Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SoDazamadhyayanam // SoDazamadhyayanam sU1 SHASAHARASHIKARA37 ||AUM||vyaakhyaatN paJcadazamadhyayanamathaSoDazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane bhikSuguNA uktAste ca tatvato brahmacaryasthitasya bhavanti, tadapi brahmaguptijJAneneti tA ihAbhidhIyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyedamAdisUtrammUlam-suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhi DANA paNNattA, je bhikkhU socA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttidie| hai| guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 1 // | vyAkhyA-sudharmA khAmI jambUnAmAnamAha-zrutaM mayA he AyuSman ! tena bhagavatA jJAtakulajaladhicandreNa zrIvakArddhamAnajinendreNa evamAkhyAtaM kathitaM, kathamityAha-sopaskAratvAtsUtrasyAtra yatheti gamyate, tato yatheha pravacane khalu || nizcaye sthavirairgaNadharAdibhirbhagavadbhirdaza brahmacaryasamAdhisthAnAni prajJaptAni, ayaM bhAvaH-naiSAM sthavirANAmiyaM svamanIpikA kintu bhagavatApyetadevamevAkhyAtaM mayA zrutaM, tato'tra mA'nAsthAM kRthAH / brahmacaryasamAdhisthAnAnyevaM vizi
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana naSTi, 'ye' iti yAni bhikSuH zrutvA''karNya nizamyArthatovadhArya 'saMjamabahuletti' prAkRtatvAdbahulaH pracura uttarottarasthA- ssoddshm||319|| nAvAptyA saMyamo'syeti bahulasaMyamaH, ata eva bahulaH saMvara AzravadvAranirodharUpo'syeti bahulasaMvaraH, ata eva bahu- dhyayanam lasamAdhiH tatra samAdhirmanaHsvAsthyaM, gupto manovAkAyaistata eva ca guptendriyaH, tata eva ca guptaM navaguptisevanAd sU2-3 brahmeti brahmacarya carituM zIlamasyeti guptabrahmacArI, sadA apramatto viharediti sUtrArthaH // 1 // 15 mUlamka yare khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiTTANA paNNattA ? je bhikkhU soccA ni samma saMjama bahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttiMdie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 2 // hai ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiTThANA paNNattA, je bhikkhU socA nisamma saMjama-| bahule saMvarabahule samAhibahule gutte yutidie guttavaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 3 // vyAkhyA-ime praznanirvacanasUtre prAgvat , tAnyevAha // 319 // 18muulm-tNjhaa| vivittAI sayaNAsaNAiM sevijA se niggaMthe, no itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsa-12 NAiM sevittA havai se niggaMthe, taM kahamitice AyariAha-niggaMthassa khalu itthiipsupNddgsNsttaaii| sayaNAsaNAI sevamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijA,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bheaM vA labhejA, ummAyaM vA pAuNijA, dIhakAliaM vA rogAyakaM havijjA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijA, tamhA no itthipasupaMDagasaMsattAiM sayaNAsaNAI sevittA havai se niggaMthe // 4 // vyAkhyA - tadyathetyupanyAse viviktAni strIpazupaNDakairanAkIrNAni zayanAsanAni upalakSaNatvAt sthAnAni ca seveta yaH sa nirgandho bhavatIti zeSaH / itthamanvayenoktvA alpamativineyAnugrahArthama mumevArthaM vyatirekata Aha| naiva strIpazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevitA upabhoktA bhavati, tadityanantaroktaM kathaM ? kuto hetoriti cedevaM yadi manyase AcArya Aha - atrocyate, nirgranthasya khalu nizcitaM strI pazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevamAnasya 'baMbhayArissatti' apergamyatvAdbrahmacAriNopi sato brahmacarye zaGkA vA ihAnyeSAmiti gamyate, tatazca kimayamevaMvidhazayanAsanasevI brahmacArI ? uta neti zaGkA'nyeSAM syAt / athavA brahmacAriNa eva zaGkA khyAdidarzanAdutpannagADhAnurAgasya vismRtasakalAptopadezasya "satyaM vacmi hitaM vacmi, sAraM vacmi punaH punaH // asminnasAre saMsAre, sAraM sAraGgalocanA ! // 1 // " ityAdi rAgAturakhacaH paribhAvayato mithyAtvodayAtkadAcittadAsevane yo doSastIrthakarairuktaH sa naiva bhavatItyevaM saMzaya utpadyate / kAMkSA vA khyAdivAJchArUpA "priyAdarzanamevAstu, kimanyairdarzanAntaraiH // nirvANaM prApyate yena, sarAgeNApi cetasA ? // 1 // ityAdivAdidarzanAbhilASarUpA vA / vicikitsA kimetAvataH kaSTAnuSThAnasya phalaM bhAvi na vA ? tadvarametadAsevanamevAstu ! ityevaMrUpA samutpadyeta / bhedaM vA vinAzaM cAritrasyeti zeSaH, labheta / SoDazamadhyayanam sU 4
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazamadhyayanam (16) uttarAdhyayana unmAdaM vA kAmagrahAtmakaM prApnuyAt , yoSidviSayAbhilApavizeSAtmano viplavasambhavAt / dIrghakAlikaM vA dIrghakAlabhAvi // 320 // rogazca dAhajvarAdiH AtaGkazcAzughAtI zUlAdiH rogAtaMkaM bhavet , sambhavati hi ramaNIyaramaNIramaNAbhilASAtire kAdarocakitvaM, tatazca dAhajvarAdIti / kevaliprajJaptAdvA dharmAt zrutacAritrarUpAtsamastAddazyat , kasyacit kliSTakarmohai dayAddharmabhraMzasyApi sambhavAt , yata evaM tasmAdityAdi nigamanavAkyaM sugamamiti sUtrArthaH // 4 // 1 // uktaM samAdhisthAnaM prathama, dvitIyamAhamUlam-No itthINaM kahaM kahittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariyAha-niggaMthassa khala itthINaM kahaM kahemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijjA, bheaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAlikaM vA rogAyaka havijA, kevalipaNNattAo vA| dhammAo bhaMsijjA, tamhA khala niggaMthe no itthINaM kahaM kahijA // 5 // __ vyAkhyA-no naiva strINAM ekAkinInAmiti gamyate, kathAM vAkyapravandharUpAM, yadvA strINAM sambandhinI kathA rUpanepathyacAturyAdiviSayA tAM, kathayitA bhavati yaH sa nirgrantho natvanya iti bhaavH| tatkathamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 2 // 5 // tRtIyamAha // 320 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam - No itthIhiM saddhiM sannisijAgae viharittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha- niggaMthassa khalu itthIhiM saddhiM sannisijjAgayassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA | vitigicchA vA samuppajjijjA, bheaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijA, tamhA khalu no niggaMthe itthIhiM saddhiM sanni - sijAgae viharijA // 6 // vyAkhyA -no strIbhiH sArdhaM saMniSadyA AsanaM tadgataH san viharttA avasthAtA bhavati, ko'rthaH ? strIbhiH samamekAsane nopavizet, utthitAkhapi tAsu muhUrtta yAvattatra nopaveSTavyamiti sampradAyo, ya evaMvidhaH sa nirgranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 3 // 6 // caturthamAha mUlam - No itthINaM iMdiAI maNoharAI maNoramAiM AloettA nijjhAettA bhavati se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha - niggaMthassa khalu itthINaM iMdiAI maNoharAI maNoramAiM AloemANassa nijjhAemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA jAva kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM iMdiAI jAva- nijjhAejA // 7 // SoDazamadhyayanam sU 6-7
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 321 // SoDazamadhyayanam CACARREARSACCA vyAkhyA--no strINAmindriyANi nayanAdIni, manazcittaM haranti dRSTamAtrANi AkSipantIti manoharANi, mano ramayanti darzanAnantaramanucintyamAnAnyAhAdayantIti manoramANi, AlokitA ISadraSTA, nirdhyAtA gADhaM nirIkSitA, yadvA nidhyAtA darzanAnantaramaho ! netrayoH salavaNatvaM, nAzAyAH saralatvamityAdi cintayitA bhavati yaH sa nirganthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrAMrthaH // 4 // 7 // paJcamamAhamUlam-no niggaMthe itthINaM kuDaMtaraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittiMtaraMsi vA, kuiasadaM vA, ruiasadaM| vA, gIasadaM vA, hasiasadaM vA, thaNiasadaM vA, kaMdiasadaM vA, vilaviasadaM vA, suNittA havai se niggaMthe / taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu itthINaM kuTuMtaraMsi vA jAva-vilaviasadaM vA suNamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAva-kevalipaNNattAo vA dhammAo bhasijjA, tamhA khalu niggaMthe no itthINaM kuDuMtaraMsi vA jAva-suNamANo viharejjA // 8 // vyAkhyA-no nirgranthaH strINAM kuDyaM leSTakAdiracitaM tenAntaraM vyavadhAnaM kuDyAntaraM tasminvA, dUSyaM vastraM yavanikAdirUpaM tadantare vA, bhittiH pakkeSTakAdiracitA tadantare vA, sthitveti shessH| kUjitazabdaM vA ratasamaye kokilAdipakSibhASArUpaM, ruditazabdaM vA ratikalahAdiSu, gItazabdaM vA paJcamAdirUpaM, hasitazabdaM vA kahakahAdikaM, stanita // 321 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zabdaM vA ratisamayakRtaM kranditazabdaM vA proSitabhartRkAdikRtAkrandarUpaM, vilapitazabdaM vA vilAparUpaM, zrotA bhavati yasa nirgranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 5 // / 8 / / SaSThamAha mUlam -no niggaMthe puvarayaM putrakIliaM aNusaritA bhavai, taM kahamitice ? AyariAha - niggaMthassa | khalu itthINaM puvarayaM punakIliaM aNusaremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAva-dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM puvarayaM puvakIliaM aNusarejA // 9 // vyAkhyA - no nirgranthaH pUrvarataM gRhasthAvasthAnubhUtasambhogaM, pUrva krIDitaM pUrvakAlabhAvi strIbhiH saha dyUtAdikrIDArUpaM, anusmarttA anucintayitA bhavati, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 6 // 9 // saptamamAha mUlam -- No paNiaM AhAramAhArittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha- niggaMthassa khalu paNiaM pANabhoaNaM AhAramANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAvakevalipaNNatAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe paNIaM AhAramAharejA // 10 // vyAkhyA--no praNItaM galatsnehabindukamupalakSaNatvAdanyamapi atyantadhAtUdreka kArakamAhAramAhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 7 // 10 // aSTamamAha - 966666 SoDazama dhyayanam sU 9-10
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 322 // 15 18 21 24 mUlam -no aimAyAe pANabhoaNaM AhAraittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAhaniggaMthassa khalu aimAyAe pANabhoaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAva- dhammAo vA bhaMsijA, tamhA khalu no niggaMthe aimAyAe pANabhoaNaM bhuMjijA // 11 // vyAkhyA - no atimAtrayA " battIsaM kira kavalA, AhAro kucchipUrao bhaNio // purisassa mahiliAe, aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // " ityAgamoktamAtrAtikrameNa pAnabhojanamAhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH, zeSaM tathaiveti sUtrArthaH // 8 // 11 // navamamAha mUlam - no vibhUsANuvAI havaI se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha - vibhUsAvattie khalu vibhUsiyasarIre itthijaNassa ahilasaNije havai, tao NaM tassa itthijaNeNaM abhilasijjamANassa baMbhayA rissa baMbhacere saMkA vA kaMkhAvA jAva - dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe vibhUsANuvAI siA 12 vyAkhyA--no vibhUSAnupAtI zarIropakaraNasaMskarttA bhavati yaH sa nirgranthaH, zeSaM spaSTaM, navaraM 'vibhUsAvattietti' vibhUSAM varttayituM vidhAtuM zIlamasyeti vibhUpAvarttI sa eva vibhUSAvarttiko'ta eva vibhUSitazarIraH snAnAdyalaGkRtatanuH strIjanasyAbhilaSaNIyaH prArthanIyo bhavati, tatastasyetyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 9 // 12 // dazamamAha SoDazamadhyayanam (16) sU. 11-12 // 322 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ poDazamadhyayanam sU13gA XANASARANASASASEARA mUlam-no sadarUvarasagaMdhaphAsANuvAI havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa|| khalu sadarUvarasagaMdhaphAsANuvAissa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijjA, bheaM vA labhejA, ummAdaM vA pAuNijjA, dIhakAliaM vA rogAyaka havijA, kevapiNNatAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe sadarUvarasagaMdhaphAsANuvAI havai se niggaMthe, dasame baMbhacerasamAhiTTANe havai // 13 // vyAkhyA-no naiva zabdarUparasagandhasparzAnabhiSvaGgahetUnanupatati anuyAtItyevaMzIla: zabdarUparasagandhasparzAnu-| pAtI bhavati yaH sa nirgranthaH, tatkathamiticedityAdi prAgvat , dazamaM brahmacaryasamAdhisthAnaM bhavatIti nigamanamiti sUtrArthaH // 10 // 13 // mUlam-bhavaMti itthasilogA taMjahA__ vyAkhyA-bhavanti vidyante atra pUrvoktArthe zlokAH padyarUpAstadyathAmUlam--jaM vivittamaNAiNNaM, rahiaM thIjaNeNa ya / baMbhacerassa rakkhaTTA, AlayaM tu nisevae // 1 // vyAkhyA-'jaMti' prAkRtatvAt yo vivikto rahasyabhUtastatraiva vAstavyakhyAdyabhAvAdanAkIrNastattatprayojanAgatastrayA 10 // 12 "mogA taMjahAkAH padya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 323 // SoDazamadhyayanam gA2-4 dhanAkulaH, rahito akAlacAriNA vandanazravaNAdinimittAgatena strIjanena cazabdAtpaNDakAdibhizca, kAlAkAlacAritvavibhAgastu zramaNIrAzrityAyaM-"aTThamI pakkhie mottuM, vAyaNAkAlameva ya // sesakAlamayaMtIo, neAo akAlacArIo // 1 // ti" brahmacaryasya rakSArtha rakSaNArtha AlayaM tamiti zeSaH, tuH pUttauM, niSevate // 1 // mUlam-maNapalhAyajaNaNI, kAmarAgavivaDDaNI / baMbhacerarao bhikkhU , thIkahaM tu vivajae // 2 // __vyAkhyA-manaH prahAdajananI kAmarAgasya viSayAbhiSvaGgasya vivarddhanI kAmarAgavivarddhanI brahmacaryarato bhikSuH strIkathAM tu vivarjayet // 2 // mUlam samaM ca saMthavaM thIhiM, saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU , niccaso parivajae // 3 // vyAkhyA-sama ca saha saMstavaM paricayaM strIbhirniSadyAprastAvAdekAsanabhogeneti gamyate, saGkathAM ca tAbhireva saha satatabhASaNarUpAM, abhIkSNaM vAraMvAraM 'nicasotti' nityaM zeSaM spaSTam // 3 // mUlam-aMgapaJcaMgasaMThANaM, cArullaviapehiaM / vaMbhacerarao thINaM, cakkhugijhaM vivajae // 4 // __ vyAkhyA--aGgAnAM ziraH prabhRtInAM pratyaGgAnAM ca kucakakSAdInAM saMsthAnamAkAraM, cAru pezalaM ullapitaM manmanabhASitAdi, prekSitaM kaTAkSAdi, brahmacaryarataH strINAM sambandhi cakSuAcaM sadvivarjayet / ayaM bhAvaH-cakSuSi sati rUpa RECAS555AGRA // 323 // 24
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazamadhyayanam gA 5.8 grahaNamavazyambhAvi paraM taddarzane tattyAga eva kAryoM na tu rAgavazAtpunaH punastadeva vIkSitavyaM / yaduktaM-"azakyaM rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam // rAgadveSau tu yau tatra, tau budhaH parivarjayet // 1 // iti // 4 // mUlam-kuiaM ruiaM gIaM, hasiaM thnniakNdiaN| baMbhacerarao thINaM, soagijjhaM vivajae // 5 // - vyAkhyA kUjitAdi prAg vyAkhyAtaM, kuDyAntarAdau jAyamAnaM zrotragrAhyaM sattatra manaso'karaNena vivarjayet zeSaM spaSTam // 5 // mUlam-hAsaM kiDDe raiM dappaM, sahasAvattAsiANi a|bNbhcerro thINaM, nANuciMte kyaaivi||6|| ___ vyAkhyA-hAsyaM pratItaM, krIDAM dyUtaramaNAdirUpAM, ratiM kAntAGgasaGgajanitAM prIti, darpa mAninImAnadalanotthaM garva, sahasA'patrAsitAni ca parAmukhadayitAdeH sapadi trAsotpAdakAnyakSisthaganAdIni prAkRtAnIti zeSaH, zeSa vyaktaM 6 mUlam-paNiaM bhattapANaM ca, khippaM myvivddnnN| baMbhacerarao bhikkhU , niccaso parijae // 7 // vyAkhyA--spaSTaM, navaraM-madaH kAmodrekaH // 7 // mUlam-dhammaladdhaM miaM kAle, jatatthaM paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjivajjA, baMbhaceraraosayA // 8 // vyAkhyA-dharmeNa hetunA na tu kuTilAdikaraNena labdhaM dharmalabdhaM, mitaM "addhamasaNassa sabaMjaNassa kujA davassa |do bhAe // vAU pariAraNaTThA chanbhAgaM kRNagaM kujA // 1 // " ityAgamoktamAnAnvitamAhAramiti zeSaH, kAle pra
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazamadhyayanam gA 9-12 uttarAdhyayana dastAve, yAtrArtha saMyamanirvAhArtha na tu rUpAdyartha, praNidhAnavAn manaHkhAsthyopeto na tu rAgadveSavazago bhujIteti yogH| // 324 // tu zabdasyottarasyeha sambandhAnna tu na punaratimA mAtrAtikrAntaM bhuJjIta brahmacaryarataH sadA, kadAcittu kAraNAdatimAtrAhAropyaduSTaH // 8 // mUlam-vibhUsaM parivajijjA, sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU , siMgAratthaM na dhArae // 9 // | vyAkhyA-vibhUSAmupakaraNagatAM parivarjayet , zarIraparimaNDanaM ca kezazmazrusamAracanAdikaM, brahmacaryarato bhikSuH zRGgArArtha na dhArayanna kuryAt // 9 // mUlam- sadde rUve a gaMdhe a, rase phAse tahevaya / paMcavihe kAmaguNe, niccaso parivajae // 10 // ___ vyAkhyA--vyaktaM, navaraM-kAmasya icchAmadanarUpasya guNA upakArakAH kAmaguNAstAniti sUtradazakAthaiH // 10 // atha yatpUrva pratyekamuktaM zaGkA vA syAdityAdi tadeva dRSTAntena spaSTayitumAhamUlam--Alao thIjaNAiNNo,thIkahA ya mnnormaa| saMthavo ceva nArINaM, tAsiM iMdiadarisaNaM // 11 // | vyAkhyA-sugama, navaraM-'saMthayotti' saMstava ekAsanabhogAdinA paricayaH // 11 // mUlam-kuiaM ruiaMgI, sahasA bhuttaasiaanni| paNibhattapANaM ca, aimAyaM pANabhoaNaM // 12 // ARARACHARISM MASARAPRISLOSTAA // 324 // A
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazamadhyayanam gA 13-15 BACHARESSAAAAA%74% vyAkhyA-spaSTameva, navaraM 'bhuttAsiANitti' bhuktAsitAni ca smRtAnIti zeSaH, tatra bhuktAni bhogarUpANi, AsitAni khyAdibhireva sahAvasthAnAni, hAsyAdhupalakSaNazcaitat // 12 // mUlam-gattabhUsaNamiTTaM ca, kAmabhogA ya dujjyaa| narassattagavesissa, visaM tAlauDaM jahA // 13 // ___ vyAkhyA-gAtrabhUSaNamiSTaM ceti cazabdo'pyarthaH, tata iSTamapi vAJchitamapi, AstAM kRtaM, kAmau rUpazabdau, bhogAzca gandhAdyAH kAmabhogAzca durjayAH, narasyopalakSaNatvAt syAdeca, AtmagaveSiNo viSaM tAlapuTaM yathA / yathA hi tAlapuTaviSaM sadyoghAtitvena dAruNavipAkaM tathA mokSArthinAM strIjanAkIrNAlayAdyapi, zaGkAkAMkSAdidoSahetutvena tasyApi saMyamarUpabhAvajIvitApahArahetutvAditi sUtratrayArthaH // 13 // atha nigamayitumAhamUlam-dujae kAmabhoge a, niccaso parivajjae / saMkaTANANi savANi, vajijA paNihANavaM // 14 // ___ vyAkhyA--durjayAn kAmabhogAn nityaM parivarjayet , prAcyacazabdasya bhinnakramasyeha yogAcchaGkAsthAnAni ca sarvANi pUrvoktAni dazApi varjayet , praNidhAnavAnekAgramanAH // 14 // etadvarjakazca kiM kuryAdityAhamUlam-dhammArAma care bhikkhU , dhitimaM dhammasArahI / dhammArAmarae daMte, baMbhacera samAhie // 15 // __ vyAkhyA-dharma eva duHkhasantApatasAnAM nivRttihetutvAdiSTaphaladAnAca ArAma iva dharmArAmastatra caret pravarteta bhikSurmuniH, dhRtirmanaHkhAsthyaM tadvAn , dharmasArathiranyeSAmapi dharma pravartayitA, dharme Aramante iti dharmArAmAH susA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 325 // RECCANA dhavasteSu rato na tvekAkitve dharmArAmarato dAnta upazAntaH, brahmacarye samAhitaH samAdhAnavAn brahmacaryasamAhita iti | SoDazamasUtrArthaH // 15 // atha brahmacaryamAhAtmyamAha dhyayanam malam-devadANava gaMdhavA, jakkharakkhasakinnarA / baMbhayAriM namasaMti, dukaraM je karaMti te // 16 // / vyAkhyA-devadAnavagandharvA yakSarAkSasakinnarAH, sakaladevajAtyupalakSaNametat, ete sarvepibrahmacAriNaM muniM namasyanti duSkara gA16-17 duranucaraM prakramAdbrahmacarya 'jekaraMti tetti' sUtratvAdyaH karoti pAlayati tamiti sUtrArthaH ||16||adhyynaarthopsNhaarmaah mUlam-esa dhamme dhuve niitie, sAsae jinndesie| siddhA sijhaMti cANeNaM, sijjhissaMti tahAvaretti bemi // 17 // vyAkhyA-eSa pUrvokto dharmo brahmacaryarUpodhruvaH sthiraH paravAdibhiraprakampyatayA pramANapratiSThita ityarthaH, nityastrikAlabhAvitvAt , zAzvato'navaratabhavanAt , ekArthikAni vA etAni, jinaidezitaH prokto jinadezitaH, aspa traikAlikaM phalamAha-siddhAH pUrvamanantAH, sidhyanti videheSu atra vA tatkAlApekSayA, caH samuccaye, anena brahmacaryarUpeNa dharmeNa // 325 / / setsyanti tathA'pare anantAyAmanAgatAddhAyAmiti sUtrArthaH, iti bravImIti prAgvat // 17 // SROGETROHIDIEOHTOTHOEMOIROHTOTTAmaremOTOROMOTOROHOROTEIGORORSCOPoHOTORRHOIROMOEOGRETOGEcole iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau SoDazamadhyayanaM sampUrNam // 16 // CHERSNEHOOTOTROHOROMomomasaaDEMORRORamazMOJIRIBEORTOISON 501501200EORGoria EELDEO
