Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001135/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thI huM 2Ajaa[4 3ghitya 27 0.6 9 9 S $d 0 viI dIthI - 2. - - - * - * - - * - - - 1 che artha thI 4] Theza vyA(c) pharI www.jain Library.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra praNIta khA taba rihi ja vivecana bhAga-2 zrAma Ika dharamapura pUjyazrI rAkezabhAI jhaverI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama dharamapura (zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra saMcAlita) dharamapura-3, pa jIllo valasADa, gujarAta caitra suda 13, mahAvIrajayaMtI vi.saM. 2057 6-4-2001 prathama AvRtti H prata 3000 paDatara kiMmata cAra bhAganA rU.900/ vecANa kiMmata . cAra bhAganA rU.300/ mudraka : rAITa-prInTa-peka muMbaI-40013 prApti sthAna : zrImad rAjacaMdra Azrama dharamapura dharamapura-3950 jIllo valasADa, gujarAta Te. naM. (02633) 42969 zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra 10-bI, IsTa viMga, bombe mArkeTa epArTamenTa, 78-tAradeva roDa, muMbaI-400034 Te. naM. (022) 4911352 53 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasiddhizAstra vivecana Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ! sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga- aho ! te sarvotkRSTa zAMta rasapradhAna mArganA mULa sarvajJadevaH aho ! te sarvotkRSTa zAMtarasa supratIta karAvyo evA parama kRpALu saddagurudeva-- A vizvamAM sarvakALa tame jayavaMta varto ! jayavaMta varto ! ! -zrImad rAjacaMdra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra kArataka suda pUnama 1924 dehavilaya caitra vada pAMcama 1957 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstranuM maMgaLa sarjana Aso vada 1 saM. 1952 naDiyAda. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM bhAtyakichi Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %%%%%% %%%%%%% %%%%%% % e44 (, 8. $ x41x 79% echin , , waacchaa h+hy A tos * 4 cchangh8 ml . + hi+ eng~: e eqyi, thiiain eof + ccha thethechii.kh h hwainn. 2 ( ep echn -9 aiy cchn 23 aehi no h3 hecchn ainw, rcchuaeae duudii 3 *Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Tai Tai Sa Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Han **** ek eraaeh: 310, 01 : 23, e+ thew 40nich, khing (nither h. : 54 e41 - 42, 440 - `. * hnangeo , 35 5 the5. 3.w.8 win, ti An mk.k+ ehd), hi ewkhecch d din+ eeeee p n h n.~ , 6, {u+ o: e ewecchin hi, khn (ri t cch. ng ************************** Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** *************************** ** nirnia mA . inde. na 2. mms . 8 *** sa 152111112 5 // Pan... n VR19, -5o le atenant vipro m54 401090, 2013 Gachi. . pratya 3 11 nei, 861 , vo G1 vA .chiki.. // *********************************** 13.. 655, 101100035, 20515 / 65 // 22. ahan 41535. ************************ 13 meena maru (23.1 3.23, pra.5 11 206153 koR, Trian 141. 23 55 2063 hi, 10.10. se nipa vi25i , nainR... ze 52-57, 5. 052 nee 5itamin mind. . 5 . / rah 16.3 2.576 6505 . prAya And5.5. 15 **** ******************* ****** Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +s4%5555555555555555%%%%%%%%%%%%% %% 24kt, hk engaa 12. 1 ain3 cchnerikh khaa tr, ruuecchn ae0 .13 edi taa: 3 ~ ket, da 62 03 $2th, 2, 38 n. 14 1%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% * 31-33 khn 4. , 3:08ecch, 38 39 buy ter.chngn 33 treecch. : ti~ thuep aad, t" maa aelaem, rut thii hewod, raah* ekh aiytue.. 3 hcchn 33 M ngd, Caaet saanit lit hnuuedintaa efn "3 s. 2ht @ 21 *******SSSSSSS*******Chong **********jjj * Mys gy 3, 2h% Me enepii, aen ~ ecchn~, hun 5 khuocch. 23 29 hw khncch, n. 2104, kha tung t5rie, ruuchaa ( 42 23 hngechke +n.w4 ecchi , ed 13 * thnng, edruuh`, kin3e5 hReq. 21 * tid t 49.ekhod+ 138 cch3, phuucchad `aah% kh. ng ng dii ecch. 12 ************************ Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%% Da Tai Tai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Tai Tai hrts 2143 , 4X4 Gyaa 1 ain 4 e3 46 cch. (6a 74 744 24 240 wi t mhi, 9 ai%a "raaekh, hedi okhid win, maan . huud ekhekh - 29 (5s 3-43% + ~okng, 4 6 ed+ n aa c21, 4s, 53:4ekh. 24 maan 4. khn, khu% 12, the% 4,644 vi * cchaak 5+ 27, ain, 3daak n. 4 kht5 4 6 , 6+ ee 13:0 eG ri ng e *, * 3 t+H: . % get hkei, , `ech, 45a Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Se Fu Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Ran ** n} alt Stant, cin.net. kovancaro.amttiannn. 35 An on; int3ack, 51 Watcn V3. on me an n. 30 *Tai Tai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu with viant, ntAnth non mt * httlet, sai ment cost 7.32 3ml Act, a w 33 ext Cut, Sat alth. 7 oli hut a & Acut, shi hit don, c al new whet Serict. 1 6to di Rela, m n S Ainol, 3 AM Ridesm, m aki mite.nl much phobbini ne3) Gmap. * nige, nikovl nav. 3 Anisitikni < cn/attv. annotantro,min my ******S******hamehamehameWai *************** Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** ******* 4:* upa nathI, kadamAM sAdo, na bIje para anujAya nahIM, jaNAvuM phra 1 bIrUda japa A deha AAvA, ApavA ItikA, tada jUdo kUdano haa huM meMpala, jahu za " je zALA hoya to jAme te phe jhA ne to, paTa para AvI . 47 madhyugola u enaM02 35 vo, sara navo. 1995 48 mATe ke meM bhAta, taLabAta 216 mI juvAna tArA dekhAtI khAtA de82111, te bane ja che, prATa lIeALa. 49 nAmAM dekhAtI, AratA De 21mALa, " te bane che, jema meLa 60 $ jekA che dino, je jANe che re, alhama anubhava kare, te che navAra 21 jevI bhIne, niyaMte bhrSAmanuM phALa, pAMca na jamavuM, dA velA 2 ***************** Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T 1 jANe vedane, jANe 1 Ida kahya zAne rIvaDe te pravartI 1( daDe 14 janmane vebe, mAro 116 11, baDha rUpa cenama, e gera veke 42, nAnA ATI javA chuM, tema tene mA1, gALa17, ke kevuM saLa 921judu hRSTa dezamAM, mULa devaLa, dara lekha e AvA, pI narka viSe vadhu jDa meLavo jina che, kevaLa gaDhavAla ke huM pAme nahIM, 9 kula dUdha jAva. anichion 1 me, A kuLo 3212 , sera ma200 epa mAra zALA saMjAla teno paga che, k na uvAca. svatvanA Ape rUA kane, 2vive 99 bAbA paNa mAM, zAtmA nI bhavibhAga, deva khopA Iae, vikhoLe 16 17 18 malA vastu tIra che, to hd palaTAra, mArujAvI pAna, AtmA cha 1. 61 11 nA kALa. da ************* Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nevargamulAya benDa rUpo pa dra bhAMbhoga che, cevaLa utpAtta lena, menA anubhav vanI ka enA jujAvakarama je utpanna lakhavuM jJAna, jUdA veLA, me 1 huM jA te upa nada je mozo roSe, te te kuLanase; nomI ii nDI kevaLa Upaje meLe na ma ebe kuLav one, phare phI na 1. nisa 64 koI saMmoha tI, jenI utsava 1 jekoI, te nA - ke ma 63 kobI 121myatA, varSA daku nI vanga 20262 te, jIv nabha zALA dravya nirU che, 6, 1lI, bALI maruM, na phene prAna eka rAj pRhIzuM, jenI 62, 96no te ghere nAre, rame 3jAvuM niri69 mAre phuTa vastu, phubaLahoya 11, ketana pAme 17, i, phehAM jALe nee - ya ke 66 67 68 7. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Yue Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Jiu ?Xin Re:A in gen it, No in : Menu~ Amat, in admit 1 micht nit mina. hin th, mkdk1du.tw we mos.. ni acilm, als well: stags inike, ine, i nit al. 3 kiyabababababababababababababababababababababababababababagame Shan , Annazet, W M , Mont arth Out, et Exil tf. Jr mon 33 m, on soil inr | Anto ents nm, Ah~ and with. * So to min , mt an a mint best grake momo .... 5 int Sun Wale, Skat -ems, what Advd, kidsm14. 0 Jasoo mani, jor mk mis, tral demin infirymt. oc Sa Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Sheng *** Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ji Ben Fa Fa Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Su Lian Dong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu | Pic (Russ.A. Mt Hint j, kle mint me all, inne o! [email protected] inking Sha May minikes 37 kk: wn Joing, kite ol. C. Sea Tin al. do, orn conne : niit etens rum, saathr-n+ kh. ( | zha. | 1143 Geek. moix or it, nbao3t, de an MAC , mc@ fy.cz A Aut in , do na in al; mm 3dmgamini, me Inte out. 3 kAkA, le LU Smain to mignet.tr | intackand, mi am or, Visms equest, at mount " jo mM exa, Heidi-ms, Un to pad milyVanis. *******************************Mi Mi Mi Mi Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y= Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ::: : ::::::- 22: 2 : 2 . ujAsa. - , hA tene 1ra mAM , vanya La anaMta 27, banmAna che . 87 23jA phare phaLa . vara gAma mAM, na kare 196La, 211 vi. 88 amareuvA e ja ra ja phare , jemAM saLa pramANe, A bila raLa, ma ma na 89 *Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Bang ************************* ne zA DeviDa siddha ja , urae ja 990 , ni: himA , zvA , nityu ane sukha je. 91 hama kahI mela, nara apa u1, 6 jaLa 1 1, 2 ja che amalA mA nakaTa, kahe ujapa ane te maLa tA me, ne e8 vi. 93 pI enima kA che mA jemAM mota, ene nice nA bane, bA ne ghera. 91 ne ema ke che, tene na je uca, badhI ja che, je u10 11 98 *********** Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ta Qaan 15.11n. An in-Fuji no magethat , ash 6th artmm4.s | 31 A. Sun. | 150426a.A. A gram ty, mucht test sens, as thield, Intendown () in-mit making, mams orth, wissa Animark, at / 1033c.lt **Zhuang ***Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi f it at Alai , u skin th: ding physu.net-14 me un.cc Annan n. 1 3M-A 38, sh Sun,no n . 1. much! Ann Anelynn, ansmil en, n ukai nike film 101 fy non xiant, ont mid, jhis w heel i j Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Que Lai Lai Lai Lai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Mai Mai Mai Mai Mai Mai Mai Dian Jiu pra 5 kopa., Maneke nan50, ini tite? 1. Shan Dong Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Su Su Shi h ind, antine di185 Sad nof 6za, ram dene aner. 104 5159 zind, 5 52, 5. , pranof AER. 109 ni,25o infe. cam unfort 1. tAla, ni 14. 100 35.5- 653in, in a M.5, 1255ra rAsa. 108 siru la 2013kopa, to 1 0000, 2 zo5. 104 Mater none 4, 5 3 , to 56 , ari le 56. 110 - 2- 2t, nima, se niormi, 53ainion 56.10antos20 li. , 6644100, 108:5in. // 2 35 2-5.57, :5 sA 325 rAte, 180 li. 113 ************************Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Sheng Sheng ** ************************** Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************************* Yao Qu Dong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Jiu ence, on 12. li . OMRAN 2 1.1. // pareko , raKi . ra oen amartne. 4 AMARTED Ooto535, nanj, ndtv539. 18 nnth, ngaan,, 2.% aicch ruun9; Cur 3 2 . 2 di.2 5. 7 ni55 sAnino, nean m purn mst, 2180 annainit. 8 nie. 211130 64320Mantrj anuamn. (avrania &, 12 rA... ?? 51002-5350, 19 3 5, not onmami ne, 28535.12. {F Mish mano,di.15in, ki mini, motI . 1. vipanid, 1501.35, Fi Me Deat. .52531. 123. ma na-zA 51, sanon co , nirmiri . 153 **************************Sheng Sheng Sheng Sheng Sheng Sheng ** ************************** Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***** ho! do!4I 116xra karelI 192, 1 aa2 drajI karyAM, do! zuM Rju ane k, e jAvo, v te to 61 3jA je 1 bA jAma haLa ku To! upara,124 z sau hoya; yApoLa A devaDI phLI, Rk goLa, 121, 15 10 kuM. 692 9 zvo ghULa. 16 11nAra, UrjA ba1mAM 1, mALanI 129yelao, ne ukura gAda vaLa, da u kA, ra ko bova kuLa21500 M 16 17 upa maMdAra 1 darzana de mata che, nA dar ALaOM ni &, vimAratAM vistA21, 2 1Te 1 zALAAM sama mATe, naiRdgurU vaidha 19, OM A sava11 mAM, ApalenAra khAna. 139 je vo parakhA, kuno caitya ullega, jAte sva khala, cheDo re PS 130 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaaaaaaaaaanaaaaaaaaaaaaa Huo Tai Tai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Qu Qu Jiu Coach stan Animm, nba net Cal. 3M 67 ht, noist al. 131 houl Hsing, Mini 00 , win astil ne 6s ack ata. 132 alty home sett in as del, mand on 3kj.gotone Rail. 133 Mac num kyo ht, vfnunniel, kit 510 m A, not mine n. 13n and or 1306. Ran, anne oil, 7783 mt (c) as at alm Alexhi 4.13degC tsun3 nth W o hn, va gio sa, va ai to n (Ga 135 non Run MM, Magilit a me, 6 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fa Fa Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Ban Fa : nin indwica, what *th this, A l Rinclu, an st at Rd..... * A M , &a , A 3And Kid, an Audiv it ont a sm, et it can , in Ant Azuhi , in mcdo....! - - - - htnst that md, UK ht, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) graMthamAM samAviSTa viSayo khaMDa - 1 : graMthaparicaya prakaraNa - 1 graMthasarjana prakaraNa - 2 graMthanAM vivecana ane bhASAMtara khaMDa - 2 : "zrI Atmasiddhi zAstra'nI pratyeka gAthAnI savistara samAlocanA prakaraNa - 1 upoddhAta.. ........... (gAthA 1- 23) prakaraNa - 2 matArthIlakSaNa.... ....... (gAthA 24- 33) prakaraNa - 3 AtmArthIlakSaNa ......... ........ (gAthA 34- 42) prakaraNa - 4 papadanAmakathana......... ... (gAthA 43- 44) prakaraNa - 5 prathama pada - 'AtmA che' . ........... ...... (gAthA 4pa- 58) prakaraNa - 6, dvitIya pada - 'AtmA nitya che' ................. (gAthA pa9- 00) prakaraNa - 7 tRtIya pada - 'AtmA karmano kartA che'........... (gAthA 71- 78) prakaraNa - 8 caturtha pada - 'AtmA karmano bhoktA che'........ (gAthA 79- 86) prakaraNa - 9 paMcama pada - mokSa che' .... . (gAthA 87- 91) prakaraNa -10 SaSThama pada - "mokSano upAya che'..... ...... (gAthA 92-118) prakaraNa -11 ziSyabodhabIjaprAptikathana.......... . (gAthA 119-127) prakaraNa -12 upasaMhAra....................... ...... (gAthA 128-142) khaMDa - 3 : "zrI Atmasiddhi zAstra' - eka mUlyAMkana prakaraNa - 1 sAhityika dRSTie mUlyAMkana prakaraNa - 2 AdhyAtmika daSTie mUlyAMkana khaMDa - 4 : pariziSTa pariziSTa-1 padanaparicaya pariziSTa-2 saMdarbhagraMthasUci pariziSTa-3 viSayasUci bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 khaMDa-1 (prakaraNa 1-2), khaMDa-2 (prakaraNa 1-3) khaMDa-2 (prakaraNa 4-8). khaMDa-2 (prakaraNa 9-11) khaMDa-2 (prakaraNa 12), khaMDa-3 (prakaraNa 1-2), khaMDa-4 (pariziSTa 1-3) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) khaMDa 2 : zrI Atmasiddhi zAstra'nI pratyeka gAthAnI savistara samAlocanA prakaraNa-4 - prakaraNa-5 prathama pada - AtmA che. padanAmakzana' gAthA - 43 'AtmA che', 'te nitya che' gAthA - 44 patthAnaka saMkSepamAM anukramaNikA gAyA - 45 nathI dRSTimAM AvatAM gAthA - 46 athavA deha ja AtamAM gAthA - 47 vaLI jo AtmA hoya to gAthA - 48 mATe che nahi AtamA gAthA - 49 bhAsyo dehAdhyAsathI - gAthA - 50 bhAsyo dehAdhyAsathI gAthA - 51 je draSTA che dRSTino gAthA - 52 che indriya pratyekane gAthA - 53 deha na jANe tehane gAthA 54 sarva avasthAne viSe gAthA - 55 ghaTa paTa Adi jANa tuM gAthA - 56 parama buddhi kuza dehamAM gAthA - 57 jaDa cetanano bhinna che gAthA - pada AtmAnI zaMkA kare - prakaraNa-6 dvitIya pada - 'AtmA nitya che. gAthA - 59 AtmAnA astitvanA . gAthA 60 bIjI zaMkA thAya tyAM gAthA 61 athavA vastu kSaNika che. gAthA - 62 deha mAtra saMyoga che. gAthA - 63 jenA anubhava vazya e gAthA - 64 je saMyogo dekhIe .. gAthA - 65 jaDathI cetana pa gAthA - 66 koI saMyogothI nahi - .. 1 3 21 33 35 51 63 75 87 .. 103 125 143 157 175 185 ... 207 215 231 .249 251 271 287 301 315 ...323 . 333 349 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) 359 383 407 .......... gAthA - 67 krodhAdi tarata tA ....... gAthA - 68 AtmA dravya nitya che ............. gAthA - 69 athavA jJAna kSaNikanuM ............. gAthA - 70 kyAre koI vastuno ........... prakaraNa-7 tRtIya pada - 'AtmA karmano kartA che' ............. gAthA - 71 kartA jIva na karmano.......... gAthA - 72 AtmA sadA asaMga ne ..... gAthA - 73 mATe mokSa upAyano ....... gAthA - 74 hoya na cetana preraNA ...... gAthA - 7pa jo cetana karatuM nathI ..... gAthA - 76 kevaLa hota asaMga jo ..... gAthA - 77 kartA Izvara koI nahi ....... gAthA - 78 cetana jo nija bhAnamAM prakaraNa-8 caturtha pada - "AtmA karmano bhoktA che ............ gAthA - 79 jIva karma kartA kaho ..... - kama kata kahI ................... gAthA - 80 phaLadAtA Izvara gaye ....... gAthA - 81 Izvara siddha thayA vinA gAthA - 82 bhAvakarma nija kalpanA gAthA - 83 jhera sudhA samaje nahIM gAthA - 84 eka rAMka ne eka nRpa gAthA - 85 phaLadAtA IzvarataNI gAthA - 86 te te bhogya vizeSanAM ....... 437 ......... 453 455 .. 467 495 507 para5 pa47 ............ pa69 ............. pa95 *** .. 613 ......615 629 643 655 679 705 733 753 .............. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa prakaraNa -- 2 4 SapadanAmakathana (gAthA 43 - 44) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 43 - huta nibadharma, bhAtmA che to vitva cha, che che lAhetA pachi mokSa che, mokSa pAne ma 5 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 43 - zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI 142 gAthAmAMthI 42 gAthA pUrvabhUmikArUpe [22] lakhI, jemAM svachaMdane TALavAnI anivAryatA batAvyA pachI, matArtha tyajavA bhUmikA mATe matAthanAM lakSaNonuM ane AtmArtha pAmavA mATe AtmArthInAM lakSaNonuM nirUpaNa karyuM che. have zrImad A kRtinA mukhya viSaya upara Ave che. zrImade graMthanA pradhAnaviSayanI prastAvanArUpe be gAthA pramANa papadanAmakathana' vibhAganI racanA karI che. je cha padano bodha guru-ziSyanA saMvAdarUpe zrImade yojyo che, te cha padanAM nAmano nirdeza karI, padarzananI je vAta AgaLa upara kahevAmAM AvavAnI che, tenA sArarUpe A be gAthA racI che. gAthA 4ramAM AtmavicAra arthe je cha padano bodha ApavAno zrImade nirdeza karyo hato, te cha padano ullekha karatAM zrImad kahe che - AtmA che', "te nitya che', "che kartA nijakarma'; gAthA che bhoktA', "vaLI "mokSa che", "mokSa upAya sudharma'. (43) 2 "AtmA che', "te AtmA nitya che', te AtmA potAnA karmano kartA che', artha 1] "te karmano bhoktA che', "tethI mokSa thAya che', ane te mokSano upAya evo satadharma che'. (43) tattvajijJAsunI sarva mUMjhavaNa TaLI jAya, suvicAra sphare tathA mokSamArganI bhAvArtha samaja pragaTe te arthe zrImade A zAstramAM cha padanI dezanA ApI che. nyAya ane yuktithI 'AtmA che', 'te nitya che', 'te karmano karyA che, te karmano bhoktA che', "mokSa che' ane "mokSano upAya che' - e cha padanuM vistRta varNana karatAM pahelAM vAcakavarga graMthaviSayathI paricita thAya te arthe tattvajJAnanA pAyArUpa AtmAnAM cha padanuM nAmakathana A gALAmAM karyuM che. A prAstAvika nAmakathana dvArA zrImad vAcakane cha padanI vicAraNA tarapha prere che. A nAmakathana vAcakane cha padanA bhAvamAM laI javAnuM kArya kare che ke jethI samyagdarzana prApta karAvavA samartha evAM A cha padanA bodhane vAcaka grahaNa karI zake. A cha padano ananya nizcaya zrImade anubhavasiddhapaNe karyo hovAthI, karuNAbhAvathI prerAIne temaNe jIvanA hitArthe A zAstramAM AgaLa upara cha padanI mImAMsA vistArathI karI che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mithyAtva mohanIya, mizra mohanIya ane samyakatva mohanIya e traNa tathA vizeSArtha 1anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha e cAra ema sAta karma prakRtiono upazama, kSayopazama ke kSaya thavAthI AtmAnuM je nirmaLa pariNAma pragaTe che tene samyakatva kahe che. sudeva, suguru ane suzAstranI zraddhA thavAthI tattvanI zraddhA thAya che ane jIva jyAre potAnA trikALI akhaMDa caitanyasvarUpa tarapha vaLe che, tyAre vikalpono saMbaMdha TaLatAM samyaktva pragaTe che. sudeva, suguru ane suzAstra tathA jIvAdi tattvonI zraddhAne vyavahAra samyaktva kahevAmAM Ave che ane vikalpono abhAva thatAM, zuddhAtmAnI anubhUti thAya tene nizcaya samyakatva kahevAmAM Ave che. vyavahAra samyakatvanA saDasaTha bhedo che, jenuM pAlana karavAthI nizcaya samyakatvanI prApti thAya che. cAra zraddhA, traNa liMga, daza prakArano vinaya, traNa zuddhi, pAMca dUSaNa, ATha prabhAvaka, pAMca bhUSaNa, pAMca lakSaNa, cha jayaNA, cha AgAra, cha prakAranI bhAvanA, cha samakitanAM sthAnako - e rIte samakitanA saDasaTha bheda thAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che ke samakitanA saDasaTha bheda ghaNA udAra eTale ke manohara che, kema ke te sarvane ghaNA guNakArI che. e saDasaTha bolanAM tattvano, tenA paramArthano vicAra karatAM saMsArasamudrano pAra pamAya, eTale ke mokSa pamAya. A saDasaTha bhedomAM prasthAnarUpa cha vyavahAro che. je mAnyatAo apanAvavAthI samyakatva daDha thAya, te mAnyatAo samyaktvanAM sthAnaka kahevAya che. enA cha prakAra che, jema ke "cetanA jenuM lakSaNa che tevuM AtmA nAmanuM koI svataMtra dravya che' , 'AtmA pariNAmI nitya che' ityAdi, 'AtmA nAmanuM koI svataMtra dravya nathI', 'AtmA ekAMte nitya che' ityAdi mAnyatAo AnAthI viparIta che ane tethI te sarva mithyAtvanI poSaka che. samyakatvanA nivAsanAM sthAnarUpa che padano ullekha AcAryazrI siddhasena divAkarajInA 'sanmatitarka prakaraNamAM, AcAryazrI haribhadrasUrijInA zAstravArtAsamuccaya'mAM ane upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA adhyAtmasAra', 'samyakatva paTrasthAna caupai' tathA 'samakitanA saDasaTha bolanI sakjhAya'mAM jovA maLe che. jaina zruta sAhityamAM 'zrI Avazyaka sUtra' e eka mahattvano graMtha che. AcAryazrI 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajI racita, 'samakitanA saDasaTha bolanI sajhAya', kaDI 5,6, cau saduhaNA ti liMga che, dazavidha vinaya vicAro re; biNi zuddhi paNa dUSaNa, ATha prabhAvaka dhAro re. prabhAvaka aMDa paMca bhUSaNa, paMca lakSaNa jANIe, SaTu jayaNA SaTu AgAra bhAvanA, chavihA mane ANIe; paTu ThANa samakitataNA saDasaTha, bheda eha udAra e, ehano tattvavicAra karatAM, lahIM je bhavapAra e.' Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-43 bhadrabAhusvAmIe 'zrI Avazyaka sUtra'nI niyukti racI che, jemAM prAkRta padyamAM 'zrI Avazyaka sUtra'nI vyAkhyA karavAmAM AvI che. 'zrI Avazyaka sUtra'nAM cha adhyayanomAMnuM prathama adhyayana sAmAyika che. 2 sAmAyika adhyayananI vyAkhyA prasaMge upodaghAtarUpe AcAryazrI bhadrabAhusvAmIe keTalAka praznonuM samAdhAna karyuM che. bhagavAna mahAvIra sAthe bAhmaNa paMDitono je vAda thayo hato teno AmAM samAveza karyo che. e bAhmaNa paMDito vAda thayA pachI bhagavAnanA prabhAvamAM AvyA, temanA mukhya ziSyo thayA ane gaNadhara kahevAyA; tethI temanA vAdane 'gaNadharavAda' kahevAya che. prathama gaNadhara zrI indrabhUti gautamanA manamAM rahela saMzayanA kathanathI mAMDIne aMtima agiyAramA gaNadhara zrI prabhAsanI dIkSAvidhi sudhInA prasaMganI 'zrI Avazyakaniryukti nI 42 gAthAo (600641) pUrve agiyAra gaNadharonAM nAma, ziSyasaMkhyA, saMzayano viSaya ApyAM che. gaNadharonAM manamAM je viSayonI zaMkA hatI te anukrame A pramANe che - 'jIve kamme tajjIva bhUya tArisaya baMdhamokakhe ya / devA jeraie yA puNNe paraloya NevANe / / '3 (1) jIva che ke nahIM? (jIvanuM astitva), (2) karma che ke nahIM? (karmanuM astitva), (3) zarIra e ja jIva ke anya? (jIva ane zarIra eka ja che), (4) bhUto che ke nahIM? (bhUtonuM astitva), (5) A bhavamAM jIva jevo hoya, parabhavamAM paNa tevo ja hoya ke nahIM? (A bhava-parabhavanuM sAdagdha), (6) baMdha-mokSa che ke nahIM? (baMdha-mokSanuM astitva), (7) deva che ke nahIM? (devonuM astitva), (8) nAraka che ke nahIM? (nArakanuM astitva), (9) puNya-pApa che ke nahIM? (puNya-pApanuM astitva), (10) paraloka che ke nahIM? (paralokanuM astitva), (11) nirvANa che ke nahIM? (nirvANanuM astitva). A agiyAra zaMkAsthAnone gauNa-mukhya bhAve vaheMcI nAMkhavAmAM Ave to temAM 'AtmA che', 'te nitya che', 'te karmano kartA che', 'te karmano bhoktA che', "mokSa che' ane mokSano upAya che' - e cha mudAonuM garbhitapaNe darzana thAya che. AtmAnAM cha padano spaSTa nAmollekha sau prathama AcAryazrI siddhasena divAkarajIe (vikramanA cothA-pAMcamA saikAmAM) karyo che. temaNe 'sanmatitarka prakaraNamAM AtmA viSe 1- eka zabdanA aneka artho hoya che, paNa je artha vadhAre saMgata hoya athavA bhagavAnanA upadezasamaye sarva prathama kayo artha amuka zabda sAthe joDAyelo hato, e arthane zodhIne tene sUtranA zabda sAthe joDI devo te niryuktinuM prayojana che. 2- AcAryazrI jinabhadrajIe prAkRta bhASAmAM A sAmAyika adhyayana ane tenI niryukti upara je racanA karI te 'vizeSAvazyakabhASya' nA nAme prasiddha che. 3- AcAryazrI bhadrabAhusvAmIkRta, 'zrI Avazyakaniryukti', gAthA pa96, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nAstitva Adi cha pakSonuM mithyApaNuM ane astitva Adi cha pakSonuM samyakpaNuM batAvyuM che Natthi ' Natthi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANaM / ya mokkhovAo cha micchattassa ThANAI / / atthi aviNAsadhammI karei veei atthi NivvANaM / atthi ya mokkhovAo k rasammattassa TALArUM ||'1 'AtmA nathI', 'te nitya nathI', 'te kAMI karato nathI', 'te karela karmone vedato nathI', 'tene nirvANa mokSa nathI ane 'mokSano upAya nathI' A cha mato AcAryazrI siddhasena divAkarajInA jaNAvyA pramANe mithyAjJAnanAM sthAno che. 'AtmA che', 'te avinAzI che', 'te kare che', 'te anubhave che', 'tene nirvANa che' ane 'mokSano upAya che' A cha mata yathArtha jJAnanAM sthAno che. - AdhyAtmika vikAsanI saMpUrNatA sAdhavAmAM je mAnyatAo eka athavA bIjI rIte aMtarAyarUpa bane che ane je mAnyatAo temAM sahAyaka thAya che, te banne prakAranI mAnyatAonuM ahIM kathana che. sAdhanAmAM bAdhaka thanArI mAnyatAo bhrAMtardaSTi upara racAyelI hovAthI ayathArtha che ane sAdhanAmAM sahAyaka thanArI mAnyatAo abhrAMtadaSTi upara racAyelI hovAthI yathArtha che. te anukrame A pramANe che - (1) ema mAnavuM 'AtmA' jevuM koI tattva ja nathI, te anAtmavAda; (2) ema mAnavuM ke Atmatattva che to kharuM, paNa te nitya na hovAthI vinAzI che, te kSaNikavAda; (3) ema mAnavuM ke AtmA che to nitya, paNa te kuTastha hovAthI kazuM kartRtva nathI dharAvato, te akartRtvavAda; (4) ema mAnavuM ke AtmA kAMIka kare che kharo, paNa te nirlepa hovAthI koI vipAka anubhavato nathI, te abhoktRtvavAda; (5) ema mAnavuM ke AtmA haMmezAM ja kartA ane bhoktA raheto hovAthI tenA svarUpanI jema rAga-dveSa Adi doSono kyAre paNa aMta ja nathI Avato, te anirvANavAda; (6) ema mAnavuM ke svabhAvathI AtmA kyAreka mokSa pAme che, paNa tene meLavavAno koI upAya ja nathI, te anupAyavAda. A chamAMthI koI paNa eka vAdanI mAnyatA jo jIvane baMdhAI jAya to kAM AdhyAtmika sAdhanAmAM pravRtti ja na thAya athavA temAM pragati na thAya. tethI AdhyAtmika sAdhanAmAM pragati mATe anukrame (1) AtmA che ema mAnavuM; (2) te che eTaluM ja nahIM, avinAzI paNa che ema mAnavuM; (3) te mAtra avinAzI ja nahIM 1- AcAryazrI siddhasena divAkarajIkRta, 'sanmatitarka prakaraNa', kAMDa 3, gAthA 54,55 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-43 paNa kartRtvazakti dharAve che ema mAnavuM; (4) te jema kartRtvazakti dharAve che tema bhostRtvazakti paNa temAM che ema mAnavuM; (5) kartutva ane bhostRtva zakti hovA chatAM rAga-dveSa Adi doSono aMta zakya che ema mAnavuM; (6) te aMtano upAya che ane te AcarI zakAya evo che ema mAnavuM. A cha mAnyatAo sAdhakane sAdhanAmAM AgaLa vadhavA prere che. 'sanmatitarka prakaraNamAM A cha padane vistArathI samajAvavAmAM AvyAM nathI. upara joyuM ema temAM mAtra asti-nAstinAM svarUpe nirUpaNa kareluM che. AtmAnuM vAstavika lakSaNa batAvatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM kahe che ke - yaH kartA mevAnAM, movattA maitrasya ca | saMsartA parinirvAtA, sa tyAtmA nAca-A: '1 A zlokamAM AcAryazrI haribhadrasUrijI jaNAve che ke vividha karmano kartA hoya, te te karmanAM phaLano bhoktA hoya, tadanusAra cAra gatimAM paribhramaNa karanAra hoya ane sAdhana pAmI te karmathI chUTo thanAra hoya te ja AtmA kahevAya che. A sivAya AtmAnuM anya koI lakSaNa hoI zakatuM nathI. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje (vikramanI aDhAramI zatAbdImAM) "samyakatva jasthAna caupai" nAmanI lokabhogya gUrjaragirAmAM racelI eka nAnakaDI kRtinA AraMbhamAM ardhamAgadhI bhASAmAM racelI gAthAmAM A cha padano nirdeza prApta thAya che - 'asthi jio taha Nicco kattA bhuttA sapuNNa pAvANaM / atthi dhuvaM nivvANaM tassoMvAo a chaTThANA / / 2 jIva che', 'te nitya che', 'te potAnAM puNya ane pApano kartA che', 'te potAnAM puNya-pApano bhoktA che', 'nirvANa - mokSa nizcaye che' ane te "mokSano upAya paNa nizcaye che'. A che muddAne temaNe saraLa ane sacoTa bhASAmAM rajU karyA che. A uparAMta "samyakatva saptati' nAmaka graMthanA AdhAre upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje gujarAtI bhASAmAM racela 'samakitanA saDasaTha bolanI sajjAya'mAM 62 thI 67 bolamAM A SaSadanuM kathana karyuM che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje uttaravayamAM adhyAtmanA sArarUpa lakhelA temanA "adhyAtmasAra' nAmanA graMthamAM samakita adhikAramAM AtmA nathI' e Adi nAstitvasUcaka cha padane mithyAtvanAM sthAnako gaNAvyAM che. temAM 1- AcAryazrI haribhadrasUrijIta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 90 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyakatva jasthAna caupai", gAthA 3 (sarakhAvo : gaNi zrI devacaMdrajIkRta, 'dravyaprakAza' , adhikAra 3, kaDI 2,3,35,37, 132) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana temaNe lakhyuM che ke - 'nAsti nityo na kartA ca na bhoktAtmA na nirvRtaH / tadupAyazca netyAhurmithyAtvasya padAni SaT / / 1 'AtmA nathI', "AtmA nitya nathI', 'AtmA kartA nathI', 'AtmA bhoktA nathI', 'mokSa nathI' ane mokSano upAya nathI'; e cha mithyAtvanAM sthAnako che ema upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje ahIM jaNAvyuM che. AcAryazrI siddhasena divAkarajInI jema A cha padane astithI batAvato zloka temaNe A 'adhyAtmasAra' graMthamAM racyo nathI, paNa te cha padane siddha karatA zloko temaNe A ja graMthanA 'samakita adhikAra' tathA 'AtmajJAna adhikAra'mAM racyA che, jemAMnA keTalAkanI chAyA 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jovA maLe che. 2 akhaMDa siddhAMtarUpa A cha padano ananya nizcaya zrImade anubhavasiddhapaNe karyo hato. zrImade potAnA adhyAtmajIvananA prAraMbhathI ja A papada upara parama gaMbhIra vicAraNA karI hatI, ghaNuM UMDu tattvamaMthana karyuM hatuM ane teno gahana prabhAva temanA adhyAtmajIvana upara paDyo hato. tenI sAkSI temanAM lakhANomAMthI prApta thAya che. sAtamA varSe jAtismaraNajJAnanI prApti thaI tyArathI zrImade papada upara UMDI vicAraNA karI hatI. enuM prathama darzana soLa varSa ane pAMca mahinAnI laghu vaye racela mokSamALAnA 'amUlya tattvavicAra' nAmanA 67mAM zikSApAThamAM jovA maLe che - "koNa chuM? kyAMthI thayo? zuM svarUpa che mAruM kharuM? konA saMbaMdhe vaLagaNA che? rAkhuM ke e paraharuM ? enA vicAra vivekapUrvaka zAMta bhAve jaje karyA, to sarva Atmika jJAnanAM siddhAMtatattva anubhavyAM." 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 60 2- zrImade eka patramAM cha padano ullekha karI, te vAraMvAra vicAravA jaNAvyuM che ane te mATe 'adhyAtmasAra' Adi graMthonuM sUcana karyuM che. juo : 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.318 (patrAMka-330) "AtmA che' ema je pramANathI jaNAya, "AtmA nitya che' ema je pramANathI jaNAya, AtmA kartA che' ema je pramANathI jaNAya, "AtmA bhoktA che' ema je pramANathI jaNAya, "mokSa che' ema je pramANathI jaNAya, ane teno upAya che' ema je pramANathI jaNAya, te vAraMvAra vicAravA yogya che. "adhyAtmasAramAM athavA bIjA game te graMthamAM e vAta hoya to vicAravAmAM bAdha nathI." 3- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.107 (mokSamALA, zikSApATha-67, kaDI 4) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-43 11 upara TAMkelI cothI kaDImAMnI pahelI be paMktimAM rajU karela praznomAM AtmAnAM cha padano samAveza thaI jAya e rIte te paMktinI racanA karavAmAM AvI che - prathama paMktimAM puchAyela prathama prazna "huM koNa chuM?'no vicAra karavAthI AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. huM no vicAra karatAM samajAya che ke jagatanI koI paNa paugalika vastu te 'huM' nathI. deha paNa huM nathI, kAraNa ke mRtyu samaye 'huM' cAlyo jatAM paNa deha to paDyo ja rahe che. jene mRta zarIra kahevAmAM Ave che. Ama, 'deha te huM nahIM, indriyo te huM nahIM, zvAsocchavAsa te huM nahIM'; ema vicAratAM pote jJAnasattAdhAraka caitanyasvarUpa AtmA che ema pratIta thAya che. A rIte prathama prazranI vicAraNAthI prathama pada(AtmA che)nI siddhi thAya che. A paMktimAM puchAyela bIjo prazna "kyAMthI thayo?'no vicAra karavAthI AtmAnA nityatvanI siddhi thAya che. jagatanI badhI vastuo koI ne koI anya vastumAMthI banatI jaNAya che, paraMtu AtmAne koIe kyAre paNa banato jANyo nathI. cetana koI paNa be dravyanA saMyogathI utpanna thatuM dekhAtuM nathI, temaja koI dravyane chuTuM pADatAM te astitvamAM AvatuM hoya tema paNa jaNAtuM nathI. AtmA koI paNa kriyA ke prayogathI utpanna thato dekhAto nathI chatAM enuM astitva che. enuM A anutpanapaNuM ja enuM nityapaNuM sAbita kare che. A rIte bIjA praznanI vicAraNAthI bIjA pada(AtmA nitya che)nI siddhi thAya che. A paMktimAM puchAyela trIjo prazna "zuM svarUpa che mAruM kharuM?"no vicAra karavAthI mokSapada siddha thAya che. AtmAno deha sAthe saMyoga thAya che. thoDA samaya pachI e deha choDI de che. e kyAreka manuSyarUpe, kyAreka devarUpe, kyAreka tiryaMcarUpe to kyAreka nArakarUpe dekhAya che. niraMtara badalAtA rUpamAM sAcuM svarUpa kayuM? deha niraMtara badalAya che chatAM huM badalAto nathI, tethI A karmakRta avasthAothI potAnuM svarUpa bhinna che ema samajAya che. kSaNika saMyogothI bhinna evuM zuddha svarUpa te sAcuM svarUpa che, je mokSasvarUpa kahevAya che. mokSasvarUpa pragaTyA pachI ja jIva anyarUpe thato nathI. te pahelAM tenAM rUpo badalAyA kare che. Ama, trIjA praznanI vicAraNAthI pAMcamA pada(mokSa che)nI siddhi thAya che. A kaDInI bIjI paMktimAM puchAyela cotho prazna "konA saMbaMdhe vaLagaNA che?'no vicAra karavAthI karmanI siddhi thAya che ane te dvArA AtmAnuM kartutvapaNuM tathA bhostRtvapaNuM siddha thAya che. jIva potAnuM sAcuM svarUpa na pAmatAM anya bhAvamAM rahyA kare che. te darzAve che ke evuM koI tattva che ke je ADakhIlIrUpe che. A tattva te karma che. karmathI AtmA jakaDAyelo rahe che. AtmA vibhAvadazAmAM hoya tyAre te karma Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 | 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bAMdhe che. pote bAMdhelAM karmane bhogavyA vinA te chUTI zakato nathI, eTale e karmanA saMbaMdhathI jIvanI A dazA thayelI che teno khyAla "konA saMbaMdhe vaLagaNA che?' e praznanI vicAraNAmAMthI Ave che. AnA uparathI trIjuM tathA cothuM pada (kartApaNuM tathA bhoktApaNuM) siddha thAya che. bIjI paMktimAM puchAyela aMtima prazna "rAkhuM ke e paraharuM?'no vicAra karavAthI mokSamArganI siddhi thAya che. jIvane karmanI vaLagaNA to rahelI che. te vaLagaNA rAkhavI ke choDI devI te tenA hAthanI vAta che. jo vaLagaNA rAkhe to saMsAra prApta thAya ane choDI de to mokSa prApta thAya. karmanuM kartApaNuM tathA bhoktApaNuM tajavAthI mokSa maLe che. Ama, karmanA udayamAM jIva taNAI na jAya to tenuM bhoktApaNuM maTe che ane tethI te karmano kartA thato nathI. karmanuM kartApaNuM tathA bhoktApaNuM tajavuM e mokSano upAya che ema chachuM pada (mokSano upAya che) siddha thAya che. Ama, A be paMktimAM che padanI vicAraNA garbhitapaNe rahelI che. zrImade 17mA varSe karelI A vicAraNA temanA jIvanamAM to satata cAlatI rahI haze, paraMtu lekhita svarUpe te spaSTapaNe 23mA varSe pragaTa thaI che. cha padano sau prathama ullekha vi.saM. 1946nA prathama bhAdaravA mAsamAM dharmecchaka bhAI khImajI devajIne lakhelA eka patramAM zrImade karyo che - 1. AtmA che. 2. te baMdhAyo che. 3. te karmano kartA che. 4. te karmano bhoktA che. 5. mokSano upAya che. 6. AtmA sAdhI zake che. A je cha mahA pravacano tenuM niraMtara saMzodhana karo." ahIM A cha padane zrImade "mahA pravacano' kahyAM che. te sUcave che ke A che padane zrImad kevAM mahAna mAne che ane tene pravacana, arthAt prakRSTa Aptavacana kahI tenA pratye kevo paramAdara dharAve che! temaNe tenuM niraMtara saMzodhana karavA mATe kahyuM. je sUcave che ke A cha padanI vicAraNA karavA upara zrImad keTalo badho bhAra mUke che. A cha padanuM saMzodhana karavAthI tathA teno nirNaya ane nizcaya karavAthI mithyAtva chedI zakAya evuM baLa prApta thAya che ane samyagdarzananI prApti thAya che, tethI temaNe tene 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.223 (patrAMka-130) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApravacana tarIke saMbodhyAM che. gAMdhIjI dakSiNa AphrikAmAM Darabana hatA tyAre zrImade temane cha padano abhyAsa karavAnI bhalAmaNa karato patra vi.saM. 1951nA phAgaNa mAsamAM lakhyo hato. e patramAM zrImad lakhe che ke gAthA-43 "AtmA che', 'AtmA nitya che', 'AtmA karmano kartA che', 'AtmA karmano bhoktA che', 'tethI te nivRtta thaI zake che', ane 'nivRtta thaI zakavAnAM sAdhana che', e cha kAraNo jene vicAre karIne siddha thAya, tene vivekajJAna athavA samyagdarzananI prApti gaNavI ema zrI jine nirUpaNa karyuM che, je nirUpaNa mumukSu jIve vizeSa karI abhyAsa karavA yogya che.'1 thAya. A patramAM vivekajJAna athavA samyagdarzananI prApti mATe cha padanI vicAraNA karavI atyaMta Avazyaka batAvI che. A cha padanuM niHzaMkapaNuM te samyagdarzananI prAptinuM kAraNa che. zrImade A cha padanI gaMbhIra tattvavicAraNA karI hatI, eTaluM ja nahIM paNa teno temane kevo ananya Atmanizcaya thayo hato te temanI hAthanoMdhanA nIcenA anubhava-udgArathI svayaM prakAzita thAya che 'jIvanA astitvapaNAno to koI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. jIvanAM nityapaNAMno, trikALa hovApaNAno koI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. jIvanAM caitanyapaNAMno, trikALa hovApaNAno koI kALe paNa saMzaya prApta nahIM 13 tene koI paNa prakAre baMdhadazA varte che e vAtano koI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. te baMdhanI nivRtti koI paNa prakAre niHsaMzaya ghaTe che, e vAtano koI kALe paNa saMzaya prApta nahIM thAya. mokSapada che e vAtano koI paNa kALe saMzaya nahIM thAya.' 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.452,453 (patrAMka-570) 2- ejana, pR.790 (hAthanoMdha-1, 2) A cha padano nizcaya te zuddha samakitanuM kAraNa hovAthI te padonI gaMbhIra tattvavicAraNA karavI joIe evo abhiprAya zrImaddnI hAthanoMdhanA A ullekha uparathI svayaM sUcita thAya che d' Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samyakdarzanasvarUpa evAM nIce lakhyAM zrI jinanAM upadezelAM cha pada AtmArthI jIve atizaya karI vicAravA ghaTe che. AtmA che e stipatra kemake pramANe karIne tenuM prasiddhapaNuM che. AtmA nitya che e nitya. AtmAnuM ja svarUpa che te koI paNa prakAre utpanna thavuM saMbhavatuM nathI, tema teno vinAza saMbhavato nathI. AtmA karmano kartA che; e . AtmA karmano bhoktA che. te AtmAnI mukti thaI zake che. mokSa thaI zake evA prakAra prasiddha che.' Ama, A SapadanuM parama gaMbhIra tattvamaMthana karatAM zrImad teno niHsaMzaya nizcaya thayo hato. teno prabhAva temanA jIvana upara samagrapaNe paDyo hato ane tenA phaLarUpe temane zuddha AtmasvarUpanI prApti thaI hatI. AvA anubhavasiddha samyagdarzananA sarvotkRSTa nivAsabhUta A parSada pratye zrImadbho bhAva eTalo badho ullasyo hato ke te sahaja bhAvodgArarUpe chalakAyo hato. vi.saM. 1950nA phAgaNa mAsamAM cha padane saMkSepamAM samajAvato eka patra zrImade zrI lallujI munine lakhyo hato, je cha padano patra' tarIke supracalita che. tulanAtmaka adhyayananI dRSTie upayogI hovAthI e patrano amuka bhAga ahIM Apyo che - ananya zaraNanA ApanAra evA zrI sadgurudevane atyaMta bhaktithI namaskAra zuddha AtmasvarUpane pAmyA che evA jJAnI puruSoe nIce kahyAM che te cha padane 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.802 (hAthanoMdha-1, 34) 2- zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetAe prakAzita karela 'zrImad rAjacaMdra' graMthamAM cha padanA patranI miti vaizAkha vada 7, gu2, 1951 che. te pachI paramazruta prabhAvaka maMDaLa taraphathI prakAzita 'zrImad rAjacaMdra' graMthamAM cha padanA patranI miti phAgaNa 1950 lakhI che, je pramANe pachInI dareka AvRttimAM chapAyela che. zrI lallujI muninuM jIvanacaritra jotAM 'cha padana vi.saM. 1951no hovo ghaTe che, kema ke munizrI vi.saM. 1949nuM cAturmAsa muMbaI karI, vihAra karatAM karatAM surata gayA hatA. tyAM 10-12 mAsanI mAMdagI pachI temanI vinaMtIthI zrImade che padano patra lakhyo hato. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-43 15 samyagadarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnaka kahyAM che. prathama pada - "AtmA che.' jema ghaTapaTaAdi padArtho che, tema AtmA paNa che. amuka guNa hovAne lIdhe jema ghaTapaTaAdi hovAnuM pramANa che; tema svaparaprakAzaka evI caitanyasattAno pratyakSa guNa jene viSe che evo AtmA hovAnuM pramANa che. bIjuM pada - "AtmA nitya che.' ghaTapaTaAdi padArtho amuka kALavartI che. AtmA trikALavartI che. ghaTapaTAdi saMyoge karI padArtha che. AtmA svabhAve karIne padArtha che; kema ke tenI utpatti mATe koI paNa saMyogo anubhavayogya thatA nathI. koI paNa saMyogI dravyathI cetanasattA pragaTa thavA yogya nathI, mATe anutpanna che. asaMyogI hovAthI avinAzI che, kemake jenI koI saMyogathI utpatti na hoya, teno koIne viSe laya paNa hoya nahIM. - trIjuM pada - 'AtmA kartA che. sarva padArtha arthakriyAsaMpanna che. kaMI ne kaMI pariNAmakriyA sahita ja sarva padArtha jovAmAM Ave che. AtmA paNa kriyA saMpanna che. kriyAsaMpanna che, mATe kartA che. te kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che; paramArthathI svabhAvapariNatie nijasvarUpano kartA che. anupacarita (anubhavamAM AvavA yogya, vizeSa saMbaMdha sahita) vyavahArathI te AtmA dravyakarmano kartA che. upacArathI ghara, nagara Adino kartA che. cothuM pada :- "AtmA bhoktA che.' je je kaMI kriyA che te te sarva saphaLa che, nirarthaka nathI. je kaMI paNa karavAmAM Ave tenuM phaLa bhogavavAmAM Ave evo pratyakSa anubhava che. viSa khAdhAthI viSanuM phaLa; sAkara khAvAthI sAkaranuM phaLa; agnisparzathI te agnisparzanuM phaLa; himane sparza karavAthI himasparzanuM jema phaLa thayA vinA rahetuM nathI, tema kaSAyAdi ke akaSAyAdi je kaMI paNa pariNAme AtmA pravarte tenuM phaLa paNa thavA yogya ja che, ane te thAya che. te kriyAno AtmA kartA hovAthI bhoktA che. pAMcamuM pada - "mokSapada che. je anupacarita vyavahArathI jIvane karmanuM kartApaNuM nirUpaNa karyuM, kartApaNuM hovAthI bhoktApaNuM nirUpaNa karyuM, te karmanuM TaLavApaNuM paNa che; kema ke pratyakSa kaSAyAdinuM tIvrapaNuM hoya paNa tenA abhyAsathI, tenA aparicayathI, tene upazama karavAthI, tenuM maMdapaNuM dekhAya che, te kSINa thavA yogya dekhAya che, kSINa thaI zake che. te te baMdhabhAva kSINa thaI zakavA yogya hovAthI tethI rahita evo je zuddha AtmasvabhAva te rUpa mokSapada che. chaThuM pada - te "mokSano upAya che.' jo kadI karmabaMdha mAtra thayA kare ema ja hoya, to tenI nivRtti koI kALe saMbhave nahIM; paNa karmabaMdhathI viparIta svabhAvavALAM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana evAM jJAna, darzana, samAdhi, vairAgya, bhatyAdi sAdhana pratyakSa che; je sAdhananA baLe karmabaMdha zithila thAya che, upazama pAme che, kSINa thAya che. mATe te jJAna, darzana, saMyamAdi mokSapadanA upAya che. zrI jJAnI puruSoe samyakdarzananA mukhya nivAsabhUta kahyAM evAM A cha pada atre saMkSepamAM jaNAvyAM che. samIpamuktigAmI jIvane sahaja vicAramAM te sapramANa thavA yogya che, parama nizcayarUpa jaNAvA yogya che, teno sarva vibhAge vistAra thaI tenA AtmAmAM viveka thavA yogya che. A cha pada atyaMta saMdeharahita che, ema paramapuruSe nirUpaNa karyuM che." A pakSadakathanano mUlAdhAra AcAryazrI siddhasena divAkarajIkRta 'sanmatitaka prakaraNa che. temAMthI maLelA biMdumAM chupAyelA siMdhune AcAryazrI haribhadrasUrijIe 'zAstravArtAsamuccaya'mAM ane upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje "adhyAtmasAra'mAM, "samyatva jasthAna caupai' mAM tathA "samakitanA saDasaTha bolanI sajhAya'mAM pragaTa karyo che. e ja viSayane zrImade cha padanA patramAM spaSTa ane saraLa bhASAmAM saphaLa rIte gUMcyo che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje "samakitanA saDasaTha bolanI sakjhAya mAM darzAvelAM jasthAnanuM vivaraNa ane zrImano cha padano patra jotAM e bannemAM atyaMta sAmya jaNAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che - "Thare jihAM samakita te thAnaka, tehanAM SaTavidha kahIe re, tihAM pahiluM thAnaka che cetana, lakSaNa Atama lahIe re; khIranIrapare pugalamizrita, paNa ehathI che aLago re, anubhava haMsa caMcu jo lAge, to navi dIse vaLago re.' je ThekANe samakita Thare, eTale ke sthira rahe tene sthAnaka kahe che. tenA cha prakAra che. temAM paheluM cetana sthAnaka che, je AtmAnuM lakSaNa che; eTale ke AtmA cetanA lakSaNavaMta che. dUdhamAM nAkhelA pANInI jema AtmA pudgalanI sAthe mizrita thayo che, tema chatAM paNa te tenAthI judo che. jo anubhavarUpI haMsanI cAMca lAge to te AtmArUpI dUdha pudgalarUpI pANInI sAthe ekameka thaIne na rahe; arthAt jema haMsa dUdha ane pANI juduM kare che, tema anubhavajJAnathI AtmA pudgalathI judo thaI zake che. anubhavajJAnarUpI haMsanI cAMca jo AtmA ane pugalanA saMyogane lagADavAmAM Ave to sva ane paranI vaheMcaNI thavAthI "AtmA mugala sAthe ekameka thaI gayo' ema nahIM dekhAya, paraMtu te pugalathI judo ja che' ema barAbara samajAze. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.394-395 (patrAMka-493, cha padano patra') 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'samakitanA saDasaTha bolanI sakjhAya', kaDI 62-67 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-43 'bIjuM thAnaka nitya AtamA, je anubhUta saMbhAre re, bALakane stanapAnavAsanA, pUrava bhava anusAre re; deva manuja narakAdika tehanA, che anitya paryAyo re dravya thakI avicalita akhaMDita, nija guNa AtamarAyA re.' bIjuM sthAnaka AtmA nitya che, kema ke te AtmA pUrvanI anubhavelI vastune yAda kare che; te evI rIte ke jema koI bALaka janmyuM ke te potAnI mAtAnuM stanapAna kare che, e tene koNe zIkhavyuM? e vAsanA tene pUrvabhavanA anusAre prApta thaI jANavI. AtmA nitya che ane saMsAraparibhramaNamAM te AtmAnI paryAya jevAM ke deva, manuSya, tiryaMca, nArakI e anitya che. devAdi paryAyo anitya che, paraMtu AtmA dravya hovAthI badalAto nathI, tethI nitya che. AtmarAjA potAnA jJAna, darzana, cAritra guNanA kAraNe avicalita ane akhaMDita che. 'trIjuM sthAnaka cetana kartA, karmataNe che yoge re, kuMbhakAra jima kuMbhataNo jaga, daMDAdika saMyoge re; nizcayathI nija guNano kartA, anupacarita vyavahAre re, dravyakarmano nagarAdikano, te upacAra prakAre re' trIjuM sthAnaka cetana eTale ke AtmA kartA che. kuMbhAra jema daMDa, cakrAdinA saMyoga vaDe ghaDAno kartA che, tema cetana eTale AtmA mana, vacana, kAyAnA yoga vaDe jJAnAvaraNIyAdi karmano kartA che. nizcayanayathI AtmA potAnA jJAna, darzana, cAritrAdi guNono kartA che. anuparita vyavahAranayathI jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAranA dravyakarmano kartA che ane upacarita vyavahAranayathI nagara Adino kartA che. 'cothuM thAnaka cetana bhoktA, puNya pApa phaLakero re, vyavahAre nizcaya naya dRSTa, bhuMje nija guNa nero re; pAMcamuM thAnaka che parama pada, acala anaMta sukhavAso re, Adhi vyAdhi tana manathI lahIe, tasa abhAve sukha khAso re.' 17 cothuM sthAnaka jIva eTale ke AtmA bhoktA che vyavahAranayanA mata anusAra jIva puNya ane pApanAM phLano bhogavanAra che, paNa nizcayanayanI dRSTie jotAM te phakta potAnA jJAna, darzana, cAritra guNono ja bhoktA Thare che. pAMcamuM sthAnaka mokSa che. jyAM nizcala ane anaMta sukhano vAsa che. Adhi eTale mAnasika pIDA ane vyAdhi eTale zArIrika pIDA jyAM utpanna thAya che tevAM mana ane zarIrano jyAM abhAva che evA mokSamAM sarvottama sukha che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana chaThuM thAnaka mokSataNuM che, saMjama jJAna upAyo re, je sahaje lahIe to saghaLe, kAraNa niSphala thAyo re; kahe jJAnanaya jJAna ja sAcuM, te viNa jUThI kiriyA re, na lahe rUpuM rUpuM jANI, sIpa bhaNI je phariyA re. kahe kiriyAnaya kiriyA viNa je, jJAna teha zuM karaze re, jala pesI kara pada na halAve, tArU te kima taraze re? dUSaNa bhUSaNa je ihAM bahoLAM, naya ekekane vAde re, siddhAMtI te behu pakha sAdhe, jJAnavaMta apramAde re.' chaThuM sthAnaka mokSano upAya che. mokSano upAya kriyA ane jJAna che. jJAna ane kriyA bane vaDe mokSa thAya che. mokSa jo prayAsa vinA saheje maLato hoya to bIjAM badhAM kAraNa niSphaLa jAya. kAraNa vinA kArya banatuM ja nathI, mATe jJAna ane kriyArUpa kAraNo vaDe mokSarUpa kArya bane che. jJAnavAdIo evuM kahe che ke koI ajJAnI mANasane rUpe jaDe, paNa tene rUpAnuM jJAna na hovAthI ene paDatuM mUkI chIpane levA jAya che; mATe jJAna ja sAcuM che, te vinA badhI kriyA jUThI che. kriyAvAdIo evuM kahe che ke kriyA vinA ekaluM jJAna zuM karI zake? taravAnuM jJAna hovA chatAM paNa jo taranAra pANImAM paDIne hAtha pagane halAve nahIM to te zI rIte karI zake? dareke dareka nayavAdanA aneka guNa-doSa che, paNa jJAnavaMta evI syAdvAdamati te jJAnanaya ane kriyAnaya bannene pramAdarahitapaNe sAdhe che, kema ke ekalA jJAnathI temaja ekalI kriyAthI koI kArya thatuM nathI. jJAna ane kriyA bannethI ja kAryasiddhi thAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanI A kRtinI chAyA zrImad upara paDI hatI ema spaSTa jaNAya che. tethI ja zrImade cha padanA patramAM e vAta spaSTa karI che ke "zrI jJAnI puruSoe samyagdarzananA mukhya nivAsabhUta kahyAM evAM A cha pada atre saMkSepamAM jaNAvyAM che." A Sapadano vistArapUrvaka vicAra karavAthI ane teno yathArtha tattvanizcaya thavAthI samyagdarzana pragaTe che, mATe ja A cha padane zrImade "samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnaka' tarIke biradAvyAM che ane eno atyaMta mahimA gAyo che. te patranuM avagAhana karatAM A cha padanI upayogitA, mahattA ane hitakAritA sahaja ja lakSamAM Ave che. A che padano patra mukhapATha karavAnI zrImade zrI saubhAgyabhAI, zrI aMbAlAlabhAI, zrI lallujI muni Adi mumukSuone AjJA karI hatI, paNa A kRti gadyamAM hovAthI mukhapATha karavI sugama nahIM hovAnI muzkelI zrI saubhAgyabhAIe zrImad pAse rajU karatAM, zrI saubhAgyabhAInI vinaMtithI zrImade 'Atmasiddhi' nAmanI padyakRtinI racanA karI hatI. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 A patramAM varNavelAM AtmAnAM cha padano vistAra zrImade'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM karyo che ane te chae padanI vicAraNA guru-ziSyanA saMvAdarUpe rajU karavAmAM AvyAM che. pratyeka pada viSe ziSya potAnI zaMkA vinItabhAve rajU kare ane guru tenuM saMtoSakAraka samAdhAna Ape evI yojanA zrImade 45 thI 118 sudhInI gAthAomAM karI che. A be kRti vacceno saMbaMdha batAvatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che 'Sa5danA amRtapatrane zrImadnI parama amarakRti A AtmasiddhizAstra sAthe ghaNo gADha ghaniSTha saMbaMdha che, kAraNa ke baMnemAM SaTkadano viSaya sAmAnya (Common) che. A patramAM SaTkadanuM samagrapaNe sUtrarUpa saMkSepa kathana che, Sapada e Atmasiddhino mukhya viSaya hoI AtmasiddhimAM enuM zAstrIya vistarIkaraNa che. AtmasiddhimAM A Sapadano sUkSma tattvavaijJAnika zAstrIya vicAra bahalAvyo che. A SaTyadapatramAM samyagdarzananA sarvotkRSTa nivAsabhUta SaTkadano mahimAtizaya ullasAvyo che. AtmAnI mahAgItA AtmasiddhimAM SaTkada dvArA AtmAnuM divya gAna gAyuM che. A SaTkadapatramAM A SaTkada ane tenI prAptinA mULa sadguru bhagavAna pratyenI adbhuta bhaktinuM amRtapAna pAyuM che. A avaninA amRtasamI Atmasiddhi pUrve traNa varSa pahelAM lakhAyelo A teno purogAmI amRtapatra te amRtarasano jANe prAkAda pUrvAsvAda (fore-taste) karAve che!'1 gAthA-43 A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke 'AtmA che', 'te nitya che', sphure sadA upayoga; jANe dekhe saddahe, nija para bhAva prayoga. pariNAmika paNAM thakI, che kartA nijakarma'; trividha jinezvara upadIze, sarva padArtha svadharma. - kartA jevo hoye, te phaLa bhogavanAra; 'che bhoktA', 'vaLI 'mokSa che', svasvarUpe rahenAra. satsaMgAdi sAdhano, sadguru gama lahI marma; samyak Atma upAsanA, 'mokSa upAya sudharma.'re *** 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.206 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.224 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 169-172) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ degIng / -88 t: rjes-]]zeit?nt,f'i X/ 4.6 de,, 2]]' ]]s-bhttge, th; t-ge ge- - 7 . Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 - gAthA 43mAM cha padono nAmanirdeza karyA pachI tenA vistRta varNana mATe bhUmikA "| yojelo saMvAda zarU karatAM pahelAM prastAvanArUpe zrImad bIjI eka gAthAnI racanA kare che, jemAM te cha padanuM sarvadarzanavyApaka gAMbhIrya tathA te cha padanA nirUpaNanuM prayojana darzAvyuM che. je cha pada upara jagatamAM pravartatAM mukhya cha darzana yojAyAM che, te cha padanA kathanano pavitra Azaya samajAvatAM zrImad lakhe che ke - "SasthAnaka saMkSepamAM, SaTadarzana paNa teha; | gAthA | samajAvA paramArthane, kahyAM jJAnIe eha." (44) e cha sthAnaka athavA cha pada ahIM saMkSepamAM kahyAM che, ane vicAra karavAthI artha * SaTadarzana paNa te ja che. paramArtha samajavAne mATe jJAnI puruSe e cha pado kahyAM che. (44) samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa evAM AtmAnAM cha padane [ ] ahIM saMkSepamAM kahyAM che, arthAt A gAthAmAM teno sAmAnya nAmanirdeza karyo che. A cha padano vizeSa vicAra karatAM prasiddha pradarzana paNa te ja che ema jaNAya che. paDadarzananI mukhya prayojanabhata tattvacarcA A SapadamAM saMkSepamAM samAveza pAmI jAya che, kAraNa ke game te darzana ke tattvajJAna A cha pada sivAya koI anya pada upara abhiprAya bAMdhI zakyAM nathI, athavA to bAMdhI zake tema paNa nathI. jema jema sUkSma vicArathI UMDA UtarIne SapadanuM avagAhana karavAmAM Ave che, tema tema darzanacarcAnuM samanvayakArI tattvarahasya hastagata thAya che. jJAnIoe A papadanI carcA koI khaMDana-maMDananA prayojanathI karI nathI, paraMtu Atmatattvano yathArtha nirNaya tathA nizcaya thAya evA paramArthahetue A sarvadarzanavyApaka tattvagAMbhIryasaMpanna Sapada prakAzyAM che. anAdi svapnadazAnA kAraNe utpanna thayelo jIvano aha-mamabhAva nivRtti pAme tathA potAnA karmakRta vyaktitva ane karmakRta bhAvothI bhinna evA potAnA zuddha AtmasvarUpanI pratIti thAya ane temAM lInatA thavAthI svasvabhAvarUpa mokSanI prApti thAya evA paramArthaprayojanathI zrImade A cha padanI dezanA prakAzI che. Ama, padarzananA matabhedamAM na paDatAM eka AtmA tarapha vAMcanAranuM lakSa dorAya Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana e pavitra hetuthI 'zrI Atmasiddhi zAstranI racanA karavAmAM AvI che. - manuSya e prazna uThAvatuM prANI che. te potAne UThelA tAttvika praznonAM vizagAtha] samAdhAna mATenI jijJAsAnI te paritRpti karavA mAMge che. A saMsAra zuM che? enuM prayojana zuM che? e satya che ke chalanA? eno kartA ane niyAmaka paNa koI che ke kema? jo hoya to tenuM svarUpa kevuM che? enI sAthe mAnavIne zuM saMbaMdha che? jIvana-maraNanA cakramAMthI mukti meLavavAno koI upAya che? koI paripUrNa sattA che kharI? jo hoya to tenuM rahasya zuM che? mAnava sAMsArika baMdhanomAM kaI rIte paDe che? enI vAstavika prakRti kevI che? mAnava e pUrNa paramezvarano aMza che ke enAthI abhinna che? A saMsAranuM mULa kyAM che? jIvanano uddeza zuM che? A badhA prazno mAnavamanamAM UThatA rahetA hoya che. bhAratamAM aneka saMtoe, RSioe, dharmavIroe, AcAryoe temaja tattvaciMtakoe A praznonI vicAraNA karI che. koIka niyata vicArasaraNI upara AdhArita vAdane ziSTa puruSoe 'darzana'nuM nAma ApyuM che ane e darzana eTale jIva, jagata ane jagadIzane jovAno potapotAno Agavo dRSTikoNa. bhinna bhinna dArzanika vicArono saMgraha judI judI aneka bhASAomAM graMthita thayelo che. A badhAM darzanonAM zAstro tapAsavAmAM Ave to eka vAta jaNAyA vinA nahIM rahe ke te sarva zAstro A cha padamAMnAM koI eka ke vadhu padanAM khaMDana ke maMDana arthe ja racAyAM che. saunI samajAvavAnI zailI judI jadI che. saue potapotAnA matanA samarthana mATe aneka tarko doDAvyA che, DhagalAbaMdha dalIlo mUkI che, paNa te badhAno sAra kADhavAmAM Ave to te cha padanI samajaNamAM ja samAI jAya che. A cha padonI AdhArazilA upara je sAMgopAMga vicArasaraNI bhAratamAM prastuta thaI, temAM cha mukhya vicArapravAhone - darzanone pratiSThita sthAna prApta thayuM che. bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina, mImAMsaka ane cArvAka e prasiddha cha darzano che. AmAM prathama pAMca AtmAne mAnanArAM Astika darzano che ane AtmAnA astitvane nahIM mAnanAruM evuM chaThTha cArvAka darzana ukta Astika darzanonA pratipakSarUpa nAstika darzana che. A viSe zrImade nIce pramANe savistara paricaya Apyo che - 1- vedAnuyAyIoe vedane mukhya rAkhIne pravartatAM darzanone ja padarzanamAM samAveza karyA che, jene teo Astika darzana kahe che. vedane pramANabhUta na mAnanArAM jaina, bauddha ane cArvAka darzanone teo nAstika darzana kahe che. vedanuM prAdhAnya mAnya rAkhanArAM vedAzrita cha darzano A pramANe che - nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yoga, pUrva mImAMsA ane uttara mImAMsA. vizeSa jANakArI mATe juo : bhAga-4, pariziSTa-1, 'padarzanaparicaya'. rAkhanArAM vekANana che eno A pramANe Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-44 25 'bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina ane mImAMsA e pAMca Astika darzano eTale baMdhamokSAdi bhAvane svIkAranArAM darzano che. naiyAyikanA abhiprAya jevo ja vaizeSikano abhiprAya che, sAMkhya jevo ja yogano abhiprAya che, sahaja bheda che tethI te darzana judAM gaLyAM nathI. pUrva ane uttara ema mImAMsAdarzananA be bheda che; pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsAmAM vicArano bheda vizeSa che; tathApi mImAMsA zabdathI beyanuM oLakhANa thAya che; tethI atre te zabdathI beya samajavAM. pUrvamImAMsAnuM "jaiminI' ane uttaramImAMsAnuM vedAMta" ema nAma paNa prasiddha che. bauddha ane jaina sivAyanAM bAkInAM darzano vedane mukhya rAkhI pravarte che; mATe vedAzrita darzana che; ane vedArtha prakAzI potAnuM darzana sthApavAno prayatna kare che. bauddha ane jaina vedAzrita nathI, svataMtra darzana che. AtmAdi padArthane nahIM svIkAratuM evuM cArvAka nAme chaThuM darzana che. bauddha darzananA mukhya cAra bheda che :- 1. sautrAMtika, 2. mAdhyamika, 3. zUnyavAdI ane 4. vijJAnavAdI. te jude jude prakAre bhAvonI vyavasthA mAne che. jainadarzananA sahaja prakAratarathI be bheda che; digaMbara ane zvetAMbara. pAMce Astika darzanane jagata anAdi abhimata che. bauddha, sAMkhya, jaina ane pUrvamImAMsAne abhiprAye sRSTikartA evo koI Izvara nathI. naiyAyikane abhiprAye taTasthapaNe Izvara kartA che. vedAMtane abhiprAye AtmAne viSe jagata vivartarUpa eTale kalpitapaNe bhAse che ane te rIte Izvara kalpitapaNe kartA svIkAryo che. yogane abhiprAye niyaMtApaNe Izvara puraSavizeSa che. bauddhane abhiprAya trikALa ane vastusvarUpa AtmA nathI, kSaNika che. zUnyavAdI bauddhane abhiprAye vijJAnamAtra che; ane vijJAnavAdI bauddhane abhiprAye duHkhAdi tatva che. temAM vijJAnaskaMdha kSaNikapaNe AtmA che. naiyAyikane abhiprAye sarvavyApaka evA asaMkhya jIva che. Izvara paNa sarvavyApaka che. AtmAdine mananA sAnnidhyathI jJAna Upaje che. sAMkhyane abhiprAye sarvavyApaka evA asaMkhya AtmA che. te nitya, apariNAmI ane cinmAvyasvarUpa che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 Atmasiddhi zAstra' - vivecana jainane abhiprAye anaMta dravya AtmA che, pratyeka judA che. jJAnadarzanAdi cetanA svarUpa, nitya, ane pariNAmI pratyeka AtmA asaMkhyAtapradezI svazarIrAvagAhavartI mAnyo che. pUrvamImAMsAne abhiprAye jIva asaMkhya che, cetana che. uttaramImAMsAne abhiprAye eka ja AtmA sarvavyApaka ane saccidAnaMdamaya trikALAbAdhya che.' A cha darzanomAM nyAya, sAMkhya ane mImAMsA darzana veda upara AdhArita che; jyAre cArvAka, jaina ane bauddha darzana vedane mAnya rAkhatAM nathI; tethI temanI vicArasaraNIo paraspara virodhI jovA maLe che. tattva saMbaMdhI virodha hovAnA kAraNe dArzaniko potAnA matanuM khaMDana ane anya matanuM khaMDana karavA prerAyA. tattva saMbaMdhI paraspara virodhI vAdonuM khaMDana-maMDana upaniSadomAM jovA maLe che. tripiTaka ane gaNipiTaka jevAM bauddha graMtho tathA keTalAMka jaina AgamomAM paNa anya matanuM khaMDana karavAnI pravRtti thayelI jaNAya che. eTale mAnI zakAya ke vAdavivAdano itihAsa bahu jUno che ane teno uttarottara vistAra thato Avyo che. dArzanika vivAdonA itihAsamAM zrI nAgArjunathI mAMDIne zrI dharmakIrtinA samaya sudhInA kALamAM dArzanikonI vAdavivAda karavAnI pravRtti tIvratama banI hatI. zrI nAgArjuna, zrI vasubaMdhu, zrI dignAga jevA bauddha AcAryonA tArkika prahArono mAro badhAM darzano upara satata thato hato ane tenA pratikArarUpe anya bhAratIya darzanomAM punarvicAranI dhArA pravAhita thaI hatI. nyAya darzananA zrI vAsyAyana ane zrI udyotakara, vaizeSika darzananA zrI prazastapada, mImAMsaka darzananA zrI zabara ane zrI kumArila jevA prauDha vidvAnoe potAnAM darzano upara thatA prahArono pratyuttara Apyo hato, eTaluM ja nahIM paNa te mATe svadarzanane navaprakAza ApIne suvyavasthita karavAno prayatna paNa karyo hato. A dArzanika vivAdamAM jaina darzananA pArkiko paNa paDyA hatA ane temaNe paNa potAnAM AgamagraMthonA AdhAre jaina darzanane tarkapura:sara siddha karavAno prayatna karyo hato. AcAryazrI umAsvAtijIe (vikramanI pahelI ke cothI zatAbdImAM) 'zrI tattvArthAdhigama sUtra racavAnI preraNA e vivAdamAMthI lIdhI haze, paraMtu anya darzananuM khaMDana na karatAM temaNe to mAtra jaina darzananAM tattvone sUtrAtmaka zailImAM mUkI ApyAM. temanA pachI thayelA AcAryazrI pUjyapAdasvAmI, AcAryazrI akalaMkadeva, AcAryazrI siddhasena divAkarajI, zrI vidyAnaMdajI Adie 'zrI tattvArthAdhigama sUtra' uparanI potapotAnI TIkAomAM khaMDana-maMDananI tarkazailIthI te viSayanuM nirUpaNa karyuM che. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.520 (patrAMka-711) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-44 AcAryazrI siddhasena divAkarajIe (vikramanI cothI-pAMcamI zatAbdImAM) A vivAdamAMthI jaina nyAyanI AvazyakatA samajIne nyAyAvatAra' jevI ati saMkSipta kRtinI racanA karI temaja jaina nyAyamAM mahattvanuM sthAna dharAvatA anekAMtavAdanA pAyAmAM rahelA navAdanuM vivecana karato graMtha 'sanmatitarka prakaraNa' paNa racyo. paraMtu A banne kRtiomAM dArzanika duniyAnuM taTastha avalokana karIne mAtra potAnA darzanane vyavasthita karavAno prayatna vadhAre che, itara dArzanikonI dalIlono radiyo ApavAnuM kArya temAM gauNa rahyuM che. AcAryazrI siddhasena divAkarajI viSe tethI ema to na kahI zakAya ke teo dArzanika akhADAmAM eka prabaLa pratimallanA rUpamAM potAnA graMtho laIne upasthita thayA. jaina darzananI mAMDaNInAM bIja temanA graMthamAM upasthita che, paNa itara dArzanikonI nAnI-moTI badhI mahattvanI dalIlono radiyo ApavAno prayatna temAM nathI. jhINI jhINI dalIlonI vAjALamAM na paDatAM mAtra mahattvanA viSayamAM pUrvApara pakSanI zailI temanA graMthomAM che. A ja zailI AcAryazrI samatabhadrasUrijInA (vikramanI bIjI zatAbdImAM) graMthomAM paNa jovA maLe che. temAM paNa vistAra karatAM saMkSepane ja mahattva apAyuM che. banne AcAryo prabaLa vAdI hovA chatAM temanA graMtho zrI udyotakara ke zrI kumArilanI peThe jhINuM kAMtatA nathI. tarka-pratitarkanI jALa UbhI karavAnuM kArya jo ke A banne AcAryoe nathI karyuM, paraMtu niSkarSamAM upayogI evI dalIlo jarUra karI che ane te dalIlo evI akADhyuM che ke enA ja AdhAre tenI TIkAomAM pracura mAtrAmAM vivAdo racI zakAya che. sArAMza e che ke A banne AcAryoe tarkajALamAM na paDatAM mAtra utkRSTa koTinA tarka karIne saMtoSa mAnyo che. zrI diggAga, zrI kumArila ane zrI udyotakara jevA mallo sAme pratimallarUpe mUkI zakAya tevuM sAmarthya AcAryazrI siddhasena divAkarajI tathA AcAryazrI samaMtabhadrasUrijInA graMthomAM na hatuM, kAraNa ke atisaMkSepa ativistAra sAme DhaMkAI jAya che; paraMtu AcAryazrI jinabhadrajIno (vikramanI sAtamI zatAbdImAM) 'vizeSAvazyaka bhASya' graMtha evI zailImAM racAyo che ke te graMthanA AdhAre kahI zakAya ke dArzanika jagatanA akhADAmAM sarva prathama jaina pratimallanuM sthAna koIne ApI zakAya tevuM hoya to te AcAryazrI jinabhadrajI che. dArzanika akhADAmAM temaNe jaina darzanane eka sarvataMtrasvataMtrarUpe ja nahIM paNa sarvataMtrasamanvayarUpe paNa upasthita karyuM che. temanI vizeSatA e che ke temaNe jaina tattvanuM nirUpaNa mAtra jaina dRSTithI ja nathI karyuM, paNa itara darzananI tulanAmAM jaina tattvane mUkIne, samanvayagAmI mArga grahaNa karI pratyeka viSayanI carcA karI che. viSayanA vivecana prasaMge svayaM jainAcAryonA te aMgenA aneka matabhedonuM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana khaMDana karatAM paNa temane AMcako lAgato nathI ane tevA prasaMge teo AgamonAM aneka vAkyonA AdhAra ApIne potAnuM maMtavya rajU kare che. koInI koI paNa vyAkhyA AgamanA koI paNa vAkyathI viruddha jatI hoya to te temane mATe asahya bane che ane tenuM tarkapuraHsara samAdhAna zodhavAno paNa teo prayatna kare che. AgamanAM paraspara virodhI lAgatAM maMtavyonuM samAdhAna zodhavAno paNa temaNe prayatna karyo che ane virodhI dekhAtAM vAkyomAM paNa paraspara saMgati kevI rIte che te batAvyuM che. kharI rIte ema kahevuM joIe ke AcAryazrI jinabhadrajIe 'vizeSAvazyakabhASya' lakhIne jaina AgamonAM maMtavyone tarkanI kasoTIe kasyAM ane ema karIne temaNe e kALanA tArkikonI jijJAsAne saMtoSI che. temanI dalIlo ane tarkazailI eTalI badhI vyavasthita che ke AThamI zatAbdImAM thayela mahAna dArzanika AcAryazrI haribhadrasUrijIe ane bAramI zatAbdimAM thayela AgamonA samartha TIkAkAra AcAryazrI malayagirisUrijIe paNa jJAnacarcAmAM AcAryazrI jinabhadrajInI dalIlono ja Azraya lIdho che, eTaluM ja nahIM paNa cheka aDhAramI sadImAM thayelA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje paNa potAnA graMthomAM temanI dalIlone rajU karI che. AcAryazrI haribhadrasUrijIe (vikramanI AThamI zatAbdImAM) 'Sadarzanasamuccaya' nAmanA graMthamAM judAM judAM cha darzanonuM svarUpa bahu suMdara rIte batAvyuM che ane temAM AcAryazrIe pratyeka darzananA pratinidhi tarIke niSpakSapAtabuddhi rAkhI te darzananuM nirUpaNa karyuM che. 87 zlokapramANa A graMthano abhyAsa karyA pachI vAcakane svayameva evo nizcaya thaI Ave che ke mAtra jaina darzana ja eka evuM darzana che ke jemAM vastu ane vastunA svabhAvanuM saMpUrNapaNe yathArtha nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. bIjAM darzanoe tema karavAno stutya yatna karyo che, tathApi temAM akhaMDa nirAbAdha nirAkaraNa jovA maLatuM nathI. A nAnakaDA graMthamAM AcAryazrI haribhadrasUrijInI vizALatA chUpI rahetI nathI. temanuM vicAraaudArya, temanI matasahiSNutA ane niSpakSapAtatA prazasya che . kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIe (vikramanI bAramI zatAbdImAM) anyayoga-vyavaccheda-dvAtriMzikA'nI racanA karI che. A kRti upajAti chaMdanA mAtra batrIsa zloka jeTalI ja saMkSipta che, paNa temAM jaina darzananA siddhAMtonuM samarthana ane anya darzanonI mAnyatAonuM nirAkaraNa evI sacoTa rIte karavAmAM AvyuM che ke tenA AdhAre AcAryazrI malliSeNasUrijIe "syAdvAda maMjarI' nAme suMdara, savistara ane sAragrAhI TIkA racIne e mULa kRtine khUba upayogI ane lokapriya banAvI dIdhI che. AcAryazrI malliSaNasUrijI (vikramanI agiyAramI-bAramI zatAbdImAM) saraLa prakRtinA udAra ane madhyastha vidvAna hatA. 'syAdvAda maMjarI'mAM temaNe anya darzanonA siddhAMtonI prAmANika Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-44 29 ane pramANita rajUAta karIne tenA upara jaina darzananI mAnyatAonuM evuM khUbIthI nirUpaNa karyuM che ke te graMtha hRdayagrAhI banI jAya che. temAM temaNe karela anya dArzanikonA siddhAMtonuM khaMDana vitaMDanA svarUpe nathI, paraMtu dareke dareka prazna upara jaina darzananI spaSTa mAnyatAnuM sacoTa nirUpaNa saraLa pravAhI bhASAmAM karavAmAM AvyuM che. anya darzanonA vidvAno mATe jaDa, prAkRta, tAmasa vagere kaTu zabdo na vAparatAM, temaNe zrI vyAsane RSi, zrI kapilane paramarSi ane zrI udayanane prAmANika prakAMDa kahI potAnI masahiSNutAno paricaya Apyo che. temanuM anya darzanonuM jJAna ane te pratyenuM vicAra-audArya prazaMsanIya che. temanI zailI samRddhinA kAraNe A graMtha mAtra TIkAgraMtha nahIM rahetAM eka svataMtra maulika racanA tarIke gaNanA pAmyo che. A badhAM kAraNone laIne 'syAdvAda maMjarI' bhAratIya darzanano ane temAM paNa jaina darzanano eka suMdara graMtha che. navyanyAyanA asAdhAraNa vidvAna upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje (vikramanI aDhAramI zatAbdImAM) paNa potAnA 'tarkabhASA', 'anekAMtavyavasthA', 'jJAnabiMdu' Adi graMthomAM anya darzanonI dalIlo rajU karI che. temanA 'adhyAtmasAra' nAmanA graMthanA samakita adhikAramAM anya darzanonI dalIlo darzAvI tenuM samAdhAna atyaMta saraLa ane sacoTa rIte nirUpavAmAM AvyAM che. 'samyaktva sthAna caupai' nAmanA graMthamAM anya darzanonI ekAMta mAnyatAonuM khaMDana karI, svAvAda dvArA te sarvano samanvaya sAdhyo che. A gaMbhIra viSayane temaNe gujarAtI bhASAmAM rajU karyo che, je temanuM anokhuM bhASAprabhutva ane agAdha vidvattAnuM phaLa che. anyathA Avo gaMbhIra viSaya AvI lokabhASAmAM rajU karavo duSkara che. zrImade (vikramanI vIsamI zatAbdImAM) "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM, jeno vicAra karavAthI samakita prApta thAya evAM AtmAnAM cha padano bodha karyo che. A zAstramAM guruziSyasaMvAda dvArA AtmasvarUpano yathArtha nirdhAra karAvI teozrIe paramArthaprAptino mArga darzAvyo che. tenI yojanA evA prakAre karI che ke jethI jagatamAM pravartI rahelAM SaDradarzanano sAra temAM AvI jAya. cArvAka, bauddha, nyAya vagere darzanono mata ziSyanI zaMkArUpe rajU karI, sadguru dvArA tenuM yathArtha samAdhAna ApavAmAM AvyuM che. ziSya potAnA matanA samarthana mATe aneka dalIlo rajU kare che ane sadguru tenI dalIlomAM rahelI bhUla batAvI, vastusvarUpanuM yathArtha darzana karAvI tenA cittanuM samAdhAna kare che. prasiddha evAM cha darzanomAMthI koI AtmAne ekAMta nitya mAne che, to koI ekAMta anitya mAne che; koI AtmAne ekAMte akartA kahe che, to koI ekAMte Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kartA kahe che. Ama, jaina sivAyanAM judAM judAM darzano AtmAnuM svarUpa ekAMtika rIte kahe che, paraMtu vastunuM svarUpa anekAMta hovAthI tenuM satya nirUpaNa anekAMtadRSTie ja batAvI zakAya ema che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zrIguru anekAMtaddaSTie samAdhAna karatA hovAthI koI eka apekSAe ziSyano abhiprAya svIkArI, bIjI apekSAe teno niSedha karI ziSyane vastunuM yathArtha svarUpa darzAve che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM garbhitapaNe chae darzananA paricaya sAthe anekAMtika evA jaina darzananI, dRSTirAgathI nahIM paNa syAdvAdazailInA kAraNe uttamatA darzAvI che. ziSye karelI zaMkAnA samAdhAnamAM sadguru jaina darzanano abhiprAya rajU kare che. jaina darzanamAM AtmAne anekAMtardaSTie nirUpyo che. anekAMtika evA jaina darzanane saMpUrNa darzana kahyuM che ane ekAMtika evAM anya darzanone jaina darzananAM judAM judAM aMgo kahyAM che. eka apekSAe jaina darzana anya darzananA abhiprAya svIkArI, anya apekSAe teno niSedha paNa kare che. jema ke sAMkhya darzana AtmAne ekAMte akartA mAne che, jyAre jaina darzana AtmAne eka apekSAe akartA kahI, anya apekSAe tene karmanA kartArUpe paNa svIkAre che. jaina darzanamAM vyavahAra ane nizcaya ema be naya che. nizcayanayanI apekSAe AtmA karmano akartA che, tethI nizcayanayanI apekSAe te sAMkhyamatane svIkAre che; paraMtu vyavahAranayathI jaina darzana AtmAne karmano kartA mAne che, tethI vyavahAranayanI apekSAe te ekAMtika evA sAMkhyamatano niSedha kare che. A pramANe anekAMtika evuM jaina darzana anya ekAMtika darzanone potAmAM samAviSTa karI, vastunuM satya svarUpa pratipAdita kare che. Ama, zrI Atmasiddhi zAstra'mAM chae darzanonuM dohana karIne zuddhAtmAnI prAptino mArga batAvyo che. A SaDdarzanavyApaka SaTyadanuM nirUpaNa khaMDana-maMDananA prayojanathI karyuM nathI, paNa Atmahitane mukhya rAkhIne paramArtha samajAvavA mATe karavAmAM AvyuM che ane teno spaSTa ullekha A gAthAnI bIjI paMktimAM karavAmAM Avyo che 'samajAvA paramArthane, kahyAM jJAnIe eha.' koI paNa darzananuM nAma mUkyA vinA potAno abhiprAya zrImade vyakta karyo che, te ja A zAstranA paramArthaprayojananI sAkSI pUre che. temanA A niSpakSapAtapaNA viSe zrI manasukhabhAI 2vajIbhAI mahetA yogya ja kahe che ke 'zrImAn AnaMdaghanajI mahArAja, paramatakhaMDana ane svamatamaMDananI paddhatithI, eTalA mATe dUra rahyA che ke, je matanuM khaMDana karavAmAM Ave che te matanA anuyAyIo satya svIkAravAne badale UlaTA vimukha thAya che, tema zrImAn rAjacaMdre A 'AtmasiddhizAstra'mAM A vAdavivAdanAM sthaLoe paNa evI sUkSma kALajI rAkhI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-44 31 che ke, koI paNa matanuM eka akSara paNa pratyakSa khaMDana na karatAM, je abhiprAyo pote pratipAdana karavAmAM Atmazreya mAnyuM che, te abhiprAyo saraLatApUrvaka ane vasturUpe jaNAvavA. zrImAn haribhadrasUrie potAnA 'Sagdarzanasamuccaya' nAmaka graMthamAM judAM judAM cha darzanonuM svarUpa batAvatAM jema pratyeka darzananAM pratinidhi (vakIla) tarIke niSpakSapAtabuddhi rAkhI che; tema zrImAn rAjacaMdre paNa pratyeka dharmamatanuM svarUpa batAvatAM tenAM pratinidhi tarIke kAma lIdhuM che. vizeSamAM teoe vartamAna samayane anukULa gaNAya evI eka zailI e rAkhI che ke, kayo abhiprAya kayA dharmano che ema agopyapaNe batAvyuM nathI; kemake cokkasa matano phalANo mata che ane te ayogya che ema batAvavAmAM Ave, to te matanA anuyAyIne graMthakArane potAnA abhiprAya para Agraha che ema lAgI AvI, teno svIkAra karavAnuM mana thatuM nathI; eTaluM ja nahIM paNa graMthakAra pakSapAtI lAge che. AvuM na thAya te mATe graMthakAre atizaya kALajI rAkhI che. judAM judAM darzanonA A cha padamAM abhiprAya AvyA che; paNa te vAMcatAM vicAratAM koIne na lAge ke graMthakArano cokkasa abhiprAya pratye abhAva che. jema eka vakhata eka vakIlane vAdI taraphathI vakIla tarIke rokavAmAM Avyo hoya, ane bIjI vakhata prativAdI taraphathI rokavAmAM Ave to vAdInI vakhate vAdIno ane prativAdInI vakhate prativAdI taraphano dAvo sarakhI ja kALajIthI rajU kare che; tevI ja rIte A graMthakAre paNa karyuM che. dAkhalA tarIke, jyAre 'AtmA nitya nathI' evA vicAranA pratinidhi tarIke dAvo rajU karyo che tyAre koIne kiMcit mAtra evI asara na thAya ke, temAM eka vakIla tarIke koI paNa prakAranI nyUnatA rAkhI che. A ja rIte jyAre tenA niSedhakartAnA vakIla tarIke UbhA rahyA che tyAre tenA taraphanI nyUnatA rAkhI nathI.'1 Ama, ekAMtaparamArthahetuthI zrImade zrI Atmasiddhi zAstra'mAM cha padano bodha karyo che. AtmArthI jIvane potAnuM AtmasvarUpa jevuM che tevuM yathAtathya samajAya ane anAdinI mithyAtvarUpa svapnadazA dUra thAya e arthe ja A SaDdarzanavyApaka SapadanuM svarUpa atre prakAzyuM che. A cha padanI dezanAmAM, cha darzanonA AtmAdi saMbaMdhI je abhiprAyo che te sarvano samAveza thaI jAya che. cha darzanomAM paraspara je matabheda che temAM na aTavAtAM mumukSunuM lakSa AtmA tarapha vaLe ane tene zuddhAtmatattva samajAya tevA zubhAzayapUrvaka chae darzanono tAttvika samanvaya pUrvAcAryoe je rIte sAdhyo che te rIte ahIM nirUpavAmAM Avyo che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke 1- zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetA, 'Atmasiddhi', prastAvanA, pR.20 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'SasthAnaka saMkSepamAM, sarva zAstrano sAra; zrI sarvajJa prakAzamAM, bhavya jIva hitakAra. naya bheda jasthAnako, SaTadarzana paNa teha; khaTapaTa maTavA samapaNe, arthI thaI rahe eha. saddaguruthI samakita lahI, thavA nitya satsaMga; samajAvA paramArthane, thavA niHzaMka asaMga. sahajapaNe vItarAgatA, vadhe jJAnaguNa geha, Atma paramahita kAraNe, kahyAM jJAnIe eha.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.224 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 173-176) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 2 prakaraNa - 5 prathama pada - "AtmA che' (gAthA 45 - 58) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45 n sini ned, renu Ale 54 name ad 35, 158535. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45 bhUmikA 'zrI Atmasiddhi zAstra nI prathama 44 gAthAomAM zrImade prAstAvika nirUpaNa karyuM che. prathama 42 gAthAmAM kriyAjaDa ane zuSkajJAnInuM svarUpa, saddagurunAM lakSaNa ane temanuM mAhAtma, matArthI ane AtmArthInAM lakSaNo prastAvanArUpe jaNAvI, gAthA 43 ane 44mAM graMthaviSayano nAmanirdeza karI, zrImad have samyagdarzananA bIjarUpa evAM AtmAnAM cha pada saMbaMdhI vistRta mImAMsA guru-ziSyanA saMvAdarUpe A gAthAthI zarU kare che. samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa cha padane samajAvavA zrImadda have vivecanapaddhatine choDI guruziSyasaMvAdanI paddhati apanAve che. AtmajJAna pAmyA hoya te ja sadguru che ane evA saguru maLe to huM mana, vacana, kAyA temanI AjJA pramANe pravartAvIza ane satya mokSamArga avazya ArAdhIza' evA daDha nizcayavALo AtmArthI ziSya krodhAdi kaSAyone maMda karIne, mokSa sivAyanI sarva abhilASAo tyajIne, saMsAraparibhramaNathI thAkIne, aMtarathI sva-paranI dayA lAvIne, potAnA AtmAnA uddhAra arthe sadgurune zodhe che ane sadguruno yoga thatAM saraLa bhAve potAnA manamAM ghUmI rahelI zaMkAo saguru samakSa pragaTa kare che. sadguru te zaMkAonuM saraLa, sacoTa, pratItikara ane apUrva samAdhAna ApI tene niHzaMka kare che. A samAdhAna svAnubhavathI nIpajeluM hovAthI ziSyane hRdayasoMsaruM UtarI jAya che. AtmAnAM cha padane siddha karato A guruziSyasaMvAda samajI zakAya tevI saraLa bhASAmAM racI, zrImade kaThaNa viSayane sahelo ane sugama banAvyo che. zrImanI bhAvavAhI ane prabhAvazALI zailI viSe DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - ".... yathArtha tattvasamajaNa pAmavA arthe saguru caraNa upAsato sat ziSya vinaya pRcchA kare che, ane te zaMkA atre zAstrakAre "ziSya kevI' - ziSya vadho evA padanA upanyAsathI parama adabhUta tatva sarvasvasamarpaka manoraMjaka zailIthI rajU karI che; ane tenA uttaramAM - zaMkA-samAdhAnamAM "sADa 3vI' - saguru vaghA ema pratipadanA upanyAsathI vaLatI rajUAta karI che. A ziSya uvAca - saddaguru uvAca e zailIprakAramAM zaMkA-samAdhAnano upanyAsa atre A guruziSyanA saMvAdanA chae padamAM karyo che. zAstrakAranI A tasvarasika mumukSa - Sapadane manoraMjaka cittAkarSaka adbhuta zailI gItAnI kRSNa uvAca - arjuna uvAca e zailInuM sahaja smaraNa karAve Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. jinadarzanamAM A "uvAca'nI hRdayagaMma zailIno prathama prayoga karanAra A ja zAstrakAra Adha che. atre ziSyanI parama vinaya pRcchA, satya tattva jANavAnI apUrva jijJAsA, satya samajAtAM satyano muktakaMThe svIkAra karavAnI adabhuta saralatA; e Adi vastu ApaNuM ekadama dhyAna kheMce che; ane AtmajJAnI jJAnI sadgurunI paNa ziSyanI eke eka zaMkA akSare akSara TALavAnI pUrepUrI takedArI - upayoga jAgRti, ziSyane sanmArge caDhAvavAnI niSkAraNa karuNA, akSare akSare varasatI amRtamAdhurI; e Adi vastu paNa ekadama ApaNA hRdayane AkarSI le che.' samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarU5 AtmAnAM che padomAMnuM prathama pada che - "AtmA che', arthAt AtmAnA astitvanI siddhi. AtmAnuM astitva svIkAravuM te mokSamArganuM sauthI paheluM pagathiyuM che. AtmA hoya to ja tene mukta karavAnI vAta thAya, tethI AtmAnA astitva viSe niHzaMka thavuM sauthI agatyanuM che. A pada mATe zrImade cauda gAthAo (45-58)nI racanA karI che. temAM pahelI cAra gAthA(45-48)mAM vinIta ziSya AtmAnA hovApaNArUpa prathama pada viSe potAnI zaMkAo rajU kare che. ahIM ziSya AtmA nathI' ema jaNAvavA mATe je dalIlo kare che temAM cArvAka darzananI spaSTa chAyA jaNAya che. zrImade AtmAnA astitvane nahIM svIkAranArA evA cArvAkamatanI pracalita dalIlo te darzananuM nAma lIdhA vinA ziSyanI jijJAsArUpe mUkI che ane te pachI zrIguru dvArA te zaMkAnuM samAdhAna dasa gAthA(49-58)mAM ApyuM che. temAM ziSyanI zaMkAnuM ayathArthapaNuM batAvI, AtmAnuM zreya thAya te mATe AtmAnA astitvane siddha karI ApyuM che. nAstika evA cArvAkamatanA prabhAvathI utpanna thayelI, AtmAnA hovApaNArUpa prathama sthAnakanI zaMkAnA samarthanamAM prathama dalIla rajU karatAM ziSya kahe che - nathI daSTimAM Avato, nathI jaNAtuM rUpa; (gAthA) bIjo paNa anubhava nahIM, tethI na avasvarUpa. (45) artha - daSTimAM Avato nathI, tema jenuM kaMI rUpa jaNAtuM nathI, tema spardhAdi bIjA anubhavathI paNa jaNAvApaNuM nathI, mATe jIvanuM svarUpa nathI; arthAt jIva nathI. (45) AtmA jevo koI padArtha nathI evI potAnI zaMkAnuM kAraNa darzAvatAM ziSya nAna] kahe che ke vizvanA anya padArthonI jema AtmA netrothI dekhAto nathI. tenuM koI rUpa, raMga ke AkAra jaNAtAM nathI. jagatamAM keTalAya padArtho evA hoya che ke je 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 210 gAthA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 39 netrothI nahIM paNa anya indriyothI jANI zakAya che, paraMtu AtmA sparza Adi bIjI koI indriya vaDe paNa jaNAto nathI, arthAt sparza Adi anya indriyanA anubhavathI paNa tenuM hovApaNuM pArakhI zakAtuM nathI. Ama, netro vaDe AtmA dRSTigocara thato nathI temaja bAkInI spardhAdi indriyothI paNa te anubhavAto nathI, tethI tenA hovApaNA viSe ziSyane zaMkA jAge che. anya padArthonI jema jIvanuM koI svarUpa - potAnuM khAsa viziSTa, pRthaka, alAyaduM svarUpa nahIM hovAthI AtmAnA hovApaNA viSe tene saMdeha rahe che. AtmAnA astitva saMbaMdhI koI pramANa maLatuM nahIM hovAthI AtmA jevuM koI tattva che ja nahIM evuM tene lAge che. Ama, AtmAnA mULa astitva aMge ja, tenA hovApaNA aMge ja ziSya prathama prazna uThAve che. prAcIna kALathI RSimunioe AtmA viSe ghaNuM ciMtana-manana karyuM che. vizeSArtha AtmAnuM svarUpa kevuM che? jIva ane jagatanuM rahasya zuM che? dehapAta pachI AtmA bIjo janma le che? mRtyu pachI te kyAM jAya che? paraloka jevuM kaMI che? eka deha choDIne bIjo deha dhAraNa karavA mATe AtmA kevI rIte jAya che? AtmA mukta kevI rIte thaI zake? evA aneka praznonA ukela meLavavA RSimunio vicAratA. temaNe AtmA viSe ghaNI vicAraNA karI che. sarva tattvomAM Atmatattvane mukhya mAnavAmAM AvyuM che. bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke je eka Atmatattvane jANe che te sarva jANe che.1 'zASThilyopaniSad'mAM paNa e ja vAta kahevAmAM AvI che ke eka Atmatattvane jANavAthI badhuM ja jaNAya che. A uparathI AtmatattvanuM mahattva spaSTa thAya che. bhAratIya darzanomAM AtmAne ghaNuM mahattva ApavAmAM AvyuM che. bhAratIya darzano mukhyatve AdhyAtmika darzano che. Atmatattva e bhAratIya darzanono AdhArastaMbha che. bhAratIya darzanonI utpatti ane vikAsa eka Atmatattvane kendrabiMdumAM rAkhIne thayela che. temanA mULabhUta siddhAMto AtmAne kendramAM rAkhI tenI AsapAsa pharatA rahe che. temaNe AtmAnI vidyamAnatA svIkArI che. AtmAne koI darzana jIva kahe che, to koI darzana puruSa kahe che; koI darzana tene caitanya kahe che, to koI darzana bahma kahe che. bhAratIya tattvajJAnamAM 'AtmA', 'jIva', 'puruSa', 'caitanya', 'bahma' e sarva zabdo paryAyavAcI che. 1- juo : zrI AcArAMga sUtra', adhyayana 2, uddeza 2, gAthA 123 ne I nALa se savaM gADuM !' 2- juo : 'zAnDilyopaniSad', 2-1 'yasmin vijJAte sarvamidaM vijJAtaM bhavati / ' Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhAratIya darzanakAroe AtmAnuM astitva mAnya karyuM che. bhAratIya darzanazAstromAM AtmAnA svarUpa aMge puSkaLa varNana karavAmAM AvyuM che. AtmatattvanI mImAMsA temAM vistArathI karelI che. A viSayane bahu sUkSmatAthI spaSTa karavAmAM Avyo che. AtmAnA astitvanI siddhi, tenAM lakSaNa, tenuM parimANa ityAdi viSayonuM UMDuM vivecana karavAmAM AvyuM che. A viSe dArzanikoe aneka vikalpo UbhA karIne dArzanika graMthonuM nirmANa karyuM che. dArzanika sAhityamAM dArzanikoe potapotAnI dRSTie kareluM AtmatattvanuM nirUpaNa jovA maLe che. bhAratIya darzanomAM AtmAnA svarUpa aMge vividha khyAlo che ane tethI AtmA aMge vividha dArzanika vicArasaraNIo pravAhita thaI che, aneka mata astitvamAM AvyA che. judAM judAM darzanomAM AtmAnI judI judI vyAkhyA karavAmAM AvI che. AtmA viSe vibhinna darzanonI mAnyatA A prakAre che - (1) cArvAka darzananI dRSTie AtmasvarUpa cArvAka darzana AtmAnuM astitva svIkAratuM nathI. te mAne che ke AtmA jevuM koI svataMtra tattva nathI. caitanyaviziSTa evuM je bhautika zarIra e je sAcuM che. cArvAkamata anusAra cAra ke pAMca mahAbhUta sivAya bIjI koI svataMtra vastu che ja nahIM. cAra ke pAMca mahAbhUtono saMyoga thavo e ja jIvana che ane e saMyoganuM naSTa thavuM e ja mRtyu che. cArvAkamata pramANe jaDa tattvonuM koI vizeSa prakAre saMmizraNa thAya to temAM caitanya guNano AvirbhAva thAya che. jaDa padArthothI judo, AtmA nAmano koI svataMtra evo ciTUpa padArtha mAnavAnI jarUra nathI. jo zarIrathI bhinna evA AtmatattvanuM astitva nathI to tenI nityatAno prazna ja UThato nathI, kAraNa ke mRtyu pachI zarIra naSTa thaI jAya che ane tenI sAthe caitanya paNa naSTa thaI jAya che. Ama, punarjanma, svarga, naraka sarva mithyA kare che. cArvAkamatavALA svataMtra Atmatattvane mAnatA nahIM hovAthI teo nAstika gaNAya che. (2) jaina darzananI dRSTie AtmasvarUpa jaina darzanamAM AtmAnuM astitva zarIrathI svataMtra mAnavAmAM AvyuM che. jIvanuM lakSaNa upayoga che, arthAt cetanA che. jJAna ane darzanarUpa upayoga jenAmAM hoya, sukha-du:khanI anubhUti jenAmAM hoya te jIva kahevAya che. jIvo anaMta che ane pratyeka jIva svataMtra che. jIva dehaparimANa che, arthAt te rUparahita amUrta hovA chatAM pote dhAraNa karelA deha jeTalo ja vistAra dharAve che. te kadI utpanna paNa thato nathI ke mRtyu paNa pAmato nathI. te nitya hovA chatAM parivartanIya evI paryAyathI anitya paNa che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 41 AtmA potAnAM karmano kartA ane tenAM phaLano bhoktA che. karma karavuM ane bhogavavuM e AtmAno svabhAva nathI, tethI te TaLI zake che. sarva karmano AtyaMtika abhAva thAya tyAre AtmA mokSapadane pAme che. Ama hovAthI jaina graMthomAM jIvonA be prakAra batAvyA che - mukta athavA siddha ane baddha athavA saMsArI. je jIvo sarvathA karmakSaya karI karmarahita thayA hoya, anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta vIrya ane anaMta sukha e cAra guNo jemanAmAM pragaTa thayA hoya tathA janma-maraNanA paribhramaNamAMthI jeo sadAne mATe mukta thayA hoya te jIvo mukta - siddha che. je jIvo karmanA kAraNe deha dhAraNa karI, janma-maraNarUpI saMsAramAM paribhramaNa kare che te baddha - saMsArI jIvo che. (3) bauddha darzananI dRSTie AtmasvarUpa pratItyasamutpAdavAdanA TekedAra hovAthI mahAtmA buddha parivartanazIla evA duSTa dharmo sivAya koI paNa adRSTa sthAyI dravyano svIkAra karatA nathI. teo samagra jagatane parivartanazIla mAne che ane nitya badalAtAM jatAM dravyothI bhinna evuM koI sthira ke sthAyI Atmatattva che ema mAnatA nathI. temanA mata pramANe jene jIva kahevAmAM Ave che te to eka niraMtara cAlatI prakriyAno pravAha che. te koI nitya ane acaLa vastu nathI. jIvana e vibhinna, kramabaddha ane avyavahita avasthAono eka pravAhamAtra che. bauddho kahe che ke pratyeka paLe vijJAnano udaya ane laya thayA ja kare che. e vijJAnanA mULamAM koI sthAyI satpadArtha nathI. eka paLe je vijJAna saMskArarUpe hoya che, te ja pAchuM bIjI paLe vijJAnanA kAraNarUpa bane che, punaH e kAryarUpa vijJAna te pachInA vijJAnanuM kAraNa banI jAya che. A pramANe paraspara bhinna kSaNika vijJAnasamUhanI aMdara paraMparArUpe kArya-kAraNabhAva rahe che. bauddho tene vijJAnapravAha ke vijJAnasaMtAna kahe che. A pravAharUpI vijJAnasaMtAna sivAya AtmA ke jIva jevI bIjI koI vastu che ja nahIM. bauddho AtmAne jJAna, anubhUti ane saMkalponuM kSaNe kSaNe parivartita thavAvALuM eka saMtAna mAne che. teo AtmAne kSaNika mAne che, tethI teo kSaNabhaMgavAdI kahevAya che. mahAtmA buddha cetanAnI judI judI avasthAono svIkAra karyo che, paNa koI sthAyI caitanyatattvanI hastI svIkArI nathI, tethI A matane anAtmavAda athavA nairAtmavAda kahevAya che. (4) nyAya darzananI dRSTie AtmasvarUpa nyAya darzana zarIrathI bhinna evA anaMta temaja anAdi jIvadravyane mAne che. naiyAyikonA mata anusAra AtmA eka evuM dravya che je anAdi-anaMta che ane icchA, draSa, prayatna, jJAna, sukha vagere tenA guNa che. guNa guNInI sAthe samavAya saMbaMdhathI saMkaLAyelA rahe che, arthAt jJAnAdi guNo AtmAnI sAthe saMkaLAyelA to che, paNa svabhAve Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 * zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmA nirguNa che. jJAna ke caitanya AtmAno svabhAva nathI paNa eka Akasmika guNa che. AtmAmAM cetanAno saMcAra tyAre ja thAya che jyAre teno mana joDe, manano indriya joDe ane indriyano bAhya vastuo joDe saMparka thAya che. Avo saMparka jo na thAya to AtmAmAM caitanyano udaya ja thAya nahIM. tethI AtmA jyAre zarIrathI mukti meLave che tyAre tenAmAM jJAnano abhAva hoya che. kaivalya avasthAmAM AtmA svabhAvamAM, arthAt nirguNa bhAvamAM rahe che. Ama, nyAya darzananA mata pramANe AtmA svarUpathI acetana athavA jaDa che. naiyAyikonA mata pramANe jema AtmA jJAnAdi guNothI svataMtra che, tema te paryAyAdi dvArA paNa aparivartita che. jJAnanI sAthe saMbaMdha rahe ke na rahe, AtmA haMmezAM phUTastha che, apariNAmI che. AtmA phUTastha nitya hovAthI tenI utpatti ke nAza thatAM nathI. naiyAyikonA mata anusAra AtmA sarvavyApaka ane sarvagata che. (5) vaizeSika darzananI daSTie AtmasvarUpa vaizeSika darzananA mata anusAra saMsArI AtmAnA nava vizeSa guNo che - buddhi, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma ane saMskAra. vaizeSika darzana kahe che ke jJAnAdi AtmAnA guNo che, je nitya nahIM paNa AgaMtuka guNa (accidental attribute) che. AtmA ane jaDa tattvamAM bheda mAtra eTalo ja che ke AtmAmAM jJAna utpanna thavAnI zakyatA che, jyAre jaDamAM te zakyatA nathI. zarIra sAtheno saMparka chUTI gayA pachI AtmAne viSayajJAna rahetuM nathI. mokSAvasthAmAM AtmA sukha, duHkha Adi badhA anubhavathI rahita banI jAya che. vaizeSika darzana jIvatattvane kUTastha nitya mAne che. tenA pramANe AtmAmAM sIdhI rIte kartutva ke bhostRtva ghaTAvI na zakAya, tethI te AtmAnA kartutva-bhostRtvane guNonA utpAda-vinAzanA AdhAre ghaTAve che. vaizeSikamata kahe che ke jyAre jJAna, icchA, prayatna Adi guNo hoya che tyAre jIva kartA ane bhoktA hoya che, paNa e guNono sarvathA abhAva thAya tyAre mukta dazAmAM sAkSAt tvi-bhoktatva nathI rahetuM. zarIrabhede bhinna evAM anaMta jIvadravyono vaizeSikamata svIkAra kare che. teo mAne che ke AtmA nitya temaja vyApaka che. paraMtu zarIra sAthe joDAvAthI temAM jJAna, prayatna vagere sImita bane che. vaizeSika darzana pramANe jIvo to vyApaka hovAthI gamanAgamana karI zakatA nathI, paNa dareka jIvane eka eka paramANurUpa mana che. e mana eka dehano saMyoga pUro thatAM jyAM dehAMtara thavAnuM hoya tyAM gati karIne jAya che. mananuM A sthAnAMtara e ja AtmAno punarjanma che. Ama, vaizeSikamata pramANe punarjanmano artha jIvanuM sthAnAMtara nahIM paNa mananuM sthAnAMtara che. (6) sAMkhya darzananI dRSTie AtmasvarUpa sAMkhya darzana dvaitavAdI che. temAM puruSa ane prakRti ema be tattvono svIkAra karavAmAM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 43 Avyo che. sAMkhyano puruSa e ja AtmA che. sAMkhya darzananA mata mujaba pratyeka dehamAM pRthak pRthaka puruSa che. saMsAramAM aneka puruSo eTale ke AtmAo che. puruSa svayaMsiddha che, anAdi che, anaMta che, nirguNa che, sUkSma che, sarvavyApaka che, prakRtithI para che, buddhi-mana-indriyothI para che, dizA-kAlathI para che ane kArya-kAraNabhAvathI paNa para che. te sanAtana sAkSIrUpa che, pUrNa che, avyaya che, citUpa che. puruSa caitanyarUpa hovAthI pote ja jJAtA che. sAMkhyamata pramANe puruSa nitya, zuddha, buddha, mukta che. sAMkhya darzana AtmAne kUTastha mAnI emAM koI jAtanuM pariNAma mAnatuM nathI. guNa-guNI bhAva athavA dharma-dharma bhAvano svIkAra na karavAthI koI paNa prakAranA guNa athavA dharmano sadbhAva athavA pariNAma sAMkhya darzana mAnatuM nathI. sAMkhya darzananA mata pramANe puruSa asaMga, alipta ane akartA che. puruSa svabhAvataH bhoktA nathI paNa tenA upara bhostRtvanuM AropaNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke je sukha-duHkha che te buddhi dvArA grahaNa karAya che; paNa buddhi to prakRtinI che, mATe puruSa sukha-duHkhano bhoktA che e kalpanAmAtra che. Ama, puruSa kartA-bhoktA nathI, sAkSI che. sAMkhyamata pramANe AtmA AnaMdamaya nathI. AnaMda e prakRtino guNa che. puruSa to avikArI, kUTastha, niSkriya ane asaMga che. te sukha-du:khathI para che. (7) yoga darzananI daSTie AtmasvarUpa yoga darzana anusAra jIva svataMtra puruSa che, je sthULa zarIra temaja indriya, mana, buddhi ane ahaMkAra sAthe saMbaMdhita che. jIva svabhAvathI zuddhacaitanyasvarUpa che. vAstavika rIte te zarIranAM baMdhano ane mAnasika vikArothI mukta che, paNa ajJAnanA kAraNe te cittanI sAthe potAnuM tAdAmya kahyuM che. citta svabhAvathI jaDa che. paNa teno AtmA sAthe sauthI nikaTa saMparka hovAnA kAraNe te AtmAnA prakAzathI prakAzita thAya che. jyAre cittano koI paNa viSaya sAthe saMparka thAya che tyAre te, te ja viSayano AkAra dhAraNa karI le che. A viSayonA anurUpa cittavikAro dvArA AtmAne viSayonuM jJAna thAya che. jo ke AtmAmAM potAnAM koI vikAra ke pariNAma nathI hotAM, topaNa parivartanazIla cittavRttiomAM te pratibiMbita thavAnA kAraNe temAM parivartanano AbhAsa thAya che. jyAM sudhI cittamAM vikAra ane pariNAma hoya che tyAM sudhI tenA upara AtmAno prakAza paDyA kare che ane tenAmAM vivekajJAnano abhAva hovAthI AtmA temAM ja potAne jovA lAge che. tenA phaLasvarUpe te sAMsArika viSayothI sukha-du:khano anubhava karavA lAge che ane temAM rAga-dveSanA bhAva karavA lAge che. A ja AtmAnuM baMdhana che. A baMdhanathI mukta thavA zarIra, indriya, mana ane cittavRttiono nirodha karavo Avazyaka che. jyAre kAryacittano dhArApravAha baMdha thaI jAya che ane te kAraNa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cittanA rUpa(zAMta avasthA)mAM Ave che tyAre AtmAne potAnA yathArtha svarUpanuM jJAna thAya che tathA te potAne mana ane zarIrathI bhinna, nitya, mukta, zuddhacaitanyasvarUpamAM jue che. (8) pUrva mImAMsA darzananI daSTie AtmasvarUpa mImAMsA darzananA mata anusAra deha, indriya ane manathI bhinna, sthira evA AtmAnuM astitva che. jJAna, sukha, duHkha ityAdi guNo tenAmAM samavAya saMbaMdhathI rahe che. cetanA e AtmAno svAbhAvika nahIM paNa AgaMtuka guNa che. AtmA svabhAvathI acetana che, paraMtu mana ane indriyonA saMsargamAM AvavAthI temAM caitanya utpanna thAya che. suSupta avasthAmAM tathA mokSa avasthAmAM A saMyogano abhAva hovAthI te jJAnazUnya banI jAya che. AtmA svayaMprakAzamAna che. te kartA, bhoktA tathA jJAtA che. AtmA amara che. tenI utpatti athavA vinAza nathI. mImAMsakonA mata pramANe AtmA vibhu, nitya, karmaphaLabhoktA, dehane racanAro ane mana vaDe jJAta-ajJAtadazAvALo che. vyaktigata viSamatAnA AdhAre pratyeka zarIramAM bhinna bhinna AtmAonI mAnyatA mImAMsA darzanamAM jovA maLe che. mImAMsako AtmAne aneka temaja dehabhede bhinna mAne che. mImAMsakonA mata anusAra mRtyu pachI AtmA karmonuM phaLa bhogavavA mATe paralokamAM vicare che. (9) uttara mImAMsA (vedAMta) darzananI dRSTie AtmasvarUpa advaita vedAMta anusAra bahma ane jIva vastutaH abhinna che, arthAt jIva na to bahmathI bhinna che, na to teno aMza che, na to teno vikAra che; paraMtu te svataH brahma ja che. jIva ane brahma vacce je bheda dekhAya che te satya nathI, paNa upAdhikRta che. banne vacce je bheda jaNAya che te vyAvahArika che, pAramArthika nathI. eka ja AkAza ke je sarvavyApI che, te upAdhibhedanA kAraNe jema ghaTAkAza, mahAkAza ema juduM juduM bhAse che, tema avidyAnA kAraNe eka ja sarvavyApI bahma upAdhibhedathI aneka jIvorUpe bhAse che. A siddhAMta dvArA ema pratipAdana karavAmAM Ave che ke jIva maryAdita hovA chatAM tattvataH bahmathI abhinna che. advaita vedAMtavAdIo bahma sivAya koI paNa tattvane pAramArthika sat mAnatA nahIM hovAthI teo vyavahAramAM anubhavAtA bhinna bhinna jIvono khulAso mAyA athavA avidyAnA siddhAMta dvArA Ape che. jIvanI mukhya upAdhi avidyA che, je IzvaranI upAdhirUpa mAyAno jIvAtmAnA bhAge Avelo aMza che. dehendriyarUpI upAdhi jyAre AtmAne lAgelI hoya tyAre te saMsArI jIva kahevAya che. nitya ane niratizaya jJAna dvArA pragaTa thatI zaktirUpI upAdhi lAgelI hoya tyAre te AtmA Izvara kahevAya che. te ja AtmA svasvarUpe nirupAdhika, kevaLa ane zuddha hovAthI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 45 brahma kahevAya che, tethI temanI vacce je bheda jaNAya che te upAdhibhedanA kAraNe ja che, bIjI rIte nahIM. jIva e ja brahma che. jJAna pAmelA mAnavIo brahma sAthenuM potAnuM tAdAtmya anubhave che. AtmA sat, cit ane AnaMdasvarUpa che. AtmA svayaM jJAnasvarUpa che. zarIra ane indriyonA adhyakSa tathA karmaphaLanA bhoktA evA AtmAne advaita vedAMte 'jIva' evI saMjJA ApI che. jAgRta, svapna ane suSupta e traNa avasthA ane annamaya, manomaya, prANamaya ityAdi pAMca kozomAM Atmacaitanya upalabdha thAya che, paNa AtmAnuM zuddha caitanya A sarvathI paNa para che. A prakAre AtmA viSe vividha vicAradhArA jovA maLe che. vibhinna darzano vacce AtmAnA svarUpa viSe bheda che. temaNe judA judA prakAre AtmAnuM svarUpa darzAvyuM che. AtmAnA svarUpa aMge dArzaniko vacce matamatAMtara che, paraMtu cArvAkadarzana sivAya anya sarva darzane AtmAnuM astitva mAnya karyuM che, jyAM AtmAnA astitvanI carcAno saMbaMdha che tyAM (cArvAka sivAya) sarva darzano ekamata che. AtmAnA astitva viSe vivAda che ja nahIM, je kaMI paNa vivAda che te tenA svarUpa viSe che. sarvadarzano dehathI bhinna evA svataMtra AtmatattvanuM astitva svIkAre che. mAtra nAstika matavAdI cArvAko AtmAne eka svataMtra cetanadravya tarIke svIkAratA nathI. nAstika evA cArvAka darzananI mAnyatAne vistArathI joIe. cArvAka darzana jaina Adi Astika darzano dvArA pracAra pAmelo AtmavAda kabUla rAkhatuM nathI. te pUrNapaNe jaDavAdI, bhautikavAdI che. pRthvI, apa, teja ane vAyu e cAra athavA anya mata pramANe e cAra uparAMta AkAza ema pAMca bhUtanA saMyogathI caitanyazakti pedA thAya che ema te mAne che. te caitanyazaktine zarIrathI bhinna mAnatuM nathI. cArvAkadarzana AtmAnI svataMtra sattA mAnatuM nathI. te caitanyayukta zarIrane ja AtmA mAne che. te kahe che ke jo AtmA ane deha eka na hoya to 'huM sthULa chuM' vAkya kevI rIte yathArtha Thare? 'huM sthULa chuM' e vAkyanI siddhi AtmA ane dehane eka mAnavAthI ja thAya che. dehane ja potAnuM svarUpa mAnavAthI 'huM sthULa chuM', 'huM kALo chuM' ityAdi vidhAno siddha thaI zake che. dehAtmavAdano svIkAra karyA pachI AvuM koI paNa vidhAna ayathArtha TharatuM nathI. cArvAkamatavAdIo pratyakSapramANane ja svIkAratA hovAthI teo mAtra indriyagocara vastune ja mAne che. AtmA, Izvara, paraloka ke mokSa pratyakSa jaNAtA na hovAthI tenI hayAtI svIkAratA nathI. temanA mata anusAra AtmAnuM astitva nathI, kAraNa ke te pratyakSa dekhAto nathI. teno abhAva hovAthI paralokano paNa abhAva che. A loka sivAya paraloka nAmanI koI vastu che ja nahIM. teo mAne che ke jIvAdino svIkAra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana karI jeo apavargAdi sukhanI lipsAthI chetarAIne ziramuMDana, tapazcaraNa vagere kare che te mahAmohamAM bhame che ane potAno janma vyartha gumAve che. agnihotrAdi karma to mAtra bALa krIDA che, judA judA darzanakAroe je vidhi-niSedha batAvyAM che te to mAtra temanI potAnI AjIvikA mATe ja che, tethI temAM ja jIvana barabAda karavA karatAM jivAya tyAM sudhI viSayasukha mANavuM joIe. zarIramAM prANa che tyAM sudhI yatheccha sAMsArika sukha bhogavavA yogya che. A bhavamAM je yauvana, dhana, saMpatti Adi maLyAM hoya tene svacchaMdapaNe bhogavI levAM joIe. dehavyatirikta AtmA indriyagocara nahIM hovAthI A matavALA dehasukhane ja satya puruSArtha mAne che. jIvana daramyAna lUMTAya teTaluM sukha lUMTavuM e ja jIvananuM lakSya che. cArvAka darzana mujaba jIvananuM lakSya bhautika sukha che. Ama, bhAratIya darzanomAM ekamAtra cArvAka darzana bhautikavAdI che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA ziSya upara cArvAka darzanano prabhAva paDelo jaNAya che ane tethI tene AtmA jevuM kaMI che ke nahIM evI zaMkA jAgI che. Atmatattvane jANavAnI AvI bhAvanA jAgavI atyaMta durlabha che. saMsAranA aneka manuSyo mATe to khAvuM-pIvuM, dhana kamAvavuM, dIkarA-dIkarI paraNAvavAM e ja jIvananuM dhyeya che. teo viSayabhogomAM ja racyApacyA rahe che. 'huM koNa chuM?', "mAruM svarUpa zuM che?' evA prazna ja temane udbhavatA nathI. teo potAne maLela vivekazaktino upayoga karatA nathI. koI virala jIvane jIvaMta zarIra ane mRtadeha vacceno pharaka samajavAnI icchA thAya che. AtmA che ke nahIM? evI zaMkA tene jAge che. tenA upara te vicAra kare che. AtmatattvanA astitvanuM pramANa meLavavA mATe te prayatna kare che. ziSyane paNa AvI zaMkA jAgI che. ziSya jijJAsu che, satya samajavAno abhilASI che, tethI te zrIgurune vinayapUrvaka AtmAnA astitva viSe prazno kare che. satya samajavAnA pavitra hetuthI ziSya AtmAnA astitva saMbaMdhI keTalIka dalIlo sadguru samakSa pragaTa kare che. ziSya kahe che ke AtmA che evuM aneka vAra sAMbhaLyuM che, paNa jagatanA padArthonI jema AtmA dRSTigocara thato nathI. dehAdi padArtho jema joI zakAya che tema AtmA joI zakAto nathI, tenuM koI rUpa ke AkRti AMkha vaDe joI zakAtAM nathI; mATe AtmAnA hovApaNA aMge zaMkA udbhave che. jagatanA padArtho AMkha vaDe dekhAtA hovAthI tenAthI ziSya suparicita che ane tethI te tenuM astitva mAne che; paraMtu AtmA dekhAto na hovAthI tenA astitva viSe tene zaMkA che. AtmA dekhAto nathI, mATe AtmAnuM astitva nathI ema te dalIla kare che. AtmAnA astitva viSenI vicAraNA laMbAvatAM ziSyane jaNAya che ke je vastu dekhAya tenuM ja mAtra astitva che e vAta yogya nathI. AMkhe dekhAtuM na hoya paNa Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 47 jeno sparza Adi vaDe anubhava thato hoya tenuM paNa hovApaNuM siddha thAya che. pavana dekhAto nathI, paraMtu teno sparza tvacAne thatAM tene jANI zakAya che. padArthamAM rahelo rasa dekhAto nathI, paNa jIbha upara mUkatAM tenuM jJAna thAya che. sugaMdha dekhAtI nathI, chatAM nAkathI sUMdhIne tenuM jJAna thaI zake che. vAjiMtramAMthI nIkaLato zabdadhvani dekhAto nathI, chatAM kAnathI sAMbhaLIne tenuM jJAna thaI zake che. Ama, AMkhanI sahAya vinA anya indriyo vaDe paNa jJAna thaI zake che. sparzanuM jJAna tvacA vaDe thAya che, rasanuM jJAna jIbha vaDe thAya che, gaMdhanuM jJAna nAka vaDe thAya che ane zabdanuM jJAna kAna vaDe thAya che. A pramANe jagatanA sarva bhautika padArtho pAMca indriyomAMthI koI ne koI indriyanI sahAyathI to jANI ja zakAya che, paraMtu AtmA koI paNa indriyathI jANI zakAto nathI. ziSya kahe che ke AtmAnuM koI rUpa nathI, te saMbhaLAto nathI, tenI koI gaMdha nathI, jIbha upara mUkI teno rasa levAto nathI, sparza vaDe te jANI zakAto nathI, manathI game teTalo vicAra karIe topaNa te pakaDamAM Avato nathI. AnA uparathI spaSTapaNe siddha thAya che ke AtmA jevI koI vastu ja nathI. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che 'AtmA nathI AMkhe dekhAto, nathI nAke sUMghAto, nathI jIbhe cakhAto, nathI tvacAe sparzAto, nathI kAne saMbhaLAto. nathI jaNAto kALo, dhoLo, pILo, rAto, lIlo koI varNa AtmAno; nathI jaNAto surabhi, durabhi kAMI gaMdha AtmAno; nathI jaNAto kaDavo, tIkho, tUro, khATo, mITho koI rasa AtmAno; nathI jaNAto karNakaTu ke karNapriya koI zabda AtmAno; nathI jaNAto cIkaNo-lUkho, TADho-unho, bhArIhaLavo, komaLa-kaThina koI sparza AtmAno; nathI jaNAtuM sparzAdi sAmAnya pariNAmamAtra koI rUpa AtmAnuM; nathI jaNAtuM samacaturasra-parimaMDala - svAti-kubjavAmana-hUMDa koI saMsthAna (AkAravizeSa) AtmAnuM; nathI jaNAtuM vaRRSabhanArAca, vajranArAca, nArAca, ardhanArAca, kIlikA, asaMprAptasRpATikA kaMI saMhanana AtmAnuM. AtmA lAMbo che TUMko che? goLa che ke vartuLa che? trAMso che ke corasa che? cha khUNIo che ke ATha khUNIo che? AtmA kALo che dhoLo che ke pILo che? rAto che ke lIlo che? AtmA surabhi che ke durabhi che? AtmA tIkho che kaDavo che ke tUro che? khATo che ke mITho che? AtmA cIkaNo che ke lUkho che? karkaza che ke mRdu (komaLa) che? guru (bhArI) che ke laghu (haLavo) che? zIta che ke uSNa che? evo koI paNa prakArano AtmAno anubhava thato nathI. Ama nathI AtmAnuM koI rUpa, nathI koI gaMdha, nathI koI rasa, nathI sparza, nathI koI zabda; rUpa-rasa-gaMdha-sparza-zabdano Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jyAM sarvathA abhAva che evo arUpa, agaMdha, arasa, asparza, azabda che, eTale AtmA koI paNa indriyano gocara-viSaya nathI, pratyakSa nathI; ane je pratyakSa hoya te ja sat che, eTale AtmA sat nathI - asat che, avidyamAna che, che ja nahi.' je indriyagamya hoya tenuM ja hovApaNuM ziSya svIkAre che ane AtmA indriya vaDe grahaNa thaI zakato nathI, mATe te AtmAne avidyamAna mAne che. koI paNa indriyothI AtmA anubhavAto nathI, tethI dehathI bhinna evA AtmA nAmanuM koI tattva astitva dharAvatuM nathI evI mAnyatA ziSyane thaI che. A dalIlamAM cArvAkamatanI chAyA spaSTa jaNAya che, kAraNa ke AtmA indriyothI jaNAto nathI, mATe AtmA jevo koI padArtha nathI ema mAnavAmAM ja cArvAka darzananI saghaLI pravRtti hoya che. cArvAkamata anusAra mAtra indriyo ja jJAnaprApti mATenuM sAdhana che ane indriyonA sahakArathI prApta thayeluM jJAna ja sAcuM jJAna che. cArvAkamata indriyagamya padArtha sivAya koI padArthano svIkAra nathI karato. indriyathI agocara evA padArthono cArvAkamatavAdIoe asvIkAra karyo che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje 'adhyAtmasAra graMthanA samakita adhikAramAM nAstika matanI mAnyatA tathA tenuM nirasana ekavIsa zloka(68-88)mAM karyuM che. temaNe AtmA nathI evuM maMtavya dharAvatA cArvAkamatanuM pratipAdana karI, tenuM nirasana karyuM che. cArvAkamatano ullekha karatAM teo kahe che ke pratyakSapaNe AtmA dekhAto nathI mATe te che ja nahIM ane ahaMtAno vyavahAra to zarIrathI thaI zake che. jagatamAM je je padArtho vidyamAna che te indriyo vaDe jaNAya che, mATe jo AtmA vidyamAna hoya to indriyo vaDe jaNAvo joIe; paNa te jaNAto nathI, tethI AtmA che ja nahIM. koI ema pUche ke jo AtmA na hoya to huM sukhI chuM', huM duHkhI chuM' ema koNa bole che? huM sukhI', huM duHkhI' ityAdi je anubhava thAya che, temAM 'huM' thI vAcya padArtha kayo levo? Ano javAba cArvAkamatavAdIo ema Ape che ke ' thI vATyarUpe zarIra ja laI zakAya. 'sukhI' eTale huM je zarIrarUpe chuM te sukhI. huMpaNAno je vyavahAra che, te to paMca mahAbhUtanA samudAyarUpa zarIra mATe che. kaMI huMpaNAnA vyavahArathI AtmAnuM astitva siddha thatuM nathI.' Ama, cArvAkamatanA prabhAvathI ziSya ahIM ema dalIla karI ke AtmA pratyakSa jovAmAM Avato nathI, tenuM koI jAtanuM rUpa jaNAtuM nathI, temaja AtmAnA hovApaNAno 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 211 2- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkata, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 68 'nAstyevAtmeti cArvAkaH pratyakSAnupalaMbhataH / ahaMtAvyapadezasya zarIreNopapattitaH / / ' Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-45 49 bIjo koI sparzada anubhava paNa thato nathI; tethI AtmA nathI ema jaNAya che. have ziSya gAthA 46mAM cArvAka darzananI tattvamImAMsAnA prabhAvathI, gAthA 47mAM cArvAka darzananI pramANamImAMsAnA prabhAvathI ane gAthA 48mAM cArvAka darzananI AcAramImAMsAnA prabhAvathI potAne udbhavelI dalIlo rajU karaze. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'nathI dRSTimAM Avato, joI zakIe ghaNuM ghaNuMye dhArIe, jIva jaNAya na tapAsatAM UMDI rIte, nathI jaNAtuM rUpa; nathI gaMdha paNa tenI kaMI, jANI jAya anupa. spaSTa AkRtithI kadI, kaLAya e nahi ghAta; bIjo paNa anubhava nahIM, oLakhIe jIvajAta. vAdavivAdanA zAstra to, atizaya UMDA kRpa; pAra na koI e pAmiyA, tethI na jIvasvarUpa. * * * jema; kema? 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.224 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 177-180) 1 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 46 a.va. ded nAta, athavA Inika, zilma 11, 12 jUluM che . Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 46 ... gAthA 45mAM ziSya kahyuM ke AtmA daSTimAM Avato nathI, tenuM koI rUpa bhUmikA 5] jaNAtuM nathI, temaja spardhAdi bIjI indriyothI paNa te jaNAto nathI, mATe jIvanuM astitva saMbhavatuM nathI. Ama, AtmAnA hovApaNA viSe potAnA saMdehanuM kAraNa jaNAvI, te saMbaMdhI bIjI eka dalIla karatAM ziSya kahe che - "athavA deha ja AtamA, athavA indriya prANa; gAthA mithyA judo mAnavo, nahIM juduM eMdhANa.' (46) 2 athavA deha che te ja AtmA che, athavA indriyo che te AtmA che, athavA artha * zvAsocchavAsa che te AtmA che, arthAt e sau ekanA eka deharUpe che, mATe AtmAne judo mAnavo te mithyA che, kemake tenuM kazuM juduM eMdhANa eTale cihna nathI. (46) - pUrvokta gAthAmAM darzAvelI dalIlamAM ziSya kahyuM hatuM ke AtmAno cakSu nAlAya| Adi indriyagamya koI paNa anubhava thato nathI, tethI tenuM hovApaNuM saMbhavatuM nathI. tenA anusaMdhAnamAM have ziSya kahe che ke AtmA che ema jo mAnavuM ja hoya to A deha te ja AtmA che, athavA indriyo che te ja AtmA che, athavA zvAsocchavAsa che te ja AtmA che ema mAnavuM joIe. A traNethI judo AtmA che ema mAnavuM mithyA che, kAraNa ke deha, indriya ane prANathI bhinna evA AtmAnA hovApaNAnuM koI juduM eMdhANa - koI juduM citra dekhAtuM nathI. ziSya kahe che ke dehane jotAM ja jIvaMtatAnuM jJAna thAya che, tethI dehane AtmAnuM nAma ApI zakAya; athavA jANavAnuM kAma indriyo kare che, tethI indriyane AtmA kahI zakAya; athavA indriyo kAma karatI aTake chatAM paNa zvAsocchavAsa hoya tyAM sudhI jIva che ema mAnavAmAM Ave che, tethI zvAsane ja AtmA mAnavo joIe. A traNa sivAya cetananuM bIjuM koI cihna daSTigocara thatuM nathI, arthAt deha, indriya ane prANathI AtmAnA bhinnapaNAnuM bIjuM koI lakSaNa jaNAtuM nathI. cArvAka darzana jaDavAdI che. te svataMtra AtmatattvamAM zraddhA dharAvatuM nathI. '' AtmatattvanuM jJAna aMtaradRSTi keLavavAthI prApta thaI zake che e vAtane vizeSArtha) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cArvAka darzana Teko ApatuM nathI. tenA mata anusAra to mAnasapratyakSa dvArA AMtarika bhAvonuM jJAna maLe che ane indriyapratyakSa dvArA zarIrathI bAhya evA padArtho viSe jJAna maLe che, paraMtu zarIrathI bhinna koI AtmA hoI zakato nathI. AtmA jevuM koI svataMtra tattva che ja nahIM. caitanyatA zarIrathI bhinna che ja nahIM. caitanya AtmAno dharma nathI, zarIrano ja dharma che. caitanyayukta zarIra e ja AtmA che. svataMtra Atmadravyano abhAva mAnatA hovA chatAM AtmA, cetanA vagere zabdo cArvAka darzana vApare che. cArvAka darzanamAM 'AtmA' zabdathI tene zuM abhipreta che te viSe ahIM saMkSepamAM vicArIe. A aMge cArvAka darzanamAM bhinna bhinna mata dharAvanArA keTalAka pakSo che. te A pramANe - (1) dehAtmavAda - deha e ja AtmA. bhUtAtmavAda - pRthvI Adi bhUtomAMthI utpanna thayela caitanyazakti te AtmA. (2) indriyAtmavAda - indriya e ja AtmA. (3) prANamayAtmavAda - zvAsocchavAsarUpa prANa e ja AtmA. (1) dehAtmavAda - bhUtAtmavAda AtmA saMbaMdhI vicAraNAnAM je kramika pagathiyAM maMDAyAM haze teno khyAla upaniSado Ape che. AtmaciMtananA kramika sopAnanuM citra upaniSadomAM upalabdha thAya che. bAhya vizvane gauNa karIne potAmAM je caitanya, arthAt vijJAnanI stuti anubhavAya che te kaI vastu che enI vistRta vicAraNA upaniSadomAM karavAmAM AvI che. anya koI paNa jaDa vastumAM nathI evI phurtino anubhava potAnA samasta zarIramAM ja vizeSarUpe thato hovAthI, potAnA dehane ja AtmA athavA jIva mAnavA vicArakanuM mana lalacAya e svAbhAvika che. A rIte prathama dehAtmavAda astitvamAM Avyo. - chAndogya upaniSad'mAM eka kathA Ave che ke asuromAMthI vairocana ane devomAMthI indra, prajApati pAse AtmavijJAna levA mATe jAya che. pANInA kuMDAmAM paDatAM te bannenAM pratibiMbane batAvIne prajApatie pUchyuM ke zuM dekhAya che? tenA uttaramAM temaNe jaNAvyuM ke pANImAM nakhathI mAMDIne zikha sudhInuM amAruM pratibiMba dekhAya che. prajApatie kahyuM ke jene tame juo cho te ja AtmA che. A sAMbhaLIne bane cAlyA gayA. vairocane asuromAM deha e ja AtmA che ema pracAra karyo, paNa indrane AnAthI samAdhAna thayuM nahIM.' 'taittirIya upaniSad' mAM jyAM kramapUrvaka pUlathI sUkSma AtmasvarUpa batAvavAmAM 1- juo : 'chAndogya upaniSad', 8-8 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-46 55 AvyuM che, tyAM sarva prathama annamaya AtmAno paricaya Apyo che. temAM jaNAvyuM che ke annathI puruSa utpanna thAya che, tenI vRddhi paNa annathI thAya che ane teno laya paNa annamAM thAya che. Ama, puruSa annamaya che. A vicAraNA dehane AtmA mAnIne thayelI che. 1 A maMtavyane prAkRta-pAli graMthomAM 'tajIvatacharIravAda' tarIke oLakhAvavAmAM AvyuM che ane dArzanika sUtrakALamAM dehAtmavAda' tarIke nirdezavAmAM AvyuM che. zarIra te ja AtmA che ane AtmA te ja zarIra che ema mAnanArA tajIvanaccharIravAdI kahevAya che. tajIvatacharIravAdano artha e ja thAya che ke jIva ane zarIra e banne abhinna che. mahAtmA buddhe potAnA avyAkRta praznomAM tajIvataccharIravAdane paNa lIdho che ane kahyuM che ke jIva ane zarIra bhinna che e jema eka aMta che, tema e banne abhinna che e paNa eka aMta hovAthI te avyAkRta che. jainonA zrI sUtrakRtAMga sUtra'mAM tajIvatacharIravAdIno pUrvapakSa tarIke ullekha che. tenA paMDarika adhyayanamAM tajIvatacharIravAdInA matano ullekha karatAM kahyuM che. jema talavArane myAnamAMthI judI kheMcI kADhIne batAvI zakAya che, hatheLImAM AmaLuM juduM batAvI zakAya che, talamAMthI tela juduM kADhIne batAvI zakAya che, dahIMmAMthI mAkhaNa juduM kADhIne batAvI zakAya che; tema AtmAne zarIramAMthI judo kADhIne batAvI zakAto nathI. zarIra Take che tyAM sudhI ja te TakI rahe che ane zarIrano nAza thatAM teno paNa nAza thaI jAya che, tethI zarIra ja jIva che. 2 dehAtmavAdIo potAnA matanA samarthanamAM A prakAranI dalIlo kare che. teo zarIrathI pRthak evA AtmAno svIkAra karatA nathI. temanA mata anusAra AtmA jevuM koI caitanya ane svayaMprakAzaka tattva che ja nahIM. caitanyaviziSTa evuM je bhautika zarIra e ja sAcuM che. pratyakSa dvArA caitanyanuM bhAna thAya che, paNa tethI kAMI caitanya e abhautika evA koI Atmatattvano guNa che ema mAnavAnI jarUra nathI, kAraNa ke caitanyaviziSTa zarIra e ja AtmA che. tajIvataccharIravAdano prAraMbha koNe ane kyAre karyo te ajJAta che, paraMtu A matane anusaranArA aneka loko hatA. prAcIna kALamAM A dehAtmavAda jevo ja cAra athavA pAMca bhUtane AtmA mAnanArAno vAda paNa pracalita hato. jema tajIvataskarIravAdIno mata noMdhAyelo che, tema tenA jevo, cAra athavA pAMca bhUtonA saMghAtathI pragaTanAra caitanyane ja mAnanAra bhUtAtmavAda paNa prAcIna kALamAM astitva dharAvato hato. 1- juo : 'taittirIya upaniSad', 2-1-2 2- juo : 'zrI sUtrakRtAMga sUtra', 2-1-9 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana upaniSadomAM, jaina Agama sUtromAM ane bauddha piTakomAM cAra ke pAMca mahAbhUtane AtmA mAnanAra A matano pUrvapakSarUpe ullekha thayelo che. 'zvetAzvara upaniSad'mAM vizvanA mULa kAraNanI pRcchA karatI vakhate eka kAraNa tarIke bhUtono nirdeza che.1 'bRhadAraNyaka upaniSad'mAM vijJAnaghana evA caitanyano bhUtothI utthita thaI temAM ja vilaya pAmavAno nirdeza che. 2 vijJAnaghana evuM caitanya bhUtomAMthI utpanna thAya che ane temAM ja vilIna thAya che - evA pUrvapakSanuM maMDANa karIne pachI tenuM khaMDana karyuM che. jaina AgamomAM pAMca bhUtamAMthI jIva janme che evA cArvAkamatano nirdeza che. bauddha sAhityamAM paNa evA dArzanikono ullekha che ke jeo cAra tattvothI cetanAnI utpatti mAnatA hatA. bauddha piTakamAM ajitakesakambalIno mata noMdhAyela che, je ema mAnato hato ke cAra bhUtomAMthI puruSa utpanna thayela che. A ullekho uparathI ema phalita thAya che ke bhUtakALamAM caitanya athavA jIvane mAtra bhUtonuM pariNAma athavA kArya mAnI, tenA AdhAre jIvanavyavahAra goThavanArAonuM prAbalya hatuM. lokomAM e vicAranI chApa UMDI haze, tethI ja e matane AgaLa jatAM lokAyata tarIke nirdezavAmAM Avyo che. bauddhonA dIghanikAya' nA pAyAnI suttamAM ane jainonA 'zrI rAyapAseNadaya sUtra'mAM nAstika rAjA pAyAsI - paesI (pradezI)e zarIrathI jIva judo nathI e siddha karavA je prayogo karyA hatA, tenI vistRta noMdha maLe che. pradezI rAjAe AtmAnI zodha karavA je judI judI parIkSAo karI hatI, tenA uparathI jaNAya che ke bhUtonI jema AtmAne paNa indriyono viSaya mAnIne te AtmAne zodhato hato. AtmAne paNa eka bhautika tattva mAnIne ja te zodha calAvato hato ane tethI ja tene saphaLatA maLatI na hatI. AnA uparathI paNa jaNAya che ke AtmAne bhautika padArtha mAnIne tenA viSe vicAra karanArA prAcIna kALamAM paNa hatA. bhUtAtmavAdIonuM mAnavuM che ke pRthvI Adi cAra ke pAMca bhUtonA saMyogathI mAnavazarIra utpanna thAya che. e zarIra te ja AtmA athavA jIva che. teo bhUtasamudAyarUpa zarIrane ja AtmA mAne che. pRthvI Adi cAra bhUta ke paMca bhUta kAyAkAre pariName che ane te kAyAkArapariNata bhUto dvArA bhUtothI avyatirikta (judo nahIM evo) eka citUpa AtmA utpanna thAya che. bhUtothI vyatirikta bIjo koI paraparikalpita, paralokAnuyAyI, sukha-du:khano bhoktA evo jIva nAmano padArtha nathI, kAraNa ke jIva e bhUtonuM kArya che. kAraNarUpI mATIthI utpanna thatuM ghaTarUpa kArya jema mATIthI 1- juo : 'zvetAzvara upaniSad', 1-2 2- juo : 'bRhadAraNyaka upaniSad', 2-4-12 3- juo : 'zrI sUtrakRtAMga sUtra', 1-1-1-7-8 4- juo : 'dIghanikAya', 2-4-21-23 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-46 57 juduM nathI, tema kAraNarUpa bhUtathI utpanna thatuM caitanyarUpa kArya paNa bhUtathI juduM nathI; tethI jIva e bhUtavyatirikta AtmA nathI, paNa bhUtonI ja caitanyAbhivyakti che. tAtparya e che ke AtmA e bhautika padArtha che, bhUtavyatirikta koI svataMtra tattva nathI. bhUtonA viziSTa samudAyathI je vastu bane che tene ja AtmA kahevAya che. pRthvI Adi bhUtonA viziSTa rAsAyaNika mizraNathI AtmAnI utpatti thAya che. e bhUtonA samudAyanA nArA sAthe AtmA nAmanI vastuno paNa nAza thaI jAya che. manuSyamAM jyAM sudhI vicArono vikAsa na thayo hoya tyAM sudhI tenI dRSTi bahAra rahe che ane jyAM sudhI tenI bahAra dRSTi che tyAM sudhI te indriyo vaDe cAhya evAM tattvone ja maulika mAnavA prerAya che. e ja kAraNa che ke upaniSadomAM evA ghaNA ciMtakono ullekha maLe che ke jemanA mata anusAra jaLa, vAyu jevA indriyagrAhya bhUto vizvanA mULamAM manAya che. AtmAne temaNe mULa tattvomAM sthAna ApyuM nathI. (2) indriyAtmavAda cArvAka darzana mAnanArAmAMthI keTalAka loko indriyone AtmA mAnanArA hatA. keTalAka vicArakone deha e ja AtmA che e vAta mAnya na hovAthI temaNe indriyone ja AtmA mAnyo hato. zarIramAM thatI kriyAomAM je sAdhano che temAM indriyo sauthI mahattvano bhAga bhajave che, eTale keTalAka vicArakonuM dhyAna te tarapha jAya ane indriyone ja AtmA mAnavA prerAya e svAbhAvika che. jJAna e AtmAno guNa che ane jagatanA sarva padArthonuM jJAna indriyo dvArA ja thatuM jaNAya che. indriya kArya karatI aTakI jAya to tenA viSayanuM jJAna paNa aTakI jAya che, tethI indriyo ja AtmA che evuM mAnavA keTalAka vicArako prerAyA che. bRhadAraNyaka upaniSad' mAM indriyonI harIphAIno ullekha che ane te ja svayaM samartha hoya evo dAvo rajU karAyo che. 1 sAMkhya darzananA vidvAna vyAkhyAtA zrI vAcaspati mizre indriyone puruSa mAnanArAono je ullekha karyo che te indriyAtmavAdIo viSeno ja che. AnA uparathI mAnI zakAya ke te samayamAM indriyone AtmA mAnavAnuM valaNa paNa ghaNAnuM rahyuM haze. dArzanika sUtronA TIkAkALamAM evA indriyAtmavAdIonuM khaMDana paNa karavAmAM AvyuM che, tethI ema mAnI zakAya ke te vakhate paNa keTalAkano evo mata avazya rahyo haze. (3) prANAtmavAda upaniSadamAM AvatI vairocana ane indranI kathA, je dehAtmavAdamAM carcA che, 1- juo : 'bRhadAraNyaka upaniSad', 1-5-21 2- juo : "sAMkhyakArikA', 44 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana temAM kahevAyuM che ke deha e ja AtmA che e prajApatinA spaSTIkaraNamAM indrane asaMtoSa hato. tethI ema mAnI zakAya ke e jamAnAmAM mAtra indrane ja nahIM, paNa tenA jevA ghaNA vicArakone e prazna mUMjhavyA haze ane temanI e mUMjhavaNe ja temane Atmatattva viSe vadhu vicAra karavA preryA haze; ane ciMtakoe jyAre zarIranI kriyAonuM parIkSaNa karavA mAMDyuM haze tyAre prANa arthAt zvAsocchavAsa temanuM dhyAna kheMce te svAbhAvika che. temaNe joyuM ke nidrAmAM jyAre sarva indriyo potAnuM kAma baMdha karI de che tyAre paNa zvAsocchavAsa to cAlu ja hoya che, mAtra mRtyu pachI ja e zvAsocchavAsa hoto nathI. AthI temaNe nakkI karyuM ke jIvanamAM prANa ja mahattvano bhAga bhajave che. prANanuM mahattva sarvAdhika che, eTale temaNe jIvananI badhI kriyAnA kAraNarUpe prANane ja mAnyo; arthAt temaNe prANane ja AtmA mAnyo. ciMtakoe dehamAM skurAyamAna tattvane prANarUpe oLakhAvyuM eTale tenuM mahattva bahu ja vadhI gayuM ane tenA viSe vadhAre vicAra thavA lAgyo. 'chAndogya upaniSad' mAM prANa mATe ema kahevAmAM AvyuM ke A vizvamAM je kaMI che te prANa che ane bRhadAraNyaka upaniSad'mAM to tene devatAno paNa devatA kahyo che. prANa arthAt vAyune AtmA mAnanArAonuM khaMDana bauddha graMtha 'milinda prazna mAM zrI nAgane karyuM che.? A pramANe AtmAne deharUpa ke bhUtAtmaka mAnavAmAM Ave, indriyarUpa mAnavAmAM Ave athavA to prANarUpa mAnavAmAM Ave; paraMtu te sarva mAnyatAomAM AtmAne bhautika tattva tarIke ja mAnavAmAM Ave che. e badhA matamAM AtmAne bhautika rUpe ja vyakta karyo che, tenuM abhautika rUpa emAMthI pragaTa thatuM nathI. A badhA matamAM AtmAne vyakta rUpamAM batAvavAmAM Avyo che. te indriyathI grAhya che ema A badhA matamAM manAyuM che ane tethI AtmAnuM vizleSaNa A rUpane ja sAme rAkhIne karavAmAM AvyuM che. cArvAka darzananA dehAtmavAda, indriyAtmavAda ane prANAtmavAdano prabhAva ziSya upara paDelo jaNAya che. ziSya A vAdothI prabhAvita thaI prastuta gAthAmAM deha, indriya ke thAsathI bhinna Atmatattva jevuM kaMI nathI ema zaMkA kare che. AvI zaMkA parApUrvathI thatI AvI che. bhagavAna mahAvIrasvAmInA prathama gaNadhara zrI indrabhUti gautamanA saMzayano viSaya jIvanA astitva saMbaMdhI ja hato. temanI dalIlo dvArA bhAratIya darzanomAMnA nAstika evA cArvAka darzananI mAnyatA vyakta thatI hatI. ziSya AgalI gAthAmAM kahyuM hatuM ke AtmA dekhAto nathI, tenuM rUpa jaNAtuM 1- juo : 'chAndogya upaniSad', 3-15-4 2- juo : 'bRhadAraNyaka upaniSad', 1-5-22, 23 3- juo : 'milinda-prazna', 2-1-4 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-46 58 nathI, teno bIjo paNa koI anubhava thato nathI; tethI AtmA nathI. have prastuta gAthAmAM te kahe che ke jo AtmAne mAnavo ja hoya to deha te ja AtmA che, athavA indriya te ja AtmA che, athavA prANa te ja AtmA che ema mAnavA yogya che. AtmA jevuM koI svataMtra dravya nathI. deha, indriya ke prANa e ja AtmA che, tenAthI bhinna evuM koI Atmatattva che ja nahIM. (1) ziSya jaNAve che ke deha e ja AtmA che, dehathI bhinna AtmadravyanuM astitva nathI. deha te ja AtmA che ema mAnavAnuM kAraNa e che ke jIvana jivAtuM hoya to te A dehathI ja jivAya che. halana-calana vagere kriyAo deha ja kare che. huM jADo chuM, huM pAtaLo chuM, huM puruSa chuM, huM strI chuM' vagere ahaMpaNAno je vyavahAra karavAmAM Ave che te dehane anulakSIne thAya che. 'huM bhUkhyo chuM' evAM vidhAno AtmA ane dehanI abhinatA sAbita kare che. jo Atmatattva dehathI bhinna hota to AvAM vidhAno nirarthaka Tharata. jene AtmA ke jIva kahevAmAM Ave che te paNa tenA dehane saMbodhIne kahevAya che. mAnava, pazu, pakSI, jaMtu vagerene jaIne kahevAmAM Ave che ke A jIva che. 'jIva'nuM saMbodhana dehane joIne ja thAya che. Ama, AtmA draSTimAM Avato nathI, tenuM koI rU5 jaNAtuM nathI, bIjA koI paNa anubhavathI te jaNAto nathI; jyAre deha to pratyakSa dekhAya che, tenuM nizcita rUpa jaNAya che, bIjI indriyo dvArA paNa te anubhavamAM Ave che; mATe deha te ja AtmA che. dehanuM ja bIjuM nAma AtmA che. dehathI bhinna AtmatattvanuM astitva mAnavA yogya nathI. (2) AtmA saMbaMdhI potAnI vicAraNAne vistAramAM ziSya kahe che ke deha to jaDa che, mATe te kaMI jANato nathI ema koI kahe to ema kahI zakAya ke indriyo jANe che, tethI indriya ja AtmA che ema mAnavuM ghaTe che. jJAna e AtmAno guNa che ane jagatanA padArthonuM jJAna to indriyo vaDe ja thAya che. jo koI indriya kAma karatI aTakI jAya che to tenA viSayanuM jJAna paNa thatuM nathI. koI mANasa AMkha gumAvI bese che to te koI padArthane joI zakato nathI. je indriyanI zakti ghaTI jAya che, tenA viSayanuM jJAna paNa ghaTI jAya che. koI mANasanI kAnanI zakti kSINa thaI jAya che to tene ochuM saMbhaLAya che. Ama, indriyo dvArA jagatanA padArthonuM jJAna thAya che ane jJAna AtmAno guNa che, mATe indriyo ja AtmA che. jJAnendriyanuM ja bIjuM nAma AtmA che. indriyothI bhinna AtmatattvanuM astitva mAnavAnI jarUra nathI. (3) AtmA vizenI vicAraNAmAM AgaLa vadhatAM ziSya kahe che ke prANa te ja AtmA che. indriyomAM khAmI Ave ane kAma karatI aTakI jAya chatAM paNa zvAsocchavAsa cAlatA hoya che tyAM sudhI jIva che ema mAnavAmAM Ave che. te uparathI zvAsocchavAsa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te ja AtmA che ema samajAya che. koI bImAra mANasanI badhI ja indriyo kAma karatI aTakI gaI hoya, te bebhAna - nizreSTa thaI gayo hoya, chatAM paNa jyAM sudhI zvAsocchavAsa cAlato hoya tyAM sudhI e jIvato che ema mAnavAmAM Ave che. zvAsa baMdha thatAM te mRta gaNAya che, mATe zvAsocchuvAsa ja AtmA che. AtmA e zvAsocchavAsanuM ja bIjuM nAma che. zvAsocchavAsathI bhinna AtmatattvanuM astitva mAnavuM mithyA che. Ama, gAthAnI prathama paMktimAM zrImade ziSyanA mukhe kahyuM ke deha, indriya ke prANane AtmA mAnavA yogya che; arthAt dehAtmavAda, indriyAtmavAda ke prANAtmavAda - e traNamAMthI koI eka vAda svIkAravA yogya che. tenuM kAraNa jaNAvatAM gAthAnI bIjI paMktimAM ziSya kahe che ke deha, indriya ke prANa sivAya cetananuM bIjuM koI cihna indriyagocara thatuM nathI; arthAt deha, indriya ane prANathI AtmAnA bhinnapaNAnI koI nizAnI jaNAtI nathI ke jenA vaDe AtmA dehathI judo che ema oLakhI zakAya, tethI dehAdithI AtmAne judo mAnavo mithyA che. A prakAre ziSya deha, indriya ke prANa AtmA che ema traNa vikalpa rajU kare che. deha jaNAya che. AtmA jaNAto nathI, indriya jaNAya che. AtmA jaNAto nathI, zvAsa jaNAya che. AtmA jaNAto nathI; tethI ja A traNa maLIne athavA to A traNamAMthI koI ekane ja AtmA mAnavA pratye ziSyanI buddhi prerAya che. deha, indriya ke prANa e sau eka zarIranA ja aMgabhUta hovAthI eka zarIramAM ja samAya che, eTale ke te sarva ekadeharUpe che; tethI A deha te ja AtmA che, kema ke AtmAne dehathI judo mAnavA mATe tenuM koI alaga eMdhANa jaNAtuM nathI. AtmA ane dehane judA mAnavA mithyA che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyakatva paTrasthAna caupaI mAM nAstikavAdIno A abhiprAya rajU karatAM kahe che ke - mAkhaNathI vRta tilathI tela, agani araNithI, taruthI vela | jima paDiyAra thakI taravAri, alago to dAkhyo INi vAri II ahIM kahyuM te pramANe jo koI svataMtra jIvadravya zarIramAM rahyuM hoya to jema mAkhaNamAMthI thI juduM kADhI zakAya che, talamAMthI tela kADhI zakAya che, araNi kASThamAMthI agni pragaTa karI zakAya che, vRkSa parathI velaDIne judI pADI zakAya che, myAnamAMthI talavArane bahAra kADhI dekhADI zakAya che; tema zarIrathI AtmA judo dekhADI zakAta. AtmA ane zarIra judAM nathI, AtmA dehathI bhinna svataMtra padArtha nathI evI nAstikavAdIonI dalIla darzAvatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyakatva prasthAna upai', gAthA 6 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-46 61 'paMcabhUtathI nirmita kAyAkAra pariNata zarIrathI caitanya abhinna che, eTale dehAdithI judo koI AtmA che nahi, jema kharekhara! koI puruSa A asi A kosI - 'gaya gatti gayaM hoI' ema koSamAMthI myAnamAMthI talavAra judI bahAra kADhI batAve, tema A AtmA, A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A muMja dhAsa A saLI ema koI judI bahAra kADhI batAve, tema A AtmA A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A mAMsa, A asthi ema koI judA bahAra kADhI batAve, ema A AtmA - A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A karatala, A AmaLuM ema koI juduM bahAra kADhI batAve, tema A AtmA A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakartA nathI. A dahIM A navanIta mAkhaNa ema koI juduM bahAra kADhI batAve, tema A AtmA A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A tala A tela ema koI juduM bahAra kADhI batAve tema A AtmA A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A Isu A IkSurasa ema koI judo bahAra kADhI batAve, ema A AtmA A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI. A araNi A agni ema koI judo bahAra kADhI batAve ema A AtmA A zarIra ema A zarIramAMthI judo AtmA koI darzAvI zakato nathI.'1 A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che A - - 'athavA es ja AtamA, dekhAye hAle cAle te vI. bole Ave tethI de e AtamA, athavA indriya prANa; va sparzAda viSayanuM, sahaje thAye jJAna. zvAsocchvAsa e AtamA, e cilDrane oLakhAya; mithyA judo mAnavo, zvAsa gaye jIva jAya. zarIramAM daza prANa che. AtmA eha pramANa; enuM kAraNa kAraNa e nahIM juduM eMdhANa 'ra **** 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjyoti mahAbhASya, pR. 213 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.224-225 (zrI giradharabhAIracita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti, gAthA 181-184) pratyakSa: lakSa. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ degla -89 << he ge gtch: d-b-, mc.- b e tshe }t tsh-sh geb -, ve s: g- ched- Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 47 (gAthA | gAthA 46mAM ziSya kahyuM ke deha, indriya ke prANathI AtmAne bhinna mAnavo bhUmikA 1 joIe nahIM, kAraNa ke AtmAnuM juduM koI eMdhANa dekhAtuM nathI. Ama, indriyagocara na hovAnA kAraNe AtmA che ja nahIM ane jo mAnavo ja hoya to deha, indriya ke prANa A traNamAMthI ekane AtmA mAnI levo joIe ema ziSya kahe che. AtmAnI koI judI nizAnI na hovAthI te AtmAnuM alaga astitva svIkAravA taiyAra nathI. A ja viSayamAM ziSya bIjI eka dalIla rajU kare che - vaLI je AtmA hoya to, jaNAya te nahi kema? jaNAya che te hoya to, ghaTa paTa Adi jema." (47) 2 ane jo AtmA hoya to te jaNAya zA mATe nahIM? jo ghaTa, paTa Adi padArtho che to jema jaNAya che, tema AtmA hoya to zA mATe na jaNAya? (47) jagatamAM koI paNa padArtha jo astitva dharAvato hoya to te avazya bhAvArtha) * jaNAya che. jagatanA tamAma padArthonuM jJAna thAya che, kAraNa ke tenuM hovApaNuM che. temAM varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi hovAthI koI ne koI indriya dvArA te avazya jaNAya che. jo AtmA jevo koI padArtha A jagatamAM hoya to te kema jaNAto nathI? arthAt jo AtmAnuM astitva hoya to te koIka indriyathI to avazya jaNAvo ja joIe. ziSya kahe che ke jema ghaTa-paTAdi arthAt ghaDo, vastra Adi tamAma padArtho che, mATe te jaNAya che; tema AtmA jevo koI padArtha hoya to te zA mATe jaNAto nathI? AtmA ghaTa-paTAdinI jema jaNAto nathI, mATe AtmAnA hovApaNAnI zaMkA rahe che. te yathArtha jJAnane pramA kahevAya che. jJAnaprApti mATenAM sAdhanone pramANa vizeSArtha) zivAya' kahevAya che. jenA dvArA padArtha jaNAya che tene pramANa kahe che. je vastu pramANathI siddha thAya te ja vAstavika che. je vastu pramANathI siddha thatI nathI te vastunuM astitva nathI. keTalAka mAne che ke AtmA koI paNa pramANathI siddha thato nathI, mATe 1- juo : AcAryazrI guNadharajIkRta, kasAya pAhuDanI AcAryazrI vIrasenajIkRta TIkA, 'jayadhavalA', pustaka 1, bhAga 1, prakaraNa 1, gAthA 27, pR.37-38 " prIti pramA|I' Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te nathI. pratyakSa, anumAna Adi pramANothI AtmA sAbita thato na hovAthI AtmA che ja nahIM ema teo mAne che. teo AtmAnuM astitva svIkAratA nathI. AcAryazrI jinabhadrajIkRta 'vizeSAvazyakabhASya'mAM, zrI indrabhUti gautamanI zaMkA ke jIvanI siddhi koI paNa pramANathI thaI zakatI nathI, e viSe pAMca gAthA jovA maLe che. gAthA 1549mAM jaNAve che ke pratyakSapramANathI AtmA siddha thato nathI, gAthA 1550-1551mAM darzAve che ke anumAnapramANathI AtmA siddha thato nathI, gAthA 155ramAM tathA gAthA 1553nA pUrvArdhamAM kahe che ke AgamapramANathI AtmA siddha thato nathI tathA gAthA 1553nA uttarArdhamAM jaNAve che ke anya pramANo jema ke arthapatti AdithI AtmA siddha thato nathI. Ama kahI AtmAnuM astitva saMbhavatuM nathI ema batAvavAmAM AvyuM che. pratyakSa, anumAna, Agama, upamAna, arthapatti - A pAMca pramANathI AtmAnI siddhi koI rIte paNa thaI zakatI nathI e temanI dalIlonA AdhAre joIe - (1) AtmA pratyakSa nathI. jIvanuM astitva jo hoya to te paNa ghaTAdi padArthonI jema pratyakSa thavo joIe, paNa te pratyakSa thato nathI; ane je padArtha sarvathA apratyakSa hoya che teno AkAzanA phUlanI jema saMsAramAM sarvathA abhAva hoya che. jIva paNa sarvathA apratyakSa che, mATe teno paNa saMsAramAM sarvathA abhAva che. jo ke paramANu paNa narI AMkhe dekhAtuM nathI, chatAM teno abhAva mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke AtmAnI jema te sarvathA apratyakSa nathI. kAryarUpe pariNata thayela paramANunuM pratyakSapaNuM thAya ja che, paNa AtmAnuM koI paNa prakAre pratyakSapaNuM thatuM ja nathI, mATe teno to sarvathA abhAva ja mAnavo joIe. AtmA pratyakSa thato nathI mATe 'AtmA nathI' e ja pakSa sAco che. Ama, pratyakSapramANathI AtmAnI siddhi thatI nathI.' (2) AtmA anumAnathI siddha nathI. koI ema kahe ke AtmA pratyakSathI gRhIta na hoya paNa anumAnathI to te jANI zakAya che, mATe tenuM astitva mAnavuM joIe; to te kahevuM paNa barAbara nathI, kAraNa ke anumAna haMmezAM pratyakSapUrvaka ja hoya che. AtmA anumAnathI paNa sAbita nathI thato, kAraNa ke anumAna mATe pratyakSanI jarUra to paDe ja che ane je vastunuM kyAre 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1549 'jIve tuha saMdeho paccakkha jaNNa gheppati ghaDo va / accaMtApaccakkhaM ca Natthi loe khapuSpaM va / / ' Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-47 paNa pratyakSa thayuM ja nathI, tenuM anumAna to thaI ja kaI rIte zake? je vastunuM kadI paNa pratyakSa darzana thayuM ja na hoya te vastu anumAnathI paNa jANI zakAtI nathI. jyAre parokSa agninuM anumAna karavAmAM Ave che tyAre prathama dhUmarUpa liMganuM pratyakSa hoya ja che, eTaluM ja nahIM paNa prathamathI pratyakSapramANa vaDe nizcita karela liMga (hetu) ane liMgI(sAdhya)nA avinAbhAvI saMbaMdhanuM, arthAt pratyakSathI nizcita evA dhUma ane agninA avinAbhAvI saMbaMdhanuM smaraNa thAya che tyAre ja dhUmanA pratyakSathI agninuM anumAna karI zakAya che, anyathA nahIM. parokSa agninA anumAna mATe dhUmanuM pratyakSa jema anivArya che, tema apratyakSa evA AtmAnuM konA pratyakSathI anumAna karI zakAya? ane sAdhya-sAdhananA saMbaMdhanA smaraNapUrvaka anumAna thAya che, paNa AtmAnI bAbatamAM jovAmAM Ave to AtmAnA koI paNa liMgano AtmA sAtheno saMbaMdha pratyakSapramANathI pUrvagRhIta che ja nahIM ke jethI liMganuM punaHpratyakSa thavAthI te saMbaMdhanuM smaraNa thAya ane AtmAnuM anumAna karI zakAya. tethI ema siddha thAya che ke AtmA nathI. koI ema kahe ke sUryanI gati kadI paNa pratyakSa thaI nathI, chatAM tenI gatinuM anumAna thaI zake che; jema ke sUrya e gatizIla che, kAraNa ke te kALAMtare dezAMtaramAM prApta thAya che, devadattanI jema. jema devadatta savAre ahIM hoya, paNa sAMje jo anyatra hoya to te tenA gamana vinA saMbhave nahIM; tema sUrya prAtaHkAlamAM pUrva dizAmAM hoya che ane sAyaMkAlamAM pazcima dizAmAM hoya che e paNa sUryanI gatizIlatA vinA saMbhave nahIM. A prakAranA sAmAnyataH daSTa anumAnathI sarvathA apratyakSa evI sUryanI gatinI siddhi thaI zake che, te ja pramANe sAmAnyataH daSTa anumAnathI sarvathA apratyakSa evA AtmAnuM paNa astitva siddha thaI zake che. Ano uttara ApatAM teo kahe che ke je devadattanuM dRSTAMta che, temAM to sAmAnyarUpe devadattanuM dezAMtaramAM hovuM e gatipUrvaka ja hoya che. A vastu pratyakSasiddha che, tethI daSTAMtathI sUryanI gati apratyakSa chatAM dezAMtaramAM sUryane joIne sUryanI gatinuM anumAna thaI zake che. paraMtu prastutamAM AtmAnA astitva sAthe avinAbhAvI evA koI paNa hetunuM pratyakSa che ja nahIM ke jethI AtmAnuM e hetunuM punardarzanathI anumAna thaI zake; eTale ukta sAmAnyataH duSTa anumAnathI paNa AtmAnuM astitva siddha thaI zakatuM nathI. Ama, anumAnathI paNa AtmAnI siddhi thaI zakatI nathI.' 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyaka bhASya', gAthA 1550, 1551 'Na ya so'NumANagammo jamhA paccakkhapuvayaM taM pi / puvovaladdhasabaMdhasaraNato &iAtkiM II Na ya jIvaliMgasambandhadarisiNamabhU jato puNo sarato / talliMgadarisaNAto jIve saMpaccao hojjA / / ' Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (3) AtmA AgamapramANathI siddha nathI. AgamapramANa eTale zAstrapramANa. AgamapramANathI paNa AtmAnI siddhi thaI zakatI nathI, kAraNa ke AgamapramANa anumAnapramANathI alaga pramANa nathI. AgamapramANa koI svataMtra pramANa nathI, te anumAnapramANanI aMtargata AvI jAya che. te anumAnarUpa che. te A rIte - AgamanA be bheda che - 1) dRSTArthaviSayaka, arthAt pratyakSa padArthanA pratipAdaka evA Agama che. 2) aSTArthaviSayaka, arthAt parokSa padArthanA pratipAdaka evA Agama che. AmAM daSTArthaviSayaka Agama e to spaSTarUpe anumAna che, kAraNa ke mATInA amuka viziSTa AkAravALA pratyakSa padArthane uddezIne vaparAto ghaTa' zabda vAraMvAra sAMbhaLatAM nizcaya thAya che ke mATImAMthI banelA AvA AkAravALA padArthane 'ghaTa' kahevAmAM Ave che. A prakArano nizcaya thayA pachI jyAre paNa 'ghaTa' zabdanuM zravaNa karavAmAM Ave che tyAre vaktA 'ghaTa' zabdathI amuka viziSTa AkAravALA arthanuM ja pratipAdana kare anumAna karavAmAM Ave che. A pramANe prArthaviSayaka Agama e anumAna ja che. 'jIva' evo zabda kadI zarIrathI bhinna evA arthamAM vaparAto sAMbhaLyo ja nathI, to pachI 'jIva' zabda sAMbhaLIne tenI siddhi dRSTArthaviSayaka AgamathI kevI rIte karI zakAya? arthAt dRSTArthaviSayaka AgamathI zarIrathI bhinna evA AtmAnI siddhi thatI nathI. svarga, naraka Adi padArtho adRSTa che, parokSa che. tevA arthonA pratipAdaka vacanane adRSTArthaviSayaka Agama kahevAmAM Ave che. A prakAranA Agama paNa anumAnarUpa ja che. te A pramANe - ukta aSTArthanA pratipAdaka vacananuM prAmANya e rIte siddha thAya che ke svarga-narakAdinuM pratipAdaka vacana pramANa che, kAraNa ke caMdragrahaNa Adi vacananI jema te avisaMvAdI vacanavALA AptapuruSanuM vacana che. A prakAre A adaSTArthaviSayaka Agama paNa anumAnarUpa ja che. prastutamAM koIe paNa AtmAne potAnA cakSu vaDe joyo hoya to tenuM vacana pramANarUpa manAya, satya manAya. evo koI paNa Apta nathI ke jene AtmA pratyakSa hoya, jethI tenuM vacana te bAbatamAM pramANa mAnavAmAM Ave ane adaSTa evA AtmAnuM astitva mAnI levAmAM Ave. AtmAno koIe pratyakSa karyo ja nathI, to pachI adRSTArthaviSayaka AgamapramANathI AtmAnI siddhi kaI rIte thaI zake? dRSTArthaviSayaka Agama ane adArthaviSayaka Agama ema banne prakAranA AgamathI AtmA siddha thaI zake tema nathI, tethI AtmAnuM hovApaNuM nathI. A pramANe Agama Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-47 69 pramANathI paNa AtmAnI siddhi thaI zakatI nathI.' vaLI, jIva viSe zAstromAM paraspara virodha jovA maLe che. AtmA aMge vidvAnoe paraspara viruddha kathano karyA che, tethI AtmAnA astitva viSe saMdehane avakAza rahe che. jema ke cArvAka darzananA zAstromAM kahyuM che ke je kAMI indriyothI grAhya che teTalo ja loka che', arthAtu AtmA indriyagocara na hovAthI tenuM astitva nathI. koI kahe che ke "e bhUtothI vijJAnaghana samusthita thAya che ane bhUtonA naSTa thavAthI te paNa naSTa thaI jAya che.' mahAtmA buddhe kahyuM che ke 'rUpa e pudgala nathI', arthAt bAhya dezyavastu e jIva nathI, ema zarU karIne prasiddha badhI vastu eka eka laIne te jIva nathI ema mahAtmA buddha siddha karyuM che. vedamAM kahyuM che ke "sazarIra AtmAne sukha ane duHkha che, paNa zarIra vinAnA jIvane sukha ke du:khano sparza paNa nathI. sAMkhya darzananA sAhityamAM kahyuM che ke 'puruSa - AtmA akartA, nirguNa, bhoktA ane cidrupa che.' 6 AvI paraspara virodhI vAto zAstromAM jovA maLe che, tethI zAstronAM vAkyo vaDe AtmA mAnI zakAto nathI. Ama, Agamo paraspara viruddha hovAthI AgamapramANathI paNa AtmA siddha thaI zakato nathI. (4) upamAnapramANathI AtmA asiddha che. upamAna pramANathI AtmAnI siddhi thaI zake tema nathI, kAraNa vizvamAM AtmA jevo bIjo koI padArtha hoya to tenI upamA AtmAne ApI zakAya ane tenA vaDe AtmAne jANI zakAya, paNa Atmasadaza koI padArtha che ja nahIM. koI kahe ke kALa, AkAza, diku e badhAM amUrta hovAthI Atmasadeza che, tethI upamAnapramANathI AtmAnI siddhi thaI zake ema che. teno uttara ema che ke je pramANe AtmA asiddha che, te ja pramANe kALAdi paNa, tenuM pratyakSa thatuM na hovAthI asiddha 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyaka bhASya', gAthA 1552 'NAgamagammo vi tato bhijjati ja NAgamo'NumANAto / Na ya kAsai paccakkho jIvo jassAgamo vayaNaM / / ' 2- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'padarzanasamuccaya', zloka 81 3- juo : bRhadAraNyaka upaniSad', 2-4-12 4- juo : 'saMyuktanikAya', 12-70-32-37 5- juo : 'chAndogya upaniSad', 8-12-1 6- juo : 'sAMkhyakArikA', 19 7- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1553 (pUrvArdha) 'jaM cAgamA viruddhA paropparamato vi saMsao jutto / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ja che, mATe AtmAne kALAdinI upamA ApavAthI AtmAnI siddhi thatI nathI. Ama, upamAnapramANathI paNa AtmAnI siddhi thaI zakatI nathI. (5) arthApattithI jIva asiddha che. arthapattipramANathI AtmA siddha thaI zakato nathI, jema ke vAdaLanA abhAvamAM vRSTi nathI thatI' ema kahetAM arthapattithI ja jANI zakAya che ke vAdaLanA hovAthI vRSTi thAya che. paraMtu saMsAramAM evo koI paNa padArtha nathI ke jenuM astitva AtmAne mAnIe to ja ghaTI zake, mATe AtmAnuM astitva nathI. Ama, arthapatti vaDe paNa AtmA siddha thato nathI. pratyakSa, anumAna, Agama, upamAna, arthopatti e koI paNa pramANathI AtmA siddha thato nathI. AtmA koI paNa pramANathI siddha thaI zakato nathI, mATe teno abhAva mAnavA yogya che. pratyakSa Adi aneka pramANothI AtmA siddha thato jaNAto nathI, eTale Atmatattvane mAnavAno savAla ja kyAMthI utpanna thAya? jANavA yogya evA koI paNa pramANathI je padArtha jaNAto ja na hoya to tenI sattA kevI rIte mAnavI? A pramANe 'vizeSAvazyakabhASya'mAM zrI indrabhUti gautamanI 'AtmA nathI' evI mAnyatAyukta dalIlo darzAvI che. A pramANeno pramANavicAra cArvAkamatamAM paNa thayelo che. cArvAkamatamAM pratyakSapramANane yathArtha jJAnaprApti mATenuM ekamAtra sAdhana mAnela che. cArvAkamatavAdIo mAtra pratyakSane ja jJAnanA yogya pramANa tarIke svIkAre che. temanA mata mujaba pratyakSa ja ekamAtra pramANa che. pratyakSa eTale AMkha sAme hoya te; athavA vizALa arthamAM laIe to indriyasanmukha hoya te, arthAt je eka athavA vadhu indriyanI sanmukha hoya te. indriyajanya jJAna e pratyakSa che. te jJAnane ja pratyakSa kahevAya ke jemAM jJAna mATe anya koI karaNa ke sAdhana apekSita na hoya. anumAnamAM vyApti jJAna, upamAnamAM sAdazya jJAna, zabda(Agama)mAM pada jJAna tathA smRtimAM anubhava Adi karaNo ke sAdhanono upayoga thato hoya che. cArvAkamatavAdIo anumAnane pramANa tarIke svIkAravA taiyAra nathI. teo kahe che ke anumAnanI karoDarajju samAna je vyApti saMbaMdha che, teno jo niHsaMdeha svIkAra thaI zakato hoya to ja anumAnapramANa yogya Thare. dA.ta. jyAM jyAM dhumADo hoya tyAM tyAM agni hoya' - AvuM vyAptividhAna tyAre ja karI zakAya ke jyAre sarva dhumADAvALAM sthaLoe kharekhara agninI hAjarI hoya; paraMtu badhAM ja dhumADAvALAM sthaLonuM indriyajanya pratyakSa jJAna prApta karavuM zakya nathI, mATe dhumADA ane agni vacce koI vAstavika Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-47 71 saMbaMdha sthApI zakAya tema nathI. vaLI, vyAptinI yathArthatA mATe paNa anumAna upara ja AdhAra rAkhavo paDe che. anumAna mATe vyApti upara ane vyApti mATe pAcho anumAna upara AdhAra rAkhavA jatAM anyonyAzraya doSa Ave che, mATe anumAna pramANa ayogya kare che ane tethI te svIkArya nathI. ahIM koI ema zaMkA uThAve ke dhumADo ane agni e be vacce je vyApti saMbaMdha che te to kArya-kAraNano saMbaMdha che ane tethI tene nakArI zakAya nahIM, to tenA pratyuttaramAM cArvAkamatavAdIo kahe che ke kArya-kAraNa saMbaMdha sthApavo e paNa vyApti ja che, mATe te svIkArya nathI. kadAca, koI vAra 'kAganuM besavuM ane DALanuM paDavuM e nyAye koI anumAna sAcuM paNa paDI jAya, paraMtu ghaNuM kharuM to te khoTuM ja hoya che, tethI anumAnane pramANa mAnI zakAya nahIM. pratyakSane ja pramANa mAnavuM joIe. koI ema dalIla kare ke AptajanonAM vAkyomAM to vizvAsa karavo ja joIene? to tenA javAbamAM cArvAkamatavAdIo kahe che ke AptajananAM badhAM vAkyo kAMI pratyakSa temaja anubhavajanya jJAna upara AdhAra rAkhatAM hotAM nathI, mATe te svIkArya nathI. zabda(Agama)pramANa paNa anumAna upara AdhAra rAkhatuM hovAthI saMdigdha che, mATe te agrAhya che. cArvAkamatavAdIone vedavAkyamAM vizvAsa nathI. veda vagere graMtho temanA mata pramANe svArthalolupI, pAkhaMDI dharmaguruoe calAveluM dhatiMga che, tethI tene anusaravAnI jarUra nathI. Ama, cArvAkamata anusAra Agamane pramANa mAnavuM barAbara nathI. A pramANe pratyakSa sivAyanA anumAna, zabda Adi anya pramANo aparyApta mAnI tenuM cArvAkamatavAdIoe khaMDana karela che. anumAna ane zabdapramANa uparAMta upamAna vagere pramANonuM svataMtrarUpe khaMDana karavuM temane jarUrI nathI lAgyuM, kAraNa ke temanA mata mujaba upamAna, arthApatti tathA anupalabdhi Adi sarva pramANo anumAnapramANanAM ja aMgo che; tethI anumAna pramANanuM khaMDana karyA pachI anya koI pramANanA khaMDanano prazna ja raheto nathI. Ama, cArvAkamata anusAra pratyakSa ja ekamAtra pramANa che. pratyakSa sivAyanA anumAna Adi pramANonA AdhAre koI paNa vastunuM saMzayAtmaka jJAna prApta thAya che. saMzayarahita jJAnano AdhAra to mAtra pratyakSa ja che. pratyakSa dvArA prApta jJAna haMmezAM yathArtha, asaMdigdha temaja nizcita hoya che. pratyakSapramANa dvArA prApta thayeluM jJAna vAstavika temaja saMzayarahita hoya che, mATe te svIkArya che. anumAna Adi dvArA prApta thayeluM jJAna svIkArya nathI. satya ane vAstavika jJAna prApta karavA mATe pratyakSa sivAya koI paNa pramANe tene svIkArya nathI. cArvAkamata AMkha, kAna, nAka vagere indriyo vaDe gRhIta viSayane ja sarvathA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vizvasanIya temaja satya mAnavAnI vAta kare che. cArvAkamata anusAra indriyo dvArA prApta pratyakSa jJAnane ja jJAnano ekamAtra AdhAra mAnavo joIe. indriyajJAnane ja yathArtha jJAna mAnatA hovAthI te indriyagamya jagatano ja svIkAra kare che. vastu jo indriyagamya na hoya to te tene svIkArato nathI. 72 cArvAkamatAnusAra jeTalo indriyagocara che teTalo ja loka che, arthAt A loka sparzana, rasana, ghrANa, cakSu tathA zrotra e pAMca indriyo dvArA viSayabhUta thatA padArtho sudhI ja sImita che. tenAthI para koI atIndriya vastu che ja nahIM. AtmA, puNya, pApa, svarga, naraka Adi padArthonuM astitva che ja nahIM, kAraNa ke te pratyakSa indriyagocara nathI. AtmA Adi padArtho indriyothI grAhya na hovAthI teno abhAva che. jo kAlpanika ane apratyakSa padArthone mAnavAmAM Ave to sasalAnAM ziMgano tathA vaMdhyAnA putrano sAva paNa kema na mAnavo? AvA cArvAkamatano ziSya upara prabhAva paDelo jaNAya che. ziSya mATe mAtra pratyakSapramANa e ja eka pramANa che. te pratyakSapramANano ja svIkAra kare che ane AtmAnI siddhi pratyakSapramANathI thaI zakatI na hovAthI tene AtmAnA hovApaNA viSe saMzaya che. indriyothI AtmA jaNAto na hovAthI te AtmAnA astitva viSe zaMkA dharAve che. indriyo dvArA jANI zakAya te vastuonuM hovApaNuM ziSya mAnya rAkhe che ane indriya dvArA na jANI zakAya tevA padArthonA astitva viSe te zaMkA dharAve che. DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - 'astitva ane nAstitvanI carcAmAM je padArthanuM jagatamAM kyAMya paNa astitva nathI te na ja dekhAya. te samajAvavA tyAM AkAzakusumanI upamA apAya. jemake AkAzakusuma nathI mATe te dekhAtuM nathI. AkAzakusuma eTale AkAzanuM phUla. phUla jhADamAM hoya, choDamAM hoya, latAmAM hoya paNa jyAM A kaMI na hoya tyAM mAtra AkAzamAM ekaluM phUla kema Uge? te nathI eTale te jaNAtuM paNa nathI.'1 jema AkAzanAM phUla vAstavamAM koI padArtha nathI, tethI te indriyapratyakSa paNa thatAM nathI; tema AtmA paNa vAstavika padArtha nathI, tethI te dekhAto nathI. lokamAM pratyakSa nathI evA AkAzapuSpa jema vidyamAna nathI, tema indriyothI pratyakSa na jaNAtA evA AtmAnuM paNa astitva nathI. amUrta padArthanuM astitva che enuM zuM pramANa che? evI zaMkAkAranI zaMkA rajU karatAM paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM kahe ke amUrta padArtha paNa hoya che enuM koI pramANa che? kema ke jeTalA padArtho che te badhAno indriyonI sAthe saMbaMdha hoya che. amUrta padArthono indriyonI sAthe saMbaMdha hoto nathI, 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'huM AtmA chuM', bhAga-2, pR.21 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-47 tethI amUrta padArtha che ema mAnavuM te AkAzanAM phUlone mAnavA jevuM ja che." ziSyanuM kahevuM ema che ke je padArtho indriyapratyakSa hoya te ja vAstavamAM hoya che, tenA sivAya koI padArtha hoI zake ja nahIM. jo AtmA hoya to te jaNAvo joIe. ghaTa, paTa vagere spaSTa jaNAya che tema AtmA jaNAto nathI. jo te hoya to ghaTa, paTanI jema jaNAvo ja joIe. AtmA ghaTa-paTAdinI jema jaNAto na hovAthI ziSya AtmAnuM astitva svIkArato nathI prAcIna samayathI dArzaniko ghaTa-paTanuM suparicita dRSTAMta ApatA AvyA che. ghaTa eTale ghaDo ane paTa eTale vastra; prastuta gAthAmAM 'ghaTa paTa Adi' dvArA jagatanA sarva bhautika padArtho tarapha saMketa thayo che. jagatanA tamAma bhautika padArthonuM jJAna thAya che, kAraNa ke tenuM astitva che. ghaTa, paTAdi tamAma bhautika padArtho pragaTa astitvarUpa che, tethI te jaNAya che; tema AtmA jo pragaTa astitvarUpa padArtha hota to te jaNAyA vinA rahe nahIM. AtmA jevo koI padArtha jovA, jANavA ke anubhavavAmAM Avato nathI, mATe AtmA jevo koI padArtha nathI ema ziSya kahe che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'vaLI jo AtmA hoya to, tenI karavA zodha; jogI thaI vanamAM rahyA, paNa nahi pAmyA bodha. vRddha paNa thayA hota to, jaNAya te nahi kema? ema kahI thAkI gayA, kahyA temanA tema. AtmA anya padArtha jema, zAthI nahIM samajAya; jaNAya jo te hoya to, koI paNa kare upAya. je che te sau dekhIe, pRthvI jaLAdi tema; sthAvara jaMgama vastu sarva, ghaTa paTa Adi jema.' 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 11 'nanvamurtArthasaddhAbe kiM pramANaM vadAya naH / yadvinApIndriyArthANAM sannikarSAta kha puSpavata / / ' 2- 'rAja ratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 225 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 185-188) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 48 mTe che nara jAta, nizca mota u, e 1 3 10, saba bha 26pa. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 48 bhUmikA (gAthA) gAthA 47mAM ziSya kahyuM ke AtmA jevo koI padArtha hoya to jema ghaTaC21 paTAdi jaNAya che tema te paNa jaNAvo joIe, paraMtu evo koI padArtha jovA-jANavA-anubhavavAmAM Avato nathI. gAthA 45-46-47mAM batAvelI dalIlo dvArA ziSya ema mAnavA prerAya che ke AtmA jevo koI svataMtra astitva dharAvato padArtha nathI. potAnI A mAnyatAnA AdhAre upasaMhArarUpe ziSya jaNAve che ke - "mATe che nahi AtamA, mithyA mokSa upAya; e aMtara zaMkA taNo, samajavo sadupAya.' (48) te mATe AtmA che nahIM, ane AtmA nathI eTale tenA mokSanA arthe upAya (artha) * karavA te phokaTa che, e mArA aMtaranI zaMkAno kaMI paNa sadupAya samajAvo eTale samAdhAna hoya to kaho. (48) - pUrvokta traNa gAthAomAM ziSya AtmAnA astitva aMge traNa dalIlo bhAvArtha -1 karI hatI - (1) AtmA dekhAto nathI temaja bIjI koI indriyo dvArA anubhavamAM Avato nathI. (2) AtmA deha, indriya athavA prANathI bhinna nathI. (3) AtmA ghaTa-paTAdi padArthonI jema spaSTa jaNAto nathI. A dalIlonA AdhAre ziSya kahe che ke AtmAnuM astitva saMbhavatuM nathI ane jo AtmAnuM hovApaNuM ja na hoya to baMdha kono thAya ane mokSa kono thAya? mokSano puruSArtha karavAno paNa zuM phAyado? AtmA hoya to tene baMdhanamAMthI mukta karavA mATe upAya Acaravo paDe, paNa jo AtmAnuM hovApaNuM ja na hoya to mokSaprAptino upAya karavo vyartha che. AtmA nathI tethI mokSano upAya karavo nirarthaka che evI potAnI mAnyatA darzAvI, e zaMkAnuM nivAraNa karavA ziSya zrIgurune vinaMtI kare che. potAnA aMtaramAM rahelA AtmAnA astitva viSenA saMzayane dUra karavA te vinamra bhAve zrIguru pAse sadupAyanI yAcanA kare che. cArvAka darzana bhautikavAdI darzana che. cArvAka darzana AtmAnuM astitva vizeSArtha) | svIkAratuM nathI. te puNya, pApa, svarga, naraka, mokSa Adi kaMI paNa mAnatuM nathI. te AtmAne ja na svIkAratuM hovAthI AtmAnuM pApa-puNyanA phaLanuM bhogavavApaNuM, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAnuM paralokagamana, AtmAnI mukti, dharma-adharma kazAne svIkAratuM nathI. tenA mata pramANe paralokamAM janAra koI AtmA nathI, mATe svarga-narakanI AvazyakatA nathI. koI dharmakriyA phaLadAyI thatI nathI. mokSa mATe prayatna karavo vyartha che. cArvAkamata sarva prakAranI AdhyAtmika sAdhanAno asvIkAra kare che. teNe bhautika sukhonI prAptine ja prAdhAnya Apela che. cArvAkamata anusAra bhautika sukha prApta karavuM e ja jIvanano uddeza hovo joIe. cArvAka darzana dharmane mAnavajIvananuM parama lakSya mAnatuM nathI. tene vedanuM prAmANya svIkArya nathI. cArvAkamata anusAra vedonI racanA pAkhaMDI lokoe karelI che. lokone chetaravA mATe temaNe zAstro banAvelAM che. zAstropadeza lokone ThagavA mATe ja che. svarga-naraka ityAdi vAto paMDitonAM ThagArAM vacano che. temano Azaya to dharmakriyAo batAvI, te dvArA loko pAsethI dhana meLavI potAnuM peTa bharavAno che. dharma-karma to badhuM peTabharuM purohitoe UbhuM kareluM tarakaTa che. suvarNadAna, miSTAnna bhojana, homa-havana Adi mAtra udaranirvAhAthe UbhI karelI kriyAo che. paMDitoe e kriyAo potAnI jIvikAne mATe banAvI rAkhI che. dAnAdi sarva kriyAo niSphaLa che. tenA vaDe koI artha sarato nathI. vedAMtamatanuM khaMDana karatAM te kahe che ke zrAddhaprasaMge mRtAtmAone piMDadAna vagere karavAnI jarUra nathI. jo marI gayelA pitRonuM zrAddha temane svargamAM tRpta karatuM hoya to bujhAI gayelA dIvAnI zIkhA paNa tela pUravAthI vadhavI joIe. jo maryalokamAM dAna karavAthI svargamAM rahenArA jIvone tRpti thatI hoya to nIce dAna karavAthI gharanI agAzI upara beThelA mANasane tRpti kema thatI nathI? dehamAMthI vinirgata thayelA jIvane jo zrAddha tRptikAraka hoya to paradezamAM janAra mANase nirvAhane mATe anna-vastrAdi potAnI sAthe levA vyartha che, kAraNa ke jema dehavinirgata jIvanA nAmathI arpaNa karelo padArtha tene maLe che. tema paradezamAM gaye mANasanA nAmathI anna-vastrAdi arpaNa karI, tene te paradezamAM pahoMcADI zakAya. paraMtu jema paradeza gayelAne e pahoMcI zakatuM nathI, tema zarIramAMthI nIkaLelA jIvane paNa e sarva pahoMcI zake nahIM. Ama, cArvAkamatavAdIo koI paNa prakAranI vedokta dharmakriyAno svIkAra karatA nathI. cArvAka darzane mokSanA khyAlanuM paNa khaMDana karyuM che. tenA mata pramANe zarIraviccheda te ja mokSa che. enAthI atirikta mokSa jevuM bIjuM kaMI nathI. zarIrano nAza thavo tenuM ja nAma mokSa che, zvAsa cAlato baMdha thAya eTale maraNa nIpaje ane maraNa te ja mokSa; tethI puNyakarma dvArA zarIrathI chuTakAro meLavavAno savAla ja raheto nathI. mATe mokSa e jIvananuM parama sAdhya nathI evo cArvAkamata che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-48 jIvananA parama lakSyanI vAta karatAM cArvAka darzana kahe che ke kAma e ja sarva kAMI che. icchAonI pUrti thAya to mANasane sukha maLe che ane na thAya to tene duHkha thAya che, tethI cArvAkamatamAM kAmopabhoga dvArA sukhanI prAptinI vAtane prAdhAnya Apela che. tenA mata pramANe jIve icchAnI pUrti dvArA sukha prApta karavA mATe pravartavuM joIe. manuSya potAnI kAmanAo siddha karavA arthopArjana karavuM joIe ane vadhumAM vadhu sukha prApta karavA puruSAtha thavuM joIe. cArvAkamata anusAra indriyajanya sukha ja icchanIya che. te atIndriya Atmika sukhane svIkAratuM nathI. A rIte cAra puruSArthomAMthI dharma ane mokSanuM khaMDana karI cArvAka darzana mAtra artha ane kAmano ja svIkAra kare che. tenA mata pramANe cAra puruSArthomAM artha ane kAma e ja be satya puruSArtha che. jIvananuM carama lakSya che aihika sukhanI prApti. jIvananA A lakSyane nakkI karI, te pramANe AcaraNa karavAmAM ja jIvananI saphaLatA che. vividha prakAranA kAyakleza Adi dvArA dharmanA, mokSanA cakkaramAM paDyA rahevuM e jIvanane naSTa karavA samAna che. manuSyamAtra bhautikatAnA mArge cAlavuM yogya che. cArvAkamatavAdIo mAne che ke mokSa vagerenI kalpanAo dhUrta mANasoe calAvelI che. Izvara, dharma AdinI vAto karavI e to dhUrta mANasonuM kAma che. teo AtmA, paralokanI vAto karIne tathA vividha prakAranI kriyAo batAvIne lokonAM cittane bhogAdithI bhraSTa kare che. dhUrta mANasa AtmAno, zubhAzubha karma vaDe thanArA svarga-naraka Adi janmAMtarano tathA dAna-zIla-tapa vagere vicitra prakAranI kriyAono upadeza ApIne, mANasane anukULa evA rasa, rUpa vagere bhogathI utpanna thatAM sukhothI lokone atyaMta bhraSTa kare che. dhUrta mANaso lokone zAstronI dezanA ApIne temane prApta sukhono upabhoga levA detA nathI. cArvAkamatavAdIo "A bhava mIThA, parabhava koNe dIThA?' evuM mAnIne bhogavilAsamAM lIna rahe che. teo kahe che ke AtmA dekhAto nathI, mATe tenuM hovApaNuM nathI. AtmAnuM avidyamAnapaNuM siddha thatAM ja A lokamAM vyaktie je paNa sArAMnarasAM kAryo karyA hoya te pramANe tenAM phaLa bhogavavAM teNe paralokamAM javuM paDe e vAta UDI jAya che, kema ke sArAM-narasAM kAryo karanAra te vyakti to nAza pAmI gaI, to have teNe karelAM kAryonuM phaLa koNe bhogavavAnuM? te vyakti ja na rahI hoya to sArAM-narasAM kAryonuM phaLa koNa bhogave? bIjA janmamAM javAvALo koI AtmA che ja nahIM to sArAM-narasAM kAryonA phaLano bhoktA koNa thAya? bIjo janma na hovAthI te bhoktA thato nathI. mANasa marI jAya che pachI te hayAta ja nathI, tethI tene svargamAM ke narakamAM sukha ke duHkha bhogavavAno savAla ja nathI raheto. mRtyu pachI tenuM astitva Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rahetuM nathI, tethI mRtyu vakhate AtmA zarIramAMthI nIkaLI paralokamAM jAya che e vAta mithyA che. vaLI, paraloka indriyagocara nathI, mATe paraloka jevI koI vastu che ja nahIM. A loka sivAya anya kazuM che ja nahIM. nathI svarga ke nathI naraka. indriyagocara je kaMI che teTalo ja loka che. cArvAkamatanI dalIla rajU karatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI 'paDradarzanasamuccaya'mAM lakhe che ke jeTalo indriyagocara che eTalo ja A loka che. he bhadrA bahuzruto je vade che te vRkapada - varunA kRtrima pagalAM jevuM vRthA che.' ahIM jaNAvyA pramANe jeTalo indriyathI jaNAya che teTalo ja loka che. narakAdi jevo koI paraloka ja nathI ke jyAM bhayaMkara du:kho bhogavavAM paDe. mAtA jema bALakane aneka prakAranA Dara batAvyA kare che, tema AstikavAdIoe bhoLA lokone dekhADelo A ekamAtra Dara ja che. sAdhu vagere kapaTI loko pote to bhogathI vaMcita thayA che ane "vRkapada' (vRka eTale varu ane pada eTale pagalAM)nI jema narakAdino khoTo bhaya dekhADIne lokone bhogathI vaMcita kare che. ahIM vRkapadanI jema' evuM je kahyuM tenuM dRSTAMta A pramANe che - dhArmika buddhivALI hovAthI bhogavilAsamAM saMyama rAkhatI evI patnIne tenA nAstika patie manamAnyA bhogavilAso bhogavI levAnI vAta karI, to tenA javAbarUpe patnIe dharmaguru pAsethI sAMbhaLelI durgati - bhayaMkara paraloka vagerenA bhayanI vAta karI; tethI patie kahyuM, 'A dharmaguruo vagere to khoTI khoTI kalpanAothI ja lokone DarAve che. bAkI DaravAnI koI jarUra nathI. paraloka vagere che ja nahIM.' te nAstika potAnI strIne Agamavacana kalpita che ema samajAvavA bahu prayatna karato, paNa strI mAnatI nahIM. tethI potAnI strInA vicAro pheravavA eka vakhata te nAstike eka yukti racI. pote rAtre patnInI sAthe gAmanI bahAra gayo. jyAre avarajavara zAMta thaI gaI tyAre koIne khabara na paDe e rIte teNe rastA uparanI dhULamAM gAmanI bahArathI laIne bajAra sudhI, potAnI hatheLI ane AMgaLIonA prayogathI varunAM jevAM pagalAM pADyAM. pachI patnIne kahyuM, 'have Ane aMge kAle savAre jJAnI kahevAtA lokonI vAta sAMbhaLaje!' bIje divase savAre rastA upara varu gAmamAM AvyAnAM pagalAM batAvIne jJAnI kahevAtA loko badhAne cetavatA hatA ke "sAvadhAna rahejo, rAte varu gAmamAM AvyuM che, paNa pAchuM gayuM nathI' ityAdi. e vakhate te nAstika potAnI strIne laIne tyAM Avyo. lokacarcAne aMte teNe potAnI strIne kahyuM, 'jo, mArI A 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'padarzanasamuccaya', zloka 81 "etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH / bhadre vRkapadaM pazya yadvadantyabahuzrutAH / / ' Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-48 81 eka sAdhAraNa yuktimaya racanA pAchaLa loko ATalA bamamAM paDe che ane sAcuM mAne che, to nipuNa puruSonA kalpelA amuka vicAro pAchaLa mANaso ghelA bane temAM zuM navAI? amuka lokoe potAnI mahattA vadhAravA mATe zAstro kahyAM che, temAM tathya jevuM kAMI che ja nahIM. je padArtha dekhAto nathI tenuM astitva mAnavuM nirarthaka che. te suMdara netravALI strI! marajI pramANe khAna-pAna kara, kAraNa ke he manohara aMgavALI! je gayuM te tAruM nathI. he bhIru! he pApathI DaravAvALI! je gayuM te pAchuM AvatuM nathI, kema ke A zarIra to paMca bhUtono samudAyamAtra che. tenAthI atirikta AtmA jevI koI vastu nathI ke jeno vicAra karavo paDe ane pApa ke paralokathI DaravuM paDe." cArvAkamata kahe che ke paMca bhUtonA samudAyarUpa evuM je A zarIra, mRtyu pachI bhasma thaI jAya che. te pAchuM saMsAramAM AvatuM nathI. zarIra gayuM te pharI AvatuM nathI, tethI dharmAcaraNano tyAga karavAmAM Ave to bIjA janmamAM ghaNuM duHkha veThavuM paDe e vAta khoTI che. mATe jeTalo banI zake teTalo AnaMda mANavo. khAvuM, pIvuM ane moja karavI. lokamAM aizvaryane vadhAravuM ane iSTa sukhano upabhoga karavo. A lokamAM prApta thayelA bhogo tyAga karavA lAyaka nathI tathA nahIM prApta thayelA bhogonI spRhA karavA jevI nathI, kAraNa ke paMca bhUto bhasmasAt thavAthI punarjanmanI spRhA vRthA che. 1 cArvAkamatAnusAra A loka saMbaMdhI, vartamAna janmamAM prApta thayelA zabdAdi bhogo tajavA lAyaka nathI tathA paralokamAM - janmAMtaramAM bhoga prApta karavAnI icchA karavI mithyA che, kAraNa ke paraloka che ja nahIM. je che te A loka ja che, paraloka jevuM kAMI nathI. AtmA jevo koI padArtha nathI, mAtra mahAbhUtanI ja A duniyA che, mATe jyAre zarIramAM rahelA caitanyanA kAraNarUpa mahAbhUto bhasmarUpa thAya che tyAre pharIthI janma thato nathI. AtmA na hovAthI maraNa pachI punarjanmanI saMbhAvanA nathI ane pharI janma thato na hovAthI dharmArAdhanA dvArA svarga ke mokSa prAptinI icchA rAkhavAno koI ja artha nathI. cArvAka darzana anusAra anupasthita svarganI icchA karI je loko paralokane mATe dharmArAdhanA kare che teo ajJAnI che. paraloka ja nathI to pachI tenI AzA rAkhavI e mUrkhatA che. bhAvi sukhanI AzA rAkhI vartamAna sukha zA mATe choDI devuM? AvatI kAle mora maLaze evI AzAthI Aje hAthamAM AveluM kabUtara choDI de te mUrkha che. je bhautika sukhano tyAga kare che te mUrkha che. indriyasukha pratye udAsInatA sevanAra, 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 73 'cALyAstanaidikkA: hAma: vAryA nAnA taragRdA | bhasmIbhUteSu bhUteSu vRthA pratyAgatispRhA / / ' Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana viSayothI virakta thanAra jevo bIjo koI mUrkha nathI. tapazcaryA vagerethI to dehanuM damana thAya che ane AvuM zoSaNa to mUrkha loko ja pasaMda kare che. dharmAcaraNamAM ghaNuM kaSTa thAya che, jyAre bhogo bhogavavAthI to ahIM ja sukhI thavAya che; chatAM mUDha loko dharmAcaraNamAM paDI, sukhane choDI duHkha bhogave che. teo jarA paNa potAnI buddhino upayoga karatA nathI. vicAra karyA vagara e loko kriyAo karavA maMDI paDe che. bhogavilAsa karavAthI pApa baMdhAya che, jenAM phaLa tarIke duHkha bhogavavAM paDe che ane dayA-dAna, tapa-tyAga karavAthI puNya baMdhAya che, jenAM phaLa tarIke sukha maLe che!' cArvAkamata A vAtane dhRta lokonI kalpanA kahe che. A lokamAM to evuM ja jovA maLe che ke mojamajA karanArA sukha anubhave che ane tapa-tyAga vagere karanArA kAyakaSTAdithI duHkha anubhave che. vaLI, paraloka to che nahIM, to mojamajAnAM phaLa tarIke du:kha ane dayAdAnAdinAM phaLa tarIke sukha to maLavAnuM ja nathI, tethI pApa-puNyane mojamajA-dayAdinAM kAryarUpe ane duHkha-sukhanAM kAraNarUpe mAnI zakAtAM nathI. teo kahe che ke A duniyAthI alaga svarga ke naraka jevuM koI sthAna nathI, svarga tathA naraka A jagatamAM ja che. sukha eTale svarga ane duHkha eTale naraka. sukha bhogavavAnuM nAma svarga ane duHkha bhogavavAnuM nAma naraka che. A lokamAM khAvApIvAno anubhava te ja svarga, strIsukha te ja svarga, vastra-caMdana AdinuM sevana te ja svarga. duzmana, hathiyAro, rogo AdithI je upadrava utpanna thAya che temAM narakano anubhava thAya che. tethI viSayasukhanI prAptimAM ane viSayadu:khanA nivAraNamAM ja kRtakRtyatA che. mANasanuM kharuM kartavya e che ke teNe indriyasukha meLavavAno prayatna karavo joIe. cArvAkamatavAdIo indriyasukhanI prApti mATe haMmezAM prayatnazIla rahe che. teo indriyasukhanI lAlasAne saMtoSavAmAM ja jIvana vitAve che. temano jIvanamaMtra e ja che ke jyAM sudhI jIvavAnuM che tyAM sudhI sukhethI jIvavuM. pAMca indriyonAM sukha icchA mujaba bhogavI levAM. niraMkuzapaNe indriyasukhano upabhoga karI levo. jeTalI thaI zake eTalI moja karI levI. jiMdagI jatI raheze to te pharI nahIM maLe, mATe jyAM sudhI jIvavuM tyAM sudhI sukhethI jIvavuM. koI paNa prANI mRtyunI pakaDanI bahAra nathI. sarva koIne maravAnuM che, mATe jyAM sudhI jIvana che tyAM sudhI sukhethI rahevuM. teo kahe che ke jyAM sudhI jIvo tyAM sudhI sukhapUrvaka jIvo, devuM karIne paNa ghI pIvuM, kAraNa ke bhasmIbhUta thanAra A deha pharIthI kyAM sAMpaDavAno che?" 1- juo : zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 18 'yAvajjIvetsukhaM jIvedRNaM kRtvA ghRtaM pIbet / bhasmIbhUtasya dehasya punarAgamanaM kutaH / / ' Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-48 83 jo sukhapUrvaka jIvavAnAM sAdhana na hoya to RNa laIne ghI pIvuM. jo majA uDAvavA mATe potAnI pAse paisA pUratA na hoya to devuM karIne paNa ghI pIvuM. koI snehI-saMbaMdhI AdinI pAsethI udhAra laIne paNa AnaMda karavo. AvatA janmamAM devuM cUkavavAnI ciMtA karavI paNa vyartha che, kAraNa ke mRtyu vakhate zarIra bhasmIbhUta thavAthI punarjanma thato nathI ane punarjanmano abhAva hovAthI AvatA janmamAM devuM cUkavavAno prazna ja nathI raheto. je zarIre khAdhuM-pIdhuM che te pAchuM Avaze nahIM, to pachI koNa mAMgaze ane koNa Apaze? mRtyu pachI dehano abhAva thaI jAya che deha bhasma thAya che, mATe jo loko RNa laIne te pAchuM Ape nahIM, topaNa teo bIjA janmamAM duHkharUpa narakane bhogavatA nathI. paraloka jevuM kaMI che ja nahIM, mATe tenI ciMtA choDI, devuM karIne paNa ghI pIvuM. cArvAkamatavAdIone paralokano bhaya nathI, tethI viSayasevana mATe AvI yukti batAve che. cArvAkadarzananuM A prakAranuM maMtavya hovAthI, game te prakAre sukhano upabhoga karavAmAM jIve pravartavuM joIe evo te upadeza kare che. cArvAkadarzana khAna-pAna, bhogavilAsa ityAdi svacchaMdavRtti poSavAno ane tapazcaraNa, zIla, saMyamAdi choDavAno upadeza kare che. svArthaprerita sukhavAda e ja cArvAkadarzanano ekamAtra siddhAMta che. bhautikavAdanA AdhAre sthapAyelI cArvAka nIti sukhavAdI che. tenI nItimattAno AdhAra sukhaprApti upara, vyaktigata svArthI dRSTibiMdu u52 che. cArvAka darzana bhautika ane svArthaparaka sukhavAdI nItinI himAyata kare che. - Ama, cArvAkamatavAdIo AtmA, paraloka vagere je indriyagocara nathI tenA astitvano asvIkAra kare che ane tethI mokSanA upAyarUpa tapa, tyAga, dAna ityAdine vRthA kahe che. atre AtmAnA astitva bAbata ziSye je dalIla karI che ane te dvArA teNe je nirNaya karyo che, temAM cArvAkamatanI chAyA spaSTapaNe dekhAya che. AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkAnA samarthanamAM karelI dalIlonA AdhAre ziSyane ema lAge che ke AtmAnuM pRthak astitva che ja nahIM. jyAre AtmA ja nathI to karmanA kartA hovuM ke bhoktA hovuM paNa siddha thaI zakatuM nathI. AtmA hoya to te karma kare tathA tenAM phaLa te bhogave. AtmA siddha nahIM thato hovAthI karmabaMdhana paNa saMbhavI zakatuM nathI, kAraNa ke jo AtmA ja nathI to karmanuM baMdhana kone thAya e prazna upasthita thAya che. jyAre AtmA tathA karmabaMdhana nathI to pachI tenAthI mukta thavApaNuM paNa nahIM ghaTe. pakSI piMjarAnA baMdhanamAMthI mukta tyAre ja thaI zake ke jyAre pakSI ane piMjarAnuM astitva hoya. pakSI ja na hoya to muktino prazna ja upasthita thato nathI, tema AtmA ja na hoya to tenI muktino upAya karavo e sarva kalpanA Thare che. Ama, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAnA anastitvathI mokSa ane mokSano upAya mithyA Thare che. A pramANe ziSya potAnA aMtaranI zaMkA vyakta kare che. Atmatattva saMbaMdhI vicAraNA karavAthI ziSyanA aMtaramAM AtmAnA astitva viSe zaMkA jAge che, je te zrIguru samakSa rajU kare che. AtmAnA hovApaNA viSe tene zaMkA uddabhavavAthI tathA nyAya deDha nahIM thavAthI te zrIgurune prazno pUchI samAdhAna meLavavA icche che. te niHzalya thavA arthe zrIguru pAse potAnI zaMkA pragaTa karI tenuM yathAyogya samAdhAna mAMge che. te kahe che - e aMtara zaMkA taNo, samajAvo sadupAya.' atyaMta vinaya sahita ziSya zrIgurune kahe che ke mArA aMtaranI zaMkAnuM samAdhAna karo. kRpA karI Apa mArA aMtaranI samasyAno ukela Apo. A hRdayagata saMzayanA nivAraNano sAco upAya darzAvo ke jethI mAruM citta samAdhAna pAme." ziSya dazya padArthone svIkAre che ane adazya evA AtmAnA hovApaNA viSe tene zaMkA thAya che, paraMtu adazya padArtho yukti vaDe siddha karI zakAya e tenA khyAlamAM che, tethI te AtmAnA astitvanI siddhi karavA arthe zrIgurune vInave che. ziSya zrIgurunuM samAdhAna svIkAravA tatpara che. vastusvarUpa jema che tema te jANavA-svIkAravA mAMge che. zrIgurune prazno karavA pAchaLa teno Azaya satya samajavAno ja che. anya koI malina hetu nathI. te jijJAsAvRttivALo che, kadAcatI nathI. ziSyane 'huM jANuM chuM, huM samajuM chuM, huM mAnuM chuM te ja satya che' evo Agraha nathI. tene potAnA ajJAnano svIkAra che. jo ajJAnano svIkAra karavAmAM na Ave to evo viparIta bhAva rahe che ke "mane badhI khabara che'; ane tethI te jIva jJAnInA caraNomAM jhUkI zakato nathI. ziSyane potAnA ajJAnanuM bhAna che, tethI te zrIgurunA caraNomAM samarpita bhAve rahI jJAna tarapha pagalAM bhare che. huM kaMI ja jANato nathI e bhAva hovAthI tenAmAM sAcuM ziSyatva pragaTe che. ziSya eTale zIkhavAnI vRtti dharAvanAra. ziSyano artha che jenI aMdara zIkhavAnI tarasa jAgI che te. zIkhavA mATe jarUrI namatA jenAmAM hoya te che ziSya. bIjA pAsethI zIkhavuM te ahaMkArane moTo ghA karavA barAbara che ane jeno ahaM mUke che tene satyanI prApti dUra nathI. ahaMnA kAraNe jIvanI zIkhavAnI kSamatA khovAI gaI che. zIkhavAnI kSamatA pragaTAvanAra jIva ziSya banI zake che. zIkhavAnI tarasa e eka mahattvanI ghaTanA che, kAraNa ke zIkhavAnI icchAno artha che - prathama e svIkAravuM ke 'mane kaMI AvaDatuM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-48 85 nathI', 'huM kaMI jANato nathI'. potAnA ajJAnanA svIkAra mATe khUba hiMmatanI jarUra paDe che, tethI ziSya banavuM e atyaMta kaThina kArya che. vidvAna banavuM saheluM che, paNa ziSya banavuM agharuM che. zabdono saMgraha karavAthI vidvAna banI zakAya che ane te saheluM paNa che; paraMtu ziSya banavuM kaThina che, kAraNa ke te mATe zIkhavAnI vRttinI temaja ahaM jhukAvavAnI AvazyakatA che. vidvAnane 'krAMti' karavI che, paNa anyamAM; ane tethI te dvArA te potAnA ahaMnuM ja poSaNa kare che; paraMtu ziSyane ahaMno vilaya karI, potAnA ja aMtaramAM krAMti jagADavAnI prabaLa icchA hoya che. zrI Atmasiddhi zAstra'no ziSya zIkhavAnI taiyArIvALo che; satya samajavA arthe te zrIguru pAse Avyo che. tene aMta2pratIti che ke zrIguru sAcA upadeSTA che ane vastusvarUpa jema che tema ja teo batAvaze. zrIgurunI vANImAMthI potAne satya tattva lAdhaze evo tene vizvAsa che. zrIguru tenI zaMkAonuM samAdhAna karaze evI tene zraddhA che. tene sadgurumAM AsthA che ane satya samajavAnI tAlAvelI che. ziSyanuM vyaktitva pragaTa karatAM zrI kAnajIsvAmI kahe che ke 'ziSya samajavAnI jijJAsA ane guru pratyenI pratIta laIne Avyo che. te mAruM apamAna thaze, mArI moTAI jaze, evI zarama na rAkhe. chAza levA javuM ane vAsaNa saMtADavuM e kema bane? vinayavaMta ane tattvano jijJAsu jJAnIno vinaya paNa rAkhe, bedhaDaka prazna paNa pUche ane samajavAnI dhIraja paNa rAkhe.'1 ziSyanuM aMtara saraLa che, nikhAlasa che, nirabhimAnI che. te sat samajavAnI rucivALo che. zrIguru pAse potAnI zaMkA 2jU ka2vAthI potAnI mAnahAni thaze tevo bhAva ziSyanA aMtaramAM udbhavato nathI. te kaMI paNa chupAvyA vinA khullA hRdayathI, sadguru samakSa vinayabhAve potAnI zaMkAo pradarzita karI samAdhAna ApavAnI vinaMti kare che. tattva samajavA mATe te UMDI vicAraNA kare che ane tarkabaddha dalIlo paNa kare che, paraMtu tene potAno mata pakaDI rAkhavo nathI. tene tattvanirNaya to zrIguru anusAra ja karavo che, tethI zaMkA nivAraNa mATe te zrIgurune vinaMti kare che. potAnI mUMjhavaNa pragaTa karatI vakhate ziSyano vinaya pragaTa jaNAI Ave che. tenI utkRSTa AtmArthitA ane adamya jijJAsAvRtti AMkhe UDIne vaLage che. tenI tarkayukta dalIlo jotAM te jijJAsu ane vicAravAna che e spaSTa jaNAI Ave che. ziSyano abhyAsa, tenA ciMtananI gahanatA, tenI niSThA temaja jhaMkhanAnI baLavattaratA tathA prazno pUchavAnI tenI zailI, tene vAcakanA Adarano adhikArI banAve che. satya samajavAnI tenI aMtaraMga bhAvanA vAcakamAM apUrva preraNA jagADe che. sattne jANavAnI 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano, AThamI AvRtti, pR.187-188 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dhagazavALA ziSyane tenI aMtarazaMkA TALavAno uttama sadupAya zrIguru have darzAvaze. zrI giradharabhAI A gAthAnI pAdapUrti karatA lakhe che - 'mATe che nahi AtamAM, joyuM karI vicAra; zA mATe te mAnavo, mAnyAthI zo sAra. sAra vinA zA kAmano, mithyA mokSa upAya; mahenatanuM phaLa zuM maLe? tapa, japa duHkhada jaNAya. AtmA AtmA sau kahe, paNa samajAya na cheka; e aMtara zaMkA taNo, kema maTe uga. mana uga maTyA vinA, kadI sukhI na thavAya; mATe sukhI thavA mane, samajAvo sadupAya.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.225 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 189-192) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 49 janma -La, khArU 21, @ je jina che, kATa lAla Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 49 - gAthA 48mAM ziSya kahyuM ke AgaLa jaNAvelI dalIlo dvArA ema lAge che bhUmikA 11 ke AtmA jevI svataMtra astitva dharAvatI koI vastu che nahIM ane je nathI tenA mokSanA arthe upAya karavo nirarthaka che. potAnI A zaMkAnuM samAdhAna karavAnI vinaMtI ziSya zrIgurune kare che. Ama, AtmAnA astitva saMbaMdhI je zaMkA hatI te pUrvanI cAra gAthAo (4pa48) dvArA ziSya zrIguru pAse rajU kare che. zrIguru ziSyane jJAnano adhikArI jANI, tenI A zaMkAnuM samAdhAna dasa gAthAo (49-58) dvArA kare che, jenA phaLarUpe tenA AtmAnA astitva saMbaMdhInA saMzaya TaLI jAya che ane 'AtmA che' evA samyatvanA prathama sthAnakanI zraddhA tene thAya che. ziSyanI pRthak pRthak dalIlono kramathI uttara ApatAM pahelAM zrIguru A zaMkAnA mULa kAraNa pratye ziSyanuM dhyAna dore che. AtmAnA astitva saMbaMdhI sarva saMzayomAM kAraNabhUta evI mULa bhUla upara prahAra karatI be gAthAomAMnI prathama gAthAmAM zrIguru kahe che - "bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; | gAthA paNa te banne bhinna che, pragaTa lakSaNe bhAna.' (49) dehAdhyAsathI eTale anAdikALathI ajJAnane lIdhe dehano paricaya che, tethI AtmA deha jevo arthAt tane deha bhAsyo che; paNa AtmA ane deha banne judAM che, kemake beya judAM judAM lakSaNathI pragaTa bhAnamAM Ave che. (49) AtmA nAmanI svataMtra astitva dharAvatI koI vastu nathI evI ziSyane je [1] zaMkA UpajI che, tenuM mULa kAraNa che AtmajJAnano abhAva, arthAt AtmaajJAna ane tenA kAraNe Upajelo dehAdhyAsa. ajJAnanA kAraNe jIvane 'deha te huM evI bhrAMti varte che. anAdi kALathI jIva koI ne koI dehanA saMyogamAM satata rahyo che. ajJAnatAthI te dehane ja svapaNe mAne che ane tethI aneka mithyA kalpanAomAM te aviratapaNe rAce che. dehAtmabuddhinA kAraNe AtmA ane deha ekapaNe bhAse che, paNa vastutaH te banne bhinna che. deha ane AtmAnAM lakSaNonuM bhinapaNuM ja e vAta siddha karI Ape che ke te banne bhinna padArtha che. athI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Atmatattva indriya dvArA jANI zakAtuM nathI, paNa tenAM viziSTa lakSaNono vicAra karavAthI tenuM svataMtra astitva cokkasapaNe nirdhArI zakAya che. deha jaDa che, AtmA cetana che. jaDa kyAre paNa jANavAnuM kArya karI zakatuM nathI, jyAre cetana haMmezAM jANyA kare che. jaDa rUpI che, jyAre cetana arUpI che. banne ekakSetre sthita che ane chatAM bannenAM lakSaNa spaSTapaNe judAM jANI zakAya e rIte parasparathI sarvathA bhinna ja che. te lakSaNo barAbara samajAya to banne vacceno bheda yathArtha samajAya che. suvicArazreNIe ArohaNa karatAM bhedajJAna vaDe deha ane AtmA spaSTa judA jANI zakAya che. 90 vizvamAM manuSyAdi cAre gatiomAM bhamatAM bhamatAM sarva jIvo du:kha bhogavI vizeSArtha rahyA che. caturgatiparibhramaNamAM athaDAtA sarva jIvo du:khI ja che. cAre gatiomAM kaze paNa sukha nathI. caturgatiparyaTanarUpa evo A saMsAra sarva prakAre asAra che. temAM paMcamAtra paNa sAra nathI. anaMta jIvanano vyAghAta, anaMta maraNa, anaMta zoka jemAM che evA saMsAracakramAM jIva bhamyA kare che. AnuM kAraNa che jIvanI anAdithI cAlI AvatI bIjabhUta bhUla. anAdi kALathI cAlI AvatI mULa bhUla zodhavAnI preraNA karatAM zrImad munizrI lallujIne lakhe che 'vicAranI utpatti thavA pachI varchamAnasvAmI jevA mahAtmA puruSe pharI pharI vicAryuM ke A jIvanuM anAdikALathI cAre gati viSe anaMtathI anaMta vAra janmavuM, maravuM thayAM chatAM, haju te janma maraNAdi sthiti kSINa thatI nathI, te have kevA prakAre kSINa karavAM? ane evI kaI bhUla A jIvanI rahyA karI che, ke je bhUlanuM ATalA sudhI pariNamavuM thayuM che? A prakAre pharI pharI atyaMta ekAgrapaNe sadbodhanAM vardhamAna pariNAme vicAratAM vicAratAM je bhUla bhagavAne dIThI che te jinAgamamAM ThAma ThAma kahI che; ke je bhUla jANIne tethI rahita mumukSu jIva thAya. jIvanI bhUla jotAM to anaMtavizeSa lAge che; paNa sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla te jIve prathamamAM prathama vicAravI ghaTe che, ke je bhUlano vicAra karyAthI sarve bhUlano vicAra thAya che; ane je bhUlanA maTavAthI sarve bhUla maTe che. koI jIva kadApi nAnA prakAranI bhUlano vicAra karI te bhUlathI chUTavA icche, topaNa te kartavya che, ane tevI aneka bhUlathI chUTavAnI icchA mULa bhUlathI chUTavAnuM saheje kAraNa thAya che.'1 sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla che AtmasvarUpanuM ajJAna, paravastumAM AtmabuddhirUpa viparyAsa. A mULagata bhUlanA kAraNe bIjI bhUlonI paraMparA nIpaje che. dehAdhyAsarUpa A kendrastha bhUla ziSyane zaMkAonA raNamAM rakhaDAve che ema zrIguru jANatA hovAthI A mULa bhUla u52 teo gAthA 49 tathA 50mAM prahAra kare che. 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.399 (patrAMka-500) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 91 anAdi kALanA dehAdhyAsathI jIvane AtmA ane deha ekarUpe bhAse che ema gAthAnI prathama paMktimAM batAvI, zrIgurue dehAdhyAsane mULabhUlarUpe batAvyo che. tethI sau prathama dehAdhyAsa' zabdano gUDha artha jANavo atyaMta agatyanuM che. dehAdhyAsa eTale deha + adhyAsa. adhyAsa zabdanI vyutpatti adhi + Asa thAya che. adhi = aMdara athavA upara ane Asa = besavuM. Ama, adhyAsa zabdano artha thAya che - aMdara athavA upara besavuM. adhyAsa zabda deha sAthe joDAtAM dehAdhyAsa zabda bane che. tethI dehAdhyAsa eTale dehanI aMdara athavA upara besavuM; arthAt dehamAM mAlikIpaNuM sthApavuM, dehamAM aha-mamabuddhirUpa mithyA mAnyatA karavI. AtmA 'sva' che ane deha 'para' che. para evA dehane sva mAnI besavArUpa adhyAsa e dehAdhyAsa che. svasvarUpanA ajANapaNAnA kAraNe jIva paradravyonI svasvarUpamAM bheLaseLa kare che, jaDanI cetanamAM khatavaNI kare che. tene potAnA svabhAvanuM bhAna na hovAthI te dehane ja potAnuM svarUpa mAnI bese che. lAMbA kALanA niraMtara raTaNathI thayelI A khoTI pakaDane dehAdhyAsa kahevAya che. dehamAM ahaMbuddhirUpa dehAdhyAsa jIvane pravAharUpe anAdi kALathI cAlyo Avyo che, kAraNa ke anAdithI jIvane dehano saMyoga niraMtara ane nikaTavartI rahyo che. Aja sudhI jIve anaMta janma dhAraNa karyA che ane dareka janmamAM tene deha to maLyo ja che. koI bhavamAM eka indriya prApta thaI, to koI bhavamAM be, traNa ke cAra indriyo prApta thaI, to koI bhavamAM paMcendriyapaNuM prApta thayuM, paraMtu dareka bhavamAM dehanI prApti to avazya thaI che. koI paNa bhavamAM deha prApta thayo na hoya evuM banyuM nathI. jIva eka dehamAM niyata samaya sudhI rahI, pachI teno tyAga karI, arthAt mRtyu ghaTita thatAM te anya deha dhAraNa kare che. eka oraDAmAMthI bIjA oraDAmAM laI javAtA dIpakanI jema AtmA deharUpa eka oraDAmAMthI bIjA oraDAmAM karmavazapaNe pharato rahe che. mANasa jema jUnuM vastra utArI bIjuM navuM pahere che, tema AtmA jUnA dehane utArI bIjo navo deha dhAraNa kare che. eka deha choDI bIjo deha dhAraNa karavAnI vaccenA vakhatamAM traNa ke cAra samaya jIva sthULa dehathI rahita hoya che, paNa kArpaNa ane taijasa vargaNAthI banelA sUkSma dehano saMyoga to tene tyAre paNa avazya hoya che. Ama, jIvane dehano paricaya anAdi kALathI niraMtara rahyo che. vaLI, A dehano saMyoga atyaMta nikaTavartI rahyo che. je AkAzapradeze dehanI sthiti hoya che, te ja AkAzapradeze AtmAnI sthiti hoya che. AvI ekakSetrAvagAha sthiti vartatI hovAthI ane dehathI bhinna potAnA svarUpanuM bhAna nahIM hovAthI ajJAnI jIva dehane ja AtmA mAne che. niraMtara pravezatAM ane nIkaLatAM paramANuonA samUharUpa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana evA dehanA AkAre AtmA raheto hovAthI ajJAnI jIva bhrAMtithI dehane AtmArUpe mAne che. atyaMta nikaTavartI ekatrAvagAha sthitinA kAraNe tene dehamAM Atmabuddhi Upaje che. 1 jema dUdha ane pANI pragaTa judAM hovA chatAM ekakSetrAvagAha sthitinA kAraNe te bannene prayoga vinA judAM pADI zakAtAM nathI, tema deha ane AtmA pragaTa judA chatAM ekakSetrAvagAha sthitinA kAraNe svaparaviveka vinA judA pADI zakAtA nathI. Ama, ajJAnapUrvakanA niraMtara ane nikaTavartI paricayathI utpanna thayelo mithyAbhAsa, khoTI mAnyatArUpa dehAdhyAsa jIvane anAdithI pravAharUpe vartI rahyo che. jIva dehAdhyAsarUpa bhramamAM paDI jAya che tenuM anya eka kAraNa e paNa che ke indriyajJAnamAM mAtra rUpI padArtha jaNAya che, arUpI AtmA jaNAto nathI; tethI mAtra indriyajJAnane prApta evo ajJAnI jIva pote jIva hovA chatAM 'deha te huM ema mAne che. eka glAsamAM pANI levAmAM Ave, eka camacImAM khAMDa levAmAM Ave ane bannene bAju bAjumAM rAkhavAmAM Ave to bane judAM jaNAya che. have jo khAMDane pANImAM nAMkhIne halAvavAmAM Ave ane thoDA samaya pachI jovAmAM Ave to mAtra pANI dekhAya che, khAMDa nathI dekhAtI. khAMDa pANImAM ogaLI gaI che, adazya thaI gaI che. jIva je rUpe khAMDane jovA TevAyelo che, te rUpe tene have khAMDa jovA maLatI nathI. kadAca koI bIjI vyakti tyAM Ave to 'glAsamAM pANI che eTaluM ja kaheze, paNa jyAre te pANI cAkhaze tyAre gaLyuM lAgavAthI temAM khAMDa che' ema paNa kaheze; kAraNa ke khAMDanA gaLapaNano svAda pANInA svAda karatAM judo paDe che. e ja pramANe jIva ane deha viziSTa saMbaMdhanA kAraNe eka jevA dekhAya che. ajJAnI jIvane mAtra indriyajJAna ja che, jeno viSaya mAtra rUpI dravya che, arUpI nahIM; tethI te jJAna mAtra dehano svIkAra kare che. AtmA tyAM ja hovA chatAM jJAna AtmAne oLakhI zakatuM nathI. indriyajJAnamAM rUpI evo deha jaNAya che, paraMtu arUpI evo AtmA paNa tyAM ja hovA chatAM jaNAto nathI. jJAnane atIndriya banAvavAthI AtmA jaNAya che. - ajJAnI jIva indriyo dvArA ja jJAnanI pravRtti kare che ane dehathI bhinna evo atIndriya AtmA indriya dvArA bhAsato nathI, tethI te indriyagrAhya evA dehane grahaNa karI 'deha te ja huM ema mAne che. indriyadvArathI grAhya evA padArthanA grahaNanA kAraNe bahirAtmA AtmajJAnathI parAmukha thaI ema ja jANe che ke "A deha te ja huM chuM.' jIva dehamAM ja ahaMbuddhi kare che. te potAne deharUpa mAne che. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, samAdhitaMtra', zloka 69 'pravizadgalatAM vyUhe dehe'NUnAM samAkRtau / sthitibhrAntyA prapadyante tamAtmAnamabuddhayaH / / ' Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 jaNAve che ke jIva bAhya daSTivALo hovAthI te manuSyadehamAM rahelA AtmAne manuSya mAne che, tiryaMcadehamAM rahelA AtmAne tiryaMca mAne che, devadehamAM rahelA AtmAne deva mAne che tathA nArakadehamAM rahelA AtmAne nAraka mAne che. AtmA to anaMtAnaMta jJAnAdi zaktisaMpana, svasaMvedya, acaLa sthitivALo che, chatAM te tene jANato nathI.' A anAdi kALanA dehAdhyAsathI jIvane AtmA deha samAna lAge che, paNa te bane vAstavamAM to bhinna ja che. AtmA dehathI judo che. deha ane AtmA mAtra saMyoga saMbaMdhe bhegA rahyA che. te banne vacce tAdAbhya saMbaMdha ke ekatva saMbaMdha nathI. deha-AtmAnA saMyoga saMbaMdhathI prApta thayelAM pRthvI, apa, tela, vAu, vanaspati ane traNa dehanA kAraNe jIva anukrame pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya ane trasakAya ema kahevAya che, paNa te kAMI pRthvIkAyAdi jaDarUpa banI jato nathI. saMyoga saMbaMdhanA kAraNe te banne dravyono ekarUpa vyavahAra karAya che, paNa tattvathI to jaDa-cetana judAM ne judAM ja rahe che. te banne potapotAnA bhAvamAM rahe che, arthAt jaDa deha jaDa bhAve pariNamyA kare che ane cetana AtmA cetanabhAve pariNamyA kare che. AtmA ane deha ekakSetre sAthe rahelA hovA chatAM bannenA guNadharmo judA judA che. jaDa deha ane caitanyavaMta AtmA ekakSetre rahyA hovA chatAM bannenA guNadharmo taddana judA che. bannemAM kadI paNa ekatA thaI ja nathI, thaI zake ema paNa nathI. Ama chatAM AtmA ane deha ekabIjA sAthe ekakSetrAvagAhe viziSTa saMbaMdhane prApta thaIne rahyA hovAthI ajJAnanA kAraNe jIvane jaDathI bhinna potAnA AtmasvarUpanI oLakhANa thatI nathI. deha to TUMkI mudatavALo, jaDasvarUpI che ane AtmA to saLaMga sthitivALo, caitanyazaktisaMpanna che. A bhinnatAne jIva jANato nahIM hovAthI, anAdinA ajJAnanA kAraNe, sva-paranA bhedajJAnanA abhAve te potAne dehaparyAyarUpa mAnI bese che. 'jJAyaka te huM ema na letAM "A deha te huM' evI tenI mAnyatA hoya che. deha ane AtmA vacce atyaMta bhinnatA hovA chatAM te 'deha ja huM chuM' ema mAnI te mithyAtvabhAvamAM pravarte che. anAdi kALathI jIvane dehAtmabuddhi, eTale ke "deha te huM' evI khoTI mAnyatA ane pakaDa pravAhapaNe cAlI AvI che; tethI tene jaDa ane cetana vacceno bheda bhAsato 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 8,9 'naradehasthamAtmAnamavidvAn manyate naram / tiryaMcaM tiryagaGgasthaM surAGgasthaM suraM tathA / / nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM tattvatastathA / anaMtAnaMtadhIzaktiH svasavedyo'calasthitiH / / ' Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nathI. jaDa ane cetana banne dravyano svabhAva bhinna hovAthI te banne vacce kyAre paNa ekAtmatA thaI zake nahIM, paraMtu dehAdhyAsanA kAraNe jIva ekAtmatA mAnI le che. tene sva-paramAM ekatA bhAse che. anAdi kALanA dehAdhyAsanA kAraNe ajJAnI jIvane AtmA ane deha ekarUpe bhAse che. tethI ja zrImad lakhe che - deha jIva ekarUpe bhAse che ajJAna vaDe, kriyAnI pravRtti paNa tethI tema thAya che; jIvanI utpatti ane roga, zoka, duHkha, mRtyu, dehano svabhAva jIva padamAM jaNAya che.* A padamAM zrImad jaNAve che ke ajJAnanA kAraNe deha ane AtmA banne ekarUpe bhAse che ane tethI kriyAnI pravRtti paNa tevI ja bhAMti sahita thAya che. dehanI saMbhALathI potAnI saMbhALa thAya che ema mAnI dehanI pAchaLa ja sarva kALa vyatIta kare che ane amUlya evuM jIvana eLe gumAve che. dehanI utpattine potAnI utpatti mAne che. dehamAM je roga, zoka, du:kha, mRtyu Adi thAya che te dehano svabhAva hovA chatAM ajJAnavaza tene te AtmAno svabhAva gaNe che. jema dorInA be TukaDAne gAMTha mArIe to te eka saLaMga dorIrUpe bhAse che, tema mithyAtvarUpI gAMThanA kAraNe deha ane AtmA ekarUpe bhAse che. vastutaH te banne bhinna che, paraMtu dehAdhyAsanA kAraNe te bhinnatA ajJAnInA lakSamAM AvatI nathI ane tethI te deha ane AtmAne ekarUpe mAnI le che. bhAMtinA kAraNe Avo bhAsa thAya che. ane tethI ja zrImade A gAthAmAM "bhAsyo' zabdano prayoga karyo che. anAdi kALanA dehAdhyAsanA kAraNe jIvane AtmA ane deha ekarUpa bhAse che, pariNAme te potAne deharUpa mAne che tathA dehanAM sukha-du:kha potAnAM mAnI viparItapaNe pravarte che. svasvarUpanA ajJAnanA kAraNe jIvane paramAM mamabuddhi varte che. parapadArtho mArA che' ema te mAne che ane tene parane bhogavavAnI vRtti rahe che. te bahArathI sukha meLavavAnA prayatna kare che ane te mATe kaSAyo kare che. tenuM valaNa bahirmukha ja hoya che. jema UMdhA ghaDA upara badhA ghaDA UMdhA ja Ave che, tema svasaMbaMdhI UMdhI mAnyatA hovAthI tenuM badhuM vartana UMdhuM hoya che. dehamAM AtmabuddhinA kAraNe strI-putrAdi AtmabAhya padArthone potAnA mAnIne niMdanIya pravRtti kare che. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI samAdhitaMtra'mAM kahe che ke ajJAnI jIvane dehamAM AtmabuddhinI bhrAMti thatAM 'A mAro putra, A mArI bhAryA, A mAruM ghara, A mAruM rAjya, A mAruM kSetra evI kalpanAono prAdurbhAva thAya che. anAtmarUpa vastuothI AtmAne leza paNa upakAra 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.642 (AMka-902, kaDI 2) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 95 thato nathI; tema chatAM ajJAnayoge jeo strI, putra, dhana Adi pratyakSa judA dekhAtA padArthone AtmAnI saMpatti mAne che, teo kevaLa bhrAMtithI ThagAya che. are! nijasaMpadAne bhUlIne ajJAnIo bahAranI saMpattine potAnI mAnIne haNAI rahyA che.1 upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja paNa 'adhyAtmasAra'mAM lakhe che ke jema vaTavRkSanA eka bIjamAMthI utpanna thayeluM vaTavRkSa potAnI vaDavAIo dvArA ghaNI pRthvI upara vyApI jAya che, tema mamatArUpa eka bIjathI sarva prapaMcanI kalpanA thAya che.ra dehAtmabuddhirUpa mULagata bhUlanA kAraNe bIjI aneka bhUlonI paraMparA sarjAya che. 'deha te huM' evI dehamAM AtmabuddhirUpa mULagata bhUlathI bhUlabhulAmaNIrUpa jaTila jALa UbhI thAya che. dehAdhyAsarUpa mULa bhUla e sarva bhUlanuM, sarva doSanuM, sarva zaMkAnuM, sarva pApanuM mULa che. Ama, AtmA ane dehanI khatavaNImAM kevI bhUla thAya che e prastuta gAthAnI prathama paMktimAM darzAvI, zrImad gAthAnI bIjI paMktimAM te bhUla kaI rIte bhAMge e darzAve che. A gAthAnI prathama paMktimAM deha ane AtmA je pragaTapaNe bhinna che, te ekarUpa kema bhAse che tenuM kAraNa batAvI, gAthAnI bIjI paMktimAM deha ane AtmAnI bhinnatAnuM bhAna tenAM lakSaNo jANavAthI thAya che ema zrImade batAvyuM che. deha ane AtmA banne bhinna bhinna dravya che, banne svataMtra dravyo che, paraMtu anaMta kALanI mithyA dRSTinA kAraNe te jIvanA lakSamAM AvatuM nathI; tethI lakSaNo dvArA te banne dravyone oLakhavAnI zrImadre ahIM bhalAmaNa karI che. AtmA ane deha judA che, paraMtu te banne vacce kaI rIte judApaNuM che te paNa khyAlamAM rAkhavuM atyaMta jarUrI che. lakSaNa dvArA te taphAvata khyAlamAM Ave che. AtmA ane deha bhinna bhinna dravya che evuM bhAna tenAM lakSaNo jANavAthI thaI zake che. AtmA ane dehanuM svarUpa yathArthapaNe jANavuM hoya to prathama tenAM lakSaNonuM jJAna meLavavuM ghaTe che. koI paNa vastunI oLakhANa tenA lakSaNanI prasiddhithI thAya che, mATe koI paNa vastune jANavA mATe tenuM lakSaNa jANavuM atyaMta Avazyaka che. lakSaNane jANyA vagara vastunA svarUpano nirNaya karavAmAM Ave to te nirNaya ayathArtha hoya che, tethI dareka 1- juo P AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 14 'deheSvAtmadhiyA jAtAH putrabhAryAdikalpanAH / sampattimAtmanastAbhirmanyate hA hataM jagat / / ' 2- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 3, zloka 6 ' vyApnoti mahatIM bhUmiM vaTabIjAdyathA vaTaH 1 tathaikamamatAbIjAt prapaJcasyApi nA / / ' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana vastune UMDANathI jANavA tenAM lakSaNa jANavAM jarUrI che. koI paNa vastunuM lakSaNa jANatAM pahelAM lakSaNanI paribhASA jANavI Avazyaka che, kAraNa ke jo lakSaNanI paribhASAnuM ja jJAna na hoya to vivakSita vastunuM je lakSaNa nizcita karyuM hoya te sAcuM ja che evo nirNaya kevI rIte karI zakAya? bhegI thayelI aneka vastuomAMthI koI eka vastune bhinna pADanAra je hetuvizeSa tene lakSaNa kahe che. paraspara maLelI vastuomAMthI koI eka vastu je vaDe alaga karavAmAM Ave tene lakSaNa kahe che.1 jenuM lakSaNa nizcita karavAmAM Ave te vastune lakSya kahe che. lakSaNa vaDe jene oLakhavAmAM Ave te lakSya che. lakSya sivAyanA bIjA sarva padArthone alakSya kahe che. lakSaNa vaDe lakSya padArthane anya padArthothI judo pADI zakAya che. eka sosAyaTImAM ekasAthe pacAsa makAna hoya, te pacAsamAMthI koI vyaktie potAnuM makAna juduM pADI dekhADavuM hoya to te kahe che ke 'juo, peluM lIlA raMganuM makAna che te mAruM che.' ahIM raMga e lakSaNa che, je vaDe lakSya evA makAnanuM jJAna thAya che. tevI ja rIte pANI lakSya che ane zItaLatA tenuM lakSaNa che. agni lakSya che ane uSNatA tenuM lakSaNa che. goLa lakSya che ane gaLapaNa tenuM lakSaNa che. kSyate anena ti kSaLa jenA vaDe lakSya lakSita thAya, arthAt lakSamAM Ave oLakhAya jaNAya te lakSaNa che. koI paNa lakSyanI prasiddhi mATe lakSaNano AdhAra anivArya gaNavAmAM Ave che. lakSaNane ja na jANato hoya tene lakSyanI prasiddhi thatI nathI. tethI prathama lakSaNane samajI pachI lakSyane grahaNa karavuM joIe. - lakSaNa be prakAranAM hoya che AtmabhUta lakSaNa ane anAtmabhUta lakSaNa. je lakSaNa vastunA svarUpamAM maLeluM hoya tene AtmabhUta lakSaNa kahevAya che. jema ke agninI uSNatA. uSNatA agninI svarUpabhUta hovAthI jaLa Adi padArthothI te agnine judo pADe che, tethI uSNatA agninuM AtmabhUta lakSaNa che. je lakSaNa vastunA svarUpamAM maLeluM na hoya, paNa tenAthI sarvathA bhinna hoya, ene anAtmabhUta lakSaNa kahevAya che. jema daMDavALA puruSa(daMDI)no daMDa. jo ke daMDa puruSathI bhinna che, tema chatAM e daMDa tene anya puruSothI judo pADe che, tethI e anAtmabhUta lakSaNa che. uSNatA agninuM AtmabhUta lakSaNa che ane daMDa daMDavALA puruSanuM anAtmabhUta lakSaNa che.2 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 2, sUtra 8nI TIkA 'parasparavyatikare sati yanonyatvaM lakSyate tallakSaNam / ' 2- juo : zrI abhinava dharmabhUSaNayatikRta, 'nyAyadIpikA', prakAza 1, pR.4 'tatrAtmabhUtamagnerauSNyamanAtmabhUtaM devadattasya daNDaH / ' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 AtmabhUta lakSaNa vastunuM svarUpa hovAthI te vAstavika lakSaNa che. traNe kALamAM vastunI oLakha enA vaDe ja karI zakAya che. anAtmabhUta lakSaNa saMyoganI apekSAe kahevAmAM Ave che, tethI te saMyogavALI vastune saMyogarahita anya vastuothI bhina pADavAmAM mAtra tatkAlIna bAhya prayojana siddha kare che, paraMtu te lakSaNa trikALasiddha thaI zakatuM nathI. trikALI asaMyogI vastusvarUpano nirNaya karavA mATe AtmabhUta lakSaNa ja kAryakArI che. asaMyogI tattvanuM jJAna enA vaDe ja thaI zake che. koI paNa vastunuM lakSaNa nizcita karatI vakhate khUba ja sAvadhAnI rAkhavI jarUrI che, kema ke te ja lakSaNa AgaLa jatAM parIkSAno AdhAra bane che. jo lakSaNa sadoSa hoya to te parIkSAmAM pAra UtarI zake nahIM ane te asatya sAbita thAya. je lakSaNa sadoSa hoya tene lakSaNAbhAsa kahevAmAM Ave che. je lakSaNa nirdoSa hoya tene ja lakSaNa kahevAmAM Ave che. lakSyane prasiddha karavA mATe je lakSaNa darzAvavAmAM Ave te lakSaNa traNa doSothI rahita hovuM jarUrI che. te traNa doSa A pramANe che - (1) avyApti doSa - je guNa lakSyanA amuka bhAgamAM vyApta hoya paNa sarvamAM vyApta na hoya, te guNa avyApti doSa sahita hovAthI te lakSaNa banI zakatuM nathI. lakSyanA ekadezamAM rahevAvALA guNane lakSaNa mAnavuM yathArtha nathI, kema ke te avyApti doSa sahita che. jema ke gAyanuM lakSaNa kapila varNa (lAla raMga) kahevuM ayathArtha che, kAraNa ke sarva gAya kapila varNavALI hotI nathI. kapila varNa badhI gAyamAM nathI hoto, tethI avyApti doSanA kAraNe kapila varNa te gAyanuM lakSaNa kahI zakAya nahIM. (2) ativyApti doSa - je guNa lakSyanA sarva bhAgamAM to vyApta hoya, paNa lakSya sivAyanA anya padArthamAM paNa vyApta hoya, te guNa ativyApti doSa sahita hovAthI te lakSaNa banI zakatuM nathI. lakSaNa evuM hovuM joIe je pUrA lakSyamAM to hoya, paraMtu alakSyamAM kaze paNa na hoya. lakSya tathA alakSya bannemAM vyApta hoya to ativyApti doSa Ave che. jema ke gAyanuM lakSaNa zRMgitva (ziMgaDAyuktapaNuM) kahevuM te ayathArtha che, kAraNa ke ziMgaDA jo ke sarva gAyane sadAkALa hoya che, topaNa te mAtra gAyane ja hoya che evuM nathI, bheMsa Adine paNa hoya che. badhI gAyane ziMgaDAM to hoya che, paraMtu gAya sivAyanAM anya pazuone paNa ziMgaDAM hoya che. ahIM gAya lakSya che ane gAya sivAyanAM anya pazuo alakSya che. zigaDAM, lakSya evI gAya tathA alakSya evAM gAya sivAyanAM anya pazuomAM paNa jovA maLe che, tethI A lakSaNa ativyApti doSayukta che. Ama, ativyApti doSanA kAraNe IMgita e gAyanuM lakSaNa kahI zakAya nahIM. (3) asaMbhava doSa - je guNa lakSyamAM saMbhavato ja na hoya, te guNa asaMbhava doSa sahita hovAthI te lakSaNa banI zakatuM nathI. lakSyamAM lakSaNanA asaMbhavapaNAne asaMbhava Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana doSa kahevAya che. jema ke gAyanuM lakSaNa ekazavatva (eka kharIyuktapaNuM) kahevuM te ayathArtha che, kAraNa ke gAyanA dareka pagamAM be kharI hoya che. gAyane ekazaphavatva hovAnI saMbhAvanA paNa nathI, tethI asaMbhava doSanA kAraNe ekazaphavatva e gAyanuM lakSaNa kahI zakAya nahIM. AvA traNa dUSaNathI rahita evuM je potAnA lakSyamAM pUrepUruM saMpUrNapaNe vyApaka hoya te lakSaNa kahevAya che. je guNa je vastuno kahevAto hoya te vastumAM te guNa sarvathA vyApta hoya ane te sivAya anya vastumAM te guNa na saMbhavato hoya to te guNa te vastunuM vyAvartaka (exclusive) lakSaNa kahevAya che, paraMtu te guNa jo te vastumAM sarvatra vyApta na hoya athavA to te vastumAM sarvavyApta hovA chatAM bIjI vastumAM paNa alpAMze athavA sarvIze vyApta hoya to te guNa te vastunuM vyAvartaka lakSaNa kahI zakAya nahIM; tethI gAyanuM lakSaNa kapila varNa, zRMgitva ke ekazaphavatva kahI zakAya nahIM. gAyanuM lakSaNa sAsnA (gaLAnI godaDI) che, kAraNa ke A guNa uparyukta traNe doSothI rahita che. sAsnA dareka gAyane sadAkALa hoya che, koI gAyamAM na hoya ema banI zake ja nahIM; temaja e sAsnA bheMsa Adi pazuone hotI nathI, mATe sAsnA e gAyanuM lakSaNa che. Ama, lakSa karAvanAruM asAdhAraNa guNarUpa je hoya te lakSaNa kahevAya che. pratyeka dravyamAM traNe dUSaNothI rahita, spaSTa, viziSTa lakSaNa hoya ja che, jenA vaDe te dravya prasiddha thAya che. AtmadravyanuM viziSTa lakSaNa jJAna che, jenA vaDe AtmadravyanI prasiddhi thAya che. jJAnarUpI lakSaNanI prasiddhithI lakSya evA AtmAnI prasiddhi thAya che. adhyAtmazAstromAM AtmAnA anaMta guNamAMthI ghaNA guNonuM nirUpaNa thayuM che, paraMtu AtmAnI oLakhANa karavA te sarva guNono AdhAra laI zakAto nathI. AtmAnI oLakhANa mAtra jJAna guNa dvArA ja thaI zake che. jJAna guNa dvArA AtmasvabhAva oLakhAya che. jJAna guNa dvArA AtmasvabhAvanuM grahaNa thAya che. AtmAnA anaMta trikALI guNomAMthI jJAna guNane judo tAravavAmAM Ave che, kAraNa ke jJAna te sarva guNomAM eka viziSTa guNa che. jJAna e AtmAnuM lakSaNa che. jJAnane AtmAnuM lakSaNa mAnavAmAM bAdha nathI, kema ke temAM avyApti Adi traNa doSamAMno eka paNa doSa nathI. jJAna e avyApti, ativyApti ane asaMbhava doSothI rahita evuM AtmAnuM lakSaNa che. te A pramANe - (1) avyApti doSa - jJAna guNa sarva AtmAmAM dareka kSaNe vyApta che. saMsArI jIvanI pratyeka avasthAmAM jJAna guNa dravyadaLamAM paripUrNa hoya che ane paryAyamAM nyUnAdhika hoya che. saMsArI jIvamAM jJAna guNa dravyadaLamAM tenA pUrNa svarUpe vidyamAna hoya che ane Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 99 vartamAna dazAmAM apUrNapaNe vidyamAna hoya che. kevaLI bhagavaMtone to paryAyamAM paNa pUrNa jJAna pragaTyuM hoya che. jIva game te gatimAM jAya te jJAnarahita kyAre paNa hoto nathI. karmonuM gADha AvaraNa hoya topaNa thoDA aMze to jJAna pragaTa hoya ja che. nigodanA jIvone paNa paryAyamAM akSaranA anaMtamA bhAga jeTaluM jJAna pragaTa hoya che. AnA uparathI phalita thAya che ke jIvanI koI paNa paryAya jJAna vinAnI hotI nathI. jIvanI sarva avasthAomAM tenI vidyamAnatA anubhavI zakAya che, tethI jJAna guNa avyApti doSarahita che ane eTale tenA vaDe AtmAnI oLakhANa thaI zake che. jo jIvanuM lakSaNa 'rAga' kahevAmAM Ave to te mithyA Thare, kAraNa ke rAga AtmAnI koI avasthAmAM hoya che to koI avasthAmAM nathI hoto. jo ke AtmA sivAya anya koI dravyamAM te hoto nathI, chatAM sarva AtmAmAM sarva kALe te hoto nathI. kevaLI bhagavaMtomAM rAga hoto nathI. rAgane AtmAnuM lakSaNa mAnavAmAM Ave to arihaMta ane siddhone anAtmA mAnavA paDe, kAraNa ke temanAmAM rAga nathI. lakSaNa sarva lakSyamAM hovuM joIe, paraMtu rAga sarva AtmAmAM hoto nathI. rAgamAM avyApti doSa che, tethI AtmA lakSya che ane rAma lakSaNa che ema mAnavuM barAbara nathI. Ama, rAgane AtmAnuM lakSaNa mAnavAmAM AvyApti doSa rahelo che. (2) ativyApti doSa - jJAna guNa sarva AtmadravyamAM vyApta hoya che ane pudgalAdi dravyomAM te prApta thato nathI. jJAna guNa mAtra AtmAmAM ja hoya che, anya koI paNa dravyamAM nathI hoto, tethI jJAna guNa te ativyApti doSarahita che. jo jIvanuM lakSaNa amUrtatA' mAnavAmAM Ave to te mithyA kare, kAraNa ke amUrtatA lakSaNa AtmAmAM to che ja, paraMtu te uparAMta dharma, adharma, AkAza ane kALamAM paNa amUrtatva lakSaNa raheluM che. mUrti to ekamAtra pudgaladravya ja che. je amUrtika hoya te AtmA che' e sAcuM nathI, kema ke badhA ja AtmA amUrtika hovAthI jo ke temAM avyApti doSa nathI, paraMtu dharma, adharma, AkAza ane kALa dravya paNa amUrtika hovAthI amUrtikane AtmAnuM lakSaNa mAnatAM temAM ativyApti doSa Ave che. amUrtatva lakSaNa mAnatAM ekalo AtmA ja lakSyarUpe grahaNa thato nathI, paraMtu alakSya evA dharmAstikAyAdi acetana dravyomAM paNa amUrtatva raheluM hovAthI te dravyo paNa grahaNa thAya che. Ama, amUrtatAne AtmAnuM lakSaNa mAnavAmAM ativyApti doSa rahelo che. (3) asaMbhava doSa - jJAna guNa sarva AtmadravyamAM, tenI sarva avasthAomAM avazya prApta thAya che, tethI jJAna guNa asaMbhava doSarahita che. jo jIvanuM lakSaNa 'jaDatva' athavA 'mUrtatva' mAnavAmAM Ave to te mithyA kare, kAraNa ke AtmA kadI paNa jaDa athavA mUrta hoto nathI. jaDa hoya te AtmA athavA mUrta hoya te AtmA ema kahevuM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1OO 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana barAbara nathI, kema ke AtmAmAM jaDatva ke mUrtitva hovuM saMbhavita ja nathI. jJAnane AtmAnuM lakSaNa mAnavAthI emAM asaMbhava doSa Avato nathI. jaDatva ke mUrtitvane AtmAnuM lakSaNa mAnavAthI emAM asaMbhava doSa Ave che. Ama, jaDatva ke mUrtitvane AtmAnuM lakSaNa mAnavAmAM asaMbhava doSa rahelo che. A pramANe rAga, amUrtatA, jaDatva Adine AtmAnAM lakSaNa gaNavAmAM Ave to te doSayukta che. AtmAnuM lakSaNa jJAna gaNatAM uparokta traNe doSonuM nivAraNa thaIne lakSya evo AtmA rahaNa thAya che. jJAnamAM nathI AvyApti doSa, kema ke jJAna badhA ja AtmAmAM hoya che; nathI ativyApti doSa, kema ke jJAna AtmA sivAya koI paNa dravyamAM hotuM nathI; nathI asaMbhava doSa, kema ke badhA AtmAmAM jJAna to spaSTa jovAmAM Ave che. jJAna sarva AtmAmAM, tenI sarva avasthAomAM prApta thAya che ane anAtmAmAM kadI paNa prApta thatuM nathI. AtmA sadAjJAnavaMta, padArthono bodha karanAra upayogasvabhAvI che. jJAna lakSaNathI ja AtmA bIjAM dravyothI judo paDe che. upayoga e ja AtmAne sarvathI juduM pADanAruM asAdhAraNa lakSaNa che. AtmA e lakSya che ane upayoga e tenuM lakSaNa. upayoga AtmAnuM yathArtha lakSaNa che. 1 zrI manasukharAma sUryarAma tripAThIne lakhelA patramAM zrImad caitanyAtmaka AtmAnA A lakSaNa viSe prakAza pADe che ke - caitanya' ane "jaDa" e be oLakhavAne mATe te banne vacce je bhinna dharma che te prathama oLakhAvo joIe; ane te bhinna dharmamAM paNa mukhya bhinna dharma je oLakhavAno che te A che ke, "caitanyamAM "upayoga' (koI paNa vastuno je vaDe bodha thAya te vastu) rahyo che ane jaDamAM te nathI. ahIM kadApi Ama koI nirNaya karavA icche ke, "jaDa"mAM "zabda", "sparza', "rUpa', 'rasa' ane "gaMdha' e zaktio rahI che; ane caitanyamAM te nathI; paNa e bhinnatA AkAzanI apekSA letAM na samajAya tevI che, kAraNa tevA keTalAka guNo AkAzamAM paNa rahyA che; jevA ke; niraMjana, nirAkAra, arUpI i, te te AtmAnI sadaza gaNI zakAya; kAraNa bhinna dharma nA rahyA, paraMtu bhinna dharma "upayoga' nAmano AgaLa kahelo guNa te darzAve che; ane pachIthI jaDa caitanyanuM svarUpa samajavuM sugama paDe che.' AtmA upayogasvabhAvI che. te padArthane jue-jANe che. AtmAnuM lakSaNa jovuMjANavuM che, jyAre deha joI-jANI zakato nathI. jJAna e AtmAnuM lakSaNa che ane 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 2, sUtra 8 "upayogo kSaUTF I' 2- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.190 (patrAMka-64) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-49 101 sparza, rasa, gaMdha ane varNa e pudgalAtmaka dehanAM lakSaNo che. jJAna sarva AtmAmAM vidyamAna che, jyAre rUpIpaNuM sarva pudgalAtmaka dehamAM vidyamAna che. AtmAmAM rUpIpaNuM nathI ane dehamAM jJAna nathI. AtmA arUpI jJAyakatattva che, jyAre deha rUpI, jaDasvabhAvI skaMdha che. AtmA arUpI padArtha hovAthI indriyagocara nathI ane deha rUpI padArtha hovAthI indriyagocara che. A pramANe AtmA ane deha banenAM lakSaNa judAM judAM che. AtmA kyAre paNa dehanA lakSaNarUpe thato nathI ane deha kyAre paNa AtmAnA lakSaNarUpe thato nathI. potapotAnAM viziSTa lakSaNa vaDe AtmA ane deha bhinna bhinna oLakhAya che. jIvane dehAdhyAsa thaI gayo che, tethI dehathI potAnuM judApaNuM tene bhAsatuM nathI, paraMtu lakSaNanI vicAraNA karatAM jaNAya che ke AtmA ane dehanAM lakSaNo ekabIjAthI judAM che. jenAM lakSaNo bhinna hoya te eka hoI zake ja nahIM. pragaTa lakSaNothI AtmA ane dehanI bhinnatAnuM bhAna thAya che. lakSaNa dvArA AtmasvabhAvano nirNaya thAya che. AtmAne jANavAnI vidhi batAvatAM brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che ke - AtmA zAthI jaNAya? vicArapUrvaka bheda pADavAthI. agni hoya te cIpiyAthI pakaDAya tema AtmA oLakhavA tenAM lakSaNo vicAre; jJAna darzana rUpa te ja AtmA. tene bIjA vibhAvo, icchAo, saMkalpa vikalpa AdithI judo pADe. buddhirUpI chINIthI jaDa cetananAM lakSaNa judAM judAM vicAre. badhAmAM jANanAra jonAra judo che, te AtmA che." koI paNa vastunuM jJAna tenA lakSaNa dvArA thAya che, tethI deha ane AtmAnuM yathArtha jJAna karavA tenAM lakSaNo jANavAM joIe. jo tema na karavAmAM Ave to ekane badale bIjuM grahaNa thAya, manAya. mIThAnA gAMgaDA ane sAkaranA gAMgaDA sarakhA AkAranA ane sarakhA raMganA hovAthI bhUla thavAnI saMbhAvanA che, paNa te bannenA svAdamAM bheda che. svAdanI parIkSA karavAmAM Ave to bhUla thatI nathI; tema deha pudgalaparamANuonA saMyogarUpa che, tethI pudgalanA guNo sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi jyAM jaNAya tyAM arUpI, asaMyogI evo AtmA na hoya ema parIkSA karavAthI deha deharUpe jaNAya che; ane AtmAnuM lakSaNa jJAna che, tethI jJAna jyAM hoya tyAM AtmA manAya che. A rIte parIkSA karavAthI viparIta mAnyatArUpa bhUla TaLe che. AtmA ane dehanAM lakSaNono vicAra karavAthI bhUla bhAMge che. jene dehano paricaya che paraMtu AtmAnI oLakhANa nathI tene, te bannenAM lakSaNa dvArA bannenA alaga svataMtra svabhAvano khyAla Ave, temaja svabhAvanI bhinnatA kAyama rahIne paNa 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, Atmasiddhi vivecana', bIjI AvRtti, pR. 36-37 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kaI rIte te banne vacce saMyoga saMbaMdha hoya che teno khyAla Ave to tenI bhUla bhAMge. te potAne jJAyaka tarIke svIkAre ane dehane parazeya tarIke alaga khyAlamAM le ane banne vacce tAdAbhya saMbaMdha na sthApatAM saMyoga saMbaMdha sthApe to anAdinA doSano abhAva thAya che. jJAna lakSaNa dvArA AtmAnI oLakhANa thatAM, svarUpa sAthenA tadrupa saMbaMdha ane deha sAthenA atUpa saMbaMdhanI oLakha thatAM tenI anAdi bhAMti tUTe che. potAnA jJAna lakSaNa vaDe AtmAne jANavo joIe. potAnuM jJAna lakSaNa vartamAnamAM pragaTa che. te lakSaNathI lakSyabhUta evA potAnA sAcA svarUpane samajavuM joIe. jJAna lakSaNa dvArA AtmArUpI lakSyanI oLakhANa karI deharUpI alakSyathI bhinnatA sAdhavI joIe. jJAna lakSaNathI AtmAnI oLakhANa thAya to jarUra bhedajJAna thaI zake che. jJAna lakSaNa dvArA AtmAne oLakhIne bhedajJAna karavuM e ja prayojanabhUta che. jJAna lakSaNa dvArA AtmAne oLakhIne bhedajJAna karatAM dehAdhyAsa TaLe che. Ama, dehAdhyAsanA kAraNe AtmA ane deha ekarUpa bhAse che, paNa te mithyA che; kAraNa ke pragaTa lakSaNabhedathI AtmA ane deha pragaTa bhinna jaNAya che. A ja vAtane have pachInI gAthAmAM dRSTAMta vaDe samajAvyA pachI, ziSyanI pRthaka pRthaka dalIlonuM samAdhAna karI, AtmA svataMtra astitva dharAvatI cetana vastu che ema zrIguru siddha karI Apaze. