaMdho - mane bhI sAthai - I ale sAthe saMbaMdha yathaiva kSIrodakaM jJAtavyaH - kSIro - kSIra - nIra hema 4 vo, na ca tAni tu tasya bhavaMti * bhane tamo - RE nA - mAmAna nahI hotA, yasmAt upayogaguNAdhiko - 1294 (a AtmA) 6payoga guthI mApa - mati - matizAyI cha. // iti gAthA AtmabhAvanA // 57|| yathA khalu - bha5352 ! nizcaye azana salila mizritasya kSIrasya - savina mizrita - 48 mizrita vIranu- dUdhanu, salilena saha parasparAvagAhalakSaNe saMbaMdhe satyapi - salila - 48 sAthe 52552 aDusaRA saMbaMdha sate 5, na nizcayena salilamasti - nizcayathA salida - 4-pI nathI, zAnebI ? svalakSaNabhUtakSIratvaguNavyApyatayA - svalakSAbhUta dIratva gura - bii259|| gurathI vyApyatAme rIne salilAdadhikatvena pratIyamAnatvAd - savinayI - bhAjapa - mati5 pratIyamAna 59||nebii0 - pratIta vAparAne bIca, zuM? tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt - HERANA - Ensu 35 saMbadhanA samApane dI - novAmAne bI. nIma ? agneH uSNaguNeneva saha - bhaninAma GAYe sAye. tathA - tama varNAdipudgaladravyapariNAmamizritasya AtmanaH - a puddA dravyaparimothA mazrita AtmAnA - pudgaladravyeNa saha parasparAvagAhalakSaNasaMbaMdhe satyapi - pudraya dravyanI sAthe paraspara aDISEAR saMbaMdha sate 5, na nizcayena varNAdi pudgalapariNAmAH - nizcayathI vaha purabaparimAne zAnebIca ? svalakSaNabhUtopayogaguNavyApyatayA - sva ra bhUta upayoga gusthI vyApyatA jarIna sarvadravyebhyodhikatvena pratIyamAnatvAt - sarva dravyothI mAgha 52 - virita pratIyamAnAne bI - pratIta 46 mvAsAne bIya, zuM ? tAdAtyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt - Esaa - taatm59|| 35 sNbNdhn| malAvanebIdhe - novAmAne bI. anIma ? agneH uSNaguNeneva saha - bhnin| hebha 6 sAthe. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 57 / / 412
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-57 AtmakhyAti TIkArtha jema.. tema jalamizrita zIranuM - varNAdi pudgala dravya pariNAmamizrita AtmAnA jala sAthe paraspara pudgala dravya sAthe paraspara avagAha lakSaNavALo saMbaMdha sate paNa, avagAha lakSaNavALo saMbaMdha sate paNa svalakSaNa bhUta kSIratva guNanI vyApyatAthI svalakSaNabhUta upayoga guNanI vyApyatAthI jalathI adhikapaNe pratIyamAnapaNA thakI sarva dravyothI adhikapaNe pratIyamAna paNA thakI uSNa guNa sAthe agninI jema uSNa guNa sAthe agninI jema tAdAbhya lakSaNa saMbaMdhanA abhAvane lIdhe tAdAsyalakSaNa saMbaMdhanA abhAvane lIdhe nizcayathI jala che nahi. nizcayathI vadi pula pariNAmo che nahi. 57 amRta jyoti' mahAbhASya karmanI vargaNA jIvane dUdha ane pANInA saMyoganI peThe che. agninA prayogathI pANI cAlyuM jaI dUdha bAkI rahe che, te rIte jJAnarUpI agnithI karma vargaNA cAlI jAya che.' "(AtmAnA) guNAtizayamAM ja camatkAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 864, upadeza chAyA, vyAkhyAnasAra-2 je paropAdhithI dujhatA saMgrahI, bhAva tAdAbhyamAM mAharUM te nahIM." - zrI devacaMdrajI khIra nIrakI bhinnatA re, jaiseM karata marALa, taise bheda jJAnI lahyA pyAre, kare karmakI jaLa." - zrI cidAnaMdajI varNAdi nizcayathI jIvanA nathI ema uparamAM kahyuM. te kayA kAraNathI tema che ? teno ahIM zAstrakAra paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe khulAso karyo che - "e varNAdi sAtheno jIvano saMbaMdha kSIra-nIra jema jANavo, paNa te varNAdi varNAdi sAthe jIvano nIrakSIra bhAvo te jIvanA hotA nathI. kAraNake jIva upayoga guNathI adhika che - jema paraspara avagAha saMbaMdha, gvaNI|VIITtho naEURT' atre Apela A kSIra-nIranA dRSTAMtane potAnI paNa uSmatA sAthe agni jema - tAdAsya saMbaMdha nahi ananya lAkSaNika zailImAM biba-pratibiMba bhAvathI dAMta-dAtikapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI TIkAkAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A gAthAnA bhAvane parisphaTa karI paripuSTa karyo che : "jema jala mizrita kSIranuM (pANI bheLavela dUdhanuM) nizcayathI jala che nahi, tema varNAdi pudgala pariNAma mizrita A AtmAnA nizcayathI varNAdi pudgala pariNAma che nahi." kAraNake pANI bheLavela dUdha che, temAM pANI sAthe dUdhano paraspara avagAha lakSaNa saMbaMdha - "kSatijona sara parasparavisAhato saMvaMdhe satya' - eka bIjAne avagAha - ApavA rUpa mAtra saMyoga saMbaMdha che, chatAM dUdhano svalakSaNarUpa dUdhapaNArUpa guNa pANIthI atiriktapaNe - adhika paNe spaSTa jUdo tarI Ave che, te dUdhapaNA guNathI te dUdhanuM vyApyapaNuM che, te dUdhapaNuM dUdhane sarva pradeza vyApIne rahyuM che, tethI karIne pANIthI tenuM adhikapaNuM - atiriktapaNuM pratIta thAya che, "sattinAthaRtvena pratIyamAnavAtuM' - vaLI uSNatA guNa sAthe jema agnino tAdAbhya saMbaMdha che, tema dUdhano pANI sAthe kAMI tAdAtya saMbaMdha che nahi, "sarane ruIY[Ine sada tAkyanakSaU/saMvaMdhamAvata' - mAtra ekabIjAne avagAha (Accomodation) ApavA rUpa saMyoga saMbaMdha che, eTale "dUdhanA bhAva dUdhamAM che ne pANInA bhAva pANImAM' che, mATe nizcayathI "dUdhanuM pANI che nahi. 413
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tema varNAdi pudgala dravya pariNAma che, tenAthI mizrita bheLAyela A AtmA che, temAM pudgala dravya pariNAmo sAthe AtmAno 'paraspara avagAha lakSaNa saMbaMdha' che - ekabIjAne avagAha - avakAza ApavArUpa mAtra saMyoga saMbaMdha che; 'svakSiLamUtopayogamuLavyAptatayA' chatAM AtmAno potAno svalakSaNa bhUta upayogaguNa bIjA badhA dravyathI atiriktapaNe - adhikapaNe spaSTa jUdo tarI Ave che; te upayoga guNathI AtmAnuM vyApyapaNuM che, te upayogaguNa AtmAne sarva pradeze vyApIne rahyo che, te upayoga guNa bIjA koI paNa dravyamAM che nahiM, tethI te upayoga guNa vaDe karIne sarva dravyothI AtmAnuM atiriktapaNuM - adhikapaNuM - atizAyipaNuM - atizayapaNuM pratIta thAya che 'sarvadravyebhyodhikatvena pratIyamAnatvAt ' vaLI uSNatA guNa sAthe agnino jema 'tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha' che, tema pudgala dravya pariNAmo sAthe AtmAno tAdAtmya lakSaNa saMbaMdha che nahi, eTale jIvanA bhAva jIvamAM che ne pudralanA bhAva pudgalamAM che; mATe nizcayathI vargAdi pudgala dravya pariNAmo jIvanA che nahi. ''jIva, kAyA padArthapaNe jUdAM che, paNa saMbaMdhapaNe sahacArI che, ke jyAM sudhI te dehathI jIvane karmano bhoga che. zrI jine jIva ane karmano kSIranIranI* peThe saMbaMdha kahyo che. teno hetu paNa e ja che ke kSIra ane nIra ekatra thayAM spaSTa dekhAya che. chatAM paramArthe te jUdAM che, padArthapaNe bhinna che, agniprayoge te pAchAM spaSTa jUdAM paDe che, temaja jIva ane karmano saMbaMdha che. karmano mukhya AkAra koI prakAre deha che. ane jIva IMdriyAdi dvArA kriyA karato jANI jIva che ema sAmAnyapaNe kahevAya che. paNa jJAnadazA AvyA vinA jIva kAyAnuM je spaSTa jUdApaNuM che, te jIvane bhAsyAmAM AvatuM nathI; tathApi kSIra nIravat jUdApaNuM che. jJAna saMskAre te jUdApaNuM sAva spaSTa varte che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (420), 509 sva para Gao Yuan jIva puddala - " kSIranIravadekatra sthitayordehadehinoH / jevo pati tatovelu nAripu aa aa ? ||' - padmanaMdi paM. upAsaka saMsAra, 49 arthAt - - kSIra-nIranI jema ekatra - ekasthaLe sthita deha ane dehIno (AtmAno) jo bheda che, to anya evA kalatrAdinI (strI AdinI) to zI vAta ? 414
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-58 thI 60 to pachI vyavahAra kevI rIte avirodhaka che ? to ke - paMthe mussaMtaM passidUNa logA bhaNaMti vavahArI / mussadi eso paMtho Na ya paMtho mussade koI // 58 // taha jIve kammANaM NokammANaM ca passiduM vaNNaM / jIvassa esa vaNNo jiNehiM vavahArado utto // 59 // gaMdharasaphAsarUvA deho saMThANamAiyA je ya / sabbe vavahArassa ya NicchayadaNhU vavadisaMti // 60 // paMthe luMTAto dekhIne re, kahe vyavahArI loko ya; pud. 215 ro cha paMtha // 3, na. 4 paMtha {22 30ya... pu. 58 tema jIvamAM karma-nokarmano re, varNa dekhIne ema; pud. 'no mA [' vyavahArathI 3, vAyo nothI ma. pu. 58 gaMdha rasa sparza rUpa deha te re, jeSa saMsthAna Adika tema. pudra, te sarveya vyavahAranA bhate. 3, 4the. nizcaya dRSTA mema... pu. 10 thArtha - paMthamA (mAmai) o ne dUMTato jAna vyavahArI dI cha - 'ma paMtha (bhAga) lUMTAya che, paNa paMtha (mArga) to koI lUMTAto nathI. 58 tema jIvamAM karmono ane nokarmono varNa dekhIne "jIvano A varNa' jinoe vyavahArathI kahevAmAM Avyo che. 59 gaMdha-rasa-sparza-rUpa, deha, saMsthAnAdika je che, te sarva vyavahAranA abhiprAye nizcaya dRSTAo vyapaheze ( niza) cha.50 ___ AtmakhyAti TIkA kathaM tarhi vyavahAro'virodhaka iti cet - pathi muSyamANaM dRSTvA lokA bhaNaMti vyavahAriNaH / muSyate eSa paMthA na ca paMthA muSyate kaccit // 58 // tathA jIve karmaNAM nokarmaNAM ca dRSTayA varNaM / jIvasyaiSa varNo jinairvyavahArataH uktaH // 59 // gaMdharasasparzarUpANi dehaH saMsthAnAdayo ye ca / sarve vyavahArasya ca nizcayadRSTAro vyapadizaMti // 60 // AtmabhAvanA - kathaM tarhi vyavahAro'virodhakaH - to pachI vyavahAra vI zata mavirodha - vizeSa nali pAmatI sevA cha ? iti cet - bhI pUchI-- in tI mAnInI mAyAma 2 rImechI. pathi muSyamANaM dRSTvA - pathamA - bhAmA DhUMTAto pAne, vyavahAriNaH lokA bhaNaMti - vyavahAramA mevA :- muSyate eva paMthA - bhApaMtha - bhAga TAya cha, na ca paMthA kazcit muSyate - 51 paMtha iMTatI nathI, tathA - tema jIve - mAM karmaNAM nokarmaNAM ca varNaM dRSTvA - AMnI mane namAnI va pAna, jIvasyaiSa varNaH 'no bhava', jinaiH - nayI vyavahArataH uktaH - vyavahArathI vAmAM Avyo che. // 58-59 / / gaMdharasasparzarUpANi - gaMdha-rasa-sparza-35. dehaH ye ca saMsthAnAdayo - hai| sane he saMsthAna sarve - sarva vyavahArasya ca - vyavahAramA abhiprAye 4 nizcayadRSTAro vyapadizaMti - nizcayAmI vyapaheze cha - nize cha - che. // 60 / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 58-60|| 415
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tathA yathA pathi prasthitaM kaMcitsArthaM muSyamANamavalokya tAsthyAttadupacAreNa muSyata eSa panthA iti vyavahAriNAM vyapadezepi na nizcayato viziSTAkAzadezalakSaNaH kazcidapi paMthA muSyeta / jIve baMdhaparyAyeNAvasthita - karmaNo nokarmaNo vA varNamutprekSya tAsthyAttadupacAreNa jIvasyaiSa varNa iti vyavahAratorhadevAnAM prajJApanepi na nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyo - payogaguNAdhikasya jIvasya kazcidapi varNo'sti / evaM gaMdharasasparzarUpazarIrasaMsthAnasaMhananarAgadveSamohapratyayakarmanokarma vargavargaNAsparddhakAdhyAtmasthAnAnubhAgasthAnayogasthAnabaMdhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibaMdhasthAnasaMklezasthAnavizuddhisthAna saMyamalabdhisthAnajIvasthAnaguNasthAnAnyapi vyavahAratohaddavAnAM prajJApanepi nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyopayogaguNenAdhikasya jIvasya sarvANyapi na saMti tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt // 58-59-60 / / AtmakhyAti TIkArtha jema jema pathe prasthita koI sArthane lUMTAto avalokIne tAthyathI tenA upacArathI "A paMtha lUMTAya che' ema vyavahArIono vyapadeza chatAM, nizcayathI viziSTa AkAza deza lakSaNa koI paNa paMtha lUMTAya nahi : tema jIvamAM baMdhaparyAyathI avasthita karmano-nokarmano varNa uolIne tAthyathI (tyAM sthitapaNAne lIdhe) tenA upacArathI 'no bhae ema vyavahArathI ahaMdavonuM prajJApana chatAM, nizcayathI-nityameva amUrtasvabhAvI upayogaguNAdi jIvano koI paNa varNa che nahi. yathA - ma pathi prasthitaM - pathamA - bhAbhA prasthita - RAM N 24 kaMcitsArthaM muSyamANamavalokya - 35 sArthana Vaso avalokana, tAtsthyAttadupacAreNa - tAsthyadhI - tyAM paMcamAM sthiti pApAne bI tapasArathI - iMTandi sArthanA 75yArathI muSyata eSa panthAH . 'bhA paMtha dUMTAya cha', iti vyavahAriNAM vyapadezepi - ma yArImAno vyapadeza - nirdeza - 5thana mAra chatai, na nizcayato viziSTAkAzadezalakSaNaH kazcidapi paMthA muSyeta - nizcayathI (to) viziSTa AkAzadeza lakSaNa che jenuM evo koI paNa paMtha-mArga lUMTAya nahi. tathA - tebha jIve - (r)i baMdhaparyAyeNAvasthitakarmaNo nokarmaNo varNamurekSya - 65 pAyathA avasthita bhanI nabhanI varga utprekSIne, tAtsthyAttadupacAreNa - tatsthyathA - tyAM mAM sthiti vAparAne bItapayArathI - bhanobhana 65yArathI jIvasyaiSa varNa - 'no bhava', iti vyavahAratorhaddevAnAM prajJApanepi - ma vyavahArathI maI havAna prazApana chati, nityamevAmUrtasvabhAvasya upayogaguNAdhikasya jIvasya - nityameva abhUtasvabhAvI yoga guthI mAgha me no nizcayato - yathI na kazcidapi varNo'sti - 5 va chana8. evaM - mema - me re gaMdharasa... jIvasthAnaguNasthAnAnyapi - gaMdha-2sa... sthAna-sthAna 51, vyavahArato - vyavahArathI arhadevAnAM prajJApana - maI vona prazAsana 7i, sarvANyapi - sarvaya, nityamevAmUrta svabhAvasya upayoga guNenAdhikasya jIvasya - nityameva abhUtasvabhAvI upayoga gulathI mA mevA nA nizcayataH - nizcayacI na saMti -che naTa, zAne bI ? tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt - tAtmya - taatm59|| 35 saMbadhanA bhAvanebI - nahAne bI. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA || 416
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-58 thI 60 'ema gaMdha-rasa-sparza-rUpa-zarIra-saMsthAna-saMhanana, rAga, dveSa-moha, pratyaya-karma-nokarma-varga-vargaNA, adhyAtmasthAna - anubhAga sthAna - yogasthAna - baMdhasthAna - udayasthAna - mArgaNAsthAna - sthitibaMdha sthAna - saMkleza sthAna - vizuddhisthAna - saMyamalabdhi sthAna, jIvasthAna - guNasthAna paNa - vyavahArathI ad devonuM prajJApana chatAM - nizcayathI nityameva amUrtasvabhAvI upayoga guNathI adhika evA jIvanA sarveya che nahi, - tAdAbhyalakSaNa saMbaMdhanA abhAvane lIdhe. 58-59-60 amRta jyoti' mahAbhASya dehadhArI AtmA paMthI che ane deha e jhADa che, A deharUpI jhADamAM (nitye) jIvarUpI paMthI vaTemArgu thAka levA beTho che. te paMthI jhADane ja potAnuM karI mAne e kema cAle ?" - zrImad rAjacaMdra, aM. (76), upadeza noMdha, 35 paMthI jana lUMTatAM corane jema bhaNe, vATe ko lUMTiye temaja mUDho giNe, eka kSetre malyA aNutaNI dekhato, vikRti e jIvanI prakRti uvekhato." - zrI yazovijayajI kRta sADA trAgAthA.ta. 16-5 uparamAM ema kahyuM ke "varNAdi jIvanA vyavahAranayanI apekSAe bhagavAna jinoe kahyA che ane nizcayathI - tattvathI to tema nathI, to pachI abhUtArtha evo te vyavahAra avirodhaka kema che ? virodha nahi pAmato evo kema che ? teno khulAso karatAM zAstraka paramarSie (kuMdakuMdAcAryajIe) atre lUMTAtA paMtha'nuM lokaprasiddha suMdara deNaMta rajU karyuM che ane AtmakhyAti kartA paramarSie (amRtacaMdrAcAryajIe) tenuM tAdezya svabhAvoktimaya suMdara zabdacitra AlekhI biMba pratibiMba bhAvathI te sAMgopAMga vivarI dekhADI paramArtha parisyuTa prakAzyo che. teno bhAvArtha A prakAre - jema paMthe - mArge cAlyA jatA sArthane-pathika samUhane lUMTAto dekhIne tAt' - tANyathI - tatrasthapaNAthI - tyAM te sthiti karI rahyo hovAnA kAraNe "A mArga lUMTAyA "A paMtha lUMTANo' che - "muzcata uSa paMtha:' ema Aropa rUpa tenA "upacArathI tenI jema vyavahArathI vyavahArIono - vyavahArI janono "vyapadeza' - nirdeza - kathana prakAra che, jIvano A varNa I. chatAM "nizcayathI' - tattvathI - paramArthathI joIe to viziSTa AkAza pradeza rUpa lakSaNavALo koI paNa paMtha-mArga kharekhara ! lUMTAto nathI, tema jIvamAM baMdha paryAyathI karmano ne nokarmano varNa (raMga) "ubhelIne' - jANe avalokIne - jANe pratibhAsa pAmIne "tAzmathI' - tatrasthapaNAthI - tyAM te sthiti karI rahyo hovAnA kAraNe "jIvano A varNa" nIvavaiSa va' ema Aropa rUpa tenA upacArathI vyavahArathI bhagavat ahaMtu devonuM prajJApana - prarUpaNa che. chatAM, "ti vyavahArato vidravAnAM prajJApane', nizcayathI tattvathI - paramArthathI joIe to nityameva - sadAya amUrta svabhAvI "upayoga guNAdhika' jIvono koI paNa varNa che nahi. arthAt jIva-pudgalano anAdi saMzleSa rUpa - saMyoga saMbaMdha rUpa baMdhaparyAya che, tethI jIva-pudgalanI eka kSetrAvagAhapaNe sahasthiti che (Co-existence), eTale "tAthyathI" - tyAM jIvamAM saMyoga saMbaMdhe sthiti karI rahyo hovAnA kAraNe karmano ne nokarmano varNa jANe jIvamAM paDe che ema pratibhAsapaNe dekhIne - unTekSIne Aropa rUpa tenA upacArathI "jIvano A varNa" ema vyavahAra nayanI apekSAe vizvanI pUjanA parama pAtra - parama pUjaI - ati ane anaMta jJAnAdi divya AtmaguNa saMpanna evA 21 "puSitatva vA pathArta pazupati | tathA vyavahArAtAzcidrUpe karmavikriyAm // svata eva samAyAti karmANyAravyazaktitaH / kSetrAvana jJAnI tatra navomA " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmopaniSad 2-31-32 417
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - paramapUjya arhat devonI prarUpaNA che prajJApanA che ane A parama Ama parama pramANabhUta arhat devonI - zrImad jinezvara bhagavAnonI prajJApanA - prarUpaNA hoI, amane paNa te vyavahAranaya prarUpaNA parama mAnya che, parama saMmata che, parama zirasAvaMdya che. chatAM te ja bhagavAne prarUpelA nizcanayanI apekSAe jo vicArIe to nizcayathI - tattvathI - paramArthathI A AtmA nitya ja amUrtta svabhAvI' ane upayoga guNathI adhika' che. eTale ke bIjA koI paNa dravyamAM jJAna-darzana rUpa upayoga guNa che nahi ane mAtra eka jIvamAM ja A guNa che, eTale caitanya pariNAma rUpa caitanyamaya A jJAna darzana atizayavaMta che ane rUpa upayoga guNathI A jIva bIjA badhA dravya karatAM adhika' - atizAyi eTale ja te bIjA badhA dravyothI jUdo ja tarI Ave evo 'atirikta che. AvA jJAna-darzana rUpa sarvAtizAyi - sarvAtirikta upayoga guNa saMpanna sadA amUrtta svabhAvI AtmAmAM IMdriya grAhya evA mUrta pudralanA koI paNa mUrta guNanI traNe kALamAM saMbhAvanA che ja nahi. eTale nizcayanayanI dRSTie jIvano koI paNa varNa che nahi. - - 'pradeze pradeze jIvanA upayogane AkarSaka evA A saMsArane viSe eka samaya mAtra paNa avakAza levAnI jJAnI puruSoe hA kahI nathI, kevala te viSe nakAra kahyo che. te AkarSaNathI upayoga jo avakAza pAme to te ja samaye te AtmApaNe thAya che. teja samaye AtmAne viSe te upayoga ananya thAya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (365) - e ja prakAre gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna, saMhanana, rAga, dveSa, moha, pratyaya, karma, nokarma, varga, vargaNA, spaAka, adhyAtmasthAna, anubhAga sthAna, yogasthAna, baMdhasthAna, udayasthAna, mArgaNA sthAna, sthitibaMdha sthAna, saMkleza sthAna, vizuddhi sthAna, saMyamalabdhi sthAna, jIvasthAna ane guNasthAna paNa vyavahArathI jIvanA che, ema paramapUjya arhat devonuM prajJApana - rUpaNa chatAM, nizcayathI nityameva - sadAya amUrra svabhAvI ne upayoga guNathI adhika evA jIvanA te sarveya che nahi. kAraNake jIvano ane teM te varNa-gaMdhAdi pudrala dravya pariNAmonA tAdAtmya lakSaNa saMbaMdhano abhAva che, che nahi, mAtra banneno saMyogasaMbaMdha che ane jyAM tAdAtmyasaMbaMdhano abhAva che, tyAM pachI varNAdi koI jIvanA saMbhavatA nathI, 'tAvAsyanakSaLasaMbaMdhAmAvAt' | ''AtmA kevI apUrva vastu che ! jyAM sudhI zarIramAM hoya, bhalene hajAro varasa, tyAM sudhI zarIra saDatuM nathI. pArAnI jema AtmA. cetana cAlyuM jAya ane zarIra zaba thaI paDe ane saDavA mAMDe !'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 766, pR. 699, upadeza noMdha, 35 para Che Hui sva jIva puddala 418
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-61 jIvano varNAdi sAthe tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha kyA kAraNathI che nahi ? to ke - tattha bhave jIvANaM saMsAratthANa hoMti vaNNAdI / saMsAramukkANaM Natthi hu vaNNAdao keI // 61 // temAM - bhavamAM saMsArastha jIvanA re, varNAdi samasta te hoya. pu. paNa saMsAra vimukta jIvanA re, nathI varNAdi nizcaya koya. puN. 61 gAthArtha - temAM, lavamAM (saMsAramA) saMsArastha vonA varNAhi hoya che, parA saMsAra prabhuta jIvonA varNAdi koI nizcaye karIne nathI ja. 61 AtmakhyAti TIkA - kuto jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdho nAstIti cet tatra bhave jIvAnAM saMsArasthAnAM bhavaMti varNAdayaH / saMsArapramuktAnAM na saMti khalu varNAdayaH kecit // 61 // tataH sarvAsvapyavasthAsu varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato yat kila sarvAsvapyavasthAsu yadAtakatvena vyAptaM bhavati yadAtmakatvavyAptizUnyaM na bhavati tasya taiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdhaH syAt / saMsArAvasthAyAM kathaMcid varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato varNAdyAtmakatmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazca jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdho na kathaMcanApi syAt || 61 || AtmabhAvanA - varNAdyatmakatvavyAptizUnyasyAbhavatacca pudgalasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdha syAt / mokSAvasthAyAM sarvathA varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasya bhavato - kuto jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdhaH nAsti nathI ? iti cet - khebha bhe pUcho, zaMDI se to teno saMsArasthAnAM - chavonA saMsArastha sevAkhonA varNAdayaH bhavaMti saMsArathI prahRSTapAze sarvathA bhukta thayelA sevAkhonA varNAdayaH nahIM // iti gAthA AtmabhAvanA || 61 // - - varNAdyAtmakatvavyAptasyAbhavatazca - chavanI varNAhi sAthai tAhAtmya pakSa uttara uhIse chIne - tatra bhave - varNAhi hoya che, saMsArapramuktAnAM kecit khalu na saMti yat kila - The gharejara ! nizcaye arIne sarvAsvapyavasthAsu sarveya avasthAobhAM yadAtmakatvena vyAptaM bhavati yadAtmakapaNAthI 4 sva3papAzAthI vyApta hoya che, yadAtmakatvavyAptizUnyaM na bhavati - yahAtmApazAnI - svaupapazAnI vyAptithI zUnya rahita nathI hotuM tasya tenI taiH saha tekho sAthai tadAtmyalakSaNaH saMbbaMdha: syAt tAhAtmyalakSaza saMbaMdha hoya. tataH - tethI sarvAsvapyavasthAsu sarveya avasthAsobhAM varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato varzAhi AtmapazAthI vyApta hotA, varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazca - jane varNAhi khAtmajJAnI vyAtithI zUnya-rahita nahi hotA sevA pudgalasya puchgalanI varNAdibhiH saha varNAhi sAthai tAdAtmyakalakSaNaH saMbaMdha: syAt-tAhAtmyalakSa saMbaMdha hoya. 419 - - saMbaMdha yA arazathI tebhAM lavamAM jIvAnAM - saMsAra prabhukta - varNAhi hoI nizyaye urIne che saMsArAvasthAyAM - saMsAra avasthAmAM kathaMcid athaMcit, DoI apekSA varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato - varNAhi khAtmAzAthI vyApta hotA, varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazca - ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAptithI zUnya-rahita nahi hotA ane mokSAvasthAyAM - bhokSa avasthAmAM sarvathA sarvathA, sarva prakAre varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasya bhavato varNAhikhAtmApazAnI vyAptithI zUnya-rahita hotA, varNAdyAtmakatva vyAptasyAbhavatazca ane varSAhi AtmasAthI vyApta nahi hotA sevA jIvasya - chavano varNAdibhiH saha varNAhi sAthai tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdho tAhAtmyavakSasa saMbaMdha na kathaMcanApi syAt - ardhapatra prAre na hoya // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA || 62 // - - - -
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya (1) je nizcaya karIne sarveya avasthAone viSe tethI karIne sarveya avasthAone viSe yadAtmakapaNAthI vyApta hoya che varNAdi AtmakapaNAthI vyApta hotA (ane) yadAtmakapaNAnI vyAmithI zUnya nathI hotuM, ane vadi AtmakapaNAnI vyAptithIzUnyanahi hotA teno teonI sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha hoyaH pudgalano varNAdi sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha hoya. (2) saMsAra avasthAne viSe mokSa avasthAne viSe kathaMcitu varNAdi AtmakapaNAthI vyApta hotA sarvathA varNAdi AtmakapaNAnI vyAtithI zUnya hotA ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAtithI azUnya ane varNAdi AtmakapaNAthI vyApta na hotA, hotA chatAM, - evA jIvano varNAdi sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha koIpaNa prakAre na hoya. 61 - "amRta jyoti mahAbhASya "anya saMbaMdhI je tAdAbhyapaNuM che te tAdAbhyapaNe nivRtta thAya, to sahaja svabhAve AtmA mukta ja che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (462), 543 jIva navi puggalI, naiva puggala kadA, puggalAdhAra navi tAsa raMgI; para taNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastudharma na kadA parasaMgI..." - zrI devacaMdrajI (sumati jinastavana) varNAdi samasta bhAva pUgalAtmaka che, jIvanA nathI, kAraNake te te varNAdi sAthe jIvano tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha nathI ema pUrve kahyuM. eTale ziSya AzaMkA kare che ke - saMsArastha jIvonA he sadguru deva ! jIvano te te varNAdi sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha kema - varSAdi, muktonA nahi, kayA kAraNe nathI ? te prakAzo. tenuM samAdhAna karatAM zrI sadaguru prakAze che tethI tAdAbhya saMbaMdha nathI ke - "temAM paNa - saMsArastha - saMsAramAM sthiti karatAM saMsArI jIvonA varNAdi hoya che, paNa saMsArapramukta - saMsArathI sarvathA mukta thayelA jIvonA varNAdi koI che nahi." A ja ema sUcave che ke, pudgalarUpa varNAdi sAthe jIvano tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha che ja nahi ane te AtmakhyAtikAra paramarSie nyAyanI paribhASAmAM sAdhamya-vaidharma (Comparision by contrast) darzAvatI praspaSTa samartha yuktithI saMsiddha karI niSpaSa vivarI dekhADyuM che. 6 - je sarveya avasthAomAM - "sarvasvasthavasthAta . je AtmakapaNAthI vyApta - vyApeluM hoya che ane je - AtmakapaNAnI vyAtithI zUnya - rahita nathI hotuM - khAlI nathI hotuM, "vAtmaRtvena vyApta mati yAtmivirutvavyafzUnya na bhavati', teno teonI sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha hoya, 'tI taiH saMda tAkAbhyanakSaT: saMvaMdha: cAtuM', tethI sarveya avasthAomAM vadi AtmakapaNAthI vyApta hotA ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAtithI zUnya nahi hotA pudagalano varNAdi sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha hoya. paNa saMsArIvAyAM - saMsAra avasthAmAM 'yaMti' - kathaMcita - koI prakAre varNAdi AtmakapaNAthI vyApta hotA ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAtithI zUnya - rahita nahi hotA chatAM, "kSAvasthAya' - mokSa avasthAmAM sarvathA - "sarvathA' - varNAdi AtmakapaNAnI vyAtithI zUnya hotA ane varNAdi AtmakapaNAthI vyApta nahi hotA, evA jIvano varNAdi sAthe tAdAbhyalakSaNa saMbaMdha "kathaMcana paNa" - "yaMvanA - koI paNa prakAre na hoya. 420
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-61 - je rUpapaNAthI vyApta arthAt je samasta ja avasthAomAM je AtmakapaNAthI vyApeluM hoya che ane je AtmakapaNAnI vyAptithI kadI paNa zUnya khAlI nathI hotuM, teno teonI sAthe tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha hoya. A te ne te A evo tAdAtmyapaNArUpa saMbaMdha (Identical relation, Identity) ekAtmapaNArUpa saMbaMdha hoya, A traNe kALamAM na phare evo nizcaya siddhAMta rUpa niyama (Rule) che. have A tAdAtmyalakSaNa saMbaMdhanI parIkSA pudgala ane varNAdi paratve karIe to spaSTa jaNAya che ke - sarveya avasthAone viSe pudgala varNAdiAtmakapaNAthI sadA vyApta hoya che ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAptithI kadI paNa zUnya-khAlI-rahita hotuM nathI, Ama tAdAtmyalakSaNanI banne zarato (Conditions, Postulates) atre anvaya-vyatirekathI paripUrNa (fulfilled) thAya che, eTale te pudgalano te varNAdi sAthe tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha hoya. paNa jIvanI bAbatamAM joIe to AthI ulaTI ja - jUdI ja sthiti pravarte che. kAraNake saMsAra avasthAmAM 'kathaMcit' - koI prakAre koI apekSAe (some how relatively) varNAdiAtmakapaNAthI vyApta ane varNAdi AtmakapaNAnI vyAptithI azUnya jIva hoya che, chatAM mokSa avasthAmAM to jIva 'sarvathA' sarva prakAre (altogether, absolutely) varNAdiAtmakapaNAnI vyAptithI zUnya-rahita-khAlI hoya che ane varNAdiAtmakapaNAthI vyApta nathI hoto, Ama amuka avasthAmAM varNAdi sAthe vyApti ane amuka avasthAmAM avyApti hovAthI, sarva avasthAomAM jIvanI varNAdi sAthe vyApti nathI. eTale tAdAtmya lakSaNa saMbaMdhano uparokta niyama atra anvaya vyatirekathI lAgu paDato nahi hovAthI 'nIvasya vargAvimi: jIvano varNAdi sAthe koI paNa prakAre tAdAtmya saMbaMdha che ja nahi ema siddha thayuM. 'tAvAsyanakSaNaH saMbaMdhaH na thaMvanApi svAt:' ''AtmAne oLakhavo hoya to AtmAnA paricayI thavuM. pa2vastunA tyAgI thavuM. jeTalA potAnI pugalika moTAI Icche che teTalA halakA saMbhave.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (58), 85 - AkRti upayoga guNa kSIratva guNa adhikatva upayogaguNa adhikatva - dudha-pANI avagAha saMbaMdha agni-uSNaguNa tAdAtmya saMbaMdha " AtmanastadajIvebhyo bibhinnatvaM vyavasthitam / vyaktibhedanayAdezAdajIvatvamapISyate // sva jIva - 421 - para pudgala - varNAdi pu.paM. AtmA avagAha saMbaMdha ajIvA janminaH zuddhabhAvaprANavyapekSayA / siddhAkSa nirmalajJAnA dravyaprANavyapekSayA // iMdriyANi balaM zvAsocchvAso jhAyustathA param / dravyaprANAzcaturbhedAH paryAyAH pudgalAzritAH / etatprakRtibhUtAbhiH zAzvatIbhistu zaktibhiH / jIvatyAtmA savetyeSA zuddhadravyanayasthitiH // jIvo jIvati na prANairvinA taireva jIvati / tuM vinna patri ke aMta parvanuvRMtAm / ' - zrI yazovijayajI kRta a.sA. A.ni.a. 53-58 - - AtmA tAdAtmya saMbaMdha
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane jIvanA varNAdi sAthe tAdAbhyanA durabhinivezamAM A doSa che - jIvo ceba hi ede savve bhAvAtti maNNase jadi hi / jIvassAjIvassa ya Natthi viseso du de koI // 62 // ane jIva ja e sarva bhAva che re, ema mAnato hoya tuM joya. pud. to no bhane mano 2, nathI vizeSa tAre ya... pu. 12 gAthArtha - ane A sarveya bhAvo jIva ja che ema jo tuM mAne che, to hArA mate jIvano ane ajIvano koI vizeSa (taphAvata) nathI ! 62 AtmakhyAti TIkA - jIvasya varNAditAdAtyadurabhiniveze doSazcAyaM - jIvazcaiva hyete sarve bhAvA iti manyase yadi hi / jIvasyAjIvasya ca nAsti vizeSastu te kazcit // 62 // yathA tathA varNAdayo bhAvAH varNAdayo bhAvAH krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhi - krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhistAbhi ya'ktibhiH stAnibhistAbhi dyaktibhiH jIvamanugacchaMto pudgaladravyamanugacchaMtaH jIvasya varNAditAdAtmyaM prathayatIti yasyAbhinivezaH pudgalasya varNAditAdAtya prathayatiH tasya zeSadravyAsAdhAraNasya varNAdyAtmakatvasya pudgalalakSaNasya jIvena svIkaraNA layoravizeSaprasaktI satyAM pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAd bhavatyeva jIvAbhAvaH / / 62 / / AtmabhAvanA - jIvasya varNAditAdAtmyadurabhiniveze doSazcAyaM bhane apanA sAthe. tAhAtmyanA - TEleserna minivezamA - durAmA mA - nAnI thAma tApavAbhA mA che hopa cha - ete hi sarve bhAvAH jIva zcaiva - bhA4 sarva bhAvo 4 4 che, iti yadi hi manyase - abhanetuM 5252 ! te kazcit vizeSastu nAsti - tane vizeSato cha nali. || iti gAthA AtmabhAvanA ||2|| yathA - bha varNAdayo bhAvAH - himAko krameNa bhAviHtAvirbhAvatirobhAvAbhiH - bhathI AvirbhAva - pragaTa bhane tirobhAva - agara mAvita 42tI mevI tAbhitAbhivyaktibhiH - vyatimothI pudgaladravyamanugacchaMtaH - puladravyane anugachatA - anu-571 7 - 4tA mevAmI, pudgalasya - purAkhanu varNAditAdAtmyaM prathayaMti - vA sAthe tahatya prathita 43 cha - 2 43 cha, tathA - tama varNAdayo bhAvAH - vAha lAvo krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhiH - bhathI mAviva - tirobhAva mAvita 42tI tAbhiH tAbhiH vyaktibhiH .te vyatimothI jIvamanugacchaMto - apane anugachatA mevAmI, jIvasya - (r)parnu varNAditAdAtmyaM prathayaMti - ale authe tasya prathita cha - pragaTa 43 cha, iti yasyAbhinivezaH - mevAne abhiniveza - bhA cha, tasya - tane bhavatyeva jIvAbhAvaH - 04no abhAvaya 4 cha. zAne dI? pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAt - pusIdhI bhinna sevA (r)padravyana manAne bI. tema yAre ? jIvapudgalayoravizeSaprasaktau satyAM - (r) ane puDhAbanA bhavizeSanI - bIna tAvatanI sahita sate - asaM prAti sate. sebha 52 uthI? zeSadravyAsAdhAraNasya varNAdyAtmakatvasya pudgalalakSaNasya jIvena svIkaraNAt - zeSa dravyAne asAdhAra1 - sAdhAraNa nahi evA varNAdi AtmakapaNArUpa pugala lakSaNanA jIvathI svIkaraNane lIdhe - svIkAra karavApaNAne lIdhe. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 62|| 422
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema varNAdi bhAvo krame karIne AvirbhAva-tirobhAva bhAvita karatI, te te vyaktiothI - jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-62 AtmakhyAti TIkArtha tema pudgala dravyane anugacchatAM pudgalanuM varNAdi sAthe tAdAtmya prathita kare cheH evo jene abhiniveza che tene, zeSa dravyane asAdhAraNa evA varNAdi AtmakapaNArUpa pudgala lakSaNanA jIvathI svIkaraNane lIdhe, jIva ane pudgalanA avizeSanI prasakti (prasaMga) sate pudgalothI bhinna evA jIvadravyanA abhAvane lIdhe jIvano abhAva hoya ja che. 62 'amRta jyoti' mahAbhASya 'vicAravAnane pudgalamAM tanmayapaNuM - tAdAtmyapaNuM thatuM nathI. ajJAnI paudgalika saMyoganA harSano patra vAMce to tenuM moDhuM khuzImAM dekhAya ane bhayano kAgaLa Ave to udAsa thaI jAya.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (43), 957 (upadeza chAyA) '"tanatA manatA vacanatA, para pariNati parivAra; varNAdi je jIva mAno, to jIva - ajIvano taphAvata nahi rahe varNAdi bhAvo krame karIne AvirbhAva-tirobhAva bhAvita karatI te te vyaktiothI jIvane anugacchatAM, jIvanuM varNAdi sAthe tAdAtmya prathita kare che, tana mana vacanAtIta pIyA re, nija sattA sukhakAra.'' - zrI cidAnaMdajI ane Ama u52mAM niSThuSa yuktithI vivarI dekhADyuM tema jIvano varNAdi sAthe tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha che nahi, chatAM jIvanuM varNAdi sAthe tAdAtmya che evo jo hAro dubhiniveza - duSTa abhiniveza - durAgraha hoya to A doSa Ave che 'A sarva varNAdi bhAvone jo tuM jIva mAne che to thArA mate jIvano ane ajIvano koI vizeSa-taphAvata che nahi !' A gAthAno Azaya vaidharma dRSTAMtathI (Comparison by contrast) parisphuTa karatAM AtmakhyAtikArajIe prakAzyuM che ke - jema varNAdi bhAvo krame karIne AvirbhAva tirobhAva bhAvita karatI te te vyaktiothI 'krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhistAbhirvyaktibhiH' pudgala dravyane anugacchatAM pudgalanuM varNAdi sAthe tAdAtmya prathita kare che - putpAta dravyananu MtaH puNvAnasya vargAvi tAdAtmyaM prathayaMti' tema varNAdi bhAvo krame karIne AvirbhAva-tirobhAva bhAvita karatI te te vyaktiothI jIvane anugacchatAM jIvanuM varNAdi sAthe tAdAtmya prathita kare che jAhera kare che, ema jeno abhiniveza Agraha che, tenA abhiprAye zeSa-bAkInA dravyane asAdhAraNa-sAdhAraNa nahi evA varNAdi AtmakapaNArUpa pudgalalakSaNanA jIvathI 'svIkaraNane lIdhe' - svIkAra karavApaNAne lIdhe - 'sva' potAnA karavApaNAne lIdhe jIva ane pudgalanA avizeSanI bIna taphAvatanI prasakti sate prasaMgApatti sate, pudgalothI bhinna-jUdA evA jIvadravyanA abhAvane lIdhe, jIvano abhAva hoya ja che. arthAt vadi bhAvo je che, tenI krame karIne eka pachI eka (One by one, successively) vyaktio - vizeSabhAvo (manifestations) AvirbhAva - pragaTapaNuM ane tirobhAva - apragaTapaNuM pAme che, Ama krame karIne AvirbhAva - tirobhAva - pragaTapaNuM apragaTapaNuM pAmatI te te vyaktiothI vargAdi bhAvo pudgaladravyane anugacche che (follow), anugamana kare che, anusare che, eTale ke jyAM jyAM pudgala dravya hoya che tyAM tyAM tenI sAthosAtha koIne koI vyaktivizeSavALA vargAdi 423 pudgalane anuvartatA varNAdi, tAdAtmya - = - - - =
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAvonuM anugamana hoya ja che, jyAM jyAM pudagaladravya tyAM tyAM tenI pAchaLa pAchaLa taddaguNarUpa varNAdi bhAva jAya ja che, yatra yatra pukunadravyuM tatra tatra tArUpI vArimAva: eTale varNAdi bhAvo pudgala sAthe tAdAbhya vistAra che - prakAze che - jora zorathI jAhera kare che. tema varNAdi bhAvo krame karIne (one by one) AvirbhAva - tirobhAva - pragaTapaNuM - apragaTapaNuM pAmatI te te vyaktiothI - vizeSa bhAvothI (manifestations) jIvane tema jIvane anuvartatA anugacchatA - anugamana karatA - anusaratA satA (following), jIvanuM vaNadi mAnI tAdAbhya varNanAdi sAthe tAdAtya vistAra che - prakAze che - jorazorathI jAhera kare mAno to jIva abhAva che. evo jene abhiniveza che - Agraha che, tenA mate to zeSa - bAkI bIja badhA dravyane asAdhAraNa - sAdhAraNa nahi evA varNAdiAtmakapaNA rUpa pudagalalakSaNano jIvathI svIkAra karavApaNuM thAya che ane tethI karIne jIva ane pudgalanA avizeSanI - binataphAvatanI prasakti - prasaMgApatti thAya che, jIva ane pudgalamAM koI vizeSa - taphAvata nahi hovAno aniSTa prasaMga Ave che, eTale tenA mate pudgalothI bhinna - jUdA evA jIvadravyano abhAva thavAthI jIvano abhAva hoya ja che, je sarvathA aniSTa ja che, kAraNake varNAdi bhAvone jIvanA TharAvatA jatAM khuda jIvane ja khoI besavAno mahA aniSTa prasaMga Avyo ! "jyAM sudhI dehAtmabuddhi TaLe nahIM tyAM sudhI samyakta thAya nahIM. jIvane sAca kyAreya AvyuM ja nathI, AvyuM hota to mokSa thAta. bhale sAdhupaNuM, zrAvakapaNuM athavA to game te lyo, paNa sAca vagara sAdhana te vRthA che. je dehAtmabuddhi maTADavA mATe sAdhano batAvyAM che te dehAtmabuddhi mATe tyAre sAca AvyuM samajAya. dehAtmabuddhi thaI che te maTADavA, mArApaNuM mUkAvavA sAdhano karavAnAM che. te na maTe to sAdhupaNuM, zrAvakapaNuM, zAstra zravaNa ke upadeza te vagaDAmAM poka mUkyA jevuM che. jene e bhrama bhAMgI gayo che, te ja sAdhu, te ja AcArya, te ja jJAnI. jema amRta bhojana jame te kAMI chAnuM rahe nahIM, tema bhrAMti mATe te kAMI chAnuM rahe nahIM." zrImad rAjacaMdra, aM. (43) 957 (upadeza chAyA) sva para pudgala jIve 424
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-63-64 saMsAra avasthAmAM ja jIvanuM varNAdi sAthe tAdAbhya che evA abhinivezamAM paNa A ja doSa che . aha saMsAratthANaM jIvANaM tujjha hoMti vaNNAdI / tamhA saMsAratthA jIvA rUvittamAvaNNA // 63 // evaM puggaladavvaM jIvo tahalakkhaNeNa mUDhamadI / NivvANamuvagado vi ya jIvattaM puggalo patto // 64 // varNAdi saMsArastha jIvanA re, tuja abhiprAye je hoya.. pud. to rUpipaNuM pAmI gayA re, saMsArastha jIvo soya.. pud. 63 ema pudgala dravya te jIva che re, mUDha mati ! lakSaNAthI tema... pud. nirvANa prApta paNa pudgalo re, jIvapaNAne pAmiyo ema... pud. 64 gAthArtha - jo hArA mate saMsArastha jIvonA varNAdi hoya che, to saMsArastha jIvo rUpipaNuM pAmI gayA ! ema he mUDha mati ! tathA prakAranA lakSaNathI pudgala dravya jIva thaI gayuM ! ane nirvANa pAmelo paNa pudagala jIvapaNAne prApta thayo ! 63-64 __AtmakhyAti TIkA saMsArAvasthAyAmeva jIvasya varNAditAdAmyamityabhinivezepyayameva doSaH - atha saMsArasthAnAM jIvAnAM tava bhavaMni varNAdayaH / tasmAt saMsArasthA jIvA rUpitvamApannAH // 63 // evaM pudgaladravyaM jIvastathAlakSaNena mUDhamate / nirvANamupagatopi ca jIvatvaM pudgalaH prAptaH // 64 // gatimAnA - saMsA2vasthAvAneva nIvarsa vahitAvAmitvothameva roSaH - saMsAra avasthAmAM ja jIvanuM varNAditAdAtma che evA abhinivezamAM - AgrahamAM paNa Aja doSa che - yatha - have jo tava - hArA mate saMsArasthAnAM gIvAnAM - saMsArastha - saMsAramAM sthiti karatA jIvonA vata: pataMti - vadi hoya che, (to) taH7 - tethI saMsArasthA nIvA tvamAtrA: - saMsArastha jIvo rUpitvane - rUpipaNAne Apanna thayA - prApta thayA. //dra parva - ema - e prakAre tathAdlona - tathA prakAranA lakSaNathI mUDhamate - he mUDhamati ! puratadravya nIva: - pudgala dravya jIva thaI gayuM) ! nirvALAmu toDapi putrAtaH nIvarva prApta: - ane nirvANa upagata - nirvANa pAmela paNa pudgala jIvatvane - jIvapaNAne prApta thayo ! I64nA ti mAthA bhAvanA ll63-64|| yasya tu - paNa jene saMsAravasthAtha nIvarya vahitAvAti - saMsAra avasthAne viSe jIvanuM varNAdi sAthe tAdAo che. ti niveza: - evo abhiniveza - Agraha che, tasya - tene - tenA mate tavAna - tyAre - te saMsAra avasthA viSe sa nIvo rUtvamavarathamavAnoti - te jIva rUpipaNuM avazya pAme che, rUpirva 2 zeSakavyAsaTdhAra vid nakSaUTmati - ane rUpipaNuM to zeSa bAkInA dravyone asAdhAraNa - sAdhAraNa nahi evuM - asAmAnya koI dravyanuM lakSaNa che. to - tethI ratvena tamane sTirit bhavati - rUpipaNAthI lakSyamANa - lalAI raheluM je kaMI hoya che, na nIvo gavati - te jIva hoya che. parva narcAmA putidravyameva mavati - rUpipaNAthI lazyamANa - lalita thatuM pudgala dravya hoya che. pUrva - ema - eja prakAre putrIttadravyameva svayaM nIvo mavati - pudgala dravya ja svayaM - pote jIva hoya che, na punaritara: chataro - nahi ke Itara - bIjo koI paNa. . tathA 7 sati - ane tema sate mokSAvasthAthAma - mokSa avasthAne viSe paNa nitya vastakSaIkSatasya drazya - nitya svalakSaNathI lalita dravyanA - sarvasvasthavasthA ganapavitvAn - sarveya avasthAone viSe anapAyipaNAne lIdhe - nahi 425
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yasya tu saMsArAvasthAyAM jIvasya varNAditAdAtmyamastItyabhinivezastasya tadAnIM sa jIvo rUpitvamavazyamavApnoti / rUpitvaM ca zeSadravyAsAdhAraNaM kasyacid dravyasya lakSaNamasti / tato rUpitvena lakSyamANaM yatkiMcidbhavati sa jIvo bhavati / rUpitvena lakSyamANaM pudgaladravyameva bhavati / evaM pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati na punaritaraH kataropi / tathA ca sati mokSAvasthAyAmapi nityasvalakSaNalakSitasya dravyasya sarvAsvapyavasthAsvanapAvitvAdanAdinidhanatvena pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati na punaritaraH kataropi / tathA ca sati tasyApi pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAt bhavatyeva jIvAbhAvaH // evametat sthitaM yadvarNAdayo bhAvA na jIva iti // 63 // 64 // AtmakhyAti TIkArtha ane jene saMsAra avasthAmAM jIvanuM varNAdi sAthe tAdAtmya che evo abhiniveza che, tenA abhiprAye tyAre te jIva rUpipaNAne avazya pAme che ane rUpipaNuM - zeSa dravyane asAdhAraNa evuM koI dravyanuM lakSaNa che. tethI rUpipaNAthI lakSyamANa je kaMI hoya che, te jIva hoya che, rUpipaNAthI lakSyamANa to pudgala dravya ja hoya che. ema pudgala dravya ja svayaM jIva hoya che, nahi ke Itara koI paNa. ane tema sate, mokSa avasthAmAM paNa, nitya svalakSaNathI lakSita dravyanA sarva avasthAomAM anapAyipaNAne lIdhe anAdi nidhanapaNAe karIne, - pudgaladravya ja svayaM jIva hoya che, nahi ke Itara koI paNa. - ane tema sate, tenA abhiprAye paNa pudgalothI bhinna evA jIvadravyanA abhAvane lIdhe jIva abhAva hoya ja che. ema A sthita che ke varNAdi bhAvo jIva nathI. 63, 64 'amRta jyoti' mahAbhASya jaDa ne AtmA tanmayapaNe thAya nahi, sutaranI AMTI kAMI sutarathI jUdI nathI. paNa AMTI kADhavI temAM vikaTatA che. jo ke sutara ghaTe nahIM ne vadhe nahIM tevI ja rIte AtmAmAM AMTI paDI gaI che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (43) 957 (upadeza chAyA) "varNarasa gaMdha karasa viNa, bhoktA nija guNa vyUha..'' - zrI supArzva.- zrI devacaMdrajI have koI ema kaheze ke bhale jIvanuM varNAdi sAthe badhI avasthAmAM tAdAtmya ma ho, paNa saMsAra avasthAmAM to te tAdAtmya che. Ama jene abhiniveza - durAgraha che, tene paNa AgalI gAthAmAM kahelo jIva abhAvarUpa doSa lAgu paDe che. te AtmakhyAtikAra'jIe niSThuSa yuktithI (Logic) spaSTa vivarI dekhADyo che ane teno AzayArtha A prakAre - saMsArAvasthAyAM saMsAra avasthAmAM jIvanuM varNAdi sAthe tAdAtmya-tAdAtmakapaNuM che evo w hAni pAmavApaNAne lIdhe gAvinidhanaven - anAdi nidhanapaNAe - anAdi anaMtapaNAe karIne puitadravyameva svayaM nIvo mati - pudgala dravya ja svayaM jIva hoya che, 7 punaritadropi - nahi ke Itara - bIjo koI paNa. tathA 6 sati - ane tema sate tasyApi - tene paNa putteo mitrasya jhIvadravvasthAmAvAt - pudgalothI bhinna evA jIvadravyanA abhAvane lIdhe mavatyeva nIvAmAvaH - jIvano abhAva hoya ja che. chyuM - ema tat sthitaM - A sthita che thavuM vaLayo mAvA na nIva kRti - ke varNAdi bhAvo jIva nathI. / / ti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA ||6364|| 426
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-63-64 abhiniveza - mithyAgraharUpa durAgraha jene che, tenA abhiprAya pramANe to 'tavAnI - 'tyAre" te saMsAraavasthAne viSe te jIva rUpipaNAne avazya - jarUra pAme che ane A saMsAra avasthAmAM jIvana rUpipaNuM to "padravyAsadhAra' - zeSa dravyane asAdhAraNa - bAkInA dravyothI vaNadi sAthe tAdAsya sAdhAraNa - sAmAnya nahi evuM koI dravyanuM asAdhAraNa - asAmAnya lakSaNa mAnatAM jIva abhAva che. tethI rUpipaNA lakSaNathI lakSyamANa - lakSAtuM je kaMI hoya, te jIva hoya che, ane rUpipaNAthI lakSyamANa - lakSAI raheluM to pudagaladravya ja hoya che. Ama pudgala dravya ja svayaM - pote jIva hoya che, nahi ke bIjI koI paNa. ane tema hotAM to - "mokSAvasthAthAmapi' - mokSa avasthAmAM paNa rUpipaNArUpa pudgalalakSaNa cAlu ja raheze, kAraNake "nityasvatakSattifkSatadravya' - nitya - sadAye svalakSaNathI - potAnA lakSaNathI lakSita dravyanuM sarva avasthAomAM anapAyipaNuM hoya che - sarvAvasthAnAyitvAn - arthAt svalakSaNAthI lakSita dravyane kadI paNa te lakSaNano apAya (hAni) hoto nathI, te lakSaNa kadI paNa cAlyuM jatuM nathI, eTale 'nAiinadhanatyena' - svalakSaNa lakSita dravyanuM "anAdi nidhanapaNuM" - anAdi anaMtapaNuM hoya che, ethI mokSa avasthAmAM paNa pudgaladravya ja svayaM jIva hoya che, nahi ke bIjo koI paNa. ane tema hotAM, pudgalothI bhinna-jUdA evA jIvadravyano abhAva hoya che, tethI karIne tenA - te durabhinivezavaMtanA abhiprAye to jIvano abhAva hoya ja che. Ama jIvadravya loparUpa mahAdoSa tene prApta thAya che. "vitA thitaM Ama A sthita che ke varNAdi bhAvo jIva nathI, yaduvako mAvA na gIva ti |' A aMge vartamAna yuganA saMtaziromaNi parama bhedavijJAnI parama AtmajJa zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - "dehane viSe huM paNuM manAeluM che tethI jIvanI bhUla bhAMgatI nathI. jIva dehanI sAthe bhaLI javAthI ema mAne che ke "huM vANIo chuM', "brAhmaNa chuM', paNa zuddha vicAre to tene "zuddha svarUpamaya chuM' ema anubhava thAya. AtmAnuM nAma ThAma ke kAMI nathI ema dhAre to koI gALo vagere de to tethI tene kaMI paNa lAgatuM nathI. jyAM jyAM jIva mArApaNuM kare che tyAM tyAM tenI bhUla che. te TALavA sArU zAstro kahyAM che. * "dehamAM mUchane laIne bhaya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (643), 957 (upadeza chAyA) sva. para pudgala jIva "dehena samamekatvaM manyate vyavahAravit / kathaMcinmUrtatApattervedanAdisamudbhavAt // tanizcayo na sahate yadamUrtoM na mUrtatAm / aMzenApyavagAheta pAvakaH zItatAmiva // uSNasyAgneryathA yogAd ghRtamuSNamiti bhramaH / tathA mUrtAgasaMbaMdhAdAtmA mUrta iti bhramaH // na rUpaM na raso gaMdho na na sparzo na cAkRtiH / yasya dharmo na zabdo vA tasya kA nAma mUrtatA // dRzyAdRzyaM hRdA grAhyaM vAcAmapi na gocaraM / svaprakAzaM hi yadrUpaM tasya kA nAma mUrtatA // AtmA satyacidAnaMdaH sUkSmAtsUkSmaH parAtparaH / spRzatyapi na mUrtatvaM tathA coktaM parairapi // iMdriyANi parANyAhuridriyebhyaH paraM manaH / manaso'pi parA buddhiryo buddheH paratastu saH // vire daMta rofkSatramUrve mUrtatApamAna ! pazyanyAyava jJAnI hatyA thaIvaDhavaH - zrI yazovijayajI kRta a. sAra 427
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ekaM ca doNNi tiNi ya cattAri ya paMca iMdiyA jIvA / bAdarapajjattidarA payaDIo NAmakammassa // 65 // edehi ya NivattA jIvaTThANAu karaNabhUdAhiM / payaDIhiM puggalamaIhiM tAhiM kahaM bhaNNade jIvo // 66 // eka-be-traNa-cAra-paMcediyA re, bAdara paryApta ne aparyApta. pud. evA jIvo te to nAmakarmanI re, che prakRtio prakhyAta.. pud. 65 ne A karaNabhUta pudgalamayI re, prakRtiothI nirmANa thAya, evA jIvaThANAo A badhA re, zI rIte ja jIva kathAya?... pud. 66 gAthArtha - eka Idriya, be Idriya, traNa Idriya, cAra Idriya ane pAMca Idriya evA bAdara-sUkSma paryApta-aparyApta jIvo nAmakarmanI prakRtio che. 65 ane karaNabhUta evI te A pudgalamayI prakRtiothI nivRtta nirmANa karAyela) jIvasthAno jIva kema kahevAya ? 66 AtmakhyAti TIkA ekaM vA dve trINi ca catvAri ca paMcendriyANi jIvAH / bAdaraparyAptatarAH prakRtayo nAmakarmaNaH // 65 // etAbhizca nirvRttAni jIvasthAnAni karaNabhUtAbhiH / prakRtibhiH pudgalamayIbhistAbhi kathaM bhaNyate jIvaH // 66 // mAnAmAvanA : vAriNetara: - bAdara-paryApta ane Itara arthAt bAdara-sUthama paryApta - aparyApta evA vA trIjI vAri 2 paMkriyALa nIvADa - ekeMdriya - tadriya - trIdiya - caturiMdriya ane paMceMdriya jIvo, nAmakarmana: prata: - nAmakarmanI prakRtio che. ||6|| tAmizca karaNabhUtapaH tAmiH punamathIfma. prakRtinivRttAt ane A karaNabhUta-sAdhanabhUta te pugalamayI prakRtiothI nivRtta - nirmANa karAyela - sarjAyela evA nIvasthAnAni - jIvasthAno artha nIva: mukhyatve ? - kema jIva kahevAya che? | ti kathA mAtmamAvanA ITddava-ddaddo nizcana - nizcayathI krarmaverAyomitravatu - karma ane karaNanA abhinnapaNAne lIdhe, vat yena jite - je jenA vaDe karAya che, tat tadeva - te te ja che, ti va - ema samajIne, eTalA mATe, yathA - jema - napatra - kanakapatra - suvarNa pAMdaDI vanavena ziyamai - kanakathI karAI raheluM nakkameva - kanaka ja che, - nahi ke anya, tathA - tema nIvasthAnAni - jIvasthAno, vArasUrmakriyadvitrivatu:vedriyaparyAptaparyAptAmidhAnamaHpunamathIfmanAmarma Rtima ziyamane - bAdara-sUma ekeMdriya, hadriya, trIdriya, caturiMdriya, paMceMdriya evI paryApta - aparyApta nAmanI pudgalamayI nAmakarma prakRtiothI karAI rahelA - pukta va - pudgala ja che, na tu nIva: - nahi ke jIva. nAmarmaprakRtInAM putrItamayatve ra - ane nAmakarma pravRtionuM pudagalamayapaNuM nAma prasiddha - Agama prasiddha - zAstra prasiddha che, dRzyamAna zarIranAravimUrvAnumeya ra - ati dRzyamAna - dekhAI rahelA zarIra AkAra Adi mUrNa kAryathI anumeya - anumAna karavA yogya che. ema, eja prakAre dharasasvarUpazarIrasaMsthAnA saMdananA - gaMdha-rasa-sparza-rUpa-zarIra-saMsthAna-saMvanana putrItamayanAmarmapratinivRtta sati pudgalamaya nAmakarma prakRtiothI nivRttapaNuM - sRSTapaNuM - nirmANa sate tathatirachA - tenAthI - te jIvasthAnothI atirekane lIdhe - avizeSapaNAne lIdhe - abhinnapaNAne lIdhe, nIvasthAnairavIvatAni - jIva sthAnothI ja ukta che - kahevAmAM AvI gayA che. to - tethI, zuM phalita thayuM? vako nIvaH - varNAdi jIva nathI ti nizcayasiddhAMta: - ema nizcaya siddhAMta che. | ti "sAtmati' mAtmabhAvanA ddava-ddaddA 428
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-65-66 nizcayataH karmakaraNayorabhinnatvAt yadyena kriyate tattadeveti kRtvA yathA kanakapatraM kanakena kriyamANaM kanakameva na tvanyat, tathA jIvasthAnAni bAdarasUkSmaikeMdriyadvitricatupaMceMdriyaparyAptAparyAptAbhidhAnAbhiH pudgalamayIbhinAmakarmaprakRtibhiH kriyamANAni pudgalaeva na tu jIvaH / nAmakarmaprakRtInAM pudgalamayatvaM cAgamaprasiddhaM dRzyamAnazarIrAkArAdimUrttakAryAnumeyaM ca / evaM gaMdharasasparzarUpazarIrasaMsthAnasaMhananAnyapi pudgalamayanAmakarmaprakRtinirvRttatve sati tadavyatirekAjjIvasthAnarevoktAni tato na varNAdayo jIva iti nizcayasiddhAMtaH II66-66 // AtmakhyAti TIkArtha nizcayathI karma ane karaNanA abhinnapaNAne lIdhe je jenA vaDe karAya che, te teja che, ema samajIne jema kanaka patra kanaka vaDe karAtuM kanaka ja che, nahi ke anyaH tema jIvasthAno bAdara-sUkSma ekeMdriya, dvIdriya, trIdriya, caturiMdriya, paMceMdriya paryApta-aparyApta nAmanI pudgalamayI nAmakarma prakRtiothI* karavAmAM AvatA pudgala ja che, nahi ke jIva. ane nAmakarma prakRtionuM pudgalamayapaNuM Agamaprasiddha che ane dRzyamAna evA zarIra AkAra Adi mUrta kAryothI anumeya che. ema gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna, saMhanana paNa, pudgalamaya nAmakarma prakRtiothI nivRttapaNuM (utpannapaNuM) sate, tenA avyatirekathI (abhinnapaNAthI) jIvasthAnothI ja ukta che. tethI varNAdi jIva nathI, ema nizcaya siddhAMta che. 65-66 'amRta jyoti' mahAbhASya "baMdha yukta jIva karma sahita, pudgala racanA karma khacita.'' - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 108 jaise kaMcuka tyAgaseM binasata nahi bhujaMga, nAmakarma prakRtiothI karAtA jIvasthAno pudgala ja, na jIva deha tyAgae~ jIva puni, taise zAMta abhaMga.'' - zrI cidAnaMdajI (svaraudaya) ema uparamAM vivarI dekhADyuM te parathI A sthita che ke varNAdi bhAvo jIva nathI, evo nizcayasiddhAMta sthApita karatI A gAthA kahI che, bAdara-sUkSma ekeMdriyAdi paryApta - aparyApta e nAmakarmanI prakRtio che ane karaNabhUta evI te A pudgalamayI prakRtiothI nivRtta-nirmANa karAyela sarjAyela jIvasthAno jIva kema kahevAya ? A gAthAono Azaya AtmakhyAtikAra paramarSie suyuktithI parisphuTa vivarI dekhADyo che 'nizcayataH karmakaraNayorabhinnatvAt' nizcayathI karma-karaNanA abhinnapaNAne lIdhe apRthakpaNAne lIdhe, je jenAthI karAya che te te ja che - 429 = "na caitanizcaye yuktaM bhUtagrAmo yato'khilaH / nAmarmapravRtiH svamAvo nAtmanaH punaH / '' - zrI yazovijayajI kRta a.sA.A.ni. a. 14 janmAdiko'pi niyataH pariNAmo hi karmaNAm / na carmavRtto mevaH sthAvAna--viAriSi // - zrI yazovijayajI kRta a.sA.A.ni. =
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema samajIne - "kana kriya tattati tyA', jema kanakapatra - suvarNapatra kanakathI - suvarNathI karAI raheluM kanaka ja - suvarNa ja che, nahi ke anya, tema jIvasthAno - bAdara - sUkSma ekeMdriya - dvIdriya - tradriya - caturiMdriya - paMceMdriya paryApta - aparyApta abhidhAnavALI - nAmavALI pudgalamayI nAmakarma prakRtiothI karAI rahelA evA - pudgala ja che, nahi ke jIva ane "nAmapravRtInAM' pukutimayatve rAmaprasiddha - nAmakarma prakRtionuM pudgalamayapaNuM Agama prasiddha che ane dezyamAna evA zarIra AkAra Adi mUrNa kAryathI anumeya - anumAna karAvA yogya che, "dRzyamAnazarIra vArAvimUrvAnumaya va' - ema - eja prakAre gaMdha-rasa-sparza-rUpa-zarIra-saMsthAna - saMhanana paNa pudgalamaya nAmakarma pravRtiothI nivRttapaNuM - nirmANa karAyApaNuM - sarjAyApaNuM sate tenAthI - jIvasthAnothI atirekathI - avizeSapaNAthI - abhinnapaNAthI jIvasthAnothI ja ukta che. tethI varNAdi jIva nathI ema nizcaya siddhAMta che, "tato na vaLavavo nIva ti nizcayasiddhAMta - "AtmakhyAtikAra amRtacaMdrajI AcAryajInI A vyAkhyAno vizeSArtha A prakAre - nizcaya abhedagrAhI che, eTale nizcayathI karma ane karaNanuM abhinnapaNuM che - bhinnapaNuM jUdApaNuM nathI. arthAta je karAya che te karma ane jenA vaDe karAya che te karaNa ema nizcayathI karmakaraNanuM karma ane karaNa (Instruments) banne bhinna-jUdA nathI, abhinna che, eTale abhinnapaDyuM jenA vaDe je jenA vaDe karAya che te te ja che. eTalA mATe suvarNa patra - suvarNa parNa - karAya te teja savarNa pAMdaDI nAmanuM suvarNAdika AbhUSaNa suvarNa vaDe karAI rahyuM che te suvarNa ja che, nahi ke bIjuM kAMI, tema jIvasthAno bAdara-sUkSma ekeMdriya - kIndriyAdi paryApta - aparyApta nAmanI pudgalamayI nAmaprakRtiothI karAI rahelA hoI pudagala ja che, nahi ke jIva ane nAmakarma prakRtio pudagalamayI che enuM pramANa zuM? to ke - nAmakarma prakRtionuM pudgalamayapaNuM Agamaprasiddha che, AgamamAM prasiddha - prakhyAta - jANItuM che athavA Agama pramANathI prakRSTapaNe siddha - supratiSThita che, temaja dazyamAna - pragaTa dekhAI rahela zarIra AkAra Adi mUrNa kArya parathI anumeya - anumAna karAvA yogya che, eTale anumAna pramANathI paNa siddha-supratiSThita che. arthAt sarva karma prakRtio pudgalamaya ja, pudgala racanA ja che, ema AgamamAM karma prakRtionI gaNanA pudgalamAM ja karI che te prasiddha che, Agama prasiddha - zAstra prasiddha nAmakarma prakRti pudagalamayI che, eTale tema mAnavAmAM Agama pramANa to che ja ane A anumAna Agama prasiddhaH mUrta-kAryathI pramANa paNa che - je IdriyagrAhya mUrti - mUrtimAna - rUpI hoya te pudgala anumeya che ane zarIra AkAra Adi mU-mUrtimAna - rUpI kAryo cakSuthI dRzyamAna - pragaTa dekhAI rahyA che, te pugalamaya kAryo parathI tenA pudgalamaya kAraNanuM tevuM anumAna thaI zake che, eTale anumAna pramANathI paNa nAmakarma prakRtionuM pudgalamayapaNuM prasiddha che. eja prakAre gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna, saMhanananuM paNa pudgalamaya nAmakarma prakRtiothI nivRttapaNuM - nirmitapaNuM che, te "tenA avyatirekathI avasthAnothI ja ukta che', tavyatirAjJIvasthAnairavovattAni - arthAt te te gaMdhAdi nAmakarma prakRtiono jIvasthAnathI vyatireka - bhinnabhAva - jUdApaNuM nathI, jIvasthAno ane gaMdhAdi prakRtio jUdI pADI zakAya ema nathI, kAraNake jyAM jIvasthAna che tyAM gaMdhAdi prakRti paNa hoya ja che, anuvarte ja che, ema avinAbhAvi saMbaMdha che, eTale "jIvasthAna' kahyA eTale tenAthI atirekathI - abhinnapaNAthI gaMdhAdi prakRti paNa kahevAI ja gaI. tethI varNAdi jIva nathI, ema traNe kALamAM na caLe evo trikALAbAdhita akhaMDa nizcaya siddhAMta sthApita thayo. saMbaMdhI je puruSo harSa viSAda karatA nathI te puruSo pUrNa dvAdazAMgane saMkSepamAM samajyA che ema samaje." 430
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-65-66 "anaMtavAra dehane arthe AtmA gAvyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe AtmavicAra janma pAmavA yogya jANI sarva dehArthanI kalpanA choDI daI eka mAtra AtmArthamAM ja teno upayoga karavo eNvo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe. zrI sahajatmasvarUpa..' - zrImad rAjacaMdra, aM. (63), 719 para Zhe Guo yugala 431
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sonAnuM myAna sonuM e dAMtathI upasaMhAra samayasAra - kaLaza (6) prakAze che - 35gati - nirvatyata yena yadatra kiMci - ravi tacAra thaMvanAnyatA rukmeNa nirvRttamihAsikozaM, pazyaMti rukmaM na kathaMcanAsiM // 38 // jenAthI je nirmita kAMI AMhi, te te ja korIta ja anya nAMhi, svarNa ghaDyuM myAna suvarNa dekhe, koI prakAre asi nA ja lekhe. 38 amRta pada-38 roLAvRtta nirmANa thAye jenAthI je kAMI paNa A vizvamahi, te to teha ja nizcaya hoya, koI prakAre anya nahi, myAna ghaDyuM sonAthI te to sonuM dekhe loka ahi, paNa talavAra na koI prakAre, bhagavAnuM amRta vastu kahI.38 artha - jenA vaDe je kaMI atra nirvartAya (nirmANa karAya) che, te te ja hoya, koI paNa prakAre anya na hoya, ahIM suvarNa vaDe nivRta (nirmANa karAyela) asikozane - yAnane (jano) suvarNa dekhe che, koI paNa prakAre asi - talavAra nahi. amRta jyoti' mahAbhASya jJAnIoe mAneluM che ke deha potAno nathI, te rahevAno paNa nathI, jyAre tyAre paNa teno viyoga thavAno che. e bheda vijJAnane laIne hamezAM nagArAM vAgatA hoya tevI rIte tenA kAne paDe che ane ajJAnInA kAna baherA hoya che. eTale te jANato nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (864), vyAkhyAnasAra, 2 "khAMDI kahiye kanakakau, kanaka myAna saMyoga, nyArI nirakhata myAna sau, loha kahai saba loga." - zrI banA. kRta sa.sA.a.a. 7. paNa te banne bhinna che, jema asi ne mAna' atre uparamAM je "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM kahyuM, tenA sArasamuccayarUpa A kaLaza lalakAryo che - nirvati yena yatra vicit - jenA vaDe je kAMI atre jagatamAM nirvartAya che - nirmANa karAya che - sarjAya che, te te ja hoya, koI paNa prakAre anya na hoya - tava tatyAnna thaMvanAnyata, A nizcayarUpa niyama che. " nivRttamadAsajouM ahIM - A lokamAM suvarNa vaDe nivRtta - nirmANa karela asikozane - talavAranA yAnane loko suvarNa ja dekhe che, koI paNa prakAre asi - talavAra nahi, jayaMti rukma na thaMghanAhiM, sonAnuM banAveluM mAna che tene loko sonuM ja dekhe che, talavAra nahi. arthAt talavAra loDhAnI che, paNa talavAranuM myAna sonAnuM che, te sonAnA pAnanA saMyogane lIdhe vyavahAravacanathI talavAra sonAnI kahevAya che, paNa tattvathI joIe to talavAra loDhAnI ja che, myAna ja sonAnuM che. tema deha pudgalamaya che, AtmA cetanamaya che, pudagalamaya dehamAM adhyAsa - adhivAsa rUpa saMyogasaMbaMdhane lIdhe vacanavyavahAramAM AtmA dehamaya kahevAya che, dehAdhyAsathI dehasamAna bhAsyamAna 432
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-38 thAya che, paNa tattvadRSTithI dekhatAM deha pudagalamaya ja che, AtmA ja cetanamaya che. mAtra dehAdhyAsane lIdhe - dehamAM AtmabuddhinA adhyAroparUpa adhyAsane lIdhe AtmA deha samAna jaNAya che. paNa te banne mAnane talavAranI jema - jema asi ne yAna bhinna ja che, dA jUdA ja che. A ja parama tattvagaMbhIra siddhAMta vastu parama Atmatattvadezva sAkSAta AtmasiddhisaMpanna zrImad rAjacaMdrajIe zrI Atmasiddhi zAstramAM sAdAmAM sAdA zabdomAM saMdaramAM saMdara - sarala rIte A ja samartha dAMtanA ananya lAkSaNika prayogathI rajU karI che - * "bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna, paNa te banne bhinna che, jema asi ne mAna." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI AtmasiddhijI, sUtra-49 juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta). 433
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti varNAdi sAmagna eka pulanuM ja nirmANa che evo samayasAra kaLaza (7) lalakAre che - 35nAti - varNAdisAmaggramidaM vidaMtu, nirmANamekasya hi pudgalasya / tatostvidaM pudgala eva nAtmA, yataH sa vijJAnaghanastatonyaH // 39 // varNAdi sAmagrI samagra jANo ! nirmANa eka pudgalanuM pramANo; ho tethI A pudgala Atma nA ja, (kAraNa) te tethI vijJAnaghano beMjoja. 39 amRta pada-39 varNAdi sAmagrI samagrA, pugalanuM nirmANa, khare eka pudgalanuM nirmANa, tethI pula mAtra ja ho A ! paNa AtmA to nA ja, (kAraNa) tethI anya vijJAnaghano te, bhagavAna amRta Aja... varNAdi. artha - A varNAdi sAmagsa (sAmagrI samUha) skuTapaNe eka ja pudagalanuM nirmANa jANo ! tethI A pudgala ja bhale ho, nahi ke AtmA, kAraNake te vijJAnaghana tenAthI (pudgalathI) anya che. "amRta jyoti' mahAbhASya "huM zarIra nathI, paNa tethI bhinna evo jJAyaka AtmA chuM, tema nitya zAzvata chuM." - zrImad rAjacaMdra, e. (848) 927 varanAdika pudgala dasA, dhare jIva bahurUpa, vastu vicAratA karamasau, bhinna eka citUpa." - zrI banA. kRta su.sA.a. 8 uparamAM je vivarI dekhADyuM tenI paripuSTi karato A upasaMhAra kaLaza mahAgItArtha "vijJAnadhana' amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che - vasiAmanaDuM samatuM - A je varNAdi sAmagna - samagra sAmagrI samUha (Whole packet, paraphenalia) che, nATakanA pAtranI varNAdi sAmagrI (Cosmetics, colour, make-up be) jevI samagra sAmagrI che, te eka pudgalanuM ja nirmANa che ema jANo ! nirmAsya hi pustisya | te eka pudgala-sUtradhAranuM ja sarjana che ema jANo ! tatavi pati Iva nAbhi - tethI A varNAdi sAmagna - varNAdinuM AkhuM poTaluM (whole packet) bhale pudgala ja ho, nahi ke AtmA, yataH te vijJAnadhana: - kAraNake sakala pradeze vijJAna vijJAna vijJAnamaya je che evo te vijJAnaghana' AtmA te pudgalathI anya che, jUdo che, bhinna che - toDava: | ""piyA para ghara mata jAvo re, karI karUNA mahArAja ! vara apane vAlama kaho re, koNa vastu kI khoTa ? phogaTa tada kima lIjIe pyAre, zIza bharamakI pora ?' - zrI cidAnaMdajI (pada-1) abheda dazA AvyA vinA je prANI A jagatanI racanA jovA Icche che te baMdhAya che. evI dazA AvavA mATe te prANIe te racanAnAM kAraNa pratye prIti karavI ane potAnI adaMrUpa bhrAMtino parityAga karavo. sarva prakAre karIne e racanAnA upabhoganI IcchA tyAgavI yogya che ane ema thavA mATe satparuSanAM zaraNa jevuM ekake auSadha nathI. A nizcaya vArtA bacArAM mohAMdha prANIo nahIM jANIne traNe tApathI baLatAM joI parama karUNA Ave che. he nAtha, tuM anugraha karI ene tArI gatimAM bhakti Apa, e uddagAra nIkaLe che." - zrImad rAjacaMdra, e. (185), 214 434
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-67 zeSa anya vyavahAra mAtra che - pajjattApajattA je suhumA bAdarA ya je caiva / dehassa jIvasaNNA sutte vavahArado uttA // 67 // paryApta ane aparyApta je re, vaLI sUkSma ne bAdara tema; dehanI jIvasaMjJAo sUtramAM re, vyavahArathI kahI ema... pud. 67 gAthArtha - je paryApta - aparyApta ane je sUkSma - bAdara evI dehanI jIvasaMjJAo sUtramAM che, te vyavahArathI kahI che. 67 __ AtmakhyAti TIkA zeSamanyadyavahAramAtra - - paryAptAparyAptA ye sUkSmA bAdarAzca ye caiva / dehasya jIvasaMjJAH sUtre vyavahArataH uktAH // 67 // yatkila bAdarasUkSmaikeMdriyadvitricatuHpaMceMdriyaparyAptAparyAptA iti zarIrasya saMjJAH sUtre jIvasaMjJAtvenoktAH saprayojanArthaHparaprasiddhyA ghRtaghaTadvayavahAraH / yathA tathA yathA hi kasyacidAjanmaprasiddhaikaghRtakuMbhasya syAjJAnino lokasya AsaMsAraprasiddhAzuddhajIvasya taditarakuMbhAnabhijJasya prabodhanAya zuddhajIvAnabhijJasya prabodhanAya yoyaM ghRtakuMbhaH sa mRNmayo na ghRtamaya yoyaM varNAdimAn jIvaH sajJAnamayo na varNAdimayaH iti tatprasiddhyA kuMbhe ghRtakuMbhavyavahAraH / iti tatprasiddhyA jIve varNAdimadvayavahAraH // 67 / / AtmakhyAti TIkArya je phuTapaNe bAdara-sUthama ekedriya, dvidriya, trIdriya, caturiMdriya, paMcendriya - paryApta-aparyApta evI zarIranI saMjJAo sUtramAM jIvasaMjJApaNe kahevAmAM AvelI che, te prayojanArtha evo paraprasiddhithI vRtaghaTavat (ghInA ghaDAnI jema) vyavahAra che. jema koI - tema A ajJAnI loka jene AjanmathI eka dhRtakuMbha prasiddha che, jene A saMsArathI azuddha jIva prasiddha che, ane tethI Itara kuMbhathI je anabhinna che, ane zuddha jIvathI je anabhijJa che, tenA prabodhanArthe tenA prabodhanArthe, "je A dhRtakuMbha che te mRttikAmaya che, nahi ke "je A varNAdimAnuM jIva che te jJAnamaya che, vRtamaya' nahi ke varNAdimaya ema tenI prasiddhithI - ema tenI prasiddhithI kuMbhamAM dhRtakuMbhano vyavahAra che : jIvamAM varNAdimAnuM vyavahAra che. 67 AtmabhAvanA - zeSamIThuM vyavahAramAa - zeSa - bAkInuM anya vyavahAramAtra che - kevaLa vyavahAra che - pApA - paryApta - aparyApta je sUkSa vArAhya re saiva - ane sUkSma bAdara evI je dI nIvasaMjJA: - dehanI jIvasaMjJAo (te) sUtre - sUtramAM, AgamamAM vyavahArata: : - vyavahArathI kahevAmAM AvI che. 1 ta nayA gAbhAvanA ||67nA 435
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti" mahAbhASya "ghaNuM karIne jIva je paricayamAM rahe che te paricayarUpa potAne mAne che." jeNe traNe kALane viSe dehAdithI potAno kaMI paNa saMbaMdha nahoto evI asaMga dazA utpanna karI te bhagavAnarUpa sapuruSone namaskAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (249), 779 kanaka upalameM nita rahata che, dudhamAMhe phunI ghIva, tila saMga tela suvAsa kusuma saMga, deha saMga tema jIva." - zrI cidAnaMdajI, pada-3 jenA vaDe je nirmANa karAyuM hoya te te ja che evo nizcayarUpa niyama uparamAM siddha karyo, chatAM zeSa anya - bAkI bIjuM badhuM je kahevAya che te vyavahAramAtra che ema A gAthAmAM pratipAdana karyuM che - je paryApta - aparyApta Adi dehanI jIvasaMjJAo sUtramAM - AgamamAM che te vyavahArathI kahI che. AnI vyAkhyA karatAM AtmakhyAtikAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "dhRtakuMbha' - ghInA ghaDAnuM suMdara dagaMta raju karI, ananya lAkSaNika zailIthI teno dAMta - dAtika bhAva biMba -pratibiMbapaNe sAMgopAMga darzAvI, parama adbhuta paramArtha prakAzyo che. te A prakAre - je kharekhara ! bAdara-sUkSma ekeMdriya-dvIndriya-trIndriya-caturiMdriya, paMceMdriya paryApta-aparyApta evI zarIranI saMjJAo "sUtramAM" - gaNadhara devoe sUtrita karelA parama AgamamAM jIvasaMzApaNe kahI che, arthAta dehanI saMjJAone jIvasaMjJA gaNAvI che, te prayojanArtha - evo paaisiddhithI dhRtaghaTavatu (dhInA ghaDAnI jema) vyavahAra che. "sa prayoganAI: paraNiya kRtaghaTavaTu vyavahAra: ' koI eka puruSa che. tene AjanmathI - janmathI mAMDIne eka "dhRtakuMbha' prasiddha che, eka "ghIno ghaDo' ja jANIto che ane tenAthI Itara - anya prakAranA kuMbhathI te dhInA ghaDAnI jema anabhinna che - ajANa che. tenA prabodhanArthe "je A dhRtakuMbha che te tatva prasiddhaNI' mRttikAmaya che, nahi ke dhRtamaya' - "oye kRtajIMmaH sa 50mo na vRtamaya:' - jIvamAM varNAdimad vyavahAra ema tenI prasiddhithI kuMbhamAM dhRtakuMbhano vyavahAra che, "ti tabasiyA tame dhRtakuMbha vyavahAra. ' arthAt prabodha pamADavA arthe je A "dhIno ghaDo' che te mATIno banelo che nahi ke ghIno, ema tenI prasiddhithI ghaDAmAM "dhInA ghaDA'no vyavahAra karavAmAM Ave che. tema A ajJAnI loka che. 'gAsaMsArasiddhazuddhajIvI - tene A saMsArathI - A anAdi saMsArathI mAMDIne azuddha jIva prasiddha che - sArI peThe jANIto che ane zuddha jIvathI te anabhinna che - thatu ti - je kharekhara ! phuTapaNe vArasUrmadvitrivatu:kriyApaHT: . bAdara-sUma ekeMdriya, takiya, trIdriya, caturiMdriya, paceMdriya - paryApta aparyApta saMta zIrasya saMjJa: - evI zarIranI saMjJAo sUtre - sUtramAM nIvasaMjJAtvena hatA: - jIvasaMzApaNe kahevAmAM AvI che, te - te prayoganArtha - prayojanArtha evo para diyA mRtadeva vyavahAra: * para prasiddhithI chUta ghaTava4 - ghInA ghaDAnI jema vyavahAra che. yathA hi . jema phuTapaNe hari mAnasika kRtajIMmA tarita jaMpAnapaNaW - koI - jene Ajanma - janmathI mAMDIne eka dhRtakuMbha prasiddha - jANIto che, tenAthI Itara - anya kuMbhathI je anabhijJa - abhaNa che tenA prodhanA - prabodhana arthe - prabodha upajAvavA arthe yoyaM kRtaNuMma: - je A dhRtakuMbha, sa kRSayo na tana : - te mRmiya-mRttikAmaya che, nahi ke vRtamaya, ti tafsaddhayA - ema tenI prasiddhithI - jANItApaNAthI me kRtaNuMkavyavahAra: - kuMbhamAM dhRtakuMbha vyavahAra che. tathA - tema kahyAjJAnino tovastha * A ajJAnI loka - saMsAraprasiddha zuddhanIvatha zuddhanIvAnamajJA . jene A saMsArathI - A saMsArathI mAMDIne azuddha jIva prasiddha che - jANIto che, zuddha jIvathI je anabhijJa - ajANa che tenA pravo nAI - prabodhanArtha - prabodha karavA arthe, corya varimAn gIva: - je A varNAdimAnuM jIva, sa jJAnamAM na variya: - te jJAnamaya che, nahIM ke varNAdimaya, ta tabasiddhayA - ema tenI prasiddhi, nIve vahivyavahAraH - jIvamAM varNAdimaya vyavahAra che. | rati "gAbhAti' nAmamAvanA ||67LA 436
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-7, ajANa che, "zuddhanIvAmijJasya'. tenA prabodhanArthe "je A varNAdimAnuM jIva che te zAnamaya che, nahi ke varNAdimaya' - "voyuM vArikAnuM nIvaH + jJAnamayo na vArikA:' evI tenI prasiddhithI jIvamAM varNAdimajuM vyavahAra karAya che - "ti tabaliyA nIve vaurfmit vyavahAra. ' arthAt anAdi saMsArathI jene azuddha jIvano ja paricaya rahyA karyo che ane jene zuddha jIvanuM bhAna suddhAM nathI evA ajJAnIjanane pratibodha pamADavA arthe evo vyavahAra karavAmAM Ave che. parama yogI evA zrI RSabhadevAdi puruSo paNa je dehane rAkhI zakyA nathI, te dehamAM eka vizeSapaNuM rahyuM che te e ke teno saMbaMdha varte tyAM sudhImAM jIve asaMgapaNuM, nirmohapaNuM karI laI abAdhya anubhava svarUpa evuM nijasvarUpa jANI bIjA sarvabhAva pratyethI vyAvRtta chUTA) thavuM, ke jethI pharI janma maraNano phero na rahe. te deha choDatI vakhate jeTalA aMze asaMgapaNuM, nirmohapaNuM, yathArtha samarasapaNuM rahe che teTaluM mokSapada najIka che ema parama jJAnI puruSano nizcaya che." - zrImad rAjacaMdra, e. (714), 780 para od pugala 477
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanA sArasamuccayarUpa samayasAra kaLaza (8) prakAze che - _ anuSTup ghRtakuMbhAbhidhAnepi kuMbho ghRtamayo na cet / jIvo varNAdimajIvajalpanepi na tanmayaH // 40 // nAma ghIno ghaDo' rAkhe, ghaDo ghImaya hoya nA; jIva varNAdimad bhAge, jIva tanmaya hoya nA. 40 - amRta pada-40 jIva varNAdimaya kadI hoya nA, ghaDo mATIno ghImaya hoya nA... dhruva pada. ghI bharyuM mATInA ghaDA mahi, tethI "ghIno ghaDo' ja kahyo ahIM, paNa ghaDo ghImaya kadI hoya nA, tema jIva varNAdimaya hoya nA... jIva. 1 jIva rahyo varNAdimaya pudgale, tethI varNAdisaMta kahyo bhale, paNa jIva varNAdimaya hoya nA, bhagavAna amRta samaya lopAya nA... jIva. 2 artha - "vRta kuMbha" abhidhAne paNa kuMbha je dhRtamaya nathI, to varNAdima jIvanA jalpanamAM kahevAmAM) paNa jIva tanmaya (vaNadimaya) nathI. amRta jyoti' mahAbhASya dehanI mUcha hoya tene kalyANa kema bhAse ? sarpa karaDe ne bhaya na thAya tyAre samajavuM ke AtmajJAna pragaTyuM che." kalpita bhAvamAM koI rIte bhUlyA jevuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (643, 3), 957 (upadeza chAyA, 447) jyoM ghaTa kahiye ghIvakI, ghaTakI rUpa na ghIva, tyA~ varanAdika nAmasIM, jaDatA lahai na jIva." - zrI banArasIdAsajI kRta su.sA.a. 9 uparamAM gadya bhAgathI "AtmakhyAti'mAM kahyuM teno sAra darzAvato A suMdara kaLaza amRtacaMdrajIe prakAzyo che - "kRtavRMmamidhAri drumo vRtamaya na veta' - "dhRtakuMbha" - ghIno ghaDo kahevAmAM AvatAM paNa kuMbha - ghaDo je vRtamaya nathI, ghIno banelo nathI, to te ja pramANe varNAdimatu jIvanA jalpanamAM - kathanamAM paNa jIva tanmaya nathI, te varNAdimaya nathI, "jIvo variyALIvananyane ira tanmaH | AkRti paryAptAdi sUkSma-bAdara vyavahAra zarIranI jIvasaMjJA tat prasiddhithI kuMbhe kuMbha mRNamaya) (jIva jJAnamaya) tat prasiddhithI jIve varNAdimaya jIva vyavahAra dhRtakuMbha vyavahAra na dhRtamaya na varSAdimaya 438
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMka: samayasAra gAthA-68 A paNa sthita ja che ke rAgAdi bhAvo jIvo nathI - mohaNakammassudayA du vaNNiyA je ime guNaTThANA / te kaha havaMti jIvA je NicamacedaNA uttA // 6 // mohana karmanA udayo re, je A guNaThANA varNavAya. pud. te to vo boye ho ! thI. za. 3 ? 6 // ayetana saya 56. 18 gAthArtha - mohanIya karmanA udaya thakI je A guNasthAno varNavavAmAM AvyA che, te je nitya acetana kahevAmAM AvyA che, te jIva kema hoya ? 68 AtmakhyAti TIkA etadapi sthitameva yadrAgAdayo bhAvA na jIvA iti - mohanakarmaNaudayAttu varNitAniyAnImAni guNasthAnAni / tAni kathaM bhavaMti jIvA yAni nityamacetanAnyuktAni // 68 // mithyAdRSTyAdIni guNasthAnAni hi paudgalikamohakarmaprakRtivipAkapUrvakatve sati nityamacetanatvAt kAraNAnuvidhAyIni kAryANIti kRtvA yavapUrvakA yavA yavA eveti nyAyena pudgala eva na tu jIvaH / guNasthAnAnAM nityamacetanatvaM cAgamAzcaitanyasvabhAvavyAptasyAtmanotiriktatvena vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAzca prasAdhyaM evaM rAgadveSamohapratyayakarmanokarmavargavargaNAsyarddhakA dhyAtmasthAnAnubhAgasthAnayogasthAnabaMdhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibaMdhasthAnasaMklezasthAnavizuddhisthAna saMyamalabdhisthAnAnyapi pudgalapUrvakatve sati nityamacetanatvAtpudgala eva na tu jIva iti svayamAyAtaM tato rAgAdayo bhAvA na jIva iti siddhaM / tarhi ko jIva iti cet - AtmabhAvanA - etadapi sthitameva yadrAgAdayo bhAvA na jIvA iti - mA 5 sthita 4 cha / rAhAvo vo nathI - mohanakarmaNa udayAttu - sane bhoinn| yahI, yAni imAni guNasthAnAni varNitAni - mAsusasthAnI vAmAM AvetA cha, tAni kathaM jIvA bhavaMti - tamAma vo hoya che ? teso - yAni nityamacetanAnyuktAni -hemo nitya bhayatano vAmAM Ave che. / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 68 / / / mithyAdRSTayAdIni guNasthAnAni hi - mithyAhAra gusthAnI nizcaye zane suTa5 pudgala eva - pula 4 cha, na tu jIvaH - na (r). zAne dIdhe ? paudgalikamohakarmaprakRtivipAkapUrvakatve sati - paugaa| bhobha - prativapUrvapazu sate nityamacetanatvAt - nitye ayatanapAne dI, kAraNAnuvidhAyIni kAryANi iti kRtvA - kAraNAnuvidhAyI - kAraNane anusaratuM karanArA kAryo che ema samajIne - eTalA mATe vapUrvachA yuvA yuvA pravRti nyAyena - yavapUrvayo yo 4cha mevA nyAyathI. guNasthAnAnAM nityamacetanatvaM ca - mane gurusthAnAnu nitye bhayatanapazu AgamAt - bhAgama thI, caitanyasvabhAvavyAptasyAtmanotiriktatvena vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt - ane caitanya svabhAvathI vyApta AtmAthI atiriktapaNe - alagapaNe - bhinnapaNe vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNA thakI ; anubhUyabhAnapaNI prasAdhyaM - prasAdhya - prasAdhavA yogya - HeauvA yogya che. evaM - ma - bhe re rAgadveSamoha... saMyamalabdhisthAnAnyapi - rAga-dveSa-bhoI... yAvat saMyamAdhisthAnI para, pudgalapUrvakatve sati nityamacetanatvAt - pugabapUrva pazu sate nitye ayatanapAne bI2, pudgala eva na tu jIva - puga 4 cha, naBiq, iti svayamAyAtaM - ma svayaM bhAvI 5.yu. tato - tethI rAgAdayo bhAvA na jIva iti siddhaM - Pule lAvo 1 nathI ma siddha thayuM. to pachI aura cha ? to (bhA naayn| zobhA cha) - / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 68|| 439
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha mithyAdaeNSTi Adi guNasthAno - paudgalika mohakarma prakRtinuM vipAkapUrvakapaNuM sate nitya acetanapaNAne lIdhe, 'kAraNAnuvidhAyI kAryo hoya che' eTalA mATe, 'yavapUrvaka yavo thavo ja che' e nyAye, pudgala ja che, nahi ke jIva, ane guNasthAnonuM nityaacetanapaNuM Agama thakI ane caitanyasvabhAvathI vyApta AtmAthI atiriktapaNe vivecakothI svayaM upalabdhamAnapaNA thakI prasAdhya che. ema rAga-dveSa-moha, pratyayo-karma-nokarma-varga-vargaNA-spardhako, adhyAtmasthAno, anubhAgAsthAno, yogasthAno, baMdhasthAno, udayasthAno, mArgaNAsthAno, sthitibaMdhasthAno, saMklezasthAno, vizuddhi sthAno, saMyamalabdhisthAno paNa pudgalapUrvakapaNuM sate nitya acetanapaNAne lIdhe pudgala ja che, nahi ke jIva ema svayaM AvI paDyuM. tethI rAgAdibhAvo jIva nathI ema siddha thayuM. tyAre koNa jIva che ? to ke AkRti nitya acetana mohakarma prakRti udaya guNasthAna 14 jIva nathI paudgalika moha udaya guNasthAna 14 yavapUrvaka 440 va va kAraNAnuvidhAyi kAryo tardi ho nIva ti zvetu - to pachI koNa jIva che ? to ke - (A nIcenA kaLazomAM kahe che) -
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-68 amRta jyoti' mahAbhASya mohanIya karma udayika bhAve hoya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAnasAra bAramA guNasthAnakanA chellA samaya sudhI jJAnInI AjJA pramANe cAlavAnuM thAya che. temAM svachaMdapaNuM vilaya thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 753 "yoganA ThANa asaMkhya che, taratama mohe parAyaNa re." - zrI devacaMdrajI A paNa sthita ja che ke, rAgAdi bhAvo je che te jIva nathI, e nizcaya siddhAMtanuM - "mohanIya karmanA udaya thakI je A guNasthAno varNavelA che, ne je sadA acetana kahyA che, te jIva kema hoya ?' A gAthAnI vyAkhyA karatAM "AtmakhyAtikartA' paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa yuktithI A nizcaya siddhAMtanuM paridRDhapaNuM karAvyuM che. teno AzayArtha A prakAre - mithyAdeSTi vagere guNasthAno je che, te pudgala ja che, nahi ke jIva, kAraNake "vautika mohe prakRtivipa%ipUrvajatve sati' - te guNasthAna paudgalika - pudgalamaya moha udaya thakI guNasthAno moha karmaprakRtinA" vipAkapUrvaka hoya che, mohanIya karmanA udayanI taratamatA pramANe guNasthAnanuM hovApaNuM, hoya che, eTale "nityavetanavatu' - acetana evA pudgalakarma vipAkajanya hovAthI guNasthAnanuM paNa nitya acetanapaNuM hoya che. kAraNake "vAraNAnuvighAvani vALa' "kAraNAnuvidhAyI kAryo hoya che, arthAt kAryo kAraNane anusaratA hoI, kAraNanA vidhAna jevuM anuvidhAna karatA hoI, jevuM kAraNa tevuM kArya hoya che, eTalA mATe "vapUrvachA thavA thavA iva' javapUrvaka javo javo ja hoya che e nyAye, pudgalakarma pUrvaka pudgalo, pudgala ja che, nahi ke jIva. ane guNasthAnonuM nitya-sadA acetanapaNuM Agama thakI - Apta puruSanA vacanarUpa zAstra siddhAMtathI prasAdhya - prasAdhavA yogya che, temaja caitanyasvabhAvavyAsvAbhanovitatvena' Agama ane caitanya svabhAvathI vyApta AtmAnI atiriktapaNe - alagapaNe - bhinnapaNe - anubhavathI temaja pRthakapaNe vivecakothI svayaM upalabhyamAnapaNA thakI "viveka: vayamunimyamAnavI prasAdhya che, arthAta kSIra-nIrano viveka karanArA haMsanI jema sva-parano vibhAga karavArUpa viveka karanArA vivekasaMpanna bhedajJAnI adhyAtma vaijJAnikothI (spiritual scientists) pote anubhava karavApaNA thakI paNa guNasthAnonuM acetanapaNuM prasAdhavA yogya che. emaja rAgAdi bhAvo mATe paNa samajavuM. te rAgAdi bhAvonuM paNa pudgalapUrvakapaNuM hoI nitya acetanapaNuM che, eTale te rAgAdi bhAvo paNa pudgala ja che, nahi ke jIva - ema svayaM - ApoApa AvI paDyuM. tethI rAgAdi bhAvo jIva nathI ema siddha thayuM, nizcaya siddhAMta trikALAbAdhitapaNe susaMpratiSThApita thayo. tyAre jIva koNa che ? te have kaLaza kAvyomAM kahIe chIe - sva para pugala "janmAdiko'pi niyataH pariNAmo hi karmaNAm / na ca karmakRto bhedaH syAdAtmanyavikAriNi // Aropya kevalaM karmakRtAM vikRtimAtmani / amaMti prathavijJAnA bhIme saMsArasAgare / upApibhevajaM bhedaM vettyajJaH sphaTike yathA / tathA karmakRtaM bhedamAtmanyevAbhimanyate // upAdhikarmajo nAsti vyavahArastavakarmaNaH / ityAgamakco luptamAtmavarUpyavAdinA // " - zrI yazovijayajI kRta a.sA.a.ni.e 15-16 441
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have atre upasaMhAramAM amRtacaMdrAcAryajI "paMcaratna' A paMca kaLaza samayasAra (9) lalakAre che, temAM caitanya e ja jIva che evA bhAvano prathama kaLaza prakAze che - anuSTup anAyanaMtamacalaM svasaMvedyamidaM sphuTaM / jIvaH svayaM tu caitanyamucaccaizcakacakAyate // 41 // anAdyanaMta acala, svasaMvedya ja phuTa A; caitanya te svayaM jIva, cakacakI rahyo ati. amRta pada-41 bhekha re utAro rAjA bharatharI' - e rAga. cetana cakacake A ati, caitanyalakSaNe sAra re... cetana. dhruva pada. acala anAdi anaMta je, svasaMvedya phuTa dhAra re... cetana. 1 evuM caitanya jIva A svayaM, cakacakato niradhAra re, bhagavAna amRta jyota te, pragaTa samayasAra re... cetana. 2 artha - jIva to svayaM anAdi anaMta, acala, svasaMvedya evuM A phuTa caitanya atyaMta cakacakI rahyuM che. "amRta jyoti" mahAbhASya caitanya lakSa karanAranI balIhArI che." - zrImad rAjacaMdra nirAbAdha cetana alakha, jAnai sahaja svakIva, acala anAdi anaMta nita, pragaTa jagata maiM jIva." - banA. kRta sa.sA.ajI. 10 rAgAdi bhAvo je jIva nathI, to pachI jIva koNa che? tenI A prathama aMkano sarvopasaMhAra karatAM mahA AdhyAtmika nATyakAra paramArtha mahAkavi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atre A aciMtya tattvaciMtAmaNi samA paMcaratnarUpa paMca kaLaza kAvyamAM apUrva addabhuta nATakIya rItithI (grand dramatic style) darzAvyuM che. temAMno A prathama zloka che, temAM e mahAna ArSadRSTAe prakAryuM che ke, "nIva: svayaM tu vaitanyamuavavachAyate" jIva svayaM to A phuTa uccapaNe cakacakI raheluM caitanya che. A caitanya kevuM che ? 'manAdhanaMtamA : A caitanya AtmasvabhAvabhUta hoI jenI Adi nathI ne jeno aMta nathI evuM anAdi anaMta che; parabhAvathI kadI calAyamAna thAya evuM na hovAthI acala jevuM acala che; "saMvedyaddei bhu - pote potAthI saMvedAya evuM skuTa svasaMvedya che - pragaTa AtmAnubhavagamya che; AvuM anAdi anaMta acala A sphaTa svasaMvedya caitanya je atyaMta cakacake che, divya jyoti jema jhagamage che, te ja jIva pote che. "sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; pragaTarUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya." - paramatattvadekhA zrImad rAjacaMdrajI praNIta, Atmasiddhi zAstra sUtra-54 442
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-42 jIvanuM darzana karavA caitanyalakSaNa AlaMbAo ! evA bhAvano samayasAra kaLaza (10) kahe che - zArdUlavikrIDita - varNAdyaiH sahitastathA virahito dvedhAstyajIvo yato / nAmUrttatvamupAsya pazyati jagajjIvasya tattvaM tataH / ityAlocya vivecakaiH samucitaM nAvyApyativyApi vA, vyaktaM vyaMjitajIvatattvamacalaM "caitanyamAlambyatAM // 42 // varNAdiyuta vA ayut arjIva che dvidhA ja tethI ahi, nimUrtatva upArsI vizva rjIvanuM sat tattva dekhe nahi; e AlorcI vivecako na ja ativyApi avyApI na jo ! vyakta vyaMjatuM jIvatattva ucitaM caitanya AlaMbo ! 42 amRta 56-42 bhekha re utAro... eja rAga (cAlu) varNAdithI sahita A, vA varNAdi rahita re, ema ajIva be prakArano, tethI ja ahiM e rIta re... cetana. 3 upAsI amUrtapaNuM jagata A, jIva tattva dekhe nA ja re; ema AlorcI vivecako, AlaMbo caitanya A ja re... cetana. 4 ativyApi je na vartatuM, jAtuM lakSaNa jhAra re; avyApi paNa je che nahi, evuM samucita sAra re... cetana. 5 caitanya eha AlaMbajo, jIvatattva je sAra re; vyaktapaNe vyaMjita kare, bhagavAna amRta dhAra re... cetana. 6 artha - kAraNake varNAdithI sahita tathA virahita ema be bhede ajIva che, tethI karIne amUrttatvane upAsIne jagat jIvanA tattvane dekhatuM nathI, ema AlocIne vivecakothI na avyApi vA ativyApi evuM samucita vyaktapaNe jIvatattva vyaMjita karatuM acala caitanya AlaMbAo ! 'amRta jyoti' mahAbhASya '(AkAza vANI) - tapa karo ! tapa karo ! zuddha caitanyanuM dhyAna karo ! zuddha caitanyanuM dhyAna karo !'' zrImad rAjacaMdra, aM. 757, hAthanoMdha-3 cetanA zuddhAtama kuM dhyAvo, para paraceM dhAmadhUma sadAI, nija paraseM sukha pAvo.'' zrI AnaMdaghanajI, pada-80 - - A jIvane prApta karavA mATe A caitanyalakSaNanuM ja AlaMbana samartha che, enI tAttvika mImAMsA karatAM paramabhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrajI A kaLazamAM AtmArthI mumukSuone AtmabaMdhutva bhAve preraNA kare che - vayaiiH sahitastathA vihito avAsyanIvo yato' je ajIva che te varNAdi sahita 443 - " nAtmA tasmAdamUrttatvaM caitanyaM cAtivartate / tato rehena nerUM tasya mUrrIna rdivit / ' - zrI yazovijayajI kRta a.sA.A.ni.a. 46 arthAt - tethI AtmA amUrttapannAne ane caitanyane ativartato (atikramato) nathI, tethI mUrta evA deha sAthe tenuM koI paNa prakAre ekatva nathI.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tathA varNAdi rahita ema mUrta-amUrta be bhede che, arthAt koI ajIva (pudgala) mUrta che ane koI ajIva (dharmAdharmAdi) amUrta che ane jIva paNa amUrta che. eTale amUrtapaNAne upAsIne jagat jIvanA tattvane dekhatuM nathI. 'nAmUrttatvamupAsya pazyati nAjhIvasya tattva tataH / ' arthAt amUrttapaNuM AtmAno guNa jANI koI amUrttapaNAne upAsI temAM AtmAne zodhavA jAya to patto khAya ema nathI, kAraNake amUrrApaNuM jema AtmAno guNa che tema koI ajIvano paNa guNa che, eTale amUrtapaNAmAM tenI zodhakhoLa karatAM paNa AtmA maLe ema nathI. 'tyAtoSya vivedaiH samucita kAraNake nAvyApativyApi vA' - ema AlocIne vivecakothI acala caitanyanuM AlaMbana karAo !' caitanya e ja eka evuM avisaMvAdI viziSTa asAdhAraNa lakSaNa che ke te nathI avyApi ke nathI ativyApi, arthAt te jIvamAM sarvatra vyApatuM nathI evuM nathI, jyAM jIva hoya tyAM te na hoya evuM nathI, paNa hoya ja che, jIvamAM vyApi ja - vyApaka ja che ane te jIva sivAya anyamAM jatuM nahi hovAthI, jIvathI atirikta anyamAM vyApi nahi hovAthI ativyApi paNa nathI. amUrtapaNAthI jIvatattva dekhAya nahiM - na Ama A caitanya lakSaNa eka jIvamAM ja che ne bIjA koImAM nathI, eTale avyApi ke ativyApi nahi hovAthI ja te samucita - yathAyogya samyak lakSaNa hoI vyaktapaNe - pragaTapaNe jIvatattvane vyaMjita kare che AvirbhUta kare che. mATe Ama na avyApi pragaTapaNe ativyApi evuM anvaya-vyatirekathI samucita vyaktapaNe jIvatattvane vyaMjita karatuM acala - kadI calAyamAna na thatuM caitanya, vivecakothI AlaMbAo ! vyastaM ZnitanIvatattvamavanuM caitanyamAna--tAM caitanya lakSaNe jIva jaNAya, mATe caitanyane AlaMbo - - arthAt samyapaNe jIvatattvane vyaMjita karatA acala A caitanya lakSaNane ja jo AlaMbavAmAM Avaze, to ja jIvatattvano patto khAze, to ja AtmAnI zodha saphaLatA pAmaze, mATe kSIranIranI jema sva-paranuM vivecana karanArA vivekI Atma-haMso A caitanyanuM ja AlaMbana lIo ! caitanya' ane 'jaDa' e be oLakhavAne mATe te banne vacce je bhinna dharma che te prathama oLakhAvo joIe; ane te bhinna dharmamAM paNa mukhya bhinna dharma je oLakhavAno che te A che ke 'caitanya'mAM 'upayoga' (koI paNa vastuno je vaDe bodha thAya te vastu) rahyo che ane 'jaDa'mAM 'te' nathI. ahIM kadApi Ama koI nirNaya karavA Icche ke, 'jaDa'mAM 'zabda' 'sparza' 'rUpa' 'rasa' ane 'gaMdha' e zaktio rahI che ane caitanyamAM te nathI, paNa e bhinnatA AkAzanI apekSA letAM na samajAya tevI che, kAraNa tevA keTalAka guNo AkAzamAM paNa rahyA che, jevA ke, niraMjana, nirAkAra, arUpI I. to te AtmAnI sAThezya gaNI zakAya, kAraNa bhinna dharma na rahyA, paraMtu bhinna dharma 'upayoga' nAmano AgaLa kahelo guNa te darzAve che ane pachIthI jaDa caitanyanuM svarUpa samajavuM sugama paDe che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (864) (zrI manaHsukharAma sUryarAma tripAThI parano suprasiddha patra) 444
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-43 bhale nATe, tathApi ema caitanyalakSaNathI jIva-ajIvano bhinna anubhava chatAM ajJAnIno A moha kema nATe che ? ema sakheda Azcarya vyakta karato samayasAra kaLaza (11) kahe che - vasaMtatilakA jIvAdajIvamiti lakSaNato vibhinnaM, jJAnI janonubhavati svayamullasaMtaM / ajJAnino niravadhipravijRMbhitoyaM, mohastu tatkathamaho bata nAnaTIti // 43 // 1 A lakSaNe ajIva jIvathI bhedavaMto, jJAnIjano anubhave svaya ullasaMto; ajJAnino tadapi A kyama moha nAce ! je ullusyo niravadhi atize vikAse. 43 amRta pada-43 'bhekha re utAro...' e rAga (cAlu) ema lakSaNathI ajIva to jIvathI bhinna dIsaMta re, jJAnIjano A anubhave, jeha svayaM ullasaMta re... cetana. 1 toya ajJAnino moha niravadhi, vRddhigata A apAra re, kyama re ! nATe ? bhagavAna kare, amRtacaMdra pokAra re... cetana. 2 artha - evA prakAre lakSaNathI jIvathI vibhinna evA svayaM ullasaMtA ajIvane zAnI jana svayaM anubhave che, to pachI ajJAnIno niravadhi pravibhita (atyaMta ullasita) moha aho ! are ! kema nATI rahyo che ? 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAnInA vAkyanA zravaNathI ullasita thato evo jIva, cetana jaDane bhinna svarUpa yathArthapaNe pratIta kare che, anubhave che, anukrame svarUpastha thAya che. yathAsthita anubhava thavAthI svarUpastha thavA yogya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 901 ''ramana sarUpamayI bhaji cetana, e tanape mana prIti udherI; jJAnako mogara le kara Atama-! tAra tuM moha jaMjIrakI jerI.'' - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza' 3-66 'jaDa cetanano bhinna che, kevala pragaTa svabhAva; ekapaNuM pAme nahi, traNe kALa yabhAva.'' - zrI Atmasiddhi, sUtra-57 A caitanyalakSaNathI jJAnine sphuTa bhedajJAna thAya che, chatAM ajJAnIno A mahAmoha haju kema nATI rahyo che ? e aMge sakheda Azcarya vyakta karatAM paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajIe ratnapaMcakano A tRtIya kaLaza prakAzyo che, nIvAvanImiti lakSaLato vibhinna ema ukta avisaMvAdI acala caitanyalakSaNanA AlaMbana thakI jIvathI vibhinna atyaMta bhinna svayaM ullasaMtA ajIvane jJAnIjana svayaM ApoApa pote anubhave che 'jJAnI janonubhavati syavamulasaMtaM' Ama che to pachI aho ! ajJAnIno A niravadhi 'pravibhraMbhita' (amaryAdita ullaselo) moha 'JajJAnino niravadhi pravikRmnito'yaM' - are ! kema nATI rahyo che ? 'mohastu tahrathamaddo vatanAnaTIti' 445 jIvathI ajIvano bhinna anubhava H chatAM ajJAnino A moha are ! kema nATe che ? - -
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti arthAt ATalI ATalI sphuTa vivecanA karyA pachI atre pade pade bhedazAnanI bhAvanAno ATalo ATalo vajralepa, dRDha abhyAsa karAvyA pachI ane parisphuTa caitanyalakSaNanA AlaMbanathI jIva-ajIvanA bhedazAnanI ATalI ATalI parama rahasyabhUta cAvI (Master-key) batAvyA pachI, ane Ama bhedajJAnanuM A apUrva nATaka ATalA ATalA paramArtha abhinayathI bhajavI dekhADyA pachI, koIne paNa kaMI paNa moha rahevo joIto nathI; chatAM jo haju koIne A bAbatamAM moha-aviveka rahyo hoya to te niravadhi - amaryAdita - asIma mohano vilAsa ja sUcave che ane te dekhIne amane sakheda Azcarya thAya che ke - aho ! are ! ame ATaluM ATaluM pokArI pokArIne kahI AMdhaLo paNa dekhI zake ane vhero paNa sAMbhaLI zake evI rIte A bhedajJAnanuM alaukika nATaka bhajavI dekhADyuM, to paNa A moha haju potAnuM nATaka kema bhajavI rahyo che ?* amRtacaMdrajI jevA parama jJAnIno jANe pratighoSa karatA hoya ema paramajJAnI zrImad rAjacaMdrajI pokArI pokArIne kahI gayA che ke - koI paNa prakAre mUrchA pAtra A deha nathI, tene duHkhe zocavA yogya A AtmA nathI. AtmAne Atma-ajJAne zocavuM e sivAya bIjo zoca tene ghaTato nathI. pragaTa evA yamane samIpa dekhatAM chatAM jene dehane viSe mUrchA nathI vartatI te puruSane namaskAra che. e ja vAta ciMtavI rAkhavI amane tamane pratyekane ghaTe che. deha te AtmA nathI. AtmA te deha nathI. ghaDAne jonAra je ghaDAdithI bhinna che, tema dehano jonAra, jANanAra evo AtmA te dehathI bhinna che arthAt deha nathI.'' ''vicAra karatAM e vAta pragaTa anubhavasiddha thAya che, to pachI e bhinna dehanAM tenA svAbhAvika kSaya vRddhi rUpAdi pariNAma joI harSa zokavAna thavuM koI rIte ghaTatuM nathI, ane amane tamane te nirdhAra karavo, rAkhavo ghaTe che, ane e jJAnInA mArgano mukhya dhvani che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (351), 425 44 -
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-44 varNAdimAnuM pudgala ja A anAdi aviveka mahAnATyamAM nATe che ema paramArtha mahAnATyakAra, amRtacaMdrajI samayasAra kaLazamAM (12) udghoSaNA kare che - vasaMtatilakA asminanAdini mahatyavivekanATye, varNAdimAnaTati pudgala eva nAnyaH / rAgAdipudgalavikAraviruddhazuddha - caitanyadhAtumayamUrtirayaM ca jIvaH // 44 // moTA anAdi aviveka ja nATyamAMhi, varNAdimAnuM naTata pudgala anya nAMhi; rAgAdi pudgala vikAra thakI viruddha, caitanya dhAtumaya mUrti ja jIva zuddha. 44 amRta pada-44 "sAhebA vAsupUjya jiraMdA' - e rAga nATaka eha anAdi dekho ! pudgala naTaDo tihAM A lekho ! dhruva pada. cAlI rahyuM anAdithI khoTuM, aviveka nATaka A moTuM... nATaka. 1 temAM pugala naTaDo nATe, varNAdimAna veSe mAce; paNa bIjo koI tyAM na ja nATe, pudgala eka ja tyAM to rAce.. nATaka. 2 eha jIva to rAgAdi azuddha, pudgala vikArathI viruddha, caitanyadhAtumaya mUrti zuddha, bhagavAnuM amRta bhAkhe buddha... nATaka. 3 artha - A anAdi mahA aviveka-nATyamAM varNAdimAn pudgala ja nATe che, anya nahi, ane A jIva rAgAdi pudgala vikArathI viruddha zuddha caitanya dhAtumaya mUrti che. "amRta jyoti' mahAbhASya dekhata bhUlI TaLe to sarva duHkhano kSaya thAya evo spaSTa anubhava thAya che. tema chatAM teja dekhata bhUlInA pravAhamAM ja jIva vahyo jAya che, evA jIvone A jagatane viSe koI evo AdhAra che ke je AdhArathI, AzrayathI te pravAhamAM na vahe ! sahaja svabhAve mukta, atyaMta anubhava svarUpa AtmA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 641, 38 aiso zuddha cetana tana kitana saMgatiso, naTa jaise bAjI khele bhAvake caugAnakI." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza, 3-19 "yA pudagalakA kyA visavAsA hai, supanakA vAsA." - zrI AnaMdaghanajI, pada (7) A nATakIA mohane nATavuM hoya to bhale nATe ! paNa A mohano nATa baMdha karAvI de evI spaSTa bhedavArtA ame kahIe chIe evA AzayathI mahA AdhyAtmika nATyakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A caturtha kaLazaratna prakAzyo che - "mitranAiina mahatyavivejhanATyam - anAdi kALathI cAlI rahelA A vizvavyApaka mahAmoharUpa - aviveka rU5 nATyamAM varNAdimAnuM to pudgala ja naTa che, nATaka kare che. anya nahi. "vaUrimAna nati natti vi nAnyaH | ane A "riputtavivAraviruddhazuddha - rAgAdi pudgala vikArothI viruddha - viparIta evo zuddha caitanyadhAtumaya mUrti che - "vaitanyathAtumayamUrtiravuM 2 nIva: ' arthAt nATakamAM jUdA jUdA varNAdi dhArI (Colours & 447
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Cosmetics), jUdA jUdA veSAdi sajAvaTa (make-up) dhArI jema naTa raMgabhUmi para AvI nATaka karI dekhADe che ane dAo varNAdimAnuM mUrtimAna tene sAkSAta dRSTithI dekhe che, tema atre A bhavaprapaMca nATakamAM judA judA varNAdi dhArI, jUdA jUdA veSa dhArI, A pragaTa dazyamAna yugala naTa vizva-raMgabhUmi para AvI vividha nATaka karI dekhADe che ane deSTAo te varNAdimAnuM mUrtimAna yugala nATakIAne pratyakSa - sAkSAt dRSTithI dekhe che. zuddha caitanya dhAtumaya mUrti jIva dekhatA nathI. paNa A jIva to rAgAdi pudagalavikArathI viruddha evI sarva pradeze zuddha caitanya caitanya ne caitanyamaya ja zuddha caitanya dhAtuthI ghaDAyelI mUrti hoI A adhyAtma nATakamAM adezya pAtrapaNe praveza che, paNa dRSTine (carmacakSune) agocara ne Idriyone agamya hoI dezao ene dRSTithI dekhatA nathI ne IdriyothI jANatA nathI. Ama pudgala ane jIva banne "mUrti' to che, paNa A mUrti mUrtimAM pharaka che; pudagala dRSTithI (carmacakSathI) dazya ane IdriyothI gamya evI dRzyamAna jaDa pragaTa jaDa acetana mukti che ane jIva dRSTithI adezya ane IdriyothI agamya evI adRzyamAna atIMdriya apragaTa zuddha caitanya mUrti che. eTale jIva je zAnadRSTi kholI jue to varNAdimAnuM mUrtimAna zrImAnuM pudgala naTano - ane 2 caitanya mUrti jIvano pragaTa bheda dekhavAmAM AvyA vinA nahi ja rahe arthAta game tevA mahAmoha mUDhane paNa pragaTa bhedazAna thAya ja thAya ema che. astu ! vadhAre zuM?' jema paramANu zakti - tema caitanyadravyanI zakti vizuddhatAne pAmavAthI vadhatI jAya che." - zrImad rAjacaMdra, e. (864), 959 vyAkhyAnasAra, 2 "para paraNita saMga, karata anokhe raMga; cidAnaMda pyAre, naTa bAjIsI dikhAve." - zrI cidAnaMdajI, pada-36 "avadhU naTa nAgarakI bAjI." - AnaMdaghanajI, pada-5 aho satyaruSanAM vacanAmRta, mudrA ane satsamAgama ! suSupta cetanane jAgrata karanAra, paDatI vRttine sthira karanAra, darzanamAtrathI paNa nirdoSa, apUrva svabhAvane preraka, svarUpa pratIti, apramatta saMyama ane pUrNa vItarAga nirvikalpa svabhAvanAM kAraNabhUta - chelle ayogI svabhAva pragaTa karI anaMta avyAbAdha svarUpamAM sthiti karAvanAra ! trikALa jayavaMta varto ! OM zAMti zAMti zAMtiH." - zrImad rAjacaMdra, aM. 875 448
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva prathama prarUpaka aMkaH samayasAra kaLaza-45 - jJAna-karavatathI jIva-ajIvano sphuTa bheda thAya tyAM to vizvavyApI jJAna jyoti prakAzI, evA bhAvano paMcaratna"no aMtima upasaMhAra samayasAra kaLaza (13) amRtacaMdrajI lalakAre che maMdrAkrAMtA - itthaM jJAnakrakacakalanApATanaM nATayitvA, jIvAjIvau sphuTavighaTanaM naiva yAvatprayAtau / vizvaM vyApya prasabhavikasadvyaktacinmAtrazaktyA, jJAtRdravyaM svayamatirasAttAvaduccai cakAze // 45 // Ama jJAnAtmaka karavate phADa be jyAM na pAmyA, jIvAjIva sphuTa vighaTanA bhAvamAM jyAM na jAmyA; tyAM to vyApI jaga vikasatI vyakta cit zaktidvAre, zAtudravya svayaM atirase A prakAzyuM ja tyAre. 45 amRta 56-45 'jJAnane upAsIe' - kUcano rAga jJAna karavatathI jIva ajIvano, bheda kauzala abhyAsIe... jJAna. 1 jIva ajIva be dravyanI joDelI, anAdinI A joDI, jJAna-karavatathI kASTha zuM sphuTa be, phADa pADI te troDI... jIvajJAna. 2 jIva ajIva A sphuTa vighaTanA, ema haju na jyAM pAmiyA, tyAM to jagamAM vyApi rahelA, cetanarasa to jamiyA... jJAna. 3 evI jagat vyApi vyakta - vikasatI, cinmAtra zaktithI pote; zAdravya atirasathI prakAziyuM, bhagavAna amRta jyote... jJAna. 4 artha - Ama jJAna-karavata kalanAnuM pATana nATaka karIne jIva-ajIva sphuTa vighaTana jyAM pAmyA nathI, tyAM lagImAM to 'prasabhaM' prabaLapaNe vikasatI vyakta cinmAtra zaktithI vizvane vyApIne zAtudravya svayaM atirasathI uccapaNe prakAzI rahyuM ! 45 - 'amRta jyoti' mahAbhASya jema tejAbathI sonuM tathA kathira jUdA paDe che, tema jJAnInA bheda vijJAna rUpa tejAbathI svAbhAvika Atmadravya agurulaghu svabhAvavALuM hoIne prayogI dravyathI jUduM paDI svadharmamAM Ave che.'' '"atyaMta caitanyanuM sthira thavuM te mukti.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAnasAra-2 ''cetana cakavA cetanA cakavI, bhAgo virahako sora, mere ghaTa gyAna bhAnu-bhayo bhora.'' - zrI AnaMdaghanajI, pada-pa A paMcaratna'nA aMtima paMcama* Laza ratnamAM parama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA mahAgItArtha ziromaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe jJAna-ka2vata vaDe jIva-ajIvano bheda karatAM vizvavyApI banatA jJAnano mahimAtizaya emanA priya (favourite) maMdrAkrAMtA vRttamAM atizaya bhAvAvezathI saMgIta karyo che 'itthaM jJAnakrakacakalanApATanaM nATayitvA' 'AvA prakAre jJAnarUpa jhINI karavatanI kalanA vaDe pATana (phADavAnuM) naTAvIne arthAt karavatanI jema lAkaDAMnI be cokasIthI phADa karavAmAM Ave, tema - 449 -
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIva-ajIvano spaSTa bheda karavA rUpa - be phADa karavA rUpa pATanano (phADavAnI-vacheravAnI kriyA) bhAga bhajavIne, jIva-ajIva e banne jyAM haju phuTa vighaTana pAmyA nathI - "nIvALIvI vadhaTanuM naiva yAvarayAta', nija nija dravyapaNe alaga alaga sthiti pAmavA rUpa jUdApaNuM pAmyA nathI, tyAM to 'vivuM vyANa prasaMmahindu vyavartAvatrizavatyA' - prabhasathI - jabarajastIthI - baLAtkArathI prabaLapaNe vikasatI vyakta - pragaTa cinmAtra zaktithI vizvane - akhila lokane vyApIne, jJAtRdravya yatirasattAvadurghazcAze - jJAtRdravya (jJAyaka AtmA) svayaM atirasathI - chalakAI jatA ubharAI jatA atizAyi caitanyarasathI atyaMtapaNe uccapaNe prakAzI rahyuM ! arthAtu A bhedajJAna thatAM jyAM jIva-ajIva haju phuTa bhedasthiti pAmyA nathI, tyAM to jJAtudravya citazaktithI lokavyApI - vizva vyApI thaI - kevalajJAna svarUpe vizva prakAzI banI uccapaNe prakAzI rahyuM ! bhedajJAnanA parama phaLa rUpa divya kevalajJAna - jyotinA prakAzathI atyaMta jhagajhagI rahyuM ! A aMge paramarSi kuMdakuMdAcAryajI - paramarSi amRtacaMdrAcAryajInuM smaraNa karAve evA parama bhedavijJAnI parama AtmadraSTA sAkSAtu samayasArabhUta zrImad rAjacaMdrajIe potAnA paramArthasakhA zrI saubhAgyabhAIne temanA samAdhi maraNanI ArAdhanAnA suprasiddha patramAM je prakAryuM che - te A sarvanA parama niSkarSa rUpa TaMkotkIrNa amara vacana mumukSuone parama mananIya che - "AtmA zuddha caitanya, janma jarA maraNa rahita asaMga svarUpa che. emAM sarva jJAna zakAya che, tenI pratItimAM sarva samyagu darzana zakAya che, AtmAne asaMga svarUpe svabhAvadazA rahe te samyaka cAritra, utkRSTa saMyama ane vItarAga dazA che. jenA saMpUrNapaNAnuM phaLa sarva du:khano kSaya che. e kevaLa niHsaMdeha che, kevaLa niHsaMdeha che. e ja vinaMtI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 715, 781 ema jIva-ajIva be pAtro aMkanA prAraMbhamAM bhegA thaIne AvyA hatA, te judA judA-pRthaka pRthaka thaIne jUdI jUdI dizAmAM cAlatA thayA. raMgabhUmi choDIne cAlyA gayA. ne rUti vIvAnIvo pRthamUtrA nikrAMta 68 AtmA // iti zrImad amRtacaMdrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAM AtmakhyAtau jIvAjIvaprarUpakaH prathamo'GkaH // 1 // // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN. bhagavAnadAsa kRte 'amRta jyoti' mahAbhASye jIvAjIvaprarUpakaH prathamAdhikAraH // 1 // 450
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka prathama aMkaH samayasAra kaLaza-46 atha kartRkarmAdhikAraH // 2 // samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti' mAM // kattRkarmaprarUpakaH dvitIyaH aGkaH // atha jIvAjIvAveva kartRkarmaveSeNa pravizataH have jIva-ajIva ja kartA-karma veSe praveza kare che - kartA-karma adhikAra nAmaka dvitIya aMkanuM maMgala udghATana karato ane A adhikAranuM tAtparya-rahasya darzAvato parama jJAnAmRtasaMskRta maMgala samayasAra kalaza (1) saMdabdha rajU karatAM AtmakhyAtikartA paramarSi bhagavad amRtacaMdrAcAryajI temanI 52ma priyatama jJAnajyotinI muktakaMThe stuti lalakAre che - maMdAkrAMtA ekaH karttA cidahamiha me karma kopAdayo'mI, ityajJAnAM zamayadabhitaH kartRkarmapravRttiM / jJAnajyotiH sphurati paramodAttamatyaMtadhIraM, sAkSAtkurvannirupadhi pRthagdravyanirbhAsi vizvaM // 46 // eko kartA cida huM muja A karma krodhAdi vRtti, azonI e zamavatI badhe kartRkarma pravRtti; jJAnajyoti dhIra ati parodAtta evI sphuratI, bhAse dravyo nirupaSi pRthak vizva sAkSAt karaMtI. 46 amRta pada-46 juo ! jJAna jyoti A sphuratI, (2) kartRkarma pravRtti jhulatI... juo ! jJAnajyoti. 1 huM cida chuM eka ahIM kartA, karma krodha Adi A mhArUM, kakarma pravRtti evI, azonI zamavatI vAru... juo ! jJAna jyoti. 2 pRthak dravya nirupadhi bhAse, evuM sAkSAt vizva prakAze; paramodAtta dhIra te atize, bhagavAn amRta jyoti dIse... juo ! jJAna jyoti. 3 artha - cit (caitanya) evo huM ahIM (A lokane viSe) eka kartA chuM, A kopAdi mhArUM karma che, - ethI azonI kartA karmapravRttine badhI bAjuthI zamAvatI, evI parama udAtta atyaMta dhIra jJAnajyoti, jyAM nirupadhi pRthak (bhinna - alaga) dravyo nirbhAse che evA vizvane sAkSAt karatI, sphure che. 'amRta jyoti' mahAbhASya '"jJAnamaya- AtmA jemane paramotkRSTa bhAve prApta thayo ane jemaNe paradravya mAtra tyAga karyuM te devane namana ho ! namana ho !'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 694, 755 ghaTa maMdira dIpaka kiyo, sahaja sujyoti sarUpa; Apa parAI ApahI, ThAnata vastu anUpa... suhAgaNa jAgI anubhava prIta.'' 451 - zrI AnaMdaghanajI, 56-4
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AgalA aMkamAM anukrame jIvanuM ane ajIvanuM pRthaka pRthaka varNana karI bannenuM pRthaka jJAna - bhedajJAna karAvI te bannene vidAya karyA. have e ja jIva-ajIva banne vizva sAkSAtkArI kartA-karmano veSa laIne - svAMga sajIne praveza kare che. nATakamAM jema naTa jJAna jyoti jUdA jUdA svAMga dharIne raMgabhUmi para rasika prekSaka daSTAonI samakSa upasthita thAya che, tema atre A adhyAtma nATakamAM jIva-ajIva naTa anukrame kartA-karmano svAMga dharIne adhyAtma raMgabhUmi para jJAnI mumukSu AtmArthI tattvarasika prekSaka dRSTAonI samakSa upasthita thAya che. samayasAra sUtrakAra sUtradhAre garbhitapaNe je nATakano bhAva sUcavyo - che. te bhAvane AtmakhyAti-sUtrakAra sUtradhAre atyaMta vizadapaNe pravikasita karI addabhuta nATakIya zailIthI (Classical dramatic style) sahRdaya deza zrotA samakSa rajU karyo che; ane te rajU karatAM jIva-ajIva - kartA-karma veSadhArInI ajJonI ajJAnajanya kakarma pravRttine zamAvI detA dhIrodAtta jJAnajyoti rUpa nAyaka nATyapAtrane (Hero) tenA pratipakSamAM khaDo karato ane A aMkanI parama udAtta udghATana kriyA (grand opening ceremony) karato A utthAnikA kaLaza (46) lalakAryo cheH - jJAnajyotiH zruti - A jJAnajyoti* phure che, svarUpa caitanya-prakAzathI jhaLahaLe che. te kevI che ? paramottamatyanta thIra - parama udAtta - sarvotkRSTa uccatama ane atyaMta dhIra-kadI na khase evI sadA sthAyi te (1) sAkSAt durva vizve - vizvane - sakala jagatane - lokAlokane sAkSAt - pratyakSa karatI evI che. kevuM che. A vizva ? nipaf ytha dranirmAsi - nirupadhi pRthaka dravya nirmAsi. parabhAvanI upadhi - upAdhi jyAM nathI evA "nirupadhi" - zuddha "pRthaka' - bhinna bhinna alaga alaga dravya jyAM "nirmAsi' che - nizcayapaNe niyatapaNe nitAMtapaNe bhAsI rahyuM che - prakAzI rahyuM evuM, (2) temaja -ajJAnAM zamayamita: raipravRtti - azonI (athavA ajJAna) kakarmapravRtti, : varu vidi - cit evo huM ahIM - A vizvamAM eka - advitIya (bIjo koI nahIM) kartA chuM ane be varSa hopaphoDakI ti - A kopAdi - krodhAdi mahArUM karma che evA prakAranI. arthAt A jJAnajyoti sturI rahI che - jAjvalyamAna svarUpa prakAza azonI kakarma . tejathI jhaLahaLI rahI che, te "parama udAtta" ane "atyaMta dhIra' che. jema pravRttinuM zamana nATakamAM nAyaka (Hero) dhIrodAra hoya che, tema A adhyAtmanATakano A jJAyaka nAyaka (jJAnajyoti) "parama udAtta' - parama addabhuta AtmasaMpattithI samRddha ucca koTino umadAmAM umadA (Noblest) ane potAnA nija svarUpathI kadI paNa calAyamAna na thAya evo athavA zuddhopayogarUpa zuddha dhI-buddhithI virAjamAna evo atyaMta "dhIra' puruSa (AtmA) che. A dhIrAdAtta jJAnajyoti zuM zuM kare che ? - (1) parabhAva - vibhAvanI bAhya upAdhi nathI evA nirupadhi" pRthaka - bhinna dravya jyAM nirbhAse che, nizcaye karIne nitAMtapaNe bhAse che evA vizvane A jJAnajyoti sAkSAta - pratyakSa kare che. (2) temaja - huM cita caitanya ahIM A lokane viSe eka - advitIya kartA chuM ane A krodhAdi mahArUM karma che ema ajJajanonI athavA ajJAna evI ahaMkAra-mamakArarUpa kartA karma pravRttine A jJAnajyoti sarva prakArathI sarvathA zamAvI de che, A jJAnajyoti jyAre hure che - jhaLahaLe che, tyAre huM cetana kartA ane A krodhAdi mahArUM karma evuM ahaMkAra - mamakArarUpa ajJAnamaya kaThuM karma pravRttinuM mithyAbhimAna maTe che, sarvathA nivRtta thAya che. AvI kartAkarmapravRttine sarvathA zamAvatI ne vizvane sAkSAt karatI A paramodAtta atyaMta dhIra jJAnajyoti sphare che - svarUpa teja jhaLahaLe che. Ama bAhya dravyajyoti jema tamaH nAza ane vastra prakAza e be kArya ekIsAthe (Simultaneously) kare che, tema A jJAnarUpa AtyaMtara - bhAvajyoti ajJAna rUpa bhAvatamasUno - "tacAyata tAtparyAjyotiH sacinmayaM binA yasmAt / sa ira sA sati gatimAne vizvanuM " - zrI padmanaMdi paM.vi. 1-129 452
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-46 azAnAMdhakArano praNAza ane sakala vastunA pRthak nirbhrAsa rUpa vizvaprakAza e be mahAn kArya ekIsAthe kare che. te A prakAre (1) dIpakanI jyotino prakAza thatAM - pragaTatAM, gharamAM potapotAnAM yathAsthAne pRthak pRthak yathAsvarUpe rahelA jUdA jUdA sarva padArtho pragaTa dekhAya che; tema A jJAnarUpa divya jyotino prakAza thatAM, A vizvagRhamAM - jyAM eka dravyamAM parabhAvanI leza paNa upAdhino leza paNa praveza nathI, evA potapotAnA yathAsthAne pRthak pRthak yathAsvarUpe rahelA jUdA jUdA sarva dravyo-padArtho dIvA jevA atyaMta spaSTa bhAse che, evuM A akhila vizva pragaTa dekhAya che; Ama A jJAnajyoti sphuratAM pRthak pRthak svarUpasthita dravyothI saMbhRta AkhA vizvano prakAza thAya che. (2) temaja 'huM' 'aham' cetana eka kartA ane krodhAdi A mhArUM karma evI je azajanonI kartAkarmapravRtti te ja tamam rUpa ajJAna che ane A ajJAnano pratipakSa pragaTapaNe zAna hoI zAna te ajJAnano sarvanAza kare e sahaja svAbhAvika che. kroDo varSanuM aMdhArUM hoya, paNa dIvo peTAvatAM tatkSaNa ja vilaya thAya che, tema anAdinuM A ajJAnanuM aMdhArUM divya jJAnajyoti sphuratAM tatkSaNa ja vilaya pAme che. kroDo varSanuM svapuM hoya paNa jAgrata thatAM veMta ja te zamAI jAya che, tema A kartAkarmapravRtti rUpa anAdi ajJAnamaya vibhAva-svapuM jJAnarUpa jAgrata dazA thatAM veMta ja zamAI jAya che; Ama jJAnajyoti sphuratAM kartA karma pravRtti rUpa ajJAna aMdhakArano praNAza sarvanAza thAya che. A aMge paramatattvadeSTA sAkSAt AtmasiddhisaMpanna zrImad rAjacaMdrajInA temanI parama suprasiddha yathArthanAmA Atmasiddhi' parama amRta kRti aMtargata TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - 'karma bhAva ajJAna che, mokSa bhAva nija vAsa; aMdhakAra ajJAna sama, nAze jJAna prakAza. jJAnajyoti - dIvAdAMDI tamaHnAza vastu prakAza - - koTi varSanuM svapra paNa, jAgrata thatAM zamAya; tema vibhAva anAdino, jJAna thatAM dUra thAya.'' - zrI Atmasiddhi sUtra-98, 114 - ane je jyoti che dA.ta. camaka camaka thatI dIvAdAMDI (Light-house), te potAnA prakAzathI ghaNe ghaNe dUrathI paNa game te koInuM ekadama dhyAna kheMce che, AkarSe che, tema aMtaramAM caitanya camatkArathI camaka camaka thatI A jJAnajyoti ekadama sarva koInuM dhyAna kheMce che, AkarSaNa kare che. Ama A jJAnane 'jyoti' kahela che te sarvathA yathArtha che. AvA prakAre A kaLazanA bhAvArthane atre saMkSepamAM vicAryo. 5 - 453
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jAva Na vedi visesaMtaraM tu AdAsavANa dohaMpi / aNNANI tAvadu so kodhAdisu vaTTade jIvo // 69 // kodhAdisu vaTuMtassa tassa kammassa saMcao hodI / jIvassevaM baMdho bhaNido khalu sabadarasIhiM // 70 // yugmaM // anaMta vIraja "jinarAjano" athavA "zivasukha kAraNa upadizI' - e rAga. sajhAya AtmA-Asrava e beyano, jyAM lagI vizeSa na jANaMta re; tyAM lagI ajJAnI jIva te, krodhAdimAM vartata re... ajJAnathI kartA AtamA, jJAne akartA jANa re... 69 krodhAdimAM vartatA tehane, saMcaya karmano hoya re; *baMdha ema jIvano nizcaye, sarvadarzI bhAkhyo so re... ajJAnathI kartA. 70 gAthArtha - jyAM lagI AtmA ane Asrava e banneno vizeSa aMtara - taphAvata nathI jANato, tyAM lagI ajJAnI te jIva krodhAdrimAM varte che. 69 ane krodhAdimAM vartatAM tene karmano saMcaya hoya che, ema jIvano baMdha nizcaya karIne sarvadarzIothI kahevAmAM Avyo che. 70- 5 - mAtmadhyAti rIvA - yAvanna vetti vizeSAMtaraM tvAtmAnavayoddhyorapi / ajJAnI tAvitta zodharipu vati nIvaH III krodhAdiSu vartamAnasya tasya karmaNaH saMcayo bhavati / jIvasyaivaM baMdho bhaNitaH khalu sarvadarzibhiH // 70 // AtmabhAvanA - thAvat - jyAM lagI sAbhAvayorkayorapi - AtmA ane Asrava e banneno vizeSAMtare tu - nizcaya karIne vizeSAMtara - taphAvata natti * nathI jANato, tAvatsa ajJAnI nIvaH - tyAM lagI te ajJAnI jIva drodhAritu vartate - krodhAdimAM varte che. jodhAva6 vartamAnaca tasya - krodhAdimAM vartamAna tene rmA: saMvayo mavati - karmano saMcaya hoya che, parva nIvarca vaMdha: - ema jIvano baMdha sarvazimi: vastu maLata: - sarvadarziothI nizcaya karIne kahevAmAM Avyo che. | ti gayA bhimAvanA 67-70. kathA mAtmA - jema A AtmA, tAtyasiddhasaMvaMdhava rAmajJAnayo: - jeno saMbaMdha tAdAspathI siddha che evA AtmA ane jJAnano vizeSAt - avizeSane lIdhe memU vacana - bheda nahi dekhato, vizaMkamAtmatathA jJAne vartata - avizaMkapaNe AtmatAthI jJAnamAM varte che, tatra vartamAna - ane tyAM vartamAna - vartato, jJAnaziyA: svabhAvamUtatvenApratiSiddhava - jJAnakriyAnA svabhAvabhUtapaNAe karIne apratiSaddhapaNAne lIdhe, nAnAti - jANe che. tathA * tema saMyogasiddhasaMvaMghayorIbhoghAvo- jeno saMbaMdha saMyogathI siddha che evA paNa AtmA ane krodhAdi Amravano, svayamajJAnena vizeSamanAnan - svayaM - pote ajJAnathI vizeSa nahi jANato yAvat meTuM na paraNyati - jyAM lagI bheda nathI dekhato, tAvaragaMjamAtA zodhavI varjate - tyAM lagI azaMkapaNe AtmatAthI krodhAdimAM varte che, tatra vartamAnazca - ane tyAM vartamAna - vartato zodhatikriyA paramAvamUtabhAtaviddhapi - krodhAdi kriyAonuM parabhAvabhUtapaNAne lIdhe - pratiSiddhapaNuM chatAM bhAvamUtatvayyAsa - svabhAvabhUtapaNAnA adhyAsane lIdhe suggati rajUte mulhati veti - krodha kare 454
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-69-70 yathAyamAtmA tathA tAdAtmyasiddhasaMbaMdhayorAtmajJAnayo saMyogasiddhasaMbaMdhayorapyAtmakrodhAdyA sakyoH ravizeSAd svayamajJAnena vizeSamajAnan bhedamapazya - yAvad bhedaM na pazyati navizaMkamAtmatayA jJAne vartate tAvadazaMkamAtmatayA krodhAdau vartate, tatra vartamAnazca tatra vartamAnazca jJAnakriyAyAH svabhAvabhUtatvenA - krodhAdikriyANAMparabhAvabhUtatvAt pratiSiddhatvA - pratiSiddhatvepi svabhAvabhUtatvAdhyAsAt jAnAti krudhyati rajyate muhyati ceti / tadatra yoyamAtmA yattu svayamajJAnabhavane jJAnabhavanavyApriyamAnatvebhyo minaTa jJAnabhavanamAtrasahajodAsInAvasthAtyAgena - kriyamANatvenAMtarutplavamA , vyApriyamANaH pratibhAti pratibhAti krodhAdi sa kartA, tatkarma, evamiyamanAdirajJAnajA kartRkarmapravRttiH / evamasyAtmanaH svayamajJAnAtkartRkarmabhAvena krodhAdiSu vartamAnasya ca lodhAzcaiittirUpaM. pariNAmanimittamAtrIkRtya svayameva pariNAmamANaM paudgalikaM karma saMcayamupayAti / evaM jIvapudgalayoH parasparAvagAhalakSaNasaMbaMdhAtmA baMdhaH siddhyet / sa cAnAtmakaikasaMtAnatvena nirastetaretarAzrayadoSaH kartRkarmapravRttinamittasyAjJAnasya nimittaM / / 69 / / 70 / / cha, cha bhane bho cha. tadatra - tethI atre yoyamAtmA -mAtmA svayamajJAnabhavane - svayaM - po mazAna bhavanamA vyApriyamANaH - pratibhAti - vyApriyabhAra - pravattA raheko pratimAsa cha, sa kartA - sul. 3vIrA mazAna bhavanamA vyApriyabhAra ? jJAna bhavanamAtrasahajodAsInAvasthAtyAgena - Ana lavana mAtra sa4 GEsIna avasthAnA tyA zana. yattu - ane hai, jJAnabhavanavyApriyamANatvebhyo bhinnaM - zAnabhavana vyApriyabhAra pAmothI - pAta 56 26||5||othii - pravartamAnapAmothI bhinna - Tu vu kriyamANatvenAMtakatplavamAnaM - yibhApa - 315 265 aMtaramA samAna - 6 ] - tuM - pratibhAti krodhAdi - pAhi pratimAse cha, tatkarma - cha. evamiyamanAdirajJAnajA kartRkarmapravRttiH - bhA anAhi mazAnanI pravRtti cha. evam - abha asyatmanaH - sAmAtmAne svayam jJAnAt - svayaM jAnane kI kartRkarmabhAvena krodhAdiSu vartamAnasya - abhibhAvI pAhimA vartamAnane - pattA 27 tameva krodhAdivRttirUpaM - pariNAmanimittamAtrIkRtya - te 4 pAhitti 35 parikSAmane nimitta mAtra rIne svayameva pariNamamAnaM -svayameva pariNAmI 2j, paridhabhatuM paudgalikakarmasaMcayamupayAti -paugarbhisaMyaya pAmecha. evaM jIvapudgalayoH - abha7 bhane pugabanI parasparAvagAhalakSaNasaMbaMdhAtmA baMdhaH siddhayet - 52252 aqous are saMbaMdhAtma 5 siddha thAya, sa ca . ane te anekAtmakaikasaMtAnatvena nirastetaretarAzrayadoSaH - anemA meM saMtAnapaNAe karIne jeNe ItaretarAzraya doSa - anyonyAzraya doSa nirasta karyo che evo rRrmapravRttinimittI ajJAnasya nimittaM - pravRttinunimitta avAzAnanu nimitta cha. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 69 / 070 / / 455
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jema A AtmA tema tAdAbhya siddha saMbaMdhavALA saMyogasiddha saMbaMdhavALA AtmA ane jJAnano AtmA ane krodhAdi Asavano paNa avizeSane lIdhe svayaM ajJAnathI vizeSa nahi jANato bheda nahi dekhato, jyAM lagI bheda nathI dekhato, avizaMkapaNe AtmatAthI tyAM lagI azaMkapaNe AtmatAthI jJAnamAM varte che; krodhAdimAM varte che; ane tyAM vartato te, ane tyAM vartato te, jJAnakriyAnA svabhAvabhUtapaNAe karIne krodhAdi kriyAonuM - parabhAvabhUtapaNAe karIne apratiSiddhapaNAne lIdhe pratiSiddhapaNuM chatAM - svabhAvabhUtapaNAnA adhyAsane jANe che : lIdhe krodhe che, je che ane mohe che. - tethI atre je A AtmA, svayaM ajJAna bhavanamAM (ajJAna hovApaNAmAM) - jJAnabhavana mAtra (zAna hovApaNA mAtra) sahaja udAsIna avasthAnA tyAgathI - vyApriyamANa (vyAvRta thato - pravartato) pratibhAse che, te kartA ane je, jJAna bhavanamAM vyApriyamANapaNAothI (pravartavApaNAothI) bhinna evuM kriyamANapaNe (karAI rahevApaNe) aMtaramAM uglavatuM krodhAdi pratibhAse che, te karma, - ema A anAdi ajJAnajanya kartAkarmapravRtti che. ema A AtmAne - svaye ajJAnane lIdhe kartAkarmabhAvathI krodhAdimAM vartatAne - te ja krodhAdi pravRttirUpa (pAThAM : vRtti rU5) pariNAmane nimitta mAtra karI svayameva pariNamatuM paudgalika karma saMcaya pAme che. ema jIva ane pudagalano paraspara avagAhalakSaNa saMbaMdharUpa baMdha siddha thAya ane anekAtmaka ekasaMtAnapaNAe karIne Itaretara Azraya doSa nirasta karato evo te (baMdha) kartAkarmapravRttinuM nimitta evA ajJAnanuM nimitta che. 69-70 "amRta jyoti" mahAbhASya zrI jina vItarAge dravya-bhAva saMyogathI pharI pharI chUTavAnI bhalAmaNa karI che, ane te saMyogano vizvAsa parama jJAnIne paNa kartavya nathI, evo akhaMDa mArga kahyo che, te zrI jina vItarAganAM caraNakamaLa pratye atyaMta bhaktithI namaskAra." - zrImad rAjacaMdra aM. 496, 588 huM karatA huM karatA parabhAvano hojI, bhoktA pudgala rUpa." - zrI devacaMdrajI A aMkanA udghATana kaLazamAM sUcavyuM tema ajJAna thakI ja kartA-karmapravRtti thAya che; ane A ajJAna thakI ja jIvano baMdha kevA prakAre thAya che ? te samasta vidhi A gAthAmAM zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe prakAzyo che ane tenuM parama adbhuta talasparzI vivaraNa karatAM, "AtmakhyAti sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karnAkarmapravRttinuM samagra tattvajJAna (Comprehensive philosophy) ekaja, saLaMga vAkya-sUtramAM gUMthela ananya sUtrAtmaka lAkSaNika zailIthI nigSapaNe vivarI dekhADI, baMdha prakriyAnuM (Process of Bandha-Bandage) samasta tattva sarvasva samarpaka rahasya praskaTa karyuM che ane DiDima nAdathI jAhera karyuM che ke kartAkarmapravRttinuM mULa ajJAna ja che, A ajJAnane lIdhe ja jIva krodhAdi pariNAmarUpa bhAvakarma kare che, ane jIvanA A ajJAnajanya krodhAdi pariNAmarUpa bhAvakarmane lIdhe ja jIvane paugalika karmabaMdha (dravyakarma baMdha) thAya che. te A prakAre : 456
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-69-70 dRSTAMta (vaidharmsathI) A AtmA, tAdAtmyasiddha saMbaMdhavALA AtmA ane jJAnano avizeSane lIdhe - bIna taphAvatane lIdhe bheda nahi dekhatAM, avizaMkapaNe 'AtmatAthI' - AtmApaNAthI zAnamAM varte che; ane tyAM - zAnamAM vartato te jANe che. zAne lIdhe ? jJAnakriyAnA svabhAvabhUtapaNAe karI apratiSiddhapaNAne lIdhe niSedha nahi karAyApaNAne lIdhe. tema, dAtika saMyogasiddha saMbaMdhavALA AtmA ane krodhAdi Asavano svayaM-pote ajJAne karI vizeSa - taphAvata nahi jANatA jyAM lagI bheda nathI dekhAto, tyAM lagI A AtmA azaMkapaNe 'AtmatAthI' AtmApaNAthI krodhAdimAM varte che; ane tyAM - krodhAdimAM vartato te krodhe che, raMje che ane mohe che. zAne lIdhe ? krodhAdi kriyAonuM parabhAvabhUtapaNAne lIdhe pratiSiddhapaNuM - niSedha karAyApaNuM chatAM svabhAvabhUtapaNAnA adhyAsane lIdhe. Ama A AtmA krodhAdi kare che, temAM je A AtmA che te kartA che ane krodhAdi che te karma che. kevo che A kartA ? 'svayamajJAnamavane vyApriyamANa:' 'svayaM' pote ajJAna bhavanamAM' - ajJAna hovAmAM - thavAmAM ajJAnapariNamanamAM vyApriyamANa' pravartI rahelo pratibhAse che = jema - - ajJAnajanya kartRkarma pravRtti ane tethI ja baMdha - dIse che - jaNAya che evo. ajJAna bhavanamAM kevI rIte vyApriyamANa, 'jJAnabhavana mAtra' - jJAna hovA - thavA mAtra - kevala jJAnapariNamana mAtra sahaja - svabhAvabhUta udAsIna avasthAnA tyAge karIne ane kevuM che te karma ? jJAnamavanavyApriyamAtvo mitra jJAnabhavana vyApriyamANaothI jJAna hovAmAM pravartamAnapaNAothI bhinna . jUduM evuM 'kriyamANapaNe' karAI rahyApaNe karAtuM hovApaNe aMtaramAM utkhavatuM - ekadama UThatuM pratibhAse che - dIse che - jaNAya che evuM, vimALatvenAMtarutttavamAnuM / AvA A kartA-karmapaNe ema ukta prakAre A anAdi 'ajJAnanI' - ajJAna thakI janmelI kartAkarmapravRtti che; ane ema A AtmAne svayaM ajJAnane lIdhe - kartRkarmabhAvathI krodhAdimAM vartatAM, te ja krodhAdi pravRttirUpa pariNAmane nimittamAtra karIne svayameva - svayaM ja - ApoApa ja pariNamatuM evuM paudgalika karma saMcaya - saMgraha pAme che. ema jIvano ane pudgalano paraspara - ekabIjAne avagAha avakAza ApavA rUpa lakSaNavALo saMbaMdhAtmaka baMdha siddha thAya; ane te kevo che ? anekAtmaka eka saMtAnapaNAe karI jeNe ItaretarAzraya doSa anyonyAzraya doSa nirasta karyo che dUra phagAvI dIdho che. evo te kartAkarmapravRttinuM nimitta evA ajJAnanuM nimitta che, rmapravRttinimittasyAjJAnastha nimitte amRtacaMdrajInI A paramArthagaMbhIra vyAkhyAnI have vizeSa vicAraNA karIe - - - - - - 457 - AtmA ane jJAnano tAdAtmyasiddha saMbaMdha (Identity) che, AtmA te jJAna ne zAna te AtmA ema paraspara vyApya vyApaka bhAvarUpa tAdAtmaka tadAkAra (Identical) AtmA-zAnano tAdAtmya saMbaMdha :saMbaMdha sunizcita che. eTale AtmA ane jJAnano avizeSa che, abheda che, jJAna-kriyA svabhAvabhUta vizeSa aMtara taphAvata nathI. Ama tAdAtmyasiddha saMbaMdhayorAtmajJAnayoravizeSAMd tAdAtmya saMbaMdha jeno siddha che evA AtmA ane jJAnano avizeSane lIdhe bheda nahi dekhato A AtmA avizaMkapaNe bedhaDaka paNe - AtmatAthI - AtmApaNe (potA paNe) jJAnamAM varte che, savizaMmAtmatayA jJAne vartate; ane zAnamAM vartato te jANe che, kAraNake jANapaNArUpa je jJAnakriyA (Process of knowledge) che e to AtmAnI svabhAvabhUta che ane svabhAvano to koI kALe niSedha thAya nahi, nA pADI zakAya nahi, eTale jJAnakriyAyAH svamAvabhUtatvenApratiSiddhatvAt - jJAnakriyAnA svabhAvabhUtapaNAe karI apratiSiddhapaNAne lIdhe nahi niSedhI zakAvApaNAne lIdhe AtmA jANapaNArUpa jJAnakriyA anivAritapaNe avazya kare ja che. - - - = AthI ulTuM AtmA ane krodhAdi Asravano saMyogasiddha saMbaMdha che, saMyogathI (Association) mAtra siddha thayelo saMbaMdha che, paNa tAdAtmya (Identity) saMbaMdha nathI. arthAt AtmA te krodhAdi nathI ane krodhAdi te AtmA nathI, AtmA te AtmA che ne krodhAdi te krodhAdi che, ema banne pRthak pRthak
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti chatAM mAtra saMyoga saMbaMdhathI saMbaddha che. paNa ajJAnI jIva svayaM ajJAne karI - svayaM sajJAnena - A saMyogasiddha saMbaMdhavALA AtmA ane krodhAdi Amravano vizeSa - taphAvata AtmA-kodhAdino saMyoga nahi jANatAM - saMyo siddhasaMvaMdhayoracAdhAviyo. vizeSamajhAnanuM jyAM lagI saMbaMdha: krodhAdi kiyA te banneno bheda dekhato nathI, tyAM lagI krodhAdine paNa AtmA mAnI besI, parabhAvabhUta pratiSiddha chatAM 2 tA jema jJAnamAM avizaMkapaNe AtmatAthI varte che tema krodhAdimAM avizaMkapaNe svabhAvabhUtapaNAno adhyAsa AtmatAthI - AtmApaNe varte che; ane krodhAdimAM vartato te, krodhAdi parabhAvarUpa che mATe karavA yogya nathI ema parabhAvabhUtapaNAne lIdhe krodhAdi kriyAonuM pratiSiddhapaNuM - niSiddhapaNuM chatAM, - krodhArikriyA paramAvamUtavAk pratiSiddha, - A krodhAdi AtmasvabhAva che ema mAnI besavA rUpa svabhAvabhUtapaNAnA adhyAsane lIdhe - mavamUtavAdhyAsAta, krodha kare che, rAga kare che ane moha kare che. arthAt Atma svabhAvabhUta jJAnamAM vartato te jema jANapaNArUpa jJAnakriyA kare che, tema krodhAdi para bhAvane ajJAnathI AtmasvabhAvabhUta mAnI besI krodhAdimAM vartato ajJAnI jIva krodhAdi ajJAnakriyA kare che. - "A AtmabhAva che ane A anya bhAva che evuM bodhabIja AtmAno viSe pariNamita thavAthI anyabhAvane viSe saheje udAsInatA utpanna thAya che.'' - zrImad rAjacaMdra, e. (443), 525 Ama sarva parabhAvathI aspRzya - na sparzAya evI ja - ucca sahaja svabhAvabhUta jJAnabhavana - jJAna hovArUpa - thavArUpa - avasthAmAM AsIna - birAjavArUpa udAsIna anAdi azAnajanya avasthAno tyAga karI, ajJAnI jIva para bhAva upara - ya - caDhI besI kaI karma pravRtti - ga{ - para bhAvanI beThaka - parabhAvanuM Asana pacAvI pADI para bhAvamAM svabhAvabhUtapaNAno adhyAsa kare che. eTale Ama jJAnamavanamAtra saMhanoAsInAvasthAtyanona - kevala jJAna hovA rUpa - "jJAnabhavana mAtra' sahaja - svabhAvabhUta udAsIna avasthAno tyAga karI, je A ajJAnI jIva svayaM - ApoApa "ajJAna bhavanamAM - ajJAna hovAmAM - ajJAna pariNamanamAM vyApriyamANa - vyAkRta thaI rahelo - pravartato pratibhAse che, dekhAya che te kartA ane jJAnabhavanamAM (jJAna hovAmAM) vyApriyamANapaNAothI - vyAkRta thaI rahyApaNAothI - pravRrtavApaNAothI bhinna - jUduM evuM je "kriyamANapaNe" - karAI rahyApaNe - karAtuM hovApaNe aMtaramAM uglavatuM' - kUdAkUda karatuM - ThekaDA mAratuM ekadama UThatuM krodhAdi pratibhAse che, dekhAya che, te karma; ema A anAdi ajJAnajanya kartAkarmapravRtti che, - IvaniyamanA vijJAnanA rRpravRttiH | ane ema svayaM ajJAnane lIdhe - svayaM jJAnAtu - kartA karmabhAvathI krodhAdimAM vartatA AtmAne, te ja krodhAdivRttirUpa pariNamana, nimitta mAtra karI svayameva pariNamatuM - jIvanA jodhAdi AtmapariNAma svayava paridhAmamAnaM - paugalika karma saMcaya pAme che. arthAta ajJAnane lIdhe nimitte pudgala baMdha svayaM krodhAdimAM pariNamatA jIvanA krodhAdi pariNAmanuM nimitta mAtra pAmI svayameva - ApoApa pariNamatuM paulika karma saMcita thAya che. pati karmasaMcayamupayAti / "jIva vibhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe ane svabhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe nahi." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-643 upadeza chAyA ema jIvano ane pudgalano paraspara avagAha lakSaNa saMbaMdharUpa baMdha siddha thAya che, - parasparAvAhitakSaNasaMvaMdhAtmA vaMdha: - ane Ama AtmapariNAmarUpa bhAvakarma jIva-yugalanA avagAha pudgala pariNAmarUpa dravyakarmanuM nimitta thAya che ane pula pariNAmarUpa lakSaNa baMdhanuM viSacaka dravyakarma AtmapariNAma rUpa bhAvakarmanuM nimitta thAya che, ema uttarottara saMkalanAbaddhapaNe (Chain) bhAvakarmathI dravyakarma ane dravyakarmathI bhAvakarma ema 458
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-69-70 saMkalanA rUpa duhyakra (Vicious circle) ane chAtmasaMtAnavena - anekAtmaka eka saMtAnapaNe cAlyA kare che, paNa ItaretarAzraya doSa tyAM lAgato nathI. kAraNake jUnA bhAvakarmathI baMdhAyeluM jUnuM dravyakarma udayamAM 5vakarma baMdhAya che ane tenA nimitte pAchuM navuM dravyakarma baMdhAya che. ema uttarottara anubaMdha - saMkalanA cAlyA kare che ane je jIva-pudgalano baMdha thAya che, te punaH kartAkarmapravRttinA nimitta - kAraNarUpa ajJAnanuM nimitta - kAraNa bane che. "kaSAya sattApaNe che. nimitta Ave tyAre ubhA thAya che, tyAM sudhI ubhA thAya nahi." jIvane mokSano avakAza kahI kamabaMdha kahyo che." "AtmAnA svabhAvane ja AvaraNa, tene jJAnIo karma' kahe che." - zrImad rAjacaMdra, 424, (643), 957 (upadeza chAyA) para pudgala 459
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dhyAre mA sal- pravRttinI nivRtti ? to 3 - jaiyA imeNa jIveNa appaNo AsavANa ya taheva / jJAdaM hodi visesaMtaraM tu taiyA Na baMdho se // 71 // paNa jyAre A jIvane, AtmAno Agnavano ya re; vizeSAMtara jJAta ja hoya che, tyAre baMdha tene no'ya re... ajJAnathI kartA. 71 gAthArtha - jyAre A jIvane AtmA ane Asavano vizeSAMtara (taphAvata) jJAta hoya che, tyAre tene baMdha nathI hoto. 71 ___ AtmakhyAti TIkA - kadAsyAH kartRkarmapravRtternivRtiriti cet - yadAnena jIvenAtmanaH AsavANaM ca tathaiva / jJAtaM bhavati vizeSAMtaraM tu tadA na baMdhastasya // 71 // iha khalu svabhAvamAtraM vastu, svasya bhavanaM tu svabhAvaH, zu svabhAvaH, jJAnasya vad bhavanaM yattu krodhaderbhavanaM tanna krodhAderapi bhavanaM tanna jJAnasyApi bhavanaM yato yathA jJAnabhavane jJAnaM bhavadvibhAvyate yato krodhAdibhavane krodhAdayo bhavaMto vibhAvyate na tathA krodhAdirapi / na tathA jJAnamapi / tena jJAnasya bhavanaM khalvAtmA, krodhAderbhavanaM krodhAdiH / atha - ityAtmanaH krodhAdInAM ca na khalvekavastutvaM / ityevamAtmAtmAnavayo vizeSadarzanena yadA bhedaM jAnAti tadAsyAnAdirapyajJAnajA kartRkarmapravRtti nivartate, tannivRttAvajJAnanimittaM pudgaladravyakarmabaMdhopi nivartate / tathA sati jJAnamAtrAdeva baMdhanirodhaH siddhayet // 71 // AtmabhAvanA - kadAsyAH kartRkarmapravRtte nivRtiH - syAre bhAta pravRttinI nivRtti? iti cet - abhaka pUcho to yadA tu - prapA gyAre anena jIvena - mAthI AtmanaH AmAvaNAM ca tathaiva - mAmAnI bhane mAlapona vizeSAMtaraM jJAtaM bhavati - vizeSAMtara zAtIya cha, tadA na tasya baMdhaH - tyAre nathI. || iti gAthA AtmabhAvanA ||71 / / nizcaye zana svabhAvamAtra vastu , svasya bhavanaM tu svabhAvaH - ane khana-potArnu bhavano - paribhay - te svabhAva cha. tena -tathI zane jJAnasya bhavanaM khalvAtmA - zananubhavana nizye jarIne AtmA cha, krodhAderbhavanaM krodhAdi - pArnui bhavana pAhije. atha - 4ve - jJAnasya yad bhavanaM - zAnana bhavana, tanna krodhAderapi bhavanaM - te adhArnui para bhavana nathI. zuM thI ? yato - 129 yathA jJAnabhavane jJAnaM bhavad vibhAvyate - hema zAna bhavanamA zanatuM vibhAvAyacha - ya cha, na tathA krodhAdirapi - te pAhi 5 nathI vibhAvAtuM - tuM, yattu krodhAderbhavanaM - mane he pAhilavana, tanna jJAnasyApi bhavanaM - zAnad 5 lavana nathI. zuM 12thI ? yato - 129 krodhAdi bhavane krodhAdayo bhavaMto vibhAvyate - pAlivanamA pAhilatA-hodi vibhAvAya cha - 4Aya cha, na tathA jJAnamapi - tema zAna 51 nathI vibhAvAtuM - 4AtuM. iti - bheTamA bhATe AtmanaH krodhAdInAM ca na khalvekavastutvaM - AtmAnuM bhane pArnu 5252 ! nizcaye zane meM stupa nathI. ityevam - mevA 13 ma AtmA AtmAnavayorvizeSadarzanena yadA bhedaM jAnAti - mAtmA AtmA bhane mano vizeSa nidhI gyAre me se cha, tadA - tyAre asyAnAdirapyajJAnajA kartRkarmapravRtti nivartate - mAnI - mAmAmAnI manAhi 5 mAnanI - azAnanya abha pravRtti nivata cha - pAchI paNe cha, tannivRttau - tanI nivRtti thaye, ajJAnanimittaM - mazAnanu mitta - 126 cha mevo 40
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-71 AtmakhyAti TIkArtha ahIM nizcaye svabhAva mAtra vastu che, ane svanuM bhavana te svabhAva che, tethI jJAnanuM bhavana te nizcaye karIne AtmA che, krodhAdinuM bhavana te krodhAdi che. have - jJAnanuM je bhavana che, te krodhAdinuM paNa bhavana nathI; kAraNake jema jJAnabhavanamAM zAna bhavat (hotuM) vibhAvAya che, tema krodhAdi paNa nathI vibhAvAtuM : - - ema AtmAnuM ane krodhAdinuM nizcaya karIne eka vastupaNuM nathI. evA prakAre AtmA, AtmA ane AsavanA vizeSa darzanathI jyAre bheda jANe che, tyAre enI anAdi paNa ajJAnanI kartA karma pravRtti nivarte che; tenI nivRtti sate ajJAna nimitta pudgala dravyakarma baMdha paNa nivarte che, tema sate jJAnamAtra thakI ja baMdha nirodha siddha thAya. 71 'amRta jyoti' mahAbhASya je tIrthaMkare jJAnanuM phaLa virati kahyuM che, te tIrthaMkarane atyaMta bhaktithI namaskAra ho.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (517), 686 krodha vaza dharmadhamyo, zuddha guNa nava ramyo; bhamyo bhavamAMhi huM viSaya mAto... tAra ho tAra prabhu !'' - zrI devacaMdrajI A kartA karma pravRttinI nivRtti kyAre thAya ? teno atre khulAso karyo che jyAre A jIvane AtmAno ane Asravono 'vizeSAMtara' - taphAvata bheda 'zAta' hoya che jANavAmAM Ave che, tyAre tene baMdha hoto nathI; AtmakhyAtikartAe AnI tattva sarvasva samarpaka parisphuTa vyAkhyA prakAzI che - haiM vastu svabhAvamAtra vastu - ahIM - A lokane viSe je vastu che te nizcaya karIne svabhAva mAtra che ane svasya bhavanaM tu svamAvaH - svanuM bhavana (hovuM, thavuM, pariNamavuM) te svabhAva che; tethI jJAnanuM bhavana - hovuM te nizcaye karIne AtmA che, krodhAdinuM bhavana te krodhAdi che. have jJAnanuM je bhavana - hovuM - thavuM che, te krodhAdinuM bhavana-hovuM-thavuM nathI, kAraNake jema jJAna bhavanamAM hovAmAM zAna bhavat hotuM - thatuM vibhAvAya che tema krodhAdi paNa nathI vibhAvAtuM-anubhavAtuMH ane krodhAdinuM je bhavana-hovuM che, te jJAnanuM paNa bhavana zAna anubhavAya che, jJAnamavane jJAnaM mavavuM vimAnyate, hovuM nathI, kAraNake krodhAdinA bhavanamAM-hovAmAM krodhAdi bhavaMtA-hotA vibhAvAya che krodhAdibhavane jodhAvyo bhavaMto vimAvyuMte, tema jJAna paNa nathI vibhAvAtuM-nathI anubhavAtuM. eTale ke jJAna hoya che tyAM krodhAdi hotA nathI ane krodhAdi hoya che tyAM jJAna hotuM nathI. Ama AtmAnuM ane krodhAdinuM nizcayathI eka vastupaNuM nathI. AtmAnuM ne krodhAdinuM ekavastupaNuM nathI ane krodhAdinuM je bhavana che, te jJAnanuM paNa bhavana nathI, kAraNake jema krodhAdi bhavanamAM - krodhAdi bhavaMtA (hotA) vibhAvAya che, tema jJAna paNa nathI vibhAvAtuM. - - 461 - ema AtmAno ane krodhAdi Asavono vizeSa darzanathI taphAvata dekhavAthI AtmA jyAre te banneno bheda jANe che, tyAre enI anAdi paNa 'ajJAnajA' - ajJAnajanya kartRkarma pravRtti nivarte che, puNAtadravyarmavaMdhopi nivattuta - pudgala dravya karmabaMdha paNa nivarte che - pAcho vaLe che, tathA sati - tema sate - tema hotAM jJAnamAtrAdeva - jJAnamAtra thakI ja gaMdhanirodhaH sikscet - baMdha nirodha siddha thAya. || ti 'AtmavyAti' gAbhamAvanA ||76]]
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tavAsyAnAvivajJAnanA tRrmapravRttinivattata, ajJAnathI janmelI evI anAdi kALathI cAlI AvatI kartAkarma pravRtti pAchI vaLe che, eTale ke vibhAvarUpa krodhAdi AsavarUpa AtmA-AsavanA bhedazAne bhAva karmanuM kartApaNuM TaLe che ane tenI nivRtti thaye te kartA karma pravRttinI azAnanI kartRkarma nivRtti thaye, "ajJAna-nimitta' - ajJAna jenuM nimitta che evo pudgaladravya pravRttinI nivRtti karmabaMdha paNa nivarte che, Ama hotAM jJAnamAtrathI ja baMdhano nirodha, siddha thAya, tathA sati jJAnAmAtrAveva paMthanirodhaH sikscet / A aMge paramotkRSTa zAnadazA'no jeNe jIvanamAM AtmAnubhavarUpa satyaMkAra karI batAvyo che te jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - ''jeNe kaSAya bhAvanuM ucchedana kareluM che te kaSAya bhAvanuM sevana thAya ema kadI paNa kare nahiM. kaSAyAdinuM moLApaNuM ke ochApaNuM na thAya tyAM sudhI jJAna ghaNuM karIne utpanna na ja thAya. baMdha kyAM sudhI thAya ? jIva caitanya na thAya tyAM sudhI. je bhAve karIne saMsAranI utpatti hoya che te bhAva jene viSethI nivRtta thayo che, evA jJAnI puruSo paNa bAhya pravRttinAM nivRttapaNAne, ane satyamAgamanA nivAsapaNAne Icche che, te joganuM jyAM sudhI udayapaNuM prApta na hoya tyAM sudhI aviSamapaNe prApta sthitie varte che. AtmAkAra sthiti thaI javAthI citta ghaNuM karIne eka aMza paNa upAdhi joga vedavAne yogya nathI, tathApi te to je prakAre vedavuM prApta thAya te ja prakAre vedavuM che, eTale temAM samAdhi che.'' zrImad rAjacaMdra, patrAMka-706, vyAkhyAnasAra, 706, upadeza chAyA, 376, 398 anAsava AtmA abaMdha zAna krodhAdino bheda Asava sva jIva svabhAva mAtra vastu = svasya bhavana = svabhAva tataH zAnabhavanuM khalu - AtmA (- zrI amRtacaMdrasUri) 462 para pudgala
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-72 jJAna mAtra thakI ja baMdha nirodha kema? to ke - NAdUNa AsavANaM asucittaM ca vivarIyabhAvaM ca / dukkhassa kAraNaM ti ya tado NiyattiM kuNadi jIvo // 72 // azucipaNuM AzravataNuM, te jANI viparIta bhAva re; kAraNo duHkhataNA jANIne, tethI nivRtti kare jIva re.. ajJAnathI kartA. 72 gAthArtha - AgnavonuM azucipaNuM ane viparIta bhAva jANIne ane te (Agnavo) duHkhanA kAraNo che ema jANIne) jIva temAMthI nivRtti kare che. 72 AtmakhyAti TIkA kathaM jJAnamAtrAdeva baMdhanirodha iti cet - jJAtvA AmravANAmazucitvaM ca viparItabhAvaM ca / duHkhasya kAraNAnIti ca tato nivRttiM karoti jIvaH // 72 // jale jaMbAlavat bhagavAnAtmA tu kaluSatvenopalabhyamAnatvA - nityamevAtinirmalacinmAtratvenopalaMbhakatvA dazucayaH khalsavAH datyaMtaM zucireva / jaDasvabhAvatve sati bhagavAnAtmA tu nityameva vijJAnaghanasvabhAvatve sati paracetyA jJAtvA - svayaM cetakatvA - danyasvabhAvAH khalvAnavAH dananyasvabhAva eva / AkulatvotpAdakatvAd bhagavAnAtmA tu nityamevAnAkulatvasvabhAvenAduHkhasya kAraNAni khalvAnavAH / kAryakAraNatvAd duHkhasyAkAraNameva / ityevaM vizeSadarzanena yadaivAyamAtmAvayo bhedaM jAnAti tadaiva krodhAdibhya Amravebhyo nivartate, tebhyo'nivartamAnasya pAramArthikatajhedajJAnAsiddheH tataH krodhAdyAvanivRttyavinAbhAvino jJAnamAtrAdevAjJA - jasya paudgalikasya karmaNo baMdhanirodhaH siddhyet / kiM ca yadidamAtmAvayo rbhedajJAnaM tatkimajJAnaM kiM vA jJAnaM ? yadyajJAnaM tadA tadabhedajJAnAnna tasya vizeSaH / jJAnaM cet kimAnaveSu pravRttaM kiMsavAvebhyo nivRttaM ? AnaveSu pravRttaM cettadapi tadabhedajJAnAnna tasya vizeSaH / Anavemyo nivRttaM cettarhi kathaM na jJAnAdeva baMdhanirodhaH iti nirastojJAnAMzaH kriyAnayaH yattvAtmAnavayo rbhedajJAnamapi nAvebhyo nivRttaM bhavati tajjJAnameva na bhavatIti jJAnAMzo jJAnanayopi nirastaH / / 72 / / AtmabhAvanA - kathaM jJAnamAtrAdeva baMdhanirodhaH ? - zAnamAtra hI nirodha vI ? iti cet - abhI pUcho to - AmravANAmazucitvaM ca viparItabhAvaM ca jJAtvA - Asavornu azucipa bhane viparIta bhAva 10, duHkhasya kAraNAnIti ca - ane ti mAvo) huna a2|| cha (amIna), tato - mAnavamAMdhI jIvaH nivRtti karoti - 1 nivRtti - 40 mvApay3. che. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 72 // (1) azucayaH khalvAnavAH - bhAvo pare52 ! nizcaye urIne azuyimI cha. anIma ? jale jAbalavat - 49bhI pAra - sevAbha, zAnebI ? kaluSatvenopalabhyamAnatvAt - duSa5 5salyamAnapAnebI - dRzyabhAnapAne bIdhe - anusUyamAna pAnebI; mAthI baTuM, bhagavAn AtmA tu - lagavAn mAtmA to atyaMtaM zucireva - atyaMta zuthi 4 che. zanebI ? nityamevAtinirmalacinmAtratvena upalaMbhakatvAt - nityameva manirbhara yinmAtrAmerI 413
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jalamAM sevAlanI jema paNa bhagavAna AtmA to kaluSapaNAe karI nityameva atinirmala cinmAtrapaNAe karI upalabhyamAnapaNAne lIdhe upalaMbhakapaNAne lIdhe Asavo kharekhara ! azucio che; atyaMta zuci ja che. jaDa svabhAvapaNuM sate paNa bhagavAn AtmA to paradvArA cetyapaNAne lIdhe nityameva vijJAnaghanapaNuM sate Asavo kharekhara ! anya svabhAvo che : svayaM cetakapaNAne lIdhe ananya svabhAva ja che. AkulapaNAnA - utpAdakapaNAne lIdhe paNa bhagavAn AtmA to Asavo kharekhara ! duHkhanA kAraNo che. nityameva-anAkulapaNA svabhAve karI akAryakAraNapaNAne lIdhe duHkhanuM akAraNa ja che. evA prakAre vizeSa darzanathI jyAre ja A AtmA ane Asravano bheda jANe che. tyAre ja krodhAdi AsavomAMthI nivarse che (pAcho vaLe che) - teomAMthI (AmravamAMthI) anivartamAnane tenA pAramArthika upalaMbhakapaNAne lIdhe - daSTApaNAne lIdhe - anubhavitApaNAne lIdhe - anubhavanArapaNAne lIdhe (2) casvanAvA: utpAvA: - Asavo kharekhara ! nizcaya karIne anya svabhAva che, zAne lIdhe? naDatvamavitve sati - jaDa svabhAvapaNuM sate - hotAM paracAtu - para dvArA cetyapaNAne lIdhe - cetAvA yogyapaNAne lIdhe - anubhava karAvApaNAne lIdhe, AthI ulaTuM, khAvAnuM mA tu - bhagavAna AtmA to manasvamava Ava - ananya svabhAva ja che, zAne lIdhe ? nityameva vijJAna svamAvatve sati - nityameva vijJAnaghana svabhAvapaNuM sate, svayaM vetavat - svayaM - pote cetakapaNAne lIdhe - cetanArapaNAne lIdhe - anubhava karavApaNAne lIdhe. (3) 3:3ii chArani uttvAnnavA. - Asavo kharekhara ! nizcaya karIne duHkhanA kAraNo che, zAne lIdhe ? AjutatvotpAvat - AkulapaNAnA utpAdakapaNAne lIdhe - upajAvanArapaNAne lIdhe; AthI ulaTuM, mAvAna kA tu - bhagavAn AtmA to du:svArapAmeva - duHkhanuM akAraNa ja che, zAne lIdhe ? nityameva navinatyasvamAna navakAryavArapAThuM - nityameva anAkulapaNA svabhAve karI a-kAryakAraNapaNAne lIdhe - kArya-kAraNapaNAnA abhAvane lIdhe. pharva vizeSanena - evA prakAre ema vizeSadarzanathI va - jyAre ja samAbhAsUvo meMdra nAnAti - A AtmA AtmA ane Asavano bheda jANe che, tava . tyAre ja - teja samaye krodhAgi mAsUvakhyo nivata - krodhAdi AsavomAMthI nivarte che - pAcho vaLe che. ema zAne lIdhe ? teDapojhanivartamAnasya pAramArthivarutajJAnAsiddhaH - teomAMthI anivartimAnane - nivarta nahi rahelAne - pAchA nahi vaLanArane tenA pAramArthika bheda jJAnanI asiddhine lIdhe. A uparathI zuM phalita thayuM? tata: - tethI karIne zrodhAghAmrava-nivRvinAmAvino jJAnamAtrAdeva - krodhAdi Asrava - nivRttithI avinAbhAvI (vinA nahi honArA) jJAna mAtra thakI ja jJAnanasya vautikaca no vaMghanirodha: siddhayetu - ajJAna ja - ajJAnajanya paulika karmano baMdhanirodha siddha thAya. vi 7 - temaja varidramAtmavarSe jJAnaM - je A - AtmA ane AmravanuM bhedajJAna, skrimajJAna kiM vA jJAna - te zuM ajJAna? ke zuM jJAna? jJAnaM jetu - je jJAna, himAvey bruivAkhyo nivRtta - to zuM AsavomAM pravRtta? ke zuM AmravomAMthI nivRtta ? AveSa pravRtta vet - AmravomAM je pravRtta, tapa tame jJAnAnna tasya vizeSa: - to paNa tenA abhedazAnathI teno vizeSa - taphAvata nathI; gAyo nivRtta ret - AsravothI je nivRta, tarda varSa na jJAnAva vaMnirodha: - to jJAna thakI ja baMdhanirodha kema nahi? thavAbhAvayo EvajJAnamAM nAkhyo nivRtta mati - ane je AtmA - AmravanuM bhedajJAna paNa AsavomAMthI nivRtta nathI hotuM, tajJAnameva ja mavati - te jJAna ja nathI hotuM, ti jJAnazo jJAnanayoji nirata: - ema jJAna aMzavALo jJAnanaya paNa nirasta thayo - nirAta thayo. || rati "gAtmahatti mAbhAvanA ||72. 464
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMka: samayasAra gAthA-72 bhedajJAnanI asiddhi che mATe. tethI karIne krodhAdi Asrava nivRttithI avinAbhAvI evA jJAnamAtra thakI ja ajJAnajanya paudgalika karmano baMdhanirodha siddha thAya. temaja - je A AtmA ane AsravanuM bhedajJAna te zuM ajJAna ? ke jJAna ? (1) jo ajJAna, to tenA a-bhedajJAnathI teno vizeSa (taphAvata) nathI. (2) jo jJAna, to te zuM AsravomAM pravRtta? ke AsravothI nivRtta ? (4) jo AgnavomAM pravRtta, to paNa tenA a-bheda jJAnathI teno vizeSa nathI. (4) jo AgnavothI nivRtta, to jJAna thakI ja baMdhanirodha kema nahi ? - ema jJAna aMzavALo kriyAnaya nirasta thayo. 72 vaLI je A AtmA ane AsravanuM bhedajJAna paNa AgnavothI nivRtta nathI hotuM, te jJAna ja nathI hotuM, ema jJAna aMzavALo jJAnanaya paNa nirasta thayo. 72 "amRta jyoti' mahAbhASya moha bhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahIe jJAnidazA, bAkI bIjI brAMta. sakala jagat te eThavat, athavA svapra samAna; te kahIe zAnidazA, bAkI vAcA jJAna." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra sUtra (139, 140) - "sarva saMga mahAzrava rUpa tIrthaMkare kahyo che, te satya che." jJAnI puruSane maLIne je saMsArane bhaje che. tene tIrthaMkara potAnA mArgathI bahAra kahe che." saMsAra spaSTa prItithI karavAnI thatI hoya to te puruSe jJAnInAM vacana sAMbhaLyA nathI, athavA jJAnI puruSanA darzana paNa teNe karyA nathI ema tIrthakara kahe che." - zrImad rAjacaMdra, e. (436, 340, 371), 454, 414 "sAdhu bhAI ! emanAM rUpa jaba dekhA... sAdhu. karatA kauna? kauna phanI karanI, kauna mAgego lekhA ?. sAdhu." - zrI AnaMdaghana pada, da6 spaSTIkaraNa karyuM che ane tenI talasparzI mImAMsA karatAM AtmakhyAti kartA vade che - (1) gaguraH uttAvAH- - Asavo kharekhara ! nizcaya karIne azacio che. zAne lIdhe ? jAna mAtra thakI ja baMdha konI jema ? jalamAM bAlanI jema - pANImAM sevALanI jema kaluSapaNAe nirodha zI rIte ? karI - malinapaNAe karI "upalabhyamAnapaNAne lIdhe" - anubhUyamAnapaNAne lIdhe - anubhavAI rahevApaNAne lIdhe, tuSatvenopatta)mAnavat / paNa AthI ulaTuM thavAnuM mAtmA tu atyaMta zavivi - bhagavAn AtmA to atyaMta zuci ja che. zAne lIdhe ? nityameva ati nirmala cinmAtrapaNAe karI "upalaMbhakapaNAne lIdhe' - anubhavanArapaNAne lIdhe, nityamevatinivinAtratvenopannamaRtvItu - (2) Agnavo kharekhara ! nizcaya karIne anya svabhAvo che, zAne lIdhe ? jaDa svabhAvapaNuM sate para cetyatva(paNAne) lIdhe, - AthI ulaTuM bhagavAna AtmA to ananya svabhAva ja che. zAne lIdhe ? nityameva vijJAnaghana svabhAvapaNuM sate svayaM cetakapaNAne lIdhe, vayaM tichatvati. (3) Agnavo kharekhara ! nizcaya karIne duHkhanA kAraNo che. zAne lIdhe ? AkalapaNAnA utpAdakapaNAne lIdhe - upajAvanArapaNAne lIdhe, mAnAvAtu AthI ulaTuM bhagavAna AtmA to da:khane akAraNa ja che. zAne lIdhe ? nityameva anAkalapaNA svabhAve karI a-kAryakAraNa paNAne lIdhe - kArya-kAraNapaNAnA abhAvane lIdhe, nityamevAnAzrutasvamavenAchAryAraMpatviItu - ema ukta prakAre vizeSa 465 1 sakulapaNA svabhAve ke A abhAvane lIdhe. ra
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti darzanathI - taphAvata dekhavAthI jyAre ja A AtmA, AtmA ane Avano bheda jANe che, tyAre ja - te ja veLAe krodhAdi AsravothI nivarte che - pAcho vaLe che. ema zA mATe ? te AmravomAMthI anivartamAnane' - nivarsI nahi rahelane - pAchA nahi vaLanArane tenA pAramArthika bhedajJAnanI asiddhi che mATe, tegoganivartamAnA paramarthitajJAnAsi | tethI zuM phalita thayuM ? zrothAnivRttvavinAmAvino jJAnamAtrAva krodhAdi AgnavanivRttithI avinAbhAvI arthAt krodhAdi Ajhavo nivRtti vinA na ja honArA evA jJAnamAtra thakI ja - kevala jJAna thakI - ajJAnajanya paugalika karmano baMdha nirodha siddha thAya - ajJAnanI pratika0 varmaLo vaMghanirodhaH sicetA temaja atre bIjI yukti - je A AtmA - AmravanuM bhedajJAna che te zuM ajJAna ? ke zuM jJAna ? je ajJAna to tenA abhedajJAnathI teno vizeSa - taphAvata nathI. je jJAna to te zuM AmravomAM pravRtta kevA AgnavathI nivRtta ? je AgnavomAM pravRtta to paNa tenA a-bhede jJAnathI teno vizeSa - bheda - taphAvata pharaka nathI. je AgravothI nivRtta, to jJAnathakI ja baMdha nirodha kema nahi ? ema zAna aMzavALo kriyAnaya nirasta thayo ane je AtmA-AmravanuM bhedajJAna paNa AgnavothI nivRtta nathI hotuM te jJAna ja nathI hotuM - tanu jJAnava na mati, ema jJAna aMzavALo jJAnanaya paNa nirasta thayo. amRtacaMdrajInI A parama paramArthagaMbhIra vyAkhyAno have vizeSa vicAra karIe. Agnavo azuci che, AtmA zuci che, Asrava vibhAva che, AtmA svabhAva che, Agnavo duHkhanA kAraNo che, AtmA duHkhanuM akAraNa che, ema je jANe che te jIva Asavo azazi. anya svabhAva AmravomAMthI - taMtu kSaNa tyAre ja nivRtti kare che, pAcho vaLe che. te A duHkha kAraNa: bhagavAna prakAre - (1) je Agnavo che te kharekhara ! azuci che, apavitra malarUpa che. AtmA ja zuci, ananya, pANImAM sevALa jema kaluSapaNe - malinapaNe upalabhyamAna - dRzyamAna - svabhAva, duHkha akAraNa dekhavAmAM AvatI azaci che. tema Amavo paNa kaluSapaNe - malinapo. upalabhyamAna - dazyamAna - anubhUyamAna azuci che, paNa anaMta jJAnAdi aizvaryasaMpanna bhagavAna AtmA to sadAya ati nirmala evA cinmAtrapaNAe karI upalaMbhaka - deza - 'upalaMbhaka' - anubhava karanAra - anubhavayitA hoI atyaMta zuci ja che. (2) Avo che tenuM jaDa svabhAvapaNuM - acetana svabhAvapaNuM che, eTale tenuM paraddhArA - bIjA dvArA cetyapaNuM - cetAvA yogyapaNuM - anubhavAvApaNuM - jaNAvApaNuM che, eTale Asavo cetaka-cetana svabhAvathI anya - bhinna - jUdA - viparIta svabhAva che; eTale ke vibhAva che; paNa bhagavAna AtmAnuM to nityameva vijJAnaghana svabhAvapaNuM che, eTale enuM svayaM-ApoApa ja cetakapaNuM - anubhavakarapaNuM che, eTale AtmA cetaka svabhAvathI ananya - abhinna - aviparIta svabhAva ja che. (3) Agnavo che tenuM AkulapaNAnuM utpAdakapaNuM - upajAvanArapaNuM che, arthAtu Asrava duHkha lakSaNa AkulapaNuM upajAve che, eTale teo phuTapaNe duHkhanA kAraNo che; paNa bhagavAna AtmA to nityameva jyAM AtmA sivAya bIjuM kAMI paNa nathI evA anAkula svabhAvapaNAthI akAryakAraNapaNAne lIdhe duHkhanuM akAraNa ja che. evA prakAre Amravo azuci che ne AtmA zuci ja che, Amravo du:kha kAraNo che ne AtmA aduHkhakAraNa che, ema vizeSa darzanathI - cokhkho taphAvata dekhavAthI jyAre ja A AtmA, AtmA ane Asravano bheda jANe che, tyAre ja - te ja veLAe ja te krodhAdi AgnavomAMthI nivarte che, pAcho vaLe che. kAraNake jagatamAM "azuci hoya tene koI hAtha lagADe nahi, dUrathI sparze paNa nahi, have azuci hoya, paNa te potAthI ananya - abhinna hoya to te azuci paNa bheda jJAna thatAM veMta ja calAvI levI paDe, paraMtu A calAvI levI paDe, paraMtu A to AtmAthI - potAthI anya che eTale tene Asava nivRtti calAvI levAno prazna ja nathI; have kadAca azuci hoya ane anya che eTaluM ja nahi paNa duHkhanA kAraNo che, eTale Ajhavo azuci anya ane duHkhakAraNo hoI AtmAne sarvathA heya che - tyAjya che - visarjana karavA yogya che, ethI ulaTuM, 466
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-72 AtmA zuci ananya ane aduHkhakAraNa hoI AtmAne sarvathA parama upAdeya - grahaNa karavA yogya AdaravA yogya che, ema spaSTa viveka rUpa bhedajJAna pragaTe che te ja kSaNe A AtmA AsavonuM malanI jema visarjana kare che, AsravomAMthI zIghra nivRtti kare che, tAbaDatoba pAcho vaLe che ane tevA tathArUpa jJAnI AtmAnA AvA sahaja anubhavodgAra nIkaLI paDe che he jIva ! A kleza rUpa saMsArathI nivRtta thA ! nivRtta thA ! he jIva ! asArabhUta lAgatA evA A vyavasAyathI have nivRtta thA ! nivRtta thA ! he jIva ! have tuM saMganivRtti rUpa kALanI pratijJA kara ! pratijJA kara !'' ''viSama ane bhayaMkara A saMsAranuM svarUpa joI tenI nivRtti viSe amane bodha thayo, je bodha vaDe jIvamAM zAMti AvI, samAdhi dazA thaI te bodha A jagamAM koI anaMta puNyajoge jIvane prApta thAya che, ema mahAtmA puruSo pharI pharI kahI gayA che. I.'' ''anaMta vIraja jinarAjano, zuci vIraja parama anaMta re; nija AtmabhAve pariNamyo, guNavRtti vartanAvaMta re.'' 'para pariNAmikatA ache, je tuja pudgala bhoga ho mitta ! jaDa cala jaganI eThano, na ghaTe tujane bhoga ho mitta !'' - zrI devacaMdrajI kAraNake te krodhAdi AsravomAMthI je nivartato nathI, pAcho vaLato nathI - tene kharekharA pAramArthika bheda jJAnanI siddhi ja - - - zrImad rAjacaMdra, aM. 849, hAthanoMdha.-500 kodhAdi Asava - pAramArthivatavyevajJAnAsiaH / arthAt kharekharUM pAramArthika bhedazAna thayuM nivRtti nathI tene pAramArthika hoya, to te te ja samaye krodhAdi AsravomAMthI niyA vinA rahe ja bhedazAnanI asiddhi nahi, nivRtta thAya ja thAya, ne te ja pAramArthika bheda jJAnanuM avinAbhAvI avisaMvAdI acUka lakSaNa che. jJAnI hoya te AsravomAMthI niyo hoya ja, AsravomAMthI nivasyo hoya te ja jJAnI hoya; ajJAnI hoya te AsravomAMthI na nivaryo hoya, AsravomAMthI na nivaryo hoya te ajJAnI ja hoya - ema cobhaMgI atra phalita thAya che. mAtra vAcA jJAnarUpa-zuSka jJAnarUpa kathana mAtra bhedajJAnathI kAMI phala nathI, AsravothI AtmA jUdo che bhinna che ema pokAryA mAtrathI - kathana mAtra bhedajJAnathI kAMI zAnI thaI javAtuM nathI, paNa AsravothI AtmA jUdo vivikta karyAthI, jUdo pADyAthI tathArUpa pariNamanarUpa bhedajJAna AcaryAthI, bhedajJAnane amalamAM - AcaraNamAM mUkavArUpa cAritrathI jJAnanA viratirUpa phalane caritArtha karyAthI, AmravanuM visarjana karI tenuM punaH sarjana na thavA devA rUpa vItarAgatA AdaryAthI vItarAga zAnadazA pAmyAthI vAstavika jJAnI thavAya che. e spaSTa vastu Adhunika temaja sarva kALanA zuSkajJAnIoe amRtacaMdrajInA A ATalA spaSTa vaktavya parathI spaSTa samajI levAnI pUrepUrI jarUra che. osarato nathI, thaI nathI 467 A aMge paramatattva dRSTA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - ''ghaNuM karIne paramArthathI zuSka aMtaHkaraNavALA paramArthano dekhAva karI svecchAe varte che.'' jyAM sudhI aMtara pariNati para dRSTi na thAya ane tathArUpa mArge na pravartAya tyAM sudhI sarva saMga parityAga paNa nAmamAtra thAya che.'' "sAcAM jJAna vinA ane sAcAM cAritra vinA jIvanuM kalyANa na thAya e niHsaMdeha che. (I.)'' "svasvarUpane viSe sthiti tene paramArtha saMyama kahyo che. te saMyamane kAraNabhUta evAM anya nimittonA grahaNa vyavahAra saMyama kahyo che.''