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha saptadazamadhyayanam // saptadazamadhyayanam gA 1 ||AUM|| vyAkhyAtaM SoDazamadhyayanaM, atha pApazramaNIyAkhyaM saptadazamArabhyate, asya cAmayamabhisambandhaH, ihAnantarA-1 dhyayane brahmacaryasamAdhisthAnAnyuktAni tAni ca pApazramaNaiH sevituM duHzakAnIti tatvarUpamanenocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdau sUtradvayam mUlam-je kei u pavaIe niaMThe, dhamma suNittA viNaovavaNNe / sudullahaM lahiuM bohilAbha, viharija pacchA ya jahAsuhaM tu // 1 // vyAkhyA-- yaH kazcittuH pUraNe pravrajito nirgranthaH, kathaM punaH prabajitaH ? ityAha-dharma zubhacAritrarUpaM zrutvA vinayena jJAnavinayAdinA upapanno yukto vinayopapannaH san sudurlabhamatizayaduHprApaM labdhvA bodhilAbhaM jinadharmAvAptirUpaM, anena bhAvapratipattyA'sau prabajita ityuktaM bhavati / viharetpazcAdIkSAdAnottarakAlaM caH punararthe tatazca prathamaM siMhatayA | pravrajya pazcAtpunaH 'jahAsuhaM tutti' tuzabdasyaivakArArthatvAt yathAsukhameva nidrAdipramAdaparatayA zRgAlavRttyaiva vihredityrthH||1|| sa ca gurvAdinA'dhyetuM prerito yadvakti tadAha
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 326 // saptadazamadhyayanam gA2-4 mUlam-sijjA daDhA pAuraNaM me atthi, upajai bhottuM taheva paauN| __ jANAmi jaM vadRi Ausotti, kiM nAsa kAhAmi sueNa bhaMte // 2 // vyAkhyA-zayyA vasatidRDhA vAtAtapajalAdhupadravarahitA, tathA prAvaraNaM varSAkalpAdi me mama asti, kiJcotpadyate bhoktuM bhojanAya, tathaiva pAtuM pAnAya, yathAkramamazanaM pAnaJceti shessH| tathA jAnAmi yadvarttate yadidAnImasti taditi zeSaH, AyuSmanniti prerayitumAmaMtraNaM, iti etasmAddhetoH kiM nAma na kiMcidityarthaH, 'kAhAmitti' kariSyAmi ? zrutenAga|menAdhIteneti gamyaM,bhadanta! iti puujyaamNtrnnN| ayaM hi tasyAzayaH, ye hi bhavanto'dhIyante tepi nAtItAdi kiMcijAnanti, kintu vartamAnameva tacca vayamapi vigro vasativasanAzanapAnAdIni ca sukhaM yuSmadvadvayamapi prApnumastakiM ? hRdgalatAluzoSakAriNAdhIteneti yo vakti sa pApazramaNa itIhApi siMhAvalokitanyAyena sambadhyate iti sUtradvayArthaH // 2 // kiJcamUlam-je kei pavaie, niddAsIle pgaamso| bhoccA peccA suhaM suai, pAvasamaNetti vuccai // 3 // vyAkhyA-yaH kazcit pravrajito nidrAzIlaH prakAmazo bhRzaM bhuktvA dadhyodanAdi, pItvA takrAdi, sukhaM yathA syAttathA sakalakriyAnirapekSa eva zete sa pApazramaNa ityucyate iti // 3 // mUlam-AyariauvajjhAehiM, suaM viNayaM ca gaahe| te ceva khiMsaI bAle, pAvasamaNetti vuccai // 4 // // 326 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA--AcAryopAdhyAyaiH zrutaM vinayaM ca grAhitaH zikSito yairiti zeSaH, tAnevAcAryAdIn khiMsati nindati bAlo vivekavikalo yaH sa pApazramaNaH // 4 // mUlam - AyariyauvajjhAyANaM, sammaM no paritappaI / appaDipUae thaddhe, pAvasamaNetti vuccai // 5 // vyAkhyA-- AcAryopAdhyAyAnAM samyag avaiparItyena na paritapyate na tattatiM vidhatte teSAM vaiyAvRttyAdicintAM na samyakarotItyarthaH, apratipUjako jinAdInAM yathocitapratipattiparAGmukho, yadvA kenacinmuninopakRtopi na pratyupakArakArI, stabdho garvAdhmAto yaH sa pApazramaNaH // 5 // itthamavinItaM pApazramaNamuktvA caraNavikalaM tamevAhamUlam - samaddamANe pANANi, bIANi hariANi a / asaMjae saMjayamannamANe, pAvasamaNetti buccai 6 vyAkhyA -- saMmardayan prANAn prANino dvIndriyAdIn, bIjAni zAlyAdIni, haritAni ca dUrvAdIni, sarvaikendriyopalakSaNametat, ata evAsaMyataH 'saMjayamannamANetti saMyatamAtmAnaM manyamAno'nena ca saMvignapAkSikatvamapi tasya nAstItyuktaM, zeSaM prAgvat // 6 // mUlam - saMthAraM phalagaM pIThaM, nisijjaM pAyakaMbalaM / apamajia Aruhai, pAvasamaNetti vuccai // 7 // vyAkhyA - saMstArakaM kambalAdikaM, phalakaM dArumayaM, pIThamAsanaM, niSadyAM khAdhyAyabhUmiM pAdakambalaM pAdapuJchanaM, apramRjya rajoharaNAdinA upalakSaNatvAdapratyupekSya ca Arohati yaH sa pApazramaNaH // 7 // saptadazamadhyayanam gA 5-7
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 327 // 15 18 21 24 mUlam - davadavassa caraI, pamatte a abhikkhaNaM / ullaMghaNe a caMDe a, pAvasamaNetti vucca // 8 // vyAkhyA- 'davadavassatti' drutaM drutaM tathAvidhAlambanaM vinApi satvaraM carati bhikSAcaryAdau paryaTati, pramattazca abhIkSNa punaH punarbhavatIti zeSaH, ullaGghanazca vatsa DimbAdInAmadhaH karttA, caNDaH krodhanazcArabhaTavRttizrayaNAdvA zeSaM prAgvat // 8 // mUlam -- paDilehei patte, avaujjhai pAyakaMbalaM / paDilehaNA aNAutte, pAvasamaNeti ca // 9 // vyAkhyA -- pratilekhayati pramattaH san apojjhati yatra tatra nikSipati pAdakambalaM pAdapuJchanaM, samastopadherupalakSaNametat sa evaM pratilekhanAyAmanAyukto'nupayuktaH pratilekhanA'nAyuktaH // 9 // mUlam - paDilehei pamatte, jaM kiMci hu NisAmiA / guruparibhAvae nicaM, pAvasamaNetti vucca // 10 // vyAkhyA - pratilekhayati pramattaH san yatkiJcidvikathAdi nizamya zrutvA tadAkSiptacittatayeti bhAvaH, gurUn pari| bhavatIti guruparibhAvako nityaM, ayaM bhAvaH - pratilekhanAdau vitathaM kurvan gurubhirnoditastAneva vakti yathA svayamevedaM kuruta yuSmAbhireva vA vayamevaM zikSitAH tato yuSmAkamevAsau doSa ityAdi // 10 // mUlam - bahumAyI pamuharI, thadve dve aNiggahe / asaMvibhAgI aciatte, pAvasamaNetti vuccai // 11 // vyAkhyA -- bahumAyI prabhUtavaJcanAprayogavAn, pramukharaH prakarSeNa mukharo'sambaddhaH, stabdho lubdhaH, anigrahaH avi saptadazamadhyayanam (17) gA 8-11 // 327 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazamadhyayanam gA12-14 MdyamAnendriyamanonigrahaH, asaMvibhAgI kukSimbharitvena guruglAnAdInAM yogyamazanAdi na yacchati, 'aciattetti' gurvAdiSvapi aprItimAn // 11 // mUlam-vivAyaM ca udIrei, adhamme attapaNNahA / vuggahe kalahe ratte, pAvasamaNetti vuccai // 12 // ___ vyAkhyA-vivAdaM vAkalaha, caH pUraNe, udIrayati upazAntamapi marmabhASaNAdinA varddhayati, adharmo nidharmaH, AptAM sadbodharUpatayA ihaparalokayohitAM prajJAmAtmano'nyeSAJca subuddhiM kutarkavyAkulIkaraNena hanti yaH sa AptaprajJAhA, vyudhe daNDAdighAtajanite virodhe, kalahe vAcike virodhe, raktaH saktaH // 12 // mUlam-athirAsaNe kukkuie, jatthatattha nisiiai| AsaNaMmi aNAutte, pAvasamaNetti vuccai // 13 // ___ vyAkhyA-asthirAsanaH, kukuco hAsyavikathAdicApalyavAn , yatra tatra saMsaktasarajaskAdAvapItyarthaH, niSIdati pIThAdI, ata evA''sane'nAyukto'nupayuktaH // 13 // mUlam-sasarakkhapAo suai, sijaM na paDilehai / saMthArae aNAutte, pAvasamaNetti vuccai // 14 // vyAkhyA-sarajaskapAdaH khapiti, ko'rthaH ? saMyamavirAdhanAbhIrutAyA abhAvAt pAdAvapramRjyaiva zete, zayyAM hai vasatiM na pratilekhayati na pramArjayati, saMstArake kambalAdau supta iti zeSaH, anAyuktaH "kukkuDipAyapasAraNa" ityAdyA gamArthAnupayuktaH // 14 // atha tapoviSayaM pApazramaNamAha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana saptadazamadhyayanam // 328 gA 15-17 AARAAAAAAAAA mUlam-duddhadahI vigaIo, AhArei abhikkhaNaM / arae a tavo kamme, pAvasamaNetti vuccai // 15 // ___ vyAkhyA-'duddhadahitti' dadhidugdhe vikRtihetutvAdvikRtI, upalakSaNazcaitad ghRtAdyazeSavikRtInAM, AhArayati abhIkSNaM vAraM vAraM tathAvidhakAraNaM vinApIti bhAvaH, ata evAratazca tapaHkarmaNi anazanAdau // 15 // mUlam-atyaMtaMmi a sUraMmi, AhArei abhikkhnnN| coio paDicoei, pAvasamaNetti vuccai // 16 // | vyAkhyA--astamayati caH pUraNe sUrye AhArayatyabhIkSNaM pratidinamityarthaH, yadi cAyaM kenacidgItArthena preryate yathA''yuSman ? kimevamAhAratatpara eva tiSThasi ? durlabhA khalviyaM dharmasAmagrI ! tAJca prApya tapasyudyantumucitamiti, tataH kimityAha-coditaHpreritaHpraticodayati, yathA dakSastvamupadezaM dAtuM na tu khayaM vidhAtuM ! no cedevaM vidannapi kiM na vikRSTaM tapo'nutiSThasIti // 16 // mUlam-Ayaria pariccAI, parapAsaMDasevae / gANaMgaNie dubbhUe, pAvasamaNetti vuccai // 17 // ___ vyAkhyA-AcAryaparityAgI, te hi tapaH kArayanti AnItamapi cAnnAdi glAnAdibhyo dApayanyato'tyantamAhAralolyAttatparityAgazIlaH, parapApaNDAn "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA" ityAdyupadizataH saugatAdIn atyantAhAraprasaktAn saMvate parapApaNDasevakaH, tathA khacchandatayA gaNAgaNaM paNmAsAbhyantara eva saMkrAmatIti gANaMgaNiko'ta eva duSTu bhUto jAto rdubhUto durAcAratayA nindyatvaM prApta ityarthaH // 17 // // 328 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazamadhyayanam gA18-20 mUlam-sayaM gehaM pariccaja, paragehaMsi vAvare / nimitteNa ya vavaharai, pAvasamaNetti vuccai // 18 // ___ vyAkhyA-khakaM gehaM nijagRhaM parityajya paragehe 'vAvaretti' vyApriyate piNDAdilobhAtkhayaM tatkRtyAni vidhatte, |nimittena ca zubhAzubhakathanAdinA vyavaharati dravyAdyarjayati // 18 // mUlam-saNNAipiMDaM jemei, necchai saamudaanni| gihinisijaM ca vAhei, pAvasamaNetti vuccai 19 vyAkhyA-khajAtibhirnijabandhubhiryaH snehAhIyate piNDaH svajAtipiNDastaM jemati bhukte, necchati sAmudAnikaM bhaikSyaM, gRhiniSadyAM paryaGkikAdikAM vAhayati sukhazIlatayA rohati yaH sa pApazramaNa ucyate iti suutrsptdshkaarthH||19|| athAdhyayanArthamupasaMharanuktadoSAsevanatyAgayoH phalamAha mUlam-eArise paMcakusIlasaMvuDe, rUvaMdhare muNipavarANa hiddime| ayaMsi loe visameva garahie, na se ihaM neva paratthaloe // 20 // vyAkhyA-etAdRzo yAdRza uktaH, paJcakuzIlAH pArzvasthAdayastadvadasaMvRtaH paJcakuzIlAsaMvRtaH rUpadharo rajoharaNAdiveSadharaH, vinduzceha prAkRtatvAt , munipravarANAM pravarayatInAM 'heDimetti' adhovatI atijaghanyasaMyamasthAnavarttitayA nikRSTaH 'ayaMsitti' asmin loke viSamiva garhito bhraSTapratijJatayA prAkRtajanairapi nindito'ta eva na sa 'ihaMti' ihaloke naiva nApi paraloke arghyata iti zeSaH // 20 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 329 // saptadazamadhyayanam (17) gA 21 mUlam-jo vajae ee sayA u dose, se suvae hoI muNINa mjjhe| ayaMsi loe amayaMva pUIe, ArAhae logamiNaM tahA paraMti bemi // 21 // vyAkhyA-yo varjayatyetAn uktarUpAn 'sayA utti' sadaiva doSAn sa suvrataHprazasyavrato bhavati munInAM madhye bhAvamunitvenAsau tanmadhye gaNyata ityarthaH, tathA cAsmin loke amRtamiva pUjita ArAdhayati lokamimaM tathA 'paraMti' paralokamiti sUtradvayArthaH, iti bravImIti prAgvat // 21 // aayyaaymaay kaar iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyA-di yazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau saptadazamadhyayanaM sampUrNam // 15 // nTanDannTa nTa // 329 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha aSTAdazamadhyayanam // aSTAdazama dhyayanam ASASRHABHAR gA 1-3 // aham // uktaM saptadazamadhyayanamathASTAdazaM saMyatIyAkhyamArabhyate, asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane pApasthAnavarjanamuktaM, taca bhogarddhityAgena saMjayanRpavadvidheyamiti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-kaMpille nayare rAyA, udiNNabalavAhaNe / nAmeNaM saMjae nAma, migavaM uvaniggae // 1 // vyAkhyA-kAmpIlye kAmpIlyanAmni nagare rAjA udIrNamudayaprAptaM balaM caturaGgaM vAhanaM ca zivikAdirUpaM yasya | sa tathA, sa ca nAmnA saMjayo 'nAmeti' prAkAzya, tataH saMjaya iti prasiddho mRgavyAM mRgayAM pratIti zeSaH, upanigato niryAtaH purAditi gamyate, iti sUtrArthaH // 1 // sa ca kathaM nirgataH ? kiM cakAretyAhamUlam hayANIe gayANIe, rahANIe taheva ya / pAyattANIe mahayA, sabao parivArie // 2 // ___ vyAkhyA-sarvatra subvyatyayAt hayAnIkena gajAnIkena rathAnIkena tathaiva ca padAtInAM samUhaH pAdAtaM tadanIkena ca mahatA sarvataH parivAritaH // 2 // mUlam-mie chabhittA hayagao, kNpilluujaannkesre| bhIe saMte mie tattha, vahei rasamucchie // 3 // vyAkhyA-mRgAn kSiptvA prerya hayagato'zvArUDhaH kAmpIlyasya sambandhini kesaranAmni udyAne bhItAn trastAn A
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ * uttarAdhyayana aSTAdazamadhyayanam (18) gA4-7 MASARAN zrAntAnitastataH preraNena khinnAn mitAn parimitAn tatra teSu mRgepu madhye 'vaheitti' hanti, rasamUrchitastanmAsAkhA| dalubdha iti sUtradvayArthaH // 3 // tadA ca yadabhUttadAha mUlam-aha kesaraMmi ujANe, aNagAre tavodhaNe / sajjhAyajjhANasaMjutte, dhammajjhANaM jhiyaayi||4|| ____ vyAkhyA-athAnantaraM kesarodyAne anagArastapodhanaH svAdhyAyadhyAnasaMyukto yathAvasaraM tadAsevanAt ata eva dharmadhyAnaM dhyAyati // 4 // mUlam-aphovamaMDavaMsi, jhAyai jhaviAsave / tassAgae mie pAsaM, vahei se narAhive // 5 // ____ vyAkhyA-'aphova' iti vRkSAdyAkIrNaH sa cAsau maNDapazca nAgavalyAdisambandhI aphovamaNDapastasmin dhyAyati || dharmadhyAnamiti zeSaH, punarasyAbhidhAnamatizayadyotakaM, 'jhaviatti' kSapitA AzravA hiMsAdayo yena sa tathA, tasya munerAgatAn mRgAn pArtha samIpaM 'vaheitti hanti sa narAdhipaH iti sUtradvayArthaH // 5 // mUlam-aha AsagaorAyA, khippamAgamma so thiN| hae mie upAsittA, aNagAraMtattha paasii||6|| | vyAkhyA-athAnantaramazvagato rAjA kSipramAgamya sa tasmin maNDape hatAn 'mie utti' mRgAneva na punarmuni- mityarthaH, dRSTvA anagAraM tatra pazyati iti sUtrArthaH // 6 // tato'sau ki ? cakAretyAhamUlam-aha rAyA tattha saMbhaMto, aNagAro mnnaaho| mae u maMdapuNNeNaM, rasagiddheNa ghaNNuNA // 7 // 330 // ASA*
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 0 56 vyAkhyA - atha rAjA tatra munidarzane jAte sati sambhrAnto bhIto yathA'nagAro manAk stokenaivA'hato na mAritaH tadAsannamRgahananAditi bhAvaH, mayA 'tuH' pUrtoM, mandapuNyena rasagRddhena 'ghaNNuNatti' ghAtukena hananazIlena // 7 // mUlam -- AsaM visajjaittA NaM, aNagArassa so nivo| viNaeNaM vaMdae pAe, bhagavaM ettha me khame // 8 // vyAkhyA - azvaM visRjya vimucya anagArasya sa nRpaH vinayena vandate pAdau vakti ca yathA bhagavan ! atra mRgavadhe me mamAparAdhamiti zeSaH, kSamakha // 8 // mUlam - aha moNeNa so bhayavaM, aNagAro jhANamassio / rAyANaM na paDimaMtei, tao rAyA bhayadduo 9 vyAkhyA - atha maunena sa bhagavAn anagAro dhyAnamAzritaH rAjAnaM na pratimaMtrayati na prativakti yathA'haM kSamiSye na veti, tato heto rAjA bhayadbhuto bhayatrasto'bhUt yathA na jJAyate kimayaM kruddhaH kariSyatIti // 9 // proce ca yathA 2 mUlam - - saMjao ahamastIti, bhayavaM vAharAhi me / kuddho tepaNa aNagAre, dahija narakoDio // 10 // vyAkhyA - saMjayanAmA rAjAhamasmi na tu nIca iti bhAvaH ityetasmAddhetorhe bhagavan ! vyAharU sambhASaya 'me' iti mAM, kimevaM bhavAn bhayadruta ityAha- kruddhastejasA'nagAro dahennarakoTIrAstAM zataM sahasraM cetyato bhayadruto'hamiti sUtracatuSkArthaH // 10 // itthaM tenokte munirAha - aSTAzamadhyayanam gA 8-10
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 331 // 15 18 21 24 mUlam - abhao patthivA tubbhaM, abhayadAyA bhavAhi a / aNicce jIvalogaMmi, kiM hiMsAe pasajjasi ? // 11 // vyAkhyA -abhayaM pArthiva ! taba na tu ko'pi tvAM dahatIti bhAvaH, itthaM samAzvAsyopadizati, abhayadAtA ca prANinAM prANatrANakarttA 'bhavAhiatti' bhava, yathA tava mRtyubhayaM tathA'nyeSAmapIti bhAvaH, anitye jIvaloke kiM hiMsAyAM prasajjasi ? narakaheturiyaM karttuM nociteti bhAvaH // 11 // kiJca - mUlam -- jayA savaM pariccajja, gaMtavvamavasassa te / anicce jIvalogaMmi, kiM rajjami pasajjasi ? // 12 // vyAkhyA -- yadA sarva kozAntaH purAdi parityajya gantavyaM bhavAntaramiti zeSaH, avazasya asvataMtrasya te taba tato'nitye jIvaloke kiM rAjye prasajjasi ? // 12 // anityatAmeva bhAvayati mUlam - jIviaM ceva rUvaM ca, vijjusaMpAyacaMcalaM / jattha taM mujjhasI rAyaM, peccatthaM nAvabujjhase // 13 // vyAkhyA - jIvitaM caiva rUpaM ca vidyutsampAto vidyuccalanaM tadvaccaJcalaM vidyutsampAtacaJcalaM yatra jIvite rUpe ca tvaM muhyasi he rAjan ! pretyArtha paralokakArya nAvabudhyase // 13 // tathA mUlam - dArANi a suA ceva, mittA ya taha baMdhavA / jIvaMtamaNujIvaMti, mayaM nANuvvayaMti a // 14 // vyAkhyA -- dArAzca sutAzcaiva mitrANi ca tathA bAndhavAH jIvantaM anujIvanti tadarjitavittAdyupabhogena, mRtaM nAnuvrajantyapi cazabdasyA'pyarthatvAt kathaM punaH sahAyAH syurityataH kRtaghneSu teSu nAsthA kAryeti bhAvaH // 14 // aSTAdazama dhyayanam (18) gA 11-14 // 331 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam -- niharaMti mayaM puttA, piaraM paramadukkhiA / piaro'vi tahA putte, baMdhU rAyaM tavaM care // 15 // vyAkhyA - 'niharaMti' nissArayanti mRtaM putrAH pitaraM paramaduHkhitA api pitaro'pi tathA putrAn 'baMdhUtti' bandhavizca bandhUniti zeSaH, tato rAjaMstapazcarerAsevethAH // 15 // mUlam - tao teNa jie dave, dAre a parirakkhie / kIlaMtanne narA rAyaM, haDatuDA alaMkiA // 16 // vyAkhyA - tato nissAraNAnantaraM tena pitrAdinA'rjite dravye sati dAreSu ca parirakSiteSu krIDanti tenaiva vittena tairdAraizceti gamyaM, anye narA rAjan ! hRSTatuSTA alaGkRtAstatra hRSTA bahiH pulakAdimantaH, tuSTA AntarapremabhAjaH, alaGkRtAH vibhUSitAH, yataH IdRzI bhavasthitistato rAjaMstapazcareriti sambandhaH // 16 // mRtasya kA vArttetyAhamUlam - teNAvi jaM kayaM kammaM, suhaM vA jaivA 'suhaM / kammuNA teNa saMjutto, gacchai u paraM bhavaM // 17 // vyAkhyA - tenA'pi yatkRtaM karma zubhaM vA yadivA azubhaM karmaNA tena 'uttaratuzabdasyaiva kArArthasyeha yogAttenaiva' na tu dhanAdinA saMyukto gacchati paramanyaM bhavaM yata evaM zubhAzubhayorevAnuyAyitvaM tataH zubhahetuM tapa eva careriti sUtrasaptakArthaH // 17 // tatazca - mUlam - soUNa tassa so dhammaM, aNagArassa aMtie / mahayA saMveganiveaM, samAvaNNo narAhivo // 18 // aSTAdazama dhyayanam gA 15-18