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha ja eka; moha mahA mada ghenathI, e moTo aviveka. e aviveka vaDe kahe, AtmA deha samAna; jema madirA kephathI, thAya ghaNuM bebhAna. jIva zarIranI ekatA, mohe manAya tema; paNa te banne bhinna che, tela tilothI jema. sadaguru jJAna hRdaya viSe, jaDa cetananuM jJAna; samajAye judA judA, pragaTa lakSaNe bhAna.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 225 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 193-196) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 50 t`n nainecchaath, hechtaahn+, yeol ) taa (6) e eu maacchngdiiecch. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 50 artha gAthA 49mAM zrIgurue ziSyane kahyuM ke dehAdhyAsanA kAraNe deha ja AtmAbhUmikA 2] rUpa bhAse che, paraMtu te banne vastuo taddana bhinna che, kAraNa ke bannenAM lakSaNo bhinna bhinna che. Ama, AtmA eka svataMtra astitva dharAvato padArtha che ema batAvI, te ja nizcayane punaH daDha karAvavA mATe te ja gAthAnA prathama traNa caraNanI punarukti karI, e siddhAMtane eka samartha daSTAMtathI spaSTa karatAM zrIguru kahe che - bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; gAthA paNa te banne bhinna che, jema asi ne myAna." (50) anAdikALathI ajJAnane lIdhe dehanA paricayathI deha ja AtmA bhAsyo che; athavA deha jevo AtmA bhAsyo che; paNa jema taravAra ne myAna, myAnarUpa lAgatAM chatAM banne judAM judAM che, tema AtmA ane deha banne judA judA che. (50) dehAtmabuddhinA mahAdoSathI thatI hAnino spaSTa khyAla ApavA zrIguru (nAvAya] punarukti dvArA te doSanI gaMbhIratA pratye ziSyanuM lakSa dore che. ziSyanA hRdayamAM A vAta sacoTatAthI UtarI jAya ane e bhUlanA nAza pratye tenI samagra cittavRtti ekAgra thAya te arthe zrIguru upadeze che ke dehAdhyAsanA kAraNe deha ane AtmA vacceno bheda lakSamAM Avato nathI. te banne ekarUpa bhAse che, paNa te banne myAna ane talavAranI jema spaSTa judA che. talavAra ane myAna bAhya dRSTithI mAnarUpa jaNAvA chatAM judAM judAM che, tema AtmA ane deha deharUpe jaNAvA chatAM taddana bhinna che. talavAra je kAma karI zake che te myAna karI zakatuM nathI ane myAna je kAma karI zake te talavAra karI zakatI nathI. jema myAna ane talavAra ane bhinna che, tema deha ane AtmA tenA lakSaNabhede spaSTapaNe bhinna che. myAnamAM varSo paryata talavAra rahevA chatAM talavAra myAnarUpa thaI jatI nathI, tema anAdithI dehanA saMyogamAM rahevA chatAM paNa AtmA deharUpa thaI gayo nathI. traNe kALa te banne bhinna ja rahe che. - anAdi kALanA dehAdhyAsanA kAraNe ajJAnI jIvane deha ane AtmA vizeSArtha | ekarUpa bhAse che, paNa te bane bhinna che. jIvane te banne ekarUpa ja Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/6 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana lAge che, paraMtu deha ane AtmA saMyoganA kAraNe ekarUpa dekhAtA hovA chatAM te banne kadI paNa eka thayA nathI. AtmA je dehane dhAraNa kare che, e dehathI te abhinna jaNAto hovA chatAM paNa vAstavamAM AtmA ane deha bhinna bhinna che. deha e AtmAne rahevA mATenuM ghara che. AtmA dehamAM rahe che, paraMtu te kyAre paNa deharUpa thato nathI. AtmA dehathI judo ne judo ja che. deha jaDa paramANuono pUMja che. kSaNe kSaNe paramANuo temAM bhaLe che ane chUTAM paDe che, paNa tenA kAraNe AtmAmAM koI paNa prakAranI vadha-ghaTa thatI nathI. pudgalanA piMDathI caitanyapiMDa tadana judo che. kapaDAM ane dehano jevo saMbaMdha che, tevo saMbaMdha deha ane AtmAno che. jema deha ane vastra ekameka jevAM bhAse che, paNa vAstavamAM judAM che; tema AtmA ane deha paNa bhinna che. vastra meluM thatAM, phATI jatAM ke nAza pAmatAM deha melo thato nathI, phATI jato nathI ke nAza pAmato nathI; tema deha melo thAya, cirAya ke nAza pAme to AtmA melo thato nathI, cirAto nathI ke nAza pAmato nathI. dehanI jIrNatAthI ke vinAzathI AtmA jIrNa ke vinaSTa thato nathI. jema koI buddhimAna manuSya lAla vastrathI dehane lAla mAnato nathI, tema jJAnI deha lAla hovAthI AtmAne lAla mAnatA nathI. jema koI buddhimAna manuSya vastra jIrNa thavAthI dehane jIrNa thayelo mAnato nathI, tema jJAnI dehanI jIrNatAthI AtmAne jIrNa thayelo mAnatA nathI. jema koI buddhimAna manuSya vastranAzathI dehano nAza mAnato nathI, tema jJAnI paNa dehanA nAzathI AtmAno nAza mAnatA nathI. jema koI buddhimAna manuSya vastrane dehathI bhinna mAne che, tema jJAnI dehane AtmAthI judo mAne che. 1 jJAnI dehanA dharmone AtmAnA dharmo mAnatA nathI, kAraNa ke deha ane AtmAnAM lakSaNa judAM judAM che. AtmAnuM lakSaNa jANapaNuM che, jyAre deha to jANapaNArahita che, jaDa che, paugalika che. mRta dehane jotAM pratyakSa samajAya che ke maDaduM paDI rahyuM che ane 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 2, gAthA 178-181 'ratteM vatthe jema buhu dehu Na maNNai rattu / dehiM rattiM NANi taha~ appu Na maNNai rattu / / jiNNi vatthiM jema baha deha Na maNNai jiNNa / dehiM jiNNi NANi taha~ appu Na maNNai jiNNu / / vatthu paNaTTai jema buhu dehu Na maNNai NaTu / NaThe dehe NANi taha~ appu Na maNNai NaTu / / bhiNNau vatthu ji jema jiya dehaha~ maNNai NANi / deha vi bhiNNau~ NANi taha~ appaha~ maNNai jANi / / ' Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa0 107 jANanAro temAMthI nIkaLI anyatra cAlyo gayo che. deha to acetana che, temAM jANavAnI zakti nathI. jANavAnI zaktivALo caitanya AtmA dehanA mAdhyamathI AMkha, kAna, nAka, jIbha ane cAmaDI vaDe bahAranA padArthone jANe che. AtmA cetana che, deha jaDa che. AtmA arUpI che, deha rUpI che. AtmA jJAna lakSaNathI lakSita che ane deha spardhAdi lakSaNathI lakSita che. bannenAM lakSaNo judAM che ane spaSTa anubhavamAM Ave che. AtmA dehamAM che ane deha jeTalo che, eTale ke dehapramANa che. jema ghaDAmAM raheluM pANI ghaDAkAre hovA chatAM ghaDAthI juduM che, tema dehamAM birAjamAna AtmA dehAkAre hovA chatAM dethI bhinna che ane lakSaNabhede pragaTa bhinna jaNAya che. Ama, pragaTa lakSaNothI te banne bhinna hovA chatAM anAdi kALanI mithyA daSTinA kAraNe deha ane AtmAno bheda lakSamAM Avato nathI. jIva ajJAnanA kAraNe potAne deharUpa ja mAne che. A abhiprAyanI bhUla che, arthAt mithyAtva che ane mithyAtva e sauthI moTAmAM moTuM pApa che. 'deha te huM chuM' ema bhAsatAM dehanI kriyA huM karuM chuM' evuM jIvane lAge che. deha AtmAthI judo hovA chatAM te ema mAne che ke dehanAM kAma huM karuM chuM.' deha ane potAmAM ekatA bhAsatI hovAthI deha saMbaMdhI vastuomAM tene mArApaNuM thAya che. parapadArtho kyAre paNa AtmAnA thaI zakatA nathI, chatAM te ene potAnA jANe che. te dehane anukULa sAmagrImAM rAga kare che ane pratikULa sAmagrImAM veSa kare che. jyAre anukULa saMyoga maLe che tyAre sukha mAnIne te rAjI thaI jAya che, rAgamAM layalIna thaI jAya che ane jyAre teno viyoga thAya che tyAre te saMtApa kare che, zokamAM tallIna thaI jAya che. bAhya saMyogothI ja potAne sukhI-du:khI mAnIne, temAM ja rAgadveSa karI te duHkhI thAya che. Ama, 'huM deha chuM' nI deDha mAnyatA ja rAga-dveSarUpa vRkSanI jaDa che, saMsAraduHkhanuM mULa che. saMsAraduHkhanuM mULa kAraNa dehamAM AtmAnI bhAMti rAkhavI te ja che. tethI ja AcAryazrI pUjyapAdasvAmI 'samAdhitaMtra'mAM kahe che ke he jIva! A jaDa dehamAM Atmabuddhi karavI te saMsAraduHkhanuM mULa kAraNa che, mATe dehamAM AtmapaNAnI mithyA kalpanA choDIne bAhya viSayo taraphanI pravRtti roka ane aMtaramAM - caitanyasvarUpamAM praveza kara.'1 jJAnasvarUpI AtmA sivAya bAhya saMyogothI potAne je ThIka-aThIka mAne che te bahirAtmA che. te bahAramAM ja potAnuM astitva mAne che. potAnA dehathI bhinna evA 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 15 'mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyaktvanAM pravizedantarbahiravyApRtendriyaH / / ' Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana caitanyanA astitvane te jANato nathI. 'deha te ja huM ane dehanA saMbaMdhI te badhA mArA saMbaMdhI' evo daDha abhiprAya tene ghUMTAI gayo che, eTale te paramAM mamabuddhi karI duHkhI thAya che. dehAdhyAsanA sadbhAvamAM tenuM sarva pariNamana viparIta thAya che ane te vyAkuLatAnuM vedana kare che, mATe jIve dehAtmabuddhi choDavI joIe. AtmAmAM ahaMbuddhi karavI joIe ane dehamAM karelI ahebuddhi choDavI joIe. te arthe tattvanuM svarUpa samyapaNe samajavA yogya che. jIvanI bhUla sudhAravA mATe AtmA ane deha bannenA svabhAvanuM vizleSaNa jarUrI che. AtmA ane dehano viziSTa saMbaMdha hovA chatAM AtmA ane deha bane svabhAvathI sadA mATe atyaMta bhinna rahelA che te nirNaya khUba ja agatyano che. jIve bannenA svabhAvanI bhinnatA khyAlamAM levI joIe. be svabhAva kyAre paNa eka thayA nathI ane eka thaI zakatA paNa nathI e siddhAMta samajIne svIkAravo joIe. ghauM, cokhA vagere anAja photarA sahita ja Uge che, chatAM photarAne kADhIne te anAjano upayoga karavAmAM Ave che; tema AtmA anAdithI deha sAthe saMyogI bhAvathI joDAyelo che, te chatAM paNa svabhAvanI bhinnatA evI ne evI salAmata ja rahe che teno nizcaya karIne svabhAvadRSTi vaDe AtmAne dehathI judo pADavAno che. yathArtha vastusvarUpa lakSamAM AvatAM jIvanI bhAMti nirmULa thAya che ane banne dravya yathArthapaNe bhAse che. zrImad lakhe che - bhramamAM pUrvane pazcima ane pazcimane pUrva mAnyA chatAM pUrva te pUrva ane pazcima te pazcima dizA ja hatI, mAtra bhramathI viparIta bhAsatuM hatuM, tema ajJAnamAM paNa deha te deha ane AtmA te AtmA ja chatAM tema bhAsatA nathI e viparIta bhAsavuM che. te yathArtha samajAye, bhrama nivRtta thavAthI deha deha ja bhAse che, ane AtmA AtmA ja bhAse che; ane jANavArUpa svabhAva viparItapaNAne bhajato hato te samyakapaNAne bhaje che." deha pudgalaparamANuonA saMyogarUpa hovAthI jaDa che ane pote jJAnaguNavALo AtmA che ema bhedajJAnano niraMtara abhyAsa karatAM dehAdhyAsa nAza pAme che ane Atmatattvano pratyakSa anubhava thAya che. bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajI 'tattvajJAnataraMgiNI'mAM kahe che ke suvarNa pASANamAMthI jema suvarNane, malina vastramAMthI jema svaccha vastrane, trAMburUpe Adi dhAtuonA mizraNamAMthI jema suvarNane, tapelA loDhAmAMthI jema agnine, kAdavamAMthI jema pANIne, morapIMchamAMthI jema kAmane, talamAMthI jema telane, trAMbA Adi dhAtuomAMthI jema cAMdIne, dUdhamAMthI jema pANIne ke ghIne - judA judA upAyo vaDe jema darekane judA karI zakAya che; tema dehathI AtmAne judo karavAno, jANavAno, anubhavavAno eka, ananya ane acUka upAya bhedajJAna che. e bhedajJAna vaDe bhedajJAnI 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.598 (patrAMka-770) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pI 109 puruSa potAnA AtmAne deha Adi sarva parathI bhinna jANI, sAkSAt anubhavI, parama Atmika sukhane AsvAde che.' 'huM AtmA chuM ane deha to para che, te koI divasa mAro thato nathI' ema ciMtavana karavuM ghaTe che. "A arUpI jJAyakatattva te huM chuM' ema jJAyakanI bhinna sattA sthApavI ghaTe che ane tenuM svataMtra astitva vAraMvAra bhAvavuM ghaTe che. deha ane AtmA banne judA judA che evI bhedajJAnanI bhAvanA daDha karavA, zrImade A gAthAmAM myAna ane talavAranuM udAharaNa ApyuM che. myAnamAM talavAra hovA chatAM jonArane mAtra myAna ja dekhAya che, talavAra dekhAtI nathI; paraMtu talavAra ane myAna bannenuM astitva juduM juduM che. jema talavAra ane myAna bAhya dRSTie myAnarUpa jaNAvA chatAM judAM che, tema deha ane AtmA bAhya daSTie deharUpe jaNAvA chatAM bhinna ja che. koI ajJAnatAthI myAnane ja talavAra samajI bese che, tema anAdi kALanA dehAdhyAsathI jIvane deha ane AtmAmAM ekAtmatA bhAse che, paraMtu AtmAnuM dehathI svataMtra astitva che emAM koI saMdeha nathI. AcAryazrI amRtacaMdradeva 'samayasArakalaza'mAM pharamAve che ke jema sonAnA myAnamAM rahelI talavAra vyavahArathI sonAnI kahevAya, paraMtu tene bahAra kADhatAM loko khyAnane sonAnuM jue che, koI rIte paNa talavArane sonAnI thayelI jotA nathI; tema varNAdi sarva eka pudgalanI ja banAvaTa hovAthI te pudgalarUpa ja che, AtmArUpa nathI. AtmA to sarvathI judo vijJAnaghana che ema jANo, 2 sonAnI myAnanA kAraNe loko talavAra sonAnI kahe che. talavAra lokhaMDanI che ane talavAranuM myAna sonAnuM che. sonAnA khyAnanA saMyoganA kAraNe vacanavyavahArathI sonAnI talavAra kahevAya che, paNa kharekhara to talavAra lokhaMDanI ja che ane mAtra 1- juo : bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajIracita, 'tattvajJAnataraMgiNI' , adhyAya 8, zloka 2 'svarNaM pASANasUtAdvasanamiva malAttAmrarUpyAdi hemno vA lohAdagnirikSo rasa iha jalavatkardamAtkekipakSAta tAmaM tailaM tilAdeH rajatamiva kilopAyatastAmramukhyAta dugdhAnnIraM ghRtaM ca kriyata iva pRthaka jJAninAtmA zarIrAt / / ' 2- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'samayasArakalaza', kalaza 38, 39 'nirvaya'te yena yadatra kiMcit tadeva tatsyAnna kathaM ca nAnyat / rUkmeNa nirvRttamihAsikozaM pazyati rUkmaM na kathaMcanAsim / / varNAdi sAmagryamidaM vidaMtu nirmANamekasya hi pudgalasya / tato'stvidaM pudagala eva nAtmA yataH sa vijJAnaghanastato'nyaH / / ' Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana myAna ja sonAnuM che. tema pudgalamaya dehanA saMyoga saMbaMdhanA kAraNe vacanavyavahAramAM AtmA deharUpa kahevAya che. dehAdhyAsathI AtmA deha samAna bhAse, paNa tattvadaSTithI jotAM deha pudgalamaya che, AtmA cetanamaya che. A siddhAMtane saraLa bhASAmAM varNavatAM paMDita zrI banArasIdAsajI 'samayasAranATaka nA ajIva dvAramAM lakhe che - 'vadi no , na pAna saMyoga | nyArau nirakhata myAnasoM, loha kaheM saba loga / / ' suvarNamyAnanA saMyoge talavAra paNa suvarNanI kahevAtI hoya che, paNa talavAra to lokhaMDanI che. sonAnA myAnamAM rahevA chatAM paNa te sonAnI thaI jatI nathI, arthAtu te talavArapaNuM choDI myAnarUpa banI jatI nathI. jyAre tene mAnathI alaga karIne jovAmAM Ave che tyAre sarva loka tene lokhaMDanI ja kahe che. Ama, dehAdhyAsanA kAraNe AtmA deha samAna jaNAya che, paNa te banne myAna ane talavAranI jema bhinna che. myAnamAMthI talavAra bahAra kADhI jema te banne padArthonI bhinnatA siddha karI zakAya che, tema pudgalamaya dehathI judA evA caitanyamaya AtmAne jJAnIpuruSo lakSaNa dvArA siddha karI Ape che. zrImade myAna ane talavAranA daSTAMte dehathI bhinna AtmAnuM svataMtra astitva atyaMta saraLa rIte siddha karI batAvyuM che. myAna ane talavAranA dRSTAMta vaDe deha ane AtmAnI bhinnatA darzAvavAnI sAthe sAthe zrImano hetu AtmAne dehapramANa batAvavAno paNa hoI zake, jaina darzana anusAra AtmA dehathI bhinna che, dehanA AkAre rahelo che ane deha jevaDo che. AtmA dehanA parimANa anusAra temAM vyApIne rahe che. pArAgamaNi jo dUdhamAM nAkhavAmAM Ave to dUdhanA parimANa jeTalo ja teno prakAza prasare che, tevI ja rIte AtmA je dehamAM rahe che te dehapramANa te rahe che. jeTalo deha dhAraNa karyo hoya teTalAmAM AtmA potAnA pradezone prasArIne rahe che. AtmA asaMkhyAta pradezapramANa che. aMdarAjalokasvarUpa AkAzanA jeTalA pradezo che, teTalA ja AtmAnA pradezo che. paraMtu AtmAmAM eka viziSTa guNa che - saMkocavikAsazIlatAno. jainamata anusAra AtmA saMkoca-vikAsazIla guNadhArI che. AtmAno saMkoca ane vistAra dehapramANa thAya che. AtmAnA pradezo saMkocazIla ane vistArazIla 1- paMDita zrI banArasIdAsajIkRta, 'samayasAranATaka', ajIvadhAra, dohA 7 2- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'paMcAstikAya', gAthA 33 'jaha paumarAyarayaNaM khittaM khIre pabhAsayadi khIraM / taha dehI dehattho sadehamittaM pabhAsayadi / / ' Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa0 111 svabhAvavALA hovAthI jIva nAnA-moTA deha pramANe svadehapramANa thAya che. jo deha nAno kIDI jevo maLe to AtmA saMkocAIne eTalA nAnA dehamAM ja rahe che ane jo deha kIDI karatAM moTo - maMkoDAno, vAMdAno, bakarIno, ghoDAno, UMTano ke hAthIno maLe to AtmA phelAIne eTalA dehamAM rahe che. je vakhate jIvane jeTalo deha maLe, te vakhate jIva teTalA vistAramAM rahe che. keTalo saMkoca ane vikAsa thAya teno AdhAra jIvane maLelA deha upara che.' AtmAnA saMkoca-vikAsanA guNane samajAvavA mATe AcAryazrI umAsvAtijIe zrI tattvArthAdhigama sUtramAM Atmapradezane dIpakanI upamA ApI che. eka nAnA DabbAmAM jyAre dIpakane mUkavAmAM Ave che tyAre teno prakAza DabbA pUrato ja prasare che. te ja dIpaka jyAre kuMDImAM mUkavAmAM Ave tyAre teno prakAza teTalI jagyAmAM vyApIne rahe che. te dIpakane jyAre eka oraDImAM mUkavAmAM Ave tyAre dIpaka te oraDIne prakAzita kare che ane jo tene moTA oraDAmAM rAkhavAmAM Ave tyAre teno prakAza te AkhA oraDAmAM prasarIne rahe che. kramazaH badhAM ja sthAno moTAM moTAM che, paNa te darekamAM rAkhelo dIpaka to e ne e ja che; paraMtu jema jema kSetra moTuM thatuM jAya che, tema tema dIpakano prakAza paNa vadhu ne vadhu kSetramAM prasarato jAya che. dIpakanA prakAzane jeTaluM kSetra maLe teTalA pramANamAM te prasarIne rahe che. jema dIpakano prakAza ene jeTaluM kSetraphaLa maLe che teTalAmAM rahe che, tema AtmA paNa jeTalA parimANano deha maLe che teTalAmAM rahe che. je vakhate je deha maLyo, te vakhate AtmA te dehanA vistAramAM Atmapradezone dIpakanA prakAzanI jema prasArIne rahe che. jIva paNa dIvAnA prakAzanI jema saMkocazIla ane vikAsazIla che. mATe jIva jyAre nAno-moTo deha dhAraNa kare che tyAre dehanA parimANa pramANe saMkocAya che ane vistare che. AtmA je dehamAM hoya che, te dehamAM pUrNapaNe vyApta thaIne rahe che. te deha jema jema vadhato jAya che, lAMbo-jADo thato jAya che, tema tema AtmA paNa dehapramANa vistarato jAya che ane deha pramANe eno AkAra banAvato jAya che. deha jema jema moTo thato jAya che, tema tema AtmA paNa vistarato jAya che. Atmapradezo dehamAM dIvAnA prakAzanI jema prasarelA rahe che. rabarane khUba vadhAre kheMcavAmAM Ave to tenA 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda svAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 5, mULa sUtra 8nI TIkA 'jIvastAvatpradezo'pi san saMharaNavisarpaNasvabhAvatvAta karmanivartitaM zarIramaNu mahadvA'dhitiSThastAvadavagAhya vrtte| 2- jao : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 5, sUtra 16, 'pradezasaMhAra-visargAbhyA-pradIpavat / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana TukaDA thaI jAya che, paraMtu AtmA khUba moTA dehamAM jAya ane bahu vistAra pAme topaNa tenA TukaDA thatA nathI. AtmAnI zakti cauda rAjaloka paryata vyApta thaI zakavAne yogya che, tethI game teTalA moTA dehamAM vyApta thavA chatAM paNa tenA TukaDA nathI thatA. te khaMDita thato nathI. hAthInA dehamAM rahevAvALo AtmA jyAre kIDInA dehamAM praveza kare che tyAre saMkocAI jAya che, paNa te khaMDita thaIne nAno nathI banato. eka vastranI ghaDI karIne ene nAnuM banAvIe to e vastrano 'saMkoca' karyo kahevAya che ane tene phADIne nAnuM banAvIe to enuM khaMDana' karyuM kahevAya che. saMkoca' ane khaMDana'no A pharaka lakSamAM rAkhavAthI AtmAnA saMkoca-vikAsa guNa ane akhaMDa guNa samajAya che. dehAnusAra AtmAnuM parimANa vadhe athavA ghaTe che, paraMtu AtmAnI vRddhi ke kSaya kyAre paNa thatAM nathI. je pramANe dIpaka nAnI oraDImAM mUkyo hoya to teno prakAza te oraDImAM ja prasare che ane tene ja moTA divAnakhAnAmAM mUkyo hoya to teno prakAza divAnakhAnA jeTalo prasare che, paraMtu dIpakanA prakAzanI vRddhi ke kSaya thatAM nathI, dIpaka jeTalo hoya teTalo ja rahe che; te ja rIte dehanuM pramANa moTuM hoya ke nAnuM hoya, AtmA dehanA AkAra pramANe vyApIne rahe che, paNa tenI vRddhi athavA kSaya thatAM nathI, dehanuM pramANa jeTaluM paNa hoya - morTa ke nAnuM, AtmA e pramANe vadhAre ochI jagyA roke che, paraMtu enA pradezo vadhI-ghaTI nathI jatA, eTalA ne eTalA ja rahe che. khUba vistAra thayo hoya ke atyaMta saMkocAyo hoya - e banne avasthAmAM Atmapradezo sarakhA ja hoya che. 'vyAkhyAprajJapti'nA sAtamA zatakanA AThamA uddezakamAM bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke hAthI ane kuMthu (ati sUkSma kITakonA jIva sarakhA ja che.' dehathI bhinna AtmAnuM svataMtra astitva svIkAranArAM darzanomAM paNa AtmAnAM parimANa viSe aneka mata jovA maLe che. jainoe AtmAne dehaparimANa (dehapramANa) kahyo che. upaniSadomAM AtmAnA parimANa viSe judI judI kalpanAo che. 'kauzItakI upaniSad'mAM AtmAne dehavyApI varNavyo che. temAM jaNAvyuM che ke jema karI tenA myAnamAM vyApta che, jema agni tenA kuMDamAM vyApta che; te ja rIte AtmA dehamAM nakhathI. mAMDIne zIkha sudhI vyApta che. 2 'taittirIya upaniSad mAM AtmAne annamaya, prANamaya, manomaya, vijJAnamaya, AnaMdamaya kahyo che. A vAta AtmAne dehaparimANa mAnavAthI 1- juo : 'zrI vyAkhyAprajJapti', suttako 7, uddeza 8, gAthA 2 se NUNaM bhaMte! hatthirasa ya kuMthussa ya same ceva jIve? haMtA, goyamA! hatthissa ya kuMthussa ya evaM jahA rAyapaseNaijje jAva khuDDiyaM vA, mahAliyaM vA, se teNaTeNaM goyamA! jAva same ceva jIve!' 2- juo : kauSItakI upaniSad', 4-20 'sa eSa prANa evaM prajJAtmedaM zarIramAtmAnamanupraviSTa Alomabhya AnakhebhyastadyathA kSuraH kSuradhAne'vopahito / ' Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-50 113 ja ghaTI zake che. bRhadAraNyaka upaniSad' mAM kahyuM che ke AtmA cokhA ke javanA dANA jevaDo che. 2 'kaThopaniSad' mAM AtmAne aMguSThapramANa kahyo che. "maitrI upaniSad' mAM to AtmAne aNuthI paNa aNu kahyo che. 'muNDakopaniSad' mAM AtmAne vyApaka rUpe varNavyo che. Ama, AtmAnA parimANa viSe bhAratIya darzanomAM mukhyatve traNa mata che - 1) keTalAka dArzaniko AtmAne dehaparimANa mAne che, 2) keTalAka dArzaniko AtmAne aNuparimANa mAne che ane 3) keTalAka tene sarvavyApI mAne che. AvA virodhI maMtavyo hovA chatAM RSionuM valaNa AtmAne vyApaka mAnavA tarapha vizeSarUpe hatuM. tethI lagabhaga badhAM vaidika darzanoe - nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yoga, mImAMsA tathA vedAMte AtmAne vyApaka mAnyo che. temAM apavAda mAtra rAmAnujAdi bahmasUtranA zaMkaretara vyAkhyAtAono che, jemaNe brahmane vyApaka ane jIvAtmAne aNuparimANa mAnyo che. zrI zaMkarAcArya sivAya vedAMtanA sarva vyAkhyAtAoe jIvAtmAne vyApaka tarIke svIkAryo nathI. rAmAnuja, madhva, vallabha saMpradAyanA mata anusAra jIvanuM parimANa aNu jeTaluM che. jo AtmA dehathI sUkSma, aNuparimANa hoya to prazna thAya ke te rahe che kyAM? jo ema kahevAmAM Ave ke te hRdayamAM rahe che, to bAkInA bhAgamAM sukha-du:khanuM saMvedana kevI rIte thAya che? hAtha-pagamAM caMdanAdino lepa kare to sukha Upaje che ane soya mAre to du:kha thAya che. mAtra hRdayamAM ja nahIM, dehanA dareka bhAgamAM sukha-du:khanI anubhUti thAya che, eTale AtmA dehamAM sarvatra rahelo che ema siddha thAya che. 1- juo : 'taittirIya upaniSad', 2-8-5 'tato'bhyantarametaM prANamayaM sarvAnnamayAtmasthamavibhaktam / athetaM manomayaM vijJAnamayamAnandamayamAtmAnamupasaMkrAmati / ' 2- juo : bRhadAraNyaka upaniSad', 5-6-1 'manomayo'yaM puruSo bhAHsatyastasminnantarhadaye yathA brIhirvA yavo vA sa eSa sarvasyezAnaH sarvasyAdhipatiH sarvamidaM prazAsti yadidaM kiMca / ' 3- juo : 'kaThopaniSad', 2-1-12 'aGguSThamAtraH puruSo madhya Atmani tiSThati / / IzAno bhUtabhavyasya na tato vijugupsate / etadvai tat / / ' 4- juo : maitrI upaniSad', 6-38 "zarIrayddezakUdamAgamanoratha ' pa- juo : "muNDakopaniSad', 1-2-6 'yattadadrezyamagrAhyamagotramavarNamacakSuHzrotraM tadapANipAdam / nityaM vibhuM sarvagataM susUkSma tadavyayaM yadbhUtayoniM paripazyanti dhIrAH / / ' Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAne aNu mAnavAmAM Ave to dehanA je avayavamAM AtmA hoya te ja avayavamAM bhoganuM saMvedana thavuM joIe, saMpUrNa dehamAM bhogano anubhava na thaI zake. AtmA pUrA dehamAM vyApta nathI ema mAnavAthI to aMguThAmAM kAMTo vAgatAM AkhA dehamAM kaMpana ane vedanAno je anubhava thAya che te asaMbhava bane. aNurUpa AtmA AkhA dehamAM atizIghra gati kare che ema mAnI enuM samAdhAna karavuM barAbara nathI, kAraNa ke anubhavamAM krama hoto nathI. jo AtmA aNurUpa hoya to je samaye teno cakSu sAthe saMbaMdha thAya che, te ja samaye bhinna kSetravartI rasanA Adi indriyonI sAthe teno yugapad saMbaMdha thaI zake nahIM; paraMtu kerIne AMkhathI jotAM ja jihvA indriyamAM pANInuM AvavuM e siddha kare che ke banne indriyo sAthe AtmA yugapad saMbaMdha dharAve che. mAthAthI paga sudhI aNurUpa AtmA cakkara lagAve temAM kALabheda thavo svAbhAvika che ane te sarvAMgINa romAMcAdi kAryathI jJAta thanArI yugapa sukhAnubhUtinI viruddha che; tethI AtmA deha karatAM sUkSma parimANavALo nathI, paraMtu deha jeTalA ja parimANavALo che. AtmAne aNuparimANa na mAnatAM dehaparimANa mAnavo ucita che. 114 nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yoga, mImAMsA, advaita vedAMta jIvAtmAne vibhu mAne che. teo AtmAne sarvavyApI, sarvagata mAne che. temanA mata pramANe AtmA sthaLa ane kALa bannenI dRSTie asIma che, tethI te vibhu che. AtmAne vyApaka mAnavAmAM ghaNA doSo rahelA che. AcAryazrI malliSaNasUrijIkRta syAdvAda maMjarI'(zloka nI TIkA)mAM tathA AcAryazrI jinabhadrajIkRta vizeSAvazyakabhASya'(gAthA 1585-1587)mAM A viSayanI carcA karI che ane AtmAnuM dehaparimANapaNuM aneka pramANo dvArA siddha karI ApyuM che. temAMthI amuka muddAo joIe AtmA dehamAM temaja dehanI bahAra sarvatra che ema mAnavuM yuktisaMgata nathI, kAraNa ke je sthAnamAM, je padArthanA guNo dekhAya che; te ja sthAnamAM, te padArtha paNa rahe che. jyAM guNo rahe che, tyAM ja teno AdhArabhUta padArtha paNa rahe che. jyAM guNa upalabdha hoya che, tyAM ja tenA AdhArabhUta padArthanuM astitva hoya che. je dezamAM pratyakSAdi pramANathI guNo anubhavamAM Ave che, te ja dezamAM padArtha hoya che, anya dezamAM hoto nathI. guNanA kSetrathI guNInuM kSetra na to vadhAre hoya che ke na to ochuM. guNa ane guNInI AkRti eka ja hoya che. guNa vinA dravya rahI zakatuM nathI. guNaguNInA A nyAya anusAra vicAratAM jaNAya che ke jJAna, darzana Adi AtmAnA guNa dehanI bahAra upalabdha thatA nathI, to guNo vinA guNIno sadbhAva dehanI bahAra kevI rIte mAnI zakAya? AtmAnA jJAna, darzana, sukha Adi guNo jyAM hoya che tyAM ja AtmA hoI Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa0 115 zake che. guNa-guNI abhedabhAve sarvathA sAthe ja rahe che, eTale jJAna, darzana, sukha Adi guNo paNa guNI evA AtmAnI sAthe ja rahe che ane jIvane potAnA jJAna, darzana, sukha Adi guNono anubhava potAnA dehanI aMdara ja thAya che; je siddha kare che ke AtmA dehamAM ja rahe che. AtmAnA jJAnAdi guNo dehane viSe dekhAtA hovAthI guNI AtmA paNa dehamAM ja hoya che. AtmAnA guNo dehanI bahAra jaNAtA nathI, tethI AtmA deha karatAM adhika parimANavALo hoI zakato nathI.' AtmAnA guNo dehanI bahAra upalabdha thatA nathI, tethI AtmA dehanI bahAra nathI. tenA guNo dehanI aMdara ja upalabdha thatA hovAthI AtmA sarvavyApI nahIM paNa dehavyApI che. jema ghaTAdinA rUpAdi guNo je sthAnamAM pratIta hoya che te ja sthAnamAM ghaTAdi padArtho hoya che, paraMtu svaguNothI atirikta sthAnamAM ghaTAdi padArtho hotA nathI; tema AtmAnA caitanyAdi guNo dehamAM ja upalabdha hoya che, bahAra hotA nathI; tethI AtmA paNa dehamAM ja hoya che, dehanI bahAra hoto nathI. potAnA caitanyAdi guNone choDIne AtmA bhinna dezamAM raheto nathI. ghaDAnuM rUpa pUrvamAM hoya ane ghaDo pazcimamAM dekhAya evuM kyAre paNa saMbhavatuM ja nathI. ghaDo tenA guNothI bAhya dezamAM upalabdha nathI thato, mATe te vyApaka nathI; tevI ja rIte AtmAnA guNo paNa dehanI bahAra upalabdha nathI, mATe AtmA vyApaka nathI, dehapramANa ja che. puSpAdi eka sthAnamAM rahelAM hovA chatAM paNa teno gaMdha guNa anyatra upa hoya che, paraMtu tethI draSTaguNAtvarUpa hetumAM vyabhicAra nathI Avato; arthAt uparokta vAta asatya TharatI nathI. puSpAdimAM rahelAM gaMdhAdinAM pudgalo svabhAvathI gamanazIla hovAnA kAraNe temaja vAyu vagerenI preraNAthI gati karatAM hovAthI nAsikA sudhI pahoMce che, mATe ukta kathana bAdhArahita che, kema ke pratyakSapramANathI joyelI vastumAM asiddhinI saMbhAvanA hotI nathI. Ama, AtmA sarvavyApI nathI, kema ke AtmAnA guNo sarva ThekANe upalabdha thatA nathI. je padArthanA guNo sarvatra dekhAtA nathI, te padArtha sarvavyApaka hoto nathI. ghaTanA rUpAdi guNo sarvatra dekhAtA nathI, mATe ghaTa jema sarvavyApI nathI; tema AtmAnA caitanyAdi guNo sarvatra dekhAtA nathI, mATe AtmA paNa sarvavyApI nathI. jo AtmA sarvavyApI hoya to tenA guNo paNa sarvatra vyApelA hovA joIe. AkAza sarvavyApaka hovAthI tenA guNo paNa sarvatra vyApelA che, paraMtu AtmA sarvavyApI nahIM hovAthI 1- juo : paMDita zrI AzAdharakRta, 'anavAra dharmAmRta', adhikAra 2, zloka 31 'svAGga eva svasaMvittyA svAtmA jJAnasukhAdimAn / yataH savedyate sarve daufmatistataH || Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AtmAnA jJAnAdi guNo paNa sarvatra vyApelA nathI. AtmAne sarvavyApI mAnanArAo evo tarka kare che ke AtmA sarvavyApaka padArtha na hoya to pachI AtmAno jagatanA padArtho sAthe saMyoga ke saMbaMdha na saMbhave. AtmA sarvagata na hoya to anaMdigdazavartI paramANuonI sAthe teno saMyoga na saMbhave ane e pramANeno saMyoga jo asaMbhivata hoya to dehanI utpatti paNa asaMbhavita ja banI jAya. jo AtmAnuM sarvavyApakapaNuM na hoya to bhinna dizA ane dezamAM rahelAM paramANuo sAthenA saMyogano abhAva thavAthI dehano paNa abhAva thAya, mATe AtmA sarvavyApaka che. 'zrI Atmasiddhi zAstra vivecana A dalIlanuM samAdhAna e che ke evo koI niyama nathI ke je jenI sAthe saMyukta hoya che te ja tenA pratye AkarSita thAya che. lohacuMbaka lohanI sAthe asaMyukta hovA chatAM paNa lohane AkarSe che, eTale ke loha ane lohacuMbakano paraspara saMyoga nahIM hovA chatAM paNa te banne vacce AkarSaNa thAya che. tevI ja rIte AtmA ane 52mANuono saMyoga na hovA chatAM paNa AtmA pratye paramANuonuM AkarSaNa thAya che. paramANusamUhane AkarSavA mATe, meLavavA mATe AtmA vyApaka hovo jarUrI nathI. jema lohacuMbaka tarapha loha kheMcAya che, tethI kaMI lohacuMbakane vyApaka padArtha mAnavAmAM nathI Avato, tema AtmAne paNa sarvavyApaka mAnavAnI AvazyakatA nathI. - AtmAne sarvavyApI mAnanArA kahe che ke AtmAne dehapramANa mAnavAthI AtmAmAM mUrtapaNuM Ave ane jo AtmA mUrta hoya to mUrta dehamAM praveza karI zakaze nahIM. AtmA mUrta dravya hoya to dehamAM eno anupraveza asaMbhavita banaze, kema ke eka mUrta padArthano bIjA mUrta padArthamAM praveza saMbhavato nathI. eka mUrta padArthane viSe bIjo mUrta padArtha praveza ja kaI rIte karI zake? tethI saMpUrNa deha AtmAthI rahita thaze, mATe AtmAnuM sarvavyApakapaNuM mAnavuM ja yogya che. A dalIlanuM samAdhAna ema che ke jo mUrta zabdano artha rUpAdithI yukta ema karatA hoya to AtmA mUrta padArtha nathI. AtmA asarvagata svadehaparimANavALo hovAthI te mUrta rUpI hovo ja joIe evo niyama nathI. je asarvagata che, te niyamA rUpAdithI yukta hoya che ema hotuM nathI. rUpAdithI yukta padArtho sAthe asarvagatanI vyAptino abhAva che, kema ke nyAya-vaizeSikanA mata pramANe mana asarvagata hovA chatAM paNa rUpAdimAna nathI. temanA mata anusAra mana jema mUrta dehamAM praveza karI zake che, tema jaina darzananA mata mujaba AtmA paNa mUrta evA dehamAM praveza karI zake che. dehane viSe jema manano praveza saMbhave che, tema AtmAno praveza paNa saMbhave che. vaLI, jaLa Adi padArthomAM rUpAdithI yukta evuM mUrtapaNuM hovA chatAM paNa teno mUrta evI retI AdimAM pravezano niSedha nathI, to rUpAdithI rahita evA AtmAno - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-paO 117 mUrta dehamAM pravezano niSedha karavAmAM Ave te moTA AzcaryanI vAta che. retI Adi padArthane viSe jaLa vagere mUrta padArthano praveza saMbhavato hoya to dehamAM rUpAdithI rahita evA amUrta AtmAno praveza kema na saMbhave? mATe AtmA eka amUrtika padArtha che, je saMkoca-vistArathI dehanA parimANa anusAra rahe che ema mAnavAmAM yuktinuM baLa adhika che. AtmAne sarvavyApI mAnanArA kahe che ke jo AtmAne dehapramANa mAnavAmAM Ave to prazna thAya ke bALa dehanuM parimANa yuvAna dehamAM kaI rIte badalAya che? bALa deha yuvAnanA deharUpe kaI rIte pariName? zuM bALa dehanA parimANano tyAga karIne yuvAna deha bane che ke bALa dehano tyAga karyA vinA ja yuvAna deha bane che? jo bALadehaparimANano parityAga karI AtmA yuvAnadehaparimANa grahaNa karato hoya to AtmA paNa dehapramANa hovAthI dehanI jema AtmA paNa anitya Tharaze. dehano nAza thatAM AtmAno paNa nAza thaze. bALadehaparimANano parityAga karyA vinA AtmA yuvAnadehaparimANa bane che e bIjo pakSa mAnavAthI anubhavano apalopa thAya che. e to asaMbhavita che, kAraNa ke eka parimANano tyAga karyA vinA bIjA parimANanuM grahaNa kaI rIte saMbhave? Ano uttara e che ke AtmA jyAre yuvAnadehaparimANa dhAraNa kare tyAre bALadehaparimANano parityAga kare che ema mAnavAmAM kaMI asaMgati nathI. sApa pheNa vistArIne potAnA nAnakaDA dehane moTo banAvI zake che, tema AtmA paNa saMkoca-vistAra guNanA pratApe judA judA samaye judA judA dehaparimANa dhAraNa karI zake che. pheNavALA sarpanI sarala avasthA thavAthI kaMI sarpano nAza thato nathI, tema bALa dehano tyAga vaDe ane yuvAna dehanI prApti thavAthI kaMI AtmAno nAza thato nathI. bAlyAvasthAno tyAga ane yuvAna avasthAnI prApti thavAthI AtmAno nAza thato ja nathI, mAtra tenuM vyApaka kSetra vistare che. AtmAne sarvavyApI mAnanArA eka dalIla ema paNa kare che ke jo AtmAne dehapramANa mAnavAmAM Ave to dehanA avayavo khaMDita thavAthI AtmA paNa khaMDita thavo joIe. jIva dehaparimANa hoya to dehano ekAdo aMza khaMDita thavAthI AtmA paNa amuka aMze khaMDita thAya che ema kabUlavuM paDe. dehakhaMDananA saMbaMdhamAM vyApakavAdIo je vAMdho le che teno javAba e che ke deha khaMDita thavAthI AtmA khaMDita thato ja nathI. khaMDita thayelA dehAMzamAM AtmAnA pradeza vistAra pAme che. khaMDita dehAMzamAM amuka aMze AtmAnuM astitva na svIkArAya to khaMDita dehAMzamAM je kaMpana jovAmAM Ave che tenuM bIjuM koI kAraNa batAvI zakAtuM nathI. jo dehanA khaMDita avayavamAM Atmapradezano sadbhAva na hoya to talavAra AdithI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kapAIne bhinna thayelA dehanA avayavamAM kaMpana na thavuM joIe, paraMtu dehathI pRthabhUta thayelA hAtha, paga Adi avayavomAM kaMpana Adi to thAya che; mATe siddha thAya che ke talavAra AdinA prayoga vaDe dehathI alaga thayelA avayavomAM paNa Atmapradezono sadbhAva che. A khaMDita aMzamAM koI pRthak AtmA to nathI ja. je che te dehane viSe rahelA, dehaparimANavALA AtmAno ja aMza che. dehanA be bhAgamAM rahevA chatAM paNa AtmA to eka ja che. khaMDita avayavomAM rahelA Atmapradezo pAchA pUrva dehamAM ja AvI jAya che. AtmapradezonuM pharIthI gaThana thaI jAya che. kamaLanI nALanA TukaDA karatAM tUTelA taMtuonuM jema pharIthI gaThana thaI jAya che, tema khaMDita avayavomAM rahelA AtmapradezonuM dehastha AtmapradezonI sAthe gaThana thaI jAya che. AtmA sadA akhaMDa ja rahe che. vastrAdi kALAMtare phATe che ane tenA khaMDa thaI jAya che. vastrAdi bilakula navAM hoya topaNa cIrIne, phADIne, kApIne tenA TukaDA karI zakAya che; paraMtu AtmAnI sthiti te prakAre nathI. game teTalo samaya pasAra thaI jAya, teno koI pradeza tUTato nathI alaga thato nathI. tenA svarUpamAMthI kAMI ochuM thatuM nathI. tenA upara game te kriyA karavAmAM Ave, game tevo prayoga karavAmAM Ave topaNa tenA khaMDa ke TukaDA nathI thatA. A rIte jaina dArzaniko AtmAnuM svadehaparimANatva siddha kare che. jaina dArzaniko tarkabaddha rIte sAbita kare che ke AtmA sarvavyApaka nathI paNa dehaparimANa ja che. jaina dArzaniko AtmAne apekSAe vyApaka paNa batAve che. kevaLIsamuddAta vakhate Atmapradezano vistAra thAya che, te apekSAe teo AtmAne lokavyApaka paNa kahe che. jyAre kevaLI bhagavaMtane kevaLIsamuddhAta karavAno prasaMga Ave che tyAre Atmapradezo dehanI bahAra nIkaLI cauda rAjaloka paryaMta vyApI jAya che. jo kevaLI bhagavaMtanA AyuSya karmanI sthiti karatAM nAma, gotra ane vedanIya e traNa karmonI sthiti vadhAre hoya to te kevaLI bhagavaMta ukta traNe karmonI sthitine AyuSya karmanI sthiti jeTalI karavA mATe potAnA Atmapradezone dehanI bahAra kADhI, bahAra kADhelA Atmapradezone prathama samaye caudarAjalokapramANa daMDAkAre kare che, bIjA samaye kapATAkAre kare che, trIjA samaye maMthanAkAre (ravaiyAnA AkAre) kare che ane cothA samaye maMthananA AMtarA pUre che. Ama, kevaLI bhagavAna kevaLIsamuddAta daramyAna saMpUrNa lokAkAzamAM vyApI jAya che. tyArapachI pAMcamA samaye maMthananA AMtarAmAM rahelA AtmapradezonuM saMharaNa kare che. chaThThA samaye maMthananuM saMharaNa kare che. sAtamA samaye kapATanuM saMharaNa kare che ane AThamA samaye daMDAkAra pradezonuM saMharaNa karIne AtmA pUrvavat saMpUrNapaNe dehastha thaI jAya che. - AtmA saMkoca-vikAsazIla hovAthI aNuthI mAMDI vibhu banI zake che. nigodamAM eno deha atyaMta sUkSma hovAthI te vakhate te aNuparimANa che ane jyAre kevaLI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-50 119 samughAtanI prakriyA kare che tyAre te samagra lokamAM vyApe che. ATha samayavartI evI kevaLIsamughAtadazAmAM AtmAnuM cauda rAjalokapramANa vyApakapaNuM hovAthI tenuM kadAcit sarvavyApakapaNuM kahyuM che, paraMtu haMmeza mATe sarvavyApakapaNuM kahyuM nathI. saMkoca-vikAsazIla guNano dhAraka AtmA dehaparimANa ja rahe che. jaina darzanamAM AtmAne dehaparimANapaNe spaSTapaNe svIkAryo che. AcAryazrI vAdIdevasUrijIe 'pramANanayatattAloka' mAM AtmAnA svarUpanuM pratipAdana karatAM spaSTa lakhyuM che ke AtmA svadehaparimANavALo che. jeTalo deha hoya che teTalAmAM ja AtmA rahe che. dehanI bahAra AtmA nathI. pratikSetre, arthAt pratyeka dehamAM judo judo AtmA che. 1 jaina darzananA mata anusAra dareka dehamAM eka judo AtmA nivAsa kare che. pratyeka dehamAM eka bhinna AtmA rahe che. AtmA pratidehe bhinna che. jaino dehabhede Atmabheda mAne che. bIjA zabdomAM kahIe to jaino Atmabahutva svIkAre che. dehabhede Atmabheda ane Atmabahutva mAnavA uparAMta jaino AtmAnI saMkhyA parimita nahIM paNa anaMta mAne che. temanA mata pramANe AtmAnI saMkhyA anaMta che. AthI viparIta, advaita vedAMta samagra sRSTimAM mAtra eka AtmA che ema mAne che. advaitamatavAdI mAne che ke eka ja AtmA (bahma) che. ekamAtra bahma ja che, bIjo koI nathI. je kaMpe che, je nathI kaMpatuM, je dUra che, je najIka che, je badhAnAM aMtaramAM che ane je sarvatra vyApta che - e badhuM mAtra eka bahma ja che. temanA mata anusAra balba advaita che. sarva dehamAM mAtra eka AtmA ja vyApelo che. bahma sarvatra che. je bheda dekhAya che te mAyAthI thAya che, paNa vastutaH bheda nathI. teo AkhA vizvamAM eka sarvavyApI AtmAne mAnI, mAyAthI tenA pRthak bhedo kalpAya che ema mAne che. AtmA judA judA nathI, paNa judA dekhAya che ane te mAyAnA kAraNe ema jaNAya che. vedAMta zAstramAM kahyuM che ke AkAza eka che ane vizuddha che, chatAM timirarogavALo puruSa tene aneka mAtrAo - rekhAothI citravicitra jue che. te ja prakAre eka ane vizuddha evo bahma avidyA vaDe bhinna bhAse che - aneka bhAse che. 2 1- juo : AcAryazrI vAdIdevasUrijIkRta, pramANanayatattAloka', pariccheda 7, zloka pa6 'caitanyasvarUpaH pariNAmI kartA sAkSAdbhoktA / svadehaparimANaH pratikSetraM bhinnaH paugalikAdRSTavAMzcAyam / / ' 2- juo : bRhadAraNyakabhASyavArtika', 3-4-43,44 'yathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto janaH / saMkIrNamiva mAtrAbhibhinnAbhirabhimanyate / / tathedamamalaM brahma nirvikalpamavidyayA / kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM prakAzate / / ' Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 20 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A pramANe advaitamatavAdIoe eka ja AtmAnI sattA svIkArI che, tethI teo ekAtmavAdI che. jema AkAza eka temaja sarvavyApI che, tema bahma paNa eka temaja sarvavyApI che ema mAnavuM yogya nathI. nAraka, deva, manuSya ane tiryaMca e sarva piMDomAM jo AtmA AkAzanI jema eka ja hoya to e mAnyatAmAM aneka doSa udbhave che. AkAzanI jema sarva piMDomAM eka ja AtmA saMbhave nahIM, kAraNa ke AkAzanuM sarvatra eka ja lakSaNa anubhavAya che. mATe AkAza sarvatra eka ja che. paNa jIva viSe tema nathI. pratyeka piMDamAM te vilakSaNa che, mATe jIvane sarvatra eka mAnI na zakAya. AkAzanuM lakSaNa to sarvatra eka bhAse che, tethI te to eka ja che; paNa bahmanuM lakSaNa to sarvatra eka bhAsatuM nathI to tene sarvatra eka kema manAya? jIvanAM lakSaNo dareka piMDamAM judAM judAM pratyakSa jovAmAM Ave che to te sarvane eka kema manAya? evo niyama che ke lakSaNabheda hoya to vastubheda mAnavo joIe. tadanusAra jIvanAM lakSaNo pratipiMDamAM judAM judAM anubhavAtAM hovAthI pratipiMDamAM rahelA jIvone judA ja mAnavA ghaTe che. je vastumAM lakSaNabheda nathI hoto, te vastu bhinna nathI hotI; jema ke AkAza. jIvamAM lakSaNabheda che tethI te bhinna che. jo eka ja AtmA hoya to A saMsAramAM koI ekanA maravAthI badhAnuM mRtyu thavuM joIe ane ekano janma thavAthI badhAno janma thavo joIe, ekanI AMgaLI kapAya to saMsAramAM badhAnI AMgaLI kapAvI joIe; paraMtu A pramANe saMsAramAM anubhavAtuM nathI, banatuM nathI. pitAnA mRtyu pachI tene putra smazAne bALavA jAya che. pitAnA mRtyuthI nathI putra marato ke pitAno deha baLatAM nathI putra baLato. katalakhAnAmAM pazuo kapAya che, narakamAM nArakI jIvo chedAya che; paNa anya jIvane kapAvA-chedAvAno koI anubhava thato nathI. AtmA sarvatra eka che ema jo mAnavAmAM Ave to katalakhAnAmAM kapAtA pazuonI ane narakamAM chedAtA nArakI jIvonI tIvra vedanA sarva jIvane thavI joIe, paraMtu tema thatuM kyAre paNa anubhavAtuM nathI. potAnI bAjumAM besanAranI AMgaLI ke hAtha-paga kapAya topaNa te jIvane tenI koI vedanA thatI nathI. jo dareka dehamAM alaga alaga AtmA na hoya to eka vyaktinA anubhavano badhAne anubhava thaI jAya. badhAmAM AtmA eka hoya to ekanA bhojana karavAthI badhAne tRpti thavI joIe, ekasamaye badhAne sarakhA buddhi vagere guNo hovA joIe; paraMtu koInI buddhi maMda, koInI tIvra ema jovA maLe che. koI dhana icche che to koI kIrti icche che, to koI vaLI bane icche che. vaLI, jo badhAmAM eka ja AtmA hoya to ekane sukha to badhAne sukha ane ekane du:kha to badhAne du:kha thavuM joIe, paraMtu Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-50 121 saMsAramAM to eka sukhI ane bIjo du:khI jovA maLe che. jIvomAM potapotAnAM alaga alaga sukha, duHkha, bhoga AdinI vyavasthA che. jo jIva eka ja hoya to sukha-duHkha AdinI vyavasthA bane nahIM; mATe jIvo aneka mAnavA joIe. sukha-du:kha, janma-maraNa vagerenA saMtoSaprada samAdhAna mATe aneka AtmAonI svataMtra sattA mAnavI Avazyaka che. sarva jIvo sukha-duHkha Adi anubhave che, te sarva svataMtra astitva dharAvatA jIvo che. pratyeka AtmA svasvarUpe svataMtra che, svAdhIna che, koI koIno aMza nathI. dareka dehe AtmA pRthak pRthapha che, koI eka sarvavyApI AtmAno te aMza nathI. keTalAka ema mAne che ke aMga to judAM judAM che ane jemAM te aMga che evo aMgI eka che. jema netra, hAtha, paga Adi aMga judAM judAM che, paNa jenAM e judAM judAM aMgo che te manuSya to eka che; tema sarva padArtho aMga che ane jenAM e judAM judAM aMga che tevo aMgI bahma che. jo A sarva padArtho virATa svarUpa bahmanAM aMga che ema mAnavAmAM Ave to jema manuSyanAM hAtha, paga Adi aMgomAM paraspara aMtarAla thatAM ekapaNuM rahetuM nathI, te joDAyelAM rahe tyAM sudhI ja ekadeha nAma pAme che; tema lokamAM to sarva padArthonuM paraspara aMtarAla pragaTa dekhAya che to tenuM ekapaNuM kaI rIte mAnI zakAya? aMtarAla hovA chatAM paNa ekapaNuM mAnavAmAM Ave to bhinnapaNuM kyAM mAnavuM? ahIM koI ema kahe ke sarva padArthonI madhyamAM sUkSmarUpa bahmanuM aMga che, je vaDe sarva padArtha joDAyelA rahe che. to te saMbaMdhI prazna thAya che ke je aMga je aMgathI joDAyeluM che, te tenAthI ja joDAyeluM rahe che ke te aMgathI chUTI, anya anya aMganI sAthe joDAyA kare che? jo prathama pakSa grahaNa karavAmAM Ave to sUryanA gamananI sAthe je je sUkSma aMgothI te joDAyelo che te paNa gamana karaze. vaLI, te gamana karatAM e sUkSma aMgo je anya sthUla aMgothI joDAyelAM rahe che, te sthUla aMgo paNa gamana karavA lAge ane ema thatAM Akho loka asthira thaI jAya. jema dehanuM koI eka aMga kheMcAtAM Akho deha kheMcAya che, tema koI eka padArthanuM gamanAdi thatAM sarva padArthanuM gamanAdi thavuM joIe, paNa tema thatuM bhAsatuM nathI. jo bIjo pakSa grahaNa karavAmAM Ave to e aMga tUTavAthI jyAre bhinnapaNuM thaI jAya tyAre ekapaNuM kevI rIte rahe? tethI siddha thAya che ke sarva padArtho eka bahmanAM aMga nathI. A pramANe vicAra karatAM koI paNa prakAre eka AtmA saMbhavato nathI, sarva AtmAo bhinna ja che. AtmA eka nahIM paNa anaMta che. AtmAnI saMkhyA aparimita che. pratyeka dehamAM alaga alaga AtmA che. jo ke jaina darzana jAti apekSAe AtmAne eka mAne che. vyakti apekSAe to sarva AtmA judA judA che, paNa te sarva jAti apekSAe eka che. jema 100 ghoDA vyakti apekSAe judA judA che, paraMtu tenA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AkArAdinI samAnatA joI ekajAtirUpa kahevAmAM Ave che; tema sarva AtmAmAM caitanyatva samAna hovAthI jAtinI apekSAe teo eka che. anekAMtano AdhAra laI jaina darzana jaNAve che ke AtmA eka paNa che ane aneka paNa che. samudranuM pANI eka paNa che ane aneka paNa che. jaLarAzinI daSTie te eka che ane jaLabiMduonI daSTie aneka che. badhAM jaLabiMduo potAnuM svataMtra astitva dharAvatAM hovA chatAM jaLarAzithI te abhinna che. tevI ja rIte anaMta cetana AtmAo potAnuM svataMtra astitva dharAvatA hovA chatAM svabhAvanI apekSAe Atmadravya eka che. A pramANe 'sarvamAM eka AtmA' nahIM paNa dareka dehamAM judo AtmA che' e maMtavya yuktisaMgata che. ekAtmavAdano pakSa yuktiyukta nathI. dareka jIvane maLelA bhinna bhinna dehamAM te te AtmA rahe che ane sukha-duHkha Adi anubhave che. saMsAramAM anaMta jIvo che. anaMtAtmavAdano A siddhAMta ja susaMgata, yuktiyukta che. jIvamAM anubhavAtAM sukha-duHkha Adi jo tene aneka ane asarvagata mAnavAmAM Ave to ja yuktisaMgata thAya che. Ama, jIva aneka che ane te dehapramANa rahe che. bhinna bhinna AtmAo potAne maLela dehamAM vyApIne rahe che. dehathI bhinna svataMtra padArtharUpe AtmAne siddha karatuM mAna-talavAravatuM daSTAMta AtmAnuM AvuM dehaparimANapaNuM paNa siddha karI Ape che. zrImanI mAnyatA jaina darzana anusAra hovAthI AtmAnA astitvane siddha karavA arthe dAMta mUkatAM A tathya paNa siddha karavAno temano hetu hoya ema saMbhave che. koI paNa vAta daSTAMta sAthe kahevAya to AbAlavRddha sarvane te tarata saraLapaNe sujhAhya ane subodhaka thAya che. saMtonI e AgavI zailI che. daSTAMta dvArA siddhAMtane dRDha karavAnI zailInA kAraNe saMtono bodha saraLa ane prAsAdika bane che. Ama, gAthA 49mAM je tathya pragaTa karyuM hatuM te ja tathya, te ja zabdomAM thoDA pheraphAra sAthe zrImad prastuta (50mI) gAthAmAM doharAve che. sAhityamAM punarukti doSarUpa lekhAya che, paNa adhyAtmakSetre punarukti doSarUpa nathI lekhAtI. zrotA ke vAcakane nirUpaNa karelA muddA vadhu sArI rIte samajAya te mATe AdhyAtmika upadezamAM to punarukti AvakArya ane Avazyaka lekhAya che. punaruktinA hetu viSe zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che - 'ahIM pUrvanI gAthAnI punarukti karI bhAra mUkyo che ane viSayanI mahattA keTalI che te te dvArA sUcita karyuM che. jema jalada darda sAme jalada upAya levAmAM Ave Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-50 123 che, tema ziSyanI anAdi kALanI bhUla bhAMgavA mATe zrI gurue gAthAne bevaDAvI bhUlanA marma upara saphaLatAthI prahAra karela che. aho! puruSano karuNAbhAva kevo hoya te ahIM samajAya che. svasaMvedana svarUpa jJAnI mahAtmAnI vANInI atizayatA kevI hoya te lakSagata thAya che ane arthanI gaMbhIratA, abhUtatA ane apUrvatA aMtaramAM UtarI zobhAne pAme che.' zrImad jevA mahApuruSone kevaLa mAhitI (information) ApavAmAM rasa hoto nathI, paraMtu jIvamAM rUpAMtaraNa (transformation) lAvavAno bhAva hoya che. svayaMmAM rUpAMtaraNa lAvI, anyamAM te lAvavAnuM sAmarthya dharAvanAra prajJAvaMta puruSo jANe che ke sAMbhaLanAra jIva ajJAnI che - mUchita che, tethI zakya che ke mAtra eka vAra kahevAthI te kadAca cUkI jAya, paraMtu vAraMvAra kahevAthI tenA aMtaramAM bodha pAko thaze ane jAgRti Avaze. bodha ApavA pAchaLano mULa Azaya jIvane jagADavAno hovAthI punarukti Avazyaka bane che. jema sUtelA bALakane uThADavA mATe ekanI eka vAta vAraMvAra bolavAmAM Ave che, tema mohanidrAnI prabaLatAmAM paDelA jIvane jagADavA mATe jJAnI bhagavaMto paNa ekanI eka vAta vAraMvAra kahetA rahe che. vAraMvAra ekano eka bodha thatAM te jIva jAgI jAya ane tenI samakSa satya udghATita thavA pAme e ja temanuM punarukti karavA pAchaLanuM karuNAmaMDita prayojana hoya che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha abheda; nIra bhaLeluM dUdhamAM, saghaLuM dIse zveta; tema tane samajAya che, AtmA deha samAna; loha viSe agni maLe, ekapaNAnuM bhAna. kASTa viSe agni chatAM, samajAya nahi jema; paNa te banne bhinna che, deha ane jIva tema. bhinna bhinna be dravya e, kaMcukI sarpa samAna; zrIphaLamAM goLo judo, jema asi ne myAna.' 2 1- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', cothI AvRtti, pR.165 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.226 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 197-200) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 51 22 ke binA, - nd 35, onal Mina 2, OM 151935. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 51 ...gAthA 50mAM zrIgurue kahyuM ke anAdi kALathI ajJAnapUrvaka dehano paricaya bhUmikA hovAthI tane AtmA deha jevo jaNAyo che, paNa jema talavAra ane myAna, myAnarUpa lAgavA chatAM banne judAM che, tema AtmA ane deha, deharUpa lAgavA chatAM bane judA che. Ama, ziSya AtmAnuM astitva nathI' evI zaMkAnA saMbaMdhamAM je dalIlo karI hatI tenA pRthak pRthak uttara ApatAM pahelAM zrIgurue jIvanI anAdi kALathI pravAharUpe cAlI AvatI bhUla paratve gAthA 49 tathA 50mAM ziSyanuM lakSa kheMcyuM ane deha ane AtmA bhinna che ema dRSTAMta sahita samajAvyuM. AtmA saMbaMdhI sarva zaMkAonuM kAraNa evI mULa bhUla paratve ziSyane sajAga karyA pachI, zrIguru eka pachI eka sarva dalIlonuM sacoTatAthI samAdhAna karI ziSyane niHzaMka kare che. prastuta gAthAmAM zrIguru ziSya gAthA 4pamAM karelI zaMkAnuM samAdhAna kare che. gAthA 45mAM ziSya kahyuM hatuM ke "nathI daSTimAM Avato, nathI jaNAtuM rU5; bIjo paNa anubhava nahIM, tethI na avasvarUpa', arthAt AtmA AMkha vaDe dekhAto nathI, tenAM koI rUpa ke AkAra jaNAtAM nathI, temaja sparza Adi bIjA anubhavathI paNa te jaNAto nathI, mATe jIva jevuM kaMI che nahIM. ziSyanI A zaMkAnuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che - "je draSTA che daSTino, je jANe che rUpa; gAthA abAdhya anubhava je rahe, te che jIvasvarUpa. (51) te AtmA daSTi eTale AMkhathI kyAMthI dekhAya? kemake UlaTo teno te 1 jonAra che. sthULasUkSmAdi rUpane je jANe che, ane sarvane bAda karatAM karatAM koI paNa prakAre jeno bAdha karI zakAto nathI evo bAkI je anubhava rahe che te jIvanuM svarUpa che. (51) AtmA indriyothI grAhya nathI, tenuM kAraNa samajAvatAM zrIguru kahe che ke bhAvArtha | *] AtmA AMkha vaDe dekhAto nathI, kAraNa ke te AMkhano jonAro che. AMkha to mAtra eka jaDa indriya che ane bAhya padArthane jovAmAM nimitta mAtra che. AMkha vaDe jonAra tattva te AtmA che. zarIrarUpI makAnamAM rahIne indriyorUpI bArIo vaDe parapadArthane jonAra-jANanAra jJAnadhAraka padArtha te AtmA che. AtmA dekhAto nathI, kAraNa ke te daSTino draSTA che ane sthULa-sUkSmAdi rUpane jANanAro jJAyakamAtra che. artha) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 28 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Ama, AtmAnuM koI indriyagamya svarUpa nathI ane tethI sparzAdi evA koI prakAranA anubhavathI AtmAnuM hovApaNuM siddha thaI zakatuM nathI; te chatAM anubhavamAM Ave tevuM tenuM svataMtra svarUpa avazya che. je caitanyano anubhava che, te sarvathA abAdhita che ane te ja jIvanuM svarUpa che. sarvano bAdha karatAM karatAM koI paNa prakAre je bAdha karI zakAto nathI, je haMmezAM sAthe rahe che te ja jIvanuM svarUpa che. pratyeka avasthAmAM huM chuM' evuM je jaNAya che, te ja abAdhya anubhavasvarUpa AtmA che. Ama, jeno anubhava niraMtara akhkhalitapaNe thayA kare che e caitanyatA te ja jIvanuM svarUpa che ema kahI, dehathI bhinna evA atIndriya, amUrta, arUpI, jJAyaka AtmAnI siddhi karI. AtmAnA astitvanI zaMkAnA samarthanamAM ziSya rajU karela dalIlamAM raheluM vizeSArtha dhavala] satyapaNuM ane te dalIlanA AdhAre teNe karelA nirNayamAM raheluM mithyApaNuM batAvI, tenI bhUla samajAvI zrIguru tene satya nirNaya karAve che. potAnI dalIlamAM ziSya kahyuM hatuM ke AtmA daSTimAM Avato nathI, tenuM koI rUpa jaNAtuM nathI tathA bIjo paNa koI spazadi indriyagamya anubhava thato nathI. ziSyanI A vAta satya che, kAraNa ke indriyothI jaNAI zake evuM AtmAnuM svarUpa che ja nahIM. AtmA koI indriyathI jANI zakAya evo viSaya nathI. indriya dvArA mAtra mUrta padArtha jaNAI zake, paNa AtmA amUrta hovAthI indriyono viSaya banI zakato nathI. AtmA indriyagamya na hovAthI ziSyanuM ema kahevuM ke koI paNa indriyathI e jaNAto nathI te taddana sAcI vAta che, paraMtu A dalIlanA AdhAre teNe je nirNaya karyo ke "tethI na jIva svarUpa tyAM teNe bhUla karI che. AtmA indriyothI jANI zakAto nathI, mATe AtmAnuM astitva nathI e nirNaya yogya nathI. AtmA mUrta padArtha nathI, mATe te koI paNa indriya dvArA jaNAI zake ema nathI; paNa amUrta AtmAnuM astitva che, te jJAna lakSaNe lakSita che. ane anubhavamAM paNa Ave tema che. zrImad lakhe che ke - jema ghaTapaTaAdi padArtho che, tema AtmA paNa che. amuka guNa hovAne lIdhe jema ghaTapaTaAdi hovAnuM pramANa che; tema svaparaprakAzaka evI caitanyasattAno pratyakSa guNa jene viSe che evo AtmA hovAnuM pramANa che.'' ghaDo, vastra Adi rUpI jaDa padArthonuM astitva sparza, rasa, gaMdhAdi guNonI vidyamAnatAnA kAraNe nakkI karI zakAya che. ghaDo mATImAMthI banAvavAmAM Ave che, kuMbhAra cAkaDA upara tene banAve che, temAM pANIne ThaMDuM karavAno guNa che, te lAla-kALA Adi raMgano hoya che, te jamIna upara paDe to phUTI jAya che vagere lakSaNothI ghaDAno 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.394 (patrAMka-493, 'cha padano patra') Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa1 1 29 nirNaya thaI zake che. AvI ja paddhatithI AtmAnI paNa oLakhANa thaI zake che. je jANe che, je jue che, je sukha-duHkhane bhogave che, jenA viyogathI zarIra maDaduM banI jAya che; tevo amUrta cetana padArtha te AtmA che. ghaTa-paTAdi paudgalika jaDa padArtho che, AtmA svaparaprakAzaka cetana padArtha che. ghaTa-paTAdi mUrti hovAthI indriyagamya che, AtmA amUrta hovAthI atIndriya anubhavagamya che. guNa tArA guNI pratyakSa thAya che. AtmAmAM aneka guNo che. A guNone zaktio paNa kahevAmAM Ave che. AtmAnI aneka zaktionuM varNana adhyAtmazAstromAM kareluM che, jenA vaDe AtmAno bodha thaI zake che. 'zrI uttarAdhyayana sUtra'mAM AtmAnA aneka vyAvartaka dharmo jaNAvyA che. jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upayoga e AtmAnAM lakSaNa che ema kahevAmAM AvyuM che. potAne ane parane jANavA-jovAnI caitanyazakti jemAM mukhya che evA AtmAnuM varNana nava dvArathI karatAM siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI 'dravyasaMgraha'mAM lakhe che ke jIva upayogamaya che, amUrta che, kartA che, potAnA zarIra pramANasthita che, bhoktA che, saMsAramAM rahevAvALo che, siddha che, arasa (virasa) che ane urdhvagamana karavAvALo che. 2 AtmasvarUpanuM varNana karatAM AcAryazrI kuMdakuMdadeva 'paMcAstikAya'mAM lakhe che ke jIva badhuM jANe che ane jue che, sukhane icche che, duHkhathI Dare che, hita-ahitane kare che ane tenAM phaLane bhogave che. vaLI, AtmAnuM amUrtikapaNuM varNavatAM AcAryazrI kuMdakuMdadeva 'samayasAra'mAM lakhe che ke arasa, arUpa, agaMdha, asparza, azabda, avyakta, aliMgagrahaNa ane anirdiSTasaMsthAna evo te jIva cetanA guNavALo che.* jagatamAM be prakAranAM dravyo che - mUrta ane amUrta. jemAM varNa, gaMdha, rasa, 1- juo : 'zrI uttarAdhyayana sUtra', adhyayana 28, gAthA 11 'nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / vIriaM uvaogo a, eaM jIvassa lakkhaNaM / / ' 2- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIracita, 'dravyasaMgraha', gAthA 2 'jIvo uvaogamao amatti kattA sadehaparimANo / bhottA saMsArattho siddho so vissasoDagaI / / ' 3- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, paMcAstikAya', gAthA 122 'jANadi passadi savvaM icchadi sukkhaM bibhedi dukkhAdo / kubvadi hidamahidaM vA bhuMjadi jIvo phalaM tesiM / / ' 4- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 49 'arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasaiM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNidiThThasaMThANaM / / ' Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana sparza hoya te mUrta dravya kahevAya che ane jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza na hoya te amUrta dravya kahevAya che. je indriyothI jaNAya tene mUrta kahe che ane je indriyone gocara na hoya tene amUrta kahe che. indriyono varNAdithI yukta padArthonI sAthe ja saMbaMdha thAya che ane varNAdithI rahita padArthonI sAthe saMbaMdha thaI zakato nathI. te ja dravya indriyothI jANI zakAya che ke jemAM varNa, gaMdha, rasa ane sparza hoya che, kema ke indriyonA viSaya ja varNa, gaMdha, rasa, sparza che. AMkhano viSaya varNa che, nAkano viSaya gaMdha che, jIbhano viSaya rasa che, cAmaDIno viSaya sparza che, kAnano viSaya zabda che; tethI viSaya viSayInI apekSAthI mUrtanuM lakSaNa indriyaviSaya kahevAmAM Ave che. mUrta ja indriyapratyakSa thaI zake che.1 - pudgalamAM varNa, gaMdha, rasa, sparza hoya che, tethI te mUrta che; bAkInA dravyomAM A guNo hotA nathI, tethI te amUrta che. AtmAmAM varNAdi na hovAthI te amUrta che. mUrtanI jema amUrtanuM astitva paNa che. mUrta padArtha ja vAstavika che, amUrta padArtha vAstavika nathI ema mAnavuM ucita nathI. keTalAka jIvo mUrta padArthone ja mAne che, amUrta padArthone mAnatA nathI; paraMtu amUrta padArthonI sattA paNa siddha thaI zake che. jIva eka amUrta padArtha che. sukhAdinuM svasaMvedana jJAna ja tenA astitvanuM pramANa che. jene sukhAdino anubhava nathI te jIva nathI, jema ke ghaDo.ra sukhAdinA saMvedana dvArA AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. zrImad lakhe che 'zabdAdi pAMca viSaya saMbaMdhI athavA samAdhi Adi joga saMbaMdhI je sthitimAM sukha saMbhave che te bhinna bhinna karI jotAM mAtra chevaTe te sarvane viSe sukhanuM kAraNa eka ja evo e jIva padArtha saMbhave che, te sukhabhAsa nAmanuM lakSaNa, mATe tIrthaMkare jIvanuM kahyuM che; ane vyavahAradRSTAMte nidrAthI te pragaTa jaNAya che. je nidrAne viSe bIjA sarva padArthathI rahitapaNuM che, tyAM paNa huM sukhI chuM evuM je jJAna che, te bAkI vadhyo evo je jIva padArtha tenuM che; bIjuM koI tyAM vidyamAna nathI, ane sukhanuM bhAsavApaNuM to atyaMta spaSTa che; te jenethI bhAse che te jIva nAmanA padArtha sivAya 1- juo (1) zrI mAIlladhavalajIkRta, dravyasvabhAvaprakAzaka nayacakra', gAthA 63 / ' ' ruvAipiMDa muttaM vivarIe tANa vivarIyaM (2) AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'paMcAstikAya, gAthA 99 'je khalu iMdiyagejjhA visayA jIvehiM hoMti te muttA I sesaM havadi amuttaM cittaM ubhayaM samAdiyAdi / / ' 2- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 5 asti nIvaH sukhAdInAM saMvedanasamakSataH yo naivaM sa na jIvo'sti suprasiddho yathA ghaTaH / / ' I Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 bIje kyAMya te lakSaNa joyuM nathI.'1 viSayasukha samAdhisukha, e badhAMnuM mULa kAraNa zodhatAM AtmA ja saMbhave che. AtmA e ja sukhanuM kAraNa che. sukha e AtmAno guNa che. e mAtra jIvanuM ja lakSaNa che. nidrAno vicAra karatAM jaNAze ke sukhAbhAsa tenuM lakSaNa che. mane Aje sukhapUrvaka nidrA AvI hatI ema kahevAmAM Ave che, paNa tyAM bIjA koI padArtho na hatA, ekamAtra AtmA hato jeNe e sukhano anubhava karyo; tethI sukhanuM bhAsavApaNuM e AtmAnuM ja lakSaNa che. 'huM sukhI chuM' athavA 'huM du:khI chuM', evuM mAnasika saMvedana AtmAmAM pratyakSa thAya che. AtmAmAM ja sukha-du:khano anubhava thAya che. AtmA sivAya bIje kaze paNa sukha-duHkhano anubhava thaI zakato nathI. jaDa pudgalane 'huM sukhI chuM', 'huM duHkhI chuM' evo anubhava thaI zakato nathI. ghaTa, vastra Adi jaDa padArthone sukha-du:khanI anubhUti nathI, tethI sukhAdino anubhava karanAra jIva tenAthI bhinna padArtha che ema siddha thAya che. sukha-duHkhano anubhava AtmAne jaDathI bhinna siddha kare che, mATe amUrta evA AtmAnA astitvano saMdeha na karavo joIe. 131 AnA uparathI ema siddha thAya che ke jene indriyathI jANI zakAya che te ja padArtho sAcA che, bAkI kaMI sAcuM nathI ema mAnavuM koI paNa rIte yuktiyukta nathI. AtmA Adi amUrta padArtha paNa vAstavika ja che. paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke amUrta padArthanI sattAmAM koI pramANa nathI evuM zaMkAkAranuM kathana barAbara nathI, kema ke sukha-duHkhAdinuM saMvedana thatuM hovAthI AtmA sArI rIte siddha thAya che. sukha-duHkhAdine pratyakSa karanAra AtmA asiddha nathI, paraMtu temAM rUpa, rasa, gaMdha, sparza mAnavA te asiddha che.ra Ama, AtmA amUrta padArtha che. te nathI dIrgha, nathI hrasva, nathI vRttAkAra, nathI trikoNa, nathI catuSkoNa ke nathI rimaMDalAkAra. te nathI kRSNa, nathI nIla, nathI rakta, nathI pIta ke nathI zukla. te nathI sugaMdhI ke nathI durgaMdhI. te nathI tIkho, nathI kaDavo, nathI turo, nathI khATo ke nathI gaLyo. nathI karkaza, nathI mRdu, nathI guru, nathI laghu, nathI zIta, nathI uSNa, nathI snigdha ke nathI rukSa. te zabda nathI, varNa nathI, gaMdha nathI, rasa nathI ane sparza nathI. 1-'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.368 (patrAMka-438) 2- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 12 maiya yataH sukhAdInAM saMvedanasamakSataH 1 nAsiddhaM vAstavaM tatra kiMtvasiddhaM rasAdimat / / ' Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana varNa, gaMdha, rasa ane sparza e mUrta pudgalanA guNo che. te guNono amUrta evA AtmAmAM abhAva hovAthI AtmA cakSu AdithI jaNAto nathI. agnimAM jema zItaLatA nathI, tema AtmAmAM varNAdi guNo nathI. jema agninI parakha zItaLatA Adi guNothI thaI zakatI nathI, tema AtmAnI parakha varNAdi guNo dvArA thaI zakatI nathI. mATe ziSye karelo tarka ke AtmA dekhAto nathI, sUMghAto nathI, cakhAto nathI, sparzato nathI, saMbhaLAto nathI te to satya che; paNa AnA kAraNe AtmA nathI ema mAnavuM e ayukta che. 'samyaktva sthAna caupai'mAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che 132 'rUpI paNi navi dIsai vAta lakSaNathI lahIi avadAta I to kima dIsai jIva arUpa? te to kevalajJAna svarUpa / / 1 - pudgalamaya evo rUpI pavana paNa AMkhathI dekhAto nathI, kiMtu tenAM kaMpa, dhRti, zabda vagere lakSaNothI tene jANI zakAya che. (kaMpa eTale vRkSanAM pAMdaDAM, velaDIo kaMpavAM; dhRti eTale rU, kAgaLa vagere halakI cIjo havAmAM UDatI rahevI; zabda eTale susavATA vagereno avAja.) te A rIte ke velaDI-vRkSanAM pAMdaDAM vagere koIka dravyanA abhighAta-saMyogAdithI yukta che, kema ke te kaMpayukta che; jema ke kaMpayukta ghaMTa. A je dravya che te pavana che, kAraNa ke AkAzAdi arUpI dravyo kaMpajanaka abhidhAta karI zakatA nathI ane koI ghaTAdi dazyadravya tyAM raheluM jovA maLatuM nathI. Ama, rUpI evo pavana paNa jo AMkhe dekhI zakAto nathI to arUpI evo jIva to kaI rIte dekhAya? tAtparya e che ke duniyAmAM jeTalI cIjo hoya te badhI ja dekhAvI ja joIe evo niyama nathI. duniyAmAM je cIjo dekhAtI na hoya tenuM astitva nathI evuM mAnavA mATe koI kAraNa nathI. pavana hAjara hovA chatAM dekhAto nathI ane dekhAto na hovA chatAM pavana nathI evuM manAtuM nathI; tema arUpI evA AtmAnuM astitva hovA chatAM te dekhAto nathI, paraMtu dekhAto na hovAmAtrathI tenuM astitva nathI evuM mAnavuM ayukta che. AtmAne zarIrathI judo joI zakAto na hovAthI AtmA che ja nahIM' evuM mAnavuM yogya nathI. jema vAyudravyane anumAnathI manAya che, tema Atmadravyane paNa anumAnathI mAnavuM yogya che. AtmA kevaLa jJAnasvarUpa che. jJAnane liMga tarIke, eTale ke lakSaNa tarIke laI, teno Azraya karI, anumAnathI AtmA jANI zakAya che. havA AMkhathI dekhAtI nathI chatAM dhvaja pharakato joIne kahevAmAM Ave che ke paraMtu tenAM kArya dvArA jANI zakAya che ke 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyaktva vRkSanI DALIo halatI joIne ke maMdirano ghaNI havA che. havA AMkhathI dekhAtI nathI, havA che. A jagatamAM je vastuo AMkhathI sthAna caupai', gAthA 13 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 133 dekhAya tene ja mAnavAmAM Ave che evuM nathI; je vastu AMkhathI dekhAtI nathI, paraMtu jenuM kArya dekhAya che te paNa mAnavAmAM Ave che. vidyutazaktithI aneka kAryo thAya che. cAMpa dabAvI ke paMkho cAlavA lAge che, balba prakAzita thAya che, paraMtu paMkho calAvanArI ke prakAza ApanArI vidyutazakti AMkhathI joI zakAtI nathI. game tevI tIkSNa daSTi hoya to paNa te vidyutazaktine AMkhathI joI zakatI nathI. game teTaluM zaktizALI yaMtra AMkhane lagAvavAmAM Ave topaNa vidyutazakti joI zakAtI nathI. mAtra tenAM kArya uparathI jANI zakAya che ke A kArya vidyutazaktithI thAya che. loko reDiyo sAMbhaLe che. reDiyomAM kahevAmAM Ave che ke A gIta muMbaIthI prasArita thAya che, A gIta dilhIthI prasArita thAya che, A gIta kalakattAthI prasArita thAya che; paraMtu e gIta muMbaI, dilhI ke kalakattAthI prasArita thatAM zuM koIe joyAM? phakta tenAM kAryathI tenI pratIti thAya che. A badhI vAto uparathI e nizcita thAya che ke je vastu AMkhathI dekhAtI nathI, paraMtu jo tenuM kArya dekhAya to tenuM astitva mAnya karavAmAM Ave che. have AtmAnuM kArya dekhAya che ke nahIM teno vicAra karIe. jJAnano anubhava rojiMdA jIvanavyavahAramAM thAya che. jANavAnuM kArya darekanA anubhavamAM Ave che. A jJAna te guNa che. jJAna guNano Azraya AtmA sivAya bIjo koI kalpI zakAto nathI. zuM makAna, Tebala, gADI jANI zake che? hajAra pustako kabATamAM hovA chatAM paNa zuM kabATane tenuM jJAna thAya che? nA. sarvavidita ja che ke koI paNa jaDa padArtha kaMI paNa jANato nathI, paraMtu jANavuM to jagatamAM spaSTa ja che - anubhavagamya che. tethI A kAryanA kartA tathA jJAna guNanA guNI tarIke ekamAtra AtmAne mAnyA sivAya bIjo koI vikalpa ja nathI. jANavuM e zarIranI kriyA nathI, zarIrano dharma nathI. jo jANavuM e zarIranuM kArya hota to maryA pachI paNa zarIranuM astitva hovAthI te kArya thavuM joIe, paraMtu te thatuM nathI. AnA uparathI ema siddha thAya che ke e kAryo zarIranAM nahIM, AtmAnAM che. caitanya e zarIrano guNa nathI. zarIra caitanya guNano Azraya nathI. zarIra bhautika che, bhUto caitanya guNano Azraya nathI. caitanya guNa e zarIrano nahIM paNa AtmAno guNa che. caitanyanuM AdhArabhUta dravya AtmA che. caitanyapUrNa jIvanavyavahAra AtmAnA astitvanuM pramANa che. kIDI, gAya, bheMsa, hAthI, ghoDA, mAchalI, sarpa, manuSya vageremAM caitanyamaya jIvanavyavahAra che, mATe temAM AtmA che. kAgaLa, pensila, charI vageremAM caitanyamaya vyavahAra nathI, mATe temAM AtmAnuM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana astitva nathI. jevI rIte dhumADo hoya tyAM agni hoya che, tevI ja rIte jyAM caitanya che tyAM AtmAnuM astitva che; mATe ja AtmAnuM lakSaNa caitanya che ema zAstrakAroe kahyuM che. sArAMza e che ke jJAna e guNa che ane guNa haMmezA koI dravyanA Azraye ja rahe che. jJAna guNa hovAthI tene rahevA mATe koI Azrayadravya to joIe ja. te dravya kaMI ghaTa, paTa Adi padArtho nathI, zarIra paNa nathI ke indriya paNa nathI; kAraNa ke te sarva to jaDa pudgalamaya sparzAdi guNavALA che, tethI jJAna guNanuM AzrayarUpa dravya A pudgalamaya vastuthI koI juduM dravya mAnavuM ghaTe che. te dravyanuM nAma AtmA che. AtmA ja te jJAnaguNadhAraka dravya che. jJAna jo pudgalano ja guNa hoya to jema varNa, gaMdha, rasa vagere pudgalanA dharmo indriyothI grahaNa thaI zake che, tema jJAna guNa paNa indriyothI grahaNa thavo joIe, paNa tema thatuM nathI; tethI jJAna amUrta evA AtmAno guNa che, paudgalika zarIrAdino guNa nathI. AtmA svayaMjyoti, svaparaprakAzaka, caitanyaghana che. Ama, arUpI, adazya evo AtmA pratyakSa dRSTigocara nathI, paraMtu anumAna vaDe tenI siddhi thAya che. AtmA arUpI hovAthI cakSuno viSaya nathI, cakSuthI joI zakAya tevo padArtha nathI, tenuM koI rUpa jaNAtuM nathI. te jJAnadhAraka padArtha hovAthI varNAdi guNayukta pudgalane jANe che. tethI ja zrImade kahyuM je draSTA che dRSTino, je jANe che rUpa' AtmA dRSTino draSTA hovAthI daSTi tene joI zakatI nathI. AtmA AMkha vaDe joI zakAto nathI, kAraNa ke jonAra AtmA che, AMkha nahIM. te AMkha vaDe jue che. AtmA indriyothI para che ane indriyo dvArA padArthone jANanAra che, tethI AtmA indriyothI grAhya thaI zakato nathI. indriyo AtmAne jANI zakatI nathI. AtmA indriyo dvArA pakaDamAM AvI zakato nathI. arUpI evo AtmA dRSTino draSTA che, rUpane jANanAro che, sparzadine anubhavanAro che, to te dRSTithI kaI rIte dekhAya? evA arUpI AtmAnuM svarUpa indriya vaDe kaI rIte jaNAya? indriyothI te kevI rIte anubhavAya? AMkha ke anya koI paNa indriya dvArA AtmAne jANI zakAto nathI. zarIra to acetana che, temAM jANavAnI zakti nathI; paraMtu jANavAnI zaktivALo caitanyasvabhAvI AtmA zarIranA mAdhyamathI AMkha, kAna, nAka, jIbha ane cAmaDI vaDe bahAranA padArtho jANe che. kuhADIthI kASTha kapAya che, paraMtu ekalI kuhADIthI ja kASTha kapAtuM nathI. tene vAparanAra-calAvanAra koI mANasa hoya to ja te kASTha kApI zake -- Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 135 che. koI kuhADIno upayoga ja na kare to te svayaM kASThane kApI zakatI nathI. e ja pramANe AMkhathI dhoLuM -kALuM vagere rUpa dekhAya che, kAnathI jhINo-moTo vagere avAja saMbhaLAya che, nAkathI sArI-narasI gaMdha parakhAya che, jIbhathI tIkho-mITho vagere svAda jaNAya che ane cAmaDIthI zIta-uSNa vagere sparzenuM jJAna thAya che. sarva indriyo potapotAnA viSayone jANavAnuM kArya kare che, paNa ekalI indriyo ja te te viSayone jANI zakatI nathI. indriyothI jJAna thAya che, paNa indriyone prayojanAra koI na hoya to indriyothI jJAna thAya nahIM. AtmA indriyone prayojanAra che. jema kuhADIne vAparanAranI jarUra rahe che, tema indriyone upayogamAM lenAranI AvazyakatA rahe che. indriyone upayogamAM lenAra je che te AtmA che. jo indriyomAM anya koI paNa padArthanI apekSA vagara jJAna karavAnI svataMtra zakti hota to je pramANe jIvaMta zarIrathI jJAna thAya che, te ja pramANe mRta zarIrathI paNa thAta. mRta zarIramAM sarva indriyo hovA chatAM jJAna thatuM nathI, mATe jJAnamAM indriyo to kevaLa nimittabhUta che, jJAna karanAra to koI anya ja che. 'AMkha jue che' e kathana yathArtha nathI, paraMtu 'AMkha vaDe joIe chIe' e kathana yathArtha che. A banne prakAranI vAkyaracanAmAM bIjuM vAkya zuddha che, sAcuM che. 'vaDe' e karaNa arthamAM tRtIya vibhakti che. karaNa arthamAM tRtIya vibhaktino vAcaka 'vaDe vAparatAM kathana yathArtha bane che; mATe ema bolavuM yogya che ke 'AMkha vaDe joIe chIe, kAna vaDe sAMbhaLIe chIe, nAka vaDe suMghIe chIe, jIbha vaDe cAkhIe chIe, cAmaDI vaDe sparzIe chIe.' AMkha vaDe joIe chIe" ema kahetAM ja sAbita thaI jAya che ke jonAra judo che ane jenA vaDe joIe chIe te AMkha to sAdhana mAtra che. jonAra, sAMbhaLanAra, sUMghanAra, cAkhanAra, sparza karanAra koI judo ja che ane te AtmA che. jovA Adi kriyAono kartA, indriyono adhiSThAtA AtmA che. AtmAnI upasthitimAM ja indriyo kAma kare che. je zarIrarUpI makAnamAM rahIne indriyarUpI bArIo dvArA parapadArthone jANe che, te jANanAra - jJAnadhAraka tattva te AtmA che. zarIrane eka makAnanI upamA ApavAmAM Ave to AtmAne rahevA mATenuM makAna te zarIra. zarIrarUpI makAnanI bArIo te jIvanI indriyo, makAnamAM jema bArI hoya che, bArI eka ke ekathI vadhu paNa hoya che; te ja pramANe zarIrarUpI makAnamAM paNa eka thI pAMca indriyorUpI bArIo che. aMdara rahelo AtmA A pAMca indriyo vaDe bahAranA viSayo jovA-sAMbhaLavA Adi kriyAo kare che. jema makAnanI bArImAMthI mANasa rastA upara jatA saraghasane joI zake che, tema AtmA zarIrarUpI makAnamAM rahIne indriyorUpI bArIo vaDe bahAranAM dazyo jue che, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sAMbhaLe che. ityAdi sarva viSayo anubhave che. Ama, che. indriyo karaNa che ane kevaLa sAdhanamAtra che, je viSayone grahaNa kare che. zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana viSayo jANe che. AtmA A pAMce indriyo vaDe kula 23 zarIrano mAlika ane indriyono adhiSThAtA te AtmA ja AtmA kartA che. AtmA indriyothI pRthak che, indriyo to vaDe AtmA jJAnaprApti kare che. te indriyo dvArA bAhya AtmAmAM svaparaprakAzaka zakti che, paraMtu ajJAnI jIvanI zakti eka ja dizAmAM, kevaLa viSaya tarapha ja vahe che. tenI zakti jJeya ane jJAtA banne dizAo tarapha vahetI nathI. jyAre paNa te kaMIka jANI rahyo hoya che tyAre te jANanArane jANato nathI. viSayavastune jANavAmAM te jANanArane potAne bhUlI jAya che. AtmAnI svaparaprakAzaka caitanyasattA sadA vidyamAna che. AtmA svaparaprakAzaka che, paraMtu ajJAnAvasthAmAM parapadArthomAM lubdhatAnA kAraNe jJAna mAtra parane prakAze che ane te paNa alpamAtrAmAM. pa2padArthane jANavA mATe tene indriyonI jarUra paDe che. jyAre AtmA zarIrathI bhinna evA potAne caitanyasvarUpa tarIke jANavA prayukta thAya che tyAre tene indriyanI ke bIjA koI mAdhyamanI jarUra rahetI nathI. AtmA aMtarmukha thAya to pote, potAne, potA vaDe, koI paNa anya AlaMbana vinA jANe che ane bahirmukha thAya to indriyo ane mananA mAdhyamathI pa2padArthone jANe che. = indriya ane mananI sahAya vinA paNa avadhijJAna, manaHparyavajJAna ane kevaLajJAna vaDe jagatanA padArtho jANI zakAya che; tethI parane jANavA mATe AtmAne indriyonI ane mananI AvazyakatA rahe ja che evuM jarUrI nathI. AtmA agAdha, aparimita, anaMta jJAnazaktino dhaNI hovAthI traNa lokanA padArthone bAhya AlaMbana vinA jANI zake che; paraMtu atIndriya jJAnanA abhAvamAM AtmA indriyonA tathA mananA mAdhyama vinA pa2padArthane jANI zakato nathI. tethI ahIM jaNAvyuM che ke AtmA draSTA che, AMkho tenuM mAdhyama che ane bAhya pudgalamaya jagata te dazya che. AtmA amUrta padArtha hovAthI tathA dRSTino draSTA hovAthI joI zakAto nathI; paraMtu indriyagamya koI rUpa nahIM hovAthI AtmAnuM koI svarUpa nathI ema kahevuM yogya nathI. zrImad ahIM jaNAve che ke 'abAdhya anubhava je rahe, te che jIvasvarUpa' prastuta gAthAnI A bIjI paMktimAM jIvanA svarUpa viSe zrImade vicAranI zreNI batAvI che. A vidhithI AtmA pragaTa anubhavAya che. nokarma-dravyakarma-bhAvakarma, eTale samasta paradravya ane parabhAva, samasta saMyogo ane vikArone bAda karatAM karatAM chevaTe Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 137 je jJAyakarUpa anubhava bAkI rahe che te jIvanuM svarUpa che. abAdhya anubhava eTale bAdhaka nahIM evo anubhava, arthAt jIvanuM jJAtApaNuM. A jJAyakapaNuM e ja AtmAnuM svarUpa che. zrI kAnajIsvAmI kahe che ke 'huM strI nahi, puruSa nahi, deha nahi, mana nahi, ThIka-aThIka, saMkalpa-vikalpa paNa huM nahi, aMdara ATha karmanI jhINI dhULa te paNa huM nahi, ema paradravyane viveka vaDe bAda karatAM karatAM bAkI je jJAyaka svarUpa te huM chuM. ema ja sadAkALa jANyA kare te jANanAro, jANavAnuM smaraNa karanAro, jJAtApaNe hayAtI rAkhanAro nitya saLaMga TakI rahe che te jIvanuM svarUpa che.'1 jIvanA svarUpano nirNaya karavA mATe te anubhavano vicAra karavo ghaTe ke je anubhavane bAda na karI zakAya. te mATe tyAM sudhI pAchA haTatA javuM ke jenA karatAM vadhu pAchaLa haTI zakAya ema na hoya. strI, putra, dhara Adi padArthothI pAchaLa haTI zakAya che, zarIrathI pAchaLa haTI zakAya che, vicArothI pAchaLa haTI zakAya che, palaTAtI bhAvadazAthI paNa pAchaLa haTI zakAya che; paraMtu te pachI vadhu pAchaLa haTI zakAtuM nathI. have mAtra jonAra ja rahe che. jJAyakarUpI dIvAla AvI jAya che. jJAyakathI pAchaLa nathI jaI zakAtuM. jJAyakane bAda nathI karI zakAto. A ja tenuM astitva che. jIva enAthI bhinna nathI, enI sAthe ekarUpa che. jJAna e AtmAthI bhinna nathI. jJAna ane AtmA abhinna che. jIva strI Adi pa2padArthothI, zarIrathI, vicArothI, bhAvothI alaga thaI zake che, paNa jJAyakatAthI alaga thaI zakato nathI. zarIra alaga thaI zake che, mana paNa alaga thaI zake che. te bannethI AtmA bhinna thaI zake che, kAraNa ke jIvanuM hovuM na zarIramAM che, na manamAM che. tenuM hovuM to e tattvamAM che ke je zarIra ane mananI pAra raheluM che, je A bannene jue che. Ama, dehAdi e AtmAnuM svarUpa nathI. AtmA tenAthI judo che. te nokarma-dravyakarma-bhAvakarmanA lepathI yukta nathI. badhAne bAda karI zakAya che, paNa jJAyakatAno anubhava bAda karI zakAto nathI ane e ja AtmAnuM svarUpa che. zrImad lakhe che 'nirmaLa, atyaMta nirmaLa, parama zuddha, caitanyaghana, pragaTa AtmasvarUpa che. sarvane bAda karatAM karatAM je abAdhya anubhava rahe che te AtmA che. je sarvane jANe che te AtmA che. je sarva bhAvane prakAze che te AtmA che. 1- zrI kAnajIsvAmI, zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.197 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upayogamaya AtmA che. avyAbAdha samAdhisvarUpa AtmA che." ziSya kahyuM hatuM ke "nathI daSTimAM Avato', to konI dRSTimAM nathI Avato? athavA jenI dRSTimAM Avavo joIe te koNa che? vaLI, "nathI jaNAtuM rUpa', to rUpa kone jaNAya che? te koNa che? AtmAnuM rUpa nathI jaNAtuM evuM koNe jANyuM? 'AMkhathI nathI dekhAto' evuM jJAna jene thayuM te ja AtmA che. Ama, 'jaNAya che' ane 'nathI jaNAtuM banne vakhate jANavAnI kriyAne koI bAdhA AvatI nathI. Avo bAdhA vinAno je abAdhya anubhava rahe che te jIvanuM svarUpa che. AtmA jJAna karanAra jJAyakatattva che. dravyanuM svarUpa kyAre paNa koI avasthAmAM dravyathI chUTuM paDatuM nathI, mATe AtmAnI jANavAnI zakti kyAre paNa nAza pAmatI nathI. jJAna e AtmAno svabhAva hovAthI nano kadI paNa tyAga karato nathI. AtmAno jJAnasvabhAva kAyama rahe che. traNe kALamAM na caLe evo AtmAno jJAnasvabhAva che. jJAna e ja AtmAno svalakSaNarUpa svabhAvadharma che. AtmA sadA jJAnalakSaNasaMpanna pragaTa anubhavAya che. A jJAnasvabhAva e ja AtmAne oLakhavAnuM acUka lakSaNa che. jJAna te AtmAnuM ja lakSaNa che, tethI AtmA che' ema siddha thAya che. Ama, jeno anubhava haMmezAM asmalitapaNe thayA kare che ane je niraMtara sAthe rahe che te jIvanuM svarUpa che. deha, strI AdinA je je bAhya anubhavo che te sarva anubhavone bAda karatAM eka anubhava bAkI rahe che ke jeno bAdha karI zakAto nathI. sarva jIvone kahuM chuM' evuM jJAna sadA rahetuM hoya che. A anubhavamAM koI bhaMga nathI karI zakatuM, khalela nathI pahoMcADI zakatuM. pratyeka avasthAmAM 'huM chuM' evuM je jaNAya che, te jJAna ja abAdhya anubhava svarUpa AtmA che. 'meM karyuM', karuM chuM, huM karIza' ityAdi prakAre traNe kALa saMbaMdhI potAnAM vividha kAryono je nirdeza karavAmAM Ave che, temAM je huMpaNAnuM ahaMrUpa jJAna che te AtmapratyakSa ja che. A ahaMrUpa jJAna e kAMI anumAnarUpa nathI, kAraNa ke te liMgajanya nathI; ane te AgamapramANarUpa paNa nathI, kAraNa ke Agamane nahIM jANanAra sAmAnya lokone paNa ahaMpaNAnuM jJAna to hoya ja che; ane te ja AtmAnuM pratyakSa che. ghaTa vagere padArtho ke jemAM AtmA nathI, tene evuM jJAna paNa hotuM nathI. A prakAre ahaM-pratyayathI AtmA pratyakSa che ja, to pachI AtmAnA hovApaNAnA saMzayane 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.519 (patrAMka-710) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 139 avakAza ja nathI. UlaTuM 'AtmA che' evo AtmAnA astitva viSe nizcaya karavA yogya che. 1 jo jIva hoya ja nahIM to "ahaM' evuM pratyayajJAna kyAMthI thAya? kAraNa ke jJAna nirviSaya to hotuM nathI. jo ahaM-pratyayanA viSayabhUta AtmAne na mAnavAmAM Ave to aha-pratyaya nirviSaya banI jAya ane e sthitimAM ahaM-pratyaya thAya ja nahIM. koI paNa jJAna nirviSaya to hotuM nathI, eTale ahaM-jJAnano paNa koI viSaya to mAnavo ja joIe. jo AtmAnA astitvane mAnavAmAM na Ave to pachI ahaM-pratyayano viSaya kayo raheze? arthAt ahaM-pratyaya kono thaze? ahIM koI kahe ke ahaM-pratyayano viSaya jIva nahIM paNa jo deha mAnavAmAM Ave topaNa ahaM-pratyaya nirviSaya nahIM bane. huM kALo chuM', 'huM dUbaLo chuM ityAdi pratyayomAM huM spaSTarUpe zarIrane anulakSIne prayukta thayo che; to 'huM' eTale deha ema mAnavAmAM Ave to paNa zuM vAMdho? AnuM samAdhAna e che ke jo huM' e zabda deha mATe ja vaparAto hoya to mRta dehamAM paNa ahaM-pratyaya thavo joIe; paNa ema to thatuM nathI, mATe huMpaNAnA jJAnano viSaya deha nahIM paNa jIva che. aha-pratyaya dehaviSayaka nathI. huM pada zarIra mATe vAparavuM barAbara nathI. vaLI, jo ahaM e zarIra hoya ane tethI ahaMtA e zarIrano dharma mAnavAmAM Ave to netrAdi indriyothI tenuM pratyakSa thavAnI Apatti Ave. gurutA, laghutA, gauratA vagere zarIranA dharmo che. je zarIranA dharmo che te badhA netrAdi indriyothI anubhavAya che, pratyakSa thAya che. have jo ahaMtA paNa zarIrano dharma hoya to te paNa netrAdi indriyothI pratyakSa thavo joIe. jema gurutA, laghutA vagere zarIranA dharmo indriyothI grahaNa thaI zake che, tema ahaMtAnuM paNa indriyothI grahaNa thavuM joIe, paNa tema to thatuM nathI. Ama, ahaMtA e zarIrano dharma mAnI zakAya nahIM, eTale ke "ahaM' pada che te zarIranuM vAcaka na manAya. zarIrathI atirikta koI anya dravyane ja "ahaM' padanuM vAcya mAnavuM joIe. e dravya te ja AtmA che. A pramANe ahaM-pratyayathI AtmA pratyakSa che. AtmA ahaM-pratyayathI pratyakSa chatAM 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1555 'katavaM karemi kAhaM cAhamahaMpaccayAdimAto ya / appA sappaccakkho tikAlakajjovadesAto / / ' ra- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 75 'na cAhaM pratyayAdInAM zarIrasyaiva dharmatA / netrAdigrAhyatApatterniyataM gauravahivat |' Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koI kahe ke "AtmA nathI' to teno pakSa pratyakSabAdhita pakSAbhAsa - mithyApakSa Thare che. jema zravaNa dvArA zabda pratyakSa thAya che, chatAM koI kahe ke "zabda to azrAvya che', arthAtu te karNa grAhya nathI; to teno pakSa pratyakSabAdhita hovAthI pakSAbhAsa che. tema huM chuM' ema svIkAryA pachI 'AtmA nathI' arthAt huM nathI' ema kahenArano pakSa svAsthUpagamathI bAdhita Thare che, kAraNa ke huM chuM' ema kahIne teNe 'huM' no svIkAra to karyo ja che ane pachI te 'huM' no inkAra kare che, tethI tenI A 'huM' nA niSedhanI vAta potAnA prathama abhyapagama-svIkArathI ja bAdhita thaI jAya che. jema koI AtmAne prathama akartA nitya caitanyasvarUpa svIkArIne pachI kahe ke te kartA che, anitya che, acetana che, to teno pakSa svAbhupagamathI bAdhita thaI jAya che. vaLI, huM AtmA nathI', arthAt huM huM nathI' ema kahevuM e svavacanaviruddha paNa che, jema koI kahe ke mArI mAtA vaMdhyA che.' AnA uparathI ema siddha thAya che ke 'AtmA nathI' e pakSa barAbara nathI, paraMtu e to pakSAbhAsa che. AtmA dRSTino draSTA che, rUpano jANanAra che tathA jJAnarUpa abAdhya anubhavasvarUpa satpadArtha che. AcAryazrI yogIndudeva paramAtmaprakAzamAM AtmAnAM jJAnAdi lakSaNonuM varNana karatAM lakhe che ke A zuddha AtmA manarahita che, atIndriya che, jJAnamaya che, amUrtika che, caitanyamAtra che tathA indriyothI jaNAya tevo nathI. A pramANe jIvanAM nizcita lakSaNa kahyAM che. AtmA manarahita che, kAraNa ke mana saMkalpa-vikalparUpa che ane AtmAmAM saMkalpa-vikalpano abhAva che; pAMca indriyothI rahita hovAnA kAraNe AtmA atIndriya che; lokAlokaprakAzaka kevaLajJAna sahita hovAthI AtmA jJAnamaya che; AtmAmAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparzano abhAva che, tethI te amUrtika che; anya dravyomAM caitanyapaNAno abhAva che, mAtra jIvadravyamAM caitanyapaNuM che, tethI te citmAtra kahevAya che; AtmA indriyo vaDe jANavAmAM Avato nathI, vItarAga svasaMvedana jJAnathI ja jaNAya che, mATe indriya-agocara che - AvAM anaMta lakSaNavALo AtmA che. 1 Ama, zrIgurue A gAthAmAM AtmA kema dekhAto nathI, tenuM rUpa kema jaNAtuM nathI, teno anya koI indriyagamya anubhava kema thato nathI - tenuM saraLatAthI tathA sacoTatAthI samAdhAna karI, AtmAnuM vAstavika svarUpa batAvyuM che. ziSya je dalIla karI hatI, tenuM yathArtha samAdhAna karI zrIgurue AtmAnuM astitva siddha karyuM che. 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 31 'amaNu aNiMdiu NANamau mutti-virahiu cimittu / appA iMdriya-visau Navi lakkhaNa ehu Niruttu / / ' Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-51 1 / 1 A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - je draSTA che daSTino, paMkhI jue nija pAMkha; darpaNamAM pratibiMbane, cazmAne jema AMkha. zabda zravaNa karanArano, je jANe che rUpa; zItauSNapaNe pArakhe, dekhe parvata kUpa. sthULa jagatathI bhinna jema, tana mana jANI zakAya; abAdhya anubhava je rahe, nirvikalpa guNa rAya. je saMkalpa vikalpamAM, Ave jagata svarUpa; jJAne sva para prakAzato, te che jIvasvarUpa. 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.226 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 201-204) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - para 6 ain cch, ekh-ecchid (qqn+ ecch 4 pii 8 e qq1. teem2,ecch ecch Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - para gAthA 51mAM zrIgurue kahyuM ke je AMkhano jonAro che tathA je rUpano bhUmikA jANanAro che ane sarvane bAdha karatAM karatAM koI paNa prakAre jeno bAdha karI zakAto nathI evo je bAkI rahelo anubhava, te jIvanuM svarUpa che. Ama, jIvanuM svarUpa indriyagamya nathI, paraMtu te atIndriya jJAnasvarUpI che ema kahI, gAthA 45mAM ziSya darzAvelI dalIla - 'nathI daSTimAM Avato, nathI jaNAtuM rUpa; bIjo paNa anubhava nahIM, tethI na avasvarUpanuM sacoTa samAdhAna zrIgurue karyuM. A samAdhAnano vistAra karatAM, jJAna guNa dvArA AtmAnI pratIti karAvatAM zrIguru kahe che - (gAthA che indriya pratyekane, nija nija viSayanuM jJAna; pAMca indInA viSayanuM, paNa AtmAne bhAna.' (22) - karmendriyathI sAMbhaLyuM te te kandriya jANe che, paNa cakSa-iMdriya tene jANatI nathI, ane cakSu-iMdriye dITheluM te karmendriya jANatI nathI. arthAt sI sI iMdriyane potapotAnA viSayanuM jJAna che, paNa bIjI iMdriyonA viSayanuM jJAna nathI; ane AtmAne to pAMca iMdriyanA viSayanuM jJAna che. arthAt je te pAMce iMdriyonA grahaNa karelA viSayane jANe che te "AtmA' che, ane AtmA vinA ekeka iMdriya ekeka viSayane grahaNa kare ema kahyuM te paNa upacArathI kahyuM che. (52). AtmAnA jJAnasvarUpa pratye ziSyanuM lakSa doratAM zrIguru kahe che ke pratyeka bhAvArtha indriyane mAtra enA saMbaMdhita viSayanI ja jANakArI varte che, bIjI indriyonA viSayonI nahIM. kAna mAtra zabdane sAMbhaLe che, cakSu mAtra rUpane jue che, nAka mAtra gaMdhane sUMghe che, jIbha mAtra rasane cAkhe che ane tvacA mAtra sparzane jANe che. Ama, pAMca indriyo potapotAnA niyata viSayane ja jANe che, paNa AtmA to pAMca indriyoe grahaNa karelA viSayone jANe che, tethI AtmA dehamAM rahela indriyothI bhinna padArtha che. potapotAnI maryAdita rahaNazakti vaDe pAMca indriyo potapotAnuM kArya karatI rahe che, jyAre te sarva kAryone jANavAnuM, samanvaya karavAnuM tathA smRtimAM rAkhavAnuM kArya 1- pAThAMtara : "kAna na jANe AMkhane, AMkha na jANe kAna;" Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jJAnasvabhAvI AtmA kare che. jo ke pratyeka indriya potAnA viSayane grahaNa kare che ema kahyuM te paNa upacArathI kahyuM che, kAraNa ke indriya jaDa che tethI te jJAna karI zakatI nathI, paNa jJAna karavAmAM mAtra nimittarUpa bane che. jANanAra tattva to AtmA ja che. AtmAnA astitva vinA indriyo potAnuM kArya karI zake nahIM, mATe jJAna guNanuM AzrayarUpa dravya AtmA che, nahIM ke indriya. Ama, pAMca indriyono adhiSThAtA evo AtmA pudgalamaya indriyothI bhinna che ema yuktithI zrImade siddha karI batAvyuM. - tvacA, jIbha, nAka, AMkha ane kAna e pAMca indriyo che. pratyeka indriya vizeSArtha 1potapotAnA viSayane ahaNa kare che. tvacA sparzanuM saMvedana kare che, jIbha rasane oLakhe che, nAka gaMdhane sUMghe che, AMkha rUpane jue che ane kAna zabdane sAMbhaLe che. pratyeka indriya potAnA niyata viSayane ja rahe che. koI paNa indriya potAnA viSaya sivAya anya viSayane grahaNa karatI nathI. eka indriya bIjI indriyanuM kArya karI zakatI nathI. jema ke AMkho mAtra rUpane jANavAnuM kArya karI zake che, paraMtu te zabda grahaNa karI zakatI nathI. jo AMkho sateja hoya to jhINI ane dUravartI vastuone paNa joI zake che, paraMtu te zakti mAtra jovAmAM ja upayogI thAya che. game tevI zaktizALI AMkho paNa zabdane grahaNa karI zakatI nathI. AMkho sateja hoya topaNa te najIkanA zabdo sAMbhaLI zakatI nathI, kAraNa ke te mAtra rUpane jovAnuM ja kArya kare che. sAMbhaLavAnuM kArya kAnanuM ja che, je AMkha kadApi karI zakatI nathI. Ama, pratyeka indriya potapotAnA niyata viSayanuM ja grahaNa karatI hovAthI pratyeka indriyane mAtra potAnA ja viSayanuM jJAna hoya che; anya indriyanA viSayanuM jJAna hotuM nathI. kAnathI sAMbhaLeluM te kAna jANe che, paNa AMkha jANatI nathI ane AMkhe joyeluM AMkha jANe che, paNa kAna jANatA nathI. janmathI aMdha vyakti koIno avAja sAMbhaLI tene oLakhI zake che, paraMtu te tenAM rUpa-raMgane jANatI nathI; jyAre janmathI badhira vyakti koInAM rUpa-raMga joI tene oLakhI zake che, paNa te tenA avAjane jANatI nathI. pratyeka indriyanI jJAnasattA potAnA svakSetra pUratI ja maryAdita che. te anya indriyanA viSayakSetramAM praveza karI zakatI nathI. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - A ekeka indriya ahamiMdranI jema potapotAnA viSaya-kSetramAM sarvasattAdhIza che, anya viSayakSetramAM sAva sattAvihIna che. ekeka viSaya - grAmane saMbhALatI ekeka iMdriya ekeka nAnakaDA grAmapati - nAnA ThAkaraDA jevI che! sva sva kSetranI maryAdA pUratI ja tenI sattA che! anya kSetramAM enuM kAMI calaNa nathI.' 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.232 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-52 147 pratyeka indriyane potAnA niyata viSayanuM ja jJAna che, paNa ApaNane to pAMce indriyanA viSayanuM jJAna hoya che; tethI pAMca indriyanA viSayane jANanAra koI tattva hovuM ghaTe che. A je jANanAra padArtha che te AtmA che. pAMca indriyanA grahaNa karelA viSayane je jANe che te AtmA che. sparza, rasa, gaMdha, rUpa, zabda e pAMca indriyanA viSayonA jJAnano Azraya koI paNa eka indriya ghaTI zakatI nathI evo sarvane anubhava che, eTale e pAMca indriyonA viSayonA jJAnonA AzrayarUpa, tenAthI bhinna eka dravya hovuM ghaTe che ane te ja AtmA che. pratyeka indriyano viSaya niyata hovAthI eka indriya jene grahaNa kare tene bIjI indriya grahaNa na karI zake ane tethI huM jene sparze tene huM jouM chuM' evuM saMkalanAtmaka jJAna, jemAM be viSayano jJAtA eka che, te asaMbhavita banI jAya. paraMtu evuM saMkalanAtmaka jJAna to ApaNane thAya che, eTale indriyothI bhinna evo eka jJAtA siddha thAya che ane te AtmA che. dareka indriya potAnuM AgavuM kArya kare che, paNa te darekane jANavAnuM kAma karanAra AtmAno jJAnopayoga to eka ja che. te pAMca indriyonA viSayone jANe che, tenuM saMkalana kare che. jema ke 'A sAme paDelI sugaMdhI sarasa suMvALI vastu jo!' e zrotrendriyathI sAMbhaLI, cakSurindriyathI joI, dhrANendriyathI sUMghI, rasanendriyathI cAkhI, sparzendriyathI sparzI ane te sarva AtmAe jANyuM. Ama, pAMca indriyanA viSayanA jJAnanuM saMkalana (co-ordination) karanAra AtmA che ema siddha thAya che. pAMca indriyo dvArA grahaNa karela viSayono jANanAra jJAnadhAraka padArtha indriyothI bhinna che, kAraNa ke jIva eka indriyathI upalabdha karela vastune bIjI indriyathI grahaNa kare che. indriyAMtara vikAranI ghaTanA paNa puravAra kare che ke AtmA indriyothI judo che. eka indriya vastu upalabdha kare, chatAM vikAra bIjI indriyamAM thAya che. sarvanA anubhavanI vAta che ke AMkha vaDe koI khATI vastu jotAM jiddhAmAM vikAra thAya che, pANI chUTe che. jo thayela jJAnane saMkalana karanAra indriyathI juduM koI tattva na hoya to A zakya na bane. AthI ema siddha thAya che ke pAMca indriyonA viSayanuM saMkalana karanAra koI jJAnadhAraka tattva hovuM joIe ane te tattva che. AtmA. Ama, sarva indriyothI bhinna evA caitanyamaya AtmAnuM astitva siddha thAya che. vaLI, vicAravuM ghaTe ke smaraNazakti e kono guNa che? indriyono ke AtmAno? indriyo e jANelI vastu yAda rAkhanAra koNa? AMkhe joyeluM citra, kAne sAMbhaLelI vAta, jIbhe cAkhelo svAda Adi varSo sudhI yAda rAkhanAra koNa? smaraNa e indriyano guNa nathI jaNAto, kAraNa ke mANasa marI gayA pachI paNa indriya e ne e ja hoya che, DiTa thAya che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana chatAM koI vastunuM smaraNa marelo mANasa karI zakato nathI. tethI smaraNa e indriyano guNa nathI. smaraNajJAnanA Azraya tarIke indriyathI juduM koI anya dravya mAnavuM paDe che. ane te dravya AtmA che. pAMca indriyo dvArA gRhIta arthanuM smaraNa karanAra dravya te AtmA che. pAMca indriyothI upalabdha arthanuM smaraNa karanAra te pAMca indriyothI bhinna che ane te AtmA che. jema pAMca bArImAMthI upalabdha thayela vastunuM smaraNa thaI zakatuM hovAthI, e smaraNadharma bArIothI bhinna evI te vyaktino dharma che; tema indriyo dvArA upalabdha padArthanuM smaraNa karanAra te indriyothI bhinna evA koI padArthano dharma che. jema pAMce bArImAMthI jotI vyakti eka ja che ane te bArIothI bhinna che, kAraNa ke pAMce bArImAMthI joyela vastunuM te smaraNa karI zake che; tema pAMca indriyo dvArA upalabdha vastunuM smaraNa kaMranAra paNa indriyothI bhinna evo koI padArtha hovo joIe ane te ja AtmA che. jo te indriyathI bhinna na hoya, arthAtu jo te indriyathI abhinna hoya to te eka hovAthI aneka dvArA upalabdha arthanuM smaraNa karI zake nahIM. jema ke koI eka zabdAdine grahaNa karanAra jJAnavizeSa. jo e jJAnavizeSa mAtra potAnA viSayane grahaNa kare che to te anya viSayane smarI zakatuM nathI. jo e smaraNakartAne indriyothI abhinna mAnavAmAM Ave to pAMca bArI dvArA joIne te badhAnuM smaraNa karanAra vyaktine paNa bArIthI abhinna mAnavI joIe. vAstavamAM jema pAMca bArIthI jonAra vyakti e pAMce bArIthI bhinna che, tema indriyothI AtmA bhinna che. jo smRtidhAraka padArtha tarIke AtmA na hoya to smRti thavI saMbhave ja nahIM. indriyothI bhinna evA jJAyaka AtmAno svIkAra na karavAmAM Ave, jJAnadhAraka AtmAnuM astitva indriyothI svataMtra mAnavAmAM na Ave to indriyavyApAra baMdha thaI gayo hoya tyAre indriya dvArA jANelI vastunuM smaraNa kaI rIte thaI zake che? thoDA vakhata pahelAM meM tijorImAM ATalA rUpiyA joyA hatA', 'pAMca varSa pahelAM meM A vAta sAMbhaLI hatI', 'sAta varSa pahelAM rAjasthAnamAM kaLAkaMda nAmanI mIThAI khAdhI hatI, te khUba madhura hatI', 'amuka bhAInA lagna samaye meM rAtarANInA attaranI suvAsa lIdhI hatI', rezamI kApaDa khUba suMvALuM hoya che, meM teno anubhava amuka varSa pahelAM karyo che' vagere vastunuM smaraNa indriyavyApAra baMdha thayA pachI paNa thAya che, to te smaraNa karanAra indriyo to hoI zake nahIM, kAraNa ke indriyavyApAra to baMdha thaI gayo che. indriyavyApAra baMdha thavA chatAM jJAnavyApAra baMdha thayo nathI, mATe pUrve grahaNa karelA padArthane yAda rAkhanAra koI tattva che ane te AtmA che. indriyo smaraNa nathI karatI, paNa AtmA smaraNa kare che. AtmA cakSu Adi sarva indriyoe grahaNa karelA viSayone Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-para 149 yAda rAkhe che. indriya naSTa thavA chatAM jJAna rahe che. 50 varSanI uMmare koInI AMkho jatI rahI hoya ane dekhAvAnuM baMdha thaI gayuM hoya to zuM e vyaktie 50 varSa sudhImAM je je vastuo joI hatI tenuM jJAna jatuM rahe che? nA. AMkho naSTa thaI chatAM paNa jJAna to rahe ja che. AMkho naSTa thayA pachI paNa tene pUchavAmAM Ave ke tame je ghaTa-paTa vagere padArtho joyA hatA tenuM jJAna tamane che ke nahIM?' to te jarUra hA pADaze. AMkha dvArA pahelAM je suMdara citro joyA hatA, te AMkhanA nAza pachI paNa yAda rahe che. Ama, indriya naSTa thaI javA chatAM paNa jJAna rahe che. indriyono nAza thaI jAya chatAM indriya dvArA upalabdha vastunuM smaraNa kALAMtare paNa thAya che. Ama, indriyono nAza thayA pachI paNa smaraNa thAya che. kadAcit koI indriyamAM khoDakhAMpaNa AvI hoya ke nAza pAmI hoya, topaNa te indriya dvArA anubhavelI vastunuM jIva smaraNa karI zake che. tvacAthI thayelA sparzenuM jJAna tvacA jUThI paDI gayA pachI, jIbhathI lIdhelA svAdo jIbha cheDAyA pachI, nAsikAthI suMghela gaMdha nAka nirupayogI thayA pachI, AMkhe joyeluM rUpa aMdhApo AvyA pachI, kAne sAMbhaLela zabdo baherAza AvyA pachI paNa yAda Ave che. indriya vinA paNa vastunuM smaraNa thaI zake che, to te smaraNa kone thAya che? Ano uttara e ja che ke indriyono nAza thayA pachI paNa tenA viSayanuM smaraNa karanAra AtmA ja che. AtmAne ja te yAda Ave che. smaraNa e jJAnano ja prakAra che ane AtmA ja jJAna guNano mAlika che, guNI che. ekanuM anubhaveluM bIjA koIne yAda AvatuM nathI. eke kAMI joyuM hoya te bIjAne sAMbharatuM nathI. mATe jo indriyothI bhinna evuM koI svataMtra jANanAra tattva mAnavAmAM na Ave to te te indriyo jUThI paDI gayA pachI, teno nAza thayA pachI paNa te indriyathI anubhaveluM yAda Ave che te kone yAda Ave che? anubhava karanAra indriyonI zakti kSaya thaI javA chatAM je yAda Ave che te AtmA vagara saMbhavI zake nahIM. AtmAne ja smRti thAya che. indriyo dvArA anubhava grahaNa karanAra AtmA ja che ane indriyono nAza thavA chatAM teno nAza nathI thayo, mATe tene sarva yAda Ave che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja adhyAtmasAra'mAM lakhe che ke zarIranA aMgane AtmA kahI zakAya nahIM, kAraNa ke zarIranA koI paNa aMgano nAza thayA pachI paNa pUrve te aMgathI prApta thayelA padArthanuM smaraNa thaI zake che. jema gharanA gavAkSano nAza thavA chatAM paNa te gavAkSathI prApta thayelA padArthane jANanAra mANasane tenI smRti thAya che, tema zarIranuM aMga AtmA thaI ja zakatuM nathI, kema ke zarIranAM cakSu vagere aMgano nAza thayA pachI paNa te cakSu vagere aMga vaDe jANelA rUpAdi viSayonI smRti Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15O 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kALAMtare AtmAne thAya che. gharanA gavAkSano nAza thavA chatAM paNa, te paDI javA chatAM paNa, te gavAkSathI prApta thayelA padArthonA smaraNa karanAra puruSanI jema zarIrarUpa gharane viSe rahelo AtmA netrAdi indriyorUpa gavAkSa vaDe pUrve joyelA rUpAdi viSayonuM smaraNa kare che. 1 jema eka mahelanA pAMca jharUkhA che. temAMnA eka jharUkhe besIne rAjA amuka vastu jue che. tyAra pachI akasmAtu te jharUkho tUTI paDe che. kiMtu jharUkho naSTa thaI jAya chatAM paNa rAjA temAMthI joyela vastune smarI zake che. tema cakSu Adi indriyono nAza thaI gayA pachI paNa te vyaktine te indriyathI anubhavelI vastunuM smaraNa thAya ja che. jo cakSu Adi indriyothI AtmA bhinna na hota to teno nAza thaI gayA pachI te indriye anubhavelAnuM smaraNa thaI zakata ja nahIM, mATe cakSu AdithI AtmA bhinna siddha thAya che. jJAnadhAraka Atmatattva indriyothI bhinna che. Ama, indriyo mAtra sAdhana che. tenA dvArA grahaNa karelA viSayane jANanAra tathA yAda rAkhanAra tenAthI bhinna che, kAraNa ke indriyavyApAra baMdha thayA pachI paNa athavA to indriyono nAza thaI jAya chatAM paNa indriyo dvArA upalabdha vastunuM smaraNa thAya che. AtmA ane indriyonI bhinnatAnI siddhi mATe AnAthI bIjo prabaLa purAvo kayo hoI zake? tethI AtmA indriyothI atirikta svataMtra dravya che ema mAnavuM yogya che. jema daMDAdi karaNono kuMbhAra adhiSThAtA che, tema pAMca indriyono adhiSThAtA AtmA che. je karaNa hoya che teno koI adhiSThAtA hoya ja che. AkAzanI jema, jeno koI adhiSThAtA na hoya te karaNa nathI banI zakatuM. indriyo karaNa hovAthI teno paNa koI adhiSThAtA che ane te AtmA che. sarva indriyonI sattAthI je para che evo AtmA indriyono paNa indra - adhiSThAtA - svAmI che. te zarIranI aMdara rahI, sarva indriyonA viSayone jANe che tathA indriyonuM saMcAlana kare che. jo indriyone ja AtmA tarIke svIkAravAmAM Ave to aneka asaMgatio UbhI thAya. jo indriya ja AtmA hoya to tenI jJAnazakti maryAdita thaI jAya. pratyeka indriya mAtra potAnA ja viSayane grahaNa karatI hovAthI AtmAnI grahaNazakti ghaNI ja maryAdita thaI jAya, paraMtu AtmA to anaMta jJAnano svAmI che. indriyonI grahaNazakti sImita che, maryAdita che; jyAre AtmAnI jJAnazakti asImita che, amaryAdita che. vaLI, indriyo kALakrame ghasAI jAya che ane naSTa paNa thaI jAya che. jo indriya ja 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 77 'nAtmAGga vigame'pyasya tallabdhAnusmRtiryataH / vyaye gRhagavAkSasya tallabdhArthAdhigantRvat / / ' Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-para 151 AtmA hoya to indriya naSTa thatAM jJAnazakti paNa naSTa thaI jAya. vaLI, jo indriya ja AtmA che. ema mAnavAmAM Ave to eka zarIramAM pAMca AtmA mAnavA paDe. jo eka zarIramAM aneka AtmAo hoya to padArthanA aneka dharmonuM jJAna karavAvALA jJAtAne te padArthanuM vyavasthita jJAna thaI zake nahIM, kAraNa ke eka zarIramAM aneka AtmAo mAnavAthI cannurUpa avayavamAM rahelo AtmA rUpanuM avalokana karaze ane zrotrarUpa avayavamAM rahelo AtmA zabdanuM zravaNa karaze. Ama, cakSustha AtmA tenA viSayanuM jJAna karaze, jyAre bIjo AtmA bIjA viSayanuM jJAna karaze; tethI padArthanA sarva viSayonuM jJAna ekasAthe na thavAthI te padArthano nizcaya thaI zakaze nahIM. mATe pratyeka indriyamAM bhinna bhinna AtmA saMbhavI zake nahIM. eka zarIramAM jJAtArUpa eka AtmA rahelo hovAthI vyavasthitapaNe 'huM jouM chuM', 'huM sAMbhaLuM chuM' ityAdi jJAnano nizcaya thAya che. Ama, AtmA indriyothI bhinna, sarva indriyonA viSayane jANanAra padArtha che. prastuta gAthAmAM pratyeka indriyane mAtra potAnA viSayanuM ja jJAna che ema je kahyuM te paNa upacArathI kahevAmAM AvyuM che. vAstavamAM indriya to jaDa che. e potAnI jAte koI viSayane grahaNa karI zakatI nathI. jo AtmAno jJAna-upayoga indriya sAthe joDAyelo na hoya to indriya tenA viSayane grahaNa karI zakatI nathI. indriya potAno viSaya paNa AtmA vinA anubhavI zakatI nathI, tenuM jJAna karI zakatI nathI, tenuM smaraNa karI zakatI nathI. cakSu Adi indriyo to bAhya padArthane jANavAmAM nimittamAtra che. pratyeka indriya mAtra potAnA viSayanA grahaNamAM nimitta che, viSayanuM jJAna to zarIramAM rahelo AtmA ja kare che. indriyo bhautika che. bhUtomAM jJAna guNa nathI, tethI tenAM kAryarUpa indriyamAM paNa jJAna guNa na ja hoya. indriyomAM jJAna guNa nathI, temaja te jJAna guNano Azraya paNa nathI. jJAna guNano Azraya to AtmA ja che. jJAna e AtmAno guNa che. AtmA jJAnavAna che, caitanyasvabhAvI che. AtmAnA eka eka pradeze jJAna che. jJAnasvabhAvI AtmA chadmastha dazAmAM indriyonA mAdhyama vaDe jagatanA padArthone jANe che. indriyomAM jJAna guNa saMbhavato nathI, tethI indriyo svataMtrapaNe grAhaka thaI zakatI nathI. indriyo ja pote upalabdhinI kartA nathI. indriyono vyApAra hovA chatAM ghaNI vAra anyamanaskane vastunI upalabdhi kadAcit thatI paNa nathI, mATe ghaTAdi padArthonuM jJAna indriyone nahIM, paNa tethI bhinna evA bIjA koI padArthane thAya che. indriyothI bhinna evo AtmA upalabdhikartA che, indriyo to tenAM upakaraNo che. Ama, pAMca indriyo rUpAdine grahaNa kare che e satya nathI. indriyo grahaNakartA nahIM paNa grahaNa karavAmAM mAtra sAdhanarUpa ja che. indriyo upalabdhimAM sahakArI hovAthI jo upacArathI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana indriyone grAhaka kahevAmAM Ave to temAM koI doSa nathI. AtmAno jJAnopayoga je indriya sAthe joDAyo hoya te indriya tenA viSayane rahaNa kare che. indriya tenA viSayanA saMparkamAM Ave che tyAre A nimitta maLatAM jJAnopayoga te samaye te indriyavyApAramAM joDAya che ane pachI te viSayanuM - vastunuM jJAna thAya che. be mANasanI jIbhanA TeravA upara sapheda caLakatI judI judI jAtanI be kaNIo mUkavAmAM AvI, to eke kahyuM ke "A gaLI che' ane bIjAe kahyuM ke "A tUrI che', kema ke eka kaNI sAkaranI hatI ane bIjI kaNI phaTakaDInI hatI. pahelI kaNI sAkaranI hatI, je gaLI lAgI ane bIjI kaNI phaTakaDInI hatI je tUrI lAgI. A gaLapaNa ane tUrAza jANanAra koNa? sAmAnyapaNe ema kahevAze ke jIbhe te vastunA svAdanuM jJAna karyuM, paraMtu kevaLa ema nathI. jIbha kAMI ekalI e kAma karI zakatI nathI. jANavAnI zakti indriyamAM nathI, tene mAtra AtmA ja jANI zake che. jIbha upara sAkaranI ke phaTakaDInI kaNI mUkavAmAM Ave che tyAre temAM rahelo gaLyo ke tUro rasa AtmAnI jJAnazakti dvArA jaNAya che. jIbhanI aMdara astrAnI dhAra jevA AkAranA sUkSma jJAnataMtuo che. tenI sAthe jIbha upara mUkAyelI sAkarano ke phaTakaDIno saMbaMdha thAya che, te ja vakhate gaLyo ke tUro rasa jANavAnI AtmAmAM rahelI jJAnazakti jAgRta thaIne tarata tene jANI le che. A kaNI gaLI che', 'A kaNI tUrI che' ema nakkI karanAra AtmAnI jJAnazakti che. AtmAmAM rahelI jJAnazaktine bhAva indriya kahevAya che. paudgalika bAhya indriya te dravya indriya kahevAya che. dravya indriya ane bhAva indriyano bheda samajAvatAM siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI 'gommaTayAra'mAM lakhe che ke matijJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI ultha vizuddhi athavA tajjanya bodha te bhAvendriya. dehaudayajanya dehacihna te dravyandriya.1 dareka indriyanA dravya ane bhAva ema be prakAra che, jema ke dravya sparzendriya ane bhAva sparzendriya, dravya rasanendriya ane bhAva rasanendriya ityAdi. jIbha upara sAkarano kaNa mUkatAM 'A gaLyuM che' ema jaNAya che. AmAM be kArya thayAM, eka zarIranuM kArya ane bIjuM AtmAnuM. jIbha ane tenI aMdarano sUkSma AkArano avayava e banne zarIranAM tattvomAMthI banela che, arthAt paugalika che ane AtmAno je upayoga joDAya che, e AtmAnuM jJAnatattva che. AmAM jIbha ane tenI aMdarano avayava te 'nivRtti dravya indriya kahevAya che ane temAM potAno ja viSaya 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIkRta, 'gomaTasAra', jIvakAMDa, gAthA 165 'madiAbaraNakhaovasamutthavisuddhI hu tajjaboho vA / bhAviMdiyaM tu davvaM dehudayajadehaciNhaM tu / / ' Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-para 153 jANavAnI je zakti che te 'upakaraNa dravya indriya' kahevAya che. AtmAmAM rahelI jJAnazaktine labdhi bhAva indriya ane tenI jAgRtine 'upayoga bhAvendriya' kahevAya che. 1 A viSayane sUkamatAthI samajIe. (1) dravya indriya (2) bhAva indriya nivRtti dravya indriya upakaraNa dravya indriya labdhi bhAva indriya upayoga bhAva indriya bAhya atyaMtara, (1) dravya indriyanA be vibhAga che - nivRtti ane upakaraNa. indriyanI dazya AkRti nivRtti dravya indriya kahevAya che. nivRtti dravya indriya'nA be prakAra che - bAhya nivRtti ane atyaMtara nivRtti. bAhya avayava te bAhya nivRtti dravya indriya ane aMdarano avayava te atyaMtara nivRtti dravya indriya. kevaLa sparzendriyane bAhya nivRtti nathI hotI. jIbha rasanendriyanI bAhya nivRtti che, nAka dhrANendriyanI bAhya nivRtti che, AMkha cakSurindriyanI bAhya nivRtti che ane kAna zrotrendriyanI bAhya nivRtti che. A bhinna bhinna prANIomAM bhinna bhinna prakAranI hoya che. cAmaDI, jIbha, nAka, AMkha, kAnanAM saMsthAnomAM rahevAvALAM pudgalonA AkAravizeSane atyaMtara nivRtti kahe che. sparzendriyanI atyaMtara nivRtti bhinna bhinna prANIomAM zarIra anusAra hoya che. rasanendriyanI atyaMtara nivRtti astrAnA AkAranI hoya che. dhrANendriyanI atyaMtara nivRtti atimuktaka phUla ke moTA DholanA AkAranI hoya che. cakSurindriyanI atyaMtara nivRtti masUranI dALanA AkAranI hoya che. zrotrendriyanI atyaMtara nivRtti kadaMbanA phUla samAna goLa hoya che. viSaya jANavAnI zaktine 'upakaraNa dravya indriya' kahe che. upakaraNa dravya indriyathI AtmA bAhya ane atyaMtara avayavo dvArA vastune jANavA samartha thaI zake che. (2) bhAvendriyanA paNa be prakAra che - labdhi ane upayoga. matijJAnAvaraNIya karmono kSayopazama e labdhi kahevAya che ane tenA pariNAmasvarUpe viSaya saMbaMdhI AtmAno je cetanAvyApAra thAya che tene upayoga kahevAya che. matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 2, sUtra 17,18 'nirvRttyupakaraNe dravyendriyam / labdhyupayogau bhAvendriyam / ' Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana indriyomAM je jANavAnI zakti pragaTe te labdhi che ane labdhinA sAmarthyathI AtmA indriyonA viSayomAM pravRtta thAya, samayasara indriyo yathocita kAma Ape te upayoga che. ahIM sAkaranA daSTAMtamAM gaLyA svAdano anubhava thavo te jidvA-indriya matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanA kAraNe che. te eka jAtanI zaktirUpe hovAthI tene 'labdhi bhAvendriya' kahe che. e zakti AtmAmAM hovA chatAM jyAM sudhI teno upayoga karavAno prasaMga nathI maLato tyAM sudhI e zakti ema ne ema paDI rahe che, paraMtu jIbha upara sAkaranI kaNI mUkatAMnI sAthe ja e zakti jAgRta thAya che. A jAgRta thavAnuM nAma 'upayoga bhAvendriya' che. A rIte koI paNa indriyano potAnA viSaya sAthe bAhya AkAra dvArA aMdaranA AkAra sAthe saMbaMdha thAya che ke turaMta AtmAmAM pragaTelI jJAnazakti jAgRta thaI, te indriyanI zakti je viSayane jANavAnI hoya, te dvArA te viSaya jaNAya che. jema ke A gaLyuM che ema jANIne nizcaya kare che ke 'meM gaLyo rasa cAkhyo.' Ama, jJAna karanAra to Atmatattva ja che. indriyo to mAtra sAdhana che. indriyo eka prakAranuM yaMtra che ane AtmA tene calAvavAvALo kArIgara che. indriya pote padArthonuM jJAna karavAmAM samartha nathI, kAraNa ke te jaDa che. jJAna e indriyano nahIM paNa AtmAno guNa che. AtmA ja cakSu Adi dvArA ghaTa-paTAdi padArthone jANe che. indriyonA mAdhyamathI thatA A jJAnavyApAra uparathI zarIramAM rahelA AtmAnuM anumAna thaI zake che, kAraNa ke AtmAnI caitanyazakti hoya to ja indriya potAnA viSayanuM jJAna karI zake che, mATe indriya dvArA thato je jJAnavyApAra e AtmAne oLakhavAnI nizAnI che. tenA AdhAre indriya zabdanI eka vyutpatti A pramANe che - 'indra eTale AtmA ane tene iya' pratyaya cinanA arthamAM lagADIne indriya zabda banelo che. tethI indriya eTale AtmAnuM cihna evo vyutpatti artha thAya che. 1 indriyono saMbaMdha bahAra temaja bhItara, ema be jagyAe che. indriyo bahAramAM padArtha sAthe joDAyelI hoya che ane e ja indriyo bhItaramAM AtmAnI sAthe paNa joDAyelI hoya che. jema koI vyakti potAno hAtha laMbAvIne bIjI vyaktino hAtha pakaDe che, to teno hAtha be jagyAe joDAyelo che. eka bAjuthI te hAtha anya vyaktinA hAtha sAthe joDAyelo che ane bIjI bAjuthI te hAtha te vyakti sAthe paNa joDAyelo che; e ja rIte indriya jyAre viSayane grahaNa kare che tyAre tenuM eka bAju bahAranA jagatanI sAthe joDANa che ane bIjI bAju AtmA sAthe joDANa che. indriya 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIkRta, 'gommasAra', jIvakAMDa, gAthA 164 'ta "ndriyAtmano tri' yatri | Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-para 155 jyAre bAhya viSayane jANavA mATe pravarte che, te kSaNe tenuM joDANa aMtarajagata sAthe paNa che. mAtra tenA pratye ajJAnI jIvanuM lakSa hotuM nathI. svayaMnI sAthenA joDANanI tene samajaNa nathI. tene svanI pakaDa nathI. indriyamArgamAM pravartatI bhItaranI cetanAnuM tene bhAna nathI. netrAdi indriyo dvArA rUpa, rasa, gaMdha, sparza, zabdane jANanAra atIndriya AtmatattvanuM tene bhAna nathI; tethI te zarIra, indriyathI bhinna evA Atmatattvano svIkAra karato nathI. Ama, AtmA indriyothI bhinna che. indriyo to jaDa paulika padArtha che, jyAre AtmA cetana padArtha che. AtmA indriyo vaDe parapadArthone jANe che. AtmAnI preraNAthI tvacA Adi pAMca indriyo potapotAnA viSayane jANavAmAM pravRtta thAya che. temAMnI eka paNa indriya potAnA viSaya sivAya bIjI indriyanA viSayane anubhavatI nathI, jyAre AtmA e pAMca indriyonA viSayane jANe che. A pramANe prastuta gAthAmAM zrImade indriya tathA AtmA vacceno saMbaMdha darzAvI indriyathI AtmAnI bhinnatA spaSTa karI che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'che indriya pratyekane, AtmAno AdhAra; ethI e kAraja kare, spardhAdika vyApAra. karatAM thAya tehane, nija nija viSayanuM jJAna; AMkha suNe nahi zabdane, rUpa jue nahi kAna. sparza na jANe gaMdha, rasanA na lahe gaMdha; pAMca indrInA viSayanuM, jJAna vagara pratibaMdha. jaDa indriya jANe nahi, mAna ane apamAna; sarva jagatanA viSayanuM, paNa AtmAne bhAna.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 226 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 205-2018) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 53 28 . MNe oneantonov , ned a beaut, 8 - onc.. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 53 - gAthA 5ramAM zrIgurue kahyuM ke pAMca indriyo potapotAnA ja viSayane jANe bhUmikA " che, jyAre AtmA to pAMce indriyonA sarva viSayone jANe che, mATe AtmA indriyothI judo che. gAthA 51 tathA para dvArA zrIgurue ema batAvyuM ke AtmA eka, atIndriya, jJAnadhAraka, svataMtra padArtha che. te indriyagrAhya paNa nathI ane indriyarUpa paNa nathI ema batAvI, gAthA 45mAM ziSya rajU karelI dalIlanuM sacoTa samAdhAna ApyuM. have gAthA 46mAM rajU karelI dalIlanuM samAdhAna zrIguru kare che. gAthA 46mAM ziSya kahyuM hatuM ke athavA deha ja AtamA, athavA indriya prANa; mithyA judo mAnavo, nahIM juduM eMdhANa', arthAt deha, indriya athavA zvAsocchavAsane ja AtmA mAnavA yogya che; AtmAne tenAthI bhinna mAnavo mithyA che, kAraNa ke AtmAnA hovApaNAnI bIjI koI nizAnI che nahIM. A dalIlanA pUrvArdhanuM samAdhAna gAthA 23 tArA tathA uttarArdhanuM samAdhAna gAthA 54 dvArA zrIguru kare che. AtmAnuM deha, indriya tathA prANathI bhinna evuM svataMtra astitva siddha karatAM zrIguru kahe che - "deha na jANe tehane, jANe na iMdrI, prANa; AtmAnI sattA vaDe, teha pravarte jANa." (53) - deha tene jANato nathI, iMdriyo tene jANatI nathI ane zvAsocchavAsarUpa prANa artha) * paNa tene jANato nathI; te sau eka AtmAnI sattA pAmIne pravarte che, nahIM to jaDapaNe paDyAM rahe che, ema jANa. (53) deha, indriya ke prANa ja AtmA che e vikalpanuM AyathArthapaNuM samajAvatAM bhAvArtha 4 zrIguru kahe che ke pudgalamaya deha te AtmA nathI, te dehanA aMgabhUta evI pAMca indriyo paNa AtmA nathI tathA zvAsocchavAsarUpa prANa paNa AtmA nathI; kAraNa ke te sarvemAM jANavAno svabhAva nathI. te sarva potAne paNa jANatAM nathI tathA ekabIjAne paNa jANatAM nathI, tethI jJAnaguNadhAraka padArtha A sarvathI bhinna che ema siddha thAya che ane A jJAnaguNadhAraka padArtha te AtmA che. vaLI te sarva, caitanyavaMta sattAnA saMyogathI potAnuM kArya kare che ane te sattAno gAthA | Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana viyoga thatAM tenAM kArya aTakI jAya che; arthAtu deha, indriya tathA prANa AtmAnA astitva vaDe ja potapotAnI pravRttimAM pravarte che, nahIM to jaDapaNe paDyAM rahe che. te sarvano saMcAlaka AtmA ja che. maDadAne paNa dehAdi che, paraMtu temAM saMcAlaka AtmA na hovAthI te nizcita - niSkriya banI jAya che, mATe te sarvane saMcAlana karanAra AtmA A traNethI judo che ema siddha thAya che. - deha, indriya ane zvAsocchavAsarUpa prANamAM jANavAnI zakti nahIM hovAthI vizeSArtha) te acetana padArtho che. deha, indriya ane prANa jJAnaguNarahita, jaDa, paulika padArtha che; tethI te traNe potAne paNa jANatAM nathI tathA ekabIjAne paNa jANatAM nathI. deha indriyone jANato nathI, arthAtu potAne keTalI indriyo che ane te zuM kAma karI rahI che tenuM jJAna paNa dehane nathI. deha jANato nathI ke kAna A sthAne che ane nAka A sthAne che. tene zvAsocchavAsanuM jJAna paNa nathI, arthAt deha jANato nathI ke te kaI rIte zvAsa le che? keTalA zvAsa lIdhA ane keTalA levA joIe? kema levA joIe? Ama, deha indriyo tathA prANane jANato nathI, tevI ja rIte indriyo paNa deha ane prANane jANatI nathI. eka paNa indriya jANatI nathI ke te dehanA kayA bhAgamAM rahelI che; temaja tene zvAsanI prakriyAnuM jJAna paNa nathI. vaLI, eka indriyane bIjI indriyanA viSayanuM jJAna paNa nathI. zvAsocchavAsarUpa prANa paNa deha ane indriyane jANato nathI. zvAsa jANato nathI ke te dehanA kayA bhAgamAM kAma karI rahyo che. zvAsa indriya saMbaMdhI paNa kaMI jANato nathI. deha, indriya, prANa e badhAM jJAnarahita jaDa padArtho che. dehAdi cetanAzaktirahita jaDa padArtho che ane jo temAMthI koIne paNa AtmA mAnavAmAM Ave to te padArtha jaDanA badale jJAnayukta, cetana siddha thAya; kAraNa ke jJAna e AtmAno guNa che ane dehAdi jaDa che e vyavahArasiddha che. dehAdi kyAre paNa jANI zakatAM nathI, tethI jJAna guNano guNI evo AtmapadArtha dehAdithI bhinna mAnavo ghaTe che. jJAnano AzrayabhUta evo AtmA dehAdithI bhinna che ane svataMtra astitva dharAve che ema siddha thAya che; mATe deha, indriya ke prANa AtmA nathI. jo temAM jJAna guNa ja nathI to tene AtmA kevI rIte mAnI zakAya? jJAna e svataMtra Atmatattvano asAdhAraNa dharma che, jenA vaDe AtmA A vastu AvI che', 'A vastu tevI che evuM jANI zake che. jema ukhA vinA agni athavA AdratA vinA jaLanI kalpanA karI zakAtI nathI, tema jJAna AtmAno asAdhAraNa dharma hovAthI jJAna vinAnA AtmAnI kalpanA karI zakAtI nathI. AtmA jonAra, jANanAra padArtha che. deha, indriya tathA zvAsocchavAsarUpa prANa Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-53 161 jaDa hovAthI jJAyaka AtmapadArthane jANI zakatA nathI. jo te jaDa padArthonAM jJAna mATe paNa asamartha che, to te cetanane kaI rIte grahaNa karI zake? UlaTuM AtmA to dehAdi sarvane jANe che, tethI phalita thAya che ke deha, indriya ke prANa e traNe AtmA nathI ane jaDa hovAthI te AtmAne jANI paNa zakatAM nathI. Ama, zrIgurue ahIM batAvyuM ke deha, indriya tathA prANa jaDa padArtha che. tenAmAM cetanatA nathI, tethI te traNe AtmA nathI. dehAdi jaDa hovAnA kAraNe te AtmAne jANI zakatAM nathI. jenI sattA vaDe ja deha, indriya ane prANa potapotAnI niyamita pravRttimAM pravartavA zaktimAna thAya che, te dravya AtmA che. gamanAgamana, halanacalana Adi samasta dehapravRtti AtmAnA astitva vinA thaI zakatI nathI. AtmAnuM astitva na hoya to mRtakapaNe nirjIva evo jaDa deha paDyo rahe che. te koI paNa kAryamAM pravartI zakato nathI. tevI ja rIte potapotAnI viSayagrahaNarUpa pravRttimAM pAMca indriya paNa AtmA hoya to ja pravartI zake che, nahIM to zUnyapaNe paDI rahe che; temaja zvAsocchavAsarUpa prANa paNa AtmAnI sattA hoya to ja pravartI zake che. A viSayane vistArathI vicArIe - (1) AtmAnI sattA vaDe deha pravarte che. keTalAka loko ema mAne che ke AtmAnI koI svataMtra sattA nathI. caitanyanA AdhAra tarIke AtmA nAmano dehathI bhinna evo koI padArtha mAnavAnI jarUra nathI. caitanyamaya evo deha te ja AtmA che. AtmA koI pRthak dravya nathI. AtmA ane deha eka che. Ama, teo dehane ja AtmA mAne che ane te mATe aneka tarko paNa Ape che. paraMtu jo caitanya e dehano dharma ke kArya hoya to, 'je jeno dharma athavA kArya hoya te tenA sarbhAvamAM jarUra hoya che' e nyAya anusAra dehanI dareka avasthAmAM caitanya jaNAvuM joIe. jema jIvaMta dehamAM caitanya jaNAya che, tema mRtadehamAM paNa caitanya jaNAvuM joIe; paNa tema to jaNAtuM nathI. jyAre mRta kalevarane jovAmAM Ave che tyAre tene atyaMta spaSTapaNe acetana tarIke svIkAravAmAM Ave che. tethI caitanya dehano dharma ke kArya nathI. jIva mare che tyAre teno deha jevo hato tevo ja hoya che. tenI AkRti, hAtha, paga vagere jevAM hatAM tevAM ja hoya che; paraMtu marI gayA pachI tenAmAM jarA paNa jIvaMtatA dekhAtI nathI. te kAMI ja karI zakato nathI. jIva mRtyu pAme pachI dehanI kriyAo baMdha thaI jAya che. tenuM maraNa thayuM te pahelAM te khAvA mATe mAMgato hato, pIvA mATe mAMgato hato. have te kAMI ja mAMgato nathI. have tenA mukhamAM annano koLiyo mUkavAmAM Ave to zuM te khAze? ane pANI mUkavAmAM Ave to zuM te pIze? Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana maraNapathArIe paDelo asvastha jIva kapha kADhavA prayatna kare che, bolavA prayatna kare che; paNa maraNa pachI deha zuM A kriyAo karI zake che? te have thoDo paNa kapha kADhI zake tema nathI. bolavA-cAlavAnI, AhAra-nihAranI vagere koI paNa kriyA, koI paNa zArIrika ceSTA te karI zake tema nathI. 162 - jyAre te jIvaMta hato tyAre te kaheto hato ke 'A mArI patnI, A mArA putro, A mArAM sagAM che'; to pachI have kema bolato nathI? maraNanI thoDI vAra pahelAM to bolato hato ke "mArI patnInuM zuM thaze? je putrone meM ATalo prema karyo, temanuM zuM thaze? saMpattinuM zuM thaze?' ema kahIne te niHzvAsa mUkato hato, duHkhI thato hato, AMsu sArato hato; te badhuM mRtyu thatAM ekAeka kema baMdha thaI gayuM? zuM patnI uparathI teno moha ocho thaI gayo? zuM putra uparano prema naSTa thaI gayo? zuM dhanasaMpattinuM AkarSaNa ochuM thaI gayuM? evuM nathI ane chatAM badhAM kAma baMdha thaI gayAM. eno e ja deha hovA chatAM mRtyu pachI patnInA kalpAMtathI tenI AMkhomAMthI AMsu nIkaLatAM nathI, putranA virahakalpAMtanI koI asara dekhAtI nathI. marI gayelA manuSyane koI gALa Ape to te pratyuttara Ape che zuM? koI tenuM apamAna kare ke mukkA mAre to te badalo leze zuM? koI tenA vakhANa kare to te AnaMdita thaze zuM? pahelAM agnino jarA paNa sparza thAya to te vedanAthI vyAkuLa thato hato, paraMtu te have citA para sUvA chatAM paNa cUM ke cAM karato nathI. tene kema koI saMvedana thatuM nathI? roja keTalA badhA loko mare che ane najare dekhAya che ke mRtyu thatAM halana, calana, khAvuM, pIvuM, bolavuM, gAvuM vagere badhI kriyAo baMdha thaI jAya che. maDadAmAM koI kriyA thatI nathI. AnuM kAraNa zuM? AnuM kAraNa e ja che ke je kriyAo karanAro hato te cAlyo gayo che. te kriyAno mULabhUta pravartaka dehamAMthI nIkaLI gayo che. A pravartaka te AtmA che. jo deha ja AtmA hoya to mRtAvasthAmAM paNa badhI kriyAo thavI joIe, paNa tema thatuM na hovAthI e vAta nakkI thAya che ke te kriyAono pravartaka dehathI bhinna evo koI padArtha che. kriyAonA pravartaka tarIke svataMtra AtmAnI siddhi thAya che, tethI AtmA ane deha eka nathI. maDaduM paNa deha to che ja, paraMtu temAM AtmA nathI eTale dehanI koI kriyA thatI nathI. AtmAnI anupasthiti hovAthI mRtaka koI kriyA karatuM nathI. te kriyAono pravartaka evo AtmA cAlyo gayo hovAthI deha sarvaceSTArahita, sarvakriyArahita niSkriya thaI jAya che. dehamAM AtmA hoya che tyAM sudhI ja badhI pravRttio thaI zake che. UThavuM, besavuM, AvavuM, javuM, UMghavuM, jAgavuM, bolavuM, udharasa-chIMka khAvI, bagAsu Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa3 163 khAvuM, AhAra levo, tene pacAvavo, tenuM visarjana karavuM, dehamAM sapta dhAtunuM nirmANa kArya karavuM, maLane bahAra kADhavo, azrugraMthimAM AMsu nirmANa karavAM, tene AMkhanA mArge bahAra kADhavAM vagere tamAma kriyAono pravartaka AtmA che. dehamAM ja A badhI kriyAo thAya che, paraMtu teno pravartaka dehamAM ja rahenAro ane dehathI judo evo caitanyamaya AtmA che. deha eka vAgha samAna che. vAghane koI vagADanAra na hoya to te vAgatuM nathI, tevI rIte dehamAM AtmA na hoya to tenAmAM koI kriyA thatI nathI. AtmAnI sattAnA kAraNe dehanAM kAryo thAya che. dehane jIvaMta, kriyAzIla, kAryazIla banAvanAruM tattva - cetanatattva tenAthI bhinna che. A rahasyane eka udAharaNa vaDe saraLatAthI samajI zakAze. koI kArakhAnuM TelivijhananuM utpAdana kare, paraMtu kArakhAnAmAMthI nIkaLelo e TI.vI. kArya to tyAre ja kare che ke jyAre vidyutamojAMo enI aMdara dAkhala thAya che. vidyutamojAMonI hAjarImAM ja TI.vI. kArya kare che, tema dehanI kriyAo mAtra AtmAnI hAjarImAM ja jovA maLe che. jema kArakhAnAmAM taiyAra thayelA TI.vI.nuM ane citra tathA dhvani dvArA ene 'jIvaMta' (kAryazIla) banAvanArAM vidyutamojAonuM astitva parasparathI svataMtra che; tema kAyAnuM ane tene jIvaMta banAvanAra cetana AtmAnuM astitva ekabIjAthI svataMtra che. AtmAne dehathI bhinna eka svataMtra tattva tarIke nahIM svIkAranArAonI evI mAnyatA che ke koSa e cetanAnuM prAthamika ekama che. agaNita koSo ekatra thaI dehanA bhinna bhinna avayavo bane che ane te avayavo alaga alaga ekama tarIke svataMtra kAmagIrI bajAvatA rahe che ane e saghaLA avayavo maLI deharUpa eka moTuM ekama sarjI che. jema e deharUpa ekamanA chUTA chUTA avayavo anya avayavonA sumeLamAM rahI potAnI svataMtra kAmagIrI bajAve che, tema te pratyeka avayavanA ghaTaka koSo paNa paraspara sumeLamAM rahI potAnI svataMtra kAmagIrI bajAve che, arthAtu pratyeka koSa potAnI svataMtra cetanA darzAve che. AvI mAnyatA svIkAravAmAM Ave to prazna thAya che ke jo svataMtra cetanAvALAM e ekamo (dehanA bhinna bhinna avayavo ane tenAM ghaTaka koSo) mAtra kAryarata rahe eTaluM ja nahIM, te evI rIte sumeLamAM rahIne kArya kare che tethI deharUpa eka moTuM ekama sarjAya ane te deha kArya karato rahe, to A yojanA karanAra koNa che? vaLI, mRtyu thatAM deharUpa ekama khoTavAI paDe che tathA tenI sAthe ja samasta aMgo ke je pote paNa cetanAnA svataMtra ekama tarIke kAma karatAM hatAM te; ane tenA paNa ghaTaka koSo ke je cetanAnAM nAnakaDAM svataMtra ekamo che, te badhAM ekasAmaTAM kema cetanAvihIna banI jAya che? jo dareka koSane potAnI vyaktigata cetanA che, to e vyaktigata cetanAvALA dehanA badhA ja koSo ekasAthe potAnuM kArya karatAM kema baMdha paDe Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che? maraNa thatAM ja te dehamAM rahelA badhA avayavonA badhA ja koSonuM vighaTana zA mATe thavA lAge che? vaLI, teo kahe che ke nyukalIka esiDa' ja sarva prakAranAM 'vAiTala phaMkzansa'no AdhAra che. paraMtu jo tema hoya to dehano mAtra eka avayava - hRdaya, te baMdha paDatAM ja badhAM ja 'vAiTala phaMkzansa' kema baMdha paDe che? eka bAju ema jovAmAM Ave che ke pUrepUro zaktivaMta, 'vAiTeliTi' thI bharapUra deha paNa hRdaya baMdha paDatAM maDaduM bane che; to bIjI bAju ema jovAmAM Ave che ke taddana azakta deha ke jenA ghaNA avayavo khoTavAI gayA hoya ane jIvanazakti kSINa thaI gaI hoya, te lAMbA samaya sudhI jIvaMta rahe che, jIvana TakAvI rAkhe che. e mAMdalA dehamAM paNa cayApacayanI kriyA cAlu rahe che, jyAre sudaDha dehane hRdaya baMdha paDatAM ja mRta jAhera karavAmAM Ave che. hRdayanI prakriyA uparathI jIvana-maraNano nirNaya karavAmAM Ave che, paNa dhAro ke eka mANasa akasmAtathI maraNa pAmyo ane enuM hRdaya bIjAnA dehamAM ropavA mATe kADhI levAyuM, to ene je kSaNe mRta jAhera karAyo te kSaNe enuM hRdaya cAlu hatuM ke baMdha? jo e cAlu hoya to e samaye e vyaktinuM maraNa thayuM ema zenA uparathI nakkI karavAmAM AvyuM hatuM? ane jo e baMdha paDeluM hovAthI mRtyu jAhera karAyuM hoya to A dehamAM kArya karatuM aTakI gayeluM hRdaya bIjA dehamAM pharI kArya karatuM kaI rIte thaI zake che? A hakIkata jo vicArIe to e vAtanI pratIti thAya che ke dehamAM cAlI rahela hRdayanA dhabakArA ke lohInA paribhramaNanA AdhAre jIvana Take che evuM nathI. dehane jIvaMta rAkhanAra tattva e mAtra koI rAsAyaNika prakriyAnI nIpaja nathI. dehanI jIvaMtatA, hRdayanA dhabakArA, lohInuM paribhramaNa ane dehamAM cAlI rahelI samagra rAsAyaNika prakriyAono AdhAra deha ane caitanyasvarUpI AtmAno saMyoga che. jIvana e caitanyavaMta AtmA ane jaDa pudgalatattvanA banelA pArthiva dehanA eka vyavasthita saMyoganI avasthA che. dehane jIvaMta banAvanAra tattva caitanyavaMta AtmA che. jenA saMyogathI dehamAM jIvaMtatA Ave che ane viyogathI deha jaDapaNe paDI rahe che te padArtha dehathI bhinna evo AtmA che. mRta dehamAM caitanyatA jaNAtI nathI, tethI caitanya e dehano svabhAva nathI. caitanyatA dehanA kAraNe nahIM paNa deha sivAyanI anya koI vastunA kAraNe che. Ama mAnavAthI dareka prANImAM deha uparAMta AtmA nAmanI caitanyamaya vastu che e siddha thaI jAya che. caitanyalakSaNayukta AtmA dehamAM birAjamAna che ema siddha thAya che. mRta deha tathA jIvaMta dehanA bhedano vicAra karatAM dehathI para evA koI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa3 165 padArthanI pratIti thAya che. mRtyu ane jIvananI bhedarekhA AMkanAra tattvanI vicAraNA karatAM AtmAnI siddhi svayameva thaI jAya che. vicAra karatAM jaNAya che ke dehathI pRthaka evuM Atmadravya dehamAMthI nIkaLI jAya che tyAre ja jIvana samApta thaI maraNa nIpaje che. dehanI aMdara jyAM sudhI AtmA rahe che tyAM sudhI jIvana kahevAya che ane jyAre AtmA te dehane choDe che tyAre maraNa kahevAya che. jIvaMta avasthAmAM deha ane AtmA banne sAthe hoya che, jyAre mRtyu avasthAmAM banne judA thaI jAya che. Ama, AtmAno saMyoga hoya tyAre ja deha ceSTA karI zake che. AtmAnI sattA vaDe deha pravarte che ane AtmA na hoya to te niSkriyapaNe - nizceSTapaNe paDyuM rahe che. tethI AtmA dehathI juduM eka svataMtra dravya siddha thAya che. jema eMjina ane DrAIvara eka nathI, tema deha ane AtmA eka nathI. dehane AtmA mAnanAra bhUla kare che. dehane AtmA mAnavAnI A bhUla bhAMgavA yogya che. deha ane AtmAnI bhinnatAno spaSTapaNe svIkAra karavA yogya che. (2) AtmAnI sattA vaDe indriya pravarte che. keTalAka loko ema kahe che ke deha bhale AtmA na hoya paNa dehanA cakSu Adi indriyarUpa aMga te AtmA che. dehamAM rahevAvALI indriyo ja AtmA che, kAraNa ke te dvArA jJAna thAya che ane jJAna AtmAno svabhAva che. teo jJAnane indriyano ja guNa mAne che, kAraNa ke jJAnapravRtti indriya dvArA thAya che, paNa A mAnyatA bhUlabharelI che. jJAnane indriyano guNa mAnI zakAya nahIM, paNa indriyathI bhinna evA AtmAno guNa ja mAnavo ghaTe che. tenuM kAraNa e che ke jo indriya svayaM ja jANI zakatI hota to mRtAvasthAmAM paNa ene e ja indriya hovAthI tenuM jANavuM cAlu rahevuM joIe, tenI pravRttimAM koI aMtarAya na Avavo joIe; paraMtu AvuM banatuM nathI. jo jJAna karavAnI zakti indriyo ja dharAvatI hoya to mRta dehane paNa indriyo to che ja, to pachI tene jJAna kema thatuM nathI? manuSyanA mRta dehane pAMca indriyo hoya che, topaNa eka paNa indriya kAma nathI karatI. jovAnuM, sAMbhaLavAnuM, sUMghavAnuM, cAkhavAnuM, sparzavAnuM, badhI ja kriyA baMdha thaI jAya che. indriya ane AtmA abhinna hoya to AvuM kaI rIte saMbhave? jyAre eka taMdurasta mANasa mRtyu pAme che tyAre te ja kSaNe AMkha kema dekhAtI baMdha thaI jAya che? te maDadAnI AMkha suMdara paNa che ane vyavasthita che. tenI AMkhano paDado vagere badhuM jevuM hatuM tevuM ja che, chatAM tene kema nathI dekhAtuM? AMkho khullI hoya topaNa maDaduM kema nathI joI zakatuM? AMkhanI jovAnI zakti to naSTa nathI thaI, kAraNa ke e ja AMkhane bIjA jIvaMta dehamAM ropavAmAM Ave che tyAre te bIjI vyakti te AMkha dvArA joI zake che. marI gayA pachI cakSudAna karavAmAM Ave che. e mRtakanI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AMkho tAtkAlika kADhI nAkhavAmAM Ave ane pachI te bIjA koIne lagADavAmAM Ave to je manuSyane te AMkho besADI hoya te joI zake che, paNa maDaduM nathI joI zakatuM. AMkha to e ja che, to A bheda kema? mATe evo koI padArtha jarUra astitva dharAve che ke jenA kAraNe AMkha jovAnuM kArya kare che ane jo te na hoya to AMkha niSkriya thaI jAya che. A padArtha te AtmA che. AnA uparathI siddha thAya che ke AMkha dvArA jJAna karanAra, jonAra koI bIjo ja padArtha che, eTale ke AtmA che. AMkha to mAtra sAdhana ja che. maDadAne AMkharUpI sAdhana to che, paraMtu dehamAM koI jonAra have rahyo nathI, tethI AMkha hovA chatAM paNa e mRtaka koIne joI nathI zakatuM. mRta dehanI AMkha nathI joI zakatI, kAraNa ke jonAra dehamAMthI cAlyo gayo che. jyAM jonAra AtmA che tyAM ja AMkha dvArA sAme rahelA rUpa-raMgayukta dRzya dekhAya che. AtmA vinA mAtra AMkhathI kazuM jJAna thatuM nathI. pAMca indriyanA vyApAra - sparzavAnA, cAkhavAnA, suMghavAnA, jovAnA ane sAMbhaLavAnA vyApAra te pAMca indriyathI para evI koI vastu na hoya to thaI zakatA nathI. jo ema thaI zakatuM hota to maraNa pAmela dehamAM badhI indriya hovAnA kAraNe sarva vyApAra thaI zakata, paNa tema thaI zakatuM nathI; tethI jIvamAtramAM eka evI vastu che ke te vastunI jyAM sudhI dehamAM hAjarI hoya che tyAM sudhI jIvanI tvacA sparza karI zake che, jIbha rasa cAkhI zake che, nAsikA gaMdha laI zake che, cakSu joI zake che ane kAna sAMbhaLI zake che. TUMkamAM kahIe to indriyono sarva vyApAra tyAM sudhI ja cAle che ke jyAM sudhI dehamAM indriyothI bhinna evo eka caitanyavaMta padArtha hoya che. jenA kAraNe sarva indriyavyApAro cAle che, te padArtha indriyothI bhinna evo AtmA che ane te padArtha dehamAMthI nIkaLI jatAM sarva prakAranAM indriyavyApArI baMdha paDe che. Ama, AtmA ja jonAra che, sAMbhaLanAra che, suMghanAra che, cAkhanAra che, sparzanAra che. AtmA indriyo dvArA jJAna kare che. indriyo karaNa che ane AtmA e sarva indriyono adhiSThAtA che. dehamAMthI AtmA nIkaLe e ja kSaNe indriyanI pravRtti baMdha thaI jAya che. jyAre AtmA indriyathI pRthak thAya che tyAre indriya koI paNa prakAranuM jJAna karI zakatI nathI. indriya AtmAnI madada vinA jJAna karI zakatI nathI. indriya na to svayaM koI vastu jANI zake che, na teno anubhava yAda rAkhI zake che. AtmAno saMyoga hoya to ja indriyo potapotAnA viSayanA grahaNanuM kArya karI zake che. AtmAnI sattA na hoya to te jaDapaNe paDI rahe che, tethI AtmA ane indriya judAM che. jo AtmA na hoya to indriya potAnA viSayane grahaNa karI zakatI nathI, eTale indriya ja AtmA nathI, paNa indriyathI AtmA bhinna che. A vAtane yathArthapaNe jANI levAmAM Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa3 167 Ave to indriyane AtmA mAnI levAnI bhUla na thAya ane indriya e AtmA nathI e nizcaya thAya. (3) AtmAnI sattA vaDe zvAsocchavAsarUpa prANa pravarte che. keTalAka loko evuM maMtavya rajU kare che ke zvAsocchavAsarUpa prANa che te ja AtmA che, e sivAya anya koIne AtmA mAnavAno koI artha nathI. teo prANane ja AtmA mAne che. teo ema mAne che ke AtmAnuM koI svataMtra astitva nathI. prANavAyumAM caitanyajanaka svabhAva che. prANavAyuthI ja caitanyanI utpatti che. mRtadehamAM prANavAyuno abhAva hovAthI caitanyano abhAva che. prANavAyuno abhAva ja emAM kAraNa che. zvAsa ja jIvana-maraNanI bhedarekhA AMkanAra tattva che, arthAt zvAsa baMdha thaI jAya eTale mANasanuM mRtyu thaI jAya che. paraMtu Ama mAnavuM mithyA che. AtmAnA kAraNe ja caitanyatA che. mRtadehamAM prANavAyuno abhAva hovAthI caitanya nathI e vAta satya nathI, paraMtu hakIkata e che ke AtmAno abhAva hovAthI temAM caitanya nathI. dehamAMthI AtmA nIkaLI jAya che eTale zvAsocchavAsanI kriyA baMdha thaI jAya che. dehamAMthI AtmAnuM nIkaLavuM ane zvAsanuM baMdha thavuM A banne kriyA ekasAthe ja thAya che, tethI evo bhrama utpanna thAya che ke prANavAyunA abhAvanA kAraNe mANasanuM maraNa thAya che. mRtyu kaMI prANavAyuno abhAva nathI. mRtyu eTale deha ane AtmAno viyoga. prANavAyu hovA chatAM paNa AtmA dehane choDIne cAlyo jAya che. raktaparibhramaNa, zvasanataMtra AdinA saMcAlaka evA AtmAnA javAthI dehanuM taMtra baMdha paDI jAya che. pachI tene oNksijana ke ijezana ApIne punaH jIvaMta karI zakAtuM nathI. mRtakanA dehamAM vAyuno praveza karAvavAmAM Ave to zuM e mRtaka pharI jIvato thaI zakaze? zuM e mRtakamAM pharI cetanA AvI zakaze? zuM e mRtaka pharI bolI zakaze? zuM maDadAne prANavAyu ApavAthI te halana-calana karI zakaze? nA. maDadAne pharIthI jivADavA mATenA game teTalA judA judA prayatno karavAmAM Ave to paNa koI saphaLa pariNAma AvatuM nathI. mRta dehamAM prANavAyu pUrIne raktaparibhramaNa karAvavAnI ghaNI mahenata karavAmAM Ave che, paraMtu AjanI tArIkhamAM to vijJAna A dizAmAM jarA paNa saphaLa thayuM nathI. bhalene koI paNa vaijJAnika mRta dehamAM prANavAyu pUravAnI ke rakta saMcAra karavAnI game teTalI mahenata kare, paraMtu jo teno cAhaka AtmA ja tyAM nathI, to pachI A prANavAyu Adi grahaNa koNa karaze? tethI to maDaduM punarjIvita thAya evI zakyatA eka aMzamAtra jeTalI paNa nathI. maDadAne prANavAyu dvArA punarjIvita karavuM kyAre paNa saMbhavita nathI. mRta dehamAM prANavAyu dAkhala karavAmAM Ave to paNa temAM jIvanano saMcAra thato nathI. mRtadehanI aMdara naLI dvArA praveza karAyelo vAyu temAM caitanyane utpanna karavA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samartha nathI. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke nAstikavAdIonA mata anusAra prANavAyu hoya tyAre caitanya hoya che ane prANavAyu na hoya tyAre caitanya hotuM nathI; mATe caitanyanI sAthe prANavAyu anvaya-vyatireka hovAthI caitanya pratye prANavAyu kAraNa che. A vAta yogya nathI. prANavAyu jyAre hoya tyAre caitanya hoya ja' evo niyama hoI zakato nathI, kAraNa ke mRtadehanI aMdara naLIthI prANavAyu pUravAmAM Ave to paNa caitanya dekhAtuM nathI.' jo prANavAyunA AdhAre jIvana TakAvI zakAtuM hota to to oNksijananA bATalAonA AdhAre mANasane jIvato rAkhI zakAta. A pramANe upacAra thaI zakato hota to koI mRtyu ja na pAmata. jo prANavAyu ja jIvanano ekamAtra AdhAra hota to koI paNa vyakti marata ja nahIM. jo jIvana mATe mAtra prANavAyunI ja AvazyakatA rahetI hota to samAjamAM koI paNa maravA na pAmata. A jagatamAM eka paNa vyakti mRtyu na pAmata. bIjAne to ThIka paNa duniyAnA mahAna lokone to mRtyuthI mukti maLI ja jAta. paraMtu roja hajAro mANaso mare che ane mahAnubhAvo paNa mare ja che. jemane siliMDara mAMthI naLI dvArA kasijana ApavAno cAlu hoya che, teo paNa maratAM jovA maLe che. prANavAyu ja jIvanano AdhAra hota to naLI dvArA jene prANavAyu maLavAno satata cAlu hoya te to marata ja nahIM. prANavAyu hovA chatAM paNa je janme che te badhA mare paNa che ja. AnA uparathI eTaluM ja samajavAnuM che ke AtmA che tyAM sudhI ja jIvana rahe che. AtmA cAlyo jatAM koI paNa saMjogomAM koI paNa prANI jIvita rahI zakatuM nathI. AtmA hoya to ja jIvana Take che, AtmA jato rahe to oNksijananA bATalAonA AdhAre paNa jIvana TakatuM nathI. AtmA vinA zvAsocchavAsanI pravRtti cAlatI nathI. AtmAnI sattA hoya tyAM sudhI ja zvAsanI pravRtti che. zvAsanI pravRtti to mAtra dehamAM AtmA hovAnI nizAnI che, zvAsocchavAsarUpa prANa e AtmA nathI. prANa ane AtmA tadana bhinna che. prANa ane AtmAnuM bhinnapaNuM samajavAne badale te bannene eka mAnavAnI bhUla ajJAnI karI bese che. Ama, A gAthAmAM zrIguru spaSTapaNe samajAve che ke AtmA sAthe saMyoga hoya tyAM sudhI deha, indriya ane prANa potapotAnI pravRtti karI zake che. AtmAnI sattA vaDe ja te sarva pravarte che. AtmAnI sattA na hoya to te niSkriya paDyAM rahe che. AtmA ane dehAdi eka nathI TharatAM, paNa bhinna vastuo Thare che. AtmA deha, indriya 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, zAstravArtAsamuccaya', zloka 69 'tena tadabhAvabhAvitvaM na bhUyo nalikAdinA / saMpAdite'pyatatsiddheH so'nya eveti ceda na tat / / ' Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa3 169 ke prANathI bhinna vastu che, mATe te traNethI bhinna koI AtmA jevo padArtha nathI ema mAnavuM miththA sAbita thAya che. zrI sahajAnaMdaghanajI lakhe che - huM koNa? tuM cho siddha sama, sattAmayI AbhA aho! zuM deha huM? nA deha balbathI, bhinna tuM vIjaLI samo; zuM indrI huM? nA indriyo, che gokha dehamakAnanA, zAthI kaho? kahuM anubhave, zabane tuM je smazAnamAM. zuM prANa huM? nA prANa jaDa, jANe na gADha suSuptimAM, antaHkaraNa huM? nA tehano tuM, cho ja preraka AtamA;1 AtmA deha, indriya ane prANathI bhinna che, chatAM paNa tenI sAthenA niraMtara saMyoganA kAraNe jIvane tenI bhinnatA bhAsatI nathI. deha AtmAthI bhinna che, paraMtu saMsArI avasthAmAM te banne bhegA rahe che. jyAM jyAM saMsArI AtmA hoya che, tyAM tyAM deha paNa hoya ja che. saMsArI AtmA dehamAM rahe che. anAdithI cAlI AvatI saMsArI avasthAmAM AtmA ane deha banne ekatra rahyA hovAthI jIvane ajJAnanA kAraNe deha ane AtmA eka lAge che. jIva dehane AtmA mAnI le che, paraMtu vAstavamAM deha e AtmA nathI. te bane taddana judAM dravyo che. dareka saMsArI AtmAne deha hoya che ane te dehane indriya paNa hoya ja che. jyAM jyAM saMsAramAM AtmA che tyAM tyAM indriya sahita ja che. saMsArI AtmA indriya vinA rahI zakato nathI. jIvane ochI-vadhAre indriyo hoI zake, eTale ke koIne eka, koIne be, koIne traNa, koIne cAra ane koIne pAMca ema ochIvattI indriyo hoya che; paraMtu koI paNa saMsArI jIva indriyarahita hoya e saMbhava nathI. tenI jJAnapravRtti A indriyo dvArA thAya che, tethI ajJAnanA kAraNe tene indriyo ja jJAnadhAraka tattva lAge che. tene indriyo ja AtmA che ema lAge che, paraMtu vAstavamAM indriya ane jJAnadhAraka AtmA e banne pRthak vastuo che. saMsAramAM jyAM jyAM AtmA rahe che tyAM tyAM zvAsocchavAsanI pravRtti paNa jovA maLe che. evo eka paNa jIva A saMsAramAM nathI ke je prANa vinAno hoya. ema banavuM saMbhavita ja nathI, tethI ajJAnanA kAraNe jIva zvAsocchavAsarUpa prANane AtmA mAnavAnI bhUla karI bese che. tene lAge che ke prANa ja AtmA che ane prANathI juduM AtmA nAmanuM koI dravya nathI. tene AtmA pakaDamAM Avato nathI. jIva bhale prANa ane AtmAne eka samajI le, paNa vAstavamAM te banne bhinna vastuo che. 1- zrI sahajAnaMdaghanajIracita, pada 72 ('sahajAnaMdasudhA', pR.93). Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Ama, AtmA deha, indriya ane zvAsocchavAsarUpa prANathI bhinna che. ajJAnatAnA kAraNe eka bhAse che paNa te eka nathI. indriya ane prANa te dehanA ja aMgabhUta hovAthI te sarva dehamAM ja samAveza pAme che. deha, indriya ane prANa te sarva eka deharUpa ja che, mATe saMkSepamAM ema kahI zakAya che ke deha ane AtmA e banne bhinna che, banne svataMtra astitva dharAvatA padArtha che. jema mahelamAM rahevAvALo ane mahela eka nathI, tema dehamAM rahevAvALo AtmA ane deha eka nathI. dehamAM jyAM sudhI AtmA rahe che tyAM sudhI ja sukha-duHkhano anubhava thAya che. AtmA cAlyo jAya che pachI dehamAM sukha-du:khano anubhava thato nathI. dehamAMthI AtmA nIkaLI jAya che pachI te dehane pUjavAmAM Ave ke bALavAmAM Ave, tene sukha-du:khanuM koI vedana thatuM nathI, kAraNa ke dehamAM jJAna guNa nathI. te to acetana padArtha che. sukha-du:khanuM saMvedana ekamAtra AtmAne ja thAya che. dehamAMthI AtmA nIkaLI jatAM ja deha saDavA lAge che. te vikRta thaI jAya che. AtmA na hoya to deha gaMdhAya che. tene agnimAM bALI nAkhavAmAM Ave che. deha agnimAM baLI rAkha thaI jAya che. vyakti mare eTale turaMta loko maraNottara kriyAnI taiyArImAM lAgI jAya che. AtmA je kSaNe dehane choDIne nIkaLI jAya che, te kSaNa pachI te dehanI koI kiMmata rahetI nathI. jema ekaDA vinAnA mIMDAnI koI kiMmata nathI, tema AtmA vinAnA dehanI koI kiMmata nathI. dehamAM AtmA hoya to ja dehanI kiMmata che. vRkSAdinI suMdaratA paNa AtmAnA kAraNe ja che. tene toDavAthI temAMthI AtmA nIkaLI jAya che, tethI tenI suMdaratA jatI rahe che. vRkSa Adi suMdara dekhAya che, te badhI suMdaratAnuM mULa AtmA che. jenA kAraNe badhuM ramaNIya dekhAya che, tenuM kAraNa Atmatattva ja che. pratyeka prANInA dehanI je zobhA che, te tenAmAM rahelA AtmAnA astitvanA kAraNe che. ramaNIyatA e AtmAno svabhAva che. AtmAmAM ramatA' guNa che. zrImad lakhe che - 'pazu, pakSI, manuSyAdi dehane viSe, vRkSAdine viSe je kaMI ramaNIyapaNuM jaNAya che, athavA jenA vaDe te sarva pragaTa phurtivALAM jaNAya che, pragaTa suMdarapaNA sameta lAge che, te ramatA, ramaNIyapaNuM che lakSaNa jenuM te jIva nAmano padArtha che. jenA vidyamAnapaNA vinA AkhuM jagata zUnyavat saMbhave che, evuM ramyapaNuM jene viSe che, te lakSaNa jene viSe ghaTe te jIva che.' vyAvahArika dRSTie vicAratAM paNa deha ane AtmAno bheda samajI zakAya che. vyavahAramAM mRtyu prasaMge ema bolAya che ke "jIva gayo', te marI gayo', have jIva 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 368 (patrAMka-438). Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa3 171 nathI rahyo. A vyavahAraprasiddha vAkyono prayoga batAve che ke deha ane AtmA judAM che. deha to tyAM ja che, temAMthI AtmA nIkaLI gayo che. mATe ja Avo bhASAkIya vyavahAra karAya che. AtmA jevo padArtha ja jo na hoya to evuM zA mATe bolAya ke 'jIva gayo? 'jIva jAya che', 'have jIva gayo', 'have to jIva vagaranuM phakta maDaduM ja che' evo bhASAkIya vyavahAra mRtyu prasaMge thAya che. mRtyu prasaMge kyAre paNa, koInA paNa moDhe evuM sAMbhaLavAmAM nathI AvatuM ke "deha gayo, 'jIva nathI gayo, deha gayo ema koI bolatuM nathI. AtmAne na mAnanAra vyakti paNa 'deha gayo' ema nathI bolatI. Ama, bhASAkIya vyavahAra vaDe sAbita thAya che ke AtmA che. 'jIva gayo vagere vAkyo e hakIkatano nirdeza kare che ke je Avyo hato te gayo. je dehamAM Ave che te ja dehamAMthI jAya che. je dehane grahaNa kare che, te ja dehane choDe che. Ama, bhASAkIya vyavahAra paNa dehathI bhinna ane dehane jIvaMta rAkhanAra evA AtmatattvanI pratIti karAve che. vaLI, kArya-kAraNanA anumAnathI paNa AtmAnI siddhi thAya che. eka AtmasAdhaka anumAnaprayoga A pramANe karI zakAya. dehano koI kartA hovo joIe, kAraNa ke teno ghaDAnI jema sAdi evo cokkasa eka AkAra che. jeno sAdi evo pratiniyata AkAra nathI hoto teno koI kartA paNa nathI hoto, jema ke vAdaLa. meru Adi nitya padArthono paNa pratiniyata AkAra to hoya che, paNa tenI Adi nathI, kAraNa ke te nitya che. meru jevA pratiniyata paNa anAdi AkAravALA padArthono koI kartA siddha thato nathI, paraMtu je padArthano AkAra sAdi ane pratiniyata hoya che teno koI kartA hoya ja che. ghaDAno sAdi ane pratiniyata AkAra che to teno koI kartA che ane te kartA kuMbhAra che. te ja rIte dehano paNa sAdi pratiniyata AkAra hovAthI koI kartA hovo ghaTe che ane te kartA AtmA ja che. vaLI, bIjuM AtmasAdhaka anumAna ema paNa thaI zake ke dehAdino koI bhoktA arthAt bhogavanAra hovo joIe, kAraNa ke te bhogya che. je vastu bhogya hoya che teno koI bhogavanAro hoya che. jema bhojana ane vastra bhogya hovAthI teno bhoktA puruSa che. gadheDAnAM ziMgaDAMnI jema je bhogya nathI, teno koI bhoktA paNa nathI. deha to bhogya che, mATe teno bhoktA hovo joIe ane te bhoktA AtmA che. vaLI, trIjuM AtmasAdhaka anumAna ema paNa thaI zake ke dehAdino koI svAmI che, kAraNa ke dehAdi saMghAtarUpa che. je saMghAtarUpa hoya che teno koI svAmI hoya che. niyama che ke je joDANarUpe vastu hoya teno koI svAmI hoya che. jema makAna e saMghAtarUpa che, to teno svAmI koI puruSa che; tema deha paNa saMghAtarUpa che, eTale Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana teno paNa koI svAmI hovo joIe. makAnamAM bArI-bAraNAM AdinAM joDANa hoya che, te rIte pAMca indriya AdinuM dehamAM joDANa che; mATe teno koI svAmI hovo joIe ane e svAmI te AtmA che. A tamAma yuktiothI dehAtmavAdanuM nirasana thaI jAya che ane siddha thAya che ke AtmA dehathI bhinna, eka svataMtra vastu che. caitanyavaMta AtmAnA kAraNe ja sarva zArIrika pravRtti thaI zake che. AtmA deharUpa yaMtrano saMcAlaka che. te deharUpI yaMtranuM saMcAlana kare che. AtmAnI sattA vaDe deharUpI yaMtra bhinna bhinna kAryo kare che. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI samAdhitaMtra'mAM jaNAve che ke AtmAmAM rAga-dveSarUpa icchAnI pravRttithI thatAM AtmAnA prayatnathI dehamAM eka jAtano vAyu utpanna thAya che ane te vAyunA saMcArathI deharUpI yaMtra potAnA kAryamAM pravarte che.1 jIvanuM pragaTeluM vIrya tenI icchAne AdhIna thaI pravarte che. bolavAnI icchA thavAnI sAthe cetananuM vIrya uccAra thAya tevAM sthaLomAM sphure che. kaMTha, hoTha, jIbha, phephasAM Adi sthaLe spaMdanakriyA thatAM tyAM rahelAM vAyune vega maLe che, tethI pudgalanA skaMdho athaDAtAM avAja utpanna thAya che; je avAja jIbha, hoTha, AdinI madada vaDe yogya akSaronA uccArarUpe bahAra Ave che. Ama, dehanI badhI kriyAonuM kAraNa AtmAnA rAga-dveSarUpa pariNAma tathA vIryarUpa prayatnanI preraNA che. tene madada karanAra pudgalanI vAyurUpa sUkSma avasthA che, tenAthI dehanA hAtha paga Adi sthULa avayavo pravarte che. A pramANe AtmA ja deharUpI yaMtrano yaMtravAhaka che. yaMtrano calAvanAro yaMtrathI judo hoya che, tema dehayaMtrane calAvanAro AtmA dehathI judo che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke 'yaMtravAhaka yaMtra calAvanAro (Mechanic) jema yaMtrathI (Machinery) judo che, tema A dehayaMtravAhaka dehayaMtranuM taMtra calAvanAro AtmA dehayaMtrathI judo che; samasta yaMtra (Machinery) jema yaMtravAhakane (Mechanic) jANatuM nathI, paNa yaMtravAhaka yaMtrane jANe che; tema A samasta dehayaMtra dehayaMtravAhaka AtmAne jANatuM nathI paNa dehayaMtravAhaka AtmA A samasta dehayaMtrane jANe che; samasta samagra yaMtrasAmagrI jema yaMtravAhakane pravartAvatI nathI, paNa yaMtravAhaka samasta samagra yaMtrasAmagrI pravartAve che; tema samasta-samagra dehayaMtra sAmagrI dehayaMtravAhaka AtmAne pravartAvatI nathI, paNa dehayaMtravAhaka AtmA samasta samagra dehayaMtra sAmagrIne potapotAnI prakriyArUpa pravRttimAM 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, samAdhitaMtra', zloka 103 'prayatnAdAtmano vAyuricchAdveSapravartitAt / vAyoH zarIrayaMtrANi vartante sveSu karmasu / / ' Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-53 173 pravartAve che. Ama dehayaMtrathI sarvathA judo dehayaMtravAhaka AtmA ja dehanuM samasta taMtra calAvanAro taMtrI che; dehanuM samasta taMtra AtmArUpa taMtrInI sattAne AdhIna che." Ama, AtmA sarvane jANanAra evo cetana padArtha che ane dehAdi koIne jANI na zakanAra evA acetana padArtha che. jaDa deha, indriya ane prANa te AtmA nathI, AtmA to sarvathI bhinna evo caitanyayukta padArtha che. AtmAnI sattA vaDe deha, indriya ane prANa pravarte che. te sarva AtmAnuM astitva hoya to ja pravarte che. jo AtmAnI sattA na hoya to dehAdi sarva jaDapaNe paDyAM rahe che. A prakAre A gAthAmAM dehAdithI bhinna caitanyasvarUpI tathA dehAdinA pravartaka evA AtmAnI siddhi karavAmAM AvI che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'deha na jANe tehane, je che sukha samudAya; vaLI pariNAme duHkhada che, tenuM na bhAna jarAya. hita zuM che ne ahita zuM, jANe na iMdrI, prANa; je jANe te tehathI, bhinna jaNAya sujANa. iMdriya zAsozvAsane, mana vANI ne kAya; AtmAnI sattA vaDe, jAgRta bhAva jaNAya. juo mRtakamAM che badhI, Idriya Adi prANa; paNa jo AtmA hoya to, teha pravarte jANa....2 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 234 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.226 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 209-212). Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 54 bhAve khabara che, bhAre 8 ne, kaTa 29 janma, jo e have 1. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 54 gAthA gAthA pa3mAM zrIgurue kahyuM ke deha, indriya ke prANa e AtmA nathI, paNa [ 2 ] tenAthI bhinna evuM te eka svataMtra dravya che ke jenI sattA vaDe deha, indriya ane prANa pravRtti kare che. Ama, zrIgurue nimitta dvArA AtmAnA astitvanI siddhi karI. gAthA 46mAM ziSya kahyuM hatuM ke "athavA deha ja AtamA, athavA indriya prANa; mithyA judo mAnavo, nahIM juduM eMdhANa', arthAt AtmA jevuM kaMI hoya to deha, indriya ke prANa A traNamAMthI koI ekane AtmA mAnI levo joIe, kAraNa ke A traNathI bhinna evA AtmAnA hovApaNAnI koI nizAnI che nahIM. A dalIlanA pUrvArdhano uttara zrIgurue gAthA pa3mAM Apyo. have dalIlanA uttarArdhano - "micyA judo mAnavo, nahIM juduM eMdhANa', arthAt AtmAnI koI nizAnI pragaTapaNe jaNAtI nathI, tethI tene dehAdithI bhinna mAnavo mithyA che, teno uttara ApatAM A gAthAmAM zrIguru kahe che - "sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; pragaTarUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya.' (54) - jAgRta, svapna ane nidrA e avasthAmAM vartato chatAM te te avasthAothI "| judo je rahyA kare che, ane te te avasthA vyatIta thaye paNa jenuM hovApaNuM che, ane te te avasthAne je jANe che, evo pragaTasvarUpa caitanyamaya che, arthAt jANyA ja kare che evo jeno svabhAva pragaTa che, ane e tenI nizAnI sadAya varte che; koI divasa te nizAnIno bhaMga thato nathI. (54) - AtmAne kayA cihna dvArA dehathI judo oLakhI zakAya e ati alpa | bhAvArtha zabdo dvArA, camatkArI zailImAM zrIguru A gAthAmAM batAve che. jAgRtasvapna-nidrA e traNe avasthAomAM je sadA ekarUpe varte che athavA bALa-yuvAna-vRddha e traNe avasthAomAM je sadA ekarUpe varte che, arthAt dehanI vibhinna avasthAomAM je tenAthI bhinapaNe rahI, sadaiva jANyA kare che evuM pragaTarUpa - pratyakSa sAkSAta anubhavAtuM caitanyatattva te AtmA che. jANavuM evuM jenuM kAyamI svarUpa che te Atmatattva che. atyaMta pragaTa evuM caitanyatva te AtmAnA hovApaNAnuM eMdhANa che. sarva avasthAothI je judo jaNAya che ane dareka avasthA vItI gayA pachI paNa artha ? Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana jenuM hovApaNuM jaNAya che tathA te dareke dareka avasthAno je jANanAra che, te AtmA che. sadaiva jANyA karavuM evo je svabhAva, te AtmAne oLakhavAnI nizAnI che. A nizAnI sadaiva vartatI hovAthI, arthAt koI paNa kALe te nizAnIno bhaMga thato na hovAthI e caitanyasvabhAva dvArA AtmAnI pratIti thAya che. Ama, sadA vartatI evI jJAyakapaNArUpa nizAnI vaDe AtmAnA astitvanI siddhi zrIgurue A gAthAmAM karI che. zarIranI avasthAo palaTAtI rahe che. jAgRta, suSupta, bALa, yuvAna, vizeSArtha rogI, nIrogI Adi badhI zarIranI avasthAo che. avasthAo Ave che ane jAya che, avasthAo Upaje che ane nAza pAme che; paraMtu AtmA A badhI avasthAothI nyAro che. AtmA A sarva avasthAothI bhinna che. zarIranI vividha dazAo thAya che, paraMtu AtmA te badhAM parivartanothI alipta ja rahe che. zarIramAM pheraphAro thAya, avasthAo badalAya chatAM AtmA to tenAthI nyAro ja rahe che. badhAM parivartanomAM AtmA to te ne te ja rUpe rahe che. te to sadAkALa ekarUpa ja rahe che. avasthAo nAzavaMta che, paNa AtmA avinAzI che, zAzvata che. zarIranI avasthAo nAza pAme che, paNa AtmA nAza nathI pAmato. janmathI laIne mRtyu sudhI zarIranI avasthAo badalAtI rahe che, paNa AtmA akhaMDa rahe che. te sarvamAM AtmA to sadA kAyama ja che. AtmA caitanyarUpe kAyama che. badhI avasthAothI para evuM caitanyasvarUpa sadA sarvadA kAyama che. AtmA e badhI avasthAono jJAyaka che. te caitanyasvabhAvI hovAthI sarva avasthAono jANanAra che. AtmAmAM rahelA jJAna guNanA kAraNe te dareka avasthAne jANe che ane avasthA vyatIta thayA pachI paNa AtmAnuM hovApaNuM che. tethI ja vyatIta avasthAnI smRti saMbhave che. jo zarIrane ja AtmA mAnavAmAM Ave to eka avasthAmAM vastune jovA ityAdino je anubhava karyo hoya, te anubhavanuM smaraNa tene bIjI avasthAmAM nahIM thavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke je avasthA anubhava kare che te to nAza pAmI jAya che, to pachI te anubhavanuM smaraNa koNa kare? eka avasthAe je anubhava karyo tenuM smaraNa bIjI avasthA kaI rIte karI zake? evo niyama che ke je anubhave te ja tenuM smaraNa kare. A niyama na mAnavAmAM Ave to eka vyaktie kerInA rasano AsvAda lIdho hoya ane bIjI vyaktine te rasanA anubhavanuM smaraNa thavAnI Apatti Ave, eTale A niyama to mAnavo ja ghaTe ke je anubhave te ja tenuM smaraNa karI zake; mATe zarIranI avasthAone jANanAra ane smaraNa karanAra zarIrathI bhinna evo eka caitanyamaya AtmA mAnavo ja tarkasaMgata che. sarva avasthAthI bhinna, sarva avasthAmAM rahenAro, sarva avasthAne jANanAro eka svataMtra AtmA che. e AtmA ja eka Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-54 179 avasthAmAM rahIne eka vastuno anubhava kare che ane e ja AtmA bIjI avasthAmAM rahIne e vastunuM smaraNa kare che. smaraNa e jJAnano prakAra che, tethI smaraNa e jJAna ja che ane jJAna e AtmAno ja guNa che, mATe yAda rAkhanAra AtmA ja che. gaI kAlanuM ke 10-20 varSa pahelAMnuM yAda rAkhanAra AtmA ja che, tethI ja zarIranI avasthA badalAI gayA pachI paNa AtmAne yAda rahe che ke pahelAM to mAruM zarIra alamasta hatuM, paNa have sukAI gayuM che.' huM pahelAM jADo hato' vagere bolanAra vyaktinI yAdazakti ja AtmasattAne pragaTa kare che. pUrva avasthAnI smRti jJAnadhAraka Atmatattvane sAbita kare che, kAraNa ke AtmA dehanI avasthAne jANe che ane dehanI avasthA vyatIta thayA pachI paNa te Take che tathA te avasthAnuM smaraNa paNa kare che. vaLI, janma vakhatanuM zarIra e ja prakAre rahetuM na hovA chatAM paNa zarIranAM badhAM parivartano vacce 'huM' nI pratIti to ekasarakhI rahe che, tethI huM nAmanuM tattva zarIrathI alaga potAnuM svataMtra astitva dharAve che ema saheje samajAya che. dareka jIvane huM nI pratIti thAya che, te pratIti ja AtmAnA astitvanI sAkha pUre che. A rIte avasthAo vyatIta thavA chatAM paNa AtmAnuM astitva Take che ane te jANelI avasthAone AtmA yAda kare che. AtmA sarva avasthAone pRthak rahIne jANe che. AtmA eka evuM zAzvata, pragaTa, caitanyamaya tattva che; je sarva avasthAomAMthI pasAra thaIne paNa tenAthI bhinna rahe che. A tathyane jAgRta-nidrA-svapna avasthAnA udAharaNa vaDe vadhu spaSTatAthI samajIe. jAgRta, nidrA tathA svapna avasthAo AtmAnI nathI. A badhI avasthAo dehanI che. pratyeka manuSya A traNe avasthAono anubhava kare che, paraMtu tenA marma viSe te ajJAta che. jIva traNe avasthAothI suparicita che, paNa tenuM rahasya jANato nathI. A traNa avasthAonuM rahasya zuM che te vicAravuM ghaTe che. jAgRta avasthAmAM zarIra kriyAzIla rahe che ane indriya tathA mana bAhya jagata sAthenA saMparkamAM rahI jIvane tenuM jJAna karAve che. je avasthAmAM padArtho, prANIo, vicArono; eTale ke tamAma viSayono indriya tathA mana dvArA jIvane anubhava thAya che, te avasthAne jAgRta avasthA kahevAmAM Ave che. A avasthAmAM zarIra, indriya ane mana gatizIla - pravRtta hoya che, tethI A avasthAne jAgRta avasthA kahevAmAM Ave che. nidrA avasthAmAM zarIra kriyArahita hoya che ane indriya tathA mana paNa potAnuM kAma baMdha kare che, arthAt jIvano bAhya jagata sAtheno saMparka kapAI jAya che. A avasthAmAM zarIra, indriya tathA mana saMpUrNa vizrAma karatAM hoya che, tethI A Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana avasthAne suSupta avasthA paNa kahevAmAM Ave che. nidrA avasthAmAM jIva zUnyatAmAM khovAI jAya che. keTalIka vAra zUnyatAmAM khovAI javAne badale jIva svapna jue che. jAgRta avasthA daramyAna mana dvArA ekatrita karelI vAsanAonuM nidrA daramyAna thatuM vistaraNa e svapna che ane tethI te svapna avasthA tarIke oLakhAya che. svapna avasthAmAM zarIra to kriyArahita nizreSTa hoya che, temaja indriya paNa bAhya jagatanI noMdha letI nathI, paraMtu mana gatizIla hoya che ane tethI jIva aneka prakAranAM svapnAM jue che, je mukhyatve rojiMdI pravRtti, mAnasika tANa, dabAI rahelI vAsanAo, pUrvajIvananA saMskAra ke pUrvajanmanA saMskAronuM ja pragaTIkaraNa hoya che. A avasthAmAM jo ke bAhya jagata sAtheno saMparka kapAI jAya che, paNa kAlpanika jagata sAthe saMparka rahevAnA kAraNe kalpanAsRSTinA aneka dezyo dekhAya che. A traNa judI judI avasthAomAM AtmA vartato hovA chatAM AtmA te te avasthAothI judo ja che. jAgRtAdi koI paNa avasthA vartatI hoya, paNa AtmA to tenAthI judo ja che. AtmA jAgRtAdi avasthApaNe nathI. jAgRtAvasthA, nidrAvasthA ane svapnAvasthA - A traNe avasthAothI te nyAro che. vyakti jAgRta avasthAmAM hoya topaNa AtmA nyAro che, te nidrAdhIna hoya topaNa AtmA nyAro che ane te svapnamAM hoya topaNa AtmA nyAro che. A traNe avasthAo AtmAnI nathI, paraMtu te traNeno prakAzaka ekamAtra AtmA ja che. jo AtmAno abhAva hoya to eka paNa avasthAno anubhava thaI zake nahIM. AtmA ja zarIranI A avasthAone e traNethI bhinna rahIne prakAzita kare che. prakAzaka prakAzita vastuthI bhinna hoya che, tema AtmA A traNe avasthAothI bhinna rahIne tene jANe che. AtmA A traNe avasthA vakhate vidyamAna hoya che, paraMtu te avasthArUpa thaI jato nathI. te A traNe avasthAono mAtra sAkSI ja che. AtmA to tamAma avasthAone prakAzita karanAra sAkSImAtra che. AtmA jAgRtAdi avasthAothI bhinna che ane te avasthAono te jANanAro che tenI sAbitI vyatIta thayelI avasthAonI smRti uparathI maLe che. jIva jAge che tyAre svapna avasthA vyatIta thaI gaI hovA chatAM paNa svapna avasthAmAM joyelA svapnanuM tene smaraNa thaI zake che. UThIne te svapnane yAda kare che, temAM banelI ghaTanAone yAda kare che. e avasthA to naSTa thaI gaI che, chatAM tene tenI smRti rahe che, tethI tenuM jJAna karanAra ane tene yAda rAkhanAra tenAthI bhinna zAzvata vastu che ane te AtmA che. caitanyayukta AtmA niraMtara jANavAnuM kArya karato rahe che. keTalAka kahe che ke gADha nidrAmAM jANavuM thatuM nathI, paraMtu A vAta satya nathI. jo jJAna sadaMtara maTI jAya to Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-54 181 mane kaMI khabara nathI' evuM jANavAnuM paNa na banI zake. svapnarahita gADha nidrAmAM paNa jJAna to upasthita hoya ja che. zarIra sUI rahyuM che e AtmA jANe ja che ane tethI ja mANasa UThyA pachI kahI zake che ke rAtabhara ghasaghasATa UMgha AvI. eka paNa svapna AvyuM na hatuM.' AtmA gADha nidrAmAM paNa jJAna kare ja che, mATe ja te UThyA pachI tenuM smaraNa karI zake che. Ama, 'huM UMghI gayo hato', "mane svapna AvyuM hatuM' ityAdi prakAre judI judI avasthAonuM smaraNa thatuM hovAthI AtmA jAgRta, svapna ke nidrA e sarva avasthAomAM nyAro ne nyAro ja tarI Ave che. AtmA A traNe avasthAothI nyAro rahI tene jANe che. A tathyane samajAvatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che smRti " te avasthAo vyatIta thaye vItI gaye paNa AtmAnuM hovApaNuM che, AtmAnuM astitva che, ane te te vItI gayelI avasthAne AtmA jANe che, anubhavathI anubhave che ke huM jAgato hato, huM sArI peThe UMghI gayo hato, mane kevuM suMdara svapna AvyuM hatuM, evo anubhava karato A AtmA pragaTa svarUpa caitanyamaya che.'1 - - Ama, jAgRtAdi avasthAo zarIranI che, AtmAnI nathI; AtmA sadA nyAro ne nyAro rahe che. AtmA jAgRtAdirUpa nathI banI jato, te tenAthI pRthak rahe che. te kyAre paNa jAgRtAdi avasthArUpa thato nathI, te bhinna rahIne mAtra tene jANe che. AtmA jAgRta, nidrA ane svapna e traNe avasthAothI judo che ane te e traNe avasthAono jJAtA-draSTA che. jAgRtAdi badalAtI avasthAonuM jJAna karanAra AtmA che. - AtmAnuM astitva jema jAgRta, nidrA ane svapna avasthAnA udAharaNathI siddha thAya che; tema bALa, yuvAna ane vRddha avasthAnA AdhAre paNa te saraLatAthI samajI zakAya che. dehano janma thAya che tyAre bALa avasthA hoya che, pachI teno nAza thAya che ane yuvAna avasthA Ave che, pachI teno aMta Ave che ane vRddha avasthA Ave che. bALa avasthAmAMthI kramazaH yuvAna avasthA Ave che ane yuvAna avasthAmAMthI kramazaH vRddha avasthA Ave che. dehanI avasthAo niraMtara parivartana pAme che. zarIramAMthI pratikSaNa jUnAM pudgalo chUTAM paDe che ane navAM pudgalo umerAya che, tethI bALa avasthAmAM je zarIra hoya te yuvAna avasthA AdimAM nathI hotuM; tema chatAM bALa avasthAnI vAto yuvAna avasthA, vRddha avasthAmAM yAda rahe che. varSo vItatAM te bALakamAMthI prauDha, 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjyoti mahAbhASya', pR.235 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vRddha thAya to paNa tene jUnI vAto yAda rahe che; tethI zarIranI avasthAothI judo, tene jANanAra tathA yAda rAkhanAra zAzvata caitanyavaMta padArtha che ema siddha thAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja "adhyAtmasAra'mAM jaNAve che ke zarIrane ja AtmA mAnavAthI pUrve anubhavelAnI smRti thaze nahIM, kAraNa ke bAlya vagere avasthAnA bhedanA kAraNe zarIranI anavasthiti - asthiratA che. zarIra ja AtmA hoya to pUrva avasthAmAM anubhavelAM sukha-duHkhAdinuM pachI smaraNa thaI zake nahIM. bAla, yuvAna, vRddhatvAdi avasthArUpa bhedathI zarIranI avasthiti nathI, tethI sarva avasthAmAM tenuM ekapaNuM rahetuM nathI ane "ahaM'nI pratIti to sarva avasthAmAM eka ja rItanI che, mATe zarIra e AtmA nathI. AtmA zarIrathI bhinna svataMtra caitanyayukta padArtha che.' AtmA bALAdi sarva avasthAone jANanAra, smaranAra padArtha che. te bALAdi avasthAone tenAthI judo rahIne jANe che. bALa, yuvAdi avasthAo palaTAya che, paraMtu te sarvamAM caitanyaviziSTa evo AtmA saLaMga rahe che. bALa, yauvana ane vRddhatva Adi avasthAo sAgaramAMthI UThatI ane temAM ja laya thaI jatI lahero jevI che. UThatI ane laya pAmatI A avasthAothI bhinna evo AtmA sthira che. bALapaNa, yuvAnI, ghaDapaNa e badhAmAM AtmA kAyama rahe che. bALapaNa, yauvana ane vRddhatva vakhate AtmA bALaka, yuvAna ke vRddha thato nathI. te to svasvarUpe zAzvata ja che. Ama, bALAdi sarva avasthAono jANanAra hovAthI tathA te avasthAono aMta AvavA chatAM AtmAno aMta Avato nahIM hovAthI, bALAdi avasthAomAMthI pasAra thavA chatAM te sarvathI judo rahenAra jJAnadhAraka padArtha AtmAnuM astitva che ema siddha thAya che. Ama, jAgRtAdi ke bALAdi avasthAo e yAtrAmAM AvatAM sTezano jevAM che ane AtmA te avasthAomAMthI pasAra thanAra yAtrI che. sTezana badalAtAM rahe che, paNa yAtrI e ja rahe che. muMbaIthI dilhI jatAM rastAmAM surata, vaDodarA, ratalAma, nAgadA, koTA, savAI mAdhopura, mathurA Ave che; paNa yAtrI e sTezano sAthe ekarUpa nathI. yAtrI tenAthI bhinna che. te surata ke vaDodarA nathI, paNa temAMthI pasAra thanAra che. te ja rIte AtmA koI paNa avasthA sAthe ekarUpa nathI. te sarvathI bhinna te sarvane mAtra jANanAra tattva che. badhI avasthAone jANanAro, temAMthI pasAra thanAro ane e sarvathI bhinna zAzvata jJAyakatattva te AtmA che. jemAM caitanya lakSaNa che, je potAnuM jJAna lakSaNa koI paNa avasthAmAM choDato 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 76 'zarIrasyaiva cAtmatve nAnubhUtasmRtirbhavat / bAlatvAdidazAbhedAttasyaikasyAnavasthiteH / / ' Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-54 183 nathI, je jAgRtAdi avasthAmAM haMmezA A lakSaNathI yukta hoya che tene AtmA kahe che. jJAna e jaDa zarIrano dharma ke guNa nathI. zrImad lakhe che - pragaTa evA jaDa padArtho ane jIva, te je kAraNe karI bhinna paDe che, te lakSaNa jIvano jJAyakapaNA nAmano guNa che. koI paNa samaye jJAyakarahitapaNe A jIva padArtha koI paNa anubhavI zake nahIM, ane te jIva nAmanA padArtha sivAya bIjA koI paNa padArthane viSe jJAyakapaNuM saMbhavI zake nahIM, evuM je atyaMta anubhavanuM kAraNa jJAyakatA te lakSaNa jemAM che te padArtha, tIrthakare jIva kahyo che." AtmA jJAnasvarUpa che. AtmAmAM jJAnazakti che. anyathA te parane kaI rIte jANI zakata? AtmAmAM jJAna che, tethI ja te parane jANe che. jJAnazakti AtmAmAM satata upasthita hoya che. jJAna sadaiva AtmAnI sAthe ja rahe che, tethI AtmA niraMtara jANyA ja kare che. AtmA avicchinnapaNe jANe che. AtmAmAM jJAnathI atirikta kaMI paNa avicchinna nathI. AtmAmAM thatA krodhAdi koI bhAva avicchinna nathI, mAtra jJAna ja avicchinna che ane tethI jJAna e ja AtmAnuM svarUpa che. jJAna kadI AtmAthI juduM paDatuM nathI, juduM pADI zakAtuM nathI. jo jJAnane AtmAmAMthI kADhI nAkhavAmAM Ave to AtmA ja na rahe. AtmA e ja jJAna che ane jJAna ja AtmAnI sattA che. AtmA jJAnathI pRthak nathI. AtmA sadA jJAnasvarUpa ja che ane A jJAna tenAmAM sadA pragaTa hoya che. AtmAno caitanyasvabhAva sadA pragaTa hoya che. A ja AtmAnA hovApaNAnI nizAnI che. sarva avasthAomAM vartatA chatAM tenAthI judA rahI jANyA karavAno je svabhAva che, te ja AtmAnI nizAnI che. caitanyapaNuM e deha, indriya, prANathI bhinna evA AtmAnuM eMdhANa che. jJAna e AtmAnuM pragaTa eMdhANa che. A nizAnI sadA vidyamAna hoya che. A acUka eMdhANa kAyama hAjara hoya che. sadA jANyA karavAno svabhAva te ja AtmAnA hovApaNAno purAvo che ane te sadA tema varte che, arthAt kyAre paNa te eMdhANano bhaMga thato nathI. caitanyacihna kyAre paNa naSTa thatuM nathI, khaMDita thatuM nathI, DhaMkAI jatuM nathI, khovAI jatuM nathI, palaTAI jatuM nathI. tethI ja sadApragaTa evA A caitanya eMdhANathI, avisaMvAdI caitanyacinathI AtmA oLakhAya che, pragaTa anubhavamAM Ave che. caitanya eMdhANathI AtmA sarva avasthAothI pratyakSa judo jaNAya che. jo zarIra e ja AtmA hota to jaDathI bhinna evo caitanyasvarUpI AtmA alaga kyAMthI jaNAta? 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.368 (patrAMka-438) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana je kaMI paNa jovA-jANavAmAM Ave che tenI sAthe AtmA ekarUpa nathI, jonAra-jANanAra AtmA judo che ane je jovAya-jaNAya che te juduM che. AtmA sarva avasthAone alaga rahI jANato rahe che, mATe zarIrathI AtmA judo che. jAgRtAdi sarva avasthAothI AtmA bhinna che ane te pragaTa rUpamAM caitanyamaya che. A be nyAya dvArA AtmAnuM astitva sAbita thAya che. avasthA nAza thavA chatAM paNa TakanAra, zAzvata rahenAra, jJAnaguNadhAraka AtmAnuM astitva siddha thAya che. jAgRtAdi dehanI avasthAo nAza pAme che, paraMtu AtmA nAza pAmato nathI. te jJAyakarUpe sadA vidyamAna che ema pragaTa jaNAya che, mATe AtmA ane zarIra be pRthak pRthaka dravya che ema siddha thAya che. 'deha e ja AtmA che' ema mAnavuM bhUlabhareluM che. AtmA deharUpa nathI, te dehAdi sarva parapadArthothI bhinna evuM caitanyatattva che. Ama, gAthA 46mAM ziSyamukhe rajU karela dalIlanA pUrvArdhanuM zrImade zrIgurumukhe gAthA 53 dvArA tathA uttarArdhanuM prastuta gAthA 54 dvArA atyaMta saraLa ane sacoTa samAdhAna ApyuM che. gAthA 53mAM AtmA deha, indriya ane prANa nathI ema nAstithI siddhi karI, prastuta gAthAmAM cetana lakSaNathI lakSita evo AtmapadArtha che ema astithI samajAvyuM che. A pramANe anvaya ane vyatirekathI AtmAnA astitvanI siddhi karI che. zrImanI A atyaMta saraLa ane sacoTa zailInA kAraNe AbAla-vRddha sarvane AtmAnuM astitva sugamatAthI samajAya che, pratIti thAya che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'sarva avasthAne viSe, jo jo jIva svabhAva; sarva rIte judo rahe, evo Atma prabhAva. chae dravyamAM e chatAM, nyAro sadA jaNAya; tIkSyabuddhi je vibuddhanI, vicArathI samajAya. vicAra je manathI thatAM, teno paNa jonAra; pragaTarUpa caitanyamaya, AtmA sukha bhaMDAra. nidrA svapna jAgRti, Adi dazA gaNAya; teno sAkSI pragaTa che, e eMdhANa sadAya.' * * * 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.227 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 213-216) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - paTa, 2 svAdI nA vuM, tekSa jene zALa, 119, 21 huM saLI nA 55 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - papa - gAthA 54mAM zrIgurue kahyuM ke sarva avasthAmAM vartato hovA chatAM te te bhUmikA 11 avasthAothI je judo ne judo rahyA kare che, te te avasthA vyatIta thayA pachI paNa jenuM hovApaNuM che ane te te avasthAne je jANe che, je pragaTa caitanyamaya svarUpa che, arthAt jANyA ja karavuM evo svabhAva jeno pragaTa che, e nizAnIthI AtmA sadA oLakhAya che. Ama, AtmA deha, indriya ane prANathI bhinna che ema samajAvI, caitanyapaNAnI nizAnIthI AtmAnA hovApaNAnI siddhi karI, have zrIguru ziSyanI aMtima dalIlanuM samAdhAna ApI tene samyak nirNaya karAve che. gAthA 47mAM ziSya evI dalIla karI hatI ke "vaLI jo AtmA hoya to, jaNAya te nahi kema? jaNAya jo te hoya to, ghaTa paTa Adi jema', arthAt jo AtmA hoya to jema ghaDo, vastra Adi padArtho jaNAya che, tema te kema jaNAto nathI? jo AtmAnuM astitva hoya to ghaTa, paTa AdinI jema te paNa jaNAvo joIe. A zaMkAnuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che - "ghaTa, paTa Adi jANa tuM, tethI tene mAna; (gAthA jANanAra te mAna nahi, kahIe kevuM jJAna?' (55) artha che - ghaTa, paTa Adine tuM pote jANe che, te che' ema tuM mAne che, ane je te ghaTa, paTa Adino jANanAra che tene mAnato nathI; e jJAna te kevuM kahevuM? (55). indriyothI pratyakSa thanAra padArthonuM astitva che ane indriyothI pratyakSa nathI bhAvArthI tenuM astitva nathI evuM mAnanAra ziSyane zrIguru atyaMta saraLa yuktithI samajAvatAM kahe che ke A jagatamAM ghaTa-paTa vagere aneka padArtho che. te sarva indriyapratyakSa hovAthI tenuM astitva tuM svIkAre che, paNa te ghaTa-paTa Adi padArthone jANanAra evA AtmAne tuM zA mATe nathI mAnato? ghaTa-paTa Adi ya padArtho che ema huM mAne che ane te tamAmanA jJAtA evA AtmAne tuM nathI mAnato, to tArA A jJAnane kevuM kahevuM? je jJAnarUpa AtmAmAM ghaTa-paTa Adi jaNAya che te jANanAra AtmAne ja tuM na mAne e kevI vicitratA che! Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vizeSArtha Ama, jagatamAM ya hoya to jJAtA paNa hoya ja, mATe ghaTa-paTa Adi jJayanI jema jJAtA evo AtmA paNa che ja ema darzAvI zrIguru AtmAnuM astitva siddha kare che. AtmA e eka amUrta padArtha hovAthI te indriyagamya nathI, paraMtu te eka cetana padArtha hovAthI tenA jJAyaka guNa dvArA te pragaTa anubhavamAM Ave che. te AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkAnI dalIlamAM ziSya evo tarka rajU karyo -1 hato ke ghaTa-paTAdi tamAma padArthonuM jJAna thAya che, kAraNa ke te padArthonuM astitva che. ghaTa-paTAdi padArtho che, mATe te jaNAya che; tema AtmA paNa jo pragaTa astitvarUpa padArtha hoya to te jaNAyA vinA rahe nahIM. jo AtmA hoya to jema ghaTapaTAdi padArtho jaNAya che tema te jaNAvo joIe, paraMtu tevI rIte te jaNAto na hovAthI AtmAnuM hovApaNuM nathI. ghaTa-paTAdinI jema AtmA jaNAya to ja AtmAnA hovApaNAno svIkAra karI zakAya. AtmA indriyapratyakSa nathI, tethI te cakSu vagere indriyano viSaya banato nathI. te cakSu vagerethI jANI zakAya evo padArtha nathI. AtmA joI zakAto na hovAthI ziSyane AtmA nathI ema lAge che. tene vizvamAM AtmA jevI koI vastu jaNAtI nathI ane tethI te AtmAne mAnato nathI. tene indriyothI agrAhya evA AtmAnA astitva viSe zaMkA che ane tethI e bAbata viSe te zrIgurune prazna kare che. duniyAmAM koI paNa vastune to ja mAnI zakAya jo te ghaTa-paTAdinI jema jaNAtI hoya - potAnI A vicAraNA te zrIguru samakSa darzAve che ane potAnA vicAramAM jo koI asaMgati hoya to te batAvavA zrIgurune vinaMtI kare che. ziSya mAtra rUpI padArthonuM ja astitva svIkAre che, kAraNa ke te cakSu Adi indriyo vaDe jANI zakAya che. je je padArtho indriyo vaDe jANI zakAtA nathI te padArthonuM astitva nathI evI tenI mAnyatA che. paraMtu indriyagamya nathI mATe te vastunuM astitva nathI e koI ucita yukti ke prabaLa tarka nathI. je indriyagamya na hoya te na ja hoya evuM nathI. indriyothI jJAna thAya to ja te vastunuM astitva hoya evo koI niyama nathI. ghaNI vastuonuM astitva che, chatAM eka athavA bIjA kAraNasara pratyakSa thatI nathI. evAM ghaNAM kAraNo che jene lIdhe vastu hovA chatAM paNa jaNAtI nathI. prAcIna samayathI zAstrakAro batAvatA AvyA che te pramANe koI paNa vastunI anupalabdhi be prakAre mAnavAmAM AvI che. eka to e ke je vastu AkAzakusuma ke kharazaMganI jema sarvathA asatuM hoya, te vastu kadI upalabdha thatI nathI ane bIjo prakAra e ke vastu vidyamAna hoya chatAM nIcenAM kAraNone lIdhe tenI anupalabdhi hoya che - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-55 189 (1) ati dUra keTalIka vAra vastuo ghaNI dUra hovAthI vidyamAna hovA chatAM paNa nathI dekhAtI, jema ke meru parvata vagere. (2) ati najIka AMkhanI bahu najIka hovAthI paNa vastu ghaNI vAra nathI dekhAtI, jema ke AMkhamAM AMjeluM kAjaLa. pustaka AMkhane aDADIne, AMkhanI bahu najIka rAkhIne vAMcavAmAM Ave to na vaMcAya. (3) ati sUkSma vastu atyaMta sUkSma hovAnA kAraNe pAse hovA chatAM paNa nathI dekhAtI, jema ke paramANu. (4) mananI asvasthatA mana ciMtAgrasta hoya topaNa vastu sAme hovA chatAM nathI jaNAtI, jema ke ciMtAgrasta avasthAmAM putra pAse hovA chatAM paNa rogI pitA 'dIkarA!' ema bUma pADe che. (5) indriyaghAta indriya zaktizALI na hoya, kamajora hoya athavA naSTa thaI gaI hoya topaNa vastu jaNAtI nathI, jema ke kAne baherAza AvavI, AMkhe motiyo Avavo, AMkha cAlI javI vagerethI vastunA te te viSayo jaNAtA nathI. (6) matimaMdatA alpa buddhinA kAraNe gaMbhIra arthanuM jJAna thatuM nathI, jema ke ratna vagerenI parakha sAmAnya mANasane hotI nathI. (7) azakyatA ghaNI vAra vastu hovA chatAM tenuM darzana azakya hoya che, jema ke potAnA kAnanuM, mastakanuM ke pIThanuM sIdhuM pratyakSa darzana azakya che. (arIsA dvArA thatA darzananI vAta ahIM aprastuta che.) - (8) vyavadhAna vastu ane dRSTi vacce AvaraNa hovAthI vastu dekhAtI nathI, athavA to dRSTi ADe AvaraNa AvavAthI vastu nathI dekhAtI. jema ke bhIMta, kapaDAM vagerethI aMtarita vastu dekhAtI nathI athavA AMkhane hAthathI DhAMkI devAmAM Ave to te kazuM jovA samartha thatI nathI. vAdaLathI sUrya DhaMkAI jAya to te dekhAto nathI. 1 (9) abhibhUta ghaNI vAra vastu bIjAnA prabaLa prabhAvane kAraNe jaNAtI nathI, jema ke utkaTa sUryatejathI tArAo abhibhUta thaI jAya che, tethI te dekhAtA nathI. tArA divase na dekhAya eTale te nathI ema kahI zakAya nahIM. tArA hovA chatAM divase sUryanA prakAzamAM tArAno prakAza DhaMkAI jAya che, tethI tArA divase hovA chatAM paNa dekhAtA nathI. (10) sAmyatA sarakhApaNAnA kA2Ne dhArI dhArIne jovA chatAM paNa te oLakhI zakAtA nathI, jema ke aDadanA DhagalAmAM eka aDadano dANo nAkhyo hoya athavA dUdhamAM dUdha, pANImAM pANI bheLavatAM te sAmyapaNAnA kAraNe alaga alaga oLakhI zakAtAM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana nathI. dUdhamAM dUdha meLavatAM vAsaNamAM A bAju muMbaInuM dUdha che ane A bAju amadAvAdanuM dUdha che ema oLakhI nathI zakAtuM. taLAvamAM varasAdanuM pANI bhaLI gayuM hoya to A taLAvanuM pANI che ane A varasAdanuM pANI che ema spaSTa nathI dekhAtuM, kAraNa ke te samAnarUpe maLI gayAM che. (11) anupayoga cittanA upayoganA abhAve ghaNI vastu jaNAtI nathI, jema ke manuSyanuM dhyAna kazAkamAM rUpa AdimAM magna hoya to te vakhate te gaMdha vagerene nathI jANI zakato. (12) anupAya yogya upAyanA abhAve paNa vastu jaNAtI nathI, jema ke koI zIMgaDuM joIne gAyanA dUdhanuM parimANa jANavA mAge to te jANI na zake, kAraNa ke dUdhanuM parimANa jANavAmAM zIMgaDuM e upAya nathI. (13) vismaraNa bhUlI javAthI pahelAMnI vastu na jaNAya. (14) durAgama khoTo upadeza maLavAthI paNa vastu bhinna manAya athavA prApta na thAya, jema ke khoTo upadeza maLyo hoya to suvarNa jevI camakatI retIne suvarNa mAne chatAM suvarNanI upalabdhi na thAya. mUDha mati athavA mithyA matinA kAraNe vidyamAna jIvAdi tattvonuM jJAna darzanazaktinA abhAvanA kAraNe na dekhAya, jema ke janmAMdhane vastu (17) vikAra zArIrika vikAranA kAraNe pUrvopalabdha vastunI paNa upalabdha thatI nathI, jema ke vRddhAvasthA ke sanepAta hoya to tenA kAraNe paNa vastu jaNAtI nathI. (15) moha thatuM nathI. - (16) vidarzana hovA chatAM na dekhAya. (18) akriyA kriyA na thavAthI ghaNI vAra vastu chatI thatI nathI, jema ke jamIna khodavAnI kriyA na karAya to vRkSanuM mULa nathI dekhAtuM athavA valovavAnI kriyA na thAya to mAkhaNa dekhAtuM nathI. (19) adhigama (20) kAlaviprakarSa (21) svabhAvaviprakarSa dekhAya, jema ke AkAzAdi nathI dekhAtA. uparyukta 21 prakAre vastu vidyamAna hovA chatAM tenI anupalabdhi thAya che. vastu zAstranA azravaNane kAraNe zAstranA arthano bodha nathI thato. kAlaviprakarSanA kAraNe bhUta-bhAvi vastunI upalabdhi nathI thatI. amUrta vastuo potAnA tathAprakAranA svabhAvanA kAraNe na Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa5 191 paNa che ane jANanAra paNa che, paraMtu AvAM kAraNosara vastunuM pratyakSa thatuM nathI. jo evo dAvo karavAmAM Ave ke AMkhe na dekhAya tenuM astitva che ja nahIM, to to jIvanamAM seMkaDo vastuo na mAnavAnI Apatti Ave. uparyukta darzAvelA prakAromAM AtmA 21mAM prakAramAM Ave che. te svabhAvathI viprakRSTa che, arthAt AkAzanI jema amUrta che, tethI tenI upalabdhi thatI nathI. varNa, gaMdha, sparza, rasa, zabda e AtmAnA svabhAvamAM nathI. AtmAno svabhAva varNAdirahita hovAnA kAraNe AtmAnI upalabdhi indriyo dvArA thatI nathI. zarIra dekhAya che, kAraNa ke te pugaladravyanuM baneluM che. varNAdi pudgalanA guNo che, tethI te guNo zarIramAM hoya che. koI paNa zarIra jovAmAM Ave to tene varNAdi guNo avazya hoya che. ema kahevAya che ke A kALo che, 'A goro che', "A raMgaberaMgI che'. te ja pramANe koInA zarIramAMthI sugaMdha prasare che, to koInA zarIramAMthI durgadha paNa prasare che. te ja pramANe sparza Adi paNa bhinna bhinna jaNAya che. pudgalanA varNAdi dharmo zarIramAM spaSTa jaNAya che, jyAre AtmA pudgalamaya nathI, mATe ja temAM spardhAdi dharmo nathI. AtmAnuM svarUpa arUpa, arasa, agaMdha, asparza, azabda che ane tethI te indriyagamya nathI. A samasta carAcara jagatamAM ghaNI vastuo dazya che, rUpI che, je AMkhe joI zakAya che. keTalIka vastuo bIjI indriyonI madadathI anubhavI zakAya che. jema zabda vidyamAna hoya topaNa te AMkhe nathI dekhAto, paraMtu kAna vaDe tenuM pratyakSa thaI zake che. paraMtu AtmA to zabda jevo paNa nathI, eTale AMkha ke AMkha sivAyanI bIjI koI paNa indriyathI amUrta evo AtmA pratyakSa thaI ja zakato nathI. AtmA sasvarUpI - astitva dharAvato padArtha to che; paNa te arUpI che, amUrta che; eTale te indriyapratyakSa thaI ja zakato nathI. AtmapadArthanuM astitva hovA chatAM te rUpAdithI vihIna hovAnA kAraNe indriyagocara thato nathI. AtmA pratyakSa dekhAto nathI, chatAM tenA guNo dvArA tenuM jJAna thaI zake che. AtmA bhale AMkhathI pratyakSa dekhAto na hoya, paNa tenA guNo dvArA tene yathArthapaNe jANI zakAya che. AtmAmAM keTalAka viziSTa guNo che, je bIjA koI dravyamAM hotA nathI. te guNo dvArA AtmAno nirNaya thaI zake che. te guNo dvArA guNI evA AtmAnI oLakhANa thAya che. jema paheraveza, rItabhAta, bhASA uparathI mANasa kayA dezano che e oLakhI zakAya che, tema AtmAnA guNo dvArA AtmAnI oLakha thaI zake che. sukha-duHkhanA saMvedana dvArA AtmAnI oLakhANa thAya che. sukha-du:khanuM saMvedana e AtmAnA astitvano purAvo che. 'huM sukhI chuM', 'huM duHkhI chuM' evI pratIti AtmAne Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ja thaI zake che. jaDane huM sukhI chuM', "duHkhI chuM' evI pratIti thaI zakatI nathI. jaDa padArthane sukha-dukhanI anubhUti thatI nathI. mRta dehane sukha-duHkha thatAM nathI. mANasa marI jAya pachI zarIramAM A guNo dekhAtA nathI, tethI je sukha-duHkha thAya che te AtmAne ja prasiddha kare che. zarIramAM AtmA bhale nathI dekhAto, paNa sukha-duHkhanA anubhavathI AtmA che. e siddha thAya che. prema, sneha Adi koNa kare che? prema zarIra kare che ke AtmA? zuM maDaduM koIne prema karI zake che? koI mRta zarIra kyAre paNa koIne prema kare che? maDaduM koIne prema, sneha vagere kaMI ja nathI karatuM, eTale tenA uparathI nakkI thaI jAya che ke prema, lAgaNI vagere zarIranA dharmo nathI paraMtu AtmAnA dharmo che, AtmAnA ja guNo che. rAga kare topaNa te AtmA kare che ane dveSa kare to te paNa AtmA ja kare che. rAga-dveSa karanAra AtmA ja che. AtmA na hoya to prema Adi kaMI rahe ja nahIM. AtmA che to premAdi badhuM che. jIvamAM jaNAtAM sneha, IrSyA vagere dvArA AtmA che te nakkI thAya che. Ama, arUpI, amUrta evo AtmA indriyapratyakSa na hovA chatAM tenAM kArya uparathI tenI oLakhANa thaI zake che. AtmA indriyapratyakSa nathI, mATe tenuM astitva nathI ema kahI zakAya nahIM, kema ke AtmAnuM svarUpa indriyapratyakSa nahIM hovA chatAM jIva mAtra je kriyAo karato jovA maLe che tenA uparathI AtmAne mAnI zakAya che. jIva je kriyAo karato jovA maLe che te kriyAono koI kartA hovo ghaTe che, kAraNa ke kartA vinA kriyA thatI nathI. e kartA te AtmA che. AtmA vinAnuM mRtaka koI paNa kriyA karI zakatuM nathI, tethI kriyAono preraka ekamAtra AtmA ja che. AtmA ja iSTa tarapha pravRtti kare che ane aniSTathI nivRtta thavA prayatna kare che. AtmA dekhAto na hovA chatAM tenI iSTa-aniSTamAM pravRtti-nivRtti uparathI ema nizcita thaI zake che ke tenA zarIranI aMdara koI caitanyadravya arthAt Atmadravya hovuM ja joIe. A rIte AtmA indriyothI na jaNAya chatAM paNa anya rItothI siddha thato hovAthI tenuM astitva svIkAravA yogya che. zarIramAM AtmA rahela che ema nirNaya karavA yogya che. Ama, mAtra indriyagamya na hovAthI AtmAnuM astitva nathI e tarka mithyA che. AtmAnuM jJAna indriyothI na thaI zakavA chatAM AtmAnI oLakhANa thaI zake che. AtmA indriyothI agrAhya chatAM tenI siddhi thaI zake che. prastuta gAthAmAM zrIguru ziSyanA saMdehane dUra karavA arthe amUrta evA AtmatattvanuM astitva tenA jJAna guNa dvArA siddha kare che. ziSyanI viDaMbanA TALavA zrIguru ziSyane AtmAnI jJAnazakti dvArA AtmasvarUpano nirNaya karAve che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 atyaMta saraLa yukti dvArA samajAvatAM zrIguru ziSyane kahe che ke 'ghaDo, vastra vagere padArtho pratyakSa najara sAme dekhAya che, tethI te padArtho che ema tuM mAne che; paraMtu te padArtho jANanAra vinA kevI rIte jANI zakAya? tuM ghaDo, vastra Adine jANe che tethI tenuM astitva che ema tuM mAne che; paraMtu ghaDo, vastra Adi to jJAnanA viSaya che zeya che, tethI tene jANavAvALuM koI ne koI tattva avazya hovuM joIe. ghaDo, vastra Adine jANavAvALo koI jJAtA avazya hovo joIe ema siddha thAya che. jo tuM ghaTa-paTa Adi jJeyonuM astitva svIkAre to tenA jJAtAno paNa svIkAra karavo ja paDe; ane A jJAtA te ja AtmA che. ghaTa-paTa AdinuM jJAna karanAra AtmA ja che ane tethI AtmA indriyo vaDe jANI na zakAto hovA chatAM tenuM astitva to che ja. ahIM koI kahe ke ukta yuktithI ghaTa-paTano koI jJAtA che mAtra eTaluM ja siddha thAya che, paNa te AtmA che e to siddha thatuM nathI. e jJAtA te AtmA ja che e kayA AdhAre kahI zakAya? dehane ja jJAtA mAnavAmAM Ave to zuM vAMdho? dehathI ja jJAna thAya che, tethI jJAna thavA mATe AtmAnI jarUra nathI. jJAna thavA mATe AtmAnI koI AvazyakatA che nahIM. gAthA-55 AnuM samAdhAna e che ke jo deha ja jANanAra hoya to mRta vyaktine zarIra to che, to tene kema jJAna thatuM nathI? jIvaMta zarIra ane mRtaka zarIramAM pharaka kema che? e pharaka AtmAnI hAjarIno che. jyAM sudhI zarIramAM AtmA che tyAM sudhI ja jJAna thaI zake che. AtmA cAlyo jAya pachI jJAna thatuM nathI. AtmA na hoya to koI ja padArtha kyAre paNa na jaNAya, tethI jJAna AtmAne AdhIna che. jJAna guNano AdhAra AtmA che. jJAna e zarIrano guNa nathI. tene zarIrano dharma mAnavo ayogya che, kema ke zarIra to jaDa che. zarIra e paNa ghaTa, paTa, dhana vagerenI jema jaDa jJeya che. zarIra paNa ghaTa, paTa, dhana vagerenI jema jJAna karavA samartha nathI. tenAmAM to potAnA pariNamana saMbaMdhI jANakArIno paNa abhAva varte che. to prazna thAya ke zarIrAdinuM jJAna karanAra koNa che? zarIrAdinuM jJAna karanAra ekamAtra AtmA ja che. jJAnAdi guNano Azraya koI jaDa vastu nathI. te AzrayabhUta tattva mAtra cetana AtmA che. jaDa vastu judI che ane cetana AtmA judo che. zarIrAdi jaDa padArtho jJAtA banI zakatA nathI. zarIrAdi jaDa padArthothI judo je AtmapadArtha che tene ja jJAna thAya che. AtmA ja jJAtA che. Ama, koI paNa jaDa vastu jANI zakatI nathI. ekamAtra AtmA ja jANI zake che. AtmA na hoya to kazuM jaNAya nahIM. koI paNa vastune jANavA mATe prathama to AtmA hovo joIe. prathama AtmA hoya to ja bIjuM jaNAya. AtmAno A 'UrdhvatA' Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharma che. zrImad lakhe che 'koI paNa jANanAra kyAre paNa koI paNa padArthane potAnA avidhamAnapaNe jANe ema banavA yogya nathI. prathama potAnuM vidyamAnapaNuM ghaTe che, ane koI paNa padArthanuM grahaNa, tyAgAdi ke udAsIna jJAna thavAmAM pote ja kAraNa che. bIjA padArthanA aMgIkAramAM, tenA alpa mAtra paNa jJAnamAM prathama je hoya, to ja thaI zake evo sarvathI prathama rahenAro je padArtha te jIva che. tene gauNa karIne eTale tenA vinA koI kaMI paNa jANavA icche to te banavA yogya nathI, mAtra te ja mukhya hoya to ja bIjuM kaMI jANI zakAya evo e pragaTa 'UrdhvatAdharma' te jene viSe che, te padArthane zrI tIrthaMkara jIva kahe che.'1 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana AtmA ja jJAna guNano guNI che. je jJAnayukta che te AtmA ja che. AtmA svayaM jyotisvarUpa che, svaparaprakAzaka che, jJAnasvarUpa che. AtmA sadA jJAnamaya che. AtmAnA dareka pradeze jJAna raheluM che. AtmA jJAnathI pUrNapaNe vyApta hovAthI AtmA jJAnadhana che. jyAM AtmA hoya tyAM jJAna hoya ja che ane jyAM jJAna hoya tyAM AtmA hoya ja che. jJAnano srota AtmAmAMthI ja vahe che. AtmA ja jovA-jANavAnI kriyA kare che. te potAnA jJAna guNa dvArA padArthone jANe che. te traNe kALa padArthone jANe che. AtmA jagatamAM vidyamAna na hoya to ghaTa-paTa Adi padArthonuM jJAna ja na thAya. ghaTapaTa Adi saMbaMdhI jJAna thAya che, tethI AtmAnuM hovApaNuM che, teno abhAva nathI. Ama, ziSyanI AtmavastunA astitva viSenI zaMkAnuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che ke ghaDA Adi padArthonuM jJAna thavuM e ja AtmAnA astitvane siddha kare che. indriyagamya padArthonuM jJAna thatAM ja te padArthone jANanAra jJAnasvabhAvarUpa AtmAnI siddhi svayameva thaI jAya che. Ama, jJAnAdi svarUpavALo AtmA siddha che, chatAM paNa jIva mohadazAmAM teno svIkAra karato nathI. te ghaTa-paTa Adi jJeyanA astitvane mAne che ane tenA jJAtA evA AtmAnuM astitva nathI mAnato, to tenA jJAna mATe zuM kahevuM! jIva bAhya padArthone mAne che, paraMtu te padArthone jANanAra evA jJAyakane mAne nahIM to tenuM e kevuM jJAna che! jema arIsAmAM paDatA pratibiMbane koI mAne ane arIsAne na mAne, tema AtmA dvArA bAhya ghaTa-paTAdi padArtho jaNAya che tene jIva mAne che ane jenA kAraNe te jaNAya che te svaparaprakAzaka cetanatattva, tene te nathI mAnato! arIsAmAM dekhAtA pratibiMbane mAne ane arIsAne na mAne e kevuM jANapaNuM kahevAya? tema ghaTa-paTa Adi paravastuo AtmAnA jJAnadarpaNamAM jhaLake che, tene to sarUpe mAne, paraMtu jemAM 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.368 (patrAMka-438) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-55 195 te jaNAya che e hAjarAhajUra AtmAne na svIkAre e kevuM jANapaNuM kahevAya? DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che 'A te hAruM jJAna kevuM kahevuM? A pratyakSa pragaTa dekhAtI jaNAtI jJeya vastu tuM pote jANe che, paNa te A che evuM jJAna jene thAya che te pratyakSa pragaTa dekhAtAjaNAtA-anubhavAtA jJAtA jJAyaka AtmAne potAne je tuM pote che tene jANato nathI! A te hAruM jJAna kevA prakAranuM kahevuM? zuM te jANanAro tuM pote che nahi? zuM hAruM potAnuM hovApaNuM astitva che nahi? pratyakSa pragaTa jANanAra-jonAraanubhavanAra je tuM pote ja pragaTa pratyakSa cho, te ja AtmA che.'1 jIva parane jANe che, paNa svayaMne jANato nathI. A kevI bAhya jagatathI paricita che ane aMtarathI aparicita che! zuM AnA vicitra vAta bIjI koI hoI zake? pote jANanAra AtmA che, potAnuM ja jJAna nathI. te khAya che, phare che, snAna kare che; badhAM tene potAne potAno ja bodha nathI. jhADa, makAna, AkAza, pavana badhuM tene jaNAya che. te tenI cAre taraphanI cIjo pratye sajAga che, paraMtu jANanAra pratye svayaMnA hovA pratye AtmAnA astitva pratye bodhapUrNa nathI. te samagra saMsAra pratye sajAga hoya ane jo potAnA pratye sajAga na hoya to e badhI sajAgatA nirarthaka che. jAnamAM badhuM ja hoya paNa jo vararAjA na hoya, to ene jAna koNa kahe? 1 - - anaMta kALamAM kadI svalakSa karyuM nathI, tethI jIvane dRzyamAM lubdhatA che ane aMtaramAM jANanAra AtmA che tenI zraddhA besatI nathI; mATe prazna thAya che ke evo jJAyakasvabhAvI AtmA pratyakSa to dekhAto nathI ane joyA vinA zraddhAna karavuM te jUThuM zraddhAna na kahevAya? jANyA-joyA vagara ema ne ema kaI rIte mAnI levAya? paraMtu jo jIva vicAre to tene pakaDAya ke sarva zeyone jANanAra jJAnadhAraka padArtha te bIjuM koI nahIM paNa AtmA che. je paNa jaNAya che te zenA kAraNe jaNAya che? ema zodha kare to AtmA hAthamAM Ave. te aMtaradRSTi kare to samajAya ke jJAna e AtmAnuM ja svarUpa che. AtmA jJAnasvabhAvI che. jJAna karavuM e tenuM kArya che. AtmA sarvane jANanAra jJAyakasvabhAvI padArtha che. jANanArane jANavAnuM paDatuM mUkIne jIva bIjuM badhuM jANe che, paNa jo jANanAra pratye upayoga vALe to AtmA jaNAya che. vicitratA che! te karatAM paNa adhika paNa tene potAne kAma kare che, paNa A pramANe mAtra indriyagamya padArthono ja svIkAra karavo e yogya nathI. ziSya indriyapratyakSa evA ghaTa-paTAdinuM astitva svIkAre che ane AtmAnA hovApaNA viSe zaMkA kare che. jo ke AtmA indriyagocara nathI, chatAM paNa jJAnanI je anubhUti thAya 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 236 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che te vaDe AtmAnI siddhi thAya che. rUpI padArthonI jema AtmAnuM darzana kyAre paNa thatuM nathI, thaI zakatuM paNa nathI. AtmA kaMI AmaLAnI jema hatheLImAM laIne dekhADI zakAto nathI, e to mAtra anubhavAya che. AtmA indriyapratyakSa nathI paNa sAkSAt anubhavapratyakSa che. jenA vaDe vastunI vastutA siddha thAya tene pramANa kahevAya che. keTalAka loko kahe che ke AtmAne mAnavA mATe koI pramANa nathI. AtmA pramANasiddha padArtha nathI. je padArtha pramANathI siddha thAya te ja vAstavika che, paNa je vastu mAnavA mATe koI pramANa nathI te vastunuM astitva nathI. AtmAne mAnavA mATe koI paNa pramANa na hovAthI te asat che. paraMtu A vAta yathArtha nathI. AtmAne mAnavA mATe ghaNAM pramANo che. tene vividha pramANo vaDe jANI zakAya che. tenA mukhya be prakAra che - pratyakSapramANa ane anumAna Adi parokSapramANa. jinamatamAM pratyakSa ane parokSa ema banne pramANa mAnya rAkhavAmAM AvyAM che. te banne prakAranAM pramANothI AtmAnI siddhi thAya che. have pratyakSa, anumAna, Agama, upamAna ane arthapatti pramANa vaDe AtmAnI siddhi kevI rIte thAya che te joIe. sarva prathama pratyakSapramANa dvArA AtmAnI pramANabhUtatAno vicAra karIe - (1) pratyakSapramANathI AtmAnI siddhi vastunuM pratyakSapaNe jJAna thAya tene pratyakSapramANa kahevAya che. darekane potAnA AtmAnuM jJAna mAnasapratyakSa vaDe thAya che. huM chuM' e ahaM-pratyayarUpe AtmA satata mAnasapratyakSa che. gADha aMdhakAramAM jyAM potAnuM zarIra paNa dekhAtuM nathI, tyAM paNa huM chuM' evo pratyakSa anubhava jIva kare che. aMdhArAmAM amuka vastu che ke nahIM evo saMdeha thAya che, paraMtu kyAre paNa huM chuM ke nahIM' evo saMdeha thato nathI. 'huM chuM' evuM je traNe kALa mAnasapratyakSa thAya che te AtmAnA astitvanI sAkha pUre che. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke AtmA nAmanI vastu vidyamAna hoya to ghaTanI jema te pratyakSa kema dekhAtI nathI? evI zaMkAnuM samAdhAna e che ke huM chuM' ityAdi anubhavathI AtmA mAnasapratyakSa jarUra thAya che. 1- jJAna be prakAre batAvavAmAM AvyuM che - indriyapratyakSa ane AtmapratyakSa. indriyonI sahAya vaDe karIne eTale AMkha, kAna Adi indriya vaDe jANe te indriyapratyakSa ane indriyonI sahAya vinA svataMtrapaNe jANe te AtmapratyakSa. [juo : 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.760 (vyAkhyAnasAra-1, 219)] 2- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 79 'sato'sya kiM ghaTasyeva pratyakSeNa na darzanam ? / astyeva darzanaM spaSTamahaMpratyayavedanAt / / ' Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-papa 197 AtmA anubhavapratyakSa che, kAraNa ke tenA smaraNAdi jJAnarUpa guNo svasaMvedanathI pratyakSa che. guNanA pratyakSathI guNI pratyakSa thAya che. jIvane smRti, jijJAsA Adi jJAnanA prakAro pratyakSa che, eTale teno guNI AtmA paNa pratyakSa ja che. jema ghaTAdinuM pratyakSa tenA rUpAdi guNonI pratyakSatAnA kAraNe che, tema AtmAnuM pratyakSa paNa tenA smaraNAdi guNonI pratyakSatAnA kAraNe mAnavuM joIe, kAraNa ke guNa-guNI abhinna che. AcAryazrI jinabhadrajI vizeSAvazyakabhASya'mAM pharamAve che ke jo guNo guNIthI abhinna hoya to guNanA darzanathI guNInuM paNa sAkSAt darzana mAnavuM ja joIe; eTale jIvanA smaraNa, jijJAsA, saMzaya vagere guNonA pratyakSamAtrathI guNI AtmAno paNa sAkSAtkAra mAnavo ja joIe. jema kapaDuM ane teno raMga jo abhinna hoya to raMganA rahaNathI kapaDAnuM paNa grahaNa thaI ja jAya che, tema smaraNAdi guNo jo AtmAthI abhinna hoya to smaraNAdinA pratyakSathI AtmA paNa pratyakSa thaI jAya che. jo guNo guNIthI bhinna hoya to ghaTAdinuM paNa pratyakSa nahIM thAya ane tethI ghaTanI siddhi nahIM karI zakAya, kAraNa ke indriyo vaDe mAtra rUpAdinuM grahaNa thayuM hovAthI rUpAdine to pratyakSa siddha mAnI zakAze, paNa rUpAdithI bhinna evA ghaTanuM to pratyakSa thayuM ja nathI to tenuM astitva kevI rIte siddha thaze? A prakAre to ghaTAdi padArtha paNa siddha nathI thaI zakatAM, to pachI AtmAnA nAstitvano vicAra kema Ave che? guNo kadI guNI vinA hotA nathI, tethI rUpAdi guNonA grahaNa dvArA tenA guNI ghaTAdinI siddhi thAya che. tema jJAna e guNa che ane te paNa guNI vinA raheze nahIM, eTale jo jJAna guNanuM pratyakSa hoya to guNI AtmA paNa hovo joIe. tethI 'ghaTAdi to pratyakSasiddha che mATe tenuM astitva che; paNa jIva to pratyakSa nathI, mATe teno abhAva che ema mAnavuM mithyA Tharaze. jema ghaDAnA rUpanuM pratyakSa che, tethI te aMzamAM guNI ghaDo paNa pratyakSa che, athavA pavanamAM kheMcAI Avela sugaMdhI pudgalonI sugaMdha pratyakSa hovAthI te aMzamAM jema phUla pratyakSa che; tema jJAna guNanuM mAnasapratyakSa che, tethI te aMzamAM guNI AtmA paNa pratyakSa ja che. A prakAre jIva jJAnarUpe pratyakSa thAya che, tethI AtmA pratyakSapramANathI paNa siddha che. guNapratyakSanA kAraNe guNI evo AtmA paNa ghaDAnI jema pratyakSa che, tethI 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajI kata, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1papa9, 1pa60 'aNNoNaNNo ba guNI hojja guNehiM jati NAma so'NaNNo / NaNu guNametaggahaNe gheppati jIvo guNI sakkhaM / / adha aNNo to evaM gaNiNo Na ghaDAtayo vi paccakkhA / guNamettaggahaNAto jIvammi kato viyAro'yaM? / / ' Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana AtmAnuM anumAna karavAnuM rahetuM nathI. AtmA pratyakSapramANathI siddha thato hovAthI bIjA koI pramANa dvArA AtmAnI siddhino prazna ja upasthita thato nathI; arthAt AtmAnI siddhi mATe pratyakSapramANa sivAyanA bIjA pramANanI koI AvazyakatA rahetI nathI. jo ke AtmA indriyapratyakSa na hovAthI pratyakSapramANa dvArA AtmAnI siddhi nathI ema mAnavAmAM Ave topaNa anumAna Adi parokSa pramANano upayoga karIne paNa AtmAnuM astitva siddha thaI zake che. AtmA jevuM koI svataMtra dravya nathI evo viparIta nirNaya dUra karavA mATe have anumAna Adi pramANo dvArA AtmAnI siddhino vicAra karIe. (2) anumAnapramANathI AtmAnI siddhi anumAnapramANathI paNa AtmA siddha thAya che. anumAna eka pramANa che. amuka hoya tyAM amuka hovuM ja joIe evA niyamane vyApti kahe che. e vyAptijJAnathI je nizcaya thAya tene anumAna kahe che. sAdhya-sAdhananA sahacAra niyamanI vyAptithI vastunuM jJAna prApta karavuM tene anumAnapramANa kahevAya che. 1 rasoDAmAMthI ke luhAra vagerenI bhaThThImAMthI nIkaLatA dhumADAne vAraMvAra jovAthI evo eka niyama prahaNa thAya che ke jyAM jyAM dhumADo hoya tyAM tyAM avazya agni hoya che; tethI jaMgalamAM pharatAM pharatAM dUrathI parvata upara nIkaLato dhumADo jovAthI samajAya che ke A sAmenA parvata upara agni che. parvata upara saLagatA agninuM pratyakSa darzana thatuM nathI, tethI te agninuM jJAna pratyakSa nathI; paraMtu dhumADA dvArA je jJAna thAya che te satya che, mATe te jJAna karAvanAra pramANa te anumAna che ane tenAthI thatuM jJAna pramANabhUta che. keTalAka loko anumAnane vastunI siddhi karI ApanAra pramANa tarIke mAnatA nathI. teo ekamAtra pratyakSane ja pramANa mAne che ane anumAnAdine pramANa ja mAnatA nathI. teo kahe che ke anumAnane pramANa tyAre ja mAnI zakAya ke jyAre niyamaaha - vyAtijJAna yathArtha thaI zake, paNa te saMbhavatuM ja nathI. rasoDAmAMthI ke bhaThThImAMthI nIkaLato dhumADo rasoDAno ke bhaThThIno che, eTale tenAthI thatuM jJAna te rasoDAnA ke bhaThThInA agninuM che. dhUmavizeSa ane agnivizeSano niyama parvatamAM nakAmo che. parvatIya dhUma ane parvatIya agnino niyama pUrve jANyo nathI, tethI tyAM anumAna pravarte nahIM. sAdhAraNa rIte ema mAnavAmAM Ave che ke dhumADo che mATe agni che, paNa evuM jJAna nakAmuM che. vizvamAM dhumADo ane agni e bannenuM astitva che, tene mATe kAMI anumAnanI AvazyakatA nathI, mATe anumAna e pramANa nathI. 1- juo : zrI dharmabhUSaNajIkata, nyAya-dIpikA', adhikAra 3, prakaraNa 64, pR. 104 'vyaptirhi sAdhye vayAdau satyeva sAdhanaM dhUmAdirasti, asati tu nAstIti sAdhyasAdhananiyatasAhacaryalakSaNA / etAmeva sAdhyaM vinA sAdhanasyAbhAvAdavinAbhAvamiti ca vyapadizanti / ' Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-55 199 AnuM samAdhAna e che ke parvata upara nIkaLato dhumADo dUrathI jovAthI agninuM jJAna thAya e niHzaMka che. A vAstavika jJAnane jo dhUma ane agninuM niyamananya na mAnavAmAM Ave to tene mATe jarUra navI kalpanA karavI paDaze. bIjI sarva kalpanAo karatAM dhUmAgninA niyamathI e jJAna thAya che ema mAnavAmAM saraLatA che. bIjuM, niyama sAdhAraNa rIte sAmAnya hoya che, temAM vizeSane nAkhavAnI AvazyakatA hotI nathI. rasoDAmAM ke bhaThThImAM dekhAtA dhumADo ane agni je niyama batAve che te dhUmAgninA niyamane batAve che, temAM rasoDAne ke bhaThThIne kAMI lAgatuM-vaLagatuM nathI. niyamajhahamAM te banne nakAmAM che. nakAmI vastu vadhArIne niyamane bhAre banAvI anumAnanuM khaMDana karavuM nakAmuM che. eka padArtha vinA bIjo padArtha na rahI zake to te banne vacce niyama baMdhAya che. dhUma agni vagara raheto nathI, mATe te banne vacce niyama che. rasoDAnuM ke bhaThThInuM temAM koI prayojana nathI, eTale anumAnanuM pramANa mAnavuM yogya che. keTalAka loko kevaLa pratyakSapramANa ja mAne che, paraMtu temanI A vAta yogya nathI, kAraNa ke bIjAnA abhiprAya anumAna vinA jANI zakAtA nathI. teo ema kahe che ke 'ame manuSyanI ceSTA joIne tenA abhiprAyane samajI zakIe chIe. ame anumAna vinA paNa bIjAnI ceSTA joIne tenA abhiprAyane samajI zakIe chIe.' paraMtu jeo mAtra pratyakSapramANane ja svIkAre te anyanI ceSTA joIne teno abhiprAya kaI rIte jANI zake? ceSTAnA AdhAre abhiprAyane jANavAmAM ane pratyakSathI koI paNa padArthane jANavAmAM moTuM aMtara che, kAraNa ke ceSTA bIjAnA abhiprAyane jANavA mATe liMgabhUta che, jyAre pratyakSa to liMga vinA utpanna thAya che. pratyakSathI bIjAnA abhiprAyanuM jJAna thaI zakatuM nathI, kema ke temanA mata anusAra pratyakSathI kevaLa indriyajanya jJAna thAya che ane abhiprAya indriyajanya nathI. A puruSa mAruM vacana sAMbhaLavAnI icchAvALo che, kema ke enA mukha upara amuka prakAranI ceSTA dekhAya che? AvuM jJAna anumAnanA AdhAre thAya che; tethI mukha AdinI ceSTA dvArA bIjAnA abhiprAyane jANanArAone, anumAnapramANa nahIM svIkAratA hovA chatAM paNa temaNe baLAtkAre anumAnano AdhAra levo paDaze. AzcaryanI vAta che ke teo AvA anumAnano anubhava karatA hovA chatAM paNa kevaLa pratyakSapramANano ja svIkAra karIne anumAna pramANano apalApa kare che. Ama, anyanA abhiprAyanuM jJAna anumAna vinA thaI zakatuM nathI, tethI anumAnapramANano svIkAra avazya karavo joIe. anumAna dvArA AtmAnI siddhi kayA prakAre thAya che te have joIe. jema sugaMdha e dravya nathI paNa guNa che, tema jJAna e dravya nathI paNa guNa che. guNa kyAre paNa dravya vinA svataMtra raheto nathI. guNa-guNIno saMbaMdha abheda che. dravya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2OO 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana guNa vinA na rahe ane guNa dravya vinA na rahe, tethI jJAna guNanuM paNa AdhArabhUta koI dravya che ane te AtmA sivAya koI hoI zakatuM nathI. AtmA sivAya jJAna guNa jagatanA anaMtA jaDa padArthomAM kaze paNa nathI raheto. te ekamAtra AtmAmAM ja rahe che. jema sugaMdha guNano AdhAra phUla che, tema jJAna guNano AdhAra Atmadravya che. prakAza guNano AdhAra jema dIpaka ke sUrya che, tema jJAna guNano AdhAra AtmA che. A anumAnathI dehAdithI bhinna evo AtmA siddha thAya che. Ama, AtmA indriyapratyakSa nahIM hovAthI, pratyakSapramANa dvArA tenI siddhi na svIkAravAmAM Ave topaNa guNa-guNInI abhinnatAnA kAraNe, smaraNAdi jJAna guNanA anubhavanA AdhAre guNI AtmAnuM astitva anumAnathI svIkAravuM ja paDe che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che ke - jJAnAdika guNa anubhava siddha tehano Azraya jIva prasiddha | paMca bhUta guNa tehanai kaho indriyagrAhya na kima saddaho? I'1 jJAna, darzana, sukha, vIrya vagere guNono darekane anubhava che. A anubhavasiddha evA jJAnAdinuM AdhArabhUta koI dravya hovuM joIe, kema ke jJAnAdi guNarUpa che. jJAnAdi guNo indriyagrAhya na hovAthI pAMca bhUtanA guNo nathI, paNa tenAthI pRthak dravyanA che; ane te pRthapha dravya te AtmA che. AtmAne siddha karanAruM anya eka anumAna e che ke indriyo svayaM jJAna karavAmAM samartha nathI. mRta zarIrathI jJAna nathI thatuM, mATe indriyo svataMtra rIte jJAna karAvI zake nahIM, tethI anumAna karI zakAya ke indriyo dvArA viSayone grahaNa karanAra koI indriyothI bhinna tattva che ane te AtmA che. mRtakamAM AtmA nahIM hovAnA kAraNe tene indriyo hovA chatAM jJAna thatuM nathI. A AtmasAdhaka anumAnothI AtmA nathI e pakSa bAdhita thaI jAya che. AtmA nathI' e pakSa anumAnabAdhita che. (3) AgamapramANathI AtmAnI siddhi pratyakSa ane anumAnathI jIvanA astitvanI siddhi joyA pachI have AgamapramANathI AtmAnA astitvanI siddhi joIe. Agama - Aptavacana paNa eka pramANa che. AptapuruSanA vacanane Agama kahevAya che. AgamagraMthomAM sthAne sthAne AtmAnuM pratipAdana karela che. Agamavacano AtmAne samajAve che, mATe AtmAnuM astitva che. keTalAka loko kahe che ke AgamapramANa e pramANa ja nathI. AgamathI AtmA to tyAre ja siddha thAya jo te pramANa hoya, paNa Agamane pramANa mAnavA mATe koI 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyaktva sthAna caupai', gAthA 10 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-55 201 sabaLa kAraNa nathI. Agamavacana mithyA che, kalpita che, temAM tathya jevuM kaMI nathI. tenuM samAdhAna e che ke AgamapramANa vyavahArasiddha che. jo Agamane pramANa na mAnavAmAM Ave to jagatanA sarva vyavahAro ja aTakI jAya. dunyavI ane AdhyAtmika vyavahAro AgamAdhIna cAle che. nAnA bALakane dunyavI vastuonuM jJAna vaDIlavacanathI thAya che. ziSTa vacananA prAmANya vagara goLa ane pahoLA peTavALA, capaTA taLiyAvALA ane sAMkaDA kAMThalAvALA padArthane ghaDo kahevo vagere vyavahAra kaI rIte cAle? lokottara - AdhyAtmika vyavahArano AdhAra paNa Agama upara che. AptonAM vacana e Agama che ane te svIkArya che, mATe Agama e pramANabhUta che. koIne prazna thAya ke AptapuruSa kone kahevAya? kevA puruSane Apta kahevA ke jemanuM vacana pramANabhUta mAnI sarva vyavahAra calAvavA mATe jaNAvavAmAM Ave che? zuM amuka puruSane Apta mAnavA ane temanAM vacana upara pUrNa vizvAsa mUkavo e yogya che? AptapuruSa zuM jUThuM na bole? tenuM samAdhAna e che ke rAga-dveSathI sarvathA rahita puruSa Apta che. rAga ane leSa baLavAna atyaMtara zatruo che. tenA kAraNe ja vizvamAM sarva anicchanIya pravRttio pravarte che. tene vaza thaI loko mithyA AcaraNo kare che. te mahAna ripuno jemaNe sadaMtara vinAza karela che te Apta kahevAya che. AvA koI hoya to te paramAtmA che. temaNe apUrva varSollAsathI rAga ane dveSano mULathI nAza karI vItarAgadazA prApta karI che. temanAM vacano e ja Agama che. te vacano vizvasanIya ja che. rAga, dveSa, ajJAna, bhaya Adi doSonA kAraNe manuSya jUThuM bole che. te doSono temanAmAM sarvathA abhAva hovAthI temanAM badhAM vacano satya che. temane mRSA bolavAnuM koI prayojana ja nathI. teo kadI jUThuM bolatA nathI, mATe temanAM vacanamAM vizvAsa rAkhIne AtmAnuM astitva mAnavuM joIe ? ahIM koI kahe ke rAgI ane vItarAgIno bheda jANI zakAto nathI. rAga-dveSa kAMI AMkhe joI zakAya evI vastu nathI ke jenA AdhAre kahI zakAya ke A vyaktimAM rAga-dveSa che ane A vyaktimAM nathI. to zenA uparathI kahevAmAM Ave che ke jinezvaromAM rAga-dveSa hotA nathI? to teno uttara ema ApI zakAya ke rAgI-nIrAgIno bheda tenA kAraNothI jANI 1- juo : paMDita zrI AzAdharajI kRta, anAgAra dharmAmRta', adhikAra 2, zloka 20 'jinokte vA kuto hetubAdhagandhopi zayate / rAgAdinA vinA ko hi karoti vitathaM vacaH / / ' Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zakAya che. jIvanA AcAra ane vicAra uparathI jANI zakAya ke A rAgI che ane A nIrAgI che. rAganAM sAdhano pratye rasa dharAvatA hoya te rAgI che ema jANI zakAya che. e ja pramANe koInuM aniSTa karavAnI pravRtti uparathI dveSa jANI zakAya che. potAnuM saheje paNa koI aniSTa kare athavA to potAno svArtha sadhAto na hoya to tarata ja hepI teno badalo levA tatpara bane che. jo koI pratikAra karavA azakta hoya ane tethI sAmenI vyaktinuM aniSTa na kare athavA to lokabhaya Adi anya kAraNone laIne pratikAra na kare ane zAMta rahe eTale te nirlepI che ema na kahevAya, kema ke kSamAzIla na hovAnA kAraNe tenI mAnasika vicAraNA to niraMtara tenuM ahita karavA tarapha ja rahe che. je mahApuruSa rAga-dveSathI sarvathA rahita che temane strI vagere rAganAM nimittono mana-vacana-kAyAthI aMze paNa saMsarga nathI hoto ke potAne kaSTa ApanAranuM paNa ahita karavAnI vRtti nathI hotI, mATe tevA puruSane Apta mAnI temanA vacanane pramANabhUta svIkAravuM joIe. prazna thAya ke nIrAgI paNa ajJAnathI asatya bole che. rAga-dveSa vagaranA puruSa paNa je vastu na jANatA hoya te saMbaMdhI kaMI paNa kahe to te vAta satya kaI rIte manAya? jema ke koI svarga ke naraka nathI mAnato, tethI te pratye tene rAga ke dveSa nathI ane tenuM tene jJAna paNa nathI. evI sthitimAM te kahe ke svarga AvuM hoya che, narakanuM svarUpa AvuM hoya che, to te satya na ja kahevAya. e ja pramANe jinezvaronAM kathana ajJAnamUlaka nathI tenuM zuM pramANa? teno javAba che ke alpajJano vacanavyavahAra rAga-dveSathI mizrita ja hoya che. te rAga-dveSa vinA vacanavyavahAra nathI karI zakato. jyAM ajJAna sahita vacanavyavahAra cAle che, tyAM samajavuM joIe ke A bolavAmAM kAMIka prayojana che. vastusvarUpanA anabhijJA mithyAbhinivezathI te ema mAne che ke te sarva jANe che ane tethI jenI potAne jANakArI paNa nathI te bAbata kAlpanika vAto kare che. je svarga ke narakane mAnato na hoya, tenuM jene jJAna paNa na hoya, chatAM jo te tenuM varNana karaze to svarga ke narakanuM svarUpa jevuM che tevuM na jaNAvatAM tene anyathA ja varNavaze. jemanA rAga-dveSa mULathI nAza pAmyA hoya che, temanuM ajJAna paNa nAza pAmyuM ja hoya che. temane anaMta jJAna utpanna thayuM hovAthI samasta vizvanA sarva padArthonuM saMpUrNa jJAna temane hovAthI kadI paNa vastusvarUpanA kathanamAM pheraphAra thato nathI. je jevuM hoya tevuM ja teo jaNAve che, mATe ja temanAM vacana pramANabhUta che. teo sarvajJa hovAthI AtmA che' evuM temanuM vacana satya ja mAnavuM joIe. koI kahe ke Agama paraspara virodhI hovAthI pramANa nathI. Agamane mAnavAmAM Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 Ave topaNa tene pramANa to na ja manAya, kAraNa ke pramANa kadI visaMvAdI na hoya. AgamamAM to khUba visaMvAda che. eka Agama eka vastunI sattA batAvatuM hoya che to anya Agama teno ja niSedha karatuM hoya che. eka amuka vastu karaNIya kahe che to bIjuM tene akaraNIya anAcaraNIya jaNAve che. eka kahe che ke 'mAruM ja kathana satya che.' bIjuM kahe che ke te mithyA che, A ja satya che.' Ama, Agama ja avirodhI nathI to te pramANabhUta kema mAnI zakAya? AtmAnA saMbaMdhamAM vicArIe to amuka Agamo AtmAnuM astitva jaNAve che, jyAre bIjA Agamo AtmAnuM nAstitva kahe che. amuka Agamo AtmAne nitya kahe che to amuka Agamo tene anitya kahe che. AgamanI AvI vicitra sthiti hovAthI tene pramANabhUta kaI rIte mAnI zakAya? gAthA-55 - tenuM samAdhAna A rIte thaI zake. yuktizUnyane Agamana ja manAya ane yuktiyukta AgamamAM virodha na ja hoya. temAM je virodho batAvavAmAM Ave che te AgamapramANanuM rahasya samajyA vagara batAvavAmAM Ave che. kaSa, cheda ane tApathI jema kAMcananI parIkSA thAya che, tema traNa prakAre AgamanI paNa parIkSA thAya che. trikoTizuddha evAM Agama ja pramANabhUta manAya che. jemAM virodho batAvavAmAM Ave che te kharekhara Agama nathI, te to alpajJonAM kalpita vacano che. te vacano Agama nathI paNa AgamAbhAsa che. je Agamone pramANa tarIke svIkAravAnuM kahevAmAM AvyuM che temAM virodha che ja nahIM. keTalAka virodho lAge che e tenA vAstavika artho na samajAyAthI lAge che. te te AgamonA kahevAnA Azayo jo yathArtha samajAya to virodha jevuM rahe ja nahIM, mATe Agamo pramANabhUta che ane Agamasiddha AtmA mAnavo joIe. svAnubhava, akhaMDa yukti ane abAdhakapaNAthI AgamapramANa mAnavAmAM Ave che ane AgamapramANathI AtmAnI siddhi thAya che. (4) upamAnapramANathI AtmAnI siddhi be padArthonI vacce guNadharmonI samAnatAnA kAraNe upamA ApIne je oLakhANa ApavAmAM Ave che te upamAnapramANa kahevAya che. jema ke rojha (gavaya) nAmanA prANIne jeNe na joyuM hoya tene, gAyanI upamA ApI rojha(gavaya)nI oLakhANa ApavAmAM Ave che.1 samAnatA sarvadezIya paNa hoya che ane ekadezIya paNa hoya che. dA.ta. caMdramukhI, arthAt caMdra jevA mukhavALI. ahIM strInA mukhane caMdranI upamA ApavAmAM AvI che. te upamA ekadezIya che. temAM ekadezIya samAnatA che. e ja pramANe sAdazya dharmanI upamA ApIne AtmAne oLakhavo hoya to te kevI rIte oLakhAya? 