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti koI jJAnI puruSoe te saMyamano paNa niSedha karyo nathI." paramArthanA kAraNabhUta evA vyavahAra saMyamane paNa paramArthasaMyama kahyo che. - "te rAgAdinI nivRtti eka AtmajJAna sivAya bIjA koI prakAre bhUtakALamAM thaI nathI, vartamAna kALamAM thatI nathI, bhaviSyakALamAM thaI zake tema nathI. ema sarva jJAnI puruSone bhAsyuM che. mATe te AtmajJAna mATe jIvane prayojana rUpa che teno sarvazreSTha upAya sadguru vacananuM zravaNa ke sAstranuM vicAravuM e che. je koI jIva duHkhanI nivRtti Icchato hoya, sarvathA duHkhathI muktapaNe tene prApta karavuM hoya tene e ja eka mArga ArAdhyA sivAya anya bIjo koI upAya nathI. mATe jIve sarva prakAranAM matamatAMtarano, kuLadharmano, lokasaMjJA rUpa dharmano, ogha saMjJA rUpa dharmano udAsabhAva bhajI eka AtmavicAra kartavya rUpa dharma bhajavo yogya che.- zrImad rAjacaMdra, e. (866, 588, 718, 575, 305), 940, 5, 784, 375 tethI karIne krodhAdi Asava nivRttithI avinAbhAvI eTale ke krodhAdi AmravanI nivRtti vinA hoya ja nahi, evA jJAnamAtra thakI ja ajJAnajanya paugalika karmabaMdhano zAna krodhAdi Asava nivRtti nirodha siddha thAya che. arthAtu kharekharuM jJAna thayuM hoya to krodhAdi avinAbhAvI AsavothI nivRtti thayA vinA rahe ja nahi, ne enuM nAma ja jJAna che, eTalA mATe krodhAdi AgnavonI nivRttithI avinAbhAvI evA jJAnamAtra thakI ja jJAnano pratipakSa ajJAna nivRtta thAya che, eTale ajJAnane lIdhe ja upajatA karmanA baMdhano nirodha - aTakavuM saheje siddha thAya che, karmano baMdha aTakI paDe che - rokAI jAya che ema ApoApa sAbita thAya che. have A aMge bIjI nyAyasiddha yuktithI paNa nyAya pAradezvA amRtacaMdrajIe Aja vastune puSTa karI che - je A AtmA ane AsravanuM bhedajJAna che te zuM ajJAna che ? AtmA-AsavanuM bhedazAna ke zuM jJAna che ? ema be pakSa ja atra ghaTe che. temAM prathama je te ajJAna zAna? ke ajJAnI che. to a-bhedajJAnathI - bhedajJAna abhAvathI teno vizeSa - taphAvata nathI; arthAta bheda jayo na jAyA barAbara hoI te bhedajJAna bhedajJAna ja nathI, a-bheda jJAna ja che, bhedajJAna abhAva ja che. have je te bhedajJAna jJAna che, to te zuM AgnavomAM pravRtta ? ke zuM AmravothI nivRtta ? jo AmravomAM pravRtta, to paNa tenA a-bhedajJAnathI teno vizeSataphAvata nathI; arthAta te bhedajJAna je AgnavomAM pravRtta che, to pachI AmravomAMthI nivRttavA rUpa svaphalathI vaMcita hovAthI te jANyuM na jANyA barAbara hoI te bhedajJAna bhedajJAna ja nathI, abheda jJAna ja che, bhedajJAna abhAva ja che. have jo AgnavomAMthI nivRtta che, to jJAna thakI ja baMdha nirodha kema nahi ? arthAtu jJAna thakI ja baMdhano nirodha siddha thAya ja che. ema jJAna aMzavALo kriyAnaya nirAkaraNa pAme che. vaLI e paNa samajavAnuM che ke je AtmA ane AmravanuM bhedajJAna paNa AsravothI nivRtta nathI thatuM, te jJAna ja nathI hotuM, ene jJAna nAma paNa nathI ghaTatuM, ema jJAna aMzavALo jJAnanaya paNa nirAkaraNa pAme che. Ama A nyAya yuktithI paNa uparamAM je kahyuM hatuM te sarva ora vizeSa puSTa thAya che. "pravRttine ADe nivRttino vicAra karI zakato nathI ema kahevuM e mAtra bahAnuM che. je thoDo samaya paNa AtmA pravRtti choDI pramAda rahita hamezAM nivRttino vicAra kare, to tenuM baLa pravRttimAM paNa potAnuM kArya karI zake che." "anAdi kALathI mAtra jIvane bAhya pravRtti athavA bAhya nivRttinuM oLakhANa che; ane tenA AdhAre ja te sat puruSa, asapuruSa kalpato Avela che. (I.) jJAnI puruSonI pravRtti pravRtti jevI hotI nathI. unAM pANIne viSe agnipaNAno mukhya guNa 468
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-72 kahI zakAto nathI, tema jJAnInI pravRtti che, tathApi jJAnI puruSa paNa nivRttine koI prakAre paNa Icche che. pUrve ArAdhana karelAM evA nivRttinAM kSetro, vana, upavana, joga samAdhi ane satsaMgAdi jJAnI puruSane pravRttimAM beThAM vAraMvAra sAMbharI Ave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (347, 327, 368), 421, 401, 449 AkRti - jalamAM sevAla jema Agnavo ESE ) GEE (bhagavAna AtmA jaDa vijJAnaghana svabhAva bhagavAna, AtmA svayaM cetaka Akula utpAdaka Asavo anakula svabhAva bhagavAna AtmA du:kha akAraNa ja svayaM azuci zuci paracetyapaNuM ! duHkhakAraNo para sva jIva pudgala zrI manasukhabhAI kiratacaMdra (A lekhakanA pU.pitAzrI) saMzodhalI AvRtti: zrImad rAjacaMdra, aM. 347 I. 469
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktane puSTa karato sArasamuccaya rUpa (2) samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI prakAze che - mAtinI parapariNatimujjhat khaMDayad bhedavAdA - nidamuditamakhaMDaM jJAnamucaMDamuccaiH / nanu kathamavakAzaH kartRkarmapravRtte - riha bhavati kathaM vA paudgalaH karmabandhaH // 47 // para pariNati ThaMDI bhedavAroya baMDI, udita thayuM akhaMDI zAna A to pracaMDI; kyama ahiM avakAzI kakarma pravRtti ? pudgalamaya thAye kema vA baMdhavRtti ? 47 amRta pada-47 jIvyuM dhanya tehanuM... e rAga UgyuM jJAna bhedanuM, UgyuM jJAna bhedanuM... dhruva pada. - para pariNati saghaLI ThaMDatuM, khaMDatuM bhedavAdanA pAsa.. UgyuM jJAna. pAmyuM udaya jJAna akhaMDa A, jhagamaga pracaMDa prakAza... UgyuM. 1 kartA karmanA kAryataNo kaho, kema hoya ahi avakAza ?... UgyuM. pudagalamaya karmanA baMdhano, kema hoya vaLI ahi pAza? UgyuM. 2 kartA maTyo karama paNa phiTiyuM, phiTsa ajJAnanuM aMdhAra... UgyuM. chUTya karmanuM baMdhana AkaruM, dhanya dhanya teno avatAra... UgyuM. 3 "AtmakhyAti'mAM AtmakhyAti karI, amRta khyAti pAmyA jIvanmukta taNo je AdhAra... UgyuM. bhagavAna amRtacaMdra munIMdra te, varSAvI amRta rasa dhAra.. UgyuM. 4 artha - parapariNatine chAMDatuM ane bhedavAdone khaMDatuM evuM A uccaDa akhaMDa jJAna uccapaNe udaya pAmeluM che, to ahIM kartA karma pravRttino avakAza kema hoya vAru ? paudgalika karmabaMdha kema hoya vA? 47. amRta jyoti mahAbhASya "vicAranI nirmaLatAe karI A jIva anya paricayathI pAcho vaLe to sahajamAM hamaNAM ja tene Atmajoga pragaTe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 503, 568 kartA maTe to chUTe karma... eja prabhu bhajanano marma." - akhA bhakta bhagavatI AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM je kahyuM tenI puSTi rUpa sArasamuccaya raju karato A upasaMhAra rUpa kaLaza (47) AcAryavarya amRtacaMdrajIe lalakAryo che - zAna udaya thaye kartakarma muritamavaMDuM jJAnamudaMDamurgha - A - pratyakSa anubhavAI raheluM "ucaMDa' - pravRtti zI? baMdha zo? ati pracaMDa evuM akhaMDa jJAna atyaMta uccapaNe udita thayuM che - udaya pAmeluM che. jema pracaMDa pratApI sUrya uMce AkAzamAM udaya pAme che, tema A pracaMDa jJAna - bhAnu ucca jJAnadazA rUpa zuddha cit AkAzamAM uttarottara caDhatI kaLA rUpa udayane pAmelo che. kevuM che A jJAna ? paraMparitimudgata vaMDa Tu mekavAna - parapariNatine ThaMDatuM ane bhedavAdone khaMDatuM evuM: parabhAva pratye Atmabuddhine AtmavRtti rUpa sakala parapariNatine azuci malanI jema ucchiSTa 470
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-47 eThanI jema chAMDI denArUM ane nAnA prakAranA vikalpa rUpa sakala bhedavAdone khaMDanArUM evuM. AvuM parapariNati parityAgI ane bhedavAda prabhaMjaka pracaMDa jJAna jyAM udaya pAmyuM che, tyAM pachI kartA - karma pravRttino avakAza kyAMthI hoya ? nanu thamavAza rmapravRtte ? jJAnabhavana mAtra choDI svayaM ajJAna bhavanamAM vyAvRta thato A AtmA kartA ane jJAnabhavanamAM vyAvRtapaNAthI bhinna evA kriyamANapaNe karAtuM A krodhAdi karma, evI A ajJAnajanya kartA karma pravRttino alpa paNa prasara ApavA rUpa jarA paNa pesavAnI jagyA devA rUpa avakAza kyAMthI hoya ? ane ema kartA karma pravRttino avakAza na hoya, to pachI ahIM paudgalika karmabandha to kyAMthI ja hoya ? ha bhavati tha vA pautrAta: varmavadha ? arthAt jJAna udaya pAmye ajJAnanI kartA karma pravRtti saheje aTakI ja jAya, eTale karmabaMdha paNa ApoApa aTakI ja jAya emAM pUchavuM ja zuM ? - "caMdrabAhu jina sevanA bhavanAzinI eha, parapariNatinA pAzanI niSkAzana reha.'' - zrI devacaMdrajI je prakAre baMdhanathI chUTaya prakAre pravarttavuM, e hitakArI kArya che. bAhya paricayane vicArI vicArIne nivRtta karavo e chUTavAno eka prakAra che.'' 'jIva A vAta jeTalI vicA2ze teTalo jJAnI puruSano mArga samajavAno samaya samIpa prApta thaze.'' ''sarva pratibaMdhathI mukta thayA vinA sarva duHkhathI mukta thavuM saMbhavatuM nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (479) 565, (571), 619 Da 471
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kayA vidhithI A AsravothI nivarte che? to ke - ahamikko khalu suddho Nimmamao NANadaMsaNasamaggo / tami Thio tacitto sace ee khayaM Nemi // 73 // hu~ me 53 ! zuddha nimo, zAna-zana samaya 3; tamA sthita tat yitta bhAratI, kSaya 63 me samasta 2... mazAnathI. gAthArtha - InizcayathI , zuddha, nirbhamata, zAna-nidhI sabhA . sthita, tata cittavALo huM A sarvane krodhAdi Agnavone kSaya pamADuM chuM. 73 AtmakhyAti TIkA kena vidhinAyamAsravebhyo nivartata iti cet - ahamekaH khalu zuddhaH nirmamataH jJAnadarzanasamagraH / tasmin sthitastacittaH sarvAnetAn kSayaM nayAmi // 73 // ahamayamAtmA pratyakSamakSuNNamanaMtaM cinmAnaM jyotiranAdyanaMtanityoditavijJAnaghanasvabhAvenAvatyAdekaH, sakalakArakacakraprakriyottIrNanirmalAnubhUtimAtratvAcchuddhaH, pudgalasvAmikasya krodhAdibhAvavaizvarUpyasya svasya svAmitvena nityamevApariNamanAnirmamataH, cinmAtrasya mahaso vastusvabhAvata eva sAmAnyavizeSAbhyAM sakalatvAd jJAnadarzanasamagraH, gaganAdivatpAramArthiko vastuvizeSosmi / tadahamadhunAsminnevAtmani nikhilaparadravyapravRttinivRttyA nizcayaavatiSThamAnasakalaparadravyanimittakavizeSa cetanacaMcalakallolanirodhenemameva cetayamAnaH svAjJAnenAtmanyutplavamAnAnetAn bhAvanakhilAneva kSapayAmI tyAtmani nizcitya cirasaMgRhItamuktapotapAtraH samudrAvarta iva jhagityevodvAMtasamasta vikalpo'kalpitamacalitamamalamAtmAnamAlaMbamAno vijJAnaghanabhUtaH khalvayamAtmAvebhyo nivarttate / / 73 / / AtmabhAvanA - kena vidhinAyamAvebhyo nivarttate - yA viSayI mA mAsapothI nivatta cha ? chopaNe cha ? iti cet - memase pUcho, to tanI tarIchI - aham - I, ekaH khalu - 5252 ! nizcaye zana, zuddhaH - zuddha, nirmamataH - nirbhamata - mamatA hita, jJAnadarzanasamagra - zAna-zana sama , tasmin sthitaH - bhAM sthita, taccittaH - tata yittavANoDaM sarvAnetAn kSayaM nayAmi - mA sarvana kSaya pabhAI . / / iti gAthA AtmabhAvanA ||73 / / aham - I, a ? ayamAtmA * AtmA, pratyakSam kSuNNa - manaMtaM cinmAnaM jyoti - pratyakSa anupa - nara dhyAyedI - nala hAyelI - sanata yinmAtra jyoti, (1) ekaH . 7. thAne bIdhe ? anAdyanaMtanityoditavijJAnaghanasvabhAvabhAvatvAt - anAdi anaMta nityohita vizAnadhana svabhAvabhAvAne bI (2) zuddhaH - zuddha cha. zAnehI ? sakalakArakacakraprakriyottIrNanirmalAnubhUtimAtratvAt - saba 27yanI mahiyAthI ta - pAra 6tare nirmala anubhUti bhAtra5ne dIya. (3) nirmamataH - nimata - mamatA lata chu. ne bIyU ? pudgalasvAmikasya krodhAdibhAvavaizvarUpyasya svasya svAmitvena nityamevApariNamanAt - pu svAmi - purAla cha svAmI jeno evA krodhAdi bhAvavaizva rUkha - bhAva vizvarUpapaNuM evA svanA svAmipaNe nityameva apariNamanane lIdhe. (4) jJAnadarzanasamagraH - zAna-zana samaya chu. zAne bIdhe ? cinmAtrasya mahaso vastusvabhAvata eva sAmAnyavizeSAbhyAM sakalatvAd - yinmAtra masanA - mahAna vastu svabhAvathA 4 sAmAnya - vizeSa rI sapane bIdhe - saMpUrNa 5mAne bI. bhAma me, zuddha, nirbhamata, zanazana samAImA mAtmA gaganAdivat pAramArthiko vastuvizeSo'stima - gaganAdi jema pAramArthika vastuvizeSa chuM. tadahamadhunA - tathAIve (1) asminnevAtmani nizcalamavatiSThamAnaH - 4 AtmAmA nazvara maniSThato. zIza? 472
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-73 AtmakhyAti TIkArya huM - A AtmA pratyakSa akSaNa anaMta cinmAtra jyoti, anAdi anaMta nityodita vijJAna ghanasvabhAva bhAvapaNAne lIdhe eka sakala kArakacakranI prakriyAthI uttIrNa nirmala anubhUti mAtrapaNAne lIdhe zuddha, pudgala svAmika (pudagala che svAmI jeno evA) krodhAdi bhAvavaizvarUpya evA svanA svAmipaNe nityameva apariNamanane lIdhe nirmamata (mamatA rahita) cinmAtra mahasunA (mahAtejanA) vastu svabhAvathI ja sAmAnya - vizeSe karI sakalapaNAne lIdhe zAnadarzanasamagra (jJAna-darzana samagra svarUpa sarvasva che jenuM), evo AkAzAdi jema pAramArthika vastuvizeSa chuM. tethI huM have A ja AtmAmAM nikhila paradravyapravRttinI nivRttithI nizcala avatiSThato, sakala paradravya nimitaka vizeSa cetana rUpa caMcala kallolanA nirodhathI A ja AtmAne cetato (anubhavato), sva ajJAnathI AtmAmAM ullavatA (UThatA) A akhila ja bhAvone khapAvuM chuM, ema AtmAmAM nizcita karI - cirasaMgRhIta pota mAtra (vhANa) mukta karyuM che evA samudra Avartana jema, jhaTa ja samasta vikalpa uddhAMta karyo (vamI nAMkhyo) che jeNe evo A AtmA - akalpita acalita amala AtmAne AlaMbI rahelo kharekhara ! nizcaya karIne vijJAnaghanabhUta evo - AsavomAMthI nivarte che. amRta jyoti' mahAbhASya sarvathI sarva prakAre huM bhinna chauM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhava rUpa huM chauM. (I.)" - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 jinavara vacana amRta anusariye, tattvaramaNa Adariye re; dravyabhAva Azrava parahariye, to devacaMdra padu variye re... mana mohyuM amAruM prabhu guNa." - zrI devacaMdrajI jJAnI puruSa kayA vidhithI krodhAdi AgnavomAMthI nivarte che - pAcho vaLe che, te A gAthAmAM bhagavAna zAstrakAre pradarzita karyo che. ane tenI parama adabhuta vyAkhyA bArInI hAdi zata karatAM suvihitazekhara mahAjJAnIzvara amRtacaMdrajIe apUrva AtmabhAvanA nivRttino saMpUrNa vidhi prakAzI che - mahamayamAtmA - huM A AtmA pratyakSa aluNa anaMta cinmAtra jyoti (1) eka chuM. zAne lIdhe ? anAdi anaMta nityodita vijJAnaghanasvabhAvapaNAne lIdhe. (2) zaddha chuM. zAne lIdhe ? sakala kArakacakra prakriyAthI uttIrNa - pAra utarela kevala nirmala - zuddha anubhUtimAtrapaNAne lIdhe. (3) nirmamata chuM. zAne lIdhe ? mugalasvAmika - pugala jeno svAmI che evA krodhAdi bhAvavaizvarUpya - samasta vizvabhAvarUpa svanA-dhananA svAmipaNe - nilita5radravyakiinavRjyA - nikhila - samasta paradravya pravRttinI nivRttithI, (2) rumameva cetanAnaH - Ane ja - A ja AtmAne cetato - anubhavato. te paNa zI rIte ? sattaradravyanimittavazeSavetanavaMtakonirodhena - paradravya nimittaka - paradravya jenuM nimitta che evA vizeSa cetanarUpa caMcala kallolanA - taraMganA nirodhathI. Ama A ja AtmAmAM avatiSThataH ane A AtmAne ja cetatA rahIne zuM? tyAjJAnenAbhajultavamInAnetAn bhavAnavitAneva kSayAmi - sva ajJAnathI AtmAmAM uplavI rahelA - UThI rahelA A bhAvone - akhilone ja huM khapAvuM chuM, tyAtmane nizcitva - ema AtmAmAM nizcita karI, virasaMgRhItamuvatapotapAtra: samukAvarta suva - cira saMgRhIta - lAMbA vakhatathI pakaDI rAkhela pota pAtra - vhANa jeNe mUkI dIdhuM che evA samudrAvartanI jema - samudranA vamaLanI jema, cevoDhAMtasamastavijo - jhaTa laIne ja samasta vikalpa jeNe uddhAMta karyo che - vI nAMkhyo che evo mayamAtmA - A AtmA, navanvitamavatitamamatamAtmAnamAnaMvamAno - akalpita, acalita amala AtmAne AlaMbIto vijJAnathanamUta: vastu : kharekhara ! nizcaye karIne vijJAnaghanabhUta thayelo evo, gAyo nivarsata * AsavothI nivarte che - pAcho vaLe che. II rUti "gAtmaghAti' nAmAvanA ||7rUA. 473
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dhaNIpaNe nitya apariNamanane lIdhe. (4) jJAna darzana samagra chuM - jJAnadarzanathI samagra - saMpUrNa chuM. zAne lIdhe ? cinmAtra mahinA - mahAtejanA vastu svabhAvathI ja sAmAnya-vizeSe karI sakalapaNAne - saMpUrNapaNAne - samagrapaNAne lIdhe. Ama eka, zuddha, nirmamata, jJAnadarzanasamagra evo huM A AtmA cinmAtra jyoti, AkAzAdinI jema, pAramArthika - kharekharo paramArthasatu vastuvizeSa chuM. tethI huM have A ja AtmAmAM nizcala avatiSThato, kevI rIte ? nikhila paradravya pravRttinI nivRttithI - nizcita padravyapravRttinivRtya, samasta paradravyamAM pravartavAthI pravRttinI nivRttithI - pAchuM vaLavApaNAthI - (2) Ane ja - A ja AtmAne cetato - anubhavato. te paNa zI rIte ? paradravya nimittaka - paradravya jenuM nimitta che evA vizeSa cetana rUpa caMcala-cala kallolonA - taraMgonA nirodhathI - niyaMtraNathI. Ama A ja Atma avatiSThatA ane A ja AtmAne cetatA rahIne zuM ? svaajJAnathI AtmAmAM uglavI rahelA - ekadama UThI rahelA A bhAvone - akhilone ja huM khapAvuM chuM, kSaya karUM - khatama karUM chuM. svIjJAnAtmansultavamanAnetAnuM mAvAnavitAneva sapayAmi, ema AtmAmAM nizcita karI - cira saMgRhIta - lAMbA vakhatathI - saMgRhI rAkhela - pakaDI rAkhela pota pAtra - vahANa jeNe mUkI dIdhuM che evA samudrAvartanI jema - samudranA vamaLanI jema, jhaTa laIne ja samasta vikalpa jeNe uddhAMta karyo che - vamI nAMkhyo che - nirdevIdvAMtasamastavinyo, evo A AtmA - "akalpita" - kalpita nahi paNa. paramArthasata "acalita' - parabhAvanuM AkarSaNa nivartavAthI calita na thatA ane sakala vibhAvamala dUra thavAthI amala evA AtmAne AlaMbato sato, nizcaya karIne kharekhara ! (kathana mAtra nahi paNa kharekharI vastusthitithI) "vijJAnaghanabhUta' - vijJAnaghana thayelo evo, AmravothI nivarte che - pAcho vaLe che. paramarSi AcAryajIe bhAvana karAvelI A apUrva AtmabhAvanAnI have vizeSa bhAvanA karIe : - damayamAtmA - "huM' - A dehamAM ahaM pratyayathI pratIta thato A pratyakSa pragaTa anubhavAI rahelo AtmA, pratyakSa akSaNa anaMta cinmAtra jyoti chuM - pratyakSamakSaULTmanaMd IYkazanabhA . huM A AtmA vinmAtra khyotiH - mAtra - kevala caitanya ja jyAM jhaLahaLe che evI A cinmAtra jyoti cinmAtra - caitanyamAtra prakAza svarUpa jyoti pratyakSa pragaTa anubhava prakAzathI prakAzI rahI che; A jyoti akSaNa che, kadI paNa luNa nahi thayelI - nahi kacaDAyelI - nahi cagadAyelI - nahi dabAyelI evI che, anAdikALathI kadI paNa khaMDita nahi thayelI evI akhaMDa abAdhita hoI, jevI ne tevI ja hatI che ane raheze. anaMta che, svabhAvabhUta hoI dravyathI kSetrathI kALathI ane bhAvathI jeno aMta nathI evI anaMta che. AvI pratyakSa, azruSNa - akhaMDa, anaMta cinmAtra jyoti svarUpa huM A AtmA chuM. huM eka chuM, jagane bheLavavAnI zI jarUra che?" - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-643, (upadeza chAyA) evo huM AtmA eka chuM. zAthI ? anAdi anaMta nityodita vijJAna ghanasvabhAvabhAvapaNAthI, nAnaMnityavivijJAnadhanasvamavamavetvIk | vijJAnaghanapaNuM e ja eka vijJAnaghanapaNAne AtmAno svabhAva bhAva che tethI. A vijJAnaghana svabhAva anAdi lIdhe eka anaMta che, tenI Adi nathI temaja aMta paNa nathI, kAraNa ke je svabhAva hoya te svataHsiddha hoI anutpanna ne avinAzI ja hoya evo niyama che, eTale vijJAnaghana svabhAva paNa anAdi anaMta che. vaLI A vijJAnaghana svabhAva niyodita - sadodita che, te sadAya udita ja - udaya pAmelo ja varte che, A vijJAnaghana kharekhara ! vijJAna-ghana ja che, vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya ja che. uMcAI laMbAI ne pahoLAI e traNa mApa (Dimensions) jene hoya tene gaNita - paribhASAmAM ghana (Cube) nakkara vastu kahe che. jemake - mIThAno gAMgaDo athavA sAkaranuM cosaluM. mIThAno gAMgaDo sarva pradeze lavaNa lavaNa ne lavaNa svarUpa ja che; sAkaranuM cosaluM sarva pradeze mIThAza mIThAza ne mIThAzamaya ja che, tema AtmA paNa 474
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ kirtAkarma prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-73 A sarva pradeze vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya ja che, vijJAnano ghana che. AvA anAdi - anaMta nitya udaya pAmelA eka vijJAnaghana svabhAvabhAvapaNAne lIdhe huM eka chuM. zuddha buddha caitanyaghana, svayaMjyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM? kara vicAra to pAma." - paramatattvadekhA zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra sUtra-117 huM zuddha chuM. zAne lIdhe ? nirmanAnubhUtimAtravat - nirmala anubhUti mAtrapaNAne lIdhe. A nirmala anubhUtimAtrapaNuM kevuM che ? sanavAravajiyottIf - sakala kArakacakranI prakriyAmAMthI uttIrNa evuM che; kartA, karmakaraNa, saMpradAna, apAdAna ane nirmala anubhUti adhikaraNa e cha kArakanI prakriyAmAMthI (Process) Ama aNIzuddha pAra mAtrapaNAne lIdhe zuddha utareluM evuM che; pUrve ajJAnathI huM je parabhAvano kartA banI, parabhAva rU5 karaNa vaDe parabhAvarUpa karma karato hato, parabhAvanuM saMpradAna ane apAdAna karato rahI parabhAvane viSe sthiti karato hato ane Ama parabhAva pariNatithI bAdhaka kAracaka sevato hato, te have AtmajJAnanI prApti thatAM, svabhAvano kartA thaI, svabhAvarUpa karaNa vaDe svabhAva karma karUM chuM, sva-paranA vivecanakaraNa - bhedakaraNa rUpa apAdAna karI AtmAne svasvabhAvanuM saMpradAna daI svabhAvane viSe sthiti karuM chuM ane Ama sarvathA svabhAvapariNatithI sAdhaka kArakacakanI sAdhanA me karI che - evA prakAre pakAraka cakranI prakriyAmAMthI uttIrNa evuM A nirmala anubhUti mAtrapaNuM che. mallinAtha jaganAtha caraNa yuga ThAIe re... caraNa. zuddhAtama prAgubhAva parama pada pAIe re... parama. sAdhaka kAraka Saka kare guNa sAdhanA re... kare. tehi ja zuddha svarUpa, thAye nirAbAdhanA re... thAya. kartA Atama dravya, kAraja nija siddhatA re... kAraja. upAdAna pariNAma, prayukta te karaNatA re... prayukta. Atama saMpad dAna, te saMpradAnatA re... teha. dAtA pAtra ne deya, tribhAva abhedatA re... tribhAva. sva para vivecana karaNa, teha apAdAnathI re... teha. sakala paryAya AdhAra, saMbaMdha AsthAnathI re... saMbaMdha." taraMgI mahAmunIzvara zrI devacaMdrajI ane Ama mahAruM samagra kAraka cakra eka jJAyaka bhAvamAM vilagna thayuM che. jJAyaka bhAva e ja kartA, jJAyaka bhAva e ja karma, jJAyaka bhAva e ja karaNa, jJAyaka bhAva e kA2ka caka, lAyaka ' ja saMpradAna, jJAyaka bhAva e ja apAdAna, jJAyaka bhAva e ja adhikaraNa, bhAvamAM vilagna ema SakAraka zuddha eka zAyaka bhAva rUpa AtmAmAM ja samAyA che. Ama huM AtmA, AtmAne, AtmA vaDe, AtmArthe, AtmAmAMthI, AtmAmAM anubhavI rahyo chuM, mAtmA mAtmAnaM mAtmanA mAtmAne mAtmanaH mItmani anumUDae | Ama sakala parabhAvanI malinatAthI rahita - nirmala zuddha AtmabhAvanA ja mAtra anubhava karavApaNAthI - nirmala anubhUti mAtrapaNAthI huM zuddha chuM. 475
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samayasAra : AtmakhyAti "kAraka cakka samagga, te jJAyaka bhAva vilagga; parama bhAva saMsagga, ekarIte re kAMI thayo guNavargI re... jigaMdA ! torA nAmathI mana bhIno,'' - zrI devacaMdrajI "yenAtmanAnubhUye'hamAtmanAtmAnamAtmani / so'haM na tatra sA nAsau naiko na dvau na vA bahuH // " kardAdi kAraka kucakra parArtha vasyuM, te AtmasAdhaka sucakra have pravartye; AtmArtha AtmathakI AtmakriyA ja AtmA, AtmAthI AtmamahiM A karato mahAtmA. zrI yogadaeNSTi kaLaza kAvya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) Ama eka jJAyakasvabhAva sahita hovAthI eka ane malarUpa sakala parabhAva - vibhAvarahita hovAthI zuddha evo huM nirmamata chuM - mamatA jenI nirgata che - cAlI gaI che evo chuM, mamatA rahita chuM. kAraNake krodhAdi bhAvarUpa samasta je parasaMpatti che tenA 'sva'nA svAmIpaNe nityameva hArUM apariNamana che, pudgalasvAmikasya krodhAdibhAvavaizvarUpyasya svasya svAmitvena nityamevApariNamanAt / mAlika - dhaNI to pudgala che, te arthAt krodhAdi parabhAva vizvanA 'sva'no dhanano-saMpattino svAmI - krodhAdi vizvanA svAmIpaNe - mAlikapaNe - dhaNIpaNe huM kadI paNa pariNamato nathI. te krodhAdi 'aham' - nirmamataH jaMganA be paga, ahaM mama be Thaga' huM nathI to te mama - mhArA kyAMthI hoya ? prathama vibhakti 'aham' - na hoya to chaThThI vibhakti 'mama' kyAMthI hoya ? aham mama - nAmanA A be Thaga che ane te be ThaganA paga para AkhuM jaga cAlI rahyuM che ! parabhAvamAM AtmasrAMti karAvanArA A graham - mama be Thagane - jaganA be pagane meM bhAMgI nAMkhyA che. eTale te krodhAdi sarva bhAva mhArA nathI, pudgalanA ja che, mhAre e pudgalanI saMpatti (Property) sAthe kAMI paNa levA devA nathI. Ama huM nirmamata chuM. mAtra eka AtmA ja mhAro che, bIjuM kaMI paNa paramANumAtra paNa mhArUM nathI - 'vi asthi mA iivavi gaLuM paramANumittapi'|'avi appaLo vi Temi nAyaraMti mamArUM (mahAtmA puruSa) potAnA dehane viSe paNa mamatva AcaratA nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 439 - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta zrI samAdhi zataka ''jaDatA subhAva lIye moha mada pAna kIye, eso paradravya so to merA dhana nAMhI che, maiM to yAko nAtha nahi maiM to nAtha cetanA ko, jJAnAdi abhaMga raMga jAke saMga yAhI hai.'' - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-73 'jaganA be paga, ahaM mama be Thaga.' (sva racita) Ama sakala parabhAva-vibhAva pratye huM nirmamata chuM, eTale mhArUM potAnuM AtmAnuM kAMI paNa sva zAna darzana samagra (dhana) nathI ne huM khAlIkhama sAva nirdhanIo chuM ema kAMI nathI; paNa huM to anaMta jJAnAdi AtmadhanathI saMpUrNa - samagra hoI zAna darzana samagra chuM, jJAna-darzana eja mhArUM AtmAnuM samagra - saMpUrNa svarUpa che, svarUpa sarvasva che. kAraNake cinmAtra-caitanyamAtra evuM je sarvAtizAyi mahar - sarvathI mahat teja che, tenuM vastu svabhAvathI ja sAmAnya-vizeSapaNuM che, vinmAtrasya mahato vastutvamAvata va sAmAnyavizeSAmyAM satavAtA temAM AkAra-bheda nahi grahaNa karatuM evuM darzana nirAkAra che ane AkAra-bheda grahaNa karatuM evuM jJAna 47 -
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-73 sAkAra che: sAmAnya svarUpa grahanAra te darzana ane vizeSa svarUpa grahanAra te jJAna ema sAmAnya-vizeSAtmaka be bhedavALI mhArI cetanasattA che ane A darzana-jJAnamaya cetanAmAtra eja hArUM-AtmAnuM samagra sakala svarUpa che, svarUpa-sarvasva che, eTale jJAna-darzana "sva"no svAmI - zuddha caitanya svAmI huM jJAna-darzana samagra chuM. nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda grAhaka sAkAro re, darzana jJAna dubheda cetanA, vastu grahaNa vyApAro re... vAsupUjya jina." - zrI AnaMdaghanajI nija zAne karI zeyano, zAtA zAyaka pada Iza re; dekhe nija darzana karI, nija dezya sAmAnya jagIza re... - zrI zreyAMsa prabhu." - zrI devacaMdrajI Ama eka, zuddha, nirmamata, jJAna darzana samagra evo A huM - pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA AkAzAdinI jema pAramArthika vastuvizeSa chuM, nAnAdvivat paramArthio vastuvizeSoDAi AkAza jema pratyakSa amUrta jaDa vastuvizeSa che, pudgala jema pratyakSa dezyamAna mUrta jaDa gaganAdivaTu pAramArthika vastuvizeSa cheI., tema huM paNa pratyakSa anubhavAto caitanya svarUpa vastu vizeSa chuM pAramArthika vastuvizeSa chuM. huM kAMI kalpanArUpa kalpita vastu nathI, paNa kharekhara sat - astitva - svarUpa sattA dharAvato, vidyamAna, paramArthasatu cetana vastavizeSa chuM; sarva anya jaDa dravyathI pragaTapaNe bhinna evuM viziSTa khAsa asAdhAraNa caitanya lakSaNathI bhinna evI viziSTa cetana vastu chuM. tethI have huM A AtmAmAM ja nizcala avasthita thauM chuM. jJAna-darzanamaya evo A AtmA meM jANyo, temAM ja jema che tema AtmApaNe nizcala sthiti karuM chuM ane evI nizcala svarUpa sthiti sarva - paradravya pravRttimAMthI nivRtti vaDe karIne ja thAya; eTale sarva paradravyamAMthI samasta para dravya nivRttithI nivRtti karIne, sarva parabhAva pravRttimAMthI pAcho vaLIne, sarva nizvala Atmasthiti parabhAva-vibhAva pariNAmathI osarIne huM nizcala evA AtmasvabhAvamAM sthita thayo chuM. "aMtaraMga bahiraMga aMga parasaMga bhaMgi, IdrIkI umaMga tajI jAme parachAhi che, hoya je cetana eso jaiso to sabhAva teo, to e karmabaMdha muMja to ku kahANI che." - dravyaprakAza, 3-73 sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo ho lAla. sattA sAdhana mArga bhaNI e saMcaryo ho lAla. dITho suvidhi niNaMda samAdhi rasa bharyo ho lAla." - zrI devacaMdrajI ane Ama sakala paradravya pravRttinI nivRttithI AtmasvabhAvamAM nizcala avasthita evo huM AtmAne ja cetI rahyo - anubhavI rahyo chuM. kAraNake sakala paradravyanA nimitte upajatA vizeSa cetanarUpa caMcala taraMgono meM nirodha karyo che; arthAtu sarva paradravya padravya nimittaka caMcala taraMga -pravRttithI nivRtta thayo chuM, eTale te paradravyanA nimitte vibhAva rUpa koI nirodhavA AtmasaMcetana paNa vikalpa taraMga mhArA AtmAmAM huM uThavA deto nathI, evo meM teno nirodha karyo che. A prakAre nistaraMga samudravatu sthira evA AtmAne ja huM cetI-anubhavI rahyo chuM. 477
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'evuM je' parama satya tenuM ame dhyAna karIe chIe.'' 'manamAM vAraMvAra vicArathI nizcaya thaI rahyo che ke koI paNa prakAre upayoga pharI anya bhAvamAM potApaNuM thatuM nathI ane akhaMDa AtmadhyAna rahyA kare che. I.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 258, 300 Ama AtmAmAM ja nizcala avasthita thaI, AtmAne ja anubhavato huM, AtmAmAM utkRvatA ekadama ThekaDo mArIne kUdI paDatA - UThatA A sarveya bhAvone khapAvuM chuM, A sarva vibhAva bhAvo je sva ajJAnane lIdhe AtmAmAM utlave che kUdI paDe che, te sarvane khatama karUM chuM, evo dRDha Atma nizcaya karUM chuM. 66 vhANa mUkyuM che evA samudrAvarttanuM dRSTAMta : nirvikalpa vizAnadhanabhUta AtmAnI zoghra Asava nivRtti - " kSIyate'traiva rAgAdistattvato mAM prapazyataH / vodhAtmAnaM tataH ruci me zatrurna 2 priyaH // '' - zrI samAdhi zataka ema AtmAmAM nizcaya karI, akalpita - acalita - amala evA AtmAne AlaMbato sato, vijJAnaghanabhUta evo A pragaTa AtmA AsravomAMthI zIghra ja nivarte che, jhapATAbaMdha ja pAcho vaLe che. atre samudraAvartanuM dRSTAMta ghaTe che. jema samudranA Avarte-vamaLe vhANane lAMbo vakhata pakaDI rAkhyuM hoya, paNa te jevuM choDe ke tarata ja chUTI jAya che; tema A AtmA paNa anAdinA saMgrahelA - pakaDelA anaMta vikalpa paNa choDe tyAre tarata ja chUTI jAya che. choDe to chUTe, na choDe to na chUTe, pakaDe to pakaDAya - na pakaDe to na pakaDAya, pakaDI rAkhe to pakaDAI ja rahe. Ama samudra AvartanI peThe samasta vikalpane udvAMta karI, vamI nAMkhI, acala amala evA paramArthasat AtmAne AlaMbato sato, vijJAnaghana thayelo A AtmA sarva AsravothI tatkSaNa ja pAcho vaLe che. kroDo varSanuM svapra hoya, paNa te jAgrata thatAM bheguM ja samAI jAya che, tema anAdino vibhAva paNa jJAna thatAM tatkSaNa ja dUra thAya che. choDa diyA so chUTa gayA, pakaDa liyA so pakaDa gayA. - (sva racita) zAna darzanamaya 'koTi varSanuM svapra paNa, jAgrata thatAM samAya; tema vibhAva anAdino, jJAna thatAM dUra thAya.'' - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-114 AkRti ahaM eka zuddha nirmama tatrasya taccita sva jIva ha - 478 para puddagala - Asavo krodhAdi
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-74 jJAna ane Asrava nivRttinuM samakAlapaNuM kevI rIte? jIvaNibaddhA ee adhuva aNicA tahA asaraNA ya / dukkhA dukkhaphalatti ya NAdUNa Nivattae tehiM // 74 // jIvanibaddha adhruva A, anitya azaraNA tema re; humo du:53ed enna, tathA nivarta mema 3... mazAnathI. 74 gAthArtha - jIva sAthe nibaddha evA A (Aso) adhruva anitya tathA azaraNa che ane duHkho ane duHkhaphalo che ema jANI teomAMthI nivarte che. 74 AtmakhyAti TIkA kathaM jJAnAsravanivRttyoH samakAlatvamiti cet - jIvanibaddhA ete adhruvA anityAstathA azaraNAca / duHkhAni duHkhaphalA iti ca jJAtvA nivarttate tebhyaH // 74 // (2) jatupAdapavadvadhyaghAtakasvabhAvatvA jIvanibaddhAH khalvAnavAH, na punaraviruddhasvabhAvatvAbhAvAjIva eva / (2) apasmArarayavadvarddhamAnahIyamAnatvA zcinmAtro dhruva jIva eva / dadhruvAH khalvAmnavAH, (3) zItadAhajvarAvezavat krameNojjRbhamANatvA- nityo vijJAnaghanasvabhAvo jIva eva / danityAH khalvAnavAH, (4)bIjanirmokSakSaNakSIyamANadAruNasmarasaMskAravat sazaraNaH trAtumazakyatvAdazaraNAH khalvAnavAH, svayaMguptaH sahajacicchaktirjIva eva / (5) nityamevAkulasvabhAvatvAd duHkhAni khalvAmnavAH, aduHkhaM (6) AyatyAmAkulatvotpAdakasya pudgalapariNAmasya nityamevAnAkulasvabhAvo jIva eva / hetutvAd aduHkhaphalaH duHkhaphalAH khalvAnavAH / sakalasyApi pudgalapariNAmasyAhetutvA jIva eva / (7) iti vikalpAnaMtarameva zithilitakarmavipAko sahajavijMbhamANacicchaktitayA vighaTitaghanaughaghaTano digAbhoga iva nirargalaprasaraH AtmabhAvanA - kathaM jJAnAsavanivRttyoH samakAlatvaM - zAna bhane natirnu samaj - sAthe Aaujda ? iti cet - abhI pUcho to - jIvanibaddhA ete - NAME - 9vanI sAthai niditapadhAyA duHkhAni duHkhaphalA iti humI bhane hudo cha bha tebhyaH nivarttate - tesothI navatta cha - pachI paNe che. // gAthA AtmabhAvanA // 74|| jIvanibaddhAH khalvAnavAH - (r)pani4 - (r)panI sAthe nidiaud - atyaMta baMdhAyemA cha, zanebI ? vadhyaghAtakasvabhAvatvAt - 1dhya - vA yogya (athavAdhya - baMdhAvara yogya) ghAta - ghAta 72nAra - nAra svabhAvAne bIya, nIma ? jatupAdapavat - bArA-vRkSanI bha, dA5 bhane unI bha. mA mAtra panibaddha 478
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yathA yathA vijJAnaghanasvabhAvo bhavati yathA yathAnavebhyazca nivartate, tathA tathA vebhyo nivartate, tathA tathA vijJAnaghanasvabhAvo bhavati (8) tAvadvijJAnaghanasvabhAvo bhavati tAvadAnavebhyazca nivarttate yAvat samyagAsavebhyo nivartate, yAvat samyagvijJAnaghanasvabhAvo bhavatIti jJAnAsravanivRtyoH samakAlatvaM ||74|| AtmakhyAti TIkArya (1)lAkSA-vRkSanI jema nahi ke vadhya-ghAtaka svabhAvapaNAne lIdhe aviruddha svabhAvapaNAnA abhAvane lIdhe nizcaya karI jIvanibaddha che Asavo : jIva ja. (2)apasmAranA (vAInA) veganI jema vartamAna - hIyamAnapaNAne lIdhe dhruva che nizcaya karI adhruva che Asravo : citmAtra jIva ja. (3)zIta dAhajvaranA AvezanI jema kramathI ujjubhamAnapaNAne (vadhavApaNAne) lIdhe nitya che nizcaya karI anitya che Amravo : vijJAnaghanasvabhAvI jIva ja. (4)bIja nirmokSakSaNe kSIyamANa dAruNa smarasaMskAranI (kAyA) jema sazaraNa che trANa (rakSaNa) karavAnA azakyapaNAne lIdhe svayaM gupta sahaja citazaktivALo jIva ja. nizcaye karI azaraNa che Asravo : (pa)nityameva Akula svabhAvapaNAne lIdhe aduHkha che nizcaya karI du:kho ja che Amravo : nityameva anAkula svabhAvI jIva ja. (6)AyatimAM(pariNAme)AkulapaNAnA utpAdaka aduHkha phala che pudgala pariNAmanA hetupaNAne lIdhe sakala ja pudgala pariNAmanA ahetupaNAne lIdhe nizcaye karI duHkha phalo ja che Agnavo : jIva ja. (7)- evA vikalpAnetara ja jeno karma vipAka zithilita (zithila - DhIlo thaI gayelo) che evo (jJAnI ghanaghaghaTanA (megharacanA) vighaTita thayela digAbhoganI (dizA vistAranI) jema nirargala prasaravALo (aniyaMtrita phelAvavALo) sato, sahaja vijabhUMbhamANa (ullasatI, vikasatI jatI) cituzaktitAe karIne che, paNa puna: nIva iva - jIva ja nathI, zAne lIdhe ? viruddhatvamAvavAmAMvat - aviruddha - aviparIta svabhAvapaNAnA abhAvane lIdhe. (2) madhruva: utthAmrava. - Ajhavo kharekhara ! nizcaya karIne adhruva - asthAyi che, zAne lIdhe ? vartamAnadImAnavAta - vartamAna - hIyamAnapaNAne lIdhe, vadhavApaNA - ghaTavApaNAne lIdhe, konI jema? apamAnarava - apasmAranA - vAInA veganI jema; Ama Agnavo adhruva che, paNa dhruva: - dhruva to vinAtro nIva iva - cinmAtra - caitanyamAtra jIva ja che. (3) nitya: vatvAnnavA- AjhUvo kharekhara ! nizcaya karIne anitya che, zAne lIdhe ? meLoamamALavAn - kramathI ujjubhamAnapaNAne lIdhe - ullabhAyamAnapaNAne - vikasAyamAnapaNAne lIdhe, konI jema ? zItavAhanvaravezavat - zIta dAhajvaranA - TADhIA tAvanA AvezanI jema; Ama Asravo anitya che, paNa nityo - nitya to vijJAna nasvamAvo nIva iva - vijJAnaghanasvabhAva jIva ja che. (4) mazaray: utthAvADa - 480
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-74 jema jema vijJAnaghanasvabhAvI thAya che, ane jema jema AgnavothI nivarse che, tema tema AgravothI nivarse che, tema tema vijJAnaghanasvabhAvI thAya che. (8) tyAM lagI vijJAnaghanasvabhAvI thAya che, ane tyAM lagI AgnavothI nivarse che ke jyAM lagI samyagupaNe AgnavothI nivarte che, ke jyAM lagI samya vijJAnaghanasvabhAvI thAya che. - ema jJAna ane Asrava nivRttinuM samakAlapaNuM che. amRta jyoti mahAbhASya vyAnuyoganuM phaLa sarva bhAvathI virAma pAmavArUpa saMyama che." "te puruSa namana karavA yogya che, kIrtana karavA yogya che, parama preme guNagAna karavA yogya che, karI pharI viziSTa Atma pariNAme dhyAvana karavA yogya che, ke je puruSane dravyathI, kSetrathI ke kALathI ane bhAvathI koI paNa prakAranuM pratibaddhapaNuM vartatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 798, 836, 400 saheje chUTe Asrava bhAvanI cAla, jAlIma A pragaTI che saMvara ziSTatA re lo." - zrI devacaMdrajI jJAna ane Asava nivRttinuM samakAlapaNuM - eka sAthe hovApaNuM (Simultaneousness) zI rIte? teno spaSTa khulAso A gAthAmAM karyo che - A Agnavo jIvanibaddha' - jIvanI sAthe nitAMtapaNe - atyaMta sArI peThe nibaddha - baMdhAyelA che, adhava, anitya tathA azaraNa che ane duHkho ane duHkha che Asavo kharekhara ! nizcaye karIne azaraNa che, zAne lIdhe ? tra/mazavatvAn - trANa karavAnA - rakSavAnA - rokI rAkhavAnA azakyapaNAne lIdhe, konI jema ? vInilakSadakSIyamALAmara saMskAravat - bIja nirmokSa kSaNe kSIyamANa - laya pAmI rahela dAsaNa - vipAke bhayaMkara smara saMskAranI jema - kAmavAsanAnI jema. Ama Agnavo azaraNa che. paNa sArI: - sazaraNa to svayaMsa: sadanaviccha i| Iva va - svayaM - pote gupta - rakSita evo sahaja-svabhAvabhUta cit zaktivALo jIva ja che. (5) TuHsvani utpAvA: - AjhUvo kharekhara ! nizcaya karIne duHkho che, zAne lIdhe ? nityamevALutasvamAvavat - nityeja Akula svabhAvapaNAne lIdhe, paNa maduHvuM - aduHkha to nityameva nAchusvamAvo nava vava - nitye ja anAkula svabhAva jIva ja che. (6) 3H3nA: utnIvA: - AjhUvo kharekhara ! nizcaye kirIne duHkhahalavALA che, zAne lIdhe ? gAyatyAnuM - AyatimAM - bhaviSyamAM - AyaMde - pariNAme jJAnAvanivRtyoH samachatatva /74 kAjunatvovAsya puttaparimikSya hetutvIk - AkulapaNAnA utpAdaka - upajAvanAra pudgala pariNAmanA hetupaNAne lIdhe. Ama Ajhavo duHkhaphalavALA che, paNa :svapattaH - aduHkhaphalavALo to nIva iva - jIva ja che, zAne lIdhe ? sattA putipariNAmI tuvAhU - sakala paNa pudgalapariNAmanA ahetupaNAne lIdhe. -ti virundhAnaMtaravi - evA prakAre vikalpAnaMtara ja vikalpa thatAM veMta ja zithitavipAko - zithilita - zithila - DhIlo thaI gayelo che karma vipAka jeno evo, niratatrasara: - nirargala prasaravALo, nirargala-argalA-AgaLIA rahita - aniyaMtrita prasara - phelAvavALo, konI jema ? viparita nauTano vimo phuva - vighaTita - vikharAI gayela che ghanagha ghaTanA - meghasamUha racanA jenI evA digAbhoga - dizA vistAranI jema. Ama zithilita karma vipAka jeno evo nirargala prasaravALo (jIva), savinajmanicchavistatayA - sahaja vijbhamANa - ullasatI jatI - vikasAyamAna thatI citazaktitAe karIne, zuM? 1thA vathA vijJAnanA svabhAva mati - jema jema vijJAna - ghanasvabhAva thAya che, tathA tathA nivarnara - tema tema AmravomAMthI nivarse che - pAcho vaLe che, yathA yathAsUvegazca nivarjate - ane jema jema AmravomAMthI nivarte che, tathA tathA vijJAnanasvamAvo bhavati - tema tema vijJAnaghanasvabhAva thAya che; tAvid vijJAna svamAvo bhavati - tyAM lagI vijJAnaghanasvabhAva thAya che, yAvat sapaIIo rivartata - ke jyAM lagI samyaphapaNe AmravomAMthI nivarse che, tAvat mAsUvemba% nivarnati - ane tyAM lagI AmravomAMthI nivarse che, yAvat sabhyanuM vijJAnathanasvAvo mavati - ke jyAM lagI samyakapaNe vijJAnaghanasvabhAva thAya che. A uparathI zuM phalita thayuM? rUti jJAnavanivRtyo: samavatitva - ema jJAna ane Asava nivRttinuM samakAlapaNuM - eka sAtha hovApaNuM che. || ti AtmaghAti' mAtmabhAvanA ||74mAM. 481
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti phaLa jenuM evA che, ema jANIne te AgnavomAMthI "nivarse che' - pAcho vaLe che. A gAthAnI adbhuta vaidharma dAMtonI puSTithI alaukika apUrva vyAkhyA AtmakhyAtikartAe prakAzI zAna ane Asava nivRttinuM che - (1) nInivaddhA utnAkrava: - Asavo kharekhara ! nizcaya karIne "jIva samakAlapaNuM kevI rIte ? nibaddha' che, jIva sAthe nibaddha - nitAMtapaNe - atyaMta sArI peThe -- baMdhAyelA che. zAne lIdhe ? vadhya - ghAtaka svabhAvapaNAne lIdhe. konI jema ? lAkSA-vRkSanI jema, lAkha ane jhADanI jema. Ama Agnavo jIva nibaddha ja che, paNa jIva ja nathI. zAne lIdhe ? aviruddha - jIvathI viruddha - viparIta nahi evA - svabhAvapaNAnA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, viruddhasvamAvavAmAvAtuM . (2) Asavo kharekhara ! nizcaya karIne adhuva - dhruva - sthira nahi evA che, madhruva: vandI Hva: - zAne lIdhe ? vardhamAna-hIyamAnapaNAne lIdhe, vadhavApaNA - ghaTavApaNAne lIdhe. konI jema ? apasmAra-vAInA veganI jema. Ama Agnavo adhruva ja che. paNa dhruva-nizcala-sthira to cinmAtra jIva ja che, dhRzciAtro nIva vi. (3) Agnavo kharekhara ! nizcaya karI anitya che, nitya unhAvAda - zAne lIdhe ? kramathI ujjubhamAnapaNAne lIdhe - vikasAyamAnapaNA - ulasAyamAnapaNAne lIdhe. konI jema ? zItadvAha jvaranA - TADhIA tAvanA AvezanI jema. Ama Agnavo anitya ja che, paNa nitya to vijJAnaghanasvabhAvI jIva ja che, nityo vijJAnadhanamAvo nIva gva. (4) azaRTI: vantasUva: - Ajhavo kharekhara ! nizcaya karI azaraNa che. zAne lIdhe ? trANa - rakSaNa karavAnA azakyapaNAne lIdhe. konI jema ? bIja nirmokSa kSaNe samaye kSIyamANa - kSaya pAmI rahelA dAruNa - bhayaMkara vipAkavALA smara saMskAranI jema (kAma vAsanAnI jema). Ama Agnavo azaraNa ja che, paNa sazaraNa to svaye gupta - pote surakSita evo sahaja cituzaktivALo jIva ja che, sAraV: vaye TH: sadanavicchevitaIa . (5) kuvAni utnIva: - AjhUvo kharekhara ! nizcaya karI duHkho che. zAne lIdhe ? nityameva Akula-svabhAvapaNAne lIdhe, - nityamevAbhUttavamAvavATu . Ama Asavo duHkho ja che, paNa aduHkha to nityameva - sadAya anAkula svabhAvI jIva ja che, maduHvuM nityamevAnAzrutasvamAvo nIva a | (6) duHutA: vatvasUva: - AjhUvo kharekhara ! nizcaya karI duHkha phalavALA che. zAne lIdhe ? AyatimAM - AyaMde - chevaTamAM - pariNAme AkulapaNAnA utpAdaka - upajAvanArA pugala pariNAmanA hetupaNAne lIdhe. Ama Asravo duHkha phalavaMtA che, paNa adu:kha phalavaMto to jIva ja che, zAne lIdhe ? sakala paNa pudgala pariNAmanA ahetupaNAne lIdhe, - du:svapsana: sattasthApi putrInapariNAmasthAhetuvA. jhIva Iva - ema vikalpAnaMtara je - viveka vicAra rUpa - jJAna vikalpa thatAM veMta ja zithatitarkavipado - jeno karma vipAka "zithilita" - zithala - DhIlo thaI gayelo che evo jJAnI jIva nirargala prasaravALo hoya che - nirargala - aniyaMtrita prasara - phelAvavALo hoya che, nirata sara: | konI jema ? jenI ghanaugha-ghaTanA vighaTita thaI che evA digAbhoganI jema, viTita nI dhaTano visAmA phuva, jenI ghanaugha ghaTanA - meghasamUha ghaTanA - racanA vighaTita thaI che - vikherAI gaI che evA digAbhoga - dizA vistAranI jema. Ama jIva nirargala prasaravALo hoya che. tethI ja sahajJavistRmamApicchattitayA - sahaja vijbhamANa" - vikasatI jatI - ullasatI jatI cituzaktitAe karIne te jema jema vijJAnaghanasvabhAvI thAya che, tema tema te AgnavothI nivarte che ane jema jema AgnavothI nivarte che tema tema te vijJAna ghanasvabhAvI thAya che; tyAM lagI vijJAnaghanasvabhAvI thAya che ke jyAM lagI samyagu AgnavothI nivarte che ane tyAM lagI AgnavothI nivarte che, ke jyAM lagI samyagu vijJAnaghanasvabhAvI thAya che. ema evA prakAre jJAna ane Agnava nivRttinuM samakAlapaNuM - ekakAlapaNuM che. A aMge zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - baMdha vRttione upazamAvavAno tathA nivRttAvavAno jIvane abhyAsa, satata abhyAsa kartavya che." jIvane jJAnI puruSanuM oLakhANa thaye tathA prakAre anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha moLAM 482
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka prathama aMkaH samayasAra gAthA-74 paDavAno prakAra banavA yogya che, ke jema banI anukrame te parikSINapaNAne pAme che. satparuSanuM oLakhANa jema jema jIvane thAya che, tema tema matAbhigraha, durAgrahamAdi bhAva moLA paDavA lAge che ane potAnA doSa jovA bhaNI citta vaLI Ave che; vikathAdi bhAvamAM nIrasapaNuM lAge che ke jugupsA utpanna thAya che; jIvane anityAdi bhAvanA ciMtavavA pratye baLavIrya spharavA viSe je prakAre 'jJAnI puruSa samIpe sAMbhaLyuM che, tethI paNa vizeSa baLavAna pariNAmathI te paMca viSayAdine viSe anityAdi bhAva daDha kare che." ekadama tyAga karavAno vakhata Ave tyAranI vAta tyAre e vicAra tarapha lakSa rAkhI hAla to Aste Aste tyAganI kasarata karavAnI jarUra che." "karma gaNI gaNIne nAza karAtAM nathI, jJAnI puruSa to sAmaTo goTo vALI nAza kare che." - zrImad rAjacaMdra, e. 421, 432, 753, 643 AkRti Asavo jIva) AmavojI Amavo jIva AmravI(jI) AmravI(jI) Avo, jhADa jema| adhruva para anitya nitya azaraNa zaraNa dukho aduHkha dukha rUpo aduHkha jIvabaddha na jIva dhruva have amRtacaMdrajInI A ukta parama tattvagaMbhIra vyAkhyAno vizeSa spaSTatAthI vicAra karIe : Asavo jIvanI sAthe nibaddha che. A Agnavo adhruva, anitya ane azaraNa che; paNa AtmA to dhruva, nitya ane sazaraNa che; vaLI A Asravo duHkho ane duHkha phalo che, paNa AtmA to aduHkha ane aduHkha phala che; Ama jANI jJAnI AsravothI nivarte che - pAcho vaLe che. Amavo che te jIvanI sAthe nibaddha - baMdhAryela che, jIva nibaddha che, paNa jIva nathI, nIva niva. tu nIva: atre lAkha-vRkSanuM dRSTAMta ghaTe che; lAkha ane jhADano vadhya-ghAtaka athavA badhdha-ghAtaka saMbaMdha che. lAkha che te jhADanI sAthe baMdhAyelI baMdharUpa bahAranI vastu Asavo jIvanibaddha, (External, extrinsic) che, paNa jhADa nathI; vaLI te to jhADane korI paNa jIva nathI : khAnArI - jhADa para jIvanArI (Parasite), jhADano "kho' karanArI ghAtaka lAkha-vRkSanuM dAMta vastu che ane jenA para A baMdharUpa lAkha baMdhAya che te jhADa to lAkharUpa baMdhathI baMdhAvA yogya evI badhya vasta-vadhya vastu che, Ama A lAkha ane vRkSano vadhya-ghAtaka athavA badhdha-ghAtaka evo mAtra saMyogasaMbaMdha che, paNa te banne pragaTa bhinna che. kAraNake je badhya hoya te baMdha hoya nahi ne baMdha hoya te badhya hoya nahi athavA vadhya hoya te ghAtaka hoya nahi, ne ghAtaka hoya te vadhya hoya nahi. eTale ghAtaka lAkha hoya nahi athavA baMdhaka lAkha te badhya vRkSa hoya nahi ne badhya vRkSa te baMdhaka lAkha hoya nahi. mATe lAkha che te vRkSa nathI, paNa mAtra vRkSa nibaddha che. tema Asrava che te jIva nibaddha - jIvanI sAthe baMdhAyelI - joDAyelI baMdharUpa bAhya vastu che, paNa jIva nathI; vaLI te to jIvane pholI khAnArI, jIvanA svabhAvano upaghAta karanArI ghAtaka vastu che, ane jIva to te AvothI ghAta-vadha pAmanAra vadhya evI alaga pRthaka vastu che. kAraNake vadhya ane ghAtaka athavA badhdha ane baMdhaka e be kadI eka hoya nahi, eTale vadhya jIva ane ghAtaka Asrava athavA badhya jIva ane baMdhaka Asava e banne kadI paNa eka hoya nahi, paNa pragaTa bhinna vastu ja che. temaja - A Avone aviruddha svabhAvapaNAno abhAva che, jIvathI viruddha nahi 487
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evA aviruddha svabhAvano abhAva che, eTale ke caitanya lakSaNa jIvathI viruddha - viparIta evA acetana - jaDa svabhAvano ja bhAva che, arthAtu jIva cetana che, Asrava acetana-jaDa che, tethI te jIva nathI ja. Ama A Asravo ane jIva banne pragaTa lakSaNe bhinna che, e beno mAtra baMdharUpa saMyoga saMbaMdha che; A jIva nibaddha ArAvo to jhADane pholI khAnArI lAkhanI jema, jIvanA jJAna-dehane pholI khAnArA AgaMtuka jaMtuo (Parasites) jevA che. Asavo adhuva che, jIva ja dhruva che. Asravo che te apasmAraravat - apasmAranA - vAInA | (Epilepsy) vega jevA vardhamAna-hIyamAna che. vAIno vega - kheMcatANa Asavo adhava, jIva ja yuva: (Paroxysm) Ave che, te ekadama vadhe che ane pachI ghaTe che, Ama te vAInA veganuM dRSTAMta adbhava che, tema Ajhavo paNa adbhava che; paNa dhruva to citmAtra evo jIva ja che, ke je dhruvanA tArAnI jema sadAya ekasarakho caitanyamAtra svarUpe phUTastha sthita ja che. Asavo anitya che, jIva ja nitya che, zItajvara,verAvatu - zIta dAhajvarano Aveza (malaria - TADhIyA tAvano Rigor . tIvra TADha sAtheno) jema krame karIne Aso anitya jIva ja ullabhAyamAna thAya che, parAkASThAe (Climax) pahoMce che. hamalo Ave niya? TADhIA tAvanuM daSata che pachI zAMti hoya che, pAcho humalo Ave che ema krama cAlyA kare che). " tema Agnavo paNa krame karIne ullasatA hovAthI anitya ja che, paNa nitya to vijJAnaghanasvabhAvI jIva ja che. Asavo azaraNA che, jIva ja sazaraNa che. kAma sevanamAM vIrya nirmokSa kSaNe dAruNa kAmasaMskAra kSINa thAya che, tenuM trANa-rakSaNa karavuM azakya che, te rokyo rokI zakAto Asavo azaraNa jIva ja nathI; tema baMdha hetu sevana thatAM kArmaNa-vargaNA pudgalamAMthI Ajhavo Ave sazaraNaH karma vikAra dAMta che tenuM trANa (rakSaNa) karavuM azakya che, arthAtu AvatA Agnavo rokyA rokI zakAtA nathI, tethI azaraNa ja che. sazaraNa to svayaMgu evo sahaja cituzaktivALo jIva ja che. sahaja-svabhAvabhUta caitanya zaktivALo jIva ja pote gupta - svasvarUpathI surakSita - "svarUpa gupta' hovAthI sazaraNa che. Asavo duHkha che, jIva ja aduHkha che. AgnavonuM sadAya Akula svabhAvapaNuM che, Amravo sadAya AkulatA utpanna kare che, tethI du:kha rUpa ja che, paNa aduHkha to sadAya Asavo duHkha, duHkha phala : jIva anAkula svabhAvI jIva ja che. temaja - Asavo duHkha phala che. jIva ja ja aduHkha, aduHkhaphala aduHkha phala che. Agnavo AyatimAM - AyaMde - chevaTe - pariNAme AkulapaNuM upajAvanArA evA pudgala - pariNAmanA hetu hoI, duHkhaphalavALA ja che, arthAt AgnavonuM phala-pariNAma duHkha ja che. paNa jIva to sakala pudgala pariNAmono ahetu che, koI paNa pudgala pariNAmanuM kAraNa nathI, eTale te aduHkhaphala che arthAta te duHkha rU5 phalanuM kAraNa nathI, jIvanuM phala-pariNAma duHkha nathI. Ama Agnavo jIvanibaddha che, paNa jIva nathI, Agnavo adhruva, anitya, azaraNa, duHkha ane duHkhaphala che; paNa dhruva, nitya, sazaraNa, aduHkha ane aduHkha phala to jIva ja che. Avo vikalpa - Avo viveka thatAM veMta ja jJAnI AgnavothI nivarse che, pAcho vaLe che. kAraNake evo bhedajJAna rUpa viveka thatAM ja teno - karmano vipAka zithila thaI jAya Avo viveka thatAM ja Asava che, DhIlo paDI jAya che; ane meghapaTalanI ghaTanA (racanA) vighaTita thatAM, nivRtti megha paTala vikharAye ghaTATopa thayelAM vAdaLAM vikherAI jatAM, jema dizA vistAra nirargala dizA vistAranuM dRSTAMta prasaravALo hoya che arthAta anaMta dizA vistArane rokanAra argalA - ' 484
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-74 AgaLIArUpa koI pratibaMdha nahi hovAthI, te jema nimaryAdapaNe - aniyaMtritapaNe prasare che, tema jJAnI paNa karmapaTala rUpa ghananI - meghanI vighaTanA thatAM, karmarUpa vAdaLo vikherAI jatAM, nirargala prasara pAme che arthAta tenA mukta vikAsane rodhanAra argalA - AgaLIArUpa karmapratibaMdha nahi hovAthI te nirmaryAdapaNe - aniyaMtritapaNe prasare che, vikAsa pAme che, vibhe che, jema jema vijJAnaghana arthAt jUbhA - bagAsuM khAtAM jema moTuM vadhAre ne vadhAre vikase che, tema tema tema Asava nivRtti tenuM jJAna vadhAre ne vadhAre vikAsa pAmatuM jAya che, unmIlana pAmatuM jAya che ane Ama sahaja vijbhamANa - ullabhAyamAna citu zaktitAe karIne te jema vijJAnaghanasvabhAvI thAya che, tema tema te AsravothI nivarte che; ane jema jema AgravothI nivarse che tema tema te vijJAnaghanasvabhAvI thAya che ke jyAM lagI te samyakapaNe AgravomAMthI nivarse che ane tyAM lagI AjhavomAMthI nivarte che ke jyAM lagI samyaka vijJAnaghanasvabhAvI thAya che. eTale Ama zAna ane Asava nivRttinuM samakAlapaNuM (Simultaneousness) che, jJAnanI sAthosAtha ja Asrava nivRtti hoya che, te sthitaM | AvI parama "vijJAnaghana' dazAno jeNe jIvanamAM AtmAnubhavasiddha sAkSAtkAra karyo hato evA zrImad rAjacaMdrajInA svasaMvedanajanya AtmavinizcayathI nIkaLelA sahaja anubhavolgAra "jJAnInI paripakva avasthA(daza) thaye sarva prakAre rAgadveSanI nivRtti hoya ema amArI mAnyatA che.'' saMpUrNa vItarAga thAya te saMpUrNa sarvaza thAya." baMdha, mokSanI yathArtha vyavasthA je darzanane viSe yathArthapaNe kahevAmAM AvI che, te darzana nikaTa muktapaNAnuM kAraNa che; ane e yathArtha vyavasthA kahevAne yogya jo koI ame vizeSapaNe mAnatA hoIe to te zrI tIrthaMkara deva che. ane e je zrI tIrthaMkara devano aMtara Azaya te mATe mukhyapaNe atyAre koIne viSe A kSetre hoya to te ame hoIzuM ema amane daDha karIne bhAse che. kAraNake amAruM anubhava jJAna tenuM phaLa vItarAgapaNuM che, ane vItarAganuM kaheluM ke zrutajJAna te paNa te ja pariNAmanuM kAraNa lAge che, mATe ame tenA anuyAyi kharekharA chaIe, sAcA chaIe." - zrImad rAjacaMdra, aM. (201, 235), hAthanoMdha, 3-322 para pugala jIve 485
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanI puSTimAM zAnIne jagatanA sAkSI tarIke biradAvato samayasAra kaLaza (3) lalakAre che - zArdUlavikrIDita - ityevaM viracayya saMprati paradravyAnivRttiM parAM, svaM vijJAnaghanasvabhAvamabhayAdAstipnuvAnaH paraM / ajJAnotthitakartRkarmakalanAt klezAnivRttaH svayaM, jJAnIbhUta itazcakAsti jagataH sAkSI purANaH pumAn // 48 // e rIte paradravyathI para have nivRtti vize karI, sva vijJAnaghanasvabhAva para e AsthA abhaithI dharI; ajJAnosthita kleza karma kalanathI pote nivatye paro, jJAnIbhUta prakAzato ahiM jagatuM sAkSI purANo naro. 48 amRta pada-48* jaya jaya Arati Adi jigaMdA' - e rAga (ratnamAlA) purANa puruSa A jJAnI prakAze, sAkSI jagano svarUpe prabhAse. purANa puruSa A jJAnI prakAze, sAkSI jagatano svarUpe prabhAse. 1 ema parabhAva prapaMca harIne, pAradravyathI para nivRtti karIne; vijJAnaghanasvabhAva dharato, svane abhayathI AsthA karato. ajJAne karI atra pravaryo, kartA karma klezathI nivaryo... purANa. 2 jJAnI thayelo ahiMthI prakAze, sAkSI jagatano svarUpe prabhAse; puruSa purANo vijJAnaghana A, varaSe bhagavAna amRta ghana A... purANa. 3 artha - evA prakAre ema have paradravyamAMthI parA nivRtti viracIne, sva vijJAna ghanasvabhAvane abhaya thakI para Astikya karato sato, ajJAnathI UThelA kartA karma kalana rUpa klezathI svayaM nivRtta evo jJAnI thaI gayelo jagatano sAkSI purANa puruSa ahIM (A tarapha) prakAze che. "amRta jyoti' mahAbhASya eka purANa puruSa ne purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane padArtha mAtramAM ruci rahI nathI. I." - zrImad rAjacaMdrajI, e. (217), 255 para kartRtva svabhAva kare tolage kare re, zuddhAtama ruci bhAsa thaye navi Adare re." - zrI devacaMdrajI AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je A upara kahyuM tenI puSTi karatA A kaLazamAM (48) amRtacaMdrajI jJAnI jagatano sAkSI hoya che evo bhAva apUrva bhAvathI prakAze che :- yeve zAnI jagatano sAkSI purANa virava saMprati drivyAtrivRtti para - evA prakAre ema darzAvyA pramANe have puruSa A prakAze che paradravyamAMthI parA nivRtti karIne, uparamAM spaSTa vivarI dekhADyuM tema AtmAthI anya evA samasta ja paradravyamAMthI jyAM pachI nivRttavAnuM kaMI bAkI rahetuM nathI evI "parA' - sarvathA parama - utkRSTa nivRtti karIne, paradravyamAMthI sarvathA pAchA vaLIne, svaM vijJAnanasvabhAvamayAvatinuvAna para - jJAnI vijJAnaghanasvabhAva svane abhayane lIdhe 486
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraM' sarva parabhAvathI para - dRDha nizcayapaNe mAnya kare che. - kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-48 atIta athavA parama-utkRSTa Astikya AsthA kare che, dRDha AsthAthI - Ama vijJAnaghanasvabhAva svane dRDha nizcayapaNe AsthA karato te ajJAnosthita - ajJAnathI UTheluM karyu karmanuM kalana anubhavana jyAM che evA klezamAMthI svayaM nivRtta hoya che; - ajJAnosthitarturma ttanAt vane zAnnivRtaH svayaM, ane Ama kartA karma bhAvarUpa klezamAMthI nivRtta thayelo je svayaM-pote-ApoApa jJAnIbhUta zAnI thaI gayelo che evo A purANa puruSa anAdi AtmA ahIM A jagatno - vizvano sAkSIrUpa - daiSTArUpa - prekSaka rUpa cakAse che - prakAze che jhaLahaLe che - jJAnIbhUta tathApti bAtaH sAkSI purANaH pumAn / - svarUpa tejathI *dITho suvidhi jiNaMda samAdhi2se bharyo re... samAdhi rase. bhAsyo AtmasvarUpa anAdino visaryo re... anAdino. sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo re... thakI mana. - - sattA sAdhana mArga bhaNI, e saMcaryo re... bhaNI.'' - zrI devacaMdrajI ''vicAravAna puruSane kevaLa klezarUpa bhAse che ane evo A saMsAra tene viSe pharI AtmabhAve janmavAnI nizcaLa pratijJA che.'' je saMsArane viSe sAkSI kartA tarIke manAya che, te saMsAramAM sAkSIe sAkSIrUpa ane kartA tarIke bhAsyamAna thavuM te be dhArI taravAra para cAlavA barAbara che.' 487 "Adi puruSa ramata mAMDIne beTho che. navAjUnuM to eka AtmavRtti sivAya amAre kyAM che ? ane te lakhavA jeTalo manane avakAza paNa kyAM che ? nahIM to badhuM ya navuM che ane badhuM ya jIrNa che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (344, 244, 411), 288, 383
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAtmA zAnI thayeTIbha dAya? to kammassa ya pariNAmaM Nokammassa ya taheva pariNAmaM / Na karei eyamAdA jo jANadi so havadi NANI // 75 // pariNAma karmano nokarmano, pariNAma temaja eha re; na kare AtmA je jANato hoya che jJAnI teha re... ajJAnathI kartA. 75 gAthArtha - karmanA pariNAmane ane temaja nokarmanA pariNAmane - Ane AtmA nathI karato. je jANe che. te jJAnI hoya che. 75 AtmakhyAti TIkA kathamAtmA jJAnIbhUto lakSyata iti cet - karmaNazca pariNAmaM nokarmaNazca tathaiva pariNAmaM / na karotyenamAtmA yo jAnAti sa bhavati jJAnI // 75 // yaH khala .. . moharAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAMtarutplavamAnaM karmaNaH pariNAmaM sparzarasagaMdhavarNazabdabaMdhasaMsthAnasthaulya saukSmyAdirUpeNa bahirutplavamAnaM nokarmaNaH pariNAmaM ca samastamapi paramArthataH pudgalapariNAmapudgalayoreva kiMtu paramArthataH pudgalapariNAmajJAnapudgalama ghaTamRttikayoriva vyApyavyApakabhAvasadbhAvAt rghaTakuMbhakAravadvayApyavyApakabhAvAbhAvAt pudgaladravyeNa ka; svataMtravyApakena svayaM vyApyamAnatvAt karmatvena kriyamANaM - kartRkarmatvasiddhA - pudgalapariNAmAtmano vAtmapariNAmAtmano ghaTakuMbhakArayoriva vyApyavyApakabhAvAbhAvAt ghaMTamattikayoriva vyApyavyApakabhAvasabhAvA kartRkarmatvAsiddhau - dAtmadravyeNa kA svataMtravyApakena na nAma karotyAtmA / svayaM vyApyamAnatvAt pudgalapariNAmajJAnaM karmatvena kurvanta mAtmAnaM jAnAti - sotyaMtaviviktajJAnIbhUto jJAnI syAt / na caivaM jJAtuH pudgalapariNAmo vyApyaH pudgalAtmano jJeyajJAyakasaMbaMdhavyavahAramAtre satyapi pudgalapariNAmanimittakasya jJAnasyaiva jJAturyApyatvAt // 75 // AtmabhAvanA - kathamAtmA jJAnIbhUto lakSyata iti cet - mAtmazAna bhUta-zAnI 45 gayevo bhavAya cha - bakSamA Ave cha ? pUcho to - karmaNazcapariNAmaM nokarmaNazca tathaiva pariNAma - jarmana pariNAmamuM bhane tebha nabhana parikSAmane enaM AtmA na karoti - bhAne mAmA nathI 42to, yo jAnAti - mache se jJAnI bhavati - zanIya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 75|| karmaNaH pariNAma - nA parikSAmane, 34 ? moharAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAMtarutplavamAnaM - bhoDa--dveSa-supa-du: 488
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-75 AtmakhyAti TIkArya moha-rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpe aMtaramAM uslavato karmano pariNAma ane sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabda-baMdha-saMsthAnasthaulya-saumya AdirUpe bahAramAM ullavato nokarmano pariNAma - ke je paramArthathI paraMtu paramArthathI pudgala pariNAma ane pudgalanA ja pagalapariNAmajJAna ane pugalanA ghaTa-mRttikAnI jema ghaTa-kuMbhakAranI jeba vyApya-vyApaka bhAvanA sadbhAvane lIdhe vyAya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe svataMtra vyApaka evA pudgaladravya kartAthI svayaM vyApyamAnapaNA thakI karmapaNe kriyamANa (karAI rahyo) che, ka-karmatvanI asiddhi sate, te (karma pariNAma-nokarma pariNAma) samastane paNa- AtmapariNAma ane AtmAnA pudagala pariNAma ane AtmAnA ghaTa-mRttikAnI jema ghaTa-kuMbhakAranI jema vyApya-vyApaka bhAvanA sadbhAvane lIdhe vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe svataMtra vyApaka evA Atmadravya kartAthI svayaM karNa-karmatvanI asiddhi sate - vyApyamAnapaNA thakI pudgalapariNAmajJAnane karatA AtmAne AtmA kharekhara karato nathIH je nizcaye karIne jANe che, te atyaMta vivikta jJAnarUpa thayelo jJAnI hoya. ane ema jJAtAno pudgalapariNAma vyApya nathI, pudgala ane AtmAno zeya-zAyaka saMbaMdha vyavahAra mAtra sate paNa - pudgalapariNAma nimittaka jJAnanuM ja zAtAnuM vyApyapaNuM che mATe. 75 rUpe aMtaramAM ullavatA - ekadama UThatA, kUdAkUda karatA athavA ullava-dhamasANa macAvatA evAne ane normaLa: rAmaM 4 : nokarmanA pariNAmane, kevAne ? arasAMdhavarjazavaMdhasaMsthAnasthItyasIsthApei vaditsavamAnaM - sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabda-baMdha-saMsthAna-sthaulya-zUlapaNuM-saumya-sUvama paNuM Adi rUpe bahAramAM uglavatA - UThatA evAne, samastamapi - samastane paNa na nAma rotyAtmA - kharekhara ! AtmA nathI karato. ema zAthI ? putyutiriAmAbhano IbrumArariva yAcavyApamAvAmAvAn rrarmavAsiddhI - pudgala-pariNAma ane AtmAnA - ghaTa - kuMbhakAranI jema vyApya - vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - kartA - karmapaNAnI asiddhi sate hoIne. Ama karma pariNAmane ane nokarma pariNAmane konAthI karAI rahyuM che ? putidravya - svataMtravyApana svayaM vyANamAnavA rmavena kriyA - svataMtra vyApaka evA pudgala dravya kartAthI svayaM vyApyamAnapaNA thakI karmapaNe kriyamANa - karAI rahyuM che. ema zAne lIdhe ? paramArthataH - paramArthathI pustapariNAmapurAtayova - pudgalapariNAma ane pudgalanA ja vyAthathApanAvasAvAn - vyApya-vyApaka bhAvanA sadbhAvane lIdhe. konI jema ? ghaTamRttivi - ghaTa - mRttikAnI jema, ghaDA ane mATInI jema. vAru, Ama vyApya vyApakabhAvathI pudgala dravyathI karAI rahelA karma pariNAmane ane nokarma pariNAmane AtmA kharekhara ! nathI karato, to AtmA zuM karI rahyo che ? putidravyaparimAne chatyena krarvatamAtmAnaM - padagala dravya pariNAmana jJAnane karmapaNe karI rahyo che evo AtmA. ema zI rIte ? mAtmadravya vAtra svataMtra vyApana svayaM vyAcamAnavAjU - svataMtra vyApaka evA Atmadravya kartAthI svayaM vyApyamAnapaNAthI. zAne lIdhe ? mAbhirAmabhinIH - AtmapariNAma ane AtmAnA vyAvyA5mAvatakumavAta - vyApya-vyApaka bhAvanA sadUbhAvane - 489
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya kharuM AtmabhAna thAya che tene, huM anya bhAvano akartA chauM evo bodha utpanna thaI. ahaM pratyaya buddhi - te vilaya pAme che. evuM je AtmabhAna te vAraMvAra ujvalapaNe vatya kare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (298), 362 "vArI parabhAvanI kartutA mUlathI, Atma pariNAma kartutva dhArI. zUra." - zrI devacaMdrajI jJAnI thayelo AtmA kevA prakAre lakSita thAya ? teno A gAthAmAM lakSa karAvyo che ane Ano parama adbhuta paramArtha prakAzamAM ArSa dekhA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karNa AtmA pudgala pariNAma rUpa karmavu vAstavika rIte jyAM ghaTe ne kyAM na ghaTe enuM UMDu tattvajJAna karma-nokarmano akartA : pudgala , pariNAma jJAnano kartA " (Profound philosophy) samajAvI atra "sUtrAtmaka AtmakhyAti'mAM talasparzI vaijJAnika (scientific) mImAMsA karI che : modAdi karma pariNAma ane sparzAdi nokarma pariNAma je pudgala pariNAma hoI pudgala dravyathI karAI rahyA che, tene AtmA karato nathI, eTale paramArthathI te te pudgala pariNAma sAthe AtmAne kartA - karmapaNAno saMbaMdha nathI, paNa pudgala pariNAmane AtmA jANe to che ja, eTale ke pudgala pariNAma jJAna to AtmA kare che, eTale pudgala-pariNAma jJAna sAthe ja AtmAno kartA - karmapaNAno saMbaMdha che. A vastu abhuta tattva kalAthI gUMthela A saLaMga paramArthaghana eka ja sUtrAtmaka vAkyamAM vyAkhyA karatA "AtmakhyAti' sUtramAM ghaTa-mRttika ne ghaTa-kuMbhakAranA sacoTa dAMtathI paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa vivarI dekhADI che. teno phuTa bhAvArtha A prakAre - ghaDo ane mATI che, teno vyApya-vyApaka bhAva che, eTale ke ghaDo mATIthI vyApya-vyApAvA yogya (pervasible) che ne mATI ghaDAmAM vyApaka - vyApanAra (peravader) che, vyApya-vyApaka bhAva tyAM te "ghaTavRttiyoriva' - ghaTa-mATInI peThe "paramArthathI' - tattvathI pudgala kartAkarmapaNAnA nizcaya ' pariNAma ane pudgalano ja vyApya-vyApaka bhAva che, putrAnapariNAmaputrAtA siddhAMtaH ghaTa-mATI, ghaTAbhakAra dAMta corava vyAyavyApamAvasadmAvat' arthAtu pugala pariNAma pagalathI vyApya che ne pudgala pariNAmamAM vyApaka che ane jyAM vyApya-vyApaka bhAvanuM hovApaNuM che tyAM ja vAstavika kartA-karmapaNAnI siddhi hoya che, eTale Ama pudgala dravyarUpa kartAthI koI paNa parane apekSyA vinA svAdhIna - "svataMtra vyApaka sattA - "svayaM" - anyanI preraNA vinA ApoApa vyApyamAnapaNAthI pudgala pariNAmarUpa karma pariNAma - nokarma pariNAma karma karAI rahyuM che. paNa ghaDo ane kuMbhAra che, teno vyApya-vyApaka bhAva nathI, eTale ke ghaDo kuMbhArathI vyApya nathI ne kuMbhAra ghaDAmAM vyApaka nathI (kuMbhAra kAMI ghaDAmAM ghUsI jato nathI !) te ITAriva - hovApaNAne lIdhe. konI jema ? ghaTavRttiyoriva - ghaTa-mRttikAnI jema, ghaDA ane mATInI jema. Ama vyAkhavyApaka bhAvathI AtmadravyathI pudgala dravya pariNAma jJAna karAI rahyuM che, paNa pugaladravyathI te kema nathI karAtuM? paramArthata: - paramArthathI putaparimajJAnaputtiyoTabuMmakAvat vyAcavyApajamAvAmAvAtuM kartutvAsiddhI - pudgala pariNAmajJAna ane pudgalanA - ghaTa-kuMbhakAranI jema vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe rtA-karma paNAnI asiddhi hoIne. sate ane Ama pudgala pariNAma jJAnanA ane pudgalanI kartA karmapaNAnI asiddhi hoI, pudgala pariNAmazAnane karmapaNe karI rahelA AtmAne 5: vatu nAnAti - je kharekhara ! nizcaya karIne jANe che, soyaMtavivittajJAnIpUto jJAnI vAta - te atyaMta vivikta - pRthapha karela - viveka karela jJAnarUpa thayelo jJAnI hoya. cUrva jJAtu: puktapariNAmo vyAca: - ane ema jJAtAno - jJAyaka AtmAno pugala pariNAma vyApya - vyApavA yogya nathI. zA mATe ? putrAtAbhanorrIyajJAyasaMvaMdhavyavahAramAtre satyapa - pudgala ane AtmAno ya-jJAyaka saMbaMdha vyavahAra mAtra sate paNa, pustapariNAma-nimittasya jJAnacaiva jJAtucavatuM - pudgala pariNAma nimittaka pudgala pariNAma jenuM nimitta che evA jJAnanuM ja jJAtAnuM vyApyapaNuM che mATe. // ti "mAdhyati' mAtmabhAvanA ||7|| 490
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-75 ghaTa nathI kuMbhakAranI peThe paramArthathI' tattvathI pudgalapariNAma ane AtmAno vyApya-vyApaka bhAva puNAtapariNAmAtmano vyApavyApa mAvAmAvAt, arthAt pudgalapariNAma AtmAthI vyApya nathI ane AtmA pudgalapariNAmamAM vyApaka nathI. eTale Ama pudgalapariNAmane AtmAnA kartA-karmabhAvanI asiddhi arthAt AtmAne kharekhara ! nizcaye karIne pudgalapariNAmarUpa karmanuM kartApaNuM siddha thatuM nathI. 'antatttavamAnuM' eTale pudgalapariNAmarUpa je moha-rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpa aMtaramAM utbavato ekadama UThato, kUdAkUda karato, utlava-dhamasANa macAvato karmano pariNAma che ane sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabda-baMdha-saMsthAna-sthaulya (sthUlapaNuM)-saumya (sUkSmapaNuM) AdirUpe vhAramAM utkRvato - 'histavamAna' (Jumping, springing up, hopping up) nokarmano pariNAma che, te samastane paNa kharekhara ! nizcaye karIne AtmA karato nathI. arthAt pudgalapariNAma cAhe to aMtaramAM utkhavato mohAdi-sukhAdirUpa karma pariNAma hoya ke cAhe to vhAramAM utbavato sparzAdi nokarma pariNAma hoya, paNa te sarva paradravyarUpa pudgalapariNAma hoI te sarva karma-nokarma pariNAmanuM kartApaNuM AtmAne ghaTatuM nathI. kAraNake uparamAM spaSTa darzAvyuM tema jyAM vyApya-vyApakapaNuM hoya tyAM ja vAstavika-naikSayika kartA-karma saMbaMdha ghaTe ane vyApya-vyApakapaNuM to tAdAtmya saMbaMdha hoya tyAM ja hoya, atAdAtmya hoya tyAM nahi ja, eTale pudgalapariNAmarUpa karmanA pariNAmano ane nokarmanA pariNAmano samastano paNa AtmA sAthe tAdAtmya saMbaMdha nahi hovAthI vyApya-vyApakabhAva nathI ane tethI kartA-karma bhAva paNa nathI. AthI ulTuM, paramArthathI' tattvathI nizcayathI pudgalapariNAma jJAna ne pudgalano ghaTa-kuMbhakAranI jema vyApya vyApaka bhAva nathI, eTale e bannemAM kartA-karma bhAvanI asiddhi che, paraMtu 'AbhaparamAtmanoH' AtmapariNAma ane AtmAno to ghaTa-smRttikAnI jema vyApya vyApaka bhAva che ghavRttiyoriva vyApavyApa mAvatarmAvAt, eTale Ama AtmadravyarUpa kartAthI koI paNa parane apekSA vinA svAdhIna svataMtra vyApaka satA anyanI preraNA vinA svayaM ApoApa vyApyamAnapaNAne lIdhe pudgala pariNAmanA jJAnarUpa che. AvA pup tariNAmajJAna rmatvana rvAM pudgalapariNAma je kharekhara ! nizcaye karIne jANe che, te atyaMta 'vivikta' evo zAnI hoya. tAtparya ke AtmA karma-nokarma pariNAmarUpa nathI, paNa pudgalapariNAma jJAna rUpa - jANapaNArUpa karma kare che arthAt mAtra jANapaNArUpa jJAnakriyA karato jANe ja che, ema je nizcaye karIne jANe che, te sarva anya dravyathI vivikta - pRthak karela jJAnarUpa thayelo jJAnI hoya. bhinna - - - 491 - ane Ama jANapaNArUpa 'zAna kriyA' karato jJAnI pudgala pariNAmane jANe che, tethI kAMI pudgalapariNAma teno vyApya banI jato nathI, kAraNake pudgala ane jJAnI 'zAna kriyA'no ja vyApaka,AtmAno bhale jJeya-zAyaka saMbaMdharUpa vyavahAra mAtra ho, chatAM paNa pudgalapariNAmano nahi 'pudgala pariNAma nimittaka' pudgalapariNAma nimittathI upajatA jJAnanuM ja zAtAnuM vyApyapaNuM che pudgalapariNAmanimittakasya jJAnasyaiva jJAturvyayAt arthAt pudgalapariNAma jenuM nimitta che evuM jJAna e ja AtmAnuM vyApya che (nahi ke pudgalapariNAma) ane zAtA AtmA e jJAnano ja vyApaka che (nahi ke pudgalapariNAmano). eTale koI apekSAe kartA-karmapaNuM jo kahevuM hoya to jJAnakriyA (Process of knowledge) karatA zAtA AtmAnuM ane jJAnakriyA jANapaNA kriyArUpa jJAnanuM ja kahI zakAya. - jANavArUpa karma to karAI rahyuM zAnane karmapaNe karatA AtmAne pRthabhUta jJAnarUpa thaI gayelo pudgalapariNAmarUpa karma karato
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zabdAdi pAMca viSayanI prAptinI IcchAe karI jenAM citta atyaMta vyAkaLapaNe varte che evA jIvonuM jyAM vizeSapaNe dekhAvuM che, evo je kALa te A dusama kaLiyuga nAmano kALa che. tene viSe vihuvaLapaNuM jene paramArthane viSe nathI thayuM, citta vikSepa pAmyuM nathI, saMge karI pravartana bheda pAmyuM nathI, bIjI prItinA prasaMge jenuM citta AvRtta thayuM nathI. bIjuM je kAraNo tene viSe jeno vizvAsa vartato nathI, evo je koI hoya to te A kALane viSe bIjo zrI rAma che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (307), 394 para che GE) 601 pudgala 492
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-49 samayasAra-kaLaza (4) amRtacaMdrajI lalakAre che - zArdUla vikrIDita vyApyavyApakatA tadAtmani bhavetravAtadAtmanyapi, vyApyavyApakabhAvasaMbhavamRte kA kartRkarmasthitiH / ityuddAmavivekaghasmaramahobhAreNa bhiMdaMstamo, jJAnIbhUya tadA sa eSa lasitaH kartRtvazUnyaH pumAn // 49 // vyApya vyApakatA tadAtmamahi che nA atadAtma Iti, vyApyavyApaka bhAva saMbhava vinA zI kakarma sthiti ? e uddAma viveka grAsaka maham bhAre tama bhedato, tyAre jJAnI thaI aho lasI rahyo kartRtva zUnyo sato, 49 amRta pada-49 dhanya re ! divasa A aho ! athavA bhekha re utAro rAjA bharatharI ! - e rAga. mIMDa mUkAve karmanuM, zAnI kartRtva zUnya re, bhagavAna amRtacaMdranI, amRta vANI e suzya re... mI. 1 vyApya-vyApakatA nizcaye, tAdAtmAmAM ja hoya re, atadAtmamAM to kadI, vyApya-vyApakatA no'ya re... mIMDa. 2 vyApya-vyApaka e bhAvanA, vinA saMbhava ema re, kartA-karmanA bhAvanI, sthiti zI? kaho kema re ?.. mIMDa. 3 ema udAma vivekathI, sarvagrAsI (bhakSI) mahA teja re, te mahasUnA mahAbhArathI, tamansa bhedato eja re... mIMDa. 4 zAnI thaI tyAre lasI rahyo, puruSa A kartutva zUnya re, bhagavAna amRtacaMdranI, AtmakhyAti ananya re... mIMDa mUkAve. 5 artha - vyApya-vyApakatA tarAtmAmAM hoya, atadAtmAmAM paNa na ja hoya, vyApya-vyApaka bhAvanA saMbhava vinA kartakarma sthiti zI? ema udAma vivekathI sarvagrAsI (sarvabhakSI) mahasu tejobhArathI tamane bhedato zAnI thaIne tyAre te A kartutvazUnya puruSa lasalasI rahyo. amRta jyoti' mahAbhASya "mana, vacana, kAyAnA jogamAMthI jene kevaLI svarUpa bhAva thatAM ahaMbhAva maTI gayo che, evA je jJAnI puruSa, tenA parama upazamarUpa caraNAraviMda tene namaskAra karI, vAraMvAra tene ciMtavI, teja mArgamAM pravRttinI tame IcchA karyA karo evo upadeza karI A patra pUro karUM chuM." viparIta kALamAM ekAkI hovAthI udAsa !'' - zrImad rAjacaMdra, patrAMka (381), 466 "vArI parabhAvanI kartutA mUlathI, AtmapariNAma kartutva dhArI... sUra jagadIzanI." - zrI devacaMdrajI 497
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyApa arU vyApakatA tanamaya guNasaMga, parabhAve saMgatA kahevo anIta hai, tadame bhAva hota karamako karatAra, anAdi anaMta jIvako kahaneko bhIti hai." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza uparamAM je "AtmakhyAti' gadya bhAgamAM kahyuM tenA sArasamuccaya - upasaMhArarUpa A kaLaza amRtacaMdrajIe lalakAryo che, vyAvyA chatAM tavAna bhavet - Ama vyApya - vyApakapaNuM to tadAtmAmAM hoya, atadAtmAmAM paNa na ja hoya, naivAti , ane pudgala ne AtmAnuM to tadAtmapaNuM che ja nahi, atadAtmapaNuM ja che, eTale temAM vyApya-vyApaka bhAvano saMbhava kyAMthI hoya ? ane vyAca-vyApamAvasaMmavamRte Ama vyAya-vyApaka bhAvano saMbhava na hoya to kartA-karmanI sthiti paNa kyAMthI hoya ? hA cUrvajasthitiH ? arthAtu pudagala karmanI sAthe AtmAno kartA bhAva kSaNa paNa kyAMthI Take ? na ja Take. dAmavivevasmaramAM mArA mitaMtaH: - evA prakAre uddAma vivekarUpa sarvabhakSI - sarva prAsI mahasuthI mahA tejaHbhArathI - jJAna prakAza parathI ajJAnarUpa tamane- gADha aMdhakArane bhedI nAMkhyo che evo A puruSa jJAnI thaI tyAre - te vakhate kartutvazUnya ullasyo, jJAnamUya to te paNa nalitaH tvazUnya mAnuM | arthAtu Avo je jJAnI thAya che teno tyAre - tathArUpa "jJAnadazA" pAye kartAbhAva chUTI jAya che, eTale te karmane nAme moTuM mIMDu mUkAve che ! 44
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-76 pudgala karmane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartRkarma bhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? to ke - vi pariNamai Na gii upajjai Na paradavvapajjAye / ANI jAto va hu puggalakammaM aNeyavihaM // 76 // paradravya paryAye na pariName, grahe na upaje nA ja re; jJAnI anekavidha jANato, pudgalakarma chatAM ja rai... ajJAnathI. kartA. 76 gAthArtha - aneka prakAranuM pudgalakarma sphuTapaNe jANato chatAM jJAnI paradravya paryAyomAM nathI pariNamato, nathI grahato, nathI upajato. 76 AtmakhyAti TIkA pudgalakarma jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jJAnatrapi khalu pudgalakarmAnekavidhaM // 76 // AkRti jJAnI jIva pudgala pariNAmakarma pu. kartA aMtardhyApaka prApya vikArya nirvarya Adi madhya aMta kRttikA kaLaza 495 Adi-madhya-aMtamAM vyApaka AtmabhAvanA - - pudgalakarma jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavati pudgala karma jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartA karmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? ti zvet - ema jo pUcho to - pullRAtaEganevidha nAnatraSi hatu jJAnI - pudgalakarma anekavidha jANato chatAM kharekharA zAnI - varadravyaparyAya nahi nitina vRddhAti na utpate - paradravya paryAyamAM nathI ja pariNamato, nathI grahato, nathI upajato. II ti gAyA AbhamAvanA / / 7 / / puAnapariNAma varma nAnatrapi hijJAnI - pudgala pariNAmakarmane sphuTapaNe jANato chatAM jJAnI, na taM smRti na tathA miti na tathotvaghate haiM - nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato ane nathI tathAprakAre upajato. kevuM che te pudgala pariNAmakarma ? prAcaM vidyAryaM nirvaryaM ca vyApanakSanuM - prApya - prApta thavA yogya - vikArya - vikAra pAmavA yogya ane nirvarya - nirvartana - sarjana pAmavA yogya utpanna thavA yogya evuM vyApya lakSaNavALuM. te pudgala pariNAmakarma kayA kartAthI karAI rahyuM che ? puttatadravyana vimAnaM - pudgala dravyathI kriyamANa - karAI rahyuM che. kevA pudgaladravyathI kevI rIte karAI rahyuM che ? svayamaMtavyApajhena bhUtvAtimadhyAMtevu vyApta - svayaM-pote aMtaravyApaka-aMdaramAM vyApaka thaI Adi - madhya - aMtamAM vyApIne, taM gRhAtA tathA pariNamatA toghamAnena 6 - tene - pudgala - pariNAmakarmane grahatA, tathA prakAre pariNamatA ane tathA prakAre upajatA evA pudgala dravyathI. Ama AvI rIte aMtara vyApaka thaI pudgala dravyathI karAI rahelA pudgala pariNAma karmane jANatA chatAM, jJAnI svayamaMtavyArvajo mUtvA jJAnI svayaM - pote aMtara vyApaka thaI, vahi svasya paradravyasya paribaLamAM mRttiA RttazamivAmithyAMtevu vyApya - bahi:stha - vhAramAM sthiti karatA paradravyanA pariNAmane, kalazane mRttikAnI jema, Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato ane nathI tathAprakAre upajato. kAraNake Ama che tethI zuM phalita thayuM ? tataH prApya viArya nirvarya haiM vyApanakSamAM padravyaparinAma rmALurvALasva jJAnino - tethI karIne prApya vikArya ane nirvartya evuM (vyApya lakSaNavALuM) paradravya pariNAmakarma nahi karatA jJAnino, putpAtarma nAnatopi - pudgalakarmane jANatAM chatAM, purvIlena sahana IrmamAva: - pudgalanI sAthe kartR karma bhAva nathI. / / ti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA / / 7 / /
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti thato - yaM prApyaM vikArya nirvatyaM ca vyApyalakSaNaM pudgalapariNAmaM karma jAnanapi hi jJAnI pudgaladravyeNa svayamaMtavyApako bhUtvA svayamaMtApakena bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM dimadhyAMteSu vyApya mRttikA kalazamivAdimadhyAMteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA na taM gRhNAti na tathA pariNamati tathotpadyamAnena ca kriyamANaM na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya pudgalakarma jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH // 76 / / AtmakhyAti TIkArtha kAraNake - prApya vikArya ane nirvarya evuM je vyApya lakSaNavALuM pudagala pariNAmakarma pudgala dravyathI - jJAnI svayaM aMtar vyApaka thaI svayaM aMtaravyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, bahi:stha paradravyanA pariNAmane kaLazane mRttikAnI jema Adi-madhya-aMtamAM tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA vyApIne, ane tathA prakAre upajatA evAthI - nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato karAI raheluM nizcaye karIne jANato chatAM, ane nathI tathA prakAre upajato, tethI karIneprApya vikArya ane nirvarya evA vyApya lakSaNavALA padravya pariNAmakarmane nahi karatA jJAnIno - pudgalakarmane jANatAM chatAM - pudgala sAthe kartA karma bhAva nathI. ll7SA. "amRta jyoti' mahAbhASya jinano siddhAMta che ke jaDa koI kALe jIva na thAya ane jIva koI kALe jaDa na thAya, tema satu' koI kALe "satu' sivAyanAM bIjAM koI sAdhanathI utpanna hoI zake ja nahi. AvI dekhItI samAya tevI vAtamAM muMjhAI jIva potAnI kalpanAe "satu' karavAnuM kahe che, prarUpe che, bodhe che, e Azcarya che.- zrImad rAjacaMdra, aM(233), 274 "vyApa aru vyApakako bhAva ISTa kahyo ziSTa, karatA karamakau yA nitya hI kI rIta hai, tAhI ke abhAva kaise dravyakarma pudgala, karego cetanarAma tAsau jo vyatIta hai." - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-30 "cetanatA pariNAma na cUke, cetana kahe jinacaMdo re... vAsupUjya." - zrI AnaMdaghanajI 496
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-76 jJAnI-jJAna guNasaMpanna jIva pudgalakarmane jaNe che, to pachI te jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartAkarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? e AzaMkAno atra spaSTa javAba padagala karmane jANatA jIvano Apyo che - "jJAnI aneka prakAranA pagalakarmane jANe che chatAM te pagalakarmarUpa padagalanI sAthe karNa karma bhAva paradravya paryAyane grahato nathI, tevA prakAre pariNamato nathI ane tevA prakAre zuM che? ke nathI? upajato nathI. kAraNake jyAM vyApya-vyApaka bhAva hoya tyAM ja kartA karmabhAva ghaTe, paNa pudgalarUpa paradravya sAthe AtmAne tevo vyApya-vyApaka bhAva nathI, eTale pudgala pariNAmane jANatAM chatAM AtmAno pugala karma sAthe kartA karmabhAva nathI, A vastutattva paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti'mAM atyaMta parisphaTa samajavyuM che, pudagala pariNAma karmane jANato te paradravyanA pariNAmane nathI grahato. nathI tathA prakAre pariNamato ane nathI tathAprakAre upajato. kevuM che pudgala pariNAmakarma ? prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApya lakSaNavALuM - prArtha vivArya nirvattha ra vyAtilavi - te karma kayA kartAthI karAI rahyuM che? pudgala dravyathI. kevAthI? tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA ane tathA prakAre upajatA evAthI. kevA prakAre ? svayaM aMtaravyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne svayamaMtavyapadena bhUtAnidhyaneSu vyANa - Ama AvA prakAre karAI raheluM jANatAM chatAM, jJAnI svayaM - pote aMtaravyApaka thaI "bahi:stha' - AtmAnI bahAramAM sthita paradravyanA pariNAmane - kaLazane mRttikAnI jema Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahato, nathI tathAprakAre pariNamato ne nathI tathA prakAre upajato, arthAt mRttikA jema kaLazane Adi-madhya-aMtamAM vyApe che tema A jJAnI (jIva) paradravya pariNAmane Adi-madhya-aMtamAM vyApato nathI. A uparathI zuM phalita thAya che ? prApya vikArya nirvatye evA vyApyalakSaNa padravya pariNAma karmane nahi karatA jJAnIne, pudgala karmane jANatAM chatAM, pudgala sAthe kartA-karma bhAva nathI. zrI amRtacaMdrAcAryajInI A parama paramArthagaMbhIra vyAkhyAno vizeSa AzayArtha A prakAre - pudgala pariNAmarUpa karma vyApya che ane pudgala tenuM vyApaka che. vyApyalakSaNa evuM je A pudagala pariNAma karma che te prApya, vikArya ane nirvarya ema traNa prApya, vikArya, nirca vyApya avasthAvALuM che, athavA to prApya vikArya ane nirvatye e tenA traNa lakSaNa pudgalakarma : pudgala dravyatabakakA (stages) che, prApya eTale prApta thavA yogya, vikArya eTale vikAra aMtar vyApaka pAmavA yogya ane nirvatye eTale nirvartana-sarjana pAmavA yogya arthAt utpanna thavA yogya. pudgala pariNAmarUpa karma banavAmAM prApya vikArya ane nirvatye e traNa avasthA hoya che ne vyApyalakSaNa pagalapariNAma, karmanI e traNe avasthAmAM sarvatra pudgala vyApaka che; e pudgala pariNAma karma prakriyAmAM (Process) prathama e pudgala pariNAma ja prApya-prApta thavA yogya - grahaNa thavA yogya che, pachI te pudgala pariNAmanA ja vikAra - viziSTa prakAra te vikArya che, arthAtu te viziSTa pudgalaprakArarUpa - kAmaNa varmaNArUpa pudgala vikAra paNa uttarottara vikAra pAmavA yogya evI pudgalamaya pariNAmAvasthA che ane temAMthI uttarottara vikAra - pariNAma thatAM thatAM chevaTe nirvartavA yogya - savA yogya - utpanna thavA yogya evuM chevaTanuM nirvatye pudgala pariNAma - karma utpanna thAya che, nirvarta che, sarjAya che. pudagalapariNAma karmanI Adi-madhya-aMta A traNe avasthAmAM sarvatra pudgala dravya vyApaka che. AkRti pugala pariNAma vyApya prApya vikArya nirvarya pudgala dravya vyApaka 497
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama prApya vikArya ane nirvattha e traNa paryAya avasthAmAM vibhakta thayeluM je pudagala pariNAma karma che, te vyApya lakSaNavALuM che, arthAtu pudgala dravyathI te te sarva pudgala dravya svayaM aMta vyApaka avasthAmAM vyApAvA yogya che. eTale ke pudagala dravya svayaM - pote aMtara thaI pudgala pariNAma karma grahe, vyApa, thara ha, vyApaka thaIne (Internally pervading throughout) Adi-madhya ne +, pariName, upaje ja aMtamAM vyApIne te pugala pariNAmane rahe che, tathA prakAre pariName che ane tathAprakAre upaje che. bIjA zabdomAM kahIe to karma prAyogya (IIligible for Karma) viziSTa pudagala pariNAmarUpa (Specialised) karmavargaNAne rahe che, te kArmaNa vargaNAnA tevA tevA vikArapaNe pariName che ane tevA kevA karmaprakArapaNe upaje che - nIpaje che, niSpanna thAya che. ane Ama vaijJAnika prakriyAthI (Scientific process) putti pariNAme varSa - pudgala pariNAma karma pudagala dravyathI svayaM aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM - vyApIne kaLazane vRttikA ma AnI karAI raheluM putadravya kriyA - zAnI jaNe che - chatAM te svayaM-pote aMtar vyApaka thaI bahi:stha aMtar vyApaka thaI - "svayamantavyapa mUtA' - te pudgalakarmanI aMdara paradravyano pariNAma na grahe, vyApaka thaI. te vahi:thI ridravya grH - bahi:stha" - bahAramAM rahelA na pariName, na upaje pugalakarma rUpa paradravyanA pariNAmane, kaLazane mATInI jema, mRttiA hanazamiva - Adi-madhya-aMtamAM vyApIne nathI tene grahaNa karato, nathI tathA prakAre pariNamato ane nathI tathA prakAre upajato. arthAtu ghaDAnI banAvaTamAM mATI che te upAdAna kAraNa che. eTale AdithI mAMDI aMta sudhI - helethI chelle sudhI mATInA piMDAmAMthI ghaDo bane tyAM sudhI - eTale ke AdimAM prApya evA mRttikA - piMDamAM, madhyamAM vikArya evA sthAsa - kulIza Adi avAMtara avasthAvizeSomAM ane aMtamAM nirvatye evA ghaTa paryAyamAM, e traNe avasthAmAM - upAdAna kAraNarUpa mATI kaLazane vyApIne rahelI che, arthAtu mATI ja mATI piMDa rahe che, sthAsAdi avasthAe pariName che ane ghaTapaNe upaje che, paNa tethI ulaTuM hAramAM rahelA paradravyanA pariNAmane vyApIne jJAnI te grahato nathI. tevA prakAre pariNamato nathI ane tevA prakAre upajato nathI. arthAtu jJAnI (jJAyaka svabhAvI AtmA) prApya vikArya ane nirvatya pudagala pariNAmakarmarUpa paradravyamAM aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne tene grahato nathI, tevA prakAre pariNamato nathI ane tevA prakAre upajato nathI. tata: prArtha vikArya nirvatre 2 vyathita padravyaparipAma va sya - tethI karIne prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApya lakSaNavALuM pudgalarUpa paradravya - pariNAma karma jJAnI karato nathI ane tenA jJAyaka svabhAvane lIdhe te paradravyarUpa pudgalakarmane jANe che, purAttavarSa nAnato jJAnina: - chatAM jJAnino te pudgala sAthe kartA karmabhAva nathI - punartana sada na hadamAva: | dharma prAgubhAvatA sakaLa guNa zuddhatA, bhogyatA kartutA ramaNa pariNAmatA, zuddha sva pradezatA tattva caitanyatA, vyApya-vyApaka tathA grAhya grAhaka gatA. dharma jaganAthano dharma zuci gAIe ApaNo AtamA tehavo bhAviye." - zrI devacaMdrajI jema AkAzamAM vizvano praveza nathI, sarva bhAvanI vAsanAthI AkAzI rahita che, tema samyaka dRSTi puruSoe pratyakSa sarva dravyathI bhinna sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA dITho che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (360), 833 A parama tattva vaijJAnika prakriyA (Philosophical most scientific process) parathI e tAtparya siddha thAya che ke jJAnI (jJAna svabhAvI) AtmA e jJAyaka bhAvarUpa jIvano pudagala sAthe kartA. svabhAvane ja rahe che, tathA prakAre ja pariName che ane tathA prakAre ja upaje karma bhAva nathI che, paNa te pudgala dravyarUpa parabhAvane grahato nathI, tathA prakAre pariNamato nathI ane tathAprakAre upajato nathI. sacetana AtmAno acetana paradravya 498
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-76 sAthe bhale saMyoga saMbaMdha ho, to paNa grAhya-grAhaka temaja vyApya-vyApaka saMbaMdha to nathI ja. kAraNake cetana AtmA amUrta che ane acetana pudgala mUrta che, teno nirlepa aspRzya AkAzanI jema grAhya-grAhake saMbaMdha kema thaI zake ? Ama jyAre eka bIjAno sparza paNa nathI to pachI vyApya-vyApaka saMbaMdha to kema ja hoI zake ? ane Ama Adi-madhya ane aMtamAM e banneno vyApya-vyApaka saMbaMdha ' nathI, to pachI teno kartA-karma bhAva kyAMthI ja hoI zake? "yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / nAnAri sarvathA sarva tattvavamI " - samAdhizataka jaDathI cetana upaje, cetanathI jaDa thAya; evo anubhava koIne, kyAre kadI na thAya." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-5 AkRti T jIva puda. pariNAma kama pudgala dravya jIva dravya 499
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sva pariNAmane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartA karma bhAva zuM hoya che? zuM nathI hoto? to - Navi pariNamadi Na giladi uppajadi Na paradavvapajAye / NANI jANaMto vi hu sagapariNAmaM aNeyavihaM // 77 // paradravya paryAye na pariName, rahe na upaje nA ja re; zAnI manevi to, svara pariyama chatai 4 3... zAnathI sal. 77 gAthArtha - aneka prakArano svaka (potAno) pariNAma sleTapaNe jANato chatAM jJAnI paradravya paryAyamAM nathI parimato, nathI prasto, nathI 54to. 77 AtmakhyAti TIkA sva pariNAmaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartakarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet - nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jAnanapi khalu svakapariNAmamanekavidhaM // 77 // yato - yaM prApyaM vikArya nirvaryaM ca vyApyalakSaNamAtmapariNAmaM karma jAnatrapi hi jJAnI AtmanA svayamaMtApako bhUtvA svayamaMtApakena bhUtvA - bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM dimadhyAMteSu vyApya mRttikA kalazamivAdimadhyAMteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA na taM gRhNAti na tathA pariNamati tathotpadyamAnena ca kriyamANaM na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nivaryaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya svapariNAmaM jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartakarmabhAvaH ||77|| AtmabhAvanA - svapariNAmaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavati - 25 parikSAmane mata no pugabanI sAthe sl-bhAva zuMDIya cha ? | nathI hoto ? iti cet - ama ne pUcho to, it seto - jJAnI - jJAnI svakapariNAmamanekavidhaM jAnannapi khalu - 1-potAnA bhavi5 pariNAmane nizcaye rI Pati di paradravyaparyAye - 52dravya paryAyamA nApi pariNamati na gRhNAti na utpadyate - nathI parisamatA, nathI Asal, nayA 75deg4to. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||77|| AtmapariNAmaM karma jAnannapi hi jJAnI - mAma pariyAma bhana ta chati nazvaye zanazAnI, svayamaMtavyApako bhUtvA - svayaM po tara vyA55 25, vahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikA kalazamivAdimadhyAMteSu vyApya - 48:stha - wi sthiti 42tA 52dravyana pariNAma - bhRttiAne zanIbha - hi-madhya-vi vyApAna, na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca - nathItene (52dravya parikSAmane) to, nathI tathA mare parisamatI bhane nayI tathA 64deg4to. zAnI chamAtmapariNAma cha? prApyaM vikArya nirvartya ca vyApyalakSaNaM - -pAsa thavA yogya vikArya-vikAra pAmavA yogya ane nirvatye - nirvartana - sarjana pAmavA yogya utpanna thavA yogya evuM vyApya 500
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma rUpaka dvitIya aMka: samayasAra gAthA-77 AtmakhyAti TIkArtha kAraNake. prApya vikArya ane nirvatye evuM je vyApyalakSaNavALuM AtmapariNAma karma AtmAthI - jJAnI svayaM aMtaru vyApaka thaI svayaM aMtarU vyApaka thaI, Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, bahi:stha paradravyanA pariNAmane tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA kalazane mRttikAnI jema Adi-madhya-aMtamAM vyApIne ane tathA prakAre upajatA evAthI - nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato karAI raheluM nizcaya karIne jANato chatAM ane nathI tathA prakAre upajato. tethI karIne - prApya vikArya ane nirvatye evA vyApya lakSaNavALA paradravya pariNAmane nahi karatA jJAnIno, sva pariNAmane jANatAM chatAM, pudgalanI sAthe kartA-karmabhAva nathI. 77 "amRta jyoti' mahAbhASya traNe kALamAM je vastu jAtyaMtara thAya nahIM tene zrI jina dravya kahe che. koI paNa dravya parapariNAme pariName nahIM. svapaNAno tyAga karI zake nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 601, hAthanoMdha-1 "cetanatA pariNAma na cUke, cetana kahe jinacaMdore." pAchalI gAthAmAM pudgala karmane jANatA jIvano pulanI sAthe kartA karmabhAva nathI ema siddha karyuM, atre tevA ja gamika sUtrathI nibaddha A gALAmAM svapariNAmane jANatA jIvano pugalanI sAthe karnAkarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? e AzaMkAnuM samAdhAna karyuM che 4 pariNAmane jANatA ane tenuM talasparzI mImAMsana paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karyuM che : Atma jIvano pugalakarma sAthe pariNAmakarma jANato chatAM jJAnI paradravyanA pariNAmane nathI grahato, nathI kaNvakarmabhAva nathI pariNamato, nathI upajato. kevuM che AtmapariNAma karma ? prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApya lakSaNavALuM - prArtha vichArya nirvatre 2 vyAyanakSai - te konAthI karAI rahyuM che ? AtmAthI: kevA AtmAthI ? tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA, tathA prakAre upajatA evAthI. kevA prakAre ? svayaM aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne - vayamaMtavyapana mUtvAmidhyateSa vyApa - Ama AvA AtmAthI aMtara vyApaka thaI AvA prakAre karAI rahelA AtmapariNAma karmane jANato chatAM jJAnI-jJAnasaMpanna AtmA svayaM aMtaru vyApaka thaI bahi:stha - lakSaNavALuM. te AtmapariNAma karma kayA kartAthI karAI rahyuM che? mAtmanA kriyAnuM - AtmAthI kriyamANa - karAI rahyuM che. kevA AtmAthI kevI rIte karAI rahyuM che? svayamaMtavyani mUtvAmiteSa vyApa - svayaM - pote aMtar vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, tuM pRhatA tathA pariNamatA tathamAnena - tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA A tathaprakAre upajatA evA AtmAthI. Ama AvI rIte aMtara vyApaka thaI AtmAthI karAI rahelA AtmapariNAma karmane jANato chatAM jJAnI paradravya pariNAmane grahato nathI, tevA prakAre pariNamato nathI ane tevA prakAre upajato nathI. A uparathI zuM phalita thayuM? tA: prArtha vijAI nirvattha ra vyAkhyattakSai TdratharinAmuM nasya jJAnino - tethI karIne prApya vikrAya ane nirvatya evuM vyApya lakSaNavALuM paradravya pariNAma karma nahi karatA jJAnino, sva pariNAma nAnato - svapariNAmane jANatAM chatAM, purtana sada na phUMchamAva: - pudgalanI sAthe kartA karmabhAva nathI. || ti Atmati' mAbhAvanA ||7LI. 501
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmAnI bahAramAM sthita paradravyanA pariNAmane - kaLazane mRttikAnI jema - Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahato, nathI tathA prakAre tevA prakAre pariNamato ane nathI tathA prakAre - tevA prakAre upajato, arthAt mRttikA jema kaLazane Adi-madhya-aMtamAM vyApIne tene rahe che, tema pariName che, tema upaje che, tema AtmA paradravyapariNAmane nathI grahato, nathI tema pariNamato, nathI tema upajato. A uparathI zuM ? prApya vikArya ane nirvarya evA vyApyalakSaNa paradravyapariNAma karmane nahi karatA jJAnIno, svapariNAmane jANatA chatAM, sva pariNAme nAnato jJAnina, pudgalanI sAthe kartA-karmabhAva nathI, pultana sada na rRmAvaH | amRtacaMdrajInI A vyAkhyAno spaSTa bhAvArtha A prakAre - koI paNa pariNAmarUpa karma traNa tabakkAmAM (stages) hoya, kAM to te prApta thavA yogya hoya, kAM to te vikAra pAmI raheluM hoya, kAM to te utpanna thavA yogya hoya. prApta thavA yogya - prathama grahaNa thavA yogya (Initially approachable) Adi avasthA (Beginning, starting phase) te prApya kahevAya che, vikAra (Transformations) pAmI rahelI madhya avasthA pariNAma karmanA traNa tabakakA - (Middle phase) te "vikArya kahevAya che ane utsargarUpapUrNa pariNAmanA prANa, vikArya, nirvarya (finished prodent) nirvartana - sarjanapaNe utpanna thavA yogya aMtya na avasthA (Terminal - final phase) te "nirvattha' kahevAya che. dAkhalA tarIke - mATImAMthI ghaDo bane che. temAM ghaDo banavAnI zarUAta thAya te arthAta mATI sauthI prathama piMDo banI ghaDAnA pariNAmane grahavA mAMDe te "prApya avasthA, mATInA pIMDAmAMthI uttarottara eka pachI eka jUdA jUdA ghATa badalAtAM ghaDo utpanna thAya te pUrvenI vacalI (Intermediate) avAMtara avasthA te vikArya avasthA ane chevaTe mATImAMthI ghaDo utpanna thayo, ghaDAno utsarga thayo, ghaDAnuM nirvartana - utsarjana thayuM, mATI ghaDA rUpe upajI - niSpanna thaI, te "nirvattha' avasthA. A to sthUla deNaMta che. paNa pratyeka sUkSma pariNamana kriyAmAM paNa A traNa vaijJAnika (scientific) tabakkA hoya che ane tethI ja tenA Adi-madhya ne aMta evA buddhigamya (Intelligent) vibhAga paDe che. AkRti prApya vikArya nirvarya mATe mATI kaLaza deNaMta tema AtmapariNAmarUpa karma paNa prApya, vikArya ane nirvatya ema traNa tabakkAmAM (stages) hoya che. koI paNa AtmapariNAma karmamAM AtmAthI prathama prApta thavA yogya vyANalakSaNA AtmapariNAma cetanamaya AtmapariNAma te prApya, tenI uttarottara te te cetanamaya vikAra karma: aMtara vyApakapaNe vizeSa pAmatI avasthA te vikAra pAmavA yogya - vikArya ane tevA tevA AtmA kartA viziSTa AtmapariNAmanuM nirvartana thavuM - sarjana thavuM te nirvatye, ema traNa tabakkA che. AvuM A AtmapariNAma karma "vyApya lakSaNavALuM' che arthAtu. vyApaka - vyApanAra evA kattathI vyApta thavA yogya hovAthI te vyApya' kahevAya che ane te te sarva 502
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMka: samayasAra gAthA-77 avasthAmAM teno vyApanAra AtmA hovAthI te vyApaka' kahevAya che. kAraNake AtmA svayaM - koInI paNa preraNA vinA ApoApa ja, aMtaru vyApaka thaI, Adi-madhya-aMtamAM te AtmapariNAma karmane vyApIne tene grahaNa kare che, tevA prakAre pariName che ane tevA prakAre upaje che. Ama pahelethI te chelle sudhI aMdaramAM vyApI rahelA - "aMtara vyApaka,' (Internally pervading) evA AtmArUpa kartAthI vyApya evuM AtmapariNAma karma karAI rahyuM che - mAtmapariNAE mAtmanA jiyamA A Atma pariNAma karma AdithI te aMta sudhI aMtaru vyApakapaNe AtmAthI karAI raheluM jJAnI jANe che. chatAM "vRtti zaniva' - "mRttikA jema kalazane' - mATI jema ghaDAne Adi-madhya-aMtamAM vyApIne tene grahe che, tevA prakAre pariName che ane tevA prakAre upaje che, tema jJAnI "vasthi0 paradravya) pariNAma - bahi:stha - vhAramAM rahelA paradravyanA pariNAmane zAnI bahi:stha paradravyanA Adi-madhya-aMtamAM vyApIne nathI tene grahaNa karato. nathI tevA prakAre pariNAmane grahato nathI pariNamato ane nathI tevA prakAre upajato. kAraNake A paradravya ane tenA pariNamato nathI upajato nathI pariNAma to bahi:stha' che. AtmAthI vhAramAM rahelA che, AtmabAhya che, tenI aMdara praveza karI - aMtaHpraveza karI AtmA kyAreya paNa temAM aMtara - vyApaka thato nathI. eTale prApya, vikArya ane nirvIrya ema traNe tabakkAmAM vyApyalakSaNa padravyapariNAma karmane jJAnI karato ja nathI, AdimAM prApya paradravya pariNAmane grahato nathI, madhyamAM vikArya paradravya pariNAme pariNamato nathI ane aMtamAM nirvatye paradravya pariNAmapaNe upajato nathI. Ama pahelethI te chelle sudhI jJAnI (zAna svabhAvI jIva) paradravya pariNAma karmano kartA thato ja nathI. ane Ama paradravyapariNAma karma nahi karato jJAnI, (jJAna svabhAvI jIva) svapariNAmane jANe che, chatAM teno (jJAnIno - jIvano) pudgalanI sAthe kartA karmabhAva nathI, ema sthita thayuM. AkRti AtmA bahi:stha paradravya padravya prApya 'nirvatye vikArya pariNAma Atma pariNAma para jIva pudgala 503
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pudgala karmaphalane jANatA jIvano pudgalanI sAthe kartA karmabhAva zuM hoya che? zuM nathI hoto? to Navi pariNamadi Na giladi uppajadi Na paradavvapajAye / NANI jANato vi hu puggalakammaphalamaNaMtaM // 78 // paradravya paryAye na pariName, rahe na upaje nA ja re; zAnI 68 pudagala bhanu, anaMta Paid chatai 4 3... sazAnathI uttA. 78 gAthArtha - anaMta pudagala karmaphala jANatAM chatAM nizcaye karIne jJAnI paradravya paryAyamAM nathI pariNamato, nathI rahato, nathI upajato. 78 AtmakhyAti TIkA pudgalakarmaphalaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet - nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jAnanapi khalu pudgalakarmaphalamanaMtaM // 7 // yato - yaM prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNaM sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM karma jAnanapi hi jJAnI pudgaladravyeNa svayamaMtavyApako bhUtvA svayamaMtalpakena bhUtvA - bahiHstha paradravyasya pariNAma dimadhyAMteSu vyApya mRttikA kalazamivAdimadhyAMteSu vyApya tada gRhmAtA tathA pariNamatA na taM gRhNAti na tathA pariNamati tathotpadyamAnena ca kriyamANaM na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikAryaM nirvatryaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH // 7 // AtmabhAvanA - pudgalakarmaphalaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarma bhAvAH kiM bhavati kiM na bhavati - Yba khane edu na pugala sAthe | bhimAyacha ? | nathI dhotI ? iti cet - oma ko pUcho to - jJAnI - zAnI pudgalakarmaphalamanaMtaM jAnannapi khalu - pudagala bhai anaMta nizcaye zane to chati paradravyaparyAye - 52dravya paryAyamA nAvi pariNamati na gRhNati na utpadyate - nathI parisamato, nathI mahato, nathI 754to. // iti gAyA AtmabhAvanA ||78|| sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM karma jAnannapi hi jJAnI - supa: 35 pugabadha o ad di nizcaye 12ne zAna, na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca - nathItane mahato, nathI tathA parimatI ane tathA 12.6504to. chate pudagala bha? prApyaM vikArya nirvartya ca vyApyalakSaNaM - prAya vidhArtha bhane nirvaya evuM vyApya lakSaNavALuM. te pudagala dravyathI kriyamANa - karAI rahyuM che. kevA pagaladravyathI kevI rIte karAI rahyuM che? svayamaMtavyApakena bhUtvAdimadhyAMteSu vyApya - svayaM - po tara vyA5 - haramA vyApa thAha-madhya-saMtAM vyApAna, taM gRhNAtA tathA pariNamatA tathotpadyamAnet ca - tene - pula bane pratA, tathA parikSamatA bhane tathA prakAre upajatA evA pudgaladravyathI. Ama AvI rIte aMtara vyApaka thaI pudgala dravyathI karAI rahelA pudgala 504
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnI kartAkarma prarUpaka dritIya aMkaH samayasAra gAthA-78 AtmakhyAti TIkArya kAraNake - prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApya lakSaNavALuM sukhaduHkhAdirUpa pugalakarmaphala karma pudgala dravyathI - svayaM aMtaru vyApaka thaI, svayaM aMtar vyApaka thaI, bahi:stha paradravya pariNAmane Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, kaLazane mRttikAnI jema Adi-madhya-aMtamAM tene grahatA, tathA prakAre pariNamatA vyApIne ane tathA prakAre upajatA evAthI - nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato karAI raheluM nizcaye karIne jANato chatAM, ane nathI tathAprakAre upajato. tethI karIne - prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApyalakSaNavALuM paradravyapariNAma karma nahi karatA zAnIno, sukhaduHkhAdirUpa pudgala karmaphala jANatAM chatAM, - pudgalanI sAthe kartA karmabhAva nathI. 78 amRta jyoti' mahAbhASya pratyeka dravya dravya-kSetra-kALa-bhAvathI) svapariNAmI che. niyata anAdi maryAdApaNe varte che. je cetana che te koI divasa acetana thAya nahIM; je acetana che, te koI divasa cetana thAya nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 601, hAthanoMdha "zuddha paNe paryAya pravartana kArya meM re; karyAdika pariNAma te Atama dharmameM re." - zrI devacaMdrajI pudgala karmane jANatA, temaja sva pariNAmane jANatA jIvano pudgala sAthe kartA-karmabhAva nathI ema uparamAM siddhAMta sthApita karyo. tyAre pudagala karmaphalane jAtA jIvano pudagala karmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? e tRtIya bhaMgano atra javAba Apyo che ane AtmakhyAtikAre tenuM sUkSma paryAlocana karyuM che. tenuM saMkSepe diggadarzana A prakAre - prApya, vikArya ane nirvatye evuM sukhaduHkhAdirUpa pudgala karmaphala che te pudgalakriyArUpa karma che, te vyApyalakSaNavALuM che, ne teno vyApaka kartA pudgala dravya che, kAraNake pudgala dravya svayaM aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM tene grahe che. tevA prakAre pariName che ane tevA prakAre upaje che. Ama suvArirUpa punivarma pudgala karmaphaLa rUpa karma pudgala dravyathI svayaM aMtavyApakapaNe karAI raheluM karmakala karmane jANatAM chatAM, jJAnI vayamaMtavyAcho bhUtvA - zAnI svayaM - pote aMtara vyApaka thaI, vahi: svastha para vyastha pariNAme kRttiza tavAhiSmateSu thANa - bahi:stha - bihAramAM sthiti karatA paradravyanA pariNAmane, kaLazane mRttikAnI jema, Adi-madhya-aMtamAM vyApIne nathI tene grahato, nathI tathA prakAre pariNamato ane nathI tathA prakAre upajato. kAraNake Ama che tethI zuM phalita thayuM? tata: prArtha vijAta nirvastra vAcanakSa padavyapariNAma kuca jJAnino - tethI karIne prApya vikArya ane nirvatye evuM vyApya lakSaNavALuM paradravya pariNAma karma nahi karatA zAnino, suva:vArirUpa putivarmapatta nAnatapa - sukha duHkhAdirUpa pudgalakarmaphala jANatAM chatAM, putrena saMda na DUbavaH - pudgalanI sAthe kartA karmabhAva nathI. / rati "AtmaghAti' AbhamAvanA ||78. 505
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'pullRAtadravyeLa svayamaMtavyApaona bhUtvA yimALa - zAnI jANe che. chatAM mATI jema svayaM aMtar vyApaka thaI ghaDAne Adi-madhya-aMtamAM vyApIne tene grahe che, tathAprakAre pariName che ane tathAprakAre upaje che, tema zAnI bahi:stha paradravyanA pariNAmane Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahaNa karato, nathI tathAprakAre pariNamato ane nathI tathAprakAre upajato. arthAt pudgaladravya ane tenA pariNAma AtmAthI 'bahi:stha' - bhAra sthiti karI rahela che, AtmabAhya che, temAM aMtaHpraveza karI AtmA kyAreya paNa - AdimAM madhyamAM ke aMtamAM (from beginning to end, from start to finish) - temAM aMtarsthApaka thato nathI. eTale prApya vikArya ane nirvartya ema traNe tabakkAmAM vyApyalakSaNavALuM paradravyapariNAmarUpa karma jJAnI karato ja nathI, paNa sukhaduHkhAdi pudgala karmaphaLanI jANapaNAkriyArUpa karma to te kare ja che ane Ama pudgala karmaphaLane jANatAM chatAM, jJAnIno pudgalanI sAthe kartAkarmabhAva to nathI ja. A akhaMDa siddhAMtarUpa nizcaya vArtA che. pudgala karmaphaLane jANatA jIvano pudgala sAthe kartA karmabhAva nathI sva jIva vya AtmapariNAma vok para puddagala dravya karma pariNAma
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-79 jIvapariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAma phalane nahi jANatA pudgala dravyano jIvanI sAthe kartA karmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? to ke - Navi pariNamadi Na gihNadi uppajjadi Na paradavyapajjAye / puggaladavyaM pitahA pariNamai saehiM bhAvehiM // 79 // paradravya paryAye na pariName, grahe na upaje nA ja re; pudgaladravya paNa te rIte, pariName svaka bhAve ja re... ajJAnathI kartA. 79 gAthArtha - te ja prakAre pudgala dravya paNa paradravya paryAyamAM nathI pariNamatuM, nathI grahatuM, nathI apa, pAsva - potAnA bhAve pariName che. 79 AtmakhyAti TIkA jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya saha jIvena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet - yato - nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / pudgaladravyamapi tathA pariNamati svakairbhAviH // 79 // jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cApyajAnat pudgaladravyaM svayamaMtavyApakaM bhUtvA paradravyasya pariNAmaM mRttikA kalazamivA di madhyAMteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca / kiMtu tataH prApyaM vikAryaM nirvartya ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya jIvena saha na kartRkarmabhAvaH // 79 // prApyaM vikAryaM nirvartya ca vyApyalakSaNaM svabhAvaM karma svayamaMtavyApakaM bhUtvA dimadhyAMteSu vyApya tameva gRhNAti tathaiva pariNamati tathaivotpadyate ca / AtmabhAvanA - jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cA jAnataH pudgaladravyasya - jIva pariNAmane svapariNAmane ane sva parizAmanA isane nahi bharatA- puchgala dravyano, saha jIvena zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? pUcho to - pudgaladravyamapi - mala dravyapakSa paradravya paryAye paradravya paryAyabhAM nAvi pariNamati na gRhNAti na utpadyate nathI parikSamato, nathI grahato, nathI apaThato, tathA svakaiH bhAvaiH pariNamati tathA sva- potAnA bhAvothI - parizAbhothI parizrame che. // iti gAthA AtmabhAvanA || - to - 2 - jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cApyajAnan - kavaparizAbhane svaparizAbhane ane svaparizAma isane pAsa nahi bhazatuM khevaM pudgaladravyaM puchgala dravya svayamaMtavyApakaM bhUtvA svayaM bhote aMtara vyApaka thardhane, paradravyasya pariNAmaM mRttikA kalazAmavAdimadhyAMteSu vyApya - paradravyanA parizAmane kaLazane vRttikAnI jema Ahi-madhya-aMtamAM vyAdhIne, na taM gRhNati na tathA pariNamati na tathotpadyate nathI tene gRhatu, nathI tathAprakAre 507 - -
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha kAraNake jIva pariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatuM evuM pudgaladravya svayaM aMtar vyApaka thaI paradravyanA pariNAmane phalazane mRttikAnI jema Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahatuM, nathI tathAprakAre pariNamatuM ane nathI tathAprakAre upajatuM, paraMtu prApya vikArya ane nirvartya evA vyApya lakSaNa svabhAva karmane svayaM aMtar vyApaka thaI, Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, tethI karIne - prApya vikArya ane nirvartya evuM vyApya lakSaNavALuM paradravya pariNAma karma nahi karatA, (ane) jIva pariNAmane svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatA, evA pudgala dravyano jIvanI sAthe kartA karmabhAva nathI. 79 jIva pariNAma Adine nahi jANatA pudgaladravyano jIva sAthe karmabhAva nathI tene ja grahe che, tathAprakAre ja pariName che ane tathAprakAre ja upaje che. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''zrI jinano evo abhiprAya che ke pratyeka dravya anaMta paryAyavALuM che - jIvane anaMtA paryAya che. paramANune paNa anaMtA paryAya che. jIva cetana hovAthI tenA paryAya paNa cetana che ane paramANu acetana hovAthI tenA paryAya paNa acetana che. jIvanA paryAya acetana nathI ane paramANunA paryAya sacetana nathI, evo zrI jine nizcaya karyo che ane temaja yogya che, kemake pratyakSa padArthanuM svarUpa paNa vicAratA tevuM bhAse che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 188 aho zrI sumati jina ! zuddhatA tAharI svaguNaparyAya rAmI.'' - zrI devacaMdrajI pudgalakarmane, svapariNAmane ane pudgala karmaphalane jANatA jIvano pudgala sAthe kartA karmabhAva nathI ema u52mAM tribhaMgIthI siddhAMta nizcita karyo. tyAre jIva pariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatA evA pudgaladravyano jIvanI sAthe kartRkarmabhAva zuM hoya che ? zuM nathI hoto ? e caturtha bhaMgano atra paNa gamika sUtranibaddha gAthAmAM uttara Apyo che ane tenuM UMDu tattvajJAna AtmakhyAtikartA paramarSie parisphuTapaNe prakAzyuM che : pudgaladravya paradravyanA pariNAmane nathI grahatuM, nathI pariNamatuM, nathI upajatuM. kevuM che pudgaladravya ? jIva pariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAmaphalane na jANatuM evuM, kevI rIte nathI grahatuM I. ? svayaM-pote aMtardhyApaka thaI mRttikA jema kaLazane Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, svayamaMtavyApa mUtvAmidhyAMtevu vyAya, arthAt kRttikA jema kaLazane Adi-madhya-aMtamAM vyApe che tema A pudgaladravya paradravyanA pariNAmane pariNamatuM, nathI tathAprakAre upajatuM, kiMtu - paraMtu prApya viAryAM nirvartya 6 bAbatakSaNaM - prApya vikArya ane nirvarya evuM vyApya lakSaNavALA svamAvuM rma - svabhAva karmane svayamaMtavyAparuM bhUtvA - svayaM aMtara vyApaka thaI, gAvimadhyAMtevu vyApa - Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, tameva smRti tathaiva niti tathaiyotvaghate 6 - tene ja grahe che, tathAprakAre ja pariName che ane tathAprakAre ja upaje che. tata: - tethI karIne prApya vidyArya nirvarta 6 vyApatakSanuM vadravyaparikhAma rmALurvALasva - prApya vikArya ane nirvartya evA vyApya lakSaNavALA paradravya pariNAma karmane nahi karatA, (ane) nIvaparinAma svaparinAma svaparikhAmAM vAnAnata: - jIvapariNAmane svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatA evA puAtadravyasya - pudgaladravyano nIvena sahana EmAvaH - jIvanI sAthe kartAkarmabhAva nathI. || ti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA ||7|| 508
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-79 Adi-madhya-aMtamAM vyApatuM nathI. tyAre pudagaladravya zuM rahe che I. ? svabhAva karmane rahe che I. kevuM che svabhAva karma ? prApya vikArya ane nirvatyuM evuM vyApya lakSaNavALuM - prArtha vijaI nirvattha ra vyAtilaI svamAnaM rma - tene pudgala dravya kevA prakAre rahe che I. ? svayaM aMtaravyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne. A uparathI zuM phalita thAya che ? prApya vikArya ane nirvatye vyApyalakSaNavALA paradravyapariNAma karmane nahi karatA, tathA jIvapariNAmane svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatA evA pudgaladravyano jIvanI sAthe kartAkarmabhAva nathI, 'putidravyaya nIvena sada na varturmamAva:' | arthAt pudgala dravya jaDa-acetana che, eTale jIvapariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAmaphalane te jANatuM nathI. AvuM pudgala dravya svayaM aMtaruvyApaka thaI, kalazane mRttikAnI jema, paradravyanA pariNAmane Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, nathI tene grahaNa karatuM, nathI tevA prakAre pariNamatuM ane nathI tevA prakAre upajatuM. paraMtu prApya, vikArya ane nirvatye evA vyApyalakSaNavALA potAnA pudgalapariNAmarUpa svabhAva karmane svayaM aMtaru vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM vyApIne, tene (svabhAvane ja) grahaNa kare che, tevA prakAre ja pariName che ane tevA prakAre ja upaje che. tethI karIne prApya vikArya ane nirvatyuM evuM vyApyalakSaNavALuM paradravyapariNAma karma pudgaladravya karatuM ja nathI, eTale jIvapariNAmane, svapariNAmane ane svapariNAmaphalane nahi jANatA pagalA dravyano jIvanI sAthe kartAkarmabhAva nathI, e siddhAMta che. tAtparya - pudgala dravya jaDa che, jJAnarahita, acetana che ane Atmadravya jJAnamaya cetana che. eTale jaDa acetana evuM pudgala dravya cetana pariNAmane grahatuM nathI, cetana pariNAme pariNamatuM nathI ane cetana pariNAme upajatuM nathI, paNa AdithI te aMta sudhI te svabhAva karmane ja kare che, arthAt svabhAvane ja - pudgalabhAvane ja (pudgala pariNAmane ja) rahe che, pudgala bhAve ja pariName che ane pudgala bhAve ja upaje che. Ama jaDa jaDabhAve ja pariName che ne cetana cetanabhAve ja pariName che. koI potapotAno svabhAva choDI palaTatuM nathI, arthAt jaDa cetana banatuM nathI ne cetana jaDa banatuM nathI. jaDa te traNe kALamAM jaDa ja rahe che ane cetana te traNe kALamAM cetana ja rahe che, Ama pratyakSa anubhava sarvane thAya che, emAM saMdeha zo ? A traNe kALamAM na phare evo nizcala nizcaya siddhAMta che. A parama tattvavArtA paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe ananya tatvamaMthananA phalaparipAkarUpa potAnI TaMkotkIrNa parama addabhuta anubhavAmRta vANImAM sahaja svayaMbhU udgArarUpe apUrva AtmavinizcayathI pradarzita karI che - jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahi, choDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya emAM kema?" - parama tatvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI, aMka (226), 266* najArAtuM na jANatuM yugala pudgala | (jIva) jIva - svapariNAma svapariNAma phala juo : ananya paramArthabhaktithI zrI manasukhabhAI kiratacaMdra saMzodhita karelI "zrImad rAjacaMdra' AvRtti (aM. 226), pachInI AvRttimAM aMka-266 che. ema sarvatra samajavuM. 509
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vijJAnArsiSa na prakAze tyAMlagI ja kartAkarma bhramamati che evo bhAvano samayasAra kaLaza (5) lalakAre che - jJAnI jAnanapImAM svaparapariNatiM pudgalazcApyajAnat, vyAptRvyApyatvamaMtaH kalayitumasaho nityamatyaMtabhedAt / ajJAnAtkartRkarmabhramamatiranayorbhAti tAvanna yAvat,' vijJAnArcizcakAsti krakacavadadayaM bhedamutpAdya sadyaH // 50 // jJAnI jANaMta toye svapara pariNati pudgalo jANato nA, vyAkR-vyApyatva aMtara - nita ati bhithI - vedavA zakta che to nA; ajJAne kartakarma bhramamati drayanI tyAMlagI jyAMlagI nA, vijJAnArsiSa prakAze jhaTa karavata zuM bheda nirdaya karI A. 50 amRta pada-50 vijJAna jvAlA jvalaMta A prakAzatI... vijJAna jvAlA. 1 jJAnI svapara pariNati jANato, pudgala kaMI paNa te ja na jANato, aMtara vyAkhra vyApyatva na vedato, drayano nitya atyaMta che bhedato... vijJAna. 2 kartA AtmA pudgala karma e ati, drayanI kartA karma bhramanI mati, tyAMlagI ajJAnathI bhAsatI, vijJAna jvAlA jyAMlagI na prakAzatI... vijJAna. 3 bheda adaya karavata zuM jhaTa upajAvatI, - bhagavAna amRta jyoti ullAsatI... vijJAna. 4 artha - jJAnI A svapara pariNatine jANato chatAM ane pudagala nahi jANato chatAM, atyaMta bhedane lIdhe, aMtara vyApya-vyApakapaNAne pAmavA nitya asaha-asamartha che, ajJAnane lIdhe A benA kartA-karmanI bhramamati tyAM lagI bhAse che, ke jyAM lagI karavatanI jema sadya adaya bheda upAvIne vijJAna-teja prakAza prakAzato nathI. "amRta jyoti' mahAbhASya "karma e jaDa vastu che. je je AtmAne e jaDathI jeTalo jeTalo Atmabuddhie samAgama che, teTalI teTalI jaDatAnI eTale abodhatAnI te AtmAne prApti hoya, ema anubhava thAya che. AzcaryatA che ke pote jaDa chatAM cetanane acetana manAvI rahyAM che ! cetana cetanabhAva bhUlI jaI tene sva svarUpa ja mAne che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 33, 55 zuddha svapradezatA, tattvacaitanyatA vyApya vyApaka tathA grAhya grAhaka gatA." - zrI devacaMdrajI uparanI cAra gAthAomAM je kartAkarma siddhAMtanuM parama nizcayarUpa UMDa apUrva tattva vijJAna vivarI dekhADyuM, teno saMkSepamAM sArasamuccayarUpa upasaMhAra karato A kaLaza paramArtha vijJAnAgni prakAze karta- mahAkavi amRtacaMdrajIe lalakAryo che, jJAnI - jJAnavAnu jIva che te potAnI karma bhamamati nAzeH pariNatine ane paranI pariNatine jANe che ane pudgala potAnI pariNatine bhedajJAnanI karavata ke paranI pariNatine nathI jANato. eTale "jJAnI nAnannaImAM vapararirti putrItavAvanAnanuM - jJAnI A svapara pariNatine jANato chatAM ane pudgala paNa nahi jANato, aMtar vyAkhravyApyapaNuM kaLavAne asaha - asamartha - akSama che, "vyAsa 510
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya : samayasAra kaLaza-50-79 = vyApavamaMta: Rtayitumasahau', aMtara vyApya-vyApaka bhAva kaLavAne asahana sahI-khamI zake evo asaha-akSama che. zAthI nitya-sadAya atyaMta sarvathA bhedathI, - nityamahaMtamevAta, cetana jIvano ane acetana jaDa pudgalano sadAya atyaMta bheda-bhinnapaNuM-jUdApaNuM che tethI. to pachI A kartAkarmapaNuM bhAse che tenuM zuM ? to ke ajJAnAt ajJAnane lIdhe A benI - jIva-pudgalanI kartRkarma bhramamati bhAse che - tRrmapramamatinayomAMti, jIva karjA ane pudgala karma tenuM karma evI bhramabuddhi - bhrAMtirUpa buddhi bhAse che - jaNAya che. kyAMlagI tevI bhramamati bhAse che ? tyAMlagI ke jyAMlagI vijJAnArcim - vijJAna jvAlA prakAzatI nathI, tAvanne yAvat vijJAnArviSvajAti. kevo vijJAnArthiNlR zuM karIne ? karavatanI jema adayapaNe dayArahitapaNe (krUrapaNe !) sagha tatkSaNa zIghra bheda upajAvIne vavavavayaM mevamutpAgha sagha:, arthAt karavata jema nirdayapaNe lAkaDAnI be phADa kare che, tema A bheda jJAnanI karavata nirdayapaNe zIghra jaDa-cetanano spaSTa bheda upajAvavArUpa be phADa kare che, eTale A vijJAnArcit - vijJAna agninI jvAlA ugrapaNe prakAze che. - jIva - || 511 para pudgala -
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIva pariNAma ane pudagala pariNAmanuM anyonya nimitta mAtrapaNuM che. tathApi te beno kartA-karma bhAva nathI, ema kahe che - jIvapariNAmahehU~ kammattaM puggalA pariNamaMti / puggalakammaNimittaM taheva jIvovi pariNamai // 80 // Navi kubai kammaguNe jIvo kammaM taheva jIvaguNe / aNNoNNaNimitteNa du pariNAma jANa doha~pi // 81 // eeNa kAraNeNa du kattA AdA saeNa bhAveNa / / puggalakammakayANaM Na du kattA savvabhAvANaM // 82 // (trikalaM) pulo karmapaNuM pariName, jIva pariNAma nimitta re; jIva paNa temaja pariName, pudgala karma nimitta re... ajJAnathI. 80 jIva na ja karmaguNo kare, karma na ja jIvaguNa tema re; anyonya nimitte beyano, jANa ! pariNAma ja ema re... ajJAnathI. 81 e kAraNe kartA AtamA, svaka bhAve karI hoya re; paNa pudgala karmakRta bhAvano, sarvano kartA no'ya re... ajJAnathI. 82 gAthArtha - jIva pariNAmanA hetue pudgalo karmapaNuM pariName che, temaja pudgala karmanA nimitte jIva paNa pariName che. 80. nathI jIva karmaguNo karato, temaja nathI karma jIvaguNo karatuM, paNa anyonya nimittathI ja banneno pariNAma jANa ! 81 e kAraNathI ja AtmA svaka-potAnA bhAve karIne kartA che, paNa pudgalakarmakRta sarvabhAvono kartA nathI. 82 AtmabhAvanA - nIlapunariNAmacorocanamitramAtratvamasti - jIva pariNAma ane pudgala pariNAma e benuM anyonya - ekabIjA sAthe nimitta mAtrapaNuM che - tathApi na tayo: vartupAva: yAha - tathApi te beno kartAkarmabhAva nathI ema kahe che - nIvapariNAmahetu: - jIva pariNAma hetue - nimitte puktA : vatva rAkhaMti - pugalakarmanimitta - pudgala - karma nimitte nIyo ivamiti - jIva paNa pariName che. 8nI - nIvaDa - jIva karma guNone nAri karoti - nathI ja karato, tarthava - temaja navAjU - jIva guNone karma - karma (nathI ja karatuM), anyonyanimittena tu - paNa anyonya - paraspara nimittathI ja yorapi raNAme nAnAdi - layano pariNAma jANa ! il86l utena vakArIne tu - ane Aja kAraNathI nizcaya karIne mAtmA - AtmA vana bhAvena - svaka-potAnA bhAve karI vArtA - kartA che, na tu punarmatAnAM sarvamAvAnAM kartA - paNa pudgala karmakRta pudgala karmathI karAyelA sarvabhAvono kartA to nathI ja. ||8|| ti tathA gAtmabhAvanA 80-82. pato . kAraNake - nIvarAmaM nimittIvRkanya pulumAtA: vena nimaMti - jIva pariNAmane nimitta karI pudagalo karmapaNe pariName che, purAtaRrSa nimittatva nIvo paramati - pudgalakarmane nimitta karI jIva paNa pariName che, ti nIvapurAtariNAmaritaratara hetutvopAri - ema jIva pariNAma ane pudgala pariNAmanA Itaretara-anyonya-eka bIjAnA hetupaNAno - kAraNapaNAno upanyAsa - rajUAta chatAM, gIvaputayoH paraspara vyAyavyApamAvAmAvA - jIva ane pudgalanA paraspara - ekabIjA sAthe vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, nIvaca putipAimanAM pustavarmanori nIvapariNAmanAM rrarmavAsiddhI - jIvane pula pariNAmonA (ane) pudgala karmane paNa jIva pariNAmonA kartAkarmapaNAnI asiddhi sate, nimittanaimittimAMvamAtrApratiSiddhavAn - nimitta - naimittika bhAvamAtranA apratiSipaNAne - aniSiddhapaNAne lIdhe, rUtaretaranimittAtrInavanenaiva - Itaretara - anyonya - 512
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIyaH samayasAra gAthA 80-81-82 AtmakhyAti TIkA jIvapudgalapariNAmayoranyonyanimittamAtratvamasti tathApi na tayoH kartRkarmabhAva ityAha jIvapariNAmahetuM karmatvaM pudgalAH pariNamaMti / pudgalakarmanimittaM tathaiva jIvopi pariNamati // 80 // nApi karoti karmaguNAn jIvaH karma tathaiva jIvaguNAn / anyonyanimittena tu pariNAmaM jAnIhi dvayorapi // 81 // etena kAraNena tu karttA AtmA svakena bhAvena / pudgalakarmakRtAnAM na tu karttA sarvabhAvAnAM // 82 // yato jIvapariNAmaM nimittIkRtya pudgalAH karmatvena pariNamaMti pudgalakarma nimittIkRtya jIvopi pariNamatIti jIvapudgalapariNAmayoritaretarahetutvopanyAsepi jIvapudgalayoH parasparaM vyApyavyApakabhAvAbhAvA jIvasya pudgalapariNAmAnAM pudgalakarmaNopi jIvapariNAmAnAM kartRkarmatvAsiddhau nimitta naimittikabhAvamAtrasyApratiSiddhatvAditaretaretaranimittamAtrI bhavanenaiva dvayorapi pariNAmaH / tataH karaNAt - mRttikayA kalazasyeva svena bhAvena svasya bhAvasya karaNA jIvaH svabhAvasya karttA kadAcitsyAt / - mRttikayA vasanasyeva svena bhAvena parabhAvasya kartumazakyatvAt pudgala bhAvAnAM tu kartA na kadAcidapi syAditi nizcayaH ||80||81||82|| AtmakhyAti TIkArtha kAraNake - jIva pariNAmane nimitta karI pudgalo karmapaNe pariName che, pudgalakarmane nimitta karI jIva paNa pariName che, ema jIva pariNAma ne pudgala pariNAmanA Itaretara hetupaNAno upanyAsa chatAM jIva-pudgalanA paraspara vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe, jIvane pudgala pariNAmonA (ane) pudgala karmane paNa jIva pariNAmonA kartA-karmapaNAnI asiddhi sate - - nimitta-naimittika bhAvamAtranA apratiSiddhapaNAne lIdhe, Itaretara (anyonya) nimittamAtrI bhavanathI ja banneyano pariNAma che, te kAraNathI kRttikAthI kalazanI jema svabhAva vaDe karIne svabhAvanA kAraNane lIdhe azakyapaNAne lIdhe jIva svabhAvano kartA kadAcit hoya; - paNa mRttikAthI vastranI jema svabhAva vaDe karIne parabhAva karavAnA 513 pudgala bhAvono kartA to kadAcit paNa na hoya, khebha nizcaya che. 80, 81, 82 kheDabIbhanA nimitta mAtra3ya lavana thaDI - hovApazA thaDI 4 dvayorapi pariNAmaH Sanneyano parizAma che. araza khAma che, tethI zuM ? tataH kAraNAt te arazI mRttikayA kalazasyeva bha, svena bhAvena sva-potAnA lAva vaDe urI svasya bhAvasya karaNAt sIdhe jIvaH - va svabhAvasya karttA svabhAvanI urttA kadAcit syAt mRttikAthI vasana - vastranI prema, bhATIthI thaDAMnI prema, svena bhAvena kartumazakyatvAt - parabhAvanA ravAnA azasyapazAne bIdhe pudgalabhAvAnAM tu kartA kadAcidapi syAd - adhAyita pakSa na hoya, iti nizcayaH khebha nizcaya che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||80||81||82|| - - bhRttiathI ulazanI prema, bhATIthI ghaDAnI svanA potAnA bhAvanA usane ravAne adhAyita hoya, paraMtu mRttikayA vasanasyeva - sva-potAnA bhAva vaDe kurI parabhAvasya yuddagasa bhAvonI urjA to na -
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya "vibhAva' eTale "viruddha bhAva' nahIM, paraMtu vizeSa bhAva'. AtmA AtmArUpe pariName te bhAva" che athavA "svabhAva' che. jyAre AtmA tathA jaDano saMyoga thavAthI AtmA svabhAva karatAM AgaLa jaI "vizeSa bhAve' pariName te "vibhAva" che. Aja rIte jaDane mATe paNa samajavuM.- zrImad rAjacaMdra, vyAkhyAnasAra "upAdAna upAdAna pariNati vastunI re, paNa kAraNa nimitta AdhIna." - zrI devacaMdrajI jIva pariNAmanuM ane pudgala pariNAmanuM ekabIjA sAthe nimitta mAtrapaNuM che, to paNa te beno kartA karmabhAva nathI ema atre traNa gAthAmAM pratipAdana karyuM che ane jIva pariNAma satrAtmaka zailIthI apUrva tattvakalAthI nibaddha AtmakhyAtimAM paramarSi pudgala pariNAmanuM paraspara amRtacaMdrAcAryajIe tenuM talasparzI mImAMsana karyuM che, jIva pariNAmanA ane 'nimittamAtrapaNuM, paNa karnAkarmabhAva nahi yugala pAraNAmanA itareta pudgala pariNAmanA Itaratara hetupaNAno - anyonya nimittapaNAno upanyAsa - rajUAta che, "nIvapurnaparimayariMtaretarahetutvopacAsefpa' - kevA prakAre ? jIva - pariNAmane nimitta karI pudagalo karmapaNe pariName che, pudgalakarmane nimitta karI jIva paNa pariName che, evA prakAre anyonya nimittano upanyAsa chatAM, jIvane pudgala pariNAmonA ane pudagalakarmane paNa jIvapariNAmonA kartA-karmapaNAnI asiddhi che. zAne lIdhe ? jIvana ane pudgalanA paraspara-eka bIjA sAthe vyAya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - "navapUtayoH paraspara vyAyavyApamAvAva' | - Ama bhale jIva-pudgalanA kartA-karmapaNAnI asiddhi che, chatAM nimitta-naimittika bhAva mAtranuM to apratiSiddhapaNuM - aniSiddhapaNuM che. tene lIdhe Itaretara-eka bIjA sAthe nimittamAtrI bhavanathI ja banneyano pariNAma che. A uparathI zuM phalita thAya che ? te kAraNathI "sva bhAva" - potAnA bhAva vaDe karIne "sva bhAvanA' - potAnA bhAvanA karaNane lIdhe - karavApaNAne lIdhe jIva svabhAvano kartA kadAcita hoya, nIva: svabhAvastha rjA drAvita thata, konI jema ? mRttikA vaDe kalazanI jema - mRttiyAM nazaceva, paNa pudgalabhAvono kartA to kadAcita paNa - kadI paNa na hoya. zAne lIdhe ? svabhAva vaDe karIne parabhAvanA karavAnA azakyapaNAne lIdhe. konI jema ? mRttikA vaDe vastranI jema, pRttiyAM vasanaceva- mATIthI jema kapaDuM karAya nahi tema. have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe. "karma ke nimitta kahe AtamA ke pariNAma, Atma pariNAma ko nimitta pUrva karma hai, yAte dudubhAvanI ko hetu hetumaMta bhAva, lagI rahyo para bhAva mero e to bharma hai, jese loha bhrama ko nimitta kahyo camaka ko, camaka kI zakti ko nimitta loha karma hai, aise jIva karma ko saMyoga lagI rahyo to bhI, nihaye vicAre bhinna karma jIva dharma hai.' - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-31 jIva pariNAmanuM nimitta pAmIne pudgalo karmapaNe pariName che ane pudgalakarmanuM nimitta pAmIne jIva paNa pariName che - ema jIva pariNAma ne pudgala pariNAmanuM Itaratara hetupaNuM arthAt paraspara eka bIjAnuM nimittakAraNapaNuM che evo upadezarUpa upanyAsa karAya che. Ama chatAM jIva ane pudgala banne sarvathA bhinna dravya hoI, te bannenA paraspara - ekabIjA sAthe vyApya-vyApaka bhAvano abhAva che, arthAtu jIva pudgalamAM vyApato nathI ne pudgala jIvamAM vyApato nathI, athavA to jIva padgalathI vyApAto nathI ne pudgala jIvathI vyApAto nathI, eka dravya bIjA dravyanI aMdara ghUsI javArUpa aMta:praveza karatuM nathI, paNa pota potAnA dravyanI maryAdAmAM ja - samayamAM 514
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka tiya aMkaH samayasAra gAthA 80-81-82 ja rahe che, eTale Ama jIva ne pudgalane eka bIjA sAthe vyApyavyApaka bhAvano abhAva hovAthI, jIvane pudgalapariNAmono kartA-karmapaNAnI asiddhi che, temaja pudgalakarmane jIva-pudagalano paraspara paNa jIvapariNAmonA kartA-karmapaNAnI asiddhi che - "nIvaca vyAya-vyApaka bhAva abhAvaH putipariNAmanAM putaLa nIvapariNAmanAM OrmAsi | - arthAt katta karma bhAva abhAva jIva kartA ne pudgalapariNAma tenuM karma ema kartA-karmapaNuM siddha thatuM nathI, ta , . pa SiApa Tena daI temaja pudagala kartA ne jIvapariNAma tenuM karma ema kartAkarmapaNuM siddha thatuM nathI. eTale ke jIva pudagalapariNAmarUpa karmano kartA thato nathI ane pudagalakama jIvapariNAma rUpa karmano kartA thatuM nathI. Ama che chatAM atre nimitta-naimittika bhAva mAtrano to niSedha che ja nahi, apratiSiddhapaNuM ja - aniSiddhapaNuM ja che - "nimittanaittijamAvItrasthAtiSiddhavata' - eTale paraspara nimitta mAtrI bhavanathI ja - "taranimittAtrImavarnava', eka bIjA sAthe nimitta mAtrarUpa paraspara nimitta mAtrI thavApaNAe karIne ja banneyano pariNAma che, "yora ipariNAma:' - bhavanathI ja banneyano pariNAma jIvapariNAma nimitta ne pudagala karma naimittika (nimitta thakI upajato bhAva) athavA pudgalakarma nimitta ne jIvapariNAma naimittika, ema jIva-pudgalanA eka bIjA sAthe nimitta-naimittika bhAvanI "nA" to pADI zakAya ema nathI, paNa te "mAtra' - kevala (only) nimitta-naimittika bhAva che - vadhAre nahi, ochuM nahi (nothing more, nothing less). arthAta jIvapariNAmanA nimitte pudagala pote - svayaM potAnA - svanA pudgala pariNAmarUpa karmapaNe pariName che ane pudgalapariNAmarUpa karmanA nimitte jIva paNa pote ja - svayaM ja potAnA - svanA jIvapariNAme pariName che. Ama paradravyanuM nimitta mAtra pAmIne paNa pratyeka dravya pote ja pota potAnA svapariNAme ja pariName che. paNa eTaluM to che ja ke "kayora iranAma:' - jIva dravya ne pudagala dravya e banneno pratyekano pariNAma paNa ekabIjA sAthe "nimitta mAtrI bhavana thakI ja - nimitta mAtra hovApaNA thakI ja hoya che - "taretaranimittAtrAmavanena iva', anyathA nahi. jIva pariNAmanuM nimittapaNuM na hoya to pudgalanuM karmapaNe pariNAma hoya ja nahi, ne pudgalakarmanuM nimitta paNuM na hoya to jIvano bhAvakarmapaNe pariNAma hoya ja nahi, eTale banneyano pariNAma ekabIjAnA pariNAmanA nimittapaNAne AdhIna che. mATe nimittanI paNa kAMI ochI kiMmata AMkavAnI jarUra nathI. daMDa-cakrAdinuM nimitta na hoya to anaMta kALe paNa mATImAMthI ghaDo bane ja nahi, paNa, kaMbha kArAdinuM nimitta mAtra pAmIne ja mATIrUpa upAdAna svayaM ghaDo bane. Ama nimitta - upAdAnano paraspara sApekSa saMbaMdha ane yathAyogya maryAdA che. atre nimitta - upAdAnanI sAmAnya samyaka vyavasthA samajI levA yogya che ke jethI koI paNa prakAranI bhrAMti rahe nahi. je kAraNa che te pote ja pUrNa pade kArya bane te upAdAna kAraNa che - jema ghaDAmAM mATI che te upAdAna che. upAdAnathI je bhinna-juduM-pRthaka che, ne jenA vinA kArya thAya ja nahi, te nimitta kAraNa che - jema ghaDo banavAmAM daMDa-cakra Adi che te nimitta kAraNa che. ItyAdi. jaise mATI jala saMga ghaTa dIpakAdi caMga, nava nava bhAva dhAre mRtta rUpa voI hai, taise karmajala bhoga jIva cAra gati roga, lahe meM akhaMDa dhruva cetanatva soI hai; aiso nija guNavaMta acala akhaMDa saMta, tAhiko sarU5 gahi siddha rUpa joI hai, kahe devacaMda naMdi aise cidAnaMda vinu mokSa ko sAdhaka, bhaIyA aura nahIM koI hai." - zrI devacaMdrajI kata dravyaprakAza", 2-3 eTalA mATe - mATI jema svabhAva vaDe - svapariNAma vaDe svabhAvanA - svapariNAmanA karaNane lIdhe kaLazarUpa svabhAvanI - svapariNAmanI kartA kadAcituM hoya, paNa svabhAva - svapariNAma vaDe para 515