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 332 // vyAkhyA-spaSTa, navaraM 'mahayatti' mahat saMveganirveda, tatra saMvego mokSA'bhilASaH, nirvedaH saMsArodvegaH // 18 // aSTAdazamamUlam-saMjao caiuM raja, nikkhaMto jiNasAsaNe / gaddabhAlissa bhagavao, aNagArassa aMtie // 19 // dhyayanam vyAkhyA-saMjayastyaktvA rAjyaM niSkrAntaH pratrajito jinazAsane na tvanyatra, gaIbhAlebhaMgavato'nagArasyA'ntike, mAgA 19-21 sa caivaM pravrajyAdhigatazrutaH sAmAcArIrato'pratibaddhatayA viharan kazcitsannivezamagAttatra ca yadabhUttadAha // 19 // mUlam-ciccA raDaM pavaie, khattie paribhAsaI / jahA te dIsai rUvaM, pasannaM te tahA maNo // 20 // vyAkhyA-tyaktvA rASTraM dezaM pratrajitaH kSatriyaH kSatriyajAtiraniddiSTanAmA kopi muniH paribhASate saMjayarAjarSimiti zeSaH, sa hi pUrvabhave vaimAniko'bhUttatazyutazca kSatriyakule rAjA jAtastatra ca kuto'pi nimittAjAtajAtismRtistata evaM viraktaH pravrajya viharan saMjayamuniM prekSya tatparIkSArthamidamAcakhyau, yathA te dRzyate rUpaM prasannaM nirvikAraM te tava tathA mano'pi prasannaM vartate iti zeSaH, antaH kAluSye hi sati bahina~vaM prasannatA syAditi bhAvaH // 20 // kiJcamUlam-kiM nAme kiM gotte, kassaTrAe va maahnne| kahaM paDiarasI buddhe,kahaM viNIetti vuccasI? // 21 // ___ vyAkhyA-kiMnAmA ? kiM gotraH? 'kassaThAevatti' kasmai vA arthAya mAhanaH pravrajitaH ? kathaM kena prakAreNa prati // 332 // carasi sevase vuddhAnAcAryAdin ? kathaM vinIta ityucyase ? iti suutrctusskaarthH|| 21 // saMjayamunirAha 24
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam -- saMjayo nAma nAmeNaM, tahA gotteNa goamo / gaddabhAlI mamAyariA, vijAcaraNapAragA 22 || vyAkhyA - saMjayo nAma nAmnA, tathA gotreNa gautamo'hamiti zeSaH, zeSapraznatrayottaramAha-gaIbhAlayo mamA'cAryAH, | vidyAcaraNapAragAH zrutacAritrapAragAminaH ayaM bhAvaH - gardabhAlinAmAcAryairjIvaghAtAnnivarttito'haM tannivRttau ca tairmuktirUpaM phalaM darzitaM tatastadarthaM mAhano'smi, yathA tadupadezaM gurUn praticarAmi, tadupadezAsevanAcca vinIto'hamiti sUtrArthaH // 22 // tatastadguNAkRSTacetA apRSTo'pi kSatriya idamAha - mUlam -- kiriaM akiriaM viNayaM, aNNANaM ca mahAmunI / eehiM cauhiM ThANehiM, meaNNe kiM pabhAsati ? // 23 // vyAkhyA -- kriyA asti jIva ityAdirUpA, napuMsakatvaM prAkRtatvAt evamagre'pi, akriyA tadviparItA, vinayo namaskArAdiH, ajJAnaM tattvA'navagamaH, caH samuccaye, he mahAmune ! etaiH kriyAdibhizcaturbhiH sthAnaiH 'meaNNetti' meyaM jJeyaM jIvAdivastu jAnanti iti meyajJAH, kriyAdibhiH khakhAbhiprAyakalpitaiH vastutattvaparicchedina ityarthaH / kimiti kutsitaM 'pabhAsatitti' prabhASante vicArAkSamatvAt taduktInAM tathA hi-ye tAvat kriyAvAdinaH te astikriyAvizi|STamAtmAnaM manyamAnA api vibhuravibhuH karttA akarttA mUrtto'mUrto'sAvityAdyekAntavAdamabhyupagatAH, kutsitabhASaNaJcaitat yuktivAdhitatvAt / iha hi vibhutvaM vyApitvaM taccAtmano na ghaTate, deha eva talliGgabhUtacaitanyopalabdheH / na ca vAcyaM aSTAdazama dhyayanam gA 22-23
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 333 // 15 18 21 24 Atmano avyApitve tadguNayordharmAdharmayorapi avyApitvaM tathA ca dvIpAntaragatadevadattAdRSTAkRSTamaNimuktAdInAmihA| gamanaM na syAditi, bhinnadezasthasyApyayaskAntAderlohAdyA karSaNazaktidarzanAccharIravyApinorapi dharmA'dharma yordUrasthasyA'pi vastuna AkarSaNamupapadyata eveti na vibhutvamAtmano yujyate / tathA'vibhurapyaGguSTaparvamAtrAdyadhiSThAno yairiSyate teSAmapi | zeSAvayaveSu caitanyAbhAvAcchastrAdinA chedane vedanAnubhavAbhAvaH syAnna caivaM dRzyate, evaM kartRtvAdyekAntavAdo'pi svadhiyA'pAsanIyaH / akriyAvAdinastu astikriyAviziSTamAtmAnaM necchantyeva, tadapyasaGgatataraM, ahaM sukhItyAdipratyayAnAmanyathAnupapatyA mAnasapratyakSAdipramANagamyatvAt tasya / vinayavAdinastu suranRpamunigajavAjigo mRgakarabhamahikukkurachUgalazTagAlakA kamakarAdinamaskArakaraNAdeva karmakSayamabhyupagatAH, duSTaJcaitat, lokasamayavedeSu guNAdhikasyaiva vinayArhatayA pratItatvAt tadanyavinayasya cAzubhaphalatvAt / ajJAnavAdinazca jJAnasya mokSaM pratyanupayogitvAt kevalaM kaSTameva kArya, na hi kaSTavineSTasiddhiriti pratipannAH, idamapyayuktameva, jJAnamantareNa heyopAdeyanivRttipravRttyabhAvAt jJAnaM vinA ca bhUyopi kaSTAnuSThAnaM pazoriva vyarthameva syAditi sarve'pyamI kutsitameva prabhASante iti sthitamiti sUtrArthaH // 23 // na caitatkhAbhiprAyeNaivocyate ityAha mUlam - ii pAukare buddhe, nAyae parinidhuDe / vijjAcaraNasaMpanne, sacce saccaparakkame // 24 // vyAkhyA- iti ete kriyAvAdyAdayaH kutsitaM prabhASante ityevaM rUpaM ' pAukaretti' prAdurakArSIt prakaTitavAn buddho jJAtatatvo, aSTAdazamadhyayanam (18) gA 24 // 333 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam gA25-26 9545525RSEASEARC55 jJAta eva jJAtakaH kSatriyaH, sa cAtra prastAvAt mahAvIraH, parinirvRtaH kaSAyAnalavidhyApanAcchItIbhUtaH, vidyAcaraNAbhyAM kSAyikajJAnacAritrAbhyAM saMpanno yaH sa tathA, ata eva satyaH satyavAk, satyaparAkramaH satyavIyaH, iti sUtrArthaH // 24 // teSAM phalamAha4 mUlam-paDaMti narae ghore, je narA paavkaarinno| divaM ca gaI gacchaMti, carittA dhammamAriaM // 25 // ___ vyAkhyA-patanti narake ghore raudre ye narA upalakSaNatvAdanye ca jIvAH, pApamiha prastAvAdasatprarUpaNArUpaM kartuM zIlaM yeSAM te pApakAriNaH, divyAM devasambandhinI sarvagatipradhAnAM vA siddhirUpAM gatiM gacchanti caritvA Asevya dharmamiha satprarUpaNArUpaM AryamuttamaM, tato'satprarUpaNAM hitvA satprarUpaNApareNaiva bhavatA bhavitavyamiti bhAvaH, iti sUtrArthaH // 25 // atha kathamamI pApakAriNaH ityAhamUlam-mAyAbuiameaMtu, musAbhAsA nirsthiaa| saMjamamANovi ahaM, vasAmi iriAmi a // 26 // vyAkhyA-mAyayA zAThyena 'buiaMti' uktaM mAyoktaM etadanantaroktaM kriyAdivAdibhiruktaM, turevakArArthaH sa ca |mAyoktamevetyatra yojyaH, ata eva teSAM mRSA bhASA, nirarthikA samyagabhidheyazUnyA, tataH 'saMjamamANovitti' apirevakArArthaH, tataH saMyacchannevoparamanneva taduktizravaNAdeH, ahamityAtmanirdezo vizeSeNa taM sthirIkartuM basAmi tiSThAmi
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 334 // SACARRUSLCCALCAR upAzraya iti zeSaH, 'iriAmiatti' Ire ca gacchAmi ca gocarAdAviti sUtrArthaH // 26 // kutastvaM taduktAkarNanA- aSTAdazamaduparamasi ? ityAha-- dhyayanam (18) mUlam-save te viiA majjhaM,micchAdiTThI annaariaa| vijamANe pare loe,sammaM jANAmi appyN||27|| pagA 27-28 vyAkhyA sarve te kriyAdivAdino viditA mama yathA'mI mithyAdRSTayaH tata evAnAryAH pazuhiMsAdyanAryakarmapravRttAH, kathamIzAste tava viditAH? ityAha-vidyamAne paraloke'nyajanmani samyag jAnAmyAtmAnaM bhavAntarAdA gataM, tataH paralokAtmanoH samyag vedanAnmama te tAdRzA viditAstato'haM taduktAkarNanAdeH saMyacchAmi iti sUtrArthaH 8| // 27 // kathamAtmAnamanyabhavAdAgataM vetsItyAha mUlam-ahamAsi mahApANe,juimaM vrissovme|jaa sA pAlI mahApAlI,divA vrissovmaa||28|| ___ vyAkhyA-'ahamAsitti' ahamabhUvaM mahAprANe brahmalokavimAne dyutimAn varSazatajIvinA upamA yasyA'sau varSazatopamaH, madhyapadalopIsamAsaH, ayamoM yatheha samprati varSazatajIvI pUrNAyurucyate tathA'hamapi tatra pUrNAyurabhUvaM, // 334 // tathAhi-yA sA pAliriva pAliH jIvitajaladhAraNAdbhavasthitiH, sA cottaratra mahAzabdopAdAnAdiha palyopamapramANA, mahApAlI sAgaropamapramANA, tasyA eva mahatvAt , divi bhavA divyA varSazataiH kezakhaNDoddhArahetubhirupamA arthAt
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAAAAAACARAM palyaviSayA yasyAM sA varSazatopamA, tatra me mahApAlIdazakarUpA divyA bhavasthitirAsIdityupaskAraH, tatazcAhaM aSTAdazamavarSazatopamAyurabhUvamiti bhAvaH // 28 // dhyayanam mUlam se cue baMbhaloAo, mANussaM bhvmaago| appaNo aparesiM ca, AuM jANe jahA thaa||29|| lagA 29-31 vyAkhyA-se iti atha sthitipAlanAnantaraM cyuto brahmalokAt mAnuSyaM bhavamAgata itthamAtmano jAtismaraNAtmakamatizayamuktvA'tizayAntaramAha-Atmanazca pareSAzca AyurjAnAmi, yathA yena prakAreNa syAttathA tenaiva prakAreNa na tvanyatheti bhAva iti sUtradvayArthaH // 29 // itthaM prasaGgAdapRSTamapi khavRttAntamAcakhyopadeSTumAhamUlam-nANAruiM ca chaMdaM ca, parivajjija sNje| aNaTThA je a savatthA, ii vijjAmaNusaMcare // 30 // vyAkhyA-nAnA'nekadhA ruciM ca prakramAt kriyAvAdyAdimataviSayAM vAJchAM, chandazca khamatikalpitamAzayaM, ihApi nAneti sambandhAdanekavidhaM parivarjayet saMyataH / tathA'nA niHprayojanAH ye ca vyApArA iti gamyaM, 'savatthA' atrAkArasthAlAkSaNikattvAtsarvatra kSetrAdau tAnapi parivarjayediti sambandha ityevaM rUpAM vidyAM samyagjJAnarUpAM anu la-| kSIkRtya saJcareH samyak saMyamAdhvani yAyAH iti sUtrArthaH // 30 // tathAmUlam-paDikkamAmi pasiNANaM, paramaMtehiM vA punno| aho uhie ahorAyaM, ii vijjA tavaM care // 31 // vyAkhyA-pratikramAmi pratinivaH 'pasiNANaMti' praznebhyaH zubhAzubhasUcakebhyo'GguSThapraznAdibhyaH, tathA pera gRhasthAH AMAMHARIRSPIREX
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 335 // aSTAdazamadhyayanam (18) gA 32-33 teSAM maMtrAstatkAryAlocanarUpAstebhyo, vA samuccaye, punarvizeSaNe, atisAvadyatvaM teSAM vizinaSTi, sopaskAratvAtsUtrasya yazcaivaM saMyama prati utthAnavAn sa 'aho' ! iti vismaye, utthito dharmampratyudyataH, kazcideva hi mahAtmA evaMvidhaH / syAdityAzcarya, ahorAtraM aharnizaM, iti etadanantaroktaM 'vijatti' vidvAn jAnan 'tavaMti' gamyatvAdavadhAraNasya tapa eva, na tu praznAdi, carerAsevethA iti sUtrArthaH // 31 // atha saMjayayatinA kathamAyurvetsIti pRSTo'sAvAhamUlam-jaM ca me pucchasI kAle, samma suddheNa ceasaa| tAI pAukare buddhe, taM nANaM jinnsaasnne||32|| / vyAkhyA-yaca me iti mAM pRcchasi kAle kAlaviSayaM samyak zuddhena cetasopalakSitaH 'tAiMti' sUtratvAt tat prAduSkRtavAn prakaTitavAn buddhaH sarvajJo'ta eva tajjJAnaM jinazAsane sAvadhAraNatvAdvAkyasya jinazAsane eva, na tvanyatra sugatAdizAsane'to jinazAsane eva yatnaH kAryo yena yathA'haM jAnAmi tathA tvamapi jJAsyasi iti bhAvaH, iti sUtrArthaH // 32 // punarupadeSTamAha mUlam--kiriaM roae dhIro, akiriaM privje| dihie dihisaMpanne, dhamma cara suduccaraM // 33 // 8 vyAkhyA--kriyAzcAsti jIva ityAdirUpAM sadanuSThAnAtmikAM vA rocayeddhIro'kSobhyaH, tathA'kriyAM nAstyAtmA ityAdikAM parivarjayet , tatazca dRSTyA samyagdarzanarUpayA upalakSitA yA dRSTibuddhiH, sA ceha prakramAt samyakjJAnA // 335 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 |tmikA, tathA sampanno dRSTisampannaH, evaM ca samyakdarzanajJAnAnvitaH san dharma cara sevakha, suduzvaraM atyanta kaSTAnuSTheya| miti sUtrArthaH // 33 // punaH kSatriyamunireva saMjayamuniM mahApuruSadRSTAntaiH sthirIkartumAha mUlam -- eaM puNNapayaM soccA, atthadhammovasohiaM / bharahovi bhArahaMvAsaM, ciccA kAmAI pavae // 34 // vyAkhyA - etat pUrvoktaM puNyahetutvAt puNyaM, padyate gamyate'rtho'neneti padaM puNyaM ca tat padaM ca puNyapadaM, kriyAvAdAdilakSaNanAnArucivarjanAdijJApakaM zabdasaMdarbha zrutvA artho'rthyamAnatayA khargApavargAdiH, dharmastadupAyabhUtaH zrutadharmAdistAbhyAmupazobhitaM arthadharmopazobhitaM, bharataH prathamacakrI, apizabda uttarApekSayA samucaye, bhArataM varSa kSetraM tyaktvA 'kAmAIti' casya gamyatvAt kAmAMzca 'pavaetti' prAtrAjIt, tatkathAMzastvevam / tathAhi atraiva bharate zakrA - jJayA zrIdena nirmitA / astyayodhyA purI svarga - pratisparddhisamRddhikA // 1 // prathamaH prathitaH pRthyAM, putraH zrIvRSabhaprabhoH / sArvabhaumo'bhavattatra bharato bharatezvaraH // 2 // caturdazAnAM ratnAnAM, vibhurnava nidhiprabhuH / dvAtriMzatA sahasrairbhU-bhujAM sevitapatkajaH // 3 // lakSaizcaturazItyA'zva - rathebhAnAM samAzritaH // grAmANAM ca padA - tInAM, koTipaNNavateH patiH // 4 // lokairdvAtriMzatsahasra - dezAnAM dhRtazAsanaH // satpattanasahasrANAM dvizcaturviMzatevibhuH // 5 // dvAsaptateH zreSThapura - sahasrANAmadhIzvaraH // sahasronaM droNamukha-lakSaM ca parirakSayan // 6 // guhyakAnAM 1 'atyanta kaSTAnuSTheyamitipAThaH 'gha' pustake nAsti / aSTAdazama dhyayanam gA -34 bharatacakrikathA 1-6
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana CRISTIANSANROSESANAN ANAXA SoDazabhiH, sahasraiH sevito'nizam // paTkhaNDaM bharatakSetra-makhaNDAjJaH prapAlayan // 7 // catuSaSTisahasrAntaH-purastrIbhiH aSTAdazamasahAnvaham // krIDan pUrvoktapuNyad-puSpAbhaM saukhyamAzrayan // 8 // RSabhakhAminirvANA-spade'STApadaparvatte // caitye dhyayanam khakArite bhaktyA, jinabimbAni pUjayan // 9 // sAdharmikANAM vAtsalyaM, kurvannAzritavatsalaH // pUrvalakSANi SaT (18) kSoNI-haryazvaH so'tyavAhayat // 10 // [aSTabhiH kulakam ] anyadA prAtarabhyakto-dvartitasrapitAGgakaH // Adarza bharatacakri kathA7-20 sadanaM so'gaa-tsrvaalngkaarbhuussitH||11|| tatrA''tmadarza mahati, pazyaMzcakrI nijaM vapuH // bhraSTAGgulIyakAmekAM, dadarza khaka-18 rAGgulIm // 12 // azobhamAnAM tAM prekSya, prekSAvAn mAdhavAgraNIH // sakalAnapyalaGkArA-nekaikamudatArayat // 13 // |tata ujjhitapAthoja, pdmaakrmivaa''tmnH|| vilokya vapurazrIka-miti dadhyA~ dharAdhavaH // 14 // aho ! Agantukaireva-dravyairaGgaM virAjate // svAbhAvikaM tu saundarya, kimapyasya na dRzyate ! // 15 // kharUpAsAratAM vakti, yasya saMskArasAratA // mohAdeva tadapyamaM, janA jAnanti maJjulam ! // 16 // manojJamapyannapAna-puSpagandhAMzukAdikam // vinazyatyasya saGgena, brahmacaryamiva striyAH ! // 17 // tadaho nirvivekatvaM, viduSAmapi bAlavat // ye dehassedazasyApi, kRte pApAni kurvate ! // 18 // tanmokSadAyi mAnuSyaM, zarIrArthena pApmanA / dyUteneva ghusadralaM, yuktaM nAzayituM na me // 19 // dhyAyannityAdi samprAptaH, saMvegamadhikAdhikam // ArUDhaH kSapaka zreNI, nizreNI zivasadmanaH // 20 // ghanaghAtikSaya 1 kSoNIharyazvaH bhuumiindrH|| // 336 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAzama|dhyayanam bharatacakrikathA 21-27 ANNARR | kRtvA, bhAvacAritramAzritaH // ajJAnatimirAdityaM, kevalajJAnamApa saH // 21 // [yugmam ] kRtvAlocaM zakradatta, | munivezaM ddhtttH|| nirjagAma gRhAcakri-sAdhurbhAnurivAmbudAt // 22 // tamupAttavrataM vIkSya, kSAmasaMsAravAsanAH // bhUpA daza sahasrANi, dIkSAmAdadire mudA ! // 23 // tataH zakrAdayo devA-staM natvA khAzrayaM yayuH // bhuvi vyahA dbhagavA-napi bhavyAn prabodhayan // 24 // saptasaptatilakSANi, pUrvANAM bharataprabhoH // kaumAre maNDalitve tu, sahasraM zaradAmabhUt // 25 // cakritve'STasahasronAH, pUrvalakSA rasonmitAH // pUrvANAM lakSamekaM tu, kevalItve vrate'pi ca // 26 // sarvAyuSA caturazItimitAni pUrva-lakSANi samyagatigamya mahendranamyaH // karmakSayeNa bharatezvarasAdhurAjo, bheje mahodayaramAmuditoditazrIH // 27 // itibharatacakrikathAlezaH // 34 // mUlam-sagarovi sAgaraMtaM, bharahavAsaM nraahivo| issariaM kevalaM hiccA, dayAe parinivue // 35 // ___ vyAkhyA-sagaro pi dvitIyacakrI sAgarAntaM pUrvAdidiktraye samudraparyantaM, uttarasyAM tu himavadantaM bharatavarSa narAdhipaH, aizvaryazca kevalaM paripUrNa hitvA dayayA saMyamena parinito muktaH / tadRttalezo yathA, tathAhi| ayodhyAyAM puri mApo, jitazatrurabhUjayI // yuvarAjo'nujastasya, sumitravijayAhvayaH // 1 // tayormahiSyau vija yA- yazomatyau babhUvatuH // zakrezAnAbhyAM khakalpa-sAre devyAvivArpite ! // 2 // tayozcaturdazakhapna-sUcitau sadguNA[zcitau // sutAvabhUtAmajita-sagarau jinacakriNau // 3 // jitazatrusumitrAbhyA-mekadA khIkRte vrate // nRpo'bhUdaji gAthA 35 .. sagaracakrikathA 1-3