1- juo : 'nyAyasUtra', 1-1-6 'prasiddhasAdharmyAt sAdhyasAdhanamupamAnam / ' Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAne oLakhAvavA mATe konI upamA ApI zakAya? koInI nahIM, kAraNa ke AtmA jevo to A jagatamAM bIjo samAnadharmI koI padArtha ja nathI. jagatamAM be ja to dravya che. eka jaDa ane bIjuM cetana. cetanane jaDanI upamA to na ja apAya, chatAM paNa ekadezIya sAdazyanI upamA ApavA mATe AtmAne eka aMzamAM vAyu sAthe sarakhAvI zakAya. AtmAnI sarakhAmaNI vAyu sAthe karI zakAya. vAyu joI zakAto nathI chatAM paNa halatAM kapaDAM, pharakatI dhajA, peTamAM thayelA gesathI jema vAyunI hayAtI svIkAravAmAM Ave che; te ja pramANe anukULa-pratikULa nimittomAM gamatA-aNagamatA prasaMgo tathA padArtho pratye jAgatA krodha, mAna, kSamA, prema, sneha, dveSa, tiraskAra vagere vividha bhAvo, du:kha ke AnaMdanI jhalaka mukha upara dekhAI Ave che, jenAthI AtmA che ema manAya che. AtmAnI anupasthitimAM harSa, zoka, krodha, kSamAdinI koI lAgaNI mRtakanA mukha upara nathI dekhAtI. Ama, mukhAdi upara dekhAtA bhAvo dvArA te zarIramAM AtmA che ja e spaSTa jaNAya che. AtmA joI zakAya evo padArtha nathI, paraMtu AnaMda-zoka AdinI mukha upara aMkita thayelI rekhAo uparathI AtmAnI hayAtI samajI zakAya che. jema halatAM kapaDAM, pAMdaDAM, pharakatI dhajAnI pAchaLa havA che; tema krodha, kSamA, prema, dveSa AdinI pAchaLa AtmA ja che. tethI upamAna prAmANyamAM havAnI sAthe AtmAnI ekadezIya tulanA karavAmAM AvI che. Ama, upamAnapramANathI AtmA siddha thAya che. (5) arthapattipramANathI AtmAnI siddhi jADo dekhAto devadatta divase nathI khAto. divase nathI khAto chatAM te jADo che AmAM na khAvApaNuM ane jADApaNuM be sAthe saMbhave ja nahIM. jo te divase na khAto hoya to jarUra rAtre khAto haze e arthapattithI siddha thAya che. divase nahIM jamanAra devadatta puSTa che ane bhojana vinA puSTatA hoI zakatI nathI, mATe te rAtanA bhojana karato haze; tema mRtyu pachI zarIranuM halana-calana baMdha thatAM arthapattithI AtmA sAbita thAya che. mRtyu pachI jarA paNa halana-calana na karI zakanArA zarIramAM, mRtyu pUrve je halana-calana dekhAya che te AtmAnI sattA vinA saMbhavI ja na zake; mATe mRtyu pahelAM zarIramAM AtmA hato e arthopattithI siddha thAya che. 204 A pramANe AtmA pratyakSAdi pAMce pramANothI siddha thAya che. jJAnalakSaNayukta AtmA sarva pramANothI siddha thAya che. AtmA pramANasiddha che, mATe teno sadbhAva mAnavo joIe. koI paNa pramANa dvArA AtmAnI siddhi thatI nathI' e hetu 'AtmA nathI' e pakSano dharma banI zakato nathI. e hetu asiddha thaI jAya che. asiddha hetu e hetvAbhAsa kahevAya che, tethI tenA vaDe sAsiddhi thaI zakatI nathI. AtmasAdhaka Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-55 205 anumAna Adi dvArA AtmAnuM astitva siddha ja che, tethI uparokta hetu vipakSavRtti hovAthI viruddha che. vaLI, himAlayanuM parimANa keTaluM che te koI paNa pramANathI siddha karI zakAtuM nathI, te viSe koI paNa pramANa pravRtta thaI zakatuM nathI, tethI kAMI himAlayanA parimANano abhAva siddha thato nathI. te ja pramANe AtmAmAM jo pratyakSAdi koI pramANa pravRtta na thatAM hoya topaNa teno abhAva siddha thaI zakato nathI, eTale uparokta hetu vyabhicArI paNa che; mATe AtmAnuM astitva svIkAravuM joIe. A pramANe AtmA vividha pramANothI jANI zakAya che, paNa te indriyapratyakSa na hovAthI cakSu Adi indriyathI joI-jANI zakAto nathI. AtmA atIndriya hovAthI ziSyane ema lAge che ke AtmA che ja nahIM. AtmA indriyapratyakSa na hovAthI te AtmAne mAnato nathI. AtmAnuM na dekhAvuM tenA saMzayanuM kAraNa bane che. zrIguru ziSyanA A saMzayanuM nivAraNa kare che. zrIguru AtmAnA hovApaNAnI siddhi karatAM kahe che ke ghaTa, paTa Adi padArthonI tane pratIti che to tene jANanAra AtmAne paNa tAre mAnya karavo joIe.' jene jJAna thAya che te ja AtmA che. jJAna AtmAnI oLakha karAvanAra che. jJAna dvArA AtmAnI siddhi thAya che. parajJeya jaNAya che tyAM jJAnadhAraka AtmapadArthanI vidyamAnatA paNa siddha thAya che. Ama, atyaMta saraLa yuktithI zrIguru ziSyane atIndriya AtmAno sadbhAva samajAve che. teo sacoTa yukti dvArA ziSyane amUrta evA AtmapadArthano nirNaya karAve che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ghaTa, paTa Adi jANa tuM, rUpa raMga ne ghATa; UMco nIco potano, komaLa mAdarapATa. sAruM nabaLuM jANato, A khoTuM ne ThIka A, tenA bheda prabhedane, jANanAra te mAna nahi, A ghara zarIra kahe che tene tethI tene mAna; ema kahe mukha vANa. jANe saghaLI rIta; zAthI che zaMkita. mAruM, A dhana dhAma nidhAna; mAna nahIM, kahIe kevuM jJAna?' * * * 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.227 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 217-220) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - pa6 5217615 28, 2-55 18 nhance, 18 hole Int, a + 1 di5. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - pa6 arthI - gAthA 55mAM zrIgurue kahyuM ke ghaTa-paTa Adi vastuone tuM jANe che tethI bhUmikA 2 ] tenuM astitva tuM svIkAre che, paraMtu je te ghaTa-paTa Adine jANe che tene tuM kema mAnato nathI? ghaTa-paTa AdinuM astitva svIkAratAM ja, tenuM jJAna karanAra jJAnaguNadhAraka padArthano paNa svIkAra thaI jAya che. jJAna guNa dehano nathI paNa AtmAno che ane AtmA dehathI bhinna che evuM samAdhAna zrIgurue gAthA 53 tathA 54 dvArA karyuM hatuM. have A gAthAmAM te ja vAtane pharIthI anya yukti dvArA siddha karI che. gAthA 46nI "athavA deha ja AtmA' evI ziSyanI zaMkA nirmULa karavA arthe ane jJAna guNa e dehano dharma nathI evo nirNaya deDha karavAne arthe zrIguru kahe che - "parama buddhi kRza dehamAM, sthULa deha mati aN; | gAthA deha hoya jo AtamA, ghaTe na Ama vikalpa." (56) te durbaLa dehane viSe parama buddhi jovAmAM Ave che, ane sthULa dehane viSe - thoDI buddhi paNa jovAmAM Ave che; jo deha ja AtmA hoya to evo vikalpa eTale virodha thavAno vakhata na Ave. (56). - zeya padArthonuM jJAna thatAM jJAna guNanI siddhi thAya che, paNa jJAna guNanI bAlA] siddhi thatAM teno koI guNI hovo joIe eTaluM ja siddha thAya che. jJAna guNa dehano dharma paNa hoI zake evI saMbhavita zaMkAnuM samAdhAna karatAM A gAthAmAM zrIguru kahe che ke jJAna jo dehano guNa hoya to, jADA dehamAM vadhAre jJAna hovuM joIe ane pAtaLA dehamAM ochuM jJAna hovuM joIe; paNa saMsAramAM to koI dUbaLA zarIravALA jIvane ghaNI buddhi hoya ane jADA zarIravALAne thoDI buddhi hoya evuM paNa jovA maLe che. tethI ema siddha thAya che ke jJAna e dehano guNa nathI. durbaLa dehamAM parama buddhi ane sthULa dehamAM alpa buddhi paNa jovA maLe che. A hakIkata ja ema siddha kare che ke jJAna zarIrane anurUpa nathI hotuM. jJAna zarIrano guNa nathI, paNa zarIrathI bhinna koIka judI ja sattA jJAna guNa dharAve che; ane A anya sattA te AtmA che. Ama, atyaMta saraLa yukti dvArA zrImade e siddha karyuM ke deha e AtmA nathI, paNa dehathI bhinna evo jJAnaguNadhAraka padArtha te AtmA che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ziSyane evI zaMkA rahI javAno saMbhava che ke jJAnAdi guNonA AdhArabhUta vizeSArtha evA koI dravyanI siddhi mAnI laIe topaNa teTalAmAtrathI zarIrathI bhinna koI jIva dravyanI siddhi thaI jatI nathI, kema ke jJAnAdinA AdhArabhUta dravya tarIke zarIrarUpe pariNamelA pAMca bhUtone ja mAnavuM ucita che. pAMca bhUtono amuka cokkasa prakAre saMyoga thAya che tyAre temAM jJAnAdi guNo pragaTa thAya che ane pAMca bhUtono viyoga thatAM e nAza pAme che, mATe jJAnAdi guNono AdhAra paMcabhUtamaya zarIra ja che, nahIM ke koI jIvarUpa pRthak dravya. Ama, jJAnAdi guNonA guNI tarIke jIvadravyanI siddhi thatI nathI. vizeSAvazyakabhASya'mAM AcAryazrI jinabhadrajI zrI indrabhUti gautamanI A prakAranI zaMkA jaNAvatAM lakhe che ke smaraNAdi guNonuM pratyakSa thavAthI teno koI guNI hovo joIe eTaluM ja siddha thAya che, paNa te guNI AtmA ja che ema mAnavuM barAbara nathI; kAraNa ke kRzatA, gauravatA Adi guNonI jema smaraNAdi guNo paNa dehamAM ja upalabdha thAya che, tethI smaraNAdi guNono guNI dehathI bhinna evo AtmA nahIM paNa deha ja mAnavo joIe. 1 zrIguru kahe che ke jo deha ja jJAna guNanuM AdhArabhUta dravya hoya to dehanA mApa anusAra jJAna guNanI taratamatA hovI ghaTe. jeTaluM zarIranuM parimANa hoya te pramANe jJAnanI mAtrA hovI ghaTe. sthULa kAyAmAM parama buddhi ane kRza kAyAmAM alpa buddhi hovI ghaTe. jo jJAna guNa e zarIrano dharma hoya to zarIra jeTaluM moTuM eTaluM jJAna vadhAre hovuM joIe ane zarIra jeTaluM nAnuM eTaluM jJAna ochuM hovuM joIe. vaLI, jema jema deha jADo thato jAya tema tema jJAna vadhatuM javuM joIe ane jema jema deha pAtaLo thato jAya tema tema jJAna ochuM thatuM javuM joIe. A apekSAe to hAthI, geMDA vagere sthULa kAyA dhAraNa karelA prANIonI buddhi manuSya karatAM ghaNI vadhAre hovI jo Ie, kAraNa ke te prANIonI kAyAnuM parimANa manuSyanI kAyAnA parimANa karatAM ghaNuM vadhAre hoya che. paraMtu anya prANI karatAM manuSya vadhu buddhizALI che. vaLI, manuSyomAM paNa buddhinI taratamatA jovA maLe che. manuSyomAM jaNAtI jJAna guNanI taratamatA zarIranA parimANa anusAra dekhAtI nathI. keTalAkanuM zarIra ati sthULa hovA chatAM paNa temanAmAM jJAnanI hInatA dekhAya che tathA keTalAkanuM zarIra ati kRza hovA chatAM paNa temanAmAM atyaMta jJAna dekhAya che. keTalIka vAra puSTa zarIradhArImAM alpa buddhi ane koI kRza zarIravALAmAM adhika buddhi hoya che. zrImadga ja dRSTAMta ApatAM DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, vizeSAvazyaka bhASya' , gAthA 1pa61 'adha maNNasi atthi guNI Na tu dehatthaMtaraM tao kintu / dehe NANAtigaNA so cciya tANaM guNI jatto / / ' Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa6 211 Atmasiddhi zAstra jevuM rUDuM zAstra denAra zrImad rAjacaMdrajIno deha keTalo durbaLa hato chatAM jJAna to agAdha hatuM. pUrva bhavonuM jJAna paNa sAthe laIne AvyA hatA. evI ja rIte ghaNA - ghaNA mahAna jJAnI puruSone ApaNe joyA che ke zarIre kRza hovA pachI paNa temanI jJAna garimA abhuta hoya."1 jJAnanuM pramANa zarIranA parimANa sAthe saMbaMdhita hoya evo koI niyama jaNAto nathI, kAraNa ke pAtaLA dehamAM alpa jJAna paNa jovA maLe che ane parama jJAna paNa jovA maLe che ane sthULa dehamAM alpa jJAna paNa jovA maLe che ane parama jJAna paNa jovA maLe che. ghaNA yogIonuM zarIra tapathI kRza thavA chatAM temane avadhi, mana:paryava vagere vizeSa jJAnanI prApti thaI hoya che. tethI ema siddha thAya che ke jJAna e dehano guNa nahIM paNa koI anya padArthano guNa che. A anya jJAnaguNadhAraka padArtha dehathI bhinna evuM svataMtra Atmadravya che. jJAna guNa paMcabhUtamaya zarIrano dharma nathI, paNa dehathI bhinna evA Atmadravyano dharma che e matane siddha karatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyakatva paTrasthAna caupai' mAM lakhe che ke - tanuM chedai navi te chedAI tasa vRddhiI navi vadhatA thAya | upAdAna jJAnAdika taNo tehathI jIva alAdho gaNo || prajJAdika sthiti sarikhI nahIM yugala jAta naranAM paNi sahI | to kima te kAyA pariNAma? juo tehamAM AtamarAma ||* ahIM jaNAvyA pramANe upAdAnakAraNanI vRddhinahAni thAya to upAdeya kAryanI paNa vRddhi-hAni thAya evo niyama che. jema ke mATI vadhAre pramANamAM levAmAM Ave to ghaDo moTo bane che ane ochI levAmAM Ave to ghaDo nAno bane che; jJAnAdi jo paMcabhUtamaya zarIranA guNarUpa hoya ane tethI zarIra jo tenuM upAdAnakAraNa hoya to zarIra cheDAtAM ke nAnuM thatAM te ghaTavAM joIe ane zarIra vRddhi pAmatAM ke moTuM thatAM te vadhavAM joIe; paNa tevuM jovA maLatuM nathI. keTalAka sthaLa moTAM zarIravALA jIvomAM alpa jJAnAdi temaja pAtaLAM nAnAM zarIravALA jIvomAM vizeSa jJAnAdi jovA maLe che, mATe mAnavuM joIe ke zarIra e jJAnAdi guNonuM upAdAnakAraNa nathI ane tethI jJAnAdinA upAdAnakAraNa tarIke zarIrathI bhinna evA jIvadravyanI siddhi thAya che. upAdhyAyazrI bIjo eka tarka paNa rajU kare che ke eka mAtA-pitAnA samAna zukra-zoNitamAMthI utpanna thayelA 1- Do. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'AtmA chuM', bhAga-2, pR. 57 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyaktva SasthAna upai', gAthA 11,12 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ane tethI lagabhaga samAna zarIravALA evA be joDiyA bhAIomAM paNa prajJA vagere ekasarakhAM jovA maLatAM nathI, kiMtu ghaNI taratamatAvALAM jovA maLe che; mATe mAnavuM joIe ke cetanAnuM upAdAnakAraNa kAyA nathI. upAdAnakAraNamAM viSamatA na hoya to kAryamAM viSamatA AvatI nathI, tethI mAnavuM joIe ke eka ja mAtA-pitAthI janmelA joDiyA bhAIomAM judo judo AtmA che ane tenA kAraNe temanI prajJA vageremAM paNa taphAvata hoya che. Ama, cetanAnA upAdAnakAraNa tarIke zarIrathI bhinna evA jIvadravyanI siddhi thAya che. zarIra e caitanyanuM upAdAnakAraNa nathI. jo acetana svabhAvavALA mahAbhUtanA saMyogarUpa upAdAnakAraNathI jJAna svabhAvavALA smaraNAdi upAdeya thAya to hAtha Adi paNa smRtivALA kahevAze, kAraNa ke te hAtha Adi paNa bhUtanA samudAya che; ane tethI acetana evAM paramANuo hAtha Adine utpanna karI zakaze nahIM, kema ke acetana dravya cetanAnuM kAraNa thaI zakatuM nathI. kAraNane anurUpa ja kArya utpanna thAya che, mATe caitanyarUpa kArya jaDadeharUpa kAraNathI utpanna thatuM nathI ema siddha thAya che. zarIra ane caitanyamAM kAraNa-kAryapaNuM ghaTI zakatuM nathI. zarIrane caitanyanuM upAdAnakAraNa mAnavuM yogya nathI. zarIra jJAnanuM upAdAnakAraNa nathI e viSe AcAryazrI malliSeNasUrijI syAdvAda maMjarI'mAM kahe che ke koDha Adi rogathI zarIramAM vikAra thavA chatAM paNa te puruSanI buddhimAM vikAra nathI hoto ane zarIramAM koI paNa jAtano vikAra nahIM thavA chatAM paNa rAga-dveSa Adi vikAro tenI buddhimAM thatAM dekhAya che, tevI ja rIte zoka AdithI buddhimAM vikAra thavA chatAM paNa zarIramAM vikAra thato dekhAto nathI. pariNAmI kAraNa vinA buddhimAM pariNamanarUpa kAryanI utpatti thaI zakatI nathI, tethI siddha thAya che ke pariNAmI je che te AtmA ja che. Ama, zarIra caitanyanuM upAdAnakAraNa hoya to zarIramAM jyAre paNa vikAra thAya tyAre caitanyamAM paNa evo ja vikAra thavo joIe, paNa evuM kaMI anubhavamAM AvatuM nathI. vaLI zoka, ye jevA vikAro caitanyamAM thAya che tyAre ene anurUpa vikAro zarIramAM paNa dekhAvA joIe, paraMtu evuM kaMI dekhAtuM nathI; mATe caitanyanuM upAdAnakAraNa zarIra nathI.' dehane jJAna guNano Azraya mAnavAmAM Ave to smaraNajJAnane samajAvI zakAze nahIM. pratyabhijJA('A te ja che' - evuM jJAna)mAM anusaMdhAnarUpa jJAna che. AvA jJAnano 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, cAdvAda maMjarI', zloka 20nI TIkA 'kathaM tarhi kAyavikRtau caitanyavikRtiH / naikAntaH / zvitrAdinA kazmalavapuSo'pi buddhizuddheH / avikAre ca bhAvanAvizeSataH prItyAdibhedadarzanAt / zokAdinA buddhivikRtau kAyavikArAdarzanAcca / pariNAmino vinA ca na kAryotpattiH / ' Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-56 213 Azraya to sthira dravya ja hoI zake. zarIra to asthira che, eTale tene AvA jJAnano Azraya mAnI zakAya nahIM. vaLI, zarIranA guNo kAM to apratyakSa (gurutva vagere) hoya che athavA to indriyagrAhya (rUpa vagere) hoya che, paraMtu jJAna guNa nathI apratyakSa (kAraNa ke te svasaMvedya che) ke nathI indriyagrAhya (kAraNa ke te manorAhya che); mATe jJAna guNa zarIrano nahIM paNa bIjA koI dravyano che. e anya dravya te AtmA che. jJAna guNa jo paMcabhUtamaya dehano ja dharma hoya to te indriya dvArA grAhya thavo joIe. sattva ane kaThinatyAdi pRthvI vagere bhUtanA dharma jema dehamAM dekhAya che, tema jJAna paNa jo pRthvI vagere bhUtano dharma hoya to pRthvI vagere tathA tenI vikArabhUta dareka vastumAM dekhAvuM joIe. pRthvI, jaLa vagere bhUtanA kaThinatA, zItaLatA vagere je guNo che te to indriyagrAhya hoya che, paNa jJAna to indriyagrAhya nathI; tethI jJAna guNa e paMcabhUtamaya dehano dharma saMbhave nahIM. ghaDAnI jema deha mUrta che ane cAkSuSa che, jyAre jJAna guNa amUrta che ane acAkSuSa che. guNane anurUpa guNI (dravya) vinA guNa rahetA nathI, mATe jJAna guNane anurUpa evA dehathI bhinna amUrta ane acAkSuSa AtmAne guNI mAnavo joIe. A pramANe aneka yuktio dvArA e siddha thAya che ke deha te AtmA nathI, dehamAM jJAna guNa nathI, jJAna e AtmAnuM svarUpa che. deha jaDapudgalAtmaka che, AtmA caitanyayukta che. AtmA dehathI bhinna jJAyakasvabhAvI che. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI 'samAdhitaMtramAM AtmasvarUpanI oLakha ApatAM jaNAve che ke jevI rIte jADuM vastra paheravAthI buddhimAna puruSa potAnA zarIrane jADo-puSTa mAnato nathI. tevI rIte potAnuM zarIra jADuM-puSTa thavA chatAM, aMtarAtmA AtmAne jADo-puSTa mAnatA nathI. gorApaNuM, sthULapaNuM, kuzapaNuM vagere avasthAo zarIranI che pudgalanI che, AtmAnI nathI. A zarIranI avasthAo sAthe AtmAne ekarUpa na mAnavo, arthAt te avasthAone AtmAnuM svarUpa na mAnavuM. tene zarIrathI bhina, rUpAdithI rahita, kevaLa jJAnarUpa zarIravALo samajavo ane te svarUpe ja cittamAM niraMtara tenuM dhyAna karavuM. 2 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 32 'yadIyaM bhUtadharmaH syAt pratyekaM teSu sarvadA / upalabhyeta sattvAdikaThinatvAdayo yathA / / ' 2- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 63,70 'ghane vastre yathA''tmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane svadehe'pyAtmAnaM na ghanaM manyate budhaH / / gauraH sthUlaH kRzo vA'hamityaGgenAvizeSayan / AtmAnaM dhArayennityaM kevalajJaptivigraham / / ' Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana Ama, jo deha ja AtmA hoya to jJAna guNa dehano guNa Thare ane tethI jADA zarIravALAne ghaNuM jJAna hovuM ghaTe ane pAtaLA zarIravALAne alpa jJAna hovuM ghaTe; paNa keTalIka vAra to tenA karatAM sAva UlaTuM jovA maLe che. jo deha ane AtmA abhinna hoya to Avo virodha thavAno prasaMga na Ave, tethI sAbita thAya che ke dehathI juduM, svataMtra, jJAnaguNadhAraka Atmadravya vidyamAna che. kRza dehamAM parama buddhi ane sthULa dehamAM alpa buddhi jovA maLe che e tathya "AtmA che' e siddhAMtane samarthita kare che, vizeSapaNe puSTa kare che. zrImade saraLa yukti yojI, AtmAnA astitvanA tathyane atyaMta daDha karyuM che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - parama buddhi kRza dehamAM, kuza A nyAyAdhIza; nyAya kare nyAya Asane, loka namAve zIza. tethI paNa viparIta A, sthULa deha mati alpa; pADAnI pare rakhaDatA, khame Apatti analpa. bALa yuvAna ne vRddha e, zAthI kaho manAya; deha hoya jo AtamA, to kema bALI mukAya. mATe jIva padArtha che, jeha kare saMkalpa; tethI deha ja AtmA, ghaTe na Ama vikalpa. 1 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 227 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 22 1-224) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 imena ni che. kevaLa karavA, ke 23 me 1 , kaba hu jAva. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - pa7 - gAthA pa6mAM zrIgurue kahyuM ke kyAreka durbaLa dehane viSe parama buddhi ane bhUmikA sthULa dehane viSe alpa buddhi jovAmAM Ave che, jo deha ja AtmA hoya to Avo virodha AvavAno prasaMga udbhave nahIM. Ama, AtmA jJAnaguNadhAraka padArtha che ane te dehAdi jaDa padArthothI bhinna che ema aneka yuktio dvArA siddha karyA pachI, AtmAnA astitva saMbadhI zaMkAonA samAdhAna vaDe thayela ziSyanA samyaka nirNayane vadhu daDha karAvavA, upasaMhArarUpa A gAthAmAM zrIguru kahe che - jaDa cetanano bhinna che, kevaLa pragaTa svabhAva; (gAthA ekapaNuM pAme nahIM, traNe kALa dvabhAva." (57) koI kALe jemAM jANavAno svabhAva nathI te jaDa, ane sadAya je jANavAnA artha| svabhAvavAnA che te cetana, evo beyano kevaLa judo svabhAva che, ane te koI paNa prakAre ekapaNuM pAmavA yogya nathI. traNe kALa jaDa jaDabhAve, ane cetana cetanabhAve rahe evo beyano judo judo haitabhAva prasiddha ja anubhavAya che. (57) ta bhedajJAnanI jyotinA prakAzamAM jaNAya che ke jaDano svabhAva ane cetanano bhAvArtha svabhAva e be taddana judA che. koI kALe jemAM jANavAno svabhAva nathI te jaDa ane sadA je jANavAnA svabhAvavAna ja che te cetana, ema banne dravyono traNe kALa kevaLa bhinna svabhAva che. A vAta pragaTa anubhavamAM Ave che. jaDa ane cetana sAthe rahetAM hovA chatAM te kadApi ekapaNuM pAmatAM nathI. jaDa koI kALe cetana thatuM nathI ane cetana koI kALe jaDa thatuM nathI, ema bannenuM vaitapaNuM traNe kALa mATe kAyama rahe che. Ama, A gAthA dvArA jaDa ane cetananI bhinnatA deDha karI, banne dravyonAM guNadharmo ane kAryo taddana bhinna che ema jaNAvI, sAthe sAthe banne dravyanI svataMtratA jaNAvI che; arthAt pratyeka dravyanuM pariNamana svataMtra che ema paNa spaSTapaNe jaNAvyuM che. paraspara guNonuM saMkramaNa karIne te banne kyAre paNa ekapaNuM pAmatAM nathI evo dravyono vaitabhAva spaSTa darzAvyo che. A pramANe ekAMta jaDa advaita (cArvAkamata) ane ekAMta cetana advaita (advaita vedAMtamata) vAdonuM ekIsAthe nirasana karI, traNe kALamAM na Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana phare evA jaDa-caitanyanA dvaitanA nizcaya siddhAMtanI udghoSaNA karI, jaDathI bhinna svataMtra AtmadravyanA astitvanI ahIM siddhi karI che. vizeSArtha pratyeka saMsArI jIva je zarIra prApta kare che, te zarIramAM teTalA parimANamAM vyApIne rahe che. je zarIramAM AtmA hoya che tene ja jIvita kahevAya che. jIvita zarIra je kriyAo kare che, te badhI kriyAo ja AtmAnI siddhimAM pramANabhUta bane che. AtmA jJAna(vedaka)svabhAvI hovAnA kAraNe ja tene sukha-duHkhano anubhava thAya che. zarIranI aMdara jyAM sudhI AtmA rahe che tyAM sudhI rogAdinA kAraNe thatI pIDAno anubhava thAya che ane jyAre AtmA zarIrane choDIne cAlyo jAya che tyAre zarIrane bALI nAkhe topaNa koI jAtanI pIDAno anubhava thato nathI. jIvita vyaktinA zarIrane premALa sparza karavAmAM Ave to zAtAno ke cImaTo bharavAmAM Ave to azAtAno anubhava thAya che, kAraNa ke te zarIramAM AtmA rahelo che; paraMtu maDadAne premALa sparza karavAthI ke cImaTo bharavAthI tene nathI kazI khabara paDatI ke nathI vedanA thatI. tethI sAbita thAya che ke te zarIramAM AtmA nathI. jIvita zarIra ane mRta zarIranA bhedano vicAra karavAthI jANavAvALA ane nahIM jANavAvALA evAM be dravyonI siddhi sahajatAe thAya che. jenAmAM jANavAno guNa che te cetanadravya che ane jenAmAM jANavAno guNa nathI te jaDadravya che. je jANe te jIva che ane je na jANe te ajIva che. jo jIva ane ajIva bannene judAM na mAnatAM ekarUpa ja mAnI levAmAM Ave to jIvita vyakti ane mRta vyakti vacce koI bheda dekhAvo na joIe. A pratyakSa bhedathI ja jIva ane ajIva bhinna che ema siddha thAya che. jIva paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke dravyanA mULa be bheda che dravya ane ajIvadravya. A banne bheda zabdanI apekSAe paNa che ane arthanI apekSAe paNa che. jIva ane ajIva banne vAcakarUpa zabda che, tethI tenA vAcya paNa be prakAre che eka jIva ane bIjuM ajIva. jeTalA zabdo hoya che, tenA vAcyarUpa artha paNa hoya che. jIva ane ajIva A be zabda che, tethI jIvarUpa dravya ane ajIvarUpa dravya paNa che. sAmAnyapaNe be ja dravya che, eka jIva ane bIjuM ajIva. paraMtu vizeSapaNe ajIvanA pAMca bheda che. te pAMca prakAra che pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa. A rIte kula cha dravyo che, emAM jIvadravya jJAna-darzana sahita che ane bAkInAM dravyo jJAna-darzanarahita che. tethI jIva sivAyanA badhAne ajIva gaNavAmAM Ave che.1 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 3 'jIvAjIvavizeSo'sti dravyANAM zabdato'rthataH 1 cetanAlakSaNo jIvaH syAdajIvo'pyacetanaH / / ' Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-57 219 Ama, jagatamAM be prakAranAM dravya che jaDa ane cetana. A jaDa ane cetana banne dravyono svabhAva pragaTarUpe bhinna che. vastunI avasthA badalAvA chatAM je kadI na badalAya ane kAyama rahe tene svabhAva kahe che. koI paNa vastuno svabhAva kyAre paNa vastuthI chUTo na paDI zake. jo svabhAva chUTo paDe to vastunuM astitva ja na rahe. mATe vastuno svabhAva traNe kALa vidyamAna hoya che. jema ke AtmAno jJAnasvabhAva trikALa vidyamAna che. AtmA trikALa jJAnasvarUpa padArtha che. te traNe kALa caitanyapaNe rahe che. jJAna e AtmAno svabhAva hovAthI te traNe kALa aviratapaNe jANavAnuM kArya karyA kare che. AtmA caitanyasvabhAvI che, tethI te kyAre paNa jANyA vagara rahe nahIM. tene jANavAnuM baMdha karavuM hoya, mAre kazuM jANavuM nathI' ema tenI icchA hoya, topaNa te jANyA vagara rahI zake ja nahIM. jaDadravya pUrve paNa kaMI jANatuM na hatuM, vartamAnamAM paNa kaMI jANatuM nathI ane bhaviSyamAM paNa jANaze ja nahIM; jyAre AtmA pUrve jANato hato, vartamAnamAM jANe che ane bhaviSyamAM paNa jANyA ja karaze. vartamAna samaye AtmAnI caitanyasthiti che, te pahelAMnA eka, be, traNa, cAra, dasa, saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta samaye paNa hatI, have pachInA kALane viSe paNa te ja prakAre tenI sthiti raheze; koI paNa kALe teno caitanyasvabhAva chUTe nahIM evuM caitanya lakSaNa tenAmAM vidyamAna che ke je lakSaNathI tenI traNe kALamAM oLakhANa thaI zake che. paMDita zrI AzAdharajI 'adhyAtmarahasya'mAM lakhe che ke anAdi kALathI je caitanya lakSaNe jANyo che, Aje jaNAya che ane anaMtakALa sudhI te prakAre jaNAyA karaze tevuM cetanAsvarUpa dravya te AtmA che. jIvanuM mukhya lakSaNa jJAna che. jJAna AtmAnuM cihna che. AtmA jJAnasvarUpa che. jenAmAM zAyakatA che te ja AtmA che. 'A tIkhuM che', 'A mIThuM che', 'A khATuM che A khAruM che", "mane ThaMDI lAge che', 'mane garamI lAge che', 'huM sukhI chuM' duHkhI chuM' - evuM je jJAna, te jo koI padArthamAM hoya to te mAtra AtmAmAM ja che. AtmA jJAna-darzanarUpa hovAthI jANe che ane jue che. caitanyapaNuM, svapa2prakAzakapaNuM e AtmAno guNa che. AtmA jJAnarUpa ujvaLa prakAzathI yukta che. te nirAbAdhapaNe koInA paNa AdhAra vinA svayaM prakAze che. anaMta anaMta koTI tejasvI dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdi prakAzita hovA chatAM tene AtmAnI hAjarI vinA koI paNa jANI zakavA samartha nathI, arthAt te sarva pote potAne jaNAvA 1- juo : paMDita zrI AzAdharajIkRta, 'adhyAtma-rahasya', ' yadacetattathAnAdi cetatItthamihAdya yat I cetiSyatyanyathAnantaM yacca cidravyamasmi tat / / ' zloka 33 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana athavA jANavA yogya nathI. tene evuM jJAna nathI ke huM jANuM ane tamane jaNAvuM' . AtmAnA kAraNe te prakAzita padArtho jaNAya che, spaSTa bhAse che. game tevo jhaLahaLato sUrya hoya paNa AtmA na hoya to ene koNa jANI zake? badhA padArtho AtmAnA caitanya guNanA kAraNe AtmAmAM prakAze che. A jJAna guNa jIva sivAya bIjA koI dravyamAM hoto nathI. jJAna guNa ajIvamAM hoto nathI. evuM nathI ke jJAna guNa jIva ane ajIva bannemAM svataMtrapaNe vyApelo che. e guNa mAtra jIvano ja che. ajIvamAM tenuM hovuM sarvathA asaMbhavita che. dravyomAM be prakAranA guNa hoya che - sAmAnya ane vizeSa. sAmAnya guNa badhA dravyomAM prApta thAya che, paraMtu vizeSa guNa je dravyano hoya che temAM ja asAmAnyapaNe rahe che, bIjA dravyamAM kadApi prApta thato nathI. jJAna e jIvadravyano asAdhAraNa guNa che, tethI te jIvadravya sivAyanA anya dravyamAM kyAre paNa prApta thaI zakato nathI. jJAna guNanA kAraNe jIva ajIvathI judo paDe che. jJAna guNanI vidyamAnatAavidyamAnatA anusAra jagatanAM dravyone jIva-ajIva be vibhAgamAM vibhAjita karavAmAM Ave che. caitanya jeno svabhAva che, arthAt je jJAnasvabhAvI, upayogAtmaka amUrta padArtha che te jIva che. cetanAno abhAva jenuM lakSaNa che, arthAt jJAnarahitapaNArUpa cihna vaDe je jaNAya che te ajIva che. ajIvadravyamAM mUrta-amUrta ema be prakAra che. ajIvamAM ekamAtra pudgalAstikAya mUrti che, arthAt te sparza, rasa, gaMdha, varNa guNayukta che ane anya cAra ajIva - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa amUrta jaDa dravyo che. jIva-ajIvanAM lakSaNonI spaSTatA karatAM 'samayasAranATaka'mAM paMDita zrI banArasIdAsajI lakhe che - 'samatA ramatA uradhatA, jJAyakatA sukhabhAsa / vedakatA caitanyatA, e saba jIva vilAsa / / tanatA manatA vacanatA, jar3atA jar3a saMmela / putA sutA amanatA, .nI re vesTa !' ahIM jaNAvyA pramANe rAga-dveSarahita vItarAgabhAva, lInatA, UrdhvagAmitA, jJAtApaNuM, sahaja sukhano anubhavakartA, sukha-du:khano vedaka tathA caitanyatA e badhAM jIvanAM lakSaNo che tathA manarUpa, vacanarUpa, kAyArUpa dhAraNa karavApaNuM, acetanatA, ekabIjA sAthe maLavuM, halakA ane bhArepaNuM, temaja gati karavApaNuM e badhAM ajIva(pudgala)nAM 1- paMDita zrI banArasIdAsajIkRta, 'samayasAranATaka', utthAnikA, dohA 26, 27 juo : dohA 26 upara zrImaddanuM vivecana, 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.367-369 (patrAMka-438)]. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-57 221 lakSaNo che. deha, pustaka Adi najare dekhAtA dhULa padArthomAM jJAna nathI, eTale ke te ajIva che. temAM varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi vizeSa guNo hovAthI te rUpI che. AvA najare dekhAtA padArthone pudgaladravya kahevAya che. pudgaladravya kALuM dhoLuM, sugaMdhIdurgadhI, khATuM-mIThuM, halakuM bhAre vagere prakAre jaNAya che. e badhI pudgalanI ja zakti che. te vizeSa guNomAMthI sparza guNanI snigdhatA ke rukSatAnI amuka prakAranI avasthA thAya tyAre pugalono baMdha thAya che. baMdhaprApta pudgalone skaMdha kahevAmAM Ave che. jIva sAthe saMyoga pAmatAM evAM audArika pudgalonA skaMdho zarIrarUpe, vacana vargaNAnA skaMdho vacanarUpe, manovargaNAnA skaMdho manarUpe ane zvAsocchavAsa vargaNAnA skaMdho zvAsocchavAsarUpe ane kAzmaNa vargaNAnAM skaMdho karmarUpe pariName che. dehAdi padArthomAM vadha-ghaTa thayA kare che, arthAt yugalo joDAya che ane chUTAM paDe che. A pudgalothI jIva bhinna che. AtmasvarUpa asaMyogI che. te indriyajanya jJAnathI jaNAI zake ema nathI, kAraNa ke te varNa AdithI rahita che. AtmAmAM koI varNa, gaMdha, rasa, sparza nathI; te kevaLa ujvaLa prakAzamaya che. jIva kALo-dhoLo, sugaMdhI-durgadhI vagere rUpe nathI. te to arUpI upayogasvarUpa padArtha che. AtmA asaMkhyapradezI, amUrta, jJAnadarzanasvarUpa che. AtmAnA asaMkhyAta pradeza che. te pradeza pradeze caitanyasvarUpa che. jJAna, darzana, sukha e tenA vizeSa guNo che. A rIte AtmA ane zarIrAdi paugalika padArtho viruddha lakSaNayukta dravya che. AtmA cetanarUpa che, jyAre zarIra jaDarUpa che. jenuM astitva judA judA svabhAvathI oLakhAtuM hoya te banne dravyo judAM ja hoya che. AtmA zarIrarUpa nathI, te zarIrathI bhinna che. AtmA zarIrAkAre thaIne zarIramAM rahe che topaNa te zarIramAM maLI jato nathI. AtmA sat dravya che, cetana che, jJAtA che, draSTA che, dehanA AkAre rahe che ane dehathI bhinna che. AtmA zarIramAM rahe che. te zarIramAM sarvAge vyApta che, te chatAM te zarIrathI pRthaka che. kamaLanALamAM jevI rIte teno doro nIcethI upara sudhI barAbara bharelo rahe che, tevI rIte AtmA zarIramAM paganA aMgUThAthI mAMDIne mastaka sudhI sarvAge phelAyelo hoya che. kamaLanALamAM te doro nIcethI upara sudhI hoya che, paraMtu mULa ane pAMdaDAMmAM te doro nathI hoto. AtmA zarIramAM pagathI mAthA sudhI saLaMga vyApta hoya che, paraMtu nakha ane kezamAM te nathI hoto. kamaLanALa jema jema vadhe che, tema tema aMdarano doro paNa vadhato rahe che; tema bALaka yuvAna thatAM tenuM zarIra vadhe che tyAre AtmA paNa te pramANe ja phelAto jAya che. kamaLanALa kAMTAyukta hovAthI kaThora jarUra che, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana paraMtu aMdarano doro mRdu ane nirmaLa hoya che; tema atyaMta apavitra evAM rakta, cAmaDuM, mAMsa, hADakAM AdivALA zarIramAM rahevA chatAM paNa AtmA pote to atyaMta pavitra ja che. - vAdaLAMonI pAchaLa rahevA chatAM paNa tenI sAthe ekameka na thaIne jevI rIte sUrya nirmaLa rahe che, tevI rIte malina dehamAM rahevA chatAM paNa AtmA pote nirmaLa rahe che. sUrya vAdaLAMthI DhaMkAyelo hovA chatAM prakAze che, tema bahArathI malina zarIrathI DhaMkAyelo nirmaLa AtmA aMdara prakAze che. jJAna ja AtmAnuM zarIra che. jJAna ja AtmAnuM svarUpa che. Ama, AtmA zarIrathI bhinna che. zarIra te AtmA nathI. ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe che ke jyAM sudhI AtmA dehamAM rahelo che, tyAM sudhI AtmAne dehathI sarvathA judo kahI zakAya nahIM. jyAM sudhI AtmA ane dehano saMyoga che, tyAM sudhI AtmA ane deha kathaMcit ekarUpa che. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'dharmabindu'mAM jaNAve che ke jo AtmA dehathI sarvathA bhinna hoya to sparza karelA viSayano anubhava na thAya. vaLI, te anubhavathI je anugraha thAya - anubhavanuM je phaLa maLe te paNa nirarthaka thAya che. 1 jo dehathI AtmA sarvathA bhinna hoya to zayA, Asana vagere iSTa vastuno ane kAMTA, agninI jvAlA vagere aniSTa vastuno deha vaDe sparza karelo je sparzendriyano viSaya, teno anubhava bhogI puruSane thAya nahIM; eka vyakti zayyA vagere bhoganI sAmagrIno sparza kare to tenA anubhavanI pratIti bIjI vyaktine thatI nathI, arthAt eka bhogave ane teno anubhava bIjAne thAya ema banatuM nathI; tema deha ane AtmA sarvathA judA hoya to dehe bhogavelAno anubhava AtmAne na thAya, mATe jyAM sudhI AtmA deha sahita che, tyAM sudhI AtmA dehathI sarvathA judo na kahevAya. vaLI, AtmA dehathI sarvathA bhinna che ema mAnavAmAM Ave to puSpamALA, caMdana vagere bhogasAmagrIthI dehane je anugraha thAya che te nirarthaka thAya che; eTale ke te bhogasAmagrIthI jIvane koI anubhava thAya nahIM, tene saMtoSarUpa phaLa maLe nahIM, kAraNa ke dehathI AtmAnuM atyaMta bhinapaNuM che. ahIM upalakSaNathI nigahanuM paNa nirarthakapaNuM jANavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jo deha ane AtmA sarvathA bhinna hoya to puSpamALA vagere iSTa padArtha vaDe AtmAne je sukha jaNAya che te niSphaLa thAya ane agninA dAha vagerethI AtmAne je du:kha thAya che te paNa niSphaLa thAya, mATe deha ane AtmA sarvathA 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkata, 'dharmabiMdu', adhyAya 2, zloka 59,60 'tathA-fmanna iva TeTAnna aTavenakiti || tathA-nirarthavanuDha rUta |' Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthApa7 223 judA nathI. deha ane AtmA sarvathA bhinna na hovAnA kAraNe AtmAne sparzAdinuM jJAna thAya che, paraMtu te jJAna sparzarUpa thaI jatuM nathI. sparzanuM jJAna thavAthI jJAna sparza sAthe ekameka thatuM nathI, kema ke sparza pudgalano guNa che, te jIvamAM kevI rIte AvI zake? jo sparza paNa AtmAmAM hoya to jema sukha-duHkhano anubhava thavAthI AtmA sukhIduHkhI thAya che, tema AtmA sparzamaya paNa thaI jAya, paraMtu ema thatuM nathI. AtmAnA jJAnAdi guNo ane pudgalanA sparzAdi guNa bhinna ja rahe che. jaDamAM rahelAM guNa-paryAyo palaTAIne cetanamAM jatAM nathI ane cetanamAM rahelAM guNa-paryAyo palaTAIne jaDamAM AvatAM nathI. jaDa pudgalomAM rUpa, rasa, gaMdha, sparzAdi guNo che; jyAre jIvamAM jJAna, darzana, cAritra Adi guNo che. pudgalo potAnAmAM rahelAM rUpa, rasa, gaMdha, sparzane AtmAnA guNorUpa karI zake nahIM ane AtmAnA jJAna, darzana, cAritra Adi guNone potAnA guNo banAvI zake nahIM. te banne paraspara potAnA guNonuM saMkramaNa karI, kadI paNa samAna thaI zake nahIM. vaLI, AtmA sAthe pudgalano saMyoga thatAM jaDa ane cetananuM koI navA ja dravyamAM rUpAMtara nathI thaI jatuM, arthAtuM na Atmapradezo potAnA jJAna-AnaMdAdi guNo khoI bese che ke na pudgalaparamANuo rUpa-rasa-gaMdha-sparza vihIna banI jAya che. banne dravyano svabhAva bhinna bhinna che ane dareka dravya potAnA svabhAva anusAra ja zAzvatapaNe pariName che, arthAt eka dravya bIjA dravyanI sAthe kadI paNa tanmayapariNAmI banI zakatuM nathI. banne dravya potAnI sthitimAM ja rahe che ane potAnA svabhAva anusAra ja pariName che. cetana tathA jaDa banne nija nija pariNAmathI ja pariName che. A viSe zrImanuM kathana mananIya che - 'traNe kALamAM je vastu jAyaMtara thAya nahIM tene zrI jina dravya kahe che. koI paNa dravya para pariNAme pariName nahIM. svapaNAno tyAga karI zake nahIM. pratyeka dravya (dravya-kSetra-kALa-bhAvathI) svapariNAmI che. niyata anAdi maryAdApaNe varte che. je cetana che, te koI divasa acetana thAya nahIM; je acetana che, te koI divasa cetana thAya nahIM." traNe kALamAM koTI upAye cetana jaDa thaI zakatuM nathI ke jaDa cetana thaI zakatuM 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.808 (hAthanoMdha-1, 56) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nathI. evI vastumaryAdA che ke jIvanuM jaDatvarUpe pariNamavuM kyAre paNa thAya nahIM ane jaDanuM cetanarUpe pariNamavuM kyAre paNa thAya nahIM. traNe kALamAM na phare evo akhaMDa nizcaya siddhAMta che ke vastu potAnA svarUpe ja pariName. cetana cetanarUpe ja pariNamyA kare che ane jaDa jaDarUpe ja pariNamyA kare che. eka dravya be pariNAma karI zake nahIM, temaja eka ja prakAranuM pariNAma be dravya maLIne karI zake nahIM evI vastusthiti che. deha ane AtmA saMyoga saMbaMdhe bhegA rahyA che, paraMtu banne potapotAnA bhAva anusAra pariName che, arthAt jaDa deha jaDa bhAve pariNamyA kare che ane cetana AtmA cetanabhAve pariNamyA kare che. jaDa traNe kALa jaDa bhAve ane cetana traNe kALa cetanabhAve ja pariName che. jaDanuM pariNamana jaDamAM ja jaDarUpe ja thAya che, potAnA varNAdi guNarUpe ja thAya che. cetananuM pariNamana cetanamAM ja cetanarUpe ja thAya che, potAnA jJAnAdi guNarUpe ja thAya che. jaDanI game teTalI avasthAo palaTAya paNa te sarva jaDarUpe ja hoya che ane cetananI paNa game teTalI avasthAo badalAya topaNa te sarva cetanarUpe ja hoya che. jaDanI koI paNa avasthA kadI paNa cetanarUpa thAya ke cetananI koI paNa avasthA kadI paNa jaDarUpa thAya ema kadApi banI zake ema ja nathI e vAta niHsaMdeha che. zrImade gAyuM che tema - jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahIM, choDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya temAM kema?'1 ahIM zrImad jaNAve che ke jaDa sadA jaDapaNe ja pariName ane cetana sadA cetanapaNe ja pariName, potapotAno svabhAva choDIne anya dravyarUpe kadApi pariName nahIM; arthAt jaDa kadI cetanapaNe pariName nahIM ane cetana kadI jaDapaNe pariName nahIM. jaDa che te traNe kALa jaDarUpa ja rahe che ane cetana che te traNe kALa cetanarUpe ja rahe che. A vAta pragaTa anubhavarUpa che, tethI temAM saMzaya karavA yogya nathI. jaDa ane cetana e be svataMtra tattvo che. jaDamAM thatAM parivartanomAM cetana kazuM ja karI zakatuM nathI ane cetanamAM thatI avasthAomAM jaDa kazuM ja karI zakatuM nathI. banne dravyo . ekakSetrAvagAhe rahetAM hovA chatAM svataMtra hovAnA kAraNe ekabIjAmAM kaMI ja karI zakatAM nathI. koI dravya anya dravyamAM kiMcitmAtra parivartana karI zakatuM nathI. jIva ane pudgala banne bhinna che, ekabIjAmAM ekabIjAno atyaMta abhAva che. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.297 (AMka-266, kaDI 1,2) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-57 225 eka dravyano bIjA dravyamAM abhAva hovo tene atyaMtabhAva kahe che. eka padArthanuM bIjA padArthamAM astitva na hovuM tene atyaMtabhAva kahe che. dareka dravya svadravya-kSetra-kALabhAvathI sarvadA satuM ja che ane paradravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe sarvadA asatuM ja che. be dravyo vacce atyaMtabhAva na hoya to badhAM dravyo asvarUpa thaI jAya, arthAt potapotAnA svarUpane choDI de. pratyeka dravyanI koI vibhinnatA rahe nahIM. jagatamAM badhAM dravyo eka thaI jAya. atyaMtabhAvane na mAnavAthI koI paNa padArthanuM koI paNa asAdhAraNa rUpamAM kathana na thaI zake. jIvadravya ane pudgaladravyamAM paraspara atyaMtAbhAva hovAthI te bannenA svabhAva kyAre paNa ekapaNuM pAmatA nathI. AtmA ane deha ekakSetrAvagAha sthitimAM rahetA hovA chatAM, bannemAMthI koI paNa dravya potAnA svabhAvano tyAga karI, anyarUpa thaI ekapaNuM pAmatuM nathI. DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - 'banne virodhI padArtho cirakALa sudhI sAthe rahevA chatAM paNa eka thaI jatA nathI. sthULa padArthomAM paNa ema che ane sUkSma padArthomAM paNa ema ja che. jema ke eka moTA vAsaNamAM nAnAM-moTAM phaLa nAkhavAmAM Ave. pahelAM nALiyera, pachI epala, pachI lIMbu, pachI sopArI, pachI bora, pachI marI, pachI rAI, pachI khasakhasa Ama AkhuMye vAsaNa bharI devAmAM Ave ane tene ghaNA samaya sudhI rAkhI mUkavAmAM Ave, to moTAM phaLa to jaladI alaga paDI jaze. nAnAM phaLone judA pADavAmAM thoDI mahenata thaze paNa judAM thAya kharAM. are! rAI ane khasakhasa judAM pADatAM dama nIkaLI jAya. chatAM judAM paDI zake. eka na thaI jAya." mUrta padArthono arasaparasa ekatvarUpa meLa kadI paNa thaI zakato nathI, to pachI amUrta jJAnasvabhAvI AtmA ane deha, indriya, prANa vagere mUrta, jJAnarahita jaDa padArthono ekatvarUpa saMbaMdha kaI rIte thaI zake? e pramANe banavuM traNe kALa asaMbhavita che. AtmA paradravyarUpa nathI thato ane pAradravya AtmArUpa nathI thatuM. jaDa ane cetana bane dravya potapotAnA guNAdine anusarIne bhinna bhinna nijaguNaparyAyapaNe pravartI rahyAM che ane nijasvarUpane choDatAM nathI, banneno judo judo vaitabhAva spaSTa anubhavAya che. AcAryazrI amRtacaMdradeva 'samayasArakalaza'mAM prakAze che ke be dravya sAthe maLIne pariNamatAM nathI, benuM eka pariNAma thatuM nathI ane benI eka 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'huM AtmA chuM', bhAga-2, pR.59 2- juo : AcAryazrI yogIndradevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 67 'appA appu ji paru ji paru appA paru ji Na hoi / paru ji kayAi vi appu Navi NiyameM pabhaNahiM joi / / ' Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana pariNati thatI nathI. je aneka (judAM) che te sadA aneka ja rahe che. 1 cetana ane jaDa mAtra saMyoga saMbaMdhe sAthe rahe che, anyathA bannenA svabhAva judA che, bannenA guNadharmo judA che, bannenAM kAryo judAM che. jIva ane pudgala eka kSetrane rokI rahyAM hoya topaNa potapotAnAM svarUpathI juduM evuM eka paNa pariNAma te pAmatuM nathI ane tethI banne dravyono judo judo vaitabhAva pragaTa che. dehAdi jaDa che ane AtmA cetana che ema drayabhAva kAyama rahe ja che. banne padArthono vaitabhAva sadA rahe ja che. bhedajJAna karanAra jIvane A bhAna pragaTyuM hoya che. tene AtmA alaga che ane zarIra alaga che evuM jJAna hoya che. te potAne samasta paradravyathI bhinna, jJAnasvabhAvI mAne che. bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajI 'tattvajJAnataraMgiNI'mAM prakAze che ke jema aneka vastuo bhegI maLelI hoya chatAM te pratyekanA varNa, rasa, gaMdha, sparza Adi lakSaNonI jene barAbara khabara che tevA catura jano te pratyekane tenAM lakSaNo uparathI oLakhIne judI judI karI zake che; tema AtmA, deha ane karmanAM bhinna bhinna lakSaNone yathArtha jANanAra jJAnIpuruSo, anAdithI bhegAM maLelAM e dravyone bhedajJAnanA satata abhyAsathI atyaMta judAM jANI, potAnA Atmatattvane te dehAdi jaDa dravyathI bhinna anubhavI zake che. jIva jo AtmA ane dehanAM lakSaNo vicAre to AtmA tene dehathI bhinna jaNAya che. te bannenAM bhinna bhinna lakSaNo yathArthapaNe jANe to AtmA jaNAya che. AtmA ane dehanAM lakSaNo judAM che. varNa, rasAdi dehanAM lakSaNo che ane varNa, rasAdithI rahita evuM zuddha caitanya e AtmAnuM lakSaNa che. zuddha sahaja AtmasvarUpamAM 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'samayasArakalaza', kalaza 53 'nobhau pariNamataH khalu pariNAmo nobhayoH prajAyeta / ubhayorna pariNatiH syAdyadanekamanekameva sadA / / ' 2- juo : paMDita zrI banArasIdAsajIkata, 'samayasAranATaka', kartAkarmakriyAkAra, savaiyA 10 'jIva pudgala eka kheta avagAhI dou, apane apane rUpa kou na Taratu hai / jar3a parinAmani ko karatA hai pudgala, cidAnanda cetana subhAu Acaratu hai / / ' 3- juo : bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajIracita, 'tattvajJAnataraMgiNI', adhyAya 8, zloka 19, 20 'militAnekavastunAM svarUpaM hi pRthaka pRthak / sparzAdibhirvidagdhena niHzaMka jJAyate yathA / / tathaiva militAnAM hi zuddhaciddehakarmaNAM / anubhUtyA kathaM sadbhiH svarUpaM na pRthaka pRthak / / ' Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa7 jaDa zarIranAM lakSaNa nathI, tethI zuddhAtmA zarIrathI taddana judo che. A lakSaNabhedano vicAra karavAthI AtmA jaNAya che. lakSaNone yathArthapaNe jANI bhedajJAna karavAthI dehAdithI bhinna evA AtmAno anubhava thAya che. mATe nirNaya karavA yogya che ke huM caitanyasvarUpI AtmA chuM. zarIra acetana che ane huM jJAnasvarUpa chuM. huM acetana nathI. huM acetana thato nathI. huM judo chuM ane zarIra juduM che. huM zarIrano nathI, zarIra mAruM nathI.' A pramANe judAM judAM lakSaNo dvArA AtmA ane zarIranI bhinnatA vicAravAthI AtmAno anubhava thAya che. AcAryazrI yogIndudeva paramAtmaprakAzamAM lakhe che ke "he ziSya, tuM jIva ane ajIvane eka na kara, eTale ke te bannene ekarUpa na mAna; kAraNa ke A bannemAM lakSaNanA bhedathI bheda che. jIvathI ajIvanAM lakSaNa judAM che, mATe jIva ane ajIva bhinna bhinna padArtho che. te bannene he ziSya, eka jANIza nahIM. dehAdi ajIva che, tethI te para che. tene para ja mAna, AtmAthI bhina mAna. je zuddha jJAna lakSaNathI saMyukta zuddha sahajAtmasvarUpa che tene ja sva mAna. je para che tene te para jANa ane AtmA AtmAnI sAthe abheda che ema huM kahuM chuM te tuM mAnya kara, zraddhA kara.'1 dehAdi acetana - jaDa che, kAraNa ke jaDanA guNa varNa, rasa, gaMdha, sparza temAM pratyakSa jaNAya che. AtmA cetana che, kAraNa ke te sarvane jANe che tathA sukha-du:kha anubhave che. A jJAnAdi guNo dehAdimAM nathI. dehAdinA varNa Adi guNo AtmAmAM nathI, tenAthI judA evA jJAnAdi guNo AtmAnA che; ema cetananA guNothI cetanane oLakhIne jaDathI judo niraMtara bhAvatAM teno spaSTa pratyakSa anubhava thAya che. pASANamAM suvarNa che, kASThamAM agni che, dUdhamAM ghI che; e ja rIte dareka jIvaMta zarIramAM AtmA che. suvarNapASANamAM dekhAtI kAMti te suvarNano guNa che, kASThamAM dekhAto kAThinya guNa te agninuM svarUpa che, dUdhamAM dekhAtI malAI te ghInuM cihna che; tema zarIramAM jaNAto caitanyasvabhAva, jJAna te AtmAnuM cihna che. vaLI, jevI rIte suvarNapASANanuM zodhana karavAthI suvarNane pamAya che, kASThane jorathI ghasavAthI agni pragaTe che ane dUdhane jamAvIne valovavAthI ghI maLe che; tevI rIte 'A zarIra jaDasvabhAvI che ane huM - AtmA caitanyasvabhAvI chuM', ema bhedajJAnano abhyAsa karatAM AtmAno anubhava thAya che, tenuM vedana thAya che. bahirAtmA zarIrane ja potAnuM svarUpa samaje che. te nija AtmasvarUpane bhUlI 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 30 'jIvAjIva ma ekku kari lakkhaNa-bhaie~ bheu / jo paru so paru bhaNami muNi appA appu abheu / / ' Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jAya che ane zarIrane ja potAnuM svarUpa samajavA lAge che. zarIra te huM' evA zarIra sAthenA potAnA ekatvano bhrama nivRtta karavA arthe sAdhake svAtmA ane zarIrano svabhAva bhinna che ema nizcaya karIne, svarUpamaya bhAva karavA yogya che. jIve AtmasvarUpanI punaH punaH bhAvanA karavA yogya che, temAM ekAgra thavA yogya che. AtmAnI yathArtha samajaNa prApta karI, AtmAthI bhinna che evI sarva paravastunA ciMtanano tyAga karI, svAtmAne ja citavatAM AtmAnuM saMvedana thAya che. svasaMvedana vakhate jIvane atIndriya evuM AtmasvarUpa anubhavAya che. AtmA atyaMta nirmaLa ane spaSTa anubhavAya che. ajJAna-aMdhakAra dUra thatAM zubha cAMdanInI pUtaLI samAna AtmA jaNAya che. AtmasvarUpano ja anubhava karato te jIva vacanAtIta ane svAdhIna evA paramAnaMdane pAme che. te atIndriya Atmika sukhano AsvAda mANe che. Ama, jaDa zarIra ane caitanya AtmAnI bhinnatAne je yathArthapaNe lakSamAM le che te svAnubhava pAme che. zrImad temanA prasiddha kAvyamAM prakAze che - jaDa ne caitanya banne dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne jene samajAya che; svarUpa cetana nija, jaDa che saMbaMdha mAtra, athavA te jJaya paNa paradravyamAMya che; evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che; pudgalarUpa zarIra, jaDa padArtha ane parama jyoti svarUpa caitanya AtmA e banne dravyano svabhAva judo che evuM jene supratItapaNe samajAya che tathA svaparaprakAzaka AtmA te ja mAruM svarUpa che tathA zarIrAdi jaDa to mAtra saMyogasaMbaMdharUpa che athavA jaDa to zeyarUpa paradravya che, mArAthI atyaMta bhinna che, huM to te zeyano jJAtA-draSTA ja chuM' evo anubhavano prakAza jene ullAsita thayo che, tene zarIrAdi jaDathI udAsInatA thaIne AtmAmAM pravartavArUpa AtmavRtti thAya che. - je AtmAne zarIrathI ane sarva padravyothI bhinna mAne, te 'padravyathI mane lAbha ke nukazAna thaze', 'padravyanuM kArya huM karI zakuM chuM' evuM mAne nahIM. zarIrAdi paradravyo potAthI atyaMta bhinna hovAthI potAnI icchAnusAra tenuM pariNamana thaI zakatuM nathI. dareka dravyanuM pariNamana tenI potAnI svataMtratAthI tathA te samayanI tenI yogyatA anusAra tenA potAmAM thAya che, tenI bahAra thatuM nathI. jo dareka dravyanuM pariNamana svadravyanI aMdara ja thAya che, bahAra thaI zakatuM ja nathI; to paradravyane bhogavavAno 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.642 (AMka-902, kaDI 1) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa7 229 prazna ja raheto nathI. AvI rIte tattvano vicAra karavAthI tathA teno nirNaya karavAthI paravatu havAnI, bhogavavAnI ke potAnI banAvavAnI icchAo vilaya pAme che ane vartamAna paryAyanuM svarUpapariNamana karavA pratye lakSa kendrita thAya che. eka dravya bIjA dravyanuM kartA-hartA nathI ema samajavAthI koI mAruM kharAba karaze to?' evo bhaya paNa nIkaLI jAya che ane koI mAruM sAruM karaze evI gulAmInI vRtti paNa nIkaLI jAya che. AtmA ane pudgalanI bhinnatA ane svataMtratA jANavAthI svAdhInatAno bhAva puSTa thAya che. sva-paranI sattA bhinna hovA chatAM, 'paravastunAM kAryo mArAthI thAya che' ema je mAne che te paravastunI svataMtra sattAnA adhikAra upara tarApa mAre che, para potAne AdhIna che ema mAnIne tenI svAdhInatA haNavA mAMge che; paraMtu pAradravya kAMI tene AdhIna thaIne pariNamatuM nathI. ajJAnI paranA Azraye pariNamato hovAthI AkuLavyAkuLa thaIne pote potAnI svAdhInatA haNe che. pote paradravyanuM kArya karI zakato na hovA chatAM ajJAnI jIva tema karavAnI icchA rAkhe che, prayatna kare che ane tethI te ciMtita thAya che. du:khI thAya che. jema eka rAjAnI sattA upara bIjo rAjA adhikAra jamAvavA jAya to banne vacce yuddha thAya che, tema caitanya ane jaDa bane padArtho potapotAnI svataMtra sattAnA rAjA che, paraMtu AtmA parane potAnuM mAnIne tenI sattAmAM ghAlamela karavA jAya to tyAM visaMvAda Ubho thAya che; eTale ke AtmAnI zAMti haNAya che, azAMti thAya che, duHkha thAya che. parathI atyaMta vibhakta ane potAnA jJAnAdi anaMta guNothI ekatvarUpa evI potAnI caitanyasattA lakSamAM letAM zAMti anubhavAya che, sukha maLe che. anAdi kALathI jIva mithyAtvamAM paDyo che. jIva pote zuddha AtmasvarUpa che, paraMtu te potAnA mULa svarUpane vIsarI gayo che ane jaDa zarIramAM huMpaNAnI mithyA mAnyatA karI beTho che. traNa lokano nAtha hovA chatAM te potAnA pUjya padane bhUlI, nIca padamAM svapaNuM mAnI beTho che. tenAmAM mohanI graMthi evI to gADha baMdhAI gaI che ke tenI mAnyatAmAM AtmA tathA paradravyanuM ekatvapaNe saMdhAna thaI gayuM che. AtmA ane deha bhinna hovA chatAM te dehane potAnuM svarUpa mAne che. dehanI vadha-ghaTane potAnI vadha-ghaTa mAne che. svarUpavibhrAMtinA kAraNe te paramAM aha-mamabuddhi tathA kartutva-bhostRtva buddhi kare che ane tethI vizrAMtithI dUra ja rahe che. AtmA sarva padravyathI bhinna zuddha caitanyaghana che, paraMtu nijapadanI pratIti na hovAthI te Adhi, vyAdhi, upAdhinAM aneka duHkho sahana kare che. jo te potAnA sahaja svarUpanI saMbhALa kare, huM to mAtra jANanAra ja chuM' ema pratIti kare to sarva duHkhano nAza thAya ane parama AnaMdanI Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 prApti thAya. 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'jaDa cetanano bhinna che, maLyAM chatAM pratipakSa; mahA taphAvata dekhIe, jo joIe daI pakSa. che judo jaDa jIvano, kevaLa pragaTa svabhAva; jaLa ne agni jeTalo, aMtara mahA vibhAva. jIva ane jaDa e kadI, taDako chAMyo jema; ekapaNuM pAme nahIM, nakkI samajavuM ema. rahyo, ajIvano jaDa bhAva; jIvano, traNe kALa dvayabhAva.'1 kALa anAdithI jIva bhAva te *** 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.227 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 225-228) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 oneanton 21 pare, mean ant, 1ko 12.3 .52 me me. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 (athI - gAthA 57mAM zrIgurue kahyuM ke jaDa ane cetana e banne dravyono svabhAva bhUmikA judo judo che ane te koI paNa prakAre ekapaNuM pAmavA yogya nathI. traNe kALa jaDa jaDa bhAve ane cetana cetanabhAve rahe evo banneno judo judo vaitabhAva prasiddha ja anubhavAya che. ziSyanI zaMkAonuM saMtoSakAraka samAdhAna zrIguru tarka ane dRSTAMtathI yukta evI mArmika dalIlo dvArA gAthA 49 thI pa7mAM kare che ane aMtamAM ziSyane UMDA vicAramAM garakAva karI de tevI eka AzcaryakAraka vAta rajU karatAM zrIguru kahe che - AtmAnI zaMkA kare, AtmA pote Apa; gAthA | zaMkAno karanAra te, acaraja eha amApa." (58) AtmAnI zaMkA AtmA Ape pote kare che. je zaMkAno karanAra che, te ja AtmA che. te jaNAto nathI, e mApa na thaI zake evuM Azcarya che. (58) sarva dalIlone niruttara karatI ane AtmAnA astitvane siddha karatI A bhAvArtha aMtima gAthAmAM zrIguru kahe che ke AtmAnA astitva viSenI zaMkA thavI e ja AtmAnA astitvanI sAbitI che. mATe che nahIM AtmA' evo AtmA viSeno saMdeha kone thAya che? e saMzayAtmaka jJAna konuM che athavA e kayA padArthane thAya che? A praznano vicAra karatAM jaNAze ke je zaMkAno karanAra che. te ja AtmA che. Ama, AtmA saMzayavijJAnarUpe pratyakSa hovAthI tenI siddhi mATe bIjA pramANonI AvazyakatA rahetI nathI. potAnA hovApaNAnI zaMkA AtmA pote kare che ane zaMkAno karanAra te ja AtmA che evuM ziSya pote jANato nathI e pAra vagaranuM Azcarya che. zaMkAno svIkAra karavo ane zaMkAnA karanArano svIkAra na karavo enA jevuM bIjuM zuM Azcarya hoI zake! Ama, zaMkA karanAra ziSya pratye amApa Azcarya vyakta karatAM madhura upAlaMbhathI zrIguru ziSyane te zaMkA pratye ja zaMkA karato karI daI, zaMkA karanAra AtmAno niHzaMka nizcaya karAve che. - ziSya vividha dalIlo dvArA AtmAnuM astitva nathI' evI potAnI zaMkA vizeSArtha rajU karI hatI. tenA samAdhAnamAM zrIgurue aneka prakAranA tarka dvArA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana AtmAnuM astitva niHsaMdeha pramANarUpa siddha karyuM. jema ke sukha-duHkharUpa saMvedana kone thAya che? zabda, rUpa, gaMdha, rasa ane sparzanuM jJAna kone thAya che? zarIramAMthI mRtyu samaye koNa nIkaLI jAya che? svapna avasthAmAM joyelA padArthonuM smaraNa jAgRta avasthAmAM koNa kare che? bhUtakALanI vAta kone smaraNamAM Ave che? ityAdi praznonA uttarathI AtmatattvanI siddhi thAya che. AtmAnA guNono pratyakSa anubhava thavAthI AtmA pratyakSa thAya che. AtmAnI ja preraNAthI deha kriyA karato jaNAya che, tethI parokSa rIte paNa AtmA sAbita thAya che. e ja pramANe A gAthAmAM paNa zrIgurue atyaMta saraLa ane asarakAraka yukti dvArA AtmAnI siddhi karI che. zrIguru ziSyane kahe che ke 'tane AtmAnA astitva viSe saMzaya che, paNa vicAra kara ke A zaMkA karanAra koNa che? AtmA viSe saMdeha karanAra koNa che? 'mATe che nahIM AtmA evo nirNaya karyo che, paNa A nirNaya karanAra koNa che? vicAra karatAM jaNAze ke AtmA sivAya bIjA koIne Avo saMzaya thaI zake nahIM, mATe AtmAnuM astitva che. tArA manamAM AtmA che ke nahIM evI je zaMkA thaI che, te zaMkA ja AtmAnA astitvane puravAra kare che.' saMzayanA kAraNe AtmAnI siddhi thAya che, te A pramANe - zaMkAno svIkAra thatAM ja zaMkA karanArano svIkAra thaI jAya che. zaMkA karanAra vinA zaMkA na hoya. saMzayI vinA saMzaya saMbhave ja nahIM. A zaMkA karanAra AtmA che, kAraNa ke saMzaya e jJAnarUpa che ane jJAna e AtmAno guNa che. jJAna guNa AtmAmAM ja raheto hovAthI AtmA ja zaMkA karavA samartha che. jJAna e dravya nathI paraMtu guNa che ane dravya sivAya guNa kadI paNa upalabdha thato nathI. jJAna e guNa che ane guNanA AzrayarUpa koIka dravya hoya ja che. AtmA jJAna guNanuM AdhAra dravya che. jJAna AtmAmAM che. jJAnano mULa jharo AtmAmAMthI ja vahe che. jJAna AtmAmAMthI ja Ave che. jaDa padArthane koI prakAranuM jJAna thatuM nathI. koI paNa jaDa padArtha kyAre paNa jJAna karI zakato nathI. jJAna to dehAdi jaDa padArthothI bhinna evA Atmadravyano ja guNa che. Ama, dehAdi jaDa padArtho jJAnarahita hovAthI te koI paNa prakArano saMzaya karavA samartha nathI. jaDa deha athavA indriyo zaMkA karI zakatAM nathI, AtmAnI zaMkA karanAra AtmA pote ja che. tethI nizcaya thAya che ke AtmAnuM hovApaNuM che. AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. AtmAno saMdeha pote ja AtmAnI siddhi kare che. Ama, zarIramAM AtmA nAmanuM tattva che ke nahIM? evI AtmAnI zaMkA AtmA pote ja kare che, paraMtu A zaMkAno karanAra pote ja AtmA che ema te jANato nathI. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 235 AzcaryanI vAta che ke khuda AtmA ja AtmAnA viSayamAM zaMkAzIla bane che. zaMkAne mAne ane zaMkA karanAra AtmAne na mAne e to kalpI na zakAya evuM Azcarya che. AtmA che ke nahIM evI zaMkA ziSya kare che, eTale ke pote ja potAnA astitva viSe zaMkA kare che, tethI zrIgurune ziSya upara amApa acaraja thAya che. jIvane ghaNA prakAranA saMzayo thAya che. saMzayathI te ajANa nathI. avAranavAra tene saMzaya thato hoya che. dA.ta. aMdhArAmAM vAMkAcUkA sarpAkAre paDelA doraDAne joIne 'A sApa che ke doraDuM?' evuM saMzayAtmaka jJAna thAya che. AvA prakAranA aneka saMzayo jIvane thAya che, paNa tene potAnA astitva viSe 'huM chuM ke nahIM' evo saMzaya thAya e to atyaMta Azcaryajanaka che. potAnA ja astitvanI zaMkA karavI te atyaMta vismayajanaka che. pote vidyamAna hovA chatAM potAnI vidyamAnatAnI zaMkA karavI e atyaMta vicitra vAta che. 'jarA juo to huM chuM ke nahIM?' ema koI vyakti bIjAne pUche to te jeTaluM hAsyAspada Thare che, teTaluM ja hAsyAspada potAnA ja astitva viSe saMdeha karavo te che. zrImad lakhe che 'Apa ApakuM bhUla gayA, InaseM kyA aMdhera? samara samara aba hasata hai, nahi bhUleMge phera.1 A jIva pote potAne ja bhUlI gayo che ane dehAdi parane potAnuM svarUpa mAnI te anaMta kALanA paribhramaNarUpa duHkhadAyaka saMsAradariyAmAM DUbI rahyo che. pote potAne bhUlI gayo te kharekhara Azcaryajanaka che, enA jevuM bIjuM aMdhera kayuM hoI zake? have te bhUla samajAtAM, pharI pharIne te bhUla yAda AvatAM, potAnI mUrkhatA upara, potAnI aNasamaja upara hasavuM Ave che ane evo baLavAna nizcaya thAya che ke have pharIthI e bhUla kadApi nahIM ja thAya, arthAt svasvarUpane bhUlIne have bIjAmAM svapaNAnI mAnyatA kadI nahIM thAya. Ama, amApa AzcaryanI vAta che ke saMzaya karanAra AtmA pote hovA chatAM tene potA viSe zaMkA thAya che. saMzaya e jJAnano prakAra hovAthI AtmA ja saMzaya karI zake che, tethI 'AtmA che ke nahIM?' e saMzaya ja AtmAne siddha kare che. zrI indrabhUti gautamanI zaMkAnuM samAdhAna karatAM bhagavAna mahAvIra paNa zaMkAnI kriyA dvArA AtmAnI siddhi kare che ema 'vizeSAvazyakabhASya'mAM jaNAvatAM AcAryazrI jinabhadrajI lakhe che ke saMzaya e jJAnarUpa che ane jJAna e guNa che. guNa to guNI vinA saMbhave nahIM, mATe 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.796 (hAthanoMdha-1, 12, kaDI 4) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMzayarUpa jJAnano koI guNI mAnavo ja joIe. dehane jJAnano guNI mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke deha to jaDa che, jyAre jJAna to bodharUpa che. A prakAre e banne vilakSaNa che, tethI te banne vacce guNa-guNI bhAva ghaTI zake nahIM. Ama, jJAna guNa dehano hoI zake nahIM, tethI dehane saMzayano guNI mAnI zakAya nahIM, saMzayano guNI - AdhAra jo koI hoya to te jIva ja che. AtmAne ja saMzaya UThe che. Ama, zaMkAnI kriyAthI ja AtmAnI siddhi thaI jAya che, kAraNa ke saMzaya karanAra AtmA ja che.' AtmAno astitvaviSayaka saMdeha asthAne che, kAraNa ke AtmA saMzayavijJAnarUpe pratyakSa che. jIvane potAno saMdeha to pratyakSa ja che, kAraNa ke te vijJAnarUpa che. je vijJAnarUpa hoya te svasaMvedya - svasaMvedanathI pratyakSa hoya ja che; vijJAnanuM jJAna anya rIte ghaTI zakatuM ja nathI. saMzaya svavidita che, pratyakSa che ane jIva vijJAnarUpa hovAthI 'jIva che ke nahIM? evuM je saMzayarUpa vijJAna che te ja jIva che. mATe saMzayarUpa vijJAna pratyakSa hovAthI te rUpe jIva paNa pratyakSa ja che. je pratyakSa hoya che tenI siddhimAM bIjAM pramANo anAvazyaka che. jema sukha-duHkhAdino je anubhava thAya che te svavidita hovAthI pratyakSasiddha che ane tethI sukha-du:khAdinI siddhimAM pratyakSa sivAyanA bIjAM pramANa anAvazyaka che, tema jIva paNa saMzayavijJAnarUpe svavidita hovAthI tenI siddhimAM anya pramANo anAvazyaka che. jIva saMzayavijJAnarUpe pratyakSa che e darzAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'adhyAtmasAra'mAM lakhe che ke saMzayAdi guNonA abhedanA kAraNe jIva pratyakSa ja che. AtmA pratyakSa che, kema ke saMzayAdi sarva potAnA anubhavathI siddha che. AtmAnA je saMzayAdi jJAnasvarUpa guNo che te pratyakSa ja che. guNa guNIthI abheda hoya che, mATe jo AtmAno jJAna guNa pratyakSa che to guNI evo AtmA paNa pratyakSa che ja. saMdeha jIvano dharma che ane dharma-dharma abheda che, tethI dharmanuM pratyakSa hovAthI dharmI paNa pratyakSa ja che. Ama, AtmAnA astitvanA saMzayano karanAra koNa che tenI vicAraNA karatAM AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. saMzayanA kartArUpe jema AtmAnA astitvanI siddhi 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkata, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1557 'jati Natthi saMsayi cciya kimatthi Natthi tti saMsao kassa? / saMsaite va saruve gotama! kimasaMsayaM hojjA / / ' 2- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 74 'tadetadarzanaM mithyA jIvaH pratyakSa eva yat / gaNAnAM saMzayAdInAM pratyakSANAmabhedataH / / ' Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 237 thAya che, tema anya yuktio dvArA paNa AtmAnA astitvanI siddhi thaI zake che. saMzayaviSaya, niSedhapramANa, pratipakSI zabda ane vAcya-vAcaka saMbaMdha - A cAra yuktione anukrame joIe. (1) saMzayaviSaya - saMzayano kartA AtmA hovAthI jema AtmAnuM astitva siddha thAya che, tema saMzayano viSaya AtmA hovAthI paNa AtmAnI siddhi thAya che. tarkazAstranA niyama anusAra je je viSayamAM saMzaya hoya che te te viSaya vidyamAna hoya ja che. je je vidyamAna padArtho hoya temAM ja zaMkA thAya che. avidyamAna padArthomAM kyAre paNa zaMkA thatI nathI. je vastu jagatamAM vidyamAna na hoya teno saMzaya ja na thAya. TUMThuM ane puruSa e viSayamAM saMzaya thAya che ke je A dekhAya che te pUMThuM che ke puruSa che?', to te banne - hUMThuM ane puruSa vidyamAna che, kAraNa ke je sarvathA avidyamAna hoya che tenA viSe kadI koIne saMzaya thato nathI. TUMThuM ane puruSa banne vidyamAna padArtho che, eTale ja te aMge saMzaya thaI zake che. dUrathI joyelA jhADanA hUMThAmAM puruSano saMdeha paDe che. A vAta ja sAbita kare che ke hUMThA ane puruSa jevI vastu jagatamAM jarUra vidyamAna che. jo puruSa jevuM dravya jagatamAM kaze paNa vidyamAna na hota to ThUMThAmAM puruSano saMdeha thAta ja nahIM. e ja rIte zarIramAM AtmA che ke nahIM' evo saMdeha thAya che e ja batAvI Ape che ke AtmA jevI koI svataMtra vastu jarUra che. TUMThuM-puruSa vagerenI jema AtmA saMzayano viSaya hovAthI AtmAnI siddhi thAya che. AtmA saMbaMdhI saMzaya thAya che, tethI AtmA avazya vidyamAna che. ahIM koI prazna kare ke TUMThuM-puruSaviSayaka saMdehasthaLamAM ukta be vastumAMthI mAtra eka ja vidyamAna hoya che, banne vidyamAna nathI hotI. saMzayanA viSayamAM AvelAM hUMThA ane puruSamAMthI koI paNa eka vidyamAna che, tethI je viSayamAM saMzaya hoya che tyAM saMzayanI viSayabhUta be vastumAMthI mAtra eka ja vidyamAna hoya che. to pachI ema kema kahevAmAM Ave che ke je saMzayano je viSaya hoya che te vidyamAna hoya ja che? Ano uttara e che ke jeno saMzaya thAya che te vastu vidyamAna hoya ja che' - eno artha ema nathI thato ke jyAM je viSe saMdeha hoya tyAM ja te vidyamAna hovI joIe. eno artha to eTalo ja thAya che ke saMzayanI viSayabhUta vastu A jagatamAM kaze paNa vidyamAna avazya hoya che. saMzayavALI vastuno sarvathA abhAva hoto nathI. koI paNa jagyAe te cIja avazya hayAta hoya che. jIva viSe saMdeha thAya che, mATe jIva avazya vidyamAna che. jIvano saMzaya vidyamAna hovAthI lokamAM jIva che evI siddhi thAya che. anyathA te viSe saMzaya thAya ja nahIM. koI paNa avidyamAna - abhAvAtmaka padArthamAM zaMkA thaI zakatI ja nathI; jema chaThThA bhUta viSe kyAre paNa koIne zaMkA nathI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thatI tema. ahIM ema tarka thaI zake ke saMzayabhUta padArtha avazya vidyamAna hoya to keTalAkane gadheDAnA zIMgaDA viSe paNa saMzaya thato hovAthI gadheDAnuM zIMgaDuM paNa vidyamAna mAnavuM paDaze. jagatamAM gadheDAne zIMgaDuM che ke nahIM' evo saMzaya thAya che eTale e saMdehano viSaya gadheDAnuM zIMgaDuM, jagatamAM astitva dharAve che ema siddha thaI jaze. paraMtu gadheDAnA zIMgaDA viSe saMzaya thaI zakto hovA chatAM gadheDAnA mastaka upara zIMgaDuM hotuM nathI. A tarkanuM samAdhAna e che ke saMzayanI viSayabhUta vastu saMsAramAM game tyAM hovI ja joIe. avidyamAnamAM saMzaya thAya ja nahIM e niyama yathArtha ja che, kAraNa ke lokamAM gadheDAnA zIMgaDA viSe saMzaya thAya che, tyAM gadheDAne zIMgaDuM bhale na hoya paNa anyatra - gAya vagerene zIMgaDAM to che ja. jo jagatamAM gadheDA ke zIMgaDAno sarvathA abhAva hoya to te viSe saMdeha thAya ja nahIM. lokamAM gadheDo ane zIMgaDuM e banne padArtho vidyamAna che ja, mATe te bhinna bhinna padArthomAM saMzaya thaI zake che. A ja pramANe viparyayajJAna. arthAta bhamajJAna mATe paNa samajavAnuM che. vizvamAM jo sarvathA sarpano abhAva ja hoya to dorInA TukaDAmAM sarpano bhrama thaI zake ja nahIM. doraDuM ane sApa bane jagatamAM vidyamAna che. A nyAya anusAra zarIramAM jo AtmAno bhama mAnavAmAM Avato hoya to AtmAnuM astitva tyAM nahIM to bIje kaze paNa mAnavuM to paDaze ja. jIvano sarvathA abhAva hoya to teno bhrama thaI zake nahIM. A rIte jIva vidyamAna che tethI ja te viSe zaMkA thAya che. jo jIva jevo koI padArtha vidyamAna ja na hota to te viSe zaMkA thAya ja nahIM. je vastu vidyamAna hoya teno ja saMzaya thaI zake che, tethI jIvanA saMzayathI ja jIvanI siddhi thAya che. astitva dharAvatA satpadArtho viSe ja saMzaya thato hovAthI saMzayano viSaya evo jIva sat che.' (2) niSedhapramANa - niSedha dvArA paNa AtmAnI siddhi thAya che. mATe che nahi AtamA" ema kahIne ziSya jyAM AtmAno niSedha karyo tyAM ja AtmAnuM astitva siddha thaI jAya che. "jIva nathI' ema kahetAM ja jIvanuM astitva siddha thaI jAya che, kAraNa ke satpadArthano ja niSedha thaI zake che. abhAvAtmaka padArthano niSedha karI zakAto nathI, evo niyama che ke jeno niSedha thAya che te vizvamAM kyAMka to vidyamAna hoya ja 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtranI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 2, sUtra 8nI TIkA 'satyapi saMzaye tadAlambanAtmasiddhiH / na hi avastuviSayaH saMzayo bhavati / ' Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 239 che ane je sarvathA avidyamAna hoya teno niSedha thaI zakato nathI. AtmA asatpadArtha hoya to teno niSedha na thAya. jo jIva sarvathA hoya ja nahIM to 'jIva nathI' evo prayoga ja thAya nahIM. jema duniyAmAM jo ghaDo kaze paNa na ja hoya to 'ghaDo nathI' evo prayoga na thAya; tema jIva jo sarvathA na hoya to 'jIva nathI' evo paNa prayoga na thAya. jema 'ghaDo nathI' ema kahevAmAM Ave che tyAre ghaDo tyAM na paNa hoya, paraMtu te anyatra avazya hoya che; tema 'jIva nathI' ema kahevAmAM Ave tyAre tyAM nahIM to anyatra jIvanuM astitva avazya mAnavuM ghaTe che. AtmAno sarvathA abhAva nathI. 'nathI' zabdano artha 'sarvathA abhAva' evo nathI thato. 'nathI' zabda padArthanI sarvathA vidyamAnatAnI nA pADI zakato nathI. je vastu sarvathA nathI hotI tenA viSe niSedha paNa karI zakAto nathI, tene mATe 'nathI' ema paNa kahI zakAtuM nathI. traNe kALamAM je padArtha avidyamAna hoya to tenA mATe niSedhano vyavahAra paNa nathI karavAmAM Avato. asatno niSedha thaI zakato nathI. jIvano niSedha karavAmAM Ave che, mATe tenuM astitva mAnavuM ghaTe che. ahIM koI prazna kare ke 'gadheDAne zIMgaDuM nathI' ema to kahevAya che, to pachI ema kema kahI zakAya ke jenuM astitva na hoya tene viSe nathI' evo prayoga nathI thato? vaLI, jenI sAthe nathI' zabdano prayoga thAya che tenuM avazya astitva hoya che ema kahevAmAM AvyuM che. to gadheDAnA zIMgaDAnuM paNa astitva mAnavuM paDaze, kAraNa ke 'gadheDAne zIMgaDuM nathI' evo prayoga to thAya che. 'gadheDAne zIMgaDuM nathI' ema kahetAM niSedhano viSaya gadheDAnuM zIMgaDuM jagatamAM hastI dharAve che ema sAbita thaI jaze. Ano uttara e che ke gadheDAne zIMgaDuM nathI' eno artha e ja che ke gadheDAnA mAthe ziMgaDAno samavAya nathI. 'gadheDAnuM zIMgaDuM' e niSedhano viSaya nathI, paraMtu 'gadheDAne mAthe zIMgaDAno samavAya' e niSedhano viSaya che. Ama, A niSedhano viSaya zIMgaDAno samavAya bane che. zIMgaDAnA samavAyano niSedha che ane e niSedhano viSaya zIMgaDAno samavAya jagatamAM gAya vagerenA mAthe prasiddha ja che, tethI e vAta nakkI thAya che ke satno ja niSedha thAya che, asatno niSedha thato nathI. mAtra vastunA samavAyAdi saMbaMdhano ja niSedha thAya che. vAstavamAM niSedhathI vastunA sarvathA abhAvanuM pratipAdana nathI thatuM, paNa tenA samavAyAdinA abhAvanuM pratipAdana thAya che. avidyamAna padArthano koI paNa niSedha karI zakatuM nathI. lokamAM tathA zAstromAM samavAyAdino ja niSedha thAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'adhyAtmasAramAM kahe che ke padArthonA saMyoga, samavAya, sAmAnya Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana ane vizeSano ja niSedha karAya che, paNa sarvathA te padArthono niSedha karAto nathI. 1 niSedha cAra prakAre thaI zake che te A pramANe i) saMyoga niSedha saMyogano eTale ke jIva, ghaTa vagere vastunA vivakSita sthAnanA saMbaMdhano ja niSedha karAya che, jema ke 'devadatta ghare nathI' ema kahetAM devadattano gharanI sAthenA saMbaMdhano niSedha karyo che, paNa devadattano athavA gharano niSedha karyo nathI. 'gharamAM devadatta nathI' ema kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke devadatta ane ghara banne vidyamAna chatAM banneno saMyoga nathI. devadattanA ke gharanA abhAvanuM pratipAdana nathI thatuM, paNa anyatra vidyamAna evA devadattano ghara sAthe saMyoga nathI eTaluM ja batAvavuM abhipreta hoya che. - ii) samavAya niSedha samavAyano eTale ke saMhatino ja niSedha karAya che, jema ke 'gadheDAnA mastaka 52 zIMgaDuM nathI' ema kahetAM samavAyano niSedha karyo che, paNa gadheDAnuM mastaka athavA zIMgaDuM e pratyekano niSedha karyo nathI. gadheDAne zIMgaDuM nathI' ema kahevAnuM tAtparya e che ke gadheDo ane zIMgaDuM e banne padArtho potapotAne sthAne vidyamAna chatAM e banneno samavAya nathI. gadheDo paNa che ane zIMgaDuM paNa che, paraMtu gadheDAne zIMgaDuM nathI eTale ke gadheDA ane zIMgaDAno samavAya nathI. iii) sAmAnya niSedha sAmAnyano eTale samAna bhAvano niSedha karAya che, jema ke 'bIjo caMdra nathI. ema kahetAM caMdrano sarvathA niSedha karAyo nathI, paraMtu vidyamAna eka caMdra sivAya bIjA caMdrano niSedha karyo che. ahIM samAnatAno niSedha che. caMdra nathI ema artha nathI, paNa mAtra eka ja caMdra che ema abhipreta che. vidyamAna caMdra sivAya bIjo caMdra hovAno niSedha thAya che, nahIM ke caMdrano sarvathA niSedha thAya che. 1 iv) vizeSa niSedha vizeSano eTale viziSTatAno niSedha karAya che, jema ke ghaDA jevaDAM motI hotAM nathI' ema kahetAM ghaDA jevaDAM e vizeSaNayukta motIno niSedha karyo che, paNa ghaDAno ke motIno e banne pRthak pRthak padArthono niSedha karyo nathI. ghaDAno ke motIno sarvathA niSedha abhipreta nathI, paNa ghaTanA parimANarUpa vizeSano abhAva motImAM che eTaluM ja pratipAdita karavuM abhipreta che. ghaDo paNa che ane motI paNa che. bannenuM astitva che, bannenI sattA che; paraMtu motI hovA chatAM motI dhaDA jevaDAM moTAM nathI, eTale banne jagatamAM hovA chatAM paNa vizeSano niSedha che. eTale 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 86 'saMyogaH samavAyazca sAmAnyaM ca viziSTatA / niSidhyate padArthAnAM ta evaM natu sarvathA / / ' Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 241 kahevAya che ke ghaDA jevaDAM motI hotAM nathI. A pramANe saMyoga, samavAya, sAmAnya ane vizeSamAMthI kvacit koIkano niSedha karAya che. saMyogAdino ja niSedha thAya che, paNa padArthano ja sarvathA abhAva kahevAto nathI. je padArtha astitva dharAve che te ja padArthanA saMyogAdinA niSedhano vyavahAra karI zakAya. jema ke ghaDo nathI, paisA nathI vagere vyavahAro vidyamAna vastunA niSedhavAcI vAkyo che. atyAre gharamAM ghaDo nathI', 'atyAre mArI pAse paisA nathI' e vAta barAbara che; paNa saMsAramAM ghaDo, paisA jevI vastu hastI to dharAve ja che ane to ja teno prasaMgavazAt niSedha karI zakAya che. te ja pramANe jenI sattA vidyamAna che evA AtmapadArthanA saMyogAdino niSedha karI zakAya che. 'AtmA nathI' emAM AtmAno sarvathA abhAva abhipreta nathI, paNa tenA saMyogAdino ja niSedha abhipreta che. 'AtmA indriyagrAhya nathI' ema kahetAM indriyo vaDe sAdhatAno ja niSedha che, AtmAno niSedha nathI. 'zarIramAM jIva nathI' eno artha e nathI ke jIvano sarvathA niSedha che - vizvamAM kaze paNa jIva hovAno niSedha che. zarIramAM jIvano saMyoga saMbaMdha nathI, paNa jIva zarIra sivAya bIje kazeka to jarUra che eTalo ja eno artha che. 'dehamAM AtmA nathI' e vAkya AtmAno niSedha sAbita na karatAM dehamAM AtmasaMyogano ja niSedha kare che ane tethI anyatra kyAMka to AtmAnuM astitva siddha thaI ja jAya che. AtmA hoya to ja e prakArano vyavahAra thAya che. AvA vyavahArathI AtmAno sarvathA abhAva siddha nathI thato, paraMtu zarIra sAthenA tenA saMyoga saMbaMdhano niSedha siddha thAya che. Ama, vastutaH vidyamAnapaNe vastuno sarvathA niSedha nathI thato, kiMtu te vastunA saMyoga, samavAya, sAmAnya ke vizeSano ja niSedha thAya che. 'nathI' zabda viSe A vicAra karavA yogya che, jethI vastunuM vAstavika jJAna thAya. koI ema prazna kare ke A vAtane mAnIne ja ema kahevAmAM Ave ke zarIramAM jIva nathI, to zuM khoTuM che? zarIramAM avidyamAna evA jIvano ja ame niSedha karIe chIe, zarIramAM paNa jIva mAnavAnI bAbatamAM ja vAMdho che. Ano uttara e che ke Ama kahetAM jIvanA astitvanI svIkRti thaI jAya che ane mULa uddeza jIvanuM astitva siddha karavAno ja che. jIvanuM astitva jo siddha thatuM hoya to pachI teno Azraya paNa svataH siddha thaI ja jaze, kAraNa ke te nirAzraya to hoI na zake. praznakartAe zarIramAM jIvano niSedha karyo, tethI tenI vidyamAnatA to ukta niyamathI siddha thaI ja gaI. have te vastutaH zarIramAM che ke nahIM e vicAravAnuM rahe che. jIvita zarIramAM jIvanAM jJAnAdi cihno dekhAtAM hovAthI jIvita zarIramAM jIvanI upasthiti mAnavI ghaTe che. zarIramAM jIva hoya che tyAM sudhI A jIve che' evo Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana vyavahAra thAya che, paNa zarIrathI jIvano saMbaMdha chUTI jAya che tyAre A marI gayo' evo vyavahAra thAya che. Avo vyavahAra zarIrane ja jIva mAnavAmAM Ave to ghaTI zake nahIM, tethI AvA vyavahAranA AdhAre svataMtra AtmAnI siddhi thAya che. Ama, tarkanA niyama anusAra vizvamAM je padArthanuM astitva hoya teno ja niSedha karI zakAya. je je padArthano niSedha karAya che te te padArtha jagatamAM hoya ja, asatpadArthano niSedha nathI thato. je koI paNa padArtha mATe 'nathI' ema bolAya tyAre prathama to padArthanuM astitva sAbita thaI ja jAya che. mAtra kSetra, kALa AdithI 'ahIM vidyamAna nathI', 'hamaNAM vidyamAna nathI' ema niSedha karavAmAM Ave che. tadanusAra AtmA sat che, mATe ja 'AtmA nathI' ema bolI zakAya che. 'AtmA nathI' ema kahetAM ja AtmAnuM astitva siddha thAya che. 'AtmA nathI' e vAkyamAM jeno niSedha karavAmAM Ave che evo AtmA nAmano padArtha sat che, tenuM astitva che; mAtra mRtyu AdinA prasaMgavazAt saMyogAdi saMbaMdha nathI ema jANavA yogya che. A rIte 'AtmA nathI' e vAkyaprayoga ja AtmAnA astitvane siddha kare che. jIvanA niSedhathI jIvanI siddhi thAya che. niSedha pramANathI AtmAnuM astitva siddha thAya che. (3) pratipakSI zabda pratipakSI zabda dvArA paNa AtmAnI siddhi thAya che. bhASAkIya vyavahAramAM aneka zabdo che. te zabdono pratipakSI virodhI zabda hoya che. jema ke ghaTano pratipakSI zabda aghaTa che. AvA pratipakSI virodhI zabda sat vidyamAna padArthanA ja hoya che. satpadArthano ja pratipakSI zabda zabdathI paNa vastunI siddhi thAya che. che. ghaTano pratipakSa aghaTa zabda che, je hoI zake che, eTale pratipakSI pratipakSI zabda vastunA astitvane sAbita kare ghaTanA astitvanI sAbitI che. ghaTano virodhI zabda aghaTa che, tema jIvano virodhI zabda ajIva che. aghaTa zabda jema ghaTane siddha kare che, te ja pramANe ajIva zabda paNa jIvane siddha kare che. ajIva zabda jIvanA astitvane sAbita kare che. jo jIva asat ja hoya to teno niSedha ajIva evA zabdathI sUcita karI zakAya ja nahIM. jo jIva jevo padArtha duniyAmAM hoya ja nahIM to A ajIva che' ema kadI paNa bolI zakAya nahIM, mATe A ajIva zabda jIvanI vidyamAnatA siddha kare che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'adhyAtmasA'mAM kahe che ke satpadArthanA saMyogAdino ja niSedha karAya che, asatpadArthano niSedha hoto nathI, mATe ajIva evo zabda jIvanI vidyamAnatA siddha kare che.1 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 85 'ajIva iti zabdazca jIvasattAniyaMtritaH / asato na niSedho yatsaMyogAdiniSedhanAt / / ' - Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 243 ajIva = a + jIva. A zabdamAM 'a' upasarga niSedhanA arthamAM joDAyelo che. 'a' kono niSedha kare che? jIvano ja. ajIva eTale jIva nahIM te athavA jemAM jIva nathI te ajIva. ajIva zabda pracalita che. ghaDo, paththara, makAna, thALI vagere padArthone ajIva kahevAmAM Ave che; eTalA mATe ke temAM jIva nathI. loko jIvane jANatA hoya, oLakhatA hoya to ja evo vAkyaprayoga thaI zake ke ghaDo ajIva che, jIva zabda dvArA zuM abhipreta che enI khabara hoya to ja ema kahI zakAya ke A ajIva che, AmAM jIva nathI. mANasa, ghoDA, gadheDA ke bakarA mATe ema nathI kahevAmAM AvatuM ke A ajIva che. lokone spaSTapaNe khabara che ke jIva kone kahevAya ane ajIva kone kahevAya ane tethI bhASAkIya dRSTie paNa tadanurUpa vyavahAra karavAmAM Ave che ane e ja jIvanI siddhi kare che. ajIva zabda, eTale ke lokavANI ja jIvanA vidyamAnapaNAne darzAve che, jIvanI sattA puravAra kare che. ajIvano pratipakSI koI padArtha hovo ja joIe, kAraNa ke ajIva zabdamAM vyutpattivALA, zuddha (samAsarahita) padano niSedha thayelo che. jyAM jyAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha hoya che, tyAM tyAM teno pratipakSI padArtha hoya ja che; jema 'aghaTa'no pratipakSI 'ghaTa' vidyamAna che. 'aghaTa' padamAM 'ghaTa' evA vyutpattivALA zuddha padano niSedha thayelo che, tethI 'aghaTa'no virodhI 'ghaTa' avazya vidyamAna che. jeno pratipakSI vidyamAna nathI hoto, te padamAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha paNa nathI hoto; jema ke akharaviSANa ke aDitya (Ditya eTale lAkaDAno hAthI) pada. AmAM khaviSANa (gadheDAnA zIMgaDA) e zuddha pada nathI, kAraNa ke te sAmAsika zabda che ane Ditya e vyutpattivALo zabda nathI. AthI kharaviSANa ke aDityane vyutpattivALAM zuddha pada kahI zakAya nahIM; eTale akharaviSANanuM virodhI kharaviSANa ane aDityanuM virodhI Ditya e bannenI vidyamAnatA hovI Avazyaka nathI, paNa ajIva zabdamAM to tema nathI. ajIvamAM to vyutpattivALA zuddha pada 'jIva'no niSedha thayelo che, tethI jIvanuM astitva avazya che. jIvano abhAva nathI. ajIvanA pratipakSIrUpe jIvanI siddhi thAya che. Ama, ajIva zabda jIvanuM astitva siddha kare che. pratipakSI zabda dvArA paNa AtmAnI siddhi thAya che.1 (4) vAcya-vAcaka saMbaMdha vAcya-vAcaka saMbaMdhathI paNa AtmAnI siddhi thAya che. vizvamAM vastu e vAcya ane tenA vAcaka e zabda che. vAcaka zabdanA AdhAre vAcya 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIvRta, vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1573 'asthi ajIvavivakkho paDisedhAto ghaDo'ghaDasseva / Natthi ghaDotti va jIvatthittaparo Natthisaddo'yaM / / ' -- Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana vastuno vyavahAra thAya che, eTale vastu ane zabdanI vacce vAcya-vAcaka saMbaMdha kahevAya che. saMsAramAM vastuo agaNita che ane tethI tenA vAcaka zabdo paNa gaNatarInI maryAdAnI bahAra che. jagatamAM eka paNa vastu evI nathI ke jeno vAcaka koI zabda ja na hoya. kadAca e saMbhava che ke tenA vAcaka zabdanI jANa na hoya, te zabda smRtimAM na hoya; paraMtu vastu hoya ane teno vAcaka zabda ja na hoya evuM saMbhavita nathI ane e ja pramANe zabdo hoya ane vastu na hoya e paNa saMbhavita nathI. vastu hoya to nAma hoya ja che ane nAma hoya to vastu hoya ja che. have jo AtmA, jIva Adi zabdo pracalita che, prasiddha che to tenAthI vAcya koI AtmA nAmano padArtha astitva ja na dharAvato hoya evuM kaI rIte bane? AtmA nAmanA padArthanI sattA ja na hoya ane chatAM tene mATe zabdo vyavahAramAM pracalita hoya e banI zake nahIM. AtmAdi zabdothI vAcya padArtha najare nathI dekhAto e judI vAta che, paraMtu dekhAtuM nathI eTale che ja nahIM e nyAya kaI rIte sAco kahevAya? aMdha mANasa ema kahe 'mane duniyA nathI dekhAtI, eTale huM duniyAnuM astitva mAnato ja nathI', to e nyAya sAco nathI. mATe AtmA, jIva zabdothI vAcya padArthanuM vidyamAnapaNuM mAnavuM ghaTe che. 'jIva' pada e vyAkaraNazAstranA niyama pramANe zuddha pada che ane vyutpattivALuM che; tethI te sArthaka che, arthAt teno vAcyArtha jagatamAM vidyamAna che. evo eka niyama che ke koI paNa pada jo zuddha ane vyutpattivALuM hoya to te padano artha jagatamAM avazya hoya che. jema ke ghaTa e zuddha pada che, kAraNa ke te sAmAsika pada nathI. vaLI, A ghaTa pada vyutpattivALuM paNa che. ghaTate ceSTate nAdAnivAryeSu kRti ghaTaH evI tenI vyutpatti prasiddha che. Ama, ghaTa pada zuddha ane vyutpattivALuM che, mATe ghaTa padathI vAcya artha je ghaTa padArtha, te jagatamAM jarUra vidyamAna che. A ja rIte jIva pada paNa sAmAsika pada na hovAthI jIva zabda samAsasaMyogarahita che, eTale te zuddha pada che. AkAzapuSpa vagere zabdo samAsavALA hovAthI azuddha che, paraMtu jIva zabda tevo nathI. vaLI, vyutpattivALo paNa che, eTale ke te zabdanA arthanuM jJAna utpanna karanAra paNa che. sakhIvat nIti nIviSyati' evI tenI vyutpatti thAya che. je jIvyo, jIve ane jIvaze te jIva kahevAya che e rIte tenI vyutpatti thAya che, mATe te zabda sArthaka che. potAnA vAcya arthanI sAthe varte che tethI 1- juo : AcAryazrI malli`NasUrijIkRta, 'syAdvAda maMjarI', zloka 17nI TIkA ' tathA, astyAtmA, asamastaparyAyavAcyatvAt / yo yo'sAGketikazuddhaparyAyavAcyaH, sa so'stitvaM 6 vyabhiSarati, yathA ghaTAviH / ' Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 245 te sArthaka che. te potAnA arthano bodha karanAra, eTale ke zabdanI zaktine prakAzanAra che. Ama, 'jIva' pada e 'ghaTa' padanI jema vyutpattivALuM zuddha pada hovAthI sArthaka che. jIva padathI vAcya artha jIva padArtha jagatamAM avazya che. 'kharaviSANa' pada vyutpattivALuM hovA chatAM sAmAsika hovAthI zuddha nathI, eTale tenAthI vAcya evuM gadheDAnuM zIMgaDuM jagatamAM nathI maLatuM. Ditya vagere pado sAmAsika pada na hovAthI bhale zuddha che, paraMtu tenI koI vyutpatti thatI nathI. A yAdacchika pado kahevAya che, mATe DityAdi padathI vAcya koI artha nathI maLato. kharivaSANa ke Ditya Adi pada zuddha pada na hovAnA kAraNe te pada sArthaka nathI. je zuddha ane vyutpattivALuM pada hoya teno ja artha vidyamAna hoya che. jIva pada tevuM ja che, mATe tenAthI vAcya arthanuM astitva siddha thaI jAya che. jIva zabda koI paNa bIjA zabda sAthenA samAsa vaDe banelo nathI ane tenI vyutpatti paNa thaI zake che, mATe jIva che ema siddha thAya che. ahIM koI ema tarka karI zake ke jIvathI vAcya je artha che te zarIra ja che. te sivAya bIjo koI padArtha nathI. zarIra ja 'jIva'padano artha che, tenAthI bhinna bIjI koI vastuno artha 'jIva' thato nathI. jIva zabda zarIra mATe ja vaparAya che. AnuM samAdhAna e che ke 'jIva' padano artha eTale vAcya padArtha zarIra dhaTI na zake, kAraNa ke jo zarIra ja jIva hoya to zarIra ane jIva e banne paryAyavAcI zabdo kahevAmAM Avata; paNa ema to che nahIM. zarIranA paryAyavAcI zabdomAM jIva zabda Avato nathI. jIvanA paryAyavAcI zabdomAM zarIra zabda Avato nathI. zarIra e jIva padano artha nathI, kema ke jIva zabdanA paryAyazabdo zarI2 zabdanA paryAyazabdothI judA che. jIva ane zarIranA paryAyazabdomAM bheda hovAthI jIva padano artha zarIra thaI zakato nathI. je zabdonI paryAyomAM bheda hoya te zabdonA arthamAM paNa bheda hoya che. ghaTa zabda ane AkAza zabdanI paryAyo judI judI che, to te banne zabdonA artha paNa judA che. jIva ane zarIranI paryAyo paNa judI che. jIva padanI paryAyo jaMtu, prANI, AtmA, zarIrI, tanumAna, cetana, caitanya Adi zabdo che; jyAre zarIra padanI paryAyo deha, tanu, vadhu, kAyA Adi zabdo che. Ama, paryAyono bheda chatAM paNa jo arthamAM abheda hoya to saMsAramAM vastubheda ja nahIM rahe; badhuM eka ja rUpa mAnavuM paDaze. A pramANe jIva zabdano artha zarIra thaI zakato nathI. jIvatattva svataMtra astitva dharAvatuM nathI e maMtavya barAbara nathI. jIva ane zarIra zabdanA paryAyabhede svataMtra jIvanI siddhi thAya che. jIva zarIrano sahacArI che ane zarIramAM avasthita paNa che, paraMtu jIva ane Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zarIra judAM ja che. jo tema na hoya to jIva cAlyo gayo, have zarIrane bALI mUko' Avo zabdaprayoga loko kare che te na saMbhave. vaLI, zarIra ane jIvanAM lakSaNo paNa judAM che. AthI zarIra e ja jIva kema saMbhave? te bannene judAM ja mAnavAM joIe. zarIra jaDa che ane AtmA jJAnaguNayukta che, tethI lakSaNabhede banne bhinna siddha thAya che. Ama, jIva zabda AtmAne sAbita kare che. iTAdi zabdanI jema jIva evuM pada zuddha che ane vyutpattivALuM paNa che, tethI te sArthaka che ane jIva zabdano artha zarIra thaI zakato nathI, kema ke zarIranA paryAya zabdomAM jIva nathI. 1 Ama, AtmAnA astitva viSenA samAdhAnanI aMtima gAthAmAM zrIguru kahe che ke AtmAnA astitva viSe zaMkA AtmA pote kare che. saMzaya e jJAnarUpa che ane jJAna AtmAne viSe ja hoya, zarIrane viSe hotuM nathI; kema ke mRtaka zarIramAM te jovAmAM AvatuM nathI, tethI AtmA ja AtmA viSe zaMkA kare che. saMzayakartArUpe tathA saMzayanI viSayabhUta vasturUpe AtmAnI siddhi thatAM AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkAno koI aMza bAkI raheto nathI. je zaMkA kare che te ja AtmA che, te jaNAto nathI e amApa AzcaryanI vAta che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - zaMkAno karanAro te ja AtmA che, e e zaMkAno cheda ja uDAvI dIe che ane AtmAnA hovApaNAnI zaMkA ja jyAM rada thAya che, tyAM te zaMkAnI bhUmikA para UbhI thayelI 'mithyA mokSa upAya' - e Adi uttara zaMkA ApoApa ja rada thAya che - nirmaLa thAya che. mUruM nAsti to zAravA? mULa na hoya to zAkhA kyAMthI hoya? eTale "AtmA che nahIM' e mULa zaMkAnuM "AtmA che' ema sAMgopAMga sarva samAdhAna karavAmAM AvatAM, e "aMtara zaMkA taNo, samajAvo sadupAya' - e hArI aMtarazaMkAno sat upAya samajAvI devAmAM Avyo....* A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 1- juo : (1) AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1575, 1576 'jIvotti satthayamitaM suddhattaNato ghaDAbhidhANa va / jeNattheNa sayatthaM so jIvo adha matI hojja / / attho deho cciya se taM No pajjAyavayaNabhetAto / NANAdiguNo ya jato bhaNito jIvo Na dehotti / / ' (2) upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 87 'zuddhaM vyutpattimajjIvapadaM sArthaM ghaTAdivat / tadarthazca zarIraM no paryAyapadabhedataH / / ' 2- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 242 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58 zAthI 'AtmAnI zaMkA kare, praznonA uttaro, Apo te denAra che. AtmA pote pa; e samajaNa te jo noya to mRtaka te, kAM nahIM deta javAba. mATe jANe te ane, zaMkAno karanAra te, tema kare zaMkA ahIM, paNa te to mAne koNa ne kema? samajaNa jema. samajI kare vicAra AtmA e nirdhAra. ziSTa kahe kahe tuM Apa; ja nahIM, acaraja eha amApa,'1 *** 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.228 (zrI giradharabhAIracita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 229-232) 247 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 2 prakaraNa - 6 dvitIya pada- "AtmA nitya che' (gAthA 59 - 70) Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 59 nA nA ja te astitvanA, are ddhA kare, ja che, aMta2 vi . Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - pa9 - samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa AtmAnAM cha padomAMnuM prathama [22] pada AtmAnuM astitva', te saMbaMdhInI carcA 14 gAthAo(45-58)mAM bhUmikA pUrNa thaI, jemAM cArvAkamatanA prabhAvathI potAne utpanna thayelI zaMkAnA samarthanamAM ziSya dalIlo rajU karI hatI ane zrIgurue tenuM sacoTa samAdhAna ApyuM hatuM. Ama, jaDavAdanI dalIlonuM nirasana karI, zrIgurue AtmAnuM hovApaNuM che e AtmavAdano mULa siddhAMta siddha karyo. jijJAsu ziSya zrIguru samakSa AtmAnA astitva saMbaMdhI dalIlo karI hatI, tenuM zrIgurue tarkayukta, pramANayukta dalIlo vaDe samAdhAna karI ApyuM hatuM. zrIguru dvArA prApta thayelA samAdhAna upara UMDANathI vicAra karavAthI tenI yathArthatA viSe ziSyane khAtarI thatAM te kahe che - AtmAnA astitvanA, Ape kahyA prakAra; (gAthA saMbhava teno thAya che, aMtara karyo vicAra.' (59) te AtmAnA hovApaNA viSe Ape je je prakAra kahyA teno aMtaramAM vicAra artha karavAthI saMbhava thAya che. (59). vinayavaMta ziSya zrIgurune kahe che ke "AtmA nathI' evI mArI zaMkAnA bhAvArtha | samAdhAnarUpe, AtmAnA hovApaNA viSe Ape je je prakAro prakAzyA, AtmAnA astitvanI siddhi je je prakAre Ape karI, tenA upara UMDANathI vicAra karatAM mane te yathArtha jaNAya che. AtmAnA astitva saMbaMdhI jema Ape kahyuM tema ja hovA yogya che ema have mane nizcaya thAya che. vicAra karatAM mArI zaMkAnuM ayathArthapaNuM mane samajAyuM che ane AtmA che ja' evo samyak nirNaya mArA aMtaramAM prakAzita thayo che. Ama, AtmAnA hovApaNA viSe zrIgurue karuNA karIne je bodhavarSA varasAvI hatI, temAM rahelAM rahasyone ziSya ekAgratAthI grahaNa karyA ane zrIgurunA Azaya anusAra potAnI samajaNa badalI. zrIgurunI nyAyayukta dalIlothI AtmA na hovAnI zaMkA TaLI gaI ane AtmAnuM astitva saMbhave che ema aMtaramAM deDha thayuM. zrIgurue Apela samAdhAnano vicAra karatAM ziSyane AtmAnuM astitva che ema nizcaya thayo che, chatAM ziSya ahIM prAmANikatAthI "saMbhava teno thAya che' ema kahe che, kAraNa ke ziSyane Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana AtmAnuM astitva che e nizcaya hajI vicAraNA dvArA thayo che, anubhavathI thayo nathI. vizeSArtha nAstika evA cArvAkamatanA prabhAvathI ziSya ema mAnato hato ke dehathI bhinna evo koI svataMtra jJAnadhAraka padArtha astitva dharAvato nathI. vicAravAna ziSye potAnI A mAnyatAne anulakSIne AtmAnA anastitva viSe tarkayukta dalIlo rajU karI hatI. teNe zrIguru samakSa AtmatattvanA astitva aMgenI potAnI zaMkA pradarzita karI hatI ane te zaMkAnA samAdhAna mATe zrIgurune vinaMtI karI hatI. zrIgurue tarkabaddha samAdhAna dvArA AtmA ane deha banne judAM che ema siddha karyuM. ziSya satyano pakSapAtI hovAthI, samAdhAna prApta thayA pachI UMDI vicAraNA kare che ane te samAdhAna yathArtha jaNAtAM AtmAnA astitva aMgenI potAnI mAnyatA badale che. mAtra sAMbhaLavA-vAMcavAthI koI nakkara parivartana AvatuM nathI. te viSaya upara vAraMvAra vicAraNA karavAthI, tenuM niraMtara gholana karavAthI parivartanano prAraMbha thAya che. ciMtana-mananarUpa jJAna thoDuM hoya topaNa ghaNuM phaLadAyI che ane te vinA game teTaluM zravaNa-vAMcana hoya topaNa te phaLadAyI thatuM nathI. ciMtana-mananarUpa jJAna samyak dizAmAM AgaLa vadhavAmAM madadarUpa bane che. vAraMvAra vicAraNA karatAM. jJAnasaMskAranuM nirmANa thAya che ane anAdi viparIta mAnyatA TaLe che. paththaranI koI moTI zilA upara jaLadhArA paDI rahI hoya to te jotAM ema lAge ke paththara sAme jaLanI zuM visAta! paNa jo jaLanI dhArA e zilA upara satata paDyA kare to aMte zilAnA TukaDe TukaDA thaI te retI banI jAya che. e pramANe bodhanI niraMtara vicAraNA paNa viparIta mAnyatAono nAza kare che. kevaLa zravaNa-vAMcanamAM A tAkAta nathI, tethI te samyak zraddhAnanuM kAraNa banI zakatuM nathI, mATe ja jJAnIo tattvavicAraNAno dRDha abhyAsa karavAnI vAraMvAra bhalAmaNa kare che. tattvanI rucipUrvaka UMDI vicAraNA karavAmAM Ave to te samyak nirNayanuM ane samyak pratItinuM kAraNa bane che. vAraMvAra vicAraNA karavAthI tattvano aDaga nizcaya thAya che. jema jema vicAraNA karavAmAM Ave, tema tema tenA saMskAra AtmA upara paDatA jAya che. saMskAra dRDha thatAM te acaLa zraddhArUpe AtmAmAM sthApita thAya che. jyAM vicAraNApUrvakanI zraddhA nathI tyAM tene DagatAM vAra lAgatI nathI. mAtra oghasaMjJAe athavA gatAnugatikatAthI karelI zraddhA lAMbo samaya TakI zakatI nathI athavA to te kAryakArI thaI zakatI nathI. vicAraNApUrvaka karelI zraddhA ja paramArthamArge lAbhadAyI nIvaDe che. zrI kAnajIsvAmI kahe che 'loko oghasaMjJAthI AtmA che ema bIjAnA kahevAthI hA pADe che; paNa pote zaMkA karIne te kema che, kevaDo che, kevo che teno vicAra karIne kadI prazna paNa pUchI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gothA-pa9 2 55 zakatA nathI, jANavA ja mAgatA nathI; enA karatAM je vicAra karIne prazna pUche che, te yogya che. ...... loko tattvanI ruci kare ane vicAra, manana kare to badhuMya samajAya tema che."1 jIva je kuTuMbamAM janmyo hoya che, enA ja kuLadharmane yathArtha vicAraNA karyA vinA te potAno dharma mAnI le che. e dharma tenI svataMtra zodha ke pasaMdagI nathI hotI. pote mAnela dharma kharekhara dharma che ke nahIM enI svataMtra vicAraNA teNe karI nathI hotI. tenA vaDavAomAMthI je koI te dharma tarapha jAte kheMcAIne AvyuM e temanI svataMtra pasaMdagI hatI, paNa tenA mATe have e kuLadharma thaI jAya che ke A kuTuMbamAM pedA thayA, mATe Ama Ama mAnavuM ane Ama Ama karavuM. kuLadharma hovAnA kAraNe te tene pakaDI rAkhe che, paNa tenA siddhAMtanAM rahasyo samajavA te prayatna karato nathI. te vicAra karIne teno nizcaya karato nathI. te potAnI dizA potAnI jAte nakkI karato nathI. pitA AtmAnAM astitvAdine mAnatA hatA, mATe jo dIkaro AtmAnAM astitvAdine mAnato hoya to te zraddhA nirbaLa hoya che, kAraNa ke e vicAraNApUrvakano nirNaya nathI. teno nirNaya svataMtra rIte lIdhelo nathI, vicArapUrvakano nathI, tethI tenA mAnelA matathI viruddha mata tenI sAme AvatAM te tenI sAme TakI zakato nathI. vicAra vinAnI zraddhA daDha nathI hotI. keTalAka loko vicArahIna avasthAmAM jIve che. teo vicAra ja nathI karatA. teo parIkSA karyA vinA nirNaya kare che. AvI vicArahInatA e mUDhatA che. vicArazIlA vyakti parIkSA karI barAbara nirNaya kare che. te vicAra karato hovAthI tene dvidhA paNa thAya che. vicArahIna vyakti to dvidhA anubhavatI ja nathI. tenuM kAraNa e nathI ke tenI samajaNa yathArtha che. tenuM kAraNa e che ke te vicAra ja nathI karato. vicAra ja na kare to dvidhA thAya ja kyAMthI? keTalAka loko vicArahIna hoya che, to vaLI keTalAka loko anyanAM vacanono mAtra saMgraha karanArA hoya che. paraMtu anyanA vacano bhegAM karI levo e eka vAta che ane potAnI vicArazakti keLavavI e tadana judI vAta che. vacanono saMgraha ane suvicAraNA e bane cittanI judI judI avasthAo che. vacanonA saMgrahane ja jIva vicArazakti mAnI le che. paNa saMgraha ane zakti bane jadAM che. vacanano saMgraha e vicArazakti nathI, e to mAtra zaktino dekhAva che. A kALamAM saMgrahane zakti mAnI levAno bhrama khUba vyApaka che. pariNAme jagatamAM vicAra vadhatA jAya che, paNa tenI zakti kSINa thatI jAya che. 1- zrI kAnajIsvAmI, zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 200 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zikSaNakSetra hoya ke zAstrAbhyAsa, Aja kAla dareka kSetre vacanone gokhAve che, paraMtu vicAra karatAM zIkhavatA nathI. vicArazakti pragaTe evA prayatna bahu ochI jagyAe thAya che. smRtine jJAna tarIke oLakhavAmAM Ave che; paraMtu smRti te jJAna nathI, e to mAtra eka yAMtrika prakriyA che. je pUrve aMdara bharavAmAM AvyuM hoya tene ja smRti bahAra kADhI zake che. vicArazakti maulika che, jyAre smRtijanya vicAra e mAtra punarukti che. smRtinI paNa potAnI upayogitA avazya che, paraMtu smRti e jJAna nathI. 256 jIve supta paDelI vicArazaktine jagADavI jarUrI che. potAnI vicArazaktine jagADavAne badale jIva bIjAnAM vacanono saMgraha karI AtmavaMcanA kare che. vacanono saMgraha karI te potAnA ajJAna tarapha AMkhamIMcAmaNAM kare che. vacanonA saMgrahathI ajJAna maTatuM nathI, paNa tenA dvArA jJAnano bhrama jarUra pedA thaI zake che. jevI rIte koI vyakti vAdaLone AkAza mAnI le, tevI bhUla vacanonA saMgrahane jJAna mAnI levAmAM thAya che. jyAM sudhI mAtra bIjAnAM vacano moDhe karavAnI vRtti che, tyAM sudhI vicArazakti pragaTavAno koI saMbhava nathI. jIvane vicArazakti pragaTAvavAnI jarUriyAta ja nathI lAgatI. te mAtra bAhya jANakArI bhegI karIne saMtuSTa thaI jAya che. te udhAra vicArono bhaMDAra banI jAya che. paraMtu tevA vicAromAM sacetanatA nathI. zabdono koro saMgraha vyaktine jaDatA pradAna kare che. te vicArazaktine AcchAdita karI de che, niSprANa karI mUke che ane tethI samasyA Ave tyAre jIva te samasyAnuM yathArtha samAdhAna zodhI zakato nathI. jene suvicAraNA pragaTe che, te jIva jIvananI samasyAono sAco ukela zodhI zake che. zrI Atmasiddhi zAstra'nA ziSyamAM vicArazakti jAgI che. nathI te vicArahIna avasthAmAM ke nathI teNe anyanAM vacanono saMgraha karyo. te vicArazIla che, jijJAsu che, saracitta che. te satya samajavA mATe Atura che. tene sat prApta karavAnI dRDha mati thaI che. tethI jemane satnI prApti thaI che evA zrIgurune zaraNe te jAya che ane potAnI zaMkAonuM samAdhAna karavA temane vinaMtI kare che. ziSya vicAravAna che. te zaMkA pradarzita karatAM pahelAM paNa vicAra kare che ane zaMkAnuM samAdhAna maLyA pachI paNa tenA upara vicAra kare che. Atmatattva upa2 khUba vicAraNA karyA pachI jenuM samAdhAna sAMpaDatuM nathI te aMge te potAnI dalIlo rajU kare che ane zrIgurue Apela samAdhAna upara UMDI vicAraNA karatAM, tene te yathArtha pratIta thatAM AtmAnA astitva viSe te zraddhAvAna thAya che. Ama, ziSya upara nAstika matano Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa9 257 prabhAva hovA chatAM, te vicAravAna ane madhyastha hovAthI potAnI zaMkAonuM samAdhAna thatAM te potAno abhiprAya tvarAthI badale che. A prasaMge 'zrI rAyapasaNaya sUtra'mAM varNavela pradezI rAjA ane zrI kezI svAmI vacce thayelI AtmAnA astitva aMgenI carcA tathA rAjAnuM AMtara parivartana ullekhanIya che.1 'zrI rAyapaseNadaya sUtra' e 'zrI sUyagaDAMga sUtra'nuM upAMga che. emAM 2008 mULa zloka che. emAM zrI pArzvanAtha prabhunA saMtAniyA ziSya zrI kezI svAmI sAthe zvetAmbikA nagarInA nAstika matavALA pradezI rAjAnI carcA che. aDhI hajAra varSa pUrve A bhAratamAM zvetAmbikA nagarImAM nAstikaziromaNi pradezI rAjAnuM zAsana pravartatuM hatuM. te rAjyamAM rAjAnA vicArane anukULa evo citra nAmano mukhya maMtrI hato. te samaye zrI pArzvanAtha bhagavAnanA ziSya, cAra jJAnanI saMpattivALA zrI kezI svAmI bhAratanA bhUmitaLane pAvana karI rahyA hatA. eka divasa zrI kezI svAmI vihAra karatAM karatAM zrAvatI nagarImAM padhAryA. tyAM temanI pAse dharmazravaNa arthe aneka loko AvavA lAgyA. te ja samaye zvetAmbikAthI citra maMtrI paNa rAjakArya aMge zrAvastIpurImAM Avyo hato. ghaNA lokone zrI kezI svAmI pAse jatA joIne kutUhalathI citra maMtrI paNa tyAM gayo. muni bhagavaMtanA mukhe dharmazravaNa karatAM citra maMtrIne temanI vANI yathArtha lAgavAthI tene dharmanI zraddhA thaI ane teNe samyakatvamULa zrAvakanAM bAra vrata aMgIkAra karyA. potAne samajAyela sAcA mArge potAnA rAjAne paNa lAvavAnI tIvra bhAvanA citra maMtrInA hRdayamAM jAgRta thaI, tethI teNe muni bhagavaMtane zvetAmbikA nagarImAM padhAravAnI vinaMtI karI ke jethI temanA upadezathI pradeza rAjA paNa dharma pAme. kALAMtare vihAra karatAM karatAM zrI kezI svAmI zretAmbikA nagarInA udyAnamAM padhAryA. citra maMtrIne zrI kezI svAmI padhAryAnA khabara paDatAM, je udyAnamAM zrI kezI svAmI madhura dhvanithI dezanA ApatA hatA, te udyAna tarapha azvakrIDAnA bahAne citra maMtrI pradeza rAjAne laI gayo. pradezI rAjAe zrI kezI svAmIne joyA eTale te atyaMta krodhita thayo ane teNe citra maMtrIne hukama karyo ke zrI kezI svAmIne tatkALa rAjyanI hada bahAra kADhI mUkavA. citra maMtrIe rAjAne salAha ApI ke ema karavA karatAM rAjAe temanI sAthe vAda karI temane niruttara karavA joIe ke jethI mAnabhaMga thaI teo pote svayaM tyAMthI cAlyA jAya. maMtrInA kahevAthI pradezI rAjA zrI kezI svAmI sAthe vAdamAM Utaryo. pradezI rAjAe zrI kezI svAmIne kahyuM ke "AtmA nAmanI koI vastu che ja nahIM, tethI tenA uddhAra mATe kriyAkAMDo, japa, tapa vagere sarva vyartha che. mATe lokone 1- juo : AcAryazrI malayagirijIkRta, 'zrI rAyapAseNadaya sUtra', kaMDikA 167-202 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 58 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nirarthaka, khoTA mArge doravAnuM baMdha karo. AtmoddhAranA upadezanI dhUrtakriyAo baMdha karo.' rAjAe potAnI vAtanuM samarthana karatAM kahyuM ke "AtmA nathI ema je huM kahuM chuM te vicAra karyA vagara nathI kaheto. meM AtmAnI khUba zodha karI che. AtmAne jovA mATe aneka prayatno karyA che, chatAM koI paNa sthAne, koI paNa rIte mane AtmA jovA nathI maLyo; eTale meM nirNaya karyo che ke AtmA che ema je kahevAya che te mithyA che.' Ama kahI pradezI rAjAe pote karelA prayogo zrI kezI svAmIne saMbhaLAvyA ane zrI kezI svAmIe pradezI rAjAne tarkabaddha dalIlo vaDe AtmAnuM astitva samajAvI samyak nirNaya karAvyo. pradeza rAjA ane zrI kezI svAmI vacce je carcA thaI teno bhAvArtha nIce pramANe che. (1) pradezI rAjA - AtmA ane zarIra alaga nathI paNa eka ja che, evA nirNaya upara huM kevI rIte pahoMcyo te sAMbhaLo. mArA dAdA A nagarInA ja rAjA hatA. teo khUba adhArmika hatA ane prajAnI sArasaMbhALa sArI rIte karatA na hatA. teo ghaNA pApI hatA, tethI ApanI mAnyatA pramANe to teo narakamAM gayA haze ane tyAM ghaNuM du:kha bhogavatA haze. mArA dAdAno huM priya patra hato. temano mArA upara bahu sneha hato. have jo ApanA kathanAnusAra AtmA ane zarIra bhinna hoya ane teo marIne narakamAM gayA hoya, to teo tyAMthI ahIM AvI mane cetave ke he pautra! tuM pApa na kara. pApa karavAthI mArAM jevAM narakanAM du:kho tAre paNa bhogavavA paDaze.' teo ahIM AvIne mane eTaluM to darzAve ja ke tuM koI paNa prakArano adharma nahIM karato, kAraNa ke tenAM phaLasvarUpe narakamAM javuM paDe che ane bhayaMkara duHkha bhogavavA paDe che. jo mArA dAdA mane kahevA AvyA hota to AtmA ane deha judAM che ema siddha thAta. paraMtu teo hajI sudhI mane AvuM kahevA mATe AvyA nathI, tethI huM mAnuM chuM ke zarIrathI bhinna evuM koI Atmatattva nathI. zrI kezI svAmI - he pradezI! tArI sUryakAMtA nAmanI rANI che. te suMdara-rUpavatI rANInI sAthe koI suMdara-rUpavAna puruSa vyabhicAra kare, kAmasukhano anubhava kare, to te kAmuka puruSane tuM zuM daMDa Ape? pradezI rAjA - huM te puruSanA hAtha kApI lauM, paga chedI nAkhyuM ane ene zULIe caDhAvI dauM athavA eka ja prahAramAM teno jIva laI lauM. zrI kezI svAmI - he rAjana! te kAmuka puruSa kadApi hAtha joDI tane araja kare ke he svAmI! ghaDIbhara rokAI jAo. huM mArA kuTuMbIo ane mitrone kahI AvuM ke kAmavRttine vazIbhUta thaIne huM sUryakAMtAnA saMgamAM paDyo, tethI mane motanI sajA maLI che. tame bhUlathI paNa pApAcaraNamAM na paDatA. tame koI vyabhicAra na karatA. jo Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-59 259 vyabhicAra karazo to mArI jema tame paNa du:khI thazo. A pramANe kahI huM pAcho ApanI sajA bhogavavA AvIza.' to te puruSanA AvA vinayapUrNa vacana sAMbhaLI zuM tuM te mANasane teTalA vakhata mATe choDIza kharo? pradezI rAjA evuM kadApi na thaI zake. te kAmuka mAro aparAdhI che, eTale jarA paNa DhIla karyA vinA huM ene zULI upara caDhAvI daIza. zrI kezI svAmI he rAjana, tArA dAdAnI paNa AvI ja hAlata che. teo parAdhIna avasthAmAM narakanAM duHkha bhogavI rahyA che, eTale tane kahevA mATe kevI rIte AvI zake? jyAre tuM eka pApa karanArane tArI rAjasattAnI aMdara jaIne pAchA AvavAnI thoDI vAra mATe paNa rajA Apato nathI, to tArA dAdA ke jemaNe aneka pApo karyAM hatAM, temane narakavAsathI ATale dUra AvavA mATe zI rIte chUTa maLe? -- narakamAM pahoMcelo aparAdhI manuSyalokamAM AvavA to icche che, paNa te cAra kAraNothI nathI AvI zakato. prathama to narakanI bhayaMkara vedanA tene vihvaLa karI nAMkhe che, jenAthI te kiMkartavyavimUDha banI jAya che; bIjuM, narakanA kaThora rakSaka tene ghaDIbhara mATe paNa baMdhanamukta nathI karatA; trIjuM, tenA vedanIya karmano bhoga pUro bhogavAya nahIM tyAM sudhI te tyAMthI bIje kaze paNa jaI zakato nathI; ane cothuM, tenuM AyuSya pUruM karavA icche topaNa pUruM thatuM nathI, tethI te manuSyalokamAM AvI zakato nathI. Ama, narakamAMthI pAchA na AvavAnAM aneka kAraNo hoya che. atyaMta duHkhathI ribAto evo narakano jIva manuSyalokamAM Avato nathI, kAraNa ke tenI pAse ahIM AvavA mATe joItI zakti hotI nathI. marIne narakamAM gayelo jIva ahIM AvI zakato nathI, tenuM kAraNa tenI parataMtratA che; nahIM ke naraka nAmanI koI gati ja nathI ke AtmA nAmanI koI svataMtra sattA nathI. pradezI rAjA AtmA nAmanI koI svataMtra sattA nathI e mArI mAnyatAne dRDha karanAruM anya eka udAharaNa sAMbhaLo. mArI dAdI jIva-ajIva Adi tattvonI jANakAra hatI ane saMyama tathA tapa bahu karatI hatI. mArI dAdInuM mRtyu thaI gayuM ane te ApanA kathanAnusAra svargamAM gaI haze. te dAdIno huM khUba priya pautra hato. te mane joIne gadgada thaI jatI hatI. te marIne svargalokamAM gaI hoya to te svargathI AvIne mane kahI zakI hota ke 'he pautra! tuM paNa mArI jema dhArmika banaje, jethI tane svargasukha prApta thAya.' mArI dAdIe je dharma karyo hato, tenAM potAne uttama phaLa maLelAM che te kahevA mATe teo svarga choDI ahIM jarUra Avata; paNa te hajI sudhI mane evuM kahevA AvI nathI, tethI svarganI vAta mArA mAnavAmAM AvatI nathI, mATe AtmA ane zarIra alaga nahIM paNa eka ja che evI mAnyatA mArAmAM dRDha thaI gaI che. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrI kezI svAmI - he rAjana! mAnI le ke te devamaMdiramAM javA mATe snAna kareluM che, navAM kapaDAM paherelAM che ane hAthamAM kaLaza-dhUpadAna che; ane tuM devamaMdiramAM pahoMcavA mATe Daga mAMDI rahyo che. te samaye pAyakhAnAmAM beselo koI puruSa tane kahe ke Apa ahIM Avo, beso ane ghaDIbhara zarIra lAMbuM karo', to he rAjana! zuM tuM enI vAta mAnaze? pradezI rAjA - huM tenI vAta bilakula nahIM mAnuM. pAyakhAnuM khUba gaMduM hoya che, evI gaMdI jagyAmAM huM kevI rIte jaI zakuM? huM zuM rAjA thaIne durgadhanA bhaMDArarUpa e apavitra jagyAmAM paga dauM? kadI nahIM. zrI kezI svAmI - he rAjana! e ja prakAre svarganAM aneka sukhomAM garakAva thayelI tArI dAdI zuM A durgadhayukta manuSyalokamAM AvI zake kharI? mRtyu pachInI sthiti viSe sarva vigata tane kahevA mATe te tyAMthI ahIM nathI AvI zakatI. deva gatine prApta thayelI tArI dAdI ahIM AvI tane potAnAM sukho viSe kahevA icche topaNa te nathI AvI zakatI. svargamAM utpanna thayelo deva manuSyalokamAM AvavA icche to paNa cAra kAraNone lIdhe te ahIM nathI AvI zakato. eka to te deva svarganAM sukhomAM atyaMta lipta thaI jAya che ane mAnavIya sukhomAM enI rUci nathI rahetI, temaja te potAnAM kAryomAM magna thaI jAya che. bIjuM, te devano manuSya sAtheno saMbaMdha chUTI jAya che ane te devadevIonI sAthe joDAyelA navA saMbaMdhomAM magna rahe che. trIjuM, devasukhanA kAraNe kALa vyatIta thavAnuM bhAna paNa nathI thatuM ane manuSyalokanAM hajAro varSa devone paLamAtramAM vItI jAya che. viSayasukhamAM paDelo te deva, 'hamaNAM jAuM chuM, hamaNAM jAuM chuM' ema vicArato rahe che. e rIte bahu kALa vItI jAya che ane tyAM sudhImAM to manuSyalokanA alpAyuSI saMbaMdhIo marI cUkyA hoya che. cothuM, manuSyane parAdhIna nahIM evA devatAo manuSyalokamAM AvatA nathI, kAraNa ke manuSyalokanI durgadha temanAthI sahana thatI nathI. tethI svargamAM gayelo jIva ahIM AvavA icchato nathI. AnA uparathI tuM samajI gayo haze ke tArI dAdI ahIM nathI AvI zakatI, tenuM kAraNa manuSyalokanI durgadha, svarganA AnaMdanI abhiruci Adi che; nahIM ke svarga nAmanI koI gati ja nathI ke AtmA nAmanI koI svataMtra sattA nathI. Ama, aneka kAraNo hovAthI paralokamAMthI svajano nathI AvatA. atyaMta sneha rAkhatA evA svajano svargamAMthI ke narakamAMthI na Ave teTalAmAtrathI svarga ke naraka nathI, punarjanma nathI, AtmA nathI ema kahI na zakAya. AtmA ane zarIra bane judAM judAM che. maraNa samaye zarIra ahIM paDyuM rahe che ane AtmA bIjI gatimAM jaI, anya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-59 zarIramAM potAnAM pUrvanAM puNya-pApanAM phaLa bhogave che. (2) pradezI rAjA AtmA ane zarIra bhinna nathI, te mATenuM vadhu eka pramANa sAMbhaLo. huM rAjasabhAmAM siMhAsana upara beTho hato. maMtrI Adi parivAra bAjumAM beThA hatA. te vakhate koTavALa eka corane pakaDIne lAvyo. meM corane lokhaMDanI peTImAM pUrI dIdho ane te peTI upara lokhaMDanuM majabUta DhAMkaNa lagAvI dIdhuM. tene cAre taraphathI majabUta rIte baMdha karI dIdhI ane tenI AsapAsa paheregIro goThavI dIdhA. bIjA divase te peTIne kholAvIne joyuM to te gunegAra mRtyu pAmyo hato. temAMthI te coranuM maDaduM nIkaLyuM. jo AtmA ane zarIra alaga hoya to te puruSano AtmA peTImAM hovo joIto hato, paNa tyAM mAtra zarIra ja hatuM. jo te peTImAMthI AtmA bahAra nIkaLyo hoya to te peTI tUTI javI joIe athavA to jyAMthI te bahAra gayo hoya tyAM chidra paDavuM joIe, paraMtu te peTI akabaMdha ja rahI hatI. peTImAM kaze paNa eka nAnuM chidra paNa na hatuM. jo chidra hota to ema mAnata ke e rastAthI AtmA bahAra nIkaLI gayo haze, paraMtu peTImAM kaze paNa chidra hatuM ja nahIM. vaLI, AtmAne bahAra jatAM paNa koI paheregIre joyo na hato, mATe meM nizcaya karyo ke AtmA jevI koI svataMtra vastu nathI. AtmA ane zarIra eka ja che. zrI kezI svAmI lokhaMDanI peTImAM pUrelo cora marI gayo chatAM peTIne chidra paDyuM nahIM, paNa tethI AtmA nathI ema kahI zakAya nahIM; kAraNa ke vizvamAM dareka padArtho eka ja svabhAvanA nathI hotA. darekanA svabhAva judA judA hoya che. keTalAka padArtho svabhAvathI ja chidra, mArga ke dvAra vagara koI paNa sthaLe Ava-jA karI zake che. jema ke kAcamAMthI prakAzanAM kiraNo Ava-jA kare che topaNa kAcamAM chidra paDatuM nathI. tane eka anya udAharaNa paNa ApuM. tuM ema samaja ke zikharanA ghATanA ghummaTavALo eka moTo oraDo hoya, jenA daravAjAo pUrNataH baMdhabesatA hoya ane te cAre taraphathI evI rIte baMdha hoya ke temAM vAyu paNa pravezI na zake. temAM koI mANasa nagAruM laIne bese, besIne tenA daravAjA baMdha karI de ane nagAruM jorathI vagADe to te nagArAno avAja bahAra nIkaLaze ke nahIM? hA, bahAra nIkaLaze to kharo. te oraDAmAMthI Dholano avAja jarUra pradezI rAjA bahAra Avaze. zrI kezI svAmI e oraDAmAM koI chidra che? - 261 pradezI rAjA nA, e oraDAmAM koI chidra nathI. eka nAnuM chidra paNa nathI. zrI kezI svAmI he rAjana! jevI rIte e chidrarahita oraDAmAMthI avAja bahAra Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nIkaLI zake che, tevI ja rIte chidrarahita peTImAMthI AtmA paNa bahAra nIkaLI zake che. oraDAmAM besI koI jorathI nagAruM vagADe to teno avAja bahAra saMbhaLAya che chatAM oraDAmAM chidra nathI paDatuM. e batAve che ke pragaTa sparzavALA padArtho anya evA bIjA pragaTa sparzavALA padArthomAMthI pasAra thaI zakatA nathI, paraMtu te sivAyanA anya padArtho game te sthaLe jaI zake che. AtmA to taddana sparza vagarano padArtha che. te dvAra ke chidra vagara game tyAM Ava-jA kare temAM Azcarya zuM che? AtmA sarvatra aniruddha gatinI zaktivALo che. dhAtu, paththara, bhIMta, pahADa Adi sarvane bhedIne jatA rahevAnuM sAmarthya AtmAmAM che, tethI tene kaze paNa baMdha karI devAmAM Ave to paNa te bahAra nIkaLI zake che. (3) pradezI rAjA - AtmA ane zarIra alaga nathI e mArI dhAraNAne samarthana karavAvALo anya prayoga sAMbhaLo. eka vAra mAro koTavALa eka corane pakaDIne lAvyo. meM tene mArIne lokhaMDanI koThImAM baMdha karI dIdho. tenI upara majabUta DhAMkaNuM lagAvI dIdhuM. tene koThImAM pUrI, te koThI cAre taraphathI sajjaDa baMdha karI dIdhI. tene pUrNa rIte baMdha karI tenA upara cokI besADI dIdhI. thoDA divaso pachI te koThIne ughADIne jotAM coranA mRtaka zarIramAM kIDAo khadabadatA jovA maLyA. tenA zarIramAM asaMkhya kIDAo paDI gayA hatA, to te kIDAo baMdha koThImAM zI rIte AvyA? te koThImAM kazethI paNa pravezavAnI jagyA na hatI, topaNa temAM ATalA kIDAo kyAMthI AvI gayA? e peTImAM kaze paNa rAI jeTaluM paNa kANuM na hatuM. chatAM eTalA badhA kIDAo temAM kyAMthI pesI gayA? tethI meM nakkI karyuM ke te mRtaka zarIramAMthI ja e badhA nIpajyA hovA joIe, kAraNa ke zarIra ane AtmA eka ja che. zarIra ane AtmA judAM judAM hoya to e peTImAM joyelA kIDAo bahArathI koThImAM kaI rIte AvI zake? zrI kezI svAmI - te kyAre paNa tapAvelo lokhaMDano goLo joyo che? athavA te kyAre paNa lokhaMDane tapAvyuM che? pradezI rAjA - hA, meM tapAveluM lokhaMDa joyuM paNa che ane svayaM tapAvyuM paNa che. zrI kezI svAmI - jemAM rAI jeTalAM paNa kANAM na hoya evo eka lokhaMDano goLo agnimAM nAkho to thoDI vAramAM te chidrarahita lokhaMDano goLo agnimaya bane che ke nahIM? e nakkara lokhaMDamAM agni pravezI zake che ke nahIM? tapeluM lokhaMDa lAla thaI jAya che ke nahIM? pradezI rAjA - hA, lokhaMDanA goLAmAM eka paNa kANuM na hovA chatAM temAM agni pravezI zake che. tapAvelA lokhaMDanA goLAmAM badhI bAjuthI agni praveza kare che ane Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa9 263 te agnimaya lAlacoLa thaI jAya che. zrI kezI svAmI - he rAjana! e nakkara lokhaMDamAM agni kevI rIte pravezI? temAM jarAsarakhuM paNa chidra na hovA chatAM paNa jema agni tenAmAM praviSTa thaI gaI, e ja prakAre AtmA paNa sarvatra praviSTa thaI zake che. AtmA arUpI che. arUpI AtmA game tyAM pravezI zake che. barAbara sajjaDa baMdha karelI koThImAM coranA mRta zarIramAM te je kIDAo joyA hatA, te badhA AtmAo bahArathI temAM pravezyA hatA ane tyAM kIDArUpe utpanna thayA hatA. mATe zarIra ane AtmA judA che, eka nathI ema mAnavA yogya che. (4) pradezI rAjA - bIjI eka vakhata meM dehAMtadaMDa pAmelA coranuM jIvatAM vajana karAvyuM ane pachI tenA zvAsa rUMdhI nAkhIne mArIne tenA mRta zarIranuM vajana karAvyuM, to te banne vakhatanA vajanamAM pharaka paDyo na hato. jIvatA coranuM vajana karyuM, pachI tene mArI nAkhIne vajana karyuM to prathamanA jeTaluM ja vajana hatuM. jo AtmA ane zarIra alaga hoya to AtmAnA nIkaLI javAthI coranA zarIranuM thoDuM to vajana ochuM thavuM joIene? jo AtmA jevI koI vastu cAlI gaI hoya, dehamAMthI ochI thaI hoya to mRta zarIranuM vajana paNa ochuM thavuM joItuM hatuM, paraMtu tema na thayuM eTale meM nirdhAra karyo ke AtmA jevI koI cIja nathI. AtmA ane zarIra eka ja che. zrI kezI svAmI - he rAjana! teM cAmaDAnI kothaLImAM havA bharI che? cAmaDAnI khAlI kothaLInA vajanamAM ane havA bharelI kothaLInA vajanamAM kaMI pharaka paDe che? cAmaDAnI khAlI kothaLIne jokhavAmAM Ave ane pachI temAM havA bharIne tene jokhavAmAM Ave to banne vakhatanuM vajana ekasarakhuM rahe che ke pharaka paDe che? pradezI rAjA - nA, koI pharaka nathI paDato. vAyu vagaranI kothaLI ane havA bharelI kothaLIne toLavA chatAM vajanamAM vadhAro nathI thato. zrI kezI svAmI - khAlI kothaLInuM vajana karavAmAM Ave ane pachI havAthI te bharelI hoya tyAre vajana karavAmAM Ave to banne vajana samAna thAya che, tethI zuM khAlI kothaLI ke havA bharelI kothaLI sarakhI mAnI zakAze? bharelI kothaLImAM havA nathI ema kahI zakAze? te ja pramANe jIvaMta zarIranuM ke mRta zarIranuM samAna vajana thavAthI AtmA nAmano koI padArtha nathI ema kahI zakAya nahIM. havA pudgalamaya hovAthI tenuM vajana atizaya alpa che, jethI sthULa dRSTie tene vajanavihIna kahevAya che; paraMtu AtmA to amUrta padArtha hovAthI tenuM sUkSma vajana paNa nathI ane tethI mRta zarIranA vajanamAM ghaTADo thato nathI. vajana (gurutva) e to pudgalano eka guNa che, jeno samAveza sparzamAM thAya che. sparzanA ATha prakAra che - zIta-uSNa, snigdha-rUkSa, mRdu-khara, laghu-guru. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A AThe sparzI pudgalamAM rahe che ane tene jANavA mATe sparzendriyanI AvazyakatA rahe che. pudgala sivAya bIjA koI dravyamAM sparza guNa nathI, mATe te dravyomAM vajana paNa nathI. AtmA ane pudgala e bane paraspara atyaMta viruddha padArtha che. pudgala jaDa che, jyAre AtmA cetana che; pudgala mUrta che ane AtmA amUrta che. AtmAno caitanya guNa pudgalamAM nathI, tema pudgalano mUrtatAno guNa AtmAmAM nathI. AtmAmAM mUrtitA nathI, tethI sparza nathI ane tethI vajana nathI. koI vastuno jyAM sudhI sparza na thAya athavA to te koI prakAre pakaDamAM na Ave tyAM sudhI tenuM vajana nathI thaI zakatuM; to pachI amUrta caitanyamaya AtmA, je pudgalathI sarvathA bhinna che ane jeno sparza nathI thaI zakato ke jene koI prakAre pakaDI nathI zakAto, tenuM vajana kaI rIte thaI zake? AtmAmAM vajana nathI, tethI sajIva zarIra ane mRta zarIranuM vajana ekasarakhuM hoya che. (5) pradezI rAjA - AtmAnI zodha mATe meM eka vakhata dehAMtadaMDanI zikSA pAmelA eka coranA jIvaMta zarIranA nAnA nAnA TukaDA karAvIne te dareka TukaDAmAM AtmAnI ghaNI tapAsa karAvI, paNa eka paNa TukaDAmAM mane AtmA jovA maLyo nahIM. meM tenA kaTake kaTakA karI joyuM to temAM mane koI sthaLe jIva dekhAyo nahIM. tethI e siddha thayuM ke zarIramAM AtmA kaze paNa hoto nathI. AtmA nAmano koI padArtha nathI. AnA uparathI AtmA ane zarIra alaga nathI e mArI dhAraNA puSTa thaI. zrI kezI svAmI - zarIranA TukaDA karAvavA ane temAM tapAsa karavI e kAMI AtmAne jANavAno upAya nathI. e to mUrkha kaThiyArA jevI ceSTA che. eka vakhata keTalAka kaThiyArA vagaDAmAM lAkaDAM kA'vA gayA. temaNe potAmAMnA eka kaThiyArAne eka jagyAe besADI kahyuM ke bhAI, tuM ahI besaje . A araNInA lAkaDAmAMthI agni saLagAvI bhojana taiyAra karaje, ama badhA lAkaDAM kApIne AvIzuM tyAre amArA lAkaDAmAMthI tane bhAga nA pIzuM. Ama kadI bIja badhA lAkaDAM kApavA gayA. pachI te kaThiyArAe rasoIna mATe agni meLavavA araNInA lAkaDAnA kaTake kaTakA karI nAMkhyA, paNa temAMthI tene agni maLI zakyo nahIM. badhA kaThiyArA lAkaDAM kApI tyAM AvyA ane te kaThiyArAne araNInA lAkaDAnA kaTakA karato tathA temAM agni zodhato joI hasI paDyA. pachI temaNe potAnA hAthe araNInA lAkaDAne paraspara khUba ghasI, agni utpanna karI rasoI banAvI. he rAjana! araNInA lAkaDAmAM agni vidyamAna che e vAta jagatmasiddha che, paNa agnine zodhavA mATe tenA nAnA nAnA TukaDA karIne agni jovAno prayatna karavAmAM Ave to paNa temAM agni jovA maLato nathI. araNInA lAkaDAmAM agni sUkSmarUpe rahelo hoya che. te agnine jovA mATe te lAkaDAno jhINAmAM jhINo cUro karIne tapAsa karavAmAM Ave topaNa agni dekhAto nathI. jo AMkhathI joI zakAya tevA mUrta padArtho Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa9 265 paNa A rIte joI zakAtA nathI, to AMkhathI na joI zakAya evo amUrta AtmA AvA upAya vaDe kaI rIte joI zakAya? araNInA lAkaDAnA TukaDA karI temAM agni na dekhAya to zuM ema kahI zakAya ke temAM agni nathI? jo ema kahevAmAM Ave to te ayathArtha gaNAya. tevI ja rIte zarIranA TukaDAomAM AtmA na dekhAya, tethI AtmA nathI ema mAnavuM ayathArtha Tharaze. jema paraspara ghasavAthI araNImAMthI agni utpanna thayelo joI zakAya che, tema viziSTa upAyo dvArA AtmAnA astitvanI pratIti thaI zake che. pradezI rAjA - AtmAnA astitvanI pratItino koI upAya che? zarIramAM AtmA che. e kevI rIte sAbita thaI zake? zrI kezI svAmI - A sAmenA jhADanAM pAMdaDAM zAthI hAle che? pradezI rAjA - havAthI. zrI kezI svAmI - e havA keTalI moTI che tathA teno raMga kevo che? pradezI rAjA - e havA dekhAtI nathI, tethI huM kevI rIte kahI zakuM? zrI kezI svAmI - havA dekhAtI nathI, chatAM te zI rIte jANyuM ke havA che? pradezI rAjA - A pAMdaDAM hale che tenA uparathI. zrI kezI svAmI - basa, e pramANe zarIranI hAlavA-cAlavA vagere kriyAthI ApaNe jANI zakIe ke te zarIramAM AtmA che. (6) pradezI rAjA - jo zarIra ane AtmA judAM hoya to bALaka zA mATe bANone pheMkI zakato nathI ane yuvAna tema karI zake che, mATe te zakti AtmAnI nahIM paNa zarIranI che ane zarIranA nArA sAthe teno paNa nAza thAya che. paMca bhUtanA viziSTa saMyogathI, bolavA-cAlavA vagerenI zaktio utpanna thAya che. A zarIramAM cAmaDI, hADa vagere pRthvItattva che; AMsu, mUtra vagere jaLatattva che; jaTharAgni vagere agnitattva che; zvAsocchavAsa vagere vAyutattva che ane peTamAM tathA bIje kyAM khAlI jagyA che te AkAzatattva che. e pAMca bhUtanA saMyogarUpa A deha khAvA-pIvA vagerethI puSTa thAya che. koI paNa saMyoga sarvathA chUTo paDe che tyAre bolavA-cAlavA vagerenI zaktino nAza thAya che. Ama thavAthI tene mRta ghoSita karavAmAM Ave che. A pramANe ghaNA prayogothI ane ghaNA vicArothI meM nirNaya karyo che ke AtmA nathI. zrI kezI svAmI - paMca bhUtanA maLavAmAtrathI bolavA-cAlavA vagerenI zakti utpanna thAya che ema mAnavuM yathArtha nathI. jo koI paNa svataMtra sacetana padArthanuM astitva Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mAnavAmAM na Ave ane kevaLa paMca bhUtanA saMyogamAtrathI ja bolavA-cAlavA vagereno vyavahAra svIkAravAmAM Ave to A deha satata bola bola ja kare. yaMtranAM paiDAMnI jema te cAla cAla ja kare. kayA samaye zuM bolavuM, kayA samaye bolatAM baMdha thavuM, kyAre cAlavuM, kyAre aTakavuM vagere vyavasthita vyavahArane mATe te paMca bhUtonI zakti upara sacetana niyaMtAnI jarUra che. jaDa deha upara caitanyazaktivALA AtmAno kAbU che, mATe ja te deha vyavasthita kAma kare che. Ama, zrI kezI svAmIe pradezI rAjAne samajAvyuM ke AtmAnA astitvane siddha karavA mATenA tenA prayatno yogya na hatA eTale tene AtmAnI pratIti na thaI. je prayogo ane dalIlonA AdhAre teNe AtmA nathI ema nirNaya karyo hato, temAM tenI bhUla rahI gaI hatI. AtmAnuM astitva avazya che ane te dehathI bhinna che. zrI kezI svAmInI yuktiyukta dalIlo dvArA pradezI rAjAnI mithyA mAnyatA dUra thaI ane tene samyak nirNaya thayo. zrI kezI svAmInA upadezathI pradezI rAjAne daDha vizvAsa thaI gayo ke AtmAnuM svataMtra astitva che ane te pote karelAM puNya-pApano badalo avazya bhogave che. zrI kezI svAmIthI pratibodha pAmI pradezI rAjAe jaina dharma aMgIkAra karyo, samyaktvamUla zrAvakanAM bAra vata grahaNa karyA ane tenuM vidhipUrvaka ArAdhana karavA lAgyo. teno jhukAva AtmA tarapha thatAM te bhogothI vimukha thaI gayo. teNe potAnI rAjalakSmIno cotho bhAga dAna mATe alaga rAkhyo ane chaThanA pAraNe chaTha zarU karyA. zrI kezI svAmI tyAMthI vihAra karI gayA. rANI sUryakAMtAne potAnA svAmI pradezI rAjAnI dharmacustatA, saMsAranA bhogavilAsathI viraktatA na gamI. 'mAre have te (pradezI rAjA) nirupayogI che ema jANI teNe teramAM chaThanuM pAraNuM karAvatI vakhate rAjAne viSa ApyuM. rAjAne viSa khavarAvyAnI khabara paDI chatAM teNe samabhAva rAkhyo. teNe aMta sudhI samAdhi barAbara TakAvI rAkhI ane samAdhibhAvamAM mRtyu pAmI, devalokamAM sUryAbha nAme deva thayo. tyAMthI mahAvideha kSetramAM manuSyapaNe Upajaze, saMyama laI mokSe padhAraze. AtmAnA astitvanI khoja aMge zrI kezI svAmI ane pradezI rAjAnI carcA prasiddha che. e ja pramANe ahIM 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM ziSya zrIgurune AtmAnA astitva saMbaMdhI prazno pUche che ane zrIguru te praznonuM samAdhAna Ape che. tenI UMDI vicAraNA karavAthI ziSyane AtmAnA hovApaNAnI khAtarI thAya che. ziSya tenI dalIlo rajU karatAM kahe che ke - 1) AtmA dekhAto nathI, tenuM koI rUpa jaNAtuM nathI athavA te bIjI indriyo dvArA anubhavamAM Avato nathI, tethI AtmA nathI. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-pa9 267 2) deha, indriya ke prANa te ja AtmA che. A traNathI bhinna evI AtmAnI koI nizAnI jaNAtI nathI. 3) ghaTa-paTa Adi padArtho jema jaNAya che tema AtmA jaNAto nathI, tethI AtmAnuM hovApaNuM nathI. ziSya AtmAnA na hovApaNAnA samarthanamAM je je dalIlo pradarzita kare che, te sarvanuM zrIguru sacoTa ane saMtoSakAraka pRthak pRthak samAdhAna Ape che. zrI sadguru kahe che ke - 1) AtmA amUrta padArtha hovAthI indriyagrAhya nathI, paraMtu jJAnadhAraka padArtha hovAthI sarva indriyonA viSayane jANe che. te dRSTino draSTA che, rUpano jANanAra che. sarvane bAdha karatAM karatAM jeno bAdha karI zakAto nathI evo abAdhya anubhavasvarUpa padArtha te AtmA che. pratyeka indriyane mAtra potAnA viSayanuM ja jJAna hoya che, paNa sarva indriyonA viSayone jANanAra ane smaraNamAM rAkhanAra padArtha te AtmA che. 2) deha, indriya ke prANa te AtmA nathI, paNa e sarva AtmAnI sattA vaDe potapotAnI niyata pravRttimAM pravarte che. deha tene jANato nathI, indriya tene jANatI nathI ane prANa paNa tene jANato nathI. te sarva AtmAnI sattA vinA niSkriya ane nizreSTa paDyAM rahe che. vaLI, deha te ja AtmA hoya to jevaDo deha hoya tevaDuM jJAna hoya; paraMtu kRza dehamAM parama buddhi ane sthULa dehamAM alpa buddhi paNa jovA maLe che; tethI jJAnaguNadhAraka AtmA dehathI bhinna che ema deDha pratIti thAya che. A AtmA nAmano padArtha dehanI sarva avasthAothI judo, pragaTa caitanyamaya eMdhANathI sadA vidyamAna anubhavAya che. 3) ghaTa, paTa Adi zeya padArthano svIkAra thatAM tenA jJAtAno svIkAra svayameva thaI jAya che. jJAna guNanuM Azrayadravya zarIra ke indriya nathI, paNa tenAthI bhinna evo caitanyamaya AtmA che. ghaTa-paTAdi jaDa paugalika rUpI padArtho che, jyAre AtmA arUpI cetana padArtha che. AtmAnI zaMkA karatAM ja AtmAnI siddhi thaI jAya che, kAraNa ke jaDa padArtha kadApi zaMkA karavA mATe samartha nathI. pote AtmA hovA chatAM AtmAnA hovApaNAnI zaMkA kare che e amApa Azcarya che. jaDa ane cetana e banne pragaTa bhinna padArtha che ane traNe kALamAM kyAre paNa te banne potapotAnA svabhAvano tyAga karatA nathI ke kyAre paNa ekapaNuM pAmatA nathI. anAdi kALanA dehAdhyAsanA kAraNe te ekarUpa bhAse che, paNa vAstavamAM tema nathI. te banne myAna ane talavAranI jema bhinna che. tenAM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana lakSaNothI tenI bhinnatAnuM bhAna thAya che. Ama, ziSyanI sarva zaMkAonuM samAdhAna atyaMta saraLa ane sacoTapaNe, hRdayane sparzI jAya evA tarka ane dRSTAMta dvArA karI, zrIguru AtmatattvanA astitvanI siddhi kare che. A samAdhAnane UMDANathI vicAratAM ziSyane AtmAnA astitvanI yathArtha pratIta thAya che ane tethI te vicAravAna ane tattvajijJAsu ziSya teno svIkAra kare che. zrIgurue Apela samAdhAnano vicAra karatAM ziSyane AtmAnuM astitva che ema nizcaya thAya che ane teno svIkAra karatAM ziSya kahe che ke "saMbhava teno thAya che, aMtara karyo vicAra', ziSya prAmANikatAthI svIkAra kare che ke A nizcaya hajI bauddhika stare thayo che, AtmAnA sAkSAt anubhavathI thayo nathI. ziSyane tarka-yuktithI AtmAnuM astitva siddha thayuM che, paNa AtmAnA sAkSAtkArathI thayuM nathI evuM spaSTIkaraNa "saMbhava' zabda dvArA abhipreta che. "saMbhava' zabda saMdehadarzaka ke anizcitatAsUcaka nathI, paraMtu te bauddhika stare thayelI samajane sUcave che. A bAbatamAM zrImade anyatra lakhyuM che - 'karmano mukhya AkAra koI prakAre deha che, ane jIva iMdriyAdi dvArA kriyA karato jANI jIva che ema sAmAnyapaNe kahevAya che, paNa jJAnadazA AvyA vinA jIva, kAyAnuM je spaSTa judApaNuM che, te jIvane bhAsyAmAM AvatuM nathI; tathApi kSIranIravata judApaNuM che. jJAnasaMskAre te judApaNuM sAva spaSTa varte che.'' A guruziSyasaMvAdamAM zrImade ziSyanI prazna pUchavAnI zailI, tenI nikhAlasatA, teno vinaya, tenI vicArazIlatA, potAnI mAnyatA badalavAnI taiyArI ityAdi dvArA eka Adarza ziSyanuM vyaktitva AlekhyuM che. ziSya AtmAnA astitva aMge mUMjhAyelo hato, tethI teno ukela meLavavA te zrIgurune prazno pUche che. tenA manamAM AtmAnA hovApaNA saMbaMdhI zaMkA thAya che, tethI te niHzaMka thavA arthe zrIgurune prazno kare che. te potAnA vicAro zrIgurune nikhAlasatAthI jaNAve che. tene prazna pUchavAmAM bhaya, zarama Adi naDatAM nathI. tene koI paNa prakArano saMkoca thato nathI. ATaluM paNa mane samajAtuM nathI!' evo bhAva paNa tene thato nathI, paraMtu A mAre samajavuM che' e bhAva hovAthI te nirdabhapaNe prazno pUchI zake che. ziSya atyaMta vinayapUrvaka varte che. satunI prApti rokanAra sauthI vadhu pratibaMdhaka evo jIvano je svacchaMda nAmano mahAdoSa che, e tenAmAM nathI. tene zrIguru pratye atyaMta bahumAna hovAthI te vinayapUrvaka varte che. sadgurunA Azraye satnI prApti karavA mATe jJAnI bhagavaMtoe vinayanuM khUba mAhAsya darzAvyuM che. vinaya e ziSyatvano eka 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 409 (patrAMka-509) Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-59 269 agatyano guNa che. dharmarUpI vRkSanuM mULa vinaya che. jIvamAM jyAre vinaya Ave che tyAre te vizuddha thAya che. ahIM ziSyamAM vinaya jAgyo che, zrIgurunI bhakti pragaTI che, ahaM virAma pAmyo che; je tenA zrIguru pratyenA vyavahArathI jaNAI Ave che. te atyaMta vinayapUrvaka potAnI zaMkA rajU kare che ane samAdhAnanI yAcanA kare che. madhyastha buddhivALo ziSya dhIraja rAkhI sadgurunA uttaro sAMbhaLe che. ziSyane samajavAnI tIvra ruci hovAthI te zrIgurunA samAdhAnane ekAgratAthI sAMbhaLe che. je viSayamAM ruci hoya che temAM mana ApoApa joDAI jAya che, lAMbo samaya kendrita rahe che ane vacce koI vikSepa paDe topaNa te bedhyAna thatuM nathI. jyAM rasa hoya tyAM ekAgratA svataH sadhAya che. ziSyane samyak nirNayano rasa hovAthI ziSya ekacitte zrIgurunA bodhanuM zravaNa kare che ane tenA upara vicAra kare che. zrIgurunA bodha uparanI vicAraNA e ziSyanI rucinuM dyotaka che. enA uparathI tenI aMtaraMga ruci zI che, jIvananuM dhyeya kyAM sthapAyuM che e pakaDI zakAya che. rasa vagaranA zravaNathI vicAranuM UgavuM saMbhavatuM nathI. ziSyane zrIgurunuM samAdhAna apUrva lAge che. te sadgurunA upadezathI aMtaramAM atIva AnaMdita thAya che ane bodhane samyapaNe grahaNa karI tenI vicAraNAmAM taraboLa bane che. te zrIgurunA samAdhAnane barAbara samajavAno prayatna kare che. samajyA vinA 'pramANa vacana' kahevAne badale te pUrNapaNe samajavAno puruSArtha kare che. te zrIgurunI vAta upara vicAraNA karIne zraddhA kare che. pUrNa rIte samAdhAna na thAya tyAM sudhI | vinayapUrvaka pUche che ane samAdhAna upara ciMtana karI, deDha tattvanirNaya kare che. ziSya vicAravAna ane nyAyane UMDANathI samajanAra hovAthI te zrIgurunA samAdhAnane jhaTa samajI jAya che. tenA badhA ja praznono nikAla thAya che. zrIgurunAM vacano sAMbhaLI, tenA upara vicAra karavAthI tenuM aMtara jAgRta thAya che ane tene AtmAnA astitvanI pratIti hRdayagata thaI jAya che. te je nirNaya kare che tene te bhUlI jAya tema nathI. te AtmAnA astitvane potAnA aMtaranI pratItithI evI rIte samaje che ke pharIne temAM saMdeha na Ave. te A pratItine zrIgurunI mahatu kRpAnuM phaLa mAne che. samAdhAna thayA pachI te teno vinayapUrvaka, pUrNapaNe, mukta kaMThe svIkAra paNa kare che. Avo jijJAsu, vinayavaMta, suvicAravAna ziSya ja tattvajJAnano sAco adhikArI che ane te ja AtmadraSTA sadgurunI apUrva vANI dvArA amUlya lAbha prApta karI zake che. zrIgurunuM kArya paNa adbhuta che. temanuM kArya che jIve je bhrAMtiyukta abhiprAyo bAMdhI rAkhyA che tene toDAvavAnuM ane A kArya karavA mATe pahelAM to teo e abhiprAyonuM mithyApaNuM siddha kare che. jIva khoTA khyAla bAMdhe che ane pachI ene Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vAgoLe che. mithyA abhiprAyonuM vAraMvAra gholana thAya eTale satyano eka bhrama Ubho thAya che. tene potAnA khoTA khyAlo sAcA lAgavA mAMDe che. potAnuM jUTha tene satya lAge che ane tethI te satya tarapha gati karI zakato nathI. zrIguru jIvane tenA abhiprAya kevA mithyA che tenuM bhAna karAve che, tenuM jUTha jUTharUpe dekhADe che. teo jIvanA mithyA abhiprAyo toDAve che, khoTA khyAlo nasADe che. Ama, guru-ziSyanA saMvAdarUpe prayojelI A cha padanI dezanAmAM zrImade te gahana ane gauravavaMtI guru-ziSyanI paraMparAno mahimA darzAvyo che. temaNe guru ane ziSya vaccenA bhAvavAhI saMbaMdhane hRdayaMgama rIte upasAvyo che. temaNe suziSyanuM svarUpa khUba suMdara rIte nirUpyuM che. suziSyanA guNo kevA hoya, teno saddaguru sAtheno vyavahAra kevo hoya vagere aneka viSayone temAM gUMthI lIdhA che. guruziSyasaMvAdanI zailI apanAvI zrImade darzAvyuM che ke guru pratye bahumAna dharAvanAra ziSyane tattvajJAnano bodha saraLatAthI thaI zake che. je jIva satunI prApti mATe taiyAra thaIne pratyakSa sadgurunA zaraNe jAya che te avazya satnI prApti kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - AtmAnA astitvanA, je je kahyA vicAra; vicAratAM aMtara viSe, jaNAya che kaMI sAra. yukti sahita AtmatvanA, Ape kahyA prakAra; nyAya sahita samajAya che, yathAmati saMskAra. buddhi baLa ajamAvatAM, AtmAnuM astitva; saMbhava teno thAya che, jUTha Thare nAstitva. AtmA che e sthAna te, prathama batAvyuM sAra; zraddhAmAM kaMI AvatuM, aMtara karyo vicAra.'1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 228 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 233-236) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 60 ni 24 . hi, antant rine, 150, 19vibho 29. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 60 - gAthA pa9mAM ziSya kahyuM ke AtmAnA hovApaNA viSe Ape je je prakAro | bhUmikA "2"| kahyA, je je uttaro kahyA, teno aMtaramAM vicAra karavAthI AtmAnuM astitva saMbhave che, ema bhAse che. AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkAnA samAdhAna upara vicAraNA karavAthI AtmAnA hovApaNAnI vAta aMtaramAM daDha thaI che ane 'AtmA nathI' e mithyA mAnyatA saMpUrNapaNe TaLI gaI che evo svIkAra ziSya mukta kaMThe kare che. Ama, saraLacitta vinayasaMpana ziSya AtmA che' e prathama padano svIkAra kare che. have samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa cha padomAMnuM bIjuM pada AtmA nitya che' e viSe ziSya potAnI mUMjhavaNa vyakta kare che. ziSya tattvajijJAsu tathA vicAravAnuM che, tethI tenA manamAM kramabaddha vicArazreNI cAle che. AtmAnA astitva saMbaMdhI tene samyak nirNaya thayo hovA chatAM AtmAnA nityatva aMge tene hajI niHzaMkatA thaI nathI. AtmAnA trikALa hovApaNA viSe tene haju zaMkA UDyA kare che. AtmA sAtheno tathA AtmA vagarano ema banne prakAre deha dekhAya che, banne vacceno taphAvata paNa jaNAya che ane tethI AtmA che' ema to siddha thAya che; paraMtu deha vagarano AtmA Aja paryata jaNAyo nathI, tethI te zAzvata kaI rIte hoI zake eno spaSTa ukela tene maLato nathI. AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkAonuM samAdhAna karatAM zrIgurue jyAre jaNAvyuM hatuM ke "sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya" tathA "ekapaNuM pAme nahIM, traNe kALa dvayabhAva' - tyAre ja ziSyanI UMDI vicAraNAmAM AtmA kSaNika ke nAzavaMta nathI e bhAva pakaDAyo hato, paraMtu AtmAnI niyatA viSe hajI tene niHzaMka pratIti thaI nathI. tethI AtmA trikALavartI avinAzI padArtha che, arthAt AtmA nitya che' evA AtmAnA bIjA pada saMbaMdhImAM saMtoSakAraka samAdhAna arthe tathA teno aphara nirNaya thavAne arthe te potAnI dalIlo rajU kare che ane samAdhAna mATe te zrIgurune yAcanA kare che. AtmAnA nityatvanA viSaya mATe zrImade 11 gAthAo (60-70)nI racanA karI che. temAM prathama be gAthA (60-61)mAM vinIta ziSya AtmAnA niyatvarUpa bIjA pada viSe potAnI zaMkAnA samarthanamAM dalIlo rajU kare che. AtmA nitya nathI' ema jaNAvavA mATe ziSya be dalIlo rajU kare che - eka to dehanA utpatti-nAzarUpa sthULa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana bhavaparyAyanI apekSAe (cArvAkamatanA prabhAvathI) ane bIjI, samaye samaye palaTAtI krodhAdi dazArUpa sUkSma paryAyanI apekSAe (bauddhamatanA prabhAvathI). zrImade AtmAnuM nityatva nahIM svIkAranArAM evAM A be darzanonI pracalita dalIla te darzananAM nAma lIdhA vinA ziSyanI jijJAsArUpe mUkI che ane te pachI zrIgurunA mukhe te zaMkAnuM samAdhAna nava gAthAo(62-70)mAM ApyuM che. temAM ziSyanI zaMkAnuM ayathArthapaNuM batAvI, AtmAnuM zreya thAya te mATe AtmAnA nityatvane siddha karI ApyuM che. 274 prastuta gAthAmAM cArvAka darzananA prabhAvathI sthULa bhavaparyAyanI apekSAe AtmAnI anityatA batAvatAM ziSya kahe che gAthA - 'bIjI zaMkA thAya tyAM, AtmA nahi avinAza; dehayogathI Upaje, dehaviyoge nAza.' (60) artha paNa bIjI ema zaMkA thAya che, ke AtmA che topaNa te avinAza eTale nitya nathI; traNe kALa hoya evo padArtha nathI, mAtra dehanA saMyogathI utpanna thAya, ane viyoge vinAza pAme. (60) bhAvArtha AtmAnA astitva saMbaMdhI niHzaMka thavA chatAM bIjI eka zaMkA thAya che ke AtmAnuM hovApaNuM che, topaNa te kadI nAza na thAya evo nitya sadA rahenAro padArtha nathI, arthAt traNe kALa vidyamAna hoya evo trikALavartI padArtha nathI. dehanA saMyogathI utpanna thAya ane dehanA viyoge nAza pAme evo dehasthiti paryaMta vartanAro, maryAdita kALavartI padArtha che. ghaTa, paTa Adi padArtho jema amuka kALavartI che, tema AtmA dehasthiti paryaMta TakanAro padArtha che; arthAt AtmA dehanI sAthe nAza pAmanAro, vinAzI, anitya padArtha che. AtmAnuM astitva svIkAranArA keTalAka ema mAne che ke pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza e paMca bhUtonA saMyojanathI AtmAnI utpatti thAya che, arthAt dehanA janma sAthe AtmAnI utpatti thAya che ane te paMca bhUta vIkharAtAM deha nAza pAme che ane tenI sAthe AtmA paNa nAza pAme che. mATe AtmA utpAda-vinAza svabhAvavALo che, traNe kALa jenuM astitva hoya evo nitya padArtha nathI. - vizeSArtha AtmAnA astitvanI jema badhA dArzanikoe AtmAnA nityatva aMge paNa potapotAnI rIte vicAraNA karI che. AtmAnA nityatva aMge vibhinna dArzaniko vibhinna mata dharAve che. keTalAka dArzaniko AtmAne sarvathA nitya, to keTalAka AtmAne sarvathA anitya, to vaLI keTalAka AtmAne pariNAmI nitya mAne che. AtmAnA nityatvanA viSayamAM vibhinna darzanonA matono vicAra karIe Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 (1) cArvAka darzana cArvAkadarzana svataMtra AtmatattvanuM astitva nathI mAnatuM, kAraNa ke AtmA indriyapratyakSa nathI. te AtmA nAmanA koI padArthanI vidyamAnatA svIkAratuM nathI. cArvAka darzana ema mAne che ke zarIra, indriya ke prANathI bhinna koI AtmA nathI. zarIrAdithI bhinna AtmAnA astitvanuM koI pratyakSapramANa nathI, mATe AtmA jevuM kaMI che ja nahIM. zarIrAdithI bhinna AtmAnuM astitva ja nathI to teno nitya hovAno koI prazna ja UThato nathI. mRtyu pachI zarIra naSTa thaI jAya che ane te ja potAno aMta che ema mAnavuM joIe. pUrvajIvana, punarjanma, svarga, naraka, karmabhoga A saghaLI vAto nirAdhAra che. Ama, te janmAMtaramAM mAnatuM nathI. tenA mata mujaba AtmA e sarvathA svataMtra dravya nathI ane tethI te nitya, zAzvata nathI. cArvAkamatavAdIono eka varga AtmAne zarIrathI bhinna mAne che, paraMtu te ema mAne che ke AtmAnI sattA zarIranA sattAkALa sudhI ja rahe che ane tethI te punarjanmane svIkArato nathI. Ama, cArvAka darzana anusAra AtmA nitya nathI. (2) jaina darzana 275 jaina darzananA mata anusAra AtmA pariNAmI nitya che. jaina darzana ema mAne che ke zarIrano nAza thAya che paNa AtmAno nAza thato nathI, te trikALa Take che. mRtyu pachI AtmA navuM zarIra dhAraNa kare che, jene janmAMtara athavA punarjanma kahevAya che. AtmA svAdhIna che, svataMtra che, anAdi-anaMta che. AtmA nitya che ane tenuM pariNamana satata thayA kare che. jJAnAdi guNonA A pariNamananA kAraNe jaina darzana AtmAne anitya paNa kahe che. Ama, teNe pariNAmI nityavAdano svIkAra karyo che. (3) bauddha darzana bauddha darzananA mata pramANe AtmA anitya che. pratyeka kSaNe vijJAna vagere navI navI cittakSaNo utpanna thAya che tathA laya pAme che ane AtmA e vijJAnakSaNothI judo nathI, eTale tenA mata mujaba AtmA anitya che. eka paLe je vijJAna saMskArarUpe hoya che te ja pAchuM bIjI paLe vijJAnanA kAraNarUpa bane che; vaLI pAchuM e kAryarUpa vijJAna te pachInA vijJAnanuM kAraNa banI jAya che. Ama, paraspara bhinna evA kSaNika vijJAnasamUhamAM paraMparArUpe kArya-kAraNabhAva rahe che, jene bauddha darzana vijJAnapravAha ke vijJAnasaMtati nAma Ape che. A vijJAnapravAha ke vijJAnasaMtAna sivAya AtmA jevuM koI bIjuM mULabhUta tattva nathI. nadIno pravAha dhArAbaddha vahetAM jaLabiMduothI bane che ane temAM ekatvanI pratIti thAya che, tema vijJAnanI saMtatiparaMparAthI vijJAnadhArA bane Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana che ane tethI temAM ekatvanI pratIti thAya che; paraMtu vastutaH jaLabiMduonI jema pratyeka deza ane kALamAM vijJAnakSaNa bhinna ja hoya che. bauddha AtmAnI nityatAne nathI mAnatuM, paNa vijJAnasaMtAnanI avicchinnatAne avazya mAne che. (4) nyAya-vaizeSika darzana - nyAya-vaizeSika darzana AtmAne jaDasvabhAvI, kUTastha nitya tathA sarvagata mAne che. te AtmAmAM jJAna, sukha, prayatna, icchA, dveSa Adi guNonuM AropaNa kare che, je anitya che. naiyAyiko ane vaizeSiko AtmAne guNonA Azraya tarIke mAne che ane dravya tathA guNone bhinna mAne che, tethI AtmadravyamAM jJAnAdi guNono svIkAra karyA chatAM jJAnAdinI anityatAnA kAraNe AtmAne anitya mAnavo tenA mata anusAra jarUrI nathI. (5) sAMkhya-yoga darzana sAMkhya-yoga AtmAne phUTastha nitya mAne che eTale temAM koI ja pariNAma ke vikAra mAnatA nathI. tenA mata mujaba puruSa (AtmA) nitya, zuddha, buddha, mukta, asaMga, alipta, akartA che. te kaMI ja karI zakato nathI. te niSkriya che. saMsAra ane mokSa puruSanA nahIM paNa prakRtinA che. sukha, du:kha, jJAna vagere puruSanA dharmo nathI paNa prakRtinA dharmo che ema te mAne che. Ama, te AtmAne sarvathA apariNAmI mAne che. AtmAnuM kartRtva nahIM mAnatuM hovA chatAM AtmAmAM bhoktatva mAne che. paraMtu e bhoktRtvanA kAraNe AtmAmAM pariNAma ghaTI zakavAno saMbhava hovAthI teNe bhoktatvane paNa vastutaH Atmadharma mAnavAnuM yogya mAnyuM nathI ane e rIte AtmAnA kUTasthatvanI rakSA karavA prayatna karyo che. (6) pUrva mImAMsA darzana upaniSadamAM AtmAne nityAnitya kahyo che. AtmA caitanyadravyanI apekSAe nitya che, eTale ke anAtmAmAMthI AtmA kadI utpanna thato nathI ane AtmA kadI anAtmA banato nathI e apekSAe te nitya kahevAya che; paNa AtmAnI jJAnaparyAyo, avasthAo badalAtI rahe che, tethI te anitya paNa che evo mImAMsakono mata che. (7) uttara mImAMsA (vedAMta) darzana vedAMtanA sarva saMpradAyo brahmane nitya mAne che, paraMtu jIvAtmA viSe teo bhinna bhinna maMtavyo dharAve che. zAMkaramata anusAra jIvAtmA mAyika che. te anAdithI ajJAnayukta che. ajJAnano nAza thAya tyAre te brahmakya anubhave che ane jIvabhAva naSTa thaI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 277 jAya che, tethI mAyika jIva bahmarUpe nitya che ane mAyArUpe anitya che. zrI zaMkarAcArya sivAyanA lagabhaga badhA AcAryo jIvane bahmano vivarta nahIM paNa bahmanA pariNAma tarIke svIkAre che. e daSTie jIvAtmA pariNAmI nitya che. Ama, bhAratIya darzanonI AtmAnA nityatva viSenI vicAraNA vividha svarUpe jovA maLe che. AtmAnA niyatva aMgenI temanI mAnyatAomAM ghaNA taphAvata rahelA che. AtmAnI niyatAnA svarUpa viSe judA judA mata hovA chatAM cArvAka ane bauddha darzana sivAya sarva bhAratIya darzano AtmAne nitya mAne che. AtmAnI nityatA kayA prakAre che (phUTastha, pariNAmI ityAdi) te viSe temanA vacce matabheda che, paNa teo AtmAnI nityatAno svIkAra to kare ja che. mAtra cArvAka ane bauddha darzana AtmAnI nityatAne sammata karatA nathI. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA ziSyane A banne darzananI mAnyatAnA prabhAvathI AtmAnA nityatva aMge zaMkA UpajI che. gAthA 60mAM ziSya cArvAka darzananI mAnyatA ane gAthA 61mAM bauddha darzananI mAnyatA zrIguru samakSa potAnI zaMkArUpe rajU kare che. prastuta gAthAmAM ziSya karelI dalIlamAM cArvAka darzananI mAnyatAno prabhAva spaSTapaNe jaNAya che. cArvAka darzana jaDavAdI darzana che. cArvAkamatavALA nAstika che. AtmA, Izvara, svarga, mokSa vagere bhAmaka khyAlo che evI cArvAka darzananI vicAradhArA che. tenA mata pramANe AtmA, Izvara, paraloka, karma vagerenuM astitva ja nathI, kAraNa ke te indriyagocara nathI. te pratyakSapramANane ja mAne che ane A zarIrathI bhogavAya teTaluM sukha bhogavI levAnI bhalAmaNa kare che. puNya-pApa, dharma-adharma AdinI vAto tenA mata mujaba pAkhaMDIonA pralApo che. cArvAkomAM dhUrta' ane 'suzikSita evA be varga che. zrI jayaMta bhaTTa 'nyAyamaMjarI'mAM cArvAkamatavAdIonI be zAkhAono ullekha karyo che - (1) dhUrta cArvAka ane (2) suzikSita cArvAka. dhUrta cArvAko zarIrane cAra bhautika tattvono saMghAta mAne che ane AtmAne zarIrathI abhinna mAne che. dhUrta cArvAko AtmAnI sattAne zarIrathI bhinna nathI mAnatA. AthI viparIta, suzikSita cArvAkonA mata anusAra zarIrathI bhinna evA AtmAnuM astitva che. teo AtmAne zarIrathI bhinna ane sarva anubhavonA jJAtA tathA bhoktA tarIke mAne che. temanA mata mujaba zarIrano nAza thAya tyAre AtmAno paNa nAza thAya che. zarIranA nAza pachI AtmAnI sthiti rahetI nahIM hovAthI teo punarjanmano svIkAra karatA nathI, AtmAnI sattA zarIranA sattAkALa sudhI ja rahe che ema teo mAne che. 1 1- zrI jayaMta bhaTTa, nyAyamaMjarI', pR.467 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana Ama, dhUrta cArvAko jIvanakALamAM zarIrathI pRthak evA koI AtmAne mAnatA nathI, jyAre suzikSita cArvAko zarIrathI pRthak AtmAnuM astitva jIvanakALa daramyAna mAne che. teo zarIranI utpatti sAthe AtmAnI utpatti ane zarIranA aMta sAthe teno aMta thAya che ema mAne che. prastuta gAthAmAM ziSye AtmAnA nityatva viSenI je zaMkA rajU karI che temAM suzikSita cArvAkonA matano prabhAva joI zakAya che. ziSyanI zaMkAne yathArthapaNe samajavA mATe AtmAnAM utpatti-laya aMgenI cArvAka darzananI A mAnyatAne vistArathI joIe 278 cArvAkadarzana spaSTapaNe bhautikavAdanI ghoSaNA kare che. te mAtra bhUtonuM ja astitva mAne che, kAraNa ke bhUtone pratyakSa joI zakAya che. temanA mata pramANe bhUto sivAya bIjuM koI tattva che ja nahIM. bhUto cAra prakAranA che pRthvI, jaLa, teja ane vAyu. cArvAkadarzana anusAra pRthvI Adi cAra bhUto sivAya bIjuM koI mULa tattva nathI. cArvAka mAne che ke pRthvI, jaLa, teja ane vAyu e cAra tattvothI ja jagatanuM nirmANa thayeluM che.1 cAra bhUto ja pratyakSa hovAthI, jagatanA nirmANa saMbaMdhamAM cArvAka darzanano mata che ke pRthvI Adi cAra bhUtothI ja jagatanuM upAdAna che. bhUtono saMyoga vizvanuM kAraNa che. A cAra bhUtonA saMghAtane zarIra, indriyAdinuM nAma ApavAmAM Ave che. A tattvothI kevaLa nirjIva padArthonI ja utpatti nathI thatI, kiMtu sajIva dravya paNa temAMthI ja utpanna thAya che. prANIono janma bhUtonA saMyogathI thAya che. mRtyu pachI te pharIthI bhUtomAM ja bhaLI jAya che. cArvAkadarzana AtmAne bhautika tattvono samUha mAne che. pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e cAra bhUtonA saMyogathI ja caitanyazakti utpanna thAya che ane te caitanyathI ja zarIranI badhI kriyAo thAya che. jyAre A cAra bhUtomAMthI koIno saMyoga sarvathA tUTI jAya che tyAre caitanyano nAza thaI jAya che ane zarIranuM kAma baMdha thaI jAya che. jyAM sudhI caitanya rahe che tyAM sudhI smRti Adi vyavahAra cAle che. bhUtonuM vighaTana thatAM temAMthI utpanna thayeluM caitanya nAza pAmI jAya che ane tenA sarva vyavahAra baMdha thaI jAya che. caitanya nAza pAmatuM hovAthI te nitya nathI. bhUtonA vighaTana pachI 1- cArvAko AkAza tattvanI sattA nathI mAnatA, kAraNa ke tenuM pratyakSa nathI thatuM, paraMtu keTalAka cArvAko AkAzane pAMcamuM tattva mAne che ane jagatane paMcatattvAtmaka mAne che. Ama, keTalAka pRthvI, apa, teja ane vAyu e cAra bhUtAtmaka jagata mAne che ane keTalAka AkAzane umerI, pAMca bhUtanA saMyogathI jagatanuM nirmANa thayeluM che ema mAne che. (juo : tarkarahasyadIpikA, pR.300) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 279 AtmA Takato na hovAthI bIjA bhavamAM javAvALo koI ja raheto nathI, tethI janmAMtara jevuM kaMI che ja nahIM. pRthvI, jaLa, teja ane vAyunA samudAyathI AtmA utpanna thAya che ane tenA vighaTanathI te nAza pAme che, tethI AtmAno AdhAra ekamAtra bhUto che. cArvAko AtmAne utpanna thanArI vastu mAne che ane AtmAnI utpattinAM kAraNo tarIke teo bhUtono ja svIkAra kare che. bhUtothI atirikta koI kAraNano svIkAra teo karatA nathI. temanA mata anusAra AtmA cAra bhUtomAMthI ja niSpanna thanArI vastu che. caitanyatattva e bhUtasamudAyano ja piMDa che. jaDa bhUtothI judo AtmA nAmano koI svataMtra padArtha che e vAta kevaLa mithyA che. prazna thAya ke jaDa tattvamAMthI caitanyanI utpatti kevI rIte saMbhavI zake? te banne to vidharmI che. jaDamAMthI jaDa ja UpajI zake, jaDamAMthI jaDa karatAM sAva judI vastunI utpatti zI rIte saMbhave? caitanyanuM astitva to koI paNa bhUtamAM prApta nathI thaI zakatuM to pachI bhUtomAMthI caitanya kevI rIte banI zake? jo bhUtomAM ja teno abhAva hoya to bhUtonA yogathI caitanyano prAdurbhAva kaI rIte thaI zake? cArvAkamatavAdIo Ano javAba ema Ape che ke jaDa tattvonA saMyogathI ja dareka vastunuM nirmANa thAya che. cetanamAMthI jaDa nahIM paNa jaDamAMthI cetana evo utpattikrama teo darzAve che. e saMbhava che ke tattvomAM jo koI guNano abhAva hoya topaNa tenI utpatti te tattvo dvArA nirmita vastumAM thaI zake che. jaDa tattvomAM caitanyano abhAva che to paNa amuka prakAre bhUtono saMyoga thatAM temAM caitanyano saMcAra thAya che. jema yakRta(liver)mAMthI eka prakArano rasa nIkaLe che, tema mastakamAMthI caitanya utpanna thAya che. jaDa bhUtonuM koI vizeSa prakAre saMmizraNa thAya che tyAre temAM caitanyano AvirbhAva thAya che, tethI ema mAnavAnI jarUra nathI ke caitanya koI abhautika tattvano guNa che. te jaDa dravyano ja eka upavikAra che. A matane cArvAko eka suprasiddha dRSTAMta dvArA samarthita kare che. teo kahe che ke je khAdyapadArthomAMthI madirA banAvAya cheemAM mAdakapaNAno guNa nathI hoto, paNa e padArthonA mizraNane saDavA daIne pachI ene ukALIne je madirA taiyAra karavAmAM Ave che, ene pIvAthI nazo caDhe che ke nahIM? sAmAnya paristhitimAM mANasanI je mAnasika avasthA hoya che temAM madirA pIvAthI pheraphAra thAya che ke nahIM? to pachI judA judA bhUtonA mizraNathI caitanyanI utpatti zA mATe na thAya? jema amuka khAdyapadArthonA saMmizraNathI mAdaka madirAnI utpatti thAya che, tema pRthvI Adi cAra bhUtonA mizraNathI caitanyanI utpatti thAya che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jema goLa, dhAvaDInAM phUla, pANI vagerenA saMmizraNane saDAvavA, gaLAvavAthI madyazaktiyukta madirA utpanna thAya che, tema cAra bhUtonA saMyogathI cetanA utpanna thAya che. goLa AdimAM mAdakazakti avidyamAna hovA chatAM te jyAre madirAmAM pariNata thAya che tyAre temAM mAdakazakti pedA thaI jAya che, te ja prakAre pRthvI Adi bhUtonA saMyogathI caitanyano prAdurbhAva thAya che. jyAM sudhI e yogya saMyoga thayo hoto nathI, tyAM sudhInI pratyeka avasthAvALA pRthvI vagere bhUtomAM cetanA utpanna thatI na hovAthI temAM caitanyatA jovA maLatI nathI; paraMtu madirAnAM aMgonA samudAyanI jema cAra bhUtono samudAya thatAM cetanA utpanna thAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja cArvAkanI A mAnyatAne gUMthatAM 'adhyAtmasAra'mAM kahe che ke jema madyanAM aMgomAMnA pratyeka aMgamAM madyanI spaSTatA thatI nathI, paNa sarva aMgo maLavAthI madya spaSTa thAya che; tema mahAbhUto ekatra maLavAthI caitanyanI spaSTatA mAnelI che. jemAMthI madirA bane che te goLa, pANI vagere vastuone judI judI khAvAmAM Ave to nazo utpanna thato nathI, paNa te badhAM bhegAM karIne grahaNa karavAmAM Ave to avazya mada utpanna thaI jAya che; te ja rIte pRthvI Adi bhUtomAMthI koI paNa ekamAM 'huM sukhI' ityAdi jJAna na hovA chatAM te cArenuM ucita milana thatAM, teno piMDa banatAM huM sukhI' vagere jJAna utpanna thaI jAya che. tethI bhUtonA samUhamAM ja caitanya che. cAra bhUtono piMDa e ja AtmA che. enAthI atirikta AtmA siddha thato nathI.' A pramANe jema goLa vageremAM mAdakatA nathI, paNa te padArthono saMyoga thatAM temAM mAdakatAno saMcAra thAya che, tevI ja rIte pRthvI, jaLa, teja ane vAyu e cAra jaDa tattvomAMthI ja caitanyano prAdurbhAva thAya che. A mAnyatAno ullekha AcAryazrI jinabhadrajIkRta 'vizeSAvazyakabhASya' nA gaNadharavAda nAmanA prakaraNamAM, zrI mahAvIra prabhunA trIjA gaNadhara zrI vAyubhUti gautamanI zaMkArUpe paNa jovA maLe che. zrI vAyubhUti evuM mAnatA hatA ke pRthvI, jaLa, teja ane vAyu e cAra bhUtonA samudAyathI cetanA utpanna thAya che, tethI caitanya e bhUtono dharma che. madya jemAMthI bane che te dhAvaDInAM phUla, goLa, pANI vageremAM madyazakti jaNAtI nathI, paraMtu tenuM yogya mizraNa karavAthI jema temAM mAdakazakti utpanna thAya che; tema pRthvI Adi bhUtomAM caitanyazakti dekhAtI nathI, paraMtu jyAre teno yogya samudAya thAya che tyAre temAM caitanya pratyakSa jaNAya che. jema madya banAvavAmAM vaparAtA padArthomAM madyazakti nahIM dekhAvA chatAM tenA mizraNamAM madyazakti utpanna thAya che, tema pratyeka bhUtamAM paNa caitanya dekhAtuM na hovA chatAM teno 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 69 'madyAMgebhyo madavyaktiH pratyekamasatI yathA / militebhyo hi bhUtebhyo jJAnavyaktistathA matA / / ' Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 281 samudAya thavAthI caitanya utpanna thAya che. AnA uparathI ema siddha thAya che ke caitanya e bhUtono dharma che.1 cArvAkamata anusAra pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e bhUtacatuSTayanA viziSTa rAsAyaNika mizraNathI AtmAnI utpatti thAya che. manuSyAdi jIvo cetana che e vAtanI teo nA nathI pADatA, paNa caitanya che mATe koI bhUtAtirikta padArtha hovo joIe ema teo mAnatA nathI. teo mAne che ke jaDa tattvonuM saMmizraNa paNa jo eka vizeSa rIte thAya to temAM caitanyano AvirbhAva thAya che. bhUtomAM caitanya na hovA chatAM tenA saMyogathI caitanyano AvirbhAva thAya che. jema acetana gomaya(gobara)thI kIDAnI utpatti thaI jAya che, araNI (lAkaDI)ne mathavAthI agninI utpatti thaI jAya che; te ja prakAre pRthvI Adi bhUtothI paNa eka vilakSaNa caitanyazaktinI utpatti thaI jAya che; AcAryazrI narendrasenajI (siddhAMtasArasaMha'mAM cArvAka darzananuM maMtavya rajU karatAM lakhe che ke koI ema kahe che ke pRthvI, havA, pANI Adi bhUto acetana hovAthI cetanarUpa jIvanI utpatti mATe upAdAna nathI thatAM'; A vidhAna mithyA che, kAraNa ke gomayAdi padArthothI kIDA Adi jIva utpanna thatAM dekhAya che, tethI bhUtothI cetana padArtha utpanna nathI thato evuM kahevuM mithyA che, arthAt bhUtothI cAlavAnA, bolavAnA, lakhavAnA Adi aneka svabhAvono dhAraka cetana padArtha utpanna thAya che ema ja mAnavuM joIe; mATe jIva nAmano cetana padArtha bhUtothI alaga nathI. A prakAre cArvAka darzana ema siddha kare che ke AtmA bhUtothI pRthak padArtha nathI. cArvAka darzananI dRDha mAnyatA che ke samagra padArtho cAra bhUtothI ja nirmita che ane cAra bhUtonA saMghAtathI ja caitanyanI utpatti thAya che. jema pAna, cUno, sopArI AdimAM lAla raMgano abhAva che, paNa tene jyAre ekasAthe cAvavAmAM Ave che tyAre lAla raMganI utpatti thAya che; tema cAra bhUtomAM caitanyano abhAva che, paNa tenuM yogya rIte saMmizraNa thAya che tyAre temAM caitanyanI utpatti thAya che. AtmA cAra bhUtonA saMyogathI Upaje che ane tenA vighaTanathI te pAcho bhUtomAM ja laya pAmI jAya che. 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1650,1651 'vasudhAtibhUtasamudayasaMbhUtA cetaNa tti te saMkA / patteyamadiTThA vi hu majjaMgamado ba samudAye / / jadha majjaMgesu mado vIsumadiTTo vi samudaye hotuM / kAlaMtare viNassati tadha bhUtagaNammi cetaNNaM / / ' 2- juo : AcAryazrI narendrasenajIkRta, 'siddhAMtasArasaMgaha', adhyAya 4, zloka 33 'acetanAni bhUtAni nopAdAnAni cetane / mithyeti gomayAdibhyo vRzcikAdyupadarzanAt / ' Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhUtothI AtmA utpanna thaI temAM ja vilaya pAmato hovAthI AtmatattvanI nitya sattAnuM pratiSThApana karI zakAtuM nathI. nitya AtmasattAnI sthApanA thatI na hovAthI punarjanma jevuM kaMI nathI. Ama, paralokAdinI kalpanA paNa nirAdhAra thaI jAya che. AtmA bhUtonA saMghAtathI utpanna thato hovAthI anitya che, kAraNa ke je utpanna thAya che te avazya nAza pAme che. jema agni araNImAMthI utpanna thato hovAthI vinAzI che, tema bhUtonA saMghAtathI utpanna thato AtmA paNa vinAzadharmavALo che, anitya che. araNIthI utpanna thanAra agni jema vinAzI che, tema bhUtothI utpanna thanAra caitanya paNa vinAzI che; ane jo caitanya naSTa thatuM hoya to pachI bhavAMtara konuM mAnavuM? AtmA pRthvI Adi bhUtonA saMghAtathI utpanna thAya che ane te ja pRthvI Adi bhUtonuM vighaTana thavAthI temAM ja te AtmA nAza pAmI jAya che. jo AtmA ja nathI raheto to bhavAMtaramAM jAya koNa? AtmAno nAza thaI gayA pachI paralokamAM janAra rahe koNa? Ama, bhavAMtarano paNa abhAva siddha thAya che. je dharma jenAthI abhinna hoya te dharma tenA nAza sAthe naSTa thaI ja jAya che. jema paTa(vastra)no dharma zuklatva paTathI abhinna che, tethI paTano nAza thavAthI teno paNa nAza thaI ja jAya che; tema bhUtono dharma caitanya bhUtothI abhinna hovAthI bhUtonA vighaTana sAthe ja caitanyano paNa nAza thaI ja jAya che. paTanI sAthe zuklatvarUpa dharma abhinna che to vastranA nAza thaI gayA pachI zuklatva paNa kyAMthI Take? arthAt banne ekasAthe ja nAza thaI jAya che. e ja pramANe caitanya bhUtadharma che ane pRthvI Adi bhUtomAMthI te utpanna thAya che, tethI jyAre pRthvI Adi bhUtasamudAyanuM vighaTana thaI jAya che tyAre caitanyadharma naSTa thaI jAya che; mATe punarjanma mAnavAnI to vAta ja rahetI nathI. paraloka che ema kevI rIte mAnI zakAya? AtmA bhUtono dharma hovAthI tathA bhUtonA saMyogathI utpanna thato hovAthI anitya kare che ane tethI AtmAno nAza thaI jato hovAthI paraloka mAnavAnI koI AvazyakatA rahetI nathI. ahIM eka dalIla ema karavAmAM Ave che ke caitanya e bhUtano dharma hoI zake nahIM. caitanya jo caturbhutamaya jaDa zarIramAMthI ja pariNamatuM hoya to prANI marI gayA pachI e caitanya kema jovA maLatuM nathI? tethI catubhUtamaya jaDa zarIra caitanyanuM kAraNa na hoI zake. vaLI, catubhUtamaya zarIrane caitanyanuM sahakArI kAraNa paNa na kahI zakAya, kAraNa ke ema kahevAmAM Ave to caitanyanA upAdAnakAraNa tarIke koI azarIrI ajaDa evuM tattva mAnavuM paDe ane pariNAme cArvAkono mULa siddhAMta ja tUTI paDe. A pramANe catubhUtamaya zarIrane kadApi caitanyanuM kAraNa kahI na zakAya. A dalIlano cArvAko je pratyuttara Ape che te darzAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyakatva jasthAna Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 283 caupai" mAM lakhe che - jima jaLathI paMpoTA thAya, UphaNatAM tehamAMhiM samAya | yUbhAdika jima kSiti pariNAma, tima cetana tanu guNa vizrAma | jo cetanA e catubhUtamaya zarIrano ja guNa hoya to zarIranI catubhUtamaya pUrvakAlIna avasthAmAM ane mRta kalevarAdi uttarakAlIna avasthAmAM te guNa zA mATe jovA maLato nathI? A praznano uttara cArvAkono 'utpatti pakSa' ane "abhivyakti pakSa' alaga alaga prakAre Ape che. 'utpatti pakSanuM kahevuM ema che ke jema pANImAMthI parapoTA pedA thAya che ane pachI te pAchA pANImAM ja samAI jAya che; athavA jema paththaranA stUpa vagere pRthvItattvanAM pariNAma che, arthAt te pRthvItattvamAMthI bane che ane kALAMtare pRthvImAM ja vilIna thaI jAya che; tema cetanA catubhUtamaya zarIramAMthI utpanna thAya che ane caturbhatamaya zarIramAM ja laya pAmI jAya che. stupa vagere potAnI utpattinI pUrvakAlIna avasthAmAM ane potAnA nAzanI uttarakAlIna avasthAmAM pRthvImAM jovA maLatAM na hovA mAtrathI jema 'sUpa vagere jo pRthvItattvanAM pariNAma hoya to te sUpa vagere potAnI pUrva-uttarakAlIna avasthAmAM pRthvImAM dekhAtAM kema nathI?' evuM pUchI zakAtuM nathI ane 'sUpa vagere pRthvItattvanAM pariNAma nathI' evuM paNa kahI zakAtuM nathI; tema kalevara avasthAmAM cetanA jovA na maLatI hovA mAtrathI 'cetanA jo caturbhatamaya zarIranuM ja pariNAma che to mRta avasthAmAM zA mATe dekhAtI nathI?' evuM pUchavuM yogya nathI ane cetanA catubhUtamaya zarIranuM pariNAma nathI' evuM paNa kahevuM yogya nathI. bIjA 'abhivyakti pakSanuM kahevuM che ke parapoTA ke sUpa vagere pANInAM ke pRthvInAM ja pariNAma hovA chatAM pANI, pRthvI jyAre jyAre parapoTA-sUpa vagere AkAre pariName che tyAre tyAre ja temAM parapoTA, tUpa vagere vyakta rIte jovA maLe che, tenI AgaLanI ke pAchaLanI avasthAomAM nahIM, tema cetanA cAra bhUtonuM ja pariNAma hovA chatAM, cAra bhUta jyAre jyAre kAyAkArarUpe pariName che tyAre tyAre ja temAM cetanA vyakta rIte jovA maLe che, AgalI ke pAchalI avasthAomAM nahIM. paraMtu eTalAmAtrathI 'parapoTA-sUpa vagere pANI-pRthvInAM pariNAma che' e vAtane asatya TharAvI zakAtI nathI, tema cetanA cAra bhUtonuM pariNAma che e vAtane paNa asatya TharAvI zakAtI nathI. Ama, keTalAka cArvAko caitanyane cAra bhautika tattvomAMthI utpanna thayeluM mAne che ane keTalAka ema mAne che ke e tattvo caitanyane abhivyakta kare che. zarIranuM nirmANa karavAvALA pRthvI, jaLa, teja ane vAyu e cAra tattvonA paramANuonAM niveSa1- upAdhyAya zrI yazovijayajI kRta, samyakatva prasthAna caupaI', gAthA 7 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vizeSathI caitanyanI utpatti ke abhivyakti thAya che. pratyakSapramANathI jJAta evA bhUto kAyAkAre pariName tyAre ja temAM cetana upalabdha thAya che. cAra bhUto jyAre viziSTa bhUtaracanArUpa zarIrAkAre pariNAma pAmyAM hoya che tyAre caitanya pragaTa dekhAya che. mRta zarIramAM caitanya dekhAtuM nathI, kAraNa ke te avasthAmAM teja ane vAyunA abhAvanA kAraNe viziSTa bhUtasaMyogarUpa zarIrano ja abhAva hoya che. zarIranA AkAramAtranA kAraNe tyAM caitanya mAnI zakAya nahIM. jo ema mAnIe to citramAM Alekhita thayelA azvamAM paNa caitanya hovAno prasaMga Ave. kAyAkAre pariNAma pAmelA bhUtathI ja caitanyanI utpatti thAya che ane kAyAkAra pariNAmano nAza thatAM caitanyano nAza thAya che, tethI zarIranAM utpatti-nAza sAthe ja AtmAnAM utpatti-nAza saMbaMdha dharAve che. cAra bhUtanA viziSTa saMyogarUpa zarIramAM bolavA, cAlavA vagerenI zakti utpanna thAya che. jyAre A cAra bhUtonA viziSTa saMyogamAM kaMI paNa pheraphAra thAya che tyAre zarIra narama paDe che ane bolavA, cAlavA vagerenI zakti maMda paDe che. jyAre zarIramAMthI teja Adi koI paNa bhUtano saMyoga sarvathA chUTo paDe che tyAre zarIranI bolavA, cAlavA vagerenI zaktino nAza thAya che, tyAre te mRta kalevaramAM caitanya dekhAtuM nathI. caitanyazakti garbhathI laIne maraNa paryata ja rahe che. te maraNa vakhate nAza pAmI jAya che, tethI evo koI nitya AtmA hoI zakato nathI ke je eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jato hoya. Ama, suzikSita cArvAko AtmAne nitya, amara sattA nathI mAnatA ke jenuM astitva janma pahelAM paNa hoya ane mRtyu pachI paNa jenuM astitva rahetuM hoya. AtmAnI niyatva viSenI ziSyanI prastuta zaMkAmAM A mAnyatAno prabhAva joI zakAya che. AtmAnA hovApaNA saMbaMdhI zrIgurunA samAdhAnathI niHzaMkatA thaI hovAthI ziSyane have AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkA rahI nathI, paraMtu AtmAnuM astitva nityarUpe svIkAravAmAM tene saMzaya thAya che. tene lAge che ke zrIgurue Apela samAdhAna dvArA AtmAnuM astitva to siddha thAya che, paNa AtmA avinAzI che ke nahIM e kaI rIte jANI zakAya? AtmA dehathI bhinna jJAnaguNadhAraka tattva che ema siddha thavA mAtrathI te nitya che ema siddha thatuM nathI. saMsAramAM pratyakSa jaNAya che ke deha janme che tyAre enI sAthe ghaTa-paTa Adi padArthone jANanAra evuM Atmatattva paNa janme che. dehanI utpatti sAthe AtmAnI utpatti thAya che ane banneno aMta paNa ekasAthe thato jaNAya che. mRtyu thatAM deha sAthe AtmAno, arthAt jJAnaguNadhAraka tattvano nAza thAya che. dehano nAza thavAthI jANavAnI kriyAno paNa aMta Ave che, tethI dehanA janma sAthe Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-60 285 jANanAranI utpatti thAya che ane dehanA nAzathI jANanArano aMta Ave che, mATe 'AtmA nitya che' e mAnyatA mithyA che. AtmA janya ane laya pAmanAra tattva che; te nitya sattA nathI. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA ziSyanI zaMkAne nIcenA zabdomAM raju kare che - AtmA che - AtmA "sat' astitvarUpa vastu che ema "sanA astitva hovApaNAnA arthamAM mane pratIti thaI, paNa te astitvarUpa "sa"nA nityatvarUpa artha aMge mane zaMkA che. aprazruta - anutpannarUpa sthira ekarUpa te "sat' ema sanI vyAkhyA karavAmAM AvI hoya to te arthamAM "sat svarUpa huM mAnI zakato nathI, arthAt AtmA "sata' che paNa nitya nathI evI bIjI zaMkA mane utpanna thAya che. kAyAkArapariNata zarIranA janma sAthe AtmAno janma thAya che ane te zarIranA nAza sAthe AtmAno paNa nAza thAya che, eTale zarIranI jeTalI sthiti hoya teTalI maryAdita AtmAnI sthiti hoya che." AtmA nitya che e viSe potAnI zaMkA vyakta karatAM ziSya zrIgurune jaNAve che ke AtmA dehanI sAthe utpanna thatuM ane dehanI sAthe nAza pAmatuM tattva che. jyAre jyAre dehano saMyoga thAya che tyAre tyAre AtmA utpanna thAya che ane jyAre jyAre dehano viyoga thAya che tyAre tyAre AtmA vinAza pAme che. jema vIjaLInI cAMpa dabAvIe tyAre balba cAlu thAya che ane cAMpa baMdha karIe eTale te baMdha thAya che. balba zarU thAya tyAre temAMthI relAto prakAza bIje kazethI Avato nathI ane te baMdha thAya tyAre te kaze paNa jato nathI. te tyAM ja pUrNa thaI jAya che. AgaLa ke pAchaLa tenI koI sthiti hotI nathI. tema AtmA paNa dehanA saMyoga-viyoge utpAda-vinAza pAme che. dehanA astitvanI AgaLa ke pAchaLanI avasthAmAM tenI koI sthiti nathI. caitanya phakta zarIramAM ja dekhAya che. zarIra vagara caitanya bIje kaze paNa jovA maLatuM nathI, tethI caitanyanI vidyamAnatA zarIra sAthe saMbaMdhita che. mAtra zarIramAM ja caitanya jovA maLatuM hovAthI teno Azraya zarIra ja che ema siddha thAya che. caitanyanI utpattinuM sthAna deha che. zarIrano nAza thatAM teno paNa nAza thaI jAya che. jIvananI dhArA garbhathI laIne maraNa paryata ja cAle che. tAtparya e che ke AtmA dehanI sAthe ja utpanna thAya che ane mRtyu pachI tenuM koI astitva nathI rahetuM, tethI AtmA nitya nathI. AtmA anitya siddha thato hovAthI pUrvajanma, punarjanma ityAdine mAnavAnI koI jarUra rahetI nathI. zarIra pachI AtmAnI sthiti nahIM hovAthI teno zarIrahetaramAM janma 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 245 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana thato nathI. jo AtmA eka pachI eka bhinna bhinna zarIra dhAraNa karato hoya to tene potAnA pUrvajanmonA anubhava yAda rahevA joIe. jo AtmA bhavAMtaragAmI hoya to je prakAre mAnavIne potAnI svapnAvasthAnA anubhavo jAgRtAvasthAmAM yAda rahe che, te prakAre AtmAne potAnA pUrvajanmonA anubhava yAda rahevA joIe; paraMtu pUrvajanmonA anubhava yAda rahetA nathI. tethI ema mAnavuM ghaTe che ke AtmA bhavAMtaramAM gamana karato nathI. AtmAnA pUrvajanma ke punarjanma nathI. A pramANe cArvAkamatanA prabhAvathI AtmAnA nityapaNAnI zaMkA karatAM ziSya kahe che ke AtmAnI dehanA saMyoge utpatti thAya che ane dehanA viyoge teno nAza thAya che. zarIranI utpatti pahelAM AtmAnuM astitva jaNAtuM nathI ane zarIrano saMbaMdha chUTyA pachI paNa tenuM astitva jaNAtuM nathI. zarIranI sthiti paryaMta ja AtmAnuM astitva jaNAya che, tethI AtmA traNe kALa sthira rahenAra nitya padArtha nathI. Ama, AtmA astitvarUpa che, paNa nitya astitvarUpa che ke nahIM? evI zaMkA ziSyanA manamAM jAgI che. te AtmAnA nityatva viSe yogya nirNaya karI zakato nathI, tethI te potAnI mUMjhavaNa zrIguru AgaLa rajU karI yathArtha tattvanirNaya karAvavA vinaMtI kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'bIjI zaMkA thAya tyAM, kAraNa pAmI ema; divasa jatAM pAchAM kadI, nathI AvatA tema. muvA pachI dekhAya nA, mATe samajuM ema huM, AtmA nahi avinAza; kAraNa pAmI khAsa. janmathI Aja lagI badho, anubhava tananI sAtha; dehayogathI Upaje, tyaje nahIM saMgAtha. jyAre deha DhaLI paDe, chelle zvAsozvAsa; tyAre tethI jIvano, dehaviyoge nAza.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.228 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 237-240) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 61 amala karU La che, to te lAja, e kharAba nahI, Atma rine bhaje. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 61 gAthA 60mAM ziSya kahyuM ke AtmA dehanA saMyogathI Upaje che ane dehanA bhUmikA viyoge nAza pAme che. AtmA dehanI utpatti sAthe utpanna thato hovAthI ane dehanA laya sAthe nAza thato hovAthI AtmA nitya nathI. Ama, cArvAkamatanA prabhAvathI potAne utpanna thayelI AtmAnA avinAzIpaNA aMgenI zaMkA zrIguru pAse rajU karI, ziSya have bauddhamatanA prabhAvathI potAne utpanna thayelI AtmAnA nityapaNA aMgenI zaMkA rajU kare che. cArvAka (suzikSita cArvAka) darzana ane bauddha darzana ane eka vAtamAM sahamata thAya che ke AtmA nitya dravya nathI, paNa bannenA manamAM eka mULabhUta bhinnatA che. bauddha AtmAne eka svataMtra vastu tarIke svIkAre che, jyAre cArvAka tene cAra ke pAMca mahAbhUtomAMthI niSpanna thanArI vastu mAne che. bauddhamata anusAra bhUtothI bhinna eka svataMtra caitanyadhArAnuM astitva che, jyAre cArvAkamata pramANe bhUtomAMthI ja caitanya utpanna thAya che ane nAza pAme che, arthAt bhUto ja ekamAtra mULa tattva che. bauddho bhUtothI bhinna evI svataMtra caitanyadhArAne svIkAre che. temanA mata pramANe caitanyadhArA - vijJAnadhArA - vijJAnasaMtati anAdi che, paNa AtmA anAdi nathI. AtmA utpanna paNa thAya che ane teno nAza paNa thAya che, tethI te kSaNika che. bauddhamatanA kSaNikavAdano prabhAva ziSya upara hovAthI tene sarva bhautika padArthanI jema AtmA paNa kSaNika bhAse che ane tethI AtmAnI nityatA saMbaMdhI potAnI dalIla rajU karatAM kahe che - "athavA vastu kSaNika che, kSaNe kSaNe palaTAya; e anubhavathI paNa nahIM, AtmA nitya jaNAya.' (61) 7 athavA vastu kSaNe kSaNe badalAtI jovAmAM Ave che, tethI sarva vastu kSaNika che, ane anubhavathI jotAM paNa AtmA nitya jaNAto nathI. (61) amuka maryAdita kALavatapaNAe, arthAt dehanA yogathI AtmA Upaje che bhAvArtha L1] ane dehanA viyogathI AtmA nAza pAme che ema dehakALavatapaNAe AtmA anitya che. athavA' eTale ke ukta prakAra karatAM anya prakArathI - prakArAMtare - kSaNikapaNAnI apekSAe jotAM paNa AtmA anitya siddha thAya che. vastumAtranA gAthA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 "zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana parivartanazIla svabhAvano vicAra karatAM paNa AtmA trikALavartI nahIM paNa kSaNavartI, anitya siddha thAya che. A jagatamAM dareka vastu kSaNe kSaNe palaTAtI jaNAya che. ghaTa-paTa Adi padArtho kSaNe kSaNe parivartana pAmatAM najare dekhAya che. jo ghaTa-paTa Adi padArtho sadA ekarUpe ja rahetA hoya to te kyAre paNa jUnA ke jIrNa thaI zake nahIM. sarva padArtho parivartana pAmatAM spaSTa anubhavAya che ane AtmAmAM thatA zubhAzubha bhAvo paNa paryAyAMtara pAmatA anubhavAya che; tethI ema siddha thAya che ke vastumAtra kSaNikasvabhAvI che, nitya nathI. Ama, dehakALavatapaNAnI apekSAe athavA kSaNikapaNAnI apekSAe AtmA nitya jaNAto nathI. A zaMkAnA samAdhAna mATe koI sadupAya darzAvo, jethI te zaMkAnI nivRtti thAya ema ziSya zrIgurune vInave che. > padArthanuM astitva che ema spaSTa jaNAya che, paraMtu te nAza pAmato RAvAva hovAthI anitya bhAse che. sarva padArtho vinAzI temaja anitya bhAse che. ghaTa, paTa vagere padArtho parivartana pAmatAM pAmatAM kyAreka nAza pAme che, sadAkALa rahetA nathI evuM pratyakSa jaNAya che; eTale ghaTa, paTa Adi nitya nathI, paNa te vinAzI svabhAvavALAM che ema siddha thAya che. A anityavAdamAM be vikalpa che - (1) kiMcit kALasthAyI aniyatA - ghaTa-paTAdi amuka cokkasa kALa rahI pachI nAza pAmavArUpa vinAzI svabhAvavALAM che. (2) kSaNika anityatA - dhaTa-paTAdi eka kSaNa rahI bIjI kSaNe nAza pAmavArUpa vinAzI svabhAvavALAM che. prathama vikalpa anusAra vastu cokkasa niyata kALa sudhI rahyA pachI nAza pAmavAnA svabhAvavALI hoya to te niyata samaya sudhI to te vastu avazya rahevI joIe, vacamAM temAM kaMI paNa parivartana na thavuM joIe. vacamAM teno nAza karavA mATe game teTalA prayatno karavAmAM Ave to paNa teno nAza thavo na joIe, paNa vAstavamAM tema banatuM nathI. game tyAre ghaTa-paTAdi vastuno nAza karI zakAya che. bALaka paNa eka kAMkarI mArIne ghaDAne phoDI zake che. mATe A pakSa yathArtha bhAsato nathI. tethI bIjo vikalpa - vastumAtrano kSaNe kSaNe nAza thavArUpa vinAzI svabhAva che, te vicAravo joIe. bauddha darzana vastune kSaNe kSaNe nAza thavAvALI mAne che. jagatanA sarva padArtho kSaNamAM nAza pAmI javAnA svabhAvavALA che e vAtanI siddhi karatAM bauddho jaNAve che ke judA judA svabhAvavALI vastuone eka mAnI zakAtI nathI, judI judI mAnavI paDe che; nahIM to zIta ane uSNa svabhAvavALAM evAM jaLa ane agnine paNa eka Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-61 291 mAnavAnI Apatti Ave. mATe ema nakkI thAya che ke svabhAvabheda vastubheda hoya che. jo vastu eka hoya to tenA svabhAvamAM bheda na hoI zake. tethI ema paNa nakkI thAya che ke dareka vastu AdithI aMta sudhI eka ja svabhAvavALI hoya che. paccIsa kSaNa sudhI rahenAra ghaDAno pahelI kSaNe je svabhAva hoya, te ja svabhAva jo paccIsamI kSaNe hoya to ja e ghaDo eka svabhAvavALo kahevAya. e svabhAva jo badalAI jAya to pahelI kSaNano ane paccIsamI kSaNano ghaDo judo judo gaNAya. te ghaDo paccIsa kSaNa sthAyI kahevAya nahIM. je padArthane jeTalI kSaNa sthAyI mAnavo hoya teTalI kSaNo sudhI teno svabhAva eka ja hovo joIe. have jo koI ghaDAne paccIsa kSaNa sudhI sthAyI kahevAmAM Ave to prazna thaze ke te ghaDAno paccIsamI kSaNe nAza pAmavuM no svabhAva che ke nahIM? jo che, to prathama kSaNe paNa tenAmAM nAza pAmavuM'no svabhAva mAnavo paDaze, kAraNa ke eka ja vastumAM svabhAvabheda hoI zake nahIM. jo prathama kSaNe nAza pAmavuM' no svabhAva mAnavAmAM Ave to te potAnA nAza pAmavuM nA svabhAvanA kAraNe bIjI ja kSaNe nAza pAmI jaze. to pachI paccIsa kSaNa sudhI te zI rIte Takaze? jo ema kahevAmAM Ave ke paccIsamI aMtya kSaNe paNa nAza pAmavuM'nA svabhAva nathI to te kyAre paNa nAza ja nahIM pAmI zake. jo ema kahevAmAM Ave ke 'paccIsa kSaNa sudhI TakI nAza pAmI javuM' evo ghaDAno svabhAva hovAthI te ghaDo teTalI kSaNo sudhI TakI pachI nAza pAmI jAya che, to evo vastusvabhAva mAnavAthI to paccIsamI kSaNe paNa teno svabhAva badalAyo na hovAthI (kAraNa ke svabhAva badalAya to te vastu ja badalAI jAya) paccIsamI kSaNe paNa teno evo ja svabhAva mAnavo paDe ke 'paccIsa kSaNa sudhI TakI pachI nAza pAmavuM. jo paccIsamI kSaNe paNa Avo svabhAva hoya to tarkathI mAnavuM paDaze ke chavvIsamI kSaNe paNa te nAza pAmI zakaze nahIM, kiMtu bIjI paccIsa eTale kula pacAsa kSaNa sudhI teNe TakavuM paDaze. vaLI, pacAsamI kSaNe paNa teno svabhAva e ja hovAthI paMcoteramI kSaNa sudhI to teNe TakavuM ja paDaze. paMcoteramI kSaNe paNa 'paccIsa kSaNa sudhI rahevuM' evo svabhAva ja hovAthI AgaLa upara paNa te nAza pAmI zakaze nahIM. Ama karatAM karatAM to te ghaDo kyAre paNa nAza pAmI zakaze nahIM. jo A pramANe ghaTatuM hoya to dareka vastu anaMta kALa sudhI raheze, paraMtu hakIkatamAM koI paNa vastu sthAyI rahetI nathI, kema ke ghaDA vagereno nAza thato najara sAme dekhAya ja che. Ama, amuka kSaNa sthAyI mAnavAmAM teno koI eka svabhAva ja mAnavo bAdhita thaI jato hovAthI evuM mAnavuM yukta Thare che ke dareka vastu kSaNika che. dareka kSaNe kALarUpa nAzaka kAraNa vidyamAna hovAthI padArthamAtrano kSaNe kSaNe nAza thAya che. Ama hovAthI bauddha darzana anusAra sarva vastu Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kSaNika ja che. kSaNikavAda e bauddha darzanano sauthI mahattvano siddhAMta che. kSaNikavAda anusAra jagatanI badhI ja vastuo kSaNika che ane te dareka vastunI sattA mAtra kSaNabhara TakI rahevAvALI che. bIjI ja kSaNe teno nAza thaI jAya che. vastunuM astitva mAtra eka kSaNa TakavAvALuM hovAthI pratyeka vastu parivartanazIla che. pratyeka padArtha pratikSaNa badalAya che ane tethI jagatanA sarva padArtho anitya che. pratyeka vastu eka kSaNe jevI hoya che tevI bIjI kSaNe hotI nathI, arthAt pratyeka vastu pratikSaNa badalAtI rahe che. Ama, saMsAranA samasta padArtha kSaNika che, padArtho pratikSaNa badalAtA rahe che, vizvamAM kaMI paNa sthira nathI, vizvamAM cAre bAju parivartana ja parivartana daSTigocara thAya che. niraMtara cAlyA karatuM parivartana e ja vizvanuM Adi satya che. kSaNikavAdanA matanA TekAmAM bauddho dalIla rajU karatAM ema kahe che ke je vastu sasalAnAM zIMgaDAMnI mAphaka sarvathA asatuM hoya, temAMthI kAMI utpatti ke vinAza thavAno prazna ja UThato nathI. eka vastumAM eka kSaNe eka ja kArya ke pariNAma (effect) utpanna thaI zake ane bIjI kSaNe bIjuM kArya ke pariNAma utpanna thAya. dA.ta. koI bIja hoya te eka kSaNe choDane janma Ape ane bIjI kSaNe temAM thoDI vRddhi thAya che. bIjI kSaNe tenI pahelAMnI kSaNa to samApta thaI gaI hoya che. eno artha e thayo ke vikAsanI kriyAmAM koI paNa be kSaNo eka jevI hotI ja nathI. pratyeka kSaNa bhinna che ane kSaNe kSaNe bhinna bhinna kArya kare che. AthI koI paNa vastu koI paNa be kSaNomAM eka ja hotI nathI. te pratikSaNa badalAyA kare che. astivAda ke nAstivAda bannemAMthI eka paNa satya nathI. kevaLa parivartana ja satya che. AnA uparathI ema nathI mAnI levAnuM ke bauddhoe sat tattvanI hastIno inkAra karyo che. sat tattvanI hastI to temaNe avazya svIkArI che. paNa teo eTaluM kahe che ke e tattva niraMtara gatimAna ane parivartanazIla che, temAM niraMtara parivartana thAya che, paNa sAthe sAthe jenuM parivartana thatuM hoya evo koI zAzvata, nitya padArtha astitva dharAvato nathI. temanA mata pramANe jene 'padArtha' kahevAmAM Ave che te pratyeka kevaLa eka eka dhArA che, ekasarakhI aneka vastuo ke ghaTanAonI paraMparA che. tenA viSe sthiratAno je khyAla baMdhAyelo che te sarvathA kalpita che. bauddha samasta jagatane parivartanazIla mAne che ane parivartanazIla athavA nitya badalAtAM jatAM dravyo ke padArthothI bhinna evuM koI sthira ke sthAyI tattva che ema teo mAnatA nathI. temanA mata anusAra jene "jIvAtmA' kahevAmAM Ave che, te to eka niraMtara cAlatI prakriyAno pravAha che, koI nitya ane acala evI vastu nathI. jIvana Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-61 293 e vibhinna, kramabaddha ane avyavahita avasthAono eka pravAhamAtra che. jIvananI ekasUtratAne temaNe jalatA dIpakanI sAthe sarakhAvI che, kAraNa ke dIvAnI jyota paNa pratyeka kSaNe badalAtI rahe che ane chatAM te eka bhAse che. A dazyamAna jagatanI badhI ja vastuo vinAzazIla (anitya) che, kSaNabhara mATe paNa koI sthira nathI. jene 'AtmA' nAma ApI zakAya evuM koI sthira ke nitya tattva nathI. judAM judAM kSaNika jJAnonI je paraMparA cAle che te ja AtmA che. A jJAnakSaNonI paraMparAmAM te te kSaNe thayela jJAnakSaNa e ja AtmA che, paNa koI nitya AtmA che ja nahIM. bauddha darzana anitya ane asthira evAM saMvedanonI, arthAt indriyavijJAno ane vicAronI ja hastI svIkAre che ane AtmAnI hastIno asvIkAra kare che. teo cetanAnI judI judI avasthAono svIkAra kare che, paNa citta (caitanyatattva)nI hastI kabUla rAkhatA nathI. A saMvedano ane vicAro tathA jenI sAthe te joDAyelAM che te bhautika kalevara, e pote ja AtmA che evo bauddhono mata che. jaDa padArthano vikAra e caitanya nathI e vAta bauddho mAne che, paNa bauddho AtmA nAmanA satpadArthanuM astitva mAnatA nathI. teo kahe che ke pratyeka paLe vijJAnano udaya ane laya thayA ja kare che. e vijJAnanA mULamAM koI sthAyI satpadArtha che ja nahIM. eka paLe je vijJAna saMskArarUpe hoya che, te ja pAchuM bIjI paLe vijJAnanA kAraNarUpa bane che; punaH e kAryarUpa vijJAna te pachInA vijJAnanuM kAraNa banI jAya che. A pramANe paraspara bhinna kSaNika vijJAnasamUhanI aMdara paraMparArUpe kArya-kAraNabhAva rahe che. bauddho ene vijJAnapravAha ke vijJAnasaMtAna kahe che. A pravAharUpI vijJAnasaMtAna sivAya AtmA ke jIva jevI bIjI koI vastu che nahIM. kSaNika saMskAra anya kSaNe bIjA tadrupa saMskArane janma Ape che ane AvI kSaNasaMtAnaparaMparAthI ja eka viSayanuM dIrgha kALa sudhI jJAna thAya che. bauddhamata anusAra cittathI para AtmA nAmanuM koI tattva nathI. temanA pramANe citta ja AtmA che ane te kSaNika che. cittakSaNonI eka saMtati cittakSaNonI bIjI saMtatithI pRthak che. eka saMtatigata cittakSaNa bIjI cittakSaNasaMtatimAM kadI praveza pAmatI ja nathI. vaLI, eka saMtatimAM cittakSaNono krama paNa niyata che ane tagata kSaNo sthAnaphera karI zakatA nathI. citta kSaNika hovA chatAM evI cittakSaNonI eka hAramALA (saMtati) che ke jemAM pUrva pUrvanI cittakSaNo uttara uttaranI cittakSaNonAM upAdAnakAraNo hoya che ema bauddho mAne che. cittakSaNasaMtatimAM pravAhanityatA che. azuddha cittasaMtati saMsaraNa kare che, te mAtAnI kukSimAM praveza kare che. bauddhamata anusAra rAgAdinA, vAsanAnA jJAnasaMtAnanA ucchedathI mukti maLe che. A rIte cittakSaNa kSaNapravAharUpa che, Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana aparivartanazIla ane nitya nathI. A ja kSaNapravAhamAM prApta vAsanA anusAra pUrvakSaNa uttarakSaNane utpanna karatI potAnuM astitva niHzeSa karatI jAya che. ekatva ane zAzvatatA bhama che. uttaracittakSaNano pUrvanI cittakSaNa sAthe eTalo ja saMbaMdha che ke te tenAthI utpanna thaI che. kSaNikatA siddha karato bauddhono A mata batAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja adhyAtmasAramAM kahe che ke jJAnakSaNanI paraMparArUpa AtmA che. te nitya nathI. AtmAne nitya mAnavAthI krame karIne athavA akrame karIne paNa arthakriyA ghaTatI nathI. jo AtmA krame karIne arthakriyA karato hoya to tenA nityapaNAnI hAni thaze, mATe AtmA anitya Tharaze ane jo akrame karI arthakriyA kare che ema kahezo to ekakALe sarva kriyAo thavI joIe.' bauddhonA mata anusAra AtmA to jJAnakSaNAvali svarUpa che, eTale ke AtmA jJAnakSaNa (padArtha)nI dhArA(saMtAna)svarUpa che. je kSaNe AtmA utpanna thAya che te ja kSaNe tenI sthiti che. bIjI kSaNe to teno saMpUrNa nAza thaI jAya che. pratikSaNa navuM navuM jJAna utpanna thatuM rahe che. AvI je jJAnakSaNonI dhArA che te ja AtmA che, mATe te nitya nathI ema bauddho kahe che. teo kahe che ke kema eTale kALanA vibhAga vaDe kriyA karavI te ane akrama eTale eka ja kSaNe sarva kriyAo karavI te. jo AtmAne nitya kahevAmAM Ave to e banne vaDe arthakriyA eTale artharUpa potAnI utpatti, sthiti ane layavALI kriyA athavA sukhAdi vedanAvALI kriyA ghaTaze nahIM; eTale yuktithI yogya gaNAze nahIM, kema ke tenA kAraNe nityapaNAmAM virodha Avaze. pUrve karavA mAMDelI kriyA saMpUrNa thayA pachI bIjI kriyAno AraMbha karavo te kema kahevAya che. AvA kramathI jo AtmA arthakriyA - vidyamAna padArthanI kriyA karato hoya to svabhAvanI hAni thAya che. te evI rIte ke nityavAdInA matamAM sarva padArthonuM nityapaNuM manAya che. tenuM anukrame kriyA karavuM, eTale ke pUrve karavA mAMDelI kriyAnA svabhAvano tyAga thAya te pachI bIjI kriyA karavAnA svabhAvanuM astitva saMbhave; paraMtu tema mAnavAthI to pUrvakriyAnA svabhAvanI hAni thAya, eTale ke nityapaNAno nAza thAya. AtmA jo kramathI kArya karato hoya to to ema ja siddha thAya ke pahelI kSaNe teno amuka kArya karavAno je svabhAva 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 89,90 'jJAnakSaNAvalIrUpo nityo nAtmeti saugatAH / kramAkramAbhyAM nityatve yujyate'rthakriyA na hi / / svabhAvahAnito'dhrauvyaM krameNArthakriyAkRtau / akrameNa ca tadbhAve yugapatsarvasaMbhavaH / / ' Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-661 295 hato te naSTa thayo ane bIjI kSaNe bIjuM kArya karavAno svabhAva utpanna thayo. te paNa pachI naSTa thayo ane trIjI kSaNe trIjuM kArya karavAno svabhAva utpanna thayo. have jo A rIte pratipaLa svabhAvanI hAni thayA kare to AtmA ApoApa kSaNika ja siddha thaI jAya che, kAraNa ke svabhAva vinA vastuno sadbhAva hoI zakato nathI. vaLI, svabhAvanI hAni eTale vastuno svabhAva, je kSaNasthAyIpaNuM che tenI hAni; pUrvakSaNamAM rahevAnA svabhAvano tyAga karIne nityasvabhAvane prApta karavArUpa hAni; A pramANe paNa svabhAvanI hAni thavAthI bIjI kSaNamAM tenuM avastupaNuM ja thaze. Ama, AtmAnuM kSaNikapaNuM ja siddha thaze. jo akrame karIne arthakriyA thatI hoya to to pahelI ja kSaNe ekasAthe pUrvokta kazA paNa krama vinA AgaLanI badhI kSaNonAM kArya (arthakriyA) thaI javAnI Apatti Avaze. ekIvakhate eTale prathama kSaNamAM ja sarva sthiti vagere kriyAonI utpatti ane anubhava thaze ane tethI bIjI kSaNamAM sthiti vagere koI paNa kriyA bAkI raheze nahIM. Ama, AtmA asat thaze ane tethI paNa kSaNikapaNuM ja siddha thaze. kramathI ke akramathI paNa nitya AtmAmAM arthakriyAkAritva (kAryakAritva) ghaTatuM ja nathI, mATe AtmAne kSaNika mAnavo joIe. keTalAka darzanonI dRSTie manuSyanA aMtaramAM birAjatuM Atmatattva zAzvata, ajara, amara ane nitya che. bauddho AvA koI AtmAnuM astitva hoya ema svIkAratA nathI. temanA pramANe to saMvedano, vicAro ane bhautika zarIra e pote ja AtmA che. bauddhamata anusAra jene AtmA kahevAmAM Ave che te to pAMca vibhAgo athavA skaMdhono banelo che. AtmA ke paMca skaMdha anitya che, kSaNika che, satata parivartanazIla che. pAMca skaMdha A pramANe che rUpa, vijJAna, vedanA, saMjJA ane saMskAra. A pAMca skaMdhone have vigatavAra samajIe. (1) rUpa skaMdha (Matter) e vastu ke jemAM bhArepaNuM hoya ane je sthAna rokatI hoya te rUpa kahevAya che. rUpa skaMdha viSayonI sAthe saMbaddha evI indriyo tathA zarIranuM vAcaka che. halana-calananI zaktiovALuM ane indriyonA samUharUpI zarIra te rUpa skaMdha che. rUpa skaMdhamAM zArIrika (AkAra, varNa vagere) tattvono samAveza thAya che. rUpa skaMdhamAM cAra mahAdhAtu pathavI(pRthvI)dhAtu, apo(pANI)dhAtu, tejo(agni)dhAtu ane vAyo(vAyu)dhAtu; tathA temAMthI nIpajatA dareka rUpano samAveza thAya che. pathavIdhAtumAM zarIrano nakkara ane sakhata bhAga jevAM ke vALa, nakha, dAMta, cAmaDI, mAMsa, hADakAM, meda, AMtaraDAM, hojarI, phephasAM vagere samAveza pAme che. apodhAtumAM zarIrano pravAhI jevAM ke lohI, paru, prasveda, AMsu, rasI, thUMka, lIMTa, mUtra vagereno samAveza thAya che. tejodhAtumAM zarIrano agnimaya bhAga jema ke zarIranI garamI, khAdheluM je bhAga - - Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana agnithI pace che te Adino samAveza thAya che ane vAyodhAtumAM zarIranA vAyu padArtha - jema ke zvAsocchavAsa, zarIranI aMdara rahela havA vagereno samAveza thAya che. (2) vijJAna skaMdha (Reason or Consciousness) - 'huM chuM' evuM bhAna ane rUpa, rasa vagerenuM jJAna te vijJAna skaMdha che. jo AMkha sAjI hoya to tenI dRSTimaryAdAmAM je bAhya vastuo Ave teno saMyoga thAya che ane pachI te te vastuonuM jJAna - vijJAna thAya che. tethI vijJAnanI utpatti keTalAMka kAraNo upara AdhAra rAkhe che ane te vijJAna je kAraNa upara AdhAra rAkhe che te kAraNanA nAmathI te vijJAna oLakhAya che. cakSu ane rUpa upara AdhAra rAkhanAra vijJAna te cakSurvijJAna, zrota (kAna) ane zabda upara AdhAra rAkhanAra vijJAna te zrotravijJAna, ghANa (nAka) ane gaMdha upara AdhAra rAkhanAra vijJAna te dhrANavijJAna, jIbha ane svAda (rasa) upara AdhAra rAkhanAra vijJAna te jidyAvijJAna, zarIra ane zarIrasparza upara avalaMbanAra vijJAna te kAyavijJAna tathA mana ane vicAro upara AdhAra rAkhanAra vijJAna te manovijJAna kahevAya che. (3) vedanA skaMdha (Feeling) - bAhya vastunuM jJAna thatAM cittanI je vizeSa avasthA thAya che te ja vedanA skaMdha che. vedanA traNa prakAranI hoya che - sukha, duHkha tathA na sukha - na du:kha. priya vastunA sparzathI sukha, apriya vastunA sparzathI du:kha tathA priyaapriya bannethI bhinna vastunA sparzathI na sukharUpa - na du:kharUpa vedanA thAya che. vijJAna skaMdhathI utpanna thayelA sukha-du:khAdinI pratItirUpa je vyavahAra che te vedanA skaMdha kahevAya che. vijJAna ane rUpa skaMdhanA saMbaMdhathI utpanna thato sukha-du:kha AdinI saMvedanAno pravAha te vedanA skaMdha che. (4) saMjJA skaMdha (Perception) - savikalpaka jJAnanuM nAma saMjJA skaMdha che. jyAre koI vastune nAma, jAti, guNa, kriyA AdithI saMyukta rIte tenuM jJAna karavAmAM Ave che to te saMjJA skaMdha kahevAya che. gAya, ghoDo Adi saMjJAne sUcita karanAra je vijJAnapravAha te saMjJA skaMdha kahevAya che. gAya, ghoDo ityAdi zabdane sUcavanAra vijJAnapravAha, eTale koI padArthanuM viziSTa jJAna ke jenA vaDe te padArthane oLakhI zakAya. vijJAna ane saMjJA bane jJAna ja che. te banne vacce mAtra eTaluM ja aMtara che, jeTaluM aMtara nirvikalpaka pratyakSa ane savikalpaka pratyakSa vacce che. vijJAna eTale nirvikalpaka, nirvicAra viSayAkAra jJAna ane saMjJA eTale savikalpaka, avadhAraNAtmaka nizcayAtmaka jJAna. (5) saMskAra skaMdha (Mental dispositions) - sUkSma mAnasika pravRttine saMskAra kahevAya che. rAgAdi kleza, mada-mAnAdi upakleza ane dharma-adharma e sarva saMskAra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-61 297 skaMdhanI aMtargata Ave che. vedanA aMdhathI utpanna thatA rAga, dveSa, kSudhA, tRSA, mada, abhimAna, pramAda, dharma ane adharmarUpa vyavahAra Adi saMskAra skaMdha kahevAya che. mukhyarUpe saMskAra skaMdha dvArA rAga ane dveSanuM grahaNa karavAmAM Ave che. bhUtakALamAMthI UbhA thayelA amuka bAbatonA gamA-aNagamA ke amuka jAtanI zaktio rUpI saMskAro, rAga, dveSa, moha, dharma, adharma ityAdi te saMskAra skaMdha che. A badhA saMskAro pUrvajanmamAMthI maLelA sArA ke narasA vArasArUpe hoya che tathA navA janma vakhate zarUAta karavA mATe cAritryanAM jamA pAsAM tarIke kAma Ape che. A pramANe rUpa Adi skaMdhanI vyAkhyA karavAmAM AvI che. rUpa skaMdha e samasta bhautika zeya padArtho che. vijJAna skaMdha e anubhavAtmaka jJAna che. vedanA skaMdha e sukha-duHkhAdinuM vedana che. saMjJA skaMdha e vikalpajJAna ke smRtijanya jJAna che. saMskAra skaMdha e pUrvAnubhave pADelA saMskAro che. jIvanano khulAso A pAMca skaMdha dvArA maLe che ema bauddho kahe che. saMsArI avasthAmAM rUpa Adi pAMca skaMdho hoya che, je eka cittano bIjA cittathI bheda kare che ane tene vyaktitva bakSe che. rUpa Adi pAMca skaMdho ja cittanuM vyaktitva che, mahoruM che. tenAthI atirikta bIjuM koI vyaktitva nathI. A vyaktitvane mATe 'pudgala' zabdano prayoga karavAmAM Ave che. A pAMce skaMdhonA samUhathI pugala (puggala) ke jene jIva - prANI kahevAmAM Ave che te bane che. A pAMca prakAranA kaMdhono saMghAta ja ahaMpratyayavedya AtmA che. rUpa, vijJAna, vedanA, saMjJA ane saMskAra e paMcaskaMdharUpa ja jIva che, tenAthI anya evo jIva nAmano koI padArtha nathI. 'milinda praznamAM bauddha dArzanika bhikSu zrI nAgasena ane rAjA milinda vacce je saMvAda che temAM zrI nAgasene rathanA dRSTAMta dvArA AtmAnI saMghAtarUpatAne samajAvI che. rathanA aneka bhAgo hoya che. e judA judA bhAgo e kaMI ratha nathI. rathanA judA judA bhAgane chUTo chUTo laIne jovAmAM Ave to tene ratha kahevAya nahIM, eTaluM ja nahIM, paNa e bhAgone kaDhaMgI rIte joDyA hoya topaNa ratha banato nathI, paNa tene eka viziSTa prakAre joDavAthI je samudAya bane che te ratha kahevAya che. ratha e cakra, dharI, lAkaDAnuM pATiyuM vagere sAmagrImAtra che ke jene amuka rIte goThavavAthI ratha bane che. cakra, dharI, pATiyuM, doraDuM Adine choDIne rathanI koI svataMtra sattA nathI. tevI ja rIte jene jIva kahevAmAM Ave che te pAMca skaMdhano samUha che. rUpa, vijJAna, vedanA, saMjJA ane saMskAra e pAMca skaMdhone choDIne AtmAnI koI svataMtra sattA nathI. je prakAre ratha e cakra, dharI vagere rathanA avayavonA saMghAtathI atirikta kaMI nathI, te ja prakAre AtmA paNa rUpa skaMdha, vijJAna skaMdha, vedanA skaMdha, saMjJA skaMdha tathA saMskAra Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana skaMdhanA saMghAtathI atirikta kaMI paNa nathI. A pAMce skaMdha kSaNasthAyI che. te nitya athavA kALAMtara-avasthAyI nathI. pAMce skaMdho kSaNe kSaNe badalAya che. A sarva skaMdho kSaNika ane parivartanazIla che. skaMdho kSaNe kSaNe niraMtara pharatA jAya che. A pAMca skaMdho dareka kSaNamAM udbhavI nAza pAmatA jAya che. parivartana pAmatAM A skaMdhothI atirikta koI sthAyI, nitya Atmatattva nathI ema temanuM mAnavuM che. Ama, bauddho kSaNikavAdane mAnatA hovAthI temanA mata pramANe koI paNa vastunI sattA sthAyI hotI nathI. temAM satata pravAhamAnatA, avirata parivartanazIlatA ja hoya che. kSaNikavAda mujaba pratyeka vastu kSaNabhaMgura che. ziSya prastuta gAthAmAM kSaNe kSaNe palaTAtI avasthAnI apekSAe karelI dalIlamAM bauddha darzananA A kSaNikavAdano prabhAva spaSTapaNe daSTigocara thAya che. ziSya parivartanazIla padArthothI atirikta evA koI sthAyI dravyano svIkAra karato nathI. te kahe che ke vastu kSaNika che ane te kSaNe kSaNe palaTAya che. vizvanI sarva vastuo anityasvabhAvI che, avazya nAza pAmanArI che. sarva vastu pheraphAra thavo' e abAdhita niyamane AdhIna che. jagatanA badhA padArtho kSaNe kSaNe rUpAMtara pAmyA kare che. dareka padArthamAM kSaNe kSaNe pheraphAra thAya che. dareka kSaNe parivartana nIpaje che. avirata parivartana prakriyA sarvamAM cAle che. dareka cIja haMmezAM badalAtI jAya che ane te eka kSaNathI bIjI kSaNamAM, eTale ke be pAse pAsenI kSaNamAM samAna hotI nathI. Ama, jagatamAM je padArtho dRSTigocara thAya che te sarva anitya che, vinAzI che, parivartanazIla che. dareka vastu asthAyI, kSaNika che. te kSaNamAM nAza pAmI janArI che. te utpanna thayA pachI bIjI ja kSaNe nAza pAme che. vastu kSaNika che, kSaNe kSaNe UpajanAra che ane nAza pAmanAra che. ziSyane badhI vastuo nAza pAmanArI, kSaNika lAge che. ziSyane tenI kSaNe kSaNe palaTAtI avasthA najare dekhAya che ane e anubhava uparathI te nitya jaNAtI nathI. tene lAge che ke jema badhA padArtho kSaNika che, tema AtmA paNa kSaNika che. ziSya AtmatattvanI nitya sattAno svIkAra karato nathI, kSaNikatAnA siddhAMtano svIkAra kare che. bauddhamatanA kSaNikavAdanA prabhAvathI thayelI ziSyanI A mAnyatA darzAvatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - "cat kSaSThi tat sata' - je kSaNika te sat ema vastunA svarUpanI vyAkhyA pramANe AtmA paNa kSaNavartI satva - astitva dharAvatI kSaNika anitya vastu che, - Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-61 299 kSaNa eTale kAlano atyaMta sUkSma bhAga. temAM jene utpatti (sthiti) che evI kSaNamAtra sthitivALI vastu "kSaNika' kahevAya che.' bauddhamata pramANe AtmA eka niraMtara cAlatI prakriyAno pravAhamAtra che. AtmA kevaLa eka saMtAnapravAha che. A mata upara vicAraNA karatAM ziSyane ema lAge che ke AtmA kSaNika che. AtmAnuM astitva eka kSaNa pUratuM ja che. tenuM trikALI astitva nathI. te vartamAna kSaNamAM che, paNa bhUtakALanI kSaNamAM hato nahIM ane bhaviSya kALamAM haze nahIM. AtmA eka kSaNa pUrato ja rahe che. eka kSaNa pachI te astitva dharAvato nathI. teno abhAva thaI jAya che. AtmA kSaNe kSaNe naSTa thAya che. ziSya jANe che ke AtmAmAM zubhAzubha bhAvonuM rUpAMtara thayA kare che. te kSaNe kSaNe palaTAtAM anubhavAya che. krodhAdi bhAvone kSaNe kSaNe utpanna thatAM ane nAza thatAM pote anubhave che, tethI AtmAnA nityatva viSe tene saMdeha utpanna thAya che. tene lAge che ke AtmA nitya nathI, arthAt AtmA anitya che, azAzvata che. A pramANe padArthanA svarUpa saMbaMdhI vicAra karatAM ziSyane vastumAtrano kSaNika svabhAva samajAya che ane tethI AtmAnA nityatva viSe tene saMzaya utpanna thAya che ane tenA nivAraNa arthe te zrIguru pAse potAnI dalIla rajU kare che. bauddhamatanA prabhAvathI ziSya AtmAne sarvathA anitya mAne che. jo ke vAstavamAM AtmatattvamAM eka paDakhuM nitya ane bIjuM paDakhuM anitya che. paraMtu ahIM zaMkA karanAra ziSya AtmAne ekAMte anitya mAne che, kAraNa ke tenA nitya paDakhA pratye tenuM dhyAna gayuM nathI. zrIguru tenI A zaMkAnuM samAdhAna daSTAMta sahita gAthA 68 thI 70mAM karaze. gAthA 60 ane 61 e be gAthAno sAra e che ke kiMcitkALasthAyI (amuka ja kALa rahevAvALuM) anityatA ane kSaNika anityatA ema be prakAranI anityatA mAnavAmAM Ave che. zarIranA saMyoga-viyoga pramANe utpAda ane vinAza pAmanAro AtmA kiMcitkALasthAyI anitya che athavA kSaNe kSaNe palaTAtA padArthonI jema AtmA kSaNika anitya che. koI paNa anubhavathI AtmA trikALI bhAsato nathI. Ama, maryAdita kALavatapaNAe AtmA anitya che athavA kSaNikapaNAnI apekSAe AtmA anitya che, evI cArvAka ane bauddhamatanA prabhAvathI thayelI AtmAnA nityapaNA viSenI potAnI zaMkA ziSya zrIguru pAse rajU karI, zrIguru pAsethI tenuM saMtoSakAraka samAdhAna icche che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 247 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana *athavA vastu kSaNika che, joI karyo nirdhAra; badalAye bahu vAra. ekarUpe na rahe sadA, dravya te, kSaNe kSaNe palaTAya; siddha che, aMte nAza jaNAya. anukrame kSaya pAmatAM, samaya vahI jatAM jAya; e anubhavathI paNa nahIM, nitya AtmA nahIM thAya. jethI deha vilaya sudhI, anubhava evo thAya; ekapaNe tethI AtmA nitya jaNAya. nahIM, * 1 * * * jaNAya je sau anumAne e 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.228-229 (zrI giradharabhAIracita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 241-244) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 62 s.. te mane tema che. vaLi 2 nazya, taLA uti , kaLA ane 2 vama? Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 62 gAthA 61mAM ziSya kahyuM hatuM ke A jagatanI tamAma vastuo kSaNe kSaNe bhUmikA palaTAtI dekhAya che, tethI te kSaNika che. sarva vastuonI jema AtmA paNa kSaNika che. A anubhavanA kAraNe AtmA nitya jaNAto nathI. Ama, maryAdita kALavArtApaNAe athavA kSaNikapaNAnI apekSAe AtmA anitya che ema cArvAka ane bauddha darzananA prabhAvathI potAne utpanna thayelI AtmAnA niyatva saMbaMdhI zaMkA pUrvanI be gAthAo (60-61) dvArA ziSya zrIguru pAse rajU karI. kramabaddha vicArazreNImAMthI udbhavela tarkapUrNa dalIlonuM paddhatisara, prabhAvazALI, sudaDha ane prajJApracura samAdhAna zrIguru have Ape che. zrIguru ziSyanI A zaMkAonuM samAdhAna nava gAthAo (62-70) dvArA kare che. prathama dalIlanuM samAdhAna cha gAthAo (62-67)mAM kare che ane bIjI dalIlanuM samAdhAna traNa gAthAo (68-70)mAM kare che, jenA phaLarUpe 'AtmA nitya che' evA samyaktvanA dvitIya sthAnakanI siddhi ziSyane thAya che. AtmA svAbhAvika asaMyogI padArtha che, te anutpanna ane avinAzI che ema tarka, anubhava ane anumAnanAM vibhinna pramANo dvArA siddha karI, zrIguru ziSyanA aMtaramAM rahelI zaMkAne tadana nirmULa kare che. gAthA 60mAM AtmA nitya nathI e potAnI zaMkAnA samarthanamAM ziSya kahyuM hatuM ke "dehayogathI Upaje, dehaviyoge nAza', arthAt AtmA dehanA saMyogathI utpanna thAya che ane dehanA viyoge nAza pAme che. A dalIlono uttara mukhya traNa muddAo dvArA zrIguru Ape che. koI paNa padArthanAM utpatti-layanA nirNaya arthe mukhyatve traNa muddAo tapAsavA Avazyaka che - (1) e utpatti-layanI ghaTanAno zuM koI jJAtA che? (2) utpatti-laya pAmanAra padArtha ane enAM udgamamULa athavA layarUpa padArtha e banne zuM samAna lakSaNo dharAve che? (3) te padArtha utpatti ane laya nathI pAmato eno koI pramANabhUta purAvo che? zrIgurue A traNa muddAonI cha gAthAo (62-67)mAM carcA karI che. pahelA muddAnI gAthA 62-63mAM, bIjA muddAnI gAthA 64-65-66mAM ane trIjA muddAnI gAthA 67mAM carcA karI che. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAnAM utpatti ane layanI ghaTanAno koI sAkSI athavA to koI jJAtA che ke nahIM e saMbaMdhI vicAraNA zrIguru be gAthA(62-63)mAM rajU kare che. prathama gAthAmAM zrIguru kahe che - deha mAtra saMyoga che, vaLI jaDa rUpI dazya; gAthA cetananAM utpatti laya, konA anubhava vazya?' (62) deha mAtra paramANuno saMyoga che, athavA saMyoge karI AtmAnA saMbaMdhamAM che. artha | vaLI te deha jaDa che, rUpI che, ane dazya eTale bIjA koI draSTAno te jANavAno viSaya che; eTale te pote potAne jANato nathI, to cetananAM utpatti ane nAza te kyAMthI jANe? te dehanA paramANue paramANuno vicAra karatAM paNa te jaDa ja che, ema samajAya che. tethI temAMthI cetananI utpatti thavA yogya nathI, ane utpatti thavA yogya nathI tethI cetana temAM nAza paNa pAmavA yogya nathI. vaLI te deha rUpI eTale sthULAdi pariNAmavALo che; ane cetana draSTA che, tyAre tenA saMyogathI cetananI utpatti zI rIte thAya? ane temAM laya paNa kema thAya? dehamAMthI cetana utpanna thAya che, ane temAM ja nAza pAme che, e vAta konA anubhavane vaza rahI? arthAt ema keNe jANyuM? kemake jANanAra evA cetananI utpatti dehathI prathama che nahIM, ane nAza to tethI pahelAM che, tyAre e anubhava thayo kone? (62) jIvanuM svarUpa avinAzI eTale nitya trikALa rahevAvALuM saMbhavatuM nathI; dehanA yogathI eTale dehanA janma sAthe te janme che ane dehanA viyoge eTale dehanA nAzathI te nAza pAme che e AzaMkAnuM samAdhAna A pramANe vicArazo : deha che te jIvane mAtra saMyoga saMbaMdhe che, paNa jIvanuM mULa svarUpa utpanna thavAnuM kaMI te kAraNa nathI. athavA deha che te mAtra saMyogathI utpanna thayelo evo padArtha che. vaLI te jaDa che eTale koIne jANato nathI; potAne te jANato nathI to bIjAne zuM jANe? vaLI deha rUpI che; sthULAdi svabhAvavALo che ane cakSano viSaya che. e prakAre dehanuM svarUpa che, to te cetananAM utpatti ane layane zI rIte jANe ? arthAt potAne te jANato nathI to 'mArAthI A cetana utpanna thayuM che', ema zI rIte jANe? ane mArA chUTI javA pachI A cetana chUTI jaze arthAt nAza pAmaze' ema jaDa evo deha zI rIte jANe? kemake jANanAro padArtha to jANanAra ja rahe che; deha jANanAra thaI zakato nathI to pachI cetananAM utpattilayano anubhava kene vaza kahevo? dehane vaza to kahevAya evuM che ja nahIM, kemake te pratyakSa jaDa che, ane tenuM jaDapaNuM jANanAro evo tethI bhinna bIjo padArtha paNa samajAya che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-62 305 je kadI ema kahIe, ke cetananAM utpattilaya cetana jANe che to te vAta to bolatAM ja vipna pAme che. kemake, cetananAM utpatti, laya jANanAra tarIke cetanano ja aMgIkAra karavo paDyo, eTale e vacana to mAtra apasiddhAMtarUpa ane kahevA mAtra thayuM; jema "mArA moDhAmAM jIbha nathI' evuM vacana koI kahe tema cetananAM utpatti, laya cetana jANe che, mATe cetana nitya nathI; ema kahIe te, tevuM pramANa thayuM. te pramANanuM kevuM yathArthapaNuM che te tame ja vicArI juo. (62) te AtmA dehasthiti paryata TakanAro padArtha nathI, kAraNa ke paramANuonA ] saMyogarUpa evo deha AtmA sAthe kSIra-nIra athavA agni-lohanI jema mAtra saMyoga saMbaMdha rahyo che, tAdAbhya saMbaMdhe nahIM. vaLI, deha jaDa che, eTale ke jJAnasvabhAvathI rahita che; rUpI che, eTale ke varNAdi svabhAvayukta che; dezya che, eTale ke anya draSTAno viSaya che; to pachI cetananI utpatti thaI ke teno nAza thayo evo anubhava kone thayo? ziSya AtmAnI utpatti jemAMthI kalpI che evA dehanuM svarUpa zrIgurue prathama paMktimAM batAvyuM. have bIjI paMktimAM zrIguru prazna uThAvI ziSyane tenI zaMkA aMge vicAra karavA preraNA kare che ke AtmAnI dehayogathI UpajavArUpa utpatti ane teno dehaviyoge nAza pAmavArUpa laya e koNe jANyAM? AtmAnAM utpatti-laya jANanAra be dravya ja hoI zake, kAM to deha hoI zake kAM to cetana; kAraNa ke lokamAM be dravya ja che - jaDa ane cetana. AtmAnA astitvanI siddhi arthe ApelA samAdhAnamAM zrIgurue jaDa ane cetana ema be ja dravyonI siddhi karI hatI ane tenI UMDI vicAraNA karI ziSya te svIkArI paNa hatI. Ama, cetananAM utpatti-laya jANanAra kAM to deha hoI zake kAM to cetana. A banne vikalpono vicAra karavA zrIguru ziSyane prere che, jethI teNe karelI dalIla keTalI sapramANa che te svayaM tene samajAya. A banne vikalpono vicAra karavAthI AtmAnAM utpatti-nAzanuM kathana anubhavasiddha nathI, mAtra kalpanA che ema siddha thaze. - ziSya potAnI dalIla rajU karatAM kahyuM hatuM ke dehayogathI AtmAnI vizeSArtha utpatti thAya che ane dehaviyogathI te nAza pAme che, tethI AtmA nitya nathI. A zaMkAne jaDamULathI ukheDI nAkhavA zrIguru sacoTa samAdhAna Ape che. zrIguru eka pachI eka nyAyayukta samAdhAna Ape che ke jethI AtmAnA avinAzIpaNA viSenI ziSyanI zaMkA nirmuLa thaI jAya. zrIguru A gAthAnI prathama paMktinA prathama caraNamAM dehanuM svarUpa batAvatAM kahe 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.541 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che ke "deha mAtra saMyoga che'. deha to mAtra viziSTa prakAranAM pudgalaparamANuono saMyoga che. AtmAnI sAthe ekakSetrAva gAme raheto pudgalaparamANuono piMDa te deha che. tattvadaSTie jotAM deha koI eka dravya nathI, paraMtu anaMtAM paramANuonA saMyogavALI eka avasthAmAtra che, jenI utpatti ane laya kAraNavizeSathI thAya che. jaDa pudgala dravyanA sUkSmamAM sUkSma bhAgane, avibhAjya evA mULa dravyane paramANu kahe che. pratyeka yugalaparamANumAM koI paNa eka varNa, koI paNa eka rasa, koI paNa eka gaMdha ane be sparza (snigdha-zIta, snigdha-uSNa, rukSa-zIta, rukSa-uSNa e cAra vikalpomAMthI game te eka vikalpanA be sparzI hoya che. eka paramANu bIjA paramANu sAthe skaMdhajanaka saMyoga kare che. skaMdha banavAmAM paramANumAM rahelAM varNa, gaMdha ke rasano koI upayoga nathI, temaja zIta ke uSNa sparzano paNa koI upayoga nathI; kiMtu temAM je snigdha ke rUkSa sparza che teno ja upayoga che. paramANumAM rahelAM snigdha ke rukSa sparzanA kAraNe eka paramANu bIjA paramANu sAthe skaMdhajanaka saMyoga kare che. skaMdha eTale paraspara joDAyelAM be ke tenAthI vadhu paramANuono jaththo. kyuM paramANu yA paramANu sAthe saMyoga karI zake tenI amuka zarato che, te joIe. (1) evAM be paramANu ke jemAM snigdhatA guNa che, te be paramANuo sajAtIya sparzavALAM hovAthI tenI snigdhatA vacce ochAmAM ochuM be guNanuM aMtara hoya to ja te be paramANuno saMyoga thaIne eka skaMdha banI zake. jo eka paramANumAM be guNa snigdhatA hoya to bIjA paramANumAM ochAmAM ochI cAra guNa snigdhatA hovI joIe. (2) bIjAM evAM be paramANu ke jemAM bannemAM rukSatA che, te be paramANuo paNa sajAtIya sparzavALAM hovAthI tenI rukSatAnA guNa vacce ochAmAM ochuM benuM aMtara rahevuM joIe. jo eka paramANumAM be guNa rukSatA hoya to tenI sAthe saMyoga thavA mATe bIjA paramANumAM ochAmAM ochI cAra guNa rukSatA hovI joIe. TUMkamAM sajAtIya guNavALA paramANuno saMyoga tyAre ja thAya jyAre tenA guNamAM ochAmAM ochuM benuM aMtara hovuM joIe. have vijAtIya sparzavALAM be paramANunA saMyogamAM zuM zarato che te joIe. (3) eka paramANumAM snigdhatA ane bIjA paramANumAM rukSatA hoya evAM be paramANuno saMyoga avazya thAya, bhale te bannenA guNonI saMkhyA samAna hoya ke viSama. be guNa snigdhatA ane be guNa rukSatAvALAM be paramANuno paNa skaMdha bane ane eka guNa snigdhatA ane be, traNa ke tethI vadhu guNa rukSatAvALAM be paramANuno paNa skaMdha bane. (4) A zaratomAM eka apavAda che ke eka guNa snigdhatA ane eka guNa rukSatAvALA, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-62 307 arthAt jadhanya guNavALAM paramANuno kadI saMyoga thAya nahIM.1 jyAM A zarato lAgu paDatI hoya tyAM te paramANuono skaMdha bane che. be paramANuonA paraspara joDAvAthI rASTraka skaMdha utpanna thAya che. temAM eka paramANu vadhu joDAvAthI trayaNuka skaMdha utpanna thAya che. traNa paramANumAM eka paramANu joDAvAthI caturaNuka skaMdha utpanna thAya che. ema saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta paramANunA saMghAtathI kramazaH saMkhyAtAmuka, asaMkhyAtAjuka ane anaMtANuka skaMdha utpanna thAya che. ahIM kramazaH eka eka paramANu joDAya evo niyama nathI. caNaka skaMdhamAM ekasAthe be ke tenAthI vadhAre paramANuo joDAya to trayaNuka aMdha banyA vinA sIdhA caturaNuka vagere skaMdha bane che. tevI rIte chUTA chUTA traNa, cAra vagere paramANuo ekIsAthe joDAya to caNaka skaMdha banyA vinA sIdhA ja trayaka, caturaNuka vagere skaMdha utpanna thAya che. koI vAra chUTAM chUTAM saMkhyAtA paramANuo ekIsAthe joDAvAthI caNakAdi skaMdho banyA vinA saMkhyAtANuka skaMdha banI jAya che. e pramANe asaMkhyAtANuka ane anaMtANuka aMdha mATe paNa jANavuM. jyAM sudhI paramANunA banelA skaMdhomAM rahelI snigdhatA ane rukSatAnA aMzomAM pheraphAra na thAya tyAM sudhI te skaMdhomAM saMyojita thayelo paramANuM te skaMdhothI chUTo na ja paDI zake evo koI niyama nathI, kema ke skaMdhomAMthI paramANunAM chUTAM paDavAmAM e ja ekamAtra kAraNa nathI. bIjAM paNa keTalAMka kAraNo che. temAMnuM jo koI kAraNa upasthita thAya topaNa te paramANu te skaMdhamAMthI chUTo paDI zake che. skaMdhanuM vighaTana thavAnAM kAraNo A pramANe che - 1) koI paNa skaMdha vadhumAM vadhu asaMkhyAta kALa sudhI ja rahI zake che, eTale teTalo kALa pUrNa thaI jAya to te paramANuo chUTAM paDI jAya che. 2) baMdha yogya snigdhatA-rukSatAnA guNomAM pheraphAra thavAthI paNa kaMdhanuM vighaTana thAya che. 3) skaMdhomAM svAbhAvika rIte utpanna thatI gatithI paNa vighaTana thAya che. 