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAvanA - parapariNAmanA karavAnA azakyapaNAne lIdhe vastrarUpa parabhAva - parapariNAmanI kartA kadAcitu paNa na hoya, arthAtu mATI svabhAve karIne svabhAvarUpa kaLazanI jIva svabhAva vaDe svabhAvono kartA kadAca bane, paNa svabhAve karIne parabhAvarUpa vastranI kartA to kadI kartA kadAcita, paNa paNa na ja bane, mATImAMthI svabhAvarUpa ghaDo bane, paNa parabhAvarUpa kapaDuM to pudagala bhAvono kA to na ja bane. tema jIva saina mAna - svabhAva vaDe - sva pariNAma vaDa kadI paNa nahi ' svabhAvanI - sva pariNAmonA karaNane lIdhe - vamavasya vArata - svabhAvano - sva pariNAmano kartA kadAcita hoya, paNa taina mAna - svabhAva - sva pariNAma vaDe parabhAvanA - parapariNAmanA karavAnA azakyapaNAne lIdhe - "gharamAvI sUrta-zakyatvotuM' - pudgalabhAvarUpa parabhAvonA kartA to kadAcit paNa na ja hoya - putrInamAvAnAM tu rtA na vAvitti cATu, arthAtu jIva svabhAve karIne svabhAvarUpa AtmapariNAmano kartA kadAca hoya, paNa svabhAve karIne parabhAvarUpa pudagalapariNAmono kartA to kadI paNa na ja hoya, jIvamAMthI svabhAvarUpa AtmapariNAma bane, paNa parabhAvarUpa pudgalapariNAma to na ja bane, "ti nizcaya:' - ema nizcaya che, traNe kALamAM na phare evI acaLa siddhAMtarUpa tattvavArtA che. jIva navi puggalI, naiva puggala kadA, pagalAdhAra navi tAsa raMgI; para taNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastu dharma na kadA parasaMgI. aho ! zrI sumati jina zuddhatA tAharI, sva guNaparyAya pariNAma rAmI." - tattvaraMgI mahAmuni zrI devacaMdrajI tAtparya ke - (1) jIva pariNAma - pudgala pariNAma ema paraspara nimitta - naimittika saMbaMdha che. (2) paNa jIva karma guNa kare nahi ne karma jIvaguNa kare nahi, mAtra anyonya nimitte banne potapotAnA ja pariNAme pariName. (3) tethI AtmA potAnA - svabhAve karIne kartA che, paNa pudgala karma kata sarva bhAvono eTale ke samasta parabhAvono kartA to nathI ja - A nizcaya sthiti che. AkRti jIva-kartA jIva pariNAma-karma kaLaza-karma mRttikA kirtA pudgala svabhAva | paraspara | pariNAma nimitta ne. pariNAma mATI svabhAva svabhAva. vyApya vyApakabhAva abhAva mRttikA vastu pudgala parabhAva parabhAva kartA karma saMbaMdha abhAva sva jIva para pudgala 516
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitAya aMkaH samayasAra gAthA 83 tathA tethI A sthita che ke jIvano svapariNAmo ja sAthe kartAkarmabhAva ane bhoktAbhogyabhAva che - NicchayaNayassa evaM AdA appANameva hi karedi / vedayadi puNo taM ceva jANa attA du attANaM // 83 // nizcayanaya mate AtamA, kare AtmAne ja ema re; he mAtmAne 4 bhAtamA, ra tuM nizcaya tema. 2... zAnathI. 83 gAthArtha - ema nizcayanayanA abhiprAya AtmA phuTapaNe AtmAne kare che ane AtmA ja te AtmAne vede che ema jaNa. 83 AtmakhyAtiTIkA tataH sthitametajjIvasya svapariNAmaireva saha kartRkarmabhAvo bhoktRbhogyabhAvazca - nizcayanayasyaivamAtmAtmAnameva hi karoti / vedayate punastaM caiva jAnIhi AtmA tvAtmAnaM // 83 // yatho - ttaraMganistaraMgAvasthayoH sasaMsAranisaMsArAvasthayoH samIrasaMcaraNAsaMcaraNanimittayorapi pudgalakarmavipAkasaMbhavAsaMbhavanimittayorapi samIrapArAvArayovyApyAvyApakabhAvAbhAvAt pudgalakarmajIvayoApyavyApakabhAvAbhAvAt kartakarmatvAsiddhau kartRkarmatvAsiddhau pArAvAra eva svayamaMtavyApako bhUtvA jIva eva svayamaMtavyApako bhUtvA dimadhyAMteSUttaraMganistaraMgAvasthe vyApyo dimadhyAMteSu sasaMsAranisaMsArAvasthe vyApya ttaraMgaM nistaraMgaM tvAtmAnaM kurva sasaMsAraM nisaMsAraM vAtmAnaM kurvanAtmAnamekameva nAtmAnamekameva kurvan pratibhAti kurvan pratibhAtu na punaranyat / mA punaranyat / yathA sa eva ca tathAyameva ca bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt parabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvA parabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvAt - duttaraMgaM nistaraMgaM tvAtmAnamanubhava sasaMsAraM nisaMsAraM vAtmAnamanubhava - nAtmAnamekamevAnubhavan pratibhAti trAtmAnamekamevAnubhavan pratibhAtu na punaranyat / mA punaranyat // 83 // AtmabhAvanA - tataH sthitametat - tethI mA sthita cha ? - jIvasya svapariNAmaireva saha - no svaparikSAmo sAthai 4 kartR karmabhAvo bhoktRbhogyabhAvazca - bhAva sanelostRlogya bhAva cha. nizcayanayasya - nizcayanayanA mata evaM AtmA AtmAnameva hi karoti - ma mAtmA AtmAne 4 nizcaye zane cha, punaH AtmA tu taM caiva AtmAnaM vedayate - punaH jAtmA nizcaye zana mAtmAne 4 vehecha, jAnIhi - ma mara. || iti gAthA AtmabhAvanA / / 8 / / yathA - bha, ti cha, uttaragannistaraMgAvasthayoH - uttaraMga-yA taraMgavANI nistaraMga-taraMganIle 517
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya tema samIranuM saMcaraNa-asaMcaraNa nimitta che jenuM pudgala karmavipAkano saMbhava-asaMbhava nimitta evI uttaraMga - nistaraMga e be avasthAne viSe che jenuM paNa. evI sasaMsAra-niHsaMsAra e be avasthAne viSe paNa samIra ane samudranA vyApya vyApaka bhAvanA pudgala karma ane jIvanA vyApya vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe abhAvane lIdhe, kartA karmapaNAnI asiddhi sate, kartAkarmapaNAnI asiddhi sate, samudra ja jIva ja svayaM aMtaru vyApaka thaI svayaM aMtarU vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM Adi-madhya-aMtamAM uttaraMga-nistaraMga avasthAne vyApIne sasaMsAra-rnisaMsAra avasthAne vyApIne uttaraMga vA nistaraMga AtmAne (potAne) karato, sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne karato AtmAne ekane ja karato pratibhAse che, AtmAne ekane ja karato, bhale pratibhAso ! nahi ke punaH anyane; ma punaH anyaneH ane jema te ja ane tema A ja bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAva thakI bhAvya bhAvaka bhAvanA abhAva thakI parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAne parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe, lIdhe uttaraMga vA nistaraMga AtmAne anubhavato sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne anubhavato AtmAne ekane ja anubhavato pratibhAse che AtmAne ekane ja anubhavato bhale pratibhAso! nahi ke punaH anyaneH ma punaH anyane. 83. avasthAone viSe, te be avasthAnuM nimitte zuM thAya che? samIrasaMvAsaMvaravittiyof - samIranuM - pavananuM saMcaraNa - saMcaravuM asaMcaraNa - na saMcaravuM jenuM nimitta che evI e be avasthAne viSe paNa - samIraparAvariyovyApa vyApamAvAkhAvAn - samIra-pavana ane pArAvAranA - samudranA vyApya vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, arvazrarmavAsiddhI - kartA-karmapaNAnI asiddhi sate - parIvAiva : pArAvAra ja, samudra ja, svayamaMtavyo mUvA - svayaM-pote aMtaru vyApaka thaI, maniSNAMtevu - Adi-madhya-aMtamAM uttaraMnistAvathe cAra - uttaraMga nistaraMga e banne avasthAne vyApIne, uttaranAM vAtmAnaM mun - uttaraMga vA nistaraMga AtmAne karato, mAtmAno meva suryanuM pratimati - AtmAne - potAne ekane ja karato pratibhAse che, na punarata - nahi ke bIjane. thathA sa va 1 - ane jema te ja - samudra ja, madhyamavamAnAmAvA - bhAgya bhAvaka bhAvanA abhAva thakI ramAvI reTInumavatumazavacavAnuM * parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe, uttaraMnihatAM tyAtmAnamanumavana - uttaraMga vA nistaraMga AtmAne anubhavato, mAtmAnamejamevAnumavat pratimati - AtmAne ekane ja anubhavato pratibhAse che, punaravat - nahi ke punaH anyane. tathA . tema, jema A dRSTAMta tema A dArzatika - sasaMranisaMsArAvasthayo: * sasaMsAra - saMsAra sahita niHsaMsAra-saMsArarahita e be avasthAo viSe - te be avasthAnuM nimitta zuM che ?- putaf vipAkasaMpavAsaMmanimittAvIrapi - pudgala karmavipAkano saMbhava - asaMbhava nimitta che jenuM evI e be avasthAne viSe 518
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 83 amRta jyoti" mahAbhASya dravyuthI dravya maLatuM nathI, ema jaNanArane kaMI kartavya kahI zakAya nahi. paNa te kyAre ? svadravya, kSetra, kALa, bhAve yathAvasthita samAye, svadravya svarUpe pariNAme pariNamI anya dravya pratye kevaLa udAsa thaI, kRtakRtya thaye kaMI kartavya rahetuM nathI ema ghaTe che ane ema ja che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (384), 471 jaise nIranidhi nIra samIra kI bhIra setI, uchare uttara ati caMcalatA vilase, DIlata nadI ko nAtha capala kalola sAtha, reca na suthira hoI akulatA milase, taise e cetana bhUpa amala aDola rUpa, akhaMDa anaMta jJAna suddha rasameM vase, soI jIva karma preryo moha ke pavana gheryo, pheryo phire mamatAso kSobha bhAvako dhase." - dravyaprakAza', 2-2 uparamAM je kahyuM te parathI A nizcaya siddhAMta sthita che ke jIvano svapariNAmo sAthe ja kartA karmabhAva ane bhoktAbhogyabhAva che, ema atra zAstrakartA paramarSie nizcayathI jIvano tattvavinizcaya karyo che ane te samudra-samIranA sacoTa dRSTAMtathI sAMgopAMga svapariNAmo sAthe ja ' biMba-pratibiMba bhAvathI vivarI dekhADI AtmakhyAtikartA paramarSie anaMta. kirtA-karmabhAva ane guNaviziSTa baLavAnapaNe paripuSTa karyo che, "samIranuM' - pavananuM saMcaraNa - asaMcaraNa - saMcaravuM - na saMcaravuM jenuM nimitta che evI 'uttaraMga" uMcA taraMgavALI ane "nistaraMga' - taraMga vagaranI e banne avasthAomAM samudra ja svayaM-pote aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM - zarUAtamAM vaccamAM ane chevaTamAM uttaraMga - nitaraMga avasthAne vyApIne uttaraMga vA nistaraMga AtmAne - potAne karato AtmAne ekane ja karato pratibhAse che - dekhAya che, nahi ke bIjane. ema zuM hoIne ? samIra - pavana ane samudranA kartA-karmapaNAnI asiddhi hoIne, "samIraparAvariyo: rRrmatvAddhiI ', zAne lIdhe ? vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe - "vyA vyApamAvAmavAta'. - ane te ja samudra uttaraMga vA nistaraMga AtmAne-potAne anubhavato AtmAne ekane ja anubhavato pratibhAse che - dIse che, nahi ke bIjAne. zAthI ? parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAthI - asaMbhAvyapaNAthI - 'pUramAvasya reTInumavitazAvata', zAne lIdhe ? bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, bhamavamavamAvAtuM'- tema pudagalakarma vipAkano - pudgala karma - udayano saMbhava - asaMbhava jenuM nimitta che evI "sasaMsAra' : saMsArasahita ane niHsaMsAra' - saMsAra rahita e banne avasthAomAM - dazAomAM jIva ja svayaM-pote aMtara vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM sasaMsAra - niHsaMsAra avasthAne vyApIne sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne - potAne karato AtmAne ekane ja karato bhale pratibhAso - bhale dekhAo ! ma ke bIjane. ema zuM paNa - putachanIvayovyAyavyApamAvAmAvAn - pudgalakarma ane jIvanA vyAkhavyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe, zrarjhavargavAsI - kartA-karmapaNAnI asiddhi sate, nIva va - jIva ja, maMtavyAjo mUtvA - svayaM - pote aMtara vyApaka thaI, sAnidhdhAMtapu Adi-madhya-aMtamAM sasaMsAnisaMsAra vacce vyANa . sasaMsAra-niHsaMsAra banne avasthA vyApIne sasaMsAra nisaMsAra vAtmAnaM kurva - sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne karato gAtmAnameyameva durvanuM pratipAtu - AtmAne ekane ja karato bhale pratibhAso, mA punara - ma punaH anyane, tathA meva - ane tema A ja - jIva ja, mAvyakhAvamAvA mavAta - bhAvya bhAvaka bhAvanA abhAva thakI gharamAvasya pareTInupavitumazavacavAtu - parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe, sasaMsAruM nisaMsA2vAtmAna manamavana - sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne anubhavato, mAtmAnapemevAnumavat pratimAnu - AtmAne ekane ja anubhavato bhale pratibhAso ! punarakhyat - ma punaH anyane. // ti "gAtmaLati' sAmAvanA ||83| 519
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti hoIne ? pudgalakarma ane jIvanA kartA-karmapaNAnI asiddhi hoIne, zAne lIdhe ? vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe ane A ja jIva sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne - potAne anubhavato AtmAne ekane ja anubhavato bhale pratibhAso ! - ma ke bIjAne. zAthI ? parabhAvanA parathI anubhavavAnA azakyapaNAthI. zAne lIdhe ? bhAvya-bhAvaka bhAvanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. A vyAkhyAno spaSTa AyArtha A prakAre - samudra che, tenI uttaraMga - taraMgavALI ane nitaraMga - taraMga vagaranI ema be avasthA che, pavananA saMcaravArUpa nimittathI taraMgavALI avasthA ane nahi saMcaravArUpa nimittathI taraMga vagaranI avasthA upaje che. sanIrasaMvarabAsaMvarasamudranuM deNaMta nimittayof - Ama samIranuM saMcaraNa jene nimitta che. evI A uttaraMga - nistaraMga banne avasthAmAM paNa pavana ane samudrano vyApya-vyApaka bhAva che nahi, eTale e be vacce kartA-karmapaNAno saMbaMdha ghaTato nathI. paNa parivAra gva vayamaMtavyApo mUtva - samudra pote ja aMtaru vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM te uttaraMga-nitaraMga banne avasthAne vyApIne, rimadhyAMtavRttAM nitaraMgavicce vyANa, AtmAne - potAne uttaraMga vA nitaraMga kare che - mAtmAnamuttara nistarane survana, ane Ama te AtmAne - potAne ekane ja karato pratibhAse che, nahi ke bIjAne karato. vaLI pavana ne samudra e banne bhinna bhinna vastu che, eTale A pavana ne samudra vacce bhAvya-bhAvaka saMbaMdha paNa che nahi. bhAvya eTale bhAvavA-anubhavavA yogya ane bhAvaka eTale bhAvanAra-anubhavanAra, evA A bhAvya-bhAvaka bhAvano e be vacce abhAva che, kAraNake parabhAvanuM parathI anubhavAvuM azakya che. eTale te samudra pote ja AtmAne-potAne uttaraMga vA nistaraMga anubhave che ane Ama te AtmAne ekane ja anubhavato pratibhAse che, nahi ke bIjane anubhavato. Ama mojAvALI ke moja vagaranI potAnI banne avasthAno helethI te chelle sudhI kartA-bhoktA eka samudra pote ja che. vAyu to temAM nimitta mAtra ja che. te ja prakAre - jIva che, tenI "sasaMsAra' - saMsAra sahita ane "niHsaMsAra" - saMsAra rahita ema be avasthA che, pudgala karmanA vipAka saMbhavarUpa nimittathI sasaMsAra dAratika - avasthA ane tenA asaMbhavarUpa nimittathI niHsaMsAra avasthA upaje che - sasaMsAra - niHsaMsAra jIva puttivipavi saMmavAsaMmanimittathIf - A sasaMsAra-niHsaMsAra banne avasthAmAM paNa pudgala karma ne jIvano vyApya-vyApaka bhAva che nahi, eTale e be vacce kartA-karmapaNAno saMbaMdha saMbhavato nathI. paNa nIva iva svayamaMtavyAvido mUvI - jIva pote ja aMtarU vyApaka thaI Adi-madhya-aMtamAM te sasaMsAra-niHsaMsAra banne avasthAne vyApIne - mahimadhyAMteSa sasaMsAranasaMsArIvastha vyApya - AtmAne - potAne sasaMsAra vA niHsaMsAra kare che, 'sasaMsAra nisaMsAra vAtmAnuM sUryanuM - ane Ama te AtmAne-potAne ekane ja karato bhale pratibhAso ! paNa anyane karato ma pratibhAso ! vaLI pudgalakarma ne jIva e banne pragaTa bhinna bhinna vastu che, eTale A pulakarma ne jIva vacce bhAvyabhAvaka saMbaMdha paNa che nahi. bhAvya eTale bhAvAvA - anubhavAvA yogya ane bhAvaka eTale bhAvanAra - anubhavanAra, evA A bhAvya-bhAvaka bhAvano e be vacce abhAva che, kAraNake parabhAvanuM parathI anubhavAvuM azakya che. eTale A jIva pote ja sasaMsAra vA niHsaMsAra AtmAne-potAne anubhave che ane Ama te AtmAne ekane ja anubhavato bhale pratibhAso ! paNa, anyane anubhavato ma pratibhAso ! Ama saMsArI ke niHsaMsArI e banne avasthAno pahelethI te chelle sudhI kartA-bhoktA eka jIva pote ja che, pudgalakarma to temAM nimitta mAtra ja che. 520
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 83 "azuddha nimitte e saMsaratA, attA kattA parano, zuddha nimitta rame jaLa cidhdhana, kartA bhoktA gharano... zrI sImaMdhara." - zrI devacaMdrajI AkRti vyApya vyApakabhAva abhAva vyApya vyApakabhAva abhAva samudra uttaraMga pavana nimitta jIve pudgala mA | karma sasaMsAra uttaraMga svayaM aMtara vyApaka samudra nistaraMga niHsaMsAra para pudgala karma 521
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ have vyavahAra darzAve che - vavahArassa du AdA puggalakammaM karedi NeyavihaM / taM caiva vedayade puggalakammaM aNeyavihaM // 84 // vyavahArathI AtamA kare, nekavidha pudgala karma re; tebha4 te 4 vehato, ne vidha puchgata arbha re... ajJAnathI. 84 gAthArtha - paNa vyavahA2nA abhiprAye to AtmA aneka prakAranuM pudgalakarma kare che. temaja te aneka prakAranuM pudgalakarma vede che. 84 AtmakhyAti TIkA atha vyavahAraM darzayati - yathA vyavahArasya tvAtmA pudgalakarma karoti naikavidhaM / taccaiva punarvedayate pudgalakarmAnekavidhaM // 84 // tathAM aMtarvyApyavyApakabhAvena mRttikayA kalaze kriyamANe samayasAra : AtmakhyAti bhAvyabhAvakabhAvena mRttikayevAnubhUyamAne ca bahirvyApyavyApakabhAvena kalazasaMbhavAnukUlaM vyApAraM kurvANaH kalazakRtatoyopayogajAM tRptiM bhAvyabhAvakabhAvenAnubhavaMzca kulAlaH kalazaM karotyanubhavati ceti lokAnAmanAdirUDhosti tAvadvayavahAraH / tarvyApyavyApakabhAvena pudgaladravyeNa karmaNi kriyamANe bhAvyabhAvaka bhAvena pudgaladravyenaivAnubhUyamAne ca barhavyApyavyApakabhAvenA jJAnAtpudgalakarmasaMbhavAnukUlaM pariNAmaM kurvANaH pudgalakarmavipAkasaMpAditaviSaya sannidhipradhAvitAM sukhaduHkhapariNatiM bhAvyabhAvakabhAvenAnubhavaMzca jIvaH pudgalakarma karotyanubhavati cetyajJAninAmAsaMsAraprasiddhosati tAvadvayavahAraH ||84|| AtmabhAvanA - - atha vyavahAraM darzayati - have vyavahAra have che vyavahArasya tu pakSa vyavahAranA bhate to AtmA pudgalakarma naikavidhaM karoti - AtmA puchgalarbha na kheDa vidha re che, tacce na pudgalakarmanaikavidhaM tvadayatene punaH te4 puchgalArbha khAvahe che. // iti gAthA AtmabhAvanA ||84|| yathA- prema, dRSTAMta aMtavyApyavyApakabhAvena aMtara vyApya vyApaDa lAvadhI mRttikayA kalaze kriyamANe mRttiarthI - bhATIthI dujaza durAI raho sate ane bhAvyabhAvakabhAvena bhAvya bhAva bhAvathI mRttikayaivAnubhUyamAne ca bhRtiprathI 4 anulavA rahaye sate, bahi vyArpayavyApakabhAvena jahira vyApya vyApaka bhAvadhI kalazasaMbhavAnukUlaM vyApAraM kurvANaH - udaza saMbhavane ghaDAnI utpattine anuDUla vyApAra urato bhane kalazakRtayopayogajAM tRpti usa vaDe urAyesI 4sopayoga 4nya tRpti bhAvyabhAvakabhAvenAnubhavaMzca bhAvya bhAva bhAvadhI anubhavato kulAla: dusAla, dulAra kalazaM karotyanubhavati ceti - udaza kure che ane anubhave che bhevo, lokAnAmanAdirUDhosti tAvadvayavahAraH - lokono anAdirUDha - anAhithI 37 - bhabhI gayelo vyavahAra che, iti AtmakhyAti AtmabhAvanA ||84|| 522
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ tema kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 84 AtmakhyAti TIkArya jema aMta vyApya-vyApaka bhAvathI aMtar vyApya-vyApaka bhAvathI mRttikAthI kaLaza karAte sate pagaladravyathI karma karAte sate ane bhAvya-bhAvaka bhAvathI ane bhAvya-bhAvaka bhAvathI mRttikAthI ja anubhavAte sate pudgaladravyathI ja anubhavAte sate bahir vyApya-vyApaka bhAvathI bahir vyApya-vyApaka bhAvathI kaLaza saMbhavane anukULa vyApAra karato ajJAnane lIdhe - ane kaLaza kRta jalopayogajanya tRmi pudgalakarma saMbhavane anukULa pariNAma karato bhAvya-bhAvaka bhAvathI anubhavato ane pudgala karmavipAkathI saMpAdita viSaya sannidhithI pradhAvita sukhaduHkha pariNati bhAvya bhAvaka bhAvathI anubhavato kuMbhakAra kaLaza kare che ane anubhave che pulakarma kare che ane anubhave che, evo lokono evo ajJAnIono prathama to anAdirUDha vyavahAra che; AsaMsAra prasiddha vyavahAra che. 84 amRta jyoti' mahAbhASya nizcayane viSe akartA, vyavahArane viSe akartA ItyAdi je vyAkhyAna samayasArane viSe che, te vicAravAne yogya che. tathApi nivRtta thayA che jenA bodha saMbaMdhI doSa evA je jJAnI te pratyethI e prakAra samajavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 368 karatA bhoktA jJAnako, nihace brahma sadaiva, kare bhogave karma ko, vivAre ya jIva." - zrI devacaMdrajI kata 'dravyaprakAza', 3-33 nizcayanI vAta kahI, ahIM vyavahAra darzAvyo che - vyavahAranayanA mate AtmA "ekavidha" - anekavidha - aneka prakAranuM pudagalakarma kare che ane teja aneka prakAranuM azAnI vyavahAra bahiru pudgalakarma 'vede che' - bhogave che - anubhave che. A gAthAnA bhAvane vyApya vyApaka bhAvathI 1ghaTa-mRttikA ne ghaTa-kuMbhakAranA sacoTa daSTAMtathI sAMgopAMga biMba-pratibiMba kaLaza staM kuMbhakAra, tema padagala karma kartA jIva bhAvapaNe anupama addabhuta zailIthI AtmakhyAtikartAe sphaTa vivarI dekhADyo che H kaLaza che, te mRttikAthI - mATIthI karAI rahyo che, kevI rIte ? aMtara tathA - tema, dArzatika - maMtavyazavyApamAna - aMtaravyApyavyApakabhAvathI putranidradhye ziyama - pudgala dravyathI karma karAI rahyuM che ane mAmAvAvena - bhAvyabhAvakabhAvathI putadravyeLavAnumUyamane ra - pudgala dravyathI anubhavAI rahyuM te, vahivyavyApamAna - bahirvyApyavyApakabhAvathI jJAnAt - ajJAnane lIdhe putva saMmavAnubhUtapariNAme : - pudgalakarmanA saMbhavane - utpattine - janmane anukUla pariNAma karato ane vivipava saMpativiSayaghikavitAM sulakulapati - pugakarma vipAkathI saMpAdita viSayonI sannidhithI - nikaTa hAjarIthI pradhAvitA - vege doDI rahelI sukha duHkha pariNatine mALakhAvamAvenAnumavaMzca - bhAvya bhAvaka bhAvathI anubhavato nIvaDa - jIva purva saroyanumati ceti - pudgalakarma kare che ane anubhave che evo 3majJAninAmIsaMsAraprasiddhati tIvayavahAra: - ajJAnIono AsaMsAra prasiddha - saMsArathI mAMDIne prasiddha vyavahAra che. || para3
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyApya-vyApaka bhAvathI - 'yaMta6vyAcavyApavimAna' ane mRttikAthI ja - mATIthI ja anubhavAI rahyo che, kevI rIte ? bhAvyabhAvakabhAvathI - mAvyabhAvamAvena - Ama che chatAM, kuMbhakAra kaLaza kare che ane anubhave che, evo lokono anAdirUDha - anAdithI rUDha thayelo - UMDA mULa ghAlelo vyavahAra to che. kuMbhakAra kevI rIte kaLaza karato ane anubhavato che? "vadivyAkhyavyApamAna' - bahir vyApya-vyApaka bhAvathI kaLazasaMbhavane - kaLazanI utpattine anukULa vyApAra karato ane kaLaza kRta-kaLazathI karAyelI jalopayogajanya - pANInA upayogathI upajelI tRpti - tRSAzAMti anubhavato evo. tema karma che te pagaladravyathI karAI rahyuM che, kevI rIte ? aMtar vyApya-vyApakabhAvathI - "gaMtavyAvyiApamAna' ane pudgaladravyathI ja anubhavAI rahyuM che, kevI rIte ? bhAvyabhAvaka bhAvathI - mAdhyamavamavera - Ama che chatAM, jIva pudgalakarma kare che ane anubhave che, evo ajJAnIono AsaMsAra prasiddha - saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI prasiddha vyavahAra to che. jIva kevI rIte pudagala karma karato ane anubhavato che ? "divyAkhyavyApamAna' - bahira vyApya-vyApaka bhAvathI ajJAnane lIdhe - jJAnAtuM' - pudgalakarma saMbhavane - pudgalakarmanI utpattine anukULa pariNAma karato ane pugalakarmanA vipAkathI - udayathI saMpAdita viSayonI sannidhithI - nikaTa hAjarIthI pradhAvita - vege doDI rahelI sukhaduHkha pariNatine bhAvya-bhAvaka bhAvathI anubhavato evo. A vyAkhyAne have vizeSa spaSTatAthI vicArIe. ghaDo che. te aMtara vyApya-vyApaka bhAvathI mATIthI karAI rahyo che ane bhAvya-bhAvaka bhAvathI mATIthI ja anubhavAI rahyo che. Ama che chatAM, kuMbhAra che te bahiru vyApya aMtara vyApya vyApaka bhAvathI vyApaka bhAvathI ghaDAnI utpattine anukuLa evo vyApAra kare che ane ghaDA kRttikA kaLaza kartA thakI pANInA upayogathI upajatI tRpti bhAvyabhAvakabhAvathI anubhave che. bahir vyAyavyApaka bhAvathI Avo A kuMbhAra ghaDo kare che ane anubhave che ema lokono anAdirUDha - kuMbhakAra kaLaza kartA anAdithI rUDhirUpa thayelo vyavahAra che - "tovAnAmavitogati tAvayavadara: . arthAtu vAstavika rIte tattvavaijJAnika prakriyAnI (scientific process) dRSTie joIe to pahelethI te chelle sudhI mATI ja aMdaramAM vyApIne ghaDo kare che ane mATI ja tene anubhave che ane kuMbhAra kAMI aMdaramAM vyApIne - ghaDAmAM ghUsI jaI ghaDo karato nathI, paNa bahArathI ja - hArano bahAra rahIne ja te ghaDo kare che ane tethI thatI jalatRpti anubhave che. eTale tattvavaijJAnika prakriyAthI mATI ja ghaDAnI kartA-bhoktA che, chatAM ukta tattvavaijJAnika dRSTinuM jene bhAna nathI athavA je durlakSya kare che ane bAhya dRSTithI ja je dekhe che evA loko to kuMbhAra ghaDAno kartA-bhoktA che evo anAdithI rUDhigata vyavahAra kare che. te ja prakAre - karma che, te aMtar vyApya vyApaka bhAvathI pudgala dravyathI karAI rahyuM che ane bhAvya-bhAvaka bhAvathI pudgaladravyathI ja anubhavAI rahyuM che. Ama che chatAM, jIva che te jJAnAtu - ajJAnane lIdhe bahiru vyApya vyApakabhAvathI pudgala karmanA saMbhavane - aMtara vyAyavyApaka bhAvathI utpattine anukUla evo pariNAma kare che - pustitamavAnunUnaM pariNAma pudgala karmakartAH bahir rvAna: muddagalakarma vipAkathI saMpAdita viSayonI sannidhithI - nikaTa vyApyavyApaka bhAvathI hAjarIthI pradhAvita - vege doDI rahelI sukha duHkha pariNati bhAvya ajJAnane lIdhe jIva pugalakarmakartA - bhAvakabhAvathI anubhave che - "mAdhyamamAvenAnubhavaM%' - Avo A jIva pudagala karma kare che ane anubhave che ema ajJAniono AsaMsAra prasiddha * A saMsAra jyArathI che tyArathI arthAtu anAdithI prasiddha vyavahAra che. "ti jJAninAmasaMsAraprasiddhoti tAvavihAra:' arthAtu vAstavika tattvavaijJAnika prakriyAthI (scientific process) dRSTie joIe to Adi-madhya-aMtamAM pudgala dravya ja aMdaramAM vyApIne karma kare che ane pudgala dravya ja tene anubhave che ane jIva kAMI aMdaramAM vyApIne - aMtaHpraveza karIne pudagalamAM ghUsI jaIne karma karato 524
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 84 nathI, paNa hArathI ja - bahArano hAra rahIne ja te karma kare che ane tethI upajatI sukha duHkha pariNati anubhave che. eTale aMtara vyAkhavyApakabhAvarUpa tattvavaijJAnika prakriyAthI pagaladravya ja karmano kartA-bhoktAM che, chatAM A aMtargata tattva vaijJAnika dRSTinuM jene bhAna nathI athavA ajJAnathI je upekSA kare che ane bAhya dRSTithI ja je dekhe che, evA ajJAnIjano jIva karmano kartA-bhoktA che evo anAdi saMsArathI prasiddha vyavahAra kare che. tAtparya ke - jema kuMbhakAra vAstavika rIte kuMbha karato nathI temaja anubhavato nathI, paNa te kuMbha kare che ne anubhave che, evo lokono anAdirUDha vyavahAra che, tema jIva vAstavika rIte pudgalakarma karato nathI temaja anubhavato nathI, paNa te karma kare che ne anubhave che, azAnane lIdhe jIva evo ajJAnIjanono anAdi prasiddharUDha vyavahAra che ane eTale ja kartA-bhoktA uparokta tattvavaijJAnika prakriyAnuM jene bhAna nathI evA ajJAnIjano ja ajJAnane lIdhe bahiru vyApaka thaI pugalakarma saMbhavane anukULa moha-rAga-dveSAdika vaibhAvika AtmapariNAma karatA rahe che ane tenA phalarUpa pudgalakarmavipAkathI prApta thatA viSayonI sannidhithI sukhaduHkha pariNati anubhavyA kare che, paNa jene ukta tattvavaijJAnika prakriyAnuM pUrepUruM jJAna che evA jJAnIjano to tema karatA nathI, arthAtu pudgalakarmanA saMbhavane anukULa evA moha-rAga-dveSAdi vaibhAvika AtmapariNAma karatA nathI, temaja pudgalakarma vipAkajanita viSaya prAptithI sukhaduHkha pariNati anubhavatA nathI. AkRti mRttikA aMtara vyApya vyApaka bhAvathI katta bhAvya - bhAvaka bhAvathI bhoktA kaLaza pudgala dravya aMtarU vyApya vyApaka bhAvathI kirtA bhAvya - bhAvaka bhAvathI bhoktA kama kuMbhakAra bahirU kaLaza bahiru vyApya vyApaka bhAvathI jIva (ajJAnI) kartA pudgala vyApya vyApaka bhAva bhAgya bhAvaka. bhAva karma bhAvya bhAvaka bhAvathI bhoktA anAdi rUDha loka vyavahAra anAdi prasiddha ajJAnI vyavahAra A aMge upAdAna-nimittanI samyaka tattvamImAMsA karatA ane apUrva puruSArthanI jAgRti preratA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - koI hIna puruSArthI vAto kare ke upAdAna kAraNanuM zuM kAma che? pUrve azocyA kevalI thayA che. 525
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti to tevI vAtothI puruSArthahIna na thavuM. satsaMga ane satya sAdhana vinA koI kALe paNa kalyANa thAya nahIM. je potAnI meLe kalyANa thatuM hoya to mATImAMthI ghaDo thavo saMbhave. lAkha varSa thAya to paNa ghaDo thAya nahIM. tema upAdAnakAraNa vinA kalyANa thAya nahIM. tIrthaMkarano yoga thayo haze ema zAstravacana che chatAM kalyANa thayuM nathI tenuM kAraNa puruSArtharahitapaNAnuM che. pUrve temane jJAnI maLyA hatA chatAM puruSArtha vinA jema te yoga niSphaLa gayA, tema jJAnIyoga maLyo che ne puruSArtha nahIM karo to A yoga paNa niSphaLa jaze. mATe puruSArtha karavo ane to ja kalyANa thaze. upAdAna kAraNa zreSTha che. ema nizcaya karavo ke satpaSanA kAraNa-nimittathI anaMta jIva tarI gayA che. kAraNa vinA koI jIva tare nahIM. azocyA kevalIne paNa AgaLa pAchaLa tevo yoga prApta thayo haze. satsaMga vinA AkhuM jagata DUbI gayuM che !'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 957 (upadeza chAyA) sva jIva para pugala 526
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 85 have Ane dUSave che - __ yadi puggalakammamiNaM kubadi taM ceva vedayadi AdA / do kiriyAvadiritto pasajjae so jiNAvamadaM // 85 // pudgalakarma A AtamA, karato vedato joya re; dasya amina prasaMga to, na avamata toya. 3... sazAnathI. 85 gAthArtha - je AtmA A pudgalakarmane kare che ane tene ja vede che, be kriyAthI avyatirikta (abhinna-jUdo nahi evA) AtmAno prasaMga prApta thAya che - ke je jinane avamata (atyaMta asaMmata-amAnya) che. AtmakhyAti TIkA athainaM dUSayati - yadi pudgalakarmedaM karoti tacaiva vedayate AtmA / dvikriyAvyatiriktaH prasajati sa jinAvamataM // 85 // iha khalu kriyA hi tAvadakhilApi pariNAmalakSaNatayA na nAma pariNAmato'sti bhinnA, pariNAmopi pariNAmapariNAminorabhinnavastutvAt pariNAmino na bhinnastato yA kAcana kriyA kila sakalApi sA kriyAvato na bhinneti kriyAkarboravyatiriktatAyAM vastusthityAM pratapatyAM, yathA vyApyavyApakabhAvena stathA vyApyavyApakabhAvena svapariNAmaM karoti pudgalakarmApi yadi kuryAt bhAvyabhAvakabhAvena tadevAnubhavati ca jIva bhAvyabhAvakabhAvena tadevAnubhaveca, tato'yaM svaparasamavetakriyAdvayAvyatiriktatAyAM prasatyAM svaparayoH parasparavibhAgapratyastamanAdanekAtmakamekamAtmAnamanubhavan mithyAdRSTitayA sarvajJAvamataH syAt / / 85 / / AtmabhAvanA - athainaM dUSayati - ve mAne - vyavahArane dUSave che, dUSa-hopa hI cha yadi - ko AtmA - sAtmA pudgalakarmedaM karoti tacceva vedayate - Y 3 cha bhane tene 4 vehecha - loga cha - anubhava cha, (A) dvikriyAvyatiriktaH saH prasajati - yAcI - beyAthI avyAta - abhinna ho na vo - mAtmA prasAta thAya cha - prasaMga pAme cha (ane) jinAvamataM - hinane avamata - asaMbhata - amAnya che. // iti gAthA AtmabhAvanA ||85|| iha khalu - mahA 5252 ! nizcaye rIna kriyA hi tAvadakhilApi - suTapa yA to majila 51 - samasta 5, na nAma pariNAmato'sti bhinnA - 5252 ! pariNAmayI mina - hI cha nala, zAthI rIne ? pariNAmalakSaNatayA - pariNAma bakSatAmezane, parikSAmA 4 jiyAnuM bakSama cha tethIrIne ane pariNAmopi - paribha51 pariNAmino na bhinnaH - paribhASA bhinna - To nathI, zAne bI ? pariNAmapariNAminorabhinnavastutvAt - pariNAma - pariNAmInA mabhinna stupAne bIca, tato-tethI yA kAcana kriyA kila - 5252! pragaTapa hiyA cha, sakalApi sA - sakha kriyAvato na bhinnA - ByAvaMtathA bhinna nathI, iti kriyAkoMravyatiriktatAyAM vastusthityA pratapatyAM - mema chiyA bhane uttAnI avyatita - abhimatA vastusthitithI pratI 24ii che tyAre, yathA jIvaH . bha 4 vyApyavyApakabhAvena svapariNAmaM karoti - vyAya vyAbhAvI svapariNAma 3 cha, bhAvyabhAvakabhAvena tamevAnubhavati ca * analAvyamA mAthI 4 anubhava cha, tathA - tebha vyApyavyApakabhAvena - vyAya vyApAvadhI pudgalakarmApi yadi kuryAt * pula 5 43, bhAvyabhAvakabhAvena tadevAnubhavezca - anebhAvyamA lAvadhIta 4 anumave, tato - to ayaM - Aq, svaparasamavetakriyAdvayAvyatiriktatAyAM prasajaMtyAM - sva52 samaveta - sva52nI sAdhe bhaNebI 527.
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya ahIM nizcaya karIne phuTapaNe kriyA to akhila paNa - pariNAmalakSaNatAe karIne - kharekhara ! pariNAmathI bhinna che nahi, pariNAma paNa - pariNAma - pariNAmInA abhinna vastupaNAne lIdhe pariNAmIthI bhinna che nahi, tethI je koI kriyA che, te sakala paNa skuTapaNe kriyAvaMtathI bhinna nathI, ema kriyA ane kartAnI atiriktatA (abhinnatA) vastusthitithI pratapatI sate - jema vyApyavyApakabhAvathI tema vyApyavyApakabhAvathI jIva sva pariNAma kare che, pudgalakarma paNa je kare ane bhAvyabhAvaka bhAvathI te ja anubhave che ane bhAvyabhAvaka bhAvathI te ja anubhave, to A svapara samaveta kriyAdrayanI avyatiriktatA (abhinnatA) prasakta sate, sva para vibhAganA pratyastamanane lIdhe, anekAtmaka eka AtmAne anubhavato (ta) mithyASTitAe karIne sarvajJa avamata hoya. 85 amRta jyoti' mahAbhASya "Atma pariNAmanI sahaja svarUpe pariNati thavI tene zrI tIrthaMkara dharma kahe che. Atma pariNAmanI kiMI paNa capaLa pariNati thavI tene zrI tIrthakara karma kahe che.' - zrImad rAjacaMdra, e. 568 "kartRtvaM parabhAvAnAmasau nAbhyupagacchati / yika hi naizya dravyasthAmimataM ninaiH ||'- zrI yazovijayajI kRta a.sA. A.ni.a. 98 pAchalI gAthAmAM ajJAnIono anAdi prasiddha vyavahAra darzAvyo, A vyavahArane atra dUSaNa ApyuM che ane te nikhuSa yuktithI vivarI dekhADI AtmakhyAtikAra zi pariNA pachI hiba nathI . paramarSie parikruTa nirUpaNa karyuM che. teno spaSTa AzayArtha A prakAre - A pariNAma pariNAmIthI lokane viSe je koI paNa kriyA che te samasta ja pariNAmalakSaNavALI che, bhinna nathI arthAtu pariNAma e ja kriyAnuM lakSaNa che, eTale "rAmarakSaUtayA - pariNAma lakSaNatAe karIne nizcaya karIne kriyA che te kharekhara ! pariNAmathI bhinna nathI - jUdI nathI, 'kriyA na nAma paripAmatogati minnA', kriyA eja pariNAma che ane je pariNAma che te paNa pariNAmIthI bhinna-juduM nathI - rAmo irimino na mitra:', kAraNa pariNAma-pariNAmInuM abhinna vastupaNuM che - mitra vartutvAta, pariNAma-pariNAmI bhinna vasturUpa nathI, eTale pariNAmane pariNAmIthI jUduM pADI zakAya ema nathI. Ama kriyA pariNAmathI abhinna che ane pariNAma pariNAmathI abhinna che, eTale je koI paNa kriyA che te sakala paNa kriyAvaMtathI bhinna nathI - 'kiyA kriyAvato na minnA | kAraNake - kriyA - pariNAmathI abhinna : pariNAma - pariNAmIthI abhinna, .: pariNAmI - kriyAvaMtathI abhinnaH : kriyA - kriyAvaMtathI abhinna Ama kriyA kriyAvaMtathI bhinna nathI, eTale kriyadilgara vyaktitAyAM - kriyA ane kartAnI avyatiriktatA - abhinnatA vastu sthitithI pratApI rahI che - vastusthitya pratapatya, arthAt kartA ane kriyAthI avyatiriktatAno - abhinnatAno prasaMga prApta thatAM poH parasparavimA pratyastamanas - svaparanA paraspara vibhAganA pratyastamanane lIdhe - AthamI javApaNAne lIdhe, ane chAtmamekamAtmAna manumavana - anekAtmaka eka AtmAne anubhavato, mithyAvRtiyA - mithyAdeSTitAe karIne, sarvajJAvata: cAtuM - sarvajJAvamata - sarvajJane, avamata - avamAnela hoya. || ti mAtmadhyAti' mAtmabhAvanA. ||8|| 528
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIyaH samayasAra gAthA 85 kriyA alaga-pRthaka vasturUpa nathI paNa abhinna eka vasturUpa che, ema traNe kALamAM na caLe evI acaLa nizcayarUpa vastusthiti prakRSTapaNe jhaLahaLI rahI che. ane Ama sate - jema jIva vyApevyApamAna - vyApya-vyApaka bhAvathI potAno svapariNAma - AtmapariNAma kare che ane mAvyabhAvamavera - bhAvya bhAvakabhAvathI teja sva-para be kiyAnI svapariNAma - AtmapariNAma ja anubhave che, tema jo te vyApya-vyApaka abhinnatAno prasaMga bhAvathI pudgalakarmarUpa para pariNAma paNa kare ane bhAvya bhAvakabhAvathI te ja para pariNAma paNa anubhave, to vaparasamavetakriyAya - sva-para samaveta evI be kriyAnI atiriktatAno - abhinnatAno prasaMga prApta thaze - vyatirivartatAyAM prasannatya - sAthe ekatra prApta thayelI evI sva - para be kriyAnuM apRthapaNuM - abhinnapaNuM thavAno prasaMga Avaze. arthAt jaDanuM jaDa pariNAma ane cetananuM cetana pariNAma ema je be spaSTapaNe sva-paranI alaga alaga - jUdI judI kriyA che, te sva-para kriyA ekatra eka ja vastumAM samavAyapaNe prApta thavAthI te sva-para kriyAno bheda maTI jaze. eka eka kArajake karatAra che aneka, eka eka karatAke kAraja aneka hai, aise kahe jIva karatAra hoya parathI ko, para karatAra cidAnaMdako bhIka kahe; jJAnI jaDako vibheda hoya nahi etai kheda, yAte yaha vAta bhaiyA guja atireka hai, eka karatAra eka kAraja ko tahakIka, syAdavAda matamAMhi IrSa thira Teka hai." - zrI devacaMdrajI kRta dra.pra. ane ema sva - para kriyAno bheda maTI jatAM sva paranA paraspara vibhAganuM pratyastamana thaze, sva parano bheda AthamI jaze. vaparatho: parasparavimaFIkatamanAdu | kAraNake sva para vibhAga astamana sva-para kriyAnA bhedane lIdhe ja sva para vastuno bheda parakhAya che, paNa jaDa anekAtmaka eka AtmA pariNAma ane cetana pariNAma e banne kriyAnA seLabheLapaNAthI judApaNuM maTI anubhavanaH sarvaza avamata jaya, to pachI A sva vastu ane A paravatuM evo bheda kyAMthI parakhAya ? eTale ke bhedajJAnarUpa sUryano sarvathA asta thaze, sva-parano vastu vibhAga AthamI jaze. ane ema sva parano vibhAga asta pAmaze, eTale 'nevAtmamekramAtmAnanuman anekAtmaka evA eka AtmAne anubhavato A jIva mithyASTipaNAe karIne sarvajJAvamata thaze. "mithyAtiyA sarvajJAvamataH cAta' - arthAt aneka vastuno jyAM zaMbhumeLo che evA anekAtmaka eka AtmAne anubhavato A jIva mithyAdeSTipaNAne pAmaze, kAraNake vastusthiti tevA prakAre che ja nahi, sva sva pariNAma kriyAthI pariNamatA jaDa-cetana dravya pragaTa bhinna che, eTale Avo mithyA anubhava karato A jIva mithyAdeSTi ja hoya ane te sarvajJane avamata thAya, arthAt sarvajJane saMmata nathI - atyaMta asaMmata che. pa2 sva jIva pudgala 529
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti be kriyAno anubhAvI mithyAdeSTi kayA kAraNathI? to ke - jahmAdu attabhAvaM puggalabhAvaM ca dovi kuvvaMti / teNa du micchAdiTTI dokiriyAvAdiNo huMti // 86 // AtmabhAvane pudgala bhAvane, kAraNa kare che doya re; tethI nizcaya mithyAdeSTio, krikriyAvAdIo hoya re... ajJAnathI. 86 gAthArtha - kAraNake AtmabhAvane ane pudgalabhAvane banneya kare che tethI ja to krikriyAvAdIo mithyASTio hoya che. 86 AtmakhyAtiTIkA kuto dvikriyAnubhAvI mithyAdRSTiriti cet - yasmAttvAtmabhAvaM pudgalabhAvaM ca dvAvapi kurvati / tena tu mithyAdRSTayo dvikriyAvAdino bhavaMti // 86 // yataH kilAtmapariNAmaM pudgalapariNAmaM ca kurvatamAtmAnaM manyate dvikriyAvAdinastataste mithyAdRSTaya eveti siddhAMtaH / mAvaikadravyeNa dravyadvayapariNAmaH kriyamANaH prtibhaatu|| tathAtmApi yathA kila kulAlaH pudgalakarmapariNAmAnukUlamajJAnAdAtmapariNAmakalazasaMbhavAnukUlamAtmavyApArapariNAma - mAtmano'vyatirikta - mAtmano'vyatirikta - mAtmano'vyatiriktayA mAtmano'vyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAtu / kurvANaH pratibhAti / na punaH mA punaH kalazakaraNAhaMkAranirbharopi pudgalapariNAmakaraNAhaMkAranirbharopi svavyApAranurUpaM mRttikAyAH kalazapariNAma svapariNAmAnurUpaM pudgalasya pariNAmaM mRttikAyA avyatiriktaM pudgaladavyatiriktaM mRttikAyA avyatiriktayA pudgalAdavyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAti / kurvANaH pratibhAtu ||86 / / AtmabhAvanA - kuto dvikriyAnubhAvI mithyAdRSTiH - dihiyA -hayAno anumAvI - anubhava nArI mithyA yA 24thI ? iti cet - abhane pUcho to - yasmAt tu - 12 AtmAbhAvaM pudgalabhAvaM ca - sAtmabhAvane bhane pugabanAne dvAvapi kurvati - banneyane 43 cha, tena tu - tethI 4 nizcaye rIne dvikriyAvAdino - dayAvAhImo mithyAdRSTayaH bhavaMti - mithyAriyo hoya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 86 / / 530
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 86 AtmakhyAti TIkA kAraNake phuTapaNe AtmapariNAmane ane pudgalapariNAmane karatA AtmAne krikriyavAdIo mAne che, tethI teo mithyAdeSTio ja che, ema siddhAMta che; ane eka dravyathI dravyadvaya pariNAma karAto ma pratibhAso ! jema phuTapaNe kuMbhakAra tema AtmA paNa kaLaza saMbhavane anukuLa AtmavyApAra pariNAma pudagalapariNAmane anukaLa evo ajJAnane lIdhe Atma pariNAma AtmAthI atirikta, AtmAthI atirikta, AtmAthI atirikta pariNatimAtra kriyAthI AtmAthI atirikta pariNatimAtra kriyAthI karAto evo karAto evo karato pratibhAse che, karato bhale pratibhAso ! paNa kaLazakaraNa ahaMkArathI nirbhara chatAM, paNa pudgalapariNAma karaNa ahaMkArathI nirbhara chatAM, sva vyApArane anurUpa mRttikAno kaLaza pariNAma svapariNAmane anurUpa pudgalano pariNAma mRttikAthI Avyatirikta, pudgalathI atirikta, mRttikAthI Avyatirikta pariNatimAtra kriyAthI pudgalathI atirikta pariNatimAtra kriyAthI karAto evo karAto evo, karato pratibhAsato nathI : karato ma pratibhAso ! 86 yata: - kAraNake vizvana kharekhara ! mAtmapariNAmapurAnapariNAme rvarta - AtmapariNAmane ane pugalapariNAmane karatA mAtmAnuM pracaMte krikriyA ni: - AtmAne dvikriyAvAdIo mAne che, tata: - tethI karIne te thyiAvRdaya iva - teo mithyASTio ja che, ta siddhAMta: - ema siddhAMta che. mAiglekha dravyayarAmaM cinA: pratimAnu - eka dravyathI dravyadrayano - be dravyano pariNAma karAto ma pratibhAso ! tha - jema, dRSTAMta - jhina - phuTapaNe, pragaTa, tAta: - kulAla, kuMbhakAra, varunazasaMmavAnubUnamabhavyApaIRpariNAnuM suna: pratimati - kalaza saMbhavane - ghaDAnI utpattine anukULa AtmavyApAra pariNAma karato pratibhAse che. kevo che te AtmavyApAra pariNAma ? manogativinaM - AtmAthI - potAthI atirikta - jUdo nahi evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che ? mAtmanoThavyatirivattA ritimAtrathA kriyA kriyA - AtmAthI - potAthI atirikta - abhinna - jUdI nahIM evI pariNatimAtra kriyAthI karAI rahyo che. Ama Avo AtmavyApAra pariNAma karato kuMbhakAra pratibhAse che, puna: * paNa tazarIphaMgaranirmaroji - kalazakaraNanA - kalaza karavAnA ahaMkArathI nirbhara - bharapUra chatAM, vyApArInu mRttichAyA: anazarimaM - sva vyApArane anurUpa evA mRttikAnA kalaza pariNAmane sukha: 1 pratimati - karato nathI pratibhAsato. kevo che te kalaza pariNAma? kRttivAyA gavyatikti - mRttikAthI avyatirikta - bhinna judo pRthaka nahIM evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che? mRttivAthI vyativiktA ritimAtrathA kriyA kriyA - mRttikAthI atirikta - jUdI bhinna nahi evI pariNatimAtra kriyAthI karAI rahelo che. tathA . tema, dANaMtika - Atmapi - AtmA paNa purAtariNAmanubhUnamajJAnAvAtmapariNAma - ajJAnane lIdhe pudgalakarmapariNAmane anukUla AtmapariNAma suja: pratimAnu - karato bhale pratibhAso ! kevo che te Atma pariNAma? gAmanogativitam - AtmAthI atirikta - apRthapha jUdo nahIM evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che ? mAtmanoThavyatirivAyA ritimAtrathA kriyA jhiyamavi - AtmAthI avyatirikta - apRthaka - jUdI nahIM evI pariNatimAtra kriyAthI karAI rahelo che. Ama ajJAnane lIdhe Avo AtmapariNAma karato AtmA bhale pratibhAso, puna: - paNa putapariNAmacharAdRAranirmaropi - pudgala pariNAmakaraNanA - karavAnA ahaMkArathI nirbhara - bharapUra chatAM, parimAnuAM putaca pariNAmuM - svapariNAmane anurUpa pudgalanA pariNAmane vajurva: ma pratipAtu - karato ma pratibhAso ! kevo che te pugalano pariNAma? putrInA vyatirivarta - pudgalathI avyatirikta - apRthaka, jUdo nahi evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che? puttAvyasivitA ritimAtrathI kriyA cimaM - pudgalathI atirikta - apRthapha - jUdI nahi evI pariNatimAtra kriyAthI karAI rahelo che. || rUti "AtmadhyAti' nAmAvanA ||8ddI 531
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya sarva vicAraNAnuM phaLa AtmAnuM sahaja svabhAve pariNAma thavuM eja che. saMpUrNa rAgadveSanA kSaya vinA saMpUrNa AtmajJAna pragaTe nahi evo nizcaya jine kahyo che, te vedAMtAdi karatAM baLavAnuM pramANabhUta che.' - zrImad rAjacaMdra, e. (577), pa95 "jIva navi pugalI naiva puggala kadA, puggalAdhAra navi tAsa raMgI; parataNo Iza nahi apara aizvaryatA, vastudharme na para saMgI. aho ! zrI sumati jina zuddhatA, tAharI svaguNa paryAya pariNAma rAmI." - zrI devacaMdrajI be kriyAno anubhAvI - anubhava karanAro mithyASTi kahyo te kayA kAraNathI ? teno A gAthAmAM khulAso karyo che ane tenuM ghaTa-mRttikA ne ghaTa-kuMbhakAranA daSTAMtathI sAMgopAMga biMbapratibiMba bhAvathI talasparzI tattva sarvasvasamarpaka vivaraNa karatAM tAttvikaziromaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe ananya apUrva adUbhuta tattva rahasya pradyotita karyuM che - prakAzya che : kAraNake 'krikriyAvAdIo' - AtmA be kriyA kare che ema vadanArAo AtmapariNAmane ane pudgalapariNAmane karatA AtmAne mAne che, tethI teo mithyAdeSTio ja che ema "siddhAMta" che, traNe kALamAM na caLe evo parama nizcayarUpa "siddha' - supratiSThita "aMta' - dharma athavA aMtima chevaTano tattva nirNaya che. mATe ekadravyathI dravyadraya pariNAma - be dravyano pariNAma karAto ma pratibhAso ! atre daSTAMta - gulAla-kuMbhakAra che, te kaLaza saMbhavane - kaLazanI utpattine anukULa AtmavyApAra pariNAma karato pratibhAse che - jaNAya che - dIse che. kevo che te AtmavyApAra pariNAma ? 'nAtmanogavyatirivarta' - AtmAthI atirikta - abhinna - bhinna judo pRthapha nahi evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che ? AtmAthI atirikta - abhinna - judI pRthaka nahi evI kevaLa pariNamyA karavApaNArUpa pariNatimAtra kriyAthI karAI rahyo che - 'mAbhinoDavyatiriktA ritimAtra kriyA ziyamA' | - Ama AvI rIte AtmAthI - potAthI karAtA AvA AtmavyApAra pariNAmane karato kuMbhakAra pratibhAse che - dIse che. paNa najaraahaMkAranarmara - kalaza karaNa ahaMkArathI nirbhara chatAM, huM kalaza karuM chuM evA ahaMkArathI nirbhara-atyaMta bharela chatAM, te svavyApArane "anurUpa' - anusaratA svarUpavALo mRttikAno kaLaza pariNAma karato pratibhAsato nathI - dIsato nathI. kevo che mRttikAno kaLaza pariNAma ? "kRttivAna vyatirivarta' - kRttikAthI - mATIthI atirikta - abhinna - bhinna jUdo pRthaka nahi evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che ? mRttikAthI atirikta - abhinna - jUdI pRthapha nahi evI kevaLa pariNamyA karavApaNArUpa pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che - "kRttivAthI vyatirivAyA ritimAtrayI kriyA yimA' - Ama AvI rIte mRttikAthI karAtA AvA kaLaza pariNAmane karato kuMbhakAra ma pratibhAso ! ma dIso ! tema dASTratika - AtmA paNa pugalakarma pariNAmane anula AtmapariNAma karato bhale pratibhAso ! bhale dIso ! tevo AtmapariNAma zAne lIdhe kare che ? ajJAnane lIdhe - ajJAnAtu' . kevo che te AtmapariNAma ? 'nAtmanoDavyatirikta' - AtmAthI atirikta - abhinna - bhinna jUdo pRthaka nahi evo. te konAthI kevI rIte karAI rahyo che ? AtmAthI atirikta - abhinna - jUdI pRthaka nahi evI kevaLa pariNamyA karavApaNArUpa pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che, 'lAbhanIDavyatirivatayA raNatimatriya kriyA jhiyama . Ama AvI rIte ajJAnane lIdhe karAtA AvA AtmapariNAmane karato AtmA bhale pratibhAso ! paNa 'putipariNAmarAhaMkAranarmaro' - pudgala pariNAmakaraNanA ahaMkArathI nirbhara chatAM, huM pudgala pariNAma karuM chuM evA ahaMkArathI nirbhara - atyaMta bharela chatAM, te svapariNAmane anurUpa evo pudagalano pariNAma karato ma pratibhAso ! ma dIso ! kevo che A pudagalano pariNAma ? 'huInAvyatirivarta' . pudgalathI atirikta - abhinna - bhinna jUdo pRthaka nahi evo. te konAthI 532
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 86 kevI rIte karAI rahyo che? pudgalathI atirikta - abhinna - jUdI pRthapha nahi evI kevaLa pariNamyA karavApaNArUpa pariNatimAtra kriyAthI karAI rahyo che - "putrInI vyatirivAyI paritimAtrayI kriyA kriyA' - Ama AvI rIte pudgalathI karAtA AvA pudgalanA pariNAmane karato AtmA ma pratibhAso ! dvi kriyAvAdIo je che te AtmapariNAmane ane pudgalapariNAmane karatA AtmAne mAne che, arthAtu cetanamaya AtmapariNAma ane acetana pudgalapariNAma ema be hi kiyAvAdIo prakAranA pariNAmarUpa be kriyA AtmA kare che ema mAne che, eTalA mATe ja mithyASTi che e siddhAMta teo "ddhi kriyAvAdI' - be kriyAvAdI kahevAya che ane ema teo AtmAnI be kriyA mAne che eTalA mATe ja teo "mithyAdeSTio ja che evo siddhAMta che - "te nidraSTA ti siddhAMtaH | - kAraNake eka dravya be kriyA kare ja nahi, eka dravya eka ja kriyA kare, AtmA sadA eka AtmapariNAma ja kare, kadI paNa pudgalapariNAma kare ja nahi, temaja pudgala sadA eka pudgalapariNAma ja kare, kadI paNa AtmapariNAma kare ja nahi; cetana cetana bhAve ja pariName, acetana bhAve pariName ja nahi, acetana jaDa acetana jaDa bhAve ja pariName, cetana bhAve pariName ja nahi, A "siddhAMta" - siddha dharma che, vastusthitithI svayaM sthita vastusvabhAva che ane eja vastusthitinuM yathAsthita samyagudarzana karAvato traNe kALamAM na phare evo trikALAbAdhita avicchinna akhaMDa nizcaya che, eTale Ama chatAM je ethI ulaTuM e kriyAno kartA AtmAne mAne che te dvikriyAvAdIo vastusthitithI viparIta evuM vastunuM viparItAbhinivezarUpa mithyAdarzana karatA hovAthI, mithyAdeSTio ja che A nizcaya che, ema Ama puruSanuM Agama arthAt siddhAMta bhAkhe che. keTalAka loko eka advaita cetana - brahma tattva ja mAne che ane temAMthI A jaDa-cetanamaya samasta sRSTinI utpatti mAne che, paNa temanuM A mAnavuM satya vastusthitithI tattvadRSTie jotAM mithyA bhrAMti rUpa che. mAtra eka brahma (cetana) tattva che ne bIjuM koI tattva che nahi ema advaita mAtra brahma" mAnavuM e yathArtha vastunA samyagu darzanathI viparIta evuM mAtra "bhramarUpa' - mithyAdarzanarUpa che. eTale te mithyAdarzanavaMtA krikriyAvAdIo " mithyASTio ja che, ema Akha Agama - trikAlAbAdhita sarvajJa siddhAMta DiDima nAdathI udghoSe che. Ama AgamapramANa kahI anumAnapramANathI yuktino upanyAsa karatAM ananya tattvaciMtaka tAtvikazekhara paramaSi amRtacaMdrAcArya atyaMta bhAvitAtmapaNAnA ullAsathI anya tattvaciMtakone saprema uddabodhIne pokAre che - " chidravya dravyapiriNAma: kriyApa: pratibhAta - "eka dravyathI be dravyapariNAma karAtAM ma pratibhAso ! atre kuMbhakAranuM dRSTAMta ghaTe che - kuMbhAra che, te ghaDAnI utpattine anukUla 'ttaza saMmavAnubUmAtmavyApAra evo AtmavyApAra karato pratibhAse che, arthAt ghaDo banAvavAmAM upayogI potAno hAtha-paga calAvavA kuMbhakAra kalazAnukUla, rUpa zarIra ceSTA anukULa - AtmavyApAra ane huM ghaDo karUM evo IcchArUpa AtmavyApAra karmano kattAM AtmapariNAma - ema AtmavyApAra pariNAma karato jaNAya che; ane kuMbhakArano je A AtmavyApAra pariNAma che, te tenA AtmAthI avyatirikta - abhinna che ane te AtmAthI atirikta - abhinna evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che. arthAtu kuMbhakArano te AtmavyApAra pariNAma kuMbhakAranA AtmAthI - potAthI jUdo nathI ane te tenA AtmAthI - avyatirikta - abhinna che ane te AtmAthI atirikta - abhika evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che. arthAt kuMbhakArano te AtmavyApAra pariNAma kuMbhakAranA AtmAthI - potAthI jUdo nathI ane te tenA AtmAthI - potAthI jUdI nahi evI pariNatimAtra kriyAthI karAI rahyo che, teno AtmA ja tevI AtmapariNati kriyAthI pariNamI rahyo che ane tevA prakAranuM AtmapariNAma pAme che. kAraNake AtmapariNatirUpa je prakriyA (Process) che te AtmAmAM ja 533
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti thAya che, eTale AtmAthI alaga-jUdI nathI ane AtmapariNAmarUpa je pariNAma (Product) thAya che te paNa AtmAnuM ja pariNAma che eTale te paNa AtmAthI jUduM nathI. Ama AtmA AtmapariNati ane AtmapariNati bhinna nathI - jUdA nathI, tema kuMbhakAra, kuMbhakAranI AtmapariNati ane kuMbhakArano AtmavyApAra pariNAma bhinna nathI, jUdA nathI. eTale AtmapariNati kriyAthI karAtuM AtmavyApAra pariNAma karma kuMbhakAra kartA kare che ema pratibhAse che, paNa huM kaLaza karuM chuM ema "kalazakaraNanA ahaMkArathI nirbhara paNa ahaMkAra chatAM kuMbhakAra - ThAMsoThAMsa bharelo chatAM te mRttikAnA kalazapariNAmane karato pratibhAsato kalaza karmano kartA nahi nathI. mRttikAnuM te kaLaza pariNAma je svavyApArane anurUpa "svavyApaIRInurUpa - thAya che te to mRttikAthI avyatirikta-abhinna che ane mRttikAthI atirikta-abhinna evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyuM che. arthAtu kuMbhakAranA svavyApArane anurUpapaNe mATI pote ghaTa pariNAma kare che, te ghaTa pariNAma mATIthI jUduM nathI ane mATIthI jUdI nahi evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyuM che, mATI pote ja ghaTa pariNati kriyAthI (Process) ghaTa pariNAmane (Product) pAmI ghaTa bane che. Ama mATI ja potAnI pariNati kriyAthI potAnA ja ghaTa pariNAmane pariNamI ghaTa karma kare che, eTale mATI ja ghaDo kare che, paNa kuMbhakAra "huM ghaDo karUM chuM' evA game teTalA ahaMkArathI phUlAIne phALako banato hoya to paNa vAstavika rIte te ghaDo karato ja nathI. kuMbhakAra nimittarUpa thaI ghaDo banavAmAM anukULa evo AtmapariNAma bhale karato hoya, paNa te pote kAMI ghaDArUpe pariNamI ghaDo banI jato nathI ! eTale kuMbhakAra AtmavyApAra pariNAma karato pratibhAse che, chatAM kaLaza pariNAmane karato pratibhAsato nathI ja. tema - AtmA paNa "ajJAnata - "ajJAnane lIdhe' pudagala - karma pariNAmane anukuLa evo AtmapariNAma "putva pariNAmanubhUttimAtmaparighama' - karato bhale AtmA ajJAnane lIdhe kamanukUlapratibhAso, ajJAnane lIdhe ja karavAmAM Avato A pudgalakarma pariNAmane Atma pariNAmano kartA anukULa AtmapariNAma paNa AtmAthI avyatirikta - abhinna che ane AtmAthI atirikta - abhinna evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che, arthAtu A AtmapariNAma che te AtmAthI jUdo nathI ane AtmAthI jUdI nahi evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che ane AtmapariNati kriyAthI karAto A AtmapariNAma AtmAthI judo nathI. eTale ke AtmA pote ja tevA AtmapariNAmapaNe pariName che. AvuM pudgalakarma pariNAmane anukULa evuM je AtmapariNAma AtmA kare che, tenuM kAraNa ajJAna ja che. sva-paranA bhedarUpa jJAnanA abhAvane lIdhe ja AvuM ajJAnajanya pariNamana AtmA kare che, sva-paranuM bhedajJAna jene hoya te jJAnI AtmA tevuM pariNamana kare ja nahi, pugalakarma pariNAmane anukULa evA rAga-dveSa-moharUpa vibhAva bhAve pariName ja nahi. eTale mAtra ajJAnI AtmA ja tevA vibhAva bhAve pariName che ema bhale pratibhAso ! paNa tevo ajJAnI AtmA paNa bhale pula pariNAmakaraNa ahaMkArathI nirbhara - bharelo hoya, huM pula pariNAma karuM chuM evA ahaMkArathI bhale phUlAI jato hoya, chatAM te paNa ahaMkAra chatAM ajJAnI pudgala pariNAmane karato ma pratibhAso ! kAraNake te svapariNAmane anurUpa AtmA pudgala pariNAma evo karma35 pudagalano pariNAma to pudgalathI atirikta - abhinna hoI, pudgalathI atirikta-abhinna evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che. arthAt svapariNAmane anurUpapaNe pudgala pote ja potAnI pariNati mAtra kriyAthI karmarUpa pudgala pariNAma kare che, te pudgalathI jUdo nathI ane pudgalathI jUdI nahi evI pariNati mAtra kriyAthI karAI rahyo che. arthAta pudgala pote ja sva pariNati pramANe pudgala 534
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 86 pariNAme pariName che. Ama pudgala pote ja pudgala pariNAmarUpa karma kare che ane kuMbhakAranI jema ajJAnI AtmA paNa bhale huM pudgala karma karUM chuM evo ahaMkAra dharI phUlAto hoya, to paNa vAstavika rIte te pudgalakarma karato ja nathI. eTale bhale te ajJAnane lIdhe pudgalakarma pariNAmane anukULa evo Atma pariNAma karato pratibhAsato hoya, to paNa pote to kadI paNa pudgala pariNAmarUpa pudgala karmapaNe na ja pariNamato hoI pudgalakarma karato ma pratibhAso ! Ama AtmA ajJAnane lIdhe bhale AtmapariNAmarUpa bhAvakarmano kartA hoya, paNa pudgalapariNAmarUpa pudgala karmano dravyakarmano kartA to nathI ja - A akhaMDa nizcaya che, trikALAbAdhita avicchinna siddhAMta sanAtana zAzvata satya che. mATImAM ghaDo thavAnI sattA che, paNa daMDa cakra kuMbhArAdi maLe to thAya, tema AtmA mATI rUpa che tene sadguru Adi sAdhana maLe to AtmajJAna thAya.'' kuMbhakAra 1 AtmA Atma pariNati Atma pariNAma kaLaza saMbhavAnukULa AtmapariNAma AtmA pariNAma 1 sva jIva AkRti AtmA phikriyAvAdI mithyAdaSTi 535 zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA pudgala pariNAma mRttikA pudgala para | pudgala pudgala pariNati pudgala pariNati kaLaza pariNAma karma pudgala pariNAma
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kartA-karma-kriyAnuM apUrva tattvavijJAna addabhuta zabda artha-tattva camatkRtithI dAkhavatA samayasAra kaLaza kAvya (9) amRtacaMdrajI prakAze che - AryA yaH pariNamati sa kartA yaH pariNAmo bhavettu tatkarma / yA pariNatiH kriyA sA trayamapi bhinnaM na vastutayA // 51 // ekaH pariNamati sadA pariNAmo jAyate sadaikasya / ekasya pariNatiH syAdanekamapyekameva yataH // 52 // nobhau pariNamataH khalu pariNAmo nobhayoH prajAyeta / ubhayorna pariNatiH syAdyadanekamanekameva sadA // 53 // naikasya hi kartArau dvau sto dve karmaNI na caikasya / naikasya ca kriye dve ekamanekaM yato na syAt // 54 // je pariName te kartA, je pariNAma hoya te karma bhaNe; je pariNati kriyA che, traya paNa bhinna na vastapaNe. 51 eka pariName che sadA, pariNAma upaje sadA ekataNo; ekanI hoya pariNati, (kAraNa) aneka paNa ekaja gaNo. para na be pariName niro, pariNAma na upaje be ya taNo; benI pariNati na hoya, (kAraNa) aneka aneka ja sadAya gaNo. 53 ekanA be kartA nA, ekanA be karma hoya nahi. ekanI be kriyA nA, kAraNa eka aneka hoya nahi. 54 amRta pada-51-54 dhanya re divasa A aho ! - e rAga jaDa kriyA-karma te jaDa kare, cetana kriyA karma cetana re... bhagavAna amRta bhAkhiyuM, tattva ciMtAmaNi ratana re... jaDa kriyA. karma. 1 pariName jeha kartA hoya te, pariNAma te karma hoya re; pariNati je te kriyA - traNe, bhinna vastutAe no'ya re... jaDa kriyA. ka. 2 eka ja pariNAme che sadA, pariNAma ekano sadAya re; ekanI pariNati hoya che, aneka paNa eka ja hoya re... jaDa kriyA. karma. 3 be pariName na nizcaye, (kAraNa) pariNAma beno na hoya re; benI pariNati hoya nA, (kAraNa) aneka aneka ja sadAya re... jaDa kriyA. karma. 4 ekanA kartA be hoya nA, ekanA karma be no re; ekanI kriyA be hoya nA, (kAraNa) eka aneka na hoya re... jaDa kriyA. karma. 5 tattva vijJAna e bhAkhiyuM, aciMtya ciMtAmaNi samAna re; bhagavAna amRtacaMdrajI, "vijJAnaghana" abhidhAna re... jaDa kriyA. karma. 6 536
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-51-54 artha - je pariName che te kartA, je pariNati te kriyA, - e traya paNa vastutAthI bhinna nathI. eka sadA pariName che. ekano sadA pariNAma upaje che. ekanI pariNati hoya. kAraNake aneka paNa che. nizcaye karIne be pariNamatA nathI, beno pariNAma upajato nathI, benI pariNati hotI nathI, kAraNake aneka sadA aneka ja hoya che. ekanA nizcaya karIne be kartA hoya nahi, ane ekanA be karmo hoya nahi, ane ekanI be kriyAo hoya nahi, kAraNake eka aneka na hoya. amRta jyotimahAbhASya ekavAra eka taNakhalAnA be bhAga karavAnI kriyA karI zakavAnI zakti paNa upazama pAme tyAre ja IzvarecchA haze te thaze." - zrImad rAjacaMdra, aM. 334, 408 "pariNAmI kartA pariNAmo, karma je jIve kariye re; aneka rUpe nayabhede, niyate nara anusariye re... vAsupUjya jina." - zrI AnaMdaghanajI "eka vastu eka kiriyA ThAve, yaha yathArtha jinarAja vakhANe." - zrI devacaMdrajI, dravyaprakAza', 3-5 uparamAM AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM je apUrva tattvavijJAna prakAzya tenI paripuSTi karatA sArasamuccaya rUpa A cAra * amRta kaLaza kAvyamAM mahAgItAthaziromaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe kartA-karmanuM UMDa parama rahasyabhUta tattvajJAna adUbhuta zabda-artha-tattva camatkRtithI temanI apUrva lAkSaNika zailImAM ananya AtmabhAvathI saMgIta karyuM che. atre pariNAmI koNa? pariNAma zuM? ane pariNati zI ? enI zAstrIya mImAMsA "TUMkA Taca ne cokhkhA caTa' sUtrAtmaka amRta akSaromAM avatAratAM paramarSi amRtacaMdrajI vade che ke - : pariNamatiH sa tta - je pariName che te kartA, 1H riAno bhavetta tarka - je pariNAma te karma hoya, ya pariti kriyA sA - je pariNati te kriyA; A traya - traNano samUha vastutAe - vastupaNe - vastu tattvathI jotAM eka vastugata hoI abhinna che, bhinna nathI - jUdA jUdA nathI, trayamag fmanna na vastRtayA | dA.ta. AtmA pariNAmI che kartA che, jJAnAdi pariNAma - AtmapariNAma te karma che, ane jJAnAdi prati AtmAnI pariNamavAnI prakriyA rUpa pariNati te kriyA che. pariNAmI = kartAH pariNAma = karmaH pariNati = kriyA AkRti pariNAma karma pariNati kriyA pariNAmI kartA A paribhASA koI paNa dravyamAM utArI zakAya che. eTale koI paNa eka dravya sadA eka ja pariName che, va: parimiti sA, ekano ja sadA pariNAma upaje che, - IrAno nIyate vaica, ekanI ja pariNati hoya - sadA traNe kALamAM saMbhave, - gii paritiH cAta, kAraNake aneka paNa eka ja che, -- nemapejamevaH pariNAmI, pariNAma ane pariNati ema vicakSAthI aneka - jUdA jUdA che, chatAM paNa te eka ja dravyanA hoI eka ja che. temaja dravyo aneka - jUdA jUdA che, paNa pratyeka dravya eka ekapaNe ja pariName che. dA.ta. jIva ekalo ja pariName che, pariNAma sadA eka jIvano ja upaje che ane pariNati sadA eka jIvanI ja hoya che. tema pugala ekalo ja pariName che, pariNAma sadA eka pudgalano ja upaje che ane pariNati sadA eka yugalanI ja hoya che. ema aneka dravya paNa sva svapariNAmIpaNAthI svasvapariNati - pariNAma yukta hovAthI eka che. pa37
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AkRti jIvA dravya pugala dravya pariNAmI pariNati pariNAma pariNAmI pariNati pariNAma temaja - nomI rAmataH vastu - nizcaye karIne ubhaya - be nathI pariNamatA arthAtu be dravya sAthe maLIne eka pariNAmIpaNe pariName nahi; mriNAmo namoH pranAti - ubhayano - beno pariNAma na upaje, be dravyano bhegA maLIne eka pariNAma upaje nahiM - traNe kALamAM upajavo saMbhave nahi, pariNAmo namo: banAta: ubhayanI - be dravyanI pariNati na hoya, be dravyanI bhegI maLIne eka pariNati hoya nahiM - traNe kALamAM hovI saMbhave nahi - 3mayo ratiH ti; kAraNake aneka sadA aneka ja hoya, aneka - eka nahi evA - jUdA jUdA dravya te sadA - traNa kALamAM aneka ja - eka nahi evA ja jUdA jUdA ja hovA saMbhave, yarnamanemeva sarvI | AkRti be dravya na pariName benI pariNati nahi benA pariNAma nahi be dravya na pariName benI pariNati nahi beno pariNAma nahi Ama pariNamanAra te kartA, pariNamAya te karma ne pariNamavAnI prakriyArUpa pariNati te kriyA che; ane eka ja pariName che - be nathI pariNamatA, ekano ja pariNAma upaje che - beno pariNAma nathI upajato, ekanI ja pariNati hoya - benI pariNati na ja hoya, A je badhuM upara spaSTa vivarI dekhADyuM te parathI A phalitArtha nIkaLe che ke - naica hi phattarI tau sto, jarmanI ra vaizya, naihasya zive - ekanA - eka karmanA be kartA na hoya, ekanA - eka kartAnA be karma na hoya ane ekanI - eka kartAnI be kriyA na hoya. Ama traNe kALamAM na caLe evI akhaMDa nizcayarUpa vastu sthiti che. eTale ke - (1) jaDa ne cetana be dravya rUpa be kartA maLIne eka jaDa ke cetana karmanA kartA hoya nahi. (2) jaDa ke cetana eka dravyanA jaDa ne cetana ema be karma hoya nahiM. (3) jaDa ke cetana eka dravyanI jaDa ne cetana ema be kriyA hoya nahi. kAraNake mane thato na cAt - aneka eka na hoya, je kartA ke karma ke kriyA aneka che, eka nahi evA - jUdA jUdA che, te eka na hoya, - aneka ja hoya - jUdA jUdA ja hoya, katta kriyA kriyA eka kartAnI eka kartAnA 538
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-51-54 tAtparya ke - (1) jaDa kartA jaDa karma ne jaDa kriyA ja kare che, paNa cetana karma ne cetana kriyA kare ja nahi; (2) cetana kartA cetana karmane cetana kriyA ja kare che, paNa jaDa karmane jaDa kriyA kare ja nahi. - A traNe kALamAM na phare evo akhaMDa nizcaya siddhAMta che. eTale tattvavaijJAnika dRSTithI cetana AtmAne acetana jaDa pudgala karma sAthe koI paNa prakAre kartA - karmabhAva ghaTato ja nathI, - A nizcaya daya dravya eka kiriyA na kare, doya kiriyA Ika dravya bhI na dhare; eka vastu eka kiriyA ThAnai, yaha yathArtha jinarAja vakhAnai." - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-5 A samasta UMDAmAM UMDu paramatattva vijJAna je mahAnigraMtha munIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI mahAgraMthArtha gaMbhIra thoDA sUtramaya zabdomAM A suvarNa amRta kalazomAM saMbhUta karI apUrva AtmabhAvathI ne anupama tattvakalAthI sugrathita karyuM che; tenA caturtha kaLazanA bhAvane yathArthapaNe jhIlatuM parama suMdara bhAvavAhI hRdayaMgama Alekhana kavIzvara banArasIdAsajIe A prakAre saMgIta karyuM che : "eka parinAma ke na karatA daraba doya, doya parinAma eka darda na dharatu hai: eka karatUti doI darba kaba hoM na kare, doI karatUti eka darda na karatu haiH jIva pudagala eka kheta avagAhI doI, apane apane rUpa, kola na Taratu haiH jaDa paramAnaniko, karatA hai pudagala, cidAnaMda cetana subhAva Acaratu hai." - banArasIdAsajI samayasAra nATaka A rahasyabhUta kAvyanA parama paramArthane pariTyuTa karatuM alaukika ananya vyAkhyAna parama bhAvitAtmA tAtvikaziromaNi zrImad rAjacaMdrajIe A TaMkotkIrNa amara amRta zabdomAM apUrvapaNe prakAyuM che. ane te dvArA A padanA mULa amRta kaLazanA kartA amRtacaMdrAcAryajInA parama paramArthagaMbhIra vacanAmRtanI parama paramArtha gaMbhIratAno paricaya karAvyo che - "eka parinAma ke na karatA daraba doya," vastu potAnAM svarUpamAM ja pariName evo niyama che. jIva jIvarUpe pariNamyA kare che, ane jaDa jaDa rUpe pariNamyA kare che. jIvanuM mukhya pariNamavuM te cetana (jJAna) svarUpa che ane jaDanuM mukhya pariNamavuM te jaDatvasvarUpa che. jIvanuM je cetana pariNAma te koI prakAre jaDa thaIne pariName nahIM ane jaDanuM jaDatva parimAma te koI divase cetanapariNAme pariName nahIM evI vastunI maryAdA che, ane cetana, acetana e be prakAranAM pariNAma to anubhavasiddha che. temAMnuM eka pariNAma be dravya maLIne karI zake nahIM; arthAtu jIva ane jaDa maLI kevaLa cetana pariNAme pariNamI zake nahIM, athavA kevaLa acetana pariNAme pariNamI zake nahIM. jIva cetana pariNAme pariName ema vastusthiti che, mATe jina kahe che ke eka pariNAma be dravya karI zake nahIM. je je dravya che te te potAnI sthitimAM ja hoya ane potAnA svabhAvamAM pariName. doya parinAma eka dravya na dharata hai, temaja eka dravya be pariNAme paNa pariNamI zake nahIM, evI vastusthiti che. eka jIvadravya te cetana ane acetana e be pariNAme pariNamI zake nahIM; athavA eka pudgala dravya acetana ane cetana e be pariNAme pariNamI zake nahIM. mAtra pote potAnAM ja pariNAmamAM pariName. cetana pariNAma te acetana padArthane viSe hoya nahIM; ane acetana pariNAma te cetana padArthane viSe hoya nahIM; mATe be prakAranAM pariNAme eka dravya pariName nahIM, be pariNAmane dhAraNa karI zake nahIM. 539
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eka karatUti doI darba kaba hoM na kare, mATe eka kriyA te be dravya kyAre paNa kare nahIM, be dravyanuM maLavuM ekAMte hovuM yogya nathI. jo be dravya maLIne eka dravya upajatuM hoya to vastu potAnAM svarUpano tyAga kare; ane ema to koI kALe bane nahIM ke vastu potAnA svarUpano kevaLa tyAga kare. jyAre ema banatuM nathI, tyAre be dravya kevala eka pariNAmane pAmyA vinA eka kriyA paNa kyAMthI kare? arthAt na ja kare. doI karatUti eka darda na karatu hai; temaja be kriyA eka dravya dhAraNa paNa kare nahIM; eka samayane viSe be upayoga hoI zake nahIM mATe. jIva pudgala eka kheta avagAhI doI, jIva ane pula kadApi eka kSetrane rokI rahyAM hoya to paNa apane apane rUpa, koI na karatu hai: pota potAnAM svarUpathI koI anya pariNAma pAmatuM nathI, ane tethI karIne ja ema kahIe haiye ke - jaDa parinAmaniko, karatA hai pudagala, dehAdike karIne je pariNAma thAya che teno pudgala kartA che. kAraNake te dehAdi jaDa che ane jaDa pariNAma to pudgalane viSe che. jyAre ema ja che to pachI jIva paNa jIva svarUpe ja varte che, emAM kaMI bIjuM pramANa paNa have jotuM nathI; ema gaNI kahe che ke, cidAnaMda cetana subhAu Acaratu hai, kAvyakartAno kahevAno hetu ema che ke jo Ama tame vastusthiti samajo to to jaDane viSeno je svasvarUpabhAva che te mATe, ane svasvarUpanuM je tirobhAvapaNuM che te pragaTa thAya. vicAra karo, sthiti paNa ema ja che, ghaNI gahana vAtane ahIM TUMkAmAM lakhI che, jo ke) jene yathArtha bodha che tene to sugama che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka (26), 317 54o
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-papa anAdi mahAahaMkAra tamano vilaya udyoSato samayasAra kaLaza (10) prakAze che - zArdUlavikrIDita AsaMsArata eva dhAvati paraM kurvehamityuccakaiH, durvAraM nanu mohinAmiha mahAhaMkArarUpaM tamaH / sadbhUtArthaparigraheNa vilayaM yadyekavAraM vrajet, tatkiM jJAnaghanasya baMdhanamaho bhUyo bhavedAtmanaH // 55 // AsaMsArathI doDatuM para karUM evuM tamaH A mahA, mohInuM durvAra nizcaya ahaMkAra svarUpI ahA ! sabhUtArtha parigraha vilaya te jo eka vAre lahe, punaH baMdhana hoya jJAnaghana to A AtmAne zuM kahe ? 55 amRta pada-papa aham anAdi hArUM bALa re... bhAna tane kema nA've ? jJAna amRta jyoti A bhALa re ! bhAna tane kema nA've ? 1. para huM karuM huM karuM huM karUM... bhAna tane. evuM ahamnuM tamasa AkarUM... bhAna tane. anAdithI A vege doDatuM... bhAna tane. mohI jIvano keDo na choDatuM... bhAna tane. vAyuM vArI zakAya na bAdhatuM... bhAna tane. ahaM brahma rAkSasa zuM vAdhatuM... bhAna tane. vilaya eka vAra thaI jAya re... bhAna tane. pharI baMdhana to zuM thAya re... bhAna tane. jJAnaghana Atma sujANane... bhAna tane. suNI bhagavAna amRta vANane... bhAna tane. artha - AsaMsArathI ja "huM parane karuM evuM kharekhara ! duvara mahAlaMkAra rUpa taman ahIM mohIonuM jorazorathI doDe che; te sabhUta arthanA parigrahathI jo ekavAra vilaya pAmI jAya, to jJAnaghana AtmAne aho ! punaH baMdhana zuM hoya kharuM? 55 amRta jyoti' mahAbhASya e cha padano viveka jIvane svasvarUpa samajavAne arthe kahyo che. anAdi svadazAne lIdhe utpanna thayelo evo jIvano ahaMbhAva, mamatvabhAva te nivRtta thavAne arthe A cha padanI jJAnI puruSoe dezanA prakAzI che. (I.)' - zrImad rAjacaMdra, aM. (406), 493 sarva bhAva nija bhAva nihAri, para kAraja ko koya na dhAre; tAte mUDha ahaMdhI rAcyo, sadA rahe para gunaso mAgyo." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-109 A uparathI phalita thatA bodhanI atre AtmAthI Ane preraNA karatAM parama bhAvitAtmA paramarSi 541
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRtacaMdrajIe zArdUlavikrIDitanI vIra garjanA karato A kalaza apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che - 'mAsaMsArata iva' - AsaMsArathI ja, jyArathI AsaMsAra che tyArathI ja - ane A saMsAranI Adi to che nahi eTale anAdithI ja ahIM - A lokane viSe "nodinAM' - mohIonuM huM parane karUM - " jUrveDaruM . evuM kharekhara ! "durvAra' - vAravuM duSkara mahAlaMkAra rUpa tamasa - 'dura nanuM mahadaMzArarUpa tama:' - atyaMta vege doDI rahyuM che - "vAvati 3:'. - te sabhUtArtha parigrahathI - je ekavAra vilaya pAmI jAya - "samUtAIrigrahIna vitta yakravAra vrane, te jJAnaghana AtmAne punaH baMdhana zuM hoya kharuM ? - 'ta jJAnanI vaMdhanamado mUyo bhavetmanaH ?' ' arthAtu - vastusvarUpanA ajJAnane lIdhe paramAM AtmabuddhirUpa ke AtmAmAM parabuddhirUpa moha jene varte che, svaparanuM bhedajJAna nahi hovAthI paravastumAM muMjhAI javA rUpa - gUMcavAI javArUpa moha jene varte che, evA mohamUDha mohavaMta "mohI' jIvone, A saMsArathI mAMDIne - anAdithI ja, "parane huM karUM" evuM mahAhaMkArarUpa "tamasa' - gADha aMdhakArapaTala eTalA jorazorathI atyaMta vegathI AtmapradezomAM doDI rahyuM che, ke te rokyuM rokAya nahi - vAyu varAya nahi evuM kharekhara ! "durvAra' che. "parane huM karUM' evo A ahaMkAra che te "mahA' che, mahAnu che, bIjA badhA ahaMkAra, karatAM moTo che. akhila brahmAMDamAM pratyeka ajJAnI mohamUDha jIvane nAnA prakAranA anaMta ahaMkAra hoya che, te badhA ahaMkAra karatAM brahma'ne khAI janAro - bhakSI janAro A ahaMkAra - brahmarAkSasa bRhatu che, eTalA mATe te "mahA" che, athavA bIjA badhA ahaMkAra A "para huM karUM' e mUla ahaMkAranA aMgabhUta hoI e ahaMkAramAM samAI jAya che, eTale paNa te "mahA' che. bIjA badhA ahaMkAra A mahA ahaMkAramAMthI ja udbhava pAme che, A mahA ahaMkAra ja bIjA badhA ahaMkAranuM mULa - prabhavasthAna - Azraya sthAna - adhiSThAna che, "para huM karUM" e A mahAahaMkAra ja bIjA badhA ahaMkAra saMtAnono janaka pitA che. Avo A anAdino gADha jAmI gayelo mahAahaMkAra - aMdhakAra, "sadUbhUtArtha parigrahathI' - jema svarUpa astitvapaNe sadUbhUta artha che tenA parigrahathI - sarvathA grahaNathI je ekavAra vilaya pAmI jAya, nAza pAmI jaya, ogaLI jAya, to pachI sarva pradeze jJAna jJAna ne jJAna evo je nakkara jJAnamaya jJAnaghana' AtmA che, tene aho ! mumukSuo ! pharI bIjIvAra baMdhana hoya kharUM ? na ja hoya, na ja hoya. 542
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMka: samayasAra kaLaza-56 AtmAnA bhAvo AtmA ja, paranA te para ja, evA bhAvano utthAnikA samayasAra kaLaza (11) kahe che - anuSTup AtmabhAvAnkarotyAtmA parabhAvAnsadA paraH / Atmaiva hyAtmano bhAvAH parasya para eva te // 56 // AtmabhAvo kare AtmA, parabhAvo sadA pa2; AtmA ja AtmAnA bhAvo, paranA te paro ja che. 56 amRta pada-56 bhekha re utAro rAjA bharadharI - e rAga AtmabhAva ja kare AtamA, para sadA parabhAva jI; AtmA ja bhAva che AtmanA, paranA te parabhAva jI... AtmabhAva. 1 AtmabhAva te bhale zuddha ho, bhale azuddha vibhAva jI; paNa te sarvano kartA khare ! AtmA ja nizcaya bhAva jI. AtmabhAva. 2 varNa rasagaMdhAdi guNamayA, pudgala rUpa anekajI; karma nokarma e sarvano, kartA pudgala ekajI... AtmabhAva. 3 bheda jJAnano samAvaze, e nizcaya siddhAMta jI; bhagavAna amRtacaMdrajI, daI samartha daSTAMtajI... AtmabhAva. 4 artha - AtmabhAvone AtmA kare che, parabhAvone sadA para kare che; AtmAnA bhAvo sadA AtmA ja che, paranA te (bhAvo) para ja che. amRta jyoti" mahAbhASya cetanane cetana paryAya hoya ane jaDane jaDa paryAya hoya eja padArthanI sthiti che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 490, 281 suddhabhAva cetana asuddha bhAva cetana, dukau karatAra jIva aura nahi mAniye, karmapiMDakau vilAsa varga rasagaMdha phAsa, karatA duhaMkI yugala paravAniye; tAteM varanAdi guna gyAnAvaranAdi karma, nAnA parakAra pudagala rUpa jAniye, samala vimala parinAma je je cetana ke, te te saba alakha puruSa yauM bakhAniye." - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.nA. kartA karma a. 12 A kaLaza AgalI gAthAnA viSayano nirdeza karavArUpa utthAnikA kaLaza che: - mAtmamAvAnuM ratyAbhA - AtmA AtmabhAvone - Atma pariNAmone kare che, paramAvAnuM saddA para: - para - AtmAthI anya je che te sadA parabhAvone - AtmAthI anya pariNAmone kare che. AtmAnA bhAvo che te nizcaya karIne uparamAM spaSTa vivarI dekhADyuM tema AtmAthI jUdA nathI eTale AtmA ja che, paranA bhAvo che te parathI jUdA nathI eTale para ja che, - mAmaiva tyAtmano mAvA: paraca para va te ! 543
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti micchattaM puNa duvihaM jIvamajIvaM taheva aNNANaM / aviradi jogo moho kohAdIyA ime bhAvA // 87 // mithyAtva dvividha jIva ajIva ne, ajJAna temaja bhAva re; savili yoga ne moDa me, pAhi mA bhAva 3... azAnathI. 87 thArtha - mithyAtva puna: mAranu cha - (r)4. mane ma(r)va, tama4 zAna aviti, yoga, moha, krodha Adi A bhAvo paNa jIva-ajIva ema be prakAranA che. AtmakhyAti TIkA mithyAtvaM punardvividhaM jIvo'jIvastathaivAjJAnaM / aviratiyogo mohaH krodhAyA ime bhAvAH // 87 // mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo hi bhAvAH te tu pratyekaM mayUra bhukuraMda vat jIvAjIvAbhyAM bhAvyamAnatvAnjIvAjIvau / tathAhi - yathA tathA nIlakRSNaharitapItAdayo bhAvAH mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAH svadravyasvabhAvatvena svadravyasvabhAvatvenA .. mayUreNa bhAvyamAnAH jIvena bhAvyamAnA mayUra eva / ajIva eva / yathA ca tathaiva ca nIlakRSNaharitapItAdayo bhAvAH mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAsvacchatAvikAramAtreNa zcaitanyavikAramAtreNa mukuraMdena bhAvyamAnA jIvena bhAvyamAnA mukuraMda eva / jIva eva ||87|| AtmabhAvanA - mithyAtvaM puna dvividhaM - mithyAtva puna: vividha - 3RD - jIvo'jIvaH - 04 ane ma mema, tathaiva - tebha04 ajJAnaM aviratiyogo mohaH krodhAdyArame bhAvAH - mazAna, maviti, yoga, bhoI, 5 mahimAmApo (54 q sapa me 2na cha.) / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 87 / / mithyAdarzanamajJAnamaviratityAdayo hi bhAvAH mithyAzana, mazAna, mavizI mAhiTa mAvo, te tu pratyekaM-tato pratyepaNe jIvAjIvau 71 bhane bha(r)1 mArana cha. zAne sIdhe ? jIvAMjIvAbhyAM bhAvyamAnatvAt qthI savayI lAvyabhAnapAnebI-bhAvyabhAnapaNAnebI, anI bha? mayUramukuraMdavat - mayU2 - bhora bhane bhunI - arIsAnIbha, tathAhi - zubhI mAre - yathA -bha-dRSTAMta, nIlakRSNaharitapItAdayo bhAvAH nIla-vRkSa-varita-pAta mahilAko mayUreNa bhAvyamAnAH - mayUrathI - bhorathI bhAvAmAM Avadi mayUra eva - mayU24 - bho24 cha, mayUrathI vIrI lAvAmAM Avatai ? svadravyasvabhAvatvena - svadravya skhlaa5|| zane. yathA ca - anebha nIlaharitapItAdayo bhAvAH - nIla-dharita-pAta Adi mAvo mukuraMdena bhAvyamAnAH - bhuraMthI - hathI bhAvAmA Avatai mukuraMda eva - bhuraM 4 - 6 4 che. muraMthI 3 rI lAvAmAM AvatA ? svacchatAvikAramAtreNa - svacchatAnA vikAra mAtrathI karIne - tathA - tebha, Euel - mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayobhAvAH - mithyAzana mazAna bhavita tyA mAvo, 544
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-87 AtmakhyAtiTIkArtha mithyAdarzana, ajJAna, avirati ItyAdi bhAvo te to pratyeke, mayUra (mora) ane mukudanI (arIsAnI) jema, jIva-ajIvathI bhAvyamAnapaNAne lIdhe, jIva-ajIva ja che. te A prakAre - jema tema nIla-kRSNa-harita-pIta Adi bhAvo, svadravya svabhAvapaNAe karIne mayUrathI bhAvavAmAM AvatAM mayUra ja che, ane jema - nIla-harita-pIta Adi bhAvo, svacchatA vikAra mAtrathI karIne mukuraMdathI (darpaNathI) bhAvavAmAM AvatAM mukuraMda ja (darpaNa ja) cheH mithyAdarzana-ajJAna-avirati ItyAdi bhAvo, svadravya svabhAvapaNAe karIne ajIvathI bhAvavAmAM AvatAM, - ajIva ja cheH ane temaja 'amRta jyoti' mahAbhASya ''jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva.'' - zrImad rAjacaMdra aM. (226), 266 "ekapaNuM pAme nahi, traNe kALa dRya bhAva." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-57 uparamAM je kahyuM te parathI utthAnikA kalazamAM sUcavyA pramANe nigamana rUpa A siddhAMta phalita thAya che ke - AtmA AtmabhAvo ja kare che ne para sadA parabhAvo ja kare che; AtmAnA bhAvo AtmA ja che, ane paranA bhAvo para ja che. A siddhAMtanuM atra pratipAdana karyuM che ane tenuM mayUra-mukuraMdanA biMba-pratibiMba bhAvamaya samartha dRSTAMtathI samarthana karI AtmakhyAtikAre vajralepa daDhIkaraNa karyuM cheH mithyAdarzana, ajJAna, avirati ItyAdi je bhAvo che te pratyekapaNe pratye" jIvathI ke ajIvathI bhAvavAmAM AvI rahyApaNAne lIdhe - nIvA-nIvAmyAMmAvyamAnavAt' - anukrame jIva ke ajIva hoya che, 'nIvAnIvA'. - konI jema ? mayUra ane mukuraMdanI (darpaNanI) jema, - 'mayUrabhuvavat' - te A prakAre jema nIla-kRSNa-harita-pIta Adi bhAvo svadravya svabhAvapajJAe karIne - svadravyasvamAvatvena' - mayUrathI bhAvavAmAM AvatAM - bhAvavAmAM AvI rahelA mayUra ja che, ane nIla-harita-pIta Adi bhAvo svacchatAvikAra mAtre karIne - "svacchatAviAramAtre' - mukuraMdathI - darpaNathI bhAvavAmAM AvatAM mukuraMda ja darpaNa ja che; tema mithyAdarzana-ajJAna-avirati ItyAdi bhAvo svadravya svabhAvapaNAe karIne 'svadravyasvamAvatvena' ajIvathI bhAvavAmAM AvatAM ajIva ja che, temaja mithyAdarzana avirati ItyAdi bhAvo 'caitanyavikAra mAtre karIne' - 'caitanyaviAramAtra' - jIvathI bhAvavAmAM AvatAM jIva ja che. AvA samartha dRSTAMtathI samarthita karela A siddhAMtanI A vyAkhyAnI vizeSa vizada vicAraNA karIe - ajJAna mithyAdarzana-ajJAna-avirati ItyAdi bhAvo, caitanya vikAra mAtrathI karIne, jIvathI bhAvavAmAM AvatAM, jIva ja che. 87 545 - ganIvena bhAvyamAnAH - ajIvathI bhAvavAmAM AvatAM anIva va - ajIva ja che. ajIvathI kevI rIte bhAvavAmAM AvatAM ? svadravyasvamAvatvena - svadravyasvabhAvapajJAe karIne, tathaiva 6 - ane temaja mithyArzanamajJAnamavittirityAvayo mAvA: - mithyAdarzana ajJAna avirati ItyAdi bhAvo, nIvena bhAvyamAnAH - jIvathI bhAvavAmAM AvatAM, nIva va - jIva ja che. jIvathI kevI rIte bhAvavAmAM AvatAM ? caitanyaviAramAtre - caitanyanA vikAramAtrathI karIne. / / ti AtmavyAti' gAbhamAvanA ||87NA
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mithyAdarzana Adi je bhAvo che, te pratyekanA be prakAra che: jIva-svarUpa ane ajIva svarUpa. jIvathI jo te bhAvavAmAM Ave to te jIvasvarUpa hoya che ane ajIvathI bhAvavAmAM Ave to te ajIva svarUpa hoya che. atre moranuM ane arIsAnuM dRSTAMta ghaTe che. (1) mora che, te kALA-lIlA-pILA vagere varNavALA je AhAra vizeSo kare che, te tenA kALA-lIlA-pILA vagere varNavALA zarIra AkAre pariNata thAya che. te te varNo moranA zarIra sAthe evA ekarUpa aMgabhUta thAya che, ke te morathI jUdA pADI zakAya ema nathI. eTale ke te mora ja che. Ama A varNAdimaya pudgala svadravya svabhAvapaNe - "vadravyasvamavanvena' - pudgalapariNAmarUpe pariNamI moranA zarIra rUpe pariNamyA che; ane Ama pudgalanA pariNAma pudgala ja - ajIva ja hoya che. te ja prakAre karmavargaNAyogya - karma prAyogya evuM je pudgaladravya che, te tenA svadravya svabhAvapaNe - pudgala pariNAmarUpa mithyAdarzanAdi karmarUpe pariName che ane A karma pudgalarUpa ja che, ajIva ja che. Ama ajIvathI bhAvavAmAM AvatAM mithyAdarzanAdi ajIva ja che, acetana ja che, jaDa che. A je ajIva mithyAdarzanAdi te ja jJAnAvaraNAdi dravya karma che, te ja prakRti che, te ja mAyA che, te ja AtmasvarUpane AvaraNa che. (2) kALA-lIlA-pILA vagere bhAvo darpaNamAM pratibiMba pAme che. te pratibiMbita bhAvone darpaNathI judA pADI zakAtA nathI; te darpaNa rUpa ja hoya che. mAtra bane che eTaluM ja ke darpaNanI je svAbhAvika svacchatA che, teno A vikAra mAtra thAya che. arthAta svaccha darpaNamAM lIlA vagere bhAvonuM pratibiMba dazya thavuM, te darpaNanI svacchatAnI mAtra vikatAvasthA che, svacchatA pariNAmano vikAra mAtra ja che. atre eTaluM yAda rAkhavuM avazyanuM che ke pudgala dravyanuM pudgala karmapaNe pariNamavuM e jema tenA svadravya svabhAvapaNAe karIne che, tema A svacchatA-pariNAma vikAra e kAMI darpaNanA svadravya svabhAvapaNAe karIne nathI, paNa svacchatA vikAramAtrapaNAe karIne - "svacchatAvihAramAtrepa' che; arthAtu pudgala dravyanuM pudgala karmapaNe pariNamavuM e jema teno svabhAva che, tema svacchatA pariNAma vikAra pAmavo e kAMI darpaNano svabhAva nathI, vA banI jato nathI, paNa AgaMtuka upAdhirUpa bhAvone lIdhe upajelo vibhAva che, vikRta bhAva che. vi + kAra - vi - vizeSa - kAraNa - kAraNarUpa - karavArUpa vikAra - vizeSa bhAva te ja prakAre pudagala karmarUpa mithyAdarzanAdi udaya AvatAM, tenA nimitte jIva mithyAdarzanAdi bhAve pariName che. jIvathI bhAvavAmAM AvatA A mithyAdarzanAdi bhAva jIva ja che, cetana ja che. A jIvarUpa mithyAdarzanAdi bhAva te to cetanapariNAmanA vikAra mAtra che. A vikAra e kAMI jIvano svabhAva nathI, paNa vibhAva che. darpaNamAM pratibiMba pAmatI AkRti AdithI vikRti pAmavI te kAMI darpaNano svabhAva nathI, te to tenA svacchatA pariNAmano vikAra che, vibhAva che; tema mithyAdarzanAdi bhAve pariNamavuM e kAMI jIvano svabhAva nathI, te to AgaMtuka karma upAdhirUpa bhAvothI upajelo cetana pariNAmano vikAra che, vikRta bhAva che, vibhAva che; jIvano svabhAva to avikAra darpaNathI jema upayoganI cetanapariNAmanI svacchatA - nirmalatA - zuddhatA e che. Ama jIvathI bhAvavAmAM AvatA mithyAdarzanAdi jIvarUpa cetana bhAva che; ane ajIvathI bhAvavAmAM AvatA mithyAdarzanAdi ajIvarUpa acetana bhAva che. jIvarUpa - caitanya vikAra rUpa mithyAdarzanAdi vibhAva te ja "AtmAnuM karma - bhAvakarma che; ane ajIvarUpa mithyAdarzanAdi parabhAva te ja pugalanuM karma - pudgalamaya dravya karma che. A uparathI e siddhAMta sthApita thayo ke ajIva ajIvabhAvone ja kare che ane jIva jIvabhAvone ja kare che; jIvanA bhAvo jIva ja che ane ajIvanA bhAvo ajIva ja che. 54s
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva jIvarUpa mithyAdarzanAdi kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-87 AkRti - - A uparathI zo paramArtha phalita thAya che te vicAravA yogya cheH pudgalarUpa mithyAdarzanAdi dravyakarmanI prakRtino jyAre udaya thAya che, tyAre svacchatAkAraNe darpaNamAM AkRtinuM jema pratibiMba paDe che, tema caitanyatA kAraNe upayogamaya cetanamAM te prakRtino 'anubhAva' upaje che te prakRtinuM bhAvana-anubhavana-saMvedana thAya che; eTale ke upayoga tadAkAre cetana pariNAma vikAra rUpa mithyA darzanAdi vibhAvabhAve pariName che. have je ajJAnI che ne jene bhedanI khabara nathI, te to te te prakRtinA anubhAvarUpa anusaratA bhAvarUpa - anubhavarUpa vibhAvabhAvane potAnA svabhAva jANI tanmayapaNe pravarte che; paNa je bhedazAnI che tene to A vibhAva ne svabhAvanuM pragaTa bhedajJAna varte che. te jANe che ke A cetana pariNAmanA vikArarUpa vibhAvabhAvo te hArUM zuddha svarUpa nathI, azuddha svarUpa che; mhArUM zuddha svarUpa to zuddha upayogamaya cetana ja che, te ja mhAro svabhAva che. ema samajI te vibhAvamAMthI AtmabhAva vyAvRtta kare ne zuddha cetanano ja anubhava kare che. Ama sakala vibhAvathI bhinna AtmAnA svabhAvamaya zuddha svarUpane samyakSaNe dekhatA-jANatA-anubhavatA hovAthI bhedajJAnI puruSa samyagdaSTi, sabhyajJAnI ane samyakcAritrI (virati) hoya che. sakala parabhAva-vibhAva upAdhimAMthI AtmA osaryo hovAthI, AtmabhAva visarjana karyo hovAthI, kadAca bAhya avirati hoya to paNa te bhAvathI parama virati ja che. AthI ulaTuM jene bhedajJAna nathI te puruSa mithyAdaeNSTi, ajJAnI ane bAhyathI game teTalI virati hoya to paNa avirati ja che. 'dITho suvidhi jiNaMda samAdhi 2sebharyo ho lAla., bhAsyo AtmasvarUpa anAdino visaryo ho lAla., sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo ho lAla., sattA sAdhana mArga jANI te saMcaryo ho lAla.'' zuddha upayogamaya jIva svabhAva AkRti bhedajJAna 547 ajIva zrI devacaMdrajI ajIvarUpa mithyAdarzanAdi - azuddha upayogamaya mithyAdarzanAdi vibhAva (caitanya pariNAmano vikAra)
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti koNa che ? ahIM jIva-ajIva ? to ke - puggalakammaM micchaM jogo aviradi aNANamaJjIvaM / uvaogo aNNANaM avirai micchaM ca jIvo du // 88 // pudgala karma mithyAtva joga ne, avirati ajJAna ajIva re; upayoga ajJAna ne avirati, mithyAtva che je jIva re... ajJAnathI. 88 gAthArtha - mithyAtva, yoga, avirati, ajJAna - A ajIva che te pudgala karma che ane ajJAna, avirati mithyAtva - A jIva che te upayoga che. 88 AtmakhyAtiTIkA kAviha jIvAjIvAviti cet - pudgalakarma mithyAtvaM yogo'viratirajJAnamajIvaH / upayogo'jJAnamaviratirmithyAtvaM ca jIvastu // 8 // : vastu yastu mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdijIva mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdi jIvaH stadamUzcaiitanyapariNAmAdanyat sa mUrtAtpudgalakarmaNo'nya - mUrta pudgalakarma, zcaitanyapariNAmasya vikAraH / / 88|| AtmakhyAtiTIkArya je kharekhara ! nizcayathI ane je mithyAdarzana-ajJAna-avirati ItyAdi mithyAdarzana-ajJAna-avirati ItyAdi ajIva che, jIva che, te amUrta evA caitanya pariNAmathI anya te mUrta evA pudgalakarmathI anya evuM mUrta pudgalakarma cheH evo caitanya pariNAmano vikAra che. mAmAvanA - hAvida nIvALIvI - koNa che ahIM jIva-ajIva ? ti vet - ema pUcho to - mithyAtve yooSaviratirajJAnam nIva: - mithyAtva, yoga, avirati, ajJAna, ajIva te purnavarSa - pudgala karma cheH ajJAnavirati rSithyAtve 2 nIvastu - ane ajJAna avirati mithyAtva jIva to 35T: - upayoga che. | ti kathA kAtmabhAvanA HI88ii ja: - je kharekhara ! nizcaya karIne nidarzanamajJAnaviratiditya - mithyAdarzana ajJAna avirati ItyAdi saLIva: - ajIva che, taduM - te mUrta puti - mUrta-rUpI evuM pudgalakarma che. kevuM che te mUrta pudgalakarma? mUt vaitanyaparimAn anyat - amUrta - arUpI evA caitanya pariNAmathI anya - jUduM - bhinna evuM. tu - ane je dinamajJAnamavitarityAdri - mithyAdarzana ajJAna avirati ItyAdi nIvaDa - jIva che, sa: - te caitanyaristhi vivAra: - caitanya pariNAmano vikAra che. kevo che te caitanya pariNAma vikAra? mUrNAhulaMkAnavermoDaH - mUrta-rUpI evA pudgala karmathI anya - jUdo - bhinna evo. | ta "bAtmati', kAtmabhAvanA. 88aaaa. 548
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma prarUpaka dritIya aMkaH samayasAra gAthA-88 amRta jyoti' mahAbhASya upayoga jIva vagara hoya nahIM, jaDa ane caitanya e bannemAM pariNAma hoya che." "upayoga e sAdhanA che." - zrImad rAjacaMdra, e. (837), 957 (upadezachAyA) "upayoo nIvarya !" - zrI tattvArtha sUtra pAchalI gAthAmAM mithyAdarzanAdi bhAvo jIva-ajIva ema be prakAranA kahyA, emAM jIva koNa ? ajIva koNa ? enuM ahIM spaSTIkaraNa karyuM che. mithyAdarzana, ajJAna, ajIva mithyAdarzanAdi pudagala avirati ItyAdi je "ajIva" che, te nizcaya karIne amUrta evA caitanya karmaH jIva mithyAdarzanAdi pariNAmathI anya samUrtAt caitanyaparimAnyuM evuM mUrta pudgala karma che - caitanya pariNAma vikAra mUrta putti - ane mithyAdarzana, ajJAna avirati ItyAdi je "jIva che, te mUrta evA pudgalakarmathI anya - mUt punivarmAda: evA caitanya pariNAmano vikAra che - caitanyasthi vikAra: - arthAt mithyAdarzanAdi je ajIva rUpa bhAva che, te mUrta evuM pudgalakarma che, ane te to amUrta evA caitanya pariNAmathI pragaTapaNe anya che, bIjuM ja che, bhinna che, caitanyapariNAma che te amUrta-arUpI che, ane A pudgalakarma to mUrta-rUpI che, Ama A banneno pragaTa bheda che. ane mithyAdarzanAdi je jIvasvarUpa bhAva che, te caitanya pariNAmano vikAra che; te to amUrta hoI, mUrta evA pudgala karmathI anya che, bIjo ja che, pragaTa bhinna che. caitanya - vikRta pariNAmo pariNamevikArarUpa vibhAvabhAve pariNAme, viziSTa bhAve pariNAme, arthAt svabhAvane ullaMdhI-atikramI svabhAvathI AgaLa (Beyond) jaI vizeSa bhAve pariName. te ja caitanya pariNAmano vikAra che ane te amUrta-arUpI che eTale mUrta pudgalakarmathI teno pragaTa bheda che. Ama avasvarUpa mithyAdarzanAdi te mUrta evuM pudgala karma che ane jIva svarUpa mithyAdarzanAdi te amUrta evo caitanya pariNAma vikAra che vibhAvarUpa upayoga che. pugalakama AkRti jIva jIva ajIva ajIva caiitanya caitanya mithyAdarzanAdi mithyAdarzanAdi pariNAma pari sAma yugalakarma vikAra vikAra mUrta amUrta ane A uparathI A paramArtha samajavA yogya che ke mUrta pudgala karmarUpa je ajIva mithyA darzanAdi che te to pragaTa parabhAva che, tethI amUrta evo caitanya svarUpI AtmA to pragaTa lakSaNe bhinna che, ane varUpa je mithyA darzanAdi che te to caitanya pariNAmanA vikAra che, vibhAva che, AtmAno svabhAva nathI; eTale zuddha nizcayathI AtmA tethI paNa bhinna che. Ama parabhAvathI temaja vibhAvathI AtmAnA zuddha svabhAvano pragaTa bheda bhAvavA yogya che. amUrta para jIva pudgala 549
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mithyAdarzanAdi caitanya pariNAmano vikAra kyAMthI ? to ke - uvaogassa aNAI pariNAmA tiNNi mohajuttassa / micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya NAyabbo // 89 // upayoganA moha saMyuktanA, traNa anAdi pariNAma re; mithyAtva mazAna ne viti, mA. vo mAma 3... mazAnathI. 88 gAthArtha - mohayukta evA upayoganA anAdi traya pariNAmo che, ane te mithyAtva, ajJAna ane aviratibhAva jaNavo. AtmakhyAtiTIkA mithyAdarzanAdizcaitanyapariNAmasya vikAraH kuta iti cet upayogasyAnAdayaH pariNAmAstrayo mohayuktasya / mithyAtvamajJAnamaviratibhAvazca jJAtavyaH // 89 // upayogasya hi svarasata eva samastavastusvabhAvabhUtasyarUpapariNAmasamarthatve satya - nAdivastvaMtarabhUtamohayuktatvA - mithyAdarzanamajJAnamaviratiriti trividhaH pariNAmavikAraH / sa tu tasya sphaTikasvacchatAyA iva paratopi prabhavan dRSTaH / tathopayogasyA - yathA hi sphaTikasvacchatAyAH svarUpapariNAmasamarthatve sati kadAcinnIlaharitapIta - tamAlakadalIkAMcanapAtropAzrayayuktatvA nIlo haritaH pIta iti trividhaH pariNAmavikAro dRSTaH / nAdimithyAdarzanAjJAnAnAviratisvabhAva - vastvaMtarabhUtamohayuktatvA - nmithyAdarzanamajJAnamaviratiriti trividhaH pariNAmavikAro dRSTavyaH ||89|| AtmabhAvanA - mithyAdarzanAdizcaitanyapariNAmasya vikAraH kutaH - mithyAzana yatanyaparimana vi ithI ? iti cet - memane pUcho to - upayogasya mohayuktasya - 6payoganA - bhoyuta avAnA anAdayaH trayaH pariNAmAH - sAhitra 4 parikSAmo cha. yA ? mithyAtvamajJAnamaviratibhAvazca jJAtavyaH - mithyAtva mazAna bhane vitibhAvo . ||89|| iti gAthA AtmabhAvanA / / upayogasya hi - 65yoganI nizcaye zana suTa52. mithyAdarzanamajJAnamaviratiriti trividhaH pariNAmavikAraH - mithyAzana - zAna - avila sevA trivi5 - 11 12no parimAvi.2 cha. zAne bI ? anAdivastvaMtarabhUtamohayuktatvAt - anAdi vastRtarabhUta - AtmAthI anya - bhinna vasturUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe - saMyogipaNAne lIdhe. to zuM vastu535 pariNAma nayI ? che, (29) svarasata eva - svarasathI 4 - mApomA54 - potAnI bhane deg4 - mADI ADI 4 - naisargi - pravAdhI4 samastavastusvabhAvabhUta - samasta stunu svabhAvabhUta ag svarUpapariNAmasamarthatve sati - 135. pariNAmamuM samarthapa sate - hotA 7di, ma mana pastvaMtarabhUta moDana yutapAne bI tevo. vividha pariNAma viroya che. te 52ta: - 52 thI 3 saMbhave ? sa tu tasya paratopi prabhavan dRSTa: - te parivAbhAvika to teno - 64yasanI parata55 - 52 thI pakSa prabhavatI - prasava - 4nma pAmato cha 550
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMka samayasAra gAthA-89 AtmakhyAtiTIkArtha svarasathI ja samasta vastunuM svabhAvabhUta svarUpa pariNAmanuM samarthapaNuM sate, upayogano kharekhara ! - anAdi vastaMtarabhUta mohayuktapaNAne lIdhe mithyAdarzana ajJAna avirati ema trividha pariNAma vikAra dRSTa che; ane te to tene - sphaTikanI svacchatAnI jema - parataH (52 thakI) paNa prabhavato dRSTa che. tema upayogano jema sphaTika svacchatAno - svarUpa pariNAmasamarthapaNuM sate, kadAcit nIla harita pIta tamAla kadalI kAMcana pAtra upAzrayanA yuktapaNAne lIdhe, nIla harita pIta evo trividha pariNAma vikAra dRSTa cheH anAdi mithyAdarzana-ajJAna-avirati svabhAva vanvaMtarabhUta mohanA yuktapaNAne lIdhe mithyAdarzana ajJAna avirati evo trividha pariNAma vikAra dRSTavya che. 89 'amRta jyoti' mahAbhASya 'zuddha evA sphaTikane viSe anya raMganuM pratibhAsavuM thavAthI tenuM jema mULa svarUpa lakSagata thatuM nathI, tema zuddha nirmaLa evuM A cetana anya saMyoganA tAdAtmyavat adhyAse potAnA svarUpano lakSa pAmatuM nathI. yat kiMcit paryAyAMtarathI e ja prakAre jaina, vedAMta, sAMkhya, yogAdi kahe che.' zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha zrI sImaMdhara. jema nirmaLatA re ratna sphaTika taNI, temaja jIva svabhAva; te jina vIre re dharma prakAziyo, pragaTa kaSAya. abhAva...'' jema te rAte re phUle rAtaDuM, zyAma phUlathI re zyAma; pApa puNyathI re tema jaga jIvane, rAga dveSa pariNAma... zrI sImaM.'' - zrI yazovijayajI mithyAdarzanAdi caitanya pariNAmano vikAra kyAMthI thayo ? teno atra uttara Apyo che ke mohayukta upayoganA mithyAtva-ajJAna-avirati e traNa anAdi pariNAmo che ane AtmakhyAtikartA AcAryajIe sphaTikanI svacchatAnA apUrva adbhuta dRSTAMtathI AnuM apUrva samarthana karI adbhuta tattvaprakAza relAvyo che. 551 nizcayathI samasta vastunuM svarasathI ja - 'svarataMta va' - vastu svabhAvabhUta evuM svarUpa pariNAmanuM samarthapaNuM che ja, samastavastusvabhAvabhUtasvarUpAimasamarthatve kSati chatAM anAdi vastaMtarabhUta anya - - pratyakSa dIThelo che. konI jema ? TisvacchatAyA va - sphaTikanI svacchatAnI jema. te A prakAre - yathA hi - jema sphuTapaNe dRSTAMta che ke -TisvacchatAyAH - sphaTika svacchatAno - svarUparAmasamarthave sati - svarUpa pariNAmanuM samarthapaNuM sate - hotA chatAM, nIto harita: pItaH kRti trividha pariNAmavivAraH rRTa: - nIla harita pIta evo trividha pariNAmavikAra daiSTa che, zAne lIdhe ? vAcit nIlaharitapItatamAnavavastIvAMdhanapAtropAzrayayuktatvAt kadAcit (anukrame) nIla-harita-pIta evA tamAla-kadalI-kAMcana pAtrarUpa upAzrayanA yuktapaNAne lIdhe. tathA - tema, dAtika - upayogasya - upayogano mithyAvaAnamajJAnamaviratiiita trividha parivivAro pRSTavyU: mithyAdarzana-ajJAna-avirati ema trividha-traNa prakArano pariNAmavikAra daivya - dekhavA yogya che. tevo pariNAmavikAra zAne lIdhe hoya che ? va MtabhUtamohayuktatvAt - vanvaMtarabhUta - anya vastubhUta - AtmAthI anya vasturUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe - saMyogipaNAne lIdhe. te vanvaMtarabhUta - anya vasturUpa moha kevo che ? anAvi mithyAvaAnAjJAnAviratitvamAva - anAdi mithyAdarzana-ajJAna-avirati svabhAva che jeno evo. II kRti 'gAtmadhyAti' gAbhamAvanA 086|| -
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vasturUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe, nAvidhvaMtaramUtomohayuvatatvata upayoganA mithyAdarzana ajJAna ane avirati ema trividha pariNAmavikAra che. ane te to tene sphaTikanI anAdi vartatarata mohanA svacchatAnI jema parathakI paNa prabhavato - prabhava - janma pAmato - upajato yuktapaNAne lIdhe caitanyano deSTa che. jema sphaTikanI svacchatAnuM svarUpa pariNAmanuM samarthapaNuM che ja, chatAM trividha pariNAmavikAra kadAcita kALA-lIlA-pILA evA tamAla-kadalI-kAMcana pAtranA upAzraya yuktapaNAne lIdhe te sphaTika svacchatAno kALo-lIlo-pILo evo trividha pariNAma vikAra daSTa che, tema anAdi mithyAdarzana-ajJAna-avirati svabhAvarUpa vavaMtarabhUta (anya vasturUpa) mohanA yuktapaNAne lIdhe, vasvaMtaramUtamIdayuvatatva upayogano mithyAdarzana - ajJAna - avirati evo trividha pariNAma vikAra dekhavya (dakhavo yogya) che, trividha pariNAmavihAra: | pratyeka vastu svabhAva rUpe svarUpa pariNAme svarasathI ja (By itself) Apo Apa ja pariNamavAne samartha che, Apo Apa ja (jene grAmya bhASAmAM ADo ADo kahe che) sva rasathI ja samasta vastunuM kudaratI rIte ja (By natural inclination) nija nija pariNAmika bhAve svabhAvabhUta svarUpa nija svabhAvabhUta sahajAtmasvarUpe pariNamavAne zaktimAnuM che. eTale pariNAma samarthapaNuM pariNAmikabhAve AtmA AtmasvabhAvabhUta sahajaAtmasvarUpa pariNAme pariNamavAne ane pudgala pudgalasvabhAvabhUta pugala svarUpa pariNAme pariNamavAne samartha che ja. A hakIkata samasta vastunA saMbaMdhamAM satya che - A nizcaya che. chatAM jIvanA saMbaMdhamAM kaMIka judI ja viziSTatA varte che, ane te e ke anAdikALathI jIvane "vavaMtarabhUta' - jIvathI anya vasturUpa - paravastarUpa mohano saMyoga saMbaMdha varte che; te para vasturUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe upayogano mithyAdarzana-ajJAna-avirati ema trividha - tripAMkhiyo pariNAma vikAra hoya che. Ama jIvamAM svabhAva svarUpe pariNamavAnuM samarthapaNuM che ja chatAM, paravastarUpa anAdi mohAlamAM muMjhAI javAthI jIvano svabhAvabhUta upayoga mithyAdarzana-ajJAna-avirati ema vibhAva rU5 traNa prakArano vikAra pariNAma pAmyo che. kanakolivatu paDi puruSa taNI, joDI anAdi svabhAva; anya saMyogI jyAM lagI AtamA, saMsArI kahevAya... padmaprabha jina tuja muja AMtaruM, kima bhAMje bhagavaMta ?'' - zrI AnaMdaghanajI jaDa cetana saMyoga A, khANa anAdi anaMta; koI na kartA teha no, bhAkhe jina bhagavaMta." - zrImad rAjacaMdrajI, aMka-226, 266 atre prazna thavo ghaTe che ke paravasta thakI upayoga pariNAmano vikAra kema saMbhave ? eno uttara ahIM Apyo che ke - sphaTikanI svacchatA che, teno vikAra para thakI paNa prabhavato - upajato - pUratoDari pramavana' - pratyakSa dekhAya che, A dRSTAMta parathI A siddhAMta samajI levo. svacchatA e sphaTikanuM sahaja svAbhAvika svarUpa che. svacchatA rUpa svarUpa pariNAma svarasathI ja ApoApa pariNamavAnuM sphaTikanuM samarthapaNuM che ja. chatAM pAsamAM rahelA upAdhi yoge sphaTikano kALA-lIlA-pILA upAzrayarUpa - upAdhirUpa pAtranA yuktapaNAne lIdhe te trividha svacchatA vikAra sphaTika svacchatAno kALo-lIlo-pILo ema trividha-traNa prakArano pariNAma vikAra dekhAya che. sphaTikanI AgaLamAM upAzrayabhUta je kALuM tamAlapAtra hoya to sphaTika kALuM dekhAya che, lIluM keLa pAtra hoya to sphaTika lIluM dekhAya che ane pILuM suvarNa pAtra hoya to sphaTika pILuM dekhAya che. Ama upAdhirUpa pAtranA saMyogane lIdhe sphaTikanI svacchatAno trividha pariNAmavikAra lokamAM pragaTa dekha che. 552
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-89 yoge upayogano te ja prakAre svacchatA-nirmalatA-zuddhatA e upayogamaya AtmAnuM sahaja svAbhAvika svarUpa che. A zuddhatA rUpa sahajAtmasvarUpa pariNAme svarasathI ja ApoApa pariNamavAnuM paravasturUpa anAdi moha upAdhiupayoganuM samarthapaNuM che ja chatAM, upAdhirUpa anAdi vastRtarabhUta mohanA yuktapaNAne lIdhe A upayogano trividha vikAra pariNAma dekhavo yogya che. trividha pariNAma vikAra arthAt mithyAdarzana-ajJAna-avirati svabhAvarUpa paravastubhUta anAdi moha che mithyAdarzanAdi trividha pariNAmavALo pudgala karmarUpa moha che - te trividha-tripAMkhiyA mohanA saMyuktapaNAne lIdhe svabhAve nirmala-zuddha evA upayogano paNa mithyAdarzanAditrividha-tripAMkhiyo pariNAma vikAra hoya che; eTale ke pudgala karmarUpa anAdi moha upAdhinA nimitte upayogano traNa prakArano pariNAmavikAra hoya che mithyAdarzana, ajJAna ane avirati. mi.da. moha ajJAna avirati paravastubhUta AkRti upayoga samoha 553 = = mithyAdarzana A uparathI bhedAbhyAsa bhAvanA A prakAre bhAvavA yogya che ke anAdi kALathI A jIvane moharUpa parabhAvano saMyoga thayelo che, ane tenA nimitte karI svabhAve bhedAbhyAsa bhAvanA : nirmala evo A jIva mithyAdarzanAdi malina bhAve vibhAva pariNAme moharUpa parabhAva-vibhAvathI vikAra pariNAme pariNamI rahyo che. AmAM pudgala karmamaya parabhAva rUpa je upayoganI bhinnatA moha che te to paravasturUpa hoI AtmAthI pragaTapaNe para ja che, bhinna ja che, ane je vibhAvarUpa moha che te paNa paraupAdhinA nimitte upajelo cetanano vikAra pariNAma che, eTale te aupAdhika bhAva paNa AtmAnA mULa zuddha sahaja sahajAtmasvarUpa svabhAvathI anya - para che, bhinna che. para upAdhinA nimitte sphaTikamAM paDatI jhAMIthI sphaTikanI mULa asala nirmalatA kAMI cAlI jatI nathI kAMI bAdhA pAmatI nathI, tema anya saMyogarUpa upAdhi nimitte AtmAnA upayogamAM paDatI vibhAva chAyAthI AtmAnI mULa asala nirmalatA-zuddha svabhAvatA kAMI cAlI jatI nathI kAMI bAdhA pAmatI nathI. parabhAvanA nimitte upajatI varNachAyA dUra thaI ke sphaTika svaccha svarUpe sthita ja che, tema parabhAva nimitte upajatI vibhAvachAyA TaLI ke AtmA zuddha sahajAtmasvarUpa svabhAve avasthita ja che. mATe parabhAvanA nimitte upajatA AgaMtuka aupAdhika bhAvarUpa vibhAva sAthe paNa AtmAnuM mULa svarUpe tAdAtmya nathI. Ama parabhAva-vibhAvathI AtmAnuM bhinnapaNuM bhAvana karI, parabhAvanuM nimitta pAmI vibhAva bhAve na ja pariNamavuM ane mULa zuddha sahajAtmasvarUpa AtmasvabhAvanuM ja bhAvana karyA karavuM ane temAM ja sthiti rUpa ramaNa karyA karavuM e ja kharekharA mumukSu AtmArthInuM kartavya che. - ajJAna avirati -
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jahavi sattA guNe jIva A nirmaLo, anya saMzleSa jima sphaTika navi zAmalo: je paropAdhithI duSTatA saMgrahI, bhAva tAdAbhyamAM mAharUM te nahIM. dharma jaganAthano dharma zaci gAIye, ApaNo AtamA tehavo bhAviye." - zrI devacaMdrajI AkRti jIva pulakarma - ajIva zuddha nizcayathI. mithyAdarzana moha-ajJAna mi.da, --- mithyAdarzana ajJAna)moha moha-ajJAna avirati, avirati avirati svabhAva parabhAva svabhAva 'vibhAva parabhAva para pugala jIva 554
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-90 have AtmAnuM trividha pariNAmavikAranuM kartutva darzAve che - eesu ya uvaogo tiviho suddho NiraMjaNo bhAvo / jaM so karedi bhAvaM uvaogo tassa so kattA // 90 // A sate trividha upayoga je, zuddha niraMjana bhAva re; bhAva kare che upayoga te, teno te kartA sAva re... ajJAnathI. 90 gAthArtha - ane eo (mithyAdarzanAdi) sate, zuddha niraMjana bhAva evo upayoga trividha hoya che, te upayoga je bhAva kare che, teno te kartA hoya che. AtmakhyAtiTIkA athAtmanastrividhapariNAmavikArasya kartRtvaM darzayati - eteSu copayogastrividhaH zuddho niraMjano bhAvaH / yaM sa karoti bhAvamupayogastasya so kartA // 90 // athaivamayamanAdivastvantarabhUtamohayuktatvAdAtmanyutplavamAneSu mithyAdarzanAjJAnAvirati bhAveSu pariNAmavikAreSu triSyeteSu nimittabhUteSu paramArthataH zuddhaniraMjanAnAdinidhanavastusarvasvabhUtacinmAtrabhAvatvenaikavidhopyazuddha sAMjanAnekabhAvatvamApadyamAnastrividho bhUtvA svayamajJAnIbhUtaH kartRtvamupaDhaukamAno vikAreNa pariNamya yaM yaM bhAvamAtmanaH karoti tasya tasya kilopayogaH kartA syAt / / 90|| AtmakhyAtiTIkArya have ema anAdi vastRtarabhUta mohanA yuktapaNAne lIdhe AtmAmAM ullavI rahelA mithyAdarzana - ajJAna-aviratibhAva rUpa A traNa pariNAmavikAro nimittabhUta sate, A (upayoga) paramArthathI zuddha niraMjana evA anAdinidhana vastusarvasvabhUta cinmAtrabhAvapaNe ekavidha chatAM, azuddha sAMjana anekabhAvapaNAne Apanna thaI rahelo (pAmI rahelo) trividha thaI svayaM ajJAnIbhUta (ajJAnI thaI gayelo) kartutvane upaDhIkato vikArathI pariNamI, je je bhAva AtmAno kare che. teno teno nizcaya karIne upayoga kartA hoya. AtmabhAvanA - 3thAbhastrivighapariNAmavizvAstha chaUa rAti - have AtmAnuM trividha - traNa prakAranA pariNAmavikAranuM kartutva - kartApaNuM darzAve che - tevu 5 - ane A (mithyAdarzanAdi) te zuddho niraMgano bhAva, 3payoga: trio - zuddha niraMjana bhAva evo upayoga trividha hoya che; sa 35yonaH - te upayoga thaM bhAva karoti - je bhAva kare che, tasya so - teno te kartA hoya che. | ti thA mAtmabhAvanA che tha - have Ivam - ema ukta prakAre vaTvantaramUtamodayuvataMtvAn - vasvantarabhUta - anya vasturUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe - saMyogipaNAne lIdhe sAbhaLyultavamAney - AtmAmAM ullavamAna - uplavI rahelA, kUdAkUda karI rahelA evA jiththAnAnAviratibhAveSa rAmavijApu triveteSa nimittabhUteSu - mithyAdarzana - ajJAna - avirati bhAva e traNa pariNAmavikAro nimittabhUta sate, kaya . A upayoga, - paramarthataH - paramArthathI, tattvathI, nizcayathI zudghaniraMganAnAvinidhanavatusarvasvamUtavinAtrAmAvatvena vighokari - zuddha niraMjana anAdi nidhana - anAdi anaMta vastunA sarvasvabhUta cinmAtra bhAvapaNAe karIne ekavidha - eka prakArano chatAM, azuddhasAMnanAmAvatvamApadyamAnaH - azuddha sAMjana-aMjana sahita aneka bhAvapaNAne Apanna thaI rahelo - prApta thaI rahelo trividhI pUtvA - trividha - traNa - traye prakArano thaIne, svayamajJAnamUta: - svayaM ajJAnIbhUta - ajJAnarUpa thaI gayelo, chatkRtvamudrIjamAno - kartApaNAne upaDhaukato - cAhI calAvIne sAme jaIne aMgIkAra karato, vivAre rAjya - vikArathI pariNamIne, caM caM navamAtmanaH karoti - je je bhAva AtmAno kare che, tasya tasya - teno teno chita - kharekhara ! nizcaye karIne upayogI: cAtu - upayoga kartA hoya. || ti "gAtmati ' gAtmabhAvanA ll10thI 555
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya vizva anAdi che. jIva anAdi che. paramANu pudgalo anAdi che. jIva ane karmano saMbaMdha anAdi che. saMyogI bhAvamAM tAdAtma adhyAsa hovAthI jIva janma maraNAdi duHkhone anubhave che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha, 1 "avinAsI aja paramAtamAM sujAna jina, niraMjana amalAna siddha bhagavaMta hai; eso jIva karma roga saMga lagyo jJAna bhUli, kasatUra mRga nyuM bhuvana meM raTata hai." - zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-7pa atre AtmAnuM trividha pariNAmavikAranuM kartApaNuM zI rIte thAya che te bhagavAnuM zAstrakAre batAvyuM che ane te paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI AtmAnuM trividha ava vavaronika mI apUrva tattvavaijJAnika prakriyA vivarI dekhADI prastuTa karyuM che; have ema - pariNAmavikAranuM kartApaNuM ukta prakAre anAdi "vavaMtarabhUta' mohathI yuktapaNAne lIdhe AtmAmAM uslavI rahelA - kUdAkUda karI rahelA - UThI rahelA - mithyAdarzana - ajJAna - aviratibhAva e traNa pariNAmavikAro nimittabhUta sate, A upayoga trividha thaIne - traNa prakArano thaIne, je je bhAva AtmAno - potAno kare che, teno teno te nizcaya karIne kartA hoya. te kevI rIte ? paramArthathI zuddha niraMjana anAdi nidhana - anAdianaMta vastusarvasvabhUta citmAtra bhAvapaNAe karI ekavidha - eka prakArano chatAM, azuddha sAMjana aneka bhAvapaNAne Apanna thato - prApta thato trividha - traya prakArano thaIne, svayaM-pote ajJAnIbhUta - ajJAnI thayelo - ajJAnarUpa thayelo kartApaNAne upaDhaukato - svayaM aMgIkAra karI rahelo vikArathI pariNamIne. A vyAkhyAno spaSTa Azayartha A prakAre - ema uparamAM kahyuM tema 'manArivaataramUtamIdayuktatvItu - anAdi "vavaMtarabhUta" - paravastu rUpa mohanA yuktapaNAne lIdhe, mithyAdarzana - ajJAna - avirati e traNa zuddha niraMjana citmAtra bhAva pariNAmavikAra AtmAmAM "uglave' che, kUdI paDe che, ekadama UThe che, azuddha sAMjana trividha thaI, udayamAM Ave che, uslava - kSobha - khaLabhaLATa macAve che; ane 'sAni hastavaneSu' "AtmAmAM uglavatA" - kUdI paDatA A mithyAdarzanAdi traNa pariNAmavikAra "nimittabhUta" thAya che, eTale 'paramArthataH' - paramArthathI A upayoga (AtmA) zuddha niraMjana anAdinidhana vastunA sarvasvabhUta cinmAtra bhAvapaNAe karIne ekavidha hovA chatAM, zuddhanaraMganAnAiinayanavastusarvasvamUtavinmAtramAvavaeNnaividhaf', azuddha sAMjana evA aneka bhAvapaNAne pAmI rahelo trividha hoya che. "saddhAMganAnemavatvamApamAna: trividhI mUtva' - arthAtu paramArthathI - tattvathI - zuddha nizcayathI A upayoga rAgAdi bhAvakarmathI rahita evo zuddha ane jJAnAvaraNAdi dravya karmojanathI rahita evo niraMjana eka vastu sarvasvabhUta cinmAtra bhAva hoI eka prakArano che, chatAM AtmAmAM ullavatA - ulavI rahelA - udayAgata mithyAdarzana - ajJAna - aviratirUpa trividha pariNAma vikAranuM nimitta pAmIne A zuddha niraMjana cinmaya upayoga paNa, nIla-harita-pIta trividha upAdhi pramANe pariNata sphaTikanI jema, azuddha sAMjana aneka bhAvapaNAne pAmI rahelo mithyAdarzana - ajJAna - avirati ema trividha pariNAmavikAra anusAra traNa prakArano hoya che. ane Ama "svayaM 3jJAnama:' - svayaM "ajJAnIbhUta' - ajJAnI thaI gayelo A upayoga kartApaNAne "upaDhIke' che - sAme cAlI calAvIne kartApaNuM svayaM aMgIkAra kare che ane tvamudrIjamAno - kartApaNAne "upaDhaukato' - svayaM aMgIkAra karI rahelo A upayoga vikArathI pariNamI - 'vijArekha rinthi' - je je bhAva AtmAno kare che, A mhAro AtmAno bhAva - A 556
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-90 mahAro AtmAno bhAva ema je je bhAva AtmAno - potAno kare che, teno teno A upayoga nizcayathI kartA hoya che, arthAt Ama A upayoga (AtmA) vibhAva rUpa - vikRta AtmabhAvarUpa bhAva karmano ja kartA hoya che, nahi ke pugalamaya dravyakarmano. sva. jIva para pugala 557
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have AtmAnuM trividha pariNAmavikAranuM kartApaNuM sate, pudgaladravya svata eva (ApoApa ja) karmapaNuM pariName che, ema kahe che. jaM kuNai bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa / kammattaM pariNamade taddhi sayaM puggalaM dabbaM // 91 // jeha kare bhAva AtamA, kartA teno te hoya re; te sate karmapaNuM pariName, pudgala dravya svayaM soya re... ajJAnathI. 91 gAthArtha - AtmA je bhAva kare che, te bhAvano te kartA hoya che; ane te sate, pudgala dravya svayaM karmapaNe pariName che, athAtmanastrividhapariNAmavikArakartRtve sati pudgaladravyaM svata eva karmatvenapariNamatItyAha AtmA hyAtmanA tathA pariNamanena yaM bhAvaM tasminnimitte sati pudgaladravyaM karmatvena svayaM yathA sAdhakaH kila tathAvidhadhyAnabhAvenAtmanA pariNamamAno dhyAnasya karttA syAt, tasmiMstu dhyAnabhAve AtmabhAvanA - yaM karoti bhAvamAtmA karttA sa bhavati tasya bhAvasya / karmatvaM pariNamate tasmin svayaM pudgaladravyaM // 91 // sakalasAdhyabhAvAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte sati sAdhakaM karttAramaMtareNApi svayameva bAdhyaM viSavyAptayo viDaMbyaMte yoSito dhvasyaMte baMdhA - AtmakhyAtiTIkA - - - athAtmanastridipapariNAmakartRtve sati ve AtmAnuM trividha parikSAmanuM kartRtva sate pudgaladravyaM svata eva karmatvena pariNamatItyAha - puchragala dravya svataH arbhapatre parizrame che prema uDe che - ya bhAva va AtmA kati khAtmA pure che tasya bhAva te bhAvino saH kartA bhavati - te khAtmA urtA hoya che; tahmin te AtmAno lava sate pudgulAdravyaM bhuGgaladravya svayaM pote karmatvaM pariNamate armatvarma parikSame che / gAthA AtmabhAvanA / / 11 / / - AtmA hi - AtmA 4 AtmanA AtmAdhI potAthI tathApariNamanena tathAprakAre parizabhanadhI yaM bhAvaM kila karoti - bhAva parejara ! nizvaye arIne pure che, tasyAyaM karttA syAt tenokhA pratyakSa anubhUyamAna khAtmA urjA hoya. DonI bha ? sAdhakavat sAdhanI bha tasmin nimitte sati te te bhAva nimitta sate, pudgaladravyaM karmatvena svayaM pariNAmate bhuGgadravya upa svayaM dhote ApoApa parizrame che tathAhi zubha! amare - kila karoti tasyAyaM karttA syAt sAdhakavat pariNamate / tathAhi stathAyamajJAnAdAtmA - - mithyAdarzanAdibhAvenAtmanA pariNamamAno mithyAdarzanAdibhAvasya karttA syAt, tasmiMstu mithyAdarzanAdau bhAve svAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte satyAtmAnaM karttAramantareNApi 558 pudgaladravyaM mohanIyAdikarmatvena svayameva pariNamate // 91 // yathA- prema se dRSTAMta sAdhakaH kila sAdha parera ! tathAvidhadhyAnabhAvenAtmanA pariNamamAno tathAvidhatevA prahAranA dhyAnalAvadhI AtmAthI potAthI parikSabhamAna - parizramI rahelo dhyAnasya karttA syAt - dhyAnano urtA hoya, tasmiMstu dhyAnabhAve ane te dhyAnabhAva sakala sAdhyabhAvAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte sati sakala sAghyabhAvanI -
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaknakarma prarUpaka dvitIya aMka samayasAra gAthA-91 AtmakhyAti TIkArya AtmA ja skuTapaNe AtmAthI tathA pariNamanathI nizcaye karIne je bhAva kare che, teno A kartA hoya - sAdhakanI jema; te nimitta sate, pudgala dravya karmapaNe svayameva pariName che. te A prakAre - jema sAdhaka tema A ajJAnane lIdhe AtmA tathAvidha dhyAna bhAve mithyAdarzanAdi bhAve AtmAthI pariNamI rahelo AtmAthI pariNamI rahelo dhyAnano kartA hoya, mithyAdarzanAdi bhAvano kartA hoya, ane te dhyAna bhAva ane te mithyAdarzanAdi bhAva sakala sAdhyabhAvanI anukULatAe karIne svAnubhUlatAe karIne nimitta mAtrIbhUta sate, nimitta mAtrIbhUta sate, sAdhaka kartA vinA ja, AtmAkartA vinA ja, svayameva viSaOAtio bAdhAya che, pudgala dravya mohanIyAdi karmapaNe strIo viDaMbAya che, baMdho dhvasAya che : svayameva pariName che. 91 "amRta jyoti' mahAbhASya jIva vibhAvapariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe ane svabhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe nahi." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643 upadezachAyA "para vibhAva anugata cetanathI, karme te avarAya." - zrI devacaMdrajI uparamAM AtmAnuM mithyAdarzanAdi trividha pariNAma vikAranuM kartApaNuM kema hoya che te tattva vaijJAnika rIte kahyuM; A kartApaNuM sate karma vargaNAyogya pudgala dravya "svata eva' - ApoApa ja karmapaNe pariName che, ema atra A gAthAmAM pratipAdana karyuM che ane te bhagavatI "AtmakhyAti'mAM sAdhakanA dRSTAMtathI biMba-pratibiMba bhAve sAMgopAMga vivarI dekhADI paramaSi amRtacaMdrAcAryajIe ora samarthita karyuM cheH AtmA phuTapaNe "gAtmanA' - AtmAthI - potAthI tathA pariNamanathI - "tathA riNamana' - tathA prakAre - tevA prakAre pariNamanathI je bhAva nizcaya karIne kare che teno A kartA hoya. konI jema ? sAdhakanI jema. ane te nimitta sate - hotAM pudagala dravya karmapaNe ? ApoApa pariName che. te A prakAre - jema sAdhaka kharekhara ! tathAvidhi - tathA prakAranA dhyAnabhAve AtmAthI pariNAmI rahelo dhyAnano kartA hoya; ane te dhyAnabhAva sakala sAdhyabhAvanI anukuLatAthI nimitta mAtrIbhUta sate - "nimittAtrImUte sati' - mAtra-kevala nimitta rUpa hotAM, sAdhaka kartA vinA ja - anukUlatAe karI nimitta mAtra rUpa thayela sate, dhakke stanaMtapa - sAdhaka kartA sivAya paNa, svayameva - svayameva, svayaM ja, ApoApa ja vadhyate viSaOAto - viSadhyAtio - jheranA phelAvA bAdhita thAya che, viheMcaMte voSito - poSito-strIo viDabita thAya che, aaMte vaMdhA: - baMdho dhvasAya che, nAza pAme che. tathA * tema, A dANatika - layamAtmA - A AtmA, ajJAnAt - ajJAnane lIdhe, miththAnAvivenAnA raNamAno - mithyAdarzanAdi bhAve AtmAthI pariNamI rahelo nidarzanAribAvaca vArtA cAlU - mithyAdarzanAdi bhAvano kartA hoya; tafhmasu mirzanAvI bhAve - ane te mithyAdarzanAdi bhAva thAnubUnitathI nimittAtrImUtte sati - svaanukULatAe karI nimitta mAtra rUpa thayela sate, mAtAnuM staramantareTI - AtmA kartA sivAya paNa, IkaDyuM - pudgala dravya mohanIyATi vena - mohanIya Adi karmapaNe svayameva - svayameva - svayaM ja - ApoApa ja rijhamate - pariName che. // ti "Atmati ' nAmAvanA Irell 559
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "Tdha6 chattaramaMtarekhA', svayameva-ApoApa ja viSaOAtio (jharanA phelAvA) bAdhAya che, strIo viDaMbAya che, baMdho dhvasAya che; tema A AtmA ajJAnAtu' - ajJAnane lIdhe mithyAdarzanAdi bhAve AtmAthI pariNamI rahelo mithyAdarzanAdibhAvano kartA hoya, ane te mithyAdarzanAdi bhAve sva anukUlatAthI nimittamAtrIbhUta sate - "nimittAtrImUte sati' - mAtra-kevala nimitta rUpa hotAM, AtmA kartA vinA ja - "mAtmAnuM chattaramantarekhA', pudgala dravya mohanIyAdi karmapaNe svayameva-pote ja - ApoApa ja pariName che, "svayameva pariNamete !' - A vyAkhyAno vizeSa spaSTArtha A prakAre - A pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA ja "AtmAthI' - potAthI pote ja "tathA pariNamana' vaDe karIne - tevA tevA caitanya vikAra pariNAme - vibhAvabhAve pariNamIne pragaTapaNe je bhAva kare che, te vikAra pariNAmarUpa vibhAva bhAvano arthAtu bhAvakarmano kartA A AtmA hoya; ane te bhAvakarma rUpa AtmavikAra pariNAma - vibhAvabhAva nimittabhUta sate, karma vargaNAyogya padUgaladravya "svayaM" - potAnI meLe pote ja upAdAnarUpe dravyakarma paNe pariName che. atre sAdhakanuM dRSTAMta ghaTe che - jema koI eka sAdhaka che. te tathA prakAranA maMtrAdinuM sAdhana karatAM tenuM dhyAna dhare che ane Ama tathAvidha dhyAnabhAve "AtmAthI pariNamI rahelo' - tevA prakAranA dhyAna : 3 4 bhAve potAthI pariNamato sato, te dhyAnano kartA hoya ane te dhyAnabhAva bhAvakatta sate, tenA nimitte "nimitta mAtrIbhUta sate" - mAtra nimittarUpa hotAM tenA prabhAve sakala svayameva viSa utAra Adi sAdhyabhAvanI anukULatA upaje che, te sAdhake sAdhavA Icchela sAdhya bhAvanuM | sarva prakAranuM anukULapaNuM nIpaje che, eTale te sAdhaka kartA sivAya paNa svayameva vizvavyAptio bAdhAya che, strIo viDaMbAya che, baMdho dhvasAya che', "svayameva vAdhyate viSayo , viDaMbaeNte pito acate' vaMdha:, ApoApa ja vyApI gayela viSavego utarI jAya che, strIo viDaMbita thAya che, baMdhana zRMkhalAo truTI jAya che. arthAtu dhyAnastha sAdhaka to dUra sthita che, chatAM dezAMtare - te sAdhakanA vyApAra vinA ja - ApoApa ja viSApahAra, strI viDaMbana, baMdhana mocana Adi tenI asara nIpaje che. gAruDI dUra beTho beTho maMtra bhaNe che, chatAM dUra rahela manuSyane karaDelA sApanuM jhera utarI jAya che; yogI dUra beTho beTho dhyAna dhare che, rAjA tene phaTakA marAve che, paNa phaTakA rAjAnI rANIone lAge che ! dA.ta. siddhasena divAkarano jANIto prasaMga; bhagavad bhaktinA dhyAnamAM lIna thayelo zrI mAnatuMgAcArya jevo koI bhagavadbhakta bhaktAmara jevuM stotra lalakAre che ane tene bAMdhelI beDIo ApoApa truTI jAya che. (kadAca amRtacaMdrajInA hRdayamAM A prasaMgono IzAro atra abhipreta hoya.) tema A AtmA ajJAnane lIdhe mithyAdarzanAdi bhAve "AtmAthI pariNamI rahelo - mithyA darzanAdi caitanyavikAra pariNAme vibhAvabhAve potAthI pariNamato sato ajJAnane lIdhe AtmA mithyAdarzanAdi bhAvano kartA hoya; ane te mithyAdarzanAdi bhAva 'nimitta mithyAdarzanAdi bhAva kartA mAtrIbhUta sate' - mAtra nimittarUpa hotAM tenA prabhAve "sva anukalatA' sate, tenA nimitte pugalano upaje che. pudagala dravyane tathArUpa karma pariNAme pariNamavAmAM potAnuM svayameva mohAdi karma pariNAma anakaLapaNuM nIpaje che. eTale te AtmA kartA sivAya paNa pudgala dravya "svayameva mohanIya Adi dravya karmapaNe pariName che, arthAta AtmA pote kartApaNe te pudgalakarma karavA pravartato nathI, chatAM tenA AtmavikArarUpa mithyAdarzanAdi vibhAvabhAvanuM nimitta pAmIne pudgala dravya pote ja mohanIyAdi dravyakarma paNe pariName che. modAdi vikAra evA che ke samyagadeSTine paNa DolAyamAna karI nAMkhe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643 A uparathI e tAtparya phalita thAya che ke - (1) AtmA ajJAna thakI ja AtmAthI - pote 560
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-91 ja trividha vikAra pariNAme pariName, eTale A vikRta AtmabhAvarUpa - vibhAvarUpa bhAvakarmano kartA hoya, (2) ane A AtmA tevA tevA vibhAva bhAvarUpa tAtparya bhAvakarmano kartA hoya, eTale ja pachI tenuM nimitta mAtra pAmIne pudgala azAna-bhAvakarmadravya karma dravya dravyakarma pariNAme pariNamI dravyakarmanuM kartA hoya. 3) AthI ulaTuM AtmA je vibhAvabhAvarUpa bhAvakarma pariName na pariName, to pachI tenA nimitta abhAve dravyakarmanA udabhavano saMbhava paNa na rahe. (4) ane vibhAva naSTa karI AtmA nizcaya ratnatrayasvarUpa zuddha upayoga pariNAme pariName to gAruDa maMtranA sAmarthyathI viSa jema nirbeja thAya tema svayameva nIrasa thaIne pUrvabaddha dravyakarma paNa jIvathI pRthapha - alaga thaIne nirjarA pAme, kharI jAya. sva jIva para pudgala 51
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ajJAna thakI ja karma prabhave (janma) che evuM tAtparya kahe che paramappANaM kuvyaM appANaM pi ya paraM karito so / aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi // 92 // parane karato AtamA, AtmA ya para karaMta re; ajJAnabhayo kuva te, urjA armanI havaMta 3... ajJAnathI. 82 gAthArtha - 52ne AtmA karato ane AtmAne paNa para karato evo te ajJAnamaya jIva karmono 12 (utta) hoya che. 82 AtmakhyAtiTIkA paramAtmAnaM kurvannAtmAnamapi ca paraM kurvan saH / ajJAnamayo jIvaH karmaNAM kArako bhavati // 92 // ajJAnAdeva karma prabhavatIti tAtparyamAha ayaM kilAjJAnenAtmA parAtmanoH parasparavizeSAnirjJAne sati paramAtmanaM kurvannAtmAnaM ca paraM kurvan svayama jJAnamayIbhUtaH karmaNAM karttA pratibhAti / tathAhi tannimittaM tathAvidhAnubhavasya cA - jJAnAtparasparavizeSAnirjJAne satyekatvAdhyAsAt tathAvidhAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH rAgadveSasukhaduHkhAdirUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAdabhinnatvenA tmano nityamevAtyaMtabhinnAyAH - zItoSNarUpeNevAtmanA pariNamitumazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmanA pariNamamAno jJAnasyAjJAnatvaM prakaTIkurvan svayamajJAnamayIbhUtaH eSohaM rajye ityAdividhinA rAgAdeH karmaNaH (jJAna viruddhasya) karttA pratibhAti ||12|| - tmano'bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyaMtabhinnasya AtmabhAvanA - ajJAnAdaiva karma prabhavatIti tAtparyamAha ajJAnathI durbha pralave che bhevuM tAtparya he che - paramAtmAnaM kurvan parane khAtmA karato, AtmAnaM ca paraM kurvan bhane AtmAne para urato, saH ajJAnamayo jIvaH te ajJAnabhaya va karmaNAM kArako bhavati bhano arartA hoya che / iti gAthA AtmabhAvanA ||12|| ayaM kilAjJAnenAtmA nizcaye urIne ajJAnadhI A AtmA karmaNAM karttA pratibhAti manortA pratilAse che. Devo AtmA ? svayamajJAnamayIbhUtaH svayaM pote khajJAnamaya thaha gayelo. devI rIte ? parAtmanoH parasparavizeSAnirjJAne sati - para ane AtmAnA paraspara vizeSanuM lehanuM khanirjJAna sate, paramAtmAnaM kurvannAtmAnaM ca paraM kurvan bharane AtmA Darato khane khAtmAne para urato. khAma ajJAnamaya thardha gayeso khA khAtmA durbhAno urjA pratilAse che. tathAhi dukho 52
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-92 AtmakhyAtiTIkArtha A AtmA pragaTapaNe ajJAnathI 52 ane AtmAnA paraspara vizeSanuM avirbhrAna sate, parane AtmA karato ne AtmAne para karato, svayaM ajJAnamayIbhUta evo, karmono kartA pratibhAse che. te A prakAre - tathAvidha anubhava saMpAdanamAM samartha evI rAga dveSa-sukha duHkhAdi rUpa pudgala pariNAma avasthA, - ke je zItoSNa anubhavasaMpAdanamAM samartha zItoSNa pudgalapariNAma avasthAnI jema pudgalathI abhinnapaNAe karIne AtmAthI nityameva atyaMta bhinna che tenA, ane tenA nimitte tathAvidha anubhava ke je - AtmAthI abhinnapaNAe karIne pudgalathI nityameva atyaMta bhinna che. tenA paraspara vizeSanuM ajJAna thakI avirbhAna sate ekatva adhyAsane lIdhe, zItoSNa rUpanI jema AtmAthI pariNamavA azakya evA rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpe ajJAnAtmAthI pariNamI rahelo (AtmA), jJAnanuM ajJAnapaNuM prakaTa karato svayaM ajJAnamayIbhUta evo - A huM rahuM chuM (rAga karUM chuM)' ItyAdi vidhithI jJAna viruddha evA rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. 92 'amRta jyoti' mahAbhASya ''ajJAna TALavAnuM che. upadezathI potApaNuM maTADavuM che. ajJAna gayuM tenuM duHkha gayuM. ** jIvanI anAdikALathI bhUla cAlI Ave che. te samajavAne arthe jIvane je bhUla mithyAtva che tene mULathI chedavI joIe. jo mULathI chedavAmAM Ave to te pAchI uge nahIM. "" zrImad rAjacaMdra, aM. (43), 957 (upadeza chAyA) 563 ! A prakAre - tathAvidhAnukhavasaMpAvanasamarthAyAH - tathAvidha - tathAprakAranA anubhavanA saMpAdanamAM samartha evI rAdveSasulavu:lAvirUpAyA: purAtaLiAmAvasthAvA: - rAga-dveSa-sukha-duHkhAdi rUpa pudgala pariNAma avasthA ke je, zItoSNAnumavasaMpAvanasamAyAH zItoSNAvA: vuAtarAnAvasthAyA va - zItoSNa anubhavanA saMpAdanamAM samartha zItoSNa pudgalapariNAma avasthAnI jema - puAtA'mitratvena - pudgalathI abhinnapaNAe karI Abhano nityamevAyaMtamitrAyAH - AtmAthI nitye ja atyaMta bhinnA-jUdI che, tenA ane tannimitte - tenA nimitte tathAvidhAnumavasya - tathAvidha - tathAprakArano anubhava ke je, bhAno'mitravena - AtmAthI abhinnapaNAe karI putpAtAnnityamevASaMtamitrasya - pudgalathI nitye ja atyaMta bhinna - jUdo che, tenA - JajJAnAt parasparavizeSAnirjhAne sati - ajJAna thakI paraspara vizeSanuM anirNAna sate - jvAdhyAsAt - ekatva adhyAsane lIdhe, ekapaNuM mAnI besavApaNAne lIdhe, zItoSNarUpeLevAbhanA parimitumazalpena - zItoSNa rUpanI jema AtmAthI pariNamavA azakya evA dveSapuvaduHvAvijyeLa - rAga-dveSa-sukha-duHkhAdi rUpe JajJAnAtmanA riLamamAno - ajJAnAtmAthI pariNamI rahelo (A AtmA), jJAnasyAjJAnavaM pradIrvan - jJAnanuM ajJAnapaNuM prakaTa karato, svayamajJAnamayImUtaH - svayaM - pote ajJAnamaya thaI gayelo voha rajye phAtividhinA - A huM rahuM chuM - rAga karUM chuM ItyAdi vidhithI rAve: dharmane: jJAnaviruddhasya r pratimAti - zAna viruddha evA rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. II kRti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA / / 12 / //
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "joti anAdi anaMtadhara, para karatA nija mAnI; bhayo geha ajJAna ko, sva svarUpa ko bhAni; jJAna daSTi chUTe bhaI, tana pari cetana bhrAMti; para kriya karatA bhrama bhayo, matavAlA deNaMti." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-48, 49 majJAnAva varSa pramavati - ajJAna thakI ja karma prabhave che - janme che arthAta karmanuM mULa prabhavasthAna ajJAna che evA prakAranuM tAtparya rUpa nigamana (Conclusion) tAtparyaH ajJAna thakI ja atra karyuM che, ane te AtmakhyAti kartA AcAryajIe zIta-uSNa pagala karma prabhave che pariNAmanI tulanA dvArA potAnI anupama ananya zailIthI sAMgopAMga vivarI dekhADyuM cheH "ye vittajJAnenAtmA' - "A" - pratyakSa anubhavAto kharekhara ! ajJAne karIne para-AtmAnA paraspara - ekabIjA sAthenA vizeSanuM - taphAvatanuM anirNAna sate - nizcayarUpa jJAna nahi hotAM, - "nirNone sati, parane AtmA karato ne AtmAne para karato svayaM - pote ApoApa ajJAnamayIbhUta - ajJAnamaya thaI gayelo - "svayamajJAnamayamUta:' - karmono kartA pratibhAse che, - dIse che. te A prakAre :- tathA prakAranA rAgadveSAdi anubhavananA saMpAdanamAM - prApta karAvavAmAM samartha evI rAga-dveSa-sukhaduHkhAdirUpa pudgala pariNAma avasthA, ke je - zItoSNa - TADhA unDA anubhavanA saMpAdanamAM - prApta karAvavAmAM samartha evI zItoSNa pudgala pariNAma avasthAnI jema - pudgalathI abhinnapaNAe karIne AtmAthI nityameva - sadAya atyaMta - sarvathA bhinna - jUdI che, tenA; ane "nnimitta - tagnimitte - te rAgadveSa sukhaduHkhAdirUpa pagalapariNAmAvasthA nimitte tathA prakArano rAga dveSAdi anubhava, ke je AtmAthI abhinnapaNAe karIne pudgalathI nityameva - sadAya atyaMta - sarvathA bhinna - judo che tenA - ajJAna thakI - ajJAnata' - paraspara - ekabIjA sAthe vizeSanuM - taphAvatanuM anirNAna sate - nizcayarUpa jJAna nahi hotAM, ekatva adhyAsane lIdhe - chatvAdhyAsA' - ekapaNuM mAnI besavApaNAne lIdhe, zItoSNa rUpanI jema AtmAthI pariNamavA azakya evA rAga dveSa sukha duHkhAdirUpe ajJAnAtmAthI pariNamI rahelo jJAnAtmanA rimAno - (AtmA) jJAnanuM ajJAnapaNuM pragaTa karato - "jJAnI ajJAnataM pravaTIrvanuM - svayaM - pote ajJAnamayI bhUta - ajJAnamaya thaI gayelo evo, "A huM raju chuM" - rAga karuM chuM ItyAdi vidhithI jJAnathI viruddha evA, rAgAdi karmano kartA pratibhAse che - dIse che - jaNAya che. have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe - e to pragaTa che ke "ajJAnane lIdhe ja A AtmAne paradravyanA ne AtmAnA paraspara vizeSanuM anirNAna" hoya che, ekabIjAnA bhedanuM - taphAvatanuM nizcayarUpa jJAna nathI hotuM, eTale ja A sva-para vastunA bhedajJAnanA abhAve te paradravyamAM AtmabuddhithI parane AtmA kare che ne AtmAmAM parabuddhithI AtmAne para kare che; Ama "svayaM ajJAnamayIbhUta' - pote ajJAnamaya thaI gayelo A AtmA karmono kartA pratibhAse che. te A prakAre - jema zIta-uSNa e pudgala pariNAma avasthA che, tema rAga dveSa-sukha duHkhAdirUpa pugala pariNAma avasthA che. zIta-uSNa pudgala pariNAma avasthA jema zIta uSNa zIta-uSNava, rAgadveSAdi pudagalaanubhavanA saMpAdanamAM - utpAdanamAM samartha che, zIta uSNa anubhava pariNAma avasthAnuM upajavavAne zaktimAna che, tema rAga dveSa-sukha duHkhAdi rUpa pugala ane tathAvidha pariNAma avasthA tathAvidha anubhavanA saMpAdanamAM samartha che, anubhavanuM bhinnapaNuM tathavidhAnamavasaMpAdanasamathayA:' - tevA tevA prakAranA rAga dveSa-sukha duHkhAdi anubhava upajAvavAne zaktimAnuM che. zIta-uSNa pudgala pariNAma avasthA jema pudgalathI abhinna che - jUdI nathI, paNa AtmAthI to nityameva atyaMta bhinna che, sarvadA sarvathA jUdI ja che, tema rAga dveSa-sukha duHkhAdi rUpa pugala pariNAma avasthA paNa pudgalathI abhinna che - 564.
