Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ || aham // zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 1 // ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-2-grnthaangkH-2/1|| zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriisuutrkRtaanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH prakAzaka: zrI zrIpAlanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12, je. mehatA mArga, muMbaI-400006. vIra saMvat 2538 prathama saMskaraNa vikrama saMvat 2068 i.sa. 2012 pratayaH 1000
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 2 // / / shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-2-grnthaangkH-2/1|| ||prthmtiirthpti-shriiaadinaathsvaamine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriisuutrkRtaanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH dharmaprabhAvakasAmrAjyam tapAgacchAdhirAja-jainazAsanaziromaNi-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAH AjJA''zIrvAdadAtAraH . jyotirmUrti-sUrirAmacandraparamakRpApAtra-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayamahodayasUrIzvarAH prerakAH zAsanaprabhAvaka-pUjyAcAryadeva-zrImadvivijayamukticandrasUrIzvaravineyaratna-prajJAmUrti-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarAH mArgadarzakA: sUrizrIrAmacandra-mahodayapaTTAlaGkAra-pUjyAcArya-zrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvaravineyaratna-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayahemabhUSaNasUrIzvarAH sampAdakAH pUjyamunivaryazrIdivyakIrtivijayagaNivineyaratna-pUjyamunipravarazrIpuNyakIrtivijayagaNivaryAH
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzI zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 3 // // gacchAdhipatInAM aashiirvaadH|| anantajJAnavatAmanupamabodhavatAmaparimitaprabhAvazAlinAmarhatAmidaM zAsanaM zAstravacanAnubaddhatayaivAdya yAvajjIvitamastyapratihataprabhAvam / yatra zAstrAjJA pravartate tatrazAsanaM vilstytitmaam| bhagavatAM jinezvarANAM virahakAle tessaaNvcaaNsyupjiivyaivaaraadhnaasaadhyaa| yadyapi zAstrANi sarvopakArakAraNAni, atastadadhyayanaM sarvereva kartavyam, tathApi paramotkRSTapAvitryavatAMzAstrANAmadhyayanArthaM pAtratA . nivAryA / dvividhA kila zAstrazreNiH / mUlAgamarUpA, taditararUpA ca / tatra mUlAgamazAstrANi tadvRttayazca kevalaM gurUdattAdhikArANAM yogakriyAvAhinAmeva shrmnnaanaamdhyyngocriibhvnti| taditararUpANi zAstrANi mUlAgamAnusAraM viracitAnyapi yathAsvaM zramaNazramaNInAM zrAvakazrAvikANAMcAdhyayanabhAjanAni bhavanti / iha tu, AgamazAstraprastAva iti yathA'haM yogavAhinAM zramaNa-zramaNInAmeva pravRttirasmin / yadyapi nAgamazAstrANi mudraNArhANi, teSAmupalabdhisaukhyAdanadhikAriNAmapi tat paThanAdisaMbhavAd / tathApi bahusaMkhyaka-zramaNazramaNIgaNa-svAdhyAya-sahAyakatayA mudraNavyavasthA'dyatanakAlIna gItArthaH svIkRtA, kevalaM nigUDharahasyAnAM chedasUtrANAM mudraNaM nAdRtamityayaM vivekaH suspaSTaH / iha savRttikAnAmAgamazAstrANAM sampuTaH sampAditaH munivaraiH zrIdivyakIrtivijayagaNivaraiH, munivaraiH zrIpuNyakIrtivijayagaNivaraizcasAyujyena / itaH pUrvamanekavAramanekasthAnakaizcAgamazAstrANi smpaaditaani| tatparamparAyAmidaMsampAdanaM svayaMsiddhAM viziSTiM / dhArayatItyetat prtykssmsti| atra divyakRpAvataraNaM tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAm, suvizAlagacchAdhipati pUjyapAdAcArya shriimdvijymhodysuuriishvraannaanyc| prerakatvadhAtra paramagItArthapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayavicakSaNasUrIzvarANAm / zrIzrIpAlanagarajainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghana granthaprakAzane'smin jJAnadravyavyaya Ahata ityetadanumodanIyamasti / agre'pi saGgho-8
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 4 // 'yamevameva lAbhAnvito bhavatviti bhRshmaashaasyte| amISAmAgamagranthAnAmadhyayanaM prasaratu shrmnnsNghe| zramaNaizcAgamAnAmamISAmupaniSadbhuta upadezaH prasaratu sakalazrIsaMghe- ityAzIrvAdaH / tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTAlaGkAkArANAM prazAntamUrtipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvarANAM caraNakiGkaro vijyhembhuussnnsuuriH| kAndIvalI, muMbaI. vikrama saM02064 vIra saM02534 poSa suda 13 16
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza kIyama zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 5 // ||prkaashkiiym // ||shriipaalngrmnnddn zrIAdinAthasvAmine nmH||||shriipaalngrmnnddn zrImunisuvratasvAmine nmH|| ||nmaami nityaM gururaamcndrm|| prathamarAjA, prathamamuni, ane prathamatIrthAdhipati, jagaduddhAraka, jagadvatsala, zrIdelavADA (mevADa) tIrthathI prAptathayela vizAlakAya adbhUta zrIAdinAthabhagavAna ane zrI munisuvratabhagavAnanI amIdRSTithI temaja zrIsaMghasanmArgadarzaka puNyanAmadheya paramArAdhyapAda 8 suvizAlagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAdRSTithI amArA zrITrasTanI sthApanA vi.saM. 2024 mAM thaI ane Aja sudhI uttarottara dharmanI Rddhi ane vRddhi thatI rahI che| zrIpAlanagara nAmane sArthaka karatuM amAruM TrasTa navA navA sImAMkanone aMkita krtuNrtuuNche| vi.saM. 2056nIsAlamAMTrasTanA jJAnadravyanA sadvyaya mATe vinaMti karatAMsuvizuddhasaMyamI pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayavicakSaNa-8 sUrIzvarajI mahArAjAo AgamagraMthonA suMdararIte saMpAdana mATe upadeza karyo / jJAnakhAtAnA dravyano sadvyaya ane sAdhusAdhvIvargane saralatAthI adhyayana e amano hetu hto| ratalAma cAturmAsa birAjamAna suvizAla gacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayamahodayasUrIzvarajImahArAjA pAse jaI AjJA meLavI, saMpAdanakArya mATe mukhyapaNe pUjya munirAja zrIdivyakIrtivijayajI tathA pUjya munirAja zrIpuNyakIrti-8 vijayajI ma.sA., Arthika sahayoga mATe amArA TrasTamaNDaLe ane TrasTanI vinaMtithI mudraNa sudhInA Ayojana mATe zrIyut ramaNalAla lAlacaMdajIojavAbadArI svIkArI jJAnabhaktino suMdaralAbha maLyAno AnaMda vyakta kryo| suMdara aneTakAu kAgaLa temaja suvAcyaTAipa akSaro ane suzobhita chApakArya mATepU. guruvaryornusatata mArgadarzana ane zrIyut ramaNabhAInI jahamata atyaMta stutya ch| __zrIpAlanagara upAzrayamAMja alagarIte eka suMdara AgamakakSa nuM nirmANa saMpanna thayu, kompyuTara-prIMTara-sophTavera, ityAdi sAmagrI vasAvI, AgamagraMtho upara AgamapraNetAnI dRSTimuMsiMcana thAya te mATe zrIgautamasvAmInI gurumUrti prasthApita krii| pavitratAnA hetuthI baheno
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam zrIsUtrakRtAGgapAsa AkApanAlA pAse A kAryano pratiSedha nirNIta karyo ane AgamakakSamAM paNa praveza niSedha ko ane kampyuTaromAM kampojIMga-prUpharIDIMga kArya mAtra niyukti puruSavarganAM ApareTaro- eDITaro dvArA karAvavAno amala karyo / dararoja A kArya nA prAraMbhathI aMta sudhI dhUpa-dIpanA prajvalanapUrvaka zrIzIlA0 apavitratAno nAza ane arcanIyatAnuMsthApana karavApUrvaka paramamaMgalakArI ane paramapavitra AgamagraMthonI garimA jALavavAno yathAzakya vRttiyutam zrutaskandhaH 1 prayAsa kryo| jo ke AkArya to mAtra punaHsampAdananu cha / prAcInahastapratomAMthI saMzodhanakAryano athAga prayatna to AgamoddhAraka pUjya sAgarajI / * mahArAja (pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja) Adiko che jeno zreya to teonA phALeja jAya cha / anya saMzodhako anesaMpAdanono A saMpAdanamA upayoga karyo che teno ullekha te te sthaLojeko cha / gaNipiTaka oTale AcAryabhagavaMtonI atyaMta kiMmatI ane gupta saMpatti / teno durupayoga na thAya mATe sAdhu-sAdhvIbhagavaMtone upayogamA AvatAMjJAnabhaMDAro tathA pU. AcAryAdigurubhagavaMto jemane jarUra haze temane vitaraNa karavAnunakkI kryuche| TrasTIgaNa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM02063 vIra saM02533 // 6 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyam zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 7 // ||smpaadkiiym // A-samantAt gamyate mokSaM prati yena sa aagmH| devagurudharmavinayena sa AgamaH phalati, vidyA vinayena zobhate ityuktyanusAreNa saMsmaraNamAtreNa samAdhidAyakaM TINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthaM natvA vyAkhyAnavAcaspatisanmArgadarzakadIkSAyugapravarttakapUjyapAdAcAryadevezazrImadvijaya rAmacandrasUrIzvaraM saMyamamArgaprApakasamatAnidhiparamagurudevapUjyadarzanabhUSaNavijayaguruvaraMca praNamya ayaM jJAnadharmarUpo granthaH prstuuyte| jinamukhAmbudodgataM zrutajJAnamaGgapraviSTamasti / aGgapraviSTaM zrutajJAnaM dvAdazavidhamasti / tasmin dvitIyAne sUtrakRtAGgamasti, tasya ekArthikAni amUni (1) sUtkRtaM = sUt = utpannamartharUpatayA tIrthakRTyastata: kRtaM grantharacanayA gaNadharairiti / (2) sUtrakRtamiti sUtrAnusAreNa tattvAvabodhaH kriyate'sminniti / (3) sUcAkRtamiti svaparasamayArthasUcanaM sUcA, sA kRtA'sminniti / sAdhavaH pratidinaM AvazyakakriyAyAM pratikramaNasUtre solasahiMgAhAsolasehi'sUtreNa sUtrakRtAGge prathamazrutaskandhe sthitAni SoDazAdhyayanAni smaranti tAni ssoddshaadhyynaani| prathamaM samayAdhyayanaM tasmin svaparasamayaH prruupitH| dvitIyaM vaitAlIyamadhyayanaM- tasmin yathA karma vidAryate tathA bodhaH kriyte| tasmin vidArako vidAraNaM vidAraNIyaM ca darzyate / tRtIyaM upasargAdhyayanaM-tasmin pratibuddhasya kadAcidanukUlapratikUlopasargAH prAdurbhaveyustasya prarUpaNA / caturtha strIparijJA'dhyayanaM- tasmin strIkRtA anukUlA upasargA duHsahAstajjayArthamupadezaH / paJcamaM narakavibhaktyadhyayanaMtasmin upasargabhIro: narakapAto bhavati tasya prarUpaNA / SaSThaM zrIvIrA'dhyayanaM tasmin narakavibhaktiH zrImahAvIrasvAminA prtipaaditaa| saptamaMkuzIlaparibhASA'dhyayanaM- tasmin zrImahAvIrasya guNotkIrtanataH suzIlaparibhASoktA tadanantaraM tadviparyastAH kuzIlA: pribhaassynte| aSTamaM zrIvIryAkhyAdhyayanaM- tasmin kuzIlatvaM suzIlatvaM ca saMyamavIryAntarodayAttatkSayopazamAcca bhavati tatpratipAditam / navama
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampA dakIyam zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 8 // zrIdharmA'dhyayanaM- tasmin paNDitavIryaM dharmaM prati yadudhamaM vidhatte ato dharmaH pratipAdyate / dazamaM samAdhyadhyayanaM- tasmin avikalo dharmaH samAdhau sati bhavatItyabhihitam / ekAdazaM mArgAdhyayanaM- tasmin samAdhirjJAnadarzanarUpastatsvarUpazca mArga ityato maarg:prruupitH| dvAdazaM samavasaraNAdhyayanaM- tasmin kumArgavyudAsena samyagmArgatAM pratipadyate ata: kumaargsvruupniruupnnaa| trayodazaM yAthAtathyAdhyayanaM- tasmin kumArgamatAni nirUpitAni tannirAkaraNaMcAkAritacca yAthAtathyena bhavatIti tadiha prtipaadyte| caturdazaM granthA'dhyayanaM-tasminyAthAtathyamiti samyakcAritramabhihitam, tacca bAhyAbhyantaragranthaparityAgAdbhavatIti tattyAgaH pratipAdyate / paJcadazaM AdAnIyAdhyayanaM- tasmin granthapari-8 tyAgAccAyatacAritro bhavati sAdhustato yathAsaMpUrNAmAyatacAritratAMpratipadyate ttprtipaadyte| SoDazaMgAthA'dhyayanaM- tasmin paJcadazaSvadhyayaneSu la ye'rthA abhihitA vidhipratiSedhadvAreNa tAn tathaivAcaran sAdhurbhavatItyupadezaH / ahamapi tadupadezadvAreNa guNavAn sAdhurbhaveyamiti praarthnaa| pU.zrutopAsakamunirAjazrIjambUvijayena saMzodhitAH pAThA gRhItAH santi mudritAzca pAThA: TIppaNyAM (mu0) saMjJayA sthApitAH snti| munipunnykiirtivijyognniH| zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM02063 vIra saM0 2533
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayA zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 1 // nakramaH kramaH 1. 1 // zrIsUtrakRtAGgasUtrasya vissyaanukrmH|| prathamazrutaskandhasya sUtrANi-(1-4)(632-635)=4, sUtragAthA:-(1-631)=631, niyuktigAthA:-(1-141)=141 viSayaH sUgA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0gA0 niyuktiH pRSThaH // prathama sU0 gA0 1.1.5 karaNa-kAraka-kRtAnAM nikSepAH smyaa'dhyynm|| (1-88) 1-35 1-98 (6) dravyakaraNe mUlottarAbhyAMprayogaH, prathamA'dhyayane vyaJjanopaskArAbhyAM uttaraM- zarIrANi prathamoddezakaH sU0 gA01-27 karaNAdIni indriyANi viSAdipariNAmo (pnycbhuutaadydhikaarH)| (1-27) 1-35 1-55 vA, saMghAtanAdibhirajIve prayoga:-vidyudAdiSu 1.1.1 maGgalaM-pUrvasUrivyAkhyAtasya vizrasA- kSetre ikSukSetrAdi- kAle bavAdi, vyAkhyA, upodghaat:| bhAve prayoge uttare kalAsu zrutayauvanAni mngglaadi| bhojanAdinA varNAdi ca, vizrasA 1.1.3 sUtrakRto naamtrym| chAyAtapadugdhAdiSu / __- 4-15 5-10 1.1.4 sUtranikSepaH (4) 2 dravye 1.1.6 trividhayogazubhadhyAnAdhyavasAyapoNDagAdi, bhAve saMjJA svasamayaiH prkRtm| saMgrahavRttijAtibhedam, |1.1.7 racanAyAM sthityanubhAvabandhAantye kthy-gdypdygeyaani| - 3 4 dyavasthA, sUtrakRtAGgakaraNarItiH, 1.1.2 maDalA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1] // 2 // 11-12 nukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH jinasya vAgyogaH, svAbhAvikaprAkRta ca tRtIye, gRhasthopamA caturthe / - 30-32 21-22 bhASayA kRtizca gnniinaam| - 17-19 2 1.1.15 bandhanabodhatroTanopadezaH 1.1.8 sUtrakRtaniruktyantaram / 2012 bndhprshnshc| 1.1.9 bahUnAmarthAnAM sUcanAt suutrtaa|- 21 13 1.1.16 saccittAdInAM parigraho bndhH| 2 1.1.10 shrutskndhaadiprimaannm| - 1.1.17 Arabhyamamatve bndhH| 3-4 1.1.11 gAthAyAH (4) SoDazakasya (6) 1.1.18 vittAdyatrANam / zrutasya (4) skandhasya 1.1.19 pareSAM kaamaaskttvm| 6 (4) ca nikssepaaH| - 23 14 1.1.20 bhUtebhyaH utpAdaH, tannAze 1.12 AdyazrutaskandhAdhyayanArthA naashshc| 7-8 7-8 - 27 dhikArAH (upakramAdIni) 1.1.21 caitanyAdiguNAt anyendriyaAnupUrvI c| 24-28 15-19 | jnyaanaatmsiddhiH| 1.1.13 samayanikSepAH (12) / - 29 19 1.1.22 pRthvIstUpavat eko'pi nAnAvidhaH 1.1.14 uddezArthAdhikArAH / paJcabhUtai (1) tanna svkRtvednaat| 9-10 35-36 kAtma (2)tajjIvataccharIrA 1.1.23 na sattvA aupapAtikAH, na (3)'kArakA (4)tmaSaSThA (5)''phalavAdinaH puNyAdi ca, Atmano'kArakatvaM ca, teSAM (6)Adye, niyatya (1)jJAnika (2)jJAna lokAbhAvaH paramanarakazca / 11-14 - 37-40 (3)karmAzrayAH (4)dvitIye, 1.1.24 akRtAvedanAt kRtanAzAd AdhAkarmakRtavAdinI yamaniyamAdyabhAvAcca tanna,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsatra zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 3 // kRtAsya viSayAnukramaH 46 kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH aphaladugdhatvAdi nAdrumagotve niitijm| (28-30) - 55-58 hetuH| - 34-35 43 / niyatAniyatayoravedanAt 4-5 1.25 paJcabhUtAtmaSaSThAnAM nityatA, sNsaarH| (31-32) - utpAdanAzAbhAva: 1.2.3 mRgavat asthAnAzaGkina: (stkaaryvaadH)| ___15-16 - 44-45 ajJAtapAzamocanopAyA:,magavanazyanti 1.1.26 skandhapaJcakaM- anyAnanyate ajJAnikA svasyAjJAnavAdinaH pareSAM hetvahetukatve (kssnnikvaadH)|17 mlecchAnubhASitA, tanna, 1.1.27 cAturdhAtukaM jagat, akRtavedanAdinottarama vimArzAnuzAsanayormUkavat 6-22 (kssnnkssysmaadhaanm)| 18 - andhvccaabhaavaat| (33-49) - 60-68 1.1.28 darzanAGgIkArAt mokssH| tanna, |1.2.4 svaparaprazaMsAgar2yAvatoH oghasaMsAragarbhajanmadu:khamArgagAmitA teSAM sNsaarH| 23(50) . saMsArabhramaH garbhAnantyaJca / 19-27 - 52-54 |1.2.5 avyaktasAvA (prANi- prANijJAnAdibhirbhaGgAH prathamA'dhyayane AdAnatrayam, bhAvavizuddhyA dvitIyoddezakaH sU0 gA01-32 nirvANaM-putrapala- 24-28 (niytyaadicturdhikaarH)| (28-59) - 55-75 bhojanavat na bndhH)| (51-55) - sattvA aupapAtikAH pRthak dviSTamanasa: sAtAvAdinaH na saMvRtatA, sukhAdivedina: saMsArabhramiNazca, andhAzrAviNInaucArivat 29-32 paraM teSAM saiddhikaM asaiddhikaM 1-3 saMsAramajanaM c| (56-59) - 1.2.6
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 4 // pakamaH 1.3. viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH prathamA'dhyayane kRtgraasaissii| (76-79) - 89 -90 tRtIyoddezakaH sU0 gA01-16 |1.4.2 nAnanto'nityo'ntavAnnityo vA (kudRssttiinaamaacaardossH)| (60-75) - 75-88 | saparimANo vA lokaH, sahasrAntaritapUtibhojino trasasthAvaraparAvRtteH, vaizAlikamatsyavat ananta-1-4 (aputrasya ityAdi ghaatpraaptiH| (60-63) - 75-76 lokavAdakhaNDanaM c)| (80-83) - 92-93 devabrahmagupta IzvarakRtaH 1.4.3 sarve duHkhAkrAntAH, ato'hiMsako pradhAnAdimayaH svayambhUkRtaH jJAnI, caryAzanAdiSu agRddha AtmarakSa: mArakRtA mAyA aNDodbhavaM 5-10 sasAmAcArIkazca utkarSAdirahitaH jagat ityAdivAdanirAsaH / (64-69) - 78-84 samitaH saMvRto'sitaH krIDayA bhavAvatAraH mokSAya yato ytiH| (84-88) - 95-96 taddUSaNaM ca, aNimAdi- 11-16 |2 // dvitIyaM sU0 gA0 gRddhAnAM AsuratA c| (70-75) - 85-87 | vaitaaliiyaa'dhyynm|| (89-164) 36-44 99-141 prathamA'dhyayane dvitIyA'dhyayane caturthoddezakaH sU0 gA01-13 prathamoddezakaH (hitA- sU0 gA01-22 (kudRSTInAM vishessdossaaH)| (76-88) - 88-98 hitpraaptprihaarbodh:)| (89-110) 36-42 99-112 anutkarSo'pralIno yApako muniH; 2.1.1 vidAryavidArakavidAraNIyanikSepAH aparigraho'nArambhazca trANam, 1-4 (4) dravye parazvAdi dArvAdi ca, 1.4
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 5 // zrIsUtrakRtAGgasya | viSayAnukramaH 2.1.3 kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sa0 gA0 niryaktiH paSTha bhAve darzanAdi karma c| - 36-37 99 asaMvRtAnAM mohaH / (97-98) - 106 / / 2.1.2 vaitaaliiyniruktiH| - 38 100 2.1.9 yato yogavAn yathAgamaM zAzvatatve'pi aSTApade RSabheNa krodhAdihiMsAdivarjakazca 11-12 uktm| - 39 100 saadhuH| (99-100) - 107 2.1 uddezArthAdhikAraH, Adyesambodho'nityatA ca, 2.1.10 duHkhaM sarveSAM- zarIrakRzatA dvitIye mAnavarjanAdi, tRtIye karmApacayaH ahiMmratA ca, upadhAnavAn 13-15 sukhapramAdavarjanaM c| - 40-41 101 krmksspkH| (101-103) - 107-109 2.1.5 durlabho bodhiH punarjIvitaM ca,1-2 2.1.11 bAlA vRddhA vA anagAraM pravrajantaMsarvAvasthAsu mrnnm| (89-90) - 101 putrArthaM rodane'pi, baddhA gRha nayane'pi 2.1.6 dravye'nidrA, bhAve na vazaM kuryuH, polyAn poSayetyukte'pi drshnaadismbodhH| - 42 102 na muhyet, viSamANAM mohaH, virata: mAtApitarau na trANaM- durlabhA sugatiH, siddhipathayAyI vittajJA- 16-22 svakarmaveditA, karmAmokSaH, devAdisthAnAnya tyArambhavarjakaH saMvRtaH / (104-110) - 109 -111 zAzvatAni, duHkhitacyavaH, kAma gRddhAnAM maraNaM dvitIyA'dhyayane dvitIyoddezaka: bahusutatve'pi mUrchA, 3-8 (mAno varjanIyaH zabdAdau sU0 gA01-32 Ara- pryoruddhaaraajnytaa| (91-96) - 103-105 anitytaa)| (111-142)43-44 11 129 nagramAsopavAsino'pi mAyayA |2.2.1 nirmokavat karmahA nirmadaH garbhATanaM- ApattyantaM jIvitaM- 9-10 nirnindaH, paraparibhavakAriNa: 1-2 2.2
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ katAra zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 viSayA kramA kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH sNsaarpribhrmnnm| (111-112) - 112 duruddharaM sUkSmazalyaM ca, sthAnAsanasamAdhiSu 2.2.2 tapa:saMyamAdimado'pi vartyaH eka: upadhAnavIryaH adhyAtmasaMvRttazca dvAraM na kiM punarnindA, nirjarAmado'pi sthagayet, noddhATayet, mArga na brUyAt, prtissiddhH| - 43-44 113 tRNAni na chindyAt, na ca saMstaret, astamitecakravarttipreSyayo: maune sAmyaM nAkulaH, samaviSamayoH 11-14 yAvatkathaM paNDitaH mokSArthIbhavavairI bhairavAdezca shnm| (121-124) - 119-120 AkruSTo hato'pi samaH uttarakSamaH upasargasahanaM-romAharSaH, jIvitanirvirAdhano pUjanAnIpsuH, nirbhayatA, saamaayikNnisskrodhmaanH| (113-116) - 114-115 uSNodakabhojitArAja- 15-18 hrada ivAnAvila: kAzyapo saMsargo'samAdhiH / (125-128) - 121-122 dharmakathakaH bahujananamane saMvRtaH adhikaraNavarjanaM-zItodakasarvArtheSvanizritaH, gRhyapAtratyAgaH, asaMskRtejIvite dhRSTo (dharmAdharmyalpabAhulyakathA), madavAMzca bAlaH, svAbhiprAyI bahumAyo lokaH, pRthak prANAH duHkhadviSaH sukhapriyAH, zItoSNavacaH sahaH sAdhuH,19-24 viratapaNDitaH dharmapArago muniH, kRtamiva hito dhrmH| (129-134) - 12 124 na svajanAnAM vazaH agAre 7-10 2.2.8 grAmadharmaviratAH sAdhavaH ihlokduHkhaadi| (117-120) - 115-118 dharma prerakAca, susAdhuH zabdAdyaprekSakaH vandanapUjanAdirabhiSvaGga, mAyAvarjakaH samAdhivit kathApraznasamprasAravarjako
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH zrIsUtrakRtAGgasya viSayA zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 7 // nukramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / krama: viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH nirmamazca mAyAdivarjako suvivekaH karmahA asnehaH, pApalokaH, asaMskRte jIvitedhRSTo bAla: sahitAdiH upadhAnavAn samAhitendriyaH, pratyutpannekSI ca, mohanIyena mithyAtvaMazrutaM-ananuSThitaM ca sAmAyikaM punardu:khaM punarmohaH, zlokapUjAnirvedaH, guruchando'nuvRttAnAM 25-32 prANeSvAtmasamaH 7-12 trnnm| (135-142) - 125-129 | sNytH| (149-154) - 133-135 dvitIyA'dhyayane |2.3.3 gRhastho'pi devalokagAmI, tRtIyoddezakaH sU0 gA01-22 vinItamatsaro bhikSuH uJchAhAraH (sukhapramAdo vrjniiyH)|(143-164) - 130-153 | dharmAryupadhAnavIryaH, guptyAdiguNAH, saMyamAt duHkhakSayaH, strIviratAH vittAdi zaraNaM iti 13-16 tIrNarUpAH, kAmA rogAH,vaNigAnItAgravat bAlo mnyte| (155-158) - 136-137 AcAryakathitavratadharA munirAjAH, sAtAnugA: 2.3.4 aupakramikI AbhyupagamikI kAmagRddhA na samAdhijJAnA vyAdhahata vedanA, gatirAgatizcaikasya svakarmakalpitA, mRgavat kAmIti labdhAnapi janmAdyAkulA jIvAH, bodhirdurlabhaH, kAmAnalabdhAn 1-6 traikAlikajinAnAM mato dharmaH, kuryaat| (143-148) - 130-32 hiMsAvirato'nidAna: siddhaH kugatibhayAdAtmazAsanaM asAdhoH, setsyati ca iti 17-22 rahitaH zokaparidevAdinA, zatavarSA api vaizAlikoktam / (159-164) - 138-140 kAmagRddhAH narakagAminaH, ArambhAdinimittAnAM sU0 gA0 // tRtIyaM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtra zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 viSayAnukramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | upasargaparijJA'dhyayanam / / (165-246)45-53142-183 pRthagjanAnAM yAcanA duHkhaM-saMgrAma iva zabde tRtIyA'dhyayane khedaH, zvadaMze mandAnAM khedaH, 'pratikAragatA prathamoddezakaH sU0 gA01-17 ete nagnAH, piNDAvalagakAH' iti (pratilomA upasargAH) / (165-181) 45-50142-152 nindakA narakagAminaH, daMzamazakAdispRSTasya upasarganikSepAH (6) dravye cetanA paralokAzraddhAnaM- kezalocabrahmacaryaparAjitAH cetane AgantukaH pIDAkarazvopasargaH, khidyante, mithyAbhAvanA harSadveSApannAzca hiMsanti, kAle duSSamAdiH, bhAve caura iti kRtvA badhnanti, oghaH aupakramikazca, upakrame dravye tADayanti, devamanuSyatiryagAtmasaMvedanAH (16) sparzAnAM duHshtaa| (169-181) - 147-151 uddezArthAdhikArA:- pratilomA: 1 3.2 tRtIyA'dhyayane anulomazca upasargAH 2 adhyAtmazuddhiH dvitIyoddezakaH sU0 gA01-22 paravAdivacanaM 3 skhalita (anulomA upasargAH) / (182-203) - 153-160 zIlaprajJApanA 4 / - 45-50 142-144/3.2.1 svajanAH parivRtA rudanti, kRSNaM dRSTvA saMgrAme zizupAlavat zaikSo 'pitA sthaviraH, svasA laghvI, rUkSe viSIdet hemanta zIte ca svakA bhrAtaraH, poSaya mAtApitaraM-madhurollApAH (zizupAlakathA- 1-4 putrAH, navA bhAryA, karmasahAyA vyNgaathaa:)| (165-168) - 144-146 | akAmasya vA zramaNatA, samIkRtaM RNaM 3.1.3 tApena matsyavat khedaH, dAsyAmo vayaM' ityevaM svajanaiH
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH zrIsatra zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH vibaddho'gAraM sU0 gA01-10 sambaddhakalpanAM mUcchA apAragamanaM gacchati / (182-191) - 153-155 ca kalpayanti-svayaM ca gRhyapAtra3.2.2 jJAtisaGgaiH klIbAnAM mohaH, bhojanAdinA dvipakSasevina: jIvitA'navakAGkI bhikSuH 11-14 samAdhyujjhitA: 8-14 aavrttrshc| (192-195) - 156-157 asmiikssykaarkaaH| (211-217) - 164-167 3.2.3 hastyazvAdibhiH vastragandhAlaGkArastryAdibhizca 3.3.3 'gRhiNaH zreyo'bhyAhRtaM bhoktuM' rAjAdikRtA nimantraNA, agAre'pyakSataniyama ityAdi na bhagavadvAca:- vAdanirAkRtAH jJApanaM-ciroSitasya na doSaH-tatra mandAnAM khedaH mithyAtvenAbhidrutA bhavanti, bhikSAcaryAyAM rukSeNa 15-22 samAhitAtmano'viruddhA strIkAmagRddhyA c| (196-203) - 157-160 sAmAcArI, glAnyAM samAdhikaraNaM iti 3.3 tRtIyA'dhyayane tRtIyoddezaka: tIrthakRdukto dharmaH, upasargAn jitvA (adhyAtmaviSIdanaM sU0 gA01-21 mokSAya 15-21 paravAdivacanaM c)| (204-224) - 161-171 vrjet| (218-224) - 168-170 saMgrAme bhIrovalayAdyapekSAvat 3.4 tRtIyA'dhyayane caturthoddezakaH vyAkaraNAdiSatrANabuddhira (zIlaskhalitAnAM sU0 gA01-22 zUrANAM, maraNApattAvapi 1-7 prajJApanA) (225-246) 51-53 171-183 muniinaamaatmprtaa| (204-210) - 161-164 |3.4.1 zItodakAt valkalacIryAdyAH, 3.3.2 samAdhihInA: glAnavaiyAvRttye abhuktvA namI, rAmagupto bhuktvA,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgasya viSayA zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 10 // nukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH zItodakAt bAhukaH, pariNatodakAt 4.1 caturthA'dhyayane prathamoddezakaH nArAyaNaH, Asila- devila-dvaipAyanaparAzarA: (strIsaMstavasaMlApena sU0 gA01-31 bIjodakAdibhogAt siddhA iti matvA mandAnAM shiilskhlnaa)| (247-277)54-61 184-205 khedaH- ekeSAM sAtena sAtaM- naiva ayohArivat 4.1.1 strInikSepAH (7) dravye vyatirikta alpena bahu lumpet hiMsAdau 1-8 ekabhavikAdi, varttanAdinA / (225-232) - 171-175 bhAve vedopyuktH| 184 3.4.2 gAdivat na strISu doSa 9-13 4.1.2 puruSanikSepAH (10) / - ityanAryAH kAmagRddhAH / (233-237) - 176 / / 4.1.3 uddeshaarthaadhikaarH| zirazchedaH-viSagaNDUSa 4.1.4 strIbhiH saMgAdinA skhalanAratnacauravat sadoSatA tatra / - 51-53 178 dvitIyeskhalitasyAvasthA karmabandhazca 4.4. pratyutpannaiSiNAM vRddhatve khedaH, na (abhayapradyotakUlavAlAdivat) strIbhirgRhyante parAkramavatAM-dustarA nAryaH, strIsaMyogarahitaH tasmAnna vizvAsaH, nArIvazAnAmazUratA, samAhita: upasargasahaH pAragaH iti (nArIsvarUpa), zUralakSaNam, suvratAdiguNaH syAt, aglAnyA aprmaadopdeshH| - 57-61 186-189 glAnasya samAdhi kuryAt 14-22 4.1.5 guptAbhidhAnena upakramate sAdhUna, mokSAya ca vrajet / (238-246) - 179-182 pratAraNopAyAH, AtmarakSitatopAyAH, strINAM // caturtha strIparijJA- sU0 gA0 pAzatvaM-kAruNyena vazIkRtya aajnyaapnN'dhyynm|| (247-299)54-61 184-217 mAMsena siMhapralobhanavat saMvRtasyApyupalobhanaM // 10 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgasya viSayA zrIsutrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 11 / / viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH cakravannAmanaM-mRgavadamokSaH, pazcAdviSamizra viSayapAzabaddhAnAM mohaH / (247-277) - 189-204 pAyasabhojanavaddAruNatA, saMvAsasya vaya'tA, caturthA'dhyayane viSakaNTakavat striyaH, dvitIyoddezakaH (svapakSa- sU0 gA01-22 strINAmekAkI dharmAkhyAyI prpksskRtviddmbnaa)| (278-299) - 224-217 na sAdhuH, tAbhiH saha vihAravarjanaM bhAgAbhilASe'pi nivRttiH duhitrAdibhirapi saMstavatyAgaH, bhoginAM viDambanA, bhogAyastrINAM saMstavakAriNAmazramaNatvaM-strIbhyo kezalucanasvIkAro'pi,alAbucchedAdibahavo bhraSTAH, zuddhavAdinAmapi mAyitvaM vividhasAdhanayAcanA, teSAM- upadeze'pi glAniH, prAjJAnAmapi vazavartinAmuSTravaddhAra vahatvaMvazavarttitA (vaizikAdhyetRdRSTAntaH), dhAtrIvaddarakasthApanaM-lajAlorapi strIsamparkavipAkAH, vaizikAyuktA rajakatvaM dAsatvaM preSyatvaM pazubhUtatA ca, strImAyA (dattavaizikadRSTAntaH), tasmAtsaMstavasaMvAsAdikAmAMzca varjayet, dharmazravaNavyAjena cAlanaM karakarmaNaH parakriyA yAzca varjanaMupajyotirjatukumbhavat sAdhorviSAdaH, sarvasparzasaho 1-22 strIsaMvAsena nAzaH, kRtvA'pi pApaM mAyA, mokSAya privrjet| (278-299) - 206-216 bAlatvaM ca tatkartuH pUjAkAmasya, // paJcamaM naraka sU0 gA0 vastrAdinimantraNenApi vazIkAraH, vibhaktyadhyayanam // (300-351)62-82 218-253 nIvAravat striyaH, 1-31 5.1 paJcamA'dhyayane 11 // 33
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgasya viSayA zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1] // 12 // nukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH prathamoddezakaH sU0 gA01-27 gatyupaSTambhAdi c| - 64 219 (nrkvednaa)| (300-326) 62-82 218-242/5.1.4 tisaSa narakapAlakRtA vedanA, narakanikSepAH (6) / - 62 218 / zeSAsu anubhAvena, narakapAlAnAM narakaduHkhazravaNAt nAmAni kAryANi c| - 65-82 222-324 tapasi ytnH| - 63 218 5.1.5 narake vedanAyA vrnnnm| 1(300) - 227 vibhaktenikSepAH (6) nAmni svAdayaH, 5.1.6 praznaH, uttrsyopkrmH| 2(301) - sthApanAyAM tAsAM sthApanaM-dravye'sAMsArike 5.1.7 raudrasya pApino narake patanaMtIrthA tIrthasiddhAdiH (15), sAMsArike AtmasukhamAzritya 3-4 ekendriyAdiH, jAtau pRthivyAdiH, hiNskaadeshc(nrkvednaa)|(302-303) - 229 rUpyajIve skandhAdiH, arUpiNi hiMsayA'nivRttyA ca naraka gAmitA, dharmAstikAyAdiH, kSetre sthAne'dholoke narakapAlazabdazravaNAt kAMdizIkatA, ratnaprabhAdiH sImantakAdizca, tirazci dvIpasamudrAH, dAhe karuNasvananaM-vaitaraNitaraNaM- kolaviddhAnAM Urdhvaloke saudharmAdiH vimAnendrakAdizca, nAvupasarpaNaM-zUlAdivedhaH, zilAbandhanaMdizi dravye svAmye ca,AryAnAryakSetravibhaktirvA udakanimajjanaM-murmurAdau lolanaM pAcanaM ca, (25 // AryAH, anAryAzcAnekadhA) sarvato'gnidAhaH,sadA dharmaH, matsyavattApasahanaMkAle'tItAdi ekAntasuSamAdi samayAdi ca, hastapAdAdicchedaH, rudhirodvamaH, matsyavatpAkaH, bhAve jIve audayikAdi 21-2-9 tathA'pi na bhasmIbhAvo, na maraNaM-nirantaraM 18-bahu-26 bhedAH, ajIve varNAdi tApaH, paramAdhArmikakRtApIDA, daNDaghAtaH, // 12 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 13 // zrIsUtrakRtAGgasya viSayAnukramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH pUrvakRtasmAraNenA'zucyAdi bhakSakatvaM sadAjvale sthAna-citAkSepaH, hastapAdabandhaH, kRmyupadravaH, nigaDayantraNA, vedhaH, kIlanaM pRSThivAhaH, zirobhedaH, taptA''rAniyogaH, nAsikoSThakarNajihvAcchedaH, zUlAbhitApaH, marmavedhaH, kaNTakAkule gatiH, koTTabalikaraNaMaharnizasvananaM-zoNitAdigalanaM-kSArakSepaH, sahasraM muhUrtAnAM parvate dhAtaH, kUTena ghAtaH, kumbhyAM kSepaH, taptatrapvAdipAnaM mudramuzalaghAtaH, anAzitazRgAlabhakSaNaMalpenAtmavaJcakAnAM sadAnalAyAM vahana-atrANasya sadA kaluSArjanaM 5-27 duHkhAnubhavanaM-yathAkarma ekAntaduHkho narakaH, narakasthAnaM c| (304-326) - 231-240 tasmAt ahiMsako'parigrahaH paJcamA'dhyayane lokAvazaH dvitIyoddezakaH sU0 gA01-25 dhruvAcArI bhvet| (327-351) - 242(narake vishessvednaa)| (327-351) - 242-2536 // SaSThaM sU0 gA0 narakaduHkhopakramaH, hastapAdabandhaH, udarapATanaM viirstutydhyynm|| (352-380)83-85 254-272 vardhakarttanaM-bAhucchedaH,mukhe'yogolakakSepaH, 6.0.1 prAdhAnye mahacchabdaH pradhAnanikSepAH (4) rathayojanaM-totravedhaH, taptabhUmikramaNaM vIranikSepAH (4) / - 83 254 daNDaistiraskAraH, santApanyAM zilAbhirghAtaH, 6.0.2 stutinikSepaH (4) dravye kandupAtAdutpatanaM- kAkasiMhAdibhiH AgantukabhUSaNaiH, bhAve guNastavaiH, khAdanaM-samacchite ayovatkhaNDanaM jambUpRcchAyAM sudharmottaraMsaMjIvinyAM pakSibhiH khAdanaM-zUlAvedhaH, viirsyodymH| - 84-85 256 5.2.1 // 13
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtAna zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 14 // viSayAnukramaH sa . 256 6.0. viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH 6.0.3 ekAntahitadharmakathakasya vIrasya svarUpajJAnAya 7.0.1 zIlanikSepAH (4) dravye zramaNAdipraznaH, jJAnadarzana- 1-2 prAvaraNAdau, bhAve aughe viratyAdi, shiiljijnyaasaa| (352-353) - antye jJAnatapaAdi, adharmakopAdizca, khedajJatAdyA guNAH, sarvadarzitvAdyAH, aviratAdhikArAt kuzIlAdhyayanaMbhUtiprajJatvAdyA: sUrya-vairocanendra- svayambhU aprAsukasevinAM zIlavAditA / zakrasudarzanameru-niSadha-rucaka-zAlmalI kuzIlatvaM goghAtakA divat agnihotranandanairaupamyaM stanita-candra- candana vaadijlshaucvaadivcc| - 86-90273-275 svayambhUdharaNendra-kSododakairAvaNa- siMha pRthvyAdyA jIvabhedAH (dadhisauvIrakAdiSu gaGgA-garuDavat nirvANavAdinAM jJAtaputraH, jIvAH), teSu viparyastaH, trasasthAvaraghAtI vizvasenA'ravindacakrivatzreSThaH RSINAM krUrakarmA, saMsArahetukarmabandhakavedakaH, abhayadAnA'navadyavacobrahmacaryavallokottamatA, agnyArambhakaH, haritAdicchedakaH, lavasaptamasudharmasabhAnirvANazreSThadharmavat paramajJAnI, jAtyAdivinAzakaH,paratra garbhAdyavasthAyAM (abhayadAne caurakathA), pRthvyupamAdi, mRtiH, ekAnta duHkholokaH, AhAravarjanena kriyAvAdAdijJAtRtvaM-strI zItodakena hutena prAtaHsnAnena kSArAnAsvAdena varjanAdi, vIrastutiH, 3-29 vA na mokSaH, madyamAMsAhAreNabhavabhramaH, zrotRNAM phalaM c| (354-380) - 257-271 snAnAdamokSaH matsyAdivat,azubhavat / saptamaM kuzIlapari- sU0 gA01-30 zubhasya haraNaM syAt, jalavahnisiddhivAdo bhaassaa'dhyynm|| (381-410)86-90 273-294 mithyA, ghAtena bhavabhramaH, tasmAt vidvAn // 14 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 kRtA viSayAnukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH viratAdiguNaH, sannidhimAn snAtA 8.0.2 vIratvapraznaH, karmAkarmaNo:ratvaMvastraprakSAlaka: nAgnyAd dUre, pramAdA- pramAdayoH karmAkarmatvaMbIjakandAdyabhojI, snAnasyAdiviratazca atipAtAya1 -4 dhIraH, svAdukulaparyeSI, udarAnugRGkhyA dharmAkhyAyakaH, shstrmntraadhyynm| (411-414) - 300-301 azanAdyarthamAlapAkaH, mukhamAGgalikaH, 8.0.3 asyAdi vidyA- mantrAdhiSThitaM paJcavidhaM annAdyarthamanupriyabhASI kuzIla:, ajJAtapiNDaH, devakarmakRtaM ca zastram / - 98 302 pUjanAkAmI, zabdAdyasaGgo'gRddhaH, duHkha 8.0.4 mAyAdinA'saMyamaH, bAlAnAMvairAdikAritvaMsahAdiguNaH, vivekakAGkI 1-30 paNDitA bandhanonmuktAH, pApakarmanodinaH, phalakavadapakRSTo mucyeta / (381-410) - 275-292 | zalyakarttakAH, bhavasvarUpekSiNaH, // aSTama sU0 gA01-26 cyavanA'niyatAvAsavicArakAH, shriiviiryaa'dhyynm|| (411-436)91-98 295-314 | gRddhirahitA:, AryadharmopasaMpannAH, vIryanikSepAH (6) dravye sacitte pratyAkhyAtapApAH, zikSAyutAH, dvipadacatuSpadApadAnAm, acitte pApaparivarjina:, hastAdimAnAdikaAhAraprAvaraNapraharaNauSadhyAdInAM saGkocakAH,hiMsAdivarjakAH, bhAve aurasyendriyAdhyAtmikabalAni, aurasyaM samyaktvAdhudhuktAH, saMbhave saMbhAvye ca, indriyajamapi, AdhyAtmike kRtakriyamANAdi- 5-21 udyamadhRtidhairyazauryakSamAgAmbhIryAdi, paapjugupskaaH| (415-431) - 302-310 paNDitAdibhedaM vA viirym| - 91-97 295-299 8.0.5 samyaktvAsamyaktvadarzinorabandha // 15 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsa kramaH zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 16 // nukramaH or viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH bandhI jJAtaM tapo na zaddha zlAghAdi-samprasAryAdi-aSTApadAdialpapiNDAzitvAdi- 22-26 upAnahAdivarjana- uccArAdiyatanA, Acanamasya guNo mucyeta / (432-436) - 310-312 parAmatrAdeH AsandhAdeH yaza:kIAdeH // navamaM sU0 gA01-36 asaMyatadAnasya ca varjanaM vIradharmaH, dhrmaa'dhyynm|| (437-472)99-102315-333 bhASamANopyabhASakaH, na marmAvit, dharmanikSepAtidezaH, mAtRsthAnavarjI, anucintya vyAkartA, smaadhimaargyordhrmtvm| - 99 315 channAvAdI, holAvAdavarjakaH, paragRhA dharmanikSepAH (4) dravye sacittAcittamizra niSaNNaH, krIDAvarjI, ahAsaH, anutsukaH, gRhasthadAnAni, bhAve laukiko dvibhedaH, yatamAno'pramattaH, upasargasahaH, lokottare pratyekaM paJcabhedo ghAtAkrozayorakrodhaH, kAmAnIpsuH, jnyaanaadikstridhaa| - 100-101315-316 upAcAryamadhyetA, suprAjJopAsakaH, 9.0.3 paarshvsthaadisNstvvrjnm| - 102 316 AtmaprajJo, dhRtimAn, gRhe dIpAdarzI, 9.0.4 dharmasvarUpapraznaH, Arambha-kAmavatAM na jIvitAnavakAsaH, duHkhamokSaH, jJAtayo dhanahartAraH, svayaM karmabhoktA, gRddhyArambhamAnAdivarjakazca 1-36 na mAtrAdayastrANaM-tasmAnnirmamo vittAdi nirvaannsndhaataa| (437-472) - 317 -331 tyaktvA SaTakAyA(dadhyAdijIvAH) rambhavarjI, 10 // dazamaM sU0 gA01-24 mRSAvAda- bahirdhAyAcitAvagraha-zastrAdAna samAdhyadhyayanam // (473-496) 103-106334-351 mAyAdi- dhAvanAdi-gandhamAlyAdi- auddezikAdi- 10.0.1 AdAnapadenA''ghaM nAma, gauNaM samAdhiH, // 16 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtra zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 17 // katAhasya viSayAnukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH bhAvasamAdhinA prakRtaM amizro muniH| (477-487) - 340-345 samAdhinikSepAH (6)bhAve darzana 10.0.4 akriyAtmanAM dhrmaajnyaanNjnyaantpshcaaritraanni| - 103-106 334 pRthakchandovAdA asaMyatAH, ajarAmaravan .2 apratijJo'nidAnaH, prANasaMyataH, mUDho mamAyati, mohavato vittaharA anye, adattavarjI, svAkhyAtadharmA, pApaparivarjI medhAvI, hiMsAprasUtAni tIrNavicikitsaH, lADhaH,Atmatula:, duHkhAni, mRSAvarjanaM samAdhiH,amUrchAdiguNaH, Aya- cayavarjI, nivrato vipramuktaH, anidAno gRhanirapekSaH 16-24 prANiduHkhAdidarzI 1-4 smaadhimaan| 488-496 - 345-349 ca samAdhimAn / (473-476) - 336 11 // ekAdazaM sU0 gA01-38 3 pApAkartA, atipAtAdIna vRttimato mArgA'dhyayanam // (497-534) 107-111 352-373|| bandhaM samIkSya samAdhimAn, sama: 11.0.1 mArganikSepAH (6) dravye phalapriyApriyavarjI, pUjAdyakAmaH, kalatAndolanAdi (14) mArgAH, AdhAkarmAdito bAlatvaM-vairAdUndhaM bhAve sugatiphalamArge prakRtaM-durgatiphale samIkSya vipramuktaH, 363 pASaNDinaH,kSema-kSemarUpacaturbhaGgI mArge, asaGgagRddhihiMmrakathA''dhAkarmasaMstava jJAnAdiH samyagmArgaH, carakAdicIrNo zokavarjI, ekatvekSI, krodhAdi varjakaH, mithyAtvamArgaH, gauravavadhayutAH kumArgAzritAH, tRNAdisparzasahaH, samAdhiyuk, tapa:saMyamAdimanta: sanmArgakathakA:, akarmaparigrahaH, 5-15 mArgakArthikAni (13) / - 107-115352-354
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 18 // kRtAGgA viSayAnukramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH / sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH 2 mArgapraznaH, uttare vyavahAreNa nirvANakAGgIti 23-38 samudrataraNavat mArgAtsaMsArataraNaM kevalimatam / (519-534) - 365-372| SaDjIvanikAyAnAM-AkrAntaduHkhatvAddhatyAgaH, 12 // dvAdazaM sU0gA01-22 ahiMsA jJAninaH sAraH,sarvavadhaviratinirvANaM smvsrnnaa'dhyynm|| (535-556)116-121374-417 virodhatyAgaH, eSaNAsamito dhIraH, 12.0.1 samavasaraNanikSepAH (6) bhAve auddezikapUtikarmavarjI, 1-16 saprabhedaM bhAvaSaTkaM- kriyaakriyaajnyaansaavdhaanumtirhitH| (497-512) - 356-363 vinayavAdAH, kriyAvAdyAdInAM lakSaNaM 11.0.3 dAnasya 17-22 bhedAca, samyagdRSTayaH vidhiniSedhayoniSedhaH / (513-518) - 364-365 kriyaavaadinH| - 116-121374- 377 4 dvIpasamo dharmAkhyAyI, ajJAninaH 12.0.2 pravAdacatuSkaM, ajJAninAM mRSAvAditvaMsamAdhihInAH, bIjodakAdibhojinaH AtmapramANasarvajJajJeyajJAnAnAM siddhiH, DhaGkAdivadazubhadhyAyinaH, unmArgagA du:khinaH, satyAsatyasAdhvasAdhunirvizeSA vainayikAH, sacchidranAvArUDhAndhavanmithyAdRSTi zramaNAH, akriyAvAdino lavAvazaniH , kAzyapadharmeNa srotastaraNaH, grAmadharmavirataH (nAstikA bauddhAzca), nAstikAnAM bauddhAnAM Atmopamo mAnAdivarjInirvANAbhisandhI, cA'sattvapratipAdane'bhAvapratipAdane upadhAnavIryo nirvANAbhisandhI, upadhAnavIryo vA vipakSAGgIkArAnmizrI bhAva:, bhikSuH, bhUtAnAM jagatIvanmArgAdhAraH, vAtena sAyAnAM cAkriyatve, teSAM chalavAditA, girivadupasargeNa na vihanyeta, dattaiSaNo dhIro virUpazAstratA, zUnyavAdanirAkaraNaM // 18 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 19 // zrIsUtrakRtAGgasya viSayAnukramaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH sUryacandrasvarUpe vivAdaH, tatsiddhizca, jamAlivanazyati, saMyamatapa:su svapnAdeH sadbhAvatvaM- aSTAGganimittenA udyacchannapi na mucyate nAgatajJAnaM-nimittasya satyatA, aatmotkrssaat| - 125-126 418 jJAnakriyAsiddhiH, jIvabhedAH, 13.0.3 sadasatordharmAH zIlazAntyazAntayaH, viSayamagnAnAM bhavabhramaNaM-akarmaNA dharmalambhakasyAvarNa vAdinaH, anukathakAH karmakSayaH santoSiNo'pApAH,antakRto buddhAH, anyathA kathakA: guNAnAmabhAjanaMsadA yatA dhIrAH,apramatto buddhaH, jyotirbhUtamupAsIta, parikuJcakA: asAdhavaH anantasaMsAriNaH, AtmalokagatyAgatizAzvatetarajanmamaraNo krodhano jagadarthabhASIanupazAntaH pIDyate, papAtajJAne AzravasaMvaraduHkhanirjarAjJAne ca vigrahikA na madhyastho'jhaJjho vA, ata kriyAvAditvaM- (SaDdarzanapadArtha vicAraH) upapAtakAryAdi syAt, bahvanuziSTo'pi araktadviSTo jIvita- 1-22 / tathA'rcaH samaH, tapomadavarjana-kUTena maraNAnavakAho mucyeta / (535-556) - 381-406 bhavabhramaH, matto na maunIndre, // trayodazaM sU0 gA01-23 brAhmaNAdirlecchakyanto na, pravrajito mAdyati yathAtathyA'dhyayanam / / (557-579) 122-126418-438 vidyAcaraNaM trANaM-mado'gArikarma, 13.0.1 tathAnikSepAH (4) SaDvidhe bhAve niSkicanatAdyapi gauravAd jJAnadarzana-cAritravinayeSu adhyAtmani bhavahetuH bhASAdiguNa: paribhavet, na prazaste vA suutraarthcrnnsaamym|- 122-124 418 syAtsamAdhimAna, na ca lAbhaprajJAtapogotrAdi13.0.2 aacaaryprmprocchedvaadii| madaH, agotrA muktigAminaH, muda!'gRddha // 19 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 20 // zrIsUtrakRtAGgasya viSayAnukramaH kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH eSaNAdijJAtA, aratyAdhabhibhUya dvijazAvavatyApadharmANo haranti, gurvantike maunena vyAkaraNaM-ekasya gatyAgatI, hitaM samAdhIpsuH, mayUranRtyagalagaNDavyA dharma bhASetA'nidAnaH, azraddadhAno pAdakavadanupAsitagurukula:,vRttavAn vadhAdyapi kuryAt, ato labdhAnumAna: AzuprajJo na niSkAzyeta, sAdhukriyAyuta kathayet, karmacchandasI vivecayet, AgataprajJo vyAkuryAt, anAzravo vrajet, bhayAvahAni rUpANi, parAbhi prAyajJasya pramAdavajI ni:zaGkaH, DaharAdhanuzAstAvapi dezanA, yAthAtathyekSI anabhigamAdapAragaH, krodhavyathApAruSyANi nirdaNDajIvitamaraNAnapekSI 1-23 vihAya pratizravaNaM-buddhAnuzAsanaM maargaanushaasnNmucyet| (557-579) - 421-436 mUDhenAmUDhaH pUjyaH, zaikSo'puSTadharmA // caturdaza sU0 gA01-27 jinadharmAkovidaH,aprakampamanA: sadA yataH, grnthaa'dhyynm|| (580-606) 127-131439-460 samAdhijJasya dharmAkhyAyI mAnanIyaH, 14.0.1 granthanikSepAtidezaH, pravrAjanazikSaNAbhyAM pramAdasaGgavarjI mucyeta,pratibhAnavAn ziSyaH, grahaNe sUtrArtha tadubhayaiH, vizAradazca zuddhena mucyeta, dharmAkhyAyino, AsevanAyAM mUlaguNaiH paJcavidhaH, buddhA antakarAH, dvayomokSAya praznakathakAH, uttaraguNaiAdazavidhaH, na chAdanAdi kuryuH,bhUtAbhizaGkinaH, aacaaryo'pi| - 127-131 439 na mantrapadena gotrApanayanAH, sAdhurna .2 nirgranthaH zikSamANo brahmacArI upapAtakArI kiJcidicchet, asAdhudharmAn na vinayaM zikSeta, na chekaH pramAdI, apuSTadharmANaM saMvadet, ahAsI, 1-21 // 20 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsatrakRtAGgasya viSayA zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 21 // viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH atirskaaraadigunnH| (580-600) - 441-455 tannAma tnnikssepaashc)| - 133 461 14.0 3 azaGkite'pi zaGkitaM vyA kuryAt, 15.0.3 AdinikSepAH (4) dravye svabhAvaH, vibhajyavAdaH, bhASAdvikaM ca, abudhyamAnamapi svasthAne bhAve noAgame mahAvratapratiapIDayan bodhayet, na bhASAdaudoSeNa viDambayeta, pattisamayaH,Agame dvAdazAGgaM granthana dIrghayet, pratipUrNabhASI, samyagarthadarzI, shlokaadi| - 134-136 461 AjJAzuddhAbhiyogI, pApavivekAbhisandhiH, 15.0.4 AvaraNakSayAtsarvajJaH, anIdRzasyAkhyAtA yathoditazikSaH, nAtivelavAdI, adRSTidUSakaH, (mImAMsakAdivyavacchedaH) na tatra alUSako'pracchannabhASI, na svayaM sUtrArthakArI, satyasampannatA, bhUtamaitrI, avirodhaH, zAstrabhaktaH, anuvicintya vAdI, zrutadAtA, jIvita bhAvanaH, tIraprAptaH, nirjarAsaMvarayuktaH, zuddhasUtra upadhAnavAn AdeyavAkyaH, akarmaNo na janma, astrIkovIraH, kuzalo vyakto 22-27 strIvarjino nirbandhAH,pApakarmAbandhakAH, bhaassitumrhti| (601-606) - 455-459 nirvANasaMmukhAH, mArgAnuzAsakAH, // paJcadazaM sU0 gA01-25 anuzAsakaguNAH (vasumattvAdyAH), aadaaniiyaa'dhyynm|| (607-631)132-136461-478 sa eva manuSyANAM cakSuryo 15.0.1 AdAnasya tatparyAyatvAd niSkAhaH, antasevI, 1-15 grahaNasya ca nikSepaH (4) / - 132 461 dhrmaaraadhkH| (607-621) - 464-47 15.0.2 AdAnIyapadavyAkhyA, (prathamasyAntya 15.0.5 nA'manuSyeSu mokSaH, apareSAM padaM dvitIyasyAdau, sAGkaliketi vA devAnAmapi mokSaH, // 21 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsada katAra viSayA zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 22 // viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sU0 gA0 niyuktiH pRSThaH ArhatAnAM tu manuSyasyaiva, 16.0.2 agAraguNavarNanaM, durlabhaM mAnuSyaM-sambodhiH, 16-18 bAhmaNazramaNa sUtram 1-4 tathA leshyaa| (622-624) - 473-474 bhikSunirgranthasvarUpam / (632-635) - 482-486 15.0.6 nAnITazasya zuddhadharmAkhyAyino janmakathA, na tathAgatasyotpAdaH,apratijJAstathAgatAH, kAzyapa praveditAnniSThAprAptiH, // iti zrIsUtrakRtAGgasUtrasya prthmshrutskndhsyaanukrmH|| paNDitavIryAt pUrvakarmakSayA'nAdAne, vIro na karmakartA, saMyamAtkarmanAza:, zalyakarttanAt muktA devA vA, durnibodhamArgAt 19-25 kAlatraye'pi tiirnnaaH| (625-631) - 474-476 / / SoDazaM sUtram 1-4 gaathaa'dhyynm|| (632-635) 137-141479-488 1 gAthAnikSepAH(4) dravye pustaka likhitA, bhAve sAkAropayogAt madhurAbhidhAnayuktA, sAmudracchandasA'rthA gAthIkRtAH, paJcadazAdhyayanArtho vA pinndditH| - 137-141 480 16
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 1 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samaya:, prathamoddezakaH maGgalAdiH // aham // // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-2-grnthaangkH-2/1|| // prathamatIrthapati-zrIAdinAthasvAmine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriisuutrkRtaanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH svaparasamayArthasUcakamanantagamaparyayArthaguNakalitam / sUtrakRtamaGgamatulaM vivRNomi jinAnnamaskRtya // 1 // vyAkhyAtamaGgamiha yadyapi sUrimukhyairbhaktyA tathApi vivarItumahaM yatiSye / kiM pakSirAjagatamityavagamya samyak, tenaiva / vAJchati pathA zalabho na gantum? ||2||ye mayyavajJAvyadhuriddhabodhA, jAnanti te kiJcana tAnapAsya / matto'pi yo mandamati-2 (r)sdRshpaatthaaH| OM shbdpryaayaaH| 0 abhidheyaguNAH / OM paryayArthanayagahanam (pr0)| 0 pakSirAjagatamapyavagamyeti pra0 1 0 bhau jau gau vasantatilakA (chando'nuzAsane a02 sUtram 231) / 0. 0 0 // 1 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 2 // maGgalAdiH stathA'rthI, tasyopakArAya mamaiSa ytnH|| 3 // ihApasadasaMsArAntargatenAsumatA'vApyAtidurlabhamanujatvasukulotpattisamagrendriya- zrutaskandhaH1 sAmagyAdhupetenArhaddarzanaM azeSakarmocchittaye yatitavyam, karmocchedazca samyagvivekasavyapekSaH, asAvapyAptopadezamantareNa na prathamamadhyayana samayaH, bhavati, AptazcAtyantikAddoSakSayAt, na cAhanneva, atastatpraNItAgamaparijJAne yatno vidheyaH,Agamazca dvAdazAGgAdirUpaH,8 prathamoddezakaH so'pyAryarakSitamitrairaidaMyugInapuruSAnugrahabuddhyA caraNakaraNadravyadharmakathAgaNitAnuyogabhedAccaturdhA vyavasthApitaH, tatrAcArAGgaM niyukti:1 caraNakaraNaprAdhAnyena vyAkhyAtam, adhunA'vasarAyAtaM dravyaprAdhAnyena sUtrakRtAkhyaM dvitIyamaGgaM vyAkhyAtumArabhyata iti / nanu cArthasya zAsanAcchAstramidam, zAstrasya cAzeSapratyUhopazAntyarthamAdimaGgalaM tathA sthiraparicayArtha madhyamaGgalaM ziSyapraziSyAvicchedArthaM cAntyamaGgalamupAdeyaM tacceha nopalabhyate, satyametat, maGgalaM hISTadevatAnamaskArAdirUpam, asya ca praNetA sarvajJaH, tasya cAparanamaskAryAbhAvAnmaGgalakaraNe prayojanAbhAvAcca na maGgalAbhidhAnam, gaNadharANAmapi tIrthakRduktAnuvAditvAnmaGgalAkaraNam, asmadAdyapekSayA tu sarvameva zAstraM maGgalam / athavA niyuktikAra evAtra bhAvamaGgalamabhidhAtukAma Aha ni0-titthayare ya jiNavare suttakare gaNahare yaNamiUNaM / sUyagaDassa bhagavao NijjuttiM kittissaami||1|| gAthApUrvArddhaneha bhAvamaGgalamabhihitam, pazcArddhana tu prekSApUrvakAripravRttyarthaM prayojanAditrayamiti,taduktaM- uktArthaM jJAtasaMbandhaM, zrotuM zrotA pravartate / zAstrAdau tena vaktavyaH, sambandhaH spryojnH||1|| tatra sUtrakRtasyetyabhidheyapadam, niyuktiM kIrtayiSye iti prayojanapadam, prayojanaprayojanaM tu mokSAvAptiH, sambandhastu prayojanapadAnumeya iti pRthaknoktaH, taduktaM-zAstra prayojanaM ceti, // 2 // sambandhasyAzrayAvubhau / taduktyantargatastasmAdbhinno nokta: prayojanAt // 1 // iti samudAyArthaH / / adhunA'vayavArthaH kathyate- tatra (c) tau jau gAvindravajrA (chando02-154) / 0 ihApArasaMsAreti (pra0) durlabhaM manujatvaM suku0 (mu0)| 0 zrotAraH / OM uktpryojnN| 7 cAndramatena
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM tIrthaM dravyabhAvabhedAvidhA, tatrApi dravyatIrthaM nadyAdeH samuttaraNamArgaH, bhAvatIrthaM tusamyagdarzanajJAnacAritrANi, saMsArArNavAduttara zrutaskandha:1 niyukti katvAt, tadAdhAro vA saGgaHprathamagaNadharovA, tatkaraNazIlAstIrtharAstAnnatveti kriyaa| tatrAnyeSAmapi tIrthakaratvasaMbhave prathamamadhyayanaM zrIzIlA samayaH, vRttiyutam tadvyavacchedArthamAha- jinavarAni ti rAgadveSamohajito jinAH, evaMbhUtAzca sAmAnyakevalino'pi bhavanti, tadvyavacchedArthamAha prathamoddezaka: zrutaskandhaH1 varA:- pradhAnAzcatustriMzadatizayasamanvitatvena, tAnnatveti, eteSAM ca namaskArakaraNamAgamArthopadeSTutvenopakAritvAt, niyukti:1 viziSTavizeSaNopAdAnaM ca zAstrasya gauravAdhAnArtham, zAstuH prAdhAnyena hi zAstrasyApi prAdhAnyaM bhavatIti bhAvaH / arthsy| maGgalAdiH sUcanAtsUtram, tatkaraNazIlA: sUtrakarAH, teca svayaMbuddhAdayo'pi bhavantItyata Aha- gaNadharAstAMzca natveti, sAmAnyAcAryANAM gaNadharatve'pi tIrthakaranamaskArAnantaropAdAnAgautamAdaya eveha vivkssitaaH| prathamazcakAraH siddhAdhupalakSaNArtho dvitIyaH samuccitau / ktvApratyayasya kriyA'ntarasavyapekSatvAttAmAha-svaparasamayasUcanaM kRtamaneneti sUtrakRtastasya, mahArthavattvAdbhagavAMstasya, anena ca sarvajJapraNItatvamAveditaM bhavati / niyuktiM kIrtayiSyAmi iti yojanaM yukti:- arthaghaTanA, nizcayenAdhikyena vA. yuktiniyukti:- samyagarthaprakaTanamitiyAvat, niryuktAnAM vA-sUtreSveva parasparasambaddhAnAmarthAnAmAvirbhAvanam, yuktazabdalopAnniyuktiriti, tAM 'kIrtayiSyAmi'abhidhAsya iti // iha sUtrakRtasya niyukti kIrtayiSye ityanenopakramadvAramupakSiptam, tacceha 'uddese niddese' (Avazyakaniryuktau) ityAdineSadabhihitamiti, tadanantaraM nikSepaH, sa ca trividhaH, tadyathA-oghaniSpanno NijantAtkartAtmanepadabhAvAnna parasmaipaditvAdasAdhuH prayogo'yamiti zaGyam / svaparasamayasUcanArthatvAtsUtrakRtazabdasya nAbhidheyatve'sya kSatiH, svakRtyapekSayA * niyukti kIrtayiSya iti pryojnoktiH|(r) samaH samuttaraNamArgaH pra0(r) jinetyanuktvA jinavarAniti varatvayuktajinetyupAdAnam / (r) kiirtiyissye(mu0)| tacca ihApasade *tyAdine0 (mu0)|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 4 // nAmaniSpanna: sUtrAlApakaniSpannazceti / tatraughaniSpanne nikSepe'Ggam, nAmaniSpanne tu nikSepe suutrkRtmiti||1||ttr 'tattvabhedaparyAyairvyAkhye zrutaskandhaH1 tyata: paryAyapradarzanArthaM niyuktikRdAha prathamamadhyayana samayaH, ni0- sUyagaDaM aMgANaMbIyaMtassa ya imANi naamaanni| sUtagaDaMsuttakaDaM sUyagaDaMceva gonnnnaaii||2|| prathamoddezakaH sUtrakRtamityetadaGgAnAM dvitIyam, tasya cAmUnyakArthikAni, tadyathA-sUtam- utpannamartharUpatayA tIrthakRdbhyastataH kRtaM grantharacanayA niyukti:2-3 sUtrakRtparyAyAH gaNadharairiti, tathA sUtrakRta miti sUtrAnusAreNa tattvAvabodhaH kriyate'sminniti, tathA sUcAkRta miti svaparasamayArthasUcanaM sUcA sA'sminkRteti, etAni cAsya guNaniSpannAni nAmAnIti ||2||saamprtN sUtrakRtapadayonikSepArthamAha____ ni0-davvaM tupoNDayAdIbhAvesuttamiha suuygNnaannN| saNNAsaMgahavitte jAtiNibaddheya ktthaadii||3|| nAmasthApanaM anAdRtya dravyasUtraM darzayati-poNDayAi tti poNDagaMvapanIphalAdutpannaM kArpAsikam, AdigrahaNAdaNDajavAlajAdergrahaNam, bhAvasUtraM tu iha asminnadhikAre sUcakaM jJAnaM zrutajJAnamityarthaH, tasyaiva svpraarthsuucktvaaditi| tacca zrutajJAnasUtraM / caturkI bhavati, tadyathA- saMjJAsUtraM saMgrahasUtraM vRttanibaddhaM jAtinibaddhaM ca, tatra saMjJAsUtraM yat svasaMketapUrvakaM nibaddham, tadyathA-je chee sAgAriyaM Na se seve, savvAmagaMdhaM pariNNAya NirAmagaMdho parivvae ityAdi, tathA loke'pi-pudgalAH saMskAraH kSetrajJA ityAdi / saMgrahasUtraMtu yatprabhUtArthasaMgrAhakam, tadyathA-dravyamityAkArite samastadharmAdharmAdidravyasaMgraha iti, yadivA utpAdavyayadhrauvyayuktaM (r)sUyAgaDamiti vAcye dIrghahrasvAviti bandhAnulomyena hasvatA, tathA ca na paryAyaikyaM / bhAvasUtreNa sUtrAnusAreNa nirvANapatho gamyate cU0yazchekaH sAgArika (maithuna) na sa seveta, sarvamAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet (AmaM vizodhi gndhmvishodhi)| 0 ubhae jaM sasamae parasamae ya cU0 /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti samayaH, zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 5 // kRtAnAM sadi'ti, vRttanibaddhasUtraM punaryadanekaprakArayA vRttajAtyA nibaddhaM tadyathA-bujjhejatti tiuTTinjetyAdi, jAtinibaddhaM tu caturddhA, zrutaskandhaH1 tadyathA- kathanIyaM kathyamuttarAdhyayanajJAtAdharmakathAdi, pUrvarSicaritakathAnakaprAyatvAttasya, tathA gadyaM brahmacaryAdhyayanAdi, prathamamadhyayana tathA padyaM-chandonibaddham, tathA geyaM yat svarasaMcAreNa gItikAprAyanibaddham, tadyathA kApilIyamadhyayanaM adhuve asAsayaMmi prathamoddezakaH saMsAraMmi dukkhapaurAe ityAdi // 3 // idAnIM kRtapadanikSepArthaM niyuktikRdrAthAmAha niyukti: 4-5 karaNa-kAraNa ni0- karaNaMca kArao ya kaDaMca tiNhaMpi chkknikkhevo| davve khitte kAle bhAveNa u kaarojiivo||4|| iha kRtamityanena karmopAttam, na cAkartRkaM karma bhavatItyarthAtkarturAkSepo dhAtvarthasya ca karaNasya, amISAM trayANAmapi nikSepAdiH pratyekaM nAmAdiH SoDhA nikSepaH, tatra gAthApazcArddhanAlpavaktavyatvAttAvatkaraNamatikramya kArakasya nikSepamAha, tatra nAmasthApane prasiddhatvAdanAdRtya dravyAdikaM darzayati- davve iti dravyaviSaye kArakazcintyaH, sa ca dravyasya dravyeNa dravyabhUto vA kArako dravyakArakaH, tathA kSetre bharatAdau yaH kArako yasmin vA kSetre kArako vyAkhyAyate sa kSetrakArakaH, evaM kAle'pi yojyam, bhAvena tu bhAvadvAreNa cintyamAno jIvo'tra kArako, yasmAtsUtrakRtasya gaNadharAH kArakAH, etacca niyuktikRdevottaratra vakSyati 'Thii annubhaave'tyaadau||4|| sAmprataM karaNavyAcikhyAsayA nAmasthApane muktvA dravyAdikaraNanikSepArthaM niyuktikRdAha ni0-davvaM paogavIsasa paogasA mUla uttare ceva / uttarakaraNaM vaMjaNa attho taduvakkharo svvo||5|| dravye dravyaviSaye karaNaM cintyate, tadyathA- dravyasya dravyeNa dravyanimittaM vA karaNaM- anuSThAnaM dravyakaraNam, tatpunardvidhA-2 Obudhyeteti troTayet / 0 vittabaddhaM silogAdibaddhaM vA cU0 / 0 adhruve'zAzvate saMsAre duHkhapracuratAyAm (duHkhprcure)| 0 sUtrasya gaNadharaH kArakaH (mu0)| 0 saNNAkaraNaM nosaNNAkaraNaM ca kaDakaraNaM addhAkaraNaM pelukaraNAdi cU0 / // 5 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 6 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: niyukti:6-7 karaNa-kAraNa kRtAnAM nikSepAdiH prayogakaraNaM vinasAkaraNaMca, tatra prayogakaraNaM puruSAdivyApAraniSpAdyam, tadapi dvividhaM-mUlakaraNamuttarakaraNaMca, tatrottarakaraNaM gAthApazcArddhana darzayati- uttaratra karaNamuttarakaraNaM-karNavedhAdi, yadivA tanmUlakaraNaM ghaTAdikaM yenopaskaraNa-daNDacakrAdinA abhivyajyate-svarUpataH prakAzyate taduttarakaraNam, karturupakArakaH sarvo'pyupaskAro'rtha iti ||5||punrpi prapaJcato mUlottarakaraNe pratipAdayitumAha ni0- mUlakaraNaM sarIrANi paMca tisukaNNakhaMdhamAdIyaM / davviMdiyANi pariNAmiyANi visoshaadiihiN||6|| B mUlakaraNamaudArikAdIni zarIrANi paJca, tatra caudArikavaikriyAhArakeSu triSUttarakaraNaM karNaskandhAdikaM vidyate, tathAhi-sIsamuroyara | piTThI do bAhU UruyA ya aTThaga tti trayANAmapyetanniSpattirmUlakaraNam, karNaskandhAdyaGgopAGganiSpattistUttarakaraNam, kArmaNataijasayostusvarUpaniSpattireva mUlakaraNam, aGgopAGgAbhAvAnnottarakaraNam,yadivA audArikasya karNavedhAdikamuttarakaraNam, vaikriyasya tUttarakaraNaM- uttaravaikriyam, dantakezAdiniSpAdanarUpaM vA, AhArakasya tu gamanAdyuttarakaraNam, yadivA audArikasya mUlottarakaraNe gAthApazcArddhana prakArAntareNa darzayati- dravyendriyANi kalambukApuSpAdyAkRtAni mUlakaraNam, teSAmeva pariNAminAM vividhauSadhAdibhi: paattvaadyaapaadnmuttrkrnnmiti||6||saamprtmjiivaashritN karaNamabhidhAtukAma Aha ni0-saMghAyaNe ya parisADaNA yamIse taheva pddiseho| pddsNkhsgddthuunnaauddtiricchaadikrnnNc||7|| saMghAtakaraNaM- AtAnavitAnIbhUtatantusaMghAtena paTasya, parisATakaraNaM- karapatrAdinA zaGkhasya niSpAdanam, saMghAtaparisATa (r) upakArasamartha bhavati saMskaraNAdityarthaH cU0 / 0skArArtha ityarthaH (mu0)| (r) kaNNavehamAIyamiti ttiikaakRdhaardm| 0 kAlena saMghAtanAdi cintA vistareNa cUrNI u0 bR0 vat / 0 zIrSamura udaraM pRSThiH dvau bAhU urU cASTau aGgAni / 7 viSauSadhA0 (mu0)|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 7 // karaNaM-zakaTAdeH, tdubhynissedhkrnnN-sthuunnaaderuudmtirshciinaadyaapaadnmiti||7||pryogkrnnmbhidhaay vinasAkaraNAbhidhi zrutaskandhaH1 tsayA''ha prathamamadhyayanaM samayaH, ni0-khaMdhesuduppaesAdiesu abbhesu vijumAIsu / NipphaNNagANi davvANi jANi taM vIsasAkaraNaM // 8 // prathamoddezaka: visrasAkaraNaMsAdhanAdibhedAvidhA, tatrAnAdikaM dharmAdharmA''kAzAnAmanyo'nyAnuvedhenAvasthAnam, anyo'nyasamAdhAnAzraya niyukti:8 karaNa-kAraNa NAcca satyapyanAditve karaNatvAvirodhaH, rUpidravyANAMca vyaNukAdiprakrameNa bhedasaMghAtAbhyAM skandhatvApatti:sAdikaM karaNam, kRtAnAM pudgaladravyANAM ca dazavidhaH pariNAmaH, tadyathA- bandhanagatisaMsthAnabhedavarNagandharasasparzaagurulaghuzabdarUpa iti, tatra bandhaH nikSepAdiH snigdharUkSatvAt, gatipariNAmo- dezAntaraprAptilakSaNaH, saMsthAnapariNAmaH- parimaNDalAdikaH paJcadhA, bhedapariNAma:khaNDaprataracUrNakAnutaTikotkarikAbhedena paJcadhaiva,khaNDAdisvarUpapratipAdakaM cedaMgAthAdvayam, tadyathA-khaMDehikhaMDabheyaM payarabbheyaM jhbbhpddlss| cuNNaM cuNNiyabheyaM aNutaDiyaM vNsvkkliy||1||"budsi samArohe bhee ukkeriyA ya ukkeraM / vIsasapaogamIsagasaMghAyavioga vivihgmo||||vrnnprinnaam: paJcAnAM zvetAdInAM varNAnAM pariNatistadvyAdisaMyogapariNatizca, etatsvarUpaMca gAthAbhyo'vaseyam, tAzcemA:- jai kAlagamegaguNaM sukkilayaMpi ya havijja bahuyaguNaM / pariNAmijjai kAlaM sukkeNa guNAhiyaguNeNaM // 1 // jai 8 Ovidhiviparyaye'nyathAbhAvaH vividhA gatirvA cU0 / 0 acittA kAcidvidyuditi lakSyate'nena / (c)jANa (mu0)10 khaNDAnAM khaNDabhedaH pratarabhedo yathA'bhrapaTalasya * caurNazcUrNitabhedo'nutaTikA vaMzavalkalikA // 1 // zuSkataDAge samArohe bhede utkarikA cotkIrNaH / vizrasAprayogamizrasaMghAtaviyogato vividho gmH||| 2 // O budaMsIti : kASThaghaTano bunda iti vi0pa0 / 0 yadi kAlakamekaguNaM zuklamapi ca bhavet bahukaguNam / pariNamyate kAlakaM zuklena guNAdhikaguNena // 1 // yadi // 7 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 8 // samayaH, sukkilamegaguNaM kAlagadavvaM tu bahuguNaM jai ya / pariNAmijjai sukkaM kAleNa guNAhiyaguNeNaM // 2 // jai sukkaM ekkaguNaM kAlagadavvaMpika zrutaskandhaH1 ekkaguNameva / kAvoyaM pariNAma tullaguNatteNa saMbhavai / / 3 // evaM paMcavi vaNNA saMjoeNaM tu vnnnnprinnaamo| ekattIsaM bhaMgA savvevi ya te prathamamadhyayana muNeyavvA // 4 // emeva ya pariNAmo gaMdhANa rasANa tahaya phAsANaM / saMThANANa ya bhaNio saMjogeNaM bahuvigappo // 5 ||ektriNshdbhnggaa prathamoddezakaH evaM pUryante- daza dvikasaMyogA daza trikasaMyogA: paJca catuSkasaMyogA ekaH paJcakasaMyoga: pratyekaM varNAzca pnyceti| agurulaghu niyuktiH8 karaNa-kAraNa pariNAmastu paramANorArabhya yAvadanantAnantapradezikA: skandhA: sUkSmAH,zabdapariNAmastatavitataghanazuSirabhedAccaturddhA, tathA kRtAnAM tAlvoSThapuTavyApArAdyabhinivartyazca,anye'pi ca pudgalapariNAmAzchAyAdayo bhavanti, te cAmI- chAyA ya Ayavo vA ujjoo tahaya aMdhakAro ya / eso u puggalANaM pariNAmo phaMdaNA jA y||1||siiyaa NAipagAsA chAyA NAyabviyA bahuvigappA / uNho puNappagAso NAyavvo Ayavo nAma // 2 // navi sIo navi uNho samo pagAso ya hoi ujjoo| kAlaM mailaM tamaMpi ya viyANa taM aMdhayAraMti // 3 // davvassa calaNa pappaMdaNA u sA puNa gaI u nidditttthaa| vIsasapaogamIsA attapareNaM tu ubhovi||4|| tathA'bhrendradhanurvidyudAdiSu kAryeSu yAni pudgaladravyANi pariNatAni tadvisrasAkaraNamiti // 8 // gataM dravyakaraNam, idAnI kSetrakaraNAbhidhitsayA''ha- zuklamekaguNaM kAlakadravyaM tu bahuguNaM yadi ca / pariNamyate zuklaM kAlakena guNAdhikaguNena / / 2 // yadi zuklamekaguNaM kAlakadravyamapyekaguNameva / kApotaH pariNAmaH tulyaguNatvena saMbhavati / / 3 // evaM paJcApi varNAH saMyogena tu vrnnprinnaam:| ekatriMzadbhaGgAH sarve'pi ca te muNitavyAH / / 4 / / evameva ca pariNAmo gandhayo rasAnAM tathaiva sparzAnAm / saMsthAnAnAM ca bhaNita: saMyogena bahuvikalpaH / / 5 / / 0 chAyA cAtapo vodyotastathaivAndhakArazca ca / eSa eva pudgalAnAM pariNAmaH spandanaM caiva // 1 // // 8 // zItA nAtiprakAzA chAyA jJAtavyA bahuvikalpA / uSNaH punaH prakAzo jJAtavya Atapo nAma / / 2 / / 0 nApi zIto nApyuSNaH samaH prakAzo bhavati codyotaH / kAlaM. malinaM tamo'pi ca vijAnIhi tadandhakAra iti // 3 // dravyasya calanaM praspandanA tu sA punargatistu nirdiSTA / vizrasAprayogamizrAdAtmaparAbhyAM tUbhayato'pi / / 4 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 9 // kRtAnAM ni0- Na viNA AgAseNaM kIrai jaM kiMci khettamAgAsaM / vaMjaNapariyAvaNNaM ucchukaraNamAdiyaM bahuhA // 9 // zrutaskandhaH1 'kSi nivAsagatyoH' asmAdadhikaraNe STranA kSetramiti, taccAvagAhadAnalakSaNamAkAzam, tena cAvagAhadAnayogyena vinA na prathamamadhyayanaM samayaH, kiJcidapi kartuM zakyata ityataH kSetre karaNaM kSetrakaraNam, nityatve'picopacArataH kSetrasyaiva karaNaM kSetrakaraNam, yathA gRhAdAvapanIte prathamoddezakaH kRtamAkAzamutpAdite vinaSTamiti, yadivA vyaJjanaparyAyApannaM zabdadvArA''yAtaM ikSukaraNAdika miti ikSukSetrasya karaNaM- niyuktiH 9-13 lAGgalAdinA saMskAraH kSetrakaraNam, tacca bahudhA-zAlikSetrAdibhedAditi // 9 // sAmprataM kAlakaraNAbhidhitsayA''ha karaNa-kAraNa ni0- kAlo jo jAvaioja kIrai jaMmi jaMmi kaalNmi| oheNa NAmao puNa karaNA ekkArasa hvNti||10|| nikSepAdiH kAlasyApi mukhyaM karaNaM na saMbhavatItyaupacArikaM darzayati- kAlo yo yAvAniti yaH kazcid ghaTikAdiko nalikAdinA vyavacchidya vyavasthApyate, tadyathA- SaSTyudakapalamAnA ghaTikA dvighaTiko muhUrttastriMzanmuhUrtamahorAtramityAdi, tatkAlakaraNa-8 miti, yadvA- yat yasmin kAle kriyate yatra vA kAle karaNaM vyAkhyAte tatkAlakaraNam, etadoghataH, nAmatastvekAdaza karaNAni // 10 // tAni cAmUni ni0- bavaMca bAlavaMceva, kolavaM tettilaM thaa| garAdi vaNiyaM ceva, viTThI havai sttmaa||11|| ni0- sauNi cauppayaM nAgaM kiMsugdhaM ca karaNaM bhave eyaM / ete cattAri dhuvA anne karaNA calA satta // 12 // ni0- cAuddasi rattIe sauNI paDivajjae sadA karaNaM / tatto ahakkama khalu cauppayaM NAga kiMsugdhaM // 13 // // 9 // 0 sAhUhiM acchamANehiM gAmo khetIkao cuu0| 0 thIviloyaNa pra0 /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana samayaH, // 10 // karaNa-kAraNa etadgAthAtrayaM sukhonneyamiti // 11 // 12 // 13 // idAnIM bhAvakaraNapratipAdanAyA''ha zrutaskandhaH1 ni0-bhAve paogavIsasa paogasA mUla uttare ceva / uttara kamasuyajovaNa vaNNAdI bhoaNAdIsu // 14 // bhAvakaraNamapi dvidhA- prayogavisrasAbhedAt, tatra jIvAzritaM prAyogikaM mUlakaraNaM paJcAnAM zarIrANAM paryAptiH, tAni hi prathamoddezakaH paryAptinAmakarmodayAdaudayike bhAve vartamAno jIva: svavIryajanitena prayogeNa niSpAdayati / uttarakaraNaM tu gAthApazcArddhanAha niyuktiH 14-15 uttarakaraNaM kramazrutayauvanavarNAdicatUrUpam, tatra kramakaraNaM zarIraniSpattyuttarakAlaM bAlayuvasthavirAdikaHkrameNottarottaro'vasthAvizeSaH,zrutakaraNaMtu vyAkaraNAdiparijJAnarUpo'vasthAvizeSo'paraH kalAparijJAnarUpazceti, yauvanakaraNaM kAlakRto vayo'- kRtAnAM nikSepAdiH vasthAvizeSo rasAyanAdyApAdito veti, tathA varNagandharasasparzakaraNaM viziSTeSu bhojanAdiSu satsu yadviziSTavarNAdyApAdanamiti, etacca pudgalavipAkitvAdvarNAdInAmajIvAzritamapi draSTavyamiti // 14 // idAnIM vinasAkaraNAbhidhitsayA''ha ni0-vaNNAdiyA ya vaNNAdiesuje kei viissaamelaa| te haMti thirA athirA chaayaatvduddhmaadiisu||15|| __ varNAdikA iti rUparasagandhasparzAste yadA pareSu pareSAM vA rUpAdInAM milanti te varNAdimelakA visrasAkaraNam, te ca melakAH sthirA-asaMkhyeyakAlAvasthAyinaH, asthirAzca-kSaNAvasthAyinaH, sandhyArAgArmendradhanurAdayo bhavanti, tathA chAyAtve-1 nAtapatvena ca pudgalAnAM visrasApariNAmata eva pariNAmo bhAvakaraNaM dugdhAdezcastanapracyavanAnantaraM pratikSaNaM kaThinAmlAdibhAvena gamanamiti // 15 // sAmprataM zrutajJAnamadhikRtya mUlakaraNAbhidhitsayA''ha 0pakkhatihio duguNiA durUvahINA ya sukkapakkhaMmi / sattahie devasiyaM taM ceva rUvAhiyaM rattiM // 1 // iti gAthAnusAreNa karaNayojanA 442-8-2-6+ (viSTi) 17 (vaNik)=10-26, 206+17 (va.vi0)10 sthavirAdikrameNo0 (mu0)| 00'parakalA (mu0)10 yadA'pareSvapareSAM vA (mu0)| // 10
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 11 // kRtAnAM ni0- mUlakaraNaM puNa sute tivihe joge subhAsubhe jhaanne|ssmysuenn pagayaM ajjhavasANeNa ya suheNaM // 16 // zrutaskandhaH1 zrute punaH zrutagranthe mUlakaraNamidaM trividhe yoge manovAkkAyalakSaNe vyApAre zubhAzubhe ca dhyAne vartamAnairgrantharacanA kriyate, prathamamadhyayanaM samayaH, tatra lokottare zubhadhyAnAvasthitairgrantharacanA vidhIyate, loke tvazubhadhyAnAzritairgranthagrathanaM kriyata iti, laukikagranthasya prathamoddezaka: karmabandhahetutvAt karturazubhadhyAyitvamavaseyam, iha tu sUtrakRtasya tAvatsvasamayatvena zubhAdhyavasAyena ca prakRtam, yasmAdgaNadharaiH niyukti: 16 karaNa-kAraNa zubhadhyAnAvasthitairidamaGgaMkRtamiti // 16 // teSAMca grantharacanAMprati zubhadhyAyinAM karmadvAreNa yo'vasthAvizeSastaM darzayitukAmo niyuktikRdAha nikSepAdiH niyukti: 17 ni0-ThiiaNubhAve baMdhaNanikAyaNanihattadIhahassesu / saMkamaudIraNAe udae vede uvasame y||17|| racanAyAM tatra karmasthitiM prati ajaghanyotkRSTakarmasthitibhirgaNadharaiH sUtramidaM kRtamiti, tathA'nubhAvo- vipAkastadapekSayA mandAnubhAvaiH, tathA bandhamaGgIkRtya jJAnAvaraNIyAdiprakRtImandAnubhAvA badhnadbhiH tathA'nikAcayadbhirevaM nidhattAvasthAmakurvadbhiH tathA : dIrghasthitikA: karmaprakRtIIsIyasIrjanayadbhiH, tathottaraprakRtIrbadhyamAnAsu saMkrAmayadbhiH, tathodayavatAM karmaNAmudIraNAM vidadhAnairapramattaguNasthaistu sAtAsAtA''yUMSyanudIrayadbhiH, tathA manuSyagatipaJcendriyajAtyaudArikazarIratadaGgopAGgAdikarmaNAmudaye vartamAnaiH, tathA vedamaGgIkRtya puMvede sati, tathA uvasame tti sUcanAtsUtramiti kSAyopazamike bhAve vartamAnairgaNadhAribhiridaM sUtrakRtAGgaM habdhamiti // 17 // sAmprataM svamanISikAparihAradvAreNa karaNaprakAramabhidhAtukAma Aha // 11 // (r)samayena pr0| (c) samayatveneti pAThe yogasamuccayAya anyathA svasamayasamuccayaH, shubhdhyaansmuccyo'pyubhytr| 0 ridamaGgIkRta iti(pra0)maGgIkRtamiti (mu0) / sthityanubhAvabandhAdyavastha
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 12 // ni0- soUNa jiNavaramataM gaNahArI kAu takkhaovasamaM / ajjhavasANeNa kayaM sUttamiNaM teNa sUyagaDaM // 18 // zrutvA nizamya jinavarANAM- tIrthakarANAM mataM- abhiprAyaM mAtRkAdipadaM gaNadharaiH gautamAdibhiH kRtvA tatra' grantharacane kSayopazamam, tatpratibandhakakarmakSayopazamAddattAvadhAnairitibhAvaH, zubhAdhyavasAyena ca satA kRtamidaM sUtraM tena sUtrakRtamiti // 18 // idAnI kasmin yoge vartamAnaistIrthakRdbhirbhASitaM ? kutra vA gaNadharaidRbdhamityetadAha ni0- vaijogeNa pabhAsiyamaNegajogaMdharANa sAhUNaM / to vayajogeNa kayaMjIvassa sabhAviyaguNeNa // 19 // tatra tIrthakRdbhiH kSAyikajJAnavartibhirvAgyogenArthaH prakarSaNa bhASitaH prabhASito gaNadharANAm, te ca na prAkRtapuruSakalpAH kiM tvanekayogadharAH, tatra yoga:-kSIrAzravAdilabdhikalApasaMbandhastaM dhArayantItyanekayogadharAsteSAm, prabhASitamiti sUtrakRtAGgApekSayA napuMsakatA, sAdhavazcAtra gaNadharA eva gRhyante, taduddezenaiva bhagavatAmarthaprabhASaNAditi, tato'rtha nizamya gaNadharairapi vAgyogenaiva kRtam, tacca jIvasya svAbhAvikena guNeneti svasmin bhAve bhava: svAbhAvikaH prAkRta ityarthaH, prAkRtabhASayetyuktaM bhavati, na punaH saMskRtayA laliTzapprakRtipratyayAdivikAravikalpanAniSpannayeti // 19 // punaranyathA sUtrakRtaniruktamAha ni0- akkharaguNamatisaMghAyaNAe~ kammaparisADaNAe ya / tadubhayajogeNa kayaM suttamiNaM teNa sUttagaDaM // 20 // akSarANi- akArAdIni teSAM guNaH- anantagamaparyAyavattvamuccAraNaM vA, anyathA'rthasya pratipAdayatuimazakyatvAt, mateHmatijJAnasya saMghaTanA matisaMghaTanA, akSaraguNena matisaMghaTanA akSaraguNamatisaMghaTanA, bhAvazrutasya dravyazrutena prakAzanamityarthaH, akSaraguNasya vA matyA-buddhyA saMghaTanA racanetiyAvat tayA'kSaraguNamatisaMghaTanayA, tathA karmaNAM- jJAnAvaraNAdInAM parizATanA (r) suttagaDaM (pr0)| 0 mAtRkApadAdikaM (pr0)| zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: niyukti: 18 racanAyAM sthityanubhAvabandhAdyavasthA niyukti: 19 racanAyAM sthityanubhAvabandhAdyavasthA niyukti: 20 sUtraniruktam // 12 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga jIvapradezebhyaH pRthakkaraNarUpA tayA ca hetubhUtayA, sUtrakRtAGgaM kRtamiti saMbandhaH, tathAhi- yathAyathA gaNadharAH sUtrakaraNAyodyama zrutaskandhaH1 niyuktikurvanti tathA tathA karmaparizATanA bhavati, yathA yathA ca karmaparizATanA tathA tathA grantharacanAyodyamaH saMpadyata iti, etadeva prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 samayaH, vRttiyutam gAthApazcArdhana darzayati- tadubhayayogeneti akSaraguNamatisaMghaTanAyogena karmaparizATanAyogena ca, yadivA vAgyogena manoyogena prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 ca kRtamidaM sUtraM tena sUtrakRtamiti // 20 // ihAnantaraM sUtrakRtasya niruktamuktam, adhunA sUtrapadasya niruktAbhidhitsayA''ha a. 8 niyukti: 21 // 13 // sUtraniruktam ni0- sutteNa suttiyA ciya atthA taha sUiyA ya juttA y| to bahuvihaM pauttA payA ya siddhA aNAdIyA // 21 // * arthasya sUcanAtsUtraM tena ca sUtreNa kecidarthAH sAkSAtsUtritA- mukhyatayopAttAH, tathA'pare sUcitA- arthApattyAkSiptAH sAkSAdanupAdAne'pi dadhyAnayanacodanayA tadAdhArAnayanacodanAvaditi, evaM ca kRtvA caturdazapUrvavidaH parasparaM SaTsthAnapatitA bhavanti, tathA coktaM-akkharalaMbheNa samA UNahiyA huMti mativisese / te'viya maIvisesA suyaNANa'bbhaMtare jANa // 1 // tatra ye sAkSAdupAttAstAnprati sarve'pi tulyAH, ye punaHsUcitAstadapekSayA kazcidanantabhAgAdhikamarthaM vettyaparo'saMkhyeyabhAgAdhikamanyaH saMkhyeyabhAgAdhikaM tathA'nyaH saMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNamiti, te ca sarve'pi yuktA yuktyupapannAH sUtropAttA eva veditavyAH, tathA cAbhihitaM- te'viya maIvisese ityAdi, nanu kiM sUtropAttebhyo'nye'pikecanArthAH santi? yena tadapekSayA caturdazapUrvavidA SaTsthAnapatitatvamuddhRSyate, bADhaM vidyante, yato'bhihitaM- paNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa aNaMtabhAgo suyanibaddho // 1 // yatazcaivaM tataste arthA Agame bahuvidhaM prayuktAH- sUtrairupAttAH kecana sAkSAtkecidarthApattyA // 13 // 0 protaaH| OM yujymaanaaH| 0 caubviheNa jAibaMdheNa paMcAvayavavizeSeNa vA cuu0| 0 akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi ca 8mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi // 1 // prajJApanIyA bhAvA anantabhAga evAnabhilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 1 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: niyuktiH |22-23 sUtraniruktam / zrIsUtrakRtAGgaM samupalabhyante, yadivA kvaciddezagrahaNaM kvacitsarvArthopAdAnamityAdi, yaizca padaiste arthAH pratipAdyante tAni padAni siddhAni niyukti prasiddhAni na sAdhanIyAni,tathA'nAdIni ca tAni nedAnImutpAdyAni, tathA ceyaM dvAdazAGgI zabdArtharacanAdvAreNa videheSu nityA zrIzIlA0 vRttiyutam bharatairAvateSvapi zabdaracanAdvAreNaiva prati tIrthakaraM kriyate anyathA tu nityaiv| etena ca 'uccaritapradhvaMsino varNA' ityetazrutaskandhaH18 nirAkRtaM veditavyamiti // 21 // sAmprataM sUtrakRtasya shrutskndhaadhyynaadiniruupnnaarthmaah|| 14 // | ni0- do ceva suyakkhaMdhA ajjhayaNAiMca huMti teviisN| tettIsuddesaNakAlA AyArAo dugunnmNg||22|| dvAvatra zrutaskandhau, trayoviMzatiradhyayanAni, trayastriMzaduddezanakAlAH, te caivaM bhavanti- prathamAdhyayane catvAro dvitIye trayastRtIye catvAraH evaM caturthapaJcamayo dvau tathaikAdazasvekasarakeSvekAdAzaiveti prathamazrutaskandhe, tathA dvitIyazrutaskandhe saptAdhyayanAni teSAM saptaivoddezanakAlAH,evamete sarve'pi trayastriMzaditi, etaccAcArAGgAdviguNamaGgam, sstttriNshtpdshsrprimaannmityrthH||22|| sAmprataM sUtrakRtAGganikSepAnantaraM prathamazrutaskandhasya nAmaniSpannanikSepAbhidhitsayA''ha ni0- nikkhevo gAhAe cauvviho chavviho ya solssu| nikkhevo ya suyaMmi ya khaMdhe ya cauvviho hoi // 23 // ihAdyazrutaskandhasya gAthASoDazaka iti nAma, gAthAkhyaM SoDazamadhyayanaM yasmin zrutaskandhe sa tatheti, tatra gAthAyA nAmasthApanAdravyabhAvarUpazcaturvidho nikSepaH, nAmasthApane prasiddha, dravyagAthA dvidhA- Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH 'anupayogo dravya'mitikRtvA, noAgamatastu tridhA-jJazarIradravyagAthA bhavyazarIradravyagAthA tAbhyAM vinirmuktA 0padAni prakarSaNa siddhA0 (mu0)| // 14 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 15 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: niyuktiH 24-28 adhyayanArthA|dhikArA: sattaTThatarU visame Na se hayA tANa chaTTha Naha jalayA / gAhAe pacchaddhe bheo chaTThotti ikkakalo // 1 // ityAdilakSaNalakSitA patrapustakAdinyasteti, bhAvagAthApi dvividhA-AgamanoAgamabhedAt, tatrA'gamato gAthApadArthajJastatra copayuktaH, noAgamatastvidameva gAthAkhyamadhyayanam, aagmaikdeshtvaadsy| SoDazakasyApi nAmasthAnapanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyaSoDazakaMjJazarIrabhavyazarIravinirmuktaM sacittAdIni SoDaza dravyANi, kSetraSoDazakaM SoDazAkAzapradezAH, kAlaSoDazakaM SoDaza samayA etatkAlAvasthAyi vA dravyamiti, bhAvaSoDazakamidamevAdhyayanaSoDazakam, kSAyopazamikabhAvavRttitvAditi / zrutaskandhayoH pratyekaM caturvidho nikSepaH, sa cAnyatra nyakSeNa pratipAdita iti neha pratanyate // 23 // sAmpratamadhyayanAnAM pratyekamarthAdhikAraM didarzayiSayA''ha ni0- sasamayaparasamayaparUvaNA yaNAUNa bujjhnnaacev|sNbuddhssuvsggaa thiidosvivjnnaaNcev||24|| ni0- uvasaggabhIruNo thIvasassa Naraesu hojja uvvaao| eva mahappA vIro jayamAha tahA jaejAha // 25 // ni0- paricattanisIlakusIlasusIlasevI ya sIlavaM hoi|nnaauunn vIriyadurgapaMDiyavIrie payaiyavvaM (payaTTijA) // 26 // ni0- dhammo samAhi maggoM samosaDhA causu savvavAdIsu / sIsaguNadosakahaNAgaMthaMmi sadA gurunivaaso||27|| ni0-AdANiya saMkaliyA AyANijjaMmi AyayacaritaM / appaggaMthe piMDiyavayaNeNa gAhAe ahigaaro||28|| tatra prathamAdhyayane svasamayaparasamayaprarUpaNA, dvitIye svasamayaguNAn parasamayadoSAMzca jJAtvA svasamaya eva bodho vidheya iti, tRtIyAdhyayane tu saMbuddhaH san yathopasargasahiSNurbhavati tadabhidhIyate, caturthe strIdoSavivarjanA, paJcame tvayamarthAdhikAraH, tadyathAOsapta taravaH (caturmAtrA gaNAH)aSTamaH (guruH) viSame na (jagaNaH) tasyAghAtakAstAsAM SaSThe nahI (caturlaghavaH) jo vA / gAthAyAH pazvArdhe bhedaH SaSTha ekakala iti // 1 // // 15 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 16 // 24-28 upasargAsahiSNoH strIvazavartino'vazyaM narakeSUpapAta iti, SaSThe punaH evamiti anukUlapratikUlopasargasahanena strIdoSavarjanena ca zrutaskandhaH1 bhagavAn mahAvIro jetavyasya karmaNaH saMsArasya vA parAbhavena jayamAha tatastathaiva yatnaM vidhatta yUyamiti ziSyANAmupadezo dIyate / prathamamadhyayanaM samayaH, saptame tvidamabhihitam, tadyathA- ni:zIlA- gRhasthAH kuzIlAstIrthikAH pArzvasthAdayo vA te parityaktA yena sAdhunA sa. prathamoddezakaH parityaktaniHzIlakuzIla iti, tathA suzIlA- udyuktavihAriNa: saMvignAH, tatsevAzIla: zIlavAn bhavatIti, aSTame tvetatprati- niyuktiH pAdyate, tadyathA- jJAtvA vIryadvayaM paNDitavIrye prayatno vidheya iti, navame arthAdhikArastvayam, tadyathA- yathA'vasthito dharmaH adhyayanArthAkathyate, dazame tu samAdhiH pratipAdyate, ekAdazetu samyagdarzanajJAnacAritrAtmako mokSamArgaH kathyate, dvAdaze tvayamarthAdhikAraH, dhikArAH tadyathA- samavasRtA avatIrNA vyavasthitAzcaturyu mateSu kriyA'kriyA'jJAnavainayikAkhyeSvabhiprAyeSu triSaSTyuttarazatatrayasaMkhyA: pASaNDinaH svIyaM svIyamarthaM prasAdhayantaH samutthitAstadupanyastasAdhanadoSodbhAvanato nirAkriyante, trayodaze tvidamabhihitam, tadyathA- sarvavAdiSu kapilakaNAdAkSapAdazauddhodanijaiminiprabhRtimatAnusAriSu kumArgapraNetRtvaM sAdhyate, caturdazetu granthAkhye|'dhyayane'yamarthAdhikAraH, tadyathA- ziSyANAM guNadoSakathanA, tathA ziSyaguNasamdupetena ca vineyena nityaM gurukulavAso vidhey| iti, paJcadaze tvAdAnIyAkhye'dhyayane'rthAdhikAro'yam, tadyathA-AdIyante- gRhyante upAdIyante ityAdAnIyAni- padAnyarthA / vA te ca prAgupanyastapadairarthazca prAyazo'tra saMkalitAH, tathA AyataM caritraM- samyakcaritraM mokSamArgaprasAdhakaM taccAtra vyAvaya'ta. iti, SoDaze tu gAthAkhye'lpagranthe'dhyayane'yamartho vyAvarNyate, tadyathA-paJcadazabhiradhyayanairyo'rtho'bhihitaH so'tra piNDitavacanena / // 16 // strIvazagasya prA0 kuzIlAstu anyatIrthikAH (mu0)| saMvignA:-saMvegamagnAstatse0 (mu0)10 vidhIyate (mu0) 0 guNAnurUpagu0 pr0| 88888888
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 17 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM samaya:, prathamoddezaka: niyuktiH 24-28 adhyayanArthAdhikArAH saMkSiptAbhidhAnena pratipAdyata iti // 24-28 // gAhAsolasagANaM piMDattho vaNNio samAseNaM / itto ikkikkaM puNa ajjhayaNaM kittayissAmi ||shaaN tatrAdyamadhyayanaM samayAkhyam, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramaNamupakramyate vA'nena zAstraM nyAsadezaM-nikSepAvasaramAnIyata ityupakramaH, sa ca laukiko nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedena SaDrA AvazyakAdiSveva prapaJcitaH, zAstrIyo'pyAnupUrvInAmapramANa vaktavyatA'rthAdhikArasamavatArarUpa: Sodaiva, tatrAnupUAdInyanuyogadvArAnusAreNa jJeyAni tAvadyAvatsamavatAraH, tatraitadadhyayanamAnupUrvyAdiSu yatra yatra samavatarati tatra tatra samavatArayitavyam, tatra dazavidhAyAmAnupUrtyAM gaNanAnupUrtyAM samavatarati, sApi tridhA-pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ceti, tatredamadhyayana pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAnupUrtyAM SoDazaM anAnupUrvyAstu cintyamAnamasyAmevaikAdikAyAmekottarikAyAM SoDazagacchagatAyAM zreNyAmanyo'nyAbhyAsadvirUponasaMkhyAbhedaM bhavati / anAnupUrtyAM tu bhedasaMkhyAparijJAnopAyo'yam, tadyathA-ekAdyA gacchaparyantAH, parasparasamAhatAH / rAzayastaddhi vijJeyam, vikalpagaNite phalam // 1 // prastArAnayanopAyastvayaM-puvvANupubbi heTThA samayAbheeNa kuNa jhaajetttth| uvarimatullaM purao nasejja puvvakkamo sese||1|| tathA-gaNite'ntyavibhakte tu, labdhaM zeSairvibhAjayet / AdAvante ca tat sthApyam, vikalpagaNite krmaat||1||ayN zlokaH ziSyahitArthaM vivriyate-tatra sukhAvagamArthaM SaT padAni samAzritya tAvat zlokArtho yojyate, tatraivaM 123456 SaT padAni sthApyAni,eteSAM parasparatADanena sapta zatAni viMzatyuttarANi gaNitamucyate, tasmin gaNite'ntyo'tra SaTkaH tena bhAge hRte viMzatyuttaraM zataM labhyate, tacca SaNNAM paGktInAmantyapaGktau SaTkAnAMnyasyate, tadadhaH paJcakAnAM viMzatyuttarameva zatam, evamadho'dhazcatuSkatrikadvikaikakAnAMpratyekaM viMzatyuttarazataM nyasyam, evamantyapaGktau 0 gAthASoDazakAnAM piNDArtho varNita: (samudAyArthaH) samAsena / ita ekaikaM punaradhyayanaM kIrtayiSyAmi // 1 // (r) cuurnnigaathaa| (c) tatra (mu0)| // 17 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyakti zrIsUtrakRtAGgaM zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 18 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezakaH niyuktiH 24-28 adhyayanArthAdhikArAH sapta zatAni viMzatyuttarANi bhavanti, eSA ca gaNitaprakriyAyA Adirucyate, tathA yattaviMzatyuttaraM zataM labdham, tasya ca punaH zeSeNa paJcakena bhAge'pahRte labdhA caturviMzatiH, tAvantastAvantazca paJcakacatuSkatrikadvikaikakA:pratyekaM paJcamapaGktau nyasyAH yAvadvizatyuttaraM zatamiti, tadadho'grato nyastamaDUmuktvA ye'nye teSAM yo yo mahatsaMkhyaH sa so'dhastAccaturviMzatisaMkhya eva tAvat nyasyo yAvatsapta zatAni viMzatyuttarANi paJcamapaGktAvapi pUrNAni bhavanti, eSA ca gaNitaprakriyayaivAntyA'bhidhIyate, evamanayA prakriyayA caturviMzate: zeSacatuSkakena bhAge hRte SaT labhyante, tAvantazcaturthapaGktau catuSkakAH sthApyAH, tadadhaH SaTvikAH,punardvikA bhUya ekakAH,puna: pUrvanyAyena paGktiH pUraNIyA,punaH SaTkasya zeSatrikeNabhAge hRte dvau labhyete, tAvanmAtrI trikau tRtIyapaGktau ,zeSaM pUrvavat, zeSapaGktidvaye zeSamaGkadvayaMkramotkramAbhyAMvyavasthApyamiti1234,2134,1324, 3124, 2314, 3214, 1243, 2143, 1423, 4123, 2413, 4213, 1342, 3142, 1432, 1432, 4132, 3412, 4312, 2341, 3241, 2431, 4231, 3421, 4321 / tathA nAmniSaDvidhanAmnyavatarati, yatastatra SaDbhAvAH prarUpyante, zrutasya ca kssaayopshmikbhaavvrtitvaat| pramANamadhunA-pramIyate'neneti pramANam, tat dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturddhA, tatrAsyAdhyayanasya kSAyopazamikabhAvavyavasthitatvAdbhAvapramANe'vatAraH, bhAvapramANaMca guNanayasaMkhyAbhedAtridhA, tatrApi guNapramANe samavatAraH, tadapi jIvAjIvabhedA dvidhA, samayAdhyayanasya kSAyopazamikabhAvarUpatvAt tasya ca jIvAnanyatvAjjIvaguNapramANe samavatAraH, jIvaguNapramANamapijJAnadarzanacAritrabhedAtrividham, tatrAsya bodharUpatvAt jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedAccaturddhA, tatrAsyAgamapramANe samavatAraH, so'pi laukikalokottarabhedAd dvidhA, tadasya lokottare samavatAraH, tasya ca sUtrArthatadubhayarUpatvAtraividhyam, (asya trirUpatvAt) triSvapi samavatAraH, yadivA-AtmAnantaraparamparabhedAdAgama
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM strividhaH,tatra tIrthakRtAmarthApekSayA''tmAgamogaNadharANAmanantarAgamastacchiSyANAM paramparAgamaH, sUtrApekSayA tu gaNadharANA- zrutaskandhaH1 niyuktizrIzIlA0 prathamamadhyayana mAtmAgamastacchiSyANAmanantarAgamastadanyeSAM paramparAgamaH, guNapramANAnantaraM nayapramANAvasaraH, tasya cedAnIM pRthaktvAnuyoge samayaH, vRttiyutam nAsti samavatAro, bhavedvA puruSApekSayA, tathA coktaM- mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu Na NayA samorayaMti ihN| apahatte samoyAro Natthi prathamoddezaka: putte smoyaaro||1||tthaa Asajja u soyAraM nae nayavisArau bUyA, saMkhyApramANaM tvaSTadhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlaparimANa niyukti: 29 paryavabhAvabhedAt, tatrApi parimANasaMkhyAyAM samavatAraH, sApi kAlikadRSTivAdabhedAt dvidhA, tatrAsya kAlikaparimANa anuyoga dvArANi saMkhyAyAM samavatAraH, tatrApyaGgAnaGgayoraGgapraviSTe samavatAraH, paryavasaMkhyAyAM tvanantA: paryavAH, tathA saMkhyeyAnyakSarANi saMkhyeyAH saMghAtAH saMkhyeyAni padAni saMkhyeyAH pAdAH saMkhyeyAH zlokAH saMkhyeyA gAthAH saMkhyeyA veDhAH saMkhyeyAnyanuyogadvArANi / sAmprataM vaktavyatAyAH samavatArazcintyate-sA ca svaparasamayatadubhayabhedAtridhA, tatredamadhyayanaM trividhAyAmapi smvtrti| arthAdhikAro dvedhA- adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro'bhihita;, uddezArthAdhikAra tu gAthAntaritaM niyuktikRdvakSyati ||24-28||saamprtN nikSepAvasaraH, sa ca tridhA-oghaniSpanno nAmanaSipanna; sUtrAlApaka-28 niSpannazca, tatraughaniSpanne'dhyayanam, tasya ca nikSepa AvazyakAdau prabandhenAbhihita eva, nAmaniSpanne tu samaya iti nAma, tannikSepArthaM niyuktikAra Aha ni0- nAmaM ThavaNA davie khette kAle kutitthsNgaare| kulagaNasaMkaragaMDI boddhavvo bhAvasamae y||29|| 7 vastunaH paryAyANAM saMbhavatAM nigamanam / OM mUDhanayikaM (nayazUnyaM) zrutaM kAlikaM tu na nayAH samavatarantIha / apRthaktve samavatAro nAsti pRthaktve smvtaarH| // 1 // 0 AsAdya tu zrotAraM nayAn nayavizArado brUyAt / / // 19 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 20 // prathamoddezaka: niyukti: 29 anuyogadvArANi nAmasthApanAdravyakSetrakAlakutIrthasaMgArakulagaNasaMkaragaNDIbhAvabhedAt dvAdazadhA samayanikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyasamayo dravyasya samyagayanaM-pariNativizeSaH svabhAva ityarthaH, tadyathA-jIvadravyasyopayoga: pudgaladravyasya mUrtatvaM dharmAdharmAkAzAnAM gatisthityavagAhadAnalakSaNa:, athavA yo yasya dravyasyAvasaro-dravyasyopayogakAla iti, tadyathA- varSAsu lavaNamamRtaM zaradi jalaM gopayazca hemante / zizire cAmalakaraso ghRtaM vasante guddshcaante||1||kssetrsmy:-kssetrN- AkAzaM tasya samaya:- svabhAvaH, yathA egeNavi se puNNe dohivi puNNe sayaMpi mAejjA / lakkhasaeNavi puNNe koDisahassapi mAejjA // 1 // yadivA devakuruprabhRtInAM kSetrANAmIdRzo'nubhAvo yaduta tatra prANinaHsurUpA nityasukhino nirvairAzca bhavantIti, kSetrasya vA parikarmaNAvasaraH kSetrasamaya iti, kAlasamayastusuSamAderanubhAvavizeSaH, utpalapatrazatabhedAbhivyaGgayo vA kAlavizeSa: kAlasamaya iti, atra ca dravyakSetrakAlaprAdhAnyavivakSayA dravyakSetrakAlasamayatA draSTavyeti, kutIrthasamayaH pAkhaNDikAnAmAtmIyAtmIya AgamavizeSaH taduktaM vA'nuSThAnamiti, saMgAra:- saMketastadrUpaHsamayaHsaMgArasamayaH, yathA siddhArthasArathidevena pUrvakRtasaMgArAnusAreNa gRhItaharizavo baladevaH pratibodhita iti, kulasamaya:- kulAcAro yathA zakAnAM pitRzuddhiH AbhIrakANAM manthanikAzuddhiH, gaNasamayo yathA mallAnAmayamAcAro- yathA yo hyanAtho mallo mriyate sa taiH saMskriyate, patitazcoddhiyata iti, saMkarasamayastu saMkaro-bhinnajAtIyAnAM mIlakastatra ca samaya:- ekavAkyatA, yathA vAmamArgAdAvanAcArapravRttAvapi guptikaraNamiti, gaNDIsamayo- yathA zAkyAnAMbhojanAvasare gaNDItADanamiti, bhAvasamayastu noAgamata idamevAdhyayanam,anenaivAtrAdhikAraH,zeSANAMtu ziSya (r) kAlao bhamaro sugaMdhaM caMdaNAdi titto niMbo kakkhaDo pAhANo cuu0| (r) ekenApi sa pUrNo dvAbhyAmapi pUrNaH zatamapi mAyAt / lakSazatenApi pUrNaH 8 koTIsahasramapi mAyAt // 1 // // 20 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 21 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezakaH niyuktiH 30-32 uddezArthAdhikArAH mativikAsArthamupanyAsa iti ||29||saamprtN prAgupanyastoddezArthAdhikArAbhidhitsayA''ha ni0- mahapaMcabhUya ekappae ya tajjIvatassarIre y| tahaya akArayavAdI attacchaTTho aphlvaadii||30|| ni0- bIe niyaIvAo aNNANiya tahaya naannvaaiio| kammaMcayaM na gacchai cauvvihaM bhikkhusmyNmi||31|| ni0- taie AhAkammaM kaDavAIjaha ya te pvaadiiaa| kiccuvamA ya cautthe parappavAI aviraesu // 32 // asyAdhyayanasya catvAra uddezakAH, tatrAdyasya SaDAdhikArA AdyagAthayA'bhihitAH, tadyathA paJca bhUtAni-pRthivyaptejovAyvAkAzAkhyAni mahAnti ca tAni sarvalokavyApitvAt bhUtAni ca mahAbhUtAni ityymeko'rthaadhikaarH| tathA cetanAcetanaM sarvamevAtmavivarta ityAtmA'dvaitavAdaH pratipAdyata ityarthAdhikAro dvitiiyH| sa cAsaujIvazcatajjIva:- kAyAkArobhUtapariNAmaH, tadeva ca zarIraMjIvazarIrayoraikyamitiyAvaditi tRtiiyo'rthaadhikaarH| tathA'kArako jIva:sarvasyAH puNyapApakriyAyA ityevaMvAdIti cturtho'dhikaarH| tathA''tmA SaSTha iti paJcAnAM bhUtAnAmAtmA SaSThaH pratipAdyata ityayaM pnycmo'rthaadhikaarH| tathA'phalavAdIti na vidyate kasyAzcit kriyAyAH phalamityevaMvAdI ca pratipAdyata iti SaSTho'rthAdhikAra iti / dvitIyoddezake catvAro'rthAdhikArAH, tadyathA- niyativAdastathA'jJAnikamataM jJAnavAdI ca pratipAdyate, karma cayaM- upacayaM caturvidhamapi na gacchati bhikSusamaye zAkyAgame iti cturtho'rthaadhikaarH| cAturvidhyaMtukarmaNo'vijJopacitaM-avijJAnamavijJA tayopacitam, anAbhogakRtamityarthaH, yathA mAtuH stanAdyAkramaNena putravyApattAvapyanAbhogAnna karmopacIyate, tathA parijJAnaM parijJA- kevalena manasA paryAlocanam, tenApi kasyacitprANino vyApAdanAbhAvAt karmopacayAbhAva iti, tathA IraNamIryA- gamanaM tena janitamIryApratyayaM tadapi karmopacayaM na gacchati, prANivyApAdanAbhisandherabhAvAditi, tathA svapnAntikaM-svapnapratyayaM karma nopacI // 21 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 22 // bandhapraznazca yate, yathA svapnabhojane tRptyabhAva iti / tRtIyoddezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA- AdhAkarmagatavicArastadbhojinAM c| zrutaskandhaH 1 doSopadarzanamiti, tathA kRtavAdI ca bhaNyate, tadyathA-IzvareNa kRto'yaM lokaH, pradhAnAdikRtovA, yathA ca te pravAdina AtmIya prathamamadhyayanaM samaya:, mAtmIyaM kRtavAdaM gRhItvotthitAstathA bhaNyanta iti dvitIyo'dhikAraH, caturthoddezakAdhikArastvayam, tadyathA- avirateSu-3 prathamoddezaka: gRhastheSu yAni kRtyAni-anuSThAnAni sthitAni tairasaMyamapradhAnaiH kartavyaiH parapravAdI paratIrthika upamIyata iti / idAnImanugamaH, sUtram bandhanopadezaH saca dvedhA- sUtrAnugamo niryuktyanugamazca, tatra niryuktyanugamastrividhaH,tadyathA-nikSepaniryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH suutrsprshikniyuktynugmshc| tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugataH, oghanAmaniSpannanikSepayorantargatatvAt, tathA vakSyamANazca sUtrasya nikssepsymaantvaat| upodghAtaniryuktyanugamastu SaDviMzatidvArapratipAdakAdgAthAdvayAdavaseyaH, taccedaM-'uddese niddese ya' ityAdi ||30-32||suutrsprshikniyuktynugmstu sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprApta eva, tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM bujjhejA tiuTTejA, baMdhaNaM prijaanniyaa| kimAha baMdhaNaM vIro, kiMvA jANaM tiuttttii?||suutrm 1 // __ asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA-budhyetetyAdi, sUtramidaM sUtrakRtAGgAdau vartate, asya cAcArAGgena sahAyaM saMbandhaH, tadyathA (r)pasthitAH pr| tathA ca vakSyamANasya sUtrasya (mu0)10 uddese niise ya niggame khitta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa nae samoyAraNANumae // 1 // kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kaha kicciraM havai kAlaM / kaisaMtaramavirahiaM bhavAgarisa phAsaNa niruttI // uddezo nirdezazca nirgamaH kSetra kAlaH puruSazca / kAraNaM pratyayo8 // 22 // lakSaNaM nayaH samavatAro'numatam / / 1 // kiM katividhaM kasya kva keSu kathaM kiyacciraM bhavati kAlam / kati sAntaramavirahitaM bhavA AkarSAH sparzanA niruktiH // 2 // 08 prasUtirnirgamanamityarthaH,-meghacchanne yathA candro, na rAjati nabhastale / upodghAtaM vinA zAstraM, tathA na bhrAjate vidhau // 1 // saMbhavati (mu0) saMhitA lakSitA saMhiyA ya payaM ceva payattho payaviggaho / cAlaNA ya pasiddhI ya chavvihaM viddhi lakkhaNaM // 1 // iti vyAkhyAlakSaNe tasyA evAdau pratipAdanAt / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 23 // prathamoddezaka: sUtram 2 bandhanopadezaH bandhapraznaca AcArAGge'bhihitaM- jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM vaheNa baMdhotti ityAdi tatsarvaM budhyetetyAdi, yadiveha keSAJcidvAdinAM jJAnAdeva muktyavAptiranyeSAM kriyAmAtrAt, jainAnAMtUbhAbhyAM niHzreyasAdhigama ityetadanena zlokena prtipaadyte| tatrApi jJAnapUrvikA kriyA phalavatI bhavatItyAdau budhyatetyanena jJAnamuktaM troTayedityenena ca kriyoktA, tatrAyamartho- budhyeta avagacchet bodhaM vidadhyAdityupadezaH, kiM punastadrudhyetAta Aha- bandhanaM badhyate jIvapradezairanyo'nyAnuvedharUpatayA vyavasthApyata iti | bandhanaM-jJAnAvaraNAdyaSTaprakAraM karma taddhetavo vA mithyAtvAviratyAdayaH parigrahArambhAdayovA, naca bodhamAtrAdabhilaSitArthAvAptirbhavatItyata: kriyAM darzayati- tacca bandhanaM parijJAya viziSTayA kriyayA- saMyamAnuSThAnarUpayA troTayed apanayedAtmanaH pRthakkuryAtparityajedvA, evaM cAbhihite jambUsvAmyAdiko vineyo bandhAdisvarUpaM viziSTaM jijJAsuH papraccha- kimAha kimuktavAn bandhanaM vIra: tIrthakRt?, kiMvA jAnan avagacchaMstadvandhanaM troTayati tato vA truTyati?, iti shlokaarthH||1|| bandhanapraznanirvacanAyAha cittamaMtamacittaMvA, parigijjha kisAmavi / annaM vA aNujANAi, evaM dukkhA Na mucdd'|suutrm 2 // 8 iha bandhanaM karma taddhetavo vA'bhidhIyante, tatra na nidAnamantareNa nidAnino janmeti nidAnameva darzayati,tatrApi sarvArambhAH darzayati, tatrApi sarvArambhAH karmopAdAnarUpAHprAyaza AtmAtmIyagrahotthAnA itikRtvA''dau parigrahameva darzitavAn, cittaMupayogo jJAnaM tadvidyate yasya taccittavat-dvipadacatuSpadAdi, tato'nyadacittavat-kanakarajatAdi, tadubhayarUpamapi parigrahaM parigRhya kRzamapi stokamapi tRNatuSAdikamapItyarthaH, yadivA kasanaM kasa:- parigrahagrahaNabuddhyA jIvasya gamanapariNAma itiyAvat, 0ekAntaparokSe cuu0| 70praznasvarUpanirvaca0 (mu0)| 0 karmaNo bandhanatvapakSe /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 24 // samaya: sUtram 3-4 badhyaH tadevaM svata: parigrahaM parigRhyAnyAnvA grAhayitvA gRhNatovA'nyAnanujJAya duHkhayatIti duHkhaM- aSTaprakAraM karma tatphalaMvA asAto- zrutaskandhaH1 dayAdirUpaM tasmAnna mucyata iti, parigrahAgraha eva paramArthato'narthamUlaM bhavati, tathA coktaM- mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH, prathamamadhyayana kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yaza:sukhapipAsitairayamasAvanoMttaraiH, parairapasada: kuto'pi kthmpypaakRssyte|| 1 // tathA prathamoddezakaH dveSasyAyatanaM dhRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhiyAkSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH| duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya Arabhyamamatve vAso nijaH, prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca // 2 // tathA ca parigraheSvaprAptanaSTeSu kAGkSAzoko prApteSu ca rakSaNamupabhoge cAtRptirityevaM parigrahe sati duHkhAtmakADhUndhanAnna mucyata iti // 2 // parigrahavatazcAvazyaMbhAvyArambhestasmiMzcala prANAtipAta iti darzayitumAha___sayaM tivAyae pANe, aduvA'nnehiM ghaaye| haNaMtaM vA'NujANAi, veraM vaDai appnno|| sUtram 3 // jassiMkule samuppanne, jehiM vA saMvase nre| mamAI luppaI bAle, aNNamaNNehiM mucchie|suutrm 4 // yadivA- prakArAntareNa bandhanamevAha-'sayaM tItyAdi', sa parigrahavAnasaMtuSTo bhUyastadarjanaparaH samarjitopadravakAriNi ca dveSamupagataH svayaM AtmanA tribhyo manovAkkAyebhya AyurbalazarIrebhyo vA pAtayet cyAvayet prANAn prANinaH, akAralopAdvA atipAtayet prANAniti, prANAzcAmI- paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchrAsanizvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAMka viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // tathA sa parigrahAgrahI na kevalaM svato vyApAdayati aparairapi ghAtayati ghnatazcAnyAn samanujAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhiH prANyupamardanena janmAntarazatAnubandhyAtmano vairaM vardhayati, tatazcaduHkhaparamparArUpAd bandhanAnna mucyata 7 gatastata: svayaM (mu0)| OM aSTaprakAraM karma cuu0| // 24 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 25 // | zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samayaH, prathamoddezaka: sUtram 5-6 vittAdyatrANam iti / prANAtipAtasya copalakSaNArthatvAt mRSAvAdAdayo'pibandhahetavo draSTavyA iti ||3||punrbndhnmevaashrityaah-'jssi' mityAdi, yasmin' rASTrakUTAdau kule jAto yairvA sahapAMsukrIDitairvayasyairbhAryAdibhirvA saha saMvasennaraH, teSu mAtRpitRbhrAtRbhaginIbhAryAvayasyAdiSumamAyIti mamatvavAn sniAna lupyate vilupyate, mamatvajanitena karmaNA nArakatiryamanuSyAmaralakSaNe saMsAre bhramyamANo baadhyte-piiddyte|ko'sau?- bAla:-ajJaH, sadasadvivekarahitatvAd, anyeSvanyeSu ca mUrchito' gRddho'dhyupapanno, mamatvabahula ityarthaH, pUrvaM tAvanmAtApitrostadanu bhAryAyAM punaH putrAdau snehavAniti // 4 // sAmprataM yaduktaM prAkI'kiM vA jAnan bandhanaM troTayatIti,' asya nirvacanamAha vittaM soyariyA ceva, savvameyaM na taanni|sNkhaae jIviaMcevaM, kammuNA utiutttti|| sUtram 5 // vittaM dravyam,tacca sacittamacittaM vA, tathA sodaryA bhrAtRbhaginyAdayaH, sarvamapi ca etad vittAdikaM saMsArAntargatasyAsumatotikaTukA: zArIramAnasIrvedanAssamanubhavato na trANAya rakSaNAya bhavatItyetat saMkhyAya jJAtvA tathA jIvitaM ca prANinAM svalpamiti saMkhyAya-jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA tu sacittAcittaparigrahaprANyupaghAtasvajanasnehAdIni bandhanasthAnAni pratyAkhyAya karmaNa:sakAzAt truTyati apagacchatyasau, turavadhAraNe, truTyatyeveti, yadivA-'karmaNA' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA / bandhanAtruTyati, krmnn:pRthgbhvtiityrthH||5|| adhyayanArthAdhikArAbhihitatvAtsvasamayapratipAdanAnantaraM parasamayapratipAdanAbhidhitsayA''ha ee gaMthe viukkama, ege smnnmaahnnaa| ayANaMtA viussittA, sattA kAmehi maannvaa||suutrm 6 // (c) mamAyamiti (mu0)| 0 dvAbhyAmAkalitaH cU0 / nasavedanAH pra0 1 0 truTyedeveti (mu0)| // 25 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 26 // samayaH, 5-6 vittAdyatrANam etAn anantaroktAn granthAn vyutkramya parityajya svaruciviracitArtheSu grantheSu 'sitAH' saktAH baddhAH, eke, na sarve iti zrutaskandhaH 1 sambandhaH / granthAtikramazca teSAM taduktArthAnabhyupagamAt, anantaragrantheSu cAyamartho'bhihita: tadyathA- jIvAstitve sati jJAnA prathamamadhyayana varaNIyAdikarmabandhanam, tasya hetavo mithyAtvAviratipramAdAdayaH parigrahArambhAdayazca, tatroTanaM ca samyagdarzanAdyupAyena, prathamoddezaka: mokSasadbhAvazcetyevamAdikaH, tadevameke zramaNAH zAkyAdayo bArhaspatyamatAnusAriNazca brAhmaNAH etAn' arhaduktAn granthAnati- sUtram kramya paramArthamajAnAnA vividhaM- anekaprakAraM ut- prAbalyena sitA- baddhAH svasamayeSvabhiniviSTAH / tathA ca zAkyA evaM pratipAdayanti, yathA- sukhaduHkhecchAdveSajJAnAdhArabhUto nAstyAtmA kazcit, kiMtu vijJAnamevaikaM vivartata iti, kSaNikA: sarvasaMskArA ityAdi, tathA sAMkhyA evaM vyavasthitA:-sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtermahAn, mahato'haGkAraH, tasmAdgaNazca SoDazakaH, tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni, caitanyaM puruSasya svarUpamityAdi, vaizeSikAH punarAhuH'dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyA: SaT padArthA' iti, tathA naiyAyikA:- pramANaprameyAdInAM padArthAnAmanvayavyatirekaparijJAnAnniHzreyasAdhigama iti vyavasthitAH, tathA mImAMsakA:- codanAlakSaNo dharmo,naca sarvajJaH kazcidvidyate, muktyabhAvazcetyevamAzritAH, cArvAkAstvevamabhihitavanto, yathA- nAsti kazcitparalokayAyI bhUtapaJcakAvyatirikto jIvAkhyaH padArtho, nApi puNyapApesta ityaadi| evaM cAGgIkRtyaite lokAyatikA: mAnavA: puruSAH saktA gRddhA adhyupapannAH kAmeSu icchAmadanarUpeSu, tathA cocuH- etAvAneva puruSo, yaavnindriygocrH| bhadre! vRkapadaM pazya, ydvdntybhushrutaaH||1|| piba khAda ca sAdhulocane!, yadatIta 0 saktAH sitA (mu0)| 0 zcaiteSAM (mu0)| 0 parivrAjakAdayaH athavA samaNaliMgatthA mAhaNA samaNovAsagA samaNA eva mAhaNA 10 tasmAtSoDazakAdapi paJca bhUtAni (mu0)| loko'yaM / 0 sAdhu zobhane (mu0)| // 26 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 27 // zrutaskandhaH prathamamadhyayana samaya: prathamoddezakaH sUtram 7- 8 bhUtebhya: utpAdaH varagAtri! tanna te / nahi bhIru! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // 2 // evaM te tantrAntarIyAH svasamayArthavAsitAnta:karaNAH santo bhagavadarhaduktaM granthArthamajJAtaparamArthAH samatikramya svakIyeSu grantheSu sitA:- saMbaddhAH kAmeSu ca saktA iti // 6 // sAmprataM vizeSeNa sUtrakAra eva cArvAkamatamAzrityA''ha___saMti paMca mahanbhUyA, ihmegesimaahiyaa| puDhavI Au teU vA, vAu aagaaspNcmaa|| sUtram 7 // ee paMca mahabbhUyA, tebbho egotti aahiyaa| aha esiM viNAse u, viNAso hoi dehinno||suutrm 8 // santi vidyante mahAnti ca tAni bhUtAni ca mahAbhUtAni, sarvalokavyApitvAnmahattvavizeSaNam, anena ca bhUtAbhAvavAdinirAkaraNaM draSTavyam, iha asmin loke ekeSAM bhUtavAdinAM AkhyAtAni pratipAditAni tattIrthakRtA tairvA bhUtavAdibhirbArhaspatyamatAnusAribhirAkhyAtAni- svayamaGgIkRtAnyanyeSAM ca pratipAditAni / tAni cAmUni, tadyathA- pRthivI kaThinarUpA, Apo dravalakSaNAH, teja uSNarUpam, vAyuzcalanalakSaNaH, AkAzaMzuSiralakSaNamiti, tacca paJcamaM yeSAM tAni tathA, ekAni cAgopAlAGganA prasiddhatvAt pratyakSapramANAvaseyatvAcca na kaizcidapahnotuM zakyAni / nanu ca sAGkhayAdibhirapi bhUtAnyabhyupagatAnyeva, thA - sattvarajastamorUpAtpradhAnAnmahAn, buddhirityarthaH, mahato'haGkAraH-ahamitipratyayaH, tasmAdapyahaGkArAtSoDazako gaNa utpadyate, sa cAyaM- paJca sparzanAdIni buddhIndriyANi, vAkpANipAdapAyUpastharUpANi ca paJca karmendriyANi, ekAdazaM manaH, paJca tanmAtrANi, tadyathA-gandharasarUpasparzazabdatanmAtrAkhyAni, tatra gandhatanmAtrAtpRthivIgandharasarUpasparzavatI, rasatanmAtrAdAporasarUpasparzavatyaH, rUpatanmAtrAttejorUpasparzavat, sparzatanmAtrAdvAyuHsparzavAn, zabdatanmAtrAdAkAzaMgandharasarUpasparza (c) etAni sAGgopAGgAni prasiddhatvAt (mu0)| 0 tathAhi sAMkhyAstAvadevamUcuH (mu0)| // 27 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 28 // varjitamutpadyata iti / tathA vaizeSikA api bhUtAnyabhihitavantaH, tadyathA-pRthivItvayogAtpRthivI, sA ca paramANulakSaNA zrutaskandhaH1 nityA, vyaNukAdiprakramaniSpannakAryarUpatayA tvanityA, caturdazabhirguNai rUparasagandhasparzasaMkhyApariNAmapRthaktvasaMyoga prathamamadhyayanaM samayaH, vibhAgaparatvAparatvagurutvadravatvavegAkhyairupetA, tathA'ptvayogAdApaH, tAzca rUparasasparzasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAga prathamoddezaka: paratvAparatvagurutvasvAbhAvikadravatvasnehavegavatyaH, tAsu ca rUpaM zuklameva raso madhura eva sparzaH zIta eveti, tejastvAbhi- sUtram saMbandhAttejaH, tacca rUpasparzasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgaparatvAparatvanaimittikadravatvavegAkhyairakAdazabhirguNairguNavat, bhUtebhyaH tatra rUpaMzuklaM bhAsvaraMca, sparza uSNa eveti, vAyutvayogAdvAyuH,sacAnuSNazItasparzasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAga- | utpAdaH paratvAparatvavegAkhyairnavabhirguNairguNavAn dhRtikampazabdAnuSNAzItasparzaliGgaH, AkAzamiti pAribhASikI saMjJA ekatvAttasya, tacca saMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgazabdAkhyaiH SaDbhirguNairguNavat zabdaliGgaMceti, evamanyairapi vAdibhirbhUtasadbhAvAzrayaNe kimiti lokAyatikamatApekSameva bhUtapaJcakopanyAsa iti ?, ucyate, sAMkhyAdibhirhi pradhAnAtsAhaGkArikaM tathA kAladigAtmAdikaM cAnyadapi vastujAtamabhyupeyate, lokAyatikaistu bhUtapaJcakavyatiriktaM nAtmAdikaM kiJcidabhyupagamyate ityatastanmatAzrayaNenaiva sUtrArtho vyAkhyAta iti // 7 // yathA caitat tathA darzayitumAha- 'ee paMca mahabbhUyA' ityAdizlokaH / etAni anantaroktAni pRthivyAdIni paJca mahAbhUtAni yAni tebhyaH kAyAkArapariNatebhyaH ekaH kazciccidrUpo bhUtAvyatirikta AtmA bhavati, na bhUtebhyo vyatirikto'paraH kazcitparaparikalpitaHparalokAnuyAyI sukhaduHkhabhoktA jIvAkhyaH padArtho'stI 1-8 // 28 // tyevamAkhyAtavantaste, tathAhi ta evaM pramANayanti- na pRthivyAdivyatirikta AtmA'sti, tadvAhakapramANAbhAvAt, pramANaM O hati0 (pra0) hrnnmityrthH| hRtkampa0 (mu0)| 0 matApekSayA bhUta0 (mu0)| 0 vyAkhyAyata (mu0)|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 29 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezakaH niyukti: 33 jJAnAtmasiddhiH 8888 cAtra pratyakSameva, nAnumAnAdikam, tatrendriyeNa sArdhaM sAkSAdarthasya saMbandhAbhAvAvyabhicArasaMbhavaH, sati ca vyabhicArasaMbhave sadRze ca bAdhAsaMbhave tallakSaNameva dUSitaM syAditi sarvatrAnAzvAsaH, tathA coktaM- hastasparzAdivAndhena, viSame pathi dhaavtaa| anumAnapradhAnena, vinipAto na durlbhH||1|| anumAnaM cAtropalakSaNamAgamAdInAmapi,sAkSAdarthasaMbandhAbhAvaddhastasparzaneneva pravRttiriti / tasmAtpratyakSamevaikaM pramANam, tena ca bhUtavyatiriktasyAtmano na grahaNam, yattu caitanyaM teSUpalabhyate, tadbhUteSveva kAyAkArapariNateSvabhivyajyate, madyAGgeSu samuditeSu madazaktivaditi, tathA- na bhUtavyatiriktaM caitanyam, tatkAryatvAt, ghaTAdivaditi / tadevaM bhUtavyatiriktasyA''tmano'bhAvAdbhUtAnAmeva caitanyAbhivyaktiH,jalasya buDhdAbhivyaktivaditi / keSAzcilokAyatikAnAmAkAzasyApi bhUtatvenAbhyupagamAdbhUtapaJcakopanyAso na doSAyeti / nanu ca yadi bhUtavyatirikto'paraH kazcidAtmAkhyaH padArtho na vidyate, kathaM tarhi mRta iti vyapadeza ityAzaGkayAha- athaiSAM kAyAkArapariNatau caitanyAbhivyaktI satyAM tadUrdhva teSAmanyatamasya vinAze apagame vAyostejoM vobhayorvA dehino devadattAkhyasya vinAza: apagamo bhavati, tatazca mRta iti vyapadezaH pravartate, na punarjIvApagama iti bhUtAvyatiriktacaitanyavAdipUrvapakSa iti // 8 // atra pratisamAdhAnArthaM niyuktikRdAha ni0-paMcaNhaM saMjoe aNNaguNANaMca ceynnaaigunno| paMciMdiyaThANANaM Na aNNamuNiyaM muNai annnno||33|| paJcAnAM pRthivyAdInAM bhUtAnAM saMyoge kAyAkArapariNAme caitanyAdika: AdizabdAt bhASAcamaNAdikazca guNo na bhavatIti | pratijJA, anyAdayastvatra hetutvenopAttAH, dRSTAntastvabhyUhyaH,sulabhatvAttasya nopaadaanm| tatredaMcArvAkaH praSTavyaH- yadetadbhUtAnAM OvyeNa sAkSA0 (mu0)| (r) stejasazcobha0 (mu0)| // 29 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga saMyoge caitanyamabhivyajyate tatkiM teSAM saMyoge'pi svAtantrya evA''hosvitparasparApekSayA, pAratantrye iti?, kiMcAtaH?, na zrutaskandhaH 1 niyukti prathamamadhyayana zrIzIlA0 tAvatsvAtantrye, yata Aha- aNNaguNANaM ce ti caitanyAdanyo guNoM yeSAM tAnyanyaguNAni tathAhi-AdhArakAThinyaguNA pRthivii| samayaH, vRttiyutam dravaguNA ApaH paktiguNaM tejaHcalanaguNo vAyuH avagAhadAnaguNamAkAzamiti, yadivA prAgabhihitA gandhAdayaH pRthivyAdI- prathamoddezakaH zrutaskandhaH 1 nAmekaikaparihANyA'nye guNAzcaitanyAditi, tadevaM pRthivyAdInyanyaguNAni, cazabdo dvitIyavikalpavaktavyatAsUcanArthaH, niyukti: 33 // 30 // jJAnAtmasiddhiH caitanyaguNe sAdhye pRthivyAdInAmanyaguNAnAM satAM caitanyaguNasya pRthivyAdInAmekasyApyabhAvAnna ttsmudaayaaccaitnyaakhyo| guNa:siddhyatIti, prayogastvatra- bhUtasamudAya:svAtantrye sati dharmitvenopAdIyate, na tasya caitanyAkhyo guNo'stIti sAdhyo dharmaH, pRthivyAdInAmanyaguNatvAt, yo yo'nyaguNAnAM samudAyastatra tatrApUrvaguNotpattirna bhavatIti, yathA sikatAsamudAye snigdhaguNasya tailasya cotpattirna bhavati, ghaTapaTasamudAye vA stambhAdyAvirbhAva iti, dRzyate ca kAye caitanyam, tadAtmaguNo bhaviSyati na bhUtAnAmiti / asminneva sAdhye hetvantaramAha- pazcindiyaThANANaM ti paJca ca tAni sparzanarasaghrANacakSuHzrotrAkhyAnIndriyANi teSAM sthAnAni- avakAzAsteSAM caitanyaguNAbhAvAnna tatsamudAye caitanyam, idamatra hRdayaM-lokAyatikAnAM hi aparasya draSTuranabhyupagamAdindriyANyeva draSTuNi, teSAM ca yAni sthAnAni- upAdAnakAraNAni teSAmacidrUpatvAnna bhUtasamudAye caitanyamiti, indriyANAMcAmUni sthAnAni, tadyathA-zrotrendriyasyAkAzaM suSirAtmakatvAt, ghrANendriyasya pRthivii| tadAtmakatvAt, cakSurindriyasya tejastadrUpatvAt, evaM rasanendriyasyApaH sparzanendriyasya vAyuriti / prayogazcAtranendriyANyupa // 30 // labdhimanti, teSAmacetanaguNArabdhatvAt, yadyadacetanaguNArabdhaM tattadacetanam, yathA ghaTapaTAdIni, evamapi ca bhUtasamudAye O0danye guNA (mu0)| (c) paktRguNaM (mu0)| 0 mekaikasyA (mu0)| 0 tailasya notpattiriti ghaTapaTasamudAye vA na stambhA0 (mu0)| 0 bhUtasamudAye (mu0)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 31 // bhAva eva sAdhito bhavati / punarhetvantaramAha-Na aNNamuNiyaM muNai aNNo tti ihendriyANi pratyekabhUtAtmakAni, taanyev| zrutaskandhaH1 ya draSTurabhAvAd draSTuNi, teSAM ca pratyekaM svaviSayagrahaNAdanyaviSaye cApravRtternAnyendriyajJAtamanyadindriyaM jaanaatiiti|| prathamamadhyayanaM samayaH, 33 // , ato mayA paJcApi viSayA jJAtA ityevamAtmakaH saMkalanApratyayo na prApnoti, anubhUyate cAyam, tasmAdekenaiva draSTrA | prathamoddezakaH bhavitavyam, tasyaiva ca caitanyaM na bhUtasamudAyasyeti, prayoga: punarevaM- na bhUtasamudAye caitanyam, tadArabdhendriyANAM pratyeka niyukti: 33 jJAnAtmasiddhiH viSayagrAhitve sati saMkalanApratyayAbhAvAt, yadi punaranyagRhItamapyanyo gRhNIyAd devadattagRhItaM yajJadattenApi gRhyet, na caitad dRSTamiSTaM veti / nanu casvAtantryapakSe'yaM doSaH, yadA punaH parasparasApekSANAM saMyogapAratantryAbhyupagamena bhUtAnAmeva samuditAnAM caitanyAkhyo dharmaH saMyogavazAdAvirbhavati, yathA kiNvodakAdiSu madyAGgeSu samuditeSu pratyekamavidyamAnA'pi madazaktiriti, tadA kuto'sya doSasyAvakAza iti?, atrottaraM gAthopAttacazabdAkSiptamabhidhIyate- yattAvaduktaM yathA 'bhUtebhyaH parasparasavyapekSasaMyogabhAgbhyazcaitanyamutpadyate', tatra vikalpayAmaH- kimasau saMyogaH saMyogibhyo bhinno'bhinno vA?, bhinnazcetSaSThabhUtaprasaMgo, na cAnyat paJcabhUtavyatiriktasaMyogAkhyabhUtagrAhakaM bhavatAM pramANamasti, pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamAt, tena ca tasyAgrahaNAt, pramANAntarAbhyupagame ca tenaiva jIvasyApi grahaNamastu, atha abhinno bhUtebhyaH saMyogaH, tatrApyetaccintanIyaMkiM bhUtAni pratyekaM cetanAvantyacetanAni vA?, yadi cetanAvanti tadA ekendriyasiddhiH, tathA (ca) samudAyasya paJcaprakAracaitanyApattiH,athAcetanAni, tatra cokto doSo, na hi yadyatra pratyekavidyamAnaM tattatsamudAye bhavadupalabhyate, sikatAsu tailavadi // 31 // tyAdinA / yadapyatroktaM- yathA madyAGgeSvavidyamAnA'pi pratyekaM madazaktiH samudAye prAdurbhavatIti, tadapyayuktam, yatastatra nyevApa0 (mu0)| 0 nyadindri0 (mu0)10 ntyacetanAvanti (mu0)|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 32 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samayaH, kiNvAdiSu yA ca yAvatI ca zaktirupalabhyate, tathAhi- kiNvasya bubhukSApanayanasAmarthya bhramijananasAmarthyaM ca udakasya tRDapanayanasAmarthyamityAdineti, bhUtAnAMca pratyekaM caitanyAnabhyupagame dRSTAntadAntikayorasAmyam / kiMca- bhUtacaitanyAbhyupagame maraNAbhAvo, mRtakAye'pi pRthvyAdInAM bhUtAnAMsadbhAvAt, naitadasti, tatra mRtakAye vAyostejaso vA'bhAvAnmaraNasadbhAvaH / / prathamoddezakaH ityazikSitasyollApaH, tathAhi- mRtakAye zophopalabdherna vAyorabhAvaH, kothasya ca paktisvabhAvasya darzanAnnAgneriti, atha niyukti: 33 jJAnAtmasiddhiH sUkSmaH kazcidvAyuvizeSo'gnirvA tato'pagata iti matiriti, evaM ca jIva eva nAmAntareNAbhyupagato bhavateta, yatkiJcidetat / tathA na bhUtasamudAyamAtreNa caitanyAvirbhAvaH, pRthivyAdiSvekatra vyavasthApiteSvapicaitanyAnupalabdheH, atha kAyAkArapariNatau satyAMtadabhivyaktiriSyate, tadapina, ytolepymyprtimaayaaNsmstbhuutsdbhaave'pijddtvmevoplbhyte|tdevmnvyvytirekaabhyaamaalocymaano nAyaM caitanyAkhyo guNo bhUtAnAM bhavitumarhati, samupalabhyate cAyaM zarIreSu, tasmAt pArizeSyAt jIvasyaivAyamiti svadarzanapakSapAtaM vihAyAGgIkriyatAmiti / yaccoktaM prAk-'na pRthivyAdivyatirikta AtmA'sti, tadvAhakapramANAbhAvAt, pramANaMcAtra pratyakSamevaika' mityAdi, tatra pratividhIyate- yattAvaduktaM pratyakSamevaikaMpramANaM nAnumAnAdika' mityetadanupAsitagurorvacaH, tathAhi-arthAvisaMvAdakaMpramANamityucyate, pratyakSasya ca prAmANyamevaM vyavasthApyeta-kAzcitpratyakSavyaktIrdharmitvenopAdAya pramANayati-pramANametAH, arthAvisaMvAdakatvAd, anubhUtapratyakSavyaktivat, na ca tAbhireva pratyakSavyaktibhiH svasaMviditAbhiH paraMvyavahArayitumayamIzaH, tAsAMsvasaMviniSThatvAt mUktvAcca pratyakSasya, tathA nAnumAnaM pramANamityanumAnenaivAnumAnanirAsaM kurvaMzcArvAkaH kathaM nonmattaH syAd?, evaM hyasautadaprAmANyaM pratipAdayet yathA-nAnumAnaM pramANam, visaMvAdakatvAd, 0 kiNve bubhukSA (mu0)| (c) bhavati (mu0)| 0 pyate (mu0)| // 32 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 33 // anubhUtAnumAnavyaktivaditi etaccAnumAnam, atha paraprasiddhyaitaducyate tadapyayuktam, yatastatparaprasiddhamanumAnaM bhavataHpramANama- zrutaskandhaH1 pramANaM vA?, pramANaM cetkathamanumAnamapramANamityucyate, athApramANaM kathamapramANena satA tena paraH pratyAyyate?, pareNa tasya prathamamadhyayana samayaH, prAmANyenAbhyupagatatvAditi ced, tadapyasAmpratam, yadi nAma paro mAndyAdapramANameva pramANamityadhyavasyati, kiM bhavatA'ti prathamoddezakaH nipuNenApi tenaivAsau pratipAdyate?, yo hyajJo guDameva viSamiti manyate kiMtasya mArayitukAmenApi buddhimatA guDa eva dIyate?, niyukti:33 jJAnAtmasiddhiH tadevaM pratyakSAnumAnayoH prAmANyAprAmANye vyavasthApayato bhavato'nicchato'pi balAdAyAtamanumAnasya prAmANyam / tathA svargApavargadevatAdeH pratiSedhaM kurvan bhavAn kena pramANena karoti?, na tAvatpratyakSeNa pratiSedhaH kartuM pAryate, yatastatpratyakSaM pravartamAnaM vA tanniSedhaM vidadhyAnnivartamAnaM vA?, na tAvatpravartamAnam, tasyAbhAvaviSayatvavirodhAt, nApi nivartamAnam, yatastacca nAsti tena ca pratipattirityasaMgatam, tathAhi-vyApakavinivRttau vyApyasya vinivRttiriSyate, na cArvAgdarzipratyakSeNa samastavastuvyAptiHsaMbhAvyate, tatkathaM pratyakSavinivRttau padArthavyAvRttiriti?, tadevaM svargAdeH pratiSedhaM kurvatAcArvAkeNAvazyaM pramANAntaramabhyupagatam / tathA'nyAbhiprAyavijJAnAbhyupagamAcca spaSTameva pramANAntaramabhyupagatam, anyathA kathaM parAvabodhAya zAstrapraNayanamakAri cArvAkeNetyalamatiprasaGgena / tadevaM pratyakSAdanyadapi pramANamasti, tenAtmA setsyati, kiM punastaditi ved, ucyate, astyAtmA, asAdhAraNatadguNopalabdheH, cakSurindriyavat, cakSurindriyaM hi na sAkSAdupalabhyate, sparzanAdIndriyAsAdhAraNarUpavijJAnotpAdanazaktyA tvanumIyate, tathA''tmA'pi pRthivyAdyasAdhAraNacaitanyaguNopalabdherastItyanumIyate, caitanya 8 // 33 // ca tasyAsAdhAraNo guNa ityetatpRthivyAdibhUtasamudAye caitanyasya nirAkRtatvAdavaseyam / tathA astyAtmA, samastendriyo mauDhyAda0(mu0)10 vyApyasyApi(vi) nivRtti (mu0)|0 cArvAkdarzita0 (pra0)10 saMsAdhyate (pr0)|7 gamAdatra spa0 (mu0)| 0 sAdhAraNaguNa (mu0)||| dh
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 34 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: niyukti: 33 jJAnAtmasiddhiH palabdhArthasaMkalanApratyayasadbhAvAt, paJcagavAkSAnyAnyopalabdhArthasaMkalanAvidhAyyekadevadattavat, tathA''tmA arthadraSTA nendriyANi, tadvigame'pi tadupalabdhArthasmaraNAt, gavAkSoparame'pi tAropalabdhArthasmartRdevadattavat, tathA arthApattyA'pyAtmA'stItyavasIyate, tathAhi- satyapi pRthivyAdibhUtasamudAye lepyakarmAdau na sukhaduHkhecchAdveSaprayatnAdikriyANAM sadbhAva iti, ataH sAmarthyAdavasIyate-asti bhUtAtiriktaH kazcitsukhaduHkhecchAdInAM kriyANAM samavAyikAraNaM padArthaH, sa cAtmeti,tadevaM pratyakSAnumAnAdipUrvikA'nyA'pyarthApattirabhyUhyA, tasyAstvidaM lakSaNaM- pramANaSaTkavijJAto, yatrArtho nAnyathAbhavan / adRSTa kalpayedanyam, saa'rthaapttirudaahRtaa||1||tthaa''gmaadpyaatmaastitvmvseym, sa cAyamAgamaH- atthi me AyA uvavAie ityaadi| yadivA kimatrAparapramANacintayA?, sakalapramANajyeSThena pratyakSeNaivAtmA'stItyavasIyate, tadguNasya jJAnasya pratyakSatvAt, jJAnaguNasya ca guNino'nanyatvAt pratyakSa evAtmA, rUpAdiguNapratyakSatvena ghaTAdipratyakSatvavat, tathAhi- ahaM sukhyahaMduHkhyevamAdyahaMpratyayagrAhyazcAtmA pratyakSaH, ahaMpratyayasya svasaMvidrUpatvAditi, mamedaM zarIraM purANaM karmeti ca zarIrAdbhedena nirdizyamAnatvAd, ityAdInyanyAnyapi pramANAni jIvasiddhAvabhyUhyAnIti / tathA yaduktaM-'na bhUtavyatiriktaM caitanyaM tatkAryatvAt ghaTAdivadi' ti, etadapyasamIcInam, hetorasiddhatvAt, tathAhi-na bhUtAnAM kAryaM caitanyam, teSAmatadguNatvAt bhUtakAryacaitanye saMkalanApratyayAsaMbhavAcca, ityAdinoktaprAyam, ato'styAtmA bhUtavyatirikto jJAnAdhAra iti sthitam // nanu ca kiM jJAnAdhArabhUtenAtmanA jJAnAdbhinenAzritena?, yAvatA jJAnAdeva sarvasaMkalanApratyayAdikaM setsyati, kimAtmanA'ntargaDukalpeneti, tathAhi- jJAnasyaiva cidrUpatvAdbhUtairacetanaiH kAyAkArapariNataiH saha saMbandhesati sukhaduHkhecchAdveSaprayatnakriyAH prAduSSanti tathA saMkalanApratyayo O0dapyastitva0 (mu0)| (c) asti me aatmauppaatikH| 0 paTAdipratyakSavat (mu0)| (r) prAduSyanti (mu0)| // 34 // P