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 337 // aSTAdazama|dhyayanam (18) sagaracakrikathA 4-18 TERROGACHACASA takhAmI, yuvarAT sagaraH punH||4|| nyathAnyadA'nujaM rAjye, prAjAjIdajitaprabhuH // tato babhUva sagara-zcakravartI mhaabhujH||5|| kramAtSaSTisahasrANi, tanayAstasya jajJire // teSu jyeSTho'bhavajahuH, so'nyadA'prINayannupam // 6 // tataH pitrA vare datte, so'vAdIttvatprasAdataH // dikSe'haM mahIM bhrAtR-yukto daNDAdiratnavAn ||7||raajaa'nujnyaato'th jaDaH, sasainyaH prsthitsttH|| vihitAzcaryasandI, ratnagI vilokayan // 8 // caturyojanavistAraM, yojanASTakamunnatam // prApto'STApadamAroha-tsaha sarvaiH sahodaraiH ||9||[yugmm ] krozadvayapRthu koza-trayocaM yojanAyatam // catumukhaM ratnamayaM, tatra caityaM dadarza sH||10|| RSabhAdyarhatAmarcAH, khkhmaanaadishobhitaaH|| stUpAMzca bharatAdInAM, zataM tatra nanAma saH // 11 // suSamAM tasya zailasya, caityasya ca vilokayan // pItAmRta ivAtyarthaM, jaharSa sagarAGgajaH // 12 // kenedaM kAritaM caitya-mityamAtyaM ca pRSTavAn ? // sopyUce bharatAkhyena, cakriNA pUrvajena vaH // 13 // athAkhyatsevakAn jaGa-rIdRzaM bharate'param // pazyatAdriM yathA'smAbhiH, kAryate caityamIdRzam // 14 // te'pi gatvA''gatAH procu-nostya'nyotrA'dirIdRzaH // tato jagAda jahusta-drakSAmasyaiva kurmahe // 15 // kAlAnubhAvato lubdhA, bhAvinA bhAvino jnaaH|| upadroSyanti tehyatra, tadrakSAsya mahAphalA ! // 16 // ityuktvA daNDaratnena, jadustaM parito girim // sahasrayojanodvedhAM, vidadhe parikhAM kSaNAt // 17 // tadA ca daNDaratnena, tena dArayatA mahIm // krIDAgehAni nAgAnAM, mRtpAtrANIva pusphuTuH // 18 // taM prekSyopadravaM kSubdhA, bhujaGgA jvalanaprabham // upetya khaprabhu sA~dha-bhagavyati. CACARENCEKACTOR // 337 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyayanam sagaracakrikathA 19-33 karaM jaguH // 19 // so'pi jJAtvA'vadheH kruddho-'bhetyoce sagarAGgajAn // bhuvaM bhavadbhirmindAnai-rbhoH! kimetatkRtaM jaDaiH? // 20 // upadrutA hi yuSmAbhi- gAstadgRhabhedanaiH // te ca kruddhA haniSyanti, yuSmAn siMhA iva dvipAn // 21 // tannUnaM khavadhAyaiva, prayatno bhavatAmayam // pataGgAnAM dIpapAta-kRte pakSabalaM yathA // 22 // jaburjagau tIrtharakSA-kRte'smAbhiradaH kRtam // tanmantumenaM bhogIndra !, kSamakhAjJAnasambhavam // 23 // AgaH soDhamidaM naivaM, punaH kAryamiti bruvan // ahIndro'gAttato jahu-riti dadhyau shaanujaiH|| 24 // parikhA'sau vinA vAri, pAMzubhiH pUrayiSyate // tadenAM pUrayAmo'tha, puNyairmandAkinIjalaiH // 25 // tatrArthe sodarAH sarve, jyAyAMsamanumenire // yAdRzaM bhavitavyaM syA-tsahAyAH khalu tAdRzAH ! // 26 // tataH sa daNDenA''kRSya, tatra cikSepa jAhnavIm // upAdrUyanta bhUyo'pi, bhogigehAstadambhasA // 27 // nAgalokaM punarvIkSya, kSubhitaM jvlnprbhH|| kopAvezAbhUvAzu, prajvalajjvalanaprabhaH // 28 // so'tha dRSTiviSAn praiSI-tadvadhAya mahoragAn // taizca nirgatya te dRSTA, dRSTibhirviSavRSTibhiH // 29 // tataste bhasmatAM bhejuH, sarve'pi sagarAtmajAH // taM cotpAtaM prekSya cakri-cakraM cakranda tabhRzam // 30 // tataH sainyAniti proce, sacivaH zocitairalam // nAvazyambhAvinaM bhAva-matikAmati ko'pi hi ! // 31 // tIrthasevAtIrtharakSAkaraNopakriyAdibhiH // kRtapuNyArjanAH zocyA, na cAmI khAmIsUnavaH // 32 // tadvimucya zucaM sarvaiH, kSipraM prasthi| yatAmitaH // sthAne sopadrave sthAtuM, dhIdhanAnAM hi nocitam // 33 // iti maMtrigirA tyaktA-krandAste clitaasttH|| BHARAHAR ASHTRA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 338 // aSTAdazamadhyayanam 15 6-1055 sagaracakri kathA 34-48 SARASWASHRASE ityayodhyAmupAgatya, sAmantAdyA vyacintayan // 34 // dagdhAH khAmisutAH sarve-'pyAgatA vymksstaaH|| lajjAkara-1 midaM rAjJo-'gre kathaM kathayiSyate ? // 35 // pravizAmastato vahni-mananyagatikA vayam // tAniti dhyAyato'bhyetya, vipraH kopItyabhASata // 36 // karmaNA zubhamanyadvA, nAGginAM kiM bhave bhavet ? // tadyAkulA bhavata mA, vakSyAmyetadahaM prabhoH // 37 // ityuditvA dvijaH kaJci-danAthaM zavamudvahan // gatvA rAjakuladvAre, vyalApIduccakairmuhuH // 38 // tat zrutvA cakriNA''hUya, pRSTaH kiM rodipIti saH? // proce mamaika evAsI, sUnurdaSTo mahAhinA // 39 // prApto nizceSTatAM deva !, tadenaM jIvayA'dhunA // jAGgulIkamathAdikSa-ttatra karmaNi bhUdhavaH // 40 // jJAtabhUpApatyamRtyu-rityUce so'pi ko'pi hi // mRto na syAdyatra tasmA-dbhasmA''nayata mandirAt // 41 // yathA'haM jIvayAmyena-miti tenodito nRpaH // tadbhasmAmArgayaddhRtyaiH, puryA sarveSu vezmasu // 42 // te'pyAgatyAvadannAtha !, sakalA vIkSitA purii|| paraM purA yatra mRto, na kazcinnAsti tadgRham // 43 // rAjA'pyUce'smAkamapi, bhUyAMsaH pUrvajAH mRtAH // sarvasAdhAraNe mRtyau, tatkiM kovida ! khidyase? // 44 // kiM zocasi ? mRtaM putraM, kiJcidAtmahitaM kuru // siMheneva mRgo yAvanmRtyunA tvaM na gRhyase ! // 45 // bhUdevo'thAvadaddeva, jAnAmyetadahaM param // adyaiva jAyate putra-mantarA me kulakSayaH // 46 // tadbalAkrAntavikrAnta-dInAnAthaikanAtha ! he // kathaJcijIvayitvA'muM, putrabhikSA pradehi me // 47 // bhUyo'bhyadhAnmaMtrataMtra-zastrAdInAmagocare // adRSTavidviSi vidhau, kaH parAkramate ? kRtin ! // 48 // tanmuzca zokaM| ASECCASSA // 338 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam sagaracakri. kathA 49-61 ar zokohi, vipadi kriyate jaDaiH // Ayastu kArya tatrApi, dharmakarmaiva zarmakRt ! // 49 // vipraH proce prabho! SaSTi-saha- srANi sutAstava // samameva vipannAsta-cchokaM tvamapi mA kRthAH ! // 50 // AH! kimetaditi kSamApa-stato yAva-15 dacintayat // sAmantamukhyAste pUrva-saGketAttAvadAyayuH // 51 // yathAvRtte'tha taiH prokte, vajrAhata iva kSaNAt // mUrchito nyapatadbhUmau, sArvabhaumaH sa viSTarAt // 52 // kathaJcillabdhasaMjJastu, vyalApIditi bhUpatiH // hA ! putrA mAM vimucyaikaM, yUyaM sarve'pi kiM gatAH? // 53 // are durdaiva ! tAn sarvA-napi saMharataH zizUn // na te kRpA kRpANAgrakrUracittasya kApyabhUt // 54 // sutAnapi mRtAn zrutvA, zatadhA yanna bhidyase // tattvAM hRdaya ! manye'haM, niSThurebhyo'pi niSThuram // 55 // atRptAn sarvasaukhyAnAM, paralokapathaM zritAn // yatsutAnnAnvagacchaM ta-prema kRtrimameva me // 56 // vilapantamiti procaiH, sa vipraH smAha cakriNam // mAM niSidhyA'dhunaiva tvaM, khAmin ! rodipi kiM vayam // 57 // viyogaH preyasAM nAtha !, na syAtkasyA'tiduHsahaH // sahate kintu taM dhIro, vddvaagnimivaarnnvH|| 59 // zikSAdAnaM pareSAM hi, teSAmeva virAjate // AtmAnamapi ye kAle, zikSayanti vicakSaNAH ! 59 // iti tadvacanaimaMtri-vAkyazca vividhaizcirAt // Alambya dhIratAM cakrI, cakre kAlocitakriyAm // 60 // tadA cASTApadAsanna-grAmebhyo'bhyetya mAnavAH ||raajnye vyajijJapannevaM, mukulIkRtapANayaH // 61 // zrotastrisrotaso devA-''ninye yadbhavatAM sutaiH // prapUrya parikhAM 1 gaGgAyAH //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 339 // ** aSTAdazamadhyayanam (18) sagaracaki kathA 62-75 **** prAmAn , plAvayattannivAryatAm // 62 // rAjJAdiSTastataH ziSTaH, putraputro bhagIrathaH // tatra gatvA'STamaM kRtvA-''rAdhayajjvalanaprabham // 63 // pradattadarzanaM taM ce-tyUce yuSmatprasAdataH // gaGgA nItvAmbudhau lokAn , karomi nirupadravAn // 64 // vArayiSyAmi bhujagA-nahaM bharatavAsinaH // tatkuruSvA'bhayo'bhISTa-mityuktvA'gAttato'hirAT // 65 // nAgapUjAM tataH kRtvA, daNDaratnena jahujaH // nItvA suparvasaritaM, pUrvAdhAvudatArayat // 66 // bhagIratho bhogipUjAM, tatrApi vidhivat vyadhAt // gaGgAsAgarasaGgAkhyaM, tattIrtha paprathe ttH||67|| gaGgApi jahunA''nIte-tyuktA lokena jAhnavI // bhagIrathena nItAbdhA-viti bhAgirathI tathA // 68 // atho bhagIratho'yodhyAM, gatastuSTena cakriNA // sotsavaM nidadhe rAjye, muurtyntrmivaatmnH||69|| khayaM tu vratamAhatya, snnidhaavjitprbhoH|| sudustapaM tapastepe, sagarassatyasaGgaraH // 70 ||krmaac kevalajJAnaM, dhvastAjJAnamavApya saH // dvAsaptatiM pUrvalakSAH, samApyAyuH zivaM yayau // 70 // sarve samAyuSo jadu-mukhyAH kiM jajJire ? prabho !||jnyaanii bhagIratheneti, pRSTo'nyecurado'vadat // 72 // saGghaH purA jinAnantuM, sammetAdi brajanmahAn // samprApya gahanaprAntaM, prAntagrAme kacidyayau // 73 // anAryastadgataiH paSTisahasrapramitejeneH // ekena kumbhakAreNa, vAryamANairapi sphuTam // 74 // sa saMgho muSito lubdhaiH, kathaJcidagamat puraH // taistu tatpratyayaM sarveH, pApakarma nikAcitam // 75 ||[yugmm ] anyadA ko'pi tatratyo-nyatra caurya vyadhAt 1 styprtijnyH|| // 339 // *****
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam sagaracakri kathA 76-84 pure // purArakSAstato grAma-mIyustaM tatpadAnugAH // 76 // grAmadvArANi cAvRtyA-jvAlayan parito'nalam // sa kulA- lastu tatrAhi, grAmamanyaM gato'bhavat // 77 // taM vinA te tataH sarve, pluSTA duSTA vipedire // mAtrivAhakajIvatvenASTavyAM copapedire // 78 // piNDIbhUya sthitAste'tha, tatrAyAtasya hastinaH // pAdena marditA mRtvA, ciraM bhramuH kuyoniSu // 79 // puNyaM ca prAgbhave kiJci-tkRtvA te sngghdsyvH||jjnyire cakriNaH SaSTi-sahasrANi sutA ime // 8 // prAgbhavairdurbhavaistasya, bahubhuktasya karmaNaH // zeSAMzena mRtA ete, samameva mahIpate ! // 81 // kulAlo'pyanyadA mRtvA, so'bhUt kvApi pure dhanI // tatrApi sukRtaM kRtvA, vipadya kvApyabhUnnRpaH // 82 // bhUyo'pi so'nyadA dIkSAM, lAtvA mRtvA suro'bhavat // tatazcayutazca tvaM jahu-jAto jAto'si bhUpate ! // 83 // bhagIrathakSoNidhavo'tha vAcaM, vAcaMyamasveti nizamya samyak // suzrAddhadharma pratipadya hRdyaM, sadyo'navadyaH khapurI jagAma // 84 // iti sgrckrvrtikthaaleshH||35|| mUlam-caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mhiddddiio| pavajjamabbhuvagao, maghavaM nAma mahAyaso // 36 // | vyAkhyA-sugama, tatkathAlezastvevaM, tathA hi abhUdihava bharate, mahImaNDalasatpure // vAsupUjyaprabhostIrthe, nAmnA narapatipaH // 1 // khaprajAvat prajAH samyak, pAlayitvA ciraM sa rAT // saMtyajya rAjyamanyedyu-virakto vratamAdade // 2 // apramattazciraM dIkSA, pAlayitvA vipadya | ca // ahamindraH sa girvANo, madhyapraiveyake'bhavat // 3 // itazcAtraiva bharate, zrAvastyAM puri bhuuptiH|| zriyA samudra gAthA 36 maghavacakrikathA 12
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya // 340 // 15 18 vijayI, samudravijayo'bhavat // 4 // tasya bhAryA'bhavadbhadrA, bhadrAkArajitAmarI // so'tha devo'nyadA cyutvA tasyAH kukSAvavAtarat // 5 // caturdazamahAkhapnAM - stadA ca prekSya sA mudA // rAjJe jagAda cakrI te, suto bhAviti so'pyavak // 6 // kramAcca suSuve putraM, rAjJI pUrveva bhAskaram // mahotsavairnRpastasya, maghavetya'bhidhAM vyadhAt // 7 // saMprAptaH so'tha tAruNyaM, dattarAjyo mahIbhujA // utpannacakraH paTUkhaNDaM, sAdhayAmAsa bhAratam // 8 // bhuktvA ciraM cakriramAM viraktaH, prAnte paritrajya sa cakravarttI // paMcAndalakSImativAdya sarvA ''yuSo suro'bhUtridive tRtIye // 9 // iti zrImadhavacakrikathA // 36 // mUlam - saNakumAro maNussido, cakkavahI mahiDDIo / puttaM rajje ThavittA NaM, sovi rAyA tavaM care // 37 // vyAkhyA - spaSTaM - taccaritaM caivaM, tathA hi astIha kAJcanapuraM, samRddhaM kAJcanarddhibhiH // tatrAsIdvikramayazA, vikramAkrAntabhUrnRpaH // 1 // tasya paMca zatAnyA - san rAjJo vizvamanoharAH // tatra cAbhUt pure nAga- dattAhnaH sArthapo dhanI // 2 // rUpalAvaNyasaubhAgya - nirjitAmarasundarI // viSNuzrIriti tasyAsI - tkAntA viSNorivAbdhijA // 3 // tAM cAnyadA nRpo'pazya - nmanasaH pazyatoharAm // dadhyau cemAM vinA janma, rAjyaM caitanmamA'phalam ! // 4 // cikSepa kSitipaH kSipra-mantarantaHpuraM ca tAm // prANino hi priyaH prAyo - 'nyAyo'pathyamivA'paToH // 5 // vinA'pi vipriyaM tyaktvA, priyaM kvAsi ? gatA priye ! // aSTAdazama dhyayanam (18) maghavacakri kathA 4-9 gAthA 37 sanatkumAracakrikathA 1-5 // 340 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vilapanniti sArthezo, vabhrAmonmattavattataH ! // 6 // zuddhAntanArIsahitAM, lajAM lokApavAdajAM // vimucya reme bhUpastu, nityaM viSNuzriyA samam // 7 // jAtAsUyAstato rAjJyo 'kArayan kArmaNaM tathA // mRgAkSI kSIyamANA sA vyapadyata yathA khayam // 8 // tatastasyA viyogena, dussahena davAgbhivat // nAgadatta ivonmattaH, pRthvInAtho'bhavadbhRzam // 9 // nAnau kSetumadAttasyAH, zavaM sa snehamohitaH // Uce ca matpriyA maunaM, dhatte praNayakopataH ! // 10 // sacivAH kiJcidAlocya, vaJcayitvA ca pArthivam // vipine kSepayaMstasyA, ghenoriva zavaM tataH // 11 // tAJcApazyannazrunIra - dhArAbhiH sa dharAdharaH // dharAM dhAraghara iva, siJcannATIditastataH // 12 // kAnte ! kAntastvadekAnta - khAnto virahavihvalaH // hAsyAnnopekSaNAH syAditi cAkrandaduccakaiH ! // 13 // itthaM tyaktAnnapAnasya, gate rAjJo dinatraye // amAtyA triyatAM mAya-miti taM kAnane'nayan // 14 // tatra ca prasarat pUtI - klinnaM kramikulAkulam // gRtravikSiptavakSojaM, vAyasAkRSTalocanam // 15 // AkRSTAMtraM zRgAlIbhirAvRtaM makSikAgaNaiH // viSNuzriyo vapurvIkSyA - 'dhyAsIditi mahIpatiH // 16 // [ yugmam ] aho asAre saMsAre, sAraM kiMcinna dRzyate // mayA tvasau sAramiti-dhyAtA mUDhena dhik ciram // 17 // kulazIlayazolajjA - styaktA yasyAH kRte tvayA // rejIva ! matta ! pazyAdya, tasyA jAtezI dazA ! // 18 // priyeti yAM pRthakkarttu-mabhuvaM na prabhuH kSaNam // vIkSya tAmapi zItArtta - miva me vepate vapuH ! // 19 // tato dharmakriyAnIraiH, pApapaGkapariplutam // AtmAnaM vimalIka, sAmprataM mama sAmpratam // 20 // vimRzyeti viraktAtmA, aSTAdazamadhyayanam sanatkumAracakrikathA 6-20
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 341 // 15 18 21 24 sutratAcAryasannidhau / rAjyaM raja ivotsRjya, pravrajyAmAdade nRpaH // 21 // tapobhiH vividhaiH sAkaM, karmabhiH zoSayan vapuH // ciraM vihRtya vyApanna - stRtIyaM kharjagAma saH // 22 // tatazyuto ratnapure, jinadharmA'bhidho'bhavat // zreSThiputraH zrAddhadharma, zuddhaM vAlyAdapi zritaH // 23 // itazca kAntAvirahA-nnAgadatto'tiduHkhitaH // mRtvArttadhyAnato bhrAmaM bhrAmaM tiryakSu bhUrizaH // 24 // agnizarmA - hrayo vipraH, pure siMhapure'bhavat // puNyAzayA tridaNDitvaM, svIcakAra sa caikadA // 25 // [ yugmam ] dvimAsAdi tapaH kurvan so'gAdratnapure'nyadA / tridaNDibhaktastatrAbhU-dbhUpatirnaravAhanaH // 26 // tena rAjJA tapakhIti, bhoktuM nIto nije gRhe // so'pazyajinadharmaM taM daivAttatrAgataM tadA // 27 // tataH prAgbhavavaireNa, kopATopAruNekSaNaH // naravAhanabhUmIza - mityUce sa tridaNDikaH // 28 // asyADhyasya nyasya pRSTe, pAtramatyUSNapAyasam // cedvibho ! bhojayasi mAM tadA bhujhe bhava // 29 // sthAlamanyasya vinyasya, pRSThe tvAM bhojayAmyaham // nRpeNetyudito ruSTo duSTo bhUyo'vada' tI // 30 // pRSThe'syaiva nyasya pAtraM, bhuje gacchAmi vA'nyataH // tadbhaktaH sa tato bhUpaH, pratyapadyata tadvacaH // 31 // nRpAdezAttataH pRSThe, tena datte sa tApasaH // atyuSNapAyasaM sthAlaM, nyasya bhoktuM pracakrame // 32 // zrAddho'pi sthAlatApaM taM so'dhisehe vizuddhadhIH // svasyaiva karmaNo'yaM hi, vipAka iti cintayan // 33 // bhukte bhikSau zreSThipRSThAtsamaM tvagmAMsazoNitaiH // janaiH sthAlaM tadutkhAtaM, tataH zreSThI gRhaM yayau // 34 // satkRtya kSamayitvA'tha, khajanAn aSTAdazama dhyayanam (18) sanatkumAracakrikathA 21-34 // 341 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 36 = 3 + 3 pUjanAMstathA // jinadharmo gurUpAnte, pratrajya jinadharmavit // 35 // purAnnirgatya vihitA - 'nazano'drizirasthitaH // pakSaM pakSaM kRtotsargaH kramAdasthAcaturddizam // 36 // [ yugmam ] gRdhrakAkAdibhirbhakSya - mANapRSTho'pi tatra saH // sahamAno vyathAmugrAM smaran vaJcanamaskriyAH // 37 // vipadya prathamakharge, babhUva tridazAdhipaH // AnuSaGgi phalaM hotat, jinadharmavidhAyinAm // 38 // [ yugmam ] tApaso'pi mRtastenA - ''bhiyogyena kukarmaNA // airAvaNAhvayo hastI, jajJe tasyaiva vAhanam // 39 // tatazyutvA bhave bhrAntvA, kRtvA bAlatapaH kvacit // yakSo'sitAkSanAmAbhU - jIvastasya tridaNDinaH // 40 // itazcAtraiva bharate, viSaye kurujaGgale // asti svastipadaM zrIma-nagaraM hastinApuram // 41 // jaitraseno'zvasenAhnastatrAbhUdbhUbhujAM varaH // sahadevIti tasyAsI - devI devIva bhUgatA // 42 // tasyAH kukSau jinadharma- jIvaH khargAtparicyutaH // caturdaza mahAkhapnAn, darzayan samavAtarat // 43 // pUrNe kAle'tha sA'sUta, sutaM lakSaNalakSitam // jaga janamanohAri rUpaM lakSmIriva smaram // 44 // sanatkumAra ityAkhyAM cakre tasyotsavairnRpaH // so'tha krameNa vavRdhe, kalpadruma ivodgataH || 45 || zrImAn mahendrasiMhAkhyaH, kAlindIsUrayoH sutaH // sapAMzukrIDitastasya, vayasyaH zasyadhIrabhUt // 46 // samaM tena vayasyena, kalAcAryasya sannidhau // sanatkumAraH sakalAH kalAH jagrAha lIlayA // 47 // amaMtrayaMtra nizzeSa-kAminIjanakArmaNam // lAvaNyapuNyaM tAruNyaM, kumAraH prApa sa kramAt // 48 // udyAnaM makarandAkhyaM, vasantasa aSTAdazamadhyayanam sanatkumAracakrikathA 35-48
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 342 // 15 18 21 24 maye'nyadA / samaM mahendrasiMhena, krIDAyai bhUpabhUryayau // 49 // nAnAkrIDAbhirakrIDa-tsatrA mitreNa tatra saH // tadA ca rAjJo'zvapati-ryAnvAhAnaDhokayat // 50 // hayaM jaladhikalolA -hvayaM bhUpabhuvo'pyadhAt // kumAro'pi tamAroha-tadgatiM draSTumutsukaH // 51 // kazAM cotkSipya taM yAvat prerayAmAsa bhUpabhUH // so'zvastAvaddadhAvoce-trayuM jetu| manA iva // 52 // yathA yathAkRSadvalagAM, rakSituM taM nRpAGgajaH // sa vaRzikSito vAho, vahnadhAvattathA tathA // 53 // rAjJAM rAjakumArANAM, sAdinAM dhAvatAmapi // madhyAtkumAraM hatvA'zvaH kSaNAtso'gAdadRzyatAm // 54 // tato'zvasenabhUzako, jJAtvA'zvApahataM sutam // pratyAnetuM sa sainyogA-dyAvadvAjipadAnugaH // 55 // tAvadbhUrirajaHpuJja - digmUDhIkRtasainyayA // bhagnAni pAdacihnAni, tasya vAhasya vAtyayA // 56 // nirupAye tato'tyartha, vyAkule sakale bale // mahendrasiMha bhUmIndra - siMhamitthaM vyajijJapat // 57 // deva ! daivAdidaM sarva - majaniSTAsamaJjasam // tathApi mitramanviSyA - ssneSyAmi na cirAdaham // 58 // prabhoH prabhUtasainyasya, kAntAre duSkarA bhramiH / sukarA sA khagasyeva, khalpataMtrasya me punaH // 59 // tattiSThatu prabhuryAmi, khAmIn ! suhRdamanvaham // tenetyukto'valiSTotra-patirazrujalAvilaH // 60 // dhIro mahendrasiMhastu, mitasAraparicchadaH / / krIDAvanIM yamasyaivA - SraNyAnIM praviveza tAm // 61 // prauDhapAdairugradantaiH, prakSaranmadanirjharaiH // karIndraizca girIndraizva, kvApi durgamatAM gatAm // 62 // kvApi prArabdhasamara-sairibho - tkhAtapAdapAm // saGkIrNI kezaravyAghra - vyAlabhallUkasUkaraiH // 63 // bhAnubhAnugagAbhedya-nikuJja nikaraiH kvacit // aSTAdazama dhyayanam (18) sanatkumAracakrikathA 49-63 // 342 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam sanatkumAracakrikathA 64-78 GASTAHIRISHASAHARAS%*% antaHpurapurandhrIva-dasUryampazyajambukAm // 64 // kvacitkaNThIravarava-trasyanmRgakulAkulAm // kApi dAvAgnisantAMpamurmurIbhUtabhUtalAm // 65 // kaciccharabhasaMrambha-sambhrAntoddhAntakuJjarAm // zAkhArUDherajagaraiH, kApi kujIkRtadrumAm // 66 // tasyATavIM tAmaTato, bhIpaNebhyo'pibhIpaNAm // zanaiH zanairagAtsarvaH, khedakharvaH paricchadaH // 67 // [ padbhiH kulakam ] tata ekopi kujeSu, kandarAsu ca bhUbhRtAm // bhilleza iva so'bhrAmya-nmitraM draSTuM dhanurddharaH // 68 // nidAghavarSAzItan , kSudhAtRSNAzramAMzca sa // mitraikatAno nAjJAsI-dyogIva dhyAnatatparaH // 69 // tasyaivaM bhrAmyato'TavyAM, vyatIte vatsare'nyadA // karNAtithitvamagama-tsarasaH sArasadhvaniH // 70 // ghrANaM cAprINayadvAyuH, kamalAmodameduraH // tataH padmasaraH kiJci-dihAstIti viveda saH // 71 // so'tha padmAkaramabhi-vrajan vIrabajAgraNIH // sadgItamizramazrauSI-dveNuvINAkalakkaNam // 72 // tataH pramuditaHprAjJa-purogassa puro gtH|| dadarza darzanasudhA-anaM mitraM vadhUvRtam // 73 // kiM manovibhramaH kiM vA, sakhA'sau me sukhAkaraH? // so'tha dhyAyanniti tade-tyaupIdvandino vacaH // 74 // kuruvaMzAvataMsazrI-azvasenanRpAtmaja! // sanatkumAra ! saubhAgya-jitamAra ! ciraM jaya // 75 // nizamyeti pramodAzru-vRSTimeghAyitekSaNaH // gatvA sa dRkpathaM sakhyu-ya'patat paadpdmyoH|| 76 // abhyutthAya kumAro'pi, doAmAdAya sAdaram // tamAliliGga sarvAGga, harSAtraiH strapayanniva // 77 // athAcintyamithaHsaGgA-ttau bhRzaM jAtavismayau // harSodazcadromaharSA-vAsInAvAsanadvaye // 78 // vIkSitau khecaragaNaiH, smayamAnaiH savismayaiH // kSaNaM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 343 // mA0 // tvamatrAgAta haya, madviyogahandrasiMhaH sa REGRASRAEXCLUSOSAS bASpAmbupUrNAkSI, parasparamapazyatAm // 79 // [yugmam ] khecarInikare tyakta-gItAditumule tataH // kumAraHkhadRzo- aSTAdazamarathu, pramRjya tamadovadat // 8 // tvamatrAgAH kimekAkI, kathaM vA mAmihAvidaH // antarAmAmiyantaM cA-'ga dhyayanam (18) mayaH samayaM katham ? // 81 // pitroH kA vidyate hRdya !, mdviyogvshaaddshaa|| pitRbhyAM prahito hanta, tvamihApikime sanatkumArakakaH // 82 // teneti pRSTaH snigdheSu, praSTho gadgadayAgirA // mahendrasiMhaH sakalaM, prAcyaM vRttAntamabravIt // 83 // cakrikathA tataH snehaM ca dhairya ca, sakarNastasya varNayan // kumAro'kArayat snAna-bhojanAdi vadhUjanaiH // 84 // mahendro'tha ku- 79-93 mArendra-mityuvAca kRtAJjaliH // ArabhyAzcApahArAtkhAM, vArtA brUhi prasadya me ! // 85 // tenetyuktaH kumAro'ntariti dadhyau vizuddhadhIH // khanAmeva khayaM vaktu-mayuktA khakathA satAm ! // 86 // khatulyasya vayasyasya, vAcyA cAva- zyamasya sA // kathayAmi tadanyena, kenApyenAM savistarAm // 87 // dhyAtveti kAntAM bakula-matyAhvAmiti so'va-1* dat // priye'smai matkathAM tathyAM, vada vijJAya vidyayA // 88 // zubhAzaye ! zaye'haM tu, nidrApUrNitalocanaH // ityuditvA ratigRhaM, pravizyAzeta bhUpabhUH // 89 // tato mahendrasiMha sA-'vadattava suhRttadA // ninye hayena hRtvA''zu, | // 343 // hai kAntAramatibhISaNam // 90 // dvitIye'pi dine tatra, brajan vAjI javena sH|| tasthau madhyaMdine kRSTvA, rasanAM kSutta pAturaH // 91 // tataH stabdhakramAcchAsA-pUrNakaNThAt zramAkulAt // tasmAduttIryAryaputraH, paryANamudatArayat // 92 // ghUrNitvA'zvastato'papsat , prANaizca mumuce drutam // tRSAkulaH sakhA te tu, tadATItparito'mbhase // 93 // tacApa