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-92 jUdI nathI, paNa AtmAthI to nityameva atyaMta bhinna che, sarvadA sarvathA jUdI ja che. zIta-uSNa nimitte upajato tathA prakArano zIta uSNa anubhava jema AtmAthI abhinna che - jUdo nathI, paNa pudgalathI to nityameva atyaMta bhinna che - sarvadA sarvathA jUdo ja che, tema rAga dveSa-sukhAdi nimitte upajato tathA prakArano rAga dveSa-sukha duHkhAdi anubhava AtmAthI abhinna che - judo nathI, paNa pudgalathI to nityameva atyaMta bhinna che - sarvadA sarvathA jUdo ja che. Ama pudgala pariNAmarUpa rAga duSa-sukha duHkhAdi AtmAthI sarvadA sarvathA bhinna che. paNa tenA nimitte upajato tathA prakArano AtmapariNAmarUpa anubhava to AtmAthI sarvadA sarvathA abhinna che; arthAt pudgala pariNAmarUpa rAga dveSAdi AtmAthI jUdA che, paNa tevA prakArano anubhava to AtmAthI jUdo nathI. eTale pudgala pariNAmarUpa rAga dveSAdino ne tathAvidha AtmapariNAma rUpa anubhavano e teno pragaTa bheda che. zIta uSNa sukha du:kha rAga dveSa anubhava anubhava paNa jJAnAtu - ajJAnane lIdhe e banneno paraspara vizeSanuM anirNAna sate - "paraspara vizeSavijJane sati', e bannenA eka bIjA sAthenA bhedanuM nizcaya rUpa jJAna AzAnane lIdhe bheda azAna nahi hovAthI, AtmA te banneno "ekatvaadhyAsa kare che - sate ekatva adhyAsathI "chavadhyAsAta'. arthAta pudagalapariNAmarUpa rAga dveSAdi avasthAnuM ane ajJAnI rAgAdi karmano kartA tevA tenA AtmapariNAmarUpa anubhavanuM ekapaNuM mAnI bese che. eTale pagala pariNAma avasthArUpa zItoSNarUpe jema AtmAthI pariNamavuM azakya che, tema pudgala pariNAma avasthArUpa rAga-dveSa-sukha duHkhAdirUpe AtmAthI pariNamavuM azakya che, chatAM AtmA rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpe "ajJAnAtmAthI pariName che, rAga dveSa-sukha duHkhAdirUpa ajJAnAtmaka - ajJAna svarUpa AtmabhAve pariName che ane Ama "jJAnastha majJAnavaM prazraTIrvana' jJAnanuM ajJAnapaNuM prakaTa karato A "svayaM ajJAnamayIbhUta" - "svayama prajJAnamImUta:' - pote ajJAnamaya thaI gayelo AtmA, "UNoDhuM raLe tyAdi vidhinA' - "A huM rejuM chuM' - rAga karUM chuM ItyAdi vidhithI jJAnaviruddhasya jJAnaviruddha evA rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. rAve vaLa: 7 pratimati . arthAt jema koI puruSa zItoSNarUpa pudgala - pariNAma avasthAno ane tathAvidha zItoSNa anubhavano ajJAnane lIdhe bheda nahi jANato hoI ekatva adhyAsane lIdhe bannepaNuM ekapaNuM anubhavato "huM zIta huM uSNa" evA prakAre zIta-uNa pariNatino kartA hoya che; tema A AtmA paNa rAga dveSa-sukha duHkhAdirUpa pudgalapariNAma avasthAno ane tathAvidha anubhavano ajJAnane lIdhe bheda nahi jANato hoI ekatva adhyAsane lAdhe bannenuM ekapaNuM mAnI besI, 'huM rAgI - huM draSI, huM sukhI - huM duHkhI" ItyAdi prakAre rAga-dveSAdi ajJAna bhAve pariNamato sato jJAnathI viruddha evA rAgadveSAdi ajJAna pariNatirUpa karmano kartA hoya che. ( HE/ para pudgala jIva 565
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paNa jJAna thakI to karma prabhavatuM (janmatuM) nathI ema kahe che - paramappANamakuvvaM appANaM pi ya paraM akuvvaMto / so NANamao jIvo kammANamakArao hodi // 13 // parane na karato AtamA, AtmA ya para na karaMta re; zAnabhayo te 53 ! ma bhanI paMta 3... sazAnathI. 83 gAthArtha - parane AtmA nahi karato ane AtmAne paNa para nahi karato evo te jJAnamaya jIva bhAno mA23 (Astil) hoya che. 83 AtmakhyAtiTIkA jJAnAttu na karma prabhavatItyAha - paramAtmAnamakurvanAtmAnamapi ca paramakurvan / sa jJAnamayo jIvaH karmaNAmakArako bhavati // 13 // ayaM hi jJAnAdAtmA parAtmanoH parasparavizeSanini sati paramAtmAnamakurvanAtmAnaM ca paramakurvan svayaM jJAnamayIbhUtaH karmaNAmakartA pratibhAti / tathAhi - tathAvidhAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH tannimittaM tathAvidhAnubhavasya cA rAgadveSasukhaduHkhAdirUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAdatrinnatvenA - tmano'bhinnatvenA - tmano nityamevAtyaMtabhinnAyAH pudgalAnnityamevAtyaMtabhinnasya - jJAnAtparasparavizeSaniAne sati nAnAtvavivekA - cchItoSNarUpeNevAtmanA pariNamitumajJakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmanA manAgapyapariNamamAno jJAnasya jJAnatvaM prakaTIkurvan svayaM jJAnamayIbhUtaH eSohaM jAnAmyeva rajyate tu pudgalaityAdividhino samagrasyApi rAgAdeH karmaNo jJAnaviruddhasyAkartA pratibhAti ||93 / / 5 .
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenA, kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-93 AtmakhyAti TIkArya A AtmA pragaTapaNe jJAnathI para ane AtmAnA paraspara vizeSanuM nirvAna sate, parane AtmA nahi karato ne AtmAne para nahi karato, svayaM jJAnamIbhUta evo, karmono akartA pratibhAse che. te A prakAre - tathAvidha anubhavasaMpAdanamAM samartha ane tenA nimitte evI rAgadveSa-sukha duHkhAdi rUpa tathAvidha anubhava pudgalapariNAma avasthA, ke je - zItoSNa anubhavasaMpAdanamAM samartha zItoSNa pula pariNAma avasthAnI jema, pudgalathI abhinnapaNAe karIne AtmAthI abhinnapaNAe karIne AtmAthI nityameva atyaMta bhinna che pudgalathI nityameva atyaMta bhinna che tenA, - paraspara vizeSanuM vijJAna thakI nirvAna sate nAnA- vivekane lIdhe, zItoSaNa rUpanI jema AtmAthI pariNAmavA azakya evA rAgadveSa-sukhaduHkhAdirUpe ajJAnAtmAthI jarA paNa nahi pariNamI rahelo (AtmA) jJAnanuM jJAnapaNuM prakaTa karato svayaM jJAnamayIbhUta evo, "A huM jANuM ja chuM, raMjAya che to pudagala' ItyAdi vidhithI jJAna viruddha evA samagra ja rAgAdi karmano akartA pratibhAse che. 93 "amRta jyoti' mahAbhASya "ajJAna maTya badhI bhUla maTe, svarUpa jAgRtimAna thAya." "jJAnamAM savaLuM bhAse; avaLuM na bhAse. jJAnI mohane pesavA detA nathI. teono jAgRta upayoga hoya che. jJAnInAM jevAM pariNAma varte tevuM kArya jJAnIne thAya, ajJAnIne varte tevuM ajJAnIne thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 957, (upadeza chAyA) sAmAvanA : jJAnAtu - paNa zAna thakI to na rma pramavatIyAda - karma prabhavatuM nathI - prabhava - janma pAmatuM nathI, janmatuM nathI, ema kahe che - ramAtmAnamathurvana - parane AtmA a-karato - na karato, mAtmAnama2 pa2maburvak - ane AtmAne paNa para a-karato - na karato, sa jJAnamayo nIva: - te jJAnamaya jIva zarmAnAro mavati - karmono akAraka-akartA hoya che. || ti nAthA bhAbhAvanA ll13/l di jJAnAvAmA - nizcaye karIne jJAna thakI A AtmA THva pratimati - karmono artA pratibhAse che. kevo AtmA? svayaM jJAnavamUta: - svayaM - pote jJAnamaya thaI gayelo. kevI rIte ? paramAtmAnamatrAtmAnaM paramajurvanuM - parane AtmA na karato ane AtmAne para na karato. Ama jJAnayama thaI gayelo A AtmA karmono akartA pratibhAse che. tathAdi - juo ! A prakAre - tathavidhAnubhasaMpAdanama: - tathAvidhi - tathA prakAranA anubhavanA saMpAdanamAM samartha evI rASasuddu:vAhiyAH punAtarAmAvasthAthaH - rAgadveSa-sukha-duHkhAdi rUpa pudgala pariNAma avasthA ke je, zItoSThanumavasaMpAnasamaya: zItoSTaTyA: puttaramAvasthA phuva - zItoSNa anubhavanA saMpAdanamAM samartha zItoSNa pulapariNAma avasthAnI jema; - putrInA mitratvena - pudgalathI abhinnapaNAe karI gAbhano nityamevAbhaMtamitrAyA: - AtmAthI nitye ja atyaMta bhinnA - jUdI che; tenA, ane tagnimitte - tenA nimitte tathavidhAnumavasya - tathAvidhi - tathA prakArano anubhava ke je, yAtmano mitratvena - AtmAthI abhinnapaNAe karI tAnnityamevAtaMtamitra0 - pudgalathI nitye ja atyaMta bhinna - jUdo che, tenA, - jJAnAvarasparavizeSavijJane sati - jJAna thakI paraspara vizeSanuM nirNAna - 567
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti para kartRtva svabhAva kare tAM lagI phare re, zuddha kArya ruci bhAsa thaye navi Adare re; zuddhAtama nija kArya ce kAraka phire re, tehi ja mUla svabhAva rahe nija pada vare re." - zrI devacaMdrajI AgalI gAthAmAM ajJAna thakI ja karma prabhave che ema kahyuM. atre teno pratipakSa kahyo che ke - jJAna thakI karma prabhavatuM - janmatuM nathI - jJAnAnuM na * pramavati;' - ane zAna thakI karma prabhavatuM nathI ajJAnane sthAne jJAna zabda yojI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe AgalI gAthA jevI ja te ja zabdomAM AtmakhyAtinI suMdara suzliSTa "sUtra' graMthanA pUrvaka zrotAnI buddhimAM biMba-pratibiMba bhAvathI zIdhra besI jAya evI ananya zailIthI te ja zIta uSNa dAMta dvArA teno bhAva parisyuTa karyo cheH "mAM hi jJAnAvAtmA' - "A" - pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA kharekhara ! jJAna thakI para - AtmAnA paraspara - ekabIjA sAthenA vizeSanuM - taphAvatanuM nirvAna sate - "nirNone sati' - nizcaya rUpa jJAna hotAM, parane AtmA nahi karato ne AtmAne para nahi karato svayaM - pote - ApoApa jJAnamayI bhUta - jJAnamaya thaI gayelo - "svayaM jJAnamImUta:' - karmono akartA pratibhAse che - dIse che. te A prakAre :- tathA prakAranA rAgadveSAdi anubhavanA saMpAdanamAM - prApta karAvavAmAM samartha evI rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpa pudagalapariNAma avasthA ke je, zItoSNa-TADhA unDA anubhavanA saMpAdanamAM prApta karAvavAmAM samartha evI zItoSNa pagalapariNAma - avasthAnI jema - pudgalathI abhinnapaNAe karIne AtmAthI nityameva - sadAya atyaMta - sarvathA bhinna - judI che tenA; ane 'tamatta' - te nimitte - te rAgadveSa sukha duHkhAdirUpa pagalapariNAma - avasthA nimitte tathA prakArano rAgadveSAdi anubhava ke je, AtmAthI abhinnapaNAe karIne pudgalathI nityameva - sadAya atyaMta - sarvathA bhinna - jUdo che tenA, - jJAna thakI - "jJAnAta' - paraspara - ekabIjA sAthe vizeSanuM - taphAvatanuM nirvAna sate - nizcayarUpa jJAna hotAM, nAnA- vivekane lIdhe - "nAnA- vivekAna - nAnA paNAnA - bhinnabhinnapaNAnA vivekane lIdhe, zItoSNarUpanI jema AtmAthI pariNamavA azakya evA rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpe ajJAnAtmAthI jarA paNa nahi pariNamato - 'majJAnAtmanA manAINaparAmamano' . (AtmA) jJAnanuM jJAnapaNuM pragaTa karato - jJAnaya jJAnatve praharI' - svayaM - pote jJAnamayI bhUta - jJAnamaya thaI gayelo evo, "A huM jANuM ja chuM, raMjaya (raMgAya) che to pudgala' ItyAdi vidhithI "jJAnaviruddhasya' - jJAna viruddha - jJAnathI viparIta evA samagra ja rAgAdi karmano akartA pratibhAse che - dIse che - jaNAya che. have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe. jJAnane lIdhe pragaTapaNe A AtmAne paradravyanA ne AtmAnA "paraspara vizeSanuM nirdAna' hoya che, eka bIjAnA bhedanuM - taphAvatanuM nizcayarUpa jJAna hoya che. eTale ja A sva-para vastunA pragaTa bheda jJAnanA prabhAve te dehAdika ne rAgAdika paradravyamAM Atmabuddhi nahi hovAthI parane AtmA karato nathI ane AtmAne para karato nathI; arthAtu A dehAdi - rAgAdi paradravya te huM ne huM te dehAdi-rAgAdi evI buddhi karato nathI, paNa huM to dehAdithI ne rAgAdithI bhinna evo jJAna svarUpa AtmA ja ema bhAvato te "svayaM jJAnamayIbhUta' - pote jJAnarUpa thaI gayelo AtmA karmono akartA pratibhAse che. te A prakAre - nizcayAtmaka jJAna sate - nAnA-vivechAt " nAnApaNAnA - bhinna bhinnapaNAnA vivekane lIdhe, zItoSAvAsanA gforfmatumazana . zItoSaNarUpanI jema AtmAthI pariNamavA azakya evA rASardu:hirena - rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpe jJAnAtmanA manAthaparAmamano - ajJAnAtmAthI - ajJAna svarUpe jarA paNa nahi pariNamato (A AtmA), jJAnasya jJAnavaM prakaTIbhurvaH - jJAnanuM jJAnatva - jJAnapaNuM prakaTa karato, svayaM jJAnamImUta: - svayaM - pote jJAnamaya thaI gayelo, goTuM nAnAghera rajate tu puta: phatyAdri vidhinA - A huM jANuM ja chuM, raMjAya che to pudgala ItyAdi vidhithI samagrasthAne rAtre phaLo jJAnaviruddhacakirtA pratipAti - samagra paNa rAgAdi karmano - jJAnathI viruddha evAno - akartA pratibhAse che. // ti "mAdhyati' mAtmabhAvanA //rUA. 568
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-93 AgalI gAthAnA vivecanamAM vistArathI vivarI dekhADyuM tema, - jema zIta-uSNa e pudgala pariNAma avasthA che ane te zIta-uSNa anubhavanA saMpAdanamAM samartha che, gItoSNAtanA rANI padi zIta-uNa anubhava upajavavAnI zakti dharAve che; tema rAga-dveSa-sukha duHkha pugala pariNAma avasthAnuM AdirUpa pudgalapariNAma avasthA che, te paNa tathAvidha anubhavanA ane tathAvidha anubhavanuM saMpAdanamAM samartha che, "tathavidhAnamavasaMpAnasamaya:', tevA prakArano bhinnapaNe rAgadveSa-sukha duHkhAdi anubhava upajAvavAnI zakti dharAve che. A zIta uSNa pudagalapariNAma avasthA jema pagalathI abhinna che - bhinna - judI nathI, paNa AtmAthI to nityameva - sadAya bhinna che - jUdI che; tema A rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpa pudgalapariNAma avasthA paNa pudgalathI abhinna che - bhinna - jUdI nathI, paNa AtmAthI to nityameva - sadAya atyaMta bhinna che - jUdI che. ane AthI ulaTuM, A rAgadveSAdi pudgalapariNAma avasthAnA nimitte upajato je tathAvidha rAgadveSAdi anubhava che, te AtmAthI abhinna che - bhinna - jUdo nathI, paNa pudagalathI to nityameva - sadAya atyaMta bhinna che - jUdo che. Ama pudgalapariNAma avasthArUpa rAgadveSa-sukhaduHkhAdi AtmAthI sarvadA sarvathA bhinna che - jUdA che ane tenA nimitte upajato tathA prakArano AtmapariNAmarUpa rAgadveSa-sukha duHkhAdi anubhava AtmAthI sarvadA sarvathA abhinna che - bhinna - jUdo nathI, eTale pudgalapariNAmarUpa rAgadveSAdino ne tathAvidha AtmapariNAmarUpa rAga dveSAdi anubhavano pragaTa bheda che. jJAna bale - jJAnane lIdhe jJAnAt' - jene A bhedajJAna hoya che, e bannene "paraspara vizeSanuM nirNAna' hoya che, eka bIjA sAthenA bhedanuM-taphAvatanuM nizcayarUpa jJAna hoya zAnane lIdhe bhedazAna che, tene tenA nAnAtvano viveka' hoya che, "nAnAvivechAta', bhinnapaNAno sate nAnA- vivekathI - judApaNAno viveka upaje che, ke parabhAvapratyaye upajatA A zAnI rAgAdi karmano akartA rAgadveSa-sukhaduHkhAdi te huM nathI, huM to zuddha anubhava svarUpa jJAyaka AtmA chuM; A rAgAdi te mhArUM svarUpa nathI, vItarAga svasaMvedanazAna eja mhArUM svarUpa che, ema viveka upaje che, eTale pachI pudagalapariNAma avasthArUpa zItoSNarUpe jema AtmAthI pariNamavuM azakya che, arthAt zItoSNa anubhava chatAM AtmA pote kAMI zIta-uSNa TADho-unDo thaI jato nathI, tema pudgalapariNAmaavasthArUpa rAgadveSa-sukha duHkhAdirUpe AtmAthI pariNamavuM azakya che, arthAtu rAgAdi anubhava chatAM AtmA pote kAMI pugalamaya rAgAdirUpa banI jato nathI, paNa Atma anubhava svarUpa ja rahe che. ane A parabhAva-pratyayI rAgAdithI upajato je azuddha anubhava che, te paNa AtmAnuM mULa zuddha sahaja svarUpa nathI; AtmAnuM mULa zuddha sahaja AtmasvarUpa to rAgAdi parabhAvasparzathI rahita - vItarAga zuddha upayoga che. Ama rAgadveSAdi pudgalapariNAma avasthAnuM ane tenA nimitte upajatA azuddha anubhavanuM je zuddha sahAtma svarUpa AtmAthI bhinnapaNuM bhAve che, evA bhedajJAnano viveka jenA AtmAmAM pragaTe che, te ajJAnAtmAthI rAgadveSa-sukhaduHkhAdi rUpe jarA paNa pariNamato nathI, ane jJAnaya jJAnatve praznaTIrvana - "jJAnanuM jJAnapaNuM prakaTa karato' te "svayaM jJAnamaya' che. "va jJAnamImata:' | eTale jyAM kevala jJAna sivAya bIjA koI paNa rAgAdi parabhAvano sparza leza nathI, evo A kharekharo jJAnI puruSa "A huM jANuM ja chuM, raMgAya che to pugala" - SoDuM nAnApeva rakhyatve tu putrAta: rUlyavivifthanA ItyAdi vidhithI jJAnaviruddha - jJAnanA pratipakSI evA samagra ja rAgAdi karmano akartA pratibhAse che, - "samAje rI'T: Mo jJAnaviruddhaca chatta pratimati " arthAt jJAnI hoya te rAgAdi kare ja nahi ne rAgAdi kare te jJAnI hoya ja nahi. eTale jJAnathI ja karmano akartA hoya che e siddha thayuM. A aMge paramatattva dekhA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa mananIya vacanAmRta che ke - je rAga-dveSAdi pariNAma ajJAna vinA saMbhavatA nathI, te rAga-dveSAdi pariNAma chatAM 569
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIvanmuktapaNuM sarvathA mAnIne jIvanmukata dazAnI jIva AsAtanA kare che, ema varte che. sarvathA rAgadveSa pariNAmanuM parikSaNapaNuM ja kartavya che. atyaMta jJAna hoya tyAM atyaMta tyAga saMbhave che. atyaMta tyAga pragaTyA vinA atyaMta jJAna na hoya ema zrI tIrthaMkare svIkAryuM che. AtmapariNAmathI jeTalo anya padArthano tAdAbhya adhyAsa nivRttavo tene zrI jina tyAga kahe che. te tAdAtma adhyAsa nivRttirUpa tyAga thavA arthe A bAhya prasaMgano tyAga paNa upakArI che, kAryakArI che. bAhya prasaMganA tyAgane arthe aMtatyAga kahyo nathI, ema che to paNa A jIve aMtatyAgane arthe bAhya prasaMganI nivRttine kaMI paNa upakArI mAnavI yogya che.' - - zrImad rAjacaMdra, patrAMka (303), pada9 sva. jIva parapudgala karma 50
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMka: samayasAra gAthA-94 zAnathI 5 vI zata prabhave. (4) cha ? to - tiviho esuvaogo appaviyappaM karei kohohaM / kattA tassuvaogassa hoi so attabhAvassa // 94 // 'dha' mAtma visya mA 63, 6payoga trividhA me 3; tabhAtmamA 75yoganI, sal Doya cha ta 3... mazAnathI. 84 gAthArtha - trividha evo, A upayoga Atmavikalpa kare che ke "huM krodha chuM', te te upayogarUpa AtmabhAvano kartA hoya che. AtmakhyAtiTIkA kathamajJAnAtkarma prabhavatIti cet - trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti krodhohaM / kartA tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya // 14 // eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH parAtmanoravizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaviratyA ca samastaM bhedamapajhutya bhAvyabhAvakabhAvApannayo zcetanAcetanayoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAt krodhohamityAtmano vikalpamutpAdayati / tatoyamAtmA krodhohamiti bhrAMtyA savikAreNa caitanyapariNAmena pariNaman tasya savikAracaitanyapariNAmarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / evameva ca krodhapadaparivartanena mAnamAyAlobhamoharAgadveSakarmanokarmamanovacanakAya zrotracakSughroNarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAnyanayA dizAnyAnyappUhyAni / / 94 / / AtmabhAvanA - kathamajJAnAtkarma prabhavatIti cet - mazAna thIbha prabhave cha - 4ncha bhane pUcho to trividha eSa upayogaH / trividha - PARnI // 75yo AtmavikalpaM karoti - Atmavis85 42 cha - krodhohaM - ' dha chu' (ama), sa . se 6yoga tasya upayogasya AtmabhAvasya - te 75yo35 mAmalAvano kartA bhavati - toya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 94|| eSa khalu - nizcaye zana mA sAmAnyena ajJAnarUpo - sAmAnyathA mazAna35 mevA mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH - mithyA hazana-zAna-aviti35 trividha - rano savidhA thaitanya - pariNAma, krodho'hamityAtmano vikalpamutpAdayati - 15 TuM ko bhI mAtmAno Case 61ve che. ne dI ? bhAvyabhAvaka bhAvApannayozcetanAcetanayoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAt - mAvya-mAnAvApana - mAvya-bhAva bhAvane pAmelA yetana - ayetananA sAmAnya A4i255thI - aghi4215mAthI anubhavanane bI. vI Na ? parAtmanoravizeSadarzanena avizeSajJAnena avizeSaviratyA ca samastaM bhedaM apahRtya - 52 ane mAtmAnA bhavizeSa - ameha nidhI, bhavizeSa zAnathI - abheda jJAnathI ane avizeSa abheda - viratithI samasta bhedane apahRta karI, chupAvI, oLavI daIne Ama sAmAna35 savihAra thaitanya pariNAma hoI amAtmAno vise 61vecha. tathA zuM? tato - tethI ayamAtmA krodhohamiti bhrAtyAM - mAmAtmA jIpa mevI tithI savikAreNa caitanyapariNAmena pariNaman - savira thaitanya pariNAmayI parimatI, tasya savikAracaitanyapariNAmarUpasya AtmabhAvasya kartA syAt tasavira thaitanya pri||35 AtmabhAvano kartA hoya. ' evameva ca / bhane ma 4 krodhapadaparivartanena - hI pahana parivartanadhI, balavIne, mAnamAyAlobhamoharAgadveSa karmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni - bhAna, mAyA, homa, moDa, 2, dveSa, bha-bha, manI-vayana-814, zrotra-ya-prAsa-rasana-sparzana mesoga sUtrI vyAghyA 42vA yogya cha, anayA dizA anyAni api uhyAni - Eu prabhArI anya 5 6 - rthitA yogya cha. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||94|| 571
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAtiTIkArya A nizcaya karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa evo mithyAdarzana - ajJAna - aviratirUpa trividha savikAra caitanya pariNAma - para - AtmAnA avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI, samasta bhedane apahRta karI (pAvI, oLavI) bhAvya-bhAvaka bhAvane pAmelA cetana-acetananA sAmAna AdhikaraNyathI anubhavanane lIdhe - huM krodha chuM' ema AtmAno vikalpa upajAve che, tethI karIne A AtmA "huM krodha chuM' evI bhrAMtithI savikAra caitanya pariNAmathI pariNamato, te savikAra caitanya pariNAmarUpa AtmabhAvano kartA hoya. ane emaja krodha padanA parivartanathI mAna-mAyA-lobha, moha-rAga-dveSa, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana, e soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che, A dizAthI anya paNa ciMtavI levA. 94 amRta jyoti' mahAbhASya yogavAsiSThAdi je je rUDAM puruSonAM vacano che te sau ahaMvRtti pratikAra karavA pratye ja pravarte che. je je prakAre potAnI bhrAMti kalpAI che, te te prakAre te bhrAMti samajI te saMbaMdhI abhimAna nivRtta karavuM eja sarva tIrthaMkarAdi mahAtmAnuM kahevuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 444, para "para paranati nija mAnI zuddha paranati parajAnai, rAgAdika saMjoga AtmA parabhAvahi ThAnai; rAgI roSI ahaM ehu vikalapa mala milIyo, kare karamako baMdha phIre jagameM halaphalIyo." - zrI devacaMdrajI kRta, dravyaprakAza', 2-35 ajJAnathI kema kevI rIte prabhave che - janme che teno ahIM A gAthAmAM zAstrakAra paramarSie khulAso karyo che ane tenI samagra vaijJAnika prakriyA (scientific process) ya-zAyaka bhAva avivekathI AtmakhyAtikAra paramarSie parisyuTa vivarI dekhADI apUrva tattvaprakAza karma prabhavatI samagra vistAryo che. A nizcaye karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa evo mithyAdarzana vaijJAnika prakriyA ajJAna - aviratirUpa "trividha' - traNa prakArano savikAra caitanya - pariNAma "krodha huM' ema AtmAno vikalpa upajAve che - 'krothomiTyAtmano vinDamUtAvati' kevI rIte ? zAne lIdhe ? para-AtmAnA avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI samasta bheda "apahRta karI' - chupAvI - oLavI, bhAvya-bhAvakabhAva Apanna - bhAvya bhAvaka bhAvane pAmelA cetana-acetananA sAmAnya AdhikaraNyathI anubhavanane lIdhe, "maLe bhAva6mAvApannacetanAtana : sAmAnyafdharaNenAnubhavanAtu' Ama evI rIte savikAra caitanya pariNAma huM krodha chuM evo AtmAno vikalpa upajAve che, tethI zuM ? A AtmA "krodha "huM" krodha' evI bhrAMtithI savikAra caitanyapariNAmathI pariNamato, te savikAra caitanya pariNAmarUpa AtmabhAvano kartA hoya, 'tI savAraMvaitanyariNAmarUpayAmAvasya Rtta cAtuM' - ane eja prakAre krodha pada parivartanathI - krodha para badalAvI tene sthAne mAna-mAyA Adi pada mUkI soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che, temaja A dizA pramANe bIja paNa samajI levA. A vyAkhyAno vizeSArtha A prakAre - upayogalakSaNapaNAthI AtmA eja upayoga che, A upayoga anAdi mohasaMyuktapaNAne lIdhe vikRta bhAvane prApta thayo che. A vikRta upayoga arthAt "savikAra caitanya huM kodha" I. Atma pariNAma' - savArathaitanyariNAma:' - sAmAnyathI eka "ajJAnarUpa" che, paNa vikalpajanya bhAMtithI savikAra vizeSathI mithyAdarzana - ajJAna - avirati rUpa traNa prakArano che, caitanyapariNAmarUpa trividha-tripAMkhiyo (Trifureate) che. A savikAra caitanya pariNAma athavA AtmabhAvano kartA ajJAna upayogamaya AtmA - para ne AtmAnA "avizeSa darzanane lIdhe 572
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-94 avizeSa jJAnane lIdhe ane avizeSa viratine lIdhe' - YratmanovizeSanenAvazeSajJAnenavizeSaviratyA ra', para ne AtmAno bheda dekhato nathI, jANato nathI ne parathI virati (virAma) pAmato nathI. eTale ne bhedapariNamananA abhAve "samasta menapaddhatva - sva-para vastunA samasta bhedano te "apahnava" - apalApa karI, chupAvI - oLavI kharekharo pAramArthika "nihnava" banI, te cetana-acetananI seLabheLa - goTALo karI nAMkhe che ane eTale ja "bhAvya bhAvaka bhAvApanna' - bhAvya bhAvaka bhAvane pAmelA cetana-acetananA "sAmAnya AdhikaraNyathI - samAna - sAmAnya AdhArarUpa bhAvathI anubhavanane lIdhe, te "huM krodha chuM' ema AtmAno vikalpa upajAve che. arthAt bhAvya eTale je bhAvita thAya che te cetana AtmA ane bhAvaka eTale je bhAvana kare che te acetana krodhAdi. je raMgAya che te vastra ne je raMge che te raMga e banne ema judA che, tema bhAvita thAya che te bhAvya AtmA cetana ne bhAvana kare che te bhAvaka krodhAdi acetana ema e banneno pragaTa bheda che, chatAM vastra sAthe raMga jevA bhAgya bhAvakabhAvanA saMbaMdhathI AtmArUpa sAmAnya adhikaraNamAM anubhavanane lIdhe, savikAra caitanya pariNAmane bhAvya evA cetana AtmAnA ane bhAvaka evA acetana krodhAdinA bhedanuM bhAna nathI hotuM, eTale tenA ekatva adhyAsathI te "huM krodha chuM' ema AtmAno vikalpa upajAve che. eTale pachI A AtmA "huM krodha chuM' evI bhrAMtithI savikAra caitanya pariNAme pariNamato sato, te "savikAra caitanya pariNAmarUpa AtmabhAvano' kartA hoya che; ane eja prakAre krodha padane sthAne mAna, mAyA-lobha, moha-rAga-dveSa, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana e soLa pada mUkI anukrame soLa sUtra vyAkhyA karavA yogya che ane A dizA pramANe bIjA paNa sUtro samajI levA, evuM sUcana AtmakhyAti sUtrakartA amRtacaMdrajIe karyuM che. jo A jIve te vibhAva pariNAma kSINa na karyA to Aja bhavane viSe te pratyakSa duHkha vedaze." "A dehe karavA yogya kArya to eka ja che ke koI pratye rAga athavA koI pratye kiMcit mAtra Sa na rahe, sarvatra samadazA varte, eja kalyANano mukhya nizcaya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 408, 780 sva para pudgala karma jIva 573
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tiviho esuvaogo appaviyapaM karedi dhammAI / kattA tassuvaogassa hodi so attabhAvassa // 95 // dharmAdi Atma vikalpa kare, upayoga trividho eha re; te AtmabhAva upayogano, kartA hoya che teha re... ajJAnathI. 95 gAthArtha - trividha evo A upayoga dhamaMdirU5 Atmavikalpa kare che, te upayogarUpa AtmabhAvano kartA hoya che. 95 AtmakhyAtiTIkA trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti dharmAdikaM / kartA tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya // 15 // eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH parasparamavizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaviratyA ca samastaM bhedamapahRtya jJeyajJAyakabhAvApannayoH parAtmanoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAddharmohamadharmohamAkAzamahaM kAlohaM pudgalohaM jIvAMtaramahamityAtmano vikalpamutpAdayati / tatoyamAtmA dharmohamadharmohamAkAzamahaM kAlohaM pudgalohaM jIvAMtaramahamiti bhrAMtyA sopAdhinA caitanyapariNAmena pariNaman tasya sopAdhicaitanyapariNAmatvarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / tataH sthitaM kartRtvamUlamajJAnaM / / 95|| AtmakhyAtiTIkArya A nizcaya karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa evo mithyAdarzana-ajJAna-aviratirUpa trividha-savikAra caitanyapariNAma, paraspara avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI samasta bhedane apahRta karI (chupAvI, oLavI), zeya-jJAyaka bhAvApanna (bhAvane pAmelA) para-AtmAnA sAmAnya AdhikaraNyathI anubhavanane lIdhe - "huM dharma, huM adharma, huM AkAza, huM kALa, huM pudgala, huM jIvatara ema AtmAno vikalpa upajAve che, tethI karIne A AtmA "huM AtmabhAvanA - trividha va 35yo 1: - trividha - traNa prakArano A upayoga mAtmavijharva karoti ghaviruM - Atmavikalpa kare che "huM dharmAdika chuM' (ema), - te upayoga tasya upayogI sAbhamAvasya - te upayogarUpa AtmabhAvano cha mati - kartA hoya che. / rUti thA mAtmabhAvanA III paNa ug - nizcaya karIne A sAmAna ajJAnarUpI - sAmAnyathI ajJAna rUpa evo mithyA nAjJAnAviratiSatrividha savikArazaitanyariNAma: - mithyAdarzana-ajJAna-aviratirUpa trividha savikAra caitanya - pariNAma, ghamaghahamAcchAzamadhuM chAtoE putrAnoruM nIvAMtaramaduM rUTyAtmano viRtyamuti - dharma huM, adharma huM, AkAza huM, kAla huM, pudgala huM, jIvAMtara - anya jIva huM evo AtmAno vikalpa upajAve che. kevI rIte ? zAne lIdhe ? purasparamaviSadarzananAvizeSa jJAnenavizeSavityA 7 samasta memaydhutva - paraspara-ekabIjA sAthe avizeSa - darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI samasta bhedane apahRta karI - chUpAvI - oLavI daI - DhAMkI daI, yajJApAvApannayo: varAtmano: sAmAnAdhiranthanAnumavanAtu - zeyajJAyakabhAvApanna - zeyajJAyakabhAvane pAmelA para ane AtmAnA sAmAna AdhikaraNyathI - adhikaraNapaNAthI anubhavanane lIdhe - anubhavavApaNAne lIdhe. Ama Avo vikalpa upajave che tethI zuM? tato - tethI jayamAtmA - A AtmA - ghaTamadhadamAvakAzamarda chAtodaM pustioTuM nIvAMtaramati prAMtyA - dharma huM, adharma huM, AkAza huM, kAla huM, pudgala huM, jIvAMtara - anya jIva huM evI bhrAMtithI - sopAdhanA caitanyapariNAmena rimana - sopAdhi caitanya pariNAmathI pariNamato, tasya sopArvata pariNAmasvarUpasyAtmamAvI 7 sati - te sopAdhi caitanyapariNAmapaNArUpa AtmabhAvano kartA hoya. tata: sthitaM kartRtvamUtamajJAnaM - tethI kartutvanuM mUla ajJAna sthita che. | ti "bAtmati' nAmAvanA. 26II 574
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-5 dharma, huM adharma, huM AkAza, huM kALa, huM pudgala, huM jIvAMtara evI bhrAMtithI sopAdhi caitanyapariNAmathI pariNamato, te sopAdhi caitanya pariNAmasvarUpa AtmabhAvanA kartA hoya, tethI sthita che ke kartutva mUla ajJAna che. 95 amRta jyoti mahAbhASya "AtmA ajJAnarUpI paththara karI dabAI gayo che." "mumukSu jIvana eTale vicAravAna jIvane A saMsArane viSe ajJAna sivAya bIjo koI bhaya hoya nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 642, 537, 957 (upadeza chAyA) ajJAnathakI karma kevI rIte prabhave che - janme che ema AgalI gAthAmAM kahyuM, tenA ja anusaMdhAnamAM A gAthAmAM dharmAdi paratve AtmavikalpanA karavApaNAthI ya zAyaka bhAva avivekathI upayoga (AtmA) tathA prakAranA upayogarUpa AtmabhAvano kartA hoya che karma prabhavanI vaijJAnika prakriyA ema kahyuM che, ane tenI saMpUrNa vaijJAnika prakriyA AtmakhyAtikAre spaSTapaNe vivarI dekhADI adUbhuta tattvaudyota relAvyo che. A nizcaya karIne sAmAnyathI ajJAnarUpa evo mithyAdarzana-ajJAna-aviratirUpa trividha - traNa prakArano savikAra caitanya pariNAma - dharma huM, adharma huM, AkAza huM, kAla huM, pudgala huM, jIvAMtara huM evo AtmAno vikalpa upajAve che - rUTyAtmano viveka muvati kevI rIte ? zAne lIdhe ? paraspara avizeSa darzanathI, avizeSa jJAnathI ane avizeSa viratithI samasta bheda apahRta karI - chupAvI - oLavI, zeya jJAyakabhAvAtpanna - zeyajJAyaka bhAvane pAmelA para - AtmAnA sAmAna AdhikaraNayathI anubhavanane lIdhe - yajJAmAvApannayo: 12tmino sAmanAdharanthanA-manAtu' | Ama evI rIte savikAra caitanya pariNAma dharma huM' I. AtmAno vikalpa upAve che, tethI zuM ? A AtmA "dharma huM I. evI bhrAMtithI sopAdhi caitanya pariNAmathI pariNamato - "sopafthanAvaitanyaparipAna pariNamana', te sopAdhi caitanyapariNAmasvarUpa AtmabhAvano kartA hoya - "tasya sopafdha caitanyariNAmasvarUpAtmamAvasya chatta cAta' | tethI A sthita che ke - kartRtvamUla ajJAna che - kartApaNAnuM mULa - prabhavasthAna ajJAna che - tataH sthita chatRtvamUnamajJAna | kumatA vaza mana vakra turaMga jima, grahI vikalpa maga mAMhi aDerI; cidAnaMda nija rUpa magana bhayA, taba kutarka tohe nAhi naDerI." - zrI cidAnaMdapada, 7 arthAt savikAra caitanyapariNAma sAmAnyathI eka ajJAnarUpa che, paNa vizeSathI mithyAdarzana - ajJAna - aviratirU5 ema traNa prakArano che. A savikAra caitanyapariNAma dharma I. Atma vikalpajanya athavA ajJAna upayogamaya AtmA para ne AtmAnA paraspara vizeSanA bhAMtithI AtmA sopAdhi adarzanane lIdhe, vizeSanA ajJAnane lIdhe, vizeSanI aviratine lIdhe, - caitanya pariNAma rUpa para ne AtmAno bheda dekhato nathI, jANato nathI ne parathI virAma pAmato AtmabhAvano kartA nathI. eTale A bhedajJAnanA ne bhedapariNamananA abhAve sva-para vastunA samasta bhedano apahRva-apalApa karI, chupAvI - oLavI, te zera-zAyakanI seLabheLa-mizratA karI nAMkhe che ane eTale ja "yajJAyakabhAvApanna' - zeya jJAyakabhAvane pAmelA para - AtmAnA "sAmAnya AdhikaraNyathI" arthAta sAmAnya AdhArapaNArUpa thI anubhavanane lIdhe te "huM dharma chuM', huM adharma chuM, huM AkAza chuM, huM kALa chuM, huM pudgala chuM, huM jIvAntara chuM' ema AtmAno vikalpa upajAve che. arthAt dharma-adharma Adi zeya che ane AtmA jJAyaka che, eTale te tenA jANapaNArUpa jJAyaka svabhAvane lIdhe te mane jANe che. Ama dharmAdharmAdi zeyano ne jJAyaka AtmAno zeya-jJAyaka saMbaMdha che, paNa te banneno pragaTa bhedabhAva je jANato nathI, te zeyamAM jJAyakapaNAnI buddhi karI nAMkhe che, athavA lAyakamAM zeyapaNAnI buddhi karI nAMkhe che, eTale huM 575
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dharma chuM', ItyAdi Atmavikalpa te kare che. eTale pachI 'huM dharma chuM, adharma chuM, huM AkAza chuM, huM kALa chuM, huM pudgala chuM, huM jIvAMtara chuM, evI bhrAMtithI sopAdhi caitanya pariNAme' pariNamato te, 'sopAdhi caitanyapariNAmapaNArUpa AtmabhAvano' kartA hoya che. tethI kartRtvanuM mUla 'ajJAna' che ema sthita thayuM. sva jIva | 576 para pudgala
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-96 evaM parANi davyANi appayaM kuNadi maMdabuddhIo / appANaM avi ya paraM karei aNNANabhAveNa // 16 // ema paradravyone AtamA, maMdabuddhio karaMta re; mAtmAne 55. 52 . vaNI, sazAna lAve. paraMta. 3... sazAnathI. 87 gAthArtha - ema maMdabuddhi ajJAnabhAve karIne paradravyone AtmA kare che ane AtmAne paNa para kare che. AtmakhyAtiTIkA evaM parANi dravyANi AtmAnaM karoti maMdabuddhistu / AtmAnamapi ca paraM karoti ajJAnabhAvena // 96 // yatkila ___ krodhohamityAdivaddharmo'hamityAdiva ca paradravyANyAtmIkarotyAtmAnamapi paradravyIkarotyevamAtmA tadayamazeSavastusaMbaMdhavidhuraniravadhivizuddhacaitanyadhAtumayopyajJAnAdeva savikArasopAdhIkRtacaitanyapariNAmatayA tathAvidhasyAtmabhAvasya kartA pratibhatAtyAtmano bhUtAviSTadhyAnAviSTasyeva pratiSThitaM kartRtvamUlamajJAnaM / tathAhi - yathA khalu bhUtAviSTo'jJAnAd tathAyamAtmApyajJAnAdeva bhUtAtmAnAvekIkurva bhAvyabhAvakau parAtmAnAvekIkurva namAnuSocitaviziSTaceSTAvaSTaMbhanirbhara navikArAnubhUtimAtrabhAvakAnucitabhayaMkarAraMbhagaMbhIrAmAnuSavyavahAratayA vicitrabhAvya krodhAdivikArakaraMvita tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / caitanyapariNAmavikAratayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / yathA vAparIkSakAcAyadizena tathAyamAtmApyamugdhaH kazcinmahiSadhyAnAviSTo 'jJAnAnmahiSAtmAnAvekIkurva jJAnAd jJeyajJAyakau parAtmAnAvekIkurva nAtmanyabhraMkaSaviSANamahAmahiSatvAdhyAsAt nAtmani paradravyAdhyAsApracyutamAnuSocitApavaraka noiMdriyaviSayIkRtadharmAdharmAkAzakAla dvAravinissaraNatayA pudgalajIvAMtaraniruddhazuddhacatanyadhAtutayA tatheMdriyaviSayIkRtarupipadArtha - tirohitakevalabodhatayA mRtakalevaramUrchita paramAmRtavijJAnaghanatayA ca tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / / 96 / / AtmabhAvanA evaM - ma are maMdabuddhistu - maMdi4 parANi dravyANi AtmAnaM karoti - 52vyAne AtmA 73 che, AtmAnamapi ca paraM karoti - ane mAmAne 55 73 cha, uthI ? ajJAnabhAvena - mazAna mAthI. || iti gAthA AtmabhAvanA // 96 / / yatkila krodhohamityAdivat dharmohamityAdivat ca . hai pare52 ! tyAma bhane dharma tyAma, 577
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha ItyAdi jema ane huM dharma chuM ItyAdi jema, AtmA paradravyone paradravyorUpa kare che, tethI ajJAnane lIdhe ja savikAra A kAraNake kharekhara ! huM krodha chuM AtmArUpa kare che (ne) AtmAne paNa niravadhi vizuddha caitanyadhAtumaya chatAM pariNAmatAe karIne tathAvidha AtmabhAvano kartA pratibhAse che - - bhUta-AtmAne eka karato amAnuSane anucita evI viziSTa ceSTAnA avakhaMbhathI nirbhara bhayaMkara AraMbhathI gaMbhIra amAnuSa vyavahAratAe karIne tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse cheH mahiSa-AtmAne eka karato, AtmAmAM abhrakaSa viSANavALA (2) ane jema aparIkSaka AcAryanA AdezathI mugdha evo koI mahiSa dhyAnAviSTa, ajJAnane lIdhe ema AtmAnuM - bhUtAviSTa - dhyAnAviSTanI jema - kartRtvamUla ajJAna pratiSThita che. te A prakAre (1) jema kharekhara ! bhUtAviSTa ajJAnane lIdhe tema A AtmA paNa ajJAnane lIdhe ja bhAvya-bhAvaka evA para-AtmAne eka karato avikAra anubhUtimAtra bhAvakane anucita evA vicitra bhAvya - mahA mahiSapaNAnA adhyAsathI, mAnuSocita (manuSyane ucita) apavarakadvA2thI (oraDAnA dvArathI) viniHsaraNanA (bhAra nIkaLavAnA) pracyutapaNAe karIne tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse cheH - azeSa vastusaMbaMdhathI rahita sopAdhirUpa karAyela caitanya krodhAdi vikArathI karaMbita caitanya pariNAma vikAratAe karIne tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse che. tema A AtmA paNa ajJAnane lIdhe zeya-jJAyaka evA para-AtmAne eka karato AtmAmAM - paradravyanA adhyAsathI, noIdriyanA viSayarUpa karAyela dharma-adharma-AkAzakAla-pudgala-jIvAMtarathI niruddha zuddha caitanya dhAtutAe karIne tathA IdriyanA viSayarUpa karAyela rUpI padArthathI tirohita kevala bodhatAe karIne ane mRtaka kalevaramAM mUrchita paramAmRta vijJAnaghanatAe karIne tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse che. 96 paradravyAgi AbhIroti gAtmAnamati paradravyIroti vamAtmA - AtmA ema paradravyone AtmArUpa kare che, AtmAne paNa paradravyArUpa kare che, ta - tethI jhayam - A AtmA, zeSavastusaMbaMdhavidhuranirupadhivizuddha-caitanyadhAtumopi - azeSa vastunA saMbaMdhathI vidhura - rahita - vihIna nirupadhi - upadhirahita vizuddha caitanya dhAtumaya chatAM, jJajJAnAveva ajJAnane lIdhe ja, saviArasovAthItacaitanyaparimatA - savikAra - sopAdhirUpa karela caitanya pariNAmatAe karIne tathAvidhasya gAbhamAvasya R ipratimAti - tathAvidha - tathAprakAranA AtmabhAvano kartA pratibhAse che, kRti gAbhano pratiSThita tvamUtamajJAnaM - ema AtmAnuM kartutvamUla ajJAna pratiSThita che, konI jema ? bhUtAviSTadhyAnAviSTatyeva bhUtAviSTa - bhUta bharAyela ane dhyAnAviSTa - dhyAna praviSTanI jema. tathAhi - juo ! A prakAre - yathA . jema, A dRSTAMta - vastu - kharekhara ! pragaTapaNe nizcaye karIne bhUtAviSTaH - bhUtAviSTa - jene bhUta bharAyeluM che evo puruSa, ajJAnAvuM - azAnane lIdhe, bhUtAtmAnI pachIvat - bhUta ane AtmAne eka karato, tathAvidhasya bhAvasya r pratimAti - tathAvidha - tevA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. kevI rIte ? amAnuSocitaviziSTavaidyavayaMmanirma 578 -
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-9 amRta jyoti" mahAbhASya "cetana jo nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma prabhAva." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-78 jima bhUta chAya juta puruSa nija bhUta bhAvako Ika kare, tyoM jIva eha ajJAna vasi trividha karmabaMdhana lahe." - zrI devacaMdrajI kRta dra.pra., 2-35 A je uparamAM ATaluM vivarI dekhADyuM te parathI A sthita che - "tat sthita' - ke kartutvanuM mUla-prabhavasthAna ajJAna che - "rvatvametamajJAna', ema A gAthAmAM savikAra-sopANikata pratipAdana karyuM che ane bhagavatI "AtmakhyAti'mAM paramarSi caitanyapariNAmatAthI azAnathI amacaMdrAcAryajIe bhUtAviSTa-dhyAnAviSTanA adUbhuta dRSTAMtathI sAMgopAMga ja tathAvidha AtmabhAvano biba-pratibiMba bhAvathI tenuM apUrva vyAkhyAna prakAzya che. kAraNake kharekhara ! kaH kartutva mUla ajJAna huM krodha chuM ItyAdinI jema ane huM dharma chuM ItyAdinI jema ema-ukta prakAre AtmA paradravyone AtmArUpa kare che ane AtmAne paNa paradravya rUpa kare che, tethI A AtmA tathAvidhi - tathA prakAranA AtmabhAvano kartA pratibhAse che - dIse che. zAthI karIne ? savikAra - sopAdhirUpa karAyela caitanya pariNAmatAe karIne, "vArasoIRta vaitanyariNAmatAM ' - svabhAvathI zuM A AtmA tevo savikAra - sopAdhi rUpa caitanyapariNAmI che ? nA, azeSa - samasta vastu sAthenA saMbaMdhathI vidhura - vihIna - rahita "nirupadhi" - upAdhirahita vizuddha caitanya dhAtumaya che - mAmazeSavastusaMvaMviduranidhivizuddhacaitanyadhAtumayope chatAM savikAra - 'mayaMvaharAmakhIrAmanuSaLavadAratA - amAnuSane ucita viziSTa ceSTAnA avakhaMbhathI - AdhArathI nirbhara - bharela evA bhayaMkara AraMbhathI gaMbhIra, evI amAnuSa vyavahAratAe karIne. tathA * tema, A dArzatika - abhiAI - A AtmA paNa, ajJAnadeva - ajJAnane lIdhe ja, madhyamavau purAtmAnI prIburvana - bhAvya-bhAvaka evA parane ane AtmAne eka karato, tathAdhistha bhAvI zra pratimati - tathAvidhi - tevA prakAranA bhAvano rjA pratibhAse che. kevI rIte? vichAranubhUtimAtramAvAnuMvitaritramAvyodhiivavArakrAMtivaitanyariNAmavivAratA - avikAra anubhUtimAtra evA bhAvakane anucita - ayogya vicitra - nAnA prakAranA bhAvya evA krodhAdi vikArothI karaMbita - saMmizrita caitanya pariNAma vikAratAe karIne. yathA vA - athavA jema, e dezRMtAMtara - saMparIkSAvADhizena - aparIkSaka AcAryanA - gurunA AdezathI mugha: zcita - mugdha - bhoLo koI mahiSaththAnAvida : mahiSadhyAnAviSTa - mahiSanA - pADAnA dhyAnamAM AviSTa - praviSTa thayelo, ajJAnAt - ajJAnane lIdhe, mahiSAtmAnI pakkIburva * mahiSane - pADAne ane AtmAne eka karato, mAtmani gajhaMjhaSaviSApa mahAmadiSavAdhyAsAt - AtmAmAM athaMkaSa - AkAzane cIratA viSANa ziMgaDAvALA mahA mahiSapaNAnA adhyAsane lIdhe - mAnI besavApaNAne lIdhe, tamanuSo vitAvarahAnisaraNatayA - mAnuSocita - manuSyane ucita apavaraka - dvAramAMthI - oraDAnA dvAramAMthI viniHsaraNanI - bahAra nIkaLavAnI praccatatAthI - chUTI javApaNAthI tathA vidhastha mAvasya vArtA pratipati - tathAvidha - tathA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. tathA - tema, A dANaMtika - kamAbhAI - A AtmA paNa, jJAnAt - ajJAnane lIdhe, yajJAyau purAtmAnI kIrvana - zeya-jJAyaka evA parane ane AtmAne eka karato, sAni radravyApyAsAt - AtmAmAM paradravyanA adhyAsane lIdhe - mAnI besavApaNAne lIdhe, tathavigha0 mAvasya vArtA pratimati - tathAvidhi - tathA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. kevI rIte? (1) nodiviSayIkRtadharmAdhArIchAtaputrItanIvAMtaraniruddhaddhacaitanyadhAtutayA - noIdriyanA - mananA viSayarUpa karAyela dharma - adharma - AkAza - kAla - pugala - jIvAMtarathI zuddha caitanya dhAtunI niruddhatAe karIne - nitAMtapaNe ruMdhAI javApaNAe karIne, (2) tathA driviSayakRtArthatirohitavatavadhatA - tathA IdriyonA viSayarUpa karAyela rUpI padArthothI kevala bodhanI tirohita karIne TaMkAI javApaNAe karIne, (3) mRtadevataramUrzitapuramAmRtavijJAna tathA 4 - ane mRtaka phlevaramAM parama amRta vijJAnaghananI mUrzitatAe karIne, mUrzitapaNAe karIne. || rati "Atmati ' mAbhAvanA ll1ddo 579
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sopAdhirUpa zAne lIdhe thAya che ? "jJAnAva - ajJAnane lIdhe ja. Ama ajJAnane lIdhe ja savikAra-sopAdhirUpa caitanyapariNAmatAthI A AtmA tathA prakAranA AtmabhAvano kartA pratibhAse che, te parathI zuM phalita thAya che ? AtmAne kartutvanuM mUla ajJAna pratiSThita che, Atmino pratiSThitaatvamUttamajJAna . konI jema ? bhUtAviSTa - dhyAnAviSTanI jema - mUtaviruSkAnAviSTaceva | te A prakAre - jema kharekhara ! "bhUtAviSTa' - bhUta bharAyelo koI ajJAnane lIdhe bhUtane ane AtmAne - potAne eka karato, manuSyane anucita - ayogya athavA amAnuSane ucita evI viziSTa - vilakSaNa ceSTAnA - avakhaMbhathI - AdhArathI nirbhara - bharela bhayaMkara AraMbhathI gaMbhIra amAnuSa vyavahAratAe karIne tathAvidhi - tathA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che, tema A AtmA paNa ajJAnane lIdhe ja bhAvya-bhAvaka evA parane ane AtmAne eka karato, avikAra anubhUtimAtra evA bhAvakane anucita - ayogya vicitra - nAnA prakAranA bhAvya evA krodhAdi vikArothI karaMbita - saMmizrita - bheLaseLa khIcaDo thaI gayela - caitanyapariNAma vikAratAe karIne tathAvidhi - tathA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. ane jema aparIkSaka AcAryanA AdezathI mugdha-bhoLo koI mahiSa dhyAnAviSTa - pADAnA dhyAnamAM praviSTa thayelo, ajJAnane lIdhe mahiSane - pADAne ane AtmAne - potAne eka karato, AtmAmAM athaMkaSa-AkAzane cIratA viSANa-ziMgaDAvALA mahAmahiSanA - adhyAsane lIdhe, manuSyane ucita - yogya oraDAnA dvAramAMthI viniHsaratA - vhAra nIkaLavAnA prazrutapaNAe karIne tathAvidhi - tathA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che, tema A AtmA paNa ajJAnane lIdhe zeya-jJAyaka evA parane ane AtmAne eka karato, AtmAmAM paradravyanA adhyAsane lIdhe, tathAvidhi - tevA prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. zAthI karIne ? kevI rIte ? (1) noIdriyAnA - mananA viSayarUpa karAyelA dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala-jIvAMtarathI (anya jIvathI) niruddha - nisaMdhAyela zuddha caitanya dhAtutAe karIne - noraMdriyaviSayakRta thAzAtaputinIvAMtaraniruddhacaitanya (2) tathA IdriyonA viSayarUpa karAyelA rUpI - mUrta padArthathI tirohita - DhaMkAI gayela kevala bodhatAe karIne, "divaSayItarUpi pArthatirohitavanavadhata' (3) ane mRtaka - maDadArUpa kalevaramAM - khoLIAmAM mUrzita parama amRta vijJAnaghanatAe karIne - "mRtachajovAmUrSitaparamAmRtavijJAnadhanatayA 2' | have A vyAkhyAno vizeSa vicAra karIe. je "huM krodha chuM ItyAdinI jema ane "huM dharma chuM' ItyAdinI jema, A AtmA ema uparamAM kahyuM tema paradravyone AtmArUpa kare che ne AtmAne paNa paradravyarUpa kare che, tenuM mULa kAraNa ajJAna ja che. kAraNake A AtmA to "azeSa vastunA saMbaMdhathI rahita niravadhi vizuddha caitanya dhAtumaya che' arthAta koI paNa anya vastuno jyAM saMbaMdha nathI, evo A niravadhi - nirupadhi AtmA vizuddha dhAtu jema sarva pradeze tadhAtumaya ja hoya tema sarva pradeza vizuddha caitanya dhAtumaya ja che, chatAM 'jJAnAvuM - ajJAnane lIdhe ja te savikAra - sopAdhi kRta caitanyapariNAmatAe karIne - "savAra sauSadhitacaitanyaparimita . tathAvidha AtmabhAvano kartA pratibhAse che, ajJAna thakI karIne tenA caitanya pariNAma savikAra - sopAdhirUpa bane che tethI karIne ja te tevA tevA prakAranA AtmabhAvano kaoNo pratibhAse che. eTale bhUtAviSTa - dhyAnAviSTanI jema AtmAnuM katRtva mUla ejJAna pratiSThita che." 'nAtmano mUtAvidhyAnAviSTaceve pratiSThita vartutvapUnamajJAna te A prakAre - jema - koI "bhUtAviSTa' - jenAmAM bhUta bharAyuM che evo manuSya che, bhUtAvezathI te potAnuM bhAna bhUlI gayo che, eTale ajJAnane lIdhe bhUtane te AtmAne (potAne) eka bhUtAviSTanuM dAMta azAnane karato te mAnuSane anucita athavA amAnuSane ucita evI "viziSTa - lIdhe ja krodhAdi vibhAva ce' - koI ora prakAranI vilakSaNa ceSTA kare che ane evI ceSTAthI bhAvono kaM bharelA bhayaMkara "AraMbhathI' - kArya maMDANathI 'gaMbhIra' - na kaLI zakAya 580
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-96 evI amAnuSa vyavahAratAe vartatAM te tathAprakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. tema - A AtmA che tene potAnA AtmasvarUpanuM bhAna nathI, eTale 'ajJAnane lIdhe ja' te bhAvya evA pa2ne ane bhAvaka evA AtmAne eka kare che ane ema karato te 'avizvAAnubhUtimAtramAvAnuMcita' - avikAra anubhUti mAtra' bhAvakane anucita evA 'vicitrabhAvyakrodhAdivikArakaraMbitacaitanyapariNAmavikAratayA' vicitra bhAvya krodhAdi vikArathI 'karaMbita' - saMmizrita - caitanyapariNAma vikAratAe karIne' tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse che. arthAt bhAvaka AtmA to jyAM koI paNa vikArano avakAza nathI evo 'avikAra' ane jyAM mAtra eka .anubhUti sivAya bIjuM kAMI nathI evo 'anubhUtimAtra' che ane bhAvya evA krodhAdi to 'vikAra' che ane 'vicitra' - nAnA prakAranA vibhAva bhAva che. Ama bhAvaka AtmA ane bhAvya para banne pragaTa vibhinna ane vilakSaNa che, eTale vicitra bhAvya krodhAdi vikAra e 'avikAra anubhUtimAtra' bhAvakane anucita che - ucita nathI - yogya nathI, chatAM ajJAnane lIdhe ja bhAvaka AtmA bhAvya krodhAdi vikArathI seLabheLa caitanyapariNAma vikArapaNe pariNamI tevA tevA prakAranA krodhAdi vibhAva bhAvano kartA pratibhAse che. athavA jema - jeNe ziSyanI yogyAyogyatAnI parIkSA nathI karI evA 'aparIkSaka' AcArye ziSyane Adeza karyo ke 'tuM mahiSanuM - pADAnuM dhyAna dhara'. eTale te guru AdezathI te 'mugdha' - bALo bhoLo - aNasamaju ziSya pADAnuM dhyAna dharavA beTho ne pADAnA dhyAnamAM tallIna - tanmaya banelo te pADAne ne AtmAne eka ciMtavavA lAgyo. eTale jenA ziMgaDA AkAzane karSe che khaNe che evA 'abhaMkaSa viSANavALo' mahAmahiSa - moTo pADo pote AtmA che ema ekapaNAno adhyAsa tene thaI gayo ! te eTale sudhI ke te jyAM dhyAna dharato hato te oraDAmAM eka dvAra mANasane bhAra nIkaLavAnuM hatuM ane bIjuM pADAne nIkaLavAnuM hatuM, chatAM te pADA-dhyAnI 'manuSya-pADo' manuSya dvArano upayoga karavAnuM choDI daI mahiSa dvArano upayoga karavA lAgyo ! Ama ajJAnane lIdhe ja te tathAvidha bhAvano kartA praveze che. tema mahiSa dhyAnAviSTa duSTAMta H ajJAnane lIdhe ja zeya-zAyaka evA parane-AtmAne eka karato AtmA tathAvidha vibhAvano kartA - -- A AtmA paNa 'ajJAnAt' 'ajJAnane lIdhe' zeya zAyaka evA para-AtmAne eka karato, AtmAmAM 52dravyano adhyAsa kare che, AtmAmAM paradravyanuM ekarUpa paNuM mAnI bese che. eTale (1) noIdriyanA mananA viSayarUpa karAyelA dharma-adharma-AkAza-kALa-pudgala-jIvAMtarathI zuddha caitanya dhAtunI niruddhatA thAya che, tethI karIne (2) temaja - IMdriyanA viSayarUpa karAyelA rUpi padArthathI teno 'kaivala bodha' - 'kaivala jJAna' 'tirohita' thaI jAya che, tethI karIne (3) ane 'mRtaka' - maDadA - rUpa 'kalevaramAM' khoLIAmAM paramAmRta' parama amRta vijJAnaghananI mUrchitatA thAya che, tethI karIne, te AtmA tathAvidha bhAvano kartA pratibhAse che. je je prakAre AtmAne ciMtana karyo hoya te te prakAre te pratibhAse che. - - viSayArrApaNAthI mUDhatAne pAmelI vicAra zaktivALA jIvane AtmAnuM nityapaNuM bhAsatuM nathI, ema ghaNuM karIne dekhAya che, tema thAya che, te yathArtha che, kemake anitya evA viSayane viSe Atmabuddhi hovAthI potAnuM paNa anityapaNuM bhAse che. - vicAravAnane AtmA vicAravAna lAge che. zUnyapaNe ciMtana karanArane AtmA zUnya lAge che, anityapaNe ciMtana karanArane anitya lAge che, nityapaNe ciMtana karanArane nitya lAge che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 226, hAthanoMdha sva jIva 581 para pudgala
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tethI A sthita che ke jJAnathakI kartutva nAze che - edeNa du so kattA AdA NicchayavidUhiM parikahido / evaM khalu jo jANadi so muMcadi sabakattittaM // 17 // A ajJAne kartA AtamA, bhAkhyo nizcaya jANa re; amale to te bhUto, artRtva sarva su150 3... mazAnathI. 87 gAthArtha - AthI ja (ajJAnathI jo te AtmA nizcayavidothI kartA parikathita che, ema nizcayathI je jANe che te sarva kartRtva mUke che. 97 AtmakhyAtiTIkA tataH sthitametad jJAnAnnazyati kartRtvaM - etena tu sa kartAtmA nizcayavidbhiH parikathitaH / ___ evaM khalu yo jAnAti sa muMcati sarvakartRtvaM // 97 // yenAyamajJAnAtparAtmanorekatvavikalpamAtmanaH karoti tenAtmA nizcayataH kartA pratibhAti / yastvevaM jAnAti sa samastaM kartRtvamutsRjati tataH sa khalvakartA pratibhAti / tathAhi - ihAyamAtmA kilAjJAnI sannajJAnAdAsaMsAraprasiddhena militasvAdasvAdanena mudritabhedasaMvedanazaktiranAdita eva syAt tataH parAtmAnAvekatvena jAnAti tataH krodhohamityAdi vikalpamAtmanaH karoti tato nirvikalpAdakRtakAdekasmAdvijJAnaghanAtprabhraSTo vAraMvAramanekavikalpaiH pariNAman kartA pratibhAti / jJAnI tu san jJAnAt tadAdiprasiddhyA pratyekasvAdasvAdanenonmadritabhedasaMvedanazaktiH syAta tato'nAdinidhanAnavaratasvadamAnanikhilarasAMtaraviviktAtyaMtamadhuracaitanyaikaraso'yamAtmA bhinnarasaH kaSAyAstaiH saha yadekatvavikalpakaraNaM tadajJAnAdityevaM nAnAtvena parAtmAnau jAnAti / tato'kRtamekaM jJAnamevAhaM na punaH kRtako'nekaH krodhAdirapIti krodhohamityAdivikalpamAtmano manAgapi na karoti / tataH samastamapi kartRtvamapAsyati / tato nityamevodAsInAvastho jAnan evAste / tato nirvikalpo'kRtaka eko vijJAnaghanobhUto'tyaMtamakartA pratibhAti / / 97|| AtmabhAvanA - tataH sthitametad - tethI mA sthita cha ? - jJAnAt nazyati kartRtvaM - zAnI urtRtva - lugnAze cha - nAza pAmecha - etena tu - AdhI 4 - mazAnathI 4 sa AtmA - te mAtmA kartA - itA nizcayavidbhiH parikathitaH . nizcayavidyAthI - nizcayana PALTthI paricita cha, evaM khalu yo jAnAti - abha 5252 ! nizcaye rIne se cha, sa sarvakartRtvaM muMcati - te sarva tatva bhUche. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||97| yenAyamAtmA-thA- 294thI mA pratyakSa anubhavAso mAtmA ajJAnAt-zAnane bIdhe parAmanorekatvavikalapamAsAna karoti-52-mAtmAnI pAnI niyamAtmAnI 13cha, tenAtmA nizcayataH kartApratimAti-tathA- 24thI mAtmA nizcayathI rtA pratibhAse che-dIse che. yastvevaM jAnAti - 53 mata cha, sa samastaM kartRtvamutsarjati - ta samasta rtRtva - piy Gsa cha - visara cha - chorI dhecha, tataH sa khalvakartA pratibhAti - tathA zanate 5252 ! - nizcaye zane mata 'pratimAse' cha - bhachatema 'mAsa' - sAmo 'mAse'che-hIse che. tathA hi - so! 3 - ihAyamAtmA kilAjJAnI san - HdhA - bhAlone viSe mA mAtmA 5352 ! suTapa mazAnI sato (aal) mudrita 582
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-97 AtmakhyAti TIkArya jethI A ajJAnathI para-AtmAno ekatva vikalpa AtmAno kare che, tethI AtmA nizcayathI kartA pratibhAse che, paNa je ema jANe che te samasta katva utsarje (choDI ghe) che, tethI te nizcayathI akartA pratibhAse che. te A prakAre - ahIM A AtmA nizcayathI ajJAnI sato, ajJAnane lIdhe AsaMsAraprasiddha milita svAdanA svAdanathI mudrita bhedasaMvedanazaktivALo anAdithI ja hoya, tethI karIne te 52-AtmAne ekapaNe jANe che, tethI karIne "huM krodha chuM' ItyAdi vikalpa AtmAno kare che, tethI karIne nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanathI prabhraSTa te vAraMvAra aneka vikalpothI pariNamato kartA pratibhAse che, paNa jJAnI sato, jJAnane lIdhe tadAdi prasiddhivALA pratyeka svAdanA svAdanathI unmudrita bheda saMvedanazaktivALo hoya, tethI karIne - anAdinidhana, anavarata svadamAna, nikhila rasAMtarathI vivikta atyaMta madhura caitanya ekarasa A AtmA, bhinnarasa kaSAyo che, teonI sAthe ekatva vikalpakaraNa te ajJAnathI che - ema nAnAtvathI (bhinnapaNAthI) te para-AtmAne jANe che, tethI karIne - amRtaka eka jJAna ja huM chuM, nahi ke kRtaka aneka krodhAdi paNa, ema (jANI) te 'huM krodha chuM" ItyAdi vikalpa AtmAno jarA paNa karato nathI. tethI karIne te samasta ja kartutva phagAvI de che, tethI karIne nityameva udAsIna avasthAvALo te jANato ja rahe che, tethI karIne nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanIbhUta te atyaMta akartA pratibhAse che. 97 bevasaMvenazavittaranAvita jIva cAtu - mudrita - bheda saMvedanazaktivALo anAdithI ja hoya. zAthI ? mAsaMsArasiddhana nititasvAsthAnena - AsaMsAraprasiddha - A saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI prasiddha milita - maLelA - mizrita svAdanA svAdanathI - AsvAdapaNAthI. te milita svAda svAdana zAne lIdhe ? ajJAnAt - ajJAnane lIdhe. ema ajJAnane lIdhe mudrita bheda saMvedana zaktivALo hoya tethI zuM? tata: pUrAbhAnAveinTena nAnAti - tethI parane ja AtmAne ekatvathI - ekapaNe jANe che. tethI zuM? tata: zodhonityavivi7mAtmanaH karoti - tethI krodha huM ItyAdi vikalpa AtmAno kare che. tethI zuM ? nirvijatpAvakRtAvejasmadvijJAna nATyaprado - nirvikalpa - vikalpa virahita akRtaka - akRtrima eka - advaita vijJAnaghanathI prabhraSTa - prakRSTapaNe bhraSTa - pravyuta thayelo te vAraMvArane vindhaH rijhamanuM rtA pratibhAti - vAraMvAra - pharIpharIne aneka - nAnA prakAranA vikalpothI pariNamato kartA pratibhAse che - jema che tema dIse che. paNa jJAnI tu sana - jJAnI saMto (hoto) jJAnAta - jJAnane lIdhe samudritame saMvenazakti cAtu - unmudrita - mudrA jenI ughaDI gaI che evI bheda saMvedanazaktivALo hoya. zAthI? tasiddhayAtA pratye svAsthAnena - tadAdithI - te jJAnanI AdithI - zarUAta - prasiddhi - pragaTatA che jenI evA pratyeka - pratyekanA eka - jUdA jUdA svAdanA svAdanathI - AsvAdavApaNAthI. Ama jJAnane lIdhe unmudrita bheda saMvedanavALo thatAM zuM ? tatoDanAiinaghanA navaratavamAnanilitarAMta vivivata - tethI anAdinidhana - anAdi anaMta, anavaratapaNe - vagara aTakya - niraMtara svadamAna - svadAtA, nikhila - samasta rasAMtarathI - bIjA badhA rasathI vivikta - jUdA evA atyaMtamadhuvaitavaijaraso mAtmA - atyaMta madhura-mIThA caitanya ekarasavALo A AtmA, (ane) pitrasA: vAyA: - bhinna-jUdA rasavALA kaSAyo che, saiH sada viharAM tatvajJAnAtu - teo - te kaSAyo sAthe je ekatva vikalpakaraNa - ekapaNAnA vikalpanuM karavuM te ajJAnane lIdhe che, rUrva nAnAlvena parAbhAnI nAnAti - evA prakAre ema nAnAtvathI - nAnApaNAthI - bhinna bhinnapaNAthI parakhe ne AtmAne jANe che. tethI zuM ? tatoDaRtachameOM jJAnamevAduM na punaH toDaneva: dhArisvati - tethI akRtaka-akRtrima eka-advaita jJAna ja huM chuM, nahi ke kRtaka-kRtrima aneka-nAnA prakArano krodhAdi paNa ema jANI, DhoghodanityAdri vijatvamAbhano manAI na karoti - "krodha huM' ItyAdi ItyAdi vikalpa AtmAno jarA paNa nathI karato. tethI zuM? tata: samasta rRtvamapAta - tethI samasta paNa kartutva-kartApaNuM apAsta kare che - dUra phagAvI ghe che. tethI zuM? tatoganityamevANInAvastho nAnanuM vAste - tethI nitye ja - sadAya udAsIna avasthAvALo jANato ja rahe che - birAje che, tethI zuM - SRtadda uo vijJAnanI pUtoDayaMtamatta pratimati - nirvikalpa - vikalpa virahita - akRtrima eka-advaita vijJAnaghana rUpa thaI gayelo te atyaMta - sarvathA akartA pratibhAse che. | ti "bAtmati' mAtmabhAvanA 6thA 583
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya "rAga dveSa ane ajJAna AtyaMtika abhAva karIne je sahaja zuddha AtmasvarUpamAM sthita thayA te svarUpa amArUM smaraNa, dhyAna ane pAmavA yogya sthAna che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 446, hAthanoMdha cetana parake joga sau, parako karatA hoya; pAte parako para lakhe, taje akartA soya.'' - zrI devacaMdrajI kRta dva.pra. 1-36 "avyAbAdha svaguNanI pUraNa rIta jo, kartA bhoktA bhAve 2maNapaNe dhare re lo, sahaja akRtrima nirmaLa jJAnAnaMda jo, devacaMdra ekatve sevanathI vare re lo.'' - zrI devacaMdrajI upara AgalI gAthAomAM je vivarI dekhADyuM te parathI 'jJAnAt tRtvanazyati' - zAna thakI kartRtva nAza pAme che ema sthita che, evo nizcaya siddhAMta atra bhagavAna zAna thakI kartRtva nahiM zAstrakAre pratipAdana karyo che ane 'vijJAnana' paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe bhagavatI 'AtmakhyAti'mAM potAnI ananya lAkSaNika zailImAM tenuM tattva sarvasvasamarpaka parama adbhuta vyAkhyAna karI, kartApaNA-akartApaNAno sAMgopAMga sakala vaijJAnika anukramavidhi prakAzyo che. teno parisphuTa bhAvArtha A prakAre - sukha kI sahelI hai akelI udAsInatA, ajJAnane lIdhe para-AtmAno ekatva adhyAtmanI jananI kelI udAsInatA.'' - zrImad rAjacaMdrajI, (50), 77 kAraNake A - pratyakSa anubhavAto AtmA 'ajJAnAt' vikalpa AtmAno kare che parAtmano vittvamAtmanaH roti, para vastunuM ne AtmavastunuM ekapaNuM vikalpavArUpa vikalpa AtmAno kare che, tethI AtmA nizcayathI kartA pratibhAse che, paNa je ema jANe che - para-AtmAno ekatva vikalpa e ja karma-kartRtvanuM mULa che ema jANe che, te jJAnI puruSa samasta kartRtva-kartApaNuM utsarje che, visarjana kare che, sarvathA choDI ghe che, tethI te jJAnI nizcayathI akartA pratibhAse che. A kartA-akartApaNAno samagra anukramavidhi A che - ajJAnI zAnI (koSTaka) ajJAnajanya kartApaNAno sAMgopAMga vaijJAnika anukramavidhi ajJAnaH parAtmAnI ekatvabuddhi, kRtaka aneka krodhAdi huM aneka vikalpa pariNamato nirvikalpa amRta eka vijJAnadhanathI prabhraSTa kartA akartA A lokane viSe A AtmA AtmasvarUpanuM jJAna nahi hovAthI nizcaye karIne ajJAnI ahIM hotAM 'ajJAnI san', ajJAnane lIdhe tene sva-paranA bhedanuM bhAna hotuM nathI. eTale 'A saMsAra prasiddha' - A saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI ja prasiddha 'milita svAdana svAdana vaDe' - 'mitita svAvasvAvanena' te mudrita bheda saMvedanazaktivALo - 'mudritamevasaMvevanazaktiH'- anAdithI ja hoya, maLelA seLabheLa khIcaDo thaI gayelA svAdanA svAdana vaDe jenI bheda saMvedanazakti mudrita thaI gaI che evo anAdi kALathI ja hoya, arthAt anAdi saMsArathI A ajJAna AtmAe sva-52 vastuno seLabheLarUpa milita-mizrita svAda karyA karyo che, eTale sva-parano bheda saMvedavArUpa tenI bheda saMvedanazakti - bheda anubhavana zakti mudrita nidhAnanI jema (sealed treasure) mudrita thaI gaI che, baMdha khajAnAnI jema sIlabaMdha thaIne rahelI che. eTale Ama Atma ajJAnane lIdhe ajJAnI AtmAnI sva-para bheda vijJAna - - - 584 jJAnaH parAtmAnI nAnAtva buddhi, amRta eka jJAna ja huM, nitya udAsIna avasthA jANato ja, nirvikalpa, akRta eka, vijJAnadhanabhUta
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaknakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-97 zakti baMdha khAnA jema "mudrita" thaIne paDI che, tethI karIne A ajJAnI AtmA para-AtmAne ekapaNe jANe che. paraMbhAnAveRtvena nAnAti ! eTale pachI te "huM krodha chuM' ItyAdi vikalpa AtmAno kare che. eTale pachI te nirvijatpAtAvachAkijJAnanA prazray:" . nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanathI prabhraSTa thayelo vAraMvAra aneka vikalpothI pariNamato sato - kartA pratibhAse che. vAraMvAranevi : varAmanuM kartA pratipati | arthAt te krodhAdi kRtaka-kRtrima aneka vikalpo kare che, eTale jyAM koI paNa vikalpa che nahi evo vikalpAtIta hovAthI je nirvikalpa che, koI kartAe nahIM karela hovAthI je akRtrima - akRtaka che, jJAna sivAya bIjo bhAva nahi hovAthI advitIya - advaita hovAthI je eka che ane sarva pradeze ghana-nakkara vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya hovAthI je "vijJAnaghana' che, evA nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanathI prabhraSTa - prayyata - pramatta thayelo AtmA vAraMvAra nAnA prakAranA vikalpothI pariNamato sato kartA pratibhAse che. Ama (1) Atma ajJAna hoya che, (2) tethI bheda ajJAna hoya che, (3) tethI para-AtmAno ekatva adhyAsa hoya che, (4) tethI vikalpakaraNa hoya che, (5) tethI nirvikalpa vijJAnaghanathI pramattapaNuM hoya che, (6) tethI kartApaNuM hoya che. A kartutvano sAMgopAMga sakala avikala anukrama vidhi che. paNa AthI ulaTuM jJAna tu san - A AtmA jJAnI hotAM, jJAnAt - AtmasvarUpanA jJAnane lIdhe, "tADhiprasiddhacAtA' - tadAdi prasiddha thaI rahela - jyArathI te jJAna zAnajanya akartApaNAno saMpUrNa uparyuM tyArathI jenI AdinI - zarUAtanI prasiddhi che evA vaijJAnika anukrama vidhi "pratyejasvavivAhanena' . "pratyeka svAdanA svAdana vaDe' 'unmudrita bheda saMvedana A zaktivALo' - " nyudrita saMvedRnazaktiH' - hoya che. arthAt sahaja zuddha AtmasvarUpanuM jJAna thatAM A AtmA jJAnI hoya che, eTale te jJAnane lIdhe sva-paranA pratyekano - eka ekanA svAdanuM svAdana tene hoya che, jethI karIne enI bheda saMvedanazakti je anAdithI "mudrita" - sIlabaMdha (sealed) paDI hatI, te "unmudrita' (unsealed) thAya che, tenI mudrA (seal) truTatAM khUllI thAya che, eTale teno bheda saMvedanazaktirUpa nidhAna - amUlya khajAno khUle che. eTale pachI te svAdano bheda A pramANe jANe che - A AtmA "anAdi nidhana - anAdi anaMta "anavarata svadamAna' vagara aTakyuM niraMtara cakhAI rahela. "nikhila rasAMtarothI viviktaH - sarva anya rasothI sAva judo alaga tarI Avato evo, "atyaMta "cetavaika rasa" madhura" che - "caitantharasoDa mAtmA' - jyAM parama miSTa-parama amRta caitanya rasa sivAya bIjuM kAMI nathI evo caitanya ekarasarUpa che; ane "fbannarasA: chAyA:' - kaSAyo to "bhinnarasa" che, bhinna - judA judA vividha rasavALA che. Ama caitancakarasa AtmA parama madhura paramAmRta sarasa che, ne bhinnarasa krodhAdi to parama kaTu parama viSa vipAkI virasa che - ema sarasa caitanyarasa AtmAnA ne virasa krodhAdinA svAdanuM pragaTa bhinnapaNuM te AsvAde che, unmudrita bheda saMvedana zaktithI saMvede che. eTale pachI te kaSAyo sAthe je "ekatva vikalpakaraNa" - ekapaNAno vikalpa karavo te ajJAnathI che, ema nAnAtvathI - bhinnapaNAthI te para-AtmAne jANe che, 'tyeve nAnAtvena parAtmAnI nAnAti' - eTale pachI koI kartAnI je kRti nathI evuM akRtrima "akRtaka' 'eka' jJAna ja huM chuM, "vRtarja jJAnamevAE, paNa kRtrima - kRtaka' "aneka krodhAdi paNa huM nathI, " puna: toDane: zoghavirapa' - ema samajI te "huM krodha chuM' ItyAdi vikalpa AtmAno jarA paNa karato nathI. eTale te samasta ja kartutva phagAvI ghe che. "tata: samastama jarRtvamasthiti' - eTale pachI nityameva udAsIna avasthAvALo te jANato ja rahe che', nityameva 3vAsInAvo nAnatrevAte, arthAt sarva parabhAva-vibhAvathI asparya evI "utu' - ucca AtmadazA-sthAne "AsIna' besavArUpa udAsIna avasthAne pAmelo te mAtra sAkSIrUpe jJAtA - ceSTA ja rahe che. eTale pachI nirvi7oDakta po vijJAnanImUta. - nirvikalpa akRtaka eka vijJAnaghanIbhUta te atyaMta akartA pratibhAse che, macatamatta 585
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pratimati . arthAt sarva vikalpathI para hovAthI je nirvikalpa che, akRtrima - sahaja hovAthI je akRtaka (non-artificial) che, parabhAvanuM ata maTI javAthI - advaita hovAthI je eka che ane anya bhAvane pesavA na dIe evo ghana - nakkara sarva pradeze vijJAnamaya rUpa vijJAna hovAthI je vijJAnaghana che, evo nirvikalpa, akataka, eka "vijJAnaghana thaI gayelo te sahaja zuddha AtmasvarUpane pAmelo 'sahajAtmasvarUpa' AtmA sarvathA akartA pratibhAse che. sarva vibhAvathI udAsIna ane atyaMta zuddha nija paryAyane sahajapaNe AtmA bhaje tene zrI jine tIvra jJAnadazA kahI che. je dazA AvyA vinA koI paNa jIva baMdhana mukta thAya nahIM evo siddhAMta zrI jine pratipAdana karyo che, je akhaMDa satya che." - zrImad rAjacaMdra, (484), 572 ane AvI tathArUpa parama udAsIna nirvikalpa "vijJAnaghana' tIvra zAnadazAnI jIvanamAM sAkSAt, amRta anubhava karanArA zrImad rAjacaMdrajInA temanA paramArthasakhA saubhAgya paranA amRta patromAM sahaja anubhavolgAra che ke - "citta udAsa rahe che." "kAraNake vItarAgatA vizeSa che, anya saMgamAM bahu udAsInatA che." atyaMta udAsa pariNAme raheluM evuM je caitanya tene jJAnI pravRttimAM chatAM tevuM ja rAkhe che." "atra samAdhi che. pUrNa zAne karI yukta evI je samAdhi te vAraMvAra sAMbhare che. parama satanuM dhyAna karIe haiye. udAsapaNuM varte che." cotarapha upAdhinI jvAlA prajvalatI hoya te prasaMgamAM samAdhi rahevI e parama duSkara che ane e vAta to paramajJAnI vinA thavI vikaTa che, amane paNa Azcarya thaI Ave che, tathApi ema prAye varyA ja kare che, evo anubhava che. AtmabhAva yathArtha jene samajAya che, nizcaya rahe che, tene e samAdhi prApta hoya che. samyaka darzananuM mukhya lakSaNa vItarAgatA jANIe chaIe ane tevo anubhava che." udAsa pariNAma AtmAne bhajyA kare che." atyaMta pariNAmamAM udAsInatA pariNamyA kare che." "amane to evI jaMjAla viSe udAsInapaNuM varte che, amAre viSe vartato parama vairAgya vyavahArane viSe kyAreya mane maLavA deto nathI." ItyAdi - zrImad rAjacaMdra, aM. 235, 248, 270, 271, 282, 284, 301 ane AvA parama "duSkara duSkara kAraka' jJAnI puruSanI" AvI vikaTa jJAnadazAne anulakSIne ja kadAca mahAjJAnI AnaMdaghanajI jevA yogI puruSe gAyuM haze ke - "dhAra taravAranI sohalI dohalI caudamA jinataNI caraNa sevA; dhAra para nAcatA dekha bAjIgarA, sevanA dhAra para rahe na devA." - zrI AnaMdaghanajI para pugala jIva juo: "adhyAtma rAjacaMdra" (svaracita) prakaraNa ekasaThamuM upAdhi maLe samAdhi : alaukika "rAdhAvedha 586
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-57 have ajJAnathI ja kartApaNuM hoya che ema adbhuta anyoktithI darzAvato samayasAra kaLaza (12) prakAze che vasaMtatilakA satRRNAbhyavahArakArI, ajJAnatastu jJAnaM svayaM kila bhavannapi rajyate yaH / pItvA dadhIkSu madhurAmlarasAtigRddhyA, gAM dogdhi dugdhamiva nUnamasau rasAlaM // 57 // ajJAnathI ja saha je tRNa bhojanAro, jJAna svayaM nakI chatAM paNa raMjanAro; zrIkhaMDa pI khaTamIThA rasa vRddhi ANe, te gAyanuM dudha rasAla duhe ja jANe ! 57 amRta pada-57 jJAna bhojana ajJAnathI bagADato, zAne rAgano raMga lagADato, gaja zuM khaDa A kharekhara ! khAya re ? miSTa bhojana zuM khaDa milAya re ?... jJAna bhojana... 1 khaTamITho zrIkhaMDa A khAIne, khaTamIThA rasathI na dharAIne, ativRddhithI dohe gAyane ! dUdha rasALuM pIvA dhAyane khaDakhAvApaNuM A choDane ! jJAna bhojanamAM manane joDane ! jJAna bhojana... 2 bhagavAna amRtacaMdranI A vANane, amRtamayI sadAya pramANane !... jJAna bhojana... 3 artha - je kharekhara ! svayaM jJAna hotAM chatAM ajJAnathI ja sadguNa abhyavahArakArI (tRNa sahita AhAra karanAro) rAga kare che (raMje che), te zrIkhaMDa pIne madhurAmsa (khaTamIThA) rasanI ativRddhi thakI kharekhara ! gAyanuM jANe 2sAla dUdha dUhe che ! 'amRta jyoti' mahAbhASya "samasta saMsAra be pravAhathI vahe che, premathI ane dveSathI, premathI virakta thayA vinA dveSathI chUTAya nahi.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (480), 566 meM ajJAnameM supta rahyo para dhyAna meM, jAgyo jAnyau tattva tohi guna mAna meM, jyuM daridrI lahI dravya adhRti citama~ kare, taise asaMta jJAna pAI jJAna sukha jana vare.'' zrI devacaMdrajI kRta 'dravyaprakAza', 3-121 uparamAM 'AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM katva mUla ajJAna vivarI dekhADyuM, tenI puSTimAM sArasamuccayarUpa A kaLaza lalakAryo che, 'jJAnaM svayaM ti mavaSi rAkhyate yaH' - A AtmA svayaM - pote pragaTapaNe zAna hotAM chatAM je raMjAya che raMgAya che - rAgAdinA raMgathI raMgAya che, te ajJAnane lIdhe ja satRNAbhyavahArakArI 'ajJAnatastu satRSNAmyavahArajArI' che, tRNa sAthe abhyavahAra - AhAra karanAro che. arthAt hAthI jema suMdara zuddha dhAnya hoya, tene tRNa-ghAsa sAthe bheLavIne-mizra karIne seLabheLa karIne khAya che, satRNa abhyavahAra azuddha AhAra kare che, tema A jJAnamaya AtmA pote nizcayathI pragaTa zuddha jJAna che chatAM, potAnA nija svarUpanuM bhAna nahi hovAthI ajJAnane lIdheja rAgAdi raMganA anuraMjana sAthe mizrapaNe - seLabheLapaNe - azuddha bhAva sahitapaNe azuddha anubhava kare che. A ja zuddha dhAnyarUpa amUlya je jJAna, tenuM tRNarUpa - taNakhalA jevA nirmAlya rAgAdi raMgana sAthe abhyavahAra - AhAra karavArUpa sadguNa abhyavahArakArIpaNuM che ane Aja je rAgAdi raMgathI raMgAyelo 587 - -
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ajJAnI jIva che te ja satRNAbhyavahA2kArIpaNuM choDAvavA mATe mahAjJAnezvara paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajI suMda2 anyoktithI ajJAnInA ajJAnano mArmika upahAsa kare che 'pItvA dadhIkSu madhurAmlarasAtigRddhyA ' dadhi-IkSu pIne madhura-amla-khaTamIThA rasanI ativRddhithI vadhAre paDatI lolupatAthI te kharekhara ! gAyanuM jANe rasAla dUdha dohe che ! - mAM lodhi yughdhamiva nUnamatau rasAnuM / ' arthAt koI manuSya dadhi-Isu - dahIM ane IzunuM - zeraDInuM mizraNa pIe che, tene teno khATo-mITho (khaTa mITho) 2sa goThI jAya che, te eTale sudhI ke tene te khaTamIThA rasanI 'vRddhi' lubdhatA lAlasA upaje che, tethI khaTamIThA rasanI 'ativRddhithI' - atizaya vRddhithI - vadhAre paDatI lubdhatAthI (Excessive greed) te gAyanuM rasAla-rasabharyuM-sarasa dUdha dohe che, te eTalA mATe ke khaTAzanuM mizraNa meLavaNa nAMkhI te dUdhamAMthI prathama to dahIM bane - dUdha pote dadhi paryAye pariName, ne pachI temAM Isu rasanA saMyogasaMbaMdha thakI (admixture) potAno priya khaTamITho rasa hAMsala thAya ! Ama te gAyanuM 2sAla dUdha dohe che te kharekhara ! dadhi-Izuno khaTamITho rasa AsvAdavA khAtara ! tema ajJAnI jIva che te anAdithI sva-paranI bheLaseLavALo-'milita AsvAdavALo' vikRta caitanyapariNAmano vi2sa - vikRta rasa anubhavI rahyo che ane anAdi abhyAsathI te virasa rasa paNa tene goThI gayo che ! te eTale sudhI ke tene te khaTamIThA rasa samA virasa rasanI 'vRddhi' - lubdhatA - lAlasA upaje che. tethI te virasa rasanI 'ati vRddhithI' - vadhAre paDatI lubdhatAthI (Excessive greed) te cetanA-kAmadhenunuM rasAla-rasabharyuM-sarasa zAna-dUdha doDe che, te eTalA mATe ke rAgAdi raMganarUpa vibhAva-khaTAzanuM mizraNa-meLavaNa naMkhAtAM te jJAna-dUdhamAMthI prathama to ajJAnarUpa dahIM bane - jJAna-dUdha pote ajJAna-dhi paryAye pariName ane pachI temAM parabhAvarUpa IkSurasanA saMyoga saMbaMdha thakI (admixtures) potAno anAdino priya khaTamITho virasarasa vibhAvarUpa vikRta cetana rasa hAMsala thAya ! Ama te cetanA-kAmadhenunuM rasAla jJAna-dUdha dohe che, te kharekhara ! vibhAva - parabhAvano mizra khaTamITho virasa rasa AsvAdavA khAtara ! S - - 588 - -
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-58 ajJAnanI bhArobhAra niMdA karato samayasAra kaLaza (13) prakAze che - zArdUlavikrIDita ajJAnAnmRgatRSNikAM jaladhiyA dhAvaMti pAtuM mRgA, ajJAnAttamasi dravaMti bhujagAdhyAsena rajjau janAH / ajJAnAca vikalpacakrakaraNAdvAtottaraMgAbdhivat, zuddhajJAnamayA api svayamamI kIbhavaMtyAkulAH // 58 // ajJAne mRgatRSNikA jaladhIthI pIvA mRgo doDatA, ajJAne tamamAM bhujaMga rajumAM mAnI jano bhAgatA; ajJAne parane taraMgI jaladhi zuM vikalpa caDhe gatA. zuddhajJAnamayA chatAM svayamapi Akula kartA thatA. 58 amRta pada-58 ajJAne kartA thaI AtmA, Akula thaI akaLAya... dhruva pada. 1 ajJAne mRga mRgajala pIvA, jalabuddhithI dhAya, ajJAne aMdhAre raju, mAnI sApa palAya... ajJAne kartA. 2 ajJAne ja vikalpa cakranA, karaNa cAkaDe caDAya, vAye hele caDatA sAyara zuM, hAya hiloLA khAya... ajJAne kartA. 3 zuddha jJAnamaya chatAMya pote, jana A kartA thAya, bhagavAna amRta jyoti bhUlI, Akula thaI akaLAya.. ajJAne kartA. 4 artha - ajJAnathI mRga tRAikAne (jhAMjhavAnA jalane) jala buddhithI pIvAne mRgo doDe che, ajJAnathI tamasamAM rajUmAM bhujagAdhyAsathI (doraDImAM sApa mAnI besI) jano bhAge che ane ajJAnathI vikalpa cakrakaraNathakI vAyuthI uttaraMga samudranI jema A (jano) svayaM zuddha jJAnamaya chatAM Akula banI svayaM kartA thAya che amRta jyoti' mahAbhASya "A loka trividha tApathI AkuLa vyAkuLa che. jhAMjhavAnAM pANIne levA doDI tRSA chIpAvavA Icche che evo dIna che. ajJAnane lIdhe svarUpanuM vismaraNa thaI javAthI bhayaMkara paribhramaNa tene prApta thayuM che. samaye samaye atuLa kheda, jvarAdika roga, maraNAdika bhaya, viyogAdika duHkhane anubhave che, evI azaraNatAvALA A jagatane eka sapuruSa ja zaraNa che, satyaruSanI vANI vinA koI e tApa ane tRSA chedI zake nahIM ema nizcaya che. mATe pharI pharI te satyaruSanA caraNanuM ame dhyAna karIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, aM. (184), 213 "muja lAyakatA pararasI re lAla. paratuSNAe tapta re, te samatArasa anubhave re lAla. sumati sevana vyAsa re...' - zrI devacaMdrajI ajJAnanI bhArobhAra niMdA karatA A kaLaza kAvyamAM keTalAka suprasiddha daSTAMto tAdezya AbehUba zabdacitrathI (graphic pictures * svabhAvoktithI) AlekhI mahAparamArtha kavIzvara amRtacaMdrajI anyoktithI jIvonI ajJAna niMdrA uDADe che. jJAnAn mRtRvidAM nadhiya vaMti pAnuM 5T: - ajJAnane lIdhe mRgatRSNikAne - jhAMjhavAnA jalane jala buddhithI pIvAne mRgo - haraNIyAMo doDe che, 589
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ajJAnane lIdhe tamasamAM ghora - aMdhakAramAM rajUmAM - doraDAmAM bhujaga adhyAsathI - sApa mAnI besavAthI jano drave che - daDadaDa doDI jAya che - ekadama vege bhAge che, "jJAnAttamati dravaMti muna Tdhyasena raNa nanA:', ane ajJAnane lIdhe vikalpacakranA - cakra jevA vikalpavRMdanA karaNathakI - karavA thakI vAyuthI uttaraMga - uMcA uchaLatA taraMgavALA abdhi - samudranI jema - "jJAnAvuM vihatpakkaragAdvItottaraM zcivata' - Akula thayelA A jano svayaM - pote zuddha jJAnamaya chatAM kartArUpa thAya che - "zaddha jJAnamAM mari svAmI harTImavaMtyajUnA:' - atre A anyoktionI paramArtha ghaTanA A prakAre - (1) unDALAmAM araNyamAM bhaTakatA mRgane dUra dUra kSitijamAM jalano AbhAsa ApatuM mRgajala - jhAMjhavAnuM pANI dekhAya che, tene sAcuM pANI jANI ajJAnI mRga te pANI pIvAnI AzAthI te pratye pUrapATa doDe che, paNa te jhAMjhavAnuM pANI to hAthatALI daI dUra ne dUra ja rahe che, mithyAbhAsarUpa hoI kAMI hAthamAM AvatuM nathI, ne mRga bicAruM thAkI pAkIne lothapotha thAya che, ajJAnane lIdhe matibhramathI atizrama karI mahAduHkhI thAya che. tema ajJAnane lIdhe mRga - durbaLa haraNa jevA - abUjha pazu jevA gamAra ajJAna jIvo che; te ajJAnI jIva-mRgalAMone parabhAvarUpa mRgajalamAM AtmabhAvarUpa jalano bhAsa thAya che, eTale te jala pIvAnI durAzAthI te parabhAva mRgajala pratye anudhAvana kare che, paNa te parabhAva mRgajala to mithyAbhAsarUpa hovAthI temAM kyAreya paNa kaMI paNa AtmabhAva-jalanI prApti saMbhavatI nathI, Ama ajJAnane lIdhe bicArA ajJa jIva-mRgo bhavAraNyamAM bhaTakatA rahI parabhAvamAM AtmabuddhirUpa atibhramathI atizrama pAmI sahA bhavabhramaNa duHkha anubhave che. mATe anyokti - he abUjha jIva-mRgo ! tame A parabhAvarUpa mRgajalamAM AtmabhAva-jalanI mithyA bhramaNAthI tRSNAthI doDI doDI bhavabhramaNa klezane anubhavo cho, te ajJAnane lIdhe che, mATe te AtmabhrAMti janya bhavabhrAMti ucchedavA mATe ajJAnane choDo ! ane parabhAva pratye phogaTa ma doDo ! . (2) tamasumAM - aMdhArAmAM doraDuM paDyuM che, tene ajJAnane lIdhe sApa mAnI besI loko bhAge che. tema ajJAnI jIvo tamasamAM - gADha ajJAna aMdhakAramAM paDyA che. te AtmavasturUpa doraDAmAM paravaturUpa bhujagano adhyAsa kare che, mAnI bese che, eTale te "drave che' bhaDakIne vege bhAge che ! A huM nahi ema mAnI besI AtmasvarUpathI dUra palAyana kare che ! athavA to paravaturUpa doraDAmAM AtmavasturUpa bhujagano adhyAsa kare che, mAnI besavApaNuM kare che, eTale te "drave che' - dravI jAya che - ogaLI pIgaLI jAya che. eTale ke paravastumAM tanmaya banI ekarasa thAya che. mATe A parathI anyokti - he AtmabhrAMti pAmelA moha mUDha jIvo ! tame AtmAmAM paranI bhrAMtithI bhaDakIne AtmasvarUpathI dUra ma bhAgo ! paramAM AtmAnI bhrAMtithI paramAM tanmaya ekarasa ma bano ! "sat' e kaMI dUra nathI, paNa dUra lAge che ane e ja jIvano moha che. "sat' je koI che, te "sata ja sarala che, sugama che ane sarvatra tenI prApti hoya che. "satu" che te bhrAMti nathI, bhrAMtithI kevala vyatirikta (jUduM) che, kalpanAthI "para' (Aghe) che, mATe jenI prApta karavAnI deDha sati thaI, teNe pote kaMIka jANato nathI, evo dRDha nizcayavAlo prathama vicAra karavo ane "satu"nI prApti mATe jJAnIne zaraNe javuM, to jarUra mArganI prApti thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. (51), 211 (3) samudra che. temAM vAyunA hiloLA Ave che ne moTA mojAM uchaLe che - uMcA taraMgo uThe che, ne tethI kSobha pAmato - khaLabhaLI uThato samudra, svayaM - pote nistaraMga chatAM, Akula hoya che. tama AtmArUpa samudra-caitanyasAgara che, temAM parabhAva-vibhAvanI vAsanArUpa vAyunA hiloLA Ave che ne vikalponA mojo uchaLe che - uMcA vikalpa taraMgo uThe che, eka vikalpataraMga uThyo - pachI bIjo uThyo - pachI trIje uThyo ema duzcakranI (Vicious Circle) jema vikalpacakra ghUmyA kare che, vikalpanuM cakaraDuM cAlyA kare che ane tethI kSobha pAmato A vikalpacakranA duzcakramAM cAkaDe caDhelo A jIva "Akula' thAya 590
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-58 che, herAna herAna-duHkhI duHkhI thAya che. kAraNake pote zuddha jJAnamaya chatAM vikalpAkula jIvo kSobha pAmI vikalpacakranA karavA thakI khaLabhaLI uThI, kartA bane che ane tethI Ama vikalpacakranA ghUmavAthI bhavacakra dhUmAvAya che, ne jIva 'Akula' - duHkhI thAya che. mATe A parathI'anyokti - 3 vikalpAkula AtmAo ! tame pote zuddha jJAnamaya cho, zAMta nistaraMga samudranI jema zAMta nistaraMga zuddha caitanyasAgara cho, chatAM vikalpanA taraMgothI kSobha pAmI zAne Akula thAo cho ? hAthe karIne zAne herAna herAna - duHkhI duHkhI bano cho ? vikalpacakranA dumakramAM paDI zAne bhavacakramAM ghUmo cho zAMta nistaraMga samudra jema tamArUM anAkula parama sukhamaya jJAnasvarUpa che, tene bhajo. ItyAdi bhAva atra ghaTAvI zakAya che.* Da AvA A bhAvapUrNa kaLazano bhAva jhIMlI banArasIdAsajI vade che - jema mahAdhUpanI bhArI AkarA taDakAnI tamimAM - tApamAM tarasyo thayelo mRga bhramathI mithyAjala - jhAMjhavAnAM pANI pIvAne doDe che, jema aMdhakAramAM doraDI dekhIne puruSa bhramathI sarpa mAnI DarathI doDI Ave che, potAnA svabhAve sadA susthira sAgara jema pavananA saMyogathI uchaLIne akaLAya che - Akula thAya che, tema sahaja svarUpe jIva jaDathI avyApaka che - jaDamAM vyApaka nathI, paNa bhramathI karmano kartA kahevAyo che - 'taimaiM jIva jaDa sauM avyApaka sahaja rUpa, bharama sauM karamakI karatA kahAau hai.' jaisa mahA dhUpakI tapati maiM tisAau mRga, bharama sau mithyAjala pIvanauM dhAryo hai, jainsa aMdhakAra mAMhi jevarI nirakhI nara, bharamasI karapi sa25 mAni Ayo che, apamaiM subhAva jaisai sAgara suSira sadA, pavana-saMjoga sau uchara akulArthI 1, taimaiM jIva jaDasA~ avyApaka sahaja rUpa, bharamasauM karamakI karatA kahAryo hai.'' - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.nA kartA, karma a. 14 591
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnI haMsane jJAnajanya vivekathakI ja akartApaNuM - kevala jJAtavyapaNuM ja hoya che ema prakAzano samayasAra kaLaza (14) saMgIta kare che - vasaMtatilakA jJAnAdvivecakatayA tu parAtmano yo, jAnAti haMsa iva vAHpayasaurvizeSaM / caitanyadhAtumacalaM sa sadAdhirUDho, jAnIta eva hi karoti na kiMcanApi // 59 // AtmA - anAtmanI vivecakatAthI jJAne, je haMsa jema jala-dugdha vizeSa jANe; caitanya dhAtu acalA nita rUDha te che, jANe ja che paNa kaMI paNa nA kare che. 59 amRta pada-59 dhAra taravAranI sohalI dohalI." e rAga jJAnI haMsa jANato, kartutva na ANato, jANe paNa kAMI paNa nA kare che zuddha caitanya dhAtu pare rUDha te, zuddha amRta anubhava dhare che. jJAnI haMsa. 1 haMsa jyama nIra ne kSIra vivecato, nIra ne kSIra viveka ANe, tema ja zAne karI vivecakatA dharI, para ane Atma vizeSa jANe. jJAnI haMsa. 2 teha acalo khare ! caitanya dhAtu pare, nitya adhirUDha thaIne rahe che, teha jANe ja che kaMIya na kare ja che, ema bhagavAna amRta kahe che... jJAnI haMsa. 3 artha - jJAna thakI vivecakatAe karIne je, nIra-kSIramAM haMsanI jema, para-AtmAno vizeSa jANe che, te acala caitanya dhAtue sadA adhirUDha thayelo nizcaya karIne jANe ja che, kaMI paNa karato nathI. 59 amRta jyoti" mahAbhASya "AtmA atyaMta sahaja svasthatA pAme eja sarva jJAnano sAra zrI sarvaze kahyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. pa35, 193 "halacala meTa khabara le ghaTakI, citte ramatA jala meM.' - zrI AnaMdaghana pada, 7 AgalA be kaLazamAM ajJAnanI bhArobhAra niMdA karI amRtacaMdrajI mahAkavie A ane pachInA kaLazamAM jJAnanI mukta kaMThe prazaMsA karI che, temAM A kaLazamAM jJAna thakI kSIranIravatu viveka pragaTI zuddha caitanyamaya AtmAmAM sadA sthiti hoya che ema apUrva bhAvathI lalakAryuM che - jJAnAt vivevachatayA tu TRIbhano ryo - jJAna thakI vivecakatAe karIne - vibhAga - beMcaNa - vivecana karavArUpa vivecakANAe karIne je para-AtmAnA haMsa jema kSIra-nIranA, vizeSane - taphAvatane jANe che - "nAnAti haMsa va va:yo vizeSa', te kadI paNa calAyamAna na thAya evI acala caitanyadhAtumAM sadA adhirUDha thayelo - vaita dhAtumavatta sa sAdhirUDho, nizcaye karIne jANe ja che, kaMI paNa karato nathI - "nAnIta gva hi karoti - vinA - atre haMsanuM dAMta paribhAvana karavA yogya che : pANI ane dUdha Ama che to jUdA paNa ekamekamAM evA saMvalita thaI gayA che ke te nIra kSIra ekarUpavatu bhAse che. paNa haMsanA pa92
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-59 mukharasamAM evI koI viziSTa amlatA (khaTAza) che ke te nIra-kSIranuM vivecana karI zake che, pANI ne dUdhanI vibhAga-heMcaNIrUpa viveka karI zake che, A pANI ne A dUdha ema pANI ne dUdha jUdA pADI zake che. tema para ne AtmA Ama che to jUdA paNa ekakSetrAvagAha saMbaMdhathI ekamekamAM evA saMvalita thaI gayA che ke te parAtmA ekarUpavat bhAse che. paNa jJAnI AtmahaMsanA caitanyarasamAM evI koI viziSTa jJAna - amRtatA (amRtatA - mAdhurya) che ke te parAtmAnuM vivecana karI zake che, para ne AtmAnI vibhAga-heMcaNIrUpa viveka karI zake che, A para ne A AtmA ema para ne AtmA jUdA pADI zake che ane Ama nIra-kSIrane jUdA pADavArUpa vivecakatAe karIne haMsa jema nIra-kSIranA svAda bheda-varNa bheda AdirUpa vizeSone jANe che, tema jJAna thakI parAtmAne jUdA pADavArUpa vivecakatAe karIne jJAnI-haMsa 52-AtmAnA svabhAva vizeSone jANe che, pa2no (pudgalAdino) acetana jaDa svabhAvavizeSa che ne AtmAno cetana ajaDa svabhAvavizeSa ema pragaTa bhedazAna tene upaje che. nIra-kSIrano viveka karI, nIra-kSIrano vizeSa jANI, haMsa jema nIrasa vi2sa pANIne choDI daI sarasa surasa dUdha pIe che; tema parAtmAno viveka karI, para-AtmAno vizeSa jANI, jJAnI haMsa caitanyarasavihIna nIrasa virasa acetanA pa2ne choDI daI, zuddha caitanyarasa saMpanna sarasa surasa AtmAnA paramAmRta - anubhavarasanuM pAna kare che ane svAdabheda jeNe jANyo che evo haMsa jema susvAdu dugdhapAna avicalitapaNe kare che ne jalapAna karato nathI, tema para-AtmAno svAdabheda jeNe jANyo che evo zAnI-haMsa traNe kALamAM svarUpathI calAyamAna na thatI evI 'acala', sarva pradeze caitanya caitanya ne caitanyamaya ja evI caitanya dhAtu'mAM sadA adhirUDha thayo sato susvAdu jJAnAmRta rasapAna karato jANe ja che, kevala jJAna ja anubhave che, kaMI paNa karato nathI, parabhAvarUpa pudgala karma karato nathI, temaja vibhAvarUpa bhAvakarma paNa karato nathI, arthAt sarvathA akartA ja hoya che. 593
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnanI muktakaMThe prastuti karato amRta samayasAra kaLaza (15) amRtacaMdrajI lalakAre che - maMdAkrAMtA jJAnAdeva jvalanapayasorauSNyazaityavyavasthA, jJAnAdevollasati lavaNasvAdabhedavyudAsaH / jJAnAdeva svarasavikasannityacaitanyadhAtoH, krodhAdezca prabhavati bhidA bhiMdatI kartRbhAvaM // 60 // zAnethI ja jvalana-jalanI auSaNya-zaitya vyavasthA, jJAnethI ja lavaNa rasano svAdabheda bhudAsa; jJAnethI ja svarasa vikasI nitya cit dhAtu sAva, (ne) krodhAdinI prabhavatI bhidA bhedatI karNabhAva. 60 amRta pada-60 zrI supArzva jinarAja, tuM tribhuvana ziratAja' - e rAga juo ! jJAnano prabhAva ! juo jJAnano prabhAva ! kare nAza kartRbhAva... juo jJAnano prabhAva ! 1 agni uSNatA jaNAya, jala zItatA gaNAya, ema vyavasthA karAya, jJAna prabhAve kaLAya... juo !. 2 mIThuM maracuM bhabharAya, lavaNa svAda avarAya, svAdabheda dUra thAya, jJAne lavaNa kaLAya... juo !. 3 svarase vikasatI nita, caitanya dhAtu taNI rIta, ane krodhAdinI rIta, jJAne jaNAye surata... juo !. 4 bheda jJAnane prabhAva, bhedatI ja kartRbhAva, bhagavAna amRta svabhAva, jJAna jyoti e jalAva (jagAva)... juo !. 5 artha - jJAna thakI ja anala-jalanI auzya-zaityanI (uSNapaNA-zItalapaNAnI) vyavasthA che, jJAna thakI ja lavaNanA svAda bhedano bhudAsa ullase che. jJAna thakI ja svarasathI vikasatI nita dhAtunI ane krodhAdinI bhidA (bhinnatA) kaNvabhAvane bhedatI evI prabhave che (janme che). amRta jyoti" mahAbhASya "jJAnI kahe che te kuMcI rUpI jJAna vicAre to ajJAnarUpI tALuM ughaDI jAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA atre "vijJAnaghana' amRtacaMdrajI jJAnanI mukta kaMThe ora prastuti karI che - "jJAnAva' - jJAna thakI ja agni ane jalanI auzya-zaitya vyavasthA che, uSNapaNA-zItalapaNAnI vyavasthA che, agni unho che, pANI TADhe che evI vyavasthA jJAna thakI ja hoya che. "jJAnAva' - jJAna thakI ja lavaNano svAda bheda - budAsa ullase che, athavA lavaNano svAdabheda ne budAsa-udAsIna sthiti ullase che. arthAta lavaNa-mIThuM bIjA masAlA sAthe bheLavyuM hoya tyAre lavaNanA svAdamAM bheda bhAse che, paNa jene zuddha lavaNanA asala mULa svAdanuM jJAna che, te to A lavaNano svAda nahi ema jhaTa pArakhI laI te 594
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-60 lavAnA svAdabhedano budAsa kare che - svAdabhedane dUra karI - phagAvI daI, lavaNano to A lavaNa, svAda ema jJAnathakI ja jANe che, athavA bIjA arthamAM laIe to jene lavaNanA mULa svAdanuM jJAna che te lavaNanA svAdabhedane - bIja badhAthI jUdA tarI AvatA bhinna svAdane jANe che, ne tethI lavaNano bhudAsa-udAsIna sthiti che eTale ke bIjA badhA svAdathI "vi' - vizeSe karIne viziSTapaNe "u" - anyathI aspRzya uMce Asu' - besavArUpa sthiti karavArUpa - udAsInatA che, ema jJAna thakI ja jANe che. ane "jJAnAva' - jJAna thakI ja svaravivasannityacaitanyathAtoH zodhAzca pramavati milA miMtI vardUmAve - svarasathI vikasatI nitya caitanya dhAtunI ane krodhAdinI bhidA - bhinnatA prabhave che - janme che, ke je karNabhAvane bheTe che. arthAtu "svarasathI' - ApoApa ja - svayaM ja vikasatI - ullasatI ullasatI je nitya - sadA ekarUpa susthita caitanya dhAtu che tenI ane krodhAdi anitya aneka vikalpabhAva che tenI bhedatA janme che, ke je kartA bhAvane bhedI nAMkhe che, sarvathA naSTa kare che. atre paNa anyokti A prakAre vicAravA yogya che - (1) jJAnathakI ja ausya-zaityanI - uNapaNA-zItapaNAnI vyavasthA che, (bhAvathI) te te vibhAva bhAva auNya-uSNatA-saMsAra tApano uttApa janmAvanAra che ne svabhAvabhAva daitya-AtmazItalatA - AtmAnI zAMta sthitirUpa TADhaka upAvanAra che, evI je vyavasthA - "vi' viziSTa avasthA che tenuM bhAna jJAnathakI ja thAya che. mATe anyokti - he mumukSuo ! jJAna thakI A svabhAva-vibhAvano bheda pArakhI laI, auzya-saMsAra uttApa upajAvanArA A vibhAva bhAvone tyajI daitya-Atma zItalatA pamADanArA svabhAva bhAvane bhajo ! (2) jJAna thakI ja lavaNano svAdabheda-bhudAsa ullase che. vyaMjana mizra - masAlA mizrita avasthAmAM lavaNano svAdabheda bhAse che, paNa jJAnathakI ja jeNe zuddha lavaNano svAda jAyo che te to lavaNano asala svAda to A che ema jhaTa samajI laI te dekhAtA svAdabhedane dUra phagAvI de che. A parathI anyokti - he mumukSuo ! vibhAva bhAva mizra avasthAmAM cetanano svAdabheda bhAse che, paNa zAnathakI ja zuddha cetanano mULa asala anubhavasvAda to A che ema zAnathI zIdhra samajI laI te dekhAto anubhava svAdabheda tame dUra phagAvI dyo ! temaja lavaNano svAdabheda ne tethI udAsIna sthiti che, tema jJAnathakI ja zuddha cetanano anubhava svAdabheda ne udAsIna sthiti jANI tame zuddha cetanano anubhavAsvAda karo ane sarva vibhAvabhAvathI aspRzya evI udAsIna AtmasvabhAva sthitine bhaje ! (3) dhAtu jema sakala pradeze te dhAtumaya che ne temAM anyabhAvano praveza paNa nathI, tema A caitanya dhAtu sakala pradeze caitanya dhAtumaya ja che ne temAM anya bhAvano praveza paNa nathI. ema jJAnathakI ja jANI, aho mumukSuo ! tame A zuddha svabhAvamaya caitanya dhAtuno ne vibhAvarUpa krodhAdi parabhAvIrUpa azuddhiono pragaTa vibheda samajI laI, krodhAdi anya bhAvone AtmAmAM pesavA ma dyo ! emAM paNa udAsInapaNuM e ja sanAtana dharma jJAnIno. dharma zabda AcaraNane badale che." - zrImad rAjacaMdra, (334), 408 595
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmA AtmabhAvano ja kartA - parabhAvano nahi ja ema udghoSato samayasAra kaLaza (16) prakAze che - 366 ajJAnaM jJAnamapyevaM, kurvanAtmAnamaMjasA / syAtkartAtmAtmabhAvasya, parabhAvasya na kvacit // 61 // ajJAna jJAna vA ema, karato Atma Atmane; AtmabhAva taNo kartA, na kvacit parabhAvano. 61 amRta pada-1 AtmA Atmane jJAna karato, kAM ajJAna karaMta, ema AtmA A AtmabhAvano, kartA khare ! havaMta... AtmA. 1 paNa parabhAvano kartA te to, koI kALe paNa no'ya, bhagavAna amRtacaMdranI evI, amRtavANI joya... AtmA. 2 artha - ema AtmAne ajJAna-zAna paNa karato AtmA AtmabhAvano kartA hoya, kvacita parabhAvano kartA na hoya. amRta jyoti" mahAbhASya "AtmA mukhyapaNe AtmasvabhAve varte te adhyAtma jJAna che. "sapuruSamAM bhAva adhyAtma pragaTa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA (957) "gyAna bhAva gyAnI kare, agyAnI agyAna, darva karma pudagala kare, yaha niharai paravAna." - banA.kRta sa.sA. kartA karma a. 17 A je upara kahyuM tenA sArasarvasvarUpa A kaLazamAM AtmA AtmabhAvano ja kartA hoya ema spaSTa prakAzya che - jJAnuM jJAnamagrevaM sunnAbhAnamaMnasI - ema - uparamAM vistArathI kahI dekhADyuM tema ukta prakAre AtmAne ajJAna ke jJAna paNa karato AtmA sIdhe sIdhI rIte sarva - samasta AtmabhAvano ja kartA hoya, kvacita parabhAvano kartA na hoya - sAta vartAtmA-mAvasya paramAvasya na vava. arthAtu. AtmA pote jJAnasvarUpa che, te kAM to ajJAna bhAve pariName, kAM to jJAna bhAve pariName, eTale kAM to te AtmAne ajJAna kare kAM to jJAna ja kare, Ama sIdhe sIdhI vAta che ke AtmA ajJAnarUpa ke jJAnarUpa AtmabhAvano ja kartA hoya - ajJAnI ajJAna rU5 AtmabhAvano kartA hoya ne jJAnI jJAnarUpa AtmabhAvano kartA hoya, paNa ajJAnI ke jJAnI koI paNa parabhAvano kartA to kvacita paNa - kyAreya paNa - kyAMya paNa na ja hoya, na ja hoya. A akhaMDa nizcaya siddhAMta che. 596
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-61-62 AtmA parabhAvano kartA mAnavo te to vyavahArIono moha che ema sUcavato A utthAnikA samayasAra kaLaza (17) kahe che - anuSTup AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM jJAnAdanyat karoti kiM / parabhAvasya kartAtmA moho 'yaM vyavahAriNAM // 62 // AtmA jJAna svayaM zAna, zAnathI anya zuM kare ? parabhAva kartA AtmA, moha A vyavahArIno. 62 amRta pada-62 AtmA jJAna svayaM ja kharekhara ! AtmA svayaM che jJAna, jJAna sivAya bIjuM ja kaho zuM, atra kare te jJAna ?... AtmA jJAna svayaM ja kharekhara !. 1 parabhAvano kartA A AtmA, te to A ajJAna, vyavahArIono moha ja che A, kahe amRta bhagavAna. AtmA jJAna svayaM ja kharekhara !. 2 artha - AtmA jJAna svayaM jJAna che, jJAna jJAnathI anya zuM kare che ? AtmA parabhAvano kartA - e to vyavahAriono moha che. amRta jyoti' mahAbhASya jJAna ane ajJAna e bemAM mukhya phera ATalo che, ke je jJAna samakti sahita che tene jJAna kahyuM che ane je jJAna mithyAtva sahita che tene ajJAna kahyuM che, paNa vAstavamAM e banne jJAna che. jJAna jIvanuM rUpa che mATe te arUpI che, ne jJAna "jJAna vinA sakhyattvano vicAra sUjato nathI", viparIta paNe jANavAnuM kArya kare che, tyAM sudhI tene ajJAna kahevuM evI nigraMtha paribhASA karI che, paNa e sthaLe jJAnanuM bIjuM nAma ja ajJAna che ema jANavuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 704, 768, 770 "gyAna sarUpI AtamAM, kara gyAna nahi aura, daraba karama cetana kare, yaha vivahArI daura." zrI banArasI dAsajI kRta- kartAkarma a. 18 A have pachInI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA kaLaza kahyo che - mAtmA jJAna vaye - AtmA svayaM - pote jJAna che, te jJAna jJAnathI anya-bIjuM zuM kare che, jJAnuM jJAnAcat karoti vuiM ? AtmA parabhAvano kartA che e to vyavahArIono moha che - "paramAvasya >>rtAbhA moho vyavahAri:' - arthAt AtmA pote jJAna che, te jJAna sivAya bIjuM kare ja nahi, chatAM AtmA parabhAvano kartA che - AtmA dravyakarmano kartA che ema kahevuM te to vyavahAranayano Azraya karanArA vyavahArIono moha che, evA bhAvanI gAthA have zAstrakArajI prakAze che - 597
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te A prakAre - vavahAreNa du AdA karedi ghaDapaDarathANi davANi / karaNANi ya kammANi ya NokammANIha vivihANi // 98 // vyavahArathI kare AtamA, ghaTa paTa ratha padArtha re; karaNo karmo ahIM kare, vividha nokarmo sAtha re.... ajJAnathI kartA AtamA, jJAne akartA jANa re. 98 gAthArtha - vyavahArathI ja ema AtmA ghaTa-paTa-ratha dravyo ane karaNo ane karmo ane vividha nokarmo ahIM kare che. 98 AtmakhyAtiTIkA tathA hi - vyavahAreNa tvAtmA karoti ghaTapaTarathAn dravyANi / karaNANi ca karmANi ca NokarmANIha vividhANi // 98 // carikha hi . yato yathAyamAtmAtmavikalpavyApArAbhyAM tatastathA ghaTAdiparadravyAtmakaM bahiHkarma krodhAdiparadravyAtmakaM samastamaMtaHkarmApi kurvan pratibhAti, karotyavizeSAdityasti vyAmohaH // 98|| AtmakhyAti TIkArya kAraNake jema A AtmA tethI karIne tema (A AtmA) Atma vikalpa - vyApAra vaDe ghaTAdi paradravyAtmaka bahirkama krodhAdi paradravyAtmaka samasta aMtaHkarma paNa karato pratibhAse che, kare che - avizeSa che mATe, evo vyavahArIono kharekhara ! vyAmoha che. 98 AtmabhAvanA - tathAdi . te juo A prakAre - vyavahAre tu - paNa vyavahArathI to mAtmA * AtmA ghaTAthAnuM dravyANa - ghaTa-paTa-2tha dravyo, varALa 2 maffja momaNi vividhani - karaNo ane karmo ane vividha karazo da roti - ahIM - A lokane viSe kare che. rUti gAthA mA bhaNAvanA //68|| vyavahArIono moha kevA prakAre che ? tathAdi - juo ! A prakAre - yato yathAyamAtmA - kAraNake jema A AtmA AtmavizvavyApArAyAM - Atmavikalpa ane AtmavyApAra vaDe karIne ghara ivaradravyAbharja vadi surva timati - ghaTAdi-ghaTa-paTa-2tha Adi paradravyAtmaka - paradravyamaya bahirka - bahirgata - hAranuM karma karato pratibhAse che - dIse che, tataH . tethI karIne tathA dhAridravyA - samastamaMta: maffja roti - tema krodhAdi paradravyAtmaka - padravyamaya samasta paNa aMtaHkarma - aMtargata - aMdaranuM karma kare che - gavizeSAt - avizeSa che. mATe, paradravyAtmaka bahikama ke paradravyAtmaka aMtaHkarma karavAmAM paradravyAtmakapaNA bA. koI vizeSa - taphAvata nathI mATe - rUti vyavahAridi hi vyAmoda: - evA prakAre vyavahArIono - vyavahAra avalaMbIono skuTapaNe pragaTa vyAmoha - viparyAsa buddhirUpa mati vibhrama che. ti "gAtmadhyAti' mAtmabhAvanA II18 598
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 98 amRta jyoti" mahAbhASya "AtmA paNa kriyAsaMpanna che. kriyAsaMpanna che mATe kartA che. te kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che, paramArthathI svabhAva pariNatie nija svarUpano kartA che. anupacarita (anubhavamAM AvavA yogya vizeSa saMbaMdha sahita) vyavahArathI te AtmA dravyakarmano kartA che. upacArathI ghara nagara Adino kartA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 406 (suprasiddha pada patra) huM kartA huM kartA parabhAvano hojI, rAcyo jaDa bhavabhUpa... namiprabha." - zrI devacaMdrajI AtmA svayaM-pote jJAna che, te jJAna jJAna sivAya bIjuM zuM kare? chatAM AtmA parabhAvano kartA che evo je utthAnikA kaLazamAM sUcavelo vyavahArIono moha-mati vibhrama che, te kevA prakAre che? te A gALAmAM spaSTa kahyuM che ane tenuM aMtastattva paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atyaMta nikhuSa suyuktithI suparikruTa prakAyuM che. kAraNake jema A AtmA 'mAtmavihavyApAraNya' - Atmavikalpa ane AtmavyApAra vaDe karIne paTaH varadravyAtmadaM vahi' - Adi paradravyAtmaka - paradravyamaya bahir karma - bahAranuM - carmacakSugocara karma karato pratibhAse che - dIse che, tethI karIne tema krodhAdi paradravyAtmaka - paradravyamaya samasta paNa "aMtaH karma - aMtaHkarma - aMtaranuM carma cakSaagocara karma kare che - avizeSa che mATe, paradravyAtmaka ghaTayadi bahiSkarma (External) ho koI vizeSa - taphAvata nathI mATe - ema 'vyavahArIono' - vyAmoha - mativibhrama (Delusion) che. je dehamAM ekakSetrAvagAha sthiti A AtmA rahyo re, te hAranuM aMtarU karma-nokarma-karaNAdi te samasta paNa paradravyAtmaka karma AtmA kare che, ema vyavahAra vimUDha jano mAnI lya che, e temano vyAmoharUpa vyavahAra che. ( as] para pugala jIvuM 599
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ te sat nathI ne jo te paradravyo kare, niyamathI tanmaya hoya re; tanmaya hoya na tehathI, tasa kartA te no'ya re... ajJAnathI. 99 gAthArtha - jo te pa2dravyone kare to niyamathI tanmaya hoya, kAraNake tanmaya nathI hoto tethI te teono kartA nathI hoto. 99 AtmakhyAtiTIkA sa na san - samayasAra : AtmakhyAti jadi so paradavyANi ya karija NiyameNa tammao hoja / jahmA Na tammao teNa so Na tesiM havadi kattA // 99 // yadi khalvayamAtmA paradravyAtmakaM karma kuryAt tadA pariNAmapariNAmibhAvAnyathAnupapatte rniyamena tanmayaH syAt na ca dravyAMtaramayatve dravyocchedApattestanmayosti / tato vyApyavyApakabhAvena na tasya Itti ||1|| AtmabhAvanA yadi sa paradravyANi ca kuryAtriyamena tanmayo bhavet / yasmAtra tanmayastena sa na teSAM bhavati karttA // 99 // AtmakhyAti TIkArtha jo nizcayathI A AtmA paravyAtmaka karma kare, to parijJAma-pariNAmI bhAvanI anyathA anupapattine lIdhe niyamathI tanmaya hoya ane dravyAntaramayapaNuM sate dravyoccheda Apattine lIdhe tanmaya che nahi, tethI vyApya-vyApaka bhAvathI (A) teno kartA che nahi. 99 . 'amRta jyoti' mahAbhASya ''saMyogI bhAvamAM tAdAtmya adhyAsa hovAthI jva janma maraNAdi anubhave che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 625, hAthanoMdha jema parabhAvathI duSTatA saMgrahI bhAva tAdAtmyamAM mArUM te nahIM.'' - zrI devacaMdrajI - sanasan - te - uparamAM je vyavahA2Iono vyAmoha karI dekhADyo te sat - sAco nathI. zI rIte ? vi - jo sa te, AtmA, padmappAli ya baMdha - paratabo kare (to) nirdhana sI t - niyamathI taya hoya. (ra) vamAt na tanmaya: - kAraNa tanmaya nathI, tenA - tethI sa - te AtmA temAM - teono, 52dravyono ttta 7 mati - kartA nathI hoto. II kRti gAyA AbhamAvanA ||33|| cavi hatvayamAbhA paradravyAtmaruM rmabhut - jo 'kharekhara !' - kahevA mAtra nahi paNa nizcaye karIne paramArthasapaNe A AtmA paradravyAtmaka - paradravyamaya karma kare, tavA niyamena tanmaya: cAt - to niyamathI tanmaya - te paradravyamaya hoya. tanmaya pariNAmI bhAvanI anyathA anupapattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe, pariNAma - pariNAmI bhAvanuM bIjA koI prakAre paTamAnapaNuM hoya nahi ene lIdhe, tanmaya - te paradravyamaya hoya ane 6 va to'oN - (A AtmA) tanmaya - te paradravyamaya che nahi, svarUpa sattAthI tanmaya che nahi. zAne lIdhe ? dAMtaLavI provAparo dravyAniramayapaNAmAM goSThanI Apattine lIdhe, jo tirathaparsa - paththamayapaNuM thAya to dravya uccheda - dravya nAzanI Apatti - Aphata AvI paDe - dravya ucchedano prasaMga prApta thAya tene lIdhe. Ama tanmaya che nahi, tethI zuM ? tato vyApavyApajamAvena na tasya iitta - tethI (A AtmA) vyApya-vyApaka bhAvathI teno - paradravyAtmaka karmano kartA che nahi. // rUti 'AtmadhvAti' bhamAvanA ||1|| Foo -
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-99 vyavahArathI paradravyAtmaka karma AtmA kare che evo je vyavahArIono vyAmoha che, te paramArthathI jotAM "sata' nathI ema atre nirUpaNa karyuM che ane tenuM parispaSTa vizleSaNa AtmA vyAya-vyApaka paramatattvadeza paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe dAkhavyuM che. je "kharekhara !" - kahevAmAtra nahi paNa nizcaya karIne paramArthasatapaNe A AtmA paravyAtmaka karmano kartA che nahi karma kare. to niyamathI tanmaya' - te paradravyamaya hoya. zAne lIdhe ? pariNAma-pariNAmI bhAvanI anyathA anupapattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe ane A AtmA tanmaya-te paradravyamaya che nahi. zAne lIdhe ? dravyAMtaramayapaNAmAM dravya ucchedanI Apattine lIdhe - prasaMga prAptine lIdhe. Ama A AtmA tanmaya-te paradravyamaya che nahi, te parathI zuM phalita thAya che ? A AtmA vyApya-vyApaka bhAvathI te paradravyAtmaka karmano kartA che nahi. vyAvyiApamAna na tasya rtA:ti . A vyAkhyAno spaSTa vizeSArtha A prakAre - AtmA paradravyAtmaka karma kare che evo je vyavahArIono mati vibhramarUpa vyAmoha che, te paramArthathI jotAM asata che, kAraNake je kharekhara ! nizcayathI A AtmA AtmA paravyAtmaka karma 'padravyAtmaka karma' kare, to te "niyamathI tanmaya hoya', ekAMtarUpathI te kare to tanmaya thAya paradravyamaya hoya. kayA kAraNathI ? to ke "pariNAma-pariNAmI bhAvanI anyathA anupapatti hoya mATe', "rAmapariNAmavAnyathAnupaje.' - pariNAma - pariNAmI bhAva anya prakAre ghaTe nahi mATe. arthAta jevo ne jeTalo pariNAmI tevuM ne teTaluM pariNAmane jevuM ne jeTaluM pariNAma tevo ne teTalo pariNAmI, evo pariNAma - pariNAmI bhAvano vyApyavyApaka saMbaMdha che, eTale ke pariNAmI cetana hoya to tenuM pariNAma jaDa hoya, eTale dhAro ke cetana AtmA je paradravyAtmaka karma kare, to te ukta pariNAma-pariNAmI bhAva bIjA koI prakAre nahi ghaTI zakavAne lIdhe tanmaya-te paradravyamaya banI jAya. ane ema "davyAMtaramayatve dravyocchavA patte - jo te tanmaya - te jaDa paradravyamaya bane to "dravya ucchedanI Apatti' thAya, dravya ucchedano prasaMga prApta thavArUpa moTI Aphata ane tanmaya thAya to dravya- AvI paDe - je sarvathA aniSTa che. kAraNake cetana je paradravyAtmaka karmapaNe. uccheda Apatti pariNamI pudagala dravyamaya jaDa bane ke jaDa ne cetana bane to koI paNa dravyanI koI vyavasthA rahevA pAme nahi. Ama moTuM dUSaNa Ave che, eTalA mATe cetanamaya AtmA pudagalamaya paradravyAtmaka karma kare che. evI je vyavahArIonI bhAM te mithyA che, asata che. eTale cetanamaya AtmA pudagalamaya paradravyAtmaka karma karato nathI. eTale te tanmaya - paradravyamaya paNa thato nathI. tethI AtmA vyApyavyApaka bhAva vaDe te paradravyAtmaka karmano upAdAnarUpe kartA nathI, arthAt vyApya evuM je pudgaladrAvyAtmaka karma tenA pradezamAM vyApakabhAve AtmA kartA saMbhavato nathI ja. sva. para jIva yugala so1
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nimitta - naimittika bhAvathI paNa (ta) kartA che nahi - jIvo Na karedi ghaDaM Neva paDaM Neva sesage davve / joguvaogA uppAdagA ya tesiM havadi kattA // 10 // jIva ghaTa paTa kare nahi, na kare ja dravyo zeSa re; yoga-upayoga utpAdako, tasa kartA teha gaveSa re... ajJAnathI. 100 gAthArtha - jIva ghaTa nathI karato, paTa nathI karato, temaja zeSa dravyo nathI karato, yoga ane upayoga e be utpAdako che, te beno te kartA hoya che. 100 mAtmadhyAti rIvA - nimittanaimittikabhAvenApi na kartAsti - jIvo na karoti ghaTaM naiva paTaM naiva zeSakAni dravyANi / yogopayogAvutpAdakau ca tayorbhavati kartA // 10 // yatkila ghaTAdi krodhAdi vA paradravyAtmakaM yatkila ghaTAdi krodhAdi vA paradravyAtmakaM karma tadayamAtmA tanmayatvAnuSaMgAd vyApyavyApakabhAvena tAvanna karoti nityakartRtvAnuSaMgAnimittanaimittikabhAvenApi na tatkuryAt / anityau yogopayogAveva tatra nimittatvena kartArau, yogopayogayostvAtmavikalpavyApArayoH kadAcidajJAnena karaNAdAtmApi kartAstu, tathApi na paradravyAtmakakarmakartA syAt / / 100|| AtmabhAvanA nimittanaimittipAvenAra na vasti - nimitta naimittika bhAvathI paNa kartA che nahi, vyAya-vyApaka bhAvathI to zuM paNa nimitta naimittika bhAvathI "paNa" A AtmA paradravyAtmaka karmano kartA che nahi. ema paNa zabdano artha che. te A prakAre - nIvo - jIva na joti ghare naiva pUruM naiva sevAni dravyAja - nathI karato ghaTa, nathI ja (karato) paTa, nathI ja (karato) zeSa - bAkInA dravyo tyAre zuM kare che? yopiyo kau - yoga-upayoga e be utpAdako - upajAvanArA che, tayo: vArtA mavati - te beno kartA hoya che..ll100nI kathA gAbhAvanA 100I. yachita vaDhi chodhAdri va pUradravyAbhaThTha karma - je kharekhara ! ghaTa Adi ke krodha Adi paradravyAtmaka - paradravyamaya karma, tamabhi - tene A AtmA tanmayatAnuSat cAcavyApamAna tAvatra roti - tanmayapaNAnA anuSaMgane lIdhe prathama to vyApya vyApaka bhAvathI karato nathI, eTaluM ja nahi paNa nimittanaimittivamAvenAra taskuryAt - nimitta - naimittika bhAvathI paNa te kare nahi. zAne lIdhe ? nityakartRtvanuvaMratu - nitya kartutvanA anuSaMgane - tadanusArI prasaMgane lIdhe, sadA kartApaNAno prasaMga AvI paDe tene lIdhe. tyAre temAM nimittapaNe kartA koNa che? nitya yogopaco veva tatra nimittatvena vartArI - anitya evA yoga ane upayoga ja tyAM nimittapaNe be kartAo che. tethI zuM ? yopathI svAbhivinyavyApAro: vijJAnena raNAvAbhASi tu - yoga - upayoga je Atmavikalpa - Atma vyApAra rUpa teno - kadAcitu azAne karI karaNane lIdhe - karavApaNAne lIdhe - AtmA paNa kartA bhale ho, tathApi na padravyArtAi cAtu - tathApi - to paNa A AtmA paradravyAtmaka - paradravyamaya karmano kartA na hoya. // ti mAtmati' mAtmabhAvanA 100nI ne lIdhe nivAre temAM nimiyA nimittapaNe 602
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-100 AtmakhyAtiTIkArya je phuTapaNe ghaTAdi vA krodhAdi paradravyAtmaka karma che, tene A AtmA tanmayapaNAnA anuSaMgane lIdhe prathama to vyAya-vyApaka bhAvathI nathI karato, nitya kartutvanA anuSaMgane lIdhe nimitta naimittika bhAvathI paNa te kare nahi. anitya evA yoga ane upayoga ja tyAM nimittapaNe be kartA che ane Atmavikalpa-vyApArarUpa yoga-upayogano - kadAcita azAnathI karaNane lIdhe - AtmA paNa kartA bhale ho, tathApi te paradravyAtmaka karmano kartA na hoya. amRta jyoti mahAbhASya viSama bhAvanA nimitto baLavAnapaNe prApta thayAM chatAM je jJAnI puruSa aviSama upayoge vatya che, varte che ane bhaviSyakALe vartaze te sarvane vAraMvAra namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. 678 A AtmA kevala vyApya-vyApaka bhAvathI kartA nathI, eTaluM ja nahi paNa "nikanaittiva mAna ira chattatti - nimitta-naimittika bhAvathI paNa paradravyAtmaka karmano kartA che nahi, e atra spaSTa karyuM che ane AtmakhyAtikartA paramarSie tenuM apUrva tattvadarzana karAvyuM AtmA nimitta-naimittika che. ghaTAdi krodhAdi je kharekhara ! paradravyAtmaka-paradravyamaya karma che. tene A bhAve paNa paradravyAtmaka AtmA vyApya-vyApaka bhAvathI to karato nathI - zAne lIdhe ? tanmayapaNAnA karmano kartA che nahi anuSaMgane lIdhe - tene anusaratA pAchaLa pAchaLa AvI paDatA prasaMgane lIdhe - "tanmayatAnuvaMti - eTaluM ja nahi paNa nimitta-naimittika bhAvathI paNa te kare nahi. zAne lIdhe ? nitya kartutvanA - sadA kartApaNAnA anuSaMgane - prasaMgane lIdhe - nityarvatthAnajta | anitya evA yoga ane upayoga ja tyAM nimittapaNe be kartAo che ane Atmavikalpa - vyApArarUpa te yoga-upayogano - kadAcita ajJAne karI karavApaNAne lIdhe - AtmA paNa kartA bhale ho, tathApi - to paNa A AtmA paradravyAtmaka - paradravyamaya karmano kartA na hoya - tathApi na puravyAsahakka cAtu' - A apUrva vyAkhyAnI have vizeSa vicAraNA karIe - "jJAna ajJAna ke hetu bhae tuma, ApatI bhamave bhavamAMhI, hAraka buddhi bhaI paraso taraso, citameM sukha saMpati yAhI, Apako AnI ke dhyAnameM Anike, suddha muni niravAna ko jAhI, Apako trAyaka ApaNI cetana, cetanatA guna jJAnako cAhI." - tattvaraMgI mahAmuni devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-133 AkRti upayoga yoga O [| sva jIva para pugala SO3
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ghaTAdi bahirkarma vA krodhAdi aMtaHkarma je samasta paNa 'paradravyAtmaka karma' - paradravyAtmaruM rma - jaDa pudgaladravyamaya karma che, tene A AtmA vyAkhavyApaka bhAvathI to karato ja nathI. vyApavyApabhAvena tAvanna rAti - kAraNake jo tema kare to AgalI gAthAmAM nimitta naimittika bhAve paNa kare to nitya kartRtvano prasaMga darzAvyuM tema tene 'tanmayapaNAno anuSaMga' thAya, paradravyarUpa pudgala dravyamaya banI javAno prasaMga prApta thAya, je sarvathA aniSTa che. Ama tanmayapaNAnA anuSaMgane lIdhe AtmA vyApya vyApakabhAvathI to paradravyAtmaka karma karato ja nathI, eTaluM ja nahi paNa 'nitya kartRtvanA anuSaMgane lIdhe nimitta-naimittika bhAve paNa kare nahi.' - nimittanaimittiSTha bhAvenApi na tat rthAt / arthAt AtmA jo nimitta naimittika bhAve pa2dravyAtmaka karma kare to tene nitya kartApaNAno anuSaMga-(corollary) tadanusArI prasaMga prApta thAya, AtmA nitya ja - sadAkALa nimitta banI te karyA ja kare ane ema sadAya AtmA ghaTAdi ke krodhAdi karato hoya evuM to dekhAtuM nathI ! ne tevuM ISTa paNa nathI. - tyAre prazna thaze ke karmano kartA koNa che ? teno uttara ApatAM tAtvikazekhara amRtacaMdrajI vade che ke anityau yonopayoveva taMtra nimittavena riau - 'anitya evA yoga - upayoga ja tyAM nimittapaNe be kartA' che. arthAt mana-vacana-kAyAnA yoganimitte AtmapradezanuM pampiMdana-calana te yoga ane AtmAnuM zuddha-azuddha bhAve upayuMjana te upayoga, te banne anitya che, sarvadA anitya yoga - upayoga e be nathI hotA, ane te ja ghaTAdi vA krodhAdi paradravyAtmaka karmanA ja tyAM nimittapaNe kartA nimitta-naimittika bhAve kartA che; ane Ama AtmAnA caitanyavikAra pariNAmarUpa - rAgAdi vibhAvarUpa je upayoganI malinatA azuddhatA che. te Atmavikalpa rUpa che ane te azuddha upayogarUpa Atmavikalpane lIdhe je Atmapradeza parispaMdana rUpa yoganI caMcalatA upaje che te AtmavyApAra che. eTale gabhavittvavyApArayo: yonopayoyo: - A Atmavikalpa - Atma vyApAra rUpa upayoga - yoganA kadAcit ajJAne karIne karavA thakI AtmA teno kartA bhale ho ! vavivajJAnena vAvAbhAvirstu - to paNa paradravyAtmaka karmano kartA to te koI paNa rIte kadI paNa thaI zakato ja nathI. kAraNake dravyadRSTithI koI dravya anya koI dravyano kartA nathI, paraMtu paryAyadRSTithI koI dravyano paryAya kvacit koI anya dravyanA paryAyanuM nimitta hoya che. A apekSAe anyanuM pariNAma anyanA pariNAmanuM nimitta kartA kahevAya che, paNa paramArthathI to dravya potAnA svapariNAmano ja kartA che, anyanA pariNAmano anya dravya kartA nathI. - tAtparya ke AtmA vyAkhavyApakabhAvathI ke nimittanaimittika bhAvathI ghaTAdi vA krodhAdi paradravyAtmaka karmano kartA nathI, paNa AtmAno caMcala yoga ne malina upayoga e beja te karmanA mAtra nimitta-naimittika bhAve kartA che; ane A malina upayoga ne tajjanya caMcala yoga anukrame Atmavikalpa - AtmavyApAra rUpa hoI, A milana - azuddha upayoga ne caMcala yogano kartA AtmA mAtra ajJAnane lIdhe ja hoya che. ajJAna TaLe ne jJAna maLe to to te upayoganI malinatA ne yoganI caMcalatAne tyajI kevala sthira zuddha upayogane ja bhaje ane tathArUpa zuddha jJAnadazAsaMpanna kharekharo pAramArthika jJAnI hoya te temaja kare che, zuddhopayogamaya ja hoya che - ke je utkRSTamAM utkRSTa cAritra dazAsvarUpa che. A aMge tathArUpa zuddha jJAnadazAsaMpanna zrImad rAjacaMdrajInuM svAnubhavasiddha TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - 'utkRSTamAM utkRSTa vrata, utkRSTamAM utkRSTa tapa, utkRSTamAM utkRSTa niyama, utkRSTamAM utkRSTa labdhi, utkRSTamAM utkRSTa aizvarya, e jemAM saheje zamAya che evA nirapekSa aviSama upayogane namaskAra. e ja dhyAna.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 678, 735 sva jIva - Fox para pudgala
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-101 zAnI jJAnano ja kartA hoya - je puggaladavvANaM pariNAmA hoMti NANaAvaraNA / Na karedi tANi AdA jo jANadi so havadi NANI // 101 // pudgala dravya pariNAma je, jJAna AvaraNo hoya re; na kare te AtmA atra je, jANe te jJAnI joya re... ajJAnathI. 101 gAthArtha - pudgala dravyonA pariNAmo je jJAna AvaraNo hoya che, teone AtmA nathI karato, je jANe che te jJAnI hoya che. 101 AtmakhyAtiTIkA jJAnI jJAnasyaiva karttA syAt - ye pudgaladravyANAM pariNAmA bhavaMti jJAnAvaraNAni / na karoti tAnyAtmA yo jAnAti sa bhavati jJAnI // 101 // ye khalu pudgaladravyANAM pariNAmA gorasavyAptadadhidugdhamadhurAmlapariNAmavat pudgaladravyAvyAptatvena bhavaMto jJAnAvaraNAni bhavaMti tAni taTasthagorasAdhyakSa iva na nAma karoti jJAnI / kiMtu yathA sa gorasAdhyakSastaddarzanamAtmavyAptatvena prabhavadvyApya pazyatyeva tathA pudgaladravyapariNAmanimittaM jJAnamAtmavyApyatvena prabhavadvayApya jAnAtyeva jJAnI jJAnasyaiva kartA syAt / jJAnAvaraNapadaparivartanena evameva ca vibhAgonopanyAsAd karmasUtrasya darzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAMtarAyasUtraiH saptabhiH saha moharAgadveSakrodhamAnamAyAlobha karmanoMkarmamanovacanakAyazrotracakSurprANarasanasparzasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyapyahyAni // 101 // AtmakhyAti TIkArtha je nizcaye karIne pudgaladravyonA pariNAmo gorasathI vyApta dahIM-dUdhanA khATA-mIThA pariNAmanI AtmabhAvanA jJAnI jJAnasyaiva kartA syAt - jJAnI jJAnanI 4 rtA hoya. te yA prakAre ye - pudgaladravyANAM pariNAmA puchgaladravyonA parizAbhI jJAnAvaraNAni bhavaMti - jJAnAvarazo hoya che, tAni - tekhone AtmA na karoti AtmA nathI 2to, yo jAnAti - bharo che, sa te jJAnI bhavati jJAnI hoya che / iti gAthA AtmabhAvanA ||101 || ye khalu pudgaladravyANAM pariNAmAH - parera nizcaye urIne puchgaladravyonA parizAmI jJAnAvaraNAni bhavaMti jJAnAvarazI hoya che, tAni na nAma karoti jJAnItekhone parejara ! nizcayathI jJAnI nathI urato. devI rIte thardha rahyA che te jJAnAvarazI ? pudgaladravyavyAptatvena bhavaMto - pudgala dravyathI vyAptapaNe thatA - thaI rahyA che. konI jema ? gorasavyAptadadhidugdhamadhurAmlapariNAmavat gorasathI vyApta dRSi-hugdhanA - hIM-hUdhanA bhadhurAmya-bhIThA pATA parizAbhanI jema. gorasanA dahIM-dUdha rUpa khATA-mIThA pariNAmo jema gorasathI vyAptapaNe hoya che, tema pudgala dravyonA jJAnAvaraNAdi pariNAmo pudgaladravyathI vyAptapaNe thaI rahyA che. teone jJAnI karato nathI, te konI jema ? taTasthagorasAdhyakSa iva - taTastha - gorasAdhyakSa prema. taTastha - madhyastha gorasAdhyakSa - gorasane pratyakSa hejanAye govALIo pote jema gorasanA dahIM dUdha pariNAmo karato nathI, tema jJAnI pote pudgaladravyonA jJAnAvaraNAdi parizAbhI Darato nathI, kiMtu paraMtu yathA sa gorasAdhyakSaH pazyatyeva - vebha te gorasAdhyakSa - govANIjI heje 4 che, tathA jAnAtyeva tebha bhane 4 che. gorasAdhyakSa devI rIte he 4 che ? taddarzanaM vyApya tenA darzanane vyApIne. te darzana devI rIte prabhavI radhuM che, AtmavyAptatvena prabhavad sAtma vyAptapase prabhavatuM prabhavI radhuM che, gorasAdhyakSathI potAthI vyAptapatre upa radhuM che. tema jJAnI devI rIte bhane 4 che ? pudgaladravyapariNAmanimittaM jJAnaM vyApya - pudgaladrabya parizAma dhenuM nimitta che sevA jJAnane vyApIne. te jJAna devI rIte prabhavI radhuM che ? AtmavyApyatvena prabhavat khAtma vyApyapaze prabhavatuM prabhavI radhuM che, AtmAcI vyAptapaNe upa radhuM che. oma jJAnI jJAnasyaiva kartAsyAt khema jJAnI jJAnano 4 rtA hoya. evameva ca jJAnAvaraNapadaparivartanena - I. ane ema ja jJAnAvaraNa padanA parivartanathI - jJAnAvaraNa pahane bahasAvIne jIbha sUtro samacha sevA, I. sugama che / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||101 || - 505 - - -
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema pudgaladravyathI vyAptapaNe thaI rahelA jJAnAvaraNo hoya che, teone taTastha gorasa adhyakSanI jema, jJAnI nizcayathI nathI karato, kiMtu - jema te gorasa adhyakSa AtmavyAptapaNe prabhavatA (upajatA) tenA darzanane vyApIne dekhe ja che. tema jJAnI AtmavyApyapaNe prabhavatA (janma pAmatA) pudagala pariNAmanimitta jJAnane vyApIne jANe ja che, (ema) jJAnI jJAnano ja kartA hoya. ane ema ja jJAnAvaraNa padanA parivartanathI karmasUtranA vibhAge karI upanyAsathI darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, aMtarAya e sAta sUtro sAthe moha-rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu-prANa-rasana-sparzana e soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che. A dizAthI anya paNa ciMtavavA yogya samajI levA. 101 amRta jyoti mahAbhASya atyaMta udAsa pariNAme raheluM evuM je caitanya tene jJAnI pravRttimAM chatAM tevuM ja rAkhe che." - zrImad rAjacaMdra, 321 Atama kare nija bhAvako, na kare para parinAma, svasvabhAva kiriyA kare, so pAve zivaThAma." - devacaMdrajI dra.pra., 3-28 jJAnI jJAnavaiva hartA cAtu - jJAnI jJAnano ja kartA hoya ema atra A gAthAmAM pratipAdana karyuM che ane tenuM gorasAdhyakSanA samartha dAMtathI samarthana karI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva adUbhuta vyAkhyAna karyuM che. je kharekhara ! nizcaye karIne pudgaladravyonA pariNAmo, pugaladravyathI vyAptapaNe thatA-thaI rahelA jJAnAvaraNo hoya che. teone kharekhara ! jJAnI nathI karato. konI jema ? gorasathI vyApta dahIM-dUdhanA khATA mIThA pariNAmane taTastha zAnI jJAnano ja kartA hoya che gorasAdhyakSa - gorasane pratyakSa dekhanAro - gorasano sAkSI jema nathI karato taTastha gorasa-adhyakSanuM dRSTAMta " tema. paraMtu jema te gorasAdhyakSa AtmavyAptapaNe - potAthI vyAptapaNe upajatA tenA darzanane vyApIne dekhe ja che, tema jJAnI AtmavyAptapaNe upajatA jJAnane vyApIne jaNe ja che. kevA jJAnane ? pudgaladravya pariNAma jenuM nimitta che evA jJAnane vyApIne, puniMdravyapariNAmanimitte jJAnaM vyApe, ema jJAnI jJAnano ja kartA hoya. ane ema ja jJAnAvaraNa padane badalAvIne, karmasUtranA vibhAgathI upanyAsathI darzanAvaraNaAdi sAta sUtra, temaja rAga-dveSa-moha Adi soLa sUtra atra vyAkhyA karavA yogya che ane A dizA pramANe tevA tevA bIja sUtro paNa ciMtavavA yogya-vicAravA yogya samajI levA. Ano spaSTa vizeSArtha A prakAre - - je kharekhara ! nizcaya karIne "pudgala dravyonA pariNAmo', 're vatu putrIttadravyapariNAma:' - "gorasathI vyApta dahIM-dUdhanA khATA mIThA pariNAmanI jema" pudgaladravyathI vyApta hotAM "jJAnAvaraNo' hoya che, teone "taTastha gorasa adhyakSanI jema" "taTastha rasadhyakSa Drava' - jJAnI nizcayathI karato nathI. arthAtu karmavargaNA yogya pudgaladravyanA pariNAmo te jJAnAvaraNAdi dravya karma che; dahIM-dUdhanA khATA mIThA pariNAma jema gorasathI vyApya vyApakabhAve vyApta che, tema te jJAnAvaraNa rUpa gorasAdhyakSa jema darzanane vyApI pugalapariNAma puladravyathI vyApta che. paNa taTastha gorasa adhyakSa - dekhe che, tema zAnI jJAnane gorasano pratyakSa sAkSI govALIo je gorasanA dahIM-dUdha pariNAmane vyApIne jANe ja che taTasthapaNe sAkSI rUpe nihALI rahyo che, te jema pote te gorasa pariNAmane karato nathI, tema taTastha dRSTAbhAve sAkSIpaNe dekhI rahelo jJAnI paNa pote pudagaladravyanA pariNAmarUpa te jJAnAvaraNAdi dravyakarma karato nathI. paraMtu "jema te gorasAdhyakSa" vyaktitvena gumavat - AtmavyAptapaNe prabhavatA tenA darzanane vyApIne tad Tarzana thANa dekhe ja che - SOS
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-101 pazyatyeva tema zAnI AtmavyApyapaNe prabhavatA AtmavyApyatvena prabhavad pudgaladravya pariNAma nimitta jJAnane vyApIne jANe ja che - putpAtadravyapariNAma nimitte jJAnaM vyApa nAnAtyeva / arthAt te gorasAdhyakSa govALIo je dUdha-dahIM vagere gorasa pariNAmonuM 'darzana' kare che, te darzana kriyA tenA AtmAthI vyApya vyApakabhAve vyApta che, eTale Atma vyAptapaNe upajatA darzanane vyApIne mAtra dekhe ja che, dekhavA rUpa darzana kriyA ja kare che, tema jJAnI paNa pudgala pariNAma nimitte upajatuM 'jJAna' je AtmapariNAmathI vyApyapaNe udbhave che, tene vyApIne jANe ja che, jANavA rUpa zami kriyA ja kare che. Ama pudgala pariNAmarUpa jJAnAvaraNanI kriyA mAtra dRSTAbhAve dekhI rahelo jJAnI jJAnano ja kartA hoya. ane eja prakAre jJAnAvaraNa padanA parivartanathI jJAnAvaraNapada badalIne karmasUtranA vibhAga anusAra darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra ne aMtarAya e sAta sUtranI ane moha-rAga-dveSa-krodha-mAna-mAyA-lobha-karma-nokarma-mana-vacana-kAya-zrotra-cakSu-ghrANa-rasana-sparzana e soLa sUtranI vyAkhyA atra ciMtavavA yogya-vicAravA yogya samajI levI; ane eja dizA pramANe zuddhAtmAnubhUtithI vilakSaNa evA asaMkhyeya loka pradeza pramANa anya vibhAva pariNAmonI vyAkhyA paNa ciMtavavA yogya samajI levI. arthAt darzanAvaraNAdi pudgala-pariNAma rUpa dravyakarma AtmA karato nathI, ItyAdi jJAnAvaraNanI peThe svabuddhithI yojI levuM. - A uparathI e tAtparya phalita thAya che ke nizcayathI AtmA jJAnAvaraNAdino kartA nathI, paNa jJAnano ja kartA che, e parama tattva-paramArtha je jANe che, te jJAnI tattvadRSTithI bhAve che ke - A jJAnAvaraNAdi pudgala dravyanA pariNAma che, te huM nathI ne mhArUM svarUpa nathI. huM to tethI bhinna zAyaka AtmA chuM, ne zAna eja hArUM svarUpa che. eTale A pudgala karma huM kema karUM ? ane tenA nimitta rUpa upayoganI milanatA ne yoganI caMcalatAne kema bhajuM ? ema je tattvadRSTithI bhAvana karI tathArUpa AcaraNa kare che, arthAt mithyAtva-viSaya-kaSAya-rAga-dveSAdi vibhAvano parityAga karI nirvikalpa samAdhimAM sthiti kare che, te vItarAga sva saMvedana-zAnI ja kharekharo 'jJAnI' che, ne teja karmano akartA hoya che, paNa je A sUkSma dravyAnuyogane anurUpa tathArUpa cAritradazArUpa AcaraNa karato nathI ne mohabhAvamAM vartyA kare che, te tevA vAcAjJAnarUpa kathanarUpa parijJAnamAtrathI kAMI jJAnI banato nathI, paNa mAtra 'vAcA jJAnI' vA zuSkajJAnI ja hoya che. A aMge paramatattvadaiA zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa mananIya vacanAmRta che ke - "moha bhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahiye jJAnI dazA, bAkI vAcA jJAna.'' - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-139 ''samyag darzananuM mukhya lakSaNa vItarAgatA che ane tevo anubhava che.'' // sva jIva para pudgala poe zrImad rAjacaMdra, aM. (201), 324
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya - jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA sa tassa khalu kattA / taM tassa hodi kammaM so tassa du vedago appA // 102 // bhAva je zubha azubha kare, AtmA tasa kartA teja re; karma te hote, tasa ve AtmA te4 3. azAnI 102 gAthArtha - AtmA je zubha - azubha bhAva kare che, teno te nizcayathI kartA hoya che, te tenuM karma hoya che, nete khAtmA teno veha (vehanAro-loDatA) hoya che. 102 AtmakhyAtiTIkA samayasAra : AtmakhyAti ajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt - AtmabhAvanA yaM bhAvaM zubhamazubhaM karotyAtmA sa tasya khalu karttA / tattasya bhavati karma sa tasya tu vedaka AtmA // 102 // iha khalvanAderajJAnAtparAtmanorekatvAdhyAsena pudgalakarmavipAkadazAbhyAM maMdatIvrasvAdAbhyAmacalitavijJAna ghanaikasvAdasyApyAtmanaH svAdaM bhidAnaH zubhamazubhaM vA yoyaM bhAvamajJAnarUpamAtmA karoti sa AtmA tadA tanmayatvena tasya bhAvasya vyApakatvAd bhavati karttA sa bhAvo'pi ca tadA tanmayatvena tasyAtmanA vyApyatvAd tasya bhAvasya bhavati karma sa eva ca AtmA tadA tanmayatvena sa AtmA tadA tanmayatvena bhAvakatvAdbhavatyanubhavitA sa bhAvopi ca tadA tanmayatvena tasyAtmano bhAvyatvAt bhavatyanubhAva evamajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt ||102 || - yaM bhAvaM zubhamazubhaM 4 bhAva zubha-zubha AtmA karoti khAtmA re che, sa tasya khalu kartA - ja - teno te nizcaye uta ane che, tatrAsya karma bhavati tenuM AtmA artha hoya che sa AtmA tu tasya vedaka bhane te AtmA teno ve che. // iti gAthA AtmabhAvanA ajJAnI cApi parabhAvasya kartA na syAt ne ajJAnI patra parabhAvanI urjA na hoya. jJAnI to zuM, ajJAnI 'pakSa' parabhAvano kartA na hoya ema paNa' no artha che, te A prakAre - ||102 || - - - - iha khalu zubhamazubhaM vA yoyaM bhAvamajJAnarUpamAtmA karoti khahIM nizcaye urIne zubha vA azubha ajJAna 35 bhAva The khA khAtmAhure che, tasya bhAvasya vyApakatvAd bhavati karttA sa bhAvo'pi tadA tanmayatvena tasyatmano vyApyatvAd bhavati karma / sa eva ca AtmA tadA tanmayatvena sa AtmA te khAtmA tadA tanmayatvena tyAre tanmayapazAkhe rIne tasya bhAvasya vyApakatvAt bhavati kartA te bhAvanA vyApaDatvathI urtA hoya che, sa bhAvopi ca te bhAva pakSa tadA tanmayatvena tasyAtmano vyApyatvAt bhavati karmatyAre tanmamAthI te AtmAnuM vyApyatvAcI urma doSa che, sa eva ca AtmA te 4 khAtmA, tadA tanmayatvena tyAre tanmayatvadhI tasya bhAvasya bhAvakatvAd bhavatyanubhavitA te bhAvano bhAva tvathI anubhavitA anubhavanArI hoSa che. zAne bIQ ? tanmayatvena bhAvakatvAtmaparIne - - bI sa bhAvopi ca tadA tasyAtmano bhavatyanubhAvyaH ane te lAva pakSa tyAre te khAtmAno anubhAvya anubhavAvA yogya hoya che. zAne bIdhe ? tanmayatvena bhAvyatvAt tanmayapazAne urIne lAvyapazAne bIdhe bhI AtmA zubha - azula bhAvAthI re che ? parAtmanorekatvAdhyAsena 5ra-AtmAnAt bhArI harIne te patra zAne bI ? anAderajJAnAt - anAhi ajJAnane sIdhe te zubha-azubha bhAva zuM urato re che ? acalitavijJAnaghanaikasvAdasyApyAtmanaH svAdaM bhiMdAnaH - acalita vijJAnadhanaika - eka vijJAnaghana svAdavALA paNa AtmAnA svAdane bhedato - sato. zA vaDe karIne bhedato ? pudgalakarmavipAkadazAbhyAM maMdatIvrasvAdAbhyAM maMda-tIvra svAdavALI pudgala karmavipAka dazAo vaDe. AvI rIte parAtmAnA bhe'tva adhyAsadhI yA AtmA zubha-azubha ajJAna 35 bhAva 2 che. evamajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt khane khema - utAre ajJAnI patra parabhAvanI urjA na hoya. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA || 102 / / - - - 508 -
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-102 AtmakhyAtiTIkArya ahIM nizcaya karIne anAdi ajJAnane lIdhe para-AtmAnA ekatva adhyAse karIne, je A AtmA acalita vijJAnaghanaika svAdavALA ja AtmAnA svAdane maMda-tIvra svAdavALI pudgalakarma vipAkadazA vaDe bhedato sato, zubha vA azubha ajJAna rUpa bhAva kare che, te AtmA tyAre tanmayapaNAe karIne te bhAvano vyApakapaNAne lIdhe kartA hoya che, ane te bhAva paNa tyAre tanmayapaNAe karIne te AtmAnuM vyApyapaNAne lIdhe karma hoya che, ane te ja AtmA tyAre tanmayapaNAe karIne te bhAvano bhAvakapaNAne lIdhe - anubhavitA hoya che, ane te bhAva paNa tyAre tanmayapaNAe karIne te AtmAno - bhAvyapaNAne lIdhe - anabhAvya hoya che ane ema ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya. 102 amRta jyoti' mahAbhASya "zubhAzubha ane zuddhAzuddha pariNAma upara badho AdhAra che." "pariNAmanI dhArA e "tharamomITara' samAna che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 753, 864 "asadUbhUta nIharca kare, bhAvakarma e jIva, dravyakarma kau kuni graha, naya vyavahAra sadIva." - dravyaprakAza', 3-29 jJAnI to parabhAvano kartA na ja hoya, eTaluM ja nahi paNa ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya - jJAnI vApi na paramAvI cha cAta' - ema atra nirUpaNa karyuM che azAnI paNa parabhAvano ane AtmakhyAti kartAe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI tenuM apUrva kartA na hoya te bhAvodghATana karyuM che. ahIM nizcaya karIne anAdi ajJAnane lIdhe para-AtmAnA ekatva adhyAse karIne - ekapaNe mAnI besavApaNAe karIne. maMda-tIvra svAdavALI pugalakarma vipAkadazA vaDe acalita eka vijJAnaghana svAdavALA paNa AtmAnA svAdane bhedato, je A AtmA zubha vA azubha ajJAna rUpa bhAva kare che. te AtmA tyAre te bhAvano kartA hoya che. zAne lIdhe ? tanmayapaNAe karI vyApakapaNAne lIdhe, "tanmaya vyApahAta', ane te bhAva paNa tyAre te AtmAnuM karma hoya che, zAne lIdhe ? tanmayapaNAe karI vyApyapaNAne lIdhe - 'tanmayatvena vyAtvik - ane te ja AtmA tyAre te bhAvano "anubhavitA" - anubhavanAro hoya che, zAne lIdhe ? tanmayapaNAe karI bhAvakapaNAne lIdhe - "tanmayatvena bAvarutvAk - ane te bhAva paNa te AtmAno "anubhAvya" - anubhAvAvA yogya hoya che, zAne lIdhe ? tanmayapaNAe karI bhAvyapaNAne lIdhe - "tanmayatvena mAvyAta' - ane ema ukta prakAre ajJAnI paNa parabhAvano kartA na hoya. anAdithI A AtmAne nija svarUpanuM ajJAna varte che, te anAdi ajJAnane lIdhe - "manArajJAnAta' - te para-AtmAno "ekatvaadhyAsa' kare che - parAtmanoraRtvAdhyAse ekapaNArUpa mithyA mAnyatA karI bese che. eTale mULa sahajAtmasvarUpe nizcayathI to te "acalita vijJAnaghana eka svAdavALo ja che - navanivijJAnanaivasvAsthagi, chatAM maMda-tIvra svAdavALI pudgalakarmanI vipAka dazA - udayAvasthA vaDe karIne te AtmAnA vijJAnaghanaika anubhava rasa svAdano bheda - dvidhAbhAva kare che ane ema bheda karato sato ajJAnI AtmA zubha vA azubha bhAva kare che, ke je "ajJAna rUpa" ja che - zumamazumaM vA yoya bhAvamAnarUpamAtmA zroti | je A ajJAna rUpa zubha-azubha bhAva AtmA kare che, te AtmA tyAre te bhAvano - tanmayapaNe vyApakapaNAne lIdhe - kartA hoya che ane te bhAva paNa te AtmAnuM - tanmayapaNe vyApyapaNAne lIdhe - karma hoya che. vyApakapaNAthI tanmayapaNe zubhAzubha bhAva karato hovAthI te A zubhAzubha bhAvarUpa bhAvakarmano pragaTapaNe kartA che ane A zubhAzubha bhAva paNa Adi-madhya-aMtamAM AtmAthI tanmayapaNe vyApAvA yogya - vyApya hoI AtmAthI vyApAIne karAI rahyuM hovAthI AtmAnuM karma che - bhAvakarma che. ane ajJAnI AtmA tyAre tanmayapaNe bhAvya-bhAvakapaNe te bhAvano bhAvaka-bhAvanAro hoya che, sou
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eTale te teno anubhavitA anubhavanAro vedaka-vedanAro bhoktA hoya che; ane te bhAva paNa tyAre tanmayapaNe vyApya-vyApakapaNe te AtmAno 'bhAvya' - bhAvAvA yogya bhAva che, eTale te teno 'anubhAvya' - anubhavAvA yogya che. Ama AtmA bhAvya-bhAvaka bhAvathI nija zubhAzubha bhAvano ja bhoktA - anubhavitA hoya che, paNa parabhAvano to kartA nathI ja hoto, temaja bhoktA paNa nathI ja hoto. sva jIva | 610 para puddagala