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 35 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: sUtram eko'pi bhavAntaragamanaMceti, tadevaM vyavasthite kimAtmanA kalpiteneti?,atrocyate, na hyAtmAnamekamAdhArabhUtamantareNa saMkalanApratyayo / ghaTate, tathAhi- pratyekamindriyaiH svaviSayagrahaNe sati paraviSaye cApravRtteH ekasya ca paricchetturabhAvAt mayA pazcApi viSayAH paricchinnA ityAtmakasya saMkalanApratyayasyAbhAva iti, AlayavijJAnamekamastIti ced, evaM satyAtmana eva nAmAntaraM bhavatA kRtaM syAt, na ca jJAnAkhyo guNo guNinamantareNa bhavatItyavazyamAtmanA guNinA bhAvyamiti // sa ca na sarvavyApI, tadguNasya / sarvatrAnupalabhyamAnatvAt, ghaTavat / nApi zyAmAkatandulamAtro'GguSThaparvamAtro vA, tAvanmAtrasyopAttazarIrAvyApitvAt, nAnAvidhaH tvakparyantazarIravyApitvena copalabhyamAnaguNatvAt, tasmAtsthitamidaM- upAttazarIratvakparyantavyApyAtmeti / tasya cAnAdikarmasaMbaddhasya kadAcidapi sAMsArikasyAtmanaH svarUpe'navasthAnAt satyapyamUrtatve mUrtena karmaNA saMbandho na virudhyate, karmasaMbandhAcca sUkSmabAdaraikendriyadvitricatuSpaJcendriyaparyAptAparyAptAdyavasthA bahuvidhAH prAdurbhavanti / tasya caikAntena kSaNikatve dhyAnAdhyayanazramapratyabhijJAnAdyabhAvaH ekAntanityatve ca nArakatiryamanuSyAmaragatipariNAmAbhAvaH syAt tasmAtsyAdanityaH syAnnitya AtmetyalamatiprasaGgena ||8||saamprtmekaatmaadvaitvaadmuddeshaarthaadhikaarprdrshitN pUrvapakSayitumAha___jahA ya puDhavIthUbhe, ege nANAhi dIsai / evaM bho! kasiNe loe, vinU nANAhi diisii| sUtram 9 // dRSTAntabalenaivArthasvarUpAvagataH pUrvaM dRSTAntopanyAsaH, yathetyupadarzane, cazabdo'pizabdArthe, saca bhinnakrama eke ityasyAnantaraM draSTavyaH, pRthivyeva stUpaH pRthivyA vAstUpaH pRthivIsaMghAtAkhyo'vayavI, sa caiko'pi yathA nAnArUpaH-saritsamudraparvatanagarasannivezAdyAdhAratayA vicitro dRzyate nimnonnatamRdukaThinaraktapItAdibhedena vA dRzyate, na ca tasya pRthivItattvasyaitAvatA bhedena Osthite ceti kimAtmanA (pr0)| // 35 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 36 // bhedo bhavati, evaM uktarItyA~ bho iti parAmantraNe, kRtsno'pi lokaH- cetanAcetanarUpa eko vidvAn vartate, idamatra hRdayaM- eka zrutaskandhaH1 eva hyAtmA vidvAn jJAnapiNDaH pRthivyAdibhUtAdyAkAratayA nAnA dRzyate, na ca tasyAtmana etAvatA''tmatattvabhedo bhavati, tathA prathamamadhyayanaM samayaH, coktaM- eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jlcndrvt||1||tthaa 'puruSa evedaM niM sarvaM yadbhUtaM prathamoddezakaH yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati, yadejati yannejati yaddUre yadu antike yadantarasya sarvasya yatsarvasyAsya bAhyataH sUtram 10 eko'pi ityaatmaadvaitvaadH|| 9 // asyottaradAnAyAha nAnAvidhaH evamegetti jappaMti, maMdA aarNbhnnissiaa| ege kiccA sayaM pAvaM, tivvaM dukkhaM niyacchai / / sUtram 10 // eva miti anantaroktAtmAdvaitavAdopapradarzanaM eke kecana puruSakAraNavAdino jalpanti pratipAdayanti, kiMbhUtAste ityAhamandA jaDAH samyakparijJAnavikalAH, mandatvaM ca teSAM yuktivikalAtmA'dvaitapakSasamAzrayaNAt, tathAhi- yadyeka evAtmA / syAnnAtmabahutvaM tato ye sattvAH- prANinaH kRSIvalAdayaH 'eke' kecana Arambhe- prANyupamardanakAriNi vyApAre ni:zritAAsaktAH sambaddhA adhyupapannAste ca saMrambhasamArambhArambhaiH kRtvA upAdAya svayaM AtmanA pApaM azubhaprakRtirUpamasAtodayaphalaM tIvraduHkhaM tadanubhavasthAnaM vA narakAdikaM niyacchatIti, ArSatvAdbahuvacanArthe ekavacanamakAri, tatazcAyamartho-nizcayena yacchantyavazyaMtayA~ prApnuvanti ta evArambhAsaktA nAnya iti, etanna syAd, api tvekenApi azubhe karmaNi kRte sarveSAM zubhAnuSThAyinAmapi tIvraduHkhAbhisaMbandhaH syAd, ekatvAdAtmana iti, na caitadevaM dRzyate, tathAhi- ya eva kazcidasamaJjasakArI sa eva loke tadanurUpA viDambanAH samanubhavannupalabhyate nAnya iti, tathA sarvagatatve Atmano bandhamokSAdyabhAvastathA pratipAdyapratipAdaka 0 uktanItyA (pr0)| (r) tayA gacchanti-prApnu0 (mu0)| // 36 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 37 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samaya:, prathamoddezaka: sUtram 11 tajjIvataccharIravAdi vivekAbhAvAcchAstrapraNayanAbhAvazca syAditi / etadarthasaMvAditvAtprAktanyeva niyuktigAthA'tra vyAkhyAyate, tadyathA-paJcAnAM pRthivyAdInAM bhUtAnAmekatra kAyAkArapariNatAnAM caitanyamupalabhyate, yadi punareka evAtmA vyApI syAttadA ghaTAdiSvapi caitanyopalabdhiH syAt, na caivam, tasmAnnaika AtmA, bhUtAnAM cAnyA'nyaguNatvaM na syAd, ekasmAdAtmano'bhinnatvAt, tathA paJcendriyasthAnAnAM- paJcendriyAzritAnAM jJAnAnAM pravRttau satyAmanyena jJAtvA viditamanyo na jAnAtItyetadapi na syAdyadyeka evAtmA syAditi // 10 // sAmprataM tajjIvataccharIravAdimataM pUrvapakSayitumAha patteaMkasiNe AyA, je bAlA je apNddiaa|sNti peccA na te saMti, natthi sttovvaaiyaa|| sUtram 11 // 8 tajjIvataccharIravAdinAmayamabhyupagamaH-yathA paJcabhyo bhUtebhyaH kAyAkArapariNatebhyazcaitanyamutpadyate abhivyajyatevA, tenaikaikaM zarIraM prati pratyekamAtmAnaH kRtsnAH sarve'pyAtmAna evamavasthitAH, ye bAlA ajJA ye ca paNDitAH sadasadvivekajJAste sarve'pi pRthaga vyavasthitAH, noka evAtmA sarvavyApitvenAbhyupagantavyo, bAlapaNDitAdyavibhAgaprasaGgAt, nanu pratyekazarIrAzrayatvenAtmabahutvamArhatAnAmapISTamevetyAzaGkayAha- santi vidyante yAvaccharIraM vidyante tadabhAve tu na vidyante, tathAhi- kAyAkArapariNateSu bhUteSu caitanyAvirbhAvo bhavati, bhUtasamudAyavicaTane ca caitanyApagamo, na punaranyatra gacchaccaitanyamupalakSyate , ityetadeva darzayati- peccA na te saMtI ti pretya paraloke na te AtmAnaH santi vidyante, paralokAnuyAyI zarIrAdbhinnaH svakarmaphalabhoktAna kazcidAtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH / kimityevamata Aha- natthi sattovavAiyA astizabdastiGantapratirUpako nipAto bahuvacane draSTavyaH, tadayamarthaH- na santi na vidyante sattvAH prANina upapAtena nirvRttA aupapAtikA- bhavAdbhavAntaragAmino na O niyuktikRdgAthA (mu0)| 0 piccA (mu0)| 0 vighaTane (mu0)| 0 palabhyate (mu0)| // 37 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 38 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samaya:, prathamoddezakaH sUtram 12 tajjIvataccharIravAdi bhavantIti tAtparyArthaH, tathAhi tadAgamaH- vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretya saMjJA'stI ti, nanu prAgupanyastabhUtavAdino'sya ca tajjIvataccharIravAdinaH ko vizeSa iti?, atrocyate, bhUtavAdino bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikAM kriyAM kurvanti, asya tu kAyAkArapariNatebhyo bhUtebhyazcaitanyAkhya Atmotpadyate'bhivyajyate vA, tebhyazcAbhinna ityayaM vishessH||11|| evaM ca dharmiNo'bhAvAddharmasyApyabhAva iti darzayitumAha natthi puNNe va pAvevA, natthi loe ito vare / sarIrassa viNAseNaM, viNAso hoi dehinno|suutrm 12 // puNyaM abhyudayaprAptilakSaNaM tadviparItaM pApametadubhayamapi na vidyate, Atmano dharmiNo'bhAvAt, tadabhAvAcca nAsti ataH asmAllokAt paraH anyo loko yatra puNyapApAnubhava iti, atra cArthe sUtrakAraH kAraNamAha- zarIrasya kAyasya vinAzena bhUtavicaTanena vinAzaH abhAvo dehina Atmano'pyabhAvo bhavati yataH, na punaH zarIre vinaSTe tasmAdAtmA paralokaM gatvA puNyaM pApaM vA'nubhavatIti, ato dharmiNa Atmano'bhAvAttaddharmayoH puNyapApayorapyabhAva iti, asmiMzcArthe bahavo dRSTAntAH santi, tadyathA- yathA jalabuddo jalAtirekeNa nAparaH kazcidvidyate tathA bhUtavyatirekeNa nAparaH kazcidAtmeti, tathA yathA kadalIstambhasya bahistvagapanayane kriyamANe tvaGgAtrameva sarvaM nAntaH kazcitsAro'sti evaM bhUtasamudAye vicaTati sati tAvanmA vihAya nAntaH sArabhUtaH kazcidAtmAkhyaH padArtha upalabhyate, yathA vA'lAtaM bhrAmyamANamatadrupamapi cakrabuddhimutpAdayati evaM bhUtasamudAyo'pi viziSTakriyopeto jIvabhrAntimutpAdayatIti, yathA ca svapne bahirmukhAkAratayA vijJAnamanubhUyate antareNaiva bAhyamartham, evamAtmAnamantareNa tadvijJAnaM bhUtasamudAyoM prAdurbhavatIti, tathA yathA''darza svacchatvAtpratibimbito bahiH 7 zva bhinna (pr0)| (c) bhUtavighaTanena (mu0)| 0 vighaTati (mu0)| 0 dAye (mu0)| 0 bahiH sthito'pya0 (mu0)| // 38 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 39 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezakaH sUtram 13 tajIvataccharIravAdi stho'pyartho'ntargato lakSyate, na cAsau tathA, yathA ca grISme bhaumenoSmaNA parispandamAnA marIcayo jalAkAraM vijJAnamutpAdayanti,evamanye'pi gandharvanagarAdayaH svarUpeNAtathAbhUtA api tathA pratibhAsante, tathA''tmApi bhUtasamudAyasya kAyAkArapariNatau satyAM pRthagasanneva tathA bhrAntiM samutpAdayatIti / amISAM ca dRSTAntAnAM pratipAdakAni kecitsUtrANi vyAcakSate, asmAbhistu sUtrA''darzeSu cirantanaTIkAyAM cAdRSTatvAnnolliGgitAnIti / nanu ca yadi bhUtavyatiriktaH kazcidAtmA na vidyate, tatkRte ca puNyApuNye nastaH,tatkathametajjagadvaicitryaM ghaTate?, tadyathA-kazcidIzvaro'paro daridro'nyaH subhago'paro durbhagaH sukhI duHkhI surUpo mandarUpo vyAdhito nIrogazceti, evaM prakArA ca vicitratA kiMnibandhaneti,? atrocyate, svabhAvAt, tathAhikutracicchilAzakale pratimArUpaM niSpAdyate, tacca kuGkamAgarucandanAdivilepanAnubhogamanubhavati sragdhUpAdyAmodaMca, anyasmiMstu pASANakhaNDe pAdakSAlanAdi kriyate, na ca tayoH pASANakhaNDayoHzubhAzubhestaH, yadudayAtsa tAdRgvidhAvasthAvizeSa ityevaM svabhAvAjjagadvaicitryam, tathA coktaM- kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitratA / varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi||1|| iti tajjIvataccharIravAdimataM gatam // 12 // idAnImakArakavAdimatAbhidhitsayA''ha kuvvaM ca kArayaM ceva, savvaM kuvvaM na vijii| evaM akArao appA, evaM te upgbbhiaa||suutrm 13 // kurvanniti svatantraH kartA'bhidhIyate, AtmanazcAmUrtatvAnnityatvAt sarvavyApitvAcca kartRtvAnupapattiH, ata eva hetoHkArayitRtvamapyAtmano'nupapannamiti, pUrvazcazabdo'tItAnAgatakartRtvaniSedhako dvitIyaH samuccayArthaH, tatazcAtmA na svayaM kriyAyAM pravartate, nApyanyaM pravartayati, yadyapica sthitikriyAM mudrApratibimbodayanyAyena ca bhujikriyAMkaroti tathA'pi samastakriyA(r)svasvarUpa0 (mu0)| (r) nIrogIti (mu0)| 0ti dhUpA0 (mu0)10 mayUrasya ca citratA (pr0)| // 39 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 40 // tajjIva kartRtvaM tasya nAstItyetaddarzayati-savvaM kuvvaM Na vijjai tti sarvAM parispandAtmikAM dezAddezAntaraprAptilakSaNAM kriyAM kurvannAtmA zrutaskandhaH1 na vidyate, sarvavyApitvenAmUrtatvena cAkAzasyevAtmano niSkriyatvamiti, tathA coktaM-akartA nirguNo bhoktA, AtmA sAGkhya- prathamamadhyayanaM samayaH, nidarzane iti / evaM anena prakAreNAtmA'kAraka iti, te sAMkhyAH, tuzabdaH pUrvebhyo vyatirekamAha, te punaH sAGkhyA evaM pragalbhitAH prathamoddezakaH pragalbhavanto dhAya'vantaHsanto bhUyo bhUyastatra tatra pratipAdayanti, yathA- prakRtiH karoti, puruSa upabhuGkte, tathA buddhyadhyavasitamarthaM prathamoddezaka: sUtram 14 puruSazcetayate ityAdyakArakavAdimatamiti // 13 // sAmprataM tajjIvataccharIrAkArakavAdinormataM nirAcikIrSurAha - je te u vAiNo evaM, loe tesiMkao siyaa?| tamAo te tamaMjaMti, maMdA AraMbhanissiyA ||suutrm 14 // taccharIravAdi tatra ye tAvaccharIrAvyatiriktAtmavAdinaH eva miti pUrvoktayA nItyA bhUtAvyatiriktamAtmAnamabhyupagatavantaste nirAkriyante tatra yattaistAvaduktaM- yathA na zarIrAdinno'styAtme ti, tadasAmpratam, yatastatprasAdhakaM pramANamasti, taccedaM-vidyamAnakartRkamidaM zarIram, AdimatpratiniyatAkAratvAt, iha yadyadAdimatpratiniyatAkAraM tattadvidyAmAnakartRkaM dRSTam, yathA ghaTaH, yaccAvidyamAnakartRkaM tadAdimatpratiniyatAkAramapi na bhavati,yathA''kAzam, AdimatpratiniyatAkArasya casakartRkatvena vyApteH, vyApakavinirvRttau vyApyasya vinivRttiriti sarvatra yojanIyam / tathA vidyamAnAdhiSThAtRkAnIndriyANi, karaNatvAt, yadyadiha karaNaM tattadvidyamAnAdhiSThAtRkaM dRSTam, yathA daNDAdikamiti, adhiSThAtAramantareNa karaNatvAnupapattiH yathA''kAzasya, hRSIkANAM cAdhiSThAtA''tmA, sa ca tebhyo'nya iti, tathA vidyamAnA''dAtRkamidamindriyaviSayakadambakam, AdAnAdeyasadbhAvAt, iha 0 parispandAdikAM (mu0)| 0 tadasaGgatam (mu0)10 nAbhrANAM pratiniyata AkAraH, jmbuudviipaadiloksthitinissedhaarthmaadimttvm| 0 sakartRtvena vyApte:8 vyApakanivRttau (mu0)| // 40 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 41 // bApta jIva yatra yatrA''dAnAdeyasaddhAvastatra tatra vidyamAna AdAtA- grAhako dRSTaH, yathA saMdaMzakAyaspiNDayostadbhinno'yaskAra iti, zrutaskandha:1 yazcAtrendriyaiH karaNairviSayANAmAdAtA- grAhakaH sa tadbhinna Atmeti, tathA vidyamAnabhoktRkamidaMzarIram, bhogyatvAdodanAdivat, prathamamadhyayana atra ca kulAlAdInAM mUrtatvAnityatvasaMhatatvadarzanAdAtmApi tathaiva syAditi dharmivizeSaviparItasAdhanatvena viruddhAzaGkA na prathamoddezakaH vidheyA, saMsAriNa AtmanaH karmaNA sahAnyo'nyAnubandhataH kathaJcinmUrtatvAdyabhyupagamAditi, tathA yaduktaM 'nAsti sattvA / prathamoddezaka: aupapAtikA' iti, tadapyayuktam, yatastadaharjAtabAlakasya yaH stanAbhilASaH so'nyAbhilASapUrvakaH, abhilASatvAt, sUtram 14 kumArAbhilASavat, tathA bAlavijJAnamanyavijJAnapUrvakaM vijJAnatvAt, kumAravijJAnavat, tathAhi-tadaharjAtabAlako'piyAvatsa taccharIravAdi evAyaM stana ityevaM nAvadhArayati tAvannoparatarudito mukhamarpayati stane iti, ato'sti bAlake vijJAnalezaH, sacAnyavijJAnapUrvakaH,taccAnyadvijJAnaM bhavAntaravijJAnam, tasmAdasti sattva aupapAtika iti / tathA yadabhihitaM- vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH / samutthAya tAnyevAnu vinazyatIti, tatrApyayamartho- 'vijJAnaghanoM vijJAnapiNDa AtmA bhUtebhya utthAye' ti prAktanakarmavazAttathAvidhakAyAkArapariNatabhUtasamudAye tadvAreNa svakarmaphalamanubhUya punastadvinAze AtmApi tadanu tenAkAreNa vinazyaparyAyAntareNotpadyate, na punastaireva saha vinazyatIti / tathA yaduktaM- 'dharmiNo'bhAvAttaddharmayoH puNyapApayorabhAva' iti, tadapyasamIcInam, yato dharmI tAvadanantaroktayuktikadambakena sAdhitaH, tatsiddhau ca taddharmayoH puNyapApayorapi siddhiravaseyA jgdvaicitrydrshnaacc| yattu svabhAvamAzrityopalazakalaM dRSTAntatvenopanyastaM tadapi tadbhoktRkarmavazAdeva tathA tathA saMvRttamiti durnivAraH puNyApuNya // 41 // sadbhAva iti / ye'pi bahavaH kadalIstambhAdayo dRSTAntA Atmano'bhAvasAdhanAyopanyastAH te'pyabhihitanItyA''tmano bhUtaONate bhUta0 (mu0)| 0 vinazyAparaparyA0 (mu0)| 0 nantaroktika0 (mu0)|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 42 // samayaH, vyatiriktasya paralokayAyinaH sArabhUtasya sAdhitatvAtkevalaM bhavato vAcAlatAM prakhyApayanti ityalamatiprasaGgena / zeSaM sUtraM zrutaskandhaH1 viviyate'dhuneti / tadevaM teSAM' bhUtavyatiriktAtmanihnavavAdinAM yo'yaM lokaH'caturgatikasaMsAro bhavAdbhavAntaragatilakSaNa: prathamamadhyayanaM prAkprasAdhitaH subhagadurbhagasurUpamandarUpezvaradaridrAdigatyAM jagadvaicitryalakSaNazcasa evaMbhUto lokasteSAM kuto bhavet? kayopapattyA prathamoddezaka: ghaTeta? Atmano'nabhyupagamAt, na kathaJcidityarthaH, te ca' nAstikAH paralokayAyijIvA'nabhyupagamena puNyapApayozcA- prathamoddezakaH sUtram 14 bhAvamAzritya yatkiJcanakAriNo'jJAnarUpAttamasaH sakAzAdanyattamo yAnti, bhUyo'pi jJAnAvaraNAdirUpaM mahattaraM tamaH tajjIvasaMcinvantItyuktaM bhavati, yadivA- tama iva tamo-duHkhasamuddhAtena sadasadvivekapradhvaMsitvAdyAtanAsthAnaMtasmAd-evaMbhUtAttamasaH taccharIravAdi parataraM tamo yAnti, saptamanarakapRthivyAMrauravamahArauravakAlamahAkAlApratiSThAnAkhyaM narakAvAsaM yAntItyarthaH / kimiti?, yataste, mandA jaDA mUrkhAH, satyapi yuktyupapanne AtmanyasadabhinivezAttadabhAvamAzritya prANyupamardakAriNi vivekijananindite Arambhe- vyApAre nizcayena nitarAM vA zritAH- sambaddhAH, puNyapApayorabhAva ityAzritya paralokanirapekSatayA''rambhanizritA iti / tathA tajjIvataccharIravAdimataM niyuktikAro'pi nirAcikIrSurAha-paMcaNha'mityAdigAthA praagvdtraapi||33||saamprtmkaarkvaadimtmaashrityaaymnntr (rokta) zloko bhUyo'pi vyAkhyAyate- ye ete akArakavAdina Atmano'mUrtatvanityatvasarvavyApitvebhyo hetubhyo niSkriyatvamevAbhyupapannAsteSAM ya eSa loko' jarAmaraNazokAkrandanaharSAdilakSaNo narakatiryamanuSyAmaragatirUpaH so'yamevaMbhUto niSkriye satyAtmanyapracyutAnutpannasthiraikasvabhAve 'kutaH'kasmAddhetoH syAt?,na kathaJcitkutazci // 42 // tsyAdityarthaH, tatazca dRSTeSTabAdhArUpAttamaso'jJAnarUpAtte tamo'ntaraM nikRSTaM yAtanAsthAnaM yAnti, kimiti?, yato 'mandA' (r) dAridrA0 (mu0)|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 43 // jaDAH prANyapakArakA''rambhanizritAzca te iti // adhunA niyuktikAro'kArakavAdimatanirAkaraNArthamAha zrutaskandhaH1 ni0- ko veeI akayaM? kayanAso paMcahA gaI ntthi| devamaNussagayAgai jAIsaraNAiyANaM ca / / 34 / / prathamamadhyayana samayaH, Atmano'kartRtvAtkRtaM nAsti, tatazcAkRtaM ko vedayate?, tathA niSkriyatve vedanakriyA'pi na ghaTAM prAJcati, athAkRtamapyanu- niyuktiH bhUyeta tathA satyakRtAgamakRtanAzApattiH syAt, tatazca ekakRtapAtakena sarvaH prANigaNo duHkhitaH syAt puNyena ca sukhI 34-35 akArakasyAditi, na caitad dRSTamiSTaM vA, tathA vyApitvAnnityatvAccAtmanaH paJcadhA paJcaprakArA nArakatiryamanuSyAmaramokSalakSaNA vAdinirAgatirna bhavet, tatazca bhavatAM sAGkhyAnAM kASAyacIvaradhAraNazirastuNDamuNDanadaNDadhAraNabhikSAbhojitvapaJcarAtropadezAnusAra- karaNam yamaniyamAdyanuSThAnam, tathA- paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rtH| jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra sNshyH||1|| ityAdi sarvamapArthakamApnoti tathA devamanuSyAdiSu gatyAgatI na syAtAm, sarvavyApitvAdAtmanaH, tathA nityatvAcca vismaraNAbhAvAjAti-2 smaraNAdikA ca kriyA nopapadyate, AdigrahaNAt 'prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte' iti bhujikriyA yA samAzritA sA'pi na prApnoti, tasyA api kriyAtvAditi, atha 'mudrApratibimbodayanyAyena bhoga' iti ced, etattu nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, vAbhAtratvAt, pratibimbodayasyApi ca kriyAvizeSatvAdeva, tathA nitye cAvikAriNyAtmani pratibimbodayasyAbhAvAdyatkizcidetaditi // 34 // nanu ca bhujikriyAmAtreNa pratibimbodayamAtreNa ca yadyapyAtmA sakriyaH tathApi na tAvanmAtreNAsmAbhiH sakriyatvamiSyate, kiM tarhi?, samastakriyAvattve satItyetadAzaGkaya niyuktikRdAha ni0-Na hu aphalathovaNicchitakAlaphalattaNamihaM adumaheU / NAduddhathovaduddhattaNe NagAvittaNe heu // 35 // (c) padyate tathA Adi (mu0)| // 43 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 44 // AtmaSaSTha na hunaivAphalatvaM drumAbhAve sAdhye heturbhavati, nahi yadaiva phalavAMstadaiva drumaH anyadA tvadruma iti bhAvaH, evamAtmano'pi zrutaskandhaH1 suptAdyavasthAyAM yadyapi kathaJcinniSkriyatvaM tathApi naitAvatA tvasau niSkriya iti vyapadezamarhati, tathA stokaphalatvamapi na prathamamadhyayana samayaH, vRkSAbhAvasAdhanAyAlam, svalpaphalo'pi hi panasAdivRkSavyapadezabhAgbhavati, evamAtmA'pi svalpakriyo'pi kriyAvAneva, prathamoddezakaH kadAcideSAmatirbhavato bhavet-stokakriyo niSkriya eva, yathaikakArSApaNadhanona dhanitva (vyapadeza) mAskandati, evamAtmA'pi sUtram 15 svalpakriyatvAdakriya iti, etadapyacAru, yato'yaM dRSTAntaH pratiniyatapuruSApekSayA vocyate samastapuruSApekSayA vA?, tatra vAdimatam yadyAdyaH pakSaH tadA siddhasAdhyatA, yataH- sahasrAdidhanavadapekSayA nirdhana evAsau, atha samastapuruSApekSayA tadasAdhu, yato'nyAn / jaraccIvaradhAriNo'pekSya kArSApaNadhano'pidhanavAneva, tathA''tmApi viziSTasAmopetapuruSakriyApekSayA yadi niSkriyo'bhyupagamyate na kAcitkSatiH sAmAnyApekSayA tu kriyAvAneva, ityalamatiprasaGgena, evamanizcitAkAlaphalatvAkhyahetudvayamapi na vRkSAbhAvasAdhakaM ityAyojyam,evamadugdhatvastokadugdhatvarUpAvapi hetUgotvAbhAva na sAdhayataH, uktanyAyenaiva dArTAntikayojanA kAryeti // 35||||14||saamprtmaatmsssstthvaadimtN pUrvapakSayitumAha saMti paMca mahanbhUyA, ihamegesi aahiyaa|aaychttttho puNo Ahu, AyA loge ya saase|suutrm 15 // santi vidyante paJca mahAbhUtAni pRthivyAdIni iha asminsaMsAre ekeSAM vedavAdinAM sAGkhyAnAM vaizeSikANAM ca, etad / AkhyAtaM AkhyAtAni vA bhUtAni, te ca vAdina evamAhuH- evamAkhyAtavantaH, yathA AtmaSaSThAni AtmA SaSTho yeSAM tAni AtmaSaSThAni bhUtAni vidyanta iti, etAni cAtmaSaSThAni bhUtAni yathA'nyeSAM vAdinAmanityAni tathA nAmISAmiti darzayati co('tro)pagamyate (mu0) OM tmApi yadi...kSayA niSkriyo (mu0)| 0 ityAdi yonyam (mu0)| na gotvAbhAvaM sAdha0 (mu0)| 7 zaivAdhikAriNAM (mu0)|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 45 // AtmA lokazca pRthivyAdirUpaH zAzvataH avinAzI, tatrAtmanaH sarvavyApitvAdamUrtatvAccAkAzasyeva zAzvatatvam, pRthivyAdIna zrutaskandhaH 1 ca tadrUpApracyuteravinazvaratvamiti ||15||shaashvttvmev bhUyaH pratipAdayitumAha prathamamadhyayana samaya:, duhaoNa viNassaMti, no ya uppajjae asaM / savve'visavvahA bhAvA, niyttiibhaavmaagyaa|suutrm 16 // prathamoddezaka: te AtmaSaSThAH pRthivyAdayaH padArthA ubhayata iti nirhetukasahetukavinAzadvayena na vinazyanti, yathA bauddhAnAMsvata eva nirhetuko sUtram 16 AtmaSaSThavinAzaH, tathA ca te UcuH- jAtireva hi bhAvAnAM, vinAze heturiSyate / yo jAtazca na ca dhvasto, nazyetpazcAtsa kena vaH // 1 // yathA / vAdimatam ca vaizeSikANAM lakuTAdikAraNasAnnidhye vinAzaH sahetukaH, tenobhayarUpeNApi vinAzena lokAtmanorna vinAza iti tAtparyArthaH, yadivA-'duhao'tti dvirUpAdAtmanaH svabhAvAccetanAcetanarUpAnna vinazyantIti, tathAhi- pRthivyaptejovAyvAkAzAni svarUpAparityAgarUpatayA~ nityAni, 'na kadAcidanIdRzaMjagadi tikRtvA, AtmA'pi nitya eva, akRtktvaadibhyo| hetubhyaH, tathA coktaM- nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati maarutH||1|| acchedyo'ymbhedyo'ymvikaaryo'ymucyte| nityaH satataga:sthANuracalo'yaM snaatnH||2|| evaM ca kRtvA nAsadutpadyate, sarvasya sarvatra sadbhAvAd asati ca kArakavyApArAbhAvAt satkAryavAdaH, yadi ca asadutpadyeta kharaviSANAderapyutpattiH syAditi, tathA coktaMasadakaraNAdupAdAnagrahaNAtsarvasaMbhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAtkAraNabhAvAcca stkaarym||1|| evaM ca kRtvA mRtpiNDe'pi ghaTo'sti, tadarthinAM mRtpiNDopAdAnAt, yadi cAsadutpadyeta tato yataH kutazcideva syAt, nAvazyametadarthinA mRtpiNDopAdAnameva kriyeta iti, ataH sadeva kAraNe kAryamutpadyata iti / evaM ca kRtvA sarve'pi bhAvAH- pRthivyAdaya AtmaSaSThAH niyatibhAvaM (r) kena ca (mu0)| (c) tyAgatayA (mu0)| 0* madAhyo'ya0 pra0 / 0 sarvagataH pra0 / // 45 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samaya:, prathamoddezakaH sUtram 17 kSaNikavAdaH // 46 // zrIsUtrakRtAGga nityatvamAgatA nAbhAvarUpatAmabhUtvA ca bhAvarUpatAM pratipadyante, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpattivinAzayoriti, tathA niyukti cAbhihitaM- nAsato jAyate bhAvo, nAbhAvo jAyate sataH ityAdi, asyottaraM niyuktikRdAha-'ko veeI' tyAdiprAktanyeva gAthA, zrIzIlA0 vRttiyutam sarvapadArthanityatvAbhyupagame kartRtvapariNAmo na syAt, tatazcAtmano'kartRtve karmabandhAbhAvastadabhAvAcca ko vedayati?, na zrutaskandhaH1| kazcitsukhaduHkhAdikamanubhavatItyarthaH, evaM ca sati kRtanAzaH syAt, tathA asatazcotpAdAbhAve yeyamAtmanaH pUrvabhavaparityAgenAparabhavotpattilakSaNA paJcadhA gatirucyate sA na syAt, tatazca mokSagaterabhAvAddIkSAdikriyA'nuSThAnamanarthakamApadyeta, tathA'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatve cAtmano devamanuSyagatyAgatI tathA vismRterabhAvAt jAtismaraNAdikaM ca na prApnoti, yaccoktaM sadevotpadyate' tadapyasat, yato yadi sarvathA sadeva kathamutpAdaH?,utpAdazcet na tarhi sarvadA saditi, tathA coktaM - karmaguNavyapadezAH prAgutpatterna santi yattasmAt / kAryamasadvijJeyaM kriyApravRttezca kartRNAm // 1 // tasmAtsarvapadArthAnAM kathaJcinnityatvaM kathaJcidanityatvaM sadasatkAryavAdazcetyavadhAryam, tathA cAbhihitaM-sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vishessH| styoshcitypcityoraakRtijaativyvsthaanaat||1|| iti, tathA nAnvayaH sa hi bhedatvAnna bhedo'nvyvRttitH| mRdredadvayasaMsargavRttirjAtyantaraM ghttH||1||||16||saamprtN bauddhamataM pUrvapakSayanniyuktikAropanyastamaphalavAdAdhikAramAvirbhAvayannAha paMca khaMdhe vayaMtege, bAlA ukhnnjoinno| aNNo aNaNNo NevAhu, heuyaM ca aheuyaM / / sUtram 17 // eke kecana vAdino bauddhAH paJca skandhAna vadanti rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskArAkhyAH paJcaiva skandhA vidyante nAparaH kazcidAtmAkhyaH skandho'stItyevaM pratipAdayanti, tatra rUpaskandhaH pRthivIdhAtvAdayorUpAdayazca 1sukhA duHkhA aduHkhasukhA (c) iti (pr0)| // 46 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 47 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: sUtram 17 kSaNikavAdaH 932 ceti vedanA vedanAskandhaH 2 rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi vijJAnaM vijJAnaskandhaH 3 saMjJAskandhaH saMjJAnimittodvAhaNAtmakaH pratyayaH 4 saMskAraskandhaH puNyApuNyAdidharmasamudAya iti 5 / na caitebhyo vyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho'dhyakSeNAdhyavasIyate, tadavyabhicAriliGgagrahaNAbhAvAt,nApyanumAnena, na ca pratyakSAnumAnavyatiriktamarthAvisaMvAdi pramANAntaramastItyevaM bAlA iva bAlA- yathA'vasthitArthAparijJAnAt bauddhAH pratipAdayanti, tathA te skandhAH kSaNayoginaH paramaniruddhaH kAlaH | lakSaNaHkSaNena yoga:- saMbandhaH kSaNayogaHsa vidyate yeSAM te kSaNayoginaH, kSaNamAtrAvasthAyina ityarthaH, tathA ca te'bhidadhatisvakAraNebhyaH padArtha utpadyamAnaHkiM vinazvarasvabhAva utpadyate'vinazvarasvabhAvo vA?, ydyvinshvrsvbhaavsttstvyaapinyaaH| kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyA abhAvAt padArthasyApi vyApyasyAbhAva: prasajati, tathAhi-yadevArthakriyAkAritadeva paramArtha / saditi, sa ca nityo'rthakriyAyAM pravartamAnaH krameNa vA pravarteta yaugapadyena vA?, na tAvatkrameNa, yato hokasyA arthakriyAyAH kAle tasyAparArthakriyAkaraNasvabhAvo vidyate vA na vA?, yadi vidyate kimiti kramakaraNaM?, sahakAryapekSayeti cet, tena sahakAriNA tasya kazcidatizayaH kriyate vAnavA?, yadi kriyate kiM pUrvasvabhAvaparityAgenAparityAgena vA?, yadi parityAgena tato'tAdavasthyApatteranityatvam, atha pUrvasvabhAvAparityAgena tato'tizayAbhAvAtkiMsahakAryapekSayA?, atha akiJcitkaro'pi viziSTakAryArthamapekSyate,tadayuktam, yataH- apekSeta paraM kazcidyadi kurvIta kiJcana / yadakiJcitkaraM vastu, kiM kencidpekssyte?||1|| atha tasyaikArthakriyAkaraNakAle'parArthakriyAkaraNasvabhAvo na vidyate, tathA ca sati spaSTaiva nityatAhAniH, athAsau nityo yaugapadyenArthakriyAM kuryAt tathA sati prathamakSaNa evAzeSArthakriyANAM karaNAt dvitIyakSaNe'kartRtvamAyAtam, tathA ca saivA(c) yadyavinazvarastata0 (mu0)| (r) paramArthataH saditi (mu0)| 0 tvet na tena (pr0)| 0 kriyate na vA (mu0)| 0 0pekSate (mu0)| // 47 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samayaH, prathamoddezakaH sUtram 17 kSaNikavAdaH // 48 // nityatA, atha tasya tatsvabhAvatvAttA evArthakriyA bhUyo bhUyo dvitIyAdikSaNeSvapi kuryAt, tadasAmpratam, kRtasya karaNAbhAvAditi, kiMca-dvitIyAdikSaNasAdhyA apyarthakriyA:prathamakSaNa eva prApnuvanti, tasya tatsvabhAvatvAt, atatsvabhAvatve ca tasyAnityatvApattiriti / tadevaM nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirahAnnasvakAraNebhyo nityasyotpAda iti / athAnityasvabhAvaH samutpadyate, tathA ca sati vighnAbhAvAdAyAtamasmaduktamazeSapadArthajAtasya kSaNikatvam, tathA coktaM- jAtireva hi bhAvAnAM, vinAze heturiSyate / yo jAtazca na ca dhvasto, nazyetpazcAtsa kena vaH, ||1||nnu ca satyapyanityatve yasya yadA vinAzahetu-8 sadbhAvastasya tadA vinAzaH, tathA casvavinAzakAraNApekSANAmanityAnAmapi padArthAnAM na kSaNikatvamiti, etaccAnupAsitagurorvacaH, tathAhi- tena mudrAdikena vinAzahetunA ghaTAdeH kiM kriyate?, kimatra praSTavyaM? abhAvaH kriyate, atra ca praSTavyo devAnAMpriyaH, abhAva iti kiM paryudAsapratiSedho'yamuta prasajyapratiSedha iti?, tatra yadiparyudAsastato'yamoM-bhAvAdanyo'bhAvo bhAvAntaraM- ghaTAtpaTAdiH so'bhAva iti, tatra bhAvAntare yadi mudrAdivyApAro na tarhi tena kiJcid ghaTasya kRtamiti, atha prasajyapratiSedhastadA'yamoM-vinAzaheturabhAvaM karoti, kimuktaM bhavati?- bhAvaM na karotIti, tatazca kriyApratiSedha eva kRtH| syAt, na ca ghaTAdeH padArthasya mudrAdinA karaNam, tasya svakAraNaireva kRtatvAt, atha bhAvAbhAvo'bhAvastaM karotIti, tasya tucchasya nIrUpatvAt kutastatra kArakANAM vyApAraH?, atha tatrApi kArakavyApAro bhavet kharazRGgAdAvapi vyApriyeran kaarkaanniiti| tadevaM vinAzahetorakiJcitkaratvAt svahetuta evAnityatAkroDIkRtAnAM padArthAnAmutpattervighnahetozcAbhAvAt kSaNikatvamavasthitamiti / tuzabdaH pUrvavAdibhyo'sya vyatirekapradarzakaH, tameva zlokapazcArdhena darzayati-aNNo aNaNNo iti 0 apyAH (mu0)| // 48 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 49 // samayaH, prathamoddezaka: sUtram 18 kSaNakSayasamAdhAnam te hi bauddhA yathA''tmaSaSThavAdinaH sAGkhyAdayo bhUtavyatiriktamAtmAnamabhyupagatavanto yathA ca cArvAkA bhUtAvyatiriktaM caitanyAkhyamAtmAnamiSTavantastathA naivAhuH naivoktavantaH, tathA hetubhyo jAto hetukaH kAyAkArapariNatabhUtaniSpAdita iti yAvat tathA'hetuko'nAdyaparyavasitatvAnnitya ityevaMtamAtmAnaM te bauddhA nAbhyupagatavanta iti // 17 // tathA'pare bauddhAzcAturdhAtukamidaM jagadAhurityetaddarzayitumAha puDhavI AU teU ya, tahA vAU ya ego| cattAri dhAuNo rUvaM, evamAhaMsu Avare / / sUtram 18 // * pRthivI dhAturApazca dhAtustathA tejo vAyuzceti, dhArakatvAtpoSakatvAcca dhAtutvameSAm, egao tti yadaite catvAro'pyekAkArapariNati bibhrati kAyAkAratayA tadA jIvavyapadezamaznuvate, tathA cocuH- caturdhAtukamidaM zarIraM, na tadvyatirikta AtmA'stI ti, evamAhaMsu yAvaretti apare bauddhavizeSA evaM 'AhuH' abhihitavanta iti, kvacid 'jANagA' iti pAThaH, tatrApyayamoM 'jAnakA' jJAninaH kila vayamityabhimAnAgnidagdhAH santa evamAhuriti saMbandhanIyam / aphalavAditvaM caiteSAM kriyAkSaNa eva kartuH sarvAtmanA naSTatvAt kriyAphalena sambandhAbhAvAdavaseyam, sarva eva vA pUrvavAdino'phalavAdino draSTavyAH,kaizcidAtmano nityasyAvikAriNo'bhyupagatatvAt kaizcittvAtmana evAnabhyupagamAditi / atrottaradAnArthaM prAktanyeva niyuktigAthA 'ko vee' ityaadi| vyAkhyAyate, yadi paJcaskandhavyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho na vidyate tatastadabhAvAtsukhaduHkhAdikaM ko'nubhavatItyAdigAthA prAgvavyAkhyeyeti,tadevamAtmano'bhAvAdyo'yaM svasaMviditaH sukhaduHkhAnubhavaH sa kasya bhavatviti cintyatAm, jJAnaskandhasyAyamanubhava iti cet, na, tasyApi kSaNikatvAt, jJAnakSaNasya cAtisUkSmatvAt sukhaduHkhAnubhavAbhAvaH, kriyAphalavatozca 7 jJAnino vayaM kiletyabhi0 (mu0)|7 pUrvatanyeva niyuktigAthA ko vee ityeSA (pr0)| // 49 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 50 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezakaH sUtram 18 kSaNakSayasamAdhAnam kSaNayoratyantAsaMgateH kRtanAzAkRtAbhyAgamApattiriti, jJAnasaMtAna eko'stIti cet, tasyApi saMtAnivyatiriktasyAbhAvAdyatkiJcidetat, pUrvakSaNa eva uttarakSaNe vAsanAmAdhAya vinaGyatIti cet, tathA coktaM- yasminneva hi saMtAne, AhitA krmvaasnaa| phalaM tatraiva saMdhatte, karpAse raktatA yathA ||1||atraapiidN vikalpyate-sA vAsanA kiM kSaNebhyo vyatiriktA'vyatiriktA vA?, yadi vyatiriktA vAsakatvAnupapattiH, athAvyatiriktA kSaNavat kSaNakSayitvaM tasyAH, tadevamAtmAbhAve sukhaduHkhAnubhavAbhAvaH syAd, asti ca sukhaduHkhAnubhavo, ato'styAtmeti, anyathA paJcaviSayAnubhavottarakAlamindriyajJAnAnAMsvaviSayAdanyatrA vRtteH saMkalanApratyayo na syAt, AlayavijJAnAdbhaviSyatIti cedAtmaiva tarhi saMjJAntareNAbhyupagata iti / tathA bauddhAgamo'pyA*tmapratipAdako'sti, sacAyaM- ita ekanavate kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH! // 1 // tathA kRtAni karmANyatidAruNAni, tanUbhavantyAtmani garhaNena / prakAzanAtsaMvaraNAcca teSAmatyantamUloddharaNaM vadAmi ||1||ityevmaadi, tathA yaduktaM kSaNikatvaM sAdhayatA yathA 'padArthaH kAraNebhya utpadyamAno nityaH samutpadyate'nityo ve' tyAdi, tatra nitye'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAve kArakANAMvyApArAbhAvAdatiriktA vAcoyuktiriti nityatvapakSAnutpattireva, yacca nityapakSe bhavatA'bhihitaM 'nityasya na krameNArthakriyAkAritvaM nApi yaugapadyeneti' tatkSaNikatve'pi samAnam, yataHkSaNiko'pyarthakriyAyAM pravartamAnaH krameNa yogapadyena vA'vazyaM sahakArikAraNasavyapekSa eva pravartate, yataH 'sAmagrI janikA, na okaM kiJciditi tena ca sahakAriNA na tasya kazcidatizayaH kartuM pAryate, kSaNasyAvivekatvenAnAdheyAtizayatvAt, kSaNAnAM ca parasparopakArakopakAryatvAnupapatteH sahakAritvAbhAvaH, sahakAryanapekSAyAM ca prativiziSTakAryAnupapattiriti / tadevamanitya eva kAraNebhyaH padArthaH O santAne (pr0)| // 50 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 51 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samaya:, prathamoddezaka: sUtram 18 kSaNakSayasamAdhAnam samutpadyata iti dvitIyapakSasamAzrayaNameva, tatrApi caitadAlocanIyaM- kiM kSaNakSayitvenAnityatvamAhosvitpariNAmAnityatayeti?, tatra kSaNakSayitve kAraNakAryAbhAvAt kArakANAM vyApAra evAnupapannaH kutaH kSaNikAnityasya kAraNebhya utpAda iti?, atha pUrvakSaNAduttarakSaNotpAde sati kAryakAraNabhAvo bhavatItyucyate, tadayuktam, yato'sau pUrvakSaNo vinaSTo vottarakSaNaM janayedavinaSTovA?, na tAvadvinaSTaH, tasyAsattvAjjanakatvAnupapatteH, nApyavinaSTaH, uttarakSaNakAle pUrvakSaNavyApArasamAvezAtkSaNabhaGgabhaGgApatteH, pUrvakSaNo vinazyannuttarakSaNamutpAdayiSyati tulAntayo monnAmavaditi cet, evaM tarhi kSaNayoH spaSTaivaikakAlatA''zritA, tathAhi-yA'sau vinazyadavasthA sA'vasthAturabhinnA utpAdAvasthA'pyutpitsoH, tatazca tayovinAzotpAdayoryogapadyAbhyupagametaddharmiNorapi pUrvottarakSaNayorekakAlAvasthAyitvamiti, taddharmatA'nabhyupagame ca vinAzotpAdayora tutvApattiriti / yaccoktaM- jAtireva hi bhAvAnAmityAdi, tatredamabhidhIyate- yadi jAtireva- utpattireva bhAvAnAM-padArthAnAmabhAve hetuH, tato'bhAvakAraNasya sannihitatvena virodhenAghrAtatvAdutpatyabhAvaH,athotpattyuttarakAlaM vinAzo bhaviSyatItyabhyupagamyate, tathA sati utpattikriyAkAle tasyAbhUtatvAtpazcAcca bhavannanantara eva bhavati na bhUyasA kAleneti kimatra niyAmakaM?, vinAzahetvabhAva iti cet, yata uktaM- nirhetutvAdvinAzasya svabhAvAdanubandhiteti etadapyayuktam, yatoghaTAdInAMmudrAdivyApArAnantarameva vinAzo bhavan lakSyate, nanu coktamevAtra tena mudrAdinA ghaTAdeH kiM kriyate? ityAdi, satyamuktaM idamayuktaM tUktam, tathAhi- abhAva iti prasajyaparyudAsavikalpadvayena yo'yaM vikalpitaH pakSadvaye'pi ca doSaH pradarzitaH so'doSa eva, yataH paryudAsapakSe kapAlAkhyabhAvAntarakaraNe ghaTasya ca pariNAmAnityatayA tadrUpatApatteH kathaM mudrAderghaTAdIn pratyakizcitkaratvaM? 0 vinazyastUttara0 (mu0)| // 51 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 52 // prasajyapratiSedhastu bhAvaM na karotIti kriyApratiSedhAtmako'tra nAzrIyate, kiMtarhi?, prAgabhAvapradhvaMsAbhAvetaretarAtyantAbhAvAnAM zrutaskandhaH 1 caturNAMmadhye pradhvaMsAbhAva evehAzrIyate, tatra ca kArakANAMvyApAro bhavatyeva, yato'sau vastunaH paryAyo'vasthAvizeSonAbhAva- prathamamadhyayanaM samayaH, mAtram, tasya cAvasthAvizeSasya bhAvarUpatvAtpUrvopamardaina ca pravRttatvAdya eva kapAlAderutpAdaH sa eva ghaTAdevinAza iti prathamoddezaka: vinAzasya sahetukatvamavasthitam, apica-kAdAcitkRtvena vinAzasya sahetukatvamavaseyamiti, padArthavyavasthA) cAvazyama-8 sUtram 19 darzanAGgIbhAvacAturvidhyamAzrayaNIyam, taduktaM- kAryadravyamanAdi syAtprAgabhAvasya nihve| pradhvaMsasya cAbhAvasya, pracyave'nantatA vrjet||1|| kArAt mokSaH sarvAtmakaM tadekaM syAdanyApohavyatikrame ityAdi / tadevaM kSaNikatvasya vicArAkSamatvAtpariNAmAnityapakSa eva jyAyAniti / / evaJca satyAtmA pariNAmI jJAnAdhAro bhavAntarayAyI bhUtebhyaH kathaJcidanya eva zarIreNa sahAnyo'nyAnuvedhAdananyo'pi, tathA sahetuko'pinArakatiryamanuSyAmarabhavopAdAnakarmaNA tathA tathA vikriyamANatvAt paryAyarUpatayeti, tathA''tmasvarUpApracyutenityatvAdahetuko'pIti / Atmanazca zarIravyatiriktasya sAdhitatvAt 'caturddhAtukamAnaM zarIramevedami' tyetadunmattapralapitamapakarNayitavyamityalaM prasaGgeneti ||18||saamprtN paJcabhUtAtmA'dvaitatajjIvataccharIrAkArakAtmaSaSThakSaNikapaJcaskandhavAdinAmaphalavAditvaM vaktukAmaH sUtrakArasteSAM svadarzanaphalAbhyupagamaM darzayuitamAha___ agAramAvasaMtAvi, araNNA vAvi pvvyaa| imaM darisaNamAvaNNA, savvadukkhA vimucii| sUtram 19 // agAraM gRhaM tad AvasantaH tasmiMstiSThanto gRhasthA ityarthaH, AraNyA vA tApasAdayaH, pravrajitAzca zAkyAdayaH, apiH saMbhAvane, // 52 // vastutaH (mu0)| 0 nAdiH (mu0)| 0ca bhAvasya pra0 10 dagasoyariAdao cU0 taccaNiANaM uvAsagAvivajhaMti AroppagAvi aNAgamaNadhammiNo ya devA tao ceva nnidhNti|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 53 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: sUtram 20-25 darzanAGgIkArAt mokSaH idaM te saMbhAvayanti yathA- idaM asmadIyaM darzanaM ApannA AzritAH sarvaduHkhebhyo vimucyante, ArSatvAdekavacanaM sUtre kRtam, tathAhi-paJcabhUtatajjIvataccharIravAdinAmayamAzayaH- yathedamasmadIyaM darzanaM ye samAzritAste gRhasthAH santaH sarvebhyaH zirastuNDamuNDanadaNDAjinajaTAkASAyacIvaradhAraNakezolluJcananAgnyatapazcaraNakAyaklezarUpebhyo duHkhebhyo mucyante, tathA cocuH- tapAMsi yAtanAzcitrAH saMyamo bhogvshcnm| agnihotrAdikaM karma, bAlakrIDeva lkssyt||1||iti, sAGkhyAdayastu mokSavAdina evaM saMbhAvayantiyathA ye'smadIyaM darzanamakartRtvAtmA'dvaitapaJcaskandhAdipratipAdakamApannAH pravrajitAste sarvebhyo janmajarAmaraNagarbhaparamparA'nekazArIramAnasAtitIvratarAsAtodayarUpebhyo duHkhebhyo vimucyante, sakaladvandvavinirmokSamokSamAskandantItyuktaM bhavati // 19 // idAnIM teSAmevAphalavAditvAviSkaraNAyAha teNAvi saMdhiM NaccA NaM, na te dhammaviojaNA / je te u vAiNo evaM, na te ohaMtarA''hiyA ||suutrm 20 // te NAvi saMdhiM NaccA NaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te sNsaarpaargaa| sUtram 21 // te NAvi saMdhiM NaccA NaM, na te dhammavio jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te gabbhassa paargaa| sUtram 22 // te NAvi saMdhiM NaccA NaM, na te dhammavio jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te jammassa paargaa||suutrm 23 // te NAvi saMdhiM NaccA NaM, na te dhammavio jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te dukkhassa paargaa| sUtram 24 // te NAvi saMdhiMNaccA NaM, na te dhammaviojaNA / je te u vAiNo evaM, na te mArassa paargaa|| sUtram 25 // te- paJcabhUtavAdyAdyAH nApi naiva sandhiM chidraM vivaram, sa ca dravyabhAvabhedAvadhA, tatra dravyasandhiH kuDyAdeH bhAvasandhizca jJAnAvaraNAdikarmavivararUpaH tamajJAtvA te pravRttAH Namiti vAkyAlaGkAre, yathA AtmakarmaNoH sandhirdvidhAbhAvalakSaNo // 53 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 54 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana samayaH, prathamoddezaka: sUtram 26-27 darzanAGgIkArAt mokSaH bhavati tathA abuddhaiva te varAkA duHkhamokSArthamabhyudyatA ityarthaH, yathA ta evaMbhUtAstathA pratipAditaM lezataH pratipAdayiSyate ca, yadivA-sandhAnaM sandhi uttarottarapadArthaparijJAnaM tadajJAtvA pravRttA iti, yatazcaivamataste na samyagdharmaparicchede kartavye vidvAMsonipuNA janAH paJcAbhUtAstitvAdivAdino lokA iti, tathAhi-kSAntyAdiko dazavidho dharmastamajJAtvaivAnyathA'nyathA ca dharma pratipAdayanti, yatphalAbhAvAcca teSAmaphalavAditvaMtaduttaragranthenoddezakaparisamAptyavasAnena darzayati-ye te tviti tuzabdazcazabdArthe ya ityasyAnantaraM prayujyate, ye ca te evamanantaroktaprakAravAdino nAstikAdayaH, ogho bhavaughaH saMsArastattaraNazIlAstai na bhavantIti zlokArthaH // 20 // tathA na te vAdinaH saMsAragarbhajanmaduHkhamArAdipAragA bhavantIti // 21 // 22 // 23 // 24 // 25 // yatpunaste prApnuvanti taddarzayitumAha nANAvihAiMdukkhAI, aNuhoMti puNo punno| saMsAracakvAlaMmi, macuvAhijarAkule ||suutrm 26 // uccAvayANi gacchaMtA, gabbhamessaMtiNaMtaso / nAyaputte mahAvIre, evamAha jiNottame ||suutrm 27 // iti bemi paDhamamajjhayaNe paDhamo uddeso smtto|| nAnAvidhAni bahuprakArANi duHkhAni asAtodayalakSaNAnyanubhavanti punaHpunaH, tathAhi- narakeSu karapatradAraNakumbhIpAkataptAyaHzAlmalIsamAliGganAdIni tiryakSuca zItoSNadahanadamanAGnatADanA'tibhArAropaNakSuttuDAdIni manuSyeSu iSTaviyogAniSTasaMprayogazokAkrandanAdIni deveSu cAbhiyogyeAkilbiSikatvacyavanAdInyanekaprakArANi duHkhAni ye evaMbhUtA vAdinaste paunaH punyena samanubhavanti, etacca zlokArddhaM sarveSUttarazlokArdheSvAyojyam, zeSaM sugamaM yAvaduddezakasamAptiriti // 26 // navaraM 7 aSTaprakAraM karma cuu0| 7 tathA ca na te (mu0)| 0 zItoSNadamanA0 (mu0)| ye te (pra0) yata (pr0)| // 54 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 55 // uccAvacAnI ti adhamottamAni nAnAprakArANi vAsasthAnAni gacchantIti, gacchanto bhramanto garbhAdgarbhameSyanti yAsyantyanantazo zrutaskandhaH1 nirvicchedamiti bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha- bravImyahaM tIrthaMkarAjJayA,na svamanISikayA, sa cAhaM bravImi / prathamamadhyayana yena mayA tIrthaGkarasakAzAcchUtam,etena ca kSaNikavAdinirAso draSTavyaH // 27 // iti prathamoddezakaH smaaptH|| dvitIyoddezakaH sUtram 1 (28) niyativAdaH ||prthmaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| ukta: prathamoddezakastadanu dvitIyo'bhidhIyate, tasya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake svasamayaparasamayaprarUpaNA kRtA, ihApyadhyayanArthAdhikAratvAtsaivAbhidhIyate, yadivA'nantaroddezake bhUtavAdAdimataM pradarzya tannirAkaraNaM kRtam, tadihApi tadavaziSTaniyativAdyAdimithyAdRSTimatAnyupadarzya nirAkriyante, athavA prAguddezake'bhyadhAyi yathA 'bandhanaM budhyeta tacca troTayediti' tadevaM ca bandhanaM niyativAdyAdyabhiprAyeNa na vidyata iti pradarzyate-tadevamanekasambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNya sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM___ AghAyaM puNa egesiM, uvavaNNA puDho jiyA / vedayaMti suhaM dukkhaM, aduvA luppaMti ThANau / / sUtram 1 // ( // 28 // ) asya cAnantaraparamparasUtraH sambandho vaktavyaH,tatrAnantarasUtrasambandho'yaM- ihAnantarasUtre idamabhihitam,yathA paJcabhUtaskandhAdivAdino mithyAtvopahatAntarAtmAno'sadhAbhiniviSTAH paramArthAvabodhavikalA:santaH saMsAracakravAle vyAdhimRtyujarAkule // 55 // uccAvacAnisthAnAni gacchanto garbhameSyantyanveSayanti vA'nantaza' iti, tadihApiniyatyajJAnijJAnacaturvidhakarmApacayavAdinAM (r) nakarmApacaya pr0|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayana samaya:, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 56 // tadeva saMsAracakravAlabhramaNagarbhAnveSaNaM pratipAdyate / paramparasUtraM tu 'bujjhejje' tyAdi, tena ca sahAsyAyaM sambandha:- tatra zrutaskandhaH1 budhyetetyetat pratipAditam, ihApi yadAkhyAtaM niyativAdibhistaddhyeta, ityevaM madhyasUtrairapi yathAsaMbhavaM sambandho laganIya iti tadevaM pUrvottarasambandhasambaddhasyAsya sUtrasyAdhunA'rthaH pratanyate-punaH zabdaH pUrvavAdibhyo vizeSaM darzayati, niyativAdinAM dvitIyoddezakaH punarekeSAmetadAkhyAtam, atra ca 'avivakSitakarmakA api akarmakA bhavantI'ti khyAterdhAto ve niSThApratyayastadyoge kartari | sUtram 2-3 (29-30) SaSThI tatazcAyamarthaH-tairniyativAdibhiH punaridamAkhyAtam, teSAmayamAzaya ityarthaH, tadyathA- upapannA yuktyA ghaTamAnakA iti,anena | niyativAdaH ca paJcabhUtatajjIvataccharIravAdimatamapAkRtaM bhavati, yuktistulezataH prAgdarzitaiva pradarzayiSyateca, pRthak pRthak nArakAdibhaveSu / zarIreSu veti, anenApyAtmAdvaitavAdinirAso'vaseyaH, ke punaste pRthagupapannAH?, tadAha- jIvAH prANinaH sukhaduHkhabhoginaH, anena ca paJcaskandhAtiriktajIvAbhAvapratipAdakabauddhamatApakSepaH kRto draSTavyaH, tathA te jIvAH 'pRthak' pRthak pratyekadehe vyavasthitAH sukhaM duHkhaM ca vedayanti anubhavanti, na vayaM pratiprANi pratItaM sukhaduHkhAnubhavaM nilumahe, anena cAkartRvAdino nirastA bhavanti, akartaryavikAriNyAtmani sukhaduHkhAnubhavAnupapatteriti bhaavH| tathaitadapyasmAbhi palapyate 'aduve' ti athavA te prANinaH sukhaM duHkhaMcAnubhavanto, vilupyante ucchidyante svAyuSaH pracyAvyante sthAnAtsthAnAntaraM saMkrAmyanta ityarthaH, tatazcaupapAtikatvamapyasmAbhisteSAM na niSidhyate iti shlokaarthH||1|| 28 // tadevaM paJcabhUtAstitvAdivAdinirAsaM kRtvA yattairniyativAdibhirAzrIyate tacchlokadvayena darzayitumAha nasayaM kaDaM dukkhaM, kao annakaDaM ca NaM? / suhaM vA jai vA dukkhaM, sehiyaM vA asehiyaM / / sUtram 2 // ( // 29 // ) 0 tathaitadasmAbhi0 (mu0)| (r) cAnubhavanti (mu0)| 0 na taM sayaM (mu0)|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 57 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, dvitIyoddezakaH sUtram 2-3 (29-30) niyativAdaH nasayaMkaDaM aNNehiM, vedayaMti puDho jiyaa| saMgaiaMtaMtahA tesiM, ihamegesi aahiaN||suutrm 3 // ( // 30 // ) yat taiH prANibhiranubhUyate sukhaM duHkhaM sthAnavilopanaM vA na tat svayaM AtmanA puruSakAreNa kRtaM niSpAditaM duHkhamiti kAraNe kAryopacArAt duHkhakAraNamevoktam, asya copalakSaNatvAt sukhAdyapi grAhyam, tatazcedamuktaM bhavati-yo'yaM sukhaduHkhAnubhavaH sa puruSakArakRtakAraNajanyo na bhavatIti, tathA kutaH anyena kAlezvarasvabhAvakarmAdinA ca kRtaM bhavet Na mityalaGkAre tathAhi- yadi puna: puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikkarSakAdInAMsamAne puruSakAra sati phalaprAptivaisadRzyaM phalAprAptizcana bhavet, kasyacittu sevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAptidRzyata iti, atona puruSakArAtkiJcidAsAdyate, kiMtarhi?, niyatereveti, etacca dvitIyazlokAnte'bhidhAsyate nApi kAlaH kartA, tasyaikarUpatvAjjagati phalavaicitryAnupapatteH, kAraNabhede hi kAryabhedo bhavati nAbhede, tathAhi-ayameva hi bhedo bhedaheturvA yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca, tathezvarakartRke'pisukhaduHkhena bhavataH, yato'sAvIzvaro mUrto'mUrto vA?, yadi mUrtastataH prAkRtapuruSasyeva sarvakartRtvAbhAvaH, athAmUrtastathA satyAkAzasyevasutarAM niSkriyatvam, apica-yadyasaurAgAdimAMstato'smadAdyavyatirekAdvizvasyAkataiva, athAsau. vigatarAgastatastatkRtaMsubhagadurbhagezvaradaridrAdi jagadvaicitryaMna ghaTAMprAJcati, tatonezvaraH karteti, tathA svabhAvasyApisukhaduHkhAdikartRtvAnupapattiH, yato'sau svabhAvaH puruSAdbhinno'bhinno vA?, yadi bhinno na puruSAzrite sukhaduHkhe kartumalam, tasmAdbhinnatvAditi, nApyabhinnaH abhede puruSa eva syAt, tasya cAkartRtvamuktameva |naapi karmaNaHsukhaduHkhaM prati kartRtvaM ghaTate, yatastatkarma puruSAdbhinnamabhinnaM vA bhavet?, abhinnaM cetpuruSamAtratApattiH karmaNaH, tatra cokto doSaH, atha bhinnaM tatkiM sacetanamacetanaM (c) yadi puruSa0 (mu0)| 7 puruSAkAre (mu0)| 0 rvA ghaTate yaduta (mu0)| // 57 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGgaM vA?,yadi sacetanamekasmin kAye caitanyadvayApattiH, athAcetanaMtathA sati kutastasya pASANakhaNDasyevAsvatantrasya sukhaduHkho- zrutaskandhaH 1 niyukti prathamamadhyayana zrIzIlA0 tpAdanaM prati kartRtvamiti, etaccottaratra vyAsena pratipAdayiSyata ityalaM prasaGgena / tadevaM sukhaM saiddhikaM siddhau- apavargalakSaNAyAM vRttiyutam bhavaM yadivA duHkhaM-asAtodayalakSaNamasaiddhikaM sAMsArikam, yadivA ubhayamapyetatsukhaMduHkhaM vA, srakcandanAGganAdyupabhogakriyA- dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH siddhau bhavaMtathA kazAtADanAGkanAdikriyAsiddhau ca bhavaM saiddhikamiti, tathA asaiddhikaM sukhamAntaramAnandarupAmAkasmikamanava- sUtram 4-5 // 58 // (31-32) dhAritabAhyanimittaM evaM duHkhamapijvaraziro'rtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikam / / 2 // 29 // tadetadubhayamapina svayaM puruSakAreNa niyatikRtaM nApyanyena kenacit kAlAdinA kRtaM vedayanti anubhavanti pRthagjIvAHprANina iti / kathaM tarhi tatteSAmabhUt ? iti niyativAdI vAdimatam svAbhiprAyamAviSkaroti-saMgaiyaMti samyaksvapariNAmena gati:- yasya yadA yatra yatsukhaduHkhAnubhavanaM sAsaMgatiH-niyatistasyAM bhavaM sAMgatikam, yatazcaivaM na puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi atastatteSAM prANinAM niyatikRtaM sAMgatikamityucyate, iha asmin / (r)sukhaduHkhAnubhavavAde ekeSAM vAdinA AkhyAtaM teSAmayamabhyupagamaH tathA coktaM- prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||||3|| 30 // evaM zlokadvayena niyativAdimatamupanyasyAsyottaradAnAyAha evameyANi japaMtA, bAlA pNddiamaanninno| niyayAniyayaM saMtaM, ayANaMtA abuddhiyA |suutrm 4 // ( // 31 // ) evamega u pAsatthA, te bhujo vippgbbhiaa| evaM uvaTThiA saMtA, Na te dukkhvimokkhyaa|suutrm 5 // // 32 // ) evaM iti anantaroktasyopapradarzane etAni pUrvoktAni niyativAdAzritAni vacanAni jalpantaH abhidadhato bAlA iva bAlA // 58 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 60 // prathamamadhyayana samaya:, paSTambhakAritvamamUrtatvaM cetyevamAdisvabhAvApAditam, yadapi cAtrAtmavyatirekAvyatirekarUpaM dUSaNamupanyastaM tadadUSaNameva,yataH zrutaskandhaH1 svabhAva Atmano'vyatiriktaH, aatmno'pickrtRtvmbhyupgtmetdpisvbhaavaapaaditmeveti| tathA karmApikartR bhavatyeva,taddhi jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnuvedharUpatayA vyavasthitaM kathaJciccAtmano'bhinnam, tadvazAccAtmA nArakatiryamanuSyAmarabhaveSu paryaTana dvitIyoddezakaH sukhaduHkhAdikamanubhavatIti / tadevaM niyatyaniyatyoH kartRtve yuktyupapanne sati niyatereva kartRtvamabhyupagacchanto nirbuddhikA sUtram 6-7 (33-34) bhavantItyavaseyam // 4 // 31 // tadevaM yuktyA niyativAdaM dUSayitvA tadvAdinAmapAyadarzanAyAha- eva miti pUrvAbhyupagama-niyA saMsUcakaH, sarvasminnapi vastuni niyatAniyate satyeke niyatamevAvazyaMbhAvyeva kAlezvarAdernirAkaraNena nirhetukatayA niyati- vAdimatam vAdamAzritAH, turavadhAraNe, ta eva nAnye, kiMviziSTAH punaste iti darzayati- yuktikadambakAdbahistiSThantIti pArzvasthAH paralokakriyApArzvasthAvA, niyatipakSasamAzrayaNAtparalokakriyAvaiyarthyam, yadivA-pAza iva pAzaH karmabandhanam, tacceha yuktivikalaniyativAdaprarUpaNaM tatra sthitAH pAzasthAH, anye'pyekAntavAdinaH kAlezvarAdikAraNikAH pArzvasthAH pAzasthA vA draSTavyA iti, te punarniyativAdamAzrityApi, bhUyo vividhaM vizeSeNa vA pragalbhitA vipragalbhitA dhASTopetA: paralokasAdhikAsu kriyAsu pravartante, dhASTAzrayaNaM tu teSAM niyativAdAzrayaNe satyeva punarapi tatpratipanthinISu kriyAsu pravartanAditi, te punaH evamapyupasthitAH paralokasAdhikAsu kriyAsu pravRttA api santo nAtmaduHkhavimokSakAH asamyak-pravRttatvAnnAtmAnaM duHkhAdvimocayanti / gatA niytivaadinH||5||32|| sAmpratamajJAnimataM dUSayituM dRSTAntamAha javiNo migA jahA saMtA, paritANeNa vjiaa| asaMkiyAI saMkaMti, saMkiAI asNkinno||suutrm 6 // ( // 33 // ) (c) niyatime0 (mu0)| 0 ityAdi 'te' punarni.....'pragalbhitA' dhAopagatAH....sAdhakAsu0 (mu0)| // 60 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 59 // ajJAH sadasadvivekavikalA api santaH paNDitamAninaAtmAnaM paNDitaM mantuM zIlaM yeSAMte tathA, kimiti ta evamucyanta? iti zrutaskandhaH1 tadAha- yatoniyayAniyayaM saMtamiti sukhAdikaM kizcinniyatikRtaM- avazyaMbhAvyudayaprApitaM tathA aniyataM- AtmapuruSa prathamamadhyayana kArakAlezvarAdiprApitaM sat niyatikRtamevaikAntenAzrayanti, ato'jAnAnA:samyaksukhaduHkhAdikAraNaM abuddhikA- buddhirahitA dvitIyoddezakaH bhavantIti, tathAhi ArhatAnAM kiJcitsukhaduHkhAdi niyatita eva bhavati- tatkAraNasya karmaNaH kasmiMzcidavasare- sUtram 4-5 (31-32) 'vazyaMbhAvyudayasadbhAvAnniyatikRtamityucyate, tathA kiJcidaniyatikRtaM ca- puruSakArakAlezvarasvabhAvakarmAdikRtam, tatra niyatikathaJcitsukhaduHkhAdeH puruSakArasAdhyatvamapyAzrIyate, yataH kriyAtaH phalaM bhavati, kriyA ca puruSAkArA''yattA vartate, tathA vAdimatam coktaM- na daivamiti saMcintya, tyjedudymmaatmnH| anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati ? // 1 // yattu samAne puruSavyApAre / phalavaicitryamupanyastaMdUSaNatvena tadadUSaNameva, yatastatrApipuruSakAravaicitryamapiphalavaicitryakAraNaM bhavati, samAnevA puruSakAre / yaH phalAbhAvaH kasyacidbhavati so'dRSTakRtaH, tadapi cAsmAbhiH kAraNatvenAzritameva / tathA kAlo'pi kartA, yato bakulacampakAzokapunnAganAgasahakArAdInAM viziSTa eva kAle puSpaphalAdyuddhavo na sarvadeti,yaccoktaM 'kAlasyaikarUpatvAjjagadvaicitryaM na ghaTata' iti, tadasmAn prati na dUSaNam, yato'smAbhirna kAla evaikaH kartRtvenAbhyupagamyate apitu karmApi,tato jgdvaicitrymitydossH| tathezvaro'pi kartA,Atmaiva hi tatra tatrotpattidvAreNa sakalajagadvyApanAdIzvaraH, tasya sukhaduHkhotpattikartRtvaM sarvavAdinAmavigAnena siddhameva, yaccAtra mUrtAmUrtAdikaM dUSaNamupanyastaM tadevaMbhUtezvarasamAzrayaNe dUrotsAditameveti / svabhAvasyApi // 59 // kathaJcitkartRtvameva, tathAhi-Atmana upayogalakSaNatvamasaMkhyeyapradezatvaM pudgalAnAMca mUrtatvaM dharmAdharmAstikAyayorgatisthityu mucyata (mu0) kArezvarAdi (mu0)| (c)nA: sukhdu0(mu0)| 0 puruSakArA0 (mu0)| 7 vaicitryaM pUSaNatvenopavyastaM tada (mu0)| OM vaicitrye kAraNaM (mu0)
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 61 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, dvitIyoddezakaH sUtram 6-7 (33-34) niyativAdimatam yathA- javino vegavantaH santo mRgA AraNyAH pazavaH pari-samantAt trAyate- rakSatIti paritrANaM tena varjitA- rahitAH, paritrANavikalA ityarthaH yadivA- paritAnaM- vAgurAdibandhanaM tena tarjitA- bhayaM grAhitAH santo bhayoddhAntalocanAH samAkulIbhUtAntaHkaraNAH samyagvivekavikalA azaGkanIyAni kUTapAzAdirahitAni sthAnAnyazaGkAhA'Ni tAnyeva zaGkante anarthApAdakatvena gRhNanti / yAni punaH zaGkAhA'Ni zaGkA saMjAtA yeSu yogyatvAttAni zaGkitAni-zaGkAyogyAni- vAgurAdIni tAnyazaGkinasteSu zaGkAmakurvANAH, tatra tatra' pAzAdike saMparyayanta ityuttareNa saha sambandha :||6||33||punrpyetdevaatimohaavisskrnnaayaah pariyANiANi saMketA, pAsitANi asNkinno| aNNANabhayasaMviggA, saMpaliMti tahiM thiN|| sUtram 7 // ( // 34 // ) paritrAyate iti paritrANaM tajjAtaM yeSu tAni tathA, paritrANayuktAnyeva zaGkamAnA atimUDhatvAdviparyastabuddhayaH, trAtaryapi bhayamutprekSamANAH, tathA pAzitAni pAzopetAni- anarthApAdakAni azaniH teSu zaGkAmakurvANAH santaH ajJAnena bhayena ca saMvigga tti samyagvyAptA- vazIkRtAH, zaGkanIyamazaGkanIyaMvA tathA paritrANopetaM pAzAdyanarthopetaM vA samyagvivekenAjAnAnAH tatra tatra anarthabahule pAzavAgurAdike bandhane saMparyayante sam-ekIbhAvena pari-samantAdayante yanti vA, gacchantItyuktaM bhavati, tadevaM dRSTAntaM prasAdhya niyativAdyAdyekAntAjJAnavAdino dArTAntikatvenA''yojyAH, yataste'pyekAntavAdino'jJAnikAH trANabhUtAnekAntavAdavarjitAH sarvadoSavinirmuktaM kAlezvarAdikAraNavAdAbhyupagamenAnAzaGkanIyamanekAntavAdamAzaGkante zaGkanIyaM ca niyatyajJAnavAdamekAntaMna zaGkante, te' evaMbhUtAH paritrANArhe'pyanekAntavAde zaGkAMkurvANA yuktyA'ghaTamAnakamanarthabahulamekAntavAdamazaGkanIyatvena gRhNanto'jJAnAvRtAsteSu teSu karmabandhasthAneSu saMparyayanta iti ||7||34||puurvdossairtussy O anarthotpAda0 (mu0)| 0 reNa sambandhaH (mu0)10 yAnti vA (mu0)| 0 0vAdAdyekA0 (mu0)|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 62 // nAcAryo doSAntaraditsayA punarapi prAktanadRSTAntamadhikRtyA''ha aha taM paveja bajhaM, ahe bajjhassa vA ve| mucceja payapAsAo, taMtu maMde Na dehe|suutrm 8 // ( // 35 // ) atha anantaramasau mRgastat vajjhamiti vaddham, yadi bandhanAkAreNa vyavasthitaM vAgurAdikaM vA bandhanaM bandhakatvAdbandhamityucyate, tadevaMbhUtaM kUTapAzAdikaM bandhanaM yadyasAvupari plavet tadadhastAdatikramyopari gacchet, tasya varddhAderbandhanasyAdho (vA) gacchet, tata evaM kriyamANe'sau mRgaH pade pAzaH padapAzo- vAgurAdibandhanaM tasmAnmucyate, yadivA padaM- kUTaM pAza:pratItastAbhyAMmucyeta, kvacitpadapAzAdIti paThyate, AdigrahaNAdvadhatADanamAraNAdikAH kriyA gRhyante, evaM santamapi tamanarthapariharaNopAyaM mandojaDo'jJAnAvRto na dehatI ti na pazyatIti // 8 // 35 // kUTapAzAdikaM cApazyan yAmavasthAmavApnoti tAM darzayitumAha ___ ahiappA'hiyapaNNANe, visamaMteNuvAgate / sa baddhe payapAseNaM, tattha ghAyaM niyacchai // sUtram 9 // ( // 36 // ) * sa mRgo'hitAtmA tathA'hitaM prajJAnaM- bodho yasya so'hitaprajJAnaH, sa cAhitaprajJAnaH san viSamAntena kUTapAzAdiyuktena pradezenopAgataH, yadivA-viSamAnte-kUTapAzAdike AtmAnamanupAtayet, tatra cAsau patito baddhazca tena kUTAdinA padapAzAdInanarthabahulAnavasthAvizeSAn prAptaH tatra bandhane ghAtaM vinAzaM niyacchati prApnotIti // 9 // 36 // evaM dRSTAntaM pradarzya sUtrakAra eva dArTAntikamajJAnavipAkaM darzayitumAha evaM tusamaNA ege, micchadiTThI annaariaa| asaMkiAIsaMkaMti, saMkiAI asNkinno||suutrm 10 // // 37 // ) 0 baddhaM-bandhanA0 (mu0)| (r) vAderbandhana (mu0)10 te'NuvAyae iti pAThamAzritya / zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samaya:, dvitIyoddezakaH sUtram 8 (35) niyativAdimatamsUtram sUtram 9-10 | (36-37) niyativAdimatam // 62
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| | // 63 // prathamamadhyayana samayaH, | dvitIyoddezakaH | vAdimatama evamiti yathA mRgA ajJAnAvRtA anarthamanekazaH prApnuvanti, turavadhAraNe, evameva zramaNAH kecit pAkhaNDavizeSAzritAH- | zrutaskandhaH 1 eke na sarve, kiMbhUtAste iti darzayati- mithyA-viparItA dRSTiryeSAmajJAnavAdinAM niyativAdinAM vA te mithyAdRSTayaH, tathA anAryAH ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAH na AryA anAryA ajJAnAvRtatvAdasadanuSThAyina iti yAvat / ajJAnAvRtatvaM ca darzayati- azaGkitAni azaGkanIyAni saddharmAnuSThAnAdIni zaGkamAnAH tathA zaGkanIyAni apAyabahulAni ekAntapakSasamAzraya- sUtram 11-12 (38-39) NAni, azaGkino mRgA iva mUDhacetasastattadA'rabhante yadyadanAya saMpadyata iti ||10||37||shngkniiyaashngkniiyvipryaasmaah-8 niyatidhammapaNNavaNA jA sA, taMtu saMkaMti muuddhgaa| AraMbhAIna saMkaMti, aviattA akoviaa|| sUtram 11 // ( // 38 // ) dharmasya-kSAntyAdidazalakSaNopatasya yA prajJApanA-prarUpaNA, tAM tu iti tAmeva zaGkante asaddharmaprarUpaNeyamityevamadhyavasyanti, ye punaH pApopAdAnabhUtAH samArambhAstAnAzaGkante, kimiti?, yataH avyaktA mugdhAH- sahajasadvivekavikalAH, tathA akovidA apaNDitAH- sacchAstrAvabodharahitA iti // 11 // 38 // te ca ajJAnAvRtA yannApnuvanti tadarzanAyAha- savvappagaM viukkassaM, savvaM NUmaM vihuunniaa| appattiaMakammaMse, eyamaDhe mige cue|| sUtram 12 / / ( / / 39 // ) sarvatrAtmA yasyAsau sarvAtmako- lobhastaM vidhUyeti saMbandhaH, tathA vividha utkarSo garvo vyutkarSo- mAna ityarthaH, taMca, tathA NUmaM ti mAyA tAM vidhUya, tathA appattiyaM ti krodhaM vidhUya, kaSAyavidhUnanena ca mohanIyavidhUnanamAveditaM bhavati, tadapagamAccAzeSakarmAbhAvaH pratipAdito bhavatItyAha- akarmAMzaiti na vidyate karmAzo'syetyakarmAza-sacAkarmAzo viziSTa-2 jJAnAdbhavati nAjJAnAdityetadeva darzayati - enamarthaM karmAbhAvalakSaNaM mRga iva mRgaH- ajJAnI cue tti tyajet, vibhaktipariNAmena 7 sudharmAnuSThA0 (mu0)| OM saMpadyanta (mu0)| 0 sarvatrApyAtmA (mu0)| 0 ityarthaH, tathA (mu0)10 dityeva darzayati (mu0)| // 63 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 64 // samayaH, vA asmAdevaMbhUtAdarthAt cyavet- bhrazyediti // 12 // 39 // bhUyo'pyajJAnavAdinAM doSAbhidhitsayA''ha zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM ___jeeyaM nAbhijANaMti, micchadiTThI annaariyaa| migA vA pAsabaddhA te, ghAyamesaMti nnNtso||suutrm 13 // ( // 40 // ) ye ajJAnapakSaM samAzritA enaM karmakSapaNopAyaM na jAnanti AtmIyAsadhagrahagrastA mithyAdRSTayo'nAryAste mRgA iva pAzabaddhA dvitIyoddezakaH ghAtaM vinAzaM eSyanti yAsyantyanveSayanti vA, tadyogyakriyAnuSThAnAt, anantazaH avicchedenetyajJAnavAdino gtaaH||13||40 sUtram 13-15 | (40-42) // idAnImajJAnavAdinAM dUSaNodvibhAvayiSayA svavAgyantritA vAdino na vicaliSyantIti tanmatAviSkaraNAyAha niyati___ mAhaNA samaNA ege, savve naannNsyNve| savvaloge'vije pANA, na te jANaMti kiMcaNa / / sUtram 14 // // 41 // ) vAdimatam eke kecana brAhmaNavizeSAH tathA zramaNAH parivrAjakavizeSAH sarve'pyete jJAyate'neneti jJAnaM- heyopAdeyArthA''virbhAva parasparavirodhena vyavasthitaM svakaM AtmIyaM vadanti pratipAdayanti, na ca tAni jJAnAni parasparavirodhena pravRttatvAtsatyAni, tasmAdajJAnameva zreyaH, kiM jJAnaparikalpanayeti, etadeva darzayati- sarvasminnapi loke ye prANAH prANino na te kiJcanApila samyagapetabAdhaM jAnantI ti vidantIti // 14 // 41 // yadyapi teSAM gurupAramparyeNa jJAnamAyAtaM tadapi chinnamUlatvAdavitathaM na bhavatIti dRSTAntadvAreNa darzayitumAha milakkhU amilakkhussa, jahA vuttaannubhaase| Na heuM se vijANAi, bhaasiaNt'nnubhaase| sUtram 15 // ( // 42 // ) __ yathA mleccha AryabhASAnabhijJaH amlecchasya Aryasya mlecchabhASAnabhijJasya yadbhASitaM tad anubhASate anuvadati kevalam, na samyak tadabhiprAyaM vetti, yathA'nayA vivakSayA'nena bhASitamiti, na ca hetuM nimittaM nizcayenAsau mlecchastadbhASitasya jAnAti, (r) yAntyanveSa0 (pr0)| 0 na caliSyantIti (mu0)| 0 vadanti, na ca (mu0)| 0 samyagapetavAcaM (cya) (mu0)| // 64 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 65 // kevalaM paramArthazUnyaM tadbhASitamevAnubhASata iti // 15 // 42 // evaM dRSTAntaM pradarzya dArTAntikaM yojayitumAha zrutaskandhaH1 evamannANiyA nANaM, vayaMtAvi sayaM sayaM / nicchayatthaM na yANaMti, milakkhuvva abohiyaa|| sUtram 16 // ( // 43 // ) prathamamadhyayanaM * yathAmlecchaH amlecchasya paramArthamajAnAnaH kevalaMtadbhASitamanubhASate, tathA ajJAnikAH samyagjJAnarahitAH zramaNA brAhmaNA dvitIyoddezaka: vadanto'pi svIyaM svIyaM jJAnaM pramANatvena parasparaviruddhArthabhASaNAt nizcayArthaM na jAnanti, tathAhi-te svakIyaMtIrthakaraMsarvajJatvena sUtram 16-17 (43-44) nirbhIrya tadupadezena kriyAsu pravarteran, na ca sarvajJavivakSA arvAgdarzinA grahItuM zakyate, 'nAsarvajJaH sarvajJaM jAnAtI' ti nyAyAt, niyatitathA coktaM-sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH| tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate kthm?|| 1 // tadevaM paracetovRttInAM vAdimatam duranvayatvAdupadeSTurapi yathAvasthitavivakSayA grahaNAsaMbhavAnnizcayArthamajAnAnAmlecchavadaparoktamanubhASanta eva, abodhikA bodharahitAH kevalamiti, ato'jJAnameva zreya iti / evaM yAvadyAvajjJAnAbhyupagamastAvattAvadgurutaradoSasaMbhavaH, tathAhi-yo'vagacchan / pAdena kasyacit ziraH spRzati tasya mahAnaparAdho bhavati, yastvanAbhogena spRzati tasmai na kazcidaparAdhyatIti, evaM cAjJAnameva pradhAnabhAvamanubhavati, na tu jJAnamiti // 16 // 43 // evamajJAnavAdimatamanUvedAnIM taddUSaNAyAha annANiyANaM vImaMsA, aNNANe Na viniycchi| appaNo ya paraM nAlaM, kuto annANusAsiuM? // sUtram 17 // // 44 // ) na jJAnamajJAnaM tadvidyate yeSAM te'jJAninaH,ajJAnazabdasya saMjJAzabdatvAdvA matvarthIyaH, gaurakharavadaraNyamiti yathA, teSAmajJAni-8 nAm, tathA ajJAnameva zreya ityevaMvAdinAm, yo'yaM vimarzaH paryAlocanAtmako mImAMsA vA- mAtuM paricchettumicchA sA ajJAne ajJAnaviSaye na Niyacchati na nizcayena yacchati- nAvatarati, na yujyata itiyAvat, tathAhi- yaivaMbhUtA mImAMsA vimarzo vA (c) evaM para (mu0)| 0 zabdasya zabdAntaratvAdvA matvarthIyaH (pr0)| 0 jJAninAM-ajJAna0 (mu0)| 98080888888888880808080808080000000888080808888888888888888888888888888888888888 // 65 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 66 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samayaH, kimetajjJAnaM satyamutAsatyamiti?, yathA ajJAnameva zreyo yathA yathA ca jJAnAtizayastathA tathA doSAtireka iti so'yamevaMbhUto vimarzasteSAM na budhyate, evaMbhUtasya paryAlocanasya jJAnarUpatvAditi / apica- te'jJAnavAdina Atmano'pi paraM pradhAnamajJAnavAdamiti zAsituM upadeSTuM nAlaM na samarthAH, teSAmajJAnapakSasamAzrayaNenAjJatvAditi, kutaH punaste svayamajJAH santo'nyeSAMka dvitIyoddezakaH ziSyatvenopagatAnAmajJAnavAdamupadeSTumalaM- samarthA bhveyuriti?| yadapyuktaM- 'chinnamUlatvAt mlecchAnubhASaNavatsarvamupa- sUtram 18(45) dezAdikaM tadapyayuktam, yato'nubhASaNamapi na jJAnamRte kartuM zakyate, tathA yadapyuktaM 'paracetovRttInAM duranvayatvAdajJAnameva niyatizreya iti,' tadapyasat, yato bhavataivAjJAnameva zreya ityevaM paropadezadAnAbhyudyatena paracetovRttiparijJAnasyAbhyupagamaH kRta iti, vAdimatam tathA'nyairapyabhyadhAyi- AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASitena c| netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM mnH||1|||| 17 // 44 // tadevaM te tapasvino'jJAnina AtmanaH pareSAM ca zAsane kartavye yathA na samarthAstathA dRSTAntadvAreNa darzayitumAha vaNe mUDhe jahA jaMtU, mUDhe NeyANugAmie / dovi ee akoviyA, tivvaM soyaM niyacchai // sUtram 18 // // 45 // ) vane aTavyAM yathA kazcinmUDho jantuH prANI dikparicchedaM kartumasamarthaH sa evaMbhUto yadA paraM mUDhameva netAramanugacchati tadA taula dvAvapi akovidau samyagmArgaparijJAnAnipuNau santau tIvra asA sroto gahanaM zokaM vA niyacchato nizcayena gacchataH- prApnutaH, ajJAnAvRtatvAt / evaM te'pyajJAnavAdina AtmIyaM mArga zobhanatvena nirdhArayantaH parakIyaM cAzobhanatvena jAnAnAH svayaM mUDhAH santaH parAnapi mohayantIti // 18 // 45 // asminnevArthe dRSTAntAntaramAha // 66 // tathA ca doSA0 (mu0)| 0 teSAM mate samyaktayA na jJAyate na yujyate iti bhaavH| 0 vRttijJAna0 (mu0)| 0 tadA dvAvapi...samyagjJAnAnipuNau (mu0)|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga aMdho aMdhaM pahaM Nito, dUramaddhANa gacchai / Avaje uppahaM jaMtU , aduvA paMthANugAmie / / sUtram 19 // ( // 46 // ) zrutaskandhaH1 niyukti prathamamadhyayana yathA andhaH svayamaparamandhaM panthAnaM nayan dUramadhvAnaM vivakSitAdadhvanaH parataraM gacchati, tathotpathamApadyate janturandhaH, athavA paraM zrIzIlA0 vRttiyutam panthAnamanugacchet, na vivakSitamevAdhvAnamanuyAyAditi // 19 // 46 // evaM dRSTAntaM prasAdhya dArTAntikamarthaM darzayitumAha- dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH1 __evamegeNiyAyaTThI, dhammamArAhagA vayaM / aduvA ahammamAvajje, Na te savvajjuyaM ve| sUtram 20 // ( // 47 // ) sUtram 19-20 // 67 // (46-47) * eva miti pUrvoktArthopapradarzane, evaM bhAvamUDhA bhAvAndhAzcaike AjIvikAdayaH niyAyaTThI tti niyAgo- mokSaH saddharmo vA niyatitadarthinaH, te kila vayaM saddharmArAdhakA ityevaM saMdhAya pravrajyAyAmudyatAH santaH pRthivyambuvanaspatyAdikAyopamardaina pacanapAcanAdi- vAdimatam kriyAsu pravRttAstat tatsvayamanutiSThanti anyeSAMcopadizanti yenAbhipretAyA mokSAvAptebhraMzyanti, athavA''stAMtAvanmokSA-8 bhAvaH, ta evaM pravartamAnA adharma pApamApadyeran, saMbhAvanAyAmutpannena lipratyayenaitaddarzayati- etadaparaM teSAmanarthAntaraM saMbhAvyate yaduta vivakSitArthAbhAvatayA viparItArthAvApteH pApopAdAnamiti / apica-ta evamasadanuSThAyina AjIvikAdayo gozAlakamatAnusAriNo'jJAnavAdapravRttAH sarvaiH prakArairRjuH- praguNo vivakSitamokSagamanaM pratyakuTilaH sarvarjuH- saMyamaH saddharmo vA taM sarvarjukaM te na vrajeyuH na prApnuyurityuktaM bhavati, yadivA- sarvarjukaM- satyaM tatte'jJAnAndhA jJAnApalApino na vadeyuriti / ete cAjJAnikAH saptaSaSTibhedA bhavanti, te ca bhedA amunopAyena pradarzanIyAH, tadyathA- jIvAdayo nava padArthAH, sat asat sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktavya ityetaiH saptabhiH prakArairvijJAtuM na zakyante, na ca vijJAtaiH / / / 67 // prayojanamasti, bhAvanA ceyaM-san jIva iti ko vetti? kiMvA tena jJAtena?, asan jIva iti ko vetti? kiMvA tena jJAtenetyAdi, 0 maddhANu (mu0)| 9 mApadyeta (pr0)| 0 pravRttAH santaH tatsva0 (mu0)|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 68 // evamajIvAdiSvapi pratyekaM sapta vikalpAH, nava saptakAstriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathA zrutaskandhaH1 satI bhAvotpattiriti ko jAnAti? kiMvA'nayA jJAtayA?, evamasatI sadasatyavaktavyA bhAvotpattiriti ko jAnAti? kiMvA'-8 prathamamadhyayanaM samayaH, nayA jJAtayeti, zeSavikalpatrayaM tUtpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSamato'tra na saMbhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTi- dvitIyoddezakaH bhavati, tatra san jIva iti ko vettItyasyAyamartho na kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca sUtram 21-22 (48-49) taivrataiH kizcitphalamasti, tathAhi yadi nityaHsarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA tataH katamasya puruSArthasya niyatisiddhiriti?, tasmAdajJAnameva zreya iti // 20 // 47 // punarapi taddUSaNAbhidhitsayA''ha vAdimatam evamege viyakkAhiM, no annaM pnyjuvaasiyaa| appaNo ya viyakkAhiM, ayamaMjU hi dummii| sUtram 21 // // 48 // ) evaM anantaroktayA nItyA eke-kecanAjJAnikA vitarkAbhiH mImAMsAbhiH svotprekSitAbhirasatkalpanAbhiH paraM anyamArhatAdikaM jJAnavAdinaM na paryupAsate na sevante svAvalepagrahagrastA vayameva tattvAbhijJA nAparaH kazcidityevaM nAnyaM paryupAsata iti / tathA AtmIyairvitarevamabhyupagatavanto- yathA ayameva asmadIyo'jJAnameva zreya ityevamAtmako mArgaH aMjU riti nirdoSatvAvyaktaH-8 spaSTaH, paraistiraskartumazakyaH, RjurvA-praguNo'kuTilaH, yathAvasthitArthAbhidhAyitvAt, kimiti ta evamabhidadhati?-'hi yasmAdarthe yasmAttedurmatayo viparyastabuddhaya ityrthH||21||48||saamprtmjnyaanvaadinaaNjnyaanvaadii spaSTamevAnarthAbhidhitsayA''haevaM takkAi sAhitA dhammAdhamme akoviyaa| dukkhaM te nAituTuMti, sauNI paMjaraMjahA |suutrm 22 // ( // 49 // ) // 68 // evaM pUrvoktanyAyena tarkayA svakIyavikalpanayA sAdhayantaH pratipAdayanto dharme-kSAntyAdike adharme ca-jIvopamardApAdite (r) maMjUhiM (mu0)| 0 tattvajJAnAbhijJA (mu0)|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 69 // pApe akovidA anipuNA duHkhaM asAtodayalakSaNaM taddhetuMvA mithyAtvAdyupacitakarmabandhanaM nAtitroTayanti atizayenaitadvyavasthitaM zrutaskandhaH1 tathA te na troTayanti- apanayantIti,atra dRSTAntamAha- yathApaJjarasthaH zakuniH paJjaraMtroTayituM-paJjarabandhanAdAtmAnaM mocayituM prathamamadhyayana samaya:, nAlam, evamasAvapi saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlamiti ||22||49||adhunaa sAmAnyenaikAntavAdimatadUSaNArthamAha- dvitIyoddezakaH sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vayaM / je u tattha viussaMti, saMsAraM te viussiyaa||suutrm 23 // ( // 50 // ) sUtram 23-24 (50-51) svakaM svakaM AtmIyamAtmIyaM darzanamabhyupagataM prazaMsanto varNayantaH samarthayanto vA, tathA garhamANA nindantaH parakIyAM vAcam, niyatitathAhi- sAGkhyAH sarvasyAvirbhAvatirobhAvavAdinaH sarvaM vastu kSaNikaM niranvayavinazvaraM cetyevaMvAdino bauddhAn dUSayanti, vAdimatam te'pi nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirahAt sAGkhyAn, evamanye'pi draSTavyA iti / tadevaM ye ekAntavAdinaH, turavadhAraNe bhinnakramazca, tatraiva teSvevA''tmIyAtmIyeSu darzaneSu prazaMsAM kurvANAH paravAcaM ca vigarhamANA vidvasyante vidvAMsa ivA''caranti, teSu vA vizeSeNozanti- svazAstraviSaye viziSTaM yuktivAtaM vadanti, te caivaMvAdinaH saMsAraM caturgatibhedena saMsRtirUpaM vividhaManekaprakAraM ut- prAbalyena zritAH-saMbaddhAH, tatra vA saMsAre uSitAH sthitAH saMsArAntarvartinaH sarvadA bhavantItyarthaH // 23 // 50 // sAmprataM yaduktaM niyuktikAreNoddezakArthAdhikAre karma cayaM na gacchati caturvidhaM bhikSusamaya' iti, tadadhikRtyAha ahAvaraM purakkhAyaM, kiriyAvAidarisaNaM / kammaciMtApaNaTThANaM, saMsArassa pavaDaNaM // sUtram 24 // ( // 51 // ) ___ athe tyAnantarye, ajJAnavAdimatAnantaramidamanyat purA pUrvaM AkhyAtaM kathitam, kiM punastadityAha- kriyAvAdidarzanaM kriyaiva-2 // 69 // caityakarmAdikA pradhAnaM mokSAGgamityevaM vadituM zIlameSAM te kriyAvAdinasteSAM darzanaM- AgamaH kriyAvAdidarzanam, kiMbhUtAste 0 uSitAH saMsAra0 (mu0)| (r) zIlaM yeSAM (mu0)|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 70 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samaya:, dvitIyoddezakaH sUtram 25 (52) avyaktasAvaddam kriyAvAdina ityAha- karmaNi-jJAnAvaraNAdike cintA- paryAlocanaM karmacintA tasyAH pranaSTA-apagatAH karmacintApranaSTA: yataste avijJAnAdyupacitaM caturvidhaM karmabandhaM necchanti ataH karmacintApranaSTAH teSAM cedaM darzanaM duHkhaskandhasya asAtodayaparamparAyA vivardhanaM bhavati, kvacitsaMsAravardhanamiti pAThaH, te hyevaM pratipadyamAnAH saMsArasya vRddhimeva kurvanti nocchedamiti // 24 // 51 // yathA ca te karmacintAto naSTAstathA darzayitumAha jANaM kAeNa'NAuTTI, abuho jaM ca hiMsati / puTTho saMvedai paraM, aviyattaM khu sAvajaM ||suutrm 25 // // 52 // ) yo hi jAnan avagacchan prANino hinasti, kAyena cAnAkuTTI, 'kuTTa chedane' AkuTTanamAkuTTaH sa vidyate yasyAsAvAkuTTI nAkuTyanAkuTTI, idamuktaM bhavati-yo hi kopAdenimittAt kevalaM manovyApAreNa prANino vyApAdayati, na ca kAyena prANyavayavAnAM chedanabhedanAdike vyApAre vartate na tasyAvadyam, tasya karmopacayo na bhavatItyarthaH, tathA abudhaH ajAnAnaH kAyavyApAramAtreNa yaM ca hinasti prANinaM tatrApi manovyApArAbhAvAnna karmopacaya iti, anena ca zlokArthena yaduktaM niyuktikRtA yathA - 'caturvidhaM karma nopacIyate bhikSusamaya' iti, tatra parijJopacitAvijJopacitAkhyabhedadvayaMsAkSAdupAttam, zeSaM tvIryApathasvapnAntikabhedadvayaM cazabdenopAttam, tatreraNamIryA- gamanaM tatsambaddhaH panthA IryApathastatpratyayaM karmeryApatham, etaduktaM bhavati-pathi gacchato yathAkathaJcidanabhisaMdheryatprANivyApAdanaM bhavati tena karmaNazcayo na bhavati, tathA svapnAntikamiti- svapna eva lokoktyA svapnAntaH sa vidyate yasya tatsvapnAntikam, tadapi na karmabandhAya, yathA svapne bhujikriyAyAM tRptyabhAvastathA karmaNo'pIti, kathaM tarhi teSAM karmopacayo bhavatIti?, ucyate, yadyasau hanyamAnaH prANI bhavati hantuzca yadi prANItyevaM 0 praNaSTAH (mu0)| (c) jJopacitamavijJopacitAkhyaM bheda0 (mu0)| // 70 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, 26(53) zrIsUtrakRtAGga jJAnamutpadyate tathainaM hanmItyevaM ca yadi buddhiH prAduSSyAd eteSu ca satsu yadi kAyaceSTA pravartate tasyAmapi yadyasau prANI zrutaskandhaH1 niyuktivyApAdyate tato hiMsA, hiMsAtazca karmopacayo bhavatIti, eSAmanyatarAbhAve'pi na hiMsA, na ca karmopacayaH atra ca paJcAnAM prathamamadhyayana zrIzIlA0 vRttiyutam padAnAM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti, tatra prathamaGge hiMsako'pareSvekatriMzatsvahiMsakaH, tathA coktaM- prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH18 tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // 1 // kimekAntenaiva parijJopacitAdinA karmopacayo na bhavatyeva?, bhavati sUtram // 71 // kAcidavyaktamAtreti darzayituM zlokapazcArdhamAha- puTTho tti tena kevalamanovyApArarUpaparijJopacitena kevalakAyakriyotthena avyaktavA'vijJopaciteneryApathena svapnAntikena ca caturvidhenApi karmaNA spRSTa ISacchuptaH saMstatkarmA'sau sparzamAtreNaiva paramanubhavati, sAvaddam na tasyAdhiko vipAko'sti, kuDyApatitasikatAmuSTivatsparzAnantarameva parizaTatItyarthaH, ata eva tasya cayAbhAvo'bhidhIyate, na punaratyantAbhAva iti / evaM ca kRtvA tad avyaktaM aparisphuTam, khuravadhAraNe, avyaktameva, spaSTavipAkAnubhavAbhAvAt, tadevamavyaktaM sahAvadyena- garkeNa vartate tatparijJopacitAdikarmeti // 25 // 52 // nanu ca yadyanantaroktaM caturvidhaM karma nopacayaM yAti kathaM tarhi karmopacayo bhavatItyetadAzaGkayAha saMtime tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / abhikammA ya pesA ya, maNasA annujaanniyaa| sUtram 26 // ( // 53 // ) santi vidyante amUni trINi AdIyate- svIkriyate amIbhiH karmetyAdAnAni, etadeva darzayati- yairAdAnaiH kriyate vidhIyate / niSpAdyate pApakaM kalmaSam, tAni cAmUni, tadyathA- abhikramye ti Abhimukhyena vadhyaM prANinaM krAntvA-taddhAtAbhimukhaM cittaM vidhAya yatra svata eva prANinaM vyApAdayati tadekaM karmAdAnam, tathA'paraM ca prANighAtAya preSyaM samAdizya yatprANivyApAdanaM O hiMsA tatazca karmo (mu0)| (c) karmacayaH (mu0)| // 71 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 72 // tadvitIyaM karmAdAnamiti, tathA'paraM vyApAdayantaMmanasA'nujAnIta ityetattRtIyaM karmAdAnam, parijJopacitAdasyAM bhedaH-tatra kevalaM zrutaskandhaH1 manasA cintanamiha tvapareNa vyApAdyamAne prANinyanumodanamiti // 26 // 53 // tadevaM yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH prANighAte. prathamamadhyayanaM kriyamANe vidyante kliSTAdhyavasAyasya prANAtipAtazca tatraiva karmopacayo nAnyatreti darzayitumAha dvitIyoddezakaH| ___ ete u tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / evaM bhAvavisohIe, nivvANamabhigacchai ||suutrm 27 // // 54 // ) sUtram 27-28 (54-55) turavadhAraNe, etAnyeva pUrvoktAni trINi vyastAni samastAni vA AdAnAni yairduSTAdhyavasAyasavyapekSaiH pApakaM karmopacIyata avyaktaiti, evaM ca sthite yatra kRtakAritAnumatayaH prANivyaparopaNaM prati na vidyante tathA bhAvavizuddhyA araktadviSTabuddhyA pravartamAnasya sAvaham satyapi prANAtipAte kevalena manasA kAyena vA mano'bhisandhirahitenobhayena vA vizuddhabuddherna karmopacayaH, tadabhAvAcca nirvANaM sUtram |29(56) sarvadvandvoparatisvabhAvaM abhigacchati Abhimukhyena prApnotIti // 27 ||54||bhaavshuddhyaa pravartamAnasya karmabandho na bhavatItya- dviSTamanasaH trArthe dRSTAntamAha saMsAramajjanam ___ puttaM piyA samArambha, AhAreja asNje| bhuMjamANo ya mehAvI, kammaNA novalippar3a |suutrm 28 // // 55 // ) __putra apatyaM pitA janakaH samArabhya vyApAdya AhArArthaM kasyAJcittathAvidhAyAmApadi taduddharaNArthamaraktadviSTaH asaMyato gRhasthastatpizitaM bhuJjAno'picazabdasyApizabdArthatvAditi, tathA medhAvyapi saMyato'pItyarthaH, tadevaM gRhastho bhikSurvA zuddhAzayaH pizitAzyapi karmaNA pApena nopalipyate nAzliSyata iti yathA cAtra pituH putraM vyApAdayatastatrAraktadviSTamanasaH karmabandho na bhavati tathA'nyasyApyaraktadviSTAntaHkaraNasya prANivadhe satyapina karmabandho bhavatIti ||28||55||saamprtmetdduussnnaayaah maNasAjepaussaMti, cittaM tesiMNa vijjai / aNavajjamatahaM tesiM, Na te sNvuddcaarinno|suutrm 29 // ( // 56 // ) // 72 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 73 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, dvitIyoddezakaH sUtram 30-32 (57-59) dviSTamanasaH saMsAramajjanam icceyAhi ya diTThIhI, sAtAgAravaNissiyA |srnnNti mannamANA, sevaMtI pAvagaMjaNA ||suutrm 30 // // 57 // ) jahA assAviNiMNAvaM, jAiaMdho durUhiyA / icchaI pAramAgaMtuM, aMtarAya visiiyii|suutrm 31 // ( // 58 // ) evaM tu samaNA ege, micchadiTThI annaariyaa|sNsaarpaarkNkhii te, saMsAraM aNupariyaTaeNti // sUtram 32 // // 59 // ) ttibemi / iti prathamAdhyayane dvitiiyoddeshkH|| ye hi kutazcinnimittAt manasA antaHkaraNena prAduSyanti pradveSamupayAnti teSAM vadhapariNatAnAM zuddhaM cittaM na vidyate, tadevaM yattairabhihitaM- yathA kevalamanaHpradveSe'pi anavadyaM karmopacayAbhAva iti, tat teSAM atathyaM asadarthAbhidhAyitvam, yato na te saMvRtacAriNo, manaso'zuddhatvAt, tathAhi-karmopacaye kartavye mana eva pradhAnaM kAraNam, yatastairapi manorahitakevalakAyavyApAre karmopacayAbhAvo'bhihitaH, tatazca yat yasmin sati bhavatyasati tu na bhavati tattasya pradhAnaM kAraNamiti, nanutasyApikAyaceSTArahitasyAkAraNatvamuktam, satyamuktam, ayuktaM tUktam, yato bhavataiva evaM bhAvazuddhyA nirvANamabhigacchatI'ti bhaNatA manasa evaikasya prAdhAnyamabhyadhAyi, tathA'nyadapyabhihitaM- cittameva hi saMsAro, rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kthyte||1||tthaa'nyairpybhihitN- mativibhava! namaste yatsamatve'pi puMsAM, pariNamasi zubhAzaiH klmssaaNshaistvmev| narakanagaravama prasthitAHkaSTameke, upacitazubhazaktyA suurysNbhedino'nye||1||tdevN bhavadabhyupagamenaiva kliSTamanovyApAraH karmabandhAyetyuktam, taryApathe'pi yadyanupayukto yAti tato'nupayuktataiva kliSTacittateti karmabandho bhavatyeva, athopayukto yAti yato'pramattatvAdabandhaka eva, tathA coktaM- uccAliyaMmi pAe iriyAsamiyassa sNkmtttthaae| vAvajjeja kuliMgI marejjataM jogamAsajja ||1||"nn ya tassa (r)tyuktaM bhavati tathe (mu0)10 uccAlite pAde IryAsamitena saMkramArthAya / vyApadyeta kuliGgI mriyeta taM yogamAsAdya // 1 // na ca tasya *Ne ya (mu0)| // 73 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, / / 74 / / (56-59) dviSTamanasaH zrIsUtrakRtAGgaM tannimitto bandho suhumo'vi desio sme|annvjjo upayogeNa savvabhAveNa so jmhaa||2||svpnaantike'pyshuddhcittsdbhaavaadiissdbndho / zrutaskandhaH1 niyukti prathamamadhyayana bhavatyeva, saca bhavatA'pyabhyupagata eva avyaktaMtatsAvadya'mityaneneti / tadevaM manaso'pi kliSTasyaikasyaiva vyApArebandhasadbhAvAt / zrIzIlA0 vRttiyutam yaduktaM bhavatA 'prANI prANijJAna' mityAdi tatsarvaM plavata iti, yadapyuktaM- 'putraM pitA samArabhye'tyAdi tadapyanAlocitAbhi- dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH1 dhAnam, yato mArayAmItyevaM yAvanna cittapariNAmo'bhUttAvanna kazcidvyApAdayati, evaMbhUtacittaparaNatezca kathamasaMkliSTatA?, sUtram 29-32 cittasaMkleze cAvazyaMbhAvI karmabandha ityubhayoravisaMvAdo'treti / yadapi ca taiH kvaciducyate- yathA paravyApAditapizitabhakSaNe parahastA''kRSTAGgAradAhAbhAvavanna doSa' iti,tadapi unmattapralapitavadanAkarNanIyam, yataH paravyApAdite'pi pizitabhakSaNe'nu- saMsAramajanam matirapratihatA, tasyAzca karmabandha iti, tathA cAnyairapyabhihitaM-anumantA vizasitA, saMhartA kryvikryii| saMskartA copabhoktA ca, ghAtakazcASTa ghaatkaaH||1||ycc kRtakAritAnumatirUpamAdAnatrayaM tairabhihitaM tajjainendramatalavAsvAdanameva tairakArIti / tadevaM karmacatuSTayaM nopacayaM yAtItyevaM tadabhidadhAnAH karmacintAto naSTA iti supratiSThitamidamiti // 29 // 56 // adhunaiteSAMka kriyAvAdinAmanarthaparamparAMdarzayitumAha- ityetAbhiH pUrvoktAbhizcaturvidhaM karma nopacayaM yAtIti dRSTibhiHabhyupagamaiste vAdinaH sAtagauravaniHzritAH sukhazIlatAyAmAsaktA yatkiJcanakAriNo yathAlabdhabhojinazcasaMsAroddharaNasamarthaM zaraNaM idamasmadIyaM darzanaM iti evaM manyamAnA viparItAnuSThAnatayA sevante kurvate pApaM avadyam, evaM vratino'pi santo janA iva janAH prAkRtapuruSasadRzA ityrthH||30||57|| asyaivArthasyopadarzakaM dRSTAntamAha-A-samantAtsravati tacchIlA vA AsrAviNI sacchidretyarthaH,tAM // 74 // tathAbhUtAM nAvaM yathA jAtyandhaH samAruhya pAraM taTaM AgantuMprAptumicchatyasau, tasyAzcAsrAviNItvenodakaplutatvAt antarAle jalamadhya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi diSTaH smye| anavadyastu prayogeNa sarvabhAvena sa yasmAt // 2 // (r) bhayossaMvAdo (mu0)| 0 dite pizita (mu0)|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 75 // anantaghAtaprAptiH evaM viSIdati vAriNi nimajjati tatraiva ca paJcatvamupayAtIti // 31 // 58 // sAmprataM dAntikayojanArthamAha- eva miti zrutaskandhaH1 yathA'ndhaH sacchidrAyAM nAvi samArUDhaH pAragamanAya nAlaM tathA zramaNA eke zAkyAdayo mithyA- viparItA dRSTiryeSAM te prathamamadhyayana samayaH, mithyAdRSTayastathA pizitAzanAnumateranAryAH svadarzanAnurAgeNa saMsArapArakAziNo mokSAbhilASukA api santaste caturvidhakarma- tRtIyoddezakaH cayAnabhyupagamenAnipuNatvAcchAsanasya saMsArameva caturgatisaMsaraNarUpaM anuparyaTanti bhUyobhUyastatraiva janmajarAmaraNadaurgatyAdikleza-8 sUtram 1-4 (60-63) manubhavanto'nantamapi kAlamAsate, na vivakSitamokSasukhamApnuvanti, iti bravImIti pUrvavaditi // 32 // 59 // iti dvitIyoddezakaH smaaptH|| ||prthmaadhyyne tRtiiyoddeshkH|| dvitIyoddezakAnantaraM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-adhyayanArthAdhikAraH svasamayaparasamayaprarUpaNeti, tatroddezakadvayena svaparasamayaprarUpaNA kRtA atrApi saiva kriyate,athavA''dyayoruddezakayoH kudRSTayaH pratipAditAstadoSAzca tadihApiteSAmAcAradoSaH pradarzyata ityanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vyAvAskhalitAdiguNopetaM. sUtramuccAraNIyam, taccedaMjaM kiMci u pUikaDaM, saDDImAgaMtumIhiyaM / sahassaMtariyaM bhuMje, dupakkhaM ceva sevai ||suutrm 1 // // 60 // ) // 75 // tameva aviyANaMtA, visamaMsi akoviyaa| macchA vesAliyA ceva, udagassa'bhiyAgame |suutrm 2 // // 61 // ) sacchidrAM nAvaM (mu0)|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samaya:, tRtIyoddezakaH sUtram 1-4 (60-63) zrutaskandhaH1 anantaghAta prAptiH udagassa pabhAveNaM, sukkaM sigdhaM tamiti u / DhaMkehi ya kaMkehi ya, AmisatthehiM te duhii| sUtram 3 // ( // 62 // ) evaM tu samaNA ege, vttttmaannsuhesinno| macchA vesAliyA ceva, ghaatmessNtinnNtso||suutrm 4 // ( // 63 // ) asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandha- ihAnantaroddezakaparyantasUtre'bhihitam, 'evaM tu zramaNA eke' ityAdi, tadihApi sambadhyate, eke zramaNA yatkiJcitpUtikRtaM bhujAnAH saMsAraMparyaTantIti, paramparasUtre tvabhihitaM bujjhijja' ityAdi, yatkiJcitpUtikRtaM tadbudhyeteti, evamanyairapi sUtrairutprekSya saMbandho yojyH| adhunA sUtrArthaH pratIyate- yatkiJciditi AhArajAtaM stokamapi, AstAM tAvatprabhUtam, tadapi pUtikRtaM AdhAkarmAdisikthenApyupasRSTam, AstAM tAvadAdhAkarma, tadapi na svayaMkRtam, apitu zraddhAvatA anyena bhaktimatA'parAn AgantukAnuddizya IhitaMceSTitaM niSpAditam, tacca sahasrAntaritamapi yo bhuJjIta abhyavaharedasau dvipakSaMgRhasthapakSa0 pravrajitapakSaMcA''sevate, etaduktaM bhavati- evaMbhUtamapi parakRtamaparAgantukayatyarthaM niSpAditaM yadAdhAkarmAdi tasya sahasrAntaritasyApi yo'vayavastenApyupasRSTamAhArajAtaM bhujAnasyadvipakSAsevanamApadyate, kiM punaH ya ete zAkyAdayaH svayameva sakalamAhArajAtaM niSpAdya svayameva copabhuJjate?, te tu sutarAM dvipakSAsevino bhavantItyarthaH, yadivA-'dvipakSa'miti IryApathaM sAMparAyikaM ca, athavA- pUrvabaddhA nikAcitAdyavasthAM karmaprakRtIrnayatyapUrvAzcAdatte, tathA cAgamaH- AhAkammaNa bhuJjamANe samaNe kaI kammapayaDIo baMdhai?, goyamA! aTThakammapayaDIo baMdhai, siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo karei, ciyAo karei, uvaciyAo karei, hassaThijhyAo dIhaThiiyAo karei ityAdi / tatazcaivaM zAkyAdayaH paratIrthikAH svayUthyA vA dvipakSaseva0 (mu0)| 9 te ca sutarAM dvipakSase0 (mu0)| 0 patha: (mu0)| 0 0vasthAH (mu0)| OAdhAkarma bhuJjAnaH zramaNaHkati karmaprakRtIrbadhnAti? gautama! aSTakarmaprakRtIrbadhnAti, zithilabandhanabaddhA gADhabandhanabaddhAH karoti citAH karoti upacitAH karoti hasvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAH kroti| // 76 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 77 // anantaghAta AdhAkarma bhuJjAnA dvipakSamevA''sevanta iti suutraarthH||1||60||idaaniimetessaaN sukhaiSiNAmAdhAkarmabhojinAMkaTukavipAkA- zrutaskandhaH1 virbhAvanAya zlokadvayana dRSTAntamAha- tameva AdhAkarmopabhogadoSaM ajAnAnA viSamaH-aSTaprakArakarmabandho bhavakoTibhirapi prathamamadhyayanaM samaya:, durmokSa: caturgatisaMsAro vA tasminnakovidAH, kathameSa karmabandho bhavati? kathaM vA na bhavati? kena vopAyenAyaM saMsArArNavastIryata tRtIyoddezakaH ityatrAkuzalAH, tasminneva saMsArodare karmapAzAvapAzitA duHkhino bhavantIti / atra dRSTAntamAha- yathA matsyAH pRthuromANo. sUtram 1-4 (60-63) vizAla:- samudrastatra bhavA vaizAlikAH vizAlAkhyaviziSTajAtyudbhavA vA vaizAlikAH vizAlA eva (vA) vaizAlikA:bRhaccharIrAste evaMbhUtA mahAmatsyA udakasyAbhyAgame samudravelA (yAmAgatA) yAM satyAM prabalamarudvegodbhUtottuGgakallolamAlA- prAptiH praNunnAH santa udakasya prabhAvena nadImukhamAgatAH punarvelA'pagameM tasminnudake zuSke vegenaivApagate sati bRhattvAccharIrasya tasminneva / dhunImukhe vilagnA avasIdanta AmiSagRdhnubhirDahaizcaka.zca pakSivizeSairanyaizca mAMsavasArthibhirmatsyabandhAdibhirjIvanta eva vilupyamAnA mahAntaM duHkhasamuddhAtamanubhavantaH azaraNA 'ghAtaM' vinAzaM 'yAnti' prApnuvanti, turavadhAraNe, trANAbhAvAdvinAzameva yAntIti zlokadvayArthaH // 2-3 // 61-62 // evaM dRSTAntamupadarghya dArTAntike yojayitumAha- yathaite'nantaroktA matsyAstathA zramaNAH zrAmyantIti zramaNA eke zAkyapAzupatAdayaH svayUthyA vA, kiMbhUtAste iti darzayati-vartamAnameva sukhaM AdhAkarmopabhogajanitameSituMzIlaM yeSAM te vartamAnasukhaiSiNaH, samudravAyasavat tatkAlAvAptasukhalavAsaktacetaso'nAlocitAdhAkarmopabhogajanitAtikaTukaduHkhaughAnubhavA vaizAlikamatsyA iva ghAtaM vinAzaM eSyanti anubhaviSyanti anantazaH arahaTTaghaTInyAyena bhUyo bhUyaH saMsArodanvati nimajjanonmajjanaM kurvANA na te saMsArAmbhodheH pAragAmino bhaviSyantItyarthaH // 4 // 63 // sAmpratama(r)lA'panunnAH (mu0)| OM gradhanubhirDahaikaddezca (mu0)| // 77 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 78 // parAjJAbhimatopapradarzanAyAha zrutaskandhaH1 iNamannaM tu annANaM, ihamegesi AhiyaM / devautte ayaM loe, baMbhautteti Avare ||suutrm 5 // ( // 64 // ) prathamamadhyayanaM samayaH, IsareNa kaDeloe, pahANAi thaavre| jIvAjIvasamAutte, suhdukkhsmnnie|suutrm 6 // / // 65 // ) tRtIyoddezakaH sayaMbhuNA kaDe loe, iti vuttaM mhesinnaa| mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asaase| suutrm|| ( // 66 // ) sUtram 5-7 (64-66) ida miti vakSyamANam, tuzabdaH pUrvebhyo vizeSaNArthaH, ajJAna miti mohavijRmbhaNaM- iha asmin loke ekeSAM na sarveSAMka vAdanirAsa: AkhyAtaM abhiprAyaH, kiM punastadAkhyAtamiti? tadAha- devenopto devoptaH, karSakeNeva bIjavapanaM kRtvA niSpAdito'yaM loka ityarthaH, devairvA gupto- rakSito devagupto devaputro vetyevamAdikamajJAnamiti, tathA brahmaNA upto brahmopto'yaM loka ityapare evaM vyavasthitAH, tathAhi teSAmayamabhyupagamaH- brahmA jagatpitAmahaH, sa caika eva jagadAdAvAsIttena ca prajApatayaH sRSTAstaizca krameNaitatsakalaM jagaditi ||5||64||ttheshvrenn kRto'yaM lokaH, evameke IzvarakAraNikA abhidadhati, pramANayanti ca tesarvamidaM vimatyadhikaraNabhAvApannaM tanubhuvanakaraNAdikaM dharmitvenopAdIyate, buddhimatkAraNapUrvakamiti sAdhyo dharmaH, saMsthAnavizeSavattvAditi hetuH, yathA ghaTAdiriti dRSTAnta:, yadyatsaMsthAnavizeSavattattadbuddhimatkAraNapUrvakaM dRSTam, yathA devakulakUpA-8 dIni, saMsthAnavizeSavacca makarAkaranadIdharAdharadharAzarIrakaraNAdikaM vivAdagocarApannamiti, tasmAdbuddhimatkAraNapUrvakam, yazca / samastasyAsya jagataH kartAsa sAmAnyapuruSo na bhavatItyasAvIzvara iti, tathA sarvamidaMtanubhuvanakaraNAdikaM dharmatvenopAdIyate, buddhimatkAraNapUrvakamiti sAdhyo dharmaH, kAryatvAd ghaTAdivat, tathA sthitvA pravRttervAsyAdivaditi / tathA'pare pratipannA OdRSTAnto'yaM (mu0)| 0 pravRttervA, vAsyA0 (mu0)| // 78 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 samaya:, // 79 // yathA- pradhAnAdikRto lokaH, sattvarajastamasAMsAmyAvasthA prakRtiH,sAca puruSArthaM prati pravartate, AdigrahaNAcca 'prakRtermahAn / tato'haGkAraH tasmAcca gaNaH SoDazakaH tasmAdapi SoDazakAtpaJcabhyaH paJca bhUtAnI' tyAdikayA prakriyayA sRSTirbhavatIti, prathamamadhyayana yadivA- AdigrahaNAtsvabhAvAdikaMgRhyate, tatazcAyamarthaH-svabhAvena kRtolokaH, kaNTakAditaikSNyavat, tathA'nye niyatikRto. loko mayUrAGgaruhavadityAdibhiH kAraNaiH kRto'yaM loko jIvAjIvasamAyukto jIvaiH- upayogalakSaNaiH tathA ajIvaiH dharmAdharmA- sUtram 8 (67) vAdanirAsa: kAzapudgalAdikaiH samanvitaH samudradharAdharAdika iti, punarapi lokaM vizeSayitumAha-sukhaM AnandarUpaMduHkhaM asAtodayarUpamiti, tAbhyAM samanvito- yukta iti // 6 // 65 // kiMca-sayaMbhuNA ityAdi, svayaM bhavatIti svayambhUH- viSNuranyo vA, sa caika evAdAvabhUta, na caikAkI ramate, dvitIyamiSTavAn, tataH taccintAnantarameva dvitIyA zaktiH samutpannA, tadanantaraM jagatsRSTirabhUda hai| iti evaM maharSiNA uktaM abhihitam, evaMvAdinolokasya kartAramabhyupagatavantaH / apica 'tena' svayaMbhuvA lokaM niSpAdyAtibhArabhayAdyamAkhyo mArayatIti mAro vyadhAyi, tena mAreNa saMstutA kRtA prasAdhitA mAyA, tayA ca mAyayA lokA mriyante, na ca paramArthato jIvasyopayogalakSaNasya vyApattirasti, ato mAyaiSA yathA'yaM mRtaH, tathA cAyaM lokaH azAzvataH anityo vinAzIti gamyate // 7 // 66 // api ca mAhaNA samaNA ege, Aha aMDakaDe jge| aso tattamakAsIya, ayANaMtA musNvde|| sUtram 8 // ( // 67 // ) brAhmaNA dhigjAtayaH zramaNAH tridaNDiprabhRtayaH eke kecana paurANikA na sarve, evaM AhuH uktavanto, vadanti ca yathA // 79 // jagadetaccarAcaramaNDena kRtamaNDakRtaM aNDAjAtamityarthaH, tathAhi te vadanti- yadA na kiJcidapi vastvAsIt- padArthazUnyo'yaM 0 bhUta, tatraikAkI (mu0)| 0 vAn, taccintA (mu0)| 0 tadanantarameva jaga0 (mu0)|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 80 // saMsArastadA brahmA'psvaNDamasRjat, tasmAcca krameNa vRddhAtpazcAvidhAbhAvamupagatAdUrvAdhovibhAgo'bhUt, tanmadhye ca sarvAH prakRta- zrutaskandhaH1 yo'bhUvan, evaM pRthivyaptejovAyvAkAzasamudrasaritparvatanagarAkaranivezAdisaMsthitirabhUditi, tathA coktaM-AsIdidaM tamobhUtama prathamamadhyayana prajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva srvtH||1|| evaMbhUte cAsmin jagati asau bahmA, tasya bhAvastattvaM- padArthajAtaM tRtIyoddezakaH tadaNDAdiprakrameNa akArSIt kRtavAniti / te ca brAhmaNAdayaH paramArthamajAnAnAH santa evaM vadanto mRSA vadanti- anyathA ca / vAdanirAsa: sthitaM tattvamanyathA pratipAdayantItyarthaH // 8 // 67 // adhunaiteSAM devoptAdijagadvAdinAmuttaradAnAyAha saehiM pariyAehi, loyaM bUyA kaDeti ya / tattaM te Na vijANaMti, Na viNAsI kyaaivi|suutrm 9 // // 68 // ) svakaiH svakIyaiH paryAyaiH abhiprAyaiyuktivizeSaiH ayaM lokaH kRta ityevaM abruvan abhihitavantaH, tadyathA- devopto brahmopta / IzvarakRtaH pradhAnAdiniSpAditaH svayambhuvA vyadhAyi tanniSpAditamAyayA mriyate tathA'NDajazcAyaM loka ityAdi, svakIyAbhirupapattibhiH pratipAdayanti- yathA'smaduktameva satyaM nAnyaditi, te caivaMvAdino vAdinaH sarve'pi tattvaM paramArthaM yathAvasthitalokasvabhAvaM na jAnanti na samyak vivecayanti, yathA'yaM loko dravyArthatayA na vinAzIti-nirmUlataH kadAcana, na cAyamAdita Arabhya kenacit kriyate, api tvayaM loko'bhUdbhavati bhaviSyati ca, tathAhi- yattAvaduktaM yathA 'devopto'yaM loka' iti, tadasaMgatam, yato devoptatve lokasya na kiJcittathAvidhaM pramANamasti, na cApramANakamucyamAnaM vidvajjanamanAMsi prINayati, apica-kimasaudeva utpanno'nutpannovA lokaM sRjet?, na tAvadanutpannastasya kharaviSANasyevAsattvAtkaraNAbhAvaH, athotpannaH // 80 // sRjettatkiM svato'nyato vA?, yadi svata evotpannastathA sati tadvallokasyApi svata evotpattiH kiM neSyate?, athAnyata utpnnH| O0parvatamakarA0 (mu0)| 0 santo mRSA vadanta evaM vadanti (mu0)| 0 nAbhi (na vi) jAnanti (mu0)| sati tallokasyA0 (mu0)|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 81 // san lokakaraNAya, so'pyanyo'nyataH so'pyanyo'nyata ityevamanavasthAlatA nabhomaNDalavyApinyanivAritaprasarA prasarpatIti, zrutaskandhaH1 athAsau devo'nAditvAnnotpanna ityucyate, ityevaM sati loko'pyanAdirevAstu, ko doSaH? kiMca- asAvanAdiH sannityo'nityo prathamamadhyayana vA syAt?, yadi nityastadA tasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAnna kartRtvam, athAnityastathA sati svata evotpattyanantaraM tRtIyoddezakaH vinAzitvAdAtmano'pi na trANAya, kuto'nyakaraNaM prati tasya vyApAracinteti?, tathA kimamUrto mUrtimAn vA? yadyamUrtastadA- sUtram 9 (68) vAdanirAsa: s'kaashvdktev, atha mUrtimAn tathA sati prAkRtapuruSasyevopakaraNasavyapekSasya spaSTameva sarvajagadakartRtvamiti / devaguptadevaputrapakSau tvatiphalgutvAdapakarNayitavyAviti, etadeva dUSaNaM brahmoptapakSe'pi draSTavyam, tulyayogakSematvAditi / tathA yaduktaM'tanubhuvanakaraNAdikaM vimatyadhikaraNabhAvApannaM viziSTabuddhimatkAraNapUrvakam, kAryatvAd, ghaTAdivaditi' tadayuktaM tathAvidhaviziSTakAraNapUrvakatvena vyAptyasiddheH, kAraNapUrvakatvamAtreNa tu kAryaM vyAptam, kAryavizeSopalabdhau kAraNavizeSapratiprattirgRhItapratibandhasyaiva bhavati, na cAtyantAdRSTe tathA pratItirbhavati, ghaTe tatpUrvakatvaM pratipannamiti cet, yuktaM tatra ghaTasya kAryavizeSatvapratipatteH, na tvevaM saritsamudraparvatAdau buddhimatkAraNapUrvakatvena saMbandho gRhIta iti, nanvata eva ghaTAdisaMsthAnavizeSadarzanavatparvatAdAvapi viziSTasaMsthAnadarzanAdbuddhimatkAraNapUrvakatvasya sAdhanaM kriyate, naitadevaM yuktam, yato na hi saMsthAnazabdapravRttimAtreNa sarvasya buddhimatkAraNapUrvakatvAvagatirbhavati, yadi tusyAt mRdvikAratvAdvalmIkasyApi ghttvtkumbhkaarkRtiH| syAt, tathA coktaM-anyathA kumbhakAreNa, mRdvikArasya kasyacit / ghaTAdeHkaraNAtsiddhyedvalmIkasyApi ttkRtiH||1|| iti, tadevaM // 81 // yasyaiva saMsthAnavizeSasya buddhimatkAraNapUrvakatvena saMbandho gRhItastaddarzanameva tathAvidhakAraNAnumApakaM bhavati na saMsthAna (c) kuto'nyatkaraNaM (mu0)|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 82 // mAtramiti, apica-ghaTAdisaMsthAnAnAM kumbhakAra eva viziSTaH kartopalakSyate nezvaraH, yadi punarIzvaraH syAt kiM kumbhakAre- zrutaskandhaH 1 Neti?, naitadasti, tatrApIzvara eva sarvavyApitayA nimittakAraNatvena vyApriyate, nanvevaM dRSTahAniradRSTakalpanA syAt, tathA prathamamadhyayanaM | samayaH, coktaM- zastrauSadhAdisambandhAccaitrasya vrnnrohnne| asambaddhasya kiM sthANoH, kAraNatvaM na kalpyate? // 1 // tadevaM dRSTakAraNa- tRtIyoddezakaH parityAgenAdRSTaparikalpanA na nyAyyeti, apica- devakulAvaTAdInAM yaH kartA sa sAvayavo'vyApyanityo dRSTaH, taddRSTAnta- sUtram 9(68) | vAdanirAsa: sAdhitazcezvara evaMbhUta eva prApnoti, anyathAbhUtasya ca dRSTAntAbhAvAdvyAptyasiddharnAnumAnamiti, anayaiva ca dizA sthitvA pravRttyAdikamapisAdhanamasAdhanamAyojyam, tulyayogakSematvAditi / yadapicoktaM pradhAnAdikRto'yaM loka' iti, tadapyasaMgatam, yatastatpradhAnaM kiM mUrtamamUrtaM vA?, yadyamUrtaM na tato makarAkarAdermUrtasyodbhavo ghaTate, na hyAkAzAtkiJcidutpadyamAnamAlakSyate, mUrtAmUrtayoH kAryakAraNavirodhAditi, atha mUrtaM tatkutaH samutpannaM?, na tAvatsvatolokasyApi tathotpattiprasaGgAt, nApyanyato'navasthApatteriti, yathA'nutpannameva pradhAnAdyanAdibhAvenA''ste tadvalloko'pi kiM neSyate?, apica- sattvarajastamasAM sAmyAvasthA pradhAnamityucyate, na cAvikRtAtpradhAnAnmahadAderutpattiriSyate bhavadbhiH, na ca vikRtaM pradhAnavyapadezamAskandatItyato na pradhAnAllokasyotpattiriti, apica- acetanAyAH prakRteH kathaM puruSArthaM prati pravRttiH? yenA''tmano bhogopapattyA | sRSTiH syAditi, prakRterayaMsvabhAva iti cedevaMtarhisvabhAva eva balIyAn yastAmapi prakRtiM niyamayati, tata eva ca loko'pyastu, kimadRSTapradhAnAdikalpanayeti?, athAdigrahaNAtsvabhAvasyApi kAraNatvaM kaizcidiSyata iti cedastu, na hi svabhAvo' // 82 // bhyupagamyamAno naH kSatimAtanoti, tathAhi- svo bhAvaH svabhAvaH- svakIyotpattiH, sA ca padArthAnAmiSyata eveti / tathA Ovyaiva dizA (mu0)| 0 pradhAnAnmahadAderutpatti0 (mu0)|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 83 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM samayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 9 (68) vAdanirAsa: yaduktaM 'niyatikRto'yaM loka' iti, tatrApi niyamanaM niyatiryadyathAbhavanaM niyatirityucyate, sAcA''locyamAnAna svabhAvAdatiricyate, yaccAbhyadhAyi- 'svayambhuvotpAdito loka' iti, tadapyasundarameva, yataH svayambhUriti kimuktaM bhavati?, kiM yadA'sau bhavati tadA svatantro'nyanirapekSa eva bhavati, athAnAdibhavanAtsvayambhUriti vyapadizyate? tadyadi svatantrabhavanAbhyupagamastadvallokasyApi bhavanaM kiM nAbhyupeyate?, kiM svayambhuvA?, athAnAdistatastasyAnAditve nityatvam, nityasya caikarUpatvAtkartRtvAnupapattiH, tathA vItarAgatvAttasya saMsAravaicitryAnupapattiH, atha sarAgo'sau tato'smadAdyavyatirekAtsutarAM vizvasyAkartA, mUrtAmUrtAdivikalpAzca prAgvadAyojyA iti / yadapi cAtrAbhihitaM- 'tena mAraH samutpAditaH, sa ca lokaM vyApAdayati, tadapyakartRtvasyAbhihitatvAtpralApamAtramiti / tathA yaduktaM-'aNDAdikramajo'yaM loka' iti, tadapyasamI-8 cInam, yato yAsvapsu tadaNDaM nisRSTaM tA yathA'NDamantareNaivAbhUvana tathA loko'pi bhUta ityabhyupagame na kAcidbAdhA dRzyate, tathA'sau brahmA yAvadaNDaM sRjati tAvallokameva kasmAnnotpAdayati?, kimanayA kaSTayA yuktyasaMgatayA cANDaparikalpanayA?, evamastviti cet tathA hi kecidabhihitavanto yathA brahmaNo mukhAdbrAhmaNAH samajAyanta bAhubhyAM kSatriyA UrubhyAM vaizyAH padbhyAMzUdrA iti, etadapyayuktisaMgatameva, yato na mukhAdeH kasyacidutpattirbhavantyupalakSyate, athApi syAttathA sati varNAnAmabhedaH syAd, ekasmAdutpatteH, tathA brAhmaNAnAM kaThataittirIyakakalApAdikazca bhedo na syAd, ekasmAnmukhAdutpatteH, evaM copanayanAdisadbhAvo na bhaved, bhAve vA svasrAdigrahaNApattiH syAd, evamAdyanekadoSaduSTatvAdevaM lokotpatti bhyupgntvyaa| tatazca sthitametat-ta evaMvAdinolokasyAnAdyaparyavasitasyordhvAdhazcaturdazarajjupramANasya vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugma (r) reNAbhUvan (mu0)| (c) tathA kecid (mu0)|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 84 // sUtram 10 bhavAvatAraH puruSAkRteradhomukhamallakAkArasaptapRthivyAtmakAdholokasya sthAlAkArAsaMkhyeyadvIpasamudrAdhAramadhyalokasya mallakasamudga- zrutaskandhaH1 rovalokasya dharmAdharmAkAzapudgalajIvAtmakasya dravyArthatayA nityasya paryAyApekSayA kSaNakSayiNa utpAdavyayadhrauvyA prathamamadhyayana samayaH, dravyasvatattvasyAnAdijIvakarmasaMbandhApAditAnAnekabhavaprapaJcasyASTavidhakarmavipramuktA'tmalokAntopalakSitasya svatattvamajAnAnAH santo mRSA vadantIti // 9 // 68 // idAnImeteSAmeva devoptAdivAdinAmajJAnitvaM prasAdhya tatphaladidarzayi-8 krIDayA SayA''ha amaNunasamuppAya, dukkhameva vijaanniyaa| samuppAyamajANaMtA, kahaM nAyaMti sNvr?||suutrm 10 // // 69 // ) mano'nukUlaM manojJaM-zobhanamanuSThAnaM na manojJamamanojJaM- asadanuSThAnaM tasmAdutpAdaH- prAdurbhAvo yasya duHkhasya tadamanojJasamutpAdam, evakAro'vadhAraNe, sa caiva saMbandhanIyaH- amanojJasamutpAdameva duHkhamityevaM vijAnIyAt avagacchetprAjJaH, etaduktaM, bhavati-svakRtAsadanuSThAnAdeva duHkhasyodbhavo bhavati nAnyasmAditi, evaM vyavasthite'pi sati anantaroktavAdino'sadanuSThAnodbhavasya duHkhasya samutpAdamajAnAnAH santo'nyata IzvarAderduHkhasyotpAdamicchanti, te caivamicchantaH kathaM kena prakAreNa duHkhasya saMvaraM- duHkhapratighAtahetuM jJAsyanti, nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavati, te ca nidAnameva na jAnanti, taccAjAnAnAH kathaM duHkhocchedAya yatiSyante?,yatnavanto'pica naiva duHkhocchedanamavApsyanti, apitu saMsAra eva janmajarAmaraNeSTaviyogAdyanekaduHkhavAtAghrAtA bhUyo'rahaTTaghaTInyAyenATanto'nantamapi kAlaM saMsthAsyanti ||10||69||saamprtNprkaaraantrenn kRtavAdimatamevopanyasyannAha 0 satattva0 (mu0)| 0 tasya tattva0 (mu0)| nyAyenA'nantaH (mu0)| // 84 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 85 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samaya:, sUtram 11-12 (70-71) krIDayA bhavAvatAraH suddhe apAvae AyA, ihamegesimAhiyaM / puNo kiDDApadoseNaM, so tattha avrjjhii|suutrm 11 // ( // 70 // ) iha saMvuDe muNI jAe, pacchA hoI apaave| viyaDaMbu jahA bhujjo, nIrayaM sarayaM thaa|suutrm 12 // // 71 // ) iha asmin kRtavAdiprastAve trairAzikA gozAlakamatAnusAriNo yeSAmekaviMzatisUtrANi pUrvagate trairAzikasUtraparipATyA vyavasthitAni te evaM vadanti- yathA'yamAtmA zuddho manuSyabhava eva zuddhAcAro bhUtvA apagatAzeSamalakalaGko mokSe apApako bhavati- apagatAzeSakarmA bhavatItyarthaH, idaM ekeSAM gozAlakamatAnusAriNAmAkhyAtam, punarasAvAtmA zuddhatvAkarmatvarAzidvayAvastho bhUtvA krIDayA pradveSeNa vA sa tatra mokSastha eva aparAdhyati rajasA zliSyate, idamuktaM bhavati- tasya hi svazAsanapUjAmupalabhyAnyazAsanaparAbhavaMcopalabhya krIDotpadyate- pramodaH saMjAyate, svazAsananikAradarzanAcca dveSaH, tato'sau krIDAdveSAbhyAmanugatAntarAtmA zanaiH zanairnirmalapaTavadupabhujyamAno rajasA malinIkriyate, malImasazca karmagauravAdbhUyaHsaMsAre'vatarati, asyAM cAvasthAyAM sakarmakatvAttRtIyarAzyavastho bhavati // 11 // 70 // kiMca- iha asmin manuSyabhave prAptaH san pravrajyAmabhyupetya saMvRtAtmA- yamaniyamarato jAtaH san pazcAdapApo bhavati- apagatAzeSakarmakalaGko bhavatIti bhAvaH, tataH svazAsanaM prajvAlya muktyavastho bhavati, punarapisvazAsanapUjAdarzanAnnikAropalabdhezvarAgadveSodayAtkaluSitAntarAtmA vikaTavad- udakavannIrajaskaM sadvAtodbhUtareNunivahasaMpRktaM sarajaskaM-malinaM bhUyo yathA bhavati tathA'yamapyAtmA'nantena kAlena saMsArAdvegAcchuddhAcArAvastho bhUtvA tato mokSAvAptau satyAmakarmAvastho bhavati, punaH zAsanapUjAnikAradarzanAdrAgadveSodayAtsakarmA bhavatIti, evaM trairAzikAnAM rAzitrayAvastho bhavatyAtmetyAkhyAtam, uktaM ca- dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / 7 gatatrairAzi0 (mu0)| 0 0karmakatva (mu0)| 0 nyakkAradarza0 (mu0)| 0 vikaTAmbuvad (mu0)| 70vAtoddhata0 (mu0)| // 85 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayana samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 86 // (72-73) krIDayA bhavAvatAraH muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha mohraajym||1|| iti // 12 // 71 // adhunaitadUSayitumAha |zrutaskandha:1 etANuvIti medhAvI, baMbhacere Na te vase / puDho pAvAuyA savve, akkhAyArosayaM syN|| sUtram 13 // ( // 72 // ) saesae uvaTThANe, siddhimevana annahA / aho iheva vasavattI, svvkaamsmppie|suutrm 14 // // 73 // ) sUtram 13-14 etAn pUrvoktAn vAdino'nuvicintya medhAvI prajJAvAn maryAdAvyavasthito vA etadavadhArayet yathA- naite rAzitrayavAdino devoptAdilokavAdinazca brahmacarye tadupalakSite vA saMyamAnuSThAne vaseyuH avatiSTheranniti, tathAhi- teSAmayamabhyupagamo yathA / svadarzanapUjAnikAradarzanAtkarmabandho bhavati, evaM cAvazyaM taddarzanasya pUjayA tiraskAreNa vobhayena vA bhAvyam, tatsaMbhavAcca karmopacayastadupacayAcca zuddhyabhAvaH zuddhyabhAvAcca mokSAbhAvaH, na ca muktAnAmapagatAzeSakarmakalaGkAnAM kRtakRtyAnAmavagatAzeSayathAvasthitavastusvatattvAnAMsamastutinindAnAmapagatAtmAtmIyaparigrahANAMrAgadveSAnuSaGgaH, tadabhAvAcca kutaH punaH karmabandhaH?, tadvazAcca saMsArAvataraNamiti?, ataste yadyapi kathaJcid dravyabrahmacarye vyavasthitAstathApi samyagjJAnAbhAvAnna te samyaganuSThAnabhAja iti sthitam / apica-sarve'pyete prAvAdukAH svakaM svakaM AtmIyamAtmIyaM darzanaM svadarzanAnurAgAdAkhyAtAraHzobhanatvena prakhyApayitAra iti, naca tatra viditavedyenAsthA vidheyeti // 13 // 72 // punaranyathA kRtavAdimatamupadarzayitumAhate kRtavAdinaH zaivaikadaNDiprabhRtayaH svakIye svakIye upatiSThantyasminnityupasthAnaM- svIyamanuSThAnaM dIkSAgurucaraNazuzrUSAdikaM tasminneva siddhiM azeSasAMsArikaprapaJcarahitasvabhAvAmabhihitavanto nAnyathA nAnyena prakAreNa siddhiravApyata iti, tathAhizaivA dIkSAta eva mokSa ityevaM vyavasthitAH, ekadaNDikAstu paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmuktirityabhihitavantaH, tathA'nye'pi OreNa (mu0)| 0 0nucintya (mu0)| 0 nAmapagatA...vastutattvAnAM (mu0)| 0 0mityarthaH (mu0)| // 86 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 87 // bhavAvatAra: vedAntikA dhyAnAdhyayanasamAdhimArgAnuSThAnAtsiddhimuktavanta ityevamanye'pi yathAsvasva darzanairmokSamArga pratipAdayantIti, zrutaskandhaH1 azeSadvandvoparamalakSaNAyAH siddhiprApteradhastAt-prAgapi yAvadadyApi siddhiprAptirna bhavati tAvadihaivajanmanyasmadIyadarzanoktAnu- prathamamadhyayanaM SThAnAnubhAvAdaSTaguNaizvaryasadbhAvo bhavatIti darzayati Atmavaze vartituM zIlamasyeti vazavartI- vazyendriya ityuktaM bhavati, na tRtIyoddezakaH hyasau sAMsArikaiH svabhAvairabhibhUyate, sarve kAmA- abhilASA samarpitA:- saMpannA yasya sa sarvakAmasamarpito, yAn yAn / sUtram 15-16 (74-75) kAmAn kAmayate te te'sya sarve sidhyantItiyAvat, tathAhi- siddherArAdaSTaguNaizvaryalakSaNA 'siddhirbhavati' tadyathA- aNimA krIDayA laghimA mahimA prAkAmyamIzitvaM pratighAtitvaM yatra kAmAvasAyitvamiti // 14 // 73 // tadevamihaivAsmaduktAnuSThAyino'STa-2 guNaizvaryalakSaNA siddhirbhavatyamutra cAzeSadvandvoparamalakSaNA siddhirbhavatIti darzayitumAha siddhA ya te arogA ya, ihmegesimaahiyN| siddhimeva puro kAuM, sAsae gaDhiA nraa|| sUtram 15 // ( // 74 // ) asaMvuDA aNAdIyaM, bhamihiMti puNo punno| kappakAlamuvakhaMti, ThANA aasurkibbisiyaa||suutrm 16 // // 75 // ) iti bemi iti prathamAdhyayane tRtiiyoddeshkH||gaathaagrN075|| ye hyasmaduktamanuSThAnaM samyaganutiSThanti te'smin janmanyaSTaguNaizvaryarUpAM siddhimAsAdya punarviziSTasamAdhiyogena zarIratyAgaM kRtvA siddhAzca azeSadvandvarahitA arogAzca bhavanti, arogagrahaNaMcopalakSaNam, anekazArIramAnasadvandvairna spRzyante, zarIramanasorabhAvAditi, evaM iha asmin loke siddhivicAre vA ekeSAM zaivAdInAmidaM AkhyAtaM bhASitam, te ca zaivAdayaH siddhimeva // 87 // puraskRtya muktimevAGgIkRtya svakIye Azaye svadarzanAbhyupagame grathitAH saMbaddhA adhyupapannAstadanukUlA yuktiH pratipAdayanti, (r) yathAsvaM darzanAnmokSa0 (mu0)| 7 vazendriya (mu0)| (c) arpitAH (mu0)| 0 siddhirbhaviSyatIti (pr0)| 7 arogA bhavanti (mu0)|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 88 // narA iva narA:yathA narAH prAkRtapuruSAH zAstrAvabodhavikalAH svAbhipretArthasAdhanAya yuktIH pratipAdayanti, evaM te'pi pAnta, eva tApazrutaskandhaH1 paNDitaMmanyAH paramArthamajAnAnAH svAgrahaprasAdhikA yuktIrudghoSayantIti, tathA coktaM- AgrahI bata ninISati yukti, tatra yatra prathamamadhyayana samaya:, matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezam // 1 // 15 // 74 // sAmpratameteSAmanarthapradarzanapuraHsaraM tRtIyoddezakaH dUSaNAbhidhitsayA''ha-te hi pAkhaNDikA mokSAbhisandhinA samutthitA api asaMvRtA indriyanoindriyairasaMyatAH, ihApyasmAkaM | sUtram 15-16 (74-75) lAbha indriyAnurodhena sarvaviSayopabhogAd, amutraM ca muktyavApteH,tadevaM mugdhajanaM pracArayanto'nAdika saMsArakAntAraM bhramiSyanti / krIDayA paryaTiSyanti svaduzcaritopAttakarmapAzAvapAzitAH paunaHpunyena narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyante, tathAhi-nendriyairaniyamitairazeSa- bhavAvatAraH dvandvapracyutilakSaNA siddhiravApyate, yA'pyaNimAdyaSTaguNalakSaNaihikI siddhistairabhidhIyate sA'pi mugdhajanapratAraNAya dambha caturthoddezakaH kalpaiveti, yA'pi ca teSAM bAlatapo'nuSThAnAdinA svargAvAptiH sA'pyevaMprAyA bhavatIti darzayati- kalpakAlaM prabhUtakAlaM utpadyante saMbhavanti AsurAH- asurasthAnotpannA nAgakumArAdayaH, tatrApi na pradhAnAH, kiM tarhi?- kilbiSikA : adhamAH preSyabhUtA alpardhayo'lpabhogAH svalpAyuHsAmarthyAdhupetAzca bhavantIti / iti uddezakaparisamAptyarthe, bravImIti puurvvt||16|| 75 / / iti tRtIyoddezakaH smaaptH| // 88 // // prathamAdhyayane ctrthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, adhunA caturthaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- anantaroddezake'dhyayanArthatvAtsvaparasamaya(c) iva narAH prAkRta0 (mu0)| (c) amutra muktya0 (mu0)| 0 nAdisaMsAra0 (mu0)| 0 tAyAta (pr0)| OM siddhirabhi0 (mu0)| 9 kilbiSA: (pr0)|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 89 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samayaH, caturthoddezakaH sUtram 1-2 (76-77) yApako muniH vaktavyatoktehApi saivAbhidhIyate, athavA'nantaroddezake tIthikAnAM kutsitAcAratvamuktamihApi tadevAbhidhIyate, tadanena sambandhenA''yAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANyabhidhAya sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, taccedaM ete jiyA bho! na saraNaM, bAlA pNddiymaanninno| hiccA NaM puvvasaMjogaM, siyA kiccovesgaa| sUtram 1 // ( // 76 // ) taMca bhikkhUparinnAya, viyaM tesuNa mucche| aNukkasse appalINe, majjheNa muNi jAvae |suutrm 2 // ( // 77 // ) / asya cAnantarasUtreNa sahAyaM saMbandhastadyathA, anantarasUtre'bhihitaM- 'tIrthikA asurasthAneSu kilbiSA jAyanta' iti, kimiti? yata ete jitAH parISahopasargaH, paramparasUtrasambandhastvayaM- AdAvidamabhihitaM 'budhyeta troTayecca tatazcaitadapi budhyetayathaite paJcabhUtAdivAdino gozAlakamatAnusAriNazca jitAH parISahopasargaH kAmakrodhalobhamAnamohamadAkhyenAriSaDvargeNa ceti, evamanyairapi sUtraH sambandha utprekSyaH / tadevaM kRtasambandhasyAsya sUtrasyedAnIM vyAkhyA pratanyate- eta iti paJcabhUtaikAtmatajjIva-8 taccharIravAdinaH kRtavAdinazca gozAlakamatAnusAriNastrairAzikAzca jitA abhibhUtA rAgadveSAdibhiH zabdAdiviSayaizca tathA prabalamahAmohotthAjJAnena ca bhoiti vineyAmantraNam, evaM tvaM gRhANa yathaite tIrthikA asamyagupadezapravRttatvAnnakasyaciccharaNaM bhavitumarhanti na kazcittrAtuM samarthA ityarthaH, kimityevaM?, yataste bAlAiva bAlAH, yathA zizavaH sadasadvivekavaikalyAdyatkicanakAriNo bhASiNazca, tathaite'pisvayamajJAH santaH parAnapi mohayanti, evambhUtA apica santaH paNDitamAnina iti, kvacitpATho 'jattha bAle'vasIyaI'tti yatra' ajJAne 'bAla' ajJo lagnaH sannavasIdati, tatra te vyavasthitAH yatastena ksycitraannaayeti|| yaccatairvirUpamAcaritaM taduttarArddhana darzayati- hitvAtyaktvA, Namiti vAkyAlaGkAre, pUrvasaMyogodhanadhAnyasvajanAdibhiH saMyogastaM 0 jattha bAle'vasIyai (pr0)| (c) rAdivAdinaH (mu0)| // 89 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAbha niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 90 / / tyaktvA kila vayaM niHsaGgAH pravrajitA ityutthAya punaH sitA- baddhAH parigrahArambheSvAsaktAste gRhasthAsteSAM kRtyaM- karaNIyaM zrutaskandhaH1 pacanapAcanakaNDanapeSaNAdiko bhUtopamardakArI vyApArastasyopadezastaM gacchantIti kRtyopadezagAH kRtyopadezakAvA, yadivA prathamamadhyayana samayaH, siyA iti ArSatvAdbahuvacanena vyAkhyAyate syuH bhaveyuH kRtyaM-kartavyaM sAvadyAnuSThAnaM tatpradhAnAH kRtyA-gRhasthAsteSAmupadezaH caturthoddezakaH saMrambhasamArambhArambharUpaH sa vidyate yeSAM te kRtyopadezikAH, pravrajitA api santaH kartavyairgRhasthebhyo na bhidyante, gRhasthA iva sUtram 3-4 (78-79) te'pisarvAvasthAH paJcasUnAvyApAropetA ityrthH||1||76|| evambhUteSu ca tIrthikeSu satsu bhikSuNA yatkartavyaM taddarzayitumAha-8 kRtyopadezavi0 taM pAkhaNDikalokamasadupadezadAnAbhirataM parijJAya samyagavagamya yathaite mithyAtvopahatAntarAtmAnaH sadvivekazUnyA nAtmane cha hitAyAlaM nAnyasmai ityevaM paryAlocya bhAvabhikSuH saMyato vidvAn viditavedyaH teSu na mUrcchayet na gAyaM vidadhyAt, na taiH saha saMparkamapi kuryaadityrthH| kiM punaH kartavyamiti pazcArddhana darzayati-anutkarSavAniti aSTamadasthAnAnAmanyatamenApyutsekamakurvan tathA apralInaH asaMbaddhastIrthikeSu gRhastheSu pArzvasthAdiSuvA saMzleSamakurvan madhyena rAgadveSayorantarAlena saMcaran muniH jagattrayavedI yApayed AtmAnaM vartayet, idamuktaM bhavati-tIrthikAdibhiH saha satyapi kathaJcitsaMbandhe tyaktAhaGkAreNa tathA bhAvatasteSvapralIyamAnenAraktadviSTena teSu nindAmAtmanazca prazaMsAMpariharatA muninA''tmA yApayitavya iti // 2 // 77 // kimiti te tIrthikAstrANAya na bhavantIti darzayitumAhasapariggahA ya sAraMbhA, ihamegesimAhiyaM / apariggahA aNAraMbhA, bhikkhU tANaM parivvae / / sUtram 3 // ( // 78 // ) // 90 // kaDesu ghAsamesejA, viU dattesaNaM cre| agiddho vippamukko a, omANaM privje|suutrm 4 // // 79 // ) 70saktA gRhasthA (pra0)10 padezikA: (pr0)|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 91 // saha parigraheNa dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdinA vartante tadabhAve'pi zarIropakaraNAdau mUrchAvantaH saparigrahAH, tathA sahArambheNa zrutaskandhaH1 jIvopamardAdikAriNA vyApAreNa vartanta iti tadabhAve'pyauddezikAdibhojitvAtsArambhAH- tIrthikAdayaH, saparigrahasArambha prathamamadhyayanaM samayaH, tvenaiva ca te mokSamArga prasAdhayantIti darzayati- iha paralokacintAyAM ekeSAM keSAzcid AkhyAtaM bhASitam, yathA kimanayA caturthoddezakaH zirastuNDamuNDanAdikayA kriyayA?, paraM guroranugrahAtparamAkSarAvAptistaddIkSAvAptirvA yadi bhavati tato mokSo bhavatItyevaM sUtram 3-4 bhASamANAste na trANAya bhavantIti / ye punaH trAtuM samarthAstAnpazcArddhana darzayati- aparigrahAH na vidyate dharmopakaraNAhate (78-79) kRtyopadezavi0 zarIropabhogAya svalpo'pi parigraho yeSAM te aparigrahAH, tathA na vidyate sAvadha Arambho yeSAM te'nArambhAH, te caivaMbhUtAH karmalaghavaH svayaM yAnapAtrakalpAH saMsAramahodadherjantUttAraNasamarthAstAn bhikSuH bhikSaNazIla uddezikAdyaparibhojI trANaM zaraNaM / pariH-samantAdjed- gacchediti // 3 // 78 // kathaM punastenAparigraheNAnArambheNa ca vartanIyamityetaddarzayitumAha gRhasthaiH parigrahArambhadvAreNA''tmArthaM ye niSpAditA odanAdayaste kRtA ucyante teSu kRteSu parakRtaparaniSThiteSvityarthaH, anena ca SoDazodgamadoSaparihAraH sUcitaH, tadevamudgamadoSarahitaM grasyata iti grAsaH- AhArastamevaMbhUtaM anveSayet mRgayet yAcetetyarthaH, tathA vidvAn / saMyamakaraNaikanipuNaH parairAzaMsAdoSarahitairyanniHzreyasabuddhyA dattamiti, anena SoDazotpAdanadoSAH parigRhItA draSTavyAH, tadevambhUte dautyadhAtrInimittAdidoSarahite AhAre sa bhikSuH eSaNAM grahaNaiSaNAM cared anutiSThediti, anenApi dazaiSaNAdoSAH parigRhItA iti mantavyam, tathA agRddhaH anadhyupapanno'mUrcchitastasminnAhAre rAgadveSavipramuktaH, anenApi ca grAsaiSaNAdoSAH // 91 // paJca nirastA avaseyAH, sa evambhUto bhikSuH pareSAmapamAnaM- parAvamadarzitvaM parivarjayet parityajet, na tapomadaM jJAnamadaM ca (r) pramardakAriNA (pr0)| 0 sArambhakatve0 (mu0)| 0 ca mokSa0 (mu0)| 0 paraguro (pr0)| 7 ye tu trAtuM (mu0)| 0 parakRteSu (mu0)|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayana samaya:, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 92 // (80-81) lokavAdakhaNDanam kuryAditi bhaavH|| 4 // 79 // evaM niyuktikAreNoddezakArthAdhikArAbhihitaM 'kicuvamA ya cautthe' ityetatpradarkhedAnIM zrutaskandhaH1 paravAdimatamevoddezArthAdhikArAbhihitaM darzayitumAhalogavAyaM NisAmijA, ihamegesimAhiyaM / viparIyapannasaMbhUyaM, annauttaM tayANuyaM // sUtram 5 // // 80 // ) caturthoddezakaH aNaMte niie loe, sAsae Na viNassatI / aMtavaM Niie loe, iti dhIro'tipAsai / / sUtram 6 // ( / / 81 // ) sUtram 5-6 lokAnAM-pAkhaNDinAMpaurANikAnAMvA vAdo lokavAdaH- yathAsvamabhiprAyeNa tathA cAnyathAbhyupagamastaM nizAmayetzRNuyAt jAnIyAdityarthaH, tadeva darzayati- iha asminsaMsAre ekeSAM keSAJcididaM AkhyAtaM abhyupagamaH / tadeva vizinaSTi viparItA-1011 paramArthAdanyathAbhUtA yA prajJA tayA saMbhUtaM- samutpannam, tattvaviparyastabuddhigrathitamitiyAvat, punarapi vizeSayati- anyaiHavivekibhiryaduktaM tadanugam, yathAvasthitArthaviparItAnusAribhiryaduktaM viparItArthAbhidhAyitayA tdnugcchtiityrthH||5||8|| tameva viparyastabuddhiracitaM lokavAdaM darzayitumAha-nAsyAnto'stItyantaH,na niranvayanAzena nazyatItyuktaM bhavatIti, tathAhiyo yAdRgiha bhavesa tAhageva parabhave'pyutpadyate, puruSaHpuruSa evAGganA aGganaivetyAdi, yadivA anantaHaparimito niravadhika itiyAvat, tathA nitya iti apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvo loka iti, tathA zazvadbhavatIti zAzvato vyaNukAdikAryadravyApekSayA'zazvadbhavannapina kAraNadravyaM paramANutvaM parityajatIti tathA na vinazyatIti digaatmaakaashaadypekssyaa| tathA'nto'syAstItyantavAn lokaH, saptadvIpA vasundhare'ti parimANokteH, saca tAdRkparimANo nitya ityevaM dhIraH kazcitsAhasiko'nyathAbhUtArtha // 92 // pratipAdanAt vyAsAdiratIva pshytiitytipshyti| tadevaMbhUtamanekabhedabhinnaM lokavAdaM nizAmayediti prakRtena sambandhaH / tathA 0 prAyeNAnyathA0 (mu0)| 7 dirivAti pazyatI0 (mu0)|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM samayaH, caturthoddezakaH sUtram 7-8 (82-83) lokavAdakhaNDanam zrIsUtrakRtAGgaM aputrasya na santi lokA, brAhmaNA devAH, zvAno yakSA, gobhirhatasya goghnasya vA na santi lokA ityevamAdikaM niyuktikaM lokavAda niyukti nizAmayediti // 6 // 81 // kiMcazrIzIlA vRttiyutam aparimANaM viyANAI, ihamegesimAhiyaM / savvattha saparimANaM, iti dhiiro'tipaasii| sUtram 7 // ( // 8 // ) zrutaskandha:18 je kei tasA pANA, ciTuMti adu thAvarA / pariyAe atthi se aMjU, jeNa te tasathAvarA // sUtram 8 // ( // 83 // ) / / 93 // O na vidyate parimANaM iyattA kSetrataH kAlato vA yasya tadaparimANam, tadevaMbhUtaM vijAnAti kazcittIrthikatIrthakRt, etaduktaM bhavati- aparimitajJo'sAvatIndriyadarzI, na punaH sarvadarzIti, yadivA- aparimitajJa ityabhipretArthAtIndriyadarzIti, tathA coktaM- sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopyujyte?||1|| iti, iha asmilloke ekeSAMka sarvajJApahnavavAdinAM idamAkhyAtaM ayamabhyupagamaH, tathA sarvatra kSetramAzritya kAlaM vA paricchedyaM vA karmatApannamAzritya saha parimANena saparimANaM-saparicchedaM dhI:-buddhistayA rAjata iti dhIra ityevamasau atIva pazyatItyatipazyati, tathAhi te bruvatedivyaM varSasahasramasau brahmA svapiti, tasyAmavasthAyAM na pazyatyasau, tAvanmAtraM ca kAlaM jAgarti, tatra ca pazyatyasAviti, tadevambhUto bahudhA lokavAdaH prvRttH||7|| 82 // asya cottaradAnAyAha- ye kecana trasyantIti trasA- dvIndriyAdayaH prANAH prANinaH sattvAH tiSThanti trasatvamanubhavanti, athavA sthAvarAH sthAvaranAmakarmodayA~: pRthivyAdayaste, yadyayaM lokavAdaH satyo bhavet yathA yo yAdRsmin janmani manuSyAdiH so'nyasminnapi janmani tAgeva bhavatIti, tataH sthAvarANAM trasAnAM ca 0tIndriyadraSTA na punaH sarvajJa iti, yadivA (mu0)| kazcittu pakSe prakRtibhAvamapIcchatIti zrIhemacandrasUryukteratra prakRtibhAvasadbhAvAnnApaprayogatA 108 sarvakSatre0...cchedyaM0 (mu0)| 00dayAt (mu0)| // 93 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 94 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana samayaH, caturthoddezakaH sUtram 7-8 (82-83) lokavAdakhaNDanam tAdRzatve sati dAnAdhyayanajapaniyamatapo'nuSThAnAdikAH kriyAH sarvA apyanarthikA Aporan / lokenApi cAnyathAtvamuktam, tadyathA-sa vai eSa zRgAlo jAyate yaH sapurISo dahyate tasmAt sthAvarajaGgamAnAM svakRtakarmavazAt parasparasaMkramaNAdyanivAritamiti / tathA 'ananto nityazca lokaH' iti yadabhihitam, tatredamabhidhIyate- yadi svajAtyanucchedenAsya nityatA:bhidhIyate tataH pariNAmAnityatvamasmadabhISTamevAbhyupagataM na kAcitkSatiH, athApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvena nityatvamabhyupagamyate tanna ghaTate, tasyAdhyakSabAdhitatvAt, na hi pratikSaNabhAviparyAyAnAliGgitaM kiJcidvastu pratyakSeNAvasIyate, niSparyAyasya ca khapuSpasyevAsadrUpataiva syAditi / tathA zazvadbhavanaM kAryadravyasyA''kAzAtmAdezcAvinAzitvaM yaducyate dravyavizeSApekSayA tadapyasadeva, yataH sarvameva vastUtpAdavyayadhrauvyayuktatvena nirvibhAgameva te, anyathA viyadaravindasyeva vastutvameva hIyeteti / tathA yaduktaM- antavA~llokaH saptadvIpAvacchinnatvA dityetannirantarA: pratyeSyanti, na prekSApUrvakAriNaH, tadvAhakapramANAbhAvAditi / tathA yadapyuktaM-'aputrasya na santi lokA' ityAdyetadapi bAlabhASitam, tathAhi-kiM putrasattAmAtreNaiva viziSTalokAvAptiruta tatkRtaviziSTAnuSThAnAt?, tadyadi sattAmAtreNa tata indramahakAmukagatavarAhAdibhirvyAptA lokA bhaveyuH, teSAM putrabahutvasaMbhavAt, athAnuSThAnamAzrIyate, tata:putradvaye satyekena zobhanamanuSThitamapareNAzobhamanamiti tatra kA vArtA?, svakRtAnuSThAnaM ca niSphalamApadyetetyevaM yatkiJcidetaditi / tathA 'zvAno yakSA' ityAdi yuktivirodhitvAdapAkarNanIyamiti / yadapi coktaM- 'aparimANaM vijAnAtI'ti, tadapina ghaTAmiyati, yataH satyapyaparimitajJatve yadyasau sarvajJo O0denAsyAnantarA'bhi0 (pr0)| (r) na hi kSaNa0 (mu0)| 0 pravartate (mu0)| 0 antaraM- hRdayaM, vicArazUnyA iti tAtparyam / 7 ityAdItyetadapi (mu0)| (c) kukura iti trikANDazeSaH / OM tatra (mu0)| (c)danAkarNa0 (mu0)|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 95 // (84-85) mAkSAya yatiH na bhavet tato heyopAdeyopadezadAnavikalatvAnnaivAsau prekSApUrvakAribhirAdriyeta, tathAhi-tasya kITasaMkhyAparijJAnamapyupayogyeva, zrutaskandhaH 1 yato yathaitadviSaye'syAparijJAnamevamanyatrApyA(pItyA)zayA heyopAdeye prekSApUrvakAriNaH pravRttirna syAt, tasmAtsarvajJatva prathamamadhyayana meSTavyam / tathA yaduktaM- 'svApabodhavibhAgena parimitaM jAnAtI'tyetadapi sarvajanasamAnatvena yatkiJciditi / yadapica kaizci-caturthIddezakaH ducyate- yathA brahmaNaHsvapnAvabodhayorlokasya pralayodayau bhavata' iti, tadapyayuktisaMgatameva, pratipAditaM caitat prAgeveti na pratanyate / na cAtyantaM sarvajagata utpAdavinAzau vidyete 'na kadAcidanIdRzaM jagaditi vacanAt / tadevamanantAdikaM lokavAda parihRtya yathAvasthitavastusvabhAvAvirbhAvanaM pazcArddhana darzayati-ye kecana trasAH sthAvarA vA tiSThantyasmin saMsAre teSAM svakarma-8 pariNatyA'styasau paryAyaH aMjU iti praguNo'vyabhicArI tena paryAyeNa svakarmapariNatijanitena te trasAH santaH sthAvarAH saMpadyante sthAvarA api ca trasatvamaznuvate tathA trasAstrasatvameva sthAvarAH sthAvaratvamevA''pnuvanti, na punaryo yAdRgiha sa tAhagevAmutrApi bhavatItyayaM niyama iti // 8 // 83 // asminnevArthe dRSTAntAbhidhitsayA''ha urAlaM jagato joga, vivajjAsaMpaliMti ya / savve akkaMtadukkhA ya, aosavve ahiMsitA ||suutrm 9 // ( // 84 // ) eyaM khunANiNosAraM, janna hiMsai kiMcaNa / ahiMsAsamayaM ceva, etAvantaM viyaanniyaa||suutrm 10 // ( // 85 // ) urAla miti sthUlamudAraM jagata audArikajantugrAmasya yoga vyApAra ceSTAmavasthAvizeSamityarthaH, audArikazarIriNo hi| jantavaHprAktanAdavasthAvizeSAdrbhakalalArbudarUpA viparyAsabhUtaM bAla kumArayauvanAdikamudAraM yogaMpari-samantAdayante gacchanti / paryayante, etaduktaM bhavati- audArikazarIriNo hi manuSyAdebalakumArAdikaH kAlAdikRto'vasthAvizeSo'nyathA cAnyathA samAnatve ya0 (mu0)| 9 kaumA0 (mu0)| // 95 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 96 // ca bhavan pratyakSeNaiva lakSyate, na punaryAdRk prAk tAdRgeva sarvadeti, evaM sarveSAM sthAvarajaGgamAnAmanyathA cAnyathA ca bhavanaM zrutaskandha:1 draSTavyamiti / apica-sarve'pijantava AkrAntA: abhibhUtA duHkhena- zArIramAnasenAsAtodayena duHkhAkrAntAH, yataste duHkhA prathamamadhyayana samayaH, krAntA:santo'nyathA'vasthAbhAjolabhyante, ataH sarve'pi te yathA'hiMsitA bhavanti tathA vidheyam / yadivA-sarve'pi jantavaH caturthoddezakaH 'akAntaM'anabhimataM duHkhaM yeSAM te'kAntaduHkhAH cazabdAt priyasukhAzca, atastAn sarvAn na hiMsyAdityanena caanythaatvdRssttaanto| sUtram 11-13 (86-88) darzito bhavatyupadezazca datta iti // 9 // 84 // kimarthaM sattvAn na hiMsyAdityAha- khuravadhAraNe, etadeva 'jJAnino' viziSTa mUlottaravivekavataH 'sAraM' nyAyaM yat kiJcana prANijAtaM sthAvaraM jaGgamaMvA na hinasti' na paritApayati, upalakSaNaM caitat, tena na mRSA guNapAlanaM bayAnAdattaM gRhNIyAnAbrahmA''seveta na parigrahaM parigRhNIyAnna naktaM bhuJjItetyetajjJAninaH sAraM yanna karmAzraveSu vartata iti / apila ca-ahiMsayA samatA ahiMsAsamatA tAM caivaitAvadvijAnIyAt, yathA mama maraNaM duHkhaMcApriyamevamanyasyApi prANilokasyeti, evakAro'vadhAraNe, ityevaM sAdhunA jJAnavatA prANinAM paritApanA'padrAvaNAdina vidheyameveti // 10 // 85 // evaM mUlaguNAnabhidhAyedAnImuttaraguNAnabhidhAtukAma Aha- . vusie ya vigaya gehI, AyANaM sN(smm)rkkhe| cariAsaNasejjAsu, bhattapANe a aNtso||suutrm 11 / / (86 // ) etehiM tihiM ThANehi, saMjae satataM muNI / ukkasaM jalaNaM NUmaM, majjhatthaM ca vigiNce| sUtram 12 // ( / / 87 // ) samie usayA sAhu, paMcasaMvarasaMvuDe / siehi asie bhikkhU, AmokkhAya privvejjaasi||suutrm 13 // (||88||)ttibemi|| vividhaM- anekaprakAramuSitaH- sthito dazavidhacakravAlasamAcAryAM vyuSitaH, tathA vigatA- apagatA AhArAdau gRddhiryasyAsau (r)manyathA'nyathA ca (mu0)10 kaJcana (mu0)| 0 tAM caitAva0 (mu0)| 0 vigayagiddhI ya (pr0)| 0 AyANIyaM sarakkhae cU0 / // 96 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 97 / / vigatagRddhiH sAdhuH evaMbhUtazcAdIyate svIkriyate prApyate vA mokSo yena tadAdAnIyaM- jJAnadarzanacAritratrayaM tatsamyag rakSayed- zrutaskandha:1 anupAlayeta, yathA yathA tasya vRddhirbhavati tathA tathA kuryAdityarthaH / kathaM punazcAritrAdi pAlitaM bhavatIti darzayati-caryAsana- prathamamadhyayana samayaH, zayyAsu caraNaM caryA-gamanam, sAdhunA hi sati prayojane yugamAtradRSTinA gantavyam, tathA supratyupekSite supramArjite cAsane / cAsana caturthoddezakaH upaveSTavyam, tathA zayyAyAM- vasatau saMstArake vA supratyupekSitapramArjite sthAnAdi vidheyam, tathA bhakte pAne cAntazaH / sUtram 11-13 samyagupayogavatA bhAvyam, idamuktaM bhavati-IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepapratiSThApanAsamitiSUpayuktenAntazo bhaktapAnaM yAvadu (86-88) mUlottaradramAdidoSarahitamanveSaNIyamiti // 11 // 86 // punarapicAritrazuddhyarthaM uttaraguNAnadhikRtyAha- etAni-anantaroktAni trINi guNapAlanaM sthAnAni, tadyathA- IryAsamitirityekaM sthAnam, AsanaMzayyetyanenAdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitirityetacca dvitIyaM sthAnam, bhaktapAnamityanenaiSaNAsamitirupAttA, bhaktapAnArthaM ca praviSTasya bhASaNasaMbhavAdbhASAsamitirAkSiptA, sati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAtpratiSThApanAsamitirapyAyAtetyetacca tRtIya sthAnamiti, ata eteSu triSu sthAneSu samyagyataH saMyata AmokSAya parivrajedityuttarazlokAnte kriyeti / tathA satataM anavarataM muniH samyak yathAvasthitajagattrayavettA utkRSyate AtmA dadhmAto. vidhIyate'nenetyutkarSo- mAnaH, tathA''tmAnaM cAritraM vA jvalayati- dahatIti jvalanaH- krodhaH, tathA NUma miti gahanaM mAyetyarthaH, tasyA alabdhamadhyatvAdevamabhidhIyate, tathA AsaMsAramasumatAM madhye- antarbhavatIti madhyastho- lobhaH, cazabdaH samuccaye, etAn mAnAdIMzcaturo'pi kaSAyA~stadvipAkAbhijJo muniHsadA vigiMcae tti vivecayed- AtmanaH pRthakkuryAdityarthaH / nanu / cAnyatrAgame krodha AdAvupanyasyate, tathA kSapakazreNyAmArUDho bhagavAn krodhAdIneva saMjvalanAn kSapayati, tat kimarthamAgama 70rthaM guNAna0 (mu0)| 0 utkarNyate (pr0)| 0 prakarSaprAptaH / // 97 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga prasiddhaMkramamullaGganyAdaumAnasyopanyAsa iti?,atrocyate,mAne satyavazyaMbhAvI krodhaH, krodhetu mAnaH syAdvAna vetyasyArthasya niyuktizrIzIlA0 pradarzanAyAnyathAkramakaraNamiti // 12 // 87 // tadevaM mUlaguNAnuttaraguNA~zcopadAdhunA sarvopasaMhArArthamAha- turavadhAraNe, vRttiyutam paJcabhiH samitibhiH samita eva sAdhuH, tathA prANAtipAtAdipaJcamahAvratopetatvAtpaJcaprakArasaMvarasaMvRtaH, tathA manovAkkAyaguptizrutaskandhaH1 guptaH,tathAgRhapAzAdiSu sitA- baddhAH avasaktA gRhasthAsteSvasitaH- anavabaddhasteSu mUrchAmakurvANaH pngkaadhaarpngkjvtttkrm|| 98 // laNA'dihyamAno bhikSuH-bhikSaNazIlobhAvabhikSuH AmokSAya azeSakarmApagamalakSaNamokSArthaM parisamantAt vrajeH-saMyamAnuSThAnarato bhavestvamiti vineyasyopadezaH iti adhyayanasamAptau, bravImIti gaNadhara evamAha, yathA tIrthakRtoktaM tathaivAhaM bravImi, na svamanISikayeti / gato'nugamaH, sAmprataM nayAsteSAmayamupasaMhAraH savvesipi nayANaM bahuvidhavattavvayaM nisAmittA / taM savvaNayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio saahuu||1||||13||88|| iti caturthoddezakaH smaaptH|| prathamamadhyayanaM smaaptm|| zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana samaya:, caturthoddezakaH sUtram 11-13 (86-88) mUlottaraguNapAlanaM // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau prathamamadhyayanaM samayAkhyaM samAptamiti / / // 98 // (c) sarveSAmapi nayAnAM bahuvidhavaktavyatAM nizamya / tatsarvanayavizuddhaM yaccaraNaguNa (kriyAjJAna) sthitaH saadhuH||1||
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 99 // ||ath dvitIyamadhyayanaM vaitaaliiyaakhym|| zrutaskandhaH 1 ||dvitiiyaadhyyne prthmoddeshkH|| dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, uktaM samayAkhyaM prathamamadhyayanam, sAmprataM vaitAlIyAkhyaM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarAdhyayane prathamoddezakaH svasamayaguNAH parasamayadoSAzca pratipAditAH, tAMzca jJAtvA yathA karma vidAryate tathA bodho vidheya ityanena sambandhenA'yAtasyA- niyukti: 36 vidAryAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhaNanIyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra dinikSepAH uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgeva niyuktikAreNAbhANi-'NAUNa bujjhaNAceveM' tyanena gAthAdvitIyapAdeneti, uddezArthAdhikAraM tu svata eva niyuktikAra uttaratra vakSyati,nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya niyuktikRdAha ni0-veyAliyaMmi veyAlago ya veyAlaNaM viyAlaNiyaM / tinnivi caukkagAI vilAlao ettha puNa jiivo||36|| tatra prAkRtazailyA veyAliyamiti 'havidAraNe' ityasya dhAtorvipUrvasya chAndasatvAt bhAve NvulpratyayAntasya vidArakamiti kriyAvAcakamidamadhyayanAbhidhAnamiti, sarvatra ca kriyAyAmetattrayaM sannihitam, tadyathA-kartA karaNaM karma ceti, atastaddarzayati- vidArako vidAraNaM vidAraNIyaM ca, teSAM trayANAmapi nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturddhA nikSepeNa trINi catuSkakAni / draSTavyAni, atra ca nAmasthApane kSuNNe, dravyavidArako yo hi dravyaM kASThAdi vidArayati, bhAvavidArakastu karmaNo vidAryatvAt noAgamato jIvavizeSaH sAdhuriti // 36 // karaNamadhikRtyA'ha // 99 // ni0- davvaM ca parasumAdI daMsaNaNANatavasaMjamA bhaave| davvaM ca dArugAdI bhAve kammaM viyAlaNiyaM // 37 // nAmasthApane kSuNNe dravyavidAraNaM parazvAdi, bhAvavidAraNaM tu darzanajJAnatapaHsaMyamAH, teSAmeva karmavidAraNesAmarthyamityuktaM bhavati,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM | niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 100 // vidAraNIyaM tu nAmasthApane anAhatya dravyaM dAdi, bhAve punaraSTaprakAraM karmeti / / 37 / sAmprataM 'vetAliya' mityetasya niruktaM zrutaskandhaH1 darzayitumAha dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, ni0-veyAliyaM iha desiyaMti veyAliyaM tao hoi| veyAliyaMtahA vittamatthi teNeva ya NibaddhaM // 38 // prathamoddezakaH ihAdhyayane'nekadhA karmaNA vidAraNamabhihitamitikRtvaitadadhyayanaM niruktivazAdvidArakaM tato bhavati, yadivA-vaitAlIyamitya- niyuktiH 38-39 dhyayananAma, atrApi pravRttenimittaM- vaitAlIyaM chandovizeSarUpaM vRttamasti, tenaiva ca vRttena nibaddhamityadhyayanamapi vaitAliyam, vaitAlIyatasya cedaM lakSaNaM-"vaitAlIyaM laganaidhanAH SaDayukpAde'STau same ca lH| na samo'tra pareNa yujyate netaH SaT ca nirantarA yujoH||1|||| niruktiH 38||saamprtmdhyynsyopodghaatN darzayitumAha - ni0- kAmaM tu sAsayamiNaM kahiyaM aTThAvayaMmi usabheNaM / aTThANautisuyANaM soUNaM tevi pavvaiyA // 39 // __ kAmazabdo'yamabhyupagame, tatra yadyapi sarvo'pyAgamaH zAzvataH tadantargatamadhyayanamapi tathApi bhagavatA''ditIrthAdhipenotpannadivyajJAnenASTApadoparivyavasthitena bharatAdhipabharatena cakravarttinopadrutairaSTAnavatibhiH putraiH pRSTena yathA bharato'smAnAjJAM kArayatyataH kimasmAbhirvidheyamityatasteSAmagAradAhakadRSTAntaM pradarzya na kathaJcijantorbhogecchA nivartata ityarthagarbhamidamadhyayanaM - 0 pravRttau nimittaM (mu0)| 0 oje SaNmAtrA lagantA yujyaSTau na yuji SaT saMtata lA na samaH pareNa go vaitAlIyam (chando'nuzAsane a03-53) tadvaitAlIyaM chandaH . yatra ragaNalaghuguruprAntAH prathamatRtIyayoH SaT dvitIyacaturthayoraSTau mAtrAH, atra samasaMkhyako laghurna pareNa guruH kAryaH, itazcAviSamapAdayoH SaT lA nirantarA neti vaitaaliiyaarthH| // 100 // yadyapi viMzatyAdyeti vacanAtsyAdatra strItvamekacanAnvitaM tathApi pratiputraM praznottarapArthakyavivakSayA'tra bahutvam / caitramaitrAbhyAmekaviMzatI dttmitivt| nApahataraSTa0 (mu0)|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 11 // zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, prathamoddezakaH niyuktiH |40-41 durlabho kathitaM pratipAditam, te'pyetacchrutvA saMsArAsAratAmavagamya viSayANAM ca kaTuvipAkatAM niHsAratAMca jJAtvA mattakarikarNavaccapalamAyurgirinadIvegasamaM yauvanamityato bhagavadAjaiva zreyaskarIti tadantike sarve pravrajyAM gRhItavanta iti / atra uddese niddese ya' ityAdiH sarvo'pyupoddhAto bhnnniiyH||39|| sAmprataM uddezArthAdhikAraM prAgulliGgitaM darzayitumAha ni0- paDhame saMboho aniccayA ya bIyaMmi maannvjjnnyaa| ahigAro puNa bhaNio tahA tahA bahuviho tattha // 40 // ni0- uddesaMmi ya taie annANaciyassa avacao bhnnio| vajeyavvoya sayA suhappamAo jaijaNeNaM // 41 // tatra prathamoddezake hitAhitaprAptiparihAralakSaNo bodho vidheyo'nityatA cetyayamarthAdhikAraH, dvitIyoddezake mAno varjanIya ityayamarthAdhikAraH, punazca tathA tathA'nekaprakAro bahuvidha: zabdAdAvarthe'nityatAdipratipAdako'rthAdhikAro bhaNita iti, 40 // tRtIyoddezake ajJAnopacitasya karmaNo'pacayarUpo'rthAdhikAro bhaNita iti yatijanena ca sukhapramAdo varjanIyaH sadeti // 41 ||saamprtN sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam,taccedaM saMbujjhaha kiM na bujjhaha?, saMbohI khalu pecca dullhaa| No hUvaNamaMti rAio, no sulabhaM puNarAvi jIviyaM / / sUtram 1 // ( // 89 // ) / DaharA buDDA ya pAsaha gabbhatthA vi cayaMti maannvaa| seNe jaha vaTTayaM hare evaM AukhayaMmi tuTTaI / / sUtram 2 // // 90 // ) tatra bhagavAnAditIrthakarobharatatiraskArAgatasaMvegAn svaputrAnuddizyedamAha, yadivA-surAsuranaroragatirazcaH samuddizya provAca yathA-sambudhyadhvaM yUyaM jJAnadarzanacAritralakSaNe dharme bodhaM kuruta, yataH punarevaMbhUto'vasaro durApaH, tathAhi-mAnuSaM janma tatrApi karmabhUmiH punarAryadezaH sukulotpattiHsarvendriyapATavaM zravaNazraddhAdiprAptau satyAM svasaMvittyavaSTambhenAha-kiMna saMbudhyadhva miti, (r) prAgullikhitaM (mu0)| 0 vidhaM (mu0)|(r) sambudhyatvaM (mu0)| rthAdhikAraH sUtram 1-2 (89-90) durlabho bodhi: // 101 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 102 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, prathamoddezakaH niyukti: 42 dravye'nidrA avazyamevaMvidhasAmagryavAptausatyAM sakarNena tucchAn bhogAn parityajya saddharme bodho vidheya iti bhAvaH, tathAhi-nirvANAdisukhaprade narabhave jainendradharmAnvite, labdhe svalpamacAru kAmajasukhaM no sevituM yujyate / vaiDUryAdimahopalaughanicite prApte'pi ratnAkare, lAtuM svalpamadIptikAcazakalaM kiM sAmprataM saamprtm?||1||akRtdhrmcrnnaanaaNtu prANinAM saMbodhiH samyagdarzanajJAnacAritrAvAptilakSaNA pretya paralokagatAnAMkhaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sudurlabhaiva, tathAhi-viSayapramAdavazAt sakRt dharmacaraNA bhraSTasyAnantamapi kAlaM saMsAre paryaTanamabhihitamiti / kiMca no hurityavadhAraNe, naivAtikrAntA rAtrayaH upanamanti punaukante, na hyatikrAnto yauvanAdikAlaH punarAvarttata itibhAvaH, tathAhiH bhavakoTIbhirasulabhaM mAnuSyaM prApya kaH pramAdo me? / na ca gatamAyurbhUyaH pratyetyapi devarAjasya ||1||no naiva saMsAre punarapi sulabhaM suprApaM saMyamapradhAnaM jIvitam, yadivA- jIvitaM- AyustruTitaM sat tadeva saMdhAtuM na zakyata iti vRttArthaH // saMbodhazca prasuptasya sato bhavati, svApazca nidrodaye, nidrAsaMbodhayozca nAmAdizcaturddhA nikSepaH, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyabhAvanikSepaM pratipAdayituM niyuktikRdAha ni0-davvaM niddAveo daMsaNanANatavasaMjamA bhaave| ahigAro puNa bhaNio nANe tavadaMsaNacaritte // 42 // iha ca gAthAyAM dravyanidrAbhAvasaMbodhazca darzitaH, tatrAdyantagrahaNena bhAvanidrAdravyabodhayostadantarvartinorgrahaNaM draSTavyam, tatra dravyanidrA nidrAvedo, vedanamanubhavaH darzanAvaraNIyavizeSodaya itiyAvat, bhAvanidrA tu jnyaandrshncaaritrshuunytaa| tatra dravyabodho dravyanidrayA suptasya bodhanam, bhAve- bhAvaviSaye punarbodho darzanajJAnacAritratapaHsaMyamA draSTavyAH / iha ca bhAvaprabodhenAdhikAraH, sa ca gAthApazcArddhana sugamena pradarzita iti / atra ca nidrAbodhayordravyabhAvabhedAccatvAro bhaGgA yojanIyA iti // 42 // 1 // 89 // (c) dharmAcara0 (mu0)| 0 kiMca hu (mu0)| 0 namante (pr0)| 0 saMsAre sulabhaM (mu0)| ||102 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 103 // bhagavAneva sarvasaMsAriNAM sopakramatvAdaniyatamAyurupadarzayannAha- DaharAH bAlA eva kecana jIvitaM tyajanti, tathA vRddhAzca zrutaskandhaH 1 | garbhasthA api, etatpazyata yUyam, ke te?- mAnavA manuSyAH, teSAmevopadezadAnAhatvAt mAnavagrahaNam, bahvapAyatvAdAyuSaH dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, sarvAsvapyavasthAsu prANI prANAMstyajatItyuktaM bhavati, tathAhi- tripalyopamAyuSkasyApi paryAptyanantaramantarmuhUrtenaiva kasya prathamoddezakaH cinmRtyurupatiSThatIti, api ca- garbhasthaM jAyamAna mityaadi| atraiva dRSTAntamAha- yathA zyenaH pakSivizeSo vartakaM tittira sUtram 3-4 jAtIyaM haret vyApAdayed, evaM prANinaHprANAn mRtyurapaharet, upakramakAraNamAyuSkamupakrAmet, tadabhAvevA AyuSkakSaye truTyati (91-92) durlabhA sugati: vyavacchidyate jIvAnAM jIvitamiti zeSaH // 2 // 90 // tathA mAyAhiM piyAhiM luppar3a, no sulahA sugaI ya pecco| eyAI bhayAI pehiyA, ArambhA virameja suvve|suutrm 3 // ( // 91 // ) jamiNaM jagatI puDho jagA, kammehiM luppaMti pANiNo / sayameva kaDehiM gAhai, No tassa mucceja'puTThayaM // sUtram 4 // // 92 // ) kazcinmAtApitRbhyAM mohena svajanasnehena ca na dharmaM pratyudyama vidhatte sa ca taireva mAtApitrAdibhiH lupyate saMsAre bhrAmyate, tathAhi- vihitamalohamaho mahanmAtApitRputradArabandhusaMjJam / snehamayamasumatAmadaH kiM bandhanaM zRGkhalaM khalena dhAtrA? // 1 // tasya ca snehAkulitamAnasasya sadasadvivekavikalasya svajanapoSaNArthaM yatkiJcanakAriNa ihaiva sadbhirninditasya sugatirapi pretya janmAntare / no sulabhA, api tu mAtApitRvyAmohitamanasastadarthaM klizyato viSayasukhepsozca durgatireva bhavatItyuktaM bhavati, tadevametAni bhayAni bhayakAraNAni durgatigamanAdIni pehiya tti prekSya ArambhAt sAvadyAnuSThAnarUpAdviramet suvrataH zobhanavrataH san, susthito // 103 // veti pAThAntaram // 3 // 91 // anivRttasya doSamAha- yada yasmAdanivRttAnAmidaM bhavati, kiM tat?- jagati pRthivyAM puDho tti pRthagbhUtA- vyavasthitAH sAvadhAnuSThAnopacitaiH karmabhiH vilupyante narakAdiSu yAtanAsthAneSu bhrAmyante, svayameva ca kRtaiH karmabhiH,*