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIkRta, gommasAra', jIvakAMDa, gAthA 615 'Niddhassa NiddheNa durAhiNNa lukkhassa lukkheNa durAhieNa / Niddhassa lukkheNa havejja bandho jahaNNavajje visame same vA / / ' 2- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda svAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 5, sUtra 33nI TIkA 'snigdharUkSatvAt iti hetunirdezaH / tatkRto bandho vyaNukAdipariNAmaH / dvayoH snigdharUkSayoraNvoH parasparazleSalakSaNe bandhe sati vyaNakaskandho bhavati / evaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezaH skandho yojyaH / ' Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 4) anya dravyano bheda thavAthI paNa skaMdhanuM vighaTana thAya che. anaMtANuka skaMdhamAMthI eka paramANu chUTuM paDe to eka paramANu nyUna anaMtANuka skaMdha bane che. be paramANu chUTAM paDe to be paramANu nyUna anaMtANuka skaMdha bane che. ema paramANuono bheda thatAM thatAM, arthAt paramANuo chUTAM paDatAM paDatAM anaMtANuka skaMdha asaMkhyAtANuka banI jAya. asaMkhyAtANuka ke saMkhyAtAthuka skaMdhamAMthI upara mujaba paramANuo chUTAM paDatAM paDatAM yAvatuM mAtra be ja paramANu rahe to te kacaNuka skaMdha banI jAya. jema saMghAtamAM ekIsAthe eka eka paramANu ja joDAya evo niyama nathI, tema bhedamAM paNa eka eka paramANu ja chUTo thAya evo koI niyama nathI. anaMtANuka vagere skaMdhomAMthI koI vAra eka, koI vAra be, koI vAra traNa, ema yAvatuM koI vAra ekIsAthe mAtra be paramANuone choDIne badhAM ja paramANuo chUTAM paDI jAya ane te skaMdha kacaNuka banI jAya. je samaye skaMdhamAMthI eka, be vagere paramANu chUTAM paDe ane te ja samaye bIjAM eka, be vagere paramANuo joDAya tene saMghAta-bheda kahevAya che. saMghAta-bheda eTale eka ja samaye bheguM paNa thavuM ane chUTuM paNa thavuM. jema ke caturaNuka skaMdhamAMthI eka paramANu chUTo paDyo ane te ja samaye be paramANu joDAyAM, tethI caturaNuka skaMdha paMcANuka (pAMca paramANuono) skaMdha banyo. tevI rIte caturaNuka skaMdhamAM eka paramANu joDAyo ane te ja samaye temAMthI be paramANu chUTAM paDyAM to caturaNuka skaMdha trayaNuka skaMdha banyo. Ama, skaMdhamAM amuka paramANu joDAya ane te ja samaye temAMthI jeTalAM joDAyAM, teTalAM ke vadhAre-ochAM paramANu chUTAM paDe to navo aMdha bane che. A pramANe maLavuM-vIkharavuM, pUraNa-galana jeno svabhAva che evA pudgaladravyarUpa anaMtAM paramANuonA saMyogathI A pudgalAtmaka dehanuM nirmANa thAya che. mAnavadehano vicAra karavAmAM Ave to mAtAnA garbhamAM Avelo jIva prathama mAtA-pitAnA rajavIryarUpa dArika vargaNAnAM pudgalone grahaNa karIne dehanI racanA kare che. pachI te jIva mAtAnA dehamAMthI audArika vargaNAnAM pudgalaparamANuone niraMtara kheMcato rahe che ane tene potAnA deharUpa pariNamAvato rahe che. jamyA pachI khAdya padArtharUpe rahelA dArika vargaNAnAM paramANuonA nAnA-moTA skaMdho te AhArarUpe grahaNa kare che. Ama, 1- sarakhA prakAranA paramANuonA samUhane vargaNA kahevAya che. evI mukhya ATha vargaNAo che - audArika vargaNA, vaikriya vargaNA, AhAraka vargaNA, taijasa vargaNA, zvAsocchavAsa vargaNA, bhASA vargaNA, manovargaNA tathA kArmaNa vargaNA. manuSya tathA tiryaMcane potAno deha nirmANa karavA je pudagalaparamANuo upayogI bane che te audArika vargaNA kahevAya che. AhArarUpe grahaNa karelA pudgalaparamANuono jaththo te dArika vargaNA kahevAya che. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-62 anaMtAM pudgalaparamANuonA saMyogathI dehanI racanA thAya che. pudgalaparamANuonA saMyogarUpa deha AtmA sAthe mAtra saMyoga saMbaMdhathI joDAyela che. deha ane AtmA vacce kevaLa saMyoga saMbaMdha che. saMbaMdha be prakAranA hoya che eka tAdAtmya saMbaMdha ane bIjo saMyoga saMbaMdha. - avasthA (1) tAdAtmya saMbaMdha be vacce jyAre tadrupapaNuM hoya tyAre tene tAdAtmya saMbaMdha kahevAya che. jema ke agni ane uSNatAno athavA AtmA ane jJAnano tAdAtmya saMbaMdha che. AtmA ane jJAna e banneno tadrupapaNArUpa saMbaMdha che, eka vinA bIjuM hoya nahIM evo te banne vacce avinAbhAvI saMbaMdha che. tethI ja saMsAra avasthA hoya ke mokSa sarva avasthAmAM jJAna ane AtmA sAthe ja rahe che. tAdAtmya saMbaMdha trikALa Take che, tethI koI paNa samaye AtmA ane jJAna chUTAM paDavAno saMbhava ja nathI. je sarva avasthAmAM je bhAva sAthe vyApe, te bhAvanI vyAptirahita te koI paNa avasthAmAM na hoya to teno te bhAva sAthe tAdAtmya saMbaMdha hoya che. AcAryazrI kuMdakuMdadeva 'samayasAra'mAM lakhe che ke pudgala sarva avasthAmAM varNAdi sAthe vyApta che. te koI paNa avasthAmAM varNAdithI avyApta nathI, tethI pudgalane varNAdi sAthe tAdAtmya saMbaMdha che; paNa AtmA to saMsAra avasthAmAM hoya tyAM sudhI paNa kathaMcit, eTale ke koI apekSAe varNAdi sAthe vyApta che ane mokSa avasthAmAM varNAdithI sarvathA avyApta che. tethI AtmAne varNAdi sAthe tAdAtmya saMbaMdha nathI.1 (2) saMyoga saMbaMdha AyAsathI ke anAyAsathI be padArthanuM amuka kALa mATe bhegA thavuM te saMyoga saMbaMdha che. jema ke AtmA ane deha vacce saMyoga saMbaMdha che, arthAt te banne vacce avinAbhAvI saMbaMdha nathI eka vinA bIjuM hoI zake che. evI avasthA paNa saMbhave che ke jyAM deha hoya paNa AtmA na hoya, jema ke mRta kalevara; ane evI avasthA paNa saMbhave che ke jyAM AtmA hoya paNa deha na hoya, jema ke siddhadazA; tethI deha ane AtmA vacce tAdAtmya saMbaMdha nathI, paraMtu saMyoga saMbaMdha che ane eTale ja te banne chUTA paDe che. saMyoga saMbaMdha pUro thatAM deha ane AtmAno viyoga thAya che. AcAryazrI kuMdakuMdadeva 'samayasAra'mAM kahe che ke jema pANI bheLavelA dUdhane pANI sAthe ekakSetrAvagAha saMbaMdha che, topaNa dUdha potAnA guNonA kAraNe pANIthI juduM che, mATe nizcayathI te banne vacce tAdAtmya saMbaMdha nathI paNa saMyoga saMbaMdha che; tema dehAzrita varNAdi pudgalapariNAma sAthe AtmAne ekakSetrAvagAha saMbaMdha 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, samayasAra', gAthA 61 - 309 = 'tattha bhave jIvANaM saMsAratthANaM hoMti vaNNAdI I saMsArapamukkANaM Natthi hu vaNNAdao keI / / ' - Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che, chatAM AtmA potAnA upayoga vaDe anya sarva dravyothI judo che, mATe tAdAbhya saMbaMdha nathI paNa saMyoga saMbaMdha che. agni ane uSNatAnI jema AtmA ane upayogano tAdAbhya saMbaMdha che, paNa dehAzrita varNAdi sAthe AtmAno tAdAbhya saMbaMdha nathI; tethI nizcayathI varNAdi pudgalanAM pariNAma che, AtmAnAM nathI.' AtmA ane dehano saMyoga saMbaMdha che, tethI manuSya, tiryaMca, nAraka, devanA dehanA saMyogamAM AtmAne manuSya, tiryaMca, nAraka, deva tarIke oLakhavAmAM Ave che; paNa manuSyAdi dehanA saMyogamAM AtmA kaMI manuSyAdirUpa banI jato nathI. AtmA AtmArUpe ja rahe che. saMyoga saMbaMdhanA kAraNe AtmA ane dehano ekarUpa vyavahAra karavAmAM Ave che, paNa vAstavamAM AtmA ane manuSyAdi deha eka thatA nathI. Ama, pudgalaparamANunI viziSTa racanArUpa evo deha AtmA sAthe mAtra saMyoga saMbaMdha rahyo che, tAdAbhya saMbaMdhe nahIM. deha ane AtmAno mAtra saMyoga saMbaMdha ja hovAthI ane tAdAbhya saMbaMdha nahIM hovAthI, banne dravyo potapotAnAM svataMtra svarUpanA kAraNe judAM ne judAM ja rahe che. te banne ekasamAna bhAse che, paNa vAstavamAM pRthak ja rahe che. koI paNa kALe te dravyo ekabIjAmAM palaTAtAM nathI. deha AtmA banato nathI ane AtmA deha banato nathI. dehanA guNo AtmAmAM jatA nathI ane AtmAnA guNo dehamAM jatA nathI. AtmAno svabhAva AtmAmAM ja rahe che ane dehano svabhAva dehamAM ja rahe che. te banne potAno svabhAva choDatA nathI. eka trAvagAha sthiti hovA chatAM te banne potapotAnA svabhAvamAM ja rahe che. Ama, te banne vacce saMyoga saMbaMdha che. te banne ekabIjA vinA paNa svataMtrapaNe rahI zakatA hovAthI, AtmA dehayogathI Upaje che ane dehaviyoge nAza thAya che e vAta ayukta banI jAya che. AtmA sAthe saMyoga saMbaMdhe rahelAM paramANusaMyogarUpa dehanuM svarUpa batAvatAM zrIguru A gAthAnI prathama paMktinA bIjA caraNamAM kahe che ke "vaLI jaDa rUpI dazya', arthAt deha (1) jaDa, (2) rUpI ane (3) dazya che. te viSe have vicArIe - (1) deha jaDa che, arthAt te acetana - jJAnaguNarahita ajIva dravya che. te koIne paNa jANI zakavAnI zaktithI sarvathA rikta che, arthAt te potAne ke parane jANavA samartha nathI. | (2) deha rUpI che, arthAtu te amuka rUpa ane AkAravALo padArtha che. te sthULa Adi pariNAmavALo che. varNa, gaMdha, rasa, sparza e cAra mUrta guNathI yukta hovAnA kAraNe 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 57 'eehi ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM muNedavyo / Na ya huti tassa tANi du uvaogaguNAdhigo jamhA / / ' Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-62 311 te indriyagrAhya evuM ajIvadravya che. (3) deha dazya che, arthAt te jovAno viSaya che. te dRSTi dvArA draSTAthI dekhAvA yogya evo cakSugocara paugalika padArtha che. deha anyane joto nathI, paNa te cetanadravya dvArA joI zakAya evuM paramANusaMyogarUpa cakSugamya ajIva dravya che. AtmA dehane joI zake che, kAraNa ke jovuM te AtmAno svabhAva che. pudgalaparamANu jaDa che arthAt te jANavAnA svabhAvavALAM nathI, rUpI che arthAt varNAdi svabhAvavALAM che tathA te dazya che arthAt paramANuonA saMyogathI banelA sthaLa piDa indriya dvArA joI-jANI zakAya tevA hoya che. Ama, anaMta paramANuono piMDarUpa evo deha paNa jaDa, rUpI ane dazya che; jyAre AtmA cetana, arUpI, adazya ane draSTA che. bannenA svabhAva pragaTapaNe bhinna che. dehanI utpatti sAthe tenAthI sarvathA judA lakSaNavALA - svabhAvavALA AtmAnI utpatti koI kALe paNa thavI saMbhavatI nathI. jemAM cetanano abhAva hoya evA jaDamAMthI cetana, rUpImAMthI arUpI ane dazyamAMthI draSTAnI utpatti traNe kALamAM saMbhavita nathI. AtmA deha karatAM vaidharmavALo hovAthI dehamAMthI AtmAnI utpatti ane dehamAM ja AtmAno laya ghaTatAM nathI. tethI ema jaNAya che ke dehanAM utpatti-layanI sAthe AtmAnAM utpatti-laya thatAM nathI. vastusvarUpa A pramANe hovA chatAM kadApi vicAraNA arthe ema svIkArI paNa laIe ke cetananAM utpatti-laya thAya che, to te vAta yuktisaMgata nathI ema batAvavA A gAthAnI bIjI paMktimAM zrIguru ziSyane prazna kare che ke "cetananAM utpatti laya, konA anubhava vazya?', arthAt deDyogathI cetananI utpatti thAya che ane dehaviyogathI teno laya thAya che - A vAta koNe anubhavI che? cetananAM utpatti ane layanuM jJAna kone thayuM che? cetananI utpatti dehathI pahelAM to nathI ane nAza to dehanA nAzanI sAthe ja thaI jAya che, to pachI dehamAMthI tenI utpatti thAya che ane dehamAM teno nAza thAya che e vAta koNe jANI? ahIM be vikalpa ghaTe che - AtmAnAM utpatti ane layanuM jJAna kAM to dehane vaza hoya, kAM to AtmAne vaza hoya. zrIgurue pUchela praznanA uttara mATe be ja vikalpa che - kAM deha, kAM AtmA. A banne vikalpone vicArIe. (1) cetananAM utpatti-layano anubhava dehane AdhIna hoI zake nahIM, kAraNa ke tenAmAM jANavAno svabhAva nathI. cetananAM utpatti-laya deha jANe che ema to kahI zakAya nahIM, kAraNa ke dehano tevo svabhAva nathI, tethI deha te kArya traNe kALamAM karI zake nahIM. deha jJAyakasvabhAvI nathI, eTale cetananAM utpatti-laya dehe jANyAM ema kahevuM sarvathA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vyartha che. deha to jaDa che, jJAnaguNarahita che. te to potAne paNa nathI jANato. jaDa pudgalaparamANuono banelo deha jo potAne ja nathI jANato to te bIjAne to kevI rIte jANI zake? te pote potAnAM utpatti-laya paNa jANato nathI to te AtmAnAM utpatti-laya kaI rIte jANI zake? 'mArAthI A cetana utpanna thayuM che' ema te kaI rIte jANI zake?' ane "mArA nAza sAthe A cetana paNa nAza pAmaze' ema paNa jaDa evo deha kaI rIte jANI zake? jANanAro padArtha to mAtra AtmA ja che. jaDa deha kyAre paNa jANanAra thaI zakato nathI. Ama, deha cetananAM utpatti-laya jANato nathI, kAraNa ke te pratyakSa acetana padArtha che ane tene jANanAro evo caitanya padArtha tenAthI bhinna che. dehanA jaDapaNAne jANanArI tenAthI bhinna evI jJAyaka AtmasattA che, tethI cetananAM utpatti-layano anubhava dehane vaza che' e prathama vikalpanuM nirasana thAya che. (2) AtmAnAM utpatti-laya aMgenI saMbhavita zakyatAomAMthI prathama vikalpa UDI jatAM jo bIjA vikalpane anusarIne ema kahevAmAM Ave ke ekamAtra AtmA ja jJAyakatattva hovAthI AtmAnAM utpatti-layano anubhava AtmAne potAne ja thAya che, to te paNa asaMbhavita che. jo kadApi ema kahevAmAM Ave ke "jANavAnA svabhAvavALA evA cetane potAnAM utpatti-laya jANyAM', to A vAta to bolatAM ja vipna pAme che. cetananAM utpatti-laya cetana jANI zake che te vAta to bolatAM ja asvIkArya bane che. jo cetanane ja tenAM utpatti-layanA jANanAra tarIke darzAvavAmAM Ave to te vacana ja cetananI nityatA sthApita kare che, mATe cetana potAnAM utpatti-layane jANanAro hovAthI cetana nitya nathI ema kahevuM te apasiddhAMtarUpa Thare che, arthAt sthApavA icchelA siddhAMtane ja utthApanAruM apavacana banI jAya che. jema ke mArA moDhAmAM jIbha nathI' e vacanano uccAra thatAM ja te vacana svayaM ja potAnI vAtanuM khaMDana kare che. mArA moDhAmAM jIbha nathI' evuM vacana bolatAM ja jIbha che ema siddha thaI jAya che, kAraNa ke jIbha vinA bolI zakAya nahIM; tema "cetananAM utpatti-laya cetana jANe che, mATe cetana nitya nathI' ema kahetAM ja cetananI nityatA siddha thaI jAya che. te vacana to kevaLa apasiddhAMtarUpa ane kahevA mAtra ja kare che, mATe A vikalpa paNa ayathArtha che. AtmAe potAnAM utpatti-laya jANyAM ema kahevuM yuktiyukta TharatuM nathI. Ama, cetananAM utpatti-layano anubhava cetanane vaza che' e bIjA vikalpanuM paNa nirasana thAya che. AnA uparathI siddha thAya che ke AtmAnAM utpatti-laya koI jANI zakatuM nathI. AtmAnAM utpatti-layano koIne anubhava thato nathI. e kevaLa kalpanA che. AtmAnAM utpatti-layano koIne anubhava thaI zakato nathI, eTale dehayogathI AtmA Upaje che ane dehaviyoge te nAza pAme che e vAta ja nirAdhAra thaI jAya che. cetananAM Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-62 313 utpatti-layano koI jJAtA nathI' e tathya ja darzAve che ke vAstavamAM cetananAM utpattilaya che ja nahIM. tethI AtmA nitya che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - "cetananAM utpatti ne nAza cetana pote jANI na zake. koI bIjo je AgaLa pAchaLa hayAta hoya te jANe. temAM jaDa to jANatuM nathI. to atyAre je ema mAne che ke janma pahelAM AtmA na hato ne maraNa pachI nahIM haze te anubhavapUrvaka nathI, paNa ajJAnayukta kalpanAthI manAya che. AtmA arUpI jJAnasvarUpa akhaMDa che. janmamaraNa dehanA saMyoga viyogathI che." Ama, ziSya AtmAnAM utpatti-laya jemAM mAne che evA dehanuM yathArtha svarUpa zrIguru prastuta gAthAnI prathama paMktimAM batAvatAM kahe che ke deha saMyoga che, jaDa che, rUpI che, dazya che. AvA dehamAM tenAthI judA svabhAvavALA AtmAnAM utpatti-laya ghaTI na zake ema garbhitapaNe nirdeza karyA pachI bIjI paMktimAM zrIguru ziSyane sIdho prazna kare che ke AtmA dehamAMthI utpanna thAya che ane dehamAM ja laya pAme che evo anubhava kone thayo? e koNe jANyuM? A prazna dvArA zrIguru ziSyane vicAraNA karavA mATe preraNA kare che ke jethI potAnI dalIla anubhavasiddha nathI paNa kalpanAmAtra che e tene svayaM samajAya ane AtmAnI anityatA sAbita karavA pote Apela tarka ayogya che e ziSyane potAnI meLe ja jaNAya ane AtmAnI nityatA pratIta thAya. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'deha mAtra saMyoga che, padArtha anya svarUpa; jema vastra dhAraNa kare, nitya navA navA rUpa. viyoga jeno thAya che, vaLI jaDa rUpI dazya; gaMdha rase karI yukta che, vividha guNo che sparza. jene na maLe lAgaNI, samaje nahi kaMI rIta; cetananAM utpatti laya, jANe na hitAhita. evA jaDarUpa dehane, jANe jeha pratyakSa; paNa tenAM utpattilaya, konA anubhava vazya?' 2 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi', pR.63 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 229 (zrI giradharabhAI racita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 245-248) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 63 lekara bhAvumaadya bho, utpannasamenuM jJAna, te tethe kahA binA, Adina hameM lAna - Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 63 bhUmika . gAthA 62mAM zrIgurue kahyuM ke deha paramANuono saMyogamAtra che. vaLI, te jJAna guNa vagarano (jaDa), varNAdi guNavALo (rUpI) ane joI zakAya evo (dazya) che; to pachI dehayogathI AtmA utpanna thayo ane dehaviyoge teno nAza thayo evuM ja kahevAmAM Ave to te jANyuM koNe? cetananAM utpatti-laya konA anubhavane vazavartI che? gAthA 62mAM karelA praznano uttara vicAratAM be vikalpanI zakyatA jaNAya che. jo kadI ema kahevAmAM Ave ke tevo anubhava dehane vaza che, arthAt deha te utpatti-laya jANe che; to te saMbhavita nathI, kAraNa ke deha jJAna guNarahita hovAthI te AtmAnAM utpatti-laya jANI zake nahIM. zrIgurue gAthA 62nA pUrvArdhamAM dehane saMyogI, jaDa, rUpI ane dezya kahI; pahelA vikalpano uccheda to prazna karatAM pahelAM ja karI dIdho hato. have zrIguru A 63mI gAthA dvArA bIjA vikalpanuM samAdhAna kare che. cetananAM utpatti-laya cetana jANe che e vikalpanI asaMbhavitatA batAvatAM A gAthAmAM zrIguru kahe che - gAthA jenA anubhava vazya e, utpanna layanuM jJAna; te tethI judA vinA, thAya na keme bhAna.' (63) jenA anubhavamAM e utpatti ane nAzanuM jJAna varte te bhAna tethI judA vinA koI prakAre paNa saMbhavatuM nathI, arthAta cetananAM utpatti, laya thAya che, evo koIne paNa anubhava thavA yogya che nahIM. (63) dehanI utpatti ane dehanA layanuM jJAna jenA anubhavamAM varte che, te te dehathI judo na hoya to koI paNa prakAre dehanI utpatti ane layanuM jJAna thAya nahIM. athavA jenI utpatti ane laya je jANe che te tethI judo ja hoya, kemake te utpattilayarUpa na Tharyo, paNa teno jANanAra Tharyo. mATe te benI ekatA kema thAya? (63) _ AtmA pote potAnAM utpatti-laya jANe che ema kahevuM ayathArtha Thare che, ) kAraNa ke je utpatti pahelAM kyAta hoya ane laya pachI paNa hayAta hoya te ja koInAM paNa utpatti-laya jANI zake. have AtmAnAM utpatti-layanA jJAtArUpe 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.541 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) artha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAne ja TheravavAmAM Ave to ApoApa AtmAnI niyatA siddha thaI jAya che. 'AtmAno nAza thayo' e jANanAra AtmA jo vidyamAna hoya to AtmAno nAza thayo ema kaI rIte kahI zakAya? mATe 'AtmAno nAza AtmAe jANyo' ema bolatAM ja te vAta vipna pAme che. cetananAM utpatti-laya cetana pote jANe che ema mAnavuM mithyA Thare che. cetananAM utpatti-layanuM jJAna jenA anubhavamAM varte che, te tenAthI judo hoya to ja te jANI zake, nahIM to tema jANavuM sarvathA azakya che. cetanathI bhinna evA anya acetana jaDa padArtho to jANI zakatA nathI, tethI cetananAM utpatti-laya thAya che evuM kahenAra sapramANa bolatA hoya ema lAgatuM nathI. - zrIguru A gAthAmAM jaNAve che ke utpatti tathA layane jANanAra padArtha vizeSArtha 1 utpatti-laya pAmanAra evA jaNAvA yogya padArthothI bhinna ja hoya che. jenA jANavAmAM, eTale ke jenA anubhavamAM utpatti ane nAzanuM jJAna varte che, te jANanAro jenAM utpatti ane nAza thAya che te vastuthI judo ja hovo joIe. utpatti ane layavALI anitya vastuno jANanAra te anitya vastuthI bhinna hoya to ja jANanArane te anityatAno anubhava thavA yogya che evo siddhAMta nyAyayukta ane sapramANa che. je jJAnasattA utpatti ane layane jANe che, te pote utpatti ane laya na pAmatI hoya to ja tene utpatti-layanuM jJAna thaI zake. A siddhAMta anusAra AtmA ane deha ema bannenAM utpatti-layano vicAra karatAM nityAnitya padArthano viveka spaSTa thaI jAya che - (1) jo ema mAnavAmAM Ave ke cetananAM utpatti-laya thAya che to uparokta siddhAMta anusAra cetananAM utpatti-layanuM jJAna karanAra cetanathI judo hovo joIe. te anubhava cetanathI bhinna evA koI padArthane ja AdhIna hoI zake, paNa cetanathI bhinna anya acetana padArthomAM to jANavAnI zakti ja nathI, tethI cetananAM utpatti ane nAza thAya che evo anubhava acetana padArthone thavo kyAre paNa saMbhavita nathI. cetanathI bhinna evA dehAdi padArthomAM jANavAno svabhAva na hovAthI te to kadApi cetananAM utpatti-laya jANI zakatA nathI. cetana pote potAnAM utpatti-layano jJAtA thaI zake nahIM, kAraNa ke utpanna thayA pahelAM to te hato nahIM, tethI abhAva avasthAno anubhava tene na thaI zake. cetananI utpatti thaI' e jANanAra cetana jo vidyamAna hoya to tenI utpatti thaI ema kahI zakAya nahIM. vaLI, dehaviyoge cetanano nAza thatAM nAza avasthAnuM jJAna TakI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-63 319 zakatuM nathI. cetanano nAza thayo' ema jANanAro tenAthI judo hoya to ja te tema kahI zake. jo te judo na hoya to te Ama kahI zake nahIM, kAraNa ke nAza thayo e jANanAra rahe ja nahIM to nAza thayo e vAta kahe koNa? tethI cetana potAnAM utpattilaya jANI zakato nathI. cetananAM utpatti-layane jANanAra cetana, cetananI utpatti pahelAM paNa ane cetananA laya pachI paNa hoya to ja te cetananAM utpatti-laya jANI zake che, mATe cetanane utpatti-layano jJAtA mAnatAM ja cetananI utpatti pahelAM, cetananA laya pachI temaja tenI sthitikALa parvata, eTale ke traNe kALamAM cetananI sattAno svIkAra svayaM thaI jAya che. cetananAM utpatti-laya cetana jANe che evI kalpanA karatAM ja cetananI nityatA siddha thaI ja jAya che. Ama, cetananAM utpatti-laya jANanAra cetana pote ja che ema ja kahevAmAM Ave to te yuktisaMgata TharatuM nathI, kAraNa ke ema svIkAratAM to cetananuM utpatti-layarahitapaNuM ja siddha thaI jAya che. Ama, cetanathI bhinna dehAdi padArtho cetananAM utpatti-nAza jANI zakatAM nathI ane tenAthI bhinna padArtha ja utpatti-laya jANI zakato hovAthI cetana svayaM potAnAM utpatti-laya jANI zakato nathI, tethI cetananAM utpatti-layano anubhava traNe kALamAM saMbhava nathI. te anubhava thavo azakya che. (2) dehanAM utpatti-layanuM jJAna paNa je dehathI judo hoya tene ja thAya. je dehathI judo na hoya tene kyAre paNa dehanAM utpatti-layanuM jJAna thaI zake nahIM, tethI dehanAM utpatti-laya jANanAra dehathI judo hovo joIe. dehathI AtmA sarvathA bhinna che, vaLI te jJAnasvabhAvI che ema pUrve siddha thaI cUkyuM che; tethI AtmA dehanAM utpatti-layane jANI zake che. dehathI judo evo cetana AtmA dehanAM utpatti ane vinAzane jANe che. tenA vinA dehanAM utpatti ane vinAza jANavA koI samartha nathI. AtmA dehanAM utpatti-layano jANanAra hovAthI te utpatti-layarUpa nathI karato, paNa kevaLa teno jANanAra Thare che. jenAM utpatti-laya je jANe che, te svayaM utpattilayarUpa siddha nathI thato, paNa mAtra teno jANanAra siddha thAya che; tethI dehanAM utpattilaya jANanAra evA AtmAnAM utpatti-laya siddha thaI zakatAM nathI. dehanAM utpatti-laya sAthe AtmAnAM utpatti-laya thatAM nathI. te banne vacce aikya nathI. jenAM utpatti-laya jaNAya che te deha ane je tenAM utpatti-layane jANe che te AtmA vacce koI paNa prakAranI ekatA nathI. Ama, dehanAM utpatti-nAza sAthe AtmAne koI saMbaMdha nathI, kAraNa ke te tenAthI bhinna, mAtra tene jANanAro che; svayaM utpatti-nAzarUpa nathI. sarpa ane kAMcaLInA daSTAMtathI AtmA ane zarIrano saMbaMdha samajAvatAM zrImad lakhe che - jema kAMcaLIno tyAga karavAthI sarpa nAza pAmato nathI tema dehano tyAga Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karavAthI jIva paNa abhaMga rahe che eTale nAza pAmato nathI. ahIM dehathI jIva bhinna che ema siddhatA karelI che. keTalAka AtmAo te deha ane jIvanI bhinnatA nathI, dehano nAza thavAthI jIvano paNa nAza thAya che ema kahe che, te mAtra vikalparUpa che paNa pramANabhUta nathI; kemake teo kAMcaLInA nAzathI sarpano paNa nAza thayelo samaje che, ane e vAta to pratyakSa che ke sarpano nAza kAMcaLInA tyAgathI nathI, tema ja jIvane mATe che.' A pramANe dehanAM utpatti-laya tathA tenI palaTAtI avasthAono anubhava karanAra tenAthI bhinna evo abhaMga, sthira, jJAnasvabhAvI AtmA che; paraMtu AtmAnAM utpattilayano anubhava karanAra koI hoI zake ema traNe kALamAM saMbhavita nathI, kAraNa ke deha jaDa hovAthI jANavAmAM asamartha che ane AtmA tenAM potAnAM ja utpatti-laya jANI zake nahIM. cetananAM utpatti-laya thAya che evo anubhava koIne paNa thaI zakato nathI. te anubhava thavo azakya ja che. je AgaLa-pAchaLa hayAta hoya tevI bhinna jJAnadhAraka sattA ja AtmAnAM utpattilaya jANI zake, paNa evI koI sattA to che ja nahIM; to pachI prazna UThe che ke AtmAnI utpatti thaI e zenA uparathI kahevAyuM? AtmAno nAza thayo e kyA AdhAre kahevAyuM? teno uttara e che ke vAstavamAM AtmAnAM utpatti-nAza koIe jANyAM ja nathI, e kevaLa eka kalpanA ja che. dehanA janma pahelAM AtmA na hato ane dehanA nAza pachI AtmA nahIM hoya e dalIla anubhavapUrvakanI nahIM paNa ajJAnayukta che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - 'dehasaMyogathI cetananI utpatti ane dehaviyogathI cetanano nAza je kayo hato, te mULa kalpanA ja kalAnA che, mithyA che, bhrAMta che. arthAt acetana jaDa deha thakI cetananAM utpatti laya traNe kALamAM saMbhavatA ja nathI. A to cetananAM kalpita utpatti layanI mithyA mAnyatAnI parIkSArthe ATaluM vivecana karavuM paDyuM. bAkI koI paNa prakAre traNe kALamAM deha thakI cetananAM utpatti laya saMbhavatA ja nathI. ane jyAre cetananAM utpatti laya ja saMbhavatA nathI tyAre anutpanna avinAzI cetana AtmA trikALavartI nitya padArtha ja svayaM siddha thAya che." Ama, zrIguru ziSyane sacoTapaNe samajAve che ke utpatti-layanuM jJAna utpatti-laya pAmanAra padArthathI judA padArtha vinA kadApi zakya ja nathI. utpatti-layanuM jJAna jenA 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.163 (AMka-22) 2- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 259 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-63 321 anubhavane AdhIna che te padArtha, jenAM utpatti-laya thAya che. enAthI judo na hoya to koI paNa prakAre te bhAna tene thaI zakatuM nathI. je utpatti-layane jANe che te utpattilaya pAmanArathI avazya pRthak hoya che, tethI kalpavAmAM AvelAM AtmAnAM utpattilayano anubhava traNe kALamAM koIne ja thaI zakato nathI. Ama, dehayogathI AtmA Upaje che ane dehaviyoge teno nAza thAya che e vAta pramANarahita Thare che. zrIguru eka pachI eka nyAyasaMgata ane tarkayukta samAdhAna ApatA jAya che ke jethI ziSyane AtmAnI nityatAnI daDha zraddhA thAya. zrIgurunA samAdhAna upara aMtaramAM gholana karatAM ziSyane avazya nirNaya thAya che ke AtmAnAM utpanna-layanuM jJAna jene hoya evo koI padArtha che ja nahIM. UlaTuM anutpanna-avinAzI evo AtmA dehanAM utpatti-layane jANe che; caitanyasvabhAvI nitya AtmA ja dehanAM utpatti tathA layanuM jJAna kare che. utpatti-layarUpa jaDa dehane jANanAra, dehathI bhinna evo jJAnasvarUpa AtmA nitya che. deha anitya che, jyAre AtmA trikALa nitya padArtha che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'jenA anubhava vazya e, bhAse thatAM vicAra; jANIne samajI zake, vaLI kare nirdhAra. evuM Atma viNa kaho, utpanna layanuM jJAna; kyAre paNa saMbhavI zake nahIM e satya pramANa. mATe samajI rAkhavuM, nakkI jaDa A deha, te tethI judA vinA, jANe koNa e deha. nitya AtmatA AtmanI, trikALa svarUpa jJAna; noya dehathI pRthak to, thAya na keme bhAna.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 229 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 249-252) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 64 - 1 nim5-822; 15 . mo . ontent art . Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA gAthA 63mAM zrIgurue kahyuM ke jenA anubhavamAM koI padArthanAM utpatti ane nAzanuM jJAna varte che, e anubhava karanAra te padArthathI judo na hoya to te bhAna koI prakAre paNa saMbhavatuM nathI. Ama, gAthA 62-63 dvArA zrIgurue siddha karyuM ke AtmAnAM utpatti-layanuM jJAna koIne thaI zake nahIM, tethI AtmA dehayogathI UpajavA ane nAza thavA yogya che e dalIla anubhavasiddha nathI. have nyAyayukta dalIlathI zrIguru gAthA 64 thI 66mAM dehanAM utpatti-laya sAthe AtmAne koI saMbaMdha nathI ema batAvI, AtmA anutpanna ane avinAzI che ema siddha kare che. gAthA gAthA gAthA 62mAM zrIgurue kahyuM hatuM ke deha to anaMta paramANuonA saMyogarUpa padArtha che. anaMta pudgalaparamANu bhegAM maLavAthI deharUpa piMDanI utpatti thAya che. AtmAnI utpatti paNa koI saMyogothI thatI haze evI ziSyanI saMbhavita zaMkAnuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che 64 ' je saMyogo dekhIe, te te anubhava dRzya; Upaje nahi saMyogathI, AtmA nitya pratyakSa.' (64) artha je je saMyogo dekhIe chIe te te anubhavasvarUpa evA AtmAnA dRzya eTale tene AtmA jANe che, ane te saMyoganuM svarUpa vicAratAM evo koI paNa saMyoga samajAto nathI ke jethI AtmA utpanna thAya che, mATe AtmA saMyogathI nahIM utpanna thayelo evo che; arthAt asaMyogI che, svAbhAvika padArtha che, mATe te pratyakSa 'nitya' samajAya che. (64) je je dehAdi saMyogo dekhAya che te te anubhavasvarUpa evA AtmAnA dRzya che, arthAt AtmA tene jue che ane jANe che, evA padArtha che. te badhA saMyogono vicAra karI juo to koI paNa saMyogothI anubhavasvarUpa evo AtmA utpanna thaI zakavA yogya tamane jaNAze nahIM. koI paNa saMyogo tamane jANatA nathI ane tame te sarva saMyogone jANo cho e ja tamAruM tethI judApaNuM ane asaMyogIpaNuM eTale te saMyogothI utpanna nahIM thavApaNuM sahaje siddha thAya che, ane anubhavamAM Ave che. tethI eTale koI paNa saMyogothI jenI utpatti thaI zakatI nathI, koI paNa saMyogo jenI utpatti mATe anubhavamAM AvI zakatA nathI, je je saMyogo kalpIe tethI te anubhava nyAro ne nyAro ja mAtra tene jANanAra rUpe ja rahe che, te anubhavasvarUpa Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAne tame nitya aspRzya eTale te saMyogonA bhAvarUpa sparzane pAmyo nathI, ema jANo. (64)* A je je padArtho, je je saMyogathI utpanna thAya che; te tamAma padArtho ane te bhAvArtha jAlA] tamAma saMyogo anubhavasvarUpa AtmA vaDe dezya che, arthAt AtmA vaDe dekhAvA yogya che. AtmA te saMyogone jue-jANe che. te saMyogonuM svarUpa vicAratAM evo eka paNa saMyoga nathI jaNAto ke je saMyoga vaDe AtmA utpanna thayo hoya. AtmA saMyogono jJAtA che, saMyogothI utpanna thavAvALo padArtha nathI. dehAdi padArtho saMyoga vaDe utpanna thanArA che, eTale te anitya che; jyAre AtmA saMyoga vaDe utpanna thanAra nathI, eTale te nitya che. Ama, dehAdi sarva saMyogo dezya che ane AtmA te dehAdi saMyogone jue-jANe che, tethI te te sarva saMyogothI bhinna che, draSTA che. koI paNa saMyogathI AtmA utpanna thaI zakavA yogya nathI, mATe AtmA asaMyogI, svAbhAvika padArtha che ema siddha thAya che. AtmA asaMyogI hovAthI nitya che. A rIte AtmA pratyakSa nitya che ema nyAyathI siddha thAya che. Ama, zrIgurue atyaMta saraLa yuktithI AtmAnAM utpatti-layanuM asaMbhavitapaNuM batAvyuM che. - ziSyanI mAnyatA evI che ke dehanA saMyoge jJAyakasvarUpI evA AtmavizeSArtha -1 padArthanI utpatti thAya che. zrIguru prastuta gAthAmAM tenI A mAnyatAnuM ayathArthapaNuM darzAve che. zrIguru kahe che ke je je saMyogo dekhAya che te te anubhavasvarUpa evA AtmAnAM dazya che. je koI paNa saMyogo dekhAya che te draSTA evA AtmA vaDe dekhAvA yogya dazya che. pudgalaparamANuonA banelA je dehAdi saMyogo dRSTigocara thAya che, tene caitanyasvabhAvI AtmA jue-jANe che. je dehAdi saMyogo dekhAya che te AtmA vaDe dekhAya che athavA to te saMyogonuM je jJAna thAya che, te jJAna AtmAne thAya che. AtmA dehAdi jaDa saMyogone vibhinna padArthonA mizraNathI UpajatAM spaSTapaNe joI-jANI zake che. AtmA jagatanA sarva saMyogone jANe che, jue che. te sarva jJeya - dezya saMyogono jANanAra-jonAra che. sarva saMyogo dRzya che ane dezyanuM draSTAtattva ekamAtra AtmA che. jene te dazyano anubhava thAya che, jene tenuM jANapaNuM che te AtmA che. AtmA sarva saMyogone jANe che, paNa evA koI paNa saMyogathI AtmA utpanna thato nathI. AtmA saMyogathI utpanna thanAra padArtha nathI. sarva prakAranA saMyogono vicAra karI jotAM jaNAze ke koI paNa saMyogathI AtmA utpanna thaI zakavA yogya nathI. evo koI paNa saMyoga 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.542 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-64 327 jaNAto nathI ke jenAthI AtmAnI utpatti thaI zake. koI paNa saMyoga AtmAnI utpatti kare ema bhAsatuM nathI. game teTalA judA judA padArthone game teTalI judI judI rIte bhegA karavAmAM Ave, paNa tenAthI AtmA utpanna thaI zakato nathI. saMyogathI gADI, baMgalA Adi paugalika padArtho banI zake che, paNa kadI kyAMya AtmA UpajI zakato nathI. AtmA asaMyogI padArtha che, jyAre ghaDo Adi saMyogI padArtha che. jevI rIte ghaDo mATI, pANI AdinA saMyoga vaDe nIpaje che, tevI rIte A jagatanA sarva dRzya padArtho saMyoganA kAraNe astitva dharAve che. paraMtu AtmA asaMyogI che, anutpanna che. koI paNa vastunA mizraNathI te banI zakato nathI. AtmA traNe kALamAM koI paNa saMyogothI utpanna thaI zakato nathI. pudgalaparamANumAM rahelA sparza guNanI snigdhatA ane rukSatAnI nyUnAdhika mAtrAthI UpajatA paudgalika padArthomAMthI evo koI saMyoga saMbhavato nathI ke je saMyogathI AtmAnI utpatti thaI zake. spardhAdi guNovALA paugalika padArthomAMthI asparzAdi guNothI yukta AtmA nIpajI zake nahIM. spardhAdi guNovALA aneka padArtho bhegA thatAM aneka spardhAdi guNavALA padArtho nIpajI zake, paNa tenAthI asparza tattva utpanna thAya nahIM. saMsAramAM je je padArtho cakSu grAhya che athavA anya indriyo dvArA grAhya che, te te sarva spardhAdi guNothI yukta evA paugalika padArtho che, tethI temAMthI sarvathA vilakSaNa svabhAvavALuM Atmatattva utpanna thaI zake nahIM. zrI kAnajIsvAmI kahe che - paramANumAM spardhAdi rUpI guNa che. cIkAza, lukhAza, varNa, gaMdha, rasa hoya che; te padArtho bhegA thatAM asparzapaNuM nIpajI zake nahi. spardhAdi bhegA thAya to ghaNA sparza thAya paNa tenAthI asparza arUpI tattva kema Upaje? mATe saMyogabhAvarUpa cetana nathI. ... paramANuno svabhAva je sparzAdi che te rUpa jIva thaI zakato nathI; mATe asparze evo AtmA te saMyoganA bhAvarUpa sparzane pAmato nathI." traNe kALamAM koI paNa padArthanA mizraNathI AtmAnuM nirmANa thaI zake ja nahIM. jo padArthonA mizraNathI AtmAnI utpatti mAnavAmAM Ave to te kayA padArtho che ke jenA mizraNathI AtmA Upaje che? jo pRthvI Adi bhUtonA mizraNathI AtmA utpanna thayelo mAnavAmAM Ave to AtmAmAM paNa pRthvI AdinA guNadharmo AvavA joIe; ane tethI AtmA paNa rUpI hovo joIe, sAkAra hovo joIe. rUpI, sAkAra dravyo to pratyakSa daSTigocara thAya che ane te indriyonA viSaya paNa bane che; to AtmA paNa te dravyonI jema pratyakSa dRSTigocara thavo joIe, indriyono viSaya banavo joIe. 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 213 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paraMtu te AMkhathI joI zakAto nathI, arthAt te indriyapratyakSa siddha nathI thato. koInA paNa mRtyu samaye tyAM upasthita rahIne jovAmAM Ave to paNa AtmA zarIrane choDIne jato joI zakAto nathI. jo caitanyane bhUtajanya mAnavAmAM Ave to to mANasa maravo ja na joIe, kAraNa ke mRtyu pachI paNa bhUtonI upasthiti to che ja. caitanyanAM kAraNo evAM bhUto upasthita hovA chatAM paNa caitanya na rahe e vAta tarkagamya nathI. caitanyasvarUpI AtmA bhUtajanya nathI e ja tathya buddhigamya che. anumAnAdi pramANothI e tathya siddha paNa thAya che. Ama, AtmA koI paNa padArthathI janya nathI. koI paNa mizraNathI te utpanna thato nathI; te svataMtra, anutpanna tattva che. amuka rAsAyaNika saMyojana dvArA cetanA pragaTe che ane rasAyaNanA vighaTana sAthe te nAza pAme che evI mAnyatA vaijJAniko dharAve che. vijJAnanI dhAraNA e che ke koSa e cetanAnuM prAthamika ekama che. proTIna, kArbohAiDreTsa ane poTAziyama megneziyA tathA lohanA kSAro e koSanA rAsAyaNika ghaTako che; ane proTIna bane che. kArbana, hAiDrojana, oNksijana, nAiTrojana, salphara (gaMdhaka), phaoNspharasanA rAsAyaNika saMyojana vaDe. A pRthvI upara sUkSma ekakoSI jIvonI utpattithI mAMDIne manuSyanI utpatti kevI rIte thaI e viSe vaijJAnikonuM mAnavuM ema che ke pRthvInuM Aje che tevuM vAtAvaraNa banyuM e pahelAM tenA vAyumaMDaLamAM hAiDrojana, emoniyA ane mitheina e traNa ja hatAM. e vakhate oNksijana mAtra pANImAM ja hato. vaijJAnikoe eka prayoga karyo. A traNene eka TayUbamAM bharIne tene sajjaDa rIte baMdha karI daI, temAM asTrAvAyoleTa kiraNothI bharapUra vidyuta taNakhA jhAryA. tenA kAraNe thayelI rAsAyaNika prakriyA vaDe eka aThavADiyAmAM temAM 'emino eNsiDa' banyAM. tethI vaijJAnikoe eka aTakaLa bAMdhI ke pRthvI TharI te pachI vAtAvaraNamAM rahela hAiDrojana, emoniyA, mitheIna vAyuo ane bASpanA aNuo, vIjaLImAMthI vikasita thatAM asTrAvAyoleTa kiraNonA kAraNe kArbanika ane akArbanika saMyojana (kampAunDamAM pariNamyAM; ane tethI temAMthI kramaza: kArbohAiDreTa, nAiTreTa, phaoNrmaluM DihAiDa, emino eNsiDa jevA padArtho banyA. ema karatAM kALakrame proTIna jevuM jaTila saMyojana taiyAra thayuM. viziSTa enjhAimonI madadathI proTIna sakriya banyuM ane janma, vRddhi, prajanana Adi jIvanopayogI kAryo - vAITala phaMkzansa jenA dvArA thAya che te nyuklIka eNsiDa astitvamAM AvyuM. emAMthI kramazaH vAirasa beTiriyA jevA jaMtuonI utpatti thaI. Ama, pRthvI upara jIvananI zarUAta thaI. pachI pRthvInuM vAyumaMDaLa jema jema badalAtuM gayuM, tema tema adhika vikasita jIvonuM nirmANa thatuM gayuM. jIvananI zarUAta sauthI prathama 'amIbA' jevA ekakoSIya jIvathI Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-64 329 thaI. uttarottara adhika vikasita jIvo pedA thayA. ekakoSIya jIvomAMthI bahukoSIya jIvo astitvamAM AvyA. e krame vividha prakAranI jIvasRSTi A pRthvI upara vikasI. aMte abajo koSa vaDe ghaDAyelA mAnavadehano prAdurbhAva thayo. AnA uparathI caitanya e vividha rAsAyaNika prakriyAonuM ja sarjana che evuM mAnavA vaijJAniko prerAya che. potAnI A dhAraNAnA AdhAre vaijJAniko caitanyanA sarjana mATe judA judA prayogo kare che. teo rasAyaNa dvArA jIvanuM nirmANa karavAnA prayogo kare che, paraMtu temane temAM kiMcitmAtra saphaLatA maLI nathI. vaijJAnika prayogo karIne jIvanuM sarjana karavA mathI rahyA che, paNa potAnI pAse ATaATalI sAmagrI hovA chatAM rAsAyaNika saMyojana vaDe leboreTarImAM teo jIvanuM sarjana karI zakyA nathI. vaijJAniko rasAyaNonuM mizraNa karI temAMthI aneka jaDa padArtho banAvI zakyA che, paNa rasAyaNonA mizraNa dvArA jIva banAvI zakyA nathI. rAsAyaNika saMyojana vaDe jIvane banAvI zakAya ema vaijJAniko dhAre che, paraMtu teo eka prAthamika koSanuM paNa sarjana karI zakyA nathI. aDhaLaka prayogo karyA pachI paNa vaijJAniko lohInuM eka TIpuM banAvI zakyA nathI. DAyAbiTIsanA daradInA zarIramAM 'isyulIna nI UNapa pUravA mATe joItuM "isyulIna' paNa vaijJAniko taiyAra karI zakyA nathI. enAM rAsAyaNika ghaTakonuM jJAna potA pAse hovA chatAM, jyAre paNa isyulIna'nI jarUra paDe che tyAre vijJAnane jIvasRSTi pAse ja javuM paDe che. jIvanirmANanI je prakriyA jIvavijJAna AgaLa dhare che, eno upayoga karIne te puSpanI eka pAMkhaDInuM paNa sarjana karI zakyuM nathI; jyAre cetanayukta eka nAnakaDuM bIjA vizALa vRkSa UbhuM karI zake che, temaja vividharaMgI, sugaMdhI, komaLa phUla-phaLa utpanna karI zake che. vanaspati jevI alpavikasita jIvasRSTinI kAyA paNa sajIva 'bIja nI madada vinA, kevaLa rAsAyaNika prakriyA vaDe banAvI zakAtI nathI, to pachI mAnavanI utpattinI to vAta ja kyAM rahI? Ama, vijJAna game teTalA prayogo kare, paNa te caitanyanI utpatti karI zakavAmAM sarvathA asamartha che. paugalika padArthonA mizraNathI caitanyanI utpatti thatI nathI, paraMtu caitanya AvIne vasavATa kare tevI yoni arthAt sAnukULa saMjogo taiyAra thaI zake che. navA jIvanI utpatti karI zakAtI nathI, mAtra jIvane anyatrathI AvIne vasavA mATe yoninuM - sAnukULa saMjogonuM sarjana karI zakAya che. jIvane abhivyakta thavA mATe yogya - sAnukULa vAtAvaraNa pedA karI zakAya che. maLa, mUtra, mAMsa, rudhira, paru, kapha, thaMka, nAka-kAnano mela, parasevo, vIrya Adi padArtho zarIramAMthI nIkaLe pachI 48 miniTamAM temAM jIvo jaNAya che, arthAt te padArthomAM cauda prakAranA saMmUrchAima jIvane janma Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana levA yogya paristhiti UbhI thAya che ane te saMyoga maLatAM e jIvo temAM Ave che, janme che ane abhivyakta thAya che. paNa AvA saMyogathI samagra vizvamAM je jIvo che te uparAMta koI navo jIva utpanna thAya evuM banatuM nathI. AcAryazrI narendrasenajI 'siddhAMtasArasaMhamAM kahe che ke gomayAdi (chANa vagere) padArthothI jIva utpanna thAya che ema kahevuM yuktiyukta nathI, kAraNa ke gomayAdithI mAtra jIvanuM zarIra utpanna thAya che. jIva gomayAdithI utpanna thato nathI. caitanya utpanna karavAmAM gomayAdi asamartha che. pUrvazarIra choDIne AtmA gomayAdimAM AvIne te pudgalo grahaNa karIne zarIra banAve che, na ke svayaM gomayAdithI utpanna thAya che. caitanyanI utpatti paugalika padArthonA saMyogathI thavI asaMbhavita che. keTalAka ema mAne che ane vyavahAramAM paNa ema kahevAya che ke vIrya-rajanA mizraNathI jIva utpanna thAya che, paNa ema mAnavuM yathArtha nathI. mAtAnA udaramAM vIryarajanA saMyoga dvArA jIvane janma levA yogya yoni taiyAra thAya che ane AtmA anya sthaLethI AvIne te vIrya-rajamAMthI zarIra banAve che ane dhIme dhIme te garbhanI vRddhi thAya che. Ama, jIvane janma levA mATe mAtAnuM udara ane vIrya-rajarUpa sAmagrI to joIe ke jemAM jIva anya sthaLethI AvIne vasavATa kare, paNa pagalika padArthamAMthI cetananuM utpAdana thaI zake nahIM. tethI mAtAnI raja ane pitAnA vIryanA saMyojanathI jIva utpanna thAya che e vAta svIkArya nathI. jo vIrya-rajanA saMyojanathI jIva utpanna thato hoya to dareka saMyoga vakhate jIvanuM nirmANa thavuM joIe, paNa ema to banatuM nathI. raja-vIrya ane AtmA taddana bhinna padArtho che. raja-vIrya to mAtra AtmAne zarIra banAvavAmAM sahAyaka che. Ama, koI paNa saMyogathI anubhavasvarUpa evA AtmAnI utpatti thaI zakatI nathI. te sarva saMyogo AtmAnA zeya che ane AtmA te saMyogono jJAtA che. saMyogo utpatti-laya dharmavALA hoya che ane tene AtmA jANI zake che. AtmA saMyoganI utpattine jANe che ane tenA nAzane paNa jANe che. AtmA saMyogonAM parivartanane paNa jANe che. koI paNa saMyoga AtmAne jANato nathI, paNa AtmA sarva saMyogone jANe che. AtmA jANanAra che ane saMyogo jaNAnAra che. te AtmAne jANatA nathI, tethI te banne vaccenuM bhinnapaNuM pratyakSa siddha thAya che. AtmA sarva saMyogothI bhinna ja che. saMyogomAM rahevA chatAM AtmA saMyogothI pRthak ja che. AtmA jaDa deha sAthe mAtra 1- juo : AcAryazrI narendrasenajIkRta, 'siddhAMtasArasaMha', adhyAya 4, zloka 41 'gomayAdazcikAdInAM zarIrotpattidarzanAt / cetane'siddharUpatvAnna sAdhyaM siddhimaJcati / / ' Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-64 331 saMyoga saMbaMdha rahe che. anaMtAM paramANuonA saMyogathI banelA deha ane AtmA vacce mAtra saMyoga saMbaMdha che, tAdAbhya saMbaMdha nathI; arthAt te banne ekAkAra thatA nathI. dehamAM rahevA chatAM AtmA pudgala sAthe kyAre paNa ekameka thato nathI. tene jaDanI sAthe eka thavApaNuM che ja nahIM. paramANuno je sparzAdi svabhAva che te rUpa jIva thato nathI. AtmA svabhAvathI aspRzya ja che. aspRzya evo AtmA te saMyogonA bhAvarUpa sparzane pAmato nathI, paNa mAtra tenAthI nyAro - jANanArarUpe ja rahe che. Ama, jaDa deha joya padArtha che ane AtmA sAthe te mAtra saMyogasaMbaMdharUpe hovAthI jJAyaka AtmAnuM asaMyogIpaNuM, eTale ke koI paNa saMyogothI utpanna nahIM thavApaNuM saheje siddha thAya che. zrImad A viSe prakAza pADatAM lakhe che - "je je dehAdi saMyogo dekhAya che te te anubhavasvarUpa evA AtmAnA dazya che, arthAt AtmA tene jue che ane jANe che, evA padArtha che. te badhA saMyogono vicAra karI juo to koI paNa saMyogothI anubhavasvarUpa evo AtmA utpanna thaI zakavA yogya tamane jaNAze nahIM. koI paNa saMyogo tamane jANatA nathI ane tame te sarva saMyogone jANo cho e ja tamAruM tethI judApaNuM ane asaMyogIpaNuM eTale te saMyogothI utpanna nahIM thavApaNuM sahaje siddha thAya che, ane anubhavamAM Ave che. tethI eTale koI paNa saMyogothI jenI utpatti thaI zakatI nathI, koI paNa saMyogo jenI utpatti mATe anubhavamAM AvI zakatA nathI, je je saMyogo kalpIe tethI te anubhava nyAro ne nyAro ja mAtra tene jANanAra rUpe ja rahe che, te anubhavasvarUpa AtmAne tame nitya aspRzya eTale te saMyogonA bhAvarUpa sparzane pAmyo nathI, ema jANo.' A pramANe sarva paugalika saMyogo ane AtmAnuM pragaTa judApaNuM che. dareka saMyoga vakhate te te saMyogathI judo ane taddana nyAro evo je jANanAra padArtha te AtmA che. dehanuM AtmA sAthe saMyogIpaNuM hovA chatAM paNa AtmAnuM koI paNa saMyogothI utpanna nahIM thavApaNuM hovAthI tenuM asaMyogIpaNuM spaSTa che. AtmAnI utpatti koI saMyogothI thatI nathI. koI paNa saMyoga dvArA jenI utpatti anubhavamAM AvI zakatI nathI tathA AvI zakavA saMbhava paNa nathI evo anutpanna AtmA svAbhAvika siddha thAya che. AtmA asaMyogI hovAthI svAbhAvika padArtha che ane svabhAva trikALa TakanAra hovAthI te svAbhAvika padArtha nitya hoya che, tethI AtmA nitya siddha thAya che. Atmavastu koI paNa saMyogathI utpanna thatI nathI, tethI tenI nityatA svataH siddha thaI jAya che. A rIte AtmA pratyakSa nitya padArtha che. sarva 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.542 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMyogone sarva kALa bhinnapaNe rahI jANato asaMyogI AtmA anitya hoI ja na zake e pratyakSa vAta che. Ama, zrIguru A gAthAmAM jaNAve che ke je je saMyogo dekhAya che, te te sarva anubhavasvarUpa AtmA vaDe dezya che. je je saMyogo jANavAmAM Ave che, te te AtmAnA jJAnamAM jaNAya che. AtmA saMyogono jJAtA-draSTA che, paraMtu saMyogothI janya nathI. sarva saMyogono vicAra karatAM jaNAya che ke AtmAnI utpatti koI paNa saMyogathI thaI zakatI nathI. je je saMyogo kalpavAmAM Ave, temAMnA koI paNa saMyogathI AtmA Upajato hoya ema jaNAtuM nathI. AtmA saMyogothI Upajato nathI, arthAt asaMyogI che ane tethI AtmA nitya che, trikALI che. AtmA asaMyogI, svAbhAvika padArtha hovAthI te nitya che e pratyakSa samajAya evI vAta che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - je saMyogo dekhIe, jaDanA vividha prakAra; varNa, gaMdha, rasa, sparza sahu, jaDarUpa vilaya thanAra. spaSTa svaparanuM bhAna che, te te anubhava dazya; vicAratAM samajAya che, nitya Atma adhyakSa. jaDa rUpa le saMyogathI, AtmA kadI na ema; Upaje nahi saMyogathI, ITothI ghara jema. te sarve saMyogane, dekhe jANe dakSa; sadA kALa mATe kahyo, AtmA nitya pratyakSa. 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 229 (zrI giradharabhAI racita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 25-256) Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 65 baLa 11 lI e enA e ja che ne, ma re ka na kapa, - 11. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 65 bhUmikA gAthA 64mAM zrIgurue kahyuM ke je je saMyogo dekhAya che, te te sarvane anubhavasvarUpa AtmA jANe che ane te saMyogonuM svarUpa vicAratAM koI paNa saMyoga evo jaNAto nathI ke jenAthI AtmA utpanna thAya, mATe AtmA nitya che ema pratyakSa samajAya che. gAthA 60mAM ziSya AtmAnA nityatva saMbaMdhI evI dalIla karI hatI ke "bIjI zaMkA thAya tyAM, AtmA nahi avinAza; dehayogathI Upaje, dehaviyoge nAza', arthAt AtmA dehayogathI Upaje che ane dehaviyogathI nAza pAme che, mATe AtmA nitya nathI. ziSyanI evI mAnyatA che ke jaDa evA dehamAMthI caitanyasvarUpI AtmAnI utpatti thavI saMbhave che ane te dehasthiti paryata TakI dehanA viyoge nAza pAme che. A dalIlanA samAdhAna arthe AgalI traNa gAthAo (62-63-64)mAM prastAvanArUpa kathana karI, prastuta gAthAmAM A dalIlano sIdho uttara ApatAM zrIguru kahe che - jaDathI cetana Upaje, cetanathI jaDa thAya; | gAthA evo anubhava koIne, kyAre kadI na thAya.' (65) jaDathI cetana Upaje, ane cetanathI jaDa utpanna thAya evo koIne kyAre kadI paNa anubhava thAya nahIM. (65) jaDa evA dehAdimAMthI jANavAnA svabhAvavALA evA cetananI utpatti thAya javAba] athavA cetana evA AtmAmAMthI dehAdi jaDa padArtho utpanna thAya evo anubhava koIne, kyAre, kadI paNa thayo nathI, thato nathI ane thaze paNa nahIM; kAraNa ke jevA guNavALuM kAraNa hoya tevA ja guNavALuM kArya thAya. kAraNamAM jaDanA guNo hoya ane kAryamAM cetananA guNo hoya athavA kAraNamAM cetananA guNo hoya ane kAryamAM jaDanA guNo hoya evuM kadI paNa bane nahIM. jaDa ane cetana potapotAnA svabhAvathI pragaTa bhinna che. ekanuM lakSaNa anyarUpe thAya athavA bane ekapaNe pariNamI jAya evuM kyAre paNa banavuM saMbhavita nathI. jo jaDamAMthI cetana utpanna thatuM hoya to ghaTa-paTa Adi paNa cetanavaMtA banI jAya ane jo cetanamAMthI jaDa pragaTatuM hoya to caitanyasvarUpI AtmAmAMthI ghaTa-paTa Adi padArtho utpanna thatAM dekhAvA joIe; paNa AvuM kyAre paNa, koIne paNa anubhavamAM artha Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AvatuM nathI. jaDa koI kALe jIva na thAya ane jIva koI kALe jaDa na thAya, kAraNa ke banne bhinna bhinna lakSaNavALA padArtha che. Ama, cetana AtmA ane jaDa deha vacce tAdAmya saMbaMdha nahIM hovAthI cetananI utpatti jaDa dehanA yogathI thAya ema ziSya potAnI zaMkA rajU karatAM kahyuM hatuM te vAta ayathArtha che. te e trikALAbAdhita akhaMDa nizcayasiddhAMta che ke koI paNa dravyamAMthI koI vizeSArthI * paNa anya dravyanI utpatti kadI paNa thaI zake nahIM. AtmA caitanyayukta padArtha che ane deha caitanyavihIna jaDa padArtha che. AtmA arUpI padArtha che ane deha varNAdi guNayukta rUpI paugalika padArtha che. jaDa deha ane cetana AtmA svabhAvathI ja bhinna hovAthI ekanuM lakSaNa anyarUpe thAya athavA banne ekapaNe rUpAMtarita thaI jAya athavA ekamAMthI bIjAnI utpatti thAya evuM koI paNa kALe, kyAre paNa banavuM zakya nathI. pRthvI vagere bhUto jaDa svabhAvavALAM che e vAta pratyakSasiddha che, tethI jaDa svarUpathI viparIta svabhAvavALuM je caitanya, te pRthvI Adi bhUtonuM kArya hoI zake ja nahIM. bhUto caitanyanuM upAdAnakAraNa hoI zake nahIM. caitanya e bhUtono dharma hoI zake nahIM. pRthvI, pANI, agni ane vAyunA samudAyamAMthI caitanya UpajI zake nahIM. paraMtu cArvAkamatavAdIonI evI mAnyatA che ke pRthvI, pANI, agni ane vAyu A cAra bhUtonA mizraNamAMthI cetanAzakti utpanna thAya che. cArvAka darzana pratyakSavastuvAdI, bhautikavAdI, bhUtacaitanyavAdI che. te evI mAnyatA dharAve che ke bhUto cAra che - pRthvI, pANI, agni ane vAyu. (amuka cArvAkamatavAdIo AkAza sAthe paMca bhUtone paNa mAne che.) jagatane te bhautika tattvono yAdacchika saMghAta kahe che. te bhUtAtIta vastuonI sattAne mAnatuM nathI. te bhUtadravyane ja parama tattva mAne che ane caitanyane bhUtadravyano upavikAra mAne che. te mAne che ke cAra mahAbhUta jyAre zarIrarUpe pariNata thAya che tyAre te saMghAtathI caitanya guNanI utpatti thAya che. cArvAkamata anusAra bhUtothI bhinna koI AtmA nathI. AtmA pRthvI, pANI, agni ane vAyunA saMghAtathI utpanna thAya che ane tenA dvArA zarIrarUpI yaMtra cAle che. zarIra caitanya dvArA cAlavA, bolavA Adi sarva kriyA kare che. caitanya zarIranI aMdara ja jovA maLe che, zarIranI bahAra jovA maLatuM nathI. zarIrathI atirikta caitanyanuM koI adhiSThAna che ema mAnavA mATe koI pramANa nathI, tethI caitanyane caturbhutamaya zarIrano ja dharma mAnavo joIe. cArvAka darzanano mata evo che ke caitanya zarIramAM ja pedA thAya che ane te Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-65 337 zarIranI sthiti hoya tyAM sudhI ja rahe che ane zarIranA nArA sAthe te paNa lupta thaI jAya che. bhUtonA samudAyamAMthI utpanna thayela AtmA bhUtonA vighaTanathI nAza pAmI jAya che. kAraNa nAbUda thatAM kArya paNa nAbUda thaI jAya che. bhUtonA saMyogarUpa kAraNa naSTa thayA pachI AtmA raheto nathI ane jo AtmA raheto ja na hoya to bhavAMtara kono mAnavo? dehanA nAza pachI AtmA avaziSTa raheto ja na hoya to paralokamAM koNa jAya? bhavAMtaramAM janAra ja koI raheto nathI, mATe pUrvajanma-punarjanma jevuM paNa kaMI nathI. cArvAka darzana pUrvajanma-punarjanmamAM mAnatuM ja nathI. tenA mata mujaba AtmA bhUtabhinna dravya na hovAthI te anitya che, paralokagAmI nathI. Ama, cArvAkamata anusAra bhUtono samudAya e ja AtmA che. tenAthI judo AtmA nAmano koI padArtha nathI. bhUtothI ja caitanya Upaje che. pRthvI Adi bhUta acetana che ane AtmA cetana che, tethI pRthvI Adi bhUta caitanyathI viruddha hovAthI vijAtIya che; chatAM paNa bhUtothI cetananI utpatti thavI viruddha nathI, kAraNa ke dhAvaDInAM phUla, drAkSa, goLa, pANI Adi padArthomAM madazakti na hovA chatAM paNa tenA mizraNamAMthI madazakti avazya utpanna thAya che; te ja pramANe pRthvI Adi bhUtomAM caitanyazakti na hovA chatAM tenA mizraNamAMthI caitanyanuM nirmANa thAya che. 1 bhagavAna zrI mahAvIrasvAmInA trIjA gaNadhara zrI vAyubhUti gautame gaNadhara thayA pUrve zrI mahAvIra prabhu AgaLa A ja prakAranI dalIla rajU karI hatI. temaNe kahyuM hatuM ke jema madyanuM pratyeka aMga - jevAM ke dhAvaDInAM phUla, goLa, drAkSa, pANI Adi padArthomAM svataMtrarUpe madazakti nathI dekhAtI, paNa te badhAMne mizrita karavAthI ane saDAvavAthI, gaLAvavAthI temAM madazakti utpanna thAya che; tema pRthvI Adi bhUtamAM svataMtrarUpe caitanya nahIM hovA chatAM te badhAM bhUtonA mizraNathI cetanazakti utpanna thAya che ane jema kALAMtare madazakti naSTa thaI jAya che, tema bhUtonA samudAyathI utpanna thayela caitanyazakti amuka maryAdita kALa paryata TakI nAza pAmI jAya che. zrI mahAvIra bhagavAne zrI vAyubhUti gautamane temanI mAnyatAnuM mithyApaNuM darzAvI teno sacoTa javAba Apyo hato. temanI dalIlano uttara ApatAM zrI mahAvIra prabhue samajAvyuM hatuM ke AtmA bhUtasaMghAtotpanna che ane te anitya che e mAnyatA barAbara nathI. bhUtonA samudAyamAMthI AtmA utpanna thAya che e potAno pakSa siddha karavA zrI vAyubhUti gautame je daSTAMta ApyuM te daSTAMta paNa doSayukta che. madirAnA 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'padarzanasamuccaya', zloka 84 'pRthvyAdibhUtasaMhatyA tathA dehaparINateH / madazaktiH surAGgemyo yadvattadvaccidAtmani / / ' Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dRSTAMtamAM doSa che, kAraNa ke dhAvaDInAM phUla, goLa vagere maghanA pratyeka aMgamAM to svataMtra avasthAmAM paNa madazakti avyaktapaNe rahI ja che ane saDana-galanathI te uttejita thaIne samudAyamAM pragaTa thAya che. dhAvaDInAM phUlamAM cittabhrama karavAnI, goLa, drAkSa, IkSurasAdimAM Atho AvatAM cittamAM unmAda pedA karavAnI zakti che; arthAt madazakti madyotpAdaka badhAM aMgamAM rahelI ja che. pratyeka aMgamAM mAdakapaNAno guNa svataMtrapaNe rahelo ja che ane tethI te aMgo ekatra thatAM - mizrita thatAM madirA bane che, jene pIvAthI nazo caDhe che. Ama, pratyeka aMgamAM mada utpanna karavAno guNa prathamathI ja che, mATe tenA samudAyamAM te badhAno sAmUhika guNa utpanna thAya che, arthAt madazakti pragaTa thAya che. paraMtu pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e mahAbhUtomAMthI koImAM paNa caitanya guNa svataMtrapaNe nathI. pratyeka bhUtamAM caitanyano abhAva hovAthI tenA saMyogathI paNa caitanyanI utpatti saMbhavatI nathI, tethI madazaktinI jema bhUtasamudAyamAMthI caitanyanI utpatti thAya che e yukti yogya nathI. dhAvaDInAM phUla, goLa AdimAM madazakti vidyamAna che, tethI ja te madazakti tenA samudAyamAM utpanna thAya che. maghAMgomAM paNa madazakti che ja, mATe ja madyAMgono samudAya thavAthI madazaktino AvirbhAva thAya che. maghanA pratyeka aMgamAM madazakti na mAnavAmAM Ave to je doSa utpanna thAya che, tene batAvatAM AcAryazrI jinabhadrajI 'vizeSAvazyakabhASya'mAM kahe che ke jo madhanA pratyeka aMgamAM madazakti na ja hoya to pachI "madanAM kAraNo dhAvaDInAM phUla vagere che ane anya nahIM' evo kAraNano niyama na bane ane tenA ja samudAyathI mada utpanna thAya, anyanA samudAyathI mada utpana na thAya' evo samudAyano niyama paNa na bane. A niyama na bane to rAkha, paththara, chANa vagere padArtho madanuM kAraNa banI jAya ane game te padArthonA samudAyathI madazakti utpanna thavI joIe, paNa AvuM banatuM nathI; mATe madyanA pratyeka aMgamAM paNa madazakti mAnavI ja rahI. 1 dhAvaDInAM phUla, goLa, drAkSa vagerenA mizraNamAMthI ja kema madazakti utpanna thAya che? rAkha, paththara, chANa AdimAMthI kema utpanna nathI thatI? tenuM kAraNa e ja che ke dhAvaDInAM phUla, goLa AdinA kaNa kaNamAM madazakti vyApta hovAthI tenA saMmizraNamAMthI te utpanna thAya che ane rAkha, paththara, chANa AdimAM madazakti nahIM hovAthI tenA saMmizraNamAMthI te utpanna thatI nathI. madyogomAM madazakti pahelethI tirohitarUpe paDelI 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1654 'jati vA savvAbhAvo vIsuM to kiM tadaMgaNiyamo'yaM / tassamudayaNiyamo vA aNNesa vi to bhavejjA hi / / ' Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-65 339 hoya che, tethI ja tenA samudAyamAMthI madazakti utpanna thAya che; anyathA rAkha, paththara, chANa AdimAMthI paNa madazakti utpanna thAta. pRthvI, pANI, agni ane vAyu e cAre bhUtomAM svataMtrapaNe cetanAzakti nathI. pRthvI Adi koI paNa bhUtamAM cetanAzakti nathI, mATe te cAre bhUtonA samudAyamAM - mizraNamAM cetanAzakti utpanna thatI nathI. pRthvI Adi bhUtomAM svataMtrapaNe caitanyazakti nahIM hovAthI cAre bhUtonA samUhamAMthI caitanyazakti kyAre paNa pragaTa thaI zakatI nathI. vyaktigata eka eka aMgamAM je svataMtrarUpe na hoya te samudAyamAM kevI rIte utpanna thaI zake? cetanAzakti pRthaka avasthAmAM vidyamAna na hoya to samudita avasthAmAM kyAMthI utpanna thAya? eTale madyAMgomAMthI jema madazakti utpanna thAya che, tema bhUtonA saMghAtamAMthI cetanAzakti thAya che ema mAnavuM yogya nathI. dhAvaDInAM phUla, goLa AdimAM madazakti vidyamAna che, e ja kAraNe te padArthonuM saMyojana thavAthI madazaktinI utpatti thAya che; paraMtu bhUtomAM caitanyano aMzamAtra paNa nathI, eTale bhUtonA saMyojanathI caitanyanI utpatti koI paNa prakAre saMbhavatI nathI. bhUtonA samUhamAMthI cetanAzakti pragaTe e banavuM zakya ja nathI. bhUtonA samudAyamAMthI cetanAzaktino prAdurbhAva siddha karavA ema kahevAmAM Ave ke pratyeka pRthak avayavamAM paNa cetanAzakti che, to te vAta sAva mithyA che; kAraNa ke pRthvI Adi eka paNa bhUtamAM caitanyazakti dekhAtI nathI. pratyeka bhUtamAM paNa caitanya che e kathana pratyakSa viruddha che, kAraNa ke pratyeka bhUtamAM caitanya jaNAtuM nathI. jo svataMtrapaNe rahelA pRthvI Adi bhUtomAM caitanya nathI to cAre bhUto bhegA thavAthI tenI utpatti thaI zakatI nathI. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM A saMdarbhamAM eka sarasa udAharaNa ApatAM lakhe che ke pratyeka bhUtamAM jo caitanya na hoya to tenA samudAyamAM paNa hoI zake nahIM. jema eka retInA kaNamAM tela nathI to tenA samudAyamAMthI paNa tela nIkaLI zakatuM nathI. vaLI, pratyekamAM caitanya che ema jo kahetA ho to game te avasthAmAM rahelAM bhUtonI aMdara te caitanya dekhAvuM joIe.' retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to retInA samudAyamAMthI paNa tela nIkaLatuM nathI. te ja pramANe pRthvI Adi pratyeka bhUtamAM caitanya na hovAthI bhUtasamudAyathI paNa caitanya utpanna thavuM saMbhave nahIM. jo ema mAnavAmAM Ave ke jemAM je na hoya chatAM tenA samUhamAMthI te utpanna thAya che, to to retImAMthI paNa tela nIkaLe. retInA kaNamAM 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 44 'pratyekamasatI teSu na ca syAd reNutailavat / satI cedupalabhyeta bhinnarUpeSu sarvadA / / ' Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tela nathI, topaNa retInAM ghaNAM kaNo bhegAM karIne pIlavAthI tela nIkaLavuM joIe. paraMtu zuM koIe paNa retImAMthI tela nIkaLatuM joyuM che? sAMbhaLyuM che? kadI paNa nahIM. retInA koI paNa kaNamAM tela nathI, tethI tenA samUhane pIlavAthI tela nIkaLatuM nathI. je eka kaNamAM nathI, te kaNonA samUhamAMthI nIkaLavuM saMbhavatuM nathI. retImAM kiMcitmAtra telano aMza nathI, to retInA samudAyamAMthI tela nIkaLavuM kyAMthI saMbhave? je eka kaNamAM nathI te tenA samudAyamAMthI to kyAMthI nIkaLe? tevI ja rIte pRthvI, jaLa, agni ane vAyunI svataMtra avasthAmAM cetanA nathI to tenA samudAyamAM cetanA kyAMthI Ave? retInA kaNamAM tela nathI to tenA samudAyamAMthI paNa te nIkaLatuM nathI, paraMtu talanA pratyeka dANAmAM tela che, tethI tenA samudAyane pIlavAthI tela nIkaLe che. je samudAyathI utpanna thatuM hoya te tenA pratyeka aMgamAM sarvathA anupalabdha rahI zake nahIM. talanA samudAyamAMthI tela nIkaLe che to talanA pratyeka dANAmAMthI paNa tela upalabdha thAya che. talanA pratyeka dANAmAM tela che, tethI ja tenA samudAyane pIlavAthI tela nIkaLe che. talamAM tela na hoya to tenA samudAyane pIlavAthI paNa tela na ja nIkaLe. tela talanA dareke dareka dANAmAM che to tenA samUhamAMthI paNa tela nIkaLe che, paraMtu retInA kaNamAM tela nathI, mATe tenA samUhamAMthI paNa tela nathI nIkaLatuM. cetanA paNa pratyeka bhUtamAM upalabdha thatI nathI, mATe cetanAne bhUtasamudAyathI utpanna thayelI mAnI zakAya nahIM. ema kahevuM paNa yogya nathI ke jema araNimAM agni na hovA chatAM paNa araNinA maMthanathI agninI utpatti thAya che, tema bhUtomAM caitanya na hovA chatAM paNa bhUtonA samudAyathI caitanyanI utpatti thAya che, kAraNa ke araNimAM agni pratyakSa na dekhAto hovA chatAM paNa te tirohita avasthAmAM avazya vidyamAna che ane tethI te maMthana dvArA pragaTa thAya che. jo agni vinA agninI utpatti mAnavAmAM Ave to jaLa vinA jaLanI utpatti, pRthvI vinA pRthvInI utpatti ane vAyu vinA vAyunI utpatti paNa mAnavI paDe; ane to pachI pRthvI Adi cAra tattvonuM mAnavuM paNa vyartha ja Thare, kAraNa ke koI paNa eka tattvanA mAnavAthI paNa anya tattvonI utpatti zakya banI jaze, tethI cAra bhUtanA badale phakta eka ja bhUta mAnavAthI jagatavyavahAra zakya banaze. AnA uparathI spaSTapaNe siddha thAya che ke je jemAM che te ja temAMthI tathA tenA ja samudAyamAMthI pragaTa thaI zake che, paraMtu je jemAM nathI te temAMthI tathA tenA samudAyamAMthI kyAre paNa pragaTI zakatuM nathI. je pratyekamAM na hoya te samudAyamAMthI paNa utpanna thatuM nathI. bhUtonA samUhathI cetanazaktino prAdurbhAva tyAre ja thaI zake ke jyAre tenA pratyeka avayavomAM cetanAzakti avyaktapaNe paNa hoya, paraMtu tema nahIM Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-65 341 hovAthI samudita avasthAmAM te vyakta thaI zake nahIM; tethI cetanAzakti cAra bhUtarUpa jaDa padArthomAMthI utpanna thatI nathI. caitanya bhUtasamUhajanya nathI, eTale cetanAne bhUtadharma athavA bhUtasamudAyano dharma paNa mAnavo ucita nathI. cetanA e bhUtadharma nathI, paraMtu bhUtothI bhinna, svataMtra astitva dharAvatA evA Atmadravyano dharma che. AtmA bhUtothI bhinna che. te caitanyasvarUpI che. cetanA e AtmAnI zaktivizeSa che. jJAna-darzanAtmaka cetanA e bhUtAtirikta AtmAnA guNa che. cAra bhUtanA saMyojanathI caitanyanI utpattino siddhAMta bIjA prakAre paNa khokhalo Thare che. jo ema vidhAna karavAmAM Ave ke amuka vastunA saMyojanathI amuka vastu bane che, to te vastuonA saMyojanathI te vastu avazya banavI joIe. dhAvaDInAM phUla, drAkSa, goLa, pANInA mizraNathI nazAkAraka madirA bane che evuM kahevAvALA temAMthI nazAkAraka madirA banAvIne batAve paNa che. A prakAre cAra bhUtothI caitanyazaktinI utpatti mAnavAvALAoe paNa cAra bhUtonA saMyojanathI caitanyazaktine utpanna karIne batAvavI joIe, paraMtu Aja sudhI koI evo bhUtavAdI ke vaijJAnika janmyo nathI, je AvI rIte caitanyane utpanna karIne batAvI zakyo hoya. caitanya bhUtomAMthI utpanna thAya che ema mAnavAmAM Ave to anya doSa paNa Ave che. jyAre pRthvI, pANI, agni ke vAyu judA judA hoya che tyAre temAM cetanA nathI dekhAtI ane te badhAM bhUtono samudAya ekatra thAya che tyAre temAM cetanA dekhAya che, to pachI bhUtasamudAyarUpa evA ghaDAmAM paNa cetanA dekhAvI joIe. jo bhUtasamudAyamAMthI cetanAzakti nirmANa thatI hoya to ghaDo paNa bhUtasamudAyarUpa che, to temAM cetanAzakti zA mATe pragaTatI nathI? pRthvI (mATI), jaLa Adine ekatrita karIne te piMDane ghaDAno AkAra ApI agnimAM tene pakavavAmAM Ave tyAre bhUtonA samUhanA kAraNe temAM caitanyazakti athavA jJAnaguNa pragaTa thavo joIe, paNa tema thatuM nathI ema pratyakSa anubhavAya che. je cAra mahAbhUta mAnavAmAM Ave che te badhAM ja ghaDo banAvatI vakhate ekatra thayAM che to pachI caitanyazakti kema nathI dekhAtI? ghaDo mANasanI jema kema joto jANato nathI? te bolato-cAlato kema nathI? jo cetanA bhUtasamudAyajanya hoya to bhUtasamudAyarUpa evA mAnavazarIramAM te kema jaNAya che ane ghaDAmAM te kema jaNAtI nathI? ekamAM jJAna-darzanAdi sarva vyavahAra che, bolavuM-cAlavuM ityAdi sarva kriyAo che ane bIjAmAM eTale ke ghaDAmAM temAMnuM kaMI paNa nathI; to evuM kayuM prabaLa kAraNa che ke jene laIne eka sthAne cetanA che ane bIje nathI? jo ema kahevAmAM Ave ke kAyAkAre pariNata bhUtomAMthI ja caitanyazakti utpanna thAya che, to mRta zarIra pRthvI Adi bhUtono samudAya hovA chatAM paNa temAM Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cetanAzakti jaNAtI kema nathI? mRtaka paNa bhUtasamudAya ja che to emAM cetanAzakti zA mATe nathI? jIvaMta vyaktinuM zarIra paNa zarIra che ane mRtakanuM zarIra paNa zarIrAkAre ja che, to pachI jIvaMta vyaktimAM cetanAzakti che ane mRtakamAM nathI tenuM kAraNa zuM? marI gayA pachI je maDaduM paDyuM che te maDaduM paNa zarIra ja che to pachI have kema te bolatuM-cAlatuM nathI? mRtyu pahelAM e ja bolatuM-cAlatuM hatuM, badhI ja kriyA e karatuM hatuM, to pachI have kema kaMI nathI karatuM? zarIra to e ja che, paraMtu have zvAsa baMdha che, pravRttio sadaMtara baMdha che, sukha-du:khanI lAgaNIno anubhava paNa thato nathI. mRtakane badhI indriyo che, paraMtu AMkha ughADI che chatAM paNa te kaMI jotuM nathI, kAna ughADA che paNa te kaMI sAMbhaLatuM nathI. jo tene koI anubhava thato hota to lAkaDAmAM bALatI vakhate te cIsa pADIne UbhuM thaI jAta. sAmAnyapaNe jIvaMta mANasane agnino sparza thatAM te cIsa pADI UThe che, paraMtu maDaduM to bilakula saLavaLatuM nathI. bane avasthAmAM zarIra to enuM e ja che. zarIra nathI badalAyuM, chatAM eka avasthAmAM cIso pADe che ane bIjI avasthAmAM cIso nathI pADatuM. mRtyu pachI paNa zarIrarUpe pariNamela bhUtonI sattA rahI hovA chatAM paNa caitanyanI sattA jovA nathI maLatI. mRta zarIramAM jema rUpa, rasa Adi guNa vidyamAna rahe che, te ja prakAre caitanya paNa temAM vidyamAna rahevuM joIe, kiMtu evuM kyAre paNa jovA nathI maLatuM; mATe caitanya e bhUtono dharma nathI. jaDa bhUto koI divasa paNa caitanyanuM kAraNa na hoI zake. caitanya bhUtothI bhinna evA Atmadravyano guNa che. AtmA bhUtothI bhinna niraMtara jJAna karanAra tattva che. Ama, mRtaka paNa cAre bhUtono samudAya ja che ane te dehAkAre ja che, chatAM temAM cetanA jaNAtI nathI e hakIkata AtmAnuM bhUtasaMyogajanya nahIM hovApaNuM siddha kare che. AcAryazrI malliSeNasUrijI 'syAvAda maMjarI'mAM lakhe che ke jo bhUtonA maLavAthI zarIra pariNAma banatuM hoya to e zarIra pariNAma sadAkALa thavuM joIe, paraMtu kyAreka bane evuM na hovuM joIe; mATe pRthvI Adi bhUtothI atirikta koI caitanyarUpa tattva hovuM joIe ane e Atmatattva ja che. AtmAthI bhinna koI caitanya hoI zakatuM nathI. vaLI, zarIra pariNAma vinA kAraNe banatuM nathI. jo zarIra pariNAma nirdetuka hoya to deza AdinI vyavasthA banI zakatI nathI. zarIrarUpe pariNata pRthvI Adi bhUtomAM caitanyazaktinI utpatti thatI hoya to mRta zarIramAM paNa caitanyanI utpatti thavI joIe, kAraNa ke mRta zarIramAM paNa bhUto mojuda ja che. ema na kahevAya ke maDadAmAM raktanA saMcArano abhAva hovAthI temAM caitanyazaktino prAdurbhAva thato nathI. jo raktano saMcAra tathA asaMcAra jJAna pratye kAraNa hoya to sUtelA manuSyamAM raktano saMcAra hovA chatAM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gothA-65 343 tene zA mATe jJAna thatuM nathI? vaLI, sanI utpatti kadApi thatI nathI, te chatAM bhUtothI AtmAnI utpatti mAnavAmAM Ave to AtmAnI utpatti vAraMvAra thavI joIe, kema ke zarIrarUpe pariNata bhUtonI vidyamAnatA sadA che ja. asavastunI sAthe arthakriyAno virodha hoya, paraMtu satnI sAthe arthakriyAno virodha hoI zakato nathI, tethI vAraMvAra AtmAnI utpatti thavI joIe. jo ema kahevAmAM Ave ke pahelAM AtmAnuM astitva na hatuM, paraMtu bhUtonA saMyogathI AtmAnI utpatti thAya che; to Ama kahevuM ucita nathI, kAraNa ke je padArthano sarvathA abhAva hoya tevA padArthanI utpatti kyAre paNa thaI zakatI nathI. jo tevA prakAre asatnI utpatti thatI hoya to bIjA paNa asatpadArthonI utpatti thavI joIe. AthI siddha thAya che ke AtmA bhUtothI alaga padArtha che ane te bhUtonuM kArya nathI.' - bhUtavAdI mRtyu mATe je siddhAMta prastuta kare che tenuM ayathArthapaNuM have joIe. teo kahe che ke cAramAMthI koI paNa bhUtano saMyoga sarvathA chUTI jAya to caitanyazakti adazya thaI jAya che, arthAt mRtyu thaI jAya che. te samudAyamAMthI koI paNa bhUta nIkaLI jAya to cetanA rahetI nathI, cetanA naSTa thaI jAya che. mANasa marI jAya tyAre bhUtavAdIone pUchavAmAM Ave ke kayuM tattva ochuM thaI gayuM, tyAre teo kahe che ke amuka dravya ochuM thaI gayuM. paraMtu temane ema kahevAmAM Ave ke je rasAyaNa athavA tattva ochuM thaI gayuM te zarIramAM nAMkhI do to teo e pramANe karI zakatA nathI. keTalAka ema kahe che ke marI gayela mANasamAM vAyutattva ochuM thaI gayuM che. mRtakamAM vAyutattva nathI eTale te have niSkriya paDyuM che, paNa e satya nathI. mRtakamAM vAyutattva to che. enuM peTa vagere phUleluM che. aMdara polANa pradezamAM vAyu to che. kadAca jo tenI paNa teo nA pADe to temane kahI zakAya ke vAyunI kamI pUrI karavA marI gayelA mANasane oNksijana Apo. paraMtu oNksijana ApavA chatAM paNa mANasa jIvato thato nathI. naLI vATe havA bharavA chatAM te pharI jIvato thato nathI, hAlatocAlato nathI. vAraMvAra prANavAyu ApavA chatAM te jIvaMta thato nathI. eTaluM ja nahIM paNa keTalAka jIvaMta manuSyone oNksijana ApatA rahevA chatAM teo marI jAya che. ghaNA lokone haoNspiTalamAM oNksijana ApavAno cAlu hoya che chatAM teo te vakhate 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, cAvAda maMjarI', zloka 20nI TIkA 'kAyAkArapariNatebhyastebhyaH sa utpadyate iti cet, kAyapariNAmo'pi tanmAtrabhAvI na kAdAcitkaH / anyastvAtmaiva syAt / ahetutve na dezAdiniyamaH / mRtAdapi ca syAt / zoNitAdyupAdhiH suptAdAvapyasti / na ca satastasyotpattiH / bhUyobhUyaH prasaGgAt / alabdhAtmanazca prasiddhamarthakriyAkAritvaM virudhyate / asataH sakalazaktivikalasya kathamutpattau kartRtvam / anyasyApi prasaGgAt / tanna bhUtakAryamupayogaH / / ' Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u44 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ja mRtyu pAme che. mATe marI gayela mANasamAM vAyutattva ghaTI gayuM e vAta sAcI nathI. keTalAka agninuM nAma Ape che. mANasa marI jAya tyAre temane pUchavAmAM Ave ke kayuM tattva ochuM thaI gayuM, to teo kahe che ke agnitattva ochuM thaI gayuM. jo marI gayelA mANasamAM tejatattva ochuM thaI gayuM hoya to to garamIno saMcAra thAya evuM ijekzana ApavAthI mANasa jIvato thavo joIe. paraMtu marI gayelA mANasane tevuM Ijezana ApavA chatAM te jIvato thato nathI. maDadAne tapAvavAmAM Ave ke ijekazana ApavAmAM Ave to paNa tenAmAM zaktino saMcAra thato nathI, tethI agnitattvanI vAta paNa nirarthaka che. vaLI, keTalAka ema kahe che ke mANasa marI jAya che tyAre pANI ochuM thaI jAya che. tenAmAM pANIno saMcAra karavAmAM Ave chatAM paNa te jIvaMta thaI jato nathI. mATe jaLatattva ochuM thaI jAya che tyAre mANasa marI jAya che ema mAnavAne koI kAraNa nathI. e mAnyatA paNa khoTI che. jaina darzananA mata anusAra koI bhUtano saMyoga sarvathA chUTI javo e mRtyu nathI, AtmA ane zarIrano viyoga thavo - enuM ja nAma mRtyu che. AtmA zarIrane choDIne cAlyo jAya che e ja mRtyu kahevAya che. zarIranA viyoge AtmA nAza pAmato nathI. AtmA zarIrane choDyA pachI paNa Take che. mRtyu samaye jIva zarIra choDIne jyAM jAya che te paraloka che. te bIje jaIne janme che mATe punarjanma che ane e ja pramANe jIva vartamAna janmamAM paNa bIjethI ja Avyo che, tethI gata janma eTale ke pUrvajanma paNa che. AtmAne dehathI bhinna, bhUtothI bhinna, svataMtra mAnatAM parabhavAdinI siddhi paNa thaI jAya che. AnA uparathI pRthvI Adi bhUtonA mizraNamAMthI cetanAzakti utpanna thAya che ane zarIrarUpa bhUtonA saMghAtanuM vighaTana thatAM cetanAzakti nAza pAmI jAya che ane pachI kaMI rahetuM nathI evuM bhUtacaitanyavAdIonuM mAnavuM yuktiyukta TharatuM nathI. jema pRthvI Adi bhUtomAMthI ghaDo bane che ane eka divasa te ghaDo phUTI jaI, naSTa thaI jaI pAcho pRthvI Adi bhUtomAM ja vilIna thaI jAya che, pachI ghaDA jevuM kaMI rahetuM nathI; paraMtu evuM AtmAnA saMbaMdhamAM nathI. bhUtothI utpanna thanAra ghaDAnI jema AtmA bhUtothI utpanna thato nathI, te bhautika padArtha nathI. AtmA bhUtAtmaka nathI, paNa jaDa bhUtothI bhinna padArtha che. AtmA abhautika sattA che ane caitanya teno guNa che. caitanya e bhUtothI atirikta evA AtmAno dharma che, bhUtono nahIM. caitanya jaDa bhUtonA saMghAtano vikAra nathI. caitanya bhUtothI bhinna AtmAno guNa hovAthI te kAyama rahe che, kAraNa ke AtmA mRtyu pachI paNa rahe che ane te bIjA zarIramAM janma le che. AtmA jAya che Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-65 345 abhautika nitya padArtha che ema siddha thAya che. Ama, jaDa bhUtomAMthI cetananI utpatti traNe kALamAM saMbhavita nathI. jevI rIte dhAvaDInAM phUla, goLa Adi padArthonA mizraNamAMthI madazakti utpanna thAya che, tevI ja rIte jaDa bhUtomAMthI caitanya utpanna thAya che evo cArvAkano siddhAMta asiddha thaI jAya che. dhAvaDInAM phUla, goLa Adi padArthomAMthI je madazakti utpanna thAya che, te jo cetana hota to bhUtothI caitanya utpanna thAya che evo pakSa siddha karavAmAM te samucita udAharaNa mAnI zakAta; paraMtu madazakti to acetana che, tethI bhUtasamudAyarUpa jaDa padArthamAMthI caitanyasvarUpI evA AtmAnI utpatti mATe dhAvaDInAM phala, goLa Adi padArthonA mizraNathI utpanna thatI madazaktinuM dRSTAMta ApavuM yathArtha nathI. dhAvaDInAM phUla, goLa vageremAMthI je pariName che te vastutaH jaDa ja che. yakRtamAMthI je rasa nIkaLe che te paNa jaDa che. jaDamAMthI jaDa ja utpanna thAya. jaDamAMthI tenA jevo ja jaDa padArtha nIpaje. jaDamAMthI jaDa karatAM sAva judI vastunI utpatti kaI rIte saMbhave? jaDamAMthI jaDa ja utpana thaI zake, caitanya nahIM. caitanya e jaDanuM pariNAma hoI zake nahIM. cetanAzakti koI mizraNamAMthI banI zakatI nathI, tethI caitanyasvarUpI AtmA e asaMyogI, svAbhAvika, svataMtra padArtha che. jo cAra bhUtathI AtmA banato hoya to te bhUtanA guNo AtmAmAM AvavA joIe, kema ke upAdAnanA guNo kAryamAM Ave che. jaLarUpa bhUtamAM zItaLatA che to AtmAmAM paNa zItaLatA dekhAvI joIe, agnirUpa bhUtamAM uSNatA che to AtmAmAM paNa te dekhAvI joIe, vAyunI sparzanA AtmAmAM thavI joIe, pRthvInI kaThaNatA paNa AtmAmAM dekhAvI joIe; paNa te sarva AtmAmAM dekhAtAM nathI. AmAMnuM eka paNa svarUpa AtmAmAM anubhavAtuM nathI, mATe AtmA bhUtomAMthI banelo nathI ema siddha thAya che. varNAdi bhUtonA guNa che, tethI te bhUtothI banelA zarIrAdimAM te guNo jovA maLe che. jo AtmA bhUtomAMthI banelo hoya to temAM paNa varNAdi guNo jovA maLavA joIe, paraMtu AtmAmAM varNAdi guNa koIne paNa jovA maLatA nathI. bhUto jo AtmAnA upAdAnakAraNarUpa hoya to Ama kema bane? AtmA bhUtasamUhajanya hoya to AtmA varNAdirahita kaI rIte saMbhave? mATe AtmA pRthvI Adi bhUtothI banelo nathI, paNa tenAthI bhinna padArtha che. AcAryazrI narendrasenajI siddhAMtasArasaMgraha'mAM lakhe che ke jIvone prApta thayela zarIra pRthvI, jaLa Adi bhUtothI baneluM che, paraMtu AtmA A bhUtothI banelo nathI, kAraNa ke bhUto acetana hovAthI te caitanyanI utpattimAM upAdAnakAraNa thaI zakatAM nathI. acetananuM kArya acetana hoya ane cetananuM kArya cetana Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346, 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hoya; arthAt sajAtIya kAraNathI sajAtIya kArya utpanna thAya che. te vijAtIya kAryanuM kAraNa kadApi thaI zakatuM nathI. jevuM kAraNa hoya che tevuM kArya hoya che. zarIra bhUtonuM kArya che, tethI zarIramAM varNAdi guNadharmo dekhAya che. caitanyamAM varNAdi guNadharmono abhAva che, tethI te bhUtonuM kArya nathI.' pratyeka kAryanI utpatti be kAraNothI thAya che - eka upAdAna ane bIjuM sahakArI. upAdAnakAraNa te hoya che je svayaM kAryarUpe pariNata thaI jAya che. jema ghaTanuM upAdAnakAraNa mATI che. mATI ja ghaTAkAra thAya che. upAdAnakAraNa ane kAryanI eka ja jAti hoya che. sahakArI kAraNa te che je kAryanI utpattimAM sahAyatA kare che. jema ghaTanI utpattimAM kuMbhAra, daMDa, cakra Adi sahakArI kAraNa che. have vicAra e karavAno che ke garbhAvasthAmAM je caitanya AvyuM tenuM upAdAnakAraNa zuM che? tenuM upAdAnakAraNa pRthvI Adi bhUta na hoI zake, kAraNa ke bhUta caitanyathI vijAtIya che ane vijAtIyomAM upAdAna-upAdeyabhAva nathI hoto. caitanya ane bhUto vijAtIya hovAthI temAM upAdAna-upAdeyabhAva hoI zakato nathI. te vijAtIya hovAnuM kAraNa e che ke e bannenAM lakSaNa bhinna bhinna che. jemAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza prApta thAya che te bhUta che ane jemAM jJAna-darzana prApta thAya che te caitanya che. bhUtomAM jJAna-darzana prApta thatAM nathI. spardhAdi indriyagocara che, jyAre jJAna-darzana indriyAtIta che. jJAna-darzana jo bhUtonA guNa hota to rUpa, rasa AdinI jema jJAna-darzana AdinuM paNa pratyakSa thAta. tethI ema mAnavuM ghaTe che ke jJAnadarzana pRthvI Adi bhUtonAM lakSaNa nathI, paraMtu caitanyanAM lakSaNa che. bhUta ane caitanya bannenAM lakSaNa bhinna bhinna hovAthI temAM sajAtIyatA siddha nathI thaI zakatI. bhUta ane caitanya vijAtIya che ane tethI bhUtasamudAya trikALamAM caitanyanuM upAdAnakAraNa thaI zakatuM nathI. caitanya bhUtomAMthI utpanna thaI zakatuM nathI. acetana bhUtothI caitanyanI utpatti nathI thatI, paNa acetana bhUtothI acetana zarIrAdinI utpatti thAya che. Ama, bhUtasamudAyane caitanyanuM upAdAnakAraNa mAnavuM ucita nathI. caitanya AgalA bhavamAMthI AvyuM che ane te caitanya ja eka bhavathI bIjA bhavamAM jAya che. jIva marIne eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya che. pratyeka bhavamAM navA navA caitanyanI utpatti nathI thatI, tethI AtmA nitya che. AtmAnI nityatA koI paNa pramANathI virodha pAmatI na hovAthI AtmAnI nityatA aviruddhapaNe siddha thAya che. 1- juo : AcAryazrI narendrasenajIkRta, 'siddhAMtasArasaMha', adhyAya 4, zloka 39 'zarIrArambhakAnekabhUtakAryaM na cetanaH / teSAmacetanatvena hetutvaM naiva cetane / / ' Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-65 347 Ama, A gAthAmAM zrIgurue AtmAnI nityatA siddha karavA arthe, AtmAnuM anutpanapaNuM darzAvavA e acaLa siddhAMtanuM pratipAdana karyuM che ke jaDa evA pudgalAdi dravyathI cetana evo AtmA Upaje ane cetana evA AtmAthI jaDa evAM pudgalAdi dravya Upaje evo anubhava kyAre paNa koIne thAya nahIM, kAraNa ke dravyano svabhAva ja evo che ke koI paNa dravyathI anya dravyanI utpatti thaI zake ja nahIM. nahIM jANanAra padArthothI jANapaNuM utpanna thAya ane jANanAra padArthothI jaDa padArtho utpanna thAya evo koIne, kyAre paNa, kadI paNa anubhava thato nathI. asaMkhya varSe paNa jaDa padArthomAMthI jIva utpanna thayo hoya ema anubhavamAM AvatuM nathI, tema cetana paNa cetana maTI jaDa thaI gayuM hoya evuM paNa jovA maLatuM nathI. DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - koI pazu, paMkhI, jaMtu marI jAya ane tenuM zarIra paDyuM rahe to ApaNe ema mAnIe ke thoDI vAra pahelAM A hAlatuM-cAlatuM hatuM ne have jaDa thaI gayuM. paNa ema nahIM. e jaDa thaI nathI gayuM, jaDa rahI gayuM. cetana emAM hatuM e cAlyuM gayuM, eTale jaDa zarIra paDI rahyuM. cetana ane jaDa judAM thaI gayAM.1 jaDathI cetana ke cetanathI jaDa banI ke UpajI zake nahIM, kAraNa ke te banne dravyonuM astitva svataMtra che, temaja te bane trikALa rahe che. jaDa sadAkALa jaDarUpe rahe che ane cetana sadAkALa cetanarUpe rahe che. jIva, pudgala vagere je cha dravyo che, temAMnA eka paNa dravyamAMthI kyAre paNa bIjuM dravya UpajatuM nathI. tethI ahIM kahyuM ke evo anubhava "kyAre kadI" arthAt traNe kALamAM, "koIne' arthAt jJAnI ke ajJAnI - koIne paNa thAya nahIM. vastutaH jaDa ke cetana banne dravyanI utpatti thatI ja nathI, kAraNa ke dravyanuM astitva svataH che, sahaja che. dravyamAtra pariNamana pAme, paNa utpanna ke nAza thAya nahIM. padArthanuM pariNamana thaI zake, paNa enuM baMdhAraNa koI paNa vakhata badalAI zake nahIM. jaDanuM pariNamana jaDarUpe ane cetananuM pariNamana cetanarUpe ja thAya. padravyarUpa pariNamana koI paNa dravyamAM kyAre paNa thaI zake nahIM. A pramANe zrIgurue ziSyanI AtmAnA nityatva viSenI zaMkAnuM sacoTa samAdhAna ApyuM che. ziSyanI zaMkA hatI ke AtmA dehayogathI Upaje che ane dehaviyoge nAza pAme che. jema eka kapaDuM taMtuo (sutara)nA joDANathI bane che tyAre tenAmAM sutaranI saphedI Ave che, tema bhUtonA mizraNamAMthI banelA dehamAM cetanA Upaje che. jyAre e kapaDuM baLI jAya che tyAre te kapaDAMnI sAthe tenI saphedI paNa baLI jAya che, pachI kaMI rahetuM nathI; tema zarIra bhUtamAM vilIna thaI jatAM cetanAzakti paNa naSTa thaI jAya che, pachI AtmA jevuM kAMI rahetuM nathI. mRtyu pachI astitva dharAvanAra koI tattva ja 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'huM AtmA chuM' , bhAga-2, pR.79 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nathI, tethI bhavAMtara paNa nathI. zrIguru tenI A mAnyatAnI ayathArthatA darzAvatAM jaNAve che ke jaDamAMthI cetana ke cetanamAMthI jaDanI utpatti traNe kALamAM thatI na ja hovAthI dehanAM utpatti-laya sAthe AtmAnAM utpatti-laya mAnavAM ayukta che. bhUtonA mizraNamAMthI banelA dehamAM AtmA Upajato nathI ane dehano nAza thavAthI AtmAno nAza thato nathI. AtmA e dehathI bhina, svataMtra, nitya, zAzvata dravya che. deha utpanna thAya che mATe nAza pAme ja che. AtmA anutpana che, mATe avinAzI che, zAzvata che. dehanI utpatti pahelAM ane nAza pachI paNa tenuM astitva hoya che, tethI ema kahevuM yogya nathI ke AtmA zarIranA sthitikALa sudhI ja rahe che. yogathI AtmA Upaje che ane dehaviyoge te nAza pAme che e mAnyatA bilakula mithyA che. zrI giradharabhAI A gAthAnI pAdapUrti karatAM lakhe che - 'jaDathI cetana Upaje, te koI rIte na manAya; agnithI jaLa varasavuM, e to ghaTe na jAya. jo vaMdhyAthI putra to, cetanathI jaDa thAya; doSa asaMbhava sarvathA, vRthA anaMta upAya. gagana puSpane gUMthIne, kaMTha dharI varamALa; evo anubhava koIne, thayo nahIM koI kALa. e rIte jaDathI kadI, cetanapaNuM na pamAya; cetana te jaDarUpa paNa, kyAre kadI na thAya.'' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 229-230 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti , gAthA 257-260) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1kh - 45 ep eeth k. get(6 ain ee d + eon, daa ekhn cchaam. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 66 - gAthA 65mAM zrIgurue kahyuM ke jaDathI cetana Upaje ane cetanathI jaDa thAya bhUmikA ' evo anubhava koIne kyAre, kadI paNa thavo saMbhave nahIM. traNe kALamAM jaDa dehamAMthI cetana AtmAnI utpatti thAya nahIM, kAraNa ke jaDa jaDarUpe ane cetana cetanarUpe ja sadAkALa rahe che. saMyogamAtrano vicAra karatAM evo koI saMyoga jaNAto nathI ke jenAthI AtmAnI utpatti thaI zake. AtmA saMyogano jJAtA che, saMyogajanya nathI; tethI asaMyogI jJAyakasvabhAvI AtmAnI utpatti jaDa dravyathI thaI zake ema mAnavuM mithyA che ema jaNAvI, gAthA 64-65 dvArA zrIgurue AtmAnuM anutpannapaNuM siddha karyuM. have A gAthAmAM AtmAnA anutpanapaNAnA AdhAre AtmAnuM avinAzIpaNuM siddha karatAM zrIguru kahe che - koI saMyogothI nahi, jenI utpatti thAya; | gAthA nAza na teno koImAM, tethI nitya sadAya." (66) jenI utpatti koI paNa saMyogothI thAya nahIM, teno nAza paNa koIne viSe artha thAya nahIM, mATe AtmA trikALa "nitya' che. (66) koI paNa saMyogothI je utpanna na thayuM hoya arthAt potAnA svabhAvathI karIne je padArtha siddha hoya, teno laya bIjA koI paNa padArthamAM thAya nahIM; ane jo bIjA padArthamAM teno laya thato hoya, to temAMthI tenI prathama utpatti thavI joItI hatI, nahIM to temAM tenI layarUpa aikyatA thAya nahIM. mATe AtmA anutpanna ane avinAzI jANIne nitya che evI pratIti karavI yogya lAgaze. (66) vaijJAniko game teTalA prayogo kare, game teTalI mathAmaNa kare to paNa koI bhAvArtha a] paNa saMyogothI AtmAnI utpatti thavI saMbhavatI nathI; arthAt AtmA asaMyogI, svAbhAvika padArtha che. jenI utpatti koI paNa saMyogothI thaI na hoya teno nAza paNa koI dravyamAM thaI zake nahIM. AtmAnuM koI dravyamAM rUpAMtara nathI thatuM, tethI ema jaNAya che ke AtmA eka nitya padArtha che. je utpanna thAya che teno nAza thAya ja che evo niyama che, arthAt saMyogajanya 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.542 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana padArthono viyoga avazya thAya che. ghaTa-paTa Adi padArtho saMyogajanya hovAthI teno viyoga avazya thAya che. paraMtu AtmA e koI saMyogajanya padArtha nathI. te eka svAbhAvika padArtha che. koI paNa saMyogI dravyathI cetanasattA pragaTa thavA yogya nathI, tethI teno nAza thaI te vIkharAI jAya ke anya dravyarUpe pariNamI jAya ke anya dravyamAM bhaLI jaI potAno svAdhIna svabhAva choDI de ema kyAre paNa banatuM nathI. Ama, AtmA svabhAvathI ja anutpanna ane avinAzI che. te dhRvasvabhAvI, trikALavata, nitya padArtha che. AtmAnI utpatti viSe be vikalponI zakyatA che. te kAM to jaDamAMthI vizeSArtha) 2) utpanna thAya che athavA to cetanamAMthI. AtmAnI utpatti jaDamAMthI thAya che e prathama vikalpanI zakyatA che ke nahIM teno uttara gAthA 64-65mAM zrIgurue Apyo. tenA upara vicAra karatAM jaNAyuM ke AtmA koI paNa prakAranAM pudgalo maLavAthI utpanna thaI zakato nathI. jema rasAyaNazAstrIo hAiDrojana, nAiTrojana vagere meLavIne koI navo padArtha banAve che, tema AtmAne koI banAvI zakatuM nathI. AtmA koI paNa prakAranA jaDa padArthonA mizraNathI ke saMyogathI utpanna thato nathI te gAthA 64-65 dvArA spaSTa thatAM ema siddha thAya che ke jaDamAMthI caitanyanI utpatti kadApi saMbhavita nathI. zarIramAMthI kyAre paNa AtmAnI utpatti thatI nathI. have bIjo vikalpa ke cetanamAMthI cetana utpanna thAya che eno vicAra karIe. koI ema dalIla karI zake ke putranA caitanyanI utpattinuM kAraNa mAtAnuM caitanya che. mAtA kAraNa che ane garbhastha bALaka kArya che. jo A vAta mAnavAmAM Ave to mAtAe je anubhavyuM hoya, tenI vAsanA (saMskAra) mAtAmAM paDI hoya, te vAsanAno tenA bALakamAM saMkrama thavo joIe. kAraNanI vAsanAno kAryamAM saMkrama avazya thato hovAthI, kAraNarUpa mAtAe pAMca indriyothI je je anubhavyuM hoya, tenI vAsanA tenAmAM paDI hoya; te vAsanAno kAryasvarUpa bALakamAM saMkrama thavo joIe ane tethI bALakane paNa mAtAe anubhavelA padArthanuM smaraNa thavuM joIe. paraMtu ema thatuM kyAre paNa koIe jANyuM nathI; tethI cetanathI cetana Upaje e vikalpa yogya Tharato nathI. cetanamAMthI cetananI utpatti thAya che e vikalpanuM nirAkaraNa karatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke jo mAtAnuM caitanya putramAM caitanya utpanna kare che ema mAnavAmAM Ave to mAtAno samasta anubhava garbhastha jIvamAM paNa AvI javo joIe, arthAt mAtAe anubhavelA viSayasukhAdino anubhava, tenA saMskAra, smRti vagereno praveza garbhamAM rahela putramAM thavo joIe, kAraNa ke upAdAnanA guNo kAryamAM avazya hoya ja. paraMtu Ama banatuM nahIM hovAthI A mAnyatA svIkArya Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-66 353 thatI nathI. 1 Ama, jaDa deha ke mAtAnuM caitanya bALakanA caitanyanA upAdAnakAraNarUpe sAbita nahIM thatAM e siddha thAya che ke AtmA banAvI zakAya evI vastu nathI. AtmA koI paNa mizraNamAMthI utpanna thato nathI. AtmA anutpanna padArtha che. te svAbhAvika vastu che. AtmA e kArya ke pariNAma (effect) nathI, paraMtu sahaja svAbhAvika dravya che. AtmA koI paNa saMyogathI utpanna thato na hovAthI, potAnA svabhAvathI ja siddha hovAthI teno laya bIjA koI paNa padArthamAM thato nathI. koI paNa saMyoga dvArA je padArtha utpanna thato na hoya, eTale ke potAnA svabhAvathI je padArtha siddha hoya; svataHsiddha hovAthI je anAdi hoya; svabhAvano aMta koI kALe thato nahIM hovAthI je anaMta hoya; evA anAdi-anaMta padArthano laya bIjA koI padArthamAM thaI zake nahIM, anya padArthamAM maLI jaI te potAno svAdhIna svabhAva kadI choDe nahIM. jo bIjA padArthamAM teno laya thato hoya to te bIjA padArthamAMthI tenI utpatti prathama thavI joItI hatI, nahIM to te mULa padArthane viSe te utpanna padArthanI layarUpa aikyatA saMbhave nahIM. AtmA anya padArthamAM laya pAmato hoya to temAMthI tenI utpatti pahelAM thavI joIe, nahIM to temAM tenI layarUpa aikyatA thAya nahIM. AtmA anutpana hovAthI te anya dravyamAM bhaLI zakato nathI, tethI teno vinAza paNa thato nathI. AtmA kyAre paNa Upajato nathI, vINasato nathI. AtmA anutpanna ane avinAzI che, arthAt te nitya che. jaDamAMthI cetananI utpatti koI kALe thAya ja nahIM ane cetanamAMthI paNa jaDanI utpatti traNe kALamAM thAya ja nahIM. jaDa sadAkALa jaDarUpe rahe che ane cetana sadAkALa cetanarUpe rahe che. jaDa caitanyapaNuM pAmatuM nathI ane caitanya jaDapaNuM pAmatuM nathI. jaDa potAnuM jaDapaNuM tajI AtmArUpa thatuM nathI ane jJAnAdi guNarUpa potAnA svarUpane tajIne AtmA jaDarUpa pariNamato nathI. dehAdi jaDane cidAnaMda AtmAno saMyoga hoya topaNa te AtmArUpe pariNamatAM nathI, temaja sahajAnmasvarUpI AtmAne dehAdi jaDano saMyoga hoya topaNa te jaDarUpa thato nathI. teo ekabIjAmAM rUpAMtarita thatAM nathI. 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, zAstravArtAsamuccaya', zloka 72 __'tadvailakSaNyasaMvitteH mAtRcaitanyaje hyayam / sute tasminna doSaH syAnna na bhAve'sya mAtari / / ' sarakhAvo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkata, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 78 ra DhoSa: RI[ Brve vAsanAsaMmaghi na | bhrUNasya smaraNApatteraMbAnubhavasaMkramAt / / ' Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana teo anyarUpe pariNamatAM nathI. teo banne nija nijarUpe ja pariName che. banne dravyo potapotAnA svabhAvamAM rahe che. anAdi kALanI A maryAdA che. samagra brahmAMDamAM anAdi kALathI jeTalA jIva che ane jeTalAM paramANu che, teTalAM ja anaMta kALa sudhI raheze. temAM eka jIvanI ke eka paramANunI kadApi vadha-ghaTa thaze nahIM, paraMtu paramANumAM ekaThA thavAno temaja vIkharAvAno svabhAva hovAthI paramANuonA saMyogarUpa padArthonAM utpatti-nAza thatAM rahe che, jyAre caitanyasvarUpI AtmAmAM maLavuMvIkharAvuM thatuM na hovAthI te to jema che tema ja ekarUpa sadeva, zAzvata kALa sudhI rahe che. AtmAmAM pariNamana thAya che, paNa teno mULa svabhAva jevo che tevo ekarUpa ja rahe che. paramANuonA saMyogarUpa avasthAonI utpatti che tethI teno nAza paNa che, arthAt saMyogano viyoga thatAM avasthAno aMta Ave che; paraMtu asaMyogI evo AtmA anutpanna che ane tenI saMyogathI utpatti thaI na hovAthI teno laya koI paNa padArthanA viyoganA kAraNe thaI zakato nathI. AtmAnI utpatti thaI na hovAthI teno nAza paNa thaI zakato nathI. AtmA nitya padArtha che. deha anaMta pudgalaparamANuonA saMyogathI utpanna thAya che. anaMta paramANuone grahaNa karIne jIva dehanI racanA kare che. vaLI, dehane TakAvI rAkhavA mATe jIva AhAra dvArA bIjAM paramANuone grahaNa karyA kare che. e ja pramANe ghaTa-paTa Adi padArtho paNa pudgalaparamANuonA saMyogathI utpanna thAya che. jeno saMyoga thAya che teno viyoga avazya hoya che. tethI je dehanI utpatti paramANuonA saMyogathI thaI che, te dehano nAza te paramANuonA viyoganA kAraNe avazya thAya che. dehano nAza thaIne te pharIthI pudgalaparamANurUpa thaI jAya che, arthAt paramANurUpe te vIkharAI jAya che. ghaTapaTAdi padArtho saMyogathI utpanna thayA che, teno paNa koIka divasa avazya nAza thAya che; paraMtu je svAbhAvika asaMyogI che, teno nAza thavo, anya dravyamAM bhaLI javuM saMbhavita nathI. AtmA koI paNa saMyogathI banelo nathI. tethI AtmA vIkharAI jato nathI, mATe AtmA nitya padArtha che. A jagatano evo niyama che ke jenI utpatti che teno nAza che. je bane che te bagaDe che. jeno Adi che teno aMta che. je janme che te mare che. zarIra utpanna paNa thAya che ane naSTa paNa thAya che. zarIra bane paNa che ane bagaDe paNa che. zarIrano Adi paNa che ane aMta paNa che. zarIra janma paNa che ane mare paNa che. Ama, zarIra ajara, amara, zAzvata nathI; jyAre AtmA ajara che, amara che, zAzvata che. zarIra sadAkALa TakatuM nathI, paNa AtmA trikALa Take che. AtmA anutpanna che, tethI avinAzI che. te koI paNa padArthamAMthI, padArthonA mizraNamAMthI banato nathI, mATe Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-66 355 bagaDato paNa nathI. teno Adi nathI, mATe aMta paNa nathI. AtmAno janma nathI, tethI mRtyu paNa nathI. Ama, AtmA nitya, zAzvata, anAdi, anaMta, ajara ane amara che. A pramANe jenI utpatti thAya teno nAza thAya evo niyama hovAthI zarIra vinAzavALuM che, kAraNa ke te utpanna thAya che; paraMtu AtmA vinAzavALo nathI, kAraNa ke te anutpanna che. zarIra paMca bhUtanuM baneluM che. te saMyogathI utpanna thayeluM hovAthI avazya nAza pAme che. zarIra utpanna thAya che, tethI teno nAza thAya che; paNa AtmAnI utpatti thatI na hovAthI teno nAza paNa thato nathI. jenI utpatti koI paNa dravyathI thatI nathI tevA AtmAno nAza kaI rIte thaI zake? je je vastuo saMyogathI bane te sarva nAzavaMta hoya che, paNa jenI koI paNa saMyogothI utpatti thaI na hoya teno nAza paNa na thaI zake. tenuM koI dravyamAM rUpAMtara paNa na thaI zake. jenI utpatti koI paNa saMyogothI thatI nathI, teno laya paNa koIne viSe saMbhavato nathI. AtmAnA nityatva viSe zrImad cha padanA patramAM lakhe che - 'ghaTapaTaAdi padArtho amuka kALavartI che. AtmA trikALavartI che. ghaTapaTAdi saMyoge karI padArtha che. AtmA svabhAve karIne padArtha che; kema ke tenI utpatti mATe koI paNa saMyogo anubhavayogya thatA nathI. koI paNa saMyogI dravyathI cetanasattA pragaTa thavA yogya nathI, mATe anutpanna che. asaMyogI hovAthI avinAzI che, kemake jenI koI saMyogathI utpatti na hoya, teno koIne viSe laya paNa hoya nahIM." ahIM zrImad jaNAve che ke ghaDo, vastra vagere padArtho amuka samaye, amuka vyakti dvArA, amuka padArthonA saMyojanathI bane che. ghaDo mATI, pANI vagerenA saMyogathI banelo che. kapaDuM rUnA tANAvANAthI bane che. rUne vaNavAmAM Ave che tyAre e kapaDuM bane che, eTale kapaDuM saMyogathI baneluM che. ghaTa, paTa Adi jaDa padArtho saMyogathI utpanna thAya che, paNa AtmA to asaMyogI che. AtmAne koI vyakti amuka padArthonA saMyojana dvArA banAvI zakyuM hoya ema jovA-jANavA maLyuM nathI, eTale ke AtmA saMyogI padArtha nathI paNa svAbhAvika padArtha che. AtmA saMyojanathI, mizraNathI baneluM dravya na hovAthI svAbhAvika dravya che, anutpanna che. AtmA traNe kALe saMyogothI utpanna na karI zakAya evo che ane je asaMyogI hoya te avinAzI ja hoya che. koI anya vastunA mizraNa vagerethI na banelo evo AtmA kevI rIte nAza pAme? AtmA kadApi nAza pAmI zakato nathI. ghaTa, paTa Adi padArtho nAzavaMta che, paraMtu AtmA nAzavaMta nathI. ghaTa, paTa Adi jaDa padArtho pudgalaparamANuonA saMyogathI, tenA ekatrita thavAthI bane che. te paramANuo chUTAM paDe tyAre 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.394 (patrAMka-493, 'cha padano patra') Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te padArthono nAza thAya che. sonuM ghasAtAM ghasAtAM amuka kALe nAza pAme che. saMyogathI banelA padArtho te saMyoga chUTo paDatAM nAza pAme che. je amuka saMyogothI banyo hoya te e saMyogo nAza pAme tyAre avazya nAza pAme che, paraMtu AtmA koI saMyogothI utpanna thato nathI ane je saMyogothI utpanna na thAya eno nAza che ja nahIM. Ama, ghaDo Adi jagatanA sarva padgalika padArtho amuka kALa pachI avazya nAza pAme che, tUTI-phUTI jAya che. rUpI paugalika padArtho nAzavaMta - amuka kALavArtA che, paNa arUpI AtmA ajara, amara, avinAzI, zAzvata, trikALavArtA che. saMyogathI utpanna thayelI badhI ja paugalika vastune kALamaryAdA hoya che, jyAre AtmA saMyogothI utpanna thato na hovAthI trikALavartI che. ghaDo, kapaDuM Adi jaDa vastuo anitya che, jyAre AtmA nitya che. A rIte koI paNa vastu ke vyaktithI nahIM Upajelo evo AtmA nAmano padArtha svabhAvasiddha, sAhajika ane anAdi-anaMta che ema Thare che. zrImad anyatra lakhe che - 'jema ghaTapaTAdi jaDa vastuo che tema AtmA jJAnasvarUpa vastu che. ghaTapaTAdi anitya che, trikALa ekasvarUpe sthiti karI rahI zake evA nathI. AtmA ekasvarUpe trikALa sthiti karI zake evo nitya padArtha che. je padArthanI utpatti koI paNa saMyogothI thaI zakI na hoya, te padArtha nitya hoya che. AtmA koI paNa saMyogothI banI zake ema jaNAtuM nathI. kemake jaDanA hajArogame saMyogo karIe topaNa tethI cetananI utpatti nahIM thaI zakavA yogya che. je dharma je padArthamAM hoya nahIM tevA ghaNA padArtho bheLA karavAthI paNa temAM je dharma nathI, te utpanna thaI zake nahIM, evo saune anubhava thaI zake ema che. je ghaTapaTAdi padArtho che tene viSe jJAnasvarUpatA jovAmAM AvatI nathI. tevA padArthonA pariNAmAMtara karI saMyoga karyo hoya athavA thayA hoya topaNa te tevI ja jAtinA thAya, arthAta jaDasvarUpa thAya, paNa jJAnasvarUpa na thAya. to pachI tevA padArthanA saMyoge AtmA ke jene jJAnI puruSo mukhya jJAnasvarUpa lakSaNavALo kahe che, te tevA (ghaTapaTAdi, pRthvI, jaLa, vAyu, AkAzI padArthathI, utpanna koI rIte thaI zakavA yogya nathI. jJAnasvarUpapaNuM e AtmAnuM mukhya lakSaNa che, ane tenA abhAvavALuM mukhya lakSaNa jaDanuM che. te bannenA anAdi sahaja svabhAva che. A tathA bIjAM tevAM sahastragame pramANo AtmAne nitya pratipAdana karI zake che. tema ja teno vizeSa vicAra karyo sahajasvarUpa nityapaNe AtmA anubhavavAmAM paNa Ave che. jethI sukhaduHkhAdi bhogavanAra, tethI nivartanAra, vicAranAra, preraNA karanAra e Adi bhAvo jenA vidyamAnapaNAthI anubhavamAM Ave che, te AtmA mukhya cetana (jJAna) lakSaNavALo che; ane te bhAve (sthitie) karI te sarvakALa rahI zake Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-66 357 evo nitya padArtha che, ema mAnavAmAM kaMI paNa doSa ke bAdha jaNAto nathI, paNa satyano svIkAra thayArUpa guNa thAya che." AtmAne koI paNa prakAre utpanna karI zakAto nathI temaja AtmAnA anaMta jJAnAdi svarUpano nAza paNa karI zakAto nathI. navIna AtmAne koI utpanna karI zakatuM nathI ane teno ghAta paNa koI karI zakatuM nathI. AtmA zastrothI cheDAto nathI, bhedAto nathI. agni tene bALI zakato nathI. ghaNI UMcAIthI prANI paDe to tenA dehano nAza thaI jAya che, paraMtu kyAre paNa AtmAno nAza thato nathI. te samaye AtmA ane zarIrano viyoga thAya che, bAkI AtmAne kaMI thatuM nathI. AtmA amara che. AtmA marato nathI. te zarIrane choDIne jato rahe che. mRtyu vakhate AtmA jUnuM zarIra choDI de che ane navA zarIramAM cAlyo jAya che. jema jIrNa vastra kADhI nAkhIne navuM vastra paheravAmAM Ave che, tema AtmA jUnuM zarIra mUkIne navuM zarIra dhAraNa kare che. te coryAsI lAkha yonimAM navAM navAM zarIra dhAraNa kare che. nitya, dhruva evo AtmA zarIro badalato jAya che ane manuSya, tiryaMca Adi judAM judAM rUpa dhAraNa kare che. anAjamAM jema pArAnI TIkaDI nAkhavAthI anAja saDatuM nathI, tema AtmA zarIramAM jyAM sudhI hoya tyAM sudhI zarIra saDatuM nathI. AtmA zarIramAMthI nIkaLI jAya ke tarata ja temAM bagADa zarU thavA mAMDe che. tethI mRta zarIrane koI gharamAM rAkhatuM nathI ane tene jema bane tema jaladIthI bALI nAMkhavAmAM ke daphanAvavAmAM Ave che. AtmA kadI nAza na pAme evI sanAtana vastu che. bhale cakSu, hasta vagere aMga naSTa thaI jAya, paNa AtmAno eka aMza paNa nAza pAmato nathI. pUrvabhavamAM AtmAnA jeTalA pradezo hoya teTalA pradezo sahita ja vartamAna bhavamAM AtmA zarIramAM birAje che. AtmA vartamAna deha mUkI de tyAre te potAnA asaMkhya pradeza sahita bIjI jagyAe jAya che, eTale ke teno eka paNa pradeza khaMDita thato nathI. AtmA anaMta kALathI caturgatinAM anaMta duHkhane vedato vedato saMsAramAM phare che, chatAM tenA asaMkhyAta pradezomAMthI eka pradeza paNa chUTo paDato nathI. te saMpUrNapaNe potAnA svarUpe akhaMDita rahyo che, rahe che ane raheze. traNe kALa tenuM tema ja hovApaNuM che. AtmA satpadArtha che ane te trikALavartI che. AtmA utpanna thato na hovAthI pUrvakALamAM paNa te hato, vartamAnamAM che ane maraNa vakhate AtmA nAza na pAmatAM zarIrane choDIne bIje jato raheto hovAthI bhaviSya kALamAM paNa te rahe che. koI paNa saMyogI padArtha trikALa TakI zakato nathI, paNa je asaMyogI padArtha hoya che te trikALa Take che. tethI AtmA nitya che. zrI dhIrajalAla DAhyAbhAI mahetA lakhe che ke - 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.425 (patrAMka-pa30) Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana "A saMsAramAM je je padArtho saMyogajanya hoya che. teono ja vinAza hoya che. jema ghaTa-paTa saMyogajanya che tethI teono vinAza paNa che. paraMtu je je padArtho saMyogajanya nathI te te padArthono vinAza paNa hoto ja nathI. jemake AkAza. e rIte AtmA paNa koI paNa prakAranA avayavonA saMyoga vaDe janya nathI mATe teno vinAza paNa nathI. tethI A AtmA sadAkALa nitya che.' AtmA nitya hovA chatAM ziSya tene anitya mAnI beTho che. AtmAne yathArtha svarUpe te oLakhato nathI. AtmAnAM utpatti-nAza mAnavAM e bhrAMti che. vicAra karatAM samajAya che ke AtmA jaDa ke cetana koI paNa prakAranA padArthonA saMyogathI Upajato nathI. AtmA svAbhAvika dravya che, asaMyogI che. teno nAza thavo, tenuM anya dravyamAM bhaLI javuM zakya nathI. AtmA anutpanna ane avinAzI hovAthI nitya, zAzvata padArtha che ema spaSTapaNe siddha thAya che. anutpana ane avinAzI evo AtmA nitya che, trikALavata sadAsthAyI padArtha che, zAzvata sanAtana vastu che evI vicAravAnane avazya pratIti thAya che. vicAravAna jIvane AtmAnI nityatAno daDha nirdhAra thAya che. Ama, ahIM tarkayukta dalIlathI zrIgurue zuddha caitanyasvabhAvI AtmAnI nityatA siddha karI che. enuM samyaphapaNe grahaNa karavAthI dehAdithI bhinna jJAna-darzanamaya AtmAnuM astitva nityarUpe che evI aDaga zraddhA thAya che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - koI saMyogothI nahIM, Upaje jema AkAza; tema jIvanI utpatti, mAno mAtra AbhAsa. jema na anya saMyogathI, jenI utpatti thAya; to pachI koI rIte karI, nAza na teno thAya. sarva padArathane viSe, kare jJAnathI vAsa; nAza na teno koImAM, nityapaNuM e khAsa. janmI tarata te AtmA, stanathI dUdha pIvAya; pUrva janma abhyAsathI, tethI nitya sadAya." 2 1- zrI dhIrajalAla DAhyAbhAI mahetA, 'Atma-siddhi-zAstra', pR.40 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.230 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti' , gAthA 261-264). Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 67 jo 56- 13nt, 215fatan, 02-112, 05 nichar i.. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 67. bhUmikA .... gAthA 66mAM zrIgurue kahyuM ke koI paNa saMyogothI je padArtha Upajato 23 nathI, teno nAza paNa koIne viSe thato nathI. AtmA saMyogajanya padArtha nathI paNa svAbhAvika asaMyogI padArtha che, mATe AtmA trikALavatI - nitya padArtha che. gAthA 60mAM rajU karelI dalIla - "bIjI zaMkA thAya tyAM, AtmA nahi avinAza; dehayogathI Upaje, dehaviyoge nAza', arthAt dehayogathI AtmAnI utpatti thAya che ane dehaviyoge AtmA nAza pAme che, tenuM samAdhAna zrIgurue gAthA 62thI zarU karIne gAthA 66 sudhI nyAyayukta dalIlo dvArA karyuM. tarka ane yuktinA AdhAre zrIgurue AtmAnuM anutpannapaNuM tathA avinAzIpaNuM batAvI, AtmAnuM nityapaNuM siddha karI ApyuM. zrIgurue AtmAnA nityatva viSe ApelA samAdhAna upara vizeSa vicAra karatAM ziSyane potAnI dalIla nirAdhAra lAgavA mAMDe che. tenI mithyA mAnyatAnI jaDa DhIlI paDatI jAya che ane tattvanI samyaka zraddhA thavA mAMDe che. tenI A zraddhAne vadhu daDha karavA mATe zrIguru prastuta gAthAmAM anumAnapramANathI jIvanuM nityatva siddha karatAM kahe che - krodhAdi taratamyatA, sarpAdikanI mAMya; pUrvajanma saMskAra te, jIva nityatA tyAMya.' (67) - krodhAdi pravRtionuM vizeSapaNuM sarpa vagere prANImAM janmathI ja jovAmAM Ave 1 che, vartamAna dehe to te abhyAsa karyo nathI; janmanI sAthe ja te che; eTale e pUrvajanmano ja saMskAra che, je pUrvajanma jIvanI nityatA siddha kare che. (67) sarpamAM janmathI krodhanuM vizeSapaNuM jovAmAM Ave che, pArevAne viSe janmathI ja nihiMsakapaNuM jovAmAM Ave che, mAMkaDa Adi jaMtuone pakaDatAM tene pakaDavAthI duHkha thAya che evI bhayasaMjJA prathamathI tenA anubhavamAM rahI che, tethI te nAsI javAnuM prayatna kare che; kaMIka prANImAM janmathI prItinuM, kaMIkamAM samatAnuM, kaMIkamAM vizeSa nirbhayatAnuM, kaMIkamAM gaMbhIratAnuM, kaMIkamAM vizeSa bhayasaMjJAnuM, kaMIkamAM kAmAdi pratye asaMgatAnuM, ane kaMIkane AhArAdi viSe adhika adhika lubdhapaNAnuM vizeSapaNuM jovAmAM Ave che; e Adi bheda eTale krodhAdi saMjJAnA nyUnAdhikapaNA AdithI tema ja te te prakRtio janmathI sahacArIpaNe rahI jovAmAM Ave che tethI tenuM kAraNa pUrvanA saMskAro ja saMbhave che. gAthA artha Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kadApi ema kahIe ke garbhamAM vIrya-retanA guNanA yogathI te te prakAranA guNo utpanna thAya che, paNa temAM pUrvajanma kaMI kAraNabhUta nathI; e kahevuM paNa yathArtha nathI. je mAbApo kAmane viSe vizeSa prItivALAM jovAmAM Ave che, tenA putro parama vItarAga jevA bALapaNAthI ja jovAmAM Ave che; vaLI je mAbApomAM krodhanuM vizeSapaNuM jovAmAM Ave che, tenI saMtatimAM samatAnuM vizeSapaNuM daSTigocara thAya che, te zI rIte thAya? vaLI te vIrya-retanA tevA guNo saMbhavatA nathI, kemake te vIryareta pote cetana nathI, temAM cetana saMcare che, eTale deha dhAraNa kare che; ethI karIne vIrya-retane Azraye krodhAdi bhAva gaNI zakAya nahIM, cetana vinA koI paNa sthaLe tevA bhAvo anubhavamAM AvatA nathI. mAtra te cetanAzrita che, eTale vIryaretanA guNo nathI; jethI tenA nyUnAdhike karI krodhAdinuM nyUnAdhikapaNuM mukhyapaNe thaI zakavA yogya nathI. cetananA ochA adhikA prayogathI krodhAdinuM nyUnAdhikapaNuM thAya che, jethI garbhanA vIrya-retano guNa nahIM, paNa cetanano te guNane Azraya che; ane te nyUnAdhikapaNuM te cetananA pUrvanA abhyAsathI ja saMbhave che, kemake kAraNa vinA kAryanI utpatti na thAya. cetanano pUrvaprayoga tathAprakAra hoya, to te saMskAra varte; jethI A dehAdi prathamanA saMskArono anubhava thAya che, ane te saMskAro pUrvajanma siddha kare che, ane pUrvajanmanI siddhithI AtmAnI nityatA sahaje siddha thAya che. (67) | AtmA nitya che e siddhAMta A gAthAmAM anumAna pramANa dvArA siddha bhAvArtha karavAmAM Avyo che. anumAna haMmezAM pratyakSanA AdhAre ja hoya che. jema ke dhumADo jotAM agni hovAnuM anumAna thAya che, kAraNa ke dhumADo hoya tyAM agni haMmezAM hoya ja che. tevI rIte A gAthAmAM jagatamAM pratyakSa dekhAtI vicitratAnA AdhAre AtmAnA trikALavatapaNAnuM anumAna karI AtmAnI nityatA siddha karI che. jema ke sarpamAM krodhanI prakRti vadhAre hoya che. janma thatAM ja haju sarpadehe koInI sAthe koI aNagamato prasaMga banyo na hovA chatAM bIjAne DaMkha mAravAnI krodhanI vRtti tenAmAM jovA maLe che. tema thavAnuM kAraNa pUrvajanmanA saMskAra ja saMbhave che ane pUrvajIvananI siddhi thatAM AtmAnI nityatA siddha thAya che. sarpAdimAM krodhAdinI vizeSatAo janma thatAMnI sAthe jovA maLatI hovAthI phalita thAya che ke jIve pUrve karelA abhyAsanA phaLarUpe te vizeSatAo tenAmAM che, kAraNa ke vartamAna dehe to tathArUpa abhyAsa karyo nathI. te saMskAra te jIvanA AgalA janmathI ja cAlyo Avyo hovo joIe. jema te bIjethI marIne ahIM janmyo che, tema 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.542-543 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lSArtha gAthA-67 363 te ahIMthI marIne bIje janma leze ema nizcita thAya che, tethI janma-maraNa to dehanAM thayAM ane AtmA to te sarvamAMthI pasAra thato trikALa nitya ja rahe che ema siddha thAya che. jagatanA badhA jIvomAM janmanI sAthe amuka saMjJA vizeSa pramANamAM jovA vize apAya] maLe che. koI jIvamAM janmanI sAthe ja krodhanuM vizeSapaNuM dekhAya che, to koImAM zAMtapaNuM vizeSa dekhAya che; koImAM mAna prakRti vizeSa dekhAya che, to koImAM namapaNuM vizeSa dekhAya che; koImAM kapaTapaNuM vizeSa dekhAya che, to koImAM saraLapaNuM vizeSa dekhAya che; koImAM lobhIpaNuM vizeSa dekhAya che, to koImAM saMtoSIpaNuM vizeSa dekhAya che; koImAM AhArasaMjJAnuM adhikapaNuM jovA maLe che, to koImAM AhAra viSenI lolupatA atyaMta maMdapaNe dekhAya che; koImAM bhayasaMjJAnuM vizeSapaNuM dekhAya che, to koImAM nirbhayatAnuM adhikapaNuM jaNAya che; koImAM maithunasaMjJAnuM ugrapaNuM dekhAya che, to koImAM vairAgyAdi bhAva vizeSa jaNAya che; koImAM nidrAsaMjJAnuM utkRSTapaNuM jaNAya che, to koImAM jAgarUkatA vizeSa jaNAya che. vaLI, jema krodhAdi doSonuM nyUnAdhikapaNuM jovA maLe che, tema jJAnAdi guNonuM paNa nyUnAdhikapaNuM jovA maLe che. janmathI ja koImAM maMda kSayopazama dekhAya che to koImAM tIvra kSayopazama dekhAya che. Ama, aneka prakAre jIvamAM amuka prakRtinuM taratamapaNuM, arthAt jUnAdhikapaNuM janmatAMnI sAthe jaNAya che. AnuM kAraNa zuM? vartamAna dehamAM to te te prakRtiono abhyAsa karyo na hovA chatAM te te saMjJAonuM nyUnAdhikapaNuM spaSTa jaNAI Ave che, to te prakRtio AvI kyAMthI? teno uttara che pUrvajanmano saMskAra. amuka prakRtinI jUnAdhikatA tenA pUrvajanmanA saMskArone spaSTapaNe siddha kare che. A janmamAM to tene tevo abhyAsa nathI, eTale te pUrvajanmano ja abhyAsa che ema nakkI thAya che. pUrvajanmamAM jIve che je prakRtino abhyAsa karyo hoya che, te te prakRtinA saMskAra tenA AtmAmAM paDyA hoya che. pUrvano cAlyo Avato saMskAra jIvanA vartamAna janmamAM udaya pAmI tenA svabhAvarUpa - prakRtirUpa bane che. pUrvajanmanA saMskAra na hoya to jIvo vacce je vaicitra dekhAya che te kaI rIte ghaTI zake? kAraNa vinA kArya kadI saMbhave nahIM. saMsAramAM vaicitra pratyakSa che to temAM kAraNabhUta evA pUrvasaMskAra paNa pratyakSa che. vAdaLAM joIne kahevAmAM Ave che ke varasAda Avaze, to tyAM kAraNa uparathI kAryanuM anumAna thAya che; dhumADo dekhAya to tyAM agni che ema anumAna thAya che, to tyAM kArya uparathI kAraNanuM anumAna che. jema kAraNane joIne kAryanuM anumAna thaI zake che, tema kAryane joIne paNa kAraNanuM anumAna thaI zake che. Ama, jIvomAM amuka prakRtinI taratamatArUpa kArya uparathI pUrvajanmanA Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMskArarUpa kAraNanuM anumAna thAya che. ahIM prApta thayeluM zarIra to A bhavanuM che, paNa AtmAe pUrvanA zarIramAM je vyavahAra karyo che te anusAra koImAM krUratAnA, koImAM mUrkhatAnA, koImAM vidattAnA - evA judA judA guNa jovA maLe che. sarpa AdimAM janmathI ja krodha Adi prakRtinI taratamatA jovA maLe che, temaja sarpa ane noLiyA vacce, uMdara ane bilADI vacce janmathI vera hoya che; te sarva pUrvajanmano saMskAra dAkhave che. sarpamAM janmathI ja krodhanuM vizeSapaNuM jovA maLe che, pArevAmAM janmathI ja nihiMsakapaNuM jovA maLe che, mAMkaDa AdimAM bhaya saMjJA vizeSa jovAmAM Ave che. Ama, dareka jIvamAM judAM judAM lakSaNonI vizeSatA jovA maLe che, eTale ke sarva jIvamAM krodhAdinuM taratamapaNuM jovA maLe che ane tenuM kAraNa pUrvajanmanA saMskAra ja saMbhave che. zrImad lakhe che - sarpamAM janmathI krodhanuM vizeSapaNuM jovAmAM Ave che, pArevAne viSe janmathI ja nihiMsakapaNuM jovAmAM Ave che, mAMkaDa Adi jaMtuone pakaDatAM tene pakaDavAthI du:kha thAya che evI bhayasaMjJA prathamathI tenA anubhavamAM rahI che, tethI te nAsI javAnuM prayatna kare che; kaMIka prANImAM janmathI prItinuM, kaMIkamAM samatAnuM, kaMIkamAM vizeSa nirbhayatAnuM, kaMIkamAM gaMbhIratAnuM, kaMIkamAM vizeSa bhayasaMjJAnuM, kaMIkamAM kAmAdi pratye asaMgatAnuM, ane kaMIkane AhArAdi viSe adhika adhika lubdhapaNAnuM vizeSapaNuM jovAmAM Ave che; e Adi bheda eTale krodhAdi saMjJAnA nyUnAdhikapaNA AdithI tema ja te te prakRtio janmathI sahacArIpaNe rahI jovAmAM Ave che tethI tenuM kAraNa pUrvanA saMskAro ja saMbhave che.' hiMsAdi bhAvonI taratamatA jIvanA pUrvajanmanA saMskArone sUcita kare che. saMskAra e matijJAnanA dhAraNA nAmanA bhedano peTAbheda che. matijJAnanA cAra bheda che - avaraha, ihA, apAya ane dhAraNA. jeno nirdeza karI zakAya nahIM evA sAmAnya jJAnane avagraha kahe che. vastumAM nahIM rahela dharmo grahaNa na karavA ane rahelA dhama grahaNa karavA evuM je jJAna thAya che tene ihA kahe che. grahaNa thayelA dharmo te vastumAM che ja ane nahIM rahaNa thayelA dharmo temAM nathI ja evuM je cokkasa jJAna thAya che tene apAya kahe che. dhAraNAnA traNa bheda che - avizruti, vAsanA (saMskAra) ane smRti. apAya thayA pachI aMtarmuhUrta sudhI te jJAnano je upayoga rahe tene avizruti kahe che. saMkhyAtA ke asaMkhyAtA kALa sudhI te jJAnano je saMskAra rahe tene vAsanA kahe che. je jJAna thayuM che tenA sadaza padArthanAM darzana vagere thavAthI saMskArano udbodha thaIne je jJAna thAya che tene smRti kahe che. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.542 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 365 jIva je kaMI paNa kare, teno saMskAra tenA AtmAmAM paDe che. jIvanI dareke dareka vRttino tathA pravRttino saMskAra tenA AtmAmAM paDe che. eka vakhata jIva eka kAma kare, pachI tenA paDelA saMskAranI preraNAthI te pharIthI e kAma kare che. je saMskAra paDI jAya che e saMskAranA baLathI, bIjI vAra evA saMjoga UbhA thatAM ja tevuM kAma karavAnI tene preraNA maLe che ane te e kArya kare che. pachI e tenI Adata banI jAya che ane te e kArya pharI pharI karyA kare che. jenA gADha saMskAra hoya te kArya karavuM jIvane saheluM paDe che. pANInI jema jIvanI vRtti nyUnatama saMgharSa(least resistance)nA mArga upara vahe che. gharanI parasALamAM eka loTo pANI DhoLavAmAM Ave to dhULamAMthI dhIre dhIre vahIne pANI sukAI jAya che. pANI UDI jAya che, paNa eka sUkI rekhA parasALa upara rahI jAya che. jo ke tyAM pANI rahyuM nathI, tethI tene pANInI rekhA na kahI zakAya; paNa e nizAna batAve che ke ahIMthI pANI vahyuM hatuM. have jo tyAM pharIthI pANI DhoLavAmAM Ave to e sUkI rekhAne pakaDIne ja pANI vaheze, kAraNa ke emAM alpatama saMgharSa che. sUkI rekhA upara dhULanA kaNo ochA che, jyAre parasALanA bIjA bhAgamAM dhULa vadhu che. saraLatAthI vahI zakAya evI sUkI rekhAmAM sagavaDa che, tethI pharI pANI DhoLavAmAM Ave to te tyAMthI vaheze. jIve je paNa karyuM hoya te badhuM tenA aMtarapaTa upara sUkI rekhAo (chApa) choDI jAya che. A sUkI rekhAone ja saMskAra kahe che. jarA paNa taka maLatAM mana tyAMthI vahevAnuM zarU karI de che. nimitta maLatAM e bhAvomAM sarI javuM bahu saheluM paDe che. jIva Aje krodha kare che, sAMje badhuM patI paNa jAya che; paraMtu AvatI kAle savAre te krodhanI sUkI rekhAo sAthe UThaze. have krodha nathI, mAtra tenI sUkI rekhA che, chatAM jarAka paNa kAraNa maLaze to krodha karavAnuM tenA mATe saraLa thaI paDaze. te tvarAthI e sUkI rekhA upara vahevA tatpara thaI jaze. pUrvajanmamAM sevelo abhyAsa, jIva bIjA janmamAM saMskArarUpe laI jAya che. tenA uparathI ema phalita thAya che ke jIvanAM zarIra badalAtAM jAya che, paNa jIvano potAno nAza thato nathI. zarIro judAM judAM prApta thavA chatAM paNa AtmA judo judo hoto nathI. janma-janmAMtaramAM eka ja AtmA saMcare che. saMskArane grahaNa karanAra AtmA nitya ja che. jo saMskAra ahaNa karanAra nitya AtmapadArtha na hoya to A sarva kaI rIte saMgata thAya? AtmA anitya hoya to tenAmAM pUrvabhavanA saMskAra na hoya ane tethI krodhAdi bhAvonI taratamatA paNa na hoya. paraMtu krodhAdi bhAvonI taratamatA to pratyakSa dekhAya che, je pUrvasaMskAra sUcave che ane tenA AdhAre AtmAnI niyatA sAbita Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thAya che; mATe pUrvajanmanA saMskAra grahaNa karanAra nitya Atmatattva avazya mAnavuM joIe. dIkarA uparathI tenA pitA ane temanA paNa pitA hatA ema nakkI thAya che. te rIte atyAre je krodhAdi bhAvonI taratamatA che, te joIne pUrve AtmA hato ane pUrvenI pUrve paNa AtmA hato e vAta nakkI thAya che. jo AtmA pUrve hato ema na mAnavAmAM Ave to AtmAmAM krodhAdi bhAvonuM nyUnAdhikapaNuM zA mATe che vagere prazno UThe che. mATe pUrvajanmo mAnavA ghaTe che. AtmAno pUrvajanma che ane tenA paNa pUrvajanmo, tenA paNa pUrvajanmo ema bhUtakALanA anaMta bhavo hatA ema siddha thAya che ane A bhava pachInA uttarabhavo paNa che ja ema paNa nakkI thAya che. je jIvA pUrvajanmamAM hato, te ja jIva A janmamAM paNa che ane bhAvimAM paNa rahevAno che. A prakAre kAraNa-kAryanI paraMparAthI jIvanuM nityapaNuM siddha thAya che. Ama, krodhAdi prakRtionI je taratamatA sarpAdi jIvomAM jovA maLe che te pUrvajanmanA saMskArane siddha kare che. sApa-mora AdinA verathI vyatIta janmanI siddhi thAya che. pUrvajanma siddha thatAM sAbita thAya che ke AtmA marato nathI, AtmA sadA avinAzI tattva che. A rIte krodhAdi bhAvonI taratamatA uparathI AtmAnI nityatAno khyAla Ave che. A vicitra jagatamAM bhinna bhinna prakRtionuM je taratamapaNuM jovA maLe che, eno sUkSmatAthI vicAra karavAthI AtmAnA nityapaNAnuM anumAna thAya che. jIvomAM jovA maLatI prakRtinI nyUnAdhikatA viSe keTalAka ema kahe che ke paMca bhUtanA svabhAvathI ja A vicitratA utpanna thayelI che. svabhAvathI bhinnatA utpanna thaI zake che, kAraNa ke svAbhAvika rIte potAnI meLe ja utpanna thayelI vicitratA pASANa ane ratnAdimAM paNa hoya che, eTale ke sarvathA acetana padArthomAM paNa jovA maLe che, to svabhAvanA kAraNe sacetana manuSyAdimAM vicitratA jovA maLe temAM zuM navAI? temanuM mAnavuM ema che ke paMca bhUtonA saMmizraNamAM evo svabhAva che ke tenAthI A vividhatA dekhAya che. agni AkAzane kema bALato nathI? evo prazna koI karatuM nathI, kAraNa ke teno svabhAva ja kASThAdine bALavAno che, AkAzane bALavAno nahIM. e pramANe bhUtonI aciMtya zakti che ane tethI sarvatra vividhatA jovA maLe che, to pachI zA mATe pUrvajanmanA saMskAra mAnavA joIe? AtmA, parabhava, tyAM rahaNa karelAM saMskAra, teno udbodha, te udbodhanAM nimitto, kALAMtare saMskArano vinAza vagere mAnavAnuM koI prabaLa kAraNa che ja nahIM. A dalIla yuktiyukta nathI, kAraNa ke vizvamAM rahelI sarva vividhatAone svabhAva upara choDI devAmAM Ave to kArya-kAraNanI je vyavasthA che te nAza pAme ane te vyavasthAno lopa thatAMnI sAthe ja saghaLo vyavahAra sthagita thaI jAya. vyavahAranI Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 367 avyavasthA lAvavA karatAM tenI vyavasthA mATe mAnavAmAM AvatI yuktisiddha vastuo svIkArya ja hovI ghaTe. cAlatA vyavahArone akhaMDita rAkhavA mATe yuktithI siddha evo zAzvata AtmA mAnavo joIe. saMbhavita kAraNo ke upAyo jyAM kAragata na thatAM hoya tyAM ja chevaTe svabhAvanuM zaraNa svIkAravuM ghaTe che. bhUtone ja mAnavAM, bhUtothI bhinna evA Atmadravyane tathA pUrvajanma-punarjanma Adine na mAnavAM e yogya nathI. mULa Atmatattvane ja na mAnavuM ane tethI bhavAMtara Adine paNa na mAnavAM e ucita nathI. A tattvo na mAnavAthI saMsAramAM ghaNI moTI avyavasthA UbhI thaze, mATe bhUtothI bhinna evA Atmatattva tathA tenA pUrvajanma Adino svIkAra karavo ghaTe che. nitya Atmatattvano, tenA pUrvabhavanA saMskArano svIkAra karatAM jIvomAM jovA maLatI prakRtionI nyUnAdhikatAno khulAso maLI jAya che. vaLI, krodhAdi prakRtinI nyUnAdhikatA viSe koI ema kahe che ke garbhamAM puruSastrInA vIrya-rajanA guNanA yogathI te te prakAranI vividhatA utpanna thAya che. prakRtinI vividhatA vArasAgata (hereditary) guNo dvArA utpanna thAya che. mAtA-pitAnA jevA guNo hoya che tevA guNo saMtAnane vArasAmAM maLe che, temAM pUrvajanma kaMI kAraNabhUta nathI. pUrvajanmanA saMskAra vagere mAnavuM mithyA che. Ama kahevuM paNa yathArtha nathI, kAraNa ke ghaNI vAra jagatamAM evuM jovA maLe che ke eka mAtA-pitAnAM samAna vIrya-rajathI utpanna thayelA evA be joDiyA bALakomAM prajJAdi ekasarakhAM hotAM nathI, kiMtu ghaNI vAra taratamatAmAM vizeSa pharaka jovA maLe che. banneno uchera, keLavaNI ane saMyogo sarakhAM hovA chatAM eka hoMziyAra to eka ThoTha ityAdi juduM juduM vyaktitva spaSTapaNe jovA maLe che. mAtAnA udaramAM ekasAthe poSAIne janmelAM be joDiyA bALakonAM svabhAva, ruci, lAgaNImAM Avo pharaka zA mATe? banne AtmAnA pUrvasaMskAra judA che mATe. joDakAM tarIke janmelAM bALakonA pUrvajanmanA saMskAromAM bheda hovAthI temanA svabhAva AdimAM bheda jovA maLe che. ghaNI vAra evuM paNa jovA maLe che ke je mAtA-pitA kAmane viSe vizeSa AsaktivALAM hoya che, temanA putro bALapaNathI ja vItarAgI hoya che. mAtA-pitA ati bhogI hoya, paraMtu temanAM saMtAno vairAgI hoya che. vaLI, mAtA-pitAmAM krodhanuM vizeSapaNuM hovA chatAM temanAM saMtAnomAM samatAnuM vizeSapaNuM jovA maLe che. mAtApitA kapaTI hoya che ane temanAM saMtAno saraLa hoya che. mAtA-pitA kRpaNa hoya che paNa saMtAno kRpaNa nathI hotAM. mAtA-pitAmAM lobha, ahaMkAra vagere durguNo hoya che, jyAre saMtAnomAM tethI UlaTA niHspRhatA, namatA vagere guNo dekhAya che. tevI rIte mAtA-pitA sadguNI hovA chatAM temanAM saMtAnomAM durguNo jovA maLe che. bahAdura Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mAtA-pitAnAM saMtAno kAyara ane kAyara mAtA-pitAnAM saMtAno bahAdura, mUrkha mAtApitAnAM saMtAno buddhizALI ane buddhizALI mAtA-pitAnAM saMtAno mUrkha jovA maLe che. AvA virodho pratyakSa pragaTa jovA maLe che. saMtAnonA svabhAva ghaNI vAra mAtA-pitAnA svabhAvathI viruddha jovA maLe che. jo vArasAgata AMtarika guNo saMtAnomAM UtaratA hoya to Ama kaI rIte banI zake? tethI saMtAnonA AMtarika guNo mAtA-pitAnA guNo anusAra hoya che e siddhAMta mithyA che. mAtA-pitAnA svabhAvathI viruddha saMtAnano svabhAva ema sUcave che ke saMtAnano AtmA judA saMskAra laIne Avyo che. saMtAnano AtmA jyAre deha dhAraNa kare che tyAre te pUrvabhavanA saMskAronI pUMjI potAnI sAthe leto Avyo hoya che ane te pUMjI vartamAna bhavamAM vyakta thAya che. jyAre AtmA eka deha choDIne bIjo deha dhAraNa kare che tyAre saMskAronI pUMjI tenI sAthe navA bhavamAM jAya che ane te pUrvajanmIya saMskAronA kAraNe tenAmAM amuka prakRtionI nyUnAdhikatA hoya che. jyAM mAtA-pitA ane bALakanI prakRti samAna hoya tyAM pUrvajanmanA siddhAMtane samarthana maLatuM nathI, UlaTuM vaMzavAdano siddhAMta samarthita thAya che ema mAnavuM yukta nathI. tenuM samAdhAna A pramANe che - je bALakano AtmA potAnA bhAvi mAtApitAnA saMskAra jevA ja saMskAra dharAvato hoya, te AtmA te ja mAtA-pitAne tyAM janme che tyAre AvuM bane che. eka mAthA upara TopI barAbara besI jAya to tethI ema nathI kahevAtuM ke mAthAnI je goLAI hatI te TopImAM UtarI gaI, mATe mAthA upara TopI besI gaI. paraMtu ema ja kahevAya che ke jevI goLAI mAthAnI hatI tevI ja goLAI TopInI hatI ane te be eka sthAne bhegAM thaI gayAM. vaMzavAdano siddhAMta yuktiyukta nathI ema svayaM siddha thAya che, kAraNa ke krodhAdi bhAvo cetana vinA anya koI paNa sthaLe rahetA nathI, arthAt te cetanAzrita che ane vIrya-raja paugalika hovAthI te krodhAdi bhAva vIrya-rajane Azrita nathI. vIrya-rajanA nyUnAdhikapaNAthI krodhAdinuM nyUnAdhikapaNuM thavuM saMbhavatuM nathI, paNa cetananA nyUnAdhika abhyAsathI te krodhAdi prakRtinuM nyUnAdhikapaNuM thAya che. janmathI ja krodhAdi doSonuM taratamapaNuM athavA jJAnAdi guNonuM nyUnAdhikapaNuM te AtmAnA pUrvanA abhyAsathI saMbhave che, kAraNa ke vartamAna janmamAM teno abhyAsa hajI thayo nathI. krodhAdi tAratamyatA janmathI ja jovA maLe che, tethI pUrvanuM anusaMdhAna ja kAraNabhUta che ema saMbhave che. kAraNa vinA kAryanI utpatti saMbhavita nathI. pUrvasaMskArarUpa bIjakAraNa vartamAnamAM kAryarUpe udayamAM Ave che, tethI AtmAnI nityatA siddha thAya che. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 369 bALakane janmatAMnI sAthe ja stanapAnanI icchA thAya che ane vinA zikSaNe te stanapAna kare che e saune anubhavasiddha che. janmatAMnI sAthe bALaka rudana kare che ane bhUkha lAgatAM ja tarata stanapAna karavA lAge che. bALaka mAtAnuM stanapAna karIne dUdha pIe che ane peTanI sudhAne tRpta kare che. A kriyA tene koNe zIkhavI? tarata janmelA bALakane bhUkha lAgatAM stanapAna karavuM ane dharAI jatAM choDavuM e kaI rIte AvaDyuM? bALakane A zikSaNa koIe ApyuM na hovA chatAM te tathArUpa pravRtti kare che, tethI e pravRtti pAchaLa koIka kAraNa avazya hovuM joIe. te kAraNa che AtmAnA pUrvajanmonA saMskAra, pUrvajanmonA saMskAra vinA A pravRtti saMbhave nahIM. abhyAsa vinA jIvane A kriyA AvaDe nahIM, mATe A kriyAno abhyAsa bALake pUrvabhavamAM jarUra karyo che. janmatAM ja bALaka potAnI meLe stanapAna kare che. tenA uparathI vyaktapaNe jaNAI Ave che ke A teno pUrvabhavano abhyAsa che. bALakane janmAMtaramAM mAtAnA stanapAnanuM jJAna thayuM hoya che. pUrvanA janmomAM je rIte stanapAna karyuM hatuM enuM tene smaraNa che ane tethI ja te jamyA pachI turaMta stanapAna kare che. vAraMvAra, janmojanma te abhyAsa thavAthI janmatAMnI sAthe ja stanapAnanI AkAMkSA rahe che ane turaMta temAM pravRtti thAya che. A pUrvajanmanA anubhavanI skRtinuM aviruddha pramANa che. A hetu asiddha paNa nathI, kAraNa ke je padArthano pUrve anubhava karyo hoya tenI ja AkAMkSA thAya che. te vinA tenI AkAMkSA thAya ja nahIM. A viSe upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyatva SasthAna caupai" mAM lakhe che ke - bAlakane stanapAna pravRtti pUravabhava vAsanA nimitta | e jANo paraloka pramANa kuNa jANai aNadIThuM ThAma || janma pachI bALakane snAna karAvI mAtA bALakane potAnA stana pAse laI jAya che tyAre emAMthI dUdha pIvAnI kriyA to bALaka svayameva ja kare che. "stanapAna karavuM e mArA jIvanane TakAvavA mATe iSTa sAdhana che' evuM iSTa sAdhanatAjJAna hovArUpa kAraNa hAjara na hoya to A kArya asaMbhavita rahe che. tethI bALakanI e pravRtti uparathI 'tene e iSTa sAdhanAtAjJAna che' evuM to siddha thaI jAya che. have 'mukhanI AvI pravRtti karavAthI stanapAna thAya ane tenAthI jIvana Take' evuM bALake ahIM to kaze paNa joyuM ke anubhavyuM nathI athavA koInI pAsethI jANyuM paNa nathI, mATe tenuM e iSTa sAdhanatAjJAna anubhavarUpa nathI e paNa siddha thAya che. tethI ema kahI zakAya ke bALakanuM te iSTa sAdhanatAjJAna smaraNarUpa che. pUrva anubhava vinA smaraNa thatuM nathI. je je vyaktine jeno jeno anubhava thayo hoya te te vyaktine ja tenuM smaraNa thAya 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyakatva SasthAna caupai', gAthA 14 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. tethI bALakanA smaraNAtmaka jJAna uparathI e nakkI thAya che ke tene A anubhava pUrve thayo hovo joIe. A anubhava A bhavamAM thayo nathI e to spaSTa che, tethI A anubhava A janma pUrve tene kyAreka thayo che ema mAnavuM ghaTe che. vaLI, sAmAnyapaNe je vastune pote anubhavI ke joI nathI hotI, tene te vyakti jANI zakatI nathI. janmeluM bALaka ke jeNe A bhavamAM svayaM maraNano trAsa anubhavyo nathI ke anyanA maraNano trAsa joyo nathI, tene paNa - 'bhUkhanA kAraNe maraNa thaze' evo Dara zA mATe lAge che? mATe siddha thAya che ke te bALake pUrvabhavamAM maraNane anubhavyuM, joyuM hovuM joIe; ane tethI nizcita thAya che ke AtmA nitya che. mRtyunA jJAna vinA mRtyuno bhaya koI kadI na pAme. navajAta zizune vartamAna janmamAM mRtyuno anubhava thayo nathI, paraMtu pUrvajanmomAM mRtyuno anubhava thayo hovAthI vartamAna janmamAM 'bhUkhathI mAruM mRtyu thaze' ema te bhayabhIta thAya che ane te jIvana TakAvavA mATe stanapAna kare che. 'A kArya bhUkhanivartaka che" ema tene pUrva anubhava hovAthI, te bhUkhanI nivRtti arthe stanapAna karavAnI icchAthI prerAIne saMkalpapUrvaka pravRtti kare che. A saMskAra A jIvanamAM prApta thayA nathI, paraMtu pUrvajanmamAM prApta thayA che ema svIkAratAM AtmAnI nityatA saheje sAbita thAya che. jema vRddha mANasane joIne ema kahI zakAya ke A puruSe yuvAnI joI che, tema bALakano janma thatAMnI sAthe tenA vaDe karAtI stanapAna vagere pravRtti jotAM te kArya pAchaLa pUrvajanmanA saMskAra temaja te saMskArane grahaNa karanAra nitya AtmA sAbita thAya che. pUrvajanma ane A janma vacce anusaMdhAna karanAra AtmA eka ja che, judo nathI; tethI AtmA nitya che. A rIte bALarudana, stanapAna AdithI nitya AtmAnI siddhi thAya che. A uparAMta naisargika kavitva zaktivALA Ajanma kavio, viziSTa zaktivALA bALako tathA janmajAta jogI jevA pUrvArAdhaka puruSo paNa jovA maLe che ane te paNa pUrvajanmanA siddhAMtanuM samarthana kare che. viziSTa zaktivaMta yogIone pUrvArAdhita yogasaMskAra svayaM saheje skurita thAya che. teo pUrve adhUrA rahelA yoganI kaDInuM anusaMdhAna A janmamAM alpa prayAse zIghrameva sAdhI le che. mokSapurImAM pahoMcavA nIkaLelA A yogamArganA pravAsIo AyupUrNatArUpa vizrAmasthAne, bhavAMtaragamanarUpa rAtriyAsa karI vizrAMti le che ane punarjanmarUpa bIjA divase apUrva utsAhathI yogamArganI musApharI AgaLa dhapAve che. bIjAone je saMskAra ghaNA ghaNA abhyAse alpamAtra thAya che, te saMskAra AvA Ajanma yogIone vinA parizrame, saheje pragaTa hoya che ane te temanuM pUrvajanmanuM Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA67 371 asAdhAraNa yogArAdhakapaNuM darzAve che. laghu vayathI ja jJAnaguNano abhuta kSayopazama dAkhavanAra AcAryazrI vajasvAmIjI, kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijI, upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja ityAdi aneka vibhUtio thaI gaI che. A 'Atmasiddhi zAstra'nA racayitA jJAnAvatAra zrImad paNa laghu vayathI jJAnasaMskAra pragaTyo hato. potAnA anubhavanuM varNana temaNe svayaM eka kAvyamAM karyuM che - laghu vayathI adbhuta thayo, tattvajJAnano bodha; e ja sUcave ema ke, gati Agati kAM zodha? je saMskAra thavo ghaTe, ati abhyAse kAMya; vinA parizrama te thayo, bhavazaMkA zI tyAMya? janmathI ja ke atyaMta ladhu vayathI viziSTa zaktionuM dhArakapaNuM spaSTa sUcave che ke bhUtakALanA ane vartamAna kALanA ema be jIvananA deha judA hovA chatAM te banneno AtmA eka ja che. je AtmAmAM janmAMtaranA potAnA prayatnanuM bIja paDyuM che e ja AtmA vartamAna janmanA navA dehamAM rahIne potAnA e prayatnanuM phaLa pAme che. Ama, asAdhAraNa yogIpaNuM pUrvajanmano prabaLa purAvo che ane te dehathI bhinna svataMtra nitya AtmAnuM astitva siddha kare che. jema eka sthAnathI bIje sthAna javAya che, tema paralokathI A lokamAM AvavuM thAya che. ahIM ema zaMkA thaI zake ke jema eka sthAnathI anya sthAne jatAM pUrvanI mRti rahe che, tema pUrvajanmanI smRti kema rahetI nathI? jo jIvano pUrvajanma hoya to tene pUrvabhavonI vAto yAda kema nathI rahetI? tenuM samAdhAna e che ke ghaNAM kAraNone lIdhe - jevAM ke moha, jJAnano kSayopazama, bhaya vagere kAraNone lIdhe jIvane vartamAna jIvanamAM thayelA samagra anubhavonI smRti vizeSarUpe rahetI nathI. tevI ja rIte jIva jyAre eka deha choDIne bIjA dehamAM jAya che tyAre pUrvadehanI Asakti, pUrvasaMbaMdhIono viyoga, vedanA jevAM aneka kAraNone lIdhe tenA jJAna upara AvaraNa Ave che, tethI vartamAnamAM pUrvajanmonI smRti nathI thatI. AtmAno pUrvabhava hovA chatAM sarva jIvane te yAda nathI Avato. jemane pUrvajanmanA viSayamAM zaMkA che teo kahe che ke jyAre paccIsa, pacAsa ke tenA karatAM paNa vadhu varSonI vAto yAda rAkhI zakAya che, to pUrvajanmanI vAto paNa yAda rahevI ja joIe. koI ema kahe ke jIvanI smaraNazakti eTalI tIvra nathI ke e badhuM yAda rAkhI zake. paraMtu A jagatamAM evI smaraNazaktivALA manuSyo paNa che je eka vAra joyeluM ke eka vAra vAMceluM bhUlatA nathI, temane paNa pUrvajanmanI vAto 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.195 (AMka-77) Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana yAda nathI; eTale ema mAnavuM ghaTe che ke pUrvajanma jevI koI vastu nathI. jeo paccIsa ke pacAsa varSanI vAto yAda hovAnI vAta kare che, temane zuM potAnA nAnapaNanI badhI vAto yAda hoya che? temane temanA vartamAna jIvananA pahelAbIjA varSano hAla pUchavAmAM Ave to zuM teo te varNavI zake che? jo temane potAnA jIvananAM pahelA-bIjA varSanI vAto yAda nathI, to paheluM bIjuM varSa hatuM ja nahIM evuM kahI zakAya kharuM? te ja prakAre pUrvajanmano paNa niSedha karI zakAto nathI. pUrvajanmanI vAta yAda nathI eTale pUrvajanma nathI ema kahenArAone pUchavuM ghaTe ke garbhamAM tame zuM karyuM hatuM te yAda che? tamane garbhanI vAto yAda che? jo garbhanI vAto yAda hoya to kaho. teno javAba teo nahIM ApI zake. A bhavamAM teo garbhamAM hatA tenI vAto paNa yAda AvatI nathI, chatAM teo garbhAvasthAne mAne che ke nahIM? A jagatamAM jeTalA paNa manuSya janmyA che, te sarva mAtAnA peTamAM thoDA kALa mATe rahyA hatA. nIce mAthuM ane upara paga, e rIte nava mahinAthI adhika samaya sudhI temAM laTakI rahyA hatA. tyAM aMdhArI oraDI jevuM aMdhAruM hatuM ane temAM evI utkaTa garamI hatI ke anAja paNa sIjhI jAya. temAM evI durgadha hatI ke moDhuM pheravI levAnuM mana thAya. vaLI, temAM bilakula jakaDAyelA rahevuM paDatuM hatuM - na hAtha lAMbo karI zakAto hato, na paga lAMbA karI zakAtA hatA; saMkocAyelI avasthAmAM rahevuM paDatuM hatuM. paNa garbhamAMthI bahAra AvyA pachI manuSya te badhuM ja bhUlI jAya che. zuM tethI ema kahI zakAya che ke manuSya garbhamAM hato ja nahIM? jo manuSyane garbhAvasthAnAM duHkha yAda rahetAM hota to te kyAre paNa garbhamAM AvavAnuM pasaMda kare ja nahIM, paraMtu manuSya e badhuM bhUlI jAya che ane je navuM jIvana prApta thAya che temAM ja te lIna thaI jAya che. e ja pramANe te pUrvabhavane paNa bhUlI jAya che. sAmAnyapaNe pUrvajanmanI smRti rahetI nathI, paraMtu keTalAka lokone potAnA pUrvabhava yAda hoya che. keTalIka vyaktione potAnA pUrvajanmanuM jJAna thayuM hoya che. keTalIka vyaktione pUrvAnubhUta sthaLa vagere jovAthI pUrvajanmanI ghaTanAonuM smaraNa thAya che, jene zAstrIya bhASAmAM jAtismaraNa jJAna kahevAmAM Ave che. jAtismaraNajJAna e eka evo viziSTa anubhava che ke jemAM pUrvabhava gatarAtrInA banAvanI jema yAda AvI jAya che. jema rAtre zayana karanArane savAre UThatAM AgalI rAtanA banAvanI smRti thAya che, tema jAtismaraNajJAnathI pUrvAnubhUta sthaLa, prasaMga vagerenuM smaraNa thAya che. A janmamAM nahIM joyelI ane nahIM anubhavelI hakIkato jaNAya che, jenI tapAsa karatAM te satya nIkaLe che. A jAtismaraNajJAna AtmAnA pUrvabhavane sAbita kare che. tenAthI AtmAnI nityatA siddha thAya che. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 393 jAtismaraNajJAna e matijJAnanA dhAraNA nAmanA bhedano eka prakAra che. jIvanA bhavobhavanA bhamaNa daramyAna teNe je je sAMbhaLyuM hoya, vAMcyuM hoya, vicAryuM hoya, jANyuM hoya, anubhavyuM hoya; te te sarva AtmAmAM kotarAI jAya che ane TakI rahe che. je je viSayonI UMDI chApa vicAra, anuprekSaNa ane anubhavanA kAraNe AtmAmAM paDI jAya, te te sarva saMskAro matijJAnanA dhAraNA nAmanA bhedamAM samAya che. A saMskAronA udayabaLathI te te viSayonuM jJAna UpasI AvIne kAryazIla thAya che. keTalAMka kAraNo temaja saMjogonI sahAyathI A pUrvasaMskAra athavA anya jIvo sAtheno potAno saMbaMdha mRtipaTa upara UpasI Ave che ane vartamAna prasaMga ke vartanAnI kaDInuM anusaMdhAna bhUtakALanA koI bhavanA prasaMga sAthe thaI jAya che. A prakAranI smRti thavI tene jAtismaraNajJAna kahe che. jene jAtismaraNajJAna thAya che tene potAnA gatabhavonI vAto tAjI thaI jAya che. bhUtakALamAM pote koNa hato, e kyAM janmyo hato, enI pAse zuM zuM hatuM, ene konI konI sAthe saMbaMdha hatA vagere ghaNI vAto, ghaNI vyaktio, ghaNA saMbaMdho yAda AvI jAya che. jAtismaraNajJAnane sAmAnya ane vizeSa ema be prakAramAM vaheMcI zakAya che. koI ajANyA ane aparicita sthaLe javAnuM thayuM hoya ane acAnaka te sthaLa ke dazya paricita hoya evuM lAge che. koI vakhata koI ajANI vyakti sAme AvatAM ekAeka aMdaranA UMDANamAMthI bhAva UpasI Ave che ke teno cahero paricita lAge che, tene kyAMka joI hoya evuM lAge che. koI vakhata koI prasaMga athavA vAta pote jANelI athavA anubhavelI hoya evo aMtaramAM bhAsa thAya che. A sarva jAtismaraNajJAnanA sAmAnya prakAramAM lekhAya che. A prakAramAM koI sthaLa, vyakti, vastu ke prasaMga mAtra potAne paricita hoya ema lAge che. A paricitapaNAnA anubhavanA kAraNarUpa evA pUrvabhavonA prasaMgo jyAre spaSTapaNe smRtimAM Ave tyAre te jAtismaraNajJAna vizeSa prakAramAM lekhAya che. pUrvabhavanI smRtimAM potAnuM nAma, gAma, kuTuMbIjano, viziSTa prasaMgo vagerenI smRti tAjI thAya che. jene vizeSa prakAranuM jAtismaraNajJAna pragaTyuM hoya che tene potAnA pUrvajanma najara sAme dekhAya che. potAnA pUrvabhavanI ghaTanAo sinemAnA paradA upara AvatAM citronI jema AMkho sAme tare che. AMtara mana upara jANe AkhuM calacitra zarU thaI jAya che. AtmAnI nirmaLatAnA kAraNe jAtismaraNajJAna thayuM hoya evAM zAstra prasiddha aneka dRSTAMto che. zrImad lakhe che ke - mAruM keTalAka nirNaya parathI Ama mAnavuM thayuM che ke, A kALamAM paNa koI koI mahAtmAo gatabhavane jAtismaraNajJAna vaDe jANI zake che; je jANavuM kalpita Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nahIM paNa samyaka hoya che. utkRSTa saMvega-jJAnayoga-ane satsaMgathI paNa e jJAna prApta thAya che. eTale zuM ke bhUtabhava pratyakSAnubhavarUpa thAya che.' aneka mahAtmAone jAtismaraNajJAna thayela che ane vartamAnamAM paNa kvacit kvacit koIne te jJAna thAya che. aneka mahAtmAonAM jIvanamAM jAtismaraNajJAnanA thayelA anubhavo vAMcavAmAM-sAMbhaLavAmAM Ave che. zrImad temAMnuM eka jvalaMta udAharaNa che. zrImada jAtismaraNa jJAna pragaTyuM hatuM. temane potAnA aneka pUrvabhavo yAda hatA. temaNe svayaM potAne thayela jAtismaraNa jJAnano ullekha karelo che. aneka mahAtmAoe potAnA pUrvabhavonuM varNana karyuM che. tenA AdhAre pUrvajanma, AtmAnI nityatA AdinI puSTi thAya che. jo pUrvajanma jevI koI vastu ja na hoya to te mahAtmAo potAnA pUrvabhavanuM varNana kaI rIte karI zake? AcAryazrI haribhadrasUrijI 'yogabindu' mAM lakhe che ke jAtismaraNa jJAna dharAvanArA aneka mahAtmAo thayelA che ke jeo pUrvabhavanA svarUpane jANatA hatA. AnA uparathI AtmA, karma, parabhava, svarga, naraka vagere vastuono nizcaya thAya che. A kALamAM paNa ghaNAne pUrvajanmanuM jJAna thAya che. jene jAtismaraNazAna thayuM hoya che teo potAnA pUrvajanmanI vAto kahI saMbhaLAve che. pote pUrve kyA bhavamAM hatA te teo kahe che. pote kayA gAmanA hatA, potAnAM mAtA-pitA koNa hatA vagere pUrvajanmanI vAto teo kare che. teo potAnA pUrvajanmanI je hakIkato kahe che te satya nIkaLe che. AvA to seMkaDo prasaMgo Aje upalabdha thAya che. vartamAna kALamAM paNa AvI seMkaDo ghaTanAo banI che ke jenI noMdha vaijJAnikoe TAMkI che. vaijJAnikoe pUrvajanmanA kissAonI tapAsa karIne, te aMge saMzodhana karIne te prasaMgone noMdhyA che. jaina sAhityamAM to aneka sthaLe pUrvajanmanI vAto karavAmAM AvI ja che; ane have to vartamAnapatro ane sAmayikomAM paNa te aMgenI vAto chapAya che. AvI ghaTanAo viSe aneka pustako paNa prasiddha thayAM che. pUrvajanmanI smRtinI vAto have eka tathya tarIke svIkArAI che. jAtismaraNajJAnanA AdhAre pUrvajanmanI siddhi thAya che. jema krodhAdinuM tAratamya joIne anumAnathI pUrvajanmanI siddhi thAya che, tema jAtismaraNajJAnanA anubhava vaDe paNa pUrvajanmanI siddhi thAya che. jema anumAnathI tema 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.190 (patrAMka-64) 2- ejana, pR.36 1 (patrAMka-424). 3- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, yogabindu', zloka 63 'zrUyante ca mahAtmAna, ete dRzyanta ityapi / kvacitsaMvAdinastasmA-dAtmAderhanta nizcayaH / / ' Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 375 anubhavathI paNa pUrvajanmanI pratIti thAya che. pUrvajanmanI siddhi thatAM AtmAnI nityatAnI siddhi thAya che. pUrvajanmanuM smaraNa thAya che, mATe AtmAnI nityatA mAnavI ghaTe che. pratyeka bhavamAM sukha-du:kha vedanAra zarIrathI judo nitya AtmA mAnavA yogya che. jAtismaraNajJAna e AtmAnA nityasvarUpa astitvano prabaLa purAvo che. pUrvajanmaviSayaka saMzodhanamAM, jAtismaraNanA kissAonA abhyAsa uparAMta eka navI paddhatino paNa prayoga thaI rahyo che. e che Hypnotic Age Regression'. A paddhati anusAra vyaktine vazIkaraNa (hypnotism) dvArA gADha UMgha jevI avasthA (trance)mAM laI javAmAM Ave che ane pachI tenI bhUtakALanI smRtio jAgRta karAvAya che. sAmAnya rIte to ati dUranA bhUtakALanA koI viziSTa prasaMgo ja jIva yAda karI zake che, paNa dasa varSa pUrve amuka divase teNe zuM kareluM e yAda AvatuM nathI; paraMtu gADha 'TrAnsa'nI sthitimAM te divasa jANe te atyAre jIvI rahyo hoya eTalI spaSTatAthI smRtipaTa upara UpasI Ave che. 'hipnosisa'nI gADha 'TrAnsamAM jJAnazaktino ughADa thaI jatAM deza-kALanI maryAdAnI pALa tUTI jatI jovAmAM Ave che. A avasthAmAM mAtra pUrvabhavanI ja nahIM paNa aneka janmonI smRti jAgRta thaI zake che. A prayoga dvArA vyakti potAnI jAtane pUrvajanmamAM vidyamAna mAne che ane jANe ke e janmanI avasthAone vartamAna kALamAM anubhavatI hoya e rIte enuM varNana kare che. dA.ta. bALapaNano prasaMga hoya to bALaka jevo avAja ane duHkhano prasaMga hoya to vedanAbharyo svara vagere. jANe smRtimAM lavAto pUrvajIvanano prasaMga koI niSNAta adAkAra atyAre ja bhajavI na rahyo hoya! UMDA saMmohana(hypnotism)nA prayogomAM mANasane ghaNAM varSonAM UMDANamAM laI javAmAM Ave che ane prazno pUchavAmAM Ave che. tame pAMca varSanA hatA tyAre zuM karatA hatA? tame be varSanA hatA tyAre zuM karatA hatA? AvA prazno pUchAtAM saMmohananI prakriyAmAM keTalIka vAra te vyakti aMgUTho moDhAmAM mUkIne cUsavA lAge che. hipnoTisTo AnA karatAM paNa vadhAre UMDA jAya che. tame cha mahinAnA hatA tyAre zuM karatA hatA? mAtAnA udaramAM garbha tarIke hatA tyAre zuM karatA hatA? kevI rIte rahetA hatA ane e ja pramANe haju pAchaLa pAchaLanAM varSomAM laI javA mATe temane pUchavAmAM Ave che ke tame gayA janmamAM koNa hatA? kyAM hatA? kevA hatA? AvA praznonI hAramALAthI pUrvajanmanI hakIkata jANavAno prayatna karavAmAM Ave che. saMmohananI prakriyAmAM mANasa pUrvajanmanI hakIkato kahI zake che. hipnoTijhamanA puraskartA Adhunika vaijJAniko kahe che ke mAnavamananA be vibhAga che - jAgRta mana (conscious mind) ane avacetana mana (sub-conscious Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mind). jAgRta manamAM AvelA vicAro thoDo samaya tyAM rahIne pachI avacetana manamAM cAlyA jAya che. samaya maLatAM pharI te vicAra jAgRta manamAM AvIne pAchI jUnI hakIkata tAjI karIne, tenI yAda devarAvIne bhaya AdithI sasta kare che. avacetana manamAM rahelA vicArone A prakriyA dvArA jANIne mAnavane te rIte salAha ApavAthI, AMtara manamAMthI te vicAra bhUMsI nAMkhavAthI bhaya AdithI mukta thavAya che. jAgRta ane suSupta mana bannenI kAryapaddhatiomAM ghaNo taphAvata che. A vazIkaraNanI paddhatithI banne manano abhyAsa karavAmAM Ave che ane tenA AdhAre mAnavInA manamAM dharabAyelI samasyAnuM mULa kAraNa zodhI kADhavAmAM Ave che. bhayagraMthi, laghutAgraMthi AdithI pIDAtA mANasone saMmohananI prakriyAthI bhaya, laghutAgraMthi AdithI mukta karavA mATe tenA upara prayogo karavAmAM Ave che. A jIvanamAM to tevA bhaya AdinuM koI kAraNa jaNAtuM na hoya to pachI zuM banyuM haze? evo prazna UThe che. te zodhavA te mANasane UMDA saMmohanamAM laI javAmAM Ave che. vazIkaraNanI paddhatithI tene bhUtakALanA janmanI yAda karAvavAmAM Ave che ane temAM tenA pUrvajanmanI koIka hakIkatanI evI kaDI sAMpaDe che ke jenI asara tenA A jIvanamAM thatI hovAthI samasyA UbhI thayelI hoya che. te vyaktine tenA bhUtakALanA bhavomAM banelA prasaMgonuM smaraNa karAvI te vyaktinA bhaya vagerenuM mULa kAraNa pakaDavAmAM Ave che ane tene samajAvavAmAM Ave che, jethI tenA bhaya Adi dUra thAya. tene tenA pUrvabhava yAda karAvIne, samajAvIne, dhIme dhIme pUrvabhavanI te asara bhulAvI devAmAM Ave che ane tene bhaya, duHkha AdimAMthI mukta karavAmAM Ave che. Ama karavAthI tenI bhayagraMthi, laghutAgraMthi vagere maTI jAya che. A rIte vartamAna yugamAM vikasatA vijJAne vazIkaraNanI paddhatinI dizAmAM Daga mAMDyAM che, jemAM saMmohananI prakriyAthI tene mananA UMDANamAM laI jaIne kAraNa zodhavAmAM Ave che tathA samajaNa ApavAmAM Ave che. A paddhati dvArA lokonI bhayagraMthi Adine dUra karavAnA prayogo thAya che ane temAM saphaLatA paNa maLe che. pUrvajanmanI smRtio karAvIne vartamAna jIvananI aneka samasyAo ukelavAnuM kAma AjanA hipnoTisTa vaijJAniko karI rahyA che. AMtararASTrIya pratiSThA prApta DaoNkTara ane vaijJAnika DaoN. elekajhAMDara kenane vazIkaraNanA lagabhaga 1383 prayogo karyA che. temaNe keTalAka mahattvanA prasaMgone TAMkatAM "dha pAvara vidhina' nAmanuM eka pustaka lakhyuM che. AtmA, pUrvajanma, punarjanma AdimAM na mAnanArA eka vakhatanA nAstika DaoN. kenane A prayogo uparathI AtmA, pUrvajanma, punarjanma AdinI siddhi karI che. vazIkaraNanI vidyAthI pUrvajanmanI smRtio tAjI karAvI Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 377 ane pUrvajanmanA viSayamAM aneka zaMkA-kuzaMkAo karIne tenAM samAdhAno meLavI, aMte temaNe jAhera karyuM che ke pUrvajanma jevI vastu vaijJAnika rIte siddha thAya che. 1 hipnoTika TrAnsa dvArA prApta thayelI mAhitI ane saMzodhananA kAraNe have buddhijIvI samAja paNa pUrvajanmanA siddhAMtane svIkAre che. A paddhatinA kAraNe pazcimamAM paNa pUrvajanmano siddhAMta vadhu ne vadhu pratiSThA prApta karI rahyo che. melaborna yunivarsiTInA eka vaijJAnika DaoN. reyanora jonsana, dha ImbrijhanDa plenDara' nAmanA pustakamAM parAmanovaijJAnika (Para-Psychological) saMzodhanonI carcAno upasaMhAra karatAM lakhe che ke 'TUMkamAM, mRtyarUpI parivartana pachI paNa ApaNuM astitva Takaze ema mAnavAne ApaNI pAse pUrato vizvasanIya purAvo che.' Ama, UMDA vazIkaraNanI paddhati dvArA pUrvajanma yAda AvatAM pUrvajanmanI siddhi thAya che. AtmA A janma pahelAM paNa hato, teno pUrvajanma paNa hato te saMmohanathI siddha thAya che. pUrvajanmanI smRti 'pUrvajanma che' evuM siddha kare che. pUrvajIvananI smRti A jIvanamAM thAya che e hakIkata mAtra pUrvajanmanI ja sAbitI nathI ApatI, paNa 'manuSyanI smRti rAsAyaNika pheraphAro dvArA tenA magajanA koSomAM saMgrahAyelI tenI anubhUtionI noMdhanA AdhAre ja jAge che evI Adhunika vijJAnanI mAnyatAne paNa paDakAre che. je zarIra nAza pAmyuM te jIvananI smRtio paNa jAgRta karI zakAya che ane e ja siddha kare che ke smRtiono AdhAra deha nahIM paNa AgalA dehane choDIne navI kAyA dhAraNa karanAruM koI svataMtra tattva che. gaI kAlanuM Aje yAda rahevuM athavA 20-40 varSo pahelAMnuM yAda rahevuM ane e ja pramANe 150-200 varSa pahelAMnuM yAda rahevuM e smaraNajJAna che ane e smaraNazakti kaMI zarIrano guNa nathI. jo e zarIrano guNa hota to maDadAne paNa yAda rahetuM hota. vastunuM smaraNa karanAra AtmA ja che. Ama, gata janmonI smRtinI hakIkata puravAra kare che ke - (1) jJAnano AdhAra deha nathI, (2) dehathI bhinna potAnuM astitva dharAvanAra koI tattva dehamAM che ane (3) dehanA nArA sAthe e tattvano nAza thato nathI. pUrvajanmanI smRtithI AtmAno pUrvajanma siddha thAya che ane AtmAno pUrvajanma siddha thatAM teno punarjanma paNa siddha thAya che. punarjanma e be zabdo che - punaH + janma. punaH eTale pharIthI. punaH zabda 'bIjI vAra'nA arthamAM vaparAya che. janma eTale 1- juo : elekajhAMDara kenana, 'dha pAvara vidhina', prakaraNa soLamuM, pR.170 2- juo : DaoN. reyanora jonsana, 'dha ImbrijhanDa plenDara', pR.293 'To sum up: We have enough trustworthy evidence to anticipate our survival of the change called death.' Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana avataravuM. punarjanma eTale pharIthI janma levo. pharIthI janma lenAra koNa che? punarjanma kono? AtmAno ke zarIrano? zuM zarIra pharIthI janme che kharuM? nA. baLIne bhasma thaI gayelA zarIranuM punarAgamana, pharIthI AvavuM to kyAMthI saMbhave? e to kyAre paNa saMbhave nahIM. zarIra jo ahIM ja baLI gayuM to avaziSTa zuM rahyuM? AtmA. AtmA baLato nathI, naSTa thato nathI, marato nathI. zarIra jaDa, vinAzI, azAzvata che; jyAre AtmA cetana, avinAzI, zAzvata che. mRtyu pachI AtmA ja avaziSTa rahe che ane te ja navA utpattisthAnamAM jAya che. mRtyu eTale AtmA ane zarIrano viyoga. jIva jyAre zarIrane choDIne cAlyo jAya che tyAre maraNa thAya che. jIva zarIrane choDI gayA pachI je mRta kalevararUpe paDI raheluM zarIra che, jemAM halana-calana, bolavA-sAMbhaLavA vagere koI kriyA rahI nathI; tevA mRta kalevarane bALavAmAM Ave che. badhI kriyA karanAro je jIva che tenA gayA pachI, arthAt zarIra choDIne jIvanA cAlyA gayA pachI je nirjIva avasthAnuM zarIra che - mRta zarIra che teno agnisaMskAra karavAmAM Ave che, agni vaDe te dehane dAha ApIne bhasma karavAmAM Ave che. A vakhate tenAmAM jIva nathI enI khAtarI e che ke zarIra baLavA chatAM koI vedanA, duHkha, trAsa, takalIpha nathI anubhavAtI. te ja batAve che ke vedanA, duHkhane anubhavanAro tyAM nathI rahyo. AtmA tyAM nathI rahyo, mAtra zarIra ja baLe che. mATe eka vAta nizcita thaI jAya che ke mRta zarIra agnimAM baLIne bhasmIbhUta thaI jAya che eTale zarIrane pharIthI janma levApaNuM nathI. phakta AtmA ja eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya che ane utpattisthAnamAM utpanna thaIne navIna zarIra dhAraNa kare che. zarIra pAchuM AvatuM nathI, AtmAno ja punarjanma thAya che. mRtyu pachI AtmAnuM astitva Take che ane te navA janmamAM jAya che. pUrvajanma tathA punarjanmano svIkAra thatAM jIvanA anaMta paribhramaNano svIkAra thAya che. eka divasa jeno janma thAya che te, janma pachI amuka varSano kALa jIvana tarIke vitAve che ane pachI eka divasa mRtyu pAme che. mRtyu pAme eTale eka bhava pUro thAya che ane pachI te bIjA bhavamAM jAya che. mRtyu pachI jIva bIjA bhavanA janmasthAne jAya che. bIjA bhava pachI trIjo bhava ema paraMparAthI aneka bhavo thAya che. Aja sudhImAM jIvanA anaMta bhavo thaI gayA che. samudranA jalabiMduonI jema bhavonI saMkhyA apAra che. jIva bhavAMtara karato karato judI judI gatiomAM utpanna thAya che. te cAre gatiomAM paribhramaNa kare che. te kyAreka deva to kyAreka manuSya, kyAreka pazu to kyAreka nArakI bane che. jIva vividha gatimAM, jAtimAM tathA yonimAM utpanna thayo che, maryo che. cAra gatimAM, pAMca jAtimAM Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 379 ane coryAsI lAkha jIvayoniomAM paribhramaNa karatAM teNe anaMta janma-maraNa karyA che, anaMta bhavo karyA che. AtmA eka mahAna pravAsI che ane te anAdi kALathI A saMsAramAM coryAsI lAkha jIvayoniomAM satata bhaTakI rahyo che, janma-maraNa karI rahyo che. coryAsI lAkha jIvayonio e ja jIvane utpatti mATenuM sthAna che ane cauda rAjalokapramANa loka tenA paribhramaNanuM kSetra che. jema manuSya jUnAM kapaDAM tyajIne navAM vastro dhAraNa kare che, tema dehadhArI AtmA jUnAM zarIro tyajIne navAM zarIro dhAraNa kare che. mANasa jIvana daramyAna navAM navAM kapaDAM pahere che. eka kapaDuM 2-5 varSa pahere che. pachI te jUnuM thatAM kADhI nAkhe che. te je paNa navuM kapaDuM pahere che te thoDA varSomAM jIrNa-zIrNa thaI jatAM tene kADhI nAkhe che ane bIjAM navAM kapaDAM lAve che. Ama, eka pachI eka vastra badalAya che, paraMtu paheranAra vyakti to eka ja che. kapaDAMnI jema zarIra paNa jIrNa-zIrNa thaI jatAM, arthAt vRddhAvasthAmAM zarIra jarjarita thaI jatAM, tenI avadhi pUrI thaI jatAM AtmA tene choDIne cAlyo jAya che ane bIjI gatimAM, bIjA bhavamAM navuM zarIra dhAraNa kare che ane pachI thoDAM varSo sudhI temAM rahe che. te zarIra paNa jIrNa-zIrNa thaI jatAM mRtyu samaye tene paNa choDIne jIva paralokamAM jAya che ane tyAM utpattisthAnamAM utpanna thaI bIjuM zarIra banAve che. eka zarIra choDIne jIva bIjA utpattisthAnamAM jaI je bIjuM zarIra banAve che ane temAM rahe che, te ja teno bIjo janma. tene punarjanma kahevAya che ane AgaLa AgaLanA je janmo thatA jAya tene paNa punarjanma kahevAya che. pAchaLa pAchaLanA kALamAM - bhUtakALamAM je janmo thaI gayA hoya tene pUrvajanma kahevAya che. punarjanma bhAvimAM thanArA AgAmI bhavo che, jyAre bhUtakALamAM vItI cUkelA bhavo te pUrvajanma che. A pramANe dareka jIvane pUrvajanma ane punarjanma bane che. jIvanA bhUtakALanA janmo paNa che, teno vartamAna janma paNa che tathA bhaviSya kALanA paNa janma che; tethI te nitya che. nitya eTale bhUtakALamAM, vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM hovApaNuM. bhUtakALa, vartamAna kALa ane bhaviSya kALa traNemAM AtmA vidyamAna che, tethI te nitya siddha thAya che. AtmAnI nityatAno siddhAMta abAdhita che. A pramANe aneka hakIkatono sUkSma vicAra karatAM AtmAnA nityatvanuM anumAna thaI zake che. AgaLa joI gayA ke - (1) sarpa vagere prANIomAM janmathI krodhAdi vizeSa pramANamAM dekhAya che te pUrvasaMskAra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sUcave che. sarpa-noLiyo, sApa-mora, uMdara-bilADI vagere vacce janmajAta vera paNa pUrvajanmanI siddhi kare che. (2) eka ja kuTuMbamAM janmelAM, eka ja keLavaNI pAmelAM, be bALakonAM vyaktitvamAM khUba ja bhinnatA jovA maLe che tathA mAtA-pitAnA svabhAvathI viruddha svabhAvavALAM saMtAna jovA maLe che, je pUrvajanmanA saMskAra sAbita kare che. (3) koInA paNa zIkhavyA vinA navajAta zizu stanapAna Adi pravRtti kare che, te paNa pUrvajanmanA saMskAranuM anusaMdhAne darzAve che. (4) keTalAka viziSTa zaktivALAM bALako ane keTalAka Ajanma yogIo jovA maLe che, te paNa pUrvajanmanA siddhAMtane samarthita kare che. (5) keTalIka vyaktione potAnA pUrvabhavonuM spaSTa jJAna thAya che, jene zAstrIya bhASAmAM jAtismaraNajJAna kahevAmAM Ave che, te paNa pUrvajanmane siddha kare che. AvI aneka prakAranI vartamAna jIvananI vicitratA - vizeSatA pUrvajanmanuM anusaMdhAna darzAve che ane pUrvajanmane siddha kare che. pUrvajanmanuM anusaMdhAna siddha thatAM AtmA A janma pUrve paNa hato ema siddha thAya che. uttarottara pUrva pUrva janma jIvanuM anAdipaNuM siddha kare che. pUrvajanmanI siddhithI uttarottara kArya-kAraNanI paraMparAthI AtmA anAdi siddha thAya che. pUrvajanmanI paraMparA jotAM teno Adi nathI jaNAto ane jIva anAdi hovAthI anaMta siddha thAya che. AtmA anAdi, anaMta, zAzvata, nitya siddha thAya che. ziSyane AtmAnA nityatva viSe saMdeha che. tene AtmA trikALI haze ke nahIM evo saMzaya che. teno saMzaya dUra karavA zrIguru tene spaSTapaNe samajAve che ke krodhAdi prakRtionI nyUnAdhikatA sarpAdimAM pragaTa dekhAya che te pUrvajanmanA saMskAra che ane te jIvanI nityatA sUcave che. sarpa vagere prANI janmathI ja krodhAdi svabhAvavALAM hoya che. sApa-mora vagerene janmathI vera hoya che, te A bhavamAM baMdhAyeluM vera ke prakRtidoSa nahIM paNa e pUrvajanmanA saMskAra che. pUrvabhavanI siddhithI AtmAnI nityatA saheje siddha thAya che. AtmA marato nathI, paraMtu janmAMtaramAM paNa teno te ja hoya che, tethI te nitya siddha thAya che. pUrvajanmanA saMskAra AtmA nitya che e siddhAMtanuM samarthana kare che ane utpatti-nAzavALA anitya AtmAne mAnanArA matanuM nirAkaraNa kare che. sarpAdimAM krodhAdi prakRtionI taratamatAnA kAraNano UMDANathI vicAra karatAM AtmAnA nityatva saMbaMdhI zaMkA nirmuLa thaI jAya che. DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - sahu jIvomAM dekhAtI vibhinnatA tenA gata janmonA saMskAra che. tenAthI e Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-67 381 phalita thAya che ke A teno pahelo janma nathI. pUrve paNa vividha yoniomAM janma dhAraNa karIne Avyo che. have pUrve janma dhAraNa karyo ane tenA saMskAra ahIM laIne Avyo, teno artha ja e che ke je AtmA A zarIramAM che, te ja AtmA gata janmonA zarIramAM paNa hato, je banne janmono AtmA eka na hoya to saMskAro konI sAthe AvyA? kAraNa eka AtmAe karelAM karmo anya AtmA bhogavato nathI. je kare tenI sAthe ja jAya ane te ja bhogave. pUrva janmanuM zarIra sAthe nathI AvyuM. teno to nAza thaI gayo. paNa zarIranA nAza pachI paNa AtmA kAyama rahyo. tethI ja teNe saMskAra sAthe laIne A janma dhAraNa karyo.' Ama, anumAnapramANa dvArA zrIguru ziSyane AtmAnI nityatAnI samajaNa Ape che. AtmAne anitya mAnanArA ziSyane AtmA nityasvabhAvI che ema zrIguru sAbita karI Ape che. AtmA dehayogathI Upajato hovAthI ane dehaviyoge nAza thato hovAthI, AtmAnuM astitva amuka maryAdita kALa pUratuM che evI ziSya karelI dalIlanuM sacoTa samAdhAna ApI, AtmAnuM asaMyogIpaNuM, anutpanapaNuM ane avinAzIpaNuM batAvI; zrIguru AtmAnuM trikALavartI astitva siddha kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'krodhAdi taratamyatA, zudrAdika je prANI; jaNAya pUrva abhyAsanI, Teva kare yaza hANI. vaLI krodha taratamapaNe, sarpAdikanI mAMya; nayaNe jotAM mana viSe, zaMkA rahe na kAMI. koIka rAgI lobhI yA, koIka kapaTI mAnI; pUrvajanma saMskAra te, jaNAya jIva nizAnI. deharUpa vastro sajyA, anaMtabhavanI mAMhI; AtmapuruSa avinAzI e, jIva nityatA tyAMya....2 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, huM AtmA chuM', bhAga-2, pR.85-86 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.230 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 265-268) Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 68 muche ka , 58 50, Greennn 44101.. . Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 68 | gAthA 67mAM zrIgurue kahyuM ke krodhAdi prakRtinuM nyUnAdhikapaNuM sarpAdimAM [25] janmathI ja jovA maLe che, je pUrvajanmano saMskAra sAbita kare che, je vaDe bhUmikA jIvanuM trikALIpaNuM, anAdi-anaMtapaNuM siddha thAya che. Ama, AtmA nitya nathI, paraMtu dehayogathI UpajyA pachI amuka kALa sudhI te dehamAM TakIne dehaviyoge nAza thanAra padArtha che - evI gAthA 60mAM ziSya bhUtacaitanyavAdI cArvAka darzananA prabhAvathI karelI zaMkAnuM sacoTa samAdhAna gAthA 62-67mAM zrIgurue ApyuM. have gAthA 61mAM bauddha darzananA prabhAvathI ziSya karelI zaMkAnuM samAdhAna zrIguru gAthA 68-70mAM atyaMta saraLa bhASAmAM, chatAM asarakAraka zailIthI Apaze. gAthA 61mAM ziSya zaMkA karI hatI ke "athavA vastu kSaNika che, kSaNe kSaNe palaTAya; e anubhavathI paNa nahIM, AtmA nitya jaNAya'. vastunA kSaNikatva upara dRSTi javAthI vastu svabhAvathI kSaNika che - anitya che ema ziSyane bhAse che. kSaNe kSaNe palaTAtI krodhAdi vRttione joIne ziSyane ema lAge che ke AtmA anitya che, kSaNa mAtra TakIne nAza thanAra padArtha che. krodhAdi vRttionuM pariNamana satata thatuM hovA chatAM 'AtmA ekAMte anitya nathI', paNa vastupaNe te sadAsthAyI che ema anekAMta siddhAMtane dRSTAMtathI samarthita karI, AtmAnuM vAstavika svarUpa samajAvatAM zrIguru kahe che - "AtmA dravya nitya che, paryAye palaTAya; gAthA gAthA| bALAdi vaya traNyanuM, jJAna ekane thAya.' (68) te AtmA vastupaNe nitya che. samaye samaye jJAnAdi pariNAmanA palaTavAthI arthI tenA paryAyanuM palaTavApaNuM che. (kaMI samudra palaTAto nathI, mAtra moja palaTAya che, tenI peThe.) jema bALa, yuvAna ane vRddha e traNa avasthA che, te AtmAne vibhAvathI paryAya che ane bALa avasthA vartatAM AtmA bALaka jaNAto, te bALa avasthA choDI jyAre yuvAvasthA grahaNa karI tyAre yuvAna jaNAyo, ane yuvAvasthA tajI vRddhAvasthA grahaNa karI tyAre vRddha jaNAyo. e traNe avasthAno bheda thayo te paryAyabheda che, paNa te traNe avasthAmAM Atmadravyano bheda thayo nahIM, arthAt avasthAo badalAI, paNa AtmA badalAyo nathI. AtmA e traNe avasthAne jANe che, ane te traNe avasthAnI tene ja smRti che. traNe avasthAmAM AtmA eka hoya to ema Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bane, paNa jo AtmA kSaNe kSaNe badalAto hoya to tevo anubhava bane ja nahIM. (68) pratyeka dravya trikALa sasvabhAvI hovAthI potAnA svabhAvamAM sadA zAzvata L ] rahe che. traNe kALamAM tenuM jAtyaMtara kyAre paNa thatuM nathI. te anaMta guNaparyAyavALuM hoya che. dravyamAM je sadA avinAzIrUpe sAthe rahe che tene guNa kahe che tathA dravyamAM aneka avasthArUpa pariNamana thAya che tene paryAya kahe che. dravya anaMta guNono piMDa che ane dareke dareka guNamAM samaye samaye pariNamana thAya che. pratyeka vastunuM utpAda-vyaya-dhrauvyayukta evuM sasvarUpa che. potAnI jAtino tyAga karyA vinA navIna paryAyanI utpatti te utpAda, pUrvaparyAyano tyAga te vyaya ane anAdi parama pAriNAmika svabhAvarUpe sthira rahevuM te dhruvatA. Ama, je utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che tene dravya kahevAmAM Ave che. samudranAM mojAM palaTAya che paNa samudra palaTAto nathI, tema pUrva avasthAno nAza thaI navIna avasthAnI utpatti thAya che paNa dravya dhruva ja rahe che. ghaDAno nAza karI mugaTa banAvavAmAM Ave tyAre paNa sonuM to tenuM te ja rahe che. e pramANe pratyeka samaye avasthAonuM palaTavApaNuM hovA chatAM paNa vastupaNe dravya sadAsthAyI che. anaMta kALa sudhI nijasattAmAM TakI rahe che. Ama, mULa svarUpe TakIne badalavuM e vastuno svabhAva che. AtmA paNa vastupaNe sadAsthAyI che ane samaye samaye thatAM jJAnAdi guNonAM pariNamanathI tenI paryAyanuM palaTavApaNuM thAya che, mATe syAdvAdathI joIe to AtmA dravya apekSAe nitya che ane paryAya apekSAe anitya che. tenI pratIti, bALa-yuvAna-vRddha e traNe avasthAnuM jJAna eka ja puruSane thAya che e dRSTAMta uparathI thAya che. eka ja dehadhArIne bALa, yuvAna ane vRddha ema traNa avasthA hoya che, paraMtu dehadhArI to teno te ja che. bALavayamAM thayelo anubhava yuvAvayamAM smRtimAM rahelo jaNAya che ane yuvAvasthAmAM thayelo anubhava vRddhAvasthAmAM smRtimAM rahelo anubhavAya che. jo AtmAno kSaNe kSaNe nAza thato hoya to eka avasthAmAM thayelo anubhava bIjI avasthAmAM smaraNamAM rahI zake nahIM. avasthAo badalAvA chatAM paNa tenI smRti thAya che, tethI siddha thAya che ke Atmadravya badalAtuM nathI. avasthAo palaTAya che, paraMtu traNe avasthAomAM rahenAro AtmA sarvathA navo utpanna thato nathI. A pramANe atyaMta saraLa daSTAMta dvArA zrIgurue AtmAnuM nityanitya svarUpa siddha karI ApyuM. vizeSArtha) tIrthaMkara paramAtmA kevaLajJAna pAmyA pachI samavasaraNamAM padArthamAtranA tattvabhUta jJAnanI cAvIrUpa tripadI gaNadharone Ape che. te tripadI A pramANe che - '35tre 3 va, vivAre 3 va, gve Tu vA' sarvajJa evA tIrthaMkara paramAtmAe samasta brahmAMDanA sarva padArthonAM traNa lakSaNa batAvyAM che - utpanazIla, vinAzasvabhAvI Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 387 tathA nityasvabhAvI. dareka vastu A traNe lakSaNavALI che. dareke dareka vastumAM sadA utpAdAdi traNe avazya hoya ja che. jemAM A traNa lakSaNa nathI teno abhAva hoya che, tenuM astitva hoI ja nathI zakatuM. utpatti-vinAza-sthiratA e traNa guNa jemAM na hoya te vastu asat che, arthAt te vidyamAna nathI. jema ke zazazRMga, gaganakusuma, vaMdhyAputra vagere. pratyeka vastunuM utpAda-vyaya-dhrauvyayukta evuM 'satuM' svarUpa che. jemAM utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe lakSaNa ekIsAthe rahe te 'satuM' che. utpAda eTale utpatti, vyaya eTale nAza ane dhrauvya eTale sthiratA. utpAda eTale utpanna thavuM, vyaya eTale naSTa thavuM ane dhrauvya eTale TakI rahevuM. vastu dravyarUpe akhaMDa dhruva che ane paryAyarUpe utpattimAna ane vyayasvarUpI che. padArthamAtra potAnA mULabhUta svarUpe dhruva che ane samaye samaye te avasthAo palaTAya che. vastu dravyarUpe utpanna thatI nathI ane nAza paNa pAmatI nathI, paraMtu tenI bhinna bhinna paryAyo utpanna thAya che ane nAza pAme che. vastu paryAyarUpe utpattivinAzazIla che, dravyarUpe nahIM. dravyarUpe te dhruva ja che. dravya to eka ja rUpe rahe che. vastunuM rUpAMtara thavA chatAM mULa dravya kAyama rahe che. kSaNe kSaNe thatuM parivartana vastunA mULa svarUpane kadI paNa hAni pahoMcADatuM nathI. vastumAM game teTalAM parivartano thAya topaNa tenuM mULabhUta svarUpa parivartana pAmatuM nathI. cetana jaDa thatuM nathI ke jaDa cetana banatuM nathI. vastumAM game teTalI paryAyo utpanna thAya ane nAza pAme paNa vastu dravyapaNe sadAsthAyI che. niraMtara paryAyono utpAda-vyaya thavA chatAM vastu dravyapaNe dhruva rahe che. A pramANe sarva vastuo utpAda, vyaya, dhrauvyasvarUpa che. utpAda, vyaya ane dhrauvya eka padArthamAM kaI rIte ghaTe che te eka udAharaNa dvArA samajIe. sonAno eka mugaTa che. mugaTa eka AkAra che, paryAya che. tenuM mULa dravya sonuM che ane pILApaNuM vagere tenA guNa che. sonAnI A paryAya, A AkAra badalAvI zakAya che. jo mugaTa ogALIne baMgaDI banAvavAmAM Ave, pachI baMgaDI ogALIne hAra banAvavAmAM Ave to AkAra badalAto jAya che, paraMtu mULabhUta dravya - sonuM badalAtuM nathI. eka AkAra naSTa thayo ane bIjo navo AkAra utpanna thayo. mugaTane ogALatAM mugaTano AkAra naSTa thayo ane baMgaDIno navo AkAra utpanna thayo. baMgaDIne ogALatAM baMgaDIno AkAra naSTa thayo ane hAra banAvatAM hArarUpa paryAya utpanna thaI. A pramANe eka AkAra utpanna thAya che ane bIjo naSTa thAya che. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 5, sUtra 29 utpAdra--dhrauvyayukta sat ' Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana paraMtu utpatti-nAzarUpa pratyeka AkRtirUpa paryAyamAM sonAnuM vatva pratyakSa jaNAya che. je vakhate sonAne ghaDIne baMgaDIrUpa AkAra ApavAmAM Ave che, te vakhate sonAnI mugaTarUpa AgalI paryAyano vinAza thaIne baMgaDIrUpa navI paryAyanI utpatti thAya che, paraMtu sonuM banne avasthAmAM sonuM ja rahe che. game teTalI paryAyo utpanna thAya ke naSTa thAya, paraMtu tenA kAraNe mULabhUta dravyane koI AMca AvatI nathI. suvarNarUpa mULa dravyanI koI paNa prakAranI utpatti ke vinAza thatAM nathI. kevaLa AkArAMtara thAya che. mULabhUta dravya to dhruva ja rahe che ane tenI paryAyo badalAtI rahe che. sonuM e mULa dravyarUpe dhruva che ane AbhUSaNorUpa paryAyonI utpatti ane vinAza thatAM rahe che, tethI tenAmAM utpAdAdi traNe ghaTe che. - A pramANe sonAnA mugaTamAMthI baMgaDI banAvI, pachI baMgaDImAMthI hAra banAvyo, topaNa temAM vaparAyeluM sonuM nAza thatuM nathI, paNa tenA ghATano nAza thAya che. sonuM nAzavaMta nathI, paNa teno ghATa nAzavaMta che. ghATarUpI paryAyo badalAya che, paNa te vakhate mULadravyarUpI sonuM kAyama rahe che. tevI ja rIte potAnI jAtino tyAga karyA vinA navIna paryAyonI prAptirUpa utpAda, pUrvaparyAyanA tyAgarUpa vyaya ane anAdi parama pAriNAmika svabhAvarUpe sthira rahevArUpa dhrauvyatA; ema utpAda-vyaya-dhrauvyayukta dareka vastu hoya che. A mATe eka bIjuM udAharaNa paNa mananIya che. dUdhamAM meLavaNa nAkhavAthI te dahIM bane che. temAM dUdhano nAza ane dahIMnI utpatti e banne ekakALe che. je vastu vartamAnamAM dahIMsvarUpe che te pUrve dUdharUpe hatI, dUdha ane dahIM e banne gorasarUpe kAyama che. dUdha ja levuM evA niyamavALo dahIM khAto nathI, e ja pramANe dahIM ja khAvuM evA niyamavALo dUdha leto nathI, gorasa na khAvuM evA niyamavALo dUdha ane dahIM e banne khAto nathI. dUdha ane dahIM e banne avasthAmAM gorasarUpa dravya kAyama rahe che, tethI gorasa na khAvAnA niyamavALo e banne vastu khAto nathI. dUdha ja levuM evA niyamavALo dahIM khAya to teno niyama tUTe, kAraNa ke dahIM e dUdha nathI. dahIMmAM dUdhano nAza che. dahIM ja khAvuM evA niyamavALo dUdha khAya to teno niyama tUTe, kAraNa ke dUdha dahIMmAM parivartana pAmyuM nathI. gorasa na khAvuM evA niyamavALo dUdha ke dahIM e bannemAMthI game te khAya to teno niyama tUTe, kAraNa ke e banne gorasa che. dahIMmAM dUdhano nAza, dahIMnI utpatti ane gorasanI sthiti che; arthAt te trilakSaNa che, utpAda, vyaya ane dhrauvyayukta che. AnA uparathI spaSTa thAya che ke koI paNa padArtha trividhasvarUpI hoya che. jagatanA tamAma padArthomAM tripadI ghaTe che. sarva padArthane viSe avasthAono utpAda Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 389 vyaya tathA dravyapaNe dhruvatA che. padArthamAtramAM samaye samaye utpAda, vyaya ane dhrauvyA che. pANInA parapoTAthI mAMDIne parvata sudhI je koI paNa padArtha che te sarva utpattivinAza ane dhrauvyanI chApavALuM che. kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijI "anyayogavyavaccheda-dvAtrizikA'mAM jaNAve che ke dIvAnI zIkhAthI AraMbhIne AkAza sudhInA dareka padArtho ekasarakhA svabhAvavALA che ane utpAda-vyaya-dhrauvyanI je syAdvAdamudrA che, tenA vaDe mudrita che; chatAM jeo temAMthI ekane nitya ja ane bIjAne anitya ja kahe che te to he bhagavAna! ApanI AjJAne nahIM mAnanArAnA, ApanI AjJA pratye dveSa dharAvanArAnA pralApamAtra che.* ahIM koIne prazna thAya ke padArtha utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa che e samajAya che, paNa dareka kSaNe tenA utpAda ane vyaya kaI rIte saMbhave? ghaTa-paTa Adi padArtho je kSaNe utpanna thAya che te kSaNe tenI utpatti thaI, paraMtu pachInI kSaNe to te sthAyI hoya che; to jyAre ghaTa-paTa bane che tyAre prathama kSaNa saMbaMdharUpa uttaraparyAyanI utpatti thAya che ane e ja vakhate pUrvaparyAya nAza thAya che, eTale utpatti ane nAza to prathama kSaNe thaI gayA. have jyAM sudhI ghaTa vagere sthAyI che tyAM sudhI to dhrauvya ghaTe che, paNa utpAda-vyaya kaI rIte saMbhave? sthULa dRSTivALAne upara pramANe prazna thAya e svAbhAvika che, paNa sUma daSTithI vicAratAM, RjusUtranayanI dRSTithI vicAratAM uparanA praznanuM samAdhAna sahaja rIte thaI jAya che. RjusUtranaya samayapramANa vastu mAne che. RjusUtranayanI dRSTi spaSTa samajAve che ke padArthamAtra kSaNe kSaNe parivartana pAme che. dareka padArthamAM pratisamaya paryAyonuM parivartana thayA ja kare che. dareka paryAya samaye samaye palaTAya che. je pariNati prathama samayamAM hoya che te ja bIjA samayamAM hotI nathI. prathama samaye je padArtha je svarUpe hoya che, te dvitIya samaye te svarUpe raheto nathI. koI paNa padArtha evo nathI ke je eka samaye jevo hoya tenA bIjA samaye tevo ja hoya, temAM parivartana na thayuM hoya. bIje samaye te bIjA svarUpe thaI jAya che. eka samaye samaye te palaTAyA ja kare che. padArthanuM je pUrvasvarUpa phare che, je dUra thAya che te nAza che ane navuM svarUpa thAya che te utpatti che; eTale pratisamaya padArthamAtramAM utpAda-vyaya rahe che. RjusUtranayanI dRSTithI dhrauvya samajI ke samajAvI zakAtuM nathI. te mATe naigamAdi dRSTithI vicAravuM paDe che. e banne dRSTiono samanvaya thAya tyAre utpAdAdi traNe lakSaNo padArthamAM spaSTapaNe 1- juo : kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIkRta, 'anyayoga-vyavaccheda-dvAtrizikA', zloka 5 'AdIpamAvyosamasvabhAvaM syAdvAdamudrA'natibhedi vastu / tannityamevaikamanityamanya-diti tvadAjJAdviSatAM pralApAH / / ' Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samajAya che ane sthira thAya che. vyavahAramAM sAmAnyapaNe koI vastu pUrNasvarUpe bane tyAre ema kahevAya ke tenI utpatti thaI ane teno nAza thAya tyAre ema kahevAya ke teno nAza thayo. utpatti ane nAzanI vacceno samaya dhrauvyatvano samaya gaNAya che. jyAre ghaDo pUrNa svarUpe bane che tyAre ghaDo utpanna thayo ema kahevAya che ane jyAre ghaDo phUTI jAya che tyAre ghaDo nAza pAmyo ema kahevAya che. jo pUchavAmAM Ave ke ghaDo kyAre utpanna thayo? to kahevAya ke ghaDo kAle utpanna thayo. e ja pramANe pUchavAmAM Ave ke ghaDo kyAre nAza pAmyo? to kahevAya che ke ghaDo kAle nAza pAmyo. jo sUkSma rIte kahevuM hoya to kahevAya che ke amuka kSaNe utpanna thayo che, te pachInI kSaNomAM utpanna thayo nathI; eTale ghaTanI utpattimAM amuka kSaNanI viziSTatA che, bIjI kSaNamAM te kSaNanI viziSTatA nathI e samajI zakAya che. utpanna thayelA ghaTamAM prathama kSaNe dvitIya kSaNa saMbaMdhI viziSTatA nathI e spaSTa che. e to jyAre ghaTa dvitIya kSaNamAM Ave che tyAre ja thAya che ane dvitIya kSaNamAM ghaTa Ave che tyAre temAM prathama kSaNanI viziSTatA rahetI nathI, te vilaya pAmI jAya che. e rIte dvitIya kSaNe ghaTamAM prathama kSaNa saMbaMdhI viziSTatAno nAza ane dvitIya kSaNa saMbaMdhI viziSTatAnI utpatti thAya che. dhrauvya to pragaTa jaNAya che. e pramANe uttarottara kSaNo mATe vicAravuM ghaTe che. sAmAnya dRSTie jotAM jaNAya che ke dareka vastu lAMbA samaya pachI jUnI lAge che, temAM pheraphAra thayelo jaNAya che. zuM A pheraphAra koI vizeSa kSaNe thAya che ke dareka kSaNe thAya che? sUkSma dRSTie vicAratAM jaNAze ke A pheraphAra dareka kSaNe thAya che, tethI dareka kSaNe AgalI kSaNanA svarUpano nAza ane navA svarUpanI utpatti thaI. te chatAM vastu to sthAyI rahe che. koI paNa padArthane upara pramANe vicAravAmAM Ave to temAM samaye samaye utpAda, vyaya ane dhrauvya che e samajavAmAM gUMca na Ave. samaye samaye utpatti ane vinAza spaSTapaNe samajAya che ane dhrauvya to pratyakSa jaNAya che, eTale padArtha utpAda-vyaya-dhrauvya e trilakSaNasvarUpa che teno nirNaya thAya che.' Ama, vastumAtra trilakSaNasvarUpI hovAthI pUrvaparyAyanI nivRtti ane uttaraparyAyanI utpatti je samayamAM thatI hoya che, te ja samayamAM te vastu sAmAnyarUpe sthira paNa hoya che. e rIte jotAM utpAda, vinAza ane sthiti e traNe samakAlIna che. paraMtu koI paNa eka paryAyane lakSamAM laI tenA utpAda-vinAzanA samayano vicAra karavAmAM Ave 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', pUrvArdha, zloka 86 'utpAdasthitibhaMgairyuktaM sadravyalakSaNaM hi yathA / etaireva samastaiH pRktaM siddhetsamaM na tu vyastaiH / / ' Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 391 to jaNAze ke te banne bhinnakAlIna che; kAraNa ke eka paryAyanA kALanI Adi sImA ane aMtima sImA judI judI hoya che. te paryAyanI sthitino vicAra karavAmAM Ave to tenA utpAda ane vinAzanI jema tenI sthitino kALa paNa bhinna che ema jaNAya che; arthAt teno utpAda eTale prAraMbhasamaya, vinAza eTale teno nivRttisamaya ane sthiti eTale prAraMbhathI nivRtti sudhI sAmAnyarUpe rahevAno teno samaya e traNe bhinna che. A bAbata AMgaLInA dAkhalAthI vadhAre spaSTa thaze. AMgaLI e eka vastu che. te jyAre vAMkI hoya tyAre sIdhI nathI rahI zakatI ane jyAre sIdhI hoya tyAre vAMkI nathI rahI zakatI. vakratA ane saraLatA eka ja AMgaLImAM eka kALe saMbhavatAM na hovAthI kramavartI che. AMgaLImAM vakratAparyAyano vinAza ane saraLatAparyAyanA utpAda vacce samayabheda nathI. e banne eka ja kriyAnAM, eka ja samayamAM thatAM be pariNAmo che. e ja samaye AMgaLI to AMgaLIrUpe sthira hoya ja. che, tethI AMgaLIrUpa eka vastumAM te eka ja samaye utpAda, vinAza ane sthiti ghaTI jAya che. have tenI eka ja vakratA ke saraLatAparyAyano vicAra karavAmAM Ave to temAM utpAda, vinAza ane sthitino kALabheda ghaTe che. AMgaLI vAMkI maTI sIdhI thaI te tenA saraLatAparyAyano utpAdasamaya, amuka vakhata sIdhI rahI pAchI vAMkI thAya tyAre te tenA saraLatAparyAyano vinAzasamaya ane sIdhI thavAnA kSaNathI mAMDI sIdhI maTI javAnA kSaNa sudhIno vacalo ekarUpa sIdhI rahevAno gALo te saraLatAparyAyano sthiti-samaya e kALabheda thayo. Ama, dareka dravya utpAda-vyaya ane dhrauvyayukta che e vAstavika satya che. pratyeka dravyanI paryAya utpanna thAya che ane naSTa thAya che, paNa dravyanAM utpatti ke vinAza thatAM nathI, te dhruva rahe che. pratyeka dravyanI Aja sudhImAM anaMtI paryAyo badalAI gaI che, anaMta kALa vItI gayo che, paraMtu anaMta kALathI te dhruva ja rahyuM che. anaMta kALathI je dravatuM rahyuM che ane anaMta kALa sudhI je dravyA karaze, arthAt je paryAyone bhUtakALamAM dravatuM hatuM, vartamAnamAM drave che ane bhaviSyamAM dravaze te dravya che. 'dravya' zabdanI vyutpatti ja sUcave che ke dravya trikALavartI che. - 'dravati ti dra' - je potAnAM guNa-paryAyone drave che tene dravya kahe che. guNa ane paryAyanA AzrayarUpa je che te dravya che. dravyamAM je sadA avinAzIrUpe sAthe rahe che tene guNa kahe che tathA dravyamAM samaye samaye jenuM avasthArUpa pariNamana thAya che tene 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIkRta, 'gomaTasAra' nI AcAryazrI abhayacaMdradevakRta TIkA, maMdaprabodhikA', jIvakAMDa, gAthA 83 'pUrvaparyAyavinAzottaraparyAyaprAdurbhAvayoraMguliRjutvavinAzavakratvotpAdavadekakAlatvAt / ' Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paryAya kahe che. dravya guNono samUha che athavA piMDa che ane guNamAM samaye samaye pariNamana thAya che. anaMta guNa-paryAyavALuM dravya traNe kALa TakanAra vastu che. dravyanA guNapariNamanathI kSaNe kSaNe palaTAtI avasthA te paryAya che. paraMtu te avasthAne dhAraNa karanAra sattA, arthAt dravya, te nitya che. anaMta paryAyo badalAvA chatAM dravya nitya che. zrImad lakhe che - 'pratyeka padArthane anaMta paryAya (avasthA) che. anaMta paryAya vinAno koI padArtha hoI zake nahIM evo zrI jinano abhimata che, ane te yathArtha lAge che; kemake pratyeka padArtha samaye samaye avasthAMtaratA pAmatA hovA joIe evuM pratyakSa dekhAya che. kSaNekSaNe jema AtmAne viSe saMkalpa-vikalpa - pariNati thaI avasthAMtara thayA kare che, tema paramANune viSe varNa, gaMdha, rasa, rUpa, avasthAMtarapaNuM bhaje che; tevuM avasthAMtarapaNuM bhajavAthI te paramANunA anaMta bhAga thayA kahevA yogya nathI; kemake te paramANu potAnuM ekapradeza kSetraavagAhIpaNuM tyAgyA sivAya te avasthAMtara pAme che. ekapradeza kSetraavagAhIpaNAnA te anaMta bhAga thaI zakyA nathI. eka samudra chatAM temAM jema taraMga UThe che, ane te taraMga temAM ja samAya che, taraMgapaNe te samudranI avasthA judI thayA karatAM chatAM paNa samudra potAnA avagAhaka kSetrane tyAgato nathI, tema kaMI samudranA anaMta judA judA kaTakA thatA nathI, mAtra potAnA svarUpamAM te rame che, taraMgapaNuM e samudranI pariNati che, jo jaLa zAMta hoya to zAMtapaNuM e tenI pariNati che, kaMI paNa pariNati temAM thavI ja joIe, tema varNagaMdhAdi pariNAma paramANumAM badalAya che, paNa te paramANunA kaMI kaTakA thavAno prasaMga thato nathI, avasthAMtarapaNuM pAmyA kare che." vastu sthira rahe che, eTale te nitya che tathA tenI avasthAo utpanna thAya che ane nAza pAme che, eTale te anitya che. vastu potAnA vastupaNAne kadI choDatI nathI, tethI te nitya che ane te sadA navI navI avasthArUpe badalAyA kare che, tethI te anitya paNa che. vastu mULa dravyathI nitya che, dhruva che ane paryAyathI anitya che. utpAda-vyayasvabhAvI te na to sarvathA nitya ja che ane na to sarvathA anitya ja che. eka ja vastu nitya paNa che ane anitya paNa che. Ama, vastumAtranuM nityAnitya svarUpa siddha thAya che. - dareka vastu parivartana pAmavA chatAM potAnA bhAvane - mULa svarUpane choDatI nathI. dareka vastu parivartana pAme che eTale anitya che ane parivartana pAmavA chatAM potAnA mULa svarUpano tyAga karatI nathI mATe nitya che. Ane pariNAmI nitya 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.439 (patrAMka-546) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 393 kahevAmAM Ave che. pariNAma (parivartana) pAmavA chatAM TakavuM te pariNAmI nitya kahevAya che. vastuno utpAda-vyaya e pariNAma sUcave che ane tenuM dhrauvya e nityatA sUcave che; arthAt pariNAmI nitya e ja "satuM' che. nityAnitya e ja vastunuM sasvarUpa che.* vastu satata pariNamanazIla che. dareka vastu pratyeka kSaNe parivartana pAmatI ja rahe che. dareka vastumAM pratyeka kSaNe kaMI ne kaMI parivartana avazya thatuM ja rahe che. pratikSaNe thatuM A parivartana ghaNuM ja sUkSma hovAthI khyAlamAM AvI zakatuM nathI. mAtra sthULa parivartana ja joI zakAya che. vastumAM sUkSmarUpe ke dhULarUpe parivartana thavA chatAM te potAnA svarUpa(dravyatva)ne kadI choDatI nathI, tethI tamAma vastuo pariNAmI nitya che. dA.ta. kApaDano tAko kApIne kaphanI vagere vastro banAvyAM. ahIM tAkAno nAza thayo ane kaphanI Adi vastranI utpatti thaI, chatAM mULa dravyamAM - kApaDapaNAmAM koI jAtano pheraphAra thayo nathI. kApaDa kApaDarUpe maTIne kAgaLarUpe ke anya koI vasturUpe banyuM nathI. kApaDa tAkArUpe nAza pAmavA chatAM, kaphanI Adi vastrarUpe utpanna thavA chatAM kApaDarUpe haMmezAM nitya rahe che. pariNAma vinA padArtha nathI ane padArtha vinA pariNAma nathI. pariNAmane na mAnavAmAM paNa doSa che ane pariNAmIne na mAnavAmAM paNa doSa che. pariNAmane na mAnavAthI vastu sadA ekasarakhI ja raheze. te sthitimAM kArya-kAraNa Adi koI paNa TakI zakaze nahIM ane jo pariNAmIne na mAnavAmAM Ave to vastu kevaLa kSaNika - kevaLa pariNAma jevaDI ja Tharaze. kAraNa ane phaLa mAtra pariNAmI padArthane ja ghaTe che. e bane kathaMcit nitya padArthane ja hoI zake che. Ama, vastu pariNAmI nitya siddha thAya che. padArthamAtranuM A svarUpa che. jyAM A svarUpa nathI tyAM padArthapaNuM nathI ane jyAM padArthapaNuM che tyAM A svarUpa che ja. padArthane kevaLa nityasvarUpa mAnanArA jIvo 1- ahIM anya darzanakAronA mata anusAra satunuM lakSaNa zuM che e vicAravA yogya che. vedAMtIonA mata mujaba saMpUrNa jagata bahmasvarUpa che ane bahma dhruva - nitya che, tethI satnuM lakSaNa nityatA che. A darzana satpadArthane kUTastha nitya, arthAt sarvathA nitya mAne che. bauddha darzana cetana ke jaDa vastumAtrane kSaNika - kSaNe kSaNe sarvathA nAza pAmanArI mAne che. AthI tenA mata mujaba satunuM lakSaNa kSaNikatA che. sAMkhya ane yoga darzana jagatane puruSa ane prakRti svarUpa mAne che. puruSa eTale AtmA. puruSa ane prakRtinA saMyogathI saMsAra che. dRzyamAna jaDa vastuo prakRtinuM pariNAma che. A darzananA mata pramANe puruSa dhruva - kUTastha nitya che, jyAre prakRti pariNAmI nitya arthAtu nityAnitya che. nyAya ane vaizeSika darzana AtmA, paramANu, AkAza vagerene dhruva - kevaLa nitya mAne che ane ghaTAdi padArthone utpAda-vyayazIla mAne che. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vizvamAM pratyakSa jaNAtAM parivartano sAthe meLa karI zakatA nathI ane gUMca vadhAre che. e ja pramANe padArthanuM vinazvara svarUpa mAnanArA jIvo padArthanA sthAyI tattvathI vaMcita rahe che ane aneka viTaMbanAomAM aTavAI jAya che. Ama, vastune phakta nitya kahevI e adhUro siddhAMta che ane vastune phakta anitya ja kahevI e paNa adhUro siddhAMta che. A bannene ekAMta kahevAya che. eka ja apekSAthI jovuM te ekAMtavAda, te apUrNa che, mithyA che. badhI apekSAothI vicAra karatAM saMpUrNa svarUpa nizcita thAya che. tene anekAMta kahevAya che. vastu nityAnitya che e anekAMta siddhAMta che, mATe te sarvAga, saMpUrNa satya che; tethI vastune ekAMta nitya paNa nahIM ane ekAMta anitya paNa na mAnatAM anekAMtathI nityAnitya ja mAnavI joIe. padArthanA trikALI svarUpano nirNaya karavo joIe ane sAthosAtha tenA pariNAmI svarUpano paNa nirdhAra karavo joIe. vastune vibhinna apekSAothI samajavI ghaTe che. je vastu eka apekSAe nitya che te ja vastu bIjI apekSAe anitya che ema sAvAda daSTi rAkhavI ghaTe che. sarva vastu sApekSa bhAve hovAnA kAraNe eka ja vastumAM, eka samaye, ekasAthe nitya-anitya e bane bhinna bhinna dharma hovA chatAM koI virodha Avato nathI. upalaka dRSTie vicAra karatAM ema lAge ke nitya ane anitya e paraspara viruddha dharmo eka ja vastumAM kevI rIte rahI zake? sthULa daSTie e saMbhavita nathI lAgatuM, paraMtu sUkSmatAthI vicAra karatAM vastu spaSTa rIte e banne dharmavALI jaNAya ja che. vastune dravya ane paryAyanI judI judI apekSAe vicAratAM khyAla Ave che ke nitya ane anitya e banne virodhI dharmo dareka vastumAM sAthe rahelA che. nityatva dharma ane aniyatva dharma paraspara virodhI che, paraMtu avirodhIpaNe sAthe rahIne vastunI nirdoSa vyavasthA jALavavAmAM potAno phALo Ape che. nityatA ane anityatA paraspara viruddha dharmo hovA chatAM te vastune nipajAvanArA che ane tethI te dareka vastumAM hoya che. vastu A virodhI dharmone sAthe laIne rahelI che, tethI 'TakIne badalavuM' arthAt badalavA sAthe kAyama rahevuM' evuM dareka vastunuM svarUpa che. vastunA nitya-anitya dharmonuM kathana mukhya-gauNapaNe thAya che, kema ke badhA dharmo ekIsAthe kahI zakAtA nathI. je vakhate je dharma siddha karavo hoya te vakhate tenI mukhyatA karAya che, arthAt anaMtadharmAtmaka vastunA je dharmanI je vakhate apekSA hoya che, te vakhate te dharmane AgaLa karIne vastune oLakhavAmAM Ave che. dA.ta. eka vyakti pitA paNa che ane putra paNa che, tethI te vyaktimAM pitRtva ane putra- be paraspara viruddha dharmo rahelA che. kyAreka pitRtva dharmane AgaLa karIne - pitRtva dharmanI apekSAthI tene pitA kahevAmAM Ave che ane kyAreka putratva dharmane AgaLa karIne - Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 395 putratva dharmanI apekSAthI tene putra kahevAmAM Ave che. jyAre pitRtva dharmanI apekSA hoya che tyAre putratva dharmanI apekSA hotI nathI. jyAre putratva dharmanI apekSA hoya che tyAre pitRtva dharmanI apekSA hotI nathI. jyAre te vyaktinI oLakhANa karAvavAmAM Ave che tyAre keTalAka loko tenA putrane oLakhatA hovAthI "A amuka vyaktino pitA che' ema kahIne tenI oLakhANa karAvAya che; jyAre keTalAka tenA putrane nahIM paNa tenA pitAne oLakhatA hovAthI 'A amuka vyaktino putra che' ema kahIne tenI oLakhANa ApavAmAM Ave che. Ama, eka ja vyaktimAM pitRtva ane putratva ema bane dharmo paraspara viruddha hovA chatAM sAthe rahI zake che. jyAre je dharmanI apekSA hoya che tyAre te dharmane AgaLa karavAmAM Ave che. te ja pramANe nityatva-anityatva vagere dharmo mATe paNa samajavuM ghaTe che. vastunA aneka dharmomAMthI jyAre koI eka dharma dvArA vastuno nirNaya karavAmAM Ave tyAre te naya kahevAya ane sarva dharma dvArA vastuno samagra rUpathI nizcaya karavAmAM Ave tyAre te pramANa kahevAya. naya vastune eka dRSTie rahaNa kare che ane pramANa tene samagra daSTithI grahaNa kare che. naya ane pramANa ane jJAna ja che. nayanA aneka prakAra che. temAMthI dravyArthika naya vastunA dravya aMza tarapha ane paryAyArthika naya vastunA paryAya aMza tarapha dRSTi kare che. dravya aMza sthira-nitya che ane paryAya aMza asthiraanitya che. dravya aMzanuM lakSaNa nityatA che ane paryAya aMzanuM lakSaNa aniyatA che, tethI dareka vastu dravyArthika nayanI dRSTithI jotAM te nitya dekhAya che ane paryAyArthika nayanI dRSTithI jotAM te anitya dekhAya che. dravyArthika naya tathA paryAyArthika nathI vastunuM nityAnitya svarUpa spaSTa thAya che. je vakhate vastune dravyanI apekSAe nitya kahevAmAM Ave che, te ja vakhate te vastu paryAyanI apekSAe anitya che, mAtra te vakhate anityatA kahI nathI paNa garbhita rAkhI che; temaja jyAre paryAyanI apekSAe vastune anitya kahevAmAM Ave che, te ja vakhate te vastu dravyanI apekSAe nitya che, mAtra te vakhate nityatA kahI nathI; kAraNa ke banne dharmo ekIsAthe kahI zakAtA nathI. bhale bane dharmo ekIsAthe kahI zakAtA na hoya, paraMtu vastumAM te banne ekasAthe ja rahe che. A rIte vastu eka ja che, paraMtu tene jovAnI dRSTi be che, tethI nityAnityarUpa vastu jovA maLe che. nityatA ane anityatAno vicAra karatAM koIne ema lAge ke nitya ane anitya ema be alaga vastu che to te vAta khoTI che. vastu to eka ja 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 1, sUtra 6 "WHILanAmaH ' Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. dravya ane paryAya alaga alaga nathI. te banne eka ja vastumAM rahelA che. vastu dravya-paryAya ubhayAtmaka che, tethI eka ja vastu dravyArthika nayanI dRSTithI nitya dekhAya che ane paryAyArthika nayanI dRSTithI anitya dekhAya che. prayojana anusAra vastunA dharmone mukhya-gauNa karavA ghaTe che. jema dahIM valovIne mAkhaNa kADhavAnA ravaiyAne pheravavA mATe doraDuM eka hoya che ane tenA cheDA be hoya che. dahIM valovatI vakhate eka cheDo kheMcavAmAM Ave tyAre bIjo cheDo choDI devo pAlave nahIM ane bIjI taraphano cheDo kheMcavAmAM Ave tyAre prathamano cheDo choDAya nahIM. jo ekasAthe bane cheDA kheMcavAmAM Ave topaNa kAma thAya nahIM ane jo ekasAthe banne cheDA choDI devAmAM Ave topaNa kAma thAya nahIM; paNa eka cheDo kheMcatAM bIjA cheDAne DhIlo karavAmAM Ave to ravaiyo phare, dahIM valovAya ane mAkhaNa nIkaLe. tema prayojana anusAra vastunA dharmone mukhya-gauNa karatAM tattvanavanIta pragaTe che. AcAryazrI amRtacaMdradeve kahyuM che ke ravaiyAnA netarAne eka aMta(jeDA)thI kheMcI bIjA aMta(jeDA)thI DhIluM choDI chAza valovatI govAlaNa jema mAkhaNa meLave che, tema vastunA eka dharmane mukhya ane tenA bIjA dharmane gauNa karatI evI anekAMta nIti tattvanavanIta valovI jayavaMta varte che. 1 dareka vastu A pramANe dravyaparyAyAtmaka hovA chatAM vastunA dravyasvabhAvanuM jJAna na hovAnA kAraNe tathA kSaNe kSaNe palaTAtI avasthA anubhavamAM AvatI hovAnA kAraNe ziSya vastune mAtra paryAyarUpa mAnI lIdhI hatI. paryAya samaye samaye badalAya che, teno svabhAva anitya che; tethI ziSyane evI zaMkA thaI hatI ke vastu kSaNe kSaNe badalAtI jovA maLe che tethI te nitya nathI. ziSyane bauddhamatanA prabhAvathI zaMkA thaI hatI. bauddhamata vastune kSaNika mAne che. bauddho mAne che ke vastunI kSaNe kSaNe utpatti ane nAza thAya che, tethI A jagatamAM kaMI paNa nitya nathI. paraMtu A mAnyatA ekAMtika che. vastu kevaLa anitya nathI, temAM nitya-anitya bane dharmo rahelA che. koI eka dRSTie jotAM AkhuM vizva kSaNika dekhAya che teno inkAra thaI zake nahIM, paraMtu te kSaNikatA e vastuvyavasthAnuM mAtra eka aMga che. vastuvyavasthAnuM nityasvarUpa evuM bIjuM aMga paNa che. je kSaNika che te kevaLa vastunuM pariNAma che - avasthA che, paNa vastunuM pUrNa svarUpa nathI. vastumAtramAM kSaNe kSaNe jeTalA rUpe tenI hAni thAya che teTalA rUpe teno nAza, navInarUpa je utpanna thAya che 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, puruSArthasiddhi-upAya', zloka 225 'ekenAkarSantI zlathayantI vastutattvamitareNa / antena jayati jainI nItirmanthAnanetramiva gopI / / ' Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 397 te rUpe tenI utpatti ane je rUpe te kAyama rahe che te rUpe tene avinAzI mAnavAmAM koI paNa bAdhA AvatI nathI, paraMtu tene sarvathA kSaNika mAnavAmAM vastusvabhAvano yathArtha nirNaya thato nathI. ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che ke vastumAtra dravyarUpe nitya che ane avasthArUpe anitya che; tema AtmA paNa vastu hovAthI, te dravyarUpe nitya - trikALavArtA che ane samaye samaye tenI avasthAnuM palaTavApaNuM hovAthI paryAye anitya che. AtmA dravyathI nitya che ane tenI avasthAo utpAda-vyaya svabhAvavALI hovAthI te paryAyathI anitya che. te dravya apekSAe nitya ane paryAya apekSAe anitya che, arthAt AtmA pariNAmI nitya che. AtmA caitanyadravyarUpe kAyama rahe che ane tenI avasthAo - bAhya temaja AMtarika bane rIte badalAtI rahe che. mAnava, pazu, deva, nArakI athavA bALa, yuvAna, vRddha avasthAo e badhI bahAranI avasthAo che; jyAre krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa azuddha pariNamana athavA vItarAgatArUpa zuddha pariNamana aMtaraMga avasthA che. paraMtu A badhI pariNatiomAM AtmA to sadAkALa ekarUpe ja rahe che. AtmA to caitanyarUpa ja sadA sarvadA rahe che. AtmA dravyanI apekSAe sadA dhruva che, avinAzI che, zAzvata che. traNe kALamAM tenuM mULa svarUpa ekasarakhuM ja rahe che. Ama, AtmA mULadravyanI apekSAe dhuva che ane paryAyanI apekSAe utpattivilaya svarUpe che, tethI AtmA dravya apekSAe nitya che ane paryAya apekSAe anitya che. A banne apekSAo bhegI karatAM AtmA nitya tathA anitya ema banne svarUpe siddha thAya che. jyAre AtmAne dravyanI ke paryAyanI ema judI judI apekSAthI jovAmAM Ave tyAre te nitya athavA anityarUpe jaNAya che, paNa jyAre te banne apekSAone bhegI karavAmAM Ave tyAre AtmA nityAnityarUpe jaNAya che. AtmA nityAnitya che e ja enuM sAcuM svarUpa che. koI AtmAne ekAMte nitya mAne che, koI ekAMte kSaNika mAne che. A bane mAnyatA bhrAMtimUlaka che. AtmA kUTastha nitya nathI, kAraNa ke te janma-maraNa dhAraNa kare che. te ja pramANe AtmA sarvathA anitya paNa nathI, kAraNa ke badalAtI paryAyomAM paNa AtmA sadA nitya rahenAra che. badalAtA dAgInAnA AkAramAM sonuM jema nitya dravya che, tema badalAtI paryAyomAM AtmA nitya dravya che. anekAMta dRSTie AtmA nityAnitya, arthAt pariNAmI nitya che. ahIM koIne prazna thAya ke jIvAjIvAdi pratyeka dravya, bhinna bhinna svarUpe utpatti Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vinAzarUpe pariNAma pAmatAM pratyakSa jaNAya che, to pachI tene anAdi-anaMta nitya, dhruva kevI rIte jANavAM? pratyakSa jaNAtAM utpatti-nAzasvarUpe ja A jagatane mAnavuM joIe, trikAlika dravyatvano svIkAra karavo jarUrI nathI. A praznano uttara e che ke koI paNa pariNAmanI utpatti tasvarUpI sattA (dravya)nA AdhAra vinA hotI nathI ane nAza paNa utpattirUpa pariNAmano ja hoya che. pratyeka samaye vividha svarUpe utpatti ane nAzanAM je je pariNAmo jaNAya che, te saghaLAM trikAlika guNa sattAnA AdhArarUpa te te dravyonAM paryAyapariNAma che. temAM utpatti-nAzano vyavahAra to mAtra pUrvApara bhAvanI mukhyatA-gauNatA vaDe thAya che ane jemAM te vyavahAra karAya che te dravya mULa svarUpe to traNe kALa kAyama hoya che. jo ke sarva dravyonI trikAlika sattAnuM jJAna to kevaLI paramAtmAone ja hoya che, tema chatAM Aropita bhAve cAre gatimAM pratyeka AtmAne bhUtakALa ane bhAvi kALanA potAnA jIvana saMbaMdhe, vartamAna pariNAmano saMbaMdha pratyakSa anubhavagamya hoya che ane tethI ja to sarva jIvo sukhanI prApti ane duHkhanI nivRtti mATe niraMtara prayatna karatA hoya che. tethI spaSTa samajAya che ke vastunA sattArUpa guNo sahabhAvI nitya hoya che, jyAre utpAda-vyayasvarUpI paryAya pariNamanabhAve kramabhAvI svarUpe anitya che. Ama, vastu kathaMcit nitya ane kathaMcit anitya che. vaLI, koI ema kahe ke jJAnano AtmAnI sAthe bheda ke abheda game te mAnavAmAM Ave chatAM AtmAnuM nitya astitva ghaTI zakatuM nathI. jo AtmAnI sAthe jJAnano abheda mAnavAmAM Ave to jJAna anitya hovAthI te naSTa thaI jAya tyAre AtmA paNa naSTa thaI javo joIe. jo AtmA naSTa thaI jAya to pachI te nitya kevI rIte kahevAya? je utpattizIla hoya te ghaTAdinI jema anitya hoya che. jJAna utpattizIla hovAthI anitya che, tethI jJAnathI abhinna AtmA paNa anitya hovo joIe. ghaDAnI jema jJAna utpattimAna hovAthI AtmA vinazvara - anitya siddha thAya che. vaLI, je paryAya hoya che te anitya hoya che, jema khaMbhAdinI navInatva, purANatva Adi paryAyo. jJAna paNa paryAya hovAthI anitya che ane tethI AtmA paNa jo jJAnamaya hoya to anitya mAnavo joIe. A rIte abheda pakSa mAnavAmAM AtmA nitya siddha nathI thato. anitya jJAnathI abhinna evo AtmA paNa anitya hovAthI teno paraloka nathI. AtmA ane jJAnamAM jo bheda mAnavAmAM Ave to jIva jJAnavALo nahIM banI zake. jema AkAzathI jJAna bhinna che, tethI AkAza jJAnarahita che; tema AtmA paNa jJAnathI judo hovAthI te jJAnarahita siddha thaze. lAkaDuM, paththara Adi jJAnarahita hovAthI tene eka bhavathI bIjA bhavamAM janma lenArUpa saMsaraNa nathI hotuM; Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 399 tevI ja rIte AtmA jo jJAnathI judo hoya to AkAza, lAkaDAM, paththara jevo jJAnarahita banI jaze ane to pachI tenuM eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM gamana nahIM thAya, paraloka javApaNuM nahIM ghaTe. A dalIlanuM samAdhAna A pramANe thaI zake. vastumAtra utpAda, vyaya, dhrauvya svarUpa che. vastuno svabhAva utpAda-vyaya-dhrauvya che, eTale ke vastumAM A traNe hoya che. koI paNa vastumAM A traNamAMthI mAtra eka ja nathI hotuM. koI paNa vastumAM mAtra utpAda nathI hoto. jyAM utpAda ke nAza hoya che tyAM dhrauvya paNa che; eTale jo te utpatti ke nAzanA kAraNe kathaMcit anitya kahevAtuM hoya to dhrauvyanA kAraNe kathaMcit nitya paNa kahevAze. paryAyanI dRSTie vastu utpanna thatI hovAthI jema te kathaMcita anitya che, tema dravyasvarUpathI vastu kathaMcit nitya paNa siddha thAya che. eTale ema kahI zakAya ke jJAna nitya che, kAraNa ke te utpattizIla che, ghaTanI jema. jJAna ekAMte anitya nathI paNa te kathaMcit nitya che. kathaMcit nitya evA jJAnathI AtmA abhinna hovAthI, AtmA paNa kathaMcit nitya hovAthI paralokano abhAva kevI rIte thAya? kathaMcit nitya jJAnathI abhinna evo AtmA paNa kathaMcit nitya hovAthI paraloka nathI ema kahI zakAtuM nathI. vaLI, jJAnane vinAzI siddha karavA 'utpattizIla hovAthI' evo je hetu ApavAmAM Avyo che, te hetuvirodhI anumAna upasthita hovAnA kAraNe viruddha avyabhicArI paNa che; eTale ke jJAnamAM tenI utpatti hovAthI anityatA siddha karavAmAM AvI che ane potAnA hetune avyabhicArI mAnavAmAM Avyo che. jJAnanI anityatA siddha karanAra avyabhicArI hetuthI viruddha evo nityatAne siddha karanAra avyabhicArI bIjo hetu paNa che, tethI ApavAmAM Avela hetu dUSita che. ApavAmAM Avela hetu doSayukta che, kAraNa ke jJAna sarvathA vinAzI nathI. je vastu hoya te ghaDAnI jema ekAMta vinAzI hoya nahIM, kAraNa ke vastu paryAyanI apekSAe vinAzI chatAM dravyanI apekSAe avinAzI hoya che. vastu nityAnitya ubhaya che. atre prazna thAya ke ghaDo to utpattivALo hovAthI vinAzI ja che to pachI tene avinAzI kevI rIte kahevAya? vinAzI ghaDAnA AdhAre jJAnane avinAzI kevI rIte siddha karI zakAya? Ano uttara A pramANe che - prathama e barAbara samajavuM Avazyaka che ke ghaDo e zuM che. rUpa, rasa, gaMdha ane sparza e guNo temaja saMkhyA, AkRti, mATIrUpa dravya ane jalAharaNAdirUpa zakti - A badhuM maLIne ghaDo kahevAya che. A ghaDAnuM svarUpa che. mATInA piMDamAMthI ghaDo bane tyAre mATI je piMDarUpe rahI hoya che, te mATI AkAra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana badalIne ghaDArUpe thAya che. AkRti badalAya tyAre pahelI paryAya naSTa thAya che ane bIjI paryAya utpanna thAya che. A pramANe utpAda-vinAza banne siddha thAya che, tethI te ghaDo anitya che. paraMtu mATIrUpa mULa dravyane to kaMI ja thatuM nathI. piMDa naSTa thAya che, ghaTa utpanna thAya che, paNa mULa mATIdravya sthira che; mATe mULa dravyathI te nitya che. mATIdravyarUpe ghaDo nitya che ane mATInA AkAra vizeSarUpe ghaDI anitya che. dravyathI ghaDo nitya, AkAranA utpatti-nAza AdithI paryAyanI apekSAe anitya ema ubhayasvarUpa che. ghaDo nityAnitya ubhayAtmaka che. jagatanI sarva vastuo nityAnitya che. AtmA paNa caitanyadravyarUpe nitya tathA jJAnaparyAyanA utpatti-nAzanI daSTithI anitya che. Ama, AtmAnuM nityAnitya svarUpa nizcita thAya che. ghaDo utpAda-vinAza-dhrauvyAtmaka hovAthI ghaDAne avinAzI paNa kahI zakAya che, tema jJAnane paNa avinAzI siddha karI ja zakAya che. A viSe AcAryazrI jinabhadrajI 'vizeSAvazyakabhASya'mAM kahe che ke mATInA piMDano goLa AkAra ane tenI zakti e ubhayarUpa paryAya je vakhate naSTa thatI hoya che te ja vakhate te mATIno piMDa ghaTAkAra ane ghaTazakti e ubhayarUpe paryAyasvarUpe utpanna thAya che. A prakAre temAM utpAda ane vinAza anubhavasiddha che, tethI te anitya che; paNa piMDamAM rahelAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza tathA mATIrUpI dravyano to te vakhate paNa utpAda ke vinAza kazuM ja nathI, te to sadA avasthita che; tethI te apekSAe ghaDo nitya paNa che. sArAMza e che ke mATI dravyano eka vizeSa AkAra ane tenI je zakti hatI te ja anavasthita che, eTale ke mATIdravya je piMDarUpe hatuM te have ghaTAkArarUpe banI gayuM, piMDamAM je jalAharaNAdinI zakti na hatI te have ghaTAkAramAM utpanna thaI. A prakAre pUrvAvasthAno vyaya ane uttara avasthAnI utpatti ghaDAmAM hovAthI te vinAzI kahevAya che, paNa rUpa-rasAdi ane mATI to tenI te ja che, tethI ghaDAne avinAzI paNa kahevo joIe. A ja prakAre saMsAranI samasta vastuo utpAda-vinAza-dhruva svabhAvavALI che, tethI samasta vastuo nitya paNa che ane anitya paNa che, eTale 'utpatti hovAthI e hetu vaDe vastune jema vinAzI siddha karI zakAya che, tema tene avinAzI paNa siddha karI zakAya che. Ama, vijJAna paNa utpattivALuM hovAthI avinAzI paNa che ane vijJAnathI abhinna evo AtmA paNa avinAzI siddha thAya che. 1 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1964, 1965 'idha piMDo piMDAgAra-sattipajjAyavilayasamakAlaM / upajjati jmAIFsattiA MAyavega II rUvotidabbatAe Na jAti Na ya veti teNa so Nicco / evaM uppAta-vvaya-dhuvassahAvaM mataM savvaM / / ' WWW.jainelibrary.org Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 401 jJAnamAM utpAdAdi traNe kaI rIte ghaTe che tenI vicAraNA karIe. AtmAmAM jJAnazakti che. jJAnaguNamaya AtmA che. je samaye je padArtha potAnI samakSa Ave che te samaye upayogavALo AtmA tadAkAra bane che ane jema jJeya padArtho badalAya che tema jJAnano AkAra paNa badalAya che. ghaTaviSayaka jJAna te ghaTavijJAna ke ghaTacetanA kahevAya che ane paviSayaka jJAna te pavijJAna ke paTacetanA kahevAya che. A ja pramANe sarva padArtho mATe samajI levuM ghaTe che. sarvano anubhava che ke ghaTacetanAno samaye nAza thAya che, te ja samaye pacetanA utpanna thAya che. AtmA ghaTAkAra jJAnavALo thayo hoya ane ghaTa dUra thayA pachI athavA phUTI gayA pachI STi samakSa Avela paTanuM jJAna thAya che ane AtmA paTAkAra jJAnavALo thAya che. ghaTa pachI paTa padArtha AvatAM ghaTAkAra upayoga jAya che ane paTAkAra upayoga Ave che. A pramANe vAraMvAra badalAtA padArthonA kAraNe tadAkAra jJAna paNa badalAya che. jema jema vastu badalAya che, tema tema tadAkAra jJAna paNa badalAya che. A rIte eka jJAnanI utpatti ane pachI nAza ema jJAnanI utpatti-nAza cAlyA kare che. A rIte jJAnamAM utpatti-vinAza hovAthI te anitya che ane jJAnanI paryAya jJAnavAna evA AtmA sAthe abheda saMbaMdhathI che, mATe te AtmAne paNa anitya kahevAya che; paraMtu je samaye ghaTacetanA nAza thAya che ane paTacetanA utpanna thAya che, te samaye mULa cetanA to tenI te ja che. jIvarUpa sAmAnya cetanA to te banne avasthAmAM vidyamAna ja che, mATe AtmA nitya paNa che. Ama, AtmA utpatti, vinAza tathA dhruva ema traNa svabhAve che. mULa dravyarUpe AtmA dhruva-nitya che. te traNe kALamAM aparivartanazIla, zAzvata che. prameya padArthonA gamanAgamana tathA utpatti-vinAzanA AdhAre AtmAnAM jJAna-darzanAtmaka upayogarUpa paryAyanAM paNa utpatti-vinAza thAya che. AtmA vastu che ane jJAnAdi tenA guNo che. temAM paryAyono utpAda-vyaya thayA kare che. AtmA pratyeka samaye potAnA guNonI pUrva avasthA choDIne navIna avasthAo grahaNa kare che. A pramANe te anAdithI atyAra sudhI vidyamAna che ane anaMta kALa sudhI evI rIte vidyamAna raheze. paryAyo utpAdavyayasvarUpe badalAyA kare che, paraMtu cetanasattAsvarUpe AtmA dravyathI sadAzAzvata, nitya, dhruva rahe che. A viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che 'AtmA dravya che, te sadAya TakIne avasthApaNe badalyA kare che tethI utpAda-vyaya ane dhrauvyatA sahita sat che. kSaNe kSaNe tenI samajaNanI jJAnanI avasthA palaTAyA kare che. te paryAya kSaNe kSaNe badalAya che ane te te avasthAne dhAraNa karanAra sattAvAna vastu nitya che.... AtmA dravye palaTAto nathI, paNa jJAnAdi guNanI kSaNa kSaNavartI avasthAe badalAya che. Akho badalAI jato nathI, paNa TakIne badale che, evo sat Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dravya-nitya vastuno svabhAva che.' zrImade A gAthAnI bIjI paMktimAM AtmAnI nityatAne eka sacoTa dRSTAMta vaDe samarthita karI che. bALa, yuvAna ane vRddha e dehanI traNa avasthA che ane nityasvarUpI AtmAnI te (bAhya) vaibhAvika paryAya che. bAlyAvasthAmAM AtmA bALaka jaNAya che, AtmA bAlyAvasthA tyAgI jyAre yuvAvasthA grahaNa kare tyAre te yuvAna jaNAya che ane yuvAvasthA choDI vRddhAvasthA grahaNa kare tyAre vRddha jaNAya che. e traNe avasthAno bheda thayo te paryAyabheda che, paNa te traNe avasthAmAM Atmadravyano bheda thato nathI. avasthAo badalAya che, paNa Atmadravya badalAtuM nathI. bALa avasthAmAM AtmA bALaka jaNAya che, yuvAnImAM te yuvAna jaNAya che, vRddhAvasthAmAM te vRddha jaNAya che; paNa te traNe avasthAmAM AtmA caitanyadravyarUpe to eka ja che. A ja tenuM nityatva che. jyAre bALapaNa hoya che tyAre jIva mAne che ke huM bALaka chuM'; juvAna thAya to mAne che ke huM juvAna chuM'; vRddha thAya tyAre mAne che ke "vRddha chuM'; paraMtu jIva to A traNe avasthAothI para che. aMdara evuM kaMIka tattva che ke je bALapaNane choDIne juvAnIne grahaNa karI zakyuM ane juvAnIne choDIne vRddhatvane grahaNa karI zakyuM. A kaMIka te bALapaNa AdithI alaga evuM zAzvata Atmadravya che. bALa, yuvAna ane vRddha e traNe avasthAo badalAI chatAM tene jANanAro to teno te nitya AtmA che. jema eka motInI mALAmAM judAM judAM motIo vacce eka doro hoya che, tema judI judI avasthAomAM te te avasthAne jANanAro AtmA eno e ja rahe che. mALAmAM nAnAM motI, moTAM motI ema judAM judAM aneka motI hoya che ane te badhAne eka haroLamAM goThavanAra doro eka hoya che; tema bAlyAvasthA, yuvAvasthA ane vRddhAvasthA - ema judI judI avasthA hoya che ane te traNe avasthAne jANanAra eka ja AtmA che. jeNe bALapaNane jANyuM ane mANyuM, e ja yuvAnIne jANe che ane bhogave che ane e ja vRddhAvasthAne jANe che ane veThe che. A traNe avasthAno anubhava eno e ja AtmA kare che. AtmA to jonAra-jANanAra tattva che. bALapaNa AvyuM to te bALapaNane jANe che, juvAnI AvI to te juvAnIne jANe che, vRddhAvasthA AvI to te vRddhAvasthAne jANe che. avasthA badalAya che chatAM AtmA Take che. avasthA Ave che ane cAlI jAya che, utpanna thAya che ane nAza pAme che; paraMtu AtmA to vidyamAna ja rahe che. AtmA te avasthAothI judo, teno jANanAro che. AtmA eka zAzvata jJAnadhAraka padArtha che. 