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-103 ane parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI - jo jahi guNo davve so aNNajhi du Na saMkamadi dave / so aNNamasaMketo kaha taM pariNAmae davvaM // 103 // je je guNe dravya teha to, anya dravya na saMkAmaMta re; anyamAM asaMkrAMta kema te, dravya te pariNAvaMta re... ajJAnathI. 103 gAthArtha - je guNa je dravyamAM hoya che, te anya dravyamAM nathI saMkramato, anyamAM asaMkrAMta evo te dravyane kema pariNAmAve ?. 103. AtmakhyAtiTIkA na ca parabhAvaH kenApi kartuM pAryeta - yo yasmin guNe dravye sonyasmiMstu na saMkrAmati dravye / sonyadasaMkrAMtaH kathaM tatpariNAmayati dravyaM // 103 // iha kila yo yAvAn kazcidvastuvizeSo yasmin yAvati kasmiMzciccidAtmanyacidAtmani vA dravye guNe ca svarasata evAnAdita eva vRttaH sa khalvacalitasya vastusthitisImno bhettumazakyatvAttasminneva vartate na punaH dravyAMtaraM guNAMtaraM vA saMkrAmeta / dravyAMtaraM guNAMtaraM vA'saMkrAmaMzca kathaM tvanyaM vastuvizeSa pariNAmayeta ataH parabhAvaH kenApi na kartuM pAryeta / / 103 / / AtmakhyAtiTIkArya ahIM nizcaya karI je jeTalo koI vastuvizeSa je jeTalA koI cidAtma vA acidAtma dravyamAM vA gaNAmAM svarasathI ja anAdithI ja vRtta (vartI rahelo) che. te nizcayathI acalita vastusthiti sImAnA bhedavAnA azakyapaNAne lIdhe temAM ja varte che. punaH dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM saMkrame nahi ane dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM asaMmato te anya vastuvizeSane kema pariNamAve ? ethI karIne parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI. 103 AtmabhAvanA - na = paramava: phrenA ituM ta - ane parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI - dho - je yasmina guNe dravya - je guNamAM dravyamAM che, ta tu - te to nizcaya karIne asmina dravya - anya dravyamAM ja saMkrAti - nathI saMkrama, soDa saMkrAMta: - anyamAM asaMkrAMta evo te the tat parimayati dravya - te dravyane kema pariNamAve. || rUti gAthA sAbhAvanA ||10rU/. da jina yo yAvAna zcit vastuvizeSa - ahIM kharekhara ! je jeTalo koI vastuvizeSa sminuM vAvati mizcit vivAbhanvavidyAtmani vA dravya muje 5 - je jeTalA cidAtma vA acidAtma dravyamAM ane guNamAM varasata ravAnAlita parva vRttaH - svarasathI ja - ApoApa ja anAdithI ja vRta che - vartI rahelo che, sa hatu tabhinneva vartata - te nizcaya karIne temAM ja varte che. zAne lIdhe ? titasya vastusthitisIno besumazavatvAn - acalita vastusthiti sImAnA - maryAdAnA bhedavALA azakyapaNAne lIdhe. Ama te temAM ja varte che, paNa na puna: dravyAMtAM guitAM vA saM%Ameta - punaH dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM na saMkrAme dravyAMtAM guid6 vAgasaMchAnaM% - ane dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM asaMkrAmato - nahi saMkrAmato te zuM vanya vastavizeSa pariNAmata - anya vastuvizeSane kema pariNamAve ? gata: paramAvaH jenA na tuM parveta - ethI parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI. | ti "AtmadhyAti' gAtmabhAvanA //0rUA. 611
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya traNe kALamAM je vastu jayaMtara thAya nahIM tene zrI jina dravya kahe che. koI paNa dravya parapariNAme pariName nahIM. svapaNAno tyAga karI zake nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 601, ha "paramAtama paramesarU, vastu gate te alipta ho mitta !" dravya dravya mile nahi, bhAva te anya avyApta ho mitta !" - zrI devacaMdrajI na = paramAvaH jenA i parveta - ane parabhAva koIthI paNa karI zakAya ema nathI evo akhaMDa nizcayasiddhAMta atre prasthApita karyo che ane "AtmakhyAti'mAM parama parabhAva koIthI paNa paramArthagaMbhIra vyAkhyAthI te samarthita karyo che. ahIM - A lokane viSe karavo zakya nathI phuTapaNe je jeTalo koI vastuvizeSa je jeTalA koI cidAtma - cidra rUpa vA acidAtma - acidrapa evA dravyamAM ane guNamAM svarasathI ja - ApoApa ja anAdithI ja vRtta che - varnelo - vartI rahelo che, te nizcaya karIne temAM ja varte che. zAne lIdhe ? acalita vastusthiti sImAnA - maryAdAnA bhedavAnA azakyapaNAne - asaMbhavitapaNAne lIdhe. Ama te temAM ja varte che, paNa dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM saMkrAme nahi ane dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM nahi saMkrAmato te anya vastuvizeSane kema pariNamAve ? ethI parabhAva koIthI paNa karavo zakya nathI. A vyAkhyAno vizeSArtha A prakAre - ahIM - A lokane viSe nizcaye karIne yo yAvAna - je jeTalo' koI vastuvizeSa yuni yAti - "je jeTalA' koI cidAtma vA acidAtma dravyamAM ane guNamAM "svarasathI dravyAMtara guNAMtara asaMkrama: ja' anAdithI ja vRtta che, varasata Izva anAhita iva vRtta: - te temAM ja varte vastusImA abhedha che. arthAta je jeTalA pramANavALo cetana vastuvizeSa che te teTalA pramANavALA cetana dravyane ane guNane vyApIne (Pervading) vartI rahela che ane je jeTalA pramANavALo acetana vastuvizeSa che teTalA pramANavALA acetana dravyane ane guNane vyApIne vartI rahela che. Ama cetana ke acetana vastu koI anyanI preraNA vinA ja anAdithI svarasathI ja' - Apa svabhAvathI ApoApa ja nija dravya - guNamaya AtmasvarUpamAM ja "vRtta' che - vartI rahela che, "vRtta:' - "sahajatmasvarUpa" nI akhaMDa vRtti rUpa vADathI vRtta - vIMTaLAyela che ane temAM ja varte che. kAraNake nizcayathI jaDa te traNe kALamAM jaDa ne cetana te traNe kALamAM cetana evI je koI kALe na caLe evI 'acalita vastusthitinI sImAnA bhedavAnuM azakyapaNuM che', titavastuno menumazavarAtrIta' - vastusthitinI maryAdA ullaMghavAnuM asaMbhavitapaNuM che, eTale vastusthitinI sImA - maryAdAmAM vRtta (circumscribed), sImAne dhAratI - "sImaMdhara' evI pratyeka vastu potapotAnA dravya-guNamAM ja varte che, paNa 'dravyAMtara vA guNAMtaramAM saMkrame nahi." arthAtu cetana vastu acetana dravyamAM vA guNamAM saMkrama (sthAnAMtara - Transfer) pAme nahi, ne acetana vastu cetana dravyamAM vA guNamAM saMkrama pAme nahi. eTale ke jaDa te traNe kALamAM cetana thAya nahi ne cetana te traNe kALamAM jaDa thAya nahi, jaDa-cetana koIpaNa vastu AtmasvabhAva choDI palaTe nahi. parama tAtvikaziromaNi yogadra rAjacaMdrajInuM anubhavasiddha TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahi, choDI Apa svabhAva." - zrImad rAjacaMdra, aM. 26 ane Ama 'dravyAMtaramAM vA guNAMtaramAM nahi saMkrAmato te vastu vizeSa) anya vastuvizeSane kema pariNamAve ?' arthAta je cetana vastu acetana dravyamAM vA guNamAM saMkrama pAmatI nathI, to pachI cetana vastu tethI anya acetana vastune kema pariNAma pamADe ? ne acetana vastu tethI anya cetana vastune 612
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ plagisa kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-103 kema pariNAma pamADe ? eTale ke cetana acetanane pariNamAvI zake nahi ne acetana cetanane pariNAvI zake nahi, eTale nija vastunI maryAdAmAM rahela "sahAtmasvarUpa" sImAne dharato "sImaMdhara' sahajAtmasvarUpI cetanamaya AtmA acetanarUpa jaDa paugalika karma karato nathI. Ama koIthI paNa, parabhAva karI zakAya ema nathI. aya: paramAva: na jenA hRrta pAta - A nizcaya siddhAMta supratiSThita thayo. AkRti cidAtmarUpa vastu vizeSa acidAtmarUpa vastu vizeSa anyamAM saMkrama pAme to anya vastu vizeSa kema pariNamAve ? sva para pudgala jIva 13
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ethI karIne nizcayathI AtmA pudgala karmono akartA sthita che - davvaguNassa ya AdA Na kuNadi puggalamayahmi kammahi / taM ubhayamakuvvaMto tAi kahaM tassa so kattA // 104 // pudgalamaya karmamAM AtamA, na kare dravya guNo ya re; Gbhayata nabhai, syama tasa choya 3?... sazAnathI.. 104 gAthArtha - pudgalamaya karmamAM AtmA dravya-guNa nathI karato, (to pachI) temAM te ubhayane nahi karato teno te kartA kema ? 104 AtmakhyAtiTIkA ataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartA - dravyaguNasya cAtmA na karoti pudgalamaye karmaNi / tadubhayamakurvaMstasminkathaM tasya sa kartA // 104 // yathA khalu mRNmaye kalazakarmaNi tathA pudgalamaye jJAnAvaraNAdau karmaNi mRdravyamRdguNayoH svarasata eva vartamAne pudgaladravyapudgalaguNayoH svarasata eva vartamAne dravyaguNAMtarasaMkramasya vastusthityaiva niSiddhatvA - dravyaguNAMtarasaMkramasya vidhAtumazakyatvA dAtmAnamAtmaguNaM vA nAdhatte sa kalazakAraH / dAtmadravyamAtmaguNaM vAtmA na khalvAdhatte / dravyAMtarasaMkramamaMtareNA dravyAMtarasaMkramamaMtareNA - nyasya vastunaH pariNAmayitumazakyatvAt nyasya vastunaH pariNAmayitumazakyatvAt tadubhayaM tu tasminnanAdadhAno tadubhayaM tu tasminnanAdadhAnaH na tattvatastasya kartA pratibhAti, kathaM nu tattvatastasya kartA pratibhAyAt / tataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartA / / 104|| AtmabhAvanA ataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartA - mA 52 4 te 52thI nizcaye zaka mAtmA pugaba AMno matA sthita che. AtmA - mAtmA pudgalamaye karmaNi - pukhamaya mAM dravya guNasya ca na karoti - dravya bhane sudha nayI 2tI, tasmin - tebhA - pusalamaya bhAM tadubhayamakurvan - 6maya - dravya gura -2to - na to sa - te mAtmA kathaM tasya kartA - nAma? | iti gAthA AtmabhAvanA ||104 / / yathA khalu- hebha nizye za aa eid che. muNmaye kalazakarmaNi AsAnamAtsaguNaM vA nAdhatte sa kalazakAraH mRdmaya-mRttikAmaya kalazakarmamAM AtmAne vA AtmaguNane te kalazakAra-kuMbhakAra nathI Ahita karato, nathI mukI deto. kevuM cha zarma ? mRdravyamRdguNayoH svarasataeva vartamAne -mRdravyamA- mRttidravyamA bhane bhRguuvi- bhRttisgei svarasathA ja ApoApa ja koInI preraNA vinA potAnI meLeja vartamAna-vartI rahela, AvA mRNamaya kalazakarmamAM kalazakAra mAtmAne kA Atmasane zanebI nathI bhUto ? dravyaguNAMtarasaMkramasya vastusthityaiva niSiddhatvAt - dravyAMtara - Yeitara saMmAnA vastusthitithI niSiddhapAne bI. athA zu? bhane mAma dravyAMtarasaMkramamaMtareNa - dravyAMtara saMbha vinA anyasya vastunaH pariNAmayitumazakyatvAt / anya vastunA paribhAvavAnA 27554Ane bIyaM tadubhayaM tu tasminnanAdadhAno - mayane - mAmAne - sAmagusane mAM - zamA na bhArata sita - Bii tote na tattvatastasya kartA pratibhAti - tatpathI tanottA pratibhAsatI nathI. tathA - tema, eid dw ellns je. pudgalamayajJAnAvaraNAdau karmaNi AtmadravyamAtmaguNaM vAtmA na khalvA dhatte - pugalamaya zAnAvaramA Atmadravyane vA Atmasane AtmA 5352 ! nizcaye rInenathI Arita Reu vinadlinal ? dravyaguNAMtarasAma dravyAMtarasaMkramamaMtare 614
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-104 AtmakhyAtiTIkArya jema nizcaya karIne mRttikAmaya kaLaza karmamAM tema pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmamAM - ke je mudravya ne mRddaguNamAM ke je pudgala dravya ne pudgala guNamAM svarasathI ja vartamAna che temAM svarasathI ja vartamAna che temAM dravya-guNAMtara saMkramanA dravya-guNAMtara saMkramanuM vastusthitithI ja niSiddhapaNAne lIdhe vidhAna karavAnA azakyapaNAne lIdhe, AtmAne vA AtmaguNane Atmadravyane vA AtmaguNane te kalazakAra nathI Arita karato mUkato) nathI, AtmA nizcayathI nathI Ahita karato, ane dravyAMtara saMkrama vinA ane dravyAMtara saMkrama vinA anya vastunA pariNamAvavAnA azakyapaNAne lIdhe, anya vastunA parisamAvavAnA azakyapaNAne lIdhe, taubhaya temAM nahi Ahita karato tauMbhaya temAM nahi Ahita karato te tattvathI teno kartA pratibhAsato nathIH te teno kartA kema pratibhAse vAru ? tethI nizcaya karIne AtmA pudgalakarmono akartA sthita che. 104 "amRta jyoti" mahAbhASya "pratyeka dravya (dravya - kSetra - kALa - bhAvathI) svapariNAmI che. niyata anAdi maryAdApaNe varte che." - zrImad rAjacaMdra, e 601, hAthanoMdha "sarva bhAva nija rUpa gata, yaha jinavara kI vAni, tAte kartA, karma ko, vRthA kilesa vakhAni." - dravyaprakAza', 3-108 uparamAM je nizcaya vArtA kahI, te parathI phalita thAya che ke nizcayathI AtmA pudgalakarmono akartA sthita che - "ta: sthitaH valvAbha punarnAma' - A vastu A AtmA pudgalamaya gAthAmAM kahI che, ne te AtmakhyAtikAre potAnI ananya lAkSaNika zailImAM karmano akartA kalaza ne kalazakAranuM dRSTAMta biba - pratibiMba bhAvathI sAMgopAMga ghaTAvI atyaMta samarthita karI che. mRttikA dravyamAM ane mRttikA guNamAM svarasathI ja - ApoApa ja - koInI preraNA vinA potAnI meLe ja vartamAna - vartI rahelA evA marikAmaya kalaza karmamAM AtmAne - potAne vA AtmaguNane - potAnA guNane kalazakAra-kuMbhakAra nathI Ahita karato - nathI mUkI deto, zAne lIdhe ? dravyAMtara-guNAMtara saMkramanA vastusthitithI ja niSiddhapaNAne lIdhe, dravyApAMtarasaMkramI vastusthiryava niSiddhatvati - ane Atma dravyAMtara saMkrama vinA anya vastunA pariNamAvavAnA azakyapaNAne lIdhe tadubhayane - AtmAne - potAne ne AtmaguNane - potAnA guNane te karato - nathI mUkI deto. kevuM che pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karma? putadravyaputaLayoH varasaMta pUrva vartamAne - pudagala dravyamAM ane pudagala guNamAM svarasathI ja - ApoApa ja - koInI preraNA vinA "AhuM AvuM ja vartamAna - vartI rahela. AvA pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmamAM AtmA Atmadravyane vA AtmaguNane zAne lIdhe nathI mUkI deto? dravyaTritarasaMkramaNya vidhAtunazavacavAn - dravyAMtara-guNotara saMkramanA vihita karavAnA - vidhAna karavAnA azakyapaNAne lIdhe. AthI zuM ? ane Ama dravyAMtarasaMkramamaMtarekha - dravyAMtara saMkrama vinA bIca vastuna: rAmayitunazacavAn - anya vastunA parizamAvavAnA azakyapaNAne lIdhe tadumAM tu ninAvadhAnaH - tadubhayane - Atmadravyane ne AtmaguNane temAM - te jJAnAvaraNAdi karmamAM Ahita karato - nahi mUkI deto te zaM tattvavastI vArtA tikhAyAta . teno kema pratibhAse vAru ? tataH tiH utthAtmA punanirmAma7 - tethI nizcaya karIne AtmA pugalakarmono artA sthita che. | ti "Atmati' sAbhAvanA ll104nA. 15
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pudagalamaya kalaza karmamAM nahi Ahita karato - nahi mUkI deto te tattvathI teno kartA pratibhAsato nathI - dIsato nathI. jema A dRSTAMta tema A dAtika che - pudgaladravyamAM ane pudgalaguNamAM svarasathI ja - ApoApa ja - koInI preraNA vinA "AphaDuM ADuM ja potAnA rasathI ja vartamAna - vartI rahelA evA pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmamAM Atmadravyane vA AtmaguNane AtmA kharekhara ! nizcaya karIne nathI Ahita karato - nathI mUkI deto. zAne lIdhe ? dravyAMtara - guNotara saMkramanA vihita karavAnA - vidhAna karavAnA azakyapaNAne lIdhe - 'dravyauiAMtarasaMkramI vidhAtuHzavarAti' | ane Ama dravyAMtara saMkrama vinA anya vastunA pariNAvavAnA azakyapaNAne lIdhe, tadubhayane - Atmadravyane ne AtmaguNane te pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmamAM nahi Ahita karato - nahi mUkI deto, te AtmA te pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmano kartA kema pratibhAse vAru ? tethI nizcaya karIne AtmA pudgalakarmono akartA sthita che - supratiSThita che. A kalazakAra - kuMbhAra upalaka dekhAva mAtrathI kalazakarma karato dekhAya che. paNa A je kalazakarma che te to mRttikAmaya - mATImaya ja che, eTale te "mRttikA dravyamAM ne mRttikA guNamAM svarasathI ja vartamAna" che, dravyamUpiyo: varasata Iva vartamAnaM - ApoApa ja nija svabhAvathI ja vartI rahela che. have AnuM A kRttikAmaya kalazakarma je bAhya upacArathI kalazakAra kuMbhakAra kare che, temAM A kalazakAra kAMI "AtmAne (potAne) vA AtmaguNane Ahita karato nathI" - mUkI deto nathI, mAtmAnAbhAI vAnA tte sa ruttazAra: - tenI aMdara potAne ke potAnA guNane nAMkhato nathI. kAraNake "vastusthitithI - dravyaguNAMtara saMkramanuM vastusthitithI ja niSiddhapaNuM' che, dravyAMtara vA guNAMtara saMkramanA vastusthitinuM ja niSedha karavAmAM Avyo che, eTale koI dravya ke teno guNa temAMthI khasIne bIja dravyamAM ke tenA guNamAM saMkrama (sthAnAMtara) pAmato nathI, evI vastusthitinI sImA-maryAdA che ane Ama 'dravyAMtara saMkrama sivAya anya vastune pariNAvavAnuM azakyapaNuM che'- arthAtu eka dravya (ne teno aMtargata guNa) bIjA dravyamAM saMkrame nahi, to pachI tenAthI anya dravyane pariNAvavAnuM asaMbhavitapaNuM che. eTale "tadda ubhayane nahi Ahita karato' - te tattvathI teno kartA nathI pratibhAsato; AtmAne vA AtmaguNane kalazakarmamAM nahi sthApita karato - nahi nAMkhato te kalazakAra te kalaza karmano nizcayathI - paramArthathI kartA pratibhAsato nathI- dekhAto nathI. te ja prakAre - "pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karma che, te pudgaladravyamAM ne pudgalaguNamAM svarasathI ja vartamAna che, putidravyaputi'TMyo. varasava ApoApa ja nija svabhAvathI ja vartI rahela che. have AvuM A pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karma je bAhya upacArathI AtmA karato dekhAya che, temAM - tenI aMdara "AtmA Atmadravyane ke AtmaguNane Arita karato nathI', AtmadravyamAtmaguof yAtma na vatvaghate sthApita karato nathI, mUkI deto nathI, kAraNake "dravya-guNAMtara saMkramanuM azakyapaNuM che mATe'. 'dravyAMtarasaMkramamaMtarasya vastuna: paripAyitumazavacavAtuM' - ane Ama dravyAMtara saMkrama sivAya anya vastunA pariNAvavAnuM azakyapaNuM che, arthAtu eka dravyanA (ne tenA aMtargata - aMtarnApi karaNanA) bIjA dravyamAM saMkrama (Transfer) vinA tene pariNAvavAnuM asaMbhavitapaNuM che, eTale "tad ubhayane temAM nahi Ahita karato te tattvathI teno kartA kema pratibhAse vAru ?' - tadubhayane eTale ke Atmadravyane vA AtmaguNane te pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmamAM nahi mUkI deto - nahIM nAMkhato te AtmA tattvathI - paramArthathI - nizcayathI te pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karmano kartA kema pratibhAse vAru ? kema dekhAya vAru ? arthAta na ja pratibhAse na ja pratibhAse, na ja dekhAya, na ja dekhAya. tethI karIne A nizcaya siddhAMta sthApita thayo ke nizcaya karIne AtmA pudagalakarmono akartA sthita che. para sva jIva pudgala 616
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-105 AnAthI anya to upacAra che - jIvahyi hedubhUde baMdhassa du passidUNa pariNAmaM / jIveNa kadaM kama bhaNNadi uvayAramatteNa // 105 // pariNAma dekhI baMdhano, jIva hetubhUta hotAMya re; jIvathI karAyuM karma A, upacAra mAtre kahAya re... ajJAnathI. 105 gAthArtha - jIva hetubhUta sate baMdhano pariNAma dekhIne, "jIvathI karma karAyuM ema upacAra mAtrathI kahevAya che. 105 AtmakhyAtiTIkA atonyastUpacAra : jIve hetubhUte baMdhasya tu dRSTvA pariNAmaM / jIvena kRtaM karma bhaNyate upacAramAtreNa // 105 // iha khalu paudgalikakarmaNaH svabhAvAdanimittabhUtepyAtmanyanAderajJAnAttannimittabhUtenAjJAnabhAvena pariNamanAnimittabhUte sati saMpadyamAnatvAt paudgalikaM karmAtmanA kRtamiti nirvikalpavijJAnaghanabhraSTAnAMH vikalpaparANAM pareSAmasti vikalpaH / tUpacAra eva na tu paramArthaH / / 105 / / AtmakhyAtiTIkArya - ahIM nizcaye karIne svabhAvathI animittabhUta chatAM AtmA anAdi ajJAnane lIdhe tenA (pau.ka.nA) nimittabhUta ajJAnabhAve pariNamana thakI nimittabhUta sate, paugalika karmanA saMpadyamAnapaNAne lIdhe, "paulika karma AtmAthI karAyuM' evo nirvikalpa vijJAnaghanathI bhraSTa evA vikalpaparAyaNa parono vikalpa che, paNa te to upacAra ja che - nahi ke paramArtha. 105 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI paramArtha - samyakatva hoya te ja kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA "Aropita saba dharma ora hai, AnaMdaghana tata soI." - zrI AnaMdaghana pada-643 A je uparamAM kahyuM tethI anya to upacAra che ema atra spaSTa karyuM che ane AtmakhyAtikAre tenuM atyaMta vizadIkaraNa karyuM che. svabhAvathI animittabhUta chatAM AtmA, anAdi ajJAnane lIdhe, te AtmabhAvanA mato stUpavAra: - A upara je kahyuM tethI anya to upacAra che. gIrave hetumUrta - jIva hetubhUta sate, vaMdhI tu pariNAme TUrva - baMdhano pariNAma dekhIne, nIvena varmajayaMta - jIvathI karma karAyuM (tema) 3pavAmA2A maLyo ! upacAra mAtrathI - kahevA. || ta gAyA gAbhAvanA ||10|| camAvA nimittapUdyAtmani- svabhAvathI animittabhUta chatAM AtmA anAdarajJAna anAdi ajJAnane lIdhe trimittabhUtenAjJAnamAvena rijhamanAnnimittapUte sata tenA paugalika karmanA nimitta bhUta ajJAnabhAve pariNamana thakI nimittabhUta sate, rUda hatu paunirmaLa: saMghamAnavat - ahIM kharekhara ! nizcaye karIne paugalika karmanA saMpadyamAnapaNAne lIdhe - saMpajI rahyApaNuM - nIpajavApaNAne lIdhe pautikUM. tyanA kRti reSAmati virutvaH "paudgalika karma AtmAthI karAyuM' evo parono vikalpa che. kevo parono ? nirvijatvavijJAnadhanaprAnAM vijatvapurAnAM nirvikalpa vijJAnaghanathI bhraSTa-suta evA vikalpaparAyaNano pAra na tUvAra na tu paramArtha : teAno te vikalpa to upacAra ja che, nahi ke paramArtha. ti "gAtmati" mAtmabhAvanA I190NIL 617
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paudgalika karmanA nimittabhUta ajJAnabhAve pariNamana thakI nimittabhUta sate ahIM kharekhara ! nizcaya karIne paulika karmanuM saMpadyamAnapaNuM - saMpajI rahyApaNuM - nIpajavApaNuM anya to upacAra hoya che, tene lIdhe, paulika karma AtmAthI karAyuM evo nirvikalpa vijJAnaghanathI bhraSTa - vyuta vikalpaparAyaNa parono vikalpa che, paNa te to upacAra ja che, nahi ke paramArtha. ' arthAta ahIM - A lokane viSe nizcaya karIne A AtmA paudgalikakarmano svabhAvathI animittabhUta che' - svamAnanimittamUDapa, svabhAva bhUta-zuddha sahAtmasvarUpathI to AtmA paugalika karmano nimittabhUta nathI, chatAM "manArajJAnAtuM' - anAdi ajJAnane lIdhe tene sva-para vastunA bhedajJAnanA abhAve nija svabhAvabhUta sahajatmasvarUpanuM bhAna nathI eTale te paugalika karmanA nimittabhUta ajJAnabhAve' pariName che ane Ama 'trimattabhUtenAjJAnamAna pariNAmanAtuM' - te paulika karmanA nimittabhUta ajJAnabhAve pariNamanane lIdhe, te AtmA nimittabhUta hoya che - mAna nimittamUte sati, eTale "paugalika karmanuM saMpadyamAnapaNuM' hoya che, arthAtu karma vargaNAyogya pagalo svayaM jJAnAvaraNAdi paugalika karma rUpe dravya karma rUpe) pariName che, paryAya pAme che, - meghADaMbara, sUrya, caMdra pariveSa Adine yogya kALa nimittabhUta sate pudgalo megha-Idra dhanuSa Adi rUpe pariName che tema. ane Ama paugalika karmanA nimittabhUta ajJAna bhAve pariNamanane lIdhe AtmA nimittabhUta hotAM paugalika karmanuM saMpadyamAnapaNuM - saMpajI rahyApaNuM - nIpajavApaNuM hoya che, eTale ja "paudgalika karma AtmAthI karAyuM" evo vikalpa nirvikalpa vijJAnaghanathI bhraSTa vikalpaparAyaNa parono - ajJAnIono che, "nirvijatvavijJAnanapradAnAM vivanyaparAyaUInAM reSAM vika7:' | - arthAtu jyAM koI paNa vikalpane sthAna-avakAza che ja nahi, evA "nirvikalpa' - parama nizcaya svarUpa sarva pradeze je ghana (nakkara) vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya ja che evA "vijJAnaghana" lAyaka svabhAvI AtmAthI bhraSTa thayelA - pramatta thayelA evA je vikalpaparAyaNa ajJAnIjano che, teo ja evo aparamArthabhUta vikalpa kare che, paNa te viparIta mithyA asahu kalpanArUpa vikalpa to "vikalpa' ja che, viparIta kalpanA ja che, upacAra ja che - Aropita bhAva ja che, paramArtha nathI ja. para pugala 618
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI rIte ? to } jodhehi kade juddhe rAeNa kadaMti jaMpade logo / taha vavahAreNa kadaM NANAvaraNAdi jIveNa // 106 // kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-106 yoddhe yuddha karyo nRpa karyuM, lokathI ema kathAya re; tyabha vyavahAre avadhI, jJAnAvarazAhi urAya re... ajJAnathI. 105 gAthArtha - yodhAothI yuddha karavAmAM AvyuM, rAjAthI karavAmAM AvyuM' ema loka kahe che, tema vyavahA2thI jJAnAvaraNAdi jIvathI karAyuM che. 106 AtmakhyAtiTIkA kathaM iti cet - - yaudhaiH kRte yuddhe rAjJA kRtamiti jalpate lokaH / tathA vyavahAreNa kRtaM jJAnAvaraNAdi jIvena // 106 // yathA yuddhapariNAmena svayaM pariNamamAnaiH yodhaiH kRte yuddhe yuddhapariNAmena svayamapariNamamAnasya rAjJo rAjJA kila kRtaM yuddhamityupacAro na paramArthaH / tathA jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayaM pariNamamAnenapudgaladravyeNa kRte jJAnAvaraNAdikarmaNi jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayamapariNamamAnasyAtmanaH kilAtmanA kRtaM jJAnAvaraNAdikarmetyupacAro na paramArthaH ||106|| AtmabhAvanA kathaM iti cet - te upacAra devI rIte ? to } - yodhaiH kRte yuddhe yoddhAoodhI yuddha azvAmAM khAvye rAjJA kRtamiti rAbhathI DaravAmAM khAvyuM khebha jalpate lokaH - soDache jo che, tathA tebha vyavahAreNa - vyavahArathI jJAnAvaraNAdi - jJAnAvarazAhi jIveNa kRtaM vathI azvAmAM bhAvyuM che. / / iti gAthA AtmabhAvanA || 106 || yoddheH kRte yuddhe - 4bha - yodhAzodhI yuddha urAye, rAjJA kila kRtaM yuddhaM borDa pravAha che - rAbhathI parejara ! yuddha zrrAyuM, ityupacAro na paramArthaH - bhevo upacAra che, nahi } paramArtha vA yodhAkhothI yuddha DarAye ? yuddhapariNAmena svayaM pariNamamAnaiH - yuddha parizAmadhI svayaM pote parizabhamAna paribhI rahelA sevAyothI vA rAbhanI tevI upacAra rAya ? yuddhapariNAmena svayamapariNamamAnasya rAjJo yuddha parizAmadhI svayaM pote aparizabhamAna - nahi parizramI rahelA evA rAjAno. - - - tathA - tebha, pudgaladravyeNa kRte jJAnAvaraNAdi karmaNi - puchgala dravyathI jJAnAvarazAhi arbha urAye, kilAtmanA kRtaM jJAnAvaraNAdi karma - rejara ! khAtmAthI jJAnAvarazAhi durbha rAyuM, ityupacAro na paramArthaH bhevo upacAra che, nahi } paramArtha. devA puchgala dravyathI arbha arAye ? jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayaM pariNamamAnena jJAnAvarazAhi urbha parizAme svayaM - pote parizabhamAna - parizramI rahesa mevAthI devA khAtmAno tevA upayAra rAya che ? jJAnAvaraNAdi jJAnAvarazAhi urmaparizAme svayaM pote aparizabhamAna - nahi parizrabhI AtmabhAvanA ||106 || karmapariNAmena svayamapariNamamAnasya Atmana rahelA mevA khAtmAno // iti 'AtmakhyAti' 19
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha jema yuddha pariNAme tema jJAnAvaraNAdi karma pariNAme svayaM pariNamamAna yodhAothI svayaM pariNamamAna pudgala dravyathI yuddha karAye, jJAnAvaraNAdi karma karAye, yuddha pariNAme jJAnAvaraNAdi karma pariNAme svayaM apariNamamAna rAjano svayaM apariNamamAna AtmAno rAjAthI kharekhara ! yuddha karAyuM AtmAthI kharekhara ! "jJAnAvaraNAdi karma karAyuM evo upacAra che, nahi ke paramArtha evo upacAra che, nahi ke paramArtha. 106 "amRta jyoti' mahAbhASya "jJAnInAM vacano apUrva paramArtha sivAya bIjA hetue hoya nahi." - zrImad rAjacaMdra, aM. (643), upadeza chAyA (957) paugalika karma AtmAthI karAyuM ema je kahevAya che te upacAra che ema kahyuM, te upacAra kevI rIte che ? te atre rAjA ane yoddhAnA dRSTAMtathI daDha karyuM che ane teno dAMta - dASTratika bhAva biMba-pratibiMbapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paridaDha karyuM che. rAjAnA yoddhAo yuddha kare che. temAM - "yuddhapariNAmena vaye rAmamanaiH yo:' - yuddha pariNAmathI svayaM pariNamamAna - pariNamatA yoddhAothI yuddha karAya che ane rAjA to yoddhAnuM dRSTAMta yuddha pariNAmathI svayaM apariNamamAna che - yuddha pariNAmathI pote nathI pariNamato, chatAM "rAjAthI kharekhara ! yuddha karAyuM' ema loka pravAdathI - lokavAyakAthI rAjA mATe kahevAya che, te upacAra kare che, nahi ke paramArtha.' tema - jJAnIvarAtri pariNAme svayaM parimAnena - jJAnAvaraNAdi karma paNa "jJAnAvaraNAdi karma pariNAmathI svayaM pariNamamAna - pariNamatA pudgala dravyathI' karAya che ane AtmA jJAnAvaraNAdvipariNAmena svayamamimanasya - jJAnAvaraNAdi karma pariNAme svayaM - pote nathI pariNamato, chatAM "AtmAthI kharekhara ! jJAnAvaraNAdi karma karAyuM' ema vyavahAra pravAdathI AtmA mATe kahevAya che, te upacAra che, nahi ke paramArtha - rUtyuJvAro na gharamArtha | AkRti yodhA - yuddha pudgala - pudgala karma jJAnavaraNAdi AropitA arApita rAjamAM jIvamAM sva para pugala jIva
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-107 ethI karIne A sthita che - uppAdedi karedi ya baMdhadi pariNAmaedi giNhadi ya / AdA puggaladavvaM vavahAraNayassa vattavvaM // 107 // AtmA pudgala dravyane, upajAve kare tema re; bAMdhe pariName rahe, kahe naya vyavahAra ema re. ajJAnathI. 107 gAthArtha - AtmA pudgala dravyane upajAve che, kare che, bAMdhe che, pariNAve che ane rahe che - A vyavahAranayanuM vaktavya che. 107 AtmakhyAtiTIkA ata etasthitaM - utpAdayati karoti ca badhnAti pariNAmayati gRhNAti ca / AtmA pudgaladravyaM vyavahAranayasya vaktavyaM // 107 // ayaM khalvAtmA na gRhNati na pariNAmayati notpAdayati na karoti na badhnAti vyApyavyApakabhAvAbhAvAt prApyaM vikArya nirvartya ca pudagaladravyAtmakaM karma / yatta vyApyavyApakabhAvAbhAvepi prApyaM vikArya nirvatyaM ca pudgaladravyAtmakaM karma gRhNAti pariNamayatyutpAdayati karoti badhnAti cAtmeti vikalpaH sa hitopAraDa 107LA AtmakhyAtiTIkArya nizcayathI A AtmA paNa AtmA je vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa prApya vikArya ane nirvatye prApya vikArya ane nirvarya evuM pudgala dravyAtmaka karma evuM pudgala dravyAtmaka karma nathI grahato, nathI pariNamAvato, rahe che, pariNAve che, nathI upajAvato, nathI karato, nathI bAMdhato, upajAve che, kare che, ne bAMdhe che, te to kharekhara ! upacAra che. 107 AtmabhAvanA : sata patatu thii - ethI karIne A sthita che ke - gAbhA - AtmA putidravyuM - pudgaladravyane utpAvata rIti 2 vakhata MiAmata gRhati 1 - upajAve che, kare che, bAMdhe che, parisamAve che ane rahe che, (e) vyavahAranayastha vAvyuM - vyavahAranayanuM vaktavya - kathana che. II10LA tathA gAbhamAvanA ||107nI je utnAbhA - A AtmA kharekhara ! nizcaya karIne na gRti na ramata notati rIti na vaMAti - nathI rahato, nathI pariNamAvato, nathI upajAvato, nathI karato, nathI bAMdhato, zuM ? prANuM vivakArya nirvattha pudukAnadravyAbhava varSa - prApya vikArya ane nirvattha evuM pudgala dravyAtmaka karma. zAne lIdhe ? zrAdhyApakamAvAmAvAtu - vyApya-vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe. paNa yag - je vyAvyAvakamAvAmAji - vyApya-vyApakabhAvanA abhAve paNa, prANuM vizA nirca 2 putadravyAtma * - prApya vikArya ane nirvatye pudgala dravyAtmaka karma gR&hAMti pariNAmapatyutvavata karoti vakhAti vAbhAti virutva: - AtmA rahe che, pariNAve che, upajAve che, kare che ane bAMdhe che evo vikalpa, sa hitoSavAra: - te kharekhara ! phuTapaNe upacAra che. / rUti "Atmati ' gAtmabhAvanA Il07nA 621
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayathI samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya jo cetana karatuM nathI, thatA nathI to karma; tethI sahaja svabhAva nahIM, tema ja nahIM jIvadharma '' "huM karatA huM karatA parabhAvano hojI, bhoktA pudgala rUpa.'' zrI devacaMdrajI A uparathI sthita che ke AtmA pudgala dravya grahe che ItyAdi vyavahAranayanuM vaktavya - kathana che ema atra nigamana (conclusion) karyuM che ane tenuM tattvasarvasvasamarpaka vivaraNa AtmakhyAtikartAe karyuM che. A AtmA kharekharA nizcaye karIne prApya vikArya ane nirvartya evuM pudgala dravyAtmaka karma nathI grahato, nathI pariNamAvato, nathI upajAvato, nathI karato, nathI bAMdhato. zAne lIdhe ? vyApya vyApaka bhAvanA abhAvane lIdhe - vyAyavyApamAvAmAvAt' paNa je vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa - 'vyApyavyApakabhAvAbhAvepi' prApya vikArya ane nirvarya pudgaladravyAtmaka karma AtmA grahe che, pariNamAve che, upajAve che, kare che ane bAMdhe che, evo vikalpa te kharekhara ! upacAra che. AtmA zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-75 pudgaladravya karmane nathI grahato, nathI pariNAmavato nathI utpAdato, nathI karato, nathI bAMdhato AkRti 22 - puddagala dravya karmane grahe che, pariNAmAve che, utpAde che, kare che, bAMdhe che. - - AtmA (vyavahA2thI) upacArathI pudgala dravyAtmaka karmanA traNa tabakkA (stages) che 'prApya, vikArya ane nirvartya', 'prANaM vidyAryaM nirvarDsa dha purAtadravyAbharma' / prApya eTale prApta thavA yogya, vikArya eTale vikAra pAmavA yogya, nirvartya eTale nirvartAvA - sarjAvA yogya - banAvavA yogya. A traNa vibhAga vA tabakkAmAM 'pudgala dravyAtmaka karma' veMcAyeluM che. AvA prApya, vikArya, nirvartya evA pudgala dravyAtmaka karmamAM A AtmAnA vyApya-vyApaka bhAvano abhAva' che, eTale nizcayathI A AtmA prApya vikArya nirvae evA pudgala dravyAtmaka karmane grahato nathI, pariNamAvato nathI, upajAvato nathI, karato nathI, bAMdhato nathI, arthAt prathama to pudgala dravyAtmaka karma AtmAne prApya ja nathI, prApta thavA yogya (Approachable, Accesible) ja nathI, eTale te tene grahe ja kyAMthI ? ane jyAM pudgala dravyAtmaka karma AtmAne prApya ja nathI - grAhya ja nathI, tyAM pachI vikArya to kyAMthI ja hoya ? eTale te tene pariNamAvI kema zake ? ane Ama jyAM pudgala dravyAtmaka karma prApya ne vikArya nathI, tyAM pachI te AtmAthI nirvartya kema ja hoI zake ? eTale te karmane upajAve ja kema ? kare ja kema ? vA bAMdhe ja kema ? Ama vyApya - vyApaka bhAvanA abhAve AtmA prApya vikArya ane nirvarya evuM pudgala dravyAtmaka karma nathI grahato, nathI pariNamAvato, nathI upajAvato, nathI karato, nathI bAMdhato. Ama tattvathI - paramArthathI ane nizcayathI vastusthiti che, chatAM AtmA prApya vikArya
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-107 ane nirvatye evuM pugala dravyAtmaka karma grahe che, pariNAve che, upajAve che, kare che, bAMdhe che, evo je vikalpa che, te to pragaTapaNe upacAra che, vyavahArathI Aropita bhAva che. kuMbhakAra jema mATI rahe che, tene sthAsAdi pariNAma pamADe che, ghaDo upajAvavAnI prakriyA kare che, pAkAdithI ghaDo deDha baMdhavALo kare che, e jema upacArathI kathAya che, tema AtmA karmavargaNA yogya pudgala dravyane rahe che, dravya karma rUpe upajave che, sthiti baMdha kare che, anubhAga baMdha bAMdhe che, pradeza baMdha pariNamAve che. tapta loha piMDa jema jalane tema sarva AtmapradezothI rahe che. arthAta AtmA pudagala dravyAtmaka karma rahe che, yAvatuM bAMdhe che, te upacArathI kathAya che. para jIva pudgala da23 .
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kevI rIte ? to ke - * jaha rAyA vavahArA dosaguNuppAdagotti Alavido / taha jIvo vavahArA davvaguNuppAdago bhaNido // 108 // utpAdaka doSa guNano, rAjA vyavahAre jema re; utpAdaka dravya-guNano, jIva vyavahAre tema re... ajJAnathI. 108 gAthArtha - jema rAjA vyavahArathI doSa-guNano utpAdaka ema kahevAyo che, tema jIva vyavahArathI dravya-guNano utpAdaka kahyo che. 108 AtmakhyAti TIkA kathamiti cet - yathA rAjA vyavahArAdoSaguNotpAdaka ityAlapitaH / tathA jIvo vyavahArAd dravyaguNotpAdako bhaNitaH // 108 // yathA lokasya vyApyavyApakabhAvena tathA pudgaladravyasya vyApyavyApakabhAvena svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu vyApyavyApakabhAvAbhAve'pi vyApyavyApakabhAvAbhAvepi tadutpAdakako rAjetyupacAraH / tadutpAdako jIva ityupacAraH // 108 / / AtmakhyAtiTIkArya jema lokanA vyApya vyApakabhAvathI svabhAvathI ja upajI rahelA guNa doSomAM vyApya vyApaka bhAvanA abhAve paNa teono utpAdaka rAja evo upacAra cheH tema pudgalanA vyApya-vyApaka bhAvathI svabhAvathI ja upajI rahelA guNa doSomAM vyApya vyApaka bhAvanA abhAve paNa teono utpAdaka jIva evo upacAra che. amRta jyoti' mahAbhASya AtmabhAvanA - thati jotu te upacAra kevI rIte hoya che ? to ke - yathA - jema rAnA - rAjA vyavahAran - vyavahArathI roSotAja phAstavita: - doSa-guNano utpAdaka ema AlapAyo - kahevAyo che, tathA - tema nIvo - jIva vyavahArata - vyavahArathI dravya guNovAze paLataH - dravya guNano utpAdaka kahyo che. 108 nAthA lAbhamAvanA |708. kathA toca - jema lokanA vyAcavyApamAna - vyApya - vyApya bhAvathI svamavata vovaghanAnepu guNavopu - svabhAvathI ja upajI rahelA guNadoSomAM cAlyA mAvAmAri - vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa, tadubhAvo rAyuraMvAra: - teno utpAdaka - upajAvanAro rAjA evo upacAra che, tathA pustadravyaca - tema pudgala dravyanA vAcavyApamAna - vyApya-vyApaka bhAvathI svamAvata volAImAneSu - svabhAvathI ja upajI rahelA guNa doSomAM vyApakamAvAmApi - vyAya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa, tadubhAvo nIva hyuvAra: - teno utpAdaka - upajAvanAro jIva evo upacAra che. || ta 'bAtmati' mAtmabhAvanA II108 624
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-108 hoya ne cetana preraNA, koNa rahe to karma? jaDa svabhAva nahi preraNA, juo vicArI dharma." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sutra-74 Aropita sukha bhrama TaLyo re, bhAsyo avyAbAdha. ajita jina." - zrI devacaMdrajI AtmA pudagala dravyAtmaka karma kare che evo je upacAra karAya che te kevI rIte karAya che ? tenuM atra rAjA-prajAnA daSTAMtathI spaSTIkaraNa karyuM che ane te biMba-pratibiMba bhAvathI vivarI dekhADI AtmakhyAti kartAe atyaMta vizadIkaraNa karyuM che. lokanA je guNa-doSa che, te to lokanA potAnA ja "vyApya-vyApaka bhAvathI svabhAvathI ja' - vyAyavyApamAna svamAvata parva - upajI rahela che, chatAM vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa - vyApa-sthApavamAvAmAji' - te guNa-doSano "utpAdaka' - upajAvanAro rAjA che evo upacAra karAya che, tema pudgala dravyanA "vyApya vyApaka bhAvathI svabhAvathI ja dravya-guNa upajI rahela che, chatAM vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve paNa teno - "te dravya-guNano utpAdaka - upajAvanAro jIva che evo upacAra karAya che, Aropita bhAva karAya che. AkRti loka - guNadoSa upacArathI rAja pudgala dravya - dravya guNa upacArathI jIva 4 52 pugala jIve 625
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bAkI to pachI pudagala karmano kartA koNa che? tenuM pratipAdana karatI nIcenI gAthAonI rajUAta karato A utthAnikA samayasAra kaLaza (18) prakAze che - vasaMtatitavA - jIvaH karoti yadi pudgala karma naiva, kastarhi tatkuruta ityabhizaMkayaiva / / eta rhi tIvrarayamohanibarhaNAya, saMkIrtyate zrRNuta pudgalakarma kartR // 63 // je jIva paugalika karma kare nahi A, to zaMkA thAtI karatuM kuNa te ahi A ? A tIvra vegI tuja moha vidhvaMsavAne, saMkIrtie suNa ja pudgalakarma kartA. 63 amRta pada-3 bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga jIva jo pudgala karma kare nA, koNa kare che teha ? nizcaya ne vyavahAra taNI to vAta aTapaTI eha. jIva je pudgala karma. 1 gurudeva ! AzaMkA e thAtI, vAta na muja samajAtI, kartA-karmanI vAta atize, aTapaTI A dekhAtI... jIva je pudgala karma. 2 tIvravegI he ziSya ! e hAro, moha haNavAne kAje, 5gala karmano kartA kahie, sAMbhaLaje ahi A je... jIva. 3 bhagavAna amRtacaMdranI amRta, vANI A sAMbhaLaje, moha viSa utArI anAdi, amRtapaMthe paLaje... jIva. artha - jIva jo pudgala karma karato nathI ja, tIvra vegI mohanA nibaNArthe (vidhvaMsanArthe, vinAzAthe) A phuTapaNe pudagalakarma karNa saMkIrtavAmAM Ave che, te zravaNa karo ! - "amRta jyoti' mahAbhASya "mithyAtvanI nivRtti e ja samyakatva." - zrImad rAjacaMdra, vyAkhyAnasAra nIcenI gAthAomAM pugalakarmano kartA koNa che ? teno khulAso karyo che, tenI utthAnikArUpa A kaLaza amRtacaMdrajIe lalakAryo che. nIva: jarati dri putti pharma nava starNa tabUta rUtyamazaMryava - atre ziSya zaMkA kare che - he saddaguru bhagavAn ! jIva pudgalakarma karato nathI ema Ape kahyuM, paNa te haju mhArI samajamAM utaratuM nathI. jIva je pudgala karma nathI ja karato to pachI te koNa kare che ? jaDa pudgala ApoApa karma banI maLe ane chUTA paDe e kema karIne bane ? A mhArA mananA saMzayanuM Apa prabhu nivAraNa karo ! eTale paramakRpALu zrImad saddaguru bhagavAna vade che - he ziSya ! pudgala karmano kartA koNa che ? te hArA tIvravegI mohanA - "nibaNArthe' - vidhvaMsanArthe - vinAzanArthe - sarva nAzArthe - tarTi tIvraramonivArtha saMkIrtana karavAmAM Ave che, samyaka prakAre varNavavAmAM Ave che, te zravaNa karo ! saMkIryaMta Rjuta putrI | samyaka tattva dRSTinA abhAve jIva pudgala karma kare che evo je mithyA mAnyatArUpa anAdi rUDha mUDha bhAva jIvane varte che, te "tIvra' - AkarA - ugra mohAvezane utAravA mATe ame je samyaka nizcaya - tattvadRSTithI vistArIne kahIe chIe, te sAvadhAna thaIne sAMbhaLa ! AvA bhAvano A utthAnikA kaLaza prakAzI paramarSi amRtacaMdrAcAryajI nIcenI gAthA avatAre che - 626
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-109-112 sAmaNNapacayA khalu cauro bhaNNaMti baMdhakattAro / micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya boddhavyA // 109 // tesiM puNo vi ya imo bhaNido bhedo du terasaviyappo / micchAdiTThIAdI jAva sajogissa caramaMtaM // 110 // ede acedaNA khalu puggalakammudayasaMbhavA jahmA / te jadi karaMti kammaM Navi tesiM vedago AdA // 111 // guNasaNNidA du ede kammaM kuvaMti pacayA jahmA / tahmA jIvo'kattA guNA ya kuvaMti kammANi // 112 // sAmAnya pratyayo cAra te, kahAya baMdhakartAra re; mithyAtva aviramaNa ane kaSAya yoga avadhAra re.. ajJAnathI kartA AtamA. 109 ne teno vaLI bheda A, tera vikalpovaMta re; mAMDIne mithyASTithI, sayogi carama paryata re... ajJAnathI. 110 pudgala karmodaya janya A, tethI acetana Aja re; te jo kare che karmane, AtmA tasa vedaka nA ja re. ajJAnathI. 111 "guNa" saMzita A pratyayo, eha kare che karma re; tethI akartA jIva che, guNo ja kare che karma re... ajJAnathI. 112 gAthArtha - nizcaya karIne sAmAnya pratyayo cAra baMdhakartAo kahevAya che ane te mithyAtva aviramaNa kaSAya ane yoga jaNavA. 100 ane teono vaLI A bheda tera vikalpavALo kahyo che - mithyASTi Adi yAvatu sayogInA carama payata. 110 A (guNasthAnako) nizcaya karIne acetana che, kAraNake teono saMbhava (uddabhava, janma) pugala karmodaya thakI che, eTale) teo jo karma kare che, to teono vedaka (vedanArA) AtmA nathI ja. 111 paNa kAraNake "guNa" saMzita A pratyayo karma kare che, tethI jIva akartA che ane guNo karmo kare che. 112 AtmabhAvanA sAmAnyapratyayaH savA vavAra: - nizcaya karIne sAmAnya pratyayo cAra vaMdhakartA: maLe? - baMdhakartAo kahevAya che, miThAvamaviramai SAyo 4 voddhavya: - mithyAtva, aviramaNa, kaSAya ane yoga jANavA. ll101II teSAM punara vAya - ane teono punaH A trayodazavajanya: tu me maLata: - trayodaza vikalpa - tera bhedavALo bheda kahyo che. mithyAvRMdAdri vat sonizcaramAMta: - mithyASTi Adi yAvatu sayoginA caramAMta. 990mAM te vetana: ur - A (tera bheda) kharekhara ! acetana che, smAtu punivayasaMvAda - kAraNake pudgala karmodaya thakI eno saMbhava - udbhava - janma che (mATe), te ya i vati - teo je karma kare che, teSAM veDho mAtmA - teono vedaka AtmA nathI. 1999mAM yasmAta - kAraNake gusaMjJitAtu te pratya: - guNasaMjita A pratyayo ja " survati - karma kare che, tasmAn - tethI navoDadf - jIva akartA che, puzca maffja suvati - ane guNo - karmo kare che. 1992 ti mAyA bhAvanA II106-112 sAmAnya prayA: ug ravAraH - nizcaye karIne cAra sAmAnya pratyayo yaMdhattara: "vaMte - baMdhakartAo kahevAya che. puNyAtavargaH - pudgala karmanuM ni - kharekhara ! nizcaya karIne putyutadravyamevaOM - pudgala dravya ja eka kartu che, 627
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAtiTIkA - sAmAnyapratyayAH khalu catvAro bhaNyaMte baMdhakartAraH / mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca boddhavyAH // 109 // teSAM punarapi cAyaM bhaNito bhedastu trayodazavikalpaH / mithyAdRSTavAdiryAvatsayoginazcaramAMtaH // 110 // ete acetanAH khalu pudgalakarmodayasaMbhavA yasmAt / te yadi kurvati karma nApi teSAM vedaka AtmA // 111 // guNa saMjJitAstu ete karma kurvati pratyayA yasmAt / tasmAnjIvo'kartA guNAzca kurvati karmANi // 112 // pudgalakarmaNaH kila pudgaladravyamevaikaM kartR tadvizeSAH mithyAtvaviratikaSAyayogA baMdhasya sAmAnyahetutayA catvAraH kartAraH ta eva vikalpyamAnA mithyAdRSTyAdisayogakevalyaMtAstrayodaza kartAraH / athaite pudgalakarmavipAkavikalpatvAdatyaMtamacetanA saMtastrayodazakartAraH kevalA eva yadi vyApyavyApakabhAvena kiMcanApi pudgalakarma kuryustadA kuryureva kiM jIvasyAtrApatitaM / athAyaM tarkaH pudgalamayamithyAtvAdIn vedayamAno jIvaH svayameva mithyAdRSTi bhUtvA pudgalakarma karoti sa kilAviveko / ___yato na khalvAtmA bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt pudgaladravyamayamithyAtvAdivedakopi kathaM punaH pudgalakarmaNaH kartA nAma / athaitadAyAtaM yataH pudgaladravyamayAnAM caturNA sAmAnyapratyayAnAM vikalpAstrayodaza vizeSapratyayA guNazabdavAcyAH kevalA eva kurvati karmANi / tataH pudgalakarmaNAmakartA jIvo guNA eva tatkartArastetu pudgaladravyameva / tataH sthitaM pudgalakarmaNaH pudgaladravyamevaikaM kartR ||109||110||111||112 / / tadvizeSAH - tenA - pula dravyanA vizeSa mithyAtvAviratikaSAyayogAH - mithyAtva - avirati - pAya - yoga - baMdhasya sAmAnyahetutayA - dhanI sAmAnya tutAme urIne, catvAraH kartAraH - yAra tAmA cha, ta eva - teso 4 - mithyAtvAhi 4 vikalpyamAnAH - vivAbhA mAvatA, me635. visthA mevAbhA mAvata, mithyAdRSyAdisayoga kevalyaMtAH - mithyATi hi sayoga upakSI paryaMta trayodaza kartAraH - te2 uttAno cha. atha - ve ete - mA pudgalakarmavipAkavikalpatvAdatyaMtamacetanA saMtaH - pula bhavipAna viseu5une dIdhe - meyAne bI atyaMta ayetana satA trayodaza kartAraH - te2 uttamI, kevalA eva - usa 4, yadi vyApyavyApakabhAvena kiMcanApi pudgalakarma kuryu - vyAya-vyA mAthI 38 595 pugala urbha 3, tadA kuyurava - tolale 43.4, kiM jIvasyAtrApatitaM - movana zuMbhAvI 5'yu ? athAyaM tarkaH - ve mAtApudgalamayamithyAtvAdIn vedayamAno jIvaH - pugasamaya mithyAtatva hI 24o pa, svayameva - svayaM 04 - pote 4 - mApAmA5 deg4, midhyAdRSTibhUtvA - mithyATa thana, pudgalakarma karoti - puhAla 43 cha, sa kilAviveko - te 5252 ! suTa5 mavivecha. zuM 29thI ? yato - 253 - na khalvAtmA bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt pudgaladravyamayamithyAtvAdivedakopi - mAtmA 5352 ! nizcaye urIne - mAya bhAva bhAvanA manAvane sIdhe - pudagaladravyamaya mithyAtvAhinI vara - vehanA 5 nathI, kathaM punaH pudgalakarmaNaH kartA nAma - to pachI pugababhanI utta ma.hoya vAra? athai tadAyAtaM - meTale sAmAvyu - yataH - 2514 - pudgaladravyamayAnAM caturNA sAmAnyapratyayAnAM vikalpAH - pugatadravyamaya yAra sAmAnya pratyayonA visyo - ho - trayodazavizeSapratyayAH - tera vizeSa pratyayo, guNazabdavAcyAH - 3 'gu' zathI vAthya - vAya chate, kevalA eva - 184, anya sahAya vinA mAtra 4, kurvaMti karmANi - A~ 43 cha, tataH - tethI zana pudgalakarmaNAmakartA jIvo - pugabono cha, guNA eva tatkartAraH - gu 4 tenA tAmIche, te tu 628
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-109-112 AtmakhyAtiTIkArya - pudgala karmanuM nizcayathI pudgaladravya ja eka karra che, tenA vizeSo mithyAtva-avirati-kaSAya-yoga baMdhanA sAmAnya hetutAe karIne cAra kartAo che, teo ja vikalpavAmAM AvatAM mithyASTi Adi sayogakevalaparyata tera kartAo che. je vyApya vyApakabhAvathI kaMI paNa pudgalakarma karatA hoya to bhale kare ja ! atre jIvanuM zuM AvI paDyuM? have A tarka ke - pudagalamaya mithyAtvAdine vedI rahelo jIva svayameva mithyASTi thaIne pudagala karma kare che, te kharekhara ! aviveka che, kAraNake nizcayathI AtmA bhAvyabhAvaka bhAvanA abhAvane lIdhe pugaladravyamaya mithyAtvAdino vedaka paNa nathI, to punaH pudgalakarmano kartA kema hoya vAru ? eTale A AvyuM ke - kAraNake pudgala dravyamaya cAra sAmAnya pratyayonA vikalpo "guNa' zabdathI vAcya evA tera vizeSa pratyayo kevala ja karmo kare che, tethI pugalakarmono jIva akartA che, guNo ja tenA kartAo che ane teo to pugaladravya ja che, tethI sthita che ke pudgalakarmanuM pudgala dravya ja eka karyuM che. 109, 110, 111, 112 "amRta jyoti" mahAbhASya "janma, jarA, maraNa mukhyapaNe duHkha che. tenuM bIja karma che. karmanuM bIja rAga dveSa che, athavA A pramANe pAMca kAraNa che - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, roga. pahelA kAraNano abhAva thaye bIjano abhAva, pachI trIjAno, pachI cothAno, ane chevaTe pAMcamA kAraNano ema abhAva thavAno krama che." - zrImad rAjacaMdra, e. papapa nithAtvAti mAlAyoH vaMdhahetavaH " - zrI tattvArtha sUtra uparamAM nikhuSa yuktithI siddha karI batAvyuM tema jIva dravya je svayaM-ApoApa svabhAve pariName che, ne pudgalakarmano kartA nathI, to pachI pudgalakarmano kartA che koNa? evI sahaja AzaMkA ziSyane UThe che. tenuM samAdhAna atra zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe kahyuM che ane tenuM tattva sarvasvasamarpaka apUrva vyAkhyAna "AtmakhyAti'kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzya che. teno AzayArtha A prakAre - samyaka evI nizcaya tattvadRSTithI joIe to - purtina: vikrata putadravyamevaiva varjI - pudgala karmanuM ka pudgaladravya ja eka che, athavA "tarvizeSo' - te pudgaladravyanA ja vizeSarUpa mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e - baMdhanA sAmAnya hetatAe karIne - cAra "sAmAnya pratyayo' pudgala karmanA cAra kartAo che, athavA A cAra mUla sAmAnya pratyayonA uttara bhedarUpa vikalpo karavAmAM AvatAM mithyASTi guNasthAnakathI mAMDI sayoga kevalI guNasthAna paryata tenA tera uttara pratyayo thAya che, te tera pratyayo pudgalakarmanA tera kartAo che. have Ama A tera kartA paNa 'punivavipavitpAdu - pudgalakarma vipAkanA vikalpapaNAne lIdhe - pudgalakama udayanA bhedarUpapaNAne lIdhe "atyaMta acetana" - sarvathA acetana che. eTale acetana evA A tera kartAo "kevala ja' - devanA jIva - e anya koI paNa sahAya vinA kevala mAtra pote ja je "vyApya-vyApaka bhAvathI' thALavyApamAna kaMI paNa pagalakarma karatA hoya, to bhale kare ja ! "emAM jIvanuM zuM AvI paDyuM ?' emAM jIvane zuM lAge vaLage? emAM jIvane zuM levA devA ? have jo evo tarka karavAmAM Ave ke - "pudgalamaya' mithyAtvAdine vedato jIva putidravyameva - teo - guNo to pudgala dravya ja che. A uparathI zuM phalita thayuM? tataH sthitaM - tethI sthita che ke - putrAnar: * pudgala karmanuM pultadravyameva - pudgala dravya ja - eka karva . || ti "gAtmadhyAti' mA-mAvanA |201il99thI999ll112ll 629
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svayameva-ApoApa ja mithyASTi thaIne pudagala karma kare che, to tevo tarka pragaTa aviveka ja che - "sa vinAviveka:', kAraNake nizcaya karIne tattvadRSTithI dekhatAM AtmA ane pugalane bhAvya-bhAvaka saMbaMdha ja che nahi, AtmA bhAvya ne pugala bhAvaka evA "bhAvya-bhAvaka bhAvano abhAva ja che - mAvyabhAva bhAvamAvatu ! eTale jema kutarkathI kalpavAmAM AvyuM hatuM tema nizcaya karIne AtmA pudgalamaya mithyAtvAdino vedaka paNa - vedanAro paNa nathI, "ra uttvatmiA putidravyamayamithyAtvAdrivedo', to pachI te pudagalakarmano kartA to kema hoya vAru ? "26 purni : Rtta nAma ?' arthAta "pudagalamaya mithyAtvAdine vedato' jIva ema je prathama tarka karavAmAM Avyo hato, te ja mULa to khoTo che, tenuM utthAna thavuM te paNa mithyA asad ubhAvanarUpa che. kAraNake AtmabhAvamaya mithyAtvAdine kadAcita vedato jIva mithyAdeSTi e kahevuM koI apekSAe bhale barAbara hoya, paNa "pugalabhAvamaya' mithyAtvAdine vedato jIva mithyAdeSTi hoI pudgalakarma kare che ema kahevuM te barAbara nathI ja, paNa tattvAtattvanA viveka vagaranuM mAtra avivekI kathana ja che. eTale AtmA pudgalakarmano kartA che ema kahevuM te paNa pragaTa aviveka hoI sarvathA ayukta ja che. eTale "A AvyuM' arthAtu Ano phalitArtha - tAtparyArtha e thayo ke - "pudgala dravyamaya" mithyAtvAdi cAra sAmAnyapratyayo, tenA je "guNa' zabdathI vAcya - "guNasthAna" nAme oLakhAtA tera vikalpo - prakAro vizeSapratyayo che, teo "kevala ja' - hevanA Iva - anya koI paNa sahAya vinA kevala mAtra pote ja karmo kare che. tethI pudgalakarmono jIva akartA che ane "guNo" ja - guNasthAno ja tenA kartAo che; ane te guNasthAno to "pudgala dravya ja che, tethI Ama pudgala karmanuM pudgala dravya ja eka kartu che, ema sthita che, ema siddha thayuM. "cauda guNasthAnaka che te AtmAnA aMze aMze guNa batAvyA che ane chevaTe te kevA che te jaNAvyuM che. jema eka hIro che tene eka eka karatAM cauda pehela pADo to anukrame vizeSa vizeSa kAnti pragaTe ane cauda pehela pADatAM chevaTe hIrAnI saMpUrNa kAnti pragaTe. Aja rIte saMpUrNa guNa pragaTavAthI AtmA saMpUrNapaNe pragaTe.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 57 (upadeza chAyA) AkRti kartA pudgala dravya - | | | | mithyAtva avirati kaSAya yoga 4 sAmAnya pratyayo pudgala karma mizrAdeSTi Adi sayogI paryata 13 "guNa" vizeSa pratyayo sva. jIva para pudgala 630
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-113-115 bhane (r) - pratyayanuM satva nathI - jaha jIvassa aNaNNuvaogo koho vi taha jadi aNaNNo / jIvassAjIvassa ya evamaNaNNattamAvaNNaM // 113 // evamiha jo du jIvo so ceva duNiyamado tahAjIvo / ayameyatte doso paccayaNokammakammANaM // 114 // aha de aNNo koho aNNuvaogappago havadi cedA / jaha koho taha paccaya kammaM Nokammamavi aNNaM // 115 // upayoga ananya jema jIvano, tema krodha paNa jo anannare; jIvanuM ajIvanuM ema to, ananyapaNuM Apanna re... ajJAnathI. 113 ema ahIM je jIva te, ajIva niyamathI hoya re; pratyaya-bha-bhA, tveSa saya 3... sazAnathI. 114 have tuja mate krodha anya jo, upayogAtma cetana anya re; to jyama krodha tyama pratyayo, karma nokarma paNa anya re... ajJAnathI. 115 gAthArtha - jema upayoga jIvathI ananya che, tema jo krodha paNa ananya hoya to jIvanuM ane ajIvanuM eka ananyapaNuM AvI paDyuM. 113 ema to ahIM je ja jIva che te ja niyamathI tathA prakAre ajIva hoya che, pratyaya-nokarma-karmonA ekatvamAM A doSa che. 114 have jo hArA mate krodha ane upayogAtmA cetayitA anya hoya che, to jema krodha tema pratyaya-karma-nokarma paNa anya che. 115 AtmakhyAtiTIkA na ca jIvapratyayorekatvaM - yathA jIvasyAnanya upayogaH krodhopi tathA yadyananyaH / jIvasyAjIvasya caivamananyatvamApatraM // 113 // evamiha yastu jIvaH sa caiva tu niyamatastathAjIvaH / ayamekatve doSaH pratyayanokarmakarmaNAM // 114 // atha te anyaH krodho'nyaH upayogAtmako bhavati cetayitA / yathA krodhastathA pratyayAH karma-nokarmApyanyat // 115 // AtmabhAvanA - na ca jIvapratyayorekatvaM - ane -pratyayana va nathI - yathA - hebha jIvasyAnanyaupayogaH - vane upayoga ananya - abhinna cha, tathA - tama yadi - krodhopi ananyaH - pa 5 ananyoya, (a) evam - ama jIvasya ajIvasya ca - parnu bhane parnu ananyatvaM ApannaM - ananyapaY Apana yuM, bhAvI 5.yu. / 113|| evam - ama iha yastu . jIvaH - 4471 sa caiva tu -4 to pragaTa niyamatastathA jIvaH - niyamathI tathAre hoya, ayam - mA pratyayanokarmakarmaNAM ekatve doSaH - pratyaya-nobha-nA bhopa cha. // 114|| atha - 4ve te - mate anyo krodhaH - 31 anya upayogAtmA cetayitA anyaH bhavati - 75yogAtmA yetAyata anya dheya cha, 31
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yadi yathA jIvasya tanmayatvAnjIvAdananya upayogastathA jaDaH krodhopyananya eveti pratipattiH tadA cidrUpajaDayorananyatvAjjIvasyopayogamayatvavajaDakrodhamayatvApattiH / tathA sati tu ya eva jIvaH sa evA jIvaH iti dravyAMtara luptiH / evaM pratyayanokarmakarmaNAmapi jIvAdananyatvapratipattAvayameva doSaH / athaitaddoSabhayAdanya evopayogAtmA jIvo'nya eva jaDasvabhAvaHkrodhaH itvabhyupagamaH tarhi yathopayogAtmano jIvAdanyo jaDasvabhAvaH krodhaH tathA pratyayanokarmakarmANyapyanyAnyeva jaDasvabhAvatvAvizeSAnnAsti jIvapratyayorekatvaM / / 113||114||115|| AtmakhyAtiTIkArya je jema jIvanA tanmayapaNAne lIdhe upayoga jIvathI ananya che, tema jaDa krodha paNa ananya ja che evI pratipatti (mAnyatA) hoya, to ciTU5 ane jaDanA ananyapaNAne lIdhe jIvane upayogamayapaNAnI jema jaDa krodhamayapaNAnI Apatti thaze ane tema sate to je ja jIva te ja ajIva ema dravyAMtara lupti thaze. ema pratyaya-nokarma-karmanI paNa jIvathI ananyatva pratipattimAM A ja doSa Avaze. have jo A doSanA bhayathI anya ja upayogAtmA jIvaH anya ja jaDa svabhAva krodha evo abhyapagama (svIkAra) karo, che jema upayogAtmA jIvathI jaDa svabhAva krodha anya che, tema pratyaya-nokame-kame paNa anya ja che - jaDa svabhAvapaNAnA avizeSane lIdhe (mATe) jIva ane pratyayanuM ekapaNuM che nahi. 113, 114, 115. amRta jyoti' mahAbhASya "saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra - krodha, mAna, mAyA, lobhanI cokaDIrUpa kaSAya che. tenuM svarUpa paNa samajavA yogya che. temAM paNa anaMtAnubaMdhi je kaSAya che, te anaMta saMsAra rakhaDAvanAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 753, vyAkhyAnasAra krodha vaza dhamadhamyo, zuddha guNa nava ramyo; bhamyo bhavamAMhi huM viSaya mAto.' - zrI devacaMdrajI (to) kathA krodha: - jema krodha tathA - tema prAya: rma normAcacat - pratyayo - karma - nokarma paNa anya che. //99l. ti kathA gAmamAvanA ||993-99// Hi - jo yathA . jema nIvaca tanmayatvaTu - jIvanA tanmayapaNAne lIdhe, nIvAnanya upayor: - jIvathI upayoga ananya - apRthaka - jUdo nahi evo che, tathA - tema na: zodhori mananya veti pratipatti: - jaDa evo krodha paNa ananya ja - apRthaka ja - abhinna ja che evI pratipatti - mAnyatA che, tA - to vidrupanaDathI najatvAn - citUpa ane jaDanA ananyapaNAne lIdhe nIca upayogamayatvavat nodhamatAtti: - jIvane upayogamayapaNAnI jema jaDa krodhamayapaNAnI Apatti thaze - prasaMga AvI paDaze, tathA sati tu - ane tema sate - hotAM to, 1 gva nIva: - je ja jIva, sAva gaLIva: - te ja ajIva ti dravyAMtarastutiH - ema dravyAMtara lupti thaze, dravyAMtaranI - ekathI bIjA dravyanI lupti - naSTatA - vilApatA thaze, gvuM - ema, e ja prakAre, pratyAyanormarmamafpa nIvAvanapatipattI - pratyaya - nokarma - karmonA paNa jIvathI ananyapaNAnI pratipattimAM - mAnyatAmAM sAmeva ToSa: - A ja - ukta ja doSa Avaze. tha - eTale have je tat topamAr - A doSanA bhayathI anya jIvopacoIbhA nIva: - anya ja - bIjo ja jUdo ja che upayogAtmA - upayoga svarUpa jIva, anya parva nasvamAva: krodha: - anya ja - bIje ja - jUdo ja che jaDasvabhAva krodha, rUDupama: - evo abhyapagama svIkAra che, tarda - to kathA - jema 35yo IIbhano nIvAvo naDamAva: zodha: - upayogAtmA - upayoga svarUpa jIvathI jaDasvabhAva krodha anya che - bIje ja- jUdo ja che, tathA - tema prAthanorma Hars jAva - pratyaya - karma-nokarma paNa anyo - bIjA ja - jUdA ja che. zAne lIdhe ? gaDamAvatyAvizeSAtu - jaDa svabhAvapaNAnA avizeSane lIdhe - abhedane lIdhe - bIna taphAvatane lIdhe. A uparathI zuM siddha thayuM? nAti nIva pratyayorevuM - jIvanuM ane pratyayanuM ekatva - ekapaNuM nathI. || ti "Atmati' bhAvanA //99 rU.1994|99// 632
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-113-115 uparamAM je cAra sAmAnya pratyayo ane tenA vikalparUpa tera vizeSa pratyayo kahyA, te pratyayonuM ane jIvanuM ekapaNuM nathI ema A gAthAomAM pratipAdana karyuM che ane 'AtmakhyAti' kartAe tenuM niSThuSa suyuktithI samarthana karatuM ananya vyAkhyAna karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - = jIvanuM upayogamayapaNuM che, eTale nIvasya tanmayatvAr jIvanA tanmayapaNAne lIdhe' upayogamayapaNAne lIdhe upayoga jema jIvathI 'ananya che' abhinna che - jUdo nathI, bIvAvananyaH upayogaH', tema 'ja' - acetana krodha paNa jo jIvathI 'ananya ja' - abhinna ja che, jUdo nathI, evI 'pratipatti' - mAnyatA karavAmAM Ave, to cittUpa ane jaDanA 'ananyapaNAne lIdhe' - abhinnapaNAne lIdhe jIvane upayogamayapaNAnI jema jaDa krodhamayapaNAnI Apatti thAya - khaDodhamayAvattiH / - arthAt cidrUpa cetananuM ane jaDarUpa acetananuM ananyapaNuM - abhinnapaNuM prApta thatAM, jIvanuM jema sacetana rUpa upayogamayapaNuM che tema jaDa-acetana evuM krodhamayapaNuM paNa prApta thavAno prasaMga Avaze ane tema thatAM to 'je ja jIva te ja te ja ajIva' ema dravyAMtara lupti - dravyAMtara lopapaNuM thaze, arthAt je cetana jIva te ja acetana ajIva banaze, ema bemAMthI koI paNa eka dravyano lopa thaze, kAM to jIva ja raheze ane kAM to ajIva ja raheze. Ama aniSTApattirUpa mahA doSa Avaze. 'ema pratyaya - nokarma karmanI paNa jIvathI ananyatva - pratipattimAM A ja doSa che', e ja prakAre pratyayonuM, nokarmanuM ane karmonuM paNa jIvathI ananyapaNuM - abhinnapaNuM mAnavAmAM A je kahyo te ja aniSTa Apattino mahAdoSa prApta thaze. have A doSanA bhayathI 'anya 6 upayogAtmA nIva:' upayogAtmA jIva anya ja che, jaDa svabhAvI krodha anya ja che, anya vaiM na'svamAva: odhaH', evo jo abhupagama svIkAra karavAmAM Ave, to jema upayogAtmA jIvathI jaDasvabhAvI krodha anya che, tema pratyaya-nokarma-karmo paNa anya ja che.' kAraNake jaDa svabhAvapaNAno avizeSa che' khaDasvamAvatvAvizeSAt - krodhanA ane pratyayAdinA jaDa svabhAvapaNAmAM taphAvata nathI. arthAt krodha jema jaDa svabhAvI che, tema pratyayAdi paNa jaDa svabhAvI ja che. eTale jaDa krodha jema upayogamaya AtmAthI anya ja che - jUdo ja che, tema jaDa pratyayAdi paNa upayogamaya AtmAthI anya ja che - jUdA ja che, mATe jIva - pratyayanuM ekatva che nahi 'nAsti jIva pratyayorevaM, cetana evA jIvanuM ane acetana jaDa evA pratyayanuM ekapaNuM che nahi, kRti siddham / AkRti ananya upayoga jIvathI / anya 633 krodha-pratyaya-karma-nokarma [*]| -
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have pudgala dravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM sAdhe che - sAMkhyamatAnuyAyI ziSya prati - jIve Na sayaM baddhaM Na sayaM pariNamadi kammabhAveNa / jai puggaladabvamiNaM appariNAmI tadA hodi // 116 // kammaiyavaggaNAsu ya apariNamaMtIsu kammabhAveNa / saMsArassa abhAvo pasajjade saMkhasamao vA // 117 // jIvo pariNAmayade puggaladavvANi kammabhAveNa / te sayamapariNamaMte kahaM Nu pariNAmayadi cedA // 118 // aha sayameva hi pariNamadi kammabhAveNa puggalaM davvaM / jIvo pariNAmayade kammaM kammattamidi micchA // 119 // NiyamA kammapariNadaM kammaM ci ya hodi puggalaM davvaM / taha taM NANAvaraNAipariNadaM muNasu taceva // 120 // pudgala dravya A jIvamAM, baddha svayaM je no'ya re, karmabhAve svayaM na pariName, apariNAmI to hoya re... ajJAnathI. 116 karmabhAve kAmaNavargaNA, apariNamatI joya re; saMsAra abhAva prasaMga to, vA sAMkhya samaya ja hoya re... ajJAnathI. 117 karmabhAve pariNAvato, pudgala dravyone jIva re; svayaM apariNamatA tehane, kyama pariNAve jIva re ?.. ajJAnathI.118 karma bhAve jo pariName, pudgala dravya svayameva re; jIva pariNAve karmane, karmapaNuM - mithyA eva re... ajJAnathI. 119 karNapariNata pugala dravya to, karma ja niyama hoya re, tyama jJAnAvaraNAdi pariNata, te to tehaja joya re... ajJAnathI. 120 gAthArtha - je A pudgala dravya jIvamAM svayaM baddha nathI, svayaM karmabhAve pariNamatuM nathI, to te apariNAmI hoya che. 116 ane kAzmaNa vargaNAo karmabhAve apariNamatI sate, saMsArano abhAva prasaMga Avaze, athavA sAMkhyasamaya prApta thaze. 117 jIva pudgala dravyone karmabhAve pariNAve, to te svayaM apariNamatAne cetayitA kema parizamAve vAra ? 118 - have pudgala dravya svayameva ja karmabhAve pariName che, to jIva karmane (kArpaNa vargaNAne) karmapaNuM pariNAve che, e mithyA che. 119 niyamathI karmapariNata pudgala dravya karma ja hoya, tema jJAnAvaraNAdi pariNata tene (pudgalane) te ja (jJAnAvaraNAdi) jaNa 120 634
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-116-120 ___AtmakhyAti TIkA atha pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati sAMkhyamatAnuyAyiziSyaM prati - jIve na svayaM baddhaM na svayaM pariNamate karmabhAvena / yadi pudgaladravyamidamapariNAmi tadA bhavati // 116 // kArmaNavargaNAsu cApariNamamANAsu karmabhAvena / saMsArasyAbhAvaH prasajati sAMkhyasamayo vA // 117 // jIvaH pariNAmayati pudgaladravyANi karmabhAvena / tAni svayamapariNamamAnAni kathaM nu pariNAmAyati cetayitA // 118 // atha svayameva hi pariNamate karmabhAvena pudgaladravyaM / jIvaH pariNAmayati karma karmatvamiti mithyA // 119 // niyamAtkarmapariNataM karma caiva bhavati pudgaladravyaM / tathA tadjJAnAvaraNAdipariNataM jAnIta tacaiva // 120 // yadi pudgaladravyaM jIve svayamabaddhasatkarmabhAvena svayameva na pariNameta tadA tadapariNAmyeva syAt / tathA sati saMsArAbhAvaH / atha jIvaH pudgaladravyaM karmabhAvena pariNAmayati tato na saMsArAbhAvaH iti tarkaH / kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA jIvaH pudgaladravyaM karmabhAvena pariNAmayet / na tAvattatsvayamapariNamamAnaM pareNa pariNAmayituM pAryeta / na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryeta / svayaM pariNamamAnaM tu na paraM pariNamayitAramapekSeta / na hi vastuzaktayaH paramapekSate / tataH pudgaladravyaM pariNAmasvabhAvaM svayamevAstu / tathA sati kalazapariNatA mRttikA svayaM kalaza iva jaDasvabhAvajJAnAvaraNAdikarmapariNataM tadeva svayaM jJAnAvaraNAdikarma syAt / iti siddhaM pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM / / 116-120|| AtmakhyAti TIkArya jo pudgaladravya jIvamAM svayaM aMbaddha satuM karmabhAve svayameva na pariName, to te apariNAmI ja hoya tema sate saMsArano abhAva hoya. have je - jIva pagaladravyane karmabhAve pariNAve che tethI saMsAra abhAva nathI ema taka che. (to) zuM svayaM apariNamatA vA pariNamatA pudagaladravyane jIva karmabhAve pariNAve ? prathama to svayaM apariNamatuM parathI pariNamAvI zakAya nahi, kAraNake svataH asatI zakti anyathI karI zakAya nahi ane svayaM pariNamatuM to para pariNamAvanArane apekSe nahi, kAraNake vastazaktio parane apekSatI nathI. tethI pudagaladravya pariNAma svabhAvI svayameva bhale tema sate, kalaza pariNatA mRttikA svayaM kalazanI jema, jaDasvabhAvI jJAnAvaraNAdi karmapariNata teja svayaM jJAnAvaraNAdi karma hoya. ema pudgala dravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM siddha thayuM. amRta jyoti' mahAbhASya AtmabhAvanA - atha -ve pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati - punala dravyarnu pariNAma svabhAva sAdhe cha. ana prati? aura 6zIna ? sAMkhyamatAnuyAyi ziSyaM prati - sAMyamatAnuyAyI ziSya prati - ziSyane 6zIna - yadi - ko jIve na svaabaddhaM - Oqi svayaM - po abar3ha - baMdhAyeduM na svayaM karmabhAvena pariNamate - svayaM - pota vabhAvI svayameva bhale ho ! 35
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "paramANu paramANune zarIramAM laDatAM koIe joyAM nathI, patra tenuM pariNAma vizeSa jANavAmAM Ave che. tAvanI davA tAva aTakAve che e jANI zakIe chIe, paNa aMdara zuM kriyA thaI te jANI zakatA nathI, e dRSTAMte karmabaMdha thato jovAmAM Avato nathI, paNa vipAka jovAmAM Ave che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAnasAra ahIM sAMkhya mata jevo abhiprAya anusaranArA ziSyanI krAMti dUra karavA mATe pudgalavyanuM pariNAmasvabhAvapaNuM sAdhyuM che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe niSThuSa yuktithI tenuM adbhuta mImAMsana prakAzyuM che. nizcayanayathI AtmA zuddha che, eTale pudgaladravya jIvamAM svayaM abaddha sanuM' - dIva svayaM varta hyu - ApoApa nahi baMdhAyeluM hoI, karmabhAve svayaM na parisame karmabhAvena na svayaM pariNameta karmabhAve ApoApa pariName nahi, ema jo kaho, to te pudgalavya aparigAmi ja hoya - sA karmabhAve nathI pariNamatuM, tevA - to purvAnamiya - A pudgaladravya apariziSati - apariNAmi hoya che. ||166|| mArga vataMtu dha mafkhAvena rimALAnu - ane kArmala vargasAo karmabhAve aparisamamAna - nira pariNamatI sate saMsArasyAmAva: prasaMnati saMsArano abhAva prasakta thAya che - prasaMga Ave che, sAMvyasamayo vA athavA sAMkhya samaya (prasakta thAya che), sAMkhyamatano prasaMga Ave che. II997|| (have jo ema kaho ke) nIvaH - jIva putrA vyAdhi - pudgala dravyone dharmamArgena nIti - karmabhAve pariNamAve che, (to) Ani pamapariyAnAna te svayaM - pote apariNamamAnone - nati pariNamI rahelAone pavitA - caitayitA - cetanArI - caitaka AtmA varSa gu miti ? - vAru, kevI rIte pariNamAve che ? ||118|| Jatha - have - jo pu|tadravyuM - pudgaladravya svayameva hi svayaMmaiva ja vamavana pati - karmabhAve pariName che, (to) kava - va ka - dharmane - karmaNavargaNAne maMta rma pati - karmaparNa pariNamAve che, tti billA . ema kahyuM) te mithyA che. vRSNA parAM puSpa karmapariNata pudgaladravya niyamAt - niyamathI, nizcayathI rma caiva mati - karma ja hoya che, tathA - tema tavuM - te pudgala drazya jJAnAvayAdhipati - zAnAvaraNAdi pariSThata tatheya nAnIta - te ja - jJAnAvaraNAdi karma ja jo ! ||120nA kRti gAthA AtmabhAvanA ||116-120nI cara - jo puzana - pudgalavya nIce vahevuM - jIvamAM svayaM - pote - ApoApa abaddha - nahi baMdhAyeluM sanuM - hotuM, mAyana varSaya maiM parmA - karma bhAve svayameva - svayaM ja - ApoApa ja na parisabhai, hA - to tat aLiAyeva sthAt - te pudgaladravya apariNAmija hoya, tathA sati - tema sate - hotAM, saMsAramAvaH - saMsArano abhAva hoya. na aya - have jo zIva: puSpa mArcana pati - jIva pudgala dravyane karmabhAve pariNAve che, to na saMmArAmAvaH - tethI saMsArano abhAva nathI, tti sarja - ema tarka che, (no) - vadhAremamAnuM pAnuM vA navA putrAtaHkarya karmamAvena pAimadhenuM - jIva zuM svayaM - pote - ApoApa apariNamamAna - apariNamatA vA parisamamAna - pariNamanA pudgalaDhabaMne karmabhAve parisamAve ? meM tAvanu taMtu svayaM apiyAnuM re pAvanuM paryaMta - temAM prathama to te - pudgaladravya svayaM - pote apariNamamAna - apariNamatuM parathI - bIjAthI pariNamAvI zakAya nahi. kAraNa zuM ? na hi svato'satI zakti vartumanyena paryaMta - kAraNake svataH - sva thakI - potA thakI asatI - nahi hotI zakti anyathI - bIjAthI karI zakAya nahi, svayaM paribaLamAM tuna varga parivAramapata - svayaM - pote pariNamamAna - pariNamatuM to para " anya parisavitAne - pariNamAvanArane apele nahi, kAraNa zuM ? meM i anurAvA pasaM - kAraNake vastuAktio parane - anyane apekSatI nathI. tethI zuM phalita thayuM ? H - tethI karIne purvItadravyuM pariNAmasvamAruM svayaMmevAstu - pudgaladravya pariNAma svabhAvI svayameva - svayaM ja - pote ja bhale ho ! tathA ti - tema sare, tArA muni - kalaza paritA - kalazarUpe parizata thayelI - pariNAma pAmelI kRttikA mATI svayaM taza Dva - svayaM - pote kalaza hoya tenI jema, khaDasvamAvajJAnAvara rirmapariLatA taddeva - jaDa svabhAva jJAnAvaraNAdi karmapariNata - karmarUpa pariNata thayeluM - pariNAma pAmeluM te ja - pagaladravya ja sarva jJAnavAri varma sAta - svayaM - pote - ApoApa ja jJAnAvaraNAdi karma hoya. ti ziddha puasya zaramAvavuM - ema pariNAma svabhAvapaNuM yugadravyanuM siddha iti thayuM. / / 'AtmadhvAti' AtmabhAvanA ||11||117||118||11||120|| - 3
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-116-120 tArikhya cAtuM ane tema hotAM to saMsArano abhAva hoya; kAraNake karmane laIne ja caturgatibhramaNarUpa saMsAranuM pravartana che, eTale jo karmanuM pravartana na hoya, to pachI saMsAranuM pravartana paNa kyAMthI hoya ? mUrta nAsti suto zIva - mULa ja na hoya to zAkhA kyAMthI hoya? - have "jIva pudgala dravyane karmabhAve pariNAve che', kAmaNavargaNAne karmabhAve pariNAve che, tethI karIne "saMsArano abhAva nathI' ema jo tarka karo, to sAmo prazna thAya che ke - zuM "svayaM" - ApoApa apariNamatA - na pariNamatA pudgaladravyane jIva karmabhAve pariNAve ? ke pariNamatAne ? prathama pakSa je kaho, to "svayaM" - pote potAnI meLe apariNamatuM - na pariNamatuM parathI - bIjAthI pariNAvI zakAya nahi, kAraNake "nahi svatagita zatiH hartamanveta parveta' - svataH sva thakI - potA thakI asatI - nahi hotI zakti bIjAthI karI zakAya nahi ane svayaM - pote - ApoApa pariNamatuM hoya, te para-bIjA pariNAvanArane apekSe nahi, apekSA rAkhe nahi. kAraNake "ra di vastuzavata : paramapekSate' - vastuzaktio parane apekSatI nathI. Ama banne prakAre - apariNamatA ke pariNamatA pudgala dravyane jIva karmabhAve pariNamAve e banavuM asaMbhavita che. tethI gatyaMtara abhAvathI - bIjI koI gati nahi hovAthI pugaladravya pariNAmasvabhAvI svayameva bhale ho ! "tataH putyunidravyuM pariNAmasvamAnaM svayamevAtuM' - tema hotAM, "kalazapariNatA mRttikA jema svayaM kalaza' hoya. ghaDA pariNAme pariNamelI mATI jema pote ja ghaDo hoya, tema jaDa svabhAvI jJAnAvaraNAdi karmapariNata" te ja svayaM jJAnAvaraNAdi hoya - jaDa svabhAvI jJAnAvaraNAdi karmapariNAme pariNamela te ja pudgaladravya svayaM - pote ja jJAnAvaraNAdi te ja pudgaladravya - svayaM pote ja jJAnAvaraNAdi hoya. ema pudgaladravyanuM pariNAma svabhAvapaNuM siddha thayuM. arthAt pariNAmIpaNuM e pudgala dravyano svabhAva che, ema trikAlAbAdhita nizcaya siddhAMta siddha thayo. AkRti kaLaza pariNata mRttikA svayaM kaLaza jJAnAvaraNAdi karma pariNata jJAnAvaraNAdi karma svayaM jJAnAvaraNAdi 37.
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema pudgalanI svabhAvabhUta pariNAma zakti hotAM tenuM AtmabhAvanuM kartutva prakAzato samayasAra kaLaza (19) prakAze che - 35nAti - sthitetyavighnA khalu pudgalasya, svabhAvabhUtA pariNAmazaktiH / tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM, yamAtmanastasya sa eva kartA // 64 // ema sthitA pudgalanI aviSnA, svabhAvabhUtA pariNAmazakti; te sthita sate teha kare ja bhAva, je Atmano te tasa karyuM sAva. 64 amRta pada-64, "sAhebA ! vAsupUjya jirNodA' - e rAga dravya pudgala A pariNAmI, nija bhAvano kartA nAmI; ema pudgala pariNAma zakti, svabhAvabhUta sthita e vyakti... dravya. 1 teha sthita sate A khare ! che, je bhAva AtmAno kare che; teno teha ja kartA Thare che, bhagavAna amRtacaMdra vade che... dravya. 2 artha - ema kharekhara ! nizcayathI pudgalanI svabhAvabhUtA pariNAma zakti avinA sthita che; te sthita sate te pudgala je bhAva AtmAno kare che, teno te ja kartA hoya che. - "amRta jyoti" mahAbhASya jaDa bhAve jaDa pariName' - zrImad rAjacaMdrajI "pudagala parinAmI daraba, sadA parivai soI; yAtai pudagala karamaka, pudgala karatA hoI." - banA. kRta sa.sA. kartA a-20 A je uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM kahyuM, teno sArasamuccayarUpa nigamana karato A tasvAmRta saMbhUta kaLaza rajU karatAM paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajI vade che ke - teivinA hatu putrAnastha svabhAvamUtA rAmaviktaH - ema ukta prakAre traNe kALamAM na caLe evA nizcayathI pudgalanI "svabhAvabhUta" evI pariNAmazakti "avighna sthita che, jyAM kaMI paNa aMtarAya-ADakhIlI rUpa vighna nathI evI acala abAdhitapaNe svayaM sthita che. kAMI navIna sthApita karavAnI nathI ane tasyAM sthitIya sa roti mAvaM yAtmanaH - te sthita (Ever-standing) sate te pudgala je bhAva "AtmAno" - potAno kare che, teno te ja pugala kartA che -tasya sa vi jarnA | s38
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 121-125 jIvanuM pariNAmipaNuM sAdhe che - Na sayaM baddho kamme Na sayaM pariNamadi kohamAdIhiM / jai esa tujjha jIvo appariNAmI tadA hodI // 121 // apariNamaMtamhi sayaM jIve kohAdiehiM bhAvehiM / saMsArassa abhAvo pasajade saMkhasamao vA // 122 // puggalakammaM koho jIvaM pariNAmaedi kohattaM / taM sayamapariNamaMtaM kahaM Nu pariNAmayadi koho // 123 // aha sayamappA pariNamadi kohabhAveNa esa de buddhI / koho pariNAmayade jIvaM kohattamidi micchA // 124 // kohuvajutto koho mANuvajutto ya mANamevAdA / mAuvajutto mAyA lohovajutto havadi loho // 125 // jIva A aho ! karmamAM, baddha svayaM jo no'ya re ! krodhAdithI svayaM na pariName, apariNAmi to hoya re... ajJAnathI. 121 svayaM krodhAdi bhAvethI, jIva apariNamato joya re; saMsAra abhAva prasaMga to, vA sAMkhya samaya ja hoya re... a. 122 krodhapaNuM pariNAve jIvane, pugala karma (ja) krodha re; svayaM apariNamatA tehane, kyama pariNamAve krodha re ?... ajJAnathI. 123 jo buddhi krodhe bhAve AtamA, pariName A svayameva re; krodha pariNamAne jIvane, krodhapaNuM - mithyA eva re.. a. 124 krodha upayukta krodha AtamA, mAna upayukta je mAna soya re; mAyA upayukta mAya je, lobha upayukta lobha hoya re.. ajJAnathI. 125 gAthArtha - jo tvArA abhiprAye svayaM karmamAM na baddha A jIva svayaM krodhAdithI nathI pariNamato, to te apariNAmI hoya. 121 krodhAdika bhAve jIva svayaM apariNamate sate, saMsArano abhAva hoya, athavA sAMkhya samayano prasaMga Ave che. 122 pudgalakarma evo krodha jo jIvane krodhapaNuM pariNamave, to svayaM apariNamatAne krodha kema pariNamAne vAru ? 123 have AtmA svayaM krodha bhAve pariName che evI jo hArI buddhi che, to krodha jIvane krodhapaNuM pariNAmAve che e mithyA thaze. 124 krodha upayukta AtmA krodha ane mAna upayukta ja mAna, mAyA upayukta mAyA ane lobha upayukta lobha hoya che. 125 39
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA jIvasya pariNAmitvaM sAdhayati - na svayaM baddhaH karmaNi na svayaM pariNamate krodhAdibhiH / yadyeSaH tava jIvo'pariNAmI tadA bhavati // 121 // apariNamamAne svayaM jIve krodhAdibhiH bhAvaiH / saMsArasyAbhAvaH prasajati sAMkhyasamayo vA // 122 // pudgalakarma krodho jIvaM pariNAmayati krodhatvaM / taM svayamapariNamamAnaM kathaM nu pariNAmayati krodhaH // 123 // atha svayamAtmA pariNamate krodhabhAvena eSA te buddhiH / krodhaH pariNAmayati jIvaM krodhatvamiti mithyA // 124 // krodhopayuktaH krodho mAnopayuktazca mAna evAtmA / mAyopayukto mAyA lobhopayukto bhavati lobhaH // 125 // yadi karmaNi svayamabaddhaH san jIvaH krodhAdibhAvena svayameva na pariNameta tadA sa kilApariNAmyeva syAt / tathA sati saMsArAbhAvaH / atha pudgalakarmakrodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayati tato na saMsArAbhAvaH iti tarkaH / kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA pudgalakarma krodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayet ? na tAvat svayamapariNamamAnaH pareNa pariNAmayituM pAryeta, na hi svato'satI zakti kartumanyena pAryate / svayaM pariNamamAnastu na paraM pariNamamitAramapekSeta, na hi vastuzaktayaH paramapekSate / tato jIvaH pariNAmasvabhAvaH svayamevAstu | tathA sati garuDadhyAnapariNataH sAdhakaH svayaM garuDa ivAjJAnasvabhAvakrodhAdipariNatopayogaH sa eva svayaM krodhAdi syAditi siddhaM jIvasya pariNAmasvabhAvatvaM / / 121-125|| AtmabhAvanA - jIvasya pariNAmitvaM sAdhayati - parnu parimAmipa sAdhe cha - yadi - na svayaM baddhaH karmaNi - na svayaM pAta mAM 4 - baMdhAyalo na svayaM krodhAdibhi pariNamate - svayaM - pAta pahiyA nathI parimato, tadA - to tava - Cen bhate. eSaH jIvo - (r) apariNAmI bhavati - aparimI hoya che. // 121|| jIve krodhAdibhibhAvaiH svayaM apariNamamAne - (r)pa ghAlAve svayaM - po aparibhamAna - nahi parisamate sate, saMsArasyAbhAvaH prasajati - saMsArako abhAva prasasta thAya cha, saMsAranA manAvano prasaMga bhASecha, sAMkhyasamayo vA - vAsaivya samaya (prasAta thAya cha), sAMdhya. bhatano prasaMga Ave che. / / 122 / / (ve bhI 3) pudgalakarma krodho - pusabhI jIvaM - bane krodhatvaM pariNAmayati - Sodha paribhAva cha, (to) taM svayamapariNamamAnaM - te vane - svayaM - pAta aparisamabhAnane - nara parisamatAne krodhaH - dha kathaM nu pariNAmayati - pAra,bha parisamAvecha? ||123 / / atha - ve ko AtmA - AtmA svayaM - svayaM - pota krodhabhAvena pariNamate - bhAve parimecha, eSA te buddhi - (avI) AhArI buddhi cha, (al) krodhaH jIvaM krodhatvaM pariNAmayati - a pane pazu paribhAva cha, iti mithyA - abha (j) mithyA che. / / 124 / / krodhopayuktaH krodhaH - 04 6yuta - 4 64yogavata - dha, mAnopayuktazca AtmA mAna eva - mane bhAna 75yuta AtmA te bhAna 4, mAyAupayuktaH mAyA, lobhopayukto lobhaH bhavati - homa G5yuta - boma upayogavaMta te boloya che. / / 125|| iti gAthA AtmabhAvanA / / 121-125|| yadi - karmaNi svayamabaddhaH san jIvaH - bhamA svayaM - pAta ApomA abaddha - na baMdhAyalA sato - hoto (r)q, krodhAdibhAvena svayameva na pariNamate - apAhilAve svayameva - svayaM 4 - ApomA5 04 parisa, tadA - to sa 40
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMka samayasAra gAthA-1 21-125 AtmakhyAti TIkArtha jo karmamAM svayaM abaddha sato jIva krodhAdibhAve svayameva na pariNameto te kharekhara ! apariNAmI ja hoya, tema sate saMsArano abhAva hoya. have jo pudgalakarma krodhAdi jIvano krodhAdi bhAve pariNamAve che, tethI saMsAra abhAvathI ema tarka che, to pudgalakarma krodhAdi zuM svayaM apariNamatA vA pariNamatA jIvane krodhAdi bhAve pariNamAve ? prathama to svayaM apariNamato parathI pariNamAvI zakAya nahi, kAraNake svataH asatI zakti anyathI karI zakAya nahi ane svayaM pariNamato to para pariNamAvanArane apekSe nahi, kAraNake vastuzaktio parane apekSatI nathI. tethI karIne jIva pariNAma svabhAvI svayameva bhale ho ! tema sate, garuDa dhyAna pariNata sAdhaka svayaM garuDa hoya tenI jema, ajJAna svabhAva krodhAdi pariNata upayoga te ja svayaM krodhAdi hoya, ema jIvanuM pariNAmasvabhAvapaNuM siddha thayuM. 'amRta jyoti' mahAbhASya "mukhya karIne baMdha pariNAmAnusAra thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM.706 'pariNAmI cetana pariNAmo, jJAna karama phala bhAvI re...'' - zrI AnaMdaghanajI atre jIvanuM pariNAma svabhAvapaNuM sAdhyuM che ane 'AtmakhyAti' kartA paramarSie tenuM suyuktithI samarthana karI anaMta guNaviziSTa paripuSTapaNuM prasAdhyuM che. nizcayanayathI AtmA zuddha che eTale A pratyakSa anubhava svarUpa jIva Li svayamavaddhaH sat karmamAM svayaM abaddha sato - svayaM ApoApa svabhAvathI nahi baMdhAyelo hoI, 'krodhAdi bhAve, svayaM ja na pariName', 'odhAvimAvena svayameva na ramate' - svayameva ApoApa ja dravyakarmodayathI nirapekSapaNe jo krodhAdi bhAve pariName nahi ema jo kaho, to te kharekhara ! apariNAmI ja hoya, tavA sa kilApariNAmyeva syAt, ane tema hotAM to saMsArano abhAva hoya, kAraNake karma kartRtvane laIne ja AtmAnA caturgati saMsaraNarUpa saMsAranuM pravartana che, eTale jo AtmAnuM karma kartRtvarUpa pariNamana na hoya, to pachI saMsAracakranuM pravartana paNa kyAMthI hoya ? mULa na hoya to zAkhA kyAMthI hoya ? . have jo evo tarka karavAmAM Ave ke 'pudgala karma krodhAdi jIvane krodhAdibhAve pariNamAve che', arthAt pudgala karmarUpa dravya krodhAdi udayamAM AvI jIvane krodhAdi bhAve - bhAva krodhAdipaNe pariNamAve vijJAparikscevasthAt - te kharekhara ! apariNAmI ja hoya, tathA sati - tema sate - hotAM, saMsAramAva: - saMsArano abhAva hoya. ? gatha - have jo vuAnarmAdhAvinIva krodhAviAvena pariNAmati pudgalakarma krodhAdi jIvane krodhAdi bhAve pariNamAve che, to na saMsArAmAva: - tethI saMsArano abhAva nathI, rUti tarka: - ema tarka che, (to) viM svayamapariLamamAnuM paLimamAnavA puAlarma odhAti nIyaM odhAvimAvena varLAmayet - pudgalakarma krodhAdi zuM - svayaM - pote - ApoApa apariNamamAna - apariNamatA vA pariNamamAna - pariNamatA jIvane krodhAdi bhAve pariNamAve ? T tAvat svayaM pariNamamAna: parekha rAmavituM paryaMta - temAM prathama to svayaM - pote apariNamAna - apariNamato parathI - bIjAthI pariNamAvI zakAya nahi, kAraNa zuM ? na hi svato'satI zakti tumanyeta parvate - kAraNake svataH - sva thakI - potA thakI asatI - nahi hotI zakti anyathI - bIjAthI karI zakAya nahi, svayaM pariNamamAnastu na paraM rinamayitAramaOkSeta - ane svayaM pariNamamAna - pariNamato to pa2 pariNamayitAne - pariNamAvanArane apekSe nahi, kAraNa zuM ? = hi vastuzavattayaH paramapekSate - kAraNake vastuzaktio parane - anyane apekSatI nathI. tethI zuM phalita thayuM ? tataH - tethI karIne nIva: riAmasvabhAvaH svayamevAstu - jIva pariNAmasvabhAvI svayameva - svayaM ja - pote ja bhale ho ! tathA sati - tema sate, haDadhyAnapariLataH sAdhanaH - garuDa dhyAna pariNata - garuDanA dhyAnamAM pariNata thayelo - pariNAma pAmelo sAdhaka svayaM garuDa vaLatopayogaH - ajJAna svabhAva krodhAdi pariNata - krodhAdi rUpe pariNata thayela - pariNAma pAmela upayoga, savaeN - te ja svayaM odhAdri svAt - svayaM - pote krodhAdi hoya, rUti siddha nIvasya pariNAmasvamAvatyuM. ema jIvanuM pariNAma svabhAvapaNuM siddha thayuM. / / kRti'AtmadhvAti' AtmabhAvanA ||121||122||2||124||12|| . 41 -
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, "tethI saMsArano abhAva na hoya", to sAmo pratiprazna thAya che ke zuM svayaM - ApoApa apariNamatA - na pariNamatA jIvane pudgala karma krodhAdi krodhAdi bhAve pariNAve ? ke pariNamatAne ? temAM prathama pakSa je kaho to svayaM - pote apariNamato kAraNake svataH - sva thakI - potA thakI asatI - nahi hotI zakti bIjAthI karI zakAya nahi, nahi toDatI zaktiH mancana pArveta " ane svayaM - pote - ApoApa pariNamato hoya, te para - bIja pariNamAvanArane apekSe nahi, apekSA rAkhe nahi, kAraNake "vastu zaktio parane apekSatI nathI, "ra di vastuzavata : paramapekSate' - arthAtu jo vastamAM potAmAM ja zakti che, to te zaktine bIjanI apekSA nathI - darakAra nathI. Ama banne pakSa ghaTatA nathI. eTale pudgalakarmarUpa dravya krodhAdi svayaM nahi pariNamatA ke svayaM pariNamatA jIvane krodhAdi bhAve pariNamAvavA samartha nathI. have Ama ukta prakAre banne pakSa dUSita hovAthI, gatyaMtara abhAvathI - bIjI koI gati nahi hovAthI, 'tata: nIva: rAmasvabhAva: vanevAtu' - jIva pariNAma svabhAvI svayameva bhale ho !' ane tema hotAM - dhyAnapariNata: saTdha: svayaM da va - garuDadhyAna pariNata sAdhaka svayaM garuDa hoya tenI jema, ajJAna svabhAva krodhAdi pariNata upayoga te ja svayaM krodhAdi hoya, jJAnasvamAvaThThodhAdriparipateH 35yo : sa gva svayaM zodhAdri catu - arthAtu jema garuDanA dhyAnamAM pariNAmathI pariNata thayelo sAdhaka jema pote ja garuDa hoya, tema ajJAna svabhAvarUpa krodhAdi pariNAmathI pariNata thayelo upayoga te ja svayaM - pote krodhAdi hoya arthAta ajJAna svabhAvI krodha pariNAme pariNata thayelo upayoga te ja pote krodha banI jAya, ajJAna svabhAvI mAna pariNAme pariNata thayelo upayoga teja pote mAna banI jAya, ajJAna svabhAvI mAyA pariNAme pariNata thayelo upayoga teja pote mAyA banI jAya, ajJAna svabhAvI lobha pariNAme pariNata thayelo upayoga teja pote lobha banI jAya, yAvata jIva pote - jIvano upayoga pote jevA jevA bhAve pariName tevo tevo te pote ja hoya che. Ama "jIvanuM pariNAma svabhAvIpaNuM siddha thayuM', arthAt pariNAmIpaNuM e jIvadravyano svabhAva che, ema trikAlAbAdhita akhaMDa nizcaya siddhAMta siddha thayo. AkRti garuDa dhyAna pariNatA sAdhaka svayaM garuDa ajJAna svabhAva krodhAdi pariNata upayoga sviyaM krodhAdi Tu Hui para pudgala jIva karma 642
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-5 ema jIvanI svabhAvabhUta pariNAmazakti hotAM AtmabhAvanuM ja kartutva udghoSato samayasAra kaLaza (20) saMgIta kare che - 3pagati - sthiteti jIvasya niraMtarAyA, svabhAvabhUtA pariNAmazaktiH / tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM, yaM svasya tasyaiva bhavetsa kartA // 65 // niraMtarAyA jIvanI sthitA e, svabhAvabhUtA pariNAma zakti; te sthita sate teha kare ja bhAva, jeha svano te tasa karNa sAva. 65 - amRta pada-5 "sAhebA ! vAsupUjya jigaMdA' - e rAga jIva dravya che A pariNAmI, nija bhAvano kartA nAmI (2) 1 ema jIvanI pariNAma zakti, svabhAvabhUta sthita e vyakti; aMtarAya jemAM nA Ave, evI niraMtarAyA svabhAve... jIva. 2 teha sthita sate A khare ! che, jeha bhAva svano kare che, kartA teno ja teha Thare che, bhagavAn amRtacaMdra vade che... jIva. 3 artha - ema jIvanI svabhAvabhUta pariNAma zakti niraMtarAyA sthita che, te sthita sate, te (jIva). je bhAva svano (potAno - AtmAno) kare che, teno ja te kartA hoya. amRta jyoti mahAbhASya "cetana cetana bhAva." - zrImad rAjacaMdrajI "pariNAmI cetana pariNAmo karma je jIve kariye re." - zrI AnaMdaghanajI "jIva cetanA saMjugata, sadA pUraNa saba Thaura, tAteM cetana bhAvakau, karatA jIva na aura." - banA. kRta kartA karma a. 21 A je uparamAM "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM vivarI dekhADyuM, tenA sArasamuccayarUpa nigamana karato A kaLaza kahyo che - sthiti navI niraMtarAya mAvamUtA pariNAmazavittaH - ukta prakAre traNe kAlamAM na caLe evA akhaMDa nizcayathI jIvanI "svabhAvabhUta" evI pariNAmazakti "niraMtarAyA sthita che, jyAM kaMI paNa aMtarAya-vijJa-ADakhIlI nathI evI svayaM-ApoApa sthita che, kAMI navIna sthApita karavAnI nathI ane tasyAM sthitIya sa karoti mAvaM yaM svastha - te sthita (Ever-standing) sata te - jIva je bhAva svano- potAno - AtmAno kare che, teno ja te kartA hoya - tavaiva bhavetta I 643
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te A prakAre - jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa kammassa / NANissa sa NANamao aNNANamao aNANissa // 126 // je kare che bhAva AtamA, kartA te karmano te hoya re; jJAnino te jJAnamaya nizcaye, ajJAnamaya ajJAninoya re... ajJAnathI. 126 gAthArtha - je bhAva AtmA kare che, te karmano te kartA hoya che. jJAnIno te (bhAva) jJAnamaya ane ajJAnIno ajJAnamaya hoya che. 126 AtmakhyAtiTIkA tathaHi - yaM karoti bhAvamAtmA kartA sa bhavati tasya karmaNaH / / jJAninaH sa jJAnamayo'jJAnamayo'jJAninaH // 126 // evamayamAtmA svayameva pariNAmasvabhAvopi yameva bhAvamAtmanaH karoti tasyaiva karmatAmApadyamAnasya kartRtvamApadyeta / sa tu - jJAninaH ajJAninastu samyak svaparavivekenA samyak svaparavivekAbhAvenA - tyaMtoditaviviktAtmakhyAtitvAt tyaMtapratyastamitaviviktAtmakhyAtitvAjJAnamaya eva syAt / jJAnamaya va cAtu 192ddA AtmakhyAtiTIkArtha ema A AtmA svayameva pariNAma svabhAvI chatAM, je ja bhAva AtmAno kare che, tenA ja - karyatA ApadyamAna (karmapaNuM pAmatA) evAnA kartutvane (kartApaNAne) prApta thAya. ane te to - jJAnIno ajJAnIno to samyapha sva-para vivekathI samyaka svapara vivekanA abhAvathI atyaMta udita atyaMta pratyastamita (AthamI gayelA) vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe jJAnamaya ja hoya ajJAnamaya ja hoya. 126 nAmAvanA - tathahi - A prakAre sabhA - AtmA je bhAvaM karoti - je bhAva kare che, tasya pharmar: - te karmano saM - te, AtmA vartA bhavati - kartA hoya che, jJAninaH - jJAnIno sa - te, bhAva jJAnama: - jJAnamaya (hoya che), ajJAninaH - ajJAnIno majJAnamaya: - ajJAnamaya (bhAva hoya che). || ta kathA gAmamAvanA //02ddA gvam - ema ukta prakAre mAtmA - A - pratyakSa anubhavAto AtmA svayameva pariNAmasvabhAvofpa - svayameva - svayaM ja - pote ja pariNAma svabhAvI chatAM, yameva mAvAbhana: roti - je ja bhAva AtmAno kare che, tava tAmapadyamAnI - te ja karyatA ApaghamAnanuM - karmapaNAne pAmI rahelanuM kartRtvamAEta - kartutva - kartApaNuM Apanna thAya, prApta thAya. sa tu - ane te to, te bhAva to, jJAninaH - jJAnino jJAnamaya va catuM - jJAnamaya ja hoya. zAne lIdhe ? atyaMtativivivattAbharadhyAtivAt - atyaMta udita - udaya pAmela vivikta - pRthak - bhinna AtmakhyAtipaNAne lIdhe. te paNa zAthI ? sad vaparavivena - samyaka svapara vivekathI. ajJAnistu - paNa ajJAnino to (te bhAva) ajJAnama prava cAtu - ajJAnamaya ja hoya. zAne lIdhe ? 3yaMta pratyastativivivaratAtmAdhyatitva - atyaMta pratyastamita - asta pAmI gayela vivikta - pRthaka AtmakhyAtipaNAne lIdhe. || ta "gAtmadhyAti' sAmAvanA ||12ddA 644
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAI , kakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-126 amRta jyoti' mahAbhASya loka vyApaka evA aMdhakArane viSe svae karI prakAzita evA jJAnI puruSa tathAtathya dekhe che. lokanI zabdAdi kAmanA pratye dekhatAM chatAM udAsIna rahI je mAtra spaSTapaNe potAne dekhe che evA jJAnIne namaskAra karIe haiye ane jJAne spharita evA AtmabhAvane atyAre ATaluM lakhI taTastha karIe haiye." - zrImad rAjacaMdra, aM.413 ghaTa maMdira dIpaka kiyo, sahaja sujyoti svarUpa; Apa parAI ApahI, ThAnata vastu anUpa." - zrI AnaMdaghana pada-4 AtmAnI pariNAmazakti svabhAvabhUta sthita che, eTale te je bhAva AtmAno kare che teno te kartA hoya che ema A gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA utthAnikA kalazamAM AtmA AtmabhAvano kartA sacavyuM. te kevA prakAre ? te A gAthAmAM darzAvyuM che ane parameSi AtmakhyAtikAre tenuM ananya lAkSaNika zailIthI parama paramArthagaMbhIra sUtrAtmaka vyAkhyAna karatAM saMkSepamAM samasta tattvavijJAnanuM bIjabhUta jJAna atra prakAzya che. ema ukta prakAre A AtmA svayameva - pote ja - ApoApa ja pariNAma svabhAvI chatAM, "vameva pariNAmasvabhAva'i - je je bhAva AtmAno - potAno kare che, te ja karyatA ApadyamAna - karmapaNuM pAmI rahelA bhAvanA kartApaNAne prApta thAya, ane te bhAva to jJAnIno jJAnamaya ja hoya ane ajJAnIno ajJAnamaya ja hoya. jJAnIno jJAnamaya ja zAne lIdhe hoya ? atyaMta "udita' - udaya pAmela "vivikta" - pRthaka karela - bhinna karela alaga pADela - AtmakhyAtipaNAne lIdhe - atyaMtaritavidhivattAbharadhdhatitvanuM - tema zAthI karIne? samyaka sva para vivekathI - "sakhya vaparavina | - ajJAnIno te bhAva ajJAnamaya ja zAne lIdhe hoya ? atyaMta pratyastamita' - asta pAmI gayela - AthamI gayela "vivikta" - pRthaka - bhinna - alaga AtmakhyAtipaNAne lIdhe. tema zAthI karIne ? ema uparamAM kahI batAvyuM tema A - pratyakSa anubhavAto AtmA "svayameva - bIja koInI preraNA vinA ApoApa ja "pariNAmasvabhAvI' - pariNAma svabhAvavALo che AtmA je ja bhAva AtmAno ane ema "pariNAma svabhAvI hoI te yava bhAvamatminaH rati - je ja kare che, teno te kartA bhAva AtmAno kare che, te ja "karmatA pAmatA" - karmapaNuM pAmatA bhAvanuM kirtApaNuM te pAme, "tarthava zarmatApamAnaya rvatvamApata' | - arthAtu je bhAva - pariNAma AtmA AtmAno kare che, te ja bhAvano te kartA hoya che ane te bhAva tenuM karma hoya che. kAraNake je kare che te kartA che ane je karAya che - karavAmAM Ave che te karma che - bhASAzAstranA A sAmAnya niyama pramANe AtmA je bhAva AtmAno - potAno kare che, te bhAvano karanAro te kartA che ane je bhAva AtmAthI karavAmAM Ave che, te bhAva te AtmAnuM karma - bhAvakarma che, arthAt AtmA A AtmabhAva rUpa bhAvakarmano kartA che ane A AtmabhAva rUpa bhAvakarma AtmAnuM karma che. temAM je jJAnI che, teno te bhAva to - "samyapha sva-para vivekathI atyaMta udita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe - jJAnamaya ja hoya." " tu jJAninA jJAnamaya prava zAnIno jAnamaya ja bhAva: sthAna | . arthAta je jJAnI che tene samyakapaNe - yathArthapaNe - jema che tema paraspara viveka, vivikta vastusthiti pramANe sva - parano viveka upajyo che, AtmA-anAtmAnuM bheda kAti pas jJAna pragaTyuM che, eTale AtmA sivAyanA bIjA badhA bhAvathI - samasta para bhAvathI pRthaka karela - alaga pADela - vivikta AtmakhyAtinuM tene atyaMta uditapaNuM varte che, sarva parabhAvathI bhinna evA eka zuddha AtmAnI anubhUtinA bhAnunuM tene 'RjusUtranayastatra kartRtAM tasya manyate / varSa khatyAtni vaM caM navaM pA pA " - zrI yazovijayajI kRta a.sA. A.ni. adhi. 97 45
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sadoditapaNuM varte che, te niraMtara eka jJAyakabhAvarUpa zuddha AtmAno AtyaMtika anubhava kare che, eTale Ama A sadodita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe jJAnIno bhAva jJAnamaya ja hoya, jJAnI sadA jJAna jJAna ne jJAnamaya ja bhAve pariName che, eTale ke te jJAnI jJAnamaya bhAvano ja kartA che. ''saheje pragaTyo nija para bhAva viveka jo, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re lo. sAdhyAlaMbI thaI jJAyakatA cheka jo, nija pariNati thira nija dharmarasa Thave re lo. jagata divAkara zrI namIzvara svAma jo, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdinI re lo. jAgyo samyag jJAna sudhArasa dhAma jo, chAMDI mithyA durjaya niMda pramAdanI re lo.'' - mahAmunIzvara zrI devacaMdrajI "mere ghaTa jJAna bhAnu bhayo bhora, cetana cUkavA cetanA cakavI, bhago viraha ko sora... mere ghaTa.'' - zrI AnaMdaghana pada-15 paNaAthIulaTuMajJAnInetebhAvato-'samyaktva-paravivekanAabhAvathIatyaMta pratyastimita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe - ajJAnamaya ja hoya.' ajJAnIno ajJAnamaya AtmakhyAti pratyastamana yathArthapaNe bhAva : svapara aviveka, 'jJAninatu vrajJAnamaya va cAt' / - arthAt je ajJAnI che, tene samyapaNe jema che tema yathAvat vastusthiti pramANe svaparano viveka upajyo nathI, AtmA - anAtmAnuM bhedajJAna pragaTyuM nathI, eTale AtmA sivAyanA bIjA badhA bhAvathI - samasta para bhAvathI pRthak karela - alaga pADela - vivikta AtmakhyAtinuM tene atyaMta pratyastamitapaNuM varte che, sarva parabhAvathI bhinna evA eka zuddha AtmAnI anubhUtinA bhAnunuM tene atyaMta asta pAmI gayApaNuM - AthamI gayApaNuM varte che, te kadI paNa eka jJAyaka bhAvarUpa zuddha AtmAno anubhava karato nathI, eTale Ama A atyaMta pratyastamita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe vivikta pRthak AtmAnubhavanA abhAve ajJAnIno bhAva ajJAnamaya ja hoya. ajJAnI sadA ajJAna ajJAna ne ajJAnamaya ja bhAve pariName che, eTale ke ajJAnI sadA ajJAnamaya bhAvano ja kartA che. AkRti jJAnI sva viveka udita vivikta AtmakhyAti jJAnamaya bhAva - - sva jIva vA 4 para ajJAnI para pudgalakarma sva para aviveka pratyastamita - vivikta - AtmakhyAti ajJAnamaya bhAva -
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAMkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-127 jJAnamaya bhAva thakI zuM ? ajJAnamaya thakI zuM thAya che ? e kahe che aNNANamao bhAvo aNANiNo kuNadi teNa kammANi / NANamao NANissa du Na kuNadi tahmA du kammANi // 1.27 // ajJAnamaya bhAva ajJAnino, tethI kare te karma re; jJAnabhaya te 4 jJAnino, tethI hure na te arbha re... ajJAnathI. 127 gAthArtha - ajJAnIno bhAva ajJAnamaya che, tethI te karmo kare che ane jJAnIno (bhAva) jJAnamaya che, tethI to te karmo nathI karato. 127 AtmakhyAtiTIkA kiM jJAnamayabhAvAtkimajJAnamayAdbhavatItyAha ajJAnamayo bhAvo'jJAninaH karoti tena karmANi / ajJAnino hi samyaksvaparavivekAbhAvenA - tyaMtapratyastamitaviviktAtmakhyAtitvA dyasmAdajJAnamaya eva bhAvaH syAt, tasmiMstu svaparayorekatvAdhyAsena jJAnamAtrAtsvasmAtprabhraSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM samamekIbhUya pravartitAhaMkAraH svayaM kilaiSohaM rajye ruSyAmIti rajyate ruSyati ca tasmAdajJAnamayabhAvAdajJAnI parau rAgadveSAvAtmAnaM kurvan karoti karmANi / - jJAnamayo jJAninastu na karoti tasmAttu karmA jJAnastu samyaksvaparavivekenA tyaMtoditaviviktAtmakhyAtitvA dyasmAd jJAnamaya eva bhAvaH syAt, tasmiMstu - svaparayornAnAtvavijJAnena jJAnamAtre svasminsuniviSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM pRthagbhUtatayA 647 svarasata eva nivRttAhaMkAraH svayaM kila kevalaM jAnAtyeva na rajyate na ca ruSyati, AtmabhAvanA kiM jJAnamayabhAvAt kima jJAnamayAd bhavatItyAha - jJAnabhaya bhAva thaDI zuM ? ajJAnabhaya bhAva thaDI zuM ? ajJAnina ajJAnIno ajJAnamayo bhAvaH - ajJAnabhaya lAva (hoya che), tena tethI ne karmANi karoti te bhI Dare che, jJAninastu pakSa jJAnIno to jJAnamayo jJAnabhaya (bhAva) hoya che, tasmAt tu nathI karato. // iti gAthA AtmabhAvanA || 127|| tethI to karmANi na karoti te bha tasmAd jJAnamayabhAvAt jJAnI parau rAgadveSAvAtmAnamakurva na karoti karmANi // 127|| - ajJAnino hi - ajJAnino khuTapase nizcaye urIne yasmAd ajJAnamaya eva bhAvaH syAt 2 ajJAnabhaya 4 lAva hoya, zAne bIdhe ? samyak svaparavivekAbhAvena sabhya svapara - vivenA abhAvadhI atyaMtapratyaMstamitaviviktAtmakhyAtitvAt - atyaMta pratyastamita khasta bhAbhI gayesa vivizta pRthagulUta yAtyadhyAtipazAne bIdhe sAma ajJAnino ajJAnabhaya 4 bhAva hoya. tasmiMstu sati khane te sate hotAM svaparayorekatvAdhyAsena svaparanA kheta adhyAsathI - khepa bhAnI besavAthI, jJAnamAtrAtsvasmAt prabhraSTaH - jJAna mAtra Devala jJAna sevA svadhI- bhotAthI - -
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya ajJAnIne nizcaya karIne paNa zAnIno to samyakatvapara vivekanA abhAvathI samyakrasva-para vivekathI atyaMta pratyastamita atyaMta udita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe kAraNake ajJAnamaya ja bhAva hoya kAraNake jJAnamaya ja bhAva hoya ane te sate ane te sate sva-paranA ekatva adhyAsathI sva-paranA nAnA- vijJAnathI jJAnamAtra svathI prabhraSTa evo te jJAnamAtra svamAM suniviSTa evo te para evA rAgadveSa sAthe ekarUpa thaI, para evA rAga dveSathI pRthagubhUtatAe karIne ahaMkAra pravartita karato, svarasathI ja nivRtta ahaMkAra sato, svayaM nizcaye A huM raMju chuM, ropuM chuM svayaM nizcaye kevala jaNe ja che, ema (samajI) rAga kare che ane roSa kare che nathI rAga karato ne nathI roSa karato, tethI karIne ajJAnamaya bhAva thakI tethI karIne jJAnamaya bhAva thakI ajJAnI jJAnI para evA rAga-dveSane AtmA karato, para evA rAga-dveSane AtmA na karato, karmo kare che, karmo nathI karato. 127 amRta jyoti' mahAbhASya darzana moha vyatIta thaI upajyo bodha je, deha bhinna kevaLa caitanyanuM jJAna jo, tethI prakSINa cAritra moha vilokiye, varte evuM zuddha svarUpanuM dhyAna jo, apUrva avasara evo kyAre Avaze ?" - zrImad rAjacaMdrajI prabhraSTa - prayuta - pramatta thayelo (ajJAnI) parAmAM rAkhyAM samameThImUva - para evA rAga - dveSa sAthe ekarUpa thaI pravartatAIMjAra: - ahaMkAra pravartita karato, svayaM taiioTuM raLe gAmati - svayaM kharekhara ! A huM raju chuM, ropuM chuM ema, rajate dhyati - raMje che ane roSe che. tasmAn - tethI karIne ajJAnamayamAvat - ajJAnamaya bhAvane lIdhe ajJAnI - ajJAnI purI dveSAvAtmAnuM survanuM - para evA rAga-dveSane AtmA karato, roti maft - karmo kare che. paNa AthI ulaTuM, jJAninag - jJAnIno to yasmAt jJAnamaya iva mAva: cAtu - kAraNake jJAnamaya ja bhAva hoya. zAne lIdhe ? sad vaparavivekrena - samyak sva para vivekathI atyaMtotividhivata bhavyAtivAn - atyaMta udita - udaya pAmela vivikta - pRthagubhUta AtmakhyAtipaNAne lIdhe. Ama jJAnIno jJAnamaya ja bhAva hoya. tamista sata - ane te sate - hotAM, parayonanAvijJAnena - sva-paranA nAnA- vijJAnathI, nAnApaNAnA - jUdA jUdA paNAnA vizeSa jJAnathI. jJAnamArge suinivida: - jJAnamAtra - kevala jJAna evA svamAM - potAmAM suniviSTa - sArI peThe nitAMtapaNe besI gayela (jJAnI), pUrAkhyAM rAkhyAM pRthamUtata varasata gva nivRttAchA2: - para evA rAga-dveSathI pRthagu bhUtatAe karI - alaga thaI gayApaNAe karI svarasathI ja - ApoApa ja ahaMkAra nivRtta thayo che jeno evo, svayaM jita jaivarta nAnAva - svayaM - pote kharekhara ! nizcaya karIne kevala mAtra jANe ja che, nyate na 3 thati - nathI raMjato ane nathI roSato. taman - tethI karIne jJAnamayamAvat - jJAnamaya bhAvane lIdhe jJAnI - jJAnI purI rAgadveSAvAtmAnamajurvanuM - para evA rAga-dveSane AtmA nahi karato, na karoti maffja - karmo nathI karato. // ti mAtmati' mAtmabhAvanA ||127nA 48
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma adhikAraH samayasAra gAthA-127 jJAnamaya bhAva thakI zuM thAya che? ne ajJAnamaya bhAva thakI zuM thAya che? tenuM spaSTIkaraNa atra karyuM che ane mahAnigraMtha munIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva azAnI-zAnInA karma tattvakalAthI adbhuta sUtrAtmaka zailIthI grathita karela bhagavatI kartA-akartApaNAnI "AtmakhyAti'mAM tenuM samagra tattvavijJAna pradarzita karI alaukika jJAnacaMdrikA amRtacaMdrajIe dAkhavelI vistArI che. ajJAnIno nizcaya karIne kAraNake ajJAnamaya ja bhAva hoya, adabhuta vaijJAnika prakriyA ' tethI karIne ajJAnamaya bhAva thakI ajJAnI karmo kare che, paNa jJAnIno to kAraNake jJAnamaya ja bhAva hoya, tethI karIne jJAnI karmo nathI karato. ajJAnIno ajJAnamaya ja bhAva zAne lIdhe ? atyaMta "pratyastamita' - asta pamADAI gayela vivikta" - pRthak - bhinna - alAyadI AtmakhyAtipaNAne lIdhe. tema paNa zAthI karIne ? samyaka svapara vivekanA abhAvathI. Ama ajJAnIno ajJAnamaya ja bhAva hoya che, te sate - te hotAM, ajJAnamaya bhAva thakI ajJAnI karmo zI rIte kare che ? para evA rAga-dveSane AtmA karato - 'pUrI rASAvAtmAnaM rvanuM' - te rAga-dveSane AtmA zAthI kare che ? svayaM - pote kharekhara ! A huM raMja - roSe chuM ema samajI raMje che - rAga kare che, roSe che - roSa kare che. A huM raMja chuM - ropuM chuM ema te kema samaje che ? ahaMkAra pravartita karato - pravartAvato - pravartitAhaMjAra: - te paNa zI rIte ? "para" evA rAga-dveSa sAthe ekarUpa thaI - YrAkhyAM rAkhyAM samalaimUya - te paNa zI rIte ? jJAnamAtra evA "svathI' - potAthI - AtmAthI prabhraSTa - prayyata thayelo te rIte. tema zAthI thayelo ? sva-paranA ekatva adhyAsathI - "vaparAvartadhyAsAtuM' - svaparanuM ekapaNuM mAnI besavAthI. te ekatva adhyAsa paNa zAthI ? te - ajJAnamaya ja bhAva sate - ajJAnamaya ja bhAva hotAM. Ama A prakriyA pramANe karmanuM mULa ajJAnamaya bhAva ja che. AthI ulaTuM - jJAnIno jJAnamaya ja bhAva zAne lIdhe hoya ? atyaMta udita" - udaya pAmela "vivikta' - pRthaku - bhinna alAyadI AtmakhyAtipaNAne lIdhe. tema paNa zAthI karIne ? samyaka svapara vivekathI. Ama jJAnIno jJAnamaya ja bhAva hoya che. te sate - te hotAM, jJAnamaya bhAva thakI jJAnI karmo zI rIte nathI karato ? para evA rAga-dveSane AtmA na karato - "pura rASiAvAtmAnavajurva' - te rAga-dveSane AtmA zAthI nathI karato ? svayaM - pote te kharekhara ! kevala jANe ja che, nathI raMjato - nathI roSato. ema zAthI ? svarasathI ja - ApoApa ja jeno ahaMkAra nivRtta thayo che evo che tethI, "varasata vi nivRttAhiMchaIR:' | - te paNa zI rIte ? para evA rAga dveSa sAthe pRthagubhUtatAe karIne - pRthaka - bhinna thaI gayApaNAe karIne, "TRIbhya rASamyAM prathamUtatA' - te paNa zI rIte ? jJAnamAtra evA "svamAM" - potAmAM - AtmAmAM suniviSTa' - sArI peThe nitAMtapaNe - atyaMtapaNe besI gayelo - sthita thayelo te rIte - jJAnamArge sminuM sunivi: | - tema zAthI thayelo ? sva-paranA nAnA- vijJAnathI - vaparatho nanarvivijJAnena | - sva-paranA nAnApaNAnA - bhinna bhinnapaNAnA vijJAnathI. te nAnA- vijJAna paNa zAthI ? te jJAnamaya ja bhAva sate - jJAnamaya ja bhAva hotAM. Ama A prakriyA pramANe karma abhAvanuM mULa jJAnamaya bhAva ja che. parama AtmadeSTA amRtacaMdrajInI A parama addabhuta vyAkhyAnI have vizeSa vicAraNA karIe. AkRti ajJAnI jJAnI 1. sva para aviveka - pratyastamita vivikta : sva para viveka - udita vivikta AtmakhyAti AtmakhyAti 2. sva para aMdhakArarUpa ajJAnamaya bhAva .:: sva para jJAna prakAzamaya jJAnabhAva 3. sva para ekatva adhyAsa :: sva para nAnA- vijJAna 49
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 4. sva bhraSTatA, para sthiti :: sva sthiti, para bhraSTatA 5. para rAgadveSa ekarUpatA : para rAgadveSa pRthabhUtatA 6. para pravRtta ahaMkAra (huM) :: para nivRtta ahaMkAra (na "huM'), 7. para rAga dveSa pravRtti : para rAga dveSa nivRtti 8. para karma kartApaNuM :: para karma akartApaNuM uparamAM vivarI dekhADyuM tema "ajJAnIno nizcaya karIne samyaka svapara vivekanA abhAvathI atyaMta pratyastamita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe ajJAnamaya ja bhAva hoya.' ajJAnIno bhAva arthAta ajJAnI jIvane samyakapaNe - yathArthapaNe - jema che tema yathAsthita ajJAnamaya ja vastusthiti pramANe sva-para vivekano abhAva hoya che, tethI karIne tene samasta paravastuthI vivikta - pRthagubhUta (alaga pADela) evA AtmAnI khyAtinuM - prasiddhinuM - pratItinuM svAnubhUtinuM atyaMta pratyastamitapaNuM - sarvathA AthamI gayApaNuM varte che, te kadI paNa zuddha eka jJAyaka bhAvarUpa zuddha AtmAnubhUti karato nathI, eTale Ama A atyaMta pratyastamita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe vivikta - pRthaphabhUta AtmAnubhavanA abhAve ajJAnIno bhAva ajJAnamaya ja hoya. ane "te sate' - ajJAnIno bhAva ema ajJAnamaya ja hoya che, eTale te ajJAnI "sva parano ekatva adhyAsa' kare che, AtmA-anAtmAnuM ekapaNuM mAnI bese che ane Ama te sva parano ekatva adhyAsa kare che. ethI karIne jJAnamAtrAt smAtuM praznaI: jJAnamAtra svathI prabhraSTa evo te para evA rAga dvaSa sAthe ekarUpa thAya che, kevala jJAna sivAya jyAM bIjuM kAMI nathI evA jJAnamAtra - kevalajJAna svarUpa svathI - AtmAthI prayyata - prabhraSTa - pramatta thayelo te AtmAthI anya - anAtmA para evA rAgadveSa sAthe ekarUpa thAya che. eTale te rAga-dveSa huM chuM ema te para evA rAgadveSamAM Atmabuddhi rUpa "ahaMkAra pravartita karato" svayaM nizcaye A huM rAga karuM chuM, roSa karuM chuM, ema samajI rAga kare che ajJAnInA karmakartApaNAnI ane roSa kare che. tethI karIne AvI A anukramabaddha kAryakAraNa saMkalanA tattva vaijJAnika prakriyA parathI pratIta thAya che ke, AtmasvarUpanA ajJAnarUpa ajJAnamaya bhAvane lIdhe ja ajJAnI 'para evA rAga-dveSane AtmA karato karmo kare che', AtmAthI anya-para evA anAtmArUpa rAgadveSane AtmArUpa - AtmabhAvarUpa karato to karmo kare che. arthAt karmonuM bIja rAgadveSa che ne rAgadveSanuM bIja ajJAna che, eTale ajJAna e ja karmanuM aMtargata mUla kAraNa che. Ama ajJAnIne (1) samyaka sva para vivekanA abhAvathI vivikta AtmakhyAtinuM atyaMta astagatapaNuM hoya che, (2) tethI teno ajJAnamaya ja bhAva hoya che, (3) tethI tene svaparano ekatva adhyAsa hoya che, (4) tethI tene svathI - AtmAthI bhraSTatA hoya che, (5) ane para - rAga 'Sa sAthe ekarUpatA hoya che. (6) tethI tene ahaMkAra pravarte che, (7) tethI tene rAga-dveSamAM pravRtti hoya che, (8) ane tethI tene karmanuM kartApaNuM hoya che. A kramathI ajJAnamaya bhAvane lIdhe ajJAnIne A badhuM hoya che. AthI ulaTuM, "jJAnIno to samyaka svapa2 vivekathI atyaMta udita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe jJAnamaya ja bhAva hoya', jJAnI jIvane to nizcaya karIne samyakapaNe - zAnIno zAnamaya ja bhAva yathArthapaNe - jema che tema vastusthiti pramANe svapara vivekano bhAva hoya che, tethI karIne tene samasta paravastuthI vivikta - pRthagubhUta (alaga pADela) evA AtmAnI khyAtinuM - prasiddhinuM - pratItinuM svAnubhUtinuM atyaMta uditapaNuM - sarvathA udayaMgatapaNuM 650
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-127. varte che, te sadA zuddha eka glAyakabhAva rUpa zuddha AtmAnubhUti kare che. eTale Ama A atyaMta udita vivikta AtmakhyAtipaNAne lIdhe vivikta - pRthapha AtmAnubhavanA sadbhAve jJAnIno bhAva jJAnamaya ja hoya. ane "te sate' - jJAnIno bhAva ema jJAnamaya ja hoya che, eTale te jJAnI "svaparanuM nAnAtva vijJAna kare che - svariyo nAvijJAnena svaparanuM - Atma anAtmAnuM zAnInA karma-akartApaNAnI nAnApaNuM - bhinna bhinnapaNuM jANe che. AtmA-anAtmAnA bhedajJAnathI tattva vaijJAnika prakriyA svaparanuM pRthakapaNe jANe che ane Ama te svaparanuM nAnAtva vijJAna kare che, ethI karIne "jJAnamArge seina sunivida:" - "jJAna mAtra svamAM suniviSTa evo te para evA rAgadveSa sAthe pRthagubhUtatAe karIne varte che, arthAt kevala jJAna sivAya jyAM bIjuM kAMI nathI evA jJAnamAtra-kevala jJAna svarUpa svamAM - AtmAmAM sArI peThe sthira thaIne besI gayelo - saniviSTa evo te AtmAthI anya - anAtmA para evA rAga-dveSa sAthe pRthagubhUtapaNAe - alagapaNAe karIne varte che - pRthaka - alaga thaI gayApaNAe karIne varte che; ane ema para evA rAgadveSathI - pRthaka - alagapaNe te varte che, eTale te rAga-dveSa huM nathI ema te para evA rAga SamAMthI "svarasathI ja nivRtta ahaMkAra' hoya che, ApoApa ja ahaMkAra jeno nivRtta thayo che evo hoya che ane ema nivRtta ahaMkAra te svayaM nizcaye kevala jANe ja che - svayaM vina vakta nAnAceva, nathI rAga karato ne nathI roSa karato, tethI karIne AvI A anukramabaddha kAryakAraNa saMkalanA parathI supratIta thAya che ke AtmasvarUpanA jJAnarUpa jJAnamaya bhAvane lIdhe ja jJAnI "para evA rAgadveSane AtmA na karato karmo nathI karato', AtmAthI anya-para evA anAtmArUpa rAgadveSane AtmArUpa - AtmabhAva rUpa nahi karato sato karmo nathI karato. arthAtu akarmanuM bIja vItarAga-dveSapaNuM che ne vItarAga-dveSapaNAnuM bIja jJAna che, eTale jJAna e ja akarmapaNAnuM aMtargata mULa kAraNa che. Ama jJAnIne (1) samyapha svapara vivekathI vivikta AtmakhyAtinuM atyaMta uditapaNuM hoya che, (2) tethI teno jJAnamaya ja bhAva hoya che, (3) tethI tene svaparanuM nAnA vijJAna hoya che, (4) tethI tene jJAnamAtra svamAM suniviSTatA hoya che, (5) ane para rAgadveSathI pRthagRbhUtatA hoya che, (6) tethI tene ahaMkAra nivarte che, (7) tethI tene rAgadveSathI nivRtti hoya che, (8) ane tethI tene karmanuM akartApaNuM hoya che. A kramathI jJAnamaya bhAvane lIdhe jJAnIne A badhuM hoya che. sva para jIva pudgala karma 651
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnIno bhAva jJAnamaya ja ne ajJAnIno ajJAnamaya ja kema ? ema nIcenI gAthAno bhAva sUcavato utthAnikA samayasAra kaLaza (21) kahe che - AryA jJAnamaya eva bhAvaH kuto bhavet jJAnino na punaranyaH / ajJAnamayaH sarva kutoyamajJAnino nAnyaH // 66 // jJAnamaya ja bhAva kyAMthI, hoya jJAnino ? na punaH bIjo; ajJAnamaya sau kyAMthI, azAnino A ? nahi ja bIjo. 66 amRta pada-66 jJAnamaya ja bhAva kyAMthI jJAnIno ? bIjo khare ! nA hoya re, ajJAnamaya sau ajJAnIno, kyAMthI ? bIjo nA hoya re... jJAnamaya ja. samAdhAna karatA A bhagavAna, jJAnI amRta bhAkhe re, jJAnI vinA bIjo koNa enuM, rahasya AvuM dAkhe re ? jJAnamaya ja. artha - jJAnIno jJAnamaya ja bhAva kyAMthI hoya ? nahi ke bIjo, ajJAnIno sarva A (bhAva) ajJAnamaya kyAMthI hoya ? nahi ke bIjo. 66 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAnInI dazA bahu ja adbhuta che, nirAzraya evA jJAnIne badhuM ya jJAna che.'' - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA, 377 jJAnIno bhAva jJAnamaya ja kema ? ne ajJAnIno ajJAnamaya ja kema ? eno khulAso nIcenI gAthAomAM Ave che, tenuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che - jJAnamaya eva bhAvaH kuto bhaved jJAnIno na punaranyaH - jJAnIno bhAva jJAnamaya ja kyAMthI - kayA kAraNathI hoya ? paNa anya - bIjo ajJAnamaya na hoya ane ajJAnIno A sarva ja bhAva ajJAnamaya ja kyAMthI - kayA kAraNathI hoya ? paNa anya - bIjo jJAnamaya na hoya. s para
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-128-129 NANamayA bhAvAo NANamao ceva jAyade bhAvo / jahmA tahmA NANissa sabve bhAvA hu NANamayA // 128 // aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyae bhAvo / jahmA tahyA bhAvA aNNANamayA aNANissa // 129 // jJAnamaya bhAvathI upaje, jJAnamaya ja sahI bhAva re, tethI sarva bhAva sarva jJAnInA, jJAnamaya nizcaya sAva re... ajJAnathI. 128 ajJAnamaya bhAvathI upaje. ajJAna ja sahI bhAva re. tethI mAvasazAnInA, sazAnamayA sAva. 3... mazAnathI.. 128 gAthArtha - kAraNake jJAnamaya bhAvathakI jJAnamaya ja bhAva janme che, tethI jJAnInA sarve bhAvo jJAnamaya ja hoya che. 128 kAraNake ajJAnamaya bhAva thakI ajJAna bhAva ja janme che, tethI ajJAnInA bhAvo ajJAnamaya hoya cha. 128 AtmakhyAtiTIkA jJAnamayAd bhAvAd jJAnamayazcaiva jAyate bhAvaH / yasmAttasmAjjjJAninaH sarve bhAvAH khalu jJAnamayAH // 128 // ajJAnamayAbhAvAdajJAnazcaiva jAyate bhAvaH / yasmAttasmAd bhAvAdajJAnamayA ajJAninaH // 129 // yato hyajJAnamayAd bhAvAd yatazca jJAnamayAd bhAvAd yaH kazcanApi bhAvo bhavati yaH kazcanApi bhAvo bhavati sa sarvopyajJAnamayatvamanativartamAno sa sarvopi jJAnamayatvamanativartamAno 'jJAnamaya eva syAt, jJAnamaya eva syAt, tataH sarva evAjJAnamayA tataH sarva eva jJAnamayA ajJAnino bhAvAH / jJAnino bhAvAH // 129 / / AtmabhAvanA - yasmAt - 4||29jnyaanmyaad bhAvAd - zAnabhaya nA thI - jJAnama/zcaiva bhAvaH jAyate - zAnabhaya 4 mA 4nme cha, tasmAt - tethI jJAninaH - zanAnA sarve bhAvAH - sarva bhAvo khalu jJAnamayAH - 5352 ! nizcaye zane nabhaya (hoya cha). / / 128 / / yasmAt - 129 ajJAnamayAd bhAvAd - mazAnabhaya bhAva hI ajJAnazcaiva bhAvaH jAyate - azAna 4 bhAva huncha , tasmAt - tethI ajJAnina: - mAnInA bhAvAH ajJAnamayAH - mAvo mazAnabhaya (oya cha). / / iti gAthA AtmabhAvanA ||129|| yato - 1294 hi - nizcaye zane ajJAnamayAd bhAvAd - azAnabhaya bhAva hI yaH kazcanApi bhAvo bhavati - 59 mApIya cha, sa sarvopi - te sarva 51, ajJAnamayatvamanativartamAnaH - mazAnabhayapAne manativatatI - anusaMdhatI - na saMdhatI - ajJAnamaya eva syAt - mazAnabhaya 4oya, tataH - tethI rIne sarva eva - sarva 4 ajJAnamayAH - mAnamayA ajJAnino bhAvAH - azAnInAmAko che. mAthA TuM - yatazca - bhane 1294 jJAnamayAd bhAvAd - zAnabhaya lAvadhI - yaH kazcanApi bhAvo bhavati - 5 pAvaDoya cha, sa sarvopi - te sarvapakSAne anatiktatA - anuvaMdhatI - na8 Gghato, jJAnamaya eva syAt - zAnabhaya 4oya, tataH - tathA rIne sarva eva - sarva4 jJAnamayAH - zAnabhayA jJAnIno bhAvAH - zAnInAmAko cha. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 129|| 653
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAtiTIkArya kAraNake nizcaye karIne ane kAraNake ajJAnamaya bhAvathakI jJAnamaya bhAva thakI je koI paNa bhAva hoya che, je koI paNa bhAva hoya che, te sarva paNa ajJAnamayapaNAne anativartato te sarva paNa jJAnamayapaNAne anativartato ajJAnamaya ja hoya, jJAnamaya ja hoya, tethI karIne ajJAnInA bhAvo tethI karIne jJAnInA bhAvo sarve ja ajJAnamaya hoyaH sarve ja jJAnamaya hoya. 129 amRta jyoti' mahAbhASya AtmAne viSe varte che evA jJAnI puruSo sahaja prApta prArabdha pramANe varte che, jJAnI sahaja pariNAmI sahaja svarUpa che, sahajapaNe sthita che, sahajapaNe prApta udaya bhogave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 307, 377 jJAnInA bhAva jJAnamaya ja kayA kAraNathI hoya ne anya kema na hoya ? ajJAnIno A sarva bhAva ajJAnamaya ja kayA kAraNathI hoya ne anya kema na hoya ? ema utthAnikA jJAnIno bhAva jJAnamaya kaLazamAM kahyuM eno sAva sIdho sAdo uttara atra Apyo che ane paramarSi ja kema? ajJAnIno AtmakhyAtikartAe temAM rahelo uMcAmAM uMco bhAva sAva sIdhI sAdI sarala saMkSipta sUtrAtmaka zabda racanAthI pravyakta karyo che. kAraNake nizcaya karIne ajJAnamaya bhAvathakI je koI paNa bhAva hoya che. te sarva paNa. ajJAnamayapaNAne "anativartato' - anullaMghato - nahi ullaMghato - jJAnamayatvanativartamAnaHajJAnamaya ja hoya, tethI ajJAninA bhAvo - sarve ja ajJAnamaya hoya, ane AthI ulaTuM kAraNake jJAnamaya bhAva thakI je koI paNa bhAva hoya che, te sarva paNa jJAnavatvamanativartamAna. - jJAnamayapaNAne anativartato' - anullaMghato jJAnamaya ja hoya, tethI jJAninA bhAvo sarve ja jJAnamaya hoya. arthAtu - ajJAnamaya bhAva thakI je koI paNa bhAva janme che - uddabhava pAme che. te sarva paNa ajJAnamayapaNAne ativartato nathI - ullaMghato nathI, te sarvamAM ajJAnInA sarva bhAva ajJAnamayapaNuM anuvarte che, kAyama anvaya - anubaMdhathI cAlyuM Ave che, ajJAnamayaH zAnInA eTale te ajJAnamaya bhAvathakI janmelo sarva koI bhAva ajJAnamaya ja hoya, sarva bhAva jJAnamaya tethI karIne ajJAninA bhAvo sarve ja ajJAnamaya hoya che, sarva pravAjJAnamaya jJAnino bhAva: - A nizcaya che. AthI ulaTuM. jJAnamaya bhAva thakI je koI paNa bhAva janme che - udabhava pAme che. te sarva paNa jJAnamayapaNAne ativartato nathI - ullaMghato nathI, te sarvamAM jJAnamayapaNuM anuvarte che, kAyama anubaMdhathI - anvaya saMbaMdhathI cAlyuM Ave che, eTale te jJAnamaya bhAva thakI janmelo sarva koI paNa bhAva jJAnamaya ja hoya; tethI karIne jJAnInA bhAvo sarve ja jJAnamaya hoya che; "sarva Iva jJAnamaya jJAnIno mAvA:' - A nizcaya che. kAraNake "huM dehAdithI bhinna avinAzI ne upayogavaMta AtmA chuM' evuM bhAna paNa ajJAnIne hotuM nathI, eTale ajJAnI ajJAnamayapaNAne kadI ativartito - ullaMghato nahi hoI sadA ajJAna vartulanI maryAdAmAM ja varte che, tethI tenA sarva bhAva ajJAnamaya ja hoya che. AthI ulaTuM, huM dehAdithI bhinna avinAzI ne upayogavaMta AtmA chuM e niraMtara paramArtha lakSa jJAnIne sadodita hoya che. A paramArtha 54
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 128-129 lakSane jJAnI kadI cUkato nathI. eTale jJAnI jJAnamayapaNAne kadI ativartato - ullaMghato nahi hoI sadA jJAna vartulanI maryAdAmAM ja (within the orbit of knowledge) varte che, tethI tenA sarva bhAva jJAnamaya ja hoya che. tAtparya ke - "RTInuvidyAiina hAryA - kAryo kAraNAnuvidhAyi - kAraNane anusaratuM vidhAna - kArya karanArA - kAraNane anusaranArA hoya che e zrI amRtacaMdrAcAryajInA zALAnavipani hALi' sUtra pramANe jenuM upAdAna kAraNa hoya tevuM ja kArya hoya che - "upAvAna - kAraNa anavidhAmini kArya vArasadRzaM chA mavati' | AtmArUpa upAdAnano bhAva je ajJAnamaya hoya to te ajJAnamaya AtmabhAva thakI upajato sarva koI paNa bhAva ajJAnamaya ja hoya, je jJAnamaya hoya to te jJAnamaya AtmabhAva thakI upajato sarva koI paNa bhAva jJAnamaya ja hoya. javanA bIjamAMthI zAli upaje nahi ne zAlinA bIjamAMthI java upaje nahi, javanA bIjamAMthI java ja upaje ne zAlinA bIjamAMthI zAli ja upaje. tema ajJAnamaya bhAvamAMthI jJAnamaya bhAva upaje nahi ne jJAnamaya bhAvamAMthI ajJAnamaya bhAva upaje nahi, ajJAnamaya bhAvamAMthI ajJAnamaya ja bhAva upaje ne jJAnamaya bhAvamAMthI jJAnamaya ja bhAva upaje. "bApa tevA beTA ne vaDa tevA TeTA" e vyavahArika lokokti atre paramArthamAM paNa sAcI paDe che. eTale ajJAnInA bhAva jJAnamaya hoya nahi ne jJAnInA bhAva ajJAnamaya hoya nahi, ajJAnInA sarva bhAva ajJAnamaya hoya ne jJAnInA sarva bhAva jJAnamaya ja hoya - A traNe kALamAM na phare evo akhaMDa nizcaya siddhAMta sthita che. AkRti jJAnI ajJAnI jJAnamaya bhAva ajJAnamaya bhAva va jIva pudgala karma 655
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnInA sarva bhAvo jJAnamaya ne ajJAnInA sarva bhAvo ajJAnamaya ja hoya che ema nigamana karato samayasAra kaLaza (22) prakAze che - anuSTup jJAnino jJAnanirvRttAH sarve bhAvA bhavaMti hi / sarvepyajJAnanirvRttAH bhavaMtyajJAnInastu te // 67 // jJAninA bhAva to sarve, jJAnathI ghaDiyA khare ! bhAva ajJAnInA sarve, ajJAne ghaDiyA khare!. artha - jJAninA sarve bhAvo nizcaya karIne jJAna nivRtta (jJAnathI sarjita) hoya che; ane ajJAnInA te sarve ya bhAvo ajJAna nivRtta (ajJAnathI sarjita) hoya che. 69 amRta pada-9 jJAnamayA jJAnInA bhAvo, ajJAnInA ajJAna re... (2) dhruva pada. 1 jJAnInA bhAvo te sarve, jJAnathI ghaDiyA hoya re, ajJAnInA sarva teha to, ajJAne ghaDyA joya re... jJAna mayA. 2 suvarNanA bhAvo te sarve, suvarNa ghaDiyA jema re, jJAnInA bhAvo sarve te, jJAne ghaDiyA tema re... jJAna mayA. 3 loha taNA bhAvo te sarve, loha ghaDiyA jema re, ajJAnInA bhAvo sarve, ghaDyA ajJAne tema re... jJAna mayA. 4 bhagavAna amRta jyoti pragaTya, bhAva ajJAna vilAya re, jJAna bhAva vilAsa vilasato, AtmA svarUpa samAya re... jJAna mayA. 5 amRta jyoti' mahAbhASya "te jJAnI puruSanuM agamya agocara mAhAlya che." - zrImad rAjacaMdra, e. (643), 57 (upadeza chAyA) uparamAM AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM je vivarI dekhADyuM, teno sArasamuccaya A kaLazamAM saMdebdha karyo che. jJAnInA badhAye bhAvo nizcaya karIne "jJAna nivRtta' - "jJAnanirvattA:' - zAne sarjita che, jJAnathI nirmANa karAyelAjJAnathI ghaDAyelA hoya che ane ajJAnInA badhAye bhAvo nizcaya karIne - saMjJAnanivRtta: - "ajJAna nivRtta' - che ajJAna sarjita che - ajJAnathI nirmANa karAyelA - ajJAnathI ghaDAyelA hoya che. 656
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 130-131 have e ja dRSTAMtathI samarthe che - kaNayamayA bhAvAdo jAyate kuMDalAdayo bhAvA / ayamamayA bhAvAdo jaha jAyaMte tu kaDayAdI // 130 // aNNANamayA bhAvA aNANiNo bahuvihA vi jAyate / NANissa du NANamayA save bhAvA tahA hoti // 131 // svarNamaya bhAvathI upaje, bhAvo kuMDala Adi re; lohamaya bhAvathI upaje, bhAvo jyama kaTaka Adi re... a. 130 ajJAnamaya bhAvathI ajJAnine, bahuvidha paNa upAya re; jJAnine to jJAnamayA sahu, bhAvo temaja thAya re... ajJAnathI. 131 artha - kanakamaya bhAva thakI kuMDalAdi bhAvo janme che ane lohamaya bhAvathakI jema kaTakAdi (kaDa Adi) bhAva janme che. 130 tema ajJAnine ajJAnamaya bhAva thakI bahuvidha paNa ajJAnamaya janme che ane jJAnInA sarve bhAvo jJAnamaya hoya che. 131 AtmakhyAti TIkA athai tadeva dRSTAMtena samarthayate - kanakamayAd bhAvAjAyaMte kuMDalAdayo bhAvAH / ayomayakadbhAvAdyathA jAyaMte tu kaTakAdayaH // 130 // ajJAnamayadbhAvAdajJAnino bahuvidhA api jAyaMte / jJAninastu jJAnamayAH sarve bhAvAstathA bhavaMti // 131 // AmAvanA - namad bhAvAt - kanakamaya - suvarNamaya bhAvathakI kruDatAlo mAva: vAvate - kaMDalamaya bhAvo upaje che, thA tu - ane jema somad bhagavad - lohamaya bhAva thakI TAda : nAyaMte - kaDA Adi upaje che. rUnI tathA * tema jJAnamayad bhAvAt - ajJAnamaya bhAvathaka vahuvidhA sari nAyaMte - bahuvidha paNa (ajJAnamaya bhAvo) upaje che, jJAnistu - ane jJAnInA to sarve mAvA - sarve bhAvo jJAnama mavati - jJAnamaya hoya che. || ti jAthA mAtmabhAvanA ll130-13 kathA - jema, A daSTAMta - hatu - kharekhara ! nizcaya karIne uttastha svayaM IrAmasvamAvatve satya - pudgalanuM svayaM - pote - ApoApa pariNAma svabhAvapaNuM sate - paNa hotAM paNa, chArAnuvidyAyitvAn vALa * kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe -kAraNane anusaratuM vidhAna karavApaNAne lIdhe, gAMgUnamathak mAvaThuM - jAMbUnadamaya - suvarNamaya bhAvathakI gAMDUnanati nativartamAnA: * saMbUnada jAtine - suvarNa jatine anativartatA - anullaMghatA - nahi ullaMghatA evA. navUchuM tAva mAvA mave. - jAMbUnada - suvarNa kuMDalAdi ja bhAvo hoya, na puna: zrAnAvata : - nahi ke kAlAyasa - loha valayAdi, chatAya samayAt mAvA - ane kAlAyasamaya - lohamaya bhAva thakI zatAyasanAtimativartamAnA: * kAlAyasa jAtine - loha jAtine anativartatA - anullaMghatA - nahi ullaMghatA evA chAtA savatA prava javeSa: kAlAyasa - lohavalayAdi ja hoya, na puna: jhanUnajhUMDatAlaya: - nahi ke jAMbUnada - suvarNa kuMDalAdi. tathA * tema, A dASTratika - nIvaca svaye pariNAmasvamAvatve satyapi - jIvanuM svayaM - ApoApa pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa - hotAM paNa, kAranuvidhAyitvAdeva kAryAkhai - kAryonA kArasAnuvidhAyipaNAne lIdhe ja, kAraNane 657
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yathA khalu pudgalasya tathA jIvasya svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi kAraNAnuvidhAyitvAtkAryANAM kAraNAnuvidhAyitvAdeva kAryANAM jAMbUnadamayAd bhAvAd ajJAninaH svayamajJAnamayAd bhAvAjAMbUnadajAtimanativartamAnA dajJAnajAtimanativartamAnA jAMbUnadakuMDalAdaya eva bhAvA bhaveyu vividhA apyajJAnamayA eva bhAvA bhaveyu na punaH kAlAyasavalayAdayaH / na puna jJAnamayAH / kAlAyasamayAbhAvAca jJAninazca svayaM jJAnamayAbhAvA kAlAyasajAtimanativartamAnAH jjJAnajAtimanativartamAnAH kAlAyasavalayAdaya eva bhaveyu sarve jJAnamayA eva bhAvA bhaveyu na punaH jAMbUnadakuMDalAdayaH / ne punarajJAnamaya: 19 rU||9 rUA. AtmakhyAti TIkArtha jema nizcaya karIne pudgalanuM tema jIvanuM svayaM pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa svayaM pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe ajJAnIne jAMbUnadamaya (suvarNamaya) bhAva thakI svayaM ajJAnamaya bhAva thakI jAMbUnada (suvarNa) jAtine anativartatA ajJAna jAtine anativartatA jaMbUnada kuMDalAdi ja bhAvo hoya, vividha paNa ajJAnamaya ja bhAvo hoya, nahi ke punaH lohavalayAdi; nahi ke punaH jJAnamaya; ane jJAnIne ane lohamaya bhAvathakI svayaM jJAnamaya bhAvathakI loha jAtine anativartatA jJAna jatine anativartatA loha valayAdi ja hoya, sarve jJAnamaya ja bhAvo hoya, nahi ke punaH jAMbUnada kuMDalAdika nahi ke punaH ajJAnamaya. anusaratuM vidhAna karavApaNAne lIdhe ja jJAnina: svayamajJAnamayATu mAvat - ajJAnine svayaM - ApoApa ajJAnamaya bhAvathakI jJAnanAtimativartamAnA: - ajJAna jatine anativartatA - anullaMghatA - nahi ullaMghatA evA vividha maf HjJAnamA va mAvA maveDu: * vividha paNa ajJAnamaya ja bhAvo hoya, na punarNAnamayA: - nahi ke jJAnamaya. jJAninazca - ane jJAninA svayaM jJAnamayAt mAvAn - svayaM jJAnamaya bhAvathakI jJAnanAtimativartamAna : - jJAnajAtine anativartatA - anullaMghatA - nahi ullaMghatA evA sarve - sarve jJAnamaya jIva AvA mayuH - jJAnamaya ja bhAvo hoya, na punarajJAnamaya - nahi ke ajJAnamaya. // ti 'gAtmadhyAti' mAtmabhAvanA II9rUNArU 58
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 130-131 "amRta jyoti' mahAbhASya mAtra AtmArUpa maunapaNuM ane te saMbaMdhI prasaMga ene viSe buddhi rahe che." - zrImad rAjacaMdra, (309), 379 AgalI gAthAmAM ajJAnInA sarva bhAva ajJAnamaya ja hoya ne jJAnInA sarva bhAva jJAnamaya ja hoya ema e kahyuM, tenuM ja atre loka prasiddha suvarNa - lohanA dAMtathI suvarNamaya bhAvathI kaMDalAdi: zAstrakAra paramarSie samarthana karyuM che ane teno deNaMta - dANatika bhAva lohamaya bhAvathI kaDA Adi paramarSi "AtmakhyAti sUtrakAre potAnI anupama lAkSaNika zailImAM sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAvathI vivarI dekhADI adUbhuta tattvaprakAza pAtharyo che - jema nizcaya karIne pugalanuM svayaM - ApoApa ja pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa - hotAM chatAM, kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe - kAraNAnusArapaNAne lIdhe suvarNamaya bhAvathakI suvarNa jAtine anativartatA' - anullaMghatA - nahi ullaMghatA evA suvarNa kuMDalAdi bhAvo ja hoya, nahi ke lohavalayAdi; ane lohamaya bhAvathakI loha jAtine "anativartatA' - anullaMghatA - nahi ullaMghatA lohavalayAdi ja hoya, nahi ke suvarNa kuMDalAdi: tema jIvanuM svayaM - ApoApa ja pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa hotAM chatAM, kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe ja, ajJAnInA svayaM ajJAnamaya bhAvathakI ajJAna jatine anativartatA - nahi ullaMghatA evA vividha - nAnA prakAranA ajJAnamaya ja bhAvo hoya; nahi ke jJAnamaya; ane jJAnInA svayaM - pote jJAnamaya bhAvathakI jJAna - jAtine anativartatA - nahi ullaMghatA sarve jJAnamaya ja bhAvo hoya, nahi ke ajJAnamaya. amRtacaMdrajInI A parama adUbhuta vyAkhyAno vizeSa paramArtha have vicArIe. jIva to eka jJAnamaya dravya che, to pachI tenA jJAnamaya-ajJAnamaya e dvividha pariNAma kema ghaTe ? te atra nigSa suyuktithI pradarzita karatAM amRtacaMdrajI vade che ke, kAryonuM kAraNAnuvidhAyipaNuM punarcA have rAmasvamavi - "pudgalanuM svayaM pariNAmasvabhAvapaNuM sate paNa. kAryonA kAraNAnavidhAyipaNAne lIdhe - "chArAnavaghAyitvAjAnAM !' arthAtu uparamAM vivarI dekhADyuM tema pudgala dravya svayaM - ApoApa (by itself) pariNAma svabhAvI hoI ApoApa pariName che, Ama nizcaye karIne pudgala dravyanuM svayaM pariNAma svabhAvapaNuM che, chatAM paNa kAraNa anusAra kArya hoya che, jevuM jevuM kAraNa tevuM tevuM kArya hoya che, kAryonuM kAraNAnuvidhAyipaNuM hoya che. eTalA mATe "suvarNamaya bhAvathakI suvarNa jatine anativartatA suvarNa kaMDalAdi ja bhAvo hoya - nahi ke lohavalayAdi, ane lohamaya bhAvathakI loha jatine anativartatA lohavalayAdi ja hoya, nahi ke suvarNa kuMDalAdi." arthAtu sonAmaya bhAvathakI sonAnI jAtine nahi ativartatA - nahi ullaMghatA evA sonAnA kuMDalAdi bhAvo hoya, paNa loDhAnA kaDA Adi bhAvo na hoya ane loDhAmaya bhAvathakI loDhAnI jAtine nahi ativartatA - nahi ullaMghatA evA loDhAnA kaDA Adi bhAvo hoya, paNa sonAnA kuMDalAdi bhAvo na hoya. tema jIvadravya paNa svayaM - ApoApa (by itself) pariNAma svabhAvI hoI ApoApa pariName che; Ama "nIvA vayaM pariNAmasvamAvaja - nizcaye karIne jIvadravyanuM "ravidha tAt svayaM - (ApoApa) pariNAma svabhAvapaNuM" che, chatAM "kAryonuM Me" jAti anullaMghana kAraNAnuvidhAyipaNuM hoya che, "vAranuvidyAyitvAija', kAraNa anusAra kArya hoya che, jevuM jevuM kAraNa tevuM tevuM kArya hoya che, eTale A kAryonA kAraNAnuvidhAyipaNAne lIdhe ajJAnIno svayaM ajJAnamaya bhAva thakI ajJAna jatine anativartatA - 'majJAnanAtikanativartamAnA:' - vividha paNa ajJAnamaya ja bhAvo hoya - nahi ke punaH jJAnamaya, ane 659
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnInA svayaM jJAnamaya bhAvathakI jJAna jatine anativartatA "jJAnanAtimativartamAnA:' - sarve jJAnamaya ja bhAvo hoya - nahi ke punaH ajJAnamaya.' arthAtu jene AtmAnuM jJAna nathI evA ajJAnInA svayaM - ApoApa ajJAnamaya bhAvathakI ajJAna jatine nahi ativartatA - nahi ullaMghatA evA vividha - nAnA prakAranA paNa ajJAnamaya ja bhAvo hoya - paNa jJAnamaya bhAvo na ja hoya; ane jene AtmAnuM jJAna che evA jJAnInA svayaM - ApoApa jJAnamaya bhAva thakI jJAna jAtine nahi ativartatA - nahi ullaMghatA sarve jJAnamaya bhAvo ja hoya, paNa ajJAnamaya bhAvo na ja hoya. tAtparya ke - pudagaladravya ApoApa pariNAmasvabhAvavALuM che, eTale te ApoApa pariNamatuM sonArUpe paNa pariName ane loDhA rUpe paNa pariName, arthAtu tenuM sonAmaya paryAya pariNAmarUpa sonA jAtipaNuM paNa hoya ne loDhAya paryAya pariNAmarUpa loDhA jatipaNuM paNa hoya. je sonAmaya pariNAma (bhAva) hoya to temAMthI sonAmaya kuMDalAdi paryAya-pariNAma ja hoya, ke je sonAnI jAtine kadI ullaMghatA nathI, sonA sonA ne sonAnI jAtinA sImA vartulamAM ja sadA varte che; je loDhAmaya pariNAma (bhAva) hoya to temAMthI loDhAmaya kaDA Adi paryAya-pariNAma ja hoya, ke je loDhAnI jatine kadI ullaMghatA nathI, loDhA loDhA ne loDhAnI jAtinA sImA vartulamAM ja sadA varte che. te ja prakAre jIvadravya paNa ApoApa pariNAmasvabhAvavALuM che, eTale te ApoApa pariNamatuM jJAnarUpe paNa pariName ane ajJAnarUpe paNa pariName, arthAt tenuM samyakta saMyuktapaNAthI jJAnamaya paryAya - pariNAmarUpa jJAnajAtipaNuM paNa hoya ne mithyAtva saMyuktapaNAthI ajJAnamaya paryAya pariNAmarUpa ajJAna jAtipaNuM paNa hoya. je jJAnamaya pariNAma (bhAva) hoya to temAMthI sarva jJAnamaya paryAya-pariNAma ja hoya, ke je jJAna jAtine kadI ullaMghatA nathI, jJAna jJAna ne jJAnanI jatinI sImAne dhArI rAkhatA bhAva sImaMdhara hoI jJAna jatinA sImAvartuLamAM ja sadA varte che; je ajJAnamaya pariNAma (bhAva) hoya to temAMthI vividha nAnAprakAranA ajJAnamaya paryAya-pariNAma ja hoya, ke je ajJAna jatine kadI ullaMghatA nathI, ajJAne ajJAna ne ajJAnanI jAtinA sImA vartuLamAM ja sadA varte che. Ama sonAmAMthI sonAnA kuMDaLa vagere ja hoya, paNa loDhAnA kaDA vagere na ja hoya; loDhAmAMthI | loDhAnA kaDA vagere ja hoya, paNa sonAnA kuMDaLa vagere na ja hoya. tema jJAnI jJAnamaMDala na ullaMghe : sonA jevA jJAnInA sarvabhAva jJAnamaya ja hoya, paNa ajJAnamaya na ja ajJAnI ajJAnamaMDala ' hoya; ane loDhA jevA ajJAnInA sarva bhAva ajJAnamaya ja hoya, paNa na ulaMdhe jJAnamaya na ja hoya. jJAnI jJAnanA ja kaMDAlAmAM rame che, ne ajJAnI ajJAnanA ja kaMDAlAmAM rame che, jJAnI maMDalane-jJAnanA mAMDalAne ullaMghato nathI ne ajJAnI ajJAnanA mAMDalAne ullaMghato nathI; eTale jJAnI zuddha suvarNa samo che ane ajJAnI azuddha kathira samo che, ema dhvani che. para pudgala karma jIva SCO
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-68 ajJAnI dravyakarma nimitta bhAvonI hetutA pAme che evA bhAvano utthAnikA samayasAra kaLaza (23) prakAze che - anuSTupa ajJAnamayabhAvAnAmajJAnI vyApya bhUmikAM / dravyakarmanimittAnAM, bhAvAnAmeti hetutAM // 68 // ajJAnamaya bhAvonI, ajJAnI vyApI bhUmikA te dravya karma nimitta, bhAvonI hetutA lahe. 68 amRta pada-68 ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA, vyApI sadA ajJAnI re; dravyakarma nimitta bhAvonI, lahe hetutA ANI re... ajJAnamaya. 1 mithyAtva avirati kaSAya yogo, dravyakarmanA hetu re; tenA hetu AtmabhAvano, hoya ajJAnI hetu re... ajJAnamaya. 2 ajJAna bhAva te AtmacaMdrane, rasato jANe ketu re; bhagavAna amRta jyoti jhage tyAM, kihAM rahe e hetu re... ajJAnamaya. 3 artha - ajJAnI ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne vyApIne dravyakarmanA nimitta evA bhAvonI hetutA pAme che. 68 amRta jyoti' mahAbhASya pagale pagale bhayavALI ajJAna bhUmikAmAM jIva vagara vicAryuM koTyAvadhi yojano cAlyA kare che, tyAM jogyatAno avakAza kyAMthI hoya ?' - zrImad rAjacaMdra, e. 232 - have pachInI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che jJAnamayamAvanAma jJAnI vyAkhya bhUmi - jene AtmAnuM jJAna nathI evo je ajJAnI jIva che, te "ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne vyApIne varte che, ajJAna dazAnA vartuLamAM ja varte che, ajJAnanA khAbocIAmAMthI bahAra nIkaLato nathI, eTale ajJAnI ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne vyApIne, dravyakarma nimittanAM bhAvonI hetutAne pAme che', 'dravyavanimittAna mAvAnAM yAti hetuta ' arthAta ajJAnamaya bhUmikAne vyApIne vartato ajJAnI je je ajJAnarUpa AtmabhAvo kare che, je je ajJAnamaya bhAvakarma kare che, te te dravyakarmanA nimitta kAraNarUpa hoya che ane te je je ajJAnarUpa AtmabhAvo kare che te te ajJAnamaya bhUmikAne ja vyApIne varte che. - "mAyAno prapaMca kSaNe kSaNe bAdha kartA che; te prapaMcanA tApanI nivRtti koI kalpadrumanI chAyA che ane kAM kevala dazA che, tathApi kalpadrumanI chAyA prazasta che; te sivAya e tApanI nivRtti nathI ane e kalpadrumane vAstavika oLakhavA jIve jogya thavuM prazasta che. te jogya thavAmAM bAdhakartA evo A mAyA prapaMca che. jeno paricaya jema ocho hoya tema varyA vinA jegyatAnuM AvaraNa bhaMga thatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 232 661
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aNNANassa sa udao jaM jIvANaM atacauvaladdhI / micchattassa du udao jIvassa asadahANattaM // 132 // udao asaMjamassa dujaM jIvANaM havei aviramaNaM / no Tu nusogono nIvA to vADo 9rUra taM jANaM jogaudayaM jo jIvANaM tu ciTThaDacchAho / sohaNamasohaNaM vA kAyavyo viradibhAvo vA // 134 // edesu hedubhUdesu kammaiya vaggaNAgavaM jaM tu / pariNamade aTThavihaM NANAvaraNAdibhAvehiM // 135 // taM khalu jIvaNibaddhaM kammaiyavaggaNAgayaM jaiyA / taiyA du hodi hedU jIvo pariNAmabhAvANaM // 136 // atattva upalabdhi jIvanI, udaya ajJAnano teha re; azraddhAnapaNuM jIvanuM, udaya mithyAtvano eha re... ajJAnathI. 132 aviramaNa ja je jIvanuM, udaya asaMyamano teha re; kaluSa upayoga je jIvano, udaya kaSAyano eha re... ajJAnathI. 133 ceSTA utsAha je jIvano, te joga udaya jANa re; karavo zobhana azobhana vaLI, virati bhAva te jANa re... ajJAnathI. 134 ne hetubhUta sate, kAmaNa vargaNAgata jeha re; jJAnAvaraNAdi bhAvathI, aSTavidha pariName teha re... ajJAnathI. 135 kArmaNavargaNAgata jyAre, te jIvanibaddha hoya re; tyAre pariNAmabhAvo taNo, hetu jIva A hoya re... ajJAnathI. 136 gAthArtha - jIvonI je atatva upalabdhi (tattvanuM ajANapaNuM) te ajJAnano udaya che, jIvanuM azraddhAnapaNuM te mithyAtvano udaya che. 132 jIvonuM je aviramaNa hoya che, te asaMyamano udaya che, jIvono je kaluSa (malino upayoga te kaSAyano udaya che. 133 jIvono je ceSTA utsAha athavA zobhana vA azobhana virati bhAva kartavya che te yogano udaya jANa ! 134 ane eo hetubhUta sate kArmaNa vaNAgata je jJAnAvaraNAdi bhAve aSTavidha (ATha prakAre) pariName che, te kAmaNa vaNAgata jyAre jIvanibaddha hoya che, tyAre jIva pariNAmabhAvono hetuM hoya che. 135-136 662
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 132-136 AtmakhyAti TIkA ajJAnasya sa udayo yA jIvAnAmatattvopalabdhiH / mithyAtvasya tUdayo jIvasyA zradhAnatvaM // 132 // udayo'saMyamasya tu yajIvAnAM bhavedaviramaNaM / yastu kaluSopayogo jIvAnAM sa kaSAyodayaH // 133 // taM jAnIhi yogodayaM yo jIvAnAM tu ceSTotsAhaH / zobhano'zobhano vA kartavyo viratibhAvo vA // 134 // eteSu hetubhUteSu kArmaNavargaNAgataM yattu / / pariNamate'STavidhaM jJAnAvaraNAdibhAvaiH // 135 // tatkhalu jIvanibaddhaM kArmaNavargaNAgataM yadA / tadA tu bhavati hetu IvaH pariNAmabhAvAnAM // 136 // atattvaupalabdhirUpeNa jJAne svadamAno ajJAnodayaH / mithyAtvAsaMyamakaSAyayogodayAH karmahetavastanmayAzcatvAro bhAvAH / tattvAzraddhAnarUpeNa jJAne svadamAno mithyAtvodayaH, aviramaNarUpeNa jJAne svadamAno'saMyamodayaH, kaluSopayogarUpeNa jJAne svadamAnaH kaSAyodayaH zubhAzubha pravRttinivRttivyApArarUpeNa jJAne svadamAno yogodayaH / athaiteSu paudgalikeSu mithyAtvAdyudayeSa hetubhUteSu yatpudgaladravyaM karmavargaNAgataM jJAnAvaraNAdibhAvairaSTadhA svayameva pariNamate tatkhalu karmavargaNAgataM jIvanibaddhaM yadA syAt tadA jIvaH skyamevAjJAnAtparAtmanorekatvAdhyAsenAjJAnamayAnAM tattvAzraddhAnAdInAM svasya pariNAmabhAvAnAM heturbhavati / / 132 / / 133 / / 134 / / 135 / / 136 / / AtmabhAvanA - jIvAnAM - pAnI yA atattvopalabdhiH - matatvopaya sa ajJAnasya udayo - te sazAnanIya cha; jIvasyAzraddadhAnatvaM - varnu asa4 - azraddhAnapazuta, mithyAtvasya tUdayo - mithyAtvanI 4 cha. ||132 // yajjIvAnAM aviramaNaM bhaved - pornu mavirabhara Doya, udayo'saMyamasya tu - te to masaMyamanI dhya cha, yo tu jIvAnAM ceTotsAhaH - sane vono ye utsAha, zobhano'zobhano vA viratibhAvo kartavyo vA - 4 - athavA zobhana vA azolana vitimA urtavya, taM yogodayaM jAnIhi - tane yogano ya ! ||134 / / eteSu hetubhUteSu - mA (mithyAtvAhi yA2) tubhUta sate, yattu kArmaNavargaNAgataM . 4 fund jJAnAvaraNAdibhAvaiH aSTavidhaM pariNamate -zAnAvaramA savidha - are parisamecha, tatkhalu kArmaNavargaNAgataM - te 4 pare52 ! ara vAgata yadA jIvanibaddhaM - yAre paniSada - (r)vanI sAthai nidadheya cha, tadA tu - tyAre 4 jIvaH - 7. pariNAmabhAvAnAM heturbhavati - paribhabhAvono tu choya che. // 135-136|| iti gAthA AtmabhAvanA / / 132-136 / / atattvopalabdhirUpeNa jJAne svadamAno - satasabdhi 3. zAnabhA svabhAna - svAmI mAvatI, bhAvI yo ta ajJAnodayaH - zAnanI 65 cha. mithyAtvAsaMyamakaSAyayogodayAH karmahatavaH - mithyAtva-asaMyama-upAya-yoganA yo me hetumao, te tanmayAzcatvAro bhAvAH - tanmaya - te azAna yamaya yAra lAvo cha: (1) tattvAzraddhAnarUpeNa jJAne svAdamAno mithyAtvodayaH - tatva zraddhAna 3pe zAnabhA svAbhAna - svahA do - svehAtIta mithyAtva cha, (2) aviramaNarUpeNa jJAne svadamAno'saMyamodayaH - aviramaH 35zAnamA skhamAna-pahAto ta masaMyama 6dhya cha, (3) kaluSopayogarUpeNa jJAne svadamAnaH kaSAyodayaH - suSa-masina upayoga 35 zAnamA svahamAna - svAtItAya dhya cha, (4) zubhAzubhapravRttinivRttivyApArarUpeNa jJAne svadamAno yogodayaH - zubhAzubha pravRtti - nivRtti vyApAra 35 dhanamA svabhAna-pahAto te yoga 64 cha. atha - ve eteSu paudgalikeSu mithyAtvAdyudayeSu - mA paugAta mithyAtvA yo dheya tyAre, yat pudgaladravyaM karmavargaNAgataM - 8 pugatadravya vargAta jJAnAvaraNAdibhAvairaSTadhA svayameva pariNamate - 663
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 5 , AtmakhyAti TIkArya atattvopalabdhi rUpe jJAnamAM svadamAna te ajJAnodaya cheH mithyAtva, asaMyama, kaSAya ane yoganA udayo (e) kamahetuo tanmaya (ajJAnamaya) cAra bhAvo che : tattvamazraddhAnA jJAnamAM svadamAna te mithyAtvodaya, aviramaNa rUpe jJAnamAM svadamAna te asaMyamodaya, kaluSopayoga rUpe jJAnamAM svadamAna te kaSAyodaya, zubhAzubha pravRtti nivRtti vyApAra rUpe jJAnamAM svadamAna te yogodaya che. have A paudagalika mithyAtvAdi udayo hetubhUta sate, je karmavargaNAgata pagaladravya jJAnAvaraNAdi bhAve aSTaprakAre svayameva pariName che, te nizcaye karmavargaNAgata jyAre jIvanibaddha hoya, tyAre jIva-svayameva ajJAnane lIdhe - para AtmAnA etva adhyAsathI ajJAnamaya evA tattva azraddhAna Adi svanA pariNAmabhAvono hetu hoya che. amRta jyoti mahAbhASya mithyAtva eTale yathArtha samajAya na te. mithyAtvathI viratipaNuM na thAya. viratine abhAve kaSAya thAya, kaSAyathI yoganuM calAyamAnapaNuM thAya che." yoganuM calAyamAnapaNuM "Azrava" ane tethI ulaTuM te "saMvara." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAnamAra-2 anAdinI ho mithyA bhrAMti ke saravathA ThaMDIe.' - zrI devacaMdrajI utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema ajJAnI ajJAnamaya bhAvonI bhUmikAne vyApIne, dravyakarmanA nimittarUpa bhAvonA hetupaNAne pAme che, ema A gAthAomAM nirUpaNa karyuM che, ane paramatattvadekhA. paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tenuM tattvasarvasvasamarpaka talasparzI vizada vivaraNa prakAryuM cheH tattvopatnasthirUpe jJAne mAno jJAnodaya: - atattvaupalabdhi rUpe - atattva anubhUtirUpe jJAnamAM svAdamAna - svAdamAM Avato - cAkhavAmAM Avato - anubhavavAmAM Avato te ajJAnano udaya che. mithyAtva, asaMyama, kaSAya ane yoganA udayo te karmahatuo evA tanmaya - te ajJAna udayamaya cAra bhAvo che. temAM - tattva azraddhAnarUpe jJAnamAM svAdamAna - svadAto - cakhAto - anubhavAto te mithyAtvano udaya che, aviramaNarUpe - aviratirUpe jJAnamAM svadamAna - svadAto - cakhAto - anubhavAto te asaMyamano udaya che, kaluSa upayogarUpe - malina upayogarUpe jJAnamAM svadamAna - svadAto - cakhAto - anubhavAto te kaSAyano udaya che. zubhAzubha pravRtti-nivRtti vyApAra rUpe - zubhamAM pravRtti-nivRtti vyApArarUpe - azubhamAM pravRtti-nivRtti vyApArarUpe jJAnamAM svadamAna - svadAto - cakhAto - anubhavAto te yogano udaya che. arthatevu paurAtiSa mithyAtviIyeSu - have A paudUgalika - pudgalamaya mithyAtvAdi udayo hetubhUta sate - nimitta rUpa hotAM, je karmavargaNAgata pudgaladravya jJAnAvaraNAdi bhAve aSTa prakAre svayameva - ApoApa ja pariName che, tat vat rmavi[YI - te kharekhara ! karmavargaNAgata evuM nIvaviddha thavA thAt - jIvanibaddha - jIvanI sAthe nibaddha jyAre hoya, tevA * tyAre bIvaH svayameva - jIva svayameva - ApoApa ja yajJAnAt - ajJAnane lIdhe, varAtmanovihavadhyAsena - para ane AtmAnA ekatva adhyAsathI - ekapaNAnA mAnI besavApaNAthI, ajJAnaHthAnAM tattvAzraddhAvInAM - ajJAnamaya tattvAzraddhAnAdi evA svanA pariNAmabhAvono hetu hoya che. // ti 'bAtmati' gAmamAvanA ||9 rUArU rUArU4.9rU kaIni13 64
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 132-136 jJAnAvaraNAdi bhAve svayameva pariName che - "svayameva rite', te nizcaya karIne karmavargaNAgata jyAre jIvanibaddha hoya - "nInivaThuM thalA cAtuM', tyAre jIva svayameva - ApoApa ja ajJAnane lIdhe para - AtmAnA ekatvaadhyAsathI - ekapaNuM mAnI besavAthI ajJAnamaya evA tattvaazraddhAna Adi "svanA" pariNAma bhAvono - "vA pariNAmamAvAnAM hetu viti' - nimittarUpa bhAvonA hetupaNAne pAme che, ema parama tattvadee atra nirUpaNa karyuM che ane amRtacaMdrajIe tenuM tattvasarvasvasamarpaka talasparzI vizada vivaraNa prakADyuM che. tenI spaSTa samajutI A prakAre - have vizeSa vicAra karIe. atre "atattvopalabdhi rUpe jJAnamAM svadamAna te ajJAnodaya che." arthAt tapaNuM - vastupaNuM - vastusvarUpa jema che tenuM nAma 'tattva' che, tenAthI viparIta te atattva che, atattvopalabdhi rUpe zAnamAM eTale vastusvarUpa - vastupaNuM - tapaNArUpa tattva jema che tenAthI viparIta vAdamAna azAnodaya evA atatvanI upalabdhi - anubhUti - jANapaNuM jyAM che te atattvopalabdhi, athavA to vastusvarUpa - vastupaNuM - tatpaNArUpa tattva jema che tema tattvanI upalabdhi - anubhUti - jANapaNuM jyAM nathI te atattvopalabdhi. A atattvopalabdhirUpe - tattva ajANapaNArUpe jJAnamAM je svadamAna che svAdAI - cakhAI - anubhavAI rahyuM che, te ajJAnano udaya che, udayAgata ajJAnano vipAka che. ane "mithyAtva, asaMyama, kaSAya ane yoganA udayo e tanmaya cAra bhAvo karma hetuo che." arthAtu mithyAtva, asaMyama, kaSAya ane yoganA udayagata vipAko e tanmaya - ajJAna udayamaya cAra bhAvo je che te karmanA hetuo che, te ajJAna udayamaya cAra AtmabhAva rUpa je bhAvakarma che te pudgalamaya dravyakarmanA kAraNo che. temAM "tattva azraddhAnarUpe jJAnamAM damAma te mithyAtvodaya' che "tattvAzraddhAnarUpe jJAne svamAno mithyAtvIra'; - ItyAdi, arthAta jema che tema tatvanuM zraddhAna nahi upajavArUpe jJAnamAM je svadamAna che - te svAdAI - cakhAI - anubhavAI rahyo che te mithyAtvano udayAgata vipAka che. AtmAthI anya - parabhAvathI viramavA - aTakavArUpa viramaNa jyAM thatuM nathI evA aviramaNarUpe jJAnamAM je svadamAna che, svadAI - cakhAI - anubhavAI rahyo che, te asaMyamano udayagata vipAka che. AtmAthI anya - parabhAvane kAje upayoganuM kaluSapaNuM - malinapaNuM thAya che evA kaluSa - malina upayogarUpe jJAnamAM je svadamAna che, svadAI cakhAI-anubhavAI rahyo che, te kaSAyano udayAgata vipAka che. zubha kAryamAM pravartavArUpa - nivarnavArUpa ane azubha kAryathI pravartavA - nivarnavArUpa vyApAra jyAM thAya che evA zubhAzubha pravRtti nivRtti vyApArarUpe jJAnamAM je svadamAna che, svadAI - cakhAI - anubhavAI rahyo che, te yogano udayAgata vipAka che. have A paugalika - pudgalamaya mithyAtvAdi udayo hetubhUta hoya che, eTale je karmavargaNAgata pudagala dravya che te svayameva - ApoApa jJAnAvaraNAdibhAve aSTa prakAre pariName che. te karmavargaNAgata jyAre "jIvanibaddha hoya che, jIvanA pradezo sAthe ekakSetrAvagAha saMbaMdhathI baMdhAya che. tyAre jIva svayameva - ApoApa ja "jJAnAtuM' - "ajJAnane lIdhe' - "VRbhinIravatvAdhyAsena - para-AtmAnA ekvaadhyAsathI - para ane AtmAnuM ekapaNuM mAnI besavAthI "ajJAnamaya' evA tattva azraddhAnAdi svanA - potAnA AtmAnA pariNAmabhAvono hetu hoya che, kAraNarUpa hoya che. "svaca pariNAmamAvAnAM hetarmavati' - Ama AtmA ajJAnane lIdhe ja ajJAnamaya evA azraddhAnAdi AtmapariNAmarUpa "sva" bhAvono ja kartA hoya che. 665
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) pudgala dravyapariNamana hetu ajJAna udaya mithyAtva udaya avirati udaya kaSAya udaya yoga udaya (2) pudgaladravya paudgalika mithyAtvAdi udaya | karmavargaNAgata pudgaladravya | jJAnAvaraNAdi bhAva (8) samayasAra : AtmakhyAti AkRti AtmabhAva - atattvopalabdhi - azraddhAna - - aviramaNa kaluSa upayoga zobhana-azobhana viratibhAva (ceSTA) utsAha jIva nibaddha karma tyAre jIva ajJAnathI | parAtmanA ekatvathI | ajJAnamaya tattvAzraddhAna 'svasya' (svanA) pariNAma bhAva | svayameva pariNAmabhAva Ama mithyAtvAdi sarva bhAvonuM ane sarva karmanuM mULa aMtargata kAraNa ajJAna ja - AtmasvarUpanuM ajJAna ja che, avidyArUpa AtmasrAMti ja che. dehAdi paravastumAM AtmasrAMti eja A jIvanI moTAmAM moTI mUlagata bhUla che, ane A AtmasrAMtithI ja bhavabhrAMtithI upajI che. kAraNake ema parabhAvane viSe AtmabhAvanI kalpanAne (Imagination) lIdhe te parabhAva nimitte rAga-dveSa-mohAdi vibhAva upajyA eTale te te viSayanA yogakSemArthe - viSayasaMrakSaNArthe kaSAya upajyA ane A ja prakAre sarva pApasthAkananI utpatti thaI. Ama paravastumAM muMjhAvArUpa moha-darzanamoha upajyo darzana mithyA thayuM, eTale sarva jJAna ajJAnarUpa banyuM ane sarva cAritra paNa kucAritra thaI paDyuM. darzanamoha upajyo eTale cAritramoha upajyo ane anaMtAnubaMdhI Adi tIvra kaSAya prakAronI utpatti thavA lAgI. A dvividha moharUpa ghAti prakRtino baMdha thayo, eTale teMnA avadaMbhane Itara ghAtI prakRti jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, aMtarAya paNa baMdhAvA lAgI, temaja vedanIya, Ayu, nAma, gotra e aghAti prakRtino paNa baMdha thavA lAgyo; ane mULa zuddha svabhAve mukta AtmA avidha karmanI beDInA gADhA baMdhane baMdhAI saMsAra cakramAM anaMta janmamaraNa paraMparA rUpa paribhramaNa karI pAmI rahyo. EFF athavA prakArAMtare vicArIe to jagatnI moha-mAyA jAlamAM lapaTAvanAra nAmacIna mohanIya karmanA be bheda che : darzanamoha ane cAritramoha. temAM (1) dehAdi pa2vastumAM AtmasrAMti rUpa darzanamohane lIdhe jIvane mithyAdarzana athavA mithyAtva hoya che, ane tethI cAritramoha paNa upaje che. (2) eTale parabhAvamAM Atmabuddhi hovAthI jIva parabhAvathI virAma pAmato nathI ne virati rahe che. (3) Ama parabhAva pratye gamana-pariNamana karato hovAthI te svarUpa bhraSTatA rUpa pramAdane pAme che. (4) ane te parabhAvanI prApti - aprAptinA nimitte te krodhAdi kaSAya karI rAga dveSAdi vibhAvabhAvane bhaje
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 132-136 che. (5) ane tethI kSobha pAmelA tenA mana-vacana-kAyAnA yoganI pravRtti paNa te parabhAvanI prApti arthe tadanukUlapaNe mukhyapaNe pravarte che. Ama mULa avidyArUpa AtmazrAMtine lIdhe ja mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca AzravAra - karma AgamananA garanALA khullA rahe che. eTale te baMdha hetuothI AtmA karmathI baMdhAya che ane karmanI beDIthI baMdhAyelo A jIva bhavabhramaNa dukha paNa pAme che." yogadaSTisamuccaya upodaghAta (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) A baMdha hetuo aMge parama tAttvika mImAMsA prakAzatA parama AtmadraSTA zrImad rAjacaMdrajI vade che - "janma, jarA, maraNa mukhyapaNe duHkha che. tenuM bIja karma che. karmanuM bIja rAgadveSa che, athavA A pramANe pAMca kAraNa cheH - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, yoga pahelA kAraNano bIjAno abhAva, pachI trIjAno, pachI cothAno ane chevaTe pAMcamAM kAraNano ema abhAva thavAno krama che. mithyAtva mukhya moha che. atirikta gauNa moha che. pramAda ane kaSAya aviratimAM aMtarbhAvI zake che. yoga sahacArIpaNe utpanna thAya che. cAre vyatIta thayA pachI paNa pUrva hetathI yoga hoI zake." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-2 sva. para pudgala karma jIva da67
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pudgala dravyathI pRthagubhUta ja evo jIvano pariNAma che - jIvassa du kammeNa ya saha pariNAmA hu hoti rAgAdI / evaM jIvo kammaM ca dovi rAgAdibhAvabhAvaNNA // 137 // ekassa du pariNAmo jAyadi jIvassa rAgamAdIhiM / tA kammodayahedUhiM viNA jIvassa pariNAmo // 138 // jIvanA karmanI sAthe jo, rAgAdi pariNamyo hoya re; ema rAgAdi bhAva pAmiyA, jIva ne karma e doya re... ajJAnathI. 137 jIva ekano ja rAga AdithI, upaje che pariNAma re; to murbhAdhya tu vinA, cha (r)vano pariNAma 3... sazAnathI. 138 gAthArtha - jIvanA karmanI sAthe rAgAdi pariNAmo hoya che. ema to jIva ane karma banne ya rAgAdine prApta thayA. 137 paNa eka ja jIvano rAgAdithI pariNAma upaje che. to karmodaya hetuo vinA jIvano pariNAma hoya che. 138 AtmakhyAtiTIkA pudgaladravyAtpRthagbhUta eva jIvasya pariNAmaH - jIvasya tu karmaNA ca saha pariNAmA khalu bhavaMti rAgAdayaH / evaM jIvaH karma ca dve api rAgAditvamApane // 137 // ekasya tu pariNAmo jAyate jIvasya rAgAdibhiH / tatkarmodayahetubhi vinA jIvasya pariNAmaH // 138 // yadi jIvasya tannimittabhUtavipacyamAnapudgalakarmaNA sahaiva rAgAyajJAnapariNAmo bhavatIti vitarkaH tadA jIvapudgalakarmaNoH / sahabhUtasudhAharidrayoriva dvayorapi rAgAdyajJAnapariNAmApattiH / atha caikasyaiva jIvasya bhavati rAgAyajJAnapariNAmaH tataH pudgalakarmavipAkAddhetoH pRthagbhUto jIvasya pariNAmaH ||137||138|| AtmabhAvanA - pudgaladravyAtpRthagbhUta eva jIvasya pariNAmaH - pugabadravyathA pRthabhUta 4 mevono pariNAma - jIvasya tu - vana to karmaNA saha ca - bhanI sAthe 4 rAgAdayaH pariNAmA khalu bhavaMti - 2 pariNAmI 5252!Iya cha, evaM - abha to jIvaH karma ca dve api - anebhabaneyaM rAgAditvamApanne - rAhipAne Apana thayA - prAta thayA! ||137|| ekasya tu jIvasya - 4 (r)vanI rAgAdibhi pariNAmo jAyate - PuthI pariNAma 7504 cha, tat - to kramodaya hetubhirvinA - murbhAdhya tumo. vinA jIvasya pariNAmaH - vano pariNAma cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||137-138|| . yadi - ko jIvasya - (r)no - tannimittabhUtavipacyamAnapudgalakarmaNA sahaiva - tenAnimittabhUta viSayamAna - vins pAbhI 24aa pula nA sAthe 04 - rAgAdyajJAnapariNAmo bhavati - 2 mazAna pariNAma yacha, iti vitarkaH - mevA vita cha, tadA - to jIvapudgalakarmaNoH - 04 ane pula bhane - sahabhUta sudhAridrayoriva - sababhUta sudhA - varadAnI ma - dvayorapi - panneyane rAgAdyajJAnapariNAmApattiH - 22 mazAna parimanI bhApatti thaze - prasaMgamAvI 54. atha ca - sane se ekasyaiva - 4 jIvasya - no bhavati rAgAdyajJAnapariNAmaH - zAna parimaya cha, tataH - to pachI pudgalakarmavipAkAddhetoH pRthagbhUto - pusa - vi5435 tuthI pRthagbhUta - ma - mAya) vo jIvasya pariNAmaH - no parikSAmacha. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 137||138 / / 18
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA 133-138 AtmakhyAtiTIkArya - jo jIvano tenA nimittabhUta vipAka pAmI rahelA pudgala karmanI sAthe ja rAgAdi ajJAna pariNAma hoya che evo vitarka che, to jIva ane pudgala karmane - sahabhUta sudhA-haridrAnI jema - banneyane rAgAdi ajJAna pariNAmanI Apatti thaze ane jene eka ja jIvano rAgAdi ajJAna pariNAma hoya che, to pudgala karma vipAkarUpa hetuthI pRthagubhUta evo jIvano pariNAma che. "amRta jyoti mahAbhASya pariNAma jaDa hoya evo siddhAMta nathI. cetanano cetana pariNAma hoya che. acetanane acetana pariNAma hoya evo jine anubhava karyo che. koI paNa padArtha pariNAma ke paryAya vinA hoya nahi ema zrI jine kahyuM che; ane te satya che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (468), papa1 ukta prakAre pariNAma svabhAvI jIvano je pariNAma hoya che, te pudgala dravyathI pRthagRbhUta ja - alagarUpa ja hoya che - " putadravyAtu pRthamUta gva nIvaca pariNAma:' - ema pugaladravyathI pRthabhUta ja atra pratipAdana karyuM che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa yuktithI jIvano pariNAma tenuM samarthana karyuM che. je jIvano - tenA - te rAgAdi ajJAna pariNAmanA nimittabhUta "vipathyamAna - vipAka pAmI rahelA pudagalakarmanI sAthe ja - rAgAdi ajJAna pariNAma hoya che evo vitarka che, to jIvane ane pudgalakarmane banneyane rAgAdi ajJAna pariNAmanI Apatti thaze - prasaMga AvI paDaze. yora rAdhajJAnapariNaTHIFttiH I konI jema ? sahabhUta sudhA - haridrAnI jema, samUtasudhAridrayariva, phaTakaDI ane haLadaranI jema. have je A aniSTa ApattinA bhayathI ema kaho ke eka ja jIvano rAgAdi ajJAnapariNAma hoya che, to pudagalakarma vipAkarUpa hetuthI pRthagabhUta judo ja - alAyado ja jIvano pariNAma che. arthAta vipAka pAmI rahela - "vipaztamAna" - udayAgata pudgalakarma rAgAdinA ajJAnapariNAma nimittabhUta - nimitta kAraNarUpa hoya che. A nimittabhUta "vipathyamAna' - vipAka pAmI rahela pugalakarmanI sAthe ja - nnimittabhUtavargamAnapurmA sadaiva' - jIvano je rAgAdi "ajJAna" pariNAma - "dhajJAnapariNAma:' - hoya che, arthAtu jIvano pudgalakarmanI sAthe bhegA maLIne ja rAgAdi ajJAnapariNAma hoya che, evo je vitarka karavAmAM Ave, to sahabhUta "sudhA haridrAnI jema' - phaTakaDI ane haLadaranI jema jIva ane pugalakarma bannene rAgAdi ajJAna pariNAmanI Apatti thaze. phaTakaDI ane haLadara bane bhegA maLIne jema eka raMgano pariNAma prApta thAya che, tema cetana jIva ane acetana pudgalakarma bannene rAgAdi ajJAnapariNAmanI prApti thavAno aniSTa prasaMga prApta thaze. ane acetana pudagalane rAgAdi ajJAna pariNAmanI prApti to koIe kyAreya dIThI nathI ke sAMbhaLI nathI, eTale A aniSTapattinA bhayathI jo ema svIkAravAmAM Ave ke eka ja jIvano eTale ke jIvano ekalAno ja rAgAdi ajJAna pariNAma hoya che, to ApoApa siddha thAya che ke jIvano pariNAma je che, te pugalakarma vipAkarUpa nimitta hetuthI pRthagRbhUta - alagarUpa ja che, pudgalathI svataMtrapaNe ja hoya che. sva jIva para pudgala karma 669
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIvathI pRthagubhUta evo pudgala dravyano pariNAma che - jai jIveNa sahaciya puggaladavvassa kammapariNAmo / evaM puggalajIvA hu dovi kammattamAvaNNA // 139 // ekassa du pariNAmo puggaladavvassa kammabhAveNa / tA jIvabhAvahedUhiM viNA kammassa pariNAmo // 140 // jIva sAthe ja pudgala dravyano, jo karma pariNAma hoya re; to bhauj bhI gayA, pudagala-4 se hoya 3... sa. 138 eka ja pudgala dravyano, karmabhAve pariNAma re; to va mAvaDetu vinA, che bhano pariNAma 3... sa. 140 gAthArtha - je jIvanI sAthe ja pudgala dravyano karma pariNAma hoya che, to ema to pudgala ane jIva banneya karmapaNAne Apanna (prApta) thayA che. 139 paNa eka ja pudgala dravyano karmabhAve pariNAma hoya che, to jIva bhAvahetuo vinA karmano pariNAma hoya che. 140 AtmakhyAtiTIkA jIvAt pRthagbhUta eva pudgaladravyasya pariNAmaH - yadi jIvena saha caiva pudgaladravyasya karmapariNAmaH / evaM pudgalajIvau khalu dvAvapi karmatvamApanau // 139 // ekasya tu pariNAmaH pudgaladravyasya karmabhAvena / tajjIvabhAvahetubhi vinA karmaNaH pariNAmaH // 140 // yadi pudgaladravyasya tannimittabhUtarAgAdyajJAnapariNAmapariNatajIvena sahaiva karmapariNAmo bhavatIti vitarkaH tadA pudgaladravyajIvayoH sahabhUtaharidrAsudhayoriva dvayorapi karmapariNAmApattiH / ____ atha caikasyaiva pudgaladravyasya bhavati karmatvapariNAmaH tato rAgAdijIvAjJAnapariNAmaddhetoH pRthagbhUta eva pudgalakarmaNaH pariNAmaH // 139 // 140 // AtmabhAvanA - jIvAtpRthagbhUta eva - (r)pathI pRthagbhUta 4 - ho - aba 58 4 mevo pudgaladravyasya pariNAmaH - purAbadravyanI pariAma cha. yadi - me jIvena saha caiva - (r)panI sAthe 4 pudgaladravyasya karmapariNAmaH - pugabadravyano parikSAma (oya), (a) evaM - abha pudgalajIvau khalu dvAvapi - purA bhane apaneya 5352 ! karmatvamApannau - pAne mApana - mAtra thayA! ||139 / / ekasya tu pudgaladravyasya - me 4 pusa dravyano karmabhAvena pariNAmaH - bhAve pariNAma cha, tat - to jIvabhAvahetubhirvinA - nAva tumao vinA karmaNaH pariNAmaH - bhano pariNAma cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||139 / / 140 / / yadi - pudgaladravyasya - puladravyano tannimittabhUtarAgAdyajJAnapariNAmapariNatajIvena sahaiva - tenA-bha pariNAma nimittabhUta rAmazAna pariNAma parita (r)vana sAthe 4 - karmapariNAmo bhavati - parimoya cha, iti vitarkaH - sevA vitacha, tadA - to pudgaladravyajIvayoH - pugabadravya bhane vane - sahabhUtaharidrAsudhamoriva - sarAbhUta dharidrI - sudhAnI - dvayorapi - baneyane karmapariNAmApattiH - dharma parimanI mApatti thaze, prasaMga mApaze. atha ca - anene ekasyaiva - 4 pudgaladravyasya - pugabadravyano bhavati karmatvapariNAmaH - viparimAmayIya cha, tato - to rAgAdijIvAjJAnapariNAmAd hetoH pRthagbhUta eva - Aut(r)nAmazAna - pariNAma 35.tuthI pRthabhUta 4 - saba 4 mevo pudgalakarmaNaH pariNAmaH - pugatabhano pariNAmacha. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||139||140 / / 590
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-139-1940 AtmakhyAtiTIkArya jo pugaladravyano - tenA nimittabhUta rAgAdi ajJAna pariNAma pariNata jIvanI sAthe ja - karma pariNAma hoya che evo vitarka che, to pudgaladravya ane jIvane - sahabhUta haridrA-sudhAnI jema - bannene paNa karmapariNAmanI Apatti thaze ane have jo eka ja pugaladravyano karmatva pariNAma hoya che, to rAgAdi - jIvanA ajJAnapariNAmarUpa hetuthI pRthagubhUta ja pudgalakarmano pariNAma che. amRta jyoti' mahAbhASya "cetanane cetana paryAya hoya ane jaDane jaDa paryAya hoya, e ja padArthanI sthiti che. pratyeka samaye je je pariNAma thAya che te te paryAya che. vicAra karavAthI A vAta yathArtha lAgaze.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 480, 581 pariNAma svabhAvI pudgaladravyano je pariNAma hoya che te jIvathI pRthagubhUta ja - alagarUpa ja hoya che - "jIvAt pRthamUta iva putidravyasya pariNAma', ema atra jIvathI pRthagubhUta pratipAdana karyuM che ane AtmakhyAtikartAe surekha spaSTa suyuktithI tenuM pugaladravyano pariNAma samarthana karyuM che. je tagnimittabhUta - te karmapariNAmanA nimittabhUta rAgAdi ajJAna pariNAme pariNata - pariNamelA jIvanI sAthe ja pudgaladravyano karma pariNAma hoya che evo vitarka che. to pudagaladravyane ane jIvane banneyane karmapariNAmanI Apatti thaze - prasaMga AvI paDaze. 'dayorapi pariNAmapattiH' - konI jema ? sahabhUta sudhA-haridrAnI jema, have je A aniSTa ApattinA bhayathI ema kaho ke eka ja pudgaladravyano karma7 pariNAma - karmapaNArUpa pariNAma hoya che, to rAgAdi jIvanA ajJAnapariNAmarUpa hetuthI pRthagabhUta ja - jUdo ja - alAyado ja pudgalakarmano pariNAma che. jIva rAgAdi ajJAna pariNAme pariNata hoya che; te jIvanA rAgAdi ajJAnapariNAmanA nimitte rma pariNAma hoya che. tanimittagata - A nimittabhUta rAgAdi ajJAnapariNAme pariNata jIvanI "sAthe ja pudgaladravyano karma pariNAma hoya che, arthAta pagaladravyano jIvanI sAthe bhegA maLIne ja karmapariNAma hoya che, evo je vitarka karavAmAM Ave, to sahabhUta sudhA-haridrAnI jema - phaTakaDI ane haLadaranI jema pudgala ane jIva bannene paNa karmapariNAmanI Apatti thaze; phaTakaDI ane haLadara banne bhegA maLIne jema eka raMgano pariNAma prApta thAya che, tema acetana yugala ane sacetana jIva bannene acetana karmapariNAmanI prApti thavAno aniSTa prasaMga prApta thaze. ane sacetana jIvane acetana karmapariNAmanI prApti to koIe kyAreya dIThI nathI ke sAMbhaLI nathI. eTale A aniSTapattinA bhayathI je ema svIkAravAmAM Ave ke eka ja pudagaladravyano karma-pariNAma hoya che, to ApoApa siddha thAya che ke pugaladravyano je karmapariNAma che, te rAgAdi jIva ajJAna pariNAmarUpa hetuthI pRthagRbhUta ja- alaga rUpa ja che, svataMtrapaNe ja che. sva jIva para pudgala karma 671
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti to pachI karma AtmAmAM zuM baddhaskRSTa che ? zuM abaddhaskRSTa che? ema navibhAgathI kahe che - jIve kammaM baddhaM puDhaM cedi vavahAraNayabhaNidaM / suddhaNayassa du jIve abaddhapuDhaM havai kammaM // 141 // baddha spaSTa karma jIvamAM, bhAkhe naya vyavahAra re; abaddhaspaSTa karma jIvamAM, e zuddhanaya vicAra re... ajJAnathI. 141 gAthArtha - jIvamAM karma baddha ane spaSTa che ema vyavahAranayanuM kathana che, paNa zuddhanayanA mate to jIvamAM karma abaddhaskRSTa hoya che. 141 AtmakhyAtiTIkA kimAtmani baddhaspRSTaM kimabaddhasghRSTaM karmeti nayavibhAgenAha - jIve karma baddhaM spRSTaM ceti vyavahAranayabhaNitaM / zuddhanayasya tu jIve abaddhaspRSTaM bhavati karma // 141 // jIvapudgalakarmaNorekabaMdhaparyAyatvena jIvapudgalayoranekadravyatvenA tadAtve vyatirekAbhAvAt tyaMtavyatirekAjIve baddhaspRSTaM karmeti jIve'baddhaspRSTaM karmeti vyavahAranayapakSaH nizcayanayapakSaH 141 AtmakhyAtiTIkArya jIva ane pudgalakarmanA jIva ane pudgala karmanA ekabaMdha paryAyapaNAe karIne aneka dravyapaNAe karIne tadAtve (tyAre) vyatirekanA abhAvane lIdhe atyaMta vyatirekane lIdhe jIvamAM karma baddhaspaSTa che jIvamAM karma abaddhaskRSTa che, ema vyavahAranaya paNa cheH ema nizcayanayapakSa che. 141 amRta jyoti' mahAbhASya AtmabhAvanA - mini vaskRSTa zimavaddhaskRSTha ru - karma zuM AtmAmAM baddhaskRSTa che? abaddhaskRSTa che? ta navimAnonAda - te nayavibhAgathI kahe che - nIve - jIvamAM charma - karma vaiddhapRSTha 2 - baddha ane sRSTa che, rUti vyavahAranayamati - ema vyavahAranayanuM bhaNita - bolavuM - kahevuM che; zuddhanathI tu - paNa zuddhanayanA mate to nIve - jIvamAM karma - karma savaddhapRSTha mavati - abaddhaskRSTa hoya che. ll rUti gAthA gAtmamAvanA ll14rA. nIve vaskRSTa karma - jIvamAM karma baddhaskRSTa che, ta vyavahAranayapakSa: - ema vyavahAranaya pakSa che. ema zAne lIdhe ? nIvaputiyorevaMghaparyAyatvena - jIva - pudgalanA ekabaMdha paryAyapaNAe karIne tAtve - tyAre, te kALe - te vakhate vyatirehAmavAn - vyatirekanA - jUdApaNAnA abhAvane lIdhe. nIveDavaddhaskRSTa karma - jIvamAM karma abaddhaskRSTa che, ti nizcayanayapakSa: - ema nizcayanaya pakSa che. ema zAne lIdhe ? nIvaDutonerudravyatvena - jIva ane pudgalakarmanA aneka dravyapaNAe karIne - eka dravyapaNAnA abhAve karIne athavA aneka - bhinna bhinna dravyapaNAe karIne atyaMtavyatirezAna - atyaMta vyatirekane lIdhe - jUdApaNAne lIdhe. || ti Atmati' mAtmabhAvanA ||4| 672
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-141 je naya che te pramANano aMza che. je nayathI je dharma kahevAmAM Avyo che tyAM teTaluM pramANa che. nayathI je dharma kahevAmAM Avyo che tyAM te sivAya vastune viSe bIjA je dharma che teno niSedha karavAmAM Avyo nathI. eka vakhate vANI dvArA e badhA dharma kahI zakAtA nathI. temaja je je prasaMga hoya te te prasaMge tyAM mukhyapaNe tyAM te ja dharma kahevAmAM Ave che. tyAM tyAM te te nayathI pramANa che." - zrImad rAjacaMdra, e. (7pa3), vyAkhyAnasAra (958) karma zuM adhikaraNabhUta evA AtmAmAM baddhaskRSTa che ? zuM abaddhaskRSTa che? e praznano uttara atre vyavahAranaya ane nizcayanayano spaSTa vibhAga karIne - navimAna Apyo che; ane mahAmunIzvara amRtacaMdrajIe te atyaMta spaSTapaNe samajAvyo che. jIvamAM karma "baddhaskRSTa' - baMdhAyeluM ane sparzAeluM che ema vyavahAranaya pakSa che, "nI vaskRSTa vyavahArathI karma baddhaskRSTa : nizcayathI abaddhaspaSTa aiti vyavahAranayapakSa:' | ema zAne lIdhe ? tenA - jIva padagalakarmanA 'tAtvei - tyAre te kALe - te vakhate vyatirekanA - judApaNAnA abhAvane lIdhe - "vyatireTmAvata', vyatirekanA - jUdApaNAnA abhAva - nahi hovApaNAne lIdhe. ema paNa zAthI? jIva ane pudgalakarmanA ekabaMdha paryAyapaNAe karIne, "navaputiyorevavaMdaparyAyatvena' - jIvamAM karma "abaddha sRSTa' - nahi baMdhAyeluM - nahi sparzAeluM che ema nizcayanaya pakSa che, - "nIveDavaddhaskRSTa Rti nizcayanapakSa:' - ema zAne lIdhe ? atyaMta vyatirekane lIdhe - "atyaMtavyatirevAtuM', atyaMta - sarvathA vyatireka - jUdApaNAne lIdhe, viziSTa bhinnapaNAne lIdhe. jIva ane pudgalakarmanuM "ekabaMdha paryAyapaNuM' che, arthAtu baMdha apekSAe jIva ane pulakarma sAthe joDAyelA hoI teono eka baMdha paryAya che; eTale tenA - jIva ane pudagalakarmanA tyAre - te kALe vyatirekanA abhAvane lIdhe - bhinnapaNAno abhAva - nahi hovApaNAno che tene lIdhe jIvamAM karma baddhaskRSTa' che; arthAta "baddha' eTale saMzleSarUpe - paraspara gADha avagAharUpe kSIra nIranI jema - dUdha ne pANInA peThe paraspara saMbaddha che ane "spaSTa' eTale sparzAvela, saMyogamAtrathI lagna, lAgIne - aDakIne rahela, sparzIne rahela che - ema vyavahAra nayano pakSa che, abhiprAya che. paNa ethI ulaTuM, jIva ane pudgaladravyanuM "aneka dravyapaNuM' che, arthAt jIva cetana che ane pudagala karma acetana che, eTale te bannenuM bhinna bhinna dravyapaNuM che, eka dravyapaNuM nathI, ethI karIne te banneno atyaMta vyatireka - sarvathA vyatireka - sarvathA bhinnapaNuM che, tene lIdhe jIvamAM karma "abaddhaskRSTa' che ane pANInA peThe anyonya avagAha saMbaMdhathI baddha ane saMnikarSarUpa - nikaTa khecAvA rUpa saMyoga saMbaMdhathI sRSTa - sparzAvela nathI, ema nizcayanayano pakSa - abhiprAya che. acala abAdhita devakuM ho, khema zarIra lakhata; vyavahAra ghaTavadha kathA ho. nihaMce karama anaMtaH baMdha mokhana nihase nahIM ho, vivAre lakha doSa, kuzala ema anAdihI ho, nitya abAdhita hoya." - zrI AnaMdaghana, pada-88 sva para pudgalakarma jIve 673
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tathI zaM? - kammaM baddhamabaddhaM jIve evaM tu jANa NayapakkhaM / pakkhAtikato puNa bhaNNadi jo so samayasAro // 142 // baddha abaddha karma jIvamAM, ema navapakSa avadhAra re; 5tita bhe||y hai, taDI 4 samayasA2 3... sazAnathA. 142 gAthArtha - jIvamAM karma baddha, abaddha ema to nayapakSa jaNa ! punaH pakSAtikrAMta (pakSathI para) je kahevAya che, te samayasAra che. 142 AtmakhyAtiTIkA tataH kiM - karma baddhamabaddhaM jIve evaM tu jAnIhi nayapakSaM / pakSAtikrAMtaH punarbhaNyate yaH sa samayasAraH // 142 // yaH kila jIve baddhaM karmeti yazca jIve'baddhaM karmeti vikalpaH sa dvitayopi hi nayapakSaH / ya evainamatikrAmati sa eva sakalavikalpAtikrAMtaH svayaM nirvikalpaikavijJAnaghanasvabhAvo bhUtvA sAkSAtsamayasAraH saMbhavati / tatra yastAvajIve baddhaM karmeti vikalpayati sa jIve'baddhaM karmeti ekaM pakSamatikrAmannapi vikalpamatikrAmati / yastu jIve'baddhaM karmeti vikalpayati sopi jIve baddhaM karmetyeka pakSamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmati / yaH punarjIve baddhamabaddhaM ca karmeti vikalpayati sa tu taM dvitayamapi pakSamanatikrAmanna vikalpamatikrAmati / tato ya eva samastanayapakSamatikrAmati sa eva samastaM vikalpamatikrAmati / ya eva samastaM vikalpamatikrAmati sa eva samayasAraM viMdati / yadyevaM tarhi ko nAma pakSasaMnyAsabhAvanAM na nATayati ? - AtmakhyAtiTIkArtha je kharekhara ! jIvamAM karma baddha che ane je jIvamAM karma abaddha che, evo vikalpa te banne ya phuTapaNe nayapakSa che. je ja ene (naya pakSane) atikAme che, te ja sakala vikalpathI atikrAMta (para) evo svayaM nirvikalpa eka vijJAnaghanasvabhAva thaIne sAkSAt samayasAra saMbhave che. temAM -tethI - je ja samasta nayapakSane atikrAme che, te ja samasta vikalpane atikrame che; je ja samasta vikalpane atikrAme che, te ja samayasArane anubhave che. je ema che to vAru, koNa pakSasaMnyAsabhAvanA nathI naTAvato ? AtmabhAvanA - tataH - tethI-te parathI zuM? jIve - mAM karmabaddhamabaddhaM - bhabaddha - abaddha evaM tu - bhato nayapakSaM jAnIhi - naya pakSa PAR ! yaH puna: - puna: pakSAtikrAMtaH bhaNyate - 5kSabiid - pakSI 52 apAya cha, sa samayasAraH - te samayasAra cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||142 / / / yaH kila jIve baddhaM karmeti - 4 5352 ! ma bhabaddha cha mevI, yazca jIve'baddhaM karmeti vikalpaH - mane se ma jabaddha cha mevo vi5, sa dvitayopi hi nayapakSaH - tadvitaya 59 - banne ya suTapa nayapakSa ya evainAmati krAmati -4 mAne - vipane mAsikAme cha - Gdhe cha, sa eva - te 4 sakalavikalpAtikrAMtaH - sasa viSayI wazid - 52 thayeto, svayaM nirvikalpaikavijJAnaghanasvabhAvo bhUtvA - svayaM - pAta - sApAmA5 - nivi5 me vizAnadhana svabhAvI thane, pakSAMkrAMtaHsamayasAraHsaMbhavati - sAkSAt - pratyakSa pragaTa samayasAra saMbhave che. tatra - temA - yastAvat - prathama to - ve baddhaM karmeti vikalpayati - mAM baddha cha ma vidhecha, sa - te, jIve'baddhaM .574
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-142 prathama to je ane je punaH je jIvamAM karma baddha che ema vikalpa jIvamAM karma abaddha che ema jIvamAM karma baddha ane abaddha che vikalpa che, ema vikalpa che te jIvamAM karma abaddha che evA te paNa jIvamAM karma baddha che evA te to eka pakSane atikrAmato chatAM eka pakSane atikrAmato chatAM te banne pakSane atikramato chatAM vikalpane nathI atikrAmato : vikalpane nathI atikrAmato : vikalpane nathI atikramato amRta jyoti' mahAbhASya "sAta naya athavA anaMtA naya che, te badhA eka AtmArthe ja che ane AtmArtha teja eka kharo naya. nayano paramArtha jIvathI nIkaLe to phaLa thAya; chevaTe upazama bhAva Ave, to phaLa thAya; nahIM to jIvane nayanuM jJAna jALarUpa thaI paDe; ane te vaLI ahaMkAra vadhavAnuM ThekANuM che. puruSanA Azraye jALa TaLe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643 jIvamAM karma baddhaskRSTa che ema vyavahAranayanuM kathana che ane jIvamAM karma abaddhaskRSTa che e zuddhanayanuM - nizcayanayanuM kathana che ema na vibhAgathI AgalI gAthAmAM kahyuM. tethI phalita thAya che ke jIvamAM karma baddha che ke abaddha che e to nayapakSa che ane je "pakSItikrAMta' - sarva pakSathI atIta kahevAya che te samayasAra che, ema atra pratipAdana karyuM che; ane tenuM bhagavatI "AtmakhyAti'mAM parama amRta - AtmatattvasparzI paramAmRta parama adUbhuta vyAkhyAna karatAM paramarSi bhagavAnuM jIvamAM karma baddha ? abaddha ? amacaMdrAcAryajI vAkraya vizvamAM parama akSara zabda brahmamaya amRtavarSiNI e nayapakSa: pAtikAMta amata-caMdrikA varSAvI yathArthanAmAM saMgRhItanAmadheya 'amRtacaMdra' nAmane ane samayasAra Atma tattvane akSara dehe amRta karI gayA che. A amRtavANIno yat kiMcit rasAsvAda A prakAre - jIvamAM karma baddha che - baMdhAyeluM che evo je vikalpa ane jIvamAM karma abaddha che - baMdhAyeluM nathI evo je vikalpa. te banneya phaTapaNe nayapakSa che, apekSA - vizeSarUpa nayane sparzanArA 1 namatiAmati - je ja A nayapakSane "atikrAme" che - ullaMghe che, oLaMgI jAya che, te sattavivarutpatikrAMta: - te ja "sakala vikalpathI atikrAMta evo svayaM nirvikalpa eka vijJAnaghanasvabhAvI thaIne sAkSAt samayasAra saMbhave che', svayaM nirvivaivijJAna namAvo bhUvA sAkSItsamayasAra: saMbhavati | arthAt je A vastu aMzagrAhI apekSAvizeSarUpa nayapakSane oLaMgI jAya che, TapI jAya che (crosses vAti va pakSatiwAmapi - jIvamAM karma abaddha che evA eka pakSane atikrAmato chatAM, 2 vivalpamatikAti - vikalpane nathI atikrAmato - nathI ullaMghato. (2) vastu - ane je, nIveDavaddha ti virutvati - jIvamAM karma abaddha che ema vikalpa che, soji - te paNa, nI vahUM meMti puruM pakSamatiSThAmaznara - jIvamAM karma baddha che evA eka pakSane atikrAmato - ullaMghato chatAM, ravinDamatizAmati - vikalpane nathI atikramato - nathI ullaMghato (3) : puna: - je punaH, nIve vaiddhamavaddha 3 neMti vichatpati - jIvamAM karma baddha ane abaddha che ema vikalpa che, sa tu - te to, teM hitayamari pakSamanatiwAmanuM - te dvitaya paNa - banneya pakSane anatikrAmato - anullaMghato - nahi ullaMghato, ne vichatpatiwAti - vikalpane nathI atikrAmato - (nathI) ullaMghato. tato - tethI karIne va - je ja samastanApAtatiAmati - samasta nayapakSane atikrAme che - ullaMdhe che, sa vena - samaste vikatvamatimati - samasta vikalpane atikrame che - ullaMghe che. sa va - te ja samayasAruM viMti - samayasArane jANe che - anubhave che. parva - je ema che, tae - to ko nAma . paNa vAru, qkSasaMnyAsa mAvanAM na nATayati - pakSasaMnyAsabhAvanA nathI naTAvato? || ti "Atmati' gAtAmAvanA II942ll. 675
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti over), te ja samasta vikalpathI atIva - para evo pote nirvikalpa - sarva vikalpathI nivRtta eka advaita vijJAnadhanasvabhAvI thaIne sAkSAt - pratyakSa pragaTa samayasAra - zuddha AtmA upaje che. AvA nirvikalpa eka vijJAnaghana svabhAvI sAkSAt samayasArane pAmelA vijJAnaghana jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajInA sahaja AtmAnubhavoAra che ke - vikalpa - nayapakSa atikrAme te nirvikalpa samayasAra thAya ''avikalpa samAdhinuM dhyAna kSaNavAra paNa maTatuM nathI. **eka avikalpa samAdhi sivAya bIjuM kharI rIte smaraNa rahetuM nathI, ciMtana rahetuM nathI, ruci rahetI nathI, athavA kaMI kAma karAtuM nathI.'' cha mAsa saMpUrNa thayAM jene paramArtha pratye eka paNa vikalpa utpanna thayo nathI evA zrI ne namaskAra che.'' I. - zrImad rAjacaMdra, aM. (277), 378 temAM - prathama to je jIvamAM karma baddha - baMdhAyeluM che ema vikalpe che, te jIvamAM karma abaddha che baMdhAyeluM nathI, evA eka pakSane apekSAvizeSane atikrAmato - ullaMghato chatAM, ghu pakSamatiAmapi - vikalpane nathI atikrAmato - ullaMghato, vikalpanI kakSAne - hadane oLaMgato nathI. 7 vittvamatiAmati / je jIvamAM karma abaddha che - baMdhAyeluM nathI ema vikalpe che, te jIvamAM karma baddha che - baMdhAyeluM che evA eka pakSane - apekSAvizeSane atikrAmato - ullaMghato chatAM, vikalpane nathI atikrAmato - ullaMghato, vikalpanI maryAdAne oLaMgato nathI. ane vaLI jIvamAM karma baddha - baMdhAyeluM ane abaddha - nahi baMdhAyeluM che ema vikalpe che, te to dvitayamatipakSamanatimat banne ya pakSane - apekSAvizeSane anatikrAmato - nahi atikrAmato - nahi ullaMghato chatAM, vikalpane nathI atikrAmato, nathI ullaMghato, vikalpanI kakSAne - maryAdAne oLaMgato nathI. "na vinpamatiAmati' / - Ama baddha, abaddha ke baddhAbaddha koI paNa nayapakSane grahanAro vikalpanA vartuLamAM ja varte che, vikalpanA vartuLane oLaMgato nathI. naya pakSa atikrAme paNa te vikalpa atikrAmato nathI - tethI phalita thAya che ke ya va samastanayakSamatiAmati' - je ja samasta nayapakSane atikrAme che, ullaMghe che, sarva nayapakSanI kakSAne oLaMgI jAya che, te ja samasta vikalpane atikrAme che ullaMghe che, 'sarva samasta vittvamatiAmati' - sarva vikalpanA vartulane oLaMgI jAya che; ane ya va samastuM vittvamatiAmati - je ja samasta vikalpane atikrAme che - ullaMghe che, sarva vikalpanA vartulane oLaMgI jAya che, 'sa va samayasAra vivati', te ja zuddha AtmArUpa samayasArane anubhave che, saMvede che, jANe che. jo ema che to vAru, koNa pakSasaMnyAsabhAvanA nathI naTAvato ? jo nAma pakSasaMnyAsabhAvanA na nATyatiH' / - arthAt ema vivarI dekhADyuM tema je je naya che te te vikalpa che ane je je vikalpa che tethI samayasAra para che, vikalpAtIta - nirvikalpa che, eTale jyAM lagI nayapakSarUpa vikalpanuM 'grahaNa' che, tyAM lagI zuddha AtmacaMdra rUpa nirvikalpa samayasAranI mukti nathI prApti nathI ane jyAre nayapakSarUpa vikalpanuM grahaNa chUTe che, tyAre ja amRtavarSI zuddha AtmacaMdra rUpa nirvikalpa samayasAranI mukti che - prApti che. eTale je zuddha AtmacaMdrarUpa nirvikalpa samayasAranI mukti - prApti Icche che, evo kayo IcchAyogI mumukSu jogIjana vikalparUpa nayapakSa grahaNanA saMnyAsanI - tyAganI bhAvanA atyaMtapaNe naTAve nahi ? nATakanA pAtranI jema kayo adhyAtma pAtra pharI pharI AtmabhAvanApaNe bhajavI dekhADe nahi ? arthAt nATakanA pAtrane je je bhAga bhajavavAno hoya che te te sArI peThe bhAvavo paDe che abhyAsavo paDe che, tyAre ja te barAbara bhajavI zake che; tema atre mumukSurUpa adhyAtma pAtre paNa A pakSasaMnyAsabhAvanAnI AtmabhAvanA sArI peThe bhAvavI paDe abhyAsavI paDe ema che, tyAre ja te A samayasAra adhyAtmanATakamAM samayasArano yathArtha bhAga bhajavI zake che. je naya pakSa atikrAme te vikalpa atikrAme : vikalpa atikrAme te samayasAra vide - Fes - -
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-142 durnaya te sunaya calAyA, ekatve abhede vyAyA; paramArthe sarva samAyA, tasu vartana bheda gamAyA. sunnata svAmI." - zrI devacaMdrajI tAtparya ke - "jeTalA" vacanamArga che teTalA nayavAda" che ne jeTalA nayavAda che teTalA parasamayo che', e mahA tArkikaziromaNi siddhasena divAkarajInA suprasiddha mahAsUtramAM ghaNuM rahasya che. je nayapakSane pakaDe che te parasamaya che, je nayapakSane pakaDato nathI te svasamaya che. kAraNake je naya che te vikalpAtmaka che, anaMta guNAtmaka - dharmAtmaka vastunA eka eka aMzane krame karIne grahaNa karanAro apekSAvizeSa che, vastu che te to samagra eka akhaMDa abhedarUpa hoI nirvikalpa che, ekI sAthe anaMta guNa - dharma jemAM rahyA che evo tattvavizeSa che. eTale je vastu aMzagrAhI nayane - vikalpane banAm saghaLaB grahe che, te sarvAzagrAhI sarvanayamaya pramANarUpa nirvikalpa abheda akhaMDa tAvaiyA NayavAyA" samagra vasturUpa samayasArane pAmato nathI. je A vikalpAtmaka nayapakSane atikrame che - ullaMghI jAya che, te sarva vikalpathI para nirvikalpa eka vijJAnaghana' svabhAvI thaIne sAkSAtu samayasArane pAme che - anubhave che. Ama che to pachI je nirvikalpa akhaMDa abheda "vasusvarUpa" samayasArane - zuddha Atmatattvane pAmavA Icche che, evo kayo mumukSu vikalparUpa samasta nayapakSa choDI devAnI bhAvanA - "nayapakSa saMnyAsa bhAvanA' atyaMta AtmabhAvanAtmaka paNe naTAve nahi ? ane mumukSu jogIjanone A "nayapakSa saMnyAsa bhAvanA' karAvI AtmabhAvanAnI parama anukuLatA karI ApavA mATe, nayapakSa - rAhunA grahaNamAMthI Atma-caMdrane choDAvavA mATe amRtacaMdrajIe karAvelI parama jJAnAmRtavarSI "amRtacaMdra' AtmacaMdranI soLe kaLAe prakAzatA sAkSAta amRta" nayapakSa vijJAnaghana' mahAgItArtha municaMdra "amRtacaMdrajIe" parama tattvAmRta saMbhUta A saMnyAsa bhAvanA vividha gAtmaka kaLaza kAvyonuM divya saMgIta lalakAryuM che - je divya saMgItane cinmaya AtmAnI sAthe ekatAra karatA satu citu mAtra mumukSu paramAnaMdathI nAcI UThI sAkSAtu "amRta" pAna kare che. te niyapakSa saMnyAsa bhAvanA' karAvatA tattvAmRta saMbhUta kalazakAvyo A rahyA - para jIva 5gala karma "jAvaiyA bayaNapahA tAvaiyA hu~ti nayavAyA / gAvaphA nIvAva tArA ti parasamA " - zrI sanmati tarka (zrI siddhasena divA? 7) ka77
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti je naya pakSapAta choDI nirvikalpa svarUpagupta rahe che te ja amRta pIe che, evA bhAvano amRta samayasAra kaLaza (24) amRtacaMdrajI lalakAre che - upajAti ya eva muktvA nayapakSapAtaM, svarUpaguptA nivasaMti nityaM / vikalpajAlacyutazAMtacittA sta eva sAkSAdamRtaM pibanti // 69 // jeo ja mUkI naya pakSapAta, svarUpaguptA nitya nivase che, vikalpa jAla cyuta zAMta cittA, teo ja sAkSAt 'amRta' pIe che. 69 amRta pada-69 amRta sAkSAt pIe te viralA, amRta sAkSAt pIe te hIralA... amRta. dhruva pada. 1 nayapakSanuM grahaNa je mUkI, pakSapAtathI jAya che cUkI, svarUpa durgamAM gupta bharAI, svarUpa gupta vase che sadAI... amRta. 2 vikalpajAla jaTilathI chUTI, zAMtacitta thayelA akhUTI, amRta sAkSAta teo ja pIve, bhagavAna amRta jyoti jIve... amRta. 3 artha - jeo ja nayapakSapAta mUkIne, svarUpagupta nitya nivase che, vikalpa jAlathI cyuta zAMta cittavALA teo ja sAkSAt amRta pIe che. 69 'amRta jyoti' mahAbhASya 'avikalpa samAdhinuM dhyAna kSaNavAra paNa maTatuM nathI. **eka avikalpa samAdhi sivAya bIjuM kharI rIte smaraNa rahetuM nathI, ciMtana rahetuM nathI, ruci rahetI nathI, athavA kaMI kAma karAtuM nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 329 - 'svarUpa gupta' mahAmunicaMdra amRtacaMdrajI A prastuta nayapakSAtIta nirvikalpa samayasAranI prastuti karato A 'amRta' kaLaza prakAzatAM vade che ke - ya va muttvA nayapakSapAtuM - jeo ja vikalparUpa nayano pakSapAta mUkI daIne, vikalpAtmaka nayapakSanuM grahaNa choDI daIne, 'svarUpagupta' rahI nitya nivase che svarUpa'guptA nivasaMti nityaM - potAnA - AtmAnA sva svarUpathI gupta - surakSita thaIne nitya - sadAya nivase che - nitAMtapaNe vase che - sthiti karI rahe che, sahajAtmasvarUpamAM gupta thaI - chupAI - saMtAI jaI - lapAI zamAI jaI niraMtara svarUpasthita rahe che, teo ja vikalpajAlathI vyuta zAMtacittavALAo sAkSAt amRta pIe che, vitpAnAtadyutazAMtacittA, ta va sAkSAyamRta vivanti | arthAt jIva jyAM lagI nayapakSa grahe che, tyAM lagI te vikalpa kakSamAM ja rahe che ane vikalpa e to jaMgalanI jaTila jAla jevI jAla che, eTale e nayavikalpa - jaMgalanI jAlamAM je phasAyelo hoya tene te jAlanA phAMsalAmAMthI chUTavuM bahu muzkela hoya che ane jyAM sudhI te jAlamAMthI te chUTato nathI tyAM sudhI vikalpa AkulatAne lIdhe citta zAMta thatuM nathI, paNa jevo ja te vikalpa jAlathI chUTe che te vikalpa anAkulatAne lIdhe 'zAMtacitta' bane che ane jevo ja te zAMtacitta bane che tevo ja te sAkSAt amRtanuM pAna kare che, zAMta sudhArasamaya amRtamaya AtmAno sAkSAt anubhava amRta rasa pI janma-jarA-maraNa rahita 'amRta' bane che. AvI parama 'amRta' nirvikalpa zAMta samAdhi dazAne pAmIne sAkSAt amRtasAgaranuM anubhavana karanArA 'svarUpagupta' zrImad rAjacaMdrajInA temanA paramArthasakhA saubhAgya paranA amRtapatromAM sahaja 78
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ karnAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-9 anubhavolgAramAM AnuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta uttama udAharaNa jovA maLe che. jemake - "AtmA jJAna pAmyo e to niHsaMzaya che, graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che. sarva jJAnIoe paNa e vAta svIkArI che. have chevaTanI nirvikalpa samAdhi pAmavI bAkI che. je sulabha che ane te pAmavAno hetu paNa e ja che ke koI paNa prakAre amRtasAgaranuM avalokana karatAM alpa paNa mAyAnuM AvaraNa bAdha kare nahIM, avalokana sukhanuM alpa paNa vismaraNa thAya nahIM; "tuM ituMhi" vinA bIjI raTanA rahe nahIM; mAyika eka paNa bhayano, mohano, saMkalpano ke vikalpano aMza rahe nahi." "amane je nirvikalpa nAmanI samAdhi che, te to AtmAnI svarUpapariNati vartatI hovAne lIdhe che. AtmAnAM svarUpa saMbaMdhI to prAye nirvikalpapaNuM ja rahevAnuM amane saMbhavita che, kAraNake anya bhAvane viSe mukhyapaNe amArI pravRtti nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 170, 322 ka79
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nayapakSa saMnyAsa bhAvanA aMge gamika sUtra zailIthI vIza samayasAra kaLaza (25-44) adbhuta tattva camatkRtithI saMgIta kare che - upajAti ekasya baddho na tathA parasya, citi dvayordvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAta tasyAsti nityaM khalu ciccideva // 70 // ekasya mUDho na tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 71 // ekasya rakto na tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 72 // ekasya dviSTo na tathA parasya, citi dvayo rddhAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 73 // ekasya kartA na tathA parasya, citi dvayo rddhAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 74 // ekasya bhoktA na tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 75 // ekasya jIvo na tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 76 // ekasya sUkSmo na tathA parasya, citi dvayo rdvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 77 // ekasya heturna tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAta / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 78 // ekasya kAryaM na tathA parasya, citi dvayo davAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 79 // ekasya bhAvo na tathA parasya, citi dvayo dvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 80 // ekasya caiko na tathA parasya, citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 81 // ekasya sAMto* na tathA parasya, citi dvayordvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 82 // 180
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma dvarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-70-89 ekasya nityo na tathA parasya citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicideva // 83 // ekasya vAcyo na tathA parasya, citi na dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicideva // 4 // ekasya nAnA na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicideva // 85 // ekasya cetyo na tathA parasya, citi dvayo dAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicideva // 86 // ekasya dRzyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtasvasyAsti nityaM khalu ciccideva // 87 // ekasya vedyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtasyasti nityaM khalu ciccideva // 8 // ekasya bhAto na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 89 // kone mate baddha na huM beMjAne, be pakSapAto Iti cita sthAne, je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 70 kone mate mUDha na huM rbIjane, be pakSapAto Ima cita sthAne. je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 71 kone mate rakta na huM beMjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 72 kone mate dviSTa na huM bAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 73 kone mate kartu na bAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 74 kone mate bhokta na huM rbIjane, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 75 kone mane jIva na huM bAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 76 kone mate sUkSma na huM bAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 77 kone mate kArya na leM baijAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtacuta tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 79 pAThAMtara - zAMto 681
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kone mate bhAva na huM beMjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 80 kone mate eka na leM beMjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che ci, nita cit abhedI. 81 kone mate sAMta na huM bIjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtacuta tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 82 kone mate nitya na huM rbIjane, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtacuta tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 83 kone mate vAcya na huM OAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtacuta tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 84 kone mate nAnA na leM baijAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cita nita cita abhedI. 85 kone mate cetya na beMjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cit nita cita abhedI. 86 kone mate dezya na baijAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtayyata tattvavedI, tene ja che ci, nita cit abhedI. 87 kone mate vedya na huM beMjAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtagmata tattvavedI, tene ja che cita nita cit abhedI. 88 kone mate bhAta na leM bajAne, be pakSapAto Ima cita sthAne, je pakSapAtacuta tattvavedI, tene ja che cit nita cit abhedI. 89 amRta pada-70-89 dhAra taravAranI, sohalI dohalI' - e rAga pakSa nita bhedato tattva cita vedato, amRta anubhava kare tattvavedI.... dhruva pada. eka kahe baddha che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana rukyo, cit khare ! cite ja che nitya tene... pakSa nita. 70 eka kahe mUDha che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhukyo, citu khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 71 eka kahe rakta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 72 eka kahe dviSTa che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana mUkyo, citu khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 73 eka kahe kaa che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 74 pAThAMtara : zAMta ? 682
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma pharUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-70-89 eka kahe bhokta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 75 eka kahe jIva che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 76 eka kahe sUkSma che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene.. pakSa nita. 77 eka kahe hetu che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana mUkyo, citu khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. eka kahe kArya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. eka kahe bhAva che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana nUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. eka kahe eka che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 81 eka kahe sAMta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cita khare cita ja che nitya tene pakSa nita. 82 eka kahe nitya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cita khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 83 eka kahe vAcya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkayo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 84 eka kahe nAnA che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkayo, cita khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 85 eka kahe cetya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, citu khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 86 eka kahe dezya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, citu khare ! cita ja che nitya tene.. pakSa nita. 87 eka kahe vedya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 88 eka kahe bhAta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane; pakSapAte cUkyo, tattvavedana rukyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 89 artha - eka nayanA pakSamAM cit para nayanA pakSamAM ema citanI bAbatamAM jeno pakSapAta yuta che evo je tattvaveda che, ekanayanA pakSamAM baddha che, tema nathI, be nayanAbe pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. 683
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eka nayanA pakSamAM mUDha che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM rakta che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cita ja che. eka nayanA pakSamAM dviSTa che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cita ja che. eka nayanA pakSamAM kartA che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM bhoktA che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya citu ja che. eka nayanA pakSamAM jIva che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cituM ja che. eka nayanA pakSamAM sUkSma che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cita ja che. eka nayanA pakSamAM hetu che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya citu ja che. eka nayanA pakSamAM kArya che, tema nathI, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM bhAva che tema nathI be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI nitya cita ja che. eka nayanA pakSamAM citu paranayanA pakSamAM ema citanI bAbatamAM jeno pakSapAta yuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM eka che, tema nathI, ema citanI bAbatamAM jeno pakSapAta cuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cita nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM zAMta che tema nathI ema citanI bAbatamAM jeno pakSapAta vyuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI citu nitya cituM ja che. eka nayanA pakSamAM nitya che, tema nathI, ema citunI bAbatamAM jeno pakSapAta vyuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cita nitya cita ja che. eka nayanA pakSamAM vAcya che, tema nathI, ema cinI bAbatamAM jeno pakSapAta ata che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM nAnA che, tema nathI, ema cinI bAbatamAM jeno pakSapAta ata che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM caitya che, tema nathI, paNa cinI bAbatamAM jeno pakSapAta yuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM dezya che, tema nathI, paNa citunI bAbatamAM jeno pakSapAta yuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM vedya che, tema nathI, paNa citunI bAbatamAM jeno pakSapAta vyuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. eka nayanA pakSamAM bhAta che, tema nathI, paNa cinI bAbatamAM jeno pakSapAta yuta che evo je tattvavedI che, be nayanA be pakSapAta che, tene to nizcayathI cit nitya cit ja che. "amRta jyoti mahAbhASya "nAnA prakAranAM naya, nAnA prakAranAM pramANa, nAnA prakAranAM bhaMgALa, nAnA prakAranA anuyoga e saghaLAM lakSaNArUpa che. lakSa eka saccidAnaMda che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 180 atre kaLaza 70 thI 89 sudhI 20 kaLaza kAvyomAM nayanA anaMta prakAranA namUnArUpa 40 vividha mukhya prakAro sUcavI nayapakSa grahaNane avadhUta karatI nayapakSa saMnyAsa bhAvanA daDha karAvatAM mahAavadhUta paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe anupama gamAtmaka zailIthI ekAkSarI "cita' akSaramAM Atmatattva sarvasva 684
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-70-89 ekasya baddho na tathA parasya - baMdhAyela che, bIjA nayanA samAvI detI AtmabhAvanAnI parama adbhuta dhUna levaDAvI che. jemake eka nayanA (vyavahAranayanA) pakSamAM cit caitanya 'baddha' (nizcayanayanA) pakSamAM 'cit' - caitanya tema nathI 'abaddha' che ema 'cit' - caitanyanI bAbatamAM be nayanA be pakSapAta che. viti doiivati pakSapAtI' jeno pakSapAta vyuta thayelo che - bhraSTa thayelo che, je koI paNa pakSa grahaNamAM pAta karato nathI paDato nathI, evo vastattvavevI zrutapakSapAtaH je 'tattvavedI' che, tattvane vedanAro - saMvedanAro - AtmAnubhavathI anubhavanAro che, tene to 'cit' caitanya sadA nizcaye karIne 'cit' ja - caitanya ja che, 'tasyApti nityaM hatu vadhiveva' / arthAt samasta Atmatattva sarvasva samarpita karato ekAkSarI akSara 'cit' che, te samagra saMpUrNa akhaMDa abheda vastusvarUpa che; temAM vastu aMzagrAhI badhA nayo - apekSAvizeSo samAI jAya che. temAMthI koI eka apekSAvizeSa koI tene 'baddha' kahe che, koI tene tethI ulaTuM 'abaddha' kahe che, ema jUdA jUdA be nayapakSane grahaNa karanArA benA paraspara viruddha be pakSapAta che. te to vastunA ekAMzane grahaNa karanArA vikalparUpa nayaprakAro che, paNa jeno samasta pakSapAta chUTI gayo che - je koI paNa naya pratye pakSapAta karato nathI evo tattvavedI to samagra saMpUrNa vastugrAhI 'cit' tattva pratye ja dRSTi Therave che ane tene 'cit' sunizcitapaNe sadA 'cit ja' AtmAnubhava pratIta thAya che. koI bhale tene baddha kaho ke bhale abaddha karo, paNa temAM 'cit'nA citkSaNAmAM - cit tattvapaNAmAM kAMI pharaka paDato nathI, te 'cit' tattva to tattvavedIne sadA cit cit ne cit ja anubhavAya che. - Ama jema A baddha-abaddha e be paraspara viruddha nayapakSanI apekSAe kahyuM, tema tene badale (1) mUDha-amUDha, (2) rakta-arakta, (3) dviSTa-adviSTa, (4) kartA-akartA, (5) bhoktA-abhoktA, (6) jIva-ajIva, (7) sUkSma-asUkSma (sthUla), (8) hetu-ahetu, (9) kArya-akArya, (10) bhAva-abhAva, (11) eka-aneka, (12) zAMta-azAMta (pAThAMtara - sAMta-anaMta) (13) nitya-anitya, (14) vAcya-avAcya, (15) nAnA-anAnA, (16) cetya-acetya, (17) daizya-adRzya, (18) vedya-avegha, (19) bhAta-abhAta, ema 38 anya paraspara be be viruddha nayapakSanI arthaghaTanA paNa e ja prakAre baddha-abaddhane sthAne anukrame mUDha-amUDha Adi zabdo mUkIne svamatithI samajI levI. - - 85 - -
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti navikalpa jalanI aTavI vaTAvI jAya che. te ja samarasI eka anubhUtimAtra svabhAvane pAme che evo samayasAra kaLaza (45) lalakAre che - vasaMtatilakA svecchAsamucchaladanalpavikalpajAlA mevaM vyatItya mahatIM nayapakSakakSAM / aMtarbahiH samarasaikarasasvabhAvaM, svaM bhAvamekamupayAtyanubhUtimAtraM // 90 // evI yatheccha ja analpa vikalpAlA, moTI vaTAvI aTavI nayapakSamAMthI aMtara bahira samarasaikasa svabhAva, te eka mAtra anubhUtimayo svabhAva. 90 amRta pada-90. dhAra taravAranI' - e rAga ema IcchAnusAre bahu prakAra jyAM, vikalpa analpanI jAla jAme; evI nayapakSanI, jaTila nija kakSanI, moTI aTavI vaTAvI virAme... pakSa. 1 bahAra tyama aMtare, samarasa ja rasa dhare, evo svabhAva te sva bhAva pAme, mAtra anubhUti jyAM, eka amRtamayI, Atma bhagavAna te AtmadhAme... pakSa. 2 artha - ema svecchAthI samucchalatI analpa vikalpajalavALI mahitI nayapakSa kakSAne vyatIta karI, aMtaramAM bahAramAM samarasa ekarasa svabhAvI evA eka anubhUtimAtra sva bhAvane pAme che. amRta jyoti" mahAbhASya sarva jIva pratye sarva bhAva pratye akhaMDa ekarasa vItarAga dazA rAkhavI eja sarva jJAnanuM phaLa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 711, 781 naya arU bhaMga nikSepa vicAratAM, pUrvadhara thAke guNa herI, vikalpa kaheta thAga navI pAye, nirvikalpata hota bhaye rI, aMtara anubhava vina tuja pada meM, yukti nahi kou ghaTata anerI, cidAnaMda prabhu karI kRpA, dIje te rasa rIjha bhale rI." - cidAnaMda, pada-68 namunArUpe diggadarzanarUpe keTalAka (40) nayaprakAro prajJAnidhi prajJAzramaNa amRtacaMdrajIe varNavI dekhADyA, tevA to anaMta nayaprakAro thaI zake ane varNavatAM teno pAra Ave nahi, eTale ja A kaLaza kAvyamAM upasaMhAra karatAM parama prajJAtizayasaMpanna paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - ema uparamAM varNavI dekhADyuM tema "svecchA' - potAnI IcchA pramANe phAve teTalA game teTalA "gamo' - vacanabhaMgI prakAro - navikalpo thaI zake che, jeTalA vacanapatha teTalA nayavAdo banI zake che. eTale ema svecchA pramANe jyAM analpa - puSkaLa vikalpa jala atyaMta uchaLI - ulasI rahelI che. evI mahitI nayapakSa kakSAne vyatIta thaI', mahA nayapakSa bhUmikAne ullaMghI jaI, moTI nayapakSa aTavIne vaTAvI jaI, te tattvavedI puruSa "aMtaramAM ne vhAramAM samarasa ekarasa svabhAvavALA eka anubhUtimAtra svabhAvane pAme che.' arthAta jyAM aneka jhAMkharA DAkhaLAM UgI nIkaLyA che ane jyAM aneka prakAranI jhADIonI jAla phelAI gaI che, evI mahAla jevI kakSA - mahA aTavI jema duladhya che, mahA kumAla bhareluM gADha jaMgala jema oLaMgavuM duSkara che, tema jyAM anaMta vikalponI jAla phelAyelI che, evI mahAkAla jevI 686
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-90 - nayapakSa kakSA - mahAaTavI durladhya che, mahA vikalpa jAla bhareluM nayapakSanuM gADha jaMgala oLaMgavuM duSkara che. evI jAla jevI jIvane phasAvI denArI vikalpajAlane jAlanI jema eka sapATe phagAvI daI, jenA cittamAM cinizcayathI sadA cit ja che. evo tattvavedI nayapakSanI kakSAne - mahAaTavIne vaTAvI jAya che, nayanuM gADha jaMgala oLaMgI jAya che ane te nayapakSa kakSAthI vyatIta thAya che, nayapakSanI bhUmikAthI para thAya che ane ema je analpa vikalpa jAlavALI nayapakSa kakSAthI vyatIta para thAya che, te tattvavedI jyAM anubhUti sivAya bIjuM kAMI nathI evA eka 'svabhAva'ne - AtmabhAvane pAme che - ke je 'svabhAva' aMtaramAM ane bhAramAM samarasa ekarasa svabhAvavALo che, arthAt aMtaramAM te samarasa - eka sarakhA ekadhArA rasavALo eka advaita 'cit' rasa svabhAvI che, tema bhAramAM paNa koI pakSa pratye rAga dveSa rahita samabhAva saMpanna samarasa eka sarakhA ekadhArA rasavALo eka advaita 'cit' rasa svabhAvI che. Ama vikalpa jAlamaya nayapakSa kakSAthI para thayelo tattvavedI eka zuddha caitanyarasamaya anubhUtimAtra svabhAvane anubhave che.* A samarasI bhAvarUpa parama vItarAgadazAne jIvanamAM sAkSAt anubhavasiddhapaNe AcarI dekhADanArA paramAtma tattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja svayaMbhU vacanodgAra che ke - 'deha chatAM manuSya pUrNa vItarAga thaI zake evo amAro nizcaLa anubhava che. kAraNake ame paNa nizcaya te ja sthiti pAmavAnA chIe, ema amAro AtmA akhaMDapaNe kahe che ane ema ja che, jarUra ema ja che. pUrNa vItarAganI caraNa raja niraMtara mastake ho, ema rahyA kare che.'' 'jevI dRSTi A AtmA pratye che, tevI dRSTi jaganA sarva AtmAne viSe che. jevA sneha A AtmA pratye che tevo sneha sarva AtmA pratye varte che. jevI A AtmAnI sahajAnaMda sthiti IcchIe haiye, tevI ja sarva AtmA pratye IcchIe chaiye. je je A AtmA mATe IcchIe chaiye, te te sarva AtmA mATe IcchIe chaiye. jevo A deha pratye bhAva rAkhIe chaiye, tevo ja sarva deha pratye bhAva rAkhIe chaiye. A dehamAM vizeSa buddhi ane bIjA deha pratye viSama buddhi ghaNuM karI kyAreya thaI zakatI nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 334, 469 Da A kaLazanA bhAva jhIlI banArasIdAsajI vade che - prathama niyata naya - nizcaya, bIjo vyavahAranaya, e bannene phalAvatAM anaMtabheda phale che, jema jema naya phale che tema tema mananA kallola - taraMga (vikalpa-taraMga) phUle che, 'jyA~ jyA~ naya phalai tyA~ tyA~ manake kallola phalaiM", ema caMcala svabhAva lokAloka paryaMta uchaLe che - 'caMcala subhAva lokAloko~ uchale haiM.' evI nayakakSA che teno pakSa tyajI jJAnI jIva samarasI thayA che, ekatAthI TaLatA nathI - dUra thatA nathI, aisI nayakakSatA kau pakSa tyajI jJAnI jIva mahAmohane nAthI, nAza karI, zuddha anubhava abhyAsI, nija bala prakAzI, sukharAzimAM 2le che - magna thAya che. '"prathama niyata dUjI vivahAra naya, duhauM phalAvata anaMta bheda phale haiM, jya jyA~ naya phalai tyA~ tyA~ manake kallola phaO, caMcala subhAva lokAlokala uchale hai, aisI nayakakSa tAkau pakSa tyajI gyAnI jIva, samarasI bhae ekatAsau nahi cale hai, mahAmoha nAsi suddha anubhau abhyAsi nija, bala 52gAsi sukharAsi mAMhi rahe hai.'' 687 - zrI banA.kRta sa.sA. kartA karma a. 27
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jenuM viskuraNa ja vikalpa-IdrajAlane phagAvI de che, te cinuM maham huM chuM evo bhAva prakAzato amRta samayasAra kaLaza (46) saMgIta kare che - rathoddhatA iMdrajAlamidamevamucchala - puSkalocalavikalpavIcibhiH / yasya visphuraNameva tatkSaNaM, kRtsnamasyati tadasmi cinmahaH // 92 // ema uchaLartI IdrajAla A, uttaraMga zI vikalpamAla A, jenuM viskaraNa sau phagAvatI, te chuM cinmaya huM jyoti jAgatI. 91 amRta pada-91 cAmara chaMda (nArAcavata) cinmayo mahAna teja jeha te ja chuM ja huM; A vikalpa IdrAla sarva tatkSaNe dauM... cinmayo. 1 IdrajAla uchaLaMta A anaMta raMgathI; puSkalA aticalA vikalpanA taraMgathI... cinmayo. 2 te nirasta jenuM mAtra viskuraNa kSaNe kare; teha cinmaya mahasU mahatuM chuM teja huM khare !... cinmayo. 3 jyotathI mahaMta te amRta sadA jharaMta te; bhagavAna huM bhavaMta te amRta pade TharaMta te... cinmayo. 4 artha - ema puSkaLa uccala vIciothI (taraMgothI) uchaLatI A IdrAlane samastane jenuM vispharasa ja tatkaNa asta kare che (phagAvI de che), te huM cinu mahasu (caitanya mahAteja) chuM. "amRta jyoti' mahAbhASya "asaMga zuddha cetana chuM. vacanAtIta nirvikalpa ekAMta zuddha anubhava svarUpa chuM." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha A zuddha caitanyarasa samudramAM sAkSAt nimajjana anubhavanArA parama tattvavedI caitanyaghana amRtacaMdrajI atre "citu' tattvanA parama adbhuta akhaMDa AtmanizcayathI vIragarjanA kare che ke - vRMdranIti nivamuccha7qotottavivenyavImiH - ema uparamAM diggadarzanarUpe vivarI dekhADyuM tema puSkaLa - vipula uccala - utkaTapaNe atyaMta caMcala "vikalpa vIciothI" - vikalpa urmiothI - vikalpa taraMgAvalIothI je A "Indrajala" uchaLI rahI che, ullasI rahI che, tene samastane "jenuM vispharaNa ja tatpaNa nirasta kare che te huM cinmahas chuM' - yasya viSNurAmevatallAM kRtnamati ta ivinmAt | arthAta samudranI vicio - taraMgo anaMta che, eno ema ne ema aMta Ave ja nahi, tema citta-samadramAM uchaLatI A vikalpa-vIcio - vikalpa taraMgo anaMta che. eno ema ne ema aMta Ave ja nahi. paNa kharuM joIe to A citta samudramAM uThatI anaMta vikalpa vicio drAla ja che, 688
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-92 jAdUgare pratibhAsa rUpe dekhADela bhramarUpa IndrajAlanuM jema vAstavika astitva che nahi, tema vividha kalpanA jAla rUpa A vikalpa drajAlanuM vAstavika astitva che nahi; ane jenuM vAstavika astitva che, te nirvikalpa "cit' tattva to tattvavedIne svayaM anubhavagocara che, eTale anaMta vikalpamaya avAstavika Idrajalano aMta ANavAne je koI paNa samartha hoya to A eka vAstavika nirvikalpa parama nizcayarUpa 'cita' anubhava ja che. ane eTalA mATe ja parama tattvavedI 'vijJAnaghana" amRtacaMdrajI atre adabhuta AtmanizcayathI gajya che ke - AvI A anaMta vikalpamaya IdrAlane jenuM 'viskuraNa ja' - jarAka camakavuM ja tallaNa - te ja kSaNe samastane phagAvI de che, te "cinu mahasu' - sarva anya tejathI mahatu. caitanya teja "citu' huM chuM - tama vinma: | * 689
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aulasidnuM zuM sva35 ? to - doNhavi NayANa bhaNiyaM jANai NavaraM tu samayapaDibaddho / Na du NayapakkhaM giNhadi kiMcivi NayapakkhaparihINo // 143 // banne ya nayanuM bhAkhiyuM, jANe paNa samaya pratibaddha re; kaMI paNa nayapakSa rahe nahi, naya pakSa parihaNa (zuddha) re... ajJAnathI. 143 gAthArtha - banne ya nayonuM kaheluM kevala jANe che, paraMtu samaya pratibaddha evo naya pakSa parihIna kaMI paNa nayapakSa nathI grahato. 143 AtmakhyAtiTIkA pakSAtikrAMtasya kiM svarUpamiti cet - dvayorapi nayayorbhaNitaM jAnAti kevalaM tu samayapratibaddhaH / na tu nayapakSaM gRhNAti kiMcidapi nayapakSaparihInaH / yathA khalu bhagavAn kevalI tathA kila yaH zrutajJAnAvayavabhUtayo zrutajJAnAvayavabhUtayo - rvyavahAranizcayanayapakSayoH rvyavahAranizcayanayapakSayoH vizvasAkSitayA kSayopazamavijjUMbhitazrutajJAnAtmakavikalpapratyudgapi kevalaM svarUpameva jAnAti paraparigrahapratinivRttautsukyatayA svarUpameva kevalaM jAnAti na tu satatamullasita na tu kharataradRSTigRhItasuniStuSa sahajavimalasakalakevalajJAnatayA nityoditacinmayasamayapratibaddhatayA nityaM svayameva vijJAnaghanabhUtatvA tadAtve svayameva vijJAnaghanabhUtatvAt chutajJAnabhUmikAtikrAMtatayA zrutajJAnAtmakasamastAMtarbahirjalparUpa vikalpabhUmikAtikrAMtatayA samastanayapakSaparigrahadUrIbhUtatvAt samastanayapakSaparigrahadUrIbhUtatvAt kaMcanApi nayapakSaM parigRhNAti | kaMcanApi nayapakSaM parigRhNAti, sa khalu nikhilavikalpebhyaH parataraparamAtmA jJAnAtmA pratyagjyoti rAtmakhyAtirUponubhUtimAtraH samayasAraH / / 143 / / AtmabhAvanA - pakSAtikrAMtasya kiM svarUpaM - Hulakidi - 54thI matItarnu - 52rnu zu sva35 ? iti cet - mema pUcho to - dvayorapi nayayo bhaNitaM jAnAti kevalaM tu - baneya nayonulasita 36 nd 4 cha, samayapratibaddha: tu - 59 samaya pratibaddha vo nayapakSaparihInaH - nayapakSI parizana - sarvathA rita, kiMcidapi nayapakSaM na gRhNAti - yi 55 naya56 nayI tI. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||143 / / yathA -bha-dRSTAMta - khalu - 5252 ! nizcaye zane bhagavAn kevalI - bhagavAn pakSI vyavahAranizcayanayapakSayoH F80
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUjhAka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-143 AtmakhyAtiTIkArya jema nizcaya karIne bhagavAna kevalI tema nizcaye karIne je zrutajJAnanA avayavabhUta zrutajJAnanA avayavabhUta vyavahAra-nizcaya e banne nayapakSanuM vyavahAra-nizcaya e banne nayapakSanuM - layopazamathI vijaibhita zrutajJAnAtmaka vikalpanA pratyugamane paNa vizvasAlitAe karIne para parigrahamAMthI pratinivRtta lUkyatAe karIne kevala svarUpa ja jANe che, kevala svarUpa ja jANe che, paNa satata ullasita paNa kharatara dRSTithI gRhIta sunikhuSa nityodita sahaja vimala sakala kevalajJAnatAe karIne cinmaya samaya pratibaddhatAe karIne - nitya svayameva vijJAnaghanabhUtapaNA thakI tadAtve (tyAre) svayameva vijJAnaghanabhUtapaNA thakI zrutajJAnAtmaka samasta aMtar - bAhirSalparUpa zrutajJAna bhUmikAnI atikrAMtatAthI vikalpabhUmikAnI atikrAMtatAthI samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe, koI paNa pakSane parigrahatA nathIH koI paNa nayapakSane parigrahato nathI, te nizcaya karIne nikhila vikalpothI paratara, paramAtmA, jJAnAtmA, pratyam jyoti, AtmakhyAtirUpa anubhUtimAtra evosamayasAra. 143 - vyavahAranaya ane nizcayanaya e be pakSanuM varta svarUpane nAnAti - kevala - mAtra svarUpa ja jANe che. kevA che vyavahAra - nizcayanaya pakSa ? zrutajJAnavayavamUtayoH * zrutajJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta zAthI jANe che ? vizva sAkSitayA - vizva sAkSitAthI, vizvanA - samasta jagatanA sAkSIpaNAthI ema kevalI bhagavAna evA ubhayanayanuM kevala svarUpa ja jANe che, na tu dhruvanAra navapakSa varipRddhati - paNa koI paNa naya pakSane parigrahatA nathI. zAne lIdhe ? samastanayapakSaparipradadUrIpUtatvAn - samasta nayapakSanA * parigrahathI dUrIbhatapaNAne lIdhe. ema zAthI ? zrutajJAnabhUmitiinta - zrutajJAna bhUmikAnI atikrAMtatAe karIne - ullaMdhitatAe karIne, zrutajJAna bhUmikAnA ullaMghAI gayAparAe karIne, zrutajJAna bhUmikAthI para thaI gayApaNAe karIne, tema zAne lIdhe ? nityaM vameva vijJAna namUtatvAn - nitya - sadAya svayameva - svayaM ja pote - vijJAnaghanabhUtapaNAne lIdhe ane ema vijJAnaghanabhUtapaNuM paNa zAthI? sahanavinatajajaivajJAnatayA - sahaja - svabhAvabhUta vimala - mala rahita sakala - saMpUrNa evI kevalajJAnatAe karIne, kevala-mAtra-eka-advaita-asahAya-zuddha evA kevalajJAnapaNAe karIne. tathA - tema, A dANaMtika - ni - kharekhara ! nizcaye karIne : - je zrutajJAnAvayavamUtayoH - zrutajJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta evA vyavahAra nizcayanayapakSayo: - vyavahAranaya ane nizcayanaya e be pakSanuM svarUpameva daivataM nAnAti - svarUpa ja kevala - mAtra jANe che, ema zAthI kSayo zamavinRmitazrutajJAnAtmavijhayumane - kSayopazamathI vijuMbhita - vizeSa ullasita AtmAmAM uThatA zrutajJAnAtmaka vikalponuM pratyugamana - samudayapaNuM chatAM, pariprada pratinivRttasUvacatayA - paraparigrahamAMthI sUkyanI - utsukapaNAnI pratinivRttatAe karIne - pAchA vaLI javApaNAe karIne. ema je evA ubhaya nayanuM svarUpa ja kevala jANe che, na tu eNvanAra navapakSa ripRddhAti - paraMtu koI paNa nayapakSane parigrahato nathI, zAne lIdhe ? samastanaya kSaddhidadUrIpUtatvAn - samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe - dUra thaI gayApaNAne lIdhe. ema zAthI ? zrutajJAnAtmavasamastAMtarvartitvarUpavitvapUchAtikAMtatayA - zrutajJAnAtmaka samasta aMtara - bahiru jalparUpa vikalpa bhUmikAnI atikrAMtatAe karIne - ullaMdhitatAe karIne vikalpa e da91
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya "AtmApaNe kevaLa ujAgara avasthA varte, arthAt AtmA potAnAM svarUpane viSe kevaLa jAgRta hoya tyAre tene kevaLa jJAna varte che ema kahevuM yogya che, evo zrI tIrthaMkarano Azaya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 273 sarva pakSathI para kahyo, te pakSAtikrAMtanuM svarUpa zuM che ? tenuM atra spaSTIkaraNa che ane tenuM zrImad bhagavad amRtacaMdrajIe potAnI ananya lAkSaNika zailImAM dRSTAMta - dANaMtika pakSAtikrAMtanuM svarUpa bhAva sAMgopAMga biMbapratibiMbapaNe darzAvatuM tattva sarvasva samarpaka alaukika adbhuta parama amRta vyAkhyAna karatAM apUrva tattvaprakAza relAvyo che. teno yat kiMcit AzAthe A prakAre jema bhagavAn kevalI che, te zrutajJAnanA avayavarUpa vyavahAra-nizcaya nayapakSanuM svarUpa ja kevala jANe che, paNa kevalajJAnathI nitya vijJAnaghanapaNAe karIne zrutajJAna bhagavAna kevalI jema bhUmikAthI para hoI, koI paNa nayapakSane parigrahatA nathI. tema je AtmajJAnIne nayapakSa AtmajJAnI te zrutajJAnanA avayavarUpa vyavahAra-nizcaya nayapakSanuM svarUpa ja aparigraha kevala jANe che, paNa cinmaya samayamAM pratibaddhapaNAthI tyAre - te kALe vijJAnaghanamayapaNAe karIne zrutajJAnAtmaka vikalpabhUmikAthI para hoI koI paNa nayapakSane parigrahatA nathI, te sarva vikalpothI para tara paramAtmA sAkSAt samayasAra Ama daSTAMta - dASTratikano saMkSepArtha che, teno vistarArtha A prakAre - jene kevala jJAna pragaTyuM che e je "kevalI' - kevala zuddha AtmabhAvamAM ja vartanArA parama jJAnaizvaryasaMpanna jJAnAtizayavaMta "bhagavAna kevalI che - mAvAnuM chevatnI - te sAkSAt vijJAnaghana samasta vizvanA taTastha sAkSIbhAve dekhanArA - jANanArA daSTA-jJAtA hoI kevalI bhagavAna samasta vizvanA sAkSI che. vizvasAkSita vizvasAkSitAe karIne A bhagavAnuM kevalI sarvajJa sarvadarzI hoI sarva jANe che ne sarva sAkSAta dekhe che. eTale vizvanA sarva anya bhAvathI vivikta - pRthagRbhUta kevala eka zuddha AtmAmAM ja ramaNa karanArA A vizvasAkSI bhagavAna kevalI, vyavahAra ane nizcaya je "zrutajJAnanA avayavabhUta' - "zrutajJAnAvayavamUtayo: vyavahAranizcayanayapakSayoH' aMgarUpa che, e banne nayapakSanuM vizva sAkSIpaNAe karIne kevala svarUpa ja jANe che, paNa koI paNa nayapakSane parigrahatA nathI. kAraNake - satatamusitasaMhanavamanasattavattajJAnatayA - "satata ullasita sahaja vimala sakala kevalajJAnatAe karIne te bhagavAna kevalIne "nitya svayameva vijJAnaghanabhUtapaNuM varte che', nityasvayamevavijJAna namratIta - A vijJAnaghanabhUtapaNAne lIdhe teone "zrutajJAna bhUmikAne atikrAMtapaNuM' varte che, A zrutajJAnamUnAtikAMtatayA - zrutajJAna bhUmikAnA bhUmikAnA ullaMghAI gayApaNAe karIne, vikalpabhUmikAthI para thaI gayApaNAe karIne. tema zAne lIdhe ? tAtve - tadAtve - tadApaNAmAM - tyAre - te vakhate - te samaye (vartatA dazAmAM) svayameva vijJAnadhanamUtatvat - svayameva - svayaM ja - pote ja vijJAnaghanabhUtapaNAne lIdhe ane ema vijJAnaghanabhUtapaNuM paNa zAthI ? varataraSTigRhItasunitunityaticinma samayaprativaddhatayA - kharatara - ati kaThora - AkarI - ugra - tIkSNa dRSTithI gRhIta sunigSa - sArI peThe nikhuSa (photarAM rahita) eTale ke cokhe cokhA - khulle khullI zuddha evA nityodita - sadodita - sadA udayagata - cinmaya - caitanyamaya samaya - AtmapadArtha sAthe pratibaddhatAe karIne. Ama AvA samaya sAthe pratibaddhapaNAe karIne tyAre vijJAnaghanapaNAne lIdhe, je ubhayanayanuM svarUpa ja kevala jANe che, paNa koI paNa nayapakSa parigrahatA nathI, te vastu - te kharekhara ! nizcaye karIne nivivisve: paraMtara:- nikhila - samasta vikalpothI paratara - atyaMta para - atIta evo paramAtmA - paramAtmA, jJAnAtmA - jJAnAtmA, pratye khyoti - pratyagu - aMtargata - pRthapha jyoti, mAtmAdhyAtirUpo - AtmakhyAti rUpa, anubhUti mAtra - anubhUti mAtra - kevala anubhUti ja samayasa2: - samayasAra che. || rUti "AtmadhyAti' mAtmabhAvanA ||14rU | 692
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUAka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-143 atikrAMtapaNAne lIdhe teone "samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNuM' varte che, ane A samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe ja te bhagavAna kevalI "A nayapakSa mhAro" ema koI paNa nayapakSano mamatvarUpa "parigraha' karatA nathI, "ra iMvanA inayapakSe parivRti' | - arthAtu - bhagavAna kevalIne satata ullasita sahaja vimala sakala kevalajJAna varte che. AtmAnI sAthe ja janmeluM - "sahaja' AtmasvabhAvabhUta "sahajAtmasvarUpa" hovAthI je sahaja che, samasta karmamala vigata hovAthI je "vimala' che, sakala AvaraNanA apagamathI sakala saMpUrNa avikala sahajatmasvarUpa pragaTyAthI sakala vizvaprakAzI hovAthI je "sakala" che, kevala mAtra eka zuddha jJAnamaya AtmabhAva sivAya bIjo koI bhAva nahi hovAthI je "kevala' che, athavA "kevala nija svabhAvanuM akhaMDa varte jJAna" evI kaivalya dazA hovAthI je kevala che - evuM satata - niraMtara akhaMDa - avicchinnapaNe ullasita - pUrNabhAve prakAzita sadodita kevalajJAna bhagavAnuM kevalIne prAdurbhata thayuM che. eTale AvA satata ullasita nityodita kevala jJAnapaNAe karIne bhagavAna kevalInuM nitya - sadAya svayameva - ApoApa ja vijJAnaghanapaNuM' varte che. jyAM parabhAva - vibhAvano paramANu mAtra paNa samaya mAtra paNa praveza pAmI zake ema nathI evuM anavakAza ghana-nakakara vijJAna vijJAna ne vijJAna ja jyAM sarva pradeza prakAze che evuM 'vijJAnaghanapaNuM' nitya svayameva varte che. (2) ane Ama bhagavAn kevalInuM nityameva vijJAnaghanapaNuM varte che, tethI ja teozrInuM zruta jJAnanI bhUmikAthI atikrAMtapaNuM - atItapaNuM che. arthAtu zrata jJAnanuM prayojana to jJAnaprApti mATenuM che ane A bhagavAna kevalI to kSAyika evA kevala jJAnane lIdhe ghana - nakara vijJAnamaya - vijJAnaghana' banI gayA che, to pachI temane kSayopazama bhAvarUpa zrutajJAnanuM prayojana paNa zuM rahyuM ? eTale ja teo zrutajJAnanI bhUmikAthI atikrAMta - para varte che. (3) ane Ama teonuM zrutajJAnabhUmikAthI atikrAMtapaNuM - atItapaNuM varte che, eTale ja teo zrutajJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUta - dUra thaI gayelA hoya che. (4) ane Ama teonuM samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNuM hoya che, eTale ja teo zruta jJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta vyavahAra - nizcaya nayapakSamAMthI koI paNa nayanA pakSane parigrahatA nathI, koI paNa nayano pakSapAta karatA nathI. Ama bhagavAna kevalI zrata jJAnanA avayavabhUta vyavahAra - nizcaya bane nayapakSanuM kevala svarUpa ja jANe che. paNa kevala zAne karI nityameva svayaM vijJAnaghanabhUtapaNAne lIdhe zratajJAna bhUmikAthI para hoI koI paNa nayapakSano parigraha karatA nathI. ekAMtikapaNuM grahavAno svachaMda jIvane vizeSapaNe hoya che ane ekAMtikapaNuM grahavAthI nAstikapaNuM na thavA mATe A nayanuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che, je samajavAthI jIva ekAMtika paNuM grahato aTakI madhyastha rahe che ane madhyastha rahevAthI nAstikatA avakAza pAmI zakatI nathI." naya je kahevAmAM Ave che, te naya pote kAMI vastu nathI, paraMtu vastunuM svarUpa samajavA tathA tenI supratIta thavA pramANano aMza che.' amuka nathI kahevAmAM AvyuM tyAre bIjA nayathI pratIta thatA dharmanI asti nathI ema TharatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, vyAkhyAnasAra Ama bhagavAna kevalI zrutajJAnanA avayavabhUta vyavahAra - nizcaya banne nayapakSanuM kevala svarUpa ja jANe che, paNa kevala jJAne karI nityameva svayaM vijJAnaghanabhUtapaNAne lIdhe zrutajJAna bhUmikAthI para hoI koIpaNa naya pakSano parigraha karatA nathI. A jema bhagavAn kevalI mATe sAruM che, tema bhagavAn AtmajJAnI - bhAvazrutajJAnI - zruta da93
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kevalI mATe paNa tevuM ja sAcuM che. te A prakAre - 'kSayopazamavijRMbhitazrutajJAnAtmakavikalpapratyudgamanepi' 'kSayopazamathI vizRMbhita zrutajJAnAtmaka vikalpanA pratyudgamane paNa paraparigrahamAMthI pratinivRta autsukyatAe karIne' - 'varaparigrahapratinivRttaustubhyatA' - zrutajJAnanA avayavabhUta vyavahA2-nizcaya banne nayapakSanuM kevala svarUpa ja jANe che, paNa cinmaya samayamAM pratibaddhatAe karIne tadAtve - 'tadA'paNAmAM tyAranI - te vakhatanI dazAmAM - te vakhate svayaM vijJAnaghanabhUtapaNA thakI tavAtve svayameva vijJAnayanamUtatvAt' - zrutajJAnAtmaka vikalpa bhUmikAnI atikrAMtatAe karIne samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe koI paNa nayapakSa parigrahatA nathI, te nizcaye karIne sarva vikalpathI para evo samayasAra che. - arthAt zrutajJAna kSayopazamAtmaka che, kSayopazama jJAnarUpa che, eTale kSayopazamathI vibhita ullasita thatA zrutajJAnAtmaka vikalpanuM pratyudgamana - cittamAM uThavuM anivArya hoI bhale thatuM hoya, to paNa je bhAvazrutajJAnarUpa AtmajJAnane pAmelo zruta 'jJAnI' jJAnI che, tene para parigrahamAMthI parabhAvanA grahaNamAMthI autsukya pratinivRtta thayuM che - pAchuM vaLI gayuM che, eTale te bhAvazruta AtmajJa zAnI zrutajJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta vyavahAra - nizcaya e banne nayapakSanuM - apekSA vizeSanuM svarUpa ja kevala jANe che, paNa temAMthI koI paNa nayapakSane parigrahato nathI. kAraNake cinmaya samayamAM pratibaddhapaNAe karIne te bhagavAna jJAnIne tadA - tyAre - te samaye - 'tadA'paNAnI sthitimAM - svayameva vijJAnaghanabhUtapaNuM varte che, A vijJAnaghanapaNAne lIdhe teonuM zrutajJAnAtmaka 'vikalpa bhUmikAnuM atikrAMtapaNuM' varte che, A zrutajJAnAtmaka vikalpabhUmikAnA atikrAMtapaNAne lIdhe teone 'samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNuM' varte che ane A samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNAne lIdhe ja te bhagavAn ke AtmajJAnI jJAnI 'A nayapakSa mhAro' ema koI paNa nayapakSano mamatva rUpa 'parigraha' karatA nathI. A pUrvApara saMkalanAbaddha kAraNaparaMparAnI (chain of reasoning) spaSTa samajutI A prakAre - te AtmajJa jJAnI zrutajJAnanA avayavabhUta aMgabhUta vyavahAra - nizcaya e banne nayapakSanuM apekSAvizeSanuM svarUpa ja kevala jANe che, paNa temAMthI koI paNa nayapakSano parigraha karatA nathI. kAraNake - (1) (f) 'prakhara' - prakRSTa khara - khaDatara - kaThora - AkarI - ugra - tIvra dRSTithI je gRhIta grahaNa karAyela che, sarva parabhAva - vibhAvanuM tuSa - niHsAra photarUM nIkaLI javAthI je 'niSThuSa' che. sadA udayamAna hovAthI je nityodita che ane kevala 'cit' dhAtuthI nirmANa thayela hovAthI sarva pradeze mAtra 'cit' sivAya je bIjuM kAMI nathI, evA 'cinmaya' - caitanyamaya 'samayamAM' sahajAtmasvarUpa Atmavastu samayamAM - maryAdAmAM pratibaddha hovAthI A jJAnIne 'cinmaya samayamAM pratibaddhapaNuM' varte che. (6) AvA cinmaya samayamAM pratibaddhapaNuM varte che, tethI karIne ja 'tadArve' - tadApaNAmAM - tadA - tyAre - te samaye vartatI sthitimAM - dazAmAM - jJAnInuM svayameva - ApoApa ja vijJAnaghanapaNuM varte che. jema bhagavAn kevalIne nitya svayameva vijJAnadhanapaNuM varte che, tema A bhagavAn AtmajJAnI jJAnI zrutakevalIne tyAre - tatkAle svayameva 'vijJAnaghanapaNuM' varte che. (2) ane Ama bhagavAn AtmajJAnIne tadAtve tadApaNAmAM tyAre - te vakhatanI dazAmAM svayameva vijJAnaghanapaNuM varte che, tethI ja teonuM zrutajJAnAtmaka samasta aMtarbahir jalparUpa vikalpabhUmikAthI atikrAMtapaNuM atItapaNuM varte che, arthAt vikalparUpa zruta jJAnanuM prayojana to jJAnaprApti mATenuM che ane A bhagavAn AtmajJAnI to cinmaya samaya pratibaddhapaNAe karIne sAkSAt 'vijJAnadhana'- ghana - nakkara vijJAnamaya banI gayA che, to pachI temane jJAnaprApti mATe je vikalpavAmAM Ave che evA aMdaramAM ane bhAramAM uThatA zrutajJAnAtmaka vikalpanuM prayojana paNa zuM rahyuM ? 694
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale ja teo zrutajJAnarUpa vikalpa bhUmikAthI atikrAMta - atIta - para varte che. (3) ane Ama teonuM zrutajJAnAtmaka vikalpa bhUmikAthI atikrAMtapaNuM atItapaNuM - parapaNuM varte che, eTale ja teo zrutajJAnanA avayavabhUta - aMgabhUta samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUta dUra thaI gayelA hoya che. (4) ane Ama teonuM samasta nayapakSanA parigrahathI dUrIbhUtapaNuM hoya che, eTale ja teo zrutajJAnanA avayavabhUta vyavahAra - nizcaya nayapakSamAMthI koI paNa nayanA pakSane parigrahatA nathI, koI paNa nayano pakSapAta karatA nathI. kartAkarma prarUpraka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-143 Ama bhagavAn AtmajJAnI jJAnI, bhagavAn kevalInI jema, zrutajJAnanA avayavabhUta vyavahAra - nizcaya banne nayapakSanuM svarUpa ja kevala jANe che. paNa cinmaya samaya pratibaddhatAe karIne tyAre svayaM ja 'vijJAnaghana'bhUta hoI, zruta jJAnavikalparUpa koIpaNa nayapakSano parigraha karatA nathI. 'paramAtmA' ane Avo bhagavAn vijJAnaghana kevalI samo je bhagavAn vijJAnaghana AtmajJAnI zrutakevalI vikalpAtIta bhUmikAne prApta thaI nayapakSa parigrahathI para thayo che, te ja Avo samyag guNaniSpanna vizeSaNasaMpanna samayasAra che. (1) nikhila vikalpothI 'paratara' - samasta vikalpathI atyaMta para, (2) jenAthI para koI nathI ne je sarvathI para che evo parama uttama utkRSTa AtmA - parAtmA, (3) 'jJAnAtmA' jJAna eja jeno AtmA che samasta vastu svarUpa sarvasva che evo aMtargata pRthak jJAnamaya AtmA, (4) 'pratyag jyoti' - sarva anya bhAvathI pratyag jyAM sAva jUdI paDatI jhaLahaLa sahajAtmasvarUpa svarUpe prakAzatI jyoti, (5) 'AtmakhyAti rUpa' AtmAnI khyAti siddhi athavA AtmAnI khyAti - prakhyAti prasiddhi che evo, (6) 'anubhUtimAtra' - jyAM mAtra kevala AtmAnubhUti - AtmAnubhavanatA sivAya bIjuM kAMI nathI, evo 'samayasAra' che. - alaga - ** - ''jJAnI puruSa ane paramAtmAmAM aMtara ja nathI ane je koI aMtara mAne che, tene mArganI prApti parama vikaTa che. jJAnI to paramAtmA ja che ane temAM oLakhANa vinA paramAtmAnI prApti thaI nathI, mATe sarva prakAre bhakti karavA yogya evI dehadhArI divya mUrti jJAnIrUpa paramAtmAnIne namaskArAdi bhaktithI mAMDI parAbhaktinAM aMta sudhI ekalaye ArAdhavI, evo zAstralakSa che. paramAtmA A dehadhArIrUpe thayo che emaja jJAnI puruSa pratye jIvane buddhi thaye bhakti uge che ane te bhakti krame karI parAbhaktirUpa hoya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 193, 225 sva jIva Fev - para pudgala karma -
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samasta baMdhapaddhati phagAvI huM samayasAra anubhavuM chuM evA bhAvano samayasAra kaLaza (47) prakAze svAgatA - citsvabhAvabharabhAvitabhAvA - 'bhAvabhAvaparamArthatayaikaM / baMdhapaddhatimapAsya samastAM, cetaye samayasAramapAraM // 12 // citu svabhAva bhara bhAvita bhAvA - bhAva bhAva paramArthathI eka; cetuM te samayasAra apAro, pheMkI dai sakala baMdha pathAro. 92 amRta pada-92 cetuM samayasAra apAro, jeno kadIya na Ave pAro... cetuM. 1 cit svabhAve sabhara je bhariyo, bhAva amRtano che dariyo; parabhAvano che jyAM abhAva, svabhAvano sadA che bhAva.. cetuM. 2 evo anubhavatAM viNa pAra, cetuM samayasAra apAra; baMdhapaddhati sakala phagAvI, bhagavAnuM amRta jyoti jagAvI... cetuM. 3 artha - cinu svabhAvabharathI bhAvita bhAva-abhAva bhAvanI paramArthatAthI eka evA apAra samayasArane huM samasta baMdhapaddhati phagAvI daIne cetuM chuM - anubhavuM chuM. 92 "amRta jyoti' mahAbhASya "huM parama zuddha akhaMDa cil dhAtu chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. da99, hAthanoMdha Apa abhyAsa lakhe koI viralA, nirakhe dhUkI tArI; AnaMdaghana cetanamaya mUrati, nAtha niraMjana pAve." - AnaMdaghana pada-7 uparamAM "AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM je kahyuM tenA para A kaLaza caDhAvatAM AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA paramaSi amRtacaMdrAcAryajI zuddha AtmabhAvanI paripuSTi karatAM vade che ke - visvabhAvamara bhavitabhAva mavamava5ramArthatardham - cinu - svabhAvabharathI bhAvita bhAvanA abhAva bhAvanI paramArthatAthI eka evA apAra samayasArane huM samasta baMdhapaddhati apAsta karIne - dUra phagAvI daIne cetuM chuM - vaMdhapatipasya samastAM tare samayasAramAra | - arthAt "cit' svabhAva eja AtmAno svabhAva bhAva che, tenA bharathI - pUrNatAthI bhAvita thayelo je bhAva - AtmabhAva che, te abhAva-bhAvarUpa che, eTale ke parabhAvano bhAva-hovApaNuM tyAM nahi hovAthI te abhAvarUpa che ane AtmabhAvano bhAva - hovApaNuM hovAthI te bhAvarUpa che, Ama jyAM parabhAvano abhAva ne AtmabhAvano bhAva che te paramArthatAthI eka che. evA apAra - jeno pAra nathI te eka - advaita samayasArane - zuddha AtmAne samasta baMdha paddhatine - baMdha paraMparAne - baMdha zreNIne - baMdha jalane ekI sapATe apAsta karI - dUra phagAvI daI huM cetuM chuM - zuddha jJAna cetanAthI cetuM chuM - anubhavuM chuM, pratyakSa pragaTa jIvanmukta dazA anubhavuM chuM. athavA citusvabhAvanA bharathI - pUrNabhAvathI bhAvita thayelo je bhAva - AtmabhAva che, te tenA abhAva - bhAvanI paramArthatAthI eka che. arthAt cisvabhAvathI pUrNa bhAvita evo je zuddha cetanabhAva 696
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-92 che, te eka cita bhAva - citu paryAyano abhAva thavAthI abhAvarUpa ane eka citabhAva - cita paryAyano bhAva thavAthI bhAvarUpa, ema abhAva bhAvarUpa che. Ama eka pUrva citabhAvano abhAva ane uttara cituM bhAvano bhAva ema niraMtara thayA kare che, evo A cit dravyarUpa cibhAva paramArthatAthI - paramArthapaNAthI - zuddha tattvatAthI zuddha vastupaNe eka eka ne eka cit ja che. sarva paryAya bhAvane viSe eka zuddha cibhAva cibhAva ne cibhAva ja che. Ama citusvabhAva bharathI bhAvita evo je A bhAva te paramArthatAthI eka zuddha cidubhAva ja che. AvA apAra - jeno pAra nathI te eka - advaita - zuddha cilkAvarUpa samayasArane - zuddha AtmAne huM samasta baMdhajALane ekI sapATe phagAvI daI cetuM chuM - zuddha jJAnacetanAthI cetuM chuM - anubhavuM chuM, pratyakSa pragaTa jIvanmukta dazA anubhavuM chuM. s97
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pakSItikrAMta ja samayasAra ema avasthita rahe che - sammaiMsaNaNANaM evaM lahaditti Navari vavadesaM / savvaNayapakkharahido bhaNido jo so samayasAro // 144 // samya darzana jJAna e, lahe nAma mAtra ja dhAra re; sarva naya 56 rahita , mIyo ( yo) samayasA2. 3... ajJAnathI kartA AtamA, jJAne akartA jANa re. 144 thArtha - bhA (bhe; mAtmA 4) sabhyarzana - zAna meM usa vya51 (nama ni) 4: cha. sarva naya pakSathI rahita evo je kahevAmAM Avyo, te samayasAra che. 144 AtmakhyAtiTIkA pakSAtikrAMta eva samayasAra ityavatiSThate - samyagdarzanajJAnametallabhata iti kevalaM vyapadezaM / sarvanayapakSarahito bhaNito yaH sa samayasAraH // 144 // ayameka eva kevalaM samyagdarzanajJAnavyapadezaM kila labhate / yaH khalvakhilanayapakSAkSuNNatayA vizrAMtasamastavikalpavyApAraH sa samayasAraH / yataH prathamataH zrutajJAnAvaSTaMbhena jJAnasvabhAvamAtmAnaM nizcitya tataH khalvAtmakhyAtaye parakhyAtihetUkhilA eveMdriyAniMdribabuddhIkhadhIrya AtmAbhisukhIkRtamatijJAnatattvaH, tathA nAnAvidhapakSAlaMbanenAnekavikalpairAkulayaMtIH zrutajJAnabuddhIrapyabadhIrya zrutajJAnatattvamapyAtmAbhi mukhIkurvannatyaMtamavikalpo bhUtvA jhagityeva svarasata eva vyaktIbhavaMtamAdimadhyAMtavisuktamanAkulamekaM kevalamakhilasyApi vizvasyopari taraMtamivAkhaMDapratibhAsamayamanaMtavijJAnaghanaM paramAtmAnaM samayasAraM viMdannevAtmA samyagdRzyate jJAyate ca tataH samyagdarzanaM jJAnaM ca samayasAra eva / / / 144 / / AtmabhAvanA - pakSAtikrAMta eva samayasAra ityavatiSThate - Aaulasid deg4 samayasAra me matile cha - avasthita 23 cha. etat kevalaM vyapadezaM labhate - - mAtra vyapadeza - nAmanirdeza cha, sarvanayapakSarahito - sarvanaya pakSathI 2rita vo yaH bhaNitaH - vAmAM Avyo, sa samayasAraH - te samayasAra che. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||144 / / samyagdarzanajJAnam - sabhyarzana - zAna ayameka eva - bhA - pratyakSa anubhavAtI samayasA2 - zuddha mAtmA kevalaM samyagdarzanajJAnavyapadezaM kila labhate - 5352 ! nizcayezane usa - mAtra sabhyarzana - zAna - vyapadeza - nAmanirdeza cha, pAmecha. yaH khalu - 5252 ! nizcaye urIne akhilanayapakSAkSuNNatayA - bhani nayapakSadhI bhaetA parIne - na3 yes 415 // jarI - na ta thApAmezane vizrAMtasamastavikalpavyApAraH - samasta vi5 vyApAra vizrAMta - virAma pAbhI gayera cha lenA mevo cha, sa samayasAraH - te samayasAra che. 21 zuM? yataH - 12953 - (1) prathamataH zrutajJAnAvaSTaMbhena jJAnasvabhAvamAtmAnaM nizcitya - prathamathI zrutazAnanA bhavaSTamayI zanisvabhAva mAtmAne nizcita rI, (2) tataH khalvAtmakhyAtaye - pachI nazye rIne 5352 ! bhAtmadhyAtine artha parakhyAtihetUnakhilA eveMdriyAnidriyabuddhIravadhIrya - 52NyAtitu mevI majisa deg4 - samasta 4 driya - bhanidriya buddhimAna avadhArI, avagI AtmAbhimukhIkRtamatijJAnatattvaH - bhalizAna tatpane mAtmAmibhu5 - Atmasanmu5 rIhIdhuMcha, mevo (3) tathA nAnAvidhapakSAlaMbanenAnekavikalpairAkulayaMtIH zrutajJAnabuddhIrapyavadhIrya - tathA nAnAvidha pakSona bhAbanayI bhane vipo va mApusa 2tI zrutazAna buddhimAne 595 - avadhArI - bhagI , zrutajJAnatattvamapi AtmAbhimukhIkurvan - zrutajJAnatatyane 555 mAtmAbhimu5 42to, atyaMtamavikalpo bhUtvA - atyaMta visya thane, (4) jhagityeva - 32 sana 4 svarasata eva vyaktIbhavaMtam - svarasathI 4 - ApomA54 vyAta thatA AdimadhyAMtavimuktam - 698
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpraka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-144 AtmakhyAtiTIkArtha A eka ja nizcayathI kevala samyagdarzana jJAna vyapadeza pAme che. je nizcaye karIne akhila nayapakSathI akSuNNatAe karIne samasta vikalpa vyApAra vizrAMta pAmelo che, te samayasAra che. kAraNake - prathamathI zrutajJAna avakhaMbhathI jJAna svabhAvI AtmAne nizcita karI, pachI pragaTapaNe AtmakhyAtine arthe - - parakhyAti hetu evI akhila ja IMdriya aniMdriya buddhione avadhIrI matijJAnatattvane jeNe AtmAbhimukha karyuM che evo, tathA nAnAvidha pakSAlaMbanathI aneka vikalpothI Akula karatI zrutajJAna buddhione paNa avadhIrI, zruta jJAnatattvane paNa AtmAbhimukha karato, atyaMta avikalpa thaIne jhaTa laIne ja svarasathI vyakta thatA, Adi madhya aMta vimukta, anAkula, eka, kevala akhila paNa vizvanI upara jANe taratA, akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta evA vijJAnaghana paramAtmA samayasArane vidato (jANato) AtmA samyak dekhAya che ane jaNAya che, tethI samyagdarzana ane jJAna samayasAra ja che. - = 'amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) ''AtmA zuddha caitanya, janma jarA maraNa rahita asaMga svarUpa che, emAM sarva jJAna zamAya che; tenI pratItimAM sarva samyak darzana zamAya che, AtmAne asaMga svarUpe svabhAvadazA rahe te samyak cAritra, utkRSTa saMyama ane vItarAga dazA che. jenA saMpUrNapaNAnuM phaLa sarva duHkhano kSaya che. e kevaLa niHsaMdeha che, kevaLa niHsaMdeha che. eja vinaMtI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (725), 781 uparamAM samayasAra pakSAtikrAMta che tenuM svarUpa kahyuM, te bhale samyagdarzanajJAna nAma lahe che. paNa te samayasAra pakSAtikrAMta ja avasthita rahe che - 'ava' jema che tema svarUpamaryAdAthI sthita rahe che, ema atre upasaMhArarUpa nigamana (conclusion) karyuM che ane tenuM parama paramArtha hArda prakaTa karatuM tattva sarvasva samarpaka alaukika parama amRta (most Important, nectar-like) vyAkhyAna karatAM AtmakhyAtikartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samayasAra AtmakhyAti prAptinI vidhinI adbhuta rahasya-cAvI (master-key) darzAvI che. teno AzayArtha A prakAre - - - jJAna 'A' - pratyakSa anubhavAto AtmA e ja eka ja nizcaye karIne 'kaivala samyagdarzana 'kevalaM samyagdarzanajJAnavyapadezaM kila labhate' vyapadeza pAme che' arthAt ene kevala samyagdarzana - jJAna evuM kevala mAtra nAma ApavAmAM Ave che, paNa tethI tenA tattva svarUpamAM kAMI phera paDato nathI ane 'vittanayapakSAbhuLatA' je nizcayathI akhila nayapakSanI akSuNNatAe karIne samasta vikalpa vyApAra vizrAMta thayelo che jeno evo che, te samayasAra che, vizrAMtasamastaviktvavyApAra: sa samayasAra: | arthAt akhila - sakala pakSathI A AtmA akSuNNa - nahi khUMdAyelo - akhaMDita che, nahi kacarAyelo nahi dabAyelo nahi AkrAMta thayelo, nahi sparzAyelo evo che. koI paNa nayapakSa AtmAne kSuNNa karI zakato nathI, khUMdI zakato nathI, bAdhita karI zakato - cagadI - kacaDI nAMkhI zakato nathI, athavA sakala naya mULa ema to Atmatattva pratye laI javA mATe - paramArtha - AtmArtha pamADavA mATe ja (na) - naryuM lead) nirUpaNa karAyA che, eTale sarva naya eka paramArtha tattva - Atma artha pratye Fee - - Adi-madhya-aMtathI vimukta, ganAtam rja jevatA - anAkula - Akula nahi evA, eka - advaita, kevala - mAtra - asahAya, savitasyApi vizvopari tAMtamiva - akhila paNa vizvanI upara jANe taratA, avaMDapratimAsamayuM - akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta - vijJAnaghanaM paramAtmAnaM samayasAruM - evA vijJAnaghana paramAtmA samayasArane, viMnneva gAbhA - viMdato ja - jANato ja - anubhavato ja AtmA, samya vazyante jJAte 6 - samyag dekhAya che ane jaNAya che, Ama che te kAraNathI zuM ? tataH - tethI sacavarzana jJAnaM 6 samayasAra va - samyag darzana ane zaAna samayasAra ja che. || kRti 'gAtmakvAti' gAbhamAvanA ||144||
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti laI jAya che, sarva naya AtmAmAM samAya che, eTale e rIte paNa sarvanayathI AtmAnuM aSNapaNuM - akhaMDitapaNuM che. Ama sarva nayathI azruSNatAe karIne jeno sakala vikalpa vyApAra - samasta vikalpa pravRtti vizrAMta thayela che, virAma pAmI gayela che, te samayasAra che, jyAM vikalpanI gati nathI evo vikalpathI para-atIta-atikrAMta je che te "samayasAra" che. tenI - AtmAnI prAptinI - AtmakhyAtinI AtmakhyAti' kartAe darzAvelI sakala avikala vidhi A rahI - (1) prathamathI to "zrutajJAna avakhaMbhathI jJAna svabhAvI AtmAne nizcita kare che... - prathamataH zrutajJAnAvadRmena jJAnasvabhAvamAtmAnuM nizcitya, arthAt sauthI pahelAM to zrutajJAna, - jJAnI puruSa sadguru samIpe zravaNa karelA zrutajJAnanA parama upakArI samartha avakhaMbha-otha-AdhAra-avalaMbane karIne athavA AtmAdi sat tattvanuM pratipAdana karatA zabda brahmamaya dravyaRRtarUpa zrutajJAnanA parama upakArI baLavAnuM avalaMbana-AdhAre karIne jJAna e ja jeno svabhAva che evA AtmAno AtmArthI mumukSu nizcaya kare che. (2) pachI jeno jJAna svabhAvI AtmA nizcita karyo, tevA AtmAnI khyAti-siddhi-prasiddhine Icchato te mumukSu jogI jana jevA prakAre AtmakhyAti thAya evA samyagu upAyane sevavA Icche che. eTale pragaTapaNe nizcaya karIne paramArtha satapaNe AvI AtmakhyAtine arthe - 'vantIbhavyAta' . A AtmArthI mumukSu parakhyAti hetu evI "akhila ja Idriya - aniMdriya buddhione avadhIrI - avagaNI - upekSI matijJAna tattvane AtmAbhimukha kare che - "YrahyAtidetunavitA kriyAniMdriyavaddhIvathI mAtmAImamusvIkRtamati jJAnatattva:' | - arthAt parapudgala bhoga pratye gamana karatI paMca Idriyajanya viSayAkAra buddhirUpa je mativizeSo che tene ane parapugala bhogarUpa paMca Idriya viSayanuM manana karatI aniMdriyajanya - manojanya viSayavikArI buddhirUpa je mativizeSonuM tenuM - te sarvane parabhAva khyAtinA - siddhinA - prasiddhinA hetuo - kAraNo che ema avadhAre che, nizcayarUpa daDha dhAraNA kare che. eTale parakhyAti heturUpa A Idriya anidriya buddhio kharekhara ! potAnI ISTa AtmakhyAtine bAdhaka - pratighAtaka che ema dRDhapaNe avadhArIne, je AtmakhyAtine arthe kaTibaddha thaI prayatnazIla che, evo te sAdhaka AtmArthI mumukSu tevI AtmArtha bAdhaka samasta Idriya - aniMdriya buddhione "avadhIrI' - avagaNI - upekSI - tilAMjali ApI, Idriya-anidriya janya matijJAna kSayopazama pramANe jaNavAmAM AvatuM je matijJAna tattva che, jeTalo potAno matijJAna kSayopazamarUpa AtmabhAva sarvasva che. teTalo samasta ja Atmasanmukha karI de che. kSAyopathamika guNa sarva thayA, tuja guNa rasI re, sattA sAdhana zakti vyaktatA ullasI re, have saMpUraNa siddha taNI zI vAra re ? devacaMdra jinarAja parama AdhAra che... dITho suvidhi niNaMda samAdhi rasa bharyo re..." - tattvaraMgI mahAmunIzvara zrI devacaMdrajI (3) temaja nAnAvighAkSAvanenAnekavi vairAnnayaMtI - zrutajJAnavRddhiAcavIrya - "nAnAvidha pakSAvalaMbanathI aneka vikalpo vaDe Akula karatI zrutajJAna buddhione paNa avadhIrI - avagaNI - upekSI zrutajJAna tattvane paNa AtmAbhimukha karato' - zrutajJAnatattvamathAbhAImamuvIrvana te AtmArthI AtmakhyAti arthI pravarte che. arthAt zrutajJAnajanya vikalparUpa je zrutajJAna buddhio che, nayAtmaka vacana vikalparUpa je zrutajJAna buddhio che, te nAnA prakAranA pakSanA - apekSAvizeSonA avalaMbana - grahaNathI AtmAne vikalpo vaDe Akula karanArI che ema avadhArI - dRDha nizcayathI dhArI, te zrutajJAna buddhione paNa "avadhIrI' - avagaNI - upekSI A AtmakhyAti arthI zrutajJAnakSayopazamarUpe 700
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpraka dvitIya aMkaH samayasAra gAthA-144 AtmajJAnarUpa jANavAmAM AvatuM je AtmabhAvarUpa bhAvazrutajJAna tattva che tene AtmAbhimukha karato pravarte che, potAno je kAMI zrutajJAna kSayopazamavizeSa che teno samasta upayoga AtmA pratye dRSTi TheravI Atmasanmukha kare che. (4) Ama matijJAna tattvane jeNe AtmAbhimukha karyuM che evo A AtmArthI zrutajJAnatattvane paNa AtmAbhimukha karato "atyaMta avikalpa' thAya che, sarvathA vikalpa rahita thAya che. nirvikalpa dazAne pAme che. kAraNake vikalpanA kAraNarUpa je paMca IdriyanA udhAmA hatA te teNe avadhIrIne - avagaNIne choDI dIdhA che, aniMdriya mananA ghoDAnA doDA teNe choDI dIdhA che, ane nayapakSanA grahaNathI AtmAne vikalpothI Akula karatI zrutajJAna buddhiorUpa vikalpa taraMgonA taraMgo paNa teNe choDI dIdhA che, ane AtmabhAvarUpa AtmajJAnamaya matijJAnatattvane temaja AtmabhAvarUpa AtmajJAnamaya zrutajJAnatattvane teNe AtmAbhimukha karI AtmAmAM ja joDI dIdhuM che. eTale ja te atyaMta avikalpa - sarvathA nirvikalpa thAya che. (5) ane Ama te sarvathA avikalpa thAya che, eTale ja patyeva svarasaMta vyaktImavaMta I. - 'jhaTa ja svarasathI ja vyakta thatA, Adi-madhya-aMta vimukta, anAkula, eka, kevala, akhila paNa. vizvanI upara jaNe taratA, akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta evA vijJAnaghana paramAtmA samayasArane te vedato ja hoya che. arthAtu jevo te atyaMta avikalpa - nirvikalpa dazAne pAme che, tevo ja jhaTa ja zIgha ja "svarasathI ja' - ApoApa ja vyakta - prakaTa - Avirbhata thatA sAkSAtu samayasArane - zuddha AtmAne vede che, svasaMvedanathI - saMvede che, AtmAnubhUtithI anubhave che. te AtmAnubhUtithI anubhavAto samayasAra te kevo anubhave che ? (1) Adi-zarUAta madhya-vacalI sthiti ane aMta-chevaTa nahi hovAthI je "Adi-madhya-aMtathI vimukta" che, (2) koI paNa vikalparUpa parabha AkulatA nahi hovAthI je "anAkula' che, (3) eka AtmA sivAya bIjo koI bhAva - daita nahi hovAthI je advaita "eka che, (4) kevala - AtmabhAva ja hovAthI je "kevala" che, (5) samudranI upara udAsInapaNAthI (pANInI sapATIthI upara uccapaNAthI) taratA tArunI jema vizvasamudranI upara koI paNa anyabhAvathI aspRzya udAsInapaNAthI taravAno paramAnaMda mANI rahyo hovAthI je "jANe akhila vizvanI paNa upara tarato' che, (6) kadI paNa dravyathI kSetrathI kALathI ne bhAvathI khaMDita nahi thato hovAthI je "akhaMDa' che, (7) jevI vastusvabhAva che tevo teno "prati' - sAmo pratibiMbarUpa "bhAsa" - jJAna prakAza karato hovAthI je "pratibhAsamaya' che, (8) dravya kSetrathI kALathI ane bhAvathI teno kadI paNa aMta na Avato hovAthI je "anaMta' che, (9) sarva pradeze ghana-nakkara lavaNa lavaNa ne lavaNa AsvAdathI AsvadAtA lavaNa ghananI (mIThAnA gAMgaDA) jema, sarva Atmapradeze ghana - nakkara vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya AsvAdathI AsvadAto hovAthI je "vijJAnaghana" che. (10) akhila vizvamAM tenAthI para koI nahi hovAthI ane te ja akhila vizvathI para hovAthI je "paramAtmA che, (11) sarva samayamAM - sarva padArthamAM sAra - uttama hovAthI, arthAt svasvarUpanI samayamAM - svarUpa maryAdAmAM rahelA sarva mayomAM - vizva tattvabhUta padArthomAM- sAre pradhAna - zreSTha hovAthI, athavA vastutattvarUpa samayanA pratipAdana pradhAna sarva samayamAM - sarva zAstra siddhAMtamAM pratipAdana karela sAra - uttama - zreSTha samaya - vastutattva hovAthI - dvAdazAMgIno parama sArabhUta paramArtha hovAthI, athavA samayamAM - AtmAmAM sAra - zreSTha - zuddha hovAthI je "samayasAra" che, evA ekAdaza aMgabhUta guNaniSpanna vizeSaNasaMpanna yathArthanAmA "samayasArane - zuddha AtmAne AtmA sva saMvedanathI saMvede che. (6) ane AvA dvAdazAMgInA sArabhUta ukta ekAdaza guNasaMpanna samayasArane vedato ja - anubhavato ja AtmA "samyagu dekhAya che ane jaNAya che', samyagu - jema che tema yathArtha svarUpe sAkSAta dekhavAmAM Ave che ane jANavAmAM Ave che - "vijJAnanuM paramAtmAnuM samavasare viMnnevAtmA samyagdRzyate jJAyate ca / ' 701
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama "AtmakhyAtino samayasAra - sAkSAtukaraNano vidhirUpa sakala avikala krama che, tethI "samyagudarzana ane jJAna e samayasAra ja che." tata: sa naM jJAnaM samayasara Iva, arthAtu samayasAra - zuddha AtmA samyagu dekhAya che - kRte rUti sarSa mATe te "samyagu darzana' kahevAya che ane samyagu jaNAya che - jJAte ti jJAna mATe te "jJAna" kahevAya che. paNa 'darzana' "jJAna" ema kevala vyapadeza rUpa nAma mAtra bheda pAmatAM chatAM A AtmAnA - samayasAranA tattva svarUpamAM kAMI arthabheda paDato nathI. samayasAra AtmAne darzana nAma Apo ke jJAna nAma Apo ke game te nAma Apo paNa traNe kALamAM na caLe evA akhaMDa nizcayathI "kevala" jJAna - darzanamaya AtmA "samayasAra' ja avasthita rahe che - "ava' - tema che tema svarUpa maryAdAthI sthita rahe che. "kevala jJAna eTale mAtra jJAna ja, te sivAya bIjuM kaMI ja nahIM ane jyAre ema che tyAre tene viSe bIjuM kazuM samAtuM nathI. sarvathA sarva prakAre rAga dveSano kSaya thAya tyAre ja kevalajJAna kahevAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 753 para jIva pudgala karma 702
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-93 have A kartA-karma adhikArano sarvopasaMhAra karatAM sapta (48-54) amRta samayasAra kaLaza paramarSi amRtacaMdrAcAryajI sidgaganamAM samarSi samA camakAve che, te maLe A prathama kaLazamAM (93), nayapakSa vinA nirvikalpa bhAvathI anubhavAtA A samayasAra purANa puruSanuM utkIrtana kare zArdUlavikrIDita AkrAmanavikalpabhAvamacalaM pakSai nayAnAM vinA, sAro yaH samayasya bhAti nibhRtairAsvAdyamAnaH svayaM / vijJAnaikarasaH sa eSa bhagavAnpuNyaH purANaH pumAn, jJAnaM darzanamapyayaM kimathavA yatkiMcanaikopyayaM // 93 // nai pakSo viNa AkramaMta acalo bhAvo vikalpo hINo, bhAse sAra svayaM ja je samayano gupacUpu svadAto ghano; vijJAnaikaraso ja te punita A bhagavAn purANo naro, A che darzana jJAna tema kaMI je te eka che A kharo ! 93 amRta pada-93 ratnamAlA purANa puruSa A parama prakAze, bhagavAn AtmA amRta prabhAse... dhruva pada. viNa nayapakSo acalo ja sAva, AkrImaMto avikalpa bhAva... purANa. 1 sAra samayano jeha jaNAto, gupacupathI svayaM svAda karAto... purANa. 2 vijJAna ekarasa puNya A bhariyo, puruSa purANo amRta dariyo.. purANa. 3 jJAna bhagavAn A darzana A che, je kaMI paNa ne eka ja A che... purANa. 4 artha - nayonA pakSo vinA acala avikalpa bhAvane AkrAmato evo je samayano sAra nibhUtothI (gupacupa maunathI) svayaM AsvAdAI rahelo bhAse che, te vijJAnaikarasa A bhagavAnuM puNya purANa puruSa che, jJAna darzana paNa A che, athavA to zuM? je kaMI che te eka ja A che. 93 "amRta jyoti' mahAbhASya "purANa puruSane namonamaH ***he puruSa purANa ! ame tArAmAM ane satpaSamAM kaMI bheda hoya ema samajatAM nathI, tArA karatAM amane to sapuruSa ja vizeSa lAge che, kAraNake tuM paNa tene ja AdhIna rahyo che ane ame puruSane oLakhyA vinA tane oLakhI zakyAM nahIM; e ja tArUM durghaTapaNuM amane sapuruSa pratye prema upajAve che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 184, 213 AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM je A kahyuM tenI paripuSTirUpa upasaMhAra karatAM puruSazArdUla amRtacaMdrajI A zArdUlavikrIDita kaLazano siMhanAda kare che - sImannavi7mAvimavataM pakSe rniyAnAM vinA - aneka prakAranA nayo che, temAMthI koI paNa nayanA pakSanuM grahaNa karato nathI, eTale "nayonA pakSo vinA' - nayapakSapAtanA abhAve, je calAyamAna na thAya evA "acala' avikalpa bhAvane AkrAmI rahyo che, sarva AtmabhAvathI - sarva AtmapradezathI - sarva AtmasAmarthyathI AkramIne - dabAvIne sthira rahyo che, evo - sAro 1: samayastha mati nimRrtIsvAmina: svayaM - je A samayano sAra - uttama 703
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti padArtha - "samayasAra" - zuddha AtmA "nibhUtothI' - sahajatmasvarUpamAM maunapaNe gUpacUpa chAnAmAnA besI gayelA muniothI - jJAnIothI svayaM - ApoApa AsvAdAI rahelo bhAse che, te "vijJAnaikarasa bhagavAn puNya purANa puruSa" che, vijJAnairasa: sa gSa mAvAna puSyaH purA: jumAn | arthAtu jyAM vijJAna vijJAna ne vijJAna e ja eka advitIya advaita rasa che, vijJAna sivAya bIjo koI rasa jyAM nathI, evo ai jJAnaizvaryarUpa "bhaga saMpanna bhagavAnuM puNya - pAvana - pAvanakArI "purANa" - anAdino purANo - anAdino jUno bhUkko Dokaro parama vRddha, zuddha caitanyarUpa puramAM zayana karanAro "puruSa" che. A bhagavAnuM puNya purANa puruSa e ja jJAna che, e ja darzana che, athavA to zuM? je kaMI che te eka ja A bhagavAna puNaya purANa puruSa che. A vijJAnaikarasa bhagavAna samayasAra purANa puruSano jIvanamAM sAkSAtu AtyaMtika anubhava karanArA parama Atmade zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavolgAra che ke - * "eka purANa puruSa ane purANa puruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI, amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI; kaMI prApta karavAnI IcchA thatI nathI, vyavahAra kema cAle che enuM bhAna nathI, jagatu zuM sthitimAM che tenI smRti rahetI nathI, koI zatru mitramAM bhedabhAva rahyo nathI, koNa zatru che ane koNa mitra che, enI khabara rakhAtI nathI, ame dehadhArI haiye ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe. (I.)" - zrImad rAjacaMdra, e. (715), 255 juo: "adhyAtma rAjacaMdra (svaracita) prakaraNa aThThAvanamuM - purANa puruSa ane satuthI abheda satu guruSa zrImad 704
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-94 nirvikalpa AtmAmAM Agata AtmAnI AtmAmAM ja gatAnugatatA prakAzato samayasAra kaLaza (94) lalakAre che - zArdUlavikrIDita dUraM bhUrivikalpajAlagahane bhrAmyanijaughAcyuto, dUrAdeva vivekanimnagamanAnIto nijaughaM balAt / vijJAnaikarasastadekarasinAmAtmAnamAtmAharan, Atmanyeva sadA gatAnugatatAmAyAtyaM toyavat // 94 // brAma dUra vikalpa jala gahane cUkI sva ogho thakI, dUrathI ja viveka - nimnagamane doryo nijaeNghe nakI; vijJAnaikarasI takarasIne AtmA svane ANato, AtmAmAM ja sadA gatAnugatatA A nIra zuM pAmato. 94 amRta pada-94 AtmA gatAnugata kare AtmamAM... AtmA. dhruva pada. 1 cUkI nija pravAhathI dUre, bhamato vikalpa jAlanA pUre, viveka-nimnagamanathI dUrathI, dorAyo nija pravAhe jorathI... AtmA. 2 AtmA vijJAnaikarase ghano, AtmA taEkarasIne ANato, gatAnugatatA nita AtmamAM, pAme jalazuM amRta bhagavAnamAM... AtmA. 3 artha - nija oghathI (samUhathI vA pravAhathI) Tyuta thayelo bahu vikalpa jAla gahanamAM dUra bhamato, dUrathI ja vivekanimnagamanathI (nimna gamanathI) baLathI nija oghamAM laI javAyelo evo vijJAnaikarasa A AtmA, tadekarasIone (te eka AtmAnA ja rasIAone) AtmAne Aharato, jalanI jema AtmAmAM ja gatAnugatatA pAme che. "amRta jyoti' mahAbhASya koI brahmarasanA bhogI, koI bahmarasanA bhogI' rasadevako niraMjanako pIvahI, rahI joga jugo jAga so jIvahI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 512 atre mahAkavIzvara ArSadRSNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama suMdara hRdayaMgama tattvabodhaka upamA rajU karI AtmAnuM svarUpamAM pratyAgamana ane akhaMDa svarUpasthiti parama addabhuta kavitvapUrNa svabhAvoktithI varNavatuM suMdara zabdacitra AlekhyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - jema pANIno koI eka vaheLo che, te potAnA oghathI - samUhathI - pravAhathI Tyuta thayo che, bhraSTa thaI jUdo paDyo che. pachI te kelAyelI che. evA gahana gADha jaMgalamAM dUra - lAMbe sudhI bhamyA kare che. have te koI nIcANavALA - "nimna" sthaLamAM gamana kare che, eTale te DhaLato DhaLato pAcho nija oghamAM - potAnA samUhamAM - mULa pravAhamAM bhaLI jAya che ane pachI te temAM ja - akhaMDa ekarasa jalapravAhamAM ja pravahyA karI gatAnugatapaNuM gamanAnugamana karyA kare che. tema A AtmA "nija oghathI" - oghathI - sAmAnyathI - saMgrahanayathI - siddha samAna zuddha svarUpavALo che, eTale nizcayathI A AtmA siddha ogha-samUhano hoI siddha zuddha svarUpa e ja AtmAno "nija ogha' che. have anAdi mohasaMyuktapaNAne lIdhe A AtmA A nija oghamAMthI - 705
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samUhamAMthI - mULa pravAhamAMthI mukta thayo, bhraSTa thaI jUdo paDyo. dUra pUranvinA dine zrAtrinodhAvyuto - pachI te ogha bhraSTa - svarUpa bhraSTa mohamUDha AtmA AtmAne phasAvI denArI ghaNA vikalponI jAla jyAM phelAyelI hatI evA "bhUri vikalpa jala gahana'mAM - vikalpanA gADha jaMgalamAM potAnA nija svarUpathI dUra dUra jaI bhamato hato. sUradeva vivenina manAtrIta ninIuM vAta - have tene dUrathI ja "viveka nimna gamanathI baLathI nija oghamAM laI javAmAM Avyo', arthAt vivekarUpa nimna' - nIcANavALA bhAgamAM gamanathI baLathI - jabarajastIthI pAcho potAnA oghamAM - "nija oghamAM laI javAmAM Avyo. vijJAnairavezvarasinAmAbhiAnamAdiranuM che. eTale have pachI Avo vijJAnaikarasavALo AtmA vijJAnaikarasIone AtmAne Aharato - laI Avato, jalanI jema AtmAmAM ja "sadA gatAnugatatA" pAme che, pANIno vaheLo jema potAnA oghamAM - pravAhamAM bhaLI pachI te ja potAnA jalapravAhamAM gamanAnugamana karyA kare che, tema A AtmA paNa pAcho potAnA 'nija oghamAM' - nija siddha zuddha svarUpa pravAhamAM bhaLI gayA pachI temAM ja sadAne mATe zAzvatapaNe gamana ane anugamana karyA kare che - sAbhaLeva savA tAlukAtAmAyAyaM toyavat | 706
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkarma prarUpaka dvitIya aMka samayasAra kaLaza-5 savikalpanuM karNa-karmatva nAzatuM nathI evuM tattva rahasya dAkhavato samayasAra kaLaza (95) prakAze che - manudu6 vikalpakaH paraM kartA, vikalpaH karma kevalaM / na jAtu kartR karmatvaM, savikalpasya nazyati // 95 // vikalpaka ja che kartA, vikalpa karma kevala; na kadI kartakarmatva, savikalpanuM nAzatuM. 95 - amRta pada-5 "jIvyuM dhanya tehanuM' - e rAga kartApaNuM bALa tuM !... dhruva pada vikalpaka kartA kevala khare ! vikalpa kevala karma bhAsa !... kartApaNuM. 1 kartA-karmapaNuM savikalpanuM, pAme nahi kadI paNa nAza... kartApaNuM. 2 artha - vikalpaka ja - vikalpa karanAra ja kartA che, vikalpa ja kevala karma che, tethI savikalpane kadI paNa ka-karmatva nAza pAmatuM nathI. "amRta jyoti' mahAbhASya upaje moha vikalpathI, samasta A saMsAra; aMtarmukha avalokatAM, vilaya thatAM nahIM vAra." - zrImad rAjacaMdrajI "nisi dina mithyAbhAva baha, dha mithyAtI jIva; tAteM bhAvita karamaka, karatA kahyau sadIva." - zrI banA.kata sosA. kata karma a. 32 A ane pachInA kaLazomAM kartA-karma adhikAra aMgenuM saMpUrNa tattva vijJAna mahAvaijJAnika (great spiritual scientists) vijJAnaghana amRtacaMdrajIe ananya kuzaLatAthI saMbhUta karyuM che, viva7: 4 vartA, vinva: varSa jaivarta - je "vikalpaka - vikalpa karanAra che te ja kartA ane je "vikalpa' che te ja kevala - mUrta karma che, tethI je "vikalpa' karyA kare che, te "savikalpa'nuM kartApaNuM nAza pAmatuM nathI. eTale tenuM saMsAra-saMsaraNa paNa nAza pAmatuM nathI. eTale vikalpa eja karmanuM mULa hoI saMsAranuM mULa che, mATe je mukta thavA Icche evA mumukSue vikalpa karma choDavuM joIe. AkRti vikalpaka vikalpa karma saMsAra "sadA anaMta vikalapa jalpakIM dhArate, kahA baMdhata ho karma nIkazI nija karma kArate; vikalpa vinu eka nitya nija A anubhavo, to na karo para baMdha dharo na bhava navo." - zrI devacaMdrajI kRta dra.pra. 3-14 707
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kare che te jANato nathI - jANe che te karato nathI, evI addabhuta zabda-artha-tattva camatkRtithI apUrva tattva rahasya prakAzato samayasAra - kaLaza (96) saMgIta kare che - rathoddhatA yaH karoti sa karoti kevalaM, yastu vetti sa tu vetti kevalaM / yaH karoti na hi vetti sa kvacit, yastu vetti na karoti sa kvacit // 16 // je kare che karato ja mAtra te, jeha jANatA ja jANato ja te; je kare che na ja jANa te kvacit, jeha jANata kare na te kvacit. 96 amRta pada-96 jIvyuM dhanya tehanuM' - e rAga kartApaNuM bALa tuM... dhruva pada. je kare te kevala karato rahe, jANe te rahe kevala jANa... kartApaNuM. 1 je kare te kvacita na jANato, jANe te kvacit kare na jANa... kartApaNuM. 2 artha - je kare che te kevala kare che ane je jANe che te ja kevala jANe che, je kare che te kvacit jANato nathI ane je jANe che te kvacit karato nathI. "amRta jyoti' mahAbhASya "jahAM kalapanA jalapanA, tahAM mAno duHkha chAMI; miTe kalapanA jalapanA, taba vastu tina pAI." - zrImad rAjacaMdrajI kare karama soI karatArA, jo jAnai so jAnamahArA; jo karatA nahi jAne soI, jAnai so karatA nahi hoI." - zrI banA. kata su.sA. kartA karma a. 33 atre parama addabhuta vacanabhaMgInI zabda-artha-tattva camatkRtithI parama paramArtha-mahAkavi-brahmA paramarSi amRtacaMdrAcAryejIe thoDAmAM thoDA sAdAmAM sAdA zabdomAM uMcAmAM uMcA tattvajJAnanuM uMcAmAM uMcu rahasya dAkhavatA A parama tattvAmRtasaMbhUta apUrva suvarNa kaLazanuM sarjana karyuM che - ya: roti sa rIti vartu, vahU ra sa ta tti hevata - je kare che - karma kare che, te kevala-mAtra kare che, je jANe che, te kevala-mAtra kare che, je jANe che, te kvacit - kyAMya paNa - kyAreya paNa - kAMI paNa jANato nathI, je jANe che, te kvacit - kyAMya paNa - kyAreya paNa - kAMI paNa karato nathI, ya: rIti na hi vetti sa kavacit, yastu vetti na karoti sa kvacit / tAtparya ke - je vikalparUpa karma kare che, te kevala karmano kartA hoya che, jJAtA hoto nathI; je jANe che te kevala jJAtA hoya che. vikalpa karmano kartA hoto nathI. je vikalpa - karma kare che, te ja kartA-ajJAtA ajJAnI che; je vikalpa-karma karato nathI, te ja akartA-jJAtA jJAnI che. vikalpa-karma kare che te ajJAnI ne vikalpa-karma na kare te ja jJAnI. 08
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAkarma rUpaka dvitIya aMka samayasAra kaLaza-96 vikalpa jala kallola kari, capala mano jala phaMda; cita draha cetanatA dUri, kyuM bAdara meM caMda." - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-69 AkRti akartA jJAtA kartA -$- : katta ajJAtA O azAtA ) vikalpa karma-vikalpa G 709
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karmamAM jJAna nathI ne zAnamAM karma nathI evI adUbhuta zabda-artha camatkRtithI apUrva tattva camatkRti dAkhavato samayasAra - kaLaza (90) prakAze che - jJaptiH karotau na hi bhAsateMtaH, jJaptau karotiH na hi bhAsateMtaH / jJaptiH karotizca tato vibhine, jJAtA na kartetiH tataH sthitaM ca // 97 // zapti karoti mahIM bhAsatI nA, karoti jJAti mahIM bhAsatI nA; zapti karoti pravibhinna tethI, jJAtA na kartA sthita ema tethI. 97 amRta pada-97 (rAga uparanA pada pramANe) karavApaNAnI aMdara nizcaye, jANavApaNuM bhAse nA ja... kartApaNuM bALa tuM ! 1 jANavApaNA aMdara nizcaye, karavApaNuM bhAse nA ja... kartApaNuM. 2 tethI jANavApaNuM karavApaNuM, banne bhinna bhinna tuM jANa... kartApaNuM. 3. tethI jJAtA na kartA sthita e, bhagavAna amRtacaMdranI vANa... kartApaNuM. 4 artha - jJapti (jANapaNuM) karotinI (karavApaNAnI) aMdara bhAsatI nathI, karoti (karavApaNuM) zaktinI (jANavApaNAnI) aMdara bhAsatI nathI, tethI jJapti (jANavApaNuM) ane karoti (karavApaNuM) e banne vibhinna che ane tethI karIne jJAtA kartA nathI - ema sthita che. amRta jyoti' mahAbhASya AkRti jJAtA jJAtA C) ajJAnI ajJAnI jJapti akartA katta jJaptimAM "karoti' nathI : "karoti'mAM jJapti nathI gyAna mithyAta na eka, nahi rAgAdika gyAna mahi; gyAna karma atireka, gyAtA so karatA nahi." - zrI banA. kRta sa.sA. kartA karma a. 34 karavApaNAnI aMdara jANavApaNuM nathI bhAsatuM ane jANavApaNAnI aMdara karavApaNuM nathI bhAsatuM - e abhuta tattvanuM tattva apUrva zabda-artha-tattva camatkRtithI dAkhavatA A amRta kaLazamAM paNa zabda brahmanA parama pAradezvA paramarSi amRtacaMdrajIe tevo ja ArSadRSTA-gnaSThAno alaukika camatkAra dAkhavyo che - jJattiH rotI na hi mAsavaeNtA, jJAtI mAsateMtaH - je "karoti' - karavApaNuM tenI aMdara jJapti' - jANavApaNuM bhAsatuM nathI ane je "mi' - jANavApaNuM tenI aMdara "karoti' - karavApaNuM bhAsatuM nathI. : rotica tato vimitte - tethI jJapti - jANavApaNuM ane karoti - karavApaNuM e banne vibhinna che. atyaMta bhinna bhinna - judA judA che ane tethI karIne jJAtA - jANanAro - jJAnI hoya te 710
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kartAkarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-97 zAnI hoya te kadI karma kare ja nahi A kadI paNa karmano kartA - karanAro nathI, ema sthita che akhaMDa nizcaya che - jJAtA na teMti tataH sthita 6, - Ama 'rAp dhAtunA ne chuM' - dhAtunA sIdhA sAdA vyAkaraNanA kriyApadanA rUpamAM ja phalita thato kevo apUrva tattva camatkAra darzAvyo che ! 'jJAna daiSTi cAritramaya, eka zuddha nidoSa; svasvarUpa ekatra bhaji, kahi karamako soSa,'' AkRti zami zAtA akartA Da 711 - zrI dravyaprakAza, 3-77 azAtA kartA
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kartA karmamAM nathI, karma kartAmAM nathI I. chatAM moha zo ? ema apUrva zabda-artha-tattva camatkRtithI adbhuta tasvacamatkRti darzAvato samayasAra - kaLaza (98) lalakAre che - zAhUtavikrIDita kartA karmaNi nAsti nAsti niyataM karmApi natkartari, dvaMdvaM vipratiSidhyate yadi tadA kA kartRkarmasthitiH / jJAtA jJAtari karma karmaNi sadA vyakteti vastusthitiH, rnepathye bata nAnaTIti rabhasA mohastathApyeSa kiM ? // 98 // kartA karma mahIM na che nakI ja nA che karma kartA mahIM; A je draDha niSedha thAya ahi to zI karNa karma sthiti ? jJAtAmAM nita jJAtR karma karame A vyakti vastusthiti, nepacce ahi toya re ! rabhasathI A moha zuM nATato ? 98 amRta pada-98 (rAga uparanA pada pramANe). kartatA karma mahi na che nizcaye, karma paNa kartAmAM che nA ja... kartApaNuM. 1 kaMdra eha niSedha jo thAya che, kartA karma-sthiti to kyAM ja?... kartApaNuM. 2 jJAtA jJAtAmati karma karmamAM, vastusthiti A vyakti sadA ja... kartApaNuM. 3 toya re ! nepathya moha zuM nATato? pokAre amRta munirAja.. kartApaNuM. 4 - kartA-karmanuM tattva vijJAna A, bhAkhyuM "vijJAnaghana" bhagavAna... kartApaNuM. 5 amRtacaMdra municaMdra aho ! prakAzyo jagamAM jJAna bhANa... kartApaNuM. 5 artha - kartA karmamAM che nahi, te karma paNa niyatapaNe kartAmAM che nahi, ema taMdra je vipratiSedhAya che, to kakkarmasthiti zI ? jJAtA jJAtAmAM che, karma sadA karmamAM che, ethI vyakta vastusthiti che, tathApi A moha are ! nepathyamAM kema rabhasathI (jora zorathI - AvegathI) nAcI rahyo che ? "amRta jyoti' mahAbhASya "je lokamAM sAkSI kartA prathama caitanya jina pratimA thA, caitanya jina pratimA thA." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha, 2-186 sAdhu bhAI apanA rUpa jaba dekhA... sAdhu. karatA kauna kauna kunI karanI, kauna mAgego lekhA ?' - AnaMdaghana pada-66 atre A amRta kaLazamAM AcAryavarya amRtacaMdrajIe kartakarma vijJAna adUbhuta vacana-vinyAsathI pradyotita karyuM che, AtmA kartA cetana che ane pulakarma jaDa che. jaDa-cetanano vyApya-vyApaka bhAva che nahi, eTale kuMbhano kahevAto kartA kuMbhakAra jema kuMbhamAM che nahi ane kuMbhakAranuM kahevAtuM karma jema kuMbhakAramAM che nahi, tema karmano kahevAto kartA AtmA karmamAM che nahi ane AtmAnuM kahevAtuM karma AtmAmAM che nahi. Ama vyApya-vyApaka bhAvanA abhAve - taMf nAti nati niyataM maffs tari - kartA karmamAM che nahi ane karma kartAmAM che nahi, ema A kaMka - banne vAta niSedhavAmAM Ave che, to pachI kaCkarmasthiti zI ? kaMa vipratiSmite ya itavA vA varmasthitiH | cetana AtmA kartA 712
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ kattakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-98 ane jaDa pudgala tenuM karma e vastu ubhavAno avakAza ja kyAM che ? zAtA-jANanAra evo AtmA zAtAmAM - AtmAmAM ja che ane jaNAnAra zeya karma sadA karmamAM ja che, jJAtA jJAtari zarma Li nA vyavati vastusthitiH - ema vyApya-vyApaka bhAvathI vyakta pragaTa vastusthiti che. traNe kALamAM na phare evI akhaMDa nizcayarUpa vastu vyavasthA che. nepacce vata nAnIti ramasA modastathA ceSa ?i tathApi - to paNa are ! nepathyamAM - paDadAmAM rahelo A moha haju rabhasathI - vegathI kema nATaka karI rahyo che ? kharuM joIe to ATaluM ATaluM spaSTa tattva vivecana karyA pachI moha na ja rahevo joIe ane nAcAnAca karatA mohanuM nATaka baMdha thaI javuM ja joIe. chatAM te moha-naTa potAnuM nATaka karato hoya to te mATe amAruM sakheda Azcarya che ! AkRti katta karma karama karamaka rajaso nyArA, je dhyAvahi cetanA ki dhArA; lahe nitya pada teha anaMta, syAdvAda saMta mahaMta." - mahAmuni zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-76 713.
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gathavA nAnaTyatAM tathApi - athavA moha bhale nATave - nATaka kare ! jJAna jJAna thAya ne pudgala pudgala thAya tema A kevala jJAnajyoti jhaLahaLe che evA bhAvano A amRta samayasAra - kaLaza (99) amRtacaMdrajI apUrva Atma bhAvollAsathI lalakAre che . = maMdAkrAMtA kartA kartA bhavati na yathA karma karmApi naiva, jJAnaM jJAnaM bhavati ca yathA pudgalaH pudgalopi / jJAnajyoti rjvalitamacalaM vyaktamaMtastathocai zcicchaktInAM nikara bharato'tyaMtagaMbhIrametat // 99 // kartA kartA jyama na banato karma te karma nA ja, jJAna jJAna jyama ja banatuM pudgalo pudgalo ja; jJAna jyoti jvalita acalA aMtare vyakta tema; citrazaktinA bhararthI atize eha gaMbhIra ema. 99 amRta pada-99 aho ! jJAna jyoti A pragaTI ! kartA karmapaNuM sahu vighaTI. 1 kartA kartA jema na thAye, karma paNa karma na ja thAye, jJAna jJAna ja jema ja hoye, pudgala paNa pudgala hoye... aho ! jJAna. 2 ema jJAnajyoti jvalita acala A, vyakta aMtaramAM udita A, citrazaktibhare gaMbhIrA, bhAkhe bhagavAna amRta girA... aro ! jJAna. 3 artha - athavA bhale naTavo - nATaka karo - tathApi - jema kartA kartA na thAya ne karma paNa karma na thAya ane jema jJAna jJAna thAya, pudgala paNa pudgala thAya tema cizaktionA nikara bharathI atyaMta gaMbhIra evI A acala jvalita jJAnajyoti aMtaramAM atyaMtapaNe vyakta thaI. 99. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'bhAsai jaDa caitanyano pragaTa svabhAva bhinna, banne dravya nija nija rUpe sthita thAya che.'' - zrImad rAjacaMdra ''zuddha buddha cidAnaMda niradvaMdva bhI mukuMda, aphaMda amoda kaMda anAdi anaMta hai; niramala parabrahma, pUra na pa2ma jyoti, - parama agama akIriya mahAsaMta re.'' - 'dravyaprakAza', 3-74 atre A adhikAranA A aMtima kaLaza kAvyamAM mohanA sarvanAzanA parama upAyarUpa anupama jJAna-jyotinI mukta kaMThe stuti karatAM parama jJAnajyoti svarUpa paramarSi amRtacaMdrAcAryajI jJAnanuM parama adbhuta mAhAtmya prakAze che jJAnajyotirjvalitamacalaM vyaktamaMtastathoccai zcicchaktInAM nirmaratoDatyaMtanuMmIranet / citrazaktionA nikarabharathI - samUhabharathI jeno tAga na maLI zake evI je atyaMta gaMbhIra che, evI A kadI paNa calAyamAna na thAya e 'acala', jhaLahaLatI - ugra svarUpa teje jAjvalyamAna 'jvalita' jJAnajyoti aMtaramAM evI to ugrapaNe vyakta - pragaTa thaI, ke jethI 714
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakarma prarUpaka dvitIya aMkaH samayasAra kaLaza-99 kartA kartA thAya nahi ne karma karma thAya nahi ane jJAna te jJAna thAya ne pudgala te pudgala ja thAya. hartA vartAI mati ra yathA varu smaffpa naiva, jJAnaM jJAnaM mavati thI punaH puDDAno | arthAtu AtmA kevala jJAnI banI kevala zAtA ja rahe ne kartA thAya nahi ane karma-kAzmaNavargaNA karma thAya nahi ane jJAnamaya Atmadravya ane pudgalamaya pudgaladravya banne jUdA paDI potapotAnA nija nija svarUpe sthita thAya. jJAna jyotinA anupama prabhAve kartukarma bhAvathI mukta thayelo kevala jJAnasvarUpa AtmA kevala jJAnasvarUpa ja rahe che.* dazyane adezya karyuM ane adezyane dezya karyuM evuM jJAnI puruSonuM AzcaryakAraka anaMta aizvarya vIrya vANIthI kahI zakAvuM yogya nathI." "AtmAnuM jevuM che tevuM ja svarUpa te ja yathAkhyAta cAritra." "parama vItarAgoe Atmastha kareluM, yathAkhyAta cAritrathI pragaTeluM evuM parama asagapaNuM niraMtara vyaktAvyaktapaNe saMbhAruM chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 57, 896 (upadeza chAyA) kevalajJAna jyoti Ama kartA-karmano veSathI vimukta thayelA jIva-pugala niddhAMta thayA - A adhyAtma nATakanI raMgabhUmi parathI ravAnA thayA ane Ama jIva-pudgalane kartA-karmano veSa utarAvI nAMkhI - yathAzatarUpadhara Atmamagna parama adhyAtma nATyakAra amRtacaMdrajIe A adhyAtma nATakanA dvitIya aMkanI parama adabhuta nATakIya rItie bhavya pUrNAhuti karI. OM nama: siddha | | ti nIvALIvI chuM vivimuvastI niyaMtI che. | ti - zrImad kRti vicitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau kartR karmaprarUpako dvitIyo'kaH // 2 // // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari svakRtau DaoN. bhagavAnadAsena kRte 'amRta pada' . sameta 'amRta jyoti' mahAbhASye katRkarma prarUpako dvitIyaH adhikAraH // 2 // 15
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada * kartA H Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. pa, caupATI roDa, (5, ke.ema. munzI mAga), muMbaI-7 717
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. samayasAra : AtmakhyAti amRta pada anukramaNikA 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. pada namana ho samayasAra prati ! nitya prakAzo ! nitya prakAzo ! mhArI hojo parama vizuddhi ! samayasAra svarUpa teha bhALe tyAM lagI hoya upayoga vyavahArano zuddha naya taNA AdezathI re ataH zuddha naya AdhInapaNe re dekho ! Atmajyoti jhaLahaLatI jaba Atmajyoti A pragaTe zuddha naya abhyudaya A pAme 46. anubhavo AtmasvabhAva re Atman ! deva svayaM zAzvata A AtmA re ! Atma anubhUti jJAna anubhUti (zuddha nayAtmikA) banne eka ja jyoti pa2ma te hojo amane ! nitya upAso ! nitya upAso ! jJAnaghano A Atma 16.-19. darzana-jJAna-cAritrathI |47. 48. purANa puruSa A jJAnI prakAze 49. mIMDuM mUkAve karmanuM, jJAnI kartRtva zUnya re vijJAna jvAlA jvalaMta A prakAzatI 51-54. jaDa kriyA-karma te jaDa kare 50. sAthiye re zuddhAtmA, Atmajyoti anubhavIe ame. zuddhAtama je anubhava pAve. 55. 56. aham anAdi thArUM bALa re AtmabhAva ja kare AtmA, para. jJAna bhojana ajJAnathI bagADato ajJAne kartA thaI AtmA tyajo jagata have to moha ! 57. alyA ! ka2 anubhava ! anubhava tuM ! 58. kAMtithI je nhavarAve che 59. jJAnI haMsa jANato, kartRtva na ANato 60. juo ! jJAnano prabhAva ! 61. AtmA Atmane zAna karato 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. aho ! nagaranI anupama zobhA ! aho ! jinavara rUpanI zobhA ! AtmA dehathI bhinna paramArthathI konA bodhe bodha na utare ? 35. 36. 37. anubhUti AvirbhUta thaI A sarva pradeze svarasathI bhariyo, huM. thayo upayoga AtmArAma. majjana karo re majjana karo ! zAMtarase. jJAna manonaMdana A vilase alyA ! virama virama ! alyA re. 38. 39. 40. |41. 42. 43. 44. 45. AtmA anubhavo AtmA AtmamAM re cit zakti e cetana kerUM che sarvasva ja sAra varNAdi A nathI AtmAnA, nathI rAgAdi. 718 nirmANa jenAthI je kAMI varNAdi sAmagrI samagra pudgalanuM nirmANa jIva varNAdimaya kadI hoya nA cetana cakacake A ati, caitanya lakSaNa sAra. cetana cakacake A ati, caitanya lakSaNe. cetana cakake A ati. nATaka eha anAdi dekho ! pudgala naTa. jJAna-ka2vatathIjIva-ajIvanobheda : kauzala. // prathama aMka // juo ! jJAnajyoti A sphuratI ugyuM jJAna bhedanuM, ugyuM. AtmA jJAna svayaM ja kharekhara ! jIva jo pudgala karma kare nA dravya pudgala A pariNAmI jIva dravya che A pariNAmI jJAnamaya ja bhAva kyAMthI jJAnino jJAnamaya jJAninA bhAvo ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA vyApI
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69. amRta sAkSAt pIe te viralA puraNaya-pApa adhikAra 70-89. pakSA nita bhedato, tattva cita vedato 10. jJAna-amRtacaMdra udaya A pAme (1) eka kahe baddha che, apara kahe tema nA 101. zudrikA udare joDale janmyA zUdra sAkSAt (2) eka kahe mUDha che, apara kahe tema nA 102. karma sarva nizcita, baMdha mArgAzrita (3) eka kahe rakta che, apara kahe tema nA 103. karma sarva ja baMdhano hetu, (4) eka kahe dviSTa che, apara kahe tema nA jJAna ja mokSa taNo hetu (5) eka kahe karUM che, apara kahe tema nA 104. jJAna jJAnamAM cariyuM (phariyuM), (6) eka kahe bhojja che, apara kahe tema nA e ja amRta muninuM zaraNuM (7) eka kahe jIva che, apara kahe tema nA 105. jJAnAtma bhavana anubhUti (8) eka kahe sUkSma che, apara kahe tema nA 2 nA 106. jJAnabhavana ja mokSano hetu (9) eka kahe hetu che, apara kahe tema nA karma karaNa na mokSano hetu 107. 108. karmakaraNa trikAraNe niSedhyuM (10)eka kahe kArya che, apara kahe tema nA (11)eka kahe bhAva che, apara kahe tema nA 109. mumukSune sarva karma saMnyAsa 110. karma to baMdhano hetu, (12)eka kahe eka che, apara kahe tema nA jJAna eka ja mokSahetu (13)eka kahe sAMta che, apara kahe tema nA 111. jJAnI haMsa te tare, vizva sara upara (14)eka kahe nitya che, apara kahe tema nA 11.2 jJAna jyoti parama A ulasI (15)eka kahe vAcya che, apara kahe tema nA | Iti puNya-karma adhikAra che (16)eka kahe vAcya che, apara kahe tema nA Asava adhikAra (17)eka kahe cetya che, apara kahe tema nA I113. bodha dhanurdhara jIte (18)eka kahe dezya che, apara kahe tema nA 114. ja jJAnIne Asrava bhAva abhAva (19)eka kahe vedya che, apara kahe tema nA 115. jJAnI nirAgnava jJAyaka eka ja (20)eka kahe bhAta che, apara kahe tema nA 16. nitya nirAgnava AtmA hoya 90. ema IcchAnusAre bahu prakAra jyAM 117. dravya pratyaya saMtati sarve 91. cinmayo mahAnuM teja jeha, te ja chuM ja huM 118. pUrvabaddha A dravya pratyayo 92. catuM samayasAra apAro 119, rAga-dveSa-mohano. no'ya saMbhava kadI 93. purANa puruSa A parama prakAze 120. zuddhanaya adhyAsIne je, 94. AtmA gatAnugata kare AtmamAM sadA aikAgra kaLe che. vikalpaka kartA kevala pare ! 121. zuddhanayathI thaI prazruta je, je kare te kevala karato rahe, bodha dIe che mUkI jaNe te rahe kevala jANa 122. zuddhanaya nA tyajavo kadIye karavApaNAnI aMdara nizcaye, 123. zAMta mahasuM te dekhe jagamAM jANavApaNuM bhAse nA ja, I. 124. unmagna thayuM e jJAna amRta A kartA karmamAMhi na che nizcaye, Iti Asava adhikAra che karma paNa kartAmAM che nA ja saMvara adhikAra aho ! jJAna jyoti A pragaTI ! 125. cinmaya jyoti A ullasatI Iti kartA-karma adhikAra bhedajJAna caMdra udayato 719
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 156. 127. zuddha AtmAnubhave je rahe che 155. niHzaMka satata svayaM sahaja te zuddha AtmAnubhava je bhAve jJAna sadA viMdato 129. bheda vijJAna A bhAvavuM vedanA eka A eka acala je, 130. bhAvavuM bhedavijJAna A, akhaMDa dhAre. jJAna svayaM vedAye 131. bheda vijJAnathI siddha, enA abhAve baddha157. je sat nAza na pAme, 132. jJAna jJAnamAM niyata udita A jJAna sat svayaM tat | | Iti saMvara adhikAra | 158. sva rUpa te ja khare ! vastunI gupti 159. , prANocchedane maraNa vade che, nirjarA adhikAra jJAna prANa AtmAnA 133. jJAnajyoti apAvRta te to |160. eka ja jJAna anAdi anaMtuM 134. jJAnataNuM sAmarthya teha che, 161. samyagu daSTi taNA lakSaNa A vA vairAgya taNuM ja khare ! 162. samyagu deSTi naTarAja, nATaka karato 135. sevaka to ya asevaka jJAnI Iti nirjarA adhikAra che. 136. samyagu dRSTine niyata hoya che, baMdha adhikAra jJAna-vairAgyanI zakti 163. baMdhanuM nATaka khatama karato, 137. huM to samyagu deSTi svayaM chuM, jJAna nAyaka A UThyo mane baMdha karI na hoya 164. baMdhano hetu vicAro re sajjanA ! 138. Avo ! Avo ! amRta amRta A 165. aho ! A samyagu daSTi abaMdha 139, pada jJAna eka ja pada cAkho ! to paNa nirargala caravuM te, 140. eka jJAyaka bhAvathI bhariyo jJAnIne na ja ISTa 141. caitanya ratnAkara A uchaLe 167. je jANe che te na kare che, 142. kleza karo bhale, kleza karo koI kare te jANe nA ja 143. yatna karo re yatna karo ! jaga, 68. paranuM kare para te ajJAna che re pada kaLavA A yatna karo ! 69. paranuM kare para te ajJAna che re 144. jJAnIne paraparigrahanuM zuM kAma ? 170. adhyavasAna ja baMdha nidAna che re 145. parigraha ema phagAvI, samasta ja. | |171. adhyavasAnathI sarva kAMI A, 146. pUrvabaddha nija karma vipAke Atma kare che Atma 147. vedya vedaka vibhAva calatve 22. teo ja yatio paNa 148. jJAnIne karma na parigraha bhAva 173. zuddha jJAnaghana nija mahinAmAM, 149. jJAnI to abaMdha hoya bhAva saMto dhRti na kAM bAMdhe ? 150. bhale bhoga tuM ! bhale bhoga tuM! ||174. rAgAdi A konI kRti re ? 151. jJAnI sato vasa ! jJAnI satata tuM ! parasaMga ja rAgAdinuM re, 152. karma phala parityAga ja jenuM, nimitta nizcaya jANa ! zIla eka jJAnI evo vastu svabhAva sva jANe ja jJAnI 153. phala tyAgyuM te karma kare nA 177. vastu svabhAva na jANe ajJAnI 154. samyagudRSTio ja samartha, 178. baMdha umUlI bhagavAna A re, sAhasa karavA AvuM AtmA AtmAmAM skUrjata 166. 175. 176. 720
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. jJAna jyoti amRta A jhaLahaLe // Iti baMdha adhikAra | mokSa adhikAra jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A tIkSNa prajJA chINI, sUkSma saMdhi paDI, Atma ne karmano bhinna karatI bhedI badhuM ya je bhedI zakAya nA, evo cid ja chuM huM zuddha advetA paNa cetanA nA choDe, darzana jJAna dvirUpa cinmaya bhAva ja grAhya eka che, para bhAva heya ja cheka sevo sadA A siddhAMta mumukSu ! aparAdhI ja baMdhAya jagamAM aparAdhI ja baMdhAya jagamAM sukhAsInatAne pAmelA, pramAdamAM je paDI rahyA nIce nIce kAM paDatA pramAdI, uMce uMce na kAM caDatA ? svabhAva niyamita muni zuddha hoto caitanya amRta pUra magna te re, zuddha bhavan ja mUkAya pUrNa jJAna jvalita A evuM, mokSa akSayane kaLatuM II Iti mokSa adhikAra | sarva vizuddha jJAna adhikAra jJAnapuMja jhagArA mAre kartRtva svabhAva na citno akartA sthita jIva svabhAve bhoktatva na citano tyajo ajJAnitA he sajanA ! zAnI mukta ja hoya kharekhara ! ajJAna tamam paTa (timira pacheDo) oDhI paradravya ne Atma tattvano, sarva ja che na saMbaMdha eka vastuno bIjA sAthe, saMbaMdha sarva niSiddha 202. 203. |204. 205. 206. ' 207. 208. 209. 1210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. 225. 226. 227. 228. 721 bhAvakarmano kartA jIva nizcaya A siddhAMta jIva ja bhAvakarmano kartA syAdvAda vijayavaMto varSe sAMkhyo jema puruSa Arhato, akartA ja ma sparze ! nitya amRta ogha siMcito kSaNika ekAMtano vAda ma prakAzajo ! AtmAne zodhatAM AtmA ja khoyo ! cit ciMtAmaNi mALa cakAse nizcaya-vyavahAra dRSTie karIe tattva vicAra kartA te ja nizcaye karma jANo svabhAva caLavavA Akula thaI jIvaDA ! apara koNa aparanuM zuM kare che ahIM ? anya kare anyanuM teha vyavahArathI, nizcaye to bIjuM kAMI na mAnyuM zudgha dravyamAM mati arthIne, tattva zuddha avadhAro ! caMdra bhUmine nhavarAve che, bhUmi caMdranI hoya nahiM jJAna jJAna ne jJeya jJeya jo samyagdaSTithI tattvadRSTithI, rAga ne dveSa khapAvo ! vastusthiti jIva ! jone re cetana ! rAga-dveSa doSa ajJAna doSe rAga janmamAM anya dravyano, doSa mUDha jo kADhe sahaja svarUpa kAM cUko re cetana ! jJAna saMcetanA ceto re cetana ! jJAna saMcetanA ceto re cetana ! vartu caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya AtmamAM re, mohathI je meM karyuM hatuM re, pratikarmI. moha vilAsa AlocI A re ! udayatuM. moha phagAvI paccakhI re, bhaviSyanuM sahu karma.
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229. 230. 231. 232. 233. 237. 238. 239. 240. 241. 242. 243. 234. 235. 236. Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM, 244. 245. 246. 247. 248. 249. 250. 251. 252. 253. 254. ema samasta nirasta karI, traikAlika karma viSa taru phaLo gaLo re, bhogavyA viNa mhArA ja niHzeSa karmaphalo taNo re, ema karyAthI saMnyAsa niSkarma zarma te pAme dazAMtara prazamarasa pIo satA hai ! ahIMthI kALa anaMta 258. 259. 260. 261. padArtha pragaTa jJAna svarUpanA |262. zuddha jJAnathana saMta, anyothI ati bhinna 263. |264. 265. ema AtmAmAM kIdhuM AhAraka ahIM kema ja hoye, samayasAra : AtmakhyAti 255. AtmA A aNAhArI liMga na mokSanidAna jJAnIne dravya liMga mamakAra aMdha te, dekhe na samayasAra. samayasArathI uttara kaMI darzana-jJAna-cAritramaya AtmA, mokSamArga A eka mokSamArga A eka jagamAM dravya liMga mamakArI, dekhe na samayasAra. 269. vyavahAra mUDhane paramArthabhAna nA. nA, nizcayathI. sthiti karavA sva-kSetre pRthak vidha, 5ra kSetra sthita. 257. 256. pUrva AlaMbiyA, zeya nAza samayamAM. arthAlaMbana taNA, kALamAM ja jJAnanuM. mAnI parabhAvathI, bhAva potA taNo. adhyAsI AtmamAM, bhavana sarva bhAvanuM. nAzotpAda mudritA, vahatA jJAnAMzanI. TaMkotkIrNa zuddha ati, bodha visarAkRti. ajJAnamUDho prati, jJAnamAtra ja ati. tattva anekAMtanI, ema vyavasthA thakI. ema anekAMta tattva, aneka zaktisaMpanna. dRSTi anekAMta saMgatA, svayaM ja vastu vattuta. moha karI viNa jaMpa, kema karI je pAtra. syAdvAda kauzala yukta, sunizcala saMyama yoga. eka eha ja jagacakSu akSaya, atra pUrNatA pAme jJAna mAtra A tattva AtmanuM // Iti sarva vijJAna zuddha adhikAra | syAdvAda adhikAra syAdvAda zuddhi artha bAhya arthothI pIvAyaluM sarvathA vizvane jJAna mAnI, sva tattvAzathI |266. |267. 268. 270. 271. 272. 273. 274. 275. |276. 277. bAhya artho taNA, svabhAve ghaNA zeyAkAra kalaMkathI vicitra A cititaNuM. 278. pratyakSa AlekhiyA, sphuTa ja dekhiyA. sarva dravyo mayo puruSane mAnato bhinna kSetre sthitA, bodha niyata thatA. 721 cit piMDa caMDima vilasi rahyuM, vikAsa hAsa udAtta syAdvAda dIpita prakAza mAMhi, laMsatuM mahas mahita. citrAtma zakti samudAyamayo, AtmA eha prakAza. jJAnamAtra A bhAva jeha huM. kvacit lasaMtuM raMgaberaMgI. eha tarapha anekatA pAmyo. eka tarapha kaSAya kali alaMto. jaya sahajAtma svarUpI puMja. jhalahaLajo A amRta jyoti ! (saMvid AdikathI akSaya je.) // Iti syAdvAda adhikAra // vijJAnaghana ogha magna te hAvAM, kiMcit khare ! na kiMcit. 'svarUpa gupta' amRtacaMdra sUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA. II Iti amRta pada //
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ (pUrvaraMga) amRta pada-1* namana ho samayasAra prati ! namana ho samayasAra prati 1 pragaTa svAnubhUti dvArA e, rahyo prakAzI jeha ati... namana ho ! 1 cit svarUpa che svabhAva jeno, bhAvarUpa je vastu chatI, anya sarva bhAvAMtara kero, pariccheda je kare ati... namana ho | 2 AtmakhyAtithI AtmakhyAta te, amRtacaMdrajI parama mati, dAsa bhagavAna amRta pada racato, namana kare che nitya prati. namana ho ! 3 amRta pada 2 - nitya prakAzo ! nitya prakAzo ! mUrti anekAntamayI prakAzo ! pratyag AtmAnuM tattva pratyag A, aMtaH pekhatI nitya prakAzo !... nitya. 1 paranI sAthe eka na aMto, ema niSedhe jeha ekAMto, eka vastunA aneka aMto, ema prarUpe je anekAMto... nitya prakAzo ! 2 paranI sAthe eka na evuM, anaMta dharmI Atama kerUM, tattva nirALuM jeha nihALe, sarvathI jUduM sAva anerUM nitya prakAzo ! 3 mUrti anekAMtamayI, te prakAzo ! sarva ekAMtano karatI praNAzo, bhagavAna amRta cetana mUrti, mUrti anekAMtamI prakAzo !... nitya prakAzo ! 4 paramarSi amRtacaMdrAcArya kRta adbhuta divya samayasAra kalaza racanA namaH samayasArAya, svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya sarva bhAvAMtaracchide ||1|| anaMtadharmaNastattvaM pazyaMtI pratyagAtmanaH / anekAntamayImUrtti nityameva prakAzatAm ||2|| mahAkavi amRtacaMdra viracita amRta samayasAra kalazano yathArtha bhAva jhIlI gUrjarImAM utArela bhAvodghATana rUpa amRta pada - bhagavAnadAsa 723
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 3 avadhU vairAga beTA jayA' - e rAga hArI hojo parama vizuddhi ! hArI hojo parama vizuddhi ! samayasAra vyAkhyAe mahArI, hojo parama vizuddhi !... mahArI. 1 abhidhAna je moha dharAve, para pariNati nipajave, rAga AdinI tAsa prabhAve, satata malinatA Ave... mahArI. 2 to paNa huM zuddha cetanA, mUrti zuddha svabhAve, samayasAra kIrtanathI bhagavAna, amRta anubhava pAve... --ArI. 3 (matinI) parapariNatiheto rmohanAmno'nubhAvA - daviratamanubhAvyavyAptikalmASitAyAH / mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrte - bhavatu samayasAra vyAyaivAnubhUteH / / 3 / / para pariNati hetu moha kerA prabhAve, satata malina thAtI rAga-dveSAdi bhAve, mama zuddha cimUrti zuddhi hojo parA ja, anubhUtithI samai A sAra vyAkhyAthI A ja. 724
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 4 "sAhebA vAsupUjya jigaMdA' - e rAga samayasAra svarUpa teha bhALe, jyoti parama teha nihALe, jhaLahaLa jyoti ati jhaLahaLatI, Atama anubhava mAMhi bhaLatI... samayasAra. 1 naya ubhayano jhaghaDo miTAve, "smAta' mudrA aMka dharAve, evA jinavacane je rame che, ApoApa ja moha vame che... samayasAra. 2 teha samayasAra tatakALe, para jyoti pragaTa nihALe, nathI navIna je upajelI, purANI je che ja rahelI... samayasAra. 3 pakSa ekAMtika je jhAle, evA durnaya pakSanI jAle, khudana (khaMDana) jenuM na ja koI kALe, evI jhaLahaLa jyoti nihALe... samayasAra. 4 samayasAranuM darzana pAme, pragaTa Atma anubhava dhAme, amRtacaMdra svarUpa te jyoti, dAsa bhagavAna lIe te gotI... samayasAra. 5 amRta pada - 5 dhAra taravAranI' - e rAga tyAM lagI hoya upayoga vyavahArano, jyAM lagI bhUmikA pUrva vyApe, pUrava padavImahi, pada dhare je ahiM, tehane hasta avalaMba Ape... tyAM lagI. 1 yadyapi ema vyavahAra che kAmano, paNa pachI tehano kaMI na kAmo, jeha paramArthathI paravirahito, aMtare pekhatA, tehane te nakAmo... tyAM lagI. 2 A parama artha to zuddha cetana taNo, cit camatkAra mAtra prabhAse, sakala parabhAvavirahita bhagavAnanI, mUrti amRtamayI je prakAze... tyAM lagI. 3 (matinI) * mAnavaviroghadhvani cAvavA, jinavacasi ramaMte ye svayaM vAMtamohAH / sapadi samayasAraM te paraMjyotiruccai - ranavamanayapakSAkSuNNamIkSata eva // 4 // vyavaraNanayaH syAdyadyapi prAkpadavyA - miha nihitapadAnAM haMta hastAvalaMbaH / tadapi paramamarthaM ciccamatkAramAtraM, paravirahitamaMtaH pazyatAM naiSa kiMcit / / 25
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 6 'mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga eka AtmA ho amane A ho | re... dhruvapada zuddha naya taNA AdezathI 3, ekksamAM niyata je hoya... eka AtmA. nija guNa paryAyane vyApato re, pUrNa vijJAnaghana je skIya... eka AtmA. 1 sarva anya dravyothI sarvathA re, jeha varte che bhinna svarUpa... eka AtmA. evA AtmAnuM darzana je ahIM re, te ja samyag darzana rUpa... eka AtmA. 2 ane samyag darzana te ja AtmA re, AtmA samyag darzana pramANa... eka AtmA. ema niyamathI avadhAravuM re, evI nizcaya nayanI vANa... eka AtmA. 3 tethI nava tattvo taNI saMtati re, mUkI daIne tamAma... eka AtmA. amane eka ho AtamA A ahIM hai, bhagavAna je amRta dhAma... eka AtmA. 4 ha amRta pada - 7 mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga (eka AtmA ho amane A aho re - e dhruvapada cAlu) ataH zuddha naya AdhInapaNe re, pratyag jyoti bhinna prakAze eha... eka AtmA. nava tattva gatatvamAM khare re ! ekapaNuM na mUke jeSTha... eka AtmA. 1 jJAna razmi amRta A prasAratI hai, anubhava amRta rasa uddAma... eka AtmA. bhagavAna amRta jyoti e prakAzatI, nava tattva madhye paNa Ama... eka AtmA. 2 ha zArdUlavikrIDita ekatve niyatasya zuddhanayato vyApturyadasyAtmanaH, pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAMtarebhyaH pRthak / samyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayaM tanmuktvA navatattva saMtatimimAtmAyamekostu naH || 6 || Da anuSTup ataH zuddhAnayAyattaM pratyajyoti cakAsati tat / navatattvagatatvepi yadekatvaM na muMcati ||7|| 726
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 amRta pada 'avadhU ! vairAga beTA jAyA' - e rAga dekho ! Atmajyoti jhaLahaLatI ! dekho ! Atmajyoti jhaLahaLatI... (dhruvapada) cirakALathI je navatattvomAM, gaI hatI chUpAI, varNamAlamAM nimagna suvarNa zuM, Aje pragaTa karAI... dekho ! 1 anya sarva bhAvothI te to, bhinna satata dekhAtI, vivikta evI parama jyoti te, ekarUpa pekhAtI... dekho ! 2 pratipade udyotI rahelI, ekarUpa te dekho I bhagavAna Atama jyoti evI, amRta mUrtti lekho... dekho ! 3 amRta pada 'avadhU ! kayA sove tana maThameM' - e rAga jaba Atma jyoti A pragaTe, taba dvaita bhAva saba vighaTe... jaba. 1 (dhruvapada) naya lakSmIno udaya na jAme, pramANa asta ja pAme, kyAMI jAya nikSepa - na lahIe, bIjuM to zuM kahIe ?... jaba. 2 sarvekaSa A dhAma svabhAve, bhagavAna anubhava Ave, taba to caita ja kAMI na bhAse, amRta jyoti prakAze... jaba. 3 - 2 mAlinI ciramiti navatattvacchannamunnIyamAnaM, kanakamiva nimagnaM varNamAlAkalApe / atha satataviviktaM dRzyatAmekarUpaM, pratipadamidamAtmajyotirudyotamAnam // 8 // 727 l udayati na nayazrIrastameti pramANaM kvacidapi ca na vidyo yAti nikSepacakraM / kimaparamamidadhmo dhAmni sarvaMkaSe'smi - nanubhavamupayAte bhAti na dvaitameva // 9 // Da
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 10 thAzuM prema banyo che rAja' - e rAga zuddha naya abhyudaya A pAme, nizcaya dRSTi ThAme, AtmasvabhAva prakAza karato, anubhava amRta dhAme... zuddhanaya. 1 parabhAvothI bhinna atize, pUrNa svarUpa avabhAse, AdiaMtathI (mAM) mukta eka te, AtmasvabhAva prabhAse... zuddhanaya. 2 jAla sakala saMkalpa vikalpanI, vilIna jyAM thaI jAve, AtmasvabhAva amRtamaya evo, dAsa bhagavAna pragaTAve. zuddhanaya. 3 Da amRta pada - 11 'manaDuM kimahI na bAjhe re ho kuMthu jina' - e rAga anubhavo AtmasvabhAva re Atman ! anubhavo Atma svabhAva, sarva dize udyota karato, dekho pragaTa A sAva re... re Atman ! anubhavo. 1 baddhasRSTAdi bhAvo sphuTa A, upara tare che jenI, to ya pratiSThA tyAM na ja pAme, sthiti kare tyAM zenI... re Atman ! 2 kamala dala zuM jalamAM AtmA, abaddhaspaSTa alepa, kRtikA dravya zuM eha ananya, na anya paryaya kSepa... re Atman ! 3 samudra jema sadAye A to, niyata vyavasthita hoya, paryAya daiSTi choDI kanaka zuM, avizeSa A joya... re Atman ! 4 agni saMyoge auSya toya, jala zItala svabhAve, karma saMyoga chatAM tyama A, asaMyukta svabhAva... re Atman ! 5 ema abaddhasRSTa ananya, niyata ne avizeSa, asaMyukta A nizcaya varte, AtmasvabhAva azeSa...: re Atman ! 6 evo Atma svabhAva amRta A, jhaLahaLato copAse, moha tyajI jaga bhagavAna bhAkhe, karo anubhava abhyAse... re Atman | 7 (uvapnAti) AtmasvabhAvaM parabhAvabhinna mArpaNamAdyaMtavimuktamekaM / vilInasaMkalpavikalpajAlaM prakAzayan zuddhanayobhyudeti ||10|| n (mAptinI) na hi vidadhati baddhaspRSTabhAvAdayo'mI, sphuTamupari taraMtopyetya yatra pratiSThAM / anubhavatu tameva dyotamAnaM samAMtAt, jagadapagatamohIbhUya samyaksvabhAvaM ||11|| Da 728
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 12 "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga deva svayaM zAzvata A AtamA re, jhaLahaLa jyoti nihALa ! deva. pragaTa anubhave prakAzato re, je Ama aMtara nibhALa !... deva. 1 bhUta bhAvi ane vartamAnano rU. 4 koI hathI haThAvI mohane re, sudhI kare aMtaramAM bhALa... deva. 2 to AtmA tyAM vyakta birAjato re, karato dhruva pada ArAma... deva. eka AtmAnubhave ja jehano re, gamya hoya mahimA guNadhAma... deva. 3 rahita karmakalaMkanA paMkathI re, je rahyo sadA akalaMka... deva. evo divyapaNAthI zobhato re, deva AtmA ja pote azaMka... deva. 4 Atmadeva evo bhagavAna A re, zAzvata sadA sthitivAna... deva. aho ! jeTha ArAdhatAM pAmIe re, paramAmRta padavI ThANa... deva. 5 amRta pada - 13 thAzuM prema banyo che rAja' - e rAga Atma anubhUti jJAnaanubhUti, banne eka ja jaNo, AtmA eka ja jJAna svarUpI, anubhavamAM e ANo... Atma anubhUti... 1 zuddha nayAtmaka zuddha AtmanI, anubhUti je ahIM jANo, te ja anubhUti jJAna taNI che, nizcaya ema pramANo... Atma anubhUti. 2 jJAna ane AtmA eka ja e, nizcaya dhI avadhArI, AtmAne nija AtmAmAMhija, nikhUkaMpa ati dhArI... Atma anubhUti. 3 jotAM eka ja nitya jJAnaghana, sarva dizeya prakAze, bhagavAna amRta jyoti A, AtmAnubhava vilAse... Atma anubhUti. 4 - zArdUtavikrIDitA bhUtaM bhAMtamabhUtameva rabhasAnnirbhidya baMdhaM sudhI - ryAtaH kila kopyaho kalayati vyAhatya mohaM haThAt / AtmAtmAnubhavaikagamyamahimA vyaktoyamAste dhruvaM, nityaM karmakalaMkapaMkavikalo devaH svayaM zAzvataH / / 12 / / vasaMtatilakA AtmAnubhUtiriti zuddhanayAtmikA yA, jJAnAnubhUtiriyameva kileti buddhyA / AtmAnamAtmani nivezya suniSpakaMpA - mekosti nityamavabodhaghanaH samAMtAt ||13|| 729
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 14 "zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro - e rAga jyoti parama te hojo amane ! jyoti parama te hojo ! aMtaramAM ne bahAra jvalaMtI, nitya prakAzita hojo !... re jyoti parama. 1 akhaMDita je varate svabhAve, anAkalita parabhAve, anaMta evI jhagamaga jyoti, aMta kadI jasa nA've... re jyoti parama. 2 sahaja svabhAva vinA prayAse, akRtrima jeha ullAse, sahajAtmasvarUpe vilasaMtI, bhale sadA te prakAze... re jyoti parama. 3 cetanA uchALe bhariyA, ekarase ullAsaMtI, ekarasa sabarasanI lIlA, sakala kAla darazaMtI.. re jyoti parama. 4 cidUghana evI sakala pradeze, caitanyarasa te jharaMtI, bhagavAna amRta jyoti te, sahaja svarUpa vatI... re jyoti parama. 5 pRthvI vRtta akhaMDitamanAkulaM jvaladanaMtamaMtarbahi / mahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sadA / ciducchalananirbharaM sakalakAlamAlaMbate, yadekarasamullasallavaNakhilyalIlAyitaM |14|| 730
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 15 jaya jinadevA' - e rAga, ratnamAlA nitya upAso ! nitya upAso ! zAnaghano A Atma, Atmasiddhine IcchanArA re, aho ! mumukSu mahAtma... nitya upAso. 1 jJAna amRta ghana vRSTi karato, paramAnaMda pradhAna, sakaLa pradeze eha AtamA, jJAna jJAna ne zAna... nitya upAso. 2 sAdhya nizcaye AtmA eha ja, sAdhaka paNa che A ja, dvidhA sAdhya sAdhaka bhAve che, chatAM eka AtmA ja... nitya upAso. 3 evA sAdhya. A sAdhaka bhAve, sadA upAso Atma, jJAnaghano amRta jyoti A, bhagavAna paramAtma... nitya upAse. 4 amRta pada - 16-19 "paMthaDo nihALuM re, bIjA jina taNo re' - e rAga darzana zAna cAritrathI sAdhiye re, zuddhAtmA nija sAdhya, ratnatrayIthI nizcaya pAmiye re, AtmasvarUpa abAdhya... darzana. 1 darzana-jJAna-cAritre traNapaNuM re, svayaM eka ati citra, tethI pramANathI ekI sAthamAM re, AtmA citra-acitra darzana. 2 darzana zAna cAritra e traNapaNe re, pariNatapaNe vicitra eka chatAM trisvabhAvapaNe karI re, che vyavahAre citra... darzana sarva anya bhAvone dhvasatA re, svabhAvapaNAthI pavitra, eka pragaTa A zAyaka jyotithI, paramArthathI acitra... darzana. 4 citrapaNAmAM acitrapaNA mahIM re, citrAcitrapaNAmAM ja, AtmAnI cittAthI ja basa thayuM re, bIjuM joIe nA ja... darzana. 5 darzana jJAna cAritrathI sAdhyanI re, siddhi - na anya prakAra, ema ja pragaTe amRta jyoti A re, bhagavAna samayasAra... darzana. 6 (guru) eSa jJAnaghano nitya-mAtmasiddhimabhIpsubhiH / sAdhyasAdhakabhAvena, dvidhaikaH samupAsyAtAm ||15|| darzanajJAnacAritrai stritvAdekatvataH svayaM / . mecako'mecakazcApi samamAtmA pramANataH // 16 // darzanajJAnacAritrestribhiH pariNatatvataH / aiko'pi visvabhAvatvAd vyavahAreNa mecakaH // 17|| paramArthena tu vyaktajJAtutvajyotiSaikakaH / sarvabhAvAMtaradhvaMsisvabhAvatvAda mecakaH ||18|| AmanazciMtayaivAlaM mecakAmecakatvayoH / darzanajJAnacAritraiH sAdhyasiddhirna cAnyathA / / 19 / / 731
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 20 Atmajyoti anubhavIe, ame A Atmajyoti anubhavIe... dhruvapada koI prakAre trividhapaNAne, grahatI teha chatAM ye, apatita ja je ekapaNAthI, eka sadAya jaNAye... ame A Atmajyoti. 1 bhAvamala vibhAva nahi jyAM, evI accha sadAye, Atmajyoti zuddha nirmaLI, satata ja anubhavAye... ame A Atmajyoti. 2 anaMta caitanya cihnavaMtI je, pragaTa lakSaNa jaNAye, eha satata anubhavatAM nizcaya, Atmasiddhi pamAye... ame A Atma. 3 kAraNa bIjo koI prakAre, sAdhyasiddhi nava thAya, - , bhagavAna A Atama anubhavatAM, paramAmRta sukhadAya... ame A Atma. 4 amRta pada - 21 , "sumati caraNa kaja Atama arapaNA' - e rAga zuddhAtama je anubhava pAve, "darpaNa" jyama avikAra'... sujJAnI. zuddha svabhAve teha rahe che, pAme na kadI ya vikAra... sujJAnI. 1 bhedavijJAna to mUla che jenuM, evI anubhUti sAra... sujJAnI. potAthI ke parathI je pAme, acalita koI prakAra... sujJAnI. 2 teha anaMtA bhAva svabhAve, lahe na vikRta bhAva... sujJAnI. darpaNa jema sadAya svabhAve, rahe avikAra ja sAva... sujJAnI. 3 darpaNamAMhI arpaNa thAtA, bhAva aneka nimagna... sujJAnI. paNa pratibiMbita te bhAvothI, mukare vikAra na lagna... sujJAnI. 4 tema anaMtA bhAva svabhAvo, thAye Atma nimagna... sujJAnI. ethI vibhAva vikAra lahe nA, bhedajJAnI Atmamagna... sujJAnI. 5 ema Adarza samA Adarza, svaccha nirmala ne zuddha... sujJAnI. jJAnI amRta jyoti anubhavatA, bhagavAna te nitya buddha... sujJAnI. 6 (mAlinI) kathamapi samupAttatritvamapyekatAyA, apatitamidamAtmajyotirudgacchadaccham / satatamanubhavAmo'naMtacaitanyacihna, na vastu na vasu yahmAnyathA sAdhyiiddha: //ranA kathamapi hi labhaMte bhedavijJAnamUlA - macalitamanubhUtiM ye svato vAnyato vA / pratiphalanimagnAnaMtabhAvasvabhAvai - mukuravadavikArAH satataM syuste eva / / 21 / / 732
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 22 tyajo jagata have to moha ! tyajo jagata have to moha ! AsaMsArathI mAMDI jeno, che anAdi praroha... tyajo jagata. 1 raso rocana rasika janonuM, jJAna udaya pAmaMtuM, karajo sudhArasa pAna rucithI, cetana anubhavavaMtuM... tyajo jagata. 2 AtmA anAtmA sAthe eka to, hoya na koI prakAre, - vRtti tAdAtmya tehazuM na pAve, koI kALe paNa kyAre... tyajo jagata. 3 nizcaya ema pragaTa jANIne, tyajo jagata have moha, bhagavAna amRtarasa cAkhI A, karo nija pada adhiroha... tyajo jagata. 4 amRta pada 23 alyA ! kara anubhava ! anubhava tuM ! alyA ! kara anubhava ! anubhava tuM ! koI prakAre mRtyu pAmI, tattva kutUhalakAmI... alyA kara anubhava tuM. 1 mUrta dehano pArzvavartI tuM, murtta jo anubhause, to AtmAne bhinna sarvathA, vilaMsato tuM joze... alyA kara anubhava tuM. 2 mUrti sAthe ekapaNAno, moha tatakSaNa khoze, bhagavAna amRtamaya mUrtinuM, darzana tujane hoze... alyA kara anubhava tuM. 3 (mAlinI) tyajatu jagadidAnIM mohamAjanmalInaM (lIDhaM), rasayatu rasikAnAM rocanaM jJAnamudyat / iha kathamapi nAtmAnAtmanA sAkamekaM, kila kalayati kAle kvApi tAdAmyavRttiM // 22 // n ayi kathamapi mRtvA tattvakautUhalI sa nanubhava bhavamUrteH pArzvavarttI muhUrtaM / pRthagatha vilasataM samAlokya yena tyajasi jhagiti mUtyA sAkamekatvamohaM // 23 // 733
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta 56 - 24 roLAvRtta kAMtithI je havarAve che daze dizAne yatipati, DhAMkI che je mahAtejanA tejone nija teja vatI; rUpathI core janamanane je divya dhvanithI 'amRta' jhare, aSTottara sahasra lakSaNA tIrthaMkarA te vaMgha khare ! G amRta pada - 25 'huM to vA2I prabhu tuma mukhanI' - e rAga aho ! nagaranI anupama zobhA ! aho ! nagaranI anupama zobhA ! dekhata nitya rahe jana thobhA, dekhata nitya rahe jana thobhA... aho ! nagaranI. 1 gaDhathI gaganane nagara gaLe A, anitala upavanathI, pI jAtuM pAtAla ja jANe, parikhA valaya gahanathI... aho ! nagaranI. 2 jyama nagaravarNana te nRpanuM, varNana karavA nahi khapanuM, bhagavAna jina tana guNa tyama bhaNatAM, amRta Atama guNa na gaNatA. aho!... 3 ha (zArdUtavidrIDita) kAMtyaiva snapayaMti ye dazadizo dhAmnA nirundhaMti ye, dhAmoddAmamahasvinAM janamano muSNaMti rupeNa ye / divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAtkSaraMto'mRtaM, vaMdyAste'STasahalakSaNadharA stIrthezvarAH sUrayaH ||24|| Da (mA) prAkArakavalitAMbaramupavanarAjInirgINabhUmitalaM / pibatIva hi nagaramidaM parikhAvalayena pAtAlaM ||25|| 5 734
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 26 (rAga upara pramANe). aho ! jinavara rUpanI zobhA ! aho ! jinavara rUpanI zobhA ! dekhata nitya rahe jana thobhA, dekhata nitya rahe jana thobhA... aho ! jinavara rUpanI. 1 je nitya rahe avikArI, susthita savAMga ja dhArI, aho ! lAvaNya sahaja bhArI, apUrva ananya prakArI... aho ! jinavara rUpanI. 2 sAgaravA gaMbhIra jevuM, kaMI kSobha na pAme evuM, jina tana amRtamaya karatuM, dAsa bhagavAnanuM mana haratuM... aho ! jinavara rUpanI. 3 amRta pada - 27 mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga AtmA dehathI bhinna paramArthathI re, ema thayo siddhAMta nirdhAra... AtmA. ekapaNuM che deha ne AtmanuM re, ema bhale bhaNe vyavahAra... AtmA. 1 toya nizcayathI deha AtmanuM re, ekapaNuM kadI na ja hoya... AtmA. deha stutithI stotra puruSanuM re, vyavahAre - na tattvathI soya... AtmA. 2 stotra nizcayathI caitanyanuM re, caitanya stutithI ja thAya... AtmA. ne te caitanya stuti ema che re, jiteMdriya che jinarAya... AtmA. 3 jitamoha vaLI jinarAjajI re, kSINamoha paNa jina tema. AtmA. evA zuddha cetana guNa varNane re, kahI stuti nizcayathI ema... AtmA. 4 tethI tIrthakara stava praznanA, uttara bale karIne Ama... AtmA. no'ya ekapaNuM deha AtmanuM re, bhAkhe bhagavAna "amRta' nAma... AtmA. 5 (mA) nityamavikArasusthitasarvAMgamapUrvasahajalAvaNyaM / akSobhamiva samudraM jineMdrarUpaM paraM jayati // 26 / / S | (zArdUlavikIDita) ekatvaM vyavahArato na punaH kAyAtmano rnizcayA - truH stotraM vyavahAratosti vapuSaH stutyA na tattattvataH / stotraM nizcayatazcito bhavati citstutyaiva saivaM bhave - nAtastIrthakarastavottarabalAdekatvamAtmAMgayoH // 27 / / 735
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 28 konA bodhe bodha na utare? konA bodhe bodha na utare? 1 (dhruvapada) ema tattva paricayavaMtAe, Atma kAya ekatA e, naya vibhAjana yukti pasAye, khullI sAva karAye... konA bodhe. 2 bodha konA na utare Aje, bodha eka skUTato A je, je svarasa rabhAsathI karyo. bhagavAna amRtacaMdra varNo.... konA bodhe. 3 S amRta pada - 29. anubhUti Avirbhata thaI A, anubhUti Avirbhata... dhruvapada. 1 anavama parabhAva tyAga taNI A, daSTAMta dRSTi adbhuta, jyAM haju vRttimAM nA utare, vege atyaMta ja ta... anubhUti. 2 tyAM to sakala parakIya bhAvothI, jhaTa laIne ja vimukta, Avirbhata svayaM ja thaI A, bhagavAna amRta ukta... anubhUti. 3 (matinI) iti paricitatattvairAtmakAyaikatAyAM, nayavibhajanayuktyAtyaMtamucchAditAyAM / avatarati na bodho bodhamevAdya kasya, svarasarabhasakRSTaH prasphuTaneka eva / / 28|| avatarati na yAvad vRttimatyaMtavegA - danavamaparabhAvatyAgadRSTAMtadRSTiH / jhaTiti sakalabhAvairanyadIya vimuktA, svayamiyamanubhUti stAvadAvirbhUva // 29 / / 736
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 30 sarva pradeze svarasathI bhariyo, huM cetanarasa dariyo.. (2) dhruvapada. 1 sarva dizAe sarva pradeza, svarasathI nirbhara bhariyo, bhAva jeno sva svayaM te cetuM, huM anubhava rasa dariyo.. sarva pradeze. 2 svayaM svane huM eka anubhavuM, dvaitabhAva jyAM nahi, evo niraMtara cetana cetuM, bhAva advaita ja jyAMhi... sarva pradeze. 3 che na che na muja kopaNa moha, koI prakArano kyAMhi, bhagavAna amRtamaya ciMghanano, mahAnidhi chuM huM AMhi... sarva pradeze. 4 amRta pada - 31 thayo upayoga AtmArAma, thayo upayoga AtmArAma... dhruvapada. 1 ema anya sarve bhAvo A, jUdA ja mujathI cheka, jANI AtmAthI karI aLagA, pragaTya phuTa suviveka... thayo upayoga AtmArAma. 2 svayaM ja A upayoga dharato, AtmAne ahIM eka, paramArtha prakaTa karatA darzana, jJAna-cAritre cheka... thayo upayoga AtmArAma. 3. karI pariNati nitya ja dharato, ratnatrayI pariNAma, upayoga zuddha pravRtta thayo A, thaIne AtmArAma... thayo upayoga AtmArAma. 4 AtmArAma naMdana ArAme, karato nita ArAma, ramato AtmAmAM amRta te, bhagavAna AtmArAma... thayo upayoga AtmArAma. 5 (svAnA) sarvataH svarasanirbharabhAvaM, cetaye svayamahaM svamihaikaM / nAsti nAsti mama kazcana mohaH, zuddhacidghanamahonidhirasmi / / 30 / / (matinI) iti sati saha savairanyabhAve viveke, svayamayamupayogo bibhradAtmAnamekaM / prakaTitaparamAthai rdazanajJAnavRttaiH, kRtapariNatirAtmArAma eva pravRttaH // 31 // 737
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada majjana karo re majjana karo, zAMtarase sahu majjana karo ! loka sudhI A uchaLatA rasamAM, loka sAthe sahu majjana karo !... majjana. 1 vibhramano paDado phUlAvI, amRtarase A jhUlavato, amRtacaMdra ullAsAvyo bhagavAna, zAnasiMdhu uSmagna thato... majjana. 2 - 738 32 (vasaMtatinA) majaMtu nirbharamamI samameva lokAH, Alokamucchalati zAMtarase samastAH / AplAvya vibhramatiraskariNIM bhareNa, pronmogna eSa bhagavAnAvabodhasiMdhuH ||32|| Da
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva adhikAra amRta pada - 33 siddhacakra pada vaMdo re bhavikA' - e rAga jJAna manogaMdana A vilase, jJAna manogaMdana A, dhIra udAtta anAkula dIse, manogaMdana A hase re.. sajjanA ! jJAna. 1 jIva ajIva viveka karaMtI, dRSTi vizAlA Ape, pArSada janane pratIta pamADI, bhedajJAnane thApe re... sajjanA ! jJAna. 2 AsaMsArathI baddha baMdhananA, vidhi taNA vidhvaMse, vizaddha skarTatuM jJAna aho ! A, phuTapaNe ja vilaMse... re sajjanA ! jJAna. 3. AtmAmAMhi ramaNa karatuM, AtmArAma e jJAna, dhAma anaMtuM jenuM prakAze, evuM te dhAma mahAna... re sajjanA ! jJAna. 4 pratyakSa amRtacaMdra jyotithI, nitya udita bhagavAna, evuM aho ! A anAkula vilase, manogaMdana (AhvAdatuM) A zAna... re sajjanA ! jJAna. 5 amRta pada - 34 alyA ! virama virama ! alyA re, alyA ! virama virama ! alyA re ! bIjA nakAmA kolAhalanuM, kAma re! zuM che tyAre ?... alyA. 1 ApoApa cUpacApa thaI tuM, le SaT mAsa nihALI, ne je hRdaya sarovaramAMhi, pudgalathI nirALI... alyA. 2 jyoti rUpa puruSanI tujane, bhAse zuM anupalabdhi ? ke bhagavAna amRta jyotinI, bhAse zuM upalabdhi ?... alyA. 3 . (zArdUlavihIti) jIvAjIvavivekapuSkaladRzA pratyAyayatpArSadA - nAsaMsAranibaddhabaMdhanavidhidhvaMsAdvizuddhaM sphuTat / AtmArAmamanaMtadhAma mahasAdhyakSeNa nityoditaM, dhIrodAttamanAkulaM vilasati jJAnaM mano hAdayat // 33 // (matinI) virama kimapareNAkAryakolAhalena, svayamapi nibhRtaH san pazya SaNmAsamekaM / hRdayasarasi puMsaH pudgalAdbhinnadhAmno, nanu kimanupalabdhi bhAMti kiMcopalabdhiH / / 34 / / 739
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 35 'RSabha jinezvara prItama mAharo re' - e rAga AtmA anubhavo AtmA AtmamAM re, choDI samasta anAtma... (2) dhruvapada. 1 cit zaktithI khAlIkhama badhuM re, chAMDI daI jhaTa sAva, ne sphuTatara cit zakti mAtra A re, sva avagAhI bhAva... AtmA. 2 vizvanI upara cAru caraMta A re, Atma sAkSAt anaMta, paramAtmA AtmAmAM anubhavo re, bhagavAna amRta saMta... AtmA. 3 mya amRta pada 'bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga - 36 cit zakti e cetana kerUM, che sarvasva ja sAra... dhruvapada. anaMta sva saMpad AtmAnI, cit zakti avadhAra... cit zakti. 1 cit zaktithI vyApta jehano, che sarvasva ja sAra, ATalo ja che jIva teha A, nizcayathI niradhAra... cit zakti. 2 cit zaktithI atirikta A, bhAvo je saghaLA ya, paudgalika ja te bhagavAna bhAkhe, amRtacaMdra munirAya... cit zakti. 3 mAlinI sakalamapi vihAyAhnAya cicchaktiriktaM, sphuTataramavagAhya svaM ca cicchaktimAtraM / imamupari caraMtaM cAru vizvasya sAkSAt kalayatu paramAtmAtmAnamAtmanyanaMtaM ||35|| Da anuSTup cicchaktivyAptasarvasvasAro jIva iyAnayaM / atotiriktAH sarvepi bhAvAH paudgalikA amI ||36|| Da 740
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 37 "RSabha niNaMdazuM prItaDI' - e rAga varNAdi A nathI AtmanA, nathI rAgAdi paNa koI ya vibhAva.. (dhruvapada) varNAdi rUpI pudgala guNo, te to pragaTapaNe hoye parabhAva.. varNAdi. 1 rAgAdi AtmasvabhAva nA, cit vikAra te vikRta cetana vibhAva, tethI varNAdi rAgAdi bhAva A, AtmAne sarve hoye bhinna bhAva... varNAdi. 2 tethI aMtare tattvathI dekhatAM, te bhAva to ko paNa hoya na deSTa, daSTa eka ja hoya AtmA, bhagavAna amRta jayoti suspaSTa... varNAdi. 3 amRta pada - 38 roLAvRtta 'nirmANa thAye jenAthI je kAMI paNa A vizvamAMhi, te to te ja nizcaya hoya, koI prakAre anya nahiM; myAna ghaDyuM sonAthI te to sonuM dekhe loka ahiM, paNa talavAra na koI prakAre - bhagavAna amRta vastu kahI. - zaninI varNAdyA vA rAgamohAdayo vA, bhinnA bhAvAH sarva evAsya puMsaH / tenaivAMtastattvataH pazyato'mI, no dRSTAH syurdRSTamekaM paraM syAt ||37|| upajAti nirvayate yena yadatra kiMcit - tadeva tatsyAnna kathaMcanAnyat / rukmeNa nirvRttamihAsikoza, TyaMti hame na thaMvanAhiM ||rU8 : 741
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 39 varNAdi sAmagrI samagrA, pudgalanuM nirmANa, khare! eka pudgalanuM nirmANa, tethI pudgala mAtra ja ho A ! paNa AtmA to nA ja, (kAraNa) tethI anya vijJAnaghano te, bhagavAna amRta A ja... varNAdi. amRta pada - 40 jIva varNAdimaya kadI hoya nA, ghaDo mATIno ghImaya hoya nA.. (dhruvapada).. jIva. 1 ghI bharyuM mATInA ghaDA mahi, tethI "ghIno ghaDo' ja kahyo ahIM. paNa ghaDo ghImaya kadI hoya nA, tema jIva varNAdimaya hoya nA... jIva. 2 jIva rahyo varNAdimaya pudgale, tethI varNAdisaMta kahyo bhale, paNa jIva varNAdimaya hoya nA, bhagavAna amRta samaya lopAya nA... jIva. 3 upajAti varNAdisAmagryamidaM vidaMtu, nirmANamekasya hi pudgalasya / tatostvidaM pudgala eva nAtmA, vata: sa vijJAna nactoca: //rUBIT. anuSTup ghRtakuMbhAmidhAnepi kuMbho ghRtamayo na cet / jIvo varNAdimajIvajalpanepi na tanmayaH // 40 / / 742
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 41 bhekha re utAro rAjA bharatharI' - e rAga cetana caDyeke A ati, caitanya lakSaNe sAra re... cetana. (dhruvapada) acala anAdi anaMta je, svasaMvedya phuTa dhAra re... cetana cakacake. 1 evuM caitanya jIva A svayaM, cakacakatuM niradhAra re, bhagavAna amRta jyota te, pragaTa samayasAra re.. cetana cakacake. 2 amRta pada - 42 bhekha re utAro rAjA bharatharI' - e rAga cetana caDyeke A ati, caitanya lakSaNe sAra... cetana. (dhruvapada) varNAdi sahita, A vA varNAdi rahita re, ema ajIva be prakArano, tethI ja ahIM e rIta re.. cetana cakacake. 1 upAsI amUrNapaNuM jagata A, jIva tattva dekhe nA ja re, ema AlocI vivecako, AlaMbo caitanya A ja re... cetana cakacake. 2 ativyApi je na vartatuM, jAtuM lakSaNa vhAra re, avyApi paNa je che nahi, evuM samucita sAra re... cetana cakacake. 3 caitanya eha AlaMbajo, jIva tattva je sAra re, vyaktapaNe vyaMjita kare, bhagavAna amRta dhAra re... cetana cakacake. 4 anuSTup anAdyanaMtamacalaM svasaMvedyamidaM sphuTaM / jIvaH svayaM tu caitanyamuccai zcakacakAyate / / 41 / / S zArdUlavikrIDita varNAdhaiH sahitastathA virahito dvedhAstyajIvo yato, nAmUrttatvamupAsya pazyati jagajIvasya tattvaM tataH / ityAlocya vivecakaiH samucitaM nAvyApyativyApi vA, vyaktaM vyaMjitajIvatattvAcalaM caitanyamAlambyatAM / / 42 / / 743
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 43 bhekha re utAro rAjA bharadharI' - e rAga (cAlu) ('cetana cakacake' ItyAdi dhruvapada) ema lakSaNathI ajIva to, jIvathI bhinna dIsaMta re, jJAnI jano A anubhave, je svayaM ullasaMta re... cetana cakacake. 1 to ya ajJAnino moha niravadhi, vRddhigata A apAra re, kyama re ! nAce? bhagavAna kare, amRtacaMdra pokAra re... cetana cakacake. 2 amRta pada - 44 , "sAhebA vAsupUjya jirNodA' - e rAga nATaka eka anAdi dekho ! pugala naTaDo tihAM A lekho !.... dhruvapada. cAlI rahyuM anAdithI khoTuM, aviveka nATaka A moTuM.. nATaka. 1 temAM pudgala naTaDo nAce, varNAdimAna veSe mArca, paNa bIjo koI tyAM na ja nAce, pudgala eka ja tyAM to rAce... nATaka. 2 eha jIva to rAgAdi azuddha, pudgala vikArathI viruddha, caitanya dhAtumaya mUrti zuddha, bhagavAna amRta bhAkhe buddha... nATaka. 3 vasaMtatilakA jIvAdajIvamiti lakSaNato vibhinnaM, jJAnI janonubhavati svayamullasaMtaM / ajJAnino niravadhipravijjUMbhitoyaM, mohastu tatkathamaho bata nAnaTIti ||43 / / vasaMtatilakA asminnanAdini mahatyavivekanATye, varNAdimAnaTati pudgala eva nAnyaH / rAgAdipudgalavikAraviruddhazuddha - caitanyadhAtumayamUrtirayaM ca jIvaH / / 44|| 744
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 45 "jJAnane upAsIe - kUcano rAga zAna karavatathI jIva ajIvano, bheda kauzala abhyAsIe.... jJAna. (dhruvapada). 1 jIva ajIva be dravyanI joDalI, anAdinI A joDI, jJAna-karavatathI kASTha zuM sphaTa be, phADa pADI te troDI... jJAna. 2 jIva ajIva A phuTa vighaTanA, ema haju na jyAM pAmiyA, tyAM to jagatamAM vyApi rahelA, cetana rasa to jAmiyA... jJAna. 3 evI jagata vyApi vyakta vikasatI, citmAtra zaktithI pote, jJAtudravya atirasathI prakAziyuM, bhagavAna amRta jyote... jJAna. 4 maMdAkrAMtA itthaM jJAnakrakacakalanApATanaM nATayitvA, jIvAjIvau sphuTavighaTanaM naiva yAvatprayAtau / vizvaM vyApya prasabhavikasaddhyaktacinmAtrazaktyA, jJAtRdravyaM svayamatirasAttAvaduccai zcakAse ||45|| 745
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kartRkarma adhikAra amRta pada 46 juo ! jJAna jyoti A sphuratI, (2) kartta karma pravRtti jhUlatI... juo ! jJAnajyoti... (dhruvapada) 1 huM cida chuM eka ahIM kartA, karma krodha Adi A mhArUM, kartRkarma pravRtti evI, azonI zamavatI vAru... juo ! jJAnajyoti. 2 pRthak dravya nirupadhi bhAse, evuM sAkSAt vizva prakAze, paramodAtta dhIra te atize, bhagavAna amRta jyoti dIse... juo ! jJAnajyoti. 3 . ha amRta pada - 47 'jIvyuM dhanya tehanuM' - e rAga ugyuM zAna bhedanuM, ugyuM jJAna bhedanuM... dhruvapada para pariNati saghaLI chaMDatuM, khaMDatuM bhedavAdanA pAza... ugyuM jJAna bhedanuM. pAmyuM udaya jJAna akhaMDa A, jhagamaga pracaMDa prakAza... ugyuM zAna. 1 kartA karmanA kAryataNo kaho, kema hoya ahi avakAza... ugyuM jJAna. pudagalamaya karmanA baMdhano, kema hoya vaLI ahIM pAza ?... ugyuM jJAna. 2 kartA maDhyo kama paNa phiTiyuM, phiTse ajJAnanuM aMdhAra... ugyu zAna. chUTayuM karmanuM baMdhana AkarUM, jIvanmukta taNo avatAra... ugyuM jJAna. 3 AtmakhyAti'mAM AtmakhyAti karI, amRta khyAti pAmyA e apAra... ugyuM jJAna. bhagavAna amRtacaMdra munIMdra te, varSAvI amRtarasadhAra... ugyuM jJAna. 4 maMdAkrAMtA ekaH karttA cidahamiha me karma kopAdayo'mI, ityajJAnAM zamayadabhitaH kartRkarmapravRttiM / jJAnajyotiH sphurati paramodAttamatyaMtadhIraM, sAkSAtkurvannirupadhipRthagdravyanirbhAsi vizvaM ||46 || Da malinI parapariNatimujjhat khaMDayabhedavAdA nidamuditamakhaMDaM jJAnamuzcaMDamuccaiH / nanu kathamavakAzaH kartRkarmapravRtte riha bhavati kathaM vA paudgalaH karmabandhaH ||47 || ha 746 -
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 48 - e rAga (ratnamAlA) purANa puruSa A jJAnI prakAze, sAkSI jagatno svarUpe prabhAse, purANa puruSa A zAnI prakAze, sAkSI jagatno svarUpe prabhAse... purANa. 1 ema parabhAva prapaMca harIne, paradravyathI 52 nivRtti karIne, 'jaya jaya Arita Adi jiNaMdA' vijJAnaghana svabhAva dharaMto, svane abhayathI AsthA karaMto... purANa. 2 ajJAne karI atra pravartya, kartA karma klezathI nivRryo, purANa puruSa A jJAnI prakAze, sAkSI jagatno svarUpe prabhAse... purANa. 3 jJAnI thayelo ahIMthI prakAze, sAkSI jagatno svarUpe prabhAse, puruSa purANo vijJAnaghana A, varaSe bhagavAna amRta ghana A... purANa. 4 amRta pada - 49 dhanya re ! divasa A aho ! athavA 'bhekha re utAro rAjA bharatharI !' - e rAga. mIMDu mUkAve karmanuM, jJAnI kartRtva zUnya re, bhagavAna amRtacaMdranI, amRta vANI e suNya re... mIMDu mUkAve karmanuM. 1 vyApya - vyApakatA nizcaye, tadAtmAmAM ja hoya re, atadAtmamAM to kadI, vyApya - vyApakatA no'ya re... mIMDuM. 2 vyApya-vyApaka e bhAvanA, vinA saMbhava ema re, kartA-karmanA bhAvanI, sthiti zI ? kaho kema re... mIMDuM. 3 ema uddAma vivekathI, sarvabhakSI (grAsI) mahAteja re, te mahaTnA mahAbhArathI, tamam bhedato e ja re... mIMDuM. 4 jJAnI thaI tyAre lasI rahyo, puruSa A kartRtva zUnya re, bhagavAna amRtacaMdranI, 'AtmakhyAti' ananya re... mIMDuM. pa zArdUlavikrIDita ityevaM viracayya saMprati paradravyAnnivRttiM parAM, svaM vijJAnaghanasvabhAvamabhayAstighnuvAnaH paraM / ajJAnotthitakartRkarmakalanAt klezAnnivRttaH svayaM, jJAnIbhUta itazcakAsti jagataH sAkSI purANaH pumAn ||48|| l zArdUlavikrIDita vyApyavyApakatA tadAtmani bhavennaivAtadAtmanyapi, vyApyavyApakabhAvasaMbhavamRte kA kartRkarmasthitiH / ityuddAmavivekaghasmaramahobhAreNa bhiMdaMstamo, jJAnIbhUya tadA sa eSa lasitaH kartRtvazUnyaH pumAn ||49|| Da 747
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 50 amRta pada vijJAna jvAlA jvalaMta A prakAzatI, vijJAna jvAlA jvalaMta A prakAzatI... (dhruvapada). 1 jJAnI sva-parapariNati jANato, pudgala kaMI paNa te ja na jANato, aMtara vyArR vyApyatva na vedato, dhaiyano nitya atyaMta che bheda to... vijJAna, 2 kartA AtmA pudgala karma e ati, hRyanI kartA karma-bhramanI mati, tyAM lagI ajJAnathI bhAsatI, vijJAna jvAla jyAM lagI na prakAzatI... vijJAna. 3 bheda adaya karavata zuM jhaTa upajAvatI, bhagavAna amRta jyoti ullAsatI... vijJAna, 4 amRta pada 51, 52, 57, 54 dhanya re divasa A aho !' - e rAga - jaDa kriyA-karma te jaDa kare, cetana kriyA karma cetaMna re... (dhruvapada) bhagavAna amRta bhAkhiyuM re, tattva ciMtAmaNi rataMna re... jaDa kriyA-karma. 1 pariName jeha kartA hoya te, pariNAma te karma hoya re, pariNati je te kriyA-traNe, bhinna vastutAe no'ya re... jaDa kriyA-karma. 2 eka ja pariName che sadA, pariNAma ekano sadAya re, ekanI pariNati hoya che, aneka paNa eka ja hoya re... jaDa kriyA-karma. 3 be pariName na nizcaye, (kAraNa) pariNAma beno na hoya re, benI pariNati hoya nA, (kAraNa) aneka aneka ja sadAya re... jaDa kriyA-karma. 4 ekanA kartA be hoya nA, ekanA karma be no'ya re, ekanI kriyA be hoya nA, (kAraNa) eka aneka na hoya re... jaDa kriyA-karma. 5 tattva vijJAna e bhAkhiyuM, arcitya ciMtAmaNi samAna re, bhagavAna amRtacaMdrajI, 'vijJAnaghana' abhidhAna re... jaDa kriyA-karma. 6 55 sragdharA jJAnI jAnannapImAM svaparapariNatiM pudgalazcApyajAnan, vyApta vyApyatvamaMtaH kalayitumasaho nityamatyaMtabhedAt / ajJAnAtkartRkarmabhramamatiranayo bhAti tAvanna yAvat, vijJAnArci zcakAsati krakacavadadayaM bhedamutpAdya sadyaH ||50|| l AryA yaH pariNamati sa karttA yaH pariNAmo bhavettu tatkarma / yA pariNatiH kriyA sA trayamapi bhinnaM na vastutayA // 51|| ekaH pariNamatiH sadA pariNAmo jAyate sadaikasya / ekasya pariNatiH syAdanekamapyekameva yataH ||52|| nobhau pariNamataH khalu pariNAmo nobhayoH prajAyeta / ubhayorna pariNatiH syAdyadanekamanekameva sadA ||53 || naikasya hi kartArau dvau sto dve karmaNI na caikasya / naikasya ca kriye dve ekamanenaH yato na syAt // 54 // i Da Da Da 748
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 15 aham anAdi hArUM bALa re... bhAna tane kema nA've ? jJAna amRta jyoti A bhALa re... bhAna tane kema nA've ? 1 para huM karUM huM karUM huM karUM... bhAna tane. evuM ahamUnuM tamAruM AkarUM... bhAna tane. 2 anAdithI A vege doDatuM... bhAna tane. mohI jIvano keDo na choDatuM. bhAna tane. 3 vAyuM vArI zakAya na bAdhatuM. bhAna tane. ahaM brahmarAkSasa zuM vAdhatuM... bhAna tane. 4 vilaya eka vAra thaI jAya re... bhAna tane. pharI baMdhana to zuM thAya re... bhAna tane. 5 jJAnaghana Atma sujANane... bhAna tane. suNI bhagavAna amRta vANane.. bhAna tane. 6 zArdUlavikrIDita AsaMsArata eva dhAvati paraM kurvehamityuccakaiH, durvAraM nanu mohinAmiha mahAhaMkArarUpaM tamaH / tad bhUtArthaparigraheNa vilayaM yadyekavAraM vrajet, tatkiM jJAnaghanasya baMdhanamaho bhUyo bhavedAtmanaH ||55 / / 749
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 56 'bhekha re utAro rAjA bharatharI' - e rAga AtmabhAva ja kare AtmA, para sadA parabhAvajI, AtmA ja bhAva AtmanA, paranA te parabhAvajI... AtmabhAva ja kare. AtmA. 1 AtmabhAva te bhale zuddha ho, bhale azuddha vibhAvajI, paNa te sarvano kartA khare ! AtmA ja nizcaya bhAvajI..... AtmabhAva. 2 varNa-2sa-gaMdhAdi guNamayA, pudgala rUpa anekajI, karma nokarma e sarvano, kartA pudgala ekajI... AtmabhAva. 3 bheda jJAnano samajAvaze, e nizcaya siddhAMtajI, bhagavAna amRtacaMdrajI, daI samartha dRSTAMtajI... AtmabhAva. 4 amRta pada - 57 jJAna bhojana ajJAnathI bagADato, zAne rAgano raMga lagADato, gaja zuM khaDa A kharekhara ! khAya re, miSTa bhojana zuM khaDa milAya re... jJAnabhojana. 1 khaTamITho zrIkhaMDa A khAIne, khaTamIThA rasathI na dharAIne, ativRddhithI dohe gAyane, dUdha rasALuM pIvA dhAyane khaDakhAvApaNuM A choDane, jJAnabhojanamAM manane joDane ! bhagavAna amRtacaMdranI A vANane, amRtamayI sadAya pramANane !... jJAnabhojana. 3 jJAnabhojana. 2 anuSTup AtmabhAvAnkarotyAtmA, parabhAvAnsadA paraH / Atmaiva hyAtmano bhAvAH parasya para eva te // 56 // Da vasaMtatilakA ajJAnatastu satRRNAbhyavahArakArI, jJAnaM svayaM kila bhavannapi rajyate yaH / pItvA dadhIkSu madhurAmlarasAtigRddhayA, gAM dogdhi dugdhamiva nUnamasau rasAlaM // 57 // Da 750
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 58 ajJAne kartA thaI AtmA, AkuLa thaI akaLAya... dhruvapada. ajJAne mRga mRgajala pIvA, jalabuddhithI dhAya, ajJAne aMdhAre raju, mAnI sApa palAya... ajJAne kartA. 1 ajJAne ja vikalpa cakranA, karaNa cAkaDe caDAya, vAye hele caDatA sAyara zuM, hAya hiloLA khAya... ajJAne kartA. 2 zuddha jJAnamaya chatAMya pote, jana A kartA thAya, bhagavAna amRta jyoti bhUlI, AkuLa thaI akaLAya... ajJAne kartA. 3 amRta pada - 59 dhAra taravAranI sohalI dohalI" - e rAga jJAnI haMsa jANato, kartutva na ANato, jANe paNa kAMI paNa nA kare che, zuddha caitanya dhAtu pare rUDha te, zuddha amRta anubhava dhare che... zAnI haMsa. 1 haMsa jyama nIra ne kSIra vivecato, nIra ne kSIra viveka A, tema ja zAne karI vivecakatA dharI, para ane Atma vizeSa jANe.. jJAnI haMsa. 2 teha acalA khare ! caitanya dhAtu pare, nitya adhirUDha thaIne rahe che, teha jANe ja che kaMI na kare ja che, ema bhagavAna amRta kahe che... zAnI haMsa. 3 zarTUnavikIDita ajJAnAnmRgatRSNakAM jaladhiyA dhAvaMti pAtuM mRgA, ajJAnAttamasi dravaMti bhujagAdhyAsena rajjau janAH / ajJAnAcca vikalpacakrakaraNAdvAtottaraMgAbdhivat, zuddhajJAnamayA api svayamamI karvIbhavaMtyAkulAH // 58|| vasaMtatilakA jJAnAdvivecakatayA tu parAtmano ryo, jAnAti haMsa iva vAHpayasorvizeSaM / caitanyadhAtumacalaM sa sadAdhirUDho, jAnIta eva hi karoti na kiMcanApi ||59|| 751
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - dao "zrI supArzva jinarAja, tuM tribhuvana ziratAja' - e rAga juo ! jJAnano prabhAva ! juo jJAnano prabhAva, kare nAza kartRbhAva, juo jJAnano prabhAva !... 1 agni uSaNatA jaNAya, jala zItatA gaNAya, ema vyavasthA karAya, jJAna prabhAve kaLAya.. juo jJAnano prabhAva ! 2 mIThuM maracuM bhabharAya, lavaNa svAda avarAya, svAdabheda dUra thAya, zAne lavaNa kaLAya... juo jJAnano prabhAva! 3 svarase vikasatI nita, caitanya dhAtu taNI rIta, ane krodhAdinI rIta, zAne jaNAye surIta.. juo jJAnano prabhAva ! 4 bhedajJAnane prabhAva, bhedatI ja kartRbhAva, bhagavAna amRta svabhAva, jJAnajyoti e jamAva... juo jJAnano prabhAva ! 5 amRta pada - 1 AtmA Atmane jJAna karato, kAM ajJAna karaMta, ema AtmA A AtmabhAvano, kartA khare ! havaMta... AtmA Atmane jJAna karato. 1 paNa parabhAvano kartA te to, koI kALe paNa no'ya, bhagavAna amRtacaMdranI evI, amRta vANI jaya... AtmA AtmAne zAna karato. 2 amRta pada - 2 AtmA jJAna svayaM ja kharekhara ! Atma svayaM che jJAna, jJAna sivAya bIjuM ja kaho zuM, atra kare te jJAna ?... AtmA jJAna svayaM ja kharekhara ! 1 parabhAvano kartA A AtmA, te to A ajJAna, vyavahArIono moha ja che A, kahe amRta bhagavAna... AtmA jJAna svayaM ja kharekhara ! 2 maMdAkrAMtA jJAnAdeva jvalanapayasoroSaNyazaityavyavasthA, jJAnAdevollasati lavaNasvAdabhedavyudAsaH / jJAnAdeva svarasavikasannityacaitanyadhAtoH, krodhAdezca prabhavati bhidA bhiMdatI kartRbhAvaM // 60|| anuSTup ajJAnaM jJAnamapyevaM, kurvantrAtmAnamaMjasA | syAtkartAtmAtmabhAvasya, parabhAvasya na kvacit // 61 / / AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM jJAnAdanyat karoti kiM | parabhAvasya katmiA mohoyaM vyavahAriNAM / / 62 / /
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 63 'bhaiyA ! jIva jo pudgala karma kare nA, viSama A saMsAra' - e rAga koNa kare che teha ? nizcaya ne vyavahAra taNI to, vAta aTapaTI eha... jIva jo pudgala karma kare nA... 1 gurudeva ! AzaMkA e thAtI, vAta na muja samajAtI, kartA-karmanI vAta atize, aTapaTI A dekhAtI... jIva jo pudgala karma kare nA... 2 tIvra vegI he ziSya ! e tyAro, moha haNavAne kAje, - pudgala karmano kartA kahie, sAMbhaLaje ahiM A je... jIva jo pudgala karma kare nA... 3 bhagavAna amRtacaMdranI amRta, vANI A sAMbhaLaje, moha viSe utArI anAdi, amRta paMthe paLaje... jIva jo pudgala karma kare nA... 4 amRta pada - 64 'sAhebA ! vAsupUjya jiNaMdA' - e rAga dravya pudgala A pariNAmI, nija bhAvano kartA nAmI, ema pudgala pariNAma zakti, svabhAvabhUta sthita e vyakti... dravya pudgala. 1 teha sthita sate A khare ! che, jeha bhAva AtmAno kare che, teno teha ja kartta Thare che, bhagavAna amRtacaMdra vade che... dravya pudgala. 2 vasaMtatilakA jIvaH karoti yadi pudgalakarma naiva, kastarhi tatkuruta ityabhizaMkayaiva / eta rhi tIvrarayamohanibarhaNAya, saMkItyate zraNuta pudgalakarmakartR ||63|| Da upajAti sthitetyavighnA khalu pudgalasya, svabhAvabhUtA pariNAmazaktiH / tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM, yamAtmanastasya sa eva karttA ||64 || hra 753
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 5 "sAhebA ! vAsupUjya jigaMdA' - e rAga jIva dravya che A pariNAmI, nija bhAvano kartA nAmI.. (2) 1 ema jIvanI pariNAma zakti, svabhAvabhUta sthita e vyakti, aMtarAya jemAM na Ave, evI niraMtarAyA svabhAve... jIva dravya che A pariNAmI. 2 teha sthita sate A khare ! che, jeha bhAva svano kare che, mA - - - kartA teno ja teha Thare che, bhagavAna amRtacaMdra vade che... jIvadravya che. A pariNAmI. 3 amRta pada - dada jJAnamaya ja bhAva kyAMthI jJAnino, bIje khare ! nA hoya re, ajJAnamaya sau ajJAnino, kyAMthI ? bIjo nA hoya re... jJAnamaya ja bhAva. 1 samAdhAna karatA A bhagavAna, jJAnI amRta bhAkhe re, zAnI vinA bIjuM koNa enuM, rahasya AvuM dAkhe re... jJAnamaya ja bhAva. 2 upajAti sthiteti jIvasya niraMtarAyA, svabhAvabhUtA pariNAmazaktiH / / tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM, yaM svasya tasyaiva bhavetsa kartA // 65 / / AryA jJAnamaya eva bhAvaH kuto bhaved jJAnino na punaranyaH / ajJAnamayaH sarvaH kutoyamajJAnino nAnyaH // 66 // 754
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 67 jJAnamaya jJAninA bhAvo, ajJAninA ajJAna re. (2) dhruvapada. 1 jJAnInA bhAvo te sarve, jJAnathI ghaDiyA hoya re, ajJAnInA sarva teha to, annAne ghaDiyA joya re... jJAnamayA jJAninA bhAvo. 2 - suvarNanA bhAvo te sarve, suvarNa ghaDiyA jema re, jJAnInA bhAvo sarve te, zAne ghaDiyA tema re...... jJAnamayA jJAninA bhAvo. 3 loha taNA bhAvo te sarve, lohe ghaDiyA jema re, ajJAnInA bhAvo sarve, ghaDyA ajJAne tema re...... jJAnamaya jJAninA bhAvo. 4 bhagavAna amRta jyoti pragaTyuM, bhAva ajJAna vilAya re, jJAna bhAva vilAsa vilasato, AtmA svarUpa samAya re... jJAnamaya jJAninA bhAvo. 5 amRta pada Fe ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA, vyApI sadA ajJAnI re, - dravya karma nimitta bhAvonI, lahe hetutA ANI re... ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA. 1 mithyAtva avirati kaSAya yogo, dravya karmanA hetu re, tenA hetu AtmabhAvano, hoya ajJAna hetu re...... ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA. 2 ajJAna bhAva te AtmacaMdrane, grasato jANe ketu re, bhagavAna amRta jyoti jhage tyAM, kihAM rahe e hetu re... ajJAnamaya bhAvonI bhUmikA. 3 anuSTup jJAnino jJAnanirvRttAH sarve bhAvA bhavaMti hi / sarvepyajJAnanirvRttAH bhavaMtyajJAninastu te // 67 // Da ajJAnamayabhAvAnAmajJAnI vyApya bhUmikAM / dravyakarmanimittAnAM, bhAvAnAmeti hetutAM ||68|| Da 755
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 69 amRta sAkSAt pIe te viralA, amRta sAkSAt pIe te hIralA. (2). dhruvapada. 1 naya pakSanuM grahaNa je mUkI, pakSapAtathI jAya che cUkI, svarUpa durgamAM gupta bharAI, svarUpa gupta vase che sadAI... amRta sAkSAt. 2 vikalpa jAla jaTilathI chUTI, zAMtacitta thayelA akhUTI, amRta sAkSAt teo ja pIve, bhagavAna amRta jyoti jIve... amRta sAkSAta. 3 amRta pada - 70-89 dhAra taravAranI, sohalI dohalI' - e rAga. pakSa nita bhedato, tattva cita vedato, amRta anubhava kare tattvavedI... dhruvapada. eka kahe baddha che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattva vedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 70 eka kahe mUDha che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattva vedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 71 eka kahe rakta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cituM khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 72 eka kahe dviSTa che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattva vedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 73 upajAti ya eva muktvA nayapakSapAtaM, svarUpaguptA nivasaMti nityaM / vikalpajAlacyutazAMtacittA, sta eva sAkSAdamRtaM pibanti / / 69 / / ekasya baddho na tathA parasya, citi dvayo titi pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAta stasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 70 / / ekasya mUDho na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yasta ttattvavedI cyutapakSapAtastasyAti nityaM khalu ciccideva / / 71 / / ekasya rakto na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||72 / / ekasya dviyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAti nityaM khalu ciccideva / / 73 / / 756
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kahe karyu che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene pakSa nita. 74 eka kahe bhokyuM che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene. pakSa nita. 75 eka kahe jIva che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 76 eka kahe sUkSma che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene. pakSa nita. 77 eka kahe hetu che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 78 eka kahe hetu che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 79 ekasya kartA na tathA parasya citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||74 || ekasya bhoktA na tathA parasya citi dvayo dvaviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||75 || ekasya jIvo na tathA parasya, citi dvayo dvAviti pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||76 || ekasya sUkSmo na tathA parasya citi dvayo dvaviti pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 77 // ekasya heturna tathA parasya citi dvayo dvaviti pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||78|| ekasya kAryaM na tathA parasya citi dvayo dvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||79 || 757
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti eka kahe bhAva che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane, pakSapAte cUkyo, tatvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja nitya tene... pakSa nita. 80 eka kahe eka che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tatvavedana jhUkyo, cita khare ! cita ja nitya tene... pakSa nita. 81 eka kahe sAMta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tatvavedana jhUkyo, cit are ! cita ja nitya tene.. paNa nita. 82 eka kahe nitya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bane, pakSapAte cUkyo, tatvavedana jhUkyo, cita khare ! cita ja nitya tene paNa nita. 83 eka kahe vAcya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja nitya tene... pakSa nita. 84 eka kahe nAnA che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta be ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja nitya tene... pakSa nita. 85 ekasya bhAvo na tathA parasya, citi dvayo dvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||8|| ekasya caiko na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||81 // ekasya sAMto* na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtasta syAti nityaM khalu ciccideva / / 82 / / ekasya nityo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 83|| ekasya vAcyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva ||84 / / ekasya nAnA na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciMccideva ||85|| * pAThAMtara : zAMta 758
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kahe cetya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta ne ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 86 eka kahe dezya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta ne ema bane, pakSapAte cUkyo, tattvavedana mUkyo, cita khare ! cita ja che nitya tene.. pakSa nita. 87 eka kahe vedya che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta ne ema bene, pakSapAte cUkyo, tattvavedana jhUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 88 eka kahe bhAta che, apara kahe tema nA, cite pakSapAta ne ema bane, pakSapAte cUkyo, tattvavedana mUkyo, cit khare ! cita ja che nitya tene... pakSa nita. 89 S S S (70-89) amRta pada - 90 dhAra taravAranI' - e rAga (cAlu) ema IcchAnusAre bahu prakAra jyAM, vikalpa analpanI jAla jAme, . evI naya pakSanI, jaTila nija kakSanI, moTI aTavI vaTAvI virAme pakSa nita. 1 bahAra tyama aMtare, samarasa ja rasa dhare, evo svabhAva te svabhAva pAme, mAtra anubhUti jyAM, eka amRtamayI, Atma bhagavAna te AtmadhAme. pakSa nita. 2 ekasya cetyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 86 / / ekasya dRzyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtI / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 87|| ekasya vedyo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtI / yastattvAvedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 88|| ekasya bhAvo na tathA parasya, citi dvayo viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 89 / / S S S (78-89) vasaMtatilakA svecchAsamucchaladanalpavikalpajAlA - mevaM vyatItya mahatI nayapakSakakSA / aMtarbahisamarasaikarasasvabhAvaM, svaM bhAvamekamupayAtyanubhUtimAtraM ||10|| 759
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 91 - cAmara chaMda (nArA va) cinmayo mahAnuM teja jeha te ja chuM ja huM, A vikalpa IdrAla sarva tatkaNe kahyuM.. cinmayo mahAnuM teja. 1 IndrajAla uchaLata A anaMta raMgathI, puSkalA aticalA vikalpanA taraMgathI... cinmayo mahAna teja. 2 te nirasta jenuM mAtra viskuraNa kSaNe kare, teha cinmaya mahammaha teja huM khare !... cinmayo mahAnuM teja. 3 jyotathI mahaMta te amRta sadA jharaMta te, bhagavAna huM bhavaMta te amRta pade TharaMta te... cinmayo mahAnuM teja. 4 amRta pada - 92 cetuM samayasAra apAro, jeno kadIya na Ave pAro... catuM samayasAra. 1 cit svabhAve sabhara je bhariyo, bhAva amRtano che dariyo, parabhAvano che jyAM abhAva, svabhAvano sadA che bhAva... catuM samayasAra. 2 evo anubhavatAM viNa pAra, cetuM samayasAra apAra, baMdha paddhati sakala phagAvI, bhagavAna amRta jyoti jagAvI... cetuM samayasAra. 3 raMthoddhatA iMdrajAlamiMdamevamucchala - puSkalaccalavikalpavIcibhiH / yasya visphuraNameva tatkSaNaM, 57mati taf vinmada: 6rA (thA-742). vAtA ' citsvabhAvabharabhAvitabhAvA - 'bhAvabhAvaparamArthatayaikaM / baMdhapaddhatimapAsya samastAM, retaye samayasAramAM III (-143) 760
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 3 ratnamAlA purANa puruSa A parama prakAze, bhagavAn AtmA amRta prabhAse... dhruvapada. viNa nayapakSo acalo ja sAva, AkrAmaMto avikalpa bhAva... purANa puruSa A. 1 sAra samayano jeha jaNAto, gupacupathI svayaM svAda karAto... purANa puruSa A. 2 vijJAna ekarasa puNya A bhariyo, purANa puruSo amRta dariyo.. purANa puruSa A. 3 jJAna bhagavAnuM A darzana A che, je kaMIpaNa te eka ja A che... purANa puruSa A. 4 amRta pada - 94 AtmA gatAnugata kare AtmamAM, AtmA gatAnugata kare AtmamAM... dhruvapada. 1 cUke nija pravAhathI dUre, bhamato vikalpa jAlanA pUre, viveka-nimna gamanathI dUrathI, dorAyo nija pravAhe jorathI... AtmA gatAnugata kare. 2 AtmA vijJAnaikarase ghano, AtmA taEkarasIne ANato, gatAnugatatA nija AtmamAM, pAme jala zuM amRta bhagavAnamAM... AtmA gatAnugata. 3 amRta pada - 95 jIvyuM dhanya tehanuM re' - e rAga kartApaNuM bALa tuM ! - dhruvapada vikalpaka kartA kevala pare ! vikalpa kevala karma bhAsa ! bALa kartApaNuM bALa tuM!... 1 kartA-karmapaNuM savikalpanuM, pAme nahi kadI thavA nAza... kartApaNuM bALa tuM !.. 2 zArdUlavikrIDita AkramannavikalpabhAvamacalaM pakSairnayAnAM vinA, sAro yaH samayasya bhAti nibhRtairAsvAdyamAnaH svayaM / vijJAnaikarasaH sa eSa bhagavAnpuNyaH purANaH pumAn, jJAnaM darzanamapyayaM kimathavA yatkiMcanaikopyeyaM / / 13 / / S dUraM bhUrivikalpajAlagahane bhrAmyannijaudhAcyuto, dUrAdeva vivekanimnagamanAnIto nijaughaM balAt / vijJAnaikarasastadekarasitAmAtmAnamAtmAharan, Atmanyeva sadA gatAnugatatAmAyAtvayaM toyavat // 94 / / anuSTup vikalpakaH paraM kartA, vikalpaH karma kevalaM | na jAtu karma karmatvaM, savikalpasya nazyati / / 95 / /
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 9 jIvyuM dhanya tehanuM re' - e rAga kartApaNuM bALa tuM.. dhruvapada je kare te kevala karato rahe, jANe te rahe kevala jANa... kartApaNuM bALa tuM. 1 je kare te kvacit na jANato, jANe te kvacit kare na jANa... kartApaNuM bALa tuM. 2 amRta pada - 97. (rAga - uparanA pada pramANe) karavApaNAnI aMdara nizcaye, jANavApaNuM bhAse nA ja... kartApaNuM bALa tuM !. 1 jANavApaNA aMdara nizcaye, karavApaNuM bhAse nA ja... kartApaNuM bALa tuM!. 2 tethI jANavApaNuM karavApaNuM, banne bhinna bhinna tuM jANa... kartApaNuM bALa tuM!. 3 tethI jJAtA na kartA sthita e, bhagavAna amRtacaMdranI vANa... kartApaNuM bALa tuM!. 4 rathoddhatA yaH karoti sa karoti kevalaM, yastu vetti sa tu vetti kevalaM / ya karoti na hi vetti sa kvacita, yastu vetti na karoti sa kvacit // 96 / / iMdravajrA jJaptiH karotau na hi bhAsateMtaH, jJaptau karoti na hi bhAsateMtaH / jJaptiH karoti zca tato vibhinne, jJAtA na karteti tataH sthitaM ca // 17 // 762
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 98 (rAga - uparanA pada pramANe) kartA karmamahi na che nizcaye, karma paNa kartAmAM che nA ja... kartApaNuM bAla tuM !. 1 draDha eha niSedha je thAya che, kartA karmasthiti to kyAM ja... kartApaNuM bAla tuM !. 2 zAtA zAtAmahiM karma karmamAM, vastusthiti A vyakti sadA ja... kartApaNuM bAla tuM!. 3 to ya re ! nepathya moha zuM nATato? pokAre amRta munirAja... kartApaNuM bAla tuM!. 4 kartA-karmanuM tattvavijJAna A, bhAkhyuM "vijJAnaghana" bhagavAna... kartApaNuM bAla tuM !. 5 amRtacaMdra municaMdra aho ! prakAzyo jagamAM jJAnabhANa... kartApaNuM bAla tuM!. 6 amRta pada - 99 aho ! jJAnajyoti A pragaTI ! kartApaNuM sahu vighaTI... aho ! jJAnajyoti. 1 kartA kartA jema na thAye, karma paNa karma na ja thAye, jJAna jJAna ja jema ja hoye, pudgala paNa pudgala hoya... aho ! jJAnajyoti. 2 ema jJAnajyoti jvalita acala A, vyakta aMtaramAM udita A, cit zaktibhAre gaMbhIrA, bhAkhe bhagavAna amRta girA... aho ! zonajyoti. 3 | Iti kartA-karma adhikArI II zArdUlavikrIDita kartA karmaNi nAsti nAsti karmApi tatkartari, dvaMdvaM vipratiSidhyate yadi tadA kA kartRkarmasthitiH / jJAtA jJAtari karma karmaNi sadA vyakteti vastusthiti - nepathye bata nAnaTIti rabhasA mohastathApyeSa kiM / / 98|| maMdAkrAMtA kartA kartA bhavati na yathA karma karmApi naiva jJAnaM jJAnaM bhavati ca yathA pudgalaH pudgalovi / jJAnajyoti calitamacalaM vyaktamaMtastathAccai . zcicchaktInAM nikarabharato'tyaMtagaMbhIrametat / / 19 / / 144 / / che te aMrtA-varSa mAM | 763
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti puNya-pApa adhikAra amRta pada - 100 jJAna-amRtacaMdra udaya A pAme, jJAna amRtacaMdra udaya A pAme.... (dhruvapada) ghana amRtarasano jAme, ghana amRtarasano jAme, moharaja nirbhara je gALe, sudhArasavarSi taraboLe.. jJAna amRtacaMdra. 1 te karma zubhAzubha bheda, ya bhedapaNuM ja nivede, tene aikya ja jeha pamADe, bheda vibhrama sarva bhagADe... jJAna amRtacaMdra. 2 evo moharaje gALaMto, jJAna-amRtacaMdra udato, bhagavAna amRtarasa varavaMto, karma kali sakala karaito... jJAna amRtacaMdra. 3 amRta pada - 101 - "jJAnane upAsIe" - e rAga. zudrikA udare joDale janmyA, zUdra sAkSAt be bAla, jAti bheda bhrame bhamI rahyA che, juo ! juo ! tasa hAla... zudrikA udare. 1 eka to ucharyuM ghare brAhmaNanA, bIjuM zUdranA ghera, te te jAtirUpa mAne potAne, juo saMgatano phera !... zudrikA udare. 2 eka tyaje che dUrathI madirA, dharI brAhmaNatva abhimAna, bIje madirAthI nhAya che nitya, zUdrapaNuM nija mAna... zudrikA udare. 3 . paNa A banne to zudrikA udare, joDale janmyA be bAla, sAkSAt zUdro A bhamI rahyA che, jAti bheda bhrame hAla.. zudrikA udare. 4 svabhAvoktimaya anyoktithI kahyuM, bhagavAna amRtacaMdra, puNya-pApa eka pudgala jAti, marma samajI lyo AnaMda... zudrikA udare. 5 drutavilaMbita tadatha karma zubhAzubhabhedato, dvitayatAM gatamaikyamupAnayan / glapitanirbharamoharajA ayaM, svayamudetyavabodhasudhAplavaH ||100|| maMdAkrAMtA eko dUrAttyajati madirAM bAhmaNatvAbhimAnA - danyaH zUdraH svaya mahamiti snAti nityaM tayaiva / dvAvapyetau yugapadudarAnnirgatau zUdrikAyAH, zUdrau sAkSAtathaca carato jAtibhedabhrameNa ||101 / / 764
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 102 dhAra taravAranI' - e rAga karma sarva nizcita, baMdha mArgAzrita, tethI abheda te eka hoya, tethI te to svayaM, karma samasta e, baMdhano hetu abheda joye.. karma sarva. 1 zubha vA azubha ho, puNya vA pApa ho, baMdhano hetu te sarva ISTa, kevala pudgalamayA, baMdhanA mArgane, AzratuM sarva te to aniSTa... karma sarva. 2 hetu svabhAva anubhava Azraya taNo, hoya atre sadAye abheda, teha kAraNa thakI, atra nizcaya nakI, karmano hoya nA koI bheda... karma sarva. 3 zubha vA azubha vA, jIva pariNAma te, kevala ajJAna rUpa eka cheka, ekapaNuM tasa sate, kAraNa abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 4 zubha vA azubha vA, pugala pariNAma te, kevala pudgalamayA eka cheka, ekapaNuM tata sate, svabhAva abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka karma sarva. 5 zubha vA azubha vA, sakala phalapAka e, kevala pudgalamayo eka cheka, ekapaNuM tata sate, anubhava abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 6 zubha vA azubha vA, kevala pudgalamayo, Azrato baMdhano mArga cheka, ekapaNuM sasa sate, Azraya abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 7 hetu svabhAva anubhava AzrayataNo, ema hotAM sadAye abheda, karma ekapaNuM sate, zubha azubha karmano, nizcaye hoya nA koI bheda.. karma sarva. 8 karma sarva nizcita, baMdha mArgAzrita, tethI abheda te eka hoya, tethI te to svaya, karma samasta e, baMdhano hetu abheda joye. karma sarva. 9 beDI ho lohanI, athavA suvarNanI, toya te hoya beDI ja beDI, puNya pApa baMdha be, choDI amRta bhajo, Atma bhagavAna A mokSa keDI... kama sarva. 10 upajAti hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM, sadApyabhedAnna hi karmabhedaH / tadvaMdhamArgAzritamekamiSTa, svayaM samastaM khalu baMdhahetuH / / 765
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 103 karma sarva ja baMdhano hetu, jJAna ja mokSataNo hetu, jJAna ja vihita zivahetu, kahe sarvajJo zivasetu. karma sarva ja baMdhano hetu. 1 karma sarva ja baMdhano hetu, avizeSathI jANa ja e tuM, ema sarvavidoe bhAkhyuM, zuddha pragaTa tattva e dAkhyuM... kama sarva ja baMdhano hetu. 2 loha suvarNa beDI zuM emAM, zubha azubha bheda tuM le mA ! karma sarva ja tethI niSedhyuM, jJAna ja zivahetu bodhyuM.. karma sarva ja baMdhano hetu. 3 bhagavAna sarvajJa amRta vANI, zivasukha amRtanI khANI, bhavyahita suvihita amRta e, suvihita zekhara "amRta' e... karma sarva ja baMdhano hetu. 4 amRta pada - 104 jJAna jJAnamAM cariyuM (phariya), e ja amRta muninuM zaraNuM, tyAM nirata svayaM te veda, parama amRta jJAnanuM jharaNuM.. jJAna e ja muninuM zaraNuM. 1 sarva sukRta duSkRta niSedhya, naiSkarma pravRtti vadhe, munio na hoya azaraNA, te to nizcaya hoye sazaraNA... jJAna e ja muninuM zaraNuM. 2 jJAna jJAnamAM pAchuM phariyuM, te ja tyAre muninuM zaraNuM, tyAM nirata svayaM te vede, parama amRta jJAnanuM jharaNuM... jJAna e ja muninuM zaraNuM. 3 bhagavAna Atama amRtacaMdra, varSe kevala jJAna nityaMda, anubhava amRtarasI municaMdra, bhagavAna te amRtacaMdra jJAna e ja muninuM zaraNuM. 4 svAgatA karma sarvamapi sarvavido yad, baMdhasAdhanamuzantyavizeSAt / tena sarvamapi tatpratiSiddhaM, jJAnameva vihitaM zivahetuH / / 103 / / zikhariNI niSiddhe sarvasmin sukRtadurite karmaNi kila, pravRtte naiSkarthe na khalu munayaH santyazaraNAH / tadA jJAne jJAnaM praticaritameSAM hi zaraNaM, svayaM vindantyete paramamRtaM tatra niratAH / / 104 / /
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 105 jJAnAtmabhavana anubhUti, jJAnAtmabhavana anubhUti, e ja zivasuMdarInI dUti, e ja zivasuMdarInI dUti... jJAnAtmabhavana. 1 je A jJAnAtmabhavana bhAse, dhruva acala atyaMta AbhAse, zivano nizcaya A hetu, ziva svayaM ja teha A hetu... jJAnAtmabhavana. 2 ethI anya baMdhano hetu, baMdha svayaM ja teha A hetu, tethI jJAnAtmapaNuM bhavana, te nizcaya che anubhavana... jJAnAtmabhavana. 3 zAnAtmabhavana anubhUti, e ja zivasuMdarInI ti, bhAkhI jJAnabhavananI bhUti, bhagavAna amRtacaMdra vibhUti... jJAnAtmabhavana. 4 amRta pada - 106 jJAnabhavana ja mokSano hetu, jJAnabhavana ja mokSano hetu, jJAnabhavana ja mokSa saMketu, jJAnabhavana ja mokSa saMketu... jJAnabhavana ja mokSano hetu. 1 zAnabhavana te jJAna bhAve, jJAnanuM bhavana je thAve, jJAnabhavana ja eka jyAM hoya, anya bhavana na kaMI paNa joye.. jJAnabhavana ja mokSano hetu. 2 zAnabhavana te zAna svabhAve, vRtta vRtti zuM varte sadAye, jJAna svabhAva kadI nA jAye, kevala jJAna bhavanamAM dhAye... jJAnabhavana ja mokSano hetu. 3 zAnabhavana mohetu AthI, eka dravya svabhAvapaNAthI, jJAnabhavana ja mokSano hetu, bhagavAna amRta zAne rahe tuM... jJAnabhavana ja mokSano hetu. 4 zikhariNI yadetad jJAnAtmA dhruvamacalamAmAti bhavanaM, zivasyAyaM hetuH svayamapi yatastacchivaM iti / atonyaddhaMdhasya svayamapi yato baMdha iti tat, tato jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtirhi vihitaM / / 105 / / anuSTupa vRttaM jJAnasvabhAvena, jJAnasya bhavanaM sadA / ekadravyasvabhAvatvAnmokSahetustadeva tat ||106 / / 767
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 107 karmakaraNa na mokSano hetu, karmakaraNa na mokSano hetu, jJAnabhavana ja mokSano hetu, jJAnabhavana ja mokSasaMketu... karmakaraNa na mokSano hetu. 1 jJAnabhavana ja te jJAna bhAve, jJAnanuM bhavana je thAve, jJAnabhavana ja eka jyAM hoye, anya bhavana na kaMI paNa joye.... karmakaraNa na mokSano hetu. 2 jJAnabhavana te karmasvabhAve, vRtta vRtti zuM na kadAye, jJAnasvabhAva kadI nA jAye, karma karaNamAM kadI na dhAye... karmakaraNa na mokSano hetu. 3 karmakaraNa na mohetu AthI, anya dravya svabhAvapaNAthI, jJAnabhavana ja mokSano hetu, bhagavAnuM amRta jJAne vahe tuM.. karmakaraNa na mokSano hetu. 4 amRta pada - 108' karmakaraNa trikAraNe niSedhyuM, mokSa lakSya jJAnabhavane vevyuM, karmakaraNa trikAraNe niSedhyuM, mokSa lakSya jJAnabhavane vebu... karmakaraNa. 1 mohetu tirodhAna karatuM, baMdha paNuM svayaM tasa TharatuM, mokSa hetu tirodhAyi bhAva, karma tethI niSedhyuM sAva... karmakaraNa. 2 darzana jJAna cAritra bhAva, mokSa hetu e AtmasvabhAva, tenuM karma kare tirodhAna, karma tethI niSedhyuM jANa !... karmakaraNa. 3 karma beDI puruSane bAMdhe, saMsAra kArAgRhamAM goMdhe, svayaM baMdhapaNuM che Ama, tethI karma niSedhyuM tamAma... karmakaraNa. 4 samyaga darzana jJAna cAritra. karma udaya kare viparIta. mokSahetu tirodhAyi bhAva, karma tethI niSedhyuM sAva.. karmakaraNa. 5 karmakaraNa trikAraNe ema, niSedhyuM sarvathA tema, bhagavAna amRta amRtavANI, jJAnabhavane lyo e mANI... karmakaraNa. 6 anuSTup vRttaM karmasvabhAvena, jJAnasya bhavanaM na hi / dravyAMtarasvabhAvatvAnmokSahetu na karma tat / / 107|| mokSahetutirodhAnAdvaMdhatvAtsvayameva ca / mokSahetutirodhAyibhAvatvAttaniSedhyate / / 108 / / S 768
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 109 "vItarAga jaya pAma' - e rAga mumukSune sarva karma saMnyAsa, mumukSune sarva karma saMnyAsa, sadA kArya jethI uddhatarasa, pAme jJAna prabhAsa... mumukSune sarva karma saMnyAsa. 1 puya-pApanI pachI kathA zI ? ka sarva saMnyAsa, zubhAzubha karma bheda ja zyo tyAM, niSkarma jyAM abhyAsa... mumukSune sarva karma saMnyAsa. 2 samyakatvAdi nija svabhAvanA, bhavana thakI uddAma, hetu hotuM mokSataNuM A, jJAna ja amRta dhAma... mumukSune sarva karma saMnyAsa. 3 pratibaddha naiSkarma sAthamAM, uddhatarasa A jJAna, anubhava amRta pAna karatuM, doDe svayaM bhagavAna... mumukSune sarva karma saMnyAsa. 4 niSkarma evuM uddhatarasa A, jJAna saMvege doDe, bhagavAna amRta dhAma mokSamAM, mumukSune nita joDe... mumukSune sarva karma saMnyAsa. 5 amRta pada - 110 dhAra taravAranI' - e rAga karma to baMdhano hetu nizcaya Thare, jJAna eka ja pare ! mokSa hetu, eha nizcaya sadA hRdayamAM je dhare, te mumukSu lahe mokSa setu... karma to baMdhano hetu. 1 jyAM lagI jJAnanI karmavirati ja te, pAka samyakapaNe nA ja pAme, - tyAM lagI karma ne jJAnano samuccayo, paNa karyo ko kSati na eha ThAme.... karma to baMdhano hetu. 2 kiMtu A karma ne jJAnanA samuccaye, karma je avazathI ullase che, te to baMdhArtha kevala ahIM hoya che, eha nizcaya sadAye lase che. karma to baMdhano hetu. 3 atra mokSArtha to sthita eka ja parama, jJAna vimukta je Apa Ape, kevala jJAna viNa anya jyAM bhAva nA, evuM A jJAna bhavabaMdha kApe... karma to baMdhano hetu. 4 eha nizcaya sadA hRdayamAM je dhare, te jano anukrame karma vAmI, kevala jJAna bhagavAna sthita anubhave, parama amRta te AtmarAmI.. karma to baMdhano hetu. 5 zArdUlavikrIDita saMnyastavyamidaM samastamapi tatkarmaiva mokSArthinA, saMnyaste sati tatra kA kila kathA puNyasya pApasya vA / samyakvAdinijasvabhAvabhavanAnmokSasya heturbhava - neSkarmyapratibaddhamuddhatarasaM jJAnaM svayaM dhAvati ||109 / / yAvatpAkamupaiti karmavirati nisya samyak na sA, karmajJAnasamuccayo'pi vihitastAvanna kAcit kSatiH / kiM tvatrApi samullasatyavazato yatkarma baMdhAya ta - nmokSAya sthitamekameva paramaM vimuktaM svataH / / 110 //
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 111 dhAra taravAranI" - e rAga jJAnI haMsa te tare, vizva sara upare, jJAna saMtata svayaM te bhavaMtA, karma kadI nA kare, vaza pramAdane khare ! je kadI thAya nA satya saMtA... zAnI haMsa. 1 magna karma paMka e, anna jana 2ka te, jaya bhavajala DUbI A apArA, karmanayanA ja avalaMbane tatparA, jJAna jANe na jeo bicArA... jJAnI haMsa. 2 magna te paNa vaLI DUbe bhavajala paDI, jJAnanaya IcchatA vacana aMge,. jJAnavArtA karA maMda udyama dharA, je jano vartatA ati svacchede... jJAnI haMsa. 3 vizva sara upare jJAnI haMsa te tare, jJAna satata svayaM je bhavaMtA, karma kadI na kare, vaza pramAdane khare ! je kadI thAya nA satya saMtA... jJAnI hiMsa. 4 taratAM ema AvaDe, teha bhavajala tare, te udAsIna rahI moja mANe, taratAM nahIM AvaDe, teha bhavajala bUDe, karmAMka magna te, duHkha khANe... jJAnI haMsa. 5 vizva mAnasa sare, muni udAsIna khare ! parama te haMsa, AnaMda mANe, bhagavAna amRta taNI vANI amRta taNo, jANato hoya te marma jANe... jJAnI haMsa. 6 amRta pada - 112 "saMraMbha AraMbha samAraMbha' - e rAga jJAnajyoti parama A ulasI, jJAna jyoti parama A ulasI, mohatamaH kavala je karatI, Atama amRtathI bharatI... jJAna jyoti parama A ulasI. 1 bhedonmAda baprarasabharathI, pItamoha naTavatuM dharathI, evuM karma sakala paNa balathI, karI mUla umUlana mUlathI... jJAna jyoti parama A. 2 helAthI jhaTa unmIlatI, nija sakala kalAthI khIlatI, evI parama kalA zuM keli, AraMbhatI jeha akelI... jJAna jyoti parama A. 3 jJAna jyoti parama e ulasI, jJAna jyoti parama e ulasI, mohatamaH kavala je karatI, Atama amRtathI bharatI... zAna jyoti parama A. 4 sakala kalA avikala kaLatI, kevala jJAna prakAze jhaLahaLatI, zAna jyoti ulasI AnaMde, bhagavAna Atma amRtacaMdra... jJAna jyoti parama A. 5 | Iti puNya-pApa adhikAra zArdUlavikrIDita magnA karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnaMti ye, magnA jJAnanayaiSiNo'pi yadatisvachaMdamaMdodyamAH / vizvasyopari te taraMti satataM jJAnaM bhavaMtaH svayaM, ye kurvaMti na karma jAtu na vazaM yAMti pramAdasya ca ||111 / / maMdAkrAMtA bhedonmAdabhramararasabharAnATyatpItamohaM, mUlonmUlaM sakalAmapi tatkarma kRtvA balena / helonmIlatparamakalayA sArdhamArabdhakeli jJAnajyotiH kavalitatamaH projajRmbhe bhareNa ||112 / / | rati kukhyApafSaH 770
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava adhikAra amRta pada - 113 bodha dhanurdhara jIte, durjaya bodha dhanurdhara jIte, raNa raMgabhUmAM Asava yoddho, bodha dhanurdhara jIte... bodha dhanurdhara jIte. 1 madabhara nirbhara maMthara pagale, gajeMdra zuM madamAto, Dolata Dolata Asrava Ave, raNarasathI chalakAto... bodha dhanurdhara jIte. 2 mUche tAla deto sahu janane, garva thakI paDakAre, mAI pUta ho Avo sAme, tRNa zuM jaga tucchakAre... bodha dhanurdhara jIte. 3 tasa paDakAra jhIlIne saMvara, yoddho Ave sAmo, bodha dhanuSa TaMkAra karaMto, garjAve raNadhAmo... bodha dhanurdhara jIte. 4 sAgara peTa na pANI hAle, nakhazikha Asrava bhALe, macchara zuM capaTImAM coLe, raNaraMge ragadoLe... bodha dhanurdhara jIte. 5 bhagavAna amRta AtmajyotinA, jJAna kiraNanA bANe, Asrava yoddhAne raNa jItI, anubhava amRta mANe... bodha dhanurdhara jIte. 6 ha amRta pada 114 'bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga - jJAnIne Asrava bhAva abhAva, jJAnIne Asrava bhAva abhAva...(2) jJAnIne Asrava bhAva abhAva. 1 rAga dveSa ne moha vihoNo, bhAva jIvano sAva, jJAnamayo ne jJAnamayo je bhAva... jJAnIne Asrava bhAva abhAva. 2 dravyakarma Asrava oghone, sarva ruMdhato sAva, bhagavAna amRtacaMdra vade A, bhAvArlRva abhAva... jJAnIne Asrava bhAva abhAva. 3 drutavilaMbita atha mahAmadanirbharamaMtharaM, samararaMgaparAgatAsravaM / ayamudAragabhIramahodayo, jayati durjayabodhadhanurdharaH // 113 // Da zAlinI bhAvo rAgadveSamohai vinA yo, jIvasya syAd jJAnanirvRtta eva / ruMdhan sarvAn dravyakarmAsravaughAn eSo'bhAvaH sarvabhAvAsravANAM / / 114 / / 5 771
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 115 zAnI nirAgnava jJAyaka eka ja, jJAnamayo eka bhAva, jJAnI eka bhAva sadA te, nitya nirAgnava sAva... jJAnI nirAjhava zAyaka. 1 bhAvAjhavano sAva abhAva ja, sva puruSArthathI prapanna, dravyAgnavathI vastusvabhAve, ApoApa ja bhinna... jJAnI nirAgnava lAyaka. 2 nitya nirAgnava jJAyaka evo, jJAnI te bhagavAna, anubhava amRta nitya nimagno, kare jJAnAmRta pAna... jJAnI nirAsrava jJAyaka. 3 amRta pada - 116 nitya nirAgnava AtmA hoye, jyAre jJAnI bhavaMta, Asrava sarva saMvarato amRta, jJAnabhavana vilasaMta... nitya nirAgnava. 1 buddhipUrvaka rAga samagra ja, svayaM saMnyAsa karaMta, abuddhipUrvaka te jItavA vAre vAra svazakti spRzata... nitya nirAsava. 2 ucchedato parivRtti jJAnanI, AtmA pUrNa bhavaMta, nitya nirAgrava hoya tyAre, jyAre jJAnI havaMta... nitya nirAgnava. 3 TaMkotkIrNa amRta evI e, amRta vANI mahaMta, bhagavAna amRtacaMdra bhAkhI, dAkhI viralA saMta... nitya nirAnsava. 4 upajAti bhAvAsravAbhAvamayaM prapanno, dravyAsravebhyaH svata eva bhinnaH / jJAnI sadA jJAnamayaikabhAvo, nirAsravo jJAyaka eka eva ||115|| zArdUlavikrIDita saMnyasya nijabuddhipUrvamanizaM rAgaM samagraM svayaM, vAraMvAramabuddhipUrvamapi jetuM svazakti spRzan / ucchiMdat parivRttimeva sakalAM jJAnasya pUrNo bhavan - AtmA nityanirAsravaH bhavati jJAnI yadA syAttadA / / 116 / / 772
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada dravya pratyaya saMtati sarve, hoya jIvaMtI toye, nitya nirAsrava jJAnI kyAMthI ? ema mati jo hoye... dravya pratyaya saMtati. 1 Atama anubhava amRta siMdhu, nitya nimajjana karatA, bhagavAna zAnI nitya nirAsrava, jo ! A rIte TharatA... dravya pratyaya saMtati. 2 117 amRta pada - : 118 pUrvabaddha A dravya pratyayo, bhale na sattA choDe, Atma samayane anusaratA, rahyA saMyoge joDe... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 1 to paNa sarva ja rAga dveSa ne, moha udAsInatAthI, jJAnIne kadI karmabaMdha to, avatarato nahi AthI... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 2 Atma anubhava amRta rasamAM, nitya nimagnA jJAnI, bhagavAna bhAra na nIkaLe tene, pratyaya kare zI hAni ?... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 3 amRta pada - 119 dhAra taravAranI sohalI' - e rAga rAga-dveSa-mohano, no'ya saMbhava kadI, jJAnIne ema che jJAnI vAco, rAga kadI nA kare, dveSa kadI nA dhare, moha kadI nA ja te jJAnI sAco... rAga-dveSa mohano. 1 teha kAraNa thakI, baMdha na ene nakI, te ja rAgAdi che baMdhahetu, amRta anubhava 2se, jJAnI bhagavAna lase, bhavajale anubhavAmRta ja setu... rAga-dveSa mohano, 2 anuSTup sarvasyAmeva jIvaMtyAM, dravyapratyayasaMtatI / kuto nirAsravaH jJAnI, nityameveti cenmatiH ||117 || l mAlinI vijahati na hi sattAM pratyayAH pUrvabaddhAH, samayamanusarato yadyapi dravyarUpAH / tadapi sakalarAgadveSamohavyudAsA davatarati na jAtu jJAninaH karmabaMdhaH ||118 || Da 773 - anuSTup rAgadveSavimohAnAM, jJAnino yadasaMbhavaH / tata eva na baMdhosya, te hi baMdhasya kAraNaM / / 119 / / cha
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 120 amRta pada - zuddha naya adhyAsIne je, sadA ekAgra kaLe che, baMdha vihUNo sAra samayano, nizcaya te nirakhe che. zuddhanaya adhyAsIne je. 1 uddhata bodha che cihna ja jenuM, te naya zuddha adhyAsI, aikAgyane ja sadaiva kaLatA, je anubhava abhyAsI... zuddhanaya adhyAsIne je. 2 rAgAdithI muktamanA te, satata bhavaMtA saMtA, bhagavAna amRta baMdha vihUNo, samayasAra dekhaMtA... zudghanaya adhyAsIne je. 3 Da amRta pada 121 zuddhanayathI thaI pracyuta je, bodha e mUkI, karmabaMdhane bAMdhe che te, svarUpa padathI cUkI... zudghanayathI thaI pracyuta je. 1 zuddha svarUpe laI jAtA te, zuddhanayathI je cUkI, rAgAdino yoga lahe che, bodha badhoya mUkI... zudghanayathI thaI pracyuta je. 2 bhagavAna anubhava amRta chAMDI, karma baMdha te bAMdhe, pUrvabaddha dravyAsavathI jyAM, citra vikalpo sAMdhe... zuddhanayathI thaI pracyuta je. 3 - ha amRta pada 122 tAtparya atra jANo ! - zudghanaya nA tyajavo kadIye, zudghanaya Azrita AtmAne, zuddha dazAmAM ANo !... zuddhanaya nA tyajavo kadIye. 1 baMdha na teno atyAge che, baMdha ja tenA tyAge, bhagavAna anubhava amRta siMdhu, zudghanaya nA tyAge... zuddhanaya nA tyajavo kadIye. 2 vasaMtatilakA adhyAsya zuddhanayamuddhatabodhacihna maikAgrameva kalayanti yadaiva ye tu / rAgAdimuktamanasaH satataM bhavaMtaH, pazyaMti baMdhavidhuraM samayasya sAraM ||120 || Da pracyutya zuddhanayataH punareva ye tu, rAgAdiyogamupayAnti vimuktabodhAH / karmabaMdhahi bibhrati pUrvabaddha dravyAsravaiH kRtavicitravikalpajAlam ||121|| Da anuSTup idamevAtra tAtparyaM, heyo zuddhanayo na hi / nAsti baMdhastadatyAgAt, tattyAgAdvaMdha eva hi // 122 // 774
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 123 zAMta mahaste dekhe jagamAM, zAMta mahaste dekhe, zuddhanaye je sthiti karatAM, zuddha jJAnaghana pekhe... jagamAM zAMta mahasuM te dekhe. 1 dhIrodAra mahimAvaMto, jeha anAdi anaMto, evA bodhe dhRti dharaMto, zuddhanayo A saMto... jagamAM zAMta mahasuM te dekhe. 2 kRtI janoe kadI na tyajavo, nizcaya deDha A bhajavo, sarvakaSa karmono A to, zuddhanayo nita sajavo... jagamAM zAMta mahasuM te dekhe. 3 - zuddhanaye tyAM sthiti karatA, te jJAnI bhagavaMtA, sva razmicakra bahAra nIkaLatuM, jhaTa saMharI laI saMtA.. jagamAM zAMta mahasuM te dekhe. 4 pUrNa jJAnaghana ogha acala eka, zAMta mahasu dekhatA, bhagavAna amRtacaMdra jyotinuM, pUrNa svarUpa pekhatA... jagamAM zAMta mahasuM te dekhe. 5 amRta pada - 124 unmagna thayuM e jJAna amRta A, unmagna thayuM jJAna, loka paryata atula A pragaTya, bhagavAna kevalajJAna... amRta A unmagna thayuM jJAna. 1 rAgAdi Amravano sAva ja, vigama zIgha thatAM ja, nityodyotI vastu parama kaMI, aMtara dekhatAM ja... amRta A unmagna thayuM jJAna. 2 unmagna thayuM A jJAna atula A, unmagna thayuM jJAna, amala acala amRta A evuM, unmagna thayuM jJAna... amRta A unmagna thayuM jJAna. 3 phAraskAra svarasa visarathI, plAvatuM bhAva tamAma, loka paryata amRta A pragaTya, bhagavAna kevalajJAna... amRta A unmagna thayuM jJAna. 4 / ti mAtra athavA // - zArdUlavikrIDita dhIrodAramahimnyanAdinidhane bodhe nibaghnan dhRti, tyAjyaH zuddhanayo na jAtu kRtibhiH sarvaMkaSaH karmaNAM / tatrasthAH svamarIcicakramacirAtsaMhRtya niryadvahiH pUrNa jJAnaghanaughamekamacalaM pazyaMti zAMtaM mahaH / / 123 / / maMdAkrAMtA rAgAdInAM jhaTiti vigamAt sarvatopyAsravANAM, nityodyotaM kimapi paramaM vastu saMpazyato'ntaH / sphArasphAraiH svarasavisarai plAvayatsarvabhAvA - nAlokAMtAdacalamatulaM jJAnamunmasnemetat ||124 / / - S || hari mAnava adhika | 775
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti saMvara adhikAra amRta pada - 125 cinmaya jyoti A ullasatI, cinmaya jyoti A ullasatI, nijarasa prAgabhAre lasabasatI, nija rasa prAgubhAre lasalasatI.. cinmaya jyoti. 1 virodhi AsaMsArathI maMDI, te saMvara yoddho khaMDI, jayathI ekAMte ja akhaMDI, thaI gayo atIva ghamaMDI.... cinmaya jyoti. 2 evo Asrava pADI heTho, nitya vijaya lahI je beTho, te saMvara saMpAdaMtI, cinmaya jyoti ullAsaMtI.. cinmaya jyoti. 3 pararUpathI thaI vyAvRttA, samyaka svarUpe niyata pravRttA; nija rasa prAgubhAre lasalasatI, bhagavAna amRta jyoti skuratI.. cinmaya jyoti. 4 amRta pada - 126 bhedajJAna caMdra udayato, bhedajJAna caMdra udayato, zuddha jJAna amRta varavaMto, daitayyata AnaMdo saMto !... bhedajJAna caMdra udayato. 1 cid rUpatA dharatuM jJAna, jaDarUpatA rAga ajJAna, evA jJAna ane A rAga, e beno karI vibhAga... bhedajJAna caMdra udayato. 2 bhedajJAna tIkSaNa karavatathI, karI kASTha zuM phADa satatathI, aMtaru dAruNa dAraNa karatuM, bhedajJAna amala udayaMta... bhedajJAna caMdra udayato. 3 saMto daitayuta AnaMdo! phagAvI sau parabhAva phaMdo, zuddha jJAna ghanaugha adhyAsI, eka amRta dhAme vAsI... bhedajJAna caMdra udayato. 4 "AtmakhyAti" sUtra sarjatAM, bhagavAna amRta garjatA, e divya vANI ucatA, nATaka samayasAramAM saMtA... bhedajJAna caMdra udayato. 5 zArdUlavikrIDita AsaMsAravirodhisaMvarajayaikAMtAvaliptAsrava - nyakkArapratilabdhanityavijayaM saMpAdayatsaMvaraM / vyAvRttaM pararUpato niyamitaM samyak svarUpe sphura - jyotizcinmayamujjvalaM nijarasaprAgbhAramujjambhate / / 125 / / S caidrUpyaM jaDarUpatAM ca dadhadoH kRtvA vibhAga dvayo - raMtAruNadAraNena parito jJAnasya rAgasya ca / bhedajJAnamudeti nirmalamidaM modadhvamadhyAsitAH, zuddhajJAnaghanaughamekamadhunA saMto dvitIyacyutAH // 126|| 776
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 127 'sAhebA vAsupUjya jiNaMdA' - e rAga zuddha AtmA ja teha lahe che, zuddhAtmAnubhave je rahe che, zuddhAtmAnubhave che je rahe che, zuddha AtmA ja teha lahe che... zuddha. 1 - zuddha aMtara Atama zodhe, keme karI dhArAvAhI bodhe, dhruva bodha pravAhe vahe che, zuddhAtmA anubhavato rahe che... zuddhAtmAnubhave je rahe che. 2 AtmArAma udaya to vahaMto, zuddha AtmA ja Atma lahaMto, parapariNati rodhe rahaMto, bhagavAna amRta ema mahaMto... zuddhAtmAnubhave je 2he che. 3 Da amRta pada - 128 'sAhebA vAsupUjya jiNaMdA' - e rAga akSaya karmamokSa te pAve, zuddha AtmAnubhava je bhAve, zuddha AtmalAbha ja je lAve, akSaya karmamokSa te pAve... zuddha AtmAnubhava. 1 bheda vijJAna zakti prabhAve, nija mahimArata je thAve, zuddha tattvAnubhava te pAve, nitya zuddhAtma lAbha ja lAve... zuddha AtmAnubhava. 2 magna zuddhAtma anubhava pUre, paradravya samastathI dUre, sthita acalita bhAve zUre, karmacakra sakala te cUre... zuddha AtmAnubhava. 3 paradravyathI dUra rahaMtAM, ema zuddhAtma anubhave saMtA, karmakSaye akSaya pada pAme, vhoMce bhagavAna amRta dhAme... zuddha AtmAnubhava. 4 mAlinI yadi kathamapi dhArAvAhinA bodhanena, dhruvamupalabhamAnaH zuddhamAtmAnamAste / tadayamudayadAtmArAmamAtmAnamAtmA, parapariNatirodhAcchuddhamevAbhyupaiti ||127|| Da nijamahimaratAnAM bhedavijJAnazaktyA, bhavati niyatameSAM zuddhatattvopalaMbhaH / acalitamakhilAnyadravyadUre sthitAnAM, bhavati sati ca tasminnakSayaH karmamokSaH ||128|| ha 777
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 129 "caMdra prabhu mukha caMda re sakhI dekhaNa de' - e rAga bheda vijJAna A bhAvavuM suNo saMtA re ! bhAvanuM A atyaMta... re guNavaMtA re, zaddha tattva anubhavavuM... saNo saMto re ! saMvara saMpAdata... 2 guNavaMtA re. 1 zuddha tattva upalaMbhatAM... suNo saMto re ! bhedavijJAne mAtra... re guNavaMtA re. 2 bhedavijJAna te kAraNe... suNo saMtA re ! bhAvavuM A atyaMta... re guNavaMtA re, bhagavAna amRta ema bhaNe... suNo saMtA re ! svarUpa saMvRta saMta... re guNavaMtA re. 3 - amRta pada - 130 (rAga - uparanA pada pramANe). bhAvavuM bheda vijJAna A... suNo saMtA re ! akhaMDa dhAre sadAya... re guNavaMtA re. tyAM lagI jyAM lagI jJAna A... suNo saMtA re ! jJAne pratiSThita thAya... re guNavaMtA 2. 1 "Atama-bhAvanA bhAvatAM'... suNo saMtA re ! "jIva lahe kevaLajJAna'... re guNavaMtA re. bhedavijJAne pAvatAM... suNo saMtA re ! bhagavAna amRta jJAna... re guNavaMtA re. 2 amRta pada - 131 (rAga - uparanA pada pramANe) bheda vijJAnathI siddha... re suNo saMtA re. je koI thayA siddha... 3 guNavaMtA 2. enA abhAve baddha re... suNo saMtA che. je koI rahyA baddha... re guNavaMtA re. 1 nizcaya A siddhAMta... re suNo saMta re. emAM koI na brAMta... re guNavaMtA re; bhagavAna amRta jJAnamAM...2 saNo saMtA re, ho jo sadA vizrAMta... 2 guNavaMta 2. 2 upajAti saMpadyate saMvara eva sAkSAt, zuddhAtmatattvasya kilopalaMbhAt / sa bhedavijJAnata eva tasmA - tadbhedavijJAnamatIva bhAvyaM / / 129 / / anuSTupa bhAvayed bhedavijJAnamidamacchinnadhArayA / / tAvadyAvatparAcyutvA, jJAnaM jJAne pratiSThitaM / / 130|| bhedavijJAnataH siddhAH, siddhA ye kila kecana / asyaivAbhAvato baddhA, baddhA ye kila kecana ||131 //
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta 56 - 13 jJAna jJAnamAM niyata udita A, zAzvata udyotavaMtu, svarUpa durge saMvRta sthita A, sahAtmasvarUpa saMtu... jJAna jJAnamAM niyata udita A. 1 bheda jJAna ucchalanA kalane, zuddha tattva anubhavane, rAga grAmanA pralayana kraraNe, karma taNA saMvaraNe... jJAna jJAnamAM niyata udita A. 2 AtmAmAMhi ja toSa dharaMtuM, amalAloka bhavaMtu, parama eka amyAna ja saMtu, plAna kadI na havaMtu... jJAna jJAnamAM niyata udita A. 3 jJAna jJAnamAM niyata udita A, zAzvata udyotavaMtu, bhagavAna "amRta jyoti' punita A, kevala jJAne phuratu... jJAna jJAnamAM niyata udita A. 4 | kRti saMvara madhaaR || maMdAkrAMtA bhedajJAnocchalanakalanAcchuddhatttvopalaMbhAt, sagagrAmapralayakaraNAt karmANAM saMvareNa / bibhrattoSaM paramamalAlokamamlAnamekaM, jJAna jJAne niyatamuditaM zAzvatodyotametat / / 132 / / | vi zaMkara maer
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nirjarA adhikAra amRta pada - 133 jJAna jyoti apAvRta te to, rAgAdithI mUccha na pAme, jJAna jyoti apAvRta te to, amRta anubhava jAme... jJAnajyoti apAvRta. 1 rAgAdi AmravarodhathI para saMvara, nija dhurA dhArato, karma AgAmI samasta bharathI, dUrathI sthito saMdhato... jJAnajyoti apAvRta. 2 pUrvabaddha to te have dahavA, atyaMta nirjarA vikAse, bhagavAna amRtacaMdranI vANI, anubhava amRta prakAze... jJAnajyoti apAvRta. 3 amRta pada - 134 jJAna taNuM sAmarthya teha che, vA vairAgya taNuM ja pare ! karmothI je karma bhoga'tAM, koI na baMdhana sparza kare... jJAna taNuM sAmarthya teha. 1 bhogI chatAM ya yogI e to, zAnI sAco jeha Thare, bhagavAna anubhava amRta siMdhu, nitya nimajjana teha kare.. jJAna taNuM sAmarthya. 2 zArdUlavikrIDita rAgAdyAsravarodhato nijadhurAM dhRtvA paraH saMvaraH, karmAgAmi samastameva bharato dUrAnnirudhana sthitaH / prArabaddhaM tu tadeva dagdhumadhunA vyAjRmbhate nirjarA, jJAnajyotirapAvRtaM na hi yato rAgAdibhi mUMchati // 133 / / anuSTup tad jJAnasyaiva sAmarthya virAgasya ca vA kila / yatko'pi karmabhiH karma bhuMjAno 'pi na badhyate // 134 / / 780
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 135 sevaka to ya asevaka jJAnI, bhogI chatAMya abhogI khare ! acarijakArI adbhuta ghaTanA, jogI viralA satya kare... sevaka toya asevaka jJAnI. 1 viSaya sevane paNa viSayanuM, svaphala bhogave je na naro, jJAna vaibhava virAgatA taNA, bala thakI adbhuta kharA !... sevaka toya asevaka jJAnI. 2 sevaka toya asevaka tethI, bhogI chatAMya abhogI Thare, pUrva karmathI prerita jJAnI, ciThThIno cAkara ja khare !... sevaka toya asevaka jJAnI. 3 lAbha hAnino svAmI zeTha ja, vANotara nA kadIya khare ! bhagavAna jJAnI anubhava amRta, siMdhu nitya nimagna kare !... sevaka toya asevaka jJAnI. 4 amRta pada - 136 samyagu dRSTine niyata hoya che, jJAna vairAgyanI zakti, sva vastutva kaLavA susamartha, juo ! Ama tasa vyakti... samya deSTine niyata hoya che. 1 svarUpa grahavA pararUpa tyAgathI, e sva vastutva pravyakti, kaLavA samartha niyata hoya che, samyagu daSTinI zakti... samyagu daSTine niyata hoya che. 2 A sva A para ema tattvathI, jANI pragaTa vibhakti, svamAM virAme parathI virame, sarva rAga yogathI virakti... samyagu deSTine niyata. 3 jJAna-vairAgyanI adbhuta evI, samyagu dRSTinI zakti, bhagavAna jJAnI amRtacaMdranI, anubhava siMdhu sakti... samya daSTine niyata. 4 rathoddhatA nAznute viSayasevane'pi yat, svaM phalaM viSayasevanasya nA / jJAnavaibhavavirAgatAbalAt, sevako'pi tadasAvasevakaH / / 135|| maMdAkrAMtA samyagdRSTe bhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH, svaM vastutvaM kalayitumayaM svAnyarUpAptimuktyA | yasmAd jJAtvA vyatikaramidaM tattvataH svaM paraM ca, svasmintrAste viramati parAt sarvato rAgayogAt / / 136 / / 781
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasara : AtmakhyAti amRta pada - 137 huM to samyagu deSTi svayaM chuM, mane baMdha kadI na ho, ema uMcuM phUleluM vadana, pulakita thaI je joye... huM to sabhya dRSTi. 1 te rAgIo paNa AcaratA, phAMko bhale te ghatA, AlaMbone bhale samati paratA, pASA adyApi havaMtA... huM to samyagu dRSTi. 2 AtmA-anAtmA avagama virahe, tenuM samyakta ghara che khAlI, bhagavAna amRtacaMdra garje che, te to vAta kare che ThAlI... huM to sabhyanuM dRSTi. 3 amRta pada - 138 dITho darizana zrI prabhujIno' - e rAga Avo ! Avo ! amRta amRta A, pada amRta A ahi dekho ! A anAdi saMsArathI mAMDI, pratipade rAgI pekho !... Avo ! Avo ! amRta amRta A. 1 mata sadA mohamadirA pAne, sukha rahyA je sthAne, apada apada te aMdho dekho ! Avo Avo ahiM pada A lekho !... Avo! Avo ! amRta A. 2 zuddha zuddha jyAM caitanya dhAtu, sva rasabhare rasamAtuM, sthAyi bhAvapaNAne pAme, bhagavAna amRta pada dhAme... Avo ! Avo ! amRta amRta A. 3 maMdAkrAMtA samyagdRSTiH svayamayamahaM Atu baMdho na me syA - dityuttAnotpulakavadanA rAgiNopyAcaraMtu / AlaMbatA samitiparatAM te yatodyApi pApA, AtmAnAtmAvagamavirahAtsaMti samyaktvariktAH // 137 / / AsaMsArApratipadamamI rAgiNo nityamattAH, suptA yasminnapadamapadaM tadvibudhyadhvaMmaMdhAH / etaitetaH padamivamidaM yatra caitanyadhAtuH, zuddhaH zuddhaH svarasabharataH sthAyibhAvatvati / / 138 / / 42
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta 54 - 139 '2vAmI sujAta suhAyA' e rAga pada jJAna eka ja pada cAkho ! pada amRta eka ja pada cAkho ! bIjuM badhuM ya phagAvI nAMkho, zAna amRta pada sthira rAkho... pada jJAna eka ja. 1 vipadonuM apada pada evuM, eka ja te svAda levA jevuM, pado anya je padanI pAse, apado ja kharekhara ! bhAse... pada zAna eka ja. 2 bhagavAna amRtacaMdranI vANI, suNI anubhava amRta khANI, anubhava jIbhe leze je jANI, jJAna pada leze te mANI... pada zAna eka ja. 3 amRta pada 140 eka zAyaka bhAvathI bhariyo, mahAsvAda leto jJAna dariyo, svAda dvandvamaya khamI na zakato, nija vastu vRtti ja vedato... pada zAna eka ja. 1 AtmA AtmAnubhava anubhAve, vivaza sthita thayo sva svabhAve, vizeSodaya bhraSTatAvaMtA, sAmAnyane sphuTa kaLatA... pada jJAna eka ja. 2 sakala jJAna ekatA pamADe, bhagavAna amRta Atma jagADe, amRtacaMdre munIndre bhAkhyuM, dAsa bhagavAne anuvadI dAkhyuM... pada zAna eka ja. 3 anuSTup ekameva hi tatsvAdyaM vipadAmapadaM padaM / apadAnyeva bhAsate padAnyanyAni yatpuraH || 139 || ha zArdUlavikrIDita ekaM jJAyakabhAvanirbhara mahAsvAdaM samAsAdayan, svAdaM dvaMdvamayaM vidhAtumasahaM svAM vastuvRttiM viMdam / AtmAtmAnubhavAnubhAvavivazo bhRzyadvizeSodayaM, sAmAnyaM kalayatkilaiSa sakalaM jJAnaM nayatyekartA // 140 // * 383
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 141 caitanya ratnAkara A uchaLe, caitanya ratnAkara A uchaLe, akhila bhAva maMDala rasa pIdho, tasa bhAre jANe madya pIdho... caitanya ratnAkara. 1 evI accha accha uchaLe jenI, saMvedana vyaktio enI, evo te A abhinna rasavALo, eka chatAM anekarUpa bhALo !.. caitanya ratnAkara. 2 abhuta nidhi Azcarya bharelo, utkalikAothI (moLa-uchALe) uchaLI rahelo, bhagavAna caitanyaratnAkara A, "amRtacaMdra amRta padadhara A... caitanya ratnAkara. 3 zArdUlavikrIDita acchAcchAH svayamucchalaMti yadimAH saMvedanavyaktayo, niSpItAkhilabhAvamaMDalarasaprAgbhAramattA iva / yasyAbhinnarasaH sa eSa bhagavAnekopyanekIbhavan, valgatyutkalikAbhiradbhutanidhi zcaitanyaralAkaraH ||141 / / 784
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 142 'vIra suto kAM sutA rahyA cho ?' e rAga kleza karo bhale kleza karo koI, karmo karI bhale kleza karo !... dhruvapada. 1 duSkara atizaya mokSa parAZkha, karmo karI bhale kleza karo ! mahAvrata-tapa bhArathI bhAMgI (bhagna), koI bhale cira kleza karo !... kleza karo. 2 - ema aneka prakAre kleze, bhale atizaya te mathatA, kiMtu jJAnaguNa vinA jJAnapada, pAmavA na ja samartha thatA... kleza karo. 3 jeha jJAnapada nirAmaya ja A, svayaM ja saMvedAI rahyuM, jeha jJAnapada mokSa ja sAkSAt, bhagavAna amRtacaMdre kahyuM... kleza karo. 4 ha amRta pada - 143 - yatna karo re yatna karo ! jaga, pada kaLavA A yatna karo ! karmathI durlabha jeha sulabha che, sahaja sva bodha kalAthI kharo !... yatna karo. 1 = tethI A nija bodha kalAnA, baLathI kaLavA yatna karo ! satata jagata A pada pAmIne, bhagavAna pada amRta varo !... yatna karo. 2 zArdUlavikrIDita klizyatAM svayameva duSkaratarai rmokSonmukhaiH karmabhiH, klizyatAM ca pare mahAvratatapobhAreNa bhagnA ciraM / sAkSAnmokSa idaM nirAmayapadaM saMvedyamAnaM svayaM, jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamaMte na hi || 142 || ha drutavilaMbita padamidaM nanu karmadurAsadaM, sahajabodhakalAsulabhaM kila / tata idaM nijabodhakalAbalAt, kalayituM yatatAM satataM jagat || 143 || 2 785
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AkhyAti amRta parda - 144 beDo bAI bUDato tAraze re' - e rAga jJAnIne paraparigrahanuM zuM kAma ? zAnIne paparigrahanuM zuM kAma ? nija para bheda jANIne jeNe, grahyo nija AtamarAmA.. jJAnIne pa2parigrahanuM zuM kAma ?. 1 aciMtya zaktino svAmI che, svayameva ja ja deva, ciMtAmaNi cinmArge ja cetana, eha aho ! svayameva jJAnIne pasparigrahanuM zuM kAma?. 2 sarvArtha siddhAtmapaNAthI je, sarvArtha siddha thaI deva, bhagavAne amRtacaMdra kare zuM, anya parigraha levI?... jJAnIne paraparigrahanuM zuM kAma?. 3 amRta pada - 145 parigraha ema phagAvI, samasta ja parigraha ema phagAvI, sAmAnyathI sva para avikano, hetu nizcaya bhAvI. samasta ja parigraha ema phagAvI. 1 ajJAna A choDI dauM evuM, evuM manamAM lAvI, have vizeSe te ja chAMDavA, eha pravo subhAvI samasta ja parigraha ema phagAvI. 2 bhagavAna amRtacaMdra zAnI che, nitya zuddha svabhAvI, anubhava amRtarasa siMghumAM, AtmA diye mAvI... samasta ja parigraha. 3 upajAti aciMtyazaktiH svayameva deva - zcinmAtraciMtAmaNireSa yasmAt / sarvArthasiddhAtmatayA vidhatte, jJAnI vicistha in j44 vasaMtatilakA itthaM parigrahamapAstha samastameva, sAmAnyataH svaparayauravivekahetuH / ajJAnamujjhitumanA adhunA vizeSAde bhUyastameva parihartumaya pravRttaH / / 145 / /
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 14s rILA vRtta pUrvabaha nija karmavipAke, zAnine yadi hoya upabhoga, ho je bhale ! paNa roga viyoge, pAme parigraha bhAva prayoga. 1 Atama anubhava amRtasaramAM, parema haMsa je nitya maMta, bhagavAna zAnI amRtarasI te, parigraha viSa sadA vasaMta. 2 amRta pada - 147 vaidya vedaka vibhAve calatve, kalita ja ma vedAya, tethI sarvathI virakti pAme, zAnI na kAMdhe kAM tha... vedya vedaka. 1 veda, vedya kaMI paNa kAMkSe, meM kyAM hAjara thAya, vedaka tyAM to cAlI gayo che, vedaka avara jaNAya. vedya vedaka. 2 kAMti vedya jyAM hoya tyAre, kAMkSamAro nA hoya, ne jyAM kAMkSanAro te hoya, vedya bIjuM tyAM joya. vedya vedaka. 3 vedya vedakanuM cakra A ema je, pharatuM pharatuM jAya, vedaka bIje vedya ja bIjo, anavasthA ja jaNAya... vedya vedaka: 4 vedya vaidakanuM te vijJAna e, zAnI vedato Apa, vaidya vaidakano saMbaMdha che tethI, khAya nahi bhUla thApa... vedya vedaka. 5 vaidya vaidakanuM tattva vijJAna e, vijJAnadhana bhagavAna, amRtacaMdra municaMdra bhAkhyuM, karavA amRta pAna... vedya vedaka. 6 svAgatI vRttaM - pUrvavaddhanijakarmavipAkAd-jJAnino yadi bhavatyupabhogaH / tadbhavatva ca rAgaviyogA - nameti na parigrahabhAvaH / / 146 / / vedhavedakabhAvacalatvA-dvedhate na khalu kAMkSitamaiva / tena kAMkSiti meM kicana vidvAna, sarvatIpyativiraktimupaiti / / 147||
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 148 zAnIne karma na parigraha bhAva, jJAnine karma na parigraha bhAva, karma parigrahabhAva na pAme, pAme nahiM ahiM sAva... zAnine karma na parigraha bhAva. 1 rAgarasathI khAlIkhama te, khAlI ghaTa zuM bhAva ! rAgarasathI korA jJAnI, korA dhokADa sAva. jJAnine karma na parigraha bhAva. 2 rAgamukti akaSAyita vacce, svIkRta ja loTa bahAra, paNa aMtamAM pese ja nahiM, rahe bahAranI bahAra.. zAnine karma na parigraha bhAva. 3 karma parigrahabhAvathI nizcaye, zAnI na ja lepAya, asaMga jJAnI bhagavAna amRta, svarUpamAM ja samAya... jJAnine karma na. 4 amRta pada - 149 jJAnI to abaMdha hoya bhAva, zAnI to abaMdha hoya bhAva, rAgarasathI khAlI te to, khAlIkhama ghaTa jema sAva... jJAnI to abaMdha. 1 rAgarasa varjana zIla jJAnI, teno sahaja svabhAva, svarasathI ja sarva rAgarasa, jJAnI tyaja che sAva... jJAnI to abaMdha. 2 sakala karmathI nA lepAye, karma madhye patito ya, bhagavAna amRtacaMdra vade che, jJAnI evo hoya... jJAnI to abaMdha hoya bhAva. 3 jJAnino na hi parigrahabhAvaM, karma rAgarasariktatayaiti / rAgayuktirakaSAyitavastre svakRtaiva hi bahi TuMThatIha / / 148 / / jJAnavAn svarasato'pi yata syAt, sarvarArakSavartanazItaH | lipyate sakalakarmabhireSa, karmamadhyapatito'pi tato na ||149|| 788
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 150 bhale bhoga tuM ! bhale bhoga tuM ! zAni aho ! abaMdha, parAparAdha janito tujane, che nahi ahi ko baMdha... bhale bhoga tuM. 1 jevo tevo jeno je che, svabhAva ahiM tasa vazathI, anyAdaza ko rIte karavo, zakya nathI te parathI... bhale bhoga tuM. 2 ajJAna ko paNa rIta na bhavatuM, saMtata jJAna bhavatuM, parAparAdhajanita ahiM tujane, baMdhana ko na havaMtuM... bhale bhoga tuM. 3 hArA vAMke baMdhana tujane, nahi ko paranA vAMke, bhagavAna jJAna amRta pIto tuM, bhogava je udayAMke... bhale bhoga tuM. 4 amRta pada - 151 jJAnI sato vasa ! jJAnI saMtata tuM. jJAnI aho ! abaMdha. sva aparAdha thakI nahi to tuM. dhruva pAmIza ja baMdha... jJAna sato vasa. 1 zAnI ! karma kadI karavuM ucita nA, kiMcit kathAya tathApi, yadi kahe jo bhoguM chuM huM, para hArUM na kadApi... jJAna to vasa. 2 to nizcaya tuM durbhakta ja cho, bhoga lAlasA bhArI, choDI kadApi na chUTe evI, bhoga kuTeva ja hArI... jJAna sato vasa. 3 yadi kahe jo baMdha upabhoge, parano bhoga na hAre, to kAmacAra vicAra are ! te, zuM ahiM che nahi tyAre... zAna sato vasa. 4 jJAnI sato vasa nahi to pAmIza, baMdha svanA aparAdhe, bhagavAna jJAna amRta pIto tuM, rahe svarUpe samAdhe... jJAna sato vasa. 5 - zArdUlavikrIDita yAdRk tAdRgihAsti tasya vazato yasya svabhAvo hi yaH, kartuM naiSa kathaMcanApi hi parairanyAdRzaH zakyate / ajJAnaM na kathaMcanApi hi bhavet jJAnaM bhavat saMtataM, jJAnin bhuMkSva parAparAdhajanito nAstIha baMdhastava / / 150 / / S jJAnin karma na jAtu kartumucitaM kiMcittathApyucyate, bhuMkSve haMta na jAtu me yadi paraM durbhukta evAsti bhoH / baMdhaH syAdupabhogato yadi na tatkiM kAmacAro'sti te, jJAnaM san vasa baMdhameSyaparathA svasyAparAdhAtadhruvaM / / 151 / / 789 :
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 15ra karma phala parityAga ja jenuM, zIla eka jJAnI evo, karma karato paNa karyothI, baMdhAya na svayamevo... karmakala parityAga ja jenuM. 1 kartAne karma baLathI svaphalathI, yoje na jaIne sAme, karmataNuM phaLa levA Icche, te ja karmala pAme... karmala parityAga ja jenuM. 2 jJAna sato rAgaracanA tyajato, tethI sunijana evo, karma karato paNa karmothI, baMdhAya na svayamevo... karmakala parityAga ja jenuM. 3 karmakala parityAga ja jevuM, zIla eka jJAnI evo, bhagavAna amRtacaMta sunadro, sahajAnmasvarUpa devo... karmaphala parityAga ja jenuM. 4 amRta pada - 153 phula bhAgyuM te karma kare nA, pratItie ame evuM, ene ya kyAMyathI karma kaMI avaze, AvI paDe te levuM... phUla tyAkhyuM che. 3 AvI paze te zcita akaMpa, pUrama jJAna svabhAve, jJAnI karma zuM kare? kare na zuM? koNa jANe e bhAve ?... phala tyAkhyuM che. huM karmakala parityAgI evA, karma kare nA jJAnI, bhagavAna amRtacaMdra sunItA, jJAna amRtanA pAnI... phala bhAguM te. che, zArdUlavikrIDita kariM svaphalena yatkila balAlamaiva no yojayet, kurvANaH phalalipsureva hi phalaM prApnoti yatkarmaNaH / jJAnaM saMstapAstaracano no badhyate karmaNA, kurvANo'pi hi karma tatphalaparityAgaikazIlo muniH / / 152 / / vyaktaM yena phalaM sa karma kurute neti pratImo vayaM, kitvasyApi kuto'SThi kiMcidapi tatkarmAvazenApatet / tasminnApatite tvakaMpaparamajJAnasvabhAve sthito, jJAnI kiM kurute'tha kiM na kurute karmeti jAnAti kaH ||153 / /
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 154 "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga samya dRSTio ja samatha, sAhasa karavA AvuM, niHzaMka nirbhaya amRta jJAne, Atama amRta bhAvu.... samya daSTio samartha. 1 railokya AkhuM bhayathI caLatuM, mArga tyaje che jeno, evuM vaja paDatuM tyAre, ema na pharake vALa eno... sampan deSTio ja samartha sAhasa. 2 tyAre paNa nA leza DaratA, samyagu deSTi baMkA, nisarga nirbhayatAthI te to, sarva ja tyajIne zaMkA... sampa ducio ja samartha. 3 avadhya bodha vadhu sva jANatA, bodhathI mRta na thAtA, nizAMka nirbhaya amRta jJAne, bhagavAva amRta mAtA... sabhya daSTio ja samarzI. 4 samyagu dRSTio ja samartho, sAhasa karavA AvuM, niHzaMka nirbhaya amRta jJAne, Atama amRta bhAvu... samyagu dRSTio ja samartha. 5 amRta pada - 155 niHzaMka satata svayaM sahaja che, jJAna sadA videto, sahajatmasvarUpI jJAnI A, samyagu deSTi saMto, nizaMka satata svayaM sahaja te. 1 loka zAzvato eka eha che, vivikta AtmA karo, saMpUrNapaNe sakala vyakta A, anya sarvathI anero... niHzaMka satata svayaM sahaja che. 2 cit loka ja svayameva kevalo, ekalo je Aloke, loka apara A tethI aparo, hAro na ko A loke... niHzaMka satata svayaM sahaja che. 3 to A loka taNo jJAnIne, bhaya kyAMthI ja bhUvaMto, niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA hiMduto... nilAMka satata svayaM sahaja te. 4 bhagavAna amRta sahaja svarUpa, samyagu dRSTi saMto, niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA vidato... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 5 - zArdUnavikrIDita samyAdRSTaya eva sAisamidaM kartuM kSamaMte paraM, yadvaje'pi patatyamI bhayacalAlokyamuktAdhvani / sarvAmeva nisarganirbhayatayA zaMkAM vihAya svayaM, jAnaMtaH svamavadhyabodhavapuSaM bodhAccayavaMte na hi / / 154|| lokaH zAzvata eka eSa sakalavyakto viviktAmanaH, cillokaM vayameva kevalamayaM yallokasatyekakaH / loko'yaM na tavAparastaparastasyAsti tabhIH kuto, nidhAMkaH satataM svayaM sahajaM jJAnaM sadA vivati ||155 / / 391
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 156 vedanA eka A eka acala je, zAna svayaM vedAye, nirbheda veda-vedakanA balathI, anAkulothI sadAye... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 1 anya thakI Agata vedanAno, saMbhava nA ja havaMto, tethI vedanA taNo zAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ?... niHzaMka satata svayaM sahaja che. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA vidato, bhagavAna amRta sahaja svarUpa, samyagu deSTi saMto.. niHzaMka satata svayaM sahaja te. 3 amRta pada - 157 - - je sat nAza na pAme, niyata te, vastu sthiti A vyaktA; jJAna sata svayaM tata, tenuM zuM, trANa karavA para zakatA ?.. niHzaMka satata svayaM sahaja te..1 ethI AnA atrANa taNo, saMbhava kaMI na havaMto; tethI atrANa taNo jJAnIne, bhaya kyAMthI ja bhavaMto.. niHzaMka satata svayaM sahaja te...2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdato; bhagavAna amRta sahaja svarUpa, samyagRSTi..saMto niHzaMka satata svayaM sahaja te..3 amRta pada - 158 svarUpa te ja khare ! vastunI, gumi parama A hoye, svarUpamAM kAraNa bIjo ko, zakta pesavA no'ye... niHzaMka satata svayaM. 1 akRta jJAna te svarUpa puruSanuM, nizcaya ema ja hoya, ethI agupti eka jJAnanI, ahIM koI paNa no'ye... niHzaMka satata svayaM. 2 tethI agumi taNo- jJAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto, niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA vidato... niHzaMka satata svayaM. 3 bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyagu daSTi saMto, niHzaMka satata svayaM sahaja te, zAna sadA viMdato... niHzaMka satata svaya. 4 eSaikaiva hi vedanA yadacalaM jJAnaM svayaM vedyate, nirbhedoditavedyavedakabalAdekaM sadAnAkulaiH / naivAnyAgatavedanaiva hi bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vidaMti // 156 / / yatsannAzamupaiti tanna niyataM vyakteti vastusthitiH, jJAnaM satsvayameva tatkila tatastrAtaM kimasyAparaiH / asyAtrANamato na kiMcana bhavettabhIH kuto jJAnino, nizaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vidaMti / / 157 / / svaM rUpaM kila vastuno'sti guptisvarUpe na ya - cchaktaH ko'pi paraH praveSTumakRtaM jJAnaM svarupaM ca nuH / asyAguptirato na kAcana bharvettadbhIH kuto jJAnino, nizaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 158 / / O 792
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 amRta pada prANocchedane maraNa vade che, jJAna prANa AtmAnA, svayaM ja te to zAzvatatAthI, chedAtuM ja kadA nA... niHzaMka satata. 1 ethI enA maraNa taNo to, saMbhave kaMI na havaMto, tethI maraNa taNo jJAnine, bhaya kyAMyathI ja bhavaMto ?... niHzaMka satata. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdaMto, bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyag dRSTi saMto... niHzaMka satata. 2 - amRta pada - 160 eka ja jJAna anAdi anaMtuM, siddha svataH A AMhi; jeTaluM teTaluM A acala sadAye, dvitIyodaya ahiM nAMhi.niHzaMka, 1 tethI Akasmikano atre, saMbhava kaMI na havaMto; tethI Akasmikano zAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ?.. niHzaMka. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdaMto; bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyagdaSTi saMto-niHzaMka satata.3 prANocchedamudAharati maraNaM prANaH kilAsyAtmano, jJAnaM tatsvayameva zAzvatatayA no chidyate jAtucit / tasyAto maraNaM na kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 159 // ha ekaM jJAnamanAdyanaMtamacalaM siddhaM kilaitatsvato, yAvattAvadidaM sadaiva hi bhavennAtra dvitIyodayaH / tannAkasmikamatra kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 160|| Da 793