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kvApi na tataH, tRpAkrAntaH zramAturaH // davadagdhATavItApo-ttapto'sau vyAkulo'bhavat // 94 // vIkSya saptacchadaM dUre, aSTAdazama Adhyayanam gatvA tasya tale drutam // niviSTo'yaM kSaNAtkSoNI, papAta bhramitekSaNaH // 95 // puNyena prerito yakSa-stadAsaptaccha-12 sanatkumAradAlayaH // sarvAGgeSu siSecAmuM, zItalairvimalai laiH // 96 // prAptasaMjJastatastoyaM, pItvAsau yakSaDhaukitam // kastvaM kuto cakrikathA jalaM caita-dAnItamiti pRSTavAn ? // 97 // sovAdIdasmi yakSo'ha-mihatyastvatkRte kRtin ! // sarasaH sarasaM nIra- 94-108 mAnayaM mAnasAdidam // 98 // suhRttavoce tApo'yaM, mAnase majanaM vinA // na me'pagantAviraha-iveSTaprAptimantarA // 99 // tavAbhISTaM karomIti, procyA'muM yakSarATra tataH // kRtvA pANipuTe'naiSI-nmAnasaM khacchamAnasaH // 10 // tatrA'muM vihitasnAna-mapanItaparizramam // yakSo'sitAkSaH prAgjanma-vipakSaH kSipramaikSata // 1.1 // krodhAdhmAtaH so'tha bADhaM, vikurvan guhyakabruvaH // AryaputrAya cikSepa, vRkSamutkSipya tatkSaNam // 102 // tamAyAntaM nihatyAyaM, pANinA'pAnayattarum // yakSastamomayaM vizvaM, tatazcake rjovjaiH||103|| bhImATTahAsAn dhUmAbha-bhUghanAn vikRtAkRtIn / pizAcAMzca jvalajjvAlA-karAlavadanAn vyadhAt // 104 // tairapyabhItaM tvanmitraM, nAgapAzaibaMbandha sH||taansdyo'trottydyN, jIrNarajuriva dvipaH // 105 // tato yakSaHkarAghAta-ghorairatamatADayat // asau tu taM nyahanmuSTyA, vajraNeva giriM hariH // 106 // Aryaputramatho loha-mudreNa jaghAna saH // viramanti hi nAkRtyA-tkathaMcidapi durjanAH ! // 107 // unmUlitena sahasA, mahatA candanadruNA // taM varddhiSNuM nihatyoA , sakhA te'paatytttH|| 108||giri
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 344 // ARRESTHA mutkSipya yakSothA-'kSipadasyopari drutam // kSaNaM nizcetano jajJe, bAdhitastena te suhRt // 109 // labdhasaMjJastu taM aSTAdazamazaila-mavadhUyotthito drutam // Aryaputro niyuddhena, yoddhamAhvAsta guhyakam // 110 // tato'sau bAhudaNDena, hatvA taM dhyayanam (18) khaNDazo vyadhAt // amaratvAttadA mRtyu-mAsasAda na guhyakaH // 111 // tato rasitvA virasa-masitAkSaH palAyata // sanatkumArapuro hi hastimallasya, mahipaH syAtkiyaciram // 112 // vIkSituM smraashcry-maagtaaHsurkhecraaH|| maulau tvatsuhRdaH cakrikathA puSpa-vRSTiM tuSTA vitenire ! // 113 // aparAhe puro gacchaM-stato'sau nandane vane // dadarzASTau kanIH zakra-mahipI- |109-122 riva sundraaH||114 // kaTAkSadakSanayana-dadRze tAbhirapyayam // athopetyAryaputrastA-stadbhAvaM jnyaatumityvk||115|| nayanAnandanA yUyaM, kRtinaH kasya nndnaaH|| hetunA kena yuSmAbhi-rvanametadalaGkRtam ? // 116 // tAH procurbhAnuvegasya, khecarasya sutA vayam // itazca nAtidUresti, tatpurI priyasaGgamA // 117 // tAmalakRtya vizrAmye-tyuktastAbhiH sakhA tava // darzitAdhvA tadAdiSTa-kiGkareNa jagAma tAm // 118 // upAparArNavaM bhAnu-stadAnIyata sandhyayA / upatAtaM mudAnAyI, sauvistAbhirapyasau // 119 // abhyutthAnAdikaM kRtvo-citaM sopyenamityavak // udbaha tvaM mahAbhAga !, mamASTI nandanA imAH // 12 // etAsAM sa priyo bhAvI, yo'sitAkSaM vijeSyate // itsarciAlimuninA,lA // 34 // proce tatprArthyase mayA // 121 // tenetyuktastava suhRt , pariNinye tadaiva tAH // tAbhiH sahAkhapIdvAsA-vAse cAss-12 baddhakaGkaNaH // 122 // tadotkSipyAsitAkSo'muM, nidrANaM gahane'kSipat // tatra prekSya vinidraH khaM, dadhyau kimidami
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAMERASANSAR tyayam // 123 // Aryaputrastato'TavyA-mekAkI pUrvavaddhaman // saptabhUmIkamadrAkSIt ,prAsAdamadhibhUdharam // 124 // aSTAdazama dhyayanam mAyeyamapi kasyApi, bhAvinItyepa bhAvayan // tatsamIpe gato'zrIpI-tkasyAzcidruditaM striyaaH|| 125 // tatastatra sanatkumAra pravizyAya-mArUDhaH saptamI bhuvam // divyAM kanI dadarzakAM, vadantImiti gadgadam // 126 // jagatrayajanotkRSTa, kuru-18 cakrikathA vaMzanabhorave ! // sanatkumAra ! bhartA tvaM, bhUyAjanmAntare'pi me // 127 // tadAkarNya mamAsau kA, bhavatIti vici- 123-137 ntayan // purobhUyAryaputrastAM, nyagmukhImevamabravIt // 128 // kA tvaM sanatkumAreNa, sambandhastava kaH punH|| muhuH smarantItaM caivaM, kena duHkhena rodissi?||129|| pRSTAneneti sA'muSmai, prdaayaasnmuttmm||susmitaa vismitA proce, sudhAmadhurayA girA // 130 // surASTrarAjaH sAketa-purezasya sutAsmyaham // sunandAhA candrayazo-devIkukSisamudbhavA // 131 // kalayitvA kalAH sarvA, vayo madhyamamadhyagAm // dhavosyAH ko'nurUpaH syA-diti dadhyau tadA nRpaH? // 132 // AnAyya bhUparUpANi, tato me'darzayanmuhuH // nArasatteSu me dRSTiH, kiMzukeSu zukI yathA ! // 133 // dUtAnItapaTanyastaM, pitrA darzitamanyadA // rUpaM sanatkumArasya, vIkSya vyAmuhamuccakaiH ! // 134 // hiyAnuktopi tAtena, rAgobudhyata tatra me // pracchanno'pi prakAzaH syA-tRNachannAgnivatsa hi ! // 135 // tataH sanatkumArAya, pitRbhyAM kalpitAsmyaham // bharttA tadicchAmAtreNa, sa me na tu vivAhataH // 136 // [ itazca ] khecaraH ko'pi hRtvA mA-mihAnapItkhakuTTimAt // vidyAkRte'tra gehe mAM, muktvA ca kApyagAtkudhIH // 137 // smAraM smAraM kumAraM taM, tato rodimi |
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 345 // 15 BREAKARSHABAR sundara ! // bAlAnAmabalAnAM ca, duHkhitAnA bado balam // 138 // AkhyatsakhA te mA rodI-ya'smai dattAsi sosmya- mAaSTAdazamaham // sAnandAkhyatsunandAtha, daivaM jAgarti deva me // 139 // tayorAlapatoreva-mAgAttatra krudhA jvalan // nandano' dhyayanam (18) zanivegasya. vajravegaH sa khecaraH // 140 // tvanmitraM ca samutpATyo-dakSipadviyati drutam // rudatI sudatI bhUmau, mU-lAsanakamArachitA saa'pttttH|| 141 // muSTighAtena duSTaM taM, tato vyApAdya tatkSaNam // akSatAGgastAmupetyA-zvAsayAmAsa te cakrikathA sakhA // 142 // vArtA procyAtmanaH sarvA-muduvAha ca tAM mudA // amuSya mukhyapatnI sA, bhAvinI bhAvicakriNaH OMA138-152 // 143 // khasAtha vajravegasya, nAmnA sandhyAvalI kanI // tadA tatrAyayau bhrAtR-vadhaM vIkSya cukopa ca // 144 // bhAvI |bharttA bhrAtRhantA, taveti jJAnino giram // smRtvA zAntA patIyantI, sAryaputramupAsarat // 145 // ayaM tAmapyupAyaMsta, sunandAnujJayA kRtI // svayamAyAnti pAtraM hi, striyo'rNavamivApagAH ! // 146 // atrAntare khecarau dvA-bupetyAmuM praNamya ca ||praabhRtiikRty kavacaM, syandanaM caivmuuctuH|| 147 // svaputramaraNodantaM, jJAtvA vidyaadhraadhipH|| AyAtyazanivego'tra, sainyairaacchaadynnbhH||148|| tata AvAM harizcandra-candravegau tavAntike // prahitau candravegena bhAnuvegena caatmjo||149||aarohaakrthaabhN ta-ttatpreSitamamuratham // kavacaM cAmumAmuca, vajrasannAhasaMnnibham // 15 // // 345 // candravegabhAnuvegau, sodarau zvasurau tava // mahAcamUvRtau svAmin !, viddhi sevArthamAgatau // 151 // tayorevaM pravadatostatra taavpyusseytuH|| khecarendrau candravega-bhAnuvegau mahAbalau // 152 // tadA sandhyAvalI vidyA-masmai prajJaptikA CADEMOCRECX
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dadau // tatoyamapi sannaya, rathamArohadAjaye // 153 // tato'muM candravegAdyAH, khecarAH parivatrire // tadAcAzanive aSTAdazamagasya, tatrA'gAtprabalaM balam // 154 // tena sArddha candravega-bhAnuvegau balAnvitau // yoddhaM pravRttau tvanmitraM, nipi- dhyayanam dhyApi raNodyatam // 155 // yodhaM yodhaM bhagnayozca, sainyayorubhayozcirAt // AryaputrAzanivegau, yuyudhAte mahaujasau sanatkumAra cakrikathA // 156 // tayozca kurvatoyuddhaM, jayazrIsaGgamotkayoH // AzugairAzu tirayAM-cakrire bhAnubhAnavaH // 157 // mumocA 153-167 zanivego'tha, nAgAstramatibhISaNam // taca gAruDazastreNa, nyagrahIdbhavataH sakhA // 158 // Agne'yaM vAruNenaivaM, vAyavyaM pArvatena ca // vairizastraM nijagrAha, pratizastreNa te suhRt // 159 // tataH kArmukamAdAya, nArAcaM muMcato dvissH|| arddhandunA'sau ciccheda, mauvI saha jayAzayA // 160 // atho kRpANamAkRSya, dhAvatastasya te sakhA // bAhorarddha mahAbAhu-mRNAlacchedamacchinat // 161 // tathApi dhAvato hantuM, tasya prajvalataH krudhA // vidyAdattena cakreNa, cakre'sau8 mastakaM pRthak ! // 162 ||raajylkssmiisttH sarvA, tasya khecaracakriNaH // harAviva pratihareH, saJcakrAma mama priye // 163 // sandhyAvalIsunandAbhyAM, sAnandAbhyAM yutastataH // vaitADhyAdrau jagAmAsau, candravegAdibhiH samam // 164 // tatra cAmuSya saMbhUya, sakalaiH khecaraizcaraiH // vidyAdharamahArAjyA-bhiSeko nirmame mudA // 165 // athainaM zAzvate caitye, vihitASTAhikotsavam // khecarendrazcandravega, ityUce matpitA'nyadA // 166 // mamArciAlimuninA, proktaM yatturyacakrabhRt // bhAvI sanatkumArAkhyaH, patiH putrIzatasya te // 167 // sa cAyAsyati mAsena, mAnase'tra sarovare //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 346 // aSTAdazamadhyayanam (18) sanatkumAra cakrikathA 168-181 tatrAsitAkSayakSaM ca, parAjetA mahAbhujaH // 168 // tato bakulamatyAdi-sutAzatamidaM mama // pariNIya prabho ! kSipraM, prArthanAM me kRtArthaya // 169 // vijJapta iti matpitrA, vayassaste mhaashyH|| madAdikAH zataM kanyAH, pariNinye mahAmahaiH // 170 // tato vividhalIlAbhiH, krIDan vidyaadhriivRtH||ninaayaasau sukhaM kAlaM, khecarendraniSevitaH // 17 // adya tu krIDayAtrAgA-daivAca milito bhavAn // anukUle hi daive sthA-dvinopAyamapIhitam // 172 // evaM bakulamayokte, gRhAnnirgatya bhUpabhUH // mitreNa saha vaitADyaM, jagAma saparicchadaH // 173 // prApyAvasaramanyedhu-mahendrastaM vyajijJapat // pitarau tvadviyogAttauM, prabho ! bhUri vissiidtH||174|| kadA kumAraM drakSyAmo, dhyAyantAvityaharnizam // khadarzanena pitarau, pramodayitumarhasi // 175 // zrutveti so'pi sotkaNThaH, sakalatrakhamitrayuk // vimAnairvividhairyoni, darzayan zatazo ravIn // 176 // divyvepomyaayi-dvipvaahaadivaahnaiH|| sasainyaiH khecarAdhIzai-vRtaH zakra ivAmaraiH // 177 // varyatUryodhanirghoSai, rodasI paripUrayan // jagAma sampadAM dhAma, puraM zrIhastinApuram // 178 // [tribhivizeSakam ] tatra khadarzanenAzu, pitarau nAgarAMzca saH // prAmamudazcakravAkI, padmAni ca yathAryamA // 179 // pazyanputrasya tAM lakSmI-mazvasenanarezvaraH // vismayaM ca pramodaM ca, prApa vAcAmagocaram // // 180 // tuSTena rAjJA pRSTo'tha, kumArasyAtmanazca tam // vRttAntamakhilaM proce, mahendro vismayAvaham // 181 // tato'zvasenabhUpAlaH, putra rAjye nyavI 1 jayiSyati mahAbhujaH / iti "dha" saMjJakapustake / // 346 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA vizat // sudhIrmahendrasiMha ca, tatsenAdhipatiM vyadhAt // 182 // khayaM tu zrIdharmanAtha-tIrtha sthavirasannidhau // virakto| aSTAdazamavratamAdAya, nijaM janmAkRtArthayat // 183 // atho sanatkumArasya, rAjyaM pAlayato'nyadA // cakrAdIni mahAratnA- dhyayanam sanarakumAranyajAyanta caturdaza // 184 // tato varSasahasreNa, sAdhayitvA sa bhAratam // nidhAnAni navAsAdya, punarAgAnnijaM puram cakrikathA // 185 // pravizantaM pure taM cA-vadhinA vIkSya vAsavaH ||mttulyo'sau prAgbhave'bhU-diti snehaM dadau bhRzam // 186 // *182-196 zrIdaM cetyAdizaccakrI, turyo'sAvasti me suhRt ||raajyaabhissekN tadgatvA, kuruSvA'muSya dhInidhe! // 187 // ityuktvA |cAmare cchatraM, hAraM mauliM ca kuNDale // siMhAsanaM pAdapIThaM, devadUSye ca pAduke // 188 // dAtuM sanatkumArAya, dhanadasya haridadau // rambhAtilottamAdIMzca gantuM tena sahAdizat // 189 // [yugmam ] tatastadanvito gatvA, kuvero hastinApure // saudharmAdhipaterAjJAM, cakriNe tAM nyavedayat // 190 // tena cAnumataH zrIdo, vicakre yojanAyatam // mANikyapIThaM tasyorddha, maNDapaM ca maNImayam // 191 // maNipIThaM ca tanmadhye, kRtvA siMhAsanAJcitam // AnAyayadvaizravaNaH, kSIrodAdudakaM suraiH|| 192 // tataH sagauravaM zrIda-zcakriNaM tatra maNDape // siMhAsane nivezyendra-prahitaM prAbhRtaM dadau // 193 // cakre cakritvA'bhiSekaM, tairjalaiH so'tha cakriNaH // maGgalAtodyanirghoSa, tadocaizcakrire surAH // 194 // tadA maGgalagItAni, jagurnirjaragAyanAH // rambhAtilottamAdyAzca, nATakaM vyadhuruttamam // 195 // pUjayitvAtha taM vastra-bhUSAmAlyavilepanaiH // zrIdaH prAvivizadgandha-hastinA hastinApure // 196 // ratnAdivRSTyA kRtvA ca,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 47 // aSTAdazamadhyayanam (18) sanatkumAracakrikathA 197-211 *****MAKAKASASAK*%*%** tatpuraM svapurIsamam // visRSTazcakriNA varga, yayau yakSapatirdutam // 197 // cakre'tha pArthivaistasyA-'bhiSeko dvAdazAbdikaH // kRpAluH so'tha bhUpAlo, nyAyenApAlayatprajAH // 198 // bhogAMzcAvAmavAmAkSI-sambhogAbhogamaJjulAn // bhujAno'gamayadbhUmAn , vAsarAniva vatsarAn // 199 // anyadA divi devendraH, sudharmAsadasi sthitaH // nATakaM nATayannAsI-dramyaM saudAminAbhidham // 20 // tadA tatrezAnakalpA-dAyayau saGgamAbhidhaH // suparvA rUpatejobhyAM, nirja- rAnnirjayan parAn // 201 // tasmin gate surAH zakra-mapRcchanniti vismitaaH|| kuto'sya tejo rUpaM ca, sarvagIrvANagarvahRt // 202 // indraH proce'munAcAmla-vardhamAnAbhidhaM tapaH // kRtaM pUrvabhave tejo, rUpaM cAsya tadIdRzam // 203 // evaMvidho'nyo'pi ko'pi, kimasti bhuvanatraye // iti pRSTaH punardevai-devarAjo'bravIdidam // 204 // sanatkumAranAmAsti, nRhastI hastinApure // tasya rUpaM ca tejazca, surebhyo'pyatiricyate ! // 205 // azraddadhAnau tacchaka-vacanaM tridazAvubhau // vijayo vaijayantazca, viprarUpamupAzritau // 206 // Agatya cakriprAsAda-dvAre tasthaturutsukau // babhUva sArvabhaumastu, tadA prArabdhamajanaH // 207 // [yugmam ] prAvIvizadvizAmIzo, dvAsthenoktau tadApi tau // vaidezikAn darzanotkAn , vilambayati no sudhIH // 208 // tatastau vIkSya tadrUpa-madhikaM zakravarNitAt // prAptau vacotigaM citraM, ziro'dhUnayatAM ciram // 209 // dadhyatuzcetyaho! asya, tejaHprAjyaM raveriva // payodhijalavanmAnA-tigaM lAvaNyamapyaho! // 210 // sthApyate dRSTirasyAGge, yatra yatra ttsttH||kiilitv nimagneva, kRcchrAdeva nivrtte!||211|| 525455555644
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama| dhyayanam sanatkumAracakrikathA 212-225 rUpaM tadasya zakreNa, mithyA na khalu varNitam // adyaya'yApyabhUvAvAM, kRtArthAvasya darzanAt // 212 // zubhavantau bhava-I ntau bhoH!, kuto hetorihAgatau ?||athetyuktau nRdevena,bhUdevAvevamUcatuH // 213 // rUpamapratirUpaM te, varNyamAnaM jgjnaiH|| nizAmyAvAmihAyAtau, taddarzanakutUhalAt // 214 // yAdRzaM ca tavAvAbhyAM, zrutaM rUpaM janAnanAt // dRzyate| savizeSa bhU-vizeSaka! tatopyadaH // 215 // Uce rUpamadAdbhUpo, yuvAbhyAM bho dvijottamI ! // kiM me majanasajasya, rUpametannirUpitam ? // 216 // tatkRtvA majanaM sAra-ratnAlaGkArabhAsuraH // zobhayAmi sabhAM yAvat , kSaNaM tAvat pratIkSyatAm // 217 // rUpaM tadA ca me samyak , prekSaNIyaM manoramam // ityuktau devabhUdevI, rAjJA tasthaturanyataH // 218 // strAtvA bhUpastato bhUri-bhUSAbhUpitabhUdhanaH // sabhAM vibhUSya tau vipro, rUpaM draSTuM samAdizat // 219 // | athekSamANau tau vIkSya, bhUparUpamanIzam // vipaNNI dadhyaturaho !, nRNAM rUpAdi caJcalam // 220 // nRpaH proce purA prekSya, mAM yuvAM muditAvapi // viSAdazyAmalAsyau drAk , sAtau sAmprataM kutaH ? // 221 // tAvUcatuH surAvAvAM, divi devendravarNitam // azraddadhAnI tvadrUpaM, parIkSitumihAgatau // 222 // rUpaM tava purA prekSya, zreSThamindroditAdapi // hRSTAvapi viSIdAvo-'dhunA'nyAg nirIkSya tat ! // 223 // etAvatA'pi kAleno-dbhUtAH kAye tavA''mayAH // rAkSasairiva tairgrastA, rUpalAvaNyakAntayaH ! // 224 // ityuditvA tayoranta-hitayoH khavapurnRpaH // pazyanapazyadvicchAyaM, rajazchannamivAruNam // 225 // dadhyau caivamaho ! dehe, kA nAmAsthA manISiNAm ? // vividhAH 02525-256754564SAMACHCHESC