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.220-221 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 403 AtmAne bALAdi avasthAonI smRti rahe che. traNe avasthAomAM AtmA nitya raheto hovAthI AtmA bALAdi avasthAonI smRti karI zake che. traNe avasthAmAM AtmA eka hoya to ja smRti thaI zake. jo AtmA kSaNe kSaNe badalAto hoya, arthAt palaTAIne nAza pAmato hoya to AvuM smaraNa thAya ja nahIM. yuvAvasthAmAM bAlyAvasthAnuM smaraNa athavA vRddhAvasthAmAM bAlyAvasthA temaja yuvAvasthAnuM smaraNa thaI zake nahIM; paraMtu te smaraNa to thAya che ane te ja sAbita kare che ke AtmA sarvathA kSaNika nathI. AtmA dravyarUpe nitya che, mAtra tenI paryAyo ja anitya che. AtmAno sarvathA nAza nathI thato. te bALAdi avasthAomAM ekarUpa ja rahe che. A viSe AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke eka yuvAna vyakti, potAnI bAlyAvasthAmAM karelAM kAryo upara lajjita thAya che. jo ke te have bALaka nathI temaja e kAma koI bIjI yuvAna vyaktine lajjita nathI karatuM, kAraNa ke te kAryo bIjI yuvAna vyaktie tenI potAnI bAlyAvasthAmAM karelAM kAryo nathI. tevI ja rIte eka yuvAna vyakti potAnI vRddhAvasthAnI suvidhA arthe koI kAma kare che. jo ke te atyAre vRddha nathI; temaja koI anya vyakti te vRddhAvasthAnI suvidhA arthe paNa kAma karatI nathI. tethI e siddha thAya che ke dareka vastu anvaya tathA vyatireka (sthiratA tathA nAza) svabhAvavALI che.1 AcAryazrI haribhadrasUrijIno Azaya e che ke eka vyaktinI bALa-yuvA-vRddha avasthA koI bIjI vyaktinI bALa-yuvA-vRddha avasthAthI pRthak rUpamAM hoya che. tethI teno artha eTalo ja thAya che ke pratyeka vyakti potAnI bALAdi sarva avasthAomAM ekarUpa rahe che. bAlyAvasthAnuM smaraNa karanAra vRddhanA AtmAno bAlyAvasthAmAM sarvathA nAza thayo nathI, kAraNa ke tene bAlyAvasthAnuM smaraNa che. tethI ema siddha thAya che ke badalAtI avasthAmAM paNa vastunuM kAyamapaNuM haMmezAM rahe che. AtmAmAM utpAda ane nAza thavA chatAM paNa dravyanuM ekarUpe rahevuM te pratyabhijJAnapramANathI siddha thAya che. pratyabhijJAna dvArA AtmAnI kathaMcit nityarUpe pratIti thAya che. je padArthane pahelAM koI vAra joyo hoya, pachI koI vAra tene ja athavA tenA jevo ke tenAthI viSama padArtha jovA maLe to tyAM vartamAnamAM thayelA pratyakSanuM ane 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 505, 506 'lajjate bAlyacaritairbAla eva na cApi yat / yuvA na lajjate cAnyastairAyatyaiva ceSTate / / yuvaiva na ca vRddho'pi nAnyArthaM ceSTanaM ca tat / anvayAdimayaM vastu tadabhAvo'nyathA bhavet / / ' Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pahelAMnuM smaraNa bane ekasAthe thavAthI A te ja che athavA tenA jevo che Adi jJAna thAya che. A jJAnane pratyabhijJAna kahe che. kathaMcit nityatAno svIkAra karyA vinA AvuM jJAna thaI zakatuM nathI. janmathI maraNa paryata aneka avasthAo badalAvA chatAM paNa te ja A vyakti che' tevA pratyabhijJAna vaDe, eka ja vyaktimAM bALa, yuvAna ane vRddha Adi bhinna bhinna avasthAonuM parivartana thavA chatAM, te traNamAM eka ja vyaktino upacAra thAya che; te batAve che ke AtmAnI bhinna bhinna paryAyonuM parivartana thavA chatAM paNa eka ja dravyarUpe AtmA sthita che. AtmAmAM kSaNe kSaNe bhinna bhinna paryAyonuM parivartana thavA chatAM paNa AtmAmAM sarvathA bhinnapaNuM thatuM nathI. AkRti ane jAtinI apekSAe AtmAmAM anukrame anityapaNuM ane nityapaNuM hoya che. AtmA 'TakIne badalAtA' svabhAvavALo siddha thatAM bauddha pratItyasamutpAdavAdano vighAta thAya che. kAraNanI apekSAthI kArya utpanna thAya che, kAraNano koI paNa prakAre kAryamAM anvaya nathI - A prakArano pratItyasamutpAdavAda che. paraMtu A vAda mAnavAmAM Ave to smaraNAdi samasta vyavahArono uccheda mAnavo paDe, kAraNa ke atIta saMketAdi koI vastunA Azraye hoya to ja te smaraNAdi jJAnarUpe pariName; arthAt uttarakALamAM paNa teno jo anvaya rahe to ja smaraNAdi vyavahAra ghaTI zake, anyathA nahIM. AvI anvayI vastu te ja AtmA che. AtmAne utpAda-vyaya-dhrauvyayukta mAnavAthI ja samasta smaraNAdi vyavahAranI siddhi thaI zake che. jo AtmA kSaNika hoya to tene vartamAna paryAya sivAya bIjuM kazuM ja jJAna hoya nahIM, atItanI avasthAne jANanAro ja jo naSTa thaI gayo hoya to jANaze koNa? mATe AtmA kSaNika nathI, paNa nitya che ema siddha thAya che. Ama, AtmA dravyathI nitya che ane paryAyarUpe palaTAto hovAthI anitya che. AtmA vastapaNe kAyama Take che ane tenI avasthAo niraMtara badalAya che. AtmAnI avasthAonuM parivartana thavA chatAM AtmAno svabhAva kAyama rahe che. bAlyAvasthA Adi avasthAo parivartana pAmavA chatAM te avasthAomAM AtmA eno e ja rahe che. bALa, yuvAna ane vRddha e traNe avasthAonuM jANapaNuM te ne te ja jIvane thAya che. e badhI avasthAonuM jJAna eka ja AtmAne thAya che. bALAdi avasthAo naSTa thaI gaI hovA chatAM jIva tenuM smaraNa karI zake che. e ja siddha kare che ke avasthAo badalAya chatAM Atmadravya dhruva che. AtmA dravya apekSAe kSaNika nathI paraMtu nitya che. - A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-68 40pa 'AtmA dravya nitya che, sadAkALa rahenAra; akhaMDa guNa je jJAnano, te na kadI janAra. zeya vizeSa jJAna te, paryAye palaTAya; paNa te kevaLajJAnanuM, ekapaNuM nava jAya. vRddha thatAM vRddhatvanuM, juvAnanuM paNa bhAna; bALAdi vaya trayanuM, thAya te eka sujANa. janmadazAthI jIvane, mRtyu dazA pamAya; temAM aneka prakAranuM, jJAna ekane thAya.' * * * 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.230 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 269-272) Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 69 davA zAna che, je naLa bhAra, 16nAre te nirara ja ri Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 69 bhUmikA 'azo gAthA 68mAM zrIgurue kahyuM ke AtmA dravyapaNe nitya che ane avasthAonuM palaTavApaNuM hovAthI paryAyapaNe anitya che. bALa, yuvAna ane vRddha e traNe avasthAonuM jANapaNuM te ne te ja jIvane thAya che, arthAt traNe avasthAonuM jJAna eka ja jJAyakasattAne thatuM hovAthI AtmA nitya che. Ama, vastumAtramAM nitya tathA anitya dharma hovA chatAM jeo AtmAnuM astitva svIkAratA hovA chatAM paNa tene sarvathA anitya - utpattilayarUpa kSaNika mAne che; temanI mAnyatAnuM ayathArthapaNuM yukti dvArA batAvI, AtmAnA kSaNavartI astitvanI saMbhAvanA zakya nathI ema jaNAvatAM zrIguru kahe che - |gAthA "athavA jJAna kSaNikanuM, je jANI vadanAra; vadanAro te kSaNika nahi, kara anubhava nirdhAra." (69) - vaLI amuka padArtha kSaNika che ema je jANe che, ane kSaNikapaNuM kahe che te kahenAra arthAt jANanAra kSaNika hoya nahIM; kemake prathama kSaNe anubhava thayo tene bIje kSaNe te anubhava kahI zakAya, te bIje kSaNe pote na hoya to kyAMthI kahe? mATe e anubhavathI paNa AtmAnA akSaNikapaNAno nizcaya kara. (69) vastu kSaNe kSaNe palaTAtI hovAno anubhava thayA kare che, tethI dareke dareka | bhAvArtha 1 vastu kSaNika ja che ema manAya che, paNa ema mAnavuM nyAyayukta nathI; kAraNa ke kSaNikatAno siddhAMta pragaTa karanAra kadI paNa kSaNika hoI zake ja nahIM. A vastu kSaNika che ema je kahe che te kahenAra kSaNika hoI zake ja nahIM, kAraNa ke je kSaNe anubhava thAya, te anubhavane kahevo hoya to te bIjI kSaNe ja kahI zakAya. pahelI kSaNa to padArtha kSaNika che ema anubhava karavAmAM ja vItI jAya. have te anubhavanuM varNana kare tyAre to bIjI kSaNa thaI jAya che. jo anubhava karanAra kSaNika ja hoya to bIjI kSaNa thatAM ja te nAza pAmavAthI tenuM varNana koNa karaze? jo pote ja bIjI kSaNe na hoya to te anubhava kaI rIte varNavI zakAya? mATe varNana karanAra AtmA kSaNika nathI evo nirNaya vicArapUrvaka karavA yogya che. vastumAtra jo kSaNika hoya to kSaNika padArthane jANIne, bIjI kSaNe nAza pAmanAra svabhAvavALo jIva, vastu kSaNika che' evo anubhava pragaTa karatAM pahelAM nAza pAmavo Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana joIe ane jo jANanAro kahevA mATe vidyamAna rahe to te kSaNika nathI, eTale ke kSaNaparyata TakavAvALo hoI zake nahIM, arthAt kSaNika siddhAMta pragaTa karanAra kSaNika na hoI zake ema spaSTa samajAya che. Ama, kSaNikapaNAnuM varNana karanAra je paNa vastu che te vastu akSaNika siddha thAya che, arthAt AtmA kSaNika nathI ema siddha thAya che. - bauddha darzana pratyeka padArthane kSaNika mAne che. bauddha darzananA mata anusAra vizeSArtha 1 pratyeka padArtha utpanna thayA pachI bIjI kSaNe nAza pAme che. koI padArtha avinAzI nathI. jagatamAM kazuM zAzvata nathI. bauddhono spaSTa abhiprAya che ke AtmA kSaNe kSaNe utpanna thAya che ane nAza pAme che. teo AtmAne nitya mAnatA nathI, kSaNika mAne che. bauddho pravAharUpa AtmAne mAne che. temanA mata anusAra saMvedanono avirata pravAha e jIva che. darekane pratyeka kSaNe saMvedana thAya che. A saMvedano janmyAM ke tarata ja khatama thAya che. saMvedana eka kSaNa pUratuM ja hoya che. eka saMvedana khatama thatAMveMta ja bIjuM saMvedana utpanna thAya che. saMvedanono pravAha avirata cAlyA kare che. paheluM saMvedana bIjA saMvedananuM kAraNa hoya che, chatAM saMvedano pAchaLa koI zAzvata tattva nathI. saMvedanonA A avirata pravAhanuM nAma ja cetanA che. enuM ja nAma jIva che. bauddho tene vijJAna-saMtAna' kahe che. bauddhonI dRSTie vijJAnapravAha - cittasaMtati e ja AtmA che. jema dIpakanI jyota pratyeka kSaNe navIna navIna utpanna thAya che, topaNa temAM sAdezya hovAthI "A e ja jyoti che' evuM jJAna thAya che; tema padArtho pratyeka kSaNe navIna navIna utpanna thavA chatAM temAM pUrva ane uttara kSaNo sAdazya hovAthI 'A e ja padArtha che' tevuM jJAna thAya che. bauddhamatamAM AvI kSaNaparaMparAno svIkAra thayelo che. kSaNikavAdI bauddha darzana anusAra paraspara bhinna kSaNonuM anusaMdhAna vAsanA dvArA thAya che. ekabIjAmAM anusaMdhAna karavAvALI vAsanA paraspara bhinna kSaNomAM rahe che. pUrvajJAnakSaNathI utpanna karAyelI uttarajJAnakSaNanI zaktine paNa vAsanA kahe che. pUrvasamayanI jJAnakSaNathI uttarasamayanI jJAnakSaNamAM javAvALI zaktine vAsanA (saMskAra) kahe che. pUrvajJAnakSaNa vaDe uttarajJAnakSaNa vAsita thAya che. bauddho ema pratipAdita kare che ke sarve padArtho kSaNika hovA chatAM paNa vAsanAnA baLathI prApta thayelA abhedajJAnathI A loka ane paraloka saMbaMdhI pravRtti thaI zake che. bauddha darzananA kSaNikavAdanA prabhAvathI ziSya tenI dalIlamAM kahyuM hatuM ke sarva padArtho kSaNika che. kSaNa pUrve joyela padArtha kSaNa pachI nathI dekhAto. vastumAtranuM kSaNe kSaNe parivartana thayA kare che. sarva vastu eka kSaNa TakyA pachI vinAza pAmavAnA Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 svabhAvavALI che. vastu kSaNe kSaNe palaTAtI hovAno anubhava thayA kare che ane tethI vastu kSaNikasvabhAvI che ema lAge che. AtmA paNa eka vastu ane temAM kSaNe kSaNe krodhAdi vRttio UchaLe che ane zame che. kSaNa pahelAM prema karanAra kSaNa pachI dveSa kare che, tethI AtmA eka kSaNe utpanna thaI bIjI kSaNe nAza pAmanAra hovo joIe. Ama, AtmA kSaNe kSaNe utpatti-layarUpa anitya che ema jaNAya che. gAthA-69 ziSyanI A mAnyatA nyAyayukta nathI e batAvatAM zrIguru kahe che ke vastu kSaNika che ema jANIne je tema kahe che, te vadanAro pote kSaNika nathI e tathyano nirNaya anubhavathI karavA yogya che. jo vastumAtranuM astitva kSaNavartI hoya to, bIjI kSaNe nAza pAmavAnA svabhAvavALo jIva koI paNa padArthane jANIne te padArtha kSaNika che' evo anubhava kaI rIte pragaTa karI zake? kAraNa ke anubhava pragaTa karatAM pahelAM ja, pote kSaNika hovAthI te pote to nAza pAmI jAya che; tethI AtmA kSaNika hoya to potAno jANavArUpa anubhava te kadI koIne darzAvI zake nahIM. AtmA akSaNika hoya to ja te potAnA anubhavanuM kathana karI zake. jo AtmA kSaNika hoya to prazna e thAya ke te anubhavano kahenAra koNa che? jANavuM ane kahevuM e banne kArya eka kSaNe thaI zakatAM nathI. jANavAnuM kArya eka kSaNe thAya che ane kahevAnuM kArya bIjI kSaNe thAya che. jo jANanAra kSaNavartI hoya to jANanAra teno anubhava kahI zake nahIM, mATe jANanAra ane kahenAra judA judA be AtmA che ema mAnavuM paDe. jeNe jANyuM te ja kahe to tenI sthiti be kSaNanI thaI jAya. have kahenAranuM astitva paNa jo kSaNavartI hoya to ema mAnavuM paDe ke te to jANyA vinA je kaheto jANyA vinA ja kahe che. je kahe che te jANanAra hoto nathI. hoya tenI vAta satya tathA prAmANika kaI rIte mAnI zakAya? jo kahenAra jANIne kaheto hoya to kSaNikavAdano siddhAMta Ubho rahe nahIM, kAraNa ke tenI sthiti be kSaNanI thaI jAya. kSaNikavAdanuM kathana karanAranI vAta satya tathA prAmANika mAnavAmAM Ave to to ema siddha thAya ke kahenAra pote ja kSaNika nathI ane tethI kSaNikavAda ja asiddha Thare. anubhavanuM kathana karatAM pahelAM anubhavavuM paDe che. je kSaNe anubhava thAya che te kSaNe te anubhava kahI zakAto nathI. pahelAM anubhava thAya che ane tyArapachI kahevAnuM zakya bane che. anubhavanAra ane kahenAra banne eka ja hoya to ja anubhava kahI zakAya che. jo kahenAra AtmA eno e ja na hoya to, jo kahenAre anubhava na karyo hoya to te e anubhava kevI rIte vyakta karI zake? A viSe DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che 'ApaNA sahuno anubhava che ke ApaNe je kaMI bolIe chIe e pahelAM Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 2 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vicArIe chIe, pachI bolIe chIe. je kSaNe vicArIe e ja kSaNe kahI zakatA nathI, vicAravAnI kSaNa judI ane kahevAnI kSaNa judI. pahelI kSaNe jeNe vicAryuM che te ja bIjI kSaNe kahI zake. banne judA hoya to koI kadI vicArone vyakta karI zake nahIM. vicAra paNa nAza pAmI gayA ane vicAranAra paNa nAza pAmI gayo. koNa kahe? zuM kahe?" gamAM ke aNagamAno bhAva koI eka kSaNe udbhava pAme che. jIva e jANIne, te pachInI bIjI kSaNe e jANavArUpa anubhavane kahe che. jo bIjI kSaNe jANavAvALo AtmA na hoya to e anubhava kadI kahI zakAya nahIM, paraMtu jo te kahe che to bIjI kSaNe anubhavanAranuM astitva rahe che ane tethI ja te ene kahI zake che. Ama, AtmA kSaNika hoI zake nahIM ema siddha thAya che. jANavA ane kahevArUpa anubhavathI AtmAnA akSaNikapaNAno nirNaya karavAnI ahIM zrIguru bhalAmaNa kare che. zrIguru ziSyane anubhavapUrvaka AtmAnI nityatAno nirdhAra karavAnI bhalAmaNa kare che. ziSya kahyuM hatuM ke "e anubhavathI paNa nahIM, AtmA nitya jaNAya. tenA uttaramAM zrIguru prastuta gAthAmAM kahe che ke "vadanAro te kSaNika nahi, kara anubhava nirdhAra.' krodhAdi bhAvone utpanna thatAM ane nAza thatAM anubhavIne ziSya evo nirNaya karyo hato ke AtmA kSaNe kSaNe palaTAya che, tethI AtmA kSaNika che; paraMtu sahuno anubhava che ke varSo pahelAM AtmAmAM udbhava pAmelA krodhAdi bhAvo yAda karIne kahI zakAya che. pUrvanA krodhAdi bhAvonuM smaraNa thAya che. krodhAdi bhAva jenAmAM utpanna thayo hoya te AtmA kSaNavartI hoya ane bIjI kSaNe nAza pAmyo hoya to e anubhavanI smRti kaI rIte thaI zake? krodhAdi bhAvane anubhavanAranuM astitva varSo sudhI TakyuM hoya to ja varSo pahelAMnA potAnA bhAvane yAda karIne te kahI zake, anyathA te kahI zake nahIM. je avasthA nAza pAmI te avasthAne jANanAra - tene smRtimAM rAkhI kahenAra eka ja AtmA hovo joIe, tethI AtmA kSaNika nathI ema sAbita thAya che. Ama, kSaNikavAdamAM rahelo doSa zrIgurue saraLa yukti dvArA batAvI, AtmAnuM astitva trikALavartI che ema siddha karI, ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna karyuM che. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'yogadaSTi samuccaya'mAM lakhe che ke anaMtara eTale ke AgalI-pAchalI kSaNe nahIM hovApaNuM, e ja vartamAnavAdInA abhiprAya pramANe to AtmabhUta che; paraMtu 'AtmAne je AgalI-pAchalI kSaNe abhAvarUpa mAne che, mAtra vartamAna kSaNe ja tene hovArUpa mAne che', tenI mAnyatAmAM aneka doSa Ave che. AgalI-pAchalI kSaNe abhAva 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, huM AtmA chuM', bhAga-2, pR.94 2- "zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-61 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 413 sAthe AtmAnA vartamAna bhAvano avirodha che, tethI vartamAnamAM kAM to te nitya hovo joIe ane kAM to te sadA asat avidyamAna ja hovo joIe.1 Ama, A be pakSa ahIM saMbhave che. paraMtu A banne pakSa dUSita che ane tethI kSaNikavAda khaMDita thAya che, te A prakAre kSaNikavAdI ema mAne che ke AtmAdi vastu kSaNasvarUpI che, AgalI-pAchalI kSaNe avidyamAna che, mAtra vartamAna kSaNe ja vidyamAna che. jeno A mata che, tenA potAnA AtmA upara ja te ghaTAvavAmAM Ave to kaI rIte virodha Ave te samajIe. AgalI-pAchalI kSaNe abhAva che evI tenI mAnyatAnI sAthenA avirodhanA kAraNe vartamAna bhAve to te pote che. AgalI-pAchalI kSaNe nahIM hovApaNuM te kahe che ane te bannenI vaccenI vartamAna kSaNe to tenuM vidyamAnapaNuM - vartamAnapaNuM te svIkAre che. AvI rIte je vartamAna bhAve vidyamAna che, te nitya hovo joIe; kAraNa ke 'sadA tadbhAva dvArA tat te bhAvavaMta hoya' ema niyama che, arthAt je je bhAvavALo hoya te tadbhAvathI sadA te bhAvavALo hovo joIe. vartamAna bhAvavALo te sadA vartamAna bhAvavaMta hovo joIe, eTale ke te nitya hovo joIe. Ama, nitya pakSanI siddhi thatAM kSaNikavAda UDI jAya che. vaLI, AgalI-pAchalI kSaNe abhAva che ema je jANe che ane kahe che te pote jo AgalI-pAchalI kSaNe vidyamAna na hoya to te kaI rIte jANI-kahI zake? eTale je vartamAna kSaNe vidyamAna che, te AgalI-pAchalI kSaNe paNa vidyamAna hovo ja joIe. Ama, vastu kSaNika che ema jANI je vade che, te vadanAro pote kSaNika nathI ema anubhavathI nizcayapUrvaka jaNAya che. tAtparya ke AtmA kSaNika nahIM paNa nitya che, eTale vAdIe kAM to nitya pakSano svIkAra karavo joIe ane kAM to vartamAna kSaNe paNa potAnA vidyamAnapaNAno pakSa choDI devo joIe. jo te ema kare to te sadA asat ja avidyamAna ja thaI jAya; kAraNa ke vartamAna kSaNe paNa te sat nathI raheto ane tenA mata anusAra AgalI-pAchalI kSaNe to te abhAvarUpa ja che. Ama, vartamAna kSaNe paNa jo te sat na hoya to te sadA abhAvarUpa ja hovAthI, sadA asat avidyamAna ja hoya; tethI kSaNikapaNuM vadanArA kSaNikavAdInuM potAnuM ja astitva nahIM rahe! ane to pachI teno vAda to kyAMthI Ubho raheze? Ama, AgalI-pAchalI kSaNe AtmAno abhAva mAnanAro kSaNikavAda kSaNabhara paNa TakI zakato nathI. AtmAne ekAMte 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'yogadRSTi samuccaya', zloka 193 'anantarakSaNAbhUtirAtmabhUteha yasya tu / tayAvirodhAnnityo'sau syAdasanvA sadaiva hi / / ' Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana anitya kahetA evA kSaNikavAdane tyajI devo ghaTe che. bauddhamatamAM batAvyA mujaba jo AtmA kSaNika hoya to te kSaNikatAnuM kathana paNa na karI zake, temaja sarva padArthonI kSaNikatAnuM jJAna paNa na karI zake, kAraNa ke bauddhamata pramANe jJAna eka che, arthAt asahAya che ane te eka jJAna eka ja viSayane grahaNa kare che. vaLI, te jJAna pAchuM kSaNika paNa che. jo Ama ja hoya to "A saMsAramAM je sat che te badhuM kSaNika che' 1 AvuM maMtavya kadI siddha thaI zake nahIM. jo badhA padArtho sAme hoya to ja "A badhA padArtho kSaNika che' evuM jJAna utpanna thAya; paNa bauddhamatamAM to eka jJAna eka ja padArthane viSaya kare che, te kAraNe paNa eka jJAnathI badhA padArthonI kSaNikatA jJAta thaI zake nahIM. vaLI, jJAna eka ja padArthane viSaya karanAra hoya, chatAM ekasAthe evAM aneka jJAno jo utpanna thatAM hoya ane te badhAM jJAnonuM anusaMdhAna karanAra koI eka AtmA hoya to ja tene te sarva viSaya saMbaMdhI kSaNikatAnuM jJAna ekasAthe saMbhave; paNa bauddho tevAM aneka jJAnonI yugapadutpatti mAnatA nathI, te kAraNe paNa sarva vastunI kSaNikatAnuM jJAna kadI paNa thaI zake nahIM. vaLI, jJAna eka hoya ane eka ja viSayane eka samaye jANatuM hoya, paNa jo te kSaNika na hoya to te kramazaH badhI vastunI kSaNikatAnuM parissAna karI zake; paraMtu bauddho vijJAnane kSaNika mAne che, tethI te sarva vastunI kSaNikatAnuM parijJAna karI zake ja nahIM. kSaNika vijJAna "badhI vastu kSaNika che' ema nathI jANI zakatuM, mATe vijJAnane akSaNika mAnavuM joIe ane te guNa hovAthI nirAdhAra na rahI zake, tethI guNI evo nitya AtmA paNa mAnavo joIe. AcAryazrI jinabhadrajI 'vizeSAvazyakabhASya'mAM lakhe che ke bauddhamatAnusAra vijJAna svaviSayamAM ja niyata che ane vaLI te kSaNika paNa che, tethI tevuM vijJAna aneka vijJAnanA viSayabhUta padArthonA dharmo, jevAM ke kSaNikatA, du:kha vagerene kevI rIte jANI zake? kAraNa ke te viSayo te jJAnanA che nahIM ane te jJAna kSaNika hovAthI te viSayone te kramazaH paNa jANI zake evo saMbhava nathI. A prakAre svaviSayathI bhinna evA badhA padArtho te jJAnanA aviSaya ja che; tethI te sarvanI kSaNikatA AdinuM parijJAna saMbhavatuM nathI. 1- juo : hetubindu', pR.44 'yat sat tat kSaNikameva / ' 2- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1675 'jaM savisayaNiyataM ciya jammANaMyarahataM ca taM kadha Na / NAhiti subahuaviNNANavisaya khaNabhaMgatAdINi / / ' Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 415 atre bauddho ema dalIla kare che ke vijJAna bhale eka ja vastune viSaya karanAra hoya ane vaLI te kSaNika paNa hoya, topaNa te badhI vastunA kSaNabhaMgane svanI jema temaja svaviSayanI jema anumAnathI jANI zakaze. tAtparya e che ke te vijJAna anumAna karaze ke "saMsAranAM badhAM jJAno kSaNika ja hovAM joIe, kAraNa ke je jJAno che te badhAM jJAna hovAthI mArI jema ja kSaNika hovAM joIe ane tenA viSayo paNa kSaNika hovA joIe, kAraNa ke te badhA paNa mArA viSayanI jema jJAnanA ja viSayo che. mAro viSaya kSaNika che, tethI te badhA paNa kSaNika hovA joIe. A prakAre jJAna eka ja vastune viSaya kare che ane te kSaNika hovA chatAM paNa te samasta vastunI kSaNikatAnuM jJAna karI zake che. paraMtu bauddhonA A uttaro ayukta che, kAraNa ke prathama bIjAM jJAnonI sattA ane bIjA viSayonI sattA siddha hoya to ja te badhAMnI kSaNikatAnuM anumAna thaI zake, kema ke prasiddhadharmI pakSa bane che' evo siddhAMta che; paNa te sarvanI sattAne ja te kSaNika vijJAna siddha karI zakatuM nathI to te sarvanI kSaNikatAnI siddhinI to vAta ja dUra rahI jAya che. A viSe bauddho ema kahe che ke bIjAM vijJAnanI ane bIjA viSayonI siddhi paNa vijJAna te ja pramANe anumAnathI ja karaze ke "jema mAruM astitva che tema anya jJAnonuM paNa astitva hovuM joIe ane jema mAro viSaya che tema anya jJAnanA viSayo paNa hovA joIe'; ane pachI nizcaya karaze ke "jema huM pote kSaNika chuM ane mAro viSaya kSaNika che, tema te badhA jJAno ane tenA viSayo paNa kSaNika ja hovAM joIe.' paraMtu A kathana yuktisaMgata nathI, kAraNa ke temaNe mAnela sarva vastunI kSaNikatAne jANanAra vijJAna svayaM ja janma thatAMnI sAthe naSTa thAya che, tethI te potAnA ja nAzane ane potAnI ja kSaNikatAne jANavA mATe asamartha che to bIjAM jJAno ane tenA viSayone ane te sarvanI kSaNikatAne jANavAmAM to asamartha ja hoya te svAbhAvika che. vaLI, te kSaNika jJAna potAnA ja viSayanI kSaNikatA pote paNa jANI zakatuM nathI, kAraNa ke jJAna ane teno viSaya banne eka ja kALamAM vinaSTa thAya che. jo te jJAna potAnA viSayano vinAza thato jue ane tenA AdhAre tenI kSaNikatAno nirNaya kare ane pachI ja te pote naSTa thAya to ja te svaviSayanI kSaNikatAnuM jJAna karI zake; paNa tevuM to banatuM nathI, kAraNa ke bauddhonA mata pramANe jJAna ane viSaya bane eka ja kALamAM potAnI uttarakSaNone utpana karIne vinaSTa thAya che. viSayanI kSaNikatAne jANavA mATe anya saMvedana athavA indriyapratyakSanuM sAmarthya paNa nathI ane ukta prakAre anumAna to tyAM ghaTI zakatuM ja nathI, tethI sarva vastunI kSaNikatA bauddhone Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 paNa ajJAta ja rahe che. bauddho ema dalIla kare che ke pUrva pUrva vijJAnothI uttara uttara vijJAnomAM evI eka vAsanA utpanna thAya che ke jethI vijJAna eka ja vastune viSaya karatuM hoya ane kSaNika hoya chatAM sarva vijJAnonA ane tenA viSayonA sattva-kSaNikatAdi dharmone jANI zake che. A prakAre badhI vastuonI kSaNikatA ajJAta rahetI nathI, tethI sarvanI kSaNikatAne mAnavAmAM koI virodha nathI. paraMtu bauddhoe batAvela vAsanA paNa to ja saMbhave jo vAsya ane vAsaka evAM banne jJAno eka kALamAM bhegAM maLatAM hoya, paNa bauddhonA mata mujaba ukta banne jJAnonI eka ja kALamAM vidyamAnatA saMbhavatI nathI. jo banne jJAno eka ja kALamAM saMyukta thAya to to te jJAnonI kSaNikatAnI hAni thAya. to pachI badhAM jJAno ane badhA viSayonI kSaNikatA kevI rIte siddha thaI zake? vaLI, te vAsanA paNa jo kSaNika hoya to tenAthI paNa jJAnanI jema sarvakSaNikatA siddha thaI zake nahIM ane jo vAsanA pote akSaNika hoya to bauddhonI pratijJA ke badhuM ja kSaNika che, teno bAdha thaI jaze. Ama, vAsanAnA AdhAre paNa sarva vastunI kSaNikatA siddha thaI zakatI nathI. 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A rIte vijJAnane ekAMta kSaNika ane eka viSayane grahaNa karanAra mAnavA chatAM jo sarva vastuonI kSaNikatAnuM jJAna karavuM hoya to pUrvokta prakAre nIcenA doSonI Apatti Ave che - 1) eka vijJAnano eka ja viSaya nahIM paNa eka ja vijJAna aneka viSayone jANI zake che tema mAnavuM paDe che, athavA 2) ekasAthe aneka vijJAnanI utpatti mAnavI paDe che ane e badhAM vijJAnono Azraya evo eka AtmA paNa mAnavo paDe che, athavA 3) vijJAnane akSaNika mAnavuM paDe, jethI te sarva vastunI kSaNikatAne kramazaH jANI zake. A prakAranuM vijJAna mAnavAmAM Ave to tenAmAM ane nitya AtmAmAM mAtra nAmano ja bheda rahe che, tethI vastutaH kSaNika vijJAna nahIM paNa nitya AtmA ja mAnavo paDe che. vijJAnane ekAMta kSaNasthAyI mAnavA jatAM ukta temaja bIjA paNa ghaNA doSonI Apatti Ave che. AtmAnI kSaNikatAnA vipakSamAM aneka prazno UThe che, jema ke cittadhArAno puravaTho kyAMthI Ave che? jema vIjaLIno goLo satata ekarUpe baLyA kare che, kAraNa ke koI eka janareTara tene satata puravaTho pUro pADI rahyuM che. tenA vinA te goLAmAM prakAzanI zakti Ave nahIM ane prakAza ApavAnI kriyA thaI zake nahIM. have jo AtmA paNa kSaNika hoya ane dIpakanI mAphaka jo te pratikSaNa utpanna-nAza thayA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 417 karato hoya to tene cetanAzaktino puravaTho pUro pADanAra janareTara jevuM koI sthaLa hovuM joIe, paraMtu bauddhamata pramANe evuM koI janareTara - puravaThAnuM sthaLa che nahIM. kadAca koI ema kahe ke evuM sthaLa che ane puravaTho ApyA kare che, to pAcho e prazna thAya ke AvuM puravaThAnuM sthaLa kSaNika che ke akSaNika? jo te paNa kSaNika hoya to pharI pAcho puravaThAno prazna Ubho thAya ane jo akSaNika hoya to pachI 'badhuM kSaNika che' e siddhAMtano bhaMga thAya. jo te nitya hoya to sarva kSaNika che ema kahI zakAya nahIM, eTale AtmAne kSaNika mAnavo ayogya Thare che. cetanAnuM kSaNika hovuM zakya nathI. eka kSaNanA anubhava jeTalo nahIM paNa tenAthI para ane tenI pAra evo AtmA hastI dharAve che. AtmA sarva avasthAomAM Take che, sthira che. padArthomAM thatAM parivartanane padArthonAM utpatti tathA vinAza mAnavA karatAM tene padArthanAM pariNAma mAnavAM vadhu yogya gaNAya. koI paNa vastu utpana paNa thatI nathI ke naSTa paNa thatI nathI. mAtra enuM parivartana thayA kare che, enAM pariNAma badalAyA kare che. vaLI, kSaNikavAda mujaba jo eka kAraNanI sthiti mAtra eka ja kSaNa sudhInI che to temAMthI kAryanI utpatti kaI rIte saMbhave? e rIte kAryanI utpatti saMbhavita na hovAthI kArya zUnyamAMthI utpanna thayuM mAnavuM paDaze, nahIM to kAraNa vinA kAryanI utpatti' mAnavI paDaze. paraMtu A vikalpo grAhya nahIM hovAthI kSaNikavAda avyavahAru temaja avaijJAnika sAbita thAya che. vaLI, jagatanA sarva padArtho mAtra eka kSaNa rahenArA che ema bauddho kahe che, paNa A AtmAne to tevuM kSaNikapaNuM ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke te utpanna thayo che te kSaNa pachInI kSaNamAM te sarvathA nAza pAme che, tethI tenA pachI tarata UpajanAranI sAthe teno anvaya saMbaMdha raheto nathI. jema vaMdhyA strIno putra asiddha che, tema AtmAdi dravya kSaNasthAyI mAnIe to anvaya saMbaMdha ghaTato na hovAthI kSaNikatva asiddha thAya che. vaLI, jo padArthone ekAMte kSaNika mAnavAmAM Ave to te kSaNika padArtho kevA svabhAvanA che? padArtha svanivRtti svabhAvavALo che, anyane utpanna karavAnA svabhAvavALo che ke ubhaya svabhAvavALo che? te svanivRtti svabhAvavALo eTale ke potAnI jAte ja potAno nAza thAya tevA svabhAvavALo kSaNika padArtha che, anyane janya karavAnA svabhAvavALo eTale ke uttarakAlIna padArthane utpanna karavAnA svabhAvavALo kSaNika padArtha che ke ubhaya svabhAva eTale ke potAno nAza karavAnA ane anya uttarakAlIna padArthanI utpatti karavAnA - ema be prakAranA svabhAvavALo kSaNika padArtha che? Ama, traNa vikalpane anulakSIne kSaNika padArtha vicAravA yogya che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (1) pahelo vikalpa - kSaNika padArthano svavinAzitva svabhAva che ema kahevAmAM Ave to te anyanI utpatti nathI karI zakato. je kSaNika padArtha che tene potAno nAza karavAnA svabhAvavALo kahevAmAM Ave to te kSaNa pachInI bIjI kSaNamAM je UpajavAno che, teno janaka eTale ke utpanna karanAra che ema te padArthane kevI rIte kahI zakAya? na ja kahevAya, kAraNa ke potAnA nAzakAryamAM vyasta thayelo anyane upajAvavAmAM samartha nathI ja banI zakato, eTale svavinAzitva svabhAva anyano janaka nathI banato. (2) bIjo vikalpa - kSaNika padArthane anya padArthano janmadAtA thavAno svabhAva che ema kahevAmAM Ave to te paNa bauddhonA mata mujaba yukta nahIM Ave, kAraNa ke jo pUrvakAlIna kSaNika padArtha uttarakAlIna kSaNika padArthane janma ApavAmAM upAdAnakAraNa thavAno svabhAva dhAraNa kare che ema kahevAmAM Ave to te svanivRttirUpa svabhAvano tyAga karanAro thAya che. jo padArtha anya kSaNano janmadAtA hoya to svavinAzano svabhAva tene asaMgata thAya che. kSaNasthAyI padArthamAM kSaNikatva svabhAva ghaTato nathI, kAraNa ke kSaNikatva ane anya janakatva eka ja sthAnake kevI rIte rahe? (3) trIjo vikalpa - eka padArthamAM be svabhAva mAnavAmAM Ave to parasparano anvaya saMbaMdha yathArtha ghaTe che, eTale pUrvaparyAyanA nAzamAM ane anya paryAyanI utpattimAM eka padArthano yoga thato hovAthI anvaya saMbaMdha ghaTe che. svanivRttisvabhAva ane aparajanmajanakatva svabhAva, ema be svabhAva eka padArthamAM sAthe rahetA hovAnuM jo mAnavAmAM Ave to temAM jarA paNa ayuktapaNuM eTale virodhI bhAva nathI Avato ane pUrvapadArthamAM tathA uttarapadArthamAM anuvRttirUpa anvaya saMbaMdha yathArtha ghaTe che. pUrvapariNAmarUpa potAnuM svarUpa che teno nAza karavAno svabhAve te padArthamAM che, tevI ja rIte uttarakAlIna paryAyarUpa svarUpane janma ApavAno paNa svabhAva te padArtha dhAraNa kare che. te bane svarUpamAM sAMkaLarUpe je anvayarUpa eka svabhAvatva, eTale ke kathaMcit ekarUpapaNuM raheluM che te ekatvasvabhAvanA yogathI che. vastumAM be svabhAvanuM rahevApaNuM hovAthI ja kAraNa-kAryabhAvarUpa anvaya saMbaMdhano yoga yathArtha ghaTe che, eTale je padArtho anya janatva ane svanivRtti evA be svabhAvane dhAraNa karatA nathI, te potAnuM padArthapaNuM siddha nathI karI zakatA. je te banne svabhAvane dhAraNa kare che, te sadA potAnA aneka svabhAva vaDe astitva, vastutva, padArthatva, dravyatva AdirUpa potAnuM satya svarUpa jema che tema siddha karI zake che. anvaya saMbaMdhathI vastutattvanI siddhi thAya che. anekAMta darzanamAM AtmAnuM svarUpa anuvRttivALuM eTale ke anvaya svabhAvavALuM mAneluM che, tethI te AtmAmAM utpAdasvabhAva, vinAzasvabhAva tathA dhRvatva svabhAva ghaTe Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 419 che. te AvI rIte - navI paryAyanI UpajavAnI kriyA, jUnI paryAyanA vinAzanI kriyA ane navA navA utpAdamAM ane jUnI jUnI paryAyanA nAzamAM sarvadA anuyAyIrUpe anusaravArUpa dhRvatvanI kriyA. A traNe kriyA karanAra AtmA che. AtmA bhUta, vartamAna ane bhAvi kALamAM aneka avasthAne pAmanAra tathA te badhI avasthAmAM sarvadA anugamana karanAro, dhruva svabhAvane dhAraNa karanAro che. syAdvAdanA AzrayathI ema kahI zakAya che ke aneka kAryo karavAno AtmAno svabhAva che ane tethI nityAtmAmAM arthakriyAkAritva(kAryajanakatva)no virodha raheto nathI. syAdvAdanA sthApana vaDe vividha prakAranAM kAryonI ekatA karavAno svabhAva mAnavAthI nitya AtmAne viSe arthakriyAno virodha nathI. dareka vastunuM kathaMcit nityapaNuM ane kathaMcit anityapaNuM che evA syAdvAdane aMgIkAra karavAthI aneka kSaNamAM rahelAM sthiti Adi kAryonI eka kartAnA kAraNarUpa ekatAno svIkAra thaI zake che, eTale ke ekamAM aneka kArya karavAno svabhAva hovAthI vastumAM rahelI sthiti, utpatti ane nAzarUpa arthakriyA virodha pAmatI nathI. tethI nityAtmavAdamAM arthakriyA ghaTI zake ja nahIM' e bauddhonI vAta barAbara nathI. vastunuM aneka svabhAvapaNuM aMgIkAra karyA vinA koI paNa kArya siddha thatuM nathI, tethI vastumAM nityapaNuM, anityapaNuM vagere aneka svabhAvano svIkAra karavo joIe. zarIrathI bhinna evo nityAnitya jJAnasvarUpI AtmA mAnavo joIe. AtmAmAM nitya ane anitya bane dharmo rahelA che. AtmAnI paryAyo anitya che ane dravya nitya che. AtmAmAM pratikSaNe navI navI paryAyonI utpatti thAya che ane atIta, vartamAna tathA anAgata paryAyonI paraMparAnuM anusaMdhAna karanAra dravya nitya che. A satyane svIkAravA ekAMta mAnyatAne tajI syAdvAdano Azraya grahaNa karavA yogya che. AtmAno yathArtha nirNaya karavA mATe anekAMtavAdano Azraya kartavyarUpa che. AtmA koI apekSAe zAzvata che ane koI apekSAe azAzvata che, tethI syAdvAda vinA teno yathArtha nirNaya thaI zakato nathI. anekAMtavAdano Azraya na lenAra ekAMtavAdI jIva nityAnitya AtmAnA kevaLa eka aMzane ja pUrNavaturUpe svIkArI mithyA abhiprAyamAM rAce che. AtmA nityAnityarUpa hovA chatAM ene jo sarvathA anitya (kSaNika) mAnavAmAM Ave to aneka doSo upasthita thAya che. paryAyathI to AtmA kSaNika che ja, paNa te vAtane ekAMte pakaDIne dravyanI nityatAno asvIkAra karavAmAM Ave to ghaNA doSo udbhave che. kSaNikavAdI bauddhamatamAM nava sAMdhe tyAM tera tUTe' enA jevo ghATa thAya che, jyAre utpAdvyaya-dhrauvyavALA vijJAnamaya AtmAne mAnavAmAM eka paNa doSa nathI Avato. nitya-anitya ubhayAtmaka AtmA mAnavAmAM koI doSa Avato nathI. AtmAne Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ekAMte kSaNika mAnavAthI utpanna thatA mukhya evA pAMca doSo darzAvatAM kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijI anyayoga-vyavaccheda-dvAtrizikA mAM kahe che ke padArthone kSaNika mAnavAthI karelAM karmono nAza, nahIM karelAM karmono bhoga, saMsArano nAza, mokSano nAza, smRtino abhAva ityAdi doSonI Apatti Ave che; topaNa te te doSonI upekSA karIne kSaNabhaMguratAne mAnavAvALA bauddho mahAsAhasika che, eTale ke bhAvi anarthano vicAra karyA vinA pravRtti karavAvALA che." have A pAMca doSono anukrame vicAra karIe. 1) karela karmano nAza (kRtapraNAza) AtmA je kAMI zubhAzubha karma kare che, tenuM zubhAzubha phaLa teNe bhogavavuM paDe che. karma kALAMtare potAnI prakRti anusAra phaLa ApIne nAza pAme che. jo kSaNikavAdane svIkAravAmAM Ave to te ghaTI zake nahIM. kSaNikavAda svIkAravAthI karelAM karmo ane te karma karavAvALo AtmA banne sarvathA nAza pAmI gayAM ema svIkAravuM paDe, tethI kSaNikAtmavAdamAM kRtakarmanI viphalatArUpa prathama doSa Ave che. jeNe karmo karyA hoya, tene te karmonAM phaLano abhAva thavo te kRtakarmanAza che. jeNe dAna ApyuM athavA hiMsA karI, tene dAna athavA hiMsAnuM phaLa na maLavuM e kRtanAza che. jo vyakti pratyeka kSaNe badalAtI rahetI hoya to je kSaNe, je vyaktie, je karma karyuM; te vyakti bIjI kSaNe nAza pAmI javAthI te ja vyakti, te karmanuM phaLa kevI rIte prApta karI zake? karma karavAvALo raheto ja na hovAthI te karmaphaLano bhogavanAro raheto nathI. vaLI, jo AtmA pratikSaNa badalAto raheto hoya to karelAM karmonA phalopabhoga paNa badalAtA raheze ane tethI karmaphaLabhoganI koI avasthA paNa raheze nahIM. bauddho mALAnA chUTaka motInI jema jJAnakSaNonI asaMbaddha paraMparAne AtmA mAne che, paraMtu eka dorAmAM parovelAM motIonI mALAnI jema jJAnakSaNonI saMpUrNa paraMparAthI saMbaddha eka AtmAne svIkAratA nathI; tethI je jJAnakSaNa sukRta athavA duSkRta kare che, te jJAnakSaNano nAza thavAthI, te jJAnakSaNa sukRta athavA duSkatathI pote upArjela zubhAzubha karmanA phaLano upabhoga nahIM karI zake. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke svakRta dvArA upArjela zubhAzubha karmano upabhoga, eTale ke phaLAnubhava ghaTI zakaze nahIM, kAraNa ke zIlAdi anuSThAnano je hetu hato te to te ja vakhate nAza 1- juo : kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIkRta, anyayoga-vyavaraccheda-dvAtrizikA', zloka 18 'kRtapraNAzAkRtakarmabhogabhavapramokSasmRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchannaho mahAsAhasikaH paraste / / ' Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 421 pAmI gayela che. AtmAne kSaNika mAnavAthI zubha karmabaMdhathI sukha maLe, azubha karmabaMdhathI duHkha maLe ityAdi mAnyatAo bhAMta banI jAya che. zubhAzubha karma karanAra AtmA to tarata ja naSTa thaI jAya che, to pachI sukhAdi bhogave koNa? jo Ama sukhAdi prApta na thatAM hoya to zubha karmano baMdha pADanAra kriyAo paNa koNa kare? sukhAdinA hetubhUta karmano anAdara thatAM sarva kriyAo niSphaLa javAnI Apatti Ave che. AtmA kSaNika hoya to eka ja kSaNamAM te naSTa thavAthI puNya ane pApano te bhoktA nathI thato, kAraNa ke puNya-pApa je samaye karavAmAM Ave che, te ja samaye tenuM phaLa prApta nathI thatuM. eka ja kSaNamAM kAraNa kAryarUpa pariNamatuM nathI. AtmA aneka kSaNavartI hoya to pUrvaparyAya naSTa thaIne dvitIyAdi paryAyo temAM dekhAya ane tethI AtmA puNya-pApanuM phaLa bhogavI zake. paraMtu eka ja samayamAM AtmAnI utpatti thAya ane vinAza paNa thAya tathA te vinAza paryAyAtarathI pariNata na thavAthI, niranvaya vinAzarUpa hovAthI svakRta puNya-pApano paNa niranvaya nAza thAya che. bauddho caityavaMdanAmAM mAne che. bauddhamata anusAra caityavaMdanA eka puNyakArya che ane tenAthI zubha phaLa maLe che, paNa bauddhamata anusAra je caityavaMdanA kare che te bIjI kSaNe nathI raheto - badalAI jAya che; to pachI caityavaMdanAnuM suphaLa koNa bhogavaze? eTale ke je caityavaMdanA kare che, te tenuM phaLa bhogavI zakato nathI. kRtanAzanI A Apattine dUra karavAno eka ja rasto che ane te e ke AtmAne kathaMcit nitya svIkAravo. Ama, kSaNika AtmA mAnavAthI tapazcaryA, zIla vagere ane khetI, vepAra vagere karelAM kAryanI hAni thAya che. karma karanArane te karmanA phaLano bhogavaTo raheto nathI, kAraNa ke te kartA kAryakSaNa pachI tarata ja - bIjI kSaNe nAza pAme che. teNe karelAM zubha ke azubha karmanA phaLane te bhogavI zakato nathI. karelAno nAza - kAryanI anutpatti thAya che ane tethI bhojana karavA chatAM paNa tRpti thatI nathI. A pramANe kSaNikavAdamAM kRtanAzano prasaMga sunizcita che. 2) nahIM karela karmano bhoga (akRtAbhyAgama) AtmA sukha athavA duHkha anubhavato hoya che te pratyakSa siddha che. sukha-du:khanI vyavasthA karmAdhIna che. padArthane kSaNika mAnatA pUrve karela zubhAzubha karma temaja te 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 244 'khakRtasyopabhogastu dUrotsArita eva hi / zIlAnuSThAnaheturyaH sa nazyati tadaiva yat / / ' Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmA, bane nAza pAmyAM hovAthI vartamAnamAM jIvane je vedanA thAya che te kayA karmathI thAya che? teNe nahIM karela karmanuM phaLa mAnavuM paDaze athavA karmane ane AtmAne sthAyI svIkAravAM paDaze. A rIte akatakarmabhoga nAmano bIjo doSa lAge che. jeNe dAna nathI karyuM ke hiMsA nathI karI, tene dAnanuM ke hiMsAnuM phaLa maLavuM te akRtAtmAgama che. AtmAne kSaNika mAnavAthI jIva pote nahIM karelAM karmonAM phaLa bhogavanAra thAya che. te bhojana, corI vagere nahIM karelAM karmonAM phaLono bhoktA thAya che. jeNe e karmo karyA na hoya tene te karmonAM phaLono upabhoga karavArUpa doSa Ave che. pApapuNyanI vyavasthA, karmaphaLa Adi vAto asthAyI kSaNika padArthomAM saMbhavatI nathI. Ama, kSaNikavAdamAM 'kRtapraNAza' (karelA karmanuM niSphaLa javuM) ane "akRtAbhyAgama' (karyA vagara bhogavavuM)no prasaMga Ave che. jo AtmA ekAMte kSaNika hoya to amuka kSaNe teNe je puNyAdi karyo, tenA phaLanI hAni thaI jaze; kema ke je AgAmI kSaNomAM phaLa maLavAnuM che, te kSaNamAM to e AtmA rahyo ja nathI. vaLI, anaMtara kSaNomAM je navo AtmA utpanna thayo teNe to dharmAdi karyA nathI chatAM tene sukhAdinI prApti thaI jaze. Ama, pahelI kSaNano AtmA ke jeNe dharmAdi karyA, tene tenuM phaLa maLaze nahIM ane pachInI kSaNano navo AtmA ke jeNe dharmAdi kArya karyA nathI, tene sukhAdi bhogavavA paDaze. eTale karelAM dharmAdi(kRta)nA phaLano nAza ane dharmAdi nahIM karavA chatAM te(akRta)nA phaLarUpa sukhAdino Agama ema be doSo Ave che. kareluM kArya niSphaLa jAya (kRtapraNAza) ane karyA vagara bhogavavuM paDe (akRtAbhyAgama) e be moTA doSo vaDe kSaNikavAda dUSita thato hovAthI te mithyA che. ahIM bauddho ema dalIla kare che ke amArA kSaNika AtmavAdamAM kRtanAza ane akRtAgama doSo AvI zakatA ja nathI, kema ke ame vAsanAno saMkrama mAnIe chIe. bhale AtmA ekAMta kSaNika hovAthI pratyeka kSaNe naSTa thaI jAya che, paraMtu te te jJAnakSaNarUpa AtmA potAnAmAM rahelI vAsanAono uttarottara kSaNamAM saMkrama karato jAya che; eTale have uttarakSaNanA navA AtmAmAM pUrvekSaNIya dharmAdi vAsanArUpa kAraNa AvI jatAM tenuM sukhAdi phaLa te jarUra bhogave che. have kRtanAzAdi doSo kyAM rahyA? A dalIla barAbara nathI. bauddhamata anusAra to dareka kSaNe dareka AtmAno sarvathA (niranvaya) nAza thaI jAya che. have jyAre prathamakSaNIya AtmA saMpUrNa naSTa thaI gayo tyAre te AtmAnI vAsanA zI rIte bIjI kSaNanA navA AtmAmAM saMkrama pAmaze? jo pratyeka AtmAno saMpUrNa niranvaya) nAza thato na hota to jarUra be AtmA vacce koIka saMbaMdha (anvaya - kaDI) rahI jAta ane tethI tenA dvArA vAsanAsaMkrama paNa thAta; paraMtu evo koI eka dravyano anvaya to che nahIM, mATe vAsanA saMkrama saMbhavI zakato Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 423 ja nathI. vaLI, eka pUrvakSaNa AtmA che ane bIjo uttarakSaNa AtmA che evuM jo AtmAdi bhAvonuM pUrvApara hovApaNuM kahevAmAM Ave to tethI kAMI vAsanAsaMkrama utpanna nahIM thAya, kema ke amuka 'ka' AtmAnI uttarakSaNamAM te ka' AtmAno sajAtIya AtmA che ane te vakhate bIjA kha' vagere AtmAo paNa hoya che, tethI 'ka' AtmA ane kha' AtmA vacce paNa paurvAparyabhAva banI jatAM 'ka' AtmAnI vAsanAno saMkrama uttarakSaNIya 'kha' AtmAmAM thaI javAnI Apatti AvI jAya. Ama, game te uttarakSaNIya AtmakSaNamAM game te pUrvekSaNIya AtmakSaNanI vAsanAsakramanI atiprasakti thaI javAnI Apatti AvI jAya. niraMtara sadaza evI bIjI bIjI jJAnakSaNanI utpattirUpa paraMparAne viSe vAsanAno saMkrama thAya che, tethI vastune kSaNika mAnavAthI koI doSa utpanna thavAno saMbhava nathI evuM bauddhonuM mAnavuM ayathArtha che. A vAta samajAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja "adhyAtmasAra'mAM kahe che ke eka mukhya dravya (eTale sakaLa guNa ane paryAyanA AdhArarUpa jIva dravya)nA saMbaMdhanA abhAvanA kAraNe vAsanA(eTale apara apara kSaNamAM utpanna thayelA jJAnano - pUrva pUrva kSaNe anubhavelA padArthonI smRtinA kAraNarUpa saMskAra)no saMkrama uttarottara jJAnanI kSaNomAM prApta thaze nahIM. kSaNika jJAnakSaNonA mULamAM koI eka niyAmaka satpadArthanI AvazyakatA rahe che. be vastu joDanAruM kaMI na hoya to e bane chUTAM paDI jAya e samajAya evI vAta che, eTale saMtAna athavA vijJAnapravAha bane nahIM. vAsanAno saMkrama eka ja AtmAnA saMbaMdhamAM thaI zake che, kAraNa ke vAsanAdi vastuonuM pUrvAparapaNuM eTale prathama anubhaveluM ane pachI anubhavavAnuM e be sarvatra atiprasaktivALuM che. eno bhAvArtha e che ke pUrvekSaNa ane uttarakSaNa e bannene koI jAtano saMbaMdha nathI, kAraNa ke pUrvekSaNa to naSTa thaI ane uttarakSaNa to utpanna thaI nathI, tethI kone viSe vAsanA saMkramayukta thAya? jyAM paraspara be vastuno saMbaMdha thato hoya tyAM ja vAsanAno saMkrama thaI zake che. jIvarUpI AdhAra vinA vartamAna jJAnanI kSaNa sivAyanI bIjI sarve kSaNo potapotAnI utpatti thayA pachI tarata ja nAza pAmI che, tethI vAsanAno saMkrama koIne viSe thAya nahIM." tAtparya e che ke AtmAno niranvaya vinAza mAnavo yuktisaMgata nathI. niranvaya kSaNikavAdamAM kRtanAza ane akRtAbhyAgamano prasaMga Ave che, kiMtu syAdvAda siddhAMtamAM 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkata, "adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 93 'ekadravyAnvayAbhAvAdvAsanAsaMkramazca na / paurvAparyaM hi bhAvAnA sarvatrAtiprasaktimat / / ' Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A prakArano koI doSa saMbhavato nathI, kAraNa ke padArthano vinAza niranvaya nathI thato, paNa sAnvaya thAya che ane pUrvaparyAyanuM uttaraparyAyarUpe pariNamana thAya che. eTale je kartA che te ja tenA phaLane pAme che. 3) saMsArano nAza saMsAra eTale bhavanI paraMparA. AtmAne kSaNika mAnatAM bhavaparaMparA ghaTI zakatI nathI. prathama to kSaNikAtmavAdamAM paraloka ja saMbhavato nathI. kRtakarmAnusAra paralokanI prApti thAya che. karma ane AtmA ane sarvathA nAza pAmyAM pachI koNa kone AdhAre anya bhavamAM jAya? kadAca paraloka ane bhavaparaMparA mATe evI kalpanA karavAmAM Ave ke eka citta bIjA cittanuM anusaMdhAna kare che ane te trIjA cittanuM anusaMdhAna kare che; ema uttarottara cittanuM anusaMdhAna cAle che ane eka citte grahaNa karela saMskAra tathA karma te anya cittane soMpe che. A rIte paraloka ane bhavaparaMparA saMbhave che. paraMtu Ama banavuM zakya nathI. cittonAM anusaMdhAna thavAM tathA saMskAra ane karmonI Apa-le karavI te ekabIjAne saMbaMdhita mAnIe to ja saMbhave. kSaNe kSaNe sarvathA nAza pAmatAM citta ekabIjA sAthe saMbaMdha ja pAmatAM nathI to levaDa-devaDa karavAnI to vAta ja kyAM rahI? A rIte saMsAranI bhavaparaMparAnI asaMbhAvanArUpa trIjo doSa saMbhave che. AcAryazrI malliSeNasUrijI 'syAvAda maMjarI'mAM lakhe che ke kSaNikavAdamAM saMsArano paNa nAza thaze. kSaNikavAdamAM paralokano abhAva thaze, kema ke pUrvajanmamAM karelAM karmo anusAra jIvono paraloka thAya che; paraMtu kSaNikavAdamAM to pUrvajJAnakSaNono sarvathA nAza thaI javAthI ane uttarajJAnakSaNonI sAthe teno koI paNa saMbaMdha nahIM hovAthI pUrvajanmamAM karelAM karmonuM phaLa, janmAMtaramAM koNa bhogave evo prazna upasthita thaze. pratyeka jJAnakSaNa kSaNika hovAthI paraloke janAra koI AtmA ja nahIM rahe ane e rIte AtmAnA abhAvamAM paralokano abhAva ane tethI anupAya saMsAranI samApti thaze. bauddhamatamAM badhI cittalakSaNono sarvathA nAza mAnavAmAM Avyo che, tethI eka citta anya cittanI sAthe saMbaddha thaI zakatuM nathI. Ama mAnavAmAM Ave to pUrva ane apara cittakSaNono saMbaMdha karAvanAra koI sthira dravya hovuM joIe, anyathA pUrva ane apara cittakSaNono saMbaMdha thaI zake nahIM ane tethI ubhaya cittakSaNono saMbaMdha karAvanAra je 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijI kRta, 'syAdvAda maMjarI', zloka 18nI TIkA _ 'tathA bhavabhaGgadoSaH / bhava ArjavIbhAvalakSaNaH saMsAraH tasya bhaGgo vilopaH sa eva doSaH kSaNikavAde prasajyate / paralokAbhAvaprasaGga ityarthaH / paralokinaH kasyacidabhAvAt / paraloko hi pUrvajanmakRtakarmAnusAreNa bhavati / tacca prAcInajJAnakSaNAnAM niranvayaM nAzAt kena nAmopabhujyatAM janmAntare / / ' Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 425 sthira che te ja anvayI AtmA che. pUrvacitta uttaracittanI sAthe saMbaddha thatuM nathI, paraMtu pUrvacittakSaNa uttaracittakSaNane utpanna kare che ema kalpI saMsAranI siddhi karavAmAM Ave to te paNa yogya nathI, kema ke e pramANe pUrvacitta ane apara cittakSaNono kAraNa-kAryabhAra mAnavAmAM Ave to kArya hetu thaze. paraMtu bauddho vaDe to pUrva-apara cittakSaNomAM svabhAvahetu mAnavAmAM Avyo che ane svabhAvahetu to tAdAbhya saMbaMdha hoya to ja ghaTe che. jema 'A vRkSa sIsamanuM che, vRkSatva hovAthI', ahIM vRkSa ane sIsamano tAdAbhya saMbaMdha hovAthI svabhAvahetunuM anumAna thAya che, paraMtu pUrva ane apara cittakSaNono bhinna bhinna samaya hovAthI, pUrva-apara cittakSaNono tAdAtma saMbaMdha nahIM hovAthI svabhAvahetu banI zakaze nahIM. jo pUrva-apara cittakSaNonI sattA eka ja samayamAM hoya to temAM pratisaMdheya (kArya) ane pratisaMdhAyaka(kAraNa)no vibhAga thaI zakaze nahIM, kema ke eka ja samayamAM utpanna thavAvALI cittakSaNomAM koNa niyAmaka che ke jethI eka pratisaMdheya ane bIjo pratisaMdhAyaka thAya? eka ja samayavartI cittakSaNomAM kAraNa-kAryabhAva thaI zakato nathI, kema ke kAraNa-kAryabhAva vibhinnakAlIna padArthamAM ja thAya che. pUrva-apara cittakSaNo bhinna bhinna kALamAM hoya topaNa bauddhamatamAM sarva padArtho kSaNabhaMgura che, tethI pUrvacittakSaNano sarvathA nAza thaI javAthI pUrvacittarUpa upAdAnakAraNa vinA uttaracittakSaNanI utpatti kaI rIte thaI zakaze? tethI pUrvacittakSaNa uttaracittakSaNane utpanna kare che e kathana barAbara nathI. A pramANe kSaNikavAdamAM saMsAranA nAzarUpa doSa Ave che. kSaNikavAdamAM saMsAranI siddhi thatI nathI. Atmatattvane nitya ane anitya ema be prakAre mAnanAra syAdvAdamatamAM ja saMsAranI siddhi thAya che. 4) mokSanI asaMbhAvanA kSaNikAtmakavAdamAM mukti saMbhavatI nathI. pharI karmabaMdha na thAya ane pUrve bAMdhela karmano sarvathA kSaya thAya tene mokSa kahevAmAM Ave che. karmathI saMpUrNapaNe mukta thavuM tene mokSa kahe che. kSaNikAtmakavAda anusAra jo jIva kSaNika hoya to teno to nAza thaI jAya che, to pachI mokSa kono thaze? jo jIva ja na hoya to mokSanI vAta arthahIna banI jAya che. potAnI samAptine mAnavI ane mokSane paNa mAnavo e eka navAIbharI vAta che. nirvANamAM AtmAnuM astitva rahetuM na hoya to gautama buddha ane temanA jevA keTalA badhA lokonuM nirvANa thayAnuM manAyuM che, temanuM Atmika astitva raheze ja nahIM. jo temanuM Atmika astitva na hoya to temanI mUrti AgaLa prArthanA karavI vagere kriyAono tathA yuddha zara|| gacchAmi jevI zaraNAgatino kazo ja artha nathI. A rIte AtmAne kSaNika jJAnamAtra mAnavAmAM mokSanI asaMbhAvanArUpa cotho doSa Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMbhave che. AtmA pratikSaNa nAza pAme che ema mAnavAmAM Ave to tenA mATe nirvANano koI artha ja nahIM rahe. kSaNikavAda anusAra karma, vyakti, AtmA Adi badhuM ja jo kSaNika hoya to duHkha paNa kSaNika ja che. pratyeka jJAnakSaNonuM duHkha paNa, te kSaNono nAza thaI javAnI sAthe nAza pAmI jAya che, mATe duHkhamAMthI chUTavAno prayatna paNa vyartha che ane tethI buddhe upadezelAM cAra satyonuM kAMI prayojana rahetuM nathI temaja nirvANano siddhAMta paNa nakAmo nIvaDe che. kSaNikavAdamAM baMdha-mokSanI vyavasthA nathI banI zakatI. zrI AnaMdaghanajI mahArAja lakhe che - saugata mati rAgI kahe vAdI, kSaNika e Atama jANo; baMdha-mokSa sukha-du:kha na ghaTe, eha vicAra mana ANo. bauddhono mata ayathArtha che, kAraNa ke AtmAne mAtra kSaNika jJAnarUpa mAnavAthI tenA baMdha-mokSa ghaTI na zakavAnI Apatti Ave che. jarAka paNa svabhAvabhede sarvathA vastubheda mAnanArA bauddhamata pramANe je baMdhakSaNa (baMdhAvAnA svabhAvavALI kSaNa) che te to mokSakSaNa (mukti thavAnA svabhAvavALI kSaNa) nathI ane je mokSakSaNa che te baMdha-kSaNa nathI; paraMtu baMdhananA nAzarUpa mokSa to tyAre ja ghaTe che ke je puruSano baMdha che te ja puruSano mokSa thato hoya. je baMdhAya che te ja mukta thaI zake che. bauddhamatamAM to je kSaNamAM baMdha che, te kSaNano to sarvathA nAza thaI jAya che ane jeno mokSa thavAno che te kSaNa pUrvakSaNathI bilakula bhinna che, tethI kSaNikavAdamAM anya kSaNano baMdha ane anya kSaNano mokSa thAya che. mukti jeNe baMdha karyo hato tenI nathI thatI, kiMtu jeNe baMdha nathI karyo tenI mukti thAya che. A bilakula asaMgata hovAthI bauddhamatamAM mokSano abhAva ja siddha thAya che. e niyama che ke je baMdhAya te chUTe. je baMdhAyuM ja nathI tenA chuTakArAnI vAta kevI rIte saMbhave? mATe rAgAdinA kAraNe je baMdhAya che, te ja kALakrame vairAgyAdi dvArA chUTe che evuM mAnavAthI ja baMdha-mokSa ghaTe che. paraMtu kSaNikavAdanA mata pramANe to je baMdhAyo te to te kSaNe ja nAza pAmI gayo che, tethI mokSa kono mAnavo? baMdhakSaNa sarvathA nAza pAmI jAya che evuM mAnanAra bauddhamatamAM 'je baMdhAya te mukAya' - A vyavahAra koI rIte ghaTato nathI e spaSTa che. ahIM bauddho ema dalIla kare che ke e kSaNaparaMparAnI kSaNo kSaNika hovA chatAM te kSaNomAM ame eka anugata vAsanA mAnIe chIe, jeno rAgAdithI vAsita thatAM baMdha 1- zrI AnaMdaghanajIracita, zrI munisuvrata bhagavAnanuM stavana, kaDI 5 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 427 ane kramazaH vairAgyAdithI vAsita thatAM mokSa saMbhave che. tethI AtmAne kSaNika jJAnarUpa mAnavAmAM baMdha-mokSanI asaMgati nathI. A dalIlanuM nirasana karatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyakatva jasthAna caupai' mAM kahe che ke bauddho pUrvApara jJAnakSaNomAM anugata evI je eka vAsanA kahe che tene ja syAmata svabhAvaniyata evuM Atmadravya kahe che ane tevA ja AtmadravyanA baMdha-mokSa saMgata hovAthI Atmadravyane mAtra jJAnakSaNasaMtatirUpa mAnavuM yogya nathI.' AnI sAme bauddho ema kahe che ke ame jene vAsanA kahIe chIe te kAMI vAstavika padArtha nathI. te to mAtra buddhithI parikalpelo padArtha che. tethI parikalpita evI vAsanAne tame mAnelA vAstavika AtmA jevI kaI rIte manAye? AnuM samAdhAna e che ke baMdhakSaNa, mokSakSaNa vagere to pAramArthika paryAyo che; to teno AdhAra paNa pAramArthika ja hovo joIe. kAlpanika vAsanAne teno AdhAra mAnI na zakAya, mATe tenA pAramArthika AdhAra tarIke Atmadravya siddha thAya che. bauddho ema kahe che ke ghaTakSaNaparaMparAmAM uttarottara ghaTakSaNa ja utpanna thayA kare che, paTAdi kSaNo utpanna thaI jatI nathI; ane e ja A vAsanA che. dareka ghaTakSaNomAM anugata evI ghaTadravya jevI koI pAramArthika vastu nathI. sarakhI jJAnakSaNo utpanna thayA karavI e ja vAsanA che, nahIM ke aneka jJAnakSaNomAM anugata evuM koI vAstavika Atmadravya. mATe vAsanAne AtmadravyarUpa kahIne AtmAne nitya siddha karavo yogya nathI. ame kahelI vAsanA e kAMI anugata nitya dravyAtmaka AtmasvarUpa nathI ke jethI jIva nitya hovo siddha thAya. Ano uttara A pramANe che - AvI vAsanAnI vAto karavI e bauddhono moTo daMbha che, kAraNa ke baMdhakSaNa ane mokSakSaNa sarakhI na hovA chatAM sadazakSaNAraMbharUpI vAsanA te bannemAM anugata hoya ema teo kahe che. bAkI baMdhakSaNa, mokSakSaNa vagere sarvathA kSaNika ja hoya to, dravyAdi rUpe paNa te nitya na ja hoya to, je kSaNa baMdhAyelI che teno to te ja kSaNe nAza thaI javAthI mukta thavAnuM na rahyuM ane ema mokSakSaNa te potAnI ja kSaNe utpanna thaI hovAthI pUrve baMdhAyelI na hovAnA kAraNe 'na baMdhAyelI kSaNano mokSa thayo' evuM mAnavAnI Apatti Ave ane to pachI "je baMdhAya che te mukAya che evuM kahI zakAze nahIM. tethI 'bhale baMdhAyelA chIe paNa ApaNe mokSa mATe jJAna-dhyAnAdi karavAnI zI jarUra che? kAraNa ke mokSa to anya ja koI kSaNano thavAno che' ityAdi abhiprAyanA kAraNe koI mokSa mATe pravRtti ja nahIM kare. 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyaktva SaTrasthAna caupaI', gAthA 21 e bauddhanuM mata viparIta baMdha mokSa na ghaTai kSaNacitta | mAno anugata jo vAsanA dravya nitya teha ja zubhamanA !' Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmA jo sarvathA kSaNika hoya to koI paNa AtmA mokSane mATe prayatna nahIM kare, kAraNa ke prayatna karanAra to sarvathA nAza pAme che, eTale te mukta thato nathI, mukta thanAra to koI anya ja che. evo koNa mUrkha hoya ke je potAnA vinAzane notarI bIjAne du:khamukta karAvavA prayatna kare? jema eka du:khI jIva bIjA jIvanA sukha mATe prayatna karato dekhAto nathI, tema je jJAnakSaNa duHkhI che, te jJAnakSaNa apara jJAnakSaNane sukhI banAvavA mATe prayatna karaze nahIM. AtmA kSaNika hoya to te mokSamArganA phaLane pote pAmato ja nathI, to pachI te mokSamArgamAM zA mATe pravarte? koI paNa jIvanI mokSamArgamAM pravRtti ja nahIM thAya. mokSamArga vyartha Thare che. zAstramAM dharmapravRtti vaDe mokSaphaLa pAmavA mATe je upadeza ApavAmAM Ave che te paNa nirarthaka Thare che. jo badhuM kSaNika hoya to naitika jIvana paNa azakya banI jAya. nItimaya jIvana e mokSamArganuM prathama sopAna che. zAzvata jIva vinA nItimaya jIvana zakya nathI. sAmAnyathI je dravyane hetuno saMbaMdha thAya che te dravyamAM phaLa pedA thAya che, anya dravyamAM nahIM. je mATInA piMDane cakra, kuMbhArAdino saMparka thayo hoya teno ja ghaDo bane che, anya mATInA piMDano nahIM. have AtmA jo kSaNika hoya to AtmajJAna, cAritra vagere hetuono je kSaNane saMparka thAya, te kSaNa ane phaLarUpa mokSakSaNa e banne judI judI hovAthI hetu-phaLano eka dravyamAM saMbaMdha saMbhave nahIM ane to pachI e banne vacce hetuphaLabhAva ja rahe nahIM ane tethI je hetubhUta nathI evAM AtmajJAna, cAritrAdimAM mokSa mATe pravRtti karavI e aMdhaparaMparA anusAra cAlavA jevuM thAya, arthAt AMdhaLAoe pakaDela mArga temane iSTa sthAna para pahoMcADanAra che ke nahIM e jANyA vagara teo ekanI pAchaLa eka cAlyA kare, tevI A pravRtti thAya. mokSa to AtmAne nitya mAnavAmAM ja ghaTe che, AtmAne kSaNika mAnavAmAM teno mokSa ghaTaze ja nahIM. jema ratna pahelAM azuddha hatuM ane pachI upAya vaDe zuddha thAya che, tema AtmA pahelAM azuddha hato ane pachI AtmajJAnAdithI zuddha thAya che e hakIkata che. pahelAno azuddha AtmA ane pachI zuddha thayela AtmA banne eka ja dravya hoya to A vAta saMbhave che, eTale ke AtmA nitya hoya to ja Ama thavuM saMbhave che. vaLI, AtmA nitya hoya to ja enA upara prema thAya ane to ja jIva dharmArthI banI duHkhakSaya mATe pravRtti kare. jo AtmA kSaNamAM nAza pAmI javAno hoya to du:khakSaya kono thAya? ane e mATe pravRtti paNa koNa kare? mATe AtmAne nitya mAnavAmAM ja mokSa ghaTe che. AtmAne nitya mAnanArA matamAM ja mukti avasthA ghaTe che. Ama, kSaNikavAdamAM mokSanA abhAvarUpa doSa Ave che. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 429 5) smaraNanI asaMbhAvanA AtmAne kSaNika ja mAnanArane smaraNa paNa saMbhave nahIM. jo AtmAne nitya vastu na svIkArIe to sRti asaMbhavita banI jAya che. smaraNa to enuM thaI zake ke je vastuno prathama kadI anubhava thayo hoya. kSaNikamatamAM to anubhava karanAro kSaNamAM ja nAza pAmato hovAthI smaraNa koNa kare? AtmA jo kSaNika hoya to pachI tenA anubhavanI tene smRti na thAya, kAraNa ke e kSaNika hovAthI kSaNabharamAM nAza pAme che. te eka ja kSaNamAM lopa pAmato hovAthI AgaLanA anubhavanuM smaraNa tene thaI zake nahIM. AtmAne sarvathA kSaNika mAnavAthI smaraNanI siddhi thatI nathI. ekAMta kSaNika pakSamAM kadI paNa smaraNa utpanna thaI zakatuM nathI. kSaNikavAdamAM smaraNanI asaMbhAvanArUpa pAMcamo doSa Ave che. bauddhamatamAM smaraNano abhAva thAya che, kema ke jevI rIte eka jIva bIjA jIvathI sarvathA bhinna hovAthI eka jIve karela padArthanA anubhavanuM smaraNa bIjA jIvane thaI zakatuM nathI, tevI rIte bauddhamata anusAra jo pUrvabuddhithI uttarabuddhi bilakula bhinna hoya to pUrvabuddhithI anubhavelA padArthanuM uttarabuddhimAM smaraNa thaI zakatuM nathI. jema devadatte anubhavelA padArthanuM yajJadattane smaraNa thaI zakatuM nathI, tema eka buddhithI bIjI buddhi atyaMta bhinna hovAthI pUrvabuddhithI anubhUta padArthanuM uttarabuddhimAM smaraNa thaI zakatuM nathI. eka manuSya anubhavela padArthanuM bIjA manuSyane smaraNa thatuM nathI. jo e rIte smaraNa thatuM hoya to eka manuSya jANelA padArthanuM sarva manuSyone smaraNa thavuM joIe. jo ekanA anubhavanuM smaraNa anyane thatuM hoya to ekanA anubhavanuM smaraNa sakaLa vizvane thavuM joIe. paraMtu ema to kadI paNa banatuM nathI. eka vyaktinA anubhavano viSaya bIjAnI smRtino viSaya banato hoya evuM jovA maLatuM nathI. jeNe anubhavyuM hoya tene ja smaraNa thAya che. AtmAne kSaNika mAnatA anubhavanAra ane smaraNa karanAra banne judA che e nirvivAda mAnavuM paDaze ane ema mAnatAM anubhava koIne thAya ane smaraNa koI bIjAne thAya, paNa e kaI rIte zakya che? sAva judA paDI jatA vijJAnasamUhamAM ekanA anubhavanI smRti bIjAne kaI rIte thaI zake? Ama, bauddhono kSaNikavAda svIkArya thato nathI. AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke AbAlagopAla sarvane anubhavelI vastunuM kALAMtare smaraNa thAya che. have jo vastune kSaNika mAnavAmAM Ave to smaraNa kadI ghaTI zakaze nahIM, kAraNa ke jeNe anubhava karyo hoya tene ja smaraNa thAya, anyane nahIM ane kSaNikavAdamAM to smaraNa vakhate anubhava karanArI vyakti ja nathI, to pachI vAstavika smaraNa kone thAya? arthAt Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koIne paNa na thaI zake.' ahIM bauddho ema dalIla kare che ke jIva to anitya che, paraMtu teno nAza thatI vakhate te potAnAM saMtAna ke saMskAra mUkato jAya che ane tethI smaraNamAM bAdhA AvatI nathI. jIvarUpa vijJAnane kSaNika mAnavA chatAM vijJAnasaMtatinA sAmarthyathI smaraNa thaI zake che. pUrva pUrva vijJAnakSaNanA saMskAro uttara uttara vijJAnakSaNamAM saMkrAMta thAya che, tethI vijJAnakSaNarUpa jIvane kSaNika mAnavA chatAM paNa smaraNa thaI zake che. paraMtu A dalIla yogya nathI, kAraNa ke jIvano niranvaya (saMpUrNa) nAza thaI jato hovAthI A tenAM saMtAna che ema vyavahAra banI zakato nathI; athavA to game te prakAre tenAM saMtAna ke saMskAra mUkI jAya che ema jo mAnI laIe to, bauddhonA 'sarva kSaNika che' e niyama mujaba tenAM saMtAna ke saMskArasamudAya paNa kSaNika ja gaNAya. A sthitimAM paNa smaraNanI siddhi thaI zakatI nathI. jo anubhava karanAra mULabhUta jIvano nAza thato hoya to tene padArthano je anubhava thayo hato tenuM smaraNa tenAM saMtAna - pratisaMtAnone thaI zake nahIM, kema ke mULa padArthano sarvathA nAza thavAthI saMtAna - pratisaMtAno sAtheno teno saMbaMdha banI zake nahIM ane tethI anubhavamAM Avela padArthanuM smaraNa asaMbhava bane che. bauddho ema kahe che ke mRtino abhAvarUpa doSa tyAre ja Ave ke jyAre sAmAnyathI anya vaDe anubhavela padArthanuM anyane smaraNa thAya. paraMtu bauddhamatamAM to pUrva ane uttara kSaNomAM paraspara bhinnatA hovA chatAM temAM kAraNa-kAryabhAvathI ja smaraNa thAya che. buddhirUpI eka ja saMtAnamAM anubhava tathA smaraNano kAraNa-kAryabhAva che, tethI temAM mRti thaI zake che. paraMtu eka saMtAna(vyakti)no anya saMtAna(vyakti)nI sAthe kAraNakAryabhAva nahIM hovAthI eka puruSanA anubhavanuM anya puruSane smaraNa thaI zakatuM nathI, mATe 'anyanA anubhavanuM anyane smaraNa thaze' evI Apatti Avaze nahIM. vaLI, buddhirUpa eka saMtAna saMbaMdhI kSaNomAM kAraNa-kAryabhAva nathI e vAta satya nathI. eka saMtAnavALI jJAnakSaNomAM anubhava ane smaraNarUpa kAraNa-kAryabhAva che, tethI pUrvabuddhie anubhavelA padArthanuM uttarabuddhine smaraNa thaI zake che. Ama, smRtibhaMga doSano kSaNikavAdamAM avakAza nathI. paraMtu A kathana yuktiyukta nathI, kema ke e pramANe saMtAnamAM kAraNa-kAryabhAra mAnavA chatAM paNa saMtAnanI kSaNonI bhinnatAnuM nivAraNa thaI zakatuM nathI, kAraNa ke bauddhamatamAM badhI kSaNono niranvaya nAza mAnelo hovAthI badhI ja kSaNo 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 242 'anubhUtArthaviSayaM smaraNaM laukikaM yataH / kAlAntare tathA'nitye mukhyametanna yujyate / / ' Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 paraspara atyaMta bhinna che. vijJAnakSaNono sarvathA niranvaya nAza mAnavAmAM Avyo hovAthI pUrva pUrva vijJAnakSaNathI uttara uttara vijJAnakSaNa sarvathA bhinna ja che. Ama hovAthI pUrvavijJAna dvArA anubhUta vastunuM smaraNa uttaravijJAnamAM saMbhave nahIM, tethI kSaNikavAda anusAra 'kAraNa-kAryabhAva-nibaMdhana smaraNa thAya che' ema kahevuM yogya nathI. vaLI, kSaNikavAdamAM anubhava ane smRtino AzrayabhUta koI nitya padArtha nahIM hovA chatAM paNa bhinna bhinna saMtAnamAM kAraNa-kAryabhAvane AzrayIne smRtino svIkAra karavAmAM Ave to ziSya ane gurunI buddhimAM paNa kAraNa-kAryabhAvano sadbhAva hovAthI gurunI buddhithI ziSyane smaraNa thavuM joIe. guru ziSyane bhaNAve che, tethI gurunI buddhi kAraNa che ane ziSyanI buddhi kArya che. temAM kAraNa-kAryabhAvano sadbhAva che, mATe gurunI buddhithI ziSyane smaraNa thavuM joIe. gAthA-69 atre bauddho . ema dalIla kare che ke ame eka saMtAnane AzrayIne ja kAraNakAryabhAvano svIkAra karIe chIe, tethI pUrvokta Apatti Avaze nahIM, kema ke tyAM to guru ane ziSya ema be paraspara bhinna saMtAna ane tethI temAM kAraNa-kAryabhAva nathI. temanI A dalIla yogya nathI, kema ke bheda-abheda pakSathI tenuM nirAkaraNa thaI jAya che. te A pramANe bauddho smRtinI siddhi mATe jJAnakSaNone eka saMtAna mAne che, to e saMtAna saMtAnI(kSaNaparaMparA)thI bhinna che ke abhinna? jo saMtAna kSaNaparaMparAthI abhinna hoya to tene ja saMtAnI (kSaNaparaMparA) kahevAze, saMtAnIthI atirikta koI saMtAna kahevAze nahIM. jo saMtAna kSaNaparaMparAthI bhinna hoya to e saMtAna vAstavika che ke avAstavika? jo saMtAna avAstavika hoya to te akiMcitkArI che. jo saMtAna vAstavika hoya to e sthira che ke kSaNika? jo saMtAna kSaNika hoya to smRtinI siddhine mATe kSaNaparaMparAne tyajIne saMtAnano Azraya levo e to kharekhara eka coranA bhayathI bacavA mATe anya corano Azraya levA barAbara che. jo saMtAnane sthira mAnavAmAM Ave to to saMjJAMtarathI gupta rIte nitya AtmAno ja svIkAra karyo kahevAya. Ama, kSaNikavAdamAM smRti ghaTI zakatI nathI. - Ama, smaraNano abhAva thavAthI bauddhamatamAM pratyabhijJAna paNa thaI zakaze nahIM. pratyabhijJAna anubhava ane smaraNapUrvaka thAya che. vartamAna kALano anubhava tathA bhUtakALanI smRti banne maLIne pratyabhijJAna thAya che. pratyabhijJAna eTale padArthane jovAthI pramAtAne pUrvanA saMskArano AvirbhAva thavo. meM agAu je padArthane jANyo hato te ja A che' evI je samajaNa te pratyabhijJAna che. te ja A che' evuM pratyabhijJAna smaraNano abhAva hoya to thaI zakaze nahIM. jo AtmA kSaNika hoya to pratyabhijJAna na thaI zake. udAharaNa tarIke - devadatta Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nAmanA mANasane vIsa varSa pUrve yajJadatte joyo hato, te Aje pharI dekhAyo, eTale bhUtakALanI smRti tAjI thatAM ja yajJadatta bolI UThe che ke are! A to pelo devadatta che.' bhUtakALanI smRti tathA vartamAnano anubhava karanAra eka ja vyakti hoya to ja A pramANenuM jJAna thaI zake. smRti karanAra judo ane anubhava karanAra judo hoya to Ama na banI zake. AtmA kSaNika che ema jo mAnavAmAM Ave to vIsa varSa pahelAMnA devadattano anubhava karanAra yajJadatta, AtmA kSaNika hovAnA kAraNe naSTa thaI gayo gaNAya. atyArano AtmA tenAthI judo gaNAya, eTale 'A pelo ja devadatta che' evuM jJAna tene thaI zake nahIM, paraMtu pratyakSa anubhavamAM Ave che ke tevuM jJAna thaI zake che, eTale AtmAne kSaNika mAnI zakAya nahIM. AtmA evuM avadhAraNa kare che ke je huM pUrve anubhavanAra hato, te ja huM Aje te vastunuM smaraNa karanAro chuM.' ahIM pUrvanA ane AjanA AtmAmAM ekatA (abheda)no je nizcaya thAya che te ja batAve che ke AtmA pratipaLa vinAzI na ja hoI zake. jo AtmA kSaNika hoya to anubhavanAra ane smaraNa karanAra be eka ja che tevuM avadhAraNa thaI zake ja nahIM. sAmAnya vyavahAramAM paNa pratyabhijJAna anubhavamAM Ave che ane tethI siddha thAya che ke AtmAnuM sarvathA kSaNikapaNuM che ja nahIM. pUrvanI ane pachInI sarva kSaNone viSe eka ja anubhava karanAranA hovApaNAnuM pratyabhijJAna kSaNikapaNAno niSedha kare che. 'je huM prathama sukhAdino anubhava karato hato, te ja huM te sukhAdine jANuM chuM.' e pramANe pUrvanA saMbaMdhano nizcaya thAya che, tethI kSaNikapaNAno nirAsa thAya che. kSaNikavAdane viSe pUrvApara saMbaMdhanI ekatArUpa pratyabhijJAna saMbhavatuM ja nathI. atItakAlIna anubhUta vastumAM vartamAnakAlIna pratyakSa vastunuM aikya che evuM jaNAvanAra A te ja che' ityAdi jJAna zAbdika vyavahArarUpa pratyabhijJAna, vastu kSaNe kSaNe sarvathA nAza pAme che evuM kahenAra kSaNikavAdamAM koI rIte ghaTI zake nahIM e vAta suspaSTa che.1 - vaLI, bauddhamatamAM smRtino abhAva thavAthI anumAna karavuM paNa banI zakaze nahIM. jIvane pUrve anubhavelAnuM smaraNa thaze nahIM ane te smaraNa vinA anumAna paNa thaze nahIM. vaLI, smRtinA abhAvamAM thApaNa (anAmata) tarIke mUkelI vastunuM smaraNa 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 2, sUtra 10nI TIkA 'yenAtmanA prAgdRSTaM vastu tenaivAtmanA punarapi bhAvAttadevedamiti pratyabhijJAyate / yadyatyantanirodho'bhinavaprAdurbhAvamAtrameva vA syAttataH smaraNAnupapattiH / tadadhIno lokasaMvyavahAro virudhyate / tatastadbhAvenAvyayaM tadbhAvAvyayaM nityamiti nizcIyate / ' Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 433 nahIM thavAthI leNa-deNa vagere vyavahArano paNa lopa thaze. vaLI, bauddha zAstromAM kahyuM che ke he bhikSuo, ahIMthI ekANuMmA bhavamAM meM zakti(zastravizeSa)thI eka puruSane haNyo hato te karmanA vipAkathI mAro paga viMdhAyo che.' AvAM smRti darzAvanArAM vacano paNa mithyA Tharaze, kema ke kSaNa sivAya anya koI anvayI dravyano bauddhamatamAM svIkAra karAyo nathI. kSaNikavAdamAM A rIte aneka doSo Ave che. Ama, bauddhonA kSaNikavAdanI sAme evo vAMdho uThAvI zakAya che ke AtmA nitya na hoya to kSaNika vijJAnasamUhane viSe krama, vyavasthA ke zRMkhalA kaI rIte jaLavAya? ane jo AvI zRMkhalA na hoya to smRti (prathamanA anubhavano punarbodha) ane pratyabhijJAna (A te ja che evuM jJAna) kaI rIte saMbhave? AtmA jo pratikSaNa nAza pAmato hoya to jIvane agAunA anubhavanuM smaraNa thAya che te hakIkata kaI rIte samajAvavI? A jagatamAM pratyeka padArtha kSaNika hoya to je pratyabhijJAna thAya che teno khulAso kaI rIte karavo? bauddhamatamAM A praznonA koI saMtoSakAraka uttara maLatA nathI. kSaNikavAdanA siddhAMtathI smRti Adi samajAvI zakAtAM nathI, tethI tenI ghaNI kaDaka AlocanA karavAmAM Ave che. anya dArzaniko dvArA bauddhonA kSaNikavAdanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. AtmA sarvathA kSaNika to saMbhave ja nahIM, kAraNa ke pUrvopalabdha vastunuM smaraNa thAya che. je kSaNika hoya tene atItanuM smaraNa saMbhave ja nahIM. jo AtmA kSaNika hoya to smRti na thAya, paNa smRti thAya che evo badhAno anubhava che; eTale kSaNikavAdano siddhAMta sAco Tharato nathI. A rIte AtmAne sarvathA kSaNika mAnavAthI smaraNanI asaMbhAvanAno doSa Ave che. Ama, AtmAne kSaNika mAnavAthI karelAM karmono nAza, nahIM karelAM karmono bhoga, saMsArano nAza, mokSano nAza ane maraNano abhAva vagere aneka doSo Ave che. kSaNikavAdanI ekAMta mAnyatAthI karmaphaLa, baMdha-mokSa, smaraNajJAna vagerenI vyavasthA ghaTI zakatI nathI. kSaNikavAdamAM AvI ghaNI khAmIo rahelI che. smaraNAdi vyavahAra nitya AtmAmAM ja ghaTI zake che ane te svIkAravAmAM Ave to kSaNikavAdano vighAta thaI jAya che. zrImade A gAthAmAM, kSaNikavAdamAM upasthita thatA uparyukta pAMca doSomAMthI smaraNanI asaMbhAvanArUpa pAMcamA doSane prAdhAnya ApI, AtmAnA akSaNikapaNAno nizcaya karavAnI preraNA karI che. pratyeka kSaNe AtmA palaTAIne nAza thato hoya to tene pUrvanI kSaNanuM kaMI yAda rahe nahIM, paraMtu AtmA to pahelAMnI kSaNomAM je anubhava thayo hoya tene pachInI kSaNomAM yAda kare che ane tenuM kathana paNa kare che. tethI ema siddha thAya che ke smRti karanAra ane tene vyakta karanAra Atmatattva to sadA nitya ja che. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AvI ja rIte sarva padArthone ekAMte kSaNika mAnanAra ane pachIthI potAnI bhUla samajAtAM yathArtha nirNaya karanAra Arya azvamitranI kathA jaina graMthomAM Ave che. Arya azvamitrane cothA nirnava tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. bhagavAna mahAvIranA nirvANanA basovIsa varSa pachI mithilA nagarImAM zrI azvamitrane kSaNikavAdI mithyA dRSTi utpanna thaI hatI. mithilA nagarImAM Arya mahAgirijI nAmanA AcArya hatA. temanA ziSya zrI kauDinya hatA ane zrI kauDinyanA ziSya zrI azvamitra hatA. zrI azvamitra svAdhyAyamAM khUba tatpara rahetA. teo gurumahArAja pAse AgamagraMthomAMthI eka pachI eka aMgano abhyAsa karatA hatA. temaNe daSTivAda nAmanA aMganA cauda pUrvano abhyAsa cAlu karyo. emAM "anupravAda' nAmano viSaya cAlato hato. temAM naipuNika vastunuM adhyayana cAlI rahyuM hatuM. temAM nArakInA jIvone lagatI eka gAthA AvI ke pratyutpanna samayanA sarva nArakIo vinAza pAmaze. e pramANe vaimAnika devo paNa prathama samayanA vinAza pAmaze. e pramANe bIjA, trIjA samaya mATe paNa kahevuM. AnA saMdarbhamAM zAstrakAre ema lakhyuM che ke jagatamAM prathama samaye vartatA sarva padArtho nAza pAme che. tevI rIte bIjA samaye vartatA sarva padArtho paNa nAza pAme che. tevI rIte trIjA samaye vartatA sarva padArtho paNa nAza pAme che. Ama, pratyeka samaye vartatA sarva padArtho nAza pAme che. A gAthAno guru mahArAje artha samajAvyo tyAre zrI azvamitre evI dalIla karI ke A gAthA pramANe to evo artha phalita thAya che ke jagatanA sarva padArtho kSaNika che. zrI amitrane samajAvatAM Arya mahAgirijIe kahyuM ke zAstramAM padArthonuM prati samaye nAza pAmavAnuM kahyuM che te phakta eka nayanI apekSAe - RjusUtranayanI apekSAe kahyuM che. sarva nayanI apekSAe te samajavAnuM nathI, kAraNa ke e vacana sarvanayAtmaka nathI. dareka vastu paryAyanI dRSTie anitya che, paraMtu koI paNa samaye paryAyano nAza thavAthI vastuno sarvathA nAza thato nathI. nArakInA jIvonA prathama samaye vartatA padArtho nAza pAme che, to bIjA samaye nArakAdhirUpe te utpana thAya che, eTale jIva dravya to avasthita ja rahe che. 1- nihUnava eTale saMtADanAra, chupAvanAra, gopavanAra evo artha thAya che. je vyakti mithyA AgrahathI satyane chupAve, jJAnane gopave te nihunava. samaya jatAM nihunava zabdano artha enA karatAM paNa vyApaka banyo. je mANasa AjJAno utthApaka hoya, baLavAkhora hoya ane jene zista khAtara saMghanI bahAra kADhavAmAM Avyo hoya te nihunava kahevAyo. jaina graMthomAM AvA mANaso mATe nihunava zabda rUDha thaI gayo che. jyAre potAnA samudAyamAM ja mohanIya karmanA prabhAvanA kAraNe mANasanI zraddhA DagI jAya che, vivekAdi lupta thaI jAya che, citta durvicAromAM phasAI jAya che ane mithyA dRSTino udaya thAya che; tyAre tenAmAM nihunavatA janme che, te nihunava bane che. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-69 435 jo tarkanI dRSTie tapAsIe to prathama samaye vartatA padArtho nAza pAme che ema kahyA pachI zAstrakAre bIjA samaye, trIjA samaye" evA zabdo kema vAparyA che? jo badhA ja padArtho nAza pAmatA hoya to dareka padArtha mATe te samaya prathama samaya ja hovo joIe. koIne mATe te bIjo samaya ke trIjo samaya hoI zake ja nahIM. Ama, Arya mahAgirijIe zrI amitrane samajAvavAno prayatna karyo, paraMtu teo samajyA nahIM ane temaNe potAnA ja matano Agraha cAlu rAkhyo. A rIte ghaNA divaso sudhI carcA cAlI, paraMtu zrI amitra samajyA nahIM eTale Arya hAgirijIe temane gaccha bahAra kADhyA. potAnA keTalAka ziSyo sAthe zrI azvamitra judA paDyA ane judo vihAra karavA lAgyA. vihAra karatAM karatAM eka divasa zrI amitra rAjagRhI nagarI tarapha jatA hatA. rAjagRhImAM te samaye khaMDarakSaka nAmano eka zrAvaka raheto hato. khaMDarakSaka rAjyamAM sipAIono uparI hato. bhagavAna mahAvIranAM vacanomAM te akhUTa zraddhA dharAvato hato. enA kAne zrI azvamitranA judA paDyAnI vAta AvI hatI. zrI amitrane koI vyavahAru yuktipUrvaka samajAvavA joIe ema tene lAgyuM. te mATe teNe eka yojanA karI. zrI azvamitra ane temanA ziSyo rAjagRhI nagarImAM pravezyA ke tarata sipAIo temane pakaDIne khaMDarakSaka pAse laI AvyA. khaMDarakSake pUchyuM, 'tame koNa cho?' zrI azvamitre javAba Apyo, "ame sAdhuo chIe. huM azvamitra chuM. khaMDarakSaka! tame amane bhUlI gayA?' khaMDarakSake kahyuM, 'tame sAdhuo nathI, paNa sAdhunA veSamAM chupAyelA cora cho.' azvamitre kahyuM, "ame cora nathI, sAdhuo chIe." khaMDarakSake pUchyuM, "jo sAdhuo cho to tame kyAre dIkSA lIdhI? kyAM lIdhI? konI pAse lIdhI?' azvamitre uttara Apyo, "ame ghaNAM varSo pahelAM dIkSA lIdhI che. mithilA nagarImAM, AcArya mahAgirijInA ziSya zrI kauDinya pAse.' khaMDarakSake kahyuM, 'paNa e to badhI jUnI vAta thaI. pratyeka padArtha pratyeka samaye sarvathA nAza pAme che. mithilA nagarImAM dIkSA lenAra to kyAranA nAza pAmyA. atyAre to tame sAdhunA veSamAM cora che, mATe tamane sajA thaze.' zrI azvamitra potAnI bhUla samajI gayA. temaNe kabUla karyuM, "ame paryAyadaSTie nAza pAmyA hoIzuM, paraMtu dravyadRSTie ame e ja chIe. ame sAdhuo ja chIe, cora nathI.' aMDarakSake zrI azvamitra ane temanA ziSyone mukta karyA ane pachI pote karelI A yukti mATe temanI kSamA mAMgI. tyArapachI zrI azvamitra Arya mahAgirijI pAse gayA ane potAnI bhUla kabUla karI kSamA mAMgI. Arya mahAgirijIe zrI azvamitra Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ane temanA ziSyone pAchA gacchamAM dAkhala karyA. Ama, temane ekAMta kSaNikavAdanuM mithyApaNuM samajAyuM ane samyak tattvanirNaya thayo. prastuta gAthAmAM zrImad kSaNikavAdanuM mithyApaNuM darzAvatAM jaNAve che ke AtmA kSaNika nathI tenI sAbitI e che ke kSaNikapaNAnuM jJAna karIne je tene kahe che te kSaNika hoI zake nahIM. je kSaNikapaNAnuM jJAna kare che te jo kSaNika hoya to, te jANanAra to bIjI ja kSaNe nAza pAmI jAya che, te potAnA anubhavanuM kathana karavA bacato nathI ane tethI kSaNikapaNAnuM kathana asaMbhava bane che. jo te kSaNikapaNAnuM kathana karavA Take to te pote ja akSaNika Thare che, mATe AtmAnI kSaNikatAnuM kathana ja AtmAnI akSaNikatAnI siddhi kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke - 'athavA jJAna kSaNikanuM, thatuM sadA samajAya; sarva prakAra smRti rahe, tethI nitya jaNAya. anekataH zailI vaDe, je jANI vadanAra; syAdvAdI anubhave, te na anitya thanAra. harSa, zoka, sukha, duHkha, kSaNika, jANa karI vicAra; vadanAro te kSaNika nahi, jaNAya hRdaya majhAra. saddaguru caraNa upAsanA, vinaya subhakti apAra; karI sahaja nija svarUpano, kara anubhava nirdhAra.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 230-231 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 273-276) Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - huA re dvArA vastuko, devakarIya nanAvara yetana pAye nAhI to, hemA Ahe tara 21. 70 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 70 - gAthA 69mAM zrIgurue kahyuM ke vastunA kSaNikapaNAnuM jJAna karIne te kahenAra LA' tattva kadApi kSaNika hoI zake nahIM, kAraNa ke eka kSaNe tene anubhava thAya bhUmikA che ane bIjI kSaNe te kahe che. A tathya dvArA jIve AtmAnA akSaNikapaNAno nizcaya karavo joIe. jIvanI nityatA siddha karavA zrIgurue ziSyane gAthA 62thI bIjA padanI A aMtima gAthA 70 sudhI nyAyayukta samajaNa ApI. tarka, anumAna tathA anubhavanA AdhAre zrIgurue ApelAM samAdhAna upara vicAra karatAM ziSyane potAnI dalIlomAM rahelI kSati ane apUrNatA samajAya che ane tethI AtmAnA nityatva saMbaMdhI tenI zaMkA lagabhaga nirmuLa thaI javAthI, AtmAnI anutpannatA ane avinAzIpaNAno siddhAMta tene samajAto jAya che. zrIgurue AtmAnA nityatva saMbaMdhI Apela buddhigamya samAdhAnamAM A aMtima gAthA kaLazarUpa che. A gAthAmAM vijJAnane paNa mAnya evA vastumAtrane lAgu paDatA sAmAnya niyama pratye ziSyanuM dhyAna kendrita karI, AtmAnuM astitva nityarUpe che ema zrIguru ati kuzaLatAthI darzAve che. kSaNikavAdI bauddha darzananI bhramayukta mAnyatAono parihAra karatI ane AtmAnuM trikALavartI astitva siddha karatI A gAthAmAM zrIguru kahe che - "kyAre koI vastuno, kevaLa hoya na nAza; gAthA cetana pAme nAza to, kemAM bhaLe tapAsa." (70) te vaLI koI paNa vastuno koI paNa kALe kevaLa to nAza thAya ja nahIM; mAtra avasthAMtara thAya, mATe cetanano paNa kevaLa nAza thAya nahIM. ane avasthAMtararUpa nAza thato hoya to te kemAM bhaLe, athavA kevA prakAranuM avasthAMtara pAme te tapAsa. arthAt ghaTAdi padArtha phUTI jAya che, eTale loko ema kahe che ke ghaDo nAza pAmyo che, kaMI mATIpaNuM nAza pAmyuM nathI. te chinnabhinna thaI jaI sUkSmamAM sUkSma bhUko thAya, topaNa paramANasamUharUpe rahe, paNa kevaLa nAza na thAya; ane temAMnuM eka paramANu paNa ghaTe nahIM, kemake anubhavathI jotAM avasthAMtara thaI zake, paNa padArthano samULago nAza thAya ema bhAsI ja zakavA yogya nathI, eTale jo tuM cetanano nAza kahe, topaNa kevaLa nAza to kahI ja zakAya nahIM; avasthAMtararUpa nAza kahevAya. jema artha Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ghaTa phUTI jaI krame karI paramANusamUharUpe sthitimAM rahe, tema cetanano avasthAMtararUpa nAza tAre kahevo hoya to te zI sthitimAM rahe, athavA ghaTanA paramANuo jema paramANusamUhamAM bhaLyA tema cetana kaI vastumAM bhaLavA yogya che te tapAsa; arthAt e prakAre tuM anubhava karI joIza to koImAM nahIM bhaLI zakavA yogya, athavA parasvarUpe avasthAMtara nahIM pAmavA yogya evuM cetana eTale AtmA tane bhAsyamAna thaze. (70) - A jagatamAM ghaDo nAza pAme to ThIkarAM thAya, paTa nAza pAme to TukaDA bhAvArtha thAya, makAna nAza pAme to bhaMgAra thAya - ema koI paNa padArtha nAza pAme eTale tenuM rUpAMtara thAya che, paraMtu te padArtha mULathI nAza thato nathI. mULa dravya ja alopa thaI jAya evuM kadI paNa banatuM nathI. koI paNa padArtha eka rUpe nAza pAmI bIjA rUpe pragaTa thAya ja che, paraMtu te sarvathA vinAza pAmato nathI. have jo AtmA vinAza pAmato hoya to tapAsa karo ke te nAza pAmIne bIjA kayA rUpamAM bhaLe che? vicAra karatAM jaNAze ke AtmA kazAmAM paNa bhaLato nathI ke kadI teno sarvathA nAza thato nathI, paraMtu te nijasvarUpe TakIne avasthA badale che. - koI paNa vastuno kyAre paNa kevaLa - sarvathA nAza thato nathI. mAtra tenuM rUpAMtara ja thAya che. jema ke mATIno ghaDo phUTavAthI ghaDAno AkAra nAza pAme che, paraMtu mATIno nAza thato nathI. mATInAM paramANu je mULa samUhamAM hatAM, ghaTAkAre hatAM, te chUTAM thayAM pachI paNa tenA te ja rahe che. jema jaDa padArthano sarvathA nAza thato nathI, tema cetanano paNa nAza thato nathI. cetanano nAza thAya che ema kahevAmAM Ave to kayA padArthamAM te bhaLI jaze teno vicAra karavAthI spaSTa samajAze ke AtmA asaMyogI padArtha che ane te rUpAMtara pAmavA chatAM potArUpe ja rahe che. te parasvarUpe rUpAMtara pAmatuM nathI. tethI ema siddha thAya che ke cetana koImAM bhaLatuM nathI temaja nAza pAmatuM nathI, mATe te nitya che. - samasta vizvanAM jaDa-cetana dravyono vaithika dRSTithI vicAra karatAM jagatano jApA] eka sanAtana siddhAMta jaNAze ke je vastu vidyamAna che. teno kadI nAza thato nathI ane je vastu vidyamAna nathI tenI kadI utpatti thatI nathI. jagatamAM je utpatti ane vinAza dekhAya che, te to mAtra padArthonI avasthAonI utpatti ane vinAza che; mULa padArthonAM utpatti ane vinAza thatAM nathI. vizvamAM dararoja kaMIka ne kaMIka navuM navuM bane che, paraMtu teno vicAra karatAM khyAla Ave che ke pUrve kaMIka hatuM tenuM ja rUpAMtaraNa karIne navuM banAvavAmAM AvyuM che. avidyamAna vastunuM sarjana karyAno koI avasara jovA maLato nathI. tethI asat utpanna Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-70 441 thAya che e vAta yogya nathI. asatnI racanA zakya ja nathI. vaLI, game tevA tuccha padArthano paNa AtyaMtika nAza karI zakAto nathI. saDelA taNakhalAne bALavAthI te rAkha ane dhumADAmAM rUpAMtara pAmaze, paraMtu teno sarvathA abhAva nahIM thaI zake. tethI ema siddha thAya che ke vidyamAna vastuno sarvathA nAza thaI zakato nathI. Ama, asanuM sarjana ane satno vinAza e banne asaMbhavita che. vizvamAM je kAMI che te zAzvata che, nitya che. teno Adi nathI ane aMta paNa nathI. te anAdi-anaMta che. jo asatnI utpatti ane satno nAza zakya nathI to pachI zuM utpanna ane nAza thAya che teno vicAra karavo rahyo. jagatamAM zenI utpatti ane nAza thAya che teno vicAra karatAM jaNAya che ke utpatti ane nAza vastunI paryAyanAM thAya che. sarva vastuo paryAyayukta hoya che. paryAya e vastuno kSaNika vibhAga che, je utpatti-nAza pAmyA kare che, jemAM niraMtara pheraphAra thayA kare che. dariyA pAse besI nirIkSaNa karavAmAM Ave to jovA maLe che ke dariyAmAM bharatI ane oTa niraMtara cAlyA kare che. tyAM vastunuM badalAtuM svarUpa jovA maLe che. evA pheraphAro dareka padArthamAM jovA maLe che. dareka padArtha TakIne badalAya che. teno svabhAva kAyama rahIne temAM pheraphAra thAya che. padArthanI paryAyanAM utpatti-nAza thAya che, svabhAvanA nahIM. Ama, avasthAono utpAda ane vyaya thAya che, paNa mULa padArthanA utpAda-vyaya zakya nathI. taddana asastunI utpatti hoI zake nahIM ane sastuno sarvathA abhAva paNa hoI zake nahIM. asat ane sat saMbaMdhI A siddhAMtane samajAvatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM kahe che ke asastu kyAre paNa utpanna thaI zakatI nathI. jema ke sasalAne zIMgaDAM hotAM nathI. sasalAnA mAthA u52 zIMgaDAMnuM astitva ja hotuM nathI, tethI te asat che. te kadI utpanna thayeluM jovAmAM AvatuM nathI. tevI rIte je sat che te sarvathA abhAva paNa pAmatuM nathI. koI kadAca ema kahe ke dIvAnI jyoti sat che chatAM te olavAI jAya che, teno vinAza thAya che ane tethI ema siddha thAya che ke satno vinAza thAya che. paraMtu Ama kahevuM yogya nathI, kAraNa ke dIvAnI jyotino sarvathA vinAza thato nathI; paNa jyotinAM paramANuo je tejarUpe pariNamatAM hatAM te aMdhakArarUpe pariName che.1 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 77 'nAbhAvo bhAvamApnoti zazazRGge tathA'gateH I bhAvo nAbhAvametIha dIpazcenna sa sarvathA / / ' sarakhAvo : 'zrImad bhagavadgItA', adhyAya 2, zloka 16 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH I ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH / / ' Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImade paNa temanA "jaDa bhAve jaDa pariName...' e prasiddha kAvyamAM, jagatamAM koI paNa vastu navI utpanna thatI nathI ane koI paNa vastuno sarvathA nAza nathI thato e mahAna siddhAMtane prakAzyo che - mULa dravya utpanna nahi, nahIM nAza paNa tema; anubhavathI te siddha che, bhAkhe jinavara ema. hoya tehano nAza nahi, nahIM teha nahi hoya; eka samaya te sau samaya, bheda avasthA joya. ahIM koI prazna kare ke ghaTAdi padArtho utpanna thayA pahelAM hatA ja nahIM to pachI te ghaTAdine utpatti pahelAM paNa vidyamAna mAnavAno zo artha? temaja te padArtho nAza thayA pachI raheze ja nahIM to te padArthonA nAza pachI paNa vidyamAna mAnavAno zo artha? A praznano uttara e che ke jo ghaTa Adi padArtho sarvathA asatuM hoya, mULa dravyarUpe paNa vidyamAna na hoya to to pachI tenI utpatti ja na thAya. jo sarvathA asatnI utpatti mAnavAmAM Ave to to vaMdhyAne paNa putra hovo joIe, AkAzapuSpanuM astitva paNa hovuM joIe; paraMtu vaMdhyAputra ke AkAzapuSpa jevI vastu ja A jagatamAM vidyamAna nathI. te sarva asat che, avidyamAna che. vaMdhyAputra ke AkAzapuSpa abhAvarUpa che, mATe te kadI utpanna thavAnAM ja nathI. vidyamAna evA satpadArthanI ja anyarUpe utpatti thAya che. e ja pramANe satno - vidyamAna evA padArthono sarvathA vinAza kyAre paNa thato nathI. jo satno sadaMtara nAza mAnavAmAM Ave to pachI jagatamAM Aja divasa sudhI sarva vastuono nAza thaI gayo hota, kAraNa ke atyAra sudhI anaMta kALa vItI gayo che. jo satno sarvathA nAza thato hota to sarva vastuono kyArano lopa thaI gayo hota. badhAno abhAva thaI gayo hota. kaMI ja avaziSTa rahyuM ja na hota. kramazaH sarva vastuono nAza mAnavAmAM Ave, arthAt satno sarvathA nAza mAnavAmAM Ave to saMsAranI vyavasthA cAlI ja nahIM zake. sarvastune kAyama TakanArI mAnavAmAM na Ave to lokavyavahAra na cAle, lokavyavasthA na rahe, lokano sarvathA viccheda thaI jAya; paraMtu tevuM to kadApi thatuM nathI. satno sarvathA nAza thato nathI, mAtra tenI avasthAno ja nAza thAya che. Ama, asatnI utpatti ane satno sarvathA nAza - e pakSa doSayukta che. 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 297 (AMka-266, kaDI 9,10) Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-7) 443 jagatamAM je satpadArtho che, tenAM ja AMzikarUpe utpatti ane vinAza mAnavAM joIe, sarvathA nahIM. A pramANe mAnavAmAM ja yathArthatA che. A siddhAMtane AcAryazrI jinabhadrajIe 'vizeSAvazyakabhASya mAM samajAvyo che. dasamA gaNadhara zrI metAryanA paraloka saMbaMdhI saMzayanuM je samAdhAna bhagavAna mahAvIre karyuM hatuM, te jaNAvatAM kahe che ke jo ghaTAdi sarvathA asatuM hoya, dravyarUpe paNa vidyamAna na hoya to tenI utpatti saMbhave ja nahIM. sarvathA asatnI paNa utpatti hoya to kharaviSANa eTale gadheDAnA ziMgaDAM paNa utpanna thavAM joIe. kharaviSANa kadI utpanna thatAM nathI ane ghaTAdi padArtho kadAcituM utpanna thAya che, mATe sarvathA asatnI nahIM paNa kathaMcit satnI utpatti thAya che ema mAnavuM joIe. te ja pramANe je satuM che teno sarvathA vinAza paNa nathI thato. jo satuno vinAza thato ja hoya to kramazaH badhI vastuono nAza thaI javAthI jagatamAM sarvocchedano prasaMga Ave, mATe vidyamAna padArthano ja koI ekarUpe vinAza ane anyarUpe utpAda mAnavo joIe. samasta dravyomAM utpAda ane vinAzanI ghaTanA ghaTatI hoya che, paNa vastuno sarvathA utpAda ane vinAza to mAnI zakAto nathI; kAraNa ke tema mAnavAmAM Ave to samasta lokavyavahArano uccheda thaI jAya. jema ke rAjaputrIne ramavA mATe banAvelA sonAnA ghaDAne bhAMgIne rAjaputrane ramavA mATe jo sonAno daDo banAvavAmAM Ave che to ghaDAno vinAza ane daDAnI utpatti thAya che, paraMtu sonuM to sonArUpe rahe che. na teno nAza thAya che ke na tenI utpatti thAya che, phakta tenI avasthA badalAya che. A ghaTanAthI rAjaputrIne zoka thAya che tathA rAjaputrane AnaMda thAya che ane sonAno mAlika rAjA udAsIna (madhya) rahe che. sonAmAM kaMI vadha-ghaTa thaI nathI. tenA pramANamAM koI pharaka paDato nathI, mAtra paryAya (AkAra) ja badalAya che. vastu tenI te ja rahI che, mAtra avasthA judI thaI che. ghaDo ane daDo banne paryAyabhede bhinna hovA chatAM suvarNa ja che, mATe rAjA taTastha rahe che. rAjAne koI harSa-zoka nathI.' sonAnA ghaDA pratye pakSapAta dharAvanAra teno nAza thato nIrakhIne kheda pAme che, 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1968,1969 'asato Natthi pasUti hojja va jati hotu kharavisANassa / Na ya savadhA viNAso sabbucchedaSpasaMgAto / / to'vatthitassa keNavi vilayo dhammeNa bhavaNamaNNeNaM / vatthuccheto Na mato saMvavahArAvarodhAto / / ' sarakhAvo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'dravya-guNa-paryAyano rAsa', DhALa 9, kaDI 3 'ghaTa mukuTa suvarNaha adhio, vyaya utapati thiti pekhaMta re; nija rUpa hovai hemathI, duHkha-harSa-upekSAvaMta re." Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana daDAnI abhilASA dharAvanAra daDAnI utpatti joIne harSa pAme che, paNa sonAnuM kAyamIpaNuM vicAranArane na to kheda thAya che ke na to harSa thAya che. tene to je che te kAyama ja che ema vicArI samAna sthiti rahe che. A pramANe ghaTa, daDA ane suvarNanA arthane anukrame ghaTanA nAzathI zoka, daDAnI utpattithI harSa ane suvarNa suvarNarUpe kAyama hovAthI mAdhyasthya bhAva rahe che. A lokavyavahAra pratyakSasiddha tathA anubhavasiddha che ane tethI sAbita thAya che ke suvarNa vyaya, utpAda ane dhrauvyayukta che. zoka, pramoda ane mAdhyasthya ema traNa vibhinna kAryo padArthanAM A traNa lakSaNone siddha kare che. sonAno ghaDo bhaMgAvIne daDo banAvaDAvyo, temAM sonAnA ghaDAno vyaya thayo, sonAnA daDAno utpAda thayo ane sonArUpe sonuM dhruva rahyuM . ahIM suvarNa e dravya che. tenI sthiti kAyama che. ghaDArUpe suvarNano vinAza e paNa suvarNamAM che ane daDArUpe suvarNanI utpatti e paNa suvarNamAM che. Ama utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe suvarNamAM ghaTe che. suvarNathI koI juduM dravya utpAda ane vyayane karanAruM nathI ane suvarNa suvarNarUpe kAyama che mATe te dhruva che. suvarNarUpa mULa dravya nitya che, te potAnA svarUpathI palaTAtuM nathI. eka paryAya utpanna thAya che ane bIjI naSTa thAya che, paNa dravya dhruva rahe che. Ama, jagatanA sarva padArtho utpAda, vinAza ane dhruva svabhAvavALA che. sarva padArthomAM utpAda, vinAza ane dhrauvyanI vyavasthA che. jaDa padArtha hoya ke cetana padArtha, padArthamAtra trayAtmaka svabhAvavALo che. traNe lakSaNo pratyeka padArthamAM ekasAthe varte che. padArtha utpanna paNa thAya che, naSTa paNa thAya che ane sthira paNa rahe che. koI paNa padArtha evo nathI ke je mULa dravyarUpe nitya na hoya ane paryAyanI apekSAe utpAdavinAzasvabhAvI na hoya. sarva padArtho utpAda-vyayazIla (anitya) ane dhruva (nitya) che. Ama, koI paNa padArthano koI kALe sarvathA nAza thAya nahIM ke koI paNa padArthanI koI kALe sarvathA utpatti thAya nahIM, paraMtu te padArthanuM mAtra avasthAMtara thAya ane te avasthAnAM utpatti-nAza thAya evo siddhAMta che. jagatamAM astitva dharAvatI koI paNa vastune lAgu paDato A eka sarvasAmAnya niyama che. Adhunika vijJAnanA abhyAsamAM paNa A vAta AvatI hovAthI vijJAnavidyAnA abhyAsIo A siddhAMta bahu saraLatAthI samajI zakaze. mULabhUta tattvo tarIke vijJAna jene oLakhe che tene te kAyama TakanArAM mAne che. vastu TakIne potAnA svarUpane badale che, paraMtu koI paNa vastunI sarvathA utpatti ke nAza thatAM nathI ema teo mAne che. hAlanA vijJAne puravAra karyuM che ke No substance is destroyed, every substance changes its forms; arthAt koI vastu nAza pAmatI nathI, dareka Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-70 445 vastu mAtra potAnI avasthAo badale che. padArthanI avasthAono nAza thAya che paNa padArthano nAza nathI thato. vijJAna svIkAre che ke jagatamAM jeTalA mULa padArtho che temAMthI koIno kyAre paNa nAza thato nathI. saMyogI jaDa padArtho vIkharAI jAya che paNa tenAM paramANuono nAza thato nathI. jaDa padArthonI avasthAonAM utpatti-nAzamAM anya dravya nimitta banI zake, paNa mULa padArthonAM utpatti-nAza thaI zake nahIM. uparyukta siddhAMtane ghaDAnA dRSTAMte samajIe. jyAre kuMbhAra ghaDo banAve che tyAre lokavyavahAramAM ema kahevAya che ke ghaDAnI utpatti thaI. paraMtu koI paNa padArthanI mULarUpe kadApi utpatti thatI nathI, kevaLa rUpAMtara thAya che. tethI vidyamAna savastu evI mATInI ghaTAkAre utpatti thaI. ghaDArUpe mATInI utpatti thaI, paraMtu mATIrUpa dravya to pahelAM paNa hatuM ja. mATIne koIe banAvI nathI, te paramANurUpe hatI ja. mATInA piMDamAMthI ghaDo banyo, arthAt mATInAM paramANuonI piMDarUpa avasthA hatI te have ghaDArUpa thaI. e ja ghaDo phUTI jAya tyAre tenAM ThIkarAM thAya che, tethI ema kahevAya che ke ghaDAno nAza thayo; paraMtu vAstavika rIte jotAM mATInA ghaDArUpa avasthAno nAza thayo, mATIrUpa dravyano nAza thayo nathI, kema ke mATI ThIkarAMrUpe to rahI ja che. vaLI, te ThIkarAMno bhUko thatAM ThIkarAMrUpa avasthAno nAza thAya che, paNa bhUkArUpe mATInAM rajakaNo rahe che. mATIno nAza nathI thayo. bhUkAne bArIkamAM bArIka karavAmAM Ave ane te vAtAvaraNamAM phelAI jAya tyAre paNa bhUkAnI cULa avasthAno ja nAza thAya che, paraMtu bhUkAnAM sUkSma rajakaNarUpe mATInAM paramANuo kAyama rahe che, temAMnuM eka paNa paramANu nAza pAmatuM nathI. ghaTanI utpatti ane ghaTanA vinAzano artha ema thAya che ke mATI dravyano eka AkAramAMthI bIjo AkAra banyo. mATI dravya pahelAM amuka AkAre hatuM, te AkAra badalAIne bIjo AkAra thayo. eka AkAranI utpatti thaI ane bIjA AkArano nAza thayo. mATI dravya piMDAkAre hatuM, te ghaTAkAra thAya tyAre ghaTotpatti thaI ema kahevAmAM Ave che ane ghaTAkArane choDI ThIkarAMnA AkAramAM Ave tene ghaTano vinAza kahevAmAM Ave che. vAstavamAM jema koI padArtha utpanna thato nathI, tema koI padArtha naSTa paNa thato nathI. ghaDArUpa AkArano vinAza thaI zake che, paNa mULa dravya evA mATInAM paramANuono nAza thato nathI. padArthanuM parivartana thaI zake che, paNa teno kyAre paNa sarvathA nAza thato nathI. vinAzanA be prakAra che. eka che rUpAMtara pariNAmarUpa vinAza ane bIjo che arthAtaragamanarUpa vinAza. padArthomAM kSaNe kSaNe thatAM parivartano e rUpAMtara pariNAmarUpa vinAza che. ghaDAmAM ghaDArUpe kAyama rahIne thato pheraphAra te rUpAMtara pariNAma che. temAM Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vastu tenI te ja rahe che evuM spaSTa jaNAya che. jyAM rUpAMtara pariNAma che tyAM A te ja vastu che evuM bhAna thavuM zakya che, paNa arthAtaragamanarUpa vinAzamAM e zakya nathI. jyAre ghaDo phUTI jAya che ane mATIrUpe pariNata thaI jAya che tyAre te arthAtaragamanarUpa vinAza che. AmAM ghaDo ghaDArUpe na rahetAM, ThIkarAMrUpe ke mATIrUpe thato hovAthI vastu tenI te ja che evuM spaSTa jaNAtuM nathI. A rIte rUpAMtara pariNAmarUpa vinAza ane arthAtaragamanarUpa vinAza ema be prakAranA vinAza che; paraMtu koI paNa vinAzamAM dravyano sadaMtara vinAza thato nathI. Ama, parivartana e pratyeka vastuno svabhAva hovAthI paramANuonI judI judI avasthAonAM utpatti ane laya thatAM rahe che, paraMtu mULa paramANuonAM utpatti ke nAza thatAM nathI. mULa paramANuomAM kyAre paNa vadha-ghaTa thatI nathI. jeTalA paramANuo che temAM eka paNa vadhAre ke eka paNa ocho thato nathI. mULa paramANuo jeTalAM che teTalAM ja trikALa rahe che. tenI judI judI rIte goThavaNI thavAthI judA judA padArtho bane che. dA.ta. 1, 2 ane 3nA AMkaDA laIe to temAMthI 123, 132, 213, 231, 312 vagere saMkhyA banAvI zakAya che. temAM mULa AMka e ja ane eTalA ja rahe che, paraMtu tenI vaccenI goThavaNI pheravavAthI judI judI saMkhyA thAya che. tevI rIte mULa paramANuonA aMdara aMdaranA vividha prakAranA saMyogathI navA navA padArtho Upaje che. te saMyoga chUTA paDatAM te padArtho nAza pAme che. paramANuonA viyogathI padArtha naSTa thAya che ema kahevAya che, paNa mULa dravya te ne te ja hoya che. sarva mULa dravyo sadA - sarvadA avasthita che. e jeTalAM che teTalAM sadA - sarvadA rahe che. koI paNa tenAmAM vRddhi ke hAni karI zakatuM nathI. eka paNa dravya vadhatuM nathI ke ochuM thatuM nathI, chatAM vizvamAM vRddhi-hAni thatI spaSTa dekhAya che. Aje joyaluM kAle jovA maLatuM nathI ane Aje nahIM joyeluM kAle najare paDe che; e sarva parivartana mAtra che. saMyoga-viyoganA kAraNe e sarva thAya che. jagatamAM aneka AkAro thayA kare che. eka Upaje che ane bIjo vilaya pAme che. padArthamAtramAM pratisamaya parivartana cAlyA kare che. samaye samaye thatAM parivartana tarapha jo dRSTi karavAmAM Ave to sarva padArtha utpattizIla ane vinAzamaya jaNAya, paNa jo e vAtane ekAMte pakaDI rAkhavAmAM Ave to padArthamAtramAM je sthAyI tattva che tenAthI vaMcita rahevAya. tethI ekAMtadaSTi choDI padArthamAM rahelA sthAyI tattvane paNa jANavuM joIe. vastumAM thatA parivartananuM kAraNa dravyatva guNa che ane vastunI sthiratAnuM kAraNa astitva guNa che. vastumAM rahelA dravyatva guNanA kAraNe vastunI avasthAo nitya badalAtI rahe che. pratisamaye paryAyanI utpatti ane nAza thAya che. vastumAM rahelA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-7) 447 astitva guNanA kAraNe te vastuno kadI paNa nAza thato nathI. astitva eTale hovApaNuM, hayAtI, vidyamAnatA. je guNanA kAraNe dravyanI vidyamAnatA che tene astitva guNa kahevAmAM Ave che. astitvane kheMcI levAmAM Ave to kAMI bAkI na rahe, tethI ja dravyanuM mULa lakSaNa pUchavAmAM Ave tyAre astitva guNane dravyanA mULabhUta lakSaNa tarIke kahevAmAM Ave che. dravyabaMdhAraNamAM astitva guNanuM khUba mahattva che. tenA kAraNe koI paNa vastuno nAza saMbhavita nathI. AthI ema siddha thAya che ke vastunI avasthA Upaje che ane badalAya che, paNa vastunAM sarvathA utpatti ke nAza thatAM nathI. vastu samaye samaye badalAtI hovA chatAM trikALa Take che. samaye samaye paryAyano utpAda-vyaya thavA chatAM jagatanA sarva padArthonI trikAlika sattA che. - have jo dareka vastuno svabhAva ja Avo che, arthAt vastumAtra anutpanna ane avinAzI che to AtmA paNa eka vastu che ane tethI AtmA paNa anutpana ane avinAzI che. AtmAnI utpatti ke AtmAno nAza hoI zake nahIM. je niyama sarva vastune lAgu paDe che, te niyama Atmavastune paNa lAgu paDe ja che, tethI AtmAnI utpatti ke nAza kyAre paNa saMbhavatAM nathI. jo ke saMsArI jIva nara-nArakAdirUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che, paNa dravyathI te nitya che. dravyArthika nayathI AtmA nitya che, paryAyArthika nayathI te utpanna thAya che ane nAza pAme che. AtmA paryAye palaTAya che ane dravyasvabhAve nitya che. AcAryazrI yogIndudeva 'paramAtmaprakAza' mAM jaNAve che ke koIthI A AtmA utpanna thayo nathI ane AtmA vaDe paNa koI dravya utpana karAyuM nathI. dravya svabhAvathI nitya che ane paryAyabhAvathI nAza pAme che. 1 AtmA koIthI Upajyo nathI ane AtmA dvArA kaMI UpajyuM nathI. AtmA utpanna thato nathI tathA pote kazAne utpanna paNa karato nathI. jema AtmAnI utpatti mATe che, tema tenA nAza mATe paNa che. AtmA kazAthI utpanna thato nathI tema kazAthI nAza paNa pAmato nathI. AtmA avinAzI che. jo ema kahevAmAM Ave ke AtmAno avasthAMtararUpa nAza thAya che to te zemAM bhaLe che athavA te kevA prakAranuM avaDAMtara pAme che te tapAsavA yogya che, zodhavA yogya che. A viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che - cetananI koI avasthA pudgalarUpe paramANunI avasthArUpe thavA yogya che ke kema, tenI tapAsa kara. je caitanyamUrti, jJAtA, arUpI che, tenuM sat vastupaNuM palaTIne 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza, adhikAra 1, zloka pa6 'AtmA janitaH kena nApi AtmanA janitaM na kimapi / dravyasvabhAvena nityaM manyasva paryAyaH vinazyati bhavati / / ' Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jaDarUpIpaNuM pAmI jatuM hoya to tenI tapAsa kara.' | '1 jema mATImAMthI ghaDo thAya che ane ghaDo phUTatAM punaH te mATInAM paramANumAM bhaLI jAya che, tema AtmA avasthAMtararUpa nAza pAmyA pachI zemAM bhaLe che te vicAravA yogya che. vicAratAM samajAya che ke ghaDAnAM paramANuo jema paramANusamUhamAM bhaLyAM, tema AtmA koI vastumAM nahIM bhaLavA yogya, bIjA svarUpe avasthAMtara nahIM pAmavA yogya che. avasthAMtara pAmavA chatAM AtmA kyAre paNa nija jAtino tyAga karato nathI. vicAra karatAM ema spaSTa nirdhAra thAya che ke ghaDo phUTI jaI krame karI paramANurUpa rahe che, kAraNa ke ghaDo e kaMI svataMtra dravya nathI, paraMtu anaMta pudgalaparamANuonA saMyogathI banelo eka padArtha che; jyAre AtmA to asaMyogI, svataMtra, caitanyamaya padArtha che, tethI te kyAre paNa nAza pAmIne koI padArthamAM bhaLato nathI. te kyAre paNa parasvarUpe avasthAMtara pAmato nathI. jema ghaDAnuM aMtima pariNAma paramANu che, arthAt ghaDAno avasthAMtararUpa nAza thatAM te paramANurUpa sthitimAM rahe che; tema cetananA aMtima pariNAmanI vicAraNA karatAM jaNAya che ke AtmA eka asaMyogI padArtha hovAthI tenuM koI aMtima pariNAma che ja nahIM. bIjA AtmAmAM ke jaDa tattvamAM bhaLI jaI te nAza pAmato nathI. anaMta kALathI coryAsI lAkha yoniomAM tenuM avasthAMtara thavA chatAM te nitya rahe che. saMsArI AtmAne nara-nArakAdi paryAya hoya che, paraMtu cAra gatinAM zarIra dhAraNa karavA chatAM, rUpAMtara pAmavA chatAM te sadA AtmArUpa ja rahe che. vasturUpe AtmAno nAza kyAre paNa thato nathI. saMsAramAM padArthonA utpAda ane vinAza thatAM jovAmAM Ave che, paraMtu te mAtra avasthAMtara che. A dRSTie AtmA paNa judA judA deha dhAraNa karI judA judA bhava kare che, tethI tene A dRSTie anitya kahevAmAM virodha nathI; paraMtu AtmA sarvathA anitya nathI. jIvanuM zarIra palaTAtuM rahe che, paNa jIva pote e ne e ja rahe che. te to sadA zAzvata che. AtmA trikALI nitya che. tenA asaMkhyAta pradezamAMthI eka pradeza paNa nyUnAdhika thato nathI. AtmA asaMkhyAta pradezono eka akhaMDa piMDa che. AtmAne mAtra paryAyathI anitya na mAnatAM ekAMte anitya mAnavAmAM Ave to te pakSamAM ghaNA dUSaNo Ave che. AtmAne ekAMta anitya mAnanAranA pakSamAM sukhadu:khano bhoga, baMdha-mokSa, smaraNa Adi kAMI paNa ghaTI zakatuM nathI. jo AtmAnAM kSaNe kSaNe utpatti-nAza thatAM hoya to pachI dharma, adharma, puNya, pApa vagerenAM phaLa bhogavanAra jagatamAM koI rahe nahIM; paNa A vAta pramANathI viruddha 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.222 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-70 448 che, kema ke jagatamAM koI sukhI, koI duHkhI, koI zrImaMta, koI garIba vagere anekavidha vicitratAo pratyakSa jovA maLe che. A sarva jIvanAM svakRta karmanuM ja phaLa che. dareka jIva pUrve karelAM karmanA phaLa hamaNAM bhogave che ane hamaNAM je karma kare che tenAM phaLa bhaviSyamAM bhogavaze. paraMtu kSaNika ekAMtapakSane jo mAnavAmAM Ave to karma karanAra anya, phaLa bhogavanAra anya, mokSa mATe prayAsa karanAra anya ane mokSa meLavanAra anya Thare che. jo ema na mAnavAmAM Ave ane anvaya mAnavAmAM Ave to kSaNikatAno siddhAMta TakI zakato nathI. AtmAne sarvathA kSaNika mAnavAmAM pratyabhijJAna (A e ja che ke jene meM pahelAM joyuM hatuM e prakAranuM jJAna) thaI zakatuM nathI. 'A te ja che' evuM jJAna thavA mATe vastu ane tene pUrve jonAra bannenI AvazyakatA rahe che, tethI kSaNika ekAMtapakSamAM pratyabhijJAna ke smaraNa ghaTatuM nathI, smaraNano svIkAra karavAmAM Ave to kSaNikatAno siddhAMta Takato nathI. Ama, ekAMta anitya AtmA mAnavAmAM Ave to temAM sukha-duHkha, baMdha-mokSa Adi vyavasthA ghaTI zakatI nathI, kAraNa ke akhaMDa eka vastu vinA pariNamana konuM thaze? ane tathArUpa pariNamana vinA AtmaguNavikAsarUpa mArga paNa kone prApta thaze? jema ekAMta anitya pakSamAM dUSaNo Ave che, tema ekAMta nitya pakSamAM paNa aneka dUSaNo Ave che. jo AtmAne ekAMta nitya mAnI tenuM pariNamana mAnavAmAM na Ave to AtmA sadA ekasarakho raheze, temAM avasthAbheda nahIM thaI zake. AtmAne pariNAmI, pheraphAra pAmavAnA svabhAvavALo mAnavAmAM na Ave to tene sukha-duHkha, puNya-pApa ke baMdha-mokSa kadI paNa ghaTI zake nahIM. ekAMta nityavAdIo AtmAne kUTastha nitya mAne che. phUTastha nityavAdInA mata anusAra AtmAne kartutva, bhostRtva Adi kAMI paNa ghaTI zakatuM nathI. jJAna-icchAdino jIvanI sAthe saMbaMdha te jIvanuM kartutva che, sukha-du:khAdino saMbaMdha che jIvanuM bhophtatva che ane zarIra, indriyAdino saMbaMdha che jIvanAM janma, maraNa Adi che. AtmAne ekAMta nitya mAnavAthI AtmAnI sAthe Avo eka paNa saMbaMdha ghaTI zake tema nathI. jo AtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM Ave to AtmAmAM kartutva ane bhostRtva ghaTI zakatAM nathI, to pachI paralokanI to vAta ja kyAM rahI? AtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM Ave to temAM kartutva na ghaTI zake ane te kartA na hovA chatAM jo temAM paraloka ghaTI zakato hoya to siddhAtmAno paNa paraloka thavo joIe, kAraNa ke te paNa kartA nathI. bhoktApaNuM na hoya to pachI paraloka mAnavo ja vyartha che, kAraNa ke paralokamAM jo AtmAne karmanuM phaLa bhogavavAnuM ja na hoya to pachI paralokanI AvazyakatA zI? Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4pa0 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jo sarvathA apariNAmI - kUTastha nitya AtmA mAnavAmAM Ave to temAM baMdhamokSAdi vyavasthA nathI ghaTatI, kAraNa ke avasthAMtaranA abhAve kAM to bhava ane kAM to mokSa e bemAMthI eka ja avasthA raheze. ekAMta nitya AtmA sadA ekarUpe hovAthI AtmAmAM sarvadA baMdha athavA to sarvadA mokSa ja raheze. AtmAne ekAMta nitya ane apariNAmI mAnavAmAM Ave to AtmAno sarvadA baMdha rahevo joIe athavA sarvadA mokSa ja rahevo joIe. baMdhanuM kAraNa AtmAnAM hiMsAdine viSe karavA-karAvavAanumodavArUpa pariNAma ane mokSanuM kAraNa hiMsAdinI viratine viSe karavA-karAvavAanumodavArUpa pariNAma che, to nitya pakSamAM A rIte hiMsA-ahiMsAdinI pariNatino bheda kaI rIte ghaTe? Ama, AtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM Ave to guNonuM pariNamana thaze ja nahIM. koI paNa guNanuM kArya nahIM thaI zake. AtmAne kUTastha nitya mAnatAM temAM koI kriyA nahIM thaI zake. kriyAnA abhAvamAM puNyaphaLa, pApaphaLa, baMdha, mokSa Adi vyavasthA paNa nahIM banI zake. AtmadravyamAM pariNamana na mAnavAmAM Ave, tene sadA ekasarakhuM ja mAnavAmAM Ave to puNya-pApanuM kAMI paNa phaLa banI zake nahIM ane mokSa mATenA paNa sarva prayatna vyartha Thare. mokSamArga niSphaLa thaI jAya. A rIte ekAMta nitya pakSamAM aneka dUSaNo Ave che. sarvathA nitya pakSamAM ane sarvathA anitya pakSamAM AvatA doSa batAvatAM paMDita zrI rAjamalajI "paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke spaSTa artha e che ke satune jo sarvathA nitya ja mAnI levAmAM Ave to kAraNa ane kArya bane banI ja zakatAM nathI, vikriyAno abhAva hovAthI kAryasiddhi ja thaI nathI zakatI; ane satune jo sarvathA anitya ja mAnI levAmAM Ave to te kSaNika Tharaze ane kSaNika hovAthI temAM na to kriyAnuM phaLa hoI zake ane na kAraNapaNuM AvI zake. 1 Ama, keTalAka AtmAne ekAMte nitya ane keTalAka AtmAne ekAMte anitya mAne che, paNa te banne dRSTi sAcI nathI. ekAMta nitya ke ekAMta anitya bane mAnyatA mithyA che. ekAMta nitya pakSa ane ekAMta anitya pakSa, banne yuktiviruddha che. temAM aneka bAdhAo Ave che. nitya ke anitya koI paNa ekAMtavAdamAM baMdha-mokSAdi 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', pUrvArdha, zloka 315,316 'ayamoM yadi nityaM sarvaM sat sarvatheti kila pakSaH / na tathA kAraNakArye kArakasiddhistu vikriyAbhAvAt / / yadi vA sadanityaM syAtsarbasvaM sarvatheti kila vakSaH / na tathA kSaNikatvAdiha kriyAphalaM kArakANi tattvaM ca / / ' Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-7) 451 vyavasthA ghaTatI nathI ane lokavyavahAra paNa ghaTI zakato nathI. kevaLa anekAMta siddhAMtamAM ja sarva vyavahAra ghaTe che ane avikala evI sakala baMdha-mokSavyavasthA ghaTe che; mATe anekAMta ja pramANabhUta che. AtmA ekAMta nitya ke ekAMta anitya nahIM paNa pariNAmI nitya che ema siddha thAya che. ekAMtavAdIo kahe che ke nitya dharma ane anitya dharma paraspara virodhI che, tethI te banne eka dravyamAM hoI zake nahIM. paraMtu nitya ane anitya dharma ekasAthe ekamAM na rahI zake evI bhUlabharelI mAnyatA jyAM sudhI hoya tyAM sudhI AtmAnuM nityAnitya svarUpa samajAze nahIM. ane kAMtano Azraya letA samajAze ke bannemAM virodha nathI. AtmA pariNAmI bhAve anitya che tathA te potAnA anaMta svaguNanI sattAne mULathI traNe kALe paNa tyajato na hovAthI nitya paNa che. Ama mAnavAmAM koI virodha Avato nathI. e tattvataH aviruddha che. AtmAnuM svarUpa e kAMte nitya ke ekAMte anitya nathI. AtmA nitya paNa che ane anitya paNa che. caitanyasvarUpI AtmA nityAnitya che. AtmA dravyathI trikALa nitya che, temaja pariNamanasvarUpe anitya paNa che; arthAt AtmA pariNamana karanAro evo pariNAmI nitya che. AtmA paryAyayukta che. paryAya vinA AtmA hoto nathI. AtmA sadA paryAya sahita hoya che. AtmA jJAna-darzanAtmaka upayogarUpa anaMta paryAyavALo che. AtmAnI paryAyo badalAya che. AtmA kSaNe kSaNe potAnI avasthA badale che. AtmAmAM krame krame avasthAo thayA kare che. AtmAnuM eka pariNAma nAza pAme che, bIjuM pariNAma Upaje che, paNa dravyapaNe to te dhruva ja rahe che. AtmA samaye samaye badalAya che, chatAM svabhAva e ne e ja rahe che. AtmA Avo pariNAmI nitya che. AtmA dravya nitya che, mAtra tenI paryAyo palaTAyA kare che. te mAtra potAnI avasthA badale che. avasthAno nAza thAya che, paNa AtmA nAza pAmato nathI. AtmA nAzavaMta nahIM paNa kAyama TakanAra tattva che. AtmA eka zAzvata cetanatattva che. AtmA trikALavartI dravya che. tenI sthiti saikAlika che. tenI atIta, vartamAna ane anAgata kALe sthiti che. anaMta jJAnAdi guNothI yukta evo AtmA AtmatattvasvarUpe koI paNa kALe, koInAthI ke koI paNa saMyogathI utpanna thayelo nahIM hovAthI ane kazAthI paNa vinAza pAmato na hovAthI anAdi-anaMta che. caitanyasvarUpI pratyeka AtmatattvanuM koI paNa kAraNathI, koI paNa kALe mULathI utpanna thavApaNuM ke nAza thavApaNuM na hovAthI janma, jIvana, maraNAdi bhAvamAM paNa pratyeka AtmA svaguNa sattAe nitya che. AtmA parama dhruva padArtha che, paraMtu jIva bhAMtithI sthira, nitya, dhruva evA AtmAne asthira, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45ra zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana anitya, adhuva jANe che. Ama, A gAthAmAM zrImad jaNAve che ke vizvamAM jeTalA padArtho che temAMthI koIno sarvathA nAza thato nathI, tenuM kevaLa parivartana thAya che. koI paNa padArthano koI paNa kALe saMpUrNa nAza thato nathI. trikALI sasvarUpa vastu anutpanna ane avinAzI hoya che. jo cetanane nAza pAmatuM mAnavAmAM Ave to te zemAM bhaLe che tenI tapAsa karavA yogya che. te zodhatAM samajAya che ke cetana koImAM bhaLatuM nathI, te kyAre paNa nAza pAmatuM nathI. cetanano nAza thayo ema kahevAmAM Ave che, topaNa teno samULago nAza thayo ema to kahI zakAya ja nahIM, mAtra avasthAnA parivartanarUpa nAza thAya che ema kahI zakAya ane te avasthAMtara paNa kadApi pararUpe thatuM nathI, mAtra AtmArUpe ja thAya che; mATe AtmA nitya padArtha che. AvI atyaMta saraLa rIte zrImade siddha karyuM che ke AtmAnuM astitva nityatvarUpa che. AtmA che ane te nitya che. tenuM astitva kSaNavartI nathI. te trikALavartI nitya padArtha che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'kyAre koI vastuno, dITho thayo vinAza; jANyo paNa kadIye nahIM, UMDI karI tapAsa. mATe satya padArthano, kevaLa hoya na nAza; anutpana A AtmA, svabhAvathI avinAza. pudgala skaMdha maLe TaLe, pudgala pradeza mAMhi; cetana pAme nAza to, zUnya vinA nahi kAMI. zUnyane paNa je jANato, te to cetana khAsa; te nAzIne kyAM jaI, kemAM bhaLe tapAsa.'' 1- rAjata thI aMbAlAlabhAI', pR.23 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 231 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti, gAthA 277-280) Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 2 prakaraNa - 7 tRtIya pada - "AtmA karmano kartA che" (gAthA 71 - 78) Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 71 1 5 . , 3x H : 1550 218 25.5i, 3.55 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 71 - zrIgurunA nirmaLa aMtaramAMthI vahetA vacanAmRtanA pavitra jharaNAmAM DUbakI bhUmikA [2] mAratAM ziSyanA saMzayo TaLatA jAya che ane tene Atmatattvano samyaka nirNaya thato jAya che. zrIgurue karelA sacoTa samAdhAnathI ziSyane AtmAnA astitva tathA nityatva saMbaMdhI sarva zaMkAonuM sAMgopAMga nirAkaraNa thayuM ane AtmA che' tathA AtmA nitya che' evAM be sthAnakonI tene daDha pratIti thaI. have samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa cha padomAMnuM trIjuM pada 'AtmA kartA che', e viSe ziSya potAnI mUMjhavaNa vyakta kare che. AtmA dravyathI nitya che ane tenI paryAya palaTAya che e vAta AtmAnAM prathama be padano nizcaya thavAthI ziSyane te satya jaNAya che. dehanA rahaNa-tyAgarUpa sthULa paryAya ane AtmAnI krodhAdi dazArUpa sUkSma paryAya, ema paryAyanA bane bhedone paNa teNe niHsaMdehapaNe samajI lIdhA che. ATaluM jANyA pachI jijJAsu ziSyanI suvicArazreNI vikAsa pAmatAM te vicAre che ke dareka jIva niraMtara janma-maraNa dvArA navA navA deha dhAraNa kare che. ane choDe che, tenuM kAraNa zuM haze? dehanA AkAromAM aneka prakAranI bhinnatA jovA maLe che, sarva prANIne maLatAM sukha-duHkhanAM saMyoga, mAtrA, prakArAdimAM vividhatA jovA maLe che tathA saMsAramAM bhAtabhAtanI vicitratAo jovA maLe che - A sarvanuM kAraNa zuM? sarva Arya darzana kahe che tema, jo AnuM kAraNa karma hoya to te karmano kartA koNa? satunA nirNayamAM AgaLa vadhavAnI utkRSTa abhilASAnuM bhAthuM laIne nIkaLelo ziSya, mUMjhavaNa pAmato hovAthI ahIM aTake che. A prazna upara jema jema te ciMtana karato jAya che, tema tema judA judA vikalponA vamaLamAM te phasAto jAya che. tIvra maMthana karyA pachI paNa jyAre tene samAdhAna sAMpaDatuM nathI tyAre te potAnI mUMjhavaNanA samAdhAna arthe zrIguru tarapha vaLe che. AtmAnA kartutvanA viSaya mATe zrImade ATha gAthAo (71-78)nI racanA karI che. temAM prathama traNa gAthAo(71-73)mAM vinIta ziSya AtmAnA kartutvarUpa trIjA pada viSe potAnI zaMkAo rajU kare che. ahIM ziSya "AtmA karmano kartA nathI' ema jaNAvavA mATe je dalIlo kare che, temAM sAMkhya, nyAya vagere darzanonI chAyA spaSTapaNe jaNAya che. zrImade AtmAnA kartutvane nahIM svIkAranArAM evAM darzanonI pracalita dalIla, Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te darzanonAM nAma lIdhA vinA ziSyanI jijJAsArUpe mUkI che ane te pachI zrIgurunA mukhe te dalIlonuM samAdhAna pAMca gAthAo (74-78)mAM ApyuM che. temAM ziSyanI zaMkAnuM ayathArthapaNuM batAvI, AtmAnuM zreya thAya te mATe AtmAnA karmakartutvane siddha karI ApyuM che. prasiddha darzano tathA matonA prabhAvathI utpanna thayelI, AtmAnA karmakartutvarUpa trIjA sthAnakanI zaMkAnA samarthanamAM dalIla rajU karatAM ziSya prathama gAthAmAM kahe che - "kartA jIva na karmano, karma ja kartA karma gAthA | athavA sahaja svabhAva kAM, karma jIvano dharma.' (71) jIva karmano kartA nathI, karmanA kartA karma che. athavA anAyAse te thayAM kare arthI 1 che. ema nahIM, ne jIva ja teno kartA che ema kaho to pachI te jIvano dharma ja che, arthAta dharma hovAthI kyAreya nivRtta na thAya. (71) a 'karmano kartA koNa?' e prazna upara vicAra karatAM ziSyane ema lAge che bhAvAtha] ke karmano kartA jIva na hoI zake, paNa karma ja teno kartA hovo joIe, kAraNa ke te bane bhinna bhinna dravya hovAthI ekabIjAnA kartA hoI zake nahIM. AtmA cetana ane arUpI che, to te jaMDa ane rUpI evAM karmono kartA kevI rIte banI zake? kartA-karma vijAtIya hoI zake nahIM. jo jIva-pugala vacce kartA-karmano saMbaMdha svIkAravAmAM Ave to temanA guNadharmonI paraspara Apa-le thavI ghaTe ane ema to kadApi banI zake nahIM. mATe sattAmAM paDelAM karma vaDe ja anya karma baMdhAya che, arthAt karmano kartA karma ja che ema mAnavuM joIe. karmano kartA karma nathI, paNa sahaja svabhAve - anAyAse - AtmAnA prayatna vinA karma potAnI jAte baMdhAyA kare che ema kahevAmAM Ave topaNa jIvanuM kartutva siddha thatuM nathI. jo ema na svIkAravAmAM Ave ane jIvane ja karmano kartA gaNIe to karma karavAM e jIvano dharma, arthAt svabhAva Thare che ane svabhAva hovAthI tenI nivRtti kyAre paNa saMbhavatI nathI. jo jIvano dharma karma karavAno hoya to te kadI chUTI zake nahIM ane tema thAya to kadApi koI paNa jIvano mokSa thAya nahIM. mATe jIva karmono kartA hoya e vAta saMgata lAgatI nathI. AtmAnA kartRtva saMbaMdhI vibhinna darzanomAM matabheda che. tenuM saMkSepamAM vizeSAthI avalokana karIe. (1) cArvAka darzana cArvAko ema mAne che ke AtmA jevuM koI svataMtra tattva nathI. temanA mata Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 gAthA-71 anusAra caitanyaviziSTa evuM je bhautika zarIra e ja sAcuM che. vaLI, teo karmane paNa svIkAratA nathI. teo AtmAno tathA karmano svIkAra karatA na hovAthI AtmAnA karmakartutvano prazna ja raheto nathI. (2) jaina darzana jaina paraMparA AtmAne pariNAmI nitya mAnatuM hovAthI AtmAnA guNonI hAnivRddhi, zuddhi-azuddhine svIkAre che. AtmAne kriyA saMpanna mAnatuM hovAthI tene kartA tarIke svIkAre che. AtmAnuM kartApaNuM cAra prakAre batAvavAmAM AvyuM che. svabhAvapariNatie nijasvarUpano kartA che, vibhAvapariNatie rAga-dveSAdino kartA che, anupacarita vyavahAranayathI dravyakarmano karyA che ane upacarita vyavahAranayathI ghara-nagara Adino kartA che. (3) bauddha darzana bauddhonA mata mujaba kuzala ke akuzala cittanI utpatti e ja kuzala karmanuM kartutva che. kartA ane kriyA e bhinna nahIM paNa eka ja che. kriyA te ja kartA che ane kartA e ja kriyA che. citta ane tenI utpattimAM koI bheda nathI. (4) nyAya-vaizeSika darzana nyAya-vaizeSika darzana jIvatattvane kUTastha nitya mAnatuM hovAthI te kartutvane guNonA utpAda-vinAzanA AdhAre ghaTAve che. te kahe che ke jJAnAdi AtmAnA guNo che. te nitya nahIM paNa AgaMtuka guNa (accidental attribute) che. AtmA sthira hovA chatAM temAM jJAnAdino saMbaMdha thAya che ane jJAnAdino saMbaMdha chUTI paNa jAya che, eTale ke jJAnAdi pote ja utpanna thAya che ane vinaSTa thAya che tathA AtmA to ema ne ema sthira rahe che. AtmAmAM jJAnAdinI je utpatti thAya che, te ja tenuM kartutva kahevAya che. jyAre tenAmAM jJAna, icchA, prayatna Adi guNo hoya che tyAre te kartA che; paNa e guNono sarvathA abhAva thAya tyAre mukta dazAmAM tenAmAM koI sAkSAt kartutva nathI rahetuM. (5) sAMkhya yoga darzana sAMkhyayoga paraMparA cetanamAM kartutva nathI mAnatI, temaja guNa-guNIbhAva ke dharma-dharmAbhAva paNa nathI svIkAratI. te koI paNa jAtanA guNa athavA dharmano saMbhava ane pariNAma svIkAratI nathI. sAMkhyayoga paraMparAmAM cetana pote sarvathA apariNAmI, alipta ane kartutvarahita che. puruSamAM koI paNa jAtanuM parivartana kadI paNa thatuM nathI. puruSa koInuM kArya paNa nathI ke kAraNa paNa nathI. te kartA nathI, sAkSI che. teno Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prakRti sAthe anAdi saMyoga che. sAMkhya-yoga darzanoe baMdha-mokSa to mAnelA che, paraMtu temaNe baMdha-mokSane puruSanA badale prakRtinA mAnyA che. (6) pUrva mImAMsA darzana pUrva mImAMsA darzananA mata anusAra AtmA svayaMprakAzamAna che. te kartA, bhoktA tathA jJAtA che. (7) uttara mImAMsA (vedAMta) darzana jIvanA kartutvano ullekha upaniSadomAM jovA maLe che. upaniSadomAM jIvAtmAne kartA kahyo che, paNa e jIvAtmA jeno aMza che e bahmane upaniSadoe akartA kahyo che. te mAtra potAnI lIlAno draSTA manAyo che. paramArtha sat brahmane kadI paNa karmano lepa lAgato nathI ema te mAne che. sarva darzanonA kartRtva saMbaMdhI siddhAMtanI tulanA karatAM jaNAya che ke AtmAnA kartutvanI mAnyatAmAM temanI vacce ghaNo taphAvata che. vibhinna matomAM AtmAnA kartRtva saMbaMdhI bheda jovA maLe che. AtmAnA kartutva viSe judAM judAM darzanonI mAnyatAthI prabhAvita thayeluM ziSyanuM citta aneka zaMkAomAM prasta thaI jAya che. AtmAnA nityapaNA aMgenA zrIgurue Apela samAdhAna uparathI ziSyane eTaluM to samajAyuM che ke koI paNa vastu kevaLa dravyarUpa paNa nathI ke kevaLa paryAyarUpa paNa nathI. vastu dravyaparyAyAtmaka che, tethI te nityAnitya che. pratyeka vastumAM je dravyAMza che, te ja te vastunI sthiratAnuM kAraNa che. dravya anAdi-anaMta che. tenI utpatti paNa nathI ane nAza paNa nathI. te svabhAvasiddha che. jo dravyane na mAnavAmAM Ave to smRti ghaTI zake nahIM. pratyeka vastumAM paryAyAMza paNa che. paryAyanI utpatti paNa thAya che ane nAza paNa thAya che. dravyanA kAraNe vastumAM sthiratA che ane paryAyanA kAraNe temAM utpAda ane vinAza che. AtmA dravyanI apekSAe nitya che ane paryAyanI apekSAe anitya che. 'TakIne badalavuM' e ja vastunuM samyak svarUpa che ema zrIgurue nyAyayukta samAdhAnathI spaSTa karyuM. zrIgurue syAdvAdazailIthI ekAMta nitya ane ekAMta anitya pakSathI vilakSaNa evA nityAnitya pakSanI siddhi karI. AcAryazrI malliSeNasUrijI 'syAdvAda maMjarI' mAM lakhe che ke ardhabhAga siMhano ane ardhabhAga manuSyano, te bane bhAgarUpa eka ja avayavIne narasiMha kahevAya che, tevI ja rIte pratyeka vastu nityAnitya dharmayukta che. je prakAre narasiMha avatAramAM eka bhAgamAM nara ane eka bhAgamAM siMha, ema eka ja nRsiMhamAM paraspara viruddha manuSya ane siMha ema banne AkRtio rahe che, temAM Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-71 461 koI virodha nathI; tema syAdvAdasiddhAMtamAM paNa eka ja vastumAM nitya-anitya Adi paraspara viruddha dharmo svIkAravA chatAM paNa virodha Avato nathI.1 AtmA utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che, arthAt pariNAmI nitya che. AtmA aneka avasthAo dhAraNa karavA chatAM eno e ja rahe che, e che tenI pariNAmI nityatA. AtmAnI judI judI avasthAo thavA chatAM paNa temAM sadA ekarUpatA che, te tenI pariNAmI nityatA che. AtmAmAM pratisamaya paryAyanI utpatti ane nAza thatAM hovAthI AtmA parivartanazIla che ema siddha thAya che, paraMtu parivartana pAmavA chatAM AtmAnA mULa svarUpano tyAga thato nahIM hovAthI AtmAnuM svarUpa pariNAmI nitya che ema siddha thAya che. AtmAnuM 'pariNAmI nitya' svarUpa na svIkAratAM jeo AtmAne phUTastha nitya mAne che, tevA ekAMta nityavAdIo AtmAne sadA aparivartita mAne che. temanA mata anusAra AtmA utpatti-vinAzarahita sadA ekasvabhAvavALo ja che, arthAt AtmA sadA zuddha, mukta svabhAvavALo che. jIvanI avasthAno koI paNa prakAre, koI paNa pariNAmathI kadApi nAza thato nahIM hovAthI, arthAt tenuM svarUpa vikArarahita hovAthI teno avasthAbheda kadI paNa saMbhavI zake nahIM ema teo mAne che. paraMtu Ama mAnavuM doSayukta che, kAraNa ke krodhAdithI utpanna thatI vaibhAvika dazA tathA tenA zamanathI utpanna thatI svAbhAvika dazArUpa sUkSma avasthA ane dehanAM grahaNa-tyAgarUpa sthULa evo avasthAbheda spaSTapaNe anubhavamAM Ave che, tethI pariNAmAMtara zabdamAtra ke kalpanAmAtra nahIM, paNa vAstavika che. avasthA - Avo nirdhAra thayA pachI suvicAravAna ziSya jIvanI sUkSma ane sthULa avasthAomAM rahelI vicitratA, vibhinnatA ane viSamatAnAM kAraNane zodhavA prayatna kare che. jIvonI avasthAonA vaividhya saMbaMdhI vicAra karatAM tene jaNAya che ke koI ati zrImaMta che, jene pANI mAMgatA dUdha maLe che; to koI ati kaMgALa che, jene peTa bharavA pUratuM khAvAnuM paNa maLatuM nathI. koI vagara mahenate ghaNuM kamAya che, to koI rAta-divasa mahenata karIne paNa jarUra pUratuM meLavI zakato nathI. koI ghaNA gunA kare chatAM zAhukAramAM khape che, to vaLI koI vinA kAraNe daMDAya che. koI kArya karato nathI chatAM paNa jaza laI jAya che, to koIne sAruM kArya karIne paNa apajaza maLe che. keTalAMka pazu-pakSIo ati prema pAme che, to koI manuSya badhethI haDadhUta thAya che. 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, 'syAdvAda maMjarI', zloka panI TIkA ' bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH vibhAgena narasiMhaM 1 tamabhAgaM pravRkSate / / ' Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana koIno paDyo bola jhilAya che, to koIne loko gaNakAratA paNa nathI. koI ati suMdara rUpa sAthe janme che, to koI kUbaDo hoya che. koI buddhizALI che, to koInI buddhi ati maMda che. jaina darzana mAne che ke vizvamAM sarva AtmAo samAna che. sarva AtmAo anaMtazaktiyukta ane anaMtaguNayukta che. AMtarika dRSTie temanI vacce koI ja pharaka nathI. have prazna e thAya che ke jo sarva AtmAmAM samAnatA ane ekarUpatA che to temanA vacce viSamatA ane anekarUpatA kema dekhAya che? manuSya manuSyamAM pharaka kema dekhAya che? be vyaktionAM jIvanamAM ATalo badho pharaka zA mATe? keTalIka vyaktio vikAsanAM atyacca zikharo sara karatI dekhAya che, to keTalIka vyaktio patananI mahAgartamAM bhayaMkara vedanA sahana karatI dekhAya che. AtmAonA vikAsamAM ATaluM aMtara zA mATe? AnuM mULa kAraNa karma ja che. Atmazakti sarva jIvomAM ekasarakhI ja che, paraMtu karmanA AvaraNanA nimitte pratyeka AtmAnI sthitimAM pharaka che. A jagatanI sarva vicitratA karmakRta che. Ama, jagatanI vicitratAonA kAraNano vicAra karatAM ziSyane ema jaNAya che ke AnA mATe zubhAzubha karma sivAya anya koI kAraNa saMbhavatuM nathI. AtmA anaMta kALathI karmanA baMdhanathI baddha che. te karma paNa eka ja nathI, anaMtAnaMta che. prazna e che ke e baMdhano AtmA upara AvyAM kyAMthI? e anaMtAnaMta karmo kevI rIte ekatra thayAM? zuM AtmA ja te karmano kartA che? ke pachI AtmA akartA che ane karma, prakRti ke Izvara te karmanA kartA che? jyAM sudhI A samasyAnuM nirAkaraNa na thAya tyAM sudhI karmanA kartAno yathArtha nirNaya thato nathI ane tethI mokSanuM, mokSanA upAyanuM paNa yathArtha svarUpa samajAtuM nathI. Ama, jIvanI avasthAmAM rahelI vicitratA, vibhinnatA ane viSamatAnuM kAraNa karma che ema nirdhAra thayA pachI te karmanA kartA viSe vicAra karatAM ziSyane aneka zaMkAo UThe che. ziSya jANe che ke kartA vinA karma hoI zake nahIM ane tethI karmano kartA koNa che e prazna tene mUMjhave che. A viSe vicAratAM samyak nirNayanA abhAve tene aneka prakAranI zaMkAo jAge che. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che 'A prazna para ziSya jema jema badhAM paDakhAMthI ciMtana kare che, tema tema virodhAbhAsano vaMToLIo tene gherI le che. pRthak pRthak vikalpano Azraya letAM virodha dekhAya che ane pariNAme tenI mati mUMjhAya che. kartA-karmanA praznano koyaDo aNaUkalyo rahe che. ziSyanA manamAM tIvra maMthana cAlu che, paraMtu cittanuM samAdhAna dUranuM dUra rahyA kare che. jIva ja jo karmano kartA hoya (ane jotAM paNa ema ja jaNAya che) to tenI vicArazreNI AgaLa vadhI zake paNa te vAta nyAyathI siddha thatI Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-71 463 nahIM hovAthI, vicArazreNIne avarodhatI eka trIjI AzaMkA tenA aMtaramAM janma le che ane tenuM samAdhAna zrI guru dvArA jANavA jijJAsA seve che." AtmAnA astitva tathA nityatva saMbaMdhI zrIgurue ApelA samAdhAnathI prathama be padanI ziSyanI zaMkAonuM nirAkaraNa thayuM. tene ema nirdhAra thayo ke jaDa ane cetana e banne dravya svataMtra che ane te banne dravyono svabhAva paNa taddana bhinna che. vaLI, te banne dravyo nitya che, avasthAo palaTAvA chatAM dravyarUpe te kAyama rahe che. dravya traNe kALamAM potAnA svarUpano tyAga karatuM nathI, tethI jaDa traNe kALamAM jaDa ja hoya che ane cetana traNe kALamAM cetana ja hoya che. pratyeka dravya potapotAnA nitya pariNAmAtmaka svabhAvamAM nitya avasthita hoya che ane tethI jaDanuM pariNamana sadA jaDarUpe ja hoya che, cetanarUpe nahIM; temaja cetananuM pariNamana sadA cetanarUpe ja hoya che, jaDarUpe nahIM. Ama vastusthiti che, tethI cetana jaDano kartA hoI zake nahIM ane jaDa cetananuM kArya hoI zake nahIM. cetana AtmA potAthI bhinna evA jaDa karmano kartA hoI zake nahIM ane jaDa karma cetana AtmAnuM kArya hoI zake nahIM. zrIguru pAsethI prApta thayela prathama be padanA samAdhAnanA AdhAre ziSyane evo nirdhAra thAya che ke caitanyayukta jIva jaDa padgalika karmano kartA hoI zake nahIM, kAraNa ke banne dravyo svataMtra che ane te chatAM karmanuM hovApaNuM to pratyakSa jaNAya che. saMsAramAM aneka prakAranI vicitratA jovA maLe che tenuM kAraNa karma vinA bIjuM kAMI saMbhavatuM nathI. jo karma karyA vinA hoI zake nahIM to pachI karmano kartA koNa? jo jaDa paugalika karmano kartA jIva che ema mAnavAmAM Ave to dravyasvataMtratAno nAza thaI jAya, banne dravyo ekameka thaI jAya ane jaDa paNa jIvatvane prApta thaI jAya. dareka padArthane potAnI arthakriyA hoya ja che ane te arthakriyAno kartA te padArtha ja hoya che evo niyama che, tethI cetana cetananI arthakriyAno kartA hoya che ane jaDa jaDanI arthakriyAno kartA hoya che. AnA uparathI ema nizcaya thAya che ke jaDa karmano kartA cetana hoI zake nahIM. A gAthAmAM jIva karmano kartA nathI evI potAnI zaMkAnA samarthanamAM ziSya je dalIlo rajU kare che, te A pramANe che - 1- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', cothI AvRtti, pR. 210 2- "jaDa cetanano bhinna che, kevaLa pragaTa svabhAva; ekapaNuM pAme nahIM, traNe kALa dvabhAva." ('zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-57) 3- "AtmA pratye nitya che, paryAye palaTAya; bALAdi vaya trayanuM, jJAna ekane thAya." ("zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-68) Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 464 (1) ziSya kahe che ke aneka prakAre vicAratAM jIva karmano kartA hoya ema lAgatuM nathI, paraMtu karmano kartA karma ja hoI zake ema lAge che. jIva arUpI padArtha che tathA karma paudgalika hovAthI rUpI padArtha che. arUpI sAthe rUpInuM baMdhana thaI zake nahIM, rUpI padArtha sAthe rUpI padArtha ja baMdhAI zake. jema doraDAthI gAyane bAMdhI hoya to doraDAnI gAMTha doraDA sAthe ja paDe che, gAya sAthe nahIM; tema karmo sAthe ja karmo baMdhAya che, AtmA sAthe nahIM. jema eka dorI vaDe koI paNa vastune bAMdhavAmAM Ave to dorInI gAMTha dorI sAthe ja paDe, vastu sAthe nahIM; tema karmo sAthe ja karmo baMdhAya che ane tethI karmano kartA karma che. jaDa karmo jaDa sAthe ja baMdhAya che, cetana sAthe baMdhAI zakatAM nathI. karma ja potAnI parispaMdanA vaDe bIjAM karmone kheMcatAM hoya che, mATe karmothI karma baMdhAya che e tarka yuktiyukta lAge che. tethI ziSya kahe che ke karmano kartA karma che ema samajAya che. (2) vizeSa vicAratAM ziSyane ema lAge che ke karma jaDa che ane jaDamAM jJAna na hovAthI karmano kartA karma hoI zake nahIM. jaDa karma bIjA jaDa karmane bAMdhI zake nahIM. tethI tene bIjo vikalpa ema thAya che ke karmanuM AtmAmAM AvavuM enI meLe thayA kare che. AtmAnI icchA vinA, koI paNa prakAranA prayatna vinA, enI meLe AtmAmAM AvyA kare evo karmano svabhAva hovo joIe. karma sahaja svabhAve AtmAmAM AvyAM kare che. A vikalpa svIkAratAM paNa AtmAnuM kartRtva siddha thatuM nathI. A dalIlamAM yadacchAvAdanI chAyA spaSTa dekhAya che. koI paNa niyata kAraNa vinA ja kArya utpanna thaI jAya che evI yadacchAvAdanI mAnyatA che. 'yadacchA' zabdano artha yathecchA Akasmika koI paNa kAraNa vinA, evo thAya che. 'mahAbhArata'mAM yadacchAvAdano ullekha Ave che.1 A ja vAdane nyAyasUtrakAre animitta, arthAt nimitta vinA ja bhAvanI utpatti thAya che, kAMTAnI tIkSNatAnI jema;2 ema kahIne ullekhyo che ane tenuM nirAkaraNa paNa karyuM che. tethI ema jaNAya che ke prAcIna kALathI yadacchAvAda pracalita hato. - (3) prastuta gAthAmAM aMte ziSya ema kahe che ke AgaLa kahyuM tema jo na hoya to ema siddha thAya che ke jIva ja karmano kartA che, arthAt karma karyA karavAM e jIvano svabhAva (dharma) che. svabhAva kadI dravyathI alaga thAya nahIM, sadA sAthe ja rahe. agnino svabhAva uSNatA che, tevI rIte karma karavAM e jo jIvano dharma hoya to te 1- juo : 'mahAbhArata', zAMtiparva, adhyAya 32 2- juo : 'nyAyasUtra', adhyAya 4, Atmika 1, sUtra 22 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-71 465 guNa sadA jIvanI sAthe rahe ane tenI nivRtti kyAre paNa thaI zake nahIM, kAraNa ke dravya ane guNa abhinabhAve rahe che. karma karyA karavAM e jIvano vastusvabhAvarUpa dharma hoya to koI kALe paNa teno nAza thavo saMbhavato nathI ane tethI jIva haMmezAM karma bAMdhyA ja karaze. jIva vastunuM jJAna kare che, eTale jJAna jIvano dharma che; tema AtmA karmano kartA hoya to karma karavAM e paNa jIvano dharma ja banI jAya. jJAna jema jIvano dharma hovAthI kadApi jIvathI nivRtta thato nathI, tema karma paNa jo jIvano dharma hoya to te jIvathI kadApi nivRtta thAya nahIM; ane jo karma sarvathA nivRtta thAya nahIM to mokSanI prApti arthe upAya karavAnuM rahetuM nathI. mATe karma karavAM e AtmAno dharma hoya e vAta paNa saMgata lAgatI nathI. Ama, AtmA nitya che ema ziSyane samajAyuM che, paNa te karmano kartA hoya ema ziSyane lAgatuM nathI. tene ema lAge che ke jIva karma karato nathI, paNa karmano kartA karma che athavA sahaja svabhAve karma thAya che athavA to karma karavAM te jIvano dharma che, paNa jo karma karavAM e jIvano dharma hoya to te kadI paNa chUTe nahIM. A prakAre ziSya zrIguru samakSa potAnI dalIlo rajU kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'kartA jIva na karmano, to pachI kahevuM ema; zA mATe kaho karmano, kartA e che vahema. jIva jIvamAM to kaho, karma ja kartA karma; kALa anAdithI haze? e ja niyamano dharma. karma karma vRddhi kare, dravya dravyanI jema; athavA sahaja svabhAva kAM, haze niyatino ema. to pachI jIva svabhAva ne, bolAvo kahI kama; thAya nivRtti na hoya jo, karma jIvano dharma.'1 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.231 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 281-284) Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 72 - 2 ne, kare kAna baMdha, 1 Izvara kera, . Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 72 bhUmikA - gAthA 71mAM ziSya kahyuM ke jIva karmano kartA nathI, paNa karma pote ja karmano kartA che athavA karma anAyAse thayA kare che; ane jo Ama na svIkArIe to karma karavuM e jIvano dharma thaI jAya ane tema thAya to jIva kadI paNa karmathI nivRtta ja na thaI zake, kAraNa ke dharma dharmomAM haMmezA nityapaNe rahe che. jaDa ane caitanya evAM be dravyonAM astitva ane nityatvanI siddhi thavA chatAM ziSyanA manamAM AtmAnA karmakartutvapaNAnI siddhi nyAyathI besatI nathI ane tethI tenI vicAradhArA AtmAne akartA siddha karavA mathe che. potAnI vAtanA samarthana arthe te prastuta gAthAmAM anya be dalIlo rajU kare che. A banne dalIlo, AtmAne abaMdha mAnanAra vaidika darzanonA prabhAvanA kAraNe thaI che e spaSTapaNe dRSTigocara thAya che. zaMkAnA vamaLamAM sapaDAyelo chatAM tattvarahasya jANavAnI utkaTa jijJAsA sevato ziSya kahe che - (gAthA AtmA sadA asaMga ne, kare prakRti baMdha; athavA Izvara preraNA, tethI jIva abaMdha." (72) athavA ema nahIM, to AtmA sadA asaMga che, ane sattvAdi guNavALI prakRti karmano baMdha kare che; tema nahIM, to jIvane karma karavAnI preraNA Izvara kare che, tethI IzvarecchArUpa hovAthI jIva te karmathI "abaMdha' che. (72) ziSya kahe che ke AtmA sadA asaMga che, arthAt te sadA karmanA saMgathI * rahita, abaddha ane nirlepa che. jema asaMga evA AkAzane doraDAthI bAMdhI zakAya nahIM, tema asaMga evA AtmAne karmarUpI doraDAthI bAMdhI zakAya nahIM. sarva saMyogathI sadA asaMga evA AtmAne karma sAthe kaMI paNa levA-devA nathI. karmano saMga AtmAne saMbhavato nathI. AtmA to rAga-dveSarahita zuddhasvabhAvI che. Avo nirvikArI AtmA karma kaI rIte karI zake? paraMtu karyA vinA to karma hoI zake nahIM, tethI karmano kartA koNa che e vicAratAM ema lAge che ke sattva-rajasu-tamas e triguNAtmaka prakRti karmano baMdha kare che. mATe AtmA karmano kartA nathI ema mAnavuM ucita che. jo tema na hoya to jIvane karma karavAnI preraNA Izvara kare che ema mAnavuM joIe. jema koI mANasanA zarIramAM bhUta-pretano praveza thayo hoya to te mANasa (atha bhAvArthI Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana potAnI icchAthI koI kArya karato nathI, paraMtu tenI aMdara pravezela bhUta-preta te kAryo karAve che; tema jIva karma karato nathI, paraMtu temAM pravezelI IzvarIya icchA karma karAve che ane jo Izvara ja karmano prerakakartA hoya to AtmA karmano kartA nathI ema mAnavuM ucita che. uparokta bane vikalpothI ema phalita thAya che ke koI paNa prakAre jIvane karmanuM kartApaNuM ghaTatuM nathI ane tethI jIva abaMdha che. 2 ziSya AtmAne nitya to mAne che, paNa AtmAnA karmakatva viSe tene (vizeSArtha 1hajI saMzaya che. AtmAne abaMdha mAnanArAM darzanonI mAnyatAnA prabhAvathI ziSyane ema lAge che ke AtmA karmano kartA nathI. AtmAnuM abaMdhapaNuM darzAvanArA be vikalpo rajU karatAM ziSya kahe che ke AtmA sadA asaMga rahe che ane mAtra prakRti karmabaMdha kare che. AtmA puNya-pAparUpa karma bAMdhato nathI ane baMdhano abhAva hovAthI teno mokSa paNa thato nathI. prakRti kartA hovAthI baMdha-mokSa paNa prakRtino ja thAya che, tethI AtmA abaMdha che; athavA IzvaranI preraNAthI karma grahaNa thAya che. jagatamAM je kaMI paNa thaI rahyuM che te IzvaranI preraNAthI ja thai rahyuM che. jIva je paNa karma kare che te sarva IzvaranI preraNAthI ja kare che. jIva pote kazuM ja karato nathI, paNa Izvara tenI pAse karAve che. Izvara ja tenI pAse sArAM-narasAM kAryo karAve che. sArAM-narasAM kAryo karavAM e jIvanA hAthamAM nahIM paNa Izvarane AdhIna che. badhuM IzvarecchA upara nirbhara hovAthI AtmA abaMdha Thare che. A banne vikalpone vistArathI vicArIe - (1) "AtmA sadA asaMga ne, kare prakRti baMdha;" AtmAnuM abaMdhapaNuM siddha karavA ziSya evI dalIla kare che ke jagatamAM mukhya be tattva che - puruSa ane prakRti. temAM puruSa sadA asaMga che ane prakRti karmano baMdha kare che. puruSa kevaLa zuddha, nirvikAra, rAga-dveSarahita nirmaLa padArtha che. enuM svarUpa sarva padravya tathA parabhAvathI rahita, asaMga ane alipta che. jema AkAzamAM vizvano praveza nathI, sarva bhAvanI vAsanAthI AkAza rahita ja che; tema AtmA sarva padravyathI bhinna, sarva anya paryAyathI sadA rahita che. amUrta AkAza jema koI paNa mUrta dravyanA saMgathI baddha thaI zake nahIM, tema amUrta evo AtmA paNa mUrta pudgaladravyarUpa karmathI baddha thaI zake nahIM. AtmA kevaLa zuddha, asaMga ane niSkriya hovAthI te karmano kartA hoI zake nahIM. sattva, rajas ane taman e triguNAtmaka prakRti ja karmano baMdha kare che, tethI AtmA abaMdha Thare che. A dalIlamAM maharSi kapilapraNIta sAMkhya darzananI chAyA spaSTa dekhAya che. sAMkhya Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 72 471 darzana bhAratIya darzanomAM atyaMta prAcIna ane mahattvapUrNa manAya che. samyak buddhivALuM vivekavALuM Atmakathana evo sAMkhya zabdano artha thAya che. (sam sAruM; khyA = karavuM). puruSa tathA prakRtinA bhedanuM je yathArtha vivekajJAna tenuM nAma sAMkhya evo artha vizeSapaNe pracalita tathA svIkArya thayo che. sAMkhya darzana nizcayAtmaka rIte dvaitavAdI che. puruSa ane prakRti ema be tattvonuM te pratipAdana kare che. sAMkhya darzana AtmAne puruSa padathI saMbodhe che. temAM puruSanuM astitva svataHsiddha, svayaMprakAzita mAnavAmAM Avela che, kAraNa darekane 'huM', 'mAruM' evuM bhAna to hoya ja che. tenA mATe koI pramANanI jarUra nathI. puruSa prakRtithI para che. te na to zarIra che, na to mana che, na ahaMkAra che, na buddhi che. e bhautika nathI, aNuonA saMyoganuM pariNAma nathI, mATe amara che. sAMkhyamata nyAyamatanI jema caitanyane puruSano Akasmika guNa nathI mAnatuM. tenA mata anusAra puruSa caitanyanuM AdhArarUpa dravya nathI paNa svayaM caitanyarUpa che. = puruSa apariNAmI che. tenAmAM koI paNa prakAranuM pariNamana thatuM nathI. puruSa svasvarUpathI jarA paNa cyuta thayA vinA nitya ekasvarUpe sthira rahe che. te phUTastha nitya che, arthAt koI paNa prakAranA anitya dharmathI rahita che. eno je svabhAvadharma che te haMmezAM evo ne evo ja rahe che. svabhAvamAM pheraphAra thaI navo svabhAvadharma pedA thAya ane jUno nAza pAme evuM kyAre paNa banatuM nathI. puruSa nitya ane mukta che. te deza-kALathI para che temaja sukha-duHkhathI paNa para che. te svayaM rAga-dveSarUpe pariNamato nathI. te karmanA AvaraNathI rahita che. te sanAtana sAkSIrUpa, pUrNa ane avyaya che. te asaMga, niSkriya, akartA ane draSTAmAtra che. te koInuM kArya paNa nathI ane kAraNa paNa nathI. puruSa avyakta, avikRta, anavayava che. te agamya che, arthAt indriyAdino viSaya nathI. caitanyasvarUpavALo AtmA viSayI che ane jaDa svarUpavALAM buddhi, indriya, deha Adi viSayo e viSayI(puruSa)nA viSayo che. sAMkhya darzanano puruSa triguNAtIta, vivekI, viSayI, vizeSa, cetana tathA aprasavadharmI (koIne utpanna na karavAvALo) che. vedAMtamata anusAra AtmA eka che ane te badhA jIvomAM vyApta che. te dehabhede bhinna nathI, arthAt sarva dehamAM eka ja AtmA vyApelo che. sAMkhya darzanane A mata maMjUra nathI. sAMkhya siddhAMta anusAra puruSa eka nahIM paNa aneka che. puruSa pratizarIra judo judo che. sarvanI potapotAnI svataMtra sattA che. sAMkhya darzana pramANe puruSanI anekatAno svIkAra karyA vinA janma, maraNa, baMdha, mokSanI vyavasthAnuM tarkayukta pratipAdana saMbhavita nathI. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prakRti mULa tattva che. prakRti jaDa tathA eka che. prakRti Adi, madhya, aMta ane avayavathI rahita che. te zabda, sparza, rUpa ane gaMdhathI rahita che tathA avinAzI che. prakRti sarvavyApaka che, acala che. te nitya che, acyuta che, anutpanna che, sthira che. te pariNAmI nitya che. tenAmAM eka avasthA tirohita thaI bIjI avasthA AvirbhUta thAya che. te sUkSmAtisUkSma hovAthI indriyagocara nathI, paraMtu te anumAnathI jANI zakAya che. jema ghaTAdi kAryone joIne tenAM mATI Adi kAraNonuM anumAna thAya che, tema buddhi Adi kAryothI tenI utpAdaka prakRtinuM anumAna thAya che. te asIma zaktizALI, traNa guNavALI, viSaya thanArI, prasavadharmI che. sAMkhya darzanamAM prakRtine jagatanuM mULabhUta sUkSma kAraNa mAneluM che. 472 prakRti vividha nAmothI oLakhAya che. sattva, rajas ane tamas ema traNa guNonI sAmyAvasthAvALI hovAthI prakRtine 'triguNAtmikA kahe che. svarUpe saMpUrNa, anAtma temaja jaDa hovAthI te 'jaDAtmikA' paNa kahevAya che. vizvanuM Adi kAraNa hovAthI te 'mUlA' ke 'parA' tarIke paNa oLakhAya che. samasta vizvanA badhA padArtho temAMthI vyakta thAya che, paraMtu te svayaM 'avyakta' che, kAraNa ke te koI kAraNanA kAryarUpa nathI. badhA padArthanuM mULa ane eka mukhya kAraNa hovAthI tene 'pradhAna' paNa kahe che. prakRtimAM sattva, rajas ane tamas traNe guNo sAmyAvasthAmAM rahe che. traNa guNo sadaiva sAthe ja che ane te ekabIjAnA AdhAra jevA che. traNa guNone doraDInI traNa seranI upamA ApI zakAya. traNa se2 vaDe ja doDI bane che, paNa jo traNe judI hoya to te doraDI nathI. Ama, prakRti eTale ja traNa guNo. guNo e prakRtinI guNavattA nathI paNa tenAM dravya che. A traNa mULa dravyo e prakRtinAM upAdAnatattvo che ane te sUkSma temaja atIndriya che. te traNe guNo puruSane bAMdhe che. guNo kramazaH sukha, duHkha ane moha upajAvanArAM che. saMsAranA pratyeka viSayamAM traNe guNo dRSTigocara thAya che ane e ja tenA astitvanI sAbitI che. kAryonA guNa kAraNamAM rahe che e sAMkhyamata anusAra A traNe guNo bIje kaze nahIM paNa prakRtimAM rahe che. A traNe guNonuM AzrayasthAna prakRti che. mULa prakRtimAM te vidyamAna che. te guNonuM svarUpa A pramANe che sattvaguNa laghu, prakAzavALo ane iSTa che. jJAna, prakAza, AnaMda Adi je manovyApAra che te sattvanuM pariNAma che. preraka ane cala che. pravRtti, rAga-dveSa, lobha, kAma ityAdi rajasnuM rajas guNa kArya che. - - Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 473 taman guNa - guru ane AvaraNarUpa che. moha, ALasa, jaDatA, pramAda, nidrA ItyAdi tamasUnuM kArya che. A traNa guNo paraspara saMbaMdha paNa dharAve che ane tenI vacce virodha paNa che. traNemAMthI koI eka guNa svayaM kArya karI zakato nathI. A traNa guNonA kAraNe ja saMsAranI samasta vastuone iSTa, aniSTa tathA taTastha ema traNa vargomAM vaheMcavAmAM Ave che. A traNe guNo niraMtara parivartanazIla rahe che. eka kSaNa mATe paNa te sthira rahI zakatA nathI. guNomAM be prakAre pariNAma ke vikAra saMbhave che. sRSTinA pralayanI avasthAmAM sattvamAMthI sattva vagere sarUpa pariNAma hoya che ane sRSTikramanI avasthAmAM sattvamAMthI rajas vagere virUpa pariNAma hoya che. A virUpa pariNAma e ja sRSTinuM kAraNa che. prakRti ane puruSanA saMyogathI ja jagatanI sRSTi thAya che. prakRti jaDa che ane puruSa niSkriya che, tethI jo bane pRthak pRthak rahe to jagatanI sRSTi thavI saMbhavita nathI. sRSTi mATe banneno saMyoga Avazyaka che. te banneno saMyoga aMdha ane paMgunA saMyoga jevo che. eka AMdhaLo ane eka laMgaDo puruSa pRthaka pRthak rahe to koInuM kArya siddha thaI zakatuM nathI ane banneno saMyoga thAya to ja temanA kAryanI siddhi thaI zake che. jaMgalamAM rasto zodhI bahAra nIkaLavA mATe eka AMdhaLo ane bIjo laMgaDo ema bane saMpa kare che ane pariNAme teo phaLIbhUta thAya che. AMdhaLAne paga che paNa dRSTi nathI, jyAre laMgaDAne dRSTi che paNa paga nathI; paraMtu jo AMdhaLAnI pITha upara laMgaDo besI jAya to temanuM kArya ekadama saraLa bane che. te ja prakAre prakRti acetana hovAthI AMdhaLI che ane puruSa niSkriya hovAthI laMgaDo che, tethI sRSTi mATe baneno saMyoga paramAvazyaka che. puruSanI sanidhimAtrathI prakRti kArya karavAmAM pravRtta thaI jAya che. sRSTinI prakriyA sAMkhya nIce mujaba varNave che. pralaya(tirobhAva)nI avasthAmAM prakRtimAM traNe guNa samabhAve rahe che. guNonI A sAmyAvasthAmAM kSobha utpanna thAya che. A guNakSobha thavAnuM kAraNa che prakRti sAthe puruSano saMyoga. kSobhanA kAraNe pratyeka guNa anya guNane dabAvavA prayatnazIla bane che ane tethI guNonuM pRthakkaraNa thAya che. tenA kAraNe guNonI sAmyAvasthAmAM vikSepa paDe che ane pariNAme sRSTino vikAsakrama zarU thAya che. prakRti ane puruSano saMyoga thatAM je padArthono AvirbhAva thAya che te eka pachI eka joIe. 1- juo : "sAMkhyakArikA', zloka 21 'puruSasya darzanArthaM kaivalyArthaM tathA pradhAnasya / pavantha humayo saMcorAstataH saH | Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana traNa guNavALI prakRtimAMthI sau prathama buddhi utpanna thAya che, jene 'mahAna' paNa kahevAya che. "A gAya che, azva nahIM' ityAdi viSayanA nizcayAtmaka adhyavasAyarUpe buddhi che. e buddhimAMthI huM suMdara chuM' vagere ahaMkAra pedA thAya che. huM ane mAruM evuM abhimAna ahaMkArano vyApAra che. ahaMkAratattvanA traNa prakAra che - sattvaguNapradhAna sAttvika athavA vaikArika ahaMkAra, rajoguNapradhAna rAjasa athavA taijasa ahaMkAra ane tamoguNapradhAna tAmasa athavA bhUtAdi ahaMkAra. sAttvika ahaMkAramAMthI pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya ane mana ema agiyAra indriyo AvirbhAva pAme che - tvacA, jIbha, nAka, AMkha, kAna e pAMca jJAnendriya che. A pAMca potapotAnA viSayono bodha kare che mATe jJAnendriya kahevAya che. pAyu (gudA), upastha, (strI tathA puruSanuM cihna), vApha (vacana jenAthI bolAya te utpattisthAna), pANi (hAtha) ane pAda (paga) e pAMca karmendriya che. maLotsargAdi kriyAo - karma A indriyo dvArA thAya che mATe karmendriya kahevAya che. agiyAramI indriya mana che. jJAnendriya temaja karmendriya ema banne prakAranI indriyone mana potAmAM pravRtta karatuM hovAthI te ekasAthe bhinna bhinna indriyo sAthe joDAI zake che. mananuM svarUpa saMkalpAtmaka che. te bAhya indriya dvArA gRhIta nirvikalpa pratyakSanA rUpane pArakhI, nizcita banAvI tene savikalpa rUpamAM pherave che. tAmasa ahaMkAramAMthI pAMca tanmAtrAono AvirbhAva thAya che. rU5 tanmAtrA, rasa tanmAtrA, gaMdha tanmAtrA, zabda tanmAtrA, sparza tanmAtrA e pAMca tanmAtrAo che. 'tanmAtra' eTale sUkSma tattva. rAjasa ahaMkAra sAttvika ane tAmasa bannene sahAyabhUta bane che ane te bannene te zakti pradAna kare che, jethI sAttvika temaja tAmasa ahaMkAramAM vikAra utpanna thAya che. e pramANe ahaMkAramAMthI soLa tattva utpanna thAya che. pAMca tanmAtrAmAMthI paMca bhUta utpanna thAya che. te A pramANe - (1) zabda tanmAtrathI zabdaguNayukta AkAza utpanna thAya che. (2) zabda ane sparza tanmAtrathI zabda ane sparza guNothI yukta vAyu utpanna thAya che. (3) zabda, sparza ane rU5 tanmAtrathI zabda, sparza ane rU5 guNothI yukta agni utpanna thAya che. (4) zabda, sparza, rUpa ane rasa tanmAtrathI zabda, sparza, rUpa ane rasa guNothI yukta jaLa utpanna thAya che (5) zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha tanmAtrathI zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha guNothI yukta pRthvInI utpatti thAya che. A rIte buddhithI mAMDIne paMca mahAbhUta sudhInI AkhI sRSTi e prakRtino ja Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 47pa vikAra ane vistAra che. prakRtithI mahAna (buddhitattva), mahAnathI ahaMkAra, ahaMkArathI pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya, mana ane pAMca tanmAtrA utpanna thAya che ane pAMca tanmAtrAthI pAMca bhUta utpanna thAya che.' sarjananI prakriyA karatAM UlaTI ja prakriyA visarjananI, pralayanI che. pralayakALa vakhate samasta kAryono laya ekamAtra prakRtimAM thaI jAya che. pAMca mahAbhUta pAMca tanmAtrAomAM, tanmAtrAdi soLa guNa ahaMkAramAM, ahaMkAra buddhimAM ane buddhi prakRtimAM laya thaI jAya che. prakRti kazAmAM paNa laya pAmI zakatI nathI. A che pratikramanI prakriyA. eka sAmAnya pradhAna tattvathI A samasta jagatanuM vipariNAma thAya che ane pralayakALa vakhate tenAmAM ja teno laya thaI jAya che. sarjana ane visarjananuM A cakra anAdi-anaMta che. Ama, sAMkhyamata pramANe kula paccIsa tattvo che. pradhAna (avyakta), buddhi, ahaMkAra, pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya, mana, pAMca tanmAtrA ane pAMca bhUta; e pramANe eka prakRti pote ane prakRtithI ja utpanna thanArAM bIjAM trevIsa tattvo maLIne kula covIza tattva thayAM ane te sarvathI bhinna evuM paccIsamuM tattva e puruSa che. A paccIsa tattvonuM vargIkaraNa cAra prakAre karavAmAM AvyuM che - 1) prakRti 2) vikRti 3) prakRti-vikRti ane 4) na prakRti - na vikRti. 1) koI tattva evuM che je sarvanuM kAraNa to hoya che, paraMtu svayaM koInuM kArya nathI hotuM, tene prakRti kahe che. 2) keTalAMka tattva koIthI utpanna to thAya che, kiMtu svayaM koI anya tattvane utpanna nathI karatA. te phakta kAryarUpa ja hoya che, koInA kAraNarUpa nathI; tene vikRti kahe che. pAMca jJAnendriya, pAMca karmendriya, pAMca mahAbhUta ane mana e soLa tattva vikRti kahevAya che. 3) keTalAMka tattva koI tattvothI utpanna thAya che ane anya tattvone utpanna paNa kare che, tene prakRti-vikRti kahe che. te pUrvanI apekSAe kArya ane uttaranI apekSAe kAraNa che. te kAraNa hovAthI prakRti che ane kAryarUpa hovAthI vikRti paNa che. mahatuM, ahaMkAra ane pAMca tanmAtrA e sAta tattva prakRti ane vikRti bane kahevAya che. te A pramANe - mahattattva e ahaMkAranI prakRti che ane mUla prakRtinI vikRti che. ahaMkAra soLa tattvone utpanna karanAra hovAthI tenI prakRti che ane mahatvanI vikRti che. pAMca tanmAtrA pAMca bhUtane utpanna karanAra hovAthI tenI prakRti che ane ahaMkAranI vikRti che. 4) eka puruSatattva evuM che ke je na koIthI utpanna thAya 1- juo : 'sAMkhyakArikA', zloka 22 'prakRtermahAMstato'haMkArastasmAd gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt pazvabhyaH paJca bhUtAni / / ' Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che ke na koIne utpanna kare che. puruSa, cetana athavA jaDamAMthI koInuM paNa kAraNa na hovAthI tathA pote koInuM kArya na hovAthI te kAraNa-kAryarahita che. tenI gaNanA na prakRti - na vikRti vargamAM karavAmAM AvI che. Ama, prakRti koIno vikAra nathI. buddhi, ahaMkAra ane pAMca tanmAtrA prakRti-vikRti che. agiyAra indriyo tathA pAMca bhUta vikRti che. puruSa prakRti paNa nathI ane vikRti paNa nathI.' prakRtinAM badhAM ja kAryomAM sauthI vadhu agatyanuM kArya buddhi che. buddhi prakRtinuM prathama pariNAma che. sAMkhya darzananI vizeSatA e che ke buddhi cetana puruSano guNa nahIM paNa acetana prakRtinuM kArya che. tene mahatuM ke citta paNa kahevAmAM Ave che. te prakRtinuM kArya hovAthI svayaM jaDa che, paraMtu cetana puruSanA pratibiMbanA kAraNe te cetana jevI jaNAya che. dharma, jJAna, vairAgya, aizvarya, adharma, ajJAna, avairAgya ane anaizvarya (azakti) e buddhinAM ATha guNo che. sattvanuM pariNAma adhika hoya tyAre temAM dharma, jJAna, vairAgya ane aizvarya e cAra guNono udaya thAya che; jyAre tamasUnuM pariNAma adhika hoya tyAre temAM adharma, ajJAna, avairAgya ane anaizvarya e cAra guNono udaya thAya che. - sAMkhyamata anusAra puruSanuM lakSaNa mAtra caitanya ja che, jJAna nahIM. sAMkhya darzana jJAnane buddhino dharma gaNe che. cetana to sarvathA akriya che, kema ke te ekAMta nitya che; eTale cetanamAM bAhya viSayonuM jJAna vagere karavAnI kriyA saMbhavatI nathI. cetana koI viSayanuM jJAna to karI zake tema che ja nahIM. jo nitya evo puruSa viSayabodha karyA kare to teno kadApi mokSa ja na thAya, kema ke viSayabodha karavAno svabhAva jo puruSano hoya to, svabhAva kadI naSTa na thato hovAthI viSayAvacchedamAM puruSane hetu mAnI zakAya nahIM. padArthonuM jJAna buddhimAM thAya che. svayaM cetanAzakti padArthane jANatI nathI, padArthane jANavAnuM kArya buddhinuM che. puruSamAM rahelI citzakti svayaM padArthajJAna karI zakatI nathI, kema ke sukha-duHkha indriyo dvArA buddhimAM pratibhAsita thAya che. buddhi ubhayamukha darpaNa jevI che. buddhimAM eka bAju cetanAzaktinuM pratibiMba ane bIjI bAju bAhya jagatanuM pratibiMba paDe che. jyAre buddhimAM cetanAzaktinuM pratibiMba paDe che tyAre puruSa potAne buddhithI abhinna samajIne upacArathI huM sukhI chuM, huM duHkhI chuM' ityAdi jJAnano anubhava kare che. yadyapi puruSa svayaM zuddha che, paraMtu buddhi saMbaMdhI adhyavasAyane 1- juo : "sAMkhyakArikA', zloka 3 'mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakastu vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH / / ' Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 477 joto hovAthI, pote potAne buddhithI abhina samaje che.1 | kriyAzIlatA buddhimAM ja che. puruSa kriyAzIla nahIM paNa niSkriya che. cetanapuruSa koI kArya karato nathI, kAraNa ke te to kriyA karavAne asamartha che. kRti-kriyA e to buddhino guNa che, mATe buddhi ja kartA che. pApa-puNyAdi sarva dharma buddhinA che, je puruSamAM pratibiMbita thAya che. badhuM ja prakRti (buddhi) kare che. kartApaNAno dharma prakRtino che. puruSa to akartA ja rahe che, kAraNa ke te puNya-pApAdi karato nathI. sAMkhyamata pramANe prakRti kartA che ane puruSa nirlepa che. kartutvadharma puruSano nathI. puruSa harahaMmeza mUka sAkSIrUpa che. hita-ahitAtmaka AcAra kriyArUpa che ane kriyA to prakRtinA dharmarUpa che, puruSa pote svayaM akriya che; tema chatAM zubhAzubha kriyAne puruSanI kriyA kahevAmAM Ave che te mAtra upacAra che. paMthe jatA musApharone lUMTAyelA joIne rahasyabhUta evo eka vAkyaprayoga thAya che ke "paMtha lUMTAyo'. AmAM paMtha eTale rasto. te to pote acetana hovAthI lUMTAI zake nahIM, mATe 'patha lUMTAyo' evo vAkyaprayoga paMthamAM paMthIno upacAra karIne thayo che e rahasya jANavuM joIe; paNa mUDha buddhivALo jIva e rahasyane pakaDI na zakavAthI upacAragarbhita te vacanane anupacAravALuM mAne che. A pramANe prakRtinI kriyA joIne avivekI mUDha puruSa tene potAnI kriyA mAne che. prakRtinA sattvAdi guNothI karmo thAya che, arthAt te guNo karmonA kartA che; paNa mUDha puruSa ema mAne che ke te karmono kartA huM ja chuM'. koI paNa kriyA vAstavamAM akriya evA puruSanI hotI nathI. jagatanuM samasta kArya prakRti kare che ane puruSa teno bhoga kare che. puruSa jo apariNAmI hoya to te sukha-duHkharUpe pariNamyA vinA teno bhoktA kevI rIte banI zake? A zaMkAnuM nirasana karatAM sAMkhyo jaNAve che ke sukha-du:khAkAra citta puruSamAM pratibiMbita thAya che ane Ama cittagata sukha-du:khAkArano tene anubhava thAya che. teo bhArapUrvaka kahe che ke puruSamAM pariNAmarUpa bhogano ja niSedha che, jyAre pratibiMbarUpa 1- zrI vijJAnabhikSunA mata anusAra jyAre koI bAhya viSaya ke vastu indriyanA saMparkamAM Ave che tyAre buddhi viSayano AkAra ahaNa kare che. buddhimAM sattva guNa vizeSa hovAthI cetanapuruSanuM tenA upara pratibiMba paDe che ane AthI temAM paNa caitanyano AbhAsa thAya che. pachI te viSayAkAraka buddhi puruSamAM pratibiMbita thAya che. zrI vAcaspati mizranA mata mujaba buddhimAM puruSa pratibiMbita thAya che, paraMtu puruSamAM buddhi pratibiMbita thatI nathI. zrI vijJAnabhikSunA mata mujaba bannenuM pratibiba ekabIjA upara paDe che. AthI temano mata pArasparika pratibiMbavAda paNa kahevAya che. buddhinuM pratibiMba puruSamAM paDe che tema zrI vijJAnabhikSu mAne che enuM kAraNa e che ke enAthI puruSanAM sukha-du:khAdinI spaSTatA thaI jAya che; nahIM to zuddha caitanyasvarUpa puruSa je vikArothI rahita che tene sukha-duHkhano anubhava thaI zake nahIM. A anubhava to buddhi dvArA ja zakya bane che. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhoga to tenAmAM che ja. 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana sukha-duHkha vagereno anubhava puruSane ja thAya che. jarA-maraNakRta du:kha puruSa ja pAme che. buddhi vagere to tenA bhogane sAdhI ApanArAM sAdhanamAtra che. AnA uparathI ema spaSTa thAya che ke sAMsArika avasthAmAM, arthAt vivekodaya na thAya tyAM sudhI puruSa svayaM sukha-duHkhano anubhava kare che ane e ja teno bhoga che. buddhi vagere karaNo bhoganAM sAdhanamAtra che, AdhAra nahIM. sukha-duHkhanA anubhavarUpa bhogano AdhAra to puruSane ja gaNavo joIe, cittane nahIM. sukha-duHkha buddhinAM dharmo che e barAbara, paraMtu tenA te sukha-du:kha dharmone bhogavanAro, anubhavanAro to puruSa ja che. vAstavamAM pariNamana to buddhimAM ja thAya che, paNa bhoganuM bhAna puruSamAM thAya che. puruSanA bhoktRtvanI bAbatamAM evI zaMkA thavI svAbhAvika che ke puruSa to akartA che, eTale te bhoktA banI ja kevI rIte zake? kartA eka ane bhoktA bIjo e to bane ja nahIM. citta sukha-duHkhAkAre pariName ane sukha-du:khano bhoga puruSa kare e to vicitra kahevAya. ema mAnatAM to kRtavinAzarUpa ane akRtAbhyAgama doSo Avaze. AnuM samAdhAna sAMkhya A pramANe Ape che - jema rasoiyAe rAMdhIne taiyAra karelA bhojanano upabhoga teno svAmI kare che, tema cittanI pariNAmakriyAthI udbhavelI sukha-duHkhAkAra vRttino upabhoga paNa teno svAmI puruSa kare che. vaLI, ucca kakSAnA puruSo potAnA rasoiyAe taiyAra karelA bhojanane ja jame che, bIjAnA rasoiyAe taiyAra karelA bhojanane jamatA nathI; tevI ja rIte puruSa potAnA cittanI sukha-duHkhAkAra vRttine ja bhogave che, anyanA cittanI sukha-duHkhAkAra vRttine bhogavato nathI. vaLI, puruSa cittano adhiSThAtArUpa kartA to che ja. citta tenI preraNAthI ja pariNamanarUpa kriyA kare che ane tethI e pariNamanarUpa kriyAnuM phaLa te bhogave che. A pramANe kRtapraNAza ane akRtAbhyAgama doSano paNa nirAsa thaI jAya che. Ama, buddhi je kare che tene pratibiMbita karIne puruSa tene bhogave che. prakRtinA vikArarUpa buddhi je ubhayamukha darpaNa jevI che, temAM sukha-du:kha AdinuM pratibiMba paDe che. te svaccha AtmAmAM sphure che, tethI tene bhoktA kahI zakAya. darpaNa samAna buddhimAM saMkrAMta padArthonuM pratibiMba puruSarUpI darpaNamAM paDe che. A je buddhinuM pratibiMba puruSamAM paDe che, te ja puruSano bhoga (puruSanuM bhoktatva) kahevAya che. tethI ja puruSane bhoktA kahe che, paNa vAstavika rIte to puruSamAM koI paNa jAtano vikAra thato nathI. puruSa to kUTastha nitya ane avikArI che, tenAmAM koI pariNamana thatuM nathI. puruSa prakRtino sAkSImAtra rahe che, tathApi jema sphaTikanI pAchaLa amuka raMganI vastu mUkI hoya to tarUpa varNavALuM sphaTika dekhAya che, tema puruSanuM svarUpa bahArathI bhinna thatuM jovA maLe Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 479 che ane ta-mANamAM te bhoktA thato hoya tema dekhAya che. sphaTika ratnamAM lAla, pILo Adi koI raMga nathI, paNa tene jevA padArthano saMbaMdha thAya tevA rUpe te dekhAya che. sphaTika ratnanI pAse padmarAga - rAtuM ratna, juI puSpa vagereno saMyoga thatAM sphaTika ratna tevA prakAranA raMgane dhAraNa kare che, tathA sUrya ane caMdranAM kiraNono sparza thatAM te tevA prakAranA pratibiMbane potAnA svarUpamAM dhAraNa kare che, temaja vaizvAnala tathA jayakAMta ratnanA saMparka vaDe te tevA ja svarUpanuM bhAna karAve che. rAtA puSpanA saMparkamAM pote lAlapaNAne, pILA puSpanA saMbaMdhathI pILApaNAne prApta thayelo potAne jema batAve che; tema prakRtisaMsarganA kAraNe buddhirUpI mAdhyama dvArA puruSamAM bhoganI kalpanA karavAmAM Ave che. sAMkhyamata anusAra AtmA sAkSAt bhoktA nathI. Ama, zubhAzubha kriyAo prakRti vaDe, eTale ke sattva, rajas ane tamasu guNa vaDe sarva prakAre karAya che; tethI AtmA zubhAzubha kriyAno - karmano kartA nathI, temaja te kriyAnA phaLano sAkSAt bhoktA paNa nathI; paraMtu buddhie utpanna karelA pratibiMba dvArA te bhoktA jaNAya che. puruSa kUTastha nitya che, eTale ke te kadApi vikArI svabhAvavALo nathI. te niraMjana che, eTale ke te sakaLa karmamaLathI rahita che. te kriyArahita hovAthI baMdhana vinAno che. apariNAmI AtmAmAM vAsanA ane klezarUpa karmonA saMbaMdhathI baMdhanano saMbhava hoto nathI to AtmAno mokSa, arthAt baMdhanathI chUTA thavApaNuM kevI rIte hoI zake? vaLI, AtmA niSkriya hovAthI tenuM saMsAraparibhramaNa paNa kaI rIte hoI zake? A zaMkAnA uttaramAM sAMkhya darzana kahe che ke puruSa ane prakRti ubhayathI sarvagata che, arasaparasa saMyukta che. prakRti ane puruSano saMyoga (baMdha) anAdi che. bannenAM sAcAM svarUpanuM ajJAna e janma-maraNanAM baMdhananuM kAraNa che. prakRti puruSathI taddana bhinna che, chatAM jaDa prakRtinuM pratibiMba cetana puruSamAM paDavAthI puruSane evo bhrama thaI jAya che ke prakRti ja chuM'. bhinnatAnuM jJAna na thavAthI, arthAt abhinnatAno bhrama thaI javAnA kAraNe ja puruSano saMsAra Ubho rahe che. prakRtino Azraya karavAthI, buddhimAM pratibiMbita thayelA zabdAdinuM potAmAM pratibiMba paDatAM puruSa temAM AnaMda mAne che ane prakRtine AvI rIte sukharUpa mAnI te saMsAramAM paDyo rahe che. puruSa ane prakRti vacceno A taphAvata samajAtAM vivekajJAna thAya che ane tethI puruSano prakRtithI viyoga 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 221 'puruSo'vikRtAtmaiva svani samacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA / / ' Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thAya che, jene mokSa kahevAya che. prakRti ane puruSanA saMsarganuM nAma ja saMsAra che. jyAM sudhI prakRti ane puruSa vacce bhedajJAna nathI thatuM, jyAM sudhI puruSa e nathI samajato ke huM prakRtithI sarvathA bhinna chuM', tyAM sudhI ja saMsAranI sthiti che. bannenAM sAcAM svarUpanuM jJAna thAya ke tarata ja baMdhanano nAza thAya che ane AtmA mukta thAya che. prakRti ane puruSamAM bhedajJAna thatAM ja puruSa prakRtinA saMsargajanya AdhyAtmika, Adhibhautika ane Adhidaivika e traNe prakAranAM duHkhothI chUTI jAya che. covIsa tattvonAM sAcAM svarUpane samajavAthI ane e covIsathI paccIsamo puruSa alipta che evuM yathArtha jJAna prApta karavAthI mukti prApta thAya che. puruSa kUTastha nitya hovAthI, vAstavamAM baMdha ane mokSa puruSanA na hoI zake. puruSa to zuddha, buddha, nitya, muktasvabhAvI che. citta jyAre avivekajJAnathI vAsita hoya che tyAre te avivekajJAna cittanA duHkhanuM kAraNa bane che ane cittano duHkhapariNAmanuM pratibiMba puruSamAM paDe che. cittanA A du:kharUpa pariNAmanA pratibiMbane dhAravuM e ja puruSano baMdha che. vivekajJAna e ja mokSanuM sAdhana che. vivekajJAnanA pariNAme duHkhapariNAmarUpa cittavRttino nirodha thAya che ane chevaTe vivekajJAnarUpa cittavRtti sahita sarva cittavRttino nirodha thAya che, jenA phaLasvarUpa puruSamAM cittanuM pratibiMba paDatuM baMdha thaI jAya che. puruSa potAnA svarUpamAM pratiSThita thAya che. teno prakRti sAtheno saMyoga chUTI jAya che. A che puruSano mokSa. Ama, puruSamAM baMdha ane mokSa aupAdhika che. vAstavamAM baMdha ane mokSa prakRtinA ja dharma che, puruSanA nahIM. puruSa to svabhAvathI asaMga ane mukta che. puruSa baMdhAto nathI, mukta thato nathI ke saMsaraNa karato nathI; paraMtu prakRti ja baMdhAya che, mukta thAya che ane saMsaraNa kare che. - Ama, prakRtino ja baMdha ane mokSa thAya che; puruSano baMdha ane mokSa kevaLa upacArathI ja kahevAya che. jema yuddhamAM sainiko dvArA thayela jaya-parAjaya rAjAno jayaparAjaya kahevAya che, kema ke jaya-parAjaya dvArA prApta lAbha ane hAninuM phaLa rAjAne maLe che; tema prakRti dvArA thatA saMsAra ane mokSa upacArathI puruSanA kahevAya che. 1 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, "syAvAda maMjarI', zloka 15nI TIkA ___'yataH prakRtireva nAnApuruSAzrayA satI badhyate saMsarati mucyate ca na puruSa iti bandhamokSasaMsArAH puruSe upacaryante / yathA jayaparAjayau bhRtyagatAvapi svAminyupacaryete, tatphalasya kozalAbhAdeH svAmini saMbandhAt, tathA bhogApavargayoH prakRtigatayorapi vivekAgrahAt puruSe saMbandha / ' sarakhAvo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyakatva prasthAna caupai", gAthA 49 prakRtidharma hita ahita AcAra cetananA kahai te upacAra | vijaya parAjaya jima bhaTataNA narapatinai kahaI atighaNA IT' Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 481 sAMkhyamatamAM puruSane saMsAra paNa nathI ane mokSa paNa nathI. te sarva prakRtine ja che ane eno puruSa sAthe saMbaMdha gaNavAmAM Ave che te mAtra upacArathI che. puruSa to kUTastha nitya ane apariNAmI che. tAtparya e che ke badho khela prakRtino che. prakRti nartakI samAna che, je raMgasthaLamAM upasthita darzakonI sAme potAnI kalA dekhADIne nRtyamAMthI nivRtta thAya che. prakRti paNa puruSane potAno vyApAra dekhADIne nivRtta thAya che. vAstavamAM prakRtithI sukumAra anya koI bIjuM nathI. prakRti eTalI lajjAzIla che ke eka vAra jo puruSa tene joI le to te punaH puruSanI sAme AvatI nathI, arthAt puruSa sAthe pharI saMsarga karatI nathI. prakRtine joI levAthI puruSa tenI upekSA karavA lAge che tathA puruSa dvArA jovAI javAthI prakRti vyApArathI virakta thaI jAya che. Ama, sAMkhyo puruSane zubhAzubha karmano kartA nathI mAnatA, bhoktA paNa nathI mAnatA. temanA mata anusAra to vastutaH puruSa nathI koIno paNa kartA ke nathI koIno paNa bhoktA. e to che kUTastha nitya ane rAgAdithI alipta. puruSa jaLamAM kamaLapatranI jema nirlipta che, sAkSI che; chatAM tevA puruSane evI mithyA buddhi thAya che ke huM sukhI chuM', huM duHkhI chuM' ityAdi. AmAM tenuM buddhi sAthenA abhedanuM bhAMta jJAna ja kAraNa bane che. tAtparya e che ke vastutaH puruSa kamalapatravat nirlepa che, akartA ane abhoktA che, paraMtu buddhi sAthenA abhedanA adhyAsathI te potAne ja kartA vagere mAnavAnI mUDhatA kare che. sAMkhya darzananI jema vedAMta darzana paNa AtmAne abaMdha mAne che ane te ema kahe che ke brahmamAM baMdhano abhAva che. brahma vizuddha, asaMga, sa, cit ane AnaMdasvarUpa che. baMdha ane mokSa kAlpanika che. jema arIsAvALA gharamAM jaI caDelo kUtaro potAnA pratibiMbane bIjo kUtaro mAnIne bhase che, tema jIvane bahmajJAnanI gerahAjarImAM je bheda pratibhAse che te jUThA jJAnarUpa che. te jUThA jJAnathI jUThuM ja baMdhana thAya che, arthAtu jema kAcagata zvAna vAstavika nathI, tema brahmajJAnanA abhAve bhAsatuM baMdhana vAstavika hotuM nathI. ajJAnarUpa A baMdhanano kartA cetana nathI, kema ke baMdhana pote ja mULamAM avAstavika che. mAtra vyavahAramAM - lokanI jANakArImAM jIva teno kartA bhAse che; paraMtu vAstavamAM te baMdhanano koI kartA hoto nathI ke jenA vaDe jIva baMdhAyelo jaNAya che. 1- juo : 'sAMkhyakArikA', zloka 59 'raGgasya darzayitvA nivartata nartakI yathA nRtyAt / puruSasya tathAtmAnaM prakAzya vinivartate prakRtiH / / ' Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (2) "athavA Izvara preraNA, tethI jIva abaMdha' gAthAnI bIjI paMktimAM ziSya kahe che ke karmagahaNarUpa pravRtti preraNAzakti (jJAnazakti) vinA saMbhavita nathI ane prakRti jaDa hovAthI tenAmAM preraNAsvabhAva (jJAnasvabhAva) nathI, mATe prakRti karmanI kartA thaI zake nahIM ema svIkAravAmAM Ave topaNa tethI AtmA karmano kartA siddha thato nathI; IzvarecchArUpa preraNAzaktithI karma thAya che ema mAnavuM ucita lAge che. jIva je paNa kArya kare che te IzvarapreraNAne AdhIna hovAthI, arthAt Izvara ja teno prerakakartA hovAthI jIvane te karmanuM kartApaNuM ghaTatuM nathI ane tethI jIva abaMdha Thare che. jagatakartA ane niyaMtArUpa IzvaranI mAnyatA dharAvanArA ema mAne che ke Izvara jevI eka parama sattA che, jeNe A carAcara jagata racyuM che. A jagatamAM je kaMI thaI rahyuM che te tenI icchAthI thAya che. aciMtya jJAnazaktithI sahita ane anAdizuddha evo Izvara jIvanAM karmano preraka hovAthI (hitAdi kAryanI pravRttine utpanna karavA dvArA) A jagatanA kAryamAtra pratye kAraNa che.* A jagatamAM jIva sarva karma IzvaranI preraNAthI ja kare che. jIva svataMtrapaNe kaMI paNa karI zakato nathI, Izvara tenI pAse sarva karAve che. Izvara sarva prANIonAM hRdayamAM rahIne temane maMtra upara jaDelAM pUtaLAMnI jema bamaNa karAve che; arthAt karma karavAmAM jIva svataMtra nathI, Izvara ja tenI pAse sarva karma karAve che. 2 jeo Izvarane jagatakartA mAne che te badhAnuM evA prakAranuM maMtavya che ke jagatamAM je kAMI banI rahyuM che tenI pAchaLa IzvaranuM ja kartutva hoya che. ghaDo banAvato kuMbhAra lokadaSTie bhale ghaDAno kartA kahevAto hoya topaNa e ghaDAne banAvavAnI kuMbhArane preraNA karanAra to Izvara ja che, mATe vastutaH to Izvara ja ghaDAno kartA che. jIvanI koI paNa nAnI ke moTI pravRtti, roga, zoka, ghaDapaNa ke mRtyu e badhAmAM IzvaranuM kartutva ja rahyuM che. bALaka mAtAnI kukSimAM Ave ane janma pahelAM tyAM ja mRtyu pAme to te bannemAM IzvaranuM ja kartutva kAma kare che. Izvara ja bALakane mAtAnI kukSimAM lAve che ane Izvara ja e bALakane mRtyu bakSe che. navoDhA strInA patine 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 194 (IzvarakatvavAda pUrvapakSa) 'IzvaraH prerakatvena kartA kaizcidiheSyate / acintyacicchaktiyukto'nAdizuddhazca sUribhiH / / ' 2- juo : 'zrImad bhagavadgItA', adhyAya 18, zloka 61 'phaeNzvara: sarvabhUtAnAM hRdezasLuna titi | bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA / / ' Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 483 bharayuvAnImAM akasmAta karAvanAra Izvara, haoNspiTalamAM javAnI preraNA karanAra paNa Izvara, vedanA utpanna karanAra paNa Izvara ane mRtyu ApanAra paNa Izvara. e rIte navoDhAnA jIvanane patinA sukhathI vaMcita karavAmAM paNa IzvaranuM ja kartutva hoya che. - sUrya-caMdrane AkAzamAM pakaDI rAkhanAra, tene gati ApanAra paNa Izvara che. samudrane maryAdAmAM rAkhanAra paNa e ja che. jagatanI koI paNa hilacAlamAM, jagatanA koI paNa kAryamAM Izvara ja preraka bane che, bhale sAkSAt rIte teno kartA mAnava vagere kahevAtA hoya. sRSTinI kriyAmAM prANa pUranAruM ane te kriyAne niraMtara cAlatI rAkhanAruM tattva Izvara che. Izvara e eka evuM preraka tattva che ke jenI preraNA dvArA sRSTinA vikAsakramamAM navA navA guNavALA padArtho pragaTa thAya che. sRSTivikAsanI AkhI kriyAne preranAro ane doranAro eka Izvara ja che. vizvanI ghaTanA kevI rIte thaI ane e AjanI sthitie kevI rIte AvI pahoMcyuM e saMbaMdhamAM IzvarakartutvavAdIo kahe che ke e ghaTanAmAM Izvarano hAtha che. dareka kAryane kAraNa to hovuM ja joIe. vizvarUpI mahAkArya pratyakSa dekhAya che, eTale tenuM paNa kAraNa to hovuM ja joIe. kAraNa vinA vizvanI A sthiti hoya nahIM. jema ghaDo banavAmAM kuMbhAra kAraNarUpa che, tema A vizvanI adbhuta racanA tathA vyavasthAmAM Izvara kAraNarUpa che. A virATa vizvanI racanA jotAM ema mAnyA vinA rahI zakAya nahIM ke AvI yojanA banAvanAra (plan-maker) koI hovo ja joIe. teno koI ne koI saMyojaka hovo ja joIe, enA vinA AvI suMdara ane vyavasthita racanA thaI zake ja nahIM. vizva e mAtra padArthonuM samUhIkaraNa che tevuM mAnavA karatAM, te koInA dvArA saMyojita che tevuM mAnavA mATe vadhu sabaLa kAraNo maLe che evuM IzvaravAdIone lAge che. jo ke sarvane A maMtavya mAnya nathI. A sRSTino koI kartA che ke nahIM e bAbata mATe jagatamAM bhinna bhinna mata pravarte che. keTalAka sRSTiracanAmAM kartArUpa koIne paNa svIkAratA nathI, paraMtu sRSTiracanAne Akasmika rIte, svabhAvathI ke kudaratathI ja thayelI mAne che. vaijJAniko paNa AvI mAnyatAnuM anusaraNa kare che. anya varga evI mAnyatAvALo che ke sRSTiracanA karavAvALI eka jJAnamaya sattA che jene Izvara kahevAya che. AkasmikavAdIo, svabhAvavAdIo tathA kudaratavAdIonI mAnyatAonuM khaMDana IzvaravAdIo kaI rIte kare che te joIe. (1) AkasmikavAdIonuM kahevuM ema che ke nitya evA prakRtinAM paramANu asaMkhya prakAre saMyukta thatAM rahevAthI bhUtakALamAM je karoDo ane abajo prakAranA saMyogo banyA che, Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana tenI ja A vartamAna sRSTi che ane A saMyoga koInA paNa prayatnanA pariNAmasvarUpa nahIM paNa Akasmika ja che. AkasmikavAdanI A mAnyatAnA saMbaMdhamAM IzvaravAdIo kahe che ke sRSTiprabaMdhanuM akasmAt hovuM kadApi svIkAra na karI zakAya, kAraNa ke Akasmika to tene ja kahI zakAya ke jenI utpatti kvacit ja hoya. sadAne mATe niyamabaddha taiyAra thavAvALI vastune Akasmika mAnavI e moTI bhUla che. AkAzamAM dekhAvAvALA vividha raMgo tathA indradhanuSa Adino udbhava paramANunA Akasmika saMyogonuM ja pariNAma che, paraMtu evA saMyogo nitya, pratisamaya niyamabaddha nahIM hovAthI, evAM Akasmika dRSTAMto dvArA prANIonI zarIraracanArUpa sRSTine anya koI racanAne paNa AkasmikatAmAM khapAvavAno durAgraha na karI zakAya. pratyeka racanAne AkasmikatAnI zreNImAM rAkhavAvALAne prazna karI zakAya ke ghauM svayaM saMyukta thaIne roTalI kema nathI thaI jatI? mATI svayaM ekatrita thaIne iMTomAM pariNata kema nathI thaI jatI? AnA pratyuttaramAM teo ema kahe che ke roTalI ane iMTa AdinI racanA karavAvALA to pratyakSa jovA maLe che, paraMtu sUrya, caMdra, parvata, nadI tathA manuSya AdinA zarIranI racanA karavAvALA pratyakSa joI zakAtA nathI ane eTalA mATe ame te racanAne Akasmika kahIe chIe. to bIjo prazna temane e pUchI zakAya ke sUryanI racanA Akasmika rItithI thaI zakatI hoya to nAnakaDo dIpaka akasmAtathI kema nathI banI zakato? moTAmAM moTI nadInI racanAmAM je AkasmikatA che, te ja AkasmikatA nAnA kUvA banAvavAmAM kema cakkara khAI jAya che? moTAmAM moTA parvata akasmAta ja banI zake che, to nAnI jhUMpaDIo mATe mAnavIe prayatna na karIne, AkasmikatAnA bharose ja besI rahevuM joIe. tamArA matAnusAra jhUMpaDI svayaM banI jaze, paraMtu tema kadI banatuM nathI e to tamane paNa khabara che. (2) svabhAvavAdIono siddhAMta e che ke Aga garama hoya che, jaLa ThaMDuM hoya che, vAyu na garama na ThaMDo hoya che, A koNe banAvyuM? A sarva vyavasthA svabhAvathI ja che. moranI pAMkhone koNa raMge che? koyalane madhura svara koNa Ape che? AmAM svabhAvane choDIne anya koI kAraNa nathI dekhAtuM. svabhAvavAdI kahe che ke sRSTinAM paramANuomAM koI anya zakti dvArA nahIM Apelo, svayaM potAno ja eka svabhAva hoya che ke jenA vaDe prerita thaIne te paramANu vizeSa rItithI saMyukta ke vimukta thatAM rahe che. jema Agano svabhAva bALavAno che, vAyuno svabhAva UDavAno ke koI vastune uDADavAno che. Ama hovAthI kartAnA rUpamAM koI cetanaprANInI temAM AvazyakatA ja nathI rahetI. svabhAvavAdIonI A mAnyatA mATe IzvaravAdIo ema kahe che ke jo paramANuomAM Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 485 paraspara saMyukta thavAno ja svabhAva che to te kyAre paNa vimukta na thavAM joIe ane te sadAne mATe saMyukta thaIne ja rahevAM joIe. jo temAM alaga alaga rahevAno svabhAva che to kyAre paNa te maLI zake nahIM. e prakAre to koI paNa vastu banI ja zake nahIM. jo temAMthI keTalAMka paramANuono svabhAva maLavAno hoya ane keTalAMkano alaga rahevAno, to je paramANunI prabaLatA athavA adhikatA hoya, tene ja anukULa kArya paNa thaze; arthAt jo maLavAnA svabhAvavALA paramANuonuM prAbalya hoya to te paramANuonA saMyogathI banelI sRSTine te kyAre paNa bagaDavA na de ane tethI e saMyogathI banelI sRSTimAM viyoga thavAno prazna ja utpanna nahIM thAya. e ja prakAre jo alaga alaga rahevAvALA paramANuonuM prAbalya hoya to te sRSTinI utpatti kyAre paNa thavA ja na de. banne prakAranAM paramANuo barAbara hoya topaNa sRSTi na banI zake, kAraNa ke banne bAjuthI barAbara kheMcatANa thAya. tethI banne prakAranAM paramANuo mATe ekabIjA upara vijaya prApta karavo kaThina banI jAya. svabhAvavAdI sRSTiracanAmAM svAbhAvikatAnI puSTimAM je moranI pAMkhonA raMganuM, jaLanI zItaLatAnuM athavA agninI uSNatAnuM udAharaNa prastuta kare che te paNa vyartha che, kAraNa ke raMganI suMdaratA, sparzanI zItaLatA athavA uSNatArUpI guNa vastuomAM svAbhAvika rahelo che e vAta barAbara che, paraMtu te guNonI pragaTatA paramANunI saMyukta avasthAmAM thAya che. saMyukta avasthAnI pUrve, svataMtra avasthAmAM rahelAM te 52mANuomAMthI eka paNa paramANumAM uparokta guNa nathI hotA. amuka paramANuonA saMyogathI ja amuka varNa, gaMdha, rasa ane sparzarUpa guNa pragaTa thAya che, paraMtu te saMyojanane svAbhAvika rItithI thavAvALuM na mAnatAM tenA kartAnA rUpamAM koIne ne koIne to avazya mAnavo ja paDaze. jo saMyojanamAM kartAnA rUpamAM koInuM astitva na mAnavAmAM Ave ane temAM svAbhAvikatAnuM ja AropaNa karavAmAM Ave to moranA zarIranI jema mAnavadehanI racanAmAM tathAprakAranA raMga, suMdaratArUpa guNa pragaTa thavA joIe. jo koI ema kahe ke manuSyadehanI racanAmAM saMyukta thavAvALAM paramANuomAM tevo svabhAva nathI, to teno uttara e che ke suMdara raMganuM pragaTIkaraNa thavAnA svabhAvavALAM je paramANu moramAM saMyukta thayAM che, tevA svabhAvavALAM paramANu jagatanA koI paNa prANInA zarIramAM kyAre paNa saMyukta kema na thayAM? tethI mAnavuM paDaze ke vyavasthitarUpe je je svabhAvavALA paramANunI racanA jyAM jyAM thaI zake, tyAM tyAM ja tevI racanAnI niyamitatA hovAnA kAraNe tenA kartAnA rUpamAM koI cetanazaktinI AvazyakatAno avazya svIkAra karavo paDaze. aNubaoNMbamAM jagatano nAza karavAnI je zakti che, te zakti teno svAbhAvika guNa che; paraMtu je vastuonA mizraNathI ke prayogathI baoNMba taiyAra thAya che, te mizraNa ke prayoga svAbhAvika rItithI svataH nathI Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thatAM, paNa koI cetanazaktinA dhArakanA prayatnathI ja thAya che. A prakAre sRSTiracanAmAM paNa kartAnA rUpamAM cetanazaktinA dhArakano avazya svIkAra karavo ja paDaze. sRSTinI utpatti, sthiratA ane pralaya traNe bhinna bhinna ane saMyuktarUpe e siddha kare che ke sRSTinuM kAraNa koI cetanAzakti che. (3) kudaratavAdIonuM kahevuM ema che ke sRSTinI racanA karavAvALuM koI nathI, paraMtu je racanA thAya che te kudaratathI ja thAya che. pahADonuM nirmANa kudarata kare che, sUrya kudaratanI dena che, vAdaLo paNa kudaratanuM nirmANa che. kudaratavAdIonI mAnyatA saMbaMdhamAM IzvaravAdIo ema kahe che ke sRSTiracanAmAM 'kudarata' zabdano artha kaMI paNa samajAto nathI. kudaratavAdIonuM A zabdathI zuM tAtparya che e samajavuM kaThina che. jo kudarata koI buddhi tathA parAkramavALI sattA hoya ke je sRSTiracanA karatI hoya, to to sRSTikartAnA rUpamAM cetanazaktine mAnavAvALA matamAM ane kudaratavAdIonA matamAM kevaLa zabdano ja bheda che, tethI nAmamAtranA aMtara mATe jhaghaDo upasthita karavo vRthA che. paraMtu jo kudaratathI temanuM tAtparya "sRSTiniyama' hoya to teo sRSTiniyamane sRSTikartA kahevAmAM bhayaMkara bhUla kare che. niyamane ja kartA mAnavAvALAoe samajavuM joIe ke niyama svayaM koI kAma nathI karato, niyama svayaM kaMI paNa nathI banAvato; paraMtu niyama anusAra kAma karIne pariNAma utpanna karavuM e koI kartAnuM kAma che. jema ke amuka amuka rasAyaNonA mizraNathI amuka prakAranA svabhAvavALI vastu taiyAra thAya che, paraMtu temAM niyama e che ke te vastu taiyAra karavAmAM amuka amuka rasAyaNa hoya ane te paNa amuka rItithI ane parimANathI mizrita karavAmAM Ave to ja te vastu banI zake che. AmAM je rasAyaNonuM mizraNa thAya che ane tenA parimANano je niyama che, te niyamathI potAnI jAte ja teTalA parimANamAM te te rasAyaNonuM mizraNa nathI thaI jatuM. te niyama dvArA te rItithI mizraNa karavAvALI koI vyakti hoya to ja te niyama anusAra vastu taiyAra thaI zake che, tethI te vastunI racanAmAM racayitA (mizraNakartA) tarIke koI paNa manuSyano svIkAra na karavAmAM Ave ane mAtra niyama upara ja lakSya rAkhavAmAM Ave to vastu kadApi taiyAra thaI ja nathI zakatI. jo kudarata koI zaktivizeSa ke puruSavizeSanuM nAma nathI to te zuM che ane kayA prakAre sRSTirUpI kAryanuM kAraNa banI zake che? vastutaH kudaratavAdIo kyAre paNa e vAtano vicAra nathI karatA ke temanuM e zabdathI tAtparya zuM che? teo eka vicitra bhramamAM rahevA icche che, tethI kudaratavAdIonA mata anusAra sRSTiracanAnI vAta kadApi satya rUpamAM samajamAM AvI zakatI nathI. A pramANe IzvarakartutvavAdIo AkasmikavAda, svabhAvavAda, kudaratavAdanuM khaMDana Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 487 kare che ane Izvarane jagatakartA tarIke svIkAre che. teo mAne che ke Izvare A samagra saMsAranI racanA karI che. pRthvI, nadI, parvato Adi Izvare banAvyAM che. IzvarakatvanI mAnyatAne aMgIkAra karavAvALA sRSTine paraMparAthI anAdi-anaMta nathI mAnatA, paraMtu samagra sRSTinAM utpAdana ane pralayamAM vizvAsa rAkhe che. padarzanamAM sarva darzano IzvarakartutvanI mAnyatAno svIkAra karatA nathI. teo Izvara aMge vibhinna mata dharAve che. cArvAka darzana bhautikavAdI darzana hovAthI Izvara jevuM koI pAramArthika parama tattva astitva dharAvatuM hoya evuM te mAnatuM nathI. A sRSTinA racayitA evA koI Izvarano te svIkAra karatuM nathI. jaina darzana anusAra jyAM sudhI jIva karmanA saMbaMdhathI baddha che, tyAM sudhI te saMsArI che ane saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che ane te jyAre karmano nAza karI, saMsArathI chUTI, lokAro virAjamAna thAya che tyAre samasta du:khavarjita anaMta ane avinAzI sukhano bhoktA bane che. tene mukta jIva kahevAmAM Ave che. A mukta jIvane jaino Izvara kahe che. mukta jIvathI bhinna koI Izvara nathI. vaLI, loka anAdithI che. jaina darzana sRSTine anAdi-anaMta mAnatuM hovAthI sRSTinI utpattinA kAraNarUpe Izvarane nathI mAnatuM. bauddha darzana Izvarane ja na svIkAratuM hovAthI Izvare vizva racyuM evuM mAnavAno to prazna ja UThato nathI. bauddho jagatakartA tarIke Izvarane mAnatA nathI. naiyAyika ane vaizeSika IzvaranA astitvamAM mAne che. teo jagatakartA tarIke Izvarane mAne che. temanA mata pramANe Izvara jagatano sarjaka che. Izvare nitya paramANuomAMthI jagatanI racanA karI che. paramANuonI utpatti Izvare karI nathI. temanA mata pramANe Izvara jagatanuM upAdAnakAraNa nathI, nimittakAraNa che. sAMkhyo Izvarano svIkAra karatA nathI. prakRtinAM pariNAmamAM Izvarano koI paNa prakArano saMbaMdha hoya ema teo svIkAratA nathI. prakRti potAnI jAte ja pariName che ema teo kahe che. yoga darzana ke jemAM sAMkhya dArzanika siddhAMto kabUlavAmAM AvyA che, te sAMkhyanAM paccIsa tatva uparAMta Izvara nAmanuM eka vadhAre tattva svIkAre che, tethI A darzana sezvara sAMkhya kahevAya che. temAM Izvara kleza, karma, vipAka ane AzayanA saMbaMdha vinAno eka puruSavizeSa che. te advitIya che. Izvara kALathI avicchinna nathI - traNe kALathI atIta che. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mImAMsako nirIzvaravAdI che. teo Izvarane mAnatA nathI. jagatano koI banAvanAra, pAlana karanAra ane nAza karanAra che e vAta teo svIkAratA nathI. temanA mata pramANe jIva potAnA karma pramANe phaLa bhogave tenI sAthe Izvarane koI paNa prakArano saMbaMdha nathI. zAMkara vedAMtamAM Izvarane "mAyopahita bahma' kahela che. bahma vastutaH nirguNa che, paNa mAyAnA saMbaMdhe karI te saguNa pratIta thAya che. A saguNa brahma te Izvara. mAyA vaDe Izvara A vizvaprapaMca race che. jevI rIte vizvanI sattA vyAvahArika che, tevI ja rIte IzvaranI sattA paNa vyAvahArika che. vyAvahArika daSTie Izvara jagatano kartA, bhartA, saMhartA che ane sarvajJa temaja sarvazaktimAna che. pAramArthika dRSTie jagata mAyika che, tethI tenA kartA tarIke IzvaranuM varNana pAramArthika dRSTie mithyA che. paramArthadaSTie to Izvara kevaLa satyarUpa, jJAnarUpa, AnaMdarUpa - nirguNa brahma che. jIvanA karmanA kartutvapaNAnI asiddhi mATe ziSya A gAthAmAM je dalIla karI che te, nyAya darzana je Izvarane jagatakartA tathA niyaMtA mAne che, tenI chAyAmAM rahIne karI che ema spaSTa jaNAya che. nyAya darzananA abhiprAya pramANe vastutaH Izvara e eka viziSTa siddhivALo AtmA che. Izvara anaMta ane sarvazaktimAna che, aizvaryayukta ane anAsakta che. Izvara sarvajJa, zAzvata ane avinAzI che. Izvara mithyAjJAna, adharma ane pramAdathI mukta che tathA jJAna, icchA ane prayatnathI yukta che. te jJAna, icchA ane yatnathI rahita nathI, paraMtu mAtra sukha-du:kha, gamA-aNagamAthI rahita che; ane tethI haMmezAM pravRttizIla hovA chatAM te kadI koI paNa svArthaparaka pravRtti karato nathI. sRSTino ekamAtra sarjanahAra nitya, jJAnayukta, icchA-kriyA-guNasaMpanna ane viSNu (vyApaka) evo A Izvara ja che. naiyAyiko Izvarane kartA, bhartA ane hartA tarIke svIkAre che. temanA mata pramANe Izvara e A sRSTinA sarjanahAra deva che temaja pralayakArI paNa che. te sRSTikrama jALavI rAkhe che ane vizvano prayojanakartA che. avinAzI evA padArtho jevAM ke aNuo, AkAza, kALa, dizA, mana vageremAMthI Izvara sRSTinuM sarjana kare che. jevo zarIrano AtmA sAtheno saMbaMdha tevo sRSTino Izvara sAtheno saMbaMdha che. nyAyamata anusAra Izvara jagatanuM nimittakAraNa che, upAdAnakAraNa nathI. paramANuo upAdAna athavA samavAyIkAraNa bane che ane Izvara pote nimittakAraNa bane che. mATImAMthI ghaDo banAvanAra kuMbhAra e ghaDAnuM nimittakAraNa che, paraMtu kuMbhAramAMthI ghaDo banato nathI. e mATe to mATInAM paramANuonuM saMyojana thavuM ja joIe. saMyojaka hovo eTalA mATe jarUrI che ke mATImAMthI saMyojaka vinA, nimittakAraNa vinA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 488 ApoApa ghaDo banI jato nathI. paramANuo vizvanuM upAdAna athavA samavAyI kAraNa che ane paramAtmA tenuM nimittakAraNa che. naiyAyiko eka trIjuM kAraNa paNa mAne che, jene teo "asamavAyI' evuM nAma Ape che. moTAbhAge te saMyogarUpa hoya che. jema ke be paramANuonA saMyogamAM tyaNuka thayuM, temAM paramANu pote samavAyI, tene joDanAra Izvara nimitta ane banne vacce je saMyoga thayo te asamavAyIkAraNa bane che ema teo mAne che. eTale temanA mata anusAra dareka kAryanI racanA AraMbhavAdathI thAya che. badhuM vyavasthita joDAtuM jAya, arthAt asamavAyI saMbaMdha banato jAya ane kArya thatuM jAya; tevI ja rIte badhuM vIkharAtuM jAya, arthAt asamavAyI saMbaMdha chUTato jAya ane kArya naSTa thatuM jAya. kharekhara to kazuM ja banatuM ke naSTa thatuM nathI, mAtra asamavAyI saMbaMdha thAya che ane teno bhaMga thAya che. A prakriyAne AraMbhavAda kahe che. A rIte jagata vagere kAryanI utpattimAM avAMtara pralaya mAnanArAM naiyAyiko traNa kAraNa mAne che - (1) samavAyI kAraNa, jevAM ke paramANu, (2) asamavAyI kAraNa, jevAM ke caNakAdi saMyoga ane (3) nimittakAraNa, jevAM ke Izvara, adaSTa ane kALAdi. Ama, temanA mata pramANe Izvara e phakta nimittakAraNa che. te vizvanuM saMcAlana kare che. vizvanuM samagra taMtra tene AdhIna cAle che. koIne sukhI ke duHkhI karavo e sarva IzvaranA hAthamAM che. A duniyAno sarjaka Izvara che ane IzvaranI icchA sivAya jhADanuM eka pAMdaDuM paNa pharakI zakatuM nathI. sRSTi Adi karma tathA dehAdinuM kArya karavAnI preraNA Izvara kare che ane IzvarecchA pramANe karma thatAM hovAthI jIva abaMdha Thare che. IzvaranI marajI hoya to pApa karAve ane IzvaranI marajI hoya to puNya karAve ane IzvaranI icchA hoya to mokSa karAve; arthAt je kAMI bane che te IzvarecchAdhIna che. Ama, nyAyamatAvalaMbIo AtmAne to mAne che, paraMtu temanA mata anusAra Izvara jagatano kartA hovAthI, teo AtmAnA karmanuM kartApaNuM IzvaramAM Arope che ane AtmAne aparivartita mAne che. IzvaranA astitva saMbaMdhamAM nyAya darzanamAM aneka pramANo rajU karavAmAM Avela che. zrI udayanAcArye temanI nyAyakusumAMjali'mAM IzvaranA astitvane lagatAM pramANo ApelAM che. teo kahe che ke IzvaranA astitva saMbaMdhamAM zaMkA uThAvavI yogya nathI, kAraNa ke evo koI manuSya nathI je koI ne koI svarUpe IzvaranI hastIno svIkAra karato na hoya. pAzcAtya tattvajJAnamAM paNa IzvaranuM astitva siddha karavA mATe taiyAyikone maLatI kAraNamUlaka dalIlono prayoga pola jeneTa, haramana lojha, jemsa mArTIno vagere pAzcAtya dArzanikoe karelo jovA maLe che. ahIM zrI udayanAcArya vageree rajU karela mukhya dalIlo joIe - Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (1) Izvara sRSTinuM nimittakAraNa che ane paramANuo jagatanuM upAdAnakAraNa che. jagata e pariNAma (kAryo che, mATe tene utpanna karanAro 'kartA' hovo ja joIe; arthAt kArya-kAraNa saMbaMdha sArvatrika che ane kArya-kAraNanA niyamanA AdhAre IzvaranuM astitva siddha thaI zake che. (2) paramANuo svayaM niSkriya hovAthI te svataMtrapaNe ekabIjA sAthe joDAI zakatA nathI. tene gati pradAna karavA mATe IzvaratattvanI jarUra rahe che. IzvaranI bauddhika rIte madada maLyA vagara paramANuo svayaM kAMI karI zakavA samartha nathI. Ama, paramANuono saMyogakartA Izvara che. (3) nyAyanA mata anusAra be paramANuonA sammilanathI tyaNuka bane che ane A caNakamAMthI tracaNuka ema uttarottara sRSTinuM sarjana thAya che. pralayakALamAM (jagatanI hastI na hatI tyAre) Izvara sivAya anya koI cetanatattva to hatuM ja nahIM, mATe jagatanA prAraMbha vakhate vaNakamAMthI traNukanI je prakriyA thaI te IzvaranI apekSAbuddhithI ja banI haze ema kahI zakAya. saMkhyA aMgeno A prathama vicAra sarvaprathama daivI cetanA dharAvanAra evA Izvarane ja AvI zake, kAraNa ke sRSTinA AraMbhamAM AtmAo, paramANuo, adaSTa zakti, dika, kALa vagere je kAMI hoya che te badhAM nicetana ja hoya che. phakta cetanavaMta daivI tattva evo Izvara ja upara jaNAvyA mujaba saMkhyAnI kalpanA karI zake, mATe IzvaranI hastI svIkAravI paDe che. (4) IzvaranI icchAthI ja A jagata TakI rahela che ane Izvara ja tene nabhAvanAra che. IzvaranI icchAthI ja sRSTinuM sarjana ane teno pralaya paNa tenI icchAthI ja thAya che. buddhihIna adaSTa zakti jagatane dhAraNa karI zakavA samartha nathI. (5) Izvara karmAdhyakSa che. Izvara naitika niyamono sthApaka che. vAvo tevuM laNo ane karo tevuM pAmo' evo karmano naitika zAzvata niyama che, chatAM karmanI bAbatamAM vyaktine sImita svAtaMtra che tema nyAya darzana mAne che. vyakti karma karavA mATe svataMtra che paNa tenA phaLanI prApti mATe nahIM. karmaphaLadAtA to Izvara ja che. bhalAne sukhI banAve che ane bUrAne te daMDa Ape che. jIvanAM sArAM athavA mAThAM karmono badalo tadanurUpa maLyA vagara raheto nathI. jIvanAM kAryonA paripAkarUpa dharma temaja adharma(merits and demerits)no je saMgraha che, te adaSTa kahevAya che. manuSyane potapotAnAM karma anusAra phaLa maLe che, e prakriyA adaSTa kahevAya che. zrI udayanAcArya adRSTanI A kalpanA rajU karI kahe che ke A adaSTano niyamapUrvaka kAryavyApAra IzvaranA astitva vagara zakya nathI, kAraNa ke buddhirahita adaSTa mATe buddhimAna ane sarvazaktimAna evA IzvaranI madada jarUrI che. adaSTa zaktine IzvaranA mArgadarzananI jarUra rahe che. nyAya Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 gAthA-72 darzananA mata pramANe A adRSTa IzvaranI adhyakSatAmAM phaLadAyI thAya che. Izvara adaSTamAM pheraphAra nathI karato, phakta enuM saMcAlana kare che. AtmAnI adRSTa ke ajJAta kriyAo upara te dekharekha rAkhe che. (6) jagata nirdetuka nathI. te koI vastu ke viSaya prati nirdeza kare che ane je zabdo dvArA te nirdeza thAya te zabdomAM rahelI je arthazakti che te paNa Izvara dvArA ja Ave che. Izvara zabdano artha Ape che. dA.ta. kapaDuM vaNavuM vagere kalAo guru-ziSya paraMparAthI cAlI Ave che ane teno sarvaprathama AviSkAra paNa Izvara dvArA ja thayo che. Izvarane kAlakRta koI sImA nathI, kAraNa ke te sarvajJa ane kalyANakArI che. (7) vedane pramANagraMtha tarIke svIkAravAmAM Ave che. zrutinuM pramANa che ke Izvara hastI dharAve che. vedavAkyo dvArA IzvaranuM astitva siddha thAya che. naiyAyikono IzvaravAda Avo prabaLa che. IzvaranA astitvanI siddhi mATe taiyAyiko sahuthI vadhu jhajhUmyA che. nyAya paraMparAmAM IzvaranI svataMtra vyakti tarIke ane te paNa kartAniyaMtA tarIke atizaya samartha sthApanA thaI che ane te viSe ciMtanayukta temaja tarkapUrNa ghaNA graMtho lakhAyA che. anya dArzanikoe paNa e muddA paratve potAnA anukULa-pratikULa vicArothI samRddha evuM puSkaLa sAhitya racyuM che. nyAya dArzanika zrI udayanAcArye to 'nyAyakusumAMjali'nI racanA mAtra IzvaranI sthApanA mATe ja karI che ane emAM temaNe potAnI rIte tamAma anu-IzvaravAdIone niruttara karI, chevaTe Izvarane kartAniyaMtA tarIke sthApela che. zrI gautama muninA nyAyasUtromAM IzvaranA astitva aMge mAtra Acho khyAla maLe che, paraMtu khAsa karIne uttarakAlIna naiyAyikoe IzvaranA astitva aMge vizada carcA karelI che. nyAyanA sUtrakAra zrI akSapAde IzvaranI carcA saMkSepamAM karI che, paNa enA bhASyakAra zrI vAtsyAyane e carcA vadhAre vizada karI che. bhASyanA vyAkhyAkAromAM zrI udyotakara ane zrI vAcaspati mizranuM sthAna bahu asAdhAraNa che. e bannee to IzvaranA svataMtra vyaktitvanI ane tenA kartutvanI evI prabaLa sthApanA karI che ke jANe te sarvasAdhAraNa lokomAM pracalita ane rUDha evA IzvarakatRtvavAdane lagatI yuktionuM dArzanika ane tArkika pariSkRta rUpa ja na hoya! sAMkhyayoga paraMparAmAM nirIzvara sAMkhyamata covIsa prAkRtika tattva tathA eka puruSa maLI kula paccIsa tattvone svIkAre che tathA sezvara sAMkhya (yoga paraMparA) sAMkhyanA paccIsa tattvo uparAMta puruSavizeSa Izvara ema chavvIsa tattvono svIkAra kare che. yoga paraMparAmAM jema svataMtra puruSabahutvanuM sthAna che, tema svataMtra puruSavizeSa IzvaranuM Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paNa sthAna che. jo ke e nakkI karavuM saraLa nathI ke yoga darzana puruSavizeSarUpa Izvarane mAtra sAkSI ke upAsyarUpe ja mAne che ke nyAya darzananI jema sRSTikartA tarIke paNa svIkAre che. | upalabdha pAtaMjalasUtro ('yogasUtra-1', 23-29) uparathI to sIdhI rIte eTaluM ja phalita thAya che ke yoga paraMparAmAM IzvaranuM sthAna sAkSI athavA upAsyarUpe raheluM che. paraMtu e sUtronuM bhASya vAMcatAM spaSTa thAya che ke bhASyakAra Izvarane uddhAraka tarIke paNa mAne che. te kahe che ke bhUtAnuha e IzvaranuM prayojana che. A rIte bhAgamAM IzvaranuM uddhArakapaNuM dAkhala thatAM ja tenA vyAkhyAkArone - khAsa karI zrI vAcaspati mizra ane zrI vijJAnabhikSu jevAne potapotAnAM maMtavyo spaSTa karavAnI anukULa taka maLI; tethI temaNe bhASyanuM vyAkhyAna karatAM potapotAnI rIte ane samarthapaNe sthApyuM che ke Izvara sRSTino kartA paNa che. vedAMtanI vibhinna zAkhAomAMthI madhya paraMparA, nyAya paraMparAnI jema cetana ane acetana tattvo uparAMta tenAthI taddana svataMtra evA Izvarane eka vyaktirUpe sthApe che. teo Izvarane bahmA athavA viSNu jevA padathI nirdeza che, paraMtu svarUpadaSTie madhva paraMparA nyAya darzanane sammata evA sRSTinA kartA-saMhartA tarIke Izvarane varNave che. - Izvara kartutvavAdane svIkAratAM evA nyAya, vaizeSika, yoga tathA vedAMtanI madhva paraMparAnA prabhAvathI ziSyanA aMtaramAM AtmAnA abaMdhapaNA viSenI mAnyatA majabUta bane che ane AtmA karmano kartA che' evA trIjA pada viSe zaMkA jAge che. A pramANe prastuta gAthAmAM ziSya, AtmA karmano kartA nathI e siddha karavA be dalIlo rajU kare che. sAMkhya darzananA prabhAvathI te kahe che ke puruSa haMmezAM niSkriya tathA akartA che. te kazuM karato nathI. te phakta prakRtinI ramata joyA kare che. jevI rIte prekSaka nATaka jue che, paNa te emAM bhAga nathI leto; e rIte prakRti nATaka kare che ane puruSa ene jue che. te kevaLa asaMga che ane prakRti baMdha kare che. tethI AtmA karmano kartA nathI. vaLI, sRSTikartArUpa IzvaramAM zraddhA dharAvanArAM nyAya Adi darzanonA prabhAvathI ziSya ema kahe che ke AtmA svAdhIna nathI, paNa IzvarAdhIna che. IzvaranI icchA pramANe ja saMsAranAM saghaLAM kAryo thatAM rahe che. jIvanAM sarva kAryo IzvaranI preraNA anusAra thAya che. IzvaranI marajI pramANe ja sarva karma thAya che. tethI AtmA karmano kartA nathI. A viSe bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - 'eka mata AtmA-puruSane asaMga mAne che ane jaDa-prakRti karma bAMdhe che te AtmA bhogave che ema mAne che. bIjA ema mAne che ke Izvara eka che teNe carAcara Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 jagata racyuM che. jagatanAM kAryo te IzvaranI icchA mujaba, tenI preraNAthI thAya che. jo ema hoya to paNa AtmA karmano kartA kahevAya nahIM.'1 Ama, judAM judAM darzanomAM AtmAnA abaMdhapaNA viSe je judI judI mAnyatAo che, temAM koI prakRtikartRtvavAdane svIkArI AtmAne abaMdha mAne che; to koI IzvarakartRtvavAdane svIkArI AtmAne abaMdha mAne che. zrImade ziSyanA mukhe te te darzanonAM nAmanirdeza vinA te te mAnyatAo zaMkArUpe A gAthAmAM rajU karI che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke gAthA-72 AtmA sadA asaMga ne, tyaje nahi nija khyAla; cetanatA pariNAma te, cUke nahi koI kALa, mATe samajI zakAya che, kare prakRti baMdha; mithyAtvAdi hetuno, mULa lahI saMbaMdha. kALa anAdi pravAhathI, ema ja thatuM manAya; athavA Izvara preraNA, haze tethI tema thAya. jIva tattva te vicitratA sau eka che, karmanI, alipta bhAva amaMda; tethI jIva abaMdha.'2 * * * 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi', pR.53 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.231 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 285-288) Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 73 nia nila Grikai, sits nezania; karmacs ee , nahiM, ke nA jApa. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 72mAM ziSye kahyuM ke AtmA to sadA asaMga ane abaMdha che, tethI bhUmikA te karmano kartA hoI zake nahIM. sattva-rajas-tamam evI triguNAtmaka prakRti karmano baMdha kare che ane AtmA to akartA che; athavA jIvane karma karavAnI preraNA Izvara kare che, IzvarecchAthI te karma thatAM hovAthI jIva abaMdha Thare che. gAthA Ama, AtmAnA akartApaNA viSe judAM judAM darzanomAM pravartatI judI judI mAnyatAnA prabhAvanA kAraNe ziSyane AtmAnA karmakatva viSe zaMkA jAgatAM, pUrvanI be gAthAo(71-72)mAM teNe AtmA karmano kartA hoI zake nahIM te saMbaMdhI dalIlo karI. pUrvanI be gAthAomAM teNe je kahyuM, te dvArA pote je nirNaya upara Avyo che te darzAvatAM ziSya kahe che gAthA - - 73 'mATe mokSa upAyano, koI na hetu jaNAya; karmataNuM kartApaNuM, kAM nahi, kAM nahi jAya.' (73) artha mATe jIva koI rIte karmano kartA thaI zakato nathI, ane mokSano upAya karavAno koI hetu jaNAto nathI; kAM jIvane karmanuM kartApaNuM nathI, ane jo kartApaNuM hoya to koI rIte te teno svabhAva maTavA yogya nathI. (73) pUrvokta be gAthAomAM je carcA karI hatI, tenA uparathI ema phalita thAya bhAvArtha che ke mukta thavAnA upAyano koI hetu nathI, kAraNa ke kAM to karmanuM kartApaNuM jIvamAM ghaTatuM nathI ('kAM nahi) ane kAM to karmanuM kartApaNuM evA prakAre che ke te kadI jAya nahIM ('kAM nahi jAya'). A banne sthitimAM mokSano upAya karavAno koI hetu sarato nathI. aneka paDakhAMthI AtmAnA karmakartRtva viSe vicAratAM ema lAge che ke jIvane karmanA kartA tarIke svIkArI zakAya tema nathI. kAM to karmo ja karmonAM kartA che, kAM to te sahaja svabhAve thAya che, kAM to prakRti karmanI kartA che, kAM to Izvarapre2NA karmanI kartA che; paraMtu jIva karmono kartA nathI. A cAre prakArathI jIva karmano akartA hovAthI te doSarahita ane abaMdha Thare che, tethI tenA mokSanI vAta asthAne che. jo jIva karmo karato ja nathI to te sadA karmothI mukta ja che, tethI mukta thavAno upAya karavAnI koI jarUra jaNAtI nathI. jo Ama na mAnavAmAM Ave ane jIvane svabhAvathI karmano Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana kartA kahevAmAM Ave to tenAthI nivRtti kadApi thaI zake nahIM, kAraNa ke svabhAva kyAre paNa chUTI zake ja nahIM. e rIte paNa mokSano upAya nirarthaka nIvaDe che. AtmAnA kartApaNA viSe samyak nirNaya karavAmAM asamartha evo ziSya potAnI mUMjhavaNa zrIguru pAse rajU karI samAdhAnanI vinaMti kare che. AtmAnAM astitva tathA nityatva viSe samyak nirNaya thayo hovA chatAM vizeSArtha AtmAnA svarUpa viSe ziSyane hajI zaMkA rahe che. AtmAnAM astitva nityatva viSe yathArtha nirNaya thayA pachI ziSyanI tattvajijJAsA vadhavAthI te AtmAnA arthakriyAkAritva viSe zaMkA uThAve che. dareka dravyamAM je pariNamana che, te te dravyanuM arthakriyAkAritva che. Aja sudhI jIve mAtra jaDanI kriyAo jANI che, tethI AtmAnI kriyA viSe ajANa hovAthI tene A zaMkA thavI svAbhAvika che. kartApaNA viSe UMDI vicAraNA karatAM ziSyane te AtmAnA arthakriyAkAritva viSe be vikalpo jaNAya che (1) jIva karmano kartA nathI. (2) jIva karmano kartA che. (1) jo prathama vikalpa svIkAravAmAM Ave ke jIva karmano kartA nathI, to karmano kartA koNa che evo prazna Ubho thAya che; tenA upara vicAra karatAM ziSyane cAra zakyatAo udbhave che - = 1) karmano kartA karma che. 2) karma jIvanI icchA vinA anAyAse thayA ja kare che. 3) sattvAdi guNAtmaka prakRti karmano baMdha kare che. 4) Izvara jIvane karma karavAnI preraNA kare che. A cAre zakyatAo vicAratAM jIva karmano akartA siddha thAya che ane tethI te abaMdha Thare che. jo jIvane karmanuM baMdhana ja na hoya to pachI chUTavAnI AvazyakatA rahe nahIM. baMdhathI chUTavuM te ja mokSa che, paNa jyAM baMdhano ja abhAva hoya tyAM mokSano prazna ja raheto nathI ane tethI mokSano upAya karavAnI koI jarUra jaNAtI nathI. mokSaprApti arthenAM sAdhano karavAno koI hetu jaNAto nathI. jIva jo karmano akartA siddha thAya to mokSanA upAya tathA mokSane pratipAdita karatAM zAstro nirarthaka Thare che. A viSe zrImad lakhe che - 'jo koI paNa prakAre AtmAnuM karmanuM kartRtvapaNuM na hoya, to koI paNa prakAre tenuM bhoktatvapaNuM paNa na Thare, ane jyAre ema ja hoya to pachI tenAM koI paNa Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-73 499 prakAranAM duHkhono saMbhava paNa na ja thAya. jyAre koI paNa prakAranAM duHkhono saMbhava AtmAne na ja thato hoya to pachI vedAMtAdi zAstro sarva duHkhathI kSaya thavAno je mArga upadeze che te zA mATe upadeze che? "jyAM sudhI AtmajJAna thAya nahIM, tyAM sudhI duHkhanI AtyaMtika nivRtti thAya nahIM," ema vedAMtAdi kahe che; te jo duHkha na ja hoya to tenI nivRttino upAya zA mATe kahevo joIe ane kartRtvapaNuM na hoya, to duHkhanuM bhojvatvapaNuM kyAMthI hoya?" jIva karmano kartA nathI ema svIkAratAM te karmano bhoktA nathI ema ApoApa siddha thAya che. jIva jo karmano kartA-bhoktA nathI to kamarahita dazAno, arthAt mokSano prazna ja Ubho thato nathI. mokSanI asiddhi thatAM mokSano upAya paNa nirarthaka Thare che. jo Ama hoya to "jIva karmano kartA che', 'jIva karmanA phaLano bhoktA che', karmathI rahita thavArUpa mokSano saMbhava che' ane "mokSano aviruddha upAya che' - evAM AtmAnAM cAra pada mithyA Thare che. (2) jo bIjo vikalpa svIkAravAmAM Ave ke jIva karmano kartA che to te jIvano svabhAva Thare ane svabhAva to traNe kALamAM kyAre paNa nAza pAme nahIM. vastuno svabhAva traNe kALamAM kyAre paNa vastuthI bhinna thato nathI ane tethI karma karavAno jIvano svabhAva maTavA yogya nathI, arthAt jIvanuM kartApaNuM koI kALe paNa TaLI zake nahIM. Ama, jIva karmano kartA hoya to kyAre paNa te kartApaNuM nivRtta na thAya. karmakartApaNuM jo jIvanA svabhAvarUpa hoya to jIva niraMtara karma karyA ja kare ane tenI nivRtti asaMbhava bane, tethI mokSanA upAyano koI hetu na rahe. A viSe zrImad lakhe che - "jo karmanuM kartApaNuM AtmAne mAnIe, to to AtmAno te dharma Thare, ane je jeno dharma hoya te kyAre paNa uccheda thavA yogya nathI; arthAt tenAthI kevaLa bhinna paDI zakavA yogya nathI, jema agninI uSNatA athavA prakAza tema.' ema ja jo karmanuM kartApaNuM AtmAno dharma Thare, to te nAza pAme nahIM." jo karmanuM kartApaNuM kadI TaLI zake ema na hoya to mokSa meLavavAno upAya vyartha Thare. pUjA, bhakti, japa, tapa Adi satsAdhano vRthA Thare. yama, niyama, prANAyAma, samAdhi vagere karavAnI koI ja AvazyakatA na rahe. mokSanA puruSArtha mATe preraNA ApanArAM sarva zAstro nirarthaka siddha thAya. A pramANe A gAthAmAM ziSya zrIgurune kahe che ke kAM karmanuM kartApaNuM nathI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.546 (gAthA 77 upara zrImade pote kareluM vivecana) 2- ejana Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ane kAM te hoya to te jatuM nathI. aneka prakAre vicAratAM karmanuM kartApaNuM AtmAne ghaTI zakatuM nathI ane jo karma karavAno AtmAno svabhAva mAnavAmAM Ave to te kadI AtmAthI alaga thaI zake nahIM. e banne prakAre vicAratAM mokSa mATe pravRtti karavAnI jarUra jaNAtI nathI. mokSanA upAyanuM koI prayojana jaNAtuM nathI. tethI AtmAne karmano kartA ke akartA, kevA prakAre mAnavo te kRpA karI samajAvo ke jethI AtmAnA svarUpa viSe samyak nirNaya thaI zake. ahIM joI zakAya che ke ziSyanA praznanI rajUAta ekadama saMkSepamAM chatAM spaSTa ane sacoTa che. ghaNA lokonA prazna eTalA lAMbA ane gUMcavADAbharyA hoya ke jenAthI ema lAge ke praznakAra pote paNa prazna bAbata spaSTa nathI! ziSyanA prazra spaSTa ane saMkSipta che. potAnI mUMjhavaNa sAmevALAne spaSTapaNe samajAya to ja te eno sacoTa ane samagra ukela ApI zake - A vAta suziSya sArI rIte samaje che ane te e pramANe pravarte che. vaLI, joI zakAya che ke ziSya mUMjhAyelo che paNa hatAza nathI. te jijJAsu che. tene sAcuM samajavAno utsAha che. te jANe che ke potAnAmAM vivekanI khAmI che, mATe pote potAnI zaMkAonuM samAdhAna karavA samartha nathI; ane tethI ja te yathArtha samajaNa meLavavA zrIguruno Azraya grahaNa kare che. potAnI vikSipta cittadazAnI sthiratA arthe te zrIgurunI sahAya le che. te zrIgurune atyaMta vinayapUrvaka samAdhAnanI yAcanA kare che ke jethI potAnI zaMkAonuM nirAkaraNa thAya. ziSya zrIgurunuM samAdhAna aMgIkAra karavA Atura che. tenAmAM zIkhavAnI taiyArI che. jo zIkhavAnI taiyArI hoya ane citta khulluM hoya to sadguruno uttara yathArthapaNe samajAya, paNa jo citta ahaMkAra tathA AgrahathI grasta hoya to guruno uttara samajI zakAto nathI. zrIguru tene uttara to Ape che, paNa e uttara samajavA mATe te asamartha hoya che. te tarko ane dalIlothI eTalo badho bharAI gayo hoya che ke sagurunA uttara mATe koI avakAza ja raheto nathI ane tethI te saddagurunA uttarano lAbha laI zakato nathI. ziSyanA prazno uparathI tenI AtmArthitA jaNAI Ave che. ziSyane svabhAvamAM rahevuM che ane vibhAvathI khasavuM che. tene paranuM ke paramAMthI kaMI joItuM nathI, tethI tene bAhya saMbaMdhI koI prazna rahyA nathI. tenA prazno AtmArthane lakSamAM rAkhIne puchAyelA che. te tarka-vitarka, saMdeha Adi kare che, paNa tenI pAchaLa tenA lakSamAM to mokSano upAya ja che. tenuM valaNa to muktinI dizA tarapha ja che. tenI AtmArthitA evI che ke zaMkAo rajU karatI vakhate paNa tene potAnA lakSyanI jAgRti satata rahe che. tene Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-73 501 AtmasiddhimAM ja rasa che, mATe AtmAnA kartApaNAnA viSayamAMthI paNa te potAnA iSTa prayojananI siddhinA upAya ja zodhe che ane tethI ja tenA prazno sArthaka che. prazna vyartha che ke sArthaka, tenI kasoTI karavA vicAravuM joIe ke "jo A praznano uttara prApta thaze to e vaDe huM zuM karIza? mAruM jIvana rUpAMtarita karavAmAM A prazna keTalo mahattvano che? zuM A prazna mArA jIvanamAM krAMti lAvaze? zuddhi lAvaze?' je prazno rUpAMtaraNano izAro bane, jIvana sAthe je gADhapaNe saMbaMdhita hoya evA ja prazno pUchavA ghaTe. ziSya AvA prayojanabhUta prazno pUche che. te mohAsaktithI mUMjhAyelo che. tenA mATe mohAsakti e saLagatI samasyA che. tethI tenA prazno pAchaLano Azaya mohAsakti upara vijaya meLavavAno che, arthAt mokSanA upAya aMgeno ja che. ziSya svayaMnA rUpAMtaraNano icchuka che. te je paNa jANavA icche che, te mAtra rUpAMtaraNa mATe. tene smRti vadhAravAmAM rasa nathI, zabda bhegA karavAmAM tene rasa nathI. tene rUpAMtaraNa (transformation)mAM rasa che, korI mAhitI(information)mAM nahIM. tenI eka ja utkaMThA che ke 'mAre mArI dazA pheravavI che. mAre bIjuM kaMI ja joItuM nathI. tene ajJAna-aMdhakAramAMthI bahAra nIkaLavAnI, mohanidrAmAMthI jAgRta thavAnI AkAMkSA hoya che. tene mAtra korI jijJAsA nathI. tene mokSane sAdhavo che e spaSTapaNe jaNAI Ave che. je jIvo saguruno samAgama, satuzAstranuM vAMcana Adi kare che, tevA jIvonA be vibhAga paDe che - korI jijJAsAvALA jIvo ane mumukSu jIvo. korI jijJAsAvALA eTale je mAtra jANavAne icchuka che tevA jIvo ane mumukSu eTale je mAtra jANavAne ja nahIM paNa chUTavAne icchuka che tevA jIvo. A banne varganA jIvo bahArathI to samAna bhAse che, paraMtu temanAM aMtaramAM ghaNo pharaka hoya che. korI jijJAsAvALo te che ke jene mAtra pUchavAnI khaNaja AvI che ane mumukSu te che ke je mohAsaktithI mUMjhavaNa anubhavI rahyo che. tene kutUhala nathI paNa pIDA che. jo pIDA na hoya to prazna pUchavAthI zuM vaLe? jeNe jIvananA anubhavomAMthI pasAra thaI jIvananI vyarthatAne jANI hoya, je asArane samajyo hoya, jene vibhAvano thAka lAgyo hoya tene ja saddaguruno upadeza pariName che. jene buddhinI khaNaja hoya tene tarkabaddha dalIlo ane dRSTAMtono ja mahimA hoya che. korI jijJAsAvALAne tarkamAM utsukatA che, tene tarkanI siddhimAM ja rasa che; jyAre mumukSune tarka ane dalIlomAM rasa nathI hoto, tene jIvanazuddhinA upAyonI laganI hoya che. tene zabdonuM AkarSaNa nathI hotuM. kaI rIte rUpAMtaraNa thAya temAM tene rasa hoya che. muktiyAtrAnuM paheluM pagaluM kaI dizAmAM ane kevuM hovuM joIe, yAtrAnI dizA yathArtha che ke nahIM te mATe kevI cakAsaNI karavI joIe vagere jANavAmAM tene rasa Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hoya che. korI jijJAsAvALAnuM prayojana mAtra mAhitI bhegI karavAnuM hoya che. smRtimAM saMgharI rAkhavAnuM ane jarUra paDe tyAre pradarzana karavAnuM! - te potAnI jANakArIno ATalo ja upayoga kare che. mumukSunuM lakSya juduM hoya che. tenuM valaNa evuM hoya che ke huM je jANavA icchuM chuM, teno upayoga huM mArA jIvanane badalavA mATe karIza. mArA praznanA javAbathI huM eka navI vyakti banIza.' paraMtu je jIvane mAtra korI jijJAsA hoya che, tenI jijJAsA pAchaLa koI prANa nathI hoto. te kaMI karavA nathI icchato. te kaMI karato nathI, mAtra pULyA kare che. pUchavAthI tenA jIvanamAM koI pharaka nathI paDato, mAtra jANakArI vadhe che. te je paNa bheguM kare che, e mAtra tenI smRtimAM umerAya che, paNa enAthI tenuM jIvana rUpAMtarita thatuM nathI. mumukSune je paNa jANavA maLe che eno upayoga, potAnA jIvananuM rUpAMtaraNa je rIte thAya e rIte ja kare che. jANavuM e tenuM lakSya nathI hotuM. jANavuM e tenA mATe sAdhana mAtra che. mukti e tenuM lakSya hoya che. jIvanamAM koI baMdhana, koI kleza, koI azAMti, koI du:kha, koI doSa rahI na jAya e tenuM lakSya hoya che; tethI te je kaMI paNa jANavA icche che te paNa eTalA mATe ke klezAdi kaI rIte ghaTI zake, kaI rIte naSTa thaI zake. korI jijJAsAvALA mATe jJAna sAdhya che, jyAre mumukSu mATe jJAna sAdhana che, mukti sAdhya che. jANakArI prApta thatAM korI jijJAsAvALAnuM sAdhya sadhAI jAya che paNa teno Atmika vikAsa thato nathI, jyAre mumukSu jANakArI prApta karIne aTakI jato nathI, tethI teno Atmika vikAsa kramazaH thato jAya che. korI jijJAsAvALo ane mumukSu - bannenA jJAnamAM bahu moTo bheda che. ekanuM jJAna vAMjhiyuM rahe che, jemAM na to phUla Uge che, na to phaLa pAke che. bIjAnA jJAnamAM saccidAnaMdanAM phUla Uge che ane muktinAM phaLa pAke che. temAM samAdhinI sugaMdha mahekI UThe che. je jJAnathI samAdhinI sugaMdha na UThe te nirarthaka che. je jJAna mukti na Ape te kharekhara jJAna ja nathI. jene korI jijJAsA che tenI jANakArI tene mukti nathI apAvI zakatI. tenI jANakArIthI tenA jIvanamAM koI pariNAma nathI AvatuM. te bhale zAstrothI paricita hoya, zabdono mAlika hoya, tarkano zRMgAra dharAvato hoya, vivAdamAM tene koI harAvI zake ema na hoya; chatAM jIvanamAM te hArato ja jAya che. tenuM jANeluM kAMI kAmanuM nathI. je jANakArIthI mumukSunI dRSTimAM parivartana Ave che, e ja jANakArIthI korI jijJAsAvALAnI dRSTimAM parivartana AvatuM nathI. AnuM kAraNa e che ke mumukSu sAMbhaLe che ja evA bhAvathI ke "A jANakArI vaDe mAre mArAmAM sudhAraNA lAvavI che.' paraMtu Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-73 503 je mAtra korI jijJAsAthI sAMbhaLe che te mAtra kAnanI kriyA kare che, tenI jANakArI mastakarUpI bhaMDAranI eka vastu banIne rahI jAya che. mumukSu sAMbhaLe eTale karavA doDe che. korI jijJAsAvALo sAMbhaLe eTale anyane kahevA doDe che. AvuM koruM jJAna mokSamArgane sAdhaka to nahIM paNa bAdhaka nIvaDe che. tenuM jJAna mAtra vyartha nathI nIvaDatuM, hAnikAraka paNa bane che, kAraNa ke have te bahu bolato thaI jAya che, ahaMnI vRddhi karI bese che. je bodhathI mumukSu mukta thAya che, te ja bodhathI korI jijJAsAvALo jIva potAnI mUDhatA vadhAre che. mithyAgraha, svachaMda, ahaMkAra vagerethI jJAnane beDarUpa banAvI daI, potAnA baMdhanane te vadhu majabUta kare che. tene mATe zAstro zastra banI jAya che, graMtho graMthi banI jAya che, siddhAMto vivAda karavAnA sAdhana banI jAya che. Ama, mumukSutA vinA, dhArmika jANakArI meLavIne paNa jIva nukasAna kare che. sAco lakSa bAMdhyA vinA meLavelI jANakArI tene behoza banAvanAra dArUnuM kAma kare che. tenA mATe jJAna paNa mUrchAnuM kAraNa banI jAya che. ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe ke jijJAsA sArI che, kharAba nathI; paNa kevaLa jijJAsA ja hoya to te AtmaghAtaka che. jIvanabhara pUchyA ja kare ane bheguM karyA ja kare ane chatAM jIvanamAM koI ja rUpAMtaraNa na Ave, jIvanamAM zuddhino jarA paNa prAdurbhAva na thAya, AnaMdano anubhava na pragaTe to e badhuM zA kAmanuM? mAtra korI jijJAsA jIvane ahaMkArathI bharI de che, tethI mAtra jijJAsA paryApta nathI. mumukSutA paNa joIe. mohAsaktinI mUMjhavaNa thavI atyaMta Avazyaka che. A mUMjhavaNa na jAge tyAM sudhI kalyANayAtrAnI zarUAta nathI thatI. A muMjhavaNa vinA jIva dharmanI carcA kare topaNa jJAnIonA paMthe te eka paNa Daga bharI zakato nathI. jo saMsArathI mukta thavuM hoya to tenI asAratA, kSaNikatA samajavI ghaTe. jo saMsAra asAra bhAsato hoya to jJAnInuM nAnakaDuM vacana paNa jIvane jAgRta karI de che. ahIM ziSyane saMsAra asAra bhAsyo che. te mohAsaktithI mUMjhAyelo che. te vicAravAna che, abhyAsI che; paraMtu judA judA dArzanikonI mAnyatAo paraspara virodhI hovAthI te gUMcavAI gayo che. AtmA kartA che ke akartA te viSe te samyaka nirNaya karI zakato nathI, tethI te zrIguru samakSa potAnI dalIlo rajU karI tenuM samAdhAna icche che. te khoTo viveka darzAvI 'pramANa vacana' nathI kaheto, paNa yathArtha nirdhAra karavA mATe, nyAyathI AtmAnuM kartApaNuM samajavA mATe zrIguru AgaLa potAnuM ciMtana rajU karI, gAthA 48mAM kahyuM tema "e aMtara zaMkA taNo, samajAvo sadupAya', ema zrIgurune samAdhAnarUpI sadupAya mATe vinaMtI kare che. AdhyAtmika kSetre parIkSApradhAnI banI, potAno bodha jAgRta karavA upara vajana Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa04 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mUkavAmAM Ave che. svavicAraNApUrvaka tattvano nirNaya karavAno hoya che. je svavicAraNApUrvaka AtmAdi tattvone samajavAno abhyAsa kare che, tenI cittadazA nirmaLa thatI jAya che. jIva anya ThekANe upayoga lagAve to rAgAdinI vRddhi thAya che, paraMtu AtmAnAM che padanA abhyAsamAM potAno upayoga lagAve to tene tattvapratIti thAya che ane rAgAdino ghaTADo thAya che. anya vicArothI nivRtti laI, zAMta bhAve rucipUrvaka te che padanI vicAraNA kare to caitanyano rasa poSAya che, yathArtha puruSArtha UpaDe che; mATe yathArtha tattvanirNaya karavAmAM teNe potAnA upayogane ekAgra karavo ghaTe che. ziSya tattvanirNaya karavA udyamI thayo che. te AtmAnA karmakartutva viSe vicAraNA kare che. te vicAraNA karatAM tene jaNAya che ke jo IzvarAdi karmanA kartA hoya ane AtmA karmano kartA na hoya to AtmA baMdharahita Thare che. AtmA baMdharahita hovAthI baMdhanI nivRttino upAya, arthAt mokSano upAya karavAno koI hetu raheto nathI ane jo karma karavAM e AtmAno svabhAva hoya to svabhAva trikALa hovAthI kadI paNa baMdha TaLI mokSa thAya nahIM. mokSa na thavAno hoya to mokSano upAya karavAno koI hetu nathI. A rIte bane vikalpamAM mokSano upAya nirarthaka Tharato hovAthI ziSya mUMjhavaNa anubhave che. te satya nirNaya karI zakato nathI, tethI potAnI zaMkAnuM samAdhAna karavA te zrIgurune vinaMtI kare che. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che - Ama saraLasvabhAvI suziSyanI mati mUMjhAyelI che, tene sadupAya sUjhato nathI, tethI te zrI gurune vInave che ? he gurudeva! kartA karmanA praznamAM mArI alpa mati mUMjhAI che ane tenuM samAdhAna thaI zakatuM nathI. mArA para kRpA karI A AzaMkAnA vamaLamAMthI mane ugArI lo ane mArA aMtarane samAdhAnarUpI sadupAyathI prakAzita karo, jethI huM nyAyano nirNaya karI zakuM. meM upara jaNAvyAM te kAraNothI jIva pote kaMI karato ja nathI, to pachI mokSa upAyano hetu kevI rIte rahe? jo jIva pApa-puNyano kartA nathI, rAgadveSano kartA nathI athavA kaMI karato nathI, to mokSano upAya paNa kema karI zake? ane jo jIva karmano kartA hoya, to te teno svabhAva Thare che ane svabhAva maTavA yogya nahIM hovAthI, ahIM paNa mokSanA upAyanuM kAraNa jaNAtuM nathI. mATe he kRpALu! satya zuM che, te nyAyathI samajAvavA A dIna laghu ziSyanI vinaMti che.'1 1- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', cothI AvRtti pR. 214-215 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-73 505 Ama, je je darzano AtmAne karmanA kartA tarIke nathI mAnatAM, te te darzanoe potAnI mAnyatAnA samarthana mATe karelI dalIlo zrImade traNa gAthA(70-73)mAM ziSyanI zaMkArUpe rajU karI che. samyak nirdhAra thavA mATe karmasvabhAvavAda, prakRtikatRtvavAda, IzvarakartutvavAda vagerene saraLa bhASAmAM gUMthI, koI paNa darzananA nAmanirdeza vinA tene ziSyamukhe rajU karI, zrImad tenuM sacoTa samAdhAna havenI gAthAo (74-78)mAM zrIgurumukhe rajU karaze A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - mATe mokSa upAyano, karavo vRthA vicAra; baMdha nahi to mokSa zo? bhAMti na rahe lagAra. tapa japa dAnAdi taNo, koI na hetu jaNAya; zA mATe duHkha vhoravuM, karI kaSTa A kAya. vaLI vizeSa vicAratAM, AtmAmAM koI kALa; karmataNuM kartApaNuM, kAM nahi e jaMjALa. anAdithI jo ema che, to kema mokSa upAya; mATe kartutva karmanuM, kAM nahi, kAM nahi jAya.1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.232 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 289-292) Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 74 5 . 1 072-50.5. 294, hara nt 2 , 625. , . Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 74 - gAthA 73mAM ziSya kahyuM ke kAM to karmanuM kartApaNuM AtmAne ghaTatuM nathI bhUmikA 1 athavA karma karavAno AtmAno svabhAva mAnavAmAM Ave to te kadI chUTI zake nahIM. A banne prakAre vicAratAM mokSa mATe pravRtti karavI yogya lAgatI nathI. Ama, AtmA karmano kartA nathI, paraMtu karmano kartA koI anya che te saMbaMdhI potAne udbhavelA bhinna bhinna vikalpo pUrvanI traNa gAthAo (71-73) dvArA ziSya zrIguru pAse rajU kare che. zrIguru ziSyanI pratyeka dalIlanuM eka pachI eka anukrame nirasana pAMca gAthAo (74-78) dvArA kare che, jenA phaLarUpe karmakartutva aMgenA tenA sarva saMzaya TaLI jAya che ane tene "AtmA karmano kartA che' evA samyakatvanA trIjA sthAnakanI siddhi thAya che. gAthA 71no uttara gAthA 74-75mAM ane gAthA 7rano uttara gAthA 76-77mAM Apyo che. aMtima 78mI gAthAmAM kartutvano siddhAMta sArarUpe Apyo che. A pramANe zrImade zrIgurunA mukhe pAMca gAthAomAM karmakartutvanA gahana viSayano atyaMta saraLapaNe ukela Apyo che. temAM kaze paNa kliSTatA nathI, apUrNatA nathI, virodha nathI. saraLa bhASA ane sAdA zabdomAM gUDha siddhAMtanuM pratipAdana te zrImadgI adbhuta zailI tathA viSayavicAraNAnI vizadatA darzAve che. gAthA 71nA pUrvArdhamAM ziSya jaNAvyuM hatuM ke "kartA jIva na karmano, karma ja kartA karma, arthAt karmano kartA jIva nathI ane kartAnA karyA vinA karma hoI zake nahIM, tethI teno koI ne koI kartA hovo ja joIe. jo jIva karmano kartA na hoya to karmano kartA karma ja che ema svIkAravuM joIe. ziSya karelA A vikalpanuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che - "hoya na cetana preraNA, koNa grahe to karma? gAthA jaDasvabhAva nahi preraNA, juo vicArI dharma. (74) 1- zrImanI hastalikhita pratamAM "dharma'nA badale "marma' zabda maLe che. "marma' zabdanA pAThAMtara viSe bIjI koI mAhitI prApta nathI. ahIM eTaluM noMdhanIya che ke zrI aMbAlAlabhAIe karelA arthamAM "dharma' zabdAnusAra arthaghaTana thayuM che ane temaNe karelo artha 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanA pachI khUba TUMkA gALAmAM thayo hato, je zrImadbhI najara taLethI nIkaLI cUkyo hato. tethI A pAThAMtara atyaMta TUMka samayamAM thayuM hoya ema anumAna karI zakAya tathA zrI aMbAlAlabhAIe karela artha zrImade tapAsyA hovAthI A pAThAMtara pramANabhUta temaja AdhArabhUta mAnI zakAya. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha 510 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - cetana eTale AtmAnI preraNArUpa pravRtti na hoya, to karmane koNa grahaNa ] kare? jaDano svabhAva preraNA nathI. jaDa ane cetana beyanA dharma vicArI juo. (74) jo cetananI preraNA na hoya, to karma koNa grahaNa kare? preraNApaNe grahaNa karAvavArUpa svabhAva jaDano che ja nahIM; ane ema hoya to ghaTa, paTAdi paNa krodhAdi bhAvamAM pariNamavA joIe ane karmanA grahaNakartA hovA joIe, paNa tevo anubhava to koIne kyAre paNa thato nathI, jethI cetana eTale jIva karma grahaNa kare che, ema siddha thAya che; ane te mATe karmano kartA kahIe chIe. arthAta ema jIva karmano kartA che. karmanA kartA karma kahevAya ke kema?' tenuM paNa samAdhAna AthI thaze ke jaDa karmamAM preraNArUpa dharma nahIM hovAthI te te rIte grahaNa karavAne asamartha che; ane karmanuM karavApaNuM jIvane che, kemake tene viSe preraNAzakti che. (74) - karmabaMdha cetananI preraNAthI ja thaI zake che. karmanuM grahaNa thavArUpa pravRtti [nAvAya] preraNAzakti vinA saMbhavatI nathI ane preraNAzakti mAtra cetanamAM che. jaDa padArthomAM preraNAsvabhAva nathI. preraNA ApavAno svabhAva jo jaDamAM hoya to ghaTa-paTAdi paNa krodhAdi bhAvarUpa pariName ane te paNa karma grahaNa kare, paraMtu ema banatuM nathI. karmanuM AhavApaNuM cetanane viSe ja saMbhave che, kAraNa ke tenAmAM evI preraNAzakti che. karma bAMdhavA mATenA pariNAmarUpa preraNA cetanamAM che, mATe karmanuM grahaNa thAya che. cetananI preraNA na hoya to kAmaNa vargaNAnAM pudgalo karmarUpe pariNamI zake ja nahIM. azuddha adhyavasAyarUpa preraNAzakti vaDe cetana karmane rahe che. jaDamAM adhyavasAyarUpa preraNAzakti nahIM hovAthI te karmane grahaNa karavA asamartha che. Ama, jaDa ane cetana banenA dharma vicAratAM samajAze ke karma karavAnI preraNA karanAra cetana che, mATe te karmano kartA che. karmano kartA karma hoI zake nahIM, kAraNa ke jaDa karma cetanarahita hovAthI tenAmAM preraNA karavArUpa dharmano abhAva che ane tethI te karma grahaNa karavA mATe samartha nathI. cetananuM prerakarUpa kAraNa na hoya to karmanuM grahaNa thatuM nathI. gAyanA gaLAmAM paDela doraDAmAM gAMTha mAtra doraDAnI zaktithI paDatI nathI, paraMtu enuM preraka tattva koI caitanya ja hoya che. jaDa ane cetana bannenA mULabhUta svabhAva ane kartApaNAnA siddhAMtanuM uparokta rahasya vicAravAthI spaSTa jaNAze ke jIva ja karmano kartA che. vizeSArtha che te AtmA cetana che. te jJAnamaya che. jJAna AtmAmAM vyApeluM che. AtmAnI | oLakhANa jJAna guNa dvArA thaI zake che. jJAnanI prasiddhi vaDe 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.544 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 511 nirNaya thAya che. jJAna vaDe AtmasattA khyAlamAM Ave che, AtmasattAno niHzaMka nirNaya thAya che. jJAna trikALI AtmasattAne pragaTa kare che. A kAraNe AtmA anaMta guNAtmaka hovA chatAM tene jJAnamAtra kahevAmAM Ave che. AthI viparIta pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa - e pAMce dravyo jJAnaguNarahita che. e pAMca tattvamAM caitanyasvabhAva nathI. temAM caitanyasvabhAvathI virodhI evo acetana svabhAva che. jANavAno svabhAva ekamAtra AtmAno ja che. AtmA kyAre paNa jANavAnuM choDato nathI e cetanapaNAnI viziSTatA che ane pudgalAdi kyAre paNa jANI zakatA nathI e jaDapaNAnI viziSTatA che. caitanyasvarUpI evo AtmA ajJAnAvasthAmAM rAga-dveSa vagere rUpe pariName che ane tethI te karmathI baMdhAya che. jo AtmA caitanyasvarUpI na hoya to te rAgAdi pariNati na kare ane e pariNati vagara karmabaMdha paNa na thAya. paraMtu jIvamAM caitanyazakti che ane tethI te ajJAnanA kAraNe potAnA svabhAvane bhUlIne paramAM iSTa-aniSTanI kalpanA kare che. jIvanA A vikArI pariNAmanuM nimitta pAmIne, kArmaNa vargaNA ke jemAM karmarUpe pariNamavAnI yogyatA che, te karmarUpe pariNamI, jIva sAthe ekakSetre baMdhAya che. e kArmaNa vargaNA jyAre AtmAne coMTe che tyAre ja te 'karma' saMjJA pAme che, te pahelAM nahIM. tyArapachI ja te karma kahevAya che. jyAre te pudgalo lokAkAzamAM kArpaNa vargaNArUpe hoya che tyAre te pudgalo karma saMjJA pAmatAM nathI. lokamAM sarvatra kArmaNa vargaNA nAmanAM sUkSmAtisUkSma pudgalaparamANuo che. kAryaNa vargaNAnAM pudgalo vAtAvaraNamAM sahajapaNe viharatAM hoya che. jyAre AtmAmAM rAga-dveSa utpanna thAya che tyAre te pudgalo kheMcAIne AtmA sAthe baMdhAya che. zuddha, buddha, mukta svabhAva hovA chatAM jIva jyAre rAga-dveSa kare che tyAre kArpaNa vargaNAmAM paNa tene anurUpa eka evI sthiti upasthita thAya che ke jenA kAraNe kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo rAga-dveSathI abhibhUta banelA jIvamAM Asrava pAme che ane A AsavanA pariNAme jIva karma sAthe baMdhAya che. jo cetananI AvI preraNA na hoya to karma koNa grahaNa kare? jaDamAM to preraNA ke sphuraNAno dharma jaNAto nathI. jo jaDano preraNAsvabhAva hoya to ghaTa-paTAdi paNa krodhAdi bhAvamAM pariNamavAM joIe ane karmanAM grahaNakartA hovAM joIe. preraNAsvabhAvanA kAraNe jema jIva krodhAdi bhAve pariNamI kArraNa vargaNAnA pudgalane karmarUpe grahaNa kare che, tema ghaTa-paTAda jaDa padArtho paNa krodhAdi bhAve pariNamI karmanA grahaNa karanArA hovA joIe; paNa tevo anubhava koIne kyAre paNa thato nathI. A viSe DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jaDa padArthomAM A zakti nathI. e koIne paNa koI rIte prerita karI zake nahIM. tamArI pAse zAstrano uttama grantha che. te varSo sudhI gharanA kabATamAM paDyo rahe paNa aMdarathI tamane svAdhyAya karavAnA bhAva na jAge ane grantha hAthamAM na lyo to graMtha tamane preraNA Ape nahIM ke bhAI! mane le ane vAMca. e ja rIte tamane krodha Avyo che, pAse lAkaDI paDI che, to e UchaLIne tamArA zatrune vAgatI nathI paNa tame hAthethI upADIne pheMko to ja e kArya kare che. are! koI mANasa, zastronuM goDAuna bharyuM che temAM jaI, koI mANasanuM khUna karI nAkhe to eka paNa zastra, potAnI jagyAethI UpaDI tene sajA Ape nahIM. kAyadAnAM hajAra pustako paDyAM che, tenI vacce jaI bhayaMkara aparAdha karanAranI sAkSI, e pustako banI zakatAM nathI. Ama jaDa padArthamAM koIne prerita karavAnI zakti nathI.' jaDamAM preraka svabhAva nathI ane preraNAsvabhAva na hoya to kAzmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo karmarUpe pariNAme ja nahIM. preraka evA cetananI preraNA vinA anaMta kALe paNa kArmaNa vargaNA karmarUpe pariNamI zake nahIM. te pugalo ema ne ema paDyAM rahe. jema mATI jAte ghaDo banI zakatI nathI, tene mATe koI cetanakartAnI - kuMbhAranI jarUra paDe ja che. preraka kAraNarUpa kuMbhAra na hoya to anaMta kALe paNa mATI ghaDo banI zake nahIM. tema cetananI preraNA vinA karmo ApoApa AtmA sAthe baMdhAI jatAM nathI. cetananI preraNA thavAthI kAmaNa vargaNAnAM pudgalonuM grahaNa thAya che, tethI jIva karmano kartA Thare che. Ama, AtmA ja potAnAM karmano kartA che. jema telathI cIkaNuM thayeluM zarIra dhULathI levAya che, tema rAga-dveSathI kharaDAyelA jIvane karmabaMdha thAya che. je telathI cIkaNA thayelA zarIra upara dhULa coMTe che ane te melarUpe pariName che; tema rAgI, ane mohI jIvonI viSaya-kaSAyayukta dazAmAM kArmaNa vargaNAonuM grahaNa thavAthI te pugalaparamANu karmarUpe pariName che. zuddha AtmAnI anubhUtinA abhAvamAM AtmA viSaya-kaSAyamAM pravarte che; rAgI, dveSI ane mohI thAya che; tethI te samaye 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, huM AtmA chuM', bhAga-2, pR.111-112 2- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 237, 240, 241 'jaha NAma ko vi puriso Nehabhatto du reNubahulammi / ThANammi ThAidUNa ya karei satthehiM vAyAma / / jo so du NehabhAvo tahmi gare teNa tassa rayabaMdho / Niccayado viNNeyaM Na kAyaceTTAhiM sesAhiM / / evaM micchAdiTThI vaTaito bahuvihAsu ciThThAsu / rAyAI uvaogo kuvvato lippai rayeNa / / ' Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 513 vargaNAnA pudgalaskaMdhonuM grahaNa thAya che, te pudgalo jJAnAvaraNIyAdi sAta ke ATha karmarUpe pariName che. viSaya ane kaSAyamAM Asakta thayelA jIvo karma bAMdhe che. AcAryazrI yogIndudeva 'paramAtmaprakAza'mAM lakhe che ke viSaya-kaSAyathI rAgI ane mohI jIvonA AtmapradezomAM je paramANu vaLage che te paramANunA samudAyane zrI jina karma kahe che.1 Ama, preraNAzakti ekamAtra jIvamAM ja che ane jIva preraNAzakti dvArA karmane grahaNa karato hovAthI te karmano kartA Thare che. karmano kartA karma hoI zake nahIM, kAraNa karma to jaDa che. jaDamAM cetananA preraNAdi dharma hoI ja kevI rIte zake? jaDa karmamAM preraNAzaktino abhAva che ane preraNAdharma vinA karmagrahaNadharma saMbhavato nathI, tethI karma karmano kartA che e vikalpa ayathArtha Thare che. jIvanA karmanA kartApaNAnA nirNaya mATe A rIte jaDa ane cetananA dharmono vicAra karavo Avazyaka che. karmakartRtvano yathArtha nirNaya karavA arthe jaDa ane cetananAM svarUpanuM ciMtana karavuM ghaTe che. jaDasvabhAva ane cetanasvabhAvanI vicAraNA sUkSma rIte karavA yogya che ke jethI jIvanA karmakartRtva saMbaMdhI zaMkA TaLI jAya. A vicAraNAthI karmakartRtva aMgeno bhrama bhAMgI jAya che. jaDa-cetanano dharma vicAravAthI jIva karmano kartA che ema spaSTapaNe samajAya che. jaina darzananA mata anusAra karma paudgalika dravya che. pudgaladravya rUpI che, tethI karma paNa rUpI ja che. ahIM prazna thAya ke jo karma rUpI che to pachI te dekhAtAM kema nathI? e praznano uttara e che ke evo koI niyama nathI ke je rUpI hoya te dRSTa ja hoya. karma je kArpaNa vargaNAmAMthI banelAM che, te ati sUkSma hovAnA kAraNe rUpI hovA chatAM dRSTigocara nathI thatAM. atyaMta sUkSma hovAnA kAraNe te dekhAtAM nathI. karma adRzya che, kAraNa ke koI paNa indriyathI gamya nathI. cakSu Adi indriyathI karma pratyakSa thatAM nathI, paraMtu sarvajJane to karma ane kArmaNa vargaNA jJAnagamya che. anaMtajJAnI evA sarvajJa bhagavAnane to carAcara anaMta lokAlokanuM eka paNa dravya jJAnagamya na hoya evuM hotuM ja nathI. AtmA amUrtasvabhAvI che, jyAre karma rUpa, rasa, gaMdha, sparzayukta mUrtasvabhAvI che. atre koIne zaMkA thAya ke karma mUrta ane AtmA amUrta che, to AvI sthitimAM karma AtmAnI sAthe saMbaddha kevI rIte thaI zake? mUrta evA karma amUrta evA AtmAnI sAthe zI rIte joDAI zake? dorI vaDe jema amUrta AkAza baMdhAtuM nathI, tema mUrta karma 1- juo : AcAryazrI yogIndvadevakRta, paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 62 'visaya-kasAyahiM raMgiyaha~ je aNuyA laggaMti 1 jIva-paesaha~ mohiyaha~ te jiNa kamma bhaNati / / ' Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 14 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vaDe amUrta AtmA na baMdhAya. mUrtimAna padArtha sAthe mUrtika padArtha ja baMdhAI zake che, jema ke yaNuka. kacaNuka be paramANuonA samUhane kahe che. banne paramANu mUrti che, tethI te bane maLIne yaNuka bane che, paraMtu mUrta karma sAthe amUrta AtmAno baMdha kadI thaI zakato nathI. karmano kartA karma che e siddha karavA mATe paNa A ja prakAranI dalIla karavAmAM Ave che ke arUpI sAthe rUpInuM baMdhana thaI zake nahIM, rUpI padArtha sAthe rUpI padArtha ja baMdhAI zake; tethI karmo sAthe ja karmo baMdhAya che, mATe karmano kartA karma che. mUrta evA karmano amUrta AtmA sAthe baMdha thaI zakato nathI evI zaMkA karavI barAbara nathI. amUrta AtmA sAthe mUrta karma saMbaddha thaI zake che. AkAza amUrta che ane ghaDo mUrta che. to e ghaDo jyAM paDyo che tyAM AkAza che ke nahIM? AkAzano saMbaMdha to sarvatra hoya che, to amUrta evA AkAzano mUrta evA ghaDAnI sAthe saMbaMdha thayo ke nahIM? ghaTa mUrta chatAM jema teno saMyoga saMbaMdha amUrta AkAza sAthe thAya che, tema mUrta karmano amUrta AtmA sAthe saMyoga thAya che. amUrta jIva ane mUrta karmano saMbaMdha bIjI rIte paNa siddha thaI zake che. zarIra mUrti che ane AtmA amUrta che. saMsArI AtmA zarIramAM rahyo che, to amUrta evA AtmAno mUrta evA zarIranI sAthe saMbaMdha thayo ke nahIM? e ja pramANe AtmA ane karmano saMbaMdha che. sthULa zarIra mUrta hovA chatAM teno AtmA sAthe saMbaMdha to pratyakSa ja che; tethI bhavAMtaramAM jatA jIvamAM kAmaNa zarIrano saMbaMdha paNa mAnavo joIe, anyathA navA sthULa zarIranuM ajhahaNa ityAdi doSonI Apatti Ave. atre koI ema dalIla kare ke kAzmaNa zarIrathI nahIM paNa dharma ane adharmathI navA zarIranuM grahaNa thAya che, tethI mUrti kAmaNa zarIrano saMbaMdha amUrta AtmA sAthe mAnavAnI AvazyakatA ja nathI; to prazna thAya ke te dharma ane adharma mUrti che ke amUrta? jo ema kahevAmAM Ave ke dharma ane adharma mUrta che to pachI dharma-adharmano paNa amUrta AtmA sAthe saMbaMdha kaI rIte ghaTe? kAraNa ke A mata pramANe to mUrtano amUrta sAthe saMbaMdha na thAya. jo ema kahevAmAM Ave ke dharma ane adharma amUrta che, to te amUrta dharma-adharmano mUrta evA sthULa zarIra sAthe kevI rIte saMbaMdha thAya? kAraNa ke A mata pramANe mUrta ane amUrtano saMbaMdha thato nathI. vaLI, jo dharma-adharmano zarIra sAthe saMbaMdha ja na hoya to tenA kAraNe bAhya zarIramAM je ceSTAdi thAya che, te paNa kevI rIte thAya? eTale jo amUrta evA dharma-adharmano saMbaMdha mUrta zarIra sAthe mAnavAmAM Ave to amUrta AtmAno mUrta karma sAtheno saMbaMdha paNa svIkAravo joIe. atre koI prazna kare ke mUrtino amUrtinI sAthe saMbaMdha to siddha thayo, paraMtu zuM mUrta evAM karma amUrta evA AtmA upara asara karI zake? jIva ane karmano saMbaMdha Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 515 eka amUrta ane bIjuM mUrta chatAM, AkAza ane agninI jema saMbhave che e to samajAya che; paNa jema AkAza ane agnino saMbaMdha hovA chatAM AkAza upara agnithI koI paNa prakArano upaghAta ke upakAra thaI zakato nathI, te ja prakAre amUrta AtmA upara paNa mUrta karma vaDe upaghAta ke upakAra saMbhave nahIM, bhale te banneno saMbaMdha thayo hoya. agninI jvALAono jema AkAza sAthe saMbaMdha thAya che, tema karmano paNa AtmA sAthe saMbaMdha thAya che, paNa mUrta karma dvArA amUrta AtmAmAM upakAra ke upaghAta thaI zake nahIM. AnuM samAdhAna e che ke mUrta vastu amUrta upara upaghAta ke upakAra na ja karI zake evo niyama nathI, kAraNa ke pratyakSa jovA maLe che ke jJAna vagere amUrta hovA chatAM madirA, viSa Adi mUrta vastuo dvArA tenA upara upaghAta thAya che ane ghI, dUdha Adi pauSTika padArtho dvArA tenA upara upakAra thAya che. A prakAre mUrta karma amUrta AtmA upara upaghAta ke upakAra karI zake che. AtmA amUrta hovA chatAM mUrta karma dvArA tenA upara upaghAta athavA upakAra thAya che. vyavahAramAM joI zakAya che ke eka mANasa dArU pIe to tenA jJAna upara kevI vikRta asara thAya che. mahuDAnAM phUla, drAkSa Adi mUrta padArthamAMthI banelo dArU mUrta che, chatAM amUrta evo jIva madirAnA sevanathI kevI mAdaka asarano anubhava kare che! e ja pramANe maMda mativALA manuSyane bAhmI AdinuM sevana karAvavAthI tenI mati tIvra bane che. mUrta evI bAhmInI amUrta evA AtmA upara asara thaI ke nahIM? e ja pramANe mUrta evAM karma amUrta evA AtmA upara nigraha-anumahAtmaka ubhaya asara kare che. amUrta evA AtmA upara madirA ane bAhmI jevA mUrta padArtho asara kare che, tema karma paNa AtmA upara asara karI zake che. mUrta karmanI amUrta AtmA upara asara che. amUrta AtmA upara mUrta pudgalanI kevI asara thAya che enuM spaSTIkaraNa karatAM paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke vAstavamAM matijJAna ane zrutajJAna ane jJAna amUrta che, paraMtu mUrta madyAdi padArthonA yogathI jJAnanuM pariNamana badalAI jAya che. madirAnA nimitte jJAna maMda thaI jAya che. A vAta asiddha nathI, paraMtu pratyakSasiddha che; kema ke madirA AdinA sevana vinA matijJAna, zrutajJAna mUrzita thatA nathI. matijJAna ane zrutajJAna ane AtmAnA jJAna guNanI paryAya che. AtmA amUrta 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 57,58 'astyamUrtaM matijJAnaM zrutajJAnaM ca vastutaH / madyAdinA samUrtena syAttatpAkAnusAri tat / / nAsiddhaM tattathAyogAt yathA dRSTopalabdhitaH / / vinA madyAdinA yasmAt tadviziSTaM na tadvayam / / ' Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che, tethI e bane paNa amUrta ja che. jyAre koI manuSya dArU, bhAMga vagere mAdaka padArtho pIe che tyAre te manuSyano jJAna guNa mUchita thAya che. dArU pInAra manuSya behoza thaI jAya che. A behozI mUrti madirAnA nimitte thAya che. madirA pIvAthI jJAna mUchita thaI jAya che, tethI amUrta jJAna upara madirAnI asara thAya che. AnA uparathI amUrta AtmA upara mUrta karmanI kaI rIte asara thAya che e praznanuM sArI rIte nirAkaraNa thaI jAya che. A carcA AtmA amUrta hoya chatAM tenI sAthe mUrta karmano saMbaMdha ane taskRta upaghAta-upakAra ghaTI zake che e siddha karavA arthe karavAmAM AvI che, paNa vastutaH saMsArI jIva ekAMte amUrta nathI. te sarvathA amUrta nathI, kathaMcit mUrta paNa che. saMsArI jIvamAM je kathaMcit mUrtapaNuM che, te jIvano karma sAthe saMbaMdha hovAthI che. karma sAthe saMbaMdha hovAthI saMsArI jIvamAM mUrtatAno upacAra thAya che. AtmA svabhAvathI amUrti che, paraMtu paugalika karma sAthe teno saMbaMdha hovAthI saMsArI avasthAmAM tene kathaMcit mUrti mAnavAmAM Avela che. 1 saMsArI jIva ane karmano anAdikAlIna ekakSetrAvagAharUpa saMbaMdha hovAthI jIva paNa kathaMcit karmapariNAmarUpa che, mATe e rUpane anulakSIne te mUrti che. jema agni ane lokhaMDano saMbaMdha thavAthI lokhaMDa agnirUpa thaI jAya che, tema saMsArI jIva ane karmano anAdi kALathI paraspara saMbaMdha hovAthI jIva paNa karmanA pariNAmarUpa banI jAya che; tethI e rUpe te mUrta paNa che. mUrti karmathI kathaMcit abhinna hovAnA kAraNe jIva paNa kathaMcit mUrta ja che. mUrta karma vaDe baMdhAnAra AtmA ekAMte amUrta nathI, paNa kathaMcit mUrta che ane tethI mUrta AtmA upara mUrta karmathI thato upaghAta ke upakAra mAnavAmAM koI doSa Avato nathI. ema je kahevAmAM Ave che ke AkAza upara mUrta vaDe upaghAta ke upakAra nathI thato, tethI amUrta upara mUrta vaDe upaghAta ke upakAra na thAya; te kahevuM barAbara che, kAraNa ke AkAza acetana che ane amUrta che, tethI temAM mUrta vaDe upaghAta-upakAra na thAya; paNa saMsArI AtmA to cetana che ane mUrnAmUrta che, tethI tenA upara mUrta vaDe upaghAta-upakAra thAya ema mAnavAmAM koI ja bAdhA nathI. A prakAre karma AtmA upara upaghAta athavA upakAra karI zake che. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda svAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 2, sUtra 7nI TIkA 'na cAmUrteH karmaNAM bandho yujyata iti| tanna; anekAntAt / nAyamekAntaH amuurtirevaatmeti| karmabandhaparyAyApekSayA tadAvezAtsyAnmUrtaH / zuddhasvarUpApekSayA syAdamUrtaH / ' Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 517 AtmA kathaMcit mUrta paNa che, paraMtu AtmAmAM mUrtipaNuM upacArathI che vAstavamAM nahIM. vAstavamAM AtmA amUrta che. tattvadRSTithI jovAmAM Ave to AtmA amUrta ja che ane amUrta AtmA kadI mUrta thaI zakato nathI, kema ke vastunI maryAdAnuM ullaMdhana kadI thaI zakatuM nathI. vastunuM potAnuM mULa svarUpa nizcita hoya che. je mUrti che te sadA mUrta ja rahe che ane je amUrta che te sadA amUrta ja rahe che, tethI AtmA vAstavamAM amUrta ja che. kevaLa upacArathI tene mUrta kahevAya che. AtmA vAstavamAM amUrta che, paraMtu upacArane na svIkArIne athavA upacArane asiddha mAnIne je koI AtmAne sarvathA amUrta ja mAne che, teNe e samajavuM ghaTe che ke je upacArathI AtmAne mUrta kahevAmAM Ave che te upacAra paNa asiddha nathI, paraMtu siddha ja che. jyAM mULa padArtha na hoya, paraMtu koI prakAranuM prayojana tenAthI siddha thatuM hoya athavA te koI kAryamAM nimitta thatuM hoya to evA sthaLe upacArathI tenI sattAno svIkAra karavAmAM Ave che. jema ke koI bALakamAM tejasvIpaNuM joIne tene agni kahevAmAM Ave che. vAstavamAM te agni nathI, kema ke tenAmAM uSNatA Adi guNa nathI, topaNa tejasvIpaNAnA guNanA kAraNe tene agni kahe che. tethI te agnino upacAra bALakamAM sarvathA vyartha nathI, paraMtu te koI prayojanavaza karavAmAM Avyo che. evI ja rIte kyAMka kyAMka nimittavaza upacAra karavAmAM Ave che. saMsArI AtmAmAM mUrtapaNAno je upacAra karavAmAM Avyo che te karmanA nimittathI che. bIjuM, karmano AtmAnI sAthe anAdi kALathI ati ghaniSTha saMbaMdha hovAthI saMsArI AtmAno vipAka ja evo thavA lAgyo che, tethI kahevuM paDe che ke AtmA mUrti che. Ama, amUrta sukhaduHkhanA anubhavanuM kAraNa mUrta karma kevI rIte ghaTI zake evI zaMkA karavA yogya nathI, kAraNa ke sukha-duHkhano anubhava karanAra saMsArI AtmA kathaMcit mUrti che. mUrti mUrtinI sAthe joDAI zake che, tethI karma AtmA sAthe saMbaddha thaI zake che. Atmatattva yadyapi svarUpe to anaMtajJAna-darzana-cAritrAdi anaMta guNonA punarUpa, arUpI, asaMkhyAta pradezamaya, akhaMDa, akSaya, nirmaLa che; tathApi karmasaMyoge vividha paryAyasvarUpe jIva A saMsAramAM cAra gatimAM janma-maraNa karato karato bhamyA kare che. A jaDa karmane teNe pote ja mithyAtvAdi hetuo vaDe grahaNa karI, potAnA AtmapradezanI sAthe kSIranIravat ekAkAra svarUpe bhegAM karyA che. saMsArI jIva potAnA kRtakAritva-anumodanathI, mana-vacana-kAyAnA yoga vaDe temaja mohanIya karmanA udayajanya kaSAyapariNAma anusAra navIna kArmaNa vargaNAo rahaNa karIne, tene aSTavidha karmarUpe pariNamAve che. karmarUpe pariNamelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalo AtmapradezonI sAthe kSIranIravatuM ekAkAra svarUpe baMdha nipajAve che. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIva ane karma paraspara kevI rIte maLI gayelAM che e samajavA mATe kSIra-nIra ane loha-agninAM dRSTAMta prasiddha che. jIva ane karmanAM lakSaNa-svarUpAdi bhinna hovA chatAM saMsArI avasthAmAM banne paraspara maLI gayelAM che. jIvanI sAthe lAgelAM karmaskaMdhone kAmaNa zarIra tarIke saMbodhavAmAM Ave che. e kAmaNa zarIranA saMbaMdhathI audArikAdi zarIra utpanna thAya che. jIvanI audArikAdi zarIranI sAthe je ekamekatA jaNAya che te kArpaNa zarIranA kAraNe hovAthI, kArmaNa zarIra paNa jIvanI sAthe kathaMcit abhinnapaNe maLI gayeluM che e vAta svataH siddha thAya che. jIva ane karmano lakSaNa-svarUpAdi vaDe bheda tathA paraspara vyApti ane ekadezAvasthAna Adi vaDe abheda - e rIte bhedabheda hovAthI te banne bhinnabhinna manAya che. Ama, sahaja svarUpe AtmA akhaMDa avikArI che. AtmAnAM je rAgAdi vikArI pariNamana che, te vastutaH AtmAnuM svarUpa nathI. AtmA vItarAga cidAnaMda svabhAvavALo che, paraMtu saMsArI jIvane te svabhAva pragaTa na hovAthI te rAgAdi vibhAvabhAve pariName che. jIva mULa svabhAve karmano akartA che, paraMtu svabhAvane bhUlIne jyAre te vikArI bhAvarUpa pariName che tyAre te bhAvakarmanA nimitte jaDa karma Ave che ane tethI jIvane jaDa karmanuM kartApaNuM che. AtmAnuM kartutva yathArthapaNe samajavA mATe sApekSa dRSTinI AvazyakatA che. je daSTithI jIvanuM kartApaNuM jovAmAM Ave te daSTi(AMzika jJAna)ne naya kahevAmAM Ave che. AtmAnuM kartApaNuM judA judA dRSTikoNathI samajavuM jarUrI che. judA judA dRSTikoNathI jIvanuM kartApaNuM kaI rIte ghaTe che te vAta zrImade cha padanA patramAM atyaMta saraLapaNe batAvI che - 'sarva padArtha arthakriyAsaMpanna che. kaMI ne kaMI pariNAmakriyA sahita ja sarva padArtha jovAmAM Ave che. AtmA paNa kriyAsaMpanna che. kriyAsaMpanna che, mATe kartA che. te kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che; paramArthathI svabhAvapariNatie nijasvarUpano kartA che. anupacarita (anubhavamAM AvavA yogya, vizeSa saMbaMdha sahita) vyavahArathI te AtmA dravyakarmano kartA che. upacArathI ghara, nagara Adino kartA che." A patramAM zrImade AtmAnAM cha padanI prarUpaNA karI che, jemAM trIjuM pada - 'AtmA kartA che' te siddhAMta rajU karyo che. teo jaNAve che ke A vizvanA sarva padArtha arthakriyAsaMpanna che. sarva padArthane potAnI arthakriyA eTale ke kArya che. dareka padArthamAM potAnA svabhAva pramANe utpAda, vyaya ane dhruvatA rahelAM che. padArtha dravyarUpe dhruva rahe che ane tenI paryAyono utpAda-vyaya thayA kare che. padArthanuM svarUpa ja evuM che ke te 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.394 (patrAMka-493, cha padano patra') Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 519 kAyama TakIne kSaNe kSaNe navI avasthArUpe pariNamyA kare. dravyapaNe te ekarUpa rahe paNa paryAyapaNe ekarUpa na rahe, palaTyA ja kare evuM tenuM svarUpa che. avasthA badalAyA vagara padArtha ema ne ema kUTastha rahe evuM tenuM svarUpa nathI. padArtha kUTastha nathI paNa vahetA pANInI mAphaka drave che, paryAyane pravahe che. padArthamAM sarvathA nityapaNuM nathI, paryAyathI palaTavApaNuM paNa che. A jagatamAM je koI jaDa ke cetana padArtho che te sarvamAM kAMI ne kAMI pheraphAra thato jovA maLe che, pachI bhale te pheraphAra sthULa hoya ke sUkSma, athavA eka prakArano hoya ke aneka prakArano. pratyakSapaNe jovA maLatA A pheraphArone te te padArtha kartA che. AtmA paNa padArtha hovAthI te paNa pariNAmakriyA sahita ja che. kriyAsaMpanna che to saheje kartA paNa che ja. pUrNajJAnI evA zrI jina paramAtmAe jIvanuM kartApaNuM kayA kayA prakAre hoI zake te syAdvAdazailIthI, eTale ke bhinna bhinna apekSA dvArA samajAvyuM che. ahIM zrImade traNa mukhya naya dvArA jIvanuM kartApaNuM batAvyuM che. te traNa naya dvArA jIvanuM kartApaNuM nIce pramANe che - (1) nizrayadaSTie jotAM dareka AtmA potapotAnI pariNatino kartA che. mokSamArgamAM ratnatraya(samyagdarzana-jJAna-cAritranI ekatA)rUpe AtmAnI je avasthA pragaTe che, te pariNatino utpAdanakartA AtmA pote ja che ane ajJAna-asaMyamanA kAraNe zubhAzubha bhAvArUpe AtmAnI je avasthA pragaTe che, te pariNatino utpAdanakartA paNa AtmA pote ja che. zubhAzubha bhAvonI utpattimAM ane zuddha bhAvonI utpattimAM AtmA pote ja kartA thaIne pariName che, bIjuM koI nahIM. AtmA sadA potAnA bhAvone kare che ane paradravya tenA potAnA bhAvone kare che, kAraNa ke potAnA bhAvo che te to pote ja che ane paranA bhAvo che te para ja che. Ama, nizcayanayanI apekSAe AtmAne potAnA bhAvonuM kartApaNuM che. (2) jevo jevo bhAva AtmA kare che, tevAM tevAM karmono tenI sAthe saMbaMdha thAya che. jyAre AtmAnuM vibhAvapariNamana thAya che tyAre te vibhAvapariNAmanA nimitte karmapudgala ahaNa thaI AtmA sAthe joDAya che. A ATha prakAranAM dravyakarmano anupacarita vyavahAranayathI AtmA kartA kahevAya che. anupacarita eTale ke anubhavamAM AvavA yogya, vizeSa saMbaMdha sahita. dravyakarma anubhavamAM AvavA yogya (sUkSma hovAthI jovAmAM AvatAM nathI, chatAM te sukha-du:khanAM nimitta hovAthI anubhavamAM AvavA yogya che) ane AtmA sAthe vizeSa saMbaMdha sahita (ekakSetre saMyogI saMbaMdha sahita) hoya che. dravyakarma ane AtmAno ekakSetrAvagAha saMbaMdha che. dravya karma ane AtmA eka kSetramAM vyApIne atyaMta nikaTa rahe che. Ama hovA chatAM AtmA cetana che ane karmaparamANu Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana jaDa temaja anya dravyarUpa che, mATe A saMbaMdhane viSaya karavAvALA nayane anupacarita vyavahAranaya kahI, te dRSTie AtmAne jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmonuM kartApaNuM che. (3) ghara, nagara Adi jagatanA padArthono AtmA sAthe ekakSetre saMbaMdha nathI. karmaparamANu jema AtmA sAthe ekakSetrAvagAha saMbaMdhe joDAyelAM che, tema ghara-nagara Adi padArtho AtmA sAthe ekakSetrAvagAha saMbaMdhe joDAyelA nathI; arthAt sthULapaNe paNa te badhAM AtmAthI bhinna che. pudgalapadArthomAM pheraphAra karavArUpa ghara-nagaranuM nirmANa ityAdi kArya jIva kare che, tethI AtmAmAM te pudgalakriyAonA kartApaNAno Aropa karIne tene upacArathI te ghara, nagara Adi pudgalapadArthono kartA kahyo che. te sarva AtmAthI vizeSa dUra ane spaSTapaNe bhinna kSetravALAM hovA chatAM paNa AtmAne teno kartA kahevAmAM Ave che, kAraNa ke te eka lokavyavahAra che; paNa tattvadRSTie jotAM te satya nathI. lokavyavahAramAM ghaDAno kartA kuMbhAra kahevAya che, paraMtu vAstavamAM mATImAM ghaDo banavAnI yogyatA che ane kuMbhAra tenuM nimitta bane che. tattvadRSTie to ghaTarUpa kArya je paramANuothI banyuM te paramANuo te rUpe pariNamavAnI yogyatAvALAM hatAM ane kuMbhAranuM nimitta pAmIne te rUpe pariNamyAM. te chatAM vyavahAramAM kartApaNAno Aropa kuMbhAra upara karavAmAM Ave che. tattvadRSTie jotAM te satya na hovA chatAM samAjavyavasthAnI dRSTie te satya che. jo tene sarvathA asatya mAnavAmAM Ave to svadhanaparadhana, svastrI-parastrI vagere vivekano abhAva thaI jAya, samAjamAM avyavasthA thaI jAya; ane jo paramArthamUlaka sadvyavahArarUpa vivekano lopa thAya to tIrthavyavasthA banI zake nahIM. Ama, upacArathI AtmAne gha2, nagara AdinuM kartApaNuM che. A pramANe zrImade saraLatAthI samajAvyuM che ke AtmA traNa prakAre kartA che. temaNe vividha nayanI apekSAe 'AtmA kartA che' evuM trIjuM pada pratipAdita karyuM che, je samajAvAthI kartA-karma saMbaMdhanI spaSTatA thAya che. jyAM je apekSAthI kahyuM hoya tyAM te apekSA barAbara samajAtAM vastunuM svarUpa jevuM che tevuM lakSamAM Ave che. jyAM jema upadeza karyo che tyAM tema jANatAM vastusvarUpano yathArtha nirNaya thAya che. siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI paNa A ja vAtane spaSTa karatAM 'dravyasaMgraha'mAM kahe che ke vyavahAraDhaSTie AtmA pudgalakarmano kartA che. azuddha nizcayanaya pramANe AtmA rAga-dveSAdi cetanano kartA che. zuddha nizcayanaya pramANe e svakIya bhAvano kartA che.1 anaMta jJAnAdi AtmAnA svAbhAvika guNo che. zuddha nizcayanaya anusAra AtmA 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIracita, 'dravyasaMgraha', gAthA 8 ' puggalakammAdINaM kattA vavahArado du Nicchayado I cedaNakammANAdA suddhaNayA suddhabhAvALuM / / ' Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 521 mAtra e guNono kartA che. azuddha avasthAmAM AtmAne viSe rAga-dveSAdino AvirbhAva thAya che, tethI azuddha nizcayanaya pramANe AtmA te rAgAdi bhAvakarmano kartA che. zuddha nizcayanaya ane azuddha nizcayanaya anusAra AtmA karmapudgalano kartA na hovA chatAM vyavahAranayane anusarIne jIva dravyakarmano kartA che. bhAvakarmanA udayanuM nimitta pAmIne AtmAmAM dravyakarmano Asrava thAya che ane tethI jIva karmabaMdha kare che. gAthA-74 vAstavamAM AtmA zarIrAdi paradravyanuM kArya kiMcitmAtra paNa karI zakato ja nathI. koI AtmA paranAM kArya karI zakato ja nathI. paranuM karavAnI enAmAM zakti ja nathI. paramArthe koI dravya koInuM kartA-hartA thaI zakatuM nathI. vastu pote potAnA pariNAmano ja kartA che. dareka dravya potAnuM kArya karavA saMpUrNa svAdhIna ane saMpUrNa sAmarthyavAna che. potAnA kArya mATe tene raMcamAtra paNa bIjA dravyanI apekSA nathI. koI paNa dravya eka samayamAtra paNa potAnAM guNa-paryAyane choDIne bIjAnAM guNaparyAyano kartA banI zake ja nahIM. jo potAnAM guNa-paryAyane choDIne bIjAnAM guNaparyAyano kartA banavA jAya to te potAnuM dravyapaNuM ja gumAvI bese, je kadI saMbhavatuM nathI; temaja koI paNa dravya potAnAM guNa-paryAyanI sAthe bIjAnAM guNa-paryAyanuM ekasAthe pariNamana karI zake ja nahIM. dareka dravya samaye samaye potAnAM ja guNaparyAyanAM pariNamanano kartA bane che.1 paranI kriyA svataMtrapaNe thAya che, paraMtu te vakhatanA nimittanuM jJAna karAvavA mATe 'AtmAe A karyuM' ema vyavahAranaya kahe che. 'AtmA karmano kartA che' ema je kahevAmAM Ave che te vyavahAranayanI apekSAe kahevAmAM Ave che, arthAt te mAtra kahevArUpa vyavahAra ja che. vAstavamAM to dravyakarmo jaDa che ane te pudgaladravyanI paryAyo che. teno kartA AtmA nahIM paNa pudgaladravya pote ja che, kAraNa ke dareka dravyanI paryAyano kartA te dravya pote ja hoI zake che, anya nahIM. karmarUpe pariNamanArAM pudgalo ja te karmanA kartA che. AtmA kartA thaIne jaDa karmane bAMdhe evuM vastusvarUpamAM nathI, mATe AtmAne karmano kartA kahevo e kathanamAtra (vyavahAra) ja che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che ke 'pudgalakarmAdika taNo, kartA vyavahAre; kartA cetana karmano, nizcaya suvicAre.' vyavahAranayanI apekSAe cetana jJAnAvaraNIyAdi karma vagere pudgalano kartA che. 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 103 'jo jali guNo davve so aNNali hu Na saMkamadi dave 1 so aNNAmasaMkaMto kaha taM pariNAmaha - ' 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, savAso gAthAnuM stavana', DhALa 3, kaDI 35 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ra 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana nizcayanayathI vicAraNA karavAmAM Ave to cetanakarmano - rAga-dveSano kartA che, kAraNa ke azuddha nizcayanaya AtmAne azuddha bhAvano kartA mAne che. jJAnIo bane nayathI vAta kare che. te banne vAta viparIta dizAmAM hovA chatAM paNa virodhI nathI. koI be vAta viparIta hoya to temAMthI eka khoTI ja hoya evI jIvane bhAMti che. A banne vAta viparIta dizAmAM hovA chatAM banne satya che. tattvanirNaya karIne banneno svIkAra karavo ghaTe che. pakSIne UDavA mATe bane pAMkha jarUrI che. pakSI jo eka pAMkhano pakSa le to te UDI ja na zake. tene jamIna upara ja rahevuM paDe. AkAza sAtheno teno saMbaMdha ja tUTI jAya. UDavA mATe te pAMkhone viparIta dizAmAM phelAve che ane potAnuM saMtulana jALavIne te UDe che. tema naya aMgenI viparItatAmAM virodha na dekhatAM, te maMtavya pAchaLano daSTikoNa samajavA prayatna karavo joIe. jo viparIta dRSTikoNa vacce saMtulana jaLavAya to ja caitanyagaganamAM UDI zakAya. - satya to eka ja che, abAdhita ja che; paNa satyane jovAnA dRSTikoNa be che. satya nadI jevuM che. jema nadI eka hoya paNa tenA kinArA be hoya; tema satya eka ja hoya che, paNa tene jovAnA dRSTikoNa be che. A kinArA upara UbhA rahIne joyeluM satya ane pelA kinArA upara UbhA rahIne joyeluM satya - ema be dRSTikoNathI joyelAM satyanI judI judI be vyAkhyAo thAya che, paraMtu te dvArA nirUpAyeluM satya to eka ja che. satyarUpI nadInA be kinArA che, paraMtu jIva tene eka kinArAthI ja joIne aTakI jAya che. jIvane eka atimAM coMTI javAmAM ja sArthakatA lAge che, paNa tema thavAthI bIjo kinAro chUTI jAya che. jo banne vaktavyane yathArthapaNe samajavAmAM na Ave to bhAMti thAya che. koI eka atimAM jakaDAI javuM e to mithyAtvanuM lakSaNa che, mATe ekAMtika na banavuM joIe. eka ja atimAM na aTakavuM joIe. koI eka ja kinArAnA nirNaya upara aTakavuM nahIM. bIjA kinArAno nirNaya paNa karavo joIe. vastusthitino samyak nirNaya karavo joIe. jIve barAbara samajI levuM joIe ke eka ja nadInA be kinArA che, eka ja satyanA be dRSTikoNa che. jyAre jIva bane kinArAne samaje che ane te banne vacce eka saMbaMdha bAMdhe che tyAre tene satyanI jhAMkhI thAya che. sapATI uparathI jotAM to be kinArA judA lAge che, paNa jarA UMDA UtarIne jotAM khabara paDe che ke taLanI bhUmi be nathI, eka ja che. kinArA be lAge che, paNa nadInI nIce to te bane maLIne eka ja thaI jAya che. te banne eka ja bhUminA be cheDA che. banne kinArA nadIne saMbhALe che. pANI banne vacce vahe che, mATe te nadInuM svarUpa dhAraNa karI zakyuM che. tema Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-74 pa23 satyane uparaTapakethI jotAM to bane ati bhinna jaNAya che, paNa satyanA taLa sudhI UMDA UtaratAM te bhinna nahIM paNa eka ja satyanI be bAju jaNAya che. banne eka ja satyane pragaTa karatAM jaNAya che. A pramANe jema nadI eka, kinArA be; tema satya eka, dRSTikoNa be. nizcayanayathI AtmA jaDa pudgalakarmano kartA nathI, paNa mAtra potAnA bhAvono kartA che. AtmAnA rAga-dveSAdi bhAvonA AvirbhAvathI AtmAmAM karmano Asava thAya che, tethI vyavahAradaSTie AtmAne karmano kartA kahevAmAM Ave che. paMDita zrI banArasIdAsajI 'samayasAranATaka'mAM A tattvane samajAvatAM kahe che ke AtmA jJAna sivAya bIjuM kaMI karato nathI. AtmA karma kare che te vyavahAranayathI kahevAya che.' potAnA zuddha svarUpane bhUlIne jIva jyAre rAga-dveSarUpe pariName che, tyAre karmanuM grahaNa thAya che. jo jIvamAM azuddharUpe pariNamavAnI zakti na hoya to karmane koNa rahaNa kare? jenAmAM caitanyazakti che, te svarUpane bhUlIne rAgAdi dvArA karmane prahaNa kare che; paNa jaDa vastumAM rAga-dveSarUpe pariNamavAnI zakti nathI, tethI te karma grahaNa karI zakatI nathI. cetananI preraNA hoya to ja karmanuM rahaNa thAya che, mATe vyavahAranayathI cetana ja karmano kartA che. zrImad lakhe che - 'jo cetananI preraNA na hoya, to karma koNa grahaNa kare? preraNApaNe grahaNa karAvavArUpa svabhAva jaDano che ja nahIM; ane ema hoya to ghaTa, paTAdi paNa krodhAdi bhAvamAM pariNamavA joIe ane karmanA grahaNakartA hovA joIe, paNa tevo anubhava to koIne kyAre paNa thato nathI, jethI cetana eTale jIva karma grahaNa kare che, ema siddha thAya che; ane te mATe karmano kartA kahIe chIe. arthAta ema jIva karmano kartA che. karmanA kartA karma kahevAya ke kema ?' tenuM paNa samAdhAna AthI thaze ke jaDa karmamAM preraNArUpa dharma nahIM hovAthI te te rIte grahaNa karavAne asamartha che; ane karmanuM karavApaNuM jIvane che, kemake tene viSe preraNAzakti che.' Ama, A gAthAmAM zrIguru kahe che ke jo cetana evA AtmAmAM preraNA - karma bAMdhavA mATenA pariNAma na hoya to karma koNa bAMdhe? kAraNa ke jaDamAM tevI preraNAzakti 1- juo : paMDita zrI banArasIdAsajIkRta, 'samayasAranATaka', kartAkarmakriyAdhAra, doho 18 jJAna sarUpI gatima, zrere jJAna nahiM gaura | Turva rna vetana zai, ye vivArI Dhaura IT' 2- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.544 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nathI. tenAmAM preraNAzaktinuM sarvadA nahIM hovApaNuM che, tethI karma grahaNa karavA mATe jaDadravya zaktimAna nathI; paraMtu jIvamAM preraNAzakti hovAthI karmane grahaNa karavA mATe te zaktimAna che. cetana ane jaDa bannenA bhinna bhinna dharma vicArI jotAM jaNAya che ke preraNAzakti eka cetana AtmAmAM ja che ane tethI karmano kartA jIva ja ghaTe che. e akhaMDa siddhAMta che ke karmano kartA karma nahIM paNa AtmA ja karmano kartA che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'hoya na cetana preraNA, pAmI kAMI nimitta; zakti anaMta vibhAvanI, jANo ema khacIta. e sattA nahi phorave, koNa grahe to karma? kAraNa tenuM zodhatAM, jhaTa samajAze marma. kadI thayuM thAtuM nathI, e viNa karma prabhAva; jaDasvabhAva nahi preraNA, preraka jIva svabhAva. anubhavathI samajAya jo, TaLe cittano bhama; . jIva dravya ne ajIvano, juo vicArI marma.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 232 (zrI giradharabhAI racita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 293-296) Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 75 ne enaLa 2 - , 1 je tela - avatAranAra, temanA ja , . Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA gAthA 74mAM zrIgurue kahyuM ke cetananI preraNArUpa pravRtti na hoya to bhUmikA karmane koNa grahaNa kare? jaDa ane cetana bannenA dharma vicAratAM samajAze ke preraNA ApavAno svabhAva jaDamAM nathI. karma karavAnI preraNA ApanAra cetana che, mATe te karmano kartA che. gAthA -- Ama, karmano kartA karma che evI zaMkAno javAba gAthA 74mAM ApyA pachI, gAthA 71nA uttarArdhamAM rajU karelI dalIlanuM samAdhAna gAthA 7pa dvArA karI, zrIguru ziSyanA aMtaramAM udbhavela zalya dUra kare che. gAthA 71nA uttarArdhamAM ziSye kahyuM 'athavA sahaja svabhAva kAM, karma jIvano dharma', arthAt AtmAnA koI paNa prakAranA prayatna vinA karma anAyAse AtmA sAthe baMdhAya che ane tethI AtmA abaMdha che ema mAnavuM yogya che. jo Ama na hoya ane jIva karma karato hoya to karma karavuM e jIvano dharma Thare. A banne vikalponuM samAdhAna prastuta gAthAmAM karatAM zrIguru kahe che 75 'jo cetana karatuM nathI, nathI thatAM to karma; tethI sahaja svabhAva nahi, tema ja nahi jIvadharma,' (75) artha AtmA jo karma karato nathI, to te thatAM nathI; tethI sahaja svabhAve eTale anAyAse te thAya ema kahevuM ghaTatuM nathI; tema ja te jIvano dharma paNa nahIM, kemake svabhAvano nAza thAya nahIM, ane AtmA na kare to karma thAya nahIM, eTale e bhAva TaLI zake che, mATe te AtmAno svAbhAvika dharma nahIM. (75) jyAre cetana evo AtmA rAga-dveSa kare che tyAre ja karma baMdhAya che. cetana bhAvArtha jo rAga-dveSa kare nahIM to karma baMdhAtAM nathI. tethI ema nakkI thAya che ke karmo sahaja svabhAve baMdhAtAM nathI. karma prayatna vinA thayA kare che ema kahevuM yuktiyukta nathI, kAraNa ke karmabaMdhanI pravRtti to cetananI preraNAthI thAya che. jo cetana rAga-dveSa kare to karmanuM grahaNa thAya che ane na kare to karmanuM grahaNa thatuM nathI, mATe sahaja svabhAve karma thAya che ema kahevuM ghaTatuM nathI. vaLI, karmanuM grahavApaNuM jIvanI preraNAthI ja thAya che, mATe te jIvano dharma che, svabhAva che ema kahevuM paNa yogya nathI; kAraNa ke svabhAvano nAza koI kALe thAya Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa28 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nahIM, paraMtu AtmA preraNA na kare to karma na thAya - ema hovAthI karma karavAno bhAva TaLI zake che. jo te AtmAno svAbhAvika dharma hoya to kAyama karma baMdhAyA ja kare, teno koI paNa divasa aMta Ave ja nahIM. paraMtu jIva kyAreka zubha karma bAMdhe che, kyAreka azubha karma bAMdhe che, kyAreka tIvra karma bAMdhe che, kyAreka maMda karma bAMdhe che ane kyAreka te karma nathI paNa bAMdhato. A vAta siddha kare che ke karma bAMdhavA e jIvano svAbhAvika dharma nathI, paNa svabhAvathI viruddha evo vibhAvarUpa adharma che. karma karavAno bhAva e jIvano vaibhAvika bhAva che ane teno nAza thaI zake che. Ama, koI paNa prakAranA prayAsa vinA ja karmanuM baMdhAvuM athavA karma jIvano svAbhAvika dharma hovo e banne vikalpo nyAyayukta nathI. = gAthA 74mAM zrIgurue nyAyayukta dalIla vaDe siddha karyuM ke karmanuM grahaNa vizeSArtha 1 preraNAzakti vinA saMbhavatuM nathI, tethI karmanuM karavApaNuM e cetananI kriyA che, jaDanI nahIM. jIva ja karmano kartA che ema zrIgurue spaSTapaNe batAvyuM hatuM. have A gAthAmAM jIvanuM svarUpa vizeSa spaSTa karatAM zrIguru kahe che ke jo AtmA rAgAdi vikArI bhAva na kare to karmabaMdha nathI thato. AtmA kare to karma thAya che ane na kare to karma nathI thatAM ema darzAvI, zrIgurue A gAthAmAM AtmAnI svAbhAvika tathA vaibhAvika pariNatino bheda batAvyo che ane te dvArA ema siddha karyuM che ke karma anAyAse baMdhAtAM nathI, temaja karma bAMdhavAM e AtmAno svabhAva paNa nathI. ziSyane AtmAnA kartutvanA viSayamAM je saMdeha che, te saMdehane dUra karI zrIguru tene yathArtha bodha karAve che. A banne vikalpanuM samAdhAna zrIguru kaI rIte kare che te joIe. (1) jIva karmano kartA nathI ema siddha karavA ziSya rajU karelA aneka vikalpomAMthI eka vikalpa e hato ke karma anAyAse thAya che ane tethI jIva akartA che. ziSya kahyuM hatuM ke "athavA sahaja svabhAva', arthAt AtmAnA koI paNa prayatna vinA, sahaja svabhAvathI ja karma AtmA sAthe baMdhAya che. A vikalpa koI paNa prakAre ghaTI zakato nathI ema batAvatAM zrIguru kahe che ke "jo cetana karatuM nathI, nathI thatAM to karma', arthAt jIvanI rAgAdi bhAvarUpa preraNA hoya to ja karma grahaNa thAya che ane rAgAdi bhAvarUpa preraNA na thAya to karmanuM AhavApaNuM paNa rahetuM nathI. karmabaMdha anAyAse thato nathI. jIvane karmabaMdha thavAmAM potAnAM rAgAdi pariNAma kAraNabhUta che. cuMbakamAM jema lokhaMDane kheMcavAnI zakti che ane lokhaMDamAM kheMcAvAnI zakti che, tevI ja rIte jIva ane pudgala bannemAM vaibhAvika zakti che ke je bannenA paraspara baMdhanuM kAraNa che. cuMbakamAM lokhaMDane kheMcavAnI zakti che, tevI ja rIte lokhaMDamAM kheMcAI javAnI zakti che. jo bannemAM anukrame kheMcavA ane kheMcAI javAnI zakti Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-7pa 529 mAnavAmAM na Ave to pittaLa, cAMdI Adi koI paNa padArthathI lokhaMDa kheMcAvuM joIe ane lAkaDuM, paththara vagere paNa kheMcAvAM joIe. paraMtu tevuM kyAre paNa banatuM nathI, tethI mAnavuM paDe che ke cuMbaka ane lokhaMDamAM anukrame kheMcavA ane kheMcAvAnI zakti che. jema cuMbaka ane lokhaMDano saMbaMdha che, tevI ja rIte jIva ane karmano saMbaMdha che. jIvamAM karma bAMdhavAnI zakti che ane karmamAM jIvanI sAthe baMdhAvAnI zakti che. AtmAmAM potAnA rAgAdi vikAro vaDe karmane bAMdhavAnI zakti che, tethI AtmAmAM rAgAdi vikAra thatAM karma AvIne baMdhAI jAya che. je kAmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANu karmarUpe pariNamyAM na hoya, paraMtu karmarUpe pariNamavA mATe sanmukha thaI AtmAnI AsapAsa ja rahelAM hoya, tene visasopacaya kahe che. A pudgalaparamANuonI hajI baMdharUpa avasthA thaI nathI. te AtmA sAthe baMdhAyelAM karmo karatAM paNa anaMtagaNo vadhAre hoya che, kema ke te karmarUpa paramANuomAMthI pratyeka paramANu sAthe anaMtAnaMta visasopacaya paramANu lAgelAM che. je samaye AtmA rAga-dveSa kare che, te ja samaye A visasopacaya saMjJA dhAraNa karanAra paramANuo karmarUpe pariNamI tarata ja AtmAnI sAthe baMdhAI jAya che ane karmabaMdha thAya che. Ama, rAga-dveSanA kAraNe ja jIva karma bAMdhe che. rAga-dveSa vinA, anAyAse karma baMdhAtAM nathI. A rAgAdi bhAvane bhAvakarma kahevAmAM Ave che ane pudgalaparamANuonA piMDarUpa karmane dravya karma kahevAmAM Ave che. jIvanI rAgAdi bhAvarUpa pariNati te bhAvakarma che ane tenA nimittathI jJAnAvaraNIyAdi karmarUpa pariNamavA yogya pugalaparamANuo karmarUpe palaTAI AtmAnA pradeza sAthe kSIranIravat thaI jAya e dravyakarma che. Ama, bhAvakarmanA kAraNe dravyakarmanuM rahaNa thAya che, tethI karma anAyAse - vinA kAraNe AtmAne vaLage che ema kahevuM te yuktiyukta nathI. ahIM bhAvakarma ane dravyakarma vaccenA saMbaMdhanuM spaSTIkaraNa Avazyaka che. mATIno piMDa ghaDAno AkAra dhAraNa kare che, tethI mATI upAdAnakAraNa kahevAya che; paNa jo kuMbhAra na hoya to mATImAM ghaDo banavAnI yogyatA hovA chatAM te svayaM ghaDo banI zakatI nathI, mATe ghaDAnI utpattimAM kuMbhAra nimittakAraNa che. te ja pramANe je pudgalaparamANu karmarUpe pariNamI zake te pudgala upAdAnakAraNa che. karma jaDa che, paugalika che ane cetana AtmA paugalika karmarUpe kadI pariNamato nathI, eTale cetana AtmA tenuM upAdAnakAraNa kadI banI zakato nathI. pudgalamAM karmarUpe pariNata thavAnI yogyatA hovA chatAM jIvanAM bhAvakarma vinA svataH te karmarUpe pariNamI zakatAM nathI, tethI bhAvakarma nimittakAraNa che. A ja pramANe dravyakarma paNa bhAvakarmanuM nimittakAraNa che. AtmA rAgAdi bhAvonuM upAdAnakAraNa che ane karmapudgala nimittakAraNa che. dravyakarmanA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana udaya vinA paNa jo bhAvakarma utpanna thaI zakatAM hoya to to mukta jIvane paNa bhAvakarma utpanna thAya ane temano saMsAra pharIthI Ubho thaI zake. jo Ama banatuM hoya to saMsAra ane mokSamAM koI bheda ja rahe nahIM. mukta jIvone dravyakarma nahIM hovAthI bhAvakarma paNa nathI, jyAre saMsArI jIvone dravyakarmanuM nimitta hovAthI bhAvakarmanI utpatti thAya che. A pramANe bhAvakarmanuM nimitta na hoya to dravyakarma baMdhAtAM nathI ane dravyakarmanA udayanuM nimitta na hoya to bhAvakarma thatAM nathI. bhAvakarmathI dravyakarma ane dravyakarmathI bhAvakarma evo kAraNa-kAryabhAva upAdAna-upAdeyarUpa nahIM paNa nimitta-naimittikarUpa che.1 dareka dravya potapotAnAM guNa-paryAyamAM pariName che. koI paNa dravya potAnAM guNaparyAyane choDIne athavA potAnAM guNa-paryAya sAthe bIjAM dravyanAM guNa-paryAyarUpa pariNamatuM ja nathI. koI paNa dravya bIjAM dravya, guNa ke paryAya sAthe maLIne eka dravyarUpe, eka guNarUpe ke eka paryAyarUpe pariNamana karatuM ja nathI. sarva dravya potapotAnAM ja dravyaguNa-paryAyarUpe pariName che. A dravyanuM nizcaya (vAstavika) svarUpa che. Ama hovA chatAM sarva dravya ekabIjAM sAthe nimitta-naimittikarUpe sahaja bhAve to rahelAM ja che. yadyapi vizvamAM pratyeka deza potAnI svataMtra prabhutAsaMpanna sattAno svAmI che. koI anya dezano hastakSepa tene svIkArya hoto nathI, tathApi vizvanA judA judA dezo vacce koI paNa prakArano saMbaMdha sarvathA na hoya evuM paNa hotuM nathI. ekabIjAnI vacce keTalAka vyAvahArika saMbaMdha to prApta thAya ja che. te ja prakAre pratyeka dravya potAnI svataMtra prabhutAsaMpanna sattAno svAmI che. tene koI anya dravyanA hastakSepano svIkAra hoto nathI, tathApi aneka dravyonI vacce koI paNa prakArano saMbaMdha na ja hoya ema paNa nathI. ekabIjAnI vacce keTalAka vyAvahArika saMbaMdha prApta thAya ja che. te sarva vacce nimitta-naimittika saMbaMdha hoya che. sarva jaDa-cetana dravyo potapotAnA guNadharmomAM ja niraMtara pariNamatAM hoya che, eTale ke Atmatattva jJAnAdi guNadharmamAM ane jaDa pudgaladravya varNAdi guNadharmamAM pariNamyA kare che. AtmAno svabhAva caitanyamaya che, tethI te jANavAnA svabhAvarUpe pariName che ane pudgaladravyano svabhAva purAvuM ane vIkharAI javuM che, tethI te evA svabhAvarUpe pariName che; chatAM te ekabIjA sAthe nimitta-naimittika saMbaMdhathI joDAyelAM che. jyAre kArmaNa vargaNAnAM pudgalane AtmAnA rAgAdi bhAvanuM nimitta maLe che tyAre te karmarUpe 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 1072 'asti siddhaM tato'nyonyaM jIvapudgalakarmaNoH / nimitta naimittiko bhAvo yathA kumbhakulAlayoH / / ' Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 531 pariNamI AtmA sAthe ekakSetrAvagAhe joDAya che, arthAt karmabaMdhananI kriyA thAya che. AtmA jyAre svabhAvamAM na TharatAM vibhAvarUpe pariName che tyAre karmabaMdhananI kriyA thAya che. nimitta-naimittika yogathI kAzmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo AtmAnA vibhAvanuM nimitta maLatAM jJAnAvaraNIyAdi ATha karmarUpe AtmA sAthe ekakSetrAvagAhe sthita thAya che, jene karmabaMdhana kahe che. jIvanI malina avasthAne, eTale ke rAga-dveSane ane dravyakarmane nimitta-naimittikapaNuM che. jIva zubhAzubha vikArabhAve pariName che tyAre kAzmaNa vargaNAnI rajakaNo karmarUpe pariName che. zubhAzubha pariNAma to nimitta mAtra che. kAzmaNa vargaNAnAM rajakaNo potAnI jAte svataMtrapaNe karmarUpe pariNamI jAya che. jIvanA vikArI bhAvanuM nimitta laIne karma pote potAthI ja pariNamatuM AtmA sAthe joDAya che. Ama, rAgAdithI jJAnAvaraNIyAdi karma baMdhAya che ema kahevuM e nimittane anulakSIne kareluM kathana che. AcAryazrI amRtacaMdradeva 'puruSArthasiddhi-upAya'mAM lakhe che ke jIve karelAM rAgAdi pariNAmonuM nimittamAtra pAmIne jIvathI bhinna evA pugalaskaMdha AtmAmAM svataH ja jJAnAvaraNIyAdi karmarUpe pariNamana kare che. 1 Ama, jIvanAM bhAvakarma ane dravyakarma vacce phakta nimitta-naimittika saMbaMdha che, kartA-karmabhAva nathI. te be vacce vyApaka-vyApya saMbaMdha na hovAthI kartA-karma saMbaMdha saMbhavita nathI. jyAM vyApaka-vyApya bhAva hoya che tyAM ja kartA-karmabhAva hoya che, vyApaka-vyApya bhAva vinA L hoto. je sarva avasthAomAM vyApe te vyApaka che ane koI eka avasthAvizeSa te vyApakanuM vyApya che. Ama hovAthI dravya vyApaka che ane paryAya vyApya che. dravya paryAyamAM vyApe che ane paryAya dravya vaDe vyapAya che. rAgAdi bhAva vyApya che ane AtmA vyApaka che. A vyApya-vyApakapaNuM abhinna sattAvALA padArthamAM ja hoya che, jenI sattA bhinna bhinna hoya evA padArthomAM vyApyavyApakapaNuM nathI hotuM. vyApya-vyApakabhAva ke kartA-karmabhAva eka ja padArthamAM lAgu paDe che, bhinna bhinna padArthomAM te lAgu paDI zakato nathI. 2 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, puruSArthasiddhi-upAya', zloka 12 'jIvakRtaM pariNAma nimittamAtraM prapadya punaranye / svayameva pariNamante'tra pudgalAH karmabhAvena / / ' 2- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra'nI AcAryazrI amRtacaMdradevakRta TIkA, 'Atma khyAti', mULa gAthA 82nI TIkA 'jIvapudgalayoH parasparaM vyApyavyApakabhAvAbhAvAjjIvasya pudgalapariNAmAnAM pudgalakarmaNo'pi jIvapariNAmAnAM kartRkarmatvAsiddhau nimittanaimittikabhAvamAtrasyApratiSiddhatvAditaretaranimittamAtrIbhavanenaiva dvayorapi pariNAmaH / ' Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana eka dravyano bIjA dravya sAthe kartA-karma saMbaMdha hoI zakato nathI. koI dravya anya dravyano kartA-hartA-dhartA nathI. dareka vastu potAnAM guNa-paryAyane sparze che, paNa te 52vastune sparzatI nathI. jo eka dravya anya dravyane aDatuM nathI to eka dravya anya dravyano kartA kevI rIte thaI zake? dareka dravyanAM pariNAma potAthI thAya che. tene koI bIjuM dravya karI zakatuM nathI. 532 vizvamAM anaMta padArtho ekabIjAthI pRthakSaNe rahelA che. jo te ekabIjAnuM kArya kare to pRthaktA rahe nahIM ane tethI anaMtatA rahe nahIM. anaMta AtmA, anaMta pudgalo Adi anaMta dravyo vizvamAM rahelAM che. te sau potapotAnAthI che. dravyaguNa to potAthI che, paNa te te dravyonI paryAyo paNa potAthI che; ane tethI ja te anaMtapaNe rahe che. dareka vastu potapotAnAthI svataMtrapaNe pariName che, tethI jema jIvanAM bhAvakarma ane dravyakarma vacce kartA-karma saMbaMdha nathI, tema dravyakarma ane jIvanA rAgAdi vikArI bhAvo vacce paNa kartA-karma saMbaMdha nathI. jaDa karma AtmAne vikAra karAve evuM vastusvarUpamAM che ja nahIM. jaDa karma AtmAne vikAra karAve che e vAta mithyA che. jo karma AtmAne vikAra na karAvatAM hoya to AtmAmAM vikAra thAya che tenuM kAraNa zuM? e praznano uttara e che ke AtmAne potAnA doSathI ja vikAra thAya che. karma vikAra karAvatuM nathI. karma rAga-dveSa karAve che ema nathI, paraMtu jIva pote rAgadveSa kare che ane emAM karma nimitta bane che. jIva karmarUpa nimittane pAmIne aneka vikArarUpe pariName che. karmanA kAraNe vikArabhAva thato nathI, paraMtu jaDa karmanI sAthe jIvane anAdino saMbaMdha che tethI tene evuM bhAse che. jIva karmane vaza thAya che, tethI vikArabhAva thAya che. koI nimitta vikAra karAvatuM nathI, paNa jIva pote nimittAdhIna thaI vikAra kare che. A vastusvarUpano vAstavika mahAsiddhAMta che. AtmA jo rAga-dveSAdi bhAvarUpe pariName che to te potAnA ja aparAdhathI pariName che, paradravyo AtmAne bilakula vikAra karAvI zakatAM ja nathI. paradravya upara lakSa karavAthI tene vikAra thAya che, paNa paradravyathI vikAra thato nathI. paradravya upara lakSa karavAthI paryAya svataMtrapaNe potAthI vikArarUpe thAya che. Atmadravya zuddha caitanyamUrti AnaMdasvarUpa che. svadravyanuM lakSa karatAM paryAya svataMtrarUpe pote potAthI nirvikAra thAya che ane paradravyanuM lakSa karavAthI paryAya vikArI thAya che. vikAra thAya che temAM paradravya to nimittamAtra che. karmanA kAraNe vikAra thAya che ema je kahevAmAM Ave che te apekSA barAbara samajavI ghaTe che. vikArI avasthA thAya che te karmanA kAraNe nathI thatI, paNa nimittane AdhIna thaIne vikAra thAya che; tethI tyAM nimittanuM jJAna karAvavA mATe karmanA kAraNe Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 533 thAya che ema kahevAmAM Ave che. rAgano kartA karma che ema kahevAmAM Ave che, paraMtu vAstavamAM to rAga jIvanA aparAdhathI thAya che, tethI jIva rAgano kartA che. rAgAdi bhAvo karanAra jIva che. tenAM potAnAM pariNAma potAnA kAraNe thAya che, paranA kAraNe nathI thatAM. rAga, dveSa Adi vikAra caitanyanA ja che. azuddhatA AtmAnA ja guNanI vaibhAvika avasthA che. je rAgAdi pariNamana thAya che, te AtmAnI paryAyamAM thAya che ane AtmAnA kAraNe che. AtmAnAM pariNAma e AtmAnuM kArya che. AtmAnAM pariNAmano kartA koI bIjo nathI paNa AtmA pote ja che. vastu pote ja potAnI paryAyarUpe palaTe che, koI bIjo tene palaTAvI zake ema nathI. navI navI paryAyarUpe thavuM te vastuno svabhAva che, tyAM bIjo zuM karI zake? 'A saMyogonA kAraNe A paryAya thaI ema je jIva mAne che, teNe vastunA pariNamanasvabhAvane jANyo nathI. bhinna prakAranA saMyoganA kAraNe avasthAmAM bhinnatA thaI. saMyogo badalAyA eTale avasthA badalAI ema ajJAnIne bhama thAya che; paNa vastu svarUpa ema nathI. paryAyano pravAha vastumAMthI Ave che, saMyogamAMthI nathI Avato. AvI vastusvataMtratA che. AtmAne je rAgAdi Upaje che, te tenAM potAnAM ja azuddha pariNAma che. anya dravya A rAgAdine upajAvanAra nathI, paNa anya dravya temAM nimittamAtra che. rAgAdi jIvamAM Upaje che ane paradravya to nimitta mAtra che ema jANavuM te ja sAcuM jJAna che. 'padravya ja mane rAgAdi upajAve che' vagere mAnavuM te ajJAnatA che. je jIva ema mAne che ke karma jIvanuM bhaluM bUruM kare che, karma jIvane saMsAramAM rakhaDAve che te jIva mithyAdRSTi che. Ama, koI pudgaladravya jIvamAM vikAra nathI karatuM, te AtmAnA bhAvone vikArI banAvavAmAM kAraNa thaI zakatuM nathI, paraMtu teno artha ema nathI ke jIvanA rAgAdi vibhAvabhAva koI nimitta vinA svarya thAya che. jo ema mAnavAmAM Ave ke koI paNa nimitta vinA te svayaM ja utpanna thAya che, to jJAna-darzananI jema te svabhAvabhAva thaI jAya ane svabhAvabhAva thaI javAthI avinAzI thaI jAya. rAgAdi bhAva aupAdhika che, kAraNa ke te anya nimittathI utpanna thAya che ane A nimitta te jJAnAvaraNIyAdi dravyakarma che. rAgAdi pariNAmarUpe svataMtratAthI pariNamatA AtmAne jJAnAvaraNIyAdi dravyakarma nimittarUpe hoya che. AtmA potAnA pradezomAM pUrve karela rAgAdina nimittathI baMdhAyelAM karmapudgalonAM nimitte potAne bhUlIne aneka prakAranA viparIta bhAvarUpe pariNamana kare che. jo ema mAnavAmAM Ave ke koI eka dravyamAM bIjA dravyanA nimitte vikAra Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sarvathA thaI ja zakato nathI, to A mAnyatA khoTI che; kAraNa ke Ama mAnavAthI padArthono nimitta-naimittika saMbaMdha ja UDI jAya che ane nimitta-naimittika saMbaMdhanA abhAvamAM koI kAryanI siddhi thaI zakatI nathI. vAstavikatA ema che ke jIva ane pudgalamAM vijAtIyapaNuM hovA chatAM paNa paraspara nimitta-naimittikabhAva che, tethI jIvanA kaSAyanuM nimitta pAmIne pudgala karmarUpe pariNamI jIva sAthe baMdhAya che ane te baMdhAyelAM karmonA nimitte jIvamAM kaSAyAdirUpa vikAra utpana thAya che. jo ke kArmaNa vargaNA jIvathI sarvathA bhinna, jaDa padArtha che; paraMtu jIvanA azuddha bhAvothI kheMcAIne te karmarUpa thaI jAya che ane pachI te ja jaDa karma cetananA bhAvo bagADavAmAM nimitta thAya che. AtmAnI rAga-dveSarUpa avasthA e tenI vaibhAvika avasthA che. jIvanI je vikArI avasthA che, te ja jIvano vaibhAvika bhAva che. te ja vaibhAvika bhAvanA nimitte jIvathI sarvathA bhinna evuM pudgala dravya karmarUpe pariName che ane udayakALe te karma jIvanA vaibhAvika bhAvanuM nimittakAraNa thAya che. te azuddha bhAva pudgalone karmarUpa banAvavAmAM nimittakAraNa che ane te karma paNa jIvanA vaibhAvika bhAvanI utpattinuM nimittakAraNa che. rAgAdi bhAva pudgalakarmamAM nimittabhUta che ane pudgalakarma rAgAdi bhAvomAM nimittabhUta che, tethI A banne vacce paraspara kAraNapaNuM che. paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke jIvanA guNonuM potAnA svarUpathI badalAIne bIjA rUpe thaI javuM enuM ja nAma vaibhAvika bhAva che. e ja bhAva karmabaMdha thavAmAM kAraNa thAya che ane vaibhAvika bhAvanA nimittathI thanAruM te ja karma tathArUpa vaibhAvika bhAvane utpanna karavAnA sAmarthyanuM kAraNa che.* uparyukta kathanano A ja Azaya che ke acetana, paugalika, mUrta dravyakarma jIvanA vikArI bhAvonuM kAraNa che ane te dravyakarmanuM kAraNa jIvanA vikArI bhAva che. je karmanuM A vaibhAvika bhAva kArya che, te ja bhAva karmanuM kAraNa paNa che. ahIM e zaMkA upasthita thaI zake che ke eka ja karmanuM vaibhAvika bhAva kArya che ane te ja bhAva e karmanuM kAraNa paNa che. jenuM te kArya hoya, tenuM ja te kAraNa paNa hoya e vAta kaI rIte banI zake? sajAtIyapaNuM dhyAnamAM rAkhavAthI A zaMkA sarvathA TaLI jAya che. vaibhAvika bhAvane je karma utpanna kare che, te ja karmanuM kAraNa te ja vaibhAvika bhAva nathI, paraMtu te bhAva navIna karmanuM kAraNa che; arthAt vaibhAvika bhAvathI navAM karma baMdhAya che ane te karmothI 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 105 'tadguNAkArasaMkrAnti rbhAvo vaibhAvikazcitaH / tannimittaM ca tatkarma tathA sAmarthyakAraNam / / ' Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 535 navA navA bhAva utpanna thAya che. sajAtIyapaNAnI apekSAe ja te ja kArya, tenuM ja kAraNa' ema kahevAmAM AvyuM che. jo koI sajAtIya karmane paNa karmatva dharmanI apekSAe eka ja karma samajIne zaMkA utpanna kare ke karma ja svayaM kArya ane karma ja svayaM kAraNa kevI rIte hoI zake? to A zaMkAno uttara eka ja padArthamAM kArya-kAraNabhAva batAvanAra dRSTAMta dvArA spaSTa thaI zake che. darpaNamAM jyAre mukha jovAmAM Ave che tyAre AMkhanuM pratibiMba darpaNamAM paDe che. potAnA pratibiMbamAM kAraNa svayaM AMkha che ane pratibiMba kArya che. jyAre AMkhathI darpaNa jovAmAM Ave che tyAre AMkhano AkAra darpaNamAM paDe che, tethI te AkAra AMkhanuM kArya thayuM, kema ke te AMkhathI utpanna thayuM che; paraMtu te ja AkAra jyAre AMkhathI jovAmAM Ave che tyAre potAne dekhADavAmAM te AkAra kAraNa paNa thAya che. Ama, eka ja padArthamAM kArya-kAraNabhAva paNa uparyukta daSTAMta dvArA sArI rIte ghaTe che. jIvanAM rAgapariNAmathI baMdha thAya ane e ja baMdhathI te ja rAgapariNAma thAya to itaretarAzraya doSa kahevAya; paraMtu tema nathI. jIva rAga-dveSarUpe pariName tyAre navAM karma baMdhAya che ane te amuka sthiti sudhI AtmA sAthe ekakSetrAvagAhe rahe che tathA je rAga-dveSarUpe pariNamana thAya che temAM pUrvanA karmano udaya nimittarUpe hoya che. A pramANe je pariNAmathI je karmano baMdha thayo, te baMdha teja vikA2pariNAmanuM nimitta nathI thato; paNa te pariNAmamAM jUnA karmano udaya nimitta thAya che tathA je vikArI pariNAma thayAM te navIna karmabaMdhanuM nimitta thAya che. Ama, itaretarAzraya doSa nathI. cetana AtmA pote pUrvakarmanA udayanA nimitte rAga-dveSarUpI bhAvomAM pariNamI navAM karmapudgalone potAnA tarapha AkarSe che. jIva svataMtrapaNe rAga-dveSarUpe pariName che ane tenAthI navo karmabaMdha thAya che; paraMtu jo jIva rAga-dveSarUpe na pariName to karmabaMdhana thatuM nathI, mATe jIva ja karmano kartA che. karma sahaja svabhAve athavA anAyAse thAya che ema kahevuM ghaTatuM nathI, paNa jIva kare to ja thAya ema mAnavuM ghaTe che. karmanuM grahaNa anAyAse nahIM paNa nizcita kAraNane laIne ja thAya che. A tathyane spaSTa karatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che 'karma sahaja svabhAve vinA prayAse thayA kare che ema nathI, paNa preraka nivartaka nimittakartArUpa jIvanA prayAsa thakI thAya che; jIvanA karyAM thAya che, na karyAM nathI thatA. - eTale sahaja svabhAve anAyAse (Without effort) thayA kare che ema kahevuM ayathArtha che. kAraNa ke kvacit jIva kare che to thAya che, kvacit nathI karato to nathI thatA; ane kadAcitka kadAcit bananArI vastu sakAraNa hovI joIe 1 - Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536, 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana evo niyama che. ane niSkAraNa hoya te kAM to sadAya hoya ne kAM to sadAya nA hoya - kadI paNa na hoya. "nitya sarvamasarva vA !' iane karmanI pravRtti to jIvanA preraka kartApaNAthI ja thAya che, eTale e siddha thayuM ke karma sahaja svabhAve thatA nathI.' (2) vaLI, ziSya tenI dalIlamAM kahyuM hatuM ke "karma jIvano dharma', arthAt jo karmano kartA karma hoya nahIM ane karma anAyAse AtmAne vaLagatAM na hoya, paNa jIvanA prayAsathI vaLagatAM hoya to karmanuM karavApaNuM te jIvano dharma Thare ane je jeno dharma hoya te kyAre paNa tenAthI chUTo paDI zake nahIM. dharma to tenuM nAma che ke je dravyathI judo na paDe. jema sAkaranI mIThAza sAkarathI ke agninI uSNatA agnithI kadI alaga thatAM nathI, tema karmanuM kartApaNuM jo AtmAno dharma hoya to AtmA kadI karmabaMdha karato aTake nahIM, tethI kadI koI paNa jIvanA saMsArano aMta AvI zake ja nahIM ane teno mokSa thAya nahIM. jo karma karavAM e jIvano dharma hoya to te dharma trikALI hovAthI baMdhano abhAva kadI thaI zake nahIM. jIvAtmAnI mukti ja asaMbhavita banI jAya. prastuta gAthAnI prathama paMkti, "jo cetana karatuM nathI, nathI thatAM to karma' vaDe zrIguru, ziSyanI A dalIla paNa ayuktiyukta che ema siddha kare che. jIva rAgAdi kare che to karmaprahaNa thAya che. jo jIva rAgAdi kare nahIM to karmacahaNa thatuM nathI. rAga-dveSathI karma Ave che ane jIva baMdhanagrasta thAya che. paraMtu jIvanI zakti amApa che, tethI jIva dhAre to te rAga-dveSa aTakAvI zake che. jo AtmA karmanA baLa karatAM vizeSa baLa pragaTAve to karmabaMdha aTakI zake che, tethI karmabaMdha karavo e AtmAno svabhAva nathI. jIva jyAre pUrvakarmanA udayamAM joDAIne zubhAzubha bhAva kare che tyAre karmabaMdha thAya che, paraMtu jo jIva pUrvakarmanA udayamAM joDAya nahIM to jaDa karma kaMI parANe vaLagatAM nathI. jIva karmanA udayamAM na taNAtAM jJAnamAM sthira rahe to karmaprahaNa thatuM nathI. Ama, jIva paramAM joDAya to karmaprahaNa thAya che ane svamAM sthita thAya to karmagrahaNa thatuM nathI. karmabaMdhanuM kAraNa azuddha bhAva che. azuddha bhAvanA kAraNe karma baMdhAtAM hovAthI jyAre jIva azuddha bhAva karato aTake che tyAre te abaMdha thaI zake che, kema ke kAraNanA sabhAvamAM ja kArya thAya che. kAraNa na rahetAM kArya paNa rahI zakatuM nathI. tethI jyAM sudhI azuddha bhAva thAya che tyAM sudhI baMdha thAya che ane azuddha bhAvanA abhAvamAM baMdhano paNa abhAva avazyabhAvI che. jIva ane karmano saMyoga thavAnuM kAraNa jIvanA rAgAdi vikArI bhAvo che, jIva te rAgAdi vikArI bhAvono abhAva kare to te saMyogano 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.283 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 pa37 paNa abhAva thaI jAya che. 1 svabhAvadaSTithI vicAravAmAM Ave to jIva nirmaLa jJAna-darzanavALo che. tenuM nija rUpa zuddha che, nitya prakAzamAne che. jIvasvabhAva dravyakarma tathA bhAvakarmathI rahita che. te varNAdi tathA rAgAdi bhAvothI sadAkALa bhinna che. nijasvabhAvanI apekSAe AtmA vividha prakAranA rAgAdi bhAvothI pRthak evo caitanyamAtra che. AtmA svabhAve to zuddha ja che, mAtra tenI vartamAna avasthA azuddha che. karmabaMdhamAM kAraNabhUta evI te azuddhatAno nAza thaI zake che. trikALI dravyasvabhAvathI bhinna evA rAgAdi bhAvone TALI zakAya che. jIva potAnA doSathI vikAro kare che. svabhAvadaSTinA puruSArtha vaDe te TALI zakAya che ane tethI karmabaMdha paNa TALI zakAya che. A pramANe vikAra e kSaNika paryAyabhAva che, Atmadravyano trikALI svabhAva nathI. zubhAzubha bhAva karavArUpa bhUla karavI e jIvano svAbhAvika dharma nathI. jo bhUla karavI e svAbhAvika dharma hoya to te choDI zakAya nahIM, paNa krodhanA udayamAM paNa kSamAM rAkhI zakAya che ema pratyakSa anubhavamAM Ave che. AtmA krodhAdi bhAvone TALI zake che ema pratyakSa jaNAya che temaja anubhavAya paNa che. vairAgya, zAMti Adi pratipakSI bhAvothI rAgAdino kSaya avazya thaI zake che. pariNAma karavAmAM jIva svataMtra che. te dravyathI svataMtra che, guNathI svataMtra che ane paryAyathI paNa svataMtra che. te parAdhIna nathI. teno vartamAna samaya tenA hAthamAM che. vartamAna avasthAne, vartamAna vartatI jJAnanI paryAyane svabhAva tarapha vALavA mATe te svataMtra che. jo tene aMtarmukha thavuM hoya, potAnA svabhAvamAM TharavuM hoya to tene koI paNa saMjoga rokI zake ema nathI. tenuM svarUpa avyAbAdha che, tethI te potAnA paripUrNa svabhAva tarapha vaLI zake che. jIva jyAre potAnA svabhAva tarapha lakSa kare che tyAre azuddhatA TaLI zuddhatA pragaTe che ane te mukta thAya che. potAnA svarUpamAM rahevArUpa puruSArtha karatAM karatAM, krame krame rAgAdino abhAva thatAM jIva sarva karmathI mukta thaI zake che. AtmA modAdi bhAvathI aLago thaI teno saMpUrNapaNe kSaya kare che tyAre te muktinA anaMta, akSaya, zAzvata sukhane prApta kare che. pahelAM rAgAdi bhAvo vaDe AtmA karmabaMdha karato hato, paraMtu te vikArothI AtmA virAma pAmatAM zuddha bhAvo vaDe karmonI nirjarA thAya che ane te sarva baMdhanothI mukta 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 10, sUtra 2-1 'mithyAdarzanAdihetvabhAvAdabhinavakarmAdAnAbhAvaH / mithyAdarzanAdInAM pUrvoktAnAM karmAsravahetUnAM nirodhe kAraNAbhAvAta kAryAbhAva ityabhinavakarmAdAnAbhAvaH / ' Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana thAya che. A vAta darzAvatAM AcAryazrI yogIndudeva 'paramAtmaprakAza'mAM lakhe che ke je jIva potAnA bAMdhelAM karmone bhogavatAM mohathI sArA-khoTA bhAva kare che, te mAtra karmane upArjana kare che. je potAnAM bAMdhelAM karmonA phaLane bhogavatAM temAM rAga-dveSarUpa pariNAma karato nathI, te navIna karmabaMdha karato nathI tathA rAga-dveSarahita pariNAmathI tenAM saMcita karmano kSaya thaI jAya che.1 Ama, rAga-dveSarUpa pariNAmathI AtmA karmabaMdha kare che. nijakarmaphaLa bhogavatAM je jIva mohavaze rAga-dveSa kare che, te jIva karma upArjana kare che. udayamAM AvelAM karmone bhogavatAM je jIva svasvabhAvathI cyuta thaI zubhAzubha pariNAma kare tene navIna karmabaMdha thAya che, paraMtu je jIva svakarmaphaLa bhogavatAM rAgAdi karato nathI te navIna karma bAMdhato nathI ane e abaMdhapariNAmathI pUrve saMcita thayelAM karmano kSaya thAya che. nija zuddha AtmAnA jJAnanA abhAvathI upArjana karelAM evAM zubha-azubha karmanAM phaLane bhogavatAM chatAM, vItarAga cidAnaMda paramAtmasvabhAvarUpa zuddhAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna thayela atIndriya sukharUpa amRtathI tRpta thaI je jIva rAgI-dveSI thato nathI, arthAt rAga-dveSarUpa pariNati karato nathI, te jIva jJAnAvaraNIyAdi karmone bAMdhato nathI ane tenAM jUnAM karmonI nirjarA thAya che. saMvarapUrvakanI nirjarAthI mokSanI prApti thAya che. ziSya evI dalIla karI hatI .ke jo jIva karma karato hoya to te jIvano svabhAva Thare ane to jIvane sadA baMdha ja raheze, te kadI abaMdha thaze ja nahIM; te haMmezAM baMdhAyelo ja raheze, te kadI paNa mukta nahIM thAya. jo karmanuM karavApaNuM e jIvano dharma hoya to karmano koI kALe paNa nAza thaI zake nahIM ane jIva karmamukta thaI zake nahIM. ziSyanI A dalIla yathArtha nathI, kAraNa ke karmabaMdharahita sthiti to yukti ane AgamathI siddha che. karma karavAno jIvano dharma hoya to te koI kSaNe karmabaMdhathI rahita thaI zake nahIM, paNa karmarahitapaNuM yukti ane AgamathI siddha thatuM hovAthI karmanuM karavApaNuM e jIvano svAbhAvika dharma nathI ema siddha thAya che. vaLI, AtmA e karmane grahaNa karanAra padArtha che ane karma e grAhya padArtha che. grAhaka ane grAhya padArtha kyAre paNa eka thaI zakatA nathI. AtmA karma sAthe kyAre paNa ekatvapaNuM pAmato nathI. te banne vacce agni ane uSNatA jevo avinAbhAvI 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, paramAtmaprakAza', adhikAra 2, gAthA 79,80 'muMkhaMtu viLiya-mma- morUM gobare / bhAu asuMdaru suMdaru vi so para kammu jai / / bhuMjaMtu vi Niya kamma-phalu jo tahiM rAu Na jAi 1 so vi baMdhai kammu puNu saMciu jeNa vilAi / / ' Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 pa39 saMbaMdha nathI paNa saMyoga saMbaMdha che, tethI te judAM paDI zake che. AtmAno ane karmano saMbaMdha kSIranIravatu ekAkAra hovA chatAM teno viyoga paNa thAya che, kAraNa ke grAhakarAhyano saMbaMdha tAdAbhya saMbaMdharUpe hoto nathI, paNa saMyoga saMbaMdharUpe hoya che. AtmA ane karma vacce mAtra saMyoga saMbaMdha che, tAdAbhya saMbaMdha nathI; tethI pUrve grahaNa karela dravyakarmano tyAga jIva yogya sAdhanA dvArA karI zake che. jIvano ane karmano saMyoga thayo che, te saMyoga TALI zakAya che. teno viyoga karI zakAya che ane te viyoga AtyaMtika bhAve paNa karI zakAya che. Ama, jIva ane karma saMyoga saMbaMdhe bhegA thayAM hovAthI teno viyoga avazya karI zakAya che, karmakatva TaLI zake che ane tethI karmakatRtva e AtmAno dharma nathI. A tathyane samajAvatAM zrImad lakhe che - 'have atre eka prazna thavA yogya che ane tame paNa te prazna karyuM che ke "jo karmanuM kartApaNuM AtmAne mAnIe, to to AtmAno te dharma Thare, ane je jeno dharma hoya te kyAre paNa uccheda thavA yogya nathI; arthAt tenAthI kevaLa bhinna paDI zakavA yogya nathI, jema agninI uSNatA athavA prakAza tema." ema ja jo karmanuM kartApaNuM AtmAno dharma Thare, to te nAza pAme nahIM. uttara :- sarva pramANAMzanA svIkAryA vinA ema Thare; paNa vicAravAnI hoya te koI eka pramANAMza svIkArIne bIjA pramANAMzano nAza na kare. 'te jIvane karmanuM kartApaNuM na hoya athavA hoya to te pratIta thavA yogya nathI,' e Adi prazna karyAnA uttaramAM jIvanuM karmanuM kartutva jaNAvyuM che. karmanuM kartutva hoya to te TaLe ja nahIM, ema kAMI siddhAMta samajavo yogya nathI, kemake je je koI paNa vastu grahaNa karI hoya te choDI zakAya eTale tyAgI zakAya; kemake grahaNa karelI vastuthI grahaNa karanArI vastunuM kevaLa ekatva kema thAya? tethI jIve grahaNa karelAM evAM je dravyakarma teno jIva tyAga kare to thaI zakavA yogya che, kemake te tene sahakArI svabhAve che, sahaja svabhAve nathI; ane te karmane meM tamane anAdi bhrama kahyo che, arthAta te karmanuM kartApaNuM ajJAnathI pratipAdana karyuM che, tethI paNa te nivRtta thavA yogya che, ema sAthe samajavuM ghaTe che. je je bhrama hoya che, te te vastunI UlaTI sthitinI mAnyatArUpa hoya che, ane tethI te TaLavA yogya che, jema mRgajaLamAMthI jaLabuddhi. kahevAno hetu e che ke, ajJAne karIne paNa jo AtmAne kartApaNuM na hoya, to to kazuM upadezAdi zravaNa, vicAra, jJAna Adi samajavAno hetu raheto nathI.' jo ajJAna AdinA kAraNe karmabaMdha na thato hoya, paNa karma karavA e jIvano svabhAva hoya to upadezazravaNa, sadvicArAdino koI hetu raheto nathI. jo AtmA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.546 (gAthA 77 upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana svabhAvathI karmano kartA hoya to paradravyathI haTavAno - paradravyanuM lakSa choDavAno je upadeza che te nirarthaka Thare. paraMtu vAstavamAM ema nathI. AtmA svabhAvathI karmano kartA nathI, karmanuM kartApaNuM choDI zakAya che ane tethI karmanuM kartApaNuM TALavA mATe paradravyathI haTavAno - paradravyanuM lakSa choDavAno upadeza ApavAmAM Ave che. Ama, karma bAMdhI paNa zakAya che ane TALI paNa zakAya che. karmanuM jhahavApaNuM TaLI zake ema che, tethI karmanuM karavApaNuM e AtmAno svabhAva nathI. potAno svAbhAvika dharma to kadI chUTI zake nahIM, paraMtu karma karavAnuM TALI zakAya che, tethI te AtmAno dharma nathI. AtmatattvamAM potAnA je svAbhAvika anaMta jJAnAdi guNo che, teno viyoga AtmAmAMthI kyAre paNa thato nathI. jo karma grahavApaNuM e jIvano jJAna-darzana jevo guNa hoya to jIva haMmeza mATe karmano kartA Thare, paNa karyagrahaNamAM kAraNabhUta evA rAgAdi bhAva TaLI zake che, tethI karma karavApaNuM e jIvano svAbhAvika dharma nathI. karmanuM kartutva TaLI zakatuM hovAthI te jIvano dharma nathI. vAstavamAM te to jIvano vibhAvarUpa adharma che. karmanuM karavApaNuM e AtmAno svAbhAvika dharma nathI, paraMtu svabhAvathI viparIta evo vibhAvarUpa adharma che. tattvaraMgI gaNizrI devacaMdrajI mahArAje tethI gAyuM che - je pariNAmika dharma tumAro, tehavo amaco dharma; zraddhAbhAsana ramaNa viyoge, valagyo vibhAva adharma re; svAmI vinaviye manaraMge. vastu svabhAva svajAti tehano, mUla abhAva na thAya; paravibhAva anugata pariNatithI, karme te avarAya re; svAmI vinaviye manaraMge. je vibhAva te paNa naimittika, saMtatibhAva anAdi; paranimitta te viSaya saMgAdika, te saMyoge sAdi re; svAmI vinaviye manaraMge, azuddha nimitte e saMsaratA, attA kattA parano; zuddhanimitta rame jaba ciTThana, kartA bhoktA gharano re; - svAmI vinaviye manaraMga.1 zrI sImaMdhara bhagavAnanI stavanA karatAM gaNizrI devacaMdrajI mahArAja kahe che ke he prabhu! jevo Apano pAriNAmika, karmarahita, zuddha Atmadharma Apane pragaTa che, tevI ja 1- gaNizrI devacaMdrajIracita, 'viharamAna jina stavana', zrI sImaMdhara bhagavAnanuM stavana, kaDI 2-5 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 541 amAro paNa mULa dharma che; paraMtu te zuddha AtmadharmanI zraddhA, oLakhANa ane ramaNatAnA viyoge amane paradravya-guNa-paryAyamAM svapaNAnI mAnyatA, oLakhANa ane ramaNatArUpa viparIta bhAva - vibhAva - karmakalaMkarUpa adharma vaLagyo che. vastuno svabhAva te tenI svajAti che. teno koI kALe mULathI abhAva thato nathI. koI dravya svajAti mUkI vijAtIya thatuM nathI, paraMtu pudgalakarmane anusaravAthI AtmAnI pariNati vibhAvarUpe pariName che, mATe AtmA karmaklezathI lepAya che ane tethI teno svadharma AvaraNa pAme che. je vibhAva che te paranA, eTale ke pugalakarmanA nimittathI utpanna thatA AtmAnA vikArI bhAva che. nimittathI utpanna thatA te bhAva naimittika kahevAya che. parapugalanA nimittathI ajJAnI AtmAnAM pariNAma vikArI thAya che ane te vikArI bhAvathI navAM pudgalakarmanuM grahaNa thAya che. te karma udayamAM Ave tyAre temAM joDAtAM, pharI AtmAnAM pariNAma vikRta thAya che, tethI punaH karma baMdhAya che. Ama, pitAthI putra ane putrathI vaLI putra, ema saMtatiparaMparAnI jema karmanA nimittathI AtmAnA naimittika bhAvarUpa vibhAvanI saMtati anAdinI che. pAMca indriyanA viSaya Adino saMga te parabhAvanAM nimitta che ane te paranimittanA saMyoge je vibhAva thAya che te anAdithI saMtatiparaMparAe cAlyo Ave che, arthAt te Adirahita che. azuddha nimittane AdhIna thaI tadanuyAyI pariNAma karavAthI A jIve anAdithI saMsAramAM paribhramaNa karyA karyuM che. te parano eTale ke rAgAdi bhAvakarmano, jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmano ane upacArathI ghara, nagara Adino kartA thayo che. te jo zuddha nimittanA Azraye varte to potAnA svarUpano ja kartA thAya che ane Atmika guNothI nIpajelI sahajAnaMda nidhino bhoktA thAya che. Ama, jIva karmano kartA che, paraMtu karma karavApaNuM e jIvano svAbhAvika dharma nathI, paraMtu vibhAvarUpa adharma che. jIvanI rAgAdi bhAvarUpa preraNAthI karmacahaNa thAya che, paraMtu te rAgAdi bhAva bhUlasvarUpe che. te bhUlavALI daSTi palaTAvI zakAya che, tethI karmakatRtva te jIvano svabhAvarUpa dharma nathI, paraMtu vibhAvarUpa adharma che. A karmakartutva - vibhAvarUpa adharma jIvane anAdi kALathI che. jIva ane karmano saMbaMdha anAdithI che. pratyeka saMsArI AtmAne anAdithI karma sAthe saMbaMdha che. AtmA ane karmano saMyoga anAdi che. sAmAnya rIte saMyoga zabda pUrvayogane anulakSIne vaparAya che, eTale ke jyAre prathama be vastuo judI hoya ane pAchaLathI bhegI thAya tyAre te vastuono saMyoga thayo ema vyavahAramAM kahevAmAM Ave che. paraMtu karma ane AtmAno saMyoga A prakAre nathI. ahIM saMyoga zabda vAparavAmAM AtmA ane karma e bane bhinna che e batAvavAno Azaya che. te bannenuM svarUpa bhinna che. AtmA jJAtA-draSTA che, indriyAtIta che, amUrtika che, asaMkhyAtapradezI eka dravya che; Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa42 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jyAra kamadravya padgalaka, mUta, jaDa piMDa che. te banne dravyo atyaMta bhinna bhinna svabhAvavALA che. banne ekapradezAvagAhI hovA chatAM svabhAvathI to nirALo ja che. AtmAno eka paNa pradeza kamarUpa ane karmanuM eka paNa paramANu AtmarUpa thatuM nathI. sonuM ane rUpuM e banne dhAtuo bhinna che. te bannene eka pAtramAM ogALI DhALa pADavAmAM Ave to te ekarUpa dekhAya che, paNa sonuM rUpAthI bhinna ja che. sonuM potAnA pItatva guNa sahita ja hoya che ane rUpuM potAnA zvetatva guNa sahita ja hoya che. tejAbanA prayogathI bannene judAM pADI zakAya che. tevI ja rIte AtmA ane karmano anAdithI eka DhALa paDI gayo che, chatAM svabhAvathI bane potapotAnAM svarUpamAM ja che. sarvajJanI dRSTie te banne pratyakSapaNe bhinna dekhAyAM hovAthI ja te bannenA saMbaMdhane saMyoga kahevAmAM Avyo che. Atmadravya ane karmanuM svarUpa bhinna hovA chatAM anAdithI AtmAne karmano saMyoga che. jIvane karmano saMbaMdha anAdi kALathI cAlyo Ave che. jIvAtmA paNa anAdi che, pudgala paNa anAdi che ane bannenA saMbaMdharUpa baMdha paNa anAdi che. AtmA ane karmano kanakapASANavanuM anAdi saMbaMdha che. jevo kanakapASANano saMbaMdha anAdi kALano che, tevo ja A saMbaMdha che. kanakapASANamAM sonuM ane paththara khANamAMthI mizritarUpe ja nIkaLe che. jema sonAno ane paththarano saMbaMdha sadAthI che, tevI ja rIte jIva ane karmano saMbaMdha paNa sadAthI che. jIva ane karmano saMbaMdha anAdi kALathI che. 1 jo AtmA ane karmano saMbaMdha sAdi, arthAt koI kALavizeSathI thayelo mAnavAmAM Ave to aneka doSa Ave che. jo jIva ane karmano saMbaMdha anAdino na mAnavAmAM Ave to anyonyAzraya doSa Ave che. be padArthomAM paraspara ekabIjAnI apekSA rahevAthI anyonyAzraya doSa Ave che. A doSanA sabhAvamAM eka paNa padArthanI, AtmA ke karmanI siddhi thaI zakatI nathI. AtmA ane karmano sAdi saMbaMdha mAnatAM A doSa kevI rIte Ave che te joIe. AtmAno karmanI sAthe je baMdha thAya che te azuddha avasthAmAM thAya che. jo karmabaMdhano Adi mAnavAmAM Ave to karmabaMdha thayA pahelAM AtmA zuddha hovo joIe. jo karmabaMdha pahelAM AtmAne zuddha mAnavAmAM Ave to baMdhanI zarUAta ja thaI zake nahIM, kema ke baMdha azuddha pariNAmothI ja thAya che. sAdi saMbaMdha mAnavAthI zuddha AtmAmAM baMdha thaI zake nahIM, kema ke kAraNa vagara kArya thatuM ja nathI. thoDA samaya mATe ema paNa mAnI levAmAM Ave ke rAga-dveSarUpa kAraNa vinA paNa zuddha AtmA baMdha 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIta, 'gommasAra', karmakAMDa, adhikAra 1, gAthA 2 'jIvaMgANaM aNAisaMbaMdho / kaNayobale malaM vA tANatthittaM sayaM siddhaM / / ' Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 543 kare che, to prazna UThaze ke kAraNa vinA thanAro te baMdha kevI rIte chUTI zake? jo jIva pahelAM karmarahita, arthAt zuddha mAnavAmAM Ave to baMdha thaI zakato nathI ane jo zuddha hovA chatAM paNa teno baMdha mAnI levAmAM Ave to pachI e baMdha chUTI mokSa kevI rIte thaI zake? azuddhatA vinA ja baMdha thaI jAya to pachI baMdha zAzvata ja rahe, tethI baMdha zuddha avasthAmAM kadI thaI zakato nathI. baMdha thavAmAM azuddhatAnI AvazyakatA rahe che e svIkAravuM paDe che. vaLI, azuddhatAmAM paNa baMdhanI AvazyakatA rahe che. pUrvabaMdha vinA zuddha AtmAmAM azuddhatA AvI zakatI nathI. jo baMdha vinA zuddha AtmAmAM paNa azuddhatA AvavA mAMDe to azuddhatA baMdhanI apekSA vinA svataH ja thaze. have jema amukta jIvane azuddhatAno sadbhAva baMdha vinA paNa mAnyo, tema mukta jIvane paNa amukta jIvonI jema ja azuddhatAno sadbhAva mAnavAmAM zo bAdha che? jo ema thAya to je AtmA mukta thayA che, arthAt siddha che, te paNa pAchA azuddha thaI jaze ane azuddha thatAM baMdha paNa karaze. mukta jIva baMdharahita hovA chatAM paNa punaH baMdhamAM paDaze. pachI saMsArI ane mukta jIvamAM koI aMtara nahIM rahe. tethI ema mAnavuM ghaTe che ke pUrvakarma vinA azuddhatA koI rIte AvI zake nahIM. baMdharUpa kArya mATe azuddhatArUpa kAraNanI AvazyakatA che ane azuddhatArUpa kArya mATe pUrvabaMdharUpa kAraNanI AvazyakatA che. baMdhamAM azuddhatAnI ane azuddhatAmAM baMdhanI apekSA AvatI hovAthI baMdha ke azuddhatA - eka paNa siddha thatuM nathI. AnuM ja nAma anyonyAzraya doSa che. jo jIva ane karmano saMbaMdha anAdi mAnavAmAM Ave to A doSa Avato nathI. je samaye AtmA karmothI baMdhAya che, te samaye te azuddha paNa che. azuddhatA vinA baMdhana thaI ja zakatuM nathI. e ja pramANe je samaye tenAmAM azuddhatA che, te ja samaye baMdhana paNa che ja. baMdhana vinA azuddhatA paNa AvI zakatI nathI, tethI baMdhana ane azuddhapaNuM e banne avinAbhAvI che. eka vinA bIjuM na hoya enuM ja nAma avinAbhAva che. azuddhatA paNa anAdi che ane baMdhana paNa anAdi che. karmano jIva sAtheno baMdha anAdi kALano ja che. jIvanI anAdikAlIna yogyatAthI karmanuM baMdhAvApaNuM anAdi kALathI varte che. jIva ane karmayugalono saMbaMdha yogyatA vaDe anAdikAlIna na hoya to, jIva kamaLapatranI jema prathama zuddha hoya ane pachI tene karmano saMbaMdha thayo che tema jo mAnavAmAM Ave to, pUrve kahyA pramANe mahAna virodha Ave che. jIva sAthe karmanA baMdhane AdikAlIna mAnIe to te kAryamAM kAraNabhUta evI yogyatAnuM paNa AdipaNuM Ave che ane jo yogyatAne AdivALI mAnIe to zuddha niraMjana siddha paramAtmAne paNa kadAcituM te Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana yogyatA lAgu paDatAM karmabaMdha thAya; ane jo tema mAnavAmAM Ave to deva-gurupUjA, dAna, ziyaLa, tapa, bhAvanA vagere mokSa mATenI kriyA upara koIne vizvAsa ja na rahe, temaja te kriyAo koI kare nahIM. A kAraNe karmabaMdhanI yogyatAne anAdi mAnavI ghaTe che. anAdi AtmAmAM yogyatA paNa anAdithI avazya mAnavI joIe ane tethI AtmA ane karmano baMdha paNa anAdi siddha thAya che. AtmA anAdi kALathI azuddha che. te anAdi kALathI potAnA jJAnasvabhAvanuM vismaraNa karI, iSTa-aniSTa buddhithI rAgAdirUpe pariNamI rahyo che. caitanya AtmA anAdi paripATIthI niraMtara rAgAdi vikArI pariNAmono kartA thato rahyo che. AtmAnAM vikArI pariNAmathI karma baMdhAya che ane karmathI vikArI pariNAma thAya che. A pravAha anAdithI che. pahelAM AtmA zuddha hato ane pachI vikArI thayo, pahelAM karmabaMdha na hato ane pachIthI karma baMdhAyAM ema nathI. jIvanI sAthe anAdi kALathI pravAhapUrvaka AvatI yogyatA vaDe thato karmabaMdha paNa pravAhathI anAdi kALano ja siddha thAya che. ahIM koIne zaMkA thaI zake ke karmano baMdha jIva azuddha pariNAma vaDe kare che, tethI te karmabaMdhanuM jIvane kartApaNuM hovAthI karmabaMdhano Adi Avyo, to tene anAdi kaI rIte kahevAya? A zaMkAnuM samAdhAna e che ke karmano baMdha pratyeka kSaNe thAya che, topaNa pravAhanI apekSAe, saMtatibhAve te atIta kALanI jema anAdi ja che. baMdha potAnA hetuothI niSpanna che, te chatAM paNa te baMdhanI ghaTanA bhUtakALanI jema anAdithI che. pravAhaparaMparAthI baMdha anAdi che, eTale karma bAMdhavAno AdikALa nathI. A tathya darzAvatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI dharmabiMdumAM kahe che ke baMdha pravAhathI anAdi che. karmabaMdha thayA kare che, chatAM jema atIta kALa anAdithI che, tema karmabaMdhanI ghaTanA mATe samajavA yogya che. 1 karma sAdi che ke anAdi? eno javAba e che ke eka eka karmanI apekSAe sAdi che ane pravAhanI apekSAe anAdi che. bhUtakALanuM UMDANa anaMta che ane anaMtanuM varNana "anAdi' ke 'anaMta' zabda sivAya bIjI koI rIte thaI zakatuM nathI, tethI karmanA pravAhane anAdi kahevo-mAnavo ghaTe che. | nizcayasvarUpe kALanuM jharaNa anAdi-anaMta che. te jharaNanI utpatti ke nAza che ja nahIM. jo AtmA ane karmano saMbaMdha kALanA AdimAM thayelo - kALanA jharaNanI utpattino sahabhAvI kahevAmAM Ave to teno artha e ja che ke te saMyoga anAdi che. 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, "dharmabiMdu', adhyAya 2, zloka para, 53 pravaditonArikAniti IT. kRtakatve'pyatItakAlavadupapattiriti / / ' Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-75 545 koI paNa kALamAM karma ane AtmA nyArAM hatAM ja nahIM. kALanA AdithI te banne joDAyelAM che. samaye samaye jUnI kArmaNa vargaNAnuM chUTuM thavuM ane navI kArmaNa vargaNAnuM maLavuM thayA ja kare che. tAtparya e che ke karma pravAharUpe anAdi che. jIva ane karmano saMbaMdha anAdi kALathI cAlyo Ave che. jIvanI azuddhatA anAdi kALathI che tathA karmano svabhAva paNa evo che ke te azuddha AtmA sAthe saMyukta thAya che, tethI jIva ane karmono anAdi saMbaMdha che. jJAnAvaraNIyAdi karma jIvathI utpanna thayelAM nathI tathA karma vaDe jIva paNa utpana thayo nathI. karma jIvajanita nathI ane jIva karmabhanita nathI. jIva ane karmano Adi nathI, bane anAdi che. jIva tathA karma anAdikAlIna che. jIvone anAdi kALathI karma vaLagelAM che. jIva ane karmano anAdi kALano saMbaMdha che. vyavahAranayanI apekSAe jIva ane karmano bIja-aMkuranI samAna anAdi kALano saMbaMdha che. bIjarUpa karmonA kAraNe jIva deha dhAraNa kare che ane deha dhAraNa thatAM navAM karmano baMdha kare che. jeno paNa paraspara kArya-kAraNabhAva hoya che tenI saMtati anAdi hoya che. deha ane karmano paraspara kArya-kAraNabhAva che, tethI karmasaMtati anAdi che. jema bIjathI aMkura ane aMkurathI bIja A prakAre bIja-aMkuranI saMtati anAdi che, tema dehathI karma ane karmathI deha thAya che. A pramANe deha ane karmanI paraMparA anAdi kALathI cAlI Ave che, tethI karmasaMtati anAdi mAnavI joIe. jIva sAthe anAdi kALathI karmano saMbaMdha mAnavo joIe. Ama, jIva-karmano saMbaMdha anAdi che. anAdithI jUnAM karma kharatAM jAya che ane enuM nimitta pAmIne jIvamAM navAM navAM vikArI pariNAma thatAM jAya che. vaLI, te vikArI pariNAmonuM nimitta pAmIne navAM karma baMdhAtAM jAya che. A anAdi pravAhapaNAnA kAraNe jIva ane karmano anAdi saMbaMdha che. te chatAM karmabaMdhamAM hetubhUta vikAra kAMI AtmAno mULa svabhAva nathI. trikALI jJAnasvabhAvamAM vikAra che ja nahIM, tethI te vikArano nAza thaI zake che. jyAre te vikArono kSaya thAya che tyAre AtmAno karmayugalo sAtheno saMbaMdha chUTI jAya che. Ama, AtmAno karmapudgalo sAtheno saMbaMdha anAdi hovA chatAM TaLI zake che. AtmAnuM tathA karmanuM svarUpa temaja te banneno anAdi saMyoga samajavAthI e spaSTa thaI jAya che ke bane tattvo alaga alaga che, ane svataMtra dravya che tathA te bane saMyoga saMbaMdhathI sAthe rahe che, avinAbhAvI saMbaMdhathI nahIM; mATe teno saMyoga chUTo paDI zake che. anAdithI jIvanI bhUlanA kAraNe thayelo jaDa karma sAtheno saMbaMdha puruSArthathI TaLI zake che. jIva jo vibhAvabhAva kare nahIM to karma thAya nahIM, tethI Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karmakartutva TALI zakAya che; mATe karmabaMdha karavo e jIvano svabhAva nathI. Ama, jIva kare to ja karma thAya che ane jIva na kare to karma nathI thatAM. jIva vibhAvapariNAma na kare to karmabaMdha thato na hovAthI karma sahaja svabhAve AtmA sAthe baMdhAya che ema kahevuM yuktiyukta nathI. karma anAyAse AtmA sAthe baMdhAI zakatAM nathI. vaLI, karma e jIvano dharma paNa nathI, kAraNa ke karma bAMdhavAM e jIvano svabhAva hoya to svabhAva to traNe kALa AtmAthI chUTo paDI zake nahIM ane tethI karmabaMdha paNa kadApi aTakI zake nahIM. paraMtu jIva vibhAvapariNAma rokI zake che ane te dvArA karmabaMdha paNa rokAya che, mATe karma karavAM e jIvano svAbhAvika dharma nathI. zrImade A gAthAnI prathama paMkti "je cetana karatuM nathI, nathI thatAM to karma' dvArA jIvanA karmakatRtva viSe ziSyane udbhavela zaMkA saMbaMdhI banne dalIlo "athavA sahaja svabhAva kAM, karma jIvano dharma'nuM yathArtha samAdhAna ApI, saraLatAthI ane saMkSepamAM sacoTa nyAya vaDe AtmasvarUpano yathArtha nirNaya karAvyo che. zrImade mAtra eka paMktimAM karmasiddhAMtanA marmane pratipAdita karI potAnI adbhuta zailInuM darzana karAvyuM che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'je cetana karatuM nathI, koI prakAre karma; to pachI je jaDa sarvathA, kema karI zake karma. mATe jIva kare na jo, nathI thatAM to karma; joze jarA vicArIne, samajAze to marma. jyAre jIva vinA kadI, bane nahi nirdhAra; tethI sahaja svabhAva nahi, jANo hRdaya majAra. thAya na nAza svabhAvano, jo na kare jIva karma; paNa tethI te TaLI zake, tema ja nahi jIvadharma. 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.232 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 297-300) Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 76 keLa na ra be, jA ja ne ? ma che rAI, ne tema . Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 76 - gAthA 75mAM zrIgurue kahyuM ke jo jIva karma karato nathI to karma thatAM [2] nathI, arthAt jo jIva vikArI bhAva karato nathI to kArmaNa vargaNAnI bhUmikA rajakaNo karmarUpe pariNamatI nathI, tethI karma sahaja svabhAve eTale ke anAyAse thAya che ema kahevuM yogya nathI tathA karma karavAM e jIvano svabhAva che ema kahevuM paNa yogya nathI, kAraNa ke svabhAva hoya te kadI chUTe nahIM, paraMtu AtmA vibhAvabhAva na kare to karma thatAM nathI. Ama, jIva karmano kartA nathI te saMbaMdhI gAthA 71mAM ziSya rajU karelI be dalIlonuM samAdhAna zrIgurue sacoTapaNe gAthA 74-75 dvArA karyuM. have gAthA 72mAM batAvela be vikalpo - prakRtikatRtvavAda ane IzvarakartutvavAdanuM sAmadhAna gAthA 76-77 dvArA karavAmAM Avaze. gAthA 72nA pUrvArdhamAM ziSya kahyuM hatuM ke "AtmA sadA asaMga ne, kare prakRti baMdha', arthAt AtmA to sadA zuddha, karmanA saMgathI rahita, kevaLa asaMga che; tethI tene karmanuM kartApaNuM che ema kahevuM koI paNa prakAre ghaTatuM nathI. sAMkhyamatanA prabhAvathI karmanA kartApaNAno Aropa ziSya prakRti upara karI AtmAne abaMdha batAvyo hato. ziSyanI mAnyatAmAM rahelI bhUla samajAvI, tene AtmAnA kartutva viSe samyaka nirNaya karAvavA mATe zrIguru kahe che - "kevaLa hota asaMga jo, bhAsata tane na kema? gAthA asaMga che paramArthathI, paNa nijabhAne tema." (76) - kevaLa jo asaMga hota, arthAt kyAre paNa tene karmanuM karavApaNuM na hota to arthI tane potAne te AtmA prathamathI kema na bhAsata? paramArthathI te AtmA asaMga che, paNa te to jyAre svarUpanuM bhAna thAya tyAre thAya. (76) 7 ziSya tenI dalIlamAM AtmAnA zuddha, asaMga svarUpanuM je nirUpaNa karyuM bhAvArtha , hatuM, teno zrIguru svIkAra kare che; paraMtu "asaMga' sAthe "sadA' zabda mUkIne AtmA sarvathA, sarva kALa mATe asaMga che ema anya darzananA prabhAvathI ziSya je mAnyuM hatuM, teno zrIguru niSedha kare che; kAraNa ke AtmA "kevaLa asaMga nathI, paNa apekSAe asaMga che. A hakIkatane atre eka saraLa tarka vaDe siddha karI, AtmA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rAga-dveSa kare che mATe karmano baMdha thAya che ane tethI te karmano kartA che ema zrIguru samAdhAna kare che. zrIguru ziSyane samajAve che ke jo cetana sarvathA (sadA) asaMga hota, karmasaMgano sparza leza paNa na hota to tane potAne te zuddha AtmA kema bhAsato nathI? tane prathamathI ja sarvathA asaMga AtmA bhAsavo joIto hato, asaMga nirmaLa zuddhAtmA tane anubhavasiddha thavo joIto hato; paNa tevo asaMga AtmA anubhavamAM Avato nathI, tethI jaNAya che ke AtmAne karmanA AvaraNarUpa saMga avazya che, eTale te sarvathA asaMga che ema kahI zakAya nahIM. asaMga jarUra che, paNa te paramArthathI arthAt svabhAva pratye dRSTi karavAthI asaMga che, paNa vyavahArathI arthAt vartamAna avasthA pratye dRSTi karavAthI sasaMga che, karmathI lepAyelo che, azuddha che. jyAre AtmAne potAnA zuddhAtmasvarUpanuM bhAna thAya che tyAre samyakatvAdi guNo pragaTavAthI tene potAnuM asaMga svarUpa jaNAya che. tenuM lakSa karavAthI karmabaMdha aTake che ane pUrNa asaMgadazA pragaTe che. jyAre AtmA potAnA puruSArtha vaDe vivekajJAna pragaTAve che ane tene eka paramANumAtranI paNa sparzanA rahetI nathI tyAre te pUrNa asaMga thAya che. Ama, AtmA asaMgasvarUpI hovA chatAM atyAre anubhavamAM Avato nathI, tethI ema nizcita thAya che ke te hamaNAM azuddha, samaya ane saMgI paNa che ane A azuddhatAnA nimitte baMdhAtAM karmonA kAraNe te karmano kartA che. - sAcA jJAnane pramANa kahe che ane pramANanA aMzane naya kahe che. AtmA vizeSArtha [1] guNaparyAyarUpa che. je jJAna tenAM trikALI svabhAva (guNa) ane vartamAna avasthA (paryAya) e banne pakSane ekasAthe yathArthapaNe grahaNa kare te jJAna pramANa kahevAya. saMpUrNa vastune khyAlamAM rAkhI, ekane mukhya karI bIjAne gauNa kare tene naya kahevAya, arthAt trikALI svabhAvane mukhya kare ane vartamAna avasthAne gauNa kare athavA vartamAna avasthAne mukhya kare ane trikALI svabhAvane gauNa kare tene naya athavA sApekSadRSTi kahevAya. sApekSadaSTimAM vastunA anya dharmono paNa gauNa bhAve svIkAra hoya che. jyAre teno gauNabhAve paNa svIkAra karavAne badale sarvathA niSedha karavAmAM Ave che tyAre te durnaya banI jAya che ane tethI vastunA svarUpano samyaka nirNaya thaI zakato nathI. saMsArI AtmA svabhAve trikALI zuddha che ane vartamAna avasthAmAM azuddha che. pramANa AtmAnA zuddha dhruva svabhAvane paNa rahe che ane utpAda-vyayarUpa azuddha paryAyane paNa rahe che, jyAre naya AtmAne trikALI zuddha svabhAvarUpe athavA to vartamAna azuddha avasthArUpe rahe che. AtmAnA zuddhAzuddha svarUpano nirdhAra karavo te pramANa che. tenA trikALI svabhAvane mukhya karI tene zuddha kahevo athavA tenI vartamAna avasthAne mukhya Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 551 karI tene azuddha kahevo te naya che ane AtmAne sarvathA zuddha ke sarvathA azuddha kahevo te durnaya che. AtmAnI vartamAna azuddha avasthAnA niSedhapUrvaka AtmAnA trikALI zuddha svabhAvano ja ziSya svIkAra karyo che, je tenI zaMkAnA "sadA' zabda dvArA abhipreta che ('AtmA sadA asaMga ne, kare prakRti baMdha'). tenI mAnyatAmAM rahelI ekAMtapaNAnI A bhUlane samajAvI, AtmAnA zuddhAzuddha svarUpanuM nirUpaNa karI, AtmA apekSAe asaMga (zuddha) ane apekSAe sasaMga (azuddha) che ema batAvI, AtmA sarvathA abaMdha nathI paNa apekSAe karmano kartA che ema A gAthAmAM zrIguru siddha kare che. zrIguru ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna karatAM kahe che ke AtmAne sadA asaMga mAnavA yogya nathI. jo AtmAne koI saMga ja na hota to te tane tevA asaMga svarUpe pragaTa anubhUtithI jaNAvo joIto hato. jo AtmA kevaLa (sarva prakAre) zuddha ane asaMga hota, arthAt jo tene parabhAvanuM karavApaNuM na hoya evo zuddha hota ane kyAre paNa karmanuM karavApaNuM na hoya evo karmasaMgarahita asaMga hota to sukha-duHkhanA uchALA vinAnA, karmabaMdharahita evA zuddha AtmAno anubhava tane prathamathI ja thavo joIto hato; paraMtu tevo asaMga AtmA anubhavamAM Avato nathI ane e ja sUcave che ke te sasaMga che, arthAt vartamAnamAM tene karma-AvaraNarUpa saMga avazya che. jo AtmA sadA zuddha ane asaMga hota to tenuM te rUpa pragaTa jaNAta, paNa te zuddha ane asaMga svarUpe pragaTa jaNAto na hovAthI vartamAnamAM te sarvathA asaMga - nirAvaraNa nathI ema siddha thAya che. hajI AtmAno pratyakSa anubhava thayo nathI tathA tenA svarUpa viSe zaMkA che, A tathya ema darzAve che ke AtmA parapadArthonI upAdhinA nimittathI sasaMga, azuddha, malina ane vikArayukta che. zrI kArtikeyasvAmI 'kArtikeyAnuprekSA'mAM kahe che ke jo jIva sarvathA zuddha ja che to dehane kema grahaNa kare che? nAnA prakAranAM karmone kema kare che? tathA 'koI sukhI che, koI duHkhI che' evA nAnA prakAranA taphAvato kema hoya che? mATe te sarvathA zuddha nathI.' zrIguru kahe che ke "paramArthathI', arthAt AtmAnA trikALI zuddha svarUpa pratye dRSTi karatAM zuddha nizcayanayathI AtmA asaMga, zuddha, nirmaLa che ane rAgAdi bhAvakarma tathA jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmathI rahita che; paraMtu vartamAnamAM te karmasaMgathI lepAyelo hovAnA kAraNe vyavahAranayathI te sasaMga ane azuddha che. jo ke nizcayanayathI jIva sadA zuddha che, topaNa vyavahAranayanI apekSAe saMsArI jIva azuddha che. saMsArI jIvonA 1- juo : zrI kArtikeyasvAmIkRta, kArtikeyAnuprekSA', gAthA 201 'tA kiha girhadi dehaM NANAkammANi tA kahaM kuNadi / suhidA vi ya duhidA vi ya NANArUvA kahaM hoti / / ' Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhAvonI saMtati vikRta che, duHkhamaya che ane kharAba phaLa ApavAvALI che. nizcayanayathI AtmA rAgAdi bhAvothI sadA sarvadA bhinna ja che ane vyavahAranayathI AtmA rAga-dveSAdi vikAra sahita che. nizcayanaya kahe che ke "AtmA zuddha che, buddha che, asaMga che, alipta che, mukta che ane vyavahAranaya kahe che ke "AtmA azuddha che, sasaMga che, lepAyelo che, baddha che'. nizcayanayanI dRSTithI temaja vyavahAranayanI dRSTithI jotAM AtmA bhinna bhinna prakAre jaNAya che. banne nayanAM kathano paraspara virodhI lAge che, paraMtu kharekhara te be vacce koI ja virodha nathI. AtmA svabhAvathI zuddhasvarUpI che ane paryAyathI vibhAvayukta che. nizcayanaya AtmAnA zuddha svabhAvane mukhya kare che. nizcayadRSTithI AtmA zuddha, asaMgasvarUpI che, paNa svarUpanuM bhAna thayA vinA tathArUpa asaMga dazA prApta thatI nathI. potAnI zaktinuM arthAt svabhAvanuM bhAna thatAM jIva vartamAna dazAmAM paNa asaMga thAya che, sarvasaMgarahita bane che. zrI kAnajIsvAmI kahe che - 'zaktie, svarUpe, dravyasvabhAve to zuddha paramAtmapaNuM che; jema talamAM tela zaktirUpe che tathA zeraDImAM rasa che tema, paNa tene pIlIne te jAtanI kriyA karyA vinA ema ne ema teno svAda laI zakAya nahi; tema AtmA AnaMdamUrti, jJAtAdraSTA bhagavAna che. te paramArthe to jJAnAnaMda zuddha pavitra che. paNa vartamAna avasthAmAM bhUla che, malinatA che. te upAdhirahita huM nityasvabhAve pUrNa zuddha kRtakRtya chuM evI sAcI zraddhA vaDe rAgAdikathI judo paDI, puruSArtha vaDe prathamathI ja ujvaLatA kare, ane yathArtha svAnubhavanI pratIti, samyajJAna ane caitanyatattvamAM TakI rahevArUpa ekAgratA vaDe jevuM tattva che tevuM jANe-anubhave to vartamAna avasthAe jJAnAnaMda, asaMga, zuddha thaI zake che." dravyadRSTie AtmA asaMga hovA chatAM paNa paryAyadaSTie jotAM te karmabaMdhavALo, paradravya ane parabhAvanA saMbaMdhavALo jaNAya che ane tethI te kevaLa asaMga che ema kahI zakAya nahIM. svabhAve AtmA asaMga hovA chatAM tenI vartamAna avasthA asaMga nathI. paramAM rahelI rucinA kAraNe tenAmAM azuddhatA che. te azuddhatA jIva puruSArtha vaDe TALe che tyAre zuddha dazA pragaTe che ane te pUrNapaNe asaMga thAya che. jIva jyAre potAnA asaMga svarUpanI pratIti karI, puruSArtha vaDe tene pragaTAve che tyAre te pUrNapaNe asaMga bane che. dravyadRSTie AtmA nirmaLa, nirvikArI ane karmarahita che; paraMtu puruSArtha vaDe 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 235 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 553 nijanuM bhAna thatAM A parama, zuddha, asaMga svarUpa anubhavAya che. paramArthathI AtmAne asaMga kahyo che, paNa te asaMgatAno anubhava to samyakatva thayA pachI ja thAya che. jyAre AtmA vibhAvapariNatine choDI nijasvabhAvanuM grahaNa kare che tyAre ja AtmA yathAtathya asaMga jaNAya che. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga chUTatAM AtmAne eka paramANumAtranI paNa sparzanA rahetI nathI. A sarvocca asaMga dazA siddhAtmAnI hoya che. nizcayanaya mujaba AtmAnuM je asaMga svarUpa che, teno pUrNa AvirbhAva siddhAvasthAmAM thAya che. Ama, zrIguru ziSyane kahe che ke jo AtmA sarvathA asaMga hoya to tenuM bhAvabhAsana prathamathI ja thavuM ghaTe. jo AtmA sarvathA zuddha, karmothI rahita hoya to te pragaTa jaNAvo joIe. AtmA jo sadA zuddha, pUrNAnaMda tattva hoya to tenA AnaMda Adi guNono vartamAnamAM anubhava thavo joIe, paNa vartamAnamAM to du:kha, vikAra ane apUrNatA che; mATe AtmA sadA asaMga hoI zake nahIM. AtmA svabhAve asaMga che ane akartA paNa che, paraMtu nizcayanayathI batAvavAmAM AveluM svarUpa puruSArtha vaDe pragaTa thAya te pachI ja te paryAyamAM paNa akartA ane abaMdha bane che. vaLI, ziSya tenI dalIlamAM kahyuM hatuM ke "AtmA sadA asaMga ne, kare prakRti baMdha'. AtmAne sarvathA asaMga, zuddha, abaMdha batAvI; karmanA kartApaNAno Aropa prakRti viSe karyo hato. sAMkhya darzanathI prabhAvita thaIne ziSya kahyuM hatuM ke AtmA phUTastha nitya hovAthI tenAmAM koI pariNAma thavuM zakya nathI. e zuddha ja che, te azuddha hoto ja nathI; sattva, rajas ane taman guNothI yukta evI triguNAtmaka prakRti ja karmano baMdha kare che ane AtmA akartA - abaMdha che. A prakRtikatvano vikalpa koI paNa prakAre yuktiyukta nathI ema siddha karatAM zrImad lakhe che - 'prakRtyAdi parANe vaLagavAthI karma thatAM hoya? te vikalpa paNa yathArtha nathI. kemake prakRtyAdi jaDa che, tene AtmA grahaNa na kare to te zI rIte vaLagavA yogya thAya? athavA dravyakarmanuM bIjuM nAma prakRti che; eTale karmanuM kartApaNuM karmane ja kahevA barAbara thayuM. te to pUrve niSedhI dekhADyuM che. prakRti nahIM, to aMtaHkaraNAdi karma grahaNa kare tethI AtmAmAM kartApaNuM vaLage che, ema kahIe to te paNa ekAMte siddha nathI. aMtaHkaraNAdi paNa cetananI preraNA vinA aMtaHkaraNAdi rUpe prathama Thare ja kyAMthI? cetana je karmavaLagaNAnuM, manana karavA, avalaMbana le che, te aMta:karaNa che. jo cetana manana kare nahIM, to kaMI te vaLagaNAmAM manana karavAno dharma nathI; te to mAtra jaDa che. cetananI preraNAthI cetana tene avalaMbIne kaMI grahaNa kare che tethI tenA Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana viSe kartApaNuM AropAya che, paNa mukhyapaNe te cetana karmano kartA che.' jIvanA ekAMta asaMgatvanI mAnyatA mATe sAMkhya darzananI kaDaka AlocanA karavAmAM Ave che. sAMkhyamatanI TIkA karatAM kahevAmAM Ave che ke puruSa ekAMte akartA hoya to ene koI paNa prakArano anubhava na thAya, paNa huM sAMbhaLuM chuM, huM sUchuM ' evI pratIti to saune thAya ja che; eTale AtmAnuM akartutva anubhavathI viruddha che, mATe AtmAnuM kartutva kabUla karavuM ghaTe che. sAMkhya darzana anusAra puruSane eTale ke AtmAne jo vastusvarUpe nihALIe to prakRtinA saMbaMdha vinAno, vikAra vinAno, zuddhasvarUpI che, temaja nitya ekasvarUpe sthira rahenAro che. vastutaH puruSa prakRtithI sarvathA bhinna hovAthI avikArI puSkara puSpanI jema nirlepa ja che. sAMkhyamatamAM puruSane nitya avikArI mAnelo che. sAMkhya darzana kahe che ke prakRtipariNAmavALI buddhimAM sukha-duHkha saMkrAMta thAya che ane zuddha svabhAvavALA puruSamAM e sukha-duHkhanAM pratibiMba paDe che. sphaTikamaNinuM udAharaNa ApatAM sAMkhyamatavAdI kahe che ke jema bhinna bhinna raMgonA saMyogathI nirmaLa evuM sphaTikamaNi bhinna bhinna raMgavALuM dekhAya che, paraMtu vAstavamAM te avikRta ja che; tema puruSa paNa avikRta ja rahe che. sphaTikamaNinuM dRSTAMta yuktiyukta nathI ema batAvatAM AcAryazrI malliSeNasUrijI 'syAvAda maMjarI'mAM kahe che ke sphaTikamaNinuM udAharaNa yogya nathI, kema ke sphaTikamAM paNa thoDI ghaNI kriyA hovAthI ja temAM lAla puSpa AdinA saMbaMdhathI pratibiMba paDe che. jo sphaTikamAM koI paNa prakAranI kriyA na hovA chatAM paNa lAla puSpa AdinuM pratibiMba paDe che ema svIkAravAmAM Ave to aMdha pASANamAM paNa lAla puSpa AdinuM pratibiMba paDavuM joIe; tevI rIte jo puruSa pariNAmI hoya to ja buddhinuM pratibiMba puruSamAM paDI zake, anyathA nahIM, ane jo puruSane pariNAmI mAnavAmAM Ave to cetanAzaktinuM svayaM kartutva ane sAkSAt bhostRtva svIkAravuM paDaze. sAMkhyonuM kathana che ke puruSa avikRta svabhAvavALo che. sphaTika jema upAdhinA sAnidhyathI vikRta dekhAya che, tema prakRtinA sAnidhyathI puruSa paNa kartA che ema dekhAya che. temanuM A kahevuM barAbara nathI, kema ke sphaTika paNa upAdhinA yoge pariNAmAMtara pAme che. padArthanuM pariNAma, arthAt vikRti svIkAravAmAM na Ave to e pratibiMbano 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.545-546 (gAthA 77 upara zrImade pote kareluM vivecana) 2- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, svAduvAda maMjarI', zloka 15nI TIkA 'sphaTikAdAvapi tathA pariNAmenaiva pratibimbodayasamarthanAta / anyathA kathamandhopalAdau na pratibimbaH / tathA pariNAmAbhyupagame ca balAdAyAtaM cicchakteH kartRtvaM sAkSAdbhoktRtvaM ca / ' Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 555 udaya paNa asaMbhavita bane. sphaTikamAM pratibiMba paDe che, tethI sphaTikanuM pariNAma mAnavuM paDe che. jo sukha-duHkhanuM puruSamAM pratibiMba paDatuM hoya to te dvArA puruSamAM amuka prakAranuM pariNAma thAya che, eTale ke amuka aMze bhoktatva che ema temaNe kabUla karavuM ja rahyuM. vaLI, pariNAma che tethI puruSanuM kartRtva paNa svIkAryA vinA na cAle, eTale jIva kartA temaja bhoktA che. karmanA kartApaNA viSe dalIla karatAM sAMkhyamatavAdIo ema kahe che ke vAstavika rIte to cetanAzaktimAM pariNAma ane kriyA hotAM nathI. aupacArika rIte puruSamAM kriyA mAnavAmAM AvI che, paraMtu tattvanirNaya karavAmAM upacAra anupayogI hovAthI jo cetanAzaktimAM kriyAno upacAra mAnavAmAM Ave to aupacArika vyavahAra buddhimAna puruSoe grahaNa karavA yogya nathI. vaLI, Ama mAnavAthI pratyeka AtmAmAM sukha-duHkhanuM jJAna paNa nirAdhAra thaze, kema ke sAMkhyamata anusAra vAstavika rIte sukha-duHkhano saMbaMdha AtmA sAthe nathI. sukha-duHkhanuM jJAna buddhithI janya che tema mAnavuM paNa ThIka nathI, kAraNa ke sAMkhyamatamAM buddhine jaDasvarUpI mAnavAmAM AvI che. buddhi jo jaDa hoya to buddhithI padArthono nizcaya thaI zake nahIM. buddhi svayaM acetana hovA chatAM paNa cetanAzaktinA saMbaMdhathI cetananI jema pratibhAse che ema kahevuM paNa yathArtha nathI; kema ke jema caitanyavAna puruSanuM acetana evA darpaNamAM pratibiMba paDavA chatAM paNa darpaNamAM caitanyatA AvI zakatI nathI, tema acetana buddhimAM cetanapuruSanuM pratibiMba paDavAthI buddhimAM cetananI prApti thaI zakatI nathI. cetana ane acetanano svabhAva aparivartanIya hovAthI tenuM parivartana karavA koI paNa samartha thaI zakatuM nathI. vaLI, acetana buddhimAM cetanano Aropa karavAmAM Ave che, paraMtu tevA prakAranA AropathI arthakriyA thaI zakatI nathI. jema koI bALakano ati ugra svabhAva hovAthI tenuM nAma 'agni' rAkhavAmAM Ave topaNa te agni jevo bALaka agnithI sAdhya evI dAha-pAka Adi arthakriyA karavA samartha thaI zakato nathI; tema acetana buddhimAM cetanano Aropa karavA chatAM paNa jaDa evI buddhi padArthonuM jJAna karavAmAM samartha thaI zakatI nathI, padArthonuM jJAna to cetanAzaktithI ja thaI zake che. sAMkhya darzanamAM buddhinA dharma Adi ATha guNo mAnyA che, paNa te vacanamAtra ja che; kema ke dharma Adi guNo AtmAnA che, buddhinA nathI; temaja ahaMkAra buddhithI janya nathI, ahaMkAra abhimAnarUpa hovAthI AtmAmAM utpanna thAya che; acetana buddhimAM ahaMkAra Adi utpanna thaI zakatA nathI. sAMkhya darzananA siddhAMto anusAra caitanya AtmAno svarUpadharma che, paNa jJAna caitanyasvarUpa nathI, jJAna e AtmAno svabhAvadharma nathI, paraMtu te buddhitattvano dharma che. prathama prakRti, te prakRtinA vikArathI buddhitattva ane buddhitattvathI jJAna thAya che. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa6 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana buddhirUpa tattvathI padArthanA bodharUpa je jJAna thAya che te AtmAno dharma nathI, paNa te prakRtinA vikArano ja dharma che. cetanAzakti padArthanuM jJAna karatI nathI, buddhithI padArthanuM jJAna thAya che ema teno siddhAMta che. paraMtu "cetanAzakti padArthonA jJAnathI zUnya che' e temanuM vacana mithyA che. 'vit' dhAtu jJAnanA arthamAM prayukta hovAthI, jANavuM athavA jenA vaDe jaNAya te cit kahevAya che. tethI jo cetanAzakti sva ane para(padArtha)nuM jJAna karI zakatI na hoya to te cetanAzakti kahevAze nahIM. vaLI, amUrta evI cetanAzaktinuM buddhimAM pratibiMba paNa paDI zake nahIM, kema ke pratibiMba to mUrta padArthanuM ja paDe che. arUpI evA AkAzanuM jema darpaNamAM pratibiMba paDatuM nathI, tema buddhimAM arUpI cetananuM pratibiMba paDatuM nathI. koI kahe ke UMDA kUvA vageremAM pANI UMDuM che' evuM je kahevAya che te temAM paDelA AkAzanA pratibiMbane joIne ja kahevAya che, to pachI arUpInuM pratibiMba na paDe evuM zA mATe kahevAmAM Ave che? A praznano javAba e che ke emAM je gaMbhIrapaNuM bhAse che te pANIno dharma che, AkAzano nahIM; mATe te pratibiMba AkAzanuM nathI. darpaNa vagere svaccha dravyamAM anya vastunI je chAyA paDe che, tene pratibiMba kahevAya che. darpaNanI aMdara dehanA je avayavo (pudgalo) saMkrAMta thayA hoya che tene prakAzano yoga thavAthI tenI darpaNamAM upalabdhi thAya che, tenuM darzana thAya che, anya pudgalonuM darzana thatuM nathI. A pratibiMba sthaLa pudgalonuM ja hoya che. Ama, sthULa pudgalamaya deha vagere dravyanuM ja pratibiMba paDe che e vAta nakkI thaI; tethI prazna thAya ke azarIrI arUpI evA AtmAnuM pratibiMba buddhimAM kaI rIte paDe? puruSanuM buddhimAM pratibiMba paDI zakatuM nathI. arUpI evA puruSanuM caitanya jo buddhimAM saMkramI zake to AkAza vagere arUpI dravyanA guNa paNa buddhimAM zA mATe na saMkrame? arthAt jo e nathI saMkramI zakatA to caitanya paNa kaI rIte saMkramI zake? AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM kahe che ke puruSanuM pratibiMba hoI ja zakatuM nathI, kAraNa ke je mUrta hoya (rUpAdivALI vastu hoya) tenuM ja pratibiMba hoI zake ane AtmA to mUrti nahIM paNa amUrta ja che. vaLI, mukta AtmAnI jema saMsArI jIvone paNa pratibiMbano abhAva hovAthI sakaLa saMsAranA jIvo mukta thaI jaze ane tethI koI paNa AtmAnA Azraye bhoga nAmanI vastu ghaTI zakaze nahIM.1 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 223 'pratibimbodayo'pyasya nAmUrtatvena yujyate / muktairatiprasaMgAcca na vai bhogaH kadAcana / / ' Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 papa7 vaLI, mukta jIvone pratibiMbano abhAva hovAthI muktapaNuM che ane saMsAranA jIvone pratibiMbano abhAva hovAthI temane muktapaNuM nathI, evI sAMkhyavAdIonI dalIlano javAba A pramANe paNa ApI zakAya ke mukta jIvone saMsArI avasthAmAM jo pratibiMbita thavAno svabhAva hoya to te mukta avasthAmAM paNa kAyama rahe, kAraNa ke sAMkhyamatamAM AtmA kUTastha nitya mAnela che, arthAt teno koI paNa svabhAva koI paNa kALe badalAto nathI. mukta avasthAmAM pratibiMbita thavAno svabhAva maTIne apratibiMbita thavAno svabhAva thAya che ema kahevAmAM Ave to A kathana paNa vyAjabI nathI, kAraNa ke eka svabhAvano vinAza ane bIjA svabhAvanI utpatti mAnavAthI AtmAnuM phUTastha nityapaNuM TakI zakatuM nathI. jo puruSamAM pUrvarUpano tyAga ane uttararUpanI prApti svIkAravAmAM Ave to puruSamAM sakriyatA AvI jAya che, paraMtu puruSanuM sakriyapaNuM to sAMkhya darzanane maMjUra nathI. vaLI, AtmAne kartA tathA bhoktA nahIM mAnatAM ane buddhine kartA tathA bhoktA mAnatAM anya eka dUSaNa paNa Ave che. zAMta citte vicAra karavAmAM Ave to samajAya ke sAMkhya darzananI A mAnyatA yuktisaMgata nathI, kema ke cetanamAM caitanya rahe ane kRti (kartutva) vagere guNo buddhimAM rahe te vAta ja barAbara nathI. niyama to ema che ke caitanya ane kRti eka sthAne rahenArAM che. jo caitanya ane kRtinA samAnAdhikaraNanI vAta javA daIe topaNa prazna e thAya ke je jaDa buddhine sAMkhya darzane karkI ane bhotrI mAnI che, te buddhi nitya che ke anitya? prakRtinA prathama pariNAmarUpa tathA zubhAzubha karmanA kartA-bhoktArUpa buddhine jo nitya mAnavAmAM Ave to kadApi puruSano mokSa nahIM thavAnI Apatti Avaze, kema ke sAMkhyamata pramANe buddhinA abhAvane ja mokSa kahyo che ane tevA mokSathI to buddhino kSaya thaze ane tethI buddhinI nityatAnI hAni thaze. buddhi jo nitya mAnavAmAM Ave to te upAdhirUpe puruSane vaLagelI hovAthI puruSano mokSa asaMbhava Tharaze ane puruSanA mokSa mATe jo buddhino nAza mAnavAmAM Ave to pachI buddhine nitya mAnavAnI vAta UDI jaze; eTale ke buddhine nitya mAnI zakAya tema nathI. jo buddhine anitya mAnavAmAM Ave to teno artha e thayo ke buddhi utpanna thanArI vastu che, tethI jyAM sudhI buddhinI utpatti ja thaI na hatI tyAM sudhI, buddhi vinA utpanna nahIM thaI zakanArA ane buddhimAM ja rahI zakanArA evA dharma-adharmAdi paNa utpanna na ja thayA hoya. jo Ama hoya to puruSano saMsAra ja kyAMthI rahe? arthAt tyAre ja puruSano mokSa thaI gayo hota, kema ke dharma-adharmathI ja saMsAra saMbhave che. te dharma-adharmAdi vinAno puruSa jo kyAreka paNa hato to te vakhate ja teno mokSa kema na thaI gayo? e vakhate tene saMsAramAM pakaDI rAkhanAra koNa hatuM? tethI buddhine jo anitya mAnavAmAM Ave to saMsAra eTale ke bhava nahIM thAya, kAraNa Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ke buddhinI utpatti pahelAM dharmAdi eTale dharma, jJAna, vairAgya, aizvarya, adharma, ajJAna, avirakti ane anaizvaryano ayoga-viyoga che. sAMkhyamatamAM buddhinI utpatti sahita dharmAdinI utpatti che.' A dalIlanI sAme sAMkhyo ema kahe che ke prakRti pariNAmI nitya che ane temAM ja ame dharma-adharma Adi svIkArI laIzuM. e badhAno samAveza prakRtitattvamAM thaI jaze. have nitya prakRtimAM rahenArA dharmAdi paNa pravAhathI nitya thaI gayA, eTale have pUrvokta Apatti nahIM rahe. AnI sAme ema prazna karI zakAya ke jo nitya prakRtimAM ja A dharmAdi svIkAravAmAM Ave to buddhi vagere bIjAM tattvonAM je kAryo che, te sarva kAryo prakRti ja karI le, to pachI dharmAdi guNo vinAnI evI buddhine mAnavI ja zA mATe joIe? e buddhitattva kharekhara zI vastu che? vaLI, jo A rIte jaDa(prakRti)mAM paNa dharmAdi rahI zakatA hoya to to ghaTAdi jaDa padArthomAM paNa dharmAdino anvaya (saMbaMdha) thaI zake che ema kahI zakAze. jo A vAta kabUla na hoya to buddhine anitya paNa mAnI zakAya tema nathI, to pachI buddhi nAmanA tattvanuM sAMkhyo nirUpaNa zI rIte karaze? ane "kRtyAdi guNo te buddhinA che, puruSanA nathI' ema paNa zI rIte kahI zakaze? sAMkhya darzane mAnela buddhitattvane, te nitya che ke aniyaM? evA vikalpo karI, te dUSita che ema TheravatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyakatva SaTrasthAna caupaI'mAM kahe che ke - buddhi nitya to puruSa ja teha jJAna pravRtti icchA samageha | jo anitya to kihAM vAsanA? prakRti to sI buddhi sAdhanA IT' jJAnAdinA AzrayabhUta evI sAMkhyoe mAnelI buddhi nitya che ke anitya? jo nitya kahevAmAM Ave to e svayaM ja puruSa hovI siddha thaI jaze. te eTalA mATe ke jJAna-icchA-pravRtti samageha che, arthAt samAna AzrayamAM rahelAM che. jJAna-icchA-pravRtti judAM judAM adhikaraNamAM hoya ema kalpavuM ayogya che, kAraNa ke te sarva kAraNa-kAryabhAva saMbaMdha dharAve che. jene jenuM jJAna thayuM hoya, tene ja tenI icchA saMbhave che, anyane nahIM. je vastunI jANakArI na hoya tenI icchA paNa thatI nathI e vAta darekane svAnubhavasiddha che. A ja rIte icchA tathA pravRtti aMge paNa jANavuM. jo buddhi jJAnanA AzrayabhUta hoya to icchA-pravRttino Azraya paNa te ja siddha thaze. vaLI, tene nitya 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 115 'buddhiH karvI ca bhoktrI ca nityA cennAsti anityA cenna saMsAraH prAgdhamadirayogataH / / ' 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'samyaktva SasthAna cIpai", gAthA 76 WWW.jainelibrary.org Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 559 to mAnelI ja che, tethI te ja puruSa hovI siddha thaI jaze. vaLI, buddhi jo nitya che to puruSane upAdhirUpe vaLagelI te buddhi kyAre paNa dUra nahIM thAya ane to pachI puruSano mokSa kevI rIte thAya? buddhine anitya mAnavAmAM Ave to teno nAza thatAM vAsanA kyAM raheze? ane jo vAsanA kazeka paNa na rahe to punaH prapaMcanI utpatti kevI rIte thaI zake? jo ema mAnavAmAM Ave ke buddhino nAza thatAM vAsanA prakRtimAM lIna thaI jAya che ane prakRtimAM rahI te prapaMcotpatti kare che, to pachI buddhi jevA svataMtra tattvanI siddhi karavAnuM koI prayojana nahIM rahe. prakRtimAM rahelI vAsanA paNa jo buddhimAM rahIne je kAma teNe karavAnuM hatuM te karI zake, to jJAnAdi guNo paNa buddhimAM Azrita tarIke utpanna thaIne pachI je kArya karI zake te kArya prakRtimAM ja Azrita tarIke AvirbhAva pAmIne paNa karI zake ema mAnI zakAya. Ama, buddhine nitya ke anitya bannemAMthI eka paNa mAnI zakAtI nahIM hovAthI buddhi jevuM tattva siddha thatuM nathI. gAthA-76 vaLI, jo kartApaNuM ane bhoktApaNuM buddhinAM hoya, AtmAne baMdhAvAnuM ke mukAvAnuM hoya ja nahIM, to pachI sAMkhyadarzanapravartaka kapile je kahyuM che te mithyA TharavAnI Apatti Avaze. maharSi kapile kahyuM che ke paccIsa tattvane jANanAro game te hoya gRhasthAzramamAM raheto hoya, jaTAdhArI saMnyAsI hoya, jaTA vinAno muNDa hoya ke zikhAdhArI hoya; game te hoya paNa te puruSano avazya mokSa thAya che emAM koI saMdeha nathI. A vidhAna to puruSanA mokSanI vAta kare che ane jo puruSano mokSa hoya to teno baMdha paNa hoya ja, kema ke baMdhAyA vinA mokSa kevo? ane jo puruSa baMdhAto hoya to tene karmano kartA-bhoktA mAnavo ja rahyo. jo jIva karma vagereno kartA nathI to tene karma vagerenuM baMdhana hovuM ghaTe nahIM ane jo baMdhana hovuM na ghaTe to pachI mokSa to ghaTI zake ja nahIM, kema ke baMdhanamAMthI chuTakAro thavo e mokSa che. AnI sAme sAMkhyo ema kahe che ke ame paNa jIvane baMdha thAya che evuM kahetA ja nathI. ame to ema kahIe chIe ke prakRti kriyAvALI hovAthI te ja baMdhAya che. vaLI, sAttvika, rAjasa ane tAmasa bhAva sAthe paNa prakRtine ja saMbaMdha che ane tethI prakRti ja baMdhAya che; mATe puruSane baMdha hovo na ghaTe. teo kahe che ke prakRti ane vikRtithI bhinna evA puruSano baMdha ane mokSa thato nathI, paraMtu prakRtino ja baMdha ane mokSa thAya che. AtmA kadApi baMdhAyelo nathI tema chUTo paNa nathI, paraMtu prakRti potAnAM pariNAma dvArA baMdhAya che ane mukta thAya che; arthAt baMdha ane mokSa prakRtinA Azraye rahela che ane teno AtmAne viSe upacAra karIe chIe, tethI AtmAno baMdha ane mokSa kahyo che. puruSanA baMdha-mokSa to upacArathI kahevAya che. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vastutaH to prakRti ja baMdhAya che ane mukAya che, paNa teno upacAra puruSamAM thAya che. puruSa to sadA mukta ja che. tene baMdha-mokSa che ja nahIM. puruSa baMdhAto nathI, puruSa mukAto nathI, temaja puruSa saMsAramAM paribhramaNa karato nathI, paraMtu vividha AzrayavALI prakRti ja baMdhAya che, mukAya che ane saMsAramAM paribhramaNa kare che. sAMkhyamatavAdIono baMdha-mokSa aMgeno A bacAva ane te bacAvanI nirbaLatA batAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja "samyaktva jasthAna caupai"mAM kahe che - paramAratha navi baMdhana mokha upacAra jo karasyo toSa | mokSazAstra to tuhma savi vRthA jehamAM nahIM paramAratha kathA II sAMkhyo ema kahe che ke je pote prakRti-vikRtirUpa nathI te puruSanA baMdha ke mokSane ame paramArthathI mAnatA ja nathI; arthAt vAstavikatAno vicAra karIe to puruSa baMdhAto nathI ke mukAto nathI. jo teo A rIte paramArthathI puruSano mokSa nathI evuM kahetA hoya to teo puruSanA mokSanI je vAto kare che te mAtra upacArathI ja hovI mAnIne temaNe saMtoSa mAnavo paDaze, arthAt kartutva vagere prakRtinA hovA chatAM upacArathI puruSanA kahevAya che, tema prakRti ja baMdhAya che ane prakRtino ja mokSa thAya che' evo paramArtha mAnavAmAM Ave to puruSamAM te banneno upacAra ja mAnavo paDe; ane A rIte puruSano mokSa aupacArika mAnavAthI mokSa aMgenA sarva zAstro niSphaLa Tharaze, kema ke emAM paramArtha jevuM kaMI rahyuM nahIM. "AkhalAmAM gAyano upacAra karIne pachI te AkhalAmAMthI dUdha zI rIte prApta karavuM?' ityAdine je zAstra jaNAvatuM hoya te kaMI saphaLa banatuM nathI, arthAt enAthI koI iSTanI siddhi thaI zakatI nathI, tema mokSazAstra pAramArthika vAtothI zUnya hovAnuM siddha thAya to "paccIsa tattvono jANakAra game te AzramamAM rata hoya; jaTAdhArI hoya, muMDana karAvanAra hoya ke coTalI rAkhanAra hoya topaNa mukta thAya che e vAtamAM kaMI saMzaya nathI.' AvuM jaNAvanAra zAstra svIkArya banaze nahIM, arthAtu AvAM zAstro sAMbhaLavA chatAM koI paNa jIva paccIsa tattvonI jANakArI mATe pravRtti karaze ja nahIM, kAraNa ke e jANakArI jenA kAraNa tarIke kahI che te mokSa ja apAramArthika - aupacArika Thare che. mokSane meLavavAnI icchAvALA jIvo mokSaprAptinA upAyo darzAvanAra zAstro sAMbhaLavA, vAMcavAnI pravRtti karatAM jyAre jANaze ke potAno mokSa thavA jevuM paramArthe kaMI che ja nahIM, to temane mokSanI icchA ja nahIM rahe. Ama hoya to pachI teo zAstra-abhyAsa paNa zA mATe kare? jo puruSamAM baMdha-mokSano mAtra upacAra ja thato hoya to mokSanuM pratipAdana karatAM sAMkhyonAM zAstra nakAmAM sAbita thaI jAya che, kema ke potAnAthI bhinna evI . 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyakatva SasthAna cIpai, gAthA 55 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 561 prakRtinA mokSa mATe puruSa zA mATe prayatna kare? yajJadattanA mokSa mATe somadatta tyAgatapAdi na kare. AvA sAMkhyamatamAM ti karavAnuM ucita nathI ke jyAM AtmAnA kartRtvabhoktatvano lopa karI devAmAM Ave che. zrI AnaMdaghanajI mahArAja kahe che 'koI abaMdha Atamatatta mAne, kiriyA karato dIse; kriyAtaNuM phala kaho kuNa bhogave, ima pUchyuM citta rIse.'1 keTalAka loko (sAMkhyamatavAdIo) AtmAne baMdha vinAno mAne che, arthAt teo Atmatattvane akartA mAne che; chatAM te loko kriyA tapa, japa, dAna, sevA Adi karatAM dekhAya che. e kriyAnuM je pariNAma thAya te koNa bhogavaze? arthAt paraspara meLa na khAya tevI vAta kema karo cho? ema jyAre temane pUchIe chIe tyAre temanAM manamAM gusso Ave che. temanuM kahevuM che ke AtmA akartA hovAthI puNya-pApa bAMdhato nathI ane baMdhano abhAva hovAthI teno mokSa paNa thato nathI. prakRti kartA hovAthI baMdhamokSa prakRtinA ja thAya che. paNa baMdha-mokSa jo prakRtinA ja hoya to AtmAnI avasthA to sadA ekasarakhI rahI. saMsAra paNa tene mATe sarakho ane mokSa paNa sarakho. to pachI AtmAe yama-niyamAdi duSkara anuSThAnonuM Asevana karavAnuM prayojana rahetuM nathI. AtmAne jo baMdha nathI to teNe bhavabhramaNano bhaya rAkhavAnI jarUra nathI. AtmAno jo mokSa thato ja nathI to tene muktipadanI abhilASA rAkhavAnI ke te mATe tapazcaryAdi duSkara anuSThAnonuM sevana karavAnI koI jarUra nathI. tethI sAMkhyAdi darzanano AtmA viSeno mata tarkayukta nathI, paraspara virodhI che ema zrI AnaMdaghanajI mahArAje ahIM kahyuM che. vaLI, sAMkhyamata anusAra baMdha ane mokSa prakRtinA Azraye che ema je kahyuM te yuktithI paNa ghaTI zakatA nathI, kAraNa ke prakRti ekAMtapravRttirUpa nityasvabhAvavALI hovAthI teno nivRttisvabhAva kaI rIte hoI zake? arthAt prakRtino svabhAva pravRtti ka2vAno hovAthI prakRti kyAre paNa pravRttithI udAsIna thaI zakatI nathI. A viSe sAMkhyamatavAdIo ema kahe che ke prakRtinI pravRtti kevaLa prakRti ane puruSamAM bhedaSTi karAvavArUpa puruSArthane mATe che. prakRti bhedajJAnane utpanna karIne kRtakRtya thatI hovAthI pravRttithI nivRtta thAya che. jema raMgabhUmi upara nartakI prekSakone nRtya dekhADIne nivRtta thAya che, tema prakRti paNa potAnA svarUpane dekhADIne nivRtta thAya che. temanuM A kathana paNa yogya nathI, kema ke prakRti acetana hovAthI temAM vicArapUrvakanI pravRttino abhAva 1- zrI AnaMdaghanajIracita, zrI munisuvrata bhagavAnanuM stavana, kaDI 2 2- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 228 'ekAntenaikarUpAyA nityAyAzca na sarvathA I tasyAH kriyAntarAmAvAvu, vardhamokSau tu yuktitaH||' Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. vaLI, viSayano upabhoga karavA chatAM paNa prakRti pravRttizIla hovAthI pharIthI te viSayamAM pravRtti kare che, tema vivekakhyAti thavA chatAM paNa prakRtino svabhAva pravRtti karavAno hovAthI pharIthI puruSArtha mATe te pravRtti karaze. nartakInuM dRSTAMta paNa sAMkhyamatanA siddhAMtanuM ghAtaka che, kAraNa ke nartakI prekSakone eka vAra nRtya dekhADIne nivRtta thavA chatAM paNa nRtya sAruM hovAthI prekSakone kutUhala thAya che, tethI nartakI punaH nRtya mATe pravRtta paNa thAya che; tema prakRti paNa puruSane potAnuM svarUpa dekhADIne punaH puruSArtha mATe pravRtta kema na thAya? tethI prakRtino baMdha-mokSa nahIM mAnatA puruSano saMpUrNa karmanA kSayarUpa mokSa ja svIkAravo zreSTha che. puruSano ja baMdha, mokSa ane saMsAra mAnavo joIe. aneka puruSomAM Azrita evI prakRtino ja baMdha, mokSa ane saMsAra che, paraMtu puruSano nathI ema kahevuM yuktiyukta nathI. - nartakI to dhanaprApti vagere prayojana mATe nAce che ane avasara joIne, dAnAdinI prApti thaI gayelI joIne nAcatI baMdha thaI jAya che. A nAcavuM ane aTakavuM e bane nartakI potAnA anubhavathI kare che. acetana evI prakRti to A banne kaI rIte karI zake? sAMkhyone kartA tarIke puruSa mAnya nathI ane prakRtine potAne to pote jaDa hovAthI koI anubhava nathI, to A saghaLAM kathana baMdhabesatAM kaI rIte thAya? vaLI, 'jema nartakI sabhAne potAnI jAta dekhADI pAchI phare che, tema puruSane potAnuM jJAna karAvIne prakRti nivRtta thAya che' evuM sAMkho kahe che; paraMtu puruSane Atmadarzana karAvavuM e jaDa acetana evI prakRtine saMbhavatuM nathI. Atmadarzana karAvavAnuM prakRtine koI prayojana paNa nathI ke e aMgenuM jJAna paNa nathI. to e kaI rIte Atmadarzana karAve? sAMkhyamata pramANe puruSa kUTastha nitya che ane prakRtinA viyogane puruSano mokSa mAnyo che te yuktiyukta nathI, kAraNa ke mokSa thAya tyAre AtmAnI dazA phare che ke nahIM te viSe sAMkhyo spaSTa samAdhAna ApI zakatA nathI. pUrve je saMsArI dazA hatI temAM pheraphAra thaIne navI zuddha, mukta avasthA pragaTa thAya che ke koI paNa jAtanA pheraphAra vinAnI enI e ja saMsArI dazA kAyama rahe che? dazA pheraphAra pAme che ema jo teo kahe to sAMkhyasammata kUTastha nityapaNuM UDI jAya che ane AtmAmAM pariNAmI nityapaNuM siddha thAya che. jenuM koI navuM svarUpa kyAre paNa utpanna na thAya ke jUnuM svarUpa kyAre paNa nAza na pAme paNa sthira rahe, pheraphAra vinAnuM rahe te kUTastha nitya kahevAya che. tethI mokSadazA jo navI pragaTa thAya to puruSanI kUTastha nityatA to rahe ja nahIM. kUTastha nityatAne abAdhita rAkhavA jo teo ema kahe ke "enI saMsArI dazA je hatI te ja koI paNa jAtanA pheraphAra vinA pachI paNa rahe che'; to pachI saMsArI dazA karatAM mukta dazAmAM adhika zuM thayuM? AtmA pahelAM paNa zuddha hato ane Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 563 pachI paNa zuddha che, tethI koI adhikatA thatI nathI; to teo prakRtinA viyoga mATe tenAM tattvajJAnAdi upAyo zA mATe kare che? jo teo A prayAso kare che to temaNe svIkAravuM joIe ke mukta dazAmAM koIka adhikatA avazya thAya che. paraMtu Ama svIkAravAmAM Ave to AtmAnI kUTastha nityatA bAdhita thAya che ane pariNAmI nityatA siddha thAya che. puruSane pariNAmI nitya mAnyA vinA na to pratItisiddha lokavyavahArano nirvAha thaI zake che ane na to pAramArthika loka-paraloka ke baMdha-mokSa vyavasthAnuM susaMgata rUpa banI zake che. puruSamAM kartutva jevuM kaMI na hoya to pachI baMdha ane mokSa e badhuM kevI rIte ghaTe? AtmA sukha-duHkha bhogavato na hoya to saghaLo vyavahAra kaI rIte cAle? eka ja caitanya harSa, viSAda, jJAna Adi aneka paryAyone dhAraNa karavAvALuM saMvitarUpe anubhavamAM Ave che. tenAmAM ja ahaMkAra Adi saMjJAonuM nirUpaNa karI zakAya che. A vibhinna bhAvone cetanathI bhinna jaDa prakRtinA dharma mAnI zakAtA nathI. jaLamAM kamaLanI jema puruSa jo sarvathA nirlipta hoya to prakRtigata pariNAmonuM aupacArika bhostRtva ghaTAvavAthI paNa vastutaH na to te bhoktA siddha thAya che ane na cetayitA; tethI puruSane vAstavika utpAda, vyaya ane dhrauvyano AdhAra mAnIne tene pariNAmI nitya ja svIkAravo joIe, anyathA kRtanAza ane akRtAbhyAgama nAmanA dUSaNa Ave che ane karmano naitika niyama nirarthaka banI jAya che. prakRtie je kArya karyuM, tenuM phaLa te to bhogavatI nathI ane puruSa bhoktA che, to te kartA nathI. AcAryazrI narendrasenajI 'siddhAMtasArasaMgraha'mAM kahe che ke pradhAna(prakRti)ne karmabaMdha thAya che ane teno anubhava AtmAe karavo paDe che evuM kahenAra sAMkhya darzananuM A vacana jo satya hoya to A lokavAkya paNa satya kema nahIM mAnavuM joIe ke AgaLano puruSa bhAra vahana kare che ane pAchaLano manuSya te bhArathI cIsa pADe che. eka manuSya priya bhojana kare che ane bIjA manuSyane tenAthI tRpti thAya che.' prakRtinI dareka pravRtti jo haMmezAM puruSanA AnaMda arthe ja thatI hoya to puruSane du:kha kema pahoMce che? garIba bicAro puruSa potAno koI paNa doSa thayA vagara sahana kare che. kArya kare prakRti ane sArA-mAThAM phaLa puruSe bhogavavAM paDatAM hoya to e 1- juo : AcAryazrI narendrasenajIkRta 'siddhAMtasArasaMha', adhyAya 4, zloka 71,72 'pradhAnaM karma badhnAti bhoktAtmeti prajalpataH / sAMkhyasya satyamAyAtaM lokavAkyamidaM bhuvi / / agrago harate bhAraM muhuHsvanati pRSThataH / bhuktikriyAM karotyanyastRptimanyo'dhigacchati / / ' Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kyAMno nyAya? vaLI, prakRti svAdiSTa vastuo banAve che kharI, paNa te potAnA mATe nahIM, puruSanA upayoga mATe. A paNa keTaluM niHsvArthapaNuM! vaLI, sAMkhya prakRtine nirvaiyaktika (impersonal) kahe che; paraMtu tenAM varNano jotAM tene nartakI, guNavatI, udAra, puruSanI niSkAmabhAve sevA karavAvALI kahI che, jemAM nArInA vyaktitvanI jhalaka dekhAya che. jo puruSa svayaM rAga, virAga, viparyaya, viveka ane jJAna-vijJAnarUpa pariNamanonuM vAstavika upAdAna hoya to tene laMgaDo kahI zakAto nathI. eka dRSTie prakRti na kevaLa AMdhaLI che, kiMtu puruSanA pariNamano mATe te laMgaDI paNa che. je kare te bhogave' e eka nirapavAda siddhAMta che, tethI puruSamAM jo vAstavika bhoktatva mAnyA vinA chUTako nathI, to vAstavika kartRtva paNa tenAmAM ja mAnavuM ucita che. jo kartRtva ane bhoktRtva avasthAo puruSagata ja thaI jAya che to tenuM kUTastha nityatva ApoApa samApta thaI jAya che; mATe utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa pariNAma pratyeka sattnuM aparihArya lakSaNa che, bhale te cetana hoya ke acetana, mUrta hoya ke amUrta. pratyeka sat pratikSaNa potAnA svAbhAvika pariNAmI svabhAva anusAra eka paryAyane choDIne bIjI paryAyane dhAraNa karyA kare che. A pariNamana sadeza paNa hoya che ane visardeza paNa hoya che. Ama, sAMkhya darzananI tattvaprakriyAmAM ghaNA doSo che. vivecanAtmaka dRSTie jotAM sAMkhya darzanamAM aneka zaMkAsthaLo che, jeno yogya pratyuttara sAMpaDato nathI. puruSa temaja prakRti bannenuM svarUpa, banneno paraspara saMbaMdha, hetulakSI vikAsavAda, mokSanI kalpanA vagere praznonuM nirAkaraNa sAMkhya darzana saphaLatApUrvaka karI zakyuM nathI.1 sAMkhyamAnya AtmA phUTastha nitya che, jyAre jaina darzananI dRSTie AtmA pariNAmI nitya che. sAMkhyasammata AtmA akartA ane abhoktA (athavA to gauNa bhAve bhoktA) che, jyAre jainasammata AtmA vAstavika dRSTie kartA ane bhoktA che; tethI jaina darzana AtmAmAM zuddhi-azuddhirUpe guNonI hAni-vRddhi athavA pariNAma svIkAre che, jyAre sAMkhya paraMparA evuM kaMI mAnatI nathI. sAMkhyamata pramANe AtmAne baMdhana ane mukti aupAdhika che, jyAre jainamata anusAra AtmAne baMdhana ane mukti vAstavika che. sAMkhyamata mujaba AtmAne paudgalika karmanAM AvaraNo nathI, jyAre jainamata pramANe AtmAne paudgalika karmanAM AvaraNo che. hakIkatamAM to sAMkhya paraMparA AtmAne koI paNa prakAranAM AvaraNo hoya ema svIkAratI ja nathI. 1- sAMkhya darzananI jema vedAMta darzana paNa AtmAne ekAMte asaMga mAne che, paraMtu prastuta gAthAmAM vedAMta darzananI mAnyatAnuM nirasana apekSita na hovAthI vedAMta darzananI mAnyatAnuM ayathArthapaNuM ahIM darzAvavAmAM AvyuM nathI. Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 565 sAMkhya darzana pramANe AtmA sadA asaMga che, jyAre jaina darzana pramANe AtmAno trikALI svabhAva zuddha che ane tenI vartamAna avasthA azuddha che; tethI ja zrIgurue A gAthAmAM ziSyane kahyuM ke AtmA paramArthathI, arthAt svabhAvathI zuddha hovA chatAM vartamAna avasthAe azuddha che ane puruSArtha vaDe te azuddhatA dUra karavAthI AtmA avasthAmAM tathArUpa zuddha ane asaMga thAya che. je krodhAdi lAgaNIo thAya che te kAMI jaDane thatI nathI, paNa potAnI vartamAna avasthAmAM cetana pote ja kare che. jo cetana zuddha ja hoya to bhUla konI ane saMsAra kono? jo cetananI avasthAmAM bhUla na hoya to upadeza kone? ane zA mATe? jIvane jo sadA zuddha mAnavAmAM Ave to te mAnavuM nyAyathI bAdhita thAya che. jo jIva sadA zuddha ja rahyo hoya to tene saMsAra kevI rIte hoI zake? jIvane sadA zuddha mAnavAthI na to saMsAra siddha thaI zake che ane na mokSa paNa siddha thaI zake che athavA bannemAM abhedatA ja siddha thAya che. paribhramaNanuM nAma ja saMsAra che, te azuddhatA vinA hoI zake nahIM. jo mAtra zuddhatA mAnavAmAM Ave to saMsArano abhAva thaze ane saMsAranA abhAvamAM mukti thavI paNa asaMbhava che, kema ke mukti saMsArapUrvaka ja hoya che. je baMdhAyo ja nathI te mukta paNa kaI rIte thAya? tethI jIvane sadA zuddha mAnavAthI tenAmAM saMsAra ane mokSa bane ghaTI zakatA nathI athavA te bannemAM koI paNa prakArano bheda siddha thato nathI. mokSamArga mAnavo paNa mithyA kare che. jIvane sadA zuddha mAnavAthI udbhavato aniSTapaNAno prasaMga darzAvatAM paMDita zrI rAjamalajI 'paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke jo jIva sadA zuddha hoya to pachI mokSanuM nirUpaNa vyartha che ane A vAta ISTa nathI, kema ke mokSa mATe je zrama karavAmAM Ave che te badho vyartha jaze. jo mokSanI vyavasthA ane teno upAya ja nirarthaka hoya to na pramANa bane che, na tenuM phaLa bane che, na sAdhana bane che, na sAdhya bane che, na kAraNa bane che ane na kriyA bane che, badhAno lopa thaI jAya che.' ziSyanA jaNAvyA pramANe jIvane sarvathA zuddha mAnavAthI mokSanuM vivecana ane tenI prAptino upAya Adi badhI vAto nakAmI kare che. jIvana paryAye azuddha mAnavAthI saMsAra, mokSa, teno upAya, sAdhya, sAdhana, kriyA, kAraka, pramANa, tenuM phaLa badhI vAta 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 960-961 'jIvazcetsarvataH zuddho mokSAdezo nirarthakaH / neSTamiSTatvamatrApi tadarthaM vA vRthA zramaH / / sarvaM viplavate'pyevaM na pramANaM na tatphalam / sAdhanaM sAdhyamAvazca na syAdvA kArakakriyA / / ' Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa66 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana siddha thaI zake che; paraMtu jIvane sarvathA zuddha mAnavAthI upara kahelI vAtomAMthI eka paNa vAta siddha thatI nathI, tethI paryAyathI jIvane azuddha mAnavo te ja yuktisaMgata che. mukti ane muktizAstranI badhI vAto to ja ghaTe jo AtmA syAdvAda pramANe zuddha-azuddha mAnavAmAM Ave. AtmA vartamAna avasthAmAM azuddha che ane svabhAvathI zuddha che ema mAnavAmAM Ave to ja mokSazAstro ghaTe. AtmAne sarvathA zuddha ke sarvathA azuddha mAnavo ayogya che. zuddha ke azuddha banemAMthI eka paNa ekAMte mAnavuM yogya nathI. AtmAne ekAMte azuddha mAnavAmAM Ave to game eTalA upAyo karavA chatAM te azuddhatA dUra na thavAthI teno mokSa thAya ja nahIM ane to pachI mokSazAstrone karavAnAM zuM? ekAMte zuddha svabhAva mAnavAmAM Ave to pahelethI ja e zuddha hovAthI jIve mokSa mATe kAMI karavAnuM ja na rahe, to pachI mokSazAstro nirarthaka Tharaze. kSaNika avasthAnI azuddhatA vakhate jo Akho AtmA ja tadana azuddha thaI gayo hoya, te svabhAvathI paNa zuddha na rahyo hoya to te potAnI azuddhatA TALIne zuddhatA lAvaze kyAre ane kyAMthI? jo zaktirUpe zuddhatA hoya to paryAyamAM vyakta thAya. jo zaktirUpe paNa zuddhatA na hoya to zuddhatA pragaTI zake nahIM, mATe zaktirUpe AtmAno svabhAva zuddha che ane pragaTa avasthAmAM azuddhatA che ema svIkAravuM joIe. jo AtmA kevaLa zuddha hoya, avasthAmAM paNa azuddhatA na hoya, vartamAnamAM paNa zuddhatA ja hoya to atyAre paNa paramAnaMdano - mokSasukhano anubhava thavo joIe. AtmA jo sarvathA puNya-pApa vinAno tathA karmasaMyoga vagarano asaMga hoya to tenA AnaMdano vyakta anubhava thayA vinA na rahe. paranimittanA saMge AtmAnI avasthAmAM jo bilakula vikAra na hoya to to tene asaMga caitanyanA parama AnaMdano anubhava vartato hota; mATe avasthAmAM vikAra ane karmano saMga che, chatAM svabhAvadaSTie jotAM AtmA asaMga che. jo AtmA paramArthathI asaMga na hoya to kadI asaMga thaI zake nahIM ane jo vyavahArathI paNa asaMga hoya to tenAmAM pUrNAnaMdano anubhava vyakta hovo joIe. A pramANe jo AtmAnI avasthAmAM malinatA na hota to atyAre te paramAtmA hota ane teno anubhava tene prathamathI ja hota. vaLI, jo azuddhatA ja tenuM svarUpa hota to te kadI TaLI zake nahIM. tethI siddha thAya che ke AtmA zaktirUpe trikALa zuddha, paripUrNa che, chatAM vartamAna avasthAmAM malina che. paramArthathI AtmA asaMga che, zuddha che ane nijabhAna thatAM te avasthA pragaTa thAya che. AtmA potAnuM bhAna kare to tene karmano saMga chUTe che ane te kevaLa jJAyakabhAve rahe che. AcAryazrI amRtacaMdradeva 'samayasArakalaza'mAM kahe che ke ahamatavALA jaino AtmAne sAMkhyamatavAdInI jema sarvathA akartA na mAne, paraMtu bhedajJAna thAya te pahelAM AtmAne sadA karmano kartA che Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-76 pa67 ema jANe ane bhedajJAna thayA pachI prabaLapaNe potAnA jJAnadhAmamAM rahelA AtmAne potAnA kartAbhAvathI yuta thayelo eka parama acaLa jJAtA tarIke pratyakSapaNe jue. jo AtmA kevaLa asaMga hota, AtmAmAM koI bhUla na hota to jIvane nija svarUpa samajAyuM hota ane tenA AnaMda vagere guNono vilAsa khIlelo hota; paraMtu jIvanI paryAyamAM vikAra che ane jyAM sudhI 'vikAra vinAno mAro svabhAva che" e vAta pakaDamAM nathI AvatI, tyAM sudhI jIva vikArI paryAyano nAza karI zakato nathI ane asaMgatA pragaTatI nathI. jIvane nijasvabhAvanI ruci nathI, jJAna jJAyakasvabhAvane bhUlIne jJayane avalaMbIne pravartI rahyuM che ane tethI tene asaMgatAno anubhava thato nathI. avasthAmAM asaMgatA pragaTAvavA mATe svarUpasanmukhatAno abhyAsa karavo joIe. 'koNa chuM? mAruM svarUpa kevuM che? mAro Atmavaibhava kevo mahAna che? mArAmAM kevAM guNaratnono bhaMDAra che?' ityAdino rucipUrvaka vicAra karatAM caitanyapadano apUrva mahimA jAge che ane je dRSTi parasanmukha hatI te svasammukha thavA pAme che. svarUpasanmukhatAno abhyAsa vadhu daDha thatAM AtmabhAvanuM UMDANa vadhe che, vikalpo uttarottara sUkSma thatA jAya che ane koI dhanya paLe sarva vikalpono abhAva thaI nirvikalpa svasaMvedana thAya che, jIva AtmAnaMdano anubhava kare che. potAnA asaMga svabhAvano anubhava karanAra jIva nijAnaMdamAM masta rahe che. tenI janma-janmAMtaranI doDa aTake che. te zAMta thaI jAya che, udAsIna thaI jAya che. potAnA svarUpano sAkSAtkAra thayo hovAthI tene kazAnI icchA rahetI nathI. tene koI AkAMkSA nathI, koI bhaya nathI. svayaMnI zAzvata saMpatti maLI gaI hovAthI tene have bIjI koI saMpatti pratye gamo-aNagamo thato nathI. tene dunyavI UMcAM pado paNa harSa nathI upajAvatAM ke game tevI pratikULatA paNa calita nathI karI zakatI. jene svarUpabodha thayo che tene anukULatA-pratikULatA sparzatI paNa nathI. tene parama svIkArabhAva varte che. je thAya che tene te sAkSIbhAve jANe che. dhumADo AkAzamAM UDe che, AkAzamAM phelAya che; paNa dhumADo AkAzane gaMduM nathI karI zakato. keTalAM badhAM vAdaLAM baMdhAya-phelAya, paNa AkAza to tevuM ne tevuM aprabhAvita ja rahe che, asaMga ja rahe che, aspaSTa ja rahe che. svarUpasanmukhatAnA kAraNe aprabhAvita rahetuM tenuM citta paNa AkAza jevuM asaMga 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'samayasArakalaza', kalaza 205 'mA'kartAramamI sRzantu puruSa sAMkhyA ivApyArhatAH kartAraM kalayaMtu taM kila sadA bhedAvabodhAdadhaH / UrdhvaM tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM pazyantu cyutakartRbhAvamacalaM jJAtAramekaM param / / ' Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 thaI gayuM hoya che. A pramANe asaMga dazAnI prApti mATe asaMga svabhAvano nirNaya ane vAraMvAra svarUpAnusaMdhAnano abhyAsa Avazyaka che. asaMga dazAnI prApti to tyAre ja thAya che ke jyAre saghaLI doDAdoDathI nivartI jIva ekamAtra AtmAnA bhAnamAM rahe, sarva padravyo ane parabhAvothI virAma pAmI eka nijasvarUpamAM dRSTi Ape. nijanuM bhAna, svarUpanI smRti, jJAyakano abhyAsa, tenuM ja anusaMdhAna karatA rahevAthI asaMga dazAnI prApti thAya che; tethI jIva mATe eka ja kartavya che nijamAM TharI javuM. 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana Ama, prastuta gAthAmAM ziSyanI mUMjhavaNanuM saraLa tathA sacoTa rIte samAdhAna karatAM zrIgurue samajAvyuM ke 'jo AtmA kevaLa asaMga svarUpe hoya to tane te svarUpe AtmA bhAsavo joIe. jo sarvathA 52 taraphanuM lakSa karyA vagara AtmA raheto hota to tane tevo jaNAta kema nahIM? paraMtu atyAre tema jaNAto nathI, tethI AtmA sarvathA asaMga nathI.' AtmA asaMga che paNa te mAtra paramArthadRSTithI. atyAre vyavahArathI AtmA sasaMga che. paramArthathI svabhAvadRSTithI AtmA zuddha hovA chatAM paryAyadRSTie AtmA atyAre vikArI, azuddha, samala ane saMgI che ane tethI karmano kartA paNa che. paramArthathI eTale zuddha svarUpe AtmA asaMga che, paNa tenuM bhAna thayA vinA tevI dazA prApta thatI nathI. paramArthathI te asaMga che, paNa nijabhAne AtmAne potAnuM bhAna pragaTe to te vyavahArathI paNa tevo asaMga thAya che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'kevaLa hota asaMga jo, A zAno saMsAra; zA mATe du:kha thAya che, eno karo vicAra. ane vaLI jo ema to, bhAsata tane kone zA mATe kahe, asaMga na kema? chuM huM ema. e to sAcA puruSa je, che paramArthathI, asaMga anubhavI hoya; pAko kahe satya te joya. bhAva zrI e sadguru sevanA, phaLa asaMga nizce lahe, paNa avaMcaka jema; nijabhAne tema.'1 * * * 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.232-233 (zrI giradharabhAIracita, zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti, gAthA 301-304) Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 77 { n 09 a TaiR, 152212505, Ale, Vi0.5. Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA gAthA 76mAM zrIgurue kahyuM ke AtmA jo sarvathA asaMga hota to tevo spaSTapaNe bhAsavo joIto hato. svabhAvadRSTithI te asaMga che, paNa nija svarUpanuM bhAna pragaTyA pachI ja tema anubhavAya che, te pahelAM nahIM. tethI AtmA sarvathA asaMga, abaMdha ane zuddha nathI. te rAga-dveSarUpe pariName che ane tethI jaDa karmano baMdha karato hovAthI te karmano kartA siddha thAya che. gAthA - - gAthA 72mAM ziSya AtmAne abaMdha batAvI, karmanA kartA tarIke prakRti athavA Izvarane batAvyAM hatAM. prakRtikartRtvavAdanuM ayathArthapaNuM zrIgurue gAthA 76mAM batAvyuM. have gAthA 77mAM IzvarakatRtvavAdanuM ayathArthapaNuM batAvI, karmano kartA AtmA ja che ema zrIguru siddha kare che. gAthA gAthA 72nA uttarArdhamAM ziSye kahyuM hatuM ke 'athavA Izvara preraNA, tethI jIva abaMdha', arthAt Izvare A carAcara jagata racyuM che ane jagatanAM kAryo IzvaranI icchA mujaba ane tenI preraNAthI thAya che. jagatanA jIvo je karmo kare che te IzvarapreraNAthI ja thAya che ane tethI te karmo karavAmAM jIvano potAno koI doSa na hovAthI jIva abaMdha Thare che. ziSyanI A dalIlanuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che 66 kartA Izvara koI nahi, Izvara zuddha svabhAva; athavA preraka te gaNyuM, Izvara doSaprabhAva.' (77) karmano Izvara kartA koI che nahIM; zuddha jagatano athavA jIvonAM artha AtmasvabhAva jeno thayo che te Izvara che, ane tene jo preraka eTale karmakartA gaNIe to tene doSano prabhAva thayo gaNAvo joIe; mATe IzvaranI preraNA jIvanA karma karavAmAM paNa kahevAya nahIM. (77) have tame anAyAsathI te karmo thatAM hoya, ema kahyuM te vicArIe. anAyAsa eTale zuM? AtmAe nahIM ciMtaveluM? athavA AtmAnuM kaMI paNa kartRtva chatAM pravarteluM nahIM? athavA IzvarAdi koI karma vaLagADI de tethI thayeluM? athavA prakRti parANe vaLage tethI thayeluM? evA mukhya cAra vikalpathI anAyAsakartApaNuM vicAravA yogya che. prathama vikalpa AtmAe nahIM ciMtaveluM evo che. jo tema thatuM hoya to to karmanuM grahavApaNuM rahetuM ja nathI, ane jyAM grahavApaNuM rahe nahIM tyAM karmanuM hovApaNuM Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana saMbhavatuM nathI, ane jIva to pratyakSa ciMtavana kare che, ane grahaNAgrahaNa kare che, ema anubhava thAya che. jemAM te koI rIte pravartato ja nathI, tevA krodhAdi bhAva tene saMprApta thatA ja nathI; tethI ema jaNAya che ke nahIM ciMtavelAM athavA AtmAthI nahIM pravartelAM evAM karmonuM grahaNa tene thavA yogya nathI, eTale e banne prakAre anAyAsa karmanuM grahaNa siddha thatuM nathI. trIjo prakAra IzvarAdi koI karma vaLagADI de tethI anAyAsa karmanuM grahaNa thAya che ema kahIe to te ghaTatuM nathI. prathama to IzvaranuM svarUpa nirdhAravuM ghaTe che; ane e prasaMga paNa vizeSa samajavA yogya che; tathApi atre Izvara ke viSNu Adi kartAno koI rIte svIkAra karI laIe chIe, ane te para vicAra karIe chIe : jo IzvarAdi karmanA vaLagADanAra hoya to to jIva nAmano vacce koI paNa padArtha rahyo nahIM, kemake preraNAdi dharme karIne tenuM astitva samajAtuM hatuM, te preraNAdi to IzvarakRta TharyA, athavA IzvaranA guNa TharyA; to pachI bAkI jIvanuM svarUpa zuM rahyuM ke tene jIva eTale AtmA kahIe? eTale karma Izvaraprerita nahIM paNa AtmAnAM potAnAM ja karelAM hovA yogya che. tema cotho vikalpa prakRtyAdi parANe vaLagavAthI karma thatAM hoya? te vikalpa paNa yathArtha nathI. kemake prakRtyAdi jaDa che, tene AtmA grahaNa na kare to te zI rIte vaLagavA yogya thAya? athavA dravyakarmanuM bIjuM nAma prakRti che; eTale karmanuM kartApaNuM karmane ja kahevA barAbara thayuM. te to pUrve niSedhI dekhADyuM che. prakRti nahIM, to aMtaHkaraNAdi karma grahaNa kare tethI AtmAmAM kartApaNuM vaLage che, ema kahIe to te paNa ekAMte siddha nathI. aMtaHkaraNAdi paNa cetananI preraNA vinA aMta:karaNAdirUpe prathama Thare ja kyAMthI? cetana je karmavaLagaNAnuM, manana karavA, avalaMbana le che, te che. jo cetana manana kare nahIM, to kaMI te vaLagaNAmAM manana karavAno dharma nathI; te to mAtra jaDa che. cetananI preraNAthI cetana tene avalaMbIne kaMI grahaNa kare che tethI tenA viSe kartApaNuM AropAya che, paNa mukhyapaNe te cetana karmano kartA che. A sthaLe tame vedAMtAdi daSTie vicArazo to amArAM A vAkyo tamane bhrAMtigata puruSanAM kahelAM lAgaze. paNa have je prakAra kahyo che te samajavAthI tamane te vAkyanI yathAtaththatA lAgaze, ane bhrAMtigatapaNuM bhAsyamAna nahIM thAya. jo koI paNa prakAre AtmAnuM karmanuM kartutvapaNuM na hoya, to koI paNa prakAre tenuM bhojvavapaNuM paNa na Thare, ane jyAre ema ja hoya to pachI tenAM koI paNa Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 573 prakAranAM duHkhono saMbhava paNa na ja thAya. jyAre koI paNa prakAranAM duHkhono saMbhava AtmAne na ja thato hoya to pachI vedAMtAdi zAstro sarva duHkhathI kSaya thavAno je mArga upadeze che te zA mATe upadeze che? "jyAM sudhI AtmajJAna thAya nahIM, tyAM sudhI duHkhanI AtyaMtika nivRtti thAya nahIM', ema vedAMtAdi kahe che; te ja duHkha na ja hoya to tenI nivRttino upAya zA mATe kahevo joIe? ane kartutvapaNuM na hoya, to duHkhanuM bhostRtvapaNuM kyAMthI hoya? ema vicAra karavAthI karmanuM kartutva kare che. have atre eka prazna thavA yogya che ane tame paNa te prazna karyuM che ke "jo karmanuM kartApaNuM AtmAne mAnIe, to to AtmAno te dharma Thare, ane je jeno dharma hoya te kyAre paNa uccheda thavA yogya nathI; arthAt tenAthI kevaLa bhinna paDI zakavA yogya nathI, jema agninI uSNatA athavA prakAza tema." ema ja jo karmanuM kartApaNuM AtmAno dharma Thare, to te nAza pAme nahIM. uttara :- sarva pramANAMzanA svIkAryA vinA ema Thare; paNa vicAravAnuM hoya te koI eka pramANAMza svIkArIne bIjA pramANAMzano nAza na kare. "te jIvane karmanuM kartApaNuM na hoya' athavA "hoya to te pratIta thavA yogya nathI', e Adi prazna karyAnA uttaramAM jIvanuM karmanuM kartutva jaNAvyuM che. karmanuM kartutva hoya to te TaLe ja nahIM, ema kAMI siddhAMta samajavo yogya nathI, kemake je je koI paNa vastu grahaNa karI hoya te choDI zakAya eTale tyAgI zakAya; kemake grahaNa karelI vastuthI grahaNa karanArI vastunuM kevaLa ekatva kema thAya? tethI jIve grahaNa karelAM evAM je dravyakarma teno jIva tyAga kare to thaI zakavA yogya che, kemake te tene sahakArI svabhAve che, sahaja svabhAve nathI; ane te karmane meM tamane anAdi bhrama kahyo che, arthAt te karmanuM kartApaNuM ajJAnathI pratipAdana karyuM che, tethI paNa te nivRtta thavA yogya che, ema sAthe samajavuM ghaTe che. je je bhrama hoya che, te te vastunI UlaTI sthitinI mAnyatArUpa hoya che, ane tethI te TaLavA yogya che, jema mRgajaLamAMthI jaLabuddhi. kahevAno hetu e che ke, ajJAna karIne paNa jo AtmAne kartApaNuM na hoya, to to kazuM upadezAdi zravaNa, vicAra, jJAna Adi samajavAno hetu raheto nathI. have ahIM AgaLa jIvanuM paramArthe je kartApaNuM che te kahIe chIe : (77) - jIvo je karmo kare che te IzvaranI preraNAthI thAya che, arthAt jIvanAM karmo bhAvArtha bhAvatha IzvarAdhIna che evo IzvarakartutvavAda prakRtikatvavAdanI jema yuktisaMgata nathI, kAraNa ke Izvarane jIvonAM karmanA preraka mAnatAM IzvaranuM svarUpa doSayukta kare che. sahajAnmasvarUpe pariNamI jeo potAnAM anaMta jJAna, akhaMDa AnaMda ane behada aizvaryane 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.545-546 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pragaTAvI cUkyA che; jeo vItarAga, nirAkuLa, kRtakRtyapadane pAmyA che evA Izvara, nijAnaMdanI moja mUkIne zA mATe jagatanA jIvonAM karmanA kartA thavA jAya? evI vyAkuLatArUpa icchA utpanna thavAnuM kAraNa zuM? koIkane sArAM to koIkane kharAba karma karavAnI preraNA zA mATe kare? ityAdi aneka doSo Izvarane prerakakartA gaNatAM udbhave che. IzvarIya preraNAthI jIva karma bAMdhe che ema mAnatAM IzvaramAM doSono pAra rahe nahIM. Izvarane karmanI preraNA ApanAra mAnavAthI temane upAdhivALA mAnavA paDe ane Izvara jo upAdhivALA hoya to temanAmAM ane saMsArI jIvamAM koI pharaka rahe nahIM. Izvarane prerakakartA mAnavAthI teo rAgAdi doSonA prabhAvavALA thaI jAya ane tethI temanuM IzvarapaNuM ja rahe nahIM. Ama, koI paNa prakAre IzvaranuM kartApaNuM siddha thaI zakatuM nathI. tethI ema phalita thAya che ke jIvanAM karmano kartA jIva pote ja che, prakRti ke Izvara nathI. - IzvarakartutvavAdIonI mAnyatA che ke A sRSTinI racanA Izvare karI che. vizeSArtha dRSTigocara thatuM A carAcara jagata Izvare banAvyuM che. nadI ane samudra, nALAM ane taLAva, DuMgarAo ane khINo, dharatI ane AkAza, pANI ane havA, vana ane bagIcAo A sarva Izvare banAvyAM che. Izvare ja badhuM banAvyuM che. Izvara ja badhAMno ghaDavaiyo che. sRSTino vidhAtA, pAlanahAra tathA saMhAraka Izvara ja che. IzvarakartutvavAdIo Izvarane jagatanA niyaMtA tarIke svIkAre che ane mAne che ke IzvaranI icchA vinA jhADanuM pAMdaDuM paNa nathI hAlatuM. tethI ja teo IzvaranI icchA pramANe thAya', 'uparavALAnI marajI mujaba thaze', "dhaNInuM dhAryuM thAya', 'mAlika karaze ema ja thaze' ityAdi kathano karatA hoya che. teo Izvarane jagatano kartA tathA jIvonAM sukha-duHkhano kartA mAne che; paraMtu Izvarane kartA gaNavAthI to tenAmAM ghaNA badhA doSo Ave che. te doSo kaI rIte Ave che te samajavA mATe prathama to IzvaranuM svarUpa nirdhAravuM ghaTe che. IzvaranuM sarvamAnya svarUpa nakkI karavuM jarUrI che. Izvara eTale vizuddha cetanA. jeo pUrNa, zuddha, pavitra che te che Izvara. sarva karmathI rahita evA zuddhAtmA te Izvara che. Izvara nirmaLa, niraMjana, niSkalaMka che. temanAmAM kiMcitmAtra paNa azuddhatA ke apUrNatA nathI. temanAmAM lezamAtra paNa rAgAdi vibhAvo nathI. teo sarvajJa-sarvadarzI che. temanAmAM anaMta zaktio che. temane apAra, amaryAdita, anahada, advitIya AnaMda hoya che. te AnaMdane mANavAmAM teo tallIna hoya che. temane koI AkuLatA-vyAkuLatA ke duHkha nathI. temane koI Adhi, vyAdhi, upAdhi nathI. teo kRtakRtya dazAmAM birAjamAna che. Izvara sarvotkRSTa dazAvAna che. IzvaranA varNana mATe to graMthonA graMtho, zAstronA zAstro lakhAyAM che. TUMkamAM zuddha, Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 pa7pa vItarAgI, sarvajJa, sarvadarzI, mukta, sakaLakamarahita dazAvAnane Izvara tarIke mAnavAmAM Ave che. IzvaranuM AvuM sarvamAnya svarUpa che. jo IzvaranI AvI zuddha, pUrNa, kRtakRtya dazA hoya to te jagata zA mATe race? tene jagata racavAnI zuM jarUra hatI? je pUrNAnaMdamAM sthita che tathA jemane kaMI karavuM bAkI rahyuM nathI evA kRtakRtya Izvarane jagata racavAnI zuM AvazyakatA hatI? buddhimAna mAnavonI je paNa pravRtti hoya te iSTane prApta karavA mATe hoya kAM aniSTane dUra karavA mATe hoya. A bannemAMthI game te eka kAraNe pravRtti hoya. paraMtu jemane have koI icchA ja nathI evA Izvarane iSTa meLavavAnI icchA ke aniSTa dUra karavAnI icchA paNa zI rIte ghaTe? ane tevA prayojana vagara jagatanuM nirmANa karavAnI pravRtti paNa Izvara zA mATe kare? - jo koI ema kahe ke Izvarane evI icchA thaI ke choDae va6cAma', arthAt huM eka chuM to bahu thAuM' ane tethI Izvare jagata racyuM to e vAta yuktiyukta nathI, kAraNa ke je pUrva avasthAmAM asaMtuSTa ke du:khI hoya te ja anya avasthAne iccha. pahelI avasthAmAM kaMIka duHkha hoya to ja bIjI avasthA dhAraNa karavAnI icchA thAya che. Izvara jyAre prathama ekalo ja hato tyAre tene zuM duHkha hatuM ke jethI A pramANe anekarUpa thavAnI icchA thaI? Izvare ekarUpamAMthI bahurUpa thavAnI icchA karI to tene ekarUpa avasthAmAM zuM du:kha hatuM? zuM pUrvAvasthA sArI na hatI ke bIjI avasthAmAM AvavAnI icchA thaI? ahIM koI ema dalIla kare che ke Izvarane koI du:kha to hatuM nahIM, paNa tene evuM kutUhala Upajyu, teNe potAnI meLe kautuka karyuM. A dalIlanI sAme ema kahI zakAya ke sukhanI jene vizeSa abhilASA hoya te ja kautuka kare che. Izvare kautuka karyuM to zuM Izvarane prathama thoDuM sukha hatuM? ane pachI bahurUpe thatAM zuM vizeSa sukha thayuM? Izvara prathamathI ja saMpUrNa sukhI hoya to zA mATe te avasthA badale? je pUrve thoDo sukhI hoya ane kutUhala karavAthI vadhAre sukha maLavAnuM hoya te ja evuM kutUhala karavA mATe vicAre; paNa Izvara ekarUpathI bahurUpa thatAM vadhu sukhI thavo saMbhave nahIM, kAraNa ke te prathamathI ja saMpUrNa sukhI hovAthI anya koI paNa avasthAthI pahelAM karatAM vadhu sukhI thaI zake nahIM. pUrvanI avasthA sukharUpa hovA chatAM bIjI tenA karatAM vadhAre sArI - sukharUpa avasthA hoya to kutUhala karavAnuM mana thAya, paNa Izvarane tema hovuM azakya che. prayojana vagara koI paNa kArya bane nahIM e siddhAMta che. have Izvarane bahurUpe pragaTa thavAnI IcchA thaI, mATe bahurUpe pragaTa thayA te pahelAM te duHkhI hato e tathya spaSTa thAya che. kaMI karavAnI icchA thavI te vyAkuLatA sUcave che ane jyAM Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana vyAkuLatA che tyAM sukha nathI ane sukha nathI tyAM IzvarapaNuM nathI, mATe ema siddha thAya che ke saMpUrNa sukhI evo Izvara kautuka kare nahIM. ahIM koI ema kahe che ke kArya banAvatAM Izvarane vAra lAgatI ja nathI. tene icchA thaI ke tarata kArya banI jAya che. Izvarane je kALamAM icchA thAya che te ja kALamAM kArya banI jAya che, tethI te du:khI thato nathI. Ama mAnavuM paNa ayukta che, kAraNa ke sthULa kALanI apekSAe to kadAca ema mAnI paNa zakAya, paraMtu sUkSma kALanI apekSAe to icchA ane tenA kAryanuM yugapad hovuM saMbhavI zake nahIM. sUkSma kALanI dRSTie vicAra karavAmAM Ave to icchA thavI ane kArya banavuM e banne eka kALamAM kadI bane ja nahIM. icchA ane te icchA pramANe kArya thavuM e bannenI vacce kALano aMtarALa hoya ja che, eTale banneno kALa bhinna ja hovo ghaTe che. prathama icchA thAya che ane pachI te icchA pramANenuM kArya thAya che. Izvarane sUkSma kALa mATe icchA rahe topaNa te du:khI thayo haze, kAraNa ke icchA thavI te ja duHkha che. Izvare jagata sarjavAnI icchA karyA pachI jyAM sudhI kArya nahIM thayuM hoya tyAM sudhI tene AkuLatA to thaI ja haze. paraMtu IzvaramAM du:kha kevI rIte saMbhave? Izvarane AkuLatA thAya to tenuM svarUpa khaMDita thaI jAya doSayukta thaI jAya. - - Izvara rAgarahita hovAthI tenA dvArA jagatanI racanA saMbhave nahIM, kAraNa ke rAga vinA icchA thAya nahIM ane icchA vinA racanA saMbhave nahIM. jo Izvarane paNa koI prayojana hoya to te Izvara ja kaI rIte kahevAya? AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke karmAdi kAraNanI apekSA vinA svataMtratAthI athavA karmAdi kAraNanI apekSAthI IzvaramAM jagatasarjana svabhAva che ema mAnavAmAM Ave to kRtakRtyatvane paripUrNatAne bAdha Ave che. jagatasarjananI icchA thavAthI IzvaramAM kRtakRtyatva rahetuM nathI. kRtakRtyatva to tyAre hoI zake ke jyAre kAMI paNa karavAnuM bAkI na hoya. apUrNatA, asaMtoSa, tRSNA, kutUhala, kaMTALo Adi icchAnAM uddbhavakAraNo IzvaramAM AropAtAM IzvaranA IzvarapaNAno ja nAza thaI jAya che.1 Izvare banAvela jagatanuM upAdAnakAraNa zuM? tenA uttaramAM keTalAka IzvarakatRtvavAdIo kahe che ke Izvara pote ja upAdAnakAraNa che. paraMtu jo Izvara jagatanuM upAdAnakAraNa hoya to upAdAnakAraNanA guNa kAryamAM AvavA joIe, tethI IzvaranA sarvajJatva, sarvazaktitva Adi guNa jagatanA padArthomAM AvavA joIe, paNa jagatamAM tevuM jaNAtuM 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 202 'kamadistatsvabhAvatve na kiJcid bAdhyate vibhoH 1 tatsvabhAvatve kRtakRtyatvabAdhanam / / ' vibhostu Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 577 nathI. Ama, Izvara jagatanuM upAdAnakAraNa nathI. Izvara jagatanuM upAdAnakAraNa nathI te siddha karavA anya eka tarka rajU karatAM zrImad lakhe che 'te jagatakartA nathI, arthAt paramANu, AkAzAdi padArtha nitya hovA yogya che, te koI paNa vastumAMthI banavA yogya nathI. kadApi ema gaNIe ke, te IzvaramAMthI banyA che, to te vAta paNa yogya lAgatI nathI, kemake Izvarane jo cetanapaNe mAnIe, to tethI paramANu, AkAza vagere utpanna kema thaI zake? kemake cetanathI jaDanI utpatti thavI ja saMbhavatI nathI. jo Izvarane jaDa svIkAravAmAM Ave to saheje te anaizvaryavAna Thare che, tema ja tethI jIvarUpa cetana padArthanI utpatti paNa thaI zake nahIM. jaDacetana ubhayarUpa Izvara gaNIe, to pachI jaDacetana ubhayarUpa jagata che tenuM Izvara evuM bIjuM nAma kahI saMtoSa rAkhI levA jevuM thAya che; ane jagatanuM nAma Izvara rAkhI saMtoSa rAkhI levo te karatAM jagatane jagata kahevuM, e vizeSa yogya che.'1 - vaLI, Izvare jagata banAvyuM to zemAMthI banAvyuM? jagatanuM upAdAnakAraNa zuM? AnA javAbamAM keTalAka IzvarakatRtvavAdIo ema kahe che ke Izvara sarvazaktimAna che, te upAdAnakAraNa vinA paNa jagata banAvI zake che. paraMtu Ama kahevuM jarA paNa yuktisaMgata nathI. AvuM kahevA mATe koI pramANa nathI. jema gadheDAnA ziMgaDAM mATe koI pramANa nathI, tema A kathana mATe paNa koI pramANa nathI. upAdAnakAraNa vinA kadApi kAryanI utpatti thaI zakatI nathI. keTalAka ema mAne che ke AdimAM Izvare tattvanuM sarjana zUnyamAMthI karyuM hatuM. paraMtu Izvara zUnyamAMthI tattvanuM sarjana karI zake ema jo mAnavAmAM Ave to prazna e Ubho thAya che ke Izvara zUnyamAMthI tattvanuM sarjana kevI rIte kare? e kevaLa azakya che, kAraNa ke zUnyamAMthI kazuM sarjI zakAya nahIM. asano sadbhAva ane satno abhAva thato nathI. je nathI te kadI utpanna thatuM nathI, je che teno kadI nAza thato nathI. to pachI AdimAM Izvare tattvane racyuM hoya to zemAMthI racyuM? A praznano uttara ema ApI zakAya ke mULa tattva to hatuM ja ane te nitya che. teno Adi nathI tathA teno aMta paNa nathI, kAraNa ke mULanuM mULa hotuM ja nathI. pariNAme ema mAnyA vinA chUTako ja nathI ke Izvara ke bIjuM koI tattvane racI zake nahIM. tattva nitya ja che e vAtamAM kaMI ja saMdeha nathI. jo tattva nitya ja che to pachI have e prazna thAya che ke e tattvamAMthI Izvara A vizvane racI zake ke nahIM? tenuM samAdhAna e che ke tattva to prathamathI che ja. jo 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.426 (patrAMka-530) Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tattva prathamathI ja hoya to pachI temAM rahelA guNo paNa tenI sAthe prathamathI ja che, kAraNa jema agnimAMthI prakAza ane garamI judAM paDI zake ja nahIM, je paLe judAM paDe te ja paLe agni e agni rahI zake ja nahIM; tema te guNo guNIthI kadApi judA paDI zakatA nathI. paNa jo ema mAnavAmAM Ave ke Izvare tattvamAM e guNa mUkyA, to pachI prazna e thAya che ke te pahelAM tattva kevA svarUpe hatuM? guNa vinAnuM tattva hoI zake? A vAta kaI rIte saMbhave? tyAre mAnavuM paDe ke tattvanI sAthe tenA guNa paNa nitya che. svAbhAvika rIte badhAmAM potAnA guNa che ja. to pachI tenA vyavahAramAM Izvare zuM vizeSa karyuM? IzvaranI zaktithI te vyavahAra thayo ke tattvanA guNa vaDe? jhADathI chUTuM paDeluM phaLa, pRthvInI gurutvAkarSaNazaktinA kAraNe nIce paDe che; to tyAM Izvara potAnI zaktithI zuM vizeSa kare che? Izvarane duniyAnuM upAdAnakAraNa nahIM paNa nimittakAraNa mAnavAmAM Ave topaNa ghaNI bAdhA Ave che. te duniyAmAM rahelAM parvato, paththaro, samudro vagere duniyA utpanna thayA pahelAM kyAM hatA? zuM Izvare tene potAnA hAthamAM jhAlI rAkhyA hatA? ane jo ema kahevAmAM Ave ke samudro, parvato to duniyAnI utpatti pahelAM paNa hatA; to prANIo paNa pahelAM hatA ema kahevAmAM zuM bAdhA Ave? vaLI prANIo, samudro, parvato, paththaro duniyA pahelAM siddha TharyA to to te paNa eka duniyA ja thaI. jyAM prANI, samudra, pRthvI, parvato hoya tene duniyA kahevAya; to Izvare duniyA racI te pahelAM paNa te to hatI ja evuM siddha thayuM; to navI duniyA banAvavAnuM zuM kAraNa? Ano javAba to koI ApI zakaze nahIM. Izvarane jagatakartA siddha karavA IzvarakatvavAdIo ema dalIla kare che ke kartA vinA jagata kevI rIte bane? tamAma padArtho banAvyA vinA kaI rIte bane? paraMtu koI paNa vastu banAvyA vagara banatI nathI' A nyAyanA AdhAre jo IzvaramAM jagatanuM kartApaNuM sthApavAmAM Ave to Ama mAnavuM paNa ayukta kare che, kAraNa ke jo koI paNa vastu banAvyA vagara na bane to Izvara paNa banAvyA vagara na hoI zake, Izvarane banAvanAra paNa koI hovo joIe. tethI prazna thAya ke Izvarane koNe banAvyo? jo tene banAvanAra koI bIjo Izvara hoya to vaLI pAcho e ja prazna thAya; ane Ama praznano aMta Ave nahIM. jo Izvarane svayaMbhU arthAt anAdi che ema mAnIe to jagatane paNa svayaMbhU na mAnavAnuM zuM kAraNa? arthAtu tema na mAnavAnuM koI kAraNa rahetuM nathI. jema Izvarane svayaMsiddha, anAdi, koI dvArA nahIM banAvelo mAnavAmAM Ave che; tema jagatane paNa svayaMsiddha, anAdi, anaMta mAnI zakAya che. AnA uparathI ema siddha thAya che ke jagata anAdi-anaMta che. pratyeka paramANu Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 579 ane jIva Adi mULa dravyo anAdi-anaMta che. pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati, vikalendriya, pazu, pakSI, jaLacara, manuSya, naraka, svarga Adi sarva padArtho anAdi che. ene koI pedA karatuM nathI. A jagata kyAre paNa navuM utpanna nathI thayuM, enuM astitva to sadAkALathI ja che. hA, emAM parivartana thatAM rahe che. jaDa-cetana dravyonI paryAyo palaTAyAM kare che, paraMtu te dravyone koI utpanna karatuM nathI ke teno pralaya karanAra paNa koI nathI. jaina darzananA mata pramANe jagatanA utpAdana ke pralayanI vAto mithyA che. A jagata anAdikAlIna che. anAdikAlIna A jagata anaMtakAlIna paNa che. A jagata kyAre paNa astitvamAM na hatuM evuM banyuM ja nathI ane tenuM astitva maTI zake che evI vAta kyAre paNa zakya ja nathI. anAdi-anaMta evA A jagatamAM cetana ane jaDa ema be prakAranA padArtha che. jagatanA pratyeka padArthano kAM to cetanamAM, kAM to jaDamAM samAveza thaI jAya che. saMsAramAM koI paNa jIva na hoya ane mAtra ekalA jaDa padArthonuM ja astitva hoya evuM kyAre paNa banyuM ja nathI ane evuM banI paNa nahIM zake. jIvanI sAthe jaDanA thayelA saMyogathI ja saMsAra che. saMsAramAM rahelA jIva zarIradhArI thaIne ja rahe che. saMsArI jIvane zarIra dhAraNa karavuM ja paDe che. jaDa karmapudgalono saMyoga ja jIvane zarIra dhAraNa karAvI saMsArI rUpamAM rAkhe che. jaDanA A saMyogathI mukta thaIne ghaNA jIva niraMjana nirAkArarUpa dazAne prApta kare che. evuM thavA chatAM paNa jagatamAMthI sarva jIva A dazAne prApta karI le ane jagata saMpUrNatayA jIvavihIna thaI jAya evuM to kadI thayuM nathI ane thaze paNa nahIM. saMsArarUpI A kArakhAnAmAM zarIranirmANano kAryapravAha to sadA vaheto ja rahe che, tethI samagra saMsArI jIvonI apekSAe saMpUrNa jagatano kyAre paNa pralaya thaI zake evuM jaina darzanakAro mAnya karatA nathI. AnI sAthe ja e paNa spaSTa che ke karmarahita jIva kyAre paNa zarIra dhAraNa karato nathI. jaDanA saMyogathI sarvathA rahita evA AtmAno saMyoga jaDanI sAthe karAvavAnuM koInAmAM sAmarthya nathI, tethI samagra jagatanA punarotpAdananI vAta paNa sarvathA mithyA kare che. A prakAre jagatanA utpAdana athavA pralayanI vAto asaMbhava ja che. jaina mAnyatA pramANe jagatanI vastuonuM nirmANa karavAmAM Izvarane hetu mAnavo ucita nathI. IzvarakatRtvavAdamAM Izvarane dareka kAryanuM kAraNa mAnavAmAM Ave che, tenI icchA vinA jagatanuM koI paNa kArya nathI thaI zakatuM ema mAnavAmAM Ave che; paraMtu vicAraNIya vAta e che ke jyAre saMsAramAM anaMta jaDa ane cetana padArtho anAdi kALathI svataMtra siddha che, Izvare paNa asatumAMthI eka paNa satne utpanna nathI karyuM, Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa80 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sarva padArtho paraspara sahakArI thaIne prApta sAmagrI anusAra potAnuM pariNamana karatA rahe che, to pachI eka sarvAdhiSThAtA Izvara mAnavAnI AvazyakatA ja kyAM rahe che? jagatanI tamAma ghaTamALa IzvaranI kalpanA vinA paNa ghaTI zakatI hovAthI jagatakartA Izvarane mAnavAnI jarUra ja kyAM rahe che? vaLI, dalIla khAtara ema svIkArI laIe ke Izvare jagatanI racanA karI, to sarvasamartha evA Izvare to bahu buddhithI A jagatanI yojanA karI hovI joIe. Izvara to dayALu che, mAyALu che, saMpUrNa tattva che, mahAjJAnI che. te jo sRSTinI racanA karavA bese to zuM tenI racanAmAM aMzamAtra paNa khAmI hoI zake kharI? anaMta zaktivALA IzvaranI racanAmAM alpa buddhivALo manuSya bhUla kADhI zake kharo? mAnavI IzvaranI racanAmAM bhUla zodhavA bese to nIkaLe kharI? anaMta zaktivaMta IzvaranI bhUlanI saMbhAvanA ja kyAMthI hoya! ane jo IzvaranI bhUla nathI to pachI jagatamAM ghaNA jIvone khoDakhAMpaNa hoya che te zA kAraNe che? keTalAkanAM zarIramAM janmajAta khAmIo hoya che. koI janmathI AMdhaLA, pAMgaLA, mUMgA, baherA, hInAMga, adhikAMga, vikalAMga hoya che. koIne janmathI AMgaLAo, hoTha ke tALavuM ityAdi aMgopAMgonI khAmIo hoya che. jo A IzvaranI bhUla na hoya to AnuM kAraNa zuM? ane jo A IzvaranI bhUla hoya to zuM Izvara paripUrNa ane anaMta zaktizALI Tharaze kharo? to to IzvaramAM paNa seMkaDo doSo dekhAze. vaLI, jo Izvare jagata racyuM to Izvare, pote eka hovA chatAM ATalA badhA dharma zA mATe utpanna karyA? ekabIjAthI viruddha dharma pravartana karAvavAnI zuM jarUra hatI? ema karIne badhAne bhramaNAmAM zA mATe nAkhyA? potAne mULathI ukheDanAra, eTale ke jagatakartA Izvara nathI' ema kahenAra bhagavAna mahAvIra jevA puruSone zA mATe utpanna karyA? bhagavAna mahAvIra ekalA ja nahIM paNa anaMta covIsImAM anaMta tIrthaMkaro thayA che, temane potAnuM ja astitva na svIkArato dharma kema sthApavA dIdho? temano Avo dharma zA mATe pravartavA dIdho? ema hAthe karIne potAnA paga upara kuhADo mAravAnI - potAno virodha thAya evuM karavAnI mUrkhAI zA mATe karI? vaLI, A duniyAmAM koI jIva pazurUpe, koI paMkhIrUpe, koI manuSyarUpe ema judA judA AkAravALA dekhAya che; ekasarakhA dekhAtA nathI tenuM zuM kAraNa? A duniyAmAM koI jIva strIrUpe, koI puruSarUpe utpanna thAya che tenuM zuM kAraNa? Izvara potAnI icchA pramANe jIvone banAve che, to Ama karavAmAM koI jAya to rahyo ja nahIM. ekane ThIka ane ekane aThIka gati bakSIne Izvare anyAya karyo ema ja gaNAya. vaLI, A jagatamAM eka mahAsukhI che to bIjo mahAduHkhI che. ekane nakhamAM Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 pa81 paNa roga nathI to bIjo rogamAM ribAya che, asahya pIDA bhogave che. ekane lIlAlahera che to bIjAne hADamArIono pAra nathI. ekanA gharamAM puSkaLa khAvAnuM che to bIjAne traNa traNa divasathI bhIkha mAMgavA chatAM paNa khAvA maLatuM nathI. ekanI pAse aDhaLaka paiso che to bIjA pAse upara Abha ane nIce dharatI ja che. koIne magajazakti badhAne Azcarya pamADe tevI maLI che to koIne janmathI magajazakti nabaLI maLI che. koIne rUpa-raMga-sauMdarya-lAvaNya adbhuta maLyuM hoya che to koIne kadarUpuM, UMTanA aDhAre aMga vAMkA jevuM khUdhavALuM zarIra maLyuM hoya che. koI atizaya lAMbo, koI khUba TUMko, koI atizaya pAtaLo, koI khUba jADo hoya che. koI ghaNuM lAMbu jIve che to koI bAlyAvasthAmAM ja marI jAya che. A badhuM jo Izvara karato hoya to te Avo bhedabhAva zA mATe kare che? pitA jema putranI utpatti kare che, tema Izvara sarva prANIonI utpatti karato hoya to Izvara pitArUpa ane sarva prANIo putrarUpa mAnavA joIe. putranI upara pitAne prema hoya e svAbhAvika siddha che, tethI Izvarane paNa sarvanI upara prema hovo joIe. jo ema hoya to sarva prANI sukhI hovA joIe, paraMtu tema to jovA maLatuM nathI. koI sukhI, koI duHkhI, koI puNyavAna, koI pApI, koI svargagAmI, koI narakagAmI ema aneka judI judI avasthAo jovA maLe che. jo karuNAthI ja jagatanuM nirmANa karavAmAM Izvara pravRtta thatA hoya to pachI e karuNA to badhAne sukhI ja banAvene? ekane paNa dIna, garIba, rogI vagere banAve ja zA mATe? Izvara sarvazaktimAna hoya ane vaLI dayALu bhAvathI ja jagatanuM nirmANa karatA hoya to eka paNa jIvane duHkhI banAvavAnuM koI kAraNa ja rahetuM nathI. to pachI karuNAvaMta Izvara jagatamAM duHkha ane duHkhI prANIonuM sarjana ja zA mATe kare? uttamamAM uttama evo Izvara jIvone duHkhI zA mATe kare? jagata racIne emAM mRtyu vagere zA mATe mUke? zrImad lakhe che - jagata racavAnI paramezvarane avazya zI hatI ? racyuM to sukha duHkha mUkavAnuM kAraNa zuM hatuM? racIne mota zA mATe mUkyuM? e lIlA batAvavI kone hatI? racyuM to kayA karmathI racyuM? te pahelAM racavAnI icchA kAM nahotI? Izvara koNa? jagatanA padArtha koNa? ane icchA koNa?' jagatane banAvavAvALo Izvara sarvazaktimAna hovAthI ane potAnI icchAthI teNe jagata racyuM hovAthI te sukhane arthe iSTa racanA ja kare; paNa jagatamAM to iSTa padArtho dhoDA ane aniSTa padArtho vadhAre dekhAya che. iyaLa, kIDI, sUvara Adi aniSTa ane - zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.126 (mokSamALA, zikSApATha-97) Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana asuMdara evAM prANIone Izvare kema banAvyAM? sarpa, vIMchI, mAMkaDa vagere du:khadAyI prANIo ke je koIne paNa sArAM lAgatAM nathI, temaja je banAvanAranI sevA paNa karatAM nathI, tene zA mATe banAvyAM? daridra, duHkhI Adine jovAthI paNa jugupsAdi du:kha Upaje che to tenI racanA zA mATe karI? koI ema kahe ke jIva potAnA pApa vaDe iyaLa, kIDI, daridra, nArakI Adi avasthA bhogave che; to ema pUchI zakAya ke sRSTinI zarUAta thaI tyAre te jIvoe kayuM pApa karyuM ke temanI AvI aniSTa avasthA thaI? Izvare temane nirmaLa banAvyA hatA ema kahevAmAM Ave to prazna thAya ke pAchaLathI temane AvuM pApa kevI rIte coMTyuM? te jIvo pAchaLathI pAparUpa pariNamyA to kevI rIte pariNamyA? jo pote ja tema pariNamyA ema kahevAmAM Ave to ema jaNAya che ke Izvare pahelAM to temane nipajAvyA, paNa pAchaLathI teo Izvarane AdhIna rahyA nahIM tethI Izvarane duHkha thayuM. to prazna thAya ke jo Izvara banAvatI vakhate jIvone nirmaLa banAvI zakyA, to pAchaLathI sarvazaktimAna IzvaranA hAthamAM temane nirmaLa ja rAkhavAnI sattA zuM na rahI? vaLI, jagatamAM jIvone Izvare prathama nirmaLa banAvyA, paNa IzvaranA kahevA pramANe nahIM vartavAthI te pApI thayA ema mAnavuM ayukta che, kema ke vicAratAM samajAya che ke jo Izvare jIvone nirmaLa banAvyA, tethI temanAmAM pApa karavAnI zaktino saMbhava ja kema manAya? ane jo jIvamAM pApa karavAnI zakti prathamathI na hatI to pachI teo kevI rIte pApI banyA? temanAmAM pApa karavAnI zakti kyAMthI AvI? jo ema kahevAmAM Ave ke IzvaranA pariNamAvyA teo pariName che to e prazna UThaze ke Izvare temane pAparUpa zA mATe pariNamAvyA? potAnA banAvelA jIvone pAparUpe pariNamAvIne du:khI zA mATe karyA? jIvo to potAnA nipajAvelA hatA, to temanuM bUruM teNe zA mATe karyuM? Ama, to Izvara nirdaya Thare che, tethI ema banavuM paNa saMbhavatuM nathI. vaLI, potAnAM pApathI jIvo duHkhI hoya to pachI IzvaranI jarUra zI? sau prANIo potapotAnAM pApanA kAraNe nIca yonimAM avatAra laIne duHkhI thAya che e vAta svIkAravAmAM Ave to Izvarakartutva rahe nahIM, paNa sau potapotAnAM karmanAM phaLa bhogave che ema Thare. vaLI, Izvare ajIva padArthomAM suvarNa-sugaMdhAdi sahita vastu banAvI te to ramavA mATe banAvI, paNa teNe kuvarNa-durgadhAdi sahita duHkhadAyaka vastu zA mATe banAvI? enAM darzanAdithI to Izvarane paNa koI sukha nahIM UpajatuM hoya. jo ema kahevAmAM Ave ke pApI jIvone duHkha ApavA mATe evI vastuo banAvI, to prazna thAya ke pote ja nipajAvelA jIvo sAthe teNe AvI duSTatA zA mATe karI ke temane du:kha Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 pa83 ApavA du:khadAyaka sAmagrI temanA pahelAM ja banAvI dIdhI? vaLI, keTalIka vastuo evI che ke je ramaNIya paNa nathI tathA du:khadAyaka paNa nathI, evI vastuone zA mATe banAvI? potAnI meLe tenuM astitva hoya to to te jevI paNa hoya, barAbara che; paraMtu jo banAvavAvALo banAve to te prayojana sahita ja banAve, te AvI nirarthaka vastu zA mATe banAve. AnA uparathI siddha thAya che ke Izvara sRSTino kartA che e mithyA mAnyatA che. uparanAM kAraNothI Izvare sRSTi banAvI che e vAta athavA IzvaramAM kartApaNAno guNa che e vAta TakI zakatI nathI. vaLI, IzvarakartutvavAdIo Izvarane lokano rakSaka - sRSTino pAlanakartA kahe che te paNa yuktisaMgata nathI lAgatuM, kAraNa ke rakSaka hoya te to be kArya kare. eka to duHkha upajAvavAvALAM kAraNe utpanna na thavA de temaja sukhane nAza karanArAM kAraNo paNa utpanna na thavA de. paNa lokamAM to du:kha upajAvanArAM kAraNa dareka jagyAe jovA maLe che ane tenAthI jIvo duHkhI thatAM dekhAya che. je du:khI thavA na de, maLeluM sukha khUTI na jAya evI rIte rakSA kare tenuM nAma pAlanakartA kahevAya; paNa vizvamAM najara karavAmAM Ave to sAva UlaTuM ja najare caDhe che. jagatamAM sukhI jIvo thoDA dekhAya che ane duHkhI jIvo ghaNA dekhAya che. jIvono vizeSa bhAga sudhA, tRSA, TADha, tApa, saMyoga, viyoga, roga, zoka vagerethI herAna thaI rahyo che. temane bhUkha-tarasa Adi lAgI rahyAM che, zIta-uSNAdi vaDe duHkha thAya che. jIvo ekabIjAne zastro vaDe du:kha upajAve che. vaLI, vinAzanAM kAraNa paNa aneka jovA maLe che, jema ke rogAdi athavA agni-viSazastrAdi. A pramANe jo banne prakArathI Izvare rakSA karI nahIM to Izvare rakSaka thaIne zuM karyuM? IzvaranuM rakSakapaNuM kyAM rahyuM? keTalAka ema dalIla kare che ke Izvara rakSaka ja che. teNe kSudhA-tRSAdi maTADavA arthe anna-jaLAdi banAvyAM che, te kIDIne kaNa ane hAthIne maNa pahoMcADe che, saMkaTamAM sahAya kare che. Ama, aneka prakArathI Izvara rakSA kare che. temane ema pUchI zakAya ke jo ema che to jyAM jIvo sudhA-tRSAdi vaDe ghaNAM pIDAya che, anna-jaLAdi temane maLatAM nathI, saMkaTa vakhate koI sahAya maLatI nathI, tyAM temanI rakSA Izvare kema na karI? AnA javAbamAM teo kahe che ke e jIvonAM potAnAM karmanuM phaLa che. e to karmAdhIna che. paraMtu A javAba to ThagavaidyanA jevo Tharyo. rogIne ArAma thAya to Thagavaidya kahe che ke "ene mArI davAthI ArAma thayo che.' lobhI, jUTho, zaktihIna vaidya koInuM kAMI bhaluM thAya to kahe che ke "mArA karavAthI'; paNa rogIno roga vadhe athavA marI jAya to Thagavaidya kahe che ke "e to karmAdhIna che. tenuM AyuSya na hatuM tethI marI gayo.' jyAM bUruM thAya - maraNa thAya tyAM te kahe che ke "enuM ema ja thavA yogya Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 'zrI Atmasiddhi zAstra" - vivecana hatuM'. IzvarakartutvavAdIo paNa AvuM ja kare che. bhaluM thayuM tyAM to IzvaranA karavAthI thayuM tathA bUruM thayuM tyAM jIvonAM karmanuM phaLa maLyuM ema teo kahe che. AvI jUThI kalpanA zA mATe karavI? kAM to bUruM bhaluM bane Izvare kareluM kahevuM ane kAM to potAnA karmanuM phaLa kahevuM. jo IzvaranA karavAthI thatuM hovA chatAM ghaNA jIvo duHkhI thatAM jovA maLe che, to AvuM kArya karanArane rakSaka kevI rIte kahevAya? tathA jo potAnA karmanuM phaLa che to 'karaze te pAmaze' emAM Izvare zuM rakSA karI? potapotAnAM karmothI ja jIvonuM bhaluM-bUruM thatuM hoya to pachI Izvarane vacce zA mATe lAvavo? AnI sAme teo ema kahe che ke ame to Izvarane bhaktavatsala kahIe chIe. je IzvaranA bhakta che temanI te rakSA kare che. Ano pratyuttara e che ke jo ema che to kIDI Adi je tenAM bhakta nathI, te sarvane anAdi pahoMcADavAmAM, saMkaTa vakhate sahAya karavAmAM IzvaranuM kartavya mAnI tene sarvano rakSaka zA mATe mAnavAmAM Ave che? tene mAtra bhaktano ja rakSaka mAnavo ghaTe che. paraMtu te bhaktono rakSaka paNa dekhAto nathI, kAraNa ke abhakto bhakta puruSone pIDA ApatAM jovA maLe che. jo ema kahevAmAM Ave ke pralAdAdinI jema ghaNI jagyAe teNe sahAya karI che, to tenuM samAdhAna e che ke jyAM sahAya karI tyAM to tame ema mAno cho, paraMtu mleccha Adi abhakta puruSo dvArA bhakta puruSo pratyakSa pIDA pAmatAM athavA to maMdirAdi toDI paDAtAM dekhAya che tyAM zuM? tyAM te kema sahAya nathI karato? jo Izvara bhaktavatsala che to somanAtha pATaNanuM devaLa mahamada gajhanIe toDyuM tyAre teNe potAnA devaLanI rakSA kema na karI? ane somanAtha mahAdevanA aneka bhaktone te sthaLe mleccha lokoe ghaNuM duHkha ApyuM, chatAM teNe sahAyatA kema na karI? tyAM zuM IzvaranI zakti ja na hatI ke tene e vAtanI khabara na hatI? jo ema kahevAmAM Ave ke IzvaramAM eTalI zakti na hatI, to zuM plecchothI paNa ochI zaktivALo Izvara hoI zake? jo zakti na hoya to te mlecchothI paNa hIna zaktino dhAraka thayo. jo ema kahevAmAM Ave ke duSTa mANasonA julamanI Izvarane khabara na hatI, to Izvarane sarvajJa kaI rIte kahevAya? jo tene khabara na hoya to te ajJAnI thayo. jo ema kahevAmAM Ave ke tenAmAM zakti paNa che tathA te jANe paNa che, paraMtu tene evI ja icchA thaI; to prazna thAya ke to pachI tene bhaktavatsala kaI rIte kahI zakAya? IzvaramAM zakti ane jJAna hovA chatAM sahAya na kare to IzvaranuM bhaktavatsalapaNuM kyAM rahyuM? A rIte IzvaramAM bhaktavatsalapaNuM che tathA te sRSTinuM rakSaNa kare che e vAta vRthA che. Izvarane lokano rakSaka mAnavo yuktisaMgata nathI. vaLI, IzvarakartutvavAdIo kahe che ke Izvara sRSTino saMhAra kare che. A kahevuM Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 585 paNa yogya nathI, kAraNa ke prathama to e prazna thAya ke jo Izvara saMhAra kare che, to te haMmezAM saMhAra karyA kare che ke mAtra pralaya kALa Ave tyAre ja saMhAra kare che? jo sadA saMhAra kare to jema IzvaranA rakSakapaNAnI stuti karavAmAM Ave che, tema tenA saMhArakapaNAnI niMdA paNa karavI joIe; kAraNa ke rakSA ane saMhAra banne paraspara pratipakSI che. vaLI, Izvara saMhAra kevI rIte kare che? potAnA hAthathI saMhAra kare che ke bIjA pAse saMhAra karAve che? jema koI puruSa hastAdithI koIne mAre ke koI pAse marAve, tema Izvara potAnAM aMgo vaDe saMhAra kare che ke koIne AjJA karI marAve che? jo potAnA aMgothI saMhAra karato hoya to A jagatamAM kSaNa kSaNamAM anaMta jIvo mare che teno saMhAra ekale hAthe kevI rIte karI zake? sarva lokamAM ghaNA jIvono kSaNe kSaNe saMhAra thAya che, to e kayAM kayAM aMgothI athavA to kone kone AjJA ApI, kevI rIte ekasAthe saMhAra kare che? jo Izvara bIjAnI sahAya laIne saMhAra karato hoya to te sahAya karanArA koNa che? keTalAka ema dalIla kare che ke Izvara to icchA ja kare che tathA enI icchAnusAra saMhAra svayaM thAya che. to prazna thAya ke aneka jIvone ekasAthe mAravAnI icchA tene zA mATe thatI haze? zuM tene sadAkALa mAravArUpa pariNAma ja rahyA karatAM haze? jo IzvaranI icchAmAtrathI saMhAra thaI jato hoya to zuM evI moTI padavIvALAnI vRtti 'mAra, mAra ne mAra' evI adhama haze? thoDA jIvono saMhAra karanArane duSTapariNAmI kahevAmAM Ave che to AvA anaMta jIvono saMhAra karanAra to kevo nirdayI Thare! vaLI, jo te mahApralaya thatAM saMhAra karato hoya to te icchA thatAM kare che ke icchA vinA ja kare che? jo icchA thatAM karato hoya to Izvarane evo krodha zA kAraNe thayo ke sarvano pralaya karavAnI tene icchA thaI? kAraNa vinA icchA thAya nahIM. sarjana karavAnI icchA te rAga ane nAza karavAnI icchA te dveSa sUcave che. IzvaramAM jo sarjana-vinAzanI icchA mAnavAmAM Ave to te rAga-dveSavALo Thare che. jo Izvara rAgIhepI siddha thAya to, rAga-dveSa to karmabaMdhananuM - mahAduHkhanuM mULa che. jo rAgI-bIne Izvara kahevAto hoya to zA mATe mAtra uparavALAne ja Izvara kahevo? jIva paNa zA mATe Izvara na kahevAya? vaLI, jo Izvarane paNa rAga-dveSa hoya to anya jIvone rAgavaiSa choDI samatAbhAva rAkhavAno upadeza zA mATe ApavAmAM Ave che? tathA jo kAraNa vinA icchA thAya che ema mAnavAmAM Ave to e icchA bahAvarAnI icchA jevI thaI. sRSTine racavAmAM tathA nAza karavAmAM Izvarane jo kazuM prayojana na hoya chatAM te racanA tathA saMhAra kare to te unmatta jevo ja hovo joIe. prayojana vinA eka kIDI paNa Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koI kArya na kare to Izvara zA mATe kare? Izvara kayA prayojana vaDe A badhuM kare che? tenA uttaramAM keTalAka IzvarakatRtvavAdIo ema kahe che ke jagatakartAne sRSTinirmANa karavAnuM koI prayojana hotuM ja nathI. e to mAtra potAnI svataMtratAthI ja jagatanuM nirmANa ane jagatano saMhAra karavAmAM pravRtta thAya che. e to ene evI icchA thaI ke 'lAva jagatanuM nirmANa karavAnI ramata karuM' athavA to "jagatano vinAza karavAnI ramata karuM'. AvI icchA vaDe te jagatano utpAda ke nAza karavAmAM pravRtta thaI jAya che. te prayojana vinA, lIlA karavA mATe kare che. A jagata e IzvaranI lIlAmAtra, krIDAmAtra che. lIlA (nATaka) to koIne batAvavA mATe karavAmAM Ave che, jo A IzvaranI lIlA hoya to Izvarane A lIlA kone batAvavI hatI? vaLI, krIDA A to rAgajanita pravRtti che. je rAgamukta hoya tenAmAM krIDA kaI rIte hoI ja zake? zrI AnaMdaghanajI mahArAja lakhe che - koI kahe lIlA re alakha alakha taNI re, lakha pUre mana Aza; doSarahitane lIlA navi ghaTe re, lIlA doSavilAsa.1 koI ema kahe che ke jenuM svarUpa oLakhavAno lakSa na thaI zake evA alakha bhagavAne A jagata racavAnI alakha lIlA karI che ane te alakha bhagavAna saunI icchA pUrI kare che. paraMtu doSarahita bhagavAnane AvI lIlA karavI kaI rIte ghaTe? lIlA e to doSavAnanuM kAma che. jo ema kahevAmAM Ave ke Izvare A khela karyo ane vaLI te naSTa karyo, paraMtu ema karavAnuM koI kAraNa nathI, A to mAtra eka tamAzo che; A vAta yathArtha nathI, kAraNa ke khela karanArane khela iSTa lAge to khela kare ane khela aniSTa lAge to teno nAza kare. have jo Izvarane A loka iSTa-aniSTa lAge to tene loka mATe rAgadveSa thayo ema kahevAya. jo Izvarane rAga-dveSa thAya to pachI IzvaranuM svarUpa sAkSIrUpa kevI rIte kahevAya? sAkSI tene kahevAya ke je jema hoya tema ja joyA-jANyA kare. iSTaaniSTa lAgavAthI je utpatti-nAza kare tene sAkSIrUpa kevI rIte kahevAya? sAkSIrUpa rahevuM ane kartA-hartA thavuM e banne paraspara virodhI che, e banne ekasAthe saMbhavatAM nathI. tamAzagIrane tamAzo sAro lAge tyAre tamAzo kare ane kharAba lAge tyAre tamAzo vikherI nAkhe; to pachI tene rAga-dveSa nathI e vAta zI rIte mAnI zakAya? vaLI, Izvarane pahelAM evI icchA thaI hatI ke huM eka chuM to have bahu thAuM." jyAre te bahu thayo tyAre vaLI ene evI icchA thaI ke huM bahu thayo chuM, have 1- zrI AnaMdaghanajIracita, zrI Sabhadeva bhagavAnanuM stavana, kaDI 5 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 587 eka thAuM.' A to jema koI bhoLapaNathI kArya kare ane pachI pastAya, pachI te kAryane dUra karavA icche, tenA jevuM thayuM. Izvare ghaNA thaIne eka thavAnI icchA karI to ema kahI zakAya ke pahelAM ghaNA thavAnuM je kArya karyuM te bhoLapaNathI ja karyuM hatuM. jo bhAvinA jJAnapUrvaka kArya karyuM hoya to tene dUra karavAnI icchA zA mATe thAya? AvA prazno sAMbhaLIne keTalAka IzvarakartutvavAdIo kahe che ke lIlA karavI e to Izvarano svabhAva che. Izvarano evo svabhAva ja che ke te jagatanuM nirmANa vagere kare che. svabhAvanI sAme koI prazna thaI zake nahIM. paraMtu svabhAvanI vAta karIne to teo potAnI apakIrti ja vahore che, kema ke eno artha ja e thayo ke have koI IzvaranA jagatakatvanA vidhAnanI parIkSA karI zake ja nahIM. jagatamAM suvarNa jevI vastunI paNa parIkSA kaSa-cheda-tApAdithI karavAmAM Ave che ane IzvarakartutvavAdIoe to IzvaranA jagatakartutva aMge svabhAvavAda svIkArIne parIkSAno mArga ja baMdha karI dIdho. AvI yuktirahita vAta mAnya karI zakAya nahIM. vaLI, jo IzvaranA svabhAvamAtrathI sRSTi bane che ema kahevAmAM Ave to ema mAnavuM vadhu yogya jaNAze ke kArya potAnAM kAraNonA svabhAva vaDe ja nIpaje che. Ama mAnavAthI to IzvaranA astitvanI kalpanA arthahIna bhAsaze. A pramANe Izvara sRSTine pedA karanAra che, teno pAlanakartA che ane saMhArakartA che vagere sarva vAto kapolakalpita jaNAya che. IzvaranuM jagatakartutva ghaTI zakatuM nathI. jaina darzana Izvarane jagatano banAvanAra na kahetAM jagatano batAvanAra kahe che. Izvara sarvajJa che ane tethI samagra jagatanuM svarUpa kevuM che te jIvone batAve che. IzvarakartutvavAdIo kahe che ke jIvonAM tamAma sArA-mAThAM kAmo IzvaranI icchA pramANe thAya che. to prazna e thAya che ke e kAmo karanArA tamAma jIvo pAse Izvare potAno mahimA zA mATe na manAvyo? tamAma jIvo Izvarane gamatAM kAmo, Izvarano mahimA vadhe tevAM kAmo kema nathI karatAM? vaLI, badhuM Izvara karAvatA hovAthI jIve to dharma-adharma Adi kaMI vicAravAnI jarUra rahetI nathI. paramazuddhasvarUpI Izvara jo jIvane karma karavAnI preraNA karato hoya to te sArAM ja kAryonI preraNA kare, kharAba kAryonI preraNA na ja kare. parama dayALu Izvara koIkane pApa karavAnI preraNA kare to te tenA narakAdi du:kha bhogavavAnuM kAraNa bane, te vAta bilakula yuktisaMgata nathI. vaLI, koIne sArAM karmanI ane koIne kharAba karmanI preraNA karI te pakSapAtI zA mATe thAya? AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM lakhe che ke Izvara koIne narakAdinA sAdhanabhUta evA brahmahatyAdirUpa hiMsAdimAM prere che ane keTalAkane svargAdinA sAdhanabhUta evAM yama-niyamAdi anuSThAnamAM prere che ema Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mAnavAmAM Ave to prazna thAya ke A IzvaranI preraNA kayA prayojanathI che?" Izvara narakAdinA sAdhanamAM jene jene preraNA kare che, te to te te jIvo pratyeno veSabhAva che ane svargAdinA sAdhanamAM jene jene preraNA kare che, te to te te jIvo pratyeno rAgabhAva che. Izvara jo Ama karato hoya to rAga-dveSanA abhAvarUpa Izvarano je vItarAgatA guNa che, te ja naSTa thaI jAya che. kadAca ema kahevAmAM Ave ke Izvarane kAMI paNa prayojana che ja nahIM; to tenuM samAdhAna e che ke jo prayojana na hoya to prayojanamUlaka preraNA paNa na hoI zake, kAraNa ke je kAMI paNa preraNA karavAmAM Ave, te to koI phaLane anulakSIne hoya che. jo phaLanI icchA na hoya to tene mATe preraNA paNa na hoya; ane preraNAnA abhAve prerakapaNuM paNa na hoI zake. Ama, Izvara prerakakartA che evo siddhAMta naSTa thAya che. prayojana ke prayojanano abhAva e bannemAMthI eka paNa ghaTI zakatuM nathI. jo ema mAnavAmAM Ave ke jIvo potAnI meLe ja azubha bhAvanI adhikatAthI hiMsA Adi azubha kAryo kare che ane zubha bhAvanI adhikatAthI yama-niyamAdi zubha kAryamAM pravRtti kare che to to IzvaranuM kartutva ja vyartha Thare che. - jo kArya karavAnI preraNA Izvara AdhIna hoya to jIva parataMtra bane che. kArya karavAmAM jo te svataMtra na hoya to te karmaphaLano bhoktA paNa na hoI zake. jo koI mANasa zastrathI koI mANasanuM khUna kare to te khUnano javAbadAra khUnI mANasa bane che, zastra nahIM; tema jo jIva kArya karavAmAM parAdhIna hoya to te puNya-pApanAM phaLano bhAgIdAra bane nahIM. jema senApatinI AjJAthI sainiko yuddhamAM ghaNA mANasone mArI nAkhe che chatAM te sainiko e kAryanA javAbadAra hotA nathI, e ja rIte svAmInI AjJAthI sevaka je kAma kare che teno javAbadAra sevaka thato nathI, tema jo IzvaranI preraNAthI sArAM-narasAM kAma jIva karato hoya to e karmano javAbadAra te jIva na gaNAya. e karmanAM phaLa - sukha athavA duHkha Izvarane ja maLavAM joIe. je kare te ja bhogave. jeNe karma karyuM teNe ja tenuM phaLa bhogavavuM joIe. jo Izvara ja kartA hoya to karaNInAM phaLa Izvare ja bhogavavAM joIe. vaLI, jo IzvaranI preraNAthI guNa-avaguNa thatA hoya to jIvatattvano abhAva thaI jAya, kAraNa ke jIvanI sattAmAM guNapaNuM athavA doSapaNuM na AvyuM, paNa temAM IzvarAdhInapaNuM AvyuM. kartA Izvaraprerita che ema svIkAratAM jIvanuM astitva TharatuM nathI, 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, zAstravArtAsamuccaya', zloka 198 'narakAdiphale kAMzcit kAMzcit svargAdisAdhane / karmaNi prerayatyAzu sa jantUn kena hetunA? / / ' Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 589 kAraNa ke guNa ke avaguNa jIvakRta Thare nahIM to jIva nAmano padArtha rahe nahIM. A vAtane samajAvatAM zrImad lakhe che - jo IzvarAdi karmanA vaLagADanAra hoya to to jIva nAmano vacce koI paNa padArtha rahyo nahIM, kemake preraNAdi dharme karIne tenuM astitva samajAtuM hatuM, te preraNAdi to IzvarakRta TharyA, athavA IzvaranA guNa TharyA; to pachI bAkI jIvanuM svarUpa zuM rahyuM ke tene jIva eTale AtmA kahIe? eTale karma Izvaraprerita nahIM paNa AtmAnAM potAnAM ja karelAM hovA yogya che."1 rAga-dveSa, icchA-anicchAnI ciMtavanA karanAro jIva mAnya rAkhIe to jIva svataMtra ane bhUla karanAro Thare, paNa Izvarane guNa-doSano utpAdaka TharAvatAM jIvanuM astitva ja rahe nahIM. jIvanAM karmo IzvarAdhIna hoya to karma ane Izvara be vastu rahI, arthAt kArya ane kartA ema be tattvanuM astitva siddha thAya ane jIva nAmanI vastu to vaccethI nIkaLI ja jAya! paraMtu jeno jJAyaka tathA preraka svabhAva che evI jIva nAmanI vastunuM astitva che ane tenuM astitva nityarUpe che ema to prathama be padanAM samAdhAna vaDe siddha thaI cUkyuM che. Ama, jIvanA karmano preraka Izvara nathI, paNa jIva pote ja potAnA preraNAdi dharmo vaDe guNa-avaguNano kartA che. jo Izvarane karmano kartA mAnIe to jIvanuM svataMtra astitva rahe nahIM ane jIvanAM mAThAM karmono javAbadAra Izvara Thare, tethI IzvaranuM svarUpa doSita thAya. zuddhAtmArUpa Izvarane jIvone karmanI preraNA karanAro mAnIe to Izvarane upAdhivALo mAnavo paDe. ema mAnavAthI saMsArI jIva tathA Izvara bannene upAdhivALA gaNavA paDaze ane tethI Izvara ane jIvamAM kazuM aMtara raheze nahIM. IzvaranI koI vizeSatA raheze nahIM ane Izvaratvano lopa thaze. Ama, Izvarane jagatano, jagatanAM kAryono, jagatanA jIvonAM karmono kartA mAnavAmAM aneka doSo udita thavAnA kAraNe IzvaranA IzvarapaNAno lopa thavAno prasaMga AvI paDavAthI IzvarakartutvavAda yuktiyukta siddha thato nathI. Izvara sRSTino kartA-hartA nathI temaja jIvonAM karmono prerakakartA paNa te nathI. karmakartutva IzvaranA hAthamAM nathI. jIvAtmAnI tamAma avasthAo, enAM vividha svarUpo, enI vidhavidha kriyAo - badhuM ja jIvanA potAnA prayatnathI ja janya che, emAM kaze paNa koI IzvarIya preraNA mAnavAnI jarUra nathI. koI paNa parivartana IzvaranA prayatnathI thAya che tema jaina dArzaniko mAnatA nathI. eka saMsArI AtmA karmodaya anurUpa zarIra vagere sAmagrInuM nirmANa kare che te kevAM paryAyavALAM pudgaladravyamAMthI kevA karmane pAmIne, kevI rIte kare che tenI bahu 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.545 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana spaSTa samajaNa jaina darzanamAM ApavAmAM AvI che; eTale koI paNa bAbatamAM IzvarIya kartutvane vicAravAnI jarUra paNa paDatI nathI. AvI samajaNano jyAM abhAva che tyAM ja IzvarakartutvanI kalpanA AkAra pAmI zake che. uparanI carcAno sAra e che ke IzvarakartutvavAdI jema kriyA karavAmAM IzvaranI preraNAne sthAna Ape che, tema jaina paraMparA ApatI nathI. saMsAramAM je vyavasthA jaNAya che teno AdhAra zo che? e praznanA uttararUpe IzvarakartutvavAdIo ema kahe che ke sarvazaktimAna Izvara jagataniyaMtA che. teo kahe che ke A saMsAracakra Izvara dvArA saMcAlita che, paraMtu jaino AvA IzvaranA sthAne karmane mUke che. jaina darzanamAM karmanA siddhAMta dvArA badho khulAso thato hovAthI, saMsAracakra mATe javAbadAra evI koI eka sarvoparI vyaktinI kalpanAnI jarUra tene jaNAI nathI. jainamata anusAra jIvonAM karmonA kAraNe ja A saMsAracakra cAle che ane temanAM karmonA kAraNe ja saghaLuM vyavasthita thAya che. karma karavAnuM sAmarthya jIvamAM ja che. uparavALA koIne paNa kartA mAnavA karatAM jIvane ja potAnAM sArAM-narasAM karmono kartA mAnI levAmAM Ave to badhI samasyAo ane viTaMbaNAono ukela AvI jAya. pachI IzvaranA mAthe paNa koI doSa ke Aropa mUkavAno prazna ja na rahe. Ama, Izvarakartutva koI paNa rIte ghaTI zakatuM nathI. kartArUpe IzvaranI mAnyatA jaina darzanane svIkArya nathI. A jagata e IzvaranuM ja maMgalamaya sarjana che, e ja samasta saMsArano kartA che, saMsAranA sacarAcara badhA padArthono e saMcAlaka che evI kalpanAne jaina darzanamAM sthAna nathI. jaina darzananA mata anusAra kRtakRtya evA Izvarane duniyA banAvavAnA prapaMcamAM nAkhavA ucita nathI. jaina darzana Izvarakartutvane svIkAratuM nathI, paraMtu tenAthI ema na samajavuM ke jaina darzana Izvarane mAnatuM ja nathI. jaina dArzaniko IzvarakartutvavAdane mAnatA na hovAthI jaina darzanane anIzvaravAdI darzana tarIke potAnA graMthomAM ullekhavAnuM duHsAhasa vyApaka rUpamAM karavAmAM AvyuM che. jaina darzanane nAstika kahevA sudhInuM duHsAhasa paNa keTalAka lokoe karyuM che. tethI eTaluM spaSTa samajavAnI jarUra che ke jaino Izvaratva athavA IzvarIya svarUpamAM zraddhA nathI dharAvatA ema che ja nahIM. jaino Izvarane mAne ja che, paraMtu Izvara jagatano karyA che ane karmano preraka che ema teo nathI mAnatA. jainoe IzvaranI sattAno niSedha nathI karyo paNa IzvarakartutvavAdano niSedha karyo che. vaidika paraMparAmAM IzvaranuM jagatakartA tarIkenuM je sthAna che, teno jaina paraMparAmAM koI avakAza nathI. nitya IzvaranuM sAkSI tarIkenuM sthAna ke je yoga paraMparAmAM sacavAyuM che, te paNa jaina paraMparAmAM nathI. jaina paraMparAmAM AdhyAtmika sAdhanAnA zikhare pahoMcela jIva, te Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 591 ja devAdhideva athavA paramAtmAnuM sthAna le che ane te paNa sRSTikartA ke karmaphaLadAtA tarIkenuM nahIM, paNa Adarza upAsya tarIkenuM. 66-alle jaina darzananA mata pramANe Izvara eTale sarva prakAranA rAga-dveSanA saMpUrNa abhAvavALo AtmA. temanAmAM strI Adi pratye rAgayukta ceSTA paNa na hoya ane asura vagerenA saMhAranuM tAMDava paNa na hoya. evAM kAraNosara temaNe avatAro paNa levAnA na hoya. jaina paraMparA anusAra je koI paNa jIva rAga-dveSa-ajJAnathI sarvathA mukta thavAnI sAdhanA kare che, te AtmA aMte vItarAga sarvajJa bane che ane te ja Izvara che. jaina paraMparA sAMkhyanI jema phUTasthanityacetanavAdI nathI. te jIvatattvamAM sadguNano vikAsa mAne che. tenA mata pramANe vikAsanuM mULagata bIja to jIvamAM ja raheluM che. je sAdhako A bIjane pUrNapaNe vikasAvI siddhi meLave che, te sarva pote pUrNadazAvAna hovAthI Izvara che. AnAthI bhinna evo koI Izvara nathI ke je sRSTisarjana karato hoya ke karmapreraka hoya. jaina paraMparA pramANe mukta, siddha, pUrNa avasthAvALA AtmAo e ja Izvara che. nizcayanayanI dRSTie pratyeka AtmA svabhAvathI kevaLajJAnAdirUpa parama aizvarya vaDe yukta hovAthI dareka AtmA Izvara ja che. dareka saMsArI AtmA parama aizvaryathI yukta ja che, mATe AtmA svarUpathI to Izvara ja che, paNa vartamAna avasthAmAM te svarUpa karmathI AcchAdita che. jIvano paramAtmabhAva AvRta che ane te AvaraNa dUra thatAM jIvanI paramAtmadazA pragaTe che. zrImad gAMdhIjIne lakhe che 'ame tame karmabaMdhamAM vasI rahelA jIva chIe. te jIvanuM sahajasvarUpa, eTale karmarahitapaNe mAtra eka AtmatvapaNe je svarUpa che te IzvarapaNuM che. jJAnAdi aizvarya jene viSe che, te Izvara kahevA yogya che; ane te IzvaratA AtmAnuM sahajasvarUpa che. je svarUpa karmaprasaMge jaNAtuM nathI, paNa te prasaMga anyasvarUpa jANI, jyAre AtmAbhaNI dRSTi thAya che tyAre ja anukrame sarvajJatAdi aizvaryapaNuM te ja AtmAmAM jaNAya che; ane tethI vizeSa aizvaryavALo koI padArtha samasta padArtho nIrakhatAM paNa anubhavamAM AvI zakato nathI; jethI Izvara che te AtmAnuM bIjuM paryAyika nAma che, ethI koI vizeSa sattAvALo padArtha Izvara che ema nathI, evA nizcayamAM mAro abhiprAya che.' jaina darzana pramANe anaMta jJAna, darzana, sukha ane vIrya e anaMtacatuSTaya guNa sarva AtmAomAM hoya che; tethI ja Izvara e koI viziSTa jAtino AtmA nathI, paNa je je AtmAoe potAnA A guNono AvirbhAva karyo che, te sarva AtmAo 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.426 (patrAMka-530) Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa92 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Izvara, paramAtmA, ahita ke siddhanA nAmathI saMbodhavAne yogya che. je AtmAonA A cAra guNo DhaMkAyela che te saMsArI kahevAya che. A saMsArI AtmAo paNa Izvara - paramAtmA - siddha banavAnI yogyatA dharAve che. A daSTie vicAra karatAM jaNAya che ke vyaktigata rIte amuka AtmAo saMsArI gaNAya che ane amuka AtmAo siddha gaNAya che. A bheda svAbhAvika nahIM paNa kAraNajanya (AtmAnI potAnI sAdhanAnA kAraNe thayelI che. sAmUhika dRSTie saMsArI ane siddha evA be vargo kAyamanA hovA chatAM vyaktigata dRSTie A bheda kAyamano nathI. je vyakti A kSaNe saMsArI vargamAM hoya te bIjI ja kSaNe siddha vargamAM bhaLI jaI zake che. jIva jyAre siddha thAya che tyAre temanA mATe koI upAsya - ArAdhya nathI rahetuM. potAthI pahelAM thayelA siddhomAM ane temanA potAnAmAM koI jAtano svarUpabheda nathI raheto. siddhomAM vaiSamya nathI hotuM. badhA ja siddho samAna hoya che ane badhA ja potapotAnA svarUpamAM ramaNatA kare che. jIva jyAre siddha thAya che tyAre saMsArI jIvo sAthenA temanA saMbaMdha chUTI jAya che. pachI teo mAtra saMsAranA draSTA ja rahe che. temanAmAM saMsArI jIvo pratye kazuM karavApaNuM rahetuM nathI. siddha jIva koInuM bhaluM-bhUMDuM karatA nathI. temanA prasAdathI jIvonA uddhAranI ane temanA kopathI jIvanI durgatinI saMbhAvanA ja nathI. koI Izvara ke siddha anya jIvono uddhAra nathI karI zakatA. potAnAM karmano nAza jIve pote ja karavAno che. badhA jIvomAM svabhAvadaSTie sAmya hovA chatAM je viSamatA dekhAya che, tenuM kAraNa te te jIvanAM karma che. te karmathI mukta thavAno prayatna jIve pote ja karavAno che. dareka jIva potAnI unnatine mATe svayaM javAbadAra che. ahIM koIne prazna thAya ke AvA Izvara saMsArI jIvonA zA upayogamAM Ave? jo teo koInuM bhaluM karatA nathI, koIno uddhAra karatA nathI, to temanI bhakti karavAno zo artha? IzvaranI upAsanAnI AvazyakatA kyAM rahI? Izvarane pUjavA, japavA, ArAdhavAthI zuM lAbha? jyAre Izvara kaMI ja karatA nathI, koIne sukhI-duHkhI karatA nathI, koIne sArAM-narasAM phaLa ApatA nathI to evA IzvaranI pUjA, bhakti, jApa, ArAdhanA vagere badhuM vyartha, nirarthaka ja jazene? - A praznano uttara e che ke zuddha, buddha, pUrNa, mukta, vItarAgI, saccidAnaMdI, paramAtmAnI bhakti, pUjA, jApa, dhyAnathI jIvamAM nirmaLa bhAva jAge che. temanI upAsanAthI jIvamAM zuddhi Ave che ane tethI tenAM karmono nAza thAya che. te karmonAM baMdhanamAMthI mukta thAya che. Ama, IzvaranI ArAdhanA karmakSayakAraka hovAthI sArthaka che, Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-77 593 phaLadAyI che, sahetuka che, lAbhadAyI che. vItarAgI bhagavAnanuM smaraNa karanAra jIva svayaM vItarAgatAne pAme che. zuddha, buddha, siddha, mukta paramAtmAnI yathArtha bhakti jIvane temanA jevA paramAtmA banAve che, mATe teo jIvanA parama upAya che. siddha bhagavaMtanA avalaMbanathI jIva avazya lAbha karI zake che. jo te siddhanA svarUpanuM dhyAna karIne potAnA DhaMkAI gayelA siddhasvarUpane pragaTa karavAno prayatna kare to enA phaLarUpe pote siddha bane che. Ama, siddha paramAtmA jIvanA vikAsane mATe nimittakAraNa banI zake che. temaNe jevI rIte karmane dUra karyA tevI rIte jIvanAM potAnAM karmo dUra karavAno udyama karavAmAM, temanA batAvelA mArge cAlavAmAM temanuM AlaMbana utkRSTa nimitta che. paramAtmAnuM AlaMbana lenAra svayaM paramAtmA banI jato hovAthI temanI ArAdhanA - upAsanA karavI khUba upakArI che, tethI ja paramAtmAnAM guNagAna, pUjA, bhakti, dhyAna Adine jaina darzanamAM agatyanuM sthAna maLyuM che.' A rIte jaina mAnyatA pramANe Izvara jagatakartA ke karmapreraka nathI chatAM upAsya che. Izvarane AdarzarUpe sAme rAkhI potAmAM rahelI temanA jevI zakti pUrNapaNe pragaTAvavI e jaina upAsanAnuM dhyeya che. IzvaranI pUjA, bhakti, jApa, ArAdhanA vagere pAchaLa A ja ekamAtra lakSa che. jaina darzanamAM Izvarane lIlA karanAra nahIM paNa vItarAgI mAnyA che. emAM IzvaranA svarUpa aMge koI viTaMbaNA nathI. IzvaranuM zuddha, pUrNa svarUpa paNa jaLavAI rahe che ane jIva temanI bhakti, pUjA paNa karI zake che. IzvaranI A ja zuddha, sAcI ArAdhanA che - upAsanA che, tethI jaino nAstika to nathI ja TharatA, balka parama Astika siddha thAya che. je jIva A rIte yathArthapaNe IzvaranuM avalaMbana grahaNa kare che, te jIva potAnuM bahirAtmapaNuM TALI, aMtarAtmapaNuM prApta karI, aMte paramAtmadazA pragaTa kare che. eka ja jIva bahirAtmadazAnI, aMtarAtmadazAnI ane chevaTe paramAtmadazAnI prApti karI zake che. AmAM jIvano potAno ja puruSArtha kAraNarUpa bane che. je potAnI icchAthI jIvanAM rUpAMtaro karatuM hoya evuM Izvara jevuM koI eka svataMtra tattva astitva dharAvatuM nathI. Ama, jagatano athavA jIvonAM karmano kartA Izvara hoI zake nahIM, kAraNa ke zuddha AtmasvabhAva jemane pragaTyo che te Izvara che. potAnA zuddha AtmasvabhAvanuM AvirbhAvapaNuM jemane prApta thayuM che te Izvara che. AtmAnI bhAvakarma-dravyakarma-nokarmarUpa azuddhi pUrNapaNe dUra karI je zuddha thayA che, siddha thayA che te Izvara che. Izvara zuddha 1- juo : AcAryazrI padmanaMdisvAmIkRta, 'padmanaMdi paMcaviMzatiH', adhikAra 6, zloka 14 'prapazyanti jinaM bhaktyA pUjayanti stuvanti ye / te ca dRzyAzca pUjyAzca stutyAzca bhuvanatraye / / ' Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dazAvAna hovAthI te kartA TharI zakatA nathI. jo temane kartA TharAvavAmAM Ave to temanAmAM ghaNA doSo AvI jAya che. Izvarane karmanA prerakakartA gaNavAmAM Ave to teo rAgAdi doSonA prabhAvavALA thaI jAya che. temane karmanA preranAra gaNatAM temanuM svarUpa doSita thAya che, mATe IzvaranI preraNAthI jIvanA karma thAya che ema mAnavuM yogya nathI. Izvara karma vaLagADI de che, tethI jIva abaMdha che ema kahevuM ghaTatuM nathI. AtmA ja karmano kartA che e satya vAta samajavI ghaTe che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - "zuddha svabhAva jeno thayo che te Izvara che. zuddha svabhAvane prApta - zuddha svabhAvamAM susthita je che, zuddha AtmasvabhAvanuM aizvarya - IzvarapaNuM jene pragaTa thayuM che - siddha thayuM che, evo zuddha svabhAvano svAmI - sahajAtmasvarUpa svAmI zuddha AtmA te ja Izvara che, zuddha AtmasvabhAva sAmrAjyamAM jenuM IzvarapaNuM cAle che te ja vAstavika Izvara che. athavA to Izvarane karmano preraka - preranAro gaNya, IzvaranA doSano ja prabhAva thAya - prakRSTa bhAva thAya, "athavA preraka te gaye, Izvara doSaprabhAva.' Izvarane karmano kartA kahevA jatAM UlaTo Izvara IzvarapaNuM ja gumAvI bese, IzvaranA IzvarapaNAno ja nAza thAya! Ama chatAM dalIlanI khAtara koI apekSAe abhyapagama karI IzvaranuM kartApaNuM svIkArI laI vizeSa vicAra karIe to koI paNa prakAre IzvaranuM kartApaNuM siddha thaI zakatuM nathI.' A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'kartA Izvara koI nahi, jemAM bahu jaMjALa; viSamI vizva vicitratA, kare nahIM koI kALa. Izvara racanA viSama A, Izvara zuddha svabhAva; te amRta tajI kema rahe? jhera rUpa para bhAva. nirUpama dravya siddha svarUpa che, Izvara sukha bhaMDAra; athavA preraka te gaNya, Izvara doSa apAra. sauno hisAba rAkhIne, phaLa de karI banAva; ityAdi nahi chAjato, Izvara doSaprabhAva." 2 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.287 2- "rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.233 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 305-308) Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||thaa - 78 Armani, Fri antt255, 55. Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 78 - gAthA 77mAM zrIgurue kahyuM ke Izvara jIvonAM karmono kartA hoI zakatA bhUmikA [2] nathI, kAraNa ke zuddha AtmasvabhAva jemane pragaTyo che te ja Izvara che ane AvA Izvarane jo karmanA preranAra gaNavAmAM Ave to temanuM svarUpa doSayukta kare che. jIva potAnI svataMtratAthI rAga-dveSa karI karmabaMdha kare che ane tethI te karmano kartA siddha thAya che. gAthA 74-77 dvArA AtmA karmano kartA kevI rIte che tenuM yathArtha samAdhAna saraLa chatAM sacoTa ane hRdayasparzI nyAyayukta dalIlo vaDe ApI, zrIguru have kartA vibhAganI aMtima gAthAmAM tenA upara kaLaza caDhAve che. ziSyanI ekAMtathI dUSita thayelI vicAradhArAne niSkAma karuNAthI yogya dizA ApI, samApanamAM zrIguru trikALI siddhAMtanuM pratipAdana kare che. gAthA 73mAM ziSya potAnI mUMjhavaNa rajU karatAM kahyuM hatuM ke "mATe mokSa upAyano, koI na hetu jaNAya; karmataNuM kartApaNuM, kAM nahi, kAM nahi jAya', arthAt kAM to karmanuM kartApaNuM abaMdhasvarUpI AtmAne ghaTI zakatuM nathI athavA to karma karavAM e AtmAno svabhAva mAnavAmAM Ave to tenAthI te kadI paNa chUTI zake nahIM. A banne prakAre vicAratAM mokSa mATe pravRtti karavI yogya nathI. ziSyanI A mUMjhavaNanuM samAdhAna karatAM tathA karmanuM kartApaNuM jIvane viSe kayA prakAre che te samajAvatAM zrIguru kahe che - "cetana jo nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; gAthA varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma-prabhAva.' (78) 4 AtmA jo potAnA zuddha caitanyAdi svabhAvamAM varte to te potAnA te ja svabhAvano kartA che, arthAt te ja svarUpamAM pariNamita che, ane te zuddha caitanyAdi svabhAvanA bhAnamAM vartato na hoya tyAre karmabhAvano kartA che. (78). potAnA svarUpanA bhAnamAM AtmA potAnA svabhAvano eTale caitanyAdi svabhAvano ja kartA che, anya koI paNa karyAdino kartA nathI; ane AtmA jyAre potAnA svarUpanA bhAnamAM varte nahIM tyAre karmanA prabhAvano kartA kahyo che. paramArthe to jIva akriya che, ema vedAMtAdinuM nirUpaNa che; ane jinapravacanamAM artha Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana paNa siddha eTale zuddhAtmAnuM akriyapaNuM che, ema nirUpaNa karyuM che; chatAM ame AtmAne zuddhAvasthAmAM kartA hovAthI sakriya kahyo evo saMdeha ane thavA yogya che. te saMdeha A prakAre zamAvavA yogya che :- zuddhAtmA parayogano, parabhAvano ane vibhAvano tyAM kartA nathI, mATe akriya kahevA yogya che; paNa caitanyAdi svabhAvano paNa AtmA kartA nathI ema jo kahIe to to pachI tenuM kaMI paNa svarUpa na rahe. zuddhAtmAne cogakriyA nahIM hovAthI te akriya che, paNa svAbhAvika caitanyAdi svabhAvarUpa kriyA hovAthI te sakriya che. caitanyAtmapaNuM AtmAne svAbhAvika hovAthI temAM AtmAnuM pariNamavuM te ekAtmapaNe ja che, ane tethI paramArthanayathI sakriya evuM vizeSaNa tyAM paNa AtmAne ApI zakAya nahIM. nija svabhAvamAM 1 sakriyatAthI nija svabhAvanuM kartApaNuM zuddhAtmAne che, tethI kevaLa zuddha svadharma hovAthI ekAtmapaNe pariName che; tethI akriya kahetAM paNa doSa nathI. je vicAre sakriyatA, akriyatA nirUpaNa karI che, te vicAranA paramArthane grahIne sakriyatA, akriyatA kahetAM kazo doSa nathI. (78) - pUrvokta cAra gAthAo (74-77)mAM zrIgurue Apela samAdhAna dvArA e bhAvArtha | spaSTa thAya che ke AtmA ja prerakapaNe karmano kartA che. karmabaMdhanI pravRtti anAyAse thatI nathI, paNa AtmAnI rAgAdibhAvarUpa preraNAthI thAya che. AtmA potAnA zuddha svarUpanA bhAnamAM varte, eTale ke nirdoSa, asaMyogI, nija caitanyasvabhAvanI yathArtha pratItipUrvaka sthira thAya to te potAnA zuddha svabhAvano kartA thAya che; paraMtu pUrve nibaMdhana karela karmanA udaya vakhate jo te potAnuM bhAna vIsarI jaIne rAgAdirUpe pariName to te karmano kartA thAya che. jIvamAM evI zakti che je mithyAtvAdirUpe pariNamI jaDa kArpaNa vargaNAne karmarUpe pariNAvavAmAM nimitta banI zake che. paramArthathI jotAM AtmA potAnA bhAvo (zuddha athavA azuddha) sivAya anya kazAno paNa kartA hoI zake nahIM. tenA azuddha upayoganuM nimitta pAmIne jaDa kArpaNa vargaNAo AtmA sAthe ekapradezAvagAha saMbaMdhe joDAIne karmarUpe pariName che ane tethI vyavahAre AtmA jJAnAvaraNIyAdi ATha karmano kartA kahevAya che. jo jIva potAnA bhAnamAM rahe to te potAnA zuddha svabhAvano kartA thAya che ane jo te potAnA zuddha svabhAvanA bhAnamAM na varte to te azuddha nizcayanayathI bhAvakarmano kartA thAya che athavA te jaDa karmanA baMdhanuM nimitta thayo ema kahevAya che. Ama, zrImade AtmAnA svAbhAvika tathA vaibhAvika pariNamananuM svarUpa saMkSepamAM batAvI Atmatattvano yathArtha nirNaya karAvyo che. 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.547 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 599 - padArtho je svarUpathI spaSTa oLakhAya che, te svarUpa te te padArthono vizeSArtha * == svabhAva che. tenAthI juduM ja svarUpa te padArthomAM jaNAya, te teno vibhAva che. svabhAvathI anyathA pariNamana karavuM te vibhAva che.1 vibhAvanA kAraNe padArthamAM anyathA bhAva thAya che ane tethI te padArtha tenA mULabhUta svarUpamAM oLakhI zakAto nathI. jIva ane pudgala e be dravyamAM ja vibhAva hoI zake che. AtmA ane pudgalanAM svarUpanuM jyAre vikArarUpa pariNamana thAya che tyAre te potAnAM mULa svarUpamAM nathI hotAM. vibhAvanA kAraNe jIvane kAzmaNa vargaNA vaLage che ane jIvanAM navAM navAM rUpo thAya che. azuddha bhAvanA kAraNe karmano baMdha thAya che ane tenA kAraNe jIvamAM vicitratA thAya che. jo jIvamAM azuddha bhAva na hoya to tene karmano lepa thaI zake nahIM. azuddha bhAva vinA tene karmanI upAdhi vaLagI zake nahIM. paraMtu saMsArI jIvanI karma-upAdhi to pratyakSa che, tethI siddha thAya che ke tenA AtmAmAM azuddhatA paNa che. teno AtmA sarvathA zuddha nathI. pugalamAM paNa jo vaibhAvika pariNamana na hoya to te karmarUpa banIne jIva sAthe joDAya nahIM ane je avanavAM rUpe te jaNAya che, tema paNa te jaNAya nahIM. jIva ane karmanA paraspara nimittathI ekabIjAmAM je anyathA bhAva thAya che te dUra thaI zake che. te banne zuddha bhAve pariNamI zake che. zuddha bhAvanA kAraNe jIva mukta bane che. jo zuddha bhAve pariNamavAnI yogyatA jIvamAM na hoya to AtmAmAM sadA baMdha thayA ja kare, AtmA kadI mukta thaI zake nahIM. jo pudgalamAM zuddha bhAve pariNamavAnI yogyatA na hoya to pudgala paNa potAnA mULa svarUpamAM pAchuM AvI zake nahIM. jIva ane pudgala bannemAM zuddha ane azuddha, banne bhAve pariNamavAnI yogyatA che. banne dravya svAbhAvika ane vaibhAvika ema banne bhAve pariNamI zake che. AtmAnuM vaibhAvika pariNamana paranimittanA yoge thAya che. AtmAmAM vibhAvarUpe pariNamavAnI yogyatA che, tethI ja te paranimittane avalaMbIne vibhAvarUpe pariNamI zake che. jo AtmAmAM tenI yogyatA na hoya to paranimitta hovA chatAM paNa te vibhAvarUpe pariNamI zake nahIM. vibhAvarUpe pariNamavAnI yogyatA vinA AtmAnuM vibhAvarUpa pariNamana thaI zake nahIM. AtmAmAM banne prakAranAM pariNamananI yogyatA che, mATe ja te svAbhAvika ke vaibhAvika, banne prakAranAM pariNamana karI zake che. A saMdarbhamAM paMDita zrI rAjamalajI "paMcAdhyAyI'mAM lakhe che ke anAdisiddha sattAvALA A jIvAtmAne be prakAranI kriyA thAya che. eka svAbhAvikI kriyA ane bIjI vaibhAvikI kriyA. A banne 1- juo : AcAryazrI devasenajIkRta, 'AlApapaddhati', zloka 6 svabhAvAtacathAna naM vibhAva: I' Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prakAranI kriyAo, te te zaktio pariNamanazIla hovAthI thAya che.' AtmAnI badhI zaktio pariNamanazIla che. te samaye samaye pariNamanarUpa kriyA kare che. te pUrvanI avasthA choDIne navI navI avasthA dhAraNa karyA kare che. tenA kAraNe ja AtmAmAM svabhAvapariNamana ane vibhAvapariNamana - banne prakAranuM pariNamana thAya che. AtmA pariNamanazIla hovAthI tenuM svAbhAvika ane vaibhAvika pariNamana thAya che. te jJAtArUpe paNa pariNamI zake che ane rAgAdirUpe paNa pariNamI zake che. jIva jo potAne zarIrarUpa mAne to te vibhAvarUpe pariName che. svabhAvanA bhAna vinA te krodhAdi kaSAyorUpe pariName che, paraMtu caitanyasvabhAvamaya zuddha AtmAnuM lakSa thatAM te AnaMdapaNe, zAMtipaNe pariName che. Ama, AtmA ja potAnA zuddha caitanyasvabhAvamAM varte to te potAnA svabhAvano kartA che, paraMtu te potAnA svabhAvamAM na vartatAM jo rAgAdi vibhAvamAM varte to te karmabhAvano kartA che. zuddha bhAve pariNamelo AtmA svabhAvano kartA che ane azuddha bhAve pariNamelo AtmA karmabhAvano kartA che. Ama, AtmAnuM kartRtva svAbhAvika avasthAmAM paNa hoya che ane vaibhAvika avasthAmAM paNa hoya che. AtmAmAM jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi guNo che. jo jIva potAnA guNomAM ja ramaNatA kare to potAnA svabhAvano kartA thAya che. jo te zuddha dravyane lakSamAM le to svabhAvapariNamanathI potAnA guNapaNe pariName che ane cetanasvabhAvano kartA thAya che. AtmA svabhAvapariNatie varte to AtmA nijasvarUpano karyA che, rAgAdi bhAvano kartA nathI. 'AtmA jJAnasvabhAvI akhaMDa ekarUpa vastu che' evI daSTi thatAM AtmA vikArI pariNAmano kartA thato nathI. pudgalathI bhinna evA AtmasvarUpanuM bhAna thatAM jIva jagatano sAkSI thAya che ane vikArI bhAvonA kartApaNAthI rahita thAya che. svabhAvanI dRSTimAM sarva zubhAzubha vikalponuM svAmitva chUTI jAya che. jo AtmA potAmAM sthira hoya to lokAkAzamAM game teTalAM kArmaNa vargaNAnAM paramANuo hoya, topaNa te AtmA sAthe baMdhAI zakatAM nathI. jo AtmA pAdhika bhAvano Adara TALIne potAnA zuddhajJAnarUpe pariName to tene karmabaMdha thato nathI. AtmA pote svarUpamAM sthira na rahetAM, karmanA udayamAM joDAI jAya che tyAre tene rAgAdi bhAvo thAya che ane te azuddha bhAvono kartA bane che. AtmA potAnA svarUpathI cuta thAya che tyAre te rAgAdino kartA thAya che. jyAM rAgAdi bhAvonuM 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI'uttarArdha, zloka 61 'apyastyanAdisiddhasya sataH svAbhAvikI kriyA / vaibhAvikI kriyA cAsti pAriNAmikazaktitaH / / ' Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 601 karavApaNuM che tyAM asthiratA che, caMcaLatA che. e caMcaLatA ja AtmapradezomAM kaMpana pedA kare che ane tenA kAraNe karmaparamANuo grahAya che, je AtmA sAthe ekakSetre baMdhAya che. AtmA potAnA svarUpamAM na rahe to karmabaMdha thAya che. AtmA jyAM sudhI krodhAdirUpa pariName che, tyAM sudhI tene kartA-karmanI pravRtti che. te krodhAdirUpa pariNamato hovAthI te pote kartA che ane krodhAdi tenuM karma che. A rIte jyAM sudhI AtmA krodhAdi karmano kartA thaI pariName che tyAM sudhI kartAkarmanI pravRtti che ane tyAM sudhI karmano baMdha thAya che. jIva krodhAdimAM vartato hovAthI karmano saMcaya thAya che ane e rIte jIvane karmono baMdha thAya che ema sarvajJa kahe che. kartA-karmanI pravRtti jIvane anAdithI che, chatAM te TaLI zake che; kAraNa ke te ajJAna vaDe utpanna thayelI che, svabhAvathI nahIM. te caitanyasvabhAvanA jJAna vaDe TaLI zake che. 'huM rAgano kartA ane rAga mAruM karma' evI anAdinI ajJAnathI utpanna thayelI kartA-karmanI pravRttithI, bhedajJAna thatAM jIva nivRtta thAya che. jJAnamAM krodhAdi nathI ane krodhAdimAM jJAna nathI, evo banneno bheda jANIne jyAM aMtaradRSTi thaI tyAM ajJAnathI utpanna thayelI kartA-karmanI pravRttithI jIva nivRtta thAya che. tenI nivRtti thatAM ajJAnanA nimitte thato paudgalika dravyakarmano baMdha paNa aTake che. jJAnamAM krodhAdi nathI ane krodhAdimAM jJAna nathI evuM te banne vaccenuM bhedajJAna thAya tyAre tenA ekapaNArUpa ajJAna maTe ane ajJAna maTavAthI karmano baMdha paNa aTake. jIva jyAre Asrava ane nija AtmA vacceno bheda jANe che tyAre tene baMdhano nirodha thAya che. AsavonA azucipaNAne, viparItapaNAne, duHkhanA kAraNapaNAne jANIne tenAthI jIva nivarte to jIvane baMdhana thatuM nathI. Asavo azucimaya che, jaDa che, du:khanAM kAraNa che; jyAre AtmA pavitra che, jJAtA che, sukharUpa che A rIte lakSaNabhedathI bannene bhinna jANIne AsavothI AtmA nivRtta thAya to tene karmabaMdha thato nathI.1 - - AtmAnI jJAnapariNati kyAMka ne kyAMka pariNata thatI ja rahe che. jo e 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, samayasAra', gAthA 69-72 'jAva Na vedi visesaMtaraM tu AdAsavANa doNhaMpi I aNNANI tAvadu so kohAisu vaTTade jIvo / / kohAisa vaTTaMtassa tassa kammassa saMcao hodi 1 jIvarasevaM baMdho bhaNido khalu sabasIhiM / / jaiyA imeNa jIveNa appaNo AsavANa taheva / NAdaM hodi visesaMtaraM tu taiyA Na baMdho se / / NAdUNa AsavANaM asucittaM ca vivarIyabhAvaM ca dukkhassa kAraNaM ti ya tado NiyattiM kuNadi jIvo / / ' Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana svarUpastha hoya to AtmA potAnA svabhAvano kartA thAya che ane jo e svarUpastha na hoya to AtmA parabhAvano kartA thAya che. jyAre jIva jJAnAdi bhAvomAM varte che tyAre te potAnA svabhAvano kartA che ane te samaye te karmono kartA nathI; paraMtu jyAre karmanA udayane vaza thaI te kaSAyabhAvomAM varte che, tyAre te vibhAvabhAvano tathA jaDa karmano kartA bane che. nijabhAnarahita jIva rAgAdi bhAvomAM viharaNa kare che tyAre vyavahArathI te karmono kartA bane che. Ama, vyavahArathI jIva jaDa karmano karyA che ane nizcayathI potAnA zuddha ke azuddha bhAvono kartA che. zuddha nizcayanayathI AtmA nirmaLa (svabhAva) bhAvono kartA che ane azuddha nizcayanayathI vibhAvabhAvono kartA che. jyAre AtmA vibhAvapaNe pariName che tyAre kAzmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo jJAnAvaraNIyAdi karmarUpe pariNata thAya che, tethI vyavahArathI AtmA karmano kartA kahevAya che. AtmAnA rAgAdi bhAva navA karmabaMdhanuM nimitta che, mATe vyavahArathI AtmA dravyakarmano kartA kahevAya che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja samyakatva paTrasthAna caupai" mAM lakhe che - "cetana karma nimittai jeha lAgai teli jima raja deha , karama tAsa karatA sahi cavyavahAra paraMpara grahi II cetanakarma eTale bhAvakarma, arthAt rAga-dveSa. A rAga-dveSa telanI jema cIkAza dharAve che. telathI cIkaNA thayelA zarIra upara jema telanI cIkAzanA kAraNe AjubAjunI rajakaNo AvIne coMTyA kare che, tema rAga-dveSathI cIkaNA thayelA AtmA upara lokamAM rahela kArmaNa vargaNAnAM pudgalo jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmarUpa banIne coMTyAM kare che. kArpaNa vargaNAnAM pudgalone jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmarUpe banAvanAra ane coMTADanAra jIvanA bhAva che, tethI jIva A dravyakarmano kartA che evuM vyavahAranaya mAne che. vaLI, jIvanA bhAvakarmarUpa rAga-dveSa A dravyakarma banavAmAM bhAga bhajave che, tethI jIvanuM dravyakarmanuM A kartutva bhAvakarmathI dravya karma ane dravyakarmathI bhAvakarmanI paraMparAe cAlyA kare che evuM vyavahAranaya mAne che; jyAre nizcayanaya ema mAne che ke iSTa-aniSTa padArthonI prApti thAya tyAre paNa jIva to rAga-dveSAdirUpa pariNAmone ja kare che ane tenA nimitte karmabaMdha thAya che, paNa kArmaNa vargaNArUpa pudgaladravyanAM jJAnAvaraNIyAdi karmavarUpa pariNAma te karato nathI. e pariNAmono kartA banavA te samartha nathI, kAraNa ke jIva hoya ke pudgala, dareka dravya mAtra potAnAM ja pariNAmo karavA samartha che. koI paNa dravya anyanAM pariNAmo karI zakatuM nathI. jo ema na hoya to dareka jIva potAnA hAthamAM Avela pudgaladravyanAM iSTa varNAdi pariNAmo karI aniSTa varNAdithI dUra ja rahyA kare, 1- upAdhyAya zrI yazovijayajI kRta, 'samyakatva sthAna caupai", gAthA 62 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 603 paNa AvuM to kyAre paNa banI zakatuM nathI. kArmaNa vargaNAnAM pudgalonAM jJAnAvaraNIyAdi pariNAma pudgala pote ja jIvanA rAga-dveSAdi adhyavasAyonuM nimitta pAmIne kare che, arthAt "jIvanA adhyavasAyanA nimitte pudgala pote ja svapariNAmano kartA che' evuM nizcayanaya mAne che. potAnA svarUpanA bhAnathI rahita evo ajJAnI jIva karmanA udayamAM taNAI jAya che, tethI vibhAvarUpe - parabhAvarUpe pariName che. te potAnA jJAnasvabhAvamAM vartato nahIM hovAthI karmanA prabhAvano - karmabhAvano kartA bane che. ajJAnI jIva potAnuM svarUpa bhUlIne rAgAdi kriyAno kartA thAya che. ajJAna bhAve te vikArano - doSano kartA che. AtmasvarUpanA abhAnamAM ajJAnI jIva vikArano kartA che. Ama, anAdi kALathI te potAnA jJAnasvabhAvane bhUlIne paranA kartutvanA vikalpomAM UlajhAyelo rahyo che. potAno svabhAva, je mAtra jANavA-jovAno che, tene bhUlIne parano kartA thavA jAya che ane tethI te duHkhI thAya che. ajJAnI jIva parabhAvano kartA thato hovAthI dravyakarmano baMdha kare che. te ahaMmamabhAva karI karmabaMdha karato rahe che. ajJAnapUrvaka vartato hovAthI tene zubhAzubha karmabaMdha thAya che. ajJAnI AtmA zubhAzubha karmabaMdha karI saMsAra vadhArato rahe che. pote karmanAM baMdhanothI baMdhAI, aneka janma-maraNanA pAzamAM paDe che. jaDa pugaladravyonI parAdhInatA sahita jIvana jIvato hovAthI te karmabaMdha karI caturgatimAM paribhramaNa kare che. Ama, paribhramaNanuM cakra tenA parabhAvanA kartutvanA AdhAra upara cAle che. tenA A paribhramaNane karavAvALo bIjo koI nathI. navAM karmo bAMdhavAM ke na bAMdhavAM e jIvanA hAthanI vAta che. jIva jo krodhAdi kaSAya kare to te dravyakarmano kartA thAya. jIva potAnA mULa svarUpane bhUlIne vibhAvamAM rAce to jaDa karmano kartA thAya. karmabaMdha aTakAvavA mATe jIve AtmAnA zuddha svarUpa ane zarIrAdi jaDa pugalanA saMyogonI yathAtathya bhinnatAne avisaMvAdI bhAve jANavI jarUrI che. te mATe jaDa-cetanano sAco viveka pragaTAvavo Avazyaka che. ema nirdhAra karavo ghaTe che ke "A malina dazA e mAruM svarUpa nathI, paNa ene pratibiMbita karanArI trikALI sattA e mAruM svarUpa che.' Ava-jA karanArA krodhAdi bhAva e nija svabhAva nathI, paNa ene niraMtara pratibiMbita karanAra sanAtana jJAyakatattva e nijasvarUpa che. jIve satata svarUpanI jAgRtipUrvaka rahevuM ghaTe che. te mATe teNe svarUpano abhyAsa karavA yogya che. jIva to parano akartA che, jJAnasvabhAvI che. te ja tenuM sAcuM svarUpa che. AtmA mAtra jJAna ja karI zake che. paramAM koI paNa pheraphAra karI zakavA mATe te Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana asamartha che. AvA divya svarUpanA gholanano niraMtara abhyAsa karavo joIe. jo jIva sagurunA mArgadarzana pramANe svarUpano abhyAsa kare to samakitanI prApti thAya che. tyArapachI karmakRta vyaktitva, arthAt mAnI lIdhelo huM raheto nathI. kartA-bhoktApaNAnA vikalpo ke tatsaMbaMdhI ciMtA rahetI nathI. jIva paranA kartutvabhAvane pariharI kendrastha thAya che - svarUpamAM pratiSThita rahe che. tethI jIve potAnA zuddhAtmasvarUpanA smaraNamAM cittane ekAgra karavuM joIe.' svayaM pratye, jJAtA pratye sabhAnatA keLavavI joIe. ajJAnI jIvanuM jJAna kevaLa zeyane pragaTa kare che, jJAtA apragaTa rahI jAya che. tenuM jJAna saMsAranA viSayamAM to bhame che, paraMtu jJAtA pratye nathI vaLatuM. jJAtA pratye pUrepUrA sajAga thavuM joIe. ajJAnI jIvanI cetanA parayamAM UlajhAyelI hoya che. te enA vikalpomAM ja aTakI jAya che. jyAre jIva ekatva, mamatva, kartutva ke bhostRtva bhAva vinA parane mAtra jJAyakabhAve jANe che tyAre vikalpa aTakavA lAge che, bahirmukhatA TaLatI jAya che ane aMtarmukhatA sadhAtI jAya che. ema karatAM jyAre cetanA samasta vikalpothI chUTI jAya che tyAre nirviSayI banela cetanA svasvarUpamAM sarI paDe che. jyAre samasta manovyApAra rokAI jAya che tyAre cetanA svarUpamAM sarI paDe che. A ja svAnubhUti che. parane avalaMbatuM jJAna paraviSayamAMthI haTI svane avalaMbe che. A ja svasaMvedana che. jyAre indriyonA vyApAramAMthI jJAnopayogane vAraMvAra kheMcavAnuM thAya che, AtmasvarUpanuM ciMtavana-bhAvana thAya che, tyAre svasvarUpano paricaya vadhe che. paricaya vadhatAM AtmA chuM', huM caitanyasvarUpa chuM', "jJAtAmAtra chuM' evo bodha puSTa thAya che. aMtarmukhatA vadhatAM vadhatAM eka paLa evI Ave che ke jyAre upayoga aMtaramAM coMTI jAya che, nirvikalpatA sadhAya che ane anaMtaguNanidhAna nijasvarUpanuM saMvedana thAya che. je paLe cetanA viSayamukta bane che, te paLe jJAtA-zeyanA bheda vinAnuM mAtra zuddha jJAna ja rahe che. A jJAna sAthe ja duHkha visarjita thaI jAya che, kAraNa ke du:kha sva-ajJAna sivAya bIjuM kazuM ja nathI. jIva potAne jANatAM ja AnaMdano adhikArI banI jAya che. AtmAne jANavo te satya jANavuM che ane satyane jANavuM te AnaMdane pAmavuM che. saccidAnaMda tattvanI anubhUti thatAM nirAkuLatA lakSaNavALA sukhanI prApti thAya che. AtmajJAna pragaTatAM AMtarika krAMti ghaTe che. eka navA jIvanano udaya thAya che. anubhavapUvakano nizcaya thAya che ke huM parama udAtta chuM, parama utkRSTa padArtha chuM' . 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIracita, 'dravyasaMgraha', gAthA 8nI TIkA ___ 'yato hi nityaniraananiSkriyanijAtmasvarUpabhAvanArahitasya karmAdikartRtvaM vyAkhyAtam, tatastatraiva nijazuddhAtmani bhAvanA kartavyA / ' Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 605 jJAnasvabhAvI zuddha AtmAne aMtarmukha thaI pakaDatAM pratIti thAya che ke huM pUrNAnaMdano nAtha chuM, svAdhIna chuM, koIne AdhIna nathI.' dravyasvabhAvamAM abheda thaI arthAt emAM DhaLIne ekAgra thatAM, nirmaLa jJAnapariNati pragaTa thaI hovAthI jJAnI ema jANe che ke huM atyaMta dhIra chuM, anAkuLa AnaMdarUpa chuM.' AtmAne samyajJAna thatAM bhAna thAya che ke "huM samasta paradravya tathA parabhAvathI bhinna trikALI zuddha AtmasattA chuM.' jJAnI na zarIrarUpe potAne mAne che, na manarUpe potAne mAne che, na zubhAzubharUpe potAne mAne che. te tamAmamAMthI huMpaNuM haTAvI temaNe svasvarUpamAM ahaMtA sthApI che, tethI te tamAmathI teo bhinnapaNe varte che. temaNe potAnA AtmAne ekAkI, anaMta jJAnAdi guNamaya svarUpe oLakhyo che ane tethI teo potAnA AtmAne samasta parathI aLago jANe che. AtmAnI sAthe joDAyela mana-vacana-kAyAnA yoga vagere pudgalathI AtmA to bhinna ja che evo niHzaMka bodha temane niraMtara varte che. jJAnI ekamAtra AtmAne ja bhajatA hovAthI temane paranI tRSNA nathI hotI. temane koI spRhA nathI hotI. mahAsukhanI prApti thaI gaI hovAthI temane koI padArthamAM rasa nathI paDato. AcAryazrI yogIndudeva paramAtmaprakAza' mAM lakhe che ke eka zuddha AtmAne mUkIne jJAnIone bIjI koI vastu sArI, sArarUpa, ramaNIya lAgatI nathI; tethI paramArthane jANanArAonuM mana paMcendriyanA viSayomAM ramatuM nathI. kevaLajJAnAdi anaMta guNonA dhAraka evA AtmAne mUkIne anya vastu jJAnIonAM manamAM rucatI nathI. jemaNe marakata (nIlama) jANI lIdho che tene kAcathI zuM prayojana? kaMI paNa nahIM.' - mithyAtvano abhAva thavAthI jJAnIne svasvarUpa yathArthapaNe samajAya che, tethI temane akSaya sukhadhAma evuM eka nija zuddha paramAtmatattva ja sukharUpa, sArarUpa, suMdara, rucikAraka, ramaNIya lAge che ane citta temAM ja ekAgra rahe che. AtmA vinA bIjuM kAMI temane suMdara lAgatuM nathI. jJAnInuM mana bhavabhramaNanAM kAraNarUpa evA pAMca indriyanA bhogomAM ramatuM nathI. svarUpasujANa evA jJAnInuM mana viSayomAM ramatuM nathI. teo to viSayothI sadA virakta ja rahe che. AtmAnAM akhaMDa anaMta sukhane je jANe che te paramAM jAya ja zA mATe? jeNe marakata parakhyo hoya tene kAca viSe prIta kaI rIte 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 2, gAthA 77,78 'appA millivi NANiyaha~ aNNu Na suMdaru vatthu / teNa Na visayaha~ maNu ramai jANaMtaha~ paramatthu / / appA millivi NANamau citti Na laggai aNNu / maragau jeM pariyANiyau, tahuM kacce kau gaNNu / / ' Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana thAya? marakata jevA uttama ratna meLavanArane jema kAcanA TukaDAo gamatA nathI, temAM prIti ke ruci rahetI nathI; tevI ja rIte aciMtya ciMtAmaNi evA nija zuddha AtmasvabhAvanA jANanArane saMsAranA tuccha asAra bAhya padArthomAM ruci rahetI nathI. jJAnIne jagatanA sarva padArtho pratye udAsInabhAva hoya che. jJAnIne jJAnamayI AtmA vinA anya kAMI rucatuM nathI. jJAnInA aMtaramAM jJAyakabhAvanI ja mukhyatA hoya che. teo jANe che ke 'huM paradravyanuM pariNamana karI zakuM nahIM tathA paradravya paNa mAruM pariNamana karI zake nahIM. pratyeka pariNamanane jANavAno mAro svabhAva che, badalavAno nahIM'; tethI teo kartAbhAvarahita, jANavAnI kriyA jJaptikriyA kare che. temane zraddhA-jJAnamAM paradravyanA svAmIpaNArUpa kartApaNAno abhiprAya nathI, jJeyalubdhatA nathI; teo parivartanone satata nirlepabhAve jANe che. temAM teo tanmaya thatA nathI, mAtra tene jue che. pahelAM draSTAno viveka na hato, have te viveka jAgI gayo che; tethI badhI paristhitimAM teo draSTA ja rahe che, sAkSIbhAve ja rahe che. jJAnI sarva ghaTanAnA sAkSIrUpe ja rahe che. jJAnI to mAtra sAkSI che, kartA-bhoktA nathI. teo potAnI aMdara sarakI gayA hoya che. temaNe bhItaramAM beThaka jamAvI hoya che, kartA-bhoktAbhAvamAMthI sAkSIbhAvamAM sthita thaI gayA hoya che; tethI bahAranA koI paNa prasaMgathI aMtaramAM taraMgo utpanna thatA nathI. teo kazAthI prabhAvita thatA nathI. dareka ghaTanA jANe darpaNamAM paDatuM pratibiMba! darpaNane pratibiMbathI koI pharaka paDato nathI. gaMdo mANasa sAme hoya to darpaNamAM tathArUpa pratibiMba paDaze, paNa tethI darpaNa gaMduM nahIM thAya. game tevuM gaMduM pratibiMba darpaNamAM paDe topaNa darpaNa haMmezAM evuM ne evuM ja rahe che. gaMdakInuM pratibiMba paDavA chatAM darpaNa to svaccha ja rahe che. jema pratibiMbothI darpaNa meluM thatuM nathI, tenI svacchatA kAyama ja rahe che; tema sAkSI paNa sadA svaccha rahe che. jIvanamAM game tevI ghaTanAomAMthI pasAra thAya paNa potAnI anaMta svacchatAnI nirdoSatAnI temanI pakaDa chUTatI nathI. jJAnInA jJAnamAM kaMI paNa jaNAya topaNa teo jJAyakabhAve ja rahe che, kartA-bhoktA thatA nathI. - jJAnI sAkSIbhAve ja rahe che. udaya temanA sAkSIbhAvane dUSita karI zakato nathI. udayakarmanI dhArA temanI bodhadhArAthI atyaMta dUra vahe che. teo udayane baLavAna thavA detA nathI. udaya baLavAna thato nathI enI kasoTI e che ke teo kazAthI rAjI ke nArAja thatA nathI. 'A Ama thayuM hota to ThIka ke A Ama na thayuM hota to ThIka' evA vikalpomAM UlajhAtA nathI. teo parapadArtha saMbaMdhI vikalpomAM na aTavAtAM kevaLa potAnA AtmabhAvamAM ja, tenI ramaNatAmAM ja masta rahe che. teo svarUpamAM ja magna rahe che. - Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 607 jJAnIpuruSone sarva vastu-vyakti-paristhiti mATe parama svIkArabhAva varte che. AtmAnubhavIne zAtA-azAtAnA udayamAM harSa-zokAdi bhAvo thatA nathI. teo temAM lubdha ke kSubdha thatA nathI. karmodayajanya saMyoga ke viyogamAM teo potAnA AtmAne tenAthI aLago jANatA hovAthI tenA mATe temane rAga ke dveSanAM pariNAma thatAM nathI. 'jagatamAM kaMI ja mAruM nathI' evI pratIti hovAthI temane jagatanA padArtho pratye rAgadveSa thatA nathI. rAgAdi bhAvo adhruva che, anitya che, azaraNa che, duHkharUpa che Ama jANatA hovAthI jJAnI te sarvathI nivRtta thAya che. rAgAdi ane AtmA vacce bhedajJAna thayuM hovAthI teo rAgAdi bhAvothI nivarte che. nirvikalpa nirmaLa AtmAne avalaMbatA jJAnI rAgAdi vikArI bhAvothI nivarte che. jJAnI potAnA svarUpamAM rahetA hovAthI rAgAdino kSaya kare che. AtmasvabhAvamAM nizcaLa rahetA hovAthI, paradravyanA nimittathI cetanamAM thatA caMcaLa vikalpone aTakAvIne jJAnI rAgAdino kSaya kare che. jema samudramAM UThelA vamaLe lAMbA kALathI vahANane pakaDI rAkhyuM hoya topaNa jyAre vamaLa zame che tyAre te vahANane choDI de che; tema jJAnI vikalponA vamaLane zamAvIne rAgAdine choDI de che. jIva ajJAna avasthAmAM rAgAdi karavArUpa bhUla karato hato. ajJAnane dUra karIne jJAnabhAve pariNamatAM te rAgAdi bhAvono kartA maTI jAya che. 'A zarIra, mana, vANI, indriya ityAdi parapadArthonI avasthA te to mArAM kArya nathI; paNa aMdara je zubhAzubha bhAva thAya che te paNa mArAM kArya-kartavya nathI' ema sarva padravya-parabhAvothI bhinna paDI, nirdoSa, pavitra caitanyasvabhAvamAM ekAgra thatAM rAgAdinA kartApaNAne maTADatI jJAnajyoti pragaTa thAya che. jJAnajyoti pragaTa thatAM ajJAnabhAve je rAgAdinuM kartApaNuM hatuM te dUra thaI jAya ane nirAkuLa AnaMda prApta thAya che. A pramANe jJAyakanA lakSe utpanna thayelI jJAnajyoti rAgAdinA kartApaNAne maTADI de che. jJAnamAM jyAre jJAyakabhAva pakaDAya che tyAre zubhAzubha bhAvonuM kartApaNuM maTI jAya che ane jJAnI karmothI chUTatA jAya che. rAganuM lakSa choDI daI teo jJAnamAM varte che, AtmAmAM varte che, potAmAM varte che. ajJAna TaLyuM hovAthI teo potAnA jJAnasvabhAvanA bhAnamAM varte che, jJAnasvabhAvamAM Take che. jJAnIne nirmaLa zuddha svarUpanuM bhAna hovAthI teo karmodayane jJAtA-draSTAbhAve vede che, tethI teo karmanA kartA nahIM paNa svabhAvanA kartA che. jema pharatI ghaMTI upara beThelI mAkhI sthira che, arthAt ghaMTI phare ane tenI sAthe mAkhI paNa pharatI dekhAya, chatAM te to sthira ja che; tema jJAnI paNa udaya pramANe vicare chatAM nijasvabhAvamAM sthira che, tethI teo nijasvabhAvanA kartA che. teo Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jJAtAbhAve jIvatA hovAthI teo nijabhAvanA kartA che. jJAnI asAra saMsAra pratye sAkSI thaI AtmasvarUpanA kartA thAya che. jyAre jIva AtmajJAna pAme che tyAre te potAnA zuddha svabhAvano kartA bane che, eTale ke te jJAna-darzana Adi potAnA caitanyasvabhAvano kartA bane che. Ama, jIvane jyAre jJAnadazA varte che tyAre te svabhAvano kartA che. nija caitanyasvabhAvanA laze jene ajJAna TaLI jAya che tene rAgAdinuM kartApaNuM maTe che ane karmabaMdha paNa TaLI jAya che; paraMtu je svabhAvanA lakSe pariNamato nathI tene rAgAdinuM kartApaNuM che ane tethI tene navo navo karmabaMdha paNa thayA kare che. ajJAnI jIvo AtmatattvanA jJAnAdi guNapariNamanane avagaNIne pudgaladravyonA saMyogaviyogamAM sukha-duHkhanI kalpanAo karatA rahe che. teo pudgaladravyonA saMyogamAM sukha pAmavAnI kalpanAo karI, tene prApta karavAnA prayatnomAM racyApacyA rahe che ane saMsAraparibhramaNa karAvanArAM karmonAM baMdhanane pAme che; jyAre AtmajJAnI pudgalane parasvarUpe jANI udAsIna rahe che. jJAnI potAnA anaMta jJAnAdi guNavALA Atmadravya pratye sajAga hovAthI karmodayathI prApta thayelA sakaLa iSTa-aniSTa saMyogo prati udAsIna vRttivALA hoya che. teo navIna karmabaMdhane pAmatA nathI ane pUrvasaMcita karmono kSaya karatA hoya che. 1 sparzendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya tathA zrotrendriya vaDe jaNAtAM jaDa pudgaladravyonAM sparza, rasa, gaMdha, rUpa tathA zabdamAM ajJAnI iSTa-aniSTapaNuM vicArI, te prati rAga-dveSarUpa pariNAma karI, potAnA AtmAne vikArI banAve che ane te dvArA navAM navAM karmanAM baMdhano prApta kare che. te jovA jevA zubhAzubha saMkalpa-vikalpo kare che, tevAM tevAM zubhAzubha karmono baMdha kare che ane tenA kAraNe saMsAraparibhramaNa karato rahe che. paraMtu jJAnIne pudgalano saMbaMdha thavA chatAM paNa teo vikArI banatA nathI. teo to vairAgyabhAve potAnI AtmanirmaLatA sAdhe che. teo jJAyakabhAve rahI karmanI nirjarA kare che. zubhAzubha yoga pravRttimAM ajJAnI potAnuM kartRtva sthApIne rAga-dveSarUpa pariNAma karato rahe che, potAnAM ajJAnanA kAraNe vadhu ne vadhu karmanuM upArjana karato rahe che; jyAre jJAnI yogapravRtti kare to paNa tenAthI aLagA rahe che. teo yogapravRtti karatI vakhate AtmabhAna rAkhI potAnA AtmAne vizeSa zuddha kare che. teo je paNa yogapravRtti kare che, te mATe koI bAhya AkAMkSA nahIM rAkhatAM potAnA jJAnAdi guNonI 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'ibdopadeza', zloka 44 'agacchaMstadvizeSANAmanabhijJazca jAyate / ajJAtatadvizeSastu, badhyate na vimucyate / / ' Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 609 zuddhi-vRddhi kare che. jJAnI paNa halana-calana, khAvuM-pIvuM, bolavuM-UThavuM kare che, chatAM teo baMdhAtA nathI ane ajJAnI baMdhAya che. AnuM rahasya e che ke ajJAnI mUrchApUrvaka kArya kare che, tethI tene karmabaMdha thAya che ane jJAnI jAgRtipUrvaka kArya kare che, tethI temane karmabaMdhana thatuM nathI. Ama, AtmA jo svabhAvanA bhAnamAM rahe to nijasvarUpano kartA thAya ane AtmAnAM pariNAma jo paramAM rahe to karmabhAvano kartA thAya e trikALI satya siddhAMtane be paMktimAM rajU karIne zrImade garbhitapaNe jJAnI tathA ajJAnInuM valaNa batAvyuM che. svabhAvanA kartA hoya te jJAnI ane parabhAvano kartA hoya te ajJAnI. nijAtmAne oLakhavo ane vibhAvanI ruci choDI, samyaka abhiprAyamAM sthira thavuM e jJAnadazA che. potAnA nirmaLa zuddha svabhAvanA bhAna vinA parabhAvamAM vartavAnuM thAya to e ajJAnadazA che. jJAnadazAvAna jIva rAgAdino kartA nathI, paraMtu ajJAnadazAvAna jIva potAnA svarUpanA bhAnamAM vartato nahIM hovAthI karmabhAvano kartA che. jJAnIne vikAranuM kartutva maTI gayuM hoya che, jyAre jJAnAnaMdasvabhAvI AtmAnuM jene bhAna nathI evo ajJAnI karmane AdhIna thaIne, vikArano kartA thAya che. A pramANe jIvanuM kartRtva svAbhAvika ane vaibhAvika banne prakAre thaI zakatuM hovAthI AtmArthI jIve AtmahitArthe svAbhAvika kartRtvamAM iSTatA sthApavI joIe ke jethI potAno AtmA karmanAM baMdhanathI mukta thAya. saMsArI jIva paramAM ja ramaNatA karI rahyo che. tene badale jo te svasvarUpanuM jJAna pragaTAvI temAM ja ramaNatA kare, upayoga tanmayAkAra, sahaja svabhAve, nirvikalpapaNe AtmAmAM ja pariName to kevaLajJAna pragaTa thAya. AtmazuddhirUpa sAdhyane sAdhato jIva samasta saMcita karmono kSaya karI, pUrNa nirmaLa dazA pragaTa kare che. te karmanAM sarva AvaraNone toDIne mukta thAya che. zuddha-mukta AtmA karmarahita hoya che, eTale te mukta AtmAne akartA kahevAmAM Ave che; paraMtu te mukta AtmAmAM kevaLajJAna, kevaLadarzananAM vizuddha pariNAmo thAya che, eTale te muktAtmA te vizuddha pariNAmonA kartA paNa che. siddha paramAtmA potAnA zuddha bhAvonA kartA che. mukta jIvonA sakriyapaNA viSe zrImade prastuta gAthAnA vivecanamAM pharamAvyuM che - 'paramArthe to jIva akriya che, ema vedAMtAdinuM nirUpaNa che; ane jinapravacanamAM paNa siddha eTale zuddhAtmAnuM akriyapaNuM che, ema nirUpaNa karyuM che; chatAM ame AtmAne zuddhAvasthAmAM kartA hovAthI sakriya kahyo evo saMdeha atre thavA yogya che. te saMdeha A prakAre zamAvavA yogya che - zuddhAtmA parayogano, parabhAvano ane vibhAvano tyAM kartA nathI, mATe akriya kahevA yogya che; paNa caitanyAdi svabhAvano Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana paNa AtmA kartA nathI ema jo kahIe to to pachI tenuM kaMI paNa svarUpa na rahe. zuddhAtmAne yogakriyA nahIM hovAthI te akriya che, paNa svAbhAvika caitanyAdi svabhAvarUpa kriyA hovAthI te sakriya che. caitanyAtmapaNuM AtmAne svAbhAvika hovAthI temAM AtmAnuM pariNamavuM te ekAtmapaNe ja che, ane tethI paramArthanayathI sakriya evuM vizeSaNa tyAM paNa AtmAne ApI zakAya nahIM. nija svabhAvamAM pariNamavArUpa sakriyatAthI nija svabhAvanuM kartApaNuM zuddhAtmAne che, tethI kevaLa zuddha svadharma hovAthI ekAtmapaNe pariName che; tethI akriya kahetAM paNa doSa nathI. je vicAre sakriyatA, akriyatA nirUpaNa karI che, te vicAranA paramArthane grahIne sakriyatA, akriyatA kahetAM kazo doSa nathI.'1 - dareka jIvanuM paramAM akriyapaNuM che. jIva paramAM akriya hovA chatAM ajJAna avasthAmAM rAga-dveSamAM joDAvAnI apekSAe te paramAM sakriya che. vedAMtAdi darzana pramANe jIvane azuddha avasthAmAM paNa paranuM sakriyapaNuM nathI. jaina darzana anusAra jIvanuM svabhAvavaza paramAM akriyapaNuM hovA chatAM, azuddha avasthAmAM thatA vaibhAvika pariNamananA kAraNe paramAM sakriyapaNuM che ane mukta dazAmAM paramAM akriyapaNuM che. saMsAra avasthAmAM zraddhA ane cAritra guNanI viparItatArUpa doSanA kAraNe jIvane vyavahArathI parano kartA kahyo che, tyAM vyavahArathI paranuM sakriyapaNuM svIkAryuM che ane mukta avasthAmAM paranuM akriyapaNuM kahyuM che. vaLI, mukta dazAmAM zuddhAtmAne paranuM akriyapaNuM hovA chatAM tyAM svabhAvanuM sakriyapaNuM che. zuddhAtmA parayogano, parabhAvano -vibhAvano kartA nathI, mATe akriya (akartA) kahevA yogya che; paNa potAnA akSaya anaMta jJAna-AnaMda guNamAM teo TakIne pariName che, mATe teo svabhAvanA kartA che ane tethI temane sakriya (kartA) kahevA yogya che. pUrNa, zuddha, mukta dazAmAM potAnI caitanyasattAmAM potAnA AnaMdAdi guNanuM TakIne badalAvuM dareka samaye che; ane te mukta jIvanuM sakriyapaNuM che. dareka vastunuM dravyasvabhAve nityapaNuM che ane tenA guNanuM niraMtara pariNamavApaNuM che. mukta dazAmAM paNa dareka kSaNe guNanuM pariNamavuM thAya che. jo potAnA guNamAM sakriyapaNuM na hoya to traNe kALanI avasthAno bhogavaTo na thaI zake. jo jIva phUTastha rahe, taddana akriya thaI jAya to bIjI kSaNano AnaMda te jIvane thaI zake nahIM; tethI muktAvasthAmAM paNa potAnI caitanyatAmAM TakIne pariNamavuM thAya che. guNanI avasthA palaTavAnI apekSAe sakriyapaNuM che ane te ja samaye nitya, vastusvabhAve TakavAnI apekSAe akriyapaNuM che. 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.547 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-78 611 dareka dravyamAM dareka samaye utpAda-vyaya-dhruvapaNuM hoya che. dareka padArthamAM, dareka samaye AvuM je sUkSma pariNamana hoya che, te mokSadazAmAM paNa hoya che. mukta avasthAmAM nija guNamAM dareka kSaNe utpAda-vyaya-dhruvapaNuM ghaTe che. dareke dareka samayamAM jIvanA jJAnAdi anaMta guNonuM palaTAvApaNuM che, te ja mukta jIvanuM sakriyapaNuM che. A sakriyApaNAthI je avasthA thAya te temanuM kArya che ane potArUpe pariNamanArA teo potAnI paryAyanA kartA che. Ama, rAgano nAza thayA pachI paNa arAgapaNe TakIne palaTAvuM mukta dazAmAM ghaTe che. pUrNa dazA pragaTa thatAM rAgAdi sarva upAdhithI rahita evI zuddhatAmAM, mukta jIva potAnA jJAnAdi guNonI zuddha avasthAnA kartA che. A rIte mukta dazAmAM potAnA svabhAvanuM kartApaNuM che. Ama, AtmAnuM kartutva niraMtara che. te niraMtara kaMI ne kaMI kare che. eka kSaNa paNa tenuM kartutva baMdha nathI thatuM. pariNamananuM cakra niraMtara pharyA kare che, kyAre paNa baMdha nathI thatuM. AtmAmAM niraMtara pariNamana thayA kare che ane AtmA te pariNamanano kartA che. AtmAnA A kartutvane be bhAgomAM vibhakta karavAmAM Ave che - svAbhAvika kartutva ane vaibhAvika kartutva. AtmA nijabhAnamAM hoya to svabhAvano kartA bane che ane nijabhAnamAM na hoya to vibhAvano kartA bane che. A gAthAno sArAMza e che ke cetana jyAre jJAnasvabhAvamAM nathI Takato ane bhUlanA kAraNe parabhAvamAM aTake che tyAre te karmaprabhAvano kartA Thare che. cetana te bhUla TALIne parabhAvamAM na jatAM jJAnasvabhAvamAM sthira thAya che tyAre te svabhAvano kartA bane che. jyAM sudhI svarUpanuM bhedajJAna na thayuM hoya tyAM sudhI te rAgAdino kartA che ane bhedajJAna thayA pachI rAgAdinA kartApaNAthI rahita banIne teo zuddha jJAnasvabhAvanA kartA bane che. eka ja AtmAmAM rAgAdinuM ane svabhAvanuM - e bannenuM kartApaNuM avasthAbhedathI che. Ama mAnavAthI AtmAnA saMsAra-mokSa AdinI siddhi thAya che. ekAMtika mAnyatAmAM baMdha-mokSa Adi vyavasthAno lopa thAya che. A rIte AtmAnAM svAbhAvika tathA vaibhAvika kartutvanuM svarUpa batAvI, AtmA kaI avasthAmAM karmano kartA che ane kaI avasthAmAM karmano kartA nathI tenI yathArtha samajaNa ApI, zrIgurue ziSyanA aMtaramAM rahela AtmAnA karmakatRtva saMbaMdhI sarva saMzayano nAza karI, AtmAne ekAMte abaMdha mAnavArUpa ziSyanI mithyA mAnyatA dUra karI, tene AtmasvarUpano samparka nirNaya karAvyo. zrI kAnajIsvAmI kahe che ke - A gAthAmAM be vAta siddha karI che ke AtmA parano kartA nathI paNa svabhAvano kartA che, eTale potAnA guNamAM potAnuM sakriyapaNuM che, pariNamana paNa che. bIjI vAta e kahI ke je jIvamAM rAga-dveSa ane bhUla karavAnI yogyatA ja na hoya, Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana avaguNapaNe pariNamavAnI yogyatA ja na hoya to tene koI pudagalaparamANu nimitta na thaI zake, paNa jIvamAM cAritra nAmano guNa che, temAM vaibhAvikapaNAthI paranimittano Azraya karavAthI zubha ke azubharUpa thavAnI yogyatA che (svabhAva nathI). jema zveta sphaTikamAM yogyatA che tethI upara lAla puSpa mUko to te lAlarUpe dekhAya, tema jIva jyAM lagI mohakarmanA udayamAM joDAya che, tyAM lagI potAnI avasthAmAM rAgarUpa asthiratA thAya che ane jyAre te upAdhimAM nathI joDAto tyAre potAnuM naimittikapaNuM maTI jatAM ane potAnAmAM jJAtApaNe TakI rahetAM karmopAdhi TaLI jAya che. - Ama, zrIgurue ziSyanI AtmAnA karmakartRtva saMbaMdhI sarva zaMkAonuM samAdhAna karI AtmAne karmanuM kartApaNuM je prakAre che, te prakAre yathAtathya batAvyuM che. temaNe aneka yuktiothI siddha karyuM che ke karmano kartA AtmA ja che. karma ja karmano kartA che, karma anAyAse baMdhAya che. prakRti karmano baMdha kare che, IzvaranI preraNAthI karma thAya che athavA karma karavuM e jIvano svabhAva che e dalIlomAM AvatAM dUSaNo batAvI temaNe ziSyane yathArtha nizcaya karAvyo che ke AtmA ja karmano kartA che, AtmA ja karmano baMdha kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'cetana jo nija bhAnamAM, zuddha svabhAva anupa; upayoge AtmA vaDe, jue cidhana nijarUpa. sadAkALa saheje bane, kartA Apa svabhAva; rAgadveSa na kare kadI, dekhI anya banAva. nija upayoga tyajI ane, moha vivaza thaI jAya; varte nahi nija bhAnamAM, to bhava nATaka thAya, tattva azraddhAthI thayuM, viparIta jJAna vibhAva; tethI AvaraNa Adino, kartA karma-prabhAva." 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 270 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 233 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 309-312) Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 2 prakaraNa - 8 caturtha pada - "AtmA karmano bhoktA che" (gAthA 79 - 86) Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 78 - H Inted. 5.in ate sopa, 19 210 1, 3152 . Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 79 bhUmikA. - jIvane karmanuM kartApaNuM kayA prakAre che te viSe nyAyayukta dalIlo dvArA zrIgurue Apela samAdhAna upara aMtarathI vicAra karatAM ziSyane zalyanI jema pIDatA vikalpo dUra thAya che ane tatvanirdhAra thAya che. jIvanA kartRtva saMbaMdhInI sarva zaMkAo nirmULa thatAM tene jIvanA kartApaNA viSe daDha nirdhAra thAya che. zrIgurunA mukhathI jharatI saumya vANIthI ziSyanA aMtaramAM tattvano prakAza pragaTe che ane te mATe vinIta ziSya zrIgurune parama upakArI gaNe che tathA potAne dhanya thayelo mAne che. ziSya paramArthano icchuka che, tethI tenI vicArazreNI tattvajJAnanI guphAmAM UMDI UtaratI jAya che. karmanuM kartApaNuM samajAyA pachI suvicAravAna ziSyanI vicAradhArA jIvanA bhoknatva saMbaMdhI manana kare che. Ama, saraLacitta vinayasaMpana ziSya 'AtmA che', 'AtmA nitya che', "AtmA karmano kartA che' e traNa padano svIkAra karI, have samyagdarzananA nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa cha padomAMnuM cothuM pada "AtmA karmanA phaLano bhoktA che' e viSe potAnI mUMjhavaNa vyakta kare che. suvicAravAna ziSya vicAre che ke jIve nibaMdhana karelAM karma jo bhogavyA vagara aphaLa jatAM hoya to pachI baMdha-mokSanI vyavasthA kaI rIte hoI zake? karmanuM phaLa avazya bhogavavA yogya che ema tene bhAsatuM hovA chatAM, nyAyathI e vAta tene hajI siddha thatI nathI. aneka darzanonI mAnyatAnA prabhAvathI tenI mati mUMjhAI gaI che ane tethI tene AtmAnA karmaphaLabhostRtva viSe aneka zaMkAo UThe che. tenA saMtoSakAraka samAdhAna arthe tathA AtmAnA karmaphaLabhostRtva viSe aphara nirNaya thavA arthe te potAnI dalIlo zrIguru samakSa rajU karI, samAdhAna mATe zrIgurune yAcanA kare che. AtmAnA bhophtatvanA viSaya mATe zrImade ATha gAthAo (79-86)nI racanA karI che. temAM prathama traNa gAthAo(79-81)mAM vinIta ziSya AtmAnA bhostRtvarUpa cothA pada viSe potAnI zaMkAo rajU kare che. 'AtmA bhoktA nathI' ema jaNAvavA mATe ziSya ahIM be dalIlo rajU kare che. te pachI zrIguru te dalIlonuM samAdhAna pAMca gAthAo (82-86)mAM Ape che. temAM ziSyanI zaMkAnuM ayathArthapaNuM batAvI, AtmAnuM zreya thAya te mATe AtmAnA bhostRtvane siddha karI Ape che. jIvanuM karmaphaLabhoktApaNuM asaMbhavita che ema batAvatAM ziSya prathama dalIla ema kare che - Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gAthA 618 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana "jIva karma kartA kaho, paNa bhoktA nahi soya; zuM samaje jaDa karma ke, phaLa pariNAmI hoya?' (79) artha - jIvane karmano kartA kahIe topaNa te karmano bhoktA jIva nahIM kare, kemake -1 jaDa evAM karma zuM samaje ke te phaLa devAmAM pariNAmI thAya? arthAt phaLadAtA thAya? (79) -- zrIgurue nyAyayukta dalIlothI jIvanA kartApaNAnI siddhi karI hatI teno bhAvArthI svIkAra karatAM ahIM ziSya kahe che ke jIva karmano kartA che e vAta have yuktithI samajAya che. AtmA jo potAnA zuddha svabhAvanA bhAnamAM varte to te potAnA cetanabhAvano kartA thAya che ane jo svabhAvanA bhAnamAM na rahe to rAgAdi bhAvomAM pariNamI karmano kartA thAya che evI ziSyane daDha pratIti thaI che, paNa jIva te karmonAM phaLano bhoktA hoya e vAta barAbara lAgatI nathI. jIvanuM karmaphaLabhostRtva koI paNa prakAre yuktiyukta saMbhavatuM nathI, kAraNa ke karmo to jaDa vastu che. jema ghaTa-paTa jaDa hovAthI AtmAne sukha ApavAnuM ke du:kha ApavAnuM vicArI zakatAM nathI, kAraNa ke tenAmAM vicArazakti nathI, tevI ja rIte karmo paNa jaDa hovAthI te AtmAne sukha-duHkha ApavAnuM vicArI zakatAM nathI. karmo jaDa hovAthI phaLa ApavAnuM pariNAmIpaNuM tenAmAM kaI rIte ghaTe? amuka pariNAmanA badalAmAM amuka ja phaLa jIvane ApavuM evI buddhi jaDa karmomAM kevI rIte hoI zake? jo karma ja phaLadAtA hoya to tenAmAM jJAna hovuM ghaTe, kAraNa ke jANyA vinA karma e vyavasthA kevI rIte karI zake ke jIvane kayAM puNya-pApanAM phaLa kyAM, kyAre, kevI rIte ApavAnAM che. Ama, karmanuM phaLadAtApaNuM yuktiyukta lAgatuM nathI, arthAt jIva karmono bhoktA hoya e vAta ziSyane saMgata lAgatI nathI. bhAratIya darzanomAM karmavAdanuM eka anokhuM sthAna che. karmavAda anusAra je vizeSArtha jApA] jIva je karmono kartA hoya che, te ja jIva te karmonAM phaLano bhoktA hoya che. jIvanI pratyeka kriyAthI karma baMdhAya che ane jevuM karma baMdhAyuM hoya che, tenA vipAka anusAra jIvanI mati ane pariNati thAya che. karma anusAra jIvanuM pariNamana thAya che. jUnuM karma pAke che tyAre jIvanI vibhAvapariNati thAya to navuM karma baMdhAya che. karmanuM A cakkara anAdithI cAlyA kare che. karmavAdanuM mULa prayojana che jagatanI dRzyamAna viSamatAnI samasyAne ukelavAnuM. jagatanI vicitratAnuM samAdhAna karmane mAnyA vinA thaI zakatuM nathI. be manuSya samAna paristhitiomAM samAna udyama kare che. paNa ekanuM kArya siddha thAya che ane bIjAne Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-79 619 siddhi to dUra rahI, UlaTuM nukasAna thAya che. sarakhAM sAdhana hovA chatAM phaLanI A vibhinnatAnA kAraNe karmanI siddhi thAya che. phaLavizeSa e kArya hovAthI tenuM kAraNa evuM karma siddha thAya che. pratyeka jIva potAnAM pUrvabaddha karmanAM phaLane bhogave che. potAnI kriyAthI baMdhAyelAM karmanuM phaLa jIva bhogave che. dhAnya Adi mATe kRSi Adi kArya karavA chatAM, kyAreka pUrvakarmanA kAraNe dhAnya Adi rUpa phaLa na paNa maLe, paraMtu te kriyAthI baMdhAyelAM navIna karmanuM phaLa to bhaviSyamAM maLe ja che. kriyAmAtranuM phaLa hoya ja che. cetananI karelI koI paNa kriyA niSphaLa hotI nathI. zubhAzubha kriyAnuM sukha-duHkharUpa phaLa avazya hoya che. zubha pravRttinA phaLarUpe jIva sukhI thAya che ane azubha pravRttinA phaLarUpe jIva du:khI thAya che. jIvanI zubhAzubha pravRtti anusAra puNya-pAparUpa karma baMdhAya che. karmanA puNya ane pApa evA be bhedo siddha thAya che. te A pramANe sukha ane duHkha e banne kAryo hovAthI te bannenAM tene anurUpa evAM kAraNo hovAM joIe. jema ghaTanuM anurUpa kAraNa mATI che ane paTanuM anurUpa kAraNa taMtuo che, te ja pramANe sukhanuM anurUpa kAraNa puNyakarma ane duHkhanuM anurUpa kAraNa pApakarma mAnavuM joIe. sukha-duHkhanuM kAraNa karma che, tethI karma puNyarUpa ane pAparUpa ema be prakAre siddha thAya che. puNya-pAparUpa karmane svIkA2vAM joIe. sukhanA prakRSTa anubhavanuM kAraNa puNyano prakarSa che ane prakRSTa du:khAnubhavanuM kAraNa pApano prakarSa che. puNyano prakarSa thavAthI sukhanI vRddhi thAya che ane pApanA prakarSathI du:khanI bahulatA thAya che. sukhanAM sAdhanonA prakarSa-aprakarSa mATe puNyano prakarSa-aprakarSa Avazyaka che ane duHkhanAM sAdhanonA prakarSa-aprakarSa mATe pApano prakarSaaprakarSa Avazyaka che. hiMsA, jUTha, corI Adi azubha kAryonAM phaLarUpe kadApi, kyAre paNa, koI kALe, koI paNa jIva sukhI thato nathI ane dAna Adi zubha kAryonAM phaLarUpe kadApi, kyAre paNa, koI kALe, koI paNa jIva duHkhI thato nathI. tAtparya e che ke jIvanAM mana-vacana-kAyAnI pratyeka kriyAthI karma baMdhAya che, potAnA paripAka kALamAM jIvane tathAprakAre phaLa Ape che. satpuruSArtha dvArA jUnAM karmonAM phaLa rokI zakAya che athavA nivArI zakAya che ane navAM karma tathA tenI sAthe saMbaMdha dharAvatAM duHkhamaya janma-maraNAdinuM paNa nivAraNa thaI zake che. jyAre AtmA samasta karmothI rahita thaI jAya che tyAre te mukta kahevAya che. AtmA eka vAra mukta thaI gayA pachI punaH tenI sAthe karma baMdhAtAM nathI. karmanuM kartRtva ane bhokta banne zarIrayukta baddha AtmAmAM prApta thAya che, muktAtmAmAM nahIM A che bhAratIya darzanonI (cArvAka sivAyanA) sarvamAnya sAmAnya mAnyatA. - Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karmamAM eka alaMghya zakti che e vAta dareka bhAratIya darzana svIkAre che. karmanuM phaLa evuM to duratikramaNIya che ke dareke potAnAM pUrvanAM karmo bhogavavA mATe deharUpI kArAgAramAM keTaloka vakhata purAIne rahevuM paDe che ane eka kArAgRhamAMthI bIjA kArAgRhamAM javuM paDe che. A saMbaMdhInA ullekho bhinna bhinna bhAratIya darzanazAstromAM jovA maLe che. 620 vedapaMthI kavi zihnana mizra kahe che ke AkAzamAM UDIne jAo, dizAonI pele pArajAo, dariyAnA taLiye jaIne beso, marajImAM Ave tyAM jAo; paNa janmAMtarane viSe je zubhAzubha karma karyAM hoya tenAM phaLa to chAyAnI jema tamArI pAchaLa ne pAchaLa ja Avaze. e tamAro pIcho nahIM choDe. 1 mahAtmA buddhe paNa pokArI pokArIne kahyuM che ke aMtirakSamAM jAo, samudranI aMdara samAo, parvatanI guphAmAM bharAo; paNa jagatanI aMdara evo koI pradeza nathI ke jyAM pApakarmanuM phaLa tamAre bhogavavuM na paDe.ra jainAcAryazrI amitagatijI kahe che ke pUrve je karmo pote karyAM hoya tenAM zubhAzubha phaLa jIve bhogavavAM ja paDe. jo eka jIve karelAM karmonAM phaLa bIjA jIvane bhogavavAM paDatAM hoya to pachI jIve pote karelAM karmono kaMI artha ja nathI raheto.3 jIvanA karmaphaLabhoktRtva aMge bhinna bhinna darzanonI mAnyatAnuM saMkSepamAM avalokana karIe (1) cArvAkadarzana cArvAkadarzana mAtra pratyakSane ja pramANa mAnatuM hovAthI te mAtra te ja vastuonI sattA svIkAre che ke je indriyothI jANI zakAya che. cArvAkamata anusAra bhUtadravya ja ekamAtra sadravya che, kAraNa ke te dekhAya che. AtmA, janmAMtara, svarga, 1- juo : kavi ziddana mizraracita, 'zAMtizatakam', zloka 81 'AkAzamutpatatu gacchatu vA digantamambhonidhiM vizatu tiSTatu vA yatheSTam / janmAntarArjjitazubhAzubhakRnnarANAM chAyeva na tyajati karmma phalAnubandhi / / ' 2- juo : 'dhammapada', adhyAya 9, zloka 12 'na antalikkhe na samuddamajjhe na pabbatAnaM vivaraM pavissa / na vijjatI so jagatippadeso yatraTTito muJceyya pApakammA / / ' 3- juo : AcAryazrI amitagatijIracita, 'sAmAyika pATha', zloka 30 'svayaM kRtaM karma yadAtmanA purA, phalaM tadIyaM labhate zubhAzubham / pareNa dattaM yadi labhate sphuTaM svayaM kRtaM karma nirarthakaM tadA / / ' > Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-79 621 Izvara, karmanA niyamo Adi viSayono te svIkAra karato nathI, kAraNa ke te pratyakSa nathI. cArvAkamata pramANe zarIrathI bhinna evA AtmatattvanuM astitva nathI ane mRtyu pachI zarIra to naSTa thaI jAya che, tethI punarjanma, svarga, naraka sarva mithyA kare che. cArvAka darzanamAM AtmAno tathA karmano asvIkAra hovAthI AtmAnA karmaphaLabhAtRtvano prazna ja UThato nathI. (2) jaina darzana jaina darzanamAM jIvanuM kartutva-bhoknatva asaMdigdhapaNe batAvyuM che. jaina zAstromAM jIvanuM kartRtva ane bhostRtva vistArathI varNavavAmAM AvyuM che. tenA mata pramANe jIva jevAM karma kare che tevAM phaLa teNe bhogavavAM paDe che. karelAM karmone bhogavyA vinA chuTakAro thato nathI. karmanAM phaLa prANImAtrane bhogavavAM ja paDe che. temAM koInuM kAMI cAlatuM nathI. jainasiddhAMta pramANe karma e mAtra puruSaprayatna ja nathI, tema e niHsvabhAva niyamamAtra paNa nathI; paNa te pugalasvabhAvI che, arthAt paugalika (material) che. jaina darzana sRSTikartA ke karmaphaLaniyaMtA evA koI Izvarane mAnatuM nathI. te ema mAne che ke karma pote ja phaLa upajAvavAne zaktimAna che. karmaphaLa ane jIvanI vacce Izvarane lAvavAnI koI jarUra nathI. (3) bauddha darzana bauddhamata pramANe nAma-rUpano samudAya e pugala-jIva che. eka nAma-rUpathI bIjuM nAma-rUpa utpanna thAya che. je nAma-rUpe karma karyuM, te nAma-rUpa kSaNika hovAthI te naSTa thaI jAya che; paNa tenAthI bIjuM nAma-rUpa utpanna thAya che, je pUrvokta karmano bhoktA bane che. bIjuM nAma-rUpa prathama nAma-rUpathI utpanna thayuM che, tethI tenAM karelAM karmane te bhogave che. je karma je pUrvapugale karyuM, te pudgala bhale naSTa thaI jAya, paNa e ja pudagalanA kAraNe navuM pudgala utpanna thAya che ane te tenuM phaLa bhogave che. kartutva ane bhostRtva saMtatimAM ghaTatAM hovAthI koI karma bhogavyA vinAnuM rahetuM nathI. bauddha darzana anusAra karma e eka mahAna saMsAraniyama che. saMsArano pAyo ja enI upara racAyo che. bauddho mAne che ke karmanA phaLa saMbaMdhamAM karma saMpUrNa svAdhIna che. karma ja saMskAranI mAraphata karmaphaLa upajAve che. IzvaranI daramyAnagIrInI temAM jarUra nathI. bauddho karmaphaLaniyaMtA tarIke IzvaranuM astitva mAnatA nathI. (4) nyAya-vaizeSika darzana naiyAyiko-vaizeSikonA mata pramANe AtmA ekarUpa nitya chatAM temAM katva ane bhoknatva evA kramika dhama ghaTe che. teo kahe che ke Atmadravya nitya chatAM temAM Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana jJAna, cikISa (icchA), prayatnano je samavAya che te kartutva che. AtmAmAM jJAnAdino samavAya saMbaMdha thavo te kartutva che. e ja prakAre bhoitvanI vyAkhyA karatAM teo kahe che ke sukha ane duHkhanAM saMvedanano samavAya thavo te bhophtatva che. AtmAmAM sukhano ane du:khano je anubhava che te bhostRtva che. e anubhava AtmAmAM utpanna thAya che ane naSTa thAya che, chatAM AtmA vikRta thato nathI. utpatti-vinAza anubhavanAM thAya che, AtmAnAM nahIM. mAtra e anubhavano samavAya saMbaMdha hovAthI AtmAne bhoktA kahevAya che. te saMbaMdha chUTI jAya che tyAre AtmA bhoktA nathI kahevAto, zarIra hoya che tyAM sudhI jJAna, icchA Adi guNono utpAda-vinAza thato rahe che ane tyAM sudhI to emAM kartutva ane bhoitva che, paNa mukta dazAmAM evuM koI kartutva-bhostRtva rahetuM nathI. nyAya-vaizeSika darzana anusAra karma eTale puruSakRta prayatnamAtra che. temaNe karmaphaLaniyaMtA evA IzvaranuM astitva svIkAryuM che. karmanI sAthe phaLano saMyoga IzvarAdhIna che e siddhAMta temaNe sthApyo che. temanA mata pramANe Izvara jIvane potapotAnAM karma anusAra phaLa Ape che. IzvaranI adhyakSatAmAM adRSTa (potapotAnAM karma anusAra phaLa maLavuM e prakriyAne adaSTa kahevAya che) phaLadAyI thAya che. Izvara adaSTamAM pheraphAra nathI karato, mAtra enuM saMcAlana kare che. (5) sAMkhyayoga darzana sAMkhyayoga darzane puruSane akartA ane abhoktA mAnyo che. temanA mata anusAra puruSa svabhAvataH bhoktA nathI, paNa tenA upara bhoknatvanuM AropaNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke je sukha-du:kha che te buddhi dvArA grahaNa karAya che. vaLI, buddhi prakRtinI che, mATe puruSa sukha-duHkhano bhoktA che e kalpanAmAtra che. puruSa kartAbhoktA nathI, sAkSI che. karma pote ja phaLa Ape che, eTale karmaphaLanA niyAmaka IzvaranI tene jarUra nathI lAgatI. (6) pUrva mImAMsA darzana mImAMsakonA mata pramANe AtmA vibhu, nitya, satu, karmaphaLabhoktA, dehane racanAro ane mana vaDe jJAta-ajJAtadazAvALo che. mRtyu pachI AtmA karmaphaLanA bhoga mATe paralokamAM vicare che. sRSTinA sarjaka tathA karmaphaLadAtA evA koI Izvarane A darzanamAM sthAna nathI. mImAMsako mAne che ke karma potAnI meLe ja phaLe che, tethI karmanuM phaLa ApanAra Izvara jevuM koI tattva che ema mAnavAnI jarUra nathI. A bAbatanA vizeSa spaSTIkaraNa mATe mImAMsakone mAnya evo 'apUrva' (Unseen Potency)no siddhAMta samajavo jarUrI che. karma Aje karavAmAM Ave ane tenuM phaLa bhaviSyamAM svargaprApti AdirUpe maLe te zakya kaI rIte bane? te praznano ukela lAvavA mATe Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-79 623 mImAMsA darzanamAM 'apUrva' nAmanA tattvanI yojanA karavAmAM AvI che. jIve karelAM karma eka adaSTa zakti utpanna kare che jene 'apUrva' kahe che. apUrva eTale karmonuM zubhAzubha phaLa - puNya athavA pApa karma laukika hoya ke vaidika, paNa karmanuM phaLa maLyA vagara rahetuM nathI. A apUrva nAmano siddhAMta karmane lagatA vyApaka siddhAMtono ja eka aMza che. tene kAryarata banAvavA mATe mImAMsA darzanane IzvaranI jarUra jaNAI nathI. te svayaMsaMcAlita che. (7) uttara mImAMsA (vedAMta) darzana jIvanA kartutva ane bhoknatvano ullekha upaniSadomAM jovA maLe che. temAM kahyuM che ke jIvAtmA karmano kartA che ane e karelA karmano bhoktA paNa che; paraMtu jIvAtmA jeno aMza che e bahmane to upaniSadoe akartA ane abhoktA kahyo che. AtmA zarIrane vaza thayo hoya ane zubhAzubha karmanAM phaLa vaDe baMdhAyo hoya ema jaNAya che. te judAM judAM zarIromAM saMcAra kare che, paraMtu te avyakta, sUkSma, adazya, agrAhya ane mamatArahita che; tethI te badhI ja avasthAothI rahita che; tenAmAM kartApaNuM na hovA chatAM te kartArUpe rahyo hoya ema jaNAya che. e AtmA zuddha, sthira, acala, Asakti vinAno, duHkha vinAno, icchArahita draSTA che ane potAnuM karma bhogavato hoya tevo jaNAya che; temaja sattva, rajasuM ane tamasu traNa guNorUpI vastra vaDe potAnA svarUpane DhAMkI deto hoya tema jaNAya che. mAtra jJAnAtmaka zuddha brahma ja paramArthathI sat che. te sivAyano avidyAnA prabhAve Ubho thayelo badho prapaMca mithyA che ane tethI te mithyA prapaMca aMgenuM 'A ghaDo meM banAvyo', 'A kapaDuM huM vAparIza', "meM A karma karyuM', 'tenuM phaLa huM bhogavIza ityAdi rUpa jIvanuM kartutva-bhostRtvarUpa abhimAna paNa mithyA che; mATe AtmA kartA nathI ke bhoktA nathI evuM vedAMta darzana kahe che. AtmAnA bhAtRtva aMge vibhinna darzano vacce Avo matabheda che. ziSya A matabhedothI mUMjhAyo che. tene AtmAnA karmaphaLabhostRtva aMge zaMkA jAge che. te AtmA karmano bhoktA nathI evI potAnI mAnyatAnA samarthanamAM dalIlo rajU kare che. ziSya kahe che ke Ape darzAvela yuktio dvArA siddha thAya che ke jIva karmano kartA che. nijabhAnarahita dazAmAM jIvane karmanuM kartApaNuM che. te zubha bhAva vaDe puNyakarma ane azubha bhAva vaDe pApakarma kare che ema daDhapaNe mAnI zakAya che, paraMtu jIva te karmano bhoktA che ema mAnI zakAtuM nathI. jIva te zubhAzubha bhAva vaDe baMdhAyelAM puNya-pApakarmano bhoktA thaI zake nahIM, kAraNa ke puNya ane pApa bane karmo to jaDa che ane jaDamAM jJAnazaktino abhAva hovAthI tene khabara nathI ke pote puNyarUpa che ke pAparUpa. cetanazaktirahita evAM jaDa karmone kone, kevuM, kyAre, keTaluM ane kevI rIte Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana phaLa ApavuM tenI khabara nathI. jema ke - (1) karma kaI rIte samajI zake ke huM A jIva sAthe baMdhAyo chuM, mATe mAre Ane enuM phaLa ApavAnuM che? (2) A jIve pApa karyuM che mATe e ja jIvane duHkha ApavAnuM che ke A jIve puNya karyuM che mATe ene sukha ApavAnuM che evI samaja jaDa karmane kevI rIte hoya? (3) cokkasa samaye, cokkasa samaya sudhI mAre A jIvane phaLa ApavAnuM che evI samaja jaDa karmane kyAMthI hoya? (4) jeTalA rAgAdi bhAvo jIve karyA teTaluM ja phaLa ApavAmAM te jaDa karma kevI rIte samartha thAya? arthAt jIve jeTalA pramANamAM zubhAzubha bhAva karyA teTaluM ja, mApI mApIne tenuM phaLa ApavA mATe jaDa karma kaI rIte samartha thAya? (5) saMsAramAM dareka jIva judI judI rIte sukha-duHkha anubhave che. jaDa karma kaI rIte jANe ke kayA jIvane kaI rIte, sukha ke duHkha ApavAnuM che? A pramANe aneka prakAre vicAratAM ema jaNAya che ke phaLa ApavAnI bAbatamAM jaDa karma pariNAmavAna thaI zake nahIM, arthAt phaLadAtApaNuM jaDa karmamAM koI paNa prakAre saMbhave nahIM. jIva rAgabhAva kare che, mATe te karmano kartA che; paNa enuM phaLa ApavAnI tAkAta athavA samajaNa jaDa karmamAM nathI. karma jaDa che, te tathA prakAranA bhogakALane jANatAM nathI to te AtmAne sukha-duHkha ApavAmAM kaI rIte samartha bane? jo jaDa karmo phaLa ApavA samartha nathI to jIva karmaphaLano bhoktA che ema mAnI zakAya nahIM. Ama, ziSyane jIvanuM karmanuM kartApaNuM to siddha thAya che, paNa te karmanuM bhoktApaNuM siddha thatuM nathI. karmanA bhoktApaNA viSe je zaMkA thAya che tenI rajUAta zrIguru pAse karI, ziSya yathArtha samAdhAnanI AzA rAkhe che. tenI dalIla jotAM te UMDI vicAraNA karanAra satya jijJAsu che ema spaSTa jaNAya che. tenI dalIlamAM koI paNa prakArano mahAgraha ke vAdavivAdano bhAva jaNAto nathI, paNa ullAsapUrvakanI tattva samajavAnI jhaMkhanA dekhAya che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - jIvanuM bhoktApaNuM nathI ema vijigISukathArUpa jalpanI jema prativAda nahi karatAM, vinayAnvita ziSya jIvane zuM karmanuM bhoktApaNuM nahi hoya, ema vinayapRcchA kare che.1 ziSya jijJAsu che, vinayI che. tene potAnA ajJAnano svIkAra che. abhyAsI 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, rAjajyoti mahAbhASya', pR.290 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-79 625 hovA chatAM te potAnA ajJAnane svIkAre che ane tene TALavA mATe te zrIgurunA Azraye Ave che. jo potAnA ajJAnano svIkAra thAya nahIM to jJAna taraphanAM yathArtha pagalAM UpaDatAM nathI. jyAM ajJAnano svIkAra thAya che tyAM jJAna taraphanAM pagalAM maMDAya che. vaLI, ziSyamAM mumukSutA che, tethI tenA prazno pAchaLano lakSa ekamAtra mokSaprAptino che. buddhimAM khaNaja AvavAnA kAraNe tenA prazno nIkaLyA nathI, paraMtu AtmAmAM pipAsA jAgI hovAthI prazno nIkaLyA che. mAtra baddhimAM khaMjavALa AvI ane teNe prazno pUkyA che evuM nathI, paraMtu potAnA jIvanamAM upayogI thAya evA prayojanabhUta prazno te pUche che. prayojanabhUta prazna bahuja ochA pramANamAM UThe che. prayojanabhUta to te gaNAya ke je aMtaranI AvazyakatAmAMthI UThyA hoya ane je jIvanamAM rUpAMtaraNa lAvavAmAM samartha hoya. e sivAya badhuM ja aprayojanabhUta gaNAya. bhoga-vilAsanI ke rAjakAraNanI vAta na karavAmAM Ave ane AtmAnI vAta karavAmAM Ave eTale prayojanabhUta carcA thaI e dhAraNA mithyA che. prayojanabhUta vAta to e che ke jo pote duHkhI che to zA mATe du:khI che ane e duHkhathI mukti kaI rIte maLI zake? je pIDA ane saMtApathI pote gherAyelo che, temAMthI kaI rIte mukta thavAya, aMdhakAramAMthI prakAzamAM kaI rIte avAya e saMbaMdhInI carcAne ja prayojanabhUta carcA kahI zakAya. ziSyane prazno pUchavA pAchaLa sarva duHkhamAMthI mukta thaI AtmazAMti meLavavAno ja lakSa che. jIvanamAM rUpAMtaraNa lAvavAnI tene utsukatA che. tenA mATe jJAna e eka rUpAMtaraNanI prakriyA che. te e ja jANavA icche che ke jenAthI potAnuM jIvana badalAI jAya. jo jIva A lakSa cUkI jAya to tenuM jJAna ahaMkAramAM pariName che. jJAna vadhatuM jaze ane ahaMkAra paNa vadhato jaze. huM badhuM jANuM chuM' evo bhAva majabUta thato jAya che. mAnAdinI kAmanAnA kAraNe pote saMgraha karela jANakArI darzAvavAnI vRtti tene rahyA kare che. mohathI mUMjhAyA vinA je jIva upadezazravaNa AdimAM joDAya che, te jIva mumukSutAnA abhAve dharmapravRtti dvArA paNa saMsAranuM baMdhana ja daDha kare che. mumukSu jIvane jANakArInA saMgrahamAM utsukatA vartatI nathI. te to navI jANakArI letAM pahelAM potAnI jAtane prazna pUche che ke "meM mArI AgalI jANakArIno zuM upayoga karyo?' agAu prApta thayela mAhitIno pote sadupayoga karyo ke nahIM, enI te satata cakAsaNI karato rahe che. te jANe che ke "anyanI jANakArI mAruM jJAna na banI zake. huM jAgRta rahI A jANakArIne mArAmAM pariNamAvIza nahIM to mArAmAM jJAnano AvirbhAva zakya nathI.' tene satyanI abhilASA hoya che, kevaLa siddhAMtanI nahIM. siddhAMta e satya nathI. siddhAMta mAtra sAMbhaLavA-vAMcavAthI maLe, paNa satya to sAdhanAthI maLe. jIvananI Ahuti caDhAve tene satya upalabdha thAya. jIvanane je yajJa banAve che, tene ja satya Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana prApta thAya che. satya maLe che svayaMnA zramathI, svayaMnA bodhathI! bIjuM koI satya ApI zakatuM nathI. satya jIve pote ja prApta karavAnuM hoya che. mumukSu jIva sAdhanA mATe jIvanane dAva upara lagAve che ane badhA vibhAvabhAvothI nivartI nijasvarUpa tarapha dRSTi kare che. jenI mumukSutA tIvra hoya tene to sadgurunuM vacana sAMbhaLavAmAtrathI kArya thaI jAya che. sAMbhaLatAMnI sAthe ja tenA bhAvomAM parivartana zarU thaI jAya che. tene evo prabaLa utsAha hoya che ke zravaNa karatAMnI sAthe ja te badalAI jAya che. sadguruno bodha tenA aMtaHsthalamAM pahoMcI jAya che ane tatkSaNa tenAmAM rUpAMtaraNa zarU thaI jAya che. traNa prakAranA zrotA hoya che prathama prakArano zrotA evo hIna kakSAno hoya che ke tene jagADavAmAM Ave topaNa te jAgato nathI, te sAMbhaLe che chatAM te sAMbhaLato nathI. kyAreka sadgurunA bodhamAMthI tene kaMIka pakaDAya che tenA aMtaramAM kaMIka kUNAza pragaTe che, tyAM to tenuM doDhaDahApaNa, svacchaMda temaja AgrahathI melI thayelI tenI buddhi vacamAM Ave che, tene kaMI ne kaMI samajAve che ane te yathArtha mArge prayANa AdarI zakato nathI. tenA AtmAmAM krAMti thatI ja nathI. tenI smRtimAM bodha Take che paNa e bodha hRdayane sparzI zakato nathI. duniyAnA adhikAMza loko AvA prakAranA hoya che. bIjA prakArano (madhyama) zrotA evo che ke koI zrama kare to te jAgRta thAya che. sadguruno upadeza tene jagADe che paNa ghaNI. mahenate! pUrvasaMskAramAMthI chUTavA teNe khUba prayatna karavo paDe che, paNa sadgurunA upadezathI te jAgRta to thAya che. jaghanya kakSAno zrotA sadgurunA bodhane sAMbhaLe che, kvacit samaje paNa che, chatAM tene tarkAdi vacce naDe che; jyAre madhyama kakSAno zrotA sadgurunA bodhane sAMbhaLe che, samaje che ane e bodhano te svIkAra paNa kare che ke 'Ama ja hoya, Ama ja mAre karavuM joIe', paraMtu e pramANe karavAnuM sAhasa tenAmAM jAgatuM nathI. - trIjo prakAra utkRSTa zrotAno che. tenAmAM zravaNa, samaja, svIkAra ane sAhasa yugapad - ekIsAthe pragaTe che. te alpa upadezathI paNa jAgRta thaI jAya che. kahyuM nathI ane pariNamI jAya. ahIM guru kahe ane tyAM ziSyamAM ghaTita thAya. tenAmAM zIvratAthI kArya thAya che, sAMbhaLatAM ja dhA paDe che, vedanA thAya che ane te upara UThe che. bodha maLatAveMta mAnyatAmAM UtarI jAya che, pariNAmamAM jhaLake che ane tene siddhi prApta thAya che. bIjA prakAranA zrotAne bodha buddhi sudhI pahoMce che, jyAre ahIM e bodha tatkSaNa hRdaya sudhI pahoMcI jAya che, tethI AvuM pariNAma saheje nIpaje che. A zreSThatama sAdhakanI dazA che. zrIgurune jotAveMta tenuM hRdaya UchaLavA mAMDe che. zrIgurunA astitvamAM otaprota thavA te Atura hoya che. ziSyanI AvI abhIpsA, Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-79 tAlAvelI, niSThA joIne zrIgurune paNa prasannatA thAya che. tenI pAtratA joI temanA aMtaramAMthI prema UmaTe che ane e rIte guru-ziSyano aMtaraMga saMbaMdha sahajapaNe keLavAya che. ziSyano zrIgurunA aMtaHkaraNa sAtheno saMbaMdha sadaivane mATe baMdhAya che. ziSyane evo vizvAsa hoya che ke guru pAsethI tene potAnA praznonA uttara maLaze ja, sadguru tenI samasyAnuM yathArtha nirAkaraNa karaze ja, sadguru tenA praznonuM yathArtha samAdhAna ApI tene niHzaMka karaze ja. saddaguru tene prAthamika bhUmikAmAM samAdhAna Ape che, paNa pachI to teo ziSyane evI bhUmikA upara laI jAya che ke jyAM samasyA ja na rahe. tenI cittadazA evI thaI jAya che ke tene koI prazna ja utpanna nathI thato ane thAya to paNa tarata zamI jAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'no ziSya paNa mumukSutAsaMpanna che, pAtratAvAna che. te zrIguru samakSa vinayapUrvaka potAnI zaMkAo rajU kare che. prastuta gAthAmAM te zrIgurune kahe che ke ApanA samAdhAnathI AtmAnA karmakartApaNAno to svIkAra thAya che, AtmA karmano kartA che ema to manAya che; paNa AtmA karmanA phaLano bhoktA che e vAta besatI nathI. karma jaDa hovAthI tenAmAM phaLa ApavAnI samajaNazakti nathI, to pachI tene phaLa ApavAnI khabara kaI rIte paDe? caitanyazaktirahita jaDa karmane zuM khabara paDe ke A jIvane ATaluM phaLa ApavAnuM che? ane tethI te phaLa ApavAmAM kevI rIte pariNAmI thAya? Ama vicAratAM ziSyane AtmAnuM karmaphaLabhostRtva yathArtha bhAsatuM nathI. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - jIva karma kartA kaho, e to ThIka samajAya; vicAratAM madhyasthathI, ghaTe yukti ne nyAya. kartA jIva ja karmano, paNa bhoktA nahi soya; e zaMkA rahe che kaho, samAdhAna je hoya. kAraNa pudgala jAti te, sarva acetanarUpa; zuM samaje jaDa karma ke, aMdhakAra mahA kUpa. pote potAne kadI, oLakhI zake na koya; to zI rIte bIjA prati, phaLa pariNAmI hoya?'1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 233 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti' , gAthA 313-316) Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 80 phaLavALA Ikave je huM 21; na kahe IzvaravuM, Izvara pa. Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 80 gAthA - gAthA 79mAM ziSya kahyuM ke jIvane karmano kartA bhale kaho, paraMtu te karmano bhUmikA 2] bhoktA hoI zake nahIM, kAraNa ke jaDa karmane kaI rIte khabara paDe ke teNe kevuM phaLa ApavAnuM che? acetana evAM karma phaLa ApavA kevI rIte pariNAmI thAya? jaDa karma kaI rIte jANe ke "mAre Ane AvuM phaLa ApavAnuM che?' Ama, karma jIvane phaLa ApI zakavA mATe samartha nathI, tethI jIva karmano bhoktA siddha thato nathI. jijJAsu ziSyanI vicAraNA AgaLa vadhe che. te vicAre che ke karma to jJAnazaktithI rahita che, eTale e karmothI je sukhAdi phaLa maLavAM joIe te ema ne ema maLI zake nahIM. te mATe koI cetanatattvanI preraNA mAnavI ja joIe ane te cetanatattva e Izvara sivAya bIjuM koI hoI zake nahIM. Ama, Izvara jevI koI phaLadAtA sattA mAnavAmAM Ave to jIvanuM karmaphaLabhostRtva sahelAIthI siddha thaI zake ema che, paraMtu ema mAnavAthI je anya muzkelI UbhI thAya che te jaNAvatAM ziSya kahe che - phaLadAtA Izvara gaNya, bhoktApaNuM sadhAya; ema kahe IzvarataNuM, IzvarapaNuM ja jAya.' (80) A phaLadAtA Izvara gaNIe to bhoktApaNuM sAdhI zakIe, arthAt jIvane Izvara artha * karma bhogavAve tethI jIva karmano bhoktA siddha thAya, paNa parane phaLa devA Adi pravRttivALo Izvara gaNIe to tenuM IzvarapaNuM ja rahetuM nathI, ema paNa pAcho virodha Ave che. (80) Izvara siddha thayA vinA eTale karmaphaLadAtRtvAdi koI paNa Izvara TharyA vinA jagatanI vyavasthA rahevI saMbhavatI nathI', evA abhiprAya paratve nIce pramANe vicAravA yogya che : je karmanAM phaLane Izvara Ape che ema gaNIe to tyAM IzvaranuM IzvarapaNuM ja rahetuM nathI, kemake parane phaLa devA Adi prapaMcamAM pravartatAM Izvarane dehAdi aneka prakArano saMga thavo saMbhave che, ane tethI yathArtha zuddhatAno bhaMga thAya che. mukta jIva jema niSkriya che eTale parabhAvAdino kartA nathI, jo parabhAvAdino kartA thAya to to saMsAranI prApti thAya che, tema ja Izvara paNa parane phaLa devA Adi rUpa kriyAmAM pravarte to tene paNa parabhAvAdinA kartApaNAno prasaMga Ave che; ane mukta jIva karatAM tenuM Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nyUnatva Thare che; tethI to tenuM IzvarapaNuM ja ucchedavA jevI sthiti thAya che. vaLI jIva ane Izvarano svabhAvabheda mAnatAM paNa aneka doSa saMbhave che. bannene jo caitanya svabhAva mAnIe, to banne samAna dharmanA kartA thayA; temAM Izvara jagatAdi race athavA karmanuM phaLa ApavArUpa kArya kare ane mukta gaNAya; ane jIva ekamAtra dehAdi sRSTi race, ane potAnAM karmonuM phaLa pAmavA mATe IzvarAzraya grahaNa kare, tema ja baMdhamAM gaNAya e yathArtha vAta dekhAtI nathI. evI viSamatA kema saMbhavita thAya? vaLI jIva karatAM IzvaranuM sAmarthya vizeSa mAnIe topaNa virodha Ave che. Izvara zuddha caitanya svarUpa gaNIe to zuddha caitanya evA mukta jIvamAM ane temAM bheda paDavo na joIe, ane IzvarathI karmanAM phaLa ApavAdi kArya na thavAM joIe; athavA mukta jIvathI paNa te kArya thavuM joIe; ane Izvarane je azuddha caitanyasvarUpa gaNIe to to saMsArI jIvo jevI tenI sthiti Thare, tyAM pachI sarvajJAdi guNano saMbhava kyAMthI thAya? athavA dehadhArI sarvajJanI peThe tene "dehadhArI sarvajJa Izvara' mAnIe topaNa sarva karmaphaLadAtRtvarUpa "vizeSa svabhAva' IzvaramAM kayA guNane lIdhe mAnavA yogya thAya? ane deha to nAza pAmavA yogya che, tethI Izvarano paNa deha nAza pAme, ane te mukta thaye karmaphaLadAtRtva na rahe, e Adi aneka prakArathI Izvarane karmaphaLadAtRtva kahetAM doSa Ave che, ane Izvarane teve svarUpe mAnatAM tenuM IzvarapaNuM utthApavA samAna thAya che. (80)" te jaDa karma phaLa ApavAnI bAbatamAM pariNAmavAna thaI zake nahIM, tethI bhAvArtha *| jIvanuM bhoktApaNuM siddha thatuM nathI ema ziSyane lAge che. te vicAre che ke karma anusAra sukha-duHkha ApanAra koI caitanyasattAne svIkAryA vinA jIvanuM karmaphaLabhostRtva koI paNa prakAre siddha thaI zakatuM nathI. karmanuM phaLa ApavAvALo koI caitanyavizeSa avazya hovo joIe. jema corI karavAvALo cora potAnI jAte phaLa nathI pAmato, koI nyAyAdhIza tene daMDa Ape che, phaLa Ape che, tema zubha-azubha karmanAM phaLa ApavAvALo paNa koI hovo joIe. zubhAzubha karmanAM phaLa ApanAra tarIke Izvarane mAnavAmAM Ave to jIvanuM karmaphaLabhostRtva siddha thaI zake che. Izvara jIvane karma bhogavAve che ema gaNavAmAM Ave to jIva karmano bhoktA siddha thAya, paNa Izvarane phaLadAtA gaNavA jatAM IzvaranuM IzvarapaNuM ja cAlyuM jAya che, kAraNa ke Izvara jo A rIte pArakAne sukha-du:kha ApavAnuM kArya kare to tenA AtmAnI zuddha dazA TakI zake nahIM. jo IzvaramAM phaLadAtApaNuM gaNavAmAM Ave to IzvarapaNuM 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.547-548 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-80 633 rahetuM nathI ane IzvarapaNuM mAnavAmAM Ave to phaLadAtApaNuM rahetuM nathI; ema paraspara parihArarUpa virodha Ave che. Izvara zuddhasvarUpI hovAthI e vItarAgI madhyastha paramAtmA anaMta paradravyonI vyavasthAnA prapaMcamAM paDe nahIM, tethI jIva ane karmanI vacce vyavasthApaka tarIke Izvarane svIkAravo te nyAyayukta lAgatuM nathI. ziSya vicAre che ke jaDa karmo potAnI jAte phaLa ApI zake nahIM. jaDa (vizeSArtha | karmo ja svataMtrapaNe jIvone sukha-duHkha Ape e vAta yuktisaMgata nathI. sukha-du:khanI vicitratA kevaLa jaDakarmabhanita na hoI zake, te arthe cetana Izvarane kAraNarUpa mAnavAnI jarUra che. jIvone potAnAM karmonuM phaLa pAmavA mATe karmaphaLadAtA IzvaranI AvazyakatA che. kRtakarmaphaLanA vibhAgano jANakAra evo Izvara jIvonAM karmonuM phaLa Ape che ema mAnavAthI jIvanuM bhoktApaNuM sadhAya che. karma jaDa hovAthI te svayaM to jIvane karmaphaLa bhogavAvI zake nahIM ane tethI jIva karmaphaLano bhoktA Thare nahIM; paraMtu jo viziSTa caitanyasattArUpa Izvara jIvane tenAM karmonuM phaLa Apato hoya to jIva karmaphaLano bhoktA Thare. prastuta gAthAnA pUrvArdhamAM ziSya e vikalpa rajU kare che ke Izvara sarva jIvone temanAM karmonuM phaLa Ape che. Izvara zubhAzubha karmonuM phaLa sarva jIvone pahoMcADe che ane karmaphaLanI vyavasthA sAcave che. koIne adhika sukha ane koIne nyUna sukha, koIne adhika duHkha ane koIne nyUna du:kha, evA prakAranI je karmaphaLavyavasthA jovAmAM Ave che te IzvaranuM kArya che. A rIte karmaphaLadAtA tarIke Izvarane svIkAratAM jIvanuM karmaphaLabhoktApaNuM siddha thaI zake che. Izvara sarvanAM karmo jANe che. tethI jema nyAyAdhIza gunegArone sajA Ape che, tema Izvara jIvone temanAM karma bhogavAve che ema mAnatAM jIvanuM bhoktApaNuM sahelAIthI siddha thAya che. phaLadAtA Izvarane mAnyA vinA jIvanuM bhoktApaNuM siddha thaI zakatuM nathI. A vikalpa ziSyane nyAya darzananA prabhAvathI udbhavyo hoya ema jaNAya che. nyAya darzanamAM Izvarane atyaMta mahattvanuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. naiyAyikoe Izvarano svIkAra karyo che ane tene jagatakartA tathA karmaphaLano dAtA mAnyo che. karma puruSakRta che tathA tenuM phaLa avazya hovuM joIe ema teo svIkAre che. te chatAM ghaNI vAra puruSakRta karma niSphaLa jatAM hoya che, tethI puruSakRta karma pote karmanuM phaLa zI rIte ApI zake evo prazna nyAya darzananA praNetA maharSi gautamane udbhavyo. karmanI sAthe karmaphaLano ghaNI vAra saMbaMdha jaNAto nathI, tenuM samAdhAna karavA jatAM temaNe karma ane karmaphaLanI vacce, karmathI juduM ja eka kAraNa umeryuM. temaNe kahyuM ke karmanA phaLamAM Izvara kAraNa che. Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana maharSi gautamasammata karmavAda uparathI ema samajI zakAya che ke karmaphaLa puruSakRta karmane AdhIna che e vAta temane svIkArya che, paNa karma ja karmaphaLanuM ekamAtra ane advitIya kAraNa che e vAta temane maMjUra nathI. teo kahe che ke karmaphaLa karmane AdhIna che e vAta barAbara che, paraMtu karmanA phaLano abhyadaya phakta karmane ja AbhArI nathI. jo karmaphaLa ekamAtra karmane ja AdhIna hoya to pachI pratyeka karmanuM phaLa dekhAvuM joIe, paraMtu puruSakRta karma ghaNI vAra niSphaLa nIvaDatuM paNa dekhAya che. AnA uparathI eTaluM siddha thAya che ke karmaphaLanA viSayamAM karma sAthe eka karmaphaLaniyaMtA Izvara paNa che. naiyAyikonI mAnyatA pramANe jIvanamAM sukha-duHkha e tenAM potAnAM pariNAma che. karmaphaLa athavA adaSTanA kAraNe jIva bhogAyatana dehAdi meLavI, karma anusAra sukhaduHkhAdi anubhave che. Izvara karuNALu che, chatAM jIvane potAnA karmaphaLanA kAraNe duHkho bhogavavAM paDe che. naiyAyiko A saMbaMdhamAM evI dalIla kare che ke mahAbhUtAdimAMthI dehanuM nirmANa thAya che, paNa kevA prakAranA bhogane upayogI deha karavo eno AdhAra adaSTa upara rahe che. mahAbhUta ane adaSTa bane acetana che, tethI mahAbhUta ane adRSTane sahAya karavA, jIvane tenAM karmono badalo ApavA eka sacetana sarjanahAranI jarUra che. naiyAyikonA mata anusAra A sarjanahAra e ja Izvara che. ziSya karmaphaLadAtA Izvarano vikalpa prastuta to kare che, paNa vizeSa vicAratAM tene potAne ja A vikalpa ayathArtha lAge che. karma pramANe phaLa pamADavArUpa kArya Izvara upara AropatAM jIvanuM bhoktApaNuM siddha thAya che, paraMtu ema karavA jatAM IzvaranuM svarUpa ja khaMDita thAya che ema suvicAravAna ziSyane ciMtana karatAM jaNAya che ane teno ekarAra A gAthAnA uttarArdhamAM jovA maLe che. Izvarane karmaphaLadAtA mAnavAthI kaI rIte virodha Ave che te joIe - Izvarane zubhAzubha karmonA phaLadAtA mAnavAmAM Ave to be vikalpa upasthita thAya - (1) Izvara potAnI marajI mujaba phaLa Ape che. (2) Izvara jIvanA karma anusAra phaLa Ape che. prathama vikalpa anusAra jIvane je kAMI phaLa maLe che te IzvaranI marajIne AdhIna che. Izvara jema icche tema phaLa Ape che. phaLa sAruM ke kharAba, IzvaranI icchAthI maLe che. IzvaranI icchA pramANe jIve sukha-duHkha bhogavavAM paDe che. 1- juo : nyAyasUtra', adhyAya 4, Ahnika 1, sUtra 19-21 'IzvaraH kAraNaM puruSakarmAphalyadarzanAt / / na, puruSakarmAbhAve phalAniSpatteH / / tAritnAvihetuH ' Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-80 635 jo phaLa ApavuM e IzvaranI icchAne AdhIna hoya to karma ane karmaphaLanI vacce koI sumeLa rahe nahIM. karma karavAM e jIvanI icchA anusAra hoya ane phaLa ApavuM e IzvaranI icchA anusAra hoya to to jIvanAM karma ane karmaphaLane koI saMbaMdha rahe nahIM. jo Izvara jIvanAM karma anusAra phaLa Apato hoya to ja karma ane phaLanI susaMgatatA jaLavAI zake. - phaLa ApavuM IzvaranI icchAne AdhIna che ema mAnavAmAM Ave to pachI kharAba kAryo karanArane Izvara mAphI ApI, potAnI icchA anusAra sArAM phaLa ApI zake tathA sArAM kAryo karanArane paNa kharAba phaLa ApI zake. A pramANe svIkAravAthI to kAryomAM sArA-kharAbapaNAno viveka ja nahIM rahe. Izvara jo sva-icchA anusAra phaLa Apato hoya to kharAba-sArAM kAryono, heya-upAdeyano viveka vyartha Tharaze. kartavya-akartavyanI, vidhi-niSedhanI vAto nirarthaka Tharaze. dharma-adharmanI je vyavasthA che teno nAza thaI jaze. Izvara jIvonAM karmo anusAra nahIM paNa potAnI icchA mujaba ja phaLa Apato hoya, kharAba karma karanArane paNa jo IzvaranI icchA anusAra sArAM phaLa maLI jatAM hoya to koI paNa jIva zA mATe sArAM kAryo kare? zA mATe japa, tapa, dAna Adi kare? managamatAM karma karIne mojamajA na kare? pachI bhalene te pApa karma ja hoya. jo vidyArthIne ema khabara paDe ke parIkSAmAM mahenata anusAra phaLa prApta thatuM nathI, paNa parIkSakanI icchA anusAra phaLa prApta thAya che, to tene parIkSA arthe udyama karavAnuM vyartha lAgaze. te kaheze ke zA mATe mahenata karavI? zA mATe ujAgarA karIne bhaNavuM? kema ke phaLa to parIkSaka enI icchA mujaba ja ApavAno chene! tevI ja rIte jo sukha-duHkha IzvarAdhIna hoya to zubha-azubha karma karavAno viveka vyartha Thare. jIve karelAM sArAM-kharAba kAryo anusAra Izvara jIvane phaLa na Ape to Izvara anyAyI Thare che. jIve je zubha-azubha karmo karyA hoya enuM phaLa jo tene na maLe to Izvare tene anyAya karyo kahevAya. ene nyAya kevI rIte kahevAya? nyAya tene kahe che ke jyAM karma anusAra yogya ja phaLa maLe. aparAdha karanArane yogya daMDa apAya te nyAya kahevAya che. jeNe jeTalo ane jevo aparAdha karyo tene teTalo ane tevo daMDa Apavo tenuM nAma jAya che ane jo aparAdhIne daMDa na ApavAmAM Ave to nyAyano nAza thaI jAya. eka aparAdhI lUMTArAne kAMI paNa daMDa ApyA vinA choDI mUkavo e nyAyano nAza che. aparAdhI jIvone durgati Adi daMDa na ApavAthI Izvara zuM nyAyI Tharaze? jo Izvara aparAdhIne daMDa ApyA vinA choDI mUke to te nyAyI nahIM rahe. daMDa ApavAnuM prayojana e che ke jIva aparAdha karavAthI dUra rahe, paraMtu Izvara dayA karI aparAdhIne diMDa ApyA vinA choDI mUke to te aparAdha karavAthI aTake ja nahIM, aparAdha karyA ja Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kare. A viSe zrI dayAnaMda sarasvatI 'satyArtha prakAza'mAM spaSTatAthI lakhe che ke - jo Izvara pApanI kSamA kare to nyAya naSTa thaI jAya ane pariNAme badhA mANaso pApI banI jAya. Izvara pApanI kSamA kare che evuM jANatAM ja loko pApa karavAmAM jarA paNa Daraze nahi ane duSTa karma karavAmAM teono utsAha vadhaze. je rAjAnA rAjyamAM aparAdhonI mAphI ApavAmAM Ave che te rAjyamAM aparAdhIo moTA moTA gunAo nirbhaya rIte karavA mAMDe che. kAraNa ke ene khAtarI che ke rAjA kSamAzIla che. mATe hAtha joDI jema tema karI gunAnI mAphI karAvI laIzuM. A kAraNathI jeo aparAdha nahi karatA hoya teo paNa aparAdha karavA maMDI jAya; mATe karmanuM yogya phaLa ApavuM e ja IzvaranuM kartavya che.' vaLI, Izvara jIvanA karmane AdhIna phaLa Apato na hoya, paNa potAnI icchA anusAra phaLa Apato hoya to Izvara potAnI icchAne AdhIna thayo gaNAya. Izvara jo icchAne AdhIna hoya to to Izvara karatAM paNa tenI icchA e moTI - mahAna - prabaLa zakti thaI tathA Izvara potAnI icchAno gulAma thayo ema mAnavuM paDe ane tethI tenuM IzvarapaNuM ja rahe nahIM. A rIte Izvarane potAnI icchA anusAra karmaphaLa ApanAra mAnavAthI IzvaranuM IzvarapaNuM ja nAza pAme che. mATe Izvara potAnI icchA anusAra phaLa Ape che e vAta mAnya thaI zake nahIM. bIjA vikalpa pramANe karmaphaLa ApavuM e IzvaranI icchAne AdhIna nathI, paNa Izvara jIvanA karma pramANe phaLa Ape che. je jevuM karma kare, te pramANe Izvara tene tevuM phaLa Ape che. jIve karelAM sukRta athavA duSkata anusAra Izvara tene phaLa pradAna kare che. jIvane je sukha-du:kha maLe che te tenAM puya-pApa anusAra Izvara tene Ape che. A bIjA vikalpa anusAra jo ema mAnavAmAM Ave ke Izvara jIvanA karma pramANe phaLa Ape che, to pachI IzvaranI svataMtratA kyAM rahI? jIvanA karma pramANe Izvara tene phaLa Apato hoya to IzvaranI svataMtratA ja nahIM rahe. jevuM jIvanuM karma hoya e pramANe ja Izvara tene sukhI ke du:khI banAvato hoya to Izvara svataMtra raheto nathI. Izvarane phaLa ApavA mATe jo karma upara AdhAra rAkhavo paDato hoya to tenI sarvazaktimattA haNAya che, tenI koI svataMtra sattA rahetI nathI. Izvara parataMtra Thare che. kAyadAne AdhIna nyAyAdhIza ke nyAyAdhIzane AdhIna kAyado? jema nyAyAdhIza karatAM kAyado vadhe, tema karmane AdhIna Izvara hoya to Izvara parAdhIna Thare. Izvara jIvonAM karmane AdhIna thAya che, kAraNa ke karma anusAra ja te jIvone sukha-du:khanI 1- zrI dayAnaMda sarasvatIkuta, 'satyArtha prakAza', agiyAramI AvRtti, samullAsa 7, pR. 249 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-80 637 sAmagrI ApI zake che. jagatamAM aneka sukhI-du:khI jIvo che, temaNe karelAM zubhAzubha karmo anusAra ja Izvara temane phaLa Apato hoya to Izvara parAdhIna Thare che. jo Izvara karmane AdhIna hoya to saMsArI jIva ane IzvaramAM koI bheda rahe nahIM. jIva to karmane AdhIna che ja ane Izvara paNa karmane AdhIna hoya to saMsArI jIva ane Izvara vacce koI bheda rahe nahIM. Izvara jo parAdhIna Thare to enuM IzvarapaNuM ja cAlyuM jAya. parAdhInatAmAM IzvarapaNuM saMbhave nahIM, tethI Izvara jIvanA karmAnusAra phaLa Ape che ema mAnavuM paNa ayathArtha Thare che. A rIte Izvara enI icchAthI phaLa Ape ke jIvanA karma anusAra phaLa Ape, e bane vikalpomAM IzvaranuM IzvarapaNuM rahetuM nathI, tethI Izvara karmaphaLadAtA koI prakAre saMbhave nahIM. Izvarane karmaphaLadAtA mAnavAthI jIvanuM bhoktApaNuM siddha thaI zake che, paNa tema mAnavAthI IzvaramAM Izvaratva rahetuM nathI, te doSayukta kare che. Izvarane karmonAM phaLano ApanAra mAnatAM tenuM IzvarapaNuM jatuM rahe che, tenAmAM aneka doSo uddabhave che. Izvarane phaLadAtA mAnavAthI utpanna thatA virodha viSe zrImada prakAze che - jo karmanAM phaLane Izvara Ape che ema gaNIe to tyAM IzvaranuM IzvarapaNuM ja rahetuM nathI, kemake parane phaLa devA Adi prapaMcamAM pravartatAM Izvarane dehAdi aneka prakArano saMga thavo saMbhave che, ane tethI yathArtha zuddhatAno bhaMga thAya che. mukta jIva jema niSkriya che eTale parabhAvAdino kartA nathI, je parabhAvAdino kartA thAya to to saMsAranI prApti thAya che, tema ja Izvara paNa parane phaLa devA Adi rUpa kriyAmAM pravarte to tene paNa parabhAvAdinA kartApaNAno prasaMga Ave che; ane mukta jIva karatAM tenuM nyUnatva Thare che; tethI to tenuM IzvarapaNuM ja ucchedavA jevI sthiti thAya che. vaLI jIva ane Izvarano svabhAvabheda mAnatAM paNa aneka doSa saMbhave che. bannene je caitanya svabhAva mAnIe, to banne samAna dharmanA kartA thayA; temAM Izvara jagatAdi race athavA karmanuM phaLa ApavArUpa kArya kare ane mukta gaNAya; ane jIva ekamAtra dehAdi sRSTi race, ane potAnAM karmonuM phaLa pAmavA mATe IzvarAzraya grahaNa kare, tema ja baMdhamAM gaNAya e yathArtha vAta dekhAtI nathI. evI viSamatA kema saMbhavita thAya? vaLI jIva karatAM IzvaranuM sAmarthya vizeSa mAnIe topaNa virodha Ave che. Izvara zuddha caitanya svarUpa gaNIe to zuddha caitanya evA mukta jIvamAM ane temAM bheda paDavo na joIe, ane IzvarathI karmanAM phaLa ApavAdi kArya na thavAM joIe; athavA mukta jIvathI paNa te kArya thavuM joIe; ane Izvarane jo azuddha caitanyasvarUpa gaNIe Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana to to saMsArI jIvo jevI tenI sthiti Thare, tyAM pachI sarvajJAdi guNano saMbhava kyAMthI thAya? athavA dehadhArI sarvajJanI peThe tene "dehadhArI sarvajJa Izvara' mAnIe topaNa sarva karmaphaLadAtRtvarUpa vizeSa svabhAva' IzvaramAM kayA guNane lIdhe mAnavA yogya thAya? ane deha to nAza pAmavA yogya che, tethI Izvarano paNa deha nAza pAme, ane te mukta thaye karmaphaLadAtRtva na rahe, e Adi aneka prakArathI Izvarane karmaphaLadAtRtva kahetAM doSa Ave che, ane Izvarane teve svarUpe mAnatAM tenuM IzvarapaNuM utthApavA samAna thAya che.' Izvarane nyAyAdhIzanI jema karma pramANe phaLa pamADavArUpa kAryano kartA mAnatAM IzvaranA kAryano koI pAra rahe nahIM, kAraNa ke saMsAramAM karma sahita jIva anaMtAnaMta che ane samaye samaye dareka jIvane karmaphaLa bhogavavAnuM rahe che, eTale Izvare samaye samaye anaMtAnaMta jIvane karmaphaLa ApavAM ja paDe. jo Izvara A prapaMcamAM paDe to teNe haMmezAM parabhAvomAM ja rahevuM paDe. anaMtAnaMta jIvonAM karmono hisAba rAkhatAM rAkhatAM Izvara pote ja karmathI lepAI jAya ane tethI tenI zuddhatAno bhaMga thaI jAya. Izvara eTale je akhaMDapaNe svasvarUpamAM nimagna hoya evo zuddha AtmA. jIvane tenAM karma anusAra phaLa ApavArUpa prapaMcamAM paDatAM Izvarane tenI svarUpasamAdhimAMthI bahAra AvavuM paDe ane jo te IzvaratvamAMthI bahAra Ave to to te eka sAmAnya jIva Thare. jo Ama thAya to tene paNa karma hoya ane teNe te karmanAM phaLa bhogavavAM paDe. tethI pAcho vaLato prazna thAya ke tene karmaphaLa koNa bhogavAve? Izvarane paranAM kArya karanAro, phaLa ApanAro mAnavAmAM Ave to Izvarane karma Adi baMdhana vaLage che. te upAdhivALo, parAdhIna, rAgAdi doSathI yukta Thare che. paraMtu Izvara to karma, rAga AdithI rahita hovo ghaTe. Izvara karma, rAga Adi doSothI rahita hovAthI parane phaLa ApavAnI pravRtti karI zake nahIM. Izvara pUrNa zuddha dazAvAna hovAthI tenAmAM jagatanA jIvone phaLa ApavAnuM kArya ghaTI zake nahIM. ahIM evo vikalpa thavo saMbhave ke Izvara rAgarahita rahI paranuM kArya kema na karI zake? to teno uttara ema che ke pUrNa zuddha dazAmAM e kArya thavuM saMbhavatuM nathI. paranuM karavAnI vRttimAM icchA che ane icchA eTale rAga. rAga te ja duHkha che, je pUrNa zuddha IzvaramAM saMbhave nahIM ane tethI Izvara tevA prakAranAM kArya karI zake nahIM. IzvaramAM koI doSa na saMbhave, koI upAdhi na saMbhave. IzvaramAM rAga Adino sadbhAva mAnavo yogya gaNAya nahIM. Izvara eTale koI paNa paradravya-parabhAva vinAnI pUrNa pavitra svAdhIna dazA. Izvara pUrNa, pavitra, nirmaLa, saccidAnaMdamaya, vItarAgI paramAtmA 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.547-548 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-80 639 che. te jo jIvane karma anusAra phaLa ApavAmAM joDAya to tene icchA, mana, deha joIe ane tethI tenI parNa zuddhatAmAM bhaMga paDe. Izvara jIvone karmaphaLa ApavAnA prapaMcamAM paDe to tene dehAdino saMga thAya ane tenI zuddhatA khaMDita thAya. tethI parane phaLa ApavAnI pravRtti kare te Izvara hoI zake nahIM. Izvarane upAdhirahita, vItarAgI, jJAtA bhagavAna TharAvavo ane vaLI tene phaLa ApavAnA prapaMcavALo mAnavo e banne vAto paraspara viruddha che. e banne vacce pratyakSa spaSTa virodha che. Ama, parane phaLa ApavAnI pravRtti deha ane rAga vinA saMbhave nahIM ane dehAdi aneka prakArano jo Izvarane saMga thAya to te parabhAvano kartA thAya, arthAt Izvara jo karmaphaLadAtA Thare to tene parabhAvAdinA kartApaNAno prasaMga Ave ane te saMsAranA mahAprapaMcamAM phasAI jAya. IzvaramAM jo icchA, rAga, upAdhi mAnavAmAM Ave to tenuM IzvarapaNuM Take nahIM. Izvara to mahimAvaMta, deharahita, rAgAdi bhAvarahita, vItarAga paramAtmA che. te asaMga ane svAdhIna che. tene jo paranA saMgavALo, icchAvALo, kartavyavALo mAnavAmAM Ave to IzvaranuM IzvarapaNuM ja Take nahIM. A viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che - jo Izvara karmanAM phaLane Ape ema gaNIe to tyAM zuddhatA eTale IzvaranuM aizvarya ja rahetuM nathI. jagatanA jIvo puNya-pApa kare tene phaLa devA Adi upAdhimAM pravartatA Izvarane dehAdi aneka prakArano saMga thavo saMbhave che; ane tethI yathArtha zuddhatAno bhaMga thAya che... mukta jIvo badhA vItarAga che. parabhAva AdinA kartA nathI. te parabhAva AdinA kartA thAya to tene saMsAranI ane rAgIpaNAnI prApti thAya. temaja Izvara parane phaLa devA Adi rUpa kriyAmAM pravarte to tene paNa parabhAva AdinA kartApaNAnA doSano prasaMga Ave; tethI to tenuM IzvarapaNuM ja ucchedavA jevI sthiti thAya.1 mukta jIvo niSkriya hoya che, arthAt parabhAvAdinA kartApaNAthI rahita hoya che. parabhAvAdinA kartApaNAthI to saMsAranI prApti thAya che. jo Izvara karmaphaLadAtA hoya to te parabhAvAdino kartA bane che ane e rIte te mukta jIvo karatAM paNa hIna bane che. Izvara jo jIvone karmaphaLa ApavAnI pravRttimAM pravartato hoya to te mukta jIvo karatAM paNa nyUna Thare che ane tethI tenuM IzvarapaNuM ja khaMDita thAya che. vaLI, badhA AtmA jAti apekSAe paramAtmasvarUpa che. koI paNa AtmA potAnA svarUpane pAmavAno yathArtha puruSArtha kare to te pUrNa pavitra paramAtmA thaI zake che. jIvano svabhAva judo ane Izvarano svabhAva judo, ema svabhAvabheda mAnatAM aneka 1- zrI kAnajIsvAmI, zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.280 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana visaMgatio UbhI thavI saMbhave che. jIva ane Izvara bannene jo caitanyasvabhAvI mAnavAmAM Ave to banne samAna dharmanA kartA thAya. temAM Izvara jagatanI racanA kare athavA karmanuM phaLa ApavArUpa kArya kare, chatAM zuddha tathA mukta gaNAya ane jIva mAtra eka deha(potAnA deha)ne race tathA potAnAM karmonuM phaLa pAmavA Izvarano Azraya rahe ane chatAM te baMdhavALo gaNAya, A vAta yathArtha nathI. caitanyasvabhAva samAna hovA chatAM jIva thoDo rAga kare ane eka dehamAM rahevAnuM kArya kare to paNa tene baMdhavALo kahevo ane Izvara anaMta dehonuM kArya kare athavA sukha-duHkharUpa phaLa Ape chatAM tene zuddha ane mukta kahevo ema kaI rIte saMbhave? vaLI, IzvaranuM sAmarthya jIvathI vadhAre mAnavAmAM Ave to paNa virodha Ave che. Izvarane zuddha caitanyasvarUpa mAnavAmAM Ave to zuddha caitanya evA mukta jIva ane Izvara vacce koI bheda paDavo na joIe, arthAt IzvarathI karmanA phaLa ApavArUpa kArya na thavuM joIe athavA mukta jIvathI paNa te kArya thavuM joIe. Izvarane azuddha caitanyasvarUpa mAnavAmAM Ave to tenI saMsArI jIvo jevI malina sthiti thAya ane tethI tenAmAM sarvajJatA Adi guNono saMbhava rahe nahIM. vaLI, dehadhArI sarvajJanI jema Izvarane dehadhArI sarvajJa mAnavAmAM Ave to paNa teno karmaphaLadAtRtvarUpa vizeSa svabhAva mAnavo ayathArtha Thare che, kAraNa ke tene dehadhArI mAnavAmAM Ave to tenA dehano nAza thayA pachI - te mukta thayA pachI tenAmAM karmaphaLadAtRtva saMbhave nahIM. A badhI dalIlothI ema sAbita thAya che ke Izvarane jo karmaphaLadAtA mAnavAmAM Ave to tenA upara aneka doSonuM AropaNa thAya che. tene sArAM-narasAM karmonAM phaLano dAtA mAnavAthI IzvaranuM IzvarapaNuM ja nathI rahetuM. Ama, aneka prakAre vicAratAM ziSyane e pratIta thAya che ke Izvara zuddhasvabhAvI hovAthI tene karmaphaLadAtA mAnatAM aneka doSa utpanna thAya che. IzvaranA karmaphaLadAtRtva viSe UMDI vicAraNA karatAM ziSyane nyAyamAM virodha Avato dekhAya che, arthAt zubhAzubha karmanuM phaLa Izvara Ape che ema mAnavAthI jIva bhoktA to siddha thAya che, paNa Izvarane upAdhivALo mAnatAM IzvaranuM IzvarapaNuM TaLIne tene jIvapaNuM prApta thAya che. to pachI prazna thAya che ke jIvanuM karmaphaLabhoknatva kayA prakAre saMbhave? jIvamAM zubhAzubha karmanuM phaLa kevI rIte zakya bane? A zaMkAnA nirAkaraNa arthe ziSya zrIgurunI pAse potAnI mUMjhavaNa rajU karI yathArtha samAdhAnanI yAcanA kare che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'phaLadAtA Izvara gaye, to te ghaTe jarUra; samartha viNa koNa karI zake, vinA jJAna aMkura. Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-8) 641 Izvara phaLa dAtArathI, bhoktApaNuM sadhAya; mahAkArya mahAprabhu vinA, bane na ema manAya. have vicAra e Avato, jo prabhu phaLa denAra; ema kahe IzvarataNuM, mAhAbhya rahe na lagAra. kAraNa e ke ehamAM, khaTapaTa anaMta jaNAya; e khaTapaTa Izvara kare, IzvarapaNuM ja jAya.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.233-234 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 317-320) Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ degla - 2. 0258 38 38 (4 g- 0?cnyecn k90 - *t ee e th }, tnainwng n. ' ng- b- gs- Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 81 gAthA 80mAM ziSya kahyuM ke zubhAzubha karmanuM phaLa Izvara Ape che ema jo bhUmikA | mAnavAmAM Ave to jIvanuM karmaphaLabhoktApaNuM siddha thaI zake, paNa ema mAnavA jatAM IzvaranuM IzvarapaNuM ja cAlyuM jAya che. deharahita, rAgarahita, paranI kriyArahita, mAtra jJAtA-draSTAsvarUpe je potAmAM ja sthita hoya te ja Izvara che ane AvA Izvarane phaLadAtA mAnavAthI IzvaranA svarUpa viSe virodha Ave che ema ziSyane bhAse che. suvicAravAna ziSyane, jIva karmanAM phaLano bhoktA che ke nahIM te viSe UMDANathI tarkayukta vicAra karatAM samajAyuM che ke karmaphaLadAtA Izvara koI paNa prakAre siddha thaI zake nahIM, paraMtu Izvara siddha na thAya to bIjI aneka viTaMbaNAo UbhI thAya che. potAnI mUMjhavaNa rajU karatAM te kahe che - "Izvara siddha thayA vinA, jagata niyama nahi hoya; | gAthA | pachI zubhAzubha karmanAM, bhogyasthAna nahi koya.' (81) 7 tevo phaLadAtA Izvara siddha thato nathI eTale jagatano niyama paNa koI rahe arthI 1 nahIM, ane zubhAzubha karma bhogavavAnAM koI sthAnaka paNa Thare nahIM. eTale jIvane karmanuM bhostRtva kyAM rahyuM? (81) - paramArthajijJAsu ziSyane IzvaranuM phaLadAtApaNuM yuktisaMgata lAgatuM nathI. jo bhAvAya! Izvara jIvane sukha-duHkha bhogavAve che ema mAnavAmAM Ave to IzvaranI zuddhatA rahetI nathI ane tethI IzvaramAM IzvarapaNuM ghaTI zakatuM nathI. Izvarane phaLadAtA mAnatAM te jagatanA prapaMcamAM pravartanAra, upAdhiyukta kare che ane tema to svIkArI zakAya nahIM. vaLI, phaLadAtA Izvarane na svIkAravAmAM Ave to eka navI muzkelI UbhI thAya che. jo Izvara asaMga ja hoya, paranI upAdhimAM pravartato na hoya to A vizALa jagatano koI niyaMtA rahe nahIM; jIvane potAnAM zubhAzubha karmanAM phaLa bhogavavAnuM koI sthAna rahe nahIM ane jo svargAdi sthAnaka siddha na thAya to jIvanuM karmabhophtatva paNa siddha thaI zake nahIM; arthAt Izvara sAbita na thAya to jagatano niyama raheto nathI ane pachI puNya-pAparUpa karmane bhogavavAnAM sthAna paNa rahetAM nathI. Ama, AtmAne karmanuM bhophtatva rahetuM nathI. Izvara jIvane karmonuM phaLa bhogavAve e vAta paNa siddha thatI nathI ane karmo jaDa Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hovAthI jIvane phaLa ApavAnuM jANatAM nathI, tethI karmo phaLa Ape che ema paNa mAnI zakAtuM nathI. IzvaranuM phaLadAyakatva ane karmonuM phaLadAyakatva bane siddha na thavAthI jagatamAM sukha-duHkhanA bhogavaTAno niyama koI rIte ghaTI zakato nathI ane jo sukhaduHkha bhogavavApaNuM ja na ghaTe to tene bhogavavA mATenAM svarga-narakAdi sthAno paNa kaI rIte hoI zake? A badhA uparathI ema jaNAya che ke jIvane karmanuM bhophtatva nathI. potAnuM manomaMthana zrIguru AgaLa pragaTa karI, ziSya tattvanuM rahasya pUrNapaNe samajavAnI abhilASA darzAve che. = ziSyane ema lAge che ke karmo jaDa hovAthI sukha-duHkharUpa phaLa ApavAnAM vizeSArtha *| pariNAmavALAM saMbhavatAM nathI. jaDa karmo jAte phaLa ApI zake nahIM. karma karmaphaLadAtA che e vikalpa mithyA lAgavAthI, karmaphaLadAtA koNa che tenI vicAraNA karatAM tene karmaphaLadAtA tarIke Izvarane svIkAravAnI AvazyakatA lAge che. te vicAre che ke karma potAnI jAte phaLavAna thaI zake ja nahIM, karmanuM phaLa ApanAra Izvara jevuM koI sarvazaktimAna tattva hovuM joIe. jagatamAM dekhAtI vicitratA svayaM karma dvArA thaI zake nahIM, tene mATe IzvaranI AvazyakatA che. jagata ane temAM jaNAtI karmaphaLavyavasthA sarvazaktimAna Izvare karelI che. karma svayaM phaLadAtA na lAgavAthI ziSyane karmaphaLadAtA IzvaranI kalpanA karavAnI AvazyakatA lAge che, paraMtu vicAratAM tene samajAya che ke jIvane tenAM karma pramANe phaLa ApavAnuM kArya karavArUpa prapaMcamAM jo Izvara pravarte to IzvaranuM IzvarapaNuM ja rahetuM nathI. jagatamAM jIvo anaMtA che ane te pratyeka jIvane anaMtA zubha ane azubha karmo che. vaLI, eka karma pUruM thatAM bIjA karmano udaya thAya, bIjA pachI trIjAno; vaLI, kyAreka zubha hoya to kyAreka azubha, kyAreka maMda hoya to kyAreka tIvra; ema karmo satata badalAtAM rahe che; tethI phaLa ApavAnuM kArya jo Izvara kare to Izvarane deha, mana, indriyo vagere badhuM grahaNa karavuM paDe tathA rAga-dveSamAM pravartavuM paDe ane tethI je zuddhatAnA kAraNe te Izvara gaNAya che te mULa zuddhatA rahe nahIM. Izvara eTale mukta AtmA, arthAt je sarva kAryothI mukta che, je parabhAvathI rahita che te. anyane sukhadu:kha ApavAnuM kArya jo Izvare karavuM paDe to Izvara paNa parabhAvano kartA thAya ane tethI tenI mukta dazA na rahe. jyAM sudhI koI paNa kartavya sAthe AtmA joDAyelo hoya tyAM sudhI mukta dazA kahevAya nahIM. jIvonAM karmonI dekharekha rAkhavArUpa ane badhAne temanAM karmonAM phaLanI vaheMcaNI karI ApavArUpa upAdhithI Izvara parabhAvano kartA Thare che, je tenI mukta dazAmAM bAdhaka thAya che. IzvaranA svarUpa viSe UMDI vicAraNA karavAthI ziSyane dRDha nirNaya thayo che ke Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-81 647 Izvara pUrNazuddha che, kevaLa vItarAga che. Izvara zAMta, sthira, sarvajJa, sarvadarzI, pUrNAnaMdI paramAtmA che. AvI zuddha dazAmAM niraMtara ramaNatA karanAro Izvara, jIvane tenA karma pramANe phaLa ApavAnuM kArya kare to tenuM IzvarapaNuM ja khaMDita thaI jAya, tethI tene karmaphaLadAtA kahevo e paNa tarkasaMgata nathI. je prakAre IzvaranuM svarUpa pratipAdita thayuM che, temAM karmaphaLadAtRtva saMgata nathI thatuM. AthI nitya, vItarAgI, sarvajJa evo Izvara karmanAM phaLa ApanAro che ema mAnavuM barAbara nathI. Ama, jaDa potAnI jAte kArya karI zake nahIM, tethI phaLadAtA Izvara jarUrI che evI vicAraNAthI zarUAta karatAM aMte ziSya e nirNaya kare che ke Izvarane phaLadAtA tarIke koI paNa prakAre mAnI zakAya nahIM; paraMtu Izvarane phaLadAtA tarIke svIkAravAmAM na Ave to jIvanuM karmaphaLabhoktRtva svIkAravAmAM vAMdho Ave che. IzvaranuM karmaphaLadAtRtva siddha na thavAthI jIva karmaphaLa kaI rIte bhogave e vAta tene spaSTa thatI nathI. ziSya kahe che ke jo Izvara siddha na thAya to jagatano niyama raheto nathI. IzvaranuM lIlA karavApaNuM na mAnavAmAM Ave to jagatanA niyamano abhAva thaI jAya che. sarvazaktimAna Izvara vinA sRSTinuM niyamana thaI zakatuM nathI. jagatamAM sukha-duHkharUpI phaLanA bhoktApaNAno koI niyama siddha thato nathI. sArA karmanuM phaLa sAruM ja maLavuM joIe evI nItipUrNa vyavasthA jagatamAM rahetI nathI. jo jagatakartA, niyaMtA, vyavasthApaka tarIke Izvarane svIkAravAmAM na Ave to jagatanI vyavasthA kevI rIte cAlI zake? jagatamAM badhuM niyamapUrvaka thatuM jovA maLe che te zI rIte thaI zake? jagatanuM taMtra vyavasthita rIte cAlatuM dekhAya che tenI pAchaLa koI alaukika kAraNa Izvarane mAnavAnI jarUra che. jagatanuM taMtra atyaMta niyamita rIte cAle che e ja IzvaranI hastIno purAvo che. jagatanuM niyamana karanAra sarvazaktimAna Izvara sivAya anya koI hoI zake nahIM, tethI jo IzvaranI siddhi na thAya to jagatano koI niyama rahe nahIM. - jagatanuM dareke dareka kArya mahAniyamonA AdhAre thAya che. je mahAniyamo A samagra vizvamAM vyApI rahela che, tenA kAraNe sarva kArya thAya che. puSpa Uge che, vadhe che, khIle ane karamAya che; te paNa e mahAna ane acaLa niyamonuM ja kArya che. himanA DhagalA bane che, tUTI paDe che, ogaLe che, jaLarUpa thAya che, varALarUpa thAya che ane vaLI pAchA pANI athavA himarUpe thAya che. A tamAma kriyAo e mahAna ane acaLa niyamo vaDe ja thatI hoya che. A vizvamAM badhuM niyamabaddha thAya che, to te niyamone racanAra evuM koI tattva Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hovuM joIe ke je A niyamo karatAM vadhAre sAmarthyavALuM hoya. e apAra sAmarthyarUpa je mahAna tattva pratyeka niyamanI pAchaLa raheluM che, te Izvara vinA bIjuM koI hoI zake nahIM. tene prabhu kahevAmAM Ave ke paramAtmA, parama prakAza kahevAmAM Ave ke parama tattva, game te nAma ApavAmAM Ave, temAM kazo ja pharaka paDato nathI; mukhya vAta e che ke te jagatanuM niyamana kare che. Izvarane kayuM nAma ApavAmAM Ave che e mahattvanI vAta nathI, paNa mahattvanI vAta e che ke te jagataniyaMtA che. A saghaLI vyavasthA IzvarakRta che. jagatanI niyamabaddha vyavasthA mATe Izvara Avazyaka che. graho ane nakSatrothI bharapUra evA A vizvano koI eka niyaMtA Izvara hovo ghaTe che. jagataniyaMtA evA e IzvaranI ja AjJAthI niyamita rIte sUrya-caMdra Uge che; enA ja zAsanane mAnya karIne pavana satata vahe che, varasAda paDe che; tenA anugrahathI saMtApa zame che; pazu-pakSI tathA jIvajaMtu sarva navajIvana pAme che. Izvara na hoya to A jagata AvuM nityanUtana, vicitra ane niyamabaddha rahI ja na zake. vaLI, Izvarane na mAnavAmAM Ave to A bhavamAM karelAM puNyanuM phaLa svargamAM koNa Ape? duSTa karmanI zikSA ApavA narakanI racanA koNa kare? svarga, naraka Adi karmo bhogavavAnAM sthAnako koNa banAve? tethI jo Izvara siddha na thAya to zubhAzubha karmone bhogavavAnAM sthAnarUpa devaloka-naraka jevAM sthAno paNa ghaTI zakatAM nathI. jIvane potAnAM sArAM-kharAba kAryonuM phaLa bhogavavA mATenAM je svargAdi sthAno manAya che te Izvara vinA ghaTatAM nathI ane jo jIvane karmo bhogavavAnAM sthAno ja na hoya to bhoktApaNuM paNa kaI rIte hoya? mATe jIva karmono bhoktA siddha thaI zake nahIM. ziSya svarga, naraka Adi sthAnonA racayitA tarIke Izvarane mAne che. A virATa lokanuM svarUpa vicAratAM ziSyane lAge che ke A virATa vitha banAvanAra koIka IzvararUpI moTI zakti to jarUra hovI joIe; nahIMtara A vizva kevI rIte bane? svarga, naraka Adi sthAna kevI rIte bane? vizvanI racanA mATe tene Izvarane mAnavAnI AvazyakatA lAge che. ziSya potAnI mUMjhavaNa vyakta kare che ke jo Izvara jagataniyaMtA tarIke siddha thAya nahIM to jagatanI vyavasthA niyamabaddha cAle che te zakya banatI nathI ane tethI zubha athavA azubha karmanAM bhogavavAnAM sthAnaka paNa rahetAM nathI. ziSya jijJAsu tathA vicAravAna hovAthI tarkayukta vicAraNA kare che, paraMtu haju tenI vicAradhArA paripakva avasthAne prApta thaI nathI, tethI tenA aMtaramAM zaMkAo jAgyA kare che ane nyAyamAM virodha AvyA kare che. phaLadAtApaNAno Aropa Izvara upara karavAthI Izvaratva Take nahIM Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-81 649 ema te mAne che, chatAM Izvara vinA A vizvanuM taMtra cAlI zake nahIM evI zaMkA tene jAge che. jagatakartA, jagataniyaMtA tarIke koI viziSTa sattA hovI joIe evI mAnyatA ziSyanA aMtaramAM ramyA kare che. ziSya u52 IzvarakartRtvavAdI darzanonI mAnyatAno prabhAva che. vizvanAM rahasyone samajAvavA mATe dArzanikoe judI judI aneka vicAraNA prayukta karI che. keTalAka dArzanika karmavAdI che to keTalAka kevaLa karmavAdane nathI mAnatA, karmavAdanI sAthe sAthe teo IzvarakatRtvavAdane paNa mAnya kare che. teo IzvaranA jagatakartRtva Adino siddhAMta prastuta kare che. Izvara viSe nyAya darzananI mAnyatA A pramANe che Izva2 1) jagatano kartA che, 2) eka che, 3) sarvavyApI che, 4) svataMtra che ane 5) nitya che.1 A pAMca muddA have kramathI joIe (1) Izvara jagatakartA che pratyakSAdi pramANathI jaNAtA evA sthAvara ane jaMgamarUpa traNe jagatano, anirvacanIya agamyasvarUpavALo koI puruSavazeSa kartA che. pRthvI, parvata, vRkSa Adi padArtho buddhimAna kartAthI janya che, kema ke te sarva kAryarUpa che. je je kArya hoya che, te haMmezAM kartAthI janya hoya che. ghaTa kAryarUpa hovAthI jema te kuMbhArAdithI janya che, tema pRthvI Adi paNa kAryarUpa hovAthI te koI buddhimAna kartAthI janma che. je kArya nathI te buddhimAna kartAthI janya paNa nathI. jema ke AkAzAdi nitya padArtha kArya nathI, to teno koI kartA paNa nathI. Ama, pRthvI Adi kAryono avazya koI kartA che. te kartA Izvara ja che.2 - saMsAramAM jovA maLe che ke ghaDAne banAvanAra koI kuMbhAra to hoya ja che. e anubhavathI ema dhArI zakAya che ke vizva jevA moTA ghaDAne banAvanAra paNa koI moTo kuMbhAra hovo ja joIe. ghaDAno sarjaka jema kuMbhAra che, tema jagatano paNa sarjaka hovo joIe ane te Izvara che. IzvararUpI mahAkuMbhAra vizvarUpa ghaDAne ghaDe che. nyAya darzananI mAnyatA pramANe pRthvI, parvata vagere kAryapadArtha che, kAraNa ke te sAvayava che, eTale ke nAnAM nAnAM paramANuonA saMyogathI thayela racanA che. paramANu 1- juoH kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIkRta, 'anyayoga-vyavaccheda-dvAtriMzikA', zloka 6 ' kartAsti kazcid jagataH sa caikaH sa sarvagaH sa svavazaH sa nityaH 1 imAHkuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yeSAmanuzAsatvam / / ' 2- juo : AcAryazrI malliSaNasUrijIkRta, 'syAdvAda maMjarI', zloka 6nI TIkA 'urvIparbatatarvAdikaM sarvaM buddhimatkartRkaM kAryatvAt' yad yat kAryaM tat tat sarvaM buddhimatkartRkaM yathA ghaTaH, tathA cedaM tasmAt tathA / vyatireke vyomAdi / yazca buddhimAMstatkartA sa bhagavAnIzvara eveti / / ' Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana pote to acetana che, mATe enuM saMyojana karanAra koI cetanAviziSTa buddhimAna kartA hovo joIe. A buddhimAna kartA te ja Izvara. jagatanI sarva vastuo jotAM ema lAge che ke jarUra teno koI buddhizALI kartA hovo joIe; ane te sarvazaktimAna Izvara ja hoI zake. jema ghaDiyALanA kAMTA, kamAna vagerenuM niyamita kArya jotAM tenA koI buddhimAna kartAnuM anumAna thayA vinA rahetuM nathI, tema graho ane nakSatrathI bharapUra evA anaMta vizvane joIne tenA koI buddhimAna kartAnuM anumAna thayA vinA rahetuM nathI. jagatanI sarva kriyAo kramabaddha ane vyavasthitapaNe cAlatI jovA maLe che. koI sarjanahAra vinA A nitya nUtana ane vicitra jagata niyamabaddha rahI zake nahIM. naiyAyikonA mata anusAra A sRSTisarjaka Izvara azarIrI arthAt nirAkAra che, kAraNa ke zarIradhArI haMmezAM parimita zaktithI yukta, deza ane kALa vaDe paricchinna tathA kSudhA-tRSAdi pIDA sahita hoya che. Izvara nirAkAra hovA chatAM, eTale ke zarIra ane indriyothI rahita hovA chatAM potAnI anaMta zakti vaDe sRSTinuM sarjana ane saMcAlana kare che; je jIva ane prakRtithI thavuM azakya che. (2) Izvara eka che - Izvara ja sRSTino kartA, pAlaka ane saMhartA che; te eka ja che. jagatano kartA evo A puruSavizeSa Izvara eka ja che, kAraNa ke jagatanA kartA jo ghaNA hoya to parasparamAM bhinna bhinna matinI saMbhAvanA sahaja hoya ja ane tethI dareke dareka vastunuM anya anya rUpe nirmANa thavAthI pratyeka vastumAM asamaMjasapaNuM prApta thAya, mATe jagatano kartA evo Izvara eka ja che. (3) Izvara sarvavyApI che - Izvara sarva ThekANe raheto hovAthI te sarvavyApI che. jo Izvara niyata dezamAM ja raheto hoya to aniyata dezamAM rahetA traNe jagatanA padArthonA samUhanuM yathAvasthita nirmANa thaI zake nahIM. jema kuMbhArAdi niyata dezamAM ja rahIne niyata ghaTAdi kAryane karI zake che, tema Izvara jo amuka dezamAM raheto hoya to amuka niyata kAryane ja karI zake, paraMtu samasta kAryane karI zake nahIM. tethI Izvara sarvavyApI siddha thAya che. (4) Izvara svataMtra che - Izvara svataMtra che, kema ke jIvamAtrane potAnI icchA anusAra sukha-du:khano anubhava karAvavA te samartha che. IzvaranI preraNAthI ja prANI svargamAM athavA narakamAM jAya che, kAraNa ke sukha-duHkhane prApta karavAmAM jIva svayaM asamartha che; arthAt dareka jIvane sukha-duHkhanuM vedana IzvaranI icchA anusAra ja prApta thAya che. jo Izvarane paranI apekSA rahetI hoya to te parataMtra sAbita thAya, mATe tenAmAM Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-81 651 kartApaNAno vyAghAta thAya ane tethI tenAmAM anu-IzvarapaNAnI Apatti Ave, mATe Izvara svataMtra che. (5) Izvara nitya che - Izvara anutpana ane avinAzI che, arthAt te nitya che. jo Izvara anitya hoya to tenI bIjA dvArA utpatti thavAthI IzvaramAM kAryapaNuM prApta thaze, kema ke je kArya hoya che te potAnI utpatti pratye paranI apekSA rAkhe che ane A rIte Izvarane jo anitya mAnavAmAM Ave to te adhikRta Izvarano anya koI kartA mAnavo paDe. jo Ama hoya to A Izvarano utpAdaka anya Izvara nitya che ke aniyaM? evo prazna upasthita thaze. jo te anya Izvara nitya hoya to A adhikRta Izvarano zuM aparAdha che ke jethI tene anitya mAnavo? jo ema kahevAmAM Ave ke te anya Izvara anitya che to te anya Izvara mATe paNa koI bIjA IzvaranI kartA tarIke apekSA raheze. vaLI, te anya Izvarano utpAdaka Izvara paNa nitya che ke anitya? evo prazna pharIthI upasthita thaze. A prakAre anya anya IzvaramAM nityAnityanI kalpanA karavAthI aprAmANika kalpanAnI avizrAntirUpa anavasthA doSa Avaze. mATe Izvarane anitya nahIM mAnatAM, Izvara svayaM nitya che ema mAnavuM ja zreSTha che. Ama, nyAyAdi darzano sRSTikartAnA svarUpamAM Izvarane mAne che. teo jagatanA utpatti-vinAzane mAne che ane te mATe IzvaranI AvazyakatAne svIkAre che. jagatanI utpatti tathA vinAza pAchaLa IzvaranuM avicaLa astitva svIkAre che. temanA mata anusAra Izvara jagatano kartA-hartA che. Izvara jagatanuM nirmANa kare che. IzvaranI icchA jagatanuM janakakAraNa che. Izvarane icchA thAya che ke huM eka chuM, bahurUpI banuM'; ane A icchAthI Izvara sRSTinuM nirmANa kare che. pachI te pote racelI sRSTinuM pAlana kare che ane vaLI eka divasa sRSTino saMhAra - pralaya paNa kare che. Izvara sarvajJa, sarvano sRSTA, sarvano dhartA - niyaMtA, sarvano pralayakartA che. A pramANe keTalAka dArzaniko IzvarakartutvavAdano svIkAra kare che. teo IzvaranAM mukhya traNa kAryonI kalpanA kare che - te sRSTino kartA che, niyaMtA che ane sArA-kharAba kAryanAM phaLa ApavAvALo che. teo Izvarane ja jagatanuM niyamana karanAra, svarga-naraka AdinI racanA karanAra mAne che. ziSyanA manamAM jagataniyaMtA evA IzvaranI kalpanAno UMDo prabhAva che. vizvanuM taMtra Izvara vinA cAlI ja na zake tathA karmono bhogavaTo karavAnAM sthAna paNa koI viziSTa zakti banAve to ja thaI zake, anyathA e zakya nathI - evI zaMkAnA taraMgo tenA aMtaramAM UchaLyA kare che. ziSyanA aMtaramAM cAlI rahelA UhApoha viSe zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che - jagatamAM to badhuM niyamapUrvaka thatuM jovAmAM Ave che, sAmAnya zubhAzubha Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 'zrI Atmasiddhi zAstra vivecana karmanuM sAmAnya zubhAzubha phaLa, vizeSa zubhAzubha karmanuM vizeSa zubhAzubha phaLa tathA divasa, rAtri, Rtu, ayana, sUryanA udayaasta vagere niyamitapaNe thayA kare che. tenI vyavasthA kevI rIte thAya? AthI ema jaNAya che ke jo phaLadAtA evA IzvaranI siddhi thatI nathI to jagatano niyama paNa koI rahe nahIM, ane e ja nyAye jIvane potAnAM zubhAzubha karmanAM phaLa bhogavavAnuM koI sthAnaka paNa TharatuM nathI ane jo sthAnaka na Thare, to karmanuM bhoktatva jIvane che e kevI rIte siddha thAya?'1 ziSya zrIguru samakSa potAnI zaMkA rajU kare che ke phaLadAtA IzvaranI siddhi thayA vinA jagata niyama rahe nahIM, vizvanI vyavasthA rahe nahIM. jo Izvara na hoya to jIvane potAnAM sArAM-kharAba kAryonAM phaLa bhogavavAnAM sthAnako hoI zake nahIM ane tethI jIva karmano bhoktA siddha thAya nahIM. phaLadAtA Izvara jo nyAyathI siddha na thAya to jagatano koI niyama na rahe ane puNya-pApanAM phaLa bhogavavAnAM sthAnaka paNa na rahe, to pachI karmaphaLanuM bhogavavApaNuM kyAM rahyuM? Ama, jIva karmano bhoktA che ke nahIM e saMbaMdhI vicAraNA karatAM ziSyane jIvanA karmaphaLabhoktRtva mATe karmaphaLadAtA tarIke karma athavA Izvara hoI zake ema be vikalpa UThe che, paraMtu te banne vikalpa tene potAne ja ayathArtha bhAse che. karma jaDa hovAthI kone zuM phaLa ApavuM tenI jANakArI karmane na hovAthI karma svayaM jIvane karmaphaLa na ApI zake ema tene lAge che ane tethI tene karmaphaLadAtA tarIke Izvarane mAnavAnI jarUra lAge che. vaLI, tema mAnavAthI jIvanuM bhoktApaNuM to siddha thAya che, paraMtu IzvaranuM IzvarapaNuM ja cAlyuM jAya che ane tethI Izvara paNa karmaphaLadAtA siddha thato nathI. mATe ziSyane mUMjhavaNa thAya che ke jo Izvara na hoya to pachI jagatano niyama kevI rIte rahe? zubhAzubha karmanAM phaLa bhogavavAnAM sthAnaka kevI rIte rahe? jagataniyama ane zubhAzubha karmanAM bhogyasthAna na rahe to jIvane karmanuM bhoktApaNuM kyAMthI rahe? mATe jIva karmano bhoktA nathI ema siddha thAya che. ziSyane jIvanuM karmaphaLabhotRtva nyAyathI siddha thatuM nathI, tethI te zrIgurune potAnI zaMkA TALI tattvanuM rahasya samajAvavAnI vinaMtI kare che. zrIguru have pAMca gAthAomAM tenI zaMkAonuM saMtoSajanaka samAdhAna Apaze. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'Izvara siddha thayA vinA, baMdha na bese vAta; pachI jagatanA niyamano, kartA koI na thAta. 1- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', cothI AvRtti, pR.235 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 653 gAthA-81 tethI vyavasthAe bharyo, jagata niyama nahi hoya; mahAprabhunuM na kAma e, nirvikalpa che soya. jyAre e Tharato nathI, Izvara phaLa dAtAra; pachI zubhAzubha karmanAM, bhogavavA saMsAra. anubhava sukhaduHkha phaLa taNAM, bhogavIe che soya; te paNa ahIM TharatAM nathI, bhogyasthAna nahi koya.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 234 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 32 1-324) Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 82 ja 15 ni= 1, naTe enarUra, ba vo pana 27, re . Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 82 | bhUmikA - gAthA 81mAM ziSya kahyuM ke phaLadAtA tarIke Izvara sAbita na thAya to "] jagatano koI paNa niyama raheto nathI ane puNya-pAparUpa karmane bhogavavAnAM koI sthAnaka paNa siddha thatAM nathI. AnA uparathI ema siddha thAya che ke jIvane karmanuM bhoktApaNuM che ja nahIM. Ama, AtmAnA karmaphaLabhoknatva saMbaMdhI potAne je zaMkAo hatI te pUrvanI traNa gAthAo (79-81) dvArA ziSya zrIguru samakSa rajU karI. zrIguru tenI A zaMkAonuM samAdhAna pAMca gAthAo (82-86) dvArA kare che, jenA phaLarUpe tenA karmaphaLabhostRtva aMgenA sarva saMzaya TaLI jAya che ane AtmA bhoktA che' evA samyatvanA cothA sthAnakanI tene zraddhA thAya che. ziSyanI tarkayukta dalIlonuM have kramasara nirasana zrIguru hRdayasparzI samAdhAna dvArA kare che. gAthA 79mAM ziSya kahyuM hatuM ke "zuM samaje jaDa karma ke, phaLa pariNAmI hoya?', arthAt karma jaDa che to te kaI rIte samaje ke amuka jIvane amuka prakAre phaLa ApavAnuM che. karma acetana hovAthI te phaLa ApavA samartha nathI ane tethI jIva karmanA phaLano bhogavanAro saMbhavato nathI. A zaMkAnuM samAdhAna zrIguru traNa gAthAo (8ra84) dvArA kare che. jIvane karmanuM bhoktApaNuM kaI rIte che e samajAvavA mATe prathama, jaDa karmano saMyoga kema ane kevI rIte thAya che te darzAvatAM zrIguru kahe che - "bhAvakarma nija kalpanA, mATe cetanarUpa; jIvavIryanI phuraNA, grahaNa kare jaDadhUpa.' (82) bhAvakarma jIvane potAnI bhrAMti che, mATe cetanarUpa che, ane te bhrAMtine | anuyAyI thaI jIvavIrya skurAyamAna thAya che, tethI jaDa evA dravyakarmanI vargaNA te grahaNa kare che. (82) karma jaDa che to te zuM samaje ke A jIvane A rIte mAre phaLa ApavuM, athavA te svarUpe pariNamavuM? mATe jIva karmano bhoktA thavo saMbhavato nathI, e AzaMkAnuM samAdhAna nIcethI thaze : jIva potAnA svarUpanA ajJAnathI karmano kartA che. te ajJAna te cetanarUpa che, arthAt jIvanI potAnI kalpanA che, ane te kalpanAne anusarIne tenA vIryasvabhAvanI gAthA arthI Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha 658 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana phUrti thAya che, athavA tenuM sAmarthya tadanuyAyIpaNe pariName che, ane tethI jaDanI dhUpa eTale dravyakarmarUpa pudgalanI vargaNAne te grahaNa kare che. (82) ziSyanA saMzaya TALavA hRdayasparzI samAdhAna ApatAM zrIguru prakAze che ke karma be prakAranAM che - bhAvakarma ane dravyakarma. AtmAnI vibhAvapariNati, arthAt AtmAnA rAgAdi pariNAma te bhAvakarma che. A bhAvakarmanuM nimitta pAmIne kAzmaNa vargaNAnAM je pudgalo kheMcAIne Atmapradeza sAthe baMdhAya che te dravyakarma che. ziSya tenI dalIlamAM mAtra jaDa karma(dravyakarma)nI ja vAta karI hatI. tenA uttaramAM zrIguru ema batAve che ke eka apekSAe karma cetana paNa che. jJAnAvaraNIyAdi dravyakama jaDarUpa che, paraMtu rAga-dveSAdi bhAvakarma jIvanI kalpanArUpa che mATe te cetanarUpa che. AtmabhAMtirUpa bhAvakarma e cetananAM potAnAM pariNAma hovAthI te cetanarUpa che. A bhAvakarmane anusarIne cetanavIryanI phuraNAthI jaDa pudgala vargaNA grahaNa thAya che. kALa pAkatAM te jaDa pudgalarUpa karmo sArAM-kharAba phaLa Ape che, je jIve avazya bhogavavAM paDe che. AtmA svabhAvathI to kevaLa jJAtA-draSTA, sukhasvarUpI ane zAMtarasamaya padArtha che. te paramAM kaMI karato paNa nathI ane tene bhogavato paNa nathI. pUrvakarmanA udayamAM joDAIne te jyAre potAnA svabhAvathI zruta thAya che tyAre AtmAnuM vIrya te dizAmAM skurAyamAna thatAM mana-vacana-kAyAnA yoga caMcaLa thAya che. yoganI caMcaLatAnA nimittathI AtmAnA asaMkhyAta pradezo kaMpe che. A asthiratAnA nimittathI lokAkAzanA jeTalA bhAgamAM Atmapradezo rahelA che, teTalA AkAzapradezomAM rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pugalo AkarSAya che ane Atmapradeza sAthe ekakSetrAvagAhe dravyakarmarUpe sthita thAya che. A karmano yogya kALe udaya thatAM pharI jIva ajJAnavaza, bhAvakarmarUpa pariName che. bhAvakarmathI dravyakarma ane dravyakarmathI bhAvakarmanuM viSacakra mithyAtvanI dharI upara anAdithI aviratapaNe cAlyA ja kare che. cauda rAjalokanA vizALa brahmAMDamAM mULabhUta svataMtra evAM be tattvo che - vizeSArtha) - AtmA (jIva) ane jaDa (ajIva). jIvadravya eka che ane ajIvadravyo pAMca che - dharma, adharma, AkAza, kALa ane pudgala. rUpI jaDa dravyane pugala kahevAya che. bIjA zabdomAM kahevAmAM Ave to varNa-gaMdha-rasa-spardhAtmaka ajIvadravyane pudgala kahevAya che. pudgaladravyanA cAra bheda che - skaMdha, deza, pradeza ane paramANu. paramANuono piMDa te skaMdha kahevAya. skaMdha eTale vastuno saMpUrNa vibhAga, arthAt saMpUrNa vastu te skaMdha. deza eTale vastuno savibhAjya koI eka bhAga. savibhAjya eTale jenA anya 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.548 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 659 vibhAga thaI zake che, arthAt jeno anya vibhAga thaI zake tevo koI eka bhAga te deza. pradeza eTale vastu sAthe pratibaddha vastuno nirvibhAjya eka bhAga. nirvibhAjya bhAga eTale kevaLI bhagavaMtanI dRSTimAM paNa jenA be vibhAga na thaI zake tevo aMtima sUkSma aMza. paramANu eTale mULa vastuthI chUTo paDelo nirvibhAjya bhAga. Ama, pudgala dravyano sUkSmatama bhAga te paramANu che. je pudgalano kaNa atyaMta sUkSma svarUpe rahe ane avibhAjya, akhaMDa, adAhya, chedya, abhedya hoya te paramANu che. paramANu ati sUkSma hoya che, tethI te indriyagamya nathI. koI paNa paramANu indriyagocara thatuM nathI, chatAM paNa tenuM astitva che. te nathI ema to na ja kahI zakAya, kAraNa ke indriyagocara nathI eTalAmAtrathI tenuM astitva nathI ema kahevuM e koI yogya kAraNa nathI. jene saMsArI jIvo satata grahaNa kare che, upayogamAM le che, jenA vagara saMsAramAM jIvo eka kSaNa paNa rahI zakatA nathI, teno niSedha kevI rIte karAya? AvAM paramANuo jagatamAM anaMtAnaMta che. cokkasa prakAranA sarakhAM pariNAme pariNamelAM paramANuonA samUhathI varga thAya che. varganA samUhathI vargaNA thAya che. 2 vargaNA eTale pudgalaparamANuono jaththo. mukhya ATha vargaNA che. tene aSTa mahAvargaNA kahevAya che. audArika vargaNA, vaikriya vargaNA, AhAraka vargaNA, taijasa vargaNA, zvAsocchavAsa vargaNA, bhASA vargaNA, manovargaNA tathA kArmaNa vargaNA ema kula ATha mukhya vargaNA che. (1) audArika vargaNA - manuSya ane tiryaMcanAM zarIra je pudgalonAM banelAM che, te pudgalo audArika vargaNAnAM hoya che. utpattisthAnamAM Avelo jIva potAnuM zarIra nirmANa karavA mATe je pudgalaparamANuono saMcaya kare che te pudgalo audArika vargaNanAM hoya che. AhArAdimAMthI grahaNa karelAM pudgalaparamANuono jaththo te audArika vargaNA kahevAya che. (2) vaikriya vargaNA - devo ane nArakonAM zarIra je pudgalanAM banelAM che te pudgalo vaikriya vargaNAnAM hoya che. mATe ja devatAdinuM zarIra vaikriya zarIra kahevAya che. 1- juo : AcAryazrI yativRSabhajIkRta, tiloya-paSNattI' , adhikAra 1, gAthA 96 'satyeNa sutikkheNa chettuM bhettuM ca jaM kirassakkaM / jalayaNalAdihiMNAsaM Na ediso hodi paramANU / / ' - juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra'nI AcAryazrI amRtacaMdradevakRta TIkA, 'Atma khyAti', mULa gAthA paranI TIkA 'vargasamUhalakSaNA vrgnnaa|' Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana (3) AhAraka vargaNA - cauda pUrvadhArI muni potAnI zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe je zarIra kevaLI bhagavaMta pAse mokale te AhAraka vargaNAnuM baneluM hoya che. AhAraka zarIra mATe vaparAtI vargaNA te AhAraka vargaNA kahevAya che. (4) tejasa vargaNA - AtmA sAthe rahetuM sUkSma taijasa zarIra ke jenAthI pAcanAdinI kriyAo thatI hoya che, evuM taijasa zarIra banAvavA yogya je vargaNAo te taijasa vargaNA kahevAya che. (5) zvAsocchavAsa vargaNA - prANadhArI prANIone jIvavA mATe prANarUpe je zvAsocchavAsa levA paDe che, tene yogya je vargaNA te zvAsocchavAsa vargaNA kahevAya che. (6) bhASA vargaNA - jIvone vacanayoga dvArA bolavA mATe je bhASA vAparavAnI jarUra paDe che, te bhASA banAvavA mATe je vargaNAno upayoga thAya che te bhASA vargaNA kahevAya che. (7) manovargaNA - saMjJI paMcendriya prANIone vicAravA mATe mananI jarUra paDe che. te mana banAvavA mATe je pudgalaparamANuonA jaththAnI jarUra paDe che tene manovargaNA kahevAya che. (8) kArmaNa vargaNA -- jIva jyAre zubhAzubha bhAva kare che tyAre tenI sAthe baMdhAtAM puNya-pApa mATe je pudgalaparamANuonA jaththAnI jarUra paDe che te che kAzmaNa vargaNA. AtmAnI sAthe baMdhAIne je pudgalaparamANuo karmasaMjJA dhAraNa kare che, karmarUpe je pariName che te kArmaNa vargaNA kahevAya che. A ATha prakAranI vargaNAo cauda rAjalokamAM DabbImAM mezanI jema ThAMsI ThAMsIne bharelI che. eka soyanI aNI praveza karI zake eTalI jagyA paNa vargaNA vinAnI khAlI nathI, arthAt te sarvatra hoya ja che. saMpUrNa vizva vargaNAothI vyApta che. audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, zvAsocchavAsa, bhASA, mana ane kAzmaNa ema vargaNAnA ATha prakAra uttarottara vizeSa ne vizeSa sUkSma che. ATha vargaNAmAM atyaMta sUkSmatama vargaNo te kArmaNa vargaNA che. karmarUpe banI zake tevI kArmaNa vargaNA bIjI badhI vargaNA karatAM sUkSma che. kANa vargaNAthI karma bane che. jema jADA loTanI kaNeka roTalI banAvavA mATe ayogya che, tema bIjI vargaNA karma banavA mATe ayogya che. Atmapradezo sAthe je samaye kArmaNa vargaNA bhaLe te samayathI te kArmaNa vargaNAnuM nAma karma kahevAya che. AtmAne lAgyAM pahelAM kArmaNa vargaNA karma nathI kahevAtI, paraMtu te kArmaNa vargaNA tarIke oLakhAya che. kArpaNa vaNA jyAre jIva dvArA grahaNa karavAmAM Ave che tyAre Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 661 tene karma kahevAya che. atre prazna thAya ke cetana AtmA acetana kArmaNa vargaNAne grahaNa kaI rIte kare che? be virodhI dravyono baMdha kaI rIte thAya che? Ano uttara ema che ke potAnI rAga-dveSanI pariNatinA kAraNe jIva kAmaNa vargaNAne rahaNa kare che. rAgAdinA kAraNe AtmAmAM kaMpana thAya che tyAre jIva kArmaNa vargaNA grahaNa kare che ane grahaNa karAtI kAzmaNa vargaNA AtmAnA pradezo sAthe goThavAI jAya che. dA.ta. lohacuMbakamAM cuMbakIya zakti hoya che, jenA vaDe te potAnI cAre tarapha rahelA lokhaMDanA TukaDAone potAnI tarapha kheMcIne grahaNa kare che. lokhaMDanA TukaDAo potAnI jAte jaIne cuMbakane coMTI nathI jatA, paraMtu cuMbakamAM rahelI cuMbakIya zakti ja tene kheMcIne, potAnI tarapha AkRSTa karIne potAnI sAthe coMTADe che. jevI rIte lohacuMbaka lokhaMDane AkarSita kare che, tevI rIte jIva rAgAdithI kAzmaNa vargaNAne AkarSita karIne karmarUpe grahaNa kare che. jIva jyAre rAga-dveSane AdhIna thAya che tyAre kAmaNa vargaNAno jaththo kheMcAIne AtmAmAM goThavAI jAya che ane te samaye rAga vagere pariNAmane vazavartI e karmamAM jJAnAdi guNone AvaravAnI, sukha-duHkha utpanna karavA vagerenI aneka prakAranI zakti utpanna thAya che. kArpaNa vargaNAnAM pudgalo vAtAvaraNamAM satata viharatAM hoya che, paraMtu te jaDa hovAthI, tenAmAM preraNAdharma nahIM hovAthI te parANe AtmA sAthe joDAtAM nathI. AtmA caitanyayukta padArtha hovAthI tenAmAM preraNAdharma rahelo che. cetananI preraNAthI kArpaNa vargaNAnAM jaDa pudgalo kheMcAIne AtmA sAthe ekakSetre joDAya che. karmabaMdhane anukULa evI AtmAnI pariNatinA kAraNe AtmA ane karmano baMdha ghaTe che. karmabaMdhanI yogyatA jIvamAM che, mATe te saMbaMdha bane che. jema karmabaMdhanI yogyatA jIvamAM che, tema karmarUpa thavAnI yogyatA pudgalamAM che. jIvanA bhAvanuM nimitta pAmIne, jIva jyAM hoya che tyAM rahelAM pudgalo karmarUpe pariName che. 1 AtmA svabhAve pUrNazuddha, rAgAdirahita, zAMtasvarUpI che. te kevaLa jJAyakasvabhAvI che. svabhAve zuddha hovA chatAM vikAranI yogyatA jIvamAM che, tethI jyAre AtmA potAnA jJAyakasvabhAvathI smalita thaI, pUrvakarmanA udayamAM joDAya che tyAre jIvanI vibhAvadazA thAya che. A vibhAvarUpa pariNamanane bhAvakarma kahevAya che. karmanA udayamAM joDAtAM jIva vibhAvabhAvarUpe pariName che, tene bhAvakarma kahe che. dravyakarmanA udayanA 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, paMcAstikAya', gAthA 65 'attA kuNadi sahAvaM tattha gadA poggalA sabhAvehiM / gacchaMti kammabhAvaM aNNoNNAgAhamavagADhA / / ' Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nimitte utpanna thayela rAgAdi vikArI bhAvone bhAvakarma kahe che. jyAre jIva koI suMdara vastune jue che tyAre tenA prati kheMcANa thAya che. A bhAvanAne rAga kahe che. koIka vastu jIvane priya na hoya to tene mATe tenA manamAM dhRNA ane tiraskAranI bhAvanA jAge che. A bhAvanAne dveSa kahe che. rAgabhAvamAM anukULa padArthane potAnI tarapha kheMcavAnI ceSTA thAya che ane dveSabhAvamAM pratikULa padArthane dUra rAkhavAnI ceSTA thAya che; paraMtu A banne dazA vibhAvadazA che, svabhAvadazA nahIM. svabhAvadazAmAM parapadArtha mATe snehabhAva ke tiraskArabhAva hoto nathI, mATe rAga-dveSa AtmAno svabhAva nathI. rAga-dveSa Adi vibhAva che ane tene bhAvakarma kahe che. AtmAnAM zubhAzubha upayogarUpa bhAvakarma jIvanI potAnI ja bhAMti che, mATe cetanarUpa che ane A bhAvakarmathI jIvanuM vIrya skurAyamAna thAya che. jIvanI rAgAdirUpa vikArI pariNatinA kAraNe jIvanuM vIrya skurAyamAna thatAM mana-vacana-kAyAnA yoga caMcaLa thAya che ane yogacaMcaLatAnA nimittathI AtmAnA asaMkhyAta pradezo kaMpita thAya che, arthAt Atmapradezo asthira thAya che. mana-vacana-kAyAnI caMcaLatAthI Atmapradezo asthira thatAM kArmaNa vargaNAnuM jIva tarapha AvavuM thAya che ane teno AtmA sAthe saMbaMdha thAya che. AtmapradezonI asthiratAnA nimittathI jJAnAvaraNIyAdi karmarUpa pariNamavA yogya evI kArmaNa vargaNA AtmA pratye AkarSAya che ane jIvanI sAthe ekakSetrAvagAha saMbaMdha karI svayaM karmarUpe pariName che. A rIte bhAva ane dravyanA bhedathI be prakAranAM karma che, arthAt karmo be jAtanAM che - bhAvakarma ane dravyakarma. je rAgAdi bhAva vaDe AtmA navIna kArpaNa vargaNAne AkarSe che te pariNAmavizeSa e bhAvakarma che ane te vaDe kheMcAyela kArpaNa vargaNA e dravyakarma che. jIvanA je rAga-dveSarUpa bhAvonA nimittathI acetana kArpaNa vargaNA AtmA tarapha AkRSTa thAya che te bhAvanuM nAma bhAvakarma che ane je acetana kArmaNa vargaNA AtmA sAthe saMbaddha thAya che te dravyakarma che. rAga, dveSa Adi vikArI bhAvothI kArmaNa vargaNAnAM pudgalono baMdha thAya che, te bhAvane bhAvakarma kahe che ane te bhAvathI je kArmaNa vargaNAnAM pudgalono AtmA sAthe saMbaMdha thAya che tene dravyakarma kahe che. dravyakarma bAMdhavAmAM kAraNabhUta AtmAnAM je rAga-dveSa-mohAtmaka pariNAma te bhAvakarma kahevAya che ane jJAnAvaraNIyAdi karmorUpe baMdhAtI kArmaNa vargaNA te dravyakarma kahevAya che. rAga-dveSAtmaka pariNAmane bhAvakarma kahevAya che ane kAzmaNa jAtinAM pudgalavizeSa, je rAgAdinA kAraNe AtmAne coMTelAM hoya che ene dravyakarma kahevAya che. rAga-dveSa AdirUpa karmane bhAvakarma ane pudgalaparamANuonA piMDarUpa karmane vyakarma Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 663 kahevAmAM Ave che. pUrva karmanA nimitte AtmAmAM utpanna thatA kaSAyAdirUpa pariNAma te bhAvakarma che ane kAzmaNa vargaNAno karmarUpe pariNamela rajapiDa te dravyakarma che. Ama, jaina darzana anusAra bhAvakarma ane dravyakarma ema karmanA be bheda che. saMskRta bhASAmAM karma zabdanI mukhya be vyutpatti che - 'nIve paranTIvurvatti-ti varmA', arthAt jIvane je parataMtra kare che te karma athavA nIvena niyyarzanAdri parighaT maiH citte ti chaiffm', arthAtu mithyAdarzana ityAdirUpa pariNAmothI yukta thaIne jIva dvArA je upArjana karAya che te karma. A je be prakAranI vyutpatti kahevAmAM AvI che, tenAthI be bAbato samajAya che. pahelI vyutpattithI e pratIti thAya che ke karmamAM jIvane parataMtra banAvavAnI yogyatA che. bIjI vyutpattithI e pratIta thAya che ke mithyAtva ityAdithI yukta thaIne parataMtra thavAnI jIvamAM yogyatA che. manuSyane unmatta banAvavo e madirAnI yogyatA che ane madirAnA kAraNe unmatta banavuM e manuSyanI yogyatA che, tevI rIte ja jIvane rAga-dveSAdirUpe pariNata karavo e karmonI yogyatA che ane rAga, dveSa ityAdirUpe pariNata thavuM e jIvanI yogyatA che. jIva potAnI ajAgRtithI karmane AdhIna thaI rAgAdi pariNAma kare che. rAgavaiSa-moharUpI pariNAmanA kAraNe - adhyavasAyavizeSanA kAraNe jIva teliyA zarIra jevo bane che. jema koI puruSa zarIre tela coLIne ughADA zarIre khullAmAM bese to telanA kAraNe tenA AkhA zarIre raja coMTe che, tema rAga-dveSathI snigdha evo jIva pote jeTalA AkAzapradezomAM hoya che teTalA pradezomAM rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalone grahaNa kare che. jeTalA AkAzapradeza jIve avagAhyA hoya teTalA AkAzapradezamAM vidyamAna kArmaNa vargaNAnAM sUma pudgalo AtmAnA vikArI bhAvothI AkarSita thaIne AtmAnA pradezo sAthe coTe che. anya pudgalonI jema kArmaNa vargaNAnAM pudgalo paNa sarvatra rahelAM che, paNa jIva sarvatra rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalonuM grahaNa karato nathI, kiMtu jeTalAM sthAnamAM potAnA pradezo che teTalAM ja sthAnamAM rahelAM kArpaNa vargaNAnAM pudgalonuM grahaNa kare che; jema agni pote jeTalA sthAnamAM prasare che teTalA ja sthAnamAM rahelI bALavA yogya vastune bALe che, paNa potAnA sthAnathI bahAra rahelI vastune bALato nathI. 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1941 'geNhati tajjogaM ciya reNuM puriso jadhA katabbhaMgo / egakkhettogADhaM jIvo sabappadesehiM / / ' 2- juo : AcAryazrI caMdramahattarajIviracita 'paMcasaMgraha', dvAra 5, gAthA 77 'egapaesogADhe savvapaesehiM kammaNo joge / jIvo poggaladabbe giNhai sAI aNAI vA / / ' Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jyAre jIva potAnAM mana, vacana ane kAyA dvArA koI paNa prakAranI pravRtti kare che tyAre karmayogya pudgalaparamANuonuM AkarSaNa thAya che. jeTalA kSetramAM - jeTalA AkAzapradezomAM teno AtmA vidyamAna rahe che, teTalA pradezomAM vidyamAna paramANuomAMthI thoDAM paramANuo tenA dvArA te ja samaye grahaNa karAya che. pravRttinI taratamatA pramANe paramANuonI saMkhyAmAM paNa tAratamya hoya che. pravRttinAM pramANamAM vadhAro thatAM paramANuonI saMkhyAmAM vadhAro thAya che ane pravRttinA pramANamAM ghaTADo thatAM paramANuonI saMkhyAmAM paNa ghaTADo thAya che. evI eka paNa kSaNa nathI ke jyAre ajJAnI jIva karma nathI bAMdhato. tenuM kAraNa e che ke te pratyeka kSaNe vibhAvabhAvamAM hoya che. vibhAvabhAvanA kAraNe tene samaye samaye karmabaMdha thAya che. eka AMkhanA palakArAmAM asaMkhya samaya vIte che. samaya e kALanI nAnAmAM nAnI avibhAjya IkAI che. evA asaMkhya samayo eka palakArAmAM thAya che ane temAMnA pratyeka samaye jIva sAta athavA ATha karmo bAMdhe che. AyuSya karma na bAMdhe tyAre sAta ane AyuSya karma bAMdhe tyAre ATha ema jIva samaye samaye sAta ke ATha karma bAMdhe che. rAgAdi bhAvakarmathI pariNata thayelo AtmA pratisamaya, karmarUpe pariNamI zake evI kArmaNa vargaNAne grahaNa kare che ane te banneno agni-lohanI jema saMbaMdha thAya che. agnithI tapelA lokhaMDanA goLA jevo AtmA ane karmano baMdha thAya che. jo lokhaMDanA goLAne bhaThThImAM nAkhavAmAM Ave to te lAlacoLa thaI jAya che. agnimAM lokhaMDano goLo mUkavAmAM Ave tyAre agni enA eka eka kaNa(bhAga)ne sparzato sparzato AgaLa vadhe che ane thoDI vAramAM to agni lokhaMDanA goLAnA sarva pradezamAM prasarI jAya che. pahelAM kALo dekhAto lokhaMDano goLo, temAM agninA thayelA pravezathI lAlacoLa dekhAya che. have lokhaMDa enA mULa svarUpamAM nathI dekhAtuM, paNa tenA upara AganI lAlAza ja dekhAya che. A prakAre AtmA ane kAzmaNa vargaNAno saMbaMdha che. AtmAnA vibhAvabhAvathI karmapudgalo AtmAnA pradeza pradeza chavAI jAya che. AtmA upara kArmaNa vargaNAno jaththo karmarUpe chavAyelo hovAthI AtmAnuM mULa svarUpa pragaTa thatuM nathI. AtmA sAthe karmanA baMdhane samajavA mATe bIjuM dRSTAMta che dUdha-pANInuM. dUdha ane pANI ane svataMtra dravyo che. banne judAM judAM dravyo hovA chatAM te bannene bhegAM karavAmAM Ave che tyAre te ekabIjAmAM maLI jAya che. mizraNa thaI gayA pachI banne ekarUpe dekhAya che. AtmA ane karmano baMdha paNa Avo ja che. AtmA ane karmano saMyoga saMbaMdha kSIranIravat che. jema dUdha sAthe pANI maLIne ekarasa thaI jAya che, tema Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 665 AtmA sAthe karma maLIne ekarasa thaI jAya che. AtmA ane karma kSIra-nIranI jema eka pariNAma pAme che. jevI rIte ekatrita karelAM dUdha ane pANImAM dUdha kyAM che ane pANI kyAM che e darzAvI zakAtuM nathI, paraMtu te eka padArtharUpa ja dekhAya che tevI ja rIte jIva ane karma evAM ekarUpa thayelAM hoya che ke kayA bhAgamAM jIva che ane kayA bhAgamAM karmapudgala che te kahI zakAtuM nathI. sarva pradezomAM jIva ane karmano anyonya saMbaMdha rahe che. AtmAnA eka eka pradeze anaMta kArmaNa vargaNA chavAyelI hoya che, tethI jema sUrya upara vAdaLAM chavAI jatAM sUrya DhaMkAI jAya che, tema AtmA paNa karmanAM vAdaLAMothI chavAI gayo che.' karma AtmAne Avarita kare che, paraMtu karma AtmAnA maulika svarUpamAM koI ja parivartana karI zakatAM nathI. AtmAnuM maulika upAdAna che - jJAna, darzana, AnaMda, vIrya game teTalAM karmaparamANu AtmA upara lAge topaNa te AtmasvarUpamAM pheraphAra karI zakatAM nathI. AtmAnuM je maulika upAdAna che, te kadI badalAtuM nathI. pudgalanuM upAdAna che - varNa, gaMdha, rasa, sparza. AtmAnuM nimitta maLe to paNa pudagalano varNa kadI lopa thato nathI, tenI gaMdha UDI jatI nathI, teno rasa khalAsa thato nathI, teno sparza nAza pAmato nathI. AtmAnA nimittathI A upAdAnomAM jarA jeTalo paNa pharaka paDato nathI. AtmA temAM kazuM ja parivartana karI zakato nathI. AtmAnuM potAnuM upAdAna che ane karmapudgalonuM potAnuM upAdAna che. koI paNa dravyanA upAdAnamAM kadI paNa koI paNa prakAranuM parivartana lAvI zakAtuM nathI. AtmAnA upAdAnamAM karma parivartana karI zakatuM nathI ane karmanA upAdAnamAM, pudgalatattvanA upAdAnamAM AtmA kAMI parivartana karI zakato nathI. - rAgAdinA kAraNe jIva karmayogya pudgalone AkarSe che. kAzmaNa vargaNAnuM AtmAmAM Agamana thavuM tene Asava kahe che. A Asava pachI karmano baMdha thAya che. kArpaNa vargaNAno AtmAmAM Asava thayA pachI karmabaMdha thAya che. dRSTAMtathI joIe to, eka dUdhathI bharelA glAsamAM camacI vaDe sAkara nAkhavAmAM Ave to sAkara glAsamAM nIce besI jaze. Ane Asava kahevAya. Asava (Agamana) thayA pachI sAkara dUdhamAM bhaLatAM baMdha' thaze. camacIthI halAvatAM halAvatAM sAkara dhIme dhIme dUdhamAM bhaLI jaze. dUdhanuM eka eka paramANu, sAkaranA eka eka paramANu sAthe ekarasa thaI jaze ane pariNAme dUdha gaLyuM thaze. e ja pramANe prathama AtmAmAM kArmaNa vargaNAno Asava (Agamana) 1- juo : AcAryazrI amitagatijIkRta, yogasAra', adhikAra 3, gAthA 13 'jIvasyAcchAdakaM karma nirmalasya malIyasam / jAyate bhAskarasyeva zuddhasya ghana-maNDalam / / ' Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thAya che ane pachI te karmarUpe AtmAmAM kSIranIravatuM ekarasa thaIne baMdhAya che. sAkara aMdara dUdhamAM ogaLI jAya che, tema kArmaNa vargaNA AtmA sAthe ekarasa thaI jAya che. A pramANe Asava pachI baMdha thAya che. pAMca indriyo, krodha-mAna-mAyA-lobha e cAra kaSAyo, hiMsA vagere pAMca avata, mana-vacana-kAyA e traNa yoga ane prANAtipAtika vagere paccIsa kriyAo; ATalA mArge AtmAmAM karmono Asava - karmayugalonuM Agamana thAya che. DuMgara upara paDela nuM pANI nAnAM-moTAM jharaNanA mArge sarovaramAM bharAtuM jAya che. e ja pramANe indriya, kaSAya AdinA mArge kArmaNa vargaNAo AtmAmAM AvatI jAya che ane tethI AtmAmAM karmano bharAvo thato jAya che. jema dariyAmAM cAlatI eka hoDImAM nIce kANuM paDatAM te kANAmAMthI pANI hoDImAM AvIne temAM bharAI jAya che ane hoDI DUbatI jAya che, te ja pramANe indriyAdi mArge vAtAvaraNamAMthI kAzmaNa vargaNA AtmAmAM AvatI jAya che ane te karmarUpe AtmAnI sAthe baMdhAIne AtmAne saMsArasamudramAM DubADatI jAya che. A viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che - "jema loDhAno tapAvelo goLo pANIne pakaDI le che tema jIva rAga dveSathI raMbhAyamAna thatAM navIna karmarAja tenA kSetramAM Ave che; eTale jUnAM karmanA udayanuM nimitta ane jIvanA rAganuM nimitta e be nimittano yoga thatAM navIna karma eka kSetramAM baMdhapaNuM pAme che. nAvamAM chidra hoya to jaLane aMdara pesavA yogyatA che, ane te nAvamAM pANI grahaNa karavAnI yogyatA che tethI pANInuM AsravaNa thAya che.' Ama, rAga-dveSa e mukhya bhAvakarma che ane tenAthI je kAmaNa vargaNA kheMcAI AtmA sAthe baMdhAya che te dravyakarma che. jIva jevAM jevAM bhAvakarma kare che, tevAM tevAM dravyakarmo baMdhAya che ane keTalAka kALa pachI te karmo paripakva thatAM udayamAM Ave che. kALa pAke tyAre te jIvane phaLa Ape che. pUrvakarmanA nimittathI jIvane rAga-dveSa thAya che ane cetanarUpa A bhAvakarmanA nimittathI jaDa evuM pudgaladravya svayaM jJAnAvaraNIyAdi ATha dravyakarmarUpe pariName che ane abAdhAkALa (aMtarakALa) vItatAM, udayamAM AvI svayameva zubhAzubha phaLa Ape che. bAMdhelAM karmanAM zubhAzubha phaLa abAdhAkALa pUrNa thayA pachI avazya bhogavavAM ja paDe che. A rIte pUrvabaddha karmanA paripAkathI AtmAnI rAgAdirUpa pariNati utpanna thAya che, tadanusAra navA navA saMskAra ane tenA pratinidhi evAM navAM pudgalo sAthe saMbaMdha thato jAya che. jUnAM karma bhoga dvArA nIrasa thaI kharI paDe che ane navAM pugalo rAgAdi bhAva vaDe karmarUpe pariName che. dravyakarmanA udaya vakhate jIva rAga-dveSarUpe 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 291 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 667 pariName to bhAvakarmanI niSpatti thAya che ane A bhAvakarmanA nimitte pharIthI dravyakarma baMdhAya che. jIvanA je rAgAdi bhAvarUpa bhAvakarma che, tenuM phaLa dravyakarma che. bhAvakarma kAraNa che ane dravyakarma kArya che. bhAvakarma te dravyakarmanA baMdhanuM kAraNa che ane dravyakarma e bhAvakarmanuM kArya che. vaLI, dravyakarmanA udaya vakhate jIvane tadanusAra rAgAdi bhAva thaI zake che. jIva dhAre to te rAgAdi bhAva na paNa thavA de, paNa rAgAdi bhAva thavA mATe dravyakarmano udaya thavo jarUrI che. mATe ahIM dravyakarma kAraNa che ane bhAvakarma kArya che. Ama, A banne vacce kAraNa-kAryabhAva che. bhAvakarma ane dravyakarmamAM kAraNa-kAryabhAva che. e kAraNa-kAryabhAva kUkaDI (maraghI) ane tenA IMDAnA kAraNa-kAryabhAva jevo che. kUkaDImAMthI IMDuM thAya che eTale kUkaDI kAraNa che ane IMDuM e kArya che; chatAM jo koI pUche ke kUkaDI pahelI ke IMDuM paheluM, to eno uttara ApI zakAto nathI, kAraNa ke kUkaDImAMthI IMDuM thAya che e sAcuM che, chatAM kUkaDI paNa IMDAmAMthI utpanna thayelI che. kUkaDImAMthI IMDAnI ane IMDAmAMthI kUkaDInI utpatti che. bannemAM kAraNa-kAryabhAva to che ja, paraMtu bannemAM paheluM koNa che e kahI zakAtuM nathI. ane tethI ja te banneno kAraNa-kAryabhAvarUpa saMbaMdha saMtatinI apekSAe anAdi kahyo che. tevI ja rIte bhAvakarmathI dravyakarma thAya che, eTale bhAvakarmane kAraNa ane dravyakarmane kArya kahevAmAM Ave che; paraMtu jo koI ema prazna kare ke bhAvakarma ane dravyakarma e bannemAM prathama sattA konI mAnavI, to eno uttara ApI zakAto nathI; kAraNa ke bhAvakarmanI niSpatti dravyakarma na hoya to thatI nathI, eTale bhAvakarmanuM kAraNa dravyakarma che. rAgAdi bhAvakarmanI utpatti e dravyakarmanAM nimittathI ja thAya che. jo nimitta vinA te utpanna thAya to te rAgAdine AtmAno svabhAva mAnavo paDe ane tethI mukta AtmAomAM paNa rAgAdi saMbhave. Ama, temane paNa baMdhano prasaMga Ave. koI paNa nimitta vinA je hoya tenuM nAma svabhAva che. mukta AtmAoe dravyakarmarUpa nimittano AtyaMtika nAza karela che, mATe temane parabhAvamAM pariNamavuM paDatuM nathI ane tethI teo kadI navIna karmothI baMdhAtA nathI. teo anaMta kALa sudhI mukta ja raheze. A rIte dravyakarmanA abhAvamAM bhAvakarmanI niSpatti thatI nathI, eTale dravyakarma bhAvakarmanuM kAraNa che. mATe IMDA ane kUkaDInI jema bhAvakarma ane dravyakarmano saMbaMdha, paraspara kAraNa-kAryabhAva saMtatinI dRSTie anAdi che. e banne karmanI paraMparA anAdi kALanI che. pahelAM IMDuM ke pahelAM kUkaDI tenI vicAraNA karatAM chelle kyAMka to virAma levo ja paDe che, aTakavuM ja paDe che. mATe te bannenI anAditA svIkAryA vinA cAlatuM nathI. tenI paraMparA anAdi mAnavI paDe che. te ja pramANe bhAvakarma ane dravyakarmanI paNa Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paraMparA anAdi mAnavI ghaTe che. bhAvakarma vinA dravyakarma hoI zake nahIM ane dravyakarma vinA bhAvakarmanI utpatti paNa ghaTI zake nahIM. bhAvakarma dravyakarmanuM kAraNa che ane dravyakarma bhAvakarmanuM kAraNa che. e pramANe bhUtakALanI paraMparAno vicAra karatAM te banne vacceno saMbaMdha anAdi ja siddha thAya che. dravyakarma hatAM tyAre bhAvakarma paNa hatAM ja ane bhAvakarma hatAM tyAre dravyakarma paNa hatAM ja, mATe dravyakarma pahelAM ke bhAvakarma pahelAM e vicArane avakAza nathI raheto. Ama, bannenI sattA saMtati apekSAe anAdi che ema siddha thAya che. atre prazna thAya ke dravyakarmane AzrIne jIva svapariNAmarUpa bhAvakarma kare che ane bhAvakarmane AzrIne kAmaNa vargaNA svapariNAmarUpa dravyakarma kare che, Ama mAnavAthI temAM anyonyAzraya doSa na saMbhave? dA.ta. jevAM krodhAdi mohanIya dravyakarmanuM AlaMbana jIvane maLe che, tevAM krodhAdi svapariNAmone jIva kare che ane jevAM krodhAdi svapariNAmone jIva kare che te mujaba krodhAdi mohanIya dravyakarma jIvane baMdhAya che; to ahIM anyonyAzraya doSa na Ave? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'samyaktva SasthAna upai' mAM kahe che - bIja aMkura jAi e dhAra che anAdi paNi AvaI pAra !' bIjane aMkuranI apekSA che ane aMkurane bIjanI apekSA che ane tema chatAM te bannemAM anyonyAzraya doSa nathI. A anyonyAzraya doSa jema bIja-aMkura aMge Avato nathI, te ja rIte dravyakarma-bhAvakarma aMge paNa Avato nathI. Azaya e che ke je bIjane je aMkuranI apekSA che, te aMkurane paNa jo te ja bIjanI apekSA hoya to ukta doSa Ave; paNa tevuM to che nahIM. vAstavamAM ema che ke bIjane potAnA pahelAnA je aMkuranI apekSA che, te aMkurane e ja bIjanI apekSA nathI. e aMkurane to potAnA pahelAnA bIjanI apekSA hatI. vaLI A pahelAnA bIjane paNa potAnA paNa pahelAnA aMkuranI apekSA hatI. e svapUrvavartI bIja potAnA pUrvavartI aMkurane sApekSa rahI utpanna thaI gayuM hatuM. Ama, pUrva pUrvanA bIja-aMkuranI pachI pachInA aMkura-bIjane apekSA hovAthI anyonyAzraya doSa Avato nathI ane tethI bannemAMthI ekanI paNa utpatti aTakatI nathI. temaja pUrva pUrvanA bIja-aMkuranI siddhi dvArA bIjaaMkuranI anAdikAlIna dhArA siddha thAya che. A ja rIte vartamAnamAM baMdhAnAra je dravyakarmane je vartamAnakAlIna rAgAdi pariNatirUpa bhAvakarmanI apekSA che, te bhAvakarmane A baMdhAnAra dravyakarmanI nahIM paNa bhUtakALamAM baMdhAI gayela ane vartamAnamAM udayamAM Avela dravyakarmanI apekSA che; mATe bIja-aMkuranI jema A banne vacce paNa anyonyAzraya 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkata, 'samyakRtva sthAna upai, gAthA 63 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 669 doSa nathI, temaja A banneno anAdikAlIna pravAha siddha thAya che. bIja-aMkuranI dhArA pramANasiddha hovAthI anAdi hovI jema viruddha nathI, tema A dhArA aMge paNa jANavuM. dravyakarma-bhAvakarmanI anAdi evI A dhArAo zukladhyAnathI dAha pAme tyAre nAza pAmI jAya che, jema ke bIja ke aMkuramAMthI ekano paNa nAza thatAM bIja-aMkuranI paraMparA aTakI jAya che. A pramANe bhAvakarma ane dravyakarmano bIja-aMkuranI jema anAdi paraspara kAraNakArya saMbaMdha che. bhAvakarma ane dravyakarmano saMtatinI daSTie anAdi kAraNa-kAryabhAva che, chatAM vyaktizaH vicAravAmAM Ave to koI eka dravyakarmanuM kAraNa koI eka bhAvakarma ja banatuM hovAthI temAM pUrvApara bhAva nizcita karI ja zakAya che. je bhAvakarmathI je dravyakarma utpanna thayuM che, te to te bhAvakarmanuM kArya ja che, kAraNa nahIM. A pramANe vyaktinI dRSTie pUrvApara bhAva chatAM jAtinI dRSTie pUrvApara bhAva na hovAthI bane anAdi che. jAti apekSAe pUrvApara bhAvanA abhAvanA kAraNe banne anAdi che. bhAvakarma ane dravyakarma pravAhathI anAdi che. bhAvakarma ane dravyakarmano saMbaMdha saMtatinI dRSTie anAdi kALathI cAlyo Ave che. Ama, dravya karma ane bhAvakarma ekabIjAnAM kAraNa che. rAgAdi bhAvakarmanI utpattimAM pUrve upArjeluM dravyakarma nimittabhUta che. te pUrvopArjita dravyakarma jyAre phaLa ApavA mATe udayamAna thAya che tyAre AtmA temAM joDAIne rAgAdimAM pravarte che. te pravartanamAM dravyakarma nimitta che. vaLI, te rAgAdi pariNamanathI pharI dravyakarma baMdhAya che. rAgAdi pariNamana e bhAvakarma che ane te vaDe AtmA navAM karma bAMdhe che. A pramANe dravyakarmanA udayakALe bhAvakarmamAM pariNamana ane te pariNamanathI navIna dravyakarmanuM upArjana, punaH te dravyakarmano udaya ane te nimitte vibhAvamAM pariNamana ema kAraNakAryanI sAMkaLa laMbAyA ja kare che. dravyakarmanA nimittathI bhAvakarma thAya che tathA bhAvakarmanA nimittathI dravyakarmono baMdha thAya che. pharI pAchuM dravyakarmathI bhAvakarma ane bhAvakarmathI dravyakarma, e pramANe paraspara kAraNa-kAryabhAva vaDe saMsAramAM paribhramaNa thAya che. dravyakarmathI bhAvakarma ane bhAvakarmathI dravyakarma evuM cakra cAlyA kare che ane tethI janma-maraNanA pherArUpa bhavacakra paNa cAlyA ja kare che. dravyakarmanA udayakALe jIva jo kaSAyabhAva na kare, vibhAvabhAve na pariName, taTastha rahI jJAtA-draSTApaNe samabhAve karmane vedI le to kAraNa-kAryanI sAMkaLa laMbAtI nathI. A pramANe karma ane AtmAno saMbaMdha mAtra nimitta-naimittika che. je kALe karmarUpI nimittano udaya thAya, te kALe AtmA vibhAvapariNAmane bhaje che. Ama Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thavAmAM karmano AtmA upara baLAtkAra thAya che ema samajavAnuM nathI. karma to mAtra vibhAvanuM nimitta pUruM pADe che ane AtmA te nimittanI sattA vakhate parAbhava pAmI vibhAvamAM pariName che te tenI potAnI nirbaLatA che. jevI rIte sUryanA udayakALe cakravAka ane cakravAkI pakSIo maithunabhAvamAM yojAya che ane tema thavAmAM sUryano udaya mAtra nimitta ja che, tevI ja rIte AtmAnuM parabhAvamAM anuraMjita thavAmAM udayamAna karma phakta nimitta ja che. karmanA udayakALe te karma kaSAyanuM nimitta rajU kare che, paraMtu te karmamAM AtmAne baLAtkAre paNa kaSAyamAM yojavAnI sattA nathI. jema sAkSAt saMbaMdhe karma jIvavikAranA kAraNarUpa nathI, tema jIva paNa dravyakarmanA kartArUpa nathI, mAtra nimittarUpa che. vastutaH dravyakarmano kartA pudgala pote ja che, kAraNa ke koI paNa dravyanA pariNamanamAM koI bIjuM dravya hastakSepa karI zakatuM nathI. mAtra nimitta bane che. alabatta AtmAnAM ja pariNAmavizeSanuM nimitta meLavI jaDa kArpaNa vargaNA jJAnAvaraNIyAdi karmaprakRtirUpe rUpAMtara pAme che, paraMtu tema thavAmAM AtmA to mAtra nimitta ja che. jIva jyAre rAga-dveSarUpe pariName che tyAre kAmaNa vargaNA svayaM AvIne baMdhAya che. jema sUrya Uge che tyAre sUrajamukhI svayaM sUryanA nimitte khIle che, paNa sUrya ane khIlavato nathI; tema jIvanA vIryanI phuraNAnA nimitte karma thavAnI yogyatAvALAM rajakaNa svayaM AvIne baMdhAya che, tethI nizcayanayathI AtmA ane dravyakarma vacce mAtra nimitta-naimittika bhAva ghaTe che. AtmA bhAvakarmono pariNAma-pariNAmI bhAve kartA che ane dravya karmano nimitta-naimittika bhAve kartA che.' AtmA caitanyasvarUpa che, eTale e dravyakarmanuM upAdAnakAraNa hoI zake nahIM ane che paNa nahIM. AtmA sAkSAt saMbaMdhe upAdAnakAraNa nahIM hovA chatAM parokSa bhAve kartA che ane eTalA mATe vyavahAradaSTie te pudgalakarmano kartA hovAnuM manAya che. jIva karmapudgalanuM upAdAnakAraNa nathI, chatAM rAga-dveSAdi bhAvonA AvirbhAvathI AtmAmAM karmano Asava saMbhave che, tethI vyavahAradaSTie AtmAne karmano kartA kahevAmAM Ave che. jaLavRSTi e ghAsanI kartA nathI, te to potAnA patanarUpa karmane ja kare che, paNa ghAsa vagere vanaspati te jaLanuM nimitta meLavI UgI nIkaLe che, tyAM upacArathI - vyavahArathI te vRSTi ghAsa AdinI kartA kahevAya che; tema AtmA mAtra potAnA bhAvono karyA che, paNa te rAga-dveSAdi bhAvonuM nimitta pAmI karmabaMdha thAya che, tethI 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, puruSArthasiddhi-upAya', zloka 13 'pariNamamAnasya citazcidAtmakaiH svayamapi svakairbhAvaiH / bhavati hi nimittamAtraM paudgalikaM karma tasyApi / / ' Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 671 jIvane vyavahAranayathI dravyakarmano kartA kahyo che. vastutaH AtmA jo karmano kartA hoya to te mAtra vibhAvapariNAmarUpa bhAvakarmano ja kartA che. AtmA mAtra potAnAM pariNAmano ja kartA che. AtmA potAnA bhAvono kartA che. nizcayanayanI dRSTie AtmA rAga-dveSarUpa bhAvakarmano kartA che. AtmA pudgalakarmano kartA nathI e nizcayanayano siddhAMta che. bhAvakarmanA nimitte AtmAmAM kArpaNa vargaNAno karmarUpe baMdha thAya che, tethI vyavahAranayanI dRSTie AtmA pudgalakarmono kartA che. Ama, nizcayathI te bhAvakarmano kartA che ane vyavahArathI dravyakarmano.1 AtmAne anAdi kALathI karmapudgalano saMbaMdha che, jenA kAraNe te potAnA pUrNa caitanyarUpamAM prakAzI zakato nathI. jema tapelA upara DhAMkaNuM DhAMkavAthI tapelAmAM kaI khAdya cIja che te jANI zakAtI nathI, tema AtmA upara karmanAM AvaraNa AvI jatAM AtmAnA guNo pUrNa svarUpe pragaTa thaI zakatA nathI. karmarahita jIvamAM arthAt mukta jIvamAM sarva svAbhAvika guNo pragaTa hoya che, paraMtu saMsArI jIva anaMta kALathI karmothI baddha hovAnA kAraNe te guNone pragaTa karI zakato nathI. jIvanI sAthe karmono baMdha hovAthI jIvanA sarva svAbhAvika guNa apragaTa rahe che, tethI tene pUrNa darzana paNa hotuM nathI ane pUrNa jJAna paNa hotuM nathI. te pUrNa cAritravAna paNa hoto nathI. tenI anaMta zakti apragaTa rahe che. tene vividha prakAranAM sukha-duHkha bhogavavA paDe che. tene nizcita kALa sudhI zarIramAM rahevuM paDe che, vividha gatiomAM bhaTakavuM paDe che. tene aneka rUpo dhAraNa karavAM paDe che, nIca ane ucca kuLomAM janma levAM paDe che. jIvamAM jJAna, darzana, vIrya, sukha Adi je anaMta guNo vidyamAna che; te anaMta guNone AvRta karavAnI sAthosAtha jIvane janma-maraNa karAvavAmAM, UMca-nIca Adi kahevarAvavAmAM karma kAraNabhUta bane che. AtmA pote amUrta che, parama vizuddha che; paraMtu karmanA kAraNe zarIranI sAthe mUrta banIne azuddha avasthAmAM saMsAramAM paribhramaNa kare che. pote paramAnaMdasvarUpa hovA chatAM sukha-duHkhanA cakramAM phare che, ajara-amara hovA chatAM janma-mRtyunA pravAhamAM vahe che. je AtmA parama zaktisaMpanna che, te ja dIna, hIna, duHkhI, daridrInA rUpe saMsAramAM yAtanA ane kaSTa bhogave che. karmanI gati gahana che, te TALI zakAya tema nathI. seMkaDo bhavo vItI jAya topaNa bhogavyA vagara karmono nAza thato nathI. traNe lokamAM karmano prabhAva sarvatra 1- juo : AcAryazrI devasenajIkata, 'nayacakrAdi saMgraha', paMcAstikAyAdhikAra, gAthA 125 'kammaM duvihaviyapaM bhAvasahAvaM ca dabasabbhAvaM / bhAve so Nicchayado kattA vavahArado dave / / ' Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vartI rahyo che. enA sakaMjAmAM sarva jIvo sapaDAyelA che. jo jIva puruSArtha kare to ja te karmapudgalothI mukti pAmI zake ane eka vAra mukta thayA pachI tene punaH karmabaMdhana thatuM nathI. A gAthAno nyAyayukta sAra ema samajAya che ke jyAre potAnA jJAnAnaMdI zuddha zAMta svarUpamAM sthita na rahetAM jIva pUrvakarmanA udayamAM joDAya che tyAre tene rAgadveSarUpa vikAra thAya che. rAga-dveSarUpa vikAra potAnA mAnavA ane rAga-dveSarUpa rahevuM, arthAt rAga-dveSa sahita paramAM pariNamavuM tene bhAvakarma kahe che. A bhAvakarma cetanarUpa che, kAraNa ke te AtmAnI potAnI kalpanA che, tenA potAnAM vaibhAvika pariNAma che. te cetananI ja avaLI pariNati che, vibhAvadazA che. te AtmAnA zuddha jJAnasvabhAvathI viparIta bhAva che, chatAM che to svayaM AtmAnA ja. rAgAdi bhAvakarma AtmA kare che, AtmAmAM thAya che, mATe te cetanarUpa che. bhAvakarma cetananuM ja kArya che, jaDanuM nahIM. rAgAdi bhAvakarma cetanane ja thAya che, jaDane nahIM. rAga-dveSarUpa pariNAma jaDane hotAM nathI, paraMtu jaDa karmanA nimitte thatAM AtmAnAM pariNAma che. bhAvakarma thavAmAM dravyakarma nimitta che, paraMtu te pariNAma to AtmAnAM ja che. krodhAdirUpa bhAvakarma te AtmAnAM ja pariNAma che, kAraNa ke AtmAthI kathaMcit abhinnarUpe svavedya pratIta thAya che. bhAvakarma cetananI ja vikArI dazA che, jIvanI potAnI ja kalpanA che ane te kalpanAne anusarIne tenA vIryasvabhAvanI phuraNA thAya che, tenuM sAmarthya tadanuyAyIpaNe pariName che ane tethI jaDanI dhUpa eTale karmayogya pudgalanI vargaNAne te grahaNa kare che. jaina paribhASAmAM bhAvakarma 'mala ane dravyakarma 'raja' evI saMjJAthI paNa oLakhAya che. tethI zrImade dravyakarma mATe jaDadhUpa', arthAt jaDa rajakaNa evo zabda prayojyo che. adhyAtmavidyAmAM pAribhASika zabdono vicAra karavAmAM Ave che tyAre jaNAya che ke bhAratIya sAMskRtika adhyAtmavicAraNAmAM bhinna bhinna darzanakAroe bhinna bhinna pAribhASika zabdo prayojyA che. karmasiddhAMtamAM mAnatAM badhAM darzanomAM potAnI AgavI vicAradhArA anusAra vibhinna pAribhASika zabdo Ave e svAbhAvika che. jema ke - (1) cetana dravyane jaina darzana 'AtmA kahe che, bauddha darzana tene "jJAna" kahe che, vedAMta darzana 'bahma' kahe che ane sAMkhya darzana 'puruSa' kahe che. (2) AtmA sAthe joDAtA anya tattvane jaina darzana karma' kahe che, bauddha darzana 'vAsanA' kahe che, vedAMta 1- juo : AcAryazrI vidyAnaMdajIkRta, 'AptaparIkSA', zloka 114 'bhAvakarmANi caitanyavivatmiAni bhAnti nuH / krodhAdIni svavedyAni kathaJcicidabhedataH / / ' Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 673 darzana 'avidyA' kahe che ane sAMkhya darzana prakRti kahe che. (3) karmanA saMyogane jaina darzana baMdha' kahe che, bauddha darzana tathA vedAMta darzana 'bhAMti kahe che ane sAMkhya darzana 'pravRtti' kahe che. upara jaNAvelA pAribhASika zabdo sAthe te te darzananI mAnyatAne jaina darzananA saMdarbhamAM joIe. bauddha darzana anusAra rAga, dveSa ane mohayukta thaIne prANI mana-vacana-kAyAnI pravRtti kare che. mana-vacana-kAyAnI pravRttine paNa karma kahevAya che, paNa te to vijJaptirUpa - pratyakSa che; eTale karma zabda ahIM mAtra pratyakSa pravRttinA arthamAM levAno nathI, paNa e pratyakSa karmajanya saMskArane ahIM karma samajavAnuM che. bauddha paribhASAmAM tene 'vAsanA' ane 'avijJapti' kahevAmAM Ave che. mAnasika kriyAjanya je saMskAra - karma che tene vAsanA' ane vacana tathA kAyAjanya je saMskAra - karma che tene "avijJapti' kahevAmAM Ave che. bauddhasammata karmanAM kAraNa rAga-dveSa-moha e jainasammata 'bhAvakarma' che ane pratyakSa karmajanya 'vAsanA' ane 'avijJapti' te jainasammata 'dravyakarma'nA sthAne mUkI zakAya. nyAya ane vaizeSika darzana anusAra rAga, dveSa ane moha e traNa doSathI prerita thayelo jIva mana-vacana-kAyAnI pravRtti kare che ane e pravRttithI dharma ane adharmanI utpatti thAya che. dharma ane adharmane nyAya ane vaizeSika darzane "saMskAra' athavA 'adaSTa' evuM nAma ApyuM che. je traNa doSo nyAya ane vaizeSika darzane jaNAvyA che, te ja doSone jaina darzana (bhAvakarma' evuM nAma Ape che ane nyAya ane vaizeSika darzane pravRttijanya dharma-adharmane "saMskAra' athavA 'adRSTa' evuM je nAma ApyuM che tene jaina darzana dravyakarma' evuM nAma Ape che. nyAya ane vaizeSika darzanamAM doSathI saMskAra ane saMskArathI janma ane janmathI doSa ane pAchA saMskAra ane janma, A paraMparA anAdi kALathI ja bIja-arkaranyAyanI jema mAnavAmAM AvI che; te jainasammata bhAvakarma ane dravyakarmanI anAdi paraMparA jevI ja che. sAMkhya darzana anusAra liMgazarIra anAdi kALathI puruSanA saMsargamAM che. e ligazarIra rAga-dveSa-moha vagere bhAvothI utpanna thayeluM che ane bhAva tathA liMgazarIrano bIja-akuMranI jema kAraNa-kAryabhAva mAnela che. jainasammata 'bhAvakarma'nI tulanA sAMkhyasammata 'bhAvo' sAthe tathA jainasammata dravyakarma'nI athavA kArmaNa zarIranI tulanA 'liMgazarIra' sAthe thaI zake che. yoga darzana anusAra avighA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza e pAMca Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kleza' che ane e pAMca klezanA kAraNe kliSTavRtti - cittavyApAra utpanna thAya che ane tethI dharma-adharmarUpa "saMskAra utpanna thAya che. A kleza ne 'bhAvakarma'nA ane 'saMskAra'ne 'dravyakarma' nA sthAne mUkI zakAya ema che. vaLI, yoga darzanamAM kleza' ane 'saMskArano, jaina darzananI jema, anAdi kAraNa-kAryabhAva bIja-akuranyAyanI jema ja mAnavAmAM Avyo che. mImAMsA darzana anusAra yajJa-yAgAdi kriyAo karatAM pahelAM phalaprAptinI je zakti athavA sAmarthya hatuM nahIM te yajJakarma karatAM utpanna thAya che. A sAmarthya athavA bIjane mImAMsako "apUrva' kahe che. A lokamAM jIve karelAM karma eka adaSTa 'zakti' utpanna kare che jene "apUrva' kahe che. jIva karma Aje kare ane tenuM phaLa bhaviSyamAM svargaprAptirUpe maLe te kaI rIte zakya bane? te yajJa kare che, paNa tenuM phaLa kAMI tene tAtkAlika maLatuM nathI. koI vAra te varSo sudhI paNa maLatuM nathI. jo phaLa maLatuM nathI to zuM yajJa-yAgAdi niSphaLa che? A praznano ukela lAvavA mATe 'apUrva' nAmanA padArthanI yojanA karavAmAM AvI che. a-pUrva eTale je pahelAM na hatuM te. 'apUrva' eTale karmonuM zubha athavA azubha phaLa - puNya ane pApa. manuSya je kAMI anuSThAna kare te to kriyArUpa hovAthI kSaNika hoya che, eTale te anuSThAnathI 'apUrva' nAmano padArtha utpanna thAya che. A 'apUrva' yAgAdi karma-anuSThAnanuM phaLa Ape che. mImAMsA darzana pramANe kAmanAthI yAgAdi pravRtti ane yAgAdi pravRttithI apUrva evo krama che. kAmanA' e jainasammata 'bhAvakarma' ane 'apUrva' e jainasammata 'dravyakarma'ne sthAne mUkI zakAya. Ama, bhAvakarmanI bAbatamAM bhAratIya dArzanikomAM vivAda nathI. zabdabheda hovA chatAM paNa karmabaMdhanA kAraNonA saMbaMdhamAM anya Astika darzana ane jaina darzana vacce matabheda nathI. rAga-dveSa-moha e ja saunA mata pramANe bhAvakarma athavA to karmanuM kAraNa che. sarva Astika darzane karmanI baddhatA rAga-dveSa-mohanA kAraNe svIkArI che. jaina darzana jene dravyakarma kahe che tene ja bIjA dArzaniko 'karma'nA nAme oLakhe che ane enAM ja "saMskAra', 'vAsanA', 'avijJapti', 'mAyA', "apUrva' evAM nAma che. bauddha darzana karmane 'saMskAra', 'vAsanA' ke "avijJapti' zabdamAM saMbodhe che. nyAya darzana karmane 'saMskAra" athavA "adaSTa' e nAmathI saMbodhe che. vaizeSika darzana karmane 'adaSTa' evA nAmathI saMbodhe che. sAMkhya darzana karmane 'prakRti' svarUpe saMbodhe che. yoga darzana karmane 'saMskAra' athavA vAsanA' e nAmathI saMbodhe che. mImAMsA darzana karmane 'apUrva tarIke saMbodhe che. vedAMta darzana karmane "avidyA', "mAyA' zabdathI saMbodhe che. 'deva', 'bhAgya', 'puNya-pApa' ityAdi keTalAka zabdo 'karma' mATe vaparAya che, je sarva darzanamAM mAnya che. A rIte jaina darzanamAM jenA mATe 'dravyakarma' zabdano prayoga karavAmAM Ave Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 675 che, tenI sAthe maLatA AvatA arthamAM keTalAka zabdo jainetara darzanamAM maLe che. | sarva bhAratIya Astika darzanomAM karmano svIkAra thayo che. je darzano AtmavAdI che ane punarjanmane mAne che, tene punarjanmanI siddhi mATe karma mAnavAM ja paDe che. te darzanonI bhinna bhinna prakriyAnA kAraNe athavA cetanasvarUpamAM matabheda hovAnA kAraNe jo ke karmanuM svarUpa juduM juduM nirUpAyeluM che, topaNa sarva AtmavAdIoe koI ne koI nAme karmano svIkAra karelo che emAM koI zaMkA nathI. e nizcita che ke cArvAka darzana sivAyanAM sarva darzana ane tattvajJAnano AdhAra AtmA che ane AtmAnI judI judI sthiti tathA tenAM parivartananuM rahasya karmasiddhAMta dvArA digdarzita karavAmAM Ave che. Ama, cArvAka darzana sivAya sarva darzano karmasiddhAMtane mAnya kare che, paraMtu karmanA viSayamAM jaina darzananI jema koI anya darzane vistArathI - sUkSmatAthI carcA karI nathI. mImAMsA darzanamAM karmakAMDa saMbaMdhamAM puSkaLa vivecana che, paNa vedavihita karmanA phaLarUpe svargAdi meLavI zakAya e sivAya mImAMsA darzane khAsa kaMI kahyuM nathI. karmanAM svabhAva tathA prakRti viSe teNe bahu spaSTIkaraNa karyuM nathI. bahmapadArthanA svarUpanA nirNaya pAchaLa vedAMta vyasta hovAthI, e vicAravamaLamAMthI bahAra nIkaLI karmanA viSayamAM teNe koI carcA karI nathI. karmanI mImAMsA karavAno tene avakAza prApta thayo hoya ema jaNAtuM nathI. sAMkhya tathA yoga darzananA saMbaMdhamAM paNa ema ja kahI zakAya. vaizeSika darzana paNa karmanI tAttvika AlocanA karatuM nathI. jo ke nyAya darzane karmanA svarUpano nirNaya karavA kaMIka prayatna karyo che. prAcIna nyAyamAM karma ane karmaphaLavAdanI yukti upara ja IzvaranuM astitva AdhAra rAkhI rahyuM che, paraMtu navyarnayAyiko e yukti viSe bahu zraddhA dharAvatA nathI. karmanI sAthe phaLane joDavA mATe Izvarano svIkAra karavAne badale phaLane saMpUrNa karmAdhIna mAnavuM, arthAt karma pote ja potAnAM phaLa upajAve che e nirNaya svIkAravo temane vadhu yogya jaNAya che. bauddha dArzanikono mata paNa A prakArano che. jaina darzanamAM karmanuM ghaNuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. karmanuM sUkSmAtisUkSma ane atyaMta UMDuM vivecana Agamo ane Agametara graMthomAM prApta thAya che. jaina darzana karmane kevaLa puruSakRta mAnatuM nathI, tema ene niHsvabhAva niyama mAtra paNa nathI mAnatuM. jainamata pramANe karma te eka prakAranuM dravya che ane jIvathI e bhinna che. jIva ane karma ane pRthaka pRthaka dravyo che. karma e vastutaH jaDa padArtha che, te AtmAnI jema ja svAdhIna dravya che ane te jIvavirodhI che. karma pudgalasvabhAvI che. karma jIvone saMsAramAM rakhaDAvanAra che ema jaina darzana mAne che. jaina dArzanikoe caitanyasvarUpI jIvadravya sAthe karmarUpI ajIvadravya kaI rIte maLI jAya che te bahu sUkSmatAthI varNavyuM che. temanA mata anusAra A vizva sUkSmAtisUkSma Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana kArmaNa vargaNA nAmanA karma banavA yogya pudgala ane cetanasvabhAvI jIvadravya vaDe bharapUra che. zuddha, mukta svabhAva hovA chatAM jIva rAga-dveSamAM paDe che, eTale kArpaNa vargaNAmAM paNa eka evo anurUpa bhAvAMtara upasthita thAya che ke jenA kAraNe te rAgadveSathI abhibhUta banelA jIvamAM Asrava pAme che ane e AsavanA pariNAme jIva baMdhAI jAya che. karmano baMdha e kriyAnuM pariNAma che, tatkALa tenuM upArjana thaI jAya che. evuM kadI paNa nathI banatuM ke kriyA hamaNAM thAya ane karmabaMdha pachI kyAreka thAya. je kSaNe kriyA thAya che e ja kSaNe karmabaMdha thAya che. jIvanA vaibhAvika pariNAmonuM nimitta pAmI kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo tenI tarapha kheMcAya che ane Atmapradezo sAthe ekakSetrAvagAhe sthita thAya che. have je karma saMgRhIta thaI gayuM, te kyAM sudhI sAthe raheze teno eka svataMtra niyama che. jIvanI vaibhAvika pravRttinuM mukhya phaLa che karmanuM sarjana. pravRttikALamAM ja karmanuM nirmANa thAya che, paraMtu je sarjita karmapudgalo che te kyAre sakriya banaze ane kyAM sudhI sakriya raheze teno niyama sarjananA niyamathI alaga che. karmabaMdha thatAM tatkALa te sakriya thatAM nathI. jIva je kSaNe karmaparamANuo saMcita kare che, e ja kSaNe te karma phaLa ApavAmAM samartha hotAM nathI. udAharaNa tarIke udyogapatine tyAM Aje bALakano janma thayo che, kAyadAnI dRSTie te Aje ja saMpattino adhikArI banI jAya che, paraMtu vAstavamAM tene adhikAra to tyAre ja prApta thAya che ke jyAre te pukhta vayano bane. jyAM sudhI te pukhta vayano na bane, tyAM sudhI tenI saMpattinI saMbhALa koI vAlI kare che. aparipakva uMmara hoya tyAM sudhI bALakane kAryakArI mAlikI maLatI nathI. A ja niyama karmasiddhAMtamAM lAgu paDe che. karmano je baMdha thayo che, karmonuM je upArjana thayuM che, te tatkSaNa ja kAryakArI nahIM bane. thoDAka samaya sudhI karmo sattAmAM raheze, paNa udayamAM nahIM Ave. e sattAkALa abAdhAkALa kahevAya che. Ano artha e thayo ke te karmo astitvamAM che, paraMtu hajI kAryakArI banyAM nathI, avyakta rUpamAM paDyAM che. jema ke eka bIja vAvavAmAM AvyuM, paraMtu vAvatAMnI sAthe te vyakta thatuM nathI. te astitvamAM che, paraMtu te abhivyakta thayuM nathI, aMkuranA rUpamAM pragaTa thayuM nathI. aMkura phUTavAmAM thoDoka samaya lAge che. yathAkALa vItatAM te aMkurita thaze, phUlita thaze, phalita thaze. jamInamAM bIja vavAyuM te baMdhano kALa che. baMdha pachI sattAno kALa hoya che. jyAM sudhI karmo sattAmAM hoya che tyAM sudhI te kAryAnvita nathI banatAM. jyAre te sattAkALa pUro thAya che tyAre karmo vipAkanI sthitimAM Ave che ane potAnuM phaLa Ape che. zrIguru prastuta gAthAmAM jaNAve che ke rAga, dveSa Adi vibhAvabhAve pariNamavuM te Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-82 677 bhAvakarma che. AtmAne potAnA svarUpanI bhrAMti te bhAvakarma che ane tethI te cetanarUpa che. te AtmAnI ja pariNati che, mATe cetanarUpa che. A cetana bhAvakarmane anusarIne jIvanuM vIrya skurAyamAna thAya che. jIvanuM vIrya sphurAyamAna thatAM mana-vacana-kAyAnA yoga caMcaLa thAya che ane tethI Atmapradezo kaMpAyamAna thatAM jIva kArmaNa vargaNAnuM grahaNa kare che. jIva jJAnAvaraNIyAdi dravyakarma yogya jaDa pudgalone grahaNa kare che. karmano AtmA sAthe saMyoga thAya che. jIvanI azuddhatAnA nimitte karmabaMdha thAya che. A pramANe zrIgurue jIvanI sAthe karma zI rIte maLe che tenuM saMkSipta paNa sacoTa samAdhAna karyuM che. temaNe A gAthAmAM karmabaMdhanI prakriyAnuM suvyavasthita varNana karyuM che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ajJAna; 'bhAvakarma nija kalpanA, upajAve iSTAniSTa padArthanuM, rAgadveSathI bhAna. bhAva vizeSe jIvano, mATe cetanarUpa; vicitra atizaya tehathI, pADe bhavabhaya kUpa. potAnA ajJAnathI, paDe jIvavIryanI avaLI sphuraNA, cAle karmodaya thakI, UlaTuM doDI mRgatRSNA viSe, grahaNa * * * anAdi kALa; evI cAla. samaje kare 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.234 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 325-328) rUpa; jaDadhUpa.'1 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 83 204. and ad, 15 7.1 351.2, in mama, aires wit. Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 83 gAthA - gAthA 82mAM zrIgurue kahyuM ke bhAvakarma e jIvanI potAnI bhAMti che, bhUmikA | 1] mATe te cetanarUpa che. tevI bhrAMtimaya cetanAthI jIvanuM vIrya skurAyamAna thatAM yoga caMcaLa thAya che ane tyAre jaDa pudgalaparamANurUpa karmarajanuM AtmAmAM grahaNa thAya che. Ama, AtmAnI vibhAvapariNatirUpa bhUlanuM nimitta pAmIne jaDa karmajja AtmAnA pradeza sAthe baMdhAya che, arthAt cetananI ja preraNAthI jaDa karmanuM grahaNa ane baMdhana thAya che. jIve nibaMdhana karelAM jaDa karma kaI rIte phaLa Ape che ane jIva teno bhoktA kevI rIte bane che tenuM samAdhAna gAthA 82thI zrIguru karI rahyA che. jaDa karma potAnuM phaLa kyA prakAre Ape che e tathya, saraLatAthI samajI zakAya evuM dRSTAMta ApatAM zrIguru kahe che - "jhera sudhA samaje nahIM, jIva khAya phaLa thAya; ema zubhAzubha karmanuM, bhoktApaNuM jaNAya." (83) --= jhera ane amRta pote jANatA nathI ke amAre A jIvane phaLa ApavuM che, artha| -1 topaNa je jIva khAya che, tene te phaLa thAya che; ema zubhAzubha karma, A jIvane A phaLa ApavuM che ema jANatAM nathI, topaNa grahaNa karanAra jIva, jhera amRtanA pariNAmanI rIte phaLa pAme che. (83) jhera ane amRta pote ema samajatAM nathI ke amane khAnArane mRtyu, dIrdhAyuSatA thAya che, paNa svabhAve tene grahaNa karanAra pratye jema tenuM pariNamavuM thAya che, tema jIvamAM zubhAzubha karma paNa pariName che, ane phaLa sanmukha thAya che; ema jIvane karmanuM bhoktApaNuM samajAya che. (83) 2 karma svayameva phaLarUpe pariName che e tathya jaladIthI grAhya thAya te arthe bhAvArtha * eka saraLa dRSTAMta ApatAM zrIguru kahe che ke jhera ane sudhA potAnA svabhAvane jANatAM nathI, paraMtu je teno upayoga kare che tene tathA prakAre phaLa prApta thAya che. tevI ja rIte zubha ane azubha karma pote kevuM phaLa ApavAnA che te jANatAM nathI; chatAM jeNe jevuM karma karyuM hoya, tene te prakAranuM phaLa Ape che. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.548 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jhera ane sudhA bane jaDa padArtha hovAthI te jANatA nathI ke jIvane zuM phaLa ApavuM, chatAM jIva jo jhera khAya to maraNaphaLa pAme che ane jo sudhA khAya to amaraphaLa pAme che; arthAt jIva jhera grahaNa kare che to mRtyu pAme che ane sudhA grahaNa kare che to dIrdhAyu pAme che. Ama, grahaNa karanAra pratye jema jhera ke sudhAnuM svAbhAvika pariNamavuM thAya che, tema karmamAM paNa jIvanA zubhAzubha bhAvanA nimitte puNya-pAparUpa je camatkArika baLa utpanna thayeluM hoya che, te baLa yogyakALe svayameva zubha ke azubha phaLarUpe pariName che. pudgalamaya jaDa zubhAzubha karma pote kAMI jANatAM nathI chatAM zubha karma jIvane zubha phaLa Ape che ane azubha karma jIvane azubha phaLa Ape che. je jIva zubha karma kare che, te jIva devAdi gatimAM puNyaphaLa bhogave che ane je jIva azubha karma kare che, te jIva narakAdi gatimAM pApaphaLa bhogave che. Ama, jIve pote karelAM zubhAzubha karmanAM phaLanuM tene bhoktApaNuM che. - karma sattAmAtrathI phaLa ApatuM nathI, paNa pratiniyata - vIryavizeSathI phaLa [vazagAtha Ape che. karma sattAmAtrathI phaLa Ape to koI paNa karma sarva phaLane Ape athavA zAtA-azAtA ubhayano ekIsAthe anubhava thAya; mATe karma sattAmAtrathI phaLa ApatuM nathI, paNa pratiniyata svabhAvane AdhIna thaIne ja amuka prakAranA phaLane Ape che. karmano A pratiniyata svabhAva, jIvanA targata zubhAzubha pariNAmanI apekSA rAkhe che. karmano pratiniyata svabhAva ghaDAvavAmAM jIvano adhyavasAya nimittakAraNa thAya che. jIvanA rAgAdi vibhAvabhAvanuM nimitta pAmIne pratisamaya sAta athavA ATha prakAranAM karma jIva sAthe baMdhAya che. baMdhAyelAM te karmapudgalo potAmAM nirmANa thayelA svabhAva anusAra jIvane yogya kALe zubhAzubha vipAka Ape che. karmanI zubhAzubha phaLa ApavAnI A karmavyavasthA samajavA mATe karmabaMdhanI prakriyAne thoDI sUkSmatAthI vicArIe. A vizvamAM AMkhathI na dekhI zakAya tevAM aneka prakAranAM sUkSma pudgala skaMdho sarvatra vyApelAM che, paNa te dareka pudgala karmarUpa banI zakatAM nathI. A pudgalomAMthI je pugalo atyaMta sUkSma che, arthAt karmarUpa banI zake teTalAM sUkSma che, te ja pugalo karmarUpa banI zake che. karmarUpa banI zake tevAM pudgalaparamANuonA samUhane kArmaNa vargaNA kahevAmAM Ave che. jIva kAmaNa vargaNAnAM sUkSma pudgalaparamANuone grahaNa karIne tene karmarUpa banAve che. anya pudgalaparamANuonI jema kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo paNa lokAkAzamAM sarvatra rahelAM che. jIva lokAkAzamAM sarvatra rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuonuM grahaNa karato nathI, kiMtu jeTalA AkAzapradezamAM jIvanA potAnA Atmapradezo rahelA che, teTalA ja AkAzapradezamAM rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuonuM jIva grahaNa kare che. kAzmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuonA prahaNanuM Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 683 kAraNa che jIvanA rAga-dveSAdi vikArI bhAva. AtmAnuM hita nirAkuLa sukha che, je AtmAnA AzrayathI ja prApta karI zakAya che; paNa ajJAnI jIva potAnA jJAnasvabhAvane bhUlIne rAga-dveSa-moharUpa vikArI bhAva kare che. jyAre jIva potAne bhUlIne svayaM rAga-dveSa-mohabhAvarUpa vikArI pariNamana kare che, tyAre karmano udaya temAM nimittabhUta hoya che. karma tene A vikArI bhAva kAMI jabaradastIthI nathI karAvatAM. jyAre jIva pote potAnI bhUlathI vikArarUpe pariName che tyAre temAM karma nimittarUpe hoya che. Ama, jIva potAnI bhUlathI svayaM vikAra kare che, karmonA kAraNe nahIM. potAne bhUlIne paramAM iSTa ane aniSTa buddhi karIne rAga-dveSamoharUpa vibhAvabhAva karavA te jIvanI ja bhUla che. te rAga-dveSa-moharUpa vibhAvabhAvanuM nimitta pAmIne kArmaNa vargaNA jIva sAthe joDAI jAya che. jIva pote rAga-dveSAdi bhAva kare che ane tethI tenA upara kArmaNa vargaNA coMTIne karmarUpe pariNAma pAme che. je kAmaNa vargaNA karmarUpe pariName che, te karma kahevAya che. kAzmaNa vargaNA jyAre jIvanI sAthe baMdhAya che tyAre te karma kahevAya che. jyAM sudhI rAga, dveSa Adi vibhAvabhAvonI sattA che tyAM sudhI jIva karmabaMdha kare che. tenA abhAvamAM te kyAre paNa karmabaMdha karato nathI. jIva jo potAnA svabhAvarUpa pariNamana kare to te pariNAma baMdhanA heta thatA nathI, paraMtu jo te rAgAdi vibhAvarUpa pariNamana kare to te pariNAma baMdhanA hetu thAya che. jIvanA rAga-dveSAdi vibhAvabhAvanA nimitte jIvane viSe karmano Asava thAya che, jIva karma bAMdhe che. jIvanA vibhAvabhAvanA nimitte jIvamAM karmano Asava thAya che - karmanuM Agamana thAya che, karmanA Asava pachI te karma jIva sAthe ekakSetramAM avagAhanA kare tene baMdha athavA karmabaMdha kahevAmAM Ave che. karma ane AtmAnA pradezono saMbaMdha eka trAvagAhe thAya che. A pramANe be padArthonA viziSTa saMbaMdhane baMdha kahe che. jIva tarapha AkarSAyelI kArmaNa vargaNAno, karmarUpe pariNamI AtmAnA pradezo sAthe kSIra-nIra saMbaMdha thavo te baMdha che. jIva ane karmapudgalano saMbaMdha thAya che, paraMtu e banne dravya ekatva pAmatAM nathI. e nizcita che ke be dravyo vacce saMyoga saMbaMdha ja thaI zake che, tAdAbhya saMbaMdha nahIM, arthAt te ekatva pAmatAM nathI. banne maLIne eka jaNAya, paNa bannemAMthI ekanI paNa sattA maTI jatI nathI. jyAre pugalaparamANuo parasparamAM baMdhane prApta thAya che, tyAre paNa te eka vizeSa prakAranA saMyogane ja prApta kare che. temAM rahelAM snigdhatA ane rukSatAnA kAraNe eka rAsAyaNika mizraNa thAya che, jemAM te saMyogajanya skaMdha aMtargata sarva paramANuonI paryAya badalAya che ane te sarva evI sthitimAM AvI Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jAya che ke amuka samaya sudhI te sarvanI eka jevI paryAya thatI rahe che. skaMdha svayaM koI svataMtra dravya nathI, kiMtu te amuka paramANuonI vizeSa avasthA ja che ane potAnA AdhArabhUta paramANuone AdhIna ja tenI dazA rahe che. pudgalonA baMdhamAM evI rAsAyaNikatA che ke te avasthAmAM tenuM svataMtra vilakSaNa pariNamana na thatAM prAya: eka jevuM pariNamana thAya che, paraMtu AtmA ane karmapudgalonuM AvuM rAsAyaNika mizraNa thaI zakatuM ja nathI. e vAta judI che ke karmaparamANunA nimitte jIvanA pariNamanamAM vilakSaNatA AvI jAya che ane jIvanA nimittathI karmaparamANunI pariNati vilakSaNa thaI jAya che; paNa eTalAmAtrathI e bannenA saMbaMdhane rAsAyaNika mizraNanI saMjJA ApI zakAtI nathI, kema ke jIva ane karmanA baMdhamAM bannenI eka jevI paryAya thatI nathI. jIvanI paryAya cetanarUpa thAya che ane pudagalanI acetanarUpa. jIvanuM pariNamana caitanyanA vikArarUpe thAya che ane pudgalanuM rUpa, rasa, gaMdha AdirUpe thAya che. nUtana karmapudgalonuM jUnAM baMdhAyelAM karmazarIranI sAthe rAsAyaNika mizraNa thaI jAya che ane nUtana karma jUnAM karmapudgalanI sAthe baMdhAI skaMdhamAM bheguM thaI jAya che. jUnA karmazarIrathI pratikSaNa amuka paramANu khare che ane temAM pratikSaNa bIjAM navAM umerAya che. jIvanA pradeza sAthe ekakSetrAvagAhapaNe je pUrvabaddha karmaskaMdho che temAM navA karmaskaMdhono saMbaMdha thAya che, paraMtu Atmapradezo sAthe teno baMdha, rAsAyaNika rUpe kadApi thato nathI. te to mAtra saMyogarUpe che. AtmA ane karmazarIranI ekakSetrAvagAhanA sivAya anya koI rAsAyaNika mizraNa thaI zakatuM nathI. jo rAsAyaNika mizraNa thAya to te jUnAM karmapudgalonuM navIna karmapudgalo sAthe thAya che, Atmapradezo sAthe nahIM. Ama, jIva ane karmano mAtra saMyoga saMbaMdha che, tAdAtma saMbaMdha nahIM; ane A saMyoga saMbaMdha paNa tyAre ja thAya che ke jyAre jIvanI pariNati vikArI hoya che. rAga, dveSa ityAdi vikArI bhAvothI karmono baMdha thAya che. jyAre karmanAM paramANuono jIvanI sAthe saMbaMdha thAya che tyAre cAra vAta nakkI thAya che. karmabaMdhanI sAthe ja karmonAM svabhAva, sthiti, phaLa ApavAnI zakti ane karmanAM paramANuonI vaheMcaNI e cAra bAbato nakkI thAya che. e cArane kramazaH prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha kahevAmAM Ave che. Ama, baMdhanA prakRti, sthiti, anubhAva (anubhAga ke rasa) ane pradeza e cAra prakAra che. 1 karmabaMdhanA cAra prakAra A pramANe che - (1) prakRtibaMdha - karmaparamANuonA svabhAvanuM nirmANa (kayuM karma kayA svabhAvanuM haze). 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 8, sUtra 4 'prakRti-sthityanubhAva-pradezAstadvidhayaH / ' / Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 685 (2) sthitibaMdha karmaparamANuono sthitikALa (kayuM karma AtmA sAthe keTalA samaya sudhI raheze). (3) anubhAgabaMdha (rasabaMdha) karmaparamANuomAM rasanuM nirmANa (kayA karmamAM 2sazakti phaLa ApavAnI zakti keTalI che). (4) pradezabaMdha karmaparamANuono saMgraha (baMdha thavAvALAM karmaparamANuonI saMkhyA). A rIte karmanI prakRti, sthiti, anubhAga ane pradezanI dRSTie karmabaMdhanuM cAra prakAre vivecana karI zakAya. karmabaMdhanA A prakArone have vistArathI joIe prakRtibaMdha prakRti eTale svabhAva. karmaparamANuono jyAre AtmAnI sAthe saMbaMdha thAya che tyAre te paramANuomAMthI kayAM kayAM paramANuo AtmAnA kayA kayA guNane dabAvaze? AtmAne kevI kevI asara pahoMcADaze? ityAdi svabhAvanuM nirmANa thAya che. karmaparamANuonA A svabhAvanirmANane prakRtibaMdha kahevAmAM Ave che. karmanA skaMdha aneka bhedasvarUpa che ane te skaMdhomAM jIvanA guNone haNavAno temaja dAbI devAno svabhAva arthAt prakRti che. prakRti ane prakRtivAnamAM kathaMcit abhedatA che, mATe prakRti zabdathI jIvanA guNone haNavAnA ke dAbI devAnA svabhAvavALA karmanA skaMdhonuM grahaNa samajAya che. jIvanA zubhAzubha pariNAmathI jIvanA guNone dAbI devAnA svabhAvavALA karmanA skaMdhonA jIva sAthe thayelA baMdhane prakRtibaMdha kahe che. AtmAnA anaMta guNo che. temAM anaMta jJAna vagere ATha mukhya guNo che. karmaparamANuono AtmAnI sAthe saMbaMdha thAya che tyAre baMdhAyelA karmaparamANuomAMthI amuka paramANuomAM jJAna guNano abhibhava karavA(dabAvavA)no svabhAva niyata thAya che. amuka karmaparamANuomAM darzana guNane AvaravA(dabAvavA)no svabhAva nakkI thAya che. amuka karmaparamANuomAM AtmAnA avyAbAdha sukhane rokIne bAhya sukha athavA to duHkha ApavAno svabhAva niyata thAya che. keTalAka karmaparamANuomAM cAritra guNane dabAvavAno guNa nakkI thAya che. A pramANe anya guNo viSe paNa samajavuM. karmaparamANuonA A svabhAvane AzrayIne AtmAnI sAthe baMdhAyelA karmaparamANuonA mukhya ATha prakAra che. ATha prakAranAM karmo A pramANe che - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra ane aMtarAya. jJAnAvaraNIya karmano svabhAva jJAnane DhAMkavAno che. darzanAvaraNIya karmano svabhAva darzana(sAmAnya pratibhAsasvarUpa zakti)ne DhAMkavAno che. vedanIya karmano svabhAva jIvane iSTa-aniSTa padArthonA saMyoga ane viyogarUpa sukha-duHkhanuM vedana karAvavAno che. mohanIya karmamAMthI darzanamohanIya karmano svabhAva tattvArtha zraddhAna na thavA devAno ane Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686, zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cAritramohanIya karmano svabhAva rAga-dveSa utpana karAvIne AtmasthiratAne rokavAno che. Ayu karmano svabhAva jIvane koI paNa zarIramAM aTakAvIne rAkhavAno che. nAma karmano svabhAva jIva mATe zarIra vagere banAvavAno che. gotra karmano svabhAva ucca-nIca kuLamAM jIvane utpanna karAvavAno che. aMtarAya karmano svabhAva dAna ityAdi kAryomAM vighna utpanna karAvavAno che. A rIte karmanI mULa prakRti jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAre che. mULa prakRtibaMdha ATha prakAre ane uttara pravRtibaMdha 120 prakAre che. baMdhanI apekSAe 120 uttara prakRti A pramANe che - jJAnAvaraNIya pAMca, darzanAvaraNIya nava, vedanIya be, mohanIya chavvIsa, Ayu cAra, nAma saDasaTha, gotra be, aMtarAya pAMca. udaya ane udIraNAnI apekSAe A ekasovIsa prakRtimAM mithyAtva mohanIyanA eka bhedane badale traNa bheda gaNatAM 122 prakRti thAya che. tenuM kAraNa e che ke baMdha to eka mithyAtvano ja thAya che, paNa jIvanA adhyavasAyo vaDe tenA traNa puMja thAya che - azuddha, ardhavizuddha ane zuddha; je anukrame mithyAtva mohanIya, mizra mohanIya ane samyaktva mohanIya kahevAya che. tethI baMdhanI apekSAe eka prakRti chatAM udaya ane udIraNAnI apekSAe traNa prakRti gaNAya che. Ama, 120ne sthAne udaya ane udIraNAnI apekSAe 122 prakRti che. karmanI sattAnI apekSAe nAma karmanA uttara bhedomAM 67ne sthAne jo 93 gaNavAmAM Ave to 148 uttara prakRti ane jo 103 gaNavAmAM Ave to 158 uttara prakRti thAya che. nAma karmanI 67 prakRtimAM pAMca baMdhana, pAMca saMghAta e dasa ane varNacatuSkane badale tenA upabhedone paNa gaNavAmAM Ave to 16 ema kula 26 umerAtAM tenA 93 bheda thAya che; ane baMdhananA pAMca bhedane badale 15 bheda gaNavAmAM Ave to 103 bheda thAya che. Ama, baMdhanI apekSAe 120, udaya ane udIraNAnI apekSAe 122 ane sattAnI apekSAe 148 (athavA 158) prakRti che.1 dareka samaye baMdhAyelAM karmaparamANuo sAta (athavA AyuSya sahita hoya to ATha) karmanI uttara pravRtiomAM vaheMcAI jAya che, arthAt te te prakRtirUpe pariNamI jAya che. jema AhArarUpe grahaNa karela paramANuo lohI, mAMsa, majjA, hADakAM, vIrya Adi zarIradhAtuorUpe pariNamI jAya che, tevI rIte kAmaNa vargaNA mULa ane uttara prakRtio rUpe te te karmanA svabhAvAnusAra pariNamI jAya che. vaLI, jema amuka AhAra khAsa karIne lohIrUpe pariName che to amuka AhAra vIryarUpe; tema prahAyelA karmaskaMdho khAsa prakRtirUpe moTe bhAge pariName che; arthAtu samayamabaddha (eka samaye baMdhAI gayelA) karmaskaMdhonA sAta (ke ATha) ekasarakhA vibhAga thaI jAya che ema samajavA yogya nathI, 1- juo : prathama karmagraMtha', gAthA 32 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 687 paraMtu te samaye je viziSTa bhAvanuM nimitta prabaLa hoya te rUpe moTA bhAge pariName che ane bAkInI pravRtiomAM nyUna pramANamAM pariName che. jema badAmanA AhAramAM vaidyaka daSTie moTA bhAge magajane poSaNa ApavAno guNa rahe che, jyAre mAtra thoDo ja bhAga rakta-mAMsa AdinA poSaNamAM jAya che, tema samayaprabaddha karmaskaMdhonuM samajavuM. eTaluM vizeSa jANavA yogya che ke je prakRtionuM ekabIjA sAthe virodha hovArUpa yugalapaNuM che, jema ke hAsya-zoka, rati-arati, temAM te bemAMthI mAtra ekane ja hisso maLe che. koI karma ekasAthe hAsya ane zoka, rati ane arati e bannemAM pariNamatuM nathI; temaja traNa veda arthAt strI, puruSa athavA napuMsaka e traNamAMthI mAtra eka rUpe ja pariName che. AyuSya karmanI je prakRti che te AkhA jIvanamAM eka ja vAra baMdhAya che, tethI pratyeka samaye cahAtAM karmapudgalomAMthI AyuSya prakRtine te bhavamAM mAtra eka vAra phALo maLe che, bAkInA samayamAM kazo phALo maLato nathI. Ama, grahaNa karAyelAM kArmaNa vargaNAnAM paramANuo jJAnAvaraNIya ityAdi aneka rUpamAM pariNata thAya che tene prakRtibaMdha kahe che. je pramANe lImaDAno svabhAva kaDavAza ane goLano svabhAva gaLapaNa hoya che, te pramANe karmamAM ATha prakArano svabhAva hoya che - tene prakRtibaMdha kahe che. pahelAM karma jJAnAvaraNIya ityAdi kayA svabhAvanAM che e batAvavuM te prakRtibaMdha che. jevA prakAranI prakRti baMdhAya che, tevA prakAre te udayamAM Ave che. sthitibaMdha - karmaparamANuono AtmAnI sAthe saMbaMdha thAya che te vakhate, jema te te karmaparamANuomAM AtmAnA te te guNone AvaravA vagereno svabhAva niyata thAya che tema, te te karmaparamANuomAM e svabhAva kyAM sudhI raheze, arthAt te te karma AtmA sAthe keTalA samaya sudhI raheze, te paNa te ja vakhate nakkI thaI jAya che. karmaparamANuonA AtmAnI sAthe rahevAnA kALanA nirNayane sthitibaMdha kahe che. pratyeka prakRti potAnA viziSTa kALa paryata rahe che ane pachI vilIna thaI jAya che. sthitibaMdha karmaprakRtikALanAM mApa anusAra nakkI thAya che. svabhAvanI racanA pachI te svabhAvanI viziSTa samaya sudhI rahevAnI je maryAdA hoya che tene sthitibaMdha kahe che. A prakRti ATalA vakhata sudhI jIvanI sAthe raheze, pachI nahIM rahe, ema je kALamaryAdA nakkI thAya tene sthitibaMdha kahevAmAM Ave che. avasthAna-kALanuM nAma sthiti che. jeTalA kALa sudhI vastu Take te tenI sthiti che. jeno je svabhAva che tenAthI vicalita na thavuM te sthiti che. jevI rIte bakarI, gAya, bheMsa vagere pazuonAM dUdhanuM eka nizcita kALa sudhI madhuratA svabhAvathI zruta na thavuM e tenI sthiti che, tevI ja rIte jJAnAvaraNIya ityAdi karmonuM, jIvane padArthonuM Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jJAna na thavA devuM ityAdi svabhAvathI eka nizcita kALa sudhI smRta na thavuM e tenI sthiti che. karmayugalo jJAnAvaraNIyAdi ATha karmarUpe pariNamI AtmapradezonI sAthe baMdhAyA pachI jyAM sudhI potAnA svabhAvane choDatAM nathI, jyAM sudhI karmarUpe rahe che te kALamaryAdAne sthitibaMdha kahe che. sthiti be prakAranI che. karmonI sthitinI utkRSTa ane jaghanya ema mukhya be maryAdA che. vadhAremAM vadhAre sthiti (jenAthI vadhAre sthiti na hoya) te utkRSTa sthiti. ochAmAM ochI sthiti (jenAthI ochI sthiti na hoya) te jaghanya sthiti. jIvanI sAthe dareka karma utkRSTa ane jaghanya keTalo kALa rahI zake enuM mApa jaina zAstroe batAvyuM che. dareka karmano utkRSTa ane jaghanya sthitibaMdha 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nA AThamA adhyAyanA sUtra 15 thI 21 mujaba A pramANe che - karmaprakRti | utkRSTa sthiti | jaghanya sthiti jJAnAvaraNIya | trIsa koDAkoDI sAgaropama aMtarmuhUrta darzanAvaraNIya trIsa koDAkoDI sAgaropama aMtarmuhUrta vedanIya | trIsa koDAkoDI sAgaropama | bAra muhUrta mohanIya sittera koDAkoDI sAgaropama aMtarmuhUrta nAma vIsa koDAkoDI sAgaropamAM ATha muhUrta gotra vIsa koDAkoDI sAgaropama ATha muhUrta AyuSya tetrIsa sAgaropamAM aMtarmuhUrta aMtarAya | trIsa koDAkoDI sAgaropama | aMtarmuhUrta A prakAre sarva karmonI utkRSTa sthiti ane jaghanya sthiti batAvavAmAM AvI che. AThe karmonI utkRSTa tathA jaghanya sthiti nizcita hoya che. baMdha vakhate karmanI sthiti utkRSTa, jaghanya ke A banne sthitimaryAdAnI vacce niyata thAya che jene sthitibaMdha kahe che. karmasvarUpe pariNata thayelA pugalaskaMdhono jIva sAthe ekakSetrAvagAhe rahevAno kALa tene sthitibaMdha kahe che. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda - svAmIkata TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 8, sutra 3nI TIkA "tatsvabhAvAdapnacyutiH sthitiH / yathA - ajAgomahiSyAdikSIrANAM mAdhuryasvabhAvAdapracyutiH sthitiH / tathA jJAnAvaraNAdInAmAvagamAdisvabhAvAdapracyutiH sthitiH / ' Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 689 anubhAgabaMdha (rasabaMdha) - baddha karmonI phaLa ApavAnI zaktimAM rahelI taratamatAne anubhAgabaMdha kahe che. svabhAvanirmANanI sAthe karmapudgalamAM tIvratA, maMdatA vagere rUpe phaLAnubhava ApanArI vizeSatA nirmANa thAya che. te vizeSatAne anubhAgabaMdha athavA rasabaMdha kahe che. anubhAgabaMdhanuM kArya karmaskaMdhomAM rahelI phaLadAnazaktine nakkI karavAnuM ane te mujaba jIvane rasAsvAda karAvavAnuM che. je prakAre bakarI, gAya, bheMsa ityAdinAM dUdhamAM tIvra, maMda ane madhyama prakArano rasavizeSa hoya che, te ja pramANe karmapudgalanI phaLa ApavAnI zakti e anubhAgabaMdha che. vividha prakAranA vipAka, arthAt phaLa ApavAnI zaktine anubhAgabaMdha kahe che. dareka jIvane potAnAM karmane anurUpa phaLa maLe che. tIvra pariNAmathI bAMdhelA karmano vipAka tIvra hoya che ane maMda pariNAmathI bAMdhelA karmano vipAka maMda hoya che. jJAnAvaraNIyAdi karmaprakRtiomAM je tIvra, maMda rasa hoya ane tadanusAra karmanI phaLa ApavAnI zaktinI nyUnAdhikatA thAya te anubhAgabaMdha che. karmaprahaNa vakhate karmamAM je rasa utpanna thAya che, te rasanI taratamatA anusAra karmanA phaLamAM taratamatA Ave che. vidhavidha karmamAM AtmAnA vidhavidha guNane dabAvavA vagereno svabhAva che; paNa samAna svabhAvanA dareka karmamAM te svabhAva ekasarakhA pramANano hoto nathI, nyUnAdhika hoya che. dA.ta. maghamAM kepha utpanna karavAno svabhAva che, paNa dareka prakAranuM madha ekasarakhA kephane utpanna karatuM nathI. amuka prakAranuM magha atizaya kepha utpanna kare che, jyAre amuka prakAranuM madya tenAthI ochA kephane ane amuka madya tenAthI paNa nyUna kephane utpanna kare che. tevI rIte AtmaguNone dabAvavA vagere karmonA svabhAvamAM paNa taratamatA hoya che. arthAt karmonA vipAka(phaLa)mAM taratamatA hoya che. dareka karma kevo vipAka (phaLa) Apaze eno nirNaya paNa karyagrahaNa vakhate ja thaI jAya che. karmavipAkanI tIvratA ane maMdatAnA nizcayane anubhAga(rasa)baMdha kahe che. jJAnAvaraNIya karma AtmAnA jJAna guNane roke che. paraMtu jovAmAM Ave che ke dareka jIvamAM jJAna guNano abhibhava samAnapaNe hoto nathI. koI vyakti amuka viSayane samajavAno bahu prayatna karavA chatAM atizaya sthULa dRSTithI samajI zake che, jyAre anya vyakti e ja viSayane alpa prayatnathI sUkSma dRSTithI samajI jAya che. vaLI, trIjI vyakti e ja viSayano vinA prayatna atyaMta sUkSma dRSTithI bodha karI le 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikama', adhyAya 8, sUtra 3-6 'tadrasavizeSo'nubhavaH / yathA ajAgomahiSyAdikSIrANAM tIvramandAdibhAvena rasavizeSaH tathA karmapudgalAnAM svagatasAmarthyavizeSo'nubhava / ' Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. A pramANe bodhagrahaNamAM jovA maLatI taratamatA jJAnAvaraNIya karmanA rasabaMdhane AbhArI che. karmavipAka be prakAranA che - zubha vipAka ane azubha vipAka. goLa, khAMDa, sAkara, amRtanI madhuratA tathA lImaDo, kAMjI, viSa, halAhalanI kaTutA je prakAre uttarottara adhika che, te prakAre zubha vipAka ane azubha vipAkano rasa paNa uttarottara adhika hovAthI aneka bhedarUpa hoya che. zAstramAM zubha karmanA rasane zeraDInA rasa ane azubha karmanA rasane lImaDAnA rasanAM dRSTAMta dvArA samajAvavAmAM Ave che. jema zeraDIno rasa sukha Ape che, tema zubha karmanuM phaLa sukha Ape che tathA jema lImaDAno rasa duHkha Ape che, tema azubha karmathI du:khanI prApti thAya che. zeraDIno rasa jema jema vadhu baLe che, tema tema te adhika madhura bane che. lImaDAno rasa jema jema vadhu baLe che, tema tema te adhika kaDavo bane che. e ja pramANe zubha prakRtimAM jeTalo vadhAre tIvra rasa, teTaluM tenuM zubha phaLa adhika maLe ane azubha prakRtimAM jeTalo vadhAre tIvra rasa, teTaluM tenuM azubha phaLa adhika maLe. dA.ta. be vyaktione azAtA vedanIya karmano udaya thAya che tyAre ekane vedanAno anubhava adhika thAya che, jyAre bIjI vyaktine alpa vedanA thAya che. AnuM kAraNa rasanI taratamatA che. karmaparamANuomAM utpanna thatA rasanI asaMkhya taratamatA che. chatAM sthULa daSTie enA cAra bheda che. te A pramANe - ekasthAnika rasa, dvisthAnika rasa, tristhAnika rasa, catuHsthAnika rasa. temAM sAmAnya maMda rasane ekasthAnika rasa kahevAmAM Ave che. A rasathI AtmAnA guNono abhibhava alpAMze thAya che. ekasthAnika rasathI adhika tIva rasane dvisthAnika rasa kahevAmAM Ave che. tenAthI paNa adhika tIvra rasane tri sthAnika rasa kahevAmAM Ave che. tristhAnika rasathI adhika tIvra rasane catuHsthAnika rasa kahevAmAM Ave che. rasanI A taratamatA lIMbaDAnA ane zeraDInA rasanI taratamatAthI samajI zakAya che. A (lIMbaDAno ke zeraDIno) rasa svAbhAvika hoya tyAre ekasthAnika hoya che. tenA be bhAga kalpI eka bhAga jeTalo bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa kristhAnika bane che. tenA traNa bhAga kalpI be bhAga jeTalo bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa tristhAnika bane che. tenA cAra bhAga kalpI traNa bhAga jeTalo bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa catuHsthAnika bane che. e pramANe karmanA rasa viSe paNa jANavuM. Ama, anubhAgabaMdha eTale karmanI phaLa ApavAnI zakti. jIva jevA rasathI karma bAMdhe che, te karmano udaya tevA rasa sahita thAya che. anubhAgabaMdhanA cauda prakAra che. sAdi, anAdi, dhruva, adhuva ityAdi cauda prakAronI apekSAe anubhAgabaMdhanuM varNana Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 691 karavAmAM Ave che. pradezabaMdha - baMdha thavAvALAM kAmaNa skaMdhomAM rahelAM paramANuonI saMkhyAne pradezabaMdha kahe che. je pudgalaskaMdha karmarUpe pariNata thayA hoya, tenuM paramANurUpathI pramANa eTale ke nirNaya karavo ke "ATalAM paramANu baMdhAyAM' e pradezabaMdha che. karmavargaNAnAM athavA paramANunAM ochAvattA pramANane pradezabaMdha kahe che. pradezabaMdhamAM karmaparamANuonuM parimANa abhipreta che. karmavargaNAnAM pudgalonAM daLiyAM amuka parimANa jeTalAM baMdhAya che tene pradezabaMdha kahe che. AtmAnA asaMkhya pradezo che. A asaMkhya pradezomAM eka eka pradeza upara anaMtAnaMta karmaskaMdhono saMgraha thavo e pradezabaMdha che. AtmAnA asaMkhya pradezomAMthI eka eka pradeza upara kamaskaMdhonA baMdhane, arthAt AtmAnA pradezo ane pudgalanA pradezonA ekakSetrAvagAhI thaI sthita thavAne pradezabaMdha kahe che. AtmAnA pradeza ane pudgalanA pradezonuM ekakSetrAvagAhI thaIne rahevuM e pradezabaMdha che. jeTalAM pudgalaparamANu karmarUpa pariNamana karI jIva sAthe baMdhAya te pramANane - saMkhyAne pradezabaMdha kahe che. je ghanAMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa eka kSetramAM rahelA che; jenI eka, be, traNa ityAdi asaMkhyAta samayanI sthiti che; je uSNa, rukSa, zIta ane snigdha sparzathI sahita che; samasta varNa ane rasa sahita che; samasta karmaprakRtine yogya che, puNyapApanA bhedathI be prakAranA che; sUkSma che; samasta AtmapradezomAM anaMtAnaMta pradeza sahita chavAyelAM che evA je pudgalaskaMdhane - kArmaNa vargaNAnA samUhane A jIva potAnI sAthe ekatrAvagAhe joDe che te pradezabaMdha che. karmaparamANuono AtmAnI sAthe saMbaMdha thAya che tyAre e karmaparamANuonI sAta ke ATha prakRtiomAM je vaheMcaNI thAya che ane pradezabaMdha kahevAya che. karmarAzi grahaNa karyA pachI judA judA svabhAvamAM rUpAMtarita thanAro te karmarAzi svabhAva anusAra viziSTa parimANamAM vibhakta thAya che. A parimANavibhAga e ja pradezabaMdha che. bhinna bhinna svabhAvanAM karmonI bhinna bhinna paramANusaMkhyA hoya che. karmonAM nAmo tenA phaLa ApavAnA svabhAvane anusarIne paDe che. baMdhasamaye ja karmapradezomAM svabhAva nakkI thAya che ane e anusAra te karmapradezonuM nAma paDe che. je karmapradezomAM jJAna guNane AvaravAno svabhAva nakkI thAya che te karmapradezonuM jJAnAvaraNIya evuM nAma paDe che. je karmapradezomAM darzana guNane AvaravAno svabhAva nakkI thAya che te karmapradezonuM darzanAvaraNIya evuM nAma paDe che. Ama, pradezomAM svabhAva tathA svabhAva pramANe nAma nakkI thAya che. pradezo vinA svabhAva ke nAma nakkI Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana na thaI zake. mATe pradezo svabhAva(prakRtinAM ane tethI tenAM nAmanAM kAraNa che. karmabaMdhanA pratibaMdha vagere cAra bhedone zAstramAM modaka(lADu)nA daSTAMtathI samajAvavAmAM AvyA che. judA judA prakAranA modakamAM bhinna bhinna prakRti hoya che. je modaka vAta(vAyu)vinAzaka dravyo nAkhIne banAvelA hoya te modakano svabhAva vAtane zamAvavAno hoya che. je modaka pittanAzaka dravyo nAkhIne banAvavAmAM Ave te modakano svabhAva pittane zAMta karavAno bane che. kaphanAzaka dravyo nAkhIne banAvelA modakano svabhAva kaphano nAza karavAno thAya che. e ja pramANe bhinna bhinna jAtinA modakamAM koI paNa jAtanA vikAra vinA TakI rahevAnI sthiti paNa judI judI hoya che. amuka prakAranA modaka eka ja divasa khAdya tarIke rahe che, bIjA divase temAM vikAra AvavAthI akhAdya banI jAya che. jyAre keTalAka modaka aThavADiyuM, paMdara divasa, mahinAo sudhI paNa khAdya tarIke rahe che. bhinna bhinna modakamAM madhuratA ke snigdhatA vagere rasa paNa nyUnAdhika hoya che. je modakamAM gaLapaNa adhika nAMkhavAmAM AvyuM hoya e modaka adhika madhura hoya che. alpa gaLapaNa nAkhIne banAvavAmAM AvelA modakamAM alpa mIThAza hoya che. te ja pramANe adhika ghI nAkhIne banAvelA modakamAM snigdhatA - cIkAza ghaNI hoya che. alpa ghIthI banelA modakamAM alpa cIkAza hoya che. vadhAre methI nAkhIne banAvelA modaka adhika kaDavA ane alpa methI nAkhIne banAvelA modaka alpa kaDavA hoya che. bhinna bhinna modakamAM kaNiyArUpa pradezonuM pramANa paNa nyUnAdhika hoya che. koI modaka 50 grAmano, koI modaka 100 grAmano, to koI modaka 200 sAmano hoya che. modaka khAvAthI vAta ityAdi vikAra dUra thAya che - A tenI prakRti eTale ke svabhAva thayo. modaka jeTalA divasa Take teTalI tenI kALamaryAdA che, sthiti che. modaka mIThA, kaDavA ityAdi hoya che, e teno (svAda) anubhAga thayo. keTalAka modaka moTA, keTalAka modaka nAnA hoya che, A tenuM parimANa che, pradeza che. modakamAM jema A cAra bAbato che, te pramANe baMdha thanArAM karmomAM paNa e bAbato hoya che. karmanA viSayamAM koI karmamAM jJAnane AvaravAno svabhAva, koI karmamAM darzanane abhibhava karavAno (dabAvavAno) svabhAva, ema bhinna bhinna karmano bhinna bhinna svabhAva che. koI karmanI 30 koDAkoDI sAgaropamanI sthiti, koI karmanI 20 koDAkoDI sAgaropamanI sthiti, ema bhinna bhinna karmamAM bhinna bhinna sthiti hoya che. koI karmamAM tIvra rasa hoya to koI karma maMda rasavALuM hoya, ema bhinna bhinna rasa hoya che. koI karmamAM alpa karmaparamANuo, koI karmamAM tenAthI vadhAre, to koI karmamAM tenAthI paNa vadhAre, ema bhinna bhinna karmamAM nyUnAdhika karmaparamANuo hoya che. Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 693 jema koI modaka trikaTu(sUMTha, pIpara ane marI)no banAvelo hoya to teno svabhAva vAyunuM haraNa karavAno che, zIta dravyono banAvelo hoya to teno svabhAva pittaharaNa karavAno che tathA araDUso ane kSArAdi vastuno karelo hoya to teno svabhAva kaphaharaNa karavAno che; tema karmono paNa judo judo svabhAva hoya che. koI karmano jJAnane Avarita karavAno, koIno darzanane Avarita karavAno vagere judA judA svabhAva hoya che. A prakRtibaMdha che. koI modaka eka divasa pachI bagaDI jAya che, koI be divasa pachI, koI mahinA pachI bagaDe che; tema koI karmanI sthiti aMtarmuhUrta, to koInI prahara, divasa, pakSa, mAsa, yAvat 70 koDAkoDI sAgaropama sudhInI hoya che. A sthitibaMdha che. koI modakano rasa vadhAre mITho, koIno ocho mITho; tema koI karmano rasa vadhAre sukharUpa, to koIno ocho sukharUpa hoya che. A anubhAgabaMdha - rasabaMdha che. koI modaka vajanamAM 100 grAmano, koI ra00 grAmano hoya che; tema koI karmanAM paramANu saMkhyAmAM thoDAM, to koInAM ghaNAM hoya che. A pradezabaMdha che. Ama, baMdhanA prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha ane pradezabaMdha e cAra bheda che. AtmAne lAgelAM karmo AtmAnI amuka zaktine DhAMke che, te zaktine te amuka vakhata sudhI DhAMke che, te judI judI mAtrAnI tIvratAvALAM phaLa Ape che ane te amuka jaththAmAM AtmAne lAge che. paraMtu ahIM prazna thAya che ke te AtmAnI kaI zaktine DhAMkaze, keTalo vakhata sudhI DhAMkaze, keTalI tIvratAvALAM phaLo Apaze ane keTalA jaththAmAM lAgaze tenAM niyAmaka kAraNo kayAM kayAM che? karmone AtmA tarapha lAvavAmAM AtmAnI je pravRtti kAraNabhUta che, te pravRttinA AdhAra upara, te vakhate baMdhAyelAM karmo AtmAnI kaI zaktine mukhyapaNe DhAMkaze te nakkI thAya che. jo tenI pravRtti jJAnanAM sAdhanono nAza karanArI, jJAnIno anAdara karanArI haze to evI pravRttithI AtmAne lAganArAM karmo mukhyatAthI AtmAnI jJAnazaktine DhAMkaze. te pravRttinuM pramANa te karmonA jaththAnuM pramANa nakkI kare che. karmo keTalA vakhata sudhI AtmAnI sAthe raheze teno AdhAra ane karmanA phaLanI tIvratA-maMdatAno AdhAra pravRtti karatI vakhatanI kaSAyanI tIvratA-maMdatA upara che. jema vadhAre tIvra kaSAyapUrvakanI pravRtti, tema te pravRttithI lAgatAM karmo vadhAre lAMbA vakhata sudhI AtmAnI zaktine DhAMkaze ane vadhAre tIvra phaLa Apaze karmabaMdhanA cAra prakAromAMthI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha yoganA kAraNe paDe che tathA sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha kaSAyanA kAraNe paDe che. cAra prakAranA baMdhanuM kAraNa jIvanAM yoga ane kaSAyarUpa pariNAma che. yoga ane kaSAyamAM taratamabhAvanA kAraNe cAra prakAranA baMdhamAM taratamatA hoya che. jIvanI mana, vacana, kAyAnI kriyAne yoga kahe che. mana, vacana ane kAyAnI Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pratyeka kriyA karmayogya paramANuone kheMce che. karmanuM jIva tarapha AvavAnuM kAraNa - AsavanuM kAraNa che mana-vacana-kAyAnI pravRtti. mana-vacana-kAyAnA vyApAro karmono AtmAnI sAthe saMbaMdha karAvanAra che. yogadvArothI karmono Asava thAya che ane pachI karmane yogya pudgalonA rahaNathI jIva ane karmapudgalo ekakSetrAvagAhe sthita thAya che. yoganI kriyAthI AsapUrvaka prakRtibaMdha ane pradezabaMdha thAya che. je karmane yogya pudgala kheMcAya che, te kAmaNa vargaNAomAM jIvanA yogathI prakRti paDe che. jo te karmapudgala jJAnamAM bAdhA nAkhavAvALI kriyAthI kheMcAyA hoya to temAM jJAnane AvaraNa karavAno svabhAva paDaze. e rIte karmapudgalano svabhAva nakkI thAya che. prakRtibaMdha saMbaMdhe yoganuM dvividhapaNuM che - zubha yoga ane azubha yoga. mana, vacana ane kAyAnA zubha vyApAra arthAtu dharmaciMtana, parahitakArya Adi pravRtti e zubha yoga che ane tenAthI viruddha vyApAra te azubha yoga che. dharmonAM aMgomAM mana-vacanakAyAnI pravRtti thatAM zubha yoga hoya che tathA adharmanAM aMgomAM tenI pravRtti thatAM azubha yoga hoya che. A rIte zubha yoga ane azubha yoga ema be prakAranA yoga che. AtmA-anAtmAno viveka thayA pahelAM zubha ke azubha yoga pravRtti ghAtI karmanA baMdharUpa to thAya ja che, jyAre aghAtI karmamAM zubha yoga vaDe zAtA vedanIya Adi puNyaprakRti tathA azubha yoga vaDe azAtA vedanIya Adi pApaprakRtinuM upArjana thAya che. zubha ane azubhanI jyAM mizra yoga pravRtti hoya che tyAM keTalAMka pudgala puNyaprakRtirUpa ane keTalAMka pApaprakRtirUpa pariName che. je mahAbhAgya puruSone AtmAanAtmAno viveka varte che, temane ghAtI karmanuM upArjana bahu nyUna hoya che. pradezabaMdha mana-vacana-kAyAnA vyApArathI thAya che. yoga pravRttinA nimittathI dareka samaye AtmA anaMta karmaparamANuo AkarSe che. jo yoganuM alpatva hoya to pramANamAM nyUna karmaparamANuonuM Agamana thAya che, eTale ke karmanAM ochAM paramANuo baMdhAya che ane yoga ati pramANamAM hoya to karmanAM paramANuo adhika pramANamAM baMdhAya che. Ama, karmano pradezabaMdha yoga upara AdhAra rAkhe che. koI eka jIva dareka samaye samAna pudgalo rahaNa karato nathI, ochAvattAM pudgalo grahaNa kare che, kAraNa ke pradezabaMdha yogathI thAya che. jIvano yoga dareka samaye ekasarakho ja hoto nathI, ochovatto hoya che. jema jema yogano vyApAra vadhAre, tema tema te adhika pudgalo grahaNa kare che. jema jema yogano vyApAra ocho, tema tema te ochAM pugalo grahaNa kare che. tAtparya e che ke AkarSAyelAM karmapudgalone Atmapradezo sAthe ekakSetrAvagAhI Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 695 karI devAM tathA tenA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa Adi svabhAvanuM nakkI thayuM - A banne yoga dvArA thAya che. tene pradezabaMdha ane prakRtibaMdha kahe che. yoga dvArA grahaNa thayelAM karmaparamANuonuM parimANa te pradeza che, teno baMdha thAya che tyAre temAM mULa-uttara prakRtionA vibhAga thAya che, tethI yoga vaDe pradezabaMdha ane prakRtibaMdha thAya che. yoganA nimittathI karmanuM Agamana thAya che, mATe yoga te Asava che. A yogAsavanI javAbadArI karmanI prakRti ane tenA pradezanA mAtra niyAmaka banavAnuM che. tenuM kartavya mAtra karmavargaNAne kheMcavAnuM - teno jaththo bhego karavAnuM ane pachI tenI mULa ane uttara prakRtirUpe vaheMcaNI karavAnuM che. te karma keTalA kALa sudhI rahevAnuM che tathA tenI phaLadAyI zaktinuM tAratamya keTaluM che, te sAthe yogAsavane saMbaMdha nathI. teno AdhAra kaSAya upara che. kaSAya eTale mohanA udayathI mithyAtva ane krodhAdi bhAva upasthita thavo te; AtmAnA svarUpajJAnarUpa samyaktvano, svarUpAcaraNarUpa dezacAritrano, sakala cAritrano ane yathAkhyAta cAritrano rodha kare te. mohanA udayathI je mithyAtva, krodhAdirUpa bhAva thAya che te sarvanuM sAmAnya nAma kaSAya che. rAga-dveSabhAvonI pariNatine kaSAya kahe che. krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa AtmAnAM vibhAvapariNAmo te kaSAya. karmarUpe grahaNa thayelAM pudgalaparamANuonA kALa ane vipAkanI tIvratA-maMdatAno nizcaya AtmAnA adhyavasAya eTale ke kaSAyanI tIvratA ane maMdatA anusAra hoya che. kaSAyonI tIvratA ane maMdatA pramANe te karmapudgalamAM sthiti ane phaLa ApavAnI zakti nakkI thAya che, te sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha che. karmo keTalA kALa sudhI Takaze eTale ke sthitibaMdha ane kevuM tIvra athavA maMda phaLa Apaze eTale ke anubhAgabaMdha, e banneno AdhAra AtmAnA kaSAyabhAva upara rahelo che. e banne baMdha kaSAyathI thAya che. je AtmA tenI sAMprata sthitimAM kaSAyabhAva vinA eka samaya paNa rahI zakato nathI te kaSAyAtmA che. vyakta ke avyakta kaSAyabhAva agiyAramA upazAMta moha guNasthAna sudhI rahe che ane tyAM sudhI azubha yoga vaDe pApAsava hovAnuM jaina zAstramAM kahyuM che. kaSAya vaDe AtmA pratyeka samaye AyuSya karma sivAyanAM sAte karmonuM grahaNa kare che. AyuSya karmano baMdha AkhA bhavamAM eka ja vAra thAya che. kaSAyanA bahutvathI sarva prakRtinI sthitino baMdha ghaNo thAya che, paraMtu deva tathA manuSya saMbaMdhI AyuSyanI sthiti alpa baMdhAya che, jyAre tenA alpatvathI lAMbI baMdhAya che. ghAtI karmanI sarva prakRtimAM ane aghAtI karmanI pApaprakRtimAM kaSAyanA alpatvathI anubhAgabaMdha alpa ane bahutvathI ghaNo thAya che, jyAre puNyaprakRtino anubhAgabaMdha kaSAyanI Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana maMdatAthI vadhe ane bahutvathI nyUna thAya che. A prakAre kaSAyathI sthiti ane anubhAgabaMdhanuM svarUpa nakkI thAya che. kaSAyanA abhAvamAM karmaparamANuo AtmAnI sAthe saMbaddha rahI zakatAM nathI. karmaparamANune kheMcavuM ane TakAvavuM A be judI bAbata che. mana-vacana-kAyAnI caMcaLatA dvArA, eTale ke yoga dvArA karmaparamANuo AkarSita thAya che ane kaSAya dvArA te TakI rahe che, arthAt kaSAya dvArA tene bAMdhelAM rAkhI zakAya che. kaSAya jeTalA tIvra hoya teTalA lAMbA samaya sudhI karmaparamANu AtmAnI sAthe coMTelAM rahe che. kevaLI bhagavaMtone yogakriyAthI mAtra zAtA vedanIyano samayasthAyI baMdha che, kAraNa ke temane kaSAyano sadbhAva nathI. kevaLI bhagavaMtone kaSAya nathI hotA, tethI temane yoga dvArA prathama samaye je karmapudgala Ave che, te dvitIya samayamAM vedAya che ane tRtIya samayamAM kharI jAya che. yogonA nimitte je karma Ave che te bIjA samaye vedAIne trIjA samaye nirjarI jAya che. temane sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha thato nathI. mana-vacana-kAyAnI pravRtti hovA chatAM paNa jo kaSAya na hoya to upArjita karmomAM sthiti ane rasano baMdha thato nathI. sthiti ane rasa bannenA baMdhanuM kAraNa kaSAya che. jyAre AtmA kaSAyarahitapaNe mAtra yogathI ja koI kArya kare che tyAre sthiti ane anubhAgabaMdhane tyAM avakAza raheto nathI, tethI mAtra yogathI upArjana karela prakRti ane pradezabaMdhamAM mAtra zAtA vedanIya karma grahaNa thAya che. paraMtu jyAre te yoga kaSAya vaDe anuraMjita thayelA hoya che tyAre aneka prakRttiono baMdha vividha anubhAga rasa ane sthiti sahita thayA vinA raheto nathI. karmaprakRtionAM ghaNAM paramANu hovA chatAM jo temAM thoDA kALa sudhI thoDuM phaLa ApavAnI zakti hoya to te karmaprakRti hInapaNAne prApta thAya che tathA karmaprakRtionAM thoDAM paramANu hoya chatAM temAM ghaNA kALa sudhI ghaNuM phaLa ApavAnI zakti hoya to te karmaprakRti adhikapaNAne prApta thAya che. mATe yoga vaDe thayelA prakRtibaMdha-pradezabaMdha baLavAna nathI, paraMtu kaSAya vaDe thayelA sthitibaMdha-anubhAgabaMdha baLavAna che. A pramANe yoga ane kaSAya karmabaMdhanA niyAmaka che. yoganuM ati cAMcalya ane kaSAyanuM alpatva jyAM hoya tyAM sthiti ane anubhAgabaMdha nyUna hoya che, paNa yoga vaDe upArjana thayelI karmaprakRtino pradeza ghaNo vistAravALo hoya che, kema ke pradezano niyAmaka yoga che. jevI rIte bhayAnaka rIte tUTI paDavAnI aNI upara dekhAtAM jaLapracura vAdaLAMo ghaNI vAra thoDA, jharamara jharamara chAMTA nAMkhI vIkharAI jAya che, tyAM pradeza vistAravALo hovA chatAM paNa phaLa alpa jovA maLe che. tevI rIte ghaNI vAra adhika Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 697 vistAravALA karma ochuM phaLa ApI chUTAM paDI jAya che. zarIra saMbaMdhI vedanIya prasaMgomAM aneka vakhate evuM bane che ke garamInI phollIo AkhA zarIre phUTI nIkaLe che, eTale vedanIya prakRtino pradeza - vistAra zarIra upara bahoLA pramANamAM jovA maLe che; paNa tenI sthiti alpa hoya che ane vedanIyanI paNa ati maMdatA hoya che, arthAt anubhAgabaMdha alpa hoya che. AvA prasaMge ema samajavuM ghaTe che ke te prakAranuM karma upArjana karatI vakhate azubha yoganA cAMcalyanuM bahutva ane kaSAyanuM alpatva hovuM joIe. ghaNI vAra eka nAnI sarakhI phollI AkhA zarIramAM tIvra vedanA utpanna kare che ane aneka upacAra karavA chatAM maTatI nathI. ahIM ema kahI zakAya ke karmopArjana kALe kaSAyanuM bahulapaNuM ane yoganuM alpatva haze, tethI phaLadAnazakti ane sthitinuM tAratamya adhika che. ahIM pradezabaMdhanuM adbhutva chatAM kaSAyanI adhikatAnA kAraNe anubhAga ane sthiti vizeSa che. Ama, prakRtibaMdha ane pradezabaMdhanuM kAraNa yoga che tathA sthitibaMdha ane anubhAgabaMdhanuM kAraNa kaSAya che. yoga-kaSAya ja baMdhanuM kAraNa che. karmanA udayane anusarIne prApta thayela zubhAzubha saMyogamAM ajJAnI jIva prAyaH rAga-dveSarUpa pariNAmavALo thAya che ane yoga vaDe grahaNa karelAM karmomAM te anusAra alpAdhika rasa temaja sthiti sarjAya che ane teno jIva sAthe baMdha thAya che tathA pUrve bAMdhelAM karmonI sAthe te bhaLI jAya che. pratyeka ajJAnI jIva pratisamaya potAnA maMda-tIvra yogapravartana vaDe alpAdhika pramANamAM karma grahaNa kare che ane te yogapravartanamAM je je rAga-dveSanAM pariNAma hoya che, te mujaba grahaNa karela kArmaNa vargaNAnAM pudgalomAM te ja vakhate sthiti ane rasa baMdha thAya che ane e rIte caturvidha svarUpe karmano baMdha thAya che. karmonA uparyukta cAre prakArano baMdha thayA pachI paNa tarata ja te karma phaLa ApavAnuM zarU karatAM nathI, paNa amuka samaya sudhI phaLa ApavAnI yogyatAnuM saMpAdana kare che. jema cUle caDAvatAveMta ja koI paNa vastu sIjhI jatI nathI, judI judI vastune sIjhavAmAM judo judo samaya lAge che; te ja pramANe karmabaMdha thatAM ja karma phaLa ApavAnuM zarU nathI karatAM tathA vividha karmano pAkakALa paNa ekasarakho nathI hoto. karmanA A pAkyogyatAkALane abAdhAkALa kahevAmAM Ave che. sAmAnya niyama evo che ke karmanI sthiti jeTalA koDAkoDI sAgaropamanI baMdhAI hoya teTalA so varSano te karmano abAdhAkALa hoya che. 1 karmabaMdha thayA pachI abAdhAkALa vItatAM te karma phaLavAna thAya che. dA.ta. jo mohanIya karmano utkRSTa sthitibaMdha 1- juo : AcAryazrI vIrasenajIkRta, dhavalA', pustaka 6, khaMDa 1, bhAga 6, sUtra 31, pR.172 sA rolamoDAzorIjI vAsasAvadhA hota' Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana thayo hoya to, tenI utkRSTa sthiti sittera koDAkoDI sAgaropamanI hovAthI teno abAdhAkALa sAta hajAra varSano hoya. tethI te karma sAta hajAra varSa vItatAM phaLavAna thAya. jo sthitibaMdha aMtarmuhUrta kALano baMdhAyo hoya to aMtarmuhUrta vItatAM te karma udayamAM Ave che. baMdha ane udaya vaccenI sthitine sattA kahevAya che ane te kALane abAdhAkALa kahevAya che. karma je rUpamAM baMdhAyuM hoya e ja rUpamAM phaLa Ape evo niyama nathI, arthAt abAdhAkALamAM karma niSkriya ja paDI rahetAM nathI. tenA upara aneka rIte karaNo(yoga ane kaSAya)nI asara cAlu hoya che, tethI karmomAM judAM judAM parivartano saMkramaNa, urtana, apavartana, upazamana, udIraNA, nidhatta, nikAcanA thaI zake che. abAdhAkALa pUro thatAM te karma potAnuM phaLa batAve che. rAga-dveSanA bhAvothI tathA mana-vacana-kAyAnI pravRttithI karmanI rajakaNo AtmA upara coMTI jAya che ane abAdhAkALa vItatAM te potAnuM phaLa Ape che. karmano abAdhAkALa vyatIta thaI gayA pachI karma phaLa ApavAnuM zarU kare tene karmano udaya kahevAmAM Ave che. karmanA sthitibaMdha anusAra teno sattAkALa hoya che. sattAkALa pUro thAya che tyAre karmaparamANu udayamAna thaI phaLa Ape che ane jIva te phaLa bhogave che. karmanI sthiti jeTalI baMdhAI hoya te anusAra karmanAM paramANuo kramazaH udayamAM Ave che ane phaLa ApIne AtmAthI chUTAM paDI jAya che; arthAt jyAre karmasthiti samApta thaI jAya che tyAre karma potAnuM phaLa batAvIne naSTa thaI jAya che, AtmAthI alaga thaI jAya che. Ama, pUrvakarmanA zubhAzubha udayamAM AtmA joDAya che tyAre navIna karmarajano Atmapradezo je kSetramAM hoya te kSetramAM saMcaya thAya che. karmo teno abAdhAkALa pUro thayA pachI phaLe che ane prakRti, pradeza, rasa tathA sthiti anusAra tenAmAM phaLa ApavAnuM je sAmarthya hoya che te rIte pariName che. zubhAzubha karma svataMtrapaNe phaLa ApI nivRtta thAya che. karma tenI prakRti Adi pramANe phaLa ApatuM hovAthI teno jaDa svabhAva tenA phaLa ApavApaNAmAM bAdhaka thato nathI. A gUDha siddhAMta sAmAnya jIvone paNa jaladIthI grAhya thAya te mATe zrImade prastuta gAthAmAM eka udAharaNa ApyuM che jhera sudhA samaje nahIM, jIva khAya phaLa thAya' jhera ane amRta banne jaDa pudgala che, temAM jherano guNa maraNa pamADavAno ane amRtano guNa dIrghAyuSya ApavAno che. te banne acetana hovAthI potAnA guNane Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 699 jANatAM nathI, temaja pote khAnArane mRtyu ke dIrdhAyu Ape che tenI paNa tene khabara nathI; paraMtu teno svabhAva ja evo che ke jo jIva tene grahaNa kare to thoDA kALamAM ja te padArtha tenI prakRti pramANe phaLa Ape. tema karmo jaDa hovAthI potAnA svabhAvane jANatAM nathI, kone zuM phaLa ApavuM te jANatAM nathI, paNa teno svabhAva ja evo che ke te potAne grahaNa karanArane yogya kALe, potAmAM abhibhUta thayelA svabhAva pramANe phaLa Ape che. ziSya prazna karyo hato ke cetana AtmAne lAgatAM karmo jaDa che. te kArpaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuomAMthI banatAM hovAthI jaDa che, to jaDa evAM karmo AtmAne kevI rIte phaLa ApI zake? jIvane kayuM phaLa ApavuM tenI karmane khabara ja nathI to karma kevI rIte phaLa ApI zake? karmaparamANuone kAMI samaja nathI to te yathAyogya phaLa ApavA kevI rIte pariName? jaDa karma tathA prakAranA bhogane jANatA nathI to AtmAne sukha-duHkha ApavA te zI rIte samartha bane? A zaMkAnuM atyaMta sacoTa samAdhAna ApatAM zrIguru kahe che ke jhera ane amRtamAM grahaNa karanArane phaLa ApavAnI samaja na hovA chatAM te jema grahaNa karanArane phaLa Ape che, tema karmane phaLa ApavAnI samaja na hovA chatAM te potAnA svabhAva anusAra phaLa Ape che. jIva zubhAzubha bhAva kare che, tethI te zubhAzubha karma bAMdhe che ane yogya kALe te zubhAzubha karma jIvane phaLa Ape che. zubha bhAvanA prAdurbhAvathI puNyaprakRtino baMdha thAya che tathA azubha bhAvanA prAdurbhAvathI pApaprakRtino baMdha thAya che. A puNya-pAparUpI karma udayamAM AvatAM te anusAra jIvane phaLa Ape che ane te pramANe jIva tene bhogave che. Ama, jIvanuM zubhAzubha karmanuM bhoktApaNuM siddha thAya che. | ziyALAmAM ThaMDInA kAraNe vAyu utpanna thAya che, paNa uSNatAvALI vastu khAvAthI pitta utpanna thAya che ane pittanA prabhAvathI vAyuno nAza thAya che. sUMTha pitta karanArI hovAthI vAyuno nAza kare che. yadyapi suMTha jaDa che, chatAM paNa tenA svabhAva mujaba te kArya kare che; tema karma paNa yogya kALe tenA tathA prakAranA svabhAva anusAra phaLa Ape che, tethI jIva te karmanA phaLano bhoktA kahevAya che. dArU jaDa che chatAM te mAdakatA utpanna kare che. pratyakSa jovAmAM Ave che ke koI mANasa dArU pIe to te chakI jAya che. tene cAlavA, khAvA AdinuM koI bhAna rahetuM nathI. jaDa evA dArUnI paNa pInAra upara asara to spaSTa dekhAya ja che. te ja pramANe karmo jaDa hovA chatAM vibhAvanA nimitte AtmA upara coMTIne yogya kALe phaLa Ape che. A prakAre jaDa evAM karma AtmA upara asara kare che. jema bhUkha lAgatAM mukhadvAra vaDe grahaNa karelo bhojanarUpa pudgalapiMDa mAMsa, Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana vIrya, rudhirAdi dhAturUpe pariName che. e bhojana, koI dhAturUpa thoDAM athavA koI dhAturUpa ghaNAM paramANuorUpe pariName che. vaLI, amuka paramANuono saMbaMdha zarIra sAthe ghaNA kALa sudhI tathA amukano thoDA kALa sudhI rahe che. paramANuomAM koI to potAnuM kArya nIpajAvavAnI ghaNI zakti dharAve che ane koI alpa zakti dharAve che. have ema thavAmAM koI bhojanarUpa pudgalapiMDane to jJAna nathI ke 'huM Ama pariNamuM', temaja tene koI anya paNa pariNamAvanAro nathI; paraMtu evA prakArano ja nimittanaimittika bhAva hoya che, jenA vaDe e ja prakAre pariNamana thAya che. tema kaSAya thavAthI yogadvAra vaDe grahaNa karelo karmapudgalapiDa jJAnAvaraNIyAdi prakRtirUpa pariName che. e karmaparamANuomAMthI koI prakRtirUpa thoDAM athavA koI prakRtirUpa ghaNAM paramANuo hoya che. vaLI, amuka paramANuono saMbaMdha ghaNo kALa rahe che tathA amukano thoDo kALa rahe che. e paramANuomAM koI potAnuM kArya nIpajAvavAnI ghaNI zakti dharAve che, to koI thoDI zakti dharAve che. A rIte pariNamavAmAM koI pudgalapiMDane to jJAna nathI ke 'huM Ama pariNam', temaja anya koI tene pariNamAvanAro paNa nathI, paraMtu evo ja nimitta-naimittika bhAva hoya che, je vaDe e ja prakAre pariNamana thAya che. 006 jaDamAM jANavAnI zakti nathI evI dhAraNAthI jaDa karmo jIvane phaLa kevI rIte ApI zake evo prazna udbhave che, paraMtu vastusthiti to e che ke jaDamAM paNa aciMtya zaktio che.1 jaDanI zaktinAM aneka udAharaNo che. maracuM jaDa che chatAM jIbha upara mUkavAmAM Ave tyAre lAya UThatAM ja AMkhamAMthI pANI nIkaLavA mAMDe che ane jIva akaLAI jAya che. haraDe jaDa che chatAM ene khAtAM reca lAge che. brAhmInI goLI jaDa che chatAM tenA sevanathI jIvamAM jJAna vadhe che. cappu jaDa che chatAM enI dhArane sparza thatAM ja jIva arekAro bolAvI de che. cazmA jaDa che chatAM te paheravAthI nabaLI AMkhavALo jIva sA2I 2Ite joI zake che. eTamabaoNMba jaDa che chatAM aneka AtmAone dehathI bhinna karIne mRtyu arpe che. kampyUTara jaDa che chatAM jIva na karI zake tevI jhaDapathI guNAkAro karI zake che. AvI aciMtya che jaDanI zakti! AjanI duniyAmAM jaDanI agAdha zaktine upayogamAM lIdhI hovAthI aneka svayaMsaMcAlita vyavasthAo cAlI rahI che. e vyavasthA joIne samagra karmaphaLavyavasthAnuM saMcAlana jaDa karmo svayaM ja karI le che ema mAnavAmAM kazuM ajugatuM lAgatuM nathI. jaDa evA karmamAM aciMtya zakti rahelI che. jIvanA vikArI bhAvonA nimittathI karmarUpe 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 926 'naivaM yato'nabhijJo 'si pudgalAcintyazaktiSu / pratikarmaprakRtyAdyairnAnArUpAsu vastutaH / / ' Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 701 pariNamavA yogya sUkSma pudgalamAM aneka zakti pragaTa thAya che ke jethI te jIvane tenA zubhAzubha bhAvonuM phaLa ApI zake che. jaDa karma jIvane jhera ane sudhAnI jema phaLa Ape che. mATe jIva jevAM karmo kare che tevuM phaLa teNe bhogavavuM ja paDe che. Ama, karmano aTala siddhAMta che ke jIva jevI karaNI kare che tevuM teNe avazya bhogavavuM paDe che. rAgAdi bhAvathI jIvane karma baMdhAya che ane karelAM karmanAM zubhAzubha phaLa teNe bhogavavAM paDe che. sAruM ke kharAba koI paNa jAtanuM karma niSphaLa jatuM nathI. sAra e che ke zubhAzubha karmanuM phaLa potAnA svabhAva pramANe nIpaje che. jIva rAgAdi kare to karma baMdhAya che ane tenuM phaLa te bhogave che, tethI te bhoktA che. jIvanA bhoktApaNA viSe vizeSa spaSTIkaraNa karatAM ane phaLanA anubhavanAM vividha dRSTAMto ApatAM zrImad cha padanA patramAM cothuM pada samajAvatAM kahe che 'je je kaMI kriyA che te te sarva saphaLa che, nirarthaka nathI. je kaMI paNa karavAmAM Ave tenuM phaLa bhogavavAmAM Ave evo pratyakSa anubhava che. viSa khAdhAthI viSanuM phaLa; sAkara khAvAthI sAkaranuM phaLa; agnisparzathI te agnisparzanuM phaLa; himane sparza karavAthI himasparzanuM jema phaLa thayA vinA rahetuM nathI, tema kaSAyAdi ke akaSAyAdi je kaMI paNa pariNAme AtmA pravarte tenuM phaLa paNa thavA yogya ja che, ane te thAya che. te kriyAno AtmA kartA hovAthI bhoktA che. 19 zrImad ahIM spaSTapaNe nivedana kare che ke je je kriyA che, te te sarva saphaLa che. koI paNa kriyA nirarthaka nathI. pratyakSapramANathI samajAvatAM zrImad kahe che ke je je kriyA karavAmAM Ave che, te te kriyAnuM phaLa anubhavamAM Ave che; kAraNa ke te kriyA sAthe ja te kriyAnA bhoktApaNAno saMbaMdha abhivyakta thato jovA maLe che. jhera khAvAthI mRtyu thAya che, sAkara khAvAthI gaLapaNano anubhava thAya che, agnine sparza karavAthI dajhAya che ane baraphane sparza karavAthI ThaMDakano anubhava thAya che. tevI rIte jIva jevA bhAva kare che, tenuM tevuM phaLa teNe bhogavavuM paDe che. te kaSAya-akaSAyAdi sarva pariNAmonAM phaLano bhoktA thAya che. krodhAdi kaSAyabhAva karavAthI jIvane azAMtino anubhava thAya che. vaLI, kaSAyapariNAma navIna karma upajAve che, tenuM phaLa bhaviSyamAM bhogavyA vagara chUTako thato nathI. kaSAyanA kAraNe tenuM saMsAraparibhramaNa cAlu rahe che, paraMtu jo te akaSAyabhAva kare to tene karmano baMdha thato nathI. jIva kaSAya tajI svabhAvane bhaje, zuddha akaSAya(vItarAga)bhAve pravarte to te sahajAnaMdano bhoktA thAya che. te kriyAno jIva kartA che, mATe tenA phaLano paNa te bhoktA che. sarva padArtha arthakriyAsaMpanna che, tethI tenuM phaLa paNa Ave che; paraMtu te phaLathI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.394 (patrAMka-493, 'cha padano patra') Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 002 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana sukha-duHkha anubhavavAnI zakti ekamAtra AtmAmAM ja che. viSa, sAkara, agni, hima vagereno saMbaMdha thatAM, temAM rahelAM viziSTa guNane anubhavavArUpa phaLa jIva pAme che. paramArthadaSTithI jIva zIta, uSNa AdinuM vedana karI zakato nathI, kAraNa ke zItAdi pudgala dravyanA sparza guNanI paryAya che, cetana AtmA acetana mugaladravyanAM guNaparyAyane vedI zake nahIM. te kAma, krodha Adi vibhAvabhAvonuM athavA kSamA, vinaya Adi svAbhAvika bhAvonuM vedana kare che. jema vikArono anubhava karanAra AtmA pote ja che, tema nirvikAra caitanyabhAvanuM vedana karanAra paNa AtmA pote ja che. zrI kAnajIsvAmI kahe che - jIva pote arUpI jJAnamAtra che. jJAnano ja te kartA che. parane karato nathI ke bhogavato nathI... jJAnI ke ajJAnI koI parane bhogavatA nathI. ajJAnI paravastunA rAgamAM aTakIne rAga-dveSarUpa thaIne jANe che, arAgI jJAtA daSTivaMtA jJAnI anya sarva padArthane potAthI judA ja jANe che. sAkarano kaTako ke aphINano kaTako kAMI AtmAmAM pesI jatA nathI; pUrve bhUlanuM nimitta pAmIne je puNya-pApanAM rajakaNo ATha karmapaNe rahyAM che tenA udaya vakhate jIva rAga-dveSarUpa potAne mAne che, ane harSa-zoka vede che, te tenuM bhogavavuM che.' ahIM jaNAvyA pramANe vastutaH cetananuM kArya to jANavAnuM ja che, e paranuM kAMI karato nathI ke bhogavato nathI. jIva rAgAdi bhAvakarmane bhogave che, paraMtu te paradravyane bhogavI zakato ja nathI. sAkara hoya ke aphINa hoya, tene arIsA sAme dharatAM jema mAtra tenuM pratibiMba ja arIsAmAM paDe che; tema jJAnamAM paNa te jaNAya ja che, paNa ajJAnadazAmAM sAkara te iSTa ane aphINa te aniSTa ema paravastunI avasthA joIne temAM iSTa-aniSTapaNuM manAya che. ajJAnI jIva sAkara athavA aphINane grahaNa kare che tyAre bhAMtipaNe ema mAne che ke "meM iSTa padArthano gaLyo svAda bhogavyo' athavA 'meM aniSTa padArthano kaDavo svAda bhogavyo'; paNa svAda cetanano dharma nathI, jaDano dharma che. gaLyApaNuM ke kaDavApaNuM jaDanI avasthAmAM che, chatAM jIva temAM tanmaya thaI rAgIkevI thAya che. sAkaranA gAMgaDAmAM ke aphINanA gAMgaDAmAM gaLApaNuM ke kaDavAzapaNuM tenA potAnA svabhAvanA AdhAre rahyuM che. te gAMgaDo jaDa hovAthI potAnI zaktine jANato nathI, paNa tenA svabhAvanA kAraNe tenuM e prakAre pariNamana thAya che. tema zubhAzubha karmamAM sagavaDa-agavaDarUpa pariNamavAno svabhAva che. zubha karmanA kAraNe jIvane anukULatA prApta thAya che ane azubha karmanA kAraNe jIvane pratikULatA prApta thAya che. zubhAzubha 1- zrI kAnajIsvAmI, zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR. 293 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-83 703 karmane anukULatA-pratikULatA ApavAnuM jJAna nathI, paNa te teno svabhAva che. ajJAnI jIva te anukULatA-pratikULatAne iSTa-aniSTarUpa mAnI temAM rAga-dveSa kare che. zubhAzubha karmanA udaya vakhate jIva temAM tanmaya thaI rAga-dveSa kare che. nizcayathI te A rAgaveSAdi bhAvono ja bhoktA che. nizcayanayathI to jIva potAnA cetanabhAvano ja bhoktA che. jIvanuM karmaphaLanuM bhoktApaNuM vyavahAranayathI che. AtmA nizcayanayathI potAnA jJAnAdi caitanyabhAvono bhoktA che tathA harSazokAdi vibhAvapariNAmono bhoktA che, anupacarita vyavahAranayathI karmanAM sArAM-narasAM phaLarUpa sukha-duHkhano bhoktA che tathA upacarita vyavahAranayathI indriyonA viSayabhUta padArthono bhoktA che. syAdvAdasvarUpa pavitra jaina darzanamAM AtmAnuM bhoktApaNuM nizcayanaya temaja vyavahAranayathI A rIte batAvavAmAM AvyuM che. nizcayanayathI AtmA karmano bhoktA nathI. te mAtra nija bhAvono bhoktA che. nizcayanayathI jIva potAnA zuddha ke azuddha bhAvono ja bhoktA hovA chatAM, vyavahAradaSTie jIva pudgalakarmano bhoktA che. nizcayanaya anusAra AtmA karma pudgalano bhoktA nathI, chatAM vyavahAranayathI AtmA karmaphaLano bhoktA che. ziSyano prazna vyavahAranayane anusarIne hovAthI vyavahAranayanI prarUpaNA anusAra zrIgurue jIva karmanA phaLano bhoktA che ema siddha karyuM che. jyAM sudhI jIva saMsArI che - karmayukta che, tyAM sudhI te karmano bhoktA che. bhAvakarmathI AtmAmAM evI sthiti utpanna thAya che ke jenA kAraNe AtmAmAM dravyakarmano Asava thAya che ane tethI jIva karma bAMdhe che. baMdhanA kAraNe AtmA pudgalakarmanA phaLasvarUpa sukha-duHkhane bhogave che. jIva dravyakarmano kartA thato hovAthI, tene dravyakarmanA phaLanA bhoktA thavuM paDe che ane sukha-duHkha vedavAM paDe che. gAMdhIjIe Darabana(AphrikA)thI pUchelA 27 praznomAMthI eka praznanA uttaramAM zrImad lakhe che - ajJAnabhAvathI karelAM karma prAraMbhakALe bIjarUpa hoI vakhatano yoga pAmI phaLarUpa vRkSapariNAme pariName che; arthAt te karmo AtmAne bhogavavAM paDe che. jema agninA sparza uSNapaNAno saMbaMdha thAya che, ane tenuM saheje vedanArUpa pariNAma thAya che, tema AtmAne krodhAdi bhAvanA kartApaNAe janma, jarA, maraNAdi vedanArUpa pariNAma thAya che. A vicAramAM tame vizeSapaNe vicArazo, ane te paratve je kaMI prazna thAya te lakhazo, kema ke je prakAranI samaja tethI nivRtta thavArUpa kArya karyuM jIvane mokSadazA prApta thAya che.' 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.425 (patrAMka-pa30) Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana Ama, prastuta gAthAmAM rahasyamaya siddhAMtatattvanI saraLa cAvI ziSyane soMpatAM zrIguru pharamAve che ke jema jhera ane sudhA pote kAMI samajatAM nathI ke "ame Ane A phaLa ApIe', paNa je jIva te khAya tene te prakAranuM phaLa prApta thAya che. je jhera grahaNa kare che te maraNa pAme che ane je amRta grahaNa kare che te dIrdhAyu pAme che, tema karmanA saMbaMdhamAM paNa che. karmane khabara nathI ke A jIvane AvuM phaLa ApavAnuM che, paNa jhera-sudhAnI jema te potAnA svabhAva pramANe phaLa Ape che. e rIte zubhaazubha karmanuM jIvane bhoktApaNuM jaNAya che, mATe jIva karmaphaLano bhoktA che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'jhera sudhA samaje nahIM, mUrakha vagara vicAra (viveka); paNa tethI jhaTa tehanuM, jaNAya phaLa nirdhAra. somala mizrita asamajathI, jIva khAya phaLa thAya; maraNa ane gaLapaNa taNuM, tarata ja te samajAya. sadAcaraNa ne prasannatA, DaMkhe asadAcaraNa; ema zubhAzubha karmanuM, phaLa jaNAya paripUrNa. pApAcaraNe mana viSe, zalya mahA duHkhadAya; sukRta vaDe AnaMda e, bhoktApaNuM jaNAya.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.234 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 329-332) Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 84 jhA kA 18298 6 , le; nete zAla Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 83mAM zrIgurue kahyuM ke jema jhera ane sudhA pote jANatAM nathI ke bhUmikA tene khAnAra mRtyu pAme che ke dIrghAyu prApta kare che, chatAM paNa tene grahaNa karanArane tenuM phaLa maLyA vinA rahetuM nathI; tema karma paNa svabhAva pramANe pariNamI, jaDa hovA chatAM paNa zubhAzubha phaLa Ape che ane jIva teno bhoktA bane che. gAthA gAthA - - Ama, gAthA 82-83 dvArA zrIgurue karmabaMdhanI prakriyA samajAvI ane siddha karyuM ke baMdhAyelAM karma yogya kALe svayameva phaLa Ape che. karmanA phaLarUpe ja jIvane bhinna bhinna sthitio prApta thAya che. eka suparicita udAharaNa vaDe jIvanuM zubhAzubha karmaphaLabhotRtva siddha karatAM zrIguru kahe che 84 'eka rAMka ne eka nRpa, e Adi je bheda; kAraNa vinA na kArya te, te ja zubhAzubha vedha.' (84) eka rAMka che ane eka rAjA che, e Adi zabdathI nIcapaNuM, UMcapaNuM, artha| kurUpapaNuM, surUpapaNuM ema ghaNuM vicitrapaNuM che, ane evo je bheda rahe che te, sarvane samAnatA nathI, te ja zubhAzubha karmanuM bhoktApaNuM che, ema siddha kare che; kemake kAraNa vinA kAryanI utpatti thatI nathI. (84) te zubhAzubha karmanuM phaLa na thatuM hoya, to eka rAMka ane eka rAjA e Adi je bheda che te na thavA joIe; kemake jIvapaNuM samAna che, tathA munaSyapaNuM samAna che, to sarvane sukha athavA duHkha paNa samAna joIe; jene badale AvuM vicitrapaNuM jaNAya che, te ja zubhAzubha karmathI utpanna thayelo bheda che; kemake kAraNa vinA kAryanI utpatti thatI nathI. ema zubha ane azubha karma bhogavAya che. (84)1 bhAvArtha A saMsAramAM rAjA-raMka, tavaMgara-garIba, UMca-nIca, paMDita-mUrkha, surUpakurUpa, nIrogI-rogI ityAdi je bhedo dekhAya che, te bhedo kAraNa vinA hoI zake nahIM; arthAt judA judA bhedarUpa kAryanuM koI ne koI kAraNa avazya hovuM joIe. te viSe vicAraNA karatAM nirNaya thaze ke zubhAzubha karmanA udaya sivAya bIjuM koI kAraNa ghaTI zakatuM nathI ke je AvA bheda nipajAvanAra hoya. Ama, A gAthAmAM saraLa yukti dvArA zrIgurue kahyuM ke jagatamAM pravartatI 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.549 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana viSamatA, vividhatA ane vicitratA zubhAzubha karmanuM bhoktApaNuM sAbita kare che. je pramANe jIve karma bAMdhyAM hoya, te pramANe jIvane tenuM phaLa maLe che. jIve pUrve karelA zubhAzubha bhAvanA phaLarUpe tene te te saMyogonI prApti thAya ja che. jIva je je zubhAzubha karma kare che tenAM phaLa teNe avazya bhogavavAM paDe che. = A saMsAramAM kaze paNa samAnatA dekhAtI nathI. saMsAramAM sarvatra viSamatA vizeSArtha R] jovA maLe che. viSama eTale eka jevuM bIjuM nahIM. saMsAramAM rahelA jIvomAM aneka prakAranI viSamatA dekhAya che. bAhya paristhitinI dRSTie, zArIrika daSTie, mAnasika dRSTie - ema aneka prakAre jIvomAM viSamatA, vividhatA ane vicitratA pratyakSa jovA maLe che. Akho saMsAra aneka vividhatAothI bharelo che. saMsAramAM vicitratAono koI pAra nathI. A saMsAramAM badhA ja sukhI ke zrImaMta nathI dekhAtA. eka sukhI che to bIjo duHkhI che. eka rAjA che to bIjo raMka che. eka zrImaMta che to bIjo nirdhana che. eka zeTha che to bIjo nokara che. eka mAlika che to bIjo gulAma che. eka ucca kuLamAM janmyo che to bIjo nIca kuLamAM janmyo che. eka rAjamahelamAM siMhAsana upara besI rAja kare che to bIjo maLa-mUtrAdi sApha karavAM jevAM halakAM kAmo kare che. ekanA ghare roja batrIsa bhojana bane che to bIjAne khAvA maLatuM nathI. ekanI pAse DhagalAbaMdha kapaDAM che, jyAre bIjAnI pAse zarIranI lAja DhAMkavA phATeluM cItharuM paNa nathI. ekane ghaNAM baMgalA, oNphiso ane gADIo che, jyAre bIjAne ghAsanI jhUMpaDInuM paNa ThekANuM nathI. eka phUlothI pUjAya che to bIjAno koI bhAva paNa pUchatuM nathI. ekane maLavA hajAro loko doDatA Ave che to bIjAnI sAmuM jovA paNa koI rAjI hotuM nathI. ekanI sevA karanArAo khaDe page UbhA che to bIjAne vinaMtI karavA chatAM paNa koI madada karatuM nathI. ekane AMkhanA izAre pANInA badale dUdha pIvA maLe che to bIjAne pANI vinA tarasyA maravuM paDe che. eka surUpa che to bIjo kurUpa che. eka buddhimAna che to bIjo buddhihIna che. ghaNI vAra mAtA-pitAnA guNo ane temanAM saMtAnonA guNo samAna hotA nathI. mAtAnA jevI putrI hotI nathI. pitAnA jevo putra hoto nathI. eka mAtAnA be putro paNa samAna vicAradhArA, samAna guNadharmo, samAna prakRti dharAvatA hotA nathI. be sagA bhAIomAM paNa eka zrImaMta to eka garIba jovA maLe che. banne sarakhA sukhI hotA nathI. bannene sarakhI sattA hotI nathI. eka ja bApanI be dIkarIo ekasarakhA gharamAM jatI nathI, ekasarakhuM sukha bhogavatI nathI, AvI aneka prakAranI viSamatA, vividhatA ane vicitratAothI A saMsAra Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 7/9 bharelo che. jIvomAM rahelI A vicitratAnA citranuM zrImade potAnA mokSamALA' graMthamAM cittamAM gADha asara choDI jAya evI rIte sacoTa Alekhana karyuM che - eka jIva suMdara palaMge puSpazacyAmAM zayana kare che, ekane phATela godaDI paNa maLatI nathI. eka bhAta bhAtanAM bhojanothI tRpta rahe che, ekane kALI jAranA paNa sAMsA paDe che. eka agaNita lakSmIno upabhoga le che, eka phUTI badAma mATe thaIne ghera ghera bhaTake che. eka madhurAM vacanathI manuSyanAM mana hare che, eka avAcaka jevo thaIne rahe che. eka suMdara vastrAlaMkArathI vibhUSita thaI phare che. ekane kharA ziya phATeluM kapaDuM paNa oDhavAne maLatuM nathI. eka rogI che, eka prabaLa che. eka buddhizALI che, eka jaDabharata che. eka manohara nayanavALo che, eka aMdha che. eka lUlo che, eka pAMgaLo che. eka kIrtimAna che, eka apayaza bhogave che. eka lAkho anucaro para hukama calAve che, eka teTalAnA ja TuMbA sahana kare che. ekane joIne AnaMda Upaje che, ekane jotAM vamana thAya che. eka saMpUrNa iMdriyovALo che, eka apUrNa che. ekane dIna duniyAnuM leza bhAna nathI, ekanAM duHkhano kinAro paNa nathI. eka garbhAdhAnathI harAyo, eka jabhyo ke mUo, eka mUelo avataryo, eka so varSano vRddha thaIne mare che. koInAM mukha, bhASA ane sthiti sarakhAM nathI. mUrkha rAjagAdI para khamA khamAthI vadhAvAya che, samartha vidvAno dhakkA khAya che!" prazna thAya ke A viSamatA, vividhatA, vicitratAnuM kAraNa zuM? A badhI vibhinnatA zA mATe che? AvA aneka prakAranA bheda kayA kAraNathI che? saMsAramAM jaNAtI aneka prakAranI viSamatA kAMI ahetuka eTale kAraNa vagaranI to na ja hoI zake. jagatanA jIvomAM jIvapaNuM samAna hovA chatAM temanAmAM rahelA A bhedanuM koI kAraNa avazya ghaTe che. jema dhumADA ane agnimAM dhumADo kArya ane agni kAraNa che. ghaDA ane mATImAM ghaDo kArya ane mATI kAraNa che. dhumADA ane agni, ghaDA ane mATI Adi vacce jema kArya-kAraNabhAva saMbaMdha che, tevI ja rIte jIvomAM rahelI asamAnatA kArya svarUpa hovAthI tenuM koIka kAraNa hovuM ja joIe, kema ke kAraNa vinA kAryanuM nirmANa thatuM nathI. koI paNa kAryanI pAchaLa kAraNa hoya ja che, tethI jIvomAM rahelI vividhatAnuM kAraNa avazya hovuM joIe. saMsAranI vicitratA mATe sarvadoSarahita evuM prabaLa kAraNa jo koI siddha thatuM hoya to te ekamAtra karma che. sukharUpI kAryanuM kAraNa zubha karma ane du:kharUpI kAryanuM kAraNa azubha karma che. sAMsArika sukha-du:kha zubhAzubha karmajanya che. karelAM zubhAzubha karmonA kAraNe jIva sukhI-du:khI che. 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.59-60 (mokSamALA, zikSApATha-3) Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - jyAre jyAre koI jIva sukhI-duHkhI hoya che, tyAre tyAre te avazya svopArjita karmanA kAraNe hoya che. jyAM kArya hoya che tyAM kAraNa avazya hoya che. jyAM dhumADo hoya che tyAM agni avazya hoya che; tema jyAM sukha-duHkha hoya che, tyAM karma avazya kAraNarUpe hoya che. dhumADo dUrathI dekhAto hoya tyAre Aga na paNa dekhAya; paraMtu kArya uparathI kAraNanuM anumAna karavAmAM Ave che, arthAt dhumADAthI agninuM anumAna karavAmAM Ave che. te pramANe sukha-duHkharUpa kAryathI karmanuM anumAna thaI zake che. dhumADo joIne jema kAraNarUpa agninI anumAnathI siddhi thAya che, tema A saMsAramAM sukhaduHkharUpI phaLanI pAchaLa karmane kAraNa tarIke siddha karI zakAya che. dAnAdi-hiMsAdi kriyAthI thatAM zubha-azubha karmane kAraNa mAnavAM yogya che. Ama, anumAnathI zubhAzubha karmanI siddhi thAya che. jIva zubhAzubha karmono bhoktA che. jIva pUrve karelAM puNya-pApanuM phaLa bhogave che. pUrve bAMdhelAM karmo udayamAM AvIne jIvane phaLa Ape che. vartamAnamAM jIvane je saMyogo maLyA che te sarva, bhUtakALamAM karelAM karmonuM phaLa che. jIvanI vartamAna paristhiti e bhUtakALanA zubhAzubha karmono vipAka che. jIvonAM zubhAzubha karmonI tAratamyatAnA kAraNe jagatamAM vicitratA dekhAya che. jagatamAM je paNa vicitratA daSTigocara thAya che, te sarva vicitratA jIvonAM zubhAzubha karmanA kAraNe che. ahIM koI prazna kare ke sukha-duHkhanA kAraNa tarIke adRSTa evAM karmane zA mATe mAnavAM? jo daSTa kAraNane sukha-duHkhanAM kAraNa mAnavAmAM Ave to karmanI sattAno koI prazna ja na rahe; jema attara-sukhaDa vagere lagADavAthI sukha anubhavAya che ane pagamAM kAMTo vAgavAthI duHkha anubhavAya che. AvAM aneka dRSTa kAraNo che to pachI adaSTa evAM karmane zA mATe mAnavAM? karma mUrta hovA chatAM dekhAtuM to nathI, mATe daSTa evAM mUrta anAdine ja amUrta sukhAdinAM kAraNa mAnavAM joIe. mUrta chatAM adaSTa evA karmane tenA kAraNa tarIke mAnavuM vyartha che. AnuM samAdhAna e che ke mUrti chatAM adRSTa evA karmane mAnavuM jarUrI che, kAraNa ke ekasarakhAM dRSTa kAraNo hovA chatAM paNa vicitratA dekhAya che. zuM sukhanAM kAraNa evAM attara-sukhaDa lagADelo mANasa raDato jovA nathI maLato? to pachI sukhano AdhAra daSTa kAraNo upara kyAM rahyo? e ja pramANe duHkhanuM paNa che. eka jevI akhAdya vastu khAvA chatAM badhA ekasarakhA bImAra paDatA nathI. mATe sukha-duHkhanAM kAraNa tarIke mAtra dRSTa padArthone mAnavA jatAM ghaNI badhI viTaMbaNA UbhI thAya che. anAdi duSTa mUrta sAdhano samAna chatAM tenAM phaLa tarIke prApta thatAM sukhadu:khAdi samAna nathI hotAM. je annathI ekane ArogyalAbha thAya che, te ja annathI Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 711 bIjo vyAdhigrasta bane che; ekanI taMdurastI vadhe che to bIjo nAdurasta thAya che. ekasarakho AhAra hovA chatAM eka khuza thAya che to bIjo zokAtura bane che. A prakAre daSTa anna samAna hovA chatAM sukha-du:khAdirUpa phaLanI je vizeSatA dekhAya che te sakAraNa hovI joIe; eTale tenuM kAraNa adaSTa evuM karma mAnavuM ja paDe che. jo sukha-duHkhanI vizeSatA niSkAraNa hoya to AkAzanI jema te sadA saMbhave athavA kharaviSANanI jema te kadI paNa na saMbhave. paNa e vizeSatA to kadAcit che, tethI tenuM kAraNa mUrta chatAM adRSTa evuM karma mAnavuM ja joIe. eka ja dUdha badhAne sarakhI rIte phaLadAyI nIvaDatuM nathI. eka mANasa dUdha pIe che to tenI zArIrika zakti vadhe che, e ja dUdha bIjo pIe che to tene jhADA thAya che, e ja dUdha trIjo pIe che to tene vamana thaI jAya che. eka ja davA ekasarakhA 10 rogIne ApavAmAM Ave che chatAM koIne roga maTe che ane koIne nathI paNa maTato. eka ja pAThazALAnA eka ja dhoraNamAMthI 25 vidyArthIo pAsa thAya che ane bIjA nApAsa thAya che. daSTa kAraNarUpe zALA, dhoraNa, zikSaka, pustaka to e ne e ja che, chatAM koI pAsa ane koI nApAsa zA mATe thAya che? vimAnane akasmAta naDatAM, e ja vimAnamAM musApharI karatAM aneka musApharomAMthI koI mRtyu pAme che, to koI gaMbhIra rIte ghAyala thAya che, to koIne UnI AMca paNa nathI AvatI; tenuM zuM kAraNa? A pramANe vicAra karatAM jaNAya che ke mAtra dRSTa kAraNa mAnavAmAM ghaNI Apattio che. sukha-duHkharUpa kArya mATe kevaLa dRSTa kAraNo mAnavAmAM ghaNA doSo rahelA che. mAtra daSTa kAraNo mAnavAthI cAlatuM nathI, adaSTa evAM karmane kAraNa mAnavAthI ja vAstavikatA samajAya che. daSTa kAraNa ekasarakhuM hovA chatAM paNa phaLa ekasarakhuM dekhAtuM nathI; mATe adaSTa puNya-pAparUpa karmane kAraNa mAnavAthI ja samAdhAna thAya che. bAhya sAmagrI samAna hovA chatAM eka sukhI thAya che ane eka duHkhI thAya che, tenuM kAraNa puNya-pApano vipAka che. eka ja bajAramAM samAna paristhitivALI ane samAna mAlavALI be dukAnomAMthI eka dukAnadArane aDhaLaka kamANI thAya che, jyAre bIjAne nukasAna thAya che. A rIte bAhya sAmagrI samAna hovA chatAM phaLamAM je asamAnatA jovA maLe che tenuM koIka to kAraNa hovuM ja joIe, paNa tevuM koI bAhya kAraNa jovA maLatuM nathI; tethI mAnavuM paDe che ke emAM koI AMtarika kAraNa hovuM joIe ane A AMtarika kAraNa te karma che. AcAryazrI jinabhadrajIe 'vizeSAvazyakabhASya'mAM kahyuM che ke sukha-du:khanAM samAna dRSTa sAdhano - kAraNo prApta hovA chatAM tenAM phaLamAM je taratamatA - vizeSatA dekhAya che te akAraNa to hoya ja nahIM, kAraNa ke te ghaTanI jema eka prakAranuM kArya che. te vizeSatAno koI janaka hovo ja joIe, Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koI kAraNa hovuM ja joIe; ane te kAraNa mAtra karma ja saMbhave che. 1 Ama, sukha-duHkhanAM bAhya sAdhano samAna hovA chatAM be vyaktine tenAthI maLatAM sukha-du:kharUpa phaLamAM taratamatA dekhAya che, arthAt je sAdhanothI ekane jeTaluM sukha maLe che tenA karatAM bIjAne nyUna athavA adhika sukha maLe che. dA.ta. koI kahe ke miSTAna e sukhanuM dRSTa kAraNa che, paNa e ja miSTAna jo koI rogIne ApavAmAM Ave to te tene duHkhanuM kAraNa thaI paDe che. viSa duHkhadAyI hovA chatAM keTalAka rogomAM te roganivAraNa dvArA jIvane sukha Ape che. mATe mAnavuM joIe ke sukha-duHkhanAM je bAhya kAraNo dekhAya che te uparAMta paNa tenAthI bhinna evuM aMtaraMga karmarUpa adRSTa kAraNa paNa sukha-du:khanuM kAraNa che. kAryamAM paDato bheda sAmagrImAM paDelA bhedane AdhIna hoya che, arthAt jo koI be kAryonI kAraNasAmagrImAM pheraphAra hoya te be kAryomAM pheraphAra jarUra Ubho thAya che. ukta sthaLoe bAhya sAmagrImAM koI pheraphAra na hoya chatAM paNa jo kAryano pheraphAra jaNAya to mAnavuM paDe che ke tyAM bAhya sAmagrI uparAMta koIka AMtarika kAraNanI asara paNa hovI joIe, jenA prabhAvathI kAryamAM pheraphAra Ubho thAya che. A AMtarika kAraNa te karma che. atre koIne ema zaMkA ubhave ke dehAdinAM kAraNa tarIke mAtA-pitA pratyakSa che, to pachI tyAM adRSTa karma mAnavAnI zI AvazyakatA che? garbhamAM thatI zarIraracanAnI pAchaLa mAtA-pitA kAraNarUpa che, tethI temAM adaSTa puNya-pApakarmane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. AnuM samAdhAna ema che ke putrotpattimAM daSTa kAraNa mAtA-pitA che, chatAM paNa eka bALaka sarvAga saMpUrNa suMdara hoya che ane te ja mAtA-pitAnuM bIjuM bALaka kurUpa ane hInAMga-vikalAMga paNa hoya che. eka rUpavAna ane bIjo kurUpa kema? eka sarvAga saMpUrNa ane bIjo vikalAMga kema? eka ja mAtAnA garbhamAM zarIra mATe samAna sthiti UbhI thaI hovA chatAM koI bALakanAM aMgopAMgAdinI racanA pUrNa thAya che, to koI bALakanAM aMgopAMga pUrNa vikasatAM nathI; to AnI pAchaLa kayuM kAraNa kAryarata che? eka ja mAtA-pitAnA be putromAM eka bolato-sAMbhaLato hoya che ane eka mUMgo-bahero hoya che, tenI pAchaLa zuM kAraNa che? mAtA-pitA to e ja che, dRSTa kAraNa samAna che to pachI A taphAvata zA mATe? mATe duSTa kAraNa uparAMta paNa adRSTa kAraNa evAM zubhAzubha karmane paNa mAnavA ghaTe che. 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1613 'jo tullasAdhaNANaM phale viseso Na so viNA hetuM / kajjattaNato gotama! ghaDo vva hetU ya so kammaM / / ' Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 713 dukhakAraNarUpa mAtA-pitA e ja hoya chatAM eka putra suMdara dehayukta hoya ane bIjo kurUpa; eTale dRSTakAraNarUpa mAtA-pitAthI bhinna evAM adaSTa karmane paNa kAraNarUpa mAnavAM joIe ane te karmane paNa puNya ane pApa ema be prakAranAM mAnavAM joIe, kAraNa ke zubha dehAdi kAryathI tenAM kAraNa evAM puNyakarmanuM ane azubha dehAdi kAryathI tenAM kAraNa evAM pApakarmanuM astitva siddha thAya che. vaLI, zubha kriyArUpa kAraNathI zubha karma - puNyanI niSpatti thAya che ane azubha kriyArUpa kAraNathI azubha karma - pApanI niSpatti thAya che; tethI karmanA puNya ane pApa evA be bheda svabhAvathI ja bhinmajAtIya siddha thAya che. A pramANe zarIraracanAmAM mAtA-pitA to kAraNa che ja, paNa jo mAtra mAtApitAne ja kAraNa mAnavAmAM Ave to tyAM apUrNatA che, tyAM pUruM samAdhAna nathI thatuM ane tethI zarIraracanAnI pAchaLa karmane paNa kAraNarUpa mAnavuM ja joIe. zarIranI racanA pAchaLa puNya-pApa adaSTakAraNarUpe rahelAM che. temAM mukhya kAraNa evAM jIvanAM zubha-azubha karmane mAnavA ja joIe. jema UgelA aMkuranI utpattinuM kAraNa bIja che, tema maLelAM sukha-du:kharUpa phaLanuM kAraNa karma che, je puNya-pAparUpa che. aMkuranI utpattimAM mULa kAraNa bIja che ane bIjAM sahakArI kAraNo aneka che, tema sukhanuM mukhya kAraNa puNyakarma che tathA du:khanuM mukhya kAraNa pApakarma che ane tenAM sahakArI kAraNo aneka che. sukha-duHkha mAtra dRSTa kAraNonA AdhAre ja nathI. tenI pAchaLa adRSTa puNya-pApane mAnyA vinA sukha-duHkhanAM kAraNa siddha thaI zake ema nathI, karma sUkSma bhale hoya, paraMtu te che ja nahIM evuM kahevuM yogya nathI, kema ke kAraNanI siddhi kArya dvArA thAya che. kArya joIne kAraNanA astitvanuM anumAna spaSTapaNe karI zakAya che. koIne sukhI-duHkhI joIne tenA anurUpa kAraNarUpe zubha-azubha karmane mAnI zakAya che. kevaLajJAnI bhagavaMtone karma pratyakSa jaNAya che ane chadmastha jIvone jIvanI vicitratA uparathI anumAna vaDe karmanuM astitva jaNAya che. karmanI vicitratAthI ja prANIone sukha-du:kha vagere vicitra bhAvo prApta thayA kare che, tethI karma che ja evo nizcaya rAkhavA yogya che. ahIM koIne zaMkA thAya ke jo kAryane anurUpa kAraNano niyama svIkAravAmAM Ave to sukha-duHkhanuM kAraNa evuM karma paNa tene anurUpa hovuM joIe. sukha-duHkha e AtmAnAM pariNAmo hovAthI arUpI che, tethI te sukha-du:khanuM kAraNa evuM karma paNa arUpI hovuM joIe. paraMtu karma to rUpI che ane ema mAnatAM kAryAnurUpa kAraNano niyama bAdhita thaI jAya che, eTale mAnavuM paDaze ke kAryAnurUpa kAraNa hotuM nathI. Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AnuM samAdhAna e che ke kAryAnurUpa kAraNa hovuM joIe ema jyAre kahevAmAM Ave che tyAre eno artha ema nathI thato ke kAraNa sarvathA anurUpa hoya. kAryathI kAraNa sarvathA anurUpa nathI hotuM, tema sarvathA ananurUpa - bhinna paNa nathI hotuM; eTale ke jo kAraNa ane kAryane sarvathA anurUpa mAnavAmAM Ave to bannenA badhA dharmo sarakhA ja mAnavA paDe; ane tema mAnavA jatAM kAraNa-kArya vacce koI bheda ja na rahe, bane kAraNa banI jAya athavA ane kArya banI jAya; ane jo kAraNa-kAryano sarvathA bheda mAnavAmAM Ave eTale ke bannene sarvathA virodhI mAnavAmAM Ave to kAraNa athavA kArya bannemAMthI ekane vastu mAnavA jatAM bIjAne avastu mAnavI paDe. bannene to vastu mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke tema karavAmAM temano aikAMtika bheda bAdhita thaI jAya; mATe kAraNa-kAryanI sarvathA anurUpatA athavA sarvathA ananurUpatA nathI, paNa amuka aMze samAnatA ane amuka aMze asamAnatA che. AthI sukha-du:khanuM kAraNa evuM karma, sukha-du:khanI amUrtatAnA kAraNe amUrta siddha hovuM jarUrI nathI. AnI sAme koI kahe ke uparyukta samAdhAnano bhAvArtha e che ke saMsAramAM badhuM ja tulya ane atulya che; to pachI kAryAnurUpa kAraNa hovuM joIe' ema kahevAnuM prayojana zuM? saMsAramAM koI ekAMte ananurUpa - atulya hoya to ja tenI vyAvRtti mATe kAryane anurUpa kAraNanuM vidhAna Avazyaka bane; paraMtu evo koIno pakSa hoya ja nahIM to pachI vizeSataH kAryAnurUpa kAraNane siddha karavAnuM kazuM ja prayojana nathI. AnuM samAdhAna ema che ke kAryAnurUpa kAraNane siddha karavAno abhiprAya e che ke yadyapi saMsAramAM badhuM ja tulyAtulya che, chatAM kAraNanI ja eka vizeSa - svaparyAya e kArya che, tethI tene e daSTie anurUpa - samAna kahevAmAM Ave che ane kArya sivAyanA badhA padArtho tenAM akArya che - paraparyAya che, tethI e daSTie te badhAne kAraNathI ananurUpa - asamAna kahevAmAM Ave che. AnuM tAtparya e che ke kAraNa svaya kAryavaUrUpe pariNata thAya che, paNa tenAthI bhinna evI koI bIjI vasturUpe pariNata thatuM nathI. A vastunuM samarthana karavA mATe ja vizeSataH kAryAnurUpa kAraNanuM kathana karavAmAM Ave che; eTale ke bIjI badhI vastuo sAthe kAraNanI anya rIte samAnatA chatAM A dRSTie, arthAt paraparyAyanI daSTie kAryabhinna badhI vastuo kAraNathI asamAna - ananurUpa che ema vastunuM pratipAdana karavuM iSTa che. prazna thAya ke sukha ane duHkha e tenA kAraNanI svaparyAya kevI rIte che? e savAlano javAba ema che ke jIva ane puNyano saMyoga e sukhanuM kAraNa che ane te saMyoganI ja svaparyAya sukha che; tathA jIva ane pApano saMyoga te du:khanuM kAraNa che ane te saMyoganI ja svaparyAya duHkha che. vaLI, jema sukhane zubha, kalyANa, ziva Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 715 ityAdi kahI zakAya che; tema tenAM kAraNa evAM puNyane paNa te ja zabdo vaDe kahI zakAya che. vaLI, du:kha jema azubha, akalyANa, aziva ityAdi saMjJAne pAme che; tema tenuM kAraNa pApa paNa e ja zabdothI pratipAdita thAya che. tethI ja sukha-duHkhanA anurUpa kAraNa tarIke vizeSarUpe puNya-pApane kahyAM che. kahevAnuM tAtparya evuM che ke jema anAdi daSTa padArtho mUrta hovA chatAM sukhanuM kAraNa che, tema adaSTa karma mUrta hovA chatAM paNa sukhAdinuM kAraNa che. svabhAvavAdIo ema kahe che ke A rIte kAryamAM je bheda dekhAya che, tenA AMtarika kAraNa tarIke karmanI siddhi karavAmAM Ave che te yogya nathI, kema ke te AMtarika kAraNa karma nathI, paNa svabhAvabheda che. svabhAvathI ja A saMsAranI vicitratA siddha thAya che. svabhAvathI ja saMsAramAM badhuM bane che. AkhuM saMsAracakra svabhAvathI ja cAle che. jIvAjIva sarva padArthonA svabhAva niyata che. kAMTA kaThora che, kamaLa komaLa che, moranAM pIMchAM vividharaMgI che. A sarva prakAranI vicitratA koI karatuM nathI, svabhAvathI ja thAya che. badhuM svabhAvasiddha che. jema kAMTAnI tIkSNatAmAM koI hetu nathI, te ja pramANe jIvonAM sukha-duHkhamAM paNa koI hetu nathI. mAtra svabhAvathI ja jIvo sukhI-du:khI thatA hoya che. A pramANe saMsAra svabhAvanA kAraNe cAlyA kare che, mATe karmane mAnavAnI jarUra nathI. A pakSa yuktiyukta nathI. pahelAM to svabhAva eTale zuM e vicAravuM ghaTe che. zuM svabhAva te koI vastuvizeSa che? athavA niSkAraNatA che? athavA zuM vastuno dharma che? A traNe vikalpone kramazaH joIe. svabhAvane jo vastuvizeSa mAnavAmAM Ave to te vaMdhyAputra athavA AkAzakusuma jevo siddha thaze, kAraNa ke svabhAva kaze paNa vasturUpe upalabdha nathI. je vastunuM nAma svabhAva kahI zakAya evI koI vastu vizvamAM upalabdha nathI, mATe vaMdhyAputranI jema svabhAva paNa vastuvizeSa siddha na ja thaI zake. vaLI, svabhAvane mUrta mAnavo ke amUrta? jo mUrta mAnavAmAM Ave to svabhAva ane karmamAM koI pharaka rahe nahIM, kema ke karma paNa mUrta ja che; eTale ke karmane ja svabhAva evuM bIjuM nAma ApI dIdhuM ema Thare ane jo amUrta mAnavAmAM Ave to svabhAva amUrta AkAzanI jema koInA paNa sukha-duHkhano kartA siddha thaI zakaze nahIM. svabhAvane amUrta mAnavAmAM Ave to mUrta zarIra AdinA nirmANa mATe te anurUpa kAraNa nahIM kare. svabhAvano niSkAraNa artha mAnavo paNa ucita nathI, kAraNa ke jo koI paNa kAryanI pAchaLa koI kAraNa ja na hoya to zarIrAdi badhA padArtho ekIsAthe zA mATe utpanna thaI jatA nathI? agni kAraNa che to ja dhumADo nIkaLe che ane mATI kAraNa Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che to ja ghaDo bane che. A pakSa pramANe jo sAva niSkAraNatA ja mAnavAmAM Ave to atyAre ane haMmeza mATe dhumADAnI temaja ghaDAnI utpatti satata thatI ja rahevI joIe. paraMtu ema thatuM nathI. sukha-duHkhanI pAchaLa jo koI kAraNa ja nathI ema mAnavAmAM Ave to saMsAramAM haMmeza mATe kAM to badhA sukhI hovA joIe ane kAM to du:khI hovA joIe. kAraNa vinA jo badhuM ja saMbhava mAnavAmAM Ave to badhuM ja haMmeza mATe bane, badhuM ja haMmeza mATe thavuM joIe; paraMtu evuM to kyAre paNa banatuM nathI. pratyakSa AnAthI viruddha che. saMsAramAM koI sukhI, koI du:khI ema bhinna bhinna prakAranA jIvo jovA maLe che. tenuM koI to kAraNa hovuM ja joIe ane te kAraNa che karma. saMsAranI vicitratA, zarIranI bhinna bhinna racanA vagerenI pAchaLa koI kAraNa ja na hoya e kaI rIte saMbhave? mATe svabhAvano artha niSkAraNatA karavo paNa ucita nathI. svabhAvane vastudharma paNa nahIM kahI zakAya. jo svabhAvane AtmAno dharma mAnavAmAM Ave to te paNa amUrta siddha thaze ane tethI mUrta zarIrAdi tenAthI utpanna nahIM thaI zake. amUrtathI mUrtinI utpatti na saMbhave. svabhAvane mUrta vastuno dharma kahevAmAM Ave to kama mUrta ja che, karma pudgalanI paryAya ja che ane tethI karma ane svabhAva eka ja Thare. to pachI svabhAvavAda zA mATe mAnavo? karmavAda mAnavAmAM zuM takalIpha che? karmavAda ja mAnavo vadhu susaMgata che. karmavAda nirdoSa pakSa che, temAM koI Apatti nathI. A pramANe svabhAvanA traNe arthe susaMgata siddha thatA nathI. svabhAva to ekarUpa ja hoya che. svabhAva niyata hoya che, jyAre saMsAramAM kAryo citravicitra prakAranAM che. ekarUpa svabhAvathI viparIta tathA vicitra kAryonI siddhi na thAya, tethI bhinna bhinna prakAranA zarIra AdinI pAchaLa karmavAda ja susaMgata che. karmanI aneka prakAranI prakRtio che, je vividha prakAranI vicitratAne siddha karI zake che. vividha karmothI sukhadu:khanI vividhatA siddha thAya che. svabhAvavAdIonuM mAnavuM che ke eka pASANa pUjAya che, jyAre bIjA pASANane loko aDapheTamAM le che. AvA kAryabhedamAM karmabhedarUpa kAraNa to mAnI zakAtuM ja nathI, kema ke jaDa evA pASANane karma saMbhavatAM nathI; tethI jema tyAM kAryabhedanA kAraNa tarIke te be pASANanA tevA tevA svabhAvabhedane ja mAnavo paDe che; tema samAna bAhya sAmagrIvALA te te jIvane paNa je je sukha-duHkharUpa asamAna kArya prApta thAya che temAM te bannenA tevA tevA svabhAvane ja kAraNa mAnavuM yogya che, karmane nahIM. AnuM samAdhAna e che ke Apela pASANanuM daSTAMta ane jIvarUpa drASTAntikamAM viSamatA che. pASANanI pUjA thAya ke aDapheTamAM levAya, tenAthI tene sukha ke du:khanuM vadana thatuM Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 717 nathI, arthAt jyAM sukha-du:kharUpa kAryano bheda Ubho thato ja na hoya tyAM kAraNa tarIke karma mAnavAno prazna Ubho thato nathI. jIvane to sukha-duHkhanA anubhavanA bhogavaTArUpa kAryabheda che, tethI A sukha-duHkhanA saMvedanarUpa bhogacetanA ke je karmacetanAthI thayela bhAva che tenA kAraNa tarIke karma mAnavuM ja paDe che. pASANa vagerenI jema temAM mAtra svabhAvane kAraNe mAnI zakAtuM nathI. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che ke - "eka sukhiyA eka dukhiyA hoi, puNya pApa vilasita te joi | karama cetanAno e bhAva, upalAdika pari e na svabhAva ||" svabhAvavAdIo kahe che ke sukha-duHkhanA heturUpe karmanI siddhi karavAmAM Ave che ane samAna sAdhana chatAM je phaLavaicitra anubhavAya che te karmavaicitrya vinA na saMbhave ema kahevAmAM Ave che, paraMtu vAdaLAMmAM vicitra prakAranA vikAro chatAM tenuM kAraNa karmavaicitra nathI, te ja pramANe saMsArI jIvanamAM sukha-duHkhanI taratamatArUpa vicitratA paNa karmanI vicitratA vinA mAnavAmAM zo doSa che? Ano javAba ema che ke jo bAhya skaMdhone vicitra mAnavAmAM AvatA hoya to AMtarika karmamAM evI kaI vizeSatA che ke jethI banne pugalarUpe samAna chatAM vAdaLa Adi bAhya kaMdhonI vicitratA mAnavAmAM Ave che ane karmanI nahIM? kharekhara jIva sAthe lAgelAM karmapudgalone to vicitra mAnavo ja joIe, kAraNa ke bIjAM bAhya pudgalo karatAM karmapudgalomAM te jIva vaDe gRhIta thayelAM che - evI vizeSatA to che ja ane tethI ja te jIvagata vicitra evAM sukha-du:khanuM kAraNa paNa bane che. vaLI, je bAhya pudgalone jIve gRhIta nathI karyA tene jo vicitra mAnavAmAM AvatAM hoya, to jIve gRhIta karelAM karmapudgalone to vizeSarUpe vicitra mAnavA ja joIe, kAraNa ke jema koInA paNa prayatna vinA svAbhAvika rIte vAdaLAMnAM thatA AkAromAM je vicitratA hoya che tenA karatAM koI zilpIe goThavela pudgalomAM eka viziSTa prakAranI vicitratA che. te prakAre jIve gRhIta karelAM karmapudgalomAM vividha prakAre sukha-du:kha utpanna karavAnI viziSTa prakAranI vicitratA kema na hoya? AnI sAme teo kahe che ke A prakAre jo vAdaLAMnA vikAranI jema karmapudgalomAM paNa vicitratA mAnavAmAM Ave to pachI prazna e thAya che ke e vAdaLAMnI vicitratAnI jema jIvonAM zarIramAM ja svAbhAvika rIte vividha prakAranAM sukha-du:kha utpanna karanArI vicitratA zA mATe na mAnavI? ane jo vAdaLAMnI jema zarIramAM paNa svAbhAvikarUpe ukta vicitratA hoya to pachI zarIranI vicitratAnA kAraNarUpe karmanI kalpanA karavAnI zI jarUra che? 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyaktva SasthAna upai', gAthA 15 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AnuM samAdhAna che ke karma paNa eka zarIra che, tethI vAdaLAMnI vicitratAnI jema zarI2 paNa jo vicitra hoya to zarIrarUpa karma paNa vicitra mAnavuM ja joIe. bheda eTalo che ke bAhya audArika zarIra karatAM kArmaNa zarIra vizeSa sUkSma che ane te atyaMtara che. vAdaLAMnI jema bAhya zarIrane jo vicitra mAnavAmAM Ave to atyaMtara kArpaNa zarIrane paNa vicitra to mAnavuM ja joIe. 718 AnI sAme teo kahe che ke bAhya sthULa zarIra to dekhAya che, tethI tenuM vaicitrya mAnavAmAM kazo ja vAMdho Avato nathI; paNa kArpaNa zarIra to sUkSma che ane te atyaMtara paNa che, tethI te dekhAtuM nathI eTale tenuM astitva ja siddha thatuM nathI. jenuM astitva ja siddha thatuM na hoya to tenA vaicitryanI vAta ja kevI rIte mAnavI? AthI jo sthULa zarIrathI atirikta evA kAryaNa zarIrane mAnavAmAM ja na Ave to zo doSa che? Ano uttara e che ke maraNa vakhate AtmA sthULa zarIrane to sarvathA choDI de che. jo te sthULa zarIrathI juduM koI kArpaNa zarIra hoya nahIM to navA zarIrane grahaNa karavAnuM koI ja kAraNa AtmAmAM rahetuM na hovAthI jIvanA saMsArano abhAva thaI jAya ane badhA jIvo vinA prayatne mukta thaI jAya. kArpaNa zarIrane juduM na mAnavAmAM A doSa udbhave che. jo ema kahevAmAM Ave ke azarIrI jIva paNa saMsAramAM bhamI zake che, to pachI saMsAra niSkAraNa mAnavo paDe, arthAt saMsAranuM koI kAraNa nathI ema mAnavuM paDe; eTale mukta jIvone paNa pharI bhavabhramaNa prApta thAya. jo saMsArI ane mukta jIvomAM pharaka ja na hoya to pachI koI paNa jIva mokSa arthe zA mATe prayatna kare? tene mokSanI AsthA ja nahIM rahe. kAryaNa zarIrane juduM na mAnatAM AvA doSo Ave che, tethI tenA nivAraNa mATe kArpaNa zarIrane sthULa zarIrathI juduM mAnavuM joIe. te karma jIvonAM sukha-duHkhanI vividhatAnuM kAraNa che. jIvomAM rahelA karmabhedanA kAraNe thayelA sukha-duHkharUpa phLabhedanA anvaya-vyatirekane anusarIne siddha thatAM evAM puNya-pApane, mAtra svabhAvabhedane ja AgaLa karIne jo uDADI zakAtAM hoya to to daMDa vagerene paNa ghaTAdi pratye kAraNa kahI zakAze nahIM, arthAt daMDAda hoya to ghaTAdi thAya ane na hoya to na thAya' evuM je jovA maLe che te 'daMDAdi, ghaTAdi pratye kAraNa che' evA kAraNe nathI, kiMtu 'ghaTAdino tevo svabhAva ja che' evA kAraNe che evuM paNa kahI zakAvAthI daMDAdi ghaTAdinAM kAraNa na rahevAnI Apatti Avaze. A rIte ekAMta svabhAvavAdano nirAsa thAya che. vicitratA svAbhAvika nahIM paNa karmanA kAraNe che ema batAvatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja 'adhyAtmasAra'mAM Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 kahe che ke eka mANasa rAjA ane eka mANasa raMka evI jagatanA jIvo viSe je vicitratA dekhAya che te AtmAe karelAM zubhAzubha karmo dvArA ja utpanna thayelI che. Ama, A vicitratA hetu sahita che, hetu vinAnI nathI. jo hetu na mAnavAmAM Ave to zAtArUpa sukha ane azAtArUpa duHkha, baLavAnapaNuM ane nirbaLapaNuM, surUpapaNuM ane kurUpapaNuM, buddhimAnapaNuM ane mUrkhApaNuM vagere je vibhinnatA duniyAmAM dekhAya che te hoI na zake, kema ke kaMI paNa kAraNa na hoya to sarva prANIo ekasarakhAM ja hovAM joIe. mATe AvI vicitratA jIve karelAM zubhAzubha karmathI ja utpanna thayelI che.1 A tathya ane A ja dRSTAMta zrImade prastuta gAthAmAM rajU karelAM che eka rAMka ne eka nRpa, e Adi je bheda; kAraNa vinA na kArya te, te ja zubhAzubha vedha.' gAthA-84 prastuta gAthAmAM zrImade kAryanumAnano prayoga karelo che. kArya pratyakSa hoya tyAre kAraNanuM anumAna karavuM te kAryanumAna che. kAryAnumAnano prayoga A pramANe che dehAdi vicitratAnuM koI kAraNa hovuM joIe, kAraNa te kArya che, ghaTAdanI jema. dehAdi vicitratAnuM koI kAraNa hoya to te karma che. jema kAryanumAnathI zubhAzubha karmanI siddhi thAya che, tema kA2NAnumAna dvArA paNa tenI siddhi thAya che. kAraNa uparathI kAryanuM anumAna karavuM te kAraNAnumAna che. jema khetI karavI e kriyA che ane te kAraNe ghauM, java, bAjarI vagereno pAka thavo te kArya che. kAraNathI kArya thAya che. e ja pramANe dAna karavuM, hiMsA karavI vagere paNa kriyA che, kAraNa che; to tenuM koI kArya paNa avazya hovuM joIe. dAnAdi kriyA ane hiMsAdi kriyA e kAraNa hovAthI tenuM koI kArya hovuM joIe. e kArya te bIjuM koI nahIM paNa tathArUpa karmabaMdha ane jIvanAM sukha ane duHkharUpa pariNAma che. kAraNAnumAnathI jema kRSikriyAnuM kArya ghauM Adi mAnavAmAM Ave che, te ja pramANe dAnAdi kriyAnuM puNya ane hiMsAdi kriyAnuM pApa e bannene kAraNAnumAnathI kAryarUpe svIkAravAM joIe. samAna prayatnanuM samAna athavA asamAna phaLa maLe che ane asamAna prayatnanuM paNa asamAna athavA samAna phaLa maLe che, prayatna karavA chatAM phaLa nathI maLatuM ane na karavA chatAM paNa phaLa maLe che; eTale jaNAya che ke prayatnanA phaLano AdhAra mAtra prayatna nathI paNa jIvanAM karma che. A pramANe jIva ane karmanA saMyogano je puNya ane pAparUpa pariNAmavizeSa che te kAraNAnumAna tathA kAryAnumAna ubhaya rIte jANI zakAya che, kAraNAnumAna tathA kAryAnumAna dvArA te siddha thAya che, arthAt kAraNathI kAryanuM anumAna karIne ane kAryathI kAraNanuM anumAna karIne tenI siddhi thAya che. 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 4, zloka 81 'rAjaraMkAdivaicitryamapyAtmakRtakarmajam / sukhaduHkhAdisaMvittivizeSo nAnyathA bhavet / / ' - - Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 'zrI Atmasiddhi zAstrI - vivecana A rIte karmanI siddhi thAya che, paraMtu jIva ane jaDa e banne prakAranI sRSTimAM karmano kAyado saMpUrNa bhAve lAgu paDe che, athavA temAM paNa koI maryAdA che ke nahIM e bAbatamAM dArzaniko vacce matabheda che. kALa, Izvara, svabhAva Adi ekamAtra kAraNa mAnanArA jema kAryamAM kALa, Izvara, svabhAva Adine kAraNe mAne che, tema karma paNa zuM badhAM kAryonI niSpattimAM kAraNa che ke ene koI maryAdA che e bAbata aMge karmavAdI dArzaniko vacce bheda che. jeo ekamAtra cetanatattvamAMthI sRSTinI utpatti svIkAre che, temanA mata anusAra to karma, adaSTa ke mAyA e samasta kAryamAM sAdhAraNa nimittakAraNa che ane tethI ja vizvavaicitrya ghaTe che. naiyAyiko-vaizeSiko mAtra eka tattvamAMthI badhI sRSTinI utpatti svIkAratA nathI, chatAM paNa teo karmane - adRSTane samasta kAryomAM sAdhAraNa kAraNa mAne che, eTale ke jaDanAM ane cetananAM samasta kAryomAM adRSTa e sAdhAraNa kAraNa che. sRSTi bhale jaDa-cetana bannemAMthI banI hoya, paNa te cetananuM prayojana siddha karatI hovAthI cetananuM adaSTa temAM nimittakAraNa che ema teo svIkAre che. bauddha darzanamAM jaDa sRSTimAM to karmano kAyado kAma nathI ja karato ema manAyuM che, eTaluM ja nahIM paNa jIvonI badhI ja vedanA sudhdhAMmAM karma kAraNarUpe nathI manAyuM. 'milinda praznamAM jIvonI vedanAnAM ATha kAraNa gaNAvyAM che. vAta, pitta, kapha, e traNeno saMnipAta, Rtu, viSamAhAra, Apakramika ane karma - e ATha kAraNomAMthI koI paNa eka kAraNe jIvane vedanAno anubhava thAya che. zrI nAgasene jaNAvyuM che ke vedanAnAM A ATha kAraNo che, chatAM je loko ema mAne che ke jIvonI badhI vedanA karmanA kAraNe thAya che te mithyA che. kharI rIte jIvone je vedanA che, temAMno bahu ja thoDo bhAga pUrvakRta karmanuM phaLa che; ghaNo bhAga to bIjAM ja kAraNothI utpanna thayela che. kaI vedanA kayA kAraNe che teno aMtima nirNaya to buddha ja karI zake che. 1 jaina darzana anusAra paNa karmano kAyado jIvasRSTine lAgu paDe che, jaDa sRSTimAM e kAyado kArya karato nathI. jaDasRSTinuM nirmANa tenA potAnA kAyadA pramANe thAya che. karmano kAyado to jIvasRSTimAM je vaividhya che tenuM ja kAraNa che. manuSya, deva, nAraka ane tiryaMcanAM je vividha rUpo che temAM, jIvonAM zarIramAM je vaividhya che temAM ane sukha-du:kha, jJAna-ajJAna, cAritra-acAritra Adi jIva saMbaMdhI bhAvomAM karmano kAyado lAgu paDe che; paNa bhUkaMpa jevAM bhautika kAryomAM karmanA kAyadAne kazI ja levA-devA nathI. A vastu jaina zAstromAM karmanI je mULa ane uttara pravRtio gaNAvI che te pratyekanA vipAkano jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre svataH siddha thaI jAya che. potAnA jIvana ane jagatanAM sarva parivartananuM mukhya kAraNa zuM che? tenuM svarUpa 1- juo : 'milinda-prazna', 4-1-62, pR.137 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 721 kevuM che? karmanAM vividha pariNAma kevAM hoya che? karma kaI rIte jIva sAthe baMdhAIne phaLa Ape che? A viSaya mahAgaMbhIra che. AtmAmAM karmabaMdha kevI rIte thAya che ane baMdhAyelAM karmanI phaLaprakriyA zI che enuM varNana jaina zAstromAM ThekANe ThekANe maLe che. jaina darzananI mAnyatA pramANe A vizvamAM vividha prakAranAM pudgalaparamANuonI heraphera satata cAlyA kare che. temAMnA eka prakAranAM pudgalaparamANuone kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo tarIke oLakhavAmAM Ave che. cauda rAjalokamAM evI koI jagyA nathI ke jyAM A karmayogya pudgalaparamANunuM astitva na hoya. eTale saMsArI jIva jyAre paNa potAnAM mana-vacana-kAyAnI koI pravRtti kare che tyAre karmayogya pudgalaskaMdhonuM grahaNa badhI dizAmAMthI thAya che; paraMtu kSetramaryAdA e che ke jeTalA AkAzapradezamAM AtmA hoya teTalA AkAzapradezamAM rahelA kAzmaNaskaMdhonuM ja rahaNa thAya che, anyanuM nahIM. AtmAnA vikArI bhAvothI kArmaNa vargaNA prahAya che ane AtmA sAthe ekakSetrAvagAhe sthita thAya che. AtmAnA rAga-dveSarUpa bhAva vaDe AkarSAIne te pudgalo Atmapradezo sAthe baMdhAya che. kAzmaNa vargaNA jyAre AtmA sAthe baMdhAya che tyAre tenuM nAma karma paDe che ane te saMyogane baMdha kahe che. - svasattAe zuddha evo saMsArI AtmA vartamAna paryAyamAM azuddha che. paryAyamAM thatA vikArI bhAvonA pariNAmarUpe karma nIpaje che. jIva krodhAdi bhAva kare to tenA pariNAmarUpe karma baMdhAya che. AtmA svasattAe zuddha hovA chatAM krodhAdi vikAra thavAthI karmabaMdha thAya che ane Atmapradezo upara AvaraNa Ave che. jema sUrya vAdaLAMthI DhaMkAya che, tema AtmA karmathI DhaMkAyelo che. A dRSTAMta ekadezIya che, kAraNa ke sUryano mAtra bAhya paTa - sapATI vAdaLAMthI AcchAdita hoya che, paNa AtmAnA to sarva pradezo karmavargaNAthI gUMthAyelA che. mAtra nAbhi AgaLanA ATha rUcaka pradezo ja nirlepa che. jo teTalA pradezo nirAvaraNa na hota to AtmAnuM Atmatva TakI zake ja nahIM. AtmAnI game tevI nikRSTa dazA hoya chatAM paNa teTalA pradezo khullA rahe che. sUrya uparathI jeTale aMze vAdaLAMnuM paTa khase che, teTalA aMze te vyakta thAya che ane tenA jeTalA aMzo AcchAdita hoya che teTalA aMzo avyakta rahe che. tevI ja rIte AtmAnI paryAyamAM jJAna-darzana che te karmapaTanA khasavAthI pragaTa thayelo svAbhAvika aMza che, aupAdhika aMza nahIM. navAM karmane AkarSanAra ane tene baMdharUpe pariNamAvanAra e AtmAno vyakta thayela A svAbhAvika aMza nathI. jo tema hoya to AtmAmAM karmane kheMcavAnA svabhAvanuM AropaNa thAya ane tema thAya to, arthAt karmane ahavAno AtmAno svabhAva ja hoya to AtmA karmathI kadI mukta thaI zake nahIM. AthI AtmAno jJAna-darzanano vyakta thato ane thayelo eza karmanA baMdhamAM Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 2 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana heturUpa thato nathI. vaLI, AtmAno avyakta - karmAvarita aMza che te paNa karmane AkarSavA azakta che, kAraNa ke je jJAna-darzana-vIrya karmanA prAbalyathI abhAvarUpe che, te abhAvasvarUpa dravya anyamAM kAraNabhUta kaI rIte banI zake? vaLI, karmane kheMcanAra karma paNa nathI, kAraNa ke karma e paugalika dravya che ane pudgala vaDe AkarSAyeluM karma jo AtmAnAM sukha-duHkhanA heturUpa hoya ema mAnavAmAM Ave to jeNe je karyuM nathI tenuM phaLa tene bhogavavuM paDe evo akRtAbhyAgamano doSa Ave. have prazna thAya ke karmane AkarSanAra koNa? pUrvakarmanA udayanA nimittathI thatA parabhAva vaDe jIva dravyakarmane AkarSe che. karmodayanA nimitta vaDe thatAM mithyAtva, kaSAyabhAva e jIvanAM ja pariNAmavizeSa che, jIva pote ja te pariNAmano karyA che, paraMtu te vibhAvapariNamana jIvano svabhAva nathI. karmaprahaNa jIvanA A aupAdhika bhAvanA nimitte che. jyAre jIva parabhAvamAM varte che tyAre te karmano baMdha kare che. - jyAre AtmA pUrvakarmodayanA nimitte zubhAzubha bhAvarUpa pariName che tyAre te aneka prakAranAM karmo sAthe baMdhAya che. je samaye jIva jevo bhAva kare che te samaye tene tevAM karmano baMdha thAya che. rAga-dveSanA nimittane prApta karIne zubhAzubha karma AtmA sAthe baMdhAya che ane yogya samaye te tene sukha-duHkharUpa phaLa Ape che. karmathI AtmA sukha-duHkha anubhave che ane tenA kAraNe saMsAramAM paribhramaNa thAya che. pUrvakarmanA udayamAM tanmaya thaIne jIva navIna zubhAzubha karmano baMdha kare che ane te zubhAzubha karmonA vipAkarUpe vibhinna saMyogo prApta kare che, tethI ja saMsAramAM sarvatra viSamatA jovA maLe che. jIva zubha bhAvathI zubha karmanuM nibaMdhana kare che ane azubha bhAvathI azubha karmanuM nibaMdhana kare che. zubha bhAvathI puNyabaMdha ane azubha bhAvathI pApabaMdha thAya che. puNya ane pApa banne judAM judAM che, svataMtra che, kAraNa ke tenA kAryarUpa thatAM sukhaduHkha svataMtra che. bannenAM kAryo evAM sukha-duHkha judAM judAM, svataMtra spaSTarUpe jaNAya che, to temAM kAraNabhUta evAM zubhAzubha karma arthAt puNya-pApane svataMtra ja mAnavAM joIe. sukhanuM kAraNa zubha karma - puNya che ane duHkhanuM kAraNa azubha karma - pApa che. 'puNyano apakarSa thavAthI duHkhanI vRddhi thAya che, mATe pApane puNyathI svataMtra mAnavAnI AvazyakatA nathI' e pakSa mithyA che. jIvane je prakRSTa duHkha thAya che tenuM kAraNa kevaLa puNyano apakarSa ja nathI, kema ke du:khanA prakarSamAM bAhya aniSTa AhAra Adino prakarSa paNa apekSita hoya che. jo prakRSTa du:kha kevaLa puNyanA apakarSathI ja mAnavAmAM Ave to puNyasaMpAdya evAM ISTa AhArAdirUpa je bAhya sAdhano che, teno apakarSa thavAthI ja prakRSTa du:kha thavuM joIe; temAM sukhane pratikULa evAM aniSTa Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 723 AhArAdi viparIta bAhya sAdhanonA baLanA prakarSanI apekSA rahevI na joIe. sArAMza e che ke jo du:kha puNyanA apakarSathI thatuM hoya to sukhanAM sAdhanono apakarSa ja temAM kAraNa hovuM joIe, duHkhanAM sAdhanono prakarSa Avazyaka na hovo joIe. vastutaH duHkhano prakarSa mAtra sukhanAM sAdhanonA apakarSathI nathI thato, paNa temAM du:khanAM sAdhanonA prakarSanI paNa apekSA che ja ane te arthe pApano prakarSa mAnavo Avazyaka che. prakRSTa duHkhAnubhavanuM kAraNa puNyano apakarSa nahIM paNa pApano prakarSa mAnavo joIe. AthI puNya-pApanI svataMtratAnI spaSTa siddhi thAya che. Ama, karmo be prakAranAM che - zubha ane azubha. zubha karma puNya che ane azubha karma pApa che. Atmapradezo sAthe zubha ane azubha karmono saMgleSa thAya che, eTale baMdha paNa zubha ane azubha evA be bheda hoya che. zubha baMdhane puNyabaMdha ane azubha baMdhane pApabaMdha kahe che. zubha karmathI aneka prakAranAM sukhonI ane azubha karmathI aneka prakAranAM duHkhonI prApti thAya che. ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe che ke cauda rAjalokanA pratyeka AkAzapradezamAM kArpaNa vargaNAnAM paramANuo zubhAzubha bheda vinA bharelAM che, arthAt amuka AkAzapradezamAM zubha pudgalaparamANuo che ane amuka AkAzapradezamAM azubha pudgalaparamANuo che - evuM hotuM nathI, kAraNa ke te pudgalo karmarUpe pariName te pahelAM - jyAre kArpaNa vargaNArUpe hoya tyAre - temAM tevA prakArano koI bheda hoto nathI. jyAM sudhI jIve rAgAdi preraNArUpa dharma vaDe kAzmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuone grahaNa karyA hatAM nathI, tyAM sudhI te pudgalaparamANuo zubha ke azubha vizeSaNathI yukta hotAM nathI. jIva jyAre karmapudgalane grahaNa kare che tyAre jIvanA adhyavasAyarUpa pariNAmanA nimitte te karmapudgala zubha ke azubharUpe pariNata thAya che. tAtparya ke jIvanA zubhAzubha adhyavasAyanA nimitte karmarUpe pariNamavA yogya pudgalomAM baMdhakALe ja zubhatva ke azubhatva utpanna thAya che. potAnA bhAvavizeSanA kAraNe jIva karmane zubha ke azubharUpe pariNamAvato ja tene grahaNa kare che. karmono paNa evo svabhAvavizeSa che ke zubhAzubha adhyavasAyavALA jIva vaDe zubha ke azubha pariNAmane pAmatuM ja te jIva vaDe gRhIta thAya che. eka ja jIva karmanAM zubha ane azubha banne prakAranAM pariNAmone utpanna karavA samartha che ema samajAvatAM AcAryazrI jinabhadrajI 'vizeSAvazyakabhASya'mAM lakhe che ke eka ja zarIramAM aviziSTa arthAt ekarUpa AhAra levAmAM Ave che, chatAM temAMthI sAra ane asAra evAM banne pariNAmo thAya che. mANasanuM zarIra khAdhelA khorAkane rasa, rakta ane mAMsarUpa sAra tattvamAM ane maLa-mUtra jevA asAra tattvamAM pariNata Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karI de che e sarvajanasiddha che, te ja pramANe eka ja jIva gRhIta sAdhAraNa kArpaNa vargaNAnAM paramANuone potAnAM zubhAzubha pariNAmo vaDe puNya ane pAparUpa pariNata karI de che. 1 karmaparamANuo jIvanA rAgAdi bhAvanuM nimitta pAmIne judI judI rIte pariName che. jyAM sudhI A paramANuo karmarUpe pariNamyAM nathI hotAM, tyAM sudhI tenAmAM koI bheda hoto nathI; paNa jIvanA rAgAdi bhAvonI taratamatAnA nimitte paramANuomAM taratamatA UbhI thAya che. karmarUpe pariNamavA yogya paramANuo jyAM sudhI AtmA sAthe saMbaddha thayAM nathI, arthAt vizvamAM kArmaNa vargaNArUpe vicarI rahyAM hoya che, tyAM sudhI jIvane zubha-azubha phaLa ApavA mATe te sAmarthyavAna hotAM nathI. paraMtu jIvanA rAgAdi bhAvanA nimitte tenAmAM tathA prakAranuM phaLa ApavAnI zakti svayameva pragaTa thAya che ane yogya kALe jIvane phaLa ApavA mATe te zaktimAna thAya che. kAzmaNa vargaNAmAM sAruM-kharAba phaLa ApavAnI zakti hotI nathI, paraMtu rAga-dveSanA nimitte te karmarUpe pariNata thatAM karma eTalAM baLavAna bane che ke kartAne potAnA baMdhanamAM bAMdhI le che. jIvane sArA kAryonuM zubha phaLa maLe che ane kharAba kAryonuM azubha phaLa maLe che. prazasta bhAvathI karelAM dAna vagere satkarmonuM phaLa zubha hoya che ane kutsita bhAvathI karelAM hiMsA vagere kAryonuM phaLa azubha hoya che. puNyanuM phaLa sAruM ane pApanuM phaLa kharAba hoya che. puNyanuM phaLa bhogavavuM sukhakAraka hoya che ane pApanuM phaLa bhogavavuM du:khakAraka hoya che. zubha AcaraNathI puNyano baMdha thAya che, tenuM phaLa sukharUpa hoya che. azubha AcaraNathI pApano baMdha thAya che, tenuM phaLa du:kharUpa hoya che. jevI rIte sadAcAranuM phaLa maLe che, tevI ja rIte durAcAranuM paNa phaLa maLe che. jevI rIte puNyanuM phaLa bhogavavuM paDe che, tevI ja rIte pApanuM paNa phaLa bhogavavuM paDe che. jema koI khUnI pakaDAI jAya to potAnA duSkRtyanA kAraNe AjIvana jelavAsanuM athavA phAMsInuM duHkha prApta kare che, tema potAnAM pApakarmonA kAraNe jIvane IhalokamAM ane paralokamAM du:kha prApta thAya che. phaLa bhogavyA sivAya karelAM karmothI mukti maLatI nathI. jevAM duSkRtyo hoya che, tevAM ja tenAM pariNAma hoya che. jIva jyAre duSkRtya kare che tyAre pApakarmono baMdha thAya che ane tenA phaLarUpe du:kha utpanna thAya che. temAM doSa karmayugalono nahIM paNa AtmAno ja che. je jIva duHkhI che te pote ja karelAM duSkRtyathI duHkhI che. badhAM prANIo pote karelAM karmothI ja duHkhI thAya che. 1- juo : AcAryazrI jinabhadrajIkRta, 'vizeSAvazyakabhASya', gAthA 1945 'jadha vegasarIrammi vi sArAsArapariNAmatAmeti / avisiTTo AhAro tadha kammasubhAsubhavibhAgo / / ' Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 725 AtmA pote ja potAnAM sukha-duHkhane utpanna kare che. sukha-duHkha ApanAra bIjuM koI ja nathI, potAno AtmA ja ane tenuM nivAraNa karanAra paNa AtmA ja che. pApAcaraNa karanAro AtmA e ja narakanI vaitaraNI nadI che, kAraNa ke pApa karanAro AtmA narakano hetu che. Avo AtmA yAtanAno hetu hovAthI narakamAM rahelA zAlmalI vRkSa jevo che. tevI ja rIte puNya karanAro AtmA pote ja icchita svarganAM sukharUpa che, arthAt cittAhlAdaka hovAthI naMdanavana jevo che. AtmA pote ja potAno mitra ane zatru che. jyAre AtmA sadAcAranuM pAlana kare che tyAre te potAno mitra bane che ane jyAre AtmA durAcAramAM phasAya che tyAre te potAno zatru bane che. gAthA-84 A pramANe zubha AcaraNathI puNyopArjana thAya che ane azubha AcaraNathI pApa baMdhAya che. puNyanA udaye aihika sukha maLe che ane pApanA udaye du:kha anubhavAya che. puNya ke pApanA udaye, temAM joDAtAM pharI pAchAM karmo baMdhAya che, je zubha ke azubha hoya che. A rIte karmabaMdhanI prakriyA cAlyA kare che. jIvAtmAo pratikSaNa mana-vacana-kAyAnA yoga ane adhyavasAyathI je je zubhaazubha kAryo kare che, te te pramANe kArpaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuone potAnA prati AkarSe che. karmo udayamAM Ave tyAre AtmAne coMTelAM te pudgalaparamANuo kharI paDe che. AtmA jyAre eka deha choDI bIjo deha dhAraNa kare che tyAre karmanAM bAkInAM pudgalaparamANuone kAryaNa zarIrarUpe sAthe laI jAya che. navAM karmo baMdhAvAnI ane jUnAM karmono kSaya thavAnI prakriyA niraMtara, janma-janmAMtarathI cAlyA ja kare che. Ama, jIvanA adhyavasAyanA nimittathI karmarUpe pariNamelAM paramANuomAM cokkasa prakAranAM phaLa ApavAnI zakti svayameva Upaje che ane te yogya kALe udayamAM AvI svayameva zubhAzubha phaLa Ape che. yogya samaye phaLa ApI te kharI paDe che. evAM karma anaMta prakAranAM che, temAM mukhya ATha prakAra che. jaina darzanamAM AtmAne jakaDI lenAra karmonAM ATha bheda batAvavAmAM AvyA che jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, aMtarAya, vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya karmano samAveza ghAtI karmamAM thAya che tathA vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra e aghAtI karma kahevAya che. je karma AtmAnA anaMta jJAna Adi svAbhAvika guNono ghAta kare te ghAtI karma kahevAya che ane je karma AtmAnA guNono ghAta na kare, paNa zarIra tathA iSTa-aniSTa padArthonA saMyoga-viyoga Adi prApta karAve tene adhAtI karma kahevAmAM Ave che. cAra aghAtI karmo AtmAnA svAbhAvika svarUpane pratirodha karanArAM nathI. te - Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cAra karmanAM Agamana ke kSayane AtmAnA vAstavika svarUpanA prAkaTya sAthe kazo saMbaMdha nathI. te cAra karmane to mAtra bAhya sAmagrIo sAthe ja saMbaMdha che. tenA udayathI bAhya sAmagrIonuM maLavuM thAya che ane anudaye te sAmagrI udbhavatI nathI. ghAtI karma AtmAnA svabhAvane pragaTa thavA detAM nathI ane AtmAnA UrdhvagAmI pathamAM vighna nAMkhe che, jyAre aghAtI karmamAM tevI koI zakti nathI. aghAtI karmamAMnuM vedanIya karma jyAre udayamAM Ave che tyAre AtmAne vividha prakAranI anukULa-pratikULa sAmagrIno yoga thAya che. A yoga karAvI te vedanIya karmanI sattA tyAM ja aTakI jAya che. te sAmagrImAM sukha-duHkhanuM bhAna karAvavuM te mohanIya karmanuM kartavya che. vedanIya karma to mAtra sAmagrI ApIne khasI jAya che, sukha-du:kha vaDe anuraMjitapaNAnuM tAratamya to mohanIya karmane vaza che. jo mohanIya karma sahakArI na hoya to vedanIya karma svayaM sAmarthyahIna che, kema ke tenAmAM sAmagrI ApavA uparAMta anya koI guNa nathI. ghAtI karma azubha ane bhAre hoya che. aghAtI karma zubha ane azubha banne prakAranAM hoya che. Ama, AtmAnA guNane keTalAMka karmo ghAtaka hoya che ane keTalAMka ghAtaka hotAM nathI ane tene anulakSIne karmanA ghAtI ane aghAtI evA be bheda pADavAmAM AvyA che. ghAtI karma cAra ane aghAtI karma cAra ema maLI karmanA kula ATha prakAra che. karmabaMdhanarUpa roganA kAraNe jIvanI judI judI avasthAo thAya che. jJAnAvaraNIya karmanA kAraNe ajJAnatA, mUDhatA Adi; darzanAvaraNIya karmanA kAraNe nabaLI AMkho, aMdhApo, nidrA Adi; mohanIya karmanA kAraNe mithyAtva, kaSAya Adi; aMtarAya karmanA kAraNe kRpaNatA, daridratA, parAdhInatA, nirbaLatA Adi; vedanIya karmanA kAraNe zAtA, azAtA; AyuSya karmanA kAraNe janma, mRtyu; nAma karmanA kAraNe gati, zarIra, rUpa, yaza, apayaza Adi ane gotra karmanA kAraNe uccatA, nIcatA prApta thAya che. Ama, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, aMtarAya, vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra ema karmanA mULa ATha prakAra che. temAM ghAtI ane aghAtI ema be bheda che. ghAtI karmamAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cArano samAveza thAya che. matijJAnAvaraNIya Adi avAMtara bheda gaNatAM 47 prakAra thAya che. aghAtInA paNa cAra bheda che - vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra. zAtAvedanIya Adi peTA prakAro gaNatAM aghAtInA 111 bheda thAya che. badhA maLIne ATha karmanAM 158 peTA prakAro thAya che. 1 1- juo : siddhAMtacakravatI zrI nemicaMdrajIkRta, 'gommasAra', karmakAMDa, gAthA 7. aTTavihaM vA aDadAlasayaM asaMkhalogaM vA / tANaM puNa ghAditti a-ghAditti ya hoMti saNNAo / / ' Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 727 vibhinna dArzanikoe karmanA prakAra vividha rIte karyA che, paNa puNya-pAparUpe, kuzala-akuzalarUpe, zubha-azubharUpe, dharma-adharmarUpe karmanA bheda to badhAM darzanone mAnya che; eTale ema kahI zakAya ke karmanA puNya-pApa athavA to zubha-azubha evA je be bhedo pADavAmAM Ave che e prAcIna ane sarvamAnya che. prANIne je karmanuM phaLa anukULa jaNAya te puNya ane pratikULa jaNAya te pApa, evo artha karavAmAM Ave che ane te rItanA bhedo vedAMta, jaina, sAMkha, bauddha, yoga, nyAya-vaizeSika darzanomAM jovA maLe che. badhAM darzanoe puNya hoya ke pApa e banne karmone baMdhana ja mAnyAM che ane e bannethI chUTakAro prApta karavo e jIvanuM dhyeya hovuM joIe ema svIkAryuM che. AthI ja karmajanya je anukULa paristhiti che, tene paNa vivekI jano sukha nahIM paNa duHkha ja mAne che. karmanA puNya-pAparUpa be bheda vedanAnI dRSTie karavAmAM Ave che, jyAre karmanA anya prakAro vedanA sivAyanI anya dRSTie paNa karavAmAM Ave che. vedanAnI dRSTie nahIM paNa karmane sAruM-narasuM mAnavAnI dRSTine sAme rAkhIne bauddha ane yoga darzanamAM kRSNa, zukla, zuklakRSNa ane azuklAkRSNa evA cAra prakAra karavAmAM AvyA che. AmAM kRSNa e pApa, zukla e puNya, zuklakRSNa e puNya-pApanuM mizraNa che, jyAre azuklAkRSNa e bemAMthI eka paNa nathI. e karma vItarAga puruSane hoya che ane teno vipAka sukha ke duHkha kazuM ja nathI, kAraNa ke temanAmAM rAga ke dveSa kazuM ja hotuM nathI.' A uparAMta karmanA bhedo kRtya, pAkadAna ane pAkakALanI dRSTie paNa karavAmAM Ave che. kRtyanI dRSTie cAra, pAkadAnanI dRSTie cAra ane pAkakALanI dRSTie cAra, ema bAra prakAranA karmonuM varNana bauddhonA 'abhidharmamAM ane vizuddhimArga' graMthomAM che, paNa "abhidharma'mAM te uparAMta pAkasthAnanI dRSTie paNa karmanA cAra bheda adhika gaNAvyA che. bauddhonI jema prakAranI gaNatarI to nahIM paNa te te dRSTie karmono 1- juo : 'bRhadAraNyaka upaniSad', 3-2-13; prazna 3-7 2- juo : "paMcama karmagraMtha', gAthA 15-77; 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', 8-26 3- juo : "sAMkhyakArikA', 44 4- juo : 'vizuddhimagga', 17-88 pa- juo : "yogasUtra', 2-14; yogabhASya', 2-12 6- juo : 'nyAyamaMjarI', pR.472; 'prazastapAda', pR.637, 643 7- juo : 'yoga darzana', 4-7; 'dIghanikAya', 3-1-2; 'buddhacaryA', pR.496 8- juo : yoga darzana', 4-7 9- juo : "abhidhammastha saMgraha', 5-19; 'vizuddhimagga', 19-14-16 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sAmAnya vicAra yoga darzanamAM paNa maLe che. Ama chatAM karmanA prakAronuM vyavasthita ane sUkSma vargIkaraNa jevuM jaina graMthomAM jovA maLe che, tevuM anyatra jovA maLatuM nathI. karmanI prakRti, eTale ke svabhAvanI dRSTie karmanA mULa ATha bheda jaina zAstromAM varNavyA che. temAM e ATha mULa bhedanI aneka uttara pravRtionuM vividha jIvonI daSTie vividha rIte nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. ATha prakAranAM mULa karmonA peTA prakAro gaNatAM kula 158 thAya che. temAM A sarva prakAronuM vigatavAra varNana che. dareka karmanA peTA prakAro ane tenAM svarUpanI khUba jhINavaTabharI vicAraNA jaina zAstromAM karavAmAM AvI che. saMsArI jIvone ATha prakAranAM karma lAgelAM hoya che. aSTa karmothI AcchAdita jIva saMsArabhramaNa kare che. te pote karelAM karmothI janma, jarA ane maraNathI pIDita thaI saMsAramAM bhramaNa kare che. je caturgatinAM duHkha Adi te bhogave che, te tenI kriyAthI utpanna thanAra karmanuM ja phaLa che. jIvamAtra kAryazIla che. dareka jIva satata kriyA - pravRtti kare che. A kriyA - pravRtti be prakAranI hoya che, sArI ane kharAba. koI dAna Ape che, sevA-cAkarI kare che; to koI corI kare che, khIsuM kApe che, charI batAvI lokone lUMTI le che. koI bhUkhyAne bhojana Ape che, tarasyAne pANI Ape che; to koI garIbanuM khAvAnuM jhUMTavIne pote khAvA besI jAya che. koI nirvastrane paheravA sArAM kapaDAM Ape che; to koI enI paNa corI karIne athavA dAdAgIrI karIne te paDAvI le che. koI maratAne bacAvavA mathe che; to koI bIjAne trAsa ApIne mAre che. koI potAnuM lohI ApIne bIjAne bacAvavAnI koziza kare che; to koI khUna karI bIjAnuM jIvana harI le che. A pramANe A saMsAramAM sArI ane kharAba banne prakAranI pravRttio - kriyAo che. emAM to koI paNa nA pADI zake tema nathI, kAraNa ke saMsAra vyavahAranI A sarva pravRttio daSTa che. e sArI-kharAba kriyAonA phaLarUpe jIvane sukha-duHkha maLe che. jIvanI kriyA sArI che ke kharAba che tenA AdhAre jIvane tenuM phaLa maLe che, arthAt sArI kriyAnuM phaLa sukha-sAhyabI vagere ane kharAba kriyAnuM phaLa duHkha-durgati vagere maLe che. puNyathI jIva sukhI thAya che ane pApathI jIva duHkhI thAya che, topaNa jagatamAM aneka ThekANe enAthI viruddha vAta jovA maLe che. jeo puNyakarma kare che, potAnA jIvanamAM satkArya tathA dharmAcaraNa kare che teo du:khI dekhAya che ane jeo rAta-divasa pApakAryomAM magna hoya che; hiMsAcAra, khoTuM bolavuM, corI karavI ityAdi karatAM hoya che, te loko sukhI dekhAya che. ghaNA mANaso evA jovA maLe che ke A janmamAM teo 1- juo : 'yogasUtra', 2-12-14 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 729 prAmANika jIvana vitAve che, paraMtu rahe che daridra; ane evA paNa mANaso jovA maLe che ke jeo nyAya, nIti ane dharmanuM nAma sAMbhaLIne ciDAI jAya che, paraMtu hoya che sukhI. evA aneka mANaso maLe che ke jeo pote doSa kare che ane nirdoSa Thare che tathA e doSo - aparAdhonuM phaLa bhogave che bIjA. corI kare che eka ane pakaDAya che bIjo . khUna kare che eka ane phAMsIne mAMcaDe caDe che. bIjo . tethI prazna thAya ke puNyanuM phaLa sAruM ane pApanuM phaLa kharAba ema kema dekhAtuM nathI? zuM te sArA ke kharAba kRtya niSphaLa jAya che? Ano uttara jJAnI puruSo ema Ape che ke puNyavAna duHkhI ane pApI loko sukhI ema je dekhAya che te temanAM vartamAna puNya ke pApanuM phaLa nathI, paNa te temaNe karelAM pUrvajanmanAM pApa ane puNyanAM phaLa che. vartamAnamAM je puNyavAna ane pApI loko puNya ane pApanuM upArjana kare che tenAM phaLa temane bhaviSya kALamAM maLaze, maLyAM sivAya rahevAnAM ja nathI. temane potAnAM karelAM karmonuM phaLa Aje nahIM to kAle nakkI maLe ja che. phaLa bhogavyA sivAya saMcita karmothI chuTakAro thaI zakato nathI. kheDUta jyAre kApaNI kare che tyAre te kApaNI teNe bhUtakALamAM vAvelAM bIjanuM ja pariNAma hoya che. vartamAnamAM vAvelAM bIjano pAka to kheDUta bhaviSyamAM ja laNaze. te ja pramANe vartamAnamAM puNyavAna rahenArA manuSya bhUtakALamAM je pApanAM bIja vAvelAM hatAM tenuM phaLa tene vartamAnamAM du:kharUpe maLe che ane vartamAnanAM puNyanuM phaLa tene bhaviSyamAM sukharUpe maLaze. koI paNa kriyA nirarthaka hotI nathI, phaLa vinAnI hotI nathI. keTalIka vAra evuM bane che ke kriyA karavA chatAM paNa tenuM phaLa pratyakSa jovA maLatuM nathI, paraMtu Ama thAya to jIve AcarelI kriyA niSphaLa che ema mAnI levAnuM nathI, kALAMtare te kriyA phaLadAyaka nIvaDe ja che. bhale kSetra ane kALa badalAI jAya to paNa phaLa to maLe ja che. eka varSa pachI, 100 varSa pachI, 1000 varSa pachI ke lAkha varSa pachI paNa kriyAnuM phaLa to maLe ja che. kriyAnA phaLane ocho ke vadhAre kALa lAge, paraMtu dareka kriyAnuM phaLa cokkasa maLe che. kALAMtare tenuM phaLa maLe ja che, mATe koI paNa kriyA niSphaLa to nathI ja jatI. kriyA phaLa sahita ja hoya che. dareka jIvanI dareka kriyAnuM phaLa hoya ja che. dareka kriyAnuM phaLa che ja ema avazya mAnavuM joIe. tAtparya e che ke jIvanI kriyAnuM pUrvakarmanA kAraNe daSTa phaLa na paNa maLe, paraMtu tene zubhAzubha karmabaMdha to avazya thAya ja che. jIvanI zubhAzubha kriyAthI kArpaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuonuM grahaNa thAya che ane te sAta ke ATha karmamAM vaheMcAI jAya che. pratyeka saMsArI jIva potAnAM vaibhAvika pariNAmanA kAraNe pratyeka samaye Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jJAnAvaraNIyAdi karmano baMdha kare che, temaja pUrve bAMdhelAM vividha karmonuM pratyeka samaye phaLa bhogavato hoya che. tamAma saMsArI jIvo karmanA kartA tathA bhoktA che. zrImad 'paMcAstikAya'nA anuvAda aMtargata lakhe che - 'jIva ane pudgalasamUha arasaparasa majabUta avagrAhita che. yathAkALe udaya thaye tethI jIva sukhaduHkharUpa phaLa vede che. tethI karmabhAvano kartA jIva che ane bhoktA paNa jIva che. vedaka bhAvane lIdhe karmaphaLa te anubhave che. ema kartA ane bhoktA AtmA potAnA bhAvathI thAya che.'1 AtmA karmano kartA ane bhoktA che. AtmA eka svataMtra tattva che ane e jANatAM-ajANatAM je kaMI zubha-azubha karma kare che, enuM phaLa teNe bhogavavuM ja paDe che. dareka AtmAe pote bAMdhelAM zubhAzubha karmanAM phaLa avazya bhogavavA paDe che ane eTalA mATe tene punarjanmanA cakarAvAmAM pharavuM paDe che. jagatamAM jIvonI vicitratA, sukha-duHkhAdine jovAthI anumAna thaI zake che ke potAnAM vibhAvapariNAmanA nimitte baMdhAyelAM dravya karmanAM phaLano AtmA bhoktA che. te potAnAM zubhAzubha karmonuM phaLa bhogave che. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che - te zubhAzubha karmanuM phaLa na thatuM hoya, to eka rAMka ane eka rAjA e Adi je aneka prakArathI bheda che, te na hovA joIe. kAraNa badhAmAM jIvapaNuM samAna che tathA manuSyapaNuM samAna che, to pachI sarvane sukha tathA du:kha samAna joIe tene badale AvuM vicitrapaNuM jaNAya che, te ja zubhAzubha karmathI utpanna thayelo bheda che. kAraNa vinA kAryanI utpatti thatI nathI. jIvanAM zubhAzubha karmano udaya te kAraNa che ane jaNAvyA pramANe te ja zubhAzubha karmanAM phaLarUpa vicitratA ane bheda te kArya che. Ama, prastuta gAthAmAM zrIguru jaNAve che ke A jagatamAM rAjA-raMka, UMca-nIca, paMDita-mUrkha, surUpa-kurUpa Adi aneka prakAranA bheda pravarte che. jagatanA jIvomAM sarvatra viSamatA jovA maLe che. kAraNa vinA A kArya saMbhavI zake nahIM. A kAryanuM koI kAraNa avazya hovuM joIe ane te kAraNa che jIve nibaMdhana karela zubhAzubha karma. eka rAMka ane eka nRpa e Adi jIvonuM vicitrapaNuM karmanA kAraNe che ane e ja jIvanuM zubhAzubha karmanuM bhogavavApaNuM siddha kare che. A pramANe gAthA 79nA uttarArdhamAM ziSya rajU karelI zaMkA "zuM samaje jaDa karma ke, phaLa pariNAmI hoya?'nuM A triratnarUpa 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.590 (aMka-766, 67-69) 2- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)' ,cothI AvRtti, pR. 243 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-84 traNa gAthAo (gAthA 82, 83, 84) dvArA saMtoSaprada samAdhAna zrIgurue karyuM. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke "eka rAMka ne eka nRpa, eka mUrakha eka dakSa; eka kurUpa eka rUpavAna, eka eka bahu pakSa. eka sukhIne eka du:khI, e Adi je bheda; teha vyavasthita kAraNe, jaNAya bhAva akheda. kRSinAM kSetro pAsa che, temAM thAya thAya; kAraNa vinA na kArya te, e to samajI zakAya. na eka ne sahaja nidhi maLe, eka mare dharI kheda; chatAM na pAme pAI paNa, te ja zubhAzubha vedya.'' * * * 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.235 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 333-336) 731 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ijAlA faaree, bheSA tathA n32, durma ucalAve parikSA meM pahale loga I2. gAthA - 85 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 85 - gAthA 84mAM zrIgurue kahyuM ke eka garIba ane eka rAjA e Adi je bhUmikA =] bheda che te ja zubhAzubha karmanuM bhoktApaNuM che ema siddha kare che, kema ke kAraNa vinA kAryanI utpatti thatI nathI. gAthA 80mAM ziSya kahyuM hatuM ke "phaLadAtA Izvara gaye, bhoktApaNuM sadhAya; ema kahe IzvarataNuM, IzvarapaNuM ja jAya', arthAt karma jaDa hovAthI te koI cetananI preraNAthI prerAIne ja phaLa ApI zake; phaLa ApanAra koI viziSTa caitanyazakti hoya to ja karmaphaLanuM bhostRtva siddha thAya. Avo vyavasthApaka sarvazaktimAna Izvara sivAya anya koI hoI zake nahIM, tethI Izvarane phaLadAtA tarIke svIkAravo joIe. jo ke vicAravAna ziSyane IzvaranuM svarUpa spaSTapaNe samajAyuM hovAthI, pachIthI teNe svayaM ja kahyuM hatuM ke phaLadAtA tarIke Izvarane mAnavAthI IzvaranuM Izvaratva ja chedAI jAya che. Ama, karmane phaLadAtA gaNavAmAM tenuM jaDapaNuM bAdhaka bane che ane Izvarane phaLadAtA gaNavAmAM tenuM Izvaratva bAdhaka bane che. A be vikalpanAM kAraNe ziSyanuM citta mUMjhAya che ane te AtmAnA bhAtRtva viSe koI yathArtha nirNaya karI zakato nathI. ziSyanI A mUMjhavaNa TALavA zrIguru A gAthAmAM kahe che - phaLadAtA IzvarataNI, emAM nathI jarUra; (gAthA karma svabhAve pariName, thAya bhogathI dUra.' (85) - phaLadAtA IzvaranI emAM kaMI jarUra nathI. jhera ane amRtanI rIte zubhAzubha karma svabhAve pariName che; ane niHsattva thayethI jhera ane amRta phaLa detAM jema nivRtta thAya che, tema zubhAzubha karmane bhogavavAthI te ni:satva thaye nivRtta thAya che. (85) jhera jharapaNe pariName che, ane amRta amRtapaNe pariName che, tema azubha karma azubhapaNe pariName ane zubha karma zubhapaNe pariName che, mATe jIva jevA jevA adhyavasAyathI karmane grahaNa kare che, tevA tevA vipAkarUpe karma pariName che; ane jema jhera ane amRta pariNamI rahyuM ni:sattva thAya che, tema bhogathI te karma dUra thAya che. (85) 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.549 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) athI. Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana bhAvArtha pUrvenI gAthAomAM pratipAdita karelA bhAvane vizeSa dRDha karAvatAM zrIguru kahe che ke jaDa karma potAnuM phaLavAnapaNuM jANavAne samartha nathI, paraMtu phaLa ApavAnI zakti e karmano svabhAva che ane jema svabhAvane koI kAraNanI jarUra nathI, tema svabhAvane koI kartAnI paNa jarUra nathI. sacoTa phaLa ApavAnI adbhuta zakti karmamAM svabhAvathI rahelI che, je jIvanAM bhAvakarmanuM nimitta pAmI vyakta thAya che. bIjamAMthI jema kALa pAke tyAre phaLa thAya che, tema karma paNa kALa pAke tyAre avazya phaLa Ape che. tethI jIvanuM karmaphaLabhotRtva siddha karavA mATe koI phaLa ApanAra IzvaranI AvazyakatA nathI. 736 Ama, Izvara jIvane sukha-du:kha Ape che ema mAnavAnI jarUra nathI. A AtmAe bAMdhelAM je zubhAzubha karmo che, karmo ja amRta-viSanI jema potAnA svabhAva anusAra sukha-duHkha ApanAra tarIke pariName che. vaLI, jema amRta amarapaNAnuM kArya karIne nivRtta thAya che tathA viSa maraNakArya karIne nivRtta thAya che; te ja rIte karmo paNa potAnuM phaLa AtmAne bhogavAvIne nivRtta thAya che. A rIte jIvamAM karmonuM bhoktApaNuM yuktisaMgata che. pratyeka dravyamAM anaMta zakti svabhAvathI rahelI che. te zaktinuM koI kAraNa vizeSArtha ke kartA che ja nahIM, arthAt te zakti svabhAvathI ja che. dravyanI zakti potAnA AdhAre ja rahelI che. dravyamAM rahelI zakti trikALa hoya che. koI paNa zaktino kyAre paNa nAza thato nathI, temaja koI zakti kyAre paNa navI utpanna thatI nathI; mAtra apragaTapaNe rahelI zaktio pragaTa thAya che tyAre te utpanna thaI ema vyavahArathI kahevAya che. pratyeka dravyamAM anaMta zakti svabhAvathI rahelI hovAthI AtmAmAM jema anaMta zakti che, tema pudgalamAM paNa aciMtya zakti che. pudgalanI aciMtya zakti viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che - 'jIva ane ajIva dravyanuM sAmarthya sau saunI sattAmAM che. jaDamAM paNa aneka aciMtya zakti che. eka ja jAtanA paramANumAM kSaNavAramAM varNa, gaMdha, rasa, sparza badalAI jAya che. jema dUdhamAMthI dahIM, dahIMmAMthI ghI. dUdha bagaDI jAya che, te bagaDI javAnI tenAmAM zakti che; evI rIte ja dareka pudgalamAM gaLavuM, maLavuM, saDavuM, paDavuM, gatirUpa thavuM evo jaDano svabhAva che. eka paramANu ekasamaya mAtramAM lokanA cheDAthI gati karIne cauda rAjuloka pramANe zIghra svayaM jaI zake che.'1 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra 52 pravacano', AThamI AvRtti, pR.314 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 737 jaDa resAonA banelA doraDAo moTA moTA hAthIone bAMdhI zake che. jaDa vastuothI banelI madirA mANasane madahoza kare che. jaDa boMbano dhaDAko keTalI barabAdI kare che. jaDa evA yaMtro paNa jaDanI aciMtya zaktino paricaya Ape che. jaDanI aciMtya zaktino paricaya ApatAM uparyukta dRSTAMto sthULa che, jyAre kArmaNa vargaNA to atyaMta sUkSma che. tenI kriyA-prakriyA dRSTigocara thaI zakatI nathI, chatAM tenAM phaLa sacoTapaNe anubhavamAM Ave che. enA uparathI karmanA phaLanI tathA jIvanA karmaphaLabhostRtvanI siddhi thAya che. jaDamAM agAdha zakti pramANasiddha hovAthI, 'karmapudgala jaDa che to tenAmAM zakti kyAMthI hoya?', karma jaDa hovAthI AtmAne kaI rIte phaLa ApI zake?', 'kevuM phaLa ApavuM enuM jJAna karma jaDa hovAthI tene hotuM nathI, to te tenI yathAyogya prakRti pramANe kevI rIte pariNamI zake?' - AvI zaMkAo karavI ghaTatI nathI. jIvanAM rAga-dveSa Adi pariNAmonAM nimittathI kAmaNavargaNArUpa je pugalaskaMdha jIvanI sAthe baMdhAya che, tene karma kahe che ane te jaDa hovA chatAM jIva upara aneka prakAre asara kare che. jyAre AtmA rAgAdi bhAvarUpe pariName che tyAre tenA upara navAM karma coMTe che, je paugalika kArpaNa zarIramAM bhaLI jAya che, je dehAMtara vakhate paNa tenI sAthe rahe che. A kArmaNa zarIra jIva sAthe baMdhAyelAM karmothI bane che. tenA kAraNe jIvanuM sahaja svarUpa DhaMkAyeluM rahe che. tAtparya e che ke jaDa karmamAM anaMta zakti hoya che ane tethI te AtmAnI zaktine, AtmAnA guNone dabAvI zakavA mATe samartha hoya che. ahIM zaMkA thAya ke jo AtmA ane karma bannenI zakti anaMta che, banne samAna zaktivALA che, to pachI karma AtmAnI zaktine, AtmAnA guNone kevI rIte dabAvI zake? tenuM samAdhAna e che ke AtmAnI zakti jyAre pUrNa vikAsa pAme che tyAre te anaMta thAya che. nizcayanayathI pratyeka AtmAnI zakti anaMta che, paraMtu jo vyavahAranayathI jovAmAM Ave to te zaktimAM ghaNI taratamatA che. jIva avyavahArarAzimAM hoya che tyAre te ati alpa zaktivALo hoya che. jema jema teno vikAsa thAya che, tema tema tenI zakti pragaTatI jAya che. jIva jyAre sapuruSArtha kare che tyAre tenI dareka zakti vizeSa ne vizeSa pragaTatI jAya che ane jyAre te mokSa prApta kare che tyAre te zakti anaMta sudhI pahoMce che. AtmazaktinI alpa vyaktatA hoya che tyAre karmasattAnI zakti tenA karatAM ghaNI vizeSa hoya che, tethI ati baLavAna evI karmasattA tene dabAvI zake che; paraMtu AtmAnI paripUrNa anaMta zakti karmanI anaMta zaktithI ghaNI adhika hoya che, tethI jIva karmane harAvIne teno saMpUrNa nAza karI zakavA mATe samartha hoya che. jema be manuSyanI, be ghoDAnI, be hAthInI zaktimAM pharaka hoya che, te ja Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prakAre be anaMta vacce paNa pharaka hoya che; eTale ke eka anaMta karatAM bIjuM anaMta nAnuM athavA kamajora hoI zake che. pahelAM AtmA karatAM karmanuM jora vizeSa hoya che, paraMtu dhIre dhIre AtmA baLavAna thato jAya che ane Akhare te karmasattAne sarvathA naSTa karI nAkhe che. dareka jIvanI ajJAnAvasthAmAM karmasattA jIva karatAM vizeSa baLavAna hoya che ane tethI te jIvane zubhAzubha phaLa paNa bhogavAve che. phaLa ApavAnI adbhuta zakti baMdhAyelAM karmapudgalamAM svabhAvathI ja rahI che. jIvanA rAgAdi bhAvakarmanuM nimitta pAmIne karmarUpe pariNamavA yogya pudgalaparamANu dravyakarmarUpe pariName che ane jIvanA nimittathI te jaDa karmamAM phaLa ApavAnI zakti pragaTe che. jyAM sudhI e pudgalo karmarUpe pariNamyAM na hoya tyAM sudhI tenAmAM sukhaduHkhAdi phaLa ApavAnI zakti hotI nathI. jIva sAthe teno karmarUpa saMbaMdha thAya che tyAre tenAmAM kevA rUpe, keTaluM, kyAM sudhI ane kevI tIvratAthI phaLa ApavuM - evI yogyatAo jIvanA nimittathI pragaTe che. jaDa karmane kazuM ja jJAna hotuM nathI, paraMtu karmamAM phaLa ApavAnI yogyatA AtmAnA nimitta vaDe pragaTe che. AtmAnA kaSAyabhAvanA nimitta vaDe te zakti jaDa karmaparamANumAM pragaTe che. rAga-dveSa e AtmAmAMthI pragaTeluM eka sAmarthyavizeSa che ane tenA nimitte yathAyogya phaLa ApavA karmapudgala samartha thAya che. jyAM sudhI karmapudgalo cetananI sAthenA saMbaMdhamAM AvatAM nathI tyAM sudhI jIvane sukha ke duHkha ApavAnI tAkAta tenAmAM hotI nathI. jyAM sudhI dArU bATalImAM ja hoya che tyAM sudhI tenAthI nazo thato nathI, zarIramAM gayA pachI ja nazo thAya che tema. vaLI, nazo paNa turaMta na caDatAM kALAMtare caDe che. jema dArUmAM nazAnI yogyatA hovA chatAM zarIramAM jatAMnI sAthe tarata ja te nazArUpa phaLa ApatuM nathI, paNa kALAMtare Ape che; tema karmapudgalo paNa AtmA sAthe saMbaMdhamAM AvyAM pachI tarata ja potAnI sukha-du:kha ApavAnI zakti batAvatAM nathI, paraMtu amuka samaya pachI tema kare che. pratyeka vastu phaLavA mATe jema kALanI apekSA rAkhe che, tema karma paNa phaLa ApavA mATe yogya kALanI apekSA rAkhe che. zubhAzubha kriyAthI baMdhAyela karma dravya, kSetra, kALa, bhAva ane bhavanI yogya sAmagrI maLe tyAre phaLe che. AtmAnA yoga ane kaSAyabhAvathI AkarSAyelo dravyakarmano samUha tenA udayakALa paryata - phalAbhimukha thayA pahelAM, eTale ke anudaya avasthAmAM AtmAnI sAthe ekale trAvagAhIpaNe rahe che. te anudaya avasthAmAM karma sattAmAM rahe che, arthAt teTalo kALa te phaLa ApavAne tatpara hotAM nathI, tenI zakti sthirapaNe mAtra phaLa ApavAnA samayanI rAha jotI hoya che. AtmA sAthe saMbaddha dareka karmANane 'TAImaboMba' sAthe sarakhAvI zakAya. jema Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 739 TAImabaoNMbamAM phATavAnI yogyatA hovA chatAM paNa te nizcita thayelA samaye ja phATe che, tema dareka karmANu e TAImabaoNMba che je nizcita samaya thatAM ja phATe che ane AtmAne sukha-duHkha Ape che. koI paNa karmANu AtmA upara coMTe che tyAre temAM cAra vAto nizcita thAya che 1) sukha-duHkha vagere ApavAno teno svabhAva (nature), 2) AtmA upara rahevAno teno samaya (time), 3) phaLa ApavAnI tenI tIvratA (power) ane 4) enuM pramANa, arthAt karmANunI saMkhyA (bulk). karmANumAM pragaTelI A yogyatA samaya pAkatAM phaLa Ape che. A cAra vAto nakkI thayA pachI te karmANu keTaloka samaya zAMta paDyA rahe che ane pachI potAnuM kArya bajAve che. bIjamAMthI choDa ke vRkSa UgatAM judI judI vanaspatine jema judo judo samaya lAge che, tema judAM judAM karmone udayamAM AvatAM judo judo samaya lAge che. vibhAvabhAvathI je karmo baMdhAya che, te karma teno svakALa pAkatAM udayamAM Ave che ane jIvane phaLa Ape che. jevuM jIvanuM karma hoya che tevuM tene phaLa maLe che. teNe puNyakarma upArjana karyuM hoya to tenAM phaLa sukharUpe bhogave che ane pApakarma upArjana karyuM hoya to tenAM phaLa duHkharUpe bhogave che. dayA, dAna, bhakti vagere zubha bhAvanA nimitte karmANu coMTyA hoya te samaya pAkatAM suMdaratA, Arogya, zrImaMtAI, devabhava, manuSyabhava vagere sukharUpa phaLa ApavAnuM kArya kare che ane hiMsA, jUTha vagere azubha bhAvanA nimitte je karmANu coMTyA hoya te samaya pAkatAM kurUpatA, roga, garIbI, nArakajIvana, pazujIvana vagere duHkharUpa phaLa ApavAnuM kArya kare che. zubha bhAvathI grahaNa kareluM karma zubha phaLa Ape che, jyAre azubha bhAvathI grahaNa kareluM karma azubha phaLa Ape che. jema brAhmI Adi cUrNa ane ghI Adi padArthonuM sevana jJAna upara anugraha kare che ane madirApAna, dhaturAnuM sevana ke jhera AdinuM bhakSaNa jJAnano upaghAta kare che; tema zubha karmo jIva upa2 anugraha kare che ane azubha karmo jIvano upaghAta kare che. Ama, jaDa evAM karma cetana evA AtmA upara anugraha ke upaghAta kare che.1 A pramANe prathama AtmAnI sAthe karma baMdhAya che, pachI te keTaloka kALa sattAmAM paDyAM rahe che, tyArapachI udayamAM AvI jIvane phaLa Ape che. karmanI anukrame baMdha, sattA ane udayarUpa avasthA thAya che. karmanAM pudgalono AtmA sAthe saMbaMdha thavo te baMdha. karmanAM paramANu potAnI jAte jIva sAthe saMbaMdha sthApita nathI karatAM. jIva potAnI pravRtti dvArA karma yogya paramANuone AkarSita karI, tenI sAthe saMbaMdha 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 8, sUtra 4-14 'yathA bhinnajAtIyena kSIreNa tejojAtIyasya cakSuSo'nugrahaH, tathaiva AtmakarmaNozcetanA'cetanatvAt atulyajAtIyaM karma Atmano'nugrAhakamiti siddham / ' Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana sthApita kare che. tijorImAM jema hIrA-jhaverAta paDyAM rahe che, tema baMdhAyelAM karma AtmAnI tijorImAM paDyAM rahe tene karmanI sattA kahevAmAM Ave che ane pachI te baMdhAyelAM zubhAzubha karma jyAre jIvane sukha-duHkharUpa phaLa Ape che tene karmano udaya kahevAya che. jyAre te karmaprakRtiono udayakALa Ave che tyAre te prakRtionA anubhAga anusAra kArya thAya che.' je paramANu karmarUpa pariNamyAM che teno jyAM sudhI udayakALa na Ave tyAM sudhI te jIvanA pradezo sAthe ekakSetrAvagAhe baMdhAyelAM rahe che ane te kALa daramyAna jIvanA bhAvanA nimittathI koI koI prakRtionI avasthAnuM palaTAvuM paNa thaI jAya che. koI prakRtinAM paramANu saMkramaNarUpa thaI anya prakRtinAM paramANu thaI jAya che. vaLI, koI prakRtino sthiti athavA anubhAga ghaNo hoya, tenuM apakarSaNa thaI te thoDo thaI jAya che tathA koI prakRtinI sthiti athavA anubhAga thoDo hoya tenuM utkarSaNa thaI te ghaNo thaI jAya che. e pramANe pUrve bAMdhelAM paramANuonI avasthA paNa jIvanA bhAvanuM nimitta pAmIne palaTAya che. jo nimitta na bane to te palaTAI zakatI nathI, jema ne tema rahe che. dhanuSya upara caDhAveluM tIra choDavAmAM AvyuM nathI tyAM sudhI tIramAM je zakti rahelI che tene sthira vIrya(static energy)nI saMjJA apAya che, arthAt tyAM zakti to che paNa te hajI udayarUpa thaI nathI; ane jyAM sudhI te zakti phalAbhimukha nathI thaI, tyAM sudhI te zakti sattApaNe rahelI che, tethI te zaktimAM pheraphAra thaI zake che. tema karmamAM pheraphAra karavAnuM AtmAnuM baLa mAtra karmanI sattA avasthAmAM ja hoya che. te avasthAmAM AtmA karmanI sthiti ane anubhAga alpa hoya to tenuM utkarSaNa karI, temAM vRddhi karI zake che; te ja prakAre bahutvanuM alpatva karI zake che. 1- jaina darzana dareka karmanI baMdha, sattA ane udaya ema traNa avasthAo mAne che, tema jainetara darzanomAM paNa karmanI bhinna bhinna avasthAonuM varNana che. vedAMtAdi darzanomAM karmanI saMcita, kriyamANa ane prArabdha ema traNa avasthA mAnela che. saMcita karma eTale gata janmomAM bhegAM karelAM karma ke jeNe haju phaLa ApavAnI zarUAta nathI karI, paNa ema ja paDyAM rahyAM che. prArabdha karma eTale je karmoe phaLa ApavAnI zarUAta karI che ane jenA kAraNe A vartamAna janma tathA vartamAna paristhiti zakya banyAM che te. kriyamANa karma eTale A janmamAM je navAM karma ekaThAM karavAmAM AvI rahyAM che te. vedAMta anusAra samyajJAna thatAM saMcita karma baLI jAya che, arthAt tenAmAM phaLa ApavAnI zakti rahetI nathI. samyajJAna pachI ahaMtA-mamatA ke kartutvano khyAla raheto nathI, mATe jarUrI kriyAo karavA chatAM karmabaMdhana thatuM nathI ane tethI kriyamANa karma paNa rahetAM nathI. paraMtu prArabdhakarmoe phaLa ApavAnI zarUAta karI hovAthI teno kSaya bhogathI ja thAya che, mATe jJAna thayA pachI paNa aihika jIvana keTaloka vakhata cAlu rahe che. Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 741 cAka upara caDAvela mATInA piMDane kevo AkAra Apavo, tenAmAM kevo pheraphAra karavo e kuMbhAranA hAthamAM che, tema karmanI anudayasthitimAM - sattA avasthAmAM tenuM parivartana ke tenA pramANamAM nyUnAdhika karavAnuM svAtaMtrya AtmAmAM che. jema kuMbhAra eka AkAra banAvI, tene agnimAM pakavyA pachI temAM pheraphAra karI zakato nathI; tema AtmA paNa karmanI udaya avasthAmAM koI paNa prakArano pheraphAra karI zakato nathI. AtmA sAthe baMdhAyelI karmaprakRti jyAM sudhI phaLa ApavA mATe tatpara thatI nathI, tyAM sudhInA kALane abAdhAkALa kahe che ane te anudayakALamAM te karmaprakRtimAM AtmA potAnI svasattA vaDe apakarSaNa (nyUnatA), utkarSaNa (Adhikya), saMkramaNa (sajAtIya eka bheda maTI anya bhedarUpa thavuM) ke udayAbhAvI kSaya (phaLa ApyA vinA karmanuM chUTI javuM) karI zake che; paNa eka vAra jyAre te karma phaLa ApavAne udayamAna thAya che tyAre te potAnuM saMpUrNa phaLa tenI niyata sthiti ane anubhAga - rasa sahita ApyA vinA rahetuM nathI ane te sthiti pUrI thatAM sudhI pratisamaya te prakRtino udaya AvyA ja kare che. zrImad prakAze che - 'utkarSa, apakarSa ane saMkramaNa e sattAmAM rahelI karmaprakRtinAM thaI zake che; udayamAM AvelI prakRtinAM thaI zake nahIM.' jyAM sudhI karmANu zAMta avasthAmAM paDI rahe che, tyAM sudhInA kALamAM tenA svabhAva, sthiti, rasamAM pheraphAra karavAnuM zakya che ane tethI ja aneka AtmAo suMdara AcAra, vicAra ane uccAranuM jIvana jIve che. AvA ucca jIvanathI janmAMtaromAM coMTelA karmANuo ke jenuM kArya strI, pazu, nAraka vagerene zarIra, zAtA-azAtA vagere ApavAnuM hoya che; athavA to jenuM kArya roga, daridratA vagere ApavAnuM hoya che; e palaTAI jAya che. suMdara kAryo nipajAvavAnI sthitimAM te karmANuo pheravAI jAya che. A hakIkata darzAve che ke jaina darzana prArabdhavAdI nathI, kiMtu puruSArthavAdI che. jaina darzana niraMtara puruSArtha upara jora Ape che. jaina karmavAda barAbara na samajI zakAvAnA kAraNe keTalAka jIva puruSArthI banavAne badale akarmaNya banI jAya che. jIva karmasiddhAMtane yathArthapaNe na samajI, nirAzAvAdI dhAraNAo dhArI le che ane akarmaNya thaIne besI jAya che. te vicAre che ke "mArAthI bhUla thaI gaI che, have zuM thAya? have to karmanAM phaLa bhogavavAM ja paDaze' athavA 'karmamAM lakhyuM haze tema thaze, huM zuM karI zakuM? ' ityAdi khoTI dhAraNAothI te ALasu banI jAya che ane puruSArtha karato nathI. paraMtu jaina karmavAdamAM to puruSArthanuM ghaNuM mUlya che. jAgRta AtmA prabaLa puruSArthathI bAMdhelAM karmomAM saMkramaNa Adi kare che athavA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.763 (vyAkhyAnasAra-2, 2-4) Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ene haLavAM banAvI bhogavI le che ane navIna karmabaMdha paNa alpa kare che. utkarSaNa AdinI mAnyatAthI e siddha thAya che ke karmanI uttara prakRti, sthiti ane teno bhoga te kAMI niyata nathI, temAM parivartana thaI zake che. eka vakhata jIve kharAba karma karyA hoya, paNa pachI jo te sArAM karma kare to te dvArA pUrvabaddha karmanI sthiti ane rasamAM ghaTADo thaI zake che; temaja sArAM kArya dvArA bAMdhelAM sArAM karmanI sthiti ane rasane paNa vadhArI zakAya che. A pramANe karmano AtmAnI sAthe baMdha thayA pachI paNa karma je rUpamAM baMdhAyuM hoya e ja rUpamAM phaLa Ape evo niyama nathI. temAM ghaNA apavAdo che. jaina zAstromAM karmanI baMdhAdi dasa avasthAonuM varNana Ave che. te A pramANe - (1) baMdha - baMdha eTale karmapudgalonuM AtmAnI sAthe kSIranIravatu baMdhAvuM. dUdha ane pANIno jevo yoga thAya che, tevo yoga karmanAM pudgalo ane AtmAno thAya che. AtmA sAthe karmano saMbaMdha thAya che, tenA cAra prakAra che - prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha. jyAM sudhI baMdha na thAya tyAM sudhI te pudgalo karmarUpa banatAM nathI. (2) sattA - sattA eTale potAnuM phaLa na ApatAM karmapudgalonuM kevaLa sattArUpe rahevuM. baMdhAyelAM karmayugalo nirjarA na thAya tyAM sudhI Atmapradezo sAthe saMbaddha rahe che tene tenI sattA kahevAmAM Ave che. karmapudgalonI nirjarA vipAka ApyA pachI thAya che ane pratyeka karmano abAdhAkALa vItatAM ja te vipAka Ape che, arthAt abAdhAkALano samaya karmanI sattA kahevAya che. (3) udaya - udaya eTale karmapudgalonuM potAnuM phaLa ApavuM. karma potAnuM je phaLa Ape che, te teno udaya kahevAya che. keTalAMka karma mAtra pradezodayavALAM hoya che, eTale ke tenAM pudgalo udayamAM AvIne nirjarI jAya che, tenuM kazuM ja phaLa hotuM nathI; paNa keTalAMkane pradezodaya sAthe vipAkodaya paNa hoya che. eTale ke te potAnI prakati pramANe phaLa ApIne ja naSTa thAya che. (4) udIraNA - AtmAnA prayatnavizeSathI karmanA niyata samaya pahelAM karmapudgalonuM phaLa ApavuM. niyata kALa pahelAM karmanuM udayamAM AvavuM te udIraNA kahevAya che. sthiti pUrI karyA vinA ja karmanA phaLa ApavAne udIraNA kahevAya che. jema phaLane prayatnapUrvaka tenA niyata kALa pahelAM paNa pakavI zakAya che, tema baMdhAyelAM karmane paNa niyata kALa pahelAM bhogavI zakAya che. (5) saMkramaNa - saMkramaNa eTale AtmAnA prayatnavizeSathI eka karmaprakRtinuM bIjI Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 743 sajAtIya karmaprakRtimAM rUpAMtara thavuM. karmanA eka bhedanuM sajAtIya evA bIjA bhedarUpa thavAne saMkramaNa kahe che. bhAvazuddhinA kAraNe azubha karmonuM saMkramaNa zubha karmomAM thaI zake che. saMkramaNanA cAra prakAra che - prakRti saMkramaNa, sthiti saMkramaNa, anubhAga saMkramaNa, pradeza saMkramaNa. saMkramaNa karmanI uttara prakRtimAM thAya che, mULa prakRtimAM thatuM nathI. saMkramaNa sajAtIya pravRtiomAM thAya che, vijAtIya pravRtiomAM thatuM nathI. sajAtIya prakRtionAM saMkramaNamAM paNa keTalAka apavAda che. jema ke AyuSya karmanuM narakA, ityAdi cAra AyuSyamAM paraspara saMkramaNa thatuM nathI. darzanamohanIya ane cAritramohanIyanuM paNa paraspara saMkramaNa thatuM nathI. (6) utkarSaNa athavA udvartana - utkarSaNa eTale AtmAnA prayatnavizeSathI karmanI sthiti ane rasamAM vadhAro thavo. AtmAmAM baMdhAyelAM karmanI sthiti ane anubhAga, baMdha samaye thayela kaSAyanI mAtrAne anusarIne nakkI thAya che; paNa tenI A sthiti ane anubhAgane navIna karmano baMdha thato hoya te samaye vadhArI devAM te udvartana che. (7) apakarSaNa athavA apavartana - apakarSaNa eTale AtmAnA prayatnavizeSathI karmanI sthiti ane rasamAM ghaTADo thavo. prathama baMdhAyelAM karmanI sthiti ane anubhAgane navIna karmanA baMdha vakhate nyUna karavAM te apavartana che. (8) upazamana - upazamana eTale udita karmane zAMta karavAM. karmanI e avasthA ke jemAM teno udaya ke udIraNA thaI zake nahIM; paNa apavartana, udvartana ane saMkramaNa thaI zake te upazamana. sAra e che ke karmane DhaMkAyelA agninI jevuM banAvI devuM ke jethI te phaLa ApI zake nahIM. paraMtu jema agni uparathI AvaraNa haTI jAya to punaH te bALavA samartha che, tema karmanI A avasthA samApta thAya eTale pAchuM te udayamAM AvIne phaLa Ape che. (9) nidhatta - nidhatta eTale udIraNA ane saMkramaNanI saMbhAvanAno abhAva. karmanI A avasthAmAM te udIraNA ane saMkramaNane ayogya hoya che. jo ke temAM udvartana ane apavartana thaI zake che. (10) nikAcanA - nikAcanA eTale udIraNA, saMkramaNa, udvartana, apavartananI saMbhAvanAno bilakula abhAva. karmanI A avasthAmAM udIraNA, saMkramaNa, udvartana ane apavartanano saMbhava ja nathI hoto, arthAt AvAM karmane je rUpe bAMdhyuM hoya te ja rUpe bhogavavuM paDe che. ghaNA nibiDa ane saMkliSTa bhAvathI baMdhAyelAM karma nikAcita hoya che. nikAcita karma evAM cIkaNAM hoya che ke temAM koI parivartanano saMbhava nathI. je pramANe bAMdhyAM hoya te pramANe ja bhogavavAM paDe che. Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A pramANe karmanI dasa avasthAo che. tenI vicAraNA jaina zAstromAM paddhatisara nirUpAyelI jovA maLe che. kayA jIvamAM kayAM karma - baMdha, udaya, udIraNA, sattA ityAdi dRSTie hoya che tenuM vargIkRta vyavasthita nirUpaNa jaina zAstromAM che. jaina darzanamAM karmanI baMdhAdi avasthAo, karmanAM lakSaNa, tenAM prakAra, peTA prakAra ityAdi aMge khUba sUkSmatAthI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. AtmAnI sAthe karmano baMdha kevo thAya che? enAM kAraNo kayAM che? pratyeka karma kevI rIte baMdhAya che? kayA kAraNe karmamAM kevI zakti utpanna thaI jAya che? karmanAM kevAM kevAM phaLa bhogavavAM paDe che? AtmA sAthe karmano saMbaMdha keTalA kALa sudhI rahe che? vadhumAM vadhu ane ochAmAM ochA keTalA vakhata sudhI karma AtmAne vaLagI rahe che? AtmAne lAgeluM karma paNa keTalA vakhata sudhI vipAka - phaLa ApavAmAM asamartha che? vipAkanA nizcita samayamAM paNa pheraphAra thaI zake ke nahIM? eka karma bIjA karmamAM kyAre pheravAI jAya che? enI baMdha samayanI zaktimAM kevI rIte pheraphAra thaI zake? pAchaLathI vipAka - phaLa ApanAruM karma pahelAM paNa kyAre ane kevI rIte bhogavI zakAya che? karma game teTaluM baLavAna kema na hoya, topaNa AtmAnAM zuddha pariNAmothI e vipAkane kevI rIte rokI zakAya che? kyAreka kyAreka AtmA seMkaDo prayatna kare to paNa karma potAno vipAka cakhADyA vagara kema chUTatuM nathI? baMdha ane udayanI dRSTithI kayAM kayAM karma ekabIjAnAM virodhI che? kayA karmano baMdha, kaI avasthAmAM avayaMbhAvI che ane kaI avasthAmAM aniyata che? kayA karmano vipAka kaI sthiti sudhI niyata ane kaI sthitimAM aniyata che? AtmA sAthe joDAyela atIndriya karmarAja kevA prakAranI AkarSaNazaktithI pudgalone AkarSyA kare che ane e dvArA kevI rIte zarIra, mana vagerenI racanA kare che? AtmA kevI rIte karmano kartA ane bhoktA che? Ama hovA chatAM paNa vastutaH AtmAmAM karmanuM kartutva ane bhostRtva kevI rIte nathI? zuddhasvabhAvI AtmA karmanA prabhAve kevI rIte malina jevo dekhAya che? bAhya hajAro AvaraNa hovA chatAM paNa AtmA potAnA zuddha svarUpathI calita kevI rIte nathI thato? saMklezapariNAma potAnI AkarSaNazakti vaDe eka prakAranI sUma rajane kheMcIne AtmA upara tenuM AcchAdana kevI rIte nAkhe che? AtmA puruSArtha vaDe A sUkSma rajanA AcchAdanane kevI rIte haTAve che? te potAnI utkrAMtinA samaye pahelAM bAMdhelAM uga karmone kevI rIte dUra kare che? te potAmAM rahelA paramAtmabhAvanAM darzana karavA mATe jyAre utsuka thAya che tyAre emAM aMtarAyarUpa thatAM karmo ane tenI vacce kevuM laMkayuddha jAme che? aMtamAM vIryavAna AtmA kevI jAtanAM pariNAmothI baLavAna karmone paNa kamajora karIne potAnA pragatimArgane niSphaTaka banAve che? jIva potAnAM zuddha pariNAmonI paraMparArUpI vIjanika yaMtrathI karmarUpI pahADonA kevI rIte TukaDe TukaDA karI nAkhe che? vaLI, kyAreka kyAreka thoDA Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 745 vakhata mATe dabAI gayelAM karma ja pharI pAchAM Uthalo khAIne pragatizIla AtmAne kevI rIte nIce paTakI de che? karma sAthe saMbaMdha dharAvatA AvA saMkhyAbaMdha praznono yuktiyukta, vistRta ane vizada khulAso jaina karmasAhityamAM maLe che. karmavAdanI sthApanAnA viSayamAM jo ke bhAratanAM vibhinna darzanoe potapotAnuM yogadAna ApeluM che, topaNa jaina paraMparAmAM karmavAdanuM je suvikasita rUpa daSTigocara thAya che, te bIjAM darzanomAM jovA maLatuM nathI. jaina AcAryoe je pramANe karmavAdanuM suvyavasthita, susaMbaddha ane sarvAgapUrNa nirUpaNa karyuM che; tevuM nirUpaNa anyatra maLatuM nathI. jaina darzanano karmavAda bhAratIya darzanamAM eka viziSTa karmavAda che. karmavAda jaina vicArapravAha ane AcAraparaMparAnuM eka avibhAjya aMga banI gayo che. jaina darzana anusAra e akhaMDa siddhAMta che ke saMyoga, viyoga, sukha, duHkha ityAdi karmanA kAraNe thAya che. AtmAe bAMdhelA zubhAzubha karmo tene sukha-duHkha Ape che. karma potAnA svabhAva pramANe pariNamIne phaLa Ape che. dareka vastumAM je guNo hoya te anusAra te pariName che. jema goLa gaLyo lAge che, lImaDo kaDavo lAge che; tema puNya-pAparUpa karma paNa potapotAnA svabhAva anusAra pariName che. jema amRta amRtarUpe pariName che ane jhera jherarUpe pariName che, tema karma potapotAnI zubhAzubha prakRti pramANe pariName che; arthAt zubha karma zubhapaNe pariName che ane azubha karma azubhapaNe pariName che. jIva jevA jevA bhAvathI karmane grahaNa kare che, tevAM tevAM phaLarUpa te karma pariName che ane jema amRta tathA jhera pariNamyA pachI sattvarahita thAya che, tema zubhAzubha karma samaya pAkatAM zubhAzubha phaLa ApI sattvarahita thAya che. Ama, zubha ane azubha karmo potapotAnA svabhAva pramANe pariNamI, niHsattva thaI dUra thAya che. abAdhAkALa vItatAM te dravyakarma potAnuM zubhAzubha phaLa ApIne nirjare che, arthAt niHsattva thaI nivRtta thAya che. phaLa ApI dIdhAM pachI te pudgalo AtmAno saMga choDI kArmaNa varmaNArUpe brahmAMDamAM bhaLI jAya che. tatpazcAt A pudgalaparamANuo pote, potAmAM, potAnI rIte pariNata thayA kare che, paNa jIvane koI paNa prakAranuM phaLa ApavA e samartha rahetAM nathI. je samayamAM je phaLa nIpaje, tenA anaMtara samayamAM e karmarUpa pudgalonI anubhAga zaktino abhAva thavAthI karmapaNAno paNa abhAva thAya che. te pudgalo anya paryAyarUpa pariNamI jAya che. baMdhAyelAM karmo udayamAM AvI, phaLa ApyA pachI kharI paDe che. dareka samaye karmo udayamAM AvIne kharI jAya che. Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karmapudgalanuM AvuM svAbhAvika pariNamana hoya che. karma potAnA svabhAva anusAra pariNamIne phaLa Ape che. zubha ane azubha karma svayaM potAnA svabhAvathI pariName che ane jIvane phaLa Ape che, tethI karmane phaLa ApavA mATe bIjA koI tattvanI AvazyakatA rahetI nathI. jema zarIramAM annano jaththo mokalyA pachI temAMthI poSaka dravya chUTuM pADavA mATe bIjI zakti mokalavAnI jarUra rahetI nathI, paNa badhuM niyama anusAra svayaM ja bane che; tema je vakhate karma AtmA sAthe baMdhAya che te vakhate ja kyAre, kevI rIte, kevuM ane keTaluM phaLa ApavuM e badhA niyamono nizcaya thAya che; tethI karmane pariNAvavA mATe koI anya zaktinI AvazyakatA nathI. potAnA svabhAva pramANe pariNamavA mATe karmane koI bAhya tattvanI AvazyakatA nathI, tethI karmanuM phaLa ApavA mATe IzvaranI AvazyakatA nathI. Ama, phaLa ApavAnI zakti karmapudgalamAM svabhAvathI ja rahI che. AvI svAbhAvika vyavasthA hovAthI jIvane karmanuM phaLa ApavA mATe IzvaranI koI jarUra nathI. karma jaDa hovA chatAM phaLa ApavAno svabhAva temAM rahelo che, tethI Izvarane phaLadAtA mAnavAnI kaMI jarUra rahetI nathI. jema sAkaranI mIThAza mANavA mATe IzvaranI jarUra nathI, paNa je sAkara khAya ene mIThAza lAge e svAbhAvika che; tema zubhAzubha karma svabhAvathI pariName che ane tethI phaLa ApavA mATe vacce Izvara jevA koI vyavasthApakanI jarUra nathI. karma pote ja phaLa upajAvavAne zaktimAna che. nyAya Adi keTalAMka darzano A maMtavyano svIkAra karatAM nathI. teo kahe che ke sArAM-kharAba karmonuM phaLa IzvaranI preraNAthI ja maLe che. teo A vizvavaicitrya temaja sukha-du:khanA kAraNa tarIke Izvarane mAne che. Izvara, bhagavAna, dhaNI, mAlika, uparavALo vagere bhinna bhinna nAmothI teo Izvarane oLakhe che. temanA mata mujaba karmanuM phaLa ApavAvALo koI hovo joIe. jema corI karavAvALo cora potAnI jAte corInuM phaLa nathI bhogavato. koI nyAyAdhIza hoya che, daMDanAyaka hoya che; je tene diMDita kare che, phaLa Ape che; tevI ja rIte sarva jIvonAM sArA ane kharAba karmanuM phaLa ApavAvALo paNa koI hovo joIe ema teo mAne che. A AdhAra upara teo karmaphaLadAtA IzvaranI AvazyakatA anubhave che. teo kahe che ke acetana karma pratiniyata phaLa kevI rIte ApI zake? karma to jaDa che to e kaI rIte jIvane sukha-duHkha ApI zake? acetana hovAnA kAraNe koI paNa cetanasattAnI gerahAjarImAM te kaI rIte kAryarata thaI zake? jo jIvone sukhAdi prApta thavAmAM koI svataMtra cetanatattvanI preraNA na hoya to, karmo jaDa che tethI te jIvane sukha-duHkha ApI zake nahIM; mATe sukha-duHkha ApanAra koI caitanya mAdhyama Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 747 mAnavuM ja paDe che ane te ja Izvara che. Izvara jIvone sAruM-kharAba phaLa Ape che. temano A tarka ayogya che. karma jaDa chatAM tenAmAM akhUTa zakti che. jaDamAM gajabanAka zaktio che, eTale jaDa karma pote ja jIvane sukhAdi ApI zake che. te mATe Izvarane mAnavAnI koI jarUra nathI. karmaphaLapradAtA koI Izvarane vacamAM lAvavAnI jarUra nathI. karmane kAryarata banAvavA mATe IzvaranI jarUra nathI. te to svayaMsaMcAlita che. tethI IzvaranA niyamana ke anugrahano prazna ja Ubho thato nathI. karma acetana hovAthI pratiniyata kSetra ane kALamAM, pratiniyata phaLa kevI rIte ApI zake e praznathI mUMjhavaNa anubhavatAM, teno koI nirNaya nahIM thaI zakavAthI, karmane phaLa ApavAmAM preranAra IzvaranI kalpanA karI keTalAka saMtoSa mAne che; paraMtu tevA Izvarane mAnavA mATe aneka prakAranI kalpanAo karavI paDe che. karmanA phaLadAnamAM preraka tarIke Izvarane mAnavAthI aneka doSa AvIne UbhA rahe che. prazna thAya che ke zuM sukha-du:kha ApavuM IzvaranA hAthamAM che? Izvara dhAre ene sukhI kare ane Izvara dhAre ene duHkhI kare ema IzvaranI marajI anusAra sukha-duHkha thAya che? nA. je rAga-dveSathI mukta hoya te koInA upara rAga karI rIjhe, koInA upara dveSa karI mArapITa kare e saMbhavita nathI. Ama, Izvara karmane badale potAnI icchA anusAra phaLa Ape to jagatamAM nyAya jevuM na rahe. bIjo vikalpa e che ke Izvara jIvanA karma pramANe phaLa Ape che. jIva jevuM karma kare che, Izvara tene tevuM ja phaLa Ape che. paraMtu jo Izvarane karma anusAra phaLa ApavAnuM kArya karanAra mAnavAmAM Ave to tenI sthiti nyAyAlayanA niyamothI baddha nyAyAdhIza jevI thaI jAya, arthAt jIvanA karma anusAra tene phaLa ApavuM paDatuM hoya to karma IzvarathI mahAna Thare. karmavAda vinA sRSTivyavasthA saMgata thaI zakatI nathI, eTale IzvarakartutvavAdIone paNa karmavAda mAnavo paDe che. Izvarane sRSTino kartA-niyaMtA-dhartA mAnanArA paNa aMte to karmane mAne ja che. teo Izvara jIvanAM karma pramANe tene sArAM-narasAM phaLa ApanAro che ema IzvaranuM phaLadAtApaNuM mAne che. paraMtu jo Izvarane te jIvanAM karma anusAra badhuM karavuM paDatuM hoya to te karma Izvara karatAM vizeSa zaktivALAM Thare che; to pachI evAM aciMtya zaktisaMpanna karma ja e badhuM kare che ema ja zA mATe na mAnavuM? karelAM karmane ja phaLadAtA zA mATe na mAnavAM? zA mATe phaLadAtA tarIke Izvarane vacce lAvavo? Akhare jyAre badhuM karmavAdathI ja thAya che, sArA ane kharAbanAM niyAmaka karma ja che, to tene mATe koI Izvarane vacce lAvavAnI AvazyakatA nathI. Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Izvara jIvanAM karmAnusAra sukha-du:kha Apato hoya to pachI karmane svataMtra kAraNa mAnavA ghaTe che. bIjAnI sattAnI AvazyakatA ja nathI. jo karma svIkAravAnAM ja hoya to saMpUrNapaNe karmasattAne ja mAnavA yogya che, eTale ke sukha-duHkhanuM kAraNa karma che, Izvara nahIM. karma svayaM phaLa ApI zake tema che. A tathyanA samarthanamAM AcAryazrI haribhadrasUrijInA 'zAstravArtAsamuccaya'mAM eka zloka maLe che ke jagatamAM sakaLa zubha ane azubha karma IzvarathI prerAIne ja sukha ane duHkhane Ape che, kAraNa ke karma acetana che; tethI te cetanathI prerAIne ja kArya kare che, mATe Izvarane kartA tarIke mAnavA joIe. AcAryazrI kahe che ke A abhiprAya vyAjabI nathI, kAraNa ke Ama svIkAratAM be vikalpa saMbhave che - (1) karma svayaM phaLa ApavAmAM zuM asamartha che? (2) zuM karma phaLa ApavAmAM samartha che? jo karma asamartha che ema mAnavAmAM Ave to IzvaranI preraNA dvArA zubha karmathI azubha phaLa ane azubha karmathI zubha phaLa zA mATe prApta na thAya? arthAt thAya. athavA je karmathI jene Izvara svargamAM laI javA icche che, tene te karmathI svargamAM laI jAya che ane jene je karmathI narakamAM laI javA icche che tene te karmathI narakamAM laI jAya che. Ama, Izvarane eka pratye rAga ane bIjA pratye dveSa thavAthI IzvaranI vItarAgatA naSTa thAya che. jo ema kahevAmAM Ave ke karma pote ja phaLa ApavA mATe samartha che, to pachI IzvaranI preraNA sivAya paNa zubhAzubha phaLa maLI jaze. tethI IzvaranA kartutvanI jarUra rahetI nathI ane 'sarva acetana cetanathI prerAIne ja kArya kare che e vAta paNa yathArtha nathI.' rAga-dveSathI mukta hoya evA Izvarane vyavasthApaka tarIke mAnavAmAM Ave, Izvara jaDa ane jIvanI barAbara dekharekha rAkhe ane badhAne phaLanI vaheMcaNI karI Ape ema mAnavAmAM Ave to A bAbatamAM moTo virodha Ave che, kAraNa ke jo Izvara jagatanA jIvonAM zubha-azubha kAryono hisAba rAkhe to tenI sthiti koI peDhInA munIma jevI thAya. vaLI, kharAba karma jIve karyA che, to Izvare tene kharAba phaLa ApavA mATe tenI pAse khoTI pApapravRtti karAvavAnI zuM jarUra che? Ama mAnavAmAM to Izvara pApa 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, zAstravArtAsamuccaya', zloka 200 'phalaM dadAti cet sarvaM, tat teneha pracoditam / aphale pUrvadoSaH syAt, le bhaktimAtratA / / ' Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-85 748 karanAro siddha thAya che, bhalene te bIjA pAse pApa karAvato hoya. Izvara sAruM karma karavAvALAne sAruM phaLa Ape che ane kharAba karma karavAvALAne kharAba phaLa Ape che, to AnI pAchaLa IzvaranuM zuM prayojana che? Izvara karmanuM phaLa ApavA mATe prerAya che te kayA phaLane uddezIne? jo te kRtakRtya hovAthI phaLanA uddeza vinA ja pravRtti karato hoya to tenI prekSApUrvakAritAno vighAta thAya che. prekSApUrvakArI AtmAo prayojana vinA koI paNa pravRtti karatA nathI. jo Izvara phaLane uddezIne pravRtti karato hoya to te kevA phaLane uddezIne tema kare che? yati, vaNika ane kAmI jema dharma, artha ane kAmane uddezIne pravRtti kare che; tema Izvara e traNamAMthI kone uddezIne pravRtti kare che? Izvara kRtakRtya hovAthI e traNamAMthI koI paNa uddeza tene ghaTato nathI, tethI IzvarakartutvavAdIo Izvarano evo svabhAva mAne che ke te phaLanirapekSapaNe ja potAnA svabhAvathI karmanuM phaLa ApavA mATe preraNA kare che. A rIte IzvarakartutvavAdIo niSphaLa pravRtti karavAno ke akRtakRtyapaNAno doSa TALavA prayAsa kare che, paraMtu Izvarano tevo svabhAva mAnavAmAM teo pAse koI pramANa nathI. IzvarakartutvavAdIonI sAme AvA aneka prazno che ke jenA javAba ApavA teo asamartha che. Izvarane phaLadAtA mAnavAmAM ghaNA doSo Ave che. karmanAM phaLa ApavA mATe Izvarane vacce lAvavAthI tenuM svarUpa vikRta thaI jAya che. Izvarane paNa rAgI-dveSI, pakSapAtI ityAdi mAnavAno vakhata Ave che. Izvarane karmaphaLadAtA mAnavAthI IzvaranuM Izvaratva TakatuM nathI ane phaLa ApavA mATe karmapudgala svataMtra hovAthI phaLa ApavAmAM IzvaranI jarUra nathI. cArvAka darzana sivAya sarva darzano Izvara, bhagavAna Adi zabdo dvArA Izvara nAmanA koIka vyaktivizeSane darzAve che. jo ke zabdo sarakhA vaparAya che, paNa teno artha dareka darzana anusAra alaga alaga hoya che. IzvarakartutvavAdI jyAre e zabdo bole che tyAre tenI AMkha sAme jagatakartA, jagataniyaMtA, karmaphaLadAtA evo Izvara khaDo thAya che; paraMtu jaina darzanano anuyAyI jyAre Izvara zabda bole che tyAre teno artha thAya che potAnA zuddha AtmasvarUpanA mahimAne jANI-anubhavI jeo temAM ja pUrNapaNe sthira . thaI gayA che te. Izvara jagatanA banAvanAra nathI paNa jagatanA batAvanAra che, arthAt sva-paranA svarUpanuM yathArtha bhAna karAvI svamAM sthita thavAnI preraNA ApanAra che. jaina darzanamAM karmaphaLadAtA evA Izvarane sthAna nathI. jaina paraMparAmAM phaLa ApavA mATe, IzvaranA kartutvanuM sthAna karma le che. jainamata pramANe to kRtakarmano paripAka thatAM te pote ja svasAmarthyathI phaLa Ape che ane samagra jIvavaicitya karmane Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7pa0 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AdhIna che. karma ja karmaphaLa upajAve che ema jaina darzana mAnatuM hovAthI teNe karmaphaLadAtA IzvaranI AvazyakatAno anubhava ja nathI karyo. jaina darzana jIvone phaLa bhogavAvavA mATe Izvarane karmano preraka mAnatuM nathI, paraMtu te ema paNa nathI mAnatuM ke jaDa karma, cetananA saMparka vagara ja phaLa ApavAmAM samartha che. e to ema kahe che ke phaLa ApavA mATe IzvararUpa cetananI preraNA mAnavAnI koI jarUra nathI, kAraNa ke badhA ja jIva cetana che ane temanI preraNAthI ja temaNe bAMdhelAM karma temane phaLa Ape che. karmamAMthI phaLa nipajAvavAnuM bIja svayaM jIvamAM ja hoya che, tethI te jevuM karma kare che evuM phaLa tene karma dvArA maLe che. IzvarakartutvavAdIo kahe che ke jIva karmane parataMtra hovAthI e avasthAmAM karmaphaLapradAna prerakasAmarthya jIvamAM kaI rIte hoI zake? ane A sAmarthya jIvamAM ja hoya to sukhanI icchAvALo jIva du:khaphalaka karmano anubhava kare ja zA mATe? mATe karmaphaLa ApavAmAM preraka, sarvazaktimAna, sarvajJa ane saMpUrNanyAyI evo eka Izvara mAnavo joIe. te sivAya karela zubhAzubha saghaLAM karmonAM phaLanuM jIvone potapotAnA kALe koI paNa jAtanA pakSapAta vinA je vedana thAya che te ghaTe ja nahIM. karmano kartA AtmA karmAdhIna hovAthI preraNAsAmarthya dharAvI zake nahIM ema IzvarakartutvavAdIo kahe che, paraMtu temAM pratyakSapramANathI vyabhicAra doSa che. kartA AtmA karmaparataMtra hovA chatAM jo te karma karavAnuM sAmarthya dharAve che, to te AtmA karmaphaLadAnapreraNAnuM sAmarthya paNa dharAve che ema mAnavAmAM zuM vAMdho che? vaLI, karma jaDa che ane pote karelAM kharAba karmanuM phaLa maLe ema jIva icchato nathI e sAcuM che, paNa e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jIvanA saMsargathI karmamAM evI zakti pedA thaI jAya che ke jethI e potAnA sArA-kharAba vipAkone niyata samaye jIva viSe pragaTa kare che, tethI karmanA phaLanI IcchA na hoya to paNa potAnAM karma pramANe jIvane tenAM phaLa maLI jAya che. karma karavuM eka vAta che ane enA phaLane na icchavuM e bIjI vAta che. kevaLa icchA nahIM hovAthI, karelA karmanuM phaLa maLatuM aTakI jAya evuM kyAre paNa nathI banatuM. sAmagrI ekatrita thaI gayA pachI kArya potAnI jAte ja thavA mAMDe che. dAkhalA tarIke - eka mANasa taDakAmAM Ubho che, garama garama vastu khAya che ane icche che ke tarasa na lAge; to zuM koI rIte enI tarasa rokAI zake? evuM kadI paNa banI zake nahIM. tema jIvanI icchA na hoya eTale karma tene phaLa na Ape evuM banI zake nahIM. IzvarakartutvavAdIonuM kahevuM che ke IzvaranI preraNAthI karma potapotAnuM phaLa jIvomAM pragaTAve che, paraMtu jaina darzana kahe che ke karma karatI vakhate, AtmAnAM pariNAma pramANe karma tenA upara potAnuM phaLa pote ja pragaTAve che. Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 751 AvI vastusthiti che, tethI Izvarane karmaphaLadAtA tattva tarIke mAnavAnI leza paNa jarUra rahetI nathI. IzvarakarmaphaLadAtRtvavAda asaMgata Thare che. karmaphaLa IzvarAdhIna che e dhAraNA mithyA Thare che. Izvara saMbaMdhI lokapracalita ukti che ke "rAma jharukhe baiThake, sabakA mujarA leta; jaisI jinakI karanI, vaisA unako deta.' lokavyavahAranI dRSTie amuka prakAranA jIvo mATe AvI ukti kadAca upayogI hoya, topaNa tattvadRSTie te yuktiyukta jaNAtI nathI. gAthA-85 Izvara jIvanA koI karmamAM kAraNa nathI. nathI Izvara karma karavAmAM preraNA karato ke nathI te karmanI sajA ane phaLa Apato. karmanA nimitte thatI jIvanI vidhavidha paryAyamAM Izvara koI paNa prakArano hastakSepa nathI karato. Izvara jIvanI karmalIlAmAM kaze paNa vacce nathI Avato. Izvarane jIvanA karmanI sAthe koI saMbaMdha nathI. karmajanya je sukha-duHkha che te paNa IzvaranA hAthamAM nathI. sukha-duHkha jIvanAM karmo upara ja AdhAra rAkhe che. Izvara sukha-duHkhano dAtA nathI. jIva pote ja potAne sukha-duHkha ApanAra che. jIva pote ja potAnAM sukha-duHkhano javAbadAra che. Izvara sukha-duHkhano ApanAra che ema mAnavuM te yogya nathI. Ama, jaina darzanamAM evo spaSTa bodha Apyo che ke potAnA bhAgyano kartAbhoktA jIva pote ja che, potAnAM sukha-duHkhano javAbadAra te svayameva che. jIva sAruM kare che to tenuM phaLa sAruM thAya che ane kharAba kare che to kharAba phaLa thAya che. sArAM ane kharAbano javAbadAra svayaM che. jIva je sukha-du:khane bhogave che te teNe karelAM karmonuM ja phaLa che. jIve bAMdhelAM karmo svayaM baLavAna che. tenI zakti amogha che. karmo udayamAM AvI jIvane tenA zubhAzubha bhAvonuM phaLa Ape ja che. eka vyakti bIjI vyaktinA karmaphaLanI adhikArI thaI zakatI nathI. pratyekanAM karma svasaMbaddha hoya che, parasaMbaddha hotAM nathI. Ama, karmanAM phaLa prANImAtrane bhogavavAM ja paDe che. je prakAranA nimittapUrvaka karma bAMdhyuM hoya, te prakAranAM dravya-kSetra-kALa-bhAva jIvane karmanA udaya vakhate saMprApta thAya ja che. udayane prApta thayela karma khapAvavA mATe te bhogavavuM ja paDe che. eka vAra udayamAM Ave pachI karma vedyA vinA niSphaLa thatuM nathI. pote bAMdhelAM karmonA udayamAMthI jIvane ugAravA koI samartha nathI. indra, narendra, dharaNendra, padmAvatI, cakravartI, balabhadra, vAsudeva, maNi, auSadha, jaDIbuTTI, maMtra, taMtra, yaMtra Adi koI te nivArI zakavA samartha nathI. indra, candra, nAgendra Adine aneka labdhio hoya che, temano puNyodaya paNa vizeSa hoya che, chatAM teo karmanA udayane TALavAne azakta che. jinendra bhagavAna ke jemanuM puNya sarvazreSTha ane sAtizayavAna che, jemanI AtmadazA pUrNapaNe pragaTI che Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7para 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tathA jemane anaMta vIrya paNa pragaTyuM che; teo paNa tene rokavAne samartha nathI. jinendra jevA mahAparAkramI puruSo paNa jo temAM pheraphAra karI zake ema nathI, to anya pAse to zI apekSA rAkhI zakAya? ene rokavA traNe kALamAM, traNe lokamAM koI samartha nathI. Ama, prastuta gAthAmAM zrIguru jaNAve che ke karma pote ja potAnA svabhAva anusAra pariName che ane te karmo bhogavI lIdhA pachI dUra thAya che. aciMtya sAmarthyavALAM karma potAnA svabhAva pramANe pariNamI phaLa Ape che ane bhogavavAnA kAraNe niHsattva thavAthI nivRtta thAya che. amRta ane jheranI jema zubha ane azubha karma potapotAnA dharmo pramANe phaLa Ape che, tyAM IzvaranI jarUra kyAM rahI? phaLadAtA evA koI IzvaranI emAM kAMI jarUra nathI, tethI phaLa ApanAra Izvara che ema mAnavuM ayogya che. A pramANe A gAthAmAM zrIgurue IzvaranA phaLadAtApaNAnA vikalpanI anAvazyakatA tathA jaDa karmanA phaLa ApavArUpa svAbhAvika dharmanuM pratipAdana karI, ziSyanI mUMjhavaNa dUra karI AtmAnuM karmaphaLabhoktApaNuM siddha karyuM. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'phaLadAtA IzvarataNI, kathA kare nahi satya; kRtya kRtya Izvara thayA, tene zo utpAta. mATe IzvaranI kaMI, emAM nathI jarUra; e to zAMta sudhArase, rahyo sadA bharapUra. prabhune paranI zI paDI, jANe ema khacIta; karma svabhAve pariName, kALa anAdi rIta. baMdha vaDe sattA viSe, rahyA karma je pUrva; udaya bhAva phaLa ApIne, thAya bhogathI dUra.'' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.235 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 337-340) Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 86 Min vizeSA, 25.1144 29, ven 5.0 5 . 1 1.5. Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA gAthA 85mAM zrIgurue kahyuM ke phaLadAtA IzvaranI kaMI jarUra nathI, kAraNa ke karma pote ja potAnA svabhAva pramANe pariName che ane bhogavavAthI niHsattva thaIne nivRtta thAya che. gAthA gAthA gAthA 81mAM ziSye kahyuM hatuM ke 'Izvara siddha thayA vinA, jagata niyama nahi hoya; pachI zubhAzubha karmanAM, bhogyasthAna nahi koya', arthAt jo IzvaranI siddhi na thAya to A jagatanI vyavasthA TakI zake nahIM. sArA karmanuM phaLa sAruM ja maLe ane kharAba karmanuM phaLa kharAba ja maLe evo koI niyama rahe nahIM ane sarvatra geravyavasthA pravarte. vaLI, tevA Izvara vinA zubhAzubha karmanA phaLa bhogavavAnAM sthAna paNa rahe nahIM. devaloka, nArakaloka Adi utkRSTa puNya-pApa bhogavavAnAM sthAnako hoI zake nahIM, kAraNa ke temAM paNa IzvaranA kartRtvanI jarUra rahe che. -- karmaphaLadAtA tathA jagatakartA tarIke Izvara siddha thatAM Izvaratvane bAdha thAya che ane tevA IzvaranI asiddhi thatAM jagatanI vyavasthA tathA karmaphaLa bhogavavA yogya viziSTa sthAnako paNa siddha thaI zakatAM nathI. ziSyanI A mUMjhavaNanuM samAdhAna karatAM zrIguru kahe che artha 86 te te bhogya vizeSanAM, sthAnaka dravya svabhAva; gahana vAta che ziSya A, kahI saMkSepe sAva.' (86) utkRSTa zubha adhyavasAya te utkRSTa zubhagati che, ane utkRSTa azubha adhyavasAya te utkRSTa azubhagati che, zubhAzubha adhyavasAya mizragati che, ane te jIvapariNAma te ja mukhyapaNe to gati che; tathApi utkRSTa zubha dravyanuM Urdhvagamana, utkRSTa azubha dravyanuM adhogamana, zubhAzubhanI madhyasthiti, ema dravyano vizeSa svabhAva che. ane te Adi hetuthI te te bhogyasthAnaka hovA yogya che. he ziSya! jaDacetananA svabhAva saMyogAdi sUkSma svarUpano atre ghaNo vicAra samAya che, mATe A vAta gahana che, topaNa tene sAva saMkSepamAM kahI che. (86) tema ja, Izvara jo karmaphaLadAtA na hoya athavA jagatakartA na gaNIe to karma bhogavavAnAM vizeSa sthAnako eTale narakAdi gati Adi sthAna kyAMthI hoya, kemake temAM to IzvaranA kartRtvanI jarUra che, evI AzaMkA paNa karavA yogya nathI, kemake Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana mukhyapaNe to utkRSTa zubha adhyavasAya te utkRSTa devaloka che, ane utkRSTa azubha adhyavasAya te utkRSTa naraka che, zubhAzubha adhyavasAya te manuSya tiryaMcAdi che, ane sthAna vizeSa eTale Urdhvaloke devagati, e Adi bheda che. jIvasamUhanAM karmadravyanAM paNa te pariNAmavizeSa che eTale te te gatio jIvanA karma vizeSa pariNAmAdi saMbhave che. A vAta ghaNI gahana che. kemake aciMtya evuM jIvavIrya, aciMtya evuM pudgalasAmarthya enA saMyoga vizeSathI loka pariName che. teno vicAra karavA mATe ghaNo vistAra kahevo joIe. paNa atra to mukhya karIne AtmA karmano bhoktA che eTalo lakSa karAvavAno hovAthI sAva saMkSepe A prasaMga kahyo che. (86)1 bhAvArtha AtmA svabhAvathI zubhAzubha bhAvono kartA nathI, paNa svarUpamAM sthira na rahevAnA kAraNe te teno kartA thAya che. jIva je je pariNAmono kartA thAya che, te te pariNAmono te bhoktA paNa thAya che ane te pariNAmonAM phaLane bhogavavA mATenAM sthAnako paNa A vizvamAM che. jIvanAM pariNAma te ja bhAvagati che ane bhAvagatine yogya evAM phaLa bhogavavAnAM kSetro te dravyagati che. jIva jevAM pariNAma kare che, tene anurUpa phaLa bhogavavA yogya sthAnakono tene saMyoga thAya che. te sthAnako te cAra (dravya) gati che deva, naraka, manuSya ane tiryaMca. utkRSTa zubha pariNAmathI deva gati, utkRSTa azubha pariNAmathI naraka gati ane mizra pariNAmathI manuSya-tiryaMca gatimAM javAnuM thAya che. tIvra pariNAmano kartA lAMbA AyuSya sAthe vadhu UMce athavA vadhu nIce jAya che ane maMda pariNAmano kartA madhyalokamAM bahu UMce nahIM ke bahu nIce nahIM evA sthAnakomAM madhyama AyuSya sAthe Upaje che evI vastuvyavasthA che. - Ama, jIve potAnAM pariNAma anusAra phaLa bhogavavA mATe bhogavavA lAyaka sthAnakomAM javuM paDe che. vizeSa puNya-pApa bhogavavAnAM sthAnakarUpa svarga-narakAdi sthAnonI vyavasthA jagatamAM anAdisiddha ja che, arthAt A sthAno koI Izvare banAvyAM nathI. lokamAM evAM sthAnakonuM nirmANa ApameLe ja thayeluM che. tethI phaLadAtA tathA jagatakartA IzvaranI siddhi thAya to ja jIvanuM karmaphaLabhoktApaNuM siddha thAya, evuM nathI. te te sthAnomAM javAvALAM jIvadravyano karmavaza tevo svabhAva che. jIva tathA pudgala bannenI zakti apAra che ane te bannenA saMyogathI lokanuM pariNamana thAya che. A gahana vAta atyaMta saMkSepamAM ahIM jaNAvI che. ahIM mukhyatve AtmAnuM karmaphaLabhoktApaNuM ja siddha karavAno hetu hovAthI A gAthAmAM TUMkAmAM teno nirdeza karyo che. - vizeSArtha jIva karmano kartA che e vAta ziSyane samajAya che, paNa jaDasvabhAvI karma jIvane phaLa ApI zake ane jIva e phaLa bhogave e vAta tene samajAtI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.549 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 757 nathI. bhoktApaNuM siddha karavA mATe te phaLadAtA tarIke Izvarane svIkAravA prerAya che, paNa ema karavA jatAM tene ema lAge che ke IzvaranuM IzvarapaNuM khaMDita thaI jAya che. paraMtu jo Izvara phaLadAtA tarIke siddha thaI zake nahIM to zubhAzubha karmanAM bhogavavAnAM sthAnako paNa rahetAM nathI ane tethI jIvanuM bhoktApaNuM paNa rahetuM nathI. AtmAnuM bhotRtva siddha karavA arthe zrIgurue pUrvanI gAthAo(82-85)mAM karmabaMdha ane karmaphaLaprakriyA samajAvI, bAMdhelAM karmonuM phaLa jIve avazya bhogavavuM paDe che ema nyAyayukta dalIlo tathA dRSTAMto vaDe darzAvyuM. have A gAthAmAM teo karmaphaLa bhogavavAnAM sthAna bAbata vAta kare che. jIva ane pudgala dravyano svabhAva ane temanA paraspara nimittanaimittika saMbaMdhathI udbhavatI vibhinna avasthAonA gahana rahasyane atre saMkSepamAM samajAvyuM che. jIva svabhAve pUrNa, zuddha ane svAdhIna tattva che. ajJAna avasthAmAM svarUpamAM sthira na rahetAM te zubhAzubha adhyavasAyamAM pravarte che. te zubhAzubha bhAva karIne vikArarUpe pariName che. jIva jyAre vikArarUpe pariName che tyAre tenA bhAvonuM nimitta pAmIne kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo karmarUpe pariName che. zubhAzubha bhAvo e jIvadravyanI ja eka vizeSa avasthA che ane tenuM nimitta pAmI pudgaladravyamAM paNa tatprakAranAM puNya-pApanAM phaLa ApavAnI zakti utpanna thAya che. jIvamAM rAgAdi karavAnI zakti che ane tenuM nimitta pAmI kAryaNa vargaNAnuM AvIne baMdhAvuM e tenI yogyatA che. jaDa-cetana vacce A prakArano nimitta-naimittika saMbaMdha che. jIva jevo vikAra kare tevo karmabaMdha thAya che ane evI sahaja vyavasthA che ke tenA udaya vakhate jIvane tathAprakAranA zubha-azubha, anukULa-pratikULa saMjogonI prApti thAya che, zubhAzubha karmaphaLane bhogavavA yogya sthAnakono tene saMyoga thAya che. te sthAnako te cAra gati che - deva, naraka, manuSya ane tiryaMca. cAra prakAranI gatinA jIvothI A saMsAra bharelo che. jIvane potAnAM zubhAzubha karmonAM phaLa bhogavavA mATe te te karma bhogavavA lAyaka A sthAnomAM gatiomAM javuM paDe che. jema koI mANasa khUna karatAM pakaDAya ane tene adAlata janmaTIpanI sajA Ape to A sajA jelamAM bhogavavI paDe che, gharamAM nahIM; tema pote bAMdhelAM karmonAM zubhAzubha phaLa bhogavavA mATe jIvane cAre gatiomAM bhamavuM paDe che. jIvanA zubhAzubha adhyavasAya te bhAvagati che ane bhAvagati anusAra phaLa bhogavavA mATe devAdi dravyagati paNa che. jIva jevA bhAva kare che tenuM phaLa bhogavavA mATe jIve tene anurUpa kSetromAM javuM paDe che, arthAt AtmA svAdhIna hovA chatAM jyAM sudhI teNe potAnuM svarUpa jANyuM nathI tathA temAM Tharyo nathI, tyAM sudhI tene karmano saMga che; ane jyAM sudhI karmono Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMga che tyAM sudhI paravazapaNe teNe cAre gatiomAM rakhaDavuM paDe che. A cAre dravyagationA kAraNarUpa evI bhAvagatinuM svarUpa batAvatAM, arthAt cAre gatinAM kAraNa batAvatAM pUrvAcAryo kahe che - mahA AraMbha-samAraMbha karavAthI, mahAparigraha rAkhavAthI, tI krodhAdi kaSAyathI, raudradhyAnanA pariNAmathI, kRSNalezyAnAM pariNAmathI, hiMsAdi pravRttimAM rata rahevAthI, paMcendriyAdino vadha karavAthI, madya-mAMsAdinuM sevana karavAthI, viSayonA atyaMta sevanathI, mithyAtvanA sevanathI, munighAtathI, vataghAtathI, rAtrIbhojana karavAthI, guNIjanonI niMdA karavAthI, tIvra matsara buddhithI naraka gatinuM AyuSya bAMdhI jIva narakamAM jAya che. mAyA-kapaTa, chala, prapaMca, dago, vizvAsaghAta karavAthI; parane ThagavAthI, gUDha hRdaya rAkhavAthI, zaTha-mUrkha svabhAvathI, zalya buddhi dhAravAthI, ziyaLa na dhAravAthI, mithyAtvano upadeza ApavAthI, kukarmanI vAto tathA prazaMsA karavAthI, khoTAM tola-mApa vaDe vyApAra karavAthI, bheLaseLa karIne vecavAthI, ati anIti AcaravAthI, asatya bolavAthI, khoTI sAkSI pUravAthI, corI karavAthI, niraMtara ArtadhyAnamAM rahevAthI, ati AhArAdi karavAthI, vizeSa AraMbha karavAthI, vizeSa parigraha rAkhavAthI tiryaMca gatinuM AyuSya bAMdhI jIva pazu-pakSI, jIvajaMtu vagere rUpe tiryaMca gatimAM pheMkAI jAya che. alpa AraMbha-samAraMbhathI, alpa parigrahathI, susvabhAvathI, vinayI-nama banavAthI, Rju eTale ke saraLasvabhAvI thavAthI, svAbhAvika (akRtrima) mRdutAdi madhyama guNathI, bhadrika pariNAmathI, krodhAdi kaSAyo pAtaLA pADavAthI, kSamAdinA bhAvathI, dAnAdi puNyakArya karavAthI, paropakArathI, jinezvara paramAtmAnI pUjA-bhakti karavAthI, dharmadhyAna karavAthI, nyAyapriya rahevAthI, nyAya-nItithI dhana kamAvAthI, jayaNA pALavAthI, atithisatkAra karavAthI, sAdhu-saMtone vahorAvavAthI, pArakI niMdA na karavAthI manuSya gatinuM AyuSya bAMdhI jIva manuSya bane che. zIla ane vratanAM pariNAmanA abhAvathI naraka, tiryaMca ane manuSya e traNe AyuSyono Asava thAya che, arthAt zIla ane vratanA pariNAmathI rahita jIva traNe prakAranA AyuSyane bAMdhI zake che. pUrve batAvela che te AyuSyanA te te Asavo to 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 6, sUtra 16,17, 18, 20 'bahAraMbha-parigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / mAyA tairyagyonasya / alpA''rambha-parigrahatvaM-svabhAvamArdavA-''rjavaM ca mAnuSasya / sarAgasaMyama-saMyamAsaMyamA-'kAmanirjarA-bAlatapAMsi devasya / ' Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 759 che ja, taduparAMta zIla-vatanAM pariNAmano abhAva paNa te traNa prakAranA AyuSyano Asava che. sarAgasaMyamacAritranI ArAdhanAthI, avirati samyagdaSTi ane dezavirati zrAvakajIvananI ArAdhanAthI, akAma nirjarA karavAthI, bAlatapa(ajJAnapUrvaka kaSTa sahana karavArUpa tapa)thI, du:khagarbhita ane mohagarbhita vairAgyathI, jinapUjA-bhakti-dhyAnathI, sAdhu-sAdhvInI sevA-vaiyAvacca-bhaktithI, kalyANamitranA saMparkathI, dharmazravaNa karavAthI, avyakta sAmAyika karavAthI, virAdhita samyagdarzanathI, zoka-saMtApa ghaTADavAthI, zubha lezyAnAM pariNAmathI, guNAnurAgathI, vatapAlanathI, zIlathI, bhAvathI, dAnathI, jIvo upara anukaMpA karavAthI, guruvaMdanathI, laukika-lokottara guNa dhAravAthI deva gatinuM AyuSya bAMdhI jIva deva bane che. upara jaNAvyAM te cAra gatinA AyuSyabaMdhanAM mukhya kAraNo che. AyuSyano baMdha paDI gayA pachI jIve te gatimAM avazya javuM paDe evo aphara niyama che. jIva je je pariNAmano kartA je je prakAre thAya che, tevA prakAranAM karmano baMdha te kare che ane tathA prakAranAM phaLa bhogavavA mATe te tathA prakAranAM bhogavavA yogya sthAnakomAM jAya che. utkRSTa zubha bhAva vaDe utkRSTa zubha karmabaMdha karI jIva deva gatimAM jAya che, utkRSTa azubha bhAva vaDe utkRSTa azubha karmabaMdha karI jIva naraka gatimAM jAya che ane madhyama zubha tathA madhyama azubha bhAva vaDe madhyama zubhAzubha karmabaMdha karI jIva manuSya-tiryaMca gatimAM jAya che. Ama, amuka bhAva karavAthI amuka karma baMdhAya che ane te bhogavavAnAM amuka sthAna hoya che. te te karmonAM phaLa bhogavavA mATenAM vizeSa sthAno jagatamAM che. zubhAzubha karmaphaLane bhogavavA yogya svarga-narakAdi sthAna A vizvamAM che. te sthAnano saMyoga thavAmAM cetananA potAnA bhAva ja kAraNabhUta bane che. zrImad prakAze che - "bhrAMtipaNe AtmA parabhAvano kartA hovAthI zubhAzubha karmanI utpatti thAya che. karma saphaLa hovAthI te zubhAzubha karma AtmA bhogave che. mATe utkRSTa zubhathI utkRSTa azubha sudhInAM nyUnAdhika paryAya bhogavavArUpa kSetra avazya che." jIva je pariNAma kare che, e ja mukhyapaNe tenI gati che. te jyAre utkRSTa zubha bhAvamAM varte che tyAre te tatkSaNa zAMti, pavitratA, anAkuLatA, haLavAza, saraLatA Adi anubhave che. vaLI, je samaye jIva utkRSTa azubha bhAvamAM hoya che, te ja samaye te pariNAmathI utpanna thayela azAMti, malinatA, vyAkuLatA, kleza Adi anubhave che. e ja rIte madhyama zubhAzubha viSe samajavuM. A rIte AtmAnA zubhAzubha adhyavasAyanuM 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.720 (upadezachAyA-10) Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana phaLa jIve niyamathI potAnAM ja dravya, kSetra, kALa, bhAvamAM bhogavavuM paDe che. jIvano potAno bhAva ja te te adhyavasAyanAM phaLa bhogavavAnuM pratyakSa sthAnaka che. vaLI, bhAvagatine yogya dravyagati, eTale ke tathArUpa phaLa bhogavavA yogya kSetra paNa A saMsAramAM che ja. potAnA svarUpane vIsarI jaI zubhAzubha pariNAmamAM udyama karanAra jIva te azuddha bhAvonAM phaLa bhogavI zake tevAM sthAnako saMsAramAM AvelAM che. je zubhAzubha pariNAma che te ja mukhyapaNe to gati che, tathApi utkRSTa zubha dravyanuM Urdhvagamana, utkRSTa azubha dravyanuM adhogamana ane zubhAzubha dravyanI madhyasthiti ema dravyano vizeSa svabhAva che ane A svabhAva anusAra jIva te te sthAnakomAM jAya che. cha dravyomAM pugala ane jIva e be dravyono gati karavAno svabhAva che. temAM AtmAno kevaLa Urdhva gati karavAno svabhAva che, jyAre pudgalano Urdhva, adho ane tirjI ema traNe tarapha gati karavAno svabhAva che. dA.ta. agni Adino Urdhva gati karavAno svabhAva che, paththara Adino adho gati karavAno svabhAva che, pavanano ticcha gati karavAno svabhAva che. ahIM prazna thAya ke jo AtmAno kevaLa Urdhva gati karavAno svabhAva che to saMsArI AtmA Urdhva Adi traNe prakAranI gati kema kare che? AnuM samAdhAna e che ke saMsArI AtmAone paugalika karmono saMga che, tethI teNe potAnAM karma pramANe gati karavI paDe che. karma anusAra tenI gati thAya che. AcAryazrI yogIndudeva paramAtmaprakAza'mAM lakhe che ke "he jIva, A AtmA paMgu samAna pote svayaM kaze paNa jato-Avato nathI; traNe lokamAM A jIvane karma ja laI jAya che tathA karma ja laI Ave che.' 1 AtmA zuddha nizcayanayathI anaMta vIryane dhAraNa karavAvALo che tathA zubha-azubha karmabaMdhanathI rahita che; topaNa vyavahAranayathI zubhAzubha bhAva karIne aneka prakAranAM karma upArjana kare che, tethI teNe saMsAramAM rakhaDavuM paDe che. jema kedI svayaM kaze paNa jatoAvato nathI, paNa cokIdAra ja tene laI jAya che tathA laI Ave che; tema AtmA svayaM kaze paNa jato-Avato nathI, karma tene traNe lokamAM ahIMthI tahIM laI jAya che. karmanA kAraNe AtmA cAra gatimAM bhame che. - zubha, azubha ane mizra evA azuddha bhAvathI cAra gatimAM anaMta kALathI jIve paribhramaNa karyuM che. jevA bhAva karyo hoya, tene yogya dravya, kSetra, kALa, bhAvanI bhUmikAno saMyoga tene prApta thayo che. zubha, azubha ane mizra bhAvathI rahita evA 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 66 'appA paMguha aNuharai appu Na jAi Na ei / bhuvaNattayaha~ vi majjhi jiya vihi ANai vihi Nei / / ' Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 761 zuddha bhAvanAM utkRSTa pavitra pariNAma thatAM, sarva karmano nAza thavAthI potAnA svabhAva pramANe jIvanuM Urdhvagamana thAya che. AtmAno UrdhvagAmI svabhAva karmopAdhithI saMpUrNapaNe mukta thayA pachI ja pragaTa thAya che. jema zuSka tuMbaDAno svabhAva jaLamAM DUbavAno na hovA chatAM tene mATIno lepa lagADIne jaLamAM nAkhavAmAM Ave to te jaLamAM DUbI jAya che, paNa jyAre pANInA kAraNe mATIno lepa dhovAI jAya che tyAre te tuMbaDuM jaLanI upara AvI jAya che; tema saMsArI jIvane karmarUpa mATIno lepa hovAthI te saMsArasamudramAM DUbI gayela che. zuddha bhAva vaDe e lepano saMga dUra thatAM saMsArasamudramAMthI bahAra nIkaLI, Urdhvagamana karI te lokAro AvIne vase che. jIvanI je vividha gati thAya che temAM je manuSya ane tiryaMca gatio che te to saune pratyakSa ja che ane te sivAyanI deva ane naraka gati e apratyakSa che, arthAt dekhAtI nathI. A lokamAM je khUba sArAM kRtyo kare che te marIne devalokamAM jAya che. te devalokamAM sukha bhogave che. ghaNAM pApa karanArA jIvo narakamAM jAya che. prakRSTa pApa karyA hoya to tenA phaLarUpe jIvane naraka gatimAM javuM paDe che ane tyAM pApanI sajArUpe te bhAre duHkha bhogave che. jaina zAstromAM deva ane naraka gatinuM vistRta varNana che. jainamata anusAra devonA cAra nikAyo che - bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika. 1 bhavanomAM rahevAnA kAraNe bhavanavAsI ane te bhavanonA pati hovAthI bhavanapati kahevAya che. vividha dezomAM nivAsa karanArA devone vyaMtara kahevAya che. prakAzamAna - jhaLahaLatA svarUpavALA sUrya-caMdrAdine jyotiSka deva kahevAya che. vimAnomAM rahenArA devatAone vaimAnika deva kahevAya che. jainamata pramANe naraka sAta che - ratnaprabhA, zarkarAmabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane mahAtama prabhA. A sAta narakanI pRthvInAM ratnaprabhA Adi nAmonuM rahasya A pramANe che - prathama pRthvImAM ratnonI pradhAnatA hovAthI tene ratnaprabhA kahevAmAM Ave che. bIjI pRthvImAM kAMkarAnI mukhyatA hovAthI tene zarkarA prabhA kahevAmAM Ave che. trIjI pRthvImAM retInI pracuratA hovAthI tenuM vAlukAprabhA nAma che. cothI pRthvImAM kAdava ghaNo hovAthI tenuM paMtaprabhA nAma che. pAMcamI pRthvImAM dhumADo bahu hovAthI te dhUmaprabhA tarIke oLakhAya che. chaThThI pRthvImAM taman - aMdhakAra vizeSa hovAthI te tamaHprabhA tarIke oLakhAya che. sAtamI pRthvImAM aMdhakAra atizaya hovAthI 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda svAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 4, sUtra 1nI TIkA 'bhavanavAsino vyantarA jyotiSkA vaimAnikAzceti / ' Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana tene mahAtamaprabhA kahevAmAM Ave che. A sAte narako uttarottara nIce nIce che ane adhika adhika vistAravALI paNa che. temAM du:kha ja duHkha che ane duHkha paNa uttarottara vadhatuM jAya che. karma bhogavavA yogya svarga-narakAdi sthAnako lokamAM AvelAM che. lokanuM svarUpa kevaLI sarvajJa bhagavAne potAnA anaMta jJAnamAM joyuM ane jaNAvyuM che. lokanuM svarUpa samajAvatAM zrI sarvajJa bhagavAne kahyuM che ke anaMtAnaMta alokAkAza che ke jemAM ekaluM AkAzadravya vyApta che, alokAkAzanI madhyamAM lokAkAza che, jemAM jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa ema cha dravyo che. A dravyonA samUharUpa loka puruSAkAre rahyo che ane te Adi, madhya ane aMtamAM eTale ke traNe kALamAM e rUpe ja rahevAno che. puruSa be paga pahoLA karI kamare hAtha daI Ubho rahe te AkAre loka che. teno pUrva-pazcima vistAra A pramANe che - sauthI nIce be paganA aMtarano vistAra sAta rAjupramANa che. madhyamAM kaTi pradeza eka rAjupramANa che. be hAthanI eka koNIthI bIjI koNI sudhIno vistAra pAMca rAjupramANa che ane upara zirodezano vistAra eka rAjupramANa che. eka rAjunuM mApa asaMkhyAtA dvIpasamudrapramANa che. pUrva-pazcima dizAmAM jema vadhato-ghaTato vistAra che, tema uttara-dakSiNamAM nathI. temAM sarvatra lokano vistAra sAta rAjupramANa che. lokanI UMcAI cauda rAjupramANa che ane kSetraphaLa 343 ghana rAju-pramANa che. lokanA madhyamAM eka rAju lAMbI, eka rAju pahoLI ane cauda rAju UMcI trasanADI che. trasa jIvo mAtra A trasanADImAM ja hoya che. tenI bahAra lokamAM sarvatra mAtra ekendriya jIvono vAsa che. sarvajJa bhagavAne cauda rAja(ra)lokapramANa puruSAkAre sthita evA lokanA traNa bhAga batAvyA che - pagathI keDa (kamara) sudhIno eka bhAga, keDano bIjo bhAga ane keDathI upara mAthA sudhIno trIjo bhAga. cauda rAjalokanA uparanA bhAga(keDathI mAthA sudhInA bhAga)ne Urdhvaloka, arthAt svargaloka - devaloka kahevAya che, temAM devono nivAsa che. prathama bAra devaloka che, tenI upara AvelAM nava raiveyaka vimAno ane pAMca anuttara vimAnomAM paNa devo rahe che. sauthI upara pistAlIsa lAkha yojanapramANa, aSTamInA caMdranA AkAra jevI siddhazilA che. cauda rAjalokanA madhya bhAga (keDanA bhAga)ne ticchaloka, arthAt manuSyaloka - tiryacaloka kahevAya che. madhyalokanI vacamAM valayAkAre sthita eka lAkha yojananA vistAravALA jaMbudvIpanI madhyamAM eka lAkha 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tatvArthAdhigama sUtra', adhyAya 3, sUtra 1 "ratna-zarvakarA-vahukkA-5-dhUma-tano-madItama:0mAM mUmayo nAkhyuM-vatA-SSCzapratiSThAH saMtASghoDa5: pRthutara1: ' Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 763 yojananI UMcAIvALo meruparvata che ane jaMbudvIpa pharate bamaNA bamaNA vistAravALA asaMkhyAtA dvIpasamudra che. tiskRlokamAM prathama eka lIpa, pachI samudra, pachI punaH dvIpa, pachI samudra ema kramazaH asaMkhya dvIpo ane samudro rahelA che. tenAM nAma zubha hoya che. jagatamAM zubha padArthonAM jeTalAM nAmo che, te dareka nAmanA dIpo ane samudro che. azubha nAmavALo eka paNa dvIpa ke samudra nathI. tiskRlokamAM jaMbudvIpa, lavaNasamudra vagere zubha nAmavALA asaMkhya dvIpo ane samudro AvelA che. temAMthI mAtra aDhI dvIpa sudhI ja manuSyono nivAsa che, jyAre tiryaMcono nivAsa aDhI dvIpa uparAMta bAkInA dvIpa-samudramAM paNa che. cauda rAjalokanA nIcenA bhAga(keDathI paga sudhInA bhAga)ne adholoka eTale pAtALaloka - nArakaloka kahevAya che. madhyalokanI nIce AvelA A adholokamAM prathama bhuvanavAsI devonI bhUmi che ane anukrame sAta narakabhUminI racanA che. temAM nArakI jIvono nivAsa che. lokasvarUpamAM devaloka, tiSNuloka ane nArakalokanuM sthAna saMkSepamAM A pramANe che." ArohaNa ane avarohaNa, arthAt nIcethI upara caDhavAnA ane uparathI nIce UtaratA krame jo saMpUrNa lokanuM ciMtana karavAmAM Ave to sukha-duHkhanI vadha-ghaTa vizeSa pramANamAM jaNAya che. lokanA nIcenA taLIethI vicAratAM vicAratAM upara caDhavAmAM Ave to jaNAya che ke sAtamI narakamAM duHkhanI vedanA khUba ghora hoya che ane te pachI 6, 5, 4, 3, 2, 1 ema upara caDhatAM duHkhanI vedanA ochI thatI jAya che. manuSyalokamAM narakanI apekSAe bahu ochuM duHkha hoya che ane pachI devalokamAM upara caDhatAM caDhatAM sukha vadhatuM jAya che. jema jema upara caDhavAmAM Ave, tema tema upara uparanAM devalokomAM sukha vadhatuM jAya che. aMte sarvathI upara siddhazilA upara muktAtmAnuM sukha anaMta che. muktAtmAnuM anaMta sukha to bhautika sukhathI para evuM sahaja ane avyAbAdha hoya che. UlaTA - UtaratA krame jo lokane joIe to sukha ochuM thatuM jAya che ane pachI duHkha vadhatuM jAya che. lokanA agrabhAge mokSamAM utkRSTamAM utkRSTa anaMta avyAbAdha sukha che. tyArapachI sarvArthasiddhi devalokamAM utkRSTa bhautika sukha hoya che ane sauthI nIce sAtamI narakamAM anaMta duHkha, prakRSTa du:kha che. lokamAM zubha bhAvanAM phaLa bhogavavA mATe ucca sthAnako che ane azubha bhAvonAM phaLa bhogavavAnAM hIna sthAnako che ane e bhogavavAnAM sthAne javAno jIvano temaja pudgalano svabhAva che. jIvanI sAthe pugala paNa jIvanAM zarIrarUpe, arthAt kArmaNa-taijasa zarIrarUpe tyAM jAya che. AtmA tathA karma ane bhogavaTAnI jagyAe potAnA svabhAvathI jAya che, temAM phaLadAtA tarIke koI IzvaranI jarUra nathI. 1- vizeSa mAhitI mATe juo : trilokasAra', 'trilokaprajJapti' Adi graMtho. Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana satkarmo dvArA AtmA devalokamAM jAya che ane asatkarmo karanAra AtmA nArakalokamAM jAya che. Ama, jIvanAM pariNAma eTale ke tenA bhAvo e mukhyapaNe gati che ane e bhAvonA nimitte je karmarajakaNa baMdhAya che, eno udaya AvatAM jIva e bhAvonAM phaLa bhogavavAnAM viziSTa sthAnakomAM jAya che. vaLI, te bhogavavA yogya karmavizeSanAM sthAnakonuM - svarga, narakAdi kSetronuM nirmANa koI Izvare karyuM nathI. te koIe banAvyAM nathI. te sthAnonI racanAno koI kartA nathI ane tene kartAnI jarUra paNa nathI, kAraNa ke te svayaMsiddha che. sukha-du:kha utpanna karanArAM svarga-narakAdi sthAno svayaMsiddha tathA zAzvata che. lokanuM pariNamana ja e prakAranuM che ke sukha-duHkha utpanna karanArAM A sthAnonuM nirmANa ApameLe thayeluM che. keTalAkane evo prazna thAya che ke naraka gati, narakanI bhUmio, tyAMnuM kSetra, tyAM thatI vedanA, tyAM maLatI sajA vagere badhuM koNe banAvyuM haze? kyAre banAvyuM haze? zA mATe banAvyuM haze? A praznanuM samAdhAna e che ke Izvare ke koI evI sattAe A gati ke sthAno banAvyAM nathI. Izvarane jo banAvanAra mAnavAmAM Ave to aneka doSo Ave, kAraNa ke naraka pRthvIo, tIvra vedanAo A badhuM parama dayALu Izvara banAvI na zake ane jo Izvara te banAve to Izvarane dayALu na kahevAya. tene niSphara, kaThora, krUra hRdayavALo mAnavo paDe. vaLI, Izvarane narakamAM ja rahevuM paDe, kAraNa ke roja narakamAM keTalA badhA jIvo AvIne janme che, te darekane temanAM pApanI sajA ApavAnI hoya che. ghaNI narakabhUmio hovAthI tathA ghaNA nArakI jIvo hovAthI Izvarane to bahurUpI thaIne rahevuM paDe ane jo Izvarane AvA svarUpamAM mAnavAmAM Ave to narakamAM je paramAdharmIo che temane Izvara mAnavAno vakhata Ave. narakanA paramAdharmIo ke jeo azubha pApakarmanI sajA chedana-bhedana AdirUpe Ape che teo Izvara Thare. mATe Izvarane naraka AdinA kartAnA svarUpamAM mAnavo yogya nathI. lokamAM anAdi kALathI zAzvata narakabhUmio che. tyAMnuM taMtra svayaM ja vyavasthita cAle che. koI kartA, niyaMtA, saMcAlakanI jarUra ja nathI. te ja pramANe devaloka paNa svataHsiddha che, tenA kartAniyAmakanI jarUra nathI. jagatanA astitvano koI AraMbha nathI. jagatano AraMbhakALa na hovAthI te anAdi che. loka anAdi temaja anaMta che. tenuM astitva traNe kALa che. zrI bhagavatI sUtra'mAM spaSTa kahyuM che ke kALanI dRSTie vicAra karatAM jaNAya che ke A loka bhUtakALamAM na hato ema nathI, vartamAnakALamAM nathI ema paNa na kahI zakAya, bhaviSya kALamAM A loka nahIM hoya ema paNa na kahI zakAya; arthAt hato, che ane raheze Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 765 ema traNe kALamAM rahenAro evo A loka zAzvata che, nitya che, niyata che, akSINa che, avyaya che, avinAzI che, avasthita che; mATe ja lokano kyAre paNa aMta nathI.1 A jagata kyAre paNa navuM banyuM nathI; enuM astitva to sadAkALathI ja che. hA, temAM niraMtara pheraphAra thatA rahe che. pratyeka padArthamAM pariNamana thAya che. padArtho parivartanAtmaka che, paraMtu koI padArthanI mULathI utpatti thatI nathI, saghaLuM anAdi che. jagata sarva kALa vidyamAna che. zrImad lakhe che 'vartamAnakALanI peThe A jagata sarvakALa che. pUrvakALe te na hoya to vartamAnakALe tenuM hovuM paNa hoya nahIM. vartamAnakALe che to bhaviSyakALamAM te atyaMta vinAza pAme nahIM. -- padArthamAtra pariNAmI hovAthI A jagata paryAyAMtara dekhAya che; paNa mULapaNe tenuM sadA vartamAnapaNuM che.'2 jagata anAdi ane zAzvata che. te nirmita vastu nathI, tethI tene banAvanAro paNa koI nathI. jagatakartArUpe koI IzvaranI AvazyakatA nathI. jagatanA vidhAtA, niyaMtA, adhiSThAtA evA IzvaranI koI AvazyakatA nathI. A lokano koI kartA nathI, koI rakSaka nathI ke koI saMhAra karanAra paNa nathI; kAraNa ke samasta loka anAdi che, nitya che, jIva-ajIvathI bharelo che ane svAbhAvikapaNe thatI hAni-vRddhithI A saMsAra cAlyA ja kare che. nyAya Adi keTalAka IzvaravAdI darzano Izvarane jagatano kartA mAne che. teo Izvarane samasta vizvano niyAmaka mAne che. nyAya Adi darzane prarUpelo IzvaravAda kaI rIte ayathArtha che te saMkSepamAM joIe (1) Izvara jagatakartA che tenuM nirasana pRthvI, parvata Adi ghaTanI jema buddhimAna kartAthI janya che, kAraNa ke te kAryarUpa che' AvA prakAranA anumAnano prayoga Izvara jagatakartA che ema siddha karavA mATe nyAya darzana dvArA karavAmAM Ave che, paNa te ayukta che; kAraNa ke A anumAnamAM 'jyAM jyAM kAryatva che tyAM tyAM buddhimAna kartAthI janma che' evI vyApti ghaTI zakatI nathI. pramANa dvArA sarvatra vyApti siddha hoya to ja 1- juo : 'zrI bhagavatI sUtra', zataka 2, uddeza 1 'kAlao NaM loe Na kayAvi na AsI na kayAvi na bhavati na kayAvi na bhavissati bhaviMsu ya bhavati ya bhavissai ya dhuve Nitie sAsate akkhae avvae avaTTie Nicce Natthi puNa se aMte / / ' 2- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.811 (hAthanoMdha-1, 66) Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te sAdhanathI sAdhyanI siddhi thAya che. ghAsa, vRkSa, indradhanuSa, vAdaLa Adi kAryo IzvaranI sahAyatA vinA pedA thAya che ema pratyakSa jovA maLe che. vRkSane zAkhA phUTe che ane patra-puSpa pragaTe cheemAM buddhimattA jevuM zuM che? arthAt te koI paNa kartAthI banAvAyelAM dekhAtAM nathI paNa svataH siddha che. tethI temanA matamAM je kAryatva' hetu che, te pratyakSapramANathI bAdhita che. 'kAryatva' hetu 'bAdha' doSathI dUSita che. A prakAre IzvaramAM jagatakartutvanI siddhi thaI zakatI nathI. Izvara jo jagatano sRSTA che ema mAnavAmAM Ave to sRSTiracanA pAchaLanuM kAraNa zuM? buddhimAna lokonI pravRtti koI ne koI prayojanathI thAya che athavA to karuNAbhAvathI thAya che. teo je kaMI kare che te svArthathI prerAIne kare che athavA to bIjAM prANIo pratyenI karuNAthI prerAIne kare che. jo Izvare sRSTi racI hoya to Izvarane kAM to svArthaparAyaNa ane kAM to karuNAthI prerita mAnavo paDe. IzvaranI jagatane banAvavAnI pravRtti svArthathI to saMbhavatI ja nathI, kema ke Izvara kRtakRtya che. te to nityatRpta che, mATe tenI koI icchA apUrNa nathI, tene koI svArtha nathI. A viSe AcAryazrI haribhadrasUrijI 'zAstravArtAsamuccaya'mAM kahe che ke sRSTinuM sarjana thAya che ema mAnavAmAM Ave topaNa kRtakRtya evA Izvarane tenuM koI prayojana nathI. prayojana - phalAbhilASA mAnavAmAM Ave to IzvaranuM vItarAgIpaNuM ja naSTa thaI jAya. kadAca ema kahevAmAM Ave ke bhale koI prayojana na hoya, chatAM paNa Izvarano svabhAva ja evo che ke te sRSTi AdimAM svataMtratAthI kArya kare che ane pachInA kALamAM jIvonAM karmanI apekSA rAkhIne kArya kare che; to A vAta paNa yogya nathI, kAraNa ke koI paNa "pramANathI jo Izvara siddha thayela hoya to tenAmAM upara jaNAvela svabhAvanI kalpanA karI zakAya, paraMtu IzvaranI siddhi ja na thaI hoya to svabhAvanI kalpanA zemAM karazo?" IzvaranI jagata banAvavAnI pravRtti karuNAthI paNa saMbhavatI nathI, kAraNa ke karuNA eTale bIjAnAM du:khane dUra karavAnI icchA. paraMtu Izvara vaDe sRSTinI racanA thayA pahelAM jIvone zarIra, indriya ane viSayono abhAva hovAthI koI paNa jAtanuM duHkha na hatuM; to kayA du:khano nAza karavA mATe Izvarane karuNAbhAva utpanna thayo ke jethI Izvare te duHkhane dUra karavA mATe sRSTinI racanA karI? A rIte Izvare jIvonAM duHkha dUra karavA duniyA utpanna karI ema kahevAze nahIM, kAraNa ke duniyAnI utpatti pahelAM 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'zAstravArtAsamuccaya', zloka 201 'Adisarge'pi no hetuH kRtakRtyasya vidyate / pratijJAtavirodhitvAta svabhAvo'pyapramANakaH / / ' Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 767 jIvo du:khI na hatA. jo ema mAnavAmAM Ave ke sRSTinI racanA karyA pachI jIvanAM duHkhone joIne Izvarane karuNAbhAva utpanna thayo ane tethI Izvara temanAM duHkhanuM nivAraNa karavA mATe sRSTinuM sarjana kare che, to A vAta paNa yogya nathI, kAraNa ke tema mAnavAmAM Ave to itaretarAzraya doSa Ave che. karuNAbhAva vaDe jagatanI racanA ane jagatanI racanA vaDe karuNA - A prakArano anyonyAzraya doSa thato hovAthI IzvaramAM jagatakartutva siddha thaI zakatuM nathI. vaLI, Izvarane jagatakartA mAnavA chatAM paNa taiyAyikonI e mAnyatA to sudaDha che ke AtmAne koIe pedA karyo nathI ane koI eno nAza paNa karI zake nahIM. paraMtu jIvane anAdi kahevo ane amuka samaye ja sRSTinI racanAno AraMbha thayo ema kahevuM, arthAt AtmAnA anAdipaNAno svIkAra ane samagra sRSTinA AraMbhano svIkAra e banne virodhapUrNa mAnyatAo che. jIva anAdi hoya to jagata sAdi na hoI zake. jagatano AraMbha hoya to jIva anAdi na hoI zake. jIvane anAdi kahevo ane sAthe ema paNa kahevuM ke jagatane Izvare banAvyuM che, to svAbhAvika rIte zaMkA utpana thaI jAya ke Izvare jagataracanA karI te pahelAM A anAdi jIva kyAM hato? kevI sthitimAM hato? te samaye jIva zuM karma vinAno hato? zuM te janma vinAno hato? jo ema mAnavAmAM Ave ke jIva tyAre karma ane janma sahita hato, to to e siddha thaI jAya che ke AtmAnA janma ane karmathI upasthita thavAvALI dazA e ja sRSTi che ane jo sRSTi pahelAM ja hatI to sRSTino AraMbha thayo ema kevI rIte kahI zakAya? jo sRSTinI utpatti thayA pahelAM jIvane janma ane karmavihIna kahevAmAM Ave to e kahevuM paDe che ke sRSTinI racanA karIne Izvare AtmA mATe janma-maraNanI navI Aphata UbhI karI. AtmAne anAdi kALanI tenI svataMtratAthI vaMcita karIne, janma-maraNanAM baMdhanamAM nAkhavAno prayatna Izvare zA mATe karavo paDyo? AtmAnI svataMtratA chInavIne baMdhanamAM nAkhavAvALA Izvara prati pUjyabhAva kaI rIte AvI zake? tethI jagatanI racanA karIne anAdi AtmAne karma ane janmanI jaMjALamAM ghasaDanArA IzvaranI vAta buddhimAM UtaratI nathI. Izvare sRSTiracanAno prAraMbha karIne, anAdi AtmAne dehayukta banAvIne tene janma, maraNa AdinI upAdhimAM zA mATe nAkhyo? A saghaLA praznonAM saMtoSajanaka samAdhAna IzvarakatRtvavAdIo nathI ApI zakatA. vaLI, prazna thAya che ke jagatakartA Izvara zarIra sahita che ke zarIrarahita? Izvara A jagatano kartA che ema jo mAnavAmAM Ave to zuM e jagatanI racanA zarIra vaDe kare che ke zarIra vinA? jo Izvara sazarIrI che ema mAnavAmAM Ave to e zarIra kevuM Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mAnavuM? Izvara zarIradhArI che ema mAnavAmAM Ave to e prazna thAya che ke te zarIra dazya che ke adazya? jo te zarIra sahita hoya to te pratyakSa zarIravAna che ke pizAcAdinI jema adazya zarIravAna che? jo IzvaranuM zarIra manuSyanI jema pratyakSa zarIravAna che ema kahevAmAM Ave to temAM pratyakSa bAdha Ave che, kAraNa ke haju sudhI koI zarIradhArI Izvara jovAmAM Avyo nathI. te zarIra dazya na hoI zake, kAraNa ke jo te dazya hoya to kyAMka koIne to te jovA maLene? jo IzvaranuM zarIra pizAca AdinI jema adazya mAnavAmAM Ave to prazna thAya ke te koI mAhAtmavizeSathI adazya che ke jIvanA durbhAgyathI adezya che? jo koI mAhAmyavizeSathI adazya mAnavAmAM Ave to sogaMdapUrvaka pratIti karAvavA samAna che, athavA to tenI siddhimAM koI pramANa nahIM hovAthI A vAta vizvAsa karavA yogya nathI. IzvaranuM adazya zarIra tenA mAhAsya upara AdhArita che ane tenuM mAhAtma tenA adazya zarIra upara AdhArita che evo anyonyAzraya doSa Ave che; ane jo ema mAnavAmAM Ave ke jIvanA durbhAgyathI IzvaranuM zarIra dRSTigocara thaI zakatuM nathI to te paNa yogya nathI, kema ke tyAM prazna thAya che ke IzvaranuM zarIra jIvanA durbhAgyathI adazya che ke vaMdhyAputranI jema taddana asatuM che mATe adazya che? A saMbaMdhI koI paNa nirNaya nahIM thavAthI A pakSa paNa yuktiyukta nathI jaNAto. vaLI, IzvaranuM zarIra banyuM kyAM ane kyAre? Izvare pahelAM zarIra banAvyuM ke pahelAM pote banyo? e zarIranI utpatti mATe mAtA-pitAnI jarUra paDI haze ke nahIM? jo te mAtA-pitAthI utpanna thayo hoya to zuM Izvare pahelAM mAtA-pitAne banAvyAM ke mAtA-pitAe Izvarane janma Apyo? IzvaranuM zarIra zenA phaLasvarUpe che? zarIra puNyapApanuM phaLa hoya to zuM Izvarane puNya-pApa che? Izvarane potAnAM to puNya-pApa hoya nahIM ane IzvaranuM zarIra e jagatanA jIvonAM puNya-pApanuM phaLa paNa hoI zake nahIM; ane zarIra puNya-pApa vinA to saMbhave nahIM eTale zarIravALA IzvaramAM puNya-pApa svIkAravAM paDaze. jo Izvarane azarIrI mAnavAmAM Ave to dRSTAMta-drASTAntikamAM viSamatA Avaze, kema ke dRSTAMtarUpa ghaTAdi kArya zarIrathI banAvelAM dekhAya che ane drASTAntikarUpa jagatanuM nirmANa azarIrI evA IzvarathI thAya che. A rIte dRSTAMta-drASTAntika banemAM viSamatA Ave che. zarIra vagara to Izvara jagatanI racanA karI na zake, kAraNa ke kuMbhAra paNa zarIra vagara ghaDo banAvI zakato nathI. jo Izvarane azarIrI kahevAmAM Ave to prazna thAya ke ATalI vizALa sRSTi zarIra vinA to te racI ja kevI rIte zake? Izvarane zarIrarahita mAnavAmAM Ave to Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 769 Izvara koI paNa kArya karavA mATe samartha nahIM thAya. jema AkAza azarIrI hovAthI koI paNa kArya karavA samartha nathI, tema azarIrI Izvara paNa kArya karavA samartha thaI zake nahIM. azarIrI hovAnA kAraNe AkAza jema koI paNa vastu banAvI zakatuM nathI, tema azarIrI IzvarathI paNa koI vastu banI zakaze nahIM. jema AkAza akartA che, tema Izvara paNa akartA Tharaze. Ama, IzvaranuM zarIra dezya paNa nathI ane adezya paNa nathI ane te zarIra vinA jagatanI racanA karI zake tema paNa nathI. A prakAre sazarIra ane azarIra ema banne pakSamAM kAryava' hetunI 'sakatRtva' rUpa sAdhyanI sAthe vyApti ghaTI zakatI nathI. naiyAyiko Izvarane karmamukta ane zarIramukta mAne che, paraMtu jo ema ja hoya to zarIra vinAno Izvara A sRSTinuM nirmANa karI zake nahIM. e vAta cokkasa che ke Izvara jo jagatanuM nirmANa karato hoya to tevuM nirmANa karavA mATe tene zarIra to hovuM ja joIe. Izvarane jo jagatakartA mAnavAmAM Ave to tene zarIravALo mAnavo ja paDe, kAraNa ke zarIra vinA jagata jevo moTo sAvayava padArtha banI ja zake nahIM. A viSe naiyAyiko ema kahe che ke sRSTiracanArUpa kAryamAM zarIranI kAMI ja jarUra nathI; IzvaranAM jJAna, cikISa (icchA) ane prayatna basa che. jagatakartAne jagatanuM nirmANa karavA mATe zarIranI jarUra ja nathI, jagata banAvavAnI enI icchA ja jagatanuM nirmANa karI devA samartha che. IzvarakatRtvavAdIonI A dalIlano uttara e che ke icchA to abhilASArUpa che ane evI abhilASA to zarIravALA AtmAne ja ghaTI zake. jyAre sakaLa abhilASAono nAza thAya che tyAre ja to azarIrIpaNuM prApta thAya che, eTale azarIrIne icchA saMbhavI zakatI nathI. icchAmAtrathI jagatanirmANanI vAta paNa ucita nathI. Ama, Izvarane jagatasRSTA mAnavAthI ene zarIravALo mAnavo paDe ane zarIravALo mAnavAmAM Ave to te maryAdita, sasIma, amukta puruSa banI jAya che. tethI Izvara jagatano kartA che e vAta nyAyayukta nathI. (2) Izvara eka che tenuM nirasana - IzvaranA ekatvapaNA viSe naiyAyiko ema kahe che ke jo ghaNA Izvara mAnavAmAM Ave to teo dvArA thatA jagatarUpa eka kAryamAM matibhedanI saMbhAvanA rahe ane tethI kAryamAM ekarUpatA thaI zake nahIM, mATe jagatakartA Izvara eka ja che.' Izvara che ane te eka ja che ema siddha karavA teo evI dalIla kare che ke aneka Izvara mAnavAthI temanAmAM mata, hetu ke uddezo aMge saMgharSa Ubho thAya, pariNAme saMsAramAM sAmaMjasya zakya na bane, paraMtu saMsAramAM sAmaMjasya jovA maLe che; tethI ema sAbita thAya che ke Izvara eka ja che. temanI A dalIla barAbara nathI, kAraNa ke evo koI ekAMte niyama nathI ke Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ghaNA puruSo dvArA thatAM kAryamAM viruddhatA Ave. zuM kIDIo ekasAthe maLI rAphaDo nathI banAvatI? zuM ekathI vadhu zilpakAro ekaThA maLI mahela nathI banAvatA? zuM madhamAkhIo ekasAthe maLI madhapUDo nathI banAvatI? AcAryazrI malliSeNasUrijI 'syAvAda maMjarI'mAM kahe che ke seMkaDo kIDIoe banAvela rAphaDo, aneka zilpIoe banAvela eka mahela ke maMdira, temaja aneka madhamAkhIoe banAvela madhapUDo Adi kAryomAM ekarUpatAno virodha jaNAto nathI, aneka dvArA thatAM kAryomAM paNa virUpatA AvatI nathI.' eka madhapUDo banAvavAmAM sarva madhamAkhIo ekamata thaI madhapUDo banAve che to nirvikAra, nirUpAdhika evA Izvaro ekamata kema na thAya? zuM Izvara madhamAkhIothI paNa buddhihIna che ke jethI teo ekamata na thaI zake? ahIM naiyAyiko ema kahe che ke ghaNI madhamAkhIo bhegI thaI eka madhapUDo banAve che e vAta sAcI che, paraMtu te madhapUDo paNa IzvaranA vyApArathI bane che. rAphaDA, prAsAda, madhapUDA jevAM kAryonA kartA Izvara ja che. Ano sIdho uttara ema che ke jo rAphaDA AdinA kartA paNa Izvara ja hoya to kuMbhAra, vaNakara AdinI koI jarUra ja nathI, kema ke ghaTa-paTAdi jevAM kAryono kartA paNa Izvara ja siddha thAya che. tyAre to ghaDo banAvavo, corI karavI, mAravuM ityAdi sarva kAma IzvaranA vyApArathI bane che ema mAnavuM joIe; ane to pachI te te kAryonAM puNya-pApanuM phaLa kone maLaze? ghaTa-paTAdi kAryono kartA kuMbhAra, vaNakara Adi pratyakSa siddha che, tethI teno apalApa karavA yogya nathI ema teo kahe to temane pUchI zakAya ke kIDI Adino evo kyo aparAdha che ke satata parizramathI sAdhya evA rAphaDA Adi kAryonA kartA tarIke teno amalApa karavAmAM Ave che? kIDI Adie zuM aparAdha karyo che ke tene rAphaDA AdinA tenA kartA na kahetAM tenA kartA tarIke Izvarane sthApavAmAM Ave che. vaLI, aneka Izvara mAnavAmAM Ave to eka jagata banAvavAmAM vivAda thAya evI temanI dalIla yogya nathI, kAraNa ke temanA mata anusAra Izvara sarvajJa che. jo Izvara sarvajJa hoya to sarva IzvaranuM jJAna ekasarakhuM thayuM ane tethI jagata banAvavAmAM matabhedano prazna ja UThato nathI. vaLI, Izvara pavitra che, tethI temane jhagaDA saMbhavatA nathI. jo teo jhagaDA kare to temane Izvara koNa kaheze? mATe Izvarane aneka mAnavAmAM koI dUSaNa nathI. paraspara pratibhedanA bhayathI IzvaranI ekatva kalpanA, bhojana Adi kharcanA bhayathI koI kRpaNa puruSa potAnA svajanono tyAga karIne jaMgalamAM Azraya kare 1- juo : AcAryazrI malliSaNasUrijIkRta, 'syAvAda maMjarI', zloka 6nI TIkA 'anekakITikAzataniSpAdyatve'pi zakramanaH, anekazilpikalpitatve'pi prAsAdAdInAM, naikasaraghAnirvartitatve'pi madhucchatrAdInAM caikarUpatAyA avigAnenopalambhAt / ' Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 771 gAthA-86 tenA jevI che. jema kRpaNa puruSa kharcanA bhayathI svajanono tyAga karIne jaMgalamAM vase che, tema matibhedanA bhayathI Izvarane eka mAnavAmAM Ave che. eka ane advitIya evA IzvaranA astitvane nakAratAM jaina darzana kahe che ke anAdi kALanA karmanAM baMdhananA yoge jIva alpajJa che. jJAnAvaraNIya karmanA kAraNe enuM jJAna DhaMkAyeluM rahe che. A AvaraNa dUra thatAM ja te anaMta jJAnano adhikArI bane che, sarvajJa bane che; ane je je mahApuruSo A karmabaMdhana toDIne mokSe gayA che te badhA paNa sarvajJa hatA ane che. karmabaMdhana dara thatAM jIva potAnI svAbhAvika jJAnadazA prApta kare che, arthAt jIvanuM baMdhana ane maryAdita jJAna eTaluM puravAra kare che ke jIvonI mukti ane sarvajJatA saMbhavita che. jIvonI saMkhyA anaMta che. pratyeka saMsArI jIva karmabaddha ane alpajJa che. je ghaDIe baMdhadazA ane alpajJatAmAMthI te chUTe che, te ja paLe te mukta ane sarvajJa bane che. Ama, eka ja AtmA sarvathA mukta - sarvajJa che ema nahIM, paNa je je mukta thayA che ane thAya che te sarva Izvara che; temaja pratyeka jIva mukti ane sarvajJatvano adhikArI che e siddhAMta ja yuktiyukta che. Ama, jaina darzana Izvara jevI koI eka vyaktivizeSane nathI mAnatuM, paraMtu te IzvaranA samagra guNo jIvamAtramAM svabhAvathI svIkAre che. jaina darzana kahe che ke jIvamAtra svabhAvathI Izvara che. pratyeka jIvamAM IzvarapaNAnI zakti che. bhale te atyAre AvaraNathI DhaMkAyelI che, paNa jo jIva yogya dizAmAM yathArtha prayatna kare to te potAmAM rahelI IzvarIya zaktine pUrNapaNe vikasAvI Izvara banI zake che. je je jIvAtmA karmavAsanAothI pUrNapaNe mukta thayA che te badhA ja samAnabhAve Izvara che. pratyeka jIvAtmA ke je mukta che te Izvara ja che. AtmAnI sahaja zaktio jemanAmAM pUrNapaNe AvirbhAva pAmI hoya evA pratyeka jIvane jaina darzana Izvara gaNe che. tenA mata mujaba Izvara zabda e AtmAnI pUrNatama paryAya sUcave che. rAgAdi doSane TALanArA ane lokanA uddhAraka evA zrI RSabhadeva bhagavAna vagere je je mahApuruSo thaI gayA te sarva Izvara che. mATe Izvara eka nathI, anaMta che. koI eka anAdisiddha Izvara nathI. koI eka ja vyakti anAdi kALathI Izvara banI rahe ane bIjA koI Izvara banI ja na zake e vAta nyAyayukta nathI. (3) Izvara sarvavyApI che tenuM nirasana - IzvaranA sarvagatapaNA viSe naiyAyiko ema kahe che ke "IzvaranuM sarva ThekANe rahevApaNuM hovAthI te sarvavyApI che.' A pratipAdana viSe prazna karI zakAya ke Izvara zarIranI apekSAe sarvavyApI che ke jJAnanI apekSAe? zarIranI apekSAe sarvavyApI hoya to IzvaranuM ja zarIra traNe jagatamAM vyApta thavAthI nirmANa karavA yogya sarva padArthone rahevA mATe koI sthAna ja rahe nahIM. sarva jagyAe Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana IzvaranuM zarIra samAI jAya, to bIjA padArthone rahevA mATe jagyA ja na maLe. vaLI, Izvarane zarIranI apekSAe sarvavyApI mAnavAmAM Ave to azuci padArthomAM ane aMdhakArathI vyApta evA naraka Adi sthAnomAM paNa Izvara rahe che ema mAnavuM paDe, je IzvarakartutvavAdIone kyAre paNa gamaze nahIM; mATe Izvara zarIranI apekSAe sarvavyApI Tharato nathI. jJAnanI apekSAe Izvara traNe jagatamAM vyApIne rahyo che ema mAnavAmAM uparyukta doSa Avato nathI, paNa tema svIkAratAM IzvarakartutvavAdIoe pramANarUpe grahaNa karelA vedo sAthe virodha Ave che, kAraNa ke vedomAM IzvaranAM sarva sthaLe mukha, sarvataH hAtha, sarvataH paga ityAdi zarIranI apekSAe sarvavyApIpaNuM siddha karavAmAM AvyuM che. ahIM naiyAyiko jainone kahe che ke tamArA matamAM paNa bhagavAna jinezvaradeva jJAnasvarUpe traNe jagatamAM vyApIne rahyA che, to te paramAtmAne paNa azuci padArthonA rasAsvAdanuM jJAna ane naraka AdinAM duHkhanuM vadana hovAthI temane paNa sukha-duHkhano anubhava thaze, mATe aniSTanI Apatti to bannene samAna ja che. jaino A AkSepano radiyo ApatAM kahe che ke IzvaranA jJAnamAM saghaLA padArthone jANavAnI aciMtya zakti rahelI che, tethI jJAnanI apekSAe Izvara sarvavyApI che. jema koI manuSyanI tIkSNa buddhine joIne koI kahe ke "A puruSanI buddhi sarva zAstromAM prasarelI che, tema IzvaranuM aciMtya jJAna phakta eka ja samayamAM samasta jagatane, hAthamAM rahelA AmaLAnI jema jANe che, tethI jJAna apekSAe Izvara sarvavyApI che. jaina mAnyatA anusAra jinezvaradeva jJAnasvarUpe traNe jagatamAM vyApIne rahyA hovA chatAM te paramAtmA nathI azuci padArthono rasAsvAda letA ke nathI temane naraka AdinAM duHkhanuM vedana thatuM, kAraNa ke jaino jJAnane aprApyakArI mAne che. temanI mAnyatA anusAra jJAna prApyakArI nathI, arthAt padArtha pAse jaIne padArthane nathI jANatuM paNa potAmAM rahIne ja padArthane jANe che; kema ke jJAna e AtmAno dharma che, tethI te Atmadravyane choDIne kaze paNa bahAra jatuM nathI. dharmano tyAga karIne dharma koI bIjA sthaLe jaI zakato nathI. jo jJAna guNa AtmArUpI guNIno tyAga karI bahAra cAlyo jAya to caitanyasvarUpa Atmadravya acetana banI jAya; paraMtu AvuM to traNe kALamAM bane nahIM, tethI jJAna AtmAmAM rahIne ja padArthone jANe che, zeya padArtho pAse jaIne nahIM. jJAna guNa AtmAmAM rahIne dUra rahelA padArthone paNa jANI zake che. AtmAmAM rahelA jJAnamAM tevA prakAranI aciMtya zakti hoya che. jema lohacuMbakamAM rahelI AkarSaNazakti te cuMbakamAM rahIne ja bhinna kSetramAM rahelA lohane AkarSe che, tema AtmAmAM rahelI aciMtya jJAnazakti lokanA cheDe rahelA padArthone paNa samyak prakAre jANe che. vaLI, padArthanA jJAnamAtrathI ja rasano anubhava nathI thato, paraMtu te te vastunI prAptithI Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 773 vastuno anubhava thAya che. jo tema na hoya to mALA, caMdana, strI, jalebI Adi padArthanA jJAnamAtrathI ja tRpti thavI joIe! ane tema thavAthI te te vastunI prApti mATenA sarva prayatno niSprayojana kahevA paDaze. IzvaranuM sarvavyApIpaNuM siddha karavA mATe naiyAyiko evo hetu Ape che ke 'Izvara sarvavyApI na hoya ane niyata dezamAM rahelo hoya to aniyata dezamAM rahelA traNa jagatanA padArthone yathAsvarUpa banAvI zake nahIM.' A pratipAdana viSe prazna thAya che ke Izvara majUra AdinI jema sAkSAt zarIranA vyApArathI jagatanI racanA kare che ke saMkalpa(icchA)mAtrathI? jo ema mAnavAmAM Ave ke jema kaDiyo makAna caNavA mATe cUno-paththara vagere sAmagrI ekaThI karI makAna caNe che, tema Izvara paNa jarUrI sAmagrI ekaThI karIne sRSTinI racanA kare che; to e sAmagrI jyAMthI lAvI te ThekANuM karyuM? koI kaDiyo makAna banAvato hoya to IMTa, cUno, lAkaDAM vagere sAmagrI bhegI kare; makAnano namUno taiyA2 ka2e ane tyArapachI makAna banAve. jo Izvare e pramANe sRSTi banAvavAnuM kArya karyuM hoya to sRSTi banAvavAnI sAmagrI Izvare kyAMthI bhegI karI? pRthvI banAvatAM pahelAM mAtra IzvaranuM ja astitva hatuM to A sAmagrI AvI kyAMthI? sRSTino namUno zA pramANe banAvyo? sRSTi banAvI te prathamanI sRSTio hatI tenA jevI banAvI ke sAva navI ja banAvI? kyAM besIne Izvare A jagata racyuM? eka Izvare ja ATalI badhI racanA banAvI hoya to te AgaLa-pAchaLa banAvI haze ke potAnA zarIranA ghaNA hastAdi karIne banAvI haze? A pramANe aneka praznonI jhaDI varasatI jaze ane teno koI yathArtha ukela naiyAyiko ApI zakaze nahIM. jo Izvare sAkSAt zarIra vaDe sRSTinuM nirmANa karyuM hoya to eka ja pRthvI athavA parvata Adine ja banAvavAmAM ghaNo samaya lAgavAthI, bIjA padArthonI racanA ghaNA samaye paNa pUrI karI zake nahIM. vartamAna jagatamAM dara miniTe keTalAM badhAM bALako janme che, to te badhAMne banAvavAmAM Izvara kevI rIte pahoMcI vaLe che? ane jo ema kahevAmAM Ave ke Izvara saMkalpamAtrathI ja sRSTinI racanA kare che to to te eka sthAnamAM rahIne paNa jagatane banAvI zake. Ama, Izvara sarvavyApI che e vAta nyAyayukta nathI. (4) Izvara svataMtra che tenuM nirasana IzvaranI svataMtratAnA pratipAdana saMbaMdhI prazna thAya ke jo Izvara svataMtrapaNe jagatanI racanA karato hoya to Izvara parama dayALu hovA chatAM sukhI-duHkhI jagatane zA mATe banAve? te keTalAka jIvone sukhI ane keTalAka jIvone du:khI zA mATe banAve? ekAMte sukhathI paripUrNa evA jagatane zA mATe na banAve? arthAt parama karuNAvaMta hovAthI Izvare to ekAMta sukhI jagata banAvavuM Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana joIe. vaLI, jo te keTalAka jIvone sukhI ane keTalAka jIvone duHkhI banAvato hoya to tene pakSapAtI mAnavo paDe, kAraNa ke te keTalAka jIvo pratye krUratA dAkhave che. jo ema kahevAmAM Ave ke potAnAM karmonA paripAka anusAra jIvo sukha-duHkha pAme che, to to IzvaranI svataMtratAno lopa thaI jAya. jIvanAM zubhAzubha karma anusAra jIva sukhI-duHkhI thato hoya to Izvara svataMtra, svAdhIna Tharato nathI, kema ke Izvarane AdhIna kAMI paNa rahe nahIM. jIvanAM jevAM karma hoya tevuM phaLa tene maLe che. AcAryazrI narendrasenajI (siddhAMtasArasaMha'mAM kahe che ke jo Izvara svataMtra rahIne jagatanI racanA karato hoya to te duHkhI lokone kema utpanna karato haze? du:khIone utpanna karavAthI, duHkha ApavAnI kriyAthI Izvarane mahApApano baMdha thato haze. jo ema kahevAmAM Ave ke Izvara bIjA dvArA prerAIne jagatanirmANanuM kArya kare che to IzvaranuM svAtaMtrya naSTa thAya che. jo Izvara AzAvaza thaIne jagata banAvato hoya to te hInatAno bhogI thAya che, kAraNa ke AzAvazatA hoya to hInatA avazya hoya che.' jo Izvara jIvonAM puNya-pApanI apekSAe ja sRSTinI racanA karato hoya to zubhAzubha karmone Izvara nirmANa karato nathI te siddha thAya che, kAraNa ke je jenI apekSA rAkhe tene banAvanAra te na hoya. jema kuMbhAra ghaTa banAvavAmAM daMDanI apekSA rAkhe che, tethI te daMDane banAvanAra nathI; tema Izvara paNa jagatane banAvavA mATe jIvonAM zubhAzubha karmanI apekSA rAkhato hoya to Izvara karmone banAvanAra nathI ema siddha thAya che. A prakAre karmanI samarthatA siddha thavAthI jagatanI vicitratAnA kAraNarUpa karma ja samartha che, nahIM ke Izvara. Ama, IzvaranI svataMtratA nyAyayukta nathI. (5) Izvara nitya che tenuM nirasana - Izvara nitya che te pratipAdana paNa ayukta che, kAraNa ke jo Izvarane nitya mAnavAmAM Ave to ema prazna thaI zake ke Izvara nitya ekasvarUpa hovAnA kAraNe te sRSTinI racanA sarjanasvabhAva(racanA karavAvALA svabhAva)thI kare che ke tenAthI bhinna svabhAvathI? jo te sarjanasvabhAvathI jagata banAvato hoya to koI paNa kALe racanA karavAthI virAma pAmaze nahIM. te nitya navuM navuM jagata banAvyA ja karaze, kAraNa ke jagatakartA Izvara nitya hovAthI jagatane racavAno teno svabhAva paNa nitya che. jo te jagatanI racanAthI virAma pAme to tenA svabhAvanI hAni thAya, tethI 1- juo : AcAryazrI narendrasenajIkRta, siddhAMtasArasaMha', adhyAya 4, zloka 147, 148 svataH harIti dizaM tu vinaH phri rocasau | tatkArye pratyavAyaH syAttakriyAjanito mahAn / / anyenAsya prayuktatve svAtantryaM tasya hIyate / AzAvazAcca hInatvaM tasya syAdurnivArataH / / ' Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 775 sarjanakriyAno aMta nahIM thavAthI eka paNa kAryanI saMpUrNatayA racanA thaI zakaze nahIM! jema ghaTamAM tenI utpattikSaNathI AraMbhIne samApti parvata, jyAM sudhI saMpUrNa ghaTa taiyAra na thayo hoya tyAM sudhI temAM jaLane lAvavuM, dhAraNa karavuM ityAdi arthakriyAo nahIM thavAthI, temAM ghaTa zabdano vyavahAra thato nathI; tema Izvara nitya hovAnA kAraNe teno svabhAva paNa nitya hovAthI Izvara niraMtara jagatane banAvyA ja karaze ane tethI kadApi teno aMta nahIM Ave temaja te sarjanakriyAno virAma na thavAthI koI paNa kAryanI samApti nahIM thAya; ane jyAM sudhI koI paNa kAryanI samApti nahIM thAya tyAM sudhI Izvara jagatano niyatA che tema paNa nahIM kahI zakAya. jo ema kahevAmAM Ave ke jagatane banAvavAno svabhAva IzvaramAM nathI, to to koI samaye Izvara jagatane racI nahIM zake. jo Izvarano jagatanI racanA karavAno svabhAva na hoya to AkAzanI jema te kyAre paNa jagatane banAvI zakaze nahIM. AkAzano svabhAva jagatanI racanA karavAno nahIM hovAthI te jema jagatane banAvI zakatuM nathI, tema Izvarano paNa jagatakatRtva svabhAva nahIM hovAnA kAraNe te kyAre paNa jagatanuM utpAdana karI zakaze nahIM. vaLI, jo IzvaranuM ekAMta nityapaNuM mAnavAmAM Ave to te sRSTinA sarjananI jema teno saMhAra paNa karI zake nahIM, kema ke Izvara jo sarjana ane saMhAra Adi bhinna bhinna kAryo karato hoya to svabhAvabheda thavAthI IzvaramAM anityatA mAnavI paDe. ahIM prazna thAya che ke Izvara je svabhAva vaDe sRSTinI racanA kare che, te ja svabhAva vaDe saMhAra kare che ke tenAthI bhinna svabhAva vaDe? jo te sarjanasvabhAvathI ja saMhAra kare to sarjana ane saMhAra e bannenuM ekapaNuM thaI jaze, kAraNa ke sarjana ane saMhArarUpa ubhayakAryanA kartA evA Izvarano svabhAva eka mAnyo. eka svabhAvavALA kAraNathI bhinna bhinna kAryonI utpatti thaI zakatI nathI. jo te sarjana karavAnA svabhAvathI nahIM, paraMtu tenAthI bhinna svabhAva vaDe saMhAra kare che ema mAnavAmAM Ave to svabhAvabheda thaI jAya. svabhAvabheda e anityatAnuM lakSaNa che, tethI IzvaramAM anityapaNuM Avaze. jema AhAranAM paramANuthI yukta pArthiva zarIramAM niraMtara navI navI paryAyonI utpatti thavAnA kAraNe temAM svabhAvabheda thavAthI pArthiva zarIra anitya che, tema IzvaramAM paNa svabhAvabheda thavAthI anityapaNuM Tharaze. sarjana ane saMhAra bane bhinna svabhAvathI thAya che te to naiyAyiko mAne che, kema ke temanA abhiprAya mujaba rajo guNa vaDe Izvara sRSTinI racanA kare che, tamo guNa vaDe saMhAra ane sattva guNa vaDe sthiti (pAlana) kare che. paraMtu bhinna bhinna svabhAvarUpa avasthAnA bhedathI avasthAvAnano paNa bheda thAya che, tethI IzvaramAM bhinna bhinna Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana svabhAva hovAthI ekAMta nityapaNuM ghaTI zakatuM nathI. jo Izvara nitya hoya to te jagatane banAvavA mATe niraMtara prayatna zA mATe na kare? jo ema kahevAmAM Ave ke jyAre Izvarane jagata banAvavAnI icchA thAya che tyAre ja te jagatane banAve che to e kathana paNa yogya nathI, kema ke IzvaranI icchA Izvarane AdhIna ja hoya, tethI Izvarane sadAkALa jagatane banAvavAnI icchA zA mATe na hoya? A prakAre avirAma jagatane banAvavArUpa pUrvokta doSa Avaze. vaLI, naiyAyiko IzvaramAM buddhi, icchA, prayatna, saMkhyA, parimANa, pRthakatva, saMyoga ane vibhAga e ATha guNa mAne che, tethI bhinna bhinna kAryo jotAM anumAna thAya che ke IzvaranI icchAo paNa bhinna bhinna prakAranI hovI joIe. A rIte IzvaramAM icchAonuM viSamapaNuM hovAthI IzvaramAM anityatAnuM nivAraNa kaI rIte thaI zake? arthAt icchAonI bhinnatAthI IzvaramAM anityapaNuM prApta thAya che. IzvaranI sRSTinA sarjana tathA saMhArarUpa bhinna bhinna icchAo saMbaMdhI vicAra karatAM ema prazna thAya ke jo sRSTi potAne aniSTa che to Izvare tene utpana zA mATe karI? tathA jo iSTa che to teno nAza zA mATe kare che? pahelAM iSTa lAgI tyAre utpanna karI ane pAchaLathI aniSTa lAgatAM teno nAza karyo ema mAnavAmAM Ave to tyAM paramezvarano svabhAva anyathA thayo ke sRSTinuM svarUpa anyathA thayuM? jo prathama pakSa grahaNa karavAmAM Ave to Izvarano svabhAva eka na kare. to pharI prazna thAya ke eka svabhAva na rahevAnuM kAraNa zuM? Izvarano svabhAva potAnI banAvelI sRSTino nAza karavAno thayo to kayA kAraNathI tema thayuM? vinA kAraNe svabhAvanuM palaTAvuM hoI zake? jo bIjo pakSa grahaNa karavAmAM Ave to prazna thAya ke jo sRSTi Izvarane AdhIna hoya to teNe pote sRSTine evI zA mATe thavA dIdhI ke te potAne aniSTa lAge? potAnI banAvelI sRSTi prathama sArI hatI ane pAchaLathI kharAba thaI ema kahevAmAM Ave to prazna thAya ke pAchaLathI sRSTi kharAba thAya ane teno nAza karavo paDe evuM Izvare thavA ja zA mATe dIdhuM? A pramANe vicArI jotAM Izvara jagatakartA, eka, sarvavyApI, svataMtra ane nitya siddha thato nathI. jema jema te muddAo upara vicAra karavAmAM Ave che, tema tema temAM rahelI visaMgatio spaSTa thatI jAya che. teo Izvarane jagatakartA, eka, sarvavyApI, svataMtra ane nitya siddha karavA mATe je dalIlo kare che te nyAyayukta siddha thatI nathI. Izvara sRSTine utpanna karanAra nathI, tema Izvara koInA karmane sarjato paNa nathI ane tenAM karmonAM phaLa paNa Apato nathI. na to sarvaprathama A jagatayaMtrane calAvavA mATe koI cAlakanI AvazyakatA che, na jIvonAM puNya-pApanA hisAba rAkhanArA koI Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 mahAmunImanI ane na sArAM-kharAba karmonuM phaLa ApanArA tathA svarga ke narakamAM mokalanArA koI mahAprabhunI. je vyakti dArU pIze tene teno nazo ApoApa caDaze ja. je karaze te bhogavaze, je vAvaze te laNaze - A eka svAbhAvika vyavasthA che. eka Izvara saMsAranA pratyeka aNu-paramANunI kriyAno saMcAlaka bane ane pratyeka jIvanAM sArA-kharAba kAryono paNa svayaM te ja preraka hoya ane pachI te ja saMsArI jIvonAM sArAM-kharAba karmono nyAya karIne temane sugati ane durgatimAM mokale, temane sukha-duHkha bhogavavA mATe vivaza kare e kevI krIDA che! durAcArIne preraNA paNa te ja Ape ane daMDa paNa te ja Ape! e kevuM aMdhera che ke Izvara hatyA karavAvALAne hatyA karavA mATe preraNA Ape che ane jyAre hatyA thaI jAya che to tene ja hatyAro TharAvIne daMDa paNa Ape che! tenI A kevI vicitra lIlA che! jyAre vyakti potAnA kAryamAM svataMtra ja nathI, tyAre tene hatyAno kartA kevI rIte kahI zakAya? tethI A bhUlabhulAmaNInA cakkaramAMthI nIkaLIne vastusvarUpano yathArtha nirNaya karavo ghaTe che ke pratyeka jIva potAnAM kAryono svayaM prabhu che, svayaM kartA che ane svayaM bhoktA che. Izvara sRSTinuM niyamana nathI karato. te sRSTino niyaMtA paNa nathI. jo koI niyaMtA hoya, sarvazaktimAna hoya to sRSTi A prakAranI na hota. jo sRSTino niyaMtA sarvazaktimAna Izvara hoya to tenI vyavasthA ATalI truTipUrNa na hota. A truTipUrNa vyavasthAvALI sRSTine mATe jo Izvarane niyaMtA mAnavAmAM Ave ane sAthe sAthe tene sarvazaktimAna paNa mAnavAmAM Ave to bannemAM aMtarvirodha upasthita thAya che. tethI Izvara jagatano niyaMtA nathI. sRSTi niyama anusAra cAle che, niyaMtA dvArA nahIM. jagatamAM sarvatra niyama dekhAya che. cetana-acetanarUpa samagra jagata niyamathI saMcAlita che. niyamo pramANe jagata cAle che. niyama e A jagatano pravartaka che, tethI jagatanA niyaMtA evA IzvaranI koI AvazyakatA nathI. koI niyaMtraka, vyavasthApaka, suyojaka, nirdezaka evA koI IzvaranI AvazyakatA nathI. jaina darzane jagatane anAdi mAnyuM che, tethI jagatakartArUpe Izvarane mAnavAnI koI AvazyakatA tene pratIta thaI nathI. jagatanI utpatti tathA pralayano krama tene mAnya nathI, tethI tenA mata pramANe evo koI Izvara che nahIM ke je A jagatanI racanA karato hoya athavA je A jagatano pralaya karato hoya. jagatanuM saMcAlana Izvara dvArA thAya che ema te svIkAratuM nathI. jaina darzana Izvarane sRSTinA adhiSThAtA tarIke nathI svIkAratuM, kema ke enI mAnyatA mujaba jagata anAdi-anaMta hovAthI e kyAre paNa utpanna thayuM nathI tathA e pote ja svabhAvathI pariNamanazIla hovAthI ene IzvaranA adhiSThAnanI apekSA nathI. Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jaina darzana anusAra jagata svataHsiddha che. saMsAranA padArthonI utpatti pudgalanA saMyogAdi dvArA thAya che. tene utpanna thavA mATe potAnAM ja kAraNo hoya che. tenuM astitva IzvaranA kAraNe nathI. RtuonuM parivartana, rAta-divasano vibhAga, nadInALAM, pahADa AdinAM vivartana vagere sarva pudgaladravyonA saMyoga, vibhAga, saMzleSa, vizleSa AdinA kAraNe svayaM thatAM rahe che. taddana svaccha AkAzamAM ekAeka vAdaLonA chavAI javAmAM, taddana zAMta vAtAvaraNamAM ekAeka vAvaMToLarUpe vAyunA vyApI javAmAM ane pachI thoDI ja vAramAM e badhuM vIkharAI javAmAM koI Izvara kAraNarUpa nathI; kiMtu pudgalaparamANunA snigdha-rukSa sparzonA AdhAre thatA svAbhAvika saMyogo ane viyogo kAraNarUpa che. paramANuonA saMyojanamAM ke kaMdhonA vighaTanamAM Izvarakartutvane koI sthAna nathI. e saMyojana ane vighaTana kevI rIte thAya che e prazna upara jaina zAstromAM sUkSma vicAraNA karavAmAM AvI che. jaina darzanakAroe skaMdhanirmANanI khUba ja samucita rAsAyaNika vyavasthA darzAvI che. dazya jagata anaMta pudgalaparamANuonA banelA skaMdhonuM pariNAma che. dareka skaMdhanI aMtargata rahelAM paramANuomAM eTalo prabhAvaka rAsAyaNika saMbaMdha che ke sarvanuM potAnuM svataMtra pariNamana thatuM hovA chatAM paNa tenAM pariNamanomAM eTaluM sAdRzya hoya che ke jANe tenI pRthak sattA ja na hoya ema lAge che. parvata Adi mahAtkaMdha sAmAnyatayA pULa dRSTithI ekarUpe dekhAya che, paNa te che anaMta pudgalaparamANuonA viziSTa saMbaMdhane prApta thayelo piMDa ja. jyAre paramANu koI skaMdhamAM bhaLe che, tyAre paNa tenuM vyaktizaH pariNamana aTakatuM nathI, te to avirAma gatithI cAlu rahe che. tAtparya e che ke mUlataH utpAdavyaya-dhrauvyazIla evAM gatizIla paramANuonA viziSTa samudAyarUpa - vibhinna skaMdhonA samudAyarUpa A dRzya jagata, 'pratikSaUT TcchatIti nati' evI potAnI gatizIla jagata' saMjJAne sArthaka karI rahyuM che. A svAbhAvika, suniyaMtrita, suvyavasthita, suyojita, susaMbaddha vizvanuM niyojana svataH che. tene koI sarvotaryAmInI apekSA nathI. dareka dravya potAnI paryAyonuM upAdAna che ane saMprApta sAmagrI anusAra potAne badalatuM rahe che. A rIte anaMta kAraNa-kAryabhAvonI sRSTi svayameva thatI rahe che. jIvanI sthULa dRSTi je parivartanone joIne Azcaryacakita thAya che, te parivartano acAnaka nathI thaI jatAM; kiMtu tenI pAchaLa pariNamanonI sunizcita paraMparA che. jIvane to asaMkhya pariNamanonuM ekaMdara ane sthULa rUpa ja dekhAya che. pratikSaNabhAvI sUkSma pariNamanane temaja tenI anaMta kAraNa-kAryakALane samajavAM e sAdhAraNa buddhinuM kArya nathI. vastunA svAbhAvika pariNamana upara vicAra karavAthI e siddhAMta sthApita thAya che Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-86 778 ke A jagata svayaM potAnA pariNamanasvabhAvanA kAraNe prApta sAmagrI anusAra parivartana kare che. sRSTicakra svayaMsaMcAlita che. jIva ane pudgalanA parasparane prabhAvita karavAvALA saMyogo temaja viyogothI A sRSTinuM mahAcakra svayaM cAlI rahyuM che. A be dravyo vacce kAraNa-kAryaparaMparA, parivartanasvabhAva, paraspara nimittatA, anyonya prabhAvakatA vagere anAdi kALathI barAbara cAlI rahyAM che. jaDa ane cetana bannenA aciMtya sAmarthyavaMta svabhAva tathA temanA saMyogavizeSathI A loka pariName che. A viSaya atyaMta gahana che. jaDa-cetananA svabhAva, saMyoga, saMyogIbhAva Adi sUkSma svarUpano atre ghaNo vicAra samAya che, mATe A vAta gahana che. A viSe zrImad kahe che - A vAta ghaNI gahana che. kemake aciMtya evuM jIvavIrya, aciMtya evuM pudagalasAmarthya enA saMyoga vizeSathI loka pariName che. teno vicAra karavA mATe ghaNo vistAra kahevo joIe. paNa atra to mukhya karIne AtmA karmano bhoktA che eTalo lakSa karAvavAno hovAthI sAva saMkSepe A prasaMga kahyo che." jIva karma kevI rIte bAMdhe che ane keTalA kALa sudhI, kayA sthaLe, keTalA rasa sahita te karmonuM phaLa bhogavaze vagere vAta ghaNI gahana che. jenI vacce atyaMta bhinnapaNuM che evAM be dravyonuM ekabIjAne aDyA vinA eka kSetramAM rahevuM, jIvanA bhAvakarmanA nimitte pudgalanAM rajakaNonuM karmarUpe pariNamavuM, e karmanA udaya samaye jIvanuM tathArUpa saMyoganI vacamAM javuM, e saMyogane AdhIna thaIne rAgAtmaka-dveSAtmaka bhAve vartavuM athavA to vItarAgabhAve vartavuM ityAdi viSaya atyaMta gahana che. jaDacetananA je svabhAva che, te temanI potAnI svasattAnA AdhAre che, chatAM te banne vacce nimitta-naimittika saMbaMdha paNa che. jIva ane pudgalanA paraspara nimitta-naimittika saMbaMdhathI lokanuM pariNamana thAya che. A gUDha rahasyanI vAta che. mahAna buddhimAna puruSo vaDe samajAvavAmAM Ave topaNa zIghratAthI AnuM saMpUrNa rahasya lakSamAM AvatuM nathI. A gahana vAtane atre TUMkamAM kahI che. teno vistAra karmagraMthomAM karelo che. ahIM to mukhyatve AtmAnA karmaphaLabhoktApaNAno lakSa karAvavAno hovAthI teno vistAra ahIM Avazyaka nathI, tethI teno TUMkAmAM nirdeza karyo che. ahIM to AtmA karmano bhoktA che eTalo ja lakSa karAvavAno hovAthI A gahana vAtane zrImade A gAthAmAM saMkSepamAM kahI che. A gAthAne saraLatAthI samajAvatAM zrI dhIrajalAla mahetA lakhe che ke - 'utkRSTa zubha pariNAma Ave to utkRSTa zubha puNya baMdhAya che ane utkRSTa azubha pariNAma Ave to utkRSTa pApa baMdhAya che. madhyama pariNAmathI madhyama 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.549 (prastuta gAthA upara zrImade pote kareluM vivecana) Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rasavALAM karmo baMdhAya che. tethI utkRSTa puNyakarma bhogavavAnuM sthAna paNa jagatamAM hovuM joIe! te svarga! ane utkRSTa pApakarma bhogavavAnuM je sthAna te naraka tathA madhyama karmo bhogavavAnuM je sthAna te tiryaMca-manuSyabhava. A rIte karmo bhogavavAnAM sthAno paNa che ane te te sthAnomAM javAvALo jIvadravyano karmavaza svabhAva che. mATe AtmA karmono kartAbhoktA che tathA karmabhoganAM sthAno che. he ziSya! A vAta ati gahana che chatAM ahiM ame sAva saMkSepamAM = atisaMkSepamAM samajAvela che.' Ama, prastuta gAthAmAM zrIguru jaNAve che ke jIvanA zubhAzubha bhAvanuM phaLa bhogavavA mATenAM sthAnaka A jagatamAM che. jIvanAM pariNAma te ja mukhyapaNe to gati che, tathApi utkRSTa zubha dravyanuM Urdhvagamana thAya, utkRSTa azubha dravyanuM adhogamana thAya ane zubhAzubha dravyanI madhyasthiti thAya ema dravyano vizeSa svabhAva che; te Adi hetuthI bhogyasthAna hovAM ghaTe che ane tethI jIva tathAprakAranAM karma bhogave che. te te bhogavavA lAyaka judAM judAM prakAranAM sthAna hovAno ane temAM javAno jaDa ane cetana padArthono potapotAno bhAva che. he ziSya, A vAta ghaNI UMDI che, topaNa taddana TUMkAmAM ahIM kahI che. A pramANe zrIguru pAMca gAthAmAM ziSyanI AtmAnA karmaphaLabhostRtva saMbaMdhI zaMkAnuM nivAraNa kare che. zrIguru tarka-yuktithI ziSyano saMzaya chedI nAkhe che ane tene yathArtha pratIti karAve che ke AtmA karmaphaLano bhoktA che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'te te bhogya vizeSanAM, sthAna vizvanI mAMhya; sva para bhAva rUpe sadA, bAhyAbhyatara mAMhya. jaDa cetanathI vibhAvanA, sthAnaka dravya svabhAva; adhyavasAya yoge karI, ane vicitra banAva. emAM UMDA UtaratAM, sthira bhAve samajAya; gahana vAta che ziSya A, vacane kahI na zakAya. sadguru saMta kRpA vaDe, jAge jo sadbhAva; anubhava gocara vastunI, kahI saMkSepe sAva.'' 1- zrI dhIrajalAla DAhyAbhAI mahetA, "Atma-siddhi-zAstra', pR. 5ra ra- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.235 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 341-344) Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________