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 161 samyagudRSTi taNA lakSaNa A, sakala ja karma haNatA, samaye samaye nirjarA taNo, mahAprAsAda caNatA... samyagu deSTi taNA lakSaNa. 1 TaMkotkIrNa svarasathI bhariyo, jJAna amRtano dariyo, tenA sarvasva taNo bhAgI A, samyagudRSTi variyo.. samyagu deSTi taNA lakSaNa. 2 ene AmAM punaH jarAye, baMdha karmano no'ye, pUrvopAtta ja te anubhavatAM, niyata nirbhara hoya... samyagu deSTi taNA lakSaNa. 3 jJAna amRtanuM pAna karatA, samyagu deSTi saMtA, bhagavAna amRta zAnI pAme, nirjarA guNa anaMtA... samyagR dRSTi taNA lakSaNa. 4 S amRta pada - 162 samyagudRSTi naTarAja, nATaka karato re, vyApI gaganAbhoga, raMga nATaka karato re... samyagu daSTi naTarAja nATaka. 1 aSTa sva aMge saMgato, A mAce re, dhaMta ema nava baMdha, yogI sAce re... samyagu dRSTi naTarAja nATaka. 2 pUrvabaddha kSaya ANato, A vilAse che, nirjarA jogaNI jvAlane, ullAse che... samya daSTi naTarAja nATaka. 3 atirasathI chalakata, svayaM A mAce re, AdimadhyAMtathI mukta, zAna thaI sAce re... samyagu deSTi naTarAja nATaka. 4 vyApI gaganabhoga, raMga nATaka karato, samyagu deSTi zuM adhyAtma nATaka karato... samyagu deSTi naTarAja nATaka. 5 vizvaraMga vyApI zrIraMga ullAse re, kevala jJAnazrI saMga, raMge rAce re... samyagra dRSTi naTarAja nATaka. 6 jJAna brahma brahmAMDa vyApI sAce re, parabrahma jina sAkSAt, zuM A mAce re... samyagu daSTi naTarAja nATaka. 7 samyagu dRSTi bhagavAne, satu A sAce re, samyagu deSTi bhagavAna, amRte vAce re... samyagra dRSTi naTarAja nATaka. 8 | hari nita gAthAra | maMdAkrAMtA TaMkotkIrNasvarasanicitajJAnasarvasvabhAjaH, samyagdRSTe yadiha sakalaM ghnaMti lakSmANi karma / tattasyAsminpunarapi manAkarmaNo nAsti baMdhaH, pUrvopAttaM tadanubhavato nizcitaM nijaraiva / / 161|| S ruMdhan baMdhaM navamiti nijaiH saMgato'STAbhiraMgaiH, prAgbaddhaM tu kSayamupanayan nirjarojammaNena / samyagdRSTiH svayamatirasAdimadhyAMtamuktaM, jJAnaM bhUtvA naTati gaganAbhogaraMgaM vigAhya ||162 / / | ni pAra 794
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha adhikAra amRta pada 163 baMdhanuM nATaka khatama karato, jJAna nAyaka A UThyo, zAna-amRtacaMdra va2haMto, zAna amRta rasa vUkyo... baMdhanuM nATaka. 1 rAga-oDakAro Ave te, moha mahArasa pAto, - jagata sakalane pramatta karato, baMdha mahAmada mAto... baMdhanuM nATaka. 2 2sabhAre nirbhara ja bhareluM, bhavanATaka bhajavA'to, krIDaMto je jaga baMdhaMto, baMdha Avo A phagA'to... baMdhanuM nATaka. 3 AnaMdAmRta nita bhojaMtI, sahajAvasthA nATato, dhIrodAra anAkula evo, jJAna nAyaka pragaTAto... baMdhanuM nATaka. 4 sahaja samAdhi sukha pragaTAvI, aMtaramAM malakAto, karma upAdhi sakala phagAvI, nirupAdhi ulasAto... baMdhanuM nATaka. pa uMcI uMcI jJAnadazAne, pharasI unmAto, bhagavAna zAna amRtacaMdra evo, jJAna amRtarasa pAto... baMdhanuM nATaka. 6 zArdUlavikrIDita rAgodgAramahArasena sakalaM kRtvA pramattaM jagat, krIDataM rasabhAranirbharamahAnATyena baMdhaM dhUnat / AnaMdAmRtanityabhoji sahajAvasthAM sphuTaM nATayat, dhIrodAramanAkulaM nirupadhijJAnaM samunmajjati // 163 // ha 795
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 164 - 'zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro' baMdhano hetu vicAro re sajanA ! baMdhano hetu vicAro... (2) dhruvapada. 1 kArmaNa vargaNA vyApta jagat A, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to siddha bhagavAnane, baMdhano prasaMga Ave... re sajanA ! baMdhano. 2 mana vaca kAyA karma calanarUpa, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to yathAkhyAta saMyata, jJAnI paNa baMdha pAve. re sajanA !, 3 - e rAga karaNo paNa aneka prakAranA, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to kevala jJAnI, bhagavaMto ya baMdha pAve. re sajanA !. 4 sacittAcitta vastu upadhAto, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to samiti parAyaNa, sAdhune paNa baMdha Ave... re sajanA I. 5 A upayogabhUmi AtmA je, rAgAdithI aikya pAve, tehaja kevala baMdhano hetu, snehAmbaMga jyama thAve. re sajanA !. 6 snehAbhyakta dRSTAMte baMdhanuM, tattvavijJAna dikhAve, niSThuSa yuktithI samajAvI, bhagavAna amRta gAve re sajanA !. 7 pRthvIvRtta na karmabahulaM jaganna calanAtmakaM karma vA, na naikakaraNAni vA na cidacidvadho baMdhakRt / yadaisyamupayogabhUH samupayAti rAgAdibhiH, sa eva kila kevalaM bhavati baMdhahetu nRNAm || 164|| ha 796
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 165 bhaiyA ! viSama A saMsAra" - e rAga aho ! A samyagu dRSTi abaMdha, aho ! A samyak dRSTi abaMdha, jene parano kaMI na saMbaMdha, aho ! A samyagu daSTi abaMdha... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 1 karma vargaNA vyApta thayelo, bhale ja ho te loka, parispandAtmaka karma bhale ho, mana vaca kAyA yoga... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 2 karaNo ho te bhale ahIM te, bhale cidacit dhvasa, toya aho ! A samyagu dRSTi, kyAMyathI na pAme baMdha.. aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 3 rAgAdika upayoga bhUmie, laI jAto na sujANa, kevala jJAnapaNe pariNamato, bhavanuM athAto) kevala jJAna.. aho ! A samyagu dRSTi abaMdha. 4 evuM adbhuta samagra daSTi, AtmanuM citra caritra, bhagavAna amRtacaMdra gAyuM, dorI tat sat citra... aho ! A samyagu dRSTi abaMdha. 5 amRta pada - 166 (rAga - uparano pada pramANe) to paNa nirargala caravuM te, jJAnIne na ja ISTa, nirarmalA svacchaMda pravRtti te, baMdhAyatana aniSTa... aho ! A samya daSTi abaMdha. 1 IcchA-kAmarahitapaNe je, kIdhuM karma akAma, te ja akAraNa mata jJAnine, bIjuM to baMdha dhAma... aho ! A samyagu daSTi abaMdha. 2 svachaMdano IjAro dIdho, lIdho jJAnI nA ja, AkhalA jevI svacchaMda pravRtti, akhilanI kahI nA ja... aho ! A samyagu dRSTi abaMdha. 3 (kAraNa) kare che ane jANe che te, banne zuM na viruddha, sIdho sAdo prazna pUche e, bhagavAna amRta buddha... aho ! A samyagu dRSTi. 4 zArdUlavikrIDita lokaH karmatato'stu ca parispandAtmakaM karma tat, tAnyasmin karaNAni saMtu cidacidavyApAdanaM cAstu tat / rAgAdInupayogabhUmimanayan jJAnaM bhavan kevalaM, baMdhaM naiva kutopyupetyamaho samyagdAtmA dhruvaM / / 165 / / pRthvIvRtta - tathApi na nirargalaM caritumiSyate jJAninAM, tadAyatanameva sA kila nirargalA vyApRtiH / akAmakRta karma tanmatamakAraNaM jJAninAM, dvayaM na hi virudhyate kimu karoti jAnAti ca / / 166 / / 797
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 167 amRta pada (rAga - uparanA amRta pada pramANe) kare te jANe nA ja, je jANe che te na kare che, nizcayathI che ema kharekhara ! karma che te to rAga... aho ! A samyak dRSTi abaMdha. 1 rAga te to che jJAnI bhAkhe, ajJAnamaya adhyavasAya, mithyAdRSTine ja te hoye, te ja baMdhahetu sadAya... aho ! A samyak dRSTi abaMdha. 2 niSThuSa yuktithI e bhAkhyuM, bhagavAna amRtacaMdra, marma teno samajI jaI jJAnI, varSe na kadI svacchaMde... aho ! A samyak dRSTi abaMdha. 3 amRta pada - 168 'paMthaDo nihALuM re bIjA jina taNo re' - e rAga 52nuM kare para te ajJAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, sarva svakIya karmodayathI thatuM re, jANe na jana ajJAna... paranuM kare para tene. 1 sarva sadaiva svakIya ja karmanA re, udaya thakI ahIM thAya, maraNa jIvita duHkha sukha sarva e re, niyata ja ema sadAya... paranuM kare para tene. 2 jIvita Ayu udaye hoya che re, maraNa AyukSaya hoya, sukha sAtodaya joya... paranuM kare te ajJAna che. 3 duHkha asAtA udaye hoya che re, paNa puruSa para je paranuM kare re, te to kharekhara ! che ajJAna A re, jANa nizcaya e mukhya... paranuM kare para te. 4 maraNa jIvita duHkha saukhya, traNa kALe paNa na caLe ehavI re, nizcaya vArtA Ama, TaMkotkIrNa akSara A varNavI re, bhagavAna amRta svAma... paranuM kare para te. 5 vasaMtatilakA jAnAti yaH sa na karoti karoti yastu, jAnAtyayaM na khalu tatkila karma rAgaH / rAgaM tvabodhamayamadhyavasAyamAhu mithyAdRzaH sa niyataM sa hi baMdhahetuH || 167 || Da sarvaM sadaiva niyataM bhavati svakIya - karmodayAnmaraNajIvitaduHkhasaukhyaM / ajJAnametadiha yattu paraH parasya, kuryAt pumAn maraNajIvitaduHkhasaukhyaM || 168|| Da 788
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 169 "paMthaDo nihALuM re, bIja jina taNo re' - e rAga paranuM kare para te ajJAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, paNa ahaMkAra rase vahyA jatA re, jANe na jana ajJAna.... paranuM kare para te. 1 evA A pAmI ajJAnane re, para thakI paranA jeha, maraNa jIvita duHkha sukha sarva e re, dekhe che ahIM eha... paranuM kare para te ajJAna. 2 huM karUM huM karuM te ahaMkRti rase re, karavA karma cahaMta, AtmaghAtI te mithyAdeSTio re, niyatapaNe ja havaMta... paranuM kare para te ajJAna. 3 huMkAra viSa hoMse pItA re, karatA AtmanI ghAta, pote potAnA vairI bane re, kevI kharI A vAta'... paranuM kare para te ajJAna. 4 ajJAna viSa namAvI karAvavA re, parama jJAnAmRta pAna, bhagavAna amRtacaMdra A kahI re, amRta amRta vANa... paranuM kare para te ajJAna. 5 amRta pada - 170 "paMthaDo nihALuM re bIja jina taNo re' - e rAga adhyavasAna ja baMdha nidAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, ajJAnamaya A adhyavasAna kare re, mithyASTi ajJAna... adhyavasAna ja baMdha nidAna. 1 mithyAdeSTine viparyaya thakI re, baMdhahetu te hoya, adhyavasAna je enuM dekhAya che re, ajJAnAtmaka soya... adhyavasAna ja baMdha nidAna. 2 paranuM kare para je ema dekhato re, mithyAdeSTi ajJAna, vastu svarUpa viparyaya dekhato re, tethI kare adhyavasAna... adhyavasAna ja baMdha nidAna. 3 uMdhA cazamAthI ahIM dekhatAM re, uMdhu badhuM dekhAya, kamaLAthI akaLAtAM rogIne re, pILuM pILuM ja kaLAya... adhyavasAna ja baMdha nidAna. 4 adhyavasAna A mithyASTine, viparyaya thakI Ama, baMdhahetu hoya nizcaya e vade re, bhagavAna amRta svAma... adhyavasAna ja baMdha nidhAna. 5 ajJAnametadadhigamya parAtparasya, pazyaMti ye maraNajIvitaduHkhasaukhyaM / karmANyahaMkRtirasena cikIrSavaste, mithyAdRzo niyatamAtmahano bhavaMti ||169|| anuSTapa mithyAdRSTeH sa evAsya baMdhaheturviparyayAt / ya evAdhyavasAyo yamajJAnAtmA dRzyate / / 170 / / 799
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 171 "bhaiyA viSama A saMsAra' - e rAga adhyavasAnathI sarva kAMI A, Atma kare che Atma, tattvataNuM e sattva vade che, amRtacaMdra mahAtma... adhyavasAnathI sarva kAMI A. 1 baMdhAvuM mUkAvuM para kuM, hoya bhale adhyavasAna, arthakriyA te nA ja kare che, mithyA ja tethI jANa... adhyavasAnathI. 2 (kAraNa ke) tasa sadbhAve ya svanA arAga ke, vItarAga bhAva abhAva, nathI baMdhAto nathI mUkAto, nizcaya e che sAva... adhyavasAnathI. 3 tasa abhAve ya svanA sarAga ke, vItarAga bhAva sadbhAva, baMdhAya che ke mUkAya che te, nizcaya e che sAva... avyavasAnathI. 4 ema niSphaLa A adhyavasAnathI, vimohita mUDhAtma,, evuM kaMI paNa che ja nahiM je, Atma kare na otma... adhyavasAnathI. 5 adhyavasAnathI sarva kAMI A, Atma kare che Atma, tattva tattva bhAkhe, A bhagavAna amRtacaMdra mahAtma... adhyavasAnathI. 6 anuSTup anenAdhyavasAyena, niSphalena vimohitaH / tatkiMcanApi naivAsti, nAtmAtmAnaM karoti yat // 171 / / 800
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada 172 'vItarAga jaya pAma' - e rAga teo ja yatio jANa, jagamAM teo ja yatio jANa 1 mohakaMda adhyavasAya na jene, teo ja yatio jANa !... jagamAM teo ja yatio. 1 jeha adhyavasAya prabhAve, mohita eha mUDhAtma, vizvathI vibhakta to ya vizvarUpa, Atma kare che Atma... jagatmAM teo ja yatio. 2 'huM ne mArUM' jaganA paga be, e jenA pharajaMda, evo adhyavasAya ja nizcaya A, mohataNo eka kaMda... jagamAM. 3 mohakaMda adhyavasAya na jene, teo ja yatio jANa ! bhagavAna amRtacaMdra munIMdre, bhAkhI amRta vANa... jagamAM teo ja yatio. 4 - amRta pada - 172 'sevaka kima avagaNIe ho mallijina' - e rAga zuddha jJAnadhana nija mahimAmAM, saMto dhRti na kAM bAMdhe ? samyag nizcaya AkramIne A, sahaja svarUpa kAM na sAMdhe ?.. re saMto svarUpe dhRti na kAM bAMdhe. sarvatra avadha adhyavasAna sahu tyAjya, kahyuM jine je sAra; te to nikhila tyajAvyo mAnuM, anyAzrayI vyavahAra.. re saMto svarUpe. 2 saMto svarUpe. 3 to pachI sarva vyavahAra ja chAMDI, anyAzrayI viNa kaMpa; samyanizcaya eka ja AMhi, AkrarmI A niSkapa re.. zuddha zAnadhana nija mahimAmAM, saMto dhRti na kAM bAMdhe ? bhagavAna amRtacaMdra pukAre, sahaja svarUpa kAM na sAMdhe ?.. re saMto svarUpe. 4 Da indravajrA vizvAdvibhakto'pi hi yatprabhAvA - dAtmAnamAtmA vidadhAti vizvaM / mohaikakaMdodhyavasAyaH eSa, nAstIha yeSAM yatayasta eva || 172 || ha zArdUlavikrIDita sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinaiH, tanmanye vyavahAra eva nikhilopyanyAzrayastyAjitaH / samyaG nizcayamekameva tadamI niSkaMpamAkramya kiM, zuddhajJAnaghane mahimni na nije badhnaMti dhRtiM // 173 // h 801
Page #953
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 174 'duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga rAgAdi A konI kRti re, bhAkho aho gurudeva ! zaMkA sahaja muja aMtare re, UThatI A svayameva... rAgAdi A konI kRti. 1 rAgAdi te to ahiM kahyA re, nizcaya baMdhanidAna, te zuddha cinmAtra jyotithI re, bhinna bhAkhyA bhagavAna... rAgAdi A. 2 AtmA para vA zuM ahIM re, tenuM hoya nimitta ? samAdhAna A zaMkanuM re, samajAvojI surIta... rAgAdi A konI kRti. 3 ziSyathI ema prerita thatAM re, zrI sadguru bhagavAna, TaMkotkIrNa akSara vade re, amRta amRta vANa... rAgAdi A konI kRti. 4 amRta pada 175 duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga - parasaMga ja rAgAdinuM re, nimitta nizcaya jANa ! vastu svabhAva A udayato re, jhaLajhaLato jyuM bhANa... re cetana ! para saMga nimitta jANa ! 1 AtmA kadI sva rAgAdino re, pAme na nimitta bhAva, sUryakAMta jyama nA lahe re, svayameva drava bhAva... re cetana ! para saMga nimitta, 2 sUryakAMta drave che lahI re, sUryakiraNa nimitta, parasaMga nimitta lahI drave re, Atma dravya te rIta... re cetana ! para saMga nimitta. 3 parabhAva nimitte upajatA re, A rAgAdi vibhAva, aupAdhika te sarva che re, paNa na ja AtmasvabhAva... re cetana ! para saMga nimitta. 4 vastu svabhAva A udayato re, jhaLajhaLato jyuM bhANa, TaMkotkIrNa amRta kahI re, bhagavAna amRta vANa... re cetana ! para saMga nimitta. 5 upajAti rAgAdayo baMdhanidAnamuktA-ste zuddhacinmAtramaho 'tiriktAH / AtmA paro vA kimu tannimitta- miti praNunnAH punarevamAhuH || 174|| ha na jAtu rAgAdinimittabhAva - mAtmAtmano yAti yathArkakAMtaH / tasminnimittaM parasaMga eva, vastusvabhAvo'yamudeti tAvat // 175 // Da 802
Page #954
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 176 sevaka kima avagaNIe? ho mallijina !' - e rAga vastu svabhAva sva jANe ja jJAnI, vastu svabhAva sva jANe, sahajatmasvarUpe zuddha ja AtmA, eha tattva citta ANe... re jJAnI vastu svabhAva sva jANo. 1 sphaTika jema kevala A AtmA, svayaM to zuddha svabhAva, para nimittathI pracyavato te, pAme rAgAdi vibhAva... re jJAnI ! vastu svabhAva sva jANe. 2 ema sahajAtmasvarUpe AtmAno, jANo zuddha svabhAva, zuddha svabhAvathI pracyavato nA, jJAnI zuddha svabhAva... re jJAnI ! vastu svabhAva sva jANe. 3. ethI karI rAgAdi vibhAvo, te AtmA nA na karato, ethI karI na kAraka karmono, nizcaya te ahiM Tharato... re jJAnI ! vastu svabhAva. 4 vastu svabhAva sva jANe ja jJAnI, vastu svabhAva sva jANe, bhagavAna amRta A AtmAnuM, sahaja svarUpa ja mANe... re zAnI! vasta svabhAva. 5 amRta pada - 177 "sevaka kima avagaNIe to malli jina !' - e rAga vastu svabhAva na jANe ajJAnI, vastu svabhAva na jANe, sahAtmasvarUpe zuddha ja AtmA, tattva e citta ANe... ajJAnI vastu svabhAva na jANe. 1 sphaTika jema kevala A AtmA, svayaM to zuddha svabhAva, para nimittathI pracyavato te, pAme rAgAdi vibhAva... ajJAnI vastu svabhAva na jANe. 2 ema sahajatmasvarUpe AtmAno, jANI na zuddha svabhAva, zuddha svabhAvathI pracyavato A, ajJAnI azuddha svabhAva... ajJAnI. 3 tethI karI rAgAdi vibhAvo, te AtmAnA karato, ethI karI kAraka karmono, nizcaya te ahiM Tharato.. ajJAnI. 4 vastusvabhAva na jANe ajJAnI, vastu svabhAva na jANe, bhagavAna, amRta A AtmAnuM svarUpa svarUpane mANe... ajJAnI. 5 ___ anuSTup iti vastusvabhAvaM svaM, jJAnI jAnAti tena sa / rAgAdInnAtmanaH kuryAnnAto bhavati kArakaH / / 176 / / iti vastusvabhAvaM svaM, nAjJAnI vetti tena saH / rAgAdInAtmanaH kuryAdato bhavati kArakaH / / 177 / / 803
Page #955
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 178 duHkha dohaga dare TaLyA re' - e rAga baMdha umUlI bhagavAna A re, AtmA AtmAmAM phUjIta, pUrNa eka jJAna anubhavataNuM re, amRta pAna karata... baMdha umUlI bhagavAna A. 1 AlocI ema dravya-bhAvano re, nimitta-naimittika bhAva, vivecI te paradravya khare ! re, baLathI samagra ja sAva.. baMdha umUlI bhagavAna A. 2 te paradravyamUla bahu re, bhAva saMtati anaMta, ekI sAthe jaDamULathI re, ubhUlavA Icchata... baMdha umUlI bhagavAne A. 3 jaya che A AtmA prati re, pUrNa eka saMcit vAna, nirbhara vahatI saMvidanuM re, karato anubhava pAna... baMdha umUlI bhagavAna A. 4 jethI umUlI baMdhano re, AtmAmAM Atma bhagavAna, amRta jyoti svarjato re, cihnagane jyama bhANa... baMdha umUlI bhagavAna A. 5 amRta pada - 179 dhana dhana zAsana zrI jinavarataNuM' - e rAga. jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, sAdhu A evI saddha, prasara eno jema anya na Avare, koI paNa nitya abaddha... jJAnajyoti amRta A. 1 kAraNo pragaTa rAgAdika A, baMdhataNA ja nidAna, teno udaya je adaya vidAratI, taman vidAre kyuM bhANa... jJAnajyoti amRta A. 2 kArya vividha baMdharUpa A, AtmAne baMdhanakAra, tene hamaNAM dhakkA mArI sadya re, AtmagharathI kADhI hAra... jJAnajyoti amRta A. 3 jJAnajyoti amRta A ehavI, timira khapAvI tamAma, zaddha cidAkAza maLe jhaLahaLe, zAzvata amRta dhAma... jJAnajyoti amRta A. 4 jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, sAdhu A evI satraddha, prasara eno jema anya na Avare, koI paNa - nitya abaddha... jJAnajyoti amRta A. 5 jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, vijJAnaghana bhagavAna, karmaghanothI kadI avarAya nA, vadhe amRtaghana jJAna... jJAnajyoti amRta A. 6 _ rUti vaMgha nathaR || zArdUlavikrIDita ityAlocya vivecya tatkila paradravyaM samagraM balA - ttanmUlAM bahubhAvasaMtatimimAmuddhArtukAmaH samaM / AtmAnaM samupaiti nirbharavahatpUrNaikasaMvidhutaM, yenonmUlitabaMdha eSa bhagavAnAtmAtmani sphUrjati // 178 / / maMdAkrAMtA rAgAdInAmudayaM dArayatkAraNAnAM, kAryaM baMdhaM vividhamadhunA sadya eva praNudha / jJAnajyotiH kSapitatimiraM sAdhu sannaddhameta - tadvadyadva-asaramaparaH ko'pi nAsyAvRNoti / / 179 / / 804
Page #956
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa adhikAra amRta pada - 180 vItarAga jaya pAma' e rAga (kalyANa rAga) jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A ! jayavaMtuM kRtakRtya ! kRtakRtye je amRta zAne, karI lIdhuM sahu kRtya... jayavaMtuM kRtya kRtya jJAna A. 1 prajJA-karavata baMdha-puruSane, dvidhA karI je jJAna, sAkSAta mokSe laI jatuM A puruSa anubhava dhAma... jayavatuM kRtakRtya zAna A. 2 sarasa sahaja paramAnaMde je, hamaNAM unmajjata, katya sakala karI lIdhuM evuM, parama pUrNa jayavaMta... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 3 kRtakRtya evuM parama pUrNa A, sUtradhAra A jJAna, AtmakhyAti' sUtrakAre gAyuM, amRtacaMdra bhagavAna... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 4 baMdha-puruSane bhinna karatuM, sUtradhAra zuM jJAna, sAkSAt mokSa sahajatmasvarUpI, anubhava amRta pAna... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 5 amRta pada - 181 dhAra taravAranI sohalI dohalI jinataNI caraNa sevA" -: tIrNa prajJA chINI, sUkSma saMdhi paDI, Atma ne karmane bhinna karatI, chINI sUtAranI, jema saMdhi paDI, kASThanA spaSTa be bhAga karatI.. tIkSNa. 1 prajJA chINI tI A, nipuNa sAvadhAnathI, AvI keme karI pADavAmAM, aMtaHsaMdhi baMdhamAM, Atma ne karmanA, sUkSmamAM paDatI savega AmAM... tA. 2 Atmane magna karatI, ati ullasatA, sthira vizada dhAma caitanyapUre, baMdhane ajJAna bhAvamAM, niyamito, karatI te sarvathA khUba dUre... tIrNa. 3 Atma ne baMdhane, karatI bhinna bhinna A, Ama prajJA chINI tINa bhArI, prajJA chINI mahima A, amRta bhagavAna A, gAyo mahA cit camatkArakArI... tIkSNa praNA chINI. 4 A zivaNiI , dvidhAkRtya prajJAkrakacadalanAdvaMdhapuruSau, nayansAkSAtmokSaM puruSamupalabhaikaniyataM / idAnImunmajat sahajaparamAnaMdasarasaM, paraM pUrNa jJAnaM kRtasakalakRtyaM vijayate / / 180 // sragdharA prajJA chetrI ziteyaM kathamapi nipuNaiH pAtitA sAvadhAnaiH, sUkSmeMtaHsaMdhibaMdhe nipatati rabhasAdAtmakarmobhayasya / AtmAnaM magnamaMtaH sthiravizadalasaddhAgni caitanyapUre, baMdhaM cAjJAnabhAve niyamitamabhitaH kurvati bhinnabhinau / / 181 // S 805
Page #957
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 182 "jJAnane upAsIe' - e rAga. bhedI badhuM ya je bhedI zakAya nA, evo cit ja chuM huM zuddha, cinudrAnI jyAM mudrA aMkita che, evo sid vibhu huM vizuddha... bhedI badhuMya. 1 svalakSaNa bale bhedI badhuM ye, bhedI nA jeha zakAya, cita ja kevala te zuddha chuM huM ehavo, nizcaya ema kaLAya... bhedI badhuMya je. 2 TaMkotkIrNa cimmudrAnI jemAM, mudrA aMkita che evo, nirvibhAga che mahimA mahA jasa, zuddha huM chuM cit devo. bhedI badhuMya je. 3 bhedAya kArako guNo bhale vA, dharmo bhale ja bhedAya, paNa bheda kAMI paNa che ja nahi ahi, vibhu vizuddha cit mAMya.. bhedI badhuMya je. 4 rAjamudrA zI cinmudrAno A, TaMkotkIrNa mahimAna, TaMkotkIrNa amRta vANI gAyo, amRtacaMdra bhagavAna... bhedI badhuMya je. 5 bAta cha avI, * 1 - - - - - amRta pada - 183 bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga. advaitA paNa cetanA nA choDe, darzana jJAna dvirUpa, sAmAnya-vizeSa jANe evuM, tenuM sahaja svarUpa... advaitA paNa cetanA. 1 advaitA paNa cetanA jo choDe, jagatamAM de zakti dvirUpa, sAmAnya vizeSanA virahe to te, choDe astitva svarUpa... advaitA paNa cetanA. 2 te astitvano tyAga ja hotAM, citnI ya jaDatA hoya, vyApaka vinA vyApya AtmA to, aMta ja pAme soya... advaitA paNa cetanA. 3 tethI niyata | zakti rUpa A, cit niyata ja hoya, bhagavAna amRtacaMdra bhAkhI, tattva-saMkalanA soya.. advaitA paNa cetanA. 4 zArdUlavikrIDita bhittvA sarvamapi svalakSaNabalAd bhetuM na yacchakyate, cinmudrAMkitanirvibhAgamahimA zuddhazcidevAsmyahaM / bhidyate yadi kArakANi yadi vA dharmA guNA vA yadi, bhiyaMtAM na bhedAsti kAcana vibhau bhAve vizuddha citi / / 182 / / advaitApi hi cetanA jagati ced dRgjJaptirUpaM tyaje- tatsAmAnyavizeSarUpavirahAtsAstitvameva tyajet / tattyAge jaDatA cito'pi bhavati vyApyo vinA vyApakAdAtmA cAMtamupaiti tena niyataM dRgjJaptirUpAsti cit // 183 / / 806
Page #958
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 184 cinmaya bhAva ja grAhya eka che, para bhAva heya ja cheka... (2). cinmaya bhAva ja. 1 cinmaya eka ja bhAva cino, cinmaya eka ja bhAva, bhAvo parA je te kharekhara ! paro taNA che bhAva... cinmaya eka ja bhAva. 2 grAhya ja tethI cinmaya bhAva ja, para bhAvo heya cheka, bhagavAna amRta kaLaze bhAkhyo, evo parama viveka... cinmaya eka ja bhAva. 3 amRta pada - 185 sevaka kima avagaNIe? ho malli jina !' - e rAga. sevo sadA A siddhAMta mumukSu ! evo sadA A siddhAMta, cinmaya jyoti huM para huM nA, e siddhAMta abrAMta... re mumukSu ! sevA sadA A siddhAMta. 1 udAtta citta carita mokSArthI, sevo siddhAMta ja Aja, zuddha cinmaya A eka ja chuM huM, jyoti parama sadA ja... re mumukSu ! sevo sadA A siddhAMta. 2 pRthagu lakSaNa vividha ulase je, bhAvo A te huM nA ja, kAraNa samagra ja bhAvo to, mahAre to paradravya A ja... re mumukSu ! evo sadA A siddhAMta. 3 traNe kALe ya caLe nahi evo, siddhAMta eka akhaMDa, amRta kaLaze nizcaya gAyo, bhagavAna amRtacaMdra.. re mumukSu ! evo A siddhAMta. 4 iMdravajrA - ekazcinmaya eva bhAvo, bhAvA pare ye kila te pareSAM, grAhyastatazcinmaya eva bhAvo, bhAvA pare sarvata eva heyAH / / 184 / / zArdUlavikrIDita siddhAMto'yamudAttacaritrai marmIkSArthibhiH sevyatAM, . zuddhaM cinmayamekameva paramaM jyotiH sadaivAsyahaM / ete ye tu samullasaMti vividhA bhAvA pRthaglakSaNA - ste'haM nAsmi yato'tra te mama paradravyaM samagrA api / / 185 / / 807
Page #959
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 186 "vItarAga jaya pAma ! jagata guru ! vItarAga jaya pAma" - e rAga. aparAdhI ja baMdhAya jagatamAM, aparAdhI ja baMdhAya, anaparAdhI aparAdha na karato, te to na ja baMdhAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 1 padravyanuM grahaNa karato, aparAdhI ja baMdhAya, svadravyamAM saMvRta te muni to, anaparAdhI na baMdhAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 2 paradravyanuM grahaNa karato, te aparAdhI ghora, baMdhAIza huM rakhe zaMkato, Darato pharato cora... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 3 padravya grAhI aparAdhI, anArAdhako soya, svadravya sthAyi aNa aparAdhI, ArAdhaka te hoya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 4 zuddhopayoge ramaNa karaMtA, zramaNa te AtamarAma, sva dravyamAM saMskRta sAdhune, baMdhazaMkAnuM na nAma... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 5 sva dravyanA durge jaI beTho, paradravya na sparzata, bhagavAna amRta anubhava karato, te sAco muni saMta.. jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 6 anuSTup paradravyagrahaM kurvan, badhyataivAparAdhavAn / badhyetAnaparAdho na, svadravye saMvRto muniH // 186 / / 808
Page #960
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 187. vItarAga jaya pAma' - e rAga aparAdhI ja baMdhAya jagatamAM, aparAdhI ja baMdhAya... jagatamAM. 1 sAparAdhI te anaMta baMdhane, niraMtara ja baMdhAya, niraparAdhI te to baMdhanane, sparze nA ja kadAya... jagatamAM baMdhAya. 2 rAdha sAdhya sAdhita ArAdhita, eka artha ja che eha, * apagata je bhAvano rAdha thayo A, jana aparAdhI teha jagatamAM... jagatamAM. 3 te aparAdha ja apagata jeno, ahi te niraparAdha, satata sAdhyalakSI te sAdhu, sAdhaka sAco sAdha... jagatamAM baMdhAya. 4 zaddha Atmasiddhino jene, lakSya nahi e sAra, sAparAdhI te anArAdhako, nizcayathI avadhAra... jagatamAM baMdhAya. 5 zuddha Atmasiddhino jene, lakSya satata e sAra, niraparAdhI tene ArAdhaka, nizcayathI avadhAra... jagatamAM baMdhAya. 6 para dravya parigrahaNa karato, Atma azuddha bhajIta, sAparAdhI anArAdhaka te, baMdhAya baMdhane anaMta... jagatamAM baMdhAya. 7 paradravya pariharaNa karato, Atma zuddha sevaMta, niraparAdhI ArAdhaka te to, kadIya na ja baMdhaMta... jagatamAM baMdhAya. 8 nirAparAdhI evo ArAdhaka, sAco sAdhu te saMta, zuddhopayoge ramaNa karato, sAco zramaNa havaMta... jagatamAM baMdhAya. 9 zuddha AtmasevI vato, ArAdhanAthI Ama, bhagavAna amRtta anubhava pAme, muni te AtmArAma... jagatamAM baMdhAya. 10 mAlinI anavaratamanaMtai badhyate sAparAdhaH, spRzati niraparAdho baMdhanaM jAtu naiva / niyatamayamazuddhaM svaM bhajan sAparAdho, bhavati niraparAdhaH sAdhuzuddhAtmasevI // 187 / / 809
Page #961
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 188 vIra suto kAM sUtA rahyA cho ?' - e rAga sukhAsInatAne pAmelA, pramAdamAM je paDI rahyA, kriyA pratikramaNAdi tyajI je, Alasa garle saDI rahyA... sukharasInatAne. 1 sukhAsInatAmAM birAjatA te, AthI sarva haNAI gayA, cApala tenuM thayuM pralIna te, zuSkajJAnI DUbAI gayA... sukhAsInatAne. 2 vAcAjJAnInuM AlaMbana, khoTuM unmUlita thayuM, sAcA jJAnInuM AlaMbana, sAcuM unmIlita thayuM... sukhAsInatAne. 3 AlAna sthaMbha zuM AtmasthaMbhamAM, mana-gaja AlAnita thayo, - A saMpUrNa vijJAnaghanAno, anubhava jyAM laga pragaTa thayo... sukhAsInatAne. 4 vijJAnadhana A amRtacaMdre, TaMkotkIrNa ninAda dharyo, bhagavAna amRta saMskRta kaLaze, tattvataNo TaMkAra karyo... sukhAsInatAne. 5 ato hatA pramAdino gatAH sukhAsInatAM, pralInaM cApalamunmIlitamAlaMbanaM / AtmanyevAlAnitaM citta mAsaMpUrNavijJAnaghanopalabdheH || 188|| O 810 -
Page #962
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 189 sevaka kima avagaNIe? ho malli jina !' - e rAga nIce nIce kAM paDatA pramAdI, uMce uMce na kAM caDatA ? (2)... pramAdI. 1 svarUpa-bhaSTatA pramAda bhajatAM, nIce nIce kema paDatA ? svarUpa sthiratA apramAda bhajatAM, uMce uMce na kema caDatA ?... pramAdI. 2 zuddha AtmAnA bhAna vinA jyAM, pratikramaNa ja viSa bhAkhyuM, tyAM apratikramaNa ajJAnI jananuM, kema amRta jAya dAkhuM?.. pramAdI. 3 to jana nIce nIce paDatAM, kema kare che pramAda? kema na uMce uMce caDatAM, thaIne ja niSpamAda?. pramAdI. 4 svarUpathI bhraSTatA pAmatA te, nIce nIce kema paDatA? svarUpamAM sthiratA dharatA te, uMce uMce na kema caDatA ?... pramAdI. 5 svarUpa bhraSTatA pramAda choDI, svarUpamAM sthira thAvA, bhagavAna amRta vANI pokArI, karuNAthI amRta pAvA. pramAdI. 6 vasaMtatilakA yatra pratikramaNameva viSaM praNItaM, tatrApratikramaNameva sudhA kutaH syAt / tatkiM pramAdyati janaH prapatannodho'dhaH, kiM nordhvamUrdhvamadhirohati niSpamAdaH ||189 / /
Page #963
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 190 svabhAva niyamita muni zuddha hoto, zIgha mokSane pAme, svabhAva anubhava amRta pAne, pahoMce amRta dhAme... svabhAva niyamita muni. 1 pramAdakalita alasa re ! AMhI, kema hoye zuddha bhAva, kAraNa kaSAya bhara gauravathI, pramAda alasatA sAva... svabhAva niyamita muni. 2 ethI svarasa nirbhara svabhAve, niyamita muni hoto, parama zuddhatAne pAme ne, alpakALe ja mukAto... svabhAva niyamita muni. 3. bhagavAna amRta amRta kaLaze, anubhava amRta pAne, svabhAva niyamita muni zuddha ja hoto, pahoMce amRta dhAme... svabhAva niyamita. 4 amRta pada - 191 duHkha dohaga dUre TaLyA re, sukha saMpadazuM bheTa' - e rAga caitanya amRta pUra magna te re, zuddha bhavana (hoto) ja mUkAya, padravya tyajI rati dhArato re, sva dravyamAM ja sadAya... re cetana zuddha bhavanuM ja mUkAyacaitanya amRta pUra magna te re... 1 azuddhikArI paradravyane re, tyajI svayaM ja samagra, svadravya rati je pAmato re, cetato te eka agra... re cetana ! zuddha bhavanuM ja mUkAya. 2 te sarva ja aparAdhathI re, niyata thayelo cuta, baMdha dhvaMsane pAmIne re, nitya mudita abhuta... re cetana ! zuddha bhavanuM ja mUkAya. 3 Atma amRta jyoti thakI re, accha ati uccalaMta, caitanya amRta pUrathI re, pUrNa te mahimAvaMta... re cetana ! zuddha bhavanuM ja mUkAya. 4 evo zuddhopayoge sthito re, zuddha bhavanuM ja mUkAya, bhagavAna amRta te vade re, zuddhopayogI munirAya... re cetana zuddha bhavanuM je mUkAya.. 5 pRthvIvRtta pramAdakalitaH kathaM bhavati zuddhabhAvo'lasaH, kaSAyabharagauravAdalasatA pramAdo yataH / ataH svarasanibhara niyamitaH svabhAve bhavanmuniH paramazuddhatAM vrajati mucyate cAcirAt / / 190 / / zArdUlavikrIDita tyaktvA'zuddhividhAyi tatkila paradravyaM samagraM svayaM, svadravye ratimeti yaH sa niyataM sarvAparAdhacyutaH / baMdhadhvaMsamupyetya nityamuditaH svajyotiracchoccala - caitanyAmRtapUrapUrNamahimA zuddho bhavanmucyate // 191 / / 812
Page #964
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 192 pUrNa jJAna jvalita A evuM, mokSa akSayane kaLatuM, mokSa akSayane kaLatuM evuM, pUrNa jJAna jhaLahaLatuM... pUrNa jJAna. 1 acaLa mahimAmahiM AtmAnA, lIna thayeluM na caLatuM, baMdha chedathI mokSa akSayane, atulane je kaLatuM... pUrNa zAna. 2 nitya udyota je sphuTita thayelI, sahaja avasthA dharatuM, paramANu ya na azuddhi evuM, ekAMta zuddha ja TharatuM... pUrNa zAna. 3 ekAkAra svarasabharathI je, gaMbhIra dhIra ati TharatuM, svanA acala mahimAmAM lInuM, pUrNa jJAna jhaLahaLatuM... pUrNa zAna. 4 pUrNa jJAna jvalita A evuM, mokSa akSayane kaLatuM, bhagavAna A amRta AtmAnA, sahajAtmasvarUpe bhaLatuM... pUrNa jJAna. 5 // iti mokSa adhikAra || ( samayasAra zAstre samayasAra kalaze ) Da maMdAkrAMtA - -baMdhacchedAtkalayadatulaM mokSamakSayyameta - nnityodyotasphuTitasahajAvasthamekAMtazuddhaM / ekAkArasvarasabharato'tyaMtagaMbhIradhIraM, pUrNaM jJAnaM jvalitamacale svasya lInaM mahimni // 192 // Da // iti mokSa adhikAraH // ( samayasAra zAstre samayasAra kalaze ) 813
Page #965
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarva vizuddha jJAna adhikAra amRta pada - 193 jJAnakuMja jhagArA mAre, jJAna puMja jhagArA mAre... (dhruvapada) samyaka pralaya pamADI saghaLA, kartA bhoktAdi bhAvo prabaLA. baMdha mokSa kalpanA cUrI, pratipade thayelo dUrI... jJAnakuMja jhagArA mAre. 1 zuddha buddha A sakala pradeze, pratipada buddha amRta gavaSe, - - svarasa visare pUraNa bhariyo, puNya acala jyoti je Thariyo... jJAnakuMja. 2 TaMkotkIrNa amRta sa mahimA, aho ! prakaTa rahyo A mahimAM, jJAnakuMja skUrjato evo, kahe bhagavAna amRta devo... jJAnakuMja. 3 S amRta pada - 194 rAga - uparanA pada pramANe. kartRtva svabhAva na citano, bhophtatva na jyama - e rItano, kartA jIva ajJAna prabhAve, akartA ajJAna abhAve... katRtva svabhAva na. 1 jJAnI kartA na hoya svabhAve, ajJAnI kartA hoya vibhAve, bhagavAna amRtanI e yukti, je samaje te pAme mukti... kartRtva svabhAva na. 2 amRta pada - 195 "sAhebA vAsupUjya jigaMdA' - e rAga akartA sthita jIva svabhAve, amRta pada A gAve... (dhruvapada) 1 ema jIva A svarasathI vizuddho, "akartA sthita' bhAkhe buddho, huratA citu jyoti karathI, dhoLe bhuvana-bhavana A bharathI... akartA sthita. 2 to ye khare ! ahi je eno ye, prakRtiothI baMdha te hoya, te to pharI rahyo A mahImAM, ajJAnano gahana ko mahimA... akartA sthita. 3 ema sakhedAzcarya darzatA, bhagavAna amRtacaMdra vadaMtA, akartA sthita jIva svabhAve, amRta pada A gAve... akartA sthita. 4 maMdAkrAMtA nItvA samyak pralayamakhilAn kartRbhoktAdibhAvAn, dUrIbhUtaH pratipadamayaM baMdhamokSapraklaptaiH / zuddhaH zuddhaH varasavisara pUrNa puSyAvatArca - dRolhIfTamahinA TUrnati jJAnakuMga: l/963II anuSTup kartRtvaM na svabhAvosya, cito vedayitRtvavat / ajJAnAdeva kartAyaM, tadabhAvAdakArakaH / / 194 / / zikhariNI akartA jIvo'yaM sthita iti vizuddhaH svarasataH, sphuraccijyotirbhi churitabhuvanAbhogabhavanaH / tathApyasyAsau syAdyadiha kila baMdhaH prakRtibhiH, sa khalvajJAnasya sphurati mahimA kopi gahanaH / / 195|| 814
Page #966
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 196 'jJAna puMja jhagArA mAre' - e rAga bhoktatva svabhAva na citano, kartRtva na jyama - e rItano, bhoktA jIva ajJAna prabhAve, abhoktA ajJAna abhAve... bhoktatva svabhAva. 1 jJAnI bhoktA na hoya svabhAve, ajJAnI bhoktA hoya vibhAve, bhagavAna amRtanI e yukti, je samaje te pAme mukti... bhoktatva svabhAva. 2 mya amRta pada 197 tyajo ajJAnitA he sajanA ! bhajo jJAnitA he sajanA !... dhruvapada. ajJAnI prakRti svabhAve nirato, jJAnI prakRti svabhAve virato... tyajo ajJAnitA. 1 ajJAnI prakRti svabhAve nirato, tethI vedaka nitye Tharato, jJAnI prakRti svabhAve vito, tethI vedaka kadI na Tharato... tyajo ajJAnitA. 2 evo niyama nirUpI nipuNA, tyajo ajJAnitA sujanA 1. bhajo jJAnitA nija amalA, zuTThakAtmamaya mahamAM acalA... tyajo ajJAnitA. 3 vijJAnadhana Iti amRtavarSI, bhagavAna amRta dhArA varSI, tyajo ajJAnitA he sajanA ! bhajo jJAnitA he sajanA !... tyajo ajJAnitA. 4 - Da amRta pada - 198 'jAgI anubhava prIta - suhAgaNa' - e rAga. jJAnI mukta ja hoya, kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya... (dhruvapada). 1 zAnI karma karato nAMhi, vaLI vedaMto nA ja, teha karmano svabhAva kevala, jANe nizcaya A ja... kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya. 2 kevala jANatAne karavA, vedavAno ya abhAva, tethI zuddha svabhAve niyato, jJAnI mukta ja sAva... khare ! jJAnI mukta ja hoya. 3 kevala zAne vilasaMto te, pAme kevalajJAna, jIvaMto paNa mukta teha che, kahe amRta bhagavAna... kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya. 4 Da anuSTup bhoktRtvaM na svabhAvo'sya, smRtaH kartRtvavaccitaH / ajJAnAdeva bhoktAyaM tadabhAvAdavedakaH || 196 || ha zArdU ajJAnI prakRtisvabhAvanirato nityaM bhavedvedako jJAnI tu prakRtisvabhAvavirato no jAtucidvedakaH / ityevaM niyamaM nirUpya nipuNairajJAnitA tyajyatAM, zuddhaikAtmamaye mahasyacalitairAsevyatAM jJAnitA / / 197 / Da vasaMtatilakA jJAnI karoti na na vedayate ca karma, jAnAti kevalamayaM kila tatsvabhAvaM / jAnanparaM karaNavedanayorabhAvAt, zuddhasvabhAvaniyataH sa hi mukta eva || 198 / / Da 815
Page #967
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 199 ajJAna tamansa paTa (timira pacheDo) oDhI, gayA ajJAna niMde poDhI, kartA AtmAne je dekhe, dravyakarma karanAro lekhe... ajJAna timira pacheDo oDhI. 1 mumukSu ya te mokSa na pAme, sAmAnya jana zuM bhava bhAme, dravyaliMgI kare khUba karaNI, paNa pAme na mokSanI varaNI... ajJAna timira. 2 loka laukika kiriyA karato, alaukikatA na utarato, muni alaukika kiriyA karato, laukikatA na ja utarato... ajJAna timira. 3 mana vaca kAyAnI karaNI, dravya kriyA karmanI dharaNI, dravya karmanA pAkanI laraNI, kyama hoye mokSa vitaraNI?... ajJAna timira. 4 mana vaca kAyA che anAtmA, tasa karme na dekhAya AtmA, dravya karma parAzrita karatAM, mokSa AtmAzrita na varatA... ajJAna timira. 5 karma karatAM karma na chUTe, baMdhanathI baMdha na tUTe, ----- karma choDya karmo chUTe, abaMdhathI baMdhana tUTe.. ajJAna timira pacheDo. 6 tethI kartA ja AtmA mAne, te pahoMce na mokSasthAne, ema bhagavAna amRta bole, ajJAna tama paTa khole... ajJAna timira pacheDo. 7. S - amRta pada - 200 padravya ne Atmatatvano, sarva na che saMbaMdha, kartA-karmapaNAno tyAM to, kyAMthI hoya saMbaMdha.. paradravya ne Atma tattvano. 1 kartA-karmapaNAno jyAM to, hoya saMbaMdha abhAva, tyAM to tanu kartutA kero, kyAMthI hoya ja bhAva ?... paradravya ne Atma tattvano. 2 Atmadravyane paranI sAthe, levA devA nA ja, bhagavAna amRta bhAkhe, to ye mUDha mAne kartatA ja !... paradravya ne Atma tattvano. 3 anuSTup ye tu kartAramAtmAnaM, pazyaMti tamasA tatAH // sAmAnyajanavatteNAM, na mokSo'pi mumukSatAM / / 199 / / nAsti sarvo'pi saMbaMdhaH, paradravyAtmatattvayoH / kartRkarmatvasaMbaMdhAbhAve, tatkartRtA kutaH // 200|| 816
Page #968
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 201 eka vastuno bIjI sAthe, saMbaMdha sarva niSiddha, traNe kALamAM nizcaya evo, siddhAMta svayaM siddha... eka vastuno. 1 tethI A kartA che Ano, AnuM che A karma, ka karma ghaTanA e che nA, vastubhede - A marma... eka vastuno. 2 tethI munio ne jana sarve, dekho akartI tattva, bhagavAna amRtacaMdra, tattva taNuM e sattva... eka vastuno. 3 amRta pada - 202 "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga bhAvakarmano kartA jIva ja, nizcaya A siddhAMta..(2). dhruvapada. 1 tattva akartI vastu svabhAve, A nizcaya vArtA ja, vastu svabhAva niyama A evo, jeo kaLatA nA ja... bhAvakarmano kartA. 2 ajJAne jasa magna maham che, abUjha evA teha, are ! bicArA karma kare che, tethI ja nizcaya eha.. bhAvakarmano kartA. 3 bhAvakarmano kartA cetana, thAye ApoApa, bhagavAna amRta nizcaya bhAkhe, bIjo koI na thApa.. bhAvakarmano. 4 vasaMtatilakA ekasya vastuna ihAnyatareNa sArddha, saMbaMdha eva sakalo'pi yato niSiddhaH / tatkartRkarmaghaTanAsti.na. vastubhede, pazyatvakartR munayazca janAzca tattvaM // 201 / / ye tu svabhAvaniyamaM kalayaMti nema - majJAnamagnamahaso bata te varAkAH / kurvati karma tata eva hi bhAvakarma - kartA svayaM bhavati cetana eva nAnyaH / / 202 / / 817
Page #969
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 203 jIva ja bhAvakarmano kartA, tasa karma tenuM ja anusarnA... dhruvapada. 1 karma kArya ja nizcaya hoye, tethI aNakIdhuM no'ye... jIva ja bhAvakarmano kartA. 2 jIva prakRti be ya maLIne, te kIdhuM na hoya bhaLIne, kAraNa anna prakRtine aMga, svakArya phala bhoga prasaMga... jIva ja. 3 eka prakRtinI kRti, te no'ye, kAraNa acipaNuM tyAM hoye, tethI jIva ja karmano kartA, tasa karma te cit anusarjA... jIva ja. 4 kAraNa pudgala no'ye zAtA, kahe bhagavAna amRta khyAtA, AtmakhyAtimAM vyAkhyAtA, AtmakhyAtithI vikhyAtA... jIva ja. 5 Da amRta pada 204 syAdvAda vijayavaMto varte, suNa syAdvAda siddhAMta... (dhruvapada) samyak tattva vicAra karIne, tyaja mithyAtva ekAMta... syAdvAda. 1 karmane ja kartA kalpIne, AtmaghAtI jana srAMta, - AtmAnuM kartRtva phagAvI, bhajatA ko ekAMta... syAdvAda. 2 'kartA AtmA ja kathaMcit' A, acalita anekAMta, zruti karAI kopita tethI, bhajatAM e ekAMta... syAdvAda. 3 uddhata mohathI mudrita jenI, buddhi evI bhrAMta, tasa bodhanI saMzuddhi arthe, kahiye A siddhAMta... syAdvAda. 4 syAdvAda sAthe pratibaMdhathI, labdha vijaya vibhrAMta, bhagavAna amRta stavatA evI, vastu sthiti anekAMta... syAdvAda. 5 Da zArdUlavikrIDita kAryatvAdakRtaM na karma na ca tajjIvaprakRtyo dvayo - rajJAyAH prakRte svakArya phalabhuk bhAvAnuSaMgAtkRtiH / naikasyAH prakRteracittvalasanAjjIvo'sya kartA tato, jIvasyaiva ca karma taccidanugaM jJAtA na yatpudgalaH || 203 || Da karmaiva pravitakyaM kartR hatakaiH kSiptvAtmanaH kartRtAM, kartAtmaiva kathaMcidityacalitA kaizcicchutiH kopitA / teSAmuddhatamohamudritIdhayA bodhasya saMzuddhaye, syAdvAdapratibaMdhalabdhavijayA vastusthitiH stUyate ||204 || Da 818
Page #970
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 205 sAMkhyo jema puruSa Ahato, akartA ja ma sparze ! anekAMta siddhAMta AhaMto, samyaka Ama vimarzI... anekAMta siddhAMta. 1 bhedajJAnathI adhaH dazAmAM, kartA puruSa A lekho, bhedajJAnathI Urdhva dazAmAM, puruSa akartA dekho !... anekAMta siddhAMta. 2 bhedajJAnane pANI niyato, uddhata bodha sudhAme, arjA ja pratyakSa pekhajo, AtmA AtamarAme... anekAMta siddhAMta. 3 kartA bhAva ja mRta jyAM acalo, AtmA eka ja jJAtA, bhagavAna amRta svayaM dekhajo, anubhava amRta pAtA... anekAMta siddhAMta. 4 amRta pada - 206 nitya amRta ogha siMcito, cit camatkAra "amRta' saMto ! nitya amRta" pratipada gAve, anubhava amRta siMdhu vahAve... nitya amRta. 1 ahiM kSaNika AtmA ko kalya, kartA-bhoktA vibheda ja jalpa ! vAda kSaNika ekAMta vahaMtA, moha mUcchamahi sIkretA... nitya amRta. 2 tasa mohamUccha le kheMcI, nitya amRta othe siMcI, cit camatkAra ja pote A, pada bhagavAna nitya amRta A... nitya amRta. 3 zArdUlavikrIDita mA'kartAramamau spRzatu puruSaM sAMkhyA ivApyArhatAH, kartAraM kalayaMtu taM kila sadA bhedAvabodharadhaH / UddharvaM tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM, ___-pazyaMtu cyutakartRbhAvatvacalaM jJAtAramekaM paraM / / 206 / / mAlinI kSaNikamidamihaikaH kalpayitvAtsatattvaM, nijamanasi vidhatta kartRbhoktrorvibhedaM / apaharati vimohaM tasya nityAmRtoghaiH, svayamayabhizcicaMccimatkAra eva / / 206 / / 819
Page #971
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 207 'dhAra taravAranI' e rAga (athavA sarivaNI) kSaNika ekAMtano vAda ma prakAzajo ! vAda syAdvAda amRta prakAzo 1... dhruvapada. 1 vRttino aMza te samaya varte ane vastunI vRtti trayakALavartI, vRttino aMza te vRttithI bhinna nahiM, vRtti aMtar rahyo teha vartI... kSaNika ekAMta to. 2 aMza te pUrNamAM pUrNa te aMzamAM, vaMza te parvamAM parva te vaMzamAM, aMga te dehamAM deha te aMgamAM, aMza vyatireka haMsa anvaya vaMzamAM... kSaNika ekAMta to. 3 pravAha kramavatti pariNAmo sadA, eka pravAha vRtti parovyA, eka ja dravya muktAvalImAM, bhinna paryAya motI parovyA... kSaNika ekAMta to. 4 vRtti-aMza nAzathI vattimAna nAza nahiM, vRttimAna vRttimAM nitya varte rahI, ema vRtti aMza bhinnatA che kharI, bhinnatA che na eka pravAhe vahI... kSaNika. 5 tethI ekAMtathI vRtti abhedathI, nAza ekAMta kalpI, kare anya bhogave anya ekAMta A, mA prakAzo ja ! mithyAtva jallI... kSaNika. 6 lIe lAlo ane bhare haradAsa e, nyAya anyAya evo na kIje ! vade anuvadI A dAsa bhagavAna e, nyAya yAAda amRta pIje. kSaNika. 7 ha - anuSTup vRtyaMzabhedato'tyaMtaM, vRttimannAzakalpanAt / anyaH karoti bhukte'nya, ityekAMtazcakAstu mA // 207 // G 820
Page #972
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 208 "jJAnIne upAsIe' - e rAga AtmAne zodhatAM AtmA ja khoyo, aMdhe mAraga nA joyo... (dhruvapada). 1 AtmA parizuddha IcchavA re jAtAM, AtmA samULago khoyo ! besavAnI DALane kApatAM, mUrakhano joTo jagatamAM na joyo !... AtmAne zodhatAM. 2 paryAyane dravya mAnI laI mUDhaDe, paryAya dravyane lekhiyuM, ativyApti grahI atitArkikaDe ! tattva samyaka nA dekhiyuM... AtmAne zodhatAM. 3 eka paryAya jo anya paryAyathI, anvaya saMbaMdha bAMdhaze, rakhe to balathI kALa upAdhinA, azuddhi adhika tyAM sAdhaze !... AtmAne. 4 kALa bhede ema dravya anvayamAM, mAnI laI ja azuddhi ! dravyavaMza lopatAM AtmAnA vaMzane, lopatA koI abuddhi !... AtmAne. 5 vartamAna samayavartI paryAyane, mAtra ame to mAnIe, kSaNavartI tethI vastu kSaNika che, e ja paramArtha sahu jANIe... AtmAne. 6 zuddha jusUtra nayathI prerAIne, ema kSaNika te vAdIo, kSaNika ekAMtathI kalpI caitanyane, jalpa abuddha durvAdIo... AtmAne. 7 caitanyane ema kSaNika prakalpatA, AtmA ja koIe chAMDiyo ! niHsUtra muktaphalane ja dekhatAM, hAra jyama abuddha chaDiyo !... AtmAne. 8 nAza niranvaya mAnI nirAtmA, vAdI na AtmA ja mAnatA ! mULane ucchedI zAkhAne zodhatA, AkAza puSpa te pAmatA !... AtmAne. 9 sUtra vihoNA motI vikRkhaMlA, chUTA chUTA ja je dekhatA, teha udbhUkhala muktAphalono, hAra akhaMDa kema lakhatA?. AtmAne zodhatAM. 10 caitanya anvaya-sUtra vihoNA, paryAya motI ja pekhatA, nirAtmavAdI te caitanya-motIno, hAra AtmA kyama dekhatA ?.. AtmAne. 11 AtmA levA jatAM AtmA gumAviyo, aho ! koInI A buddhi, kSaNika ekAMtanI jAla jaTila e, ema vidArajo subuddhi... AtmAne zodhatAM. 12 tattvAmRta bRta amRta kaLazamAM, maMthI tattvAbdhi vasAvyo, bhagavAna amRtacaMdra sudarzane, syAdvAda siMdhu lasAvyo.. AtmAne zodhatAM. 13 zArdUlavikrIDita AtmAnaM parizuddhamIpsubhirativyAptiM prapadyAMdhakaiH, kAlopAdhibalAdazuddhimadhikAM tatrApi matvA paraiH / caitanyaM kSaNikaM prakRlpya pRthukaiH zuddharjasUtreritai - rAtmAvyujjhita eva hAravaraho nissUtramuktekSibhiH / / 208 / / 821
Page #973
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 209 - "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga cit ciMtAmaNi mALA cakAse, amane badhe A eka, bhagavAna amRtacaMdra prakAze, anubhava amRta cheka... cit ciMtAmaNi mALA. 1 kartA ne bhoktAno yukti, vaza ho bheda abheda ! ' ho kartA te bhoktA ma vA ho, vastu ja ciMtavo abheda... cit ciMtAmaNi mALA. 2 sUtra zuM AtmAmAMhi parovI, cit ciMtAmaNi mAla, amane to sarva ja prakAze, eka sadA traNa kALa... cituM ciMtAmaNi mALA. 3 nipuNothI paNa je bhedavI, zakya nahi ko kALa, cit ciMtAmaNi mALA evI, bhagavAna amRta bhALa... cit ciMtAmaNi mALA. 4 tattva ciMtAmaNi pratipada gUMthI, tattva ciMtAmaNi mAla, tattvaciMtAmaNi amRtacaMdra, amRta pAyuM rasAla... cituM ciMtAmaNi mAlA. 5 amRta pada - 210 piyA para ghara mata jAvo re' - e rAga nizcaya-vyavahAra dRSTie re, karIe tattva vicAra, bhagavAna amRta svAmIe re, deryo spaSTa prakAra... nizcaya vyavahAra. 1 kevaLa vyavahAra dRSTie re, kartA karma vibhinna, nizcaye vastu jo citIe re, kartA karma abhinna... nizcaya vyavahAra. 2 - kartA karma sadA eka che re, ISTa nizcayathI ja Ama, dRSTi sApekSa viveka kahyo re, bhagavAna amRta svAma.... nizcaya vyavahAra. 3 S zArdUlavikrIDita kartu rvedayituzca yuktivazato bhedo'stvabhedopi vA, kartA vedayitA ca mA bhavatu vastveva saMciMtyatAM / protA sUtra ivAtmanIha nipuNairbhartuM na zakyA kvaci - zciciMtAmaNimAlikeyamabhitopyekA cakAstyeva naH // 209 / / rathoddhatA vyAvahArikadRzaiva kevalaM, kartR karma ca vibhinnamiSyate / nizcayena yadi vastu ciMtyate, kartR karma ca sadaikamiSyate // 210 // 822
Page #974
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 6, amRta pada - 211 dhAra taravAranI' e rAga kartA te ja nizcaya karma jANo ahIM, kartA ne karmano bheda jANo nahiM... (dhruvapada). 1 je ja pariNAma che pragaTa ahi vastuno, te ja to nizcaya karma hoye, te pariNAma to, aparano hoya nA, pariNAmIno ja te niyata hoya... kartA te ja nizcaye karma jANe... ahIM. 2. Ama pariNAma te karma ahi nizcaye. ne pariNAmI te hoya kartA, kartAthI zUnya to karma kadI hoya nA, karmathI zUnya to no'ya kartA... kartA te ja nizcaya karma jANe. 3 karma-pariNAma viNa ekatAthI ahIM, sthiti kadI vastunI hoya nAMhi, tethI bhagavAna amRta kahe yuktithI, kartA te ja nizcaya karma Ahi... kartA te ja nizcaya karma jANe. 4 amRta pada - 212 svabhAva caLAvavA Akula thaI jIvaDA ! kleza kare kAM mohathI?.. (dhruvapada). 1 phuTatI anaMtI zakti dharAvatI, vastu loTe bhale hAramAM, hAra ALoTe paNa aMdara nA pesatI, anya vastu ko anyamAM... svabhAva. 2 svabhAvaniyata ja vastu sarva ISTa che, jANI le ema amohathI, svabhAva caLAvavA Akala thaI jIvaDA ! kleza kare kAM mohathI ?... svabhAva. 3 tattva amRtasiMdhu maMcyo vibuddhathI, bhagavAna amRtacaMdrathI, anubhava amRta kaLaze, kaLaze A, pIo pIo AnaMdathI... svabhAva. 4 nanu pariNAma eva kila karma vinizcayataH, sa bhavati nAparasya pariNAmina eva bhavet / na bhavati kartRzUnyamiha karma na caikatayA, sthitiriha vastuno bhavatu kartR tadeva tataH / / 211 / / bahi TuMThati yadyapi sphuTadanaMtazaktiH svayaM, tathApyaparavastuno vizati nAnyavastvaMtaraM / svabhAvaniyataM yataH sakalameva vastviSyate, svabhAvacalanAkulaH kimiha mohitaH klizyate // 212 / / 823
Page #975
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 'dhAra taravAranI' e rAga apara koNa aparanuM zuM kare che ahIM ? hoya bhale loTato bhAra mAMhI... (dhruvapada). 1 vastu eka anya vastu taNI che nahiM, vastu te vastu tethI ja AMhi... apara koNa. 2 apara koNa aparanuM zuM kare che ahIM, hoya bhale loTato bhAra mAMhI, nizcayathI Ama che vastusthiti ja khare ! traNe kALe tihAM phera nAMhi... apara koNa. 3 bhagavAna amRta ja A vastu nija choDIne, jAya para vastu 'viSe' zuM doDI ? phUla AkAzanA sUMghavA Icchato, Icche kadanna paramAtra choDI ?... apara koNa. 4 bhagavAna amRta taNI, vANI amRta suNI, jIva ! para vastumAM jA na kyAMhI... apara koNa. 5 75 - - amRta pada - 214 dhAra taravAranI' 213 - G anya kare anyanuM teha vyavahArathI, nizcaye to bIjuM kAMI na mAnyuM... (dhruvapada). 1 anya kare anya vastunuM kaMI paNa kare, teha vyavahAra dare ja mAnyuM, svayaM pariNAminI anya vastutaNuM, anyathI no'ya pariNAma ApyuM... anya kare anyanuM. 2 ema nizcaya chatAM anya te anyanuM, 824 e rAga kaMI paNa je kare ema mAnyuM, vyAvahArika dRSTie ja eha to ISTa che, ema zAnI janoe pramANyuM... anya kare anyanuM. 3 kiMtu nizcaya thakI anya che kAMI nA, bhagavAna amRte ema jANyuM... anya kare anyanuM. 4 Da rathoddhatA vastu caikamiha nAnyavastuno, yena tena khalu vastu vastu tat / nizcayoyamaparo'parasya kaH, kiM karoti hi bahirluThannapi // 213 // Da yattu vastu kurute'nyavastunaH, kiMcanApi pariNAminaM svayaM / vyAvahArikadRzaiva tanmataM, nAnyadasti kimapIha nizcayAt // 214 ||
Page #976
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 215 zuddha dravyamAM mati arpIne, tattva zuddha avadhAro ! dravyAMtarane cuMbana karavA, Akula mati kAM dhAro ?.. zuddha dravyamAM mati. 1 zuddha dravyanA nirUpaNamAMhI, mati arpita che jenI; zuddhAtama anubhava anubhavatAM, bhrAMti rahe tasa zenI ?.. zuddha dravyamAM mati. 2 te sumatine anubhava netra, tattva samyaka dekhatA;. eka dravyagata dravyAMtara kaMI, kadI na bhAse saMtA !... zuddha dravyamAM mati. 3 ane jJAna je ya jANe, te to nizcaya eno; zuddha svabhAva udaya che sahaja, saMzaya emAM zeno ?... zuddha dravyamAM mati. 4 dravyAMtarane cuMbana karavA, Akula matine dhArI; tattvathI jarnI auve che zAne ? tattvane na A avadhArI.. zuddha dravyamAM mati. 5 bhagavAna amRtacaMdra bhAkhyuM, tattvanuM tattva pUkArI; amRta kaLaze vizvapAvanI zAna gaMga avatArI. zuddha dravyamAM mati. 6 amRta pada - 216 vIra suto kAM sutA rahyA cho" - e rAga caMdra bhUmine juvarAve che, bhUmi caMdranI hoya nahi, AtmacaMdra A vizva prakAza, vizva AtmAnuM hoya nahiM... caMdra bhUmine nahavarAve che. 1 zuddha dravyanA sva rasa bhavanathI, svabhAvanuM zuM zeSa rahyuM ? anya dravya jo thAya tehano, svabhAva zuM? e jAya kahyuM.. caMdra bhUmine nahavarAve che. 2 caMdra bhUmine tvavarAve paNa, bhUmi caMdranI hoya nahi, jJAna zeyane kaLe sadAye, zeya jJAnanuM hoya nahi. caMdra bhUmine zvavarAve che. 3 Atma caMdra A vizva prakAze, jJAna caMdrikA vizva bharI, vizva AtmAnuM noya kadIye, jJAna AtmamAM rahyuM karI... caMdra bhUmine havarAve che. 4 bhagavAna amRtacaMdra evI, jJAna caMdrikA vizva bharI, amRta kaLaze amRta pIvA, vizva sakalane bheTa dharI... caMdra bhUmine nDavarAve che. 5 S zArdUlavikrIDita zuddhadravyanirUpaNArpitamatestattvaM samutpazyato, naikadravyagataM cakAsti kimapi dravyAMtaraM jAtucit / jJAnaM jJeyamavaiti yattu tadayaM zuddhasvabhAvodayaH, kiM dravyAMtaracuMbanAkuladhiyastattvAccyate janAH / / 215|| maMdAkrAMtA zuddhadravyasvarasabhavanAtkiM svabhAvasya zeSa - manyadravyaM bhavati yadi bA tasya kiM syAtsvabhAvaH / jyotsnArUpaM snapayati bhuvaM naiva tasyAsti bhUmi . niM jJeyaM kalayati sadA jJeyamasyAsti naiva / / 216 / / 825
Page #977
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 217 jJAna jJAna ne zeya joya jo, rAga dveSadvaya udaya TaLe. dhruvapada. 1 rAgadveSadvaya udaya tyAM lagI, jyAM lagI jJAna na jJAna thatuM, ane zeya paNa zeyapaNAne, punaH nizcaye pAmI jatuM.. jJAna jJAna ne zeya joya je. 2 jJAna jJAna bhAva ja ho tethI, ajJAna bhAva tiraskarato, bhAva abhAva tirohita karato, jethI pUrNa svabhAva thato. zAna jJAna ne zeya joya je. 3 AvI rahasya cAvI darzAvI, rAgadveSa dvaya dUra karavA, bhagavAna amRtacaMdra amRta, kaLaze anubhavarasa pIvA... jJAna jJAna ne ya joya . 4 amRta pada - 218 samyaguMdaSTi tattvadaSTithI, rAga ne dveSa khapAvo ! sahaja svarUpI AtamanI A, jJAnajyoti prajalAvo... re cetana ! rAga ne dveSa khapAvo !. 1 rAga dveSa dvaya nizcaya thAya, jJAna ja ajJAna bhAve, ajJAna pariNAme pariNamato, AtmA ja rAga dveSa thAve... re cetana ! 2 vastutva pratye daSTi TherAvI, dekhavAmAM jo te Ave, na kiMcit bane te hove, dIse na vastu svabhAve... re cetana ! 3 (tethI) te be phuTatAM ja samyagudaSTi, tattvadaSTithI khapAvo ! jethI pUrNa acala arci sahajA, jJAnajyoti prajalAvo... re cetana ! 4 - rAga dveSa dvayane kSaya karavA, rahasya cAvI A AvI, bhagavAna amRtacaMdra atre, amRta kaLaze batAvI... re cetana ! rAga ne dveSa khapAvo ! 5 maMdAkrAMtA rAgadveSadvayamudayate tAvadetana yAvad, jJAnaM jJAnaM bhavati na punarbadhyatAM yAti bodhyaM / jJAnaM jJAnaM bhavatu tadidaM nyakRtAjJAnabhAvaM, bhAvAbhAvau bhavati tirayanyena pUrNasvabhAvaH // 217|| rAgadveSAviha hi bhavati jJAnamajJAnabhAvAt, tau vastutvapraNihitadRzA dRzyamAnau na kiMcit / samyagdRSTiH kSapayatu tatastattvadRSTyA sphuTatau, jJAnajyotilati sahajaM yena pUrNAcalArciH // 218|| 826
Page #978
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 219 vastu sthiti jIva ! jene, re cetana ! vastu sthiti tuM jene ! anya dravya koI anya dravyamAM, upajAve ahiM kone... re cetana ! vastu sthiti. 1 rAgadveSa upajAvaNa kArUM, dravya anya nA dIse, anya dravya pratye to tuM zAne, jIva ! jIva e rAga rIse? re cetana ! vastu sthiti tuM jene !. 2 sarva dravyanI utpatti to, aMtaramAM ja prakAze, sva svabhAvathI ja vyakta sarvathA, vastusthiti e bhAse... re cetana !. 3. anya dravya prati rAga dveSa to, jIva ! kare tuM zAne ? bhagavAna amRta amRta kaLaze, anubhava amRta pAne.. re cetana ! vastu sthiti tuM jene !. 4 amRta pada - 220 rAga-dveSa doSa ajJAna doSe, rAga dveSa tuja doSe, parano doSa na kAMI ja emAM, para prati kAM roSe ?... re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 1 rAgadveSa doSanI je cetana ! thAye prasUti AMhi, kaMI paNa temAM dUSaNa paronuM, nizcayathI che nahi. re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 2 sarpata tyAM sarpa zuM aparAdhI, svayaM abodha ja hAro, para para doSa Aropita karatAM, chUTe na cora bicAro... re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 3 vidita ho A nizcaya vArtA ! pAmo asta abodha ! "chuM huM bodha' e bhagavAna amRta, bodhyo amRta subodha... re cetana ! rAgadveSa tuja doze. 4 zAlinI rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTayA, nAnyad dravyaM vIkSyate kiMcanApi / sarvadravyotpattiraMtazcakAsati, vyaktAtyaMtaM svasvabhAvena yasmAt // 219 / / __ mAlinI yadiha bhavati rAgadveSadoSaprasUtiH, kataradapi pareSAM dUSaNaM nAsti tatra | svayamayamaparAdhI tatra sarpatyabodho, bhavatu viditamastaM yAtvabodho'smi bodhaH // 220|| 827
Page #979
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 221 rAga janmamAM anya dravyano, doSa mUDha je kADhe, vastusthiti azAna kuzastra, jJAna zira ja te vADhe... re cetana ! rAgadveSa tuja doSe. 1 , anya dravyane ja nimittatA je, rAga janmamAM mAne, zuddha bodhathI hIna te sAva, aMdha buddhi ja ajJAne... re cetana ! rAgadveSa tuja doSe 2 moha vAhinI pravAhamahiM re, are ! vahyA te jAtA, mohavAhinI pAra utaravA, kadIya samartha na thAtA.. re cetana ! rAgadveSa tuja doze. 3 upAdAna vastuthI ja janme, vastumAM ja vastubhavo, ho te sahaja svabhAvI bhAvo, vA vikRta vibhAvo... re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 4 rAga svabhAva na Atama kero, te to vibhAva anero, paNa vikata paNa teha vibhAvo, bhAva ja cetana kero... re cetana ! rAgadveSa tuja doze. 5 nimitta mAtra ja temAM kadApi, anya dravya bhale thAve, to ya upAdAna Atama pote, teha vibhAva janamAve... re cetana ! rAgadveSa tuja doze. 6 jIva bhAva ja che rAga te tethI, paNa te upAdhika bhAvo, para nimitte upajelo paNa, hoya na jIva svabhAvo... re cetana ! rAgadveSa tuja doze. 7 ajJAnI A bheda na jANe, para nimitta ja mukhya mAne, upAdAnane gauNa gaNIne, parane pradhAna lekhIne.. re cetana ! rAgadveSa tuja doSe. 8 naya bheda sApekSa mUDha na jANe, parane ja nimitta ThaThADI, doSa potAno ja duSTa uDADI, parane ja dIe oDhADI.. re cetana ! rAgadveSa tuja doSe. 9 parane ja jokhamadAra gaNe te, rAgadveSa kema mUke? pote na jokhamadAra gaNe te, vastusthiti te na kema cUke?... re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 10 moha nadImAM ema taNAtAM, mohamAM gaLakAM khAtA, moha nadIno pAra bicArA, kema ajJAnI pAtA?.. re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 11 dUra karI upAdAna azuddhi, rAgAdi duSTa vibhAvo, bhagavAna amRta pragaTAvo, zuddha cit svasvabhAve... re cetana ! rAgadveSa tuja doSa. 12 rathoddhatA - rAgajanmani nimittatAM paradravyameva kalayaMti ye tu te / uttaraMti na hi mohavAhinIM, zuddhabodhavidhurAMdhabuddhayaH / / 221 / / 828
Page #980
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 222 sahaja svarUpa kAM cUko re cetana ! udAsInatA kAM mUko ? sahaja svarUpa kAM cUko re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?... (dhruvapada). 1 pUrNa eka aTyuta zuddha ja jeno, bodha mahima A jAme, bodha evo A bomba thakI to, vikriyA kAMI na pAme.... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 2 tahIMthI ahIMthI ubhaya dizathI, juo ! dagaMta A ThAme, jema prakAzya thakI ahIM dIvo, vikriyA kAMI na pAme... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 3 magana chagananuM kAMDuM pakaDI, jema prayoje khAsa, tema prakAzya na dIpa prayoje, alyA ! mane tuM prakAza... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 4 lohasUci lohacuMbaka kheMcI, jAya jyama cuMbaka pAse, tema svasthAnathI cuta thaI dIvo, jAya na prakAzya pAse... re cetana ! udAsInatA kAM mUko?. 5 prakAzya ho vA mA ho pAse, dIpa svayaM ja prakAze, sahaja ja vastusvabhAve vastu, sarva svayaM avabhAse... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 6 parathI upajAvAvA na ko zakya, para upajAvavA na zakta, vastu ja sahaja svabhAve pariName, nija pariNati ja phakta... re cetana ! udAsInatA kAM mUko?. 7 jJAnane tema na joya prayoje, "alyA ! mane tuM prakAza !' zAna paNa svasthAnathI cuta thaIne, jAya nahiM ja zeya pAse.. re cetana-! udAsInatA kAM mUko?. 8 zeya pAse ho vA mA pAse, jJAna svayaM ja prakAze, sahaja ja vastusvabhAva ja evo, zAna svayaM avabhAse... re cetana ! udAsInatA kAM mUko?. 9 ema na joyathI jJAna vikArI, jJAna hoya na joya, prakAzyathI no'ya dIpa vikArI, dIpathI no'ya prakAzya... re cetana ! udAsInatA kAM mUko?. 10 ema vastusthiti bodha vihoNI, buddhi che ahIM jenI, rAgadveSamayA kema te thAye, jana evA ajJAnI... re cetana ! udAsInatA kAM mUko?. 11 sahaja udAsInatA kAM mUke? sahaja svarUpa kAM cUke? sahajAtmasvarUpa amRta mUkI, pararUpa "viSe kAM jhUke re... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 12 niSkAraNa karuNAthI AvI, amRta vANI pukArI, bhagavAna amRta amRta kaLaze, mumukSu lio vicArI... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. 13 zArdUlavikrIDita pUrNakAcyutazuddhabodhamahimA bodho na bodhyAdayaM, yAyAtkAmapi vikriyAM tata ito dIpaH prakAzyAdiva / tadvastusthitibodhavaMdhyadhiSaNA ete kimajJAnino, rAgadveSamayIbhavaMti sahajA muMcantyudAsInatAM ||222 / /
Page #981
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 223 "sevaka kema avagaNIe ?' - e rAga jJAna saMcetanA ceto re cetana ! jJAna saMcetanA ceto !... (dhruvapada) cit jyoti camakatI re cetana ! jJAna saMcetanA ceto !... jJAna saMcetanA ceto re cetana ! 1 rAga ne dveSa vibhAvathI jenuM, mukta thayuM mahAteja, svabhAva nitya sparzata sue je, sahaja svarUpanI seja... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 2 bhUta-bhAvinA karma sakalathI, thayA vikala je saMtA, vartamAna samaya karma udayathI, bhinna sadA vartatA... re cetana jJAna saMcetanA ceto. 3 ema trikALa saMbaMdhI sarve, karmataNA "saMnyAsI', naiSkarma pAmI je dharmasvAmI, sAcA thayA "saMnyAsI'... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 4 ema cAritragirinA zRMge, thayelA ArUDha dUre, cAritra vaibhavanA balathI je, jhIlatA caitanya pUre... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 5 jJAnanI saMcetanA te cete, cit arcithI camakatI, cetananA svarasathI A bhuvano, je abhiSeka karaMtI... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 6 zuddha caitanyamUrti je sAkSAt, mahAtmasvarUpa svAmI, bhagavAna amRta bhAkhI gayA e, vANI amRta dhAmI... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 7 - amRta pada - 224 jJAna saMcetanA ceto re cetana ! jJAna saMcetanA ceto !... dhruvapada. 1 jJAna cetanA cetatAM nitya, jJAna ati zuddha zodha, ajJAna cetanAthI doDato, baMdha nirudha bodha... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 2 jJAna cetana amRtarasa evo, bhagavAna amRtacaMdra, amRta kaLaze pada pada bhariyo, pI pI bhavya AnaMda... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto. 3 S zArdUlavikrIDita rAgadveSavibhAvamuktamahaso nityaM svabhAvaspRzaH, pUrvAgAmisamastakarmavikalA bhinnAstadAtvodayAt / dUrArUDhacAritravaibhavabalAccaMcaccidacirmayIM, viMdanti svarasabhiSiktabhuvanAM jJAnasya saMcetanA // 223|| a upajAti jJAnasya saMcetanayaiva nityaM, prakAzate jJAnamatIva zuddhaM / ajJAnasaMcenatayA tu dhAvan, bodhasya zuddhiM niruNaddhi baMdhaH // 228|| 830
Page #982
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 225 siddhacakra vaMdo' - e rAga vanuM caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma, triyone trividha trikALanuM re, pariharI sarva karma... varNa caitanyAtma AtmamAM re. 1 manathI vacanathI kAyathI re, karyuM karAvyuM jeha, karatAM paNa vaLI anyane re, meM anumoDyuM jeha... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. 2 bhUta bhAvI vartamAnanuM re, trikALa viSayI karma, sarva ja teha huM pariharI re, AlaMbuM parama niSkarma... vatuM caitanyAtma AtmamAM re. 3 S amRta pada - 226 (rAga - upara pramANe - "siddhacakra pada vaMdo) mohathI je meM karyuM hatuM re, pratikramI sahu te karma, vanuM caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... varNa caitanyAtma AtmamAM re. ti pratima vanya samApta . AryA kRtakAritAnumana strikAlaviSayaM manovacanakAyaiH / parihatya karma sarvaM paramaM naiSkarmyamavalaMbe ||225 / / mohAdyadahamakArSaM samastamapi karma tatpratikramya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // 226 / / iti pratikramaNa kalpaH samAptaH // 831
Page #983
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 227 pUrvokta) (DhALa moha vilAsa AlocI A re, udayanuM sahu karma, vartu caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... vattuM caitanyAtma AtmamAM re. - // iti AlocanA kalpa samApta // Da amRta pada 228 - moha phagAvI paccakhI re, bhaviSyanuM sahu karma, vartu caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... vattuM caitanyAtma AtmamAM re. // iti pratyAkhyAnakalpa samAptaH // Da mohavilAsavijRMbhitamidamudayatkarma sakalamAlocya | Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte ||227|| Da // kRti AnoSanAH samAsaH || pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirastasaMmohaH / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varteM ||228|| Da // kRti prAdhyAna kahyuMH samAsaH // 832
Page #984
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 229 (DhALa - e ja). ema samasta nirasta karI re, saikAlika A karma, zuddhanaya avalaMbato re, evo huM A niSkarma... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. moha vilIna jeno thayo re, thayo je rahita vikAra, evo huM avalaMbu have re, AtmA cinmAtra ja sAra... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. amRta pada - 230 - (DhALa - e ja). karma viSata phaLo gaLo re, bhogavyA viNa mhArA ja, saMcetuM chuM huM acala A re, caitanyAtma AtmA ja... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. amRta pada - 231 (DhALa - pUrvokta) niHzeSa karmaphalo taNo re, ema karyAthI saMnyAsa, sarva kriyAMtara vihArathI re, vRtti nivRtta thaI jAsa... varlDa caitanyAtma atmimAM re. 1 evA mujane caitanya lakSaNuM re, Atmatattva bhajatAM ja, acalane atyaMta anaMtapaNe re, vaha kAlAvalI A ja... varlDa caitanyAtma AtmAmAM re. 2 caitanyAtma AtmamAM vartavA re, AtmabhAvanA A Ama, bhAvI apUrva ja bhAvathI re, bhagavAna amRta svAma. varNa caitanyAtma AtmamAM re nitya 3 - upajAti samastamityevamapAsya karma, traikAlikaM zuddhanayAvabaMlI / vilInamoho rahito vikAra - zcinmAtramAtmAnamathAvalaMbe ||229|| AryA vilagaMtu karmaviSataruphalAni mama bhuktimaMtareNaiva / saMcetaye'hamacalaM caitanyAtmAnamAtmAnaM // 230 / / vasaMtatilakA nirazeSakarmaphalasaMnyasanAnmamaivaM, sarvakriyAMtaravihAranivRttavRtteH / / caitanyalakSma bhajato bhRzamAtmatattvaM, kAlAvalIyamacalasyavahatvanaMtA // 231 // 833
Page #985
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 232 "thAzuM prema banyo re rAja' - e rAga niSkarma zarma te pAme dazAMtara, niSkarma zarma te pAme, (dhruvapada) karma viSa taru phala tyaje tene, anubhava amRta jAme... niSkarma zarma. 1 ajJAna bhAvamAM pUrve vAvelA, viSama je viSavelA, tene ugelA viSaphaLa hAvAM, AvyA udaya A veLA... niSkarma zarma. 2 karmanA bIja pUrve vAvyA te, hAla udaya phaLa lAvyA, levA hoya te lIe phaLo te, khAya bhale mana bhAvyA... niSkarma zarma. 3 na levA hoya te kema lIe ne ? kema parANe pAye ? --- khAvA hoya te khAya bhale te, na khAvA hoya na khAye... niSkarma zarma. 4 AtmAne ja huM veduM kevala, karmaphala na ja veThuM, jeha te karmaphala kema ja vede ? bheda jANe jANabheduM. niSkarma zarma. 5 ema svata eva sva amRtaphaLathI, tRpta thayelo jeha, te pUrvakama viSaddhamonA, phaLa na bhogavato teha... niSkarma zarma. 6 niSkarma zarma te pAme dazAMtara, anubhava amRta jAme, evI ora dazA prApta bhagavAna A, pahoMce amRta dhAme.. niSkarma zarma te pAme... niSkarma zarma. 7 amRta pada - 233 ("dhanya re divasa A aho !' - e rAga, athavA zAMtijina eka muja vinaMti) prazama rasa pIo saMtA re ! ahIMthI kALa anaMta re, jJAna cetanA sva AtmanI, sAnaMda naTAvaMta re... prazama rasa pIo re. 1 virati karmathI karmaphalanI, avirata bhAvI, atyaMta re, akhila ajJAna cetanAtaNuM, naTAvI pralayana saMta re... prazama rasa pIo re. 2 svarasa parigata svabhAvane, pUrNa karI atyaMta re, jJAna cetanA sva AtmanI, sAnaMda naTAvaMta re... prazama rasa pIo re. 3 prazama rasa pIo saMta re, ahIMthI kALa anaMta re, bhagavAna amRtacaMdra e, prazamAmRta varaSata re... prazama rasa pIo re. 4 vasaMtatilakA yaH pUrvabhAvakRtakarmaviSadrumANAM, bhuMkte phalAni na khalu svata eva tRptaH / ApAtakAlaramaNIyamudaramyaM, niSkarmazarmamayameti dazAMtaraM saH / / 232 / / tra dharA - atyaMtaM bhAvayitvA viratimavirataM karmaNastatphalAcca, praspaSTaM nATayitvA pralayanamakhilajJAnasaMcetanAyAH / pUrNaM kRtvA svabhAvaM svarasaparigataM jJAnasaMcetanAM svAM, sAnaMdaM nATayaMtaH prazamarasamitaH sarvakAlaM pibaMtu // 233 / / 834
Page #986
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 234 "prazama rasa pIo saMta re - dhruvapada, padArtha pragaTa zAna svarUpanA, prathanataNuM saMta re, ahIMthI padArtha vistAranA avaguMThane prakAzita re... prazamarasa pIo saMta re. 1 vinA kRtie eka sarvathA, anAkula je jvalaMta re, samasta vastu vyatirekanA, nizcayathI atyaMta re... prazamarasa pIo saMta re. 2 vivecita evuM jJAna A, AMhI avatiSThata re, vizAnaghana bhagavAna A, amRta vRSTi varaSata re... prazamarasa pIo saMta re. 3 amRta pada - 235 caMdra prabhu mukhacaMdra re sakhI dekhA de' - e rAga zuddha jJAnaghana saMta... cetana citava re ! anyothI ati bhinna. cetana ciMtava re, Atmaniyata atyaMta... cetana ciMtava re ! pRthagu vastutva dharaMta... cetana ciMtava re... 1 na tyAga na ja AdAna.. cetana ciMtava relevuM mUkavuM na patra... cetana ciMtava re, evuM amala A jJAna.. cetana ciMtava re tevuM avasthita atra... cetana ciMtava re... 2 (ka) zuddha jJAnaghano yathA. cetana ciMtava re ! mahimA eno mahAna... cetana ciMtava re, nitya udayavaMto tathA.. cetana ciMtava re ! sthiti kare svasthAna.. cetana citava re... 3 Adi madhya ne aMta... cetana ciMtava re ! vibhAgathI je mukta... cetana ciMtava re, sahaja skAra suraMta... cetana ciMtava re ! prabhA bhAsure yukta... cetana ciMtava re... 4 zuddha jJAnaghana Ama... cetana ciMtava re ! sahajAtmasvarUpa dhAma... cetana ciMtava re, vijJAnaghana" sunAmacetana ciMtava re ! bhagavAna amRta svAma... cetana ciMtava re. 5 S vaMzastha vRtta - itaH padArthaprathanAvaguMThanAda, vinA kRterekamanAkulaM ucalat / samastavastuvyatirekanizcayAt, vivecitaM jJAnamihAvatiSThate // 234|| . zArdUlavikrIDita anyebhyo vyatiriktamAtmaniyataM bibhratpRthagvastutA - mAdAnojjhanazUnyametadamalaM jJAnaM tathAvasthitaM / madhyAdyaMtavibhAgamuktasahajasphAraprabhAbhAsuraH, zuddhajJAnaghano yathAsya mahimA nityoditastiSThati // 235 / / 835
Page #987
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 236 "jJAnane upAsIe' - e rAga AtmasaMdhAraNa pUrNa AtmAnuM, ema AtmAmAM kIdhuM, kRtakRtya bhagavAna AtmAe, anubhava amRta pIdhuM... Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM. 1 mUkavA yogya te mUkI dIdhuM badhuM, zeSa rahevA na kaMI dIdhuM, grahavA yogya te grahI lIdhuM badhuM, zeSa rahevA na kaMI dIdhuM... Atma saMdhAraNa. 2 Atmazakti daLa Atma bahAra jatuM, saMhRta te sakala karI lIdhuM, AtmAne pUrNa ja AtmAmAM dhArI, Atma saMdhAraNa kIdhuM... Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM. 3 jJAnataNo ratnAkara bhariyo, zeya ulecI jAto ! AMdhaLo sIMdarI vaNato jAye ne, pADo te jAye khAto ... Atma saMghAraNa pUrNa AtmAnuM. 4 anaMta zaktino svAmI A AtmA, zakti na aMga samAtI,. AtmAthI vhAramAM zakti AtmAnI, jAtI'tI je veDaphAtI... Atma saMdhAraNa. 5 raMta karI AtmAmAM, saMbhUta sarva te kIdhI. AtmAnI zakti pAchI kheMcI te, AtmAmAM samAvI... Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM. 6 parabhAva nimitte bhajato vibhAvane, Atma svabhAva sva choDI, te parabhAvane dIdhI tilAMjali, dIdhA svabhAva ja joDI... Atma saMdhAraNa. 7 svabhAvamAM dhAraNa karI AtmA, pUrNa pragaTa te kIdho, AtmA amRtacaMdra bhagavAna, anubhava amRta pIdho... Atma saMdhAraNa. 8 Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM, ema AtmAmAM kIdhuM, kRtakRtya bhagavAna AtmAe, anubhava amRta pIdhuM... Atma saMdhAraNa. 9 , upajAti unmuktamunmocyamazeSatastat - tathAttamAdeyamazeSatastat / yadAtmAnaH saMhRtasarvazakteH, pUrNasya saMdhAraNamAtmanIha // 236 / / 8da
Page #988
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 237 jhera gayA ne vera gayA' - (roLA vRtta). AhAraka ahIM kema ja hoye, AtmA A aNAhArI? padravya na AharaNa karato, kema hoye dehadhArI?.. AhAraka. 1 paradravyathI ema sarvathA, zAna sarvadA jUduM, jema hatuM tema rahyuM avasthita, samaya maryAdA jUduM... AhAraka. 2 kema AhAraka te to hoya, paradravya AharatuM? jethI enA dehanI zaMkA, ciMtakanuM mana karatuM... AhAraka. 3 paranuM paramANu ya Ahare nA, AtmA A aNAhArI, to pachI bhagavAna amRta AtmA, kema hoye dehadhArI ?... AhAraka. 4 ( amRta pada - 238 liMga na mokSanidAna jJAnIne, liMga na mokSa nidAna, jJAnamayo A AtmA jJAtA, liMga dehamaya jANa !... jJAnIne liMga na mokSa nidAna. 1 zuddha jJAnano deha ja che nA, ema nizcayathI jANa ! tethI dehamaya liMga zAtAne, hoya na mokSa nidAna... jJAnIne liMga na. 2 bAhya veSamaya liMga teha to, hoya deha Azrita, ne AtmAno deha na hoya, to tasa liMga zI rIta?... jJAnIne liMga na. 3 mokSamArga to AtmAzrita che, hoya na dehAzrita, to dehAzrita liMga Atmane, mokSahetu zI rIta?.. jJAnIne liMga na mokSa nidAna. 4 tethI Agraha sarva liMgano, kare mumukSu tyAga, jina bhagavAna amRta A bhAkhyo, mokSamArga vItarAga.. jJAnIne liMga na mokSa nidAna. 5 anuSTup vyatiriktaM paradravyAdevaM, jJAnamavasthitaM / kathamAhArakaM tattsyAyena deho'sya zaMkyate / / 237 / / evaM jJAnasya zuddhasya, deha eva na vidyate / tato dehamayaM jJAturna liMga mokSakAraNaM // 238 // 837
Page #989
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 239 darzana-jJAna-cAritramaya AtmA, mokSamArga A eka, darzana-jJAna-cAritramaya AtmA, mokSamArga A eka... darzana jJAna cAritramaya AtmA. 1 darzana-jJAna-cAritra traya e to, AtmA jeno cheka, evuM tattva AtmAnuM e to, mokSamArga A eka... darzana jJAna cAritramaya AtmA. 2 darzana zAna cAritramaya AtmA, e ja mokSano mArga, sadA sevya sahajAtmasvarUpI, mumukSue eka mArga... darzana zAna cAritramaya AtmA. 3 bhagavAna amRtacaMdra evI, karI udghoSaNA A ja, dravyaliMganA Agraha kerUM, mamatva tyajavA kAja... darzana jJAna cAritramaya AtmA. 4 amRta pada - 241 "vItarAga jaya pAma' - (kalyANa) e rAga mokSa mArga A eka jagatamAM, mokSa mArga A eka; darzanacAritrAtmA je, AtmA niyata A cheka.. jagatamAM mokSamArga A eka. 1 tyAM ja sthitine pAme che je, dhyAne aniza te dhyAna; te ja nitya cete che karato, anubhava amRta pAna...jagatamAM mokSamArga A eka. 2 AtmAthI anya ja dravyAMtarane, leza nahi sparzata.. jagatamAM mokSamArga A eka. 3. teha avazya ja alpa samayamAM, viMde samayano sAra; nityo dayavaMto varSato, bhagavAna amRta ghAra...jagatamAM mokSamArga A eka. 4 anuSTup darzanajJAnacAritratrayAtmA tattvamAtmanaH / eka eva sadA sevyo, mokSamArgo mumukSuNA / / 239 / / zArdUlavikrIDita eSo mokSapatho ya eSa niyato dRgjJaptivRttAtmakaH, tatraiva sthitimeti yastamanizaM dhyAyecca taM cetati / tasminneva niraMtaraM viharati dravyAMtarANyaspRzan, so'vazyaM samayasya sAramacirAnnityodayaM viMdati // 240 / / 838
Page #990
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 241 "vItarAga jaya pAma' - e rAga dravyaliMga mamakArI vyavahArI, dekhe na samayasAra, vyavahAra mArga ja AjhaMtA te, mokSamArgathI bahAra... vyavahArI dekhe na samayasAra, 1ratnatrayImaya AtmA eka ja, mokSamArga tyajI A ja, Atmarathane prasthApe che, je vyavahAra pathamAM ja... vyavahArI dekhe na samayasAra. 2 tattvAvabodhathI zruta thayelA, te karatAM vyavahAra, anAdithI to ye adyApi, dekhe na samayasAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 3 kadI na khaMDita thAto akhaMDo, eka acala avadhAra, nitya udyota dharaMto nigdha, samaya taNo je sAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 4 atula che Aloka ja jeno, evo A loke sAra, svabhAvanI jhaLahaLa prabhAno, jihAM mahA prAgubhAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 5 samayasAra bhagavAna amRtanuM, darzana na lahe sAra, vyavahAra patha Azrita dhare je, dravyaliMga mamakAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 6 bhagavAna amRtacaMdranI evI, TaMkotkIrNa A vANa, vyavahArapatha Agraha-tamabhedI, amRta pathano bhANa... vyavahArI dekhe na samayasAra. 7 zArdUlavikrIDita ye tvenaM parihatya saMvRtipathaprasthApitenAtmanA, liMge dravyamaye vahati mamatAM tattvAvabodhacyutAH / nityodyotamakhaMDamekamatulAlokaM svabhAvaprabhA - prAgbhAraM samayasya sAramamalaM nAdyApi pazyati // 241 / / 839
Page #991
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 242 vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA, juo ! DhaMga ajJAnanA ! dhAnya chAMDI te khADe che photarAM, maMDANa e mahA mohanA... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 1 vyavahAramAM vimUDha dRSTi che jehanI, evA vyavahAramUDha dRSTi, kaLatA nahiM ahiM prakaTa paramArthane, bhAnune jema gheDa daSTi... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 2 tuSanA bodhathI buddhi vimugdha che, evA jano mugdha buddhi, tuSane kaLe ahiM kaLe na taMDulane, mugdha bAla zuM mugdha buddhi!... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 3 photarAMne ahIM dhAnya mAnIne, mugdha dhAnyane chAMDatA, dhAnya kadI paNa pAme nahIM te, rahe te photarAM ja khAMDatA !.. vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 4 vyavahArane tema mAnI paramArtha je, paramArtha dhAnyane chAMDatA, paramArthane kadI pAme nahIM te, vyavahAra photarAM khAMDatA.. vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 5 bALo bhoLo bAla bhoLavAI ramakaDe, ratnane jema ahIM chAMDato ! bhoLavAI tema A vyavahAra ramakaDe, paramArtha ratnane chAMDato !... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 6 lAkaDAno ghoDo sAco mAnIne, mugdha bAla Arohato, khoTo vyavahAra tema sAco mAnIne, mugdha bAla A rohato !... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 7 abhUtArtha vyavahArane bhUtArtha mAnatAM, paramArthane je chAMDatA, vyavahAra mUDha te kema bhUtArthamAM, paramArthamAM pada mAMDatA?... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 8 sAra samayano choDI nisAramAM, vyavahAramAM je mohe, bhagavAna samayano sAra amRta te, kema vimUDha te rohe... vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA. 9 amRta pada - 243 dravyaliMga mamakAra aMdha che. dekhe na samayasAra. AMkha mIMcelo jema na dekhe, vastataNo vistAra... dravyaliMga mamakAra aMdha. 1 dravyaliMga mamakArathI jenI, dRSTi gaI ja mIcAI, teothI samayasAra dekhAya nA, chatI AMkhe ja aMdhAI... dravyaliMga mamakAra aMdha. 2 (kAraNa) dravyaliMga ahIM anya thakI che, sva thakI eka ja (A) jJAna, dravyaliMga mama(ta) mUko mumukSu ! kahe amRta bhagavAna... dravyaliMga mamakAra aMdha. 3 D vaitAlika vRtta vyavahAravimUDhadRSTyaH, paramArtha kalayaMti no janAH / tuSabodhavimugdhabuddhyaH kalayatIha tuSaM na taMDulaM / / 242 / / rathoddhatA dravyaliMgamamakAramIlitaiH, dRzyate samayasAra eva na / dravyaliMgamiha yatkilAnyato, jJAnamekamidameva hi svataH / / 243 / / S 840
Page #992
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 244 samayasArathI uttara kaMI nA, nizcayathI A jANa ! svarasa visaranA kara prasarato, jJAna taNo A bhANa. samayasArathI uttara kaMI nA. 1 basa basa bahu bahu baDabaDa karatA, durvikalpathI tamAma ! analpa durvikalpo kerI, jAla jaTilanuM na kAma... samayasArathI uttara kaMI nA. 2 nitya ahIM cetAo nize, paramArtha ja A eka, anubhava amRtarasanuM nitya, pAna karAo cheka... samayasArathI uttara kaMI nA. 3 svarasa visarathI pUrNa jJAnanI, vihUrti mAtra sturaMta, samayasArathI uttara kaMI nA, nizcaya ema dIsaMta... samayasArathI uttara kaMI nA. 4 sarvathI uttara samayasAra che, bhagavAna amRtadhAma, sarva samayamAM sAra samaya A, sahajAtmasvarUpa svAma... samayasArathI uttara kaMI nA. 5 mAlinI alamalamatijalpairduvikalpairanalpai - rayamiha paramArthazciMtyatAM nityamekaH / svarasavisarapUrNajJAnavisphUrtimAtrA - na khalu samayasArAduttaraM kiMcidasti // 244|| 841
Page #993
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 245 eka eha jagacakSu akSaya, atra pUrNatA pAme, vijJAnaghana AnaMdamaya, adhyakSa, dekhADatuM je sAme. eka eha jagacakSu akSaya. 1 "samayasAra jagacakSu vinA to, jagamAM badhe aMdhAruM, jagamAM vastu kAMI na dIse, gothAM khAya bicAruM... eka eha jagacakSu akSaya. 2 "samayasAra' jagacakSu vinA, jaga aMdha mArgamAM cAle, utpatha kupathe keThA khAtuM, aMdha zuM kAMI na bhALe... eka eha jagacakSu akSaya. 3 "samayasAra' jagacakSu A to, jagata sakala dekhADe, jJAnaprakAza relAvI jagamAM, sarva prakAza pamADe... eka eha jagacakSu akSaya. 4 samayasAra jagacakSu jagamAM, sAco mArga batAve, jagane sAkSAt dedA karatuM, sanmArge ja calAve... eka eha jagacakSu akSaya. 5 samayasAra" jagacakSa A to, divya cakSu jaga apyuM, kuMdakuMda' divya daSTAe, Atma sarvasva samapyuM... eka eha jagacakSu akSaya. 6 A jagacakSunA sarjanamAM, Atmavibhava saha arpa, ekatvavibhakta Atma darzAvuM', pratijJA jeNe tarpI... eka eha jagacakSu akSaya. 7 "samaya prAbhRta" A jagacakSunuM, jagane prAbhRta arpa, mahAjJAna dAnezvarIe je, RSi RNa dIdhuM tarpI... eka eha jagacakSu akSaya. 8 A prAbhUtamAM "AtmakhyAti'nuM, prAbhRta mahA umerI, jJAnadAnezvarI amRtacaMdra, jagacakSu kAMti uderI... eka eha jagacakSu akSaya. 9 Atmavaibhava sarvasva samarpa, munI amRtacaMdra, A jagacakSunI divya prabhAne, ora vadhArI umaMge... eka eha jagacakSu akSaya. 10 divya dA A amRtacaMdra, divya dRSTi ahIM arpa samayasAra' jagacakSu kerI, khyAti pratipada tarpI... eka eha jagacakSu akSaya. 11 divya dRSTA A jagaguru yugale, divya cakSu A dIdhuM, samayasAra' A "AtmakhyAtithI, jaga udyotita kIdhuM. eka eha jagacakSu akSaya. 12 eka advaita A zuddha AtmanuM, khyApana karatuM calu, eka advaita sakala jagamAM A, jagagurunuM jagacahyu.. eka eha jagacakSu akSaya. 13 kevaLa jJAnamaya zuddha AtmAnuM, darzana karatuM sAkSAt, kevaLajJAnamaya jagacakSu A, dekhe jaga sahu sAkSAt... eka eha jagacakSu akSaya. 14 __anuSTup idamekaM jagaccakSurakSayaM yAti pUrNatAM / vijJAnaghanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayat / / 245 / / S 842
Page #994
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva pradeze jJAnamayo je, vijJAnaghana A AtmA, para paramANu na pese evo, vijJAnaghana cidAtmA... eka eha jagacakSu akSaya. 15 pratyakSa karatuM jagane ApyuM, divya cakSu A sAkSAt, kuMdakuMda ne amRtacaMdra, vijJAnaghane sAkSAt... eka eha jagacakSu akSaya. 16 kadI paNa kSaya na ja pAme, evuM akSaya A jagacakSu, pratyakSa jaga sahu dekhe evuM, dekho sadA mumukSu... eka eha jagacakSu akSaya. 17 akSayanidhi A kALa anaMte, kadI na khUTyo khUTe, bhale anaMta anaMta mumukSu, lUTAya teTalo lUTe !... eka eha jagacakSu akSaya. 18 akSayanidhi A jJAnaratnathI, bhariyo amRta dariyo, akSayanidhi A kuMdakuMda ne, amRtacaMdra dhariyo.. eka eha jagacakSu akSaya. 19 akSayanidhi jagacakSu evuM, "samayasAra A zAstra, jJAnapUrNa thayuM pUrNa pUrNa A, "AtmakhyAti'nuM pAtra.. eka eha jagacakSu akSaya. 20 pUrNa prakAzanuM pUrNa thayuM A, to ya rahyuM A pUrNa ! pUrNathI pUrNa A nIkaLyuM toye, pUrNa zeSa A pUrNa... eka eha jagacakSu akSaya. 21 kuMdakuMdane amRtacaMdra, maMthI siMdhu samaya zAstra, jJAnAmRtathI pUrNa bharyuM A, pUrNa kaLaza A pAtra... eka eha jagacakSu akSaya. 22 pUrNa AnaMdathI pUrNa AnaMdamaya, vijJAnaghana A AtmA, pratyakSa karatuM A jagacakSu, aNuM divya A mahAtmA. eka eha jagacakSu akSaya. 23 vijJAnanA ghana varSato, A AtmA A ghana vijJAna, gAyo sAkSAt "vijJAnaghana' A, amRtacaMdra bhagavAna... eka eha jagacakSu akSaya. 24 - tenuM 843
Page #995
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 246 jJAnamAtra A tatva AtmanuM, vyavasthita che ema, akhaMDa eka acala abAdhita, svasaMvedya je tema... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 1 jJAna sivAya koI anya bhAva to, hoya nahIM je ThAma, evuM kevala jJAnamAtra A, tattva AtmanuM Ama... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 2 jJAna te ja che AtmA evuM, tatpaNArUpa A tattva, jJAna te ja e AtmA kerA, svarUpataNuM A sattva... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 3 jJAnamAtra A tattva AtmanuM, vyavasthita che Ama, vastu vyavasthAthI nizcayathI, jema che tema tamAma... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 4 traNe kALa khaMDita nA evuM, hoye jeha akhaMDa, dvaita bhAva jyAM vilaye evuM, eka advaita pracaMDa... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 5 parabhAvathI kadI caLe na evuM, acala acala zuM gADha, svabhAva kadI bAdhita na evuM, avyAbAdha abAdha... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 6 svathI saMvedita thAya evuM, svasaMvedya sunAma, sahajAtmasvarUpa Atmatattva te, jJAna amRtarasa dhAma... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 7 bhagavAna amRtacaMdra bhAkhyuM, tattvataNuM A sattva, dAsa bhagavAne anuvadI te, viveciyuM tat tattva... jJAnamAtra A tattva AtmanuM. 8 // iti sarvajJAnavizuddha adhikAra // anuSTup itIdamAtmanastattvaM, jJAnamAtramavasthitaM / akhaMDamekamalaM, svasaMvedyamabAdhitaM / / 246 / / S | | ti sarvajJAnavizutAdhAraH | 844
Page #996
--------------------------------------------------------------------------
________________ | cAlvAda adhikAra || amRta pada - 247. syAdvAda zuddhi artha... cetana ciMtana re, vastutattva vyavasthAya.. cetana ciMtava re. upAya-upeya bhAva... cetana ciMtava re, punaH jarAka ciMtavAya... cetana ciMtava re. 1 gaMtavya sthAna te mokSa... cetana, zuddhAtmA mokSaupAya... cetana. syAdvAdathI thAya siddha... cetana, zuddhAtmA ja siddha thAya... cetana. 2 ema syAdvAda siddhAMta... cetana, siddhi apUrva karaMta... cetana. "AtmakhyAti'mAM khyAta... cetana, bhagavAna amRtacaMdra... cetana. 3 S amRta pada - 248 dhAra taravAranI sohalI' - e rAga bAhya arthothI pIvAyaluM sarvathA, tyakta nija vyaktithI rikta thAtuM, vizrAMta pararUpamAMhi ja thayeluM are ! jJAna pazunuM badhethI sIdAtuM... bAhya arthothI pIvAyeluM sarvathA. 1 jeha tat te ahIM, svarUpI tat sahI, ema syAdvAdInuM jJAna thAtuM, dUra unmagna ghana svabhAvanA bhara thakI, pUrNa samunmajjatuM ghaTa bharAtuM'... bAhya arthothI pIvAyeluM sarvathA. 2 anuSTup atra syAdvAdazuddhyarthaM, vastutattvavyavasthitiH / upAyopeyabhAvazca, manAk bhUyo'pi ciMtyate / / 247 / / bhavaMti cAtra zlokAH zArdUlavikrIDita bAhyAthaiH paripItamujjhatanijapravyaktiriktIbhava - dvizrAMtapararUpa eva parito jJAnaM pazoH sIdati / yattattattadiha svarUpata iti syAdvAdinastatpuna - dUronmagnaghanasvabhAvabharataH pUrNa samunmajati // 248||
Page #997
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 249 dhA2 taravAranI' - e rAga vizvane zAna mAnI sva tattvAzathI, vizvane dekhato je phare che, vizvamaya thaI ja ajJAnI te to pazu, pazu zuM svacchaMda ceSTA kare che... jeha tat teha tat nAMhi pararUpathI', ema je hoya syAdvAdadarzI, vizvathI bhinna te avizva viSe ghaDyA, tenA sva tattvano hoya sparzI... - Da amRta pada - 250 (dhA2 taravAranI' - e rAga cAlu) bAhya artho taNA, grahaNa svabhAve ghaNA, vicitra ullAsatA sarva ThAme, zeyAkA2o thakI, vizIrNa zakti pazu, trUTato sarvataH nAza pAme... amRta pada 251 vizvane zAna mAnI svatattvAzathI. 1 eka dravyatvathI, nitya samuditathI, bhedabhrama dhvaMsato syAdvAdI, jJAna eka dekhato, anubhavana jasa chato bAdhato atra koI na vAdI... Da - - vizvane jJAna mAnI sva tattvAzathI. 249 - 846 bAhya artho taNA grahaNa svabhAve. 1 (dhAra taravAranI' e cAlu rAga) zeyAkAra kalaMkathI citra A citi taNuM, prakSAlana kalpanA jeha prIcche... zeyAkAra kalaMkathI citra. eka AkA2 ka2vAnI IcchAthI te, sphuTa paNa jJAna pazu nA ja Icche... zeyAkAra kalaMkathI citra. 1 kiMtu anekAMtavit anekatA tehanI, paryAyothI thatI atra lekhe, vaicitryamAMya avicitratAgata svataH, jJAna kSAlita thayeluM ja dekhe... zeyAkAra kalaMkathI citra. 2 n bAhya artho taNA grahaNa svabhAve. 2 vizvaM jJAnamiti pratarksa sakalaM dRSTvA svatattvAzayA bhUtvA vizvamayaH pazuH pazuriva svacchaMdamAceSTate / yattattatpararUpato na taditi syAdvAdadRrzI punarvizvAdbhinnamavizvavizvaghaTitaM tasya svatattvaM spRzet // 249|| Nai bAhyArthagrahaNasvabhAvabharato vizvazvicitrollasa jjheyAkAravirzINaM zaktirabhitastruTyan pazurnazyati / ekadvavyatayA sadApyuditayA bhedabhramaM dhvaMsaya nekaM jJAnamabAdhitAnubhavanaM pazyatyanekAMtavit // 250 // Da jJeyAkArakalaMkamecakacitiprakSAlanaM kalpaya - nekAkAracikIrSayA sphuTamapi jJAnaM pazurnecchati / vaicitryepyavicitratAmupagataM jJAnaM svataH kSAlitaM, paryAyaistadanekatAM parimRzan pazyatyanekAMtavit // 251|| Da
Page #998
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 252 pratyakSa AlekhiyA, phuTa ja sthira dekhiyA, paradravyAstitvathI ahIM ThagAyo. svadravya na ja dekhato zUnya sarvathA thato, pazu ja te nAza niSe ja pAyo... pratyakSa AlekhiyA... 1 svadravya astitvathI, nirUpI nipuNatvathI, jIve syAdvAdavAdI ja A to. sadya samunnatA, vizuddha ati pragaTatA, bodha mahA mahathI pUrNa thato... pratyakSa AlekhiyA... 2 amRta pada - 253 ("dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) sarva dravyomayA puruSane mAnato, vAsito duSTa durvAsanAthI, svadravya bhramathI paradravya vizrAmato, pazu khare ! ema ajJAnatAthI.. sarva dravyomAyA. 1 syAdvAdI to samasta vastumAM, nAstitA jANato ja paradravyAtmatAthI, nirmalA zuddha nija bodha mahimAyato, svadravya ja Azrato AtmatAthI... sarva dravyomayA. 2-253 amRta pada - 254 ("dhAra taravAranI" - e rAga cAlu) bhinna kSetre sthitA, bodha niyata thatA, vyApAre niSTha hoto sadAye, pazu evo sarvataH bahAra paDato puruSa, pekhato rahI sadAye sadAya... bhinna kSetre sthitA. 1 svakSetrAstitvathI niruddha jasa rasa te, syAdvAdI niSThato AtmamAMhI, khIlA jema khAta nita, bodhamAM niyata che, jenI vyApAra zakti ja AMhI.. bhinna kSetre sthitA. 2 pratyakSAlikhitasphuTasthiraparadravyAstitAvaMcitaH, svadravyAnavalokanena paritaH zUnyaH pazurnazyati / svadravyAstitayA nirUpya nipuNaM sadyaH samunmajjatA, syAdvAdI tu vizuddhabodhamahasA pUrNo bhavan jIvati / / 252 / / sarvadravyamayaM prapadya puruSa durvAsanAvAsitaH, svadravyabhramataH pazuH kila paradravyeSu vizrAmyati / syAdvAdI tu samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAM, jAnannirmalazuddhabodhamahimA svadravyamevAzrayet // 253|| bhinnakSetraniSaNNabodhyaniyatavyApAraniSThaH sadA, sIdatyeva bahir pataMtamabhitaH pazyanpumAMsaM pazuH / svakSetrAstitayA niruddharabhasaH syAdvAdavedI punaH, stiSThatyAtmani khAdhabotavyApArazuktirbhavan // 254 // 847
Page #999
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 255 (dhAra taravAranI' e rAga cAlu) sthiti karavA sva-kSetre pRthavidha pa2 - kSetra sthita arthano tyAga karato, tuccha thaIne pazu nAzane pAmato, cidAkAro saartho ja vAmato... pazu nAzane pAmato. 1 syAdAdI to para-kSetramAM nAstitA, jANato te vasaMto svadhAme, artho tyAgyA chatAM, na anubhave tucchatA, parathI AkAra karyaMta virAme syAdAdI to parakSetramAM nAstitA jANato. 2 raDa - 256 amRta pada (dhAra taravAranI' e rAga cAlu) pUrva AlaMbiyA, zeya nAza samayamAM, jJAnano jANato nAza AMhi, khAlIkhama abujha te, atyaMta tuccho pazu sIdato kAMI kaLato ja nAMhi... - - AnuM astitva, kaLato ja nija kALathI, tiSThato pUrNa syAdvAdavedI, bAhya vastuo bhale, pharI pharI upajI, vinazatI hoya to ye abhedI... syAdvAdavedI AnuM astitva kaLato ja nija kALathI. 2 pazu sIdato kAMI kaLato ja nahi. 1 5 amRta pada 257 (dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) arthAlaMbana taNA, kALamAM ja jJAnanuM, kaLato astipaNuM bAhya ThAme, zeya AlaMbane, lAlasumana thakI, bhramaNa karato, pazu nAza pAme. pazu nAza pAme, jJeya AlaMbane lAlasu mana thakI. 1 AnuM nAstitva, kaLato ja parakALathI, tiSThe syAdvAdI to AtmamAMhi, khoDela khIlA samo, khAta nita sahaja A, jJAna eka puMja thAto ja AMhi... - 848 syAdvAdI to AtmAmAMhi tiSThe, 2 ha svakSetrasthitaye pRthagvidhaparakSetrasthitarthojjhanAt, tucchIbhUya pazuH praNazyati cidAkArAnsahArthai rvaman / syAdvAdI tu vasan svadhAmani parakSetre vidannAstitAM tyaktArtho'pi na tucchatAmanubhavatyAkArakarSI parAt || 255|| Da pUrvAlaMbitabodhyanAzasamaye jJAnasya nAzaM vidan, sIdatyeva na kiMcanApi kalayannatyaMtatucchaH pazuH / astitvaM nijakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punaH pUrNastiSThati bAhyavastuSu muhurbhUtvA vinazyatsvapi // 256 // Da arthAlaMbanakAla evaM kalayan jJAnasya sattvaM bahi jJeyAlaMbanalAlasena manasA bhrAmyan pazurnazyati / nAstitvaM parakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punastiSThatyAtmani khAtanityasahajajJAnaikapuMjIbhavan // 257|| ha
Page #1000
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 258 ("dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) mAnI parabhAvathI, bhAva potA taNo, nitya bahiru vastu vizrAMta thAto, svabhAva mahimA mahIM ekAMta nizcatano, pazu ja te nAzane pAmI jAto. pazu ja svabhAva mahimAmahIM ekAMta nizcatano. 1 niyata svabhAvanA, bhavana rUpa jJAnathI, sarvathI jeha vibhakta thAto. sAdUvAdI te na nAza pratyaya jehane, spaSTa sahajatmasvarUpa jaNAto... svAduvAdI te na nAza pratyaya jehane spaSTa sahajatmasvarUpa jaNAto. 2 - amRta pada - 259 ("dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) adhyAsI AtmamAM, bhavana sarva bhAvanuM. zuddha svabhAvathI aMta thAto, sarvatra anivArito, gatabhayA paza thato, krIDato svaira vihAra A to. pazu adhyAsI AtmAmAM bhavana sarva bhAvanuM. 1 syAdavAdI to sva svabhAva ArUDha thaI, lasalasaMto vizuddho ja Ahi, parataNA bhAvathI, bhAva nija hoya nA, ema niSkapa avaloka mAMhi... sAduvAdI to svasvabhAva ArUDha thaI, vizuddho ja Ahi. 2 amRta pada - 260 ("dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) nAzotpAda mudritA, vahatA jJAnAMzanI, nAnAtmatA taNA, eha ThAme, nirzAnanA raMgamAM, kSaNa bhaMga saMgamAM, patita prAye pazu, nAza pAme... pazu kSaNa bhaMga saMgamAM, patita prAye nAza pAme. 1 syAdavAdI to cidAtmAthI cidu vastu te ciMtato nitya udita A to, TaMkotkIrNa ja ghanA, svabhAva mahimAyato, jJAnI jIve ja A jJAnI hoto... syAdvAdI to cidAtmAthI cid vastu te ciMtato. 2 vizrAMtaH parabhAvabhAvakalanAnityaM bahirvastuSu, nazyetyeva pazuH svabhAvamahimanyekAMtanizcetanaH / sarvasmAniyatasvabhAvabhavanAjjJAnAdvibhakto bhavan, syAdvAdI tu na nAzameti sahajaspaSTIkRtapratyayaH // 258|| adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM zuddhasvabhAvacyutaH, sarvatrApyanivArito gatabhayaH svairaM pazuH krIDati / syAdvAdI tu vizuddha eva lasati svasya svabhAvaM bharA - dArUDhaH parabhAvabhAvavirahavyAlokaniSkaMpitaH // 259 / / S prAdurbhAvavirAmamudritavahajjJAnAMzanAnAtmanA nirjJAnAtkSaNabhaMgasaMgapatitaH prAyaH pazu nazyati / . syAdvAdI tu cidAtmanA parimRzaMzcidvastu nityoditaM, TaMkotkIrNaghanasvabhAvamahimajJAnaM bhavan jIvati / / 260|| 849
Page #1001
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 261 (dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) TaMkotkIrNa zuddha ati, bodha visarAkRti, AtmanA tattvanI Aza dhArI, uchaLatI accha cit pariNatithI bhinna kaMI, vAMcchato pazu ja abujha bhArI... pazu ja accha cit pariNatithI bhinna kaMI vAMcchato. 1 jJAna to nitya anityatA parigame paNa te ujjavaluM atra pAme, yAdvAdI vRttinA, kramathI tad anityatA ciMtato mAtra cit vastu pAme. 2 amRta - 262 (dhAra taravAranI' e rAga cAlu) ajJAnamUDho prati, jJAnamAtra ja ati, AtmanuM tattva to A prasAdhe, evo anekAMta A, anubhavAye svayaM, jene ekAMta ko nA ja bAdhe... ajJAna mUDho prati AtmanuM tattva. 1 tat atat sat asat, nitya anityavat, eka aneka anekAMta evuM, vizuddha be zaktinuM, jyAM prakAzana ghaNuM, vastunuM tattva te jANI levuM... ajJAna mUDho prati, AtmanuM tattva to A prasAdhe. 2 zeya ne jJAnano, eka che aMta nA, ema ekAMta vidhvaMsanArI, nIti anekAMta A, jJAnamAtra Atmano, zuddha anubhUtinI ardhanArI... ajJAna mUDho prati, AtmanuM tattva to A prasAdhe. 3 mya TaMkotkIrNavizuddhabodhavisarAkArAtmatattvAzayA, vAMchatyucchaladacchacitpariNaterbhinnaM pazuH kiMcana / jJAnaM nityamanityatA parigame'pyAsAdayatyujjvalaM, syAdvAdI tadanityatAM parimRzaMzcidvastu vRttikramAt // 261|| 75 anuSTup ityajJAnavimUDhAnAM jJAnamAtraM prasAdhayan / AtmatattvamaneAMtaH, svayamevAnumUtte / / 262 // Da 850
Page #1002
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 263 ("dhAra taravAranI e rAga cAlu) tattva anekAMtanI, ema vyavasthA thakI, svane svayaM vyavasthApanAro, zAsana jaina alaMdhya vyavasthita che, A anekAMta siddhAMta sAro... tattva anekAMtanI, ema vyavasthA thakI. 1 A anekAMtanI, jayapatAkA mahA, atra pharakAvI A vizva raMge, jaina zAsana taNo, DaMko vagaDAviyo, ema bhagavAna amRtacaMdra... tattva anekAMtanI, ema vyavasthA thakI. 2 cauda pUrvo taNo, sAra saMpUrNa A, cauda A amRta kaLaze samAvyo, tattva ciMtAmaNi "vijJAnaghana" "amRta', nAmano sujaza jagamAM jamAvyo... tattva anekAMtanI, ema vyavasthA thakI. 3 amRta pada - 264 - "caMdraprabha mukhacaMdra - e rAga ema anekAMta tatva... cetana ! ciMtava re, aneka zakti saMpanna... cetana ! ciMtava re. dhruvapada. 1 ema nija zakti aneka... cetana ! ciMtava re, tethI sunirbhara sAva... cetana ! ciMtava re, jJAnamAtramayatA eka... cetana ! ciMtava re, choDe na ja je bhAva.. cetana ! ciMtava re. 2 krama akramathI vivartatA.. cetana ! ciMtava re, vivartathI citra eka... cetana ! ciMtava re, dravya paryayamaya vartatAM... cetana ! ciMtava re, cit vastu te cheka... cetana ! ciMtava re. 3 jJAnamAtra eka havaMta... cetana ! ciMtava re, zakti aneka dharaMta... cetana ! ciMtava re, bhagavAna amRta saMta... cetana ! ciMtava re, amRta vANI vadata... cetana ! ciMtava re. 4 anuSTup evaM tattvavyavasthityA, svaM vyavasthApayan svayaM / alaMdhyaM zAsanaM jainamanekAMto vyavasthitaH // 263 / / vasaMtatilakA ityAdyanekanijazaktisunirbharo'pi, yo jJAnamAtramayatAM na jahAti bhAvaH / ekaMkramAkramavivartivivartacitraM, tad dravyaparyayamayaM cidihAsti vastu // 264|| 851
Page #1003
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 25 "caMdraprabha mukhacaMda' e rAga dRSTi anekAMta saMgatA... cetana ! ciMtava re, svayaM ja vastu vartata... cetana ! ciMtava re, vyavasthiti ataMgatA... cetana ! ciMtava re, ema je avalokaMta... cetana ! ciMtava re. 1 syAdvAda zuddhi aMgatA... cetana ! ciMtava re, adhika lahI te saMta... cetana ! ciMtava re, jina nIti na ja laMghatA. cetana ! ciMtava re, nizcaya jJAnI hatA. cetana ! ciMtava re. 2 vastu tattva na ekAMta.. cetana ! ciMtava re, che nizcaya anekAMta... cetana ! ciMtava re, temAM je vizrAMta... cetana ! ciMtava re, bhagavAna amRta zAMta... cetana ! ciMtava re. 3 amRta pada - 266 ("caMdraprabha mukha caMda' e rAga cAlu) moha harI viNa jaMpa... cetana ciMtava re, kema karI je pAtra.. cetana ciMtava re. nija bhAvamayI akaMpa... cetana ciMtava re, bhUmi AkSe jJAnamAtra... cetana ciMtava re. 1 sAghakapaNuM te pAmatA... cetana citava re, siddho teha havaMta... cetana ciMtave re. mUDho to A na ja pAmatA... cetana ciMtava re, bhavamAM paribhramaMta... cetana citava re. 2 sAdhaka siddhanI A vAta.... cetana citava re, bhagavAna amRtacaMdra... cetana citava re. amRta kaLaze AkhyAta... cetana ciMtava re, saMbhUta anubhava kaMda... cetana ciMtava re. 3 vasaMtatilakA nekAMtasaMgatadRzA svayameva vastu - tattvavyavasthitiriti pravilokayaMtaH / syAdvAdazuddhimadhikAmadhibhya saMto, jJAnIbhavaMti jinanItimalaMghayantaH / / 265 / / ye jJAnamAtranijabhAvamayImakaMpAM bhUmiM zrayaMti kathamapyapanItamohAH / te sAdhakatvamadhigamya bhavaMti siddhAH, mUDhAstvamUmanupalabhya paribhramaMti // 266 / / 852
Page #1004
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 267 ('caMdraprabha mukhacaMda' e rAga cAlu) syAdvAda kauzala yukta... cetana citava re, sunizcala saMyama yoga... cetana citava re, svane nitya upayukta... cetana citava re, bhAve je saupayoga... cetana ciMtava re. 1 A jJAna bhU Azraya kare... cetana ciMtava re, ahIM te eka ja mAtra... cetana ciMtava re, jJAna-kriyAnA paraspare... cetana ciMtava re, tIvra maitrInA pAtra... cetana ciMtava re. 2 syAdvAda ne saMyama taNI... cetana ciMtava re, bhagavAna amRtacaMdra... cetana citava re, amRta kaLaze ati bhaNI... cetana citava re, saMbhUta anubhava kaMda.. cetana ciMtava re. 3 amRta pada - 268 ("caMdraprabha mukhacaMda' - e rAga cAlu) cit piMDa caMDima vilasi rahyuM... cetana ciMtava re, vikAsa dAsa udAtta... cetana ciMtava re, zuddha prakAza bhare bharyuM... cetana ciMtava re, jenuM thayuM suprabhAta... cetana ciMtava re. 1 Atma A thAya udita... cetana ciMtava re, tene ja acalaci rU5.:: cetana ciMtava re, sadA AnaMda susthita... cetana ciMtava re, aalita ja eka rUpa... cetana ciMtava re. 2 AtmAnuM A divya gAna... cetana ciMtava re, bhagavAna amRtacaMdra... cetana ciMtava re, amRta kaLaze rasapAna.. cetana ciMtava re, saMbhUta anubhava kaMda... cetana citava re. 3 syAdvAdakauzalasunizcalasaMyamabhyAM, yo bhAvayatyaharahaH svAmihopayuktaH / jJAnakriyAnayaparasparatIvramaitrI - pAtrIkRtaH zrayati bhUmimimAM sa ekaH // 267 / / citpiMDacaMDimavilAsivikAsahAsa : . zuddhaHprakAzabharanirbharasuprabhAtaH / AnaMdasusthitasadAskhalitaikarUpa - stasyeva cAyamudayatyacalArcirAtmA // 268|| 853
Page #1005
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 271 . ra01 "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga. jJAnamAtra A bhAva jeha huM, jJAnamAtra A bhAva, zeyataNo jJAnamAtra ja A to, zeya nahi ja A sAva... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 1 zeya jJAnanA kallolothI, kUdI rahyuM che jeya, jJAna-ya-jJAtRmad evuM, vastumAtra te zeya... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 2 jJAna zeyamAM aTapaTa evAM, adbhuta amRta vAta, bhagavAna amRtacaMdra amRta, kaLaze karI prakhyAta... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 3 amRta pada - 272 kvacit lasaMtuM raMgaberaMgI, kvacit vasaMtuM jeha araMgI, kvacit raMgaberaMgI araMgI, sahaja tattva muja vipula taraMgI... kvacit lasaMtuM. 1 kAca pAMdaDI jema araMgI, prakAza yoge raMgaberaMgI, raMgaberaMgI vaLIya araMgI, tema tattva mama citra taraMgI... kvacit lasaMtuM. 2 to ya amala mati jeha araMgI... tana mana kare na moha kuraMgI, phuraMta te zakticakra suraMgI, paraspara susaMhata zakti taraMgI... kvacit lasaMtuM. 3 zakticakra to eka subhaMgI, zakti tihAM camake bahuraMgI, prakaTa paraspara gADha prasaMgI, rahI susaMhata eka rasaraMgI... kvacit lasaMtuM. 4 bhagavAna amRta bhAkhI asaMgI, sahajAtmasvarUpanI bahubhaMgI, amRta kaLaze anubhavaraMgI, pAna kare jana tattva taraMga... kvacit lasaMtuM. 5 zAlinI yo'yaM bhAvo jJAnamAtro'smi, jJeyo jJeyajJAnamAtraH sa naiva / jJeyo jJeyajJAnakallolavalgaj - jJAnajJeyajJAtRmadvastumAtraH // 271 / / pRthvIvRtta kvacillasati mecakaM kvacinmecakAmecakaM, kvacin punaramecakaM sahajameva tattvaM mama / tathApi na vimohayatyamalamedhasAM tanmanaH, parasparasusaMhataprakaTazakticakraM sphurat // 272 / / 855
Page #1006
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 271 "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga. jJAnamAtra A bhAva jeha huM, jJAnamAtra A bhAva, zeyataNo jJAnamAtra ja A to, zeya nahi ja A sAva... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 1 zeya jJAnanA kallolothI, kUdI rahyuM che jeya, jJAna-zeya-jJAtRmad evuM, vastumAtra te ya... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 2 jJAna zeyamAM aTapaTa evAM, abhuta amRta vAta, bhagavAna amRtacaMdra amRta, kaLaze karI prakhyAta... jJAnamAtra A bhAva jeha huM. 3 amRta pada - 272 kvacita lasaMtuM raMgaberaMgI, kvacit lasaMtuM jeha araMgI, kvacit raMgaberaMgI araMgI, sahaja tattva muja vipula taraMgI... kvacit lasaMtuM. 1 kAca pAMdaDI jema araMgI, prakAza yoge raMgaberaMgI, raMgaberaMgI vaLIya araMgI, tema tattva mama citra taraMgI... kvacit lajtuM. 2 to ya amala mati jeha araMgI... tasa mana kare na moha kuraMga, huraMta te zakticakra suraMgI, paraspara susaMhata zakti taraMgI... kvacit lajtuM. 3 zakticakra to eka subhaMgI, zakti tihAM camake bahuraMgI, prakaTa paraspara gADha prasaMgI, rahI susaMhata eka rasaraMgI... kvacit lasaMtuM. 4 bhagavAna amRta bhAkhI asaMgI, sahajAtmasvarUpanI bahubhaMgI, amRta kaLaze anubhavaraMgI, pAna kare jana tattva taraMga... kvacit lasaMtuM. 5 zAlinI yo'yaM bhAvo jJAnamAtro'smi, jJeyo jJeyajJAnamAtraH sa naiva / jJeyo jJeyajJAnakallolavalgaj - jJAnaze jJAtRmadrastutra: /ra7ll. S pRthvIvRtta kvacillasati mecakaM kvacinmecakAmecakaM, kvacin punaramecakaM sahajameva tattvaM mama / tathApi na vimohayatyamalamedhasAM tanmanaH, parasparasusaMhataprakaTazakticakraM sphurat / / 272 / / 855
Page #1007
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 273 sAhebA vAsupUjya jinaMdrA' - e rAga. eha tarapha anekatA pAmyo, eha tarapha nita ekatA jAmyo, eha tarapha kSaNabhaMga virAmyo, eha tarapha dhruva udayathI rAmyo... eha tarapha. Atama kero vaibhava adbhuta sahajAta anero. 1 eka tarapha para vistAra vistAryo, eha tarapha nija pradeze dhAryo, aho ! adbhuta vaibhava A bhArI, AtmAno sahaja acarijadArI... eha tarapha. Atama kero vaibhava adbhuta sahaja anero. 2 sahajAtmasvarUpI Atama kero, vaibhava adbhuta sahaja anero, bhagavAna amRtacaMdra gAyo, amRta kaLaze anubhava pAyo... eha tarapha. Atama kero vaibhava adbhuta sahaja anero. 3 amRta pada - 274 eka tarapha kaSAya kali asaMto, eka tarapha zAMtidala lasaMto, eka tarapha bhava cAbuka (phaTa) vagaMto, eka tarapha mukti sparza lagato... AtmAno svabhAvamahimA jayaMtI. 1 eka tarapha traya loka huraMto, eka tarapha cit A camakato, adbhutathI adbhuta e saMto ! AtmAno svabhAva mahimA jayaMto. AtmAno svabhAva mahimA jayaMtI. 2 svabhAva mahimA ema anaMto, sahajAtma svarUpano hoya saMto, adbhutathI ye adbhutavaMto, bhagavAna amRta kaLaze vahaMto... AtmAno svabhAva mahimA jayaMto. 3 pRthvIvRtta ito gatamanekatAM dadhaditaH sadApyekatA - mitaH kSaNavibhaMguraM dhruvamitaH sadaivodayAt / itaH paramavistRtaM dhRtamitaH pradezai nijai - raho sahajamAtmanastadidamadbhutaM vaibhavaM // 273 / / kaSAyakalirekataH skhalati zAMtirastayekato, bhavopahatirekataH spRzati muktirapyekataH / jagatriyamekataH sphurati ciccakAstyekataH, svabhAvamahimAtmano vijayate'dbhutAdbhutaH // 274 / / 856
Page #1008
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta pada - 275 ratnamAlA jaya sahajAtmasvarUpI puMja ! cit camatkAre cetana yuMja ! jaya jJAnapuMje majjat trilokI, skhalan vikalpo sakala AlokI... jaya. sahajAtmasvarUpI puMja ! 1 svarasa visarathI pUrNa akhaMDa, tattva taNo jyAM anubhava kaMda, jaya sahajAtmasvarUpI puMja ! cit camatkArI cetana yuMja... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 2 svarUpathI bhAre kadIya na jAtI, svarUpamAMhi satata samAtI, niyamita evI arciN jenI, eka svarUpe nitya ja lInI... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 3 camakaMto cetana camakAre, cit camakAve cit camatkAre, cit camatkArI Atama evo, jaya sahajAtmasvarUpI devo... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 4 cit ciMtAmaNimaya saMgItA, 'AtmakhyAti' A 'amRta gItA', tattva ciMtAmaNi amRtacaMdra, tattva ciMtAmaNimaya suchaMde... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 5 tattva ciMtAmaNi zilA saMyojI, 'AtmakhyAti' A prAsAda yojI, tattva kaLAnA anupama zilpI, amRta dAkhI kaLA analpI... jaya sahajAtmasvarUpI. 6 tattva ciMtAmaNimaya prAsAda, tattva ciMtAmaNi amRta prasAda, prAsAda zrRMge kaLaza caDhAvyA, sarvAMge suvarNa maDhAvyA... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 7 sahajasvarUpI amRtacaMdra, bhagavAna zAnAmRta rasakaMda, tasa caMdrikA relI AnaMde, sahajasvarUpI amRtacaMdre... jaya sahajAtmasvarUpI puMja. 8 5 mAlinI jayati sahajapuMjaH puMjamajjatrilokI skhaladakhilavikalpa'pyeka eva svarUpaH / svarasavisarapUrNAcchinnatattvopalaMbhaH, prasabhaniyamitArcizciccamatkAra eSaH || 275 // Da 857 -
Page #1009
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 276 ratnamAlA jhaLahaLajo A amRtajyoti ! jhaLahaLajo A amRtajyoti ! kadI na caLatA eha cidAtmA, Atma-hiM AtmAthI AtmA, satata nimagno jeha dharatI, moha samasto dhvasta karaMtI.. jhaLahaLajo A amRtajyoti. 1 amRta kRti amRtarasa pUrNA, "AtmakhyAti' A karatI prapUrNA, --- pulakita thAtI sAttvika harSa, udita thaI je amRtavarSI... jhaLahaLajo A amRta jyoti. 2 jhaLahaLatI je svarUpa suteje, sarva jyotithI atizayi teje, Atma-amRtacaMdranI khyAti, pada pada karatI vizvavikhyAti... jhaLahaLaze A amRtajyoti. 3 anAvacchinA je sarva dezakALe, sarva dizAthI sarva nihALe, dUra dUrathI AkarSaNa karatI, cid gagane je nita camakatI.. jhaLahaLaje A amRtajyoti. 4 amRtacaMdrajyoti teha mudAmAM, jhaLahaLajo A sarva dizAmAM, vibhAva TaLyAthI vimala sadA je, svabhAva bhaLyAthI pUrNa virAje... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 5 pratipaMthi jeno nahi jagamAM, zivapatha darzi je padapadamAM, niHsapatna evo bhAsa svabhAva, pragaTa prakAzyo parama prabhAva... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 6 amRtacaMdra jyoti teha mudAmAM, jhaLahaLaje A sarva dizAmAM, anubhava amRtarasa varavaMtI, cakora citone nita harakhaMtI... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 7 parama zrata prabhAvana karato, amRta kaLaze amRta bharato, "AtmakhyAti amRtapada dharato, bhagavAna A amRta pada varato... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 8 AtmakhyAti' amRta graMtha evo, nigraMtha gUMthyo amRta devo, tattvakaLAthI pUraNa jhIlyo, sakala kaLAthI "caMdra' zuM khIlyo !... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 9 jJAna caMdrikA divya relAvI, Atma-amRtacaMdra prabhAvI, paraMbrahma amRtacaMdra AvI, zabdabrahmanI A sRSTi sarjavI... jhaLahaLajo A amRtajyoti. 10 "AtmakhyAti'no gAtA sujazo, pada pada sthApyA amRta kaLazo, bhavyajanone amRta pIvA, amRta kIrtinA amRta dIvA... jhaLahaLajo A amRtajyoti ! 1 amRtamaMthana amRtacaMdra, tattvasiMdhunuM karI ucharaMge, amRtakaLaze amRtasiMdhu, saMbhUta kIdho anubhava Idu... jhaLahaLajo A amRtajyoti ! 12 mAlinI avicalitacidAtmanyAtmanAtmAnamAtma - nyanavaratanimagnaM dhArayad dhvastamohaM / uditamamRtacaMdrajyotiretatsamaMtA - jjvalatu vimalapUrNaM niHsapalasvabhAvaM // 276 / / S 858
Page #1010
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauda pUrva sAro samayasAro, "AtmakhyAti' maMthe laI tasa sAro, amRtakaLaze amRta jamAvyo, vijJAnaghana te amRta samAvyo... jhaLahaLajI A amRtajyoti ! 13 jJAna dAnezvarI zrIkuMdakuMde, zuddhopayogI mahAmuni Ida, samayataNuM A prAbhRta kIdhuM, jagaguru jagane prAbhRta dIdhuM... jhaLahaLaze A amRtajyoti ! 14 AtmakhyAtithI karI tasa khyAti, divya svAtmAnI karatI vikhyAti, mahAprAbhRta te kIdhuM suchaMde, amRtacaMdra mahAmunicaMdra... jhaLahaLajo A amRtajyoti ! 15 jJAna dAnezvarI jagaguru joDI, jagamAM jenI jaDatI na joDI, dAsa bhagavAna A kahe joDI, juga juga jIvo jagaguru joDI... jhaLahaLajo A amRtajyoti ! 16 "AtmakhyAti'nI amRta jyoti, udita thaI amRtajyoti, TIkA bhagavAnanI 'amRtajyoti, jvalo jagamAM A amRtajyoti!. jhaLahaLajo A amRtajyoti! 17 saMvid AdikathI akSaya je, kSaya kadI ya na pAme, tethI sahajAtmasvarUpI je A, gavAya "akSaya' nAme... saMvid AdikathI akSaya je. 1 karmathI mukta-amukta dazAmAM, je hoya sadA ekarUpa, te saMvid Adi guNadharmothI, akSaya sahaja svarUpa... saMvid AdikathI akSaya je. 2 evA akSaya paramAtmA che, jJAnamUrti huM namato, sahajAtmasvarUpa bhagavAna amRta, zuddha cikhUrti ramato.. saMvid AdikathI akSaya je. 3 | ti cAlAti vikAra che anuSTup muktAmuktaikarUpo yaH, karmabhiH saMvidAditaH / akSayaM paramAtmAnaM, jJAnamUrtiM namAmyahaM / / 1 / / 859
Page #1011
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 277 vijJAnaghana ogha magna te hAvAM, kiMcit khare ! na kiMcita, vijJAnaghana ogha magna te hAvAM, kiMcit are ! na kiM cita?... vijJAnaghana odha magna te. 1 jemAMthI thayuM daita pUrvamAM, sva-para samaya svarUpa, jeha thakI sva-paranuM aMtara, thayuM ahIM yarUpa.. vijJAnaghana ogha magna te. 2 rAga-dveSano parigraha hotAM, paranuM pANI nimitta, jeha thakI ahIM kriyA-kArako, upajyA'tA A rIta... vijJAnaghana ogha magna te. 3 vyavahAre thaI parano kartA, paranuM karma karaMta, paranuM karaNa prahato parane, para vaDe prakaraMta... vijJAnaghana ogha magna te. 4 paranuM parane dAna karato, parArtha saMpradAna, paranuM drIkaraNa karI karato, paramAMthI apAdAna... vijJAnaghana ogha magna te. 5 paranuM adhikaraNa paNa pUrve, paramAMhi ja karaMta, paranuM kriyAkaraNa ema karatuM, kAraka cakra anaMta... vijJAnaghana ogha magna te. 6 para para karato parathI parArthe, paramAMthI paramAM ja, para kriyAkara SakArakanI, vahI ulaTI gaMgA ja !... vijJAnaghana ogha magna te. 7 AtmabAdhaka ema SakArakanuM, cAlyuM mahA duzcakra, sAdhaka cakrathI viparIta rIte, viSa kriyA viSacakra.. vijJAnaghana ogha magna te. 8 e viSakriyAnuM phaLa vasamuM, viSamaya sakala anaMta, te bhogavatAM jeha thakI A, anubhUti khinna atyaMta... vijJAnaghana ogha magna te. 9 - vijJAnaghana ogha magna have te, kiMcit are kiMcitu, vijJAnaghana ogha magna have te, kiMcit are ! na kiMcit ?.. vijJAnaghana ogha magna te. 10 AtmA AtmAne ja karato, AtmAthI ja AtmArtha, AtmAmAMthI AtmAmAMhi, pAmyo hAvAM paramArtha... vijJAnaghana ogha magna te. 11 AtmasAdhaka e par kArakanuM, cAlyuM sulaTuM sucakra, ulaTI gaMgA sulaTI thAtAM, aMta pAmyuM bhavacakra. vijJAnaghana ogha magna te. 12 bhUtakALanI kathanI te to, gaI gUjarI e vAta ! gaI tithi brAhmaNa nA pUche, bhUta abhUtArtha ja bhUta !. vijJAnaghana ogha magna te. 13 zArdUlavikrIDita yasmAdvaitamabhUtpurA svaparayobhUtaM yato'trAMtaraM, rAgadveSaparigrahe sati yato jAtaM kriyAkArakaiH / bhuMjAnA ca yato'nubhUtirakhilaM khinnA kriyAyAH phalaM, tadvijJAnaghanoghamagnamadhunA kiMcinna kiMcitkhalu ||277 / / 860
Page #1012
--------------------------------------------------------------------------
________________ gagananagara ne mRgajala zI, te IMdrajAla visarAla, vijJAnaghanamAM magna thatAM cit, kiM cit na kiMcit bhALa !... vijJAnaghana ogha magna te. 14 cihnana vijJAnaghananA odhe, vijJAnaghana A magna, paramANu na pese evo, ghana vijJAna abhagna... vijJAnaghana ogha magna te. 15 vijJAna ghananA odha-sAmAnya, vijJAnaghana A magna, vizeSa sAmAnye laya thAtAM, 'ahaM' thayo sahu bhagna... vijJAnaghana ogha magna te. 16 vijJAnadhananA ogha-paTalamAM, vijJAnaghana A magna, vijJAna-amRta ghana vato, zuddha cetanA abhagna... vijJAnadhana ogha magna te. 17 vijJAnaghananA ogha-samUhe, 'vijJAnaghana' A magna, zuddha caitanyanA pUra pravAhe, kALa anaMto lagna... vijJAnaghana ogha magna te. 18 vijJAnaghananA ogha-samUhe, 'vijJAnaghana' A magna, jyotimAM 'amRta jyoti' bhaLatAM, thaI akSaya abhagna... vijJAnaghana ogha magna te. 19 'vijJAnaghana' amRtacaMdre te, anupama tattvavijJAna, amRtakaLaze saMbhUta kIdhuM, aho ! jJAnI bhagavAna !... vijJAnadhana ogha magna te. 20 Da 861
Page #1013
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 278 'zrI sImaMdhara jinavara svAmI' - e rAga 'svarUpa gupta' amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit karttavya ja che nA, 'svarUpagupta' amRtacaMdra sUrinuM, kiM cit karttavya ja che nA ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 1 svazaktithI ja sat vastu tattvanI, sUcanA jethI dharAI, evA zabdothI samaya taNI A, vyAkhyA eha karAI... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 2 svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA, svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM, kiM cit kartavya ja che nA ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 3 'svarUpagupta' amRtacaMdra sUri te, svarUpa teje ja pratapatA, graha maMDalamAM 'sUri' samA je, sUrimaMDalamAM tapatA... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 4 bhale svarUpathI gupta rahyA te, 'AtmakhyAti' vyAkhyAtA, to ya svarUpathI pragaTa jagatamAM, amRta kaLaza saMgAtA... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. pa svarUpagupta te amRtacaMdranuM, svarUpa rahe kyama chAnuM ? ghanathI amRtavarSI caMdranuM, teja chupe ahIM zAnuM ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 6 vijJAnanA ghana vaSa~tA te, 'vijJAnaghana' svarUpI, para paramANu praveze na evA, 'ghana vijJAna' anupI... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 7 zabdo te to pudgalamayA che, paramANunA che khelA, vAcaka zaktithI te vAce, vAcya arthanA meLA... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 8 te zabde A vyAkhyA kIdhI, vAcya-vAcaka saMbaMdhe, ame emAM kAMI paNa na karyuM che, ama cita tyAM kema baMdhe ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 9 vyApya-vyApaka bhAve te zabda, vyAkhyA bhale A kIdhI, jaDa zabdone joDAvAnI, zakti ahIM koNa dIdhI ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 10 amRtacaMdra nimitta vinA zabdo, joDAta jaDa kyAMthI ? parabrahmavAcI zabdabrahma A, ahIM sarjAta ja zyAthI ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 11 prajJA samajaNa kAMI na jaDamAM, te to aceta bicAro, prajJAzramaNa amRtacaMdra kaLAno, A to cit camatkAro... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 12 na kiMcit kartavya ja amArUM, nirmama muni bhale bhAkhe, na kiMcit kartavya ja tamArUM, cit camatkAra A dAkhe ?... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 13 upajAti svazaktisaMsUcitavastutattvai vyAkhyA kRteyaM samayasya zabdaiH / svarUpaguptasya na kiMcidasti, karttavyamevAmRtacaMdrasUreH // 278 // G 862
Page #1014
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pudgala parigrahatyAgIno, bhale 'na kiMcit' kAro, pade pade AtmakhyAtimAM, teno 'na kiM cit' camatkAro... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 14 graMtha sakalanI graMthi vicchedI, evA mahAnidraMtha, zuddhopayogI zramaNa kaye cheDe, bAMdhe graMthano graMtha... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 15 aho nispRhatA ! aho nirmamatA ! aho parigraha lopa, bhagavAna amRtacaMdre dAkhyo, aho ahaMtva vilopa... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 16 amRtacaMdra munIMdra jenuM, chAMDyuM mamatva te zabdo, AlaMbI A dAsa bhagavAne, goThaviyA te zabdo... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 17 'dAsa bhagavAna' e nAma dhArIe, dhADa emAM zI mArI, sAgara aMjali sAgara dIdhI, budha lyo svayaM vicArI... svarUpagupta amRtacaMdra sUrinuM. 18 ( 83
Page #1015
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti muMbaI zrI samayasAra' (DaoN. bhagavAnadAsa lekhita) chapAI dAnamAM Avela rakama 2kama rU. nAma gAma | rakama rU. rakama rU. nAma gAma 1,09,000-00 eka mumukSu bhAI taraphathI amadAvAda, 501-00 sva. meghajI goviMdajI zAha 11,000-00 bhANajI pUnazI gAlA tathA hAcetanabhAI vI. zAha ANaMda bAiyAbAI bhArAjI 501-00 sva. DaoN. bhAulAla pUnazI bhATe gAlA ceri. TrasTa ghATakopara hA. aMjubena cetanabhAI vI. zAha ANaMda . 10,000-00 zrImad rAjacaMdra maMdira, 501-00 sva. kuMvarabena bhAulAla bhATe sAgara vihAra, copATI muMbaI hA, rIddhIbena cetanabhAI zAha mArAMda 5,000-00 anasuyAbena tathA 501-00 jhaverabena TokarazI zAha Azrama DaoN. vinodabhAI daphatarI muMbaI 501-00 devakAbena jIvarAjabhAI zAha muMbaI 4,000-00 eka mumukSu bhAI taraphathI varorA (nAgapura) 501-00 nirmaLAbena tathA harIzabhAI zAha 2,501-00 guNavaMtIbena popaTalAla zAha muMbaI parivAra 2,001-00 sAkarabena tathA mULacaMdabhAI zAha Azrama 101-00 zaMkarabhAI veTIbhAI paTela Indora 2,000-00 motIbena zAMtilAla mahetA Azrama 501-00 sva. uttamacaMda haragoviMdadAsa zAha bhAvanagara 1,011-00 zAha dharamacaMda sumeramala enDa kaMpanI guDIvADA 501-00 gaM. sva. zAradAbena jayaMtilAla dozI rAjakoTa 1,000-00 maganabhAI jesaMgabhAI tathA 501-00 maNIbhAI phUlAbhAI paTela hubalI caMcaLabena maganabhAI paTela borI 501-00 bAbulAla bhudarajI koThArI muMbaI 1,000-00 jayaMtibhAI aMbAlAla tathA 501-00 mahendrakumAra joItAlAla mahetA muMbaI manaharabhAI aMbAlAla paTela borIA 501-00 sudarzanAbena mahendrakumAra mahetA muMbaI 1,000-00 maNIbhAI aMbAlAla paTela nAra 501-00 azokabhAI parIkha sUrata 1,000-00 savitAbena maNIbhAI paTela nAra 501-00 DAhyAbhAI nAraNabhAI vIna 1,000-00 bhUpendrabhAI maNIbhAI paTela nAra gokaLabhAI paTela kuTuMbIjano sImaraDA 1,000-00 puSpAbena subhASacaMdra paTela laMDana 501-00 caMpAlAlajI saremalajI lukkaDa mAdhavanagara 1,000-00 indubena madanacaMdajI bahirA jodhapura 501-00 khammAdevI caMpAlAlajI lukkaDa mAdhavanagara 1,000-00 narendrabhAI vI. paTela karamasada 501-00 mIThAlAla caMpAlAlajI lukkaDa mAdhavanagara 1,001-00 subhASabhAI dhanarAjajI muthA nAgapura 501-00 zAMtAdevI mIThAlAlajI lukkaDa mAdhavanagara 1,000-00 pUrNimAbena kauzikabhAI mahetA enTavarpa 501-00 dilIpakumAra caMpAlAlajI lukkaDa mAdhavanagara 1,000-00 DaoN. alakAbena dipakabhAI turakhIyA muluMDa 501-00 maMjutvI dilIpakumAra lukkaDa mAdhana vagara 1,000-00 nInAbena vI. jhaverI navasArI 501-00 nirmalakumAra caMpAlAlajI lukkaDa mAdhavanagara 701-00 sva. jazarAjajI hunDIyA indora 501-00 bhAgyavaMtI nirmalakumAra lukkaDa mAdhavanagara 551-00 zAntAbena, savitAbena, bhaktibena bhAdaraNa 501-00 navInakumAra mIThAlAla lukkaDa mAdhavanagara 511-00 sva. dhanIbena ratIlAla momAyA Azrama 501-00 darzanakumAra mIThAlAla lukkaDa mAdhavanagara 500 , aMbAlAla paTela kAvIThA 501-00 camelIkumArI mIThAlAla lukkaDa mAdhavanagara day10 lITaralAla jaina hubalI 501-00 nikItAkumArI mIThAlAla lukkaDa mAdhavanagara -00 nAraNabherabhabhAI paTela kAvIThA 501-00 sonu mIThAlAla lukkaDa mAdhavanagara * 501-0% puSpAdevI sa jajI caudharI selama 500-00 lIlAvatIbena mahAsukhalAla maNIyAra mATuMgA 10-80 parezabhAI bhAI paTela oblenDa
Page #1016
--------------------------------------------------------------------------
_