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 104 // | zrutaskandhaH1 | dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, prathamoddezakaH sUtram 5-6 (93-94) durlabhA sugatiH naIzvarAdyApAditaiH, gAhate narakAdisthAnAni yAni tAni vA karmANi duHkhahetUni gAhate- upacinoti, anena ca hetuhetumadbhAvaH karmaNAmupadarzito bhavati, na ca tasya azubhAcaritasya karmaNo vipAkena aspRSTaH acchupto mucyate jantuH, karmaNAmudayamananubhUya tapovizeSamantareNa dIkSApravezAdinA na tadapagamaM vidhatta iti bhaavH||4||92|| adhunA sarvasthAnAnityatAM darzayitumAha devA gaMdhavvarakkhasA, asurA bhUmicarA sarisivA / rAyA naraseTThimAhaNA, ThANA te'vi cayaMti dukkhiyaa||suutrm 5 // 93 // kAmehiNa saMthavehi giddhA, kammasahA kAleNa jNtvo| tAhe jaha baMdhaNacue, evaM AukhayaMmi tutttttii|suutrm 6 // 94 // 8 devA- jyotiSkasaudharmAdyAH,gandharvarAkSasayorupalakSaNArthatvAdaSTaprakArA vyantarAgRhyante, tathA asurA dazaprakArA bhavanapatayaH, ye cAnye bhUmicarAH sarIsRpAdyAH tiryaJcaH, tathA rAjAnaH cakravartino baladevavAsudevaprabhRtayaH, tathA narAH sAmAnyamanuSyAH zreSThinaH puramahattarAH brAhmaNAzcaite sarve'pi svakIyAni sthAnAni duHkhitAH santastyajanti, yataH- sarveSAmapi prANinAM prANaparityAge mahaduHkhaM samutpadyata iti // 5 // 93 // kiJca-kAmehItyAdi, kAmaiH icchAmadanarUpaistathA saMstavaiH pUrvAparabhUtaiH gRddhA adhyupapannAH santaH kammasaha tti karmavipAkasahiSNavaH kAlena karmavipAkakAlena jantavaH prANino bhavanti, idamuktaM bhavati-bhogepsoviSayA''sevanena tadupazamamicchata ihAmutra ca kleza eva kevalam, na punarupazamAvAptiH, tathAhi- upabhogopAyaparovAJchati yaH zamayituM vissytRssnnaam| dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm // 1 // naca tasya mumUrSoH kAmaiH saMstavaizca trANamastIti (r)kAme hi ya saMthave hi ya iti pu0, chando'nulomatA cAtra, navaraM TIkAkRdbhiH gRddhA ityetad vyAkhyAtam, paraM 'yantiA aupacchandasakaM' iti lakSaNaM saMgacchate iti na kSatiH, tasyApi vaitAlIyaprakaraNagatatvAnna prAkpratijJAvirodhaH, evamanyatrApi vikalpasamAhateH sarvajAtiyasAMkaryAbhyupagame ca nAdyapAdamAtrasya tathAtve ksstiH| lakSaNatvAda0 (mu0)(r) kAmehi'i (mu0)| // 104 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 105 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, prathamoddezakaH sUtram 7-8 (95-96) durlabhA sugatiH darzayati- yathA tAlaphalaM bandhanAt vRntAt cyutaM atrANamavazyaM patati, evamasAvapi svAyuSaH kSaye truTyati jIvitAt cyavata iti // 6 // 94 // apica__ jeyAvi bahussue siyA, dhammiya mAhaNabhikkhue siyaa|abhinnuumkddehiN mucchie, tivvaM te kammehiM kicctii||suutrm 7 // // 95 // ) aha pAsa vivegamuTThie, avitinne iha bhAsaI dhuvaM / NAhisi AraMkao paraM, vehAse kammehiM kicctii|| sUtram 8 // ( // 96 // ) ye cApi bahuzrutAH zAstrArthapAragAH tathA dhArmikA dharmAcaraNazIlAH, tathA brAhmaNAH tathA bhikSukA bhikSATanazIlAH syuH bhaveyuH,te'pyAbhimukhyena NUma nti karma mAyA vA tatkRtaiH asadanuSThAnaiH mUJchitAH gRddhAH tIvra atyartham, atra ca chAndasatvAdbahuvacanaM draSTavyam, te evaMbhUtAH karmabhirasadvadyAdibhiH kRtyante chidyante pIDyanta itiyAvat ||7||15||saamprtN jJAnadarzanacAritramantareNa nAparo mokSamArgo'stItitrikAlaviSayatvAt sUtrasyA''gAmitIrthikadharmapratiSedhArthamAha- athe tyadhikArAntare bahvAdeze ekAdeza iti, 'athe'tyanantaraM etacca pazya kazcittIrthiko vivekaMparityAgaMparigrahasya parijJAnaM vA saMsArasyA''zritya utthitaH pravrajyotthAnena, saca samyakparijJAnAbhAvAdavitIrNaH saMsArasamudram, kevalaM iha saMsAre prastAve vA zAzvatatvAt dhruvo mokSastaM tadupAyaM vA saMyama bhASata eva na punarvidhatte tatparijJAnAbhAvAditi bhAvaH, tanmArgaprapannastvamapi kathaM jJAsyasi AraM ihabhavaM kuto vA paraM paralokaM yadivA-Aramiti gRhasthatvam, paramiti pravrajyAparyAyam, athavA- Aramiti saMsAraMparamiti mokSam , evmbhuutshcaanyo'pyubhy| bhraSTaH, vehAsi tti antarAle ubhayabhAvayoH svakRtaiH karmabhiH kRtyate pIDyata iti // 8 // 96 // nanu ca tIrthakA api kecana niSparigrahAstathA tapasA niSTaptadehAzca, tatkathaM teSAM na mokSAvAptirityetadAzaGkayAha (r) karmabhiH sadve0 (mu0)| samudraM titIrghaH kevala (mu0)| 0 tanmArge prapanna0 (mu0)10 ubhayAbhAvataH (mu0) ubhayabhavayoH (pr0)| 9 no (mu0)| // 105 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 106 // (97-98) jai viya NigaNe kise care, jaiviya bhuMjiya maasmNtso| je iha mAyAi minjaI, AgaMtA gabbhAya nnNtso||suutrm 9 // ( // 97 // ) zrutaskandhaH1 purisorama pAvakammuNA, paliyaMtaM maNuyANa jIviyaM / sannA iha kAmamucchiyA, mohaMjaMti narA asNvuddaa|suutrm 10 // ( // 98 // ) dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, yadyapi tIrthikaH kazcittApasAdistyaktabAhyagRhavAsAdiparigrahatvAt niSkiJcanatayA nagnaH tvaktrANAbhAvAcca kRzaH caret / prathamoddezakaH svakIyapravrajyAnuSThAnaM kuryAt, yadyapi ca SaSThASTamadazamadvAdazAditapo vizeSaM vidhatte yAvad antazo mAsaM sthitvA bhuGkte tathApi sUtram 9-10 AntarakaSAyAparityAgAnna mucyate iti darzayati- yaH tIrthaka iha mAyAdinA mIyate, upalakSaNArthatvAt kaSAyairyukta ityevaM asaMvRtAnAM paricchidyate, asau garbhAya 'garbhArthamA-samantAt gantA yAsyati anantazo niravadhikaMkAlamiti, etaduktaM bhavati-akiJcano'pi mohaH taponiSTaptadeho'pikaSAyAparityAgAnnarakAdisthAnAt tiryagAdisthAnaMga garbhamanantamapikAlamagnizarmavat saMsAre paryaTatIti // 9 // 97 // yato mithyAdRSTyupadiSTatapasA'pi na durgatimArganirodho ato madukta eva mArge stheyametadgarbhamupadezaM dAtumAha- puriso ityAdi, he puruSa! yena pApena karmaNA asadanuSThAnarUpeNa tvamupalakSitastatrAsakRt pravRttatvAt tasmAt uparama nivartasva, yataH puruSANAM jIvitaM subahvapi tripalyopamAntaM saMyamajIvitaM vA palyopamasyAntaH- madhye varttate tadapyUnAM pUrvakoTimitiyAvat, athavA pari-samantAt anyo'syeti paryantaM-sAmantamityarthaH, yaccaivaM tadgatamevAvagantavyam, tadevaM manuSyANAM stokaM jIvitamavagamya yAvattanna paryeti tAvaddharmAnuSThAnena saphalaM karttavyam, ye punarbhogasnehapaGke avasannA- mannA iha manuSyabhave saMsAre vA kAmeSuicchAmadanarUpeSu mUrcchitA adhyupapannAH te narA mohaM yAnti- hitAhitaprAptiparihAre muhyanti, mohanIyaM vA karma upacinvantIti, // 106 // saMbhAvyate etdsNvRtaanaaN-hiNsaadisthaanebhyo'nivRttaanaamsNytendriyaannaaNceti||10||98||evN ca sthite yadvidheyaM taddarzayitumAha 0 karma cinva0 (mu0)|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 107 // jayayaM viharAhi jogavaM, aNupANA paMthA duruttarA / aNusAsaNameva pakkame, vIrehiM saMmaM paveiyaM // sUtram 11 // ( // 99 // ) zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM virayA vIrA samuTThiyA, kohkaayriyaaipiisnnaa|paannenn haNaMti savvaso, pAvAo viryaa'bhinivvuddaa|| sUtram 12 // // 100 // ) 8 vaitAlIyam, svalpaM jIvitamavagamya viSayAMzca klezaprAyAnavabuddhya chittvA gRhapAzabandhanaM yatamAnaH yatnaM kurvan prANinAmanuparodhena prathamoddezakaH vihara udyuktavihArI bhava, etadeva darzayati- yogavAni ti saMyamayogavAn guptisamitiyukta ityarthaH, kimityevaM?, yataH aNavaH- sUtram 11-12 (99-100) sUkSmAH prANAH- prANino yeSu pathiSu te tathA te caivambhUtAH panthAno'nupayuktairjIvAnupamardaina dustarA durgamA iti, anena IryAsamiti- krodhAdirupakSiptA, asyAzcopalakSaNArthatvAt anyAsvapi samitiSu satatopayuktena bhavitavyam, apica anuzAsanameva yathAgamameva varjakaH sAdhuH sUtram 13-14 sUtrAnusAreNa saMyamaM pratikrAmet, etacca savaireva vIraiH arhadbhiH samyak praveditaM prakarSaNAkhyAtamiti // 11 // 99 // atha ka ete (101-102) vIrA ityAha-virayA ityAdi, hiMsA'nRtAdipApebhyo ye viratAH,vizeSeNa karma prerayantIti vIrAH,samyagArambhaparityAgenotthitAH upadhAnavAn karmakSapaka: samutthitAH, te evambhUtAzca krodhakAtarikAdipISaNAH tatra krodhagrahaNAnmAno gRhItaH, kAtarikA- mAyA tadhaNAllobho gRhItaH, AdigrahaNAt zeSamohanIyaparigrahaH, tatpISaNA:- tadapanetAraH, tathA prANino jIvAn sUkSmetarabhedabhinnAn sarvazoM manovAkvAya-8 karmabhiH na ghnanti na vyApAdayanti, pApAcca sarvasAvadyAnuSThAnarUpAdviratAH- nivRttAstatazca abhinirvRtAH krodhAdyupazamena zAntIbhUtAH, yadivA'bhinirvRtA iva abhinirvRtAH- muktA iva draSTavyA iti ||12||100||punrpyupdeshaantrmaah NavitA ahameva luppae, luppaMtI loaMsi paanninno| evaM sahiehiM pAsae, aNihe se puDhe ahiyaase|| sUtram 13 // ( // 101 // ) dhuNiyA kuliyaMva levavaM, kisae dehamaNAsaNA ih| avihiMsAmeva pavvae, aNudhammo muNiNA pvedito||suutrm 14 // // 102 // ) (c) samitiguptaH (mu0)| 0 sarvataH sA0 (mu0) 0 zItIbhUtAH (pr0)| // 107 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 108 // upadhAnavAn parISahopasargAetadbhAvanApareNa soDhavyAH, nAhamevaikastAvadiha zItoSNAdiduHkhavizeSaiH lupye pIDye api tvanye'pi prANinaH zrutaskandhaH 1 dvitIyamadhyayana tathAvidhAstiryamanuSyAH asmiMlloke lupyante atiduHsahairduHkhaiHparitApyante, teSAMcasamyagvivekAbhAvAnna nirjarAkhyaphalamasti, dvita vaitAlIyam, yataH- kSAntaM na kSamayA gRhocitasukhaM tyaktaM na saMtoSataH, soDhA duHsahatApazItapavanaklezA na taptaM tapaH / dhyAtaM vittamaharnizaM niyamita dvandvairna tattvaM paraM, tattatkarma kRtaM sukhArthibhiraho taistaiH phlairvnycitaaH||1|| tadevaM klezAdisahanaM sadvivekinAM saMyamAbhyupagame sati sUtram 13-14 (101-102) guNAyaiveti, tathAhi- kAya kSutprabhavaM kadannamazanaM zItoSNayoH pAtratA, pAruSyaM ca ziroruheSu zayanaM mahyAstale kevle| etAnyeva gRhe vahantyavanatiM tAnyunnatiM saMyame, doSAzcApi guNA bhavanti hi nRNAM yogye pade yojitaaH||1|| evaM sahito jJAnAdibhiH svahito vA karmakSapaka: AtmahitaH san pazyet kuzAgrIyayA buddhyA paryAlocayedanantaroditam, tathA nihanyata iti nihaH na niho'nihaH- krodhAdibhirapIDitaH san sa mahAsattvaH parISahaiH spRSTo'pi tAn adhisaheta manaHpIDAM na vidadhyAditi, yadivA 'aniha' iti tapaHsaMyame parISahasahane vA'nigUhitabalavIryaH, zeSaM pUrvavaditi ||13||101||apic dhuNiyA ityAdi 'dhUtvA' vidhUya kuliyaMkaDaNakRtaM kuDyaM lepavat salepam, ayamatrArthaH- yathA kuDyaM gomayAdilepena salepaM jAghaTyamAnaM lepApagamAt kRzaM bhavati, evaM anazanAdibhirdeha karzayet apacitamAMsazoNitaM vidadhyAt, tadapacayAcca karmaNo'pyapacayoM bhavatIti bhAvaH, tathA vividhA hiMsA vihiMsAna vihiMsA avahiMsA tAmeva prakarSeNa vrajet, ahiMsApradhAno bhavedityarthaH, anugato-mokSapratyanukUlodharmo'nudharmaH | asAvahiMsAdilakSaNaH, parISahopasargasahanalakSaNazca dharmo muninA sarvajJena praveditaH kathita iti // 14 // 102 // kinyc| 70vAnna tad nirja0 (pr0)| 0 duHsahazItatApa0 (pr0)| 0 niyamitairdvandvaM na tattvaM (pr0)| 0 adhikaM pRthamjanAn pazyatIti cuu| 70No'paca0 (pr0)| 0 vahiMsAlakSaNa0 (mu0)| // 108 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 109 // sauNIjaha paMsuguDiyA, vihuNiya dhaMsayaI siyaM ry| evaMdaviovahANavaM,kammakhavai tavassimAhaNe ||suutrm 15 // // 103 // ) zrutaskandhaH1 uTThiyamaNagAramesaNaM, samaNaM ThANaThiaMtavassiNaM / DaharA vuDDA ya patthae, avisusseNa yataM labheja nno||suutrm 16 // ( // 104 // ) dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, zakunikA pakSiNI yathA pAMsunA rajasA avaguNThitA khacitA satI aGgaM vidhUya kampayitvA tadrajaH sitaM avabaddhaM sat dhvaMsayati prathamoddezakaH apanayati, evaM dravyo bhavyo muktigamanayogyo mokSaM pratyupasAmIpyena dadhAtIti upadhAnaM- anazanAdikaM tapaH tadasyAstItyupa- sUtram 15-16 (103-104) dhAnavAn, sa caivambhUtaH karma jJAnAvaraNAdikaM kSapayati apanayati, tapasvI sAdhuH mAhaNa tti mA vadhIriti pravRttiryasya sa upadhAnavAn prAkRtazailyA mAhaNetyucyata iti // 15 // 103 // anukUlopasargamAha- uThThiye tyAdi, agAraM- gRhaM tadasya nAstItyanagAraH karmakSapaka: tamevambhUtaM saMyamotthAnenaiSaNAMpratyutthitaM-pravRttam, zrAmyatIti zramaNastam, tathA sthAnasthitaM uttarottaraviziSTasaMyamasthAnAdhyAsinaM sUtram 17-18 (105-106) tapasvinaM viziSTataponiSTaptadehaM tamevambhUtamapi kadAcit DaharA putranapvAdayaH vRddhAH pitRmAtulAdayaH unniSkrAmayituM prArthayeyuH vittajJAtyAyAceran, ta evamUcuH- bhavatA vayaM pratipAlyA na tvAmantareNAsmAkaM kazcidasti tvaM vA'smAkaM ekaH pratipAlya:, evaM ca te rambhavarjakaH saMvRtaH bhaNantojanA api zuSyeyuH zramaMgaccheyuH, na ca taMsAdhuM viditaparamArthaM labheran naivA''tmasAtkuryuH- naivA''tmavazagaM viddhyuriti|| 16 // 104 // kiJca jai kAluNiyANi kAsiyA, jai royaMti vputtkaarnnaa|dviyNbhikkhuusmutttthiyN, nnolbbhNtinnsNtthvitte|suutrm 17 // // 105 // ) jaiNaMkAmehilAviyA, jaiNejAhiNa baMdhiuMgharaM / jaijIviyanAvakaMkhae, nnolbbhNtinnsNtthvitte|suutrm 18 // ( // 106 // ) yadyapi te mAtApitRputrakalatrAdayastadantike sametya karuNApradhAnAni-vilApaprAyANi vacAMsyanuSThAnAni vA kuryuH, tathAhi (c) eka eva pratipAlyaH, (iti) bha0 (mu0)| 0 royaMti ya (mu0)| 0 jaiviya (mu0)|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM NAhapiyakaMtasAmiya aivallaha dullaho'si bhuvarNami / tuha virahammi ya nikkiva! suNNaM savvaMpi pddihaai||1|| seNI gAmo goTThI gaNo va zrutaskandhaH 1 niyuktizrIzIlA taMjattha hosi sNnnihito| dippai sirIe supurisa! kiM puNa niyayaM gharadAraM? ||2||tthaa yadi royaMti vattirudanti putrakAraNaM sutanimittam, vaitAlIyam, vRttiyutam kulavardhanamekaM sutamutpAdya punarevaM kartumarhasIti |evNrudnto yadibhaNanti taMbhikSurAgadveSarahitatvAnmuktigamanayogyatvAdvA dravyabhUtaM prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 samyaksaMyamotthAnenotthitaM tathA'pi taM sAdhuna lapsyante na zaknuvanti pravrajyAto bhraMzayituM bhAvAccyAvayituM nApi saMsthApayituM- sUtram 19-20 // 110 // (107-108) gRhasthabhAvena dravyaliGgAccyAvayitumiti ||17||105||apic- jai NamityAdi, yadyapi te nijAstaMsAdhuMsaMyamotthAnenotthitaM / kAmaiH icchAmadanarUpaiH lAvayanti upanimantrayeyurupalobhayeyurityarthaH, anenAnukUlopasargagrahaNam, tathA yadi nayeyurbaddhA gRham, rambhavarjaka: WNamiti vAkyAlaGkAre / evamanukUlapratikUlopasagairabhidruto'pi sAdhuH- yadi jIvitaM nAbhikAkhet yadi jIvitAbhilASI na bhavet asaMyamajIvitaM vA nAbhinandet tataste nijAstaM sAdhu No labbhaMti tti na labhante-na prApnuvanti AtmasAtkartuM Na saMThavittae tti nApi gRhasthabhAvena saMsthApayitumalamiti // 18 // 106 // kiJca seheMti yaNaM mamAiNo, mAya piyA ya suyA ya bhaariyaa| posAhiNa pAsao tumaM, logaparaMpi jahAsi posnno|suutrm 19 // // 107 // ) anne annehiM mucchiyA, mohaM jaMtiNarA asNvuddaa| visamaM visamehiM gAhiyA, te pAvehiM puNo pagabbhiyA |suutrm 20 // // 108 // ) te kadAcinmAtApitrAdayastamabhinavapravrajitaM seheMti tti zikSayanti NaM iti vAkyAlaGkAre- mamAiNo tti mamAyamityevaM 0 nAtha kAnta priya svAmin ativallabha durlabhA'si bhvne| tava virahe ca niSkRpa!, zUnyaM sarvamapi pratibhAti // 1 // zreNiyAmo goSThI gaNo vA tvaM yatra bhavasi snnihitH| dIpyate zriyA supuruSa! ki punarnijaM gRhadvAram? // 2 // 0jaiviya (mu0) OMnmuktiyogya (mu0) 0 0'pi sAdhu (mu0) OlAviyA uvanimaMtaNA cuu0|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 111 // snehAlavaH, kathaM zikSayantItyata Aha- pazya naH asmAnatyantaduHkhitAMstvadarthaM poSakAbhAvAdvA, tvaM ca yathAvasthitArthapazyakaH- zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana sUkSmadarzI, sazrutika ityarthaH, ataH naH asmAn poSaya pratijAgaraNaM kuru anyathA pravrajyA'bhyupagamenehalokastyakto bhavatA 8 vaitAlIyam, nyAyyAsmatpratipAlanaparityAgena ca paralokamapi tvaM tyajasi iti duHkhitanijapratipAlanena ca puNyAvAptireveti, tathAhi- yA prathamoddezakaH gatiH klezadagdhAnAM, gRheSu gRhamedhinAm / bibhratAM putradArAMstu, mAM gatiM vraja putrk||1||iti // 19 // 107 // evaM tairupasargitAH sUtram 21-22 (109-110) kecana kAtarAH kadAcidetatkuryurityAha- anne ityAdi, anye kecanAlpasattvAH anyaiH mAtApitrAdibhiH mUrchitA adhyupapannAH vittajJAtyAsamyagdarzanAdivyatirekeNa sakalamapi zarIrAdikamanyadityanyagrahaNam, te evambhUtAH asaMvRtA narAH mohaM yAnti sadanuSThAne muhyanti, rambhavarjaka: saMvRtaH tathA saMsAragamanaikahetubhUtatvAt viSamaH asaMyamastaM viSamaiH asaMyatairunmArgapravRttatvenApAyAbhIrubhiH rAgadveSairvA anAdibhavAbhyastatayA duzcchedyatvena viSamaiH grAhitA- asaMyamaM prati vartitAH, te caivambhUtAH pApaiH karmabhiH punarapi pravRttAH pragalbhitAH dhRSTatAM / gatAH pApakaM karma kurvanto'pi na lajjanta iti // 20 // 108 // yata evaM tataH kiM kartavyamityAha tamhAdavi ikkha paMDie, pAvAo virate'bhiNivvuDe / paNae vIraM mahAvihiM, siddhipahaMNeAuyaM dhuvaM ||suutrm 21 // ( // 109 // ) veyAliyamaggamAgao, maNavayasAkAyeNa sNvuddo| ciccA vittaM ca NAyao, AraMbhaM ca susaMvuDe cre||suutrm 22 / / ( // 110 // ) ttibemi iti vaitAlIyAdhyayanasya prthmoddeshkH|| yato mAtApitrAdimUrchitAH pApeSu karmasu pragalbhA bhavanti tasmAd dravyabhUto bhavyaH- muktigamanayogyaH rAgadveSarahito vA san IkSasva tadvipAkaM paryAlocaya paNDitaH sadvivekayuktaH pApAt karmaNo'sadanuSThAnarUpAt virataH abhinivRttaH krodhAdiparityAgArubhavatA asmatpa0 (mu0)10 putraka! // 1 // 19 / / evaM (mu0)| 0 nivRttaH / // 111 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 112 // cchItIbhUta ityarthaH, tathA praNatAH prahvIbhUtaH vIrAH karmavidAraNasamarthAH mahAvIthiM mahAmArgam, tameva vizinaSTi- siddhipathaM jJAnAdimokSamArga tathA mokSaM prati netAraM prApakaM dhruvaM avyabhicAriNamityetadavagamya sa eva mArgo'nuSTheyaH, nAsadanuSThAnapragalbhairbhAvyamiti // 21 // 109 // punarapyupadezadAnapUrvakamupasaMharannAha-veyAliyamagga mityAdi,karmaNA vidAraNamArgamAgato bhUtvA taM tathAbhUtaM manovAkkAyasaMvRtaH punaH tyaktvA parityajya vittaM dravyaM tathA jJAtIMzca svajanAMzca tathA sAvadyArambhaM ca suSTha saMvRta indriyaiH saMyamAnuSThAnaM carediti bravImIti pUrvavat // 22 // 110 // iti prathamoddezakaH smaaptH|| zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, dvitIyoddezakaH sUtram 1-2 (111-112) niyuktiH 43-44 madaparityAgaH D ||dvitiiyaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| prathamAnantaraM dvitIyaH samArabhyate- asya cAyamabhisaMbandhaH, ihAnantaroddezake bhagavatA svaputrANAM dharmadezanA'bhihitA, tadihApisaivAdhyayanArthAdhikAratvAt abhidhIyate, sUtrasya saha sambandho'yaM-anantaroktasUtre bAhyadravyasvajanArambhaparityAgo'bhihitaH, tadihApyAntaramAnaparityAga uddezArthAdhikArasUcito'bhidhIyate, tadanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM tayasaMva jahAi se rayaM, iti saMkhAya muNINa mjjii| goyannatareNa mAhaNe, ahaseyakarI anesI iNkhinnii|| sUtram 1 // ( // 111 / / ) jo paribhavai paraMjaNaM, saMsAre parivattaI mahaM / adu iMkhiNiyA upAviyA, iti saMkhAya muNINa mjjii|suutrm 2 // ( // 112 // ) yathA jhuraMga: svAM tvacaM avazyaM parityAgArhatvAt jahAti parityajati, evamasAvapi sAdhuH raja iva rajaH- aSTaprakAraM karma tadakaSAyitvena parityajatIti, evaM kaSAyAbhAvo hi karmAbhAvasya kAraNamiti saMkhyAya jJAtvA muniH kAlatrayavedI na mAdyati 70chAntIbhUta (mu0)| 7 magga' ityAdi (mu0)| 0 bhUtvA taM tathA mano0 (pr0)| 0 nesi| 7 ciraM paa0| 9 yathA uragaH (mu0)| // 112 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 113 // 43-44 madaM na yAti, madakAraNaM darzayati- gotreNa kAzyapAdinA, anyataragrahaNAt zeSANi madasthAnAni gRhyanta iti, mAhaNa tti zrutaskandhaH 1 sAdhuH, pAThAntaraM vA je viu'tti yo vidvAn-vivekI sa jAtikulalAbhAdibhirna mAdyatIti, na kevalaM svato madona vidheyaH, dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, jugupsA'pyanyeSAM na vidheyeti darzayati- atha anantaraM asau azreyaskarI pApakAriNI iMkhiNi tti nindA anyeSAmato na dvitIyoddezakaH kAryeti, muNI na majjaI' ityAdikasya sUtrAvayavasya sUtrasparza gAthAdvayena niyuktikRdAha niyuktiH ni0- tavasaMjamaNANesuvi jai mANo vajio mahesIhiM / attasamukkarisatthaM ki puNa hIlA u annesiN?||43|| madaparityAgaH ni0-jai tAva nijjaramao, paDisiddho atttthmaannmhnnehiN| avisesamayaTThANA parihariyavvA payatteNaM // 44 // 'veyAliyassa NijjuttI sammattA' tapaHsaMyamajJAneSvapi AtmasamutkarSaNArtha- utsekArthaM yaH pravRtto mAnaHyadyasAvapi tAvavarjitaH tyakto maharSibhiH mahAmunibhiH, kiMpunarnindA'nyeSAM na tyAjyeti / yadi tAvanirjarAmado'pi mokSakagamanahetu :pratiSiddhaH aSTamAnamathanai arhadbhiravazeSANi tu madasthAnAni jAtyAdIni prayatnena sutarAM pariharttavyAnIti gaathaadvyaarthH||43-44||1||111||saamprtN paranindAdoSamadhikRtyAha- jo paribhavai ityAdi, yaH kazcidavivekI paribhavati avajJayati, paraM janaM anyaM lokaM AtmavyatiriktaM satatkRtena karmaNA saMsAre caturgatilakSaNe bhavodadhAvaraghaTTaghaTInyAyena parivarttate bhramati mahad atyarthaM mahAntaM vA kAlam, kvacit / 'ciraM' iti pAThaH, adu tti athazabdo nipAtaH nipAtAnAmanekArthatvAt ata ityasyArthe vartate, yataH paraparibhavAdAtyantikaH / saMsAraH ataH iMkhiNiyA paranindA tuzabdasyaivakArArthatvAt pApikaiva doSavatyeva, athavA svasthAnAdadhamasthAne pAtikA, tatreha ||113 // janmani sugharI dRSTAntaH, paraloke ca purohitasyApi zvAdiSUtpattiriti, ityevaM saMkhyAya paranindAMdoSavatIM jJAtvA munirjAtyA (r) nirjraavishessnnm| (r) aSTamAmathanaiH (mu0)| (r) varahaTTaghaTI (pr0)| 0 sugharo dRSTAntaH, paraloke'pi (mu0)|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 114 / / madaparityAgaH dibhiH yathA'haM viziSTakulodbhavaH zrutavAn tapasvI bhavAMstu matto hIna iti na mAdyati // 2 // 112 // madAbhAve ca yadvidheyaM zrutaskandhaH 1 tadarzayitumAha 8 dvitIyamadhyayana la vaitAlIyam, je yAvi aNAyage siyA, jeviya pesagapesae siyA / je moNaparya uvaTThie, No lajje samayaM sayA yare / / sUtram 3 // // 113 // ) sama annayarammi saMjame, saMsuddhe samaNe privve| je AvakahA samAhie, davie kAlamakAsi pNddie|| sUtram 4 // ( // 114 // ) sUtram 3-4 (113-114) yazcApi kazcidAstAMtAvat anyo, na vidyate nAyako'nyo'syetyanAyaka:-svayaMprabhuzcakravartyAdiH syAt bhavet, yazcApi preSyasyApi preSya:- tasyaiva rAjJaH karmakarasyApi karmakaraH, ya evambhUto maunIndraM padyate- gamyate mokSo yena tatpadaM- saMyamastaM upa-sAmIpyena sthita: upasthitaH- samAzritaH so'pyalajjamAna utkarSamakurvan vA sarvAH kriyA:- parasparato vandanaprativandanAdikA vidhatte, idamuktaM bhavati- cakravartinA'pi maunIndrapadamupasthitena pUrvamAtmapreSyapreSyamapi vandamAnena lajjA na vidheyA itareNApyutkarSa8 ityevaM samatAM samabhAvaM sadA bhikSuzcaret-saMyamodyukto bhavediti // 3 // 113 // va punarvyavasthitena lajjAmadau na vidheyAviti darzayitumAha- same tti samabhAvopetaH sAmAyikAdau saMyame saMyamasthAne vA SaTsthAnapatitatvAt saMyamasthAnAnAmanyatarasmin / saMyamasthAne chedopasthApanIyAdauvA, tadeva vizinaSTi-samyakzuddhe samyakzuddho vA zramaNaH tapasvI lajjAmadaparityAgena samAnamanA vA parivrajet saMyamodyukto bhavet, syAt-kiyantaM kAlaM?, yAvat kathA- devadatto yajJadatta iti kathAM yAvat, samyagAhita AtmA jJAnAdau yena sa samAhitaH samAdhinA vA- zobhanAdhyavasAyena yuktaH, dravyabhUto- rAgadveSAdirahitaH muktigamanayogyatayA / // 114 // vA bhavyaH, sa evambhUtaH kAlamakArSIt paNDitaH sadasadvivekakalitaH, etaduktaM bhavati- devadatta iti kathA mRtasyApi bhavati / sia vRttiH| OM anyo na vidyate nAyako'sye0 (mu0)| 0 itareNa cotkarSa (mu0)| (r) same'ti (mu0)|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 115 // zrutaskandhaH dvitIyamadhyaya vaitAlIyam, dvitIyoddezaka sUtram 5-8 (115-118 dharmakathaka ato yAvanmRtyukAlaMtAvallajjAmadaparityAgopetena saMyamAnuSThAne pravartitavyamiti syAt // 4 // 114 // kimAlambyaitadvidheyamiti, ucyate dUraM aNupassiyA muNI, tItaM dhammamaNAgayaMtahA / puDhe parusehi~ mAhaNe, avi haNNU samayaMmi rIyai |suutrm 5 // ( // 115 // ) paNNasamatte sayA jae, samatAdhammamudAhare munnii| suhame usayA alUsae, No kujjheNo mANi mAhaNe // sUtram 6 // // 116 // ) dUravarttitvAt dUro- mokSastamanu- pazcAd dRSTvA yadivA- dUramiti- dIrghakAlaM anudRzya paryAlocya muniH kAlatrayavettA dUrameva darzayati- atItaM dharma svabhAvaM- jIvAnAmuccAvacasthAnagatilakSaNaM tathA anAgataM ca dharma- svabhAvaM paryAlocya lajjAmadau na vidheyau, tathA spRSTaH chuptaH paruSaiH daNDakazAdibhirvAgbhirvA mAhaNe tti muniH avi haNNU tti api mAryamANaH skandakaziSyagaNavat samaye saMyame rIyate taduktamArgeNa gacchatItyarthaH, pAThAntaraM vA samayA'hiyAsae'tti samatayA sahata iti // 5 // 115 // punarapyupadezAntaramAha- prajJAyAM samAptaH prajJAsamAptaH- paTuprajJaH, pAThAntaraMvA paNhasamatthe' praznaviSaye pratyuttaradAnasamarthaH sadA sarvakAlaM jayet, jeyaM kaSAyAdikamiti zeSaH / tathA samayA- samatA tayA dharma- ahiMsAdilakSaNaM udAharet kathayet muniH yatiH sUkSme tusaMyame yatkartavyaM tasya alUSakaH avirAdhakaH, tathA na hanyamAno vA pUjyamAno vA krudhyennApi mAnI garvitaH syAt mAhaNo yatiriti // 6 // 116 // apica bahujaNaNamaNami saMvuDo, savvaTehi Nare annissie| harae vasayA aNAvile, dhammaM pAdurakAsi kaasvN|suutrm 7 // // 117 // ) bahave pANA puDho siyA, patteyaM samayaM samIhiyA / jo moNapadaM uvaTTite, viratiM tattha akAsi pNddie|suutrm 8 // ( // 118 // ) (r) samayAhiyAsae paa0| 0 paNhasamatthe paa0| 0 pazcAt taM dRSTA (mu0)10 uvehiyA (pr0)| // 115 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 dharmakathakasvarUpa: bahUn janAn AtmAnaM prati nAmayati- pravIkaroti tairvA namyate-stUyate bahujananamano-dharmaH, sa eva bahubhirjanairAtmIyAtmIyA- zrutaskandhaH1 zayena yathA'bhyupagamaprazaMsayA stUyate- prazasyate, kathaM?, atra kathAnakaM rAjagRhe nagare zreNiko mahArAjaH, kadAcidasaucaturvidha dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, buddhyupetena putreNa abhayakumAreNa sArdhamAsthAnasthitastAbhistAbhiH kathAbhirAsAcakre, tatra kadAcidevambhUtA kathA'bhUt, tadyathA- iha loke dhArmikAH bahavaH utAdhArmikA iti?, tatra samastaparSadA'bhihitaM- yathA'trAdhArmikA bahavo lokA dharmaM tu . sUtram 5-8 (115-118) zatAnAmapi madhye kazcidevaiko vidhatte, tadAkAbhayakumAreNoktaM- yathA prAyazo lokAH sarva eva dhArmikAH, yadi na nizcayo bhavatAM parIkSA kriyatAm, parSadA'pyabhihitaM- evamastu, tato'bhayakumAreNa dhavaletaraprAsAdadvayaM kAritam, ghoSitaM ca DiNDimena nagare, yathA- yaH kazcidiha dhArmikaH sa sarvo'pi dhavalaprAsAdaM gRhItabaliH pravizatu, itarastvitaramiti, tato'sau lokaH sarvo'pi dhavalaprAsAdameva praviSTo nirgacchaMzca kathaM tvaM dhArmikaH? ityevaM pRSTaH kazcidAcaSTe- yathA'haM karSakaH aneka-8 zakunigaNaH maddhAnyakaNairAtmAnaM prINayati khalakasamAgatadhAnyakaNabhikSAdAnena ca mama dharma iti, aparastvAha- yathA'haM brAhmaNaH SaTkarmAbhiratastathA bahuzaucasnAnAdibhirvedavihitAnuSThAnena pitRdevAMstarpayAmi, anyaH kathayati- yathA'haM vaNikkulopajIvI bhikSAdAnAdipravRttaH, aparastvidamAha- yathA'haM kulaputrakaH nyAyAgataM nirgatikaM kuTumbakaM pAlayAmyeva tAvat, zvapAko'pIdamAha- yathA'haM kulakramAgataM dharmamanupAlayAmIti mannizrayA ca bahavaH pizitabhujaH prANAn saMdhArayanti, ityevaM sarvo'pyAtmIyamAtmIyaM vyApAramuddizya dharme niyojayati, tatrAparamasitaprAsAda zrAvakadvayaM praviSTam, tacca kimadharmAcaraNaM // 116 // bhavadbhyAmakArItyevaM pRSTaM sat sakRnmadyanivRttibhaGgavyalIkamakathayat, tathA sAdhava evAtra paramArthato dhArmikA yathAgRhIta 7 tAvat, yAvat zvapAko (pr0)| (c) AdhArasyApi karmatvavivakSayA, gatyarthatvena vizaH kartari kta iti na prathamAzaGkA /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 117 // dharmakathA svarUpaH pratijJAnirvAhaNasamarthAH, asmAbhistu-avApya mAnuSaM janma, labdhvA jainaM ca zAsanam / kRtvA nivRtti madyasya, samyak sA'pi na zrutaskandhaH1 paalitaa||1||anen vratabhaGgena, manyamAnA adhArmikam / adhamAdhamamAtmAnaM, kRssnnpraasaadmaashritaaH||2||tthaahi- lajjAM guNaughajananI dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, |jnniimivaaryaamtyntshuddhhRdyaamnuvrtmaanaaH| tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // 3 // varaM dvitIyodezaka praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaMcitavratam / varaM hi mRtyuH suvizuddhacetasoM, nacApi zIlaskhalitasya jIvitam // 4 // sUtram 5-8 (115-118 iti, tadevaM prAyazaH sarvo'pyAtmAnaM dhArmikaM manyata itikRtvA bahujananamano dharma iti sthitam, tasmiMzca saMvRtaH samAhitaH san naraH pumAn sarvAthaiH- bAhyAbhyantarairdhanadhAnyakalatramamatvAdibhiH anizritaH apratibaddhaH san dharma prakAzitavAnityuttareNa saha sambandhaH, nidarzanamAha- hRda iva svacchAmbhasA bhRtaH sadA anAvilaH anekamatsyAdijalacarasaMkrameNApyanAkulo'kaluSo vA kSAntyAdilakSaNaM dharmaM prAdurakArSIt prakaTaM kRtavAn, yadivA evaMviziSTa eva kAzyapU- tIrthaGkarasaMbandhinaM dharma prakAzayet, chAndasatvAt vartamAne bhUtanirdeza iti ||7||117||s bahujananamane dharme vyavasthito yAdRzaM dharma prakAzayati taddarzayitumAhayadivopadezAntaramevAdhikRtyAha-'bahave' ityAdi, bahavaH anantAH prANAH dazavidhaprANabhAktvAttadabhedopacArAt prANinaH / pRthag iti pRthivyAdibhedena sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptanarakagatyAdibhedena vA saMsAramAzritAsteSAM ca pRthagAzritAnAmapi pratyekaM samatAM- duHkhadveSitvaM sukhapriyatvaM ca samIkSya dRSTvA, yadivA-'samatAM' mAdhyasthyamupekSya(tya)yo maunIndrapadamupasthitaH saMyamamAzritaH sa sAdhuH tatra anekabhedabhinnaprANigaNe duHkhadviSi sukhAbhilASiNi sati tadupaghAte kartavye viratiM akArSIt kuryAdveti, pApADDIna:- pApAnuSThAnAt davIyAn paNDita iti // 8 // 118 // apica (c) jAtipakSIyAmavipuleyam / OM krmnno| (pr0)| 0 yAdRk (mu0)| // 117 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpaH zrIsUtrakRtAGgaM dhammassa ya pArae muNI, AraMbhassa ya aMtae tthie|soyNti yaNaM mamAiNo, No labbhaMti NiyaM prigghN||suutrm 9 // ( // 119 // ) zrutaskandhaH1 niyuktiihalogaduhAvahaM viU, paraloge ya duhaM duhAvaha / viddhaMsaNadhammameva taM, iti vijaM ko'gAramAvase? ||suutrm 10 // ( // 120 // ) / dvitIyamadhyayanaM zrIzIlA0 vaitAlIyam, vRttiyutam dharmasya- zrutacAritrabhedabhinnasya pAraMgacchatIti pAragaH- siddhAntapAragAmI samyakcAritrAnuSThAyI veti, cAritramadhikRtyAha dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH1 Arambhasya sAvadyAnuSThAnarUpasya ante paryante tadabhAvarUpe sthito munirbhavati, ye punanaivaM bhavanti te akRtadharmAH maraNe duHkhe vA sUtram 9-10 // 118 // (119-120) samupasthite AtmAnaM zocanti, Namiti vAkyAlaGkAre, yadiveSTamaraNAdau arthanAze vA mamAiNo tti mamedamahamasya svAmItyeva dharmakathakamadhyavasAyinaH zocanti, zocamAnA apyete nijaM AtmIyaM pari-samantAt gRhyate-AtmasAtkriyata iti parigrahaH- hiraNyAdi-2 WriSTasvajanAdirvA taM naSTaM mRtaM vA na labhante na prApnuvantIti, yadivA dharmasya pAragaM munimArambhasyAnte vyavasthitamanamAgatya 'svajanAH'mAtApitrAdayaHzocanti mamatvayuktAH snehAlavaH, naca te labhante nijamapyAtmIyaparigrahabuddhyA gRhItamapi iti|| 19 // 119 // atrAntare 'nAgArjunIyAstu' paThanti soUNa tayaM uvaTThiyaM, kei gihI viggheNa utthtthiyaa| dhammami aNuttare muNI, taMpi jiNijja imeNa pNddie||1|| etadevAha- iha asminneva loke hiraNyasvajanAdikaM duHkhamAvahati viu tti vidyA:- jAnIhi, tathAhi- arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rkssnne| Aye duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhbhaajnm||1|| tathA- revApayaH kisalayAni c| sallakInA, vindhyopakaNThavipinaM svakulaM ca hitvA / kiM tAmyasi dvipa! gato'si vazaM kariNyAH, sneho nibndhnmnrthprmpraayaaH||1|| paraloke ca hiraNyasvajanAdimamatvApAditakarmajaM duHkhaM bhavati, tadapyaparaM duHkhamAvahati, tadupAdAnakarmopAdAnAditi bhAvaH, // 118 // tripadabahuvrIhiratra, anusamAsAntazca dvipdaadev| (r) samutthite (mu0)| gRhItamiti (mu0)| 0 zrutvA tamupasthita kecidRhiNo vighnAyottiSTheyuH / dharme'nuttare munistAnapi jayedanena paNDitaH / / 7 tathAhi (mu0)|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 119 // abhiSvar3a tathaitadupArjitamapi vidhvaMsanadharma vizarArusvabhAvam, gatvaramityarthaH, ityevaM vidvAnjAnankaHsakarNa: agAravAsaMgRhavAsamAvaset?, zrutaskandhaH1 gRhapAzaM vA'nubadhnIyAditi, uktaM ca- dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM vissyaaH| ko'yaM janasya moho? ye ripavasteSu / dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, suhRdaashaa||1||10||120|| punarapyupadezamadhikRtyAha dvitIyoddezakaH mahayaM paligova jANiyA, jAviya vaMdaNapUyaNA ihN| suhame salle duruddhare, viumaMtA payahijja saMthavaM |suutrm 11 // ( // 121 // ) / sUtram 11-12 (121-122) egecare(ra)ThANamAsaNe, sayaNe ege(ga)samAhie siyaa| bhikkhUuvahANavIrie, vaigutte ajjhttsNvuddo||suutrm 12 // ( // 122 // ) mahAntaM saMsAriNAMdustyajatvAnmahatA vA saMrambheNa parigopaNaM parigopaH dravyataH paGkAdiH bhAvato'bhiSvaGgaH taM jJAtvA svarUpataH tyAgaH tadvipAkato vA paricchidya yA'pi ca pravrajitasya sato rAjAdibhiH kAyAdibhirvandanA vastrapAtrAdibhizca pUjanA tAM ca iha asmin loke maunIndre vA zAsane vyavasthitena karmopazamajaM phalamityevaM parijJAyotseko na vidheyaH, kimiti?, yato garvAtmakametatsUkSmaMzalyaM vartate, sUkSmatvAcca duruddharaMduHkhenoddhartuM zakyate, ataH vidvAn sadasadvivekajJastattAvat saMstavaM paricayamabhiSvaGgaM parijahyAt parityajediti / nAgArjunIyAstu paThanti-palimatha mahaM viyANiyA, jA'viya vaMdaNapUyaNA ihN| suhumaM salaM duraddhAraM, taMpi jiNe eeNa pNddie|| 1 // asya cAyamarthaH- sAdhoH svAdhyAyadhyAnaparasyaikAntaniHspRhasya yo'pi cAyaM paraiH vandanApUjanAdikaH satkAraH kriyate asAvapi sadanuSThAnasya sadgatervA mahAn palimantho- vighnaH, AstAMtAvacchabdAdiSvabhiSvaGgaH, tamityevaM parijJAya tathA sUkSmaM zalyaM duruddhAraM ca atastamapi 'jayeda'apanayet paNDitaH etena vkssymaanneneti|| // 119 // (r)AstAM tAvat pra0 taM tAvat pra0 1 0 palimanthaM (vighnaM) mahAntaM vijJAya yA'pi ca vndnaapuujneh| sUkSmaM zalyaM duruddharaM, tadapi jayedetena pnndditH|| 1 // OR sUkSmazalyaM (mu0)|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 120 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, dvitIyoddezakaH sUtram 13-14 (123-124) upasargAsaranam 11 // 121 / ekaH asahAyo dravyata ekallavihArI bhAvato rAgadveSarahitazcaret, tathA sthAnaM kAyotsargAdikaM eka eva kuryAt, tathA Asane'pi vyavasthito'pi rAgadveSarahita eva tiSThet, evaM zayane'pyekAkyeva samAhitaH dharmAdidhyAnayuktaH syAt bhavet, etaduktaM bhavati- sarvAsvapyavasthAsu caraNasthAnAsanazayanarUpAsurAgadveSavirahAt samAhita eva syAditi, tathA bhikSaNazIlo bhikSuH upadhAnaM- tapastatra vIryaM yasya sa upadhAnavIryaH- tapasyanigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA vAgguptaH suparyAlocitAbhidhAyI adhyAtma manastena saMvRto bhikSurbhavediti // 12 // 122 / / kiJca No pIhe Na yAvapaMguNe, dAraM sunnagharassa sNje| puDhe Na udAhare vayaM, Na samucche No saMthare taNaM // sUtram 13 // ( // 123 // ) jattha'tthamie aNAule, samavisamAI munnii'hiyaase| caragA aduvAvi bheravA, aduvA tattha sarIsivA siyaa||suutrm 14 // ( // 124 // ) kenacicchayanAdinimittena zUnyagRhamAzrito bhikSustasya gRhasya dvAraM kapATAdinA na sthagayennApitaccAlayet, yAvat na yAvapaMguNe tti nodghATayet, tatrastho'nyatra vA kenaciddharmAdikaM mArga vA pRSTaH san sAvadyAM vAcaM nodAharet na brUyAt, Abhigrahiko jinakalpikAdirniravadyAmapina brUyAt, tathA na samucchindyAt tRNAni kacavaraM vA pramArjanena nApanayeta, nApizayanArthI kazcidAbhigrAhikaH taNAdikaM saMstaret tRNairapi saMstArakaM na kuryAt, kiM punaH kambalAdinA?, anyo vA zuSiratRNaM na saMstarediti // 13 // 123 // tathA bhikSuryatraivAstamupaiti savitA tatraiva kAyotsargAdinA tiSThatIti yatrAstamitaH, tathA'nAkulaH samudravannakrAdibhiH (r) prAkRte svArthe llapratyayAgame ekalla iti jAte prsiddhtvaadnukrnnmett|| 0 prAktano'piH zayanAdisamuccayAya ayaM tuurdhvsthaanaadismuccyaay| 0 NAvavaMguNe, nAvapaMguNe (pr0)| 0 mArgAdikaM vA (pr0)| 7 ca (mu0)| // 120 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 121 // parISahopasagairakSubhyan samaviSamANizayanAsanAdInyanukUlapratikUlAni muniH yathAvasthitasaMsArasvabhAvavettA samyag- araktadviSTa- zrutaskandhaH1 tayA'dhisaheta, tatra ca zUnyagRhAdau vyavasthitasya tasya carantIti carakA-daMzamazakAdayaH athavApi bhairavA bhayAnakA- rakSaHzivA dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, dayaH athavA tatra sarIsRpAH syuH bhaveyuH, tatkRtAMzca parISahAn samyak adhiSaheteti // 14 // 124 // sAmprataM trividhopasargAdhi-dvitIyoddezakaH sahanamadhikRtyAha sUtram 15-16 (125-126) tiriyA maNuyAya divvagA, uvasagA tivihaa'hiyaasiyaa|lomaadiiyNnn hArise, sunnAgAragao mhaamunnii||suutrm 15 // ( // 125 // ) upasargasaranam NoabhikaMkheja jIviyaM, no'viya pUyaNapatthae siyaa|abbhtthmuvNti bheravA, sunnAgAragayasya bhikkhunno||suutrm 16 // ( // 126 / / ) tairazcAH siMhavyAghrAdikRtAH tathA mAnuSA anukUlapratikUlAH satkArapuraskAradaNDakazAtADanAdijanitAH, tathA divagA iti vyantarAdinA hAsyapradveSAdijanitAH, evaM trividhAnapyupasargAn adhisaheta nopasagairvikAraM gacchet, tadeva darzayati-lomAdikamapi na harSet bhayena romodgamamapi na kuryAt, yadivA- evamupasargAstrividhA api ahiyAsiya'tti adhisoDhA bhavanti yadi romodgamAdikamapi na kuryAt, AdigrahaNAt dRSTimukhavikArAdiparigrahaH, zUnyAgAragataH, zUnyagRhavyavasthitaH, asya copalakSaNArthatvAt pitRvanAdisthito vA mahAmuniH jinakalpikAdiriti // 15 // 125 // kiJca-sa taibhairavairupasargerudIrNaistotudyamAno'pijIvitaM na abhikAGketa, jIvitanirapekSeNopasargAH soDhavyA iti bhAvaH, na copasargasahanadvAreNa pUjAprArthakaH prakarSA-2 bhilASI syAt bhavet, evaM cajIvitapUjAnirapekSeNAsakRt samyak sahyamAnA bhairavA- bhayAnakAH zivApizAcAdayA'bhyastabhAvaM svAtmatAM upa- sAmIpyena yAnti- gacchanti, tatsahanAcca bhikSoH zUnyAgAragatasya nIrAjitavAraNasyeva zItoSNAdijanitA (r) AvabhikaMkhe (pr0)| 0 vyavasthitasya copa0 (mu0)10 sargaH soDhavyaH (mu0)| 0 mANA (mu0)| // 121 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 122 // upasargAH susahA eva bhavantIti bhaavH||16||126 // punarapyupadezAntaramAha zrutaskandhaH1 uvaNIyatarassa tAiNo, bhayamANassa vivikkmaasnnN|saamaaiymaahu tassa jaM, jo appANa bhaeNa dNse||suutrm 17 // ( // 127 // ) dvitIyamadhyayanaM 8 vaitAlIyam, usiNodagatattabhoiNo, dhammaTThiyassa muNissa hiimto|sNsggi asAhurAihiM, asamAhI uthaagyssvi|suutrm 18 // ( // 128 // ) 8 dvitIyoddezakaH upa-samIpyena nItaH-prApito jJAnAdAvAtmA yena sa tathA atizayenopanIta upanItatarastasya, tathA tAyinaH parAtmopakAriNaH sUtram 17-18 trAyiNo vA-samyakpAlakasya, tathA bhajamAnasya sevamAnasya viviktaM strIpazupaNDakavivarjitaM Asyate-sthIyate yasminniti (127-128) upasargasaranam tadAsanaM- vasatyAdi, tasyaivambhUtasya muneH sAmAyikaM samabhAvarUpaM sAmAyikAdicAritramAhuH sarvajJAH, yad yasmAt tatazcAri sUtram 19-20 triNA prAgvyAvarNitasvabhAvena bhAvyam, yazcAtmAnaM bhaye pariSahopasargajanite na darzayet tadbhIruna bhavet tasya sAmAyikamAhuriti (129-130) adhikaraNasambandhanIyam // 17 // 127 // kizca-muneH uSNodakataptabhojinaH tridaNDodvRttoSNodakabhojinaH, yadivA- uSNaM sanna zItI varjanam kuryAditi taptagrahaNam, tathA zrutacAritrAkhye dharme sthitasya hImato tti hI:- asaMyama prati lajjA tadvato'saMyamajugupsAvata ityarthaH, tasyaivambhUtasya mune rAjAdibhiH sArddhayaH saMsargaH sambandho'sAvasAdhuH anarthodayahetutvAt tathAgatasyApi yathoktAnuSThAyinopirAjAdisaMsargavazAd asamAdhireva apadhyAnameva syAt, na kadAcit svAdhyAyAdikaM bhavediti ||18||128||prihaarydossprdrshnen adhunopadezAbhidhitsayA''ha ahigaraNakaDassa bhikkhuNo, vayamANassa pasajjha dAruNaM / aTTe parihAyatI bahu, ahigaraNaM na karejja paMDie / sUtram 19 / / ( // 129 // ) sIodaga paDi duguMchiNo, apaDiNNassalavAvasappiNo / sAmAiyamAhu tassa jaM, jo gihimatte'saNaM na bhuMjatI // sUtram 20 // 0 prAgvyavasthita (mu0)| 0 niiodpddi0| 0 sukki0 / // 122 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 123 // varjanam ( // 130 // ) zrutaskandhaH1 adhikaraNaM-kalahastatkaroti tacchIlazcetyadhikaraNakaraH tasyaivambhUtasya bhikSoH tathA'dhikaraNakarI dAruNAM bhayAnakAMprasahya / dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, prakaTameva vAcaM bruvataH sataH artho mokSaH tatkAraNabhUto vA saMyamaH sa bahu parihIyate dhvaMsamupayAti, idamuktaM bhavati- bahunA dvitIyoddezakaH kAlena yadarjitaM viprakRSTena tapasA mahatpuNyaM tatkalahaM kurvataH paropaghAtinIMca vAcaMbruvataH tatkSaNameva dhvaMsamupayAti, tathAhi- sUtram 21-22 (131-132) ajjiyaM samIkhallaehiM tvniymbNbhmiehiN| mA hu tayaM kalahaMtA chaDDeaha saagpttehiN||1|| ityevaM matvA manAgapyadhikaraNaM na adhikaraNakuryAt paNDitaH sdsdvivekiiti||19||129|| tathA zItodakaM- aprAsukodakaM tatprati jugupsakasyAprAsukodakaparihAriNaH sAdhoH na vidyate pratijJA-nidAnarUpA yasya so'pratijJo'nidAna ityarthaH, lavaM- karma tasmAt avasakkiNotti - avasarpiNaH yadyadanuSThAnaM karmabandhopAdAnabhUtaM tattatparihAriNa ityarthaH, tasyaivambhUtasya sAdhoryad yasmAt yat sAmAyikaM samabhAvalakSaNamAhuH sarvajJAH, yazca sAdhuH gRhimAtrai gRhasthabhAjane kAMsyapAtrAdau na bhuGkte tasya ca sAmAyikamAhuriti saMbandhanIyamiti // 20 // 130 // kiJca___NayasaMkhayamAhujIviyaM, tahaviya bAlajaNopagabbhai / bAle pApehiM mijjati, iti saMkhAya muNINa majjati // sUtram 21 // // 131 // ) chaMdeNa pale imA payA, bahumAyA moheNa pAuDA / viyaDeNa paliMti mAhaNe, sIuNhaM vysaa'hiyaase|suutrm 22 // ( // 132 // ) na ca naiva jIvitaM AyuSkaM kAlaparyAyeNa truTitaM sat punaH saMkhaya miti saMskartuM- tantuvatsandhAtuM zakyate ityevamAhustadvidaH, 0 prasahyAM (pr0)| 0 yadarjitaM kaSTaiH (zamIpatraiH) tponiymbrhmcrymyaiH| mA tat kalahayantaH tyASTa zAkapatraiH // 1 // 0 sappiNo (mu0)| 0 yadanu0... tatpari0...sAdhoryasmAt (mu0)| 9 gRhamAtre (mu0)| // 123 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 124 // tathA'pi evamapi vyavasthite bAlaH ajJo janaH 'pragalbhate' pApaM kurvan dhRSTo bhavati, asadanuSThAnarato'pi na lajjata iti, sa zrutaskandhaH1 caivambhUto bAlastairasadanuSThAnApAditaiH pApaiH karmabhiH mIyate tadyukta ityevaM paricchidyate, bhriyate vA meyena dhAnyAdinA dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, prasthakavaditi, evaM saMkhyAya jJAtvA muniH yathAvasthitapadArthAnAM vettA na mAdyatIti teSvasadanuSThAneSvahaM zobhanaH kartetyevaM dvitIyoddezakaH pragalbhamAno madaM na karoti // 21 // 131 // upadezAntaramAha-chandaH abhiprAyastena tena svakIyAbhiprAyeNa kugatigamanaikahetunA sUtram 23-24 (133-134) imAH prajAH ayaM lokastAsu gatiSu pralIyate, tathAhi- chAgAdivadhamapi svAbhiprAyagrahagrastA dharmasAdhanamityevaM prglbhmaanaa| adhikaraNavidadhati, anye tu saGkAdikamuddizya dAsIdAsadhanadhAnyAdiparigrahaM kurvanti, tathA'nye mAyApradhAnaiH kukkuTairasakRdutprokSaNa- varjanam zrotrasparzanAdibhirmugdhajanaM pratArayanti, tathAhi- kukkuTasAdhyo loko nAkukkuTataH pravartate kizcit / tasmAllokasyArthe pitaramapi sakukkuTaM kuryAt ||1||ttheyN prajA bahumAyA kapaTapradhAnA, kimiti?- yato mohaH- ajJAnaM tena prAvRtA AcchAditA sadasadvivekavikaletyarthaH, tadetadavagamya mAhaNe tti sAdhuH vikaTena prakaTenAmAyena karmaNA mokSe saMyame vA prakarSeNa lIyate- pralIyate, zobhanabhAvayukto bhavatIti bhAvaH, tathA zItaM ca uSNaM ca zItoSNaM zItoSNA vA- anukUlapratikUlaparISahAstAn vAcA kAyena manasA ca karaNatrayeNApi samyagadhisaheta iti // 22 // 132 // apica kujae aparAjie jahA, akkhehiM kusalehiM dIvayaM / kaDameva gahAya No kaliM, no tIyaM no ceva dAvaraM |suutrm 23 // // 133 // ) evaM logaMmitAiNA, buie je dhamme aNuttare / taM giNha hiyaMti uttama, kaDamiva sesa'vahAya pNddie| sUtram 24 // ( // 134 // ) // 124 // kutsito jayo'syeti kujayo- dyUtakAraH, mahato'pi dyUtajayasya sadbhirninditatvAdanarthahetutvAcca kutsitatvamiti, tameva 7 bastAdIti pra0 1 0 kurukucaiH iti pra0 /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaitAlIyam, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 125 // grAmadharma sAdhavaH vizinaSTi- aparAjito dIvyan kuzalatvAdanyena na jIyate akSaiH kapardakairvA- pAzakaiH dIvyan- krIDaMstatpAtajJaH kuzalo- zrutaskandhaH1 nipuNaH, yathA asau dyUtakAro'kSaH- pAzakaiH kapardakairvA ramamANaH kaDameva tti catuSkameva gRhItvA tallabdhajayatvAt tenaiva dvitIyamadhyayanaM dIvyati, tato'sau tallabdhajayaH sanna kaliM ekakaM nApi traitaM trika nApi dvAparaM dvikaM gRhNAtIti ||23||133||daarttaantikmaah- dvitIyoddezakaH yathA dyUtakAraH prAptajayatvAt sarvottamaM dIvyaMzcatuSkameva gRhNAti evamasmin loke manuSyaloke tAyinA trAyiNA vA-sarvajJenokto sUtram 25-26 (135-136) yo'yaM dharmaH kSAntyAdilakSaNaH zrutacAritrAkhyo vA nAsyottaraH- adhiko'stItyanuttaraH tamekAntahitamitikRtvA sarvottamaM cala gRhANa visrotasikArahitaH svIkuru, punarapi nigamanArthaM tameva dRSTAntaM darzayati- yathA kazcit dyUtakAraH kRtaM kRtayugaMcatuSka- viratAH mityarthaH, zeSaM ekakAdi apahAya tyaktvA dIvyan gRhNAti, evaM paNDito'pi-sAdhurapi zeSaM-gRhasthakuprAvacanikapArzvasthAdibhAvamapahAya sampUrNa mahAntaM sarvottamaM dharma gRhNIyAditi bhaavH|| 24 // 134 // punarapyupadezAntaramAha uttara maNuyANa AhiyA, gAmadhammA(mma) ii me aNussuyaM / jaMsI viratA samuTThiyA, kAsavassa annudhmmcaarinno|suutrm 25 // ( // 135 // ) je eya caraMti AhiyaM, nAeNaM mahayA mhesinnaa| te uTThiya te samuTThiyA, annonnaM sAraMti dhmmo|suutrm 26 // // 136 // ) / uttarAH- pradhAnAH durjayatvAt, keSAM?- upadezArhatvAnmanuSyANAM anyathA sarveSAmeveti, ke te?- grAmadharmAH zabdAdiviSayA maithunarUpA veti, evaM grAmadharmA uttaratvena sarvajJairAkhyAtAH, mayaitadanu-pazcAcchutam, etacca sarvameva prAguktaM yacca vakSyamANaM // 125 // tannAbheyenA''ditIrthakRtA putrAnuddizyAbhihitaM sat pAzcAtyagaNadharAH sudharmasvAmiprabhRtayaH svaziSyebhyaH pratipAdayanti ato 0 akSaiH vA pAzakaiH (mu0)| 0 ajhai kapardakairvA pAzakairvA (pra0)10 trikaM ca (mu0)|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 126 // grAmadharma viratA: sAdhavaH mayaitadanuzrutamityanavadyam, yasminniti-karmaNi lyablope paJcamI saptamI veti yAn grAmadharmAnAzritya ye viratAH, paJcamyarthe vA zrutaskandhaH1 saptamI, yebhyo viratA:samyaksaMyamarUpeNotthitAH samutthitAste kAzyapasya RSabhasvAmino vardhamAnasvAmino vA sambandhI yo vaitAlIyam, dharmastadanucAriNaH, tIrthakarapraNItadharmAnuSThAyino bhavantItyarthaH // 25 // 135 // kiJca- ye manuSyA enaM prAguktaM dharma-grAmadharma- dvitIyoddezakaH viratilakSaNaM caranti kurvanti AkhyAtaM jJAtena jJAtena jJAtaputreNa mahaye tti mahAviSayasya jJAnasyAnanyabhUtatvAt mahAn tena, sUtram 27-28 (137-138) tathA'nukUlapratikUlopasargasahiSNutvAt maharSiNA zrImadvardhamAnasvAminA AkhyAtaM dharmaM ye caranti te eva saMyamotthAnena-8 kutIrthikaparihAreNotthitAstathA nihnavAdiparihAreNa ta eva samyak-kumArgadezanAparityAgena utthitAH samutthitA iti, nAnye kuprAvanikA jamAliprabhRtayazceti bhAvaH, ta eva ca yathoktadharmAnuSThAyinaH anyo'nyaM parasparaM dharmato dharmamAzritya dharmato vA bhrazyantaM sArayanti codayanti- punarapi saddharme pravartayantIti // 26 // 136 // kiJca mA peha purA paNAmae, abhikaMkhe uvahiM dhunnitte| je dUmaNa tehiMNoNayA, te jANaMti samAhimAhiyaM // sUtram 27 // // 137 // ) ___No kAhie~ hojja saMjae, pAsaNie Na ya sNpsaare| naccA dhamma aNuttaraM, kayakirie NayAvi mAmae // sUtram 28 // ( // 138 // ) durgatiM saMsAraM vA praNAmayanti- prahvIkurvanti prANinAM praNAmakAH- zabdAdayo viSayAstAn purA pUrvaM bhuktAn mA prekSasva mA smara, teSAM smaraNamapi yasmAnmahate'nAya, anAgatAMzca nodIkSeta- nA''kAGkediti, tathA abhikAGket abhilaSed anArataM cintayet tadanurUpamanuSThAnaM ca kuryAt, kimarthamiti darzayati- upadhIyate- Dhaukyate durgatiM pratyAtmA yenAsAvupadhiH- mAyA // 126 // aSTaprakAraM vA karma tad hananAya apanayanAyAbhikAGkediti sambandhaH, tathA duSTaM dharmaM prati upanatA: durupanatA: kumArgAnuSThAyina(c) vA viratAH (mu0)| 0 samyaktvamArgadezanA'pari0 (pr0)| 0 0yedanurUpa0 (mu0)| 0 0mbandha: duSTadharma pratyupanatA: kumArgA (mu0)|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 127 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, dvitIyoddezakaH (139-140) grAmadharmaviratA: sAdhavaH stIrthikAH, yadivA- dUmaNa tti duSTamanaHkAriNa upatApakAriNo vA zabdAdayo viSayAsteSu ye mahAsattvAH na natA na pravIbhUtAstadAcArAnuSThAyino na bhavanti te sanmArgAnuSThAyino jAnanti vidanti samAdhiM rAgadveSaparityAgarUpaM dharmadhyAnaM vA AhitaM Atmani vyavasthitam, A-samantAddhitaM vA ta eva jAnanti nAnya iti bhaavH|| 27 // 137 // tathA saMyataH pravrajitaH kathayA carati kAthikaH gocarAdau na bhavet, yadivA- viruddhAM paizUnyApAdanIM stryAdikathAM vA na kuryAt, tathA praznena rAjAdikiMvRttarUpeNa darpaNAdipraznanimittarUpeNa vA caratIti prAzniko na bhavet, nApita saMprasArakaH devavRSTyarthakANDAdisUcakakathAvistArako bhavediti, kiM kRtveti darzayati- jJAtvA avabuddhya nAsyottaro vidyata ityanuttarastaM zrutacAritrAkhyaM dharmaM samyag avagamya, tasya hi dharmasyaitadeva phalaM yaduta- vikathAnimittaparihAreNa samyakkiyAvAn syAditi, taddarzayati- kRtA- svabhyastA kriyAsaMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyastathAbhUtazca na cApi mAmako mamedamahamasya svAmItyevaM parigrahAgrahI bhavediti // 28 // 138 / kiJca channaM ca pasaMsaNo kare, na ya ukkosa pagAsa mAhaNe / tesiM suvivegamAhie, paNayA jehiM sujosiaMdhuyaM / / sUtram 29 // // 139 // ) aNihe sahie susaMvuDe, dhammaTThI uvhaannviirie| vihareja samAhiiMdie, attahiaMkhuduheNa labbhai |suutrm 30 // // 140 / / ) channaM ti mAyA tasyAH svAbhiprAyapracchAdanarUpatvAt tAM na kuryAt, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA prazasyatesarvairapyavigAnenAdriyata iti prazasyo- lobhastaMcana kuryAt, tathA- jAtyAdibhirmadasthAnalaghuprakRtiM puruSamutkarSayatItyutkarSakoMmAnastamapina kuryAditi sambandhaH, tathA'ntarvyavasthito'pi mukhadRSTibhrUbhaGgavikAraiH prakAzIbhavatIti prakAzaH- krodhastaMca 00vRSTyardhakANDA (pr0)| 0 dharmam, samyagavagatasya hi dharmasyai pra0)10 orSayatyutka (mu0)| // 127 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 128 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, dvitIyoddezakaH sUtram 29-30 (139-140) grAmadharmaviratAH sAdhavaH mAhaNe tti sAdhuna kuryAt, teSAM kaSAyANAM yairmahAtmabhiH vivekaH parityAgaH Ahito janitasta eva dharma prati praNatA iti, yadivA- teSAmeva satpuruSANAM suSTu vivekaH parijJAnarUpa AhitaH- prathitaH prasiddhiM gatasta eva ca dharmaM prati praNatAH yaiH mahAsattvaiH suSThu juSTaM sevitaM dhUyate'STaprakAraM karma yena tadbhUtaM- saMyamAnuSThAnam, yadivA- yaiH sadanuSThAyibhiH "sujjhosiaMti suSTu kSapitaM dhUnanArhatvAt 'dhUtaM' karmeti // 29 // 139 // api ca-snihyata iti snihaH, na snihaH asnihaH- sarvatra mamatvarahita ityarthaH, yadivA parISahopasagainihanyate iti nihaH na niho'nihaH- upasargaraparAjita ityarthaH, pAThAntaraM vA 'aNahe'ti nAsyAghamastItyanagho, niravadyAnuSThAyItyarthaH, saha hitena vartata iti sahitaH sahito-yukto vA jJAnAdibhiH, svahitaH- Atmahito vA sadanuSThAnapravRtteH, tAmeva durzayati- suSThu saMvRta indriyanoindriyairvisrotasikArahita ityarthaH, tathA dharma:- zrutacAritrAkhyastenArtha:- prayojanaM sa eva vA'rthastasyaiva sadbhiraryamANatvAt dharmArthaH sa yasyAstIti sa dharmArthI tathA upadhAnaM- tapastatra vIryavAn sa evambhUto viharet saMyamAnuSThAnaM kuryAt samAhitendriyaH saMyatendriyaH, kuta evaM?- yata AtmahitaM duHkhenAsumatA saMsAre paryaTatA akRtadharmAnuSThAnena labhyate avApyata iti, tathAhi nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam ||1||tthaahi - yugasamilAdidRSTAntanItyA manuSyabhava eva tAvat durlabhaH, tatrApyAryakSetrAdikaM durApamiti, ata AtmahitaM duHkhenAvApyata iti mantavyam, apica- bhUteSu jaGgamatvaM tasmin pshcndriytvmutkRssttm| tasmAdapi mAnuSyaM mAnuSye'pyAryadezazca // 1 // deze kulaM pradhAnaM kule pradhAne ca jAtirutkRSTA / jAtau rUpasamRddhI rUpe ca balaM viziSTatamam // 2 // bhavati bale cAyuSkaM prakRSTamAyuSkato'pi vijJAnam / vijJAne samyaktvaM samyaktve zIlasaMprAptiH, // 3 // etatpUrvazcAyaM samAsato mokSasAdhanopAyaH. tatraM ca bahu * karma tadbhUtaM (mu0)| (c) 'sujosiaMti suSThu kSiptaM (mu0)10 sa tadarthaH (pr0)| 9 na puna0 (mu0)| 7 tathA (pra0)10 atra (pr0)| // 128 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 129 // zrutaskantha:1 dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, dvitIyoddezakaH sUtram 31-32 (141-142) grAmadharma viratAH samprAptaM bhavadbhiralpaM ca saMprApyam // 4 // tatkurutodyamamadhunA maduktamArge smaadhimaadhaay| tyaktvA saGgamanArya kArya sadbhiH sadA shreyH|| 5||iti // 30 // 140 // etacca prANibhirna kadAcidavAptapUrvamityetaddarzayitumAha Na hiNUNa purA aNussutaM, aduvAtaMtaha No samuTThiyaM / muNiNAsAmAiAhitaM , naaennNjgsvvdNsinnaa||suutrm 31 // // 141 // ) evaM maMtA mahaMtaraM, dhammamiNaM sahiyA bahU jnnaa| guruNo chaMdANuvattagA, virayA tinna mahoghamAhitaM // sUtram 32 // // 142 // ) tibemi|| yadetat muninA jagataH sarvabhAvadarzinA jJAtaputreNa sAmAyikAdi AhitaM AkhyAtam, tat nUnaM nizcitaM na hi naiva purA pUrva jantubhiH anuzrutaM zravaNapathamAyAtaM athavA zrutamapi tatsAmAyikAdi yathA avasthitaM tathA nAnuSThitam, pAThAntaraM vA 'avitaha nti avitathaM yathAvannAnuSThitamataH kAraNAdasumatAmAtmahitaM sudurlabhamiti // 31 // 141 // punarapyupadezAntaramadhikRtyAha- evaM uktarItyA''tmahitaM sudurlabhaM matvA jJAtvA dharmANAM ca mahadantaraM dharmavizeSa karmaNo vA vivaraM jJAtvA, yadivA 'mahaMtaraMti manuSyAryakSetrAdikamavasaraM sadanuSThAnasya jJAtvA enaM jaina dharmaM zrutacAritrAtmakam, saha hitena vartanta iti sahitA- jJAnAdiyuktA vA bahavo janA laghukarmANaH samAzritAH santo guroH AcAryAdestIrthaGkarasya vA chandAnuvartakAH taduktamArgAnuSThAyino viratAH pApebhyaH karmabhyaH santastIrNA mahaughaM apAraM saMsArasAgaramevamAkhyAtaM mayA bhavatAmaparaizca tIrthakRdbhiranyeSAm, itizabdaH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 32 // 142 // iti dvitIyoddezakaH smaaptH||2|| sAdhavaH // 129 // OpA0 aduvA'vitahaM No aNuddhi evaM mattA (mu0)| 0 putrIyeNa (mu0) 0 uktanItyA (pr0)| 7 yuktA bahavo (mu0)|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 130 // saMyamAta duHkhakSaya: // dvitIyAdhyayane tRtIyoddezakaH // zrutaskandhaH 1 ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIyaH samArabhyate asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezakAnte viratA ityuktam, teSAMka dvitIyamadhyayana 8 vaitAlIyam, ca kadAcitparISahAH samudIryerannatastatsahanaM vidheyamiti, uddezArthAdhikAro'pi niyuktikAreNAbhihitaH yathA'jJAnopacitasya karmaNo'pacayo bhavatIti, sa ca parISahasahanAdevetyata: parISahAH soDhavyA ityane na sambandhenA''yAtasyAsyoddezakasyA''di sUtram 1-2 (143-144) sUtraM saMvuDakammassa bhikkhuNo, jaMdukkhaM puDhe abohie| taM saMjamao'vacijaI, maraNaM hecca vayaMti paMDiyA // sUtram 1 // ( // 143 // ) je vinavaNAhi'josiyA, saMtinnehiM samaM viyaahiyaa| tamhA uTuMti pAsahA~, adakkhu kaamaairogvN| sUtram 2 / / ( // 144 // ) saMvRtAni-niruddhAni karmANi- anuSThAnAni samyagupayogarUpANivA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogarUpANi vA yasya bhikSoH sAdhoH sa tathA tasya yat duHkhaM asadvedyaM tadupAdAnabhUtaM vA'STaprakAraM karma spaSTa miti baddhaspRSTanikAcitamityarthaH, taccAbodhinA ajJAnenopacitaM sat saMyamato maunIndroktAt saptadazarUpAnuSThAnAd apacIyate pratikSaNaM kSayamupayAti, etaduktaM bhavati- yathA taDAgodarasaMsthitamudakaM niruddhAparapravezadvAraM sadAdityakarasamparkAt pratyahamapacIyate, evaM saMvRtAzravadvArasya bhikSorindriyayogakaSAyaM prati saMlInatayA saMvRtAtmanaH sataH saMyamAnuSThAnena cAnekabhavAjJAnopacitaM karma kSIyate, ye ca saMvRtAtmAnaH sadanuSThAyinazca te hitvA tyaktvA maraNaM maraNasvabhAvamupalakSaNatvAt jAtijarAmaraNazokAdikaM tyaktvA mokSaM // 130 // vrajanti paNDitAH sadasadvivekinaH, yadivA-'paNDitAH sarvajJA evaM vadanti yat prAguktamiti // 1 // 143 // ye'pi ca tenaiva 0 uddhaM tiriyaM ahe tahA iti pA010 taccAtra abo0 (mu0)|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 131 // bhavena na mokSamApnuvanti tAnadhikRtyAha- ye mahAsattvAH kAmArthibhirvijJApyante yAstadarthinyo vA kAminaM vijJApayanti tA zrutaskandhaH1 vijJApanAH- striyastAbhiH ajuSTA asevitAH kSayaM vA- avasAyalakSaNamatItAste santIrNaiH muktaiH samaM vyAkhyAtAH, atIrNA dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, api santo yataste niSkiJcanatayA zabdAdiSu viSayeSvapratibaddhAH saMsArodanvatastaTAntavartino bhavanti, tasmAd, Urdhvamiti tRtIyoddezakaH mokSaM yoSitparityAgAdvordhvaM yadbhavati tatpazyata yUyam / ye ca kAmAn rogavad vyAdhikalpAn adrAkSuH dRSTavantaste saMtIrNasamA | sUtram 3-4 (145-146) vyAkhyAtAH tathA coktaM-pupphaphalANaM ca rasaM surAi maMsassa mahiliyANaM c| jANatA je virayA te dukkarakArae vaMde ||1||tRtiiypaadsy pAThAntaraM vA urlDa tiriyaM ahetahA' Urdhvamiti-saudharmAdiSu, tiriyamiti-tiryagloke, adha iti-bhavanapatyAdau, ye kAmAstAna duHkhakSayaH rogavadadrAkSurye te tIrNakalpA vyAkhyAtA iti // 2 // 144 // punarapyupadezAntaramadhikRtyAha___ aggaMvaNiehiM AhiyaM, dhAraMtI rAINiyA ihaM / evaM paramA mahavvayA, akkhAyA usarAibhoyaNA ||suutrm 3 // ( // 145 // ) je iha sAyANugA narA, ajjhovavannA kAmehiM mucchiyaa| kivaNeNa samaM pagabbhiyA, na vi jANaMti samAhimAhitaM / / sUtram 4 / / ( // 146 // ) ___ agraMvayaM pradhAnaratnavastrAbharaNAdikaM tadyathA vaNibhirdezAntarAd AhitaM DhaukitaMrAjAnastatkalpAIzvarAdayaH iha asminmanuSyaloke dhArayanti bibhrati, evametAnyapi mahAvratAni ratnakalpAni AcAryaiH AkhyAtAni pratipAditAni niyojitAni sarAtribhojanAni rAtribhojanaviramaNaSaSThAni sAdhavo bibhrati, tuzabdaH pUrvaratnebhyo mahAvrataratnAnAM vizeSApAdaka iti, idamuktaM bhavati- yathA 8 pradhAnaratnAnAM rAjAna eva bhAjanamevaM mahAvrataratnAnAmapi mahAsattvA eva sAdhavo bhAjanaM nAnye iti // 3 // 145 // kiJca- ye (r)jhosso'vsaanm| 0 staTAntarva0 pr0| 0 puSpaphalAnAM ca rasaM surAyA mAMsasya mahelAnAM ca / jAnanto ye viratAstAn duSkarakArakAn vnde||1|| // 131 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 132 // sUtram 5-6 sayamAt narA laghuprakRtayaH iha asmin manuSyaloke sAtaM- sukhamanugacchantIti sAtAnugAH- sukhazIlA aihikAmuSmikApAyAbhIravaH / zrutaskandhaH1 samRddhirasasAtAgauraveSu adhyupapannA gRddhAH tathA kAmeSu icchAmadanarUpeSu mUrcchitA kAmotkaTatRSNAH kRpaNo- dIno varAkaka dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, indriyaiH parAjitastena samAH tadvatkAmAsevane pragalbhitA dhRSTatAM gatAH, yadivA-kimanena stokena doSeNAsamyakpratyupekSaNAdi tRtIyoddezakaH rUpeNAsmatsaMyamasya virAdhanaM bhaviSyatItyevaM pramAdavantaH kartavyeSvavasIdantaH samastamapi saMyamapaTavanmaNikuTTimavadvA malinI-8 (147-148) kurvanti, evambhUtAzca te samAdhiM dharmadhyAnAdikaM AkhyAtaM kathitamapina jAnantIti // 4 // 146 // punarapyupadezAntaramadhikRtyAhavAheNa jahA va vicchae, abale hoi gavaM pcoie| se aMtaso appathAmae, nAivahai abale visIyati // sUtram 5 // ( // 147 // ) duHkhakSayaH evaM kAmesaNAviU, anja sue payaheja saMthavaM / kAmI kAme Na kAmae, laddhe vAvi aladdha knnhuii||6|| // 148 // ) vyAdhena lubdhakena jahA va tti yathA 'gava'nti mRgAdipazurvividhaM- anekaprakAreNa kUTapAzAdinA kSata:- paravazIkRtaH zramaM vA grAhitaH praNodito'pyabalo bhavati, jAtazramatvAt gantumasamarthaH, yadivA- vAhayatIti vAhaH- zAkaTikastena yathA vadavahan gaurvividhaM pratodAdinA kSataH- pracodito'pyabalo- viSamapathAdau gantumasamartho bhavati, sa cAntazaH maraNAntamapi yAvadalpasAmarthyo nAtIva voDhuMzaknoti, evambhUtazca abalo bhAraMvoDhumasamarthaH tatraiva paGkAdau viSIdatIti ||5||147||daarttaantikmaah- evaM anantaroktayA nItyA kAmAnAM- zabdAdInAM viSayANAM yA gaveSaNA-prArthanA tasyAM kartavyAyAM vidvAn nipuNaH kAmaprArthanAsaktaHzabdAdipa magnaH sa caivambhUto'dya zvovA saMstavaM paricayaM kAmasambandhaM prajahyAt kileti, evamadhyavasAyyeva // 132 // sarvadA'vatiSThate, na ca tAn kAmAn abalo balIvardavat viSamaM mArgaM tyaktumalam, kiJca-na caihikAmuSmikApAyadarzitayA 0pyacAlo pra0 1 0 yA'nveSaNA pr0| 0 bAlo 0 nabala0 pra0 / (r) naivai 0 pra0 / PARADABURAMA3363
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 133 // kAmI bhUtvopanatAnapi kAmAn zabdAdiviSayAn vairasvAmijambUnAmAdivadvA kAmayeta abhilaSediti, tathA kSullakakumAravat zrutaskandhaH1 kutazcinnimittAt 'suTTagAiya'mityAdinA pratibuddho labdhAnapiprAptAnapikAmAn alabdhasamAn manyamAno mahAsattvatayA tnnispRho| 8 dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, bhavediti // 6 // 148 // kimiti kAmaparityAgo vidheya ityAzaGkayAha tRtIyoddezakaH mA paccha asAdhutA bhave, accehI aNusAsa appagaM / ahiyaMca asAhusoyatI, se thaNatI paridevatI bhuN| sUtram 7 // // 149 // ) sUtram 7-8 (149-150) iha jIviyamevapAsahA, taruNa evA(NevA)sasayasya tutttttii| ittaravAseya bujjhaha, giddhanarA kaamesumucchiyaa|suutrm 8 // // 150 // ) AtmazAsanaM mA pazcAt- maraNakAle bhavAntare vA kAmAnuSaGgAd asAdhutA kugatigamanAdikarUpA bhavet prApnuyAditi, ato viSayAsaGgA asAdho: dAtmAnaM atyehi tyAjaya, tathA AtmAnaM ca anuzAdhi Atmano'nuzAstiM kuru, yathA he jIva! yo hi asAdhuH asAdhukarmakArI hiMsAnRtasteyAdau pravRttaH sa durgatau patitaH adhikaM- atyarthamevaM zocati, sa ca paramAdhArmikaiH kadaca'mAnastiryakSu vA kSadhAdivedanAgrasto'tyarthaM stanati sazabdaM niHzvasiti, tathA paridevate vilapatyAkrandati subahviti- hA mAtarmiyata iti trAtA naivAsti sAmprataM kazcit / kiM zaraNaM me syAdiha duSkRtacaritasya paapsy?||1|| ityevamAdIni duHkhAnyasAdhukAriNaH prApnuvantItyato viSayAnuSaGgona vidheya ityevamAtmano'nuzAsanaM kurviti sambandhanIyam // 7 // 149 // kiJca- iha asmin saMsAre AstAM tAvadanyajjIvitameva sakalasukhAspadamanityatA''ghrAtaM AvIcimaraNena pratikSaNaM vizarArusvabhAvam, tathAsarvAyuHkSaya eva vA taruNa eva yuvaiva varSazatAyurapyupakramato'dhyavasAnanimittAdirUpAdayuSaH truTyati pracyavate, yadivA-sAmprataM // 133 // subahvapyAyurvarSazataM tacca tasya tadante truTyati, tacca sAgaropamApekSayA katipayanimeSaprAyatvAt, itvaravAsakalpaM vartate-stoka-8 (r) dubbala vA0 cuu0|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 134 // sUtram 9-10 nivAsakalpamityevaM budhyadhvaM yUyam, tathaivambhUte'pyAyuSi narAH puruSA laghuprakRtayaH kAmeSuzabdAdiSu viSayeSu gRddhA adhyupapannA zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM mUrcchitAstatraivAsaktacetaso narakAdiyAtanAsthAnamApnuvantIti shessH||8||150|| api ca / vaitAlIyam, je iha AraMbhanissiyA, aatdNddaa(dd)egNtluusgaa| gaMtA te pAvalogayaM, cirarAyaM AsuriyaM disN| sUtram // ( // 151 // ) tRtIyoddezakaH Naya saMkhayamAhujIvitaM, tahavi ya bAlajaNo pagabbhaI / paccuppanneNa kAriyaM, ko daTuM paraloyamAgate? // sUtram 10 // // 152 // ) (151-152) ye kecana mahAmohAkulitacetasaH iha asminmanuSyaloke Arambhe hiMsAdike sAvadhAnuSThAnarUpe nizcayena zritAH- saMbaddhA AtmazAsana adhyupapannAste AtmAnaM daNDayantItyAtmadaNDakAH, tathaikAntenaiva jantUnAM lUSakA- hiMsakAH sadanuSThAnasya vA dhvaMsakAH, te / asAdhoH evambhUtA gantAro yAsyanti pApaM lokaM pApakarmakAriNAM yo loko narakAdiH cirarAtraM iti prabhUtaM kAlaM tannivAsino bhavanti, tathA bAlatapazcaraNAdinA yadyapi tathAvidhadevatvApattistathA'pyasurANAmiyamAsurI tAM dizaM yAnti, aparapreSyAH kilbiSikA devAdhamA bhvntiityrthH|| 9 // 151 // kiJca- na ca naiva truTitaM jIvitamAyuH saMskartuM sandhAtuM zakyate, evamAhuH sarvajJAH, tathAhi- daMDakaliyaM karintA vacaMti hu rAio ya divasA y| AuM saMvellaMtA gayA ya Na puNo niyattaMti // 1 // tathA'pi evamapi vyavasthite jIvAnAmAyuSi bAlajanaH ajJoloko nirvivekatayA asadanuSThAne pravRttiM kurvan pragalbhate dhRSTatAM yAti, asadanuSThAnenApina lajjata ityarthaH, sacAjJo janaH pApAni karmANi kurvan pareNa codito dhRSTatayA alIkapANDityAbhimAnenedamuttaramAhapratyutpannena vartamAnakAlabhAvinA paramArthasatA atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenAvidyamAnatvAt kArya prayojanam, prekSA-8 // 134 // pUrvakAribhistadeva prayojanasAdhakatvAdAdIyate, evaMca satIhaloka eva vidyate na paraloka iti darzayati- kaH paralokaM dRSTehAyAtaH, (c) daNDakalitaM kurvattyo vrajanti rAtrayazca divsaashc| Ayu saMvelayantyaH gatAzca punarna nivartante // 1 // OM kaH paralokaM darzayati, kaH para0 (pr0)|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 135 // tathA cocuH- piba khAda ca sAdhu zobhane!, yadatItaM varagAtri! tanna te / nahi bhIru! gataM nivartate, samudayamAtramidaM klevrm||1||tthaa- zrutaskandhaH1 | etAvAneva puruSo, yaavaanindriygocrH| bhadre! vRkapadaM pazya, ydvdntybhushrutaaH||2|| iti // // 10 // 152 // evamaihikasukhAbhi dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, lASiNA paralokaM niDhuvAnena nAstikena abhihite satyuttarapradAnAyAha tRtIyoddezakaH ___adakkhuva dukkhuvAhiyaM, (taM) sddhsuadkkhudNsnnaa!| haMdi husuniruddhadaMsaNe, mohaNijeNa kaDeNa kmmunnaa||suutrm11|| ( // 153 // ) sUtram 11-12 dukkhI mohe puNo puNo, niviMdejja silogapUyaNaM / evaM sahite'hipAsae, AyatulaM pANehiM sNje|suutrm 12 // ( // 154 // ) (153-154) AtmazAsana pazyatIti pazyona pazyo'pazya:-andhastena tulyaH kAryAkAryAvivecitvAdapazyavat tasyA''mantraNaM he'pazyavad-andhasadRza! asAdhoH pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamena kAryAkAryAnabhijJa pazyena-sarvajJena vyAhRtaM- uktaM sarvajJAgamaM zraddhasva pramANIkuru, pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamena samastavyavahAravilopena hanta hato'si, pitRnibandhanasyApi vyavahArasyAsiddheriti, tathA apazyakasya- asarvajJasyAbhyupagataM darzanaM yenAsAvapazyakadarzanastasyA''mantraNaM he'pazyakadarzana! svato'rvAgdI bhavAMstathAvidhadarzanapramANazca san kAryAkAryAvivecitayA'ndhavadabhaviSyat yadi sarvajJAbhyupagamaM nAkariSyat, yadivA adakSo vA anipuNo vA dakSo vA-nipuNo vA yAdRzastAdRzo vA'cakSurdarzanamasyAsAvacakSurdarzana:- kevaladarzana:- sarvajJastasmAdyadavApyate hitaM tat zraddhasva, idamuktaM bhavati-anipuNena nipuNena vAsarvajJadarzanoktaM hitaM zraddhAtavyam, yadivA-he aha(dra)STa: he arvAgdarzin! draSTrA-atItAnAgatavyavahitasUkSmapadArthadarzinAMyavyAhRtaM-abhihitamAgametat zraddhasva, he adRSTadarzana adakSadarzana! iti vA-asarvajJoktazAsanAnu-8 yAyin! tamAtmIyamAgrahaM parityajya sarvajJokte mArge zraddhAnaM kurviti tAtparyArthaH, kimiti sarvajJokte mArge zraddhAnamasumAnna (r) vadanti paa0| (c) mohaM (pr0)| 0 tvAdandhavattasyA0 (mu0)|7 he 'adRSTa' he arvAgdarzana! (mu0)| // 135 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 136 // karoti? yenaivamupadizyate, tannimittamAha-haMdI tyevaM gRhANa, huzabdo vAkyAlaGkAre suSThu- atizayena niruddhaM- AvRtaM darzanaM- zrutaskandhaH 1 samyag avabodharUpaM yasya sa tathA, kenetyAha- mohayatIti mohanIyaM- mithyAdarzanAdi jJAnAvaraNIyAdikaM vA tena svakRtena dvitIyamadhyayanaM| * vaitAlIyam, karmaNA niruddhadarzanaH prANI sarvajJoktaMmAgaMna zraddhatte atastanmArgazraddhAnaM prati codyate iti // 11 // 153 // punarapyupadezAntaramAha- tRtIyoddezakaH duHkhaM- asAtavedanIyamudayaprAptaM tatkAraNaM vA duHkhayatIti duHkhaM tadasyAstIti duHkhI san prANI paunaHpunyena mohe yAti-sUtram 13-14 (155-156) sadasadvivekavikalo bhavati, idamuktaM bhavati- asAtodayAt duHkhamanubhavannArto mUDhastattatkaroti yena punaH punaH duHkhI saMsAra-gRhastho'pi sAgaramanantamabhyeti, tadevambhUtaM mohaM parityajya samyagutthAnenotthAya nirvidyeta jugupsayet pariharedAtmazlAghAM stutirUpAM tathA / devalokagAmI pUjanaM vastrAdilAbharUpaM pariharet, evaM anantaroktayA nItyA pravarttamAnaH saha hitena vartata iti sahito jJAnAdiyukto vA saMyataH pravrajito'paraprANibhiH sukhArthibhiH AtmatulAM AtmatulyatAM duHkhApriyatvasukhapriyatvarUpAmadhikaM pazyet adhipazyet, AtmatulyAn sarvAnapi prANinaH pAlayediti // 12 // 154 // kiJca gAraMpia Avase nare, aNupuvvaM pANehiM sNje|smtaa savvattha suvvate, devANaM gacche salogayaM / / sUtram 13 // ( // 155 // ) soccA bhagavANusAsaNaM, sacce tattha karejjuvakkama / savvattha'vaNIyamacchare, unychNbhikkhuvisuddhmaahre||suutrm 14 / / ( // 156 // ) agAramapi gRhamapyAvasan- gRhavAsamapi kurvan naro manuSyaH 'AnupUrva' miti AnupUrvyA- zravaNadharmapratipattyAdilakSaNayA / prANiSu yathAzaktyA samyak yataH saMyataH tadupamannivRttaH, kimiti? yataH samatA samabhAvaH AtmaparatulyatA sarvatra ytau| gRhasthe ca yadivaikendriyAdau zrUyate abhidhIyate Arhate pravacane, tAM ca kurvan sa gRhastho'pi suvrataH san devAnAM purandarAdInAM 0 mohaM (mu0)| 0 pazyet, Atma0 (mu0)| 0 savvattha viNIya (mu0)| 0 zramaNa0 pr0| // 136 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 137 // lokaMsthAnaM gacchet, kiM punaryo mahAsattvatayA paJcamahAvratadhArI yatiriti ||13||155||apic-jnyaanaishvryaadigunnsmnvitsy zrutaskandhaH1 bhagavataH- sarvajJasya zAsanaM- AjJAmAgamaM vA zrutvA adhigamya tatra tasminnAgame tadukte vA saMyame sadbhyo hite satye laghukarmA dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, tadupakrama-tatprAptyupAyaM kuryAt, kimbhUtaH?- sarvatrApanIto matsaroyena sa tathA so'raktadviSTaH kSetrava(vA)stUpadhizarIraniSpipAsaH, tRtIyoddezakaH tathA ucha ti bhaikSaM vizuddhaM-dvicatvAriMzaddoSarahitamAharet gRhNIyAdabhyavaharedveti // 14 // 156 // kiJca sUtram 15-16 (157-158) savvaM naccA ahiTThae, dhammaTThI uvhaannviirie| gutte jutte sadAjae, Ayapare prmaaytttttite||15|| ( // 157 // ) gRhastho'pi vittaM pasavo ya nAio, taMbAle saraNaM ti mannai / ete mama tesuvI ahaM, no tANaM saraNaM na vijaI // 16 // ( // 158 // ) devalokagAmI sarvaM etaddheyamupAdeyaM ca jJAtvA sarvajJoktaM mAgaM sarvasaMvararUpaM adhitiSThet Azrayet, dharmeNArtho dharma eva vA'rthaH paramArthenAnyasyAnartharUpatvAt dharmArthaH sa vidyate yasyAsau dharmArthI- dharmaprayojanavAn, upadhAnaM- tapastatra vIryaM yasya sa tathA anigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA manovAkkAyaguptaH, supraNihitayoga ityarthaH, tathA yukto jJAnAdibhiH sadA sarvakAlaM yatetA''tmani prsmiNshc| kiMviziSTaH san? ata Aha- parama- utkRSTa Ayato- dIrghaH sarvakAlabhavanAt mokSastenArthikaH- tadabhilASI pUrvoktavizeSaNaviziSTo bhavediti // 15 // 157 // punarapyupadezAntaramAha- vittaM dhanadhAnyahiraNyAdi pazavaH karituragagomahiSyAdayo jJAtayaH svajanA mAtApitRputrakalatrAdayaH tadetadvittAdikaM bAlaH ajJaH zaraNaM manyate, tadeva darzayati- mamaite vittapazujJAtayaH paribhoge upayokSyante, teSu cArjanapAlanasaMrakSaNAdinA zeSopadravanirAkaraNadvAreNAhaM bhavAmItyevaM bAlo manyate, na punarjAnIte yadarthaM dhanamicchanti taccharIramazAzvatamiti,apica- riddhI sahAvataralA rogajarAbhaMguraM hysriirN| doNhapi gamaNasIlANa kicciraM hoja 7 vastropa0 (pr0)| OM bhaikSyaM (mu0)| 0 mAhAraM gRhNI0 (mu0)10 RddhiH svabhAvataralA rogajarAbhaGguraM hatakaM shriirm| dvayorapi gamanazIlayoH kiyaciraM . // 137 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha: 1 // 138 // sNbNdho?||1||tthaa mAtApitRsahasrANi, putradArazatAni ca / pratijanmani vartante, kasya mAtA pitA'pi vA? // 1 // etadevAha-no naiva zrutaskandhaH1| vittAdikaM saMsAre kathamapi trANaM bhavati narakAdau patato, nApi rAgAdinopadrutasya kvaciccharaNaM vidyata iti // 16 // 158 // dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, etadevAha tRtIyoddezakaH abbhAgAmitaMmi vA duhe, ahavA ukkamite bhavaMtae / egassa gatI ya AgatI, vidumaMtA saraNaMNa mnnii| sUtram 17 // ( // 159 // ) sUtram 17-18 (159-160) savvesayakammakappiyA, aviyatteNa duheNa paanninno| hiMDaMti bhayAulAsaDhA, jAijarAmaraNehi'bhidrutA / / sUtram 18 // ( // 160 // ) vedanAdiH pUrvopAttAsAtavedanIyodayenAbhyAgate duHkhe satyekAkyeva duHkhamanubhavati, na jJAtivargeNa vittena vA kiJcitkriyate, tathA ca- sayaNassavi majjhagao rogAbhihato kilissai ihego / sayaNoviya se rogaM, na viraMcai neva nAsei ||1||athvaa upakramakAraNairupakrAnte svAyuSi sthitikSayeNa vA bhavAntare bhavAntaka vA-maraNe samupasthite sati ekasyaivAsumato gatirAgatizca bhavati, vidvAn / vivekI yathAvasthitasaMsArasvabhAvasya vettA ISadapi tAvat zaraNaM na manyate, kutaH? sarvAtmanA trANamiti, tathAhi- ekasya janmamaraNe gatayazca zubhAzubhA bhavAvarte / tasmAdAkAlikahitamekenaivAtmanaH kAryam // 1 // ekko karei kamma phalamavi tassikkao samaNuhavai / ekko jAyai marai ya paraloyaM ekkao jaai||2||||17||159|| anyacca- sarve'pi saMsArodaravivaravartinaHprANinaH saMsAre paryaTantaH svakRtena jJAnAvaraNIyAdinA karmaNA kalpitAH- sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakaikendriyAdibhedena vyavasthApitAH, tathA tenaiva karmaNaikendriyAdyavasthAyAM avyaktena aparisphuTena ziraHzUlAdyalakSitasvabhAvenopalakSaNArthatvAt pravyaktena ca duHkhena / 9 bhavetsambandhaH? ||1||latie (mu0) svajanasyApi madhyagato rogAbhihataH klizyati ihaikaH / svajano'pi ca tasya rogaM na virecayati (hrasayati) naiva naashyti||1|| bhavAntike (mu0)10 ekaH karoti karma phalamapi tasyaikakaH smnubhvti| eko jAyate mriyate ca paralokamekako yAti // 1 // 7 vyavasthitAH (mu0)| // 138 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 139 // vedanAdiH asAtAvedanIyasvabhAvena samanvitAH prANinaH paryaTanti- araghaTTaghaTIyantranyAyena tAsveva yoniSu bhayAkulAH zaThakarmakAritvAt / zrutaskandhaH 1 zaThA bhramanti jAtijarAmaraNairabhidrutA-garbhAdhAnAdibhirduHkhaiH pIDitA iti // 18 // 160 // kiJca 8 dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, iNamevakhaNaM viyANiyA, No sulabhaMbohiM ca AhitaM / evaM sahie'hipAsae, Aha jiNe iNameva sesgaa|suutrm 19 // ( // 161 // ) tRtIyoddezakaH abhaviMsupurAvi bhikkhuvo, AesAvibhavaMti suvvtaa| eyAiMguNAI Ahute, kAsavassa annudhmmcaarinno|suutrm 20 // // 162 // ) sUtram 19-20 idamaH pratyakSAsannavAcitvAt ima- dravyakSetrakAlabhAvalakSaNaM kSaNaM avasaraM jJAtvA taducitaM vidheyam, tathAhi- dravyaM (161-162) jaGgamatvapaJcendriyatvasukulotpattimAnuSyalakSaNaM kSetramapyAryadezArdhaSaDviMzatijanapadalakSaNaM kAlo'pyavasarpiNIcaturthArakAdiH dharmapratipattiyogyalakSaNaH bhAvazca dharmazravaNatacchraddhAnacAritrAvaraNakarmakSayopazamAhitaviratipratipattyutsAhalakSaNaH, tadevaMvidhaM kSaNaM-avasaraM parijJAya tathA bodhiM ca samyagdarzanAvAptilakSaNAM no sulabhAmiti, evamAkhyAtamavagamya tadavAptau tadanurUpameva kuryAditi zeSaH, akRtadharmANAM ca punardurlabhA bodhiH, tathAhi-laddhelliyaM ca bohiM akareMto aNAgayaM ca pttheNto| annaM dAI bohiM labbhisi kayareNa mollennN?||1||tdevmutkRssttt upArddhapudgalaparAvartapramANakAlena punaH sudurlabhA bodhirityevaM sahito jJAnAdibhiradhipazyet- bodhisudurlabhatvaM paryAlocayet, pAThAntaraM vA ahiyAsae'tti parISahAnudIrNAn samyagadhisaheta / etaccA''ha / jino rAgadveSajetA nAbheyo'STApade svasutAnuddizya, tathA'nye'pi idameva zeSakA jinA abhihitavanta iti // 19 // 161 // etadAha- he bhikSavaH-sAdhavaH! sarvajJaH svaziSyAnevamAmantrayati, ye'bhUvana-atikrAntA jinAH sarvajJAH AesAvitti Agami // 139 // OkhyAtA0 (pr0)|akRtdhrmnnaaN (pr0)| 0 labdhAM ca bodhimakurvan anAgatAM ca prArthayamAnaH / anyAM (tadA) bodhiM lapsyase katareNa mUlyena? // 1 // to'pArddha (mu0)10 svAn sutA0 (mu0)|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1| dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyam, tRtIyoddezakaH sUtram 21-22 (163-164) vedanAdiH // 140 // zrIsUtrakRtAGgaSyAzca ye bhaviSyanti, tAn vizinaSTi- suvratAH zobhanavratAH, anenedamuktaM bhavati-teSAmapi jinatvaM suvratatvAdevAyAtamiti,te niyuktizrIzIlA0 sarve'pyetAn- anantaroditAn guNAn AhuH abhihitavantaH, nAtra sarvajJAnAM kazcinmatabheda ityuktaM bhavati, te ca kAzyapasya vRttiyutam RSabhasvAmino varddhamAnasvAmino vA sarve'pyanucIrNadharmacAriNa iti, anena ca samyagdarzanajJAnacAritrAtmaka eka eva mokSamArga zrutaskandhaH 1 ityAveditaM bhavatIti // 20 // 162 // tadabhihitAMzca guNAnuddezata Aha tiviheNavi pANamA haNe, Ayahite aNiyANa sNvudde| evaM siddhA aNaMtaso, saMpai je aannaagyaavre||suutrm 21 // ( // 163 // ) evaM se udAhu aNuttaranANI aNuttaradaMsI annuttrnaanndsnndhre| arahA nAyaputte bhagavaM vesAlie viyaahie|suutrm 22 / / ( // 164 // ) ttibemi // iti zrIveyAliyaM bitIyamajjhayaNaMsamattaM // trividhena manasA vAcA kAyena yadivA- kRtakAritAnumatibhirvA prANino dazavidhaprANabhAjo mA hanyAditi, prathamamidaM mahAvratam, asya copalakSaNArthatvAt evaM zeSANyapi draSTavyAni, tathA''tmane hita AtmahitaH, tathA nAsya svargAvAptyAdilakSaNaM nidAnamastItyanidAnaH,tathendriyanoindriyairmanovAkkAyairvA saMvRtastriguptigupta ityarthaH, evambhUtazcAvazyaM siddhimavApnotItyetadarzayati- evaM anantaroktamArgAnuSThAnenAntAH siddhA azeSakarmakSayabhAjaH saMvRttA viziSTasthAnabhAjo vA, tathA samprati vartamAne kAle siddhigamanayogye sidhyanti, apare cAnAgate kAle etanmArgAnuSThAyina eva setsyanti, nAparaH siddhimArgo'stIti bhaavaarthH|| 21 // 163 // etacca sudharmasvAmI jambUsvAmiprabhRtibhyaH svaziSyebhyaH pratipAdayatItyAha- evaM se ityAdi evaM' uddezakatrayAbhihitanItyA 'sa' RSabhasvAmI svaputrAnuddizya udAhRtavAn pratipAditavAn, nAsyottaraM- pradhAnamastItyuttaraM tacca tajjJAnaM 7 vA anA0 (mu0)| // 140 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 141 / / ca anuttarajJAnaMtadasyAstItyanuttarajJAnI tathA'nuttaradarzI, sAmAnyavizeSaparicchedakAvabodhasvabhAva ityarthaH, bauddhamatanirAsadvAreNa jJAnAdhAraM jIvaM darzayitumAha- anuttarajJAnadarzanadhara iti kathaJcidbhinnajJAnadarzanA''dhAra ityarthaH, arhan surendrAdipUjA: jJAtaputro varddhamAnasvAmI RSabhasvAmI vA bhagavAn aizvaryAdiguNayukto vizAlyAM nagaryAM varddhamAno'smAkamAkhyAtavAn, RSabhasvAmI vA vizAlakulodbhavatvAdvaizAlikaH, tathA coktaM- vizAlA jananI yasya, vizAlaM kulameva vaa| vizAlaM pravacanaM cAsya, tena vaizAliko jinH||1||evmsau jina AkhyAteti / itizabdaH parisamAptyartho, bravImIti uktArtho, nayA : pUrvavaditi // 22 // // 164 // iti tRtIyoddezakaH samAptaH tatsamAptau ca samAptaM dvitIyaM vaitAlIyamadhyayanam // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana vaitAlIyam, tRtIyoddezakaH sUtram 21-22 (163-164) vedanAdiH ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau dvitIyamadhyayanaM vaitAlIyAkhyaM samAptamiti // // 141 // O0ttaradarzanI (pra0)100bhAva iti bauddha (mu0)10 (vacanaM) yasya (pr0)|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 142 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 45-46 upasarganikSepAdiH ||ath tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJAkhyam // ||tRtiiyaadhyyne prthmoddeshkH|| uktaM dvitIyamadhyayanam, adhunA tRtIyamArabhyate- asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaraM svasamayaparasamayaprarUpaNA'bhihitA, tathA parasamayadoSAn svasamayaguNAMzca parijJAya svasamaye bodho vidheya ityetaccAbhihitam, tasya ca pratibuddhasya samyagutthAnenotthitasya sataH kadAcidanukUlapratikUlopasargAH prAdurbhaveyuH, te codIrNAH samyak soDhavyA ityetadanenAdhyayanena pratipAdyate, tato'nena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA- adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH 'saMbuddhassuvasaggA'ityAdinA prathamAdhyayane pratipAditaH, uddezArthAdhikAra tUttaratra svayameva niyuktikAraH pratipAdayiSyatIti, nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya niyuktikRdAha ni0- uvasagaMmi ya chakkaM davve ceyaNamaceyaNaM duvihaM / AgaMtugo ya pIlAkaro ya jo so uvssggo||45|| nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt upasargAH SoDhA, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyopasarga darzayati- dravye dravyaviSaye upasargo dvedhA, yatastadravyamupasargakartR cetanAcetanabhedAt dvividham, tatra tiryamanuSyAdayaH svAvayavAbhighAtena yadupasargayanti sasacittadravyopasargaH, sa eva kaasstthaadinetrH| 'tattvabhedaparyAyairvyAkhye'ti, tatropasarga upatApaH zarIrapIDotpAdanamityAdiparyAyAH, bhedAzca tiryamanuSyopasargAdayaH nAmAdayazca, tattvavyAkhyAMtu niyuktikRdeva gAthApazcArddhana darzayati-aparasmAddivyAdeH AgacchatItyAgantuko yo'sAvupasargo bhavati, sa ca dehasya saMyamasya vA pIDAkArIti // 45 // kSetropasargamAha ni0-khettaM bahuoghapayaM kAlo egNtduusmaadiio| bhAve kammabbhudao, so duviho oghuvkkmio||46|| // 142 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 143 // yasmin kSetre bahanyoghata:- sAmAnyena padAni- krUrazvAdyupasargasthAnAni bhavanti tatkSetraM bahvoghapadam, pAThAntaraM vA bahvoghabhayaM zrutaskandhaH1 bahUnyoghato bhayasthAnAni yatra tattathA, tacca lADhAviSayAdikaM kSetramiti, kAlastvekAntaduSSamAdiH, AdigrahaNAt yo yasmin / tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, kSetre duHkhotpAdako grISmAdiH sa gRhyata iti, karmaNAM- jJAnAvaraNAdInAmudayo bhAvopasarga iti, saca upasargaH sarvo'pi sAmAnyena prathamoddezakaH audhikaupakramikabhedAt dvedhA, tatraughiko'zubhakarmaprakRtijanito bhAvopasargo bhavati, aupakramikastu daNDakazAzastrAdinA- niyuktiH sAtavedanIyodayApAdaka iti // 46 // tatraughikaupakramikayorupasargayoraupakramikamadhikRtyAha |47-48 upasargani0- uvakkamio saMyamavigghakare tatthuvakkame pagayaM / davve cauvviho devmnnuytiriyaaysNvetto||47|| nikSepAdiH upakramaNamupakramaH, karmaNAmanudayaprAptAnAmudayaprApaNamityarthaH, etacca yadravyopayogAt yena vA dravyeNAsAtAvedanIyAdyazubhaM karmodIryate yadudayAccAlpasattvasya saMyamavighAto bhavati ata aupakramika upasargaH saMyamavighAtakArIti, iha ca yatInAM mokSaM prati pravRttAnAM saMyamo mokSAGgaM vartate tasya yo vighnahetuH sa evAtrAdhikriyata iti darzayati-tatra audhikaupakramikayoraupakramike na prakRtaM prastAvaH tenAtrAdhikAra itiyAvat, sa ca dravye 'dravyaviSayazcintyamAnazcaturvidho bhavati, tadyathA- daiviko mAnuSastairazca AtmasaMvedanazceti / / 47||saamprtmetessaamev bhedamAha ni0- ekkaiko ya cauviho aTThaviho vAvi solasaviho vA / ghaDaNa jayaNA va tesiM etto vocchaM ahi(hI)yAraM(rA) // 48 // ekaiko divyAdiH caturvidhaH caturbhedaH, tatra divyastAvat hAsyAt pradveSAt vimarzAt pRthagvimAtrAtazceti, mAnuSA api hAsyAt pradveSAdvimarzAt kuzIlapratisevanAtazca, tairazcA api caturvidhAH, tadyathA- bhayAt pradveSAd AhArAdapatyasaMrakSaNAtazca, 0 krUracaurAdyu0 (mu0)| (c) lADhAdivi0 (mu0)| 0 0varaNIyAnA0 (mu0)| 0 hAsyataH (mu0)| 9 saMrakSaNAt (mu0)| // 143 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 144 // niyuktiH sUtram 1-2 AtmasaMvedanAzcaturvidhAH, tadyathA- ghaTTanAto lezanAtaH-aGgalyAdyavayavasaMzleSarUpAyAH stambhanAtaH prapAtAcceti, yadivA- zrutaskandhaH1 vAtapittazleSmasaMnipAtajanitazcaturdheti, sa eva divyAdizcaturvidho'nukUlapratikUlabhedAt aSTadhA bhavati, sa eva divyAdiH pratyeka tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, yazcaturdhA prAgdarzitaH sa caturNAM catuSkakAnAM melApakAt SoDazabhedo bhavati, teSAM copasargANAM yathA ghaTanA-sambandhaH prAptiH prathamoddezakaH prAptAnAMcAdhisahanaM prati yatanAyathA bhavati tathA'ta Urddhamadhyayanena vakSyate ityayamatrAdhikAra iti bhaavH||48||uddeshaarthaadhi 49-50 kAramadhikRtyAha upasargani0-paDhamaMmiyapaDilomA huMtI aNulomagAya bitiyaMmi (biieNAIkayAya annulomaa)|tie ajjhattavisohaNaMca paravAdivayaNaM nikSepAdiH c||49|| (165-166) ni0- heusarisehiM aheuehiM samayapaDiehiM NiuNehiM / sIlakhalitapaNNavaNA kayA cautthaMmi uddese // 50 // zizupAla prathame uddezake pratilomAH pratikUlA upasargAH pratipAdyanta iti, tathA dvitIye 'jJAtikRtAH' svajanApAditA anulomAanukUlA iti, tathA tRtIye adhyAtmaviSIdanaM paravAdivacanaM cetyayamarthAdhikAra iti, caturthoddezake ayamarthAdhikAraH, tadyathAhetusadRzairahetubhiH hetvAbhAsairye'nyatairthikaiya'dvAhitA:-pratAritAsteSAMzIlaskhalitAnAM-vyAmohitAnAM prajJApanA- yathAvasthitA-8 rthaprarUpaNA svasamayapratItairnipuNabhaNitairhetubhiH kRteti||49-50||saamprtN sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM // 144 // sUraM maNNai appANaM, jAva jeyaM na passatI / jujjhaMtaM daDhadhammANaM, sisupAlo va mhaarhN||suutrm 1 // 165 // 7 yatanA bhavati (mu0)| 0 sadRzaiH hetvA0 (mu0)| kathA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 145 // kathA payAtA sUrA raNasIse, saMgAmaMmi uvaTThite / mAyA puttaM na yANAi, jeeNa privicche|suutrm 2 // 166 / / zrutaskandhaH1 kazcillaghuprakRtiH saGgrAmesamupasthitezUramAtmAnaM manyate-nistoyAmbuda ivAtmazlAghApravaNo vAgbhirvisphUrjan garjati, tadyathA-3 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, na matkalpaH parAnIke kazcit subhaTo'stIti, evaM tAvagarjati yAvat puro'vasthitaM prodyatAsiM jetAraM na pazyati, tathA coktaM-8 prathamoddezakaH tAvadgajaH prasutadAnagaNDaH, karotyakAlAmbudagarjitAni / yAvanna siMhasya guhAsthalISu, laangglvisphottrvNshRnnoti||1||n dRSTAntamantareNa / (165-166) prAyolokasyArthAvagamo bhavatItyatastadavagataye dRSTAntamAha- yathA mAdrIsutaH zizupAlo vAsudevadarzanAtprAk AtmazlAghA zizupAla pradhAnaM garjitavAn,pazcAcca yudhyamAnaM- zastrANi vyApArayantaM dRDhaH- samartho dharmaH- svabhAvaH saGgAmAbhaGgarUpo yasya sa tathA tam, mahAn ratho'syeti mahArathaH, sa ca prakramAdatra nArAyaNastaM yudhyamAnaM dRSTrA prAggarjanApradhAno'pi kSobhaM gataH, evamuttaratra dAntike'pi yojanIyamiti / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-vasudevasusAe~suodamaghosaNarAhiveNa mddiie| jAo catubbhuo bhuyabalakalio klhpttttttho||1|| daTThaNa tao jaNaNI caubbhuyaM puttamabbhuyamaNagdhaM / bhayaharisavimhayamuhI pucchar3a NemittiyaM sahasA ||2||nnemittienn muNiUNa sAhiyaM tIi htttthhiyyaae| jaha esa tubbha putto mahAbalo dujao samare // 3 // eyassa ya jaM daTThaNa hoI sAbhAviyaM bhuyaajuylN| hohI tao ciya bhayaM sutassa te Natthi sNdeho||4|| sAvika | vasudevasvasuH suto damaghoSanarAdhipena maayaaH| jAtazcaturbhujo'dbhutabalakalitaH praaptklhaarthH||1|| dRSTvA tato jananI caturbhujaM putramadbhutamanargham / bhayaharSavepirAGgI pRcchati naimittikaM shsaa|| 2 // naimittikena muNitvA sAghitaM tasyai hRsstthRdyaayai| yathaiSa tava putro mahAbalo durjayaH samare / / 3 / / etasya ca yaM dRSTvA bhavet svAbhAvikaM 8 // 145 // bhujyuglm| bhaviSyati tata eva bhayaM sutasya te nAsti saMdehaH / / 4 / / sA'pi -
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 146 // kathA bhayaveviraMgI puttaM daMsei jAva kaNhassa / tAvacciya tassa ThiyaM payaitthaM vrbhuyaajuylN||5||to kaNhassa piucchA puttaM pADe paaypiiddhNmi| avarAhakhAmaNatthaM sovi sayaM se khmissaami||6|| sisuvAlo vi hu juvvaNamaeNa nArAyaNaM asabbhehiMta tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, vayaNehiM bhaNai sovihu khamai khamAe smtthovi||7|| avarAhasae puNNe vArijaMto Na ciTThaI jaahe| kaNheNa tao chinnaM prathamoddezakaH cakkeNaM uttmNgNse||8||1||165||||saamprtN sarvajanapratItaM vArtamAnikaM dRSTAntamAha-payAyA ityAdi, yathA vAgbhirvisphUrjantaH sUtram 3-4 (167-168) prakarSeNa vikaTapAdapAtaM raNazirasi saGgAmamUrdhanyagrAnIke yAtA- gatAH, ke te? zUrAH zUraMmanyA:- subhaTAH, tataH saGgrAme zizupAla samupasthite patatparAnIkasubhaTamuktahetisaGgAte sati tatra ca sarvasyAkulIbhUtatvAt mAtA putraM na jAnAti kaTIto bhrazyantaM stanandhayamapi na samyak pratijAgartItyevamamAtAputrIya saGgrAme parAnIkasubhaTena jetrA cakrakuntanArAcazaktyAdibhiH pariH- samantAt / vividha-anekaprakAraM kSato- hatazchinno vA yathA kazcidalpasattvo bhaGgamupayAti dIno bhavatItiyAvaditi // 2 // 166 // dArzantikamAha evaM sehevi appuDhe, bhikkhaayriyaaakovie|suurNmnnnnti appANaM, jAvalUhaM na seve|suutrm 3 // ( // 167 // ) jayA hemaMtamAsaMmi, sItaM phusai savvagaM / tattha maMdA visIyaMti, rajahINA va khttiyaa|suutrm 4 // ( // 168 // ) ' eva miti prakrAntaparAmarzArthaH, yathA'sau zUraMmanya utkRSTisiMhanAdapUrvakaM saGgrAmazirasyupasthitaH pazcAjjetAraM vAsudevamanyaM bhayavepirAGgI putraM darzayati yAvatkRSNAya / tAvadeva tasya sthitaM prakRtisthaM varabhujayugalam // 5 // tataH kRSNasya pitRSvasA putraM pAtayati paadpiitthe| aparAdhakSAmaNArthaM 0 // 146 // so'pi zataM tasya kssmissye||6|| zizupAlo'pi yauvanamadena nArAyaNamasabhyaiH / vacanairbhaNati so'pi ca kSamate kSamayA smrtho'pi||7|| aparAdhazate pUrNa vAryamANo'pi na tiSThati ydaa| kRSNena tatazchinnaM cakreNottamAGgaM tasya / / 8 // 0tyevaM mAtA0 (mu0)|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 147 / / duHsahatA vA yudhyamAnaM dRSTvA dainyamupayAti, evaM zikSakaH abhinavapravrajitaH parISahai: aspRSTaH acchuptaH kiM pravrajyAyAM duSkaramityevaM zrutaskandhaH 1 garjana bhikSAcaryAyAM bhikSATane akovidaH anipuNaH, upalakSaNArthatvAdanyatrApi sAdhvAcAre'bhinavapravrajitatvAdapravINaH, sa tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, evambhUta AtmAnaM tAvacchizupAlavat zUraM manyate yAvajjetAramiva rUkSaM saMyamaM karmasaMzleSakAraNAbhAvAt na sevate na bhajata iti, prathamoddezakaH tatprAptau tu bahavo gurukarmANo'lpasattvA bhaGgamupayAnti ||3||167||sNymsy rUkSatvapratipAdanAyAha- 'jayA hemaMte' ityAdi, sUtram 5-6 yadA kadAcit hemantamAse pauSAdau zItaM sahimakaNavAtaM spRzati lagati tatra tasminnasahye zItasparze lagati sati eke mandA jaDA (169-170) pariSahAnAM gurukarmANo viSIdanti dainyabhAvamupayAnti rAjyahInA rAjyacyutAH yathA- kSatriyA rAjAna iveti ||4||168||ussnnpriisshmdhikRtyaah puDhe gimhAhitAveNaM, vimaNe supivaasie| tattha maMdA visIyaMti, macchA appodae jhaa|suutrm 5 // 169 // sadA dattesaNA dukkhA, jAyaNA duppnnolliyaa| kammattA dubbhagA ceva, iccAhaMsu puDhojaNA // sUtram 6 // 17 // grISme jyeSThASADhAkhye abhitApastena spRSTaH chupto vyAptaH san vimanAH vimanaskaH, suSTha pAtumicchA pipAsA tAM prApto nitarAM tRDabhibhUto bAhulyena dainyamupayAtIti darzayati-tatratasminnuSNaparISahodaye mandAjaDA azaktA viSIdanti yathA parAbhaGgamupayAnti,* dRSTAntamAha- matsyA alpodake viSIdanti, gamanAbhAvAnmaraNamupayAnti, evaM sattvAbhAvAtsaMyamAt bhrazyanta iti, idamuktaM bhavati-yathA matsyA alpatvAdudakasya grISmAbhitApena taptA avasIdanti evamalpasattvAzcAritrapratipattAvapi jallamalakleda // 147 // klinnagAtrA bahiruSNAbhitaptAH zItalAn jalAzrayAn jaladhArAgRhacandanAdInuSNapratikArahetUnanusmarante- vyAkulitacetasaH saMyamAnuSThAnaM prati viSIdanti / / 5 // 169 // sAmprataM yAJcAparISahamadhikRtyAha- sadA datte ityAdi, yatInAM sadA sarvadA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 148 // dantazodhanAdyapi pareNa dattaM eSaNIyaM- utpAdAdyeSaNAdoSarahitamupabhoktavyamityataH kSudhAdivedUnArtAnAM yAvajjIvaM paradattaiSaNA zrutaskandhaH1 duHkhaM bhavati, apiceyaM yAJcA yAcAparISaho'lpasattvairduHkhena praNodyate tyajyate, tathA coktaM-khijjai muhalAvaNNaM vAyA gholei tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, kNtthmjhmi| kahakahakahei hiyayaM dehitti paraM bhnnNtss||1||gtibhrNsho mukhe dainyam, gAtrasvedo vivrnntaa| maraNe yAni cihnAni, tAni cihnAni yaacke||1|| ityAdi, evaMdustyajaM yAJcAparISahaM parityajya gatAbhimAnA mahAsattvA jJAnAdyabhivRddhaye mahApuruSasevitaM sUtram 7-8 panthAnamanuvrajantIti / zlokapazcArddhanA''krozaparISahaM darzayati- pRthagjanAH prAkRtapuruSA anAryakalpA ityevamAhuH ityevamuktavantaH, (171-172)/ pariSahAnAM tadyathA- ye ete yatayaH jallAviladehA luJcitazirasaH kSudhAdivedanAgrastAste ete pUrvAcaritaiH karmabhirArtAH pUrvasvakRtakarmaNaH duHsahatA phalamanubhavanti, yadivA- karmabhiH- kRSyAdibhirArtAH- tatkartumasamarthA udvignAH santo yatayaH saMvRttA iti, tathaite durbhgaaH| sarveNaiva putradArAdinA parityaktA nirgatikAH santaH pravajyAmabhyupagatA iti // 6 // 17 // ete sadde acAyaMtA, gAmesuNagaresuvA / tattha maMdA visIyaMti, saMgAmaMmiva bhiiruyaa| suutrm|| ( // 171 // ) appege khudhiyaM bhikkhu, suNI DaMsati lUsae / tattha maMdA visIyaMti, teupuTThAva paanninno||suutrm 8 // ( // 172 / / ) etAn pUrvoktAnAkrozarUpAn tathA cauracArikAdirUpAn zabdAn soDhumazaknuvanto grAmanagarAdau tadantarAle vA vyavasthitAH tatra tasmin Akroze sati mandA ajJA laghuprakRtayo viSIdanti vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyanti, yathA bhIravaH saMgrAme raNazirasi cakrakuntAsizaktinArAcAkule raTatpaTahazaGkhajhallarInAdagambhIre samAkulAH santaH pauruSaM parityajyAyazaH paTahamaGgIkRtya bhajyante, evamAkrozAdizabdAkarNanAdalpasattvAH saMyame viSIdanti // 7 // 171 // vadhaparISahamadhikRtyAha- appege| // 148 // 0 kSIyate mukhalAvaNyaM vAcA gilati (ghUrNati) knntthmdhye| kahakahakahita hRdayaM dehIti paraM bhnntH||1|| jujjhitaM pra0 jhujjhiyaM cU0 / kSaphathagharU (mu0)|
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGgaM | niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 149 // ityAdi, apiH saMbhAvane, ekaH kazcicchAdiH lUSayatIti lUSakaH prakRtyaiva krUro bhakSakaH, khudhiyaM ti kSudhitaM- bubhukSitaM zrutaskandhaH1 bhikSAmaTantaM bhikSu dazati bhakSayati dazanairaGgAvayavaM vilumpati, tatra tasmin zvAdibhakSaNe sati mandA ajJA alpasattvatayA tRtIyamadhyayanaM viSIdanti dainyaM bhajante, yathA tejasA agninA spRSTA dahyamAnAH prANino jantavo vedanAtaHsanto viSIdanti-gAtraM saMkocayantyArta upasargaparijJA, prathamoddezakaH dhyAnopahatA bhavanti, evaM sAdhurapi krUrasattvairabhidrutaH saMyamAdbhrazyata iti, duHsahatvAdvAmakaNTakAnAm // 8 // 172 // punarapi / sUtram 9-10 tAnadhikRtyAha (173-174) pariSahAnAM appege paDibhAsaMti, paaddipuuNthiymaagtaa| paDiyAragatA ete, je ete eva jiivinno||suutrm 9 // ( // 173 // ) duHsahatA appege vai jujaMti, nagiNA piMDolagAhamA / muMDA kaMDUviNaTuMgA, ujjallA asamAhitA ||suutrm 10 // // 174 // ) api: saMbhAvane, eke kecanApuSTadharmANa:- apuNyakarmANaH pratibhASante bruvate, pratipatha:- pratikUlatvaM tena caranti prAtipathikAH- sAdhuvidveSiNastadbhAvamAgatAH kathaJcitpratipathevA dRSTA anAryA etad bruvate, sambhAvyata etadevaMvidhAnAma, tadyathApratIkAraH- pUrvAcaritasya karmaNo'nubhavastameke gatAH-prAptAHsvakRtakarmaphalabhogino ya ete yatayaH evaMjIvina iti paragRhANyaTanto'ntaprAntabhojinA'dattadAnA luJcitazirasaH sarvabhogavazcitA duHkhitaM jIvantIti // 9 // 173 // kiJca- apyeke kecana kusRtiprasRtA anAryA vAcaM yuJjanti-bhASante tadyathA ete jinakalpikAdayo nagnAstathA piMDolaga tti parapiNDaprArthakA adhamAHmalAvilatvAt jugupsitA muNDA luJcitazirasaH, tathA-kvacitkaNDUkRtakSatai rekhAbhirvA vinaSTAGgA-vikRtazarIrAH, apratikarmazarIratayA vA kvacidrogasambhave sanatkumAravadvinaSTAGgAH, tathodgato jalla:- zuSkaprasvedo yeSAM te ujjallAH, tathA asamAhitA // 149 // (r) jhaMjhiyaM (mu0) OM taddAraveyaNije te cuu0| 0 piMDesu dIyamAnesu ulleti adhamA adhamajAtayaH cuu0| 0 ujjAtAH naSTAH cU07 0NyaTanti ato'nta (mu0)| RO naSTAGgaH (mu0)|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 150 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, prathamoddezakaH sUtram 11-13 (175-177) pariSahAnAM duHsahatA azobhanA bIbhatsA duSTA vA praanninaamsmaadhimutpaadyntiiti||10||174 ||saamprtmetdbhaasskaannaaN vipAkadarzanAyAha evaM vippaDivannege, appaNA u ajaannyaa| tamAo te tamaMjaMti, maMdA moheNa pAuDA // sUtram 11 // ( // 175 // ) puTTho yadaMsamasaehiM, taNaphAsamacAiyA / na me diTTe pare loe, jai paraM maraNaM siyaa||suutrm 12 / / ( // 176 // ) evaM anantaroktanItyA eke apuNyakarmANo vipratipannAH sAdhusanmArgadveSiNaH AtmanA svayamajJAH, tuzabdAdanyeSAMca vivekinAM vacanamakurvANA: santaste tamasaH ajJAnarUpAdutkRSTatamaM tamo yAnti gacchanti, yadivA- adhastAdapyadhastanIM gatiM gacchanti, yato mandA jJAnAvaraNIyenAvaSTabdhAstathA mohena mithyAdarzanarUpeNa prAvRtA AcchAditAH santaH khiDgaprAyAH sAdhuvidveSitayA 0 kumArgagA bhavanti, tathA coktaM - ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa . tattvato'ndhastasyApi (?) mArgacalane khalu ko'praadhH?||1||||11||175 // daMzamazakAdiparauM SahamadhikRtyAha-kvacitsindhutAmraliptikoGkaNAdike deze adhikA daMzamazakA bhavanti tatra ca kadAcitsAdhuH paryaTastaiH spRSTazca bhakSitastathA niSkiJcanatvAt / tRNeSu zayAnastatsparza soDhumazaknuvan ArttaH san evaM kadAciccintayet, tadyathA-paralokArthametadduSkaramanuSThAnaM kriyamANaMghaTate, nacAsau mayA paralokaH pratyakSeNopalabdhaH, apratyakSatvAcca, nApyanumAnAdinopalabhyata iti, ato yadi paraM mamAnena klezAbhighAtena maraNaM syAt, nAnyatphalaM kiJcaneti // 12 // 176 // apica saMtattA kesaloeNaM, baMbhaceraparAiyA / tattha maMdA visIyaMti, macchA viTThA va keyaNe |suutrm 13 // ( // 177 // ) O0tkRSTaM tamo (mu0)| 00stasyApamArga0 (mu0)| 00zakaparI0 (mu0)| liptako (mu0)| 70tvAt (mu0)10 bhitApena (mu0)| 0 kaDavallasaMThiyA macchA pANIe paDiniyatte oyArijaMti khuNI emaadii| // 150 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 151 // AyadaMDasamAyArA, micchAsaMThiyabhAvaNA / harisappaosamAvannA, keI luusNti'naariyaa|suutrm 14 // // 178 // ) zrutaskandhaH1 samantAt taptAH santaptAH, kena? kezAnAM loca utpATanaM tena, tathAhi-sarudhirakezotpATane hi mahatI pIDopapadyate, tayA tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, cAlpasattvAH visrotasikAM bhajante, tathA brahmacaryaM bastinirodhastena ca parAjitAH parAbhagnAH santaH tatra tasmin kezotpATane'ti-prathamoddezaka durjayakAmodreke vAsati mandA jaDA-laghuprakRtayo viSIdanti saMyamAnuSThAnaM prati zItalIbhavanti, sarvathA saMyamAdvA bhrazyanti, sUtram 14-17 yathA matsyAH ketane matsyabandhane praviSTA nirgatikAH santo jIvitAd bhrazyanti, evaM te'pi varAkAH sarvaMkaSakAmaparAjitA (178-181) pariSahAnAM saMyamajIvitAt bhrazyanti // 13 // 177 // kiJca-AtmA daNDyate-khaNDyate hitAt bhrazyate yena sa AtmadaNDaH samAcAraH duHsahatA anuSThAnaM yeSAmanAryANAM te tathA, tathA mithyA-viparItA saMsthitA- svAgrahArUDhA bhAvanA- antaHkaraNavRttiryeSAM te mithyA-2 saMsthitabhAvanA- mithyAtvopahatadRSTaya ityarthaH, harSazca pradveSazca harSapradveSaM tadApannA rAgadveSasamAkulA itiyAvat, ta evambhUtA anAryAH sadAcAraM sAdhuM krIDayA pradveSeNa vA krUrakarmakAritvAt lUSayanti kadarthayanti daNDAdibhirvAgbhirveti // 14 // 178 // etadeva darzayitumAha appege paliyatasiM, cAri coretti suvvayaM / baMdhati bhikkhuyaM bAlA, kasAyavayaNehi y||suutrm 15 // // 179 // ) tattha daMDeNa saMvIte, muTThiNA adu phaleNa vA / nAtINaM saratI bAle, itthI vA kuddhgaaminnii||suutrm 16 // // 180 // ) ete bho! kasiNA phAsA, pharusA durhiyaasyaa| hatthI vA sarasaMvittA, kIvA vasa gayA gihaM / / sUtram 17 // ( // 181 // ) tibemi // iti tRtIyAdhyayanasya prathamoddezakaH smaaptH|| 70yAre (mu0)| 0ptAkezAnAM (mu0)| 0 yeSAM parasparavirodhaH cuu0| paliyate siM cAro coro tti (mu0)| khIlo daMDapahAro vaa| 7 cveddaa| // 151 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 152 // __ api:saMbhAvane, eke anAryA AtmadaNDasamAcArA mithyAtvopahatabuddhayorAgadveSaparigatAH sAdhuMpaliyaMte siMti anAryadezaparyante zrutaskandhaH1 vartamAnaM cAri coritti tti caro'yaM cauraH ayaM stena ityevaM matvA suvrataM kadarthayanti, tathAhi- badhnanti rajvAdinA saMyamayanti upasargaparijJA, bhikSukaM bhikSaNazIlaM bAlavad bAlA ajJAH sadasadvivekavikalAstathA kaSAyavacanaizca krodhprdhaankttuvcnairnirbhrtsyntiiti|| 15 // 179 // apica-tatra tasminnanAryadezaparyante vartamAnaH sAdhuranAyaH daNDena yaSTinA muSTinA vA saMvItaH prahato'thavA phalena vA sUtram 15-17/ (179-181) mAtuliGgAdinA khaDgAdinA vA sa sAdhurevaM taiH kadaryamAnaH kazcidapariNataH bAlaH ajJo jJAtInAM svajanAnAM smarati, tadyathA-pariSaDAnA yadyatra mama kazcit sambandhI syAt nAhamevambhUtAM kadarthanAmavApnuyAmiti, dRSTAntamAha- yathA strI kruddhA satI svagRhAt gamanazIlA duHsahatA nirAzrayA mAMsapezIva sarvaspRhaNIyA taskarAdibhirabhidrutA satI jAtapazcAttApA jJAtInAM smarati evamasAvapIti // 16 // 180 // upasaMhArArthamAha-bhoiti ziSyAmantraNam, ya eta AditaH prabhRti daMzamazakAdayaH pIDotpAdakatvena parISahA evopasargA abhihitAH kRtsnAH saMpUrNA bAhulyena spRzyante- sparzendriyeNAnubhUyante iti sparzAH, kathambhUtAH?- paruSAH paruSairanAryaiH kRtatvAt pIDAkAriNaH, te cAlpasattvairduHkhenAdhisahyante tAMzcAsahamAnA laghuprakRtayaH kecanAzlAghAmaGgIkRtya hastina iva raNazirasi zarajAlasaMvItAH zarazatAkulA bhaGgamupayAnti evaM klIbA asamarthA avazAH paravazAH karmAyattA gurukarmANaH punarapi gRhameva gatAH, pAThAntaraM vA tivvasaDhe tti tIvrarupasagairabhidrutAH 'zaThAH' zaThAnuSThAnAH saMyama parityajya gRhaM gatAH, iti bravImIti pUrvavat / / 17 // 181 // iti prathamoddezaka smaaptH| // 152 // 0 zIlaM bAlA (mu0)| 0 kulAGgA : pra010 saDhe (mu0)|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM| niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 153 // // tRtIyAdhyayane dvitiiyoddeshkH|| zrutaskandhaH1 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihopasargaparijJAdhyayane upasargAH pratipipAdayi- tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, SitAH, te cAnukUlAH pratikUlAca, tatra prathamoddezake pratikUlAH pratipAditAH, iha tvanukUlA: pratipAdyanta ityanena sambandhenA- dvitIyoddezakaH yAtasyAsyoddezakasyA''disUtraM 8 sUtram 1-2 (182-183) ahime suhumA saMgA, bhikkhuNaM je duruttarA / jattha ege visIyaMti, Na cayaMti jvitte| sUtram 1 // 182 // 8 anukUloappege nAyao dissa, royaMti privaariyaa| posaNe tAya! puTTho'si, kassa tAe! jahAsiNe? // sUtram 2 // 183 // pasargAH svajanopasargAH atha iti Anantarye, pratikUlopasargAnantaramanukUlAH pratipAdyanta ityAnantaryArthaH , ime anantaramevAbhidhIyamAnAH pratyakSAsannavAcitvAdidamA'bhidhIyante, teca sUkSmAH prAyazcetovikArakAritvenAntarAH, na pratikUlopasargA iva bAhulyena zarIravikArakAritvena prakaTatayA bAdarA iti, saGgA mAtApitrAdisambandhAH ya ete bhikSUNAM sAdhUnAmapi duruttarA durlaGghayA-duratikramaNIyA iti, prAyojIvitavighnakarairapi pratikUlopasargerudIrNairmAdhyasthyamavalambayituMmahApuruSaiHzakyam, ete tvanukUlopasargAstAnapyupAyena dharmAccyAvayanti, tato'mI duruttarA iti, yatra yeSUpasargeSu satsu eke alpasattvAH sadanuSThAnaM prati viSIdanti zItalavihAritvaM bhajante sarvathA vA saMyamaMtyajanti, naivAtmAnaM saMyamAnuSThAnena yApayituM-vartayituMtasmin vA vyavasthApayituM zaknuvanti' samarthA bhavantIti ||1||182||taanev sUkSmasaGgAn darzayitumAha- apiHsaMbhAvane eketathAvidhA jJAtayaH svajanA mAtApitrAdayaH pravrajantaM pravrajitaM vA dRSTA upalabhya parivArya veSTayitvA rudanti rudanto vadanti ca dInaM yathA-bAlyAt prabhRti tvamasmAbhiH (r) ryArthaH, te ime (mu0)| 0 yataH pra0 / // 153 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 154 / / anukUlo pasargA: poSito vRddhAnAM pAlako bhaviSyasItikRtvA, tato'dhunA No asmAnapi tvaM tAta! putra poSaya pAlaya, kasya kRte kena kAraNena zrutaskandhaH1 kasya vA balena tAtAsmAn tyajasi?, nAsmAkaM bhavantamantareNa kazcittrAtA vidyata iti // 2 // 183 // kiJca tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, piyA te therao tAta!, sasA te khuDDiyA imA / bhAyaro te sagA tAta!, soyarA kiM jahAsiNe? // sUtram 3 // // 184 // ) dvitIyoddezakaH ___ mAyaraM piyaM posa, evaM logo bhavissati / evaM khu loiyaM tAya!, je pAlaMti ya mAyaraM / / sUtram 4 // // 185 // ). sUtram 3-6 he tAta! putra! pitA te tava sthaviro vRddhaH zatAtIkaH svasA ca bhaginI tava kSullikA laghvI aprAptavayA~ imA purovartinI (184-187) pratyakSeti, tathA bhrAtaraH te tava svakA nijAstAta! sodarA ekodarAH kimityasmAn parityajasIti // 3 // 184 // tathA mAyarami' tyAdi, mAtaraM jananIM tathA pitaraM janayitAraM puSANa bibhRhi, evaM ca kRte tavehalokaH paralokazca bhaviSyati, tAtedameva laukika svajanopasargAH lokAcIrNam, ayameva laukikaH panthA yaduta vRddhayormAtApitroH pratipAlanamiti, tathA coktaM- guravo yatra pUjyante, yatra dhAnya susaMskRtam / adantakalaho yatra,tatra zakra! vasAmyaham // 1 // iti ||4||185||apic uttarA mahurullAvA, puttA te tAta! khuddddyaa| bhAriyA teNavA tAta!, mA sA annaM jnnNgme|suutrm 5 // ( // 186 // ) ehi tAya! gharaMjAmo, mA ya kamme sahA vayaM / bitiyaMpi tAya! pAsAmo, jAmu tAva sayaM gihaM / / sUtram 6 // // 187 // ) uttarAH pradhAnAH uttarottarajAtA vA madhuro- manojJa ullApaH- AlApo yeSAM te tathAvidhAH putrAH te tava tAta putra! kSullakA ] laghavaH tathA bhAryA patnI te navA pratyagrayauvanA abhinavoDhA vA mA asau tvayA parityaktA satI anyaM janaM gacchet- unmArgayAyinI syAd, ayaM ca mahAn janApavAda iti // 5 // 186 // apica- jAnImo vayaM yathA tvaM karmabhIrustathApi ehi Agaccha gRhaM (r)*SyatIti..'naH' asmaa0(mu0)|(r) savA-vayaNaniddase ciTThati cuu0|vrssshtmaanH| O tayauvanA (mu0)|7 uttamA cU0 / // 154 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 155 // anukUlo yAmogacchAmaH / mA tvaM kimapi karma sAmprataM kRthAH, apitu tava karmaNyupasthite vayaM sahAyakA bhaviSyAmaH- sAhAyyaM kariSyAmaH / zrutaskandhaH 1 ekavAraM tAvadgRhakarmabhirbhagnastvaM tAta! punarapi dvitIyaM vAraM pazyAmo drakSyAmo yadasmAbhiH sahAyairbhavato bhaviSyatItyato yAmo tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, gacchAmaH tAvat svakaM gRhaM kurvetdsmdvcnmiti||6||187|| kiJca - dvitIyoddezakaH gaMtuMtAya! puNo gacche, Na teNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikkammaM, ko te vaareumrihti?||suutrm 7 // // 188 // ) sUtram 7-10 (188-191) jaMkiMci aNagaMtAta!, taMpisavvaM samIkataM / hiraNNaM vavahArAi, taMpi dAhAmu te vayaM ||suutrm 8 // // 189 // ) ___tAta putra! gatvA gRhaM svajanavargaM dRSTvA punarAgantA'si, naca tena etAvatA gRhagamanamAtreNa tvamazramaNo bhaviSyasi, akAmagaM ti pasargA: svajanopasargAH anicchaM gRhavyApArecchArahitaM parAkramantaM svAbhipretAnuSThAnaM kurvANaM kaH tvAM bhavantaM vArayituM niSedhayituM arhati yogyo bhavati, yadivA- 'akAmagaM'ti vArddhakAvasthAyAM madanecchAkAmarahitaM parAkramantaM saMyamAnuSThAnaM prati kastvAmavasaraprApte karmaNi pravRttaM dhaaryitumrhtiiti||7||188|| anyacca- tAta putra! yatkimapi bhavadIyamRNajAtamAsIttatsarvamasmAbhiH samyagvibhajya samIkRta samabhAgena vyavasthApitam, yadivotkaTaM sat samIkRtaM-sudeyatvena vyavasthApitam, yacca hiraNyaM dravyajAtaM vyavahArAdAvupayujyate, AdizabdAt anyena vA prakAreNa tavopayogaM yAsyati tadapi vayaM dAsyAmaH, nirdhano'hamiti mA kRthA bhayamiti // 8 // 189||upsNhaaraarthmaah iccevaNaM susehaMti, kaalunniiysmutttthiyaa| vibaddho nAisaMgehiM, tato'gAraMpahAvai |suutrm 9 // // 190 // ) jahA rukkhaM vaNe jAyaM, mAluyA paDibaMdhai / evaNaM paDibaMdhaMti, NAtao asamAhiNA / / sUtram 10 // // 191 // ) 0 kimapi sAmprataM karma (mu0)| 0 uttAritaM cuu0| 0 nicchantaM gRh0(mu0)| 0 0'yamiti (mu0)| // 155 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 156 // Namiti vAkyAlaGkAre ityevaM pUrvoktayA nItyA mAtApitrAdayaH kAruNikairvacobhiH karuNAmutpAdayantaH svayaMvA dainyamupasthitAH / zrutaskandhaH 1 taM pravrajitaM pravrajantaM vA susehaMti tti suSTha zikSayanti vyudvAhayanti, sa cApariNatadharmA'lpasattvo gurukarmA jJAtisaGgairvibaddho tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, mAtApitRputrakalatrAdimohitaH tataH agAraM gRhaM prati dhAvati- pravrajyAM parityajya gRhapAzamanubadhnAtIti // 9 // 19 // kiJcAnyat- yathA vRkSaM vane aTavyAM jAtaM utpannaM mAluyA vallI pratibadhnAti veSTayatyevaM NaM iti vAkyAlaGkAre jJAtayaH svajanAH sUtram 11-12 (192-193) taM' yatiM asamAdhinA pratibadhnanti, tat tatkurvate yenAsyAsamAdhirutpadyata iti, tathA coktaM- amitto mittaveseNaM, kaMThe ghettUNa jJAtisaGgoparoyai / mA mittA! soggaI jAhi, dovi gacchAmu duggii||1||||10||191|| apica sargAH vibaddho nAtisaMgehi, hatthIvAvI navaggahe / piTThato parisappaMti, suyagovva aduure||suutrm 11 // ( // 192 // ) - ete saMgA masANaM, pAtAlA va atArimA / kIvA jattha ya kissaMti, nAisaMgehiM mucchiyaa|suutrm 12 // // 193 // ) vividhaM baddhaH- paravazIkRtaH vibaddho jJAtisaGgaiH- mAtApitrAdisambandhaiH, teca tasya tasminnavasare sarvamanukUlamanutiSThanto dhRtimutpAdayanti, hastIvApi navagrahe abhinavagrahaNe, (yathA sa) dhRtyutpAdanArthamikSuzakalAdibhirupacaryate, evamasAvapi sarvAnukUlairupAyairupacaryate, dRSTAntAntaramAha- yathA'bhinavaprasUtA gaurnijastanandhayasya adUragAsamIpavartinI satI pRSThataH parisarpati, evaM te'pi nijA utpravrajitaM punarjAtamiva manyamAnAH pRSThato'nusarpanti- tanmArgAnuyAyino bhvntiityrthH||11||192|| saGgadoSadarzanAyAha- ete pUrvoktAH sajyanta iti saGgAH- mAtRpitrAdisambandhAH karmopAdAnahetavaH, manuSyANAM pAtAlA iva O gRhavAsamanu0 (pr0)| 0 te tatku (mu0)| 0 amitraM mitraveSeNa kaNThe gRhItvA roditi| mA mitra ! sugatIryAH dvAvapi gacchAvo durgatim // 1 // 0 vibaddhA (pr0)| 7 vibaddhe(?) ityAdi, vividha baddhA paravazIkRtAH vibaddhAH (pr0)|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 157 // samudrA ivApratiSThitabhUmitalatvAt te atArima tti dustarAH, evamete'pi saGgA alpasattvairduHkhenAtilavayante, yatra ca yeSu saGgeSu zrutaskandhaH1 klIbA asamarthA : klizyanti klezamanubhavanti, saMsArAntarvartino bhavantItyarthaH, kiMbhUtAH?- jJAtisaGgaiH putrAdisambandhaiH tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, mUrcchitA gRddhA adhyupapannA santo, na paryAlocayantyAtmAnaM saMsArAntarvartinamevaM klizyantamiti // 12 // 193 // apica dvitIyoddezakaH taMca bhikkhUparinnAya, savve saMgA mahAsavA / jIviyaM nAvakaMkhijjA, soccA dhammamaNuttaraM // satram 13 // ( // 194 / ) sUtram 13-14 ahime saMti AvaTTA, kAsaveNaM pveiyaa| buddhA jatthAvasappaMti, sIyaMti abuhA jahiM / / sUtram 14 // ( // 195 // ) (194-195) jJAtisaGgopataM ca jJAtisaGgaM saMsAraikahetuM bhikSu parijJayA (jJAtvA) pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / kimiti?, yataH sarve'pi ye kecana sargAH saGgAste mahAzravA mahAnti karmaNa AzravadvArANi vrtnte| tato'nukUlairupasargarupasthitairasaMyamajIvitaM- gRhAvAsapAzaMnAbhikAGket / sUtram 15 nAbhilaSet, pratikUlaizcopasargaH sadbhirjIvitAbhilASIna bhaveda, asamaJjasakAritvena bhavajIvitaM nAbhikAGket / kiM kRtvA? rAjAdizrutvA nizamyAvagamya, kaM?- dharmaM zrutacAritrAkhyam, nAsyottaro'stItyanuttaraM-pradhAnaM mauniindrmityrthH||13||194|| anyaccaathe tyadhikArAntaradarzanArthaH, pAThAntaraM vA aho iti, tacca vismaye, ime iti ete pratyakSAsannAH sarvajanaviditatvAt santi / vidyante vakSyamANA Avartayanti-prANinaM bhrAmayantItyAvartAH, tatra dravyAvartA nadyAdeH bhAvAvartAstUtkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasaMpAdakasaMpatprArthanAvizeSAH, ete cAvartAH kAzyapena zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminA utpannadivyajJAnena A(pra)veditAH kathitAH pratipAditAH yatra yeSu satsubuddhA avagatatattvA AvartavipAkavedinastebhyaH apasarpanti apramattatayA taddUragAmino // 157 // bhavanti, abuddhAstu nirvivekatayA yeSvavasIdanti- AsaktiM kurvantIti // 14 // 195 // tAnevAvartAn darzayitumAha rAyANorAya'maccA ya, mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayaMti bhogehiM, bhikkhUyaM sAhujIviNaM ||suutrm 15 // ( // 196 // ) nopasargAH
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 158 // hattha'ssarahajANehi, vihAragamaNehi ya / bhuMja bhoge ime sagghe, maharisI! pUjayAmutaM ||suutrm 16 / / ( // 197 // ) zrutaskandhaH 1 rAjAnaH cakravartyAdayo rAjAmAtyAzca mantrIpurohitaprabhRtayaH tathA brAhmaNA athavA kSatriyA ikSvAkuvaMzajaprabhRtayaH, ete sarve'pi tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, bhogaiH zabdAdibhirviSayaiH nimantrayanti bhogopabhogaM pratyabhyupagamaM kArayanti, kaM ?- bhikSukaM sAdhujIviNami ti sAdhvAcAreNa | dvitIyoddezakaH jIvitaM zIlamasyeti (sAdhujIvItaM) sAdhujIvinamiti, yathA brahmadattacakravartinA nAnAvidhairbhogaizcitrasAdhurupanimantrita iti / sUtram 15-18 (196-199) evamanye'pi kenacitsambandhena vyavasthitA yauvanarUpAdiguNopetaM sAdhuMviSayoddezenopanimantrayeyuriti // 15 // 196 // etadeva rAjAdidarzayitumAha- hastyazvarathayAnaistathA vihAragamanaiH viharaNaM krIDanaM vihArastena gamanAni vihAragamanAni- udyAnAdau krIDayA nopasargAH gamanAnItyarthaH cazabdAdanyaizcendriyAnukUlairviSayairupanimantrayeyuH, tadyathA- bhukSva bhogAn zabdAdiviSayAn imAn asmAbhiDhaukitAn pratyakSAsannAn zlAghyAnprazastAn anindyAn maharSe sAdho! vayaM viSayopakaraNaDhaukanena tvAM bhavantaM pUjayAmaH satkArayAma iti // 16 // 197 // kiJcAnyat vatthagaMdhamalaMkAra, itthIo sayaNANi y| jAhimAI bhogAI, Auso! puujyaamutN||suutrm 17 // ( // 198 // ) jo tume niyamo ciNNo, bhikkhubhAvaMmi suvvayA! / agAramAvasaMtassa, savvo saMvijjae thaa| sUtram 18 // ( // 199 // ) vastraM cInAMzukAdi gandhAH koSThapuTapAkAdayaH, vastrANi ca gandhAzca vastragandhamiti samAhAradvandvaH tathA alaGkAraM kaTakakeyUrAdikaM tathA striyaH pratyagrayauvanAH zayanAni ca paryaGkatUlIpratyacchadapaTopadhAnayuktAni, imAn bhogAnindriyamano'nu // 158 // kUlAnasmAbhiDhauMkitAn bhukSva tadupabhogena saphalIkuru, he AyuSman! bhavantaM pUjayAmaH satkArayAma iti // 17 // 198 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 159 // apica-yastvayA pUrvaM bhikSubhAve pravrajyAvasare niyamo mahAvratAdirUpaH cIrNaH anuSThitaH indriyanoindriyopazamopagatena he suvrata! zrutaskandhaH1 sa sAmpratamapi agAraM gRhaM AvasataH gRhasthabhAvaM samyaganupAlayato bhavatastathaiva vidyata iti, na hi sukRtdusskRtsyaanuciirnnsy| tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, nAzo'stIti bhAvaH // 18 // 199 // kiJca dvitIyoddezakaH ciraM dUijjamANassa, doso dANiM kuto tava? / iccevaNaM nimaMti, nIvAreNa va sUyaraM / sUtram 19 / / ( // 200 // ) sUtram 19-20 (200-201) coiyA bhikkhucariyAe, acayaMtA jvitte| tattha maMdA visIyaMti, ujjANaMsi va dubblaa|| sUtram 20 // ( // 201 // ) rAjAdiciraM prabhUtaM kAlaM saMyamAnuSThAnena dUijjamANassa tti viharataHsataH idAnIM sAmprataM doSaH kutastava?, naivAstIti bhAvaH,ityevaM nopasargAH hastyazvarathAdibhirvastragandhAlaGkArAdibhizca nAnAvidhairupabhogopakaraNaiH karaNabhUtaiH Na miti vAkyAlaGkAre taM bhirdU sAdhu-- jIvinaM nimantrayanti bhogabuddhiM kArayanti, dRSTAntaM darzayati- yathA nIvAreNa vrIhivizeSakaNadAnena sUkaraM varAhaM kUTake pravezayanti / evaM tamapi sAdhumiti // 19 // 200 // anantaropanyastavArtopasaMhArArthamAha-bhikSUNAM-sAdhUnAmudhuktavihAriNAMcaryA, daza-8 vidhacakravAlasAmAcArI icchAmicchetyAdikA vAtayA coditA:- bAdhitA:, yadivA bhikSucaryayA karaNabhUtayA sIdantazcoditA:tatkaraNaM pratyAcAryAdikaiH paunaHpunyena preritAstaccodanAmazaknuvantaH saMyamAnuSThAnenAtmAnaM yApayituM vartayitumasamarthAH santaH tatra tasmin saMyame mokSaikagamanahetau bhavakoTizatAvApte mandA jaDA viSIdanti zItalavihAriNo bhavanti, tamevAcintyacintAmaNikalpaM mahApuruSAnucIrNaM saMyama parityajanti, dRSTAntamAha- UrdhvaM yAnamudyAnaM- mArgasyonnato bhAga uTTaGkamityarthaH, // 159 // tasmin udyAnazirasi utkSiptamahAbharA ukSANo'tidurbalA yathA'vasIdanti- grIvAM pAtayitvA tiSThanti notkSiptabharanirvAhakA (r)yopazamagatena (mu0)| 0 degdikA tayA coditAH-preritA (mu0)|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 160 // zrutaskandha:1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, dvitIyoddezakaH sUtram 21-22 (202-203) rAjAdinopasargAH bhavantItyevaM te'pi bhAvamandA utkSiptapaJcamahAvratabhAraMvoDhumasamarthAH pUrvoktabhAvAvartaH parAbhagnA viSIdanti // 20 // 201 // kiJca acayaMtA va lUheNaM, uvahANeNa tajiyA / tattha maMdA visIyaMti, ujjANaMsi jaraggavA / / sUtram 21 // ( // 202 // ) evaM nimaMtaNaMlaDhuM, mucchiyA giddha itthIsu / ajjhovavannA kAmehi, coijjaMtA gayA gihaM ||suutrm 22 / / ( / / 203 // ) tibemi / / iti uvasaggapariNAe bitiouddesosammatto // 3-2 // (gAthAgraM0 203) rUkSeNa saMyamenAtmAnaM yApayitumazaknuvantastathA upadhAnena anazanAdinA sabAhyAbhyantareNa tapasA tarjitA bAdhitAH santaH tatra saMyame mandA viSIdanti udyAnazirasi uTTaGkamastake jIrNo durbalo gauriva, yUno'pi hi tatrAvasIdanaM sambhAvyate kiM punarjaradravasyeti jIrNagrahaNam, evamAvartamantareNApi dhRtisaMhananopetasya vivekino'pyavasIdanaM sambhAvyate, kiM punraavterupsrgitaanaaN mandAnAmiti ||21||202||srvopsNhaarmaah- evaM pUrvoktayA nItyA viSayopabhogopakaraNadAnapUrvakaM nimantraNaM viSayopabhogaM prati prArthanaM labdhvA prApya 'teSu' viSayopakaraNeSu hastyazvarathAdiSu mUchitA atyantAsaktAstathA strISu gRddhA dattAvadhAnA ramaNIrAgamohitAstathA kAmeSu icchAmadanarUpeSu adhyupapannAH kAmagatacittAHsaMyame'vasIdanto'pareNodyuktavihAriNA nodyamAnAHsaMyamaM prati protsAhyamAnA nodanAM soDhumazaknuvantaH santo gurukarmANaH pravrajyAM parityajyAlpasatvA gRhaM gtaa-gRhsthiibhuutaaH| iti: parisamAptau, bravImIti pUrvavat // 22 // 203 // iti dvitIyoddezakaH smaaptH| // 160 // - (r)taNa (pr0)|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 161 // paratAH // tRtIyAdhyayane tRtiiyoddeshkH|| zrutaskandhaH1 upasargaparijJAyAM ukto dvitIyoddezakaH,sAmprataM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezakAbhyAmupasargA tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, anukUlapratikUlabhedenAbhihitAH, taizcAdhyAtmaviSIdanaM bhavatIti tadanena pratipAdyata ityanena smbndhenaayaatsyaasyoddeshksyaadi| tRtIyoddezakaH sUtraM sUtram 1-2 (204-205)/ jahA saMgAmakAlaMmi, piTThato bhIru vehi| valayaM gahaNaM NUmaM, ko jANai parAjayaM? // sUtram 1 // ( // 204 // ) munInAmAtmamuhuttANaM muhuttassa, muhatto hoi taariso| parAjiyA'vasappAmo, iti bhIrU uvehii|suutrm 2 // ( // 205 // ) dRSTAntena hi mandamatInAM sukhenaivArthAvagatirbhavatItyata AdAveva dRSTAntamAha- yathA kazcid bhIruH akRtakaraNaH saMgrAmakAle / parAnIkayuddhAvasare samupasthite pRSThataH prekSate AdAvevApatpratIkArahetubhUtaM durgAdikaM sthAnamavalokayati / tadeva drshyti-vly| miti yatrodakaM valayAkAreNa vyavasthitaM udakarahitA vA gartA duHkhanirgamapravezA, tathA gahanaM dhavAdivRkSaiH kaTisaMsthAnIyaM NUmaM ti pracchannaM giriguhAdikam, kimityasAvevamavalokayati?, yata evaM manyate- tatraivambhUte tumule saGgrAme subhaTasaGkale ko jAnAti kasyAtra parAjayo bhaviSyatIti?, yato daivAyattAH kAryasiddhayaH, stokairapi bahavo jIyanta iti||1||204|| kiJca muhUrtAnAmekasya vA muhUrtasyAparo muhUrtaH kAlavizeSalakSaNo'vasarastAdRg bhavati yatra jayaH parAjayo vA sambhAvyate, tatraivaM vyavasthite parAjitA vayaM avasAmonazyAma ityetadapi sambhAvyate asmadvidhAnAmiti bhIruH pRSThata ApatpratIkArArthaMzaraNamupekSate / / // 161 // 2 // 205 // iti zlokadvayena dRSTAntaM pradarzya dArTAntikamAha OM kaNTisaM0 pra0 / (r) yuddhaviSayatvAt mAyopekSendrajAlAni kSudropAyA ime traya iti zrIhemacandravacanAdatra kSudropAyapara upekSitaH /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 3-4 (206-207) rAjAdinopasargAH zrIsUtrakRtAGgaM evaM tu samaNA ege, abalaM naccANa appagaM / aNAgayaM bhayaM dissa, avakappaMtimaMsuyaM ||suutrm 3 // ( // 206 // ) | niyuktizrIzIlA ko jANai viUvAtaM, itthIo udagAu vA / coijjatA pavakkhAmo, Na No atthi pakappiyaM ||suutrm 4 // ( // 207 // ) vRttiyutam evaM iti yathA saGgrAmaM praveSTumicchuH pRSThato'valokayati-kimatra mama parAbhagnasya valayAdikaM zaraNaM trANAya syAditi?, zrutaskandhaH1 evameva zramaNAH pravrajitA eke kecanAdRDhamatayo'lpasattvA AtmAnaM abalaMyAvajjIvaMsaMyamabhAravahanAkSama jJAtvA anAgatameva bhayaM // 162 // dRSTA utprekSya tadyathA-niSkiJcano'haM kiM mama vRddhAvasthAyAMglAnAdyavasthAyAM durbhikSevAtrANAya syAdityevamAjIvikAbhayamutprekSya avakalpayanti parikalpayanti manyate- idaM vyAkaraNaM gaNitaM jyotiSkaM vaidyakaM horAzAstra mantrAdikaM vA zrutamadhIta mamAvamAdau trANAya syAditi // 3 // 206 // etaccaite'vakalpayantItyAha- alpasattvAH prANino vicitrA ca karmaNAM gatiH bahUni pramAdasthAnAni vidyante ataH ko jAnAti? kaH paricchinatti vyApAtaM saMyamajIvitAt bhraMzam, kena parAjitasya mama saMyamAd bhraMzaH syAditi, kiM strItaH strIpariSahAt uta udakAt snAnAdyarthamudakAsevanAbhilASAd?, ityevaM te varAkAH prakalpayanti, na naH asmAkaM kiJcana prakalpitaM pUrvopArjitadravyajAtamasti yattasyAmavasthAyAmupayogaMyAsyati, ataH codyamAnAH pareNa pRcchyamAnA hastizikSAdhanurvedAdikaM kuTilaviNTalAdikaMvA pravakSyAmaH kathayiSyAmaH prayokSyAma ityevaM te hInasattvAH sampradhArya vyAkaraNAdau zrute prayatanta iti, na ca tathApi mandabhAgyAnAmabhipretArthAvAptirbhavatIti, tathA coktaM-upazamaphalAdvidyAbIjAtphalaM dhanamicchatA, bhavati viphalo yadyAyAsastadatra kimadbhutam? / na niyataphalAH kartuM bhAvAH phalAntaramIzate, janayati khalu 0 avikappaMtima (mu0) apakappaMtIti ttiikaa| 0 viyAvAta iti TIkAkRdabhiprAyaH / 0 jotiSkaM (mu0)| 0 kuNTalamaNDalAdi0 / kuNTalaviNTalAdi0 / BO karturbhAvAH (mu0)| // 162 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, tRtIyoddezakaH (208-209) rAjAdi nopasargAH vrIhe/jaM na jAtu yavAGkaram // 1 // iti // 4 // 207 / / upasaMhArArthamAha icceva paDilehaMti, valayA pddilehinno| vitigicchasamAvannA, paMthANaMca akoviyA // sUtram 5 // ( // 208 // ) je u saMgAmakAlaMmi, nAyA suurpurNgmaa|nnote piTThamuvehiti, kiM paraM maraNaM siyaa?||suutrm 6 // // 209 // ) ityevami ti pUrvaprakrAntaparAmarzArthaH, yathA bhIravaH saGgrAme pravivikSavo valayAdikaM pratyupekSiNoM bhavantIti, evaM pravrajitA mandabhAgyatayA alpasattvA AjIvikAbhayAvyAkaraNAdikaM jIvanopAyatvena pratyupekSante parikalpayanti, kimbhUtAH?vicikitsA-cittavipluti:-kimenaM saMyamabhAramutkSiptamantaM netuMvayaM samarthAH uta netItyevambhUtA, tathA coktaM-lukkhamaNuNhamaNiyayaM kAlAiktabhoyaNaM virsN| bhUmIsayaNaM loo asiNANaM baMbhaceraM ca // 1 // tAM samApannAH- samAgatAH, yathA panthAnaM prati akovidA anipuNAH, kimayaM panthA vivakSitaM bhUbhAgaMyAsyatyuta netItyevaMkRtacittaviplutayo bhavanti, tathA te'pi saMyamabhAravahanaM prati vicikitsAM samApannA nimittagaNitAdikaM jIvikArthaM pratyupekSanta iti // 5 // 208 // sAmprataM mahApuruSaceSTite dRSTAntamAha- ye punarmahAsattvAH tuzabdo vizeSaNArthaH saGgrAmakAle parAnIkayuddhAvasare jJAtAH lokaviditAH, kathaM ?- zUrapuraGgamAH zUrANAmagragAmino yuddhAvasare sainyAgraskandhavartina iti, ta evambhUtAH saGgrAmaM pravizantona pRSThamutprekSante nadurgAdikamApattrANAya paryAlocayanti, te cAbhaGgakRtabuddhayaH, apitvevaM manyante- kimaparamatrAsmAkaM bhaviSyati?, yadi paraM maraNaM syAt, tacca zAzvataM yazaHpravAhamicchatAmasmAkaM stokaM vartata iti, tathA coktaM-vizarArubhiravinazvaramapi capalaiH sthAsnu vAJchatAM vizadam / prANairyadi zUrANAM bhavati yazaH kiM na paryAptam? // 1 // 6 // 209 // tadevaM subhaTadRSTAntaM pradarzya dArzantikamAha 0 prati upekSiNo (mu0)| 0 rUkSamanuSNamaniyataM kAlAtikrAntaM bhojanaM virasam / bhUmizayanaM loco'snAnaM brahmacaryaM ca // 1 // // 163 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 164 // sUtram 7-8 evaM samuTThie bhikkhU, vosijjaa'gaarbNdhnnN| AraMbhaM tiriyaM kaTu, attattAe privve|suutrm 7 // ( // 210 // ) zrutaskandhaH 1 tamege paribhAsaMti, bhikkhuuyNsaahujiivinnN| je evaM paribhAsaMti, aMtae te smaahie| sUtram 8 // ( // 211 // ) tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, yathA subhaTA jJAtA nAmataH kulataH zauryataH zikSAtazca tathA sannaddhabaddhaparikarAHkaragRhItahetayaH pratibhaTasamitibhedino na tRtIyoddezakaH pRSThato'valokayanti, evaM bhikSurapi sAdhurapi mahAsattvaH paralokapratisparddhinamindriyakaSAyAdikamarivarga jetuM samyak (210-211) saMyamotthAnenotthitaH samutthitaH, tathA coktaM- kohaM mANaM ca mAyaM ca, lohaM paMciMdiyANi ya / dujjayaM cevamappANaM, savvamappe jie raajaadijiyN||1|| kiM kRtvA samutthita iti darzayati- vyutsRjya tyaktvA agArabandhanaM gRhapAzaM tathA ArambhaM sAvadhAnuSThAnarUpaM nopasargAH tiryakRtvA apahastya Atmano bhAva AtmatvaM- azeSakarmakalaGkarahitatvaM tasmai AtmatvAya, yadivA- AptoM - mokSaH saMyamo vA taddhAvastasmai-tadarthaM pari-samantAdvajet-saMyamAnuSThAnakriyAyAMdattAvadhAno bhavedityarthaH / / 7 // 210 // niryuktau yadabhihitamadhyAtmaviSIdanaM taduktam, idAnIM paravAdivacanaM dvitIyamarthAdhikAramadhikRtyAha- ta miti sAdhuM eke ye parasparopakArarahitaM darzanamApannA ayaHzalAkAkalpAH, te ca gozAlakamatAnusAriNa AjIvikA digambarA vA, ta evaM vakSyamANaM parisamantAbhASante / taM bhikSukaM sAdhvAcAraM sAdhu- zobhanaM paropakArapUrvakaM jIvituM zIlamasya sa sAdhujIvinamiti, ye te apuSTadharmANa 'evaM vakSyamANaM paribhASante sAdhvAcAranindAM vidadhati ta evaMbhUtA antakeparyante dUre samAdheH mokSAkhyAtsamyagdhyAnAtsadanuSThAnAt vA vartanta iti // 8 // 211 // yatte prabhASante taddarzayitumAha // 164 // krodhaH mAnazca mAyA ca lobhaH paJcendriyANi ca / durjayaM caivAtmanAM sarvamAtmani jite jitam // 1 // hastayitvA (pra0)10 AtmA-mokSaH (mu0)10 pari-8 vAdi0 (pra0)10 Sante paribhASante (pr0)| 0 mokSAt (pr0)|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 kArakAH saMbaddhasamakappA u, annamannesu mucchiyaa| piMDavAyaM gilANassa, jaMsAreha dalAha ya // sUtram 9 // ( / / 212 // ) zrutaskandha:1 evaM tubbhe sarAgatthA, annamantramaNuvvasA / naTTasappahasabbhAvA, saMsArassa apaargaa|suutrm 10 // ( // 213 // ) tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, sam- ekIbhAvena parasparopakAryopakAritayA ca baddhAH putrakalatrAdisnehapAzaiH sambaddhA-gRhasthAstaiH samaH- tulyaH kalpo- tRtIyoddezakaH vyavahAro'nuSThAnaM yeSAM te sambaddhasamakalpA- gRhasthAnuSThAnatulyAnuSThAnA ityarthaH, tathAhi-yathA gRhasthA parasparopakAreNa maataa| sUtram 9-11 (212-214) putre putro'pi mAtrAdAvityevaM mUchitA adhyupapannAH, evaM bhavanto'pi anyo'nyaM parasparataH ziSyAcAryAdyupakArakriyAkalpanayA samAdhihInA: mUcchitAH, tathAhi- gRhasthAnAmayaM nyAyo yaduta- parasmai dAnAdinopakAra iti, na tu yatInAma, kathamanyo'nyaM mUJchitA iti / asamIkSyadarzayati- piNDapAtaM bhakSyaM glAnasya aparasya rogiNaH sAdhoH yad-yasmAt sAreha tti anveSayata, tathA dalAhaya ti glAnayogyamAhAramanviSya tadupakArArthaM dadadhvam, cazabdAdAcAryAdeH vaiyAvRttyakaraNAdyupakAreNa vartadhvam, tato gRhasthasamakalpA iti|| 9||212||saamprtmupsNhaarvyaajen doSadarzanAyAha- evaM parasparopakArAdinA yUyaM gRhasthA iva sarAgasthAH- saha rAgeNa vartata iti sarAgaH-svabhAvastasmin tiSThantIti te tathA, anyo'nyaM parasparato vazamupAgatA:- parasparAyattAH, yatayo hi niHsaGgatayA na kasyacidAyattA bhavanti, yato gRhasthAnAmayaM nyAya iti, tathA naSTaH- apagataH satpathaH- sadbhAvaH- sanmArgaH paramArtho yebhyaste tathA / evambhUtAzca yUyaM saMsArasya caturgatibhramaNalakSaNasya apAragA atIragAmina iti // 10 // 213 // ayaM tAvatpUrvapakSaH, asya ca dUSaNAyAha aha te paribhAsejA, bhikkhu mokkhvisaare| evaM tubbhe pabhAsaMtA, dupakkhaM ceva sevaha // sUtram 11 // // 214 // ) 0 anveSayante (pr0)| (c) dalAhatti (pr0)| 0 mupagatAH (pr0)| // 165 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 166 // kArakAH tubbhe bhuMjaha pAesu, gilANo abhihaDaMmi yaa| taM ca bIodagaM bhoccA, tamuddissAdi jNkddN| sUtram 12 / / ( // 215 / / ) / zrutaskandhaH1 atha anantaraM tAn evaM pratikUlatvenopasthitAn bhikSuH paribhASeta brUyAt, kimbhUtaH?- mokSavizArado mokSamArgasyasamyagjJAna tRtIyamadhyayanaM | upasargaparijJA, darzanacAritrarUpasya prarUpakaH, evaM anantaroktaM yUyaM prabhASamANAH santaH duSTaH pakSo duSpakSaH- asatpratijJAbhyupagamastameva sevadhvaM / | tRtIyoddezakaH yUyam, yadivA-rAgadveSAtmakaM pakSadvayaM sevadhvaM yUyam, tathAhi-sadoSasyApyAtmIyapakSasya samarthanAdrAgo, niSkalaGkasyApyasma- | sUtram 12-13 (215-216) dabhyupagamasya dUSaNAdveSaH, athai(thavai)vaM pakSadvayaMsevadhvaM yUyam, tadyathA-vakSyamANanItyA bIjodakoddiSTakRtabhojitvAdgRhasthAH samAdhihInAH yatiliGgAbhyupagamAtkila pravrajitAzcetyevaM pakSadvayAsevanaM bhavatAmiti, yadivA- svato'sadanuSThAnamaparazca sadanuSThAyinAM asmiikssynindnmitibhaavH||11||214|| AjIvikAdInAM paratIrthikAnAM digambarANAM cAsadAcAranirUpaNAyAha- kila vayamaparigrahatayA niSkiJcanA evamabhyupagamaMkRtvA yUyaM bhugdhvaM pAtreSu kAMsyapAtryAdiSu gRhasthabhAjaneSu, tatparibhogAcca tatparigraho'vazyaMbhAvI, tathA''hArAdiSu mUchauM kurudhvamityataH kathaM niSparigrahAbhyupagamo bhavatAmakalaGka iti, anyacca glAnasya bhikSATanaM kartumasamarthasya yadaparairgRhasthairabhyAhRtaM kAryate bhavadbhiH, yaterAnayanAdhikArAbhAvAd gRhasthAnayane ca yo doSasadbhAvaH sa bhavatAmavazyaMbhAvIti, tameva darzayati- tacca gRhasthairbIjodakAdhupamardainApAditamAhAraM bhuktvA taM glAnamuddizyauddezakAdi yatkRtaM yanniSpAditaM tadavazyaMyuSmatparibhogAyAvatiSThate / tadevaMgRhasthagRhe tadbhAjanAdiSu bhAJjAnAstathA glAnasya ca gRhasthaireva vaiyAvRttyaM kArayanto yUyamavazyaM bIjodakAdibhojina auddezikAdikRtabhojinazceti // 12 // 215 / kiJcAnyat // 166 // __ littA tivvAbhitAveNaM, ujjhiA asmaahiyaa| nAtikaMDUiyaM seyaM, aruyassAvarajjhatI // sUtram 13 // ( // 216 // ) 0prasaGgApAdanam, taiHsambandhamAtrasya parigrahatvAbhyupagamAt, anyathA nirmUccha dhrmopkrnndhrnnaaptteH| OM yacca (mu0)| 00ddizyodde0 (mu0)| 0 udde0 (mu0)|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 167 // kArakA: tatteNa aNusiTThA te, apaDineNa jaannyaa| Na esa Niyae magge, asamikkhA vatI kitii|| sUtram 14 // // 217 // ) zrutaskandhaH1 yogyaM SaDjIvanikAyavirAdhanayoddiSTabhojitvenAbhigRhItamithyAdRSTitayA ca sAdhuparibhASaNena ca tIvro'bhitApaH- karmabandha tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, rUpastenopaliptAH- saMveSTitAstathA ujjhiya tti sadvivekazUnyA bhikSApAtrAdityAgAtparagRhabhojitayodakauddezakAdibhojitvAt / tRtIyoddezakaH tathA asamAhitA zubhAdhyavasAyarahitAH satsAdhupradveSitvAt, sAmprataM dRSTAntadvAreNa punarapi taddoSAbhidhitsayA''ha-yathA aruSaH sUtram 14 vaNasyAtikaNDUyitaM- navilekhanaM na zreyo- na zobhanaM bhavati, api tvaparAdhyati- tatkaNDUyanaM vraNasya doSamAvahati, evaM (217) cadApamAvahAta, eva samAdhihInA: bhavanto'pi sadvivekarahitAH vayaM kila niSkiJcanA ityevaM niSparigrahatayA SaDjIvanikAyarakSaNabhUtaM bhikSApAtrAdikamapi asamIkSyasaMyamopakaraNaM parihRtavantaH, tadabhAvAcAvazyaMbhAvI azuddhAhAraparibhoga ityevaM dravyakSetrakAlabhAvAnapekSaNena nAtikaNDUyitaM zreyo bhavatIti bhAvaH // 13 // 216 // api ca- tattvena paramArthena maunIndrAbhiprAyeNa yathAvasthitArthaprarUpaNayA te gozAlakamatAnusAriNa AjIvikAdayaH boTikA vA anuzAsitAHtadabhyupagamadoSadarzanadvAreNa zikSA grAhitAH,kena?- apratijJena nAsya mayedamasadapi samarthanIyamityevaM pratijJA vidyate ityapratijJo-rAgadveSarahitaH sAdhustena jAnatA heyopAdeyapadArthaparicchedakenetyarthaH, kathamanuzAsitA ityAha- yo'yaM bhavadbhirabhyupagato mArgo yathA yatInAM niSkiJcanatayopakaraNAbhAvAt parasparata upakAryopakArakabhAva ityeSa na niyato na nizcito na yuktisaGgataH, ato yeyaM vAg yathA- ye piNDapAtaM glAnasyA''nIya dadati te gRhasthakalpA ityeSA asamIkSyAbhihitA aparyAlocyoktA, tathA kRtiH karaNamapi bhavadIyamasamIkSitameva, yathA cAparyAlocita // 167 // karaNatA bhavati bhavadanuSThAnasya tathA nAtikaNDUyitaM zreya ityanena prAglezataH pratipAditam, punarapi sadRSTAntaM tadeva prtipaadyti|| 14 // 217 // yathApratijJAtamAha
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 168 // erisA jAvaI esA, aggaveNuvva krisitaa| gihiNo abhihaDaM seyaM, bhuMjiuMNa u bhikkhuNaM // sUtram 15 // // 218 // ) zrutaskandhaH 1 dhammapannavaNA jA sA, sAraMbhA Na visohiaa|nn u eyAhiM diTThIhi, puvvamAsiM pggppiaN||suutrm 16 // ( // 219 // ) | tRtIyamadhyayanaM | upasargaparijJA, yeyamIkSA vAk yathA yatinAglAnasyAnIya na deyamityeSA agre veNuvad-vaMzavat karSitA tantrI yuktyakSamatvAt durbaletyarthaH, tRtIyoddezakaH tAmeva vAcaM darzayati- gRhiNAM gRhasthAnAM yadabhyAhRtaM tadyaterbhoktuM zreyaH zreyaskaram, na tu bhikSUNAM sambandhIti, agre tanutvaM cAsyA sUtram 15-18 vAca evaM draSTavyaM- yathA gRhasthAbhyAhRtaM jIvopamardaina bhavati,yatInAM tUdramAdidoSarahitamiti // 15 // 218 // kiJca dharmasya | (218-221) tIrthakRdukto prajJApanA- dezanA yathA yatInAM dAnAdinopakartavyamityevambhUtAyA sA sArambhANAM gRhasthAnAM vizodhikA, yatayastu svAnuSThAnenaiva dharmaH vizudhyanti, na tu teSAM dAnAdhikAro'stItyetat dUSayituM prakramate- na tu naivaitAbhiryathA gRhasthenaiva piNDadAnAdinA yateglAnAdyavasthAyAmupakartavyaM na tu yatibhireva parasparamityevambhUtAbhiH yuSmadIyAbhiH dRSTibhiH dharmaprajJApanAbhiH pUrvaM Adau sarvajJaiH prakalpitaM / prarUpitaM prakhyApitamAsIditi, yato na hi sarvajJA evambhUtaM pariphalguprAyamarthaM prarUpayanti yathA- asaMyataireSaNAdyanupayuktairlAnAdevaiyAvRttyaM vidheyaMna tUpayuktena saMyateneti, apica- bhavadbhirapi glAnopakAro'bhyupagata eva, gRhasthapreraNAdanumodanAcca, tato bhavantastatkAriNastatpradveSiNazcetyApannamiti // 16 // 219 // apica savvAhiM aNujuttIhiM, acayaMtA jvitte| tato vAyaM NirAkiccA, te bhujovi pagabbhiyA |suutrm 17 // ( / / 220 // ) rAgadosAbhibhUyappA, micchatteNa abhihutA / Ausse saraNaM jaMti, TaMkaNA iva pavvayaM // sUtram 18 // // 221 // ) // 168 // te gozAlakamatAnusAriNo digambarA vA sarvAbhirarthAnugatAbhiryuktibhiH savaireva hetudRSTAntaH pramANabhUtairazaknuvantaH svapakSetra AtmAnaM yApayituM saMsthApayituM tataH tasmAdyuktibhiH pratipAdayituM sAmarthyAbhAvAd vAdaM nirAkRtya samyaghetudRSTAntaryo vAdo
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 169 // jalpastaM parityajya te tIrthikA bhUyaH punarapi vAdaparityAge satyapi pragalbhitA dhRSTatAM gatA idamUcuH, tadyathA-purANaM mAnavo dharmaH, zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana sAGgo vedshcikitsitm| AjJAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH||1||anycc kimanayA bahiraGgayA yuktyA'numAnAdikayA'tra upasargaparijJA, dharmaparIkSaNe vidheye kartavyamasti, yataH pratyakSa eva bahujanasaMmatatvena rAjAdyAzrayaNAccAyamevAsmadabhipreto dharmaH zreyAnApara | tRtIyoddezakaH sUtram 15-18 ityevaM vivadante, teSAmidamuttaraM- na hyatra jJAnAdisArarahitena bahunA'pi prayojanamastIti, uktaM ca- eraMDakaTTarAsI jahA ya (218-221) gosiiscNdnplss| molle na hojja sariso kittiyametto gnnijjNto||1|| tahavi gaNaNAtirego jaha rAsI so na cNdnsriccho| taha tIrthakRdukto niviNNANamahAjaNovi molle visaMvayati // 2 // ekko sacakkhugo jaha aMdhalayANaM saehiM bhuehiN| hoi varaM daTThavvo Nahu te bahugA apecchaMtA // 3 // evaM bahugAvi mUDhA Na pamANaM je gaINa yANaMti / saMsAragamaNaguvilaM NiuNassa ya baMdhamokkhassa // 4 // ityAdi // 17 // ||220||apic- rAgazca-prItilakSaNo dveSazca-tadviparItalakSaNastAbhyAmabhibhUta AtmA yeSAM paratIrthikAnAM te tathA, mithyAtvena viparyastAvabodhenAtattvAdhyavasAyarUpeNa abhidrutA vyAptAH sadyuktibhirvAdaM kartumasamarthAH krodhAnugA AkrozAn asabhyavacanarUpAMstathA daNDamuSTyAdibhizcahananavyApArAn zaraNaM yAnti Azrayante / asminnevArthe pratipAdye dRSTAntamAha-yathA TaGkaNAmlecchavizeSAdurjayA yadA pareNa balinAsvAnIkAdinA'bhidrUyante tadA te nAnAvidhairapyAyudhairyoddhumasamarthAH santaH parvataM zaraNamAzrayanti, evaM te'pi kutIrthikA vAdaparAjitAH krodhAdhupahatadRSTaya AkrozAdikaM zaraNamAzrayante, na ca te idamAkalayya pratyAkroSTavyAH, eraNDakASTharAziryathA ca gozIrSacandanapalasya / mUlyena na bhavet sadRzaH kiyanmAtro gaNyamAnaH // 1 // tathApi gaNanAtireko yathA rAziH sa na candanasadRzaH / tathA 8 nirvijJAnamahAjano'pi mUlye visaMvadate // 2 / / ekaH sacakSuSko yathA andhAnAM zatairbahubhirbhavati varaM draSTavyo naiva bahukA aprekSamANAH / / 3 / / evaM bahukA api mUDhA na pramANaM ye gatiM na jAnanti / saMsAragamanavakrAM nipuNayorbandhamokSayozca / / 4 / / vyApAraM 'yAnti' (mu0)| // 169 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 170 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 19-21 (222-224) tIrthakRdukto dharmaH tadyathA- akkosahaNaNamAraNadhammabbhaMsANa baalsulbhaannN| lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhaavNmi||1||||18||221|| kiJcAnyat bahuguNappagappAI, kujA attsmaahie| jeNa'nne No virujjhejA, teNa taM taM samAyare / / sUtram 19 / / ( / / 222 / / ) imaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / kujjA bhikkhU gilANassa, agilAe smaahie|suutrm 20 // ( // 223 // ) saMkhAya pesalaM dhamma,diTThimaM parinivuDe / uvasagge niyAmittA, AmokkhAe parivvaejA'si // sUtram 21 // ( // 224 // ) ttibemi / iti tatIyaajjhayaNassa taIo uddeso smtto|| (gAthAgraM0 224) 'bahavo guNAH' svapakSasiddhiparadoSodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpante- prAdurbhavantyAtmani yeSvanuSThAneSu tAni bahuguNaprakalpAni-pratijJAhetudRSTAntopanayanigamanAdIni mAdhyasthyavacanaprakArANi vA anuSThAnAni sAdhurvAdakAle anyadA vA kuryAt vidadhyAt, sa eva viziSyate- AtmanaH samAdhiH cittasvAsthyaM yasya sa bhavatyAtmasamAdhikaH etaduktaM bhavati yena yenopanyastena hetudRSTAntAdinA AtmasamAdhiH- svapakSasiddhilakSaNo mAdhyasthyavacanAdinA vA parAnupaghAtalakSaNaH samutpadyate tat tat kuryAditi, tathA yenAnuSThitena vA bhASitena vA anyatIrthiko dharmazravaNAdau vA'nyaH pravRtto na virudhyeta na virodhaM gacchet, tena parAvirodhakAraNena tattadaviruddhamanuSThAnaM vacanaM vA samAcaret kuryAditi // 19 // 222 // tadevaM paramataM nirAkRtyopasaMhAradvAreNa svamatasthApanAyAha- ima miti vakSyamANaM durgatidhAraNAddhama AdAya upAdAya gRhItvA kAzyapena zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminotpannadivyajJAnena sadevamanujAyAM parSadi prakarSaNa- yathAvasthitArthanirUpaNadvAreNa veditaM praveditam, cazabdAtparamataM ca nirAkRtya, bhikSaNazIlo bhikSuH glAnasya apaToraparasya bhikSovaiyAvRttyAdikaM kuryAt, kathaM kuryAd?, etadeva vizinaSTi0 AkrozahananamAraNadharmabhraMzAnAM bAlasulabhAnAM (mdhye)| lAbhaM manyate dhIro ythottraannaambhaave||1|| // 170 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 171 / / svato'pyaglAnatayA yathAzakti samAhitaH samAdhi prApta iti, idamuktaM bhavati- yathA yathA''tmanaH samAdhirutpadyate na tatkaraNena apATavasaMbhavAt yogA viSIdantIti, tathA yathA tasya ca glAnasya samAdhirutpadyate tathA piNDapAtAdikaM vidheyamiti // 20 // 223 // kiM kRtvaitadvidheyamiti darzayitumAha- 'saMkhAye' tyAdi, saMkhyAya- jJAtvA kaM?- dharma sarvajJapraNItaM zrutacAritrAkhyabhedabhinnaM pezalaM iti suzliSTaM prANinAmahiMsAdipravRttyA prItikAraNam, kimbhUtamiti darzayati- darzanaM dRSTiH sadbhUtapadArthagatA samyagdarzanamityarthaH, sA vidyate yasyAsau dRSTimAn yathAvasthitapadArthaparicchedavAnityarthaH, tathA parinirvRtto rAgadveSavirahAcchItIbhUtastadevaM dharmaM pezalaM parisaMkhyAya dRSTimAn parinirvRta upasargAnanukUlapratikUlAnniyamya-saMyamya soDhA, nopasargarupasargito'samaJjasaMvidadhyAdityevaM AmokSAya azeSakarmakSayaprAptiM yAvat pari-samantAt vrajet-saMyamAnuSThAnodyukto bhavet parivrajed, itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 21 // 224 // iti tRtIyoddezakaH smaaptH||3|| zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, caturthoddezakaH sUtram 1 (225) skhalitazIlasya prajJApanA ||tRtiiyaadhyyne cturthoddeshkH|| | uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthaH samArabhyate- asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake anukUlapratikUlopasargAH pratipAditAH, taizca kadAcitsAdhuH zIlAt pracyAvyeta-tasya ca skhalitazIlasya prajJApanA'nena pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdimaM sUtra___Ahesu mahApurisA, puvviM tattatavodhaNA / udaeNa siddhimAvannA, tattha maMdo visIyati // sUtram 1 // ( // 225 // ) (r) prItikAriNaM (pr0)| 0 hAcchAntIbhUta (mu0)| // 171 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 172 / / zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, caturthoddezakaH sUtram 2-4 (226-228) skhalita zIlasya prajJApanA abhuMjiyA namI videhI, rAmagutte ya bhuNjiaa| bAhue udagaMbhoccA, tahA tArAgaNe risii|suutrm 2 // ( // 226 / / ) kecana aviditaparamArthA AhuH uktavantaH, kiM tadityAha- yathA mahApuruSAH pradhAnapuruSA valkalacIritArAgaNarSiprabhRtayaH pUrvaM pUrvasmin kAle taptaM- anuSThitaM tapa eva dhanaM yeSAM te taptatapodhanAH- paJcAgnyAditapovizeSeNa niSTaptadehAH, ta evambhUtAH zItodakaparibhogena, upalakSaNArthatvAt kandamUlaphalAdyupabhogena ca siddhimApannAH siddhiM gatAH, tatra evambhUtArthasamAkarNane tadarthasadbhAvAvezAt mandaH ajJo'snAnAdi tyAjitaH prAsukodakaparibhogabhagnaH saMyamAnuSThAne viSIdati, yadivA tatraiva zItodakaparibhoge viSIdati lagati nimajjatItiyAvat, na tvasau varAka evamavadhArayati, yathA- teSAM tApasAdivratAnuSThAyinAM kutazcijAtismaraNAdipratyayAdAvirbhUtasamyagdarzanAnAM maunIndrabhAvasaMyamapratipattyA apagatajJAnAvaraNIyAdikarmaNAM bharatAdInAmiva mokSAvAptiH na tu zItodakaparibhogAditi // 1 // 225 // kiJcAnyat- kecana kutIrthikAH sAdhupratAraNArthamevamUcuH, yadivA svavAH zItalavihAriNa etadvakSyamANamuktavantaH, tadyathA- namIrAjA videho nAma janapadastatra bhavA vaidehA:- tannivAsino lokAste'sya santIti vaidehI, sa evambhUto namI rAjA azanAdikamabhuktvA siddhimupagataH, tathA rAmaguptazca rAjarSirAhArAdikaM bhuktvaiva bhuJjAna eva siddhiM prApta iti, tathA bAhukaH zItodakAdiparibhogaM kRtvA tathA tArAgaNo nAma maharSiH pariNatodakAdiparibhogAtsiddha iti // 2 // 226 // apica Asile devile ceva, dIvAyaNa mhaarisii| pArAsare dagaMbhoccA, bIyANi hariyANi y||suutrm 3 // ( / / 227 // ) ete puvvaM mahApurisA, AhitA iha sNmtaa| bhoccA bIodagaM siddhA, iti meymnnussuaN||suutrm 4 // // 228 // ) OM nArAyaNe (mu0)| // 172 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 173 // zIlasya prajJApanA Asilo nAma maharSistathA devilo dvaipAyanazca tathA pArAzarAkhya ityevamAdayaH zItodakabIjaharitAdiparibhogAdeva siddhA iti| zrutaskandhaH1 zrUyate // 3 // 227 // etadeva darzayitumAha- ete pUrvoktA namyAdayo maharSayaH pUrvami ti pUrvasminkAle tretAdvAparAdau mahApuruSA 8 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, iti pradhAnapuruSA A-samantAt khyAtAH AkhyAtAH-prakhyAtA rAjarSitvena prasiddhimupagatA ihApi Arhate pravacane RSibhASi- caturthoddezaka tAdau kecana sammatA abhipretA ityevaM kutIrthikAH svayUthyA vA procuH, tadyathA- ete sarve'pi bIjodakAdikaM bhuktvA siddhA sUtram 5-6 (229-230) ityetanmayA bhAratAdau purANe zrutam // 4 // 228 // etadupasaMhAradvAreNa pariharannAha skhalitatattha maMdA visIaMti, vAhacchinnA va gddbhaa| piTThato parisappaMti, pIDhasappI va sNbhme|suutrm 5 // // 229 // ). ihamege ubhAsaMti, sAtaM sAteNa vijjatI / je tattha AriyaM maggaM, paramaMca smaahie(yN)|suutrm 6 // ( // 230 // ) tatra tasmin kuzrutyupasargodaye mandA ajJA nAnAvidhopAyasAdhyaM siddhigamanamavadhArya viSIdanti saMyamAnuSThAne, na punaretadvidantyajJAH, tadyathA- yeSAM siddhigamanamabhUt teSAM kutazcinnimittAt jAtajAtismaraNAdipratyayAnAmavAptasamyagjJAnacAritrANAmeva valkalacIriprabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt, na punaH kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvaliGgamantareNa zItodakabIjAdhupabhogena jIvopamardaprAyeNa karmakSayo'vApyate, viSIdane dRSTAntamAha- vahanaM vAho- bhArodvahanaM tena chinnA:-karSitAstruTitA rAsabhA iva viSIdanti, yathA- rAsabhA gamanapatha eva projjhitabhArA nipatanti, evaM te'pi projhya saMyamabhAraM zItalavihAriNo bhavanti, dRSTAntAntaramAha- yathA pRSThasarpiNo bhagnagatayo'gnyAdisambhrame satyuddhAntanayanAH samAkulAH pranaSTajanasya pRsstthtH| // 173 // pazcAtparisarpanti nAgragAmino bhavanti, api tu tatraivAgnyAdisambhrame vinazyanti, evaM te'pi zItalavihAriNo mokSaM prati parAzarAkhya (mu0)| OM piTTha0 (mu0)|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 174 // prajJApanA pravRttA api na mokSagatayo bhavanti api tu tasminneva saMsAre anantamapi kAlaM yAvadAsata iti // 5 // 229 // matAntaraM zrutaskandhaH1 nirAkartuM pUrvapakSayitumAha- ihe ti mokSagamanavicAraprastAve ekezAkyAdayaHsvayUthyA vA locAdinopataptAH, tuzabdaH pUrvasmAt tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, zItodakAdiparibhogAdvizeSamAha, bhASante bruvate manyante vA kvacitpAThaH, kiM tadityAha- sAtaM sukhaM sAtena sukhenaiva vidyate / caturthoddezakaH bhavatIti, tathA ca vaktAro bhavanti- sarvANi sattvAni sukhe ratAni, sarvANi duHkhAcca samudvijante / tasmAtsukhArthI sukhameva dadyAt, sUtram 5-6 (229-230) sukhapradAtA labhate sukhAni ||1||yuktirpyevmev sthitA, yataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, tadyathA-zAlibIjAcchAlyaGkaro skhalitajAyate na yavAGkara ityevamihatyAt sukhAnmuktisukhamupajAyate, na tu locAdirUpAt duHkhAditi, tathA hyAgamo'pyevameva zIlasya vyavasthitaH- maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA, maNuNNaM synnaasnnN| maNuNNaMsi agAraMsi, maNuNNaM jhAyae munnii||1|| tathA mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM caapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRssttH||1|| ityato manojJAhAra-8 vihArAdezcittasvAsthyaM tataH samAdhirutpadyate samAdhezca muktyavAptiH, ataH sthitametat-sukhenaiva sukhAvAptiH na punaH kadAcanApi locAdinA kAyaklezena sukhAvAptiriti sthitam, ityevaM vyAmUDhamatayo ye kecana zAkyAdayaH tatra tasminmokSavicAraprastAve samupasthite ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryo mArgo jainendrazAsanapratipAdito mokSamArgastaM ye pariharanti, tathA ca- paramaM ca / samAdhiM jJAnadarzanacAritrAtmakaM ye tyajanti te'jJAH saMsArAntarvartinaH sadA bhavanti, tathAhi- yattairabhihitaM- kAraNAnurUpaM kAryamiti, tannAyamekAnto, yataH zRGgAccharo jAyate gomayAdRzciko golomAvilomAdibhyoM dUrveti, yadapi manojJAhArAdika // 174 // mupanyastaM sukhakAraNatvena tadapi vizUcikAdisaMbhavAvyabhicArIti, apica- idaM vaiSayikaM sukhaM duHkhapratIkArahetutvAt 0 api tu na (mu0) 0 manojJa bhojanaM bhuktvA manojJe shynaasne| manojJe'gAre manojJaM dhyaayenmuniH|| 1 // vilomabhyo (pr0)|
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 175 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, caturthoddezakaH sUtram 7-8 (231-232) skhalitazIlasya prajJApanA sukhAbhAsatayA sukhameva na bhavati, taduktaM- duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaGktirivAnyarUpA, sArUpyameti vipriitgtipryogaat||1|| iti,kutastatparamAnandarUpasyAtyantikaikAntikasya mokSasukhasya kAraNaM bhavati, yadapi ca locabhUzayanabhikSATanaparaparibhavakSutpipAsAdaMzamazakAdikaM duHkhakAraNatvena bhavatopanyastaM tadatyantAlpasattvAnAmaparamArthadRzAm, mahApuruSANAM tu svArthAbhyupagamapravRttAnAM paramArthacintaikatAnAnAM mahAsattvatayA sarvamevaitatsukhAyaiveti, tathA coktaM- taNasaMthAraniviNNovi munivaro bhttttraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTIvi? // 1 // tathA duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatAM kSAnteH padaM vairiNaH, kAyasyAzucitA virAgapadavI sNvegheturjraa| sarvatyAgamahotsavAya maraNaM jAtiH suhRtprItaye, saMpadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipatteH kutH?||1|| iti, apica- ekAntena sukhenaiva sukhe'bhyupagamyamAne vicitrasaMsArAbhAvaH syAt, tathA svargasthAnAM nityasukhinAM punarapi sukhAnubhUtestatraivotpattiH syAt,tathA nArakANAM ca puna1HkhAnubhavAttatraivotpatteH, na nAnAgatyA vicitratA saMsArasya syAt na caitat dRSTamiSTaM ceti ||6||230||ato vyapadizyate mA evaM avamannaMtA, appeNaM lupahA bahu / etassa(u) amokkhAe, ayohArIva jUraha |suutrm 7 // // 231 // ) ___ pANAivAte vaTuMtA, musAvAde asNjtaa| adinnAdANe vaTuMtA, mehuNe ya pariggahe ||suutrm 8 // ( // 232 // ) __ enaM Arya mArga jainendrapravacanaM samyagdarzanajJAnacAritramokSamArgapratipAdakaM 'sukhaM sukhenaiva vidyate' ityAdimohena mohitA avamanyamAnAH pariharantaH alpena vaiSayikeNa sukhena mA bahu paramArthasukhaM mokSAkhyaM lumpatha vidhvaMsatha, tathAhi- manojJA''hArAdinA kAmodrekaH, tadudrekAcca cittAsvAsthyaM na punaH samAdhiriti, api ca etasya asatpakSAbhyupagamasya amokSe aparityAge sati tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhrssttraagmdmohH| yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi? // 1 // // 175 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 176 // (233-237) anAryA: kAmagRddhAH ayohArIva jUraha tti AtmAnaM yUyaM kadarthayatha kevalam, yathA'sau ayaso-lohasyA''hartA apAntarAle rUpyAdilAbhe satyapi zrutaskandhaH1 dUramAnItamitikRtvA nojjhitavAn, pazcAt svAvasthAnAvAptAvalpalAbhe sati jUritavAn- pazcAttApaM kRtavAn evaM bhavanto'pi tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, jUrayiSyantIti ||7||231||punrpi 'sAtena sAta'mityevaMvAdinAMzAkyAnAMdoSodvibhAvayiSayAha- prANAtipAtamRSAvAdAdattA caturthoddezakaH dAnamaithunaparigraheSu vartamAnA asaMyatA yUyaM vartamAnasukhaiSiNo'lpena vaiSayikasukhAbhAsena pAramArthikamekAntAtyantikaM bahu mokSasukhaM sUtram 9-13 vilumpatheti, kimiti?, yataH pacanapAcanAdiSu kriyAsu vartamAnAH sAvadhAnuSThAnArambhatayA prANAtipAtamAcaratha tathA yeSAM jIvAnAM zarIropabhogo bhavadbhiH kriyate tAni zarIrANi tatsvAmibhiradattAnItyadattAdAnAcaraNaM tathA gomahiSyajoSTrAdiparigrahAttanmaithunAnumodanAdabrahmeti tathA pravrajitA vayamityevamutthAya gRhasthAcaraNAnuSThAnAnmRSAvAdastathA dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdiparigrahAtparigraha iti // 8 // 232 / / sAmprataM matAntaradUSaNAya pUrvapakSayitumAha evamege u pAsatthA, pannavaMti annaariyaa| itthIvasaM gayA bAlA, jiNasAsaNaparammuhA // sUtram 9 // ( // 233 // ) jahA gaMDaM pilAgaMvA, paripIleja muhattagaM / evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siaa?|| sUtram 10 // // 234 // ) jahA maMdhAdae nAma, thimiaMbhuMjatI dagaM / evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siaa?|| sUtram 11 // ( // 235 // ) jahA vihaMgamA piMgA, thimiaMbhuMjatI dagaM / evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siaa?|| sUtram 12 // ( / / 236 // ) evamege upAsatthA, micchadiTThI aNAriyA / ajjhovavannA kAmehi, pUyaNA iva trunne| sUtram 13 // ( // 237 // ) tuzabdaH pUrvasmAdvizeSaNArthaH, evami ti vakSyamANayA nItyA, yadivA prAktana eva zloko'trApi sambandhanIyaH, evamiti // 176 // prANAtipAtAdiSu vartamAnA eke iti bauddhavizeSA nIlapaTAdayo nAthavAdikamaNDalapraviSTA vA zaivavizeSAH, sadanuSThAnAt /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga | niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 177 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, caturthoddezakaH sUtram 9-13 (233-237) anAryAH kAmagRddhavAH pArzve tiSThantIti pArzvasthAH, svayUthyA vA pArzvasthAvasannakuzIlAdayaH strIparISahaparAjitAH, ta evaM prajJApayanti prarUpayanti anAryAH, anAryakarmakAritvAt, tathAhi te vadanti-priyAdarzanamevAstu, kimanyairdarzanAntaraiH? / prApyate yena nirvANaM, sarAgeNApi cetsaa||1||kimityevN te'bhidadhatItyAha- strIvazaM gatAH yato yuvatInAmAjJAyAM vartante bAlA ajJA rAgadveSopahatacetasa iti, rAgadveSajito jinAsteSAM zAsanaM- AjJA kaSAyamohopazamahetubhUtA tatparAmakhAH saMsArAbhiSvaGgiNo jainamArgavidveSiNaH etad vakSyamANamUcuriti // 9 // 233 / / yadUcustadAha- yathetyudAharaNopanyAsArthaH, yathA yena prakAreNa kazcit gaNDI puruSo gaNDaM 8 samutthitaM piTakaM vA tajjAtIyakameva tadAkUtopazamanArthaM paripIDya pUyarudhirAdikaM nirmAlya muhUrtamAtraM sukhito bhavati, na ca doSeNAnuSajyate, evamatrApi strIvijJApanAyAM yuvatiprArthanAyAM ramaNIsambandhe gaNDaparipIDanakalpe doSastatra kutaH syAt?, na hotAvatA kledApagamamAtreNa doSo bhavediti // 10 // 234 // syAttatra doSo yadi kAcitpIDA bhavet, na cAsAvihAstIti dRSTAntena darzayati- yathe tyayamudAharaNopanyAsArthaH, mandhAda iti meSaH nAmazabdaH sambhAvanAyAM yathA meSaH timitaM anAloDayanudakaM pibatyAtmAnaM prINayati, naca tathA'nyeSAM kiJcanopaghAtaM vidhatte, evamatrApi strIsambandhena kAcidanyasya pIDA Atmanazca prINanam, ataH kutastatra doSaH syAditi // 11 // 235 / / asminnevAnupaghAtArthe dRSTAntabahutvakhyApanArthaM dRSTAntAntaramAhayathA yena prakAreNa vihAyasA gacchatIti vihaMgamA-pakSiNI piMge ti kapiJjalA sA''kAza eva vartamAnAH stimitaM nibhRtamudakamApibati, evamatrApi darbhapradAnapUrvikayA kriyayA araktadviSTasya putrAdyarthaM strIsambandhaM kurvato'pi kapiJjalAyA iva na tasya doSa iti, sAmpratameteSAM gaNDapIDanatulyaM strIparibhogaM manyamAnAnAM tathaiDakodakapAnasadRzaM parapIDA'nutpAdakatvena (r) cakSuSeti pra0 1 0 AkopaH vi0 pa0 tadAkRto 0 pra0 / OM mandhAdana' iti (mu0)| 0 timitaM (mu0)| // 177 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 178 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, caturthoddezakaH niyuktiH 51-53 sadoSatA parAtmanozca sukhotpAdakatvena kila maithunaM jAyate ityadhyavasAyinAM tathA kapiJjalodakapAnaM yathA taDAgodakAsaMsparzana kila bhavatyevamaraktadviSTatayA darbhAdyantaraNAt strIgAtrAsaMsparzena putrArthaM na kAmArthaM RtukAlAbhigAmitayA zAstroktavidhAnena maithune'pi na doSAnuSaGgaH, tathA cocuste- dharmArthaM putrakAmasya, svadAreSvadhikAriNaH / RtukAle vidhAnena, doSastatra na vidyte||1|| iti, evamudAsInatvena vyavasthitAnAM dRSTAntaireva niyuktikAro gAthAtrayeNottaradAnAyAha ni0-jaha NAma maMDalaggeNa siraM chattU Na kassai mnnusso| accheja parAhutto kiM nAma tato Na dhippejjA? // 51 // ni0-jaha vA visagaMDUsaM koI ghettUNa nAma tunnhikko| aNNeNa adIsaMto kiM nAma tato nvmrejaa!||52|| ni0- jaha nAma sirigharAo koi rayaNANi NAma ghettUNaM / accheja parAhutto kiM NAma tato na gheppejA? // 53 // yathA (granthAgraM 3000) nAma kazcinmaNDalAgreNa kasyacicchirazchittvA parAGmakhastiSThet kimetAvatodAsInabhAvAvalambanena na gRhyeta nAparAdhI bhvet?| tathA- yathA kazcidviSagaNDUSaM gRhItvA pItvA nAma tUSNIMbhAvaM bhajedanyena cAdRzyamAno'sau kiM nAma tataH' asAvanyAdarzanAt na mriyeta? / tathA- yathA kazcit zrIgRhAd- bhANDAgArAdratnAni mahA_Ni gRhItvA parAmakhastiSThet, kimetAvatA'sau na gRhyeteti?| atra ca yathA-kazcit zaThatayA ajJatayA vA zirazchedaviSagaNDUSaratnApahArAkhye satyapi doSatraye mAdhyasthyamavalambeta, naca tasya tadavalambane'pi nirdoSateti, evamatrApyavazyaMbhAvirAgakArye maithune sarvadoSAspade saMsAravarddhake kuto nirdoSateti, tathA coktaM- prANinAM bAdhakaM caitacchAstre gItaM mhrssibhiH| nalikAtaptakaNakapravezajJAtatastathA // 1 // mUlaM caitadadharmasya, bhavabhAvapravardhanam / tasmAdviSAnnavattyAjyamidaM paapmnicchtaa||2||iti niyuktigAthAtrayatAtparyArthaH // 12 // 236 // (r)darbhAdhuttAraNAt (mu0) nteneva (mu0)| // 178 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 179 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, caturthoddezakaH sUtram 14-15 (238-239) kAmAbhiSvaGgiNAM doSaH sAmprataM sUtrakAra upasaMhAravyAjena gaNDIpIDanAdidRSTAntavAdinAMdoSodvibhAvayiSayAha- 'eva' miti gaNDapIDanAdidRSTAntabalena nirdoSa maithunamiti manyamAnA eke strIparISahaparAjitAH sadanuSThAnAtpArzve tiSThantIti pArzvasthA nAthavAdikamaNDalacAriNaH tuzabdAt svayUthyAvA, tathA mithyA-viparItA tattvAgrAhiNI dRSTi:-darzanaM yeSAMte tathA, ArAt- dUre yAtA- gatAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH na AryA anAryAH dharmaviruddhAnuSThAnAt, ta evaMvidhA adhyupapannA gRdhnava icchAmadanarUpeSu kAmeSu kAmairvA karaNabhUtaiH sAvadhAnuSThAneSviti, atra laukikaM dRSTAntamAha- yathA pUtanA DAkinI taruNake stanandhaye'dhyupapannA, evaM te'pyanAryAH kAmeSviti, yadivA pUyaNatti gaDDarikA AtmIye'patye'dhyupapannA, evaM te'pIti, kathAnakaMcAtra- yathA kila sarvapazUnAmapatyAni nirudake kUpe'patyasnehaparIkSArthaM kSiptAni, tatra cAparA mAtaraH svakIyastanandhayazabdAkarNane'pi kUpataTasthA rudantyastiSThanti, urabhrI tvapatyAtisnehenAndhA apAyamanapekSya tatraivAtmAnaM kSiptavatItyato'parapazubhyaH svApatye'dhyupapanneti, evaM te'pi // 13 // 237 // kAmAbhiSvaGgiNAM doSamAviSkurvannAha aNAgayamapassaMtA, pccuppnngvesgaa|te pacchA paritappaMti, khINe AuMmi jovvaNe // sUtram 14 // ( // 238 // ) jehiMkAle parikvaMtaM, na pacchA pritppe| te vIrA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jiiviaN||suutrm 15 // ( // 239 // ) anAgataM eSyatkAmAnivRttAnAM narakAdiyAtanAsthAneSu mahat duHkhaM apazyantaH aparyAlocayantaH tathA pratyutpannaM vartamAnameva vaiSayikaM sukhAbhAsaM anveSayanto mRgayamANA nAnAvidhairupAyairbhogAnprArthayantaH te pazcAt kSINe svAyuSi jAtasaMvegA yauvane vA'pagate paritapyante zocante pazcAttApaM vidadhati, uktaM ca- hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM kaNDanaM kRtm| yanmayA prApya mAnuSyaM, sadarthe nAdaraH (c) dhIrA (mu0)| // 179 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 180 // kAmAbhiSva 8888 kRtH||1|| tathA-vihavAvalevanaDiehiM jAI kIrati jovvaNamaeNaM / vayapariNAme sariyAI tAI hiae khuddukkNti||1||||14|| zrutaskandhaH1 238||ye tUttamasattvatayA anAgatameva tapazcaraNAdAvudyamaM vidadhati na te pazcAcchocantIti darzayitumAha- yaiH AtmahitakartRbhiH tRtIyamadhyayana upasargaparijJA, kAle dharmArjanAvasare parAkrAntaM indriyakaSAyaparAjayAyodyamo vihito na te pazcAt maraNakAle vRddhAvasthAyAM vA paritapyante na cantana caturthoddezakaH zokAkulA bhavanti, ekavacananirdezastu sautrazcchAndasatvAditi, dharmArjanakAlastu vivekinAM prAyazaH sarva eva, yasmAtsa sUtram 16-17 (240-241) eva pradhAnapuruSArthaH, pradhAna eva ca prAyazaH kriyamANo ghaTAMprAJcati, tatazca ye bAlyAtprabhRtyakRtaviSayAsaGgatayA kRtatapazcaraNAH te vIrAH karmavidAraNasahiSNavo bandhanena-snehAtmakena karmaNA cot-prAbalyena muktA nAvakAGkSanti asaMyamajIvitam, yadivA- GgiNAM doSaH jIvite maraNe vA niHspRhAH saMyamodyamamatayo bhavantIti // 15 // 239 // anyacca jahA naI veyaraNI, duttarA iha saMmatA / evaM logaMsi nArIo, duruttarA amaImayA // sUtram 16 // ( // 240 // ) jehiM nArINa saMjogA, pUyaNA piTThato katA / savvameyaM nirAkiccA, te ThiyA susmaahie|suutrm 17 // // 241 // ) yathetyudAharaNopanyAsArthaH, yathA vaitaraNI nadInAMmadhye'tyantavegavAhitvAt viSamataTatvAcca dustarA durlayA evaM asminnapi loke nAryaH amatimatA nirvivekena hInasattvena duHkhenottIryante, tathAhi-tA hAvabhAvaiH kRtavidyAnapisvIkurvanti, tathA coktaMsanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhrUcApAkSepamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTibANAH ptnti||1|| tadevaM vaitaraNInadIvat dustarA nAryo bhavantIti / // 180 // 16 // 240 // apica-yaiH uttamasattvaiH strIsaGgavipAkavedibhiH paryantakaTavo nArIsaMyogAH parityaktAH, tathA tatsaGgArthameva 0 vibhavAvalepanaTitairyAni na kriyante yauvanamadena / vayaHpariNAme smRtAni tAni hRdayaM vyathante / / 1 / / 8
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 181 // vastrAlaGkAramAlyAdibhirAtmanaH pUjanA kAmavibhUSA pRSThataH kRtA parityaktetyarthaH, sarvametat strIprasaGgAdikaM kSutpipAsAdizrutaskandhaH 1 pratikUlopasargakadambakaM ca nirAkRtya ye mahApuruSasevitapanthAnaM prati pravRttAste susamAdhinA svasthacittavRttirUpeNa vyavasthitAH, tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, pisagairanukUlapratikUlarUpaiH prakSobhyante, anye tu viSayAbhiSvaGgiNaH stryAdiparISahaparAjitA aGgAroparipatitamInavadrAgA-caturthAddezaka ninA dahyamAnA asamAdhinA tiSThantIti // 17 // 241 // stryAdiparISahaparAjayasya phalaM darzayitumAha sUtram 18-19 (242-243) ete oghaM tarissaMti, samudaM vvhaarinno| jattha pANA visannAsi, kiccaMtI sayakammuNA / / sUtram 18 // ( // 242 // ) kAmAbhiSvataMca bhikkhUpariNNAya, suvvate samite care / musAvAyaMca vajjijjA, adinnAdANaMca vosire |suutrm 19 / / ( // 243 // ) GgiNAM doSaH uDmahe tiriyaM vA, je keI tasathAvarA / savvattha viratiM kujA, ya ete anantaroktA anukUlapratikUlopasargajetAra ete sarve'pi oghaM saMsAraMdustaramapi tariSyanti, dravyaughadRSTAntamAha- samudra lavaNasAgaramiva yathA vyavahAriNaH sAMyAtrikA yAnapAtreNa taranti, evaM bhAvaughamapi saMsAraM saMyamayAnapAtreNa yatayastariSyanti, tathA tIrNAstaranti ceti, bhAvaughameva vizinaSTi- yatra yasmin bhAvaughe saMsArasAgare prANAH prANinaH strIviSayasaMgAdviSaNNAH santaH kRtyante pIDyante svakRtena AtmanA'nuSThitena pApena karmaNA' asadvedanIyodayarUpeNeti ||18||242||saamprtmupsNhaarvyaajenopdeshaantrditsyaah- tadetadyatprAguktaM yathA-vaitaraNInadIvat dustarA nAryo yaiH parityaktAste samAdhisthAH saMsAra taranti, strIsaGginazca saMsArAntargatAH svakRtakarmaNA kRtyanta iti, tadetatsarvaM bhikSaNazIlo bhikSuH parijJAya heyopAdeyatayA , // 181 // buddhAzobhanAni vratAnyasya suvrataH paJcabhiH samitibhiH samita ityanenottaraguNAvedanaM kRtamityevaMbhUtaH caret saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt, 7 pUjA kAma0 (pr0)|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 || // 182 // tathA mRSAvAdaM asadbhUtArthabhASaNaM vizeSeNa varjayet, tathA adattAdAnaM ca vyutsRjed dantazodhanamAtramapyadattaM na gRhNIyAt, Adi- zrutaskandhaH 1 | grahaNanmaithunAdeHparigraha iti, tacca maithunAdikaM yAvajjIvamAtmahitaM manyamAnaH pariharet // 19 // 243 // aparavratAnAmahiMsAyA / tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, vRttikalpatvAt tatprAdhAnyakhyApanArthamAha-Urdhvamadhastiryazvityanena kSetraprANAtipAto gRhItaH, tatra ye kecana vasantIti trasA- caturthoddezakaH dvitricatuHpaJcendriyAH paryAptAparyAptakabhedabhinnAH, tathA tiSThantIti sthAvarA:- pRthivyaptejovAyuvanaspatayaHsUkSmabAdaraparyAptakA- sUtram 20-22 (244-246) paryAptakabhedabhinnA iti, anena ca dravyaprANAtipAto gRhItaH, sarvatra kAle sarvAsuvAvasthAsvityanenApi kAlabhAvabhedabhinnaH kAmAbhiSvaprANAtipAta upAtto draSTavyaH, tadevaM caturdazasvapijIvasthAneSu kRtakAritAnumatibhirmanovAkkAyaiH prANAtipAtaviratiM kuryAdi- GgiNAMdoSaH tyanena pAdonenApi zlokadvayena prANAtipAtaviratyAdayo mUlaguNAH khyApitAH, sAmpratameteSAM sarveSAmeva mUlottaraguNAnAM / phalamuddezenAha saMti nivvANamAhiyaM / / sUtram 20 // ( // 244 // ) imaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveditaM / kujA bhikkhU gilANassa, agilAe smaahie| sUtram 21 / / ( // 245 // ) saMkhAya pesalaM dhamma, diTThimaM prinivvudde| uvasagge niyAmittA, AmokkhAeparivvaejAsi ||suutrm 22 // ( // 246 // ) ttibemi / iti uvasaggaparinnANAmaMtaiyaM ajjhayaNaMsammattaM // zAntiH iti karmadAhopazamastadeva ca nirvANaM mokSapadaM yad AkhyAtaM pratipAditaM sarvadvandvApagamarUpaM tadasyAvazyaM caraNakaraNAnuSThAyinaH sAdhorbhavatIti // 20 // 244 // samastAdhyayanArthopasaMhArArthamAha- imaM ca dhammami tyAdi, ima miti pUrvoktaM mUlottara (r) paryAptakAparyAptaka0 (pr0)| (c) sarvAsvavasthA0 (mu0)| // 182 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 183 // guNarUpaM zrutacAritrAkhyaM vA durgatidhAraNAt dharmaM AdAya AcAryopadezena gRhItvA kimbhUtamiti tadeva vizinaSTi- kAzyapena zrutaskandhaH1 zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA samutpannadivyajJAnena bhavyasattvAbhyuddharaNAbhilASiNA praveditaM AkhyAtaM samadhigamya bhikSuH tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJA, sAdhuH parISahopasargaratarjito glAnasyAparasya sAdhoyAvRttyaM kuryAt, kathamiti?, svato'glAnatayA yathAzakti samAhita iti caturthoddezakaH samAdhi prAptaH, idamuktaM bhavati- kRtakRtyo'hamiti manyamAno vaiyAvRttyAdikaM kuryAditi // 21 // 245 // anyacca- saMkhyAye / sUtram 20-22 (244-246) ti samyak jJAtvA svasammatyA anyato vA-zrutvA pezalaM ti mokSagamanaM pratyanukUlam, kiM tad?- dharmaM zrutacAritrAkhyaM dRSTimAn / samyagdarzanIparinirvRtaiti kaSAyopazamAcchItIbhUtaH parinirvRtakalpo vA upasargAn anukUlapratikUlAn samyag niyamya atisA |GgiNAMdoSaH AmokSAya mokSaMyAvat pari-samantAt vrajet saMyamAnuSThAne gacchediti, itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat, nayacarcA'pi tathaiveti // 22 // 246 // caturthoddezakaH samAptaH, tatparisamAptau ca samAptaM tRtIyamadhyayanamiti // kAmAbhiSva ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau tRtIyamadhyayanaM upasargaparijJAkhyaM smaaptmiti|| // 183 // 0 sahasanmatyeti tAtparya prAkRtAnukaraNaM cedm| 00SThAnanena (mu0)|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 184 / / ||ath caturthamadhyayanaM strIparijJAkhyam // zrutaskandhaH1 ||cturthaadhyyne prthmoddeshkH|| caturthamadhyayanaM strIparijJA, uktaM tRtIyamadhyayanam, sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane upasargAH pratipAditAH, teSAM prathamoddezakaH ca prAyo'nukUlA duHsahAH, tato'pistrIkRtAH, atastajjayArthamidamadhyayanamupadizyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayana- niyukti: 54 strIpuruSasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, nikSepAdiH tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgeva niyuktikRtA 'thIdoSavivajjaNA ceve'tyanena svayameva pratipAditaH, uddezArthAdhikAraM tUttaratra niyuktikRdeva bhaNiSyati, sAmprataM nikSepaH, sa caudhanAmasUtrAlApakabhedAtridhA,tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanam, nAmaniSpanne 'strIparijJe' ti nAma,tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya strIzabdasya dravyAdinikSepArthamAha ni0-davvAbhilAvaciMdhe vede bhAve ya itthinnikkhevo| ahilAvejaha siddhI bhAve veyaMmi uvutto||54|| tatra dravyastrI dvedhA- Agamato noAgamatazca, AgamataH strIpadArthajJastatra cAnupayuktaH, anupayogo dravyamitikRtvA, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tridhA, ekabhavikA baddhAyuSkA'bhimukhanAmagotrA ceti, cihnayate- jJAyate'neneti / cihna- stananepathyAdikam, cihnamAtreNa strI cihnastrI apagatastrIvedazchadmasthaH kevalI vA anyo vA strIveSadhArI yaH kazciditi, vedastrI tu puruSAbhilASarUpaH strIvedodayaH, abhilApabhAvau tu niyuktikRdeva gAthApazcArddhanAha- abhilapyate // 184 // ityabhilApaH strIliGgAbhidhAnaH zabdaH, tadyathA- zAlA mAlA siddhiriti, bhAvastrI tu dvedhA- Agamato noAgamatazca, (r) prAgvat (mu0)| 0 vytiriktbhedaaH|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 185 // AgamataH strIpadArthajJastatra copayuktaH, 'upayogobhAva' itikRtvA, noAgamatastu bhAvaviSaye nikSepe vede strIvedarUpe vastunyupa- zrutaskandhaH1 yuktA tadupayogAnanyatvAdbhAvastrI bhavati, yathA'dmAvupayukto mANavako'rigneva bhavati, evamatrApi, yadivA-strIvedanirvarta caturthamadhyayana strIparijJA, kAnyudayaprAptAni yAni karmANi teSu upayukte'ti tAnyanubhavantI bhAvastrIti, etAvAneva striyo nikSepa iti, parijJAnikSepastu / prathamoddezakaH zastraparijJAvad draSTavyaH // 54 // sAmprataM strIvipakSabhUtapuruSanikSepArthamAha niyukti: 55 strIpuruSani0- NAmaM ThavaNAdavie khette kAle ya pajaNaNe kamme / bhoge guNe ya bhAve dasa ee purisaNikkhevA // 55 // nikSepAdiH nAma iti saMjJA tanmAtreNa puruSo nAmapuruSa:- yathA ghaTaH paTa iti, yasya vA puruSa iti nAmeti, sthApanApuruSaH kASThAdinirvartito jinapratimAdikaH, dravyapuruSo jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgamata ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti,8 dravyapradhAno vA mammaNavaNigAdiriti, yo yasmin surASTrAdau kSetre bhavaH sa kSetrapuruSo yathA saurASTrika iti, yasya vA yat kSetramAzritya puMstvaM bhavatIti, yo yAvantaM kAlaM puruSavedavedyAni karmANi vedayate sa kAlapuruSa iti, yathA- purise NaM bhaMte! purisotti kAlao kevaccira hoi? go0, jahanneNaM egasamayaM ukkoseNaM jo jammi kAle puriso bhavai, jahA koi egami pakkhe puriso egami napuMsago tti| prajanyate'patyaM yena tatprajananaM ziznaM- liGgaM tatpradhAnaH puruSaH aparapuruSakAryarahitatvAt prajananapuruSaH, karmaanuSThAnaM tatpradhAnaH puruSaH karmapuruSa:- karmakarAdikaH, tathA bhogapradhAnaH puruSo bhogapuruSaH- cakravartyAdiH- tathA guNAHvyAyAmavikramadhairyasattvAdikAstatpradhAnaH puruSo guNapuruSaH, bhAvapuruSastu puMvedodaye vartamAnastadvedyAni karmANyanubhavanniti, // 15 // ete daza puruSanikSepA bhavanti // 55 // sAmprataM prAgulliGgitamuddezArthAdhikAramadhikRtyAha 0 bhUtaM pu0 (mu0)| 0 pajjaNaNakame (mu0)|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha: 1 // 186 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM strIparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 56-58 apramAdopadezaH ni0- paDhame saMthavasaMlavamAihi khalaNA u hoti siilss| bitie iheva khaliyassa aNavatthA kammabaMdhoya // 56 // prathame uddezake ayamarthAdhikAraH, tadyathA-strIbhiH sArdhaM saMstavena paricayena tathA saMlApena bhinnakathAdyAlApena, AdigrahaNAda pratyaGganirIkSaNAdinA kAmotkocakAriNA bhavedalpasattvasya zIlasya cAritrasya skhalanA tuzabdAttatparityAgoveti, dvitIye tvayamarthAdhikAraH, tadyathA-zIlaskhalitasya sAdhoH ihaiva asminneva janmani svapakSaparapakSakRtA tiraskArAdikA viDambanA tatpratyayazca karmabandhaH, tatazca saMsArasAgaraparyaTanamiti // 56 // , kiM strIbhiH kazcit zIlAt pracyAvyAtmavazaH kRto yenaivamucyate?, kRta iti darzayitumAha ni0- sUrA mo mannaMtA kaitaviyAhiM uvahippahANAhiM / gahiyA hu abhayapajjoyakUlavAlAdiNo bahave // 57 // bahavaH puruSA abhayapradyotakUlavAlAdayaH zUrA vayamityevaM manyamAnAH, mo iti nipAto vAkyAlaGkArArthaH, kRtrimAbhiH sadbhAvarahitAbhiH strIbhistathA upadhiH- mAyA tatpradhAnAbhiH kRtakapaTazatAbhiH gRhItA AtmavazatAM nItAH kecana rAjyAdapare zIlAt pracyAvyehaiva viDambanAprApitAH, abhayakumArAdikathAnakAni ca mUlAvazyakAdavagantavyAni, kathAnakatrayopanyAsastu yathAkramaM atyantabuddhivikramatapasvitvakhyApanArtha iti // 57 // yata evaM tato yatkartavyaM tadAha ni0- tamhA Na u vIsaMbho gaMtavvo Niccameva itthiisuN| paDhamuddese bhaNiyA je dosA te gaNaMteNaM // 58 // yasmAt striyaH sugatimArgArgalA mAyApradhAnA vaJcanAnipuNAstasmAdetadavagamya naiva vizrambho vizvAsastAsAM vivekinA nityaM sadA gantavyo yAtavyaH kartavya ityarthaH, ye doSAH prathamoddezake asyopalakSaNArthatvAt dvitIye ca tAn gaNayatA paryAlocayatA, (r) avatthA (mu0)| OM mUlAdAva0 (mu0)| // 186 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM strIparijJA, apramAdopadezaH zrIsUtrakRtAGgaM tAsAM mUrtimatkapaTarAzibhUtAnAmAtmahitamicchatA na vishvsniiymiti||58|| apicaniyukti ni0-susamatthA'va'samatthA kIraMtI appasattiyA purisA / dIsaMtI sUravAdI NArIvasagANa te sUrA // 59 // zrIzIlA0 vRttiyutam parAnIkavijayAdau suSTu samarthA api santaH puruSAH strIbhirAtmavazIkRtA asamarthA bhratkSepamAtrabhIravaH kriyante- alpasAttvikAH zrutaskandhaH1 strINAmapi pAdapatanAdicATukaraNena niHsArAH kriyante, tathA dRzyante pratyakSeNopalabhyante zUramAtmAnaM vadituM zIlaM yeSAM te // 187 // zUravAdino'pi nArIvazagAH santo dInatAM gatAH, evambhUtAzca na te zUrA iti, tasmAt sthitametad- avizvAsyAH striya iti, uktaM ca-ko vIsasejja tAsiM kativayabhariyANa duvviyavANaM! / khaNaratta virattANaM dhiratthu itthINa hiyayANaM ||1||annnnN bhaNaMti purao aNNaM pAse nnivjjmaanniio| annaM ca tAsiM hiyae jaM ca khamaM taM kariti punno||2|| ko eyANaM NAhii vettlyaagummvilhiyyaannN| bhAvaM bhaggAsANaM tatthuppannaM bhayaMtINaM // 3 // mahilA ya rattamettA ucchukhaMDaM ca sakkarA ceva / sA puNa virattamittA NibaMkUre visesei // 4 // mahilA dijja karejja va mArija va saMThavijja va mnnussN| tuTThA jIvAvijjA ahava NaraM vaMcayAvejjA ||5||nnvi rakkhaMte sukayaM NaviNehaMNavi (r)ya daannsmmaannN| Na kulaM Na puvayaM AyatiM ca sIla mhiliyaao|| 6 // mA vIsaMbhaha tANaM mahilAhiyayANa kvddbhriyaannN|| NiNNehaniddayANaM aliyavayaNajapaNarayANaM // 7 // mArei jiyaMtapihu mayaMpi aNumarai kAi bhttaarN| visaharagaivva cariyaM vaMkavivaMka 8 0 ko vizvasyAttAsu kaitavabhRtsu durvidgdhaasu| kSaNaraktaviraktAsu dhigastu strIhRdayAnAm // 1 // anyad bhaNanti purato'nyatpArzve nissiidyntyH| anyattAsAM hRdaye yacca kSamaM tatkurvanti punaH / / 2 // ka etAsAM jJAsyanti vetralatAgulmagupilahRdayAnAM / bhAvaM bhagnAzAnAM tatrotpannaM bhaNantInAm / / 3 / / mahilA ca raktamAtrekSukhaNDeva zarkareva c| (r)sA punarviraktamAtrA nimbAGkura vizeSayati // 4 // mahilA dadyAtkuryAdvA mArayedvA saMsthApayedvA mAnuSyam / tuSTA jIvApayet atha ca naraM vaJcayet // 5 // nApi rakSati sukRtaM nApi snehaM nApi dAnasanmAne ca / na kulaM na pUrvajaM nAyatiM ca zIlaM mhilaaH|| 6 // mA vizvasa teSAM mahilAhadayAnAM kapaTabhRtAm / niHsnehanirdayAnAM aliikvcnjlpnrtaanaam||7|| mArayati jIvantamapyeva mRtamapyanumriyate kAcidbhartAram / viSadharagatiriva caritaM vakravivakra saMthavija pra0 saMvaheja pr0| // 187 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 188 // mhelaannN||8|| gaMgAe vAluyA sAgare jalaM himavao ya parimANaM / jANaMti buddhimaMtA mahilAhiyayaM NaM jaannNti||9||rovaavNti ruvaMti yana zrutaskandhaH1 aliyaM japaMti pattiyAvaMti / kavaDeNa ya khaMti visaM maraMti Naya jaMti sabbhAvaM // 10 // ciMtiMti kajjamaNNaM aNNaM saMThavai bhAsaI annnnN| caturthamadhyayanaM strIparijJA, ADhavai kuNai aNNaM mAivaggo nniyddisaaro|| 11 // asayAraMbhANa tahA savvesiM loggrhnnijjaannN| paralogaveriyANaM kAraNayaM ceva prathamoddezakaH itthiio||12|| ahavA ko juvaINaM jANai cariyaM sahAvakuDilANaM / dosANa Agaro cciya jANaM sarIre vasai kaamo|| 13 // mUlaM niyuktiH 59-60 ducariyANaM havai u Narayassa vattaNI viulaa| mokkhassa mahAvigdhaM vajjeyavvA sayA naarii|| 14 // dhaNNA te varapurisA je cciya mottUNa aprmaadonniyyjuviio| pavvaiyA kayaniyamA sivamayalamaNuttaraM // 15 // // 59 // adhunA yAdRkSaH zUro bhavati tAdRkSaM darzayitumAha- padeza: ni0-dhammami jo daDhamaI so sUro sattio ya vIro ya / Nahu dhammaNirussAho puriso sUro sublio'vi||60|| dharme zrutacAritrAkhye dRDhA-nizcalA matiryasya sa tathA ya evambhUtaH sa indriyanoindriyArijayAtzUraH tathA sAttviko mahAsattvopeto'sAveva vIrazcaHsvakarmadAraNasamartho'sAveveti, kimiti?, yato naiva dharmanirutsAhaH sadanuSThAnanirudyamaH satpuruSAcIrNamArga paribhraSTaH puruSaH suSThu balavAnapi zUro bhavatIti // 60 // etAneva doSAn puruSasambandhe strINAmapi darzayitumAhaBS mahelAnAm // 8 // gaGgAyAM vAlukAH sAgare jalaM himavatazca parimANaM jAnanti buddhimanto mahilAhRdayaM na jaannti|| 9 // rodayanti rudanti ca alIkaM jalpanti 8 prtyaayynti| kapaTena khAdati viSaM mriyate na ca yAnti sadbhAvam // 10 // cintayati kAryamanyadanyat saMsthApayati bhASate'nyat / Arabhate karotyanyanmAyivargo nikRtisaarH|| 11 // asadArambhANAM tathA sarveSAM lokagarhaNIyANAm / paralokavairikANAM kAraNaM caiva striyH|| 12 // athavA ko yuvatInAM jAnAti caritaM svbhaavkuttilaanaam| doSANAmAkarazcaiva yAsAM zarIre vasati kAmaH // 13 // mUlaM duzcaritAnAM bhavati tu narakasya vartanI vipulaa| mokSasya mahAvighnaM varjayitavyA sadA nArI / / 14 / / dhanyAste // 188 // varapuruSA ye caiva muktvA nijakayuvatIH / pravrajitAH kRtaniyamAH zivamacalamanuttaraM prAptAH / / 15 // 0 daDhA maI (mu0)| 0 tathA eva0 (mu0)10 vIraH svaka0 (mu0)| 0ndhena (mu0)|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 189 // ni0- ete ceva ya dosA purisasamAevi itthiiyaannNpi| tamhA u appamAo viraagmgNmitaasiNtu||61|| | zrutaskandhaH1 ye prAk zIlapradhvaMsAdayaH strIparicayAdibhyaH puruSANAM doSA abhihitA eta evAnyUnAdhikAH puruSeNa saha yaH samAyaH caturthamadhyayanaM strIparijJA, sambandhastasmin strINAmapi, yasmAddoSA bhavanti tasmAt tAsAmapi virAgamArge pravRttAnAM puruSaparicayAdiparihAralakSaNo'pramAda prathamoddezakaH eva zreyAniti / evaM ca yaduktaM strIparijJe'ti tatpuruSottamadharmapratipAdanArtham, anyathA puruSaparijJe' tyapi vktvyeti||61|| niyuktiH 60-61 sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM | apramAdoje mAyaraM ca piyaraMca, vippajahAya puvvasaMjogaM / ege sahite carissAmi, AratamehuNo vivittesu // sUtram 1 // ( // 247 // ) padezaH sUtram 1-2 __suhumeNaM taM parikkamma, channapaeNa ithio maMdA / uvAyaM pitAu jANaMsu jahA lissaMti bhikkhuNo ege|suutrm 2 // ( // 248 // ) (247-248) asya cAyamanantarasUtreNa saha sambandhaH, tadyathA- anantarasUtre'bhihitam, AmokSAya parivrajediti, etaccAzeSAbhiSvaGga-8 varjitasya bhavatItyato'nena tadabhiSvaGgavarjanamabhidhIyate, yaH kazciduttamasattvo mAtaraMjananIM pitaraMjanayitAram, etadhaNAdanyadapila skhalanA tatparityAgazca bhrAtRputrAdikaM pUrvasaMyogaM tathA zvazrUzvazurAdikaMpazcAtsaMyogaMca viprahAya tyaktvA, cakArausamuccayArthI, eko mAtApitrAdyabhiSvaGgavarjitaH kaSAyarahito vA tathA sahito jJAnadarzanacAritraiH svasmai vA hitaH svahitaH- paramArthAnuSThAnavidhAyI cariSyAmi saMyama kariSyAmItyevaM kRtapratijJaH, tAmeva pratijJAMsarvapradhAnabhUtAMlezato darzayati- ArataM uparataM maithunaM- kAmAbhilASo yasyAsAvAratamaithunaH, tadevambhUto vivikteSu strIpazupaNDakavarjiteSu sthAneSu cariSyAmItyevaM samyagutthAnenotthAya viharatIti, kvacitpATho 'vivittesitti' 'viviktaM-strIpaNDakAdirahitaM sthAnaMsaMyamAnuparodhyeSituMzIlamasya tatheti // 1 // 247 // tasyaivaM kRtapratijJasya (r)evaM yadu0 (mu0)| OM mAtaraM pitaraM jananIM jana0 (mu0)| cAritrasya // 189 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 190 // cAritrasya skhalanA sAdhoryadbhavatyavivekistrIjanAttaddarzayitumAha- suhameNaM ityAdi, taM mahApuruSaM sAdhuM sUkSmeNa aparakAryavyapadezabhUtena channapadene | zrutaskandhaH1 ti chadmanA- kapaTajAlena parAkramya tatsamIpamAgatya, yadivA-'parAkramye'ti zIlaskhalanayogyatApattyA abhibhUya, kAH? caturthamadhyayana strIparijJA, striyaH kUlavAlukAdInAmiva mAgadhagaNikAdyA nAnAvidhakapaTazatakaraNadakSA vividhavibbokavatyo bhAvamandAH- kAmodreka prathamoddezakaH vidhAyitayA sadasadvivekavikalAH samIpamAgatya zIlAt dhvaMsayanti, etaduktaM bhavati- bhrAtRputravyapadezena sAdhusamIpamAgatya sUtram 3-4 saMyamAdbhraMzayanti, tathA coktaM-"piyaputta bhAikiDagA NattUkiDagA ya sayaNakiDagA y| ete jovvaNakiDagA pacchannapaI mhiliyaannN|| | (249-250) 1 // yadivA- channapadeneti- guptAbhidhAnena, tadyathA-kAle prasuptasya janArdanasya, meghAndhakArAsu ca zarvarISu / mithyA na bhASAmi vizAlanetre!, te pratyayA ye prathamAkSareSu // 1 // ityAdi, tAH striyo mAyApradhAnAH pratAraNopAyamapi jAnanti- utpannapratibhatayA / tatparityAgazca vidanti pAThAntaraM vA jJAtavatyaH, yathA zliSyante vivekino'pi sAdhava eke tathAvidhakarmodayAt tAsu saGgamupayAnti // 2 // 248 // tAneva sUkSmapratAraNopAyAn darzayitumAha pAse bhisaMNisIyaMti abhikkhaNaM posavatthaM parihiMti / kAyaM ahevi daMsaMti, bAhU uddhaTTakakkhamaNuvvaje ||suutrm 3 // ( // 249 // ) sayaNAsaNehiM jogehiM ithio egatA NimaMtaMti / eyANi ceva se jANe, pAsANi virUvarUvANi / / sUtram 4 // ( // 250 // ) ___ pArzvasamIpe bhRzaM atyarthamUrUpapIDamatisnehamAviSkurvantyo niSIdanti vizrambhamApAdayitumupavizantIti, tathA kAmaMpuSNAtIti poSaM- kAmotkocakAri zobhanamityarthaH, tacca tadvastraM ca poSavastraM tad abhIkSNaM anavarataM tena tena zithilAdivyapadezena paridadhati, svAbhilASamAvedayantyaH sAdhupratAraNArtha paridhAnaM zithilIkRtya punarnibadhnantIti, tathA adhaHkAyaM UrvAdikamanaGgo 0 priyaputrabhrAtRkrIDakA naptRkrIDakAzca svajanakrIDakAzca / ete yauvanakrIDakAH prAptAH pracchannapatayo mhilaanaam|| 1 // OM rataM tena zithi0 (mu0)| // 190 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam // 191 // (251-252) skhalanA ddIpanAya darzayanti prakaTayanti, tathA bAhumuddhRtya kakSAmAdarzya anukUlaM sAdhvabhimukhaM vrajet gacchet / sambhAvanAyAM liGga, zrutaskandha:1 sambhAvyate etadaGgapratyaGgasandarzakatvaM strINAmiti // 3 // 249 // apica-sayaNAsaNe ityAdi, zayyate'sminniti zayanaM- caturthamadhyayana strIparijJA, paryaGkAdi Avasatho vA tathA''syate'sminnityAsanaM-AsandakAdItyevamAdinA yogyena upabhogArheNa kAlocitena striyo yoSita ekadA iti viviktadezakAlAdau nimantrayanti abhyupagamaM grAhayanti, idamuktaM bhavati- zayanAsanAdyupabhogaM prati sAdhu sUtram 5-6 prArthayanti, etAneva zayanAsanAdinimantraNarUpAn sa sAdhurviditavedyaH paramArthadarzI jAnIyAd avabudhyeta strIsambandhakAriNaH / / cAritrasya pAzayanti-badhnantIti pAzAstAn virUparUpAn nAnAprakArAniti / idamuktaM bhavati- striyo hyAsannagAminyo bhavanti, tathA 8 coktaM- aMbaM vA niMba vA abbhAsaguNeNa Aruhai vllii| evaM itthItovi ya jaM AsannaM tmicchnti||1|| tadevambhUtAH striyo jJAtvA tatparityAgazca na tAbhiH sArdhaM sAdhuH saGgaM kuryAt, yatastadupacArAdikaH saGgo duSparihAryo bhavati, taduktaM-jaM icchasi ghettuM je pubvi taM AmiseNa ginnhaahi| AmisapAsanibaddho kAhii kajjaM akajjaM vA // 1 // // 4 // 250 // kizca____no tAsucakkhusaMdhejA, noviya sAhasaM samabhijANe / No saddhiyaMpi viharejjA, evamappA surakkhio hoi|| sUtram 5 // ( // 251 // ) - AmaMtiya ussaviyA bhikkhaM AyasA nimaMtaMti / etANi ceva se jANe, sahANi virUvarUvANi ||suutrm 6 // ( / / 252 // ) no naiva tAsu zayanAsanopanimantraNapAzAvapAzikAsu strISu cakSuH netraM sandadhyAt sandhayedvA, na tadRSTau svadRSTiM nivezayet, sati ca prayojane ISadavajJayA nirIkSeta, tathA coktaM - kArye'pISanmatimAnirIkSate yossidnggmsthiryaa| asnigdhayA dRzA'vajJayA / // 191 // O0sadho (mu0)| (c) sanani0 (mu0)| 0 AnaM vA nimbaM vAbhyAsaguNenArohati vallI / evaM striyo'pi ya evAsannastamicchanti // 1 // (r) yAn gRhItumicchasi tAnAmiSeNa pUrva gRhaann| yadAmiSapAzanibaddhaH kariSyati kAryamakAryaM vaa||1||
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 192 / / cAritrasya hyakupito'pi kupita iva ||1||tthaa nApi ca sAhasaM- akAryakaraNaM tatprArthanayA samanujAnIyAt pratipadyeta, tathA hyatisAhasame- zrutaskandhaH1 OMtatsaGgAmAvataraNavadyannarakapAtAdivipAkavedino'pisAdhooSidAsajanamiti,tathA naiva strIbhiHsArdhaM grAmAdau viharet gaccheta. caturthamadhyayanaM strIparijJA, apizabdAt na tAbhiH sArdhaM viviktAsano bhavet, tato mahApApasthAnametat yatInAM yat strIbhiH saha sAGgatyamiti, tathA prathamoddezakaH coktaM- mAtrA svasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati ||1||evmnen strIsaGgavarjanenAtmA sUtram 5-6 (251-252) samastApAyasthAnebhyo rakSito bhavati, yataH-sarvApAyAnAM strIsambandhaH kAraNaM, ataH svahitArthI tatsaGgaM dUrataH pariharediti // 5 // // 5||251||kthN ca tA: pAzAvapAzikA: ityAha- AmaMtiya ityAdi, striyo hi svabhAvenaivAkartavyapravaNAH sAdhumAmantrya skhalanA tatparityAgazca yathA'hamamukasyAM velAyAM bhavadantikamAgamiSyAmItyevaM saGketaM grAhayitvA tathA ussaviya tti saMsthApyoccAvacairvizrambha-8 janakairAlApairvizrambhe pAtayitvA punarakAryakaraNAyAtmanA nimantrayanti,Atmopabhogena sAdhumabhyupagamaM kArayanti / yadivAsAdhorbhayApaharaNArthaM tA eva yoSitaH procuH, tadyathA- bhartAramAmantryApRcchyAhamihA''yAtA, tathA saMsthApya- bhojanapAda dhAvanazayanAdikayA kriyayopacarya tatastavAntikamAgatetyato bhavatA sarvAMmadbhartRjanitAmAzaGkAMparityajya nirbhayena bhAvyamiityevamAdikairvacobhirvizrambhamutpAdya bhikSumAtmanA nimantrayante, yuSmadIyamidaMzarIrakaM yAdRkSasya kSodIyasogarIyaso vA kAryasya kSamatatraiva niyojyatAmityevamupapralobhayanti, sa ca bhikSuravagataparamArthaH etAneva virUparUpAn nAnAprakArAn zabdAdIn viSayAn / tatsvarUpanirUpaNatojJaparijJayA jAnIyAt, yathaite strIsaMsargApAditAH zabdAdayo viSayA durgatigamanaikahetavaH sanmArgArgalArUpA // 192 // ityevamavabudhyeta, tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca tadvipAkAvagamena prihrediti||6||252 // anyacca 0 mahApAyasthAna0 (pr0)| (c) caitA: pAzA iva pAzikA i0 (mu0)| 0 0tmanopa0 (mu0)| 0 padadhA0 (mu0)| 9 zabdAn viSayAn (pr0)| /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 193 // maNabaMdhaNehiM Negehi, kaluNa viNIyamuvagasittANaM / adu maMjulAiMbhAsaMti, ANavayaMti bhinnkhaahiN| sUtram 7 // // 253 // ) zrutaskandhaH1 sIhaM jahA va kuNimeNaM, nibbhayamegacaraMti pAseNaM / evitthiyAu baMdhaMti, saMvuDaM egatiyamaNagAraM // sUtram 8 // ( // 254 // ) caturthamadhyayana strIparijJA, mano badhyate yaistAni manobandhanAni-maJjulAlApasnigdhAvalokanAGgapratyaGgaprakaTanAdIni,tathA coktaM-NAha piya kaMta sAmiyaprathamoddezakaH daiya jiyAoM tuma maha piotti| jIe jIyAmi ahaM pahavasi taM me sriirss||1||ityaadibhirnekai : prapaJcaiH karuNAlApavinayapUrvaka | sUtram 7-9 (253-255) uvagasittANaM ti upasaMzliSya samIpamAgatya atha tadanantaraM maJjulAni pezalAni vizrambhajanakAni kAmotkocakAni vA bhASante, cAritrasya taduktaM-mitamahuraribhiyajapullaehi iisiikddkkhhsiehiN| savigArehi varAgaM hiyayaM pihiyaM mycchiie|| 1 // tathA bhinnakathAbhI skhalanA rahasyAlApaimaithunasambadvairvacobhiH sAdhozcittamAdAya tamakAryakaraNaM prati AjJApayanti pravartayanti, svavazaMvA jJAtvA karmakara tatparityAgazca vadAjJAM kaaryntiiti||7||253|| apica-sIhaM jahe tyAdi, yatheti dRSTAntopadarzanArthe yathA bandhanavidhijJAH siMha pizitAdinA''miSeNopapralobhya nirbhayaM gatabhIkaM nirbhayatvAdeva ekacaraM pAzena galayantrAdinA badhnanti baddhA ca bahuprakAraM kadarthayanti, evaM striyo'pi nAnAvidhairupAyaiH pezalabhASaNAdibhiH egatiyanti kaJcana tathAvidhaM anagAraM sAdhusaMvRtamapi manovAkkAyaguptamapi badhnantisvavazaM kurvantIti, saMvRtagrahaNaMca strINAM sAmopadarzanArtham, tathAhi-saMvRto'pitAbhirbadhyate, kiNpunrpro'sNvRt| iti // 8 // 254 // kiJcaaha tattha puNo NamayaMtI, rahakArovaNemi aannupuvviie| baddhe mie va pAseNaM, phaMdaMte viNa muccae tAhe ||suutrm 9 // ( // 255 // ) // 193 // OnAtha kAnta priya svAmindayita! jIvitAdapi tvaM mama priya iti / jIvati jIvAmi ahaM prabhurasi tvaM me zarIrasya / / 1 // OM iyaya Au taM (pra0)10 tumaM (pr0)| OmitamadhuraribhitajalpA!rISatkaTAkSahasitaiH / savikArairvarAkaM hRdayaM pihitaM mRgaakssyaaH|| 1 // 7 striyo nAnA0 (mu0)| 888888888888
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 194 // tatparityAgazca aha se'NutappaI pacchA, bhoccA pAyasaM va vismissN| evaM vivegamAdAya, saMvAso navi kappae dvie|suutrm 10 // ( // 256 // ) zrutaskandhaH1 atha iti svavazIkaraNAnantaraM punastatra-svAbhiprete vastuni namayanti praA~kurvanti, yathA- rathakArovardhaki: nemikASThaM cakrabAhya caturthamadhyayanaM strIparijJA, bhramirUpamAnupUrvyA namayati, evaMtA api sAdhuMsvakAryAnukUlye pravartayanti, saca sAdhugavat pAzena baddho mokSArthaM spandamAno'pi prathamoddezakaH tataH pAzAna mucyata iti // 9 // 255 / / kiJca- aha se ityAdi, athAsau sAdhuH strIpAzAvabaddho mRgavat kUTake patitaH san sUtram 10 kuTumbakRte aharnizaM klizyamAnaH pazcAdanutapyate, tathAhi-gRhAntargatAnAmetadavazyaM sambhAvyate, tadyathA-koddhAyao ko samacittucAritramya kAhovaNAhiM kAho dijau vitta ko ugghADau parihiyau pariNIyau ko va kumArau paDiyato jIva khaDapphaDehi para baMdhai pAvaha bhArao skhalanA 1 // tathA yat- mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena do'haM, gatAste phlbhoginH|| 1 // ityevaM bahuprakAra mahAmohAtmake kuTumbakUTake patito'nutapyate, amumevArthaM dRSTAntena spaSTayati- yathAkazcidviSamizraM bhojanaM bhuktvA pazcAttatkRtAvegAkulito'nutapyate, tadyathA- kimetanmayA pApena sAmpratakSiNA sukharasikatayA vipAkakaTukamevambhUtaM bhojanamAsvAdita-2 miti, evamasAvapi putrapautraduhitRjAmAtRsvasRbhrAtRvyabhAgineyAdInAM bhojanaparidhAnapariNayanAlaGkArajAtamRtakarmatavyAdhicikitsAcintAkulo'pagatasvazarIrakartavyaH pranaSTaihikAmuSmikAnuSThAno'harnizaM tadvyApAravyAkulitamatiH paritapyate, tadevaM anantaroktayA nItyA vipAkaM svAnuSThAnasya AdAya prApya, vivekamiti vA kvacitpAThaH, tadvipAkaM vivekaM vA 'AdAya'gRhItvA strIbhizcAritraparipanthinIbhiH sArdhaM saMvAso vasatirekatra na kalpate na yujyate, kasmin- dravyabhUte muktigamanayogye krodhikaH kaH samacittaH kathaM upanaya kathaM dadAtu vittaM kaH udghATakaH parihRtaH pariNItaH ko vA kumArakaH patito jIvaH khaNDaspheTaiH prabadhnAti paapbhaarm||1|| (r)patitA anu0 (mu0)10 pazcAttatra kRtA0 (mu0)| // 194 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 195 // rAgadveSarahite vA sAdhau, yatastAbhiH sArdhaM saMvAso'vazyaM vivekinAmapi sadanuSThAnavighAtakArIti ||10||256||striismbndh- zrutaskandhaH1 doSAnupadopasaMharannAha caturthamadhyayanaM strIparijJA, tamhA u vajjae itthI, visalittaM va kaMTagaM naccA / oe kulANi vasavattI, AghAte Na sevi nniggNthe|suutrm 11 // ( // 257 // ) prathamoddezakaH je evaM uMchaM aNugiddhA, annayarA hu~ti kusIlANaM / sutavassievi se bhikkhU, no vihare saha NamitthIsu // sUtram 12 // ( // 258 // ) sUtram 11-12 (257-258) yasmAt vipAkakaTuH strIbhiH saha samparkastasmAtkAraNAt striyo varjayet tyajet tuzabdAttadAlApamapina kuryAt, kiMvadi cAritrasya tyAha-viSopaliptaM kaNTakamiva jJAtvA avagamya striyaM varjayediti, apica-viSadigdhakaNTakaH zarIrAvayave bhagnaH sannanarthamA- skhalanA tatparityAgazca pAdayet, striyastu smaraNAdapi, taduktaM- viSasya viSayANAM ca, dUramatyantamantaram / upabhuktaM viSaM hanti, viSayAH smrnnaadpi||1|| tathA-vari visa khaiyaM na visayasuha ikkasi visiNa mrNti| visayAmisa puNa ghAriyA Nara Naraehi paDaMti // 1 // tathA ojaH ekaH asahAyaH san kulAni gRhasthAnAM gRhANi gatvA strINAM vazavartI tannirdiSTavelAgamanena tadAnukUlyaM bhajamAno dharmamAkhyAti yo'sAvapi na nirgrantho na samyak pravrajito, niSiddhAcaraNasevanAdavazyaM tatrApAyasambhavAditi, yadA punaH kAcitkutazcinnimittAdAgantumasamarthA vRddhA vA bhavettadA'parasahAyasAdhvabhAve ekAkyapi gatvA aparastrIvRndamadhyagatAyAH puruSasamanvitAyA vA strInindAviSayajugupsApradhAnaM vairAgyajananaM vidhinA dharma kathayedapIti // 11 // 257 // anvayavyatirekAbhyAmukto'rthaH sugamo bhavatItyabhiprAyavAnAha- je eyaM uMcha mityAdi, ye mandamatayaH pazcAtkRtasadanuSThAnAH sAmpratakSiNa etad- anantaroktaM uJchanti // 195 // jugupsanIyaMgas tadatra strIsambandhAdikaM ekAkistrIdharmakathanAdikaMvA draSTavyam, tadanu-tatprati ye gRddhA adhyupapannA mUrchitAH, 70yet tuzabdA0 (mu0)| (r) upayuktaM (pr0)| (r) varaM viSaM jagdhaM na viSayasukhaM ekazo viSeNa mriyte| viSayAmiSaghAtitAH punarnarA narakeSu patanti // 1 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 196 // cAritrasya skhalanA tehi kuzIlAnAM pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandarUpANAmanyatarA bhavanti, yadivA-kAthikapazyakasamprasArakamAmAka- zrutaskandhaH1 rUpANAM vA kuzIlAnAmanyatarA bhavanti, tanmadhyavartinaste'pi kuzIlA bhavantItyarthaH, yata evamataH sutapasvyapi vikRSTatapo- caturthamadhyayanaM strIparijJA, niSTaptadeho'pi bhikSuH sAdhuH Atmahitamicchan strIbhiH samAdhiparipanthinIbhiH saha na viharet na kvacidgachennApi santiSThet, prathamoddezakaH tRtIyArthe saptamI, Namiti vAkyAlaGkAre, jvalitAGgArapuJjavadUrataH striyo vrjyeditibhaavH||12|| 258 // katamAbhiH sUtram 13-14 punaH strIbhiH sArdhana vihartavyamityetadAzaGkayAha (259-260) avidhUyarAhi suNhAhiM, dhAtIhiM aduva dAsIhiM / mahatIhi vA kumArIhiM, saMthavaM se na kujjA anngaare|suutrm 13 // ( // 259 // ) ___ aduNAiNaMca suhINaM vA, appiyaM daTThaegatA hoti / giddhA sattA kAmeha, rakkhaNaposaNe maNusso'si ||suutrm 14 // ( / / 260 // ) tatparityAgazca apizabdaH pratyekamabhisambadhyate, dhUyarAhi tti duhitRbhirapi sArdhaM na viharet tathA snuSAH sutabhAryAstAbhirapi sArdhaM na viviktAsanAdau sthAtavyam, tathA dhAtryaH paJcaprakArAH stanyadAdayo jananIkalpAstAbhizca sAkaM na stheyam, athavA''satAM tAvadaparA yoSito yA apyetA dAsyo ghaTayoSitaH sarvApasadAstAbhirapi saha samparka pariharet, tathA mahatIbhiH kumArIbhirvAzabdAllapvIbhizca sAdha saMstavaM paricayaM pratyAsattirUpaM so'nagAro na kuryAditi, yadyapi tasyAnagArasya tasyAM duhitari snuSAdau / vAna cittAnyathAtvamutpadyate tathApica tatra viviktAsanAdAvaparasyazaGkotpadyate atastacchaGkAnirAsArtha strIsamparkaH parihartavya iti // 13 // 259 // aparasya zaGkA yathotpadyate tathA darzayitumAha-aduNAiNaM ityAdi, vivikte yoSitA sArdhamanagAramathaikadA // 196 // dRSTvA yoSijjAtInAM suhRdAM vA apriyaM cittaduHkhAsikA bhavati, evaM ca te samAzaGkaran yathA- sattvAH- prANina icchAmadanakAmaiH 7 mAmaka0 (mu0)| 0 ret kvci0(mu0)|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 197 // skhalanA gRddhA adhyupapannAH, tathAhi- evambhUto'pyayaM zramaNaH strIvadanAvalokanAsaktacetAH parityaktanijavyApAro'nayA sArdhaM nihIMkastiSThati, taduktaM- muNDaM ziro vadanametadaniSTagandhaM, bhikSAzanena bharaNaM ca hatodarasya / gAtraM malena malinaM gatasarvazobhaM, citraMtathApi manaso caturthamadhyayanaM strIparijJA, madane'sti vAJchA ||1||tthaatikrodhaadhmaatmaansaashcaivmuucurythaa- rakSaNaMca poSaNaM ceti vigRhya samAhAradvandvastasmin rakSaNapoSaNe prathamoddezakaH sadA''daraM kuru yatastvamasyAH manuSyo'si manuSyo vartase, yadivA yadi paraM vayamasyA rakSaNapoSaNe vyApRtAstvameva mnussyo| (261-262)| vartase, yatastvayaiva sArdhamiyamekAkinyaharnizaM parityaktanijavyApArA tiSThatIti // 14 // 260 // kiJcAnyat cAritrasya samaNaMpi daTThadAsINaM, tatthavi tAva ege kuppaMti / aduvA bhoyaNehiMNatthehiM, itthIdosaM saMkiNo hoMti // sUtram 15 // ( // 261 // ) tatparityAgazca ___ kuvvaMti saMthavaMtAhiM, pabbhaTThA samAhijogehiM / tamhA samaNA Na sameMti, AyahiyAe snnnnisejaao|suutrm 16 / / ( // 262 // ) | zrAmyatIti zramaNaH- sAdhuH apizabdo bhinnakramaH taM udAsInamapi rAgadveSavirahAnmadhyasthamapi dRSTvA, zramaNagrahaNaM tapaHkhinnadehopalakSaNArtham, tatraivambhUte'pi viSayadveSiNyapi sAdhau tAvadeke kecana rahasyastrIjalpanakRtadoSatvAtkupyanti, ydivaa| pAThAntaraM samaNaM dadvRNudAsINaM ti zramaNaM pravrajitaM udAsInaM parityaktanijavyApAra striyA saha jalpantaM dRSTvA upalabhya tatrApyeke kecana tAvat kupyanti, kiM punaH kRtavikAramitibhAvaH, athavA strIdoSAzaGkinazca te bhavanti, te cAmI strIdoSAH bhojanaiH / nAnAvidhairAhAraiH nyastaiHsAdhvarthamupakalpitairetadarthameva saMskRtairiyamenamupacarati tenAyamaharnizamihAgacchatIti, yadivA- bhojanaiH | zvazurAdInAMnyastaiH ardhadattaiH sadbhiH sA vadhUH sAdhvAgamanena samAkulIbhUtA satyanyasmin dAtavye'nyaddadyAt, tataste strIdoSAzaGkino bhaveyuryatheyaMduHzIlA'nenaiva vAsahAsta iti, nidarzanamatra yathA- kayAcidvadhvA grAmamadhyaprArabdhanaTaprekSaNaikagatacittayA bhikSATanena (pr0)| 0 vihito0 vihato (pr0)| 0 rakSaNaM poSaNaM (mu0)| 0 poSaNavyApRtA (mu0)|7 sINaM' zramaNaM (mu0)| nanaiva sahA0 (mu0)| // 197 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 198 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM strIparijJA, prathamoddezakaH sUtram 17-18 (263-264) cAritrasya skhalanA tatparityAgazca patizvazurayorbhojanArthamupaviSTayostaNDulA itikRtvA rAikAH saMskRtya dattAH, tato'sau zvazureNopalakSitA, nijapatinA kruddhena tADitA, anyapuruSagatacittetyAzaGkaya svagRhAnirghATiteti // 15 // 261 // kiJcAnyat- kuvaMtI tyAdi, tAbhiH strIbhi:sanmArgArgalAbhiH saha saMstavaMtagRhagamanAlApadAnasamprekSaNAdirUpaMparicayaMtathAvidhamohodayAt kurvanti'vidadhati, kimbhUtAH?prakarSaNa bhraSTA:- skhalitAH samAdhiyogebhyaH samAdhiH-dharmadhyAnaMtadarthaM tatpradhAnA vA yogA-manovAkkAyavyApArastebhyaH pracyutAH zItalavihAriNa iti, yasmAt strIsaMstavAtsamAdhiyogaparibhraMzo bhavati tasmAtkAraNAt zramaNAH satsAdhavo na samenti na gacchanti, sat zobhanA sukhotpAdakatayA'nukUlatvAnniSadyA iva niSadyA strIbhiH kRtA mAyA, yadivA strIvasatIriti, AtmahitAya svahitaM manyamAnAH, etacca strIsambandhapariharaNaM tAsAmapyahikAmuSmikApAyaparihArAddhitamiti, kvacitpazcArddhamevaM paThyate- tamhA samaNA u jahAhi AyahiyAo sannisejjAo ayamasyArthaH- yasmAtstrIsambandho'narthAya bhavati, tasmAt he zramaNa!-sAdho!, tuzabdo vizeSaNArthaH, vizeSeNa saMniSadyA-strIvasatIstatkRtopacArarUpA vA mAyA AtmahitAddhetoH jahAhi parityajeti // 16 // 262 // kiM kecanAbhyupagamyApi pravrajyAM strIsambandhaM kuryuH?, yenaivamucyate, omityAha bahave gihAI avahaTu, missIbhAvaM patthuyA ya ege|dhuvmggmev pavayaMti, vAyAvIriyaM kusiilaannN||suutrm 17 // ( // 263 / / ) suddhaMravati parisAe, aha rahassaMmi dukkaDaM kareMti / jANaMti yaNaMtahAvidA, mAille mahAsaDhe'yaMti // sUtram 18 // ( // 264 // ) bahavaH kecana gRhANi apahRtya parityajya punastathAvidhamohodayAt mizrIbhAvaM iti dravyaliGgamAtrasadbhAvAdbhAvatastu gRhasthasamakalpA ityevambhUtA mizrIbhAvaM prastutAH samanuprAptA na gRhasthA ekAntato nApi pravrajitAH, tadevambhUtA api santo saditi zobhanaH pA0 / 0 ahiAo (mu0)| 0 paNNatA pA010 vihA (mu0)| // 198 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ skhalanA zrIsUtrakRtAGgaM dhruvo- mokSaH saMyamo vA tanmArgameva pravadanti, tathAhi- te vaktAro bhavanti yathA'yamevAsmadArabdho madhyamaH panthAH zreyAn, zrutaskandha:1 niyuktitathAhi-anena pravRttAnAM pravrajyAnirvahaNaM bhavatIti, tadetatkuzIlAnAM vAcA kRtaM vIryaM nAnuSThAnakRtam, tathAhi-te dravyaliGga-8 caturthamadhyayanaM zrIzIlA0 strIparijJA, vRttiyutam dhAriNo vAmAtreNaiva vayaM pravrajitA iti bruvate natu teSAM sAtagauravaviSayasukhapratibaddhAnAM zItalavihAriNAM sadanuSThAnakRtaM prathamoddezakaH zrutaskandhaH 1 1vIryamastIti // 17 // 263 // apica-sa kuzIlo vAmAtreNAviSkRtavIryaH parSadi vyavasthito dharmadezanAvasare satyAtmAnaM sUtram 19-20 // 199 // zuddhaM apagatadoSamAtmAnamAtmIyAnuSThAnaM vA ravati bhASate athAnantaraM rahasyekAnte duSkRtaM pApaM tatkAraNaM vA'sadanuSThAnaM karoti (265-266) cAritrasya vidadhAti, tacca tasyAsadanuSThAnaM gopAyato'pi jAnanti vidanti, ke? - tathArUpamanuSThAnaM vidantIti tathAvida :- iGgitAkArakuzalA nipuNAstadvida ityarthaH yadivA sarvajJAH, etaduktaM bhavati- yadyapyaparaH kazcit tadakartavyaM teSAM na vetti tathApi sarvajJA tatparityAgazca vidanti, tatparijJAnenaiva kiM na paryAptaM?, yadivA- mAyAvI mahAzaThazcAyamityevaM tathAvidastadvido jAnanti, tathAhi-pracchannAkAryakArI na mAM kazcijAnAtyevaM rAgAndho manyate, atha ca taM tadvido vidanti, tathA coktaM-naya loNaM loNijjai Na ya tuppijjA ghayaM va tellaM vaa| kiha sakko vaMceuM attA annuhykllaanno||1||||18||264|| kiJcAnyat sayaMdukkaDaMcana vadati, AiTThovipakatthati baale| veyANuvIimA kAsI, coijjato gilAise bhujo||suutrm 19 // ( // 265 // ) osiyAvi itthiposesu, purisA itthiveyakhedanA / paNNAsamannitA vege, nArINaM vasaM uvakasati ||suutrm 20 // ( // 266 // ) svayaM AtmanA pracchannaM yaduSkRtaM kRtaM tadapareNAcAryAdinA pRSTo na vadati na kathayati, yathA ahamasyAkAryasya kArIti, sc| 0 rahasye' ekAnte (mu0)| 0 vedA (pra0)10 kazcidaka0 (mu0)| 0 tathAvedA (pr0)| 9 na ca lavaNaM lavaNIyate na mrakSyate ghRtaM ca tailaM c| kiM zakyo / vaJcayituM aatmaa'nubhuutaaklyaannH|| 0 sakkA (pr0)| // 199 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 200 / / cAritrasya sakhalanA pracchannapApo mAyAvI svayamavadan yadA pareNa AdiSTaH codito'pi san bAlaH ajJo rAgadveSakalito vA prakatthate AtmAnaM zrutaskandhaH1 zlAghamAno'kAryamapalapati, vadati ca-yathA'hamevambhUtamakAryaM kathaM kariSye ityevaM dhASTrAtprakathate, tathA-vedaH- puMvedodaya caturthamadhyayanaM strIparijJA, stasya anuvIci AnukUlyaM maithunAbhilASaM tanmA kArSIrityevaM bhUyaH punaH codyamAno'sau glAyati glAnimupayAti- akarNazrutaM prathamoddezakaH vidhatte, marmaviddhovA sakhedamiva bhASate, tathA coktaM-sambhAvyamAnapApo'hamapApenApi kiM mayA? / nirviSasyApi sarpasya, bhRzamudvijate / sUtram 19-20 (265-266) jnH||1|| iti // 19 // 265 // apica-striyaM poSayantIti strIpoSakA- anuSThAnavizeSAsteSu uSitA api vyavasthitA api puruSA manuSyA bhuktabhogino'pItyarthaH, tathA- strIvedakhedajJAH strIvedo mAyApradhAna ityevaM nipuNA api tathA prajJayA / autpattikyAdibuddhyA samanvitA- yuktA api eke mahAmohAndhacetaso nArINAMstrINAMsaMsArAvataraNavIthInAM vazaM tadAyattatAmupa tatparityAgazca sAmIpyena kaSanti vrajanti,yadyattA: svapnAyamAnA api kAryamakAryaM vA bruvate tattatkurvate, na punaretajjAnanti yathaitA evambhUtA bhavantIti, tadyathA- etA hasanti ca rudanti ca kAryahetorvizvAsayanti ca naraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH | zmazAnaghaTikA iva vrjniiyaaH||1|| tathA- samudravIcIva calasvabhAvAH, sandhyA-rekheva muhuurtraagaaH| striyaH kRtArthAH puruSaM nirarthakaM niSpIDitAlaktakavattyajanti // 2 // atra ca strIsvabhAvaparijJAne kathAnakamidaM- tadyathA- eko yuvA svagRhAnnirgatya vaizikaM kAmazAstramadhyetuM pATaliputra prasthitaH, tadantarAle anyataragrAmavartinyaikayA yoSitA'bhihitaH, tadyathA-sukumArapANipAdaH zobhanAkRtistvaMkva prasthito'si?, tenApi yathAsthitameva tasyAH kathitam, tayA coktaM-vaizikaMpaThitvA mama madhyenAgantavyam, tenApi tathaivAbhyupagatam, adhItya cAsaumadhyenAyAtaH, tayA casnAnabhojanAdinA samyagupacarito vividhahAvabhAvaizcApahRtahRdayaH (c) striyaH (pr0)| yadyadyattA: (mu0)| // 200 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 201 // hastena gRhNAti, tatastayA mahatAzabdena pUtkRtya janAgamanAvasare mastake vArivardhanikA prakSiptA, tato lokasya zrutaskandhaH 1 kale evamAcaSTe- yathA'yaM gale lagnenodakena manAkna mRtaH, tato mayodakena sikta iti / gate ca loke sA pRSTavatI- kiM caturthamadhyayana strIparijJA, tvayA vaizikazAstropadezena strIsvabhAvAnAM parijJAtamiti?, evaM strIcaritraM durvijJeyamiti nAtrAsthA kartavyeti, tathA coktaM- prathamoddezakaH hRdyanyadvAcyanyatkarmaNyanyatpuro'tha pRSThe'nyat / anyattava mama cAnyat strINAM sarvaM kimapyanyat ||1||||20||266||saamprtmihlok sUtram 21-23 (267-269) eva strIsambandhavipAkaM darzayitumAha cAritrasya avi hatthapAdachedAe, aduvA vddhmNsuktte|avi teyasAbhitAvaNANi, tcchiykhaarsiNcinnaaiic||suutrm 21 // ( // 267 // ) skhalanA tatparityAgazca adu kaNNaNAsacchedaM, kaMThacchedaNaM titikkhaMtI / iti ittha pAvasaMtattA, naya biMti puNo na kAhiMti ||suutrm 22 // ( // 268 // ) strIsamparko hi rAgiNAM hastapAdacchedAya bhavati, apiH sambhAvane sambhAvyata etanmohAturANAM strIsambandhAddhastapAdacchedAdikam, athavA vardhamAMsotkartanamapi tejasAagninA abhitApanAnistrIsambandhibhiruttejitai raajpurussairbhttitrkaannypikriynte| pAradArikAH, tathA vAsyAdinA takSayitvA kSArodakasecanAni ca prApayantIti // 21 // 267 // apica- atha karNanAsikAccheda tathA kaNThacchedanaM ca titikSante svakRtadoSAtsahante iti, evaM bahuvidhAM viDambanAM asminneva mAnuSe ca janmani pApena- karmaNA saMtaptAnarakAtiriktAMvedanAmanubhavantIti na ca punaretadevambhUtamanuSThAnaM na kariSyAma iti bruvata ityavadhArayantItiyAvat, tadevamaihikAmuSmikA duHkhaviDambanA apyaGgIkurvanti na punastadakaraNatayA nivRttiM pratipadyanta iti bhAvaH // 22 // 268 // kiJcAnyat sutametamevamegesiM, itthIvedeti husuyakkhAyaM / evaMpitA vadittANaM, aduvA kammuNA avakareMti // sUtram 23 // ( // 269 // ) (c) samAkuleyamAcaSTe, samAkulAcaSTe (pr0)| // 201 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 202 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayana strIparijJA, prathamoddezakaH sUtram 21-24 (267-270) cAritrasya skhalanA tatparityAgazca __ annaM maNeNa ciMteti, vAyA annaM ca kammuNA annaM / tamhANa saddaha bhikkhU, bahumAyAo ithioNaccA // sUtram 24 // ( // 270 // ) __ zrutaM upalabdhaM gurvAdeH sakAzAllokato vA etad iti yatpUrvamAkhyAtam, tadyathA- durvijJeyaM strINAM cittaM dAruNaH strIsambandhavipAkaH tathA calasvabhAvAH striyo duSparicarA adIrghaprekSiNyaH prakRtyA laghvyo bhavantyAtmagarvitAzca iti evamekeSAM svAkhyAtaM bhavati lokazrutiparamparayA cirantanAkhyAyikAsuvA parijJAtaM bhavati, tathA striyaM yathAvasthitasvabhAvatastatsambandhavipAkatazca vedayati jJApayatIti strIvedo- vaizikAdikaM strIsvabhAvAvirbhAvakaM zAstramiti, taduktaM-durgrAhya hRdayaM yathaiva vadanaM yaddarpaNAntargataM, bhAvaH parvatamArgadurgaviSamaH strINAM na vijnyaayte| cittaM puSkarapatratoyataralaM naikatra santiSThate, nAryo nAma viSArairiva doSaiH samaM vrdhitaaH||1||apic-sungvi jiyAsu suDavi piyAsu suTThaviya laddhapasarAsu / aDaIsu mahiliyAsu ya vIsaMbho neva kaayvvo|| 1 // unbheu aMgulI so puriso sayalaMmi jiivloymmi| kAmaMtaeNa nArI jeNa na pattAI dukkhAiM // 2 // aha eyANaM pagaI savvassa kareMti vemnnssaaii| tassa Na kareMti NavaraM jassa alaM ceva kAmehiM // 3 // kiJca- akAryamahaM na kariSyAmItyevamuktvApi vAcA aduva tti tathApi karmaNA kriyayA- apakurvanti iti virUpamAcaranti, yadivA agrataH pratipadyApi zAsturevApakurvantIti // 23 // 269 // sUtrakAra eva tatsvabhAvAviSkaraNAyAha- pAtAlodaragambhIreNa manasA'nyaccintayanti tathA zrutimAtrapezalayA vipAkadAruNayA vAcA anyadbhASante tathA karmaNA anuSThAnenAnyanniSpAdayanti, yata evaM bahumAyAH striya iti, evaM jJAtvA tasmAt tAsAM bhikSuHsAdhuH OcArA (mu0)| 90 sUkSmamArga vi0 suSTu vijitAsu suSThapi prItAsu suSThapi ca labdhaprasarAsu aTavISu mahilAsu ca vizrambho naiva kAryaH // 1 // Urdhvayatu aGguliM sa puruSaH sakale jIvaloke kAmayatA nArIryena na prAptAni duHkhAni / / 2 / / asAvetAsAM prakRtissarveSAmapi kurvanti vaimanasyAni tasya na kurvanti navaraM yasyAlaM caiva 8 kAmaiH / / 3 / / N // 20
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 203 // na zraddadhIta tatkRtayA mAyayAtmAnaM na pratArayet, dattAvaizikavat, atra caitatkathAnakaM- dattAvaizika ekayA gaNikayA taistaiH zrutaskandhaH1 prakAraiH pratAryamANo'pitAMneSTavAn, tatastayoktaM-kiMmayA daurbhAgyakalaGkAtiyA jIvantyA prayojanaM?,ahaM tvatparityaktA'gniM strIparijJA, pravizAmi, tato'sAvavocat- mAyayA idamapyasti vaizike, tadA'sau pUrvaM suraGgAmukhe kASThasamudayaM kRtvA taM prajvAlya tatrAnu- prathamoddezakaH pravizya suraGgayA gRhamAgatA, dattako'pica idamapi asti vaizike, ityevamasau vilapannapi vAtikaizcitAyAMprakSiptaH, tathApi sUtram 25-26 (271-272) nAsau tAsu zraddhAnaM kRtavAn, evamanyenApi na zraddhAtavyamiti // 24 // 270 // kiJcAnyat cAritrasya juvatI samaNaMbUyA, vicittalaMkAravatthagANi prihittaa| viratA carissaharukkhaM, dhmmmaaikkhnnebhyNtaaro||suutrm 25 // // 271 // ) skhalanA tatparityAgazca adusAviyA pavAeNaM, ahamaMsisAhammiNI yasamaNANaM / jatukuMbhejahA uvajjoI,saMvAse viduuvisiiejjaa|suutrm 26 // // 272 // ) yuvatiH abhinavayauvanA strI vicitravastrAlaGkAravibhUSitazarIrA mAyayA zramaNaM brUyAt, tadyathA- viratA ahaM gRhapAzAt na mamAnukUlo bhartA mahyaM vA'sau na rocate parityaktA vA'haM tenetyata: cariSyAmi kariSyAmyahaM rUkSa miti saMyamam, maunamiti vA kvacitpAThaH tatra munerayaM maunaH-saMyamastamAcariSyAmi, dharmamAcakSva Ne tti asmAkaM he bhayatrAtaH!, yathA'hamevaM duHkhAnAM bhAjanaM. na bhavAmi tathA dharmamAvedayeti ||25||271||kinycaanyt- athavA'nena pravAdena vyAjena sAdhvantikaM yoSidupasarpat- yathA'haM zrAvike tikRtvA yuSmAkaM zramaNAnAM sAdharmiNItyevaM prapaJcena nedIyasI bhUtvA kUlavAlukamiva sAdhu dharmAddhaMzayati, etaduktaM bhavati- yoSitsAnnidhyaM brahmacAriNAM mahate'narthAya, tathA coktaM- tajjJAnaM tacca vijJAnaM, tattapaH sa ca sNymH| sarvamekapade bhraSTa, // 203 // sarvathA kimapi striyH||1||asminnevaarthe dRSTAntamAha- yathA jAtuSaH kumbho jyotiSaH agneH samIpe vyavasthita upajyotirvartI 0 pUrvasura0 (mu0)| 0 dhUtaH vi0p0|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 204 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM strIparijJA, prathamoddezakaH sUtram 27-31 (273-277) cAritrasya skhalanA tatparityAgazca vilIyate dravati, evaM yoSitAM saMvAse sAnnidhye vidvAnapi AstAM tAvaditaro yo'pi viditavedyo'sAvapi dharmAnuSThAnaM prati viSIdeta zItalavihArI bhavediti // 26 // 272 // evaM tAvatstrIsAnnidhye doSAn pradarzya tatsaMsparzajaM doSaM darzayitumAha jatukuMbhejoiuvagUDhe, Asu'bhitatte nnaasmuvyaai| evitthiyAhiM aNagArA, saMvAseNa NAsamuvayaMti // sUtram 27 // ( // 273 // ) kuvvaMti pAvagaM kammaM, puTThA vegevamAhiMsu / no'haM karemi pAvaMti, aMkesAiNI mamesatti // sUtram 28 // ( // 274 / ) yathA jAtuSaH kumbho jyotiSA agninopagUDhaH- samAliGgito'bhitapto'gninAbhimukhyena santApitaH kSipraM nAzamupayAti dravIbhUya vinazyati, evaM strIbhiH sArdhaM saMvasanena paribhogenAnagArA nAzamupayAnti, sarvathA jAtuSakumbhavat vratakAThinyaM parityajya saMyamazarIrAd bhrazyanti // 27 // 273 // apica- tAsu saMsArAbhiSvaGgiNISvabhiSaktA avadhIritaihikAmuSmikApAyAH pApaM karma maithunAsevanAdikaM kurvanti vidadhati, paribhraSTAH sadanuSThAnAd eke kecanotkaTamohA AcAryAdinA codyamAnA evamAhuH vakSyamANamuktavantaH, tadyathA- nAhamevambhUtakulaprasUtaH etadakAryaM pApopAdAnabhUtaM kariSyAmi, mamaiSA duhitRkalpA pUrvaM aDrezAyinI AsIt, tadeSA pUrvAbhyAsenaiva mayyevamAcarati, na punarahaM viditasaMsArasvabhAvaHprANAtyaye'pi vratabhaGgaM vidhAsya iti // 28 // 274 // kiJca bAlassa maMdayaM bIyaM, jaMca kaDaM avajANaI bhujo| duguNaM kareise pAvaM, pUyaNakAmo visanesI // sUtram 29 // ( // 275 // ) saMlokaNijjamaNagAraM, AyagayaM nimaMtaNeNAhaMsu / vatthaM ca tAi! pAyaM vA, annaM pANagaM paDiggAhe // sUtram 30 // // 276 // ) NIvAramevaM bujjhejA, No iccheagAramAgaMtuM / baddhe visayapAsehi, mohamAvajjai puNo mNde| sUtram 31 // ( // 277 // ) (r) mamaiSikA (pr0)| (c)zayinI (mu0)| 0 0 mAvadRti paatthaantrsNbhvH|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 205 // skhalanA tatparityAgazca ttibemi / iti itthIparinnAe paDhamo uddeso smtto||4-1|| zrutaskandhaH1 bAlasya ajJasya rAgadveSAkulitasyAparamArthadRza etadvitIyaM mAndyaM ajJatvam, ekaM tAvadakAryakaraNena caturthavratabhaGgo dvitIya caturthamadhyayanaM strIpariz2A, tadapalapanena mRSAvAdaH, tadeva darzayati- yatkRtamasadAcaraNaM bhUyaH punarapareNa codyamAnaH apajAnIta apalapati- naitanmayA prathamoddezakaH kRtamiti, sa evambhUtaH asadanuSThAnena tadapalapanena ca dviguNaM pApaM karoti, kimarthamapalapatItyAha- pUjanaM- satkArapuraskAra- sUtram 30-31 (276-277) statkAma:- tadabhilASI mA me loke avarNavAdaH syAdityakArya pracchAdayati viSaNNa:- asaMyamastameSituM zIlamasya so'yaM / cAritrasya viSaNNaiSI // 29 // 275 // kizcAnyat-saMlokanIyaM-saMdarzanIyamAkRtimantaM kaJcana anagAraM sAdhumAtmani gatamAtmagataM AtmajJamityarthaH, tadevambhUtaM kAzcana svairiNyo nimantraNena nimantraNapuraHsaraM AhuH uktavatyaH, tadyathA- he trAyin! sAdho vastraM pAtramanyadvA , pAnAdikaM yena kenacidbhavataH prayojanaMtadahaM bhavate sarvaMdadAmIti madahamAgatya pratigRhANa tvamiti ||30||276||upsNhaaraarthmaahetdyossitaaN vastrAdikamAmantraNaM nIvArakalpaM budhyeta jAnIyAt, yathAhinIvAreNa kenacidbhakSyavizeSeNa sUkarAdivazamAnIyate, evamasAvapi tenAmantreNa vazamAnIyate, atastannecched agAraM gRhaM gantum, yadivA- gRhamevAvarto gRhAvarto gRhabhramastaM necchet / nAbhilaSet, kimiti?, yato baddho vazIkRto viSayA eva zabdAdayaH pAzA rajjUbandhanAni tairbaddhaH- paravazIkRtaH snehapAzAnapaboTayitumasamarthaH san mohaM cittavyAkulatvamAgacchati- kiMkarttavyatAmUDho bhavati paunaHpunyena mandaH ajJo jaDa iti / itiH prismaaptau| bravImIti pUrvavat // 31 // 277 // iti prathamoddezakaH samAptaH // 4-1 // // 205 // 0 avajAnAti (pr0)| 0 masyeti viSa0 (mu0)|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3600 zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 206 // ||cturthaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| zrutaskandhaH1 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake strIsaMstavAccAritraskhalana caturthamadhyayanaM strIparijJA, muktam, skhalitazIlasya ca yA avasthA ihaiva prAdurbhavati tatkRtakarmabandhazca tadiha pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyA- dvitIyoddezakaH syoddezakasyAdisUtraM sUtram 1-2 (278-279) oesayA Na rajjejjA, bhogakAmI puNo virjjejaa| bhoge samaNANa suNeha, jaha bhuMjaMti bhikkhuNo ege|suutrm 1 // ( // 278 // ) skhalitasya aha taM tu bhedamAvannaM, mucchitaM bhikkhu kaammtivttaiN| palibhiMdiyA NaM to pacchA, pAduddhaTTamuddhi pahaNaMti // sUtram 2 // ( // 279 // ) tiraskAratA asya cAnantaraparamparasUtrasambandho vaktavyaH, sa cAyaM sambandho-viSayapAzairmohamAgacchati yato'ta oja eko rAgadveSaviyutaH strISu rAgaM na kuryAt, paramparasUtrasambandhastu saMlokanIyamanagAraM dRSTvA yadi kAcidyoSit sAdhumazanAdinA nIvArakalpena pratArayet tatraujaH sanna rajyeteti, tatraujo dravyataH paramANuH bhAvatastu rAgadveSaviyutaH, strISu rAgAdihaiva vakSyamANanItyA / nAnAvidhA viDambanA bhavanti tatkRtazca karmabandhaH tadvipAkAccAmutra narakAdau tIvrA vedanA bhavanti yato'ta etanmatvA bhAvaujaH san sadA sarvakAlaM tAsvanarthakhaniSu strISuna rajyeta, tathA yadyapi mohodayAt bhogAbhilASI bhavet tathApyaihikAmuSmikApAyAn / parigaNayya punastAbhyo virajyeta, etaduktaM bhavati- karmodayAtpravRttamapi cittaM heyopAdeyaparyAlocanayA jJAnAGkazena nivartayediti, tathA zrAmyanti- tapasA khidyantIti zramaNAsteSAmapi bhogA ityetacchRNuta yUyam, etaduktaM bhavati- gRhasthAnAmapi bhogA viDambanAprAyA yatInAM tu bhogA ityetadeva viDambanAprAyam, kiM punastatkRtAvasthAH, tathA coktaM- muNDaM zira ityAdi pUrvavat, 7 dRSTvA ca (mu0)| // 206 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti dvitIyoddezaka zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 207 // tathA yathA ca bhogAn eke apuSTadharmANo bhikSavo yatayo viDambanAprAyAn bhuJjate tathoddezakasUtreNaiva vakSyamANenottaratra mahatA zrutaskandhaH1 prabandhena darzayiSyati, anyairapyuktaM- kRzaH kANaH khaJjaH zravaNarahitaH pucchavikalaH, kSudhAkSAmo jIrNaH piTharakakapAlArdita glH| caturthamadhyayana strIparijJA, vraNaiH pUyaklinnaiH kRmikulazatairAvilatanuH, zunImanveti zvA hatamapi ca hantyeva madanaH // 1 // ityAdi, // 1 // 278 // bhoginAM viDambanA darzayitumAha- athe tyAnantaryArthaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, strIsaMstavAdanantaraMbhikSusAdhuM bhedaM zIlabhedaM cAritraskhalanaM sUtram 3-4 (280-281) ApannaM prAptaM santaM strISu mUrcchitaM gRddhamadhyupapannam, tameva vizinaSTi- kAmeSu- icchAmadanarUpeSu mate:- buddhermanaso vA vA skhalitasya varttanaM pravRttiryasyAsau kAmamativartaH- kAmAbhilASuka ityarthaH, tamevambhUtaM paribhidya madabhyupagataHzveta~kRSNapratipattA madvazaka tiraskAratA ityevaM parijJAya yadivA- paribhidya-parisAryAtmakRtaM tatkRtaM coccAryeti, tadyathA- mayA tava luzcitazirasojallamalAvilatayA / durgandhasya jugupsanIyakakSAvakSobastisthAnasya kulazIlamaryAdAlajjAdharmAdIn parityajyAtmA dattaH tvaM punarakiJcitkara ityAdi bhaNitvA, prakupitAyAstasyA asau viSayamUrcchitastatpratyAyanArthaM pAdayornipatati, taduktaM- vyAbhinnakesarabRhacchirasazca siMhA, nAgAzca dAnamadarAjikRzaiH kpolaiH| medhAvinazca puruSAH samare ca zUrAH, strIsannidhau paramakApuruSA bhavanti // 1 // tato viSayeSvekAntena mUrcchita iti parijJAnAt pazcAt pAdaM nijavAmacaraNaM uddhRtya utkSipya mUrdhni zirasi praghnanti tADayanti, evaM viddmbnaaNpraapyntiiti|| 2 // 279 // anyacca jai kesiANaM mae bhikkhu, No vihare saha nnmitthiie| kesANaviha lucissaM, nannattha mae carijAsi // sUtram 3 // // 280 // ) ahaNaM se hoI uvaladdho, to pesaMti tahAbhUehiM / alAucchedaM pehehi, vagguphalAiM AharAhitti // sUtram 4 / / ( / / 281 // ) (c) lArpitagalaH (pra0) vi0 pa010 Arthe (pr0)| 0 gataH zvetaH (mu0)| 0 0 zata (pr0)| 0 nipatitaH (pr0)| // 207 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 208 // kezA vidyante yasyAH sA kezikA, Namiti vAkyAlaGkAre, he bhikSo! yadi mayA striyA bhAryayA kezavatyA saha no viharestvam, zrutaskandhaH1 sakezayA striyA bhogAn bhujAno vrIDAM yadi vahasi tataH kezAnapyahaM tvatsaGgamAkAGkiNI luJciSyAmi apaneSyAmi, AstAM caturthamadhyayana strIparijJA, tAvadalaGkArAdikamityapizabdArthaH, asya copalakSaNArthatvAdanyadapi yad duSkaraM videzagamanAdikaM tatsarvamahaM kariSye, tvaM dvitIyoddezakaH| punarmayA rahito nAnyatra careH, idamuktaM bhavati- mayA rahitena bhavatA kSaNamapi na sthAtavyam, etAvadevAhaM bhavantaM prArthayAmi, sUtram 5-6 (282-283) ahamapi yadbhavAnAdizati tatsarvaM vidhAsya iti // 3 // 280 // ityevamatipezalairvizrambhajananairApAtabhadrakairAlApairvizrambhayitvA skhalitasya yatkurvanti tadarzayitumAha- athe tyAnantaryArthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, vizrambhAlApAnantaraM yadA'sau sAdhurmadanurakta ityevaM tiraskAratA upalabdho bhavati- AkArairiGgitaizceSTayA vA madvazaga ityevaM parijJAto bhavati tAbhiH kapaTanATakanAyikAbhiH strIbhiH, tataH tadabhiprAyaparijJAnAduttarakAlaM tathAbhUtaiH karmakaravyApArapazadaiH preSayanti niyojayanti yadivA- tathAbhUtairiti liGgasthayogyai ApAraiH preSayanti, tAneva darzayitumAha- lAu'tti alAbu- tumbaM chidyate yena tadalAbucchedaM-pippalakAdi zastraM pehAhi tti prekSasva nirUpaya labhasveti, yena pippalakAdinA labdhena pAtrAdermukhAdi kriyata iti, tathA valgUni zobhanAni phalAni nAlikerAdIni alAbukAni vA tvaM Ahara Anayeti, yadivA- vAkphalAni dharmakathArUpAyA vyAkaraNAdivyAkhyAnarUpAyA 2 vA vAco yAni phalAni- vastrAdilAbharUpANi tAnyAhareti // 4 // 281 // apicadArUNi sAgapAgAe, pajoovA bhavissatI raao| pAtANi ya me rayAvehi, ehi tA me pitttthomdde| sUtram 5 // ( // 282 // ) // 208 // vatthANi ya me paDilehehi, annaM pANaMca aahraahitti| gaMdhaM caraoharaNaMca, kAsavagaMca me smnnujaannaahi||suutrm6||||283||) 00 zabdaH pra0 kheTe pApamapazadamiti haimH| (r) alAu (mu0)| 0 gaMthaM iti syaatpaatthaantrm|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 209 // tathA dArUNi kASThAni zAkaM TakkavastulAdikaM patrazAkaM tatpAkArtham, kvacid annapAkAyeti pAThaH, tatrAnnaM-odanAdikamiti, zrutaskandha:1 rAtrau rajanyAM pradyoto vA bhaviSyatItikRtvA, ato aTavItastamAhareti, tathA- (granthAgraM 3500) pAtrANi patavahAdIni raJjaya caturthamadhyayanaM strIparijJA, lepaya, yena sukhenaiva bhikSATanamahaM karomi, yadivA- pAdAvalaktakAdinA raJjayeti, tathA- parityajyAparaM karma tAvad ehi | dvitIyoddezaka Agaccha me mama pRSThiM ut- prAbalyena mardaya bAdhate mamAGgamupaviSTAyA ataH saMbAdhaya, punaraparaM kAryazeSaM kariSyasIti // 5 // sUtram 7-8 (284-285) 282||kinyc-vstraanni ca ambarANi me mama jIrNAni vartante'taH pratyupekSasva anyAni nirUpaya, yadivA-malinAni rajakasya skhalitasya samarpaya, madupadhiM vA mUSikAdibhayAtpratyupekSasveti, tathA annapAnAdikaM Ahara Anayeti, tathA gandhaM koSThapuTAdikaM granthaM vA tiraskAratA hiraNyaM tathA zobhanaM rajoharaNaM tathA locaM kArayitumahamazaktetyataH kAzyapaM nApitaM macchiromuNDanAya zramaNAnujAnIhi yenaa| bRhatkezAnapanayAmIti // 6 // 283 // kiJcAnyat adu aMjaNiM alaMkAraM, kukkuhayaM me pycchaahi| loddhaM ca loddhakusumaMca, veNupalAsiyaM ca guliyaM ca // sUtram 7 // // 284 // ) kuTuMtagaraMca agaruM, saMpiTuM samaM usIreNa / tellaM muhaM bhiliMjAe, veNuphalAiMsannidhAnAe |suutrm 8 // ( // 285 // ) athazabdo'dhikArAntarapradarzanArthaH pUrvaM liGgasthopakaraNAnyadhikRtyAbhihitam, adhunA gRhasthopakaraNAnyadhikRtyAbhidhIyate, tadyathA-aMjaNimiti aJjaNikAMkajalAdhArabhUtAM nalikAMmama prayacchasvetyuttaratra kriyA, tathA kaTakakeyUrAdikamalaGkAraM vA, tathA kukkuhayaM ti khuMkhuNakaM me mama prayaccha dadasvetyuttaratra yenAhaM sarvAlaGkAravibhUSitA vINAvinodena bhavantaM vinodayAmi, tathA lodhaM ca lodhrakusumaMca, tathA veNupalAsiyaM ti vaMzAtmikA lakSNatvak kASThikA, sA dantairvAmahastena pragRhya (c) ghargharamiti vi0 pa0 / 0 muharbhijAe (mu0)| bhiNDalijAe (pr0)| (c) kukkuiyaM (pr0)| 0 prayaccha, yenAhaM (mu0)| // 209 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 210 // dakSiNahastena vINAvadvAdyate, tathauSadhaguTikAM tathAbhUtAmAnaya yenAhamavinaSTayauvanA bhavAmIti // 7 // 284 // tathA kuSThaM- zrutaskandhaH1 utpalakuSThaM tathA'garaM tagaraM ca, ete dve api gandhikadravye, etatkuSThAdikaM uzIreNa vIraNImUlena sampiSTaM sugandhi bhavati yatasta caturthamadhyayanaM strIparijJA, tathA kuru, tathA tailaM lodhrakuGkamAdinA saMskRtaM mukhamAzritya bhilijAe tti abhyaGgAya Dhaukayasva, etaduktaM bhavati-mukhAbhyaGgArthaM dvitIyoddezakaH tathAvidhaM saMskRtaM tailamupAhareti, yena kAntyupetaM me mukhaM jAyate, veNuphalAI ti veNukAryANi karaNDakapeTukAdIni sannidhiH sUtram 9-10 (286-287) sannidhAnaM- vastrAdervyavasthApanaM tadarthamAnayeti // 8 // 285 / / kiJca skhalitasya naMdIcuNNAIpAharAhi, chattovANahaM ca jANAhi / satthaM ca sUvacchejjAe, ANIlaM ca vatthayaM rayAvehi // sUtram 9 // // 286 // ) | tiraskAratA suphaNiM ca sAgapAgAe, aamlgaaiNdgaahrnnNc| tilagakaraNimaMjaNasalAgaM, priMsu me vihUNayaM vijANehi ||suutrm 10 // // 287 // ) nandIcuNNagAI ti dravyasaMyoganiSpAditoSThamrakSaNacUrNo'bhidhIyate, tamevambhUtaM cUrNaM prakarSaNa- yena kenacitprakAreNa Ahara Anayeti, tathA''tapasya vRSTervA saMrakSaNAya chatraM tathA upAnahau ca mamAnujAnIhi, na me zarIramebhirvinA vartate tato dadasveti, tathA zastraM dAtrAdikaM sUpacchedanAya patrazAkacchedanArthaM Dhaukayasva, tathA vastraM ambaraM paridhAnArthaM gulikAdinA raJjaya yathA AnIlaM- ISannIlaM sAmastyena vA nIlaM bhavati, upalakSaNArthatvAdraktaM vA yathA bhavatIti // 9 // 286 // tathA- suSTu sukhena vA phaNyate- kvAthyate takrAdikaM yatra tatsuphaNi-sthAlIpiTharAdikaM bhAjanamabhidhIyate tacchAkapAkArthamAnaya , tathA AmalakAni dhAtrIphalAni snAnArthaM pittopazamanAyAbhyavahArArthaM vA tathodakamAhiyate yena tadudakAharaNaM- kuTavardhanikAdi, asya copalakSaNArthatvAd ghRtatailAdyAharaNaM sarvaM vA gRhopaskaraM Dhaukayasveti, tilakaH kriyate yayA sA tilakakaraNI- dantamayI 0 bhijaae| bhiDaliMjAe0 (pr0)| // 21
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 211 // suvarNAtmikA vA zalAkA yayA gorocanAdiyuktayA tilakaH kriyata iti, yadivA gorocanayA tilakaH kriyate (iti) saiva zrutaskandhaH1 tilakakaraNItyucyate, tilakA vA kriyante-piSyante vA yatra sA tilakakaraNItyucyate, tathA aJjana-sauvIrakAdizalAkA caturthamadhyayanaM strIparijJA, akSNoraJjanArthaM zalAkA aJjanazalAkA taamaahreti| tathA grISme uSNAbhitApe sati me mama vidhUnakaM vyajanakaM vijAnIhi // dvitIyoddezakaH 10 // 287 // evaM sUtram 11-13 (288-290) saMDAsagaMca phaNihaMca, sIhalipAsagaMca aannaahi| AdaMsagaMca payacchAhi, daMtapakkhAlaNaM pavesAhi // sUtram 11 // ( / / 288 // ) skhalitasya pUyaphalaM taMbolayaM, sUIsuttagaMca jANAhi / kosaMca moyamehAe, suppukkhalagaMca khaargaalnnNc||suutrm 12 // ( // 289 // ) tiraskAratA saMDAsakaM nAsikAkezotpATanaM phaNihaM kezasaMyamanArthaM kaGkatakam, tathA sIhalipAsagaM ti vINAsaMyamanArthamUrNAmayaM kaGkaNaM ca Anaya Dhokayeti, evaM A-samantAdRzyate AtmA yasmin sa AdarzaH sa eva AdarzakastaM prayaccha dadasveti, tathA dantAH prakSAlyante- apagatamalAH kriyante yena taddantaprakSAlanaM- dantakASThaM tanmadantike pravezayeti // 11 // 288 // pUgaphalaM pratItaM / tAmbUlaM nAgavallIdalaM tathA sUcI ca sUtraM ca sUcyarthaM vA sUtraM jAnIhi dadasveti, tathA kozaM iti vArakAdibhAjanaM tat mocamehAya samAhara, tatra moca:- prasravaNaM kAyiketyarthaH tena mehaH-secanaMtadarthaM bhAjanaMDhaukaya, etaduktaM bhavati-bahirgamanaM kartumahamasamarthA rAtrau bhayAd, ato mama yathA rAtrau bahirgamanaM na bhavati tathA kuru, etaccAnyasyApyadhamatamakartavyasyopalakSaNaM draSTavyam, tathA zUrpe tandulAdizodhanaM tathodUkhalaM tathA kiJcana kSArasya-sarjikAdergAlanakamityevamAdikamupakaraNaM sarvamapyAnayeti // 12 // 289 // kizcAnyat caMdAlagaMca karagaMca, vaccagharaM ca Auso! khaNAhi / sarapAyayaM ca jAyAe, gorahagaMca saamnneraae|suutrm 13 // 290 //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 212 // ghaDigaMca saDiMDimayaM ca, celagolaM kumaarbhuuyaae| vAsaM samabhiAvaNNaM, AvasahaM ca jANa bhattaM ca / / sUtram 14 // 291 / / zrutaskandha:1 candAlakaM iti devatArca nikAdyarthaM tAmramayaM bhAjanam, etacca mathurAyAM candAlakatvena pratItamiti, tathA karako jalAdhAro caturthamadhyayanaM strIparijJA, madirAbhAjanaM vA tadAnayeti kriyA, tathA vaqagRhaM purISotsargasthAnaM tadAyuSman! madarthaM khana saMskuru, tathA zarA- iSavaH pAtyante-dvitIyoddezakaH kSipyante yena taccharapAtaM- dhanuH tat jAtAya matputrAya kRte Dhaukaya, tathA gorahagaM ti trihAyaNaM balIvadaM ca Dhaukayeti, saamnneraae| sUtram 14-16 (291-293) tti zramaNasyApatyaM zrAmaNistasmai zramaNaputrAya tvatputrAya gantryAdikRte bhaviSyatIti // 13 // 290 // tathA ghaTikAM mRnmaya skhalitasya kullaDikAM DiNDimena paTahakAdivAditravizeSeNa saha, tathA celagolaM ti vastrAtmakaM kandukaM kumArabhUtAya kSullakarUpAya tiraskAratA rAjakumArabhUtAya vA matputrAya krIDanArthamupAnayeti, tathA varSamiti prAvRTkAlo'yaM abhyApannaH- abhimukhaM samApanno'ta AvasathaM gRhaM prAvRTkAlanivAsayogyaM tathA bhaktaM ca tandulAdikaM tatkAlayogyaM jAnIhi nirUpaya niSpAdaya, yena sukhenaivAnAgapataparikalpitAvasathAdinA prAvRTkAlo'tivAhyate iti, taduktaM- mAsairaSTAbhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tatkartavyaM manuSyeNa, yasyAnte sukhmedhte||1|| iti // 14 // 291 // AsaMdiyaM ca navasuttaM, pAullAI sNkmtttthaae| adu puttadohalaTThAe, ANappA havaMti dAsA vA // sUtram 15 // ( // 292 // ) jAe phale samuppanne, geNhasu vANaM ahavA jahAhi / ahaM puttaposiNo ege, bhAravahA havaMti uTTA vA // sUtram 16 // ( // 293 // ) tathA AsaMdiya mityAdi, AsandikAmupavezanayogyAM maJcikAm, tAmeva vizinaSTi navaM-pratyagraM sUtraM valkavalitaM yasyAM sA navasUtrA tAM upalakSaNArthatvAdvadhracarmAvanaddhAM vA nirUpayeti vA evaM pAullAI ti mojakAH kASThapAduke vA saMkramaNArthaM va 0 zrAmaNiputrAya (pr0)| 0 svaputrAya (pra0)1 0 anAgate parikalpitaM yadAvasathAdi ten| 0 evaM ca-mauje kASThaH (mu0)| // 212 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 213 // paryaTanArthaM nirUpaya, yato nAhaM nirAvaraNapAdA bhUmau padamapi dAtuM samartheti, athavA-putre garbhasthe dauhRdaH putradauhRdaH- antarvartI zrutaskandhaH1 phalAdAvabhilASavizeSastasmai- tatsampAdanArthaM strINAM puruSAH svavazIkRtA dAsA iva krayakrItA iva AjJApyA AjJApanIyA caturthamadhyayanaM strIparijJA, bhavanti, yathA dAsA alajjitairyogyatvAdAjJApyante evaM te'pi varAkAH snehapAzAvapAzitA viSayArthinaH strIbhiH saMsArAvataraNa dvitIyoddezakaH vIthIbhirAdizyanta iti // 15 // 292 // anyacca- jAtaH- putraH sa eva phalaM gRhasthAnAm, tathAhi- puruSANAM kAmabhogAH sUtram 15-16 (292-293) phalaM teSAmapi phalaM- pradhAnakArya putrajanmeti, taduktaM- idaM tatsnehasarvasvaM, smmaaddhydridryoH| acandanamanauzIraM, hRdayasyAnulepanam // skhalitasya 1 // yattacchapaniketyuktaM, baalenaavyktbhaassinnaa| hitvA sAMkhyaM ca yogaM ca, tanme manasi vartate // 2 // tathA 'loke putramukhaM nAma / tiraskAratA dvitIyaM mukhamAtmanaH' ityAdi, tadevaM putraH puruSANAM paramAbhyudayakAraNaM tasmin samutpanne jAte taduddezena yA viDambanAH puruSA-8 NAM bhavanti tA darzayati- amuMdArakaM gRhANa tvam, ahaM tu karmAkSaNikA na me grahaNAvasaro'sti, atha cainaM jahAhi parityaja nAhamasya vArtAmapi pRcchAmi evaM kupitA satI brUte, mayA'yaM nava mAsAnudareNoDhastvaM punarutsaGgenApyudvahan stokamapi kAlamudvijasa iti, dAsadRSTAntastvAdezadAnenaiva sAmyaM bhajate, nAdezaniSpAdanena, tathAhi- dAso bhayAdudvijannAdezaM vidhatte, satu strIvazago'nugrahaM manyamAno muditazca tadAdezaM vidhatte, tathA coktaM- yadeva rocate mAM, tadeva kurute priyA / iti vetti na jAnAti, tatpriyaM ytkrotysau||1|| dadAti prArthitaH prANAn, mAtaraM hanti tatkRte / kiM na dadyAt na kiM kuryAtstrIbhirabhyarthito nrH||2|| dadAti zaucapAnIyaM, pAdau prkssaalytypi| zleSmANamapi gRhNAti, strINAM vazagato nrH||3||tdevN putranimittamanyadvA yatkiJcinnimittamuddizya // 213 // dAsamivAdizanti, atha te'pi putrAn poSituM zIlaM yeSAM te putrapoSiNa upalakSaNArthatvAccAsya sarvAdezakAriNaH eke kecana (c) antarvatnI prAgmudrite, phalasya putravAcitA upariSTAtspaSTA / ru etacchlokadvayamapi vratabhraSTena dharmakIrtinA bhASitamiti vi0 pa0 /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM mohodaye vartamAnAH strINAM nirdezavartino'pahastitaihikAmuSmikApAyA uSTrA iva paravazA bhAravahA bhavantIti // 16 // 293 // zrutaskandha:1 niyuktikicAnyat caturthamadhyayanaM zrIzIlA0 strIparijJA, vRttiyutam rAovi uTThiyA saMtA, dAragaM ca saMThavaMti dhAI vaa| suhirImaNA vi te saMtA, vatthadhovA havaMti haMsA vA // sUtram 17 // // 294 // ) dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH 1 evaM bahuhiM kayapuvvaM, bhogattAe je'bhiyAvannA / dAse mie va pese vA, pasubhUteva se Na vA keI / / sUtram 18 // ( // 295 // ) sUtram 17-18 // 214 // (294-295) rAtrAvapyutthitAH santo rudantaM dArakaM dhAtrIvat saMsthApayantyanekaprakArairullApanaiH, tadyathA-sAmiosi Nagarassa ya Nakkaurassa yaha skhalitasya hatthakappagiripaTTaNasIhapurassa ya uNNayassa ninnassa ya kucchipurassa ya kaNNakujja AyAmuhasoriyapurassa ya ityevamAdibhirasambaddhaiH tiraskAratA krIDanakAlApaiH strIcittAnuvartinaH puruSAstat kurvanti yenopahAsyatAMsarvasya vrajanti, suSTu hI:- lajjA tasyAM mana:- antaHkaraNaM yeSAM te suhImanaso- lajjAlavo'pi te santo vihAya lajjAM strIvacanAtsarvajaghanyAnyapi karmANi kurvate, tAnyeva sUtrAvayavena darzayati- vastradhAvakA vastraprakSAlakA haMsA iva- rajakA iva bhavanti, asya copalakSaNArthatvAdanyadapyudakavahanAdikaM kurvanti // 17 // 294 // kimetatkecana kurvanti yenaivamabhidhIyate?, bADhaM kurvantItyAha- eva miti pUrvoktaM strINAmAdezakaraNaM putrapoSaNavastradhAvanAdikaM tadbahubhiH saMsArAbhiSvaGgibhiH pUrvaM kRtaM kRtapUrvaM tathA pare kurvanti kariSyanti ca ye bhogatvAya kAmabhogArthamaihikAmuSmikApAyabhayamaparyAlocya Abhimukhyena- bhogAnukUlyena ApannA- vyavasthitAH sAvadhAnuSThAneSu pratipannA itiyAvat, tathA yo rAgAndhaH strIbhirvazIkRtaH sa dAsavadazaGkitAbhistAbhiH pratyapare'pi karmaNi niyojyate, tathA vAgurApatitaH paravazo N O svAmyasi nagarasya ca nakrapurasya ca hastikalpagiripattanasiMhapurasya unnatasya nimnasya kukSipurasya ca kAnyakubjapitAmahamukhazauryapurasya ca // rubhiNNassa (pr0)| TO bhogakRte (mu0)|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 215 // mRga iva dhAryate, nAtmavazo bhojanAdikriyA api kartuM labhate, tathA preSya iva karmakara iva krayakrIta iva varcaH zodhanAdAvapi zrutaskandhaH1 niyojyate, tathA-kartavyAkartavyavivekarahitatayA hitAhitaprAptiparihArazUnyatvAt pazubhUta iva, yathA hi pazurAhArabhayamaithunapari strIparijJA, grahAbhijJa eva kevalam, evamasAvapi sadanuSThAnarahitatvAtpazukalpaH, yadivA-sastrIvazagodAsamRgapreSyapazubhyo'pyadhamatvAnna dvitIyoddezakaH kazcit, etaduktaM bhavati- sarvAdhamatvAttasya tattulyaM nAstyeva yenAsAvupamIyate, athavA- na sa kazciditi, ubhayabhraSTatvAt, sUtram 19-20 (296-297) tathAhi-na tAvatpravrajito'sau sadanuSThAnarahitatvAt, nApi gRhasthaH tAmbUlAdiparibhogarahitatvAllocikAmAtradhAritvAcca, skhalitasya yadivA aihikAmuSmikAnuSThAyinAM madhye na sa kazciditi // 18 // 295 // sAmpratamupasaMhAradvAreNa strIsaGgaparihAramAha tiraskAratA eyaM khutAsu vinnappaM, saMthavaM saMvAsaMca vajejjA / tajAtiA ime kAmA, vajjakarA ya evmkkhaae|suutrm 19 // ( // 296 // ) evaM bhayaMNa seyAya, ii se appagaM nilaMbhittA / No itthiMNo pasuMbhikkhU, No sayaMpANiNA NiliMjejjA |suutrm 20 // ( // 297 // ) ___ etat pUrvoktaM khuzabdo vAkyAlaGkAre tAsu yat sthitaM tAsAM vA strINAM sambandhi yad vijJaptaM- uktam, tadyathA- yadi sakezayA mayA saha na ramase tato'haM kezAnapyapanayAmItyevamAdikam, tathA strIbhiH sArdhaM saMstavaM paricayaM tatsaMvAsaMca strIbhiH sahaikatra nivAsaM cAtmahitamanuvartamAnaH sarvApAyabhIruH tyajet jahyAt, yatastAbhyo ramaNIbhyo jAti:- utpattiryeSAM te'mI kAmAstajAtikA- ramaNIsamparkotthAstathA avayaM pApaM vajaM vA gurutvAdadhaHpAtakatvena pApameva tatkaraNazIlA avadyakarA vajrakarA vetyevaM AkhyAtAH tIrthakaragaNadharAdibhiH pratipAditA iti // 19 // 296 // sarvopasaMhArArthamAha- evaM anantaranItyA bhayahetutvAt strIbhirvijJaptaM tathA saMstavastatsaMvAsazca bhayamityataH strIbhiH sArdhaM samparko na zreyase asadanuSThAnahetutvAttasyetyevaM 0 na kazciditi (mu0)| // 215 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsutrakRtAGga | niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 216 // tiraskAratA parijJAya sa bhikSuravagatakAmabhogavipAka AtmAnaM strIsamparkAnnirudhya sanmArge vyavasthApya yatkuryAttadarzayati- na striya narakavIthIprAyAM nApi pazulIyate Azrayeta strIpazubhyAM saha saMvAsaM parityajet, strIpazupaNDakavivarjitA zayye' tivacanAt, 8 caturthamadhyayanaM strIparijJA, tathA svakIyena pANinA hastenAvAcyasya na NiliMjejattina sambAdhanaM kuryAt, yatastadapi hastasambAdhanaM cAritraMzabalIkaroti, dvitIyoddezakaH yadivA-strIpazvAdikaM svena pANinA na spRzediti // 20 // 297 / / api ca sUtram 21-22 (298-299) suvisuddhalese mehAvI, parakiriaMca vajae naannii| maNasA vayasA kAyeNaM, savvaphAsasahe aNagAre / / sUtram 21 // ( // 298 // ) skhalitasya iccevamAhu se vIre, dhuarae dhuamohe se bhikkhU / tamhA ajjhatthavisuddhe, suvimukke AmokkhAe parivvaejA si // sUtram 22 // ( // 299 // ) ttibemi // iti zrIitthIparinA cautthajjhayaNaM samattaM / ___ suSTha-vizeSeNa zuddhA-strIparihArarUpatayA niSkalaGkA lezyA-antaHkaraNavRttiryasya satathA sa evambhUto meghAvI maryAdAvartI parasmai-stryAdipadArthAya kriyA parakriyA-viSayopabhogadvAreNa paropakArakaraNaM pareNa vA''tmanaH saMbAdhanAdikA kriyA parakriyA tAM ca jJAnI viditavedyo varjayet pariharet, etaduktaM bhavati-viSayopabhogopAdhinA nAnyasya kimapi kuryAnnApyAtmanaH striyA pAdadhAvanAdikamapi kArayet, etacca parakriyAvarjanaM manasA vacasA kAyena varjayet, tathAhi- audArikakAmabhogArthaM manasA na gacchati nAnyaM gamayati gacchantamaparaM nAnujAnIte evaM vAcA kAyena ca, sarve'pyaudArike nava bhedAH, evaM divye'pi nava bhedAH, // 216 // tatazcASTAdazabhedabhinnamapi brahma bibhRyAt, yathA ca strIsparzaparISahaH soDhavya evaM sarvAnapizItoSNadaMzamazakatRNAdisparzAnadhi (r)pA0 vihare aamukkhaae|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 217 // zrutaskandhaH 1 caturthamadhyayana strIparijJA, saheta, evaM ca sarvasparzasaho'nagAraH sAdhurbhavatIti ||21||298||k evamAheti darzayati- iti evaM yatpUrvamuktaM tatsarvaM sa vIro bhagavAnutpannadivyajJAnaH parahitaikarataH Aha uktavAn, yata evamato dhUtaM-apanItaM rajaH-strIsamparkAdikRtaM karma yena sa dhUtarajAH tathA dhUto moho rAgadveSarUpo yena sa tthaa| pAThAntaraM vA dhUtaH- apanIto rAgamArgo-rAgapanthA yasmin strIsaMstavAdiparihAre tattathA tatsarvaM bhagavAn vIra evAha, yata evaM tasmAt sa bhikSuH adhyAtmavizuddhaH suvizaddhAntaHkaraNaH suSTu rAgadveSAtmakena strIsamparkeNa muktaH san AmokSAya azeSakarmakSayaM yAvatpari-samantAtsaMyamAnuSThAnena vrajet gacchetsaMyamodyogavAn bhavediti, itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 22 // 299 // iti dvitIyoddezakaH smaaptH|| iti caturthaM strIparijJAdhyayanaM | prismaaptm|| sUtram 21-22 (298-299) skhalitasya tiraskAratA ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau caturthamadhyayanaM strIparijJAkhyaM samAptamiti // // 217 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 218 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, prathamoddezakaH niyuktiH 62-63 narakanikSepaH ||ath paJcamamadhyayanaM narakavibhaktyAkhyam / / ||pnycmaadhyyne prthmoddeshkH|| uktaM caturthamadhyayanam, sAmprataM paJcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAdye adhyayane svasamayaparasamayaprarUpaNAbhihitA, tadanantaraM svasamaye bodho vidheya ityetadvitIye'dhyayane'bhihitam, sambuddhena cAnukUlapratikUlA upasargAH samyak soDhavyA ityetattRtIye'dhyayane pratipAditam, tathA sambuddhenaiva strIparISahazca samyageva soDhavya ityetaccaturthe'dhyayane pratipAditam, sAmpratamupasargabhIroH strIvazagasyAvazyaM narakapAto bhavati tatra ca yAdRkSA vedanAH prAdurbhavanti tA anenAdhyayanena pratipAdyante, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni vaktavyAni, tatropakramAntargato'rthAdhikAro dvedhAadhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro niyuktikAreNa prAgevAbhihitaH, tadyathA-'uvasaggabhIruNo thIvasassa naraesu hojjA uvavAo' ityanena, uddezArthAdhikArastu niyuktikRtA nAbhihitaH, adhyynaarthaadhikaaraantrgttvaaditi| sAmprataM nikSepaH, sa ca trividhaH, oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti,tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanam, nAmaniSpanne tu narakavibhaktiriti dvipadaM nAma, tatra narakapadanikSepArthaM niyuktikRdAha ni0-Nirae chakkaM davvaNirayA u iheva je bhave asubhaa| khettaM NiraogAso kAlo Niraesuceva ThitI // 62 // ni0- bhAve uNirayajIvA kammudao ceva nnirypaaogo| soUNa NirayadukkhaM tavacaraNe hoi jaiyavvaM // 63 // tatra narakazabdasya nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyanaraka Agamato 0 uddezArthAdhikAraM tu svata evottaratra niyuktikRdeva vakSyati / sAmprataM nikSepaH (pr0)| // 218 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 219 // noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaH ihaiva manuSyabhave tiryagbhave vA ye zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana kecanAzubhakarmakAritvAdazubhAH sattvAH kAlasaukarikAdaya iti, yadivA yAni kAnicidazubhAni sthAnAni cArakAdIni narakavibhaktiH, yAzca narakapratirUpA vedanAstAH sarvA dravyanarakA ityabhidhIyante, yadivA karmadravyanokarmadravyabhedAd dravyanarako dvedhA, tatra prathamoddezakaH 8 niyukti: 64 narakavedyAni yAni baddhAni karmANi tAni caikabhavikasya baddhAyuSkasyAbhimukhanAmagotrasya cAzritya dravyanarako bhavati, vibhakternikSepAH nokarmadravyanarakastvihaiva ye'zubhA rUparasagandhavarNazabdasparzA iti, kSetranarakastu narakAvakAzaH kAlamahAkAlarauravamahArauravA-8 pratiSThAnAbhidhAnAdinarakANAM caturazItilakSasaMkhyAnAM viziSTo bhUbhAgaH, kAlanarakastu yatra yAvatI sthitiriti, // 62 // bhAvanarakastu ye jIvA narakAyuSkamanubhavanti tathA narakaprAyogyaH karmodaya iti, etaduktaM bhavati- narakAntarvatino jIvAstathA / nArakAyuSkodayApAditAsAtAvedanIyAdikarmodayAzcaitad dvitayamapi bhAvanaraka ityabhidhIyate iti, tadevaM zrutvA avagamya tIvramasahyaM narakaduHkhaM krakacapATanakumbhIpAkAdikaM paramAdhArmikApAditaM parasparodIraNAkRtaM svAbhAvikaM ca tapazcaraNe saMyamAnuSThAne narakapAtaparipanthini svargApavargagamanaikahetAvAtmahitamicchatA prayatitavyaM parityaktAnyakartavyena yatno vidheya iti ||63||saamprtN vibhaktipadanikSepArthamAha ni0- NAmaMThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / eso u vibhattIe Nikkhevo chavviho hoi // 64 // vibhakte masthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmavibhaktiryasya kasyacitsacittAdevyasya vibhaktiriti nAma kriyate, tadyathA-svAdayo'STau vibhaktayastivAdayazca, sthApanAvibhaktistu yatra tA eva prAtipadikAddhAtorvA pareNa sthApyante OkAlakasau0 (mu0)| 0 narakAstu (pr0)| 0 rUpaM mUrtiH (AkAraH) lAvaNyaM vaa| 0 karmodayazca (pr0)| 0 pavargAgama0 (mu0)| // 212 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ |zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , prathamoddezakaH niyukti: 64 vibhaktenikSepAH | / / 220 // pustakapatrakAdinyastA vA, dravyavibhaktirjIvAjIvabhedAda dvidhA, tatrApi-jIvavibhaktiH sAMsAriketarabhedAvidhA, tatrApyasAMsArikajIvavibhaktirdravyakAlabhedAt dvedhA, tatra dravyatastIrthAtIrthasiddhAdibhedAtpaJcadazadhA, kAlatastu prathamasamayasiddhAdibhedAdanekadhA, sAMsArikajIvavibhaktirindriyajAtibhavabhedAtridhA,tatrendriyavibhaktiH- ekendriyavikalendriyapaJcendriyabhedAtpaJcadhA, jAtivibhaktiH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedAt SoDhA,bhavavibhakti rakatiryamanuSyAmarabhedAccaturdhA, ajIvadravyavibhaktistu rUpyarUpidravyabhedAd dvidhA, tatra rUpidravyavibhaktizcaturdhA, tadyathA- skandhAH skandhadezAH skandhapradezAH paramANupudgalAzca, arUpidravyavibhaktirdazadhA, tadyathA- dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezo dharmAstikAyasya pradezaH, evamadharmAkAzayorapi pratyekaM tribhedatA draSTavyA, addhAsamayazca dazama iti, kSetravibhaktizcaturdhA, tadyathA- sthAnaM dizaM dravyaM svAmitvaM cAzritya, tatra sthAnAzrayaNAdUrdhvAdhastiryagvibhAgavyavasthitoloko vaizAkhasthAnasthapuruSa iva kaTisthakarayugma iva draSTavyaH, tatrApyadholokavibhaktI ratnaprabhAdyAH sapta narakapRthivyaH, tatrApi sImantakAdinarakendrakAvalikApraviSTapuSpAvakIrNakavRttatryasUcaturasrAdinarakasvarUpanirUpaNam, tiryaglokavibhaktistu jambUdvIpalavaNasamudradhAtakIkhaNDakAlodasamudretyAdidviguNadviguNavRddhyA dvIpasAgarasvayambhUramaNaparyantasvarUpanirUpaNam, UrdhvalokavibhaktiH saudharmAdyA uparyuparivyavasthitA dvAdaza devalokA: nava graiveyakAni paJca mahAvimAnAni, tatrApi vimAnendrakAvalikApraviSTapuSpAvakIrNakavRttatryasUcaturasrAdivimAnasvarUpanirUpaNamiti, digAzrayaNena tu pUrvasyAM dizi vyavasthitaM kSetramevamaparAsvapIti, dravyAzrayaNAcchAlikSetrAdikaM gRhyate, svAmyAzrayaNAcca devadattasya kSetraM yajJadattasya veti, yadivA- kSetravibhaktirAryAnAryakSetrabhedAd dvidhA, tatrApyAryakSetramardhaSaDviMzatijanapadopalakSitaM 0 iti (pr0)| 0 valikapra0 (mu0)| // 220 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 221 // rAjagRhamagadhAdikaM gRhyate, taccedaM rAyagiha magaha caMpA aMgA taha tAmalitti vaMgA y| kaMcaNapuraM kaliMgA vANArasI ceva kAsI zrutaskandhaH1 y||1|| sAkeya kosalA gayapuraM ca kuru soriyaM kusaTTA y| kaMpillaM paMcAlA ahichattA jaMgalA cev||2|| bAravaI ya suraTThA mihil| pacamamadhyayana narakavibhaktiH , videhA ya vaccha kosNbii| naMdipuraM saMdibbhA bhadilapurameva malayA y|| 3 // vairADa vaccha varaNA acchA taha mittiyAvai dsnnnnaa|| prathamoddezakaH suttImaI yacedI vIyabhayaM siMdhusovIrA // 4 // mahurA ya sUraseNA pAvA bhaMgI ya mAsapuri vaTTauM / sAvatthI ya kuNAlA, koDIvarisaM ca / | niyuktiH64 vibhaktenikSepAH loDhA y|| 5 // seyaviyAviya Nayari keyayaaddhaM ca AriyaM bhnniyN| jatthuppatti jiNANaM cakkINaM raamkinnhaannN|| 6 // anAryakSetraM dharmasaMjJArahitamanekadhA, taduktaM-saMga javaNa sabara babbara kAyamuruDoDDayoDDapakkaNiyA / akkhANagahUNaromaya pArasakhasAsiyA cev||1|| tuMbilayalavosa bokkasa bhillaMda puliMda koMca bhamara ruuyaa| koMboyaMcINa caMcuya mAlaya damilA kulakkhA y||2|| kekaya kirAya haya muha kharamuha gayaturagameDhagamuhA y| hayakaNNA gayakaNNA aNNe ya aNAriyA bhve||3|| pAvA ya caMDadaMDA aNAriyA NigghiNA nnirnnukNpaa| OgRhyate, 'rAyagiha' (mu0)| 0 rAjagRhaM magadhe campAGge taamrliptirvngge| kAJcanapuraM kaliGge vANArasI kAzyAm // 1 // sAketaM kauzale gajapuraM ca kuruSu saurika 8ca kuzAH / kAmpilyaM paJcAlAyAM ahicchatraM jaGgalAyAM caiva // 2 // dvAravatI surASTrAyAM mithilA videheSu vatse kauzAmbI / nandIpuraM sANDilye bhadrilapuraM malaye // 3 // vairATaM vacche varaNe acchA mRttikAvatI dazANe / zuktimatI cedike vItabhayaM sindhau sauvIre // 4 // mathurA ca zUrasene pApAyAM bhaGgaM mAsA puryAM zrAvastizca kuNAlAyAM: koTIvarSaM ca lATe ca / / 5 / / zvetAmbikApi ca nagarI kaikeyyarddha cArya bhANitaM / yatrotpattirjinAnAM cakriNAM raamkRssnnaanaam||6|| 0zakayavanazabarabarbarakAyamuruDaduDagauDapakkaNikAH AkhyAkahaNaromAH pArasakhasakhAsikA kSeva / / 1 // dvibalazcalausabukkasAH bhillAndhrapulindrako cbhrmrrukaaH| kraudyAzca cInaca zukamAlavadramilakulAkhyAzca / 8 // 2 // kaikeyakirAtahayamukhakharamukhAH gajaturagameNDhamukhAzca / hayakarNA gajakarNAH anye ca anAryA bahavaH // 3 // pApAzcaNDadaNDAH anAryA nighRNA nirnukmpaaH| - * vArANasI (pr0)|* mAsaparipaTTa (pra0)10 kAyamuruDo duNogaNapakkaNayA / akakhAgahUNaromasa pArasakhasakhAsiyA ceva // 1 // duvila0 (mu0)|* millaMdha (pra0)8 palausabokkasa (pr0)|* koMcA ya (pr0)| * taha (pra0) muha taha turanameMDhaga (pr0)| ruddA (pra0) pAvA pacaMdaMDA (pr0)| niraNutAvI (pr0)| // 221 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, prathamoddezakaH niyukti: 65 narakapAlakRtA vedanA // 222 // dhammotti akkharAiM jesu Na NajjaMti suvinne'vi||4||kaalvibhktistu atItAnAgatavartamAnakAlabhedAnidhA, yadivaikAntasuSamAdikakrameNAvasarpiNyutsarpiNyupalakSitaM dvAdazAraMkAlacakram, athavA-samayAvaliyamuhattA divasamahoratta pakkha mAsA y|sNvcchryugpliyaa sAgara ussappi pariyaTTA // 1 // ityevamAdikA vA kAlavibhaktiriti, bhAvavibhaktistu jIvAjIvabhAvabhedAvidhA, tatra jIvabhAvavibhaktiH audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikabhedAt SaTprakArA, tatraudayiko gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhalezyAzcatuzcatustryaikaikaikaikaSaDbhedakrameNaikaviMzatibhedabhinnaH, tathaupazamikaH samyaktvacAritrabhedAd dvividhaH, kSAyikaH samyaktvacAritrajJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAnnavadhA, kSAyopazamikastu jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustripaJcabhedAH tathA samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamabhedakrameNASTAdazadheti, pAriNAmiko jIvabhavyAbhavyatvAdirUpaH, sAnnipAtikastu dvikAdibhedAt SaDviMzatibhedaH, saMbhavI tu SaDDidho'yameva gatibhedAtpaJcadazadheti / ajIvabhAvavibhaktistu mUrtAnAMvarNagandharasasparzasaMsthAnapariNAmaH amUrtAnAMgatisthityavagAhavartanAdika iti||64||, sAmprataM samastapadApekSayA narakavibhaktiriti narakANAM vibhAgo vibhaktistAmAha ni0- puDhavIphAsaM aNNANuvakkama NirayavAlavahaNaMca / tisuvedeti atANA aNubhAgaM ceva sesaasu||65|| pRthivyAH- zItoSNarUpAyAstIvravedanotpAdako yaH sparzaH- samparkaH pRthivIsaMsparzastamanubhavanti, tameva vizinaSTi-anyena devAdinA upakramituM- upazamayituMyona zakyate so'nyAnupakramastam, aparAcikitsyamityarthaH, tamevambhUtamaparAsAdhyaM pRthivIsparza - dharma iti akSarANi yairna jJAyate svpne'pi|| 4 // samaya AvalikA muhUrttaH divaso'horAtraM pakSo mAsazca / saMvatsaraM yugaM palyaM sAgara utsarpiNyavasarpiNyau pudgalaparAvartaH / / 1 // 6 pariyaTTe' tyevamAdikA kAla (mu0)| 0 aNubhAvaM (pr0)| osappi (pr0)| // 222 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 223 // 66-82 narakapAlakRtA vedanA nArakAH samanubhavanti, upalakSaNArthatvAccAsya gandharasazabdAnapyekAntenAzubhAnnirupamAnanubhavanti, tathA narakapAlaiH- paJcadaza- zrutaskandhaH1 prakAraiH paramAdhArmikaiH kRtaM mudrAsikuntakrakacakumbhIpAkAdikaM vadhamanubhavantyAdyAsutisRSu ratnazarkarAvAlukAkhyAsu pRthivISu paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, svakRtakarmaphalabhujo nArakA atrANA azaraNAH prabhUtakAlaM yAvadanubhavanti, zeSAsu catasRSu pRthivISu paGkadhUmatamomahAtamaH- prathamoddezakaH prabhAkhyAsu anubhAvameva paramAdhArmikanarakapAlAbhAve'pi svata eva tatkRtavedanAyAH sakAzAdyastIvrataro'nubhAvo vipAko niyuktiH vedanAsamuddhAtastamanubhavanti parasparodIritaduHkhAzca bhavantIti // 65 // sAmprataM paramAdhArmikAnAmAdyAsu tisRSu pRthivISu vedanotpAdakAn svanAmagrAhaM darzayitumAha ni0-aMbe aMbarisI ceva, sAme yasabalevi ya / rohovarudda kAle ya, mhaakaalettiaavre||66|| ni0- asipatte dhaNuMkuMbhe, vAlu veyaraNIvi ya |khrssre mahAghose, evaM paNNarasAhiyA // 67 // gAthAdvayaM prakaTArtham, evaM te cAmba ityAdayaH paramAdhArmikA yAdRkSAMvedanAmutpAdayanti prAyo'nvarthasaMjJatvAttAdRzAbhidhAnA eva draSTavyA iti||66-67 // , sAmprataM svAbhidhAnApekSayA yo yAM vedanAM parasparodIraNaduHkhaM cotpAdayati tAM darzayitumAha ni0-dhADeMti pahADeMti ya haNaMti viMdhaMti taha NisuMbhaMti / muMcaMti aMbaratale aMbA khalu tattha NeraiyA / / 68 // ni0-ohayahaye ya tahiyaM Nissanne kappaNIhi kappaMti / vidulagacaDulagachinne aMbarisI tattha nnerie|69|| ni0-sADaNapADaNatodaNa viMdhaNarajjulayappahArehiM / sAmANeraiyANaM pavattayaMtI apuNNANaM / / 70 // ni0- aMtagayaphipphisANi ya hiyayaM kAleja phupphuse vakke / sabalANeratiyANaM kaheMti tahiM apunnANaM // 71 // 0rUparasagandhasparzazabdAna0 (mu0)| 0 vohaNa0 ttiikaa|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 224 // ni0- asisttikoNttomrsuultisuulesusuuiciygaasu| poyaMti ruddakammA uNaragapAlA tahiM roddA // 72 // | zrutaskandhaH1 ni0-bhaMjaMti aMgamaMgANi UrUbAhUsirANi karacaraNe / kappeMti kappaNIhiM uvaruddA pAvakammarayA // 73 // | paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , ni0- mIrAsu suMThaesu ya kaMDUsu ya payaMDaesuya payaMti / kuMbhIsuya lohiesuya payaMti kAlA uNeratie / / 74 // prathamoddezakaH ni0- kappaMti kAgiNImaMsagANi chiMdaMti sIhapucchANi / khAvaMti yaNeraie mahakAlA paavkmmre|75 // niyuktiH 68-82 ni0- hatthe pAe UrU bAhusirApAyaaMgamaMgANi / chiMdaMti pagAmaMtU asi Neraie nirayapAlA // 76 / / narakapAlakRtA ni0- kaeNNNoTThaNAsakaracaraNadasaNathaNaphigurubAhUNaM / cheyaNabheyaNasADaNa asipattadhaNUhi pADaMti / / 77 // vedanA ni0- kumbhIsuya payaNesuya lohisu ya kNdulohikuNbhiisu| kuMbhI yaNarayapAlA haNaMti pAciMti Naraesu / / 78 / / ni0- taDataDataDassa bhajaMti bhAyaNe kalaMbuvAlugApaTTe / vAlUgANeraDyA lolaMtI aMbaratalaMmi // 79 // ni0- pUyaruhirakesaTThivAhiNI klkleNtjlsoyaa| veyaraNi NirayapAlA Neraie UpavAhati // 8 // ni0- kappeMti karakaehiM tacchiMti paropparaM parasuehiM / siMbalitarumAruhaMtI kharassarA tattha Neraie // 81 // ni0- bhIe ya palAyaMte samaMtato tattha te NiruMbhaMti / pasuNo jahA pasuvahe mahaghosA tattha nnerie||82|| tatrAmbAbhidhAnAH paramAdhArmikAH svabhavanAnnarakAvAsaM gatvA krIDayA nArakAn atrANAn sArameyAniva zUlAdiprahAraistudanto dhADeMti tti prerayanti- sthAnAt sthAnAntaraM prApayantItyarthaH, tathA pahADeMti tti svecchayetazcetazcAnAthaM bhramayanti, // 224 // tathA ambaratale prakSipya punarnipatantaM mudrAdinA ghnanti, tathA zUlAdinA vidhyanti, tathA nisuMbhaMti tti kRkATikAyAM gRhItvA / 0 kaMThuTTha0 (pr0)| (r) pUoru0 (pr0)|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 225 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , prathamoddezakaH niyuktiH 68-82 narakapAlakRtA vedanA bhUmau pAtayanti adhomukhAn, tathotkSipya ambaratale muJcantItyevamAdikayA viDambanayA tatra narakapRthivISu nArakAn kdrthynti| kiJcAnyat- upa-sAmIpyena mudgarAdinA hatA upahatAH punarapyupahatA eva khaDgAdinA hatA upahatahatAstAnnArakAn tasyAM narakapRthivyAM niHsaMjJakAn naSTasaMjJAna mUrchitAnsantaH karpaNIbhiH kalpayanti chindantItazcetazca pATayanti, tathA dvidalacaTulakacchinnAni timadhyapATitAn khaNDazazchinnAMzca nArakAMstatra-narakapRthivyAmambarSinAmAno'surAH kurvantIti, tathA- apuNyavatAM tIvrAsAtodaye vartamAnAnAM nArakANAM zyAmAkhyAH paramAdhArmikA etaccaitacca pravartayanti, tadyathA- zAtanaM aGgopAGgAnAM chedanam, tathA pAtanaM niSkuTAdadho vajrabhUmau prakSepaH tathA pratodanaM zUlAdinA todanaM vyathanam, (granthAgraM 3750) tathA sUcyAdinA nAsikAdau vedhastathA rajjvAdinA krUrakarmakAriNaM badhnanti, tathA tAdRgvidhalatAprahAraistADayantyevaM duHkhotpAdakaM dAruNaMzAtanapAtanavedhanabandhanAdikaM bahuvidhaM pravartayanti vyApArayantIti, apica-tathA- sabalAkhyA narakApAlAstathAvidhakarmodayasamutpannakrIDApariNAmA apuNyabhAjAM nArakANAM yatkurvanti taddarzayati, tadyathA- antragatAni yAni phipphisAni- antrAntarvartIni mAMsavizeSarUpANi tathA hRdayanti pATayanti tathA tadgataM kAlejjaM ti hRdayAntarvatiM mAMsakhaNDaM tathA phupphuse tti udarAntarvartInyantravizeSarUpANi tathA valkalAn vardhAn AkarSayanti, nAnAvidhairupAyairazaraNAnAM nArakANAMtIvAM vednaamutpaadyntiiti| apicatathA anvarthAbhidhAnA raudrAkhyA narakapAlA raudrakarmANo nAnAvidheSvasizaktyAdiSu praharaNeSu nArakAnazubhakarmodayavartinaH protyntiiti| tathA bhaMjaMtItyAdi, tathA- uparudrAkhyAH paramAdhArmikA nArakANAmaGgapratyaGgAni zirobAharukAdIni tathA karacaraNAMzca bhaJjanti moTayanti, tathA pApakarmANaH kalpanIbhi: kalpayanti pATayanti, tannAstyeva duHkhotpAdanaM yatte na kurvantIti / apica (r) kUSmANDavadAyataM chittvA yattiryak chidyate vi0 pra07vyadhanaM (mu0)|tpaadnN (mu0)|7 kiMca (pr0)|7 tathA uparudrAkhyA: (mu0)10 karpaNIbhiH (pra0) // 225
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 || // 226 // vedanA tathA kAlAkhyA narakapAlAsurA mIrAsu dIrghacullISu tathA zuNThakeSu tathA kanduSu pracaNDakeSu tIvratApeSu nArakAn pacanti, tathA zrutaskandhaH1 kumbhISu uSTrikAkRtiSu tathA lohISu AyasakavalliSu nArakAn vyavasthApya jIvanmatsyAniva pacanti / apica- mahAkAlAkhyA paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, narakapAlA: pApakarmaniratA nArakAnnAnAvidhairupAyaiH kadarthayanti, tadyathA- kAkiNImAMsakAni zlakSNamAMsakhaNDAni kalpayanti / prathamoddezakaH nArakAn kurvanti, tathA sIhapucchANi tti pRSThIvardhAstAMzchindanti, tathA ye prAk mAMsAzino nArakA Asan tAn svamAMsAni niyuktiH 68-82 khAdayantIti / apica- asinAmAno narakapAlA azubhakarmodayavartino nArakAnevaM kadarthayanti, tadyathA- hastapAdorubAhuziraH narakapAlakRtA pArvAdInyaGgapratyaGgAni chindanti prakAmaM atyarthaM khaNDayanti, tuzabdo'paraduHkhotpAdanavizeSaNArtha iti| tathA- asipradhAnAH patradhanurnAmAno narakapAlA asipatravanaM bIbhatsaM kRtvA tatra chAyArthinaH samAgatAn nArakAn varAkAn asyAdibhiH pATayanti, tathA koSThanAsikAkaracaraNadazanastanasphigUrubAhUnAM chedanabhedanazAtanAdIni vikurvitavAtAhatacalitatarupAtitAsipatrAdinA kurvantIti, tduktN-chinnpaadbhujskndhaashchinnkrnniisstthnaasikaaH| bhinnatAluziromeNdrA, bhinnaakssihRdyodraaH||1|| kiJcAnyatkumbhinAmAno narakapAlA nArakAnarakeSu vyavasthitAn nighnanti, tathA pAcayanti, kveti darzayati- kumbhISu uSTrikAkRtiSu tathA / pacaneSu kaDillakAkRtiSu tathA lauhISu AyasabhAjanavizeSeSu kandulohikumbhISu kandukAnAmiva ayomayISu kumbhISu koSThikAkRtiSu evamAdibhAjanavizeSeSu pAcayanti / tathA- vAlukAkhyAH paramAdhArmikA nArakAnatrANAMstaptavAlukAbhRtabhAjane caNakAniva taDataDitti sphuTataH bhajjaMti tti bhRjanti- pacanti, kva?, ityAha- kadambapuSpAkRtivAlukA kadambavAlukA tasyAH 8 pRSThaM- uparitalaM tasmin pAtayitvA ambaratale lolayantIti / kiJcAnyat- vaitaraNInAmAno narakapAlA vaitaraNI nadI vikurvanti, ___(r) kandukeSu (mu0)| (r) svamAsAn (pr0)| 0 kaNThoSTha0 (pra0) kaSThoSTha (pr0)| 0 pUtau sphijau kaTi prothau haimaH / vAtAhRta (mu0)|
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 227 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, prathamoddezakaH sUtram 1-2 (300-301) narakavedanA sAca pUrudhirakezAsthivAhinI mahAbhayAnakA kalakalAyamAnajalazrotA tasyAMca kSAroSNajalAyAmatIva bIbhatsadarzanAyAMnArakAn pravAhayantIti / tathA-kharasvarAkhyAstu paramAdhArmikA nArakAnevaM kadarthayanti,tadyathA-krakacapAtairmadhyaM madhyena stambhamiva sUtrapAtAnusAreNa kalpayanti- pATayanti, tathA parazubhizca tAneva nArakAn parasparaM anyo'nyaM takSayanti sarvazo dehAvayavApanayanena tanUna kArayanti, tathA zAlmalIM vajramayabhISaNakaNTakAkulAMkharasvarai AraTato nArakAnArohayanti punarArUDhAnAkarSayantIti / apica-mahAghoSAbhidhAnA bhavanapatyasurAdhamavizeSAH paramAdhArmikA vyAdhA iva parapIDotpAdanenaivAtulaM harSamudvahantaH krIDayA anuhantaH krIDayA nAnAvidhairupAyai rakAn kadarthayanti, tAMzca bhItAn prapalAyamAnAn mRgAniva samantataH sAmastyena tatraiva pIDotpAdanasthAne nirumbhanti / tti pratibadhnanti pazUn bastAdikAn yathA pazuvadhe-samupasthite nazyatastadvadhakAH pratibandhnantyevaMtatra narakAvAse nArakAniti / / 68-82||gto nAmaniSpannanikSepaH, adhunA sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM pucchissa'haM kevaliyaM mahesiM, kahaM bhitAvA NaragA purtthaa?| ajANao me muNi bUhi jANaM, kahiM nu bAlA narayaM uviNti?|| sUtram 1 // ( // 300 // ) ___evaM mae puDhe mahANubhAge, iNamo'bbavI kAsave aasupnne| pavedaissaMduhamaTThaduggaM, aadiinniyNdukkddiyNpurtthaa||suutrm 2 // // 301 // ) jambUsvAminA sudharmasvAmI pRSTaH, tadyathA- bhagavan! kiMbhUtA narakAH? kairvA karmabhirasumatAM teSUtpAdaH? kIdRzyo vA tatratyA vedanA? ityevaM pRSTaH sudharmasvAmyAha-yadetadbhavatA'haM pRSTastadetad kevalinaM atItAnAgatavartamAnasUkSmavyavahitapadArthavedinaM maharSiM ugratapazcaraNakAriNamanukUlapratikUlopasargasahiSNuM zrImanmahAvIravardhamAnasvAminaM purastAtpUrvaM pRSTavAnahamasmi, yathA 0 zrotA: (pr0)| 0 zAmalI (mu0)| 0 svarairAraTanto (pra0)10 mahANubhAve (mu0)|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 228 // kathaM kimbhUtA abhitApAnvitA narakA narakAvAsA bhavantItyetadajAnato me mama he mune jAnan sarvameva kevalajJAnenAvagacchan brUhi zrutaskandhaH1 kathaya, tathA kathaM nu kena prakAreNa kimanuSThAyino nuriti vitarke bAlA ajJA hitAhitaprAptiparihAravivekarahitAsteSu narakeSUpa paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, sAmIpyena tadyogyakarmopAdAnatayA yAnti gacchanti kimbhUtAzca tatra gatAnAM vedanAH prAduSSantItyetaccAhaM pRssttvaani'ti||1|| 300||tthaa evaM anantaroktaM mayA vineyenopagamya pRSTo mahAMzcatustriMzadatizayarUpo'nubhAvo-mAhAtmyaM yasya sa tathA, praznottarakAlaM sUtram 1-2 (300-301) ca idaM vakSyamANam, kevalAlokena parijJAya matpraznanirvacanaM abravIt uktavAn- ko'sau?- kAzyapo vIro vardhamAnasvAmI narakavedanA AzuprajJaH sarvatra sadopayogAt, sa caivaM mayA pRSTo bhagavAnidamAha- yathA yadetadbhavatA pRSTastadahaM pravedayiSyAmi kathayiSyAmyagrato dattAvadhAnaH zRNviti, tadevAha- duHkhaM iti narakaM duHkhahetutvAt asadanuSThAnaM yadivA- narakAvAsa eva duHkhayatIti duHkhaM, athavA- asAtAvedanIyodayAt tIvrapIDAtmakaM duHkhamiti, etaccArthataH- paramArthato vicAryamANaM durgaM gahanaM viSamaM durvijJeyaM asarvajJena, tatpratipAdakapramANAbhAvAdityabhiprAyaH, yadivA- duhamaTThaduggaM ti duHkhamevArtho yasmin duHkhanimitto vA duHkhaprayojano vA sa duHkhArtho- narakaH, sa ca durgo-viSamoduruttaratvAt taM pratipAdayiSye, punarapi tameva vizinaSTi- AsamantAddInamAdInaM tadvidyate yasminsa AdInikaH- atyantadInasattvAzrayastam, tathA duSTaM kRtaM duSkRtaM asadanuSThAnaM pApaM vA tatphalaM vA asAtovedanIyodayarUpaM tadvidyate yasminsa duSkRtikastam, 'purastAd' agrataH pratipAdayiSye, pAThAntaraM vA dukkaDiNaM ti duSkRtaM vidyate yeSAM te duSkRtino- nArakAsteSAM sambandhi caritaM purastAt pUrvasmin janmani narakagatigamanayogyaM yatkRtaMga 0 kathaya, kathaM (mu0)| 0 prAduSyantI (mu0)| 0 0 nubhAgo0 (pr0)| 0 NaM, mo iti vAkyAlaGkAre, ke0 (mu0)| 0 vIravardhamAnasvAmI (pr0)| ON asarvajJasya nrkjnyaankaarktaadRshjnyaanaabhaavaat| 0 zrayastathA (mu0)|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 229 // tatpratipAdayiSya iti // 2 // 301 // yathApratijJAtamAha zrutaskandhaH1 je kei bAlA iha jIviyaTThI, pAvAI kammAI karaMti ruddA / te ghorarUve timisaMdhayAre, tivvAbhitAve narae paDaMti // sUtram 3 // pazamamadhyayana narakavibhaktiH, ( // 302 // ) prathamoddezakaH tivvaM tase pANiNo thAvare ya, je hiMsatI AyasuhaM paDuccA / je lUsae hoi adattahArI, Na sikkhatI seyaviyassa kiMci // sUtram sUtram 3-4 4 // ( // 303 // ) (302-303) narakavedanA ye kecana mahArambhaparigrahapaJcendriyavadhapizitabhakSaNAdike sAvadhAnuSThAne pravRttAH bAlA ajJA rAgadveSotkaTAstiryagmanuSyA / iha asminsaMsAre asaMyamajIvitArthinaH pApopAdAnabhUtAni karmANi anuSThAnAni raudrAH prANinAM bhayotpAdakatvena bhayAnakAH hiMsAnRtAdIni karmANi kurvanti, ta evambhUtAstIvrapApodayavartino ghorarUpe atyantabhayAnake timisaMdhayAre tti bahalatamo'ndhakAre yatrAtmApi nopalabhyate cakSuSA kevalamavadhinApi mandamandamulUkA ivAhni pazyanti, tathA cAgamaH- kiNhalese NaM bhaMte! Neraie kiNhalessaM NeraiaMpaNihAe ohiNA savvao samaMtA samabhiloemANe kevaiyaM khettaM jANaI? kevaiyaM khettaM pAsai?,goyamA! No bahuyayara khettaM jANai No bahuyayaraM khettaM pAsai, ittariyameva khettaM jANai ittariyameva khettaM pAsaiityAdi tathA tIvro-duHsahaH khadirAGgAramahArAzitApAdanantaguNo'bhitApaH- santApo yasmin sa tIvrAbhitApaH tasmin evambhUte narake bahuvedane aparityaktaviSayAbhiSvaGgAH svakRtakarmaguravaH patanti, tatra ca nAnArUpA vedanAH samanubhavanti, tathA coktaM- acchaDDiyavisayasuho paDai avijjhAyasihi // 229 // tamisaM0 (mu0)| 0 kRSNalezyo bhadanta! nairayikaH kRSNalezyaM nairayikaM praNidhAyAvadhinA sarvataH samantAt samabhilokayan kiyatkSetraM pazyati?, gautama! no | bahutaraM kSetraM jAnAti no bahutaraM kSetraM pazyati itvarameva kSetraM jAnAti itvarameva kSetraM pshyti| 0 atyaktaviSayasukhaH patati -
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 230 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, prathamoddezakaH sUtram 3-4 (302-303) narakavedanA sihaannivhe| saMsArodahivalayAmuhami dukkhAgare "nire||1|| pAyakkaMtoratthalamuhakuharucchaliyaruhiragaMDUse / karavattukkattaduhAvirikkaviviINNadehaddhe // 2 // jaMtaMtarabhijjaMtucchalaMtasaMsaddabhariyadisivivare / ddjhNtupphiddiysmucchlNtsiistttthisNghaae||3|| mukkakkaMdakaDAhukkaDhaMta* dukkykyNtkmmte| suulvibhinnukkhittuddhdehnnidvaitpnbhaare|| 4 // sbNdhyaarduggNdhbNdhnnaayaarduddhrkilese| bhinnkrcrnnsNkrruhirvsaadggmppvhe||5|| giddhamuhaNiddaukkhittabaMdhaNomuddhakaMvirakabadhe / dddhghiytttsNddaasyggvismukkhuddiyjiihe||6|| tikkhddsggkddddiykNttyrukkhggjjjrsriire| nimisaMtaraMpi dullhsokkhe'vkkhevdukkhNmi||7|| iya bhIsaNaMmi Nirae paDaMti je vivih-sttvhniryaa| saccanbhaTThA ya narA jayaMmi kypaavsNghaayaa||8||ityaadi // 3 // 302 // kiJcAnyat- tathA tIvra atiniranukampaM raudrapariNAmatayA hiMsAyAM pravRttaH, trasyantIti trasAH-dvIndriyAdayastAn, tathA sthAvarAMzca pRthivIkAyAdIn yaH kazcinmahAmohodayavartI hinasti vyApAdayati AtmasukhaM pratItya svazarIrasukhakRte, nAnAvidhairupAyairyaH prANinAM lUSaka upamardakArI bhavati, tathA- adattamapahartuM zIlamasyAsAvadattahArI- paradravyApahArakaH tathA na zikSate nAbhyasyati nAdatte seyaviyassa tti sevanIyasyAtma-hitaiSiNA avidhyAtazikhizikhAnivahe / saMsArodadhivalayAmukhe duHkhAkare niraye / / 1 / / pAdAkrAntorasthalamukhakuharocchalita-rudhiragaNDUSe karapatrotkRttadvidhIbhAgavidIrNadehArdhe // 2 // yantrAntarbhidyaducchalatsaMzabdabhRtadigvivare / dahyamAnotsphiTitocchalacchIrSAsthisaMghAte // 3 // muktAkrandakaTAhotkaTyamAnaduSkRtakRtAntakaunte / zUlavibhinnotkSiptordhvadehaniSThaprAgbhAre / / 4 // zabdAndhakAradurgandhabandhanAgAradurdharakleze / bhinnakaracaraNasaMkararudhiravasAdurgamapravAhe // 5 // gRdhramukhanirdayotkSipta-8 bandhanonmUrdhakrandatkabandhe / dRDhagRhItataptasaMdazakAgraviSamotpATitajihve / / 6 / tIkSNAGkuzAgrakarSitakaNTakavRkSAgrajarjarazarIre / nimeSAntaramapi durlabhasaukhye'vyAkSepaduHkhe / / 7 // iti bhISaNe niraye patanti vividhsttvvdhnirtaaH| satyabhraSTAzca narA jagati kRtpaapsNghaataaH|| 8 // * mahe (pra0) vahe (mu0)|* nu0 (pr0)| * dehaNinnataM (pra0)dehaNitaMta (pr0)| . 0 baMdhaNe (pr0)| 5 0 kaMdira0 (pr0)| * adhomukhakrandan kabandho yatra vi0 pr0| // 230 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 231 // sadAnuSTheyasya saMyamasya kiJciditi, etaduktaM bhavati- pApodayAdviratipariNAmaM kAkamAMsAderapi manAgapina vidhatte iti // 4 // zrutaskandhaH1 303 // tathA paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, pAgabbhi pANe bahuNaM tivAti, aNivvute ghAtamuveti bAle / Niho NisaM gacchati aMtakAle, ahosiraM kaTTha uvei duggaM / / sUtram prathamoddezakaH 5 // ( // 304 // ) sUtram 5-6 (304-305) haNa chiMdaha bhiMdaha NaM daheti, sadde suNettA parahammiyANaM / te nAragAo bhayabhinnasannA, kaMkhaMti kannAma disaM vayAmo! / / sUtram 6 // narakavedanA ( // 305 // ) prAgalbhyaM dhASTayaM tadvidyate yasya sa prAgalbhI, bahUnAM prANinAM prANAnatIva pAtayituM zIlamasya sa bhavatyatipAtI, etaduktaM bhavati-atipAtyapi prANinaH prANAnatidhASTAdvadati yathA-vedAbhihitA hiMsA hiMsaiva na bhavati, tathA rAjJAmayaM dharmo yaduta AkheTakena vinodakriyA, yadivA- na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune| pravRttireSA bhUtAnAM, nivRttistu mhaaphlaa||1|| ityAdi, tadevaM krUrasiMhakRSNasarpavat prakRtyaiva prANAtipAtAnuSThAyI anirvRtaH kadAcidapyanupazAntaH krodhAgninA dahyamAno yadivA-lubdhakamatsyAdivadhakajIvikAprasaktaH sarvadA vadhapariNAmapariNato'nupazAnto hanyante prANinaH svakRtakarmavipAkena / yasmin sa ghAto- narakastamupa-sAmIpyenaiti- yAti, kaH?- bAlaH ajJo rAgadveSodayavartI saH antakAle maraNakAle niho tti nyagadhastAt NisaM ti andhakAram, adho'ndhakAraM gacchatItyarthaH, tathA-svena duzcaritenAdhaHziraH kRtvA durgaM viSamaM yAtanA tnaa-8||231|| sthAnamupaiti, avAMzirA narake pttiityrthH||5||304||saamprtN punarapi narakAntarvartinonArakA yadanubhavanti tadarzayitumAha (c) pariNAmato (pr0)| (r) avAkzirA (mu0)|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 232 // narakavibhaktiH, sUtram 7-8 (306-307) narakavedanA tiryamanuSyabhavAtsattvA narakeSUtpannA antarmuhUrtena nilUMnANDajasannibhAni zarIrANyutpAdayanti, paryAptibhAvamAgatAzcAtibhayAnakAnzabdAn paramAdhArmikajanitAn zRNvanti, tadyathA- hata mudrAdinA chinta khaDgAdinA bhinta zUlAdinA dahata murmurAdinA, Namiti vAkyAlaGkAre, tadevambhUtAn karNAsukhAn zabdAn bhairavAn zrutvA te tu nArakA bhayoddhAntalocanA bhayena- bhItyA bhinnAnaSTA saMjJA- antaHkaraNavRttiryeSAM te tathA naSTasaMjJAzca kAM dizaM vrajAmaH kutra gatAnAmasmAkamevambhUtasyAsya mahAghorAravadAruNasya duHkhasya trANaM syAdityetatkAsantIti ||6||305||te ca bhayoddhAntA dikSu naSTA yadanubhavanti taddarzayitumAha iMgAlarAsiM jaliyaMsajotiM, tattovamaM bhUmimaNukkamaMtA / te DajjhamANA kaluNaMthaNaMti, arahassarA tattha cirdvitiiyaa||suutrm 7 // ( // 306 // ) jai te suyA veyaraNI bhiduggA, NisiojahA khura iva tikkhasoyA / taraMti te veyaraNI bhiduggAM, usucoiyA sttisuhmmmaannaa|| sUtram 8 // ( // 307 // ) aGgArarAziM khadirAGgArapujaM jvalitaM jvAlAkulaM tathA saha jyotiSA- udyotena iti sajyotirbhUmiH, tenopamA yasyAH sA tadupamA tAmaGgArasannibhAM bhUmimAkrAmantaste nArakA dandahyamAnAH karuNaM dInaM stananti Akrandanti, tatra bAdarAgnerabhAvAttadupamA bhUmimityuktam, etadapi digdarzanArthamuktam, anyathA nArakatApasyehatyAgninA nopamA ghaTate, teca nArakA mahAnagaradAhAdhikena tApena dahyamAnA arahasvarA: prakaTasvarA mahAzabdAH santaH tatra tasminnarakAvAse ciraM- prabhUtaM kAlaM sthitiH- avasthAnaM yeSAM te tathA, tathAhi- utkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi jaghanyato dazavarSasahasrANi tiSThantIti // 7 // 306||apic-sudhrmsvaamii 7 nirlenaromANo'NDajA iv|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 233 // jambUsvAminaM pratIdamAha-yathA bhagavatedamAkhyAtaM yadi te tvayA zrutA- zravaNapathamupAgatA vaitaraNI nAma kSAroSNarudhirAkAra- zrutaskandhaH1 jalavAhinI nadI Abhimukhyena durgA abhidurgA- duHkhotpAdikA, tathA- nizito yathA kSurastIkSNo bhavatyevaM tIkSNAni pavamamadhyayana narakavibhaktiH, zarIrAvayavAnAM kartakAni srotAMsi yasyAH sA tathA, te ca nArakAstaptAGgArasannibhAM bhUmiM vihAyodakapipAsavo'bhitaptAH prathamoddezakaH santastApApanodAyAbhiSiSikSavo vA tAM vaitaraNImabhidurgA taranti, kathambhUtAH?- iSuNA- zareNa pratodeneva coditAH-preritAH sUtram 9-10 (308-309) zaktibhizca hanyamAnAstAmeva bhImAM vaitaraNIM taranti, tRtIyArthe sptmii||8||307|| kiJca narakavedanA kolehiM vijhaMti asAhukammA, nAvaM uviMte saivippahUNA / anne tu sUlAhiM tisUliyAhiM, dIhAhiM vibhrUNa ahekaraMti / / sUtram 9 // ( // 308 // ) kesiM ca baMdhittu gale silAo, udagaMsi bolaMti mahAlayaMsi / kalaMbuyAvAluya mummure ya, lolaMti paJcaMti atattha anne // sUtram 10 // ( // 309 // ) tAMzca nArakAnatyantakSAroSNena durgandhena vaitaraNIjalenAbhitaptAnAyasakIlAkulAM nAvamupagacchataH pUrvArUDhA asAdhukarmANaH / paramAdhArmikAH koleSu kaNTheSu vidhyanti, te ca vidhyamAnAH kalakalAyamAnena sarvasroto'nuyAyinA vaitaraNIjalena naSTasaMjJA api sutarAM smRtyA viprahINA apagatakartavyavivekA bhavanti, anye punarnarakapAlA nArakaiH krIDantastAnnaSTAMstrizUlikAbhiH zUlAbhiH dIrghikAbhiH AyatAbhirvidhvA adhobhUmau kurvantIti // 9 // 308 // apica- keSAMcinnArakANAM paramAdhArmikA mahatIM // 233 // zilAMgale baddhAmahatyudake bolaMti tti nimajjayanti, punastataH samAkRSya vaitaraNInadyAH kalambukAvAlukAyAM murmuragnau ca lolayanti 0 kIleSu (mu0)| (c) karttavyAkarttavya0 (pra0) 1 0 Dayatta0 (pra0) krIData (mu0)|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 234 / / atitaptavAlukAyAM caNakAniva samantato gholayanti, tathA anye tatra narakAvAse svakarmapAzAvapAzitAnnArakAn suNThake zrutaskandhaH1 protakamAMsapezIvat pacanti bharjayantIti // 10 // 309 // tathA paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , AsUriyaM nAma mahAbhitAvaM, aMdhaMtamaM duppataraM mahaMtaM / uI aheaMtiriyaM disAsu, samAhio jattha'gaNI jhiyaaii| sUtram 11 // prathamoddezakaH ( // 310 // ) sUtram 11-12 (310-311) jaMsI guhAe jalaNe'tiuTTe, avijANao Dajjhai luttpnnnno| sayA ya kaluNaM puNa ghammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhammaM // narakavedanA sUtram 12 / / ( // 311 // ) na vidyate sUryo yasmin saH asUryo-narako bahalAndhakAraH kumbhikAkRtiH sarva eva vA narakAvAso'sUrya iti vyapadizyate, tamevambhUtaM mahAbhitApaM andhatamasaM duSprataraM duruttaraM mahAntaM vizAlaM narakaM mahApApodayAdvajanti, tatra ca narake Urdhvamadhastiryak / sarvataH samAhitaH samyagAhito vyavasthApito'gnivalatIti, paThyate ca samUsio jattha'gaNI jhiyAI yatra narake samyagUz2a zritaH- samucchrito'gniH prajvalatitaM tathAbhUtaM narakaM varAkA vrajanti iti // 11 // 310 // kiJcAnyat- yasmin narake'tigato'sumAn guhAyA mityuSTrikAkRtau narake pravezito jvalane agnau ativRttaH atigato vedanAbhibhUtatvAtsvakRtaM duzcaritamajAnan / luptaprajJaH apagatAvadhiviveko dandahyate, tathA sadAsarvakAlaM punaH karuNaprAyaM kRtsnaM vA gharmasthAnaM uSNasthAnaM tApasthAnamityarthaH, gAr3hatti atyarthaM upanItaM DhaukitaM duSkRtakarmakAriNAM yat sthAnaM tatte vrajanti, punarapi tadeva vizinaSTi-atiduHkharUpo-dharma:svabhAvo yasminniti, idamuktaM bhavati- akSinimeSamAtramapi kAlaM na tatra duHkhasya vizrAma iti, taduktaM-acchiNimIlaNamettaM (c) protamAM0 (pr0)| (c) asUriyaM (pr0)| 0 jAjvala0 (pr0)| 0 pacyate (pr0)| 0 akSinimIlanamAtraM - // 234 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 235 // tthi suhaM dukkhameva paDibaddhaM / Nirae NeraiyANaM ahoNisaM pccmaannaannN||1||||12|| 311 // apica zrutaskandhaH 1 cattAri agaNIosamArabhittA, jahiM kUrakammA'bhitaviMti bAlaM / te tattha ciTuMta'bhitappamANA, macchA va jiivNtuvjotipttaa|| paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, sUtram 13 // ( // 312 // ) prathamoddezakaH saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM, te nArayA jattha asAhukammA / hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM, phalagaM va tacchaMti kuhADahatthA / / sUtram sUtram 13-14 (312-313) 14 // ( // 313 // ) narakavedanA catasRSvapi dikSu caturo'gnIn samArabhya prajvAlya yatra yasminnarakAvAse krUrakarmANo narakapAlA AbhimukhyenAtyarthaM tApayantibhaTitravatpacanti bAlaM ajJaM nArakaM pUrvakRtaduzcaritaM te tu nArakajIvA evaM abhitapyamAnAH kadaryamAnAH svakarmanigaDitAstatraivala prabhUtaM kAlaM mahAduHkhAkule narake tiSThanti, dRSTAntamAha- yathA jIvanto matsyA mInA upajyotiH agneH samIpe prAptAH paravazatvAdanyatra gantumasamarthAstatraiva tiSThanti, evaM nArakA api, matsyAnAMtApAsahiSNutvAdanAvatyantaMduHkhamutpadyata ityatastadhaNamiti // 13 // 312 // kiJcAnyat-sam- ekIbhAvena takSaNaM santakSaNam, nAmazabdaH sambhAvanAyAm, yadetatsaMtakSaNaM tatsarveSAM prANinAM mahAbhitApaM mahAduHkhotpAdakamityevaM sambhAvyate, yadyevaM tataH kimityAha- te nArakA narakapAlA yatra narakAvAse svabhavanAdAgatAH asAdhukarmANaH krUrakarmANo niranukampAH kuThArahastAH parazupANayastAnnArakAnatrANAn hastaiH pAdaizca baddhA saMyamya phalakamiva kASThazakalamiva takSNuvanti tanUkurvanti chindntiityrthH|| 14 // 313 // apica // 235 // __ ruhire puNo vaccasamussiaMge, bhinnuttamaMgeparivattayaMtA |pyNtinnNnnerie phurate, sajIvamaccheva ayokvlle||suutrm 15 // ( // 314 // ) - nAsti sukhaM duHkhameva pratibaddhaM niraye nairayikANAM aharnizaM pacyamAnAnAm // 1 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 236 // no ceva te tattha masIbhavaMti, Na mijjatI tivvabhiveyaNAe / tamANubhAgaM aNuvedayaMtA, dukkhaMti dukkhI iha dukkaDeNaM // sUtram 16 // zrutaskandhaH1 ( // 315 // ) paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, te paramAdhArmikAstAnnArakAnsvakIye rudhire taptakavalyAM prakSipte punaH pacanti, varca:pradhAnAni samucchritAnyantrANyaGgAni prathamoddezakaH vA yeSAM te tathA tAn bhinnaM- cUrNitaM uttamAGga- ziro yeSAM te tathA tAniti, kathaM pacantItyAha- parivartayantaHuttAnAnavAnakhAn sUtram 16-17 vA kurvantaH Namiti vAkyAlaGkAre tAn- sphurata itazcetazca vihvalamAtmAnaM nikSipataH sajIvamatsyAnivAyasakavalyAmiti // (314-315) narakavedanA 15 // 314 // tathA- teca nArakA evaM bahuzaH pacyamAnA api no naiva tatra narake pAke vA narakAnubhAve vA sati maSIbhavanti naiva bhasmasAdbhavanti, tathA tattIvAbhivedanayA nAparamagniprakSiptamatsyAdikamapyasti yanmIyate- upamIyate, ananyasadRzIM tIvrAM vedanAMka vAcAmagocarAmanubhavantItyarthaH, yadivA- tIvrAbhivedanayA'pyananubhUtasvakRtakarmatvAnna mriyanta iti, prabhUtamapi kAlaM yAvattatAdRzaMzItoSNavedanAjanitaM tathA dahanacchedanabhedanatakSaNatrizUlAropaNakumbhIpAkazAlmalyArohaNAdikaM paramAdhArmikajanitaM parasparodIraNaniSpAditaM ca anubhAgaM karmaNAM vipAkaM anuvedayantaH samanuvedayantaHsamanubhavantastiSThanti, tathA svakRtena duSkRtena hiMsAdinA'STAdazapApasthAnarUpeNa satatodIrNaduHkhena duHkhino duHkhayanti pIDayante, nAkSinimeSamapi kAlaM duHkhena mucyanta / iti // 16 // 315 // kizAnyattahiM ca te lolaNasaMpagADhe, gADhaM sutattaM agaNiM vyNti| na tattha sAyaM lahatI bhidugge, arahiyAbhitAvA tahavI taviMti ||suutrm 17 // // 236 // ( // 316 // ) (r) arabbhiyA0 pr0|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 237 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , prathamoddezakaH sUtram 18-20 (317-319) narakavedanA se succaI nagaravahe va sadde, duhovaNIyANi payANi tattha / udiNNakammANa udiNNakammA, puNo puNote sarahaM duheti // sUtram 18 // ( // 317 // ) tasmiMzca mahAyAtanAsthAne narake tameva vizinaSTi- nArakANAM lolanena samyak pragADho- vyApto bhRtaH sa tathA tasminnarake atizItArtAH santo gADhaM atyarthaM suSTha taptaM agniM vrajanti, tatrApi agnisthAne'bhidurge dahyamAnAH sAtaM sukhaM manAgapi na labhante, arahito nirantaro'bhitApo-mahAdAho yeSAM te arahitAbhitApAstathApi tAnnArakAMste narakapAlAstApayantyatyarthaM tpttailaagninaa| dahantIti ||17||316||apic-seshbdo'thshbdaarthe, atha anantaraM teSAM nArakANAM narakapAlai raudraiH kadImAnAnAMbhayAnako hAhAravapracura Akrandanazabdo nagaravadha iva zrUyate samAkarNyate, duHkhena pIDayopanItAni-uccaritAni karuNApradhAnAni yAni padAni hA mAtastAta! kaSTamanAtho'haM zaraNAgatastava trAyasva mAmityevamAdInAM padAnAM tatra narake zabdaH zrUyate, udIrNaM- udayaprAptaM kaTuvipAkaM karma yeSAM te tathA teSAM tathA udIrNakarmANo narakapAlA mithyAtvahAsyaratyAdInAmudaye vartamAnAH punaH punaH bahuzaste sarahaM (duhe)ti sarabhasaM-sotsAhaM nArakAn duHkhayanti atyantamasA nAnAvidhairupAyairduHkhamasAtavedanIyamutpAdayantIti // 18 // 317 // tathA pANehiNaM pAva viojayaMti, taMbhe pavakkhAmi jahAtaheNaM / daMDehiM tatthA sarayaMti bAlA, savvehiM daMDehi purAkaehiM / / sUtram 19 // ( // 318 // ) tehammamANA Narage paDaMti, punne durUvassa mhaabhitaave| te tattha ciTuMti durUvabhakkhI, tuTuMti kammovagayA kimIhiM / / sUtram 20 // 0 hA mAtaH hA tAta kaSTa (pra0), hA mAtastAvat kaSTa (pr0)| // 237 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM| niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 238 // ( // 319 // ) zrutaskandhaH1 Namiti vAkyAlaGkAre, prANaiH zarIrendriyAdibhiste pApAH pApakarmANo narakapAlA viyojayanti zarIrAvayavAnAM pATanAdibhiH paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, prakArairvikartanAdavayavAn vizleSayanti, kimarthamevaM te kurvantItyAha- tad duHkhakAraNaM bhe yuSmAkaM pravakSyAmi yAthAtathyena avi prathamoddezakaH tathaM pratipAdayAmIti, daNDayanti- pIDAmutpAdayantIti daNDA- duHkhavizeSAstai rakANAmApAditaiH bAlA nirvivekA sUtram 19-20 (318-319) narakapAlAH pUrvakRtaM smArayanti, tadyathA- tadA hRSTastvaM khAdasi samutkRtyotkRtya prANinAM mAMsaM tathA pibasi tadrasaM madyaM ca narakavedanA gacchasi paradArAn, sAmprataM tadvipAkApAditena karmaNA'bhitapyamAnaH kimevaM rAraTISItyevaM sarvaiH purAkRtaiH daNDaiH duHkhavizeSaiH smArayantastAdRzabhUtameva duHkhavizeSamutpAdayanto narakapAlAH pIDayantIti // 19 // 318 // kiJca-tevarAkA nArakA hanyamAnAH tADyamAnA narakapAlebhyo naSTA anyasmin ghoratare narake narakaikadeze patanti gacchanti, kimbhUte narake ?- pUrNe bhRte duSTaM rUpaM yasya taddUrUpaM- viSTAsRgmAMsAdikalmalaM tasya bhRte tathA mahAbhitApe atisantApopete te nArakAH svakarmAvabaddhAH tatra evmbhuute| narake dUrUpabhakSiNaH azucyAdibhakSakAH prabhUtaM kAlaM yAvattiSThanti, tathA kRmibhiH narakapAlApAditaiH parasparakRtaizcasvakarmopagatAH svakarmaDhaukitAH tudyante vyathyante iti / tathA cAgamaH- chaTThIsattamAsu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMtAI lohikuMthurUvAiM viuvittA annamannassa kArya samaturaMgemANA samaturaMgemANA aNughAyamANA aNughAyamANA ciTThati // 20 // 319 // kizcAnyatsayA kasiNaM puNa ghammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhammaM / aMdUsu pakkhippa vihattu dehaM, veheNa sIsaM se'bhitAvayaMti // sUtram // 238 // O0karmaNo (mu0)| 0 kalamalaM (pr0)| 0 SaSThasaptamyoH pRthvyo rayikA atimahAnti raktakunthurUpANi vikuLa anyonyasya kArya anuhnymaanaastisstthnti|| bahu (pr0)| * samacauraMge 0 (pr0)|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 239 // 21 // ( // 320 // ) zrutaskandhaH1 chiMdaMti bAlassa khureNa nakkaM, uDevi chiMdaMti duvevikaNNe / jinbhaM viNikkassa vihatthimittaM, tikkhAhiM suulaahi'bhitaavyNti|| pazcamamadhyayana narakavibhaktiH, sUtram 22 // ( // 321 // ) prathamoddezakaH sadA sarvakAlaMkRtsnaM saMpUrNa punastatra narake dharmapradhAnaM uSNapradhAnaM sthiti:- sthAnaM nArakANAM bhavati, tatra hi pralayAtiriktA- sUtram 21-24 323) gninA vAtAdInAmatyantoSNarUpatvAt, tacca dRDheH- nidhattanikAcitAvasthaiH karmabhirnArakANAM upanItaM Dhaukitam, punarapi vizi narakavedanA . naSTi- atIva duHkhaM- asAtAvedanIyaM dharmaH- svabhAvo yasya tattathA tasmiMzcaivaMvidhe sthAne sthito'sumAn anduSu nigaDeSu deha vihatya prakSipya ca tathA zirazca se tasya nArakasya vedhena randhrotpAdanenAbhitApayanti kIlakaizca sarvANyapyaGgAni vitatya carmavat / kIlayanti iti // 21 // 320 // apica-te paramAdhArmikAH pUrvaduzcaritAni smarayitvA bAlasya ajJasya-nirvivekasya prAyazaH sarvadA vedanAsamuddhAtopagatasya kSurapreNa nAsikAM chindanti tathauSThAvapi dvAvapi kau~ chindanti, tathA madyamAMsarasAbhilipsoma'SAbhASiNo jihvAM vitastimAtrAmAkRSya tIkSNAbhiH zUlAbhiH atipAtayanti apanayanti iti // 22 // 321 // tathA te tippamANA talasaMpuDaMva, rAiMdiyaM tattha thaNaMti baalaa| galaMti te soNiapUyamaMsaM, pajjoiyA khaarpiddhiyNgaa| sUtram 23 // ( // 322 // ) jai te sutA lohitapUapAI, bAlAgaNI teaguNA pareNaM / kuMbhI mahaMtAhiyaporasIyA, samUsitA lohiyapUyapuNNA // sUtram 24 // ( // 323 // ) (c) mAkSipya (mu0)| // 239 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 240 // te chinnanAsikoSThajihvAH santaH zoNitaM tipyamAnAH kSaranto yatra- yasmin pradeze rAtriMdinaM gamayanti, tatra bAlA ajJAH zrutaskandhaH1 tAlasampuTA iva pavaneritazuSkatAlapatrasaMcayA iva sadA stananti dIrghavisvaramAkrandantastiSThanti tathA pradyotitA vahninA jvalitA paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, tathA kSAreNa pradigdhAGgAH zoNitaM pUyaM mAMsaMcAharnizaM galantIti // 23 // 322 // kiJca-punarapi sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizya prathamoddezakaH bhagavadvacanamAviSkaroti- yadi te tvayA zrutA AkarNitA- lohitaM-rudhiraM pUyaM-rudhirameva pakvaM te dve api paktuM zIlaM yasyAH / sUtram 25-27 (324-326) sA lohitapUyapAcinI-kumbhI, tAmeva vizinaSTi- bAlaH abhinavaH pratyagro'gnistena tejaH- abhitApaH sa eva guNo yasyAH sA narakavedanA bAlAgnitejoguNA pareNa prakarSeNa taptetyarthaH, punarapi tasyA eva vizeSaNaM mahatI bRhattarA ahiyaporusIye ti puruSapramANAdhikA samucchritA uSTrikAkRtirUvaM vyavasthitA lohitena pUyena ca pUrNA, saivambhUtA kumbhI samantato'gninA prajvalitA'tIva bIbhatsadarzaneti // 24 // 323 / / tAsu ca yatkriyate taddarzayitumAha pakkhippa tAsuMpayayaMti bAle, aTTassare te kaluNaM rsNte| taNhAiyA te tautaMbatattaM, pajijjamANA'TTataraMrasaMti ||suutrm 25 // ( // 324 // ) appeNa appaM iha vaMcaittA, bhavAhame puvvasate sahasse / ciTuMti tatthA bahukUrakammA, jahA kaDaM kamma tahAsi bhaare|| sUtram 26 // ( // 325 // ) samajiNittA kalusaM aNajjA, iTehi kaMtehiya vippahUNA / tedubbhigaMdhekasiNeya phAse, kammovagA kuNime AvasaMti // sUtram 27 // ( // 326 // ) ttibemi // iti nirayavibhattie paDhamo uddeso smtto|| stananto (pr0)| 0 yasyAM sA (mu0)| // 240
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 241 // narakavedanA tAsu pratyagrAgnipradIptAsu lohitapUyazarIrAvayavakilbiSapUrNAsu durgandhAsu ca bAlAn nArakAMstrANarahitAn ArtasvarAn / zrutaskandhaH1 karuNaM- dInaM rasataH prakSipya prapacanti, te ca nArakAstathA kadImAnA virasamAkrandantastRDArtAH salilaM prArthayanto madyaM te paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, atIva priyamAsIdityevaM smArayitvA taptaM trapuH pAyyante, te ca taptaMtrapu pAyyamAnA ArtataraM rasanti rAraTantIti // 25 // 324 // prathamoddezakaH uddezakArthopasaMhArArthamAha- appeNa appamityAdi, iha asminmanuSyabhave AtmanA paravaJcanapravRttena svata eva paramArthata AtmAnaM sUtram 25-27 (324-326) vazvayitvA yadi vA alpena stokena paropaghAtasukhenAtmAnaM vaJcayitvA bahuzobhavAnAMmadhye adhamA bhavAdhamAH- matsyabandhalubdhakAdInAM bhavAstAn pUrvajanmasu zatasahasrazaH samanubhUya teSu bhaveSu viSayonmukhatayA sukRtaparAmakhatvena cAvApya mahAghorAtidAruNaM narakAvAsaM tatra tasminmanuSyAH krUrakarmANaH parasparato duHkhamudIrayantaH prabhUtaM kAlaM yAvattiSThanti, atra kAraNamAha- yathA pUrvajanmasu yAdRgbhUtenAdhyavasAyena jaghanyajaghanyatarAdinA kRtAni karmANi tathA tenaiva prakAreNa se' tasya nArakajantoH bhArA vedanAH prAdurbhavanti svataH parata ubhayato veti, tathAhi-mAMsAdAH svamAMsAnyevAgninA pratApya bhakSyante, tathA mAMsarasapAyino nijapUyarudhirANi taptatrapUNi ca pAyyante, tathA matsyaghAtakalubdhakAdayastathaiva chidyante bhidyante yAvanmAryanta iti, tathA'nRtabhASiNAMtatsmArayitvA jihvAzcecchidyante, (granthAgraM 4000) tathA pUrvajanmani parakIyadravyApahAriNAmaGgopAGgAnyapahriyante tathA pAradArikANAM vRSaNacchedaH zAlmalyupagRhanAdi ca te kAryante evaM mahAparigrahArambhavatAM krodhamAnamAyAlobhinAM ca janmAntarasvakRtakrodhAdiduSkRtasmAraNena tAdRgvidhameva duHkhamutpAdyate, itikRtvA suSThUcyate yathA kRtaM karma tAdRgbhUta eva teSAM tatkarmavipAkApAdito bhAra iti // 26 // 325 // kiJcAnyat-anAryA anAryakarmakAritvAddhiMsAnRtasteyAdibhirAzravadvAraiH (r)yitvA taptaM pAyyante (mu0)| 0 appeNa ityAdi (mu0)| 0 yitvA alpena (mu0)|7 vRttaM (mu0)| // 241 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 242 / / kaluSaM pApaM samarmya azubhakarmopacayaM kRtvA te krUrakarmANo durabhigandhe narake AvasantIti saMTaGkaH, kimbhUtAH?- iSTaiH / zrutaskandhaH 1 zabdAdibhirviSayaiH kamanIyaiH kAntairvividhaM prakarSeNa hInA vipramuktA narake vasanti, yadivA- yadarthaM kaluSaM samarjayanti paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, tairmAtAputrakalatrAdibhiH kAntaizca viSayairvipramuktA ekAkinaste 'durabhigandhe kuthitakalevarAtizAyini narake kRtsne saMpUrNe'-8 dvitIyoddezakaH tyantAzubhasparze ekAntodvejanIye'zubhakarmopagatAH kuNime tti mAMsapezIrudhirapUyAntraphipphisakazmalAkule sarvAmadhyAdhame sUtram 1-2 (327-328) bIbhatsadarzane hAhAravAkrandena kaSTaM mA tAvadityAdizabdabadhiritadigantarAle paramAdhame narakAvAse A-samantAdutkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi yAvadyasyAM vA narakapRthivyAM yAvadAyustAvad 'vasanti' tiSThanti, itiH parisamAptyarthe, bravImIti duHkhopakramaH pUrvavat // 27 // 326 // iti prathamoddezakaH samAptaH / / naraka ||pnycmaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake yaiH karmabhirjantavo narakeSUtpadyante yAhagavasthAzca bhavantyetatpratipAditam, ihApi viziSTataraM tadeva pratipAdyate, ityanena smbndhenaayaatsyaasyoddeshksy| sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM ahAvaraM sAsayadukkhadhamma, taMbhe pavakkhAmi jahAtaheNaM / bAlA jahA dukkaDakammakArI, vedaMti kammAI purekddaaii|suutrm 1 // ( // 327 // ) hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM, udaraM vikattaMti khurAsiehiM / giNhittu bAlassa vihattu dehaM, vaddhaM thiraM piTThato uddharaMti // sUtram 2 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 243 // naraka duHkhopakrama: ( // 328 // ) | zrutaskandhaH1 atha ityAnantarye aparaM ityuktAdanyadvakSyAmItyuttareNa sambandhaH, zazvadbhavatIti zAzvataM- yAvadAyustacca tadduHkhaMca zAzvataduHkhaM paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, taddharmaH-svabhAvo yasmin yasya vA narakasya sa tathA tam, evambhUtaM nityaduHkhasvabhAvamakSinimeSamapi kAlamavidyamAnasukhalezaM dvitIyoddezakaH yAthAtathyena yathA vyavasthitaM tathaiva kathayAmi, nAtropacAro'rthavAdo vA vidyata ityarthaH, bAlAH paramArthamajAnAnA viSayasukha sUtram 3-4 (329-330) lipsavaH sAmpratakSiNaH karmavipAkamanapekSamANA yathA yena prakAreNa duSTaM kRtaM duSkRtaM tadeva karma- anuSThAnaM tena vA duSkRtena / karma- jJAnAvaraNAdikaM tadduSkRtakarma tatkartuM zIlaM yeSAM te duSkRtakarmakAriNaH ta evambhUtAH purAkRtAni janmAntarArjitAni karmANi yathA vedayanti tathA kathayiSyAmIti // 1 // 327 // yathApratijJAtamAha- paramAdhArmikAstathAvidhakarmodayAt / krIDAyamAnAH tAnnArakAn hasteSu pAdeSu baddhodaraM kSuraprAsibhiH nAnAvidhairAyudhavizeSaiH vikartayanti vidArayanti, tathA parasya bAlasyevAkiJcitkaratvAdvAlasya lakuTAdibhirvividhaM hataM pIDitaM dehaM gRhItvA vardhaM carmazakalaM sthiraM balavat 'pRSThataH' pRSThideze uddharanti vikartayantyevamagrataH pArzvatazceti // 2 // 328 // api ca bAhU pakattaMti ya mUlato se, thUlaM viyAsaM muhe ADahaMti / rahaMsi juttaM sarayaMti bAlaM, Arussa vijjhaMti tudeNa piddhe|| sUtram 3 // ( // 329 // ) ayaMva tattaM jaliyaM sajoi, taUvamaM bhUmimaNukkamaMtA / te DajjhamANA kaluNaM thaNaMti, usucoiyA tattajugesu juttA / / sUtram 4 // ( // 330 // (r)pakappaMti samU0 pr0| // 24BI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 244 / / zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, dvitIyoddezakaH sUtram 5-6 (331-332) narakaduHkhopakramaH _ 'setasya nArakasya tisRSu narakapRthivISu paramAdhArmikA aparanArakAzca adhastanacatasRSu cAparanArakA eva mUlata Arabhya bAhUn prakartayanti chindanti tathA mukhe vikAzaM kRtvA sthUlaM bRhattaptAyogolAdikaM prakSipanta A- samantAddahanti / tathA rahasi ekAkinaM yuktaM upapannaM yuktiyuktaM svakRtavedanAnurUpaM tatkRtajanmAntarAnuSThAnaM taM bAlaM ajJaM nArakaM smArayanti , tadyathA- taptatrapupAnAvasare madyapastvamAsIstathAsvamAMsabhakSaNAvasare pizitAzI tvamAsIrityevaM duHkhAnurUpamanuSThAnaM smArayantaH kadarthayanti, tathA-niSkAraNameva ArUSya kopaM kRtvA pratodAdinA pRSThadezetaM nArakaM paravazaM vidhyantIti // 3 // 329 // tathA- taptAyogolakasannibhAM jvalitajyotirbhUtAM tadevaMrUpAM tadupamA vA bhUmiM anukrAmantaH tAM jvalitAM bhUmiM gacchantaste dahyamAnAH karuNaM dInaMvisvaraM stananti rAraTanti tathA tapteSu yugeSu yuktA galibalIva iva iSuNA pratodAdirUpeNa vidhyamAnAH stanantIti // 4 // 1330 // anyacca bAlA balA bhUmimaNukkamaMtA, pavijalaM lohapahaM ca tattaM / jaMsI'bhiduggaMsi pavajamANA, peseva daMDehiM purAkaraMti // sUtram 5 // ( // 331 // ) te saMpagADhaMsi pavajamANA, silAhi hammaMti nipaatinniihiN| saMtAvaNI nAma ciraTTitIyA, saMtappatI jattha asaahukmmaa||suutrm 6 // ( // 332 // ) bAlA nirvivekinaH prajvalitalohapathamiva taptAM bhuvaM pavijjalaM tirudhirapUyAdinA picchilA balAdanicchantaH anukramyamANAH preryamANA virasamArasanti, tathA yasmin abhidurge kumbhIzAlmalyAdau prapadyamAnA narakapAlacoditA na samyaggacchanti, tataste kupitAH paramAdhArmikAH preSyAniva karmakarAniva balIvardavadvA daNDairhatvA pratodanena pratudya purataH agrataH kurvanti, na te svecchayA // 24
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 245 // naraka gantuM sthAtuM vA labhanta iti // 5 // 331 // kiJca- te nArakAH sampragADha miti bahuvedanamasA narakaM mArga vA prapadyamAnA gantuM zrutaskandhaH1 sthAtuM vA tatrAzaknuvanto'bhimukhapAtinIbhiH zilAbhirasurairhanyante, tathA santApayatIti santApanI- kumbhI sA ca cirasthitikA pazcamamadhyayana narakavibhaktiH, tadgato'sumAn prabhUtaM kAlaM yAvadativedanAgrasta Aste yatra ca santapyate pIDyate'tyarthaM asAdhukarmA janmAntarakRtAzubhAnuSThAna dvitIyoddezakaH iti // 6 // 332 // tathA sUtram 7-8 (333-334) ___kaMdUsu pakkhippa payaMti bAlaM, tatovi dahA puNa uppyNti| te uDDakAehiM pakhajjamANA, avarehiM khajaMti saNapphaehiM / / suutrm7|| ( // 333 // ) duHkhopakramaH samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatattA kaluNaM thaNaMti / ahosiraM kaTTha vigattiUNaM, ayavaM satthehiM samosaveMti // sUtram 8 // ( // 334 // ) taM bAlaM varAkaM nArakaM kanduSu prakSipya narakapAlAH pacanti, tataH pAkasthAnAt te dahyamAnAcaNakA iva bhRjyamAnA UrdhvaM patantyutpatanti, te ca UrdhvamutpatitAH uDDhakAehiM ti droNaiH kAkaivaikriyaiH prakhAdyamAnA bhakSyamANA anyato naSTAH santo'paraiH / / saNaephaehiM ti siMhavyAghrAdibhiH khAdyante bhakSyante iti // 7 // 333 // kiJca-samyagucchritaM samucchritaM citikAkRti, nAmazabdaH / sambhAvanAyAm, sambhAvyante evaMvidhAni narakeSu yAtanAsthAnAni, vidhUmasya- agneH sthAnaM vidhUmasthAnaM yatprApya zokavitaptAH karuNaM dInaM stananti AkrandantIti, tathA adhaHziraH kRtvA dehaM ca vikAyovat zastraiH tacchedanAdibhiH samosaveMti tti khaNDazaH // 245 // khnnddynti||8||334 // api ca 0 gucchritaM citi (mu0)|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 246 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , dvitIyoddezakaH sUtram 9-10 (335-336) duHkhopakramaH samUsiyA tattha visUNiyaMgA, pakkhIhiM khajaMti aomuhehiN| saMjIvaNI nAma ciradvitIyA, jaMsI payA hammai paavceyaa| sUtram 9 // ( // 335 // ) tikkhAhiM sUlAhi nivAyayaMti, vasogayaM sAvayayaM valaddhaM / te sUlaviddhA kaluNaM thaNaMti, egaMtadukkhaM duhao gilANA ||suutrm / 10 // ( // 336 // ) tatra narake stambhAdau UrdhvabAhavo'dhaH ziraso vA zvapAkairbastavallambitAH santaH visUNiyaMga tti utkRttAGgA apagatatvacaH pakSibhiH ayomukhaiH vajracaJcabhiH kAkagRdhrAdibhirbhakSyante, tadevaM te nArakA narakapAlApAditaiH parasparakRtaiH svAbhAvikai chinnA bhinnAH kathitA mUrcchitAH santo vedanAsamuddhAtagatA api santona mriyante ato vyapadizyate saJjIvanIvat saJjIvanIjIvitadAtrI narakabhUmiH, na tatra gataH khaNDazazchinno'pi mriyate svAyuSi satIti, sA ca cirasthitikotkRSTatastrayastriMzat yAvatsAgaropamANi, yasyAM ca prAptAH prajAyanta iti prajAH- prANinaH pApacetaso hanyante mudgarAdibhiH, narakAnubhAvAcca mumUrSavo'pyatyantapiSTA api na mriyante, apitu paardvnmilntiiti||9||335|| apica-pUrvaduSkRtakAriNaM tIkSNAbhirayomayIbhiH zUlAbhiH narakapAlA nArakamatipAtayanti, kimiva?- vazamupagataM zvApadamiva kAlapRSThasUkarAdika svAtantryeNa labdhvA kadarthayanti, te nArakAH zUlAdibhirviddhA api na mriyante, kevalaM karuNaM dInaM stananti, na ca teSAM kazcittrANAyAlaM tathaikAntena ubhayataH antarbahizca glAnA apagatapramodAH sadA duHkhamanubhavantIti // 10 // 336 // tathA___ sayA jalaM nAma nihaM mahataM, jaMsI jalaMto agaNI akttttho| ciTuMti baddhA bahukUrakammA, arahassarA kei cirdvitiiyaa| sUtram 11 // (c)bhitAvayaMti (pr0)| (r) mabhitApayanti (pr0)| 0 kAlapRSTho mRgabhede (haimH)| // 246 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 247 / / (338-340) naraka ( // 337 // ) zrutaskandhaH1 __ciyA mahaMtIu samArabhittA, chunbhaMti te taM kaluNaM rasaMtaM / AvaTTatI tattha asAhukammA, sappI jahA paDiyaM joimjjhe||suutrm 12 // paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, ( // 338 // ) dvitIyoddezakaH sadA sarvakAlaM jvalat dedIpyamAnamuSNarUpatvAt sthAnamasti, nihanyante prANinaH karmavazagA yasmin tannihaM- AghA-1 sUtram 12-14 tasthAnaM tacca mahad vistIrNaM yatrAkASTho'gnirvvalannAste, tatraivambhUte sthAne bhavAntare bahukrUrakRtakarmANastadvipAkApAditena pApena baddhAstiSThantIti, kimbhUtAH?- arahasvarA bRhadAkrandazabdAH cirasthitikAH prabhUtakAlasthitaya iti||11|| 337 // tathA duHkhopakramaH mahatIzcitAH samArabhya narakapAlA: taM nArakaM virasaM karuNaM dInamArasantaM tatra kSipanti, sa cAsAdhukarmA tatra tasyAM citAyAM gataH san Avartate vilIyate, yathA- sarpiH ghRtaM jyotirmadhye patitaM dravIbhavatyevamasAvapi vilIyate, na ca tathApi bhavAnubhAvAtprANaivimucyate // 12 // 338 // ayamaparo narakayAtanAprakAra ityAha sadA kasiNaM puNa ghammaThANaM, gADhovaNIyaM aidukkhadhammaM / hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM, sattuvva DaMDehiM samArabhaMti ||suutrm 13 // ( // 339 // ) bhaMjaMti bAlassa vaheNa puTThI, sIsaMpi bhiMdaMti aoghaNehiM / te bhinnadehA phalagAvataTThA, tattAhiM ArAhiM NiyojayaMti // sUtram 14 // ( // 340 // ) // 247 // sadA sarvakAlaM kRtsnaM sampUrNaM punaraparaM dharmasthAnaM uSNasthAnaM dRDhainidhattanikAcitAvasthaiH karmabhiH upanItaM DhaukitamatIva duHkharUpo dharmaH-svabhAvo yasmiMstadatiduHkhadharmaM tadevambhUte yAtanAsthAne tamatrANaM nArakaM hasteSu pAdeSu ca baddhA tatra prakSipanti,
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 248 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH , dvitIyoddezakaH sUtram 15-16 (341-342) narakaduHkhopakramaH tatA tadavasthameva zatrumiva daNDaiH samArabhante tADayanti iti // 13 // 339 / / kiJca- bAlasya varAkasya nArakasya vyathayatIti vyatho-lakuTAdiprahArastena pRSThaM bhaMjanti moTayanti, tathA ziro'pyayomayena ghanena bhindanti cUrNayanti, apizabdAdanyAnyapyaGgopAGgAni drughaNaghA~taizcUrNayanti te nArakA bhinnadehAH cUrNitAGgopAGgAH phalakamivobhAbhyAM pArdhAbhyAMkrakacAdinA 'avataSTAH tanUkRtAH santastaptAbhirArAbhiH pratudyamAnAstaptatrapupAnAdike karmaNi viniyojyante vyApAryanta iti // 14 // 340 // kiJca abhimuMjiyA rudda asAhukammA, usucoiyA hatthivahaM vahati / egaM durUhittu duve tato vA, Arussa vijhaMti kakANao se|| sUtram 15 / / ( // 341 // ) bAlA balA bhUmimaNukkamaMtA, pavijalaM kaMTailaM mahataM / vivaddhatappehiM vivaNNacitte, samIriyA koTTabaliM kariti ||suutrm 16 // ( // 342 // ) raudrakarmaNyaparanArakahananAdike abhiyujya vyApArya yadivA- janmAntarakRtaM raudraM sattvopaghAtakArya abhiyujya' smArayitvA asAdhUni- azobhanAni janmAntarakRtAni karmANi- anuSThAnAni yeSAM te tathA tAn iSucoditAn zarAbhighAtapreritAn hastivAha vAhayanti narakapAlAH, yathA hastI vAhyate samAruhya evaM tamapi vAhayanti, yadivA- yathA hastI mahAntaM bhAraM vahatyevaM tamapi nArakaM vAhayanti, upalakSaNArthatvAdasyoSTravAhaM vAhayantItyAdyapyAyojyam, kathaM vAhayantIti darzayati- tasya nArakasyoparyeka dvau trIn vA samAruhya samAropya tatastaM vAhayanti, atibhArAropaNenAvahantaM AruSya krodhaM kRtvA pratodAdinA vidhyanti tudanti, 'se' tasya nArakasya kakANaotti marmANi vidhyantItyarthaH // 15 // 341 // apica- bAlA iva bAlAH paratantrAH, picchilAM OpAtai0 pr0| 0 marmaNi (pr0)| // 248 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 249 // narakaduHkhopakramaH rudhirAdinA tathA kaNTakAkulAM bhUmimanukrAmanto mandagatayo balAtpreryante, tathA anyAn viSaNNacittAn mUrcchitAn sUrpakAkArAn / zrutaskandhaH 1 vividhaM anekadhA baddhA te narakapAlAH samIritAH pApena karmaNA coditAstAnnArakAn kuTTayitvA khaNDazaH kRtvA baliM ko paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, tti nagarabalivaditazcetazca kSipantItyarthaH, yadivA koTTabaliM kurvantIti // 16 // 342 // kiJca dvitIyoddezakaH vetAlienAma mahAbhitAve, egaaytepvvymNtlikkhe| hammaMti tatthA bahukUrakammA, paraMsahassANa muhttgaannN||suutrm 17 // // 343 // ) sUtram 17-19 (343-345) saMbAhiyA dukkaDiNothaNaMti, aho ya rAo pritppmaannaa| egaMtakUDe narae mahaMte, kUDeNa tatthA visamehatA u||suutrm 18 // // 344||) nAmazabdaH sambhAvanAyAm, sambhAvyate etannarakeSu yathA'ntarikSe mahAbhitApemahAduHkhaikakArye ekazilAghaTito dIrghaH veyAlie tti vaikriyaH paramAdhArmikaniSpAditaH parvataH tatra tamorUpatvAnnarakANAmato hastasparzikAyA samAruhanto nArakA hanyante pIDyante, bahUni krUrANijanmAntaropAttAni karmANi yeSAM te tathA, sahasrasaMkhyAnAM muhUrtAnAM paraM-prakRSTaM kAlam, sahasrazabdasyopalakSaNArthatvAtprabhUtaM kAlaM hanyanta itiyAvat // 17 // 343 // tathA sam- ekIbhAvena bAdhitAH pIDitA duSkRtaM-pApaM vidyate / yeSAM te duSkRtino mahApApAH aho ahani tathA rAtrau ca paritapyamAnA atiduHkhena pIDyamAnAH santaH karuNaM-dInaM stananti / Akrandanti, tathaikAntena kUTAniduHkhotpattisthAnAni yasmin sa tathA tasmin evambhUte narake mahati vistIrNe patitAHprANinastena ca kUTena galayantrapAzAdinA pASANasamUhalakSaNena vA tatra tasminviSame hatAH tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt stanantyeva kevalamiti // 18 // 344 // apica bhaMjaMti NaM puvvamarI sarosaM , samuggare te musale gahetuM / te bhinnadehA ruhiraM vamaMtA, omuddhagA dharaNitale paDaMti // sUtram 19 // (r)tAMstarpaka0 (mu0)| 0 baliM kurvanti itazcetazca kSipantItyarthaH, yadivA koTTabaliM kurvantIti, kurvati ngrblivt-(pr0)| // 249 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 250 // (346-348) naraka ( // 345 // ) zrutaskandhaH1 aNAsiyA nAma mahAsiyAlA, pAganbhiNo tattha sayAyakovA / khajaMti tatthA bahukUrakammA, adUragA saMkaliyAhi baddhA / / sUtram paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, 20 // ( // 346 // ) dvitIyoddezakaH iti vAkyAlaGkAre pUrvamaraya ivArayojanmAntaravairiNa iva paramAdhArmikA yadivA-janmAntarApakAriNo nArakA apareSAma- sUtram 20-22 GgAni saroSaM sakopaM samudrANi musalAni gRhItvA bhaJjanti gADhaprahArairAmardayanti, te ca nArakAstrANarahitAH zastraprahArairbhinnadehA rudhiramudvamanto'dhomukhA dharaNitale ptntiiti||19||345|| kiJca- mahAdehapramANA mahAntaH zRgAlA narakapAlavikurvitA anazitA duHkhopakramaH bubhukSitAH, nAmazabdaH sambhAvanAyAm, sambhAvyata etannarakeSu, atipragalbhitA atidhRSTA raudrarUpA nirbhayAH tatra teSu narakeSu / sambhavanti sadAvakopA nityakupitAH tairevambhUtaiH zRgAlAdibhistatra vyavasthitA janmAntarakRtabahukrUrakarmANaH zRGkhalAdibhirbaddhA ayomayanigaDanigaDitA adUragAH parasparasamIpavartino bhakSyante khaNDaza: khAdyanta iti // 20 // 346 // apica sayAjalA nAma nadI bhiduggA , pavijalA lohavilINatattA / jaMsI bhidugaMsi pavajjamANA, egAya'tANukkamaNaM kareMti ||suutrm 21 // ( // 347) eyAI phAsAI phusaMti bAlaM, niraMtaraM tattha ciradvitIyaM / Na hammamANassa u hoi tANaM, ego sayaM paccaNuhoi dukkhaM / / sUtram 22 // ( // 348 // ) sadA sarvakAlaM jalaM- udakaM yasyAM sA tathA sadAjalAbhidhAnA vA nadI sarid abhidurgA ativiSamA prakarSeNa vividhamatyuSNaM 0 troTayante (pra0)10 pavijjalaM (mu0)| / / 250 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 251 // naraka kSArapUyarudhirAvilaM jalaM yasyAM sA pravijalA yadivA pavijjala ti rudhirAvilatvAt picchilA, vistIrNagambhIrajalA vaa| zrutaskandhaH1 athavA pradIptajalA, etadeva darzayati- agninA taptaM sat vilInaM dravatAM gataM yallohaM- ayastadvattaptA, atitApavilInaloha- paJcamamadhyayana narakavibhaktiH, sadRzajaletyarthaH, yasyAM ca sadAjalAyAM abhidurgAyAM nadyAM prapadyamAnA nArakAH egAya tti ekAkino'trANA anukramaNaM tasyAM dvitIyoddezakaH gamanaM plavanaM kurvantIti // 21 // 347 / sAmpratamuddezakArthamupasaMharan punarapi nArakANAM duHkhavizeSaM darzayitumAha- ete sUtram 23 anantaroddezakadvayAbhihitAH sparzAH duHkhavizeSAH paramAdhArmikajanitAH parasparApAditAH svAbhAvikA veti atikaTavo rUparasagandhasparzazabdAH atyantaduHsahA bAlamiva bAlaM azaraNaM spRzanti duHkhayanti nirantaraM avizrAmaM 'acchinimIlaya duHkhopakramaH mityAdipUrvavat tatra teSu narakeSu cira-prabhUtaM kAlaM sthitiryasya bAlasyAsau cirasthitikastam, tathAhi- ratnaprabhAyAmutkRSTA sthitiH sAgaropamam, tathA dvitIyAyAM zarkaraprabhAyAM trINi, tathA vAlukAyAM sapta, paGkAyAM daza, dhUmaprabhAyAM saptadaza tamaHprabhAyAM dvAviMzatirmahAtamaHprabhAyAM saptamapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamANi utkRSTA sthitiriti, tatra ca gatasya karmavazApAditotkRSTasthitikasya parairhanyamAnasya svakRtakarmaphalabhujo na kiJcitrANaM bhavati, tathAhi- kila sItendreNa lakSmaNasya narakaduHkhamanubhavatastattrANodyatenApi na trANaM kRtamiti zrutiH, tadevamekaH- asahAyo yadarthaM tatpApaM samarjitaM tai rahitastatkarmavipAkajaM duHkhamanubhavati, na kazcidduHkhasaMvibhAgaMgRhNAtItyarthaH, tathA coktaM- mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudaarunnm| ekAkI tena do'haM, gatAste phlbhoginH||1||iti // 22 // 348 // kiJcAnyat // 251 // jaMjArisaMpuvvamakAsi kamma, tameva Agacchati sNpraae| egaMtadukkhaM bhavamajaNittA, vedaMtidukkhI tamaNaMtadukkhaM ||suutrm 23 // (c) vistIrNA (pr0)| (c) jalA vA eta0 (mu0)|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 252 // | zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, dvitIyoddezakaH sUtram 24-25 | (350-351) | naraka| duHkhopakramaH ( // 349 // ) etANi soccA NaragANi dhIre, na hiMsae kaMcaNa svvloe| egaMtadiTThI apariggahe u, bujjhijja loyassa vasaM na gacche / / sUtram 24 // ( // 350 // ) evaM tirikkhe maNuyAmaresuM, caturanta'NaMtaM tayaNuvvivAgaM / sa savvameyaM iti vedaittA, kaMkheja kAlaM dhuyamAyarejja // sUtram 25 // ( // 351 // ) ttibemi / iti zrInarayavibhattInAmapaMcamAjjhayaNaM samattaM // yat karma yAdRzaM yadanubhAvaM yAdRsthitikaM vA karma pUrvaM janmAntare akArSIt kRtavAMstattADageva jaghanyamadhyamotkRSTasthityanubhAvabhedaM samparAye saMsAre tathA- tenaiva prakAreNAnugacchati, etaduktaM bhavati- tIvramandamadhyamairbandhAdhyavasAyasthAnairyAdRzairyadvaddhaM tattADageva tIvramandamadhyamavipAkaM- udayamAgacchatIti, ekAntena- avazyaM sukhalezarahitaMduHkhameva yasminnarakAdike bhave sa tathA tamekAntaduHkhaM bhavamarjayitvA narakabhavopAdAnabhUtAni karmANyupAdAyaikAntaduHkhinastat- pUrvanirdiSTaM (r) duHkha-asAtavedanIyarUpamanantaM- ananyopazamanIyamapratikAraM vedayanti anubhavantIti // 23 // 349 // punarapyupasaMhAravyAjenopadezamAha- etAn pUrvoktAnarakAn tAsthyAttavyapadeza itikRtvA narakaduHkhavizeSAn zrutvA nizamya dhI:- buddhistayA rAjata iti dhIro- buddhimAn prAjJaH, etatkuryAditi darzayati- sarvasminnapi- trasasthAvarabhedabhinne loke prANigaNe na kamapi prANinaM hiMsyAt na vyApAdayet, tathaikAntena nizcalA jIvAditattveSu dRSTiH- samyagdarzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSprakampasamyaktva ityarthaH, tathA na vidyate pari- samantAtsukhArthaM gRhyata iti parigraho yasyAsau aparigrahaH, tuzabdAdAdyantopAdAnAdvA mRSA // 252
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 253 // vAdAdattAdAnamaithunavarjanamapi draSTavyam, tathA lokaM azubhakarmakAriNaM tadvipAkaphalabhujaMvA yadivA-kaSAyalokaM tatsvarUpato budhyeta jAnIyAt, na tu tasya lokasya vazaM gacchediti // 24 // 350 // etadanantaroktaM duHkhavizeSamanyatrApyatidizannAha- evaM ityAdi, evamazubhakarmakAriNAmasumatAM tiryaGmanuSyAmareSvapi caturantaM caturgatikaM anantaM aparyavasAnaMtadanurUpaM vipAkaM sa buddhimAn sarvametaditi pUrvoktayA nItyA viditvA jJAtvA dhruvaM saMyamamAcaran kAla mRtyukAlamAkAGket, etaduktaM bhavati- caturgatikasaMsArAntargatAnAmasumatAM duHkhameva kevalaM yato'to dhruvo-mokSaH saMyamo vA tadanuSThAnarato yAvajjIvaM mRtyukAlaM pratIkSeteti, itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat / / 25 // 351 // iti paJcamoddezakaH smaaptH|| narakavibhaktyadhyayanaM paJcamaM parisamAptamiti // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM narakavibhaktiH, dvitIyoddezakaH sUtram 24-25 (350-351) narakaduHkhopakramaH ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau paJcamamadhyayanaM narakavibhaktyAkhyaM samAptamiti // // 253 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 254 / / ||ath SaSThamadhyayanaM shriiviirstutyaakhym|| zrutaskandhaH 1 uktaM paJcamamadhyayanam, sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- atrAnantarAdhyayane narakavibhaktiH pratipAditA, sA SaSThamadhyayanaM zrImahAvIraca zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA'bhihitetyatastasyaivAnena guNakIrtanadvAreNa caritaM pratipAdyate zAsturgurutvena zAstrasya garIyastvamitikRtvA, ityanena sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi, tatrApyupakramAntargato'rthA- niyuktiH 83 pradhAnavIra dhikAro mahAvIraguNagaNotkIrtanarUpaH / nikSepastu dvidhA-oghaniSpanno nAmaniSpannazca, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanam, nAma nikSepAdiH niSpanne tu mahAvIrastavaH, tatra mahacchabdasya vIra ityetasya ca stavasya ca pratyekaM nikSepo vidheyaH, tatrApi 'yathoddezastathA / nirdeza' itikRtvA pUrvaM mahacchabdo nirUpyate, tatrAstyayaM mahacchabdo bahutve, yathA-mahAjana iti, asti bRhattve, yathA- mahAghoSaH, astyatyarthe, yathA- mahAbhayamiti, asti prAdhAnye, yathA mahApuruSa iti, tatreha prAdhAnye vartamAno gRhIta ityetanniyuktikAro darzayitumAha ni0- pAhanne mahasaddo davve khette ya kAlabhAve ya / vIrassa uNikkhevo cauktao hoi nnaayvvo||83|| tatra mahAvIrastava ityatra yo mahacchabdaH sa prAdhAnye vartamAno gRhItaH, tacca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA prAdhAnyam, nAmasthApane kSuNNe, dravyaprAdhAnyaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sacittamapi dvipadacatuSpadApadabhedAt tridhaiva, tatra dvipadeSu tIrthakaracakravAdikaM catuSpadeSu hastyazvAdikamapadeSu pradhAnaM kalpavRkSAdikam, 2 // 254 // yadivA- ihaiva ye pratyakSA rUparasagandhasparzIrutkRSTAH pauNDarIkAdayaH padArthAH acitteSu vaiDUryAdayo nAnAprabhAvA maNayo 0paryAyatvAttattvatastasyaivAmidhAnaM yathA bhASAbhidhAnaM vAkyazuddhau vaakynikssepe|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 255 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM zrImahAvIrastutya, niyukti: 83 pradhAnavIra nikSepAdiH mizreSu tIrthakaro vibhUSita iti, kSetrataH pradhAnA siddhirdharmacaraNAzrayaNAnmahAvidehaM copabhogAGgIkaraNena tu devakurvAdikaM kSetram, kAlataH pradhAnaM tvekAntasuSamAdi, yo vA kAlavizeSo dharmacaraNapratipattiyogya iti, bhAvapradhAnaM tu kSAyiko bhAva: tIrthakarazarIrApekSayaudayiko vA, tatreha dvayenApyAdhikAra iti / vIrasya dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA nikSepaH, tatra jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyavIro dravyArthaM saGgAmAdAvadbhutakarmakAritayA zUro yadivA- yatkiJcit vIryavad dravyaM tat dravyavIre antarbhavati, tadyathA- tIrthakRdanantabalavIryo lokamaloke kandukavat prakSeptumalaM tathA mandaraM daNDaM kRtvA ratnaprabhAM pRthivIM chatravadvibhRyAt, tathA cakravartino'pi balaM 'dosolA battIsA', ityAdi, tathA viSAdInAM mohanAdisAmarthya miti, kSetravIrastu yo yasmin kSetre'dbhutakarmakArI vIro vA yatra vyAvaya'te, evaM kAle'pyAyojyam, bhAvavIro yasya krodhamAnamAyAlobhaiH parISahAdibhizcAtmA na jitaH, tathA coktaM-kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM paMceMdiyANi y| dujjayaM ceva appANaM, savvamappe jie jiyaM / / 1 // jo sahassaM shssaannN| saMgAme dujae jiNe / ekkaM jiNejja appANaM, esa se paramo jo||2|| tathA- ekko paribhamau jae viyarDa jinnkesrii| salIlAe kaMdappaduThThadADho mayaNo viDDArio jeNaM // 3 // tadevaM vardhamAnasvAmyeva parISahopasargaranukUlapratikUlairaparAjito'dbhutakarmakAritvena guNaniSpannatvAt bhAvato mahAvIra iti bhaNyate, yadivA- dravyavIro vyatirikta ekabhavikAdiH, kSetravIro yatra tiSThatyasau vyAvaya'te vA, kAlato'pyevameva, bhAvavIro noAgamato vIranAmagotrANi karmANyanubhavan, saca vIravardhamAnasvAmyeveti ||83||stvnikssepaarthmaah Okrodho mAnazca mAyA ca lobhazca paJcendriyANi ca / durjayaM caivAtmanaH sarvamAtmani jite jitaM // 1 // yaH sahasraM sahasrANAM saGgrAme durjayaM jayet / ekaM jayedAtmAnaM eSa tasya paramo jayaH // 2 // ekaH paribhrAmyatu jagati vikaTaM jinkesrii| svalIlayA kandarpaduSTadaMSTraH madano vidArito yena // 3 // R
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam stutya, // 256 // 84-85 ni0- thuiNikkhevo cauhA aagNtuabhuusnnehiNdvvthutii| bhAve saMtANa guNANa kittaNA je jahiM bhnniyaa||84|| zrutaskandhaH1 | SaSThamadhyayana stuteH stavasya nAmAdizcaturdhA nikSepaH, tatra nAmasthApane pUrvavat, dravyastavastu jJazarIrabhavyazarIravyatirikto yaH kaTakakeyU zrImahAvIrarasrakcandanAdibhiH sacittAcittadravyaiH kriyata iti, bhAvastavastu sadbhUtAnAM vidyamAnAnAM guNAnAM ye yatra bhavanti tatkIrtanamiti // niyuktiH 84||saamprtN AdyasUtrasaMsparzadvAreNa sakalAdhyayanasambandhapratipAdikAM gAthAM niyuktikRdAhani0-pucchiMsu jaMbuNAmo ajja suhammA tao kahesI y| eva mahappA vIro jayamAha tahA jaejjAha // 85 // stutinikSepaH jambUsvAmI AryasudharmasvAminaM zrImanmahAvIravardhamAnasvAmiguNAn pRSTavAn, ato'sAvapi bhagavAn sudharmasvAmyevaMguNaviziSTo sUtram 1-2 (352-353) mahAvIra iti kathitavAn, evaM cAsau bhagavAn saMsArasya jayaM abhibhavamAha, tato yUyamapi yathA bhagavAn saMsAraM jitavAn tathaiva / jJAnadarzanazIla yatnaM vidhatteti // 85 // sAmprataM nikSepAnantaraM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM jijJAsA pucchiMsuNaMsamaNA mAhaNAya, agAriNo yA prtitthiaay|se ke iNegaMtahiyaM dhammamAhu, aNelisaMsAhu smikkhyaae||suutrm 1 // ( // 352 // ) kahacaNANaM kaha daMsaNaM se, sIlaM kahaM nAyasutassa AsI? / jANAsiNaM bhikkhu jahAtaheNaM, ahAsutaM bUhi jahA NisaMtaM ||suutrm 2 // // 353 // ) asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhaH, tadyathA- tIrthakaropadiSTena mArgeNa dhruvamAcaran mRtyukAlamupekSatetyuktam, tatra // 256 kimbhUto'sau tIrthakRt yenopadiSTomArga ityetat pRSTavantaH zramaNA yataya ityAdi, paramparasUtrasambandhastu buddhyeta yaduktaM prAgiti, etacca yaduttaratra praznaprativacanaM vakSyate tacca buddhyeteti, anena sambandhenA''yAtasyAsya sUtrasya saMhitAdikrameNa vyAkhyA pratanyate,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 257 // sA ceyaM- anantaroktAM bahuvidhAM narakavibhaktiM zrutvA saMsArAdudvignamanasaH keneyaM pratipAditetyetat sudharmasvAminaM aprAkSuH pRSTavantaHNaMiti vAkyAlaGkAre yadivA jambUsvAmI sudharmasvAminamevAha-yathA kenaivaMbhUto dharma: saMsArottAraNasamarthaH pratipAdita ityetadbahavo mAM pRSTavantaH, tadyathA- zramaNA nirgranthAdayaH tathA brAhmaNA brahmacaryAdyanuSThAnaniratAH, tathA agAriNaH kSatriyAdayo yeca zAkyAdayaH paratIrthikAste sarve'pi pRSTavantaH, kiMtaditi darzayati-sako yo'sAvenaM dharmaMdurgatiprasRtajantudhArakamekAntahita Aha uktavAn anIdRzaM ananyasadRzaM atulamityarthaH, tathA- sAdhvI cAsau samIkSA ca sAdhusamIkSA- yathAvasthitatattvaparicchittistayA, yadivA- sAdhusamIkSayA- smtyoktvaaniti||1||352|| tathA tasyaiva jJAnAdiguNAvagataye praznamAhakathaM kena prakAreNa bhagavAn jJAnamavAptavAn?, kimbhUtaM vA tasya bhagavato jJAna-vizeSAvabodhakaM?, kimbhUtaM ca 'se' tasya darzanaM sAmAnyArthaparicchedakaM? zIlaM ca yamaniyamarUpaM kIhak? jJAtA:-kSatriyAsteSAM putro bhagavAn vIravardhamAnasvAmI tasya AsId abhUditi, yadetanmayA pRSTaM tat bhikSo! sudharmasvAmina yAthAtathyena tvaM jAnISe samyagavagacchasi NaM iti vAkyAlaGkAre tadetatsarvaM yathAzrutaM tvayA zrutvA ca yathA nizAnta mityavadhAritaM yathA dRSTaM tathA sarvaM brUhi AcakSveti ||2||353||s evaM pRSTaH sudharmasvAmI zrImanmahAvIravardhamAnasvAmiguNAn kathayitumAha kheyannae se kusalAsupanne (vle mahesI), aNaMtanANI ya annNtdNsii| jasaMsiNo cakkhupahe Thiyassa, jANAhi dhammaM ca dhiiMca pehi ||suutrm 3 // ( // 354 // ) ___ uI aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara je ya paannaa|se NiccaNiccehi samikkha panne, dIve va dhammaMsamiyaM udAhu / / sUtram 4 // O mevamAha (pr0)| 0 nirgranthAH (pr0)| 0 yo'sAvimaM (pr0)| zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana zrImahAvIrastutya, sUtram 1-2 (352-353) jJAnadarzanazIla jijJAsA sUtram 3-4 (354-355) vIraguNAdiH vIrastutyAdiH // 257 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 258 // __( // 355 // ) zrutaskandhaH1 sa:-bhagavAn catustriMzadatizayasametaH khedaM-saMsArAntarvartinAMprANinAM karmavipAkajaMduHkhaMjAnAtIti khedajJoduHkhApano-8 SaSThamadhyayanaM zrImahAvIradanasamarthopadezadAnAt, yadivA kSetrajJo yathAvasthitAtmasvarUpaparijJAnAdAtmajJa iti, athavA- kSetraM- AkAzaM tajjAnAtIti kSetrajJo lokAlokasvarUpaparijJAtetyarthaH, tathA bhAvakuzAn- aSTavidhakarmarUpAn lunAti- chinattIti kuzalaH prANinAM sUtram 3-4 karmocchittaye nipuNa ityarthaH, Azu-zIghraM prajJA yasyAsAvAzuprajJaH, sarvatra sadopayogAd, na chadmastha iva vicintya jAnAtIti (354-355) vIraguNAdiH bhAvaH, maharSiriti kvacitpAThaH, mahAMzcAsAvRSizca maharSiH atyantogratapazcaraNAnuSThAyitvAdatulaparISahopasargasahanAcceti, tathA vIrastutyAdiH anantaM- avinAzyanantapadArthaparicchedakaMvA jJAna-vizeSagrAhakaM yasyAsAvanantajJAnI, evaM sAmAnyArthaparicchedakatvenAnantadarzI, tadevambhUtasya bhagavato yazonRsurAsurAtizAyyatulaM vidyate yasya sa yazasvI tasya, lokasya cakSuHpathelocanamArge bhavasthakevalyavasthAyAM sthitasya, lokAnAM sUkSmavyavahitapadArthAvirbhAvanena cakSurbhUtasya vA jAnIhi avagaccha dharmaM saMsAroddharaNasvabhAvam, tatpraNItaM vA zrutacAritrAkhyam , tathA tasyaiva bhagavatastathopasargitasyApi niSprakampAM cAritrAcalanasvabhAvAM dhRti saMyame ratiM tatpraNItAM vA prekSasva samyakkuzAgrIyayA buddhyA paryAlocayeti, yadivA- taireva zramaNAdibhiH sudharmasvAmyabhihito yathA tvaM tasya bhagavato yazasvinazcakSuSpathe vyavasthitasya dharmaM dhRtiM ca jAnISe tato'smAkaM pehi'tti kathayeti // 3 // 354 // sAmprataM sudharmasvAmI taguNAn kathayitumAha- UrdhvamadhastiryakSu sarvatraiva caturdazarajjvAtmake loke ye kecana trasyantIti trasAstejovAyurUpavikalendriyapaJcendriyabhedAt tridhA, tathA ye ca sthAvarAH pRthivyambuvanaspatibhedAt trividhAH, eta ucchrAsAdayaH prANA vidyante (c) tatpraNItazrutacAritrAkhyaM (pr0)| // 258 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyukti zrIsUtrakRtAGgaM yeSAM te prANina iti, anena ca zAkyAdimatanirAsena pRthivyAyekendriyANAmapi jIvatvamAveditaM bhavati, sa bhgvaaNstaan| zrutaskandhaH1 prANinaH prakarSeNa kevalajJAnitvAt jAnAtIti prajJaH (granthAgraM 4250) sa eva prAjJo, nityAnityAbhyAM dravyArthaparyAyArthAzrayaNAt SaSThamadhyayanaM zrIzIlA0 zrImahAvIravRttiyutam samIkSya kevalajJAnenArthAn parijJAya prajJApanAyogyAnAhetyuttareNa sambandhaH, tathA sa prANinAM padArthAvirbhAvanena dIpavat dIpaH stutya, yadivA-saMsArArNavapatitAnAM sadupadezapradAnata AzvAsahetutvAt dvIpa iva dvIpaH, sa evambhUtaH saMsArottAraNasamarthaM dharmaM zruta- sUtram 5-6 // 259 // (356-357) cAritrAkhyaM samyak itaM- gataM sadanuSThAnatayA rAgadveSarahitatvena samatayA vA, tathA coktaM-jahA puNNassa katthai tahA tucchassala vIraguNAdiH katthai ityAdi, samaM vA-dharma ut- prAbalyena Aha- uktavAn prANinAmanugrahArthaM na pUjAsatkArArthamiti // 4 // 355 // vIrastutyAdiH kizcAnyat se savvadaMsI abhibhUyanANI, NirAmagaMdhe dhiimaM ThitappA / aNuttare savvajagaMsi vijaM, gaMthA atIte abhae aNAU ||suutrm 5 // ( / / 356 // ) se bhUipaNNe aNieacArI, ohaMtare dhIre annNtckkhuu| aNuttaraM tappati sUrie vA, vairoyaNiMde va tamaM pagAse // sUtram 6 // ( // 357 // ) sa bhagavAn sarva-jagat carAcaraM sAmAnyena draSTuM zIlamasya sa sarvadarzI, tathA abhibhUya parAjitya matyAdIni catvAryapi jJAnAni yadvartate jJAnaM kevalAkhyaM tena jJAnena jJAnI, anena cAparatIrthAdhipAdhikatvamAveditaM bhavati, 'jJAnakriyAbhyAM mokSa iti kRtvA tasya bhagavato jJAnaM pradarzya kriyA darzayitumAha-nirgata:- apagata AmaH- avizodhikoTyAkhyaH tathA gandho-2 0 tathA'sau (pr0)| (c) yathA pUrNasya kathyate tathA tucchasya kthyte|| // 259 //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam | zrutaskandhaH1 // 260 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana zrImahAvIrastutya, sUtram (358) vIraguNAdiH vIrastutyAdiH vizodhikoTirUpo yasmAt sa bhavati nirAmagandhaH, mUlottaraguNabhedabhinnAM cAritrakriyAM kRtavAnityarthaH, tathA'sahyaparISahopasargAbhidruto'pi niSprakampatayA cAritre dhRtimAn tathA- sthito vyavasthito'zeSakarmavigamAdAtmasvarUpe AtmA yasya sa bhavati sthitAtmA, etacca jJAnakriyayoH phaladvAreNa vizeSaNam, tathA- nAsyottara- pradhAnaM sarvasminnapi jagati vidyate (yaH) sa tathA, vidvAniti sakalapadArthAnAM karatalAmalakanyAyena vettA, tathA bAhyagranthAt sacittAdibhedAdAntarAccakarmarUpAd 'atIto' atikrAnto granthAtIto-nirgrantha ityarthaH, tathA na vidyate saptaprakAramapi bhayaM yasyAsAvabhayaH samastabhayarahita ityarthaH, tathA na vidyate caturvidhamapyAyuryasya sa bhavatyanAyuH, dagdhakarmabIjatvena punarutpatterasaMbhavAditi // 5 // 356 // apica- bhUtizabdo vRddhau maGgale rakSAyAM ca vartate, tatra bhUtiprajJaH pravRddhaprajJaH anantajJAnavAnityarthaH, tathA- bhUtiprajJo jagadrakSAbhUtaprajJaH evaM sarvamaGgalabhUtaprajJa iti, tathA aniyataM apratibaddhaM parigrahAyogAccarituM zIlamasyAsAvaniyatacArI tathaughaM- saMsArasamudra tarituM zIlamasya sa tathA, tathA dhI:- buddhistayA rAjata iti dhIraH parISahopasargAkSobhyo vA dhIraH, tathA anantaM- jJeyAnantatayA nityatayA vA cakSuriva cakSuH- kevalajJAnaM yasyAnantasya vA lokasya padArthaprakAzakatayA cakSurbhUto yaH sa bhavatyanantacakSuH, tathA yathA-sUryaH anuttaraM sarvAdhikaM tapati na tasmAdadhikastApena kazcidasti, evamasAvapi bhagavAn jJAnena sarvottama iti, tathA vairocanaH agniH sa eva prajvalitatvAt indro yathA'sau tamo'panIya prakAzayati, evamasAvapi bhagavAnajJAnatamo'panIya yathAvasthitapadArthaprakAzanaM karoti // 6 // 357 // kiJca aNuttaraM dhammamiNaM jiNANaM, NeyA muNI kAsave aasupnne| iMdeva devANa mahANubhAve, sahassaNetA diviNaM visiTTe ||suutrm 7 // 0 tasya paramAneDitamityAdivadavayavavAcitvena sssstthii| 0 bhUti0 (pra0)10 kAsava (mu0)|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niryaktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 261 // stutya, ( // 358 // ), zrutaskandhaH1 se paNNasA akkhayasAgare vA, mahodahI vAvi annNtpaare| aNAile vA akasAi mukke, sakkeva devAhivaI juImaM / / sUtram 8 // SaSThamadhyayana shriimhaaviir(|| 359 // ) nAsyottaro'stItyanuttarastamimamanuttaraM dharmaM jinAnAM RSabhAditIrthakRtAM sambandhinamayaM muniH zrImAn vardhamAnAkhyaH kAzyapaH sUtram 8 (359) gotreNa AzuprajJaH kevalajJAnI utpannadivyajJAno netA praNeteti, tAcchIlikastRn, tadyoge na lokAvyayaniSThe (pA0 2-3-69) vIraguNAdiH tyAdinA SaSThIpratiSedhAddharmamityatra karmaNi dvitIyaiva, yathA cendro divisvarge devasahasrANAM mahAnubhAvo mahAprabhAvavAn 'NaM' iti vIrastutyAdiH vAkyAlaGkAre tathA netA praNAyako viziSTo rUpabalavarNAdibhiH pradhAnaH evaM bhagavAnapi sarvebhyo viziSTaH praNAyako mahAnubhAgazceti // 7 // 358 ||apic- asau bhagavAn prajJAyate'nayeti prajJA tayA akSayaH na tasya jJAtavye'rthe buddhiH pratikSIyate pratihanyate vA, tasya hi buddhiH kevalajJAnAkhyA, sAca sAdyaparyavasAnA kAlato dravyakSetrabhAvairapyanantA, sarvasAmyena dRSTAntAbhAvAd, ekadezena tvAha- yathA sAgara iti, asya cAviziSTatvAt vizeSaNamAha- mahodadhiriva svayambhUramaNa ivAnantapAraH yathA'sau vistIrNo gambhIrajalo'kSobhyazca , evaM tasyApi bhagavato vistIrNA prajJA svayambhUramaNAnantaguNA gambhIrA'kSobhyA ca, yathA ca asau sAgaraH anAvilaH akaluSajalaH, evaM bhagavAnapi tathAvidhakarmalezAbhAvAdakaluSajJAna iti, tathA-kaSAyA / vidyante yasyAsau kaSAyI na kaSAyI akaSAyI, tathA jJAnAvaraNIyAdikarmabandhanAdviyukto muktaH, bhikSuriti kvacitpAThaH, tasyAyamarthaH-satyapi niHzeSAntarAyakSaye sarvalokapUjyatve ca tathApi bhikSAmAtrajIvitvAt bhikSurevAsau, nAkSINamahAnasAdi (c) pannayA (mu0)| 0 yA (pr0)| 0 bhikkhU (pr0)| ObhAvazceti (mu0)| 7 sthityapekSayA jJeyApekSayA tu dravyAdivadanAdyanantakAlagocaraiva /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 262 // labdhimupajIvatIti, tathA zakra iva devAdhipatiH dyutimAn diiptimaaniti||8||359|| kiJca zrutaskandhaH1 se vIrieNaM paDipunnavIrie, sudNsnnevaanngsvvsetthe|suraale vAvimudAgare se, viraayenneggunnovvee|suutrm 9 // // 360 // ) SaSThamadhyayana zrImahAvIrasayaMsahassANa ujoyaNANaM, tikNddgepNddgvejyNte|se joyaNeNavaNavatesahasse, uddhassito hettuushssmegN||suutrm 10 // // 361 // ) sa bhagavAn vIryeNa aurasena balena dhRtisaMhananAdibhizca vIryAntarAyasya niHzeSataH kSayAt pratipUrNavIryaH, tathA sudarzano sUtram 9-12 (360-363) merurjambUdvIpanAbhibhUtaH sa yathA nagAnAM- parvatAnAM sarveSAM zreSThaH- pradhAnaH tathA bhagavAnapi vIryeNAnyaizca guNaiH sarvazreSTha iti, vIraguNAdiH tathA yathA surAlayaH svargastannivAsinAM mudAkaro harSajanakaH prazastavarNarasagandhasparzaprabhAvAdibhirguNairupeto virAjate zobhate, vIrastutyAdiH evaM bhagavAnapyanekairguNairupeto virAjata iti, yadivA- yathA tridazAlayo mudAkaro'nekairguNairupeto virAjata iti evamasAvapi meruriti // 9 // 360 // punarapi dRSTAntabhUtameruvarNanAyAha- sa meruryojanasahasrANAM zatamuccaistvena, tathA trINi kaNDAnyasyeti trikaNDaH, tadyathA-bhaumaM jAmbUnadaM vaiDUryamiti, punarapyasAveva vizeSyate- paNDakavaijayanta iti, paNDakavanaM zirasi vyavasthita vaijayantIkalpaM-patAkAbhUtaM yasya sa tathA, tathA'sAvUrdhvamucchrito navanavatiryojanasahasrANyadho'pi sahasramekamavagADha iti||10|| 361 // tathA puDheNabhe ciTThai bhUmivaTThie, jasUriyA annuprivyNti|se hemavanne bahunaMdaNeya, jaMsI ratiM vedayatI mhiNdaa||suutrm 11 // ( // 362 // ) se pavvae saddamahappagAse, virAyatI kNcnnmtttthvnne|annuttre girisuya pavvadugge, girIvaresejalieva bhome // sUtram 12 // // 363 // ) // 262 // nabhasi spRSTo lagno nabho vyApya tiSThati tathA bhUmiM cAvagAhya sthita iti UrdhvAdhastiryaklokasaMsparzItyarthaH, yathA yaM meruMsUryA 0 vAdi (pra0) vAsi (mu0)|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 SaSThamadhyayanaM zrImahAvIrastutya, sUtram 13-14 (374-375) vIraguNAdiH vIrastutyAdiH // 263 // AdityA jyotiSkA anuparivartayanti yasya pArzvato bhramantItyarthaH, tathA'sau hemavarNo niSTaptajAmbUnadAbhaH, tathA bahUni catvAri nandanavanAni yasya sa bahunandanavanaH, tathAhi- bhUmau bhadrazAlavanaM tataH paJca yojanazatAnyAruhya mekhalAyAM nandanaM tato dviSaSTiyojanasahasrANi paJcazatAdhikAnyatikramya saumanasaMtataH SaTtriMzatsahasrANyAruhya zikhare paNDakavanamiti, tadevamasau caturnandanavanAdyupeto vicitrakrIDAsthAnasamanvitaH, yasmin mahendrA apyAgatya tridazAlayAdramaNIyataraguNena ratiM ramaNakrIDAM vedayanti anubhavantIti // 11 // 362 / / apica-saH- meAkhyo'yaM parvato mandaro meruH sudarzanaH suragirirityevamAdibhiH zabdairmahAn prakAzaH- prasiddhiryasya sa zabdamahAprakAzo virAjate zobhate, kAJcanasyeva mRSTaH zlakSNaH zuddho vA varNo yasya sa tathA, evaM na vidyate uttaraH- pradhAno yasyAsAvanuttaraH, tathA giriSu ca madhye parvabhiH- mekhalAbhidaMSTrAparvatairvA durgo viSamaH sAmAnyajantUnAM durAroho girivaraH parvatapradhAnaH, tathA'sau maNibhirauSadhIbhizca dedIpyamAnatayA bhauma iva bhUdeza iva jvalita iti // 12 // 363 // kiJca__ mahIimajhaMmi Thite NagiMde, pannAyate suuriysuddhlese| evaM sirIe usa bhUrivanne, maNorame joyai accimaalii|suutrm 13 / / ( // 364 // ) sudaMsaNasseva jaso girissa, pavuccaI mahatopavvayassa / etovame samaNe nAyaputte, jaatiijsodNsnnnaannsiile||suutrm 14 // // 365 // ) mahyAM ratnaprabhApRthivyAM madhyadeze jambUdvIpastasyApi bahumadhyadeze saumanasavidyutprabhagandhamAdanamAlyavantadaMSTrAparvatacatuSTayopazobhitaH samabhUbhAge dazasahasravistIrNaH zirasi sahasramekamadhastAdapi daza sahasrANi navatiyojanAni yojanaikAdazabhAgairdazabhiradhikAni vistIrNazcatvAriMzadyojanocchritacUDopazobhito nagendraH parvatapradhAno meruH prakarSeNa loke jJAyate / (r)khalAdibhi0 (mu0)| // 263 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 264 // sUryavatzuddhalezyaH- AdityasamAnatejAH, evaM anantaroktaprakArayA zriyA tuzabdAdviziSTatarayA sa:- meruH bhUrivarNaH anekavarNo zrutaskandha: 1 anekavarNaratnopazobhitatvAt manaH-antaHkaraNaM ramayatIti manorama:, arcimAlIva Aditya iva svatejasA dyotayati dazApi SaSThamadhyayana zrImahAvIradizaH prakAzayatIti ||13||364||saamprtN merudRSTAntopakSepeNa dArzantikaM darzayati- etadanantaroktaM yazaH kIrtanaM sudarzanasya merugireH mahAparvatasya procyate, sAmpratametadeva bhagavati dArTAntike yojyate- eSA-anantaroktopamA yasya sa etadupamaH, ko'sau? sUtram 15-16 (366-367) zrAmyatIti zramaNastaponiSTaptadeho jJAtAH- kSatriyAsteSAM putraH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmItyarthaH, saca jAtyA sarvajAtimaddhyo / vIraguNAdiH yazasA azeSayazasvibhyo darzanajJAnAbhyAM sakaladarzanajJAnibhyaH zIlena samastazIlavadbhyaH zreSThaH- pradhAnaH, akSaraghaTanA tu vIrastutyAdiH jAtyAdInAM kRtadvandvAnAmatizAyane arzaAditvAdacpratyayavidhAnena vidheyeti ||14||365||punrpi dRSTAntadvAreNaiva bhagavato vyAvarNanamAha girIvarevA nisahA''yayANaM, ruyae vsettttevlyaaytaannN| taovamesejagabhUipanne, muNINa majhe tamudAhu pnne||suutrm 15 // // 366 // ) aNuttaraM dhammamuIraittA, aNuttaraM jhANavaraM jhiyaaii|susukksukkN apagaMDasukkaM, saMkhiMduegaMtavadAtasukkaM ||suutrm 16 // ( // 367 // ) yathA niSadho girivaro girINAmAyatAnAM madhye jambUdvIpe anyeSu vA dvIpeSu dairyeNa zreSThaH pradhAnaH tathA- valayAyatAnAM madhye rucakaH parvato'nyebhyo valayAyatatvena yathA pradhAnaH, sa hi rucakadvIpAntarvartI mAnuSottaraparvata iva vRttAyata : saGkhayeyayojanAni parikSepeNeti, tathA sa bhagavAnapi tadupamaH yathA tAvAyatavRttatAbhyAM zreSThau evaM bhagavAnapi jagati- saMsAre bhUtiprajJaH- prabhUtajJAna: prajJayA zreSTha ityarthaH, tathA aparamunInAM madhye prakarSeNa jAnAtIti prajJaH evaM tatsvarUpavidaH udAhuH udAhRtavanta uktavanta ityrthH|| (c)ramA (mu0)| (c) matvarthIyAt accha0 (pr0)| (c) vRttAyato'saM 0 (pra0) na caitadyuktam /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 265 // 15 // 366 // kiJcAnyat-nAsyottaraH- pradhAno'nyo dharmo vidyate ityanuttaraH tamevambhUtaM dharmaM ut prAbalyena IrayitvA kathayitvA zrutaskandhaH1 prakAzya anuttaraM pradhAnaM dhyAnavaraM dhyAnazreSThaM dhyAyati, tathAhi- utpannajJAno bhagavAn yoganirodhakAle sUkSmaM kAyayogaM nirundhan / SaSThamadhyayana zrImahAvIrazukladhyAnasya tRtIyaM bhedaMsUkSmakriyamapratipAtAkhyaM tathA niruddhayogazcaturthaM zukladhyAnabhedaM vyuparatakriyamanivRtyAkhyaM dhyAyati, @ stutya, etadeva darzayati- suSTha zuklavatzuklaM dhyAnaM tathA apagataM gaNDaM- apadravyaM yasya tadapagaNDaM nirdoSArjunasuvarNavat zuklaM yadivA- sUtram 17-18 (368-369) apagaNDaM- udakaphenaM tattulyamiti bhaavH| tathA zaGkhanduvadekAntAvadAtaM- zubhraM zuklaM-zukladhyAnottaraM bhedadvayaM dhyaaytiiti|| 8 vIraguNAdiH 16 // 367 // apica vIrastutyAdiH aNuttaragaMparamaM mahesI, asesakammaMsa visohittaa| siddhiM gatiM sAimaNaMtapatte, nANeNasIleNa ydsnnenn||suutrm 17 // // 368 // ) rukkhesuNAtejaha sAmalI vA, jassiMratiM veyayatI suvnnaa|vnnesuvshaa NaMdaNamAhuseDhe, nANeNa sIleNa ya bhuutipnne| sUtram 18 // ( // 369 // ) tathA'sau bhagavAn zailezyavasthApAditazukladhyAnacaturthabhedAnantaraM sAdyaparyavasAnAM siddhigatiM paJcamI prAptaH, siddhigatimeva vizinaSTi- anuttarAcAsausarvottamatvAdagyAca lokAgravyavasthitatvAdanuttarAgryA tAM paramAMpradhAnAM maharSiH asAvatyantogratapovizeSaniSTaptadehatvAd azeSaM karma-jJAnAvaraNAdikaM vizodhya apanIya ca viziSTena jJAnena darzanena zIlena ca kSAyikeNa siddhigatiM prApta iti mIlanIyam // 17 // 368 // punarapi dRSTAntadvAreNa bhagavataH stutimAha- vRkSeSu madhye yathA jJAtaH prasiddho devakuru // 265 // vyavasthitaH zAlmalIvRkSaH, saca bhavanapatikrIDAsthAnam, yatravyavasthitA anyatazcAgatya suparNAbhavanapativizeSA ratiramaNakrIDAM (c) nivRttAkhyaM (mu0)| 0 gate (mu0)|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 266 // vedayanti anubhavanti, vaneSu ca madhye yathA nandanaM vanaM devAnAMkrIDAsthAnaM pradhAnaM evaM bhagavAnapijJAnena kevalAkhyena samastapadArthA- zrutaskandhaH 1 virbhAvakena zIlena ca cAritreNa- yathAkhyAtena zreSThaH pradhAnaH bhUtiprajJaH pravRddhajJAno bhagavAniti // 18 // 369 // apica SaSThamadhyayanaM zrImahAvIrathaNiyaM va saddANa aNuttare u, caMdo va tArANa mhaannubhaave| gaMdhesu vA caMdaNamAhu selu, evaM muNINaM apaDinnamAhu / / sUtram 19 // stutya, ( // 370 // ) sUtram 19-21 (370-372) jahA sayaMbhUudahINa seDhe, nAgesuvA dhrnniNdmaahusette|khoode vA rasa vejayaMte, tavovahANe munnivejyNte||suutrm 20 // // 371 // ) vIraguNAdiH yathA zabdAnAM madhye stanitaM meghagarjitaM tad anuttaraM pradhAnam, tuzabdo vizeSaNArthaH samuccayArtho vA, tArakANAM ca nakSatrANAM vIrastutyAdiH madhye yathA candro mahAnubhAgaH sakalajananirvRttikAriNyA kAntyA manoramaH zreSThaH, gandheSu iti guNaguNinorabhedAnmatublopAdvA gandhavatsu madhye yathA candanaM gozIrSakAkhyaM malayajaM vA tajjJAH zreSThamAhuH, evaM munInAM maharSINAM madhye bhagavantaM nAsya pratijJA ihalokaparalokAzaMsinI vidyate ityapratijJastamevambhUtaM zreSThamAhuriti ||19||370||apic-svyN bhavantIti svayambhuvodevAste tatrAgatya ramantIti svayambhUramaNaH tadevaM udadhInAM samudrANAM madhye yathA svayambhUramaNaH samudraH samastadvIpasAgaraparyantavartI / zreSThaH pradhAnaH nAgeSu ca bhavanapativizeSeSu madhye dharaNendraM dharaNaM yathA zreSThamAhuH, tathA khoodae iti ikSurasa ivodakaM yasya sa ikSurasodakaH sa yathA rasamAzritya vaijayantaH pradhAnaH svaguNairaparasamudrANAMpatAkevopari vyavasthitaH evaM tapaupadhAnena viziSTatapovizeSeNa manute jagatastrikAlAvasthAmiti muniH bhagavAn vaijayantaH pradhAnaH, samastalokasya mahAtapasA vaijayantIvopari vyavasthita iti // 20 // 371 // hatthIsu erAvaNamAhuNAe, sIho migANaMsalilANa gNgaa| pakkhIsuvAgarule veNudevo, nivvANavAdINihaNAyaputte // sUtram 21 // // 266 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388888888888888 zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1|| // 267 // ( // 372 // ) zrutaskandhaH1 ___ johesu NAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha araviMdamAhu / khattINa seDhe jaha daMtavakke, isINa seDhe taha vaddhamANe // sUtram 22 // SaSThamadhyayana shriimhaaviir(|| 373 // ) stutya, hastiSu karivareSu madhye yathA airAvaNaM zakravAhanaM jJAtaM prasiddhaM dRSTAntabhUtaM vA pradhAnamAhustajjJAH , mRgANAM ca zvApadAnAM madhye sUtram 22-24 yathA siMhaH kesarI pradhAna tathA bharatakSetrApekSayA salilAnAM madhye yathA gaGgAsalilaM pradhAnabhAvamanubhavati, pakSiSu madhye yathA / (373-375) vIraguNAdiH garutmAn veNudevAparanAmA prAdhAnyena vyavasthitaH, evaM nirvANaM-siddhikSetrAkhyaM karmacyutilakSaNaM vA svarUpatastadupAyaprAptihetuto vIrastutyAdiH vA vadituM zIlaM yeSAM te tathA teSAM madhye jJAtA:-kSatriyAsteSAM putraH- apatyaM jJAtaputraH- zrImanmahAvIravardhamAnasvAmI sa pradhAna iti, yathAvasthitanirvANArthavAditvAdityarthaH // 21 // 372 // apica- yodheSu madhye jJAto vidito dRSTAntabhUto vA vizvAhastyazvarathapadAticaturaGgabalasametA senA yasya sa vizvasenaH- cakravartI yadi vA vizvasenAkhyo'rdhacakravartI, yathA'sau pradhAnaH, puSpeSu ca madhye yathA aravindaM pradhAnamAhuH, tathA kSatAt trAyanta iti kSatriyAH teSAM madhye dAntA- upazAntA yasya vAkyenaiva zatravaH sa dAntavAkyaH- cakravartI yathA'sau zreSThaH / tadevaM bahUn dRSTAntAn prazastAn pradAdhunA bhagavantaM dArzantikaM svanAmagrAhamAha-tathA RSINAM madhye zrImAn vardhamAnasvAmI zreSTha iti // 22 // 373 // tathAdANANa seTuMabhayappayANaM, saccesuvA aNavajaM vyNti| tavesuvA uttama baMbhaceraM, loguttamesamaNe naayputte||suutrm 23 // // 374 // ) // 267 // ThiINa seTThA lavasattamA vA, sabhAsuhammA va sabhANa setttthaa| nivvANaseTThAjaha savvadhammA, NaNAyaputtA prmtthinaannii||suutrm 24 // (r)tyabhiprAyaH (pr0)| 0nnvaaditvaadi| OM cakravartI yathA'sau pradhAnaH (mu0)|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 268 // ( // 375 // ) zrutaskandhaH 1 tathA svaparAnugrahArthamarthine dIyata iti dAnamanekadhA, teSAM madhye jIvAnAM jIvitArthinAM trANakAritvAdabhayapradAnaM zreSTham, SaSThamadhyayana zrImahAvIrataduktaM-dIyate mriyamANasya, koTiM jIvitameva vaa| dhanakoTiM na gRhNIyAt, sarvo jiivitumicchti||1|| iti, gopAlAGganAdInAM stutya, dRSTAntadvAreNArtho buddhau sukhenArohatItyataH abhayapradAnaprAdhAnyakhyApanArthaM kathAnakamidaM- vasantapure nagare aridamano nAma sUtram 22-24 rAjA, saca kadAciccaturvadhUsameto vAtAyanasthaH krIDAyamAnastiSThati, tena kadAciccauro raktakaNavIrakRtamuNDamAlo raktaparidhAno (373-375) vIraguNAdiH raktacandanopaliptazca prahatavadhyaDiNDimo rAjamArgeNa nIyamAnaH sapatnIkena dRSTaH, dRSTvA ca tAbhiH pRSTaM- kimanenAkArIti?, vIrastutyAdiH | tAsAmekena rAjapuruSeNA''veditaM yathA-paradravyApahAreNa rAjaviruddhamiti, tata ekayA rAjA vijJapto yathA- yo bhavatA mama prAg varaH pratipannaH so'dhunA dIyatAM yenAhamasyopakaromi kiJcit, rAjJA'pi pratipannam, tatastayA snAnAdipuraHsaramalaGkAreNAlaGkato dInArasahasravyayena paJcavidhAn zabdAdIn viSayAnekamahaH prApitaH, punardvitIyayA'pi tathaiva dvitIyamaho dInArazatasahasravyayena lAlitaH, tatastRtIyayA tRtIyamaho dInArakoTivyayena satkAritaH, caturthyA tu rAjAnumatyA maraNAdrakSitaH abhayapradAnena, tato'sAvanyAbhirhasitA nAsya tvayA kiJciddattamiti, tadevaM tAsAM parasparabahUpakAraviSaye vivAde rAjJA'sAveva cauraH samAhUya pRSTo yathA kena tava bahUpakRtamiti, tenApyabhANi yathA- na mayA maraNamahAbhayabhItena kiJcit / snAnAdikaM sukhaM vyajJAyIti, abhayapradAnAkarNanena punarjanmAnamivAtmAnamavaimIti, ataH sarvadAnAnAmabhayapradAnaM zreSThamiti sthitam / tathA satyeSu ca vAkyeSu yad anavadyaM apApaM parapIDAnutpAdakaM tat zreSThaM vadanti, na punaH parapIDotpAdakaM satyam, sadbhyo hitaM satyamitikRtvA, tathA coktaM- loke'pi zrUyate vAdo , yathA satyena kauzikaH / patito vadhayuktena, narake tIvravedane // 268 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam | zrutaskandhaH1 // 269 // // 1 // anyacca- taheva kANaM kANatti, paMDagaM paMDagatti vA / vAhiyaM vAvi rogitti, teNaM corotti no vde||1|| tapassu madhye yathaivottama zrutaskandhaH1 navavidhabrahmaguptyupetaM brahmacaryaM pradhAnaM bhavati tathA sarvalokottamarUpasampadA-sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAbhyAM SaSThamadhyayanaM zrImahAvIrazIlena ca jJAtaputro bhagavAn zramaNaH pradhAnaH iti // 23 // 374 // kiJca-sthitimatAM madhye yathA lavasattamAH paJcAnuttaravimAna stutya, vAsino devAH sarvotkRSTasthitivartinaH pradhAnAH, yadi kila teSAM sapta lavA AyuSkamabhaviSyattataH siddhigamanamabhaviSyadityato lavasattamAste'bhidhIyante, sabhAnAM ca parSadAM ca madhye yathA saudharmAdhipaparSacchreSThA bahubhiH krIDAsthAnairupetatvAttathA yathA sarve'pi (376-377) yathAsavaja vIraguNAdiH dharmA nirvANazreSThAH mokSapradhAnA bhavanti, kuprAvacanikA api nirvANaphalameva svadarzanaM bruvate yataH, evaM jJAtaputrAt / vIrastutyAdiH vIravardhamAnasvAminaH sarvajJAt sakAzAt paraM pradhAnaM anyadvijJAnaM nAsti, sarvathaiva bhagavAnaparajJAnibhyo'dhikajJAno bhavatIti bhAvaH // 24 // 375 / / kizcAnyat puDhovame dhuNai vigayagehI, na saNNihiM kuvvati Asupanne / tariuMsamudaM va mahAbhavoghaM, abhayaMkare vIre aNaMtacakkhU ||suutrm 25 // ( // 376 // ) __kohaMcamANaMca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhtthdosaa| eANi vaMtA arahA mahesI, Na kuvvaI pAvaNa kaarvedd'|suutrm 26 // ( // 377 // ) sa hi bhagavAn yathA pRthivI sakalAdhArA vartate tathA sarvasattvAnAmabhayapradAnataH sadupadezadAnAdvA sattvAdhAra iti, yadivA // 269 // yathA pRthvI sarvasahA evaM bhagavAnapi parISahopasargAn samyak sahata iti, tathA dhunAti apanayatyaSTaprakAraM karmeti zeSaH, tathA vigatA pralInA sabAhyAbhyantareSu vastuSu gRddhiH gAya'mabhilASo yasya sa vigatagRddhiH, tathA sannidhAnaM sannidhiH, sa ca
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 270 // dravyasannidhiH dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarUpaH bhAvasannidhistu mAyA krodhAdayo vA sAmAnyena kaSAyAstamubhayarUpamapi zrutaskandhaH1 saMnidhi na karoti bhagavAn, tathA AzuprajJaH sarvatra sadopayogAt na chadmasthavanmanasA paryAlocya padArthaparicchittiM vidhatte, sa SaSThamadhyayanaM zrImahAvIraevambhUtaH taritvA samudramivApAraM mahAbhavaughaM caturgatikaM saMsArasAgaraM bahuvyasanAkulaM sarvottamaM nirvANamAsAditavAn, punarapi stutya, tameva vizinaSTi- abhayaM prANinAM prANarakSArUpaM svataH paratazca sadupadezadAnAt karotItyabhayaMkaraH, tathA'STaprakAraM karma sUtram 27-29 (378-380) vizeSeNerayati-prerayatIti vIraH, tathA anantaM aparyavasAnaM nityaM jJeyAnantatvAdvA'nantaM cakSuriva cakSuH- kevalajJAnaM yasya sa tatheti // 25 // 376 // kiJcAnyat- 'nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavatIti nyAyAt saMsArasthitezca krodhAdayaH | vIrastutyAdiH kaSAyAH kAraNamata etAn adhyAtmadoSAMzcaturo'pi krodhAdIn kaSAyAn vAntvA parityajya asau bhagavAn arhan tIrthakRt jAtaH, tathA maharSizca, evaM ca paramArthato maharSitvaM bhavati yadyadhyAtmadoSA na bhavanti, nAnyatheti, tathA na svataH pApaM sAvadhamanuSThAna karoti nApyanyaiH kArayatIti // 26 // 377 // kizcAnyat kiriyAkiriyaM veNaiyANuvAyaM, aNNANiyANaM paDiyacca ThANaM / se savvavAyaM iti veyaittA, uvaTThie sNjmdiihraayN| sUtram 27 // ( // 378 // ) se vAriyA itthI sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhkhytttthyaae| logaM vidittA AraM paraMca, savvaM pabhUvAriya svvvaarN| sUtram 28 // ( // 379 // ) soccA ya dhammaM arahaMtabhAsiyaM, samAhitaM aTThapadovasuddhaM / taMsadahANA yajaNA aNAU, iMdA va devAhiva AgamissaMti ||suutrm 29 // pAraM (pr0)| // 270 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 271 // ( // 380 // ) zrataskandhaH __ tibemi iti zrI vIratthutInAma chaTThamajjhayaNaM samattaM // SaSThamadhyayana zrImahAvIratathA sa bhagavAn kriyAvAdinAmakriyAvAdinAM vainayikAnAmajJAnikAnAM ca sthAnaM pakSamabhyupagatamityarthaH, yadivA- sthIyate'- stutya, sminniti sthAnaM- durgatigamanAdikaM pratItya paricchidya samyagavabudhyetyarthaH, eteSAM ca svarUpamuttaratra nyakSeNa vyAkhyAsyAmaH, sUtram 27-29 lezatastvidaM-kriyaiva paralokasAdhanAyAlamityevaM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, teSAM hi dIkSAta eva kriyaaruupaayaa| vIraguNAdiH mokSa ityevamabhyupagamaH, akriyAvAdinastu jJAnavAdinaH, teSAM hi yathAvasthivastuparijJAnAdeva mokSaH, tathA coktaM- paJcaviMzati vIrastutyAdiH tattvajJo, yatra tatrAzrame rtH| zikhI muNDI jaTI vApi, siddhyate nAtra sNshyH||1||tthaa vinayAdeva mokSa ityevaM gozAlakamatAnusAriNo vinayena carantIti vainayikA vyavasthitAH, tathA'jJAnamevaihikAmuSmikAyAlamityevamajJAnikA vyavasthitAH, ityevaMrUpaM teSAmabhyupagamaM paricchidya-svataH samyagavagamya samyagavabodhena, tathA sa eva vIravardhamAnasvAmI sarvamanyamapi bauddhAdikaM yaM kaJcana vAdamaparAn sattvAn yathAvasthitatattvopadezena vedayitvA parijJApyopasthitaH samyagutthAnena saMyame vyavasthito na tu yathA anye, taduktaM- yathA pareSAM kathakA vidagdhAH, zAstrANi kRtvA lghutaamupetaaH| ziSyairanujJAmalinopacArairvaktRtvadoSAstvayi te na snti| 1||iti dIrgharAtraM iti yAvajjIvaM saMyamotthAnenotthita iti // 27 // 378 // apica- sa bhagavAn vArayitvA- pratiSidhya kiM tadityAha-striyaM strIparibhogaM maithunamityarthaH, saha rAtribhaktena vartata iti sarAtribhaktam, upalakSaNArthatvAdasyAnyadapi prANAtipAtaniSedhAdikaM draSTavyam, tathA upadhAnaM- tapastadvidyate yasyAsau upadhAnavAn- taponiSTaptadehaH, kimarthamiti darzayati // 271 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 272 // duHkhayatIti duHkhaM- aSTaprakAraM karma tasya kSayaH- apagamastadartham, kiJca-lokaM viditvA AraM ihalokAkhyaM paraM paralokAkhya zrutaskandhaH1 yadivA- AraM- manuSyalokaM pAramiti- nArakAdikaM svarUpatastatprAptihetutazca viditvA sarvametat prabhuH bhagavAn sarvavAraM bahuzo SaSThamadhyayana zrImahAvIranivAritavAn, etaduktaM bhavati-prANAtipAtaniSedhAdikaM svato'nuSThAya parAMzcasthApitavAn, na hi svato'sthitaH parAMzcasthApayitu-8 malamityarthaH, taduktaM-bruvANo'pi nyAyyaM svavacanaviruddhaM vyavaharan, parAnnAlaM kazciddamayitumadAntaH svayamiti / bhavAnnizcityaivaM manasi sUtram 27-29 (378-380) jagadAdhAya sakalaM, svamAtmAnaM tAvaddamayitumadAntaM vyvsitH||1||iti, tathA- titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvayadhuvaMmi / vIraguNAdiH aNigUhiyabalavirio savvatthAmesu ujjmi||1|| ityaadi||28||379||saamprtNsudhrmsvaamii tIrthakaraguNAnAkhyAya svaziSyAnAha- soccA ya ityAdi, zrutvA ca durgatidhAraNAddharmaM- zrutacAritrAkhyamarhadbhirbhASitaM- samyagAkhyAtamarthapadAni- yuktayo hetavo vaa| tairupazuddhaM- avadAtaM sadyuktikaM saddhetukaM vA yadivA athaiH- abhidheyaiH padaizca-vAcakaiH zabdaiH upa-sAmIpyena zuddhaM-nirdoSam, tamevambhUtamarhadbhirbhASitaM dharma zraddadhAnAH, tathA'nutiSThantojanA lokA anAyuSaH apagatAyuHkarmANaH santaH siddhAH, sAyuSazcandrAdyA devAdhipA AgamiSyantIti bhvissynti| itizabdaH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // 29 // 380||iti vIrastavAkhyaM SaSThamadhyayanaM / prismaaptmiti|| // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau SaSThamadhyayanaM zrIvIrastutyAkhyaM samAptamiti // // 272 // O pAraM (pr0)| 0 tIrthaGkarazcaturjJAnI suramahitaH sedhayitavye dhruve| anigUhitabalavIryaH srvsthaamnodycchti|| 1 // * dhUyaMmi (mu0)| * virao (mu0)|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 273 // ||ath saptamamadhyayanaM kushiilpribhaassaakhym|| zrutaskandhaH1| uktaM SaSThamadhyayanam, sAmprataM saptamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane mahAvIrasya guNotkIrtanataH / kuzIlasuzIlaparibhASA kRtA, tadanantaraM tadviparyastAH kuzIlA: paribhASyante, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyoga- paribhASA, dvArANi vyAvarNanIyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-kuzIlA:- paratIrthikAH pArzvasthAdayovA svayUthyA niyuktiH 86-87 azIlAzca gRhasthAH pari-samantAt bhASyante-pratipAdyante tadanuSThAnatastadvipAkadurgatigamanatazca nirUpyanta iti tathA tadviparyayeNa zIlakvacitsuzIlAzceti, nikSepastridhA- oghanAmasUtrAlApakabhedAt, tatraughaniSpannanikSepe'dhyayanam, nAmaniSpanne kuzIlapari- nikSepAdiH bhASeti, etadadhikRtya niyuktikRdAha ni0-sIle caukka davve pAuraNAbharaNabhoyaNAdIsu / bhAve u ohasIlaM abhikkhamAsevaNA ceva // 86 // zIle zIlaviSaye nikSepe kriyamANe catuSka miti nAmAdizcaturdhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyaM iti dravyazIlaM prAvaraNAbharaNabhojanAdiSu draSTavyam, asyAyamarthaH- yo hi phalanirapekSastatsvabhAvAdeva kriyAsu pravartate sa tacchIlaH, tatreha prAvaraNazIla iti prAvaraNaprayojanAbhAve'pitAcchIlyAnnityaM prAvaraNasvabhAvaH prAvaraNe vA dattAvadhAnaH, evamAbharaNabhojanAdiSvapi draSTavyamiti, yo vA yasya dravyasya cetanAcetanAdeH svabhAvastad dravyazIlamityucyate, bhAvazIlaM tu dvidhAoghazIlamAbhIkSNyasevanAzIlaM ceti // 86 // tatraughazIlaM vyAcikhyAsurAha // 273 // ni0- ohe sIlaM viratI virayAviraI ya aviratI asIlaM / dhammeNANatavAdI apasattha ahmmkodhaadii||87||
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 274 / / tatraughaH- sAmAnyaM sAmAnyena sAvadyayogavirato viratAviratovAzIlavAn bhaNyate, tadviparyasto'zIlavAniti, AbhIkSNyasevAyAM zrutaskandhaH1 tu- anavaratasevanAyAM tu zIlamidam, tadyathA- dharme dharmaviSaye prazastaM zIlaM yadutAnavaratApUrvajJAnArjanaM viziSTatapaH karaNaM vA, saptamamadhyayana AdigrahaNAdanavaratAbhigrahagrahaNAdikaM parigRhyate, aprazastabhAvazIlaM tvadharmapravRttirbAhyA AntarAtu krodhAdiSu pravRttiH, Adi kuzIla paribhASA, grahaNAt zeSakaSAyAzcauryAbhyAkhyAnakalahAdayaH parigRhyanta iti // 87 // sAmprataM kuzIlaparibhASAkhyasyAdhyayanasyAnvarthatAM niyuktiH darzayitumAha 88-89 zIlani0- paribhAsiyA kusIlA ya ettha jAvaMti aviratA keii| sutti pasaMsA suddho kutti duguMchA aparisuddho // 48 // nikSepAdiH pari-samantAt bhASitAH- pratipAditAH kuzIlAH kutsitazIlA azuddhA paratIrthikAH pArzvasthAdayazca cazabdAt yAvantaH kecanAviratA asminnityata idamadhyayanaM kuzIlaparibhASetyucyate, kimiti kuzIlA azuddhA gRhyante ityAha-surityayaM nipAtaH prazaMsAyAMzuddhaviSayo vartate, tadyathA-saurAjyamityAdi, tathA kurityayamapi nipAto jugupsAyAmazuddhaviSayoM vartate, tadyathA kutIrthaM kugrAma ityAdi / / 88 // yadi kutsitazIlA: kuzIlAH, kathaM tarhi ? paratIrthikAH pArzvasthAdayazca tathAvidhA bhavantItyAha-8 ni0- aphAsuyapaDiseviyaNAmaM bhujo ya sIlavAdI ya / phAsuMvayaMti sIlaM aphAsuyA mo abhuMjaMtA // 89 // astyayaM zIlazabdastatsvAbhAvye, tathAhi- yaH phalanirapekSaH kriyAsvAbharaNAdikAsu pravartate sa ceha dravyazIlatvena / pradarzitaH, astyupazamapradhAne cAritre, tathAhi- tatpradhAnaH zIlavAnayaM tapasvIti, tadviparyayeNa duHzIla iti, sa ceha // 274 // bhAvazIlagrahaNenopAtta iti, iha ca yatInAM dhyAnAdhyayanAdikaM muktvA dharmAdhArazarIratatpAlanAhAravyApAraM ca muktvA nAparaH (r) AbhIkSNyasevanAyAmanavarata (pr0)| (r) suddhe kutti duguMchA aparisuddhe (pr0)| 0 zIlA: paratIrthikA: (mu0)| 0 viSaye vartate, kutIrthaM (mu0)|
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 275 // kazcidvyApAro'stItyatastadAzrayaNenaiva suzIlatvaM duHzIlatvaM ca cintyate, tatra kutIrthikaH pArzvasthAdirvA aprAsukaM-sacittaM zrutaskandhaH1 pratisevituM zIlamasya sa bhavatyaprAsukapratisevI nAmazabdaH sambhAvanAyAM bhUyaH punardhASTAcchIlavantamAtmAnaM vadituM zIlaM saptamamadhyayanaM kuzIlayasya sa zIlavAdI, kimityevaM?- yataH prAsukaM acetanaM zIlaM vadanti, idamuktaM bhavati- yaH prAsukamudgamAdidoSarahitamAhAra paribhASA, bhuGkte taM zIlavantaM vadanti tajjJAH, tathAhi- yatayo prAsukamudgamAdidoSaduSTamevAhAramabhuJjAnAH zIlavanto bhaNyante, netara niyuktiH90 zIlaiti sthitam, mozabdasya nipAtatvenAvadhAraNArthatvAditi // 89 // aprAsukabhojitvena kuzIlatvaM pratipAdayituM dRSTAntamAha nikSepAdiH ni0- jahaNAma goyamA caDidevagA vAribhaddagA ceva / je agnihottavAdI jalasoyaM je ya icchaMti // 90 // sUtram 1-2 9 yatheti dRSTAntopakSepArtham, nAmazabdo vAkyAlaGkAre, gautamA iti govratikA gRhItazikSalaghukAyaM vRSabhamupAdAya dhAnyAdyarthaM / (381-382) pRthvyAdipratigRhamaTanti, tathA caDidevagA iti cakradharaprAyAH evaM vAribhadrakA abbhakSAH zaivalAzino nityaM snAnapAdAdidhAvanAbhiratA jIvAnAmArambhaH vA tathA ye cAnye agnihotravAdinaH agnihotrAdevasvargagamanamicchanti ye cAnye jalazaucamicchanti bhAgavatAdayaste sarve'pyaprAsu gRddhayAdizca kAhArabhojitvAt kuzIlA iti, cazabdAt ye ca svayUthyAH pArzvasthAdaya udgamAdyazuddhamAhAraM bhuJjate te'pi kuzIlA iti|| gato nAmaniSpanno nikSepaH / / 90||saamprtN sUtrAlApakaniSpanne nikSepe askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM puDhavIya AU agaNI ya vAU, taNa rukkha bIyA ya tasA ya paannaa|je aMDayA je ya jarAu pANA, saMseyayA je rsyaabhihaannaa|| sUtram 1 // ( // 381 // ) // 275 // eyAiMkAyAIpaveditAI, etesujANe paDileha saayN| eteNa kAeNaya AyadaMDe, etesuyA vippariyAsuviMti ||suutrm 2 // ( // 382 // ) pRthivI pRthivIkAyikAH sattvAH cakAraH svagatabhedasaMsUcanArthaH, sa cAyaM bhedaH- pRthivIkAyikAH sUkSmA bAdarAzca, te ca
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 276 // pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA, evamapkAyikA api tathA'gnikAyikA vAyukAyikAzca draSTavyAH, vanaspatikAyikAn zrutaskandhaH1 bhedena darzayati- tRNAni kuzAdIni vRkSAzca azvatthAdayo bIjAni zAlyAdIni evaM vallIgulmAdayo'pi vanaspatibhedA draSTavyAH, saptamamadhyayanaM kuzIlatrasyantIti trasA dvIndriyAdayaH prANAH prANinaH ye cANDAjjAtA aNDajAH- zakunisarIsRpAdayaH ye ca jarAyujA jambAlaveSTitAH pIrabhASA, samutpadyante, te ca gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, tathA saMsvedAjjAtAH saMsvedajA yUkAmatkuNakRmyAdayaH ye ca rasajAbhidhAnA sUtram 1-2 (381-382) ddhisauviirkaadissuruutpkssmsnnibhaaiti||1||381|| nAnAbhedabhinnaM jIvasaMghAtaM pradAdhunA tadupaghAte doSaM pradarzayitumAha pRthvyAdiete pRthivyAdayaH kAyA jIvanikAyA bhagavadbhiH praveditAH kathitAH, chAndasatvAnnapuMsakaliGgatA, eteSu ca pUrvaM pratipAditeSu jIvAnAmArambhaH gRddhayAdizca pRthivIkAyAdiSu prANiSu sAtaM sukhaM jAnIhi, etaduktaM bhavati- sarve'pi sattvAH sAtaiSiNo duHkhadviSazceti jJAtvA pratyupekSasva kuzAgrIyayA buddhyA paryAlocayeti, yathaibhiH kAyaiH samArabhyamANaiH pIDyamAnairAtmA daNDyate, etatsamArambhAdAtmadaNDo bhavatItyarthaH, athavaibhireva kAyairye AyatadaNDA dIrghadaNDAH, etaduktaM bhavati- etAn kAyAnye dIrghakAlaMdaNDayanti pIDayantIti, teSAM yadbhavati tadarzayati-te eteSveva- pRthivyAdikAyeSu vividha- anekaprakAraM pari- samantAd Azu-kSipramupasAmIpyena yAnti-vrajanti, teSveva pRthivyAdikAyeSu bhUyo bhUyaH vividhamanekaprakAraM bhUyo bhUyaH samutpadyanta ityarthaH, yadivA- viparyAso vyatyayaH, sukhArthibhiH kAyasamArambhaH kriyate tatsamArambheNa ca duHkhamevAvApyate na sukhamiti, yadivA kutIrthikA mokSArthametaiH / kAyaiA~ kriyAM kurvanti tayA saMsAra eva bhavatIti // 2 // 382 // yathA cAsAvAyatadaNDo mokSArthI tAn kAyAn samArabhya 8 // 276 // tadviparyAsAt saMsAramApnoti tathA darzayati (r) kAyeSu vividha0 (mu0)| OM viparyayAt (mu0)|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 277 // jAIpahaM aNuparivaTTamANe, tasathAvarehiM viNighAyameti / se jAti jAtiM bahukUrakamme, jaMkuvvatI minjati teNa baale||suutrm 3 // zrutaskandhaH 1 ( // 383 // ) saptamamadhyayana kuzIlaassiMca loe aduvA paratthA, sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te, baMdhati vedaMti ya dunniyANi / / sUtram 4 // paribhASA, ( // 384 // ) sUtram 3-4 jAtInAM- ekendriyAdInAM panthA jAtipathaH, yadivA- jAti:- utpattirvadho- maraNaM jAtizca vadhazca jAtivadhaM tad anuparivarta (383-384) pRthvyAdimAnaH ekendriyAdiSu paryaTan janmajarAmaraNAni vA bahuzo'nubhavan traseSu tejovAyudvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyambuvanaspatiSu jIvAnAmArambhaH samutpannaH san kAyadaNDavipAkajena karmaNA bahuzo vinighAtaM vinAzameti- avApnoti sa AyatadaNDo'sumAn jAtiM jAti gRjhyAdizva utpattimutpattimavApya bahUni krUrANi- dAruNAnyanuSThAnAni yasya sa bhavati bahukrUrakarmA, sa evambhUto nirvivekaH sadasadvivekazUnyatvAt bAla iva bAlo yo 'syAmekendriyAdikAyAM jAtau yatprANyupamardakAri karma kurute sa tenaiva karmaNA mIyate bhriyate / pUryate yadivA 'mIG hiMsAyAM' mIyate hiMsyate athavA- bahukrUrakarmeti cauro'yaM pAradArikaM iti vA ityevaM tenaiva karmaNA mIyate- paricchidyata iti // 3 // 383 // va punarasau taiH karmabhirmIyate iti darzayati- yAnyAzukArINi karmANi tAnyasminneva janmani vipAkaM dadati, athavA parasmin janmani narakAdau, tasya karma vipAkaM dadadekasminneva janmani vipAkaM tIvra dadAti zatAgrazo ve ti bahuSu janmasu, yenaiva prakAreNa tadazubhamAcaranti tathaivodIryate tathA- anyathA veti, idamuktaM bhavati-kiJcitkarma tadbhava eva vipAkaM dadAti kiJcicca janmAntare, yathA- mRgAputrasya duHkhavipAkAkhye vipAkazrutAGgazrutaskandhe kathitamiti, 0 bAlo yasyA0 (mu0)| 0 narakAdau tasya...dadati ekasmi0...dadati (mu0)|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASA, sUtram 5-6 (385-386) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRGkhyAdizca // 278 // | zrIsUtrakRtAGgaM dIrghakAlasthitikaM tvaparajanmAcaritaM vedyate, yena prakAreNa sakRttathaivAnekazo vA, yadivA'nyena prakAreNa sakRtsahasrazo vA niyuktizrIzIlA0 ziracchedAdikaM hastapAdacchedAdikaM cAnubhUyata iti, tadevaM te kuzIlA AyatadaNDAzcaturgatikasaMsAramApannA arahaTTaghaTIyantranyAyena vRttiyutam saMsAraM paryaTantaH paraM paraM prakRSTaM prakRSTaM duHkhamanubhavanti, janmAntarakRtaM karmAnubhavantazcaikamArtadhyAnopahatA aparaM badhnanti vedayanti zrutaskandhaH1 ca, duSTaM nItAni durnItAni- duSkRtAni, na hi svakRtasya karmaNo vinAzo'stItibhAvaH, taduktaM- mA hohi re visano jIva! tumaM vimaNadummaNo diinno| Nahu ciMtieNa phiTTai taM dukkhaM jaM purA raiyaM // 1 // jai pavisasi pAyAlaM aDaviM va dariM guhaM samudaM vaa| puvakayAu na cukkasi appANaM ghAyase jivi||2|||| 4 // 384 / / evaM tAvadoghataH kuzIlAH pratipAditAH, tadadhunA pASaNDikAnadhikRtyAha je mAyaraMvA piyaraM ca hiccA, samaNavvae agaNiM samArabhijjA |ahaahu se loe kusIladhamme, bhUtAI je hiMsati AyasAte ||suutrm 5 // ( // 385 // ) ujAlaopANa nivAtaejA, nivAvao agaNi nivAyavejA / tamhA umehAvi samikkha dhamma, Na paMDie agaNi smaarbhijjaa| sUtram 6 // ( // 386 // ) ye kecanAviditaparamArthA dharmArthamutthitA mAtaraM pitaraM ca tyaktvA, mAtApitrordustyajatvAt tadupAdAnamanyathA bhrAtRputrAdikamapi tyaktveti draSTavyam, zramaNavrate kila vayaM samupasthitA ityevamabhyupagamyAgnikArya samArabhante, pacanapAcanAdiprakAreNa R OjanmAntaritaM (mu0)| 0 mA bhava re viSaNNo jIva! tvaM vimanA durmanA dInaH / naiva cintitena spheTate tadduHkhaM yatpurA racitam // 1 // yadi pravizasi pAtAlaM aTavI vA darIM guhAM samudraM vaa| pUrvakRtAnnaiva bhrazyasi AtmAnaM ghAtayasi yadyapi // 2 // // 278 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 279 // kuzIla kRtakAritAnumatyauddezikAdiparibhogAccAgnikAyasamArambhaM kuryurityarthaH, atheti vAkyopanyAsArthaH, Ahu riti tIrthakRdgaNa- zrutaskandhaH1 dharAdaya evamuktavantaH yathA so'yaM pASaNDiko loko gRhasthaloko vA'gnikAyasamArambhAt kuzIlaH- kutsitazIlo dharmo saptamamadhyayanaM yasya sa kuzIladharmA, ayaM kimbhUta iti darzayati- abhUvan bhavanti bhaviSyantIti bhUtAni-prANinastAnyAtmasukhArthaM hinasti paribhASA, vyApAdayati, tathAhi-paJcAgnitapasA niSTaptadehAstathA'gnihotrAdikayA ca kriyayA pASaNDikAH svargAvAptimicchantIti, (385-386) tathA laukikAH pacanapAcanAdiprakAreNAgnikArya samArabhamANAH sukhamabhilaSantIti // 5 // 385 // agnikAyasamArambhe ca pRthvyAdiyathA prANAtipAto bhavati tathA darzayitumAha- tapanatApanaprakAzAdihetuM kASThAdisamArambheNa yo'gnikArya samArabhate so'gni-2 jIvAnAmArambhaH kAyamaparAMzca pRthivyAdyAzritAn sthAvarAMstrasAMzca prANino nipAtayet, tribhyo vAmanovAkkAyebhya AyurbalendriyebhyovA pAtayenni gRddhyAdizca pAtayet tripAtayet, tathA'gnikAyamudakAdinA / nirvApayan vidhyApayaMstadAzritAnanyAMzca prANino nipAtayetripAtayedvA tatrojjvAlakanirvApakayoryo'gnikAyamujjvalayati sa bahUnAmanyakAyAnAM samArambhakaH, tathA cAgamaH- do bhaMte! purisA annamanneNa saddhiM agaNikAyaM samArabhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM ujjAlei ege NaM purise agaNikAyaM nivvavei, tesiM bhaMte! purisANaM kayare / purise mahAkammatarAe kayare vA purise appakammatarAe?, goyamA! tattha NaM je se purise agaNikAyaM ujjAlei se NaM purise bahutarAga puDhavikAyaM samArabhati, evaM AukAyaM vAukAyaM vaNassaikAyaM tasakAyaM appatarAgaM agaNikAyaM samArabhai, tattha NaM je se purise agaNikAya nivvAvei se NaM purise appatarAgaM puDhavikAyaM samArabhai jAva appatarAgaM tasakAyaM samArabhai bahutarAgaM agaNikAyaM samArabhai, se eteNaM / // 279 // aTeNaM goyamA! evaM vucci||apicoktN- bhUyANaM esamAghAo, havvavAho, Na sNsoityaadi| yasmAdevaM tasmAt medhAvI sadasadvivekaH (r)bhUtAnAmeSa AghAto havyavAho na saMzayaH / /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 280 // zrutaskandhaH1 saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASA, sUtram 7-10 (387-390) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRGkhyAdizca sazrutika: samIkSya dharmaM pApADDInaH paNDito nAgnikArya samArabhate, sa eva ca paramArthataH paNDito yo'gnikAyasamArambhakRtAt pApAnivartata iti // 6 // 386 // kathamanikAyasamArambheNAparaprANivadho bhavatItyAzaGkayAha puDhavIvi jIvA AUvi jIvA, pANA ya saMpAima saMpayaMti / saMseyayA kaTThasamassiyA ya, ete dahe agaNi samArabhaMte ||suutrm // ( // 387 // ) hariyANi bhUtANi vilaMbagANi, AhAra dehA ya puDho siyaaii| je chiMdatI AyasuhaM paDucca, pAgabbhi pANe bahuNaM tivaatii|| sUtram 8 // ( // 388 // ) jAtiMca vuTTica viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahAhu se loe~ aNajjadhamme, bIyAi je hiMsati aaysaate||suutrm // ( // 389 // ) ganbhAi mijaMti buyAbuyANA, NarA pare paMcasihA kumArA / juvANagA majjhima theragA ya, (pAThAMtare porusA ya) cayaMti te Aukhae palINA // sUtram 10 // ( // 390 // ) na kevalaM pRthivyAzritA dvIndriyAdayo jIvA yApi ca pRthvI- mRllakSaNA asAvapi jIvAH, tathA Apazca- dravalakSaNA jIvAstadAzritAzca prANAH sampAtimAHzalabhAdayastatra sampatanti, tathA saMsvedajA: karISAdiSvindhaneSu ghuNapipIlikAkRmyAdayaH kASThAdyAzritAzca ye kecana etAn sthAvarajaGgamAn prANinaH sa dahedyo'gnikArya samArabheta, tato'gnikAyasamArambho mhaadossaayeti|| 7 // 387 // evaM tAvadagnikAyasamArambhakAstApasAstathA pAkAdanivRttAH zAkyAdayazcApadiSTAH, sAmprataM te cAnye vanaspatisamArambhAdanivRttAH parAmRzyante ityAha- haritAnidurvAGkarAdInyetAnyapyAhArAdevRddhidarzanAt bhUtAni jIvAH tathA vilambakAnIti // 280 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 281 // 3 kuzIla jIvAkAraM yAni vilambanti-dhArayanti, yathAhi-kalalArbudamAMsapezIgarbhaprasavabAlakumArayuvamadhyamasthavirAvasthAntomanuSyo zrutaskandhaH1 bhavati, evaM haritAnyapi zAlyAdIni jAtAnyabhinavAni saMjAtarasAni yauvanavanti paripakvAni jIrNAni parizuSkANi saptamamadhyayanaM mRtAni tathA vRkSA apyaGkarAvasthAyAM jAtA ityupadizyante mUlaskandhazAkhAprazAkhAdibhirvizeSaiH parivardhamAnA yuvAnaH potA ityupadizyanta ityAdi zeSAsvapyavasthAsvAyojyam, tadevaM haritAdInyapi jIvAkAraM vilambayanti, tata etAni mUlaskandha-sUtram 7-10 zAkhApatrapuSpAdiSu sthAneSu pRthak pratyekaM zritAni vyavasthitAni, na tu mUlAdiSu sarveSvapi samuditeSu eka eva jIvaH, etAni 8(387-390) pRthvyAdica bhUtAni saGkhyeyAsaGkhayeyAnantabhedabhinnAni vanaspatikAyAzritAnyAhArArthaM dehApacayArthaM dehakSatasaMrohaNArthaM vA''tmasukhaM pratItya jIvAnAmArambhaH Azritya yacchinatti sa prAgalbhyAt dhASTAvaSTambhAdahUnAM prANinAmatipAtI bhavati, tadatipAtAcca niranukrozatayA na dharmo gRyAdizca nApyAtmasukhamityuktaM bhavati // 8 // 388 // kiJca- jAtiM utpattiM tathA aGkarapatramUlaskandhazAkhAprazAkhAbhedena vRddhiM ca vinAzayan bIjAni ca tatphalAni vinAzayan haritAdIni chinattIti, asaMyataH gRhasthaH pravrajito vA tatkarmakArI gRhastha eva, saca haritacchedavidhAyyAtmAnaMdaNDayatItyAtmadaNDaH, sa hi paramArthataH paropaghAtenAtmAnamevopahanti, athazabdovAkyAlaGkAre AhuH evamuktavantaH, kimuktavanta iti darzayati-yo haritAdicchedako niranukrozaH saH asmin loke anAryadharmA krUrakarmakArI bhavatItyarthaH, sa ca ka evambhUto yo dharmApadezenAtmasukhArthaM vA bIjAni asya copalakSaNArthatvAt vanaspatikAyaM hinasti sa. pASaNDikaloko'nyo vA'nAryadharmA bhavatIti smbndhH||9||389|| sAmprataM haritacchedakarmavipAkamAha- iha vanaspatikAyopamaIkAH bahuSu janmasu garbhAdikAsvavasthAsu kalalArbudamAMsapezIrUpAsu niyante, tathA bruvanto'bruvantazca vyaktavAco O kAraM yAnti...tathAhi... (mu0)| 0 sthAto manuSyo (mu0)| 0 dehopa0 (mu0)| 0 dharmAvaSTambhA0 (pr0)| // 281 //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuzIla zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 282 // 'vyaktavAcazca tathA pare narAH paJcazikhA: kumArAH santo niyante, tathA yuvAno madhyamavayasaH sthavirAzca kvacitpATho majjhimaporusA zrutaskandhaH1 yatti tatra 'madhyamA' madhyamavayasaH 'porusAya'tti puruSANAMcaramAvasthAMprAptA atyantavRddhA evetiyAvat, tadevaM sarvAsvapyava-2 saptamamadhyayanaM sthAsu bIjAdInAmupamaIkAH svAyuSaH kSaye pralInAH santo dehaM tyajantIti, evamaparasthAvarajaGgamopamaIkAriNAmapyaniyatAyuSka paribhASA, tvmaayojniiym||10||390 // kiJcAnyat sUtram 11-14 (391-394) saMbujjhahA jaMtavo! mANusattaM, daTuM bhayaM bAliseNaM alNbho| egaMtadukkhe jarie va loe, sakammuNA vippariyAsuvei ||suutrm 11 // pRthvyaadi(||391||) jIvAnAmArambhaH ihega mUDhA pavayaMtimokkhaM, AhArasaMpajaNavajaNeNaM / egeyasIodagasevaNeNaM, hueNa egepavayaMti mokkhaM |suutrm 12 // ( // 392 // ) gRddhyAdizca pAosiNANAdisuNatthi mokkho, khArassa loNassa annaasennN| te majjamaMsaM lasuNaM ca bhoccA, annattha vAsaM parikappayaMti // sUtram 13 / / ( // 393 // ) udageNa je siddhimudAharaMti, sAyaMca paayNudgNphusNtaa|udgss phAseNa siyAsa siddhI, sijhiMsupANA bhvedgNsi||suutrm 14 // ( // 394 // ) he! jantavaH prANinaH! sambudhyadhvaM yUyam, na hi kuzIlapASaNDikalokastrANAya bhavati, dharma ca sudurlabhatvena sambudhyadhvam, tathA coktaM- mANussakhettajAI kularUvAroggamAuyaM buddhii| savaNoggahasaddhA saMjamo ya logami dulhaaii||1|| tadevamakRtadharmANAM manuSyatvamatidurlabhamityavagamya tathA jAtijarAmaraNarogazokAdIni narakatiryakSu ca tIvraduHkhatayA bhayaM dRSTvA tathA- bAlizena OmAnuSyaM kSetraM jAtiH kulaM rUpaM ArogyaM AyuH buddhiH zravaNamavagrahaH zraddhA saMyamazca loke durlabhAni // 1 // // 282
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 283 // ajJena sadasadvivekasyAlambha ityetaccAvagamya tathA nizcayanayamavagamya ekAntaduHkho'yaM jvarita iva lokaH saMsAripANigaNaH, zrutaskandha:1 tathA coktaM-jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi y| aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsaMti paanninno||1||tthaa-tnnhaaiyss saptamamadhyayana kuzIlapANaM kUro chuhiyassa bhujae tittii| dukkhasayasaMpauttaM jariyamiva jagaM klylei||1|| iti, atra caivambhUte loke anAryakarmakArI paribhASA, svakarmaNA viparyAsamupaiti sukhArthI prANyupamaIM kurvan duHkhamevApnoti, yadivA mokSArthI saMsAraM paryaTatIti // 11 // 391 // sUtram 11-14 (391-394) ukta: kuzIlavipAko'dhunA tadarzanAnyabhidhIyante- ihe ti manuSyaloke mokSagamanAdhikAre vA, eke kecana mUDhA ajJAnA''cchA pRthvyAdiditamatayaH paraizca mohitAH prakarSeNa vadanti pravadanti- pratipAdayanti, kiM tat?- mokSaM mokSAvAptim, keneti darzayati- jIvAnAmArambhaH gRyAdizca Ahiyata ityAhAra- odanAdistasya sampad- rasapuSTistAM janayatItyAhArasampajjananaM- lavaNam, tena hyAhArasya rasapuSTiH kriyate, tasya varjanaM tenA''hArasampajjananavarjanena-lavaNavarjanena mokSaMvadanti, pAThAntaraM vA AhArasapaMcayavajaNeNa' AhAreNa saha lavaNapaJcakamAhArasapaJcakam, lavaNapaJcakaM cedam, tadyathA- saindhavaM sauvarcalaM biDaM raumaM sAmudraM ceti, lavaNena hi sarvarasAnAmabhivyaktirbhavati, tathA coktaM-lavaNavihUNA ya rasA cakkhuvihUNA ya iNdiyggaamaa| dhammo ya dayArahioM sokkhaM saMtosarahiyaM / Mno // 1 // tathA 'lavaNaM rasAnAM tailaM snehAnAM ghRtaM medhyAnA'mityAdi, tadevambhUtalavaNaparivarjanena rasaparityAga eva kRto bhavati, tattyAgAcca mokSAvAptirityevaM kecana mUDhAH pratipAdayanti, pAThAntaraM vA 'AhArao paMcakavajjaNeNaM' AhArata iti karmodayasaMpAditasukhAdipariNAmAnAM tanmate duHkharUpatvAt / / OM janma duHkhaM jarA duHkhaM rogAzca maraNaM ca / aho duHkha eva saMsAraH yatra klizyanti jantavaH / / // 283 // tRSNArditasya pAnaM kUraH kSudhitasya bhuktau tRptiH| duHkhazatasamprayuktaM jvaritamiva jgtklklti|| 1 // 0 du:khaM prApnoti (mu0)| 7 lavaNavihInAzca rsaashckssuvihiinaashcendriygraamaaH| dharmazca dayArahita: saukhyaM santoSarahitaM na // 1 // * chAyassa bhuttae tittii| dukkhasayasaMpatattaM (mu0)| * dhammo dayAya rahio (mu0)|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 284 // lyablope karmaNi paJcamI AhAramAzritya paJcakaM varjayanti, tadyathA-lasuNaM palANDuH karabhIkSIraMgomAMsaMmadyaM cetyetatpaJcaka- zrutaskandhaH1 varjanena mokSaM pravadanti, tathaike-'vAribhadrakAdayo' bhAgavatavizeSAH zItodakasevanena sacittApkAyaparibhogena mokSaM pravadanti, saptamamadhyayanaM kuzIlaupapattiM ca te abhidadhati- yathodakaM bAhyamalamapanayati evamAntaramapi, vastrAdezca yathodakAcchuddhirupajAyate evaM bAhyazuddhi- paribhASA, sAmarthyadarzanAdAntarApizuddhirudakAdeveti manyante, tathaiketApasabrAhmaNAdayo hutena mokSapratipAdayanti, ye kila svargAdiphalamanAzaMsya samidhAghRtAdibhirhavyavizeSairhatAzanaMtarpayanti te mokSAyAgnihotraM juhvati zeSAstvabhyudayAyeti, yuktiMcAtra te AhuHyathA (391-394) pRthvyAdiOM hyagniHsuvarNAdInAM malaMdahatyevaMdahanasAmarthyadarzanAdAtmano'pyAntaraM pApamiti // 12 // 392 // teSAmasambaddhapralApinAmuttara- jIvAnAmArambhaH dAnAyAha- prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSa iti pratyUSajalAvagAhanena niHzIlAnAM mokSo na bhavati, AdigrahaNAt hastapAdAdi gRGkhyAdizca prakSAlanaM gRhyate, tathAhi- udakaparibhogena tadAzritajIvAnAmupamaIH samupajAyate, na ca jIvopamardAnmokSAvAptiriti, na caikAntenodakaM bAhyamalasyApyapanayane samartham, athApi syAttathApyAntaraM malaM na zodhayati,bhAvazuddhyA tacchuddheH, atha bhAvarahitasyApi tacchuddhiH syAt tato matsyabandhAdInAmapi jalAbhiSekeNa muktyavAptiH syAt, tathA- kSArasya paJcaprakArasyApita lavaNasya anazanena aparibhogena mokSo nAsti, tathAhi-lavaNaparibhogarahitAnAM mokSobhavatItyayuktikametat na cAyamekAnto lavaNameva rasapuSTijanakamiti, kSIrazarkarAdibhirvyabhicArAt, apicAsau praSTavyaH- kiM dravyato lavaNavarjanena mokSAvAptiH uta bhAvataH?, yadi dravyatastato lavaNarahitadeze sarveSAM mokSaH syAt, na caivaM dRSTamiSTaM vA, atha bhAvatastato bhAva eva pradhAna // 284 // kAdereveti (pr0)| 0 pAribhASikalavaNamAtrapratipattinirAsAya kSAreti, ata eva paJcaprakArasyApIti vRttiH| 0 caNakAderapi kssaaraadimttvaallvnneti| caitad dRSTaM (pr0)|
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 285 // zrutaskandhaH1 saptamamadhyayana kuzIlaparibhASA, sUtram 15-16 (395-396) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRGkhyAdizva lavaNavarjaneneti, tathA te mUDhA madyamAMsaM lazunAdikaM ca bhuktvA anyatra mokSAdanyatra saMsAre vAsaM-avasthA tathAvidhAnuSThAnasadbhAvAt samyagdarzanajJAnacAritrarUpamokSamArgasyAnanuSThAnAcca parikalpayanti samantAnniSpAdayantIti // 13 // 393 // sAmprataM vizeSeNa parijihIrSurAha- tathA ye kecana mUDhA udakena zItavAriNA siddhiM paralokaM udAharanti pratipAdayanti-sAyaM aparAhna vikAle vA prAtazca pratyuSasi ca AdyantagrahaNAt madhyAhne ca tadevaM sandhyAtraye'pyudakaM spRzantaH snAnAdikAM kriyAM jalena kurvantaH prANino viziSTAM gatimApnuvantIti kecanodAharanti, etaccAsamyak, yato yadhudakasparzamAtreNa siddhiH syAt tata udakasamAzritA matsyabandhAdayaH krUrakarmANo niranukrozAH bahavaH prANinaH siddhyeyuriti, yadapi tairucyate- bAhyamalApanayanasAmarthyamudakasya dRSTamiti tadapi vicAryamANaMna ghaTate, yato yathodakamaniSTamalamapanayatyevamabhimatamapyaGgarAgaMkuGkamAdikamapanayati, tatazca puNyasyApanayanAdiSTavighAtakRdviruddhaH syAt, kiJca- yatInAM brahmacAriNAmudakasnAnaM doSAyaiva, tathA coktaMsnAnaM madadarpakara, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, na te snAnti dame rtaaH||1|| apica-nodakaklinnagAtro hi, snAta OM ityabhidhIyate / sa snAto yo vratasnAtaH, sa bAhyAbhyantaraH zuciH // 1 // // 14 // 394 / / kiJca macchA ya kummA ya sirIsivA ya, maggUya uTTA dagarakkhasA ya / aTThANameyaM kusalA vayaMti, udageNa je siddhimudAharaMti // sUtram 15 // ( // 395 // ) udayaM jai kammamalaM harejjA, evaM suhaM icchAmittameva / aMdhaM va NeyAramaNussarittA, pANANi cevaM viNihaMti maMdA // sUtram 16 // ( // 396 // ) 0 anyeSAmapi bhAvAzuddhyApAdakAnAM varjanIyatvAt, madyamAMsAdibhojitvaM vkssytygre| // 285 //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam / zrutaskandhaH1 / / 286 // zrutaskandhaH 1 saptamamadhyayana kuzIlaparibhASA, sUtram 15-18 (395-398) pRthvyAdijIvAnAmArambha: gRGkhyAdizca pAvAiM kammAI pakuvvato hi, siodagaMtU jaitaM harijA / sijjhiMsu ege dagasattaghAtI, musaMvayaMte jlsiddhimaahu||suutrm 17 // ( // 397 // ) huteNa je siddhimudAharaMti, sAyaMca pAyaM agaNiM phusaMtA / evaM siyA siddhi haveja tamhA, agaNiM phusaMtANa kukmminnNpi||suutrm 18 // ( // 398 // ) yadi jalasamparkAtsiddhiH syAt tato ye satatamudakAvagAhino matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAzca tathA madgavaH tathoSTrA- jalacaravizeSAH tathodakarAkSasA- jalamAnuSAkRtayojalacaravizeSA eva, teMprathamaM siddhyeyuH, na caitadRSTamiSTaM vA, tatazca ye udakena siddhimudAharantyetad asthAnaM ayuktaM- asAmprataM kuzalA nipuNA mokSamArgAbhijJA vadanti // 15 // 395 // kiJcAnyat- yadhudakaM karmamalamapaharedevaM zubhamapi puNyamapaharet, atha puNyaM nApaharatyevaM karmamalamapi nApaharet, ata icchAmAtramevaitadyaducyate- jalaM karmApahArIti, evamapi vyavasthite ye snAnAdikAH kriyAH smArtamArgamanusarantaH kurvanti te yathA jAtyandhA aparaM jAtyandhameva netAramanusRtya gacchantaH kupathazritayo bhavanti nAbhipretaM sthAnamavApnuvanti evaM smArtamArgAnusAriNo jalazaucaparAyaNA mandA ajJAH kartavyAkartavyavivekavikalAH prANina eva tanmayAntadAzritAMzca pUtarakAdIn vinighnanti vyApAdayanti, avazyaMjalakriyayA prANavyaparopaNasya sambhavAditi // 16 // 396 // apica- pApAni pApopAdAnabhUtAni karmANi prANyupamardakArINi kurvato'sumato yatkarmopacIyate tatkarma yAdakamapaharet yadyevaM syAt tarhi hiH yasmAdarthe yasmAtprANyupamardaina karmopAdIyate jalAvagAhanAcApagacchati tasmAdudakasattvaghAtinaH pApabhUyiSThA apyevaM siddhyeyuH, na caitaddaSTamiSTaM vA, tasmAdye jalAvagAhanAtsiddhimAhuste (r) vizeSA ete prathamaM (mu0)| OM haredevaM karma (mu0)| // 286 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 287 // mRSA vadanti // 17 // 397 // kiJcAnyat-'agnihotraM juhuyAt svargakAma' ityasmAdvAkyAt ye kecana mUDhA hutena agnau havyaprakSepaNa zrutaskandhaH1 siddhiMsugatigamanAdikAM svargAvAptilakSaNAM udAharanti pratipAdayanti, kathambhUtAH?- sAyaM aparAhne vikAle vA prAtazca pratyuSasi saptamamadhyayanaM kuzIlaagniM spRzantaH yatheSTairhavyairagniM tarpayantastata eva yatheSTagatimabhilaSanti, AhuzcaivaM te yathA- agnikAryAtsyAdeva siddhiriti, tatra paribhASA, ca yadyevamagniparzena siddhirbhavet tatastasmAdagniM saMspRzatAM kukarmiNAM aGgAradAhakakumbhakArAyaskArAdInAM siddhiH syAt, yadapi sUtram 19-22 ca mantrapUtAdikaM tairudAhriyate tadapica nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yataH kukarmiNAmapyagnikArye bhasmApAdanamagnihotrikAdI (399-402) pRthvyAdinAmapi bhasmasAtkaraNamiti nAtiricyate kukarmibhyo'gnihotrAdikaM karmeti, yadapyucyate- agnimukhA vai devAH, etadapila jIvAnAmArambhaH yuktivikalatvAt vAGmAtrameva, viSThAdibhakSaNena cAgnesteSAM bahutaradoSotpatteriti // 18 // 398 // uktAni pRthak kuzIla gRGkhyAdizca darzanAni,ayamaparasteSAM sAmAnyopAlambha ityAha aparikkha diTuMNa hu eva siddhI, ehiMti te ghaaymbujjhmaannaa| bhUehiM jANaM paDileha sAtaM, vijjaM gahAyaM tsthaavrehiN|| sUtram 19 // ( // 399 // ) thaNaMti luppaMti tasaMti kammI, puDho jagA parisaMkhAya bhikkhuu| tamhA viU virato Ayagutte, daTuMtase yA paDisaMharejjA // sUtram 20 // ( // 400 / ) je dhammaladdhaM vi NihAya bhuMje, viyaDeNa sAhaDDaya je sinnaaii| je dhovatI lUsayatIva vatthaM, ahAhu se NAgaNiyassa duure||suutrm 21 / / ( // 401 // ) kammaM parinnAya dagaMsi dhIre, viyaDeNa jIvijaya AdimokkhaM / se bIyakaMdAi abhuMjamANe, virate siNANAisu itthiyAsu ||suutrm // 287 //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 288 // 22 // ( // 402 // ) zrutaskandhaH1 yairmumukSubhirudakasamparkeNAgnihotreNa vA siddhirabhihitA taiH aparIkSya dRSTametat yuktivikalamabhihitametat, kimiti? yato saptamamadhyayanaM kuzIlanahu naiva evaM anena prakAreNa jalAvagAhanena agnihotreNa vA prANyupamaIkAriNA siddhiriti, te ca paramArthamabuddhyamAnAH paribhASA, prANyupaghAtena pApameva dharmabuddhyA kurvanto ghAtyante-vyApAdyante nAnAvidhaiH prakArairyasmin prANinaH saghAta:- saMsArastameSyanti, sUtram 19-22 (399-402) apkAyatejaHkAyasamArambheNa hi trasasthAvarANAMprANinAmavazyaMbhAvI vinAzastadvinAze ca saMsAra eva na siddhirityabhiprAyaH, mAyA8 pRthvyAdiyata evaM tato vidvAn' sadasadvivekI yathAvasthitatattvaM gRhItvA trasasthAvarairbhUtai:- jantubhiH kathaM sAta-sukhamavApyata ityetat / / pratyupekSya jAnIhi-avabuddhyasva, etaduktaM bhavati-sarve'pyasumantaH sukhaiSiNoduHkhadviSo, na ca teSAM sukhaiSiNAMduHkhotpAdaka gRjhyAdizca tvena sukhAvAptirbhavatIti, yadivA- vijjaM gahAya tti vidyAM jJAnaM gRhItvA vivekamupAdAya trasasthAvarairbhUtairjantubhiH karaNabhUtaiH sAtaM sukhaM pratyupekSya paryAlocya jAnIhi avagaccheti, yata uktaM-paDhamaM nANaM tayo dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhI, kiMvA NAhI cheypaavgN||1|| ityAdi // 19 // 399 // ye punaH prANyupamardaina sAtamabhilaSantyazIlAH kuzIlAzca te saMsAre evaMvidhA avasthA anubhavantItyAha-teja:kAyasamArambhiNo bhUtasamArambheNa sukhamabhilaSanto narakAdigatiMgatAstIvraduHkhaiH / pIDyamAnA asahyavedanAghrAtamAnasA azaraNAH stananti kevalaM karuNamAkrandantItiyAvat tathA luppaMtI ti chidyante khaDgAdibhirevaM ca kadarthyamAnAH trasyanti prapalAyante, karmANyeSAM santIti karmiNaH- sapApA ityarthaH, tathA pRthak pRthak jagA iti OkathaM sAmprataM sukha0 (mu0)| prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati srvsNytessu| ajJAnI kiM kariSyati kiM vA jJAsyati chekapApakam / / 0 laSantItyazIlA (mu0)| 0 te'pkAyatejaskAyarambhiNo (pr0)| 7 stananti rudanti kevalaM (mu0)| // 28
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM | niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 289 / / zrutaskandhaH1 saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASA, sUtram 19-22 (399-402) pRthvyAdijIvAnAmArambha: gRGkhyAdizca jantava iti, evaM parisaGkhyAya jJAtvA bhikSaNazIlo bhikSuH sAdhurityarthaH, yasmAtprANyupamardakAriNaH saMsArAntargatA vilupyante tasmAt vidvAn paNDito virataHpApAnuSThAnAdAtmA gupto yasya so'yamAtmagupto manovAkkAyagupta ityarthaH, dRSTvA ca trasAn cazabdAsthAvarAMzca dRSTA parijJAya tadupaghAtakAriNI kriyAM pratisaMharet nivartayediti // 20 // 400 // sAmprataM svayUthyAH kuzIlA abhidhIyanta ityAha-ye kecana zItalavihAriNo dharmeNa- mudhikayA labdhaM dharmalabdhaM uddezakakrItakRtAdidoSarahitamityarthaH, tadevambhUtamapyAhArajAtaM nidhAya vyavasthApya sannidhiM kRtvA bhuJjate tathA ye vikaTena prAsukodakenApi saGkocyAGgAni prAsuka eva pradeze dezasarvasnAnaM kurvanti tathA yo vastraM dhAvati prakSAlayati tathA luSayati zobhArthaM dIrgha sat pATayitvA hrasvaM karoti hasvaM vAsandhAya dIrgha karoti evaM lUSayati, tadevaM svArthaM parArthaM vA yo vastraM lUSayati, athAsau NAgaNiyassa tti nirgranthabhAvasya saMyamAnuSThAnasya dUre vartate, na tasya saMyamo bhavatItyevaM tIrthaMkaragaNadharAdaya Ahuriti // 21 // 401 // uktAH kuzIlAH, tatpratipakSabhUtAH zIlavantaH pratipAdyanta ityetadAha-dhiyA rAjate iti dhIro- buddhimAn udagaMsi tti udakasamArambhe sati karmabandho bhavati, evaM parijJAya kiM kuryAdityAha- vikaTena prAsukodakena sauvIrAdinA jIvyAt prANasaMdhAraNaM kuryAt, cazabdAt anyenApyAhAreNa prAsukenaiva prANavRttiM kuryAt, AdiH- saMsArastasmAnmokSa AdimokSaH (taM) saMsAravimuktiM yAvaditi, dharmakAraNAnAM vA''dibhUtaM zarIraM tadvimuktiM yAvat yAvajjIvamityarthaH, kiM cAsau sAdhurbIjakandAdIn abhuJjAnaH, AdigrahaNAt mUlapatraphalAni gRhyante,etAnyapyapariNatAni pariharan virato bhavati, kuta iti darzayati- snAnAbhyaGgodvartanAdiSu kriyAsu niSpratikarmazarIratayA'nyAsu ca cikitsAdikriyAsu na vartate, tathA strISu ca virataH, bastinirodhagrahaNAt anye'pyAzravA (r) uddezika (pr0)| (r) jAtaM vinidhAya (mu0)| 0 dIrghamutpATa:0 (mu0)| 0 mUlapatraphalAdIni (pr0)| // 2/ 2 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 290 // zrutaskandha:1 saptamamadhyayana kuzIlaparibhASA, sUtram 23-26 (403-406) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRddhyAdizca gRhyante, yazcaivambhUtaH sarvebhyo'pyAzravadvArebhyo virato nAsau kuzIladoSairyujyate tadayogAcca na saMsAre bambhramIti, tatazca na duHkhitaH stanati nApi nAnAvidhairupAyairvilupyata iti // 22 // 402 // punarapi kuzIlAnevAdhikRtyAha je mAyaraM ca piyaraM ca hiccA, gAraM tahA puttapasuMdhaNaM ca / kulAI je dhAvai sAugAI, ahAhu se sAmaNiyassa duure|| sUtram 23 // ( // 403 // ) kulAiMje dhAvai sAugAI, AghAti dharma udarANugiddhe / ahAhu se AyariyANa sayaMse, je lAvaejjA asaNassa heU / / sUtram 24 // ( / / 404 // ) Nikkhamma dINe parabhoyaNaMmi, muhamaMgalIe udraannugiddhe| nIvAragiddheva mahAvarAhe, adUrae ehii ghAtameva ||suutrm 25 // // 405 // ) annassa pANassihaloiyassa, aNuppiyaM bhAsati sevmaanne| pAsatthayaM ceva kusIlayaMca, nissArae hoi jahA pulaae|| sUtram 26 // ( // 406 // ) ye kecanApariNatasamyagdharmANastyaktvA mAtaraM ca pitaraM ca, mAtApitroda'styajatvAdupAdAnam, ato bhrAtRduhitrAdikamapi tyaktvetyetadapi draSTavyam, tathA agAraM gRhaM putraM apatyaM pazuhastyazvagomahiSyAdikaM dhanaMca tyaktvA samyak pravrajyotthAnenotthAyapaJcamahAvratabhArasya skandhaM dattvA punahIMnasattvatayA rasasAtAdigauravagRddho yaH kulAni gRhANi svAdukAni svAdubhojanavanti dhAvati gacchati, athAsau zrAmaNyasya zramaNabhAvasya dUre varttate evamAhustIrthakaragaNadharAdaya iti // 23 // 403 // etadeva vizeSeNa darzayitumAha-(granthAgraM 4750) yaH kulAni svAdubhojanavanti dhAvati iyarti tathA gatvA dharmamAkhyAti bhikSArthaM vA praviSTo O0zvarathago0 (mu0)| // 290 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 291 // gRjhyAdizva vadhasmata yadyasmai rocate kathAnakasambandhaM tattasyAkhyAti, kimbhUta iti darzayati- udare'nugRddha udarAnugRddhaH - udarabharaNavyagrastundaparimRja zrutaskandhaH 1 ityarthaH, idamuktaM bhavati- yo hyudaragRddha AhArAdinimittaM dAnazrAddhAkhyAni kulAni gatvA''khyAyikAH kathayati sa kuzIla saptamamadhyayanaM kuzIlaiti, athAsAvAcAryaguNAnAmAryaguNAnAM vA zatAMze vartate zatagrahaNamupalakSaNaM sahasrAMzAderapyadho varttate iti yo hyannasya hetuM- | paribhASA, bhojananimittamaparavastrAdinimittaM vA AtmaguNAnapareNa lApayet bhANayet, asAvapyAryaguNAnAM sahasrAMze vartate kimaGga punaryaH / sUtram 23-26 (403-406) svata evA''tmaprazaMsAM vidadhAtIti // 24 // 404 // kiJca- yo hyAtmIyaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM tyaktvA niSkrAnto niSkramya / pRthvyAdica parabhojane parAhAraviSaye dIno dainyamupagato jihvendriyvshaato bandivat mukhamAGgaliko bhavati mukhena maGgalAni- prazaMsA- jIvAnAmArambhaH vAkyAni IdRzastAdRzastvamityevaM dainyabhAvamupagato vakti, uktaM ca-"so eso jassa guNA viyaratanivAriyA dasadisAsu / ihraa| kahAsu suvvasi paccakkhaM ajja diTTho'si // 1 // ityevamaudarya prati gRddhaH adhyupapannaH, kimiva?- nIvAraH sUkarAdimRgabhakSyavizeSastasmin gRddha- AsaktamanA gRhItvA ca svayUthaM mahAvarAho mahAkAyaH sUkaraH sa cAhAramAtragRddho'tisaMkaTe praviSTaH san adUra na eva zIghramevaghaMta ti vinAzaM eSyati prApsyati, evakAro'vadhAraNe, avazyaM tasya vinAza eva nAparA gatirastIti, evamasAvapi kuzIla AhAramAtragRddhaH saMsArodare paunaHpunyena vinAzamevaiti / / 25 / / 405 / / kiMcAnyat, sa kuzIlo'nnasya pAnasya vA kRte'nyasya vaihikArthasya vastrAdeH kRte anupriyaM bhASate yadyasya priyaM tattasya vadato'nupazcAdbhASate anubhASate, pratizabdakavat sevakavadvA rAjAdyuktamanuvadatItyarthaH, tameva dAtAramanusevamAna AhAramAtragRddhaH sarvametatkarotItyarthaH, sa caivambhUtaH sadAcArabhraSTaH // 291 // 0 zraddhAkAkhyAni (mu0)| 0 AlA0 (mu0)| 0 0vshaadaato (pr0)| 0 sa eSa yasya guNAH vicarantyanivAritA dazadizAsu / itarathA kathAsu zrUyate pratyakSaM / adya dRSTo'si // 1 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 292 // zrutaskandhaH1 saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASA, sUtram 27-30 (407-410) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRddhyAdizca / pArzvasthabhAvameva vrajati kuzIlatAM ca gacchati, tathA nirgata:- apagataHsAraH- cAritrAkhyo yasya sa niHsAraH, yadivA-nirgataH sAro niHsAraH sa vidyate yasyAsau niHsAravAn, pulAka iva niSkaNo bhavati yathA- evamasau saMyamAnuSThAnaM niHsArIkaroti, evaMbhUtazcAsau liGgamAtrAvazeSo bahUnAM svayUthyAnAM tiraskArapadavImavApnoti, paraloke ca nikRSTAni yAtanAsthAnAnyavApnoti // 26 // 406 / / uktAH kuzIlAH, tatpratipakSabhUtAn suzIlAn pratipAdayitumAha aNNAtapiMDeNa'hiyAsaejjA, No pUyaNaM tavasA AvahejjA / saddehiM rUvehiM asajjamANaM, savvehi kAmehi viNIya gehiM ||suutrm 27 // ( // 407 // ) savvAiM saMgAI aicca dhIre, savvAiMdukkhAI titikkhamANe / akhile agiddhe aNieyacArI, abhayaMkare bhikkhu annaavilppaa|| sUtram 28 // ( // 408 // ) bhArassa jAtA muNi bhuMjaejA, kaMkheja pAvassa vivega bhikkhuu| dukkheNa puDhe dhuyamAiejjA, saMgAmasIsevaparaMdamejA ||suutrm 29 // ( // 409 // ) avi hammamANe phalagAvataTThI, samAgamaM kaMkhati aMtakassa / NidhUya kammaNa pavaMcuvei, akkhakkhae vA sagaDaM tibemi ||suutrm 30 // ( // 410 // ) iti zrIkusIlaparibhAsiyaM sattamamajjhayaNaM samattaM // ajJAtazcAsau piNDazcAjJAtapiNDaH antaprAnta ityarthaH,ajJAtebhyo vA-pUrvAparAsaMstutebhyo vA piNDo'jJAtapiNDo'jJAtoJchavRttyA labdhastenAtmAnaM adhisahet vartayet- pAlayet, etaduktaM bhavati-antaprAntena labdhenAlabdhena vA na dainyaM kuryAt, nApyutkRSTena // 292 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 293 // labdhena madaM vidadhyAt, nApi tapasA pUjanasatkAramAvahet, na pUjanasatkAranimittaM tapaH kuryAdityarthaH, yadivA pUjAsatkAra - zrutaskandhaH1 nimittatvena tathAvidhArthitvena vA mahatApi kenacittapo muktihetukaM na niHsAraM kuryAt, taduktaM- paraM lokAdhikaM dhAma, tapaHzrutamiti saptamamadhyayanaM kuzIladvayam / tadevArthitvaniluptasAraM tRnnlvaayte||1||ythaa caraseSu gRddhiMna kuryAt, evaM zabdAdiSvapIti darzayati- zabdaiH veNuvINA paribhASA, dibhirAkSiptaH saMsteSu asajan Asaktimakurvan karkazeSu ca dveSamagacchan tathA rUpairapi manojJetarai rAgadveSamakurvan evaM sarvairapi kAmaiH icchAmadanarUpaiH sarvebhyo vA kAmebhyo gRddhiM vinIya apanIya saMyamamanupAlayediti, sarvathA manojJetareSu viSayeSu rAgadveSaM na (407-410) pRthvyAdikuryAt, tathA coktaM- saddesu ya bhaddayapAvaesu, soyavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudruNa va, samaNeNa sayA Na hoyavvaM // 1 // rUvesu yA jIvAnAmArambhaH bhaddayapAvaesu, cakkhuvisayamuvagaesu / tuDheNa va rudruNa va samaNeNa sayA Na hoyavvaM // 2 // gaMdhesu ya bhaddayapAvaesu, ghaannvisymuvgesu| gRddhyAdizca tuDheNa va ruDheNa va samaNeNa sayA Na hoyavvaM // 3 // bhakkhesu ya bhaddayapAvaesu, rsnnvisymuvgesu| tuTTeNa va rudveNa va, samaNeNa sayA Na / hoyavvaM // 4 // phAsesu ya bhaddayapAvaesu, phAsavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudruNa va, samaNeNa sayA Na hoyavvaM // 5 // // 27 // 407 // yathA cendriyanirodho vidheya evamaparasaGganirodho'pi kArya iti darzayati- sarvAn saGgAn sambandhAn AntarAn snehalakSaNAn / bAhyAMzca dravyaparigrahalakSaNAn atItya tyaktvA dhIrovivekI sarvANi duHkhAnizArIramAnasAni tyaktvA parISahopasargajanitAni titikSamANaH adhisahan akhilo jJAnadarzanacAritraiH sampUrNastathA kAmeSvagRddhastathA aniyatacArI apratibaddhavihArI tathA jIvAnAmabhayaMkarobhikSaNazIlo bhikSuH-sAdhuH evaM anAviloviSayakaSAyairanAkula AtmAyasyAsAvanAvilAtmA saMyamamanuvarttata iti // 28 // 408 // kiJcAnyat-saMyamabhArasya yAtrArtha- paJcamahAvratabhAranirvAhaNArthaM muniH kAlatrayavettA bhuJjIta AhAragrahaNaM zabdeSu ca bhadrakapApakeSu / zrotraviSayamupagateSu tuSTena vA ruSTena vA zramaNena sadA na bhavitavyam / rUpeSu0 cakSuH / gandheSu0 ghrANa / bhakSyeSu rasanA0 / sparzeSu sparzana0 / // 223 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || 294 // kurvIta, tathA pApasya karmaNaH pUrvAcaritasya vivekaM pRthagbhAvaM vinAzamAkAGket bhikSuH sAdhuriti, tathA- duHkhayatIti duHkhaMparISahopasargajanitA pIDA tena spRSTo vyAptaH san dhUtaM saMyamaM mokSaM vA AdadIta gRhNIyAt,yathA subhaTaH kazcit saGgrAmazirasi zatrubhirabhidrutaH paraM zatru damayati evaM paraM- karmazatru parISahopasargAbhidruto'pi damayediti // 29 // 409 // api caparISahopasagairhanyamAno'pi-pIDyamAno'pi samyak sahate, kimiva?- phalakavadapakRSTaH yathA phalakamubhAbhyAmapi pArdhAbhyAM taSTaM- ghaTTitaM sattanu bhavati araktadviSTaM vA saMbhavatyevamasAvapi sAdhuH sabAhyAbhyantareNa tapasA niSTaptadehastanuH- durbalazarIro'raktadviSTazca, antakasya- mRtyoH samAgamaM prAptiM AkAGkSati abhilaSati, evaM cASTaprakAraM karma nirdhUya apanIya na punaH prapaJcaM jAtijarAmaraNarogazokAdikaM prapaJcyate bahudhA naTavadyasmin sa prapaJcaH- saMsArastaM nopaiti na yAti, dRSTAntamAha- yathA akSasya kSaye vinAze sati zakaTaM gantryAdikaM samaviSamapatharUpaM prapaJcamupaSTambhakAraNAbhAvAnnopayAti, evamasAvapi sAdhuraSTaprakArasya karmaNaH kSaye saMsAraprapaJcaM nopayAtIti, gato'nugamo, nayAH pUrvavad, itizabdaH parisamAptyarthe bravImIti pUrvavat // 30 // 410||smaaptN ca kuzIlaparibhASAkhyaM saptamamadhyayanam // zrutaskandhaH1 saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASA, sUtram 27-30 (407-410) pRthvyAdijIvAnAmArambhaH gRGkhyAdizva // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau saptamamadhyayanaM kuzIlaparibhASAkhyaM smaaptmiti|| // 294 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 295 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vIryam, niyuktiH 91-93 vIryanikSepAdiH // atha aSTamamadhyayanaM shriiviiryaakhym|| uktaM saptamamadhyayanam, sAmpratamaSTamamArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane kuzIlAstatpratipakSabhUtAzca suzIlAH pratipAditAH, teSAM ca kuzIlatvaM suzIlatvaMcasaMyamavIryAntarAyodayAttatkSayopazamAcca bhavatItyato vIryapratipAdanAyedamadhyayanamupadizyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni vaktavyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yaM tadyathA-bAlabAlapaNDitapaNDitavIryabhedAttrividhamapi vIryaM parijJAya paNDitavIrye yatitavyamiti, nAmaniSpanne tu nikSepe vIryAdhyayanam, vIryanikSepAya niyuktikRdAha ni0- virie chakkaM davve saccittAcittamIsagaMceva / dupayacauppayaapayaM eyaM tivihaM tu saccittaM // 11 // vIrye nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNe, dravyavIryaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sUcittAcittamizrabhedAtridhA vIryam, sacittamapi dvipadacatuSpadApadabhedAt trividhameva, tatra dvipadAnAM arhaccakravarttibaladevAdInAM yadvIryaM strIratnasya vA yasya vA yadvIryaM tadiha dravyavIryatvena grAhyam, tathA catuSpadAnAmazvahastiratnAdInAM siMhavyAghrazarabhAdInAM vA parasya vA yadvoDhavye dhAvane vA vIrya taditi, tathA'padAnAMgozIrSacandanaprabhRtInAMzItoSNakAlayoruSNazItavIryapariNAma iti ||91||acittviiryprtipaadnaayaah ni0- accittaM puNa viriyaM aahaaraavrnnphrnnaadiisu|jh osahINa bhaNiyaM viriyaM rsviiriyvivaago||12|| ni0- AvaraNe kavayAdI cakkAdIyaM ca paharaNe hoMti / khittaMmi jaMmikhette kAle jaMjaMmi kAlaMmi // 13 // 0 baladevavAsudevAdInAM yad vIrya strIratnasya vA yad vIryaM (pr0)| // 295 //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 aSTamamadhyayana zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1] // 296 // vIryam, niyuktiH 94-95 vIryanikSepAdiH acittadrvyavIryaM tvAhArAvaraNapraharaNeSu yadvIryaM taducyate, tatrA''hAravIryaM sadyaH prANakarA hRdyA, ghRtapUrNAH kaphApahAH ityAdi, oSadhInAM ca zalyoddharaNasaMrohaNaviSApahAramedhAkaraNAdikaM rasavIryam, vipAkavIryaM ca yaduktaM cikitsAzAstrAdau tadiha grAhyamiti, tathA yoniprAbhRtakAnnAnAvidhaM dravyavIryaM draSTavyamiti, tathA- AvaraNe kavacAdInAM praharaNe cakrAdInAM yadbhavati vIrya taducyata iti / adhunA kSetrakAlavIrya gAthApazcArdhena darzayati- kSetravIryaM tu devakurvAdikaM kSetramAzritya sarvANyapi dravyANi tadantargatAnyutkRSTavIryavanti bhavanti, yadvA durgAdikaM kSetramAzritya kasyacidvIryollAso bhavati, yasminvA kSetre vIryaM vyAkhyAyate tatkSetravIryamiti, evaM kAlavIryamapyekAntasuSamAdAvAyojyamiti, tathA coktaM- varSAsu lavaNamamRtaM zaradi jalaM gopayazca hemnte| zizire cAmalakaraso, ghRtaM vasante guddshcaante||1|| tathA- grISme tulyaguDAM susaindhavayutAM meghAvanaddhe'mbare, tulyAM zarkarayA zaradyamalayA zuNThyA tuSArAgame / pippalyA zizire vasantasamaye kSaudreNa saMyojitAM, puMsAM prApya harItakImiva gadA nazyantu te shtrvH||1||||9293||bhaavviiryprtipaadnaayaah ni0- bhAvo jIvassa savIriyassa viriyaMmi laddhi'NegavihA / orassiMdiyaajjhappiesubahuso bahuvihIyaM // 14 // ni0- maNavaikAyA ANApANU saMbhava tahA ya saMbhavve / sottAdINaM saddAdiesu visaesu gahaNaM ca // 15 // savIryasya vIryazaktyupetasya jIvasya vIrye vIryaviSaye anekavidhA labdhiH, tAmeva gAthApazcArddhana darzayati, tadyathA- urasi bhavamaurasyaMzArIrabalamityarthaH, tathendriyabalamAdhyAtmikaM balaM bahuzo bahuvidhaMdraSTavyamiti / etadeva darzayitumAha-AntareNa vyApAreNa gRhItvA pudgalAn manoyogyAn manastvena pariNamayati bhASAyogyAn bhASAtvena pariNamayati kAyayogyAna kAyatvena AnApAna 0 auSadhInAM (pr0)| // 296 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryam, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 297 // yogyAn tadbhAveneti, tathA manovAkkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadvIrya- sAmarthya tadvividha- sambhave sambhAvye ca, sambhave / zrutaskandhaH 1 tAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIva paTUni manodravyANi bhavanti, tathAhi-tIrthakRtAmanuttaropapAtikasura- aSTamamadhyayana manaHparyAyajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAt anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi , niyuktiH sambhAvye tu yo hi yamarthaM paTumatinA procyamAnaM na zaknoti sAmprataM pariNamayituMsambhAvyate tveSa parikarmyamANaH zakSyatyamuma) 94-95 vIryanikSepAdiH pariNamayitumiti, vAgvIryamapi dvividhaM-sambhavesambhAvye ca, tatra sambhave tIrthakRtAMyojananirjhariNI vAksarvasvasvabhASAnugatA ca tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAnuvAdilabdhimatAMvAcaH saubhAgyamiti, tathA haMsakokilAdInAM sambhavati svaramAdhuryam, sambhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyA gAnamAdhuryam, tathA coktaM- sAmA gAyati mahuraM kAlI gAyati kharaM ca rukkhaM ce tyAdi, tathAsambhAvayAmaH-enaM zrAvakadArakaM akRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA sambhAvayAmaH zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH, kAyavIryamapyaurasyaM yadyasya balam, tadapi dvividhaM-sambhave sambhAvye ca, saMbhave yathA cakravartibaladevavAsudevAdInAM yadbAhubalAdi kAyabalam, tadyathA- koTizilA tripRSThena vAmakaratalenoddhRtA, yadivA-'solasa rAyasahassA' ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti, sambhAvye tu sambhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptuM tathA meruMdaNDavagRhItvA vasudhAM chatrakavaddha miti, tathA sambhAvyate anyatarasurAdhipojambUdvIpaMvAmahastena chatrakavaddhartumayatnenaiva ca mandaramiti, tathA sambhAvyate ayaM dAraka : parivardhamAnaH zilAmenAmuddhattu hastinaM damayitumazvaM vAhayitumityAdi, indriyabalamapi zrotrendriyAdi svaviSayagrahaNasamarthaM paJcadhA ekaikam, dvividhaM-sambhave sambhAvye ca, sambhave yathA zrotasya dvAdaza yojanAni viSayaH, evaM zeSANAmapi yo yasya viSaya iti,sambhAvye tu yasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya // 297 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 298 // pipAsitasya pariglAnasya vA arthagrahaNAsamarthamapi indriyaM sadyathoktadoSopazame tu sati sambhAvyate viSayagrahaNAyeti // 94-8 zrutaskandha:1 96 // sAmpratamAdhyAtmikaM vIryaM darzayitumAha aSTamamadhyayana vIryam, ni0- ujjamadhitidhIrattaM soMDIrattaM khamA ya gaMbhIraM / uvaogajogatavasaMjamAdiyaM hoi ajjhappo // 96 // niyukti: 96 AtmanyadhItyadhyAtmatatra bhavamAdhyAtmikaM- AntarazaktijanitaM sAttvikamityarthaH, taccAnekadhA-tatrodyamojJAnatapo'nuSThA- vIryanikSepAdiH nAdiSUtsAhaH,etadapi yathAyogaM sambhave sambhAvye ca yojanIyamiti, dhRtiH saMyame sthairya cittasamAdhAnamiti (yAvat), dhIratvaM parISahopasargAkSobhyatA, zauNDIryaM tyAgasampannattA, SaTkhaNDamapi bharataM tyajatazcakravartino na manaH kampate, yadivA''padyaviSaNNatA, yadivA viSame'pi kartavye samupasthite parAbhiyogamakurvan mayaivaitatkartavyamityevaM harSAyamANo'viSaNNo vidhatta iti, kSamAvIryaM tu parairAkruzyamAno'pi manAgapi manasA na kSobhamupayAti, bhAvayati cedaM- AkruSTena matimatA tattvArthagaveSaNe matiH / kAryA / yadi satyaM kaH kopaH? syAdanRtaM kiM nu kopen?||1||tthaa akkosahaNaNamAraNadhammabhaMsANa baalsulbhaannN| lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhAvaM (lAbhaM) mi||1|| gAmbhIryavIryaM nAma parISahopasagairadhRSyatvam,yadivA janamanazcamatkArakAriNyapi svAnuSThAne anauddhatyam, uktaM ca-cullacchalei ja hoi UNayaM rittayaM knnknnei| bhariyAI Na khubbhaMtI supurisvinaannbhNddaaii||1|| upayogavIryaM 0 sAkArAnAkArabhedAt dvividham, tatra sAkAropayogo'STadhA'nAkArazcaturdhA tena copayuktaH svaviSayasya dravyakSetrakAlabhAvarUpasya paricchedaM vidhatta iti, tathA yogavIryaM trividhaM manovAkkAyabhedAt, tatra manovIryamakuzalamanonirodhaH kuzalamanasazca pravartanam, OajjhappaM ajjhappe (pr0)| 0 AkrozahananamAraNadharmabhraMzAnAM bAlasulabhAnAm / lAbhaM manyate dhIro yathottarANAmabhAve // 1 // 0 yadivA yat manazcama0 (mu0)| O chullucchulei pra0 / 0 udgirati yadbhavatyUnakaM riktakaM kaNakaNati bhRtAni na kSubhyante supuruSavijJAnabhANDAni / / 1 / /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 299 // manaso vA ekatvIbhAvakaraNam, manovIryeNa hi nirgranthasaMyatAH pravRddhapariNAmA avasthitapariNAmAzca bhavantIti, vAgvIryeNa | zrutaskandhaH1 tu bhASamANo'punaruktaM niravadyaM ca bhASate, kAyavIryaM tu yastu samAhitapANipAdaH kUrmavadavatiSThata iti, tapovIryaM dvAdazaprakAra aSTamamadhyayanaM vIryam, tapo yadbalAdaglAyan vidhatta iti, evaM saptadazavidhe saMyame ekatvAdyadhyavasitasya yadbalAtpravRttistatsaMyamavIryam, kathamahamaticAra niyuktiH 97 saMyame na prApnuyAmityadhyavasAyinaH pravRttirityevamAdyadhyAtmavIryamityAdi ca bhAvavIryamiti, vIryapravAdapUrve cAnantaM vIryaM / vIryanikSepAdiH pratipAditam, kimiti?, yato'nantArthaM pUrvaM bhavati, tatra ca vIryameva pratipAdyate, anantArthatA cAto'vagantavyA, tadyathAsavvaNaINaM jA hojja vAluyA gaNaNamAgayA sntii| tatto bahuyatarAgo attho egassa puvvss||1|| savasamuddANa jalaM jaipatthamiyA havijja sNkliyN| etto bahuyatarAgo attho egassa puvvss||2||tdevN pUrvArthasyAnantyAdvIryasya ca tadarthatvAdanantatA vIryasyeti // 96||srvmpyetdviiryN tridheti pratipAdayitumAha ni0-savvaMpiya taM tivihaM paMDiya bAlaviriyaM ca mIsaMca / ahavAvi hoti duvihaM agAraaNagAriyaM cev||97 / / sarvamapyetadbhAvavIryaM paNDitabAlamizrabhedAt trividham, tatrAnagArANAM paNDitavIryaM bAlapaNDitavIryaM tvagArANAM gRhasthAnAmiti, tatra yatInAM paNDitavIryaMsAdisaparyavasitam, sarvaviratipratipattikAle sAditA siddhAvasthAyAMtadabhAvAtsAntam, bAlapaNDitavIrya tu dezaviratisadbhAvakAle sAdi sarvaviratisadbhAve taddhaMze vA saparyavasAnam, bAlavIryaM tvaviratilakSaNamevAbhavyAnAmanAdyaparyavasitaM bhavyAnAMtvanAdisaparyavasitam, sAdisaparyavasitaM tu viratibhraMzAtsAditA punarjaghanyato'ntarmuhUrtAdutkRSTato'pArddha // 299 // (r)sarvAsAM nadInAM yAvantyo bhaveyurvAlukA gaNanamAgatAH styH| tato bahutaro'rthaM ekasya pUrvasya / / 1 / / sarvasamudrANAM jalaM yatipramitaM tat bhavetsaMkalitam tato0 // (c)STata upArdha (pr0)|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 300 // pudgalaparAvartAt viratisadbhAvAt sAntateti, sAdyaparyavasitasya tRtIyabhaGgasya tvasambhava eva, yadivA paNDitavIryaM sarvavirati- zrutaskandhaH1 lakSaNam, viratirapi cAritramohanIyakSayakSayopazamopazamalakSaNAtrividhaiva, ato vIryamapi tridhaiva bhavati / / 97 // gato aSTamamadhyayana vIryam, nAmaniSpanno nikSepaH, tadanu sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM sUtram 1-2 _duhA ceyaM suyakkhAyaM, vIriyaMti pvuccii| kiM nu vIrassa vIrattaM, kahaM ceyaM pavuccaI ? / / sUtram 1 // ( / 411 // ) (411-412) vIratvam kammamege pavedeti, akammaM vAvi suvvyaa| etehiM dohi ThANehi, jehiMdIsaMti mcciyaa|| sUtram 2 // ( // 412 / / ) dve vidhe- prakArAvasyeti dvividhaM- dviprakAram, pratyakSAsannavAcitvAt idamo yadanantaraM prakarSeNocyate procyate vIryaM taTvibhedaM suSvAkhyAtaM svAkhyAtaM tIrthakarAdibhiH, co vAkyAlaGkAra, tatra 'Ira gatipreraNayoH' vizeSeNa Irayati-prerayati ahitaM yena tadvIryaM jIvasya zaktivizeSa ityarthaH, tatra, kiM nu vIrasya subhaTasya vIratvaM?, kena vA kAraNenAsau vIra ityabhidhIyate, nuzabdo vitarkavAcI, etadvitarkayati-kiMtadvIya?, vIrasya vA kiNtdviirtvmiti||1||411|| tatra bhedadvAreNa vIryasvarUpamAcikhyAsurAha-karmakriyAnuSThAnamityetadekevIryamiti pravedayanti, yadivA- karmASTaprakAraM kAraNe kAryopacArAt tadeva vIryamiti pravedayanti, tathAhi-audayikabhAvaniSpannaM karmetyupadizyate, audayiko'pica bhAvaH karmodayaniSpanna eva bAlavIryam , dvitIyabhedastvayaMna vidyate karmAsyetyakarmA- vIryAntarAyakSayajanitaM jIvasya sahajaM vIryamityarthaH, cazabdAt cAritramohanIyopazamakSayopazama-2 janitaM ca, he suvratA! evambhUtaM paNDitavIrya jAnIta yUyam / AbhyAmeva dvAbhyAM sthAnAbhyAM sakarmakAkarmakApAditabAlapaNDita - vIryAbhyAM vyavasthitaM vIryamityucyate, yakAbhyAM ca yayorvA vyavasthitA maryeSu bhavA mAH dissaMta ti dRzyante'padizyante vA, (r) duhA ceyaM (pr0)| 0 vA vAkyA0 (mu0)| 0 vIryatraye'syaivodayaniSpannatvAt, zeSaM tvnythetyuttrbhede| 9 dissaMti ti (pr0)| // 300 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 301 // sUtram 3-4 (413-414) vIratvam tathAhi- nAnAvidhAsukriyAsupravartamAnamutsAhabalasaMpannaM maryaM dRSTvA vIryavAnayaM martya ityevamapadizyate, tathA tadAvArakakarmaNaH / zrutaskandhaH 1 kSayAdanantabalayukto'yaM martya ityevamapadizyate dRzyate ceti // 2 // 412 // iha bAlavIryaM kAraNe kaaryopcaaraatkmev vIryatvenA aSTamamadhyayana vIryam, bhihitam, sAmprataM kAraNe kAryopacArAdeva pramAdaM karmatvenApadizannAha pamAyaM kammamAhaMsu, appamAyaM tahA'varaM / tabbhAvAdesaovAvi, bAlaM paMDiyameva vaa|| sUtram 3 // ( // 413 // ) satthamege tu susikkhaMti, ativAyAya pANiNaM / ege maMte ahijaMti , paannbhuuyviheddinno|suutrm 4 // ( // 414 // ) pramAdyanti- sadanuSThAnarahitA bhavanti prANino yena sa pramAdo- madyAdiH, tathA coktaM- majja visayakasAyA NiddA vigahA ya paMcamI bhnniyaa| esa pamAyapamAo NiddiTTho viiyraagehiN||1||tmevmbhuutNprmaadN karmopAdAnabhUtaM karma AhuH uktavantastIrthakarAdayaH, apramAdaM ca tathA'paramakarmakamAhuriti, etaduktaM bhavati-pramAdopahatasya karma badhyate, sakarmaNazca yatkriyAnuSThAnaM tadbAlavIryam, tathA'pramattasya karmAbhAvo bhavati, evaMvidhasya ca paNDitavIryaM bhavati, etacca bAlavIryaM paNDitavIryamiti vA pramAdavataH sakarmaNo bAlavIryamapramattasyAkarmaNaH paNDitavIryamityevamAyojyam, tabbhAvAdesaovAvI ti tasya- bAlavIryasya paNDitavIryasya / vA bhAvaH- sattA sa tadbhAvastenA''dezo- vyapadezaH tataH, tadyathA- bAlavIryamabhavyAnAmanAdiaparyavasitaM bhavyAnAmanAdisaparyavasitaM vA sAdisaparyavasitaM veti, paNDitavIryaM tu sAdisaparyavasitameveti // 3 // 413 // tatra pramAdopahatasya sakarmaNo yadbAlavIryaM tadarzayitumAha- zastraM- khaDgAdipraharaNaM zAstraM vA dhanurvedAyurvedAdikaM prANyupamaIkAri tat suSTha sAtagauravagRddhA eke kecana zikSante udyamena gRhNanti, tacca zikSitaM satprANinAM jantUnAM vinAzAya bhavati, tathAhi-tatropadizyate evaMvidhamAlIDha-8 0 madyaM viSayAH kaSAyA nidrA vikathA ca paJcamI bhnnitaa| (ete paJca pramAdA nirdiSTA) eSa pramAdapramAdo nirdiSTo vItarAgaiH ||1||viirysy karmaNazca paNDita (mu0)| // 301 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryam, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 302 // pratyAlIDhAdi jIve vyApAdayitavye sthAna vidheyam, taduktaM- muSTinA''cchAdayellakSya, muSTau dRSTiM nivezayet / hataM lakSyaM vijAnIyAdyadi zrutaskandhaH1 mUrdhA na kampate ||1||tthaa evaM lAvakarasaH kSayiNe deyo'bhayAriSTAkhyo madyavizeSazceti, tathA evaM caurAdeH zUlAropaNAdiko aSTamamadhyayana daNDo vidheyaH tathA cANakyAbhiprAyeNa paro vaJcayitavyo'rthopAdAnArthaM tathA kAmazAstrAdikaM codyamenAzubhAdhyavasAyino' niyukti: 98 dhIyate, tadevaM zastrasya dhanurvedAdeHzAstrasya vAyadabhyasanaMtatsarvaM bAlavIryam, kiJca eke kecana pApodayAt mantrAnabhicArakAnA sUtram 5-6 (415-416) (te) tharvaNAnazvamedhapuruSamedhasarvamedhAdiyAgArthamadhIyate, kimbhUtAniti darzayati-prANA dvIndriyAdayaH bhUtAni pRthivyAdIni mAyAdinAsteSAM vividhaM anekaprakAraM heThanAn bAdhanAn RksaMsthAnIyAn mantrAn paThantIti, tathA coktaM- SaT zatAni niyujyante, pazUnAM saMyamaH mdhyme'hni| azvamedhasya vacanAnyUnAni pshubhistribhiH||1||ityaadi // 4 // 414 ||adhunaa sattha' mityetatsUtrapadaM sUtrasparzikayA / niyuktikAraH spaSTayitumAha ni0- satthaM asimAdIyaM vijjAmaMte ya devakammakayaM / patthivavAruNaaggeya vAUtaha mIsagaMceva // 18 // zastraM- praharaNaM tacca asiH- khaDgastadAdikam, tathA vidyAdhiSThitam, mantrAdhiSThitaM devakarmakRtaM- divyakriyAniSpAditam, tacca paJcavidham, tadyathA- pArthivaM vAruNamAgneyaM vAyavyaM tathaiva dvyAdimizraM ceti // 98 // kiJcAnyat mAiNo kaTTamAyA ya, kAmabhoge smaarbhe| haMtA chettA pagabbhittA, aaysaayaannugaaminno||suutrm 5 // ( // 415 // ) maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva aNtso| Arao parao vAvi, duhAvi ya asaMjayA // sUtram 6 // // 416 // ) 'mAyA' paravaJcanAtmikA buddhiH sA vidyate yeSAM te mAyAvinasta evambhUtA mAyAH- paravaJcanAni kRtvA ekagrahaNe tajjAtIya(r) pratyAlIDhAdibhirjIve (mu0)| 0 heThakAn (mu0)| // 30
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 303 // saMyamaH grahaNAdeva krodhino mAnino lobhinaH santa: kAmAn icchArUpAn tathA bhogAMzca zabdAdiviSayarUpAn samArabhante sevante pAThAntaraM / zrutaskandhaH1 vA AraMbhAya tivaTTaI tribhiH manovAkAyairArambhArthaM varttate, bahUn jIvAn vyApAdayan badhnan apadhvaMsayan AjJApayan bhogArthI vIryam, vittopArjanArthaM pravartata ityarthaH, tadevaM AtmasAtAnugAminaH svasukhalipsavo duHkhadviSo viSayeSu gRddhAH kaSAyakaluSitAntarA- sUtram 7-8 tmAnaH santa evambhUtA bhavanti, tadyathA- hantAraH prANivyApAdayitArastathA chettAraH karNanAsikAdestathA prakartayitAraH pRSThodarA- (417-418) mAyAdinA'deriti // 5 // 415 // tadetatkathamityAha- tadetatprANyupamardanaM manasA vAcA kAyena kRtakAritAnumatibhizca antazaH kAyenAzakto'pi tandulamatsyavanmanasaiva pApAnuSThAnAnumatyA karma badhnAtIti, tathA ArataH paratazceti laukikI vAcoyuktirityevaM paryAlocyamAnA aihikAmuSmikayoH dvidhApi svayaMkaraNena parakaraNena cAsaMyatA- jIvopaghAtakAriNa ityarthaH // 6 // 416 // sAmprataM jIvopaghAtavipAkadarzanArthamAha verAiMkuvvaI verI, tao verehiM rajjatI / pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aNtso||suutrm 7 // 417 // saMparAyaM NiyacchaMti, attdukkddkaarinno| rAgadosassiyA bAlA, pAvaM kuvvaMti te bahuM |suutrm 8 // 418 // vairamasyAstIti vairI, sa jIvopamaIkArI janmazatAnubandhIni vairANi karoti, tato'pi ca vairAdaparairvairairanurajyate- sambadhyate, vairaparamparAnuSaGgI bhavatItyarthaH, kimiti?, yataH pApaM upa-sAmIpyena gacchantIti pApopagAH, ka ete?- ArambhAH sAvadyAnuSThAnarUpAH antazo vipAkakAle duHkhaM spRzantIti duHkhasparzA- asAtodayavipAkino bhavantIti // 7 // 417 // kiJcAnyatsamparAyaM NiyacchaMtI tyAdi, dvividhaM karma-IryApathaM sAmparAyikaM ca, tatra samparAyA-bAdarakaSAyAstebhya AgataM sAmparAyikaM OM tiuTTai (pr0)| // 303 //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || 304 // sUtram 9-10 (419-420) saMyamaH tat jIvopamaIkatvena vairAnuSaGgitayA AtmaduSkRtakAriNaH svapApavidhAyinaH santo niyacchanti badhnanti, tAneva vizinaSTi zrutaskandha:1/ rAgadveSAzritAH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH sadasadvivekavikalatvAt bAlA iva bAlAH, te caivambhUtAH pApaM asadvedyaM bahu anantaM aSTamamadhyayana vIryam, kurvanti vidadhati // 8 // 418 // evaM bAlavIryaM pradopasaMjihIrSurAha - eyaM sakammavIriyaM, bAlANaM tu paveditaM / itto akammaviriyaM, paMDiyANaM suNeha me ||suutrm 9 // // 419 // ) mAyAdinA'davvie baMdhaNummukke, savvao chinnbNdhnne| paNolla pAvakaM kamma, sallaM kaMtati aMtaso // sUtram 10 // // 420 // ) etat yat prAk pradarzitam, tadyathA- prANinAmatipAtArthaM zastraM zAstraM vA kecana zikSante tathA pare vidyAmantrAn prANibAdhakAnadhIyante tathA'nye mAyAvino nAnAprakArAMmAyAM kRtvA kAmabhogArthamArambhAn kurvate kecana punarapare vairiNastatkurvanti yena vairairanubadhyante (te) tathAhi- jamadagninA svabhAryA'kAryavyatikare kRtavIryo vinAzitaH, tatputreNa tu kArtavIryeNa punarjamadagniH, jamadagnisutena parazurAmeNa sapta vArAn niHkSatrA pRthivI kRtA, punaH kArtavIryasutena tu subhUmena triHsaptakRtvo brAhmaNA / vyApAditAH, tathA coktaM- apakArasamena karmaNA na narastuSTimupaiti zaktimAn / adhikAM kuru vai (te') riyAtanAM dviSatAM jAtamazeSamuddharet // 1 // tadevaM kaSAyavazagAH prANinastatkurvanti yena putrapautrAdiSvapi vairAnubandho bhavati, tadetatsakarmaNAM bAlAnAM vIryaM / tuzabdAtpramAdavatAMca prakarSaNa veditaM praveditaM pratipAditamitiyAvat, ata UrdhvamakarmaNAM- paNDitAnAM yadvIryaM tanme- mama kathayataH zRNuta yUyamiti // 9 // 419 // yathApratijJAtamevAha-dravyo bhavyo muktigamanayogyaH 'dravyaM ca bhavya' iti vacanAt rAgadveSavirahAdvA ||304 // dravyabhUto'kaSAyItyarthaH, yadivA vItarAga iva vItarAgo'lpakaSAya ityarthaH, tathA coktaM- kiM sakkA vottuM je sarAgadhammami koila 0 jighRkSurAha (mu0) 0 kiM zakyA vaktuM yatsarAgadharme ko'pyakaSAyaH /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga // 305 // saMyamaH aksaayii| saMtevi jo kasAe nigiNhai so'vi tttullo||1||s ca kimbhUto bhavatIti darzayati- bandhanAt-kaSAyAtmakAnmukto zrutaskandhaH1 niyuktibandhanonmuktaH, bandhanatvaM tu kaSAyANAM karmasthitihetutvAt, tathA coktaM- baMdhaTTiI kasAyavasA kaSAyavazAt iti, yadivA aSTamamadhyayana zrIzIlA0 vIryam, vRttiyutam bandhanonmukta iva bandhanonmuktaH, tathA'paraH sarvataH sarvaprakAreNa sUkSmabAdararUpaM chinnaM apanItaM bandhanaM kaSAyAtmakaM yena sa sUtram 11-12 zrutaskandhaH1 chinnabandhanaH, tathA praNudya prerya pApakaM karma kAraNabhUtAnvA''zravAnapanIya zalyavacchalyaM- zeSakaM karma tat kRntati- apanayati / (421-422) mAyAdinAantazo- niravazeSato vighaTayati, pAThAntaraM vA 'sallaM kaMtai appaNo'tti zalyabhUtaM yadaSTaprakAraM karma tadAtmanaH sambandhi kRntti-chinttiityrthH||10||420|| yadupAdAya zalyamapanayati taddarzayitumAha neyAuyaM suyakkhAyaM, uvAdAya smiihe| bhujo bhujo duhAvAsaM, asuhattaM tahA tahA |suutrm 11 // ( // 421 // ) ThANI vivihaThANANi, caissaMti Na sNso| aNiyate ayaM vAse, NAyaehi suhIhi ya ||suutrm 12 // ( // 422 // ) nayanazIlo netA,nayatestAcchIlikastRn, sa cAtra samyagdarzanajJAnacAritrAtmako mokSamArgaH zrutacAritrarUpo vA dharmo mokSanayanazIlatvAt gRhyate, taM mAgaM dharmaM vA mokSaM prati netAraM suSTha tIrthakarAdibhirAkhyAtaM svAkhyAtaM taM upAdAya gRhItvA samyak mokSAya Ihate- ceSTate dhyAnAdhyayanAdAvudyamaM vidhatte, dharmadhyAnArohaNAlambanAyAha- bhUyo bhUyaH paunaHpunyena yadbAlavIryaM tadatItAnAgatAnantabhavagrahaNe-(gra0 5000) Su duHkhamAvAsayatIti duHkhAvAsaM vartate, yathA yathA ca bAlavIryavAn narakAdiSu / duHkhAvAseSu paryaTati tathA tathA cAsyAzubhAdhyavasAyitvAdazubhameva pravardhate ityevaM saMsArasvarUpamanuprekSamANasya dharmadhyAnaM - sato'pi yaH kaSAyAnnigRhNAti so'pi tttulyH|| 1 // 0 bandhasthitI kaSAyavazAt / / 0 pApaM (mu0)| (c) aniie ya saMvAse iti pATho vyAkhyAkRnmataH, evaM 8ca cakArAvityAde saMgatirvyAkhyApAThasya /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryam, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 306 // pravartata iti // 11 // 421 // sAmpratamanityabhAvanAmadhikRtyAha- sthAnAni vidyante yeSAM te sthAninaH, tadyathA-devaloke zrutaskandhaH1 indrastatsAmAnikatrAyastriMzatpArSadyAdIni manuSyeSvapi cakravartibaladevavAsudevamahAmaNDalikAdIni tiryakSvapi yAni aSTamamadhyayanaM kAnicidiSTAni bhogabhUmyAdau sthAnAni tAni sarvANyapi vividhAni-nAnAprakArANyuttamAdhamamadhyamAni te sthAninastyakSyanti, sUtram 13-14 nAtra saMzayo vidheya iti, tathA coktaM- azAzvatAni sthAnAni, sarvANi divi ceha ca / devAsuramanuSyANAmRddhayazca sukhAni ca // 1 // (423-424) mAyAdinA'tathA'yaM jJAtibhiHbandhubhiH sArdhaM sahAyaizca mitraiH suhRdbhiryaH saMvAsaH so'nityo'zAzvata iti, tathA coktaM- sucirataramuSitvA saMyamaH bAndhavairviprayogaH, suciramapi hi rantvA nAsti bhogeSu tRptiH| suciramapi supuSTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyo dharma ekaH shaayH||1||iti, cakArau dhanadhAnyadvipadacatuSpadazarIrAdyanityatvabhAvanArthI (\) azaraNAdyazeSabhAvanArthaM cAnuktasamuccayArthamupAttAvitti // 12 // 422 // apica evamAdAya mehAvI, appaNo giddhimuddhare / AriyaM uvasaMpajje, savvadhammamakovi (500) yN||suutrm 13 // ( // 423 / / ) saha saMmaieNaccA, dhammasAraM suNettu vA / samuvaTThie u aNagAre, paccakkhAyapAvae |suutrm 14 // ( // 424 // ) anityAni sarvANyapi sthAnAnItyevaM AdAya avadhArya medhAvI maryAdAvyavasthitaH sadasadvivekI vA AtmanaH sambandhinI, gRddhiM gAya mamatvaM uddhared apanayet, mamedamahamasya svAmItyevaM mamatvaM kvacidapi na kuryAt, tathA ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryo- mokSamArgaH samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaH, AryANAMvA-tIrthakRdAdInAmayamAryo-mArgastaM upasampadyata adhitiSThet samAzrayediti, kimbhUtaMmArgamityAha-sarvaiH kutIrthikadhamaiH akopito adUSitaH svamahimnaiva dUSayitumazakyatvAt pratiSThAMgataH 0 suguptaM (pr0)| 9 nedaM pr0| // 306 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vIryam, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 307 // sUtram 15-16 (425-426) mAyAdinA:saMyamaH (ta) yadivA-sarvairdhama:- svabhAvairanuSThAnarUpairagopitaM-kutsitakarttavyAbhAvAt prakaTamityarthaH // 13 // 423 // sudharmaparijJAnaM ca yathA bhavati taddarzayitumAha- dharmasya sAraH- paramArtho dharmasArastaM jJAtvA avabuddhya, kathamiti darzayati- saha san- matyA svamatyA vA-viziSTAbhinibodhikajJAnena zrutajJAnenAvadhijJAnena vA, svaparAvabodhakatvAt jJAnasya, tena saha, dharmasya sAraM jJAtvetyarthaH, anyebhyo vA-tIrthakaragaNadharAcAryAdibhyaH ilAputravat zrutvA cilAtaputravadvA dharmasAramupagacchati, dharmasya vA sAraM- cAritraM tatpratipadyate, tatpratipattau ca pUrvopAttakarmakSayArtha paNDitavIryasampanno rAgAdibandhanavimukto bAlavIryarahita uttarottaraguNasampattaye samupasthito'nagAraH pravardhamAnapariNAmaH pratyAkhyAtaM-nirAkRtaM pApaka-sAvadhAnuSThAnarUpaM yenAsau pratyAkhyAtapApako bhavatIti // 14 // 424 // kizcAnyat jaMkiMcuvakkamaMjANe, Aukhemassa appaNo / tasseva aMtarA khippaM, sikkhaM sikkheja pNddie|suutrm 15 // ( / / 425 // ) jahA kumme saaMgAI,sae dehe samAhare / evaM pAvAI medhAvI, ajjhappeNa samAhare ||suutrm 16 // // 426 // ) upakramyate-saMvartyate kSayamupanIyate Ayuryena sa upakramastaM yaM kazcana jAnIyAt, kasya?- AyuHkSemasya svAyuSa iti, idamuktaM bhavati-svAyuSkasya yena kenacitprakAreNopakramo bhAvI yasmin vA kAle tatparijJAya tasyopakramasya kAlasya vA antarAle kSipramevAnAkulojIvitAnAzaMsI paNDito vivekI saMlekhanArUpAM zikSAMbhaktaparijJeGgitamaraNAdikAMvA zikSet, tatra grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhiM vijJAyA''sevanAzikSayA tvAseveteti // 15 // 425 / kiJcAnyat-'yathe' tyudAharaNapradarzanArthaH yathA kUrmaH kacchapaH svAnyaGgAni-zirodharAdIni svake dehe samAhared gopayed- avyApArANi kuryAd evaM anayaiva prakriyayA medhAvI O gato yastam (pr0)| (r) ragopitaH kutsitakartavyAbhAvAt prakaTa ityarthaH (pr0)| (c) saddharma0 (pra0)10 svmtypekssyaa| // 307 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vIryam, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 308 // sUtram 17-18 (427-428) mAyAdinAssaMyamaH maryAdAvAn sadasadvivekI pApAni pAparUpANyanuSThAnAni adhyAtmanA samyagdharmadhyAnAdibhAvanayA samAharet upasaMharet, maraNakAle copasthite samyak saMlekhanayA saMlikhitakAyaH paNDitamaraNenAtmAnaM samAharediti // 16 // 426 // saMharaNaprakAramAha sAhare hatthapAe ya, maNaM paMceMdiyANi ya / pAvakaM ca parINAma, bhAsAdosaMca taarisN| sUtram 17 // ( // 427 // ) aNu mANaMca mAyaM ca, taM paDinnAya pNddie| sAtAgAravaNihue, uvasaMte Nihe cre| sUtram 18 // ( // 428 // ) pAdapopagamane iGginImaraNe bhaktaparijJAyAM zeSakAle vA kUrmavaddhastau pAdau ca saMhared vyApArAnnivarttayet, tathA manaH antaHkaraNaM taccAkuzalavyApArebhyo nivartayet, tathA- zabdAdiviSayebhyo'nukUlapratikUlebhyo'raktadviSTatayA zrotrendriyAdIni paJcApIndriyANi cazabdaH samuccaye tathA pApakaM pariNAmamaihikAmuSmikAzaMsArUpaM saMharedityevaM bhASAdoSaM ca tAdRzaMpAparUpaM saMharet, manovAkkAyaguptaH san durlabhaM satsaMyamamavApya paNDitamaraNaM vA'zeSakarmakSayArthaM samyaganapulAyediti // 17 // 427 // taM ca saMyame parAkramamANaM kazcit pUjAsatkArAdinA nimantrayet, tatrAtmotkarSo na kArya iti darzayitumAha- cakravartyAdinA satkArAdinA pUjyamAnena aNurapistoko'pi mAnaH ahaGkArona vidheyaH, kimuta mahAna?, yadivottamamaraNopasthitenogrataponiSTaptadehena vA aho'hamityevaMrUpaH stoko'pi garvo na vidheyaH, tathA paNDurAryayeva stokA'pi mAyA na vidheyA, kimuta mahatI?, ityevaM krodhalobhAvapi na vidheyAviti,evaM dvividhayApi parijJayA kaSAyAMstadvipAkAMzca parijJAya tebhyo nivRtti kuryAditi, pAThAntaraMvA aimANaMca mAyaMca, taMpariNNAya paMDie' atIva mAno'timAnaH subhUmAdInAmiva taMduHkhAvahamityevaM jJAtvA pariharet, idamuktaM bhavati- yadyapi sarAgasya kadAcinmAnodaya: syAttathApyudayaprAptasya viphalIkaraNaM kuryAdityevaM 0 vekI pApAni (pr0)| 0 upasaMharet pr0| 0 paNDarAryeva (pr0)| // 308 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana zrIzIlA0 vIryam, vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 309 // sUtram 19-20 (429-430) mAyAdinA'saMyama: mAyAyAmapyAyojyam, pAThAntaraM vA 'suyaM me ihamegesiM, eyaM vIrassa vIriyaM' yena balena saGgrAmazirasi mahati subhaTasaMkaTe parAnIkaM vijayate tatparamArthato vIryaM na bhavati, api tu yena kAmakrodhAdIn vijayate tadvIrasya- mahApuruSasya vIrya 'ihaiva asminneva saMsAre manuSyajanmani vaikeSAM tIrthakarAdInAM sambandhi vAkyaM mayA zrutam, pAThAntaraM vA 'AyataTuM suAdAya, evaM vIrassa vIriyaM'Ayato-mokSo'paryavasitAvasthAnatvAtsa cAsAvarthazca tadartho vA-tatprayojanovAsamyagdarzanajJAnacAritramArgaH sa AyatArthastaMsuSThAdAya-gRhItvA yo dhRtibalena kAmakrodhAdijayAya ca parAkramate etadvIrasya vIryamiti, yaduktamAsIt 'kiM tuvIrasya vIratva' miti tadyathA bhavati tathA vyAkhyAtam, kiJcAnyat- sAtAgauravaM nAma sukhazIlatA tatra nibhRtaH- tadarthamanudyukta ityarthaH, tathA krodhAgnijayAdupazAntaH-zItIbhUtaH zabdAdiviSayebhyo'pyanukUlapratikUlebhyo'raktadviSTatayopazAnto jitendriyatvAttebhyo nivRtta iti, tathA nihanyante prANinaH saMsAre yayA sA nihA- mAyA na vidyate sA yasyAsAvaniho mAyAprapaJcarahita ityarthaH, tathA mAnarahito lobhavarjita ityapi draSTavyam , sa caivambhUtaH saMyamAnuSThAnaM caret kuryAditi, tadevaM maraNakAle'nyadA vApaNDitavIryavAn mahAvrateSUdyataH syAt / tatrApi prANAtipAtaviratireva garIyasItikRtvA tatpratipAdanArthamAha-uDDamahe ti vA je pANA tasathAvarA / savvattha viratiM kujjA, saMti nivvANamAhiyaM // 1 // ayaM ca zloko na sUtrAdarzeSu dRSTaH, TIkAyAM tu dRSTa itikRtvA likhitaH, uttAnArthazceti // 18 // 428 / kiJca pANe yaNAivAejA, adinnaMpiya nnaade| sAdiyaM Na musaMbUyA, esa dhamme vusiimo||suutrm 19 // ( // 429 // ) atikkammati vAyAe, maNasA vina patthae / savvao saMvuDe daMte, AyANaM susamAhare / / sUtram 20 // ( // 430 // ) 0 tiriya disAsu je pANA (pr0)| 0 viratI (pr0)| 0 a0 3 u0 4 gAthA0 2 0 navaraM je keitti / // 309 //
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 aSTamamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 310 // vIryam, sUtram 21-22 (431-432) zuddhAnuSThAnam prANapriyANAM prANinAM prANAnnAtipAtayet, tathA pareNAdattaM dantazodhanamAtramapi nAdadIta na gRhNIyAt, tathA sahAdinAmAyayA varttata iti sAdikaM- samAyaM mRSAvAdaM na brUyAt, tathAhi- paravaJcanArthaM mRSAvAdo'dhikriyate, sa ca na mAyAmantareNa bhavatItyato mRSAvAdasya mAyA AdibhUtA varttate, idamuktaM bhavati- yo hi paravaJcanArthaM samAyo mRSAvAdaH sa parihiyate, yastu saMyamaguptyarthaM na mayA mRgA upalabdhA ityAdikaH sa na doSAyeti, eSa yaH prAk nirdiSTo dharmaH- zrutacAritrAkhyaH svabhAvo vA sImau tti chAndasatvAt, nirdezArthastvayaM- vastUni jJAnAdIni tadvato jJAnAdimata ityarthaH, yadivA- vusImautti vazyasyaAtmavazagasya-vazyendriyasyetyarthaH ||19||429||apic-praanninaamtikrm-piiddaatmkNmhaavrtaatikrmNvaamno'vssttbdhtyaa 8 paratiraskAraM vA ityevambhUtamatikramaM vAcA manasA'pi ca na prArthayet, etaddyaniSedhe ca kAyAtikramo dUrata eva niSiddho bhavati, tadevaM manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedenAtikramaM na kuryAt, tathA sarvataH- sabAhyAbhyantarataH saMvRtto- guptaH tathA indriyadamena tapasA vA dAntaH san mokSasya AdAnaM upAdAnaM samyagdarzanAdikaM suSThUdhuktaH samyagvisrotasikArahitaH Aharet AdadIta- gRhNIyAdityarthaH // 20 // 430 // kiJcAnyat kaDaMca kajjamANaMca, AgamissaMca pAvagaM / savvaM taMNANujANaMti, AyaguttA jiiNdiyaa| sUtram 21 // ( // 431 // ) je yAbuddhA mahAnAgA, vIrA asmttdNsinno| asuddhaM tesi parakvaMtaM, saphalaM hoi svvso||suutrm 22 // ( // 432 // ) sAdhUddezena yadaparairanAryakalpaiH kRtamanuSThitaM pApakaM karma tathA vartamAne ca kAle kriyamANaM tathA''gAmini ca kAle yatkariSyate tatsarvaM manovAkkAyakarmabhiH nAnujAnanti nAnumodante, tadupabhogaparihAreNeti bhAvaH, yadapyAtmArthaM pApakaM karma paraiH kRtaM kriyate kariSyate vA, tadyathA- zatroH zirazchinnaM chidyate chetsyate vA tathA cauro hato hanyate haniSyate vA ityAdikaM parAnuSThAnaM
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryam, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 311 / / sUtram 23 (433) 'nAnujAnanti' na bahu manyante, tathA yadi paraH kazcidazuddhenAhAreNopanimantrayettamapi nAnumanyanta iti, ka evambhUtA bhavantIti zrutaskandha:1 darzayati-AtmA'kuzalamanovAkkAyanirodhena gupto yeSAM te tathA, jitAni- vazIkRtAni indriyANi- zrotrAdIni yaiste tathA, aSTamamadhyayana evambhUtAH pApakarma nAnujAnantIti sthitam // 21 // 431 // anyacca- yekecana abuddhA dharmaM pratyavijJAtaparamArthA vyAkaraNazuSka- sUtram 21-22 tarkAdiparijJAnena jAtAvalepAH paNDitamAnino'pi paramArthavastutattvAnavabodhAdabuddhA ityuktam, na ca vyAkaraNAdiparijJAna- (431-432) zuddhAnuSThAnam mAtreNa samyaktvavyatirekeNa tattvAvabodho bhavatIti, tathA coktaM- zAstrAvagAhaparighaTTanatatparo'pi, naivAbudhaH samabhigacchati tutattvam / nAnAprakArarasabhAvagatA'pi darvI, svAdaM rasasya sucirAdapi naiva vetti // 1 // yadivA'buddhA iva bAlavIryavantaH, tathA mahAntazca te nAgAzca mahAnAgAH, nAgazabdaH pUjAvacanaH, tatazcamahApUjyA ityarthaH, lokavizrutA veti, tathA vIrAH parAnIkabhedinaH | zuddhAnuSThAnam subhaTA iti, idamuktaM bhavati-paNDitA api tyAgAdibhirguNairlokapUjyA api tathA subhaTavAdaM vahanto'pi samyaktvaparijJAnavikalAH kecana bhavantIti darzayati-na samyagasamyak tadbhAvo'samyaktvaM taddaSTuM zIlaM yeSAM te tathA, mithyAdRSTaya ityarthaH, teSAMka cabAlAnAM yatkimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu parAkrAntamudyamakRtaM tadazuddhaM avizuddhikAri pratyuta karmabandhAya,bhAvopahatatvAt sanidAnatvAdveti kuvaidyacikitsAvadviparItAnubandhIti, tacca teSAM parAkrAntaMsaha phalena-karmabandhena vartata iti saphalaM sarvaza iti sarvA'pi tatkriyA tapo'nuSThAnAdikA karmabandhAyaiveti // 22 // 432 // sAmprataM paNDitavIryiNo'dhikRtyAhajeya buddhA mahAnAgA, vIrA smmttdNsinno|suddhN tesiM parakvaMtaM, aphalaM hoi svvso||suutrm 23 // ( // 433 // ) 3 // 311 // yet tathApi (pr0)| 0 tathA, tathA jitAni vazIkRtAni indriyANi yeSAM te tathA, ta evambhUtAH (pr0)| 0 pApakaM krm| 0 raNapari0 (mu0)|7 mahAntalazceti nAgAzca (pr0)| mahAntazca te nAgAzca (mu0)10 mudyamaH kRtst0|00bndhaayaiveti (mu0)|
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 312 // zrutaskandha:1 aSTamamadhyayana vIryam, sUtram 23-26 (433-436) zuddhAnuSThAnam tesiMpi tavo Na suddho, nikkhaMtAje mhaakulaa| janne vanne viyANaMti, na silogaM pveje| sUtram 24 // // 434 // ) appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAseja suvve|khNte'bhinivvudde daMte, vItigiddhI sadA je|suutrm 25 // // 435 // ) jhANajogaM samAhaTu, kAyaM viuseja svvso| titikkhaM paramaMNaccA, AmokkhAe parivvaejAsi // sUtram 26 // ( // 436 // ) ttibemi iti zrIvIriyanAmamaTThamamajjhayaNaMsamattaM // ye kecana svayambuddhAstIrthakarAdyAstacchiSyA vA buddhabodhitA gaNadharAdayo mahAbhAga mahApUjAbhAjo vIrAH karmavidAraNasahiSNavo jJAnAdibhirvA guNairvirAjanta iti vIrAH, tathA samyaktvadarzinaH paramArthatattvavedinasteSAM bhagavatAM yatparAkrAntaMtapo'dhyayanayamaniyamAdAvanuSThitaM tacchuddhaM- avadAtaM niruparodhaM sAtagauravazalyakaSAyAdidoSAkalaGkitaM karmabandhaM prati aphalaM bhavati- tanniranubandhanirjarArthameva bhavatItyarthaH, tathAhi- samyagdRSTInAM sarvamapi saMyamatapaHpradhAnamanuSThAnaM bhavati, saMyamasya / cAnAzravarUpatvAt tapasazca nirjarAphalatvAditi, tathA ca paThyate- saMyame aNaNhayaphale tave vodANaphale iti // 23 // 433 // kicAnyat-mahatkulaM- ikSvAkAdikaM yeSAM te mahAkulA lokavizrutAH zauryAdibhirguNairvistIrNayazasasteSAmapipUjAsatkArAdya-8 mutkIrtanena vA yattapastadazuddhaM bhavati, yaccakriyamANamapi tapo naivAnyedAnazrAddhAdayo jAnanti tattathAbhUtamAtmArthinA vidheyam, ato naivAtmazlAghAM pravedayet prakAzayet, tadyathA- ahamuttamakulIna ibhyo vA''saM sAmprataM punastaponiSTaptadeha iti, evaM svayamAviSkaraNena na svakIyamanuSThAnaM phalgutAmApAdayediti ||24||434||apic-alpN-stokN piNDamazituMzIlamasyAsAvalpa 8 piNDAzI yatkiJcanAzIti bhAvaH, evaM pAne'pyAyojyam, tathA cAgamaH- he jaMvataM va AsIya jattha va tattha va suhovgyniddo| (r) mahAnAgAH pra0 / (r) saMyamo'nAzravaphalaH tapo vyavadAnaphalamiti / OM yadvA tadvA azitvA yatra tatra vA sukhopgtnidrH| // 312 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM / jeNa va teNa va saMtuTTha vIra! muNio'si te appaa||1||tthaa aTThakukkuDiaMDagamettappamANe kavale AhAremANe appAhAre duvAlasakavalehiM / / zrutaskandhaH1 niyuktiavaDDhomoyariyA solasahiM dubhAgapatte cauvIsaM omodariyA tIsaM pamANapatte battIsaM kavalA saMpuNNAhAre iti, ata ekaikakavala aSTamamadhyayanaM zrIzIlA vIryam, vRttiyutam hAnyAdinonodaratA vidheyA, evaM pAne upakaraNe conodaratAM vidadhyAditi, tathA coktaM-thovA hAro thovabhaNio a jo hoi sUtram 23-26 zrutaskandhaH1 thovaniddo AthovovahiuvakaraNo tassa hu devAvi pnnmNti||1||tthaa suvrataHsAdhuH alpaMparimitaM hitaMca bhASeta, sarvadA vikathArahito (433-436) // 313 // zuddhAnuSThAnam bhavedityarthaH, bhAvAvamaudaryamadhikRtyAha- bhAvataH krodhAdyupazamAt kSAntaH kSAntipradhAnaH tathA abhinirvRtto lobhAdijayAnirAturaH, tathA indriyanoindriyadamanAt dAnto jitendriyaH, tathA coktaM- kaSAyA yasya nocchinnA, yasya nAtmavazaM manaH / indriyANi / na guptAni, pravrajyA tasya jIvanam // 1 // evaM vigatA gRddhirviSayeSu yasya sa vigatagRddhiH- AzaMsAdoSarahitaH sadA sarvakAlaM. saMyamAnuSThAne yateta yatnaM kuryAditi // 25 // 435 // apica-'jhANajogaM' ityAdi, dhyAnaM-cittanirodhalakSaNaM dharmadhyAnAdikaM tatra yogo viziSTamanovAkkAyavyApArastaM dhyAnayogaM 'samAhRtya' samyagupAdAya 'kArya' dehamakuzalayogapravRttaM 'vyutsRjet' | parityajet sarvazaH sarveNApi prakAreNa, hastapAdAdikamapi parapIDAkArina vyApArayet, tathA 'titikSA' kSAntiMparISahopasargasahanarUpAM paramAM' pradhAnAM jJAtvA 'AmokSAya' azeSakarmakSayaM yAvat 'parivrajeri' ti saMyamAnuSThAnaM kuryAstvamiti / itiH parisamAptyarthe / bravImIti pUrvavat // 26 // 436 // samAptaM cASTamaM viiryaakhymdhyynmiti|| yena tena vA santuSTaH (asi) he vIra! tvayAtmA jnyaato'sti||1|| aSTakukkaTyaNDakapramANAnkavalAnAhArayannalpAhAro dvAdazakavalairapArdhAvamodarikA SoDazabhirdribhAgA // 313 // prAptA caturviMzatyA avamodarikA triMzatA kavalaiH pramANaprAptaH dvAtriMzatkavalAH sampUrNAhAra iti / / 0 stokAhAraH stokabhaNitaH stokanidrazca yo bhavati / stokopadhikopakaraNastasmai ca devA api praNamanti // 1 // 0 notsannA (pra0)10 sarvataH (mu0)|* addhomo (pr0)|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vIryam, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 314 // // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau aSTamamadhyayanaM vIryAkhyaM samAptamiti // // 314 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 315 // ||ath navamamadhyayanaM dharmAkhyam // zrutaskandhaH1 aSTamAnantaraM navamaM samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane bAlapaNDitabhedena dvirUpaM vIryaM pratipAditam, navamamadhyayana dharma:, atrApi tadeva paNDitavIryaM dharmaM prati yadudhamaM vidhatte ato dharmaH pratipAdyata ityanena sambandhena dharmAdhyayanamAyAtam, asya niyuktiH catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni prAgvat vyAvarNanIyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-dharmo'tra pratipAdyata / 99-100 dharmanikSepAdiH iti tamadhikRtya niyuktikRdAha ni0-dhammo puvvuddiTTho bhAvadhammeNa ettha ahigAro / eseva hoi dhamme eseva samAhimaggotti // 99 // durgatigamanadharaNalakSaNo dharmaH prAk dazavaikAlikazrutaskandhaSaSThAdhyayane dharmArthakAmAkhye uddiSTaH- pratipAditaH, iha tu bhAvadharmeNAdhikAraH, eSa eva ca bhAvadharmaH paramArthato dharmo bhavati, amumevArthamuttarayorapyadhyayanayoratidizannAha- eSa eva ca bhAvasamAdhirbhAvamArgazca bhavatItyavagantavyamiti, yadivaiSa eva ca bhAvadharmaH eSa eva ca bhAvasamAdhireSa eva ca tathA bhAvamArgo bhavati, na teSAM paramArthataH kazcidbhedaH, tathAhi-dharmaH zrutacAritrAkhyaH kSAntyAdilakSaNo vA dazaprakAro bhavet, bhAvasamAdhirapyevaMbhUta eva, tathAhi-samyagAdhAnaM-AropaNaM guNAnAM kSAntyAdInAmiti samAdhiH, tadevaM muktimArgo'pijJAnadarzanacAritrAkhyo bhAvadharmatayA vyAkhyAnayitavya iti ||99||saamprtmtidissttsyaapi sthAnAzUnyArthaM dharmasya nAmAdinikSepaM darzayitumAhani0-NAmaMThavaNAdhammo davvadhammoya bhAvadhammoya / saccittAcittamIsagagihatthadANe daviyadhamme // 10 // // 315 // nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturdhA dharmasya nikSepaH, tatrApi nAmasthApane anAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyadharmaH eSa eva bhAva0 (pr0)| (c) eva bhAva0 (pr0)| (c) eva bhAva (pr0)|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 316 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM dharma:, niyuktiH 101-102 dharmanikSepAdiH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tatrApi sacittasya jIvaccharIrasyopayogalakSaNo dharmaH' svabhAvaH, evamacittAnAmapi dharmAstikAyAdInAM yo yasya svabhAvaH sa tasya dharma iti, tathAhi- gailakkhaNao dhammo, ahammo tthaannlkkhnno| bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM avgaahlkkhnnN||1|| pudgalAstikAyo'pi grahaNalakSaNa iti, mizradravyANaM ca kSIrodakAdInAM yo yasya svabhAvaH sa taddharmatayA'vagantavya iti, gRhasthAnAMca yaH kulanagaragrAmAdidharmo gRhasthebhyo gRhasthAnAMvA yo dAnadharmaHsa dAnadharmo'vagantavya iti, tathA coktaM-annaM pAnaM ca vastraM ca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSAM vandanaM tuSTiH, puNyaM navavidhaM smRtm||1||||100|| bhAvadharmasvarUpanirUpaNAyAha ni0- loiyalouttarioduviho puNa hoti bhAvadhammo u| duvihovi duvihativiho paMcaviho hoti nnaayvvo||101|| bhAvadharmo noAgamato dvividhaH, tadyathA- laukiko lokottarazca, tatra laukiko dvividhaH- gRhasthAnAM pAkhaNDikAnAM ca, lokottarastrividhaH- jJAnadarzanacAritrabhedAt, tatrApyAbhinibodhAdikaM jJAnaM paJcadhA, darzanamapyaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedAt paJcavidham, cAritramapi sAmAyikAdibhedAt paJcadhaiva / gAthA'kSarANi tvevaM neyAni, tadyathAbhAvadharmo laukikalokottarabhedAvidhA, dvividho'picAyaM yathAsaGkhayena dvividhastrividhaH, tatra laukiko gRhasthapAkhaNDikabhedAt dvividhaH, lokottaro'pi jJAnadarzanacAritrabhedAt trividhaH, jJAnAdIni pratyekaM trINyapi paJcadhaiveti // 101 // tatra jJAnadarzanacAritravatAM sAdhUnAM yo dharmastaM darzayitumAha ni0- pAsatthosaNNakusIla saMthavoNa kira vaTTatI kaauN| sUyagaDe ajjhayaNe dhammami nikAitaM eyaM // 10 // sAdhuguNAnAM pArzve tiSThantIti pArzvasthAH tathA saMyamAnuSThAne'vasIdantItyavasannAH tathA kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlAH etaiH // 316 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaH, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 317 // (437-440) pArzvasthAdibhiH saha saMstavaH- paricayaH sahasaMvAsarUpo na kila yatInAM varttate kartum, ataH sUtrakRte'Gge dharmAkhye'dhyayane etat zrutaskandhaH1 nikAcitaM niyamitamiti ||102||gtonaamnisspnno nikSepaH,adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM navamamadhyayanaM kayare dhamme akkhAe, mAhaNeNa matImatA? aMju dhammaM jahAtaccaM, jiNANaM taM suNeha me ||suutrm 1 // ( // 437 // ) sUtram 1-4 mAhaNAkhattiyA vessA, caMDAlA adu bokkasA / esiyA vesiyA suddA, je AraMbhaNissiyA / / sUtram 2 // ( // 438 // ) Arambhaparigahe niviTThANaM, veraM tesiM pvhii| AraMbhasaMbhiyA kAmA, na te dukkhavimoyagA |suutrm 3 // ( // 439 // ) kAmavatAMna AghAyakiccamAheDaM, nAio visesinno| anne haraMti taM vittaM, kammI kammehiM kaccatI ||suutrm 4 // ( // 440 // ) duHkhamokSaH jambUsvAmI sudharmasvAminamuddizyedamAha- tadyathA- kataraH kimbhUto durgatigamanadharaNalakSaNo dharmaH AkhyAtaH pratipAdito mAhaNeNaM ti mA jantUna vyApAdayetyevaM vineyeSu vAkpravRttiryasyAsau mAhano bhagavAn vIravardhamAnasvAmI tena?, tameva vizinaSTimanute- avagacchati jagattrayaMkAlatrayopetaM yayA sA kevalajJAnAkhyA matiH sA asyAstIti matimAn tena- utpannakevalajJAnena bhagavatA, iti pRSTe sudharmasvAmyAha- rAgadveSajito jinAsteSAM sambandhinaM dharmaM aMju iti 'Rju' mAyAprapaJcarahitatvAdavarka tathA- jahAtaccaM me iti yathAvasthitaM mama kathayataH zRNuta yUyam, na tu yathA'nyaistIrthikairdambhapradhAno dharmo'bhihitastathA / bhagavatA'pIti, pAThAntaraM vA jaNagA taM suNeha me jAyanta iti janA- lokAsta eva janakAsteSAmAmantraNaM he janakAH! taM dharma zRNuta yuuymiti||1||437||anvyvytirekaabhyaamukto'rthH sUkto bhavatItyato yathoddiSTadharmapratipakSabhUto'dharmastadAzritAMstAvaddarzayitumAha- brAhmaNAH kSatriyA vaizyAstathA cANDAlAH atha bokkasA- avAntarajAtIyAH, tadyathA- brAhmaNena zUdyAM jAto niSAdo brAhmaNenaiva vaizyAyAMjAto'mbaSThaH tathA niSAdenAmbaSThyAMjAto bokkasaH, tathA eSituMzIlameSAmiti eSikA- mRgalubdhakA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dharmaH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 318 // hastitApasAzca mAMsahetormugAn hastinazca eSanti, tathA kandamUlaphalAdikaM ca, tathA ye cAnye pAkhaNDikA nAnAvidhairupAyairbhekSyameSantyanyAni vA viSayasAdhanAni te sarve'pyeSikA ityucyante, tathA vaizikA vaNijo mAyApradhAnAH kalopajIvinaH, navamamadhyayana tathA zUdrAH kRSIvalAdayaH AbhIrajAtIyAH, kiyanto vA vakSyanta iti darzayati- ye cAnye vApasadA nAnArUpasAvadya sAca sUtram 1-4 Arambha(mbhe)nizritA yantrapIDananirlAJchanakarmAGgAradAhAdibhiH kriyAvizeSairjIvopamaIkAriNasteSAM sarveSAmeva jIvApakAriNAM (437-440) vairameva pravardhata ityuttarazloke kriyeti // 2 // 438 // kiJca-pari-samantAt gRhyata iti parigraho- dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNya Arambha kAmavatAMna suvarNAdiSu mamIkArastatra niviSTAnAM adhyupapannAnAMgAyaM gatAnAM pApaM asAtavedanIyAdikaM teSAM prAguktAnAmArambhanizritAnAM duHkhamokSaH parigrahe niviSTAnAM prakarSeNa varddhate vRddhimupayAti janmAntarazateSvapi durmocaM bhavati, kvacitpAThaH veraM tesiM pavaDDai tti tatra yena yasya yathA prANina upamardaH kriyatesa tathaiva saMsArAntarvartI zatazo duHkhabhAk bhavatIti, jamadagnikRtavIryAdInAmiva putrapautrAnugaM vairaM pravarddhata iti bhAvaH, kimityevaM?, yataste kAmeSu pravRttAH, kAmAzcArambhaiH samyag bhRtAH saMbhRtA- ArambhapuSTA ArambhAzca jIvopamardakAriNaH atona te kAmasambhRtA ArambhanizritAH parigrahe niviSTAH duHkhayatIti duHkhaM- aSTaprakAraM karma tadvimocakA bhavanti- tasyApanetArona bhavantItyarthaH // 3 // 439 // kiJcAnyat- Ahanyante-apanIyante vinAzyante prANinAM daza prakArA api prANA yasmin sa AghAto- maraNaM tasmai tatra vA kRtya- agnisaMskArajalAJjalipradAnapitRpiNDAdikamAghAtakRtyaM / tadAdhAtu-AdhAya kRtvA pazcAt jJAtayaHsvajanAH putrakalatrabhrAtRvyAdayaH, kimbhUtAH?-viSayAnanveSTuMzIlaM yeSAM te'nye viSayaiSiNaH santastasya duHkhArjitaM vittaM dravyajAtaM apaharanti svIkurvanti, tathA coktaM-tatastenArjitairdravyaidarizca prirkssitaiH| krIDantyanye narA (r)vA kRtaM (mu0)| 0'nye'pi (mu0)| // 318 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 319 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayana dharmaH, sUtram 5-8 (441-444) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSa: rAjan!, hRSTAstuSTA hlngktaaH||1||s tu dravyArjanaparAyaNaH sAvadhAnuSThAnavAn karmavAn pApaiH svakRtaiH karmabhiH saMsAre kRtyate chidyate pIDyata itiyaavt||4||440||svjnaashc tadravyopajIvinastattrANAya na bhavantIti darzayitumAha mAyA piyA NhusA bhAyA, bhajjA puttA ya orasA / nAlaM te tava tANAya, luppaMtassa skmmnnaa|| sUtram 5 // ( / / 441 / / ) eyamaTuMsapehAe, paramaTThANugAmiyaM / nimmamo nirahaMkAro, care bhikkhUjiNAhiyaM / / sUtram 6 // ( / / 442 // ) ciccA vittaM ca putte ya, NAioya pariggahaM / ciccA NaM aMtagaM soyaM, niravekkho privve||suutrm 7 // ( // 443 // ) puDhavAu agaNI vAU, taNarukkha sbiiygaa| aMDayA poyajarAU, rasasaMseyaubbhiyA |suutrm 8 // ( // 444 // ) mAtA jananI pitA janakaH snuSAH putravadhUH bhrAtA sahodaraH tathA bhAryA kalatraM putrAzcaurasAH- svaniSpAditA ete sarve'pi mAtrAdayo ye cAnye zvazurAdayaste tava saMsAracakravAle svakarmabhirvilupyamAnasya trANAya nAlaM na samarthA bhavantIti, ihApi tAvannaite / trANAya kimutAmutreti, dRSTAntazcAtra kAlasaukarikasutaH sulasanAmA abhayakumArasya sakhA, tena mahAsattvena svajanAbhyarthitenApi na prANiSvapakRtam, api tvAtmanyeveti // 5 // 441 // kiJcAnyat-dharmarahitAnAM svakRtakarmavilupyamAnAnAmaihikAmuSmikayorna kazcittrANAyeti enaM pUrvoktamarthaM sa prekSApUrvakArI pratyupekSya vicAryAvagamya ca paramaH- pradhAnabhUto('rtho) mokSaHsaMyamo vA tamanugacchatIti tacchIlazca paramArthAnugAmukaH- samyagdarzanAdistaMca pratyupekSya, ktvApratyayAntasya pUrvakAlavAcitayA kriyAntarasavyapekSatvAt tadAha-nirgataM mamatvaM bAhyAbhyantareSu vastuSu yasmAdasau nirmamaH tathA nirgato'haGkAraHabhimAnaH pUrvaizvaryajAtyAdimadajanitastathA tapaHsvAdhyAyalAbhAdijanito vA yasmAdasau nirahaGkAro- rAgadveSarahita ityarthaH, O hRSTatuSTA (pra0)10 pApI (mu0)| 0 gacchati (pr0)| / / 319 //
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyukti zrIsUtrakRtAGgaM sa evambhUto bhikSurjinairAhitaH-pratipAdito'nuSThitovAyo mArgo jinAnAM vA sambandhI yo'bhihitomArgastaMcared anutiSThediti // zrutaskandha:1 6 // 442 // apica-saMsArasvabhAvaparijJAnaparikarmitamatirviditavedyaH samyak tyaktvA parityajya kiM tad?- vittaM dravyajAtaM navamamadhyayana zrIzIlA0 dharmaH, vRttiyutam putrAMzca tyaktvA, puDheSvadhikaH sneho bhavatIti putragrahaNam, tathA jJAtIn svajanAMzca tyaktvA tathA parigrahaM cAntaramamatvarUpaM sUtram 5-8 zrutaskandhaH1 NakAro vAkyAlaGkAre antaM gacchatItyantago duSparityaja ityarthaH antako vA vinAzakArItyarthaH Atmani vA gacchatItyAtmaga (441-444) // 320 // ArambhaAntara ityarthaH, taMtathAbhUtaM zoka santApaM tyaktvA parityajya zroto vA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyAtmakaM karmAzravadvArabhUtaM kAmavatAMna parityajya, pAThAntaraM vA- 'ciccANa'NaMtagaM soyaM' antaM gacchatItyantagaMna antagamanantagaM zrotaH zokaM vA parityajya nirapekSaH | duHkhamokSaH putradAradhanadhAnyahiraNyAdikamanapekSamANaH san AmokSAya pari- samantAt saMyamAnuSThAne vrajet parivrajediti, tathA coktaM* chaliyA~ avayakhaMtA nirAvayakkhA gayA aviggheNaM / tamhA pavayaNasAre nirAvayakheNa hoyavvaM // 1 // bhoge avayakkhaMtA paDaMti saMsArasAgare / ghore| bhogehi niravayakkhA taraMti saMsArakaMtAraM // 2 // iti // 7 // 443 // sa evaM pravrajitaH suvratAvasthitAtmA'hiMsAdiSu vrateSu prayateta, tatrAhiMsAprasiddhyarthamAha- puDhavA uityAdi zlokadvayam, tatra pRthivIkAyikAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnAH tathA'pkAyikA agnikAyikA vAyukAyikAzcaivambhUtA eva, vanaspatikAyikAn lezataH sabhedAnAha- tRNAni kuzavaccakAdIni vRkSAH cUtAzokAdikAH saha bIjairvartanta iti sabIjAH, bIjAni tu zAligodhUmayavAdIni, ete ekendriyAH paJcApi kAyAH SaSThatrasakAyanirUpaNAyAha- aNDAjAtA aNDajAH- zakunigRhakokilasarIsRpAdayaH tathA potA eva jAtAH potajA 0 ciccA Na'NatagaM (mu0)| 0 chalitA apekSamANA nirapekSamANA gatA avighnena tasmAtpravacanasAre (jJAte) nirapekSeNa bhvitvym||1|| bhogAnapekSamANAH | patanti saMsArasAgare ghore| bhogeSu nirapekSAstaranti saMsArakAntAram // 2 // O bandhakA0 (pr0)| // 320
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma:, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 321 // (445-448) Arambha hastizarabhAdayaH tathA jarAyujA ye jambAlaveSTitAH samutpadyante gomanuSyAdayastathA rasAt- dadhisauvIrakAderjAtA rasajAstathA zrutaskandhaH1 saMsvedAjjAtAH saMsvedajA- yUkAmatkuNAdayaH udbhijjAH khaJjarITakadardurAdaya iti, ajJAtabhedA hi duHkhena rakSyanta ityato navamamadhyayanaM bhedenopanyAsa iti // 8 // 444 // sUtram 9-12 etehiM chahiM kAehi, taM vijaM prijaanniyaa| maNasA kAyavakkeNaM, NAraMbhI Na prigghii| sUtram 9 // ( / / 445 // ) musAvAyaM bahiddhaMca, uggahaMca ajaaiyaa| satthAdANAI logaMsi, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 10 // // 446 // ) kAmavatAMna paliuMcaNaMca bhayaNaMca, thNddillussynnaanniyaa| dhUNAdANAIlogaMsi, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 11 / / ( // 447 // ) duHkhamokSaH dhoyaNaM rayaNaMceva, batthIkammaM vireyaNaM / vamaNaMjaNa palImathaM, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 12 // ( // 448 // ) ebhiH pUrvoktaiH SaDbhirapi kAyaiH trasasthAvararUpaiH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinna rambhI nApi parigrahI syAditi sambandhaH, tadetad vidvAn sazrutiko jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA manovAkkAyakarmabhirjIvopamardakAriNamArambhaM parigraha ca pariharediti ||9||445||shessvrtaanydhikRtyaah- mRSA- asadbhUto vAdo mRSAvAdastaM vidvAn pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / tathA bahiddhaM ti maithunaM avagrahaM parigrahamayAcitaM-adattAdAnam, (graM05250) yadivA bahiddhamiti-maithunaparigrahau avagrahamayAcitamityanenAdattAdAnaM gRhItam, etAni ca mRSAvAdAdIni prANyupatApakAritvAt zastrANIva zastrANi vrtnte| tathA''dIyategRhyate'STaprakAraM karmaibhiriti (AdAnAni) karmopAdAnakAraNAnyasmin loke, tadetatsarvaM vidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAna / / 321 // parijJayA pariharediti // 10 // 446 // kizcAnyat- paJcamahAvratadhAraNamapi kaSAyiNo niSphalaM syAdatastatsAphalyApAdanArthaM - kaSAyanirodho vidheya iti darzayati- pari- samantAt kucyante- vakratAmApAdyante kriyA yena mAyAnuSThAnena tatpalikuzcanaM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arambha zrIsUtrakRtAGgamAyeti bhaNyate, tathA bhajyate sarvatrAtmA prahvIkriyate yena sa bhajano-lobhastam, tathA yadudayena hyAtmA sadasadvivekavikalatvAt / zrutaskandhaH1 niyuktisthaNDilavadbhavati sa sthaNDilaH- krodhaH, yasmiMzca satyUrdhvaM zrayati jAtyAdinA dadhmAtaH puruSa uttAnIbhavati sa ucchrAyo navamamadhyayana zrIzIlA0 dharma:, vRttiyutam mAnaH, chAndasatvAnnapuMsakaliGgatA, jAtyAdimadasthAnAnAM bahutvAt tatkAryasyApi mAnasya bahutvamato bahuvacanam, cakArAH sUtram 13-16 zrutaskandhaH1 svagatabhedasaMsUcanArthAH samuccayArthA vA, dhUnayeti pratyeka kriyA yojanIyA, tadyathA- palikuJcanaM- mAyAM dhUnaya dhUnIhi vA, (449-452) / / 322 // tathA bhajanaM- lobham, tathA sthaNDilaM- krodham, tathA ucchrAyaM-mAnam, vicitratvAt, sUtrasya kramollaGghanena nirdezo na kAmavatAMna doSAyeti, yadivA-rAgasya dustyajatvAt lobhasya ca mAyApUrvakatvAdityAdAveva mAyAlobhayorupanyAsa iti, kaSAyaparityAge duHkhamokSaH vidheye punaraparaM kAraNamAha- etAni palikuJcanAdIni asmin loke AdAnAni varttante, tadetadvidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIta // 11 // 447||punrpyuttrgunnaandhikRtyaah- dhAvanaM-prakSAlanaM hastapAdavastrAde raJjanamapi tasyaiva, cakAraH samuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, tathA bastikarma- anuvAsanArUpaM tathA virecanaM nirUhAtmakamadhovireko vA vamanaMUrdhvavirekastathA'JjanaM nayanayoH, ityevamAdikamanyadapi zarIrasaMskArAdikaM yat saMyamapalimanthakAri saMyamopaghAtarUpaM tadetadvidvAn svarUpatastadvipAkatazca parijJAya pratyAcakSIta // 12 // 448 // apica gaMdhamallasiNANaMca, daMtapakkhAlaNaM thaa| pariggahitthikammaMca, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 13 // ( // 449 // ) uddesiyaM kIyagaDaM, pAmicaMceva aahddN| pUrya aNesaNijjaMca, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 14 // ( // 450 // ) AsUNimakkhirAgaMca, giddhavaghAyakammagaM / uccholaNaMca kakkaM ca,taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 15 // ( / / 451 // ) O nirUho nizcite tarke bastibhede iti haimH| // 3
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 323 // zrutaskandha:1 navamamadhyayana dharma:, sUtram 13-16 (449-452) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH saMpasArI kayakirie, pasiNAyataNANi ya / sAgAriyaM ca piMDaMca, taM vijaM prijaanniyaa||suutrm 16 // ( // 452 // ) gandhAH koSThapuTAdayaH mAlyaM jAtyAdikaM snAnaM ca zarIraprakSAlanaM dezataH sarvatazca, tathA dantaprakSAlanaM kadambakASThAdinA tathA parigrahaH saccittAdeH svIkaraNaM tathA striyo- divyamAnuSatarazcyaH tathA karma hastakarma sAvadyAnuSThAnaM vA tadetatsarvaM karmopAdAnatayA saMsArakAraNatvena parijJAya vidvAn parityajediti // 13 // 449 // kizcAnyat-sAdhvAdyuddezena yaddAnAya vyavasthApyate taduddezikam, tathA krItaM krayastena krItaM- gRhItaM krItakrItaM pAmiccaM ti sAdhvarthamanyata udyatakaM yagRhyate tattaducyate cakAraH samuccayArthaH evakAro'vadhAraNArthaH, sAdhvarthaM yadgRhasthenAnIyate tadAhRtam, tathA pUya miti AdhAkarmAvayavasampRktaM zuddhamapyAhArajAtaM pUti bhavati, kiM bahunoktena?, yat kenaciddoSeNAneSaNIyaM- azuddhaM tatsarvaM vidvAn parijJAya saMsArakAraNatayA nispRhaH san pratyAcakSIteti // 14 // 450 // kiJca-yena ghRtapAnAdinA AhAravizeSeNa rasAyanakriyayAvA azUnaH san A-samantAt zUnIbhavatibalavAnupajAyate tadAzUnItyucyate, yadivA AsUNitti- zlAghA yataH zlAghayA kriyamANayA A-samantAt shuunvcchuunolghuprkRtiH| kazciddadhmAtatvAt stabdho bhavati, tathA akSNAM rAgo raJjanaM sauvIrAdikamajanamitiyAvat, evaM raseSu zabdAdiSu viSayeSu vA gRddhiM gAya tAtparyamAsevA, tathopaghAtakarma-parApakArakriyA yena kenacitkarmaNA pareSAM jantUnAmupaghAto bhavati tadupaghAtakarmetyucyate, tadeva lezato darzayati- uccholanaM ti ayatanayA zItodakAdinA hastapAdAdiprakSAlanaM tathA kalkaM lodhrAdidravyasamudAyena zarIrodvartanakaM tadetatsarvaM karmabandhanAyetyevaM vidvAn paNDitojJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti // 15 // 451 // apica-asaMyataiH sArdhaM samprasAraNaM-paryAlocanaM pariharediti vAkyazeSaH, evamasaMyamAnuSThAnaM pratyupadezadAnam, OM aparApakAra0 (mu0)| // 323 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 324 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM dharmaH, sUtram 17-20 (453-456) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH tathA kayakirio nAma kRtA zobhanA gRhakaraNAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevamasaMyamAnuSThAnaprazaMsanam, tathA praznasyaAdarzapraznAdeH AyatanaM AviSkaraNaM kathanaM yathAvivakSitapraznanirNayanAni vA~, yadivA- praznAyatanAni laukikAnAM parasparavyavahAre mithyAzAstragatasaMzaye vA praznesati yathAvasthitArthakathanadvAreNAyatanAni-nirNayanAnIti, tathA sAgArikaH zayyAtarastasya piNDaM- AhAram, yadivA- sAgArikapiNDamiti sUtakagRhapiNDaM jugupsitaM varNApasadapiNDaM vA, cazabdaH samuccaye, tadetatsarvaM vidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti // 16 // 452 // kiJcAnyat aTThAvayaM na sikkhijjA, vehAIyaM ca No ve| hatthakammaM vivAyaMca, taM vijaM prijaanniyaa||suutrm 17 // ( // 453 // ) pANahAo ya chattaMca, NAliyaM vAlavIyaNaM / parakiriyaM annamannaM ca, taM vijaM prijaanniyaa||suutrm 18 // ( // 454 // ) uccAraM pAsavaNaM, hariesuNa kare munnii| viyaDeNa vAvi sAhaTu, NAyameja kayAivi // sUtram 19 // // 455 // ) paramatte annapANaM, Na bhuMjeja kyaaivi| paravatthaM acelo'vi, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 20 // // 456 // ) aryate ityartho dhanadhAnyahiraNyAdikaH padyate- gamyate yenArthastatpadaM- zAstraM arthArthaM padamarthapadaM cANAkyAdikamarthazAstraM tanna zikSet nAbhyasyet nApyaparaM prANyupamardakAri zAstraM zikSayet, yadivA- aSTApadaM dyUtakrIDAvizeSastaM na zikSeta, nApi pUrvazikSitamanuzIlayediti, tathA vedho dharmAnuvedhastasmAdatItaM saddharmAnuvedhAtItaM- adharmapradhAnaM vaco no vadet yadivAvedha iti vardhavedhoM dyUtavizeSastadgataM vacanamapino vaded AstAMtAvatkrIDanamiti, hastakarmapratItam, yadivA hastakarma hastakriyA parasparaM hastavyApArapradhAnaH kalahastam, tathA viruddhavAdaM vivAdaMzuSkavAdamityarthaH, caH samuccaye, tadetatsarvaM saMsArabhramaNakAraNaM 0 nAni yadi (mu0)| 0 NAlIyaM (pu0)| 0 NAvamajje (mu0)| 0 vastravedho (mu0)| // 324 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 325 // dharma:, sUtram 21-24 (457-460) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIta ||17||453||kic upAnahau-kASThapAdukeca tathA AtapAdinivAraNAya chatraMtathA nAlikA dyUtakrIDAvizeSastathA vAlaiH mayUrapicchairvA vyajanakam, tathA pareSAM sambandhinIM kriyAmanyo'nyaM- parasparato'nyaniSpAdyAmanyaH karotyaparaniSpAdyAM cApara iti, ca : samuccaye, tadetatsarvaM vidvAn paNDitaH karmopAdAnakAraNatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti // 18 // 454 // tathA- uccAraprasravaNAdikAM kriyAM hariteSUpari bIjeSu vA asthaNDile vA muniHsAdhuna kuryAt, tathA vikaTena vigatajIvenApyudakena saMhRtya apanIya bIjAni haritAni vA nAcameta na nirlepanaM kuryAt, kimutAvikaTenetibhAvaH // 19 // 455 // kiJca parasya- gRhasthasyAmatraM- bhAjanaM parAmatraM tatra puraHkarmapazcAtkarmabhayAt hRtanaSTAdidoSasambhavAcca annaM pAnaM ca munirna kadAcidapi bhuJjIta, yadivA- patadhadhAriNazchidrapANe: pANipAtraM parapAtram, yadivA-pANipAtrasyAcchidrapANerjinakalpikAdeH patagRhaH parapAtraMtatra saMyamavirAdhanAbhayAnna bhuJjIta tathA parasya-gRhasthasya vastraM paravastraMtatsAdhuracelo'pi san pazcAtkarmAdidoSabhayAt hRtanaSTAdidoSasambhavAccana bibhRyAt, yadivA-jinakalpikAdiko'celo bhUtvA sarvamapi vastraM paravastramitikRtvAna bibhRyAd, tadetatsarvaM parapAtrabhojanAdikaM saMyamavirAdhakatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti // 20 // 456 // tathA AsaMdI paliyaMke ya, NisijaM ca gihatare / saMpucchaNaM saraNaM vA, taM vijaM prijaanniyaa|suutrm 21 // // 457 // ) jasaM kittiM saloyaM ca, jAya vaMdaNapUyaNA / savvaloyaMsije kAmA, taM vijaM prijaanniyaa||suutrm 22 // ( // 458 // ) jeNehaM Nivvahe bhikkhU, annapANaM tahAvihaM / aNuppayANimannesiM, taM vijaM prijaanniyaa||suutrm 23 // ( // 459 // ) evaM udAhu niggaMthe, mahAvIre mhaamunnii| aNaMtanANadaMsI se, dhammaM desitavaMsutaM // sUtram 24 // ( // 460 // ) // 325 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaH, zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 326 // Arambha AsandItyAsanavizeSaH, asya copalakSaNArthatvAtsarvo'pyAsanavidhirgRhItaH, tathA paryaGkaHzayanavizeSaH, tathA gRhasyAntarmadhye zrutaskandhaH1 gRhayorvA madhye niSadyAM vA''sanaM vA saMyamavirAdhanAbhayAtpariharet, tathA coktaM- gaMbhIrajhusirA ete, pANA duppddilehgaa| aguttI navamamadhyayanaM baMbhacerassa, itthIo vAvi sNknnaa||1|| ityAdi, tathA tatra gRhasthagRhe kuzalAdipracchanaM AtmIyazarIrAvayavapracchanaM vA tathA sUtram 21-24 pUrvakrIDitasmaraNaM cetyetatsarvaM vidvAn viditavedyaH sannanAyeti jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet // 21 // (457-460) 457 // apica bahusamarasaTTanirvahaNazauryalakSaNaM yazaH dAnasAdhyA kIrtiH jAtitapobAhuzrutyAdijanitA zlAghA, tathA yAca kAmavatAMna surAsurAdhipaticakravartibaladevavAsudevAdibhirvandanA tathA taireva satkArapUrvikA vastrAdinA pUjanA, tathA sarvasminnapi loke. du:khamokSaH icchAmadanarUpA ye kecana kAmastadetatsarvaM yazaHkIrtyAdikamapakAritayA parijJAya pariharediti // 22 // 458 // kiJcAnyatyena annena pAnena vA tathAvidheneti suparizuddhena kAraNApekSayA tvazuddhena vA iha asmin loke idaM vA saMyamayAtrAdika durbhikSarogAtaGkAdikaM vA bhikSuH nirvahet nirvAhayedvA tadannaM pAnaM vA tathAvidhaMdravyakSetrakAlabhAvApekSayA zuddhaMkalpaMgRhNIyAttathaiteSAM annAdInAmanupradAnamanyasmai sAdhave saMyamayAtrAnirvahaNasamarthamanutiSThet, yadivA- yena kenacidanuSThitena imaM saMyama 'nirvahet' nirvAhayed asAratAmApAdayettathAvidhamazanaM pAnaM vA'nyadvA tathAvidhamanuSThAnaM na kuryAt, tathaiteSAmazanAdInAM anupradAnaM gRhasthAnAM paratIrthikAnAM svayUthyAnAM vA saMyamopaghAtakaM nAnuzIlayediti, tadetatsarvaM jJaparijJayA jJAtvA samyak prihrediti|| 23 // 459 // yadupadezenaitatsarvaM kuryAttaM darzayitumAha- evaM anantaroktayA nItyA uddezakAderArabhya udAhutti udAhRtavAnuktavAn gaMbhIravijayA iti da0 a0 6 gA0 56 aprakAzAzrayA iti vRttiH| etAni gambhIracchidrANi prANA dussprtilekhyaaH| aguptibrahmacaryasya striyo vApi zaGkanam // 1 // 00vayavapucchanaM (pr0)| 0 yaza:kIrtimapa0 (mu0)| 9 idaM saMyamapAtrA0 (mu0)| // 326 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 327 // zrutaskandha:1 navamamadhyayanaM dharmaH, sUtram 25-28 (461-464) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH nirgataH sabAhyAbhyantaro grantho yasmAtsa nirgrantho mahAvIra iti zrImadvardhamAnasvAmI mahAMzcAsau munizca mahAmuniH anantaM jJAnaM darzanaM ca yasyAsAvanantajJAnadarzanI sa bhagavAn dharmaM cAritralakSaNaM saMsArottAraNasamarthaM tathA zrutaM ca jIvAdipadArthasaMsUcakaM dezitavAn prakAzitavAn // 24 // 460 // kiJcAnyat bhAsamANo na bhAsejjA, Neva vaMpheja mammayaM / mAtiTThANaM vivajjejjA, aNuvIya viyaagre||suutrm 25 / / ( // 461 // ) tatthimA taiyA bhAsA, jaMvadittA'NutappatI / jaM channaM taM na vattavvaM, esA ANA nniyNtthiyaa|suutrm 26 // ( // 462 // ) holAvAyaM sahIvAyaM, goyAvAyaM ca no vde| tuma tumaMti amaNunnaM, savvaso taMNa vattae |suutrm 27 // ( // 463 // ) akusIle sayA bhikkhU, Neva saMsaggiyaM bhe| suharUvA tatthuvassaggA, paDibujjheja te viuu|| sUtram 28 // ( // 464 // ) yo hi bhASAsamitaH sa bhASamANo'pi dharmakathAsambandhamabhASaka eva syAt, uktaM ca- vayaNavihattIkusalo vaogayaM bahuviha viyaannto| divasaMpi bhAsamANo sAhU vayaguttayaM ptto||1||ydivaa- yatrAnyaH kazcidratnAdhiko bhASamANastatrAntara eva sazrutiko'hamityevamabhimAnavAnna bhASeta, tathA marma gacchatIti marmagaM vaco na vapheja tti nAbhilaSet, yadvacanamucyamAnaM tathyamatathyaM vA sadyasya kasyacinmana:pIDAmAdhatte tadvivekIna bhASeteti bhAvaH, yadivA mAmakaM mamIkAraH pakSapAtastaM bhASamANo'nyadA vA na vaMphejati nAbhilaSet, tathA mAtRsthAnaM mAyApradhAnaM vaco vivarjayet, idamuktaM bhavati- paravaJcanabuddhyA gUDhAcArapradhAno bhASamANo'bhASamANo vA mAtRsthAnaM na kuryAditi, yadA tu vaktukAmo bhavati tadA naitadvacaH parAtmanorubhayorvA bAdhakamityevaM prAgvicintya (r)vacanavibhaktikuzalo vacogataM bahuvidhaM vijaann| divasamapi bhASamANaH sAdhurvacanaguptisamprAptaH / / 1 // 0 tahAvi da0 a0 ni0| 70 nyadA vA (pr0)| // 327 //
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 328 // Arambha zrIsUtrakRtAGgavacanamudAharet, taduktaM- pubbiMbuddhIe~ pehitA, pacchA vakkamudAhare ityaadi||| 25 // 461 // apica- satyA asatyA satyAmRSA zrutaskandhaH1 niyuktiasatyAmRSetyevaMrUpAsu catasRSu bhASAsu madhye tatreyaM satyAmRSetyetadabhidhAnA tRtIyA bhASA, sA ca kiJcit satyaM kiJcinmRSA navamamadhyayanaM zrIzIlA0 dharmaH, vRttiyutam ityevaMrUpA, tadyathA- daza dArakA asminnagare jAtAmRtA vA, tadatra nyUnAdhikasambhave sati saGkhyAyA vyabhicArAtsatyAmRSA sUtram 25-28 zrutaskandhaH1 tvamiti, yAM caivaMrUpAM bhASAmuditvA anu- pazcAdbhASaNAjanmAntare vA tajanitena doSeNa tapyate pIDyate klezabhAgbhavati, (461-464) yadivA-anutapyate kiM mamaivambhUtena bhASitenetyevaM pazcAtApaM vidhatte, tatazcedamuktaM bhavati-mizrApibhASA doSAya kiM punarasatyA kAmavatAMna dvitIyA bhASA samastArthavisaMvAdinI?, tathA prathamApi bhASA satyA yA prANyupatApena doSAnuSaGgiNI sA na vAcyA, duHkhamokSaH caturthyapyasatyAmRSA bhASA yA budhairanAcIrNA sA na vaktavyeti, satyAyA api doSAnuSaGgitvamadhikRtyAha- yadvacaH channaM ti| 'kSaNu hiMsAyAM' hiMsApradhAnam, tadyathA-vadhyatAM cauro'yaM lUyantAM kedArAH damyantAM gorathakA ityAdi, yadivA-'channa'nti / pracchannaM yallokairapi yatnataH pracchAdyate tatsatyamapi na vaktavyamiti, eSA''jJA ayamupadezo nirgrantho- bhagavAMstasyeti // 26 // 462 // kiJca- holetyevaM vAdo holAvAdaH, tathA sakhetyevaM vAdaH sakhivAdaH, tathA gotrodghATanena vAdo gotravAdo yathA kAzyapasagotroM vaziSThasagotro veti, ityevaMrUpaM vAdaMsAdhu! vadet, tathA tumaM tumaM ti tiraskArapradhAnamekavacanAntaM bahuvacanoccAraNayogye amanojJaM manaH- pratikUlarUpamanyadapyevambhUtamapamAnApAdakaM sarvazaH sarvathA tatsAdhUnAM vaktuM na vartata iti // 27 // B463 // yadAzrityoktaM niyuktikAreNa tadyathA-pAsatthosaNNakusIla saMthavoNa kila vaTTae kAuMtadidamityAha-kutsitaMzIlamasyeti kuzIlaH sa ca pArzvasthAdInAmanyatamaH na kuzIlo'kuzIlaH sadA sarvakAlaM bhikSaNazIlo bhikSuH kuzIlo na bhavet, na cApi (r)pUrva bujhyA prekSayitvA pazcAd vaakymudaahret| 7 kiJcinmRSA kiJcitsatyA (mu0)| 0 sagotre variSThasagotre (mu0)| // 328 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga kuzIlaiH sAdha saMsarga sAGgatyaM bhajeta seveta, tatsaMsarge doSodvibhAvayiSayA''ha- sukharUpAH sAtagauravasvabhAvAH tatra tasmin zrutaskandha:1 niyukti kuzIlasaMsarge saMyamopaghAtakAriNa upasargAH prAduSpanti, tathAhi- te kuzIlA vaktAro bhavanti- kaH kila prAsukodakena navamamadhyayanaM zrIzIlA0 dharma:, vRttiyutam hastapAdadantAdike prakSAlyamAne doSaH syAt?, tathA nAzarIro dharmo bhavati ityato yena kenacitprakAreNAdhAkarmasannidhyAdinA sUtram 29-32 zrutaskandhaH1 tathA upAnacchatrAdinA ca zarIraM dharmAdhAraM vartayet, uktaM ca-appeNa bahumesejjA, eyaM paMDiyalakkhaNaMiti, tathA- zarIraM dharmasaMyuktaM, (465-468) // 329 // rakSaNIyaM prytntH| zarIrAt sravate dharmaH, parvatAtsalilaM yathA ||1||tthaa sAmpratamalpAni saMhananAni alpadhRtayazca saMyame jantava Arambha kAmavatAMna ityevamAdi kuzIloktaM zrutvA alpasattvAstatrAnuSajantIti etad vidvAn vivekI pratibudhyeta jAnIyAt buddhA cApAyarUpaM kuzIlasaMsarga pariharediti // 28 // 464 // kiJcAnyat nannattha aMtarAeNaM, paragehe Na nnisiiye| gAmakumAriyaM kiDaM, nAtivelaM hase muNI // sUtram 29 / / ( // 465 // ) aNussuourAlesu, jayamANo privve| cariyAe appamatto, puTTho ttth'hiyaase| sUtram 30 / / ( // 466 // ) hammamANoNa kuppeja, vuccamANo na saMjale |sumnne ahiyAsijjA, Na ya kolAhalaM kre||suutrm 31 // ( // 467 // ) laddhe kAme Na patthejA, vivege evmaahie| AyariyAI sikkhejjA, buddhANaM aMtie syaa||suutrm 32 // ( // 468 // ) tatra sAdhurbhikSAdinimittaMgrAmAdau praviSTaH san paro- gRhasthastasya gRhaM paragRhaMtatra na niSIdet nopavizet utsargataH, asyApavAda darzayati- nAnyatra antarAyeNe ti antarAyaH zaktyabhAvaH, sa ca jarasA rogAtaGkAbhyAM syAt, tasmiMzcAntarAye satyupavizet / yadivA- upazamalabdhimAn kazcitsusahAyo gurvanujJAtaH kasyacittathAvidhasya dharmadezanAnimittamupavizedapi, tathA grAme kumArakA tatsaMsargadoSo (mu0)| OM alpena bahu eSayet etat pnndditlkssnnm| 0 pApaM (pra0) 10 SajantIti vidvAn (mu0)10 esamAhie (pr0)| // 329 //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha: 1 // 330 // grAmakumArakAsteSAmiyaM grAmakumArikA kA'sau?- krIDA hAsyakandarpahastasaMsparzanAliGganAdikA yadivA vaTTakandukAdikA zrutaskandhaH 1 tAM munina kuryAt, tathA velA-maryAdA tAmatikrAntamativelaM na haset, maryAdAmatikramya 'muniH' sAdhuH jJAnAvaraNIyAdyaSTavidha- navamamadhyayana dharma:, karmabandhanabhayAnna haset, tathA cAgamaH- "jIveNaM bhaMte! hasamANe (cA) ussUyamANe vA kai kammapagaDIo baMdhai?, goyamA!, sttvihbNdhe| sUtram 29-32 vA aTThavihabaMdhae vA ityAdi // 29 // 465 // kiJca urAlA udArAH zobhanA manojJA ye cakravAdInAM zabdAdiSu viSayeSu / (465-468) ArambhakAmabhogA vastrAbharaNagItagandharvayAnavAhanAdayastathA AjJaizvaryAdayazca eteSUdAreSu dRSTeSu zruteSu vA notsukaH syAt, pAThAntaraM kAmavatAMna vA na nizrito'nizrita:- apratibaddhaH syAt, yatamAnazca- saMyamAnuSThAne pari-samantAnmUlottaraguNeSu udyamaM kurvan vrajet saMyame duHkhamokSaH gacchet tathA caryAyAM bhikSAdikAyAM apramattaH syAt nAhArAdiSu rasagAr2yA vidadhyAditi, tathA spRSTazca abhidrutazca parISahopasarga-2 statrAdInamanaskaH karmanirjarAM manyamAno viSahet samyak sahyAditi // 30 // 466 // parISahopasargAdhisahanamevAdhikRtyAhahanyamAno yaSTimuSTilakuTAdibhirapi hatazca na kupyetna kopavazago bhavet, tathA durvacanAni ucyamAnaH AkruzyamAno nirbhaya'mAno na saMjvalet na pratIpaM vadet, na manAgapi mano'nyathAtvaM vidadhyAt, kiMtu sumanAH sarvaM kolAhalamakurvannadhisaheteti // 31 // 467 // kiJcAnyat- labdhAn prAptAnapi kAmAn icchAmadanarUpAn gandhAlaGkAravastrAdirUpAnvA vairasvAmivat na prArthayet / nAnumanyeta na gRhNIyAdityarthaH, yadivA-yatrakAmAvasAyitayA gamanAdilabdhirUpAn kAmAMstapovizeSalabdhAnapinopajIvyAt, nApyanAgatAn brahmadattavatprArthayed, evaM ca kurvato bhAvavivekaH AkhyAta AvirbhAvito bhavati, tathA AryANi AryANAM kartavyAni anAryakartavyaparihAreNa yadivA AcaryANi- mumukSuNA yAnyAcaraNIyAni jJAnadarzanacAritrANi tAni buddhAnAM AcAryANAM 7 vaTTaka-kandu0 (pr0)| 0 jIvo bhadanta! hasan utsukAyamAno vA katIH karmaprakRtIrbadhnAti, gautama? saptavidhabandhako vA'STavidhabandhako vaa| // 330 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 331 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayana dharmaH, sUtram 33-36 (469-472) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH antikesamIpe sadAsarvakAlaM zikSeta abhyasyediti, anena hi zIlavatA nityaM gurukulavAsa AsevanIya ityAveditaM bhvtiiti|| 32 // 468 // yaduktaM buddhAnAmantike zikSettatsvarUpanirUpaNAyAha sussUsamANo uvAsejjA, suppannaM sutavassiyaM / vIrAje attapannesI, dhitimantA jiiNdiyaa||suutrm 33 // ( // 469 // ) gihe dIvamapAsaMtA, purisAdANiyA narA / te vIrA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jIviyaM / / sUtram 34 / / ( / / 470 // ) agiddhe saddaphAsesu, AraMbhesu annissie| savvaM taM samayAtItaM, jametaM laviyaM bahu / / sUtram 35 / / ( / / 471 // ) aimANaMca mAyaM ca, taM pariNNAya pNddie|gaarvaanni ya savvANi, NivvANaM saMdhae munni||suutrm 36 // ( // 472 // ) ttibemi // iti zrIdhammanAmanavamamajjhayaNaM samattaM // gurorAdezaM prati zrotumicchA zuzrUSA gurvAdevaiyAvRttyamityarthaH tAM kurvANo guruM upAsIta seveta, tasyaiva pradhAnaguNadvayadvAreNa vizeSaNamAha-suSTha zobhanA vA prajJA'syeti suprajJaH-svasamayaparasamayavedI gItArtha ityarthaH, tathA suSTha zobhanaM vAsabAhyAbhyantaraM tapo'syAstIti sutapasvI, tamevambhUtaM jJAninaM samyakcAritravantaM guruM paralokArthI seveta, tathA coktaM-nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte y| dhannA AvakahAe gurukulavAsaMna muNcNti||1||y evaM kurvanti tAn darzayati- yadivA ke jJAninastapasvino vetyAha- vIrAH karmavidAraNasahiSNavo dhIrA vA parISahopasargAkSobhyAH, dhiyA- buddhyA rAjantIti vA dhIrA ye kecanAsannasiddhigamanAH, Apto-rAgAdivipramuktastasya prajJA-kevalajJAnAkhyA tAmanveSTuMzIlaM yeSAMte AptaprajJAnveSiNaHsarvajJoktAnveSiNa itiyAvat, yadivA- AtmaprajJAnveSiNa AtmanaH prajJA- jJAnamAtmaprajJA tadanveSiNaH AtmajJatvA(prajJA)nveSiNa AtmaOjJAnasya bhavatI bhAgI sthirataro darzane cAritre c| dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na munycnti||1|| / / 331 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 332 // zrIsUtrakRtAGgahatAnna hitAnveSiNa ityarthaH, tathA dhRtiH- saMyame ratiH sA vidyate yeSAM te dhRtimantaH, saMyamadhRtyA hi paJcamahAvratabhArodvahanaM susAdhyaM zrutaskandhaH1 niyukti- bhavatIti, tapaHsAdhyA ca sugatirhastaprApteti, taduktaM- jassa dhiI tassa tavo jassa tavo tassa suggaI sulhaa| je adhiimaMta purisA navamamadhyayana zrIzIlA0 dharmaH, vRttiyutam tavo'vi khalu dullaho tesiN||1||tthaa jitAni- vazIkRtAni svaviSayarAgadveSavijayenendriyANi-sparzanAdIni yaiste jitendriyAH, sUtram 33-36 zrutaskandhaH1 zuzrUSamANAH ziSyA guravo vAzuzrUSamANA yathoktavizeSaNaviziSTA bhavantItyarthaH // 33 // 469 // yadabhisaMdhAyinaH pUrvokta- (469-472) ArambhavizeSaNaviziSTA bhavanti tadabhidhitsurAha- gRhe gRhavAse gRhapAze vA gRhasthabhAva itiyAvat dIvaM ti 'dIpI dIptau' dIpayati kAmavatAMna prakAzayatIti dIpaH sa ca bhAvadIpaH zrutajJAnalAbhaH yadivA-dvIpaH samudrAdau prANinAmAzvAsabhUtaH sa ca bhAvadvIpaH saMsArasamudre duHkhamokSaH sarvajJoktacAritralAbhastadevambhUtaM dIpaM dvIpaM vA gRhasthabhAve apazyantaH aprApnuvantaH santaH samyak pravrajyotthAnenotthitA uttarottaraguNalAbhenaivambhUtA bhavantIti darzayati- narAH puruSAH puruSottamatvAddharmasya naropAdAnam, anyathA strINAmapyetadguNabhAktvaM bhavati, athavA devAdivyudAsArthamiti, mumukSUNAM puruSANAmAdAnIyA- AzrayaNIyAH puruSAdAnIyA mahato'pi mahIyAMso bhavanti, yadivA-AdAnIyo-hitaiSiNAM mokSastanmArgovA samyagdarzanAdikaH puruSANAM-manuSyANAmAdAnIyaH puruSAdAnIyaH sa vidyate yeSAmiti vigRhya matvarthIyo'rzaAdibhyo'jiti, tathA ya evaMbhUtAste vizeSeNerayanti aSTaprakAraM karmeti vIrAH, tathA bandhanena sabAhyAbhyantareNa putrakalatrAdisneharUpeNot-prAbalyena muktA bandhanonmuktAH santo jIvitaM asaMyamajIvitaM prANadha-8 raNaM vA nAbhikAnti nAbhilaSantIti // 34 // 470 // kiJcAnyat- agRddhaH anadhyupapanno'mUrchitaH kva?- zabdasparzeSu // 332 // manojJeSu AdyantagrahaNAnmadhyagrahaNamatomanojJeSu rUpeSugandheSu raseSuvA agRddha iti draSTavyam, tathetareSu vA'dviSTa ityapi vAcyam, yasya dhRtistasya tapo yasya tapastasya sugtissulbhaa| ye'dhRtimantaH puruSAstapo'pi khalu durlabhaM teSAm // 1 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 333 // tathA ArambheSu sAvadyAnuSThAnarUpeSu anizritaH asambaddho'pravRtta ityarthaH, upasaMhartukAma Aha- sarvametad adhyayanAderArabhya pratiSedhyatvena yat lapitaM- uktaM mayA bahu tat samayAd ArhatAdAgamAdatItamatikrAntamitikRtvA pratiSiddham, yadapi ca vidhidvAreNoktaM tadetatsarvaM kutsitasamayAtItaM lokottaraM pradhAnaM vartate, yadapica taiH kutIrthikairbahu lapitaM tadetatsarvaM samayAtItamitikRtvA nAnuSTheyamiti // 35 // 471 // pratiSedhyapradhAnaniSedhadvAreNa mokSAbhisandhAnenAha- atimAno mahAmAnastam, cazabdAttatsahacaritaM krodhaM ca, tathA mAyAM cazabdAttatkAryabhUtaM lobhaM ca, tadetatsarvaM paNDito vivekI jJaparijJayA parijJAya / pratyAkhyAnaparijJayA pariharet, tathA sarvANi gAravANi RddhirasasAtarUpANi samyagjJAtvA saMsArakAraNatvena pariharet, parihRtya ca muniH sAdhuH nirvANaM azeSakarmakSayarUpaM viziSTAkAzadezaMvA sandhayet abhisandadhyAt prArthayeditiyAvat / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 36 // 472||smaaptN dharmAkhyaM navamamadhyayanamiti // zrutaskandhaH 1 navamamadhyayana dharmaH, sUtram 33-36 (469-472) ArambhakAmavatAMna duHkhamokSaH ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau navamamadhyayanaM dharmAkhyaM samAptamiti / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 334 // // atha dazamamadhyayanaM smaadhyaakhym|| zrutaskandhaH 1 navamAnantaraM dazamamArabhyate- asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane dharmo'bhihitaH, sa cAvikalaH samAdhau sati dazamamadhyayanaM samAdhiH, bhavatItyato'dhunA samAdhiH pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryupakramAdInyanuyogadvArANi vAcyAni, niyuktiH tatropakramadvArAntargato'rthAdhikAro'yam , tadyathA- dharme samAdhiH kartavyaH, samyagAdhIyate- vyavasthApyate mokSaM tanmArga vA |103-106 samAdhiprati yenAtmA dharmadhyAnAdinAsa samAdhiH-dharmadhyAnAdikaH, saca samyagjJAtvA sparzanIyaH, nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya nikSepAdiH niyuktikRdAha ni0- AyANapadeNA''ghaM goNaM NAmaM puNo samAhitti / NikkhiviUNa samAhiM bhAvasamAhIi pagayaM tu // 103 // ni0- NAmaMThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / eso usamAhIe Nikkhevo chavviho hoi||104|| ni0- paJcasu visaesusubhesu davvaMmittA bhave samAhitti / khettaM tu jammi khette kAle kAlo jahiMjo U // 105 // ni0-bhAvasamAhi cauvviha daMsaNaNANe tave caritte ya / causuvi samAhiyappA saMmaMcaraNaTThio sAhU // 106 // AdIyate-gRhyate prathamamAdau yattadAdAnaM AdAnaMca tatpadaMca-subantaM tiGantaM vA tadAdAnapadaM tena AghaM ti nAmAsyAdhyayanasya, yasmAdadhyayanAdAvidaM sUtraM-'AghaMmaImaM maNuvIi dhamma'mityAdi, yathottarAdhyayaneSu caturthamadhyayanaM pramAdApramAdAbhidhAyakamapyAdAnapadena 'asaMkhaya' mityucyate, guNaniSpannaM punarasyAdhyayanasya nAma samAdhiriti, yasmAtsa evAtra pratipAdyate, taM ca samAdhiM nAmAdinA nikSipya bhAvasamAdhineha prakRtaM adhikAra iti / samAdhinikSepArthamAha- nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt / eSa tu samAdhinikSepaH SaDDidho bhavati, tuzabdo guNaniSpannasyaiva nAmno nikSepo bhavatItyasyArthasyAvirbhAvanArtha iti, nAmasthApane // 334 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 335 // sugamatvAdanAdRtya dravyAdikamadhikRtyAha- paJcasvapi zabdAdiSu manojJeSu viSayeSu zrotrAdIndriyANAM yathAsvaM prAptau styaaN| zrutaskandha:1 yastuSTivizeSaH sa dravyasamAdhiH, tadanyathA tvasamAdhiriti, yadivA dravyayordravyANAM vA sammizrANAmavirodhinAM satAM na dazamamadhyayana samAdhiH, rasopaghAto bhavati apitu rasapuSTiH sa dravyasamAdhiH, tadyathA-kSIrazarkarayordadhiguDacAturjAtakAdInAM ceti, yena vA dravyeNopabhuktena samAdhipAnakAdinA samAdhirbhavati tadvyaM dravyasamAdhiH, tulAdAvAropitaM vA yat dravyaM samatAmupaitItyAdiko dravyasamAdhi- 103-106 samAdhiriti, kSetrasamAdhistu yasya yasmin kSetre vyavasthitasya samAdhirutpadyate sa kSetraprAdhAnyAt kSetrasamAdhiH yasminvA kSetre samAdhiA nikSepAdiH varNyata iti, kAlasamAdhirapi yasya yaM kAlamavApya samAdhirutpadyate, tadyathA- zaradi gavAM naktamulUkAnAmahani balibhujAm, yasya vA yAvantaM kAlaM samAdhirbhavati yasminvA kAle samAdhirvyAkhyAyatesa kAlaprAdhAnyAt kAlasamAdhiriti / bhAvasamAdhi tvadhikRtyAha- bhAvasamAdhistu darzanajJAnatapazcAritrabhedAccaturdA, tatra caturvidhamapi bhAvasamAdhi samAsato gAthApazcArdhenAha- mumukSuNA / caryata iti caraNaMtatra samyakcaraNe- cAritre vyavasthitaH-samudyuktaH sAdhuH munizcaturdhvapi bhAvasamAdhibhedeSu darzanajJAnatapazcAritrarUpeSu samyagAhito- vyavasthApita AtmA yena sa samAhitAtmA bhavati, idamuktaM bhavati- yaH samyakcaraNe vyavasthitaH sa caturvidhabhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati, yovA bhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati, sasamyakcaraNe vyavasthito draSTavya iti, tathAhidarzanasamAdhau vyavasthito jinavacanabhAvitAntaHkaraNo nivAtazaraNapradIpavana kumativAyubhirdhAmyate, jJAnasamAdhinA tu yathA / yathA'pUrvaM zrutamadhIte tathA tathA'tIva bhAvasamAdhAvudhukto bhavati, tathA coktaM-jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI nnvnnvsNvegsddhaae||1||caaritrsmaadhaavpi viSayasukhaniHspRhatayA niSkiJcano'pi paraMsamAdhimApnoti, (r) yathA yathA zrutamavagAhate'tizayarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA 2 prahlAdate munirnavanavasaMvegazraddhayA // 1 // // 335 //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 336 // zrutaskandhaH 1 dazamamadhyayana samAdhiH, sUtram 1-4 (473-476) apratijJo'nidAna: tathA coktaM-taNasaMthAraNisanno'vi muNivaro bhtttthraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM katto taM ckkvttttiivi?||1|| naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya ||2||ityaadi, tapaHsamAdhinApi vikRSTatapaso'pi na glAnirbhavati tathA kSuttRSNAdiparISahebhyo nodvijate, tathA abhyastAbhyantaratapodhyAnAzritamanAH sa nirvANastha iva na sukhaduHkhAbhyAM bAdhyata ityevaM caturvidhabhAvasamAdhisthaH samyakcaraNavyavasthito bhavati sAdhuriti ||103-106||gto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM AghaM maImaM aNuvIyi dhammaM, aMjU samAhiM tamiNaM suNeha / apaDinna bhikkhU u samAhipatte, aNiyANa bhUtesu parivvaejjA // sUtram 1 // ( // 473 // ) uDe ahe yaM tiriyaM disAsu, tasA yajethAvara je ya pANA / hatthehiM pAehi~ya saMjamittA, adinnamannesuyaNogahejA ||suutrm||||474||) suyakkhAyadhamme vitigicchatiNNe, lADhe care Ayatule pyaasu| AyaM na kujA iha jIviyaTThI, cayaM na kujA sutavassi bhikkhuu|| sUtram 3 // ( / / 475 // ) savviMdiyAbhinivvuDe payAsu, care muNI savvato vippmukke| pAsAhi pANe ya puDhovi satte, dukkheNa aTTe pritppmaanne|| sUtram 4 // // 476 // ) asya cAyamanantarasUtreNa saha sambandhaH, tadyathA-azeSagAravaparihAreNa mu (graM05500) nirnivANamanusandhayedityetadbhagavAnutpannadivyajJAna: samAkhyAtavAn etacca vakSyamANamAkhyAtavAniti, AghaM ti AkhyAtavAn ko'sau?- matimAn mananaM matiH OM tRNasaMstAraniviSTo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi // 1 // 0 maNuvIya (mu0)| // 336 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 337 // zrutaskandhaH1 dazamamadhyayanaM samAdhiH, sUtram 1-4 (473-476) apratijJo'nidAna: samastapadArthaparijJAnaM tadvidyate yasyAsau matimAn kevalajJAnItyarthaH, tatrAsAdhAraNavizeSaNopAdAnAttIrthakRdgRhyate, asAvapi pratyAsattervIravardhamAnasvAmI parigRhyate, kimAkhyAtavAn?- dharmaM zrutacAritrAkhyam, kathaM?-anuvicintya- kevalajJAnena jJAtvA prajJApanAyogyAna padArthAnAzritya dharma bhASate, yadivA-grAhakamanuvicintya kasyArthasyAyaM grahaNasamarthaH? tathA ko'yaM puruSaH? kaJca nataH? kiM vA darzanamApanna? ityevaM paryAlocya, dharmazuzrUSavo vA manyante- yathA pratyekamasmadabhiprAyamanuvicintya bhagavAn dharmabhASate, yugapatsarveSAM svabhASApariNatyA saMzayApagamAditi, kiMbhUtaM dharmaM bhASate?- Rju avakraM yathAvasthitavastusvarUpanirUpaNato, na yathAzAkyAH sarvaM kSaNikamabhyupagamya kRtanAzAkRtAbhyAgamadoSabhayAtsantAnAbhyupagamaM kRtavantaH tathA vanaspatimacetanatvenAbhyupagamya svayaM na chindanti tacchedanAdAvupadezaM tu dadati tathA kArSApaNAdikaM hiraNyaM svato na spRzanti apareNa tu tatparigrahataH krayavikrayaMkArayanti, tathA sAGkhyAH sarvamapracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityamabhyupagamya karmabandhamokSAbhAvaprasaGgadoSabhayAdAvirbhAvatirobhAvAvAzritavanta ityAdikauTilyabhAvaparihAreNAvaLaM tathyaM dharmamAkhyAtavAn, tathA samyagAdhIyate- mokSaM tanmArga vA pratyAtmA yogyaH kriyate vyavasthApyate yena dharmeNAsau dharmaH samAdhistaM samAkhyAtavAn, yadivA-dharmamAkhyAtavAMstatsamAdhiM ca dharmadhyAnAdikamiti / sudharmasvAmyAha- tamimaM- dharmaM samAdhiM vA bhagavadupadiSTaM zRNuta yUyam, tadyathA-na vidyate aihikAmuSmikarUpA pratijJA-AkAGkSA tapo'nuSThAnaM kurvato yasyAsAvapratijJo, bhikSaNazIlo bhikSuH turvizeSaNe bhAvabhikSuH, asAveva paramArthataH sAdhuH, dharmaM dharmasamAdhiM ca prApto'sAveveti, tathA na vidyate nidAnamArambharUpaM bhUteSu jantuSu yasyAsAvanidAna bhUtaH sa evambhUtaH sAvadhAnuSThAnarahitaH pari- samantAtsaMyamAnuSThAne vrajed gacchediti, yadivA(r) atrA0 (pr0)| (r) svAmI gRhyate (mu0)| (c) sAvanidAnaH (mu0)|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 338 // zrutaskandhaH1 dazamamadhyayanaM samAdhiH, sUtram 1-4 (473-476) apratijJo'nidAnaH anidAnabhUtaH- anAzravabhUtaH karmopAdAnarahitaH suSThu parivrajet suparivrajet, yadivA- anidAnabhUtAni- anidAnakalpAni jJAnAdIni teSu parivrajet, athavA nidAnaM hetuH kAraNaM duHkhasyAto'nidAnabhUtaH kasyacidduHkhamanupapAdayan saMyame praakrmeteti|| 31||473||praannaatipaataadiini tu karmaNo nidAnAni vartante, prANAtipAto'pi dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA, tatra kSetraprANAtipAtamadhikRtyAha-sarvo'pi prANAtipAtaH kriyamANaH prajJApakApekSayordhvamadhastiryak ca kriyate, yadivA-UrdhvAdhastiryarUpeSu triSu lokeSu tathA prAcyAdiSu dikSu vidikSu ceti, dravyaprANAtipAtastvayaM- trasyantIti trasA- dvIndriyAdayo ye ca sthAvarAH pRthivyAdayaH, cakAraH svagatabhedasaMsUcanArthaH, kAlaprANAtipAtasaMsUcanArtho vA divA rAtrau vA, prANAH prANinaH, bhAvaprANAtipAtaM tvAha- etAn prAguktAn prANino hastapAdAbhyAM saMyamya baddhA upalakSaNArthatvAdasyAnyathA vA kadarthayitvA yatteSAM duHkhotpAdanaM tanna kuryAt, yadivaitAn prANino hastau pAdau ca saMyamya saMyatakAyaH sanna hiMsyAt, cazabdAducchAsanizvAsakAsitakSutavAtanisargAdiSu sarvatra manovAkkAyakarmasusaMyato bhavan bhAvasamAdhimanupAlayet, tathA parairadattaM na gRhNIyAditi tRtIyavratopanyAsaH, adattAdAnaniSedhAccArthataH parigraho niSiddho bhavati, nAparigRhItamAsevyata iti maithunaniSedho'pyuktaH, samastavratasamyakpAlanopadezAcca mRSAvAdo'pyarthato nirasta iti // 2 // 474 // jJAnadarzanasamAdhimadhikRtyAha- suSvAkhyAtaH zrutacAritrAkhyodharmo yena sAdhunA'sausvAkhyAtadharmA, anena jJAnasamAdhirukto bhavati, na hi viziSTaparijJAnamantareNa svAkhyAtadharmatvamupapadyata iti bhAvaH, tathA vicikitsA- cittaviplutirvidvajjugupsA vA tAM vitIrNaH- atikrAntaH 'tadeva ca niHzaGgaM yajjinaiH pravedita' mityevaM niHzaGkatayA na kvaciccittaviplutiM vidhatta ityanena darzanasamAdhiH pratipAditobhavati, yena kenacitprA 0 tiryak kriyate (mu0)| // 338 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 339 // sukAhAropakaraNAdigatena vidhinA''tmAnaM yApayati- pAlayatIti lADhaH, sa evambhUtaH saMyamAnuSThAnaM cared anutiSThet, tathA zrutaskandhaH 1 prajAyanta iti prajAH- pRthivyAdayo jantavastAsvAtmatulaH, AtmavatsarvaprANinaH pazyatItyarthaH, evambhUta eva bhAvasAdhurbhavatIti, dazamamadhyayanaM samAdhiH, tathA coktaM-jaha mama Na piyaM dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANaM / Na haNai Na haNAvei ya, samamaNaI teNa so smnno||1|| yathA ca sUtram 1-4 mamA''kruzyamAnasyAbhyAkhyAyamAnasya vA duHkhamutpadyate evamanyeSAmapItyevaM matvA prajAsvAtmasamo bhavati, tathA ihAsaMyama- (473-476)| apratijJo'jIvitArthI prabhUtaM kAlaM sukhena jIviSyAmItyetadadhyavasAyI vA AyaM karmAzravalakSaNaM na kuryAt, tathA cayaM upacayamAhAropa nidAnaH karaNAderdhanadhAnyadvipadacatuSpadAdervA parigrahalakSaNaM saMcayamAyatyarthaM suSTu tapasvI sutapasvI-vikRSTataponiSTaptadeho bhikSurna kuryAditi AUM||3|| 475 // kiJcAnyat- sarvANi ca tAni indriyANi ca sparzanAdIni tairabhinirvataH saMvRtendriyo jitendriya ityarthaH, kva?-8 prajAsu strISu, tAsu hi paJcaprakArA api zabdAdayo viSayA vidyante, tathA coktaM- kalAni vAkyAni vilAsinInAM, gatAni rmyaannyvlokitaani|rtaani citrANi ca sundarINAM, raso'pi gandho'pi ca cumbnaani||1||tdevN strISu paJcendriyaviSayasambhavAttadviSaye saMvRtasarvendriyeNa bhAvyam , etadeva darzayati- caret saMyamAnuSThAnamanutiSThet muniH sAdhuH sarvataH sabAhyAbhyantarAt saGgAdvizeSeNa / pramukto vipramukto niHsaGgo muniH niSkiJcanazcetyarthaH, evambhUtaH sarvabandhanavipramuktaH san pazya avalokaya pRthak pRthak / pRthivyAdiSu kAyeSu sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnAn sattvAn prANinaH apizabdAdvanaspatikAye sAdhAraNazarIriNo-2 'nantAnapyekatvamAgatAn pazya, kiMbhUtAn?-duHkhena-asAtavedanIyodayarUpeNa duHkhayatIti vA duHkhaM-aSTaprakAraM karma tenArtAnpIDitAn pari-samantAtsaMsArakaTAhodaresvakRtenendhanena paripacyamAnAn' kvAthyamAnAn yadivA-duSpraNihitendriyAnArtadhyAno(r)tulyaH (mu0)| 0 yathA mama na priyaM duHkhaM jJAtvA evameva srvsttvaanaam| na hanti na ghAtayati ca samamaNati tena sa shrmnnH||1|| 0sa evaM0 (mu0)|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 340 // zrutaskandhaH1 dazamamadhyayanaM samAdhiH, sUtram 5-8 (477-480) pApAkartAmuniH pagatAnmanovAkkAyaiH paritapyamAnAn pazyeti sambandho laganIya iti // 4 // 476 // apica etesu bAle ya pakuvvamANe, AvaTTatI kammasu pAvaesu / ativAyato kIrati pAvakammaM, niuMjamANe ukareDa kammasatramA ( // 477 // ) AdINavittI vikareti pAvaM,maMtA uegNtsmaahimaahu| buddhesamAhIya rate vivege,pANAtivAtA virate ThiyappA satramA ) savvaM jagaM tU samayANupehI, piyamappiyaM kassaiNo karejjA / uTThAya dINoya puNo visanno, saMpUyaNaM ceva siloyakAmI ||strm 7 // ( // 479 // ) AhAkaDaMceva nikAmamINe, niyAmacArIya visnnnnmesii| itthIsusatteyapuDhoyabAle, prigghcevpkuvvmaanne||strmaanuonm eteSu prAGnirdiSTeSu pratyekasAdhAraNaprakAreSUpatApakriyayA bAlavat bAlaH ajJazcazabdAditaro'pi saGaTanaparitApanApadAvaNAdikenAnuSThAnena pApAni karmANi prakarSeNa kurvANasteSu ca pApeSukarmasusatsu teSuvA pRthivyAdijantuSugataH saMstenaiva saMghaTanAdinA prakAreNAnantazaH Avartyate pIDyate duHkhabhAgbhavatIti, pAThAntaraM vA evaM tu bAle' evamityupapradarzane yathA caura: pAradAriko vA asadanuSThAnena hastapAdacchedAn bandhavadhAdIMzcaihAvApnotyevaM sAmAnya(to)dRSTenAnumAnenAnyo'pipApakarmakArI hAmatraca duHkhabhAgbhavati, AuTTati'tti kvacitpAThaH, tatrAzubhAn karmavipAkAn dRSTvA zrutvA jJAtvA vA tebhyo'sadanaSThAnebhya Auti' tti nivartate, kAni punaH pApasthAnAni yebhyaH punaH pravartate nivartate vA ityAzaya tAni darzayati- atipAtataH prANAtipAtataH prANavyaparopaNAddhetostaccAzubhaM jJAnAvaraNAdikaM karma kriyate samAdIyate, tathA parAMzca bhRtyAdIn prANAtipAtAdau niyojayana (r)vittI va (mu0)| (c) eteSu (mu0)| 0 sAmAnyadRSTe (mu0)| / / 340 //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 341 // samAdhiH sUtram 5-8 muniH vyApArayan pApaM karma karoti, tuzabdAnmRSAvAdAdikaM ca kurvan kArayaMzca pApakaM karma samuccinotIti // 5 // 477 // kiJcAnyat- zrutaskandhaH1 A-samantAddInA-karuNAspadA vRtti:- anuSThAnaM yasya kRpaNavanIpakAdeH sa bhavatyAdInavRttiH, evambhUto'pi pApaM karma karoti, dazamamadhyayana pAThAntaraM vA AdInabhojyapi pApaM karotIti, uktaMca- piMDolageva dussIle, NaragAo Na muccaisa kadAcicchobhanamAhAramalabhamAno'jJatvAdAtaraudradhyAnopagato'dhaH saptamyAmapyutpadyeta, tadyathA- asAveva rAjagRhanagarotsavanirgatajanasamUhavaibhAragiri- (477-480) pApAkartAzilApAtanodyataH sa daivAtsvayaM patitaH piNDopajIvIti, tadevamAdInabhojyapi piNDolakAdivajjanaH pApaM karma karotItyevaM matvA avadhArya ekAntenAtyantena ca yo bhAvarUpo jJAnAdisamAdhistamAhuH saMsArottaraNAya tIrthakaragaNadharAdayaH, dravyasamAdhayo hi sparzAdisukhotpAdakA anekAntikA anAtyantikAzca bhavanti ante cAvazyamasamAdhimutpAdayanti, tathA coktaM- yadyapi niSevyamANA manasaH parituSTikArakA vissyaaH| kimpAkaphalAdanavadbhavanti pshcaadtidurntaaH||1||ityaadi, tadevaM buddhaH avagatatattvaH caturvidhe'pijJAnAdike samAdhau aikAntikAtyantikasukhotpAdakerato- vyavasthito vivekevA AhAropakaraNakaSAyaparityAgarUpe dravyabhAvAtmake rataH sannevaMbhUtazca syAdityAha- prANAnAM dazaprakArANAmapyatipAto- vinAzastasmAdvirataH sthitaH samyagmArge AtmA yasya sa tathA pAThAntaraMvAThiyacci'tti sthitAzuddhasvabhAvAtmanA arciH- lezyA yasya sa bhavati sthitArciH-suvizuddhasthiralezya ityrthH||6|| 478 // kiJca- sarvaMcarAcaraM jagat prANisamUhaMsamatayA prekSituMzIlamasyasa samatAnuprekSIsamatApazyako vA, na kazcitpriyo nApi dveSya ityarthaH, tathA coktaM- natthiya si koi visso pio va savvesu ceva jIvesutathA-'jaha mama Na piyaM (r) piNDAvalagako'pi duHzIlo narakAnna mucyate // 7 mArgeSu AtmA yasya saH pAThA0 (mu0)| (c) ThiyaccI tti (pr0)| 0 nAsti tasya ko'pi dveSyaH priyazca / sarveSu caiva jIveSu // // 341 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 342 / / dukkhami' tyAdi, samatopetazca na kasyacitpriyamapriyaM vA kuryAnniHsaGgatayA vihared, evaM hi sampUrNabhAvasamAdhiyukto bhavati, zrutaskandhaH1 kazcittu bhAvasamAdhinA samyagutthAnenotthAya parISahopasargastarjito dInabhAvamupagamya punarviSaNNo bhavati viSayArthI vA kazcidgArha- dazamamadhyayanaM sthyamapyavalambate rasasAtAgauravagRddho vA pUjAsatkArAbhilASI syAt tadabhAve dInaH san pArzvasthAdibhAvena vA viSaNNo samAdhiH, sUtram 9-12 bhavati, kazcittathA sampUjanaM vastrapAtrAdinA prArthayet zlokakAmI ca zlAghAbhilASIca vyAkaraNagaNitajyotiSanimittazAstrA (481-484) NyadhIte kazciditi // 7 // 479 // kiJcAnyat-sAdhUnAdhAya-uddizya kRtaM niSpAditamAdhAkRtamAdhAkarmetyarthaH, tadevambhUtamAhAro pApAkartApakaraNAdikaM nikAmaM- atyarthaM yaH prArthayate sa nikAmamINetyucyate / tathA nikAmaM atyarthaM AdhAkarmAdIni tannimittaM nimantraNAdIni vA sarati- carati vA, tacchIlazca sa tathA, sa evambhUtaH pArzvasthAvasannakuzIlAnAM saMyamodyoge viSaNNAnAM viSaNNabhAvameSate, sadanuSThAnaviSaNNatayA saMsArapaGkAvasanno bhavatItiyAvat, apica strISu ramaNISu AsaktaH adhyupapannaH pRthak / pRthak tadbhASitahasitavivvokazarIrAvayaveSviti, bAlavad bAla ajJaH sadasadvivekavikalaH, tadavasaktatayA ca nAnyathAdravyamantareNa tatsamprAptirbhavatItyato yena kenacidupAyena tadupAyabhUtaM parigrahameva prakarSeNa kurvANaH pApaM karma samuccinotIti // 8 // 480||tthaa verANugiddhe NicayaM kareti, io cute sa ihamaTThaduggaM / tamhA umedhAvi samikkha dhammaM, care muNI savvau vippmukke||suutrm 9 // ( // 481 // ) AyaMNa kujjA iha jIviyaTThI, asajjamANo ya parivvaejjA / NisammabhAsI ya viNIya giddhiM, hiMsanniyaM vANa kaha karejA // sUtram // 342 // 10 // ( // 482 // ) 0 tamAdhAkarmetyarthaH (mu0)| 0 carati tacchIla...tathA, evaM0 (mu0)|
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhiH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 343 // AhAkaDaM vANa NikAmaejjA, NikAmayaMte yaNa saMthavejjA / dhuNe urAlaM aNuvehamANe, ciccA Na soyaM annvekkhmaanno||suutrm zrutaskandhaH1 11 // ( / / 483 // ) dazamamadhyayana egattameyaM abhipatthaejjA, evaM pamokkho na musaMti paasN| esappamokkho amuse varevi, akohaNe saccarate tavassI // sUtram 12 // sUtram 9-12 ( // 484 // ) (481-484) yena kena karmaNA-paropatAparUpeNa vairamanubadhyate janmAntarazatAnuyAyi bhavati tatra gRddho vairAnugRddhaH, pAThAntaraM vA AraMbhasatto' pApAkartAtti Arambhe sAvadyAnuSThAnarUpe sakto- lagno niranukampo nicayaM dravyopacayaM tannimittApAditakarmanicayaM vA karoti upAdatte, sa. muniH evambhUta upAttavairaH kRtakarmopacaya itaH asmAtsthAnAt cyuto janmAntaraM gataH san duHkhayatIti duHkhaM- narakAdiyAtanAsthAnamarthataH- paramArthato durga-viSamaM duruttaramupaiti, yata evaM tatastasmAt medhAvI vivekI maryAdAvAn vA sampUrNasamAdhiguNaM jAnAno dharmaM zrutacAritrAkhyaM samIkSya AlocyAGgIkRtya muniH sAdhuH sarvataH sabAhyAbhyantarAtsaGgAt vipramuktaH apagataH saMyamAnuSThAnaM muktigamanaikahetubhUtaM cared anutiSThet, stryArambhAdisaGgAdvipramukto'nizritabhAvena vihareditiyAvat // 9 // 481 // kizcAnyat-AgacchatItyAyo- dravyAderlAbhastannimittApAdito'STaprakArakarmalAbho vA taM iha asmin saMsAre asaMyamajIvitArthI , bhogapradhAnajIvitArthItyarthaH, yadivA- AjIvikAbhayAt dravyasaJcayaM na kuryAt, pAThAntaraM vA chaMdaMNa kujjA ityAdi, chandaH-8 prArthanA'bhilASa indriyANAM svaviSayAbhilASo vA tat na kuryAt, tathA asajamAnaH saGgamakurvan gRhaputrakalatrAdiSu parivrajeta udyuktavihArI bhavet tathA gRddhiM gAyaM viSayeSu zabdAdiSu vinIya apanIya nizamya avagamya pUrvottareNa paryAlocya bhASako bhavet, tadeva darzayati- hiMsayA- prANyupamardarUpayA anvitAM- yuktAM kathAM na kuryAt, na tat brUyAt yatparAtmanorubhayo bAdhakaM ___tattasmAt (mu0)| (c) chandaNaM kubjA (mu0)| 0 0tmano ubhayo0 (mu0)| // 3
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 344 // vaca iti bhAvaH, tadyathA-aznIta pibata khAdata modata hata chinta praharata pacatetyAdikathAM pApopAdAnabhUtAM na kuryAditi // zrutaskandhaH1 10 // 482 // apica- sAdhUnAdhAya kRtamAdhAkRtamauddezikamAdhAkarmetyarthaH, tadevambhUtamAhArajAtaM nizcayenaiva na kAmayet / dazamamadhyayanaM nAbhilaSet tathAvidhAhArAdikaM ca nikAmayataH nizcayenAbhilaSataH pArzvasthAdIMstatsamparkadAnapratigrahasaMvAsasambhASaNAdibhiH / samAdhiH, sUtram 13-16 na saMsthApayet-nopadvhayet tairvA sAdhU saMstavaM na kuryAditi, kiJca-urAlaM tti audArikaM zarIraM vikRSTatapasA krmnirjraamnuprekssmaanno| dhunIyAt kRzaM kuryAt, yadivA urAlaM ti bahujanmAntarasaJcitaM karma tadudAraM- mokSamanuprekSamANo dhunIyAd apanayet, tasmiMzca pApAkartAtapasA dhUyamAne kRzIbhavati zarIrake kadAcit zokaH syAt taM tyaktvA yAcitopakaraNavadanuprekSamANaH zarIrakaM dhunIyAditi / sambandhaH // 11 // 483 // kiJcApekSatetyAha- ekatvaM-asahAyatvamabhiprArthayed- ekatvAdhyavasAyI syAt, tathAhi-janmajarAmaraNarogazokAkule saMsAre svakRtakarmaNA vilupyamAnAnAmasumatAM na kazcittrANasamarthaH sahAyaH syAt, tathA coktaM- ego me / sAsao appA, nnaanndsnnsNjuo| sesA me bAhirA bhAvA, savve sNyoglkkhnnaa||1|| ityAdikAmekatvabhAvanAM bhAvayed, evamanayaikatvabhAvanayA prakarSaNa mokSaH pramokSo vipramuktasaGgatA, na mRSA alIkametadbhavatItyevaM pazya, eSa evaikatvabhAvanAbhiprAyaH pramokSo vartate, amRSArUpa:- satyazcAyameva / tathA paro'pi pradhAno'pyayameva bhAvasamAdhirvA, yadivA yaH tapasvI taponiSTaptadeho-8 krodhanaH, upalakSaNArthatvAdasyAmAno nirmAyo nirlobhaH satyaratazca eSa eva pramokSa: 'amRSA' satyo 'vara' pradhAnazca vartata iti // 12 // 484 // kizcAnyat itthIsuyA Araya mehuNAo, pariggahaM ceva akuvvmaanne| uccAvaesuvisaesutAI, nissaMsayaM bhikkhusamAhipatte / / sUtram 13 // ( // 485 // ) 0eko me zAzvata AtmA jnyaandrshnsNyutH| zeSA me bAhyA bhAvAH sarve sNyoglkssnnaaH|| 1 // 0 varo'pi (mu0)|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhiH, zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 345 // araIraiMca abhibhUyaM bhikkhU, taNAiphAsaM taha sIyaphAsaM / uNhaM ca daMsaM ca'hiyAsaejjA, subhiM va dubbhiM va titikkhejaa|| zrutaskandhaH1 sUtram 14 // ( // 486 // ) dazamamadhyayana guttovaIe yasamAhipatto, lesaM samAhaparivaejjA / gihaM na chAe Navi chAyaejjA, saMmissabhAvaM payahe pyaasu||suutrm 15 // // sUtram 13-16 487 // ) (485-488) je kei logaMmi u akiriyaAyA, anneNa puTThA dhuyamAdisaMti / AraMbhasattA gaDhitA ya loe, dhammaMNa jANaMti vimukkhhe| pApAkartA muniH sUtram 16 // ( // 488 // ) divyamAnuSatiryagrUpAsu trividhAsvapistrISu viSayabhUtAsu yat maithunaM abrahma tasmAd AsamantAnarataH- arato nivRtta ityarthaH, tuzabdAtprANAtipAtAdinivRttazca, tathA pari-samantAdgRhyate iti parigraho dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdisaMgrahaH- tathA AtmA''tmIyagrahastaM caivAkurvANaH satruccAvaceSu nAnArUpeSu viSayeSu yadivoccA- utkRSTA avacA- jaghanyAsteSvaraktadviSTaH trAyI apareSAM ca trANabhUto viziSTopadezadAnato niHsaMzayaM nizcayena paramArthato bhikSuH sAdhurevambhUto mUlottaraguNasamanvito bhAvasamAdhi praapto| bhavati, nAparaH kazciditi, uccAvaceSu vA viSayeSu bhAvasamAdhi prApto bhikSurna saMzrayaM yAti nAnArUpAn viSayAn na sNshrytiityrthH|| 13 // 485 // viSayAnanAzrayan kathaM bhAvasamAdhimApnuyAdityAha- sa bhAvabhikSuH paramArthadarzI zarIrAdau niHspRho mokSagamanaikapravaNazca yA saMyame'ratirasaMyame ca ratirvA tAmabhibhUya etadadhisaheta, tadyathA-niSkiJcanatayA tRNAdikAn sparzAnAdigrahaNAnimnonnatabhUpradezasparzAzca samyagadhisaheta, tathA zItoSNadaMzamazakakSutpipAsAdikAn parISahAnakSobhyatayA nirjarArthaM // 345 // adhyAsayed adhisaheta tathA gandhaM surabhimitaraM ca samyak titikSayet sahyAt, cazabdAdAkrozavadhAdikAMzca pariSahAnmumukSu
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 346 // stitikSayediti // 14 // 486 // kiJcAnyat- vAci vAcA vA gupto vAggupto- maunavratI suparyAlocitadharmasambandhabhASI zrutaskandhaH1 vetyevaM bhAvasamAdhi prApto bhavati, tathA zuddhAM lezyAM taijasyAdikAM samAhRtya upAdAya azuddhAM ca kRSNAdikAmapahRtya pari- dazamamadhyayanaM samAdhiH , samantAtsaMyamAnuSThAne vrajet gacchediti, kiJcAnyat- gRhaM- AvasathaM svato'nyena vA na chAdayedupalakSaNArthatvAdasyAparamapi sUtram 17-20 gRhAderuragavatparakRtabilanivAsitvAtsaMskAraM na kuryAt, anyadapi gRhasthakartavyaM parijihIrSurAha- prajAyanta iti prajAstAsu- (489-490) tadviSaye yena kRtena sammizrabhAvo bhavati tatprajahyAt, etaduktaM bhavati- pravrajito'pi san pacanapAcanAdikAM kriyAM kurvan / pApAkartAkArayaMzca gRhasthaiH sammizrabhAvaM bhajate, yadivA-prajA:-striyastAsutAbhirvA yaH sammizrIbhAvastamavikalasaMyamArthI 'prajahyAt parityajediti // 15 // 487 / / apica- ye kecana asmin loke akriya AtmA yeSAmabhyupagame te'kriyAtmAnaH- sAGkhyAH , teSAM hi sarvavyApitvAdAtmA niSkriyaH paThyate, tathA coktaM- akartA nirguNo bhoktA, AtmA kapiladarzaneiti, tuzabdo vizeSaNe, sacaitadvizinaSTi-amUrtatvavyApitvAbhyAmAtmano'kriyatvamevAvabudhyate, te cAkriyAtmavAdino'nyenAkriyatvesati bandhamokSau na ghaTete ityabhiprAyavatA mokSasadbhAvaM pRSTAH santo'kriyAvAdadarzane'pi dhUtaM mokSasaddhAvaM Adizanti pratipAdayanti, te tu pacanapAcanAdike snAnArthaM jalAvagAhanarUpe vA Arambhe sAvadye saktA adhyupapannA gRddhAstu loke mokSaikahetubhUtaM dharmaM zrutacAritrAkhyaM na jAnanti kumArgagrAhiNo na samyagavagacchantIti // 16 // 488 // kizcAnyat puDho yachaMdA iha mANavAu, kiriyAkirIyaM ca puDho ya vaayN| jAyassa bAlassa pakuvva dehaM, pavaDatI veramasaMjatassa ||suutrm 17 // // 489 // ) AukkhayaM ceva abujjhamANe, mamAti se sAhasakAri mNde| aho ya rAo paritappamANe, aTTesu mUDhe ajarAmarevva / / sUtram 18 // meva budhyate (mu0)| 0 mokSaM tadabhAvaM (ca) Adi0 (mu0)| // 346 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 347 // ( // 490 // ) zrutaskandhaH1 jahAhi vittaM pasavo ya savvaM je baMdhavA je ya piyA ya mittaa| lAlappatI se'vi ya ei mohaM, anne jaNA taMsi haraMti vittaM // sUtram dazamamadhyayana samAdhiH, 19 // ( // 491 // ) sUtram 17-20 ___ sIhaM jahA khuDDumigA caraMtA, dUre caraMtI parisaMkamANA / evaM tu mehAvisamikkha dhammaM, dUreNa pAvaM parivajjaejjA / / sUtram 20 // // (489-490) paapaakrtaa492||) muniH pRthakmAnA chandaH-abhiprAyo yeSAM te pRthakchandA iha asminmanuSyaloke mAnavAmanuSyAH, turavadhAraNe, tameva nAnAbhiprAyamAhakriyA'kriyayoH pRthaktvena kriyAvAdamakriyAvAdaM ca samAzritAH, tadyathA-kriyaiva phaladA puMsAM , na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhvet||1||ityevN kriyaiva phaladAyitvenAbhyupagatA, kriyAvAdamAzritAH, evametadviparyayeNAkriyAvAdamAzritAH, etayozcottaratra svarUpaM nyakSeNa vakSyate, te ca nAnAbhiprAyA mAnavAH kriyAkriyAdikaM pRthagvAdamAzritA mokSahetuM dharmamajAnAnA ArambheSu saktA indriyavazagA rasasAtAgauravAbhilASiNa etatkurvanti, tadyathA- jAtasya utpannasya bAlasya ajJasya sadasadvivekavikalasya sukhaiSiNo dehaM zarIraM pakuvva tti khaNDazaH kRtvA''tmanaH sukhamutpAdayanti, tadevaM bAtakriyAM kurvato'saMyatasya kuto'pyanivRttasya janmAntarazatAnubandhi vairaM parasparopamardakAri prakarSaNa vardhate, pAThAntaraM yA bAlassa pagabbhaNAe- 'bAlasya' ajJasya hiMsAdiSu karmasu pravRttasya niranukampasya yA jAtA 'pragalbhatA' dhASTayaM 8 tayApragalbhatayA vairameva pravardhata iti smbndhH||17||489|| apica- AyuSo-jIvanalakSaNasya kSayastamAyuSkakSayamArambha 0 prakurvanti khaNDazaH (pr0)| 0 jAyAe (mu0)| 0 tayA vaira0 (mu0)10 kSaya AyuSkakSayastamArambha0 (mu0)| // 347 //
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM| niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 348 // pApAkA pravRttaH chinnahradamatsyavadudakakSaye sati abudhyamAno'tIva mamAi tti mamatvavAn idaM me ahamasya svAmItyevaM sa mandaH ajJaH zrutaskandhaH1 sAhasaM kartuM zIlamasyeti sAhasakArIti, tadyathA-kazcidvaNigmahatA klezena mahA_Ni ratnAni samAsAdyojayinyA bahirA- dazamamadhyayanaM samAdhiH, vAsitaH, sa ca rAjacauradAyAdabhayAdrAtrau ratnAnyevamevaM ca pravezayiSyAmItyevaM paryAlocanAkulo rajanIkSayaM na jJAtavAn, sUtram 17-20 ayeva ratnAni pravezayan rAjapuruSai ratnebhyazcyAvita iti, evamanyo'pi kiMkartavyatAkulaH svAyuSaH kSayamabudhyamAnaH (489-490) parigraheSvArambheSu ca pravartamAnaH sAhasakArI syAditi,tathA kAmabhogatRSito'hni rAtrau ca pari-samantAt dravyArthI paritapyamAno mammaNavaNigvadArtadhyAyI kAyenApi klizyate, tathA coktaM- ajarAmaravadvAlaH, klizyate dhnkaamyyaa| zAzvataM jIvitaM caiva, manyamAno dhanAni ca // 1 // tadevamArtadhyAnopahataH kaiyA vaccai sattho? kiM bhaMDaM kattha kittiyA bhUmI tyAdi, tathA ukkhaNai khaNai / NihaNai rattiM na suyai diyAvi ya sasaMkoityAdicittasaMklezAtsuSTha mUDho'jarAmaravaNigvadajarAmaravadAtmAnaM manyamAno'pagatazubhAdhyavasAyo'harnizamArambhe pravartata iti // 18 // 490 // kiJcAnyat- vittaM dravyajAtaM tathA pazavo ye gomahiSyAdayastAn sarvAn jahAhi parityaja- teSu mamatvaM mA kRthAH, ye bAndhavA mAtApitrAdayaH zvazurAdayazca pUrvAparasaMstutA ye ca priyA mitrANi sahapAMsukrIDitAdayaste ete mAtApitrAdayo na kiJcittasya paramArthataH kurvanti, so'pica vittapazubAndhavamitrArthI atyarthaM punaH punarvA lapati lAlapyate, tadyathA-he mAtaH! hepitarityevaMtadarthaM zokAkulaH pralapati, tadarjanaparazca mohamupaiti, rUpavAnapikaNDarIkavat / dhanavAnapi mammaNavaNigvat dhAnyavAnapi tilakazreSThivad ityevamasAvapyasamAdhimAn muhyate(ti), yacca tena mahatA klezenApara // 348 // prANyupamardainopArjitaM vittaM tadanye janAH se tasyApaharanti jIvata eva mRtasya vA, tasya ca kleza eva kevalaM pApabandhazcetyevaM matvA 0 kadA vrajati sArthaH kiM bhANDaM kva ca kiyatI bhuumiH| 0 utkhanati khanati nihanti rAtrau na svapiti divApi ca sazaGkaH // 1 // 0 pazavo go0 (mu0)|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 349 // pApAni karmANi parityajettapazcarediti // 19 // 491 // tapazcaraNopAyamadhikRtyAha- yathA kSudramRgA kSudrATavyapazavo hariNa- zrutaskandhaH 1 jAtyAdyAH carantaH aTavyAmaTantaH sarvato bibhyataH parizaGkamAnAH siMha vyAghraM vA AtmopadravakAriNaM dUreNa parihRtya caranti dazamamadhyayanaM samAdhiH, viharanti, evaM medhAvI maryAdAvAn, turvizeSaNe, sutarAM dharmaM samIkSya paryAlocya pApaM karma asadanuSThAnaM dUreNa mnovaakkaaykrmbhiH| sUtram 21-24 parihatya pari- samantAdvajet saMyamAnuSThAyI tapazcArI ca bhavediti, dUreNa vA pApaM- pApahetutvAtsAvadhAnuSThAnaM siMhamiva mRgaH (493-496)| svahitamicchan parivarjayet- parityajediti // 20 // 492 // apica pApAkartA muniH ___saMbujjhamANe u Nare matImaM, pAvAu appANa nivaTTaejjA / hiMsappasUyAiMduhAI mattA, verANubaMdhINi mahabbhayANi // sUtram 21 // ( // 493 // ) musaMna bUyA muNi attagAmI, NivvANameyaM kasiNaM samAhiM / sayaM na kujjA na ya kAravejA, karaMtamannaMpi yaNANujANe ||suutrm 22 // ( // 494 // ) suddhe siyA jAeana dUsaejA, amucchie Na ya ajjhovavanne / dhitimaM vimukkeNa ya pUyaNaTThI, na siloyagAmI ya privvejjaa| sUtram 23 // ( // 495 // ) nikkhamma gehAu nirAvakaMkhI, kAyaM viusejja niyANachinne / No jIviyaM No maraNAbhikaMkhI, carenja bhikkhU valayA vimukke| sUtram 24 // ( // 496 // ) ttibemi // iti samAhinAma dasamamajjhayaNaM samattaM / / mananaM matiH sA zobhanA yasyAstyasau matimAn, prazaMsAyAM matupa, tadevaM zobhanamatiyukto mumukSurnaraH samyakzrutacAritrAkhyaM /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 350 // dharmaM bhAvasamAdhi vA budhyamAnastu vihitAnuSThAne pravRttiM kurvANastu pUrvaM tAvanniSiddhAcaraNAnnivarteta atastat darzayati- pApAt zrutaskandhaH1 hiMsAnRtAdirUpAtkarmaNa AtmAnaM nivartayet, nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavatItyato'zeSakarmakSayamicchannAdAveva dazamamadhyayanaM samAdhiH, AzravadvArANi nirundhyAdityabhiprAyaH, kiMcAnyat- hiMsA-prANivyaparopaNaM tayA tato vA prasUtAni-jAtAni yAnyazubhAni sUtram 21-24 karmANi tAnyatyantaM narakAdiSu yAtanAsthAneSu duHkhAni- duHkhotpAdakAni vartante, tathA vairamanubadhnanti tacchIlAni ca (493-496) pApAkartAvairAnubandhIni janmazatasahasradurmocAni, ata eva mahadbhayaM yebhyaH sakAzAttAni mahAbhayAnIti, evaM ca matvA matimAnAtmAnaM muniH pApAnnivartayediti, pAThAntaraM vA 'nivvANabhUe ya parivvaejjA' asyAyamarthaH- yathA hi nirvRto nirvyApAratvAtkasyacidupaghAte navartate evaM sAdhurapi sAvadyAnuSThAnarahitaH pari-samantAd vrajed parivrajediti // 21 // 493||tthaa Apto- mokSamArgastadgAmItadgamanazIla AtmahitagAmI vA Apto vA prakSINadoSaH sarvajJastadupadiSTamArgagAmI muniH sAdhuH mRSAvAdaM anRtamayathArthaM na brUyAt / satyamapi prANyupaghAtakamiti, 'etadeva' mRSAvAdavarjanaM kRtsnaM saMpUrNa bhAvasamAdhiM nirvANaM cAhuH, sAMsArikA hi samAdhayaH snAnabhojanAdijanitAH zabdAdiviSayasaMpAditA vA anaikAntikAnAtyantikatvena duHkhapratIkArarUpatvena vA asaMpUrNA vrtnte| tadevaM mRSAvAdamanyeSAM vA vratAnAmaticAraM svayamAtmanA na kuryAnnApyapareNa kArayettathA kurvantamapyaparaM manovAkkAyakarmabhirnAnumanyeta iti // 22 // 494 // uttaraguNAnadhikRtyAha- udgamotpAdanaiSaNAbhiH zuddhe nirdoSe syAt kadAcit jAte prApte piNDe sati sAdhU rAgadveSAbhyAM na dUSayet, uktaMca-bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNaMmi jIva! Na si cchlio| iNhiMjaha na chalijjasi bhuMjato raagdosehiN|| 1 // tatrApi rAgasya prAdhAnyakhyApanAyAha-na mUrchito'mUrchitaH- sakRdapi zobhanAhAralAbhe sati gRddhimakurvannAhArayati, tathA (r)vrajediti (mu0)| (r) dvicatvAriMzadeSaNAdoSasaMkaTe gahane jIva! naiva chalitaH / idAnIM yadi na chalyase bhujan rAgadveSAbhyAM (tadA saphalaM tat) // 1 // * hu (mu0)| // 35
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga anadhyupapannastamevAhAraMpaunaHpunyenAnabhilaSamANAH kevalaM saMyamayAtrApAlanArthamAhArayet, prAyo viditavedyasyApi viziSTAhAra- zrutaskandhaH1 niyuktisannidhAvabhilASAtireko jAyata ityato'mUrchito'nadhyupapanna iti ca pratiSedhadvayamuktam, uktaM ca- bhuttabhogo purA jo'vi , dazamamadhyayanaM zrIzIlA0 samAdhiH, vRttiyutam gIyattho'vi ya bhaavio|sNtesaahaarmaaiisu, so'vi khippaM tu khubbhai ||1|tthaa saMyame dhRtiryasyAsaudhRtimAn, tathA sabAhyAbhyantareNa bataraNa8 sUtram 21-24 ndhaH 1 granthena vimuktavad vimuktaH, tathA pUjanaM vastrapAtrAdinA tenArthaH pUjanArthaH sa vidyate yasyAsau pUjanArthI tadevaMbhUto na bhavet, tathA (493-496) // 351 // pApAkartAzlokaH- zlAghA kIrtirna tadgAmI na tadabhilASukaH parivrajediti, kIrtyarthI na kAJcana kriyAM kuryaadityrthH|| 23 // 495 // pcaa|| 2 // 8 muniH adhyayanArthamupasaMjighRkSurAha- gehAnniHsRtya niSkramya ca pravrajito'pi bhUtvA jIvite'pi nirAkAGkSI kAyaM zarIraM vyutsRjya / niSpratikarmatayA cikitsAdikamakurvan chinnanidAno bhavet, tathA na jIvitaM nApi maraNamabhikAGket bhikSuH sAdhuH valayAt / saMsAravalayAtkarmabandhanAdvA vipramuktaH saMyamAnuSThAnaM caret, itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 24 // 496 // iti samAdhyAkhyaM dazamamadhyayanaM smaaptm|| ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau dazamamadhyayanaM samAdhyAkhyaM samAptamiti / / // 351 // O bhuktabhogaH purA yo'pi gItArtho'pi ca bhaavitH| satsvAhAradiSu so'pi kSiprameva kSubhyati // 1 // OM granthena vimuktaH (mu0)10 kIrtistadvAmI (mu0)|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 352 // zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayanaM mArgaH, niyuktiH 107-111 mArganikSepAdiH ||ath ekAdazamadhyayanaM mArgAkhyam // uktaM dazamamadhyayanam , tadanantaramekAdazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane samAdhiH pratipAditaH,sa cajJAnadarzanatapazcAritrarUpovartate, bhAvamArgo'pyevamAtmaka evetyatomArgo'nenAdhyayanena pratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryupakramAdInyanuyogadvArANi vAcyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA- prazasto jJAnAdiko bhAvamArgastadAcaraNaM cAtrAbhidheyamiti, nAmaniSpanne tu nikSepe mArga ityasyAdhyayanasya nAma, tannikSepArtha niyuktikRdAha ni0-NAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso khalu maggassa ya Nikkhevo chavviho hoi / / 107 // ni0-phalagalayaMdolaNavittarajjudavaNabilapAsamagge ya |khiilgaypkkhiphe chattajalAkAsadavvaMmi // 108 // ni0-khettaMmi jaMmikhette kAle kAlo jahiM havai jo u| bhAvaMmi hoti duviho pasattha taha appasattho ya / / 109 / / ni0-duvihaMmivi tigabhedo Neo tassa (u) viNicchao duviho / sugatiphaladuggatiphalo pagayaM sugatIphaleNitthaM // 110 // ni0- duggaiphalavAdINaM tinni tisaTThA satAi vAdINaM / kheme yakhemarUve caukkagaM mggmaadiisu||111|| nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAnmArgasya SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyamArgamadhikRtyAha- phalakairmArgaH phalakamArgaH yatra kardamAdibhayAt phalakairgamyate, latAmArgastu yatra latAbalena gamyate, andolanamArgo'pi yatrAndolanena durgamatilacyate, vetramArgo yatra vetralatopaSTambhena jalAdau gamyate iti, tadyathA- cArudatto vetralatopaSTambhena vetravatI nadImuttIrya parakUlaM gataH, rajjumArgastu yatra rajjvA kiJcidatidurgamatilayate, davanaM ti yAnaM tanmArgo 0 latAvalambana (mu0)| // 352 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 353 // davanamArgaH, bilamArgo yatra tu guhAdyAkAreNa bilena gamyate, pAzapradhAno mArgaH pAzamArgaH pAzakUTavAgurAnvito mArga ityarthaH, zrutaskandhaH 1 kIlakamArgo yatra vAlukotkaTe marukAdiviSaye kIlakAbhijJAnena gamyate, ajamArgo yatra ajena-bastena gamyate, tat- yathA madhyayanaM suvarNabhUmi cArudatto gata iti, pakSimArgo yatra bhAruNDAdipakSibhirdezAntaramavApyate, chatramArgo yatra chatramantareNa gantuM na zakyate, mArgaH, jalamArgo yatra nAvAdinA gamyate, AkAzamArgo vidyAdharAdInAm, ayaM sarvo'pi phalakAdiko dravye dravyaviSaye'vagantavya niyuktiH 107-111 iti // kSetrAdimArgapratipAdanAyAha-kSetramArge paryAlocyamAne yasmin kSetre grAmanagarAdau pradeze vA zAlikSetrAdike vA kSetre yo mArganikSepAdiH yAti mArgo yasminvA kSetre vyAkhyAyate sa kSetramArgaH, evaM kAle'pyAyojyam / bhAve tvAlocyamAne dvividho bhavati mArgaH, tadyathA- prazasto'prazastazceti / prazastAprazastabhedapratipAdanAyAha- dvividhe'pi prazastAprazastarUpe bhAvamArge pratyekaM trividho bhedo bhavati, tatrAprazasto mithyAtvamaviratirajJAnaM ceti, prazastastusamyagdarzanajJAnacAritrarUpa iti, tasya prazastAprazastarUpasya bhAvamArgasya vinizcayo nirNayaH phalaM kArya niSThA dvedhA, tadyathA- prazastaH sugatiphalo'prazastazca durgatiphala iti / iha tu punaH prastAvaH adhikAraH sugatiphalena prazastamArgeNeti // tatrAprazastaM durgatiphalaM mArga pratipipAdayiSustatkartRnnirdidikSurAha-durgatiH phalaMyasya sadurgatiphalastadvadanazIlA durgatiphalavAdinasteSAM prAvAdukAnAMtrINi triSaSTyadhikAni zatAni bhavanti, durgatiphalamArgopadeSTutvaM ca teSAM mithyAtvopahatadRSTitayA viparItajIvAditattvAbhyupagamAt, tatsaMkhyA caivamavaganatavyA, tadyathA- asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| aNNANiya sattaTThI veNaiyANaM ca bttiisN||1|| teSAM ca svarUpaM samavasaraNAdhyayane vkssyt| // 353 // (c) bastyena (mu0)| OM bhUmyAM (mu0)| ObhAraNDA0 (pr0)| 0 azItizataM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAM bhavati cturshiitiH| ajJAnikAnAM saptaSaSTi_nayikAnAM ca dvAtriMzat // 1 //
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 354 // 58888888 iti ||saamprtN mArga bhaGgadvAreNa nirUpayitumAha, tadyathA- ekaH kSemo mArgastaskarasiMhavyAghrAdyupadravarahitatvAt tathA kSemarUpazca zrutaskandhaH 1 samatvAttathA chAyApuSpaphalavadvakSopetajalAzrayAkulatvAcca 1,tathA paraH kSemo nizcauraH kiMtvakSemarUpa upalazakalAkulagiri-8 ekAdaza madhyayana nadIkaNTakagAMzatAkulatvena viSamatvAt, tathA'paro'kSemastaskarAdibhayopetatvAtkSemarUpazcopalazakalAdyabhAvatayA samatvAt, mArgaH, tathA'nyo na kSemo nApi kSemarUpaH siMhavyAghrataskarAdidoSaduSTatvAttathA gartApASANanimnonnatAdidoSaduSTatvAceti, evaM bhAva niyuktiH 112-115 mArgo'pyAyojyaH, tadyathA- jJAnAdisamanvito dravyaliGgopetazca sAdhuH kSemaH kSemarUpazca, tathA kSemo'kSemarUpastusa eva bhAvasAdhuH mArganikSepAdiH kAraNiko dravyaliGgarahitaH, tRtIyabhaGgakagatA nihnavAH, paratIrthikA gRhasthAzca caramabhaGgakavartino drssttvyaaH| evamanantaroktayA prakriyayA catuSkakaM bhaGgakacatuSTayaM mArgAdiSvAyojyam, AdigrahaNAdanyatrApi samAdhyAdAvAyojyamiti // 107-111 // samyagmithyAtvamArgayoH svarUpanirUpaNAyAha ni0- sammappaNio maggoNANe taha daMsaNe caritte y| caragaparivvAyAdIciNNo micchattamaggo u||112|| ni0- iDirasasAyaguruyA chajjIvanikAyaghAyanirayA (y)|je uvadisaMti maggaM kumaggamaggassitA te u||113|| ni0- tavasaMjamappahANA guNadhArI je vayaMti sbbhaavN| savvajagajIvahiyaM tamAhu sammappaNIyamiNaM // 114 / / ni0- paMtho maggoNAo vihIM dhitI sugatI hiyaM (taha) suhaM ca / patthaM seyaM Nivvui NivvANaM sivakaraM ceva // 115 // samyagjJAnaM darzanaM cAritraMcetyayaM trividho'pi bhAvamArgaH samyagdRSTibhiH tIrthakaragaNadharAdibhiH samyagvA- yathAvasthivastutattva // 354 // nirUpaNayA praNItastaireva ca samyagAcIrNa iti, carakaparivrAjakAdibhistu AcIrNaH Asevito mArgo mithyAtvamArgo'prazastamArgo 0 kAraNikadravya (mu0)| OM gRhasthA-zvarama0 (mu0) 0 cAritrA0 pr0|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 355 // zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayana mArga:, niyuktiH 112-115 mArganikSepAdiH bhavatIti / tuzabdo'sya durgatiphalanibandhanatvena vizeSaNArtha iti ||svyuuthyaanaampi pArzvasthAdInAMSaDjIvanikAyopamardakAriNAM kumArgAzritatvaM darzayitumAha-ye kecana apuSTadharmANaH zItalavihAriNaH RddhirasasAtagauraveNa gurukAH gurukarmANa AdhAkarmAdyupabhogAbhyupagamena SaDjIvanikAyavyApAdanaratAzca aparebhyo mArga mokSamArgamAtmAnucIrNamupadizanti, tathAhi-zarIramidamAdyaM dharmasAdhanamiti matvA kAlasaMhananAdihAnezcAdhAkarmAdhupabhogo'pi na doSAyetyevaM pratipAdayanti, te caivaM pratipAdayantaH kutsitamArgAstIrthikAstanmArgAzritA bhavanti / tuzabdAdete'pisvayUthyA etadupadizantaH kumArgAzritA bhavanti kiMpunastIrthikA iti // prazastazAstrapraNayanena sanmArgAviSkaraNAyAha- tapa:- sabAhyAbhyantaraM dvAdazaprakAra tathA saMyamaH- saptadazabhedaH paJcAzravaviramaNAdilakSaNastAbhyAM pradhAnAstapaHsaMyamapradhAnAH, tathA'STAdazazIlAGgasahasrANi guNAstaddhAriNo guNadhAriNo ye satsAdhavasta evaMbhUtA yaM sadbhAvaM paramArthaM jIvAjIvAdilakSaNaM vadanti pratipAdayanti, kiMbhUtaM!- sarvasmin jagati ye jIvAstebhyo hitaM- pathyaM tadrakSaNatasteSAM sadupadezadAnato vA taM sanmArga samyagmArgajJAH samyag aviparItatvena praNItaM AhuH uktavanta iti // sAmprataM sanmArgasyaikArthikAn darzayitumAha- dezAdvivakSitadezAntaraprAptilakSaNaH panthAH, sa ceha bhAvamArgAdhikAre samyaktvAvAptirUpo'vagantavyaH 1, tathA mArga iti pUrvasmAdvizuddhyA viziSTataro mArgaH, sa ceha samyagjJAnAvAptirUpo'vagantavyaH 2, tathA nyAya iti nizcayenAyanaM-viziSTasthAnaprAptilakSaNaM yasmin sati sanyAyaH,saceha samyakcAritrAvAptirUpo'vagantavyaH, satpuruSANAmayaM nyAya eva yaduta avAptayoH samyagdarzanajJAnayostatphalabhUtena samyakcAritreNa yogo bhavatItyato nyAyazabdenAtra cAyazabdanA cAritrayogo'bhidhIyata iti 3, tathA vidhi riti vidhAnaM vidhiH samyagdarzanajJAnayoyogapadyenAvAptiH 4, tathA dhRti riti dharaNaM 0 prazastazAstRpra0 (pr0)| (c) jJAnadarzanayo (mu0)| // 355 //
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayana zrIsUtrakRtA niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 356 // mArgaH, sUtram 1-4 (497-500) mArgapraznaH uttaraMca dhRtiH samyagdarzane sati cAritrAvasthAnaM mASatuSAdAviva viziSTajJAnAbhAvAdvivakSayaivamucyate 5, tathA sugati riti zobhanA gatirasmAt jJAnAccAritrAcceti sugatiH, 'jJAnAkriyAbhyAM mokSa' iti nyAyAtsugatizabdena jJAnakriye abhidhIyete, darzanasya tu jJAnavizeSatvAdatraivAntarbhAvo'vagantavyaH6, tathA hita miti paramArthato muktyavAptistatkAraNaMvA hitam, taccasamyagdarzanajJAnacAritrAkhyamavagantavyamiti 7, atraca saMpUrNAnAM samyagdarzanAdInAM mokSamArgatvesati yavyastasamastAnAM mokSamArgatvenopanyAsaH sa pradhAnopasarjanavivakSayA na doSAyeti, tathA sukha miti sukhahetutvAtsukhaM- upazamazreNyAmupazAmakaM pratyapUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyarUpA guNatrayAvasthA 8, tathA pathya miti pathi- mokSamArge hitaM pathyam, tacca kSapakazreNyAMpUrvoktaM guNatrayaM9, tathA zreya ityupazamazreNimastakAvasthA, upazAntasarvamohAvasthetyarthaH 10, tathA nirvRtihetutvAnnivRtiH kSINamohAvasthetyarthaH, mohanIyavinAze'vazyaM nirvRtisadbhAvAditibhAvaH 11, tathA nirvANa miti ghanaghAtikarmacatuSTayakSayeNa kevalajJAnAvAptiH 12, tathA zivaM mokSapadaM tatkaraNazIlaM zailezyavasthAgamanamiti 13, evametAni mokSamArgatvena kiJcidbhedAbhedena vyAkhyAtAnyabhidhAnAni, yadivaite paryAyazabdA ekArthikA mokSamArgasyeti ||112-115||gto nAmaniSpanno nikSepaH, tadanantaraM sUtrAnugameskhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM kayare magge akkhAe, mAhaNeNaM miimtaa?|jN maggaM ujju pAvittA, ohaM tarati duttaraM ||suutrm 1 // // 497 // ) taM maggaMNuttaraM suddhaM, savvadukkhavimokkhaNaM / jANAsi NaM jahA bhikkhU!, taMNo bUhi mhaamunnii||suutrm 2 // ( // 498 // ) jai No kei pucchijjA, devA aduva mANusA / tesiM tu kayaraM maggaM, Aikkheja? kahAhi nno|suutrm 3 // ( / / 499 // ) jai vo kei pucchijjA, devA aduva maannusaa| tesimaM paDisAhijjA, maggasAraM suNeha me // sUtram 4 // ( // 500 / ) // 356 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAna niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 357 // vicitratvAtrikAlaviSayatvAcca sUtrasyAgAmukaM pracchakamAzritya sUtramidaM pravRttam, ato jambUsvAmIsudharmasvAminamidamAha, zrutaskandhaH1 tadyathA- kataraH kiMbhUto mArgaH apavargAvAptisamartho'syAM trilokyAM AkhyAtaH pratipAdito bhagavatA trailokyoddharaNasamarthe ekAdazanaikAntahitaiSiNAmA hanetyevamupadezapravRttiryasyAsau mAhanaH-tIrthakRttena, tameva vizinaSTi-matiH-lokAlokAntargatasUkSmavya madhyayana hitaviprakRSTAtItAnAgatavartamAnapadArthAvirbhAvikA kevalajJAnAkhyA yasyAstyasau matimAMstena, yaM prazastaM bhAvamArga mokSagamanaM sUtram 1-4 prati RjupraguNaM yathAvasthitapadArthasvarUpanirUpaNadvAreNAvaLaM sAmAnyavizeSanityAnityAdisyAdvAdasamAzrayaNAt, tadevaMbhUtaM (497-500) mArgapraznaH mArga jJAnadarzanatapazcAritrAtmakaM prApya labdhvA saMsArodaravivaravartI prANI samagrasAmagrIkaH ogha miti bhavaughaM saMsArasamudraM uttaraMca taratyatyantadustaram, taduttaraNasAmagyA eva duSprApatvAt, taduktaM- mANussakhettajAIkularUvArogamAuyaM buddhI / savaNoggahasaddhAsaJjamo . ya loyami dulhaaii||1||ityaadi ||1||497||s eva pRcchaka: punarapyAha- yau'sau mArgaH sattvahitAya sarvajJenopadiSTo'zeSai-8 kAntakauTilyavakra(tA)rahitastaM mArgam , nAsyottaraH- pradhAno'stItyanuttarastaM zuddhaH- avadAto nirdoSaH pUrvAparavyAhatidoSApagamAtsAvadyAnuSThAnopadezAbhAvAdvA tamiti, tathA sarvANi-azeSANi bahubhirbhavairupacitAni duHkhakAraNatvAhuHkhAni- karmANi tebhyo vimokSaNaM-vimocakaM tamevaMbhUtaM mArgamanuttaraM nirdoSa sarvaduHkhakSayakAraNaM he bhikSo! yathA tvaM jAnISe Na miti vAkyAlaGkAre / tathAtaMmArga sarvajJapraNItaM naH asmAkaM he mahAmune! brUhikathayeti // 2 // 498 // yadyapyasmAkamasAdhAraNaguNopalabdheryuSmatpratyayenaiva pravRttiH syAt tathApyanyeSAM mArgaH kiMbhUto mayA''khyeya ityabhiprAyavAnAha- yadA kadAcit naH asmAn kecana sulabhabodhayaH // 357 // saMsArodvignAH samyagmArga pRccheyuH, ke te?- devAH caturnikAyAH tathA manuSyAH- pratItAH, bAhulyena tayoreva praznasadbhAvA(r)mAnuSyaM kSetraM jAtiH kulaM rUpamArogyamAyuH buddhiH / zravaNamavagrahaH zraddhA saMyamazca loke durlbhaani||1||0 pracchakaH (mu0)||
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 358 // tadupAdAnam, teSAM pRcchatAM kataraM mArgamahaM AkhyAsye kathayiSye, tadetadasmAkaM tvaM jAnAnaH kathayeti // 3 // 499 // evaM pRSTaH zrutaskandhaH 1 sudharmasvAmyAha- yadi kadAcit vaH yuSmAn kecana devA manuSyA vA saMsArabhrAntiparAbhagnAH samyagmArga pRccheyusteSAM pRcchatAM ima ekAdaza madhyayanaM miti vakSyamANalakSaNaM SaDjIvanikAyapratipAdanagarbhaM tadrakSApravaNaM mArga paDisAhejatti pratikathayet, mArgasAraM mArgaparamArthaM yaM cacA mArgaH, bhavanto'nyeSAM pratipAdayiSyanti tat me mama kathayataH zRNuta yUyamiti, pAThAntaraM vA tesiMtu imaM maggaM Aikkheja suNeha me'tti| sUtram 5-8 uttAnArtham // 4 // 500 // punarapi mArgAbhiSTavaM kurvansudharmasvAmyAha (501-504) mArgaprazna: aNupuvveNa mahAghoraM, kAsaveNa paveiyaM / jamAdAya io puvvaM, samudaM vvhaarinno||suutrm 5 // // 501 // ) uttaraMca atariMsutaratege, tarissaMti annaagyaa| taM soccA paDivakkhAmi, jaMtavotaMsuNeha me ||suutrm 6 // // 502 // ) puDhavIjIvA puDho sattA, AujIvA tahA'gaNI / vAujIvA puDho sattA, taNarukkhA sabIyagA // sUtram 7 // ( // 503 // ) ahAvarA tasA pANA, evaM chakkAya AhiyA / etAvae jIvakAe, NAvare koi vijii|suutrm 8 // // 504 // ) yathA'hUM anupUrveNa anuparipATyA kathayAmi tathA zRNuta, yadivA yathA cAnupUrvyA sAmagryA vA mArgo'vApyate tacchRNuta, tadyathA- paDhamilugANa udaeityAdi tAvadyAvat bArasavihe kasAe khavie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbhoityAdi, tathA : cattAri paramaMgANItyAdi / kiMbhUtaM mArga?, tameva vizinaSTi-kApuruSaiH saMgrAmapravezavat duradhyavaseyatvAt mahAghoraM mahAbhayAnakaM 8 (r) ittAva eva pra0 / (c) dRzyamAneSu bhussvaadshessu nAvare vijjatI kAe ityeva pATha upalabhyate, prAG mudrite tveSa IdRzaH, kvacit nAvare vijjatI kaetti pAThaH chando'- // 358 // nulomyena kAyasya syAddhasvatA cennAsundaraH sH| 0 prAthamikAnAmudaye / 0 dvAdazavidheSu kaSAyeSu kSapiteSUpazamiteSu vA yogaiH / labhate cAritralAbham / / 7 catvAri prmaanggaani| 888888888888
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 359 // mArgaprazaH kAzyapo mahAvIravardhamAnasvAmI tena praveditaM praNItaM mAgaM kathayiSyAmIti, anena svamanISikAparihAramAha, yaM zuddhaM mArga zrutaskandhaH1 upAdAya gRhItvA ita iti sanmArgopAdAnAt pUrvaM AdAvevAnuSThitatvAddustaraM saMsAraM mahApuruSAstaranti, asminnevArthe dRSTAntamAha ekAdaza madhyayana vyavahAraH- paNyakrayavikrayalakSaNo vidyate yeSAM te vyavahAriNaH- sAMyAtrikAH, yathA te viziSTalAbhArthinaH kiJcinnagaraM mArgaH, yiyAsavo yAnapAtreNa dustaramapi samudraM taranti evaM sAdhavo'pyAtyantikaikAntikAbAdhasukhaiSiNaH samyagdarzanAdinA mArgeNa sUtram 5-8 mokSaM jigamiSavo dustaraM bhavaughaM trntiiti||5||501||maargvishessnnaayaahuu-yNmaagN pUrvaM mahApuruSAcIrNamavyabhicAriNamAzritya (501-504) pUrvasminnanAdike kAle bahavo'nantAH sattvA azeSakarmakavacavipramuktA bhavaugha-saMsAraM atArSuH tIrNavantaH, sAmpratamapyeke uttaraMca samagrasAmagrIkAH saMkhyeyAH sattvAstaranti, mahAvidehAdau sarvadA siddhisadbhAvAdvartamAnatvaM na virudhyate, tathA'nAgate ca kAle aparyavasAnAtmake'nantA eva jIvAstariSyanti / tadevaM kAlatraye'pi saMsArasamudrottArakaM mokSagamanaikakAraNaM prazastaM bhAvamArgamutpannadivyajJAnaistIrthakRdbhipadiSTam, taM cAhaM samyak zrutvA'vadhArya ca yuSmAkaM zuzrUSUNAM prativakSyAmi pratipAdayiSyAmi, sudharmasvAmI jambUsvAminaM nizrIkRtyAnyeSAmapi jantUnAM kathayatItyetaddarzayitumAha- he jantavo'bhimukhIbhUya taM cAritramArga, mama kathayataH zRNuta yUyam, paramArthakathane'tyantamAdarotpAdanArthamevamupanyAsa iti||6||502|| cAritramArgasya prANAtipAtaviramaNamUlatvAttasya ca tatparijJAnapUrvakatvAdato jIvasvarUpanirUpaNArthamAha-pRthivyeva pRthivyAzritA vA jIvAH pRthvIjIvAH, teca pratyekazarIratvAt pRthak pRthak pratyekaM sattvA jantavo'vagantavyAH , tathA Apazca jIvAH, evamagnikAyAzca, tathA'pare vAyujIvAH, tadevaM caturmahAbhUtasamAzritAH pRthak sattvAH pratyekazarIriNo'vagantavyAH, eta eva pRthivyaptejovAyusamAzritAH sattvAH (r)bhavata iti gamyam / OM karmakacavaravipra0 (mu0)| 0 smaasaantaagmetyaadinetto'nitytvm| // 359 //
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 360 // pratyekazarIriNaH, vakSyamANavanaspatestu sAdhAraNazarIratvenApRthaktvamapyastItyasyArthasya darzanAya punaH pRthak sattvagrahaNamiti / zrutaskandhaH1 vanaspatikAyastu yaH sUkSmaH sa sarvo'pi nigodarUpaH sAdhAraNo bAdarastu sAdhAraNo'sAdhAraNazceti, tatra pratyekazarIriNo'-0 ekAdaza madhyayanaM sAdhAraNasya katicidbhedAnnirdidikSurAha- tatra tRNAni-darbhavIraNAdIni vRkSAH- cUtAzokAdayaH saha bIjaiH- zAligodhUmAdi mArgaH, bhirvartanta iti sabIjakAH, ete sarve'pi vanaspatikAyAH sattvA avagantavyAH, anena ca bauddhAdimatanirAsaH kRto'vagantavya sUtram 9-12 iti / eteSAM ca pRthivyAdInAM jIvAnAM jIvatvena prasiddhisvarUpanirUpaNamAcAre prathamAdhyayane zastraparijJAkhye nyakSeNa (505-508) mArgaprazna: pratipAditimiti neha prtnyte||7||503 // SaSThajIvanikAyapratipAdanAyAha-tatra pRthivyaptejovAyuvanaspataya ekendriyAH uttaraMca sUkSmabAdaraparyAptAparyAptakabhedena pratyekaM caturvidhAH, atha anantaraM apare anye trasantIti trasAH- dvitricatuSpaJcendriyAH kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdayaH, tatra dvitricaturindriyAH pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedAtSaDDidhAH, paJcendriyAstu sj'ysNjnyipryaaptkaapryaaptkbhedaaccturvidhaaH| tadevamanantaroktayA nItyA caturdazabhUtagrAmAtmakatayA SaDjIvanikAyA vyAkhyAtAstIrthakaraNagaNadharAdibhiH, etAvAn etadbhedAtmaka eva saMkSepato jIvanikAyo jIvarAzirbhavati, aNDajodbhijjasaMsvedajAderatraivAntarbhAvAnnAparo jIvarAzirvidyate kazciditi // 8 // 504 // tadevaM SaDjIvanikAyaM pradarzya yattatra vidheyaM taddarzayitumAha savvAhiM aNujuttIhi, matimaM pddilehiyaa| savve akaMtadukkhA ya, ato savve na hiNsyaa||suutrm 9 // // 505 // ) eyaM khuNANiNo sAraM, jana hiMsati kaMcaNa / ahiMsA samayaM ceva, etAvaMtaM vijANiyA // sUtram 10 // // 506 / / ) // 360 // uDe ahe ya tiriyaM, je kei tasathAvarA / savvattha viratiM vijA, saMti nivvANamAhiyaM // sUtram 11 // // 507 // ) pabhUdose nirAkiccA, Na virujjheja kennii| maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva aMtaso // sUtram 12 // ( // 508 // )
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza // 361 // sarvAyA: kAzcanAnurUpA:-pRthivyAdijIvanikAyasAdhanatvenAnukUlA yuktayaH-sAdhanAni, yadivA asiddhaviruddhAnaikAnti- zrutaskandhaH1 niyukti kaparihAreNa pakSadharmatvasapakSasattvavipakSavyAvRttirUpatayA yuktisaMgatA yuktayaH anuyuktayastAbhiranuyuktibhiH matimAnsadvivekI zrIzIlA0 8 madhyayana vRttiyutam pRthivyAdijIvanikAyAn pratyupekSya paryAlocya jIvatvena prasAdhya tathA sarve'pi prANinaH akAntaduHkhA duHkhadviSaH sukhalipsavazca mArgaH, 1 manvAno matimAn sarvAnapi prANino na hiNsyaaditi| yuktayazca tatprasAdhikAH saMkSepeNemA iti- sAtmikA pRthivI, tadAtmanAM sUtram 9-12 (505-508) vidrumalavaNopalAdInAMsamAnajAtIyAGkarasadbhAvAd, arthovikArAGkaravat / tathA sacetanamambhaH, bhUmikhananAdavikRtasvabhAva-8 mArgapraznaH saMbhavAd, darduravat / tathA sAtmakaM tejaH, tadyogyAhAravRddhyA vRddhyupalabdheH, bAlakavat / tathAsAtmako vAyuH, aparapreritA-8 uttaraMca niyatatirazcInagatimattvAt, govat / tathA sacetanA vanaspatayaH, janmajarAmaraNarogAdInAM samuditAnAM sadbhAvAt, strIvat, tathA kSatasaMrohaNAhAropAdAnadauhRdasadbhAvasparzasaMkocasAyAhnasvApaprabodhAzrayopasarpaNAdibhyo hetubhyo vnspteshcaitnysiddhiH| dvIndriyAdInAM tu punaH kRmyAdInAM spaSTameva caitanyam, tadvedanAzcaupakramikAH svAbhAvikAca samupalabhya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedena tatpIDAkAriNa upamardAnnivartitavyamiti // 9 // 505 // etadeva samarthayannAha-khuzabdo vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, etadeva anantaroktaM prANAtipAtanivartanaM jJAnino jIvasvarUpatadvadhakarmabandhavedinaH sAraM prmaarthtH| pradhAnam, punarapyAdarakhyApanArthametadevAha- yatkaJcana prANinamaniSTaduHkhaM sukhaiSiNaM na hinasti, prabhUtavedino'pi jJAnina etadeva sArataraM jJAnaM yatprANAtipAtanivartanamiti, jJAnamapi tadeva paramArthato yatparapIDAto nivartanam, tathA coktaM- kiM tAe paDhiyAe? payakoDIe plaalbhuuyaae| jatthittiyaM Na NAyaM parassa pIDA na kAyavvA // 1 // tadevamahiMsApradhAnaH samaya- AgamaH saMketo (c) nanAdhikRta0 / nanAviSkRta0 pra0A aparApreritaniyata0 (mu0)| kintayA paThitayA padakoTyApi plaalbhuutyaa| yatraitAvanna jJAtaM parasya pIDA na karttavyA // 1 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || 362 // uttaraca vopadezarUpastamevaM bhUtamahiMsAsamayametAvantameva vijJAya kimanyena bahunA parijJAnena?, etAvataiva parijJAnena mumukSorvivakSita zrutaskandhaH1 kAryaparisamApterato na hiMsyAtkaJcaneti // 10 // 506 // sAmprataM kSetraprANAtipAtamadhikRtyAha- Urdhvamadhastiryak ca ye kecana ekAdaza madhyayanaM trasAH- tejovAyudvIndriyAdayastathA sthAvarA:- pRthivyAdayaH, kiMbahunoktena?, sarvatra prANini trasasthAvarasUkSmabAdarabhedabhinne mArgaH, viratiM prANAtipAtanivRttiM vijAnIyAt kuryAt, paramArthata evamevAsau jJAtA bhavati yadi samyak kriyata iti, eSaiva c| sUtram 13-16 prANAtipAtanivRttiH pareSAmAtmanazcazAntihetutvAcchAntirvartate, yato viratimato nAnye kecana bibhyati, nApyasau bhavAntare'pi (509-512) mArgapraznaH kutazcidbibheti, apica- nirvANapradhAnaikakAraNatvAnirvANamapi prANAtipAtanivRttireva, yadivA zAntiH- upazAntatA nirvRttiH- nirvANaM viratimAMzcAtaraudradhyAnAbhAvAdupazAntirUpoM nirvRtibhUtazca bhavati // 11 // 507 // kizcAnyat- indriyANAM prabhavatIti prabhuzyendriya ityarthaH, yadivA saMyamAvArakANi karmANyabhibhUya mokSamArge pAlayitavye prabhuH-samarthaH,sa evaMbhUtaH prabhuH dUSayantIti doSA- mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAstAn nirAkRtya apanIya kenApi prANinA sArdhaM na virudhyeta na kenacitsaha virodhaM kuryAt na kasyacidapyapakuryAt, trividhenApi yogeneti manasA vAcA kAyena caivAntazo- yAvajjIvam, parApakArakriyayA na virodhaM kuryAditi // 12 // 508 // uttaraguNAnadhikRtyAha saMvuDe se mahApanne, dhIre dattesaNaM cre| esaNAsamie NiccaM , vajayaMte aNesaNaM / sUtram 13 // ( // 509 // ) bhUyAiMca samAraMbha, tamuhissA yjNkddN| tArisaMtuNa giNhejA, annpaannNsusNje|suutrm 14 // ( // 510 // ) zAnti: upazamaH zAntatA (pr0)| zAntarUpo (pr0)| 0 kuryAt, trividhe0 (mu0)| 0 bhUyAI samAraMbha samuddissA ya jaM kaDaM smgressvaadshessu dRzyamAneSu pAThaH, TIkAyAM tu na tthaa| 36
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM pUIkammana sevijA, esa dhamme vusiimo| jaM kiMci abhikaMkhejjA, savvasotaMna kppe|suutrm 15 // ( // 511 // ) zrutaskandhaH1 niyuktihaNaMtaMNANujANejA, Ayagutte jiiNdie| ThANAI saMti saDDINaM, gAmesu ngresuvaa|| sUtram 16 / / ( // 512 / / ) ekAdazazrIzIlA madhyayanaM vRttiyutam AzravadvAranirodhenendriyanirodhena ca saMvRtaH sa bhikSurmahatI prajJA yasyAsau mahAprajJo- vipulabuddhirityarthaH, tadanena jIvA mArgaH, zrutaskandhaH 1 jIvAdipadArthAbhijJatAveditA bhavati, dhIraH akSobhyaH kSutpipAsAdiparISahairna kSobhyate, tadeva darzayati-AhAropadhizayyAdike sUtram 13-16 // 363 // svasvAminA tatsaMdiSTena vA datte satyeSaNAM carati eSaNIyaM gRhNAtItyarthaH, eSaNAyA eSaNAyAM vA gaveSaNagrahaNagrAsarUpAyAM (509-512) mArgapraznaH trividhAyAmapisamyagitaH samitaH,sasAdhunityameSaNAsamitaHsannaneSaNAM varjayanparityajansaMyamamanupAlayet, upalakSaNArthatvAdasya uttaraMca zeSAbhirapIryAsamityAdibhiH samito draSTavya iti // 13 // 509 // aneSaNIyaparihAramadhikRtyAha-abhUvan bhavanti bhaviSyanti ca bhUtAni prANinaH, tAni bhUtAni samArabhya saMrambhasamArambhArambhairupatApayitvA taM sAdhu uddizya sAdhvarthaM yatkRtaM yadupakalpitamAhAropakaraNAdikaM tAdRzaM AdhAkarmadoSaduSTaM susaMyataH sutapasvI tadannaM pAnakaMvA na bhuJjIta, tuzabdasyaivakArArthatvAnnaivAbhyavahared, evaM tena mArgo'nupAlito bhavati // 14 // 510 // kiJca-AdhAkarmAdyavizuddhakoTyavayavenApi saMpRktaM pUtikarma, tadevaMbhUtamAhArAdikaM na seveta nopabhuJjIta, eSaH-anantarokto dharmaH kalpa: svabhAvaH vusImao tti samyaksaMyamavato'yamevAnuSThAnakalpo yadutAzuddhamAhArAdikaM pariharatIti, kiJca- yadapyazuddhatvenAbhikAjhet-zuddhamapyazuddhatvenAbhizaGketa kiJcidapyAhArAdikaM tat sarvazaH sarvaprakAramapyAhAropakaraNapUtikarma bhoktuM na kalpata iti // 15 // 511 // kiJcAnyat- dharmazraddhAvatAM grAmeSu nagareSu / / 363 // vA kheTakarbaTAdiSu vA sthAnAni AzrayAH santi vidyante, tatra tatsthAnAzritaH kazciddharmoddezena kila dharmazraddhAlutayA prANyupamarda(r) AzravadvArANAM rodhenendriyadvAranirodhena (mu0)| (r) ca prANinastAni (mu0)| 0 tadu0 (mu0)| 0 kalpasvabhAvaH pra0 bruumH| OM dharmopadezena (mu0)|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgakAriNIM dharmabuddhyA kUpataDAgakhananaprapAsatrAdikAM kriyAM kuryAt tena ca tathAbhUtakriyAyAH kartA kimatra dharmo'sti naasti| zrutaskandhaH1 niyuktivetyevaM pRSTo'pRSTo vA taduparodhAdbhayAdvA taM prANino ghnantaM nAnujAnIyAt, kiMbhUtaH san?- AtmanA manovAkkAyarUpeNa gupta ekAdazazrIzIlA0 madhyayana vRttiyutam AtmaguptaH tathA jitendriyo vazyendriyaH sAvadyAnuSThAnaM nAnumanyeta // 16 // 512 // sAvadhAnuSThAnAnumatiM parihartukAma Aha- mArgaH, zrutaskandhaH 1 tahA giraM samArabbha, atthi puNNaMti No ve| ahavANatthi puNNaMti, evameyaM mahabbhayaM // sUtram 17 // ( // 513 // ) sUtram 17-20 // 364 // (513-516) dANaTThayA ya je pANA, hammati tasathAvarA / tesiMsArakkhaNaTThAe, tamhA atthiti No ve|suutrm 18 // ( / / 514 // ) kUpataTAgAdijesiMtaM uvakappaMti, annapANaM tahAvihaM / tesiM lAbhaMtarAyaMti, tamhA Nasthitti No ve|suutrm 19 // ( // 515 // ) prazne maunAdi je yadANaM pasaMsaMti, vahamicchaMti pANiNaM / je yaNaM paDisehaMti, vitticcheyaM karaMti te||suutrm 20 // // 516 // ) kenacidrAjAdinA kUpakhananasatradAnAdipravRttena pRSTaH sAdhuH-kimasmadanuSThAne asti puNyamAhosvinnAstIti?, evNbhuutaaN| giraM samArabhya nizamyAzritya vAsti puNyaM nAsti vetyevametadubhayathApi mahAbhayamiti matvA doSahetutvena nAnumanyeta // 17 // 513 // kimarthaM nAnumanyeta ityAha- annapAnadAnArthamAhAramudakaMca pacanapAcanAdikayA kriyayA kUpakhananAdikayA copakalpayet, tatra yasmAd hanyante vyApAdyante trasAH sthAvarAzcajantavaH tasmAtteSAM rakSaNArthaM rakSAnimittaM sAdhurAtmagupto jitendriyo'styatra bhavadIye'nuSThAne puNyamityevaM no vdediti||18||514|| yadyevaM nAsti puNyamiti brUyAt, tadetadapi na brUyAdityAha- yeSAM / jantUnAM kRte tad annapAnAdikaM kila dharmabuddhyA upakalpayanti tathAvidhaM prANyupamardadoSaduSTaM niSpAdayanti, tanniSedhe ca yasmAt // 364 // teSAM AhArapAnArthinAM tat lAbhAntarAyo vighno bhavet, tadabhAvena tu te pIDyeran, tasmAtkUpakhananasatrAdike karmaNi nAsti nAstItyevaM (mu)10 zritya asti puNyaM nAsti vetyevamubhayathApi (mu0)| 0 yo'tra bhavadIyAnuSThAne (mu0)| nAsti puNyamityevaM brUyAt ? etadapi (pr0)|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 365 // puNyamityetadapi no vadediti // 19 // 515 // enamevArthaM punarapi samAsataH spaSTataraM bibhaNiSurAha-ye kecana prapAsatrAdikaMdAnaM zrutaskandhaH1 bUhanAMjantUnAmupakArItikRtvA prazaMsanti zlAghantete paramArthAnabhijJAH prabhUtataraprANinAM tatprazaMsAdvAreNa vadhaM prANAtipAtamicchanti,8 ekAdaza madhyayanaM tadAnasya prANAtipAtamantareNAnupapatteH, ye'pica kila sUkSmadhiyo vayamityevaM manyamAnA AgamasadbhAvAnabhijJAH pratiSedhanti mArgaH, niSedhayanti te'pyagItArthAHprANinAMvRtticchedaM vartanopAyavighnaM kurvantIti // 20 // 516 // tadevaM rAjJA anyena vezvareNa kUpataDA- sUtram 21-24 (517-520) gayAgasatradAnAdyudyatena puNyasaddhAvaM pRSTairmumukSubhiryadvidheyaM taddarzayitumAha kUpataTAgAdiduhaovi te Na bhAsaMti, atthi vA natthi vA punno| AyaM rayassa heccA NaM, nivvANaM pAuNaMti te||suutrm 21 // ( / / 517 // ) prazne maunAdi nivvANaM paramaM buddhA, NakkhattANa va cNdimaa| tamhA sadA jae daMte, nivvANaM saMdhae munnii|| sUtram 22 // ( // 518 // ) vujjhamANANa pANANaM, kiccaMtANa sakammuNA / AghAti sAhu taM dIvaM, patiDhesA pvuccii| sUtram 23 // ( / / 519 // ) Ayagutte sayA daMte, chinnasoe annaasve| je dhammaMsuddhamakkhAti, paDipunnamaNelisaM // sUtram 24 // ( // 520 // ) yadyasti puNyamityevamUcustato'nantAnAM sattvAnAMsUkSmabAdarANAM sarvadA prANatyAga eva syAt prINanamAtraMtu punaH svalpAnAM svalpakAlIyamato'stIti na vaktavyaM nAsti puNyamityevaM pratiSedhe'pi tadarthinAmantarAyaH syAdityato dvidhApi asti nAsti vA puNyamityevaM te mumukSavaH sAdhavaH punarna bhASante, kiMtu pRSTaiH sadbhimaunaM samAzrayaNIyam, nirbandhe tvasmAkaM dvicatvAriMzaddoSa-8 varjita AhAraH kalpate, evaMvidhaviSaye mumukSUNAmadhikAra eva nAstIti, uktaM ca-satyaM vapreSu zItaM zazikaradhavalaM vAri pItvA prakAmaM, vyucchinnAzeSatRSNAH pramuditamanasaH prANisArthA bhavanti / zoSaM nIte jalaughe dinakarakiraNairyAntyanantA vinAzaM, tenodAsInabhAvaM 0 maunameva (pr0)| // 365 //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 366 // vrajati munigaNa: kuupvpraadikaarye||1||tdevmubhythaapibhaassite rajasaH karmaNa Ayo lAbho bhavatItyatastamAyaM rajaso maunenAnavadya- zrutaskandhaH1 bhASaNena vA hitvA tyaktvA te anavadyabhASiNo nirvANaM mokSaM prApnuvantIti // 21 // 517 // apica-nirvRtinirvANaM tatparamaM ekAdaza madhyayanaM pradhAnaM yeSAM paralokArthinAM buddhAnAM te tathA tAneva buddhAn nirvANavAditvena pradhAnAnityetadRSTAntena darzayati- yathA nakSatrANAM mArgaH, azvinyAdInAM saumyatvapramANaprakAzakatvairadhikazcandramAH, evaM paralokArthinAM buddhAnAM madhye ye svargacakravartisaMpannidAna- sUtram 21-24 parityAgenAzeSakarmakSayarUpaM nirvANamevAbhisaMdhAya pravRttAsta eva pradhAnA nApara iti, yadivA yathA nakSatrANAM candramAH (517-520) kUpataTAgAdipradhAnabhAvamanubhavati, evaM lokasya nirvANaM paramaM pradhAnamityevaMbuddhA avagatatattvAH pratipAdayantIti, yasmAcca nirvANaM pradhAna prazne maunAdi tasmAtkAraNAt sadA sarvakAlaM yataH prayataH prayatnavA(graM0 6000) n indriyanoindriyadamanena dAnto muniH sAdhuH nirvANamabhisandhayet nirvANArthaM sarvAH kriyAH kuryAdityarthaH // 22 // 518 // kiJcAnyat- saMsArasAgarasrotobhirmithyAtvakaSAyapramAdAdikaiH |uhymaanaanaaN tadabhimukhaM nIyamAnAnAM tathA svakarmodayena nikRtyamAnAnAmazaraNAnAmasumatAM parahitaikarato'kAraNavatsalastIrthakRdanyo vA gaNadharAcAryAdikasteSAmAzvAsabhUtaM sAdhu zobhana dvIpamAkhyAti, yathA samudrAntaHpatitasya jantorjalakallolAkulitasya mumUrSoratizrAntasya vizrAmahetuM dvIpaM kazcitsAdhurvatsalatayA samAkhyAti, evaM taM tathAbhUtaM dvIpaM samyagdarzanAdikaM saMsArabhramaNavizrAmahetuM paratIrthikairanAkhyAtapUrvamAkhyAti, evaM ca kRtvA pratiSThAnaM pratiSThA- saMsArabhramaNaviratilakSaNaiSA samyagdarzanAdyavAptisAdhyA mokSaprAptiH prakarSeNa tattvajJaiH ucyate procyata iti // 23 // 519 // kiMbhUto'sAvAzvAsadvIpo bhavati? kITagvidhena 8 // 366 // vA'sAvAkhyAyata ityetadAha-manovAkkAyairAtmA gupto yasya sa AtmaguptaH, tathA sadA sarvakAlamindriyanoindriyadamanena dAnto 0 kuryAditi bhAvaH (pra0)10 sAdhu zobhanaM (pr0)|
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayanaM mArgaH, sUtram 25-28 (521-524)| ajJAninaH samAdhihInAH zrIsUtrakRtAGga vazyendriyo dharmadhyAnadhyAyI vetyarthaH, tathA chinnAni-troTitAni saMsArasrotAMsi yena sa tathA, etadeva spaSTataramAha- nirgata niyukti AzravaH- prANAtipAtAdikaH karmapravezadvArarUpo yasmAtsa nirAzravo evaMbhUtaH sa zuddhaM samastadoSApetaM dharmamAkhyAti, kiMbhUtaM zrIzIlA0 vRttiyutam dharmaM ?- pratipUrNa niravayavatayA sarvaviratyAkhyaM mokSagamanaikahetuM anIdRzaM ananyasadRzamadvitIyamitiyAvat // 24 // 520 // zrutaskandhaH1 evNbhuutdhrmvytirekinnaaNdossaabhidhitsyaa''h|| 367 // tameva avijANaMtA, abuddhA buddhmaanninno| buddhA motti ya mannaMtA, aMtae teM smaahie| sUtram 25 // // 521 // ) te ya bIodagaMceva, tamuhissA yajaM kddN| bhoccA jhANaM jhiyAyaMti, akheyannA'(a)samAhiyA ||suutrm 26 // // 522 // ) jahA DhaMkA ya kaMkA ya, kulalA maggukA sihii| macchesaNaM jhiyAyaMti, jhANaM te kalusAdhamaM / / sUtram 27 / / ( // 523 // ) evaM tu samaNA ege, micchAddiTThI annaariyaa| visaesaNaM jhiyAyaMti, kaMkA vA klusaahmaa|suutrm 28 // // 524 // ) tamevaM zuddhaM paripUrNamanIdRzaM dharmamajAnAnA aprabuddhA avivekinaH paNDitamAnino vayameva pratibuddhA dharmatattvamityevaM manyamAnA bhAvasamAdheH- samyagdarzanAkhyAdante-paryante'tidUre vartanta iti, teca sarve'pi paratIrthikA draSTavyA iti ||25||521||kimiti tetIrthikA bhAvamArgarUpAtsamAdhedUre vartanta ityAzaGkayAha-te cazAkyAdayo jIvAjIvAnabhijJatayA bIjAni zAligodhUmAdIni, tathA zItodakaM aprAsukodakam, tAMzcoddizya tadbhaktairyadAhArAdikaM kRtaM niSpAditaM tatsarvamavivekitayA te zAkyAdayo bhuktvA BabhyavahRtya punaH sAtarddhirasagauravAsaktamanasaH saGghabhaktAdikriyayA tadavAptikRte ArtaM dhyAnaM dhyAyanti, na baihikasukhaiSiNAM dAsIdAsadhanadhAnyAdiparigrahavatAM dharmadhyAnaM bhavatIti, tathA coktaM- grAmakSetragRhAdInAM, gavAM preSyajanasya c| yasminparigraho (c) ataM ete (mu0)| 0 tamevaMbhUtaM zuddhaM (mu0)| // 367 //
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 368 // mArgaH, dRSTo, dhyAnaM tatra kutaH shubhm?||1||iti, tathA- mohasyAyatanaM dhRterapacayaH zAnteH pratIpo vidhipkSepasya suhRnmadasya bhavanaM pApasya zrutaskandhaH1 vAso nijaH / duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM dhyAnasya kaSTo ripuH, prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca // 1 // tadevaM ekAdaza madhyayanaM pacanapAcanAdikriyApravRttAnAM tadeva cAnuprekSamANAnAM kutaH zubhadhyAnasya saMbhavaH? iti / apica-tetIrthikA dharmAdharmaviveke kartavye akhedajJA anipuNAH, tathAhi- zAkyA manojJAhAravasatizayyAsanAdikaM rAgakAraNamapi zubhadhyAnanimittatvenA-sUtram 25-28 (521-524) dhyavasyanti, tathA coktaM-maNuNNaM bhoyaNaM bhucce tyAdi, tathA mAMsaM kalkikamityupadizya saMjJAntarasamAzrayaNAnnirdoSaM manyante, ajJAnina: buddhasaGghAdinimittaM cArambhaM nirdoSamiti, taduktaM- maMsanivattiM kAuMsevai daMtikkagati dhnnibheyaa| iya caiUNAraMbha paravavaesA kuNai samAdhihInA: baalo||1||n caitAvatA tannirdoSatA, na hi lUtAdikaM zItalikAdyabhidhAnAntaramAtreNAnyathAtvaM bhajate, viSa vA madhurakAbhidhAneneti, evamanyeSAmapi kApilAdInAmAvirbhAvatirobhAvAbhidhAnAbhyAM vinaashotpaadaavbhiddhtaamnaipunnymaavisskrnniiym| tadevaM te varAkAH zAkyAdayo manojJoddiSTabhojinaH saparigrahatayA''rtadhyAyino'samAhitA mokSamArgAkhyAdbhAvasamAdherasaMvRtatayA 1 dUreNa vartanta ityarthaH // 26 // 522 // yathA caite rasasAtAgauravatayA''rtadhyAyino bhavanti tathA dRSTAntadvAreNa darzayitumAhayathetyudAharaNopanyAsArthaH yathA yena prakAreNa DhaGkAdayaH pakSivizeSA jalAzayAzrayA AmiSajIvino matsyaprAptiM dhyAyanti, evaMbhUtaM ca dhyAnamArtaraudradhyAnarUpatayA'tyantakaluSamadhamaM ca bhavatIti // 27 // 523 // dArTAntikaM darzayitumAha- eva miti yathA DhaGkAdayomatsyAnveSaNaparaM dhyAnadhyAyanti taddhyAyinazca kaluSAdhamA bhavanti evameva mithyAdRSTayaH zramaNA eke zAkyAdayo'nAryakarmakAritvAtsArambhaparigrahatayA anAryAH santo viSayANAM- zabdAdInAM prAptiM dhyAyanti taddhyAyinazca kaGkA iva kaluSAdhamA / (r)mityapadizya (pr0)| (r)mAMsanivRttiM kRtvA sevate idaM kalkikamiti dhvanibhedAd / evaM tyaktvArambhaM paravyapadezAtkaroti baalH||1|| 0 madhuraM viSe ityukteH // 368 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 369 / zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayanaM mArgaH, sUtram 29-32 (525-528) ajJAninaH samAdhihInAH bhavantIti // 28 // 524 // kiJca suddhaM maggaM virAhittA, ihamege u dummtii| ummaggagatA dukkhaM, ghAyamesaMti taMtahA // sUtram 29 / / ( // 525 // ) jahA AsAviNiM nAvaM, jAiaMdho durUhiyA / icchaI pAramAgaMtuM, aMtarA ya visIyati // sUtram 30 // // 526 // ) evaM tu samaNA ege, micchaddiTThI annaariyaa|soyN kasiNamAvannA, AgaMtAro mhbbhyN|suutrm 31 // ( // 527 // ) imaMca dhammamAdAya, kAsaveNa paveditaM / tare soyaM mahAghoraM, attattAe privve|suutrm 32 // ( // 528 // ) zuddhaM avadAtaM nirdoSa mArgaM samyagdarzanAdikaM mokSamArga kumArgaprarUpaNayA virAdhya dUSayitvA iha asminsaMsAre mokSamArgaprarUpaNaprastAve vA eke zAkyAdayaH svadarzanAnurAgeNa mahAmohAkulitAntarAtmAno duSTA pApopAdAnatayA matiryeSAM te duSTamatayaH santa unmArgeNa-saMsArAvataraNarUpeNa gatAH- pravRttA unmArgagatA duHkhayatIti duHkhaM- aSTaprakAraM karmAsAtodayarUpaM vA taduHkhaM ghAtaM cAntazaste tathA- sanmArgavirAdhanayA unmArgagamanaM ca eSante anveSayanti, duHkhamaraNe zatazaH praarthyntiityrthH|| 29 // 525||shaakyaadiinaaNcaapaayN didarzayiSustAvaddRSTAntamAha- yathA jAtyandha AsrAviNIM zatacchidrAMnAvamAruhya pAramAgantumicchati, na cAsau sacchidratayA pAragAmI bhavati, kiM tarhi?, antarAla eva- jalamadhya eva viSIdati-nimajjatItyarthaH // 30 // 526 // 8 dArTAntikamAha- evameva zramaNA eke zAkyAdayo mithyAdRSTayo'nAryA bhAvasrotaH- karmAzravarUpaM kRtsnaM saMpUrNamApannAH santaste mahAbhayaM paunaHpunyena saMsAraparyaTanayA nArakAdisvabhAvaM duHkhaM AgantAraH AgamanazIlA bhavanti, na teSAM saMsArodadherAmrAviNI nAvaM vyavasthitAnAmivottaraNaM bhavatIti bhaavH|| 31 // 527 // yataH zAkyAdayaH zramaNAH mithyAdRSTayo'nAryAH kRtsnaM (c) eSanti (pr0)|
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 370 // srotaH samApannA: mahAbhayamAgantArobhavanti tata idamupadizyate- ima miti pratyakSAsannavAcitvAdidamo'nantaraM vakSyamANalakSaNaM zrutaskandha:1 sarvalokaprakaTaM ca durgatiniSedhena zobhanagatidhAraNAt dharmaM zrutacAritrAkhyam, cazabdaH punaH zabdArthe, sa ca pUrvasmAdvyatireka ekAdaza madhyayana darzayati, yasmAcchauddhodanipraNItadharmasyAdAtAro mahAbhayaM gantAro bhavanti, imaM punardharmaM AdAya gRhItvA kAzyapena zrIvIra-3 mArgaH, vardhamAnasvAminA praveditaM praNItaM taret laGghayedbhAvasrotaH saMsAraparyaTanasvabhAvam, tadeva vizinaSTi- mahAghoraM duruttaratvAnmahA- sUtram 33-36 (529-532) bhayAnakam, tathAhi- tadantarvartino jantavo garbhAdrbha janmato janma maraNAnmaraNaM duHkhAdduHkhamityevamaraghaTTaghaTInyAyenAnu ajJAninaH bhavanto'nantamapi kAlamAsate / tadevaM kAzyapapraNItadharmAdAnena satA AtmanastrANaM- narakAdirakSA tasmai AtmatrANAya pariH- samAdhihInA: samantA(dvaje)tparivrajetsaMyamAnuSThAyI bhavedityarthaH, kvacitpazcArdhasyAnyathApAThaH-'kujA bhikkhU gilANassa, agilAe smaahie'| 'bhikSuH sAdhuH glAnasya vaiyAvRtyaM aglAnaH' aparizrAntaH kuryAtsamyaksamAdhinA glAnasya vA samAdhimutpAdayanniti // 32 // 528 // kathaM saMyamAnuSThAne parivrajedityAha virae gAmadhammehiM, je keI jagaI jgaa| tesiM attuvamAyAe, thAmaM kuvvaM parivvae |suutrm 33 // ( // 529 // ) aimANaMca mAyaMca, taM parinnAya pNddie| savvameyaM NirAkiccA, NivvANaM saMdhae munnii||suutrm 34 // ( // 530 // ) saMdhae sAhudhammaM ca, pAvadhammaM nniraakre| uvahANavIrie bhikkhU, kohaM mANaM Na ptthe| sUtram 35 // ( / / 531 // ) je ya buddhA atikvaMtA, je ya buddhA annaagyaa| saMti tesiM paiTThANaM, bhUyANaM jagatI jahA // sUtram 36 // ( // 532 / / ) grAmadharmAH- zabdAdayo viSayAstebhyo viratA manojJetareSvaraktadviSTAH santyeke kecana jagati pRthivyAM saMsArodare jagA iti (r) idamapa0 (pr0)| OM zrIvardha0 (mu0)| // 370 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 ekAdazamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 371 // mArgaH, sUtram 33-36 (529-532) ajJAninaH samAdhihInA: jantavo jIvitArthinasteSAM duHkhadviSAmAtmopamayA duHkhamanutpAdayan tadrakSaNe sAmarthyaM kuryAt tat kurvaMzca saMyamAnuSThAne parivrajediti // 33||529||sNymvighnkaarinnaampnynaarthmaah-atiiv mAno'timAnazcAritramatikramya yo vartate cakArAdetaddezyaH krodho'pi parigRhyate, evamatimAyAm, cazabdAdatilobhaM ca, tamevaMbhUtaM kaSAyavAtaM saMyamaparipanthinaM paNDito vivekI parijJAya sarvamenaM saMsArakAraNabhUtaM kaSAyasamUhaM nirAkRtya nirvANamanusandhayet, sati ca kaSAyakadambake na samyak saMyamaH saphalatA pratipadyate, taduktaM- sAmaNNamaNucaraMtassa, kasAyA jassa ukkaDA hoti / maNNAmi ucchupuppha va, niSphalaM tassa sAmaNNaM ||1||tnnissphltvecn mokSasaMbhavaH, tathA coktaM- saMsArAdapalAyanapratibhuvo rAgAdayo me sthitAstRSNAbandhanabadhyamAnamakhilaM kiM vetsi nedaM jagat? / mRtyo! muzca jarAkareNa paruSa kezeSu mA mA grahIrehItyAdaramantareNa bhavataH kiM naagmissyaamyhm?||1||ityaadi / tadevamevaMbhUtakaSAyaparityAgAdacchinnaprazastabhAvAnusandhanayA nirvANAnusandhAnameva zreya iti // 34 // 530 / kiJca- sAdhUnAM dharmaH kSAntyAdiko dazavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAkhyo vA taM anusandhayet vRddhimApAdayet, tadyathA- pratikSaNamapUrvajJAnagrahaNena jJAnaM tathA zaGkAdidoSaparihAreNa samyagjIvAdipadArthAdhigamena ca samyagdarzanaM askhalitamUlottaraguNasaMpUrNapAlanena pratyahamapUrvAbhigrahagrahaNena / ca cAritraM vRddhimApAdayediti, pAThAntaraM vA 'sahahe sAdhudhammaMca' pUrvoktavizeSaNaviziSTaM sAdhudharmaM mokSamArgatvena zraddadhItaniHzaGkatayA gRhNIyAt, cazabdAtsamyaganupAlayecca, tathA pApaM- pApopAdAnakAraNaM dharmaM pANyupamardaina pravRttaM nirAkuryAt, tathopadhAnaM- tapastatra yathAzaktyA vIryaM yasya sa bhavatyupadhAnavIryaH, tadevaMbhUto bhikSuH krodhaM mAnaM ca na prArthayet na vardhayedveti // 35 ||531||athaivNbhuutN bhAvamArgaM ki vardhamAnasvAmyevopadiSTavAn utAnye'pItyetadAzaGkayAha- ye buddhAH- tIrthakRto'tIte'nAdike 0 zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhavanti / manye ikSupuSpamiva niSphalaM tasya zrAmaNyam // 1 // * ukkaDA hoti jassa u kasAyA (pr0)| //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 372 // kAle'nantAH samatikrAntAH te sarve'pyevaMbhUtaM bhAvamArgamupanyastavantaH, tathA ye cAnAgatA bhaviSyadanantakAlabhAvino'nantA eva zrutaskandhaH1 te'pyevamevopanyasiSyanti, cazabdAdvartamAnakAlabhAvinazcasaMkhyeyA iti / na kevalamupanyastavanto'nuSThitavantazcetyetaddarzayati ekAdaza madhyayanaM zamanaM zAntiH- bhAvamArgasteSAmatItAnAgavatarvamAnakAlabhAvinAMbuddhAnAMpratiSThAnaM- AdhArobuddhatvasyAnyathAnupapatteH, yadivA mArgaH, zAntiH- mokSaH sa teSAM pratiSThAnaM- AdhAraH, tadavAptizca bhAvamArgamantareNa na bhavatItyataste sarve'pyenaM bhAvamArgamuktavanto'nu- sUtram 37-38 (533-53) SThitavantazca (iti) gamyate / zAntipratiSThAnatve dRSTAntamAha- bhUtAnAM sthAvarajaGgamAnAM yathA jagatI trilokI pratiSThAnaM evaM tela ajJAninaH sarve'pi buddhAH zAntipratiSThAnA iti // 36 // 532 // pratipannabhAvamArgeNa ca yadvidheyaM taddarzayitumAha samAdhihInAH ahaNaM vayamAvannaM phAsA uccAvayA phuse| Na tesu viNihaNNejjA, vAeNa va mahAgirI / / sUtram 37 // // 533 // ) saMvuDe se mahApanne, dhIre dattesaNaM cre| nivvuDe kAlamAkaMkhI, evaM (yaM) kevaliNo mayaM / / sUtram 38 // ( // 534 // ) tibemi / iti mokSamArganAmakaM ekAdazamadhyayanaM samAptam // (gAthAgraM 546) atha bhAvamArgapratipattyanantaraM sAdhuM pratipannavrataM santaM sparzAH- parISahopasargarUpAH uccAvacA gurulaghavo nAnArUpA vA spRzeyuH / / abhidraveyuH, sa ca sAdhustairabhidrutaH saMsArasvabhAvamapekSamANaH karmanirjarAM ca na tairanukUlapratikUlairvinihanyAt, naiva saMyamAnuSThAnAnmanAgapi vicalet, kimiva?, mahAvAteneva mahAgiriH- meruriti / parISahopasargajayazcAbhyAsakrameNa vidheyaH, abhyAsavazena hi duSkaramapi sukaraM bhavati, atra ca dRSTAntaH, tadyathA- kazcidgopastadaharjAtaM tarNakamutkSipya gavAntikaM nayatyAnayati ca, tato'sAvanenaiva ca krameNa pratyahaM pravarddhamAnamapi vatsamutkSipannabhyAsavazAvihAyanaM trihAyaNamapyutkSipati, 0 vihanyAt (mu0)|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM | niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 373 // evaM sAdhurapyabhyAsAt zanaiH zanaiH pariSahopasargajayaM vidhatta iti // 37 // 533 // sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrSuruktazeSa- zrutaskandhaH1 madhikRtyAha-sa sAdhuH evaM saMvRtAzravadvAratayA saMvarasaMvRto mahatI prajJA yasyAsau mahAprajJaH- samyagdarzanajJAnavAn, tathA dhI: ekAdaza madhyayanaM buddhistayA rAjata iti dhIraHparISahopasargAkSobhyo vA sa evaMbhUtaH san pareNa datte satyAhArAdike eSaNAM caretrividhayApyeSaNayA mArgaH, yuktaH san saMyamamanupAlayet, tathA nirvRta iva nirvRtaH kaSAyopazamAcchItIbhUtaH kAlaM mRtyukAlaM yAvadabhikAGket etat yat mayA , sUtram 37-38 prAkpratipAditaM tat kevalinaH sarvajJasya tIrthakRto mtm| etacca jambUsvAminamuddizya sudharmasvAmyAha / tadetadyattvayA mArgasvarUpaM (533-53) ajJAninaH pranitaM tanmayA na svamanISikayA kathitam, kiM tarhi?, kevalino matametadityevaM bhavatA grAhyam / itiH parisamAptyarthe, samAdhihInAH bravImIti pUrvavat // 38 // 534 // iti mArgAkhyamekAdazamadhyayanaM samAptam // ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau ekAdazamadhyayanaM mArgAkhyaM samAptamiti / / // 373 // 7 matamityetadeva (pr0)|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 374 // samavasaraNa kriyA // atha dvAdazamadhyayanaM samavasaraNAkhyam // zrutaskandha:1 uktamekAdazamadhyayanam, sAmprataMdvAdazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarAdhyayane mArgo'bhihitaH, saca kumArga-30 vyudAsena samyagmArgatAMpratipadyate, ataH kumArgavyudAsaMcikIrSuNA tatsvarUpamavagantavyamityatastatsvarUpanirUpaNArthamida samavasaraNam, madhyayanamAyAtam, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi, tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-kumAbhidhAyi niyuktiH 116-118 nAM kriyA'kriyA'jJAnikavainayikAnAM catvAri samavasaraNAnIha pratipAdyante, nAmaniSpanne tu nikSepe samavasaraNamityetannAma tannikSepArthaM niyuktikRdAha nikSepaH ni0-samavasaraNe'vi chakkaM sccittaacittmiisgNdvve|khettNmi jaMmi khette kAle jaMjaMmi kAlaMmi // 116 / / vAdyAdInAM ni0- bhAvasamosaraNaM puNaNAyavvaM chavvihami bhAvaMmi / ahavA kiriya akiriyA annANI ceva veNaiyA // 117 // lakSaNaM bhedAca ni0- asthitti kiriyavAdI vayaMtiNatthi akiriyavAdI ya / aNNANI aNNANaM viNaittA venniyvaadii||118|| samavasaraNamiti sR gatA' vityetasya dhAtoH samavopasargapUrvasya lyuDantasya rUpam, samyag- ekIbhAvenAvasaraNaM- ekatra gamanaM melApakaH samavasaraNaM tasminnapi, na kevalaM samAdhau, SaDDidho nAmAdiko nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNe, dravyaviSayaM / punaH samavasaraNaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAttrividham, sacittamapi dvipadacatuSpadApadabhedA-3 trividhameva, tatra dvipadAnAMsAdhuprabhRtInAM tIrthakRjjanmaniSkramaNapradezAdau melApakaH, catuSpadAnAM gavAdInAM nipAnapradezAdau, apadAnAM tu vRkSAdInAM svato nAsti samavasaraNam, vivakSayA tu kAnanAdau bhavatyapi, acittAnAM tu vyaNukAdyabhrAdInAM tathA mizrANAM senAdInAM samavasaraNasadbhAvo'vagantavya iti / kSetrasamavasaraNaM tu paramArthato nAsti, vivakSayA tu yatra dvipadAdayaH // Box //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanaM zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 375 // samavasaranti vyAkhyAyate vA samavasaraNaM yatra tatkSetraprAdhAnyAdevamucyate / evaM kAlasamavasaraNamapi draSTavyamiti / idAnIM bhAvasama zrutaskandhaH1 vasaraNamadhikRtyAha- bhAvAnAM- audayikAdInAM samavasaraNaM- ekatra melApako bhAvasamavasaraNam, tatraudayiko bhAva eka- dvAdazaviMzatibhedaH, tadyathA-gatizcaturdhA kaSAyAzcaturvidhAH evaM liGgaM trividham, mithyAtvAjJAnAsaMyatatvAsiddhatvAni pratyekamekaika samavasaraNam, vidhAni, lezyAH kRSNAdibhedena SaDDidhA bhavanti / aupazamiko dvividhaH samyaktvacAritropazamabhedAt / kSAyopazamiko'pyaSTA- niyuktiH 116-118 dazabhedabhinnaH, tadyathA- jJAnaM matizrutAvadhimanaHparyAyabhedAccaturdhA ajJAnaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgabhedAtrividham, darzanaM samavasaraNacakSuracakSuravadhidarzanabhedAtrividhameva, labdhinalAbhabhogopabhogavIryabhedAtpaJcadhA, samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAH pratyeka-2 nikSepaH mekaprakArA iti| kSAyiko navaprakAraH, tadyathA-kevalajJAnaM kevaladarzanaM dAnAdilabdhayaH paJca samyaktvaM cAritraM ceti / kriyA vAdyAdInAM jIvatvabhavyatvAbhavyatvAdibhedAtpAriNAmikastrividhaH / sAnnipAtikastu dvitricatuSpaJcakasaMyogairbhavati, tatra dvikasaMyogaH lakSaNaM bhedAzca siddhasya kSAyikapAriNAmikabhAvadvayasadbhAvAdavagantavyaH, trikasaMyogastu mithyAdRSTisamyagdRSTyavirataviratAnAmaudayikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdavagantavyaH, tathA bhavasthakevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdvijJeya iti, catuSkasaMyogo'pi kSAyikasamyagdRSTInAmaudayikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAt, tathaupazamikasamyagdRSTInAmaudayikaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAcceti, paJcakasaMyogastu kSAyikasamyagdRSTInAmupazamazreNyAM samastopazAntacAritramohAnAM bhAvapaJcakasadbhAvAdvijJeya iti, tadevaM bhAvAnAM dvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogAtsaMbhavinaH // 375 // sAnnipAtikabhedAH SaD bhavanti, eta eva ca trikasaMyogacatuSkasaMyogagatibhedAtpaJcadazadhA pradezAntare'bhihitA iti / tadevaM (r) eva trika0 (pr0)|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 dvAdaza madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 376 // Sabhidhe bhAve bhAvasamavasaraNaM-bhAvamIlanamabhihitam, athavA anyathA bhAvasamavasaraNaM niyuktikRdeva darzayati-kriyAM-jIvAdi-padArtho'stItyAdikAMvadituMzIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, etadviparyastA akriyAvAdinaH, tathA ajJAnino- jJAnanihnavavAdinastathA vainayikA vinayena caranti tatprayojanA vA vainayikAH, eSAM caturNAmapi saprabhedAnAmAkSepaM kRtvA yatra vikSepaH kriyate tadbhAvasamavasaraNamiti, etacca svayameva niyuktikAro'ntyagAthayA kathayiSyati / sAmpratameteSAmevAbhidhAnAnvarthatAdarzanadvAreNa svarUpamAviSkurvannAha-jIvAdipadArthasadbhAvo'styevetyevaM sAvadhAraNakriyAbhyupagamoM yeSAM te astIti kriyAvAdinaH, te caivaMvAditvAnmithyAdRSTayaH, tathAhi-yadijIvo'styeve(ve'stitvameve)tyevamabhyupagamyate, tataH sAvadhAraNatvAnna kathaJcinnAstItyataH svarUpasattAvatpararUpApattirapi syAd, evaM ca nAnekaM jagat syAt, na caitaddRSTamiSTaM vaa| tathA nAstyeva jIvAdikaH padArtha ityevaMvAdino'kriyAvAdinaH, te'pyasadbhUtArthapratipAdanAnmithyAdRSTaya eva, tathAhi- ekAntena jIvAstitvapratiSedhe karturabhAvAnnAstItyetasyApi pratiSedhasyAbhAvaH, tadabhAvAcca sarvAstitvamanivAritamiti / tathA na jJAnamajJAnaM tadvidyate yeSAM te'jJAninaH, te hAjJAnameva zreya ityevaM vadanti, ete'pi mithyAdRSTaya eva, tathAhi-ajJAnameva zreya ityetadapi na jJAnamRte bhaNituM pAryate, tadabhidhAnAccAvazyaM jJAnamabhyupagataM tairiti / tathA vainayikA vinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptimabhilaSanto mithyAdRSTayo, yato na jJAnakriyAbhyAmantareNa mokSAvAptiriti / eSAM ca kriyAvAdyAdInAM svarUpaM tannirAkaraNaM cAcAraTIkAyAM vistareNa pratipAditamiti neha pratanyate // 116-118 ||saamprtmetessaaN bhedasaMkhyAnirUpaNArthamAha ni0- asiyasayaM kiriyANaM akkiriyANaMca hoiculsiitii| annANiya sattaTThI veNaiyANaMca battIsA // 119 // (r)kriyayAbhyu0 (pr0)| samavasaraNam, niyuktiH 119-121 samavasaraNanikSepaH kriyAvAdyAdInAM lakSaNaM bhedAca // 376 //
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 377 // nikSepaH ni0-tesi matANumaeNaM pannavaNA vaNNiyA ih'jjhynne| sabbhAvaNicchayatthaM samosaraNamAhu teNaMtu // 120 // zrutaskandhaH1 ni0-sammaddiTThI kiriyAvAdI micchA yasesagA vaaii| jahiUNa micchavAyaM sevaha vAyaM imaM saccaM // 121 // dvAdaza madhyayana kriyAvAdinAmazItyadhikaM zataM bhavati, taccAnayA prakriyayA, tadyathA-jIvAdayo nava padArthAH paripATyA sthApyante, tadadhaH samavasaraNam, svataH parata iti bhedadvayam, tato'pyadho nityAnityabhedadvayam, tato'pyadhastAtparipATyA kI niyuktiH kAlasvabhAvaniyatIzvarAtmapadAni paJca vyavasthApyante, tatazcaivaM cAraNikAprakramaH, 119-121 svataH parataH samavasaraNatadyathA- asti jIvaH svato nityaH kAlataH, tathA'sti jIvaH svato'nityaH kAlata nityaH anityaH eva, evaM parato'pi bhaGgakadvayam, sarve'pica catvAraH kAlena labdhAH, evaM svabhAvaniyatI kriyA vAdyAdInAM zvarAtmapadAnyapi pratyekaM catara eva labhante. tatazca pazcApi cataSkakA viMzatirbhavanti. kAlaH svabhAvaH niyatiH izvara AtmA lakSaNaM bhedAca sA'pijIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyeka viMzatiM labhante, tatazca nava viMzatayo mIlitAH kriyAvAdinAmazItyuttaraM zataM bhavatIti / idAnImakriyAvAdinAMna santyeva jIvAdayaH padArthA ityevamabhyupagamavatAmanenopAyena caturazItiravagantavyA, tadyathA-jIvAdIn padArthAn saptAbhilikhya tadadhaH svaparabhedadvayaM vyavasthApyam, tato'pyadhaH kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmapadAni SaD vyavasthApyAni, bhaGgakAnayanopAyastvayaM- nAsti jIvaH svataH kAlataH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlataH,evaM yadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH pratyekaM dvau dvau bhaGgako labhyete, sarve'pi dvAdaza, te'pica jIvAdipadArtha-8 saptakena guNitAzcaturazItiriti, tathA coktaM-kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmatazcaturazItiH / nAstikavAdigaNamate na santi bhAvAH svprsNsthaaH||1||saamprtmjnyaanikaanaamjnyaanaadev vivakSitakAryasiddhimicchatAMjJAnaMtusadapi niSphalaMbahudoSavaccetyevamabhyupaga 377 //
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 378 // samavasaraNam, mavatAM saptaSaSTiranenopAyenAvagantavyA- jIvAjIvAdIn nava padArthAn paripATyA vyavasthApya tadadho'mI sapta bhaGgakAH zrutaskandhaH 1 saMsthApyA:- sat asat sadasat avaktavyaM sadavaktavyaM asadavaktavyaM sadasadavaktavyamiti, abhilApastvayaM-san jIvaH ko madhyayana vetti? kiM vA tena jJAtena! 1, tathA asan jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena? 2, sadasan jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena! 3, avaktavyo jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena? 4, sadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena? 5, niyuktiH 119-121 asadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena? 6, sadasadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiM vA tena jJAtena? 7, sanA, samavasaraNaevamajIvAdiSvapi sapta bhaGgakAH, sarve'pi militAstriSaSTiH, tathA'pare'mI catvAro bhaGgakAH, tadyathA-satI bhAvotpattiH nikSepaH ko vetti? kiM vA'nayA jJAtayA? 1, asatI bhAvotpattiH ko vetti kiM vA'nayA jJAtayA? 2, sadasatI bhAvotpattiH ko vetti kriyA vAdyAdInAM kiMvA'nayA jJAtayA? 3, avaktavyA bhAvotpattiH ko vetti kiMvA'nayA jJAtayA? 4, sarve'pi saptaSaSTiriti, uttaraM bhaGgakatraya- lakSaNaM bhedAca mutpannabhAvAvayavApekSamiha bhAvotpattau na saMbhavatIti nopanyastam, uktaM ca- ajJAnikavAdimataM nava jIvAdIn sdaadisptvidhaan| bhAvotpattiM sadasadvaitAvAcyAM ca ko vetti ?||1||idaaniiN vainayikAnAM vinayAdeva kevalAtparalokamapIcchatAM dvAtriMzadanena prakrameNa yojyAH, tadyathA-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu manasA vAcA kAyena dAnena (ca) caturvidho vinayo vidheyaH, sarve'pyaSTau catuSkakA militA dvAtriMzaditi, uktaMca- vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitaSu sdaa||1||srve'pyete kriyA'kriyA'jJAnivainayikavAdibhedA ekIkRtAstrINi triSaSTyadhikAni prAvAdukamatazatAni bhavanti / tadevaM vAdinAMmatabhedasaMkhyAMpradAdhunA teSAmadhyayanopayogitvaM darzayitumAha- teSAMpUrvoktavAdinAM mataM-abhiprAyaOntavyA, tadyathA jIvAdIn (pr0)| 0 jJAtena! 1 asan (mu0)| bhAvotpattiH sadasavaidhA'vAcyA ca (mu0)| // 378 //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 379 // madhyayana samavasaraNam, stena yadanumataM-pakSIkRtaM tena pakSIkRtena pakSIkRtAzrayaNena prajJApanA prarUpaNA varNitA pratipAditA iha asminnadhyayane gaNadharaiH, zrutaskandhaH 1 kimarthamiti darzayati-teSAM yaH sadbhAva:- paramArthastasya nizcayo-nirNayastadartham, tenaiva kAraNenedamadhyayanaM samavasaraNAkhyamAhugaNadharAH, tathAhi-vAdinAMsamyagavasaraNaM- melApakastanmatanizcayArthamasminnadhyayane kriyata ityataH samavasaraNAkhyamidamadhyayana kRtamiti // idAnImeteSAM samyagmithyAtvavAditvaM vibhAgena yathA bhavati tathA darzayitumAha- samyag- aviparItA dRSTiH niyuktiH 119-121 darzanaM padArthaparicchittiryasyAsau samyagdRSTaH, ko'sAvityAha-kriyAM-astItyevaMbhUtAM vadituMzIlamasyeti kriyAvAdI, atra samavasaraNaca kriyAvAdItyetad 'atthitti kiriyavAdI' tyanena prAk prasAdhitaM sadanUdya (niravadhAraNatayA) samyagdRSTitvaM vidhIyate, nikSepaH tasyAsiddhatvAditi, tathAhi-asti lokAlokavibhAgaH astyAtmA asti puNyapApavibhAgaH asti tatphalaM svarganarakA kriyA vAdyAdInAM vAptilakSaNaM asti kAlaH kAraNatvenAzeSasya jagataH prabhavavRddhisthitivinAzeSu sAdhyeSu tathA zItoSNavarSavanaspati-8 lakSaNaM bhedAzca puSpaphalAdiSu ceti, tathA coktaM-kAlaH pacati bhUtAnI -tyAdi, tathA'sti svabhAvo'pi kAraNatvenAzeSasya jagataH, svo bhAvaH svabhAva itikRtvA, tena hi jIvAjIvabhavyatvAbhavyatvamUrtatvAmUrttatvAnAMsvasvarUpAnuvidhAnAt tathA dharmAdharmAkAza-2 kAlAdInAM ca gatisthityavagAhaparatvAparatvAdisvarUpApAdanAditi, tathA coktaM- kaH kaNTakAnA mityaadi| tathA niytirpi| kAraNatvenAzrIyate, tathA tathA padArthAnAM niyatereva niyatatvAt, tathA coktaM- prAptavyo niytiblaashryennetyaadi| tathA purAkRtam, tacca zubhAzubhamiSTAniSTaphalaM kAraNam, tathA coktaM- yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhaansthmihoptisstthte| tathA tathA 8 pUrvakRtAnusAriNI, pradIpahasteva matiH pravartate ||1||tthaa svakarmaNA yukta eva, sarvo hyutpadyate janaH / sa tathA''kRSyate tena, na yathA / svymicchti||1|| ityaadi| tathA puruSakAro'pi kAraNam, yasmAnna puruSakAramantareNa kiJcitsidhyati, tathA coktaM- na // 379
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 380 // kriyA daivamiti saMcintya, tyejadudyamamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaH praaptumrhti!||1||tthaa- udyamAccAru citrAGgi!, naro bhadrANi zrutaskandhaH1 pshyti| udyamAtkRmikITo'pi, bhinatti mahato drumAn ||2||tdevN sarvAnapikAlAdIn kAraNatvenAbhyupagacchan tathA''tmapuNyapApa dvAdaza madhyayana paralokAdikaM cecchan kriyAvAdI samyagdRSTitvenAbhyupagantavyaH / zeSakAstu vAdA akriyAvAdAjJAnavAdavainayikavAdA mithyAvAdA samavasaraNam, ityevaM draSTavyAH, tathAhi- akriyAvAdyatyantanAstiko'dhyakSasiddhaM jIvAjIvAdipadArthajAtamapalavan mithyAdRSTireva bhavati, niyuktiH 119-121 ajJAnavAdI tu sati matyAdike heyopAdeyapradarzake jJAnapaJcake'jJAnameva zreya ityevaM vadan kathaM nonmattaH syAt?, tathA vinaya samavasaraNavAdyapi vinayAdeva kevalAt jJAnakriyAsAdhyAM siddhimicchannapakarNayitavyaH, tadevaM viparItArthAbhidhAyitayaite mithyAdRSTayo'- nikSepaH vgntvyaaH| nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastaH vAdyAdInAM tatkathamiha samyagdRSTitvenocyata iti, ucyate, sa tatrAstyeva jIva ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvan kAla evaikaH lakSaNaM bhedAca sarvasyAsya jagataH kAraNaM tathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra evetyevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam, tathAhi-astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAt yadyadasti tattajjIva iti prAptam, ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam, tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye'pi bhavitumarhati, sikatAtailavat, naitadasti, pratyekaM padmarAgAdi // 380 maNiSvavidyamAnApi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetat, tathA coktaM-kAlosahAva OM kAlaH svabhAvo -
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 dvAdazamadhyayanaM samavasaraNam, sUtram 1-4 (535-538) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca zrIsUtrakRtAGgaNa tANiyaI puvakayaM purisa kaarnnegNtaa| micchattaM te ceva u samAsao hoMti saMmattaM ||1||svvevi ya kAlAI iha samudAyeNa sAhagA bhnniyaa|| niyukti jujaMti ya emeva ya samma savvassaM kjjss||2||n hi kAlAdIhiMto kevalaehiM tu jAyae kiMci / iha muggaraMdhaNAdivi tA savve samuditA zrIzIlA0 vRttiyutam heuu|| 3 // jaha NegalakkhaNaguNA veruliyAdI maNI visNjuttaa| rayaNAvalivavaesaMNaM lahaMti mhgdhmullaavi|| 4 // taha NiyayavAdazrutaskandhaH1 suviNicchiyAvi annnno'nnnnpkkhnirvekkhaa| sammaiMsaNasaI savve'viNayA Na pAviti // 5 // jaha puNa te ceva maNI jahA gunnvises|| 381 // bhaagpddibddhaa| rayaNAvalitti bhaNNai cayaMti paaddikksnnnnaao||6|| taha savve NayavAyA jahANurUvaviNiuttavattavvA / sammaiMsaNasadaM labhaMtiNa visessnnnnaao||7|| tamhA micchaddiTTI savveviNayA sapakkhapaDibaddhA / aNNoNNanissiyA puNa havaMti sammatta sbbhaavaa|| 8||yt evaM tasmAttyaktvA mithyAtvavAda- kAlAdipratyekaikAntakAraNarUpaM sevadhvaM aGgIkurudhvaM samyagvAdaM parasparasavyapekSakAlAdikAraNarUpaM ima miti mayoktaM pratyakSAsannaM satyaM avitathamiti // 119-121 / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM cattAri samosaraNANimANi, pAvAduyA jAIpuDho vayaMti / kiriyaM akiriyaM viNiyaMti taiyaM, annANamAhaMsucautthameva ||suutrm - niyatiH pUrvakRtaM puruSakAraH kAraNaM ekaantaat| mithyAtvaM samAsato bhavanti samyaktvam // 1 // sarve'pi ca kAlAdaya iha samudAyena sAdhakA bhaNitAH / yujyate ca evameva samyak sarvasya kAryasya / / 2 / / naiva kAlAdibhiH kevalaistu jAyate kiMcit / iha mudgarandhanAdyapi tatsarve'pi samuditA hetavaH // 3 // yathAnekalakSaNaguNA vaiDUryAdayo maNayo visNyutaaH| ratnAvalIvyapadezaM na labhante mahArghamUlyA api // 4 // tathA nijakavAdasuvinizcitA api anyo'nypkssnirpekssaaH| samyagdarzanazabdaM sarve'pi nayA na prApnuvanti // 5 // yathA punaste caiva maNayo yathA gunnvishessbhaagprtibddhaaH| ratnAvalIti bhaNyate tyajanti prtyeksNjnyaaH|| 6 // tathA sarve'pi nayavAdA ythaanuruupviniyuktvktvyaaH| samyagdarzanazabdaM labhante na vishesssNjnyaaH|| 7 // tasmAnmithyAdRSTayaH sarve'pi nayAH svpkssprtibddhaaH| anyo'nyanizritAH punarbhavanti samyaktvaM sdbhaavaat|| 8 // // 381 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 382 // 1 // ( // 535 // ) zrutaskandhaH1 ___ aNNANiyA tA kusalAvi saMtA, asaMthuyA No vitigicchatinnA / akoviyA Ahu akoviyehiM, aNANuvIittu musaMvayaMti / / dvAdaza madhyayana sUtram 2 / / ( // 536 // ) samavasaraNam, saccaM asacaM iti ciMtayaMtA, asAhu sAhutti udAharaMtA / jeme jaNA veNaiyA aNege, puTThAvi bhAvaM viNaiMsu NAma ||suutrm 3 // // sUtram 1-4 537 // ) (535-538) ___ aNovasaMkhA iti te udAhU, aDhesa obhAsai amha evaM / lavAvasaMkIya aNAgaehiM,No kiriymaahNsuakiriyvaadii||suutrm 4 // pravAdacatuSkaM paratIrthika ( // 538 // ) parihAraMca asya ca prAktanAdhyayanena sahAyaM sambandhaH, tadyathA sAdhunA pratipannabhAvamArgeNa kumArgAzritAH paravAdinaH samyak parijJAya parihartavyAH, tatsvarUpAviSkaraNaM cAnenAdhyayanenopadizyate iti, anantarasUtrasyAnena sUtreNa saha sambandho'yam, tadyathAsaMvRto mahAprajJo vIro dattaiSaNAMcarannabhinivRttaH san mRtyukAlamabhikAGked etatkevalino bhASitam, tathA paratIrthikaparihAraM cakuryAt etacca kevalino matam, atastatparihArArthaM tatsvarUpanirUpaNamanena kriyte| catvArI ti saMkhyApadamaparasaMkhyAnivRttyarthaM 8 samavasaraNAni paratIrthikAbhyupagamasamUharUpANi yAni prAvAdukAH pRthak pRthagvadanti, tAni cAmUni anvarthAbhidhAyibhiH saMjJApadainirdizyante, tadyathA- kriyAM- astItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, tathA'kriyAM- nAstItyAdikAMvadituM zIlaM yeSAM te'kriyAvAdinaH, tathA tRtIyA vainayikAzcaturthAstvajJAnikA iti // 1 // 535 // tadevaM kriyA'kriyAvainayikAjJAnavAdinaH // 382 // sAmAnyena pradAdhunA taddUSaNArthaM tanmatopanyAsaM pazcAnupUrvyapyastItyataH pazcAnupUrvyA kartumAha, yadivaiteSAmajJAnikA eva sarvA 0 dhIro (pr0)| (c) dUSaNArthaM (pr0)| 0 vyAkhyAGgamiti shessH|
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 383 // palApitayA'tyantamasambaddhA atastAnevAdAvAha- ajJAnaM vidyate yeSAmajJAnena vA carantItyajJAnikAH AjJAnikA vA zrutaskandhaH1 tAvatpradarzyante, te cAjJAnikAH kila vayaM kuzalA ityevaMvAdino'pisantaH asaMstutA ajJAnameva zreya ityevaMvAditayA asambaddhAH, dvAdaza madhyayana asaMstutatvAdeva vicikitsA-cittaviplutizcittabhrAntiH saMzItistAMna tIrNA- nAtikrAntAH, tathAhi te UcuH- ya ete jJAninaste samavasaraNam, parasparaviruddhavAditayA na yathArthavAdinobhavanti, tathAhi- eke sarvagatamAtmAnaMvadanti tathA'nye asarvagataM apare aGguSThaparvamAnaM sUtram 1-4 (535-538) kecana zyAmAkatandulamAtramanye mUrtamamUrtaM hRdayamadhyavartinaM lalATavyavasthitamityAdyAtmapadArtha eva sarvapadArthapuraHsare teSAMka pravAdacatuSka naikavAkyatA, na cAtizayajJAnI kazcidasti yadvAkyaM pramANIkriyeta, na cAsau vidyamAno'pyupalakSyate'rvAgdarzinA, nAsarvajJaH paratIrthika sarvajJaM jAnAtI'ti vacanAt, tathA coktaM- sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH| tajjJAnajJeyavijJAnazUnyairvijJAyate katham? parihAraMca 1 // na ca tasya samyak tadupAyaparijJAnAbhAvAtsaMbhavaH ,saMbhavAbhAvazcetaretarAzrayatvAt, tathAhi-na viziSTaparijJAnamRte tadavAptyupAyaparijJAnamupAyamantareNa ca nopeyasya viziSTaparijJAnasyAvAptiriti, na ca jJAnaM jJeyasya svarUpaM paricchettumalam, tathAhi- yatkimapyupalabhyate tasyArvAgmadhyaparabhAgairbhAvyam, tatrArvAgbhAgasyaivopalabdhirnetarayoH, tenaiva vyavahitatvAt, arvAgbhAgasyApi bhAgatrayakalpanAttatsarvArAtIyabhAgaparikalpanayA paramANuparyavasAnatA, paramANozca svabhAvaviprakRSTa-2 vAdagdarzinAM nopalabdhiriti, tadevaM sarvajJasyAbhAvAdasarvajJasya ca yathAvasthitavastusvarUpAparicchedAtsarvavAdinAM cala parasparavirodhena padArthasvarUpAbhyupagamAt yathottaraparijJAninAM pramAdavatAM bahutaradoSasaMbhavAdajJAnameva zreyaH, tathAhi- yadyajJAnavAn kathaJcitpAdena zirasi hanyAt tathApi cittazuddherna tathAvidhadoSAnuSaGgI syAdityevamajJAnina evaMvAdinaH santo' (r) asmbddhbhaassinnH| OM sarvaM jAnA0 (mu0)|(r) 0gdarzaninAM (mu0)| // 38
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 384 // zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 1-4 (535-538) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca sambaddhAH, na caivaMvidhAM cittaviplutiM vitIrNA iti / tatraivaMvAdinaste ajJAnikA akovidA' anipuNAH samyakparijJAnavikalA ityavagantavyAH, tathAhi-yattairabhihitaM jJAnavAdinaH parasparaviruddhArthavAditayA na yathArthavAdina'iti, tadbhavatvasarvajJapraNItAgamAbhyupagamavAdinAmayathArthavAditvam, na cAbhyupagamavAdA eva bAdhAyai prakalpyante, sarvajJapraNItAgamAbhyupagamavAdinAM tuna kvacitparasparato virodhaH, sarvajJatvAnyathAnupapatteriti, tathAhi- prakSINAzeSAvaraNatayA rAgadveSamohAnAmanRtakAraNAnAmabhAvAnna tadvAkyamayathArthamityevaM tatpraNItAgamavatAM na virodhavAditvamiti / nanu ca syAdetad yadi sarvajJaH kazcitsyAt, na cAsau saMbhavatItyuktaM prAk, satyamuktamayuktaM tUktam, tathAhi- yattAvaduktaM na cAsau vidyamAno'pyupalakSyate'rvAgdarzineti' tadayuktam, yatoyadyapi paracetovRttInAMduranvayatvAtsarAgA vItarAgAivaceSTante vItarAgAHsarAgA ivetyataH pratyakSeNAnupalabdhiH, tathApi saMbhavAnumAnasya sadbhAvAttadbAdhakapramANAbhAvAcca tadastitvamanivAryam, saMbhavAnumAnaM tvidaM- vyAkaraNAdinA zAstrAbhyAsena saMskriyamANAyAH prajJAyA jJAnAtizayo jJeyAvagamaM pratyupalabdhaH, tadatra kazcittathAbhUtAbhyAsavazAtsarvajJo'pisyAditi, na ca tadabhAvasAdhakaM pramANamasti, tathAhi-na tAvadagdarzipratyakSeNa sarvajJAbhAvaH sAdhayituM zakyaH, tasya hi tajjJAnajJeyavijJAnazUnyatvAd, azUnyatvAbhyupagame ca sarvajJatvApattiriti / nApyanumAnena, tadavyabhicAriliGgAbhAvAditi / nApyupamAnena sarvajJAbhAvaH sAdhyate, tasya sAdRzyabalena pravRtteH, na ca sarvajJAbhAve sAdhye tAdRgvidhaM sAdRzyamasti yenAsau sidhytiiti| nApyarthApattyA, tasyAH pratyakSAdipramANapUrvakatvena pravRtteH, pratyakSAdInAM ca tatsAdhakatvenApravartanAt tasyA apyprvRttiH| nApyAgamena, tasya sarvajJasAdhakatvenApi darzanAt, nApi pramANapaJcakAbhAvarUpeNAbhAvena sarvajJAbhAvaH sidhyati, tathAhi 0 mityatastatpra0 (pra0)10 zAstrAbhyAse karaNatvAttRtIyA ydvaa'bhyaasaabhysyyorkym| 0 buddhitAstamyopalabdhervizrAntisiddhiH / // 384 //
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 385 / / zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayanaM samavasaraNam, sUtram 1-4 (535-538) pravAdacatuSka paratIrthika parihAraMca sarvatra sarvadA na saMbhavati tadvAhakaM pramANamityetadagdarzino vaktuM na yujyate, tena hi dezakAlaviprakRSTAnAM puruSANAM yadvijJAnaM tasya grahItumazakyatvAt, tadhaNe vA tasyaiva sarvajJatvApatteH, na cArvAgdarzinAM jJAnaM nivartamAnaM sarvajJAbhAvaM sAdhayati, tasyAvyApakatvAt, na cAvyApakavyAvRttyA padArthavyAvRttiryukteti, na ca vastvantaravijJAnarUpo'bhAvaH sarvajJAbhAvasAdhanAyAlam, vastvantarasarvajJayorekajJAnasaMsargapratibandhAbhAvAt / tadevaM bAdhakapramANAbhAvAtsaMbhavAnumAnasya ca pratipAditatvAdasti sarvajJaH, tatpraNItAgamAbhyupagamAcca matabhedadoSo dUrApAsta iti, tathAhi-tatpraNItAgamAbhyupagamavAdinAmekavAkyatayA zarIramAtravyApI saMsAryAtmA'sti, tatraiva tadguNopalabdheriti, itaretarAzrayadoSazcAtra nAvataratyeva, yato'bhyasyamAnAyAH prajJAyA jJAnAtizayaH svAtmanyapi dRSTo, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti / yadapyabhihitaM tadyathA 'naca jJAnaM jJeyasya svarUpaM paricchettumalam, sarvatrArvAgbhAgena vyavadhAnAt, sarvArAtIyabhAgasya ca paramANurUpatayA'tIndriyatvA'diti, etadapi vAGgAtrameva, yataH sarvajJajJAnena dezakAlasvabhAvavyavahitAnAmapi grahaNAnnAsti vyavadhAnasaMbhavaH, arvAgdarzijJAnasyApyavayavadvAreNAvayavini pravRtternAsti vyavadhAnam, nAvayavI svAvayavairvyavadhIyata iti yuktisaMgatam, apica-ajJAnameva zreya ityatrAjJAnamiti kimayaM paryudAsa AhosvitprasajyapratiSedhaH?, tatra yadi jJAnAdanyadajJAnamiti tataH paryudAsavRttyA jJAnAntarameva samAzritaM syAt nAjJAnavAda iti, atha jJAnaM na bhavatItyajJAnaM tuccho nIrUpo jJAnAbhAvaH sa ca sarvasAmarthyarahita iti kathaM shreyaaniti?| apica- ajJAnaM zreya iti prasajyapratiSedhena jJAnaM zreyona bhavatIti kriyApratiSedha eva kRtaH syAd, etaccAdhyakSabAdhitam, yataH samyagjJAnAdartha paricchidya ObhAvayati pra010 ghaTajJAne hi pttaabhaavprtiitirythaa| 0 saMsargiprati0 (pr0)10vissyitaaniymaabhaavaat| 0 jJAnasya (mu0) 0 vivakSitaM niSedhyaM jJAnamatra, tathA cAnyasyApi jJAnatve na ksstiH| // 385 //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 1-4 (535-538) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca zrIsUtrakRtAGga pravartamAno'rthakriyArthI na visaMvAdyata iti / kiMca- ajJAnapramAdavadbhiH pAdena ziraHsparzane'pi svalpadoSatAM parijJAyaivAjJAnaM niyukti zreya ityabhyupagamyate, evaM ca sati pratyakSa eva syAdabhyupagamavirodho, nAnumAnaM pramANamiti / tathA tadevaM sarvathA te ajJAnazrIzIlA0 vRttiyutam vAdinaH akovidA dharmopadezaM pratyanipuNAH svato'kovidebhya eva svaziSyebhya AhuH kathitavantaH, chAndasatvAccaikavacanaM sUtre zrutaskandha: 17 kRtamiti / zAkyA api prAyazo'jJAnikAH, avijJopacitaM karma bandhaM na yAtItyevaM yataste'bhyupagamayanti, tathA ye ca // 386 // bAlamattasuptAdayo'spaSTavijJAnA abandhakA ityevamabhyupagamaM kurvanti, te sarve'pyakovidA draSTavyA iti / tathA'jJAnapakSasamA-2 zrayaNAcAnanuvicintya bhASaNAnmRSA te sadA vadanti / anuvicintya bhASaNaM yato jJAne sati bhavati, tatpUrvakatvAcca satyavAdasya, ato jJAnAnabhyupagamAdanuvicintya bhASaNAbhAvaH, tadabhAvAcca teSAM mRSAvAditvamiti // 2 // 536 / / sAmprataM vainayikavAdaM nirAcikIrSuH prakramate-sadbhyo hitaM satyaM paramArtho yathAvasthitapadArthanirUpaNaM vA mokSo vA tadupAyabhUto vA saMyamaH satyaM / tadasatyaM iti evaM vicintayanto manyamAnAH, evamasatyamapi satyamiti manyamAnAH tathAhi-samyagdarzanajJAnacAritrAkhyo mokSamArgaH satyastamasatyatvena cintayanto vinayAdeva mokSa ityetadasatyamapi satyatvena manyamAnAH, tathA asAdhumapyaviziSTakarmakAriNaM vandanAdikayA vinayapratipattyA sAdhu iti evaM udAharantaH pratipAdayanto na samyagyathAvasthitadharmasya parIkSakAH, yuktivikalaM * vinayAdeva dharma ityevamabhyupagamAt, ka ete ityetadAha- ye ime buddhyA pratyakSAsannIkRtA janA iva prAkRtapuruSA iva janA vinayena caranti vainayikA- vinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptirityevaMvAdinaH aneke bahavo dvAtriMzadbhedabhinnatvAtteSAm, te ca vinayacAriNaH kenaciddharmArthinA pRSTAH santo'pizabdAdapRSTA vA bhAvaM paramArthaM yathArthopalabdhaM svAbhiprAyaM vA vinayAdeva 7 kiriyaM akiriyamityAdyagAthAyAmekavacanasya samAdhAnamidamAbhAti / samuccayArthatvAttacchabdenAnuvicintya bhASaNaparAmarzaH / 0 0kaarinnH|7 lambhaM pra0 /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 387 // svargamokSAvAptirityevaM vyanaiSuH vinayitavanta:- sarvadA sarvasya sarvasiddhaye vinayaM grAhitavantaH, nAmazabdaH saMbhAvanAyAm , zrutaskandhaH1 saMbhAvyata eva vinayAtsvakAryasiddhiriti, taduktaM- tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinaya iti // 3 // 537 // kiMcAnyatsaMkhyAnaM saMkhyA-paricchedaH upa-sAmIpyena saMkhyA upasaMkhyA-samyagyathAvasthitArthaparijJAnaM nopasaMkhyA'nupasaMkhyA tayA'nupa samavasaraNam, saMkhyayA- aparijJAnena vyAmUDhamatayaste vainayikAH svAgrahAstA iti etad- yathA vinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptiri- sUtram 1-4 (535-538) tyudAhRtavantaH, etacca te mahAmohAcchAditA udAhuH udAhRtavantaH- yathaivaM sarvasya vinayapratipattyA svo'rthaH- svargamokSAdikaH / pravAdacatuSka asmAkaM avabhAsate Avirbhavati prApyate itiyAvat, anupasaMkhyodAhRtizca teSAmevamavagantavyA, tadyathA- jJAnakriyAbhyAM paratIrthika mokSasadbhAve sati tadapAsya vinayAdevaikasmAttadavAptyabhyupagamAditi, yadapyuktaM 'sarvakalyANabhAjanaM' vinaya iti tadapila parihAraMca samyagdarzanAdisaMbhave sati vinayasya kalyANabhAktvaM bhavati naikakasyeti, tadrahito hi vinayopetaH sarvasya prahvatayA 8 nyatkAramevApAdayati, tatazca vivakSitArthAvabhAsanAbhAvAtteSAmevaMvAdinAmajJAnAvRtatvamevAvaziSyate, nAbhipretArthAvAptirityuktA vainyikaaH|| sAmpratamakriyAvAdidarzanaM nirAcikIrSuH pazcArdhamAha- lavaM- karma tasmAdapazaGkituM- apasartuM zIlaM yeSAM te lavApazaGkino lokAyatikAH zAkyAdayazca, teSAmAtmaiva nAsti kutastatkriyA tajjanito vA karmabandha iti, upacAramAtreNa tvasti bandhaH, tadyathA- baddhA muktAzca kathyante, mussttigrnthikpotkaaH| na cAnye dravyataH santi, mussttigrnthikpotkaaH||1|| tathAhibauddhAnAmayamabhyupagamo, yathA-'kSaNikAH sarvasaMskArA' iti asthitAnAMca kutaH kriye' tyakriyAvAditvam, yo'pi skandha- 30 paJcakAbhyupagamasteSAMso'pi saMvRtimAtreNa na paramArthena, yatasteSAmayamabhyupagamaH, tadyathA-vicAryamANAH padArthAna kathaJcida 0 vinIta0 (mu0)| 0 janaM tadapi (mu0)| 0 tasmAdavaza0 (pr0)| 0 lvaavshngkinH| agre'pi atra gAthAyAm /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM pyAtmAnavijJAnasamA pyAtmAnaM vijJAne samarpayitumalam, tathAhi-avayavI tattvAnyattvAbhyA vicAryamANona ghaTAMprAJcati, nApyavayavAH paramANu- zrutaskandha:1 niyukti dvAdazaparyavasAnatayA'tisUkSmatvAjjJAnagocaratAM pratipadyante, vijJAnamapi jJeyAbhAvenAmUrtasya nirAkAratayA na svarUpaM bibharti, tathA zrIzIlA vRttiyutam coktaM- yathA yathA'rthAzcintyante, vivicyante tathA tathA / yadyetatsvayamarthebhyo, rocate tatra ke vym?||1||iti , pracchannalokAyatikA samavasaraNam, zrutaskandhaH1 hi bauddhAH, tatrAnAgataiH kSaNaiH cazabdAdatItaizca vartamAnakSaNasyAsaMgaterna kriyA, nApi ca tajanitaH karmabandha iti / tadeva- sUtram 5-8 | / / 388 // (539-542) makriyAvAdino nAstikavAdinaH sarvApalApitayA lavAvazaGkina: santo na kriyAmAhuH, tathA akriya AtmA yeSAM sarvavyApitayA 8 pravAdacatuSkaM te'pyakriyAvAdinaHsAMkhyAH, tadevaM te lokAyatikabauddhasAMkhyA anupasaMkhyayA-aparijJAneneti- etat pUrvoktamudAhRtavantaH, paratIrthika parihAraMca tathaitaccAjJAnenaivodAhRtavantaH, tadyathA- asmAkamevamabhyupagame'rtho'vabhAsate- yujyamAnako bhavatIti, tadevaM zlokapUrvArddha / kaakaakssigolknyaayenaakriyaavaadimte'pyaayojymiti||4|| 538||saamprtmkriyaavaadinaamjnyaanvijRmbhitNdrshyitumaah-8 sammissabhAvaMca girA gahIe, se mummuI hoi annaannuvaaii| imaMdupakkhaM imamegapakkhaM, AhaMsu chalAyataNaMca kammaM ||suutrm 5 // ( // 539 // ) te evamakkhaMti abujjhamANA, virUvarUvANi akiriyvaaii| je mAyaittA bahavemaNUsA, bhamaMti saMsAramaNovadaggaM |suutrm 6 // ( // 540 // ) NAicco uei Na atthameti, Na caMdimA vaDDati hAyatI vA / salilANa saMdaMtiNa vaMti vAyA, vaMjhoNiyato kasiNe huloe|suutrm // 388 // OM tattvA'tattvAbhyAm (pr0)| OM avayavebhyo'bhinnattvetarAbhyAm / OM ityevaM pracchanna (pra0)10lavApaza0 (pr0)| lokAyakitA bauddhAH sAMkhyAH pra0 / 0 tathaitattvajJAne0 (mu0)|
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 389 // 7 // ( // 541 // zrutaskandhaH1 jahA ya aMdhe saha jotiNAvi, rUvAiNopassati hINaNette / saMtapi te evamakiriyavAI, kiriyaMNa passaMti niruddhapannA |suutrm dvAdaza madhyayanaM 8 // ( // 542 // ) samavasaraNam, svakIyayA girA-vAcA svAbhyupagamenaiva gRhIte tasminnarthe nAntarIyakatayA vA samAgate sati tasyA''yAtasyArthasya girA sUtram 5-8 pratiSedhaM kurvANAH sammizrIbhAvaM astitvanAstitvAbhyupagamaMte lokAyatikAdayaH kurvanti, vAzabdAtpratiSedhe pratipAdye'stitva (539-542) va pravAdacatuSka meva pratipAdayanti,tathAhi-lokAyatikAstAvatsvaziSyebhyo jIvAdyabhAvapratipAdakaMzAstraM pratipAdayantonAntarIyakatayA- paratIrthika ''tmAnaM kartAraM karaNaM ca zAstraM karmatApannAMzca ziSyAnavazyamabhyupagaccheyuH, sarvazUnyatve tvasya tritayasyAbhAvAnmizrIbhAvo / parihAraMca vyatyayo vaa| bauddhA api mizrIbhAvamevamupagatAH, tadyathA- gantA ca nAsti kazcidgatayaH SaD buddhazAsane proktaaH| gamyata iti ca gatiH syAcchrutiH kathaM zobhanA bauddhI? // 1 // tathA-'karma ca nAsti phalaM cAstI' tyasati cAtmani kArake kathaM SaGgatayaH?, jJAnasantAnasyApi saMtAnivyatirekeNa saMvRtisattvAt kSaNasya cAsthitatvena kriyA'bhAvAnna nAnAgatisaMbhavaH, sarvANyapi karmANyavandhyAni prarUpayanti svAgame, tathA paJca jAtakazatAni ca buddhasyopadizanti, tathA- mAtApitarau hatvA buddhazarIre ca rudhiramutpAdya / arhadvadhaM ca kRtvA stUpaM bhittvA ca paJcaite // 1 // AvIcinarakaM yAnti / evamAdikasyAgamasya sarvazUnyatve praNayanamayuktisaMgataM syAt, tathA jAtijarAmaraNarogazokottamamadhyamAdhamatvAnica na syuH, eSa eva ca nAnAvidhakarmavipAko jIvAstitvaM kartRtvaM karmabandhaMcAvedayati, tathA gAndharvanagaratulyA maayaasvpnoppaatghnsdRshaaH| mRgatRSNAnIhArAmbucandri(r)jahAhi aMdhe (mu0)| 0 bauddha0 (mu0)| 0 saMvRtimattvAt (mu0)10 karmANyabandhanAni (mu0)| 9 karmavatvaM (mu0)|
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAza niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 390 // dvAdazamadhyayana samavasaraNam, kaalaatckrsmaaH||1||' iti bhASaNAcca spaSTameva mizrIbhAvopagamanaM bauddhAnAmiti / yadivA-nAnAvidhakarmavipAkAbhyupa- zrutaskandhaH1 gamAtteSAM vyatyaya eveti, tathA coktaM- yadi zUnyastava pakSo matpakSanivArakaH kathaM bhvti?| atha manyase na zUnyastathApi matpakSa evaasau||1||ityaadi, tadevaM bauddhAH pUrvoktayA nItyA mizrIbhAvamupagatA nAstitvaM pratipAdayanto'stitvameva pratipAdayanti / / tathA sAMkhyA api sarvavyApitayA akriyamAtmAnamabhyupagamya prakRtiviyogAnmokSasadbhAvaM pratipAdayanta: Atmano bandhaM mokSa sUtram 5-8 (539-542) casvavAcA pratipAdayanti, tatazca bandhamokSasadbhAve sati svakIyayA girA sakriyatve gRhIte satyAtmanaH sammizrIbhAvaM vrajanti, pravAdacatuSkaM yato na kriyAmantareNa bandhamokSau ghaTete, vAzabdAdakriyatve pratipAdye vyatyaya eva-sakriyatvaM teSAM svavAcA''padyate / tadevaM paratIrthika lokAyatikAH sarvAbhAvAbhyupagamena kriyA'bhAvaM pratipAdayanta: bauddhAzca kSaNikatvAtsarvazUnyatvAccAkriyAmevAbhyupagamayantaH parihAraMca svakIyAgamapraNayanena coditAH santaH sammizrIbhAvaM svavAcaiva pratipadyante, tathA saaNkhyaashcaakriymaatmaanmbhyupgcchnto| bandhamokSasadbhAvaMca svAbhyupagamenaiva sammizrIbhAvaM vrajanti vyatyayaM ca etatpratipAditam / yadivA bauddhAdiH kazcitsyAvAdinA samyagdhetudRSTAntairvyAkulIkriyamANAH san samyaguttaraM dAtumasamartho yatkiMJcanabhASitayA mummuI hoi tti gadgadabhASitvenAvyaktabhASI bhavati, yadivA prAkRtazailyA chAndasatvAccAyamartho draSTavyaH, tadyathA- mUkAdapi mUko mUkamUko bhavati, etadeva darzayati-syAdvAdinoktaM sAdhanamanuvadituMzIlamasyetyanuvAdI tatpratiSedhAdananuvAdI, saddhetubhirvyAkulitamanA maunameva pratipadyata iti bhAvaH, ananubhASya ca pratipakSasAdhanaM tathA'dUSayitvA ca svapakSaM pratipAdayanti, tadyathA- idaM asmadabhyupagataM darzanamekaH // 390 // pakSo'syeti ekapakSamapratipakSatayaikAntikamaviruddhArthAbhidhAyitayA niSpratibAdhaM pUrvAparAviruddhamityarthaH, idaM caivaMbhUtamapi (r) yantaste'pyAtmano (mu0)| svavAcA pratipadyate (mu0)| 0 vyanti (mu0)|
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dvAdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 391 // sadi(tkami)tyAha- dvau pakSAvasyeti dvipakSa-sapratipakSamanaikAntikaM pUrvAparaviruddhArthAbhidhAyitayA virodhivacanamityarthaH, yathA ca virodhivacanatvaM teSAM tathA prAgdarzitameva, yadivedamasmadIyaM darzanaM dvau pakSAvasyeti dvipakSaM-karmabandhanirjaraNaM prati madhyayana pakSadvayasamAzrayaNAt, tatsamAzrayaNaMcehAmutra ca vedanAccaurapAradArikAdInAmiva, te hi karacaraNanAsikAdicchedAdikAmihaiva: samavasaraNam, puSpakalpAMsvakarmaNo viDambanAmanubhavanti amutra ca narakAdau tatphalabhUtAMvedanAMsamanubhavantIti, evamanyadapi karmobhayavedyama- sUtram 5-8 bhyupagamyate, taccedaM 'prANI prANijJAna' mityAdi pUrvavat, tathedamekaH pakSo'syetyekapakSaM ihaiva janmani tasya vedyatvAt, taccedaM (539-542) pravAdacatuSkaM avijJopacitaM parijJopacitamIryApathaM svapnAntikaM ceti / tadevaM syAdvAdinA'bhiyuktAH svadarzanamevamanantaroktayA nItyA paratIrthika pratipAdayanti, tathA syAdvAdisAdhanoktau chalAyatanaM- chalaM navakambalo devadatta ityAdikaM AhuH uktavantaH, cazabdAdanyacca parihAraMca dUSaNAbhAsAdikam, tathA karma ca ekapakSadvipakSAdikaM pratipAditavanta iti, yadivA SaDAyatanAni- upAdAnakAraNAni Azrava-8 dvArANi zrotrendriyAdIni yasya karmaNastatSaDAyatanaM karmetyevamAhuriti // 5 // 539 // sAmpratametadrUSaNAyAha- te cArvAkabauddhAdayokriyAvAdina evamAcakSate, sadbhAvamabudhyamAnA mithyAmalapaTalAvRtAtmAnaH paramAtmAnaM ca vyudvAhayanto virUparUpANi nAnAprakArANi zAstrANi prarUpayanti, tadyathA- dAnena mahAbhogAzca dehinAM suragatizca zIlena / bhAvanayA ca vimuktistapasA sarvANita sidhyanti // 1 // tathA pRthivyApastejovAyurityetAnyeva catvAri bhUtAni vidyante, nAparaH kazcitsukhaduHkhabhAgAtmA vidyate, yadivaitAnyapyavicAritaramaNIyAni na paramArthataH santIti, svapnendrajAlamarumarIcikAnicayadvicandrAdipratibhAsarUpatvAtsarva // 391 // syeti / tathA 'sarvaM kSaNikaM nirAtmakaM' 'muktistu zUnyatAdRSTestadarthAH zeSabhAvanA' ityAdIni nAnAvidhAni zAstrANi (r) vedanAM caura (mu0|)
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ | niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 392 // vyugAhayantyakriyAtmAno'kriyAvAdina iti| te ca paramArthamabudhyamAnA yadarzanaM AdAya gRhItvA bahavo manuSyAH saMsAraM anavadagraM zrutaskandha:1 aparyavasAnamarahaTTaghaTInyAyena bhramanti paryaTanti, tathAhi-lokAyatikAnAMsarvazUnyatve pratipAdye na pramANamasti, tathA coktaM dvAdaza madhyayanaM tattvAnyupaplutAnIti, yuktyabhAve na sidhyati / sA'sti cetsaiva nastattvaM, tatsiddhau sarvamastu st||1|| na ca pratyakSamevaikaM pramANam, samavasaraNam, atItAnAgatabhAvatayA pitRnibandhanasyApi vyavahArasyAsiddheH, tataH sarvasaMvyavahArocchedaH syAditi / bauddhAnAmapyatyanta- sUtram 5-8 (539-542) kSaNikatvena vastutvAbhAva: prasajati, tathAhi-yadevArthakriyAkAritadeva paramArthataH sat, na ca kSaNaH krameNArthakriyAM karoti, pravAdacatuSkaM kSaNikatvahAneH, nApi yaugapadyena tatkAryANAM ekasminneva kSaNe sarvakAryApatteH, na caitadRSTamiSTaM vA, na ca jJAnAdhAramAtmAnaM paratIrthika parihAraMca guNinamantareNa guNabhUtasya saMkalanApratyayasya sadbhAva ityetacca prAguktaprAyam, yaccoktaM-dAnena mahAbhogA ityAdi tadArhatairapi kathaJcidiSyata eveti, na cAbhyupagamA eva bAdhAyai prakalpyanta iti // 6 // 540 / / punarapi zUnyamatAvirbhAvanAyAhasarvazUnyavAdino hyakriyAvAdinaH sarvAdhyakSAmAdityodgamanAdikAmeva kriyAM tAvannirundhantIti darzayati- Adityo hi sarvajanapratIto jagatpradIpakalpo divasAdikAlavibhAgakArI sa eva tAvanna vidyate, kutastasyodgamanamastamayanaM vA?, yacca jAjvalyamAnaM tejomaNDalaM dRzyate tadbhrAntamatInAM dvicandrAdipratibhAsamRgatRSNikAkalpaM vrtte| tathA na candramAvardhate zuklapakSe, nApyaparapakSe pratidinamapahIyate, tathA na salilAni udakAni syandante parvatanijharebhyo na sravanti / tathA vAtAH satatagatayo na vaanti| kiM bahunoktena?, kRtsno'pyayaM loko vandhyaH arthazUnyo niyato nizcita: abhAvarUpa itiyAvat, sarvamidaM yduplbhyte| tanmAyAsvapnendrajAlakalpamiti // 7 // 541 // etatparihatukAma Aha- yathA hyandho- jAtyandhaH pazcAdvA hInanetraH apagatacakSuH 0 nAsti (pr0)| (c) kSaNikatve vastu (pr0)|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayanaM samavasaraNam, sUtram 5-8 (539-542) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca // 393 // rUpANi ghaTapaTAdIni jyotiSApi pradIpAdinApi saha vartamAno na pazyati nopalabhate, evaM te'pyakriyAvAdinaH sadapighaTapaTAdikaM vastu tatkriyAM cAstitvAdikAM parispandAdikAM vA kriyAM na pshynti| kimiti ?, yato niruddhA- AcchAditA jJAnAvaraNAdinA karmaNA prajJA- jJAnaM yeSAM te tathA, tathAhi- AgopAlAGganAdipratItaH samastAndhakArakSayakArI kamalAkarodghATanapaTIyAnAdityodmaH pratyahaM bhavannupalakSyate, takriyA ca dezAddezAntarAvAptyA'nyatra devadattAdau pratItA'numIyate / candramAzca pratyahaM kSIyamANaH samastakSayaM yAvatpunaH kalAbhivRddhyA pravardhamAnaH saMpUrNAvasthAM yAvadadhyakSeNaivopalabhyate / tathA saritazca prAvRSi jalakallolAvilAH syandamAnA dRshynte| vAyavazca vAnto vRkssbhnggkmpaadibhirnumiiynte| yaccoktaM bhavatA-sarvamidaM mAyAsvapnendrajAlakalpamiti, tadasat, yataH sarvAbhAve kasyacidamAyArUpasya satyasyAbhAvAnmAyAyA evAbhAvaH syAt, yazca mAyAM pratipAdayet yasya ca pratipAdyate sarvazUnyatve tayorevAbhAvAtkutastavyavasthitiriti?, tathA svapno'pi jAgradavasthAyAM satyAM vyavasthApyate tasyA abhAve tasyApyabhAvaH syAttataHsvapnamabhyupagacchatA bhavatA tannAntarIyakatayA jAgradavasthA'vazyamabhyupagatA bhavati, tadabhyupagameca sarvazUnyatvahAniH, na ca svapno'pyabhAvarUpa eva, svapne'pyanubhUtAdeH sadbhAvAt, tathA coktaMaNuhUyadiTThaciMtiya suyapayaiviyAradevayA'NUyA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nnaabhaavo||1||indrjaalvyvsthaa'pyprstytve sati bhavati, tadabhAve tu kena kasya cendrajAlaM vyavasthApyeta?, dvicandrapratibhAso'pirAtrausatyAmekasmiMzca candramasyupalambhakasadbhAve ca ghaTate na sarvazUnyatve, na cAbhAvaH kasyacidapyatyantatuccharUpo'sti, zazaviSANakUrmaromagaganAravindAdInAmatyantAbhAvaprasiddhAnAM samAsapratipAdyasyaivArthasyAbhAvo na pratyekapadavAcyArthasyeti, tathAhi-zazo'pyasti viSANamapyasti kiM 0 lakSyate (mu0)| OM anubhuutdRssttcintitshrutprkRtivikaardevtaanuupaaH| svapnasya nimittAni puNyaM pApaM ca naabhaavH|| 1 // 0 vendrajAlaM (pr0)| // 393 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 394 // dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 9-12 tvatra zazamastakasamavAyi viSANaM nAstItyetatpratipAdyate, tadevaM sambandhamAtramatra niSidhyate nAtyantiko vastvabhAva iti, / zrutaskandhaH evamanyatrApi draSTavyamiti / tadevaM vidyamAnAyAmapyastItyAdikAyAM kriyAyAM niruddhaprajJAstIrthikA akriyAvAdamAzritA iti // 8 // 542 // aniruddhaprajJAstu yathAvasthitArthavedino bhavanti, tathAhi-avadhimanaHparyAyakevalajJAninastrailokyodaravivaravartinaH padArthAn karatalAmalakanyAyena pazyanti, samastazrutajJAnino'pi AgamabalenAtItAnAgatAnarthAn vidanti, ye'pyanye'STAGganimittapAragAste'pi nimittabalena jIvAdipadArthaparicchedaM vidadhati, tadAha (543-546) pravAdacatuSkaM saMvaccharaM suviNaM lakkhaNaM ca, nimittadehaM ca uppAiyaM ca / aTuMgameyaM bahave ahittA, logaMsi jANaMti annaagtaaii| sUtram 9 // paratIrthika ( // 543 // ) parihAraMca kei nimittA tahiyA bhavaMti, kesiMci taM vippaDieti NANaM / te vijabhAvaM aNahijjamANA, Ahesu vijAparimokkhameva // sUtram 10 // ( // 544 / / ) te evamakkhaMti samicca loga, tahA tahA (gayA)samaNA mAhaNA y| sayaM kaDaM NannakaDaM ca dukkhaM, Ahesu vijjAcaraNaM pamokkhaM // sUtram 11 // // 545 // ) tecakkhulogasiha NAyagA u, maggANusAsaMti hitaM pyaannN| tahA tahA sAsayamAhuloe, jaMsI payA mANava! saMpagADhA ||suutrm 12 // ( // 546 // ) sAMvatsara miti jyotiSaM svapnapratipAdako granthaH svapnastamadhItya lakSaNaM zrIvatsAdikam, cazabdAdAntarabAhyabhedabhinnam, nimittaM vAkprazastazakunAdikaM dehe bhavaM deha-maSakatilakAdi, utpAte bhavamautpAtikaM- ulkApAtadigdAhanirghAtabhUmikampA // 394 //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 395 // dikam, tathA aSTAGgaM ca nimittamadhItya, tadyathA- bhaumamutpAtaM svapnamAntarikSamAGgaM svaraM lakSaNaM vyaJjanamityevaMrUpaM zrutaskandhaH1 navamapUrvatRtIyAcAravastuvinirgataM sukhaduHkhajIvitamaraNalAbhAlAbhAdisaMsUcakaM nimittamadhItya loke'sminnatItAni vastUni dvAdaza madhyayanaM anAgatAni ca jAnanti paricchindanti, na ca zUnyAdivAdeSvetad ghaTate, tasmAdapramANakameva tairabhidhIyata iti // 9 // 543 // samavasaraNam, evaM vyAkhyAte sati Aha paraH-nanu vyabhicAryapi zrutamupalabhyate, tathAhi-caturdazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitvamAgama udghaSyate / sUtram 9-12 kiM punaraSTAGganimittazAstravidAM?, atracAGgavarjitAnAM nimittazAstrANAmAnuSTubhena chandasA'rdhatrayodazazatAni sUtraM tAvantyeva (543-546) pacava pravAdacatuSkaM sahasrANi vRttistAvatpramANalakSA paribhASeti, aGgasya tvardhatrayodazasahasrANi sUtram, tatparimANalakSA vRttiraparimitaM vArtikamiti, tadevamaSTAGganimittavedinAmapi parasparataH SaTsthAnapatitatvena vyabhicAritvamata idamAha- keI nimittA tyAdi, parihAraMca chAndasatvAtprAkRtazailyA vA liGgavyatyayaH, kAnicinnimittAni tathyAni satyAni bhavanti, keSAzcittu nimittAnAM nimittavedinAM vA buddhivaikalyAttathAvidhakSayopazamAbhAvena tat nimittajJAnaM viparyAsa vyatyayameti, ArhatAnAmapi nimittavyabhicAraH samupalabhyate, kiMpunastIthikAnAM?, tadevaM nimittazAstrasya vyabhicAramupalabhya te akriyAvAdino vidyAsadbhAvavidyAmanadhIyAnAH santo nimittaM tathA cAnyathA ca bhavatIti matvA te AhaMsu vijApalimokkhameva vidyAyA:-zrutasya vyabhicAreNa tasya parimokSaMparityAgamAhuH- uktavantaH, yadivA-kriyAyA abhAvAdvidyayA jJAnenaiva mokSaM-sarvakarmacyutilakSaNamAhuriti / kvaciccaramapAda-3 syaivaM pAThaH, 'jANAmu logaMsi vayaMti maMda' tti, vidyAmanadhItyaiva svayameva lokamasmin vA loke bhAvAn vayaM jAnImaH, evaM 8 // 395 // 'mandAH' jaDA vadanti, na ca nimittasya tathyatA, tathAhi- kasyacitkvacitkSute'pi gacchataH kAryasiddhidarzanAt, sacchakuna 0 keItyAdi (mu0)| 0 bodhavaikalyAt yadvA nimittazabdena nimittazAstrANi tena tdvissykbuddhivaiklyaat| 0 svyN|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 396 // sadbhAve'pi kAryavighAtadarzanAd, ato nimittabalenAdezavidhAyinAM mRSAvAda eva kevalamiti, naitadasti, na hi samyagadhItasya zrutaskandhaH1 zrutasyArthe visaMvAdo'sti, yadapi SaTsthAnapatitatvamuddhoSyate tadapi puruSAzritakSayopazamavazena, na ca pramANAbhAsavyabhicAre dvAdaza madhyayana samyakpramANavyabhicArAzaGkA kartuM yujyate, tathAhi-marumarIcikAnicaye jalagrAhi pratyakSaMvyabhicaratItikRtvA kiM satyajala samavasaraNam, grAhiNo'pi pratyakSasya vyabhicAro yuktisaMgato bhavati?, na hi mazakavartiragnisiddhAvupadizyamAnA vyabhicAriNIti sUtram 9-12 (543-546) satyadhUmasyApi vyabhicAro, na hi suvivecitaM kArya kAraNaM vyabhicaratIti, tatazca pramAturayamaparAdhona pramANasya, evaM suvivecitaM pravAdacatuSkaM nimittazrutamapi na vyabhicaratIti, yazca kSute'pi kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zaGkayate so'nupapannaH, tathAhi- kAryAkUtAt / paratIrthika parihAra kSute'pi gacchato yA kAryasiddhiH sA'pAntarAle itarazobhananimittabalAtsaMjAtetyevamavagantavyam, zobhananimittaprasthitasyApItaranimittabalAtkAryavyAghAta iti, tathA ca zruti-kila buddhaH svaziSyAnAhUyoktavAn, yathA 'dvAdazavArSikamatra durbhikSaM bhaviSyatItyato dezAntarANi gacchata yUyaM te tadvacanAdgacchantastenaiva pratiSiddhAH yathA 'mA gacchata yUyam, ihAdyaiva puNyavAn mahAsattvaH saMjAtastatprabhAvAtsubhikSaM bhaviSyati' tadevamantarA'paranimittasadbhAvAnna tavyabhicArazaGketi sthitm||10||544|| sAmprataM kriyAvAdimataM dudUSayiSustanmatamAviSkurvannAha- ye kriyAta eva jJAnanirapekSAyAH dIkSAdilakSaNAyA mokSamicchanti te evamAkhyAnti, tadyathA-'asti mAtA pitA asti sucIrNasya karmaNaH phala'miti, kiM kRtvA ta evaM kathayanti?- kriyAta eva sarvaM sidhyatIti svAbhiprAyeNa lokaM sthAvarajaGgamAtmakaM sametya jJAtvA, kila vayaM yathAvasthitavastuno jJAtAra ityeva // 396 // mabhyupagamya sarvamastyevetyevaM sAvadhAraNaM pratipAdayanti, na kathaJcinnAstIti, kathamAkhyAnti?- tathA tathA tena (tena) prakAreNa, OmaddhaSyate (pr0)| (c) vAttadvyabhi (mu0)| 0 tathA tena prakAreNa (pr0)|
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 9-12 (543-546) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca zrIsUtrakRtAGgaM yathA yathA kriyA tathA tathA svarganarakAdikaM phalamiti, te ca zramaNAstIrthikA brAhmaNA vA kriyAta eva siddhimicchanti, niyuktizrIzIlA0 kiJca- yat kimapi saMsAre duHkhaM tathA sukhaM ca tatsarvaM svayamevAtmanA kRtam, nAnyena kAlezvarAdinA, na caitadakriyAvAde ghaTate, vRttiyutam tatra hyakriyatvAdAtmano'kRtayoreva sukhaduHkhayoH saMbhavaH syAt, evaM ca kRtanAzAkRtAbhyAgamau syAtAm, atrocyate, zrutaskandhaH1 satyamastyAtmasukhaduHkhAdikam, na tvastyeva, tathAhi- yadyastyeva ityevaM sAvadhAraNamucyate tatazcana kthshcinnaastiityaapnnm| // 397 // evaM ca sati sarvaM sarvAtmakamApadyeta, tathA ca sarvalokasya vyavahArocchedaH syAt, na ca jJAnarahitAyAH kriyAyAH siddhiH, tadupAyaparijJAnAbhAvAt, na copAyamantareNopeyamavApyata iti pratItam, sarvA hi kriyA jJAnavatyeva phalavatyupalakSyate, uktaJcapaDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThati svvsNje| annANI kiM kAhI, kiMvA nAhI cheyapAvayaM // 1 // ityato jJAnasyApi prAdhAnyam, nApi jJAnAdeva siddhiH, kriyArahitasya jJAnasya paGgoriva kAryasiddharanupapatterityAlocyAha-AhaMsu vijAcaraNaM pamokkhaM ti, na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhiH, andhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya paGgoriva, ityevamavagamya 'AhuH' uktavantaH, tIrthakaragaNadharAdayaH, kamAhuH?, mokSam, kathaM?, vidyA ca- jJAnaM caraNaM ca-kriyA te dve api vidyete kAraNatvena yasyeti vigRhyArzaAditvAnmatvarthIyo'c, asau vidyAcaraNo mokSaH- jJAnakriyAsAdhya ityarthaH, tamevaMsAdhyaM-mokSaM prtipaadynti| yadivA'nyathA pAtanikA, kenaitAni samavasaraNAni pratipAditAni? yaccoktaM yacca vakSyate ityetadAzaGkayAha- te evamakkhaMtI | tyAdi, aniruddhA- kvacidapyaskhalitA prajJAyate'nayeti prajJA- jJAnaM yeSAM tIrthakRtAM te'niruddhaprajJAH, ta evaM anantaroktayA / 0prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati srvsNytH| ajJAnI kiM kariSyati kiMvA jJAsyati chekpaapkN||1|| jJAnasya jJAninAM caiva, nindaaprdvessmtsraiH| upaghAtaizca vighnaizca, jJAnaghnaM karma badhyate // 2 // keSucidAdarzeSu dRzyate zloko'yamazubhakriyAyA jJAnapUrvikAyAH phalavattAjJApanAya na tadA virodhaH 0 praNItAni' ityapi /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18888888888888888 dvAdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 398 // madhyayana samavasaraNam, prakriyayA samyagAkhyAnti-pratipAdayanti lokaM caturdazarajjvAtmakaM sthAvarajaGgamAkhyaM vA sametya kevalajJAnena karatalAmala- zrutaskandhaH 1 kanyAyena jJAtvA tathAgatA:- tIrthakaratvaM kevalajJAnaM ca gatAH, zramaNAH sAdhavo brAhmaNAH saMyatAsaMyatAH, laukikI vAcoyuktiH, kimbhUtAsta evamAkhyAntIti sambandhaH, tathA tatheti vA kvacitpAThA, yathA yathA samAdhimArgo vyavasthitastathA / tathA kathayanti , etacca kathayanti- yathA yatkiJcitsaMsArAntargatAnAmasumatAMduHkhaM- asAtodayasvabhAvam, tatpratipakSabhUtaM ca / sUtram 9-12 (543-546) sAtodayApAditaM sukham, tatsvayaM- AtmanA kRtam, nAnyena kAlezvarAdinA kRtamiti, tathA coktaM- savvo puvakayANaM kammANaM pravAdacatuSkaM pAvae phalavivAgaM / avarAhesu guNesu ya NimittamittaM paro hoi||1|| etaccAhustIrthakaragaNadharAdayaH, tadyathA-vidyA- jJAnaM caraNaM-8 paratIrthika parihAraMca cAritraM kriyA tatpradhAno mokSastamuktavanto, na jJAnakriyAbhyAM parasparanirapekSAbhyAmiti, tathA coktaM-kriyAM ca sajjJAnaviyoganiSphalAM, kriyAvihInAM ca vibodhasampadam / nirasyatA klezasamUhazAntaye, tvayA zivAyAlikhiteva pddhtiH||1||||11|| 545 // kiJca- te tIrthakaragaNadharAdayo'tizayajJAnino'smin loke cakSuriva cakSurvartante, yathA hi cakSuryogyadezAvasthitAn / padArthAn paricchinatti evaM te'pi lokasya yathAvasthitapadArthAviSkaraNaM kArayanti, tathA'smin loke te nAyakAH-pradhAnAH, tuzabdo vizeSaNe, sadupadezadAnato nAyakA iti, etadevAha- mArga jJAnAdikaM mokSamArga anuzAsati kathayanti prajanA-prajAyanta iti prajAH- prANinasteSAm, kimbhUtaM?, hitam, sadgatiprApakamanarthanivArakaM ca, kiJca- caturdazarajvAtmake loke paJcAstikAyAtmake vA yena yena prakAreNa dravyAstikanayAbhiprAyeNa yadvastuzAzvataM tattathA AhuH uktavantaH, yadivAloko'yaM prANigaNaH saMsArAntarvartI yathA yathA zAzvato bhavati tathA tathaivAhuH, tadyathA- yathA yathA mithyAdarzanAbhivRddhistathA tathA zAzvato lokaH, (r) nedaM prtyntre| OM sarvaH pUrvakRtAnAM karmaNAM prApnoti phlvipaakm| aparAdheSu guNeSu ca nimittamAtraM paro bhavati // 1 // OM tattathA 'ta AhuH' (mu0)| // 398 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 399 // zrutaskandha:1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 13-16 (547-550) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca tathAhi-tatra tIrthakarAhArakavA :sarva eva karmabandhAH sambhAvyanta iti,tathA ca mahArambhAdibhizcaturbhiH sthAnairjIvA narakAyuSkaM yAvannivartayanti tAvatsaMsArAnuccheda iti, athavA yathA yathA rAgadveSAdivRddhistathA tathA saMsAro'pi zAzvata ityAhuH, yathA yathA ca karmopacayamAtrA tathA tathaiva saMsArAbhivRddhiriti / duSTamanovAkkAyAbhivRddhau vA saMsArAbhivRddhiravagantavyA, tadevaM saMsArasyAbhivRddhirbhavati / yasmiMzca saMsAre, prajAyanta iti prajAH jantavaH, he mAnava!, manuSyANAmeva prAyaza upadezArhatvAnmAnavagrahaNam, samyagnArakatiryaGnarAmarabhedena pragADhAH prakarSeNa vyavasthitA iti // 12 // 546 // lezato jantubhedapradarzanadvAreNa tatparyaTanamAha je rakkhasAyA jamaloiyAyA~, je vA surA gaMdhavvA ya kaayaa| AgAsagAmI ya puDhosiyA je, puNo puNo vippariyAsurveti // sUtram 13 // ( // 547 // ) jamAhu ohaM salilaM apAragaM, jANAhiNaM bhavagahaNaM dumokkhaM / jaMsI visannA visayaMgaNAhiM, duhao'vi loyaM aNusaMcaraMti // sUtram 14 // ( // 548 // ) na kammuNA kamma khati bAlA, akammuNA kamma khaveMti dhIrA / medhAviNo lobhamayAvatItA, saMtosiNo no pakareMti paavN|| sUtram 15 // ( // 549 // ) te tIyauppannamaNAgayAI, logassa jANaMti thaagyaaiN| NetAro annesi aNannaNeyA, buddhA hu te aMtakaDA bhavaMti // sUtram 16 // ( // 550 // ) 0 varjAH (pr0)| yathA ca mahA0 (pra0) 0 rakkhasA vA jamaloiyA vA (mu0)| ||399 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 400 // ye kecana vyantarabhedA rAkSasAtmAnaH, tadhaNAcca sarve'pi vyantarA gRhyante tathA yamalaukikAtmAnaH, a(mbAmba)mbAdayasta | zrutaskandha:1 dupalakSaNAtsarve bhavanapatayaH tathA ye ca surAH saudharmAdivaimAnikAH, cazabdAjjyotiSkAH sUryAdayaH, tathA ye gAndharvA vidyAdharA dvAdaza madhyayana vyantaravizeSA vA, tadhaNaM ca prAdhAnyakhyApanArtham, tathA kAyAH pRthivIkAyAdayaH SaDapi gRhyanta iti / punaranyena prakAreNa samavasaraNam, sattvAnsaMjighRkSurAha- ye kecana AkAzagAminaH saMprAptAkAzagamanalabdhayazcaturvidhadevanikAyavidyAdharapakSivAyavaH, tathA ye c| sUtram 13-16 (547-550) pRthivyAzritAH pRthivyaptejovanaspatidvitricatuSpaJcendriyAste sarve'pi svakRtakarmabhiH punaHpunarvividhaM- anekaprakAraM paryAsaM pravAdacatuSkaM parikSepamarahaTTaghaTInyAyena paribhramaNamupa-sAmIpyena yAnti- gacchantIti // 13 // 547 // kiJcAnyat-yaM saMsArasAgaraM AhuH-3 paratIrthika uktavantastIrthakaragaNadharAdayastadvidaH, kathamAhuH?- svayambhuramaNasalilaughavadapAram, yathA svayambhuramaNasalilaugho na parihAraMca kenacijalacareNa sthalacareNa vA layituM zakyate evamayamapi saMsArasAgaraH samyagdarzanamantareNa lavayituM na zakyata iti darzayati-jAnIhi avagaccha Namiti vAkyAlaGkAre, bhavagahanamidaM-caturazItiyonilakSapramANaM yathAsambhavaM saGkhayeyAsaGkhayeyAnantasthitikaM duHkhena mucyata iti durmokSa-duruttaramastivAdinAmapi , kiM punarnAstikAnAM?, punarapi bhavagahanopalakSitaM saMsArameva / / vizinaSTi- yatra yasmin saMsAre sAvadyadharmAnuSThAyinaH kumArgapatitA asatsamavasaraNagrAhiNo viSaNNA avasaktA viSayapradhAnA aGganA viSayAGganAstAbhiH, yadivA viSayAzcAGganAzca viSayAGganAstAbhirvazIkRtAH sarvatra sadanuSThAne'vasIdanti, ta evaM viSayAGganAdike paGke viSaNNA dvidhA'pi AkAzAzritaM pRthivyAzritaM ca lokam, yadivA sthAvarajaGgamalokaM anusaJcaranti / gacchanti, yadivA-'dvidhA'pi' iti liGgamAtrapravrajyayA'viratyA ca rAgadveSAbhyAMvAlokaM-caturdazarajvAtmakaM svakRtakarmapreritA O0pAragam (pr0)| 0 samyagdarzaninama0 (pr0)| 0 0karmAnuSThA0 (mu0)| // 400 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 401 // zrutaskandhaH 1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 13-16 (547-550) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca anusaJcaranti bambhramyanta iti // 14 // 548 // kizAnyat-te evamasatsamavasaraNAzritA mithyAtvAdibhirdoSairabhibhUtAHsAvadyetaravizeSAnabhijJAH santaH karmakSapaNArthamabhyudyatA nirvivekatayA sAvadyameva kUrma kurvate, na ca karmaNA sAvadyArambheNa karma pApaM kSapayanti vyapanayanti, ajJAnatvAdbAlA iva bAlAsta iti, yathA ca karma kSapyate tathA darzayati- akarmaNA tu Azravanirodhena tu antazaH zailezyavasthAyAM karma kSapayanti vIrAH mahAsattvAH sadvaidyA iva cikitsayA''mayAniti / medhA-prajJA sA vidyate yeSAM te medhAvinaH-hitAhitaprAptiparihArAbhijJAlobhamayaM parigrahamevAtItAH parigrahAtikramAllobhAtItA:- vItarAgA ityarthaH, santoSiNaH yena kenacitsantuSTA avItarAgA apIti, yadivA yata evAtItalobhA ata eva santoSiNa iti, ta evaMbhUtA bhagavantaH pApaM asadanuSThAnApAditaM karma na kurvanti nAdadati, kvacitpAThaH, 'lobhabhayAdatItA' lobhazca bhayaM ca samAhAradvandvaH, lobhAdvA bhayaM tasmAdatItAH santoSiNa iti, na punaruktAzaGkA vidheyeti, ato (vidheyA'tra yato)lobhAtItatvena pratiSedhAMzo darzitaH, santoSiNa ityanena ca vidhyaMza iti, yadivA lobhAtItagrahaNena samastalobhAbhAvaH saMtoSiNa ityanena tu satyapyavItarAgatve notkaTalobhA iti lobhAbhAvaM darzayannaparakaSAyebhyo lobhasya prAdhAnyamAha, ye ca lobhAtItAste'vazyaM pApaM na kurvanti iti sthitam ||15||549||yec lobhAtItAste kimbhUtA bhavanti ityAha-te vItarAgA alpakaSAyA vAlokasya paJcAstikAyAtmakasya prANilokasya vA'tItAni-anyajanmAcaritAni utpannAni-vartamAnAvasthAyIni anAgatAni- ca bhavAntarabhAvIni sukhaduHkhAdIni tathAgatAni yathaiva sthitAni tathaiva avitathaM jAnanti, na vibhaGgajJAnina iva viparItaM pazyanti, tathA hyAgamaHaNagAre NaM bhaMte! mAI micchAdiTThI rAyagihe Nayare samohae vANArasIe nayarIe rUvAiM jANai pAsai?,jAva se se daMsaNe vivajjAse bhavatI O0mapyadyatA (pra0)0 ajJatvAda (pra0)10 kSipyate (ma)10 zailezyavasthayA karma kSapayanti dhArAH (pra0)IOlobhabhayAvatIyA (pra0)10 anagAro bhadanta! mAyI mithyAdRSTiH rAjagRhe nagare samavahataH vArANasyAM nagaryAM rUpANi jAnAti pazyati?, yAvatsa tasya darzanaviparyAso bhavati / // 401 //
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyukti zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 17-20 (551-554) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca zrIsUtrakRtAGga tyAdi, te cAtItAnAgatavartamAnajJAninaH pratyakSajJAninazcaturdazapUrvavido vA'pratyakSajJAninaH anyeSAM saMsArottitIpaNAM bhavyAnAM mokSaM prati netAraH sadupadezaMvA pratyupadeSTAro bhavanti, na ca te svayambuddhatvAdanyena nIyante- tattvAvabodhaM kArya (dhavantaH kriya) zrIzIlA0 vRttiyutam nta ityananyaneyAH, hitAhitaprAptiparihAraM prati nAnyasteSAM netA vidyata iti bhAvaH / te ca buddhAH svayaMbuddhAstIrthakaragaNadharAda zrutaskandha:1 yaH, huzabdazcazabdArthe vizeSaNevA, tathA ca pradarzita eva, te ca bhavAntakarAH saMsAropAdAnabhUtasya vA karmaNo'ntakarA bhavantIti / // 402 // 16 // 550 // yAvadadyApi bhavAntaM na kurvanti tAvatpratiSedhyamaMzaM darzayitumAha teNeva kuvvaMtiNa kAravaMti, bhUtAhisaMkAi duguMchamANA / sayA jatA vippaNamaMti dhIrA, viNNatti (NNAya) dhIrAya havaMti ege|| sUtram 17 // // 551 // ) Dahare ya pANe vuDDhe ya pANe, te AttaopAsai svvloe| uvvehatI logamiNaM mahaMtaM, buddhe'pamattesuparivvaejA / / sUtram 18 / / ( // 552 // ) je Ayao paraovAviNaccA, alamappaNo hoMti alaMparesiM / taM joibhUtaM ca sayA vasejjA, je pAukujA aNuvIti dhammaM / sUtram 19 / / ( / / 553 // ) attANa jo jANati jo ya loga, gaiMca jo jANai nnaagiNc| jo sAsayaM jANa asAsayaMca, jAtiM (ca) maraNaMca jaNovavAyaM // sUtram 20 // ( // 554 // ) te pratyakSajJAninaH parokSajJAnino vA viditavedyAH sAvadhamanuSThAnaM bhUtopamardAbhizaGkayA pApaM karma jugupsamAnAH santo na svataH (r)vA parokSajJAnina: (mu0)| OM tadA svayaM padArthAnAM jJAtAraste iti svymityaadi| 0 tattvAvabodhakArya ta itya0 pr0| 0 ca (pr0)| 9 jugupsantaH pra0 jugupsAM kurvanta iti nAmadhAtoH caiva zatari / // 40
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 403 // zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 17-20 (551-554) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca kurvanti, nApyanyena kArayanti, kurvantamapyaparaM nAnumanyante / tathA svato na mRSAvAdaM jalpanti nAnyena jalpayanti nApyaparaM jalpantamanujAnanti, evamanyAnyapi mahAvratAnyAyojyAnIti / tadevaM sadA sarvakAlaM yatAH saMyatAH pApAnuSThAnAnnivRttA vividhaMsaMyamAnuSThAnaM prati praNamanti prviibhvnti| ke te?- dhIrAH mahApuruSA iti| tathaike kecana heyopAdeyaM vijJAyApi zabdAt samyakparijJAya tadeva niHzahUM yajjinaiH praveditamityevaMkRtanizcayAH karmaNi vidArayitavye vIrA bhavanti, yadivA parISahopasargAnIkavijayAdvIrA iti pAThAntaraM vA 'viNNattivIrA ya bhavaMti ege' eke kecana gurukarmANo'lpasattvAH vijJaptiH- jJAnam, tanmAtreNaiva vIrA nAnuSThAnena, na ca jJAnAdevAbhilaSitArthAvAptirupajAyate, tathAhi- adhItya zAstrANi bhavanti mUrkhA, yastu / kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, na jJAnamAtreNa krotyrogm||1|||| 17 // 551 // kAni punastAni bhUtAni? yacchaGkayA''rambhaM jugupsanti santa ityetadAzaGkayAha- ye kecana Dahare tti laghavaH kunthvAdayaH sUkSmA vA, te sarve'pi prANAH- prANinaH ye ca vRddhAH- bAdarazarIriNastAnsarvAnapyAtmatulyAn- Atmavatpazyati-sarvasminnapi loke yAvatpramANaM mama tAvadeva kunthorapi, yathA vA mama duHkhamanabhimatamevaM sarvalokasyApi, sarveSAmapi prANinAMduHkhamutpadyate, duHkhAdvodvijanti, tathA cAgamaH- puDhavikAe NaM bhaMte! akte samANe kerisayaM veyaNaM veyai! ityAdyAH sUtrAlApakAH, iti matvA te'pi nAkramitavyA na saMghaTTanIyAH, ityevaM yaH pazyati sa pazyati / tathA lokamimaM mahAntamutprekSate, SaDjIvasUkSmabAdarabhedairAkulatvAnmahAntam, yadi vA'nAdyanidhanatvAnmahAn lokaH, tathAhi- bhavyA api kecana sarveNApi kAlena na setsyantIti, yadyapi dravyataH | OcakAro'pizabdArthe yadvA dhIrAvi iti bhvissyti| 00 ya vA ta0 pra010 sambandhe SaSThI apinA deshaadivyvcchedH| 0 upacaritasarvatvavyavacchedAya, bhinnaM vA 8 vaakymett| 9 pRthvIkAyiko bhadanta! AkrAntaH san kIdRzI vedanAM vedayati?10 vA'nAdinidha0 (pr0)| // 403 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza madhyayana zrIsUtrakRtAGga SaDdravyAtmakatvAt kSetratazcaturdazarajjupramANatayA sAvadhiko lokastathApi kAlato bhAvatazcAnAdyanidhanatvAtparyAyANAM zrutaskandhaH 1 niyuktizrIzIlA0 cAnantatvAnmahAn lokastamutprekSata iti / evaM ca lokamutprekSamANo buddhaH- avagatatattvaH sarvANi prANisthAnAnyazAzvatAni, vRttiyutam tathA nAtrApasade saMsAre sukhalezo'pyastItyevaM manyamAnaH apramatteSu saMyamAnuSThAyiSu yatiSu madhye tathAbhUta eva pariH- samantAdbrajet / samavasaraNam, zrutaskandhaH1 parivrajet, yadivA buddhaH san pramatteSu gRhastheSu apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti // 18 // 552 // kiJca- yaH svayaM sarvajJa // 404 // (551-554) AtmanastrailokyodaravivaravartipadArthadarzI yathA'vasthitaM lokaM jJAtvA tathA yazca gaNadharAdikaH parataH tIrthakarAderjIvAdIn / pravAdacatuSkaM padArthAn viditvA parebhya upadizati sa evaMbhUto heyopAdeyavedI AtmanastrAtumalaM AtmAnaM saMsArAvaTAtpAlayituM samartho bhavati, paratIrthika parihAraMca tathA pareSAM ca sadupadezadAnatastrAtA jAyate, taM sarvajJaM svata eva sarvavedinaM tIrthakarAdikaM paratovedinaMca gaNadharAdikaM jyotirbhUtaM padArthaprakAzakatayA candrAdityapradIpakalpamAtmahitamicchan saMsAraduHkhodvignaH kRtArthamAtmAnaM bhAvayansatataM anavarataM Avaset / seveta, gurvantika eva yAvajjIvaM vaset, tathA coktaM-nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte y| dhannA AvakahAe gurukulavAsaM kaNa muNcNti||1||k evaM kuryuH? iti darzayati-ye karmapariNatimanuvicintya mANussakhettajAiityAdinA durlabhAMca saddharmAvApti saddharma vA zrutacAritrAkhyaM kSAntyAdidazavidhasAdhudharmaM zrAvakadharma vA anuvicintya paryAlocya jJAtvA vA tameva dharma yathoktAnuSThAnataH prAduSkuryuH prakaTayeyuH te gurukulavAsaM yAvajjIvamAsevanta iti, yadivA ye jyotirbhUtamAcArya satatamAsevanti ta evAgamajJA dharmamanuvicintya 'lokaM' paJcAstikAyAtmakaM caturdazarajjvAtmakaM vA prAduSkuryuriti kriyaa|| 19 // 553 // // 404 // kiMcAnyat- yo hyAtmAnaM paralokayAyinaM zarIrAvyatiriktaM sukhaduHkhAdhAraM jAnAti yazcAtmahiteSu pravartate sa AtmajJo bhavati / (r)rvANi sthAnA0 pra0 / OM jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre c| dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na munycnti||1||
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 405 // yena cAtmA yathAvasthitasvarUpo'haMpratyayagrAhyo niqhatoM bhavati tenaivAyaM sarvo'pilokaH pravRttinivRttirUpo vidito bhavati, sa eva cAtmajJo'stItyAdikriyAvAdaM bhASitumarhatIti dvitIyavRttasyAnte kriyaa| yazca lokaMcarAcaraM vaizAkhasthAnasthakaTisthakarayugmapuruSAkAraMcazabdAdalokaM cAnantAkAzAstikAyamAtraMjAnAti, yazca jIvAnAM AgatiM AgamanaM kutaH samAgatA nArakAstiryaco manuSyA devAvA? karmabhirnArakAditvenotpadyante? evaM yo jAnAti, tathA anAgatiM ca anAgamanaM ca, kutra gatAnAM nAgamanaM bhavati? cakArAttadgamanopAyaM ca samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM yo jAnAti, tatrAnAgati:- siddhirazeSakarmacyutirUpA lokAgrAkAzadezasthAnarUpA vA grAhyA, sA ca sAdiraparyavasAnA / yazca zAzvataM nityaM sarvavastujAtaM dravyAstikanayAzrayaNAd azAzvataM vA'nityaM pratikSaNavinAzarUpaM paryAyanayAzrayaNAt, cakArAnnityAnityaM cobhayAkAraM sarvamapi vastujAtaM yo jAnAti, tathA hyAgamaH- NeraiyA davvaTThayAe sAsayA bhAvaTThayAe asAsayAevamanye'pi tiryagAdayo drssttvyaaH| athavA nirvANaM-zAzvataM saMsAra:- azAzvatastadgatAnAM saMsAriNAMsvakRtakarmavazagAnAmitazcetazcagamanAditi / tathA jAtiM utpattiM nArakatiryamanuSyAmarajanmalakSaNAM maraNaM ca AyuSkakSayalakSaNam, tathA jAyanta iti janAH- sattvAsteSAmupapAtaM yo jAnAti, saca nArakadevayorbhavatIti, atra ca janmacintAyAmasumatAmutpattisthAnaM yonirbhaNanIyA, sA ca sacittA'cittA mizrA ca tathA zItA uSNA mizrA ca tathA saMvRtA vivRtA mizrAcetyevaMsaptaviMzatividheti |mrnnN-punstiryjnussyyoH, cyavanaM-jyotiSkavaimAnikAnAMudvartanA-2 bhavanapativyantaranArakANAmiti // 20 // 554 // kiJca aho'vi sattANa viuTTaNaM ca, jo AsavaM jANati saMvaraM ca / dukkhaM ca jo jANati nijaraMca, so bhAsiumarihai kiriyvaadN|| 00 bhijJAto pra0 0 manuSyA devAH ? 0 zrayAd (mu0)| 0 nairayikA dravyArthatayA zAzvatA bhAvArthatayA ashaashvtaaH| zrutaskandha:1 dvAdazamadhyayana samavasaraNam, sUtram 17-20 (551-554) pravAdacatuSkaM paratIrthika parihAraMca sUtram 21-22 (555-556) naiyAyika tatvanirAsa: // 405 //
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 406 // sUtram 21 // ( // 555 // ) zrutaskandhaH1 saddesurUvesu asajjamANo, gaMdhesu rasesu adussamANe / No jIvitaM No maraNAhikaMkhI, AyANagutte valayA vimukke||suutrm 22 // samavasaraNam, (||556||)||ttibemi / iti zrIsamavasaraNAdhyayanaM dvAdazamaM samattaM // (gAthAgra0568) sUtram 21-22 sattvAnAM svakRtakarmaphalabhujAmadhastAnnArakAdau duSkRtakarmakAriNAM vividhAM virUpAMvA kuTTanA- jAtijarAmaraNarogazokakRtAM (555-556) naiyAyika zarIrapIDAm, cazabdAttadabhAvopAyaM yo jAnAti, idamuktaM bhavati- sarvArthasiddhAdArato'dhaHsaptamI narakabhuvaM yAvadasumantaHtatvanirAsa: sakarmANo vivartante, tatrApi ye gurutarakarmANaste'pratiSThAnanarakayAyino bhavantItyevaM yo jAnIte / tathA AzravatyaSTaprakAra karma yena sa AzravaH, sa ca prANAtipAtarUpo rAgadveSarUpo vA mithyAdarzanAdiko veti taM tathA saMvaraM AzravanirodharUpaM yAvadazeSayoganirodhasvabhAvam, cakArAtpuNyapApe ca yo jAnIte tathA duHkhaM asAtodayarUpaM tatkAraNaM ca yo jAnAti sukhaM cala tadviparyayabhUtaM yo jAnAti, tapasA yo nirjarAM ca, idamuktaM bhavati- yaH karmabandhahetUn tadviparyAsahetUMzca tulyatayA jAnAti, tathAhi- yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsA, nirvaannaaveshhetvH||1||s eva paramArthato bhASituM vaktumarhati, kiM tad? ityAha- kriyAvAdam, asti jIvo'sti puNyamasti pApamasti ca pUrvAcaritasya karmaNaH phalamityevaMrUpaM vAdamiti / tathAhi-jIvAjIvAzravasaMvarabandhapuNyapApanirjarAmokSarUpAnavApi padArthAH zlokadvayenopAttAH, tatra ya AtmAnaM jAnAtItyanena / jIvapadArthaH, lokamityanenAjIvapadArthaH, tathA gatyanAgatiH zAzvatetyAdinA'nayoreva svabhAvopadarzanaM kRtam, tathA''zravasaMvarau svarUpeNaivopAttau, duHkhamityanena tu bandhapuNyapApAni gRhItAni, tadavinAbhAvitvAdduHkhasya, nirjarAyAstu svAbhidhAnenaivo (r)AdinA'zAzvataM / OM ajIvapakSe'nAgatiH sthitiH yadvA jIvAnAM te ajIvakRte iti| OMvaiSayikasukhasya duHkharUpatvAnna duHkhasya punnyaavinaabhaavtvaanuppttiH|
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 407 // zrutaskandhaH1 dvAdazamadhyayanaM samavasaraNam, sUtram 21-22 naiyAyika tatvanirAsa: pAdAnam, tatphalabhUtasya ca mokSasyopAdAnaM draSTavyamiti, tadevametAvanta eva padArthAstadabhyupagamena cAstItyAdikaH kriyAvAdo'bhyupagatobhavatIti, yazcaitAn padArthAn 'jAnAti' abhyupagacchati sa paramArthataH kriyAvAdaMjAnAti / nanu cAparadarzanoktapadArthaparijJAnena samyagvAditvaM kasmAnnAbhyupagamyate?, taduktapadArthAnAmevAghaTamAnatvAt, tathAhi-naiyAyikadarzanena tAvatpramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnItyete SoDaza padArthA abhihitAH, tatra heyopAdeya-(nivRtti) pravRttirUpatayA yena padArthaparicchittiH kriyate tatpramIyate'neneti pramANam, tacca pratyakSAnumAnopamAnazAbdabhedAccaturddhA, tatrendriyArthasaMnikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam, tadatrendriyArthayoryaH sambandhastasmAdyadutpannam, nAbhivyaktam, jJAnam, na sukhAdikam , avyapadezyamiti vyapadezyatvezAbdaprApteH, avyabhicAri, na dvicandrajJAnavadvyabhicaratIti, vyavasAyAtmakamiti nizcayAtmakaM pratyakSam, tatrAsya pratyakSatA na budhya(yujya)te, tathAhi- yatrAtmA'rthagrahaNaM prati sAkSAvyApriyate tadeva pratyakSam, taccAvadhimanaHparyAyakevalAtmakam, etaccAparopAdhidvAreNa pravRtteranumAnavatparokSamiti, upacArapratyakSaM tu syAt, na copacArastattvacintAyAM vyApriyata iti / anumAnamapi pUrvavaccheSavatsAmAnyato dRSTamiti tridhA, tatra kAraNAtkAryAnumAnaM pUrvavat kAryAtkAraNAnumAnaM zeSavat sAmAnyato dRSTaM tu cUtamekaM vikasitaM dRSTvA puSpitAzcutA jagatIti yadivA devadattAdau gatipUrvikAMsthAnAt sthAnAntarAvAptiM dRSTrA''ditye'pi gatyanumAnamiti, tatrApyanyathAnupapattireva gamikA, na kAraNAdikam, tayA vinA kAraNasya kArya prati vyabhicArAt, yatra tu sA vidyate (r)jJAnAcchraddhA tataH prarUpaNeti samyagvAditvazaGkA / 0 jainAnAM hyAtmA jJAnasvarUpa itIndriyAdinA'bhivyajyate jJAnaM teSAM tUtpadyate / 0 sukhsyaapiindriyaarthotpnntvaat| taddhi (mu0)| 7 indriyArthottham / // 407 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 408 // tatra kAryakAraNAdivyatirekeNApi gamyagamakabhAvo dRSTaH, tadyathA- bhaviSyati zakaTodayaH, kRttikAdarzanAditi, taduktaM zrutaskandhaH 1 anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim? / nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim? // 1 // apica- pratyakSasyAprAmANye dvAdaza madhyayanaM tatpUrvakasyAnumAnasyAprAmANyamiti / prasiddhasAdharmyAtsAdhyasAdhanamupamAnam, yathA gaurgavayastathA, atra ca sajJAsajJi samavasaraNam, sambandhapratipattirupamAnArthaH, atrApi siddhAyAmanyathA'nupapattAvanumAnalakSaNatvena tatraivAntarbhAvAtpRthakpramANatvamanupapannameva, sUtram 21-22 (555-556) atha nAstyanyathAnupapattistato vyabhicArAdapramANatopamAnasya |shaabdmpin sarvaM pramANam, kiMtarhi?, AptapraNItasyaivAgamasya naiyAyika prAmANyam, na cAhavyatirekeNAparasyAptatA yuktiyukteti, etaccAnyatra nirloThitamiti / kiJca- sarvamapyetatpramANamAtmanola tatvanirAsa: jJAnaM jJAnaM cAtmano guNaH (guNazca) pRthakpadArthatayA'bhyupagantuM na yukto, rUparasAdInAmapi pRthakpadArthatA''patteH, atha prameyagrahaNenendriyArthatayA te'pyAzritAH, satyamAzritAH, na tu yuktiyuktAH, tathAhi- dravyavyatirekeNa teSAmabhAvAt tadhaNe cala teSAmapi grahaNaM siddhameveti na yuktaM pRthagupAdAnam / prameyaM tvAtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAH, tatrAtmA sarvasya draSTopabhoktA ce(sa ce)cchAdveSaprayatnasukhaduHkhajJAnAnumeyaH, sa ca jIvapadArthatayA gRhIta evAsmAbhiriti, zarIraM tu tasya bhogAyatanam , bhogAyatanAnIndriyANi, bhoktavyA indriyArthAH, etadapi zarIrAdikaM jIvAjIvagrahaNenoktamasmAbhiriti / upayogo buddhirityetacca jJAnavizeSaH, sa ca jIvaguNatayA jIvopAdAnatayo (neno) pAtta eva / sarvaviSayamantaHkaraNaM yugapajjJAnAnutpattiliGgaM manaH, tadapi dravyamanaH paugalikamajIvagrahaNena gRhItam, bhAvamanastvAtmaguNatvAjjIvagrahaNeneti |aatmnH sukhaduHkhasaMvedanAnAM nirvartanakAraNaM pravRttiH,sApi pRthakpadArthatayA nAbhyupagantuMyuktA, tathAhi-pravRtti (r) nAstyanupapatti (mu0)|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 409 // naiyAyika rityAtmecchA, sA cAtmaguNa eva, AtmA'bhiprAyatayA jJAnavizeSatvAd, AtmAnaM dUSayatIti doSaH, tadyathA-asyAtmano nedaM zrutaskandhaH 1 zarIramapUrvam, anAditvAdasya, nApyanuttaram, anantatvAtsantateriti, (zarIre'pUrvatayA sAntatayA vA) yo'yamAtmano'dhyavasAya: dvAdaza madhyayanaM sa doSo, rAgadveSamohAdiko vA doSaH, ayamapi doSo jIvAbhiprAyatayA tadantarbhAvIti na pRthgvaacyH| pretyabhAvaH samavasaraNam, paralokasadbhAvo'yamapisasAdhano jIvAjIvagrahaNenopAttaH,phalamapisukhaduHkhopabhogAtmakam, tadapijIvaguNa evAntarbhavatIti sUtram 21-22 na pRthagupadeSTavyamiti, duHkhamityetadapi vividhabAdhanayogarUpamiti na phalAdatiricyate, janmamaraNaprabandhocchedarUpatayA (555-556) sarvaduHkhaprahANalakSaNomokSaH,sacAsmAbhirupAtta eveti / kimityanavadhAraNAtmakaH pratyayaH saMzayaH, asAvapi nirNayajJAna- tatvanirAsa: vadAtmaguNa eveti, yena prayuktaH pravartate tatprayojanam, tadapIcchAvizeSatvAdAtmaguNa eva, avipratipattiviSayApanno'rtho dRSTAntaH, asAvapijIvAjIvayoranyataraH, na caitAvatA'sya pRthakpadArthatA yuktA, atiprasaGgAd, avayavagrahaNena ca tasyottaratra grahaNAditi / siddhAntazcaturvidhaH, tadyathA-sarvatantrAviruddhastantre'dhikRto'rthaH sarvatantrasiddhAntaH1, yathA sparzanAdInIndriyANi sparzAdaya indriyArthAH pramANaiH prameyasya grahaNamiti 1, samAnatantrasiddhaH paratantrAsiddhaH pratitantrasiddhAnto yathA sAGkhyAnAM nAsata AtmalAbho na ca sataH sarvathA vinAza iti, tathA coktaM- nAsato jAyate bhAvo, nAbhAvo jAyate sataH iti 2, yatsiddhAvanyasyArthasyAnuSaGgeNa siddhiH so'dhikaraNasiddhAntaH 3, yathendriyavyatirikto jJAtA''tmA'sti darzanasparzanAbhyAmekArthagrahaNAditi, tatrAnuSaGgiNo'rthA 1 indriyanAnAtvaM 2 niyataviSayANIndriyANi 3 svaviSayagrahaNaliGgAni ca 4 jJAturjJAnasAdhanAni 5 sparzAdiguNavyatiriktaM dravyaM 6 guNAdhikaraNa 7 maniyataviSayAzcetanA:8 iti, pUrvArthasiddhAvete'rthAH sidhyanti, naitairvinA pUrvArthaH saMbhavatIti 3, aparIkSitArthAbhyupagamAttadvizeSaparIkSaNamabhyupagamasiddhAntaH 4, tadyathA, kiMzabda iti vicAre // 409 //
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 410 // kazcidAha-astu dravyaM zabdaH, satu kiM nityo'thAnityaH?, ityevaM vicAraH, sa cAyaM caturvidho'pi siddhAnto na jJAnavizeSAdati- zrutaskandhaH 1 | ricyate, jJAnavizeSasyAtmaguNatvAdguNasya ca guNigrahaNena grahaNAdna pRthagupAdAnamiti 4 / athAvayavAH-pratijJAhetUdAharaNo madhyayana panayanigamanAni, tatra sAdhyanirdezaH pratijJA, yathA nityaH zabdo'nityo veti, hinoti- gamayati pratijJAtamarthamiti hetuH, samavasaraNam, tadyathA- utpattidharmakatvAt, sAdhyasAdharmyavaidhAt taddharmabhAvI dRSTAntaH udAharaNam , yathA ghaTa iti, vaidhodAharaNaM yadanityaM / sUtram 21-22 (555-556) na bhavati tadutpattimadapi na bhavati yathA''kAzamiti, tathA na tatheti vA pakSadharmopasaMhAra upanayaH, tadyathA-anityaH zabdaH naiyAyika kRtakatvAd ghaTavattathA cAyam, anityatvAbhAve kRtakatvamapi na bhavatyAkAzavat na tathA'yamiti, pratijJAhetvoH punarvacanaM tatvanirAsa: nigamanam, tasmAdanitya iti, te cAmI paJcApyavayavA yadi zabdamAnaM tataH zabdasya paugalikatvAtpudgalAnAM cAjIvagrahaNena / grahaNAnna pRthagupAdAnaMnyAyyam, atha tajjaM jJAnaM tato jIvaguNatvAt jIvagrahaNenaivopAdAnamiti, jJAnavizeSapadArthatA'bhyupagame ca padArthabahutvaM syAd, anekaprakAratvAjjJAnavizeSANAmiti / saMzayAdUrdhvaM bhavitavyatApratyayaH sadarthaparyAlocanAtmakastarkaH, yathA bhavitavyamatra sthANunA puruSeNa veti, ayamapijJAnavizeSa eva, na ca jJAnavizeSANAM jJAturabhinnAnAM pRthak padArthaparikalpanaM samanujAnate vidvaaNsH| saMzayatarkAbhyAmuttarakAlabhAvI nizcayAtmakaH pratyayo nirNayaH, ayamapi prAgvanna jJAnAdatiricyate, kiJca-asya nizcayAtmakatayA pratyakSAdipramANAntarbhAvAnna pRthaga nirdezonyAyya iti / timraH kathA:- vAdo jalpo vitaNDA ceti, tatra pramANatarkasAdhanopAlambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSapratipakSaparigraho vAdaH, sa ca tattvajJAnArthaM ziSyAcAryayorbhavati, sa eva vijigISuNA sArdhaM chalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambho jalpaH, sa eva pratipakSasthApanAhIno O0vaidharmyabhAve dRSTAntaH (mu0)| (c) zabdagaDumAtraM (pr0)| // 41
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 411 // pAmAsa naiyAyika vitaNDeti, tatrAsAM tisRNAmapi kathAnAM bheda eva nopapadyate, yatastatvacintAyAM tattvanirNayArthaM vAdo vidheyo, na ca zrutaskandhaH1 chalajAtyAdinA tattvAvagamaH kartuM pAryate, chalAdikaM hi paravaJcanArthamupanyasyate, na ca tena tattvAvagatiH iti satyapi bhede / madhyayana naivAsAM padArthatA, yato yadeva paramArthato vastuvRttyA vastvasti tadeva padArthatayA'bhyupagantuM yuktam, vAdAstu puruSecchAvazena samavasaraNam, abhavanto'niyatA vartante (tat) na teSAM padArthateti, kiJca-puruSecchAnuvidhAyino vAdAH kukkuTalAvakAdiSvapi pakSapratipakSa- sUtram 21-22 (555-556) parigraheNa bhavantyatasteSAmapi tattvaprAptiH syAnna caitadiSyata iti / asiddhAnaikAntikaviruddhA hetvAbhAsAH, hetuvadAbhAsanta / / iti hetvAbhAsAH, tatra samyagghetUnAmapi na tattvavyavasthitiH kiM punastadAbhAsAnAM?, tathAhi- iha yanniyataM vastvasti tadeva tatvanirAsa: tattvaM bhavitumarhati, hetavastu kvacidvastuni sAdhye hetavaH kvacidahetava ityaniyatAsta iti / atha chalaM' arthavighAto'rthavikalpopapattyeti, tatrArthavizeSe vivakSite'bhihite vakturabhiprAyAdarthAntarakalpanA vAkchalam, yathA navakambalo'yaM devadattaH, atra ca navaH kambalo'syeti vakturabhiprAyo vigrahe ca vizeSo na samAse, tatrAyaM chalavAdI nava kambalA asyetyetadbhavatA'bhihitamiti kalpayati, na cAyaM tathetyevaM pratiSedhayati, tatra chalamityasadarthAbhidhAnam, tadyadi chalaM na tarhi tattvam, tattvaM cenna tarhi chalam, paramArtharUpatvAttattvasyeti, tadevaM chalaM tattvamityatiriktA vAcoyuktiH / dUSaNAbhAsAstu jAtayaH, tatra samyagdUSaNasyApi na tattvavyavasthitiH, aniyatatvAt, aniyatatvaM ca yadevaikasmin samyagdUSaNaM tadevAnyatra dUSaNAbhAsam, puruSazaktyapekSatvAcca dUSaNadUSaNAbhAsavyavasthiteraniyatatvamiti kutaH punardUSaNAbhAsarUpANAM jAtInAm?, avAstavattvAttAsAmiti / vAdakAle vAdI prativAdI vA yena nigRhyate tannigrahasthAnam, tacca vAdino'sAdhanAGgavacanaM prativAdinasta dadoSodbhAvanaM vihAya yadanyada (r) chalajalpAdinA (mu0)| (r) paramArthatayA (mu0)| (r) taddoSo0 (mu0)| // 411 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dvAdaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 412 // madhyayanaM samavasaraNam, sUtram 21-22 (555-556 naiyAyika tatvanirAsaH bhidhIyate naiyAyikaistatpralApamAtramiti, tacca pratijJAhAniH pratijJAntaraM pratijJAvirodha ityAdikam, etacca vicAryamANaM na nigrahasthAnaM bhavitumarhati, bhavadapica puruSasyaivAparAdhaM kartumalam, na tvetattattvaM bhavitumarhati, vaktRguNadoSau hi parArthe'numAne' . dhikriyete na tu tattvamiti, tadevaMna naiyAyikoktaM tattvaMtattvenAzrayituMyujyate, tasyoktanItyA sadoSatvAditi ||naapi vaizeSikoktaM tattvamiti, tathAhi- dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAstattvamiti, tatra pRthivyaptejovAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti nava dravyANi, tadatra pRthivyaptejovAyUnAM pRthagdravyatvamanupapannam, tathAhi-ta eva paramANavaH prayogavisrasAbhyAM pRthivyAditvena pariNamanto'pina svakIyaM dravyatvaM tyajanti, na cAvasthAbhedena dravyabhedo yuktaH, atiprsnggaaditi| AkAzakAlayozcAsmAbhirapi dravyatvamabhyupagatameva, dizastvAkAzAvayavabhUtAyA anupapannaM pRthagdravyatvamatiprasaGgadoSAdeva, Atmanazca zarIramAtravyApina upayogalakSaNasyAbhyupagatameva dravyatvamiti, manasazca pudgalavizeSatayA pudgaladravye'ntarbhAva iti paramANuvat, bhAvamanasazca jIvaguNatvAdAtmanyantarbhAva iti / yadapi tairabhidhIyate, yathA pRthivItvayogAtpRthivIti, tadapi svaprakriyAmAtrameva, yato na hipRthivyAH pRthagbhUtaM pRthivItvamapi yena tadyogAtpRthivI bhaved, apitu sarvamapi yadasti tatsAmAnyavizeSAtmakaMnarasiMhAkAramubhayasvabhAvamiti, tathA coktaM- nAnvayaH sa hi bhedatvAnna bhedo'nvyvRttitH| mRdredadvayasaMsargavRttijA (rjA) tyantaraM ghttH||1||tthaan naraH siMharUpatvAnna siMho nararUpataH / zabdavijJAnakAryANAM, bhedAjjAtyantaraM hi sH||1||ityaadi / atha rUparasagandhasparzA rUpidravyavRttervizeSaguNAH, tathA saGkhyAparimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvAparatve ityete sAmAnyaguNAH sarvadravyavRttitvAt, tathA buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArA AtmaguNAH, gurutvaM pRthivyudakayovatvaM pRthivyudakAgniSu sneho'mbhasyeva (r)svazarIra0 (mu0)| OM tatpRthaktvabhAve (mu0)| // 412 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 413 // vegAkhyaH saMskAro mUrtadravyeSveva AkAzaguNaH zabda iti / tatra saGkhyAdayaH sAmAnyaguNA rUpAdivavyasvabhA(vAbhA)vatvena zrutaskandhaH1 paropAdhikatvAdguNA eva na bhavanti, athApisyustathApina guNAnAMpRthaktvavyavasthA, tatpRthagbhAve dravyasvarUpahAne: guNaparyAyavad / dvAdazadravya (tattvA0 a0 5 sU0) mitikRtvA ato nAntarIyakatayA dravyagrahaNenaiva grahaNaM nyAyyamiti na pRthagbhAvaH / kiJca- tasya samavasaraNam, bhAvastattvamityucyate, bhAvapratyayazca yasya guNasya hi bhAvAd dravye zabdanivezastadabhidhAne tvatalA' vityanena bhavati, tatra sUtram 21-22 (555-556) ghaTo rakta udakasyAhArako jalavAn savaireva ghaTa ucyate, atra ca ghaTasya bhAvo ghaTatvaM raktasya bhAvo raktatvaM AhArakasya bhAva naiyAyika AhArakatvaM jalavato bhAvo jalavattvamityatra ghaTasAmAnyaraktaguNakriyAdravyasambandharUpANAM guNAnAM sadbhAvAt dravye tatvanirAsaH pRthubudhnAkAra udakAdyAharaNakSame kuTakAkhye zabdasya ghaTAderabhinivezastatra tvatalau, iha ca raktAkhyaH ko guNo? yat sadbhAvAt, kataracca tad dravyaM yatra zabdanivezo yena bhAvapratyaya: syAditi? / kimidAnIM raktasya bhAvo raktatvamiti na bhavitavyaM?, bhavitavyamupacAreNa, tathAhi-rakta ityetaddavyatvenopacarya tasya sAmAnyaM bhAva iti raktatvamiti, na copacArastattvacintAyAmupayujyate, zabdasiddhAveva tasya kRtArthatvAditi / zabdazcAkAzasya guNa eva na bhavati, tasya paugalikatvAd, AkAzasya cAmUrtatvAditi / zeSaM tu prakriyAmAnaM na sAdhanadUSaNayoraGgam / kriyA'pi dravyasamavAyinI guNavatpRthagAzrayituM na yukteti / atha sAmAnyam, tavidhA- paramaparaM ca, tatra paraM mahAsattAkhyaM dravyAdipadArthavyApi, tathAcoktaM-saditi yato dravyaguNakarmasu sA sattA aparaM ca dravyatvaguNatvakarmatvAtmakam, tatra na tAvanmahAsattAyAH pRthakpadArthatA yujyate, yatastasyAM yaH saditi prtyyHs|| 413 // kimaparasattAnibandhana uta svata eva?, tat yadyaparasattAnibandhanastatrApyayameva vikalpo'to'navasthA, atha svata eva tatastadvad / tatpRthaktvabhAve (mu0)| 0 mAnasvabhAvo bhaavH| 0 guNasya padArthasvarUpatvAnna pRthkpdaarthtaa|
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 dvAdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 414 // madhyayana samavasaraNam, sUtram 21-22 (555-556) naiyAyika tatvanirAsa: dravyAdiSvapi svata eva satpratyayo bhaviSyatIti kimaparasattayA'jAgalastanakalpayA kilpitayA~?, kiJca- dravyAdInAM kiM satAM sattayA satpratyaya utAsatAM?, tat yadi satAM svata eva satpratyayo bhaviSyati kiM tayA?, asatpakSe tu zazaviSANAdiSvapi sattAyogAtsatpratyayaH syAditi, tathA coktaM-svato'rthAH santu sattAvatsattayA kiM sadAtmanAm / asadAtmasu naiSA syaatsrvthaatiprsnggtH||1||ityaadi| etadeva dUSaNamaparasAmAnye'pyAyojyam, tulyayogakSematvAt / kiJca-asmAbhirapisAmAnyavizeSarUpatvAdvastunaH kathaJcittadiSyata eveti, tasya ca kathaJcittadavyatirekAd dravyagrahaNenaiva grahaNamiti / atha vizeSAH, te cAtyantavyAvRttibuddhihetutvena parairAzrIyante, tatredaM cintyate yA teSu vizeSabuddhiH sA nAparavizeSahetukA''zrayitavyA, anavasthAbhayAt, svataH samAzrayaNe ca tadvad dravyAdiSvapi vizeSabuddhiH syAtkiM dravyAdivyatiriktairvizeSairiti?, dravyAvyatiriktAstu vizeSA asmAbhirapyAzrIyante, sarvasya sAmAnyavizeSAtmakatvAditi / etattu prakriyAmAtram, tadyathA-nityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH, nityadravyANi ca caturvidhAH paramANavo muktAtmAno muktamanAMsi ca, iti, niyuktikatvAdapakarNayitavyamiti / samavAyastu- ayutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtAnAM ya iha pratyayahetuH sa samavAya ityucyate, asAvapi nitya ekazcAzrIyate, tasya ca nityatvAtsamavAyino'pi nityA Aporan, tadanityatve ca tasyApyanityatvApattiH, tadAdhArarUpatvAttasya, tadekatvAcca sarveSAM samavAyinAmekatvApattiH, tasya cAnekatvamiti / kiJca- ayaM samavAyaH sambandhaH, tasya ca dviSThatvAd yutasiddhatvameva daNDadaNDinoriva, vIraNAnAMca kaTotpattau tadrUpatayA vinAzaH kaTarUpatayotpattiranvayirUpatayA~ vyavasthAnamiti dugdhadadhnori (r)drvyaadibhinnyaa| 0 vikalpi0 (mu0)10 vkssymaannN| etnniruupnnN| 0 aprvishessbhaavyordossaat| 0 nityazcaikazcAzrI0 (mu0)| 7 yugmyobhinntven| (c)ranvayarUpa (mu0)| jamAnAmA // 414 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 415 // vetyevaM vaizeSikamate'pi na samyak padArthAvasthitiriti // sAmprataM sAGkhyadarzane tattvanirUpaNaM prakramyate- tatra prakRtyAtma- zrutaskandhaH1 saMyogAtsRSTirupajAyate, prakRtizca sattvarajastamasAM sAmyAvasthA tato mahAn mahato'haGkAraH ahaGkArAdekAdazendriyANi madhyayanaM paJcatanmAtrANi tanmAtrebhyaH paJca bhUtAnIti, caitanyaM puruSasya svarUpam, sa cAkartA nirguNo bhokteti / tatra parasparaviruddhAnAM samavasaraNam, sattvAdInAM guNAnAM prakRtyAtmanAM niyAmakaM guNinamantareNaikatrAvasthAnaM na yujyate, kRSNasitAdiguNAnAmivaM, na ca mahadAdi- sUtram 21-22 (555-556) vikAre janye prakRtivaiSamyotpAdane kazciddhetuH, tadvyatiriktavastvantarAnabhyupagamAd, AtmanazcAkartRtvenAkiJcitkaratvAt, naiyAyika svabhAvavaiSamyAbhyupagameM tu nirhetukatvApatternityaM sattvamasattvaM vA syAditi, uktaM ca-nityaM sattvamasattvaM vaa'hetornyaanpekssnnaat|| tatvanirAsa: apekSAto hi bhAvAnAM, kaadaacitktvsNbhvH||1||apic- mahadahaGkArau saMvedanAdabhinnau pazyAmaH, tathAhi-buddhiradhyavasAyohaGkArazcAhaM sukhyahaMduHkhItyevamAtmakaH pratyayaH, ta~yozca cidrUpatayA''tmaguNatvam, na jaDarUpAyAH prakRtervikArAvetAviti / apica-yeyaM tanmAtrebhyo bhUtotpattiriSyate, tadyathA-gandhatanmAtrAtpRthivI rasatanmAtrAdApaHrUpatanmAtrAttejaH sparzatanmAtrAdvAyuH zabdatanmAtrAdAkAzamiti, sA'pi na yuktikSamA, yato yadi bAhyabhUtAzrayeNaitadabhidhIyate, tadayuktam, teSAM sarvadA bhAvAt, na kadAcidanIdRzaM jagaditikRtvA, atha pratizarIrAzrayaNAdetaducyate, tatra kila tvagasthi kaThinalakSaNA pRthvI zleSmAsRg / dravalakSaNA ApaH paktilakSaNaM tejaH prANApAnalakSaNo vAyuH zuSiralakSaNamAkAzamiti, tadapi na yujyate, yato'trApi keSAJciccharIrANAMzukrAsRkprabhavotpattiH, na tatra tanmAtrANAM gandho'pi samupalakSyate, adRSTasyApi kaarnntvklpne'tiprsnggH||415 0 pRthagbhUtA varNA grAhyAH, varNamayAni dravyANi, teSAM guNAnAM vA svayaM dravyAntareNa yathA nAvasthAnaM viruddhAnAm / OM vaidhA0 (pr0)| 0 tayozcidrUpa0 (mu0)| 0 gandhaH smbndhleshyoH| 9 tnmaatraapnycksy|
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza madhyayana zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 416 // samavasaraNam, syAt, aNDajodbhijjAGkarAdInAmapyanyata evotpattirbhavantI samupalakSyate, tadevaM vyavasthite pradhAnamahadahaGkArAdikotpattiryA zrutaskandhaH1 sAMkhyaiH svaprakriyayA''bhyupagamyate tattairniyuktikameva svadarzanAnurAgeNAbhyupagamyata iti / AtmanazcAkartRtvAbhyupagame kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca syAt bandhamokSAbhAvazca, nirguNatve ca jJAnazUnyatApattirityato bAlapralApamAtram, prakRtezcAcetanAyA AtmArthaM kA pravRttiyuktivikaleti / atha bauddhamataM nirUpyate- tatra hi padArthA dvAdazAyatanAni, tadyathA- cakSurAdIni paJca rUpAdayazca sUtram 21-22 (555-556) viSayAH paJca zabdAyatanaM dharmAyatanaM ca, dharmAH- sukhAdayo dvAdazAyatanaparicchedake pratyakSAnumAne dve eva pramANe, tatra naiyAyika cakSurAdI(didravye)ndriyANyajIvagrahaNenaivopAttAni, bhAvendriyANi tu jIvagrahaNeneti, rUpAdayazca viSayA ajIvopAdAnenopAttA tatvanirAsaH na pRthagupAdAtavyAH, zabdAyatanaM tu paugalikatvAcchabdasyAjIvagrahaNena gRhItam, na ca prativyakti pRthakpadArthatA yuktisaMgateti, dharmAtmakaM sukhaMduHkhaMca yadyasA(tAsAtodayarUpaMtatojIvaguNatvAnjIve'ntarbhAvaH, atha tatkAraNaM karma tataH paugalikatvAdajIva iti| pratyakSaM ca tairnirvikalpakamiSyate, taccAnizcayAtmakatayA pravRttinivRttyoranaGgamityapramANameva, tadaprAmANye tatpUrvakatvAdanumAnamapIti, zeSastvAkSepaparihAro'nyatra suvicArita iti neha pratanyata ityanayA dizA mImAMsakalokAyatamatAbhihitatattvanirAkAraNaM svabuddhyA vidheyam, tayoratyantalokaviruddhapadArthAnAM zrayaNAnna sAkSAdupanyAsaH kRta iti / tasmAtpArizeSyasiddhA arhaduktA nava sapta vA padArthAH satyAH tatparijJAnaM ca kriyAvAde hetuH nAparapadArthaparijJAnamiti // 21 // 555 // sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrSuH samyagvAdaparijJAnaphalamAdarzayannAha- zabdeSu veNuvINAdiSu zrutisukhadeSurUpeSu ca nayanAnandakAriSu AsaGgamakurvan gAya'makurvANaH, anena rAgo gRhItaH, tathA gandheSu kuthitakalevarAdiSu raseSu ca antaprAntAzanAdiSu OM kRtAgamazca (mu0)| 0 mAnasamiti zabdAntaram, tasya shbdmyvicaaraatmktvaat|
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 417 // aduSyamANo'manojJeSu dveSamakurvan , idamuktaM bhavati-zabdAdiSvindriyaviSayeSu manojJetareSu rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno jIvita zrutaskandhaH1 asaMyamajIvitaM nAbhikAGket, nApi parISahopasagairabhidruto maraNamabhikAGketa, yadivA jIvitamaraNayoranabhilASI saMyamamanu- dvAdaza madhyayana pAlayediti / tathA mokSArthinA''dIyate gRhyata ityAdAnaM-saMyamastena tasminvA sati gupto, ydivaa-mithyaatvaadinaa''diiyte| samavasaraNam, ityAdAnaM- aSTaprakAraM karma tasminnAdAtavye manovAkkAyairguptaH samitazca, tathA bhAvavalayaM- mAyA tayA vimukto maayaamuktH|| sUtram 21-22 itiH parisamAptyarthe / bravImIti pUrvavat / nayAH pUrvavadeva ||22||556||smaaptN samavasaraNAkhyaM dvaadshmdhyynmiti|| (555-556) | naiyAyika tatvanirAsa: // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau dvAdazamadhyayanaM samavasaraNAkhyaM samAptamiti / /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 | // 418 // zrutaskandhaH1 trayodazamadhyayana yAthAtathyam, niyuktiH 122-126 tathAnikSepAdiH ||ath trayodazamadhyayanaM yaathaatthyaakhym|| samAptaM samavasaraNAkhyaM dvAdazamadhyayanam, tadanantaraM trayodazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarAdhyayane paravAdimatAni nirUpitAni tannirAkaraNaM cAkAri, tacca yAthAtathyena bhavati, tadiha pratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatrApyupakramadvArAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-ziSyaguNadIpanA, anyaccaanantarAdhyayaneSu dharmasamAdhimArgasamavasaraNAkhyeSu yadavitathaM yAthAtathyena vyavasthitaM yacca viparItaM vitathaM tadapilezato'tra pratipAdayiSyata iti / nAmaniSpanne tu nikSepe yAthAtathyamiti nAma, tadadhikRtya niyuktikRdAha ni0- NAmatahaM ThavaNatahaM davvatahaM ceva hoi bhAvatahaM / davvatahaM puNa jo jassa sabhAvo hoti davvassa // 122 / / ni0-bhAvatahaM puNa niyamANAyavvaM chavvihaMmi bhAvaMmi / ahavA'vi nANadaMsaNacarittaviNaeNa ajjhappe // 123 // ni0-jaha suttaM taha attho caraNaM ti jahA tahA yaNAyavvaM / saMtaMmi (ya) pasaMsAe asatI pagayaM dugaMchAe // 124 // ni0- AyariyaparaMparaeNa AgayaM jo ucheybuddhiie| kovei cheyavAI jamAlinAsaMsaNAsihiti // 125 // ni0-Na kareti dukkhamokkhaM ujjamamANo'vi sNjmtvesuN| tamhA attukkariso vajeavvojatijaNeNaM // 126 // asyAdhyayanasya yAthAtathyamiti nAma, tacca yathAtathAzabdasya bhAvapratyayAntasya bhavati, tatra yathAzabdollaGganena tathAzabdasya nikSepaM karturniyuktikArasyAyamabhiprAyaH- iha yathAzabdo'yamanuvAde vartate, tathAzabdazca vidheyArthe, tadyathA- yathaivedaM vyavasthitaM tathaivedaM bhavatA vidheyamiti, anuvAdavidheyayozca vidheyAMza eva pradhAnabhAvamanubhavatIti, yadivA-yAthAtathyamiti (c)caraNaM cAro tahatti NAyatvaM (mu0)|
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM tathyamatastadeva nirUpyata iti / tatra tathAbhAvastathyaM- yathAvasthitavastutA, tannAmAdi caturdhA, tatra nAmasthApane sugame, dravyatathyaM zrutaskandha:1 niyuktigAthApazcArdhena pratipAdayati, tatra dravyatathyaM punaryo yasya sacittAdeH svabhAvo dravyaprAdhAnyAdyadyasya svarUpam, tadyathA trayodazazrIzIlA madhyayana vRttiyutam upayogalakSaNo jIvaH kaThinalakSaNA pRthivI dravalakSaNA Apa ityAdi, manuSyAdervA yo yasya mArdavAdiH svabhAvo'citta yAthAtathyam, zrutaskandhaH1 dravyANAMca gozIrSacandanakambalaratnAdInAM dravyANAM svabhAvaH, tadyathA- uNhe karei sIyaM sIe uNhattaNaM puNa krei| kaMbalarayaNAdINa niyuktiH // 419 // 122-126 esa sahAvo munneyvvo||1|| bhAvatathyamadhikRtyAha- bhAvatathyaM punaH niyamataH avazyaMbhAvatayA SaDDidhe audayikAdike bhAve tathAnikSepAdiH jJAtavyam, tatra karmaNAmudayena nirvRtta audayikaH- karmodayApAdito gatyAdyanubhavalakSaNaH, tathA karmopazamena nivRtta aupazamikaH- karmAnudayalakSaNa ityarthaH, tathA kSayAjjAtaH kSAyikaH- apratipAtijJAnadarzanacAritralakSaNaH, tathA kSayAdupazamAcca jAtaH kSAyopazamiko- dezodayopazamalakSaNaH, pariNAmena nivRttaH pAriNAmiko- jIvAjIvabhavyatvAdilakSaNaH, paJcAnAmapi bhAvAnAM dvikAdisaMyogAnniSpannaH sAnnipAtika iti| yadivA- adhyAtmani AntaraM caturdhA bhAvatathyaM draSTavyam, tadyathA- jJAnadarzanacAritravinayatathyamiti, tatra jJAnatathyaM matyAdikena jJAnapaJcakena yathAsvamavitatho viSayopalambhaH darzanatathyaM / zaGkAdyaticArarahitaM jIvAditattvazraddhAnaM cAritratayaM tu tapasi dvAdazavidhe saMyame saptadazavidhe samyaganuSThAnam, vinayatathyaM dvicatvAriMzadbhedabhinne vinaye jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpe yathAyogamanuSThAnam, jJAnAdInAM tu vitathA''sevanenAtathya miti / atraca bhAvatathyenAdhikAraH, yadivA bhAvatathyaM prazastAprazastabhedAdvidhA, tadiha prazastenAdhikAra iti darzayitumAha-8 B uSNe kurvanti zItaM zIte uSNatvaM punaH kurvanti / kambalaratnAdInAM eva svabhAvo jnyaatvyH|| bhAvalakSaNaH (mu0) 0 jJAnAdyanugatatvAnna vIryAdaH pRthgupaadaanm| RO jJAneSTau darzane cAritre ca tapasi vinayasya vidheyatvAdekAdaza aupacArike saptabhedarUpe yadvA krameNa pnycaiksptdshdvaadshsptbhedruupe|7 kAraM darzayitumAha-'yathA' yena (mu0) // 412
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 420 // 122-126 yena prakAreNa yayA paddhattyA sUtraM vyavasthitaM tathA tenaiva prakAreNa arthovyAkhyeyo'nuSTheyazca, etaddarzayati-caraNaM AcaraNamanuSThAtavyam, zrutaskandhaH1 yadivA siddhAntasUtrasya cAritramevAcaraNaM ato yathA sUtraM tathA cAritrametadeva cAnuSTheyametacca yAthAtathyamiti jJAtavyam / pUrvArdhasyaiva trayodaza madhyayana bhAvArthaM gAthApazcArdhena darzayitumAha- yadvastujAtaM prakRtaM prastutaM yamarthamadhikRtya sUtramakAri tasminnarthe sati vidyamAne yathAva- yAthAtathyam, vyAkhyAyamAne saMsArottaraNakAraNatvena prazasyamAne vAyAthAtathyamiti bhavati, vivakSite tvarthe asati avidyamAne saMsArakAraNa niyuktiH tvena vA jugupsAyAM satyAM samyagananuSThIyamAne vA yAthAtathyaM na bhavati, idamuktaM bhavati- yadi yathA sUtraM yena prakrameNa vyavasthita tathAnikSepAdiH tathaivArtho yadi bhavati vyAkhyAyate'nuSThIyateca saMsAranistaraNasamarthazca bhavati tato yAthAtathyamiti bhavati, asati tvarthe'kriyamANe ca saMsArakAraNatvena jugupsite vA na bhavati yAthAtathyamiti gaathaataatpryaarthH| etadeva dRSTAntagarbha darzayitumAhaAcAryAH-sudharmasvAmijambUnAmaprabhavAryarakSitAdhAsteSAM praNAlikA- pAramparyaM tenAgataM yadvyAkhyAnaM-sUtrAbhiprAyaH, tadyathAvyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRtaM bhavati, yastu kutarkadadhmAtamAnaso mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhyA / nipuNabuddhyA kuzAgrIyazemuSIko'hamitikRtvA kopayati dUSayati- anyathA tamartha sarvajJapraNItamapivyAcaSTe- kRtaM kRtamityevaM brUyAt, vakti ca-na hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH, sa evaM chekavAdI nipuNo'hamityevaMvAdI paNDitAbhimAnI jamAlinAzaM jamAlinihnavavat sarvajJamatavikopako vinavayati arahaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAle baMbhramiSyatIti, na cAsau jAnAti varAko yathA ayaM loko ghaTArthAH kriyA mRtkhananAdyA ghaTa evopacarati, (tattvataH) tAsAM ca kriyANAM kriyAkAlaniSThAkAlayorekakAlatvAt kriyamANameva kRtaM bhavati, dRzyate cAyaM vyavahAro 0rottAraNa (mu0)| 0 prakAreNa (mu0)| // 420
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 421 // sUtram 1-4 dhamAdhamA loke, tadyathA-adyaiva devadatte nirgate kAnyakubjaM devadattogata iti vyapadezaH, (lokoktyA) tathA dAruNi chidyamAne prasthako'yaM, zrutaskandhaH1 (iti) vyapadeza ityAdi / sAmpratamanyathAvAdino'pAyadarzanadvAreNopadezaM dAtukAma Aha-yo hi durgRhItavidyAlavadadhmAtaH trayodaza madhyayanaM sarvajJavacanaikadezamapyanyathA vyAcaSTe sa evaMbhUtaHsan saMyamatapassUdyamaM kurvANo'pi zArIramAnasAnAM duHkhAnAmasAtodayajanitAnAM yAthAtathyam, mokSa-vinAzaM na karoti AtmagarvAdhmAtamAnaso, yata evaM tasmAdAtmotkarSa:- ahameva siddhAntArthavedI nAparaH kazcit mattulyo'stItyevaMrUpo'bhimAno varjanIyaH- tyAjyo yatijanena sAdhulokena, aparo'pi jJAninA jAtyAdiko mado na vidheyaH kiM (557-558) sadasatto: punarjJAnamadaH?, tathA coktaM- jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyH?| agado yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyate? 1||gto nAmaniSpanno nikssepH|| 122-126 // , sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvarasaraprAptaH ataH sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM___ AhattahIyaM tu paveyaissaM, nANappakAraM purisassa jAtaM / sao a dhammaM asao asIlaM, saMtiM asaMtiM karissAmi paauN||suutrm 1 // // 557 // ) aho yarAo asamaTThiehi, tahAgaehiM paDilabbha dhammaM / samAhimAghAtamajosayaMtA, satthAramevaM pharusaM vayaMti // sUtram 2 // // 558 // ) visohiyaMte aNukAhayaMte, je AtabhAveNa viyAgarejjA / aTThANiehoi bahuguNANaM, jeNANasaMkAi musaMvadevA / / sUtram 3 // ( // 559 // ) je yAvi puTThA paliuMcayaMti, AyANamaTuMkhalu vaMcayittA (ynti)| asAhuNote iha sAhumANI, mAyaNNi esaMti aNaMtaghAtaM / sUtram 4 // ( // 560 // ) // 421
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 422 // zrutaskandhaH1 trayodazamadhyayana yAthAtathyam, sUtram 1-4 (557-558) sadasatto: dharmAdharmAH asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhaH, tadyathA- valayAvimuktetyabhihitam, bhAvavalayaM rAgadveSau, tAbhyAM vinirmuktasyaiva yAthAtathyaM bhavatItyanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrasya vyAkhyA pratanyate- yathAtathAbhAvo yAthAtathyaM-tattvaM paramArthaH, tacca paramArthacintAyAM samyagjJAnAdikam , tadeva darzayati- jJAnaprakAra miti prakArazabda Adyarthe, AdigrahaNAcca samyagdarzanacAritre gRhyete, tatra samyagdarzanaM-aupazamikakSAyikakSAyopazamikaM gRhyate, cAritraM tu vratasamitikaSAyANAM dhAraNarakSaNanigrahAdikaM gRhyate, etatsamyagjJAnAdikaM puruSasya jantoryajjAtaM- utpannaM tadahaM pravedayiSyAmi kathayiSyAmi, tuzabdo vizeSaNe, vitathAcAriNastadoSAMzcAvirbhAvayiSyAmi, nAnAprakAraMvA vicitraM puruSasya svabhAvaM- uccAvacaM prshstaaprshstruupNprvedyissyaami| nAnAprakAra svabhAvaMphalaM ca pazcArdhena darzayati- sataH satpuruSasya zobhanasya sadanuSThAyinaH samyagdarzanajJAnacAritravato dharmaM zrutacAritrAkhyaM durgatigamanadharaNalakSaNaMvA tathA zIlaM udyuktavihAritvaM tathA zAntiM nirvRtimazeSakarmakSayalakSaNAM karissAmi pAu tti prAduSkariSye prakaTayiSyAmi yathAvad udbhAvayiSyAmi, (granthAgraM.7000) tathA asataH azobhanasya paratIrthikasya gRhasthasya vA pArzvasthAdervA, cazabdasamuccitamadharma- pApaM tathA azIlaM kutsitazIlamazAntiMca- anirvANarUpAM saMsRtiM prAdurbhAvayiSyAmIti / atra ca sato dharmaM zIlaM zAntiM ca prAduSkariSyAmi, asatazcAdharmamazIlamazAntiM cetyevaM padaghaTanA yojanIyA, anupAttasya (ca) cazabdenAkSepo draSTavya iti // 1 // 557 // jantorguNadoSarUpaM nAnAprakAraM svabhAvaM pravedayiSyAmItyuktaM taddarzayitukAma AhaahorAtraM aharnizaM samyagutthitAH samutthitA sadanuSThAnavantastebhyaH zrutadharebhyaH, tathA tathAgatebhyo vAtIrthakRdbhyo dharmaM zrutacAritrAkhyaM pratilabhya- saMsAraniHsaraNopAyaM dharmamavApyApi karmodayAnmandabhAgyatayA jamAliprabhRtaya ihAtmotkarSAttIrtha(c) ivA pr0| // 422 //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 423 // kRdAdyAkhyAtaM samAdhiM samyagdarzanAdikaM mokSapaddhati ajoSayantaH asevantaH samyagakurvANA nihnavA boTikAzca svaruciviracita-zrutaskandhaH 1 vyAkhyAprakAreNa nirdoSaM sarvajJapraNItaM mArga vidhvaMsayanti- kumArga prarUpayanti, bruvate ca- asau sarvajJa eva na bhavati yaH trayodaza madhyayana kriyamANaM kRtamityadhyakSaviruddha prarUpayati, tathA yaH pAtrAdiparigrahAnmokSamArgamAvirbhAvayati, evaM sarvajJoktamazraddadhAnAH yAthAtathyam, zraddhAnaM kurvanto'pyapare dhRtisaMhananadurbalatayA yathA''ropitaM saMyamabhAraM voDhamasamarthAH kvacidviSIdanto'pareNAcAryAdinA sUtram 1-4 (557-558) vatsalatayA coditAH santastaM zAstAraM anuzAsitAraM codakaM puruSa vadanti karkazaM niSThuraM pratIpaM codayantIti // 2 // 558 // sadasattoH kiJca-vividhaM- anekaprakAraM zodhitaH- kumArgaprarUpaNApanayanadvAreNa nirdoSatAM nIto vizobhitaH samyagdarzanajJAnacAritrAkhyo dharmAdharmAH mokSamArgastamevaMbhUtaM mokSamArga 'te' svAgrahagrahagrastA goSThAmAhilavadanu- pazcAdAcAryaprarUpaNAtaH kathayanti- anukathayanti / ye caivaMbhUtA AtmotkarSAtsvaruciviracitavyAkhyAprakAravyAmohitA AtmabhAvena svAbhiprAyeNAcAryapAramparyeNAyAtamapyarthaM vyudasyAnyathA vyAgRNIyuH vyAkhyAnayeyuH, te hi gambhIrAbhiprAyaM sUtrArtha karmodayAtpUrvApareNa yathAvatpariNAmayitumasamarthAH paNDitamAnina utsUtraM pratipAdayanti / AtmabhAvavyAkaraNaM ca mahate'nAyeti darzayati-'sa' evaMbhUtaH svakIyAbhinivezAd asthAnikaH anAdhAro bahUnAM jJAnAdiguNAnAmabhAjanaM bhavatIti, te cAmI guNAH- sussUsai paDipucchai suNei geNhai ya Ihae aavi| tatto apohae vA dhArei karei vA smm||1|| yadivA guruzuzrUSAdinA samyagjJAnAvagamastataH samyaganuSThAnamataH sakalakarmakSayalakSaNo mokSa ityevaMbhUtAnAMguNAnAmanAyatanamasaubhavati, kvacitpAThaH-'aTThANie hoti bahUNivase' tti asyAyamarthaH // 423 // OAtmanepadamanityaM tena parasmAyapi siveH, dhvanitaM cedaM dhAtupArAyaNe jag dIptau ityaadau| ONIyuH vyAkuryuH vyAkhyA0 (pr0)|(r) zuzrUSate pratipRcchati / zRNoti gRhNAti Ihate caapi| tato'pohate vA dhArayati karoti vA samyak / / 1 / / 0 hoMti bahUNivesa (mu0)|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 424 / / asthAnaM- abhAjanamapAtramasau bhavati samyagjJAnAdInAM guNAnAM, kiMbhUto?- bahuH- anarthasaMpAdakatvenAsadabhinivezo yasya zrutaskandhaH1 sa bahunivezaH, yadivA-guNAnAmasthAnikaH- anAdhAro bahUnAM doSANAM ca niveza:- sthAnaM Azraya iti, kiMbhUtAH punarevaM trayodaza madhyayana bhavantIti darzayati- ye kecana durgRhItajJAnalavAvalepino jJAne-zrutajJAne zaGkA jJAnazaGkA tayA mRSAvAdaM vadeyuH, etaduktaM bhavati yAthAtathyam, sarvajJapraNIte Agame zaGkAMkurvanti, ayaM tatpraNIta eva na bhaved anyathA vA'syArthaH syAt, yadivA jJAnazaGkayA~ pANDityAbhi sUtram 1-4 (557-558) mAnena mRSAvAdaMvadeyuryathA'haM bravImi tathaiva yujyate nAnyatheti // 3 // 559 // kiJcAnyat-ye kecanAviditaparamArthAH svalpatayA sadasattoH samutsekino'pareNa pRSTAH kasmAdAcAryAtsakAzAdadhItaM zrutaM bhavadbhiriti, te tu svakIyamAcArya jJAnAvalepena nilavAnA dharmAdharmAH aparaM prasiddha pratipAdayanti, yadivA mayaivaitatsvata utprekSitamityevaM jJAnAvalepAt paliuMcayaMti tti nihavate, ydivaa-sdpi| pramAdaskhalitamAcAryAdinA''locanAdike avasare pRSTAH santo mAtRsthAnenAvarNavAdabhayAnnilavate / ta evaM palikuJcakAnihnavaM kurvANA AdIyata ityAdAnaM- jJAnAdikaM mokSo vA tamarthaM vazcayanti- bhaMzayantyAtmanaH, khaluravadhAraNe vaJcayantyeva / evamanuSThAyinazcAsAdhavaste paramArthatastattvacintAyAM iha asmin jagati sAdhuvicAre vA sAdhumAnina AtmotkarSAt sadanuSThAnamAnino mAyAnvitAste eSyanti yAsyanti anantazo bahuzo ghAtaM vinAzaM saMsAraM vA anavadagraM saMsArakAntAramanuparivartayiSyantIti, doSadvayaduSTatvAtteSAm, ekaM tAvatsvayamasAdhavo dvitIyaM sAdhumAninaH, uktaM ca- pAvaM kAUNa sayaM appANaM suddhameva vAharai / duguNaM karei pAvaM bIyaM bAlassa maMdattaM ||1||tdevmaatmotkrssdossaadbodhilaabhmpyuphtyaanntsNsaarbhaajo bhavantyasumanta iti sthitam // 4||560||maanvipaakmupdaadhunaa krodhAdikaSAyadoSamuddhAvayitumAha (c) jnyaanhiitvaavirbhaavshngkyaa| (r) tucchtyaa| (c) jnyaatN| pApaM kRtvA svayaM AtmAnaM zuddhameva vyAharati / dviguNaM karoti pApaM dvitIyaM bAlasya mndtvm||1||
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 425 // je kohaNe hoi jagaTThabhAsI, viosiyaMje u udIraejjA / aMdhe va se daMDapahaMgahAya, aviosie dhAsati paavkmmii||suutrm 5 // zrutaskandhaH1 ( // 561 // ) trayodaza madhyayana je viggahIe annAyabhAsI, na se same hoi ajhaMjhapatte / u(o)vAyakArI ya harImaNe ya, egaMtadiTThI ya amAirUve / / sUtram 6 // yAthAtathyam, ( // 562 // sUtram 5-8 (561-564)| se pesale suhume purisajAe, jccnniecevsuujjuyaare|bhupi aNusAsie je tahaccA, same huse hoi ajhNjhptte||suutrm7||||563||) sadasattoH je Avi appaM vasumaMtimattA, saMkhAya vAyaM aparikkha kujA / taveNa vAhaM sahiutti mattA, aNNaM jaNaM passati biMbabhUyaM ||suutrm dharmAdharmAH 8 // // 564 // ) yo hyaviditakaSAyavipAkaH prakRtyaiva krodhano bhavati tathA jagadarthabhASI yazca bhavati, jagatyarthA jagadA ye yathA vyavasthitAH padArthAstAnAbhASituM zIlamasya jagadarthabhASI, tadyathA- brAhmaNaM DoDamiti brUyAttathA vaNija kirATamiti zUdramAbhIramiti zvapAkaM cANDAlamityAdi tathA kANaM kANamiti tathA khajaM kubjaM vaDabhamityAdi tathA kuSThinaM kSayiNamityAdi yo yasya doSastaM tena kharaparuSaM brUyAt yaH sa jagadarthabhASI, yadivA jayArthabhASI yathaivA''tmano jayo bhavati tathaivAvidyamAnamapyarthaM / bhASate tacchIlazca-yena kencitprkaarennaasdrthbhaassnnenaapyaatmnojymicchtiityrthH| viosiyaMti vividhamavasitaMparyavasitamupazAntaM dvandvaM- kalahaM yaH punarapyudIrayet, prajvAlayet etaduktaM bhavati- kalahakAribhirmithyAduSkRtAdinA parasparaM kSAmite'pi tattad brUyAdyena punarapi teSAM krodhodayo bhavati / sAmpratametadvipAkaM darzayati- yathA hyandhaH- cakSurvikalo daNDapathaM daNDamArga 1 (c) yet etaduktaM (mu0)| (c) godaNDamArga (mu0)| // 425 //
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 426 // pramukhojjvalaM gRhItvA Azritya vrajan samyagakovidatayA dhRSyate kaNTakazvApadAdibhiH pIDyate, evamasAvapi kevalaM zrutaskandhaH1 liGgadhAryanupazAntakrodhaH karkazabhASyadhikaraNoddIpakaH, tathA aviosietti anupazAntadvandvaH pApaM-anArya karma-anuSThAnaM bla trayodaza madhyayana yasyAsau pApakarmA dhRSyate caturgatike saMsAre yAtanAsthAnagataH paunaHpunyena pIDyata iti // 5 // 561 // kiJcAnyat- yaH yAthAtathyam, kazcidaviditaparamArtho vigraho- yuddhaMsa vidyate yasyAsau vigrahiko yadyapi pratyupekSaNAdikAH kriyA vidhatte tathApi yuddhapriyaH sUtram 5-8 (561-564) kazcidbhavati tathA'nyAyyaM bhASituM zIlamasya so'nyAyyabhASI yatkiJcanabhASyasthAnabhASI gurvAdyadhikSepakaro vA yazcaivaMbhUto sadasatto: nAsau samoraktadviSTatayA madhyastho bhavati, tathA nApyajhaJjhAM prAptaH- akalahaprApto vAna bhavatyamAyAprApto vA, yadivA ajhaJjhA- dharmAdharmAH prAptaiH- akalahaprAptaH samyagdRSTibhirasau samo na bhavati yataH ato naivaMvidhena bhAvyam, api tvakrodhanenAkarkazabhASiNA copazAntayuddhAnudIrakeNa nyAyyabhASiNA'jhaJjhAprAptena madhyasthena ca bhAvyamiti / evamanantaroddiSTadoSavarjI sannupapAtakArIAcAryanirdezakArI- yathopadezaM kriyAsu pravRttaH yadivA upAyakAri tti sUtropadezapravartakaH, tathA hI:- lajjA saMyamo mUlottaraguNabhedabhinnastatra mano yasyAsau hImanAH, yadivA- anAcAraM kurvannAcAryAdibhyo lajjate sa evamucyate, tathaikAntena tattveSu-jIvAdiSu padArtheSu dRSTiryasyAsAvekAntadRSTiH, pAThAntaraM vA egaMtasaDDitti ekAntena zraddhAvAn maunIndroktamArge ekAntena zraddhAlurityarthaH, cakAraH pUrvoktadoSaviparyastaguNasamuccayArthaH, tadyathA-jJAnApalikuJcako'krodhItyAdi tAvadyAvada jhaJjhAprApta iti, svata evAha- amAirUve tti amAyino rUpaM yasyAsAvamAyirUpo'zeSacchadmarahita ityarthaH, na gurvAdIn chadmanopacarati nApyanyena kenacitsArdhaM chadmavyavahAraM vidhatta iti // 6 // 562 // punarapi sadguNotkIrtanAyAha- yo hi kaTusaMsArodvignaH 0 priyaH kvaci (mu0)| O'nyAyaM (pr0)| 0 nyAyabhA0 (pr0)| 0 tAvad jhaJjhA (mu0)| // 426 //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttiyutam // 427 // zrIsUtrakRtAGga kvacitpramAdaskhalane satyAcAryAdinA bahvapi anuzAsyamAnaH codyamAnastathaiva-sanmArgAnusAriNyarcA- lezyA cittavRttiryasya zrutaskandha:1 niyuktisa bhavati tathArcaH, yazca zikSA grAhyamANo'pi tathA! bhavati sa pezalo miSTavAkyoM vinayAdiguNasamanvitaH sUkSmaH sUkSma trayodazazrIzIlA0 madhyayanaM darzitvAtsUkSmabhASitvAdvA sUkSmaH sa eva puruSajAtaH sa eva paramArthataH puruSakAryakArI nAparo yo'nAyudhatapasvijanaparAjitenApi yAthAtathyam, zrutaskandhaH1 krodhena jIyate, tathA'sAveva jAtyanvitaH sukulotpannaH, sacchIlAnvito hi kulIna ityucyate, na sukulotpattimAtreNa, tathA | sUtram 5-8 (561-564) sa eva suSThu-atizayena RjuH-saMyamastatkaraNazIla:- RjukaraH, yadivA ujjucAretti yathopadezaM yaH pravartate na tu punarvakratayA' sadasatto: cAryAdivacanaM vilomayati-pratikUlayati, yazca tathArca: pezalaH sUkSmabhASI jAtyAdiguNAnvitaH kvacidavakraH samomadhyastho dharmAdharmAH nindAyAM pUjAyAMca na ruSyati nApituSyati tathA ajhaJjhA- akrodho'mAyA vA tAM prApto'jhaJjhAprAptaH, yadivA'jhaJjhAprAptai:vItarAgaiH samaH tulyo bhavatIti // 7 // 563 // prAyastapasvinAM jJAnatapo'valepo bhavatItyatastamadhikRtyAha- yazcApi kazcillaghuprakRtiralpatayA''tmAnaM vasu- dravyaM tacca paramArthacintAyAMsaMyamastadvantamAtmAnaM matvA'hamevAtra saMyamavAn mUlottaraguNAnAM samyagvidhAyI nAparaH kazcinmattulyo'stIti, tathA saMkhyAyante-paricchidyante jIvAdayaH padArthA yena tajjhAnaM saMkhyetyucyate tadvantamAtmAnaM matvA tathA samyak- paramArthamaparIkSyAtmotkarSavAdaM kuryAt tathA tapasA-dvAdazabhedabhinnenAhamevAtra sahito- yukto na mattulyo vikRSTataponiSTaptadeho'stItyevaM matvA''tmotkarSAbhimAnIti anyaM janaM sAdhulokaM gRhasthalokaM vA bimbabhUtaM jalacandravattadarthazUnyaM kUTakArSApaNavadvA liGgamAtradhAriNaM puruSAkRtimAtraM vA pazyati avamanyate / tadevaM yadyanmadasthAnaM jAtyAdikaM tattadAtmanyevAropyAparamavadhUtaM pazyatIti // 8 // 564 // kiJcAnyat (r) skhalite (mu0)| 0 mRSTa0 (pr0)| 0 puruSArthakArI (mu0)| 0 kAraH (pr0)| 9 jhaJjhA krodho mAyA vA tAmaprApto (pr0)| X // 427 //
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 428 // shrutskndhH| trayodazamadhyayanaM yAthAtathyam, sUtram 9-11 (565-567) sadasattoH dharmAdharmAH egaMtakUDeNa use palei, Na vijjatI moNaparyasi gotte / je mANaNaTeNa viukkasejjA, vasumannatareNa abujjhmaanne||suutrm 9 // // 565 // ) je mAhaNokhattiyajAyae vA, tahuggaputte taha lecchaI vA / je pavvaIe paradattabhoI, gotteNa je thanbhati (thaMbhami) mANabaddhe |suutrm 10 // // 566 // ) na tassa jAI va kulaM va tANaM, NaNNattha vijAcaraNaM suciNNaM / Nikkhamma se sevai'gArikamma, Na se pArae hoi vimoynnaae|suutrm 11 // // 567 // ) NikkiMcaNe bhikkhu sulUhajIvI, je gAravaM hoi sloggaamii| AjIvameyaM tu abujjhamANo, puNo puNo vippariyAsuveti // sUtram 12 // ( // 568 // ) kUTavatkUTaM yathA kUTenamRgAdirbaddhaH paravazaH sannekAntaduHkhabhAgbhavati eva bhAvakUTena snehamayenaikAntato'sau saMsAracakravAlaM paryeti tatra vA prakarSeNa lIyate pralIyate-anekaprakAraM saMsAraM baMbhramIti, tuzabdAtkAmAdinA vA mohena mohito bahuvedane saMsAre pralIyate, yazcaivaMbhUto'sau na vidyate na kadAcana saMbhavati munInAmidaM maunaM tacca tatpadaM ca maunapadaM saMyamastatra maunIndre vA padesarvajJapraNItamArge nAsau vidyate, sarvajJamatameva vizinaSTi- gAM- vAcaM trAyate- arthAvisaMvAdanataH pAlayatIti gotraM tasmin samastAgamAdhArabhUta ityarthaH, uccairgotrevA vartamAnastadabhimAnagrahagrasto maunIndrapadena vidyate, yazcamAnanaM-pUjanaMsatkArastenArtha:prayojanaM tena mAnanArthena vividhamutkarSayedAtmAnam, yo hi mAnanArthena- lAbhapUjAsatkArAdinA madaM kuryAnnAsau sarvajJapade vidyata iti pUrveNa sambandhaH, tathA vasu- dravyaM tacceha saMyamastamAdAya tathA'nyatareNa jJAnAdinA madasthAnena paramArthamabudhyamAno mAdyati (r)na vartate (mu0)| // 42
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskan // 429 // paThannapi sarvazAstrANi tadarthaM cAvagacchannapi nAsau sarvajJamataM paramArthato jaanaatiiti||9||565|| sarveSAM madasthAnAnAmu- zrutaskandhaH1 tpatterArabhya jAtimado bAhyanimittanirapekSo yato bhavatyatastamadhikRtyAha- yo hi jAtyA brAhmaNo bhavati kSatriyo vA trayodaza madhyayana ikSvAkuvaMzAdikaH, tadbhedameva darzayati- ugraputraH kSatriyavizeSajAtIyaH tathA lecchai tti kSatriyavizeSa eva, tadevamAdiviziSTa yAthAtathyam, kulodbhUto yathAvasthitasaMsArasvabhAvaveditayA yaH pravrajitaH tyaktarAjyAdigRhapAzabandhana: parairdattaM bhoktuM zIlamasya paradattabhojI (565-567) samyaksaMyamAnuSThAyI gotre uccairgotre harivaMzasthAnIye samutpanno'pi naiva stambhaM garvamupayAyAditi, kiMbhUte gotre iti? mAnabaddha sadasatto: abhimAnAspade iti, etaduktaM bhavati-viziSTajAtIyatayA sarvalokAbhimAnyo'pi pravrajitaH san kRtazirastuNDamuNDano bhikSArthaM dharmAdharmAH paragRhANyaTan kathaM hAsyAspadaM garvaM kuryAt?, naivAsau mAnaM kuryAditi taatpryaarthH||10||566||n cAsau mAnaH kriyamANo guNAyeti darzayitumAha- na hi tasya laghuprakRterabhimAnoddharasya jAtimadaH kulamado vA kriyamANaH saMsAre paryaTatastrANaM bhavati, na hyabhimAno jAtyAdikaM aihikAmuSmikaguNayorupakArIti, iha ca mAtRsamutthA jAtiH pitRsamutthaM kulam, etaccopalakSaNam, anyadapi madasthAnaMna saMsAratrANAyeti, yatpunaH saMsArottArakatvena trANasamarthaM tadarzayati-jJAnaMca caraNaMca jJAnacaraNaM tasmAdanyatra saMsArarottAraNatrANAzA na vidyate, etacca samyaktvopabRMhitaM sat suSThu cIrNaM sucIrNaM saMsArAduttArayati, 'jJAnakriyAbhyAM mokSa iti vacanAt, evaMbhUte satyapi mokSamArge niSkramyApi pravrajyAMgRhItvApikazcidapuSTadharmA saMsAronmukhaH sevate anutiSThatyabhyasyati paunaHpunyena vidhatte agAriNAM- gRhasthAnAmaGga- kAraNaM jAtyAdikaM madasthAnam, pAThAntaraM vA agArikammaM ti agAriNAM // 429 // karmaanuSThAnaM sAvadyamArambhaM jAtimadAdikaM vA sevate, na cAsAvagArikarmaNAM sevako'zeSakarmamocanAya pArago bhavati, niHzeSa (r) abhimAnabaddhe (mu0)|
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 430 // zrutaskandhaH 1 trayodazamadhyayana yAthAtathyam, sUtram 13-16 (569-572) sadasatto: dharmAdharmAH karmakSayakArI na bhavatIti bhAvaH / dezamocanA tu prAyazaH sarveSAmevAsumatAM pratikSaNamupajAyata iti // 11 // 567 // punarapyabhimAnadoSAvirbhAvanAyAha-bAhonArthena niSkiJcano'pibhikSaNazIlo bhikSuH- paradattabhojI tathA suSTha rUkSaM- antaprAntaM vallacaNakAdi tena jIvituM- prANadhAraNaM kartuM zIlamasya sa surUkSajIvI, evaMbhUto'pi yaH kazcidgauravapriyo bhavati tathA zlokakAmI AtmazlAghAbhilASI bhavati, sa caivaMbhUtaH paramArthamabudhyamAna etadevAkiJcanatvaM surUkSajIvitvaM vA''tmazlAghAtatparatayA AjIvaM- AjIvikAmAtmavartanopAyaM kurvANaH punaH punaH saMsArakAntAre viparyAsaM- jAtijarAmaraNarogazokopadravamupaitigacchati, taduttaraNAyAbhyudyatovA tatraiva nimajjatItyayaM viparyAsa iti // 12 // 568 // yasmAdamI doSAH samAdhimAkhyAtamasevamAnAnAmAcAryaparibhASiNAM vA tasmAdamIbhiH ziSyaguNairbhAvyamityAha je bhAsavaM bhikkhu susAhuvAdI, paDihANavaM hoi visArae ya / AgADhapaNNe suvibhAviyappA, annaM jaNaM pannayA parihavejA // sUtram 13 // ( // 569 // ) evaMNa se hoi samAhipatte, je pannavaM bhikkhuviuksejjA / ahavA'vije lAbhamayAvalitte, annaMjaNaM khiMsati bAlapanne |suutrm 14 // // 570 // ) pannAmayaM ceva tavomayaM ca, NinnAmae goyamayaM ca bhikkhuu| AjIvagaMceva cautthamAhu, se paMDie uttamapoggale se / / sUtram 15 // // 571 // ) eyAiM mayAI vigaMci dhIrA, Na tANi sevaMti sudhiirdhmmaa| te savvagottAvagayA mahesI, uccaM agottaM ca gatiM vayaMti // sUtram 16 // ( // 572 // ) bhASAguNadoSajJatayA zobhanabhASAyukto bhASAvAn bhikSuH sAdhuH, tathA suSTha sAdhu-zobhanaM hitaM mitaM priyaM vadituMzIlamasyetyasau // 430 //
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza zrIsUtrakRtAGgasusAdhuvAdI, kSIramadhvAzravavAdItyarthaH, tathA pratibhA pratibhAnaM-autpattikyAdibuddhiguNasamanvitatvenotpannapratibhatvaM / zrutaskandhaH1 niyukti tatpratibhAnaM vidyate yasyAsau pratibhAnavAn- pareNAkSiptastadanantaramevottaradAnasamarthaH yadivA dharmakathAvasare ko'yaM puruSa: kaMca zrIzIlA0 madhyayanaM vRttiyutam devatAvizeSaM praNataH kataradvA darzanamAzrita ityevamAsannapratibhatayA ('vetya) yathAyogamAcaSTe, tathA vizAradaH arthagrahaNasamartho / yAthAtathyam, zrutaskandhaH 1 bahuprakArArthakathanasamartho vA, cazabdAcca zrotrabhiprAyajJaH, tathA AgADhA- avagADhA paramArthaparyavasitA tattvaniSThA prajJA- sUtram 13-16 // 431 // (569-572) buddhiryasyAsAvAgADhaprajJaH, tathA suSThu vividhaM bhAvito- dharmavAsanayA vAsita AtmA yasyAsau suvibhAvitAtmA, tadevamebhiH sadasatto: satyabhASAdibhirguNaiH zobhanaH sAdhurbhavati, yazcaibhireva nirjarAhetubhUtairapi madaM kuryAt, tadyathA- ahameva bhASAvidhijJastathA / dharmAdharmAH sAdhuvAdyahameva ca na mattulyaH pratibhAnavAnasti nApi ca matsamAno'laukikaH lokottarazAstrArthavizArado'vagADhaprajJaH subhAvitAtmeti ca, evamAtmotkarSavAnanyaM janaM svakIyayA prajJayA paribhavet avamanyeta, tathAhi- kimanena vAkkuNThena durdurUDhena kuNDikAkArpAsakalpena khasUcinA kAryamasti? kvacitsabhAyAM dharmakathAvasare veti, evamAtmotkarSavAn bhavati, tathA coktaManyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijnyaay| kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaGgAni darpaNa // 1 // ityAdi // 13 // 569 // sAmpratametadoSAbhidhitsayA''ha-evaM anantaroktayA prakriyayA paraparibhavapuraHsaramAtmotkarSa kurvannazeSazAstrArthavizArado'pi tattvArthAvagADhaprajJo'pyasausamAdhi mokSamArga jJAnadarzanacAritrarUpaM dharmadhyAnAkhyaM vAna prApto bhavati, uparyevAsau paramArthodanvataH plavate, ka evaMbhUto bhavatIti darzayati- yo hyaviditaparamArthatayA''tmAnaM sacchemuSIkaM manyamAnaH svaprajJayA bhikSuH utkarSed garva kuryAt, nAsau samAdhi prApto bhavatIti prAktanena sambandhaH, anyamapi madasthAnadoSamuddhaTTayati - athave ti pakSAntare, yo (r) kAkarpAsa (pr0)| (r) anyadapi madasthAnamuddhaTTa0 (mu0)|
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 432 // hyalpAntarAyo labdhimAnAtmakRte parasmai copakaraNAdikamutpAdayitumalaM sa laghuprakRtitayA lAbhamadAvalipto bhavati, tadava- shrutskndhH| liptazca samAdhimaprApto bhavati, sa caivaMbhUto'nyaM janaM karmodayAdalabdhimantaM khiMsai tti nindati paribhavati, vakti ca-namattulyaH trayodaza madhyayanaM sarvasAdhAraNazayyAsaMstArakAdhupakaraNotpAdako vidyate, kimanyaiH svodarabharaNavyagratA kAkaprAyaH kRtyamastItyevaM bAlaprajJo / yAthAtathyam, mUrkhaprAyo'parajanApavAdaM vidadhyAditi, // 14 // 570 // tadevaM prajJAmadAvalepAdanyasmin jane nindyamAne bAlasadRzairbhUyate sUtram 13-16 yato'taHprajJAmadona vidheyo, na kevalamayameva na vidheyaH anyadapi madasthAnaM saMsArajihIrSuNA na vidheyamiti taddarzayitumAha (569-572) sadasatto: prajJayA-tIkSNabuddhyA madaH prajJAmadastaM ca, tapomadaM ca nizcayena nAmayennirnAmayed-apanayed, ahameva yathAvidhazAstrArthasya vettA dharmAdharmAH tathA'hameva vikRSTatapovidhAyI nApica tapasoglAnimupagacchAmItyevaMrUpaM madana kuryAt, tathA uccairgotre ikSvAkuvaMzaharivaMzAdike saMbhUto'hamityevamAtmakaM gotramadaMcanAmayediti / A-samantAjjIvantyanenetyAjIva:- arthanicayastaM gacchati-AzrayatyasAvAjIvagaH- arthamadastaM ca caturthaM nAmayet, cazabdAccheSAnapi madAnnAmayet, tannAmanAccAsau paNDitaH tattvavettA bhavati, tthaa'saavev| samastamadApanodaka uttamaH pugala-AtmA bhavati, pradhAnavAcI vA pudgalazabdaH, tatazcAyamartha:- uttamottamo-mahato'pimahIyAn bhavatItyarthaH ||15||571||saamprtN madasthAnAnAmakaraNIyatvamupadaryopasaMjihIrSurAha- etAni prajJAdIni madasthAnAni saMsArakAraNatvena samyak parijJAya vigiMcatti pRthakkuryAdAtmano'panayeditiyAvat, dhI:-buddhistayA rAjanta iti dhIrA-viditavedyA naitAni jAtyAdIni madasthAnAni sevanti- anutiSThanti, ke ete?- ye sudhIraH- supratiSThito dharmaH- zrutacAritrAkhyo yeSAM te sudhIradharmANaH, te caivaMbhUtAH parityaktasarvamadasthAnA maharSayastapovizeSazoSitakalmaSAH sarvasmAduccairgotrAderapagatA gotrApagatAH // 432 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 433 // zrutaskandhaH1 trayodazamadhyayana yAthAtathyam, sUtram 17-20 (573-576) sadasattoH dharmAdharmAH santa uccAM- mokSAkhyAM sarvottamAMvA gatiM vrajanti- gacchanti, cazabdAtpaJcamahAvimAneSu kalpAtIteSu vA vrajanti, agotropalakSaNAccAnyadapi nAmakarmAyuSkAdikaM tatra na vidyata iti drssttvym||16||572|| kiJca bhikkhU muyacce taha diTThadhamme, gAmaMca NagaraMca annuppvissaa| se esaNaMjANamaNesaNaMca, annassa pANassa aNANugiddhe / / sUtram 17 // / // 573 // ) ___ arati ratiMca abhibhUya bhikkhU, bahUjaNe vA taha egacArI / egaMtamoNeNa viyAgarejjA, egassa jaMto gatirAgatI y||suutrm 18 // ( // 574 // ) sayaM sameccA aduvA'vi socA, bhAseja dhammaM hiyayaM payANaM / je garahiyA saNiyANappaogA, Na tANi sevaMti sudhiirdhmmaa| sUtram 19 // ( // 575 // ) kesiMci takkAi abujjha bhAvaM, khuipi gacchenja asddhaanne| Aussa kAlAiyAraM vaghAe, laddhANumANe ya paresu aDhe // sUtram 20 // // 576 // ) sa evaM madasthAnarahito bhikSaNazIlo bhikSuH, taM vizinaSTi- mRteva snAnavilepanAdisaMskArAbhAvAdarcA- tanuH zarIraM yasya sa mRtArcaH yadivA modanaM mut tadbhUtA zobhanA'rcA-padmAdikA lezyA yasya sa bhavati mudarcaH-prazastalezyaH, tathA dRSTaHavagato yathAvasthito dharmaH- zrutacAritrAkhyo yena sa tathA, sa caivaMbhUtaH kvacidavasare grAmaM nagaramanyadvA maDambAdikamanupravizya bhikSArthamasAvuttamadhRtisaMhananopapannaH sanneSaNAM- gaveSaNagrahaNaiSaNAdikAM jAnan samyagavagacchannaneSaNAM ca- udgamadoSAdikAM (r) kalpeSu kalpAtIteSu vA (pr0)| 9 sa eva (pr0)| // 433 //
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 434 // tatparihAraM vipAkaM ca samyagavagacchan annasya pAnasya vA ananugRddhaH anadhyupapannaH samyagviharet, tathAhi- sthavirakalpikA zrutaskandhaH1 dvicatvAriMzaddoSarahitAM bhikSAM gRhNIyuH, jinakalpikAnAMtu paJcasvabhigraho dvayorgrahaH, tAzcemAH- saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha hoti madhyayana appalevA y| uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // athavA yo yasyAbhigrahaH sA tasyaiSaNA aparA tvaneSa-8 yAthAtathyam, NetyevameSaNAneSaNAbhijJaH kvacitpraviSTaH sannAhArAdAvamUrchitaH samyak zuddhAM bhikSAM gRhNIyAditi // 17 // 573 // tadevaM sUtram 17-20 (573-576) bhikSoranukUlaviSayopalabdhimato'pyaraktadviSTatayA tathA dRSTamapyadRSTaM zrutamapyazrutamityevaM bhAvayuktatayA ca mRtakalpadehasya sadasattoH sudRSTadharmaNa eSaNAneSaNAbhijJasyAnnapAnAdAvamUrchitasya sataH kvacidgrAmanagarAdau praviSTasyAsaMyame ratiraratizca saMyame kadAcitprAdu dharmAdharmAH SSyAt sA cApanetavyetyetadAha-mahAmunerapyasnAnatayA malAvilasyAntaprAntavallacaNakAdibhojinaH kadAcitkarmodayAdaratiH / saMyame samutpadyeta tAMcotpannAmasau bhikSuH saMsArasvabhAvaM parigaNayya tiryanArakAdiduHkhaM cotprekSamANaH svalpaMcasaMsAriNAmAyurityevaM vicintyAbhibhaved, abhibhUya cAsAvekAntamaunena vyAgRNIyAdityuttareNa sambandhaH, tathA ratiMca asaMyame sAvadhAnuSThAne / anAdibhavAbhyAsAdutpannAmabhibhavedabhibhUya ca saMyamodyukto bhavediti / punaH sAdhumeva vizinaSTi- bahavo janAH- sAdhavo gacchavAsitayA saMyamasahAyA yasya sa bahujanaH, tathaika eva carati tacchIlazcaikacArI, sa ca pratimApratipanna ekallavihArI jinakalpAdirvA syAt, saca bahujana ekAkI vA kenacitpRSTo'pRSTo vaikAntamaunena-saMyamena karaNabhUtena vyAgRNIyAt dharmakathAvasare, anyadvA saMyamAbAdhayA kiJcitdharmasambaddhaM brUyAt, kiM parigaNayyaitatkuryAdityAha, yadivA kimasau brUyAditi darzayatiekasya asahAyasya jantoH zubhAzubhasahAyasya gati: gamanaM paraloke bhavati, tathA AgatiH- AgamanaM bhavAntarAdupajAyate / (r) saMsRSTA'saMsRSTA uddhRtA tathA bhavatyalpalepA ca / ugRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamikA // 1 // O anyadA (mu0)| // 434 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga| niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 435 // karmasahAyasyaiveti, uktaM ca- ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhvaantrm||1|| ityaadi| zrutaskandhaH1 tadevaM saMsAre paramArthato na kazcitsahAyo dharmamekaM vihAya, etadvigaNayya munInAmayaM maunaH- saMyamastena tatpradhAnaM vA brUyAditi // trayodaza madhyayanaM 18 // 574 // kiJcAnyat-svayaM AtmanA paropadezamantareNa sametya jJAtvA caturgatikaM saMsAraM tatkAraNAni ca mithyAtvAvirati yAthAtathyam, pramAdakaSAyayogarUpANi tathA'zeSakarmakSayalakSaNaM mokSaMtatkAraNAni casamyagdarzanajJAnacAritrANyetatsarvasvata evAvabudhyAnya- sUtram 17-20 smAdvA''cAryAdeH sakAzAcchrutvA'nyasmai mumukSave dharmaM zrutacAritrAkhyaM bhASeta, kiMbhUtaM?- prajAyanta iti prajAH- sthAvarajaGgamA / (573-576) sadasattoH jantavastebhyo hitaM sadupadezadAnataH sadopakAriNaM dharmaM brUyAditi / upAdeyaM pradarzya heyaM pradarzayati- ye garhitA jugupsitA dharmAdharmAH mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH karmabandhahetavaH saha nidAnena vartanta iti sanidAnAH prayujyanta iti prayogA- vyApArA dharmakathAprabandhA vA mamAsmAtsakAzAtkiJcit pUjAlAbhasaMskArAdikaM bhaviSyatItyevaMbhUtanidAnA''zaMsArUpAstAMzca cAritravighnabhUtAn maharSayaH sudhIradharmANo na sevanta nAnutiSThanti / yadivA ye garhitAH sanidAnA vAkprayogAH, tadyathA-kutIrthikAH sAvadhAnuSThAnaratA niHzIlA nitAH kuNTalaveNTalakAriNa ityevaMbhUtAn paradoSoddhaTTanayAmarmavedhinaH sudhIradharmANo vAkkaNTakAn 'na sevante' na bruvata iti // 19 // 575 / kiJcAnyat- keSAJcinmithyAdRSTInAM kutIrthikabhAvitAnAM svadarzanA''grahiNAM tarkayA vitarkeNa svamatiparyAlocanena bhAvaM abhiprAyaMduSTAntaHkaraNavRttitvamabuddhA kazcitsAdhuH zrAvako vA svadharmasthApanecchayA tIrthikatiraskAraprAyaM vaco brUyAt, sa ca tIrthikastadvacaH azraddadhAnaH arocayannapratipadyamAno'tikaTukaM bhAvayan kSudratvamapi gacched tadvirUpamapi kuryAt, pAlakapurohitavat skandakAcAryasyeti / kSudratvagamanameva darzayati- sa nindAvacanakupito (r)tAMzcAritra0 (mu0)| OM na sevanti (pr0)| // 435 //
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 436 // madhyayana vakturyadAyustasyAyuSo vyAghAtarUpaM parikSayasvabhAvaM kAlAticAra-dIrghasthitikamapyAyuHsaMvartayet, etaduktaM bhavati-dharmadezanA zrutaskandhaH1 hi puruSavizeSaM jJAtvA vidheyA, tadyathA- ko'yaM puruSo rAjAdiH? kaM ca devatAvizeSaM nataH? kataradvA darzanamAzrityAbhi trayodazagRhIto'nabhigRhIto vA'yamityevaM samyak parijJAya yathArha dharmadezanA vidheyA, yazcaitadabuddhA kiJciddharmadezanAdvAreNa paravirodhakRta yAthAtathyam, dvaco brUyAt sa parasmAdaihikAmuSmikayomaraNAdikamapakAraM prApnuyAditi, yata evaM tato labdhamanumAnaM yena parAbhiprAyaparijJAne sUtram 21-23 (577-579) sa labdhAnumAnaH pareSu pratipAdyeSu yathAyogaM yathArhapratipattyA arthAn saddharmaprarUpaNAdikAn jIvAdIn vA svaparopakArAya sadasattoH brUyAditi // 20 // 576 // api ca dharmAdharmAH kammaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre, viNaijja u savvao (hA) AyabhAvaM / rUvehi~ luppaMti bhayAvahehi, vijaM gahAyA tasathAvarehiM / / sUtram 21 // ( // 577 // ) napUyaNaMceva siloyakAmI, piyamappiyaMkassaiNo krejaa| savve aNaTTe parivajjayaMte, aNAule yA akasAi bhikkhuu||suutrm 22 // ( // 578 // ) AhattahIyaM samupehamANe savvehiM pANehiM NihAya dNddN| No jIviyaM No maraNAhikaMkhI, parivvaejjA valayAvimukke (mehAvI vlyvippmukke)||suutrm 23 // ( // 579 // ) ttibemi // iti zrIAhattahiyanAma trayodazamadhyayanaM samattaM / / dhIraH akSobhyaH saduddhyalato vA dezanAvasare dharmakathAzrotuH karma anuSThAnaM gurulaghukarmabhAvaM vA tathA chandaM abhiprAya (r) parikSepasva0 (mu0)| 0 rAjAdikaH (pr0)| 0 zrito'bhigRhI (mu0)|
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 437 // sadasatta samyak vivecayet jAnIyAt, jJAtvA ca parSadanurUpAmeva dharmakathiko dharmadezanAMkuryAt sarvathA yathA tasya zroturjIvAdipadArthA- zrutaskandhaH1 vagamo bhavati yathA ca mano na dUSyate, apitu prasannatAM vrajati, etadabhisandhimAnAha- vizeSeNa nayed-apanayet parSadaH pApabhAvaM trayodaza madhyayanaM azuddhamantaHkaraNam, tuzabdAdviziSTaguNAropaNaMca kuryAt, AyabhAvaMti kvacitpAThaH, tasyAyamarthaH- AtmabhAvaH anAdibhavA- yAthAtathyam, bhyasto mithyAtvAdikastamapanayet, yadivA''tmabhAvo-viSayagRnutA'tastamapanayediti / etaddarzayati- rUpaiH nayanamanohAribhiH sUtram 21-23 (577-579) strINAmaGgapratyaGgArddhakaTAkSanirIkSaNAdibhiralpasattvA vilupyante saddharmAdbAdhyante, kiMbhUtai rUpaiH? bhayAvahaiH bhayamAvahanti bhayAvahAni, ihaiva tAvadrUpAdiviSayAsaktasya sAdhujanajugupsA nAnAvidhAzca karNanAsikAvikartanAdikA viDambanAH prAdurbha-dharmAdharmAH vanti janmAntareca tiryaDnarakAdike yAtanAsthAne prANino viSayAsaktA vedanAmanubhavantItyevaM vidvAn paNDito dharmadezanAbhijJo gRhItvA parAbhiprAyaM-samyagavagamya parSadaM trasasthAvarebhyo hitaM dharmamAvirbhAvayet // 21 // 577 // pUjAsatkArAdinirapekSeNa ca / sarvameva tapazcaraNAdikaM vidheyaM vizeSato dharmadezanetyetadabhiprAyavAnAha- sAdhurdezanAM vidadhAno na pUjanaM- vastrapAtrAdilAbharUpamabhikAGgrenApi zloka- zlAghAM kIrti AtmaprazaMsAM kAmayed abhilaSet, tathA zroturyatpriyaM rAjakathAvikathAdikaM chalitakathAdikaM ca tathA'priyaM ca tatsamAzritadevatAvizeSanindAdikaM na kathayed, araktadviSTatayA zroturabhiprAyamabhisamIkSya yathAvasthitaM dharma samyagdarzanAdikaM kathayet, upasaMhAramAha- sarvAnanan pUjAsatkAralAbhAbhiprAyeNa svakRtAn paradUSaNatayA ca parakRtAn varjayanpariharan kathayed anAkulaH sUtrArthAdanuttaran akaSAyI bhikSurbhavediti ||22||578||srvaadhyynopsNhaaraarthmaahaahtthijj mityAdi, yathAtathAbhAvo yAthAtathyaM- dharmamArgasamavasaraNAkhyAdhyayanatrayoktArthatattvaM sUtrAnugataM samyaktvaM cAritraM (r) saddharmAccyAvyate (pr0)|(r) AhattahIya (mu0)| // 437 //
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRta trayodaza niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 438 // vA tat prekSamANaH paryAlocayan sUtrArthaM sadanuSThAnato'bhyasyan sarveSu sthAvarajaGgameSu sUkSmabAdarabhedabhinneSu pRthivIkAyAdiSu zrutaskandhaH1 daNDyante prANino yena sa daNDaH- prANavyaparopaNavidhistaM nidhAya parityajya, prANAtyaye'pi yAthAtathyaM dharma nollayediti / madhyayana etadeva darzayati- jIvitaM asaMyamajIvitaM dIrghAyuSkaM vA sthAvarajaGgamajantudaNDena nAbhikAsI syA(kSe)t parISahaparAjito yAthAtathyam, vedanAsamuddhAta(samava)hatovA tadvedanAma(bhi)sahamAnojalAnalasaMpAtApAditajantUpamardaina nApi maraNAbhikAjI syAt / tadevaM. sUtram 21-23 (577-579) yAthAtathyamutprekSamANaH sarveSu prANiparatadaNDojIvitamaraNAnapekSI saMyamAnuSThAnaM cared- udyuktavihArI bhavet medhAvI maryAdA sadasatto: vyavasthito viditavedyo vA valayen-mAyArUpeNa mohanIyakarmaNA vA vividhaM prakarSeNa mukto vipramukta iti / itiH parisamAptyarthe / dharmAdharmAH bravImIti pUrvavat // 23 // 579 // samAptaM ca yAthAtathyAkhyaM trayodazamadhyayanamiti // // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau trayodazamadhyayanaM yAthAtathyAkhyaM samAptamiti / / // 438 //
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayana zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 439 // niyuktiH 127-131 granthanikSepAdiH ||ath caturdazamadhyayanaM granthAkhyam // uktaM trayodazamadhyayanam, sAmprataM caturdazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarAdhyayane yAthAtathyamiti samyakcAritramabhihitam, tacca bAhyAbhyantaragranthaparityAgAdavadAtaM bhavati, tattyAgazcAnenAdhyayanena pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, tatropakramadvArAntargato'rthAdhikAro'yam , tadyathA-sabAhyAbhyantaragranthaparityAgo vidheya iti / nAmaniSpanne tu nikSepe AdAnapadAguNaniSpannatvAcca grantha iti nAma, taM granthamadhikRtya niyuktikRdAha ni0-gaMtho puvuddivo duviho sissoya hoti nnaayvvo| pavvAvaNa sikkhAvaNa pagayaM sikkhAvaNAe u||127|| ni0-so sikkhago ya duviho gahaNe AsevaNAe ynnaayvvo| gahaNaMmi hoti tiviho sutte atthe tadubhae ya // 128 / / ni0- AsevaNAya duviho mUlaguNe ceva uttaraguNe y| mUlaguNe paMcaviho uttaraguNa bArasaviho u||129|| ni0- Ayario'viya duviho pavvAvaMto va sikkhvNtoy| sikkhAvaMto duviho gahaNe AsevaNe ceva // 130 // ni0- gAhAvito tiviho sutte atthe ya tadubhae ceva / mUlaguNa uttaraguNe duviho AsevaNAe u||131|| __ grantho dravyabhAvabhedabhinnaH kSullakanairgranthyaM nAma uttarAdhyayaneSvadhyayanaM tatra pUrvameva saprapaJco'bhihitaH, iha tu granthaM dravyabhAvabhedabhinnaM yaH parityajati ziSya AcArAdikaM vA granthaM yo'dhIte'sau abhidhIyate, sa ziSyo dvividho dviprakAro jJAtavyo bhavati, tadyathA- pravrajyayA zikSayA ca, yasya pravrajyA dIyate zikSAM vA yo grAhyate sa dviprakAro'pi ziSyaH, iha tu punaH zikSAziSyeNa prakRtaM adhikAro yaH zikSAM gRhNAti zaikSakaH tacchikSayeha prastAva ityrthH|| yathApratijJAtamadhikRtyAha- yaH zikSAM gRhNAti 8 // 439 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ |zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 440 // zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayana granthaH , niyuktiH |127-131 granthanikSepAdiH zaikSakaH sa dvividho- dviprakAro bhavati, tadyathA- grahaNe prathamamevAcAryAdeH sakAzAcchikSAM- icchAmicchAtahakkArAdirUpAM gRhNAti zikSati, tathA zikSitAM cAbhyasyati- aharnizamanutiSThati sa evaMvidho grahaNAsevanAbhedabhinnaH ziSyo jJAtavyo bhavati, tatrApi grahaNapUrvakamAsevanamitikRtvA''dAveva grahaNazikSAmAha- zikSAyA grahaNe upAdAne'dhikRte trividho bhavati zikSaka, tadyathA- sUtre'rthe tadubhaye ca, sUtrAdInyAdAveva gRhNan sUtrAdizikSako bhavatIti bhaavH|saamprtN grahaNottarakAlabhAvinImAsevanAmadhikRtyAha- yathAvasthitasUtrAnuSThAnamAsevanA tayA karaNabhUtayA dvividho bhavati zikSakaH, tadyathA- AsevaNAe ityAdi, mUlaguNe mUlaguNaviSaye AsevamAnaH- samyagmUlaguNAnAmanuSThAnaM kurvan tathA uttaraguNe cauttaraguNaviSayaM ca samyaganuSThAnaM kurvANo dvirUpo'pyAsevanAzikSako bhavati, tatrApi mUlaguNe paJcaprakAra:- prANAtipAtAdiviratimAsevamAnaH paJcamahAvratadhAraNAtpaJcavidho bhavati mUlaguNeSvAsevanAzikSukaH, tathottaraguNaviSaye samyakpiNDavizuddhyAdikAn guNAnAsevamAna uttaraguNAsevanAzikSako bhavati, te cAmI uttaraguNAH- piMDassa jA visohI samiIo bhAvaNA tavo duviho| paDimA abhiggahA viya uttaraguNamo viyaannaahi|| 1 // yadivA satsvapyanyeSUttaraguNeSu pradhAnanirjarAhetutayA tapa eva dvAdazavidhamuttaraguNatvenAdhikRtyAha- uttaraguNe uttaraguNaviSaye tapo dvAdazabhedabhinnaM yaH samyag vidhatte sa AsevanAzikSako bhavatIti // ziSyo hyAcAryamantareNa na bhavatyata AcAryanirUpaNAyAha-ziSyApekSayA hi AcAryo dvividho dvibhedaH, eko yaH pravrajyAM grAhayatyaparastu yaH zikSAmiti, zikSayannapi dvividha:eko yaH zikSAzAstraM grAhayati-pAThayatyaparastu tadarthaM dazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnataH sevayati- samyaganuSThAnaM kArayati / tatra sUtrArthatadubhayabhedAd grAhayannapyAcAryastridhA bhavati / AsevanAcAryo'pi mUlottaraguNabhedAddvividho bhavati // 127-131 // gato 0 zaikSakaH (mu0)| 0 piNDassa yA vizodhiH samitayo bhAvanAstapo dvividhm| pratimA abhigrahA api cottaraguNA (iti) vijAnIhi // 1 // satsvapyete pra0 / // 440 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti| zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 441 // shrutskndhH| caturdazamadhyayana granthaH , sUtram 1-4 (580-583) nirganthAnAM guNA: nAmaniSpanno nikSepaH, tadanantaraM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM gaMthaM vihAya iha sikkhamANo, uTThAya subaMbhaceraMvasejjA / ovAyakArI viNayaM susikkhe, je cheya vippamAyaM na kujaa||suutrm 1 // ( // 580 // ) jahA diyApotamapattajAtaM, sAvAsagA paviuMmannamANaM / tamacAiyaMtaruNamapattajAtaM, DhaMkAi avvttgmhrejaa|suutrm // // 581 // ) evaM tu sehaMpi apuTTadhamma, nissAriyaM vusimaM mnnmaannaa| diyassa chAyaM va apattajAyaM, harisuNaM pAvadhammA annege| sUtram 3 // ( // 582 // ) osANamicche maNue samAhiM, aNosie NaMtakariti nnccaa| obhAsamANe daviyassa vittaM, Na Nikkase bahiyA aasupnno|| sUtram 4 // ( // 583 // ) iha pravacane jJAtasaMsArasvabhAvaH san samyagutthAnenotthito grathyate AtmA yena sa grantho- dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdi kastaM vihAya tyaktvA pravrajitaH san sadutthAnenotthAya ca grahaNarUpAmAsevanArUpAM ca zikSAM kurvANaH- samyagAsevamAnaH suSTha zobhanaM navabhirbrahmacaryaguptibhirguptamAzritya brahmacaryaM vaset tiSThet, yadivA subrahmacarya miti saMyamastad Avaset- taM samyak kuryAt, AcAryAntike yAvajjIvaMvasamAno yAvadabhyudyatavihAraM na pratipadyate tAvadAcAryavacanasyAvapAto-nirdezastatkAryavapAtakArI- vacananirdezakArI sadA''jJAvidhAyI, vinIyate- apanIyate karma yena sa vinayastaM suSTha zikSed-vidadhyAt grahaNAsevanAbhyAM vinayaM samyak paripAlayediti / tathA yaH cheko nipuNaH sa saMyamAnuSThAne sadAcAryopadeze vA vividhaM pramAda na (c)dAdi vihAya' (mu0)| // 441 //
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 442 // (580-583) kuryAt, yathA hi AturaH samyagvaidyopadezaM kurvan zlAghAM labhate rogopazamaMca evaM sAdhurapi sAvadyagranthaparihArI pApakarmabheSaja- zrutaskandhaH1 sthAnabhUtAnyAcAryavacanAni vidadhadaparasAdhubhyaH sAdhukAramazeSakarmakSayaM caavaapnotiiti||1||580||yH punarAcAryopadeza caturdaza madhyayanaM mantareNa svacchandatayA gacchAnnirgatya ekAkivihAritAM pratipadyatesaca bahudoSabhAgbhavatItyasyArthasya dRSTAntamAvirbhAvayannAha granthaH , 'yathe'ti dRSTAntopapradarzanArthaH yathA yena prakAreNa dvijapotaH pakSizizuravyaktaH, tameva vizinaSTi- patanti- gacchanti teneti / sUtram 1-4 patraM-pakSapuTaM na vidyate patrajAtaM- pakSodbhavo yasyAsAvapatrajAtastaM tathA svakIyAdAvAsakAt- svanIDAt plavituM- utpatituM nirganthAnAM manyamAnaM tatra tatra patantamupalabhya taM dvijapotaM acAiyaM ti pakSAbhAvAdntumasamarthamapatrajAtamitikRtvA mAMsapezIkalpaM DhaGkAdayaH / guNAH kSadrasattvAH pizitAzinaH avyaktagamaM gamanAbhAve naMSTumasamarthaM hareyuH cavAdinotkSipya nayeyurvyApAdayeyuriti // 2 // 581 // evaM dRSTAntaM pradarzya dArzantikaM pradarzayitumAha- eva mityuktaprakAreNa, tuzabdaH pUrvasmAdvizeSaM darzayati, pUrvaM hyasaMjAtapakSatvAdavyaktatA pratipAditA iha tvapuSTadharmatayetyayaM vizeSo, yathA dvijapotamasaMjAtapatraM svanIDAnnirgataM kSudrasattvA vinAzayanti evaM zikSakamapyabhinavapravrajitaM sUtrArthAniSpannamagItArthaM apuSTadharmANasamyagapariNatadharmaparamArthaM santamaneke pApadharmANaH pASaNDikAH pratArayanti, pratArya ca gacchasamudrAnniHsArayanti, niHsAritaM ca santaM viSayonmukhatAmApAditamapagataparalokabhayamasmAkaM vazyamityevaM manyamAnAH yadivA busimanti cAritraM tad asadanuSThAnato niHsAraM manyamAnA ajAtapakSaM dvijazAvamiva pakSipotamiva DhaGkAdayaH pApadharmANo mithyAtvAviratipramAdakaSAyakaluSitAntarAtmAnaH kutIrthikAH svajanA rAjAdayo vA'nekebahavo hRtavanto haranti hariSyanticeti, kAlatrayopalakSaNArtha bhUtanirdeza iti, tathAhi-pASaNDikA evamagItArthaM pratArayanti, tadyathA- yuSmadarzane 0 saMjAtapakSa (mu0)| 0 0mabhinava (mu0)| 0 samAptAvitistena na prthmaa| // 442
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 443 // (580-583) nAgniprajvAlanaviSApahArazikhAcchedAdikAH pratyayA dRzyante, tathA'NimAdyaSTaguNamaizvaryaM ca nAsti, tathA na rAjAdibhirbahubhi- zrutaskandhaH1 rAzritam , yA'pyahiMsocyate bhavadAgame sA'pi jIvAkulatvAllokasya duHsAdhyA, nApi bhavatAMsnAnAdikaM zaucamastItyAdi caturdaza madhyayanaM kAbhiHzaThoktibhirindrajAlakalpAbhirmugdhajanaM pratArayanti, svajanAdayazcaivaM vipralambhayanti, tadyathA- na bhavantamantareNAsmAkaM kazcidasti poSakaH poSyo vA, tvamevAsmAkaM sarvasvam, tvayA vinA sarvaM zUnyamAbhAti, tathA shbdaadivissyopbhogaamntrnnen| sUtram 1-4 saddharmAccyAvayanti, evaM rAjAdayo'pi draSTavyAH, tadevamapuSTadharmANamekAkinaM bahubhiH prakAraiH pratAryApahareyuriti // 3 // 582 // nirganthAnAM tadevamekAkinaH sAdhoryato bahavo doSAH prAdurbhavanti ataH sadA gurupAdamUle sthAtavyamityetaddarzayitumAha- avasAnaM gurorantike guNAH sthAnaM tadyAvajjIvaM samAdhi sanmArgAnuSThAnarUpaM icched abhilaSet manujo manuSyaH sAdhurityarthaH, sa eva ca paramArthato manuSyo yo yathApratijJAtaM nirvAhayati, tacca sadA gurorantike vyavasthitena sadanuSThAnarUpaM samAdhimanupAlayatA nirvAhyate nAnyathetyetaddarzayatigurorantike anuSitaH avyavasthitaH svacchandavidhAyI samAdheH sadanuSThAnarUpasya karmaNo yathApratijJAtasya vA nAntakaro'nantakaro bhavatItyevaM jJAtvAsadA gurukulavAso'nusartavyaH, tadrahitasya vijJAnamupahAsyaprAyaM bhavatIti, uktaMca- na hi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAdbhAgaM pazyata nRttaM myuursy||1||tthaa'jaaNglvilgnvaalungkaaN pANiprahAreNa prgunnaaN| dRSTvA'paro'nupAsitagururajJo rAjJIM saMjAtagalagaNDAM pANiprahAreNa vyApAditavAn, ityAdayaH anupAsitagurorbahavo doSAH saMsAravardhanAdyA bhavantItyavagamyAnayA maryAdayA gurorantike sthAtavyamiti darzayati- avabhAsayan udbhAsayan samyaganutiSThan dravyasya muktigamanayogyasya satsAdho rAgadveSarahitasya sarvajJasya vA vRttaM- anuSThAnaM tatsadanuSThAnato'vabhAsayed, dharmakathikaH 0 tadyathA- AyuSman na bhava0 (mu0)| 0 nAntakaro bhavatI0 (mu0)| 0 nRtyaM (pra0 mu0)| 7 vAlukAM (mu0)|
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrutskndhH| caturdaza zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 444 // madhyayanaM granthaH , sUtram 5-6 (584-585) nirganthAnAM guNAH kathanato vodbhAsayediti / tadevaM yato gurukulavAso bahUnAM guNAnAmAdhAro bhavatyato na niSkasetna nirgacchet gacchAdurvantikAdvA bahiH, svecchAcArI na bhaved, AzuprajJa iti kSipraprajJaH, tadantike nivasan viSayakaSAyAbhyAmAtmAnaM hriyamANaM jJAtvA kSipramevAcAryopadezAtsvata eva vA nivartayatisatsamAdhau vyavasthApayatIti // 4 // 583 // tadevaM pravrajyAmabhi udyato nityaM gurukulavAsamAvasan sarvatra sthAnazayanAsanAdAvupayukto bhavati tadupayuktasya ca guNamuddhAvayannAha je ThANao ya sayaNAsaNe ya, parakkame yAvi susAhujutte / samitIsu guttIsu ya Ayapanne, viyAgarite ya puDho vaenjA // sUtram 5 // ( // 584 // ) saddANi soccA adu bheravANi, aNAsave tesuparivvaejjA / nidaM ca bhikkhUna pamAya kujjA, kahaMkahaM vA vitigicchatinne ||suutrm 6 // ( / / 585 // ) DahareNa vuDeNa'NusAsie u, rAtiNieNAvi samavvaeNaM / sammaMtayaM thirato NAbhigacche, NijjaMtae vAvi apArae se| sUtram 7 // ( // 586 // ) viuTTiteNaM samayANusiTTe, DahareNa vuDDeNa ucoie y| accuTTiyAe ghaDadAsie vA, agAriNaM vA smyaannusiddhe| sUtram 8 // ( // 587 // ) yo hi nirviNNasaMsAratayA pravrajyAmabhi udyato nityaM gurukulavAsataH sthAnatazca sthAnamAzritya tathA zayanata AsanataH, ekazcakAraH samuccaye dvitIyo'nuktasamuccayArthaH cakArAdgamanamAzrityAgamanaM ca tathA tapazcaraNAdau parAkramatazca, (su) sAdho: (r) tatsamAdhau (pr0)| 0 tadevaM guru0 (pr0)|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 445 // udyuktavihAriNo ye samAcArAstaiH samAyuktaH susAdhuyuktaH, susAdhurhi yatra sthAnaM- kAyotsargAdikaM vidhatte tatra samyak / zrutaskandhaH1 pratyupekSaNAdikAM kriyAM karoti, kAyotsargaM ca meruriva niSprakampaH zarIraniHspRho vidhatte, tathA zayanaM ca kurvan pratyupekSya catu madhyayanaM saMstArakaM tadbhuvaM kAyaM cocita eva kAle gurubhiranujJAtaH svapet, tatrApi jAgradiva nAtyantaM niHsaha iti / evamAsanAdiSvapi granthaH , tiSThatA pUrvavatsaMkucitagAtreNa svAdhyAyadhyAnaparAyaNena susAdhunA bhavitavyamiti, tadevamAdisusAdhukriyAyukto gurukulanivAsI sUtram 5-6 (584-585) susAdhurbhavatIti sthitam / apica-gurukulavAse nivasan paJcasu samitiSvIryAsamityAdiSu pravicArarUpAsu tathA tisRSu ca | nirganthAnAM guptiSu pravicArApravicArarUpAsu AgatA- utpannA prajJA yasyAsAvAgataprajJaH - saMjAtakartavyAkartavyavivekaH svato bhavati, guNA: parasyApi ca vyAkurvan kathayan pRthak pRthagguroH prasAdAtparijJAtasvarUpaH samitiguptInAM yathAvasthitasvarUpapratipAlanaM tatphalaM ca vadet pratipAdayediti // 5 // 584 // IryAsamityAdhupetena yadvidheyaM taddarzayitumAha- zabdAn veNuvINAdikAn madhurAn zrutipezalAn zrutvA samAkAthavA bhairavAn bhayAvahAna karNakaTUnAkarNya zabdAn Azravati tAn zobhanatvenAzobhanatvena vA gRhNAtItyAzravo nAzravo'nAzravaH, teSvanukUleSu pratikUleSu zravaNapathamupagateSu zabdeSvanAzravo- madhyasthorAgadveSarahito bhUtvA pari-samantAd vrajet parivrajet- saMyamAnuSThAyI bhavet, tathA nidrAM ca nidrApramAdaM ca bhikSuH satsAdhuH pramAdAGgatvAnna kuryAt, etaduktaM bhavati- zabdAzravanirodhena viSayapramAdo niSiddho nidrAnirodhena ca nidrApramAdaH, cazabdAdanyamapi pramAdaM vikathAkaSAyAdikaMna viddhyaat| tadevaMgurukulavAsAt sthAnazayanAsanasamitiguptiSvAgataprajJaHpratiSiddhasarvapramAdaHsangurorupadezAdeva kathaMkathamapi vicikitsA- cittaviplutirUpAM vitIrNaH- atikrAnto bhavati, yadivA madgRhIto'yaM pnycmhaavrtbhaaro'tidurvhH| (r) kAyaM coditakAle (mu0)| (c) pravIcArApravIcArarUpAsu (pr0)| O bhayAnakAn (pr0)| // xx5 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 446 // granthaH , guNAH kathaM kathamapyantaM gacched?, ityevaMbhUtAM vicikitsAM guruprasAdAdvitIrNo bhavati, athavA yAM kAJciccittaviplutiM dezasarvagatAM zrutaskandhaH1 tAMkRtsnAMgurvantike vasan vitIrNo bhavati anyeSAmapi tadapanayanasamarthaH syAditi // 6 // 585 // kiJcAnyat-sa gurvantike caturdaza madhyayanaM nivasan kvacit pramAdaskhalitaH san vayaHparyAyAbhyAM kSullakena-laghunA coditaH pramAdAcaraNaM prati niSiddhaH, tathA vRddhena vA vayo'dhikena zrutA'dhikena vA anuzAsitaH abhihitaH, tadyathA- bhavadvidhAnAmidamIhak pramAdAcaraNamAsevitumayuktam, tathA sUtram 5-6 (584-585) ratnAdhikena vA pravrajyAparyAyAdhikena samavUyasA vA anuzAsitaHpramAdaskhalitAcaraNaM prati coditaH kupyati yathA ahamapyanena nirganthAnAM dramakaprAyeNottamakulaprasUtaH sarvajanasaMmata evaM codita iti evamanuzAsyamAno na mithyAduSkRtaM dadAti na samyagutthAnenottiSThati nApitadanuzAsanaM samyak sthirataH- apunaHkaraNatayA'bhigacchet- pratipadyeta, coditazca praticodayed, asamyak pratipadyamAnazcAsau saMsArasrotasA nIyamAna uhyamAno'nuzAsyamAnaH kupito'saunasaMsArArNavasya pArago bhvti| yadivA''cAryAdinA sadupadezadAnataH / pramAdaskhalitanivartanato mokSaM prati nIyamAno'pyasau saMsArasamudrasya tadakaraNato'pAraga eva bhvtiiti||7||586||saamprtN svapakSacodanAnantarataH (raM) svaparacodanAmadhikRtyAha-viruddhotthAnenotthitovyutthitaH- paratIrthiko gRhasthovA mithyAdRSTistena pramAdaskhalite coditaH svasamayena, tadyathA- naivaMvidhamanuSThAnaM bhavatAmAgame vyavasthitaM yenAbhipravRtto'si, yadivA vyutthitaHsaMyamAdbhaSTastenAparaH sAdhuH skhalitaH san svasamayena- arhatpraNItAgamAnusAreNAnuzAsito mUlottaraguNAcaraNe skhalitaH san codita AgamaM pradAbhihitaH, tadyathA- naitattvaritagamanAdikaM bhavatAmanujJAtamiti, tathA anyena vA mithyAdRSTyAdinA kSullakena laghutareNa vayasA vRddhena vA kutsitAcArapravRttazcoditaH, tuzabdAtsamAnavayasA vA tathA atIvAkAryakaraNaM prati utthitA 0 kena zrutAdhikena vA sama0 (mu0)| 0 mata ityevaM codita ityeva0 (mu0)| // 446 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 447 // atyutthitA, yadivA-dAsItvena atyantamutthitA dAsyA api dAsIti, tAmeva vizinaSTi-ghaTadAsyA jalavAhinyApicodito zrutaskandhaH1 nakrodhaM kuryAt etaduktaM bhavati - atyutthitayA'tikupitayA'pi coditaH svahitaM manyamAnaH susAdhuna kupyeta, kiM punaranyeneti?, madhyayana tathA agAriNAM gRhasthAnAM yaH samayaH anuSThAnaM tatsamayenAnuzAsito, gRhasthAnAmapi etanna yujyate kartuM yadArabdhaM bhavatetyeva- granthaH , mAtmAvamenApi codito mamaivaitacchreya ityevaM manyamAno manAgapi na mano dUSayediti // 8 // 587 // etadevAha sUtram 9-12 (588-591) ___Na tesu kujjhe Na ya pavvahejA, Na yAvi kiMcI pharusaM vdejaa| tahA karissaMti paDissuNejA, seyaM khu meyaM Na pamAya kubjaa|| nirganthAnAM sUtram 9 // ( // 588 // ) guNAH vaNaMsi mUDhassa jahA amUDhA, maggANusAsaMti hitaM payANaM / teNeva (teNAvi) majhaM iNameva seyaM, jame buhA samaNusAsayaMti ||suutrm 10 // ( // 589 // ) aha teNa mUDheNa amUDhagassa, kAyavva pUyA savisesajuttA / eovamaM tattha udAhu vIre, aNugamma atthaM uvaNeti sammaM / sUtram 11 // ( // 590 // ) ___NetA jahA aMdhakAraMsirAo, maggaMNa jANAti apssmaanne|se sUriassa abbhuggameNaM, maggaM viyANAi pgaasiyNsi||suutrm 12 // ( // 591 // ) teSu svaparapakSeSuskhalitacodakeSvAtmahitaM manyamAno na krudhyed anyasmin vA durvacane'bhihite na kupyed evaM ca cintyet| 'AkruSTena matimatA tattvArthavicAraNe matiH kAryA / yadi satyaM kaH kopa:? syAdanRtaM kiM nu kopen?||1||' tathA nApyapareNa 0 abhyutthitAH, yadi0 (mu0)| 0 sthitayA'pi kupi0 (pra0)10mAtmAdhamenApi (pr0)| 0 na kupyet, uktaM ca- AkRSTena (pr0)| // 447
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 448 // zrutaskandhaH 1 caturdazamadhyayanaM granthaH , sUtram 9-12 (588-591) nirganthAnAM guNAH svato'dhamenApicodito'rhanmArgAnusAreNa lokAcAragatyA vA'bhihitaH paramArthaM paryAlocya taM codakaM prakarSeNa vyathet daNDAdiprahAreNa pIDayet na cApi kiJcitparuSaM tatpIDAdikAri vadet brUyAt, mamaivAyamasadanuSThAyino doSo yenAyamapi mAmevaM codayati, coditazcaivaMvidhaM bhavatA asadAcaraNaM na vidheyamevaMvidhaM ca pUrvarSibhiranuSThitamanuSTheyamityevaMvidhaM vAkyaM tathA kariSyAmItyevaM madhyasthavRttyA pratizRNuyAd anutiSThecca-mithyAduSkRtAdinA nivarteta, yadetaccodanaM nAmaitanmamaiva zreyo, yata etadbhayAtkvacitpunaH pramAdaM na kuryAnnaivAsadAcaraNamanutiSThediti // 9 // 588 // asyArthasya dRSTAntaM darzayitumAha- vane gahane mahATavyAM digbhrameNa kasyacidvyAkulitamaternaSTasatpathasya yathA kecidapare kRpAkRSTamAnasA amUDhAH sadasanmArgajJAH kumArgaparihAreNa prajAnAM hitaM. azeSApAyarahitamIpsitasthAnaprApakaM mArgaM panthAnaM anuzAsati pratipAdayanti, sa ca taiH sadasadvivekibhiH sanmArgAvataraNa sita AtmanaH zreyo manyate, evaM tenApyasadanuSThAyinA coditena na kupitavyam, apitu mamAyamanugraha ityevaM mantavyam, yadetad buddhAH samyaganuzAsayanti-sanmArge'vatArayanti putramiva pitaraH tanmamaiva zreya iti mntvym||10||589||punrpysyaarthsy puSTyarthamAha- athe tyAnantaryArthe vAkyopanyAsArthe vA, yathA tena mUDhena sanmArgAvatAritena tadanantaraM tasya amUDhasya satpathopadeSTaH pulindAderapi paramupakAraM manyamAnena pUjA vizeSayuktA kartavyA, evametAmupamA udAhRtavAn abhihitavAn vIraH tIrthakaro'nyo vA gaNadharAdikaH anugamya buddhA arthaM paramArthaM codanAkRtaM paramopakAraM samyagAtmanyupanayati, tadyathA- ahamanena mithyAtvavanAjanmajarAmaraNAdyanekopadravabahulAtsadupadezadAnenottAritaH, tato mayA'sya paramopakAriNo'bhyutthAnavinayAdibhiH pUjA vidheyeti / 0 tatpIDAkAri (pr0)| (c) kazcit punaH (pr0)| 0 vatAraNato'nuzA0 (pr0)| 0 buddhA mAM samyaga0 (pr0)| // 448 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 449 // zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayanaM granthaH , sUtram 13-16 (592-595) nirganthAnAM guNA: asminnarthe bahavo dRSTAntAH santi, tadyathA- gehami aggijAlAulaMmi jaha NAma ddjjhmaannmi| jo bohei suyaMta so tassa jaNo paramabaMdhU ||1||jh vA visasaMjuttaM bhattaM niddhamiha bhottukAmassa / jovi sadosaM sAhai so tassa jaNo paramabaMdhU // 2 // // 11 // 590 // ayamaparaH sUtreNaiva dRSTAnto'bhidhIyate- yathA hi sajalajaladharAcchAditabahalAndhakArAyAMrAtrau netA nAyako'TavyAdausvabhyastapradezo'pi mArga pnthaanmndhkaaraavRttvaatsvhstaadikmpshynnjaanaati-nsmykpricchintti| sa eva praNetA sUryasya AdityasyAbhyudgamenApanIte tamasi prakAzite dikcakre samyagAvirbhUte pASANadarInimnonnatAdike mArga jAnAti-vivakSitapradezaprApa panthAnamabhivyaktacakSuH paricchinatti-doSaguNavicAraNataH samyagavagacchatIti // 12 // 591 // evaM dRSTAntaM pradarzya dArTAntikamadhikRtyAha____ evaM tu sehevi apuTThadhamme, dhammaM na jANAi abujjhmaanne|se kovie jiNavayaNeNa pacchA, sUrodae pAsati cakkhuNeva / / sUtram 13 // // 592 // ) ___ uI aheyaM tiriyaM disAsu, tasA yaje thAvarA je ya paannaa| sayA jae tesuparivvaejjA, maNappaosaM avikNpmaanne||suutrm 14 // ( // 593 // ) ___ kAleNa pucche samiyaM payAsu, AikkhamANo daviyassa vittaM / taM soyakArI puDho pavese, saMkhA imaM kevliyNsmaahiN| sUtram 15 // // 594 // ) 0 gehe'gnijvAlAkule yathA nAma dahyamAne / yo bodhayati suptaM sa tasya janaH paramabAndhavaH // 1 // yathA vA viSasaMyuktaM bhaktaM snigdhaM iha bhoktukAmasya yo'pi sadoSa sAdhayati sa tasya prmbndhurjnH||2||00mpypshynn (pr0)| 0 dari0 (mu0)| // 449 //
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 450 // (592-595) guNAH assiM suTThiccA tiviheNa tAyI, eesuyA saMti nirohamAhu / te evamakkhaMti tilogadaMsI, Na bhujameyaMti pmaaysNg|suutrm 16 // zrutaskandhaH 1 ( // 595 // ) caturdaza madhyayana yathA hyasAvandhakArAvRtAyAM rajanyAmatigahanAyAmaTavyAM mArgaM na jAnAti sUryodgamenApanIte tamasi pazcAjjAnAti evaM tu granthaH , zikSako'pyabhinavapravrajito'pi sUtrArthAniSpannaH apuSTaH- apuSkala: samyagaparijJAto dharmaH- zrutacAritrAkhyo durgatiprasRta sUtram 13-16 jantudharaNasvabhAvo yenAsAvapuSTadharmA, sacAgItArthaH-sUtrArthAnabhijJatvAdabudhyamAno dharma na jAnAtIti-nasamyak paricchinatti, nirganthAnAM sa eva tu pazcAdgurukulavAsAjjinavacanena kovidaH abhyastasarvajJapraNItAgamatvAnipuNaH sUryodaye'pagatAvaraNazcakSuSeva yathAvasthitAn jIvAdIn padArthAn pazyati, idamuktaM bhavati- yathA hi indriyArthasaMparkAtsAkSAtkAritayA parisphuTA ghaTapaTAdayaH padArthAH pratIyante evaM sarvajJapraNItAgamenApi sUkSmavyavahitaviprakRSTasvargApavargadevatAdayaH parisphuTA niHzaGkapratIyanta iti / apica kadAciccakSuSA'nyathA- bhUto'pyartho'nyathA paricchidyate, tadyathA- marumarIcikAnicayo jalabhrAntyA kiMzukanicayo'gnyAkAreNApIti / naca sarvajJapraNItasyAgamasya kvacidapi vyabhicAraH,tavyabhicAre hi sarvajJatvahAniprasaGgAt, tatsaMbhavasya cAsarvajJena pratiSeddhamazakyatvAditi // 13 // 592 // zikSako hi gurukulavAsitayA jinavacanAbhijJo bhavati, tatkovidazca / samyak mUlottaraguNAn jAnAti, tatra mUlaguNAnadhikRtyAha-Urdhvamadhastiryag dikSu vidikSucetyanena kSetramaGgIkRtya prANAtipAta-8 viratirabhihitA, dravyatastu darzayati- trasyantIti trasAH- tejovAyU dvIndriyAdayazca, tathA ye ca sthAvarAH- sthAvaranAmakarmodayavartinaH pRthivyabvanaspatayaH, tathA ye caitadbhedAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpA dazavidhaprANadhAraNAtprANinasteSu, sadA (r) evaM tu ziSyakaH' abhinava0 (mu0)| 0 svargApUrvadevatA (pr0)| 0 sarvajJapraNItAgamoktapadArthasaMbhavasya, sarvajJasaMbhavasyeti vaa| // 450 //
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 451 // granthaH , guNA sarvakAlam, anena tu kAlamadhikRtya viratirabhihitA, yataH parivrajet- parisamantAdvajet saMyamAnuSThAyI bhavet, bhAvaprANAti- | zrutaskandha:1 pAtaviratiM darzayati- sthAvarajaGgameSu prANiSu tadapakAre upakAre vA manAgapi manasA pradveSaM na gacched AstAM tAvaddurvacanadaNDa caturdaza | madhyayana prahArAdikam, teSvapakAriSvapi manasA'pi na maGgalaM cintayed, avikampamAnaH saMyamAdacalana sadAcAramanupAlayediti, tadevaM yogatrikakaraNatrikeNa dravyakSetrakAlabhAvarUpAMprANAtipAtaviratiM samyagaraktadviSTatayA'nupAlayed, evaM zeSANyapi mahAvratAnyu- | sUtram 13-16 (592-595) ttaraguNAMzca grahaNAsevanAzikSAsamanvitaH samyaganupAlayediti // 14 // 593 ||gurorntike vasato vinayamAha-sUtramarthaM tadubhayaM nirganthAnAM vA viziSTena- praSTavyakAlenAcAryAderavasaraMjJAtvA prajAyanta iti prajA- jantavastAsuprajAsu-jantuviSaye caturdazabhUtagrAmasambaddhaM kaJcidAcAryAdikaM samyagitaM-sadAcArAnuSThAyinaM samyak vA samantAdvA jantugataM pRcchediti / sa ca tena pRSTa AcAryAdirAcakSANaH zuzrUSayitavyo bhavati, yadAcakSANastaddarzayati-muktigamanayogyo bhavyo dravyaM rAgadveSavirahAdvA dravyaM tasya dravyasya- vItarAgasya tIrthakarasya vA vRttaM- anuSThAnaM saMyamaM jJAnaM vA tatpraNItamAgamaM vA samyagAcakSANaH saparyayA'yaM mAnanIyo bhavati / kathamityAhatad AcAryAdinA kathitaM zrotre-karNe kartuMzIlamasya zrotrakArI- yathopadezakArI AjJAvidhAyI san pRthak pRthagupanyastamAdareNa hRdaye pravezayet - cetasi vyavasthApayet, vyavasthApanIyaM darzayati-saMkhyAya samyak jJAtvA ima miti vakSyamANaM kevalina idaM / kaivalikaM- kevalinA kathitaM samAdhiM- sanmArgaM samyagjJAnAdikaM mokSamArgamAcAryAdinA kathitaM yathopadezaM pravartakaH pRthagviviktaM hRdaye pRthagvyavasthApayediti // 15 // 594 // kiMcAnyat- asmin gurukulavAse nivasatA yacchrutaM zrutvA ca samyak (r)tadapakAre'napakAre vA (pr0)| zatrorupakAre bAhye vA durAyatike svasya, anyathopakAre dvessaasNbhvaat| 0 saMyamAdavicalan (pr0)| 0 sadAjJA0 (pr0)|
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 452 // zrutaskandhaH1| caturdazamadhyayanaM | granthaH , sUtram 17-20 (596-599) nirganthAnAM guNAH hRdayavyavasthApanadvAreNAvadhAritaM tasmin samAdhibhUte mokSamArge suSTha sthitvA trividhene ti manovAkkAyakarmabhi:kRtakAritAnumatibhirvA'tmAnaM trAtuM zIlamasyeti trAyI jantUnAM sadupadezadAnatastrANakaraNazIlo vA tasya svaparatrAyiNaH, eteSu ca samitiguptyAdiSu samAdhimArgeSu sthitasya zAntirbhavati- azeSadvandvoparamo bhavati tathA nirodhaM- azeSakarmakSayarUpaM AhuH tadvidaH pratipAditavantaH, ka evamAhurityAha- trilokaM- UrdhvAdhastiryaglakSaNaM draSTuM zIlaM yeSAM te trilokadarzinaH tIrthakRtaH sarvajJAste evaM anantaroktayA nItyA sarvabhAvAn kevalAlokena dRSTrA AcakSate pratipAdayantIti / etadeva samitiguptyAdikaM saMsArottAraNasamarthaM te trilokadarzinaH kathitavantona punarbhUya etaM (na) pramAdasaGgamadyaviSayAdikaM sambandhaM vidheyatvena prtipaaditvntH|| 16 // 595 // kizcAnyat - nisamma se bhikkhusamIhiyaTuM, paDibhANavaM hoi visArae ya / AyANaaTThI vodANamoNaM, uvecca suddheNa uveti mokkhaM ||suutrm 17 // // 596 // ) saMkhAi dhammaM ca viyAgaraMti, buddhA hu te aMtakarA bhavaMti / te pAragA doNhavi moyaNAe, saMsodhitaM paNhamudAharaMti // sUtram 18 // ( // 597 // ) No chAyae No'viya lasaenjA, mANaM Na seveja pagAsaNaM ca / Na yAvi panne parihAsa kujA, Na yA''siyAvAya viyAgarejjA // sUtram 19 // ( // 598 // ) bhUtAbhisaMkAi duguMchamANe, Na Nivvahe maMtapadeNa goyaM / Na kiMci micche maNue payAsuM, asAhudhammANi Na saMvaejjA / / sUtram 20 0 kkAyaguptibhiH (pr0)| // 452 //
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 453 // guNA: // ( // 599 // ) zrutaskandhaH1 sa gurukulavAsI bhikSuH dravyasya vRttaM nizamya avagamya svataH samIhitaM cArtha- mokSAkhyaM buddhA heyopAdeyaM samyak parijJAya caturdaza madhyayanaM nityaM gurukulavAsataH pratibhAnavAn utpannapratibho bhavati |tthaa samyak svasiddhAntaparijJAnAcchrotRNAM yathAvasthitArthAnAM vishaardo| granthaH , bhavati pratipAdako bhavati / mokSArthinA''dIyata ityAdAnaM- samyagjJAnAdikaM tenArthaH sa eva vA'rthaH AdAnArthaH sa vidyate sUtram 17-20 (596-599) yasyAsAvAdAnArthI, sa evaMbhUto jJAnAdiprayojanavAn vyavadAnaM- dvAdazaprakAraM tapo maunaM-saMyama AzravanirodharUpastadevametau / nirganthAnAM tapaHsaMyamAvupetya- prApya grahaNAsevanarUpayA dvividhayApi zikSayA samanvitaH sarvatrapramAdarahitaH pratibhAnavAn vizAradazca zuddhena nirupAdhinA udgamAdidoSazuddhena cAhAreNAtmAnaM yApayannazeSakarmakSayalakSaNaM mokSamupaiti 'na uvei mAraM' ti kvacitpAThaH, bahuzo mriyante svakarmaparavazAH prANino yasmin sa mAra:- saMsArastaM jAtijarAmaraNarogazokAkulaM zuddhena mArgeNAtmAnaM vartayan na upaiti, yadivA maraNaM- prANatyAgalakSaNaM mArastaM bahuzo nopaiti, tathAhi- apratipatitasamyaktva utkRSTataH sptaassttauN| vA bhavAn mriyate nordhvamiti // 17 // 596 // tadevaM gurukulanivAsitayA dharme susthitA bahuzrutAH pratibhAnavanto'rthavizAradazca | santo yatkurvanti taddarzayitumAha- samyak khyAyate- parijJAyate yayA sA saMkhyA- sadbuddhistayA svato dharmaM parijJAyApareSAM yathAvasthitaM dharmaM zrutacAritrAkhyaM vyAgRNanti pratipAdayanti, yadivA svaparazaktiM parijJAya parSadaMvA pratipAdyaM cArthaM samyagavabudhya dharmaM pratipAdayanti / te caivaMvidhA buddhAH- kAlatrayavedino janmAntarasaMcitAnAM karmaNAmantakarA bhavanti anyeSAMca karmApanayana-8 OmokSArthaM (mu0)| 0 aTThabhavA u caritte iti vacanAccAritrayutaM samyaktvaM paraM pratipAti taditi apratipatitasamyaktva iti, jaghanyArAdhanayA vA janmabhiraSTatyekaiH iti vacanAt, saptASTAviti manuSyakAyasthityapekSam, samyaktvabhavAstu plyopmaasNkhybhaagmitaaH| // 453 //
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 454 // samarthA bhavantIti darzayati- te yathAvasthitadharmaprarUpakA dvayorapi parAtmanoH karmapAzavimocanayA snehAdinigaDavimocanayA zrutaskandhaH vA karaNabhUtayA saMsArasamudrasya pAragA bhavanti / te caivaMbhUtAH? samyak zodhitaM pUrvottarAviruddhaM praznaM zabdamudAharanti, tathAhi caturdaza madhyayana pUrvaM buddhyA paryAlocya ko'yaM puruSaH kasya cArthasya grahaNasamartho'haM vA kiMbhUtArthapratipAdanazakta ityevaM samyak parIkSya granthaH , vyAkuryAditi, athavA pareNa kazcidarthaM pRSTastaMpraznaMsamyagparIkSyodAharet-samyaguttaraM dadyAditi, tathA coktaM-AyariyasayAsI sUtram 17-20 (596-599) dhArieNa attheNa jhriymunniennN| to saMghamajjhayAre vavahariuM je suhaM hoti||1|| tadevaM te gItArthA yathAvasthitaM dharma kathayantaH nirganthAnAM svaparatArakA bhavantIti // 18 // 597 ||sc praznamudAharan kadAcidanyathApi brUyAdatastatpratiSedhArthamAha-'sa' praznasyodAhartA guNAH sarvArthAzrayatvAdratnakaraNDakalpaH kutrikApaNakalpo vA caturdazapUrviNAmanyataro'paroM vA kazcidAcAryAdiH pratibhAnavAnarthavizAradastadevaMbhUtaHkutazcinnimittAt zrotuH kupito'pi sUtrArthaM na chAdayet nAnyathA vyAkhyAnayet svAcArya vA nApalapet / dharmakathAM vA kurvannArthaM chAdayed AtmaguNotkarSAbhiprAyeNa vA paraguNAnna chAdayet, tathA paraguNAnna laSayet- na viDambayet / zAstrArthaM vA nApasiddhAntena vyAkhyAnayet tathA samastazAstrArthavettA'haM sarvalokaviditaH samastasaMzayApanetA na mattulyo hetuyuktibhirarthapratipAdayitetyevamAtmakaM mAnaM- abhimAnaM garvaM na seveta, nApyAtmano bahuzrutatvena tapasvitvena vA prakAzanaM kuryAt, cazabdAdanyadapi pUjAsatkArAdikaM pariharet, tathA na cApi prajJAvAn sazrutikaH parihAsa keliprAyaM brUyAd, yadivA kathaJcidabudhyamAne zrotari tadupahAsaprAyaM parihAsaMna vidadhyAttathA nApi cAzIrvAda bahuputro bahudhano dIrghAyustvaM bhUyA ityAdi vyAgRNIyAt, // 454 // (r) AcAryasakAzAd avadharitenArthena smArakeNa jJAtrA c| tataH saGghamadhye vyavahartuM sukhaM bhvti||1||70mnytro vA (mu0)| 0 zAstravettA (mu0)| sA va dhAri0 (mu0)| * hoMti (mu0)|
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 455 // zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayana grantha:, sUtram 21-24 (600-603)| vibhajyavAdaH bhASAsvarUpAdiH bhASAsamitiyuktena bhAvyamiti // 19 // 598 // kiMnimittamAzIrvAdona vidheya ityAha-bhUteSu-jantuSUpamardazaGkA bhUtAbhizaGkA tayA''zIrvAdaM sAvadhaM sapApaM jugupsamAno na brUyAt tathA gAstrAyata iti gotraM- maunaM vAksaMyamastaM mantrapadena vidyApamArjanavidhinA na nirvAhayet na niHsAraM kuryAt / yadivA gotraM- jantUnAM jIvitaM 'mantrapadena' rAjAdiguptabhASaNapadena rAjAdInAmupadezadAnato 'na nirvAhayet' nApanayet, etaduktaM bhavati-na rAjAdinA sArdhaM jantujIvitopamardakaM mantraM kuryAt, tathA prajAyanta iti prajA:jantavastAsu prajAsu manujo manuSyo vyAkhyAnaM kurvan dharmakathAM vA na kimapi lAbhapUjAsatkArAdikaM icched abhilaSet, tathA kutsitAnAM- asAdhUnAM dharmAn- vastudAnatarpaNAdikAn na saMvadet na brUyAd yadivA nAsAdhudharmAn bruvan saMvAdayed athavA dharmakathAM vyAkhyAnaM vA kurvan prajAsvAtmazlAghArUpAM kIrtiM necchediti // 20 // 599 // kiJcAnyat hAsaM piNo saMdhati pAvadhamme, oe tahIyaM pharusaM viyaanne| No tucchae No ya vikaMthaijA, aNAile yA akasAi bhikkhuu|| sUtram 21 / / ( // 600 / ) saMkeja yA'saMkitabhAva bhikkhU, vibhajavAyaMca viyAgarejjA |bhaasaaduyN dhammasamuTTitehiM, viyAgarejA samayA supanne / sUtram 22 // ( // 601 // ) aNugacchamANe vitahaM vijANe, tahA tahA sAhu akkksennN|nn katthaI bhAsa vihiMsaijjA, niruddhagaMvAvina dIhaijjA // sUtram 23 / / ( // 602 // ) samAlavejjA paDipunnabhAsI, nisAmiyA smiyaaatttthdNsii| ANAi suddhaM vayaNaM bhiuMje, abhisaMdhae pAvavivega bhikkhU // sUtram (r)jIvitaM tad mantra (pr0)| // 455 //
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAsva zrIsUtrakRtAGga 24 // ( // 603 // ) | zrutaskandhaH1 niyuktiyathA parAtmanohasyimutpadyeta tathA zabdAdikaM zarIrAvayavamanyAn vA pApadharmAn sAvadhAnmanovAkkAyavyApArAn na saMdhayet na caturdazazrIzIlA0 madhyayana vRttiyutam vidadhyAt, tadyathA- idaM chinddhi bhinddhi, tathA kuprAvacanikAn hAsyaprAyaM notprAsayet, tadyathA- zobhanaM bhavadIyaM vratam, granthaH , zrutaskandhaH1 tadyathA- mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM caapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRssttH||1|| sUtram 21-24 // 456 // (600-603) BityAdikaM paradoSodbhAvanaprAyaM pApabandhakamitikRtvA hAsyenApi na vaktavyam / tathA ojo rAgadveSarahitaH sabAhyAbhyantara vibhajyavAdaH granthatyAgAdvA niSkiJcanaH san tathyamapi paramArthataH satyamapi paruSaM vaco'paracetovikAri jJaparijJayA vijAnIyAtpratyAkhyAna rUpAdiH parijJayA ca pariharet, yadivA rAgadveSavirahAdojAH 'tathyaM' paramArthabhUtamakRtrimamapratArakaM paruSa' karmasaMzleSAbhAvAnnirmamatvAdalpasattvairduranuSTheyatvAdvA karkazamantaprAntAhAropabhogAdvA paruSaM- saMyamaM vijAnIyAt tadanuSThAnataH samyagavagacchet, tathA svataH kazcidarthavizeSa parijJAya pUjAsatkArAdikaM vA'vApya na tuccho bhavet nonmAdaM gacchet, tathA na vikatthayet nAtmAnaM zlAghayet paraM vA samyaganavabudhyamAnaM no vikatthayet nAtyantaM camaDhayet, tathA anAkulo vyAkhyAnAvasare dharmakathAvasare vA'nAvilo. lAbhAdinirapekSo bhavet, tathA sarvadA akaSAyaH kaSAyarahito bhaved bhikSuH sAdhuriti ||21||600||saamprtN vyAkhyAnavidhimadhikRtyAha- bhikSuH sAdhurvyAkhyAnaM kurvannarvAgdarzitvAdarthanirNayaM prati azaGkitabhAvo'pi zaGket auddhatyaM pariharannahamevArthasya vettA nAparaH kazcidityevaMgarvana kurvIta kiMtu viSamamarthaM prarUpayansAzaGkameva kathayed, yadivA parisphuTamapyazaGkitabhAvamapyarthaM na tathA kathayet yathA paraH zaGketa, tathA vibhajyavAda- pRthagarthanirNayavAdaM vyAgRNIyAt yadivA vibhajyavAdaH- syAdvAdastaM 0 vrataM- mRdvI (pr0)| 0 bhaktaM madhye (pr0)| 0 tathyamiti (mu0)| 9 kiJcida0 (pr0)| 9 mAnaH (mu0)| 9 akaSAyI (pr0)| // 456 //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 457 // sarvatrAskhalitaM lokavyavahArAvisaMvAditayA sarvavyApinaM svAnubhavasiddhaM vaded, athavA samyagarthAn vibhajya- pRthakkRtvA zrutaskandha:1 tadvAdaM vadet, tadyathA-nityavAdaM dravyArthatayA paryAyArthatayA tvanityavAdaM vadet, tathA svadravyakSetrakAlabhAvaiH sarve'pi padArthAH caturdaza madhyayana santi, paradravyAdibhistu na santi, tathA coktaM-sadeva sarvaM ko necchetsvruupaadictussttyaat?| asadeva viparyAsAnna cenna vyvtisstthte|| granthaH , 11||ityaadikN vibhajyavAdaM vadediti / vibhajyavAdamapi bhASAdvitayenaiva brUyAdityAha- bhASayoH AdyacaramayoH satyAsatyA- sUtram 21-24 (600-603) mRSayordvikaM bhASAdvikaM tadbhASAdvayaM kvacitpRSTo'pRSTo vA dharmakathAvasare'nyadA vA sadA vA vyAgRNIyAt bhASet, kiMbhUtaH san? vibhajyavAdaH samyak-satsaMyamAnuSThAnenotthitAH samutthitAH- satsAdhava udyuktavihAriNo na punarudAyinRpamArakavatkRtrimAstaiH samyagutthitaiH bhASAsvasaha viharan cakravartidramakayoH samatayA rAgadveSarahito vA zobhanaprajJo bhASAdvayopetaH samyagdharmaM vyAgRNIyAditi // 22 // 601 // rUpAdiH kizcAnyat- tasyaivaM bhASAdvayena kathayataH kazcinmedhAvitayA tathaiva tamarthamAcAryAdinA kathitamanugacchansamyagavabudhyet, aparastu mandamedhAvitayA vitathaM- anyathaivAbhijAnIyAt, taM ca samyaganavabudhyamAnaM tathA tathA- tena tena hetUdAharaNasadhuktiprakaTanaprakAreNa mUrkhastvamasi tathA durdurUDhaH khasUcirityAdinA karkazavacanenAnirbharttayan yathA yathA'sau budhyate tathA tathA sAdhuH suSTha bodhayet / / na kutracitkruddhamukhahastauSThanetravikArairanAdareNa kathayanmanaHpIDAmutpAdayet, tathA praznayatastadbhASAmapazabdAdidoSaduSTAmapi dhim / mUrkhAsaMskRtamate! kiM tavAnena saMskRtena pUrvottaravyAhatena voccaritenetyevaM na vihiMsyAt na tiraskuryAd asambaddhoddhaTTanatastaM praznayitAraM na viDambayediti / tathA niruddhaM- arthastokaM dIrghavAkyairmahatA zabdadardudaraNArkaviTapikASTikAnyAyena na kathayet / niruddhaM vA- stokakAlInaM vyAkhyAnaM vyAkaraNatarkAdipravezanadvAreNa prasaktyAnuprasaktyA na dIrghayet na dIrghakAlikaM kuryAt, 0 voccAri0 (mu0)| OM arthaM stokaM (pr0)| 0 zabdadaIraNA0 (pr0)| // 457 //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 458 // zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayanaM granthaH , sUtram 25-27 (604-606) vibhajyavAdaH bhASAsvarUpAdiH tathA coktaM-so attho vattavvo jo bhaNNai akkharehiM thovehiM / jo puNa thovo bahuakkharehiM so hoi nissaaro||1||tthaa kiMcitsUtramalpAkSaramalpArthaM vA ityAdi caturbhaGgikA, tatra yadalpAkSaraM mahArthaM tadiha prazasyata iti // 23 // 602||apic-ytpunrtivissmtvaadlpaakssrairn samyagavabudhyate tatsamyag- zobhanena prakAreNa samantAtparyAyazabdoccAraNato bhAvArthakathanatazcAlapedbhASeta samAlapet, nAlpairevAkSarairuktvA kRtArtho bhaved, apitu jJeyagahanArthabhASaNe saddhetuyuktyAdibhiH zrotAramapekSya pratipUrNabhASI syAd-askhalitAmilitAhInAkSarArthavAdI bhavediti / tathA''cAryAdeH sakAzAdyathAvadarthaM zrutvA nizamya avagamya casamyagyathAvasthitamarthaM yathA gurusakAzAdavadhAritama)- pratipAdyaM draSTuMzIlamasya sa bhavati samyagarthadarzI, sa evaMbhUtaH saMstIrthakarAjJayAsarvajJapraNItAgamAnusAreNa zuddhaM avadAtaMpUrvAparAviruddhaM niravadyaM vacanamabhiyujItotsargaviSaye sati utsargamapavAdaviSaye cApavAdaM tathA svaparasamayayoryathAsvaM vacanamabhivadet / evaM cAbhiyuJjan bhikSuH pApavivekaM lAbhasatkArAdinirapekSatayA kAGkhamANo nirdoSaM vacanamabhisandhayediti // 24 // 603 // punarapi bhASAvidhimadhikRtyAha ahAvuiyAI susikkhaejjA, jaijjayANAtivelaM vadejA / se diTTimaM diTThiNa lUsaejjA, se jANaI bhaasiuNtNsmaahiN| sUtram 25 // ( // 604 // ) alUsae No pacchannabhAsI, No suttamatthaM ca kareja taaii| satthArabhattI aNuvIi vAyaM, suyaM ca samma paDivAyayaMti // sUtram 26 // ( // 605 // ) se suddhasutte uvahANavaMca, dhammaca je viMdati tattha tattha / Adejjavakke kusale viyatte, sa arihai bhAsitaM smaahiN| sUtram 27 // Oso'rtho vaktavyo yo bhaNyate'kSaraiH stokaiH / yaH punaH stoko bahubhirakSaraiH sa bhavati nissaarH|| 1 // // 45
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 459 // zrutaskandhaH1 caturdazamadhyayanaM granthaH , sUtram 25-27 (604-606) vibhajyavAdaH bhASAsvarUpAdiH ( // 606 // tibemi // iti granthanAmayaM caudasamajjhayaNaM samattaM / / (gAthAgU 618) yathoktAni tIrthakaragaNadharAdibhistAnyaharnizaM suSTha zikSeta grahaNazikSayA sarvajJoktamAgamaM samyag gRhNIyAd AsevanAzikSayA tvanavaratamudhuktavihAritayA''seveta, anyeSAM ca tathaiva pratipAdayed, atiprasaktalakSaNanivRttaye tvapadizyate, sadA grahaNAsevanAzikSayordezanAyAM yateta, sadA yatamAno'pi yo yasya kartavyasya kAlo'dhyayanakAlo vA tAM velAmatilaya nAtivelaM vadedadhyayanakartavyamaryAdAM nAtilayetsa (dasa) danuSThAnaM prati vrajedvA, yathAvasaraM parasparAbAdhayA sarvAH kriyAH kuryaadityrthH| sa evaMguNajAtIyo yathAkAlavAdI yathAkAlacArI ca samyagdRSTimAn yathAvasthitAn padArthAn zraddadhAno dezanAM vyAkhyAnaM vA kurvan dRSTiM samyagdarzanaM na lUSayet na dUSayet, idamuktaM bhavati-puruSavizeSajJAtvA tathA tathA kathanIyamapasiddhAntadezanAparihAreNa yathA yathA zrotuH samyaktvaM sthirIbhavati, na punaH zaGkotpAdanato dUSyate, yazcaivaMvidhaH sa jAnAti avabudhyate bhASituM prarUpayituM samAdhiM samyagdarzanajJAnacAritrAkhyaM samyakcittavyavasthAnAkhyaM vA taM sarvajJoktaM samAdhiM samyagavagacchatIti // 25 // 604 // kiMcAnyat-alUsae ityAdi, sarvajJoktamAgamaM kathayan no lUSayet nAnyathA'pasiddhAntavyAkhyAnena dUSayet, tathA na pracchannabhASI bhavet siddhAntArthamaviruddhamavadAtaM sArvajanInaM tatpracchannabhASaNena na gopayet, yadivA pracchannaM vA'rthamapariNatAya na bhASeta, taddhi siddhAntarahasyamapariNataziSyavidhvaMsanena doSAyaiva saMpadyate, tathA coktaM-aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodIrNe, zamanIyamiva jvre||1|| ityAdi, na ca sUtramanyat svamativikalpanataH svaparatrAyI kurvItAnyathA vA sUtraM 0prarUpayed (pr0)|
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgatadarthaM vA saMsArAttrAyI- trANazIlo jantUnAM na vidadhIta, kimityanyathA sUtraM na kartavyamityAha- parahitaikarataH zAstA tasmin / zrutaskandhaH1 | niyukti zAstariyA vyavasthitA bhakti:- bahumAnastayA tadbhaktyA anuvicintya-mamAnenoktena na kadAcidAgamabAdhAsyAdityevaM paryAlocya caturdaza| zrIzIlA0 madhyayana vRttiyutam vAdaMvadet, tathA yacchrutamAcAryAdibhyaH sakAzAttattathaiva samyaktvArAdhanAmanuvartamAno'nyebhya RNamokSa pratipadyamAnaH pratipAdayet granthaH , zrutaskandhaH1 prarUpayena sukhazIlatAMmanyamAno yathAkathaMcittiSThediti ||26||605||adhyynopsNhaaraarthmaah-ssmygdrshnsyaaluussko sUtram 25-27 // 460 // yathAvasthitAgamasya praNetA'nuvicintyabhASaka: zuddhaM-avadAtaM yathAvasthitavastuprarUpaNato'dhyayanUtazcasUtraM-pravacanaM yasyAsau (604-606) vibhajyavAdaH zuddhasUtraH, tathopadhAnaM- tapazcaraNaM yadyasya sUtrasyAbhihitamAgame tadvidyate yasyAsAvupadhAnavAn, tathA dharmaM ca zrutacAritrAkhyaM yaH bhASAsvasamyak vetti vindate vA- samyag labhate tatra tatre ti ya AjJAgrAhyo'rthaH sa AjJayaiva pratipattavyo hetukastu samyagghetunA yadivA rUpAdiH svasamayasiddho'rthaH svasamaye vyavasthApanIyaH para (samaya)siddhazca parasmin athavotsargApavAdayorvyavasthito'rthastAbhyAmeva yathAsvaM pratipAdayitavyaH, etadguNasaMpannazca AdeyavAkyo grAhyavAkyo bhavati, tathA kuzalo nipuNaH AgamapratipAdane sadanuSThAne ca vyaktaH parisphuTo nAsamIkSyakArI, yazcaitadaNasamanvitaH so'rhati-yogyo bhavati taM sarvajJoktaM jJAnAdikaM bhAvasamAdhi bhASituM pratipAdayitum, nAparaH kazciditi / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat, gato'nugamo, nayAH praagvvyaakhyeyaaH||27|| 606||smaaptN caturdazaM granthAkhyamadhyayanamiti // ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau caturdazamadhyayanaM granthAkhyaM samAptamiti // 70sthitavastuprarU0 (pr0)| (c) dharmaM zruta0 (mu0)| 0 dikaM vA bhAva0 (mu0)| // 460 //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayana AdAnIyama niyuktiH 132-136 AdAnAdinikSepAH // 461 // // atha paJcadazamadhyayanaM aadaaniiyaakhym|| atha caturdazAdhyayanAnantaraM paJcadazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayanesabAhyAbhyantarasya granthasya parityAgo vidheya ityabhihitam, granthaparityAgAccAyatacAritro bhavati sAdhuH tato yAdRgasau yathA ca saMpUrNAmAyatacAritratAM pratipadyate tadanenAdhyayanena pratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, tatropakramAntagato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-AyatacAritreNa sAdhunA bhAvyam / nAmaniSpanne tu nikSepe AdAnIyamiti nAma, mokSArthinAszeSakarmakSayArthaM yajjJAnAdikamAdIyate tadatra pratipAdyata itikRtvA AdAnIyamiti nAma saMvRttam / paryAyadvAreNa ca pratipAdita sugrahaM bhavatItyata AdAnazabdasya tatparyAyasya ca grahaNazabdasya nikSepaM kartukAmo niyuktikRdAha ni0- AdANe gahaNaMmi ya Nikkhevo hoti doNhavi cukto| egaTuM nANaTuMca hoja pagayaM tu aadaanne||132|| ni0-jaM paDhamassaMtimae bitiyassa utaM haveja Adimi / eteNAdANijjaM eso anno'vi pjjaao||133|| ni0- NAmAdI ThavaNAdI davvAdI ceva hoti bhaavaadii| davvAdI puNa davvassa jo sabhAvo sae ThANe // 134 // ni0- AgamaNoAgamao bhAvAdI taMbuhA vavadisaMtI |nnoaagmo bhAvo pNcvihonnaayvvo||135|| ni0- Agamao puNa AdI gaNipiDagaM hoi bArasaMgaM tu / gaMthasilogo padapAdaakkharAiMca tatthAdI // 136 / / athavA jamatIyaM' ti asyAdhyayanasya nAma, taccAdAnapadena, AdAvAdIyate ityAdAnam, tacca grahaNamityucyate, tata AdAnagrahaNayornikSepArthaM niyuktikRdAha- AdANe ityAdi, AdIyate kAryArthinA tadityAdAnam, karmaNi lyuT pratyayaH, karaNe vA, AdIyate- gRhyate svIkriyate vivakSitamaneneti kRtvA, AdAnaM ca paryAyato grahaNamityucyate, tata AdAnagrahaNayornikSepo(pe) // 46
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgamavAta bhavati dvau catuSko, tadyathA-nAmAdAnaM sthApanAdAnaM dravyAdAnaM bhAvAdAnaM ca, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAdAnaM vittam, zrutaskandhaH1 niyuktiyasmAllaukikaiH parityaktAnyakartavyairmahatA klezena tadAdIyate, tena vA'paraM dvipadacatuSpadAdikamAdIyata itikRtvA, bhAvAdAnaM paJcadazazrIzIlA0 madhyayanaM vRttiyutam tu dvidhA-prazastamaprazastaMca, tatrAprazastaM krodhAdyudayo mithyAtvAviratyAdikaMvA, prazastaM tUttarottaraguNazreNyA vizuddhAdhyavasAya- AdAnIyam, zrutaskandhaH1 kaNDakopAdAnaM samyagjJAnAdikaM vetyetadarthapratipAdanaparametadeva vA'dhyayanaM draSTavyamiti, evaM grahaNe'pi nAmAdikazcaturdhA nikSepo niyuktiH // 462 // 132-136 draSTavyaH, bhAvArtho'pyAdAnapadasyeva draSTavyaH, tatparyAyatvAdasyeti / etacca grahaNaM naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrArthanayAbhiprAyeNA AdAnAdidAnapadena sahAlocyamAnaM zakrendrAdivadekArtha- abhinnArthaM bhavet, zabdasamabhirUDhetthaMbhUtazabdanayAbhiprAyeNa ca nAnArthaM bhvet| nikSepAH iha tu prakRtaM prastAva AdAne AdAnaviSaye yata AdAnapadamAzrityAsyAbhidhAnamakAri, AdAnIyaM vA jJAnAdikamAzritya / nAma kRtamiti // AdAnIyAbhidhAnasyAnyathA vA pravRttinimittamAha- yat padaM prathamazlokasya tadardhasya ca ante- paryante tadeva padaM zabdato'rthata ubhayatazca dvitIyazlokasyAdau tadardhasya vA''dau bhavati etena kAraNena- AdyantapadasadRzatvenAdAnIyaM bhavati, eSa AdAnIyAbhidhAnapravRtteH paryAyaH abhiprAyaH anyo vA viziSTajJAnAdi AdAnIyopAdAnAditi / kecittu punarasyAdhyayanasyAntAdipadayoH saMkalanAtsaMkaliketi nAma kurvate, tasyA api nAmAdikazcaturdhA nikSepo vidheyaH, tatrApi dravyasaMkalikA nigaDAdau bhAvasaMkalanA tUttarottaraviziSTAdhyavasAyasaMkalanam, idameva vA'dhyayanam, AdyantapadayoH saMkalanAditi / / yeSAmAdAnapadenAbhidhAnaM tanmatenAdau yatpadaM tadAdAnapadam, ata AdernikSepaM kartukAma Aha-AdernAmAdikazcaturdhA nikSepaH, // 42 // nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyAdi darzayati- dravyAdiH punaH dravyasya paramANvAderyaH svabhAvaH pariNativizeSaH svake sthAne (r) karmakaraNayorbhedAt, yadvA dhAtubhedenArthabhedAt, sAmAnya grahaNaM AdAvAdAnAdAdAnamiti vA bhedaH / 0 prakAreNa (mu0)|
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 463 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayana AdAnIyam, niyuktiH 132-136 AdAnAdinikSepAH svakIye paryAye prathama-Adau bhavati sa dravyAdiH, dravyasya dadhyAderya AdyaH pariNativizeSaH kSIrasya vinAzakAlasamakAlInaH, 8 evamanyasyApi paramANvAderdravyasya yo yaH pariNativizeSaH prathamamutpadyate sa sarvo'pi dravyAdirbhavati / nanu ca kathaM kSIravinAzasamaya eva dadhyutpAdaH?, tathAhi- utpAdavinAzau bhAvAbhAvarUpau vastudhau vartete, na ca dharmo dharmiNamantareNa bhavitumarhati, ata ekasminneva kSaNe taddharmiNordadhikSIrayoH sattA'vApnoti, etacca dRSTeSTabAdhitamiti, naiSa doSaH, yasya hi vAdinaH kSaNamAtraM vastu tasyAyaM doSo, yasya tu pUrvottarakSaNAnugatamanvayi dravyamasti tasyAyaM doSa eva na bhavati, tathAhi- tatpariNAmidravyamekasminneva kSaNe ekena svabhAvenotpadyate pareNa vinazyati, anantadharmAtmakatvAdvastuna iti ytkiNcidett| tadevaM dravyasya vivakSitapariNAmena pariNamato ya AdyaH samayaH sa dravyAdiriti sthitam, dravyasya prAdhAnyena vivkssittvaaditi|| sAmprataM bhAvAdimadhikRtyAha- bhAvaH- antaHkaraNasya pariNativizeSastaM buddhAH tIrthakaragaNadharAdayo vyapadizanti pratipAdayanti, tadyathA- Agamato noAgamatazca, tatra noAgamataH pradhAnapuruSArthatayA cintyamAnatvAt paJcavidhaH paJcaprakAro bhavati, tadyathA-prANAtipAtaviramaNAdInAMpaJcAnAmapi mahAvratAnAmAdyaH pratipattisamaya iti, tathA Agamao ityAdi, AgamamAzritya punarAdirevaM draSTavyaH, tadyathA- yadetadgaNinaH-AcAryasya piTakaM-sarvasvamAdhAro vA taddvAdazAGgaM bhavati, tuzabdAdanyadapyupAGgAdikaM draSTavyam, tasya ca pravacanasyAdibhUto yo granthastasyApyAdyaH zlokastatrApyAdyaM padaM tasyApi prathamamakSaram, evaMvidho bahuprakAro bhAvAdiSTavya iti / tatra sarvasyApi pravacanasya sAmAyikamAdistasyApi karomIti padaM tasyApi kakAro, dvAdazAnAM tvaGgAnAmAcArAGgamAdistasyApi zastraparijJAdhyayanamasyApi ca jIvoddezakastasyApi suyaM ti padaM tasyApi sukAra iti, asyaca prakRtAGgasya samayAdhyayanamAdistasyApi AdhuddezakazlokapAdapadavarNAdiSTavya iti // 132-136 ||gtonaamnisspnno // 463
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayanaM AdAnIyam, sUtram 1-4 (607-610) AvaraNakSayAt // 464 // sarvajJaH dharmArAdhaka: | zrIsUtrakRtAGgaM nikSepaH, tadanantaramaskhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaMniyuktizrIzIlA0 jamatItaM paDuppannaM, AgamissaMca nnaayo| savvaM mannati taM tAI, snnaavrnnNte|suutrm 1 // ( // 607 // ) vRttiyutam aMtae vitigicchAe, se jANati aNelisaM / aNelisassa akkhAyA, Na se hoi tahiM tahiM / / sUtram 2 // ( // 608 // ) zrutaskandhaH1 tahiM tahiM suyakkhAyaM, se ya sccesuaahie| sayA sacceNa saMpanne, mittiM bhUehiM kppe| sUtram 3 / / ( // 609 // ) bhUehiM na virujjhejA, esa dhamme busiimo| busimaMjagaM parinnAya, assiNjiivitbhaavnnaa||suutrm 4 // ( // 610 // ) asya cAnantarasUtreNa sambandho vaktavyaH,sacAyam, tadyathA-AdeyavAkyaH kuzalo vyakto'rhati tathoktaM samAdhi bhASitum, ayazca yadatItaM pratyutpannamAgAmi ca sarvamavagacchati sa eva bhASitumarhati nAnya iti / paramparasUtrasambandhastu ya evAtItAnAgatavartamAnakAlatrayavedI sa evAzeSabandhanAnAM parijJAtA troTayitA vetyetaddhyetetyAdikaH sambandho'parasUtrairapisvabuddhyA laganIyA iti| tadevaM pratipAditasambandhasyAsya sUtrasya vyAkhyA prastUyate- yatkimapi dravyajAtamatItaM yacca pratyutpannaM yaccAnAgataMeSyatkAlabhAvi tasyAsausarvasyApi yathAvasthitasvarUpanirUpaNatonAyakaH praNetA, yathAvasthitavastusvarUpapraNetRtvaMca parijJAne sati bhavatyatastadupadizyate-sarvaM atItAnAgatavartamAnakAlatrayabhAvato dravyAdicatuSkasvarUpato dravyaparyAyanirUpaNatazcamanuteasau jAnAti samyak paricchinatti tatsarvamavabudhyate, jAnAnazca viziSTopadezadAnena saMsArottAraNataH sarvaprANinAM trAyyasautrANakaraNazIlaH, yadivA-'ayavayapayamayacayatayaNaya gatA' vityasya dhAtorghapratyayaH, tayanaM tAyaH sa vidyate yasyAsau. tAyI, 'sarve gatyarthA jJAnArthA' itikRtvA sAmAnyasya paricchedako, manute ityanena vizeSasya, tadanena sarvajJaH sarvadarzI cetyuktaM 70vayatayaNaya gatau (pr0)| // 464 //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 465 // dharmArAdhaka: bhavati, na ca kAraNamantareNa kAryaM bhavatItyata idamapadizyate- darzanAvaraNIyasya karmaNo'ntakaH, madhyagrahaNe (na)tu ghAti- zrutaskandhaH1 catuSTayasyAntakRd draSTavya iti||1||607||yshcghaatictussttyaantkRtsiidRgbhvtiityaah-vicikitsaa-cittviplutiH saMzayajJAnaM madhyayana tasyAsau tadAvaraNakSayAdantakRt saMzayaviparyayamithyAjJAnAnAmaviparItArthaparicchedAdante vartate, idamuktaM bhavati darzanA AdAnIyam, varaNakSayapratipAdanAt jJAnAd bhinnaM darzanamityuktaM bhavati, tatazca yeSAmekameva sarvajJasya jJAnaM vastugatayoH sAmAnyavizeSayora-3 sUtram 1-4 (607-610) cintyazaktyupetatvAtparicchedakamityeSo'bhyupagamaH so'nena pRthagAvaraNapratipAdanena nirasto bhavatIti, yazca ghAtikarmAnta AvaraNakSayAt kRdatikrAntasaMzayAdijJAnaH saH anIdRzaM ananyasadRzaM jAnIte na tattulyo vastugatasAmAnyavizeSAMzaparicchedaka ubhayarUpeNaiva / / sarvajJaH vijJAnena vidyata iti, idamuktaM bhavati-na tajjJAnamitarajanajJAnatulyam, ato yaduktaM mImAMsakaiH- sarvajJasya sarvapadArthaparicchedakatve'bhyupagamyamAne sarvadA sparzarasagandhavarNazabdaparicchedAdanabhimatadravyarasAsvAdanamapi prApnoti, tadanena vyudastaM draSTavyam, yadapyucyate-sAmAnyena sarvajJasadbhAve'pi vizeSahetorabhAvAdahatyeva saMpratyayo nopapadyate, tathA coktaM-arha(ruha) n yadi sarvajJo, buddho netyatra kA prmaa?| athobhAvapi sarvajJau, matabhedastayoH kthm?||1||ityaadi, etatparihArArthamAha-anIhazasya ananyasadRzasya yaH paricchedaka AkhyAtA ca nAsau tatra tatra darzane bauddhAdike bhavati, teSAM dravyaparyAyayoranabhyupagamAditi, tathAhi-zAkyamuniH sarvaM kSaNikamicchan paryAyAnevecchati na dravyam, dravyamantareNa ca nirbIjatvAt paryAyANAmapyabhAvaH prApnotyata: paryAyAnicchatA'vazyamakAmenApi tadAdhArabhUtaM pariNAmi dravyameSTavyam, tadanabhyupagamAcca nAsau sarvajJa iti, tathA apracyutAnutpannasthiraika // 465 // svabhAvasya dravyasyaivaikasyAbhyupagamAdadhyakSAdhyavasIyamAnAnAmarthakriyAsamarthAnAMparyAyANAmanabhyupagamAnniSparyAyasya dravya (c) bhavati tatra darzanA0 (mu0)| 7 varaNakSayaprati0 (mu0)| (c) sparzarUparasa (mu0)| 0 'pi zeSa0 (mu0)|
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 466 // AvaraNakSayAt dharmArAdhaka: syApyabhAvAtkapilo'pi na sarvajJa iti, tathA kSIrodakavadabhinnayordravyaparyAyayorbhedenAbhyupagamAdulUkasyApi na sarvajJatvam / zrutaskandha:1 asarvajJatvAcca tIrthAntarIyANAMmadhye na kazcidapyanIdRzasya- ananyasadRzasyArthasya dravyaparyAyobhayarUpasyAkhyAtA bhavatItyato paJcadaza madhyayanaM hannevAtItAnAgatavartamAnatrikAlavartino'rthasya svAkhyAtetina tatra tatreti sthitam ||2||608||saamprtmetdev tIthikAnAma AdAnIyam, sarvajJatvamarhatazca sarvajJatvaM yathA bhavati tathA sopapattikaM darzayitumAha- tatra tatreti vIpsApadaM yadyattenArhatA jIvAjIvAdikaM sUtram 1-4 (607-610) padArthajAtaM tathA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetava itikRtvA saMsArakAraNatvena tathA samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti mokSAGgatayetyetatsarvaM pUrvottarAvirodhitayA yuktibhirupapannatayA ca suSTvAkhyAtaM- svAkhyAtam, tIrthikavacanaM tu sarvajJaH 'na hiMsyAdbhUtAnI'ti bhaNitvA tadupamardakArambhAbhyanujJAnAtpUrvottaravirodhitayA tatra tatra cintyamAnaM niyuktikatvAnna svAkhyAtaM bhavati, sacAviruddhArthasyAkhyAtArAgadveSamohAnAmanRtakAraNAnAmasaMbhavAt sadbhyo hitatvAcca satyaH svAkhyAtaH tatsvarUpavidbhiH pratipAditaH / rAgAdayo hyanRtakAraNaM teca tasya na santi ataH kAraNAbhAvAtkAryAbhAva iti kRtvA tadvaco bhUtArthapratipAdakam, tathA coktaM- vItarAgA hi sarvajJA, mithyA na bruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam ||1||nnu ca sarvajJatvamantareNApi heyApAdeyamAtraparijJAnAdapi satyatA bhavatyeva, tathA coktaM- sarvaM pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM, tasya / na: kvopayujyate ? // 1 // ityAzaGkayAha- sadA sarvakAlaM satyena avitathabhASaNatvena saMpanno'sau avitathabhASaNatvaM ca sarvajJatve sati bhavati, nAnyathA, tathAhi-kITasaMkhyAparijJAnAsaMbhavesarvatrAparijJAnamAzaGkayeta, tathA coktaM-sadRze bAdhAsaMbhave tallakSaNameva // 466 // dUSitaM syAd iti sarvatrAnAzvAsaH, tasmAtsarvajJatvaM tasya bhagavata eSTavyam, anyathA tadvacasaH sadA satyatA na syAt, satyo vA 0 bhavatItyarha0 (mu0)| 0 0deva kutI0 (mu0)| 0 bruvate vacaH (mu0)| 0 tathA bhUtArtha0 pr0| 1
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / 467 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayanaM AdAnIyam, sUtram 5-8 (611-614) AvaraNakSayAt sarvajJaH dharmArAdhaka: saMyamaH santaH- prANinastebhyo hitatvAd atastena tapaHpradhAnena saMyamena bhUtArthahitakAriNA sadA sarvakAlaM saMpanno yuktaH, etadguNasaMpannazcAsau bhUteSujantuSu maitrIMtadrakSaNaparatayA bhUtadayAM kalpayet kuryAt, idamuktaM bhavati- paramArthataH sa sarvajJastattvadarzitayA yo bhUteSu maitrI kalpayet, tathA coktaM-(mAtRvatparadArANi , paradravyANi lossttvt|) AtmavatsarvabhUtAni, yaH pazyati sa pshyti|| 1||3||609||ythaa bhUteSu maitrI saMpUrNabhAvamanubhavati tathA darzayitumAha- bhUtaiH sthAvarajaGgamaiHsaha virodhaM na kuryAt tadupaghAtakAriNamArambhaM tadvirodhakAraNaM dUrataH parivarjayedityarthaH sa eSaH anantarokto bhUtAvirodhikArI dharmaH svabhAva: puNyAkhyo vA busImaotti tIrthakRto'yaM dharmaH satsaMyamavato veti / tathA satsaMyamavAn sAdhustIrthakRdvA jagat carAcarabhUtagrAmAkhyaM kevalAlokena sarvajJapraNItAgamaparijJAnena vA parijJAya samyagavabudhya asmin jagati maunIndre vA dharme bhAvanAH paJcaviMzatirUpA dvAdazaprakArA vA yA abhimatAstA jIvitabhAvanA jIvasamAdhAnakAriNIH satsaMyamAGgatayA mokSakAriNIrbhAvayediti // 4 // 610 // sadbhAvanAbhAvitasya yadbhavati taddarzayitumAha bhAvaNAjogasuddhappA, jaleNAvA va aahiyaa| nAvA va tIrasaMpannA, savvadukkhA tiutttti|suutrm 5 // // 611 // ) tiuTTaI umedhAvI, jANaM logaMsi pAvagaM / tuti pAvakammANi, navaM kmmmkuvvo||suutrm 6 // // 612 // ) akuvvaoNavaMNatthi, kammaM nAma vijANai / vinnAya se mahAvIre, jeNa jAINa mijjii|suutrm 7 // // 613 // ) Na mijjaI mahAvIre, jassa natthi purekddN| vAuvva jAlamaJceti, piyA logaMsi ithio / / sUtram 8 // ( // 614 // ) bhAvanAbhiryogaH- samyakpraNidhAnalakSaNobhAvanAyogastena zuddha AtmA-antarAtmA yasya sa tathA, saca bhAvanAyogazuddhA(r) nAsti kvacidapi aadrsh| (r) 'yaM satsaMyama0 (mu0)| // 467 //
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 468 // AvaraNakSayAt tmA san parityaktasaMsArasvabhAvo nauriva jaloparyavatiSThate saMsArodanvata iti, nauriva- yathA jale'nimajjanatvena prakhyAtA evamasAvapi zrutaskandhaH1 saMsArodanvati na nimajjatIti / yathA cAsau niryAmakAdhiSThitA'nukUlavAteritA samastadvandvApagamAttIramAskandatyevamAyata-8 paJcadaza madhyayanaM cAritravAn jIvapotaH sadAgamakarNadhArAdhiSThitastapomArutavazAtsarvaduHkhAtmakAtsaMsArAt truTyati apagacchati mokSAkhyaM tIraM AdAnIyam, sarvadvandvoparamarUpamavApnotIti // 5 // 611 // apica-sahi bhAvanAyogazuddhAtmA nauriva jale saMsAropari vartamAnastribhyo- sUtram 5-8 (611-614) manovAkkAyebhyo'zubhebhyastruTyati, yadivA atIva sarvabandhanebhyastruTyati- mucyate atitruTyati- saMsArAdativartate medhAvI maryAdAvyavasthitaH sadasadvivekI vA'smin loke caturdazarajjvAtmake bhUtagrAmaloke vA yatkimapi pApakaM karma sAvadyAnuSThAnarUpaM sarvajJaH dharmArAdhakaH tatkAryaM vA aSTaprakAraM karma tat jJaparijJayA jAnan pratyAkhyAnaparijJayA ca tadupAdAnaM pariharan tatastruTayati, tasyaivaM lokaM karma vA jAnato navAni karmANyakurvato niruddhAzravadvArasya vikRSTatapazcaraNavataH pUrvasaMcitAni karmANi truTyanti ativartante vA navaM ca karmAkurvato'zeSakarmakSayo bhavatIti // 6 // 612 // keSAzcitsatyAmapi karmakSayAnantaraM mokSAvAptau tathApisvatIrthanikAradarzanataH punarapi saMsArAbhigamanaM bhavatI(tI) damAzaGkayAha- tasyAzeSakriyArahitasya yogapratyayAbhAvAtkimapyakurvato'pi navaM pratyagraM karma jJAnAvaraNIyAdikaM nAsti na bhavati, kAraNAbhAvAtkAryAbhAva itikRtvA, karmAbhAve ca kutaH saMsArAbhigamanaM?, karmakAryatvAtsaMsArasya, tasya coparatAzeSadvandvasya svaparakalpanA'bhAvAdrAgadveSarahitatayA svadarzananikArAbhinivezo'pi na bhavatyeva, sa caitaguNopetaH karmASTaprakAramapi kAraNatastadvipAkatazca jAnAti, namanaM nAma-karmanirjaraNaM tacca samyak jAnAti, yadivA karmajAnAti tannAmaca, asya copalakSaNArthatvAttadbhedAMzca prakRtisthityunubhAvapradezarUpAnsamyagavabudhyate,saMbhAvanAyAM O saMsAre pari0 (mu0)| 0 nivartante (mu0)| P
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 469 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayanaM AdAnIyam, sUtram 5-8 (611-614) AvaraNakSayAt sarvajJaH dharmArAdhaka: vA nAmazabdaH, saMbhAvyate cAsya bhagavataH karmaparijJAnaM vijJAya ca karmabandhaM tatsaMvaraNanirjaraNopAyaM cAsau mahAvIraH karmadAraNasahiSNustatkaroti yena kRtenAsmin saMsArodare na punarjAyate tadabhAvAcca nApi mriyate, yadivA-jAtyA nArako'yaM tiryagyoniko'yamityevaM na mIyate-na paricchidyate, anena ca kAraNabhAvAtsaMsArAbhAvAvirbhAvanena yatkaizciducyate-jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jgtpteH| aizvaryaM caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // ityetadapi vyudastaM bhavati, saMsArasvarUpaM vijJAya tadabhAvaH kriyate, na punaH sAMsiddhikaH kazcidanAdisiddho'sti, tatpratipAdikAyA yukterasaMbhavAditi // 7 // 613 // kiM punaH kAraNamasau na jAtyAdinA mIyate ityAzaGkayAha- asau mahAvIraH parityaktAzeSakarmA na jAtyAdinA mIyate paricchidyate, na mriyate vA, jAtijarAmaraNarogazokairvA saMsAracakravAle paryaTana na mriyate- na pUryate, kimiti?, yatastasyaiva jAtyAdikaM bhavati yasya puraskR(rAkR)taM janmazatopAttaM karma vidyate, yastu bhagavato mahAvIrasya niruddhAzravadvArasya nAsti na vidyate puraskR(rAkR)tam, puraskR(rAkR)takarmopAdAnAbhAvAcca na tasya jAtijarAmaraNairbharaNaM saMbhAvyate, tadAzravadvAranirodhAd, AzravANAM ca pradhAnaH strIprasaGgastamadhikRtyAha-vAyuryathA satatagatirapratiskhalitatayA agnijvAlAdahanAtmikAmapyatyeti-atikrAmati parAbhavati, na tayA parAbhUyate, evaM loke manuSyaloke hAvabhAvapradhAnatvAt priyA dayitAstatpriyatvAcca duratikramaNIyAstA atyetiatikrAmati natAbhirjIyate, tatsvarUpAvagamAt tajjayavipAkadarzanAcceti, tathA coktaM-smitena bhAvena madena lajjayA, parAGgakhairardhakaTAkSavIkSitaiH / vacobhirISAkalahena lIlayA, samastabhAvaiH khalu bandhanaM striyH||1||tthaa strINAM kRte bhrAtRyugasya bhedaH, sambandhibhede strIvazatAphalasya narakAdeH darzanAt yadvA strINAM vazavartI na bhavatIti prAguktam, asaMbhavi cenna, tatsvarUpetyAdi, anarthakAritvAvagamAd viratiH, tatra pramANa kAmajayalabhyaphaladarzanaM jayopAyasya bhogajanyadAruNavipAkasya ca jnyaanaadvaa| 0 samantapAzaM (pr0)| // 469 //
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayana AdAnIyam, sUtram 9-12 (615-618) AvaraNakSayAt sarvajJaH dharmArAdhaka: // 470 / / zrIsUtrakRtAGgastriya eva mUlam / aprAptakAmA bahavo narendrA, naariibhirutsaaditraajvNshaaH||2||ityevNttsvruupN parijJAya tajjayaM vidhatte, naitAbhirjIyata niyukti iti sthitam / atha kiM punaH kAraNaM strIprasaGgAzravadvAreNa zeSAzravadvAropalakSaNaM kriyate na prANAtipAtAdineti?,atrocyate, zrIzIlA0 vRttiyutam keSAzciddarzaninAmaGganopabhoga AzravadvArameva na bhavati, tathA cocuH- na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM, zrutaskandha:1 nivRttistu mahAphalA // 1 // ityAdi, tanmatavyudAsArthamevamupanyastamiti, yadivA madhyamatIrthakRtAM caturyAma eva dharmaH, iha tu paJcayAmo dharma ityasyArthasyAvirbhAvanAyAnenopalakSaNamakAri, athavA parANi vratAni sApavAdAni idaM tu nirapavAdamityasyArthasya prakaTanAyaivamakAri, athavA sarvANyapivratAni tulyAni, ekakhaNDane sarvavirAdhanamitikRtvA ato yena kenacinnirdezo na doSAyeti // 8 // 614 // adhunA strIprasaGgAzravanirodhaphalamAvirbhAvayannAha ithio jeNa sevaMti, AimokkhA hu te jamaNA / te jaNA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jIviyaM ||suutrm 9 // ( // 615 // ) jIvitaM piTThao kiccA, aMtaM pAvaMti kammuNaM / kammuNA saMmuhIbhUtA, je mggmnnusaasii||suutrm 10 // ( // 616 // ) aNusAsaNaM puDho pANI, vasumaM pUyaNAsu (sa) te / aNAsae jate daMte, daDhe aarymehunne||suutrm 11 // ( // 617 // ) NIvAre va Na lIejA, chinnasoe aNAvile / aNAile sayA daMte, saMdhi patte annelisN||suutrm 12 // ( // 618 // ) ye mahAsattvAH kaTuvipAko'yaM strIprasaGga ityevamavadhAraNatayA striyaH sugatimArgArgalAH saMsAravIthIbhUtAH sarvAvinayarAjadhAnyaH kapaTajAlazatAkulA mahAmohanazaktayo na sevante na tatprasaGgamabhilaSanti ta evaMbhUtA janA itarajanAtItAH sAdhava Adau prathamaM mokSaH azeSadvandvoparamarUpo yeSAM te AdimokSAH, huravadhAraNe, AdimokSA eva te'vagantavyAH, idamuktaM bhavati 0 kRtvA yena (mu0)| // 470 //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadaza zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 471 / / dharmArAdhaka: sarvAvinayAspadabhUtaH strIprasaGgo yaiH parityaktasta evAdimokSA:- pradhAnabhUtamokSAkhyapuruSArthodyatAH, Adizabdasya pradhAna- zrutaskandhaH 1 vAcitvAt, na kevalamudyatAste janAH strIpAzabandhanonmuktatayA'zeSakarmabandhanonmuktAH santo nAvakAGganti nAbhilaSanti: madhyayanaM asaMyamajIvitaM aparamapi parigrahAdikaM nAbhilaSante, yadivA parityaktaviSayecchAH sadanuSThAnaparAyaNA mokSakatAnA jIvitaM / AdAnIyam, dIrghakAlajIvitaM nAbhikAGkSantIti // 9 // 615 // kiMcAnyat- jIvitaM asaMyamajIvitaM pRSThataH kRtvA anAdRtya prANadhAraNa- sUtram 9-12 (615-618) lakSaNaM vA jIvitamanAdRtya sadanuSThAnaparAyaNAH karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM antaM paryavasAnaM prApnuvanti, athavA karmaNA sadanuSThAnena / AvaraNakSayAt jIvitanirapekSAH saMsArodanvato'ntaM sarvadvandvoparamarUpaM mokSAkhyamApnuvanti, sarvaduHkhavimokSalakSaNaM mokSamaprAptA api sarvajJaH karmaNA- viziSTAnuSThAnena mokSasya saMmukhIbhUtA- ghAticatuSTayakSayakriyayA utpannadivyajJAnAH zAzvatapadasyAbhimukhIbhUtAH, ka evaMbhUtA ityAha-yevipacyamAnatIrthakRnnAmakarmANaH samAsAditadivyajJAnA mArga mokSamArga jJAnadarzanacAritrarUpaM anuzAsati | sattvahitAya prANinAM pratipAdayanti svatazcAnutiSThantIti // 10 // 616 // anuzAsanaprakAramadhikRtyAha- anuzAsyantesanmArge'vatAryante sadasadvivekataH prANino yena tadanuzAsanaM- dharmadezanayA sanmArgAvatAraNaM tatpRthak pRthak bhavyAbhavyAdiSu prANiSukSityudakavat svAzayavazAdanekadhA bhavati, yadyapi ca abhavyeSu tadanuzAsanaM na samyak pariNamati tathApi sarvopAyajJasyApi na sarvajJasya doSaH, teSAmeva svabhAvapariNatiriyaM yayA tadvAkyamamRtabhUtamekAntapathyaM samastadvandvopaghAtakArina yathAvat / pariNamati, tathA coktaM- saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu, 471 // sUryAMzavo mdhukriicrnnaavdaataaH||1|| kiMbhUto'sAvanuzAsaka ityAha- vasu- dravyaM sa ca mokSaM prati pravRttasya saMyamaH tadvidyate O'ntaM paryantaM sarva0 (pr0)| 0 kriyayA vA utpanna0 (pr0)|
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 472 // yasyAsau vasumAn, pUjana-devAdikRtamazokAdikamAsvAdayati-upabhuGkta iti pUjanAsvAdakaH, nanu cAdhAkarmaNo devAdikRtasya zrutaskandha:1 samavasaraNAderupabhogAtkathamasau satsaMyamavAnityAzaGkayAha- na vidyate AzayaH- pUjAbhiprAyo yasyAsAvanAzayaH, yadivA paJcadaza madhyayana dravyato vidyamAne'pi samavasaraNAdike bhAvato'nAsvAdako'sau, tadgatagAAbhAvAt, satyapyupabhoge 'yataH' prayataH satsaMyama AdAnIyam, vAnevAsAvekAntena saMyamaparAyaNatvAt, kuto? yata indriyanoindriyAbhyAM dAntaH, etadguNo'pi kathamityAha- dRDhaH saMyame, sUtram 9-12 (615-618) ArataM- uparatamapagataM maithunaM yasya sa Aratamaithuna:- apagatecchAmadanakAmaH, icchAmadanakAmAbhAvAcca saMyame dRDho'sau bhavati, AvaraNakSayAt AyatacAritratvAcca dAnto'sau bhavati, indriyanoindriyadamAcca prayataH, prayatnavattvAcca devAdipUjanAnAsvAdakaH, tadanAsvA- sarvajJaH danAcca satyapi dravyata: paribhoge satsaMyamavAnevAsAviti // 11 // 617 // atha kimityasAvuparatamaithuna ityAzaGkayAha dharmArAdhakaH nIvAra:-sUkarAdInAM pazUnAM vadhyasthAnapravezanopAyabhUtoM bhakSyavizeSastatkalpametanmaithunam, yathA hi asau pazurnIvAreNa pralobhya vadhyasthAnamabhinIya nAnAprakArA vedanAH prApyate evamasAvapyasumAn nIvArakalpenAnena strIprasaGgena vazIkRto bahuprakArA yAtanAH prApnoti, atonIvAraprAyametanmaithunamavagamya sa tasmin jJAtatattvo nalIyeta na strIprasaGgaM kuryAt, kiMbhUtaH sannityAhachinnAni- apanItAni srotAMsi-saMsArAvataraNadvArANi yathAviSayamindriyapravartanAni prANAtipAtAdIni vA AzravadvArANi yena sa chinnasrotAH, tathA anAvilaH akaluSorAgadveSAsaMpRktatayA malarahito'nAkulo vA-viSayApravRtteH svasthacetA evaMbhUtazcAnAvilo'nAkulo vA sadA sarvakAlamindriyanoindriyAbhyAM dAnto bhavati, IdRgvidhazca karmavivaralakSaNaM bhAvasandhiM anIdRzaM / ananyatulyaM prApto bhavatIti // 12 // 618 // kiJca (r) pravezanabhUto (mu0)| 0 matinIya (pr0)| // 472 //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 473 // zrutaskandha:1 paJcadazamadhyayanaM AdAnIyam, sUtram 13-16 (619-622) AvaraNakSayAt sarvajJaH dharmArAdhaka: aNelisassa kheyanne, Na virujjhijja kenni|mnnsaa vayasA ceva, kAyasAceva cakkhumaM / / sUtram 13 // ( // 619 // ) se hucakkhUmaNussANaM, je kaMkhAe ya aNte| aMteNa khuro vahatI, cakkaM aMteNa loddh'tii||suutrm 14 // ( // 620 // ) aMtANi dhIrA sevaMti, teNa aMtakarA iha / iha mANussae ThANe, dhmmmaaraahiuNnnraa|| sUtram 15 // // 621 // ) NiTThiyaTThAva devA vA, uttarIe iyaM suyaM / suyaM ca meyamegesiM, amaNussesuNo thaa|suutrm 16 // ( // 622 // ) anIdRzaH ananyasadRzaH saMyamo maunIndradharmo vA tasya tasmin vA khedajJo nipuNaH, anIzakhedajJazca kenacitsArdhaM na virodha kurvIta, sarveSu prANiSu maitrI bhAvayedityarthaH, yogatrikakaraNatrikeNeti darzayati- manasA antaHkaraNena prazAntamanAH, tathA vAcA hitamitabhASI tathA kAyena niruddhaduSpraNihitasarvakAyaceSTo dRSTipUtapAdacArI san paramArthatazcakSuSmAn bhavatIti // 13 // 619 // apica- huravadhAraNe, sa eva prAptakarmavivaro'nIhazasya khedajJo bhavyamanuSyANAM cakSuH- sadasatpadArthAvirbhAvanAnnetrabhUto vartate, kiMbhUto'sau?, yaH kAGkSAyAH bhogecchAyA antako viSayatRSNAyAH pryntvrtii| kimantavartI vivakSitamarthaM sAdhayati?, sAdhayatyevetyamumarthaM dRSTAntena sAdhayannAha- antena paryantena kSuro nApitopakaraNaM tadantena vahati, tathA cakramapi- rathAGgamantenaiva mArge pravartate, idamuktaM bhavati-yathA kSurAdInAMparyanta evArthakriyAkArI evaM viSayakaSAyAtmakamohanIyAnta evApasadasaMsArakSayakArIti // 14 // 620 // amumevArthamAvirbhAvayannAha- antAn paryantA viSayakaSAyatRSNAyAstatparikarmaNArthamudyAnAdInAmAhArasya vA'ntaprAntAdIni dhIrAH mahAsattvA viSayasukhani:spRhAH sevante abhyasyanti, tena cAntaprAntAbhyasanena antakarAH sNsaarsy| tatkAraNasya vA karmaNaH kSayakAriNo bhavanti, ihe ti manuSyaloke AryakSetre vA, na kevalaM ta eva tIrthaGkarAdayaH anye'pIha * vartIti (mu0)| (r) prAntAni (pr0)| 0 mAnuSyake (pr0)| // 47
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 paJcadazamadhyayana AdAnIyam, sUtram 17-20 (623-626) nA'manuSyeSu mokSa: zrIsUtrakRtAGga mAnuSyaloke sthAne prAptAH samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM dharmamArAdhya narAH manuSyAH karmabhUmigarbhavyutkrAntijasaMkhyeyavarSAyuSaH niyuktizrIzIlA0 ntaH sadanuSThAnasAmagrImavApya niSThitArthA uparatasarvadvandvA bhavanti // 15 // 621 // idamevAha- niSThitArthAH kRtakRtyA bhavanti, vRttiyutam kecana pracurakarmatayA satyAmapi samyaktvAdikAyAM sAmagyAM na tadbhava eva mokSamAskandanti apitu saudharmAdyAH paJco (zcAnu) zrutaskandhaH1 ttaravimAnAvasAnA devA bhavantIti, etallokottarIye pravacane zrutaM-AgamaH evaMbhUtaH sudharmasvAmI vA jmbuusvaaminmuddishyaivmaah|| 474 / / yathA mayaitallokottarIye bhagavatyarhatyupalabdham, tadyathA- avAptasamyaktvAdisAmagrIkaH sidhyati vaimAniko vA bhvtiiti| manuSyagatAvevaitannAnyatreti darzayitumAha- suyaM ca meM ityAdi pazcArddham, tacca mayA tIrthakarAntike zrutaM avagatam, gaNadharaHsvaziSyANAmekeSAmidamAha- yathA manuSya evAzeSakarmakSayAtsiddhigatibhAgbhavati nAmanuSya iti, etena yacchAkyairabhihitam, tadyathA- deva evAzeSakarmaprahANaM kRtvA mokSabhAgbhavati, tadapAstaM bhavati, na hyamanuSyeSu gatitrayavartiSu saccAritrapariNAmA-2 bhAvAdyathA manuSyANAM tathA mokSAvAptiriti // 16 // 622 // idameva svanAmagrAhamAha aMtaM karaMti dukkhANaM, ihamegesi AhiyaM / AghAyaM puNa egesiM, dullabhe'yaM samussae |suutrm 17 // ( // 623 // ) io viddhaMsamANassa, puNo saMbohi dullbhaa|dullhaao tahaccAo, je dhammaTuM viyaagre||suutrm 18 // ( / / 624 // ) je dhammasuddhamakkhaMti, pddipunnmnnelisN| aNelisassa jaM ThANaM, tassa jammakahA kao? ||suutrm 19 // // 625 // ) kao kayAi medhAvI, uppajjaMti thaagyaa| tahAgayA appaDinnA, cakkhUlogassaNuttarA // sUtram 20 // // 626 / / ) na hyamanuSyA azeSaduHkhAnAmantaM kurvanti, tathAvidhasAmagyabhAvAt, yathaikeSAM vAdinAmAkhyAtam, tadyathA- devA evottarottaraM (r)surya me (mu0)| iSTito'vadhAraNavidherbhavatItyasyAgrato yojanaivakArasya, tathA cAsaMbhavavyavacchedAyaivakAro'tra, anyathA buddhasyApi mnussytvaadnirmokssprsnggH| II XXII
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 475 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayanaM AdAnIyam, sUtram 17-20 (623-626) nA'manuSyeSu mokSaH sthAnamAskandanto'zeSaklezaprahANaM kurvanti, na tatheha- Arhate pravacane iti / idamanyat punarekeSAM gaNadharAdInAM svaziSyANAM vAgaNadharAdibhirAkhyAtam, tadyathA-yugasamilAdinyAyAvAptakathaJcitkarmavivarAt yo'yaM zarIrasamucchyaH so'kRtadharmopAyairasumadbhirmahAsamudraprabhraSTaratnavatpunardurlabho bhavati, tathA coktaM- nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam ||1||ityaadi||17||623|| apica- itaH amuSmAt manuSyabhavAtsaddharmato vA vidhvaMsamAnasyAkRtapuNyasya punarasmin saMsAre paryaTato bodhiH samyagdarzanAvAptiH sudurlabhA utkRSTataH apArdhapudgalaparAvartakAlena yato bhavati, tathA durlabhAdurApA tathAbhUtA-samyagdarzanaprAptiyogyA arcAlezyA'ntaHkaraNapariNatirakRtadharmaNAmiti, yadivA'rcA-manuSyazarIraM tadapyakRtadharmabIjAnAmAryakSetrasukulotpattisakalendriyasAmagyAdirUpaM durlabhaM bhavati, jantUnAM ye dharmarUpamarthaM dharmArthaM vyAkurvanti, ye dharmapratipattiyogyA ityarthaH, teSAM tathAbhUtArcA sudurlabhA bhavatIti // 18 // 624 // kiJcAnyat- ye mahApuruSA vItarAgAH karatalAmalakavatsakalajagaddaSTAraH ta evaMbhUtAH parahitaikaratAH zuddhaM avadAtaM sarvopAdhivizuddhaM dharma AkhyAnti pratipAdayanti svataH samAcaranti ca pratipUrNaM AyatacAritrasadbhAvAtsaMpUrNaM yathAkhyAtacAritrarUpaM vA anIdRzaM ananyasadRzaM dharmaM AkhyAnti anutiSThanti c| tadevaM anIdRzasya ananyasadRzasya jJAnacAritropetasya yat sthAnaM- sarvadvandvoparamarUpaM tadavAptasya tasya kuto| janmakathA?, jAto mRto vetyevaMrUpA kathA svapnAntare'pi tasya karmabIjAbhAvAt kuto vidyata? iti, tathoktaM - dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkrH||1||||19|| 625 // kiMcAnyat- karmabIjAbhAvAt (r)zarIrameva pudgalasaMghAtatvAtsamucchyaH 'ussaya samussaevA' iti vacanAt samucchraya eva vA dehavAcakaH zarIrazabdastu vishessnnm| vAntasamyaktvadharmasyaitAvatA'vazyaM samyaktvasya punaH praapteH| O0marthaM vyAku0 (mu0)| 0 ananyasadRzajJAna (pr0)| 9 tathA coktaM (pr0)| // 475 //
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 476 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayana AdAnIyam, sUtram 21-25 (627-631) vIrona karmakartA kutaH kasmAtkadAcidapi medhAvino jJAnAtmakA: tathA- apunarAvRttyA gatAstathAgatAH punarasmin saMsAre'zucinigarbhAdhAne samutpadyante?, na kathaJcitkadAcitkarmopAdAnAbhAvAdutpadyanta ityarthaH, tathA tathAgatA: tIrthakRdgaNadharAdayo na vidyate pratijJAnidAnabandhanarUpA yeSAM te'pratijJA- anidAnA nirAzaMsAH sattvahitakaraNodyatA anuttarajJAnatvAdanuttarA lokasya jantugaNasya sadasadarthanirUpaNakAraNatazcakSurbhUtA hitAhitaprAptiparihAraM kurvantaH sakalalokalocanabhUtAstathAgatAH sarvajJA bhavantIti // 20 // 626 // kizcAnyat aNuttare ya ThANe se, kAsaveNa pavedite / jaM kiccA NivvuDA ege, niDhe pAvaMti pNdditaa||suutrm 21 // ( // 627 // ) paMDie vIriyaM laddhaM, nigghAyAya pvttgN|dhunne puvvakaDaM kammaM, NavaM vA'viNa kuvvatI / / sUtram 22 // // 628 // ) Na kuvvatI mahAvIre, aNupuvvakaDaM rayaM / rayasA saMmuhIbhUtA, kammaM heccANa jaM mayaM // sUtram 23 // // 629 // ) jaM mayaM savvasAhUNaM, taM mayaMsallagattaNaM / sAhaittANa taM tinnA, devA vA abhaviMsute // sUtram 24 // // 630 // ) abhaviMsupurA dhI(vI)rA, aagmissaavisuvvtaa| dunnibohassa maggassa, aMtaM pAukarA tinne |suutrm 25 // // 631 // ) ttibemi / iti panarasamaM jamaiyaM nAmajjhayaNaM samattaM / / (gAthAgU 643) na vidyate uttaraM- pradhAnaM yasmAt sthAnAt tadanuttaraM sthAnam, tacca satsaMyamAkhyaM kAzyapena kAzyapagotreNa zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA praveditaM AkhyAtam, tasya cAnuttaratvamAvirbhAvayannAha- yad anuttaraM saMyamasthAnaM eke mahAsattvAH sadanuSThAyinaH kRtvA anupAlya nirvRtA: nirvANamanuprAptAH, nirvRtAzca santa: saMsAracakravAlasya niSThAM paryavasAnaM paNDitA: pApADDInAH prApnuvanti, yasmAdanuttaraM (mu0)| 8 // 476 //
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 477 // tadevaMbhUtaM saMyamasthAnaM kAzyapena praveditaM yadanuSThAyinaH santa: siddhiM prApnuvantIti taatpryaarthH|| 21 // 627 // apica- zrutaskandhaH1 paNDitaH sadasadvivekajJo vIryaM karmoddalanasamarthaM satsaMyamavIryaM vA labdhvA avApya, tadeva vIrya vizinaSTi- niHshesskrmnno| paJcadaza madhyayana nirghAtAya nirjaraNAya pravartakaM paNDitavIryam, tacca bahubhavazatadurlabhaM kathaJcitkarmavivarAdavApya dhunIyAd apanayet pUrvabhaveSvanekeSu / AdAnIyam, iyatkRtaM- upAttaM karmASTaprakAraM tatpaNDitavIryeNa dhunIyAt navaM ca abhinavaM cAvanirodhAnna karotyasAviti // 22 // 628 // sUtram 21-25 (627-631) kiJca- mahAvIraH karmavidAraNasahiSNuH sannAnupUryeNa mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairyatkRtaM rajo'parajantubhistadasau na vIrona karoti na vidhatte, yatastatprAktanopAttarajasaivopAdIyate, sa ca tatprAktanaM karmAvaSTabhya satsaMyamAtsaMmukhIbhUtaH, tadabhimukhIbhUtazca karmakartA yanmatamaSTaprakAraM karma tatsarvaM hitvA tyaktvA mokSasya satsaMyamasya vA sammukhI bhUto'sAviti // 23 // 629 // anyazca-'jammaya'-8 mityAdi, sarvasAdhUnAM yat mataM abhipretaM tadetatsatsaMyamasthAnam, tadvizinaSTi-zalyaM-pApAnuSThAnaM tajjanitaM vA karma tatkartayatichinatti yattacchalyakartanaM tacca sadanuSThAnaM udyuktavihAriNaH sAdhayitvA samyagArAdhya bahavaH saMsArakAntAraM tIrNAH, apare tu sarvakarmakSayAbhAvAt devA abhUvan, te cAptasamyaktvAH saccAritriNo vaimAnikatvamavApuH prApnuvanti prApsyanti ceti // 24 // 630 // sarvopasaMhArArthamAha- purA pUrvasminnanAdike kAle bahavo mahAvIrAH karmavidAraNasahiSNavaH abhUvan bhUtAH tathA vartamAne ca kAle karmabhUmau tathAbhUtA bhavanti tathA''gAmini cAnante kAle tathAbhUtAH suvratA: satsaMyamAnuSThAyino bhaviSyanti, ye kiM kRtavantaH kurvanti kariSyanti cetyAha- yasya durnibodhasya- atIva duSprApasya(mArgasya)jJAnadarzanacAritrAkhyasya antaM parama-2 kASThAmavApya tasyaiva mArgasya prAduH prAkAzya, tatkaraNazIlAH prAduSkarAH svataH sanmArgAnuSThAyino'nyeSAM ca prAdurbhAvakAH (r) siddhimavA0 (pra0)10 bhUtAH satsaM0 (mu0)| 0 prAkAzyam, (mu0)| // 477 //
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ santaH saMsArArNavaMtIrNAstaranti tariSyanti ceti / gato'nugamaH, sAmprataM nayAH, te ca prAgvat drssttvyaaH| itiradhyayanaparisamAptau, bravImIti pUrvavat // 25 // 631 // iti AdAnIyAkhyaM paJcadazAdhyayanaM samAptam / / zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 478 // zrutaskandhaH1 paJcadazamadhyayana AdAnIyam, sUtram 21-25 (627-631) vIrona karmakartA // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau paJcadazamadhyayanaM AdAnIyAkhyaM samAptamiti // // 478 //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ :0888 zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 479 // ||ath SoDazamadhyayanaM gaathaakhym|| zrutaskandha:1 SoDazauktaM paJcadazamadhyayanam, sAmprataM SoDazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarokteSu paJcadazasvapyadhyayaneSu ye'rthA madhyayana abhihitA vidhipratiSedhadvAreNa tAn tathaivAcaran sAdhurbhavatItyetadanenAdhyayanenopadizyate, te cAmI arthAH, tadyathA-prathamAdhyayane / gAthA, svasamayaparasamayaparijJAnenasamyaktvaguNAvasthitobhavati dvitIyAdhyayane jJAnAdibhiH karmavidAraNahetubhiraSTaprakArakarma vidArayan gAthAnikSepAH sAdhurbhavati tathA tRtIyAdhyayane yathoktAnukUlapratikUlopasargAn samyak sahamAnaH sAdhurbhavati caturthe tu strIparISahasya durjayatvAttajjayakArIti paJcame tu narakavedanAbhyaH samudvijaMstatprAyogyakarmaNo virataH sansAdhutvamavApnuyAt SaSThe tu yathA zrIvIravardhamAnasvAminA karmakSayodyatena caturjAninA'pi saMyama prati prayatnaH kRtastathA'nyenApi chadmasthena vidheya iti saptame tu kuzIladoSAn jJAtvA tatparihArodyatena suzIlAvasthitena bhAvyaM aSTame tu bAlavIryaparihAreNa paNDitavIryodyatena sadA mokSAbhilASiNA bhAvyaM navame tuyathoktaM kSAntyAdikaM dharmamanucaran saMsArAnmucyata iti dazame tu saMpUrNasamAdhiyuktaH sugatibhAgbhavati ekAdaze tu samyagdarzanajJAnacAritrAkhyaM sanmArgaM pratipanno'zeSaklezaprahANaM vidhatte dvAdaze tu tIrthikadarzanAni samyagguNadoSavicAraNato vijAnanna teSu zraddhAnaM vidhatte trayodaze tu ziSyaguNadoSavijJaH saguNeSu vartamAnaH kalyANabhAgbhavati caturdaze tu prazastabhAvagranthabhAvitAtmA visrotasikArahito bhavati paJcadaze tu yathAvadAyatacAritro bhavati bhikSustadupadizyata iti / tadevamanantarokteSu paJcadazasvadhyayaneSu ye'rthAH pratipAditAste'tra saMkSepataH pratipAdyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya 1 // 479 // catvAryupakramAdInyanuyogadvArANi bhavanti / tatropakramAntargato'rthAdhikAro'nantarameva smbndhprtipaadnenaivaabhihitH| nAma * yathAnukUla0 (mu0)| 0 samudvijamAnasta0 (mu0)| 0 parihAriNA (pr0)|
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 480 // zrutaskandhaH 1 SoDazamadhyayana gAthA, niyuktiH 137-141 gAthAnikSepAH niSpanne tu nikSepe gAthASoDazakamiti nAma / tatra gAthAnikSepArthaM niyuktikRdAha ni0-NAmaMThavaNAgAhA davvagAhA ya bhAvagAhA ya / pattayapotthagalihiyA sA hoI davvagAhA u||137|| ni0- hoti puNa bhAvagAhA sAgAruvaogabhAvaNipphannA / mahurAbhihANajuttA teNaM gAhattiNaM biNti||138|| ni0- gAhIkayA va atthA ahava Na sAmuddaeNa chaMdeNaM / eeNa hoti gAhA eso anno'vi pjjaao||139|| ni0-paNNarasasu ajjhayaNesu piMDitattthesu jo avitahatti / piMDiyavayaNeNa'tthaM gaheti tamhA tato gAhA / / 140 // ni0-solasame ajjhayaNe aNagAraguNANa vaNNaNA bhnniyaa|gaahaasolsnnaamN ajjhayaNamiNaM vavadisaMti // 141 // tatra gAthAyA nAmAdikazcaturdhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyagAthAmAha- tatra jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA dravyagAthA patrakapustakAdinyastA, tadyathA- jayati nnvnnlinnikuvlyviysiysyvttpttldlccho| vIro gaiMdamayagalasulaliyagayavikkamoM bhgvN||1||athveymev gAthASoDazAdhyayanarUpA patrakapustakanyastA dravyagAtheti / bhAvagAthAmadhikRtyAha- bhAvagAthA punariyaM bhavati,tadyathA- yo'sau sAkAropayogaH kSAyopazamikabhAvaniSpanno gAthAM prati vyavasthitaH sA: bhAvagAthetyucyate, samastasyApica zrutasya kSAyopazamikabhAvevyavasthitatvAt, tatra cAnAkAropayogasyAsaMbhavAdevamabhidhIyate / iti / punarapi tAmeva vizinaSTi- madhuraM-zrutapezalamabhidhAnaM- uccAraNaM yasyAHsA madhurAbhidhAnayuktA, gAthAchandasopanibaddhasya prAkRtasya madhuratvAdityabhiprAyaH, gIyate- paThyate madhurAkSarapravRttyA gAyanti vA tAmiti gAthA, yata evamatastena kAraNena 0 gAthaiva SoDazaM gAthASoDazaM tadeva gAthASoDazakaM gAthAkhyaM SoDazamadhyayanaM yatra tattathA vaa| 0 potthagapattaya (mu0)| 0 jayati nvnliniikuvlyviksitshtptrptrldlaakssH| vIro galanmadagajendrasulalitagativikramo bhagavAn // 1 // * NavaNaliNa (mu0)|* salaliyagaivikkamo (pr0)| // 480
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 madhyayana zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 481 / / sUtram 1 agAraguNa varNanam gAthAmiti tAM bruvate / Namiti vAkyAlaGkAre enAMvA gAthAmiti / anyathA vA niruktimadhikRtyAha- gAthIkRtAH piNDIkRtA vikSiptAH santa ekatra mIlitA arthA yasyAM sA gAtheti, athavA sAmudreNa chandasA yA nibaddhA sA gAthetyucyate, taccedaM chandaHanibaddhaM ca yalloke, gAtheti tatpaNDitaiH proktm| eSaH anantarokto gAthAzabdasya paryAyo niruktaM tAtparyArtho draSTavyaH, tadyathAgIyate'sau gAyanti vA tAmiti gAthIkRtA vA'rthAH sAmudreNa vA chandaseti gAthetyucyate, anyo vA svayamabhyUhya niruktavidhinA vidheya iti / piNDitArthagrAhitvamadhikRtyAha- paJcadazasvapyadhyayaneSu anantarokteSu piNDitaH ekIkRto'rtho yeSAM tAni piNDitArthAni teSu sarveSvapi ya eva vyavasthito'rthastaM avitathaM yathAvasthitaM piNDitArthavacanena yasmAd grathnAtyetadadhyayana SoDazaMtataH' piNDitArthagrathanAdgAthetyucyata iti| 'tattvabhedaparyAyaiAkhye'tikRtvA tattvArthamadhikRtyAha- SoDazAdhyayane anagArAHsAdhavasteSAMguNA:-kSAntyAdayasteSAmanagAraguNAnAM paJcadazasvapyadhyayaneSvabhihitAnAmihAdhyayane piNDitArthavacanena yatovarNanA bhaNitA uktA'to gAthASoDazAbhidhAnamidamadhyayanaM vyapadizanti pratipAdayanti // 137-141 // ukto nAmaniSpannanikSepaniryuktyanugamaH, tadanantaraM sUtrasparzikaniyuktyanugamasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, asAvapyavasaraprApta evAto'skhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, taccedaM ahAha bhagavaM- evaM se daMte davie vosaTThakAetti vacce mAhaNetti vA 1 samaNetti vA 2 bhikkhUtti vA 3NiggaMthetti vA 4 paDiAhabhaMte! kahaM nu daMte devie vosaTThakAetti vacce mAhaNetti vA samaNetti vA bhikkhUtti vA NiggaMthetti vA? taM no bUhi mhaamunnii!||1|| itivirae savvapAvakammehiM pijjadosakalaha0 abbhakkhANa0 pesunna0 paraparivAya0 aratirati0 mAyAmosa0 micchAdasaNasallavirae (c) niruktamadhi0 (pr0)| 0 mIlitA yasyAM (pr0)| (c) sAmudreNa vA chandaseti gAthe0 (mu0)| 7 varNanA'bhihitA (mu0)| 7 dhAnamadhyayanamidaM (mu0) / // 481 //
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 482 // shrutskndhH| SoDazamadhyayana gAthA, sUtram 1 (632) agAraguNa varNanam samie sahie sayA jaeNo kujjheNomANI mAhaNetti vcce||2||suutrm 1 // ( // 632 // ) athe tyayaMzabdo'vasAnamaGgalArthaH, AdimaGgalaM tubudhyetetyanenAbhihitam, ata AdyantayormaGgalatvAtsarvo'pi zrutaskandho maGgalamityetadanenAveditaM bhavati / Anantarye vA'thazabdaH, paJcadazAdhyayanAnantaraM tadarthasaMgrAhIdaM SoDazamadhyayanaM praarbhyte| athAnantaramAha- bhagavAn utpannadivyajJAnaH sadevamanujAyAM parSadIdaM vakSyamANamAha, tadyathA- evamasau paJcadazAdhyayanoktArthayuktaH sasAdhurdAnta indriyanoindriyadamanena dravyabhUto muktigamanayogyatvAt dravyaM ca bhavye iti vacanAt rAgadveSakAlikApadravyarahitatvAdvAna jAtyasuvarNavat zuddhadravyabhUtastathA vyutsRSTo niSpratikarmazarIratayA kAyaH- zarIraM yena sa bhavati vyutsRSTakAyaH, tadevaMbhUtaH san pUrvoktAdhyayanArtheSu vartamAnaH prANinaH sthAvarajaGgamasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnAn mA haNatti pravRttiryasyAsau mAhano navabrahmacaryaguptigupto brahmacaryadhAraNAdvA brAhmaNa ityanantaroktaguNakadambakayuktaH sAdhurmAhano brAhmaNa (granthAgraM 8000) iti vA vAcyaH, tathA zrAmyati-tapasA khidyata itikRtvA zramaNo vAcyo'thavA sama-tulyaM mitrAdiSu mana:- antaHkaraNaM yasya sa. samanAH sarvatra vAsIcandanakalpa ityarthaH, tathA coktaM-Natthi ya si koi veso ityaadi| tadevaM pUrvoktaguNakalitaH zramaNaH san samamanA vA ityevaM vAcyaH sAdhuriti / tathA bhikSaNazIlo bhikSurbhinatti vA'STaprakAraM karmeti bhikSuH, sasAdhurdAntAdiguNopeto bhikSuriti vAcyaH / tathA sbaahyaabhyntrgrnthaabhaavaannirgrnthH| tadevamanantaroktapaJcadazAdhyayanoktArthAnuSThAyI dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyazca san nirgrantha iti vAcya iti / evaM bhagavatokte sati pratyAha tacchiSya:- bhagavan!- bhadanta! bhayAnta! bhavAnta! iti vA yo'saudAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyaH san brAhmaNaH zramaNo bhikSurnirgrantha iti vA vAcyaH tadetatkathaM? yadbhagavatoktaM brAhmaNAdi(r) nAsti tasya ko'pi dveSyaH / OM bhikSuriti (mu0)| (c) kAyazca (sa) ni0 (mu0)| 0 iti vAcyaH (mu0)| // 482 //
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH SoDazamadhyayana gAthA, sUtram (632) agAraguNa varNanam zrIsUtrakRtAGga zabdavAcyatvaM sAdhoriti, etannaH- asmAkaM brUhi Avedaya mahAmune yathAvasthitatrikAlavedin // 1 // ityevaM pRSTo bhagavAn niyukti brAhmaNAdInAM caturNAmapyabhidhAnAnAM kathaJcidbhedAdbhinnAnAM yathAkramaM pravRttinimittamAha- iti evaM pUrvoktAdhyayanArthavRttiH san zrIzIlA0 vRttiyutam virato nivRttaH sarvebhyaH pApakarmabhyaH-sAvadyAnuSThAnarUpebhyaH sa tathA, tathA prema-rAgAbhiSvaGgalakSaNaM dveSaHaprItilakSaNaH kalahozrutaskandhaH1] dvandvo'dhikaraNamabhyAkhyAnaM- asadabhiyogaH paizunyaM (karNejapatvaM) paraguNAsahanatayA taddoSodghaTTanamitiyAvat parasya parivAdaH // 483 // kAkvA paradoSApAdanaM aratiH- cittodvegalakSaNA saMyame tathA ratiH- viSayAbhiSvaGgo mAyA- paravaJcanA tayA kuTilamati{SAvAdaH- asadarthAbhidhAnaM gAmazvaM bruvato bhavati, mithyAdarzanaM- atattve tattvAbhinivezastattve vA'tattvamiti, yathA- Natthi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANaM / Natthi ya mokkhovAo chammicchattassa tthaannaaii|| 1 // ityAdi, etadeva zalyaM tasmiMstato vA virata iti, tathA samyagitaH samitaH- IryAsamityAdibhiH paJcabhiH samitibhiH samita ityarthaH, tathA saha hitena- paramArthabhUtena vartata iti sahitaH, yadivA sahito- yukto jJAnAdibhiH tathA sadAsarvakAlaM yataH prayataH satsaMyamAnuSThAne, tadanuSThAnamapi na kaSAyairniHsArIkuryAdityAha- kasyacidapyapakAriNo'pi na krudhyeta- AkruSTaH sanna krodhavazago bhUyAt, nApi mAnI bhaveduSkRSTatapoyukto'pi na garvaM vidadhyAt, tathA coktaM-jai so'vi nijjaramao paDisiddho aTThamANamahaNehiM / avasesa mayaTThANA parihariyavA pyttennN||1||asy copalakSaNArthatvAdrAgo'pi mAyAlobhAtmako na vidheya ityAdiguNakalitaH sAdhurmAhana iti niHzaGkaM vAcya iti ||2||||1||632||saamprtN zramaNazabdasya pravRttinimittamudbhAvayannAha8 OdvandvAdhika0 (mu0)| 0 nAsti na nityo na karoti na kRtaM vedayati nAsti nirvANam / nAsti ca mokSopAyaH SaNmithyAtvasya sthAnAni // 1 // 0 yadi so'pi nirjarAmadaH prtissiddho'ssttmaanmthnaiH| avazeSANi madasthAnAni pariharttavyAni prayatnena // 1 // // 483 //
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 484 // gAthA, (633-634) etthavi samaNe aNissie aNiyANe AdANaMca ativAyaM ca musAvayaM ca bahiddhaM ca kohaMca mANaMca mAyaM ca lohaM ca pijjaMca zrutaskandhaH1 dosaMca icceva jaojao AdANaM appaNo paddosaheUtaotaoAdANAto puvvaM paDivirate pANAivAyA siAdate davie vosaTTakAe | SoDaza madhyayana samaNetti vcce| sUtram 2 // ( // 633 // ) ethavi bhikkhU aNunnae viNIe nAmae daMte davie vosaTTakAe saMvidhuNIya virUvarUve parIsahovasagge ajjhappajogasuddhAdANe sUtram 2-3 uvaTThie ThiappA saMkhAe paradattabhoI bhikkhUti vcce||suutrm 3 // ( // 634 // ) agAraguNa atrApyanantarokte viratyAdike guNasamUhe vartamAnaH zramaNo'pi vAcyaH, etadguNayuktenApi bhAvyamityAha-nizcayenAdhikyena varNanam vA 'zrito' nizritaH na nizrito'nizritaH- kvaciccharIrAdAvapyapratibaddhaH, tathA na vidyate nidAnamasyetyanidAno- nirAkAGko'zeSakarmakSayArthI saMyamAnuSThAne pravarteta, tathA''dIyate-svIkriyate'STaprakAraM karma yena tadAdAnaM-kaSAyAH parigrahaH sAvadyAnuSThAna vA, tathA'tipAtanamatipAtaH, prANAtipAta ityarthaH, taM ca prANAtipAtaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parihared, evamanyatrApi kriyA yojniiyaa| tathA mRSA- alIko vAdo mRSAvAdastaM ca, tathA bahiddhaM ti maithunaparigrahau tau ca samyak / parijJAya pariharet / uktA mUlaguNAH, uttaraguNAnadhikRtyAha-krodha- aprItilakSaNaM mAnaM-stambhAtmakaM mAyAM- paravaJcanAtmikAMDa lobhaM- mUsvibhAvaM tathA prema-abhiSvaGgalakSaNaM tathA dveSasvaparAtmanorbAdhArUpamityAdikaM saMsArAvataraNamArga mokSAdhvano'padhvaMsakaM samyak parijJAya pariharediti / evamanyasmAdapi yato yataH karmopAdAnAd-ihAmutra cAnarthahetorAtmano'pAyaM pazyati // 484 // pradveSahetUMzca tatastataH prANAtipAtAdikAdanarthadaNDAdAdAnAt pUrvameva- anAgatamevAtmahitamicchan prativirato bhavet sarvasmAda (r) 'tipatanama0 (pr0)| (r) mAyAM ca para0 (mu0)| 88888887
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGgaM niyukti zrutaskandhaH1 SoDaza madhyayanaM zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| || 485 // narthahetubhUtAdubhayalokaviruddhAdvA sAvadyAnuSThAnAnmumukSurviratiM kuryAt / yazcaivaMbhUto dAntaH zuddho dravyabhUto niSpratikarmatayA vyutsRSTakAyaH sa zramaNo vaacyH||2||633|| sAmprataM bhikSuzabdasya pravRttinimittamadhikRtyAha-'atrApI'ti, ye te pUrvamuktAH pApakarmaviratyAdayo mAhanazabdapravRttihetavo'trApi bhikSuzabdasya pravRttinimitte ta evAvagantavyAH, amI cAnye, tadyathA-na gAthA, unnato'nunnataH, tatra dravyonnataH zarIreNocchritaH bhAvonnatastvabhimAnagrahagrastaH, tatpratiSedhAttaponirjarAmadamapi na vidhtte| vinItA sUtram 2-3 (633-634) tmatayA prazrayavAn yataH, etadevAha-vinayAlaGkatogurvAdAvAdezadAnodyate'nyadA vA''tmAnaM nAmayatIti nAmakaH-sadA gurvAda agAraguNa prahvobhavati, vinayena vA'STaprakAraM karma nAmayati, vaiyAvRttyodyato'zeSaM paapmpnytiityrthH| tathA dAntaH indriyanoindriyAbhyAm, varNanama tathA zuddhAtmA zuddhadravyabhUto niSpratikarmatayA vyutsRSTakAyazca parityaktadehazca yatkaroti tadarzayati- samyak vidhUya apanIya virUparUpAnnAnArUpAnanukUlapratikUlAn- uccAvacAn dvAviMzatiparISahAn tathA divyAdikAnupasargAzceti, tadvidhUnanaM tu yatteSAMka samyaksahanaM- tairaparAjitatA, parISahopasargAzca vidhUyAdhyAtmayogenasupraNihitAntaHkaraNatayA dharmadhyAnena zuddhaM-avadAtamAdAnaMcAritraM yasya sa zuddhAdAno bhavati / tathA samyagutthAnena- saccAritrodyamenotthitaH tathA sthito- mokSAdhvani vyavasthitaH parISahopasagairapyadhRSya AtmA yasya sa sthitAtmA, tathA saMkhyAya parijJAyAsAratAM saMsArasya duSprApatAM karmabhUmerbodheH sudurlabhatvaM cAvApya ca sakalAMsaMsArottaraNasAmagrI satsaMyamakaraNodyataH paraiH- gRhasthairAtmArthaM nirvartitamAhArajAtaM tairdattaM bhoktuM zIlamasya paradattabhojI, sa evaMguNakalito bhikSuriti vaacyH||3|| 634 // tathA'trApi guNagaNe vartamAno nirgrantha iti vAcyaH, amI cAnye apadizyante, tadyathA 7 virodhinaH sAvadyA0 (pr0)| 0 zabdapravRtti0 (pr0)| Mx
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrataskandhaH1 zrIsUtrakRtAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 486 // madhyayana gathA, (635) agAraguNa varNanam etthavi NiggaMthe ege egaviU buddhe saMchinnasoe susaMjate susamite susAmAie AyavAyapatte viU duhaovi soyapalicchinne No pUyAsakkAralAbhaTThI dhammaTThI dhammaviU NiyAgapaDivanne sami (ma) yaMcare daMte davie vosaTThakAe niggaMthetti vacce ||suutrm 4 // // 635 // ) se evameva jANaha jamahaM bhyNtaaro||ttibemi / iti solasamaMgAhAnAmajjhayaNaM samattaM // paDhamo suakkhaMdho smtto||1|| eko rAgadveSarahitatayA ojAH, yadivA'smin saMsAracakravAle paryaTanannasumAn svakRtasukhaduHkhaphalabhAktvenaikasyaiva paralokagamanatayA~ sadaikaka eva bhavati / tatrodyatavihArI dravyato'pyekako bhAvato'pi, gacchAntargatastu kAraNiko dravyato bhAjyo bhAvatastvekaka eva bhavati / tathaikamevAtmAnaM paralokagAminaM vettItyekavit, na me kazciduHkhaparitrANakArI sahAyo'stItyevamekavit, yadivaikAntavid ekAntena viditasaMsArasvabhAvatayA maunIndrameva zAsanaM tathyaM nAnyadityevaM vettItyekAntavita, athavaiko-mokSaH saMyamo vA taM vettIti, tathA buddhaH- avagatatattvaH samyak chinnAni-apanItAni bhAvasrotAMsi-saMvRtatvAkarmAzravadvArANi yena sa tathA, suSTha saMyataH- kUrmavatsaMyatagAtro nirarthakakAyakriyArahitaH susaMyataH, tathA suSTha paJcabhiH samitibhiH samyagita:- prApto jJAnAdikaM mokSamArgamasau susamitaH, tathA suSTu samabhAvatayA sAmAyikaM- samazatrumitrabhAvo yasya sa susaamaayikH| tathA''tmanaH- upayogalakSaNasya jIvasyAsaMkhyeyapradezAtmakasya saMkocavikAzabhAjaH svakRtaphalabhujaH pratyekasAdhAraNazarIratayA vyavasthitasya dravyaparyAyatayA nityAnityAdyanantadharmAtmakasya vA vAda AtmavAdastaM prApta AtmavAdaprAptaH, samyagyathAvasthitAtmasvatattvavedItyarthaH / tathA vidvAn avagatasarvapadArthasvabhAvo na vyatyayena padArthAnavagacchati / tato yt| kaizcidabhidhIyate, tadyathA- eka evAtmA sarvapadArthasvabhAvatayA vizvavyApI zyAmAkataNDulamAtro'GgaThaparvaparimANo vetyAdi O tayA ca sadaikaka eva / (pr0)| 0 vaikAntena viditasaMsAra0 (pr0)| (c) samitibhiH samitaH samyagitaH (pr0)| // 486 //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsUtrakRtAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 487 // ko'sadbhUtAbhyupagamaH parihRto bhavati, tathAvidhAtmasadbhAvapratipAdakasya prmaannsyaabhaavaaditybhipraayH| tathA dvidhA'pI ti SoDazadravyatobhAvatazca, tatra dravyasrotAMsi yathAsvaM viSayeSvindriyapravRttayaHbhAvasrotAMsi tuzabdAdiSvevAnukUlapratikUleSurAgadveSoddha madhyayana vAstAnyubhayarUpANyapi srotAMsi saMvRtendriyatayA rAgadveSAbhAvAcca paricchinnAni yena sa paricchinnasrotAH, tathA no pUjAsatkAra gAthA, lAbhArthI kiMtu nirjarApekSI sarvAstapazcaraNAdikAH kriyA vidadhAti, etadeva darzayati dharma:- zrutacAritrAkhyastenArthaH sa eva sUtram 4 (635) vA'rtho dharmArthaH sa vidyate yasyAsau dharmArthIti, idamuktaM bhavati-na pUjAdyarthaM kriyAsu pravartate apitu dharmArthIti / kimiti?, agAraguNa yato dharmaM yathAvattatphalAni ca svargAvAptilakSaNAni samyak vetti, dharmaM ca samyag jAnAno yatkaroti taddarzayati-niyAgo- varNanam mokSamArgaH satsaMyamo vA taM sarvAtmanA bhAvataH pratipannaH niyAgapaDivannotti, tathAvidhazca yatkuryAt tadAha-sami(ma)yaM ti samatAM samabhAvarUpAM vAsIcandanakalpAM caret satatamanutiSThet / kiMbhUtaH san?, Aha- dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyazca, etadguNasamanvitaH san pUrvoktamAhanazramaNabhikSuzabdAnAM yat pravRttinimittaM tatsamanvitazca nirgrantha iti vaacyH| te'pi mAhanAdayaH zabdA nirgranthazabdapravRttinimittAvinAbhAvino bhavanti yataHsarve'pyete bhinnavyaJjanA api kathaJcidekArthA iti // 4 // 635 // sAmpratamupasaMhArArthamAha-sudharmasvAmI jambUsvAmiprabhRtInuddizyedamAha-se iti tadyanmayA kathitamevameva jAnIta yUyam, nAnyo madvacasi vikalpo vidheyaH, yasmAdahaM sarvajJAjJayA brviimi|nc sarvajJA bhagavantaH parahitaikaratA bhayAtrAtArorAgadveSamohAnyatarakAraNAbhAvAdanyathA bruvate, ato yanmayA''ditaH prabhRti kathitaM tadevamevAvagacchateti / itiH parisamAptyarthe / bravImIti puurvvt||4|| ukto'nugamaH, sAmprataM nayAH, te ca naigamAdayaH sapta, naigamasya sAmAnyavizeSAtmakatayA saMgrahavyavahArapravezAtsaMgrahAdayaH SaT, 7 bhavanti sarve0 (mu0)|
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDaza madhyayana gAthA sUtram 4 // 488 // agAraguNa zrIsUtrakRtAGga samabhirUDhetthaMbhUtayoH zabdanayapravezAnnaigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdAH paJca, naigamasyApyantarbhAvAccatvAro, vyavahArasyApi zrutaskandhaH1 niyuktizrIzIlA0 sAmAnyavizeSarUpatayA sAmAnyavizeSAtmanoH saMgraha sUtrayorantarbhAvAtsaMgraharjusUtrazabdAstrayaH, teca dravyAstikaparyAyAstivRttiyutam kAntarbhAvAdravyAstikaparyAyAstikAbhidhAnau dvau nayau, yadivA sarveSAmeva jJAnakriyayorantarbhAvAt jJAnakriyAbhidhAnau dvau, zrutaskandhaH tatrApi jJAnanayo jJAnameva pradhAnamAha, kriyAnayazca kriyAmiti / nayAnAMca pratyekaM mithyAdRSTitvAjjJAnakriyayozca parasparApekSi-8 tayA mokSAGgatvAdubhayamatra pradhAnam, taccobhayaM sakriyopete sAdhau bhavatIti, tathA coktaM-NAyammi giNhiyavve agiNhiyavaMmi ceva atthaMmi / jaiyavvameva iti jo uvaeso so nao nAma ||1||svvesipi NayANaM bahuvihavattavvayaM nnisaamettaa| taM savvanayavisuddhaM jala caraNaguNaTThio saahuu||2||tti, samAptaM ca gAthASoDazAkhyaM SoDazamadhyayanam, tatsamAptau ca samAptaH prathamaH zrutaskandha iti // (granthAgraM 8106) // ||shriimtsudhrmsvaamignnbhRtprruupitN zrImacchIlAGkAcAryaviracitAyAM zrIsUtrakRtAGgavRttau SoDazamadhyayanaM gAthAkhyaM samAptamiti tatsamAptau ca prathamazrutaskandhaH samAptaH // varNanam // 488 // Ote'pi ca (pr0)| 0phalasAdhakam, anyathA prmaannvaakytaapaataat| 0 jJAte grahItavye'grahItavye caivArthe yatitavyameveti ya upadezaH sa nayo nAma // 1 // sarveSAmapi nayAnAM bahuvidhAM vaktavyatAM nizamya tatsarvanayavizuddhaM yaccaraNaguNasthitaH saadhuH|| 2 // 0 gAthAkhyaM SoDaza0 (mu0)|