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 348 // 15 aSTAdazamadhyayanam (18) sanatkumAracakrikathA 226-239 vyAdhayo vyAdhA, ivaNaM vAdhayanti yam // 226 // bhItA ivAmayebhyo ye, naSTA rUpAdayo guNAH // bhIrubhRtyairivo zaH, kathaM mAdyati taiH sudhIH ? // 227 // saroSA iva ye yAnti, sevyamAnA api kSaNAt // bhogeSu teSu ko nAma, prativandhaH sumedhasAm ? // 228 // yato guNAH praNazyanti vairAgyavinayAdayaH // parigrahe graha ivA-''grahaH kastatra | dhImatAm ? // 229 // tanmamatvaM zarIrAde-radya zvo vA vinaashinH||vihaay zAzvatasukha-pradAyi vratamAdade // 230 // dhyAtveti nandanaM nyasya, rAjye prAjyamatinRpaH // vinayandharasUrINA-mantike vratamagrahIt // 231 // tataH sarvANi ratnAni, sarvA rAjyo nRpAH sme|| nikhilA nidhayo yakSAH, sainyAHprakRtayastathA // 232 // gADhAnurAgAttatpRSThe, SaNmAsI yAvadabhraman // prabho ! vinA'parAdhaM naH, kiM jahAsIti vAdinaH // 233 // [yugmam] siMhAvalokitenA'pi, nApazyatsaMyatastu tAn // tato natvonasattvaM taM, yayuste khakhamAspadam // 234 // munistu SaSThatapasaH, pAraNe gocaraM gataH // cInakAnamajAtaka-yuktaM samprApya bhuktavAn // 235 // bhUyo bhUyo'pi SaSThAnte, pAraNaM so'tanottathA // tato vavRghire tasya, rogA nIrAdivAkurAH // 236 // kaMDUH kukSiMzoH pIDe, kAsa-zvAsa-jvarA'ruMcIH // iti saptAmayAn sehe, sapta varSazatAni saH // 237 // tasyaivaM sahamAnasya, sarvAnapi parIpahAn // prakurvatastapastInaM, vaarttvaartaamkurvtH||238|| malAmazikRnmUtra-sarvoSadhyaH kaphaupadhiH // saMbhinnazroto'bhidhA ce-tyabhUvan sapta lbdhyH|| 239 // [yugmam ] 1 sukhavArtAm // ANGACANCLASCANCSC // 348 // 456
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ CARRESCORTS tathApyApratIkAra-makurvantaM tamanyadA // puruhUtaH puraH khAhA-bhujAmevamavarNayat / / 240 // aho / sanatkumArosI, 13 aSTAdazamadhairyAdharitabhUdharaH // tyaktvA cakrizriyaM bhAra-mivograM tapyate tpH!|| 241 ||rogaanlaabdmaalaasu, labdhAkhapi hi dhyayanam labdhiSu // cikitsati yatiH kAya-nispRho nAyamAmayAn ! // 242 // azraddadhAnI tadvAkyaM, tAveva tridazau sanatkumAra cakrikathA tataH // abhirUpabhiSagrUpau, munirUpamupeyatuH // 243 // taM cetyavocatAM sAdho !, yadi tvamanumanyase // dharmavaidyau 240-253 cikitsAva-stadAvAM te'gadAnmudA // 244 // bhUyo bhUyaH purobhUya, tAbhyAmityudito vratI // uvAca vAcA cittasthaM, tattvAmRtamivogiran // 245 // cikitsatho yuvAM karma-rogAn kiM vA vapurgadAn ? // tAvucatuzcikitsAva, AvAM kAyAmayAnmune ! // 246 // tato liptvAGgulI pAmA-zIrNA niSThIvanena saH // varNavarNasavarNAbhAM, vyadhAdevamuvAca ca // 247 // AtaGkAntaM nayAmyetA-dRzAMstu svayamapyaham ||cikitsaa kriyate karma-rujAM cetkAryate tadA ! // 248 // hantuM kAmayAn zaktA,yUyamevetivAdinau // vismitau tau tatazcakri-muniM ntvaivmuuctuH|| 249 // labdhalabdhirapi vyAdhi-vyathA dhIrastitikSate // sanatkumArarAjarSi-riti tvAM harirastavIt // 250 // tataste rUpavIkSArtha, yathAvAmAgatau purA // tathA satvaparIkSArtha-madhunApi samAgatau // 251 // dRSTaM ca tadapi spaSTaM surAcala ivAcalam // ityuktvA taM ca natvA tau, tirodhattAM sudhAzanau // 252 // kaumAre maNDalItve ca, lakSArddha zaradAmabhUt // lakSaM ca tasya cakritve, zrAmaNye'pi tadeva hi // 253 // varSalakSatrayImAna-mativATAyurityayam // cakArAnazanaMprAnte, samme
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 349 // CREAMSARAMAYAKAAS tAcalamUrddhani // 254 // AyuHkSayeNA'tha sanatkumAraH, sanatkumAratridive suro'bhUt // tatathyutazcAyamavApya deha- aSTAdazamamantyaM videhe zivagehametA // 255 // iti sanatkumAracakrikathA // 37 // dhyayanam mUlam-caittA bhArahaM vAsaM, cakavaTTI mhiddddiio| saMtI saMtIkaro loe, patto gaimaNuttaraM // 38 // sanatkumAra___ vyAkhyA vyaktaM, kathAsampradAyastvihAyam , tathA hi | cakrikathA | atraiva bharatakSetre, pure ratnapurAbhidhe // bhUpaH zrIpeNanAmAbhU-tsamagraguNasevadhiH ||1||priye abhUtAM tasyAbhi-nandi 254-255 gA 38 tAzikhinandite // smarasyeva ratiprItI, paramaprItibhAjanam // 2 // tatrAbhinanditAkukSi-prabhavau tasya bhUprabhoH // zAntinA induSeNabinduSeNA-vabhUtAM tanayAvubhau // 3 // sUrevimalabodhAhvAt , zrAddhadharma sa pArthivaH // prApa loka ivAlokaM, thacaritram | kokabandhostamopahAt // 4 // tatra cAbhUdupAdhyAyaH, satyakirnAma satyadhIH // jaMbukAtA priyA tasya, satyabhAmA 1-10 |ca nandanA // 5 // [ itazca ] magadheSvacalagrAme, vedavedAGgapAragaH // nAmnA dharaNijaTo'bhU-dvipro dharaNivizrutaH // 6 // tasyAbhUtAM yazobhadrA-bhidhabhAryAsamudbhavau // kulInI dvau sutau naMdi-bhUtizrIbhUtisaMjJakau // 7 // sa |ca viprazciraM reme, dAsyA kapilayA samaM // tatkukSijaH tatastasya, suto'bhUtkapilAbhidhaH // 8 // sa dAseraH sutau // 349 // kulyau, pituH pAThayato'ntikAt // karNazrutyA zrutIH sarvA-stUSNIkopyagrahItsudhIH // 9 // grAmAttato'tha 8 nirgayo-pavItadvayamudvahan // dvijottamo'smIti vadan , paryaTan pRthivItale // 10 // pure ratnapure so'gAt,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aSTAdazamadhyayanam *** ****% satyakidvijasannidhau // kastvamAgAH kutazceti, tatpRSTazcaivamabravIt // 11 // [yugmamU ] putro'haM dharaNijaTa-dvijasya kapilAbhidhaH // ihAgAmacalagrAmAt , kssonniiviikssnnkautukii||12|| satyakiM pRcchatAM so'tha, chAtrANAM nikhilaanpi||4 zAntinAciccheda vedaviSayA-nantarApi hi saMzayAn // 13 // tuSTo'tha satyakizchAtra-pAThane taM nyayojayat // vaputrI satya thacaritram bhAmAM ca, mudA tenodavAyat // 14 // kapilo'pi sukhaM satya-bhAmayA'nvahamanvabhUt // lokapradattadraviNaiH, samRddha 11-23 cAcirAdabhUt // 15 // nATyaM vIkSyA'nyadA tasmi-nivRtte prAvRSo nizi // sAraM dhArAdharo dhArA-sAraM moktuM pracakrame // 16 // tadA ghanAndhakAratvA-dvijanatvAtpathazca saH // kSitvAMzukAni kakSAMta-negnIbhUyA'gamagRham // 17 // dvAre ca paridhAyAntargataM taM satyakisutA // klinnavastro'yamityanya-vastrapANirupAgamat // 18 // nAdrIbhUtAni me vRSTA-bapi vAsAMsi vidyayA // alaM tadaparaivasvai-rityUce kapilastu tAm // 19 // tasyAGgaM klinnamaklinnA-nyaMzukAnyatha vIkSya sA // dadhyau yo vidyayA rakSe-dvastrANyaGgaM kathaM na saH ? // 20 // tannUnamAgAnnanoya-makulInazca vidyate // bhavennaitAdRzI buddhiH, kulInAnAM hi jAtucit ! // 21 // vedAnapi papAThAyaM, karNazrutyaiva dhIbalAt // dhyAyantIti | tato manda-sahA tasmin babhUva sA // 22 // anyadA dharaNijaTo, daivAtprApto'tiduHsthatAm // zrImantaM kapilaM zrutvA, tatrAgAddhanalipsayA // 23 // cakAra kapilastasya, bhaktiM snAnAzanAdinA // aparopyatithiH pUjyaH, kovidaiH kiM punaH A4% 1 jalam /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 350 // 15 18 21 24 pitA ! // 24 // tayoH pitAputrayozca vIkSyAcAre'ntaraM mahat // jAtAzaMkA bhRzaM bhAme-tyuvAca zvazuraM rahaH // 25 // dvijanmahatyAzapathaM datvA pRcchAmi vaH prabho ! // putro'yaM vaH zuddhapakSa-dvayo'nyo veti kathyatAm // 26 // tato'sau | zapathaccheda - bhIruH sUnRtamabravIt // kapilena visRSTazca jagAma grAmamAtmanaH // 27 // satyAtha gatvA zrISeNa nRpamevaM vyajijJapat // bharttA bhUdakulIno me, deva ! daivaniyogataH // 28 // tasmAnmocaya mAM tena, muktA hi pravrajAmyaham // tataH kapilamAhUya, provAceti mahIpatiH // 29 // dharmakarmodyatAM muJca, viraktAM brAhmaNImimAm // kimasyAM hi viraktAyAM, bhAvi bhogasukhaM tava ! // 30 // sovAdIddeva naivainAM, nijAM tyakSAmi kAminIm // na kSamo'smi kSaNamapi, vinAmuSyA hi jIvitum // 31 // bhAmA proce yadyasau mAM, na jahAti tadA mriye // vyAjahAra tato rAjA, mudhA mA | mriyatAmiyam // 32 // kintu tiSThatvasau kaJcitkAlaM kapila ! magRhe // evamastviti sopyUce, tAM balAnnetumakSamaH // 33 // satyA satyAzayA rAjJA, paTTarAiyostato'rpitA // tasthau khacchamanastatrA - carantI duzvaraM tapaH // 34 // anyadA'nantamatikAM vIkSya vezyAM manoharAm // induSeNavinduSeNA - vabhUtAmanurAgiNI // 35 // tAM ca kAmayamAnau tau, surabhiM vRSabhAviva // sodarAvapi sAmapa, yudhyete sma parasparam ! // 36 // tadvIkSituM niroddhuM cA-prabhUH zrISeNabhUvibhuH // vipede padmamAghrAya, viSamizraM trapAturaH ! // 37 // vyapadyetAM tathaivAbhi- naMditAzikhinandite // zizrAya kapilAdbhItA, satyabhAmA'pi tatpatham ! // 38 // catvAro'pi vipadyaiva-matIva saralAzayAH // yugmino jajJire jambU aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinAthacaritram 24-38 // 350 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***ASANAISHUSHOGAN dvIpottarakuruSvamI // 39 // puMstrIrUpaM yugmamekaM, tatra bhUpAbhinandite // abhUttadanyattu zikhi-naMditAkapilapriye assttaadshm||40|| kozatrayocchrayAste ca, palyatritayajIvitAH // turye'hani kRtAhArA, vyatIyuH samayaM sukham // 41 / dhyayanam zAntinA__ itazca yudhyamAnau tau, zrISeNanRpanaMdanau // ko'pi vidyAdharobhyetya, vimAnastho'bravIditi // 42 // ajJAnAjjAmi dhacaritram mapyenA, bho ! yuvAM bhoktumudyatau // mA yudhyethAM mudhA vAkyaM, hitecchoH zrUyatAM mama // 43 // dvIpetravAsti vijayo, 39-52 videhe puSkalAvatI // tadvaitADhyottarazreNyA-mAdityAbhapuraM varam // 44 // nRpaH sukuNDalI tatrA-'jitasenA ca tatpriyA // ahamasmi tayoH sUnu- mato maNikuNDalI // 45 // anyadAhaM gato vyomnA, nagarI puNDarIki-18 NIm // bhUribhaktyA'mitayazo-nAmAnamanamaM jinam // 46 // khecaro'haM kuto'bhUva-mityapRcchaM ca taM prabhum // sarvajJo'pi tataH proce, sudhAmadhurayA girA // 47 // puSkaradvIpapazcArddha, zItodApAcyarodhasi // vijaye salilAvatyAM, vItazokAsti pUrvarA // 48 // cakrI ratnadhvajastatra, rUpamInadhvajo'bhavat // tasyAbhUtAM priye hema-mAlinIkanakazriyo // 49 // tatrAdyA supuve putrI, padmA nAmAparA punaH // putrIdvitayaM kanaka-latApamalatAbhidham // 50 // padmA padmAdvitIyazrI-ddhitIye'pi vayasyaho // jagrAhAjitasenAryA-sannidhau durddharaM vratam // 51 // cakre caturthakaM nAma, sA sAdhvI dustapaM tpH|| vezyAthai yudhyamAnau cA-'nyadA pazyannRpAGgajau // 52 // dadhyau caivamaho ! asyAH, saubhAgya 1 turyAini-iti 'gha' pustake // PCAKAMAKAAL
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 35 // NARENDRA bhuvanAdbhutam // yadarthametau yudhyete, kumArau mArasundarau // 53 // mahimnA'muSya tapasa-stanmamApyanyajanmani // bhUyA- kAaSTAdazamasaubhAgyamIkSaM, nidAnamiti sA vyadhAt // 54 // prAnte cAnazanaM kRtvA, saudharme cAbhavatsurI // vimAtA yA dhyayanam (18) punastasyAH, kanakazrIrabhUttadA // 55 // sA tu mRtvA bhavaM bhrAntvA, kRtvA janmanyanantare // dAnAdi puNyaM tvamabhUH, khecaroTa zAntinAmaNikuNDalI // 56 // kramAdvipadya kanaka-latApamalate tu te // bhavaM bhrAMtvA prAgabhave ca, vidhAya vividhaM zubham thacaritram // 57 // dvIpasyAsyaiva bharate, pure ratnapurAvhaye // induSeNabinduSeNI, jAtau zrISeNarATsutau // 58 // [yugmam ]] 53-67 padmAjIvo divazzyutvA, tatraiva gaNikA'bhavat // induSeNaninduSeNau, yudhyete tatkRte'dhunA ! // 59 // zrutveti prAgabhavAn so'haM, yuvAM yuddhAnniSedhitum // ihAgAM tadvibudhyethAM, mA yudhyethAM vasuH kRte // 60 // mAtAhaM yuvayoH pUrvabhave vezyA tvasau khasA // taddhi mohaM vihAyAzu, zrayethAM zuddhikRgatam // 61 // tatastau sAdhusAdhyAvAM, bodhitAviti vAdinI // sahasra minAthAnAM, caturbhiH parivAritau // 62 // gurodharmaruceH pArthe, dIkSAmAdAya dhIdhanau // tatyA ciraM tapo ghora-magAtAM paramaM padam // 63 // [yugmam ] atha zrISeNajIvAdyA-zcatvArastepi yugminaH ||aayuH apUrya saudharma-svargamIyuH sukhAspadam // 64 // itazcAtraiva bharate-'bhavadvaitAtyabhUdhare // zrIrathanUpuracakra-vAlArcA pura // 35 // muttamam // 65 // tatrArkakIrttirnAmAsIt , khecarendro mahAbalaH // jyotirmAlA ca tasyA'bhU-drAjJIndoriva rohiNI // 66 // khasA khayaMprabhA tasyA-'bhavattAM cAdimo hariH // tripRSThaH potanAdhIzaH, pariNinye'calAnujaH // 67 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrISeNanRpajIvo'tha, prathamaskhargatazyutaH // muktA zuktAviva jyoti-rmAlAkukSAvavAtarat // 68 // vane tadA ca sAdityaM dadarzAmitatejasam // kramAca suSuve putraM pavitraM puNyalakSaNaiH // 69 // khapnAnusAratastasyA - 'mitatejA iti sphuTam // nAmadheyaM vyadhAdrAjA, taruNAruNatejasaH // 70 // bhAmAjIvazyutaH svargA-darkakIrtimahIpateH // sutArAhvA sutA jyoti-malAgarbhodbhavAbhavat // 71 // cyutvAbhinanditAjIva- stripRSTasya harerabhUt // svayaMprabhAkukSijanmA, suta zrIvijayAhvayaH // 72 // zikhinaMditAjIvastu, cyutvA jyotiHprabhAbhidhA // khayaMprabhAkukSibhavA, tripRSThasya sutA'bhaH vat // 73 // kapilaH sa tu saMsAre, bhrAntvA vidyAdharAdhipaH // puryA camaracaJcAyA - majanyaza nighoSarATU // 74 // sutArAmarkakIrttiH zrI- vijayenodavAhayat // jyotiHprabhAM tripRSTho'pi, sAnando'mitatejasA // 75 // athAnyadAbhinandana - jagannaMdanasaMjJayoH // cAraNatratinoH zrutvA, sudhAbhAM dharmadezanAm // 76 // arkakIrttiH nije rAjye, nidhAyAmitatejasam // mukteH saralamadhvAnaM, pravrajyAmAdade mudA // 77 // [ yugmam ] tato vidyAdharAdhIza- maulilAlita| zAsanaH // rAjyaM tatpAlayAmAsA - 'mitatejA mahAbhujaH // 78 // itazca maraNe viSNo- tripRSThasya viraktadhIH // nyasya zrIvijayaM rAjye, prAtrAjIdacalo balaH // 79 // athAnyadA sutArAzrI- vijayau draSTumutsukaH / jagAma potanapure - 'mitatejA mahIpatiH // 80 // uttambhitadhvajaM tacca, puramAnandameduram // vizeSAca nRpakulaM, vIkSya hRSTaM visiSmiye // 81 // vyomottIrNa taM ca vIkSyo- dasthAt zrIvijayo mudA // aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 68-81
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 352 // 15 18 21 24 mitho jAmipatI tau ca gADhamAliGgatAM mithaH // 82 // tataH siMhAsanAsInaM nRpaM siMhAsanasthitaH // papracchAmitatejAstaM, kiMnimitto'yamutsavaH // 83 // tataH zrIvijayovAdI- dito'tIte'STame dine // ko'pi naimittiko'trAgAt pratihAraniveditaH // 84 // kimarthamAgAstvamiti, mayA pRSTazca so'bravIt // nimittaM vaktumAgAM ta- tsAvadhAnaH zRNu prabho ! // 85 // saptame'hni dinAdasmA - jAte madhyaMdine mahAn / patiSyati taDiddaNDaH, potanAdhIzamUrddhani // 86 // tatkarNakaTukaM zrutvA, kupito'mAtyapuGgavaH // tadA patiSyati kimu tvayIti tamavocata // 87 // daivajJo'thAvadanmAM, yathAdRSTArthavAdine // pratIpazakunAyeva, dhIsakhAdhIza ! mA kupaH // 88 // tatrAhi mayi tu svarNa-ratnavRSTiH patiSyati // vadantamiti daivajJa - mityapRcchamahaM tataH // 89 // nimittamIdRg daivajJA - 'dhItaM brUhi kutastvayA 1 // sovAdIdacalakhAmI, pratrajyAmAdade yadA // 90 // tadA pravrajatA pitrA, sahAhaM prAtrajaM zizuH // mahAnimittamaSTAMgaM, tatredaM zikSitaM mayA // 91 // puraM ca padminISaMDaM, yauvane viharannagAm // hiraNyalomikAGkSA me, tatra cAsti pitRSvasA // 92 // tayA khaputrI dattAsI - dvAlyA caMdrayazA mama // ahaM tu prAvrajamiti, paryaNaiSaM na tAM tadA // 93 // tAM ca vIkSyA'dhunA prApta - yauvanAM vyAmuhaM muhuH // tatsodaragirA tyakta-vrataH paryaNayaM ca tAm // 94 // nimittena tataH svArtha, mahAnarthamamuM ca te // vijJAyAhamihAgAM ta yathocitamatho kuru // 95 // tenetyuktetravIdeko, maMtrI nAbdhau patettaDit // tatra tiSThatu saptAhaM, nAvArUDho vibhustataH // 96 // Uce'nyaH kena tatrA'pi, patantI sA nirotsyate // 1 aSTAdazamadhyayanam (18) zAntinAthacaritram 82-96 / / 352 / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 saptAhaM vasatu khAmI tadvaitADhyaguhAntare ! // 97 // tRtIyo nyagadannAya - mupAyaH pratibhAti me / avazyambhAvI bhAvo hi, yatratatrApi jAyate ! // 98 // tattapaH kriyatAM sarvaiH, sarvopadravavArakam // tapasA kSIyate karma, nikAcitamapi drutam // 99 // turyaH proce potanorthI- paterupari kathyate // gaNakena taDitpAto, na tu zrIvijayaprabhoH // 100 // kriyatAmaparaH ko'pi, saptAhamiha tannRpaH // patiSyati taDittasmin, svAmI sthAsyati cAkSataH // 101 // pratipede mudA daiva- jJenA'mAtyaizca tadvacaH // aho ! sAdhu matijJAnaM, bhavatAmiti vAdibhiH // 102 // tato'hamabruvaM trAtuM, khaprANAnaparaM naram // na ghAtayiSye khaprANAH, sarveSAmapi hi priyAH / // 103 // Ucire sacivAH khAmin !, vicAro'sau vimucyatAm // zrIvaizravaNayakSyasya, mUrttIrAjye'bhiSicyatAm // 104 // upadravo divyazaktyA, na cedbhAvI tadA zubham // bhAvI cejjIvahiMsAyAH, pApaM nAtha ! na bhAvi te // 105 // idaM hi yuktamityuktvA, tato'haM jinasadmani // gatvAsthAM pauSadhaM kRtvA, darbhasaMstArakaM zritaH ! // 106 // rAjye'bhiSiktaM yakSaM cA-SbhajanmAmiva nAgarAH // saptame cAhi madhyAhne, garjannudanamad ghanaH // 107 // uddaNDo'tha taDiddaNDaH, pracaNDo vaDavAgnivat // yakSamUta sanirghAtaH, papAta jaladAttataH // 108 // tadA ca tuSTA daivajJe, ratnAni vavRpuH prajAH // caityAca nirgataM rAjye'bhyaSiJcanmAM punarmudA // 109 // mayApi padminISaMDaM, datvA pattanamuttam // vyasarji gaNako bhUri, tena chupakRtaM mama ! // 110 // mUrti ca dhanadasyAhaM, divyAM navyAmakArayam // mahaM kurvanti paurAzca vighno me zAnta ityamum aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 97-111
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 353 // 15 18 21 24 // 111 // tadAkarNya pramudito, divyairaMzukabhUSaNaiH // jAmiM sutArAmabhyarcya - 'mitatejA yayau gRham // 112 // athAnyadA zrIvijayaH, samaM devyA sutArayA // yayau krIDitumudyAnaM, mudA jyotirvanAbhidham // 113 // tadA ca kapilajIvaH, khecaro'zanighoparAT // sutArAM prAgbhavavadhUM, tatrAdrAkSIdivi vrajan // 114 // tasyAM prAgbhavasaMskArAtso'nurAgaM dadhau bhRzam // tAM jihIrSurmRgaM haimaM, tadagre vidyayA vyadhAt // 115 // sutArA kAntamityUce, taM ca vIkSyAtimaJjulam // AnIya mRgamenaM me dehi krIDAkRte prabho ! // 116 // tato grahItuM taM dhAvan yAvahUramagAnnRpaH // tAvadekAkinIM devIM jahArA'zanighoSarAT // 117 // nRpaM hantuM prayuktA ca tena vidyA pratAraNI // proccakaiH puccakAreti, sutArArUpadhAriNI ! // 118 // daSTAM kukkuTasarpeNa, priya ! trAyakha mAM drutam // tadAkarNya nRpo yAva - tatrAgAdgADhamAkulaH // 119 // tAvattAM patitAM pRthvyAM, vipannAM vIkSya pArthivaH // mUcchito nyapatadbhUmA - vanukurvanniva priyAm // 120 // sikto'tha candanarasaiH, prAptasaMjJo dharAdhipaH // vyalApIditi hA kAnte!, kiM te jAtezI dazA ? // 121 // hiraNyahariNenAdya, mUDho'haM vaJcito'smi hA ! // mayyAsanne hi zeSAhi - rapi tvAM daMSTumaprabhuH // 122 // tvAM vinA na kSaNamapi, jano'sau jIvituM kSamaH ! // kadA'pi kiM jIvati hi, mInaH pAnIyamantarA 1 // 123 // tadduHkhaM tvadviyogottha-masAsahirayaM janaH // antayatvanugamya tvAM, satvaraM jIvitezvari ! // 124 // ityudIrya mahInAthaH, samaM dayitayA tayA // vimohamohito'dhyAsta, niyukta racitAM citAm // 125 // vahau jvalitumArabdhe tatrAgAtAM ca aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinAthacaritram | 112-125 // 353 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama| dhyayanamzAntinAthacaritram 126-140 khecarau // tayozcaiko maMtritenA-'siJcannIraNa tAM citAm // 126 // tataH pratAraNI kRtvA-TTahAsAn drAkU palAyata tadvIkSya dadhyau rAT keyaM, ka me kAntA ka cA'nalaH! // 127 // dhyAyanniti nRpo'prAkSI-tkimetaditi to nrau|| tato rAjAnamAnamya, tAvapyevamayocatAm // 128 // AvAM hi pattI amita-tejaso nntumrhtH|| niryAtau drAgihAyAtau, vANImazRNuvezIm // 129 // hA sodarAmitatejo !, hA zrIvijaya matpriya ! // imAM sutArAmetasmAdvimocayata khecarAt // 130 // giraM tAmanudhAvayAM, dRSTAvAbhyAM tava priyA // upAttAzanighoSeNa, sutArA'smatprabhoH khasA // 13 // tAM vimocayituM duSTa !, tiSTha tiSTheti vAdinI // yoddhamutko samaM tena, sutArA''vAmado'vadat // 132 // yuvAM jyotirvanaM yAtaM, tatra zrIvijayaprabhum // pratAraNyA vipratArya, mAryamANaM ca rakSatam // 133 // tato'tra drutametA|bhyA-mAvAbhyAM maMtritairjalaiH // citAgniHzamito duSTA, nAzitA ca prtaarnnii||134|| hRtAM sutArAM jJAtvA'tha,viSannaM taM | narezvaram // gADhAgrahaNa vaitADhyaM, ninyatustau nabhazcarau // 135 // taM cAbhyudasthAtsahasA-'mitatejAH sasambhramaH // pratipattiM ca kRtvocaiH, papracchAgamakAraNam // 136 // tataH zrIvijayenoktau, tau vidyAdharakuarI // tasmai sarva sutArAyA, haraNodantamUcatuH // 137 // kruddho'thAmitatejAstaM, proce hRtvA tava priyAm // majjAmi ca kiyannAmA-'zani| ghoSaH sa jIvitA // 138 // uktveti zastrAvaraNI, bandhanI mocanI tathA // vidyAmamitatejAH zrI-vijayAya dadau |mudA // 139 // vRtaM sainyAnvitaiH khIya-sutAnAM paJcabhiH zataiH // preSIt zrIvijayaM sadyaH, sutArAnayanAya sH||14||
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 uttarAdhyayana // 354 // aSTAdazamadhyayanam (18) zAntinAthacaritram 141-153 | tato vidyAdharAnIkai-chAdayan dyAM ghanairiva // puryAM camaracaMcAyAM, kSipraM zrIvijayo yayau // 141 // vayaM tvazani- // ghoSaM taM, bhUrividyAvidaM vidan // sahasrarazminA sAkaM, vaputreNArkakIrtisUH // 142 // mahAjvAlA mahAvidyA, paravidyAbalApahAm // mahAsatvaH sAdhayituM, jagAma himavagirim // 143 // [ yugmam ] sahasrarazminA rakSya-mANo| mAsopavAsakRt // vidyA sAdhayituM tatrA-'mitatejAH pracakrame // 144 // itazcAzanighopAya, dUtaM zrIvijayo nRpH||praahinnotso'pi gatvA taM, provAceti pragalbhavAk // 145 // pratAraNyA vipratArya, zrIzrIvijayapArthivam // haran sutArAM kiM vIra-manyastvaM na hi lajitaH // 146 // yadvA pauruSahInAnAM, chalameva balaM bhavet ! // kintu dhvAntamivArke zrI-vijaye tatkathaM sphurat 1 // 147 // sutArAM dehi tattasmai, tUrNa praNatipUrvakam // tvatprANaiH saha tAM netA, netA zrIvijayo'nyathA ! // 148 // zazaMsAzanighoSo'tha, sAdhu dhRSTo'si dUta re ! // yadi zrIvijayo'trAgA-nmandadhIstarhi tena kim ? // 149 // zauyAMzo'pi na me tena, varAkeNa sahiSyate ! // bhAnuprakAzalezo'pi, sakhate kauzikena kim // 150 // yathA''yAtastathA yAtu, tadasAviha tu sthitaH // sutArAM lapsyate naiva, lapsyate tu vigopanAm // 151 // iti tadvacanaM dUto, gatvA rAjJe vyajijJapat // so'tha kruddho bhRzaM yuddha-sajaH senAmasajayat // 152 // vijJAyAzanighoSo'pi, tasya sainyaM raNodyatam // sAnIkAna'zvaghoSAdIn , prajighAyA''jaye'GgajAn // 153 // pUrNe'tha raNaturyANAM, nirghoSairabhito'mbare // tayoH pravavRte // 354 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ A aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 154-167 CANCIENCREASANCHAR ghoraM, mahAnIkamanIkayoH // 154 // tadA ca samaraM draSTuM, devAnAM divi tsthussaam|| vIrAH ke'pi vyadhurvighnaM, kurvanto| maNDapaM shraiH||155||kuntprontaan ripUn keci-dudddhurvttkaaniv||kepydriinnaamivebhaanaaN, dantAn dnnddairkhnnddyt||156|| mudgarairmamRduH kepi, ghaTAniva bhaTA rathAn // pariSaizca parAn keci-cukSuduzcaNakAniva // 157 // kuSmANDAniva kecittu, dvipaH kha yaMdArayan // kepyabhindan dviSanmaulIn , gadAbhirnAlikeravat // 158 // kepyutkhAtebhadantena, prajahurnipThitAyudhAH // yoddhAraH kepyayudhyanta, niyuddhena mahaujasaH // 159 // zastramaMtrAstramAyAbhiH, sadaivaM yudhyamAnayoH // kiMcidUno mAsa eko, vyatyagAtsainyayostayoH // 160 // bhaTaiH zrIvijayasyAthA-'bhajyantA'zanighoSajAH // tato DuDhauke yuddhAyA-'zanighopanRpaH khayam // 161 // ikSunukSeva so'bhAMkSIt , sutAnamitatejasaH // tataH zrIvijayo rAjA, janyAyA'Dhaukata svayam // 162 // sAzcaryairvIkSitau devai-stau mitho ghAtavaJcinau // ubhAvapi mahAvIyauM, cakratuH samaraM ciram // 163 // atha zrIvijayazcitvA-'sinA zatru dvidhA vyadhAt // jAtAvazanighoSau dvau, te tatkhaNDe ubhe ttH|| 164 // catvAro'zanayo'bhUvaM-stayozca chinnayoH punaH // bhUyo'pi teSu bhinneSu, tenASTAzanayo'bhavan // 165 // pratiprahAramiti tai-varddhamAnairmuhurmuhuH // kiMkartavyavimUDho'bhU-dyAvat zrIvijayo nRpaH // 166 // tAvattatrAmitatejAH, siddhavidyaH samAyayau / karIva siMhaM taM vIkSyA-'zanighoSaH palAyata // 167 // taM cAnetuM 1 yuddhaay|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 355 // aSTAdazamadhyayanam (18) | zAntinAthacaritram 168-181 mahAjvAlA-mAdidezArkakIrttisUH // tatastamanvadhAviSTa, sA vidyA vizvajitvarI // 168 // tasyA nazyan kvApyapazyan , zaraNyaM bhRzamAkulaH // vivezAzanighoSo'pi, bharatArddha'tra dakSiNe // 169 ||ttrH bhramaMzca sImAdrau, tatkAlotpannakevalam // baladevarSimacalaM, sodrAkSIdamarairvRtam // 170 // tameva zaraNIcakre-'zanighoSo'pi satvaram // nyavatata tato moghA, mahAjvAlA vihAya tam // 171 // gatvA ca vArtI tAM sarvA-muvAcAmitatejase // tataH sa mumude vADhaM, nRpaH zrIvijayastathA // 172 // tataH sutArAmAnetuM, preSya mArIcikhecaram // sasainyau tau vimAnasthau, drAk sImAdrau sameyatuH // 173 // tatra prANamatAM bhaktyA-'calakevalinaM ca tau // puryAM camaracaMcAyAM, mArIciH khecaro'pyagAt // 174 // ahaM sutArAmAnetuM, prahito'mitatejasA // AgAmiheti ca mAhA-'zanighoSasya mAtaram // 175 // tataH sutArAmAdAya, sImAdrau sA yayau drutam // arpayAmAsa tAM ca zrI-vijayAmitatejasoH // 176 // tadA ca kSamayAmAsA-'zanighoSo'pi tau mudA // atha teSAM purazcakre, deshnaamclprbhuH|| 177 // dezanAnte ca rAmarSi-mityUce'zanighoSarAT // na mayA duSTabhAvena, sutArA'pahRtA prbho!|| 178 // kintu pratAraNIvidyA, sAdhayitvA gRhaM brajan // jyotirvane'pazyamimA-mupazrIvijayaM sthitAm // 179 // hetoH kuto'pyabhUdasyAM, mama prema vaco'tigam // vihAyainAM puro gantuM, tato'haM nA'bhavaM prabhuH // 180 // pArthasthite zrIvijaye, nainAM hartumahaM kSame // pratAryeti prtaarnnyaa,nRpmenaampaahrm||18|| amUmapApAM cAmuMca-mAturaM mAturantike // asyai cAnucitaM kiJci-davocaM // 355 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vacasApi na / 182 // tadrUhi bhagavannasyAM kiM mama premakAraNam // zrIpeNAdInAM tatastA, kathAmuktvetyavag muniH // 183 // zrISeNasatyabhAmAbhi- naMditAzikhinaMditAH // vipadya yugmino'bhUvaM stato mRtvA'bhavan surAH // 184 // cyutvA tato'pi zrISeNo 'mitatejA abhUdasau || jyotiHprabhAhvA bhAryAsya, jajJe sA zikhinaMditA // 185 // jIvo'bhinaMditAyAstu so'yaM zrIvijayo'bhavat // tasya patnI sutAreyaM, bhAmAjIvastvajAyata / / 186 // kapilastu tato mRtvA bhrAMtvA tiryakSu bhUrizaH // tApasasya suto dharma-rato'bhUddharmilAbhidhaH // 187 // sa ca bAlatapastItraM kurvannArabhya bAlyataH // khe yAMtamanyadA'pazyat khecaraM paramarddhikam // 188 // amuSmAttapaso bhAvi bhave bhUyAsamIdRzaH // nidAnamiti so'kArSInmRtvA ca tvamabhUstataH // 189 // tataH prAgbhavasambandhAt, sneho'syAM bhavato'bhavat // zatazo'pi bhavAn yAti, saMskAraH snehavairayoH // 190 // zrutveti vismiteSvantaH, sakaleSvarka kIrttisUH // bhavyo'smi yadi vA nAsmI - tyapRcchattaM muniprabhum // 199 // sAdhurUce bhavAdasmA-dbhAvI tvaM navame bhave // kSetre'tra paMcamazcakrI, dharmacakrI ca SoDazaH // 192 // tasmin bhave zrIvijayo, jyeSThaputro gaNI ca te // bhAvItyAkarNya tau zrAddha-dharma svIcakraturnRpau // 193 // athetyUce'zaniH sAdhuM vinA sanmArgadezakam // mUDhaH pAntha ivAraNye, bhave suciramabhramam // 194 // diSTyA tvamadya dRSTo'si, siddhipUrmArgadarzakaH // tatprasadya prabho ! sadyaH, sAdhudharma pradehi me // 195 // anujJAto'tha muninA - 'zanighoSo nyadhAtsudhIH // khaputramazvaghoSAkhya-mutsaMge'mitatejasaH // 196 // aSTAdazama dhyayanamzAntinA thacaritram 182-196
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam | (18) zAntinAthacaritram 197-209 uttarAdhyayana * asminnapi tvayA sAdho!, vartittavyaM khaputravat // tamityuktvA'calakhAmi-samIpe soyahIdvatam // 197 // praNamyAtha // 356 // balarSi zrI-vijayA'mitatejasau // anye'pi ca pramuditAH, sthAnaM nijaM nijaM yayuH // 198 // zrAddhadharma pAlayantI, 15 dyautayantau ca zAsanam // kAlaM khecaramatyaizau, tau prAjyamatininyatuH // 199 // ___ athA'nyadA zrIvijayo-'mitatejAzca saGgatau // gatau merumavandetA-manazvarajinezvarAn // 20 // tatra cAnamatAM | svarNa-zilAsthau cAraNI munI ||dhyaansthau vipulamati-mahAmatyAhayau mudA // 201 // tayozca dezanAM sarva-bhAvAnityatvazaMsinIm // zrutvA tau kiyadAyunauM, zeSamastItyapRcchatAm // 202 // tAvAkhyatAM zeSamAyuH, paviMzatirahAni vAm / tatastI dharmakRtyotko, khaM khaM dhAma sameyatuH // 203 // aSTAhikotsavaM kRtvA, tatra cAhatavezmasu // dAna datvA ca dInAdeH, putrI vinyasya rAjyayoH // 204 // pravrajya cAbhinandana-jagannaMdanasannidhau // to pAdapopagamanAnazanaM cakratue~dA // 205 // [ yugmam ] khato maharddhikaM tAtaM, tadA zrIvijayo'smarat // bhUyAsaM pitRtulyo'haM, nidAnamiti cAkarot // 206 // vipadyA'mitatejAH zrI-vijayazca bbhuuvtuH|| gIrvANI prANatakharga, viMzatyaNe vajIvitau // 207 // Paa itazca jaMbudvIpaprAga-videhAvanimaNDane // vijaye ramaNIyAve, zubhAkhyA'bhUt purI zubhA // 208 // tatrA''sIdgu NaratnADhayo, rAjA stimitsaagrH|| vasuMdharAnuddharAve, palyau tasya ca bandhure // 209 // pracyutya prANatakhago-jIvo' // 356 // +964-C
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 210-223 thAmitatejasaH // kukSau vasuMdharAdevyAH, putratvenodapadyata // 210 // vadane vizato daMti-vRSendukamalAkarAn // sukhasuptA tadApazya-rakhane sA kamalAnanA // 211 // tayA svapnaphalaM pRSTa-zcaivaM smAha mahIpatiH // khanairebhiH zubhe ! bhAvI, baladevastavAGgajaH // 212 // tadAkarNya pramuditA, rAjJI garbha vabhAra sA // kramAcAjIjanatputraM, zvetavarNa sulakSaNam // 213 // cakre'parAjita iti, tasya naamotsvairnRpH|| mitampaca iva dravyaM, taM cAlAlayadanvaham // 214 // jIvaH zrIvijayasyA'pi, cyutvA praanntklptH|| udare'nuddharAdevyAH, samavAtaradanyadA // 215 // 'siMhalakSmIbhAnukumbhAmbhodhirenocayAnalAn // mukhe pravizataH svagne-'drAkSIdrAjJI tadA ca saa|| 216 ||khpnaarthmth bhUnAthaH, pRSTo muditayA tayA // sAnandamavadatputro, viSNurbhAvI tavA'naghe ! // 217 // kAle'sUta sutaM sApi, zyAmavarNa manoharam // tasyotsavairnRpo nAmA-'nantavIrya iti vyadhAt // 218 // bhrAtarau varddhamAnau tau, ramamANau miyo'nizam // kalAkalApa sakalaM, gurorjagRhaturdutam // 219 // vasanteneva mAkandau, yauvanena vibhUSitau // bhRGgIrivAganAdRSTI-stAvamohayatAM bhRzam // 220 // bhUpo'nyadA vAhakelyAM, gataH stimitasAgaraH // khayamprabhA'bhidhaM sAdhu-mudyAnasthamavandata // 221 // dezanAM ca tataH zrutvA, pratibuddhaH sa buddhimAn ||raajye nyasyAnantavIya, prAtrAjIttasya sannidhau // 222 // sa cArucarito'pyante, kiJciddIkSAM vyarAdhayat // kAlaM kRtvA ca camarA-'bhidho'bhUdasurAdhipaH // 223 // sAgrajo'nanta 1 sabhrAtAnantavIryopi / iti 'gha' saMjJakapustake //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama. dhyayanam (18) zAntinAthacaritram 224-237 uttarAdhyayana vIryo'pi, vryviiryviraajitH|| AkhaNDala ivAkhaNDa-zAsano bubhuje bhuvam // 224 // khecareNAnyadaikena, samaM s||357|| khyamabhUttayoH // sa ca datvA tayorvidyAH, sarvA vaitADhyamIyivAn // 225 // 'kirAtI' 'barbarI' saMjJe, cAbhUtAM ceTike tayoH // haranyau jagatazcittaM, gItanATyAdikauzalAt // 226 // puro'nyadA sodarayo-rAsthAnasthitayostayoH // daprArabdhe nATake tAbhyAM, tatropeyAya nAradaH // 227 // saMgItAkSiptacittAbhyAM, tAbhyAM cAkRtagauravaH // antaH sa kupito'tyanta-magAdvaitADhyaparvatam // 228 // damitAriH pratihari-statra vidyaadhraadhipH|| drAga'bhyutthAya taM siMha-| viSTareNa nyamantrayat // 229 // dattAziSaM niviSTaM ca, damitAristamityavak // tvayA hi bhramatA khairaM, brUhi dRSTaM kimadbhutam // 230 // tataH pramudito'vAdI-nArado'dyaiva bhUpate ! // zubhApuryAM gato'nanta-vIryasyorvIpateH puraH // 23 // kirAtIbarbarIsaMjJa-ceTikArabdhanATakam // ahamadbhutamadrAkSaM, durApaM ghusadAmapi ! // 232 // [ yugmam ] tadvinA rAjyamapyetat , phalgu bhojyamivAghRtam // uktveti gaganenAgA-nAradarSiH klipriyH||233|| dUto'thAnantavIryAya, prahito damitAriNA // gatvA zubhApurIM natvA, sAgraja tmdo'vdt||234|| vijayAddhe'tra yatsAraM, damitArestadarhati // ceTyau | naTyAvime rAjya-sAre tasmai pradehi tat ! // 235 // uvAcAnantavIryo'tha, yAtu dUtA'dhunA bhavAn // tvaritaM preSa-| yiSyAmi, kiJcidAlocya ceTike // 236 // tataH prayAte dUte tau, bhrAtarAviti dadhyatuH // ayaM hi vidyAzaktyaiva, bhUpo'smAsu prabhUyate // 237 // tatsAdhayAmo vidyAstA, yAstena suhRdArpitAH // avihastau rahastau dvau, yAvadyamRza // 357 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 238-252 tAmiti // 238 // prajJatyAdyAstAvadetya, vidyAdevyo'vadannadaH // yAH sAdhayitumiSTA vA-mAyAtAstAH svayaM vayam // 239 // prAgbhave sAdhitatvAddhi, nA'dhunA sAdhaneSyate // yuvAM tadanujAnIta-masmAn saMkramituM tanau // 240 // tAbhyAM cAnumatAH sarvA, vivizustAstadaGgayoH // tAsAM varyA saparyA ca, muditau tau vitenatuH // 241 // itazca prahito dUto, bhUyo'pi damitAriNA // kSipramAgatya tAveva-mavadadvadatAM vrH|| 242 // dAsyau dAsyAva ityuktvA, yuvAbhyAM prahite na yat // yuvayostadasubhyo'pi, te priye iti dRzyate ! // 243 // atha cedvAM priyAH prANAH, tatte preSayataM drutam // amarSaNaH sa hi prANA-nanyathA vAM hariSyati ! // 244 // tatastAvUcatuH khAmI, sa hi toSyo dhanairghanaiH // AbhyAM cet priyate tarhi, te lAtvA tvaM prage brajeH // 245 // tAbhyAmityudito dUta-staddatte nyavasagRhe // nyayuAtAM rAjyabhAraM, sudhiyau dhIsakheSu tau // 246 // prAtazca vidyayA ceTI-bhUtI dUtamupeyatuH // sAgrajo'nantavIryo nau, praiSIdityUcatuzcatam // 247 // tata AdAya te dUto, vaitADhyaM mudito yayau // damitArezvopanIya, provAceti kRtAJjaliH // 248 // prabho ! 'parAjitAnanta-vIyauM tvadvazavartinau // ime te ceTike mahya-madattAM prAbhRtAya te // 249 // te navyau nATakaM kartuM, damitArirathAdizat // apUrvadarzanotko hi, vilamba nAvalambate! // 25 // tataste cakraturnATyaM, pUrvaraGgAdipUrvakam // rasAzeSavizeSADhyaM, vizvavizcaikakArmaNam // 251 // prekSaNIyaM prekSaNIyaM, prekSya tat mAdhavaH sudhIH // bhUrbhuvaHkhastrayIsAraM, mene tacceTikAdvayam // 252 // atha nATyaM zikSayituM, vaputrI kanaka 606
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 358 // SAEXERCANERAYAN zriyam // damitAristayorvizva-jaitrarUpazriyaM dadau // 253 // anantavIrya gAyantyau, rUpAdyairadbhutaM guNaiH // tAmazikSa- aSTAdazamayatAM nATyaM, te mAyAceTike tataH // 254 // yuvAbhyAM gIyate bhUyaH, koyamityatha kanyayA // pRSTe tayAbravIdevaM, mAyA- dhyayanam (18) ceTyaparAjitaH // 255 // zubhApurIprabhU rUpa-hRtadarpakadarpakaH // parAparAjito bhraataa-'praajitvibhorlghuH||256|| | zAntinAgIyate jagatIgeyo-'nantavIyohayo hyayam // yuvA yuvatyA sa yayA, na dRSTaH tajjanimuMdhA ! // 257 // [yugmam Ilthacaritrama tannizamyollasadroma-harSA hallekhamAzritA // kathaM drakSyAmi taM kAnta-miti sA'cintayaciram // 258 // iGgitajJa-| di 253-266 stato'vAdI-tAmevamaparAjitaH // taM vizvasubhagottaMsaM, kiM mRgAkSi ! didRkSase ? // 259 // kanakazrIrathAcakhyau, ka nu me tasya darzanam // prANinAM mandabhAgyAnAM, durApo hi ghusanmaNiH // 26 // Uce'parAjito muMca, zucaM nalinalocane ! // vidyayA bhrAtRyuktaM taM, tvatkRte'hamihAnaye // 261 // harSagadgadagIrevaM, kanakadhIrathAvadat // kalAvati ! kuruSvAzu, vacaH saphalamAtmanaH // 262 // khaM khaM rUpaM tataH prAdu-zcakratustau jitAmaram // Uce'parAjitastAM cA-na|ntavIyo basI zubhe ! // 263 // maduktamasya rUpAdi, dRzA saMvAdaya khayam // sApi prekSAvatI prekSA-mAsa taM ninimeSak // 264 // damitArisutA kAmaM, kAmena damitA tataH // apAkRtya trapAM mAna-mapamAnyeti taM jagI // 265 // // 358 // adyayAvadhuvAno'nye, bahavo vIkSitAH param // tvAM vinA nAramat kvApi, manorama ! mano mama // 266 // tatprasIda drutaM pANI, 1 utsAham / tarka vA // 1015555AKAM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 267-281 gRhANAnugRhANa mAM // na hi jAtu janaM rakta-mupekSante bhavAzAH ! // 267 // babhASe'nantavIryo'tha, yadyevaM tarhi | sundari ! // ehi yAvaH zubhApUryA, tatastaM sA punarjagI // 268 // eSyAmyahaM kAnta ! kintu, kannartha pitA mama // pratyUce tAM harismi-bhaiSIstvaM kAtare ! ttH|| 269 // tatastAbhyAM sahAruhya, vimAnaM sA'calanmudA ||provaacaanntviiryo'th, vAkyamityucakaistadA // 27 // harAmyanantavIryo'haM, damitArisutAmimAm // zUraMmanyastato yaH syAtsa khojo darzayatvaho ! // 271 // tannizamya nRpaH praiSI-dbhaTAMstaM hantumudbhaTAn // ratnAni cakravarjANi, prAdurAsaMstadA tyoH|| 272 // damitAribhaTAMstAMzcA-marSaNAn shstrvrpinnH|| sadyo'nAzayatAM sIri-zAhmiNau tau mahArathau // 27 // damitAristato'cAlI-sainyairAcchAdayannabhaH // anabhraM vidhududyotaM, kurvnnuttejitaayudhaiH|| 274 // tamAyAntaM vIkSya bhItA-mAzcAsya kanakazriyam // avaliSTa balipTo drAg , yoddhaM viSNubalAnvitaH // 275 // tatsainyadviguNaM sainyaM, vidyayA vidadhe ca sH|| yoddhaM pravavRte taca, damitAribhaTaiH samam // 276 // nijasainyena tatsainyA-na'bhanmAn vIkSya keshvH|| pAJcajanyaM janyanATya-nAMdInAdamavAdayat // 277 // tato bhIteSu naSTeSu, khecareSvakhileSvapi // damitAriH sahAnanta-vIryeNa yuyudhe ciram // 278 // durjayaM taM ca vijJAyA-'smaraccakaM sa paarthivH|| pANau tasya tadapyAgAtejasA'nya ivA''ruNaH // 279 // mumocAnantavIryAya, taccakraM damitArirAT // so'pi tattumbaghAtena, mUJchito| nyapatatkSaNam // 280 // utthitastu kSaNAcakraM, tadevAdAya kezavaH // damitAraM pratyamuzca-ttatsaGgAtso'pi jIvitam CADCALCCACANCECARECHOCALC
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 359 // // 281 // tadA ca bho ! viSNurayaM, balazcAyaM niSevyatAm // vadanta iti tanmaulI, puSpavRSTiM vyadhuH surAH // 282 // aSTAdazama. tato nataiH khecaraindra-vRto viSNuH sahAgrajaH // gacchan khapUyA kanaka-giri parvatamaikSata // 283 // ihAdrI santiAdhyayanam caityAni, tAni natvA braja prabho ! // tadeti khecarairukta-stacaityAni nanAma sH||284 // tatra kIrtidharaM sAdhu, tadai zAntinAvotpannakevalam // vIkSya natvA ca so'zrauSI-dezanAM saparicchadaH // 285 // bandhUnAM virahastAta-ghAtazcAbhUtkuto thacaritram mama ? // atheti pRSTaH kanaka-zriyA munirado'vadat // 286 // dhAtakIpaNDabharate, shngkhgraame'bhvdshaa||shriidttaahaa'- 282-293 tIvaduHsthA, paraukaHkRtyajIvikA // 287 // zrIparvate gatA satya-yazasaM munimanyadA // vIkSyAvandata sA dattA-zirSa taM caivamabravIt // 288 // ahamatyantaduHsthAsmi, tatkiJcittAdRzaM vada ||atraamutr ca yenAhaM, bhavAmi sukhinI vibho! // 289 // sAdhustasyai tato dharma-cakravAlaM tapo'vadat // prArebhe tattapaH sApi, taM praNamya gRhaM gatA // 29 // tanma| himnA zubhaM bhojyaM, prApa pAraNakeSu sA // khagehabhittidezAca, patitAtkAJcanAdikam // 291 // udyApanaM tapaHprAnte, sA vidhAyottamaM tataH / mAsopavAsine'nnAdi, dadau suvratasAdhave // 292 // kRtAhArAttataH sAdhoH, zrAddhadharma ca sAdade // dadhyau cAnyedhurityasmA-dharmAdbhAvi phalaM na vA ? // 293 // vicikItsAmanAlocya, vipannA sA'nyadA // 359 // 1 // aSTamaM 1 ekAntaraM caturtha 37 prAnte bhaSTamaM 1 iti dharmacakravAlaM tapaH // athavA prathamaM SaSThaM 1 tata ekAntaropavAsAH 60 iti / prakAradvayena dharmacakravAlaM, tatra prathamaprakAre dinasarvAya 82 / dvitIyaprakAre 123 / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH // damitArermatsutasya, tanayA tvamabhUH zubhe ! // 294 // tasyAste vicikitsAyAH, phalametadupasthitam // khalpo'pi aSTAdazamakhalu dharmasya, kalaMko bhUriduHkhadaH // 295 // zrutveti jAtavairAgyA, kanakadhIjegI harim // mahAbhAgA'nujAnIhi, dhyayanam - zAntinAbhavAgItAM vratAya mAm // 296 // tataH sa vismitaH smAha, zubhAmehi zubhAzaye // svayamprabhajinopAnte, pravrajestatra lathacaritram cotsavaiH // 297 // ityuktvA tAM sahAdAya, sabalaH savalAnujaH // muniM praNamya taM bhaktyA, jagAma nagarIM nijAma 294-307 // 298 // tatra pUrva pratihari-prahitaiH khecarezvaraiH // bhrAtuSputraM yuddhyamAnaM, vIkSyA'dhAvadvalo balI // 299 // sIraM bhrama| yatastasmA-bhItAH sadyo dizodizam // damitAribhaTA nezu-garuDAdiva bhoginaH // 300 // gRhaM gato'ddhacakritve-5thA'bhyaviJci harinRpaiH // svayamprabhaprabhustatrA-'nyadA ca samavAsarat // 301 // taM ca zrutvA''gataM gatvA, dmitaarisutaayutH|| sAgrajaH prANamadviSNu-stato'zrauSIca dezanAm // 302 // tato harimanujJApya, knkshriimhotsvaiH|| jinAntike pravatrAja, kramAnmuktimavApa ca // 303 // sIrizArGgadharau tau ca, pusspdntaavivaaprau||cirN rAjyamabhujAtA, samyaktvodyotazAlinau // 304 // pUrvalakSANi catura-zItimAyuratho hriH||prpuury karmavivazaH, prathamAM pRthivIM yayau // 305 // dvicatvAriMzatsahasra-varSAyuSkasya tasya ca // dussahA jajJire tatra, vedanAzchedanAdibhiH // 306 // khakamaNAM phalamiti, kSamamANasya tasya tAH // tatraiya prAgabhavapitA-'zamayaccamarAdhipaH // 307 // rAjye nivezya tanayaM, 1 zubhAM nagarIm /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 360 // 15 18 21 24 balo'pi bhrAtRzokataH // bhUmIbhujAM SoDazabhiH sahasraiH parivAritaH // 308 // parivrajyAM jayadhara - gaNAdhIzAntike'zrayat // tapazca tIvraM tattrA''yuH - prAnte'bhUdvAsavo'cyute // 309 // [ yugmam ] jIvo'thAnantavIryasya, nirayAnnirgatastataH // vaitADhye bharatasyAsya, pure gaganavallabhe // 310 // khecarAdhipatermegha - vAhana syAGgajo'bhavat // meghanAdAbhidhaH / prApta yAvano rAjyamApya ca // 311 // sAdhayAmAsa vaitADhya-zreNyau dve api sa kramAt // vibhajya ca dadau dezAnazeSAnaGgajanmanAm // 312 // nantuM zAzvatacaityAni, gataM taM nandane'nyadA / tatrAyAto'cyutAdhIzaH, prekSya prAvuvudhanmudA // 313 // nAmnAmaragurustatra, cAraNarpistadA''yayau // prAtrAjIt khecarAdhIza - stato'sau tasya sannidhau // 394 // sa vrataM pAThayaMstItraM, sahamAnaH pariSahAn // vipadyAnazanenAnte - 'cyutasAmAniko'bhavat // 315 // itazca jambUdvIpe'sti, prAvidehavibhUSaNe // vijaye maGgalAvayAM, nagarI ratnasaJcayA // 316 // tatra kSemaGkarAho'bhUdvizvakSemaGkaro nRpaH // ratnamAleti tasyAsI - nmahipI guNamAlinI // 317 // dvAviMzatisamudrAyuH, prapUrya pracyuto'cyu tAt // jIvo'parAjitasyAtha, tasyAH kukSAvavAtarat // 318 // tadA ca sukhasuptA sA, mahAkhanAMzcaturdaza // vajraM paJcadazaM prekSya, prabuddhA bhUbhuje'bhyadhAt // 319 // so'pi smAha suto bhAvI, cakravarttI tava priye ! // tannizamya dadhau garbha, rAjJI muditamAnasA // 320 // kramAca suSuve putraM jagatrayamanoharam // khapnAnusArAttaM bhUpo, vyadhAdvajrAyudhA'bhi dham // 329 // sa kramAdyovanaM prAptaH, priyamitraM manobhuvaH // lakSmIvatIM nRpasutA - muduvAha mahAmahaiH // 322 // aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinAthacaritram 308-322 // 360 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 u0 61 | jIvo'thAnantavIryasyA - 'cyutakhargAtparicyutaH // kukSau lakSmIvatIdevyAH, samavAtaradanyadA // 323 // samaye'jIjanatputraM, sA'pi lakSaNalakSitam // sahasrAyudha ityAkhyAM cakre tasyotsavaiH pitA // 324 // so'pi kramAdvarddhamAnaH svIkRtya sakalAH kalAH // prapede yauvanaM lIlA-vanaM madanabhUbhRtaH // 325 // sutayukte'nyadA kSemaGkararAje sabhAM zrite // vajrAyudhasya samyaktva - mIzAnendro'tyavarNayat // 326 // azraddadhAnastacitra - cUlo mithyAmatiH suraH // vivAdaM karttumAgAttAM sabhAM nAstikatAM zritaH // 327 // puNyapApapretyabhAvA-tmAdi nAstIti vAdinam // vajrAyudho'vadhijJAnI, nijagAdeti taM mudA // 328 // deva ! tvamevAvadhinA, pazya prAgbhavamAtmanaH // dharmakarma ca tatratyaM sampado'syA nibandhanam // 329 // puNye prAcyabhatre caivaM siddhe jIvo'pi vidyate // abhAvaH puNyapApAde - statkathaM kathyate tvayA ? // 330 // ukto vajrAyudheneti, citracUlasuro'bravIt // durbodho'pi tvayA sAdhu, subuddhe bodhito'smyaham ||331|| prasIda bodhiranaM drAgU, dehi mithyAmatermama // na hIyayA'pi vihitaM darzanaM viphalaM satAm // 332 // vajrAyudhastatastasmai, samyak samyaktvamAdizat // niHspRhAya dadau divyA, bhUSAstasmai suro'pi saH // 333 // sabhAmIzAnanAthasya, gatvA caivamuvAca saH // vajrAyudhasya samyaktvaM, sthAne'zlAghi tvayA prabho ! // 334 // atha lokAntikairdevairuktaH kSemaGkaraH prabhuH // arthibhyo vArSikaM dAnaM dadau rAjyaM ca sUnave // 335 // vajrAyudhena devaizca, kRtaniSkramaNotsavaH // pravrajya kevalajJAnaM krameNa prApa sa prabhuH // 336 // zrutvA taddezanAM vajrA - yudhasya gRhamIyuSaH // utpattiM aSTAdazama dhyayanam zAntinAthacaritram 323-336
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 361 // 15 18 21 24 cakraratnasyA - 'bhyadhAdAyudharakSakaH // 337 // anyAnyapi hi ratnAni tadA tasyopapedire / tataH sa cakre cakrasya, cakrI pUjAM mahIyasIm // 338 // cakraratnAnugaH so'tha, vijayaM maGgalAvatIm // sAdhayAmAsa paTukhaMDa - makhaMDAjJaH zazAsa ca // 339 // kSemaGkarajinastatra, samavAsaradanyadA // cakriNe'rhantamAyAta - mucuzca vanapAlakAH // 340 // sArddhadvAdazadInAra-koTIstebhyo vitIrya saH // gatvA natvA ca sarvajJa-mazrauSIddharmadezanAm // 349 // tato vairAgyamAsAdya, sadyaH sadmagato nRpaH // nije nyavIvizadrAjye, sahasrAyudhamAdarAt // 342 // caturbhirnijarAjJInAM, sahasrairbhUbhujAM tathA // saptabhizvAtmajazataiH sahito mahito janaiH // 343 // kSemaGkaraprabhoH pArthe, gatvA sa vratamAdade // tapyamAnastapastItraM, vijahAra ca bhUtale // 344 // [ yugmam ] sahasrAyudharAjo'pi rAjye nyasyAnyadA sutam // gaNAdhIzasya pihitA - zravasyAnte'grahItam // 345 // sa kramAt zrutapArINo, viharan pRthivItale // samagaMstAnyadAvajA - yudharAjarSiNA samam // 346 // tatazca tau pitAputrau, khAdhyAyadhyAnatatparau // suciraM rucirakhAntau, samameva vihatuH // 347 // adhiruhyA'nyadA zaila - mIpatprAgbhArasaMjJakam // pAdapopagamaM nAmA- 'nazanaM tau vitenatuH // 348 // pUrNeca jIvite paMca - viMzatyarNavajIvitau // maiveyake tRtIye tA- vabhUtAM bhAsurau surau // 349 // itazca jambUdvIpe prAg-videheSu maharddhikA // vijaye puSkalAvatyA - masti pUH puNDarIkiNI // 350 // pratIpabhUpatejoni - zamanaikaghanAghanaH // rAjA ghanarathastasyA - mabhUdadbhutavikramaH || 351 // gaGgAgauryAvivezasya, tasyAbhUtAmubhe priye // aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinAthacaritram 337-351 // 361 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanamzAntinAthacaritram 352-366 tatrAdimA prItimatI, dvitIyA tu manoramA // 352 // jIvo vajrAyudhasyAtha, cyutvA graiveykaatttH|| devyAH prItimatInAmyAH , kukSau samavatIrNavAn // 353 // pravizantaM tadA vakre, garjantaM vidyudaJcitam // varSantamamRtAsAraM, khapne meghaM dadarza sA // 354 // prAtaH svapnArthamurtIza-stayA pRSTo'bravIdidam // sutaste bhavitA megha, iva santApahRdbhuvaH // 355 // sahasrAyudhajIvo'pi, tato aveyakAcyutaH // devyA manoramAhvAyA, udare samavAtarat // 356 // sApi khapne rathaM ramyaM, prekSya patye nyavedayat // so'pyuvAca priye ! bhAvI, sutastava mahArathaH // 357 // pUrNetha samaye tAbhyAM, prasUtAvadbhutau sutau // indropendrAviva krIDA-vazopAttabhavAntarau // 358 // putraM tatrAdimaM bhUmA-nAmnA | megharathaM jagau // paraM punadRDharathaM, rAjJIkhanAnusArataH // 359 // bhUpayantau tau narendra-kulaM merumivonnatam // bAlau kramAdavarddhatAM, bAlakalpadrumAviva // 360 // ratnena kAJcanamiva, basanteneva kAnanam // dvitIyavayasA rUpa-mabhUSyata tayoH kramAt // 361 // itazca nihatazatroH, sumandirapuraprabhoH // tisro'bhuvan sutA, vizvatrayazriya ivAhRtAH! // 362 / / tAkhAdyA priyamitrAhA, dvitIyA tu manoramA // tRtIyA sumatirnAma, jagatrayamanoramA // 363 // tatra megharathAyAdA-nandane dve sa pArthivaH // eka punadRDharatha-kumArAya laghIyasIm // 364 // kAntAbhiH saha tAbhistau, devIbhiriva nAkinau // bhuJjAnau viSayAn kAlaM, bhUyAMsamatininyatuH // 365 // vodhitaH zrIghanaratho-'nyadA lokAntikAmaraiH // dadau vArSikadAnaM sa-dvAtairnunna ivAmbudaH // 366 ||raajye ca yauvarAjye ca,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 15 tato vinyasya tau sutau // pratrajya kevalaM prApya, so'rhan bhavyAnavodhayat // 367 // namrAvaza ziraHsrasta- maalypuujit|| 362 // 4 patkajaH // anvazAnmedinIM megha - ratho dyAM maghavAniva // 368 // tasyA'nyadA pauSadhinaH, pauSadhaukasi tasthuSaH // etya pArApataH ko'pi, papAtAGke bhayAkulaH // 369 // zaraNaM mArgayan so'tha, zakunto martyabhASayA // mA bhaiSIriti rAjJokta-stadaGke | sthitavAn sukham // 370 || mama bhakSamidaM deva !, vimuJcetyuccakairvadan // tamanvAgAdatha zyeno, garutmAniva bhoginam // 371 // nRpo'theyatravIdenaM, zyena ! dAsye na te zritam // prANAnte'pi hi rakSanti, kSatriyAH zaraNAgatam // 372 // anyacca yujyate naiva, bhavato'pi vivekinaH // apahRtya paraprANA-nevaM svaprANapoSaNam // 373 // khajIvitaM yatheSTaM te, tathAnyasyApi tatpriyam // tadrakSasi yathAtmAnaM, tathAnyamapi rakSa bhoH ! // 374 // bhuktenApyamunA bhAvi, sauhityaM kSaNameva te // sarvasyApyAyuSo nAzo, bhavitA'sya tu pakSiNaH // 375 // AhAreNApareNApi, kSuyathA kSIyate kSaNAt // prANihiMsotthanaraka - vyathA tu na cirAdapi // 376 // tadvimuJca prANihiMsAM, dharmamAzraya sanmate ! // atrAmutra ca yena tvaM labhase sukhamuttamam // 377 // tato narezvaraM zyenaH, proce manujabhASayA // matto bhItaH kapoto'yaM, prabho ! tvAM zaraNaM zritaH // 378 // zrutpIDApIDito'haM tu brUhi kaM zaraNaM zraye ? | tadenaM rakSasi yathA, tathA tvaM rakSa mAmapi ! // 379 // dharmAdharmavicAro'pi sati svAsthye'GginAM bhavet // bubhukSito hi kiM pApaM na karotIti na zrutam ? 1 pakSI // 2 tRptiH / 18 21 24 44-49 aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinAthacaritram 367-380 // 362 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 // 380 // na cAnyairapi bhojyairme, tuSTirbhavati bhUpate ! // sadyo hataprANipalA - khAdanai karato yaham // 381 // kSudhayA triyamANasya, tadenaM deva ! dehi me // sarveSvapi mahAtmAno, bhavanti hi kRpAlavaH // 382 // rAjA'tha zyenamityUce, kapotapramitaM tava / dade svamAMsamutkRtya, mA mriyethA mudhA kSudhA // 383 // omityukte tena pArA-pataM nRpatirekataH // tulAyAM nyAsthadutkRtyo- tkRtya khAmipamanyataH // 384 // cikSepa khapalaM bhUpaH, chedaM chedaM yathA yathA // kapotapoto vavRdhe, vIvadhena tathA tathA // 385 // tatastulAmilApAlo - 'dhyAsta zastamatiH khayam // tadA ca maMtrimukhyAstaM, sagadgadamado'vadat // 386 // rakSaNIyA'munAGgena, mahIza ! nikhilA mahI // pakSiNo rakSaNAyAsya, tadvibho ! kiM jahAsi ? hA ! // 387 // kiJceyAn vIvadho naivA-NDaje sambhavati kvacit // kintvayaM ko'pi mAyAvI, bhAvI devo'thavA'suraH ! // 388 // iti teSu vadatsveva divyAlaGkArabhAsuraH // prAdurbhUyA'maro bhUpa - mityuvAca kRtAJjaliH // 389 // dharmAcAlayituM megha - rathaM nezAH surA api // iti te stutimIzAna - zakreNoktAmasAsahiH // 390 // adhiSThAya khagau vairAyudhyamAnAvimau khayam // akArSa tvatparIkSArtha - mahametanmahIpate ! // 399 // [ yugmam ] tanmahAsatva ! dhanyastvaM, yastrAtuM prANinaM param // priyAnapi nijaprANAM - stRNAyApi na manyase ! // 392 // ityuktvA taM nRpaM sajjaM, vidhAya svaryayau suraH // maMtryAdayo'pi tadvIkSya, vismayaM dadhuruccakaiH // 393 // devaH ko'sau purA kiJca, pakSiNorvairametayoH ? // 1 bhAreNa / aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram |381-393
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 36 // aSTAdazamadhyayanam 15 CASHRESEARCASNEHRIHAR zAntinAthacaritram 394-407 atheti pRSTastai po-'vadhijJAnI jagAvidam // 394 // rAmo'parAjitAho'haM, prAgbhave paJcame'bhavam // asau dRDharatho'nanta-vIryAkhyo'bhUttadA hariH // 395 // prativiSNurdamitAri-stadA''vAbhyAM hato'bhavat // bhave bhrAntvA sa devo'sau, babhUvAjJAnakaSTataH // 396 // [ anyaca ] jambUdvIpasvairavate, padminISaNDapattane // sAgaradattebhyasutA-babhUtAM dhananandanau // 397 // vANijyAya gatau tau ca, pure nAgapure'nyadA // gRdhrAviva RvyapiNDaM, ratnamekamapazyatAm // 398 // sodarAvapyayudhyetAM, tasya ratnasya lipsayA // ekadravyAbhilApo hi, paramaM vairakAraNam // 399 // nadItIre yudhyamAnau, tannade patitau ca tau // mRtvA'bhUtAM mahATavyAM, zyenapArApatAvimau // 40 // tena prAgbhavavaraNa, yudhyamAnAvihApyam // adhiSThAya sa gIrvANa-zcakre'smAkaM parIkSaNam // 401 // tatkSoNIzavacaH zrutvA, pakSiNAvapi tau kssnnaat|| jAtismaraNamAsAdya,khavAcetyUcaturnupam // 402 // ratnavannatvamapyAvAM, tadA lobhena hAritau // yathAhaM dharmamAdizyA-'nugRhNAtvadhunA bhavAn ! // 403 // tadvijJAyAvadhijJAnA-drAjJAnazanamIritam // prapadya tau vipadyAzu, jAtI bhavanapI surI // 404 // kRtASTamaM megharathaM, pratimAsthitamanyadA // tubhyaM namo'stviti bada-nIzAnendro'namanmudA // 405 // tvayA'pi vizvavanyena, ko'sau svaaminnmskRtH|| mahiSIbhistadA caivaM, pRSTaH sa harirityavak // 406 // nagaryA puNDarIkiyAM, zrImegharathapArthivam // pratimAsthaM bhAvijinaM, vIkSya bhaktyAhamAnamam // 407 // dhyAnasthitaM 1 mAMsapiNDam / // 36 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam zAntinAthacaritram 408-420 mahAsatva-mamuM merumiva sthiram // zaktAzcAlayituM naiva, sendrA api suraasuraaH|| 408 // tanmahiSyI surUpAti-rUpe tAM tasya varNanAm // asahiSNU tadA tatrA-''gAtAM tatkSobhahetave // 409 // kAmapAdapakulyAbhAH, kAminIste vicakratuH // anukUlopasargAstA, iti prArebhire tataH // 41 // kaTAkSavizikhaiH kAci-dakSA lakSIcakAra tam // kA'pi bhUvibhramAn subhra-vidadhe pidadhe trapAm // 411 // pInastanI stanau zAta-kumbhakumbhAvivonnatau // kApi prAkAzayakeza-pAzodvandhanakaitavAt // 412 // trivalIlalitaM madhyaM, sumadhyA kApyadarzayat // kApi vApIsanAbhiM ca, nAbhiM prAkaTayanmuhuH // 413 // asminnakhapade kAJcI-dAma mAM bahu bAdhate // mAyayeti mahArohA-rohaM kApi sphuTaM vyadhAt | // 414 // hale ! 'linA kiM daSTAha-miheti vypdeshtH|| utkSipya kApi saMvyAna-mUrvormUlamadIdRzat // 415 // zRGgArazAkhipuSpAbhaM, kAcidasmerayat smitam // kAcijagau ca gItAni, vikArAGkuravAridAn // 416 // kathAmakathayat kApi, priyyogviyogyoH|| khAnubhUtA ratakrIDA, varNinI kApyavarNayat // 417 // dehi priyaM vacaH saumya dRSTyA vIkSakha naH prabho ! // kaNThe nidhehi ca bhujau, tamityUcuzca kAzcana // 418 // kSobhAyeti kRtAstAbhiH, kuceSTA la nikhilAM nizAm // pratyutAdIpayat dhyAnaM, tasyA''pa iva vADavam // 419 // merau vAtyA ivovIze, moghAstA vikRtAH striyaH // tataH saMhRtya te devyau, natvA taM divmiiytuH|| 420 // nizAvRttena tenAtha, pRthvInAtho virktdhiiH|| 1 zAtakumbhakumbhau varNaghaTau // 2 suSThu madhyaM kaTIbhAgaM yasyAH sA sumadhyA strItyarthaH // 3 saMvyAnaM vastramurikSatapya UrbornakyormUlamadIdRzat / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 364 // aSTAdazamadhyayanam (18) zAntinAthacaritram 421-433 pratimAM pArayitvAgA-tkhadhAmA'pratimakSamaH // 421 // tatrAtha samavAsArkI-jino ghanaratho'nyadA // taM cAyAtaM nizamyAgA-tsAnujo vandituM nRpaH // 422 // vairAgyamAtaraM zrutvA, dezanAM sa gRhaM gtH|| rAjyametadgRhANeti rAjA'varajamabravIt // 423 // tvAmanupratrajiSyAmi, kRtaM rAjyena tanmama // tenetyukto'tha pRthvIzo, rAjye'sthApayatAdAtmajam // 424 // sAkaM dRDharathenAtha, sutAnAM saptabhiH zataiH // rAjJAM catuHsahasyA ca, gatvA tIrthaGkarAntikam // 425 // khIcakAra parivrajyAM, zrImegharathapArthivaH // adhItyakAdazAGgAni, vijahAra ca bhUtale ||426||[yugmm] viMzatyA sthAnakairarha-tsiddhasevAdibhiH zubhaiH // tIrthakRnnAma satkarma, so'rjayAmAsa sArjavaH // 427 // so'tha kRtvA sAdhusiMhaH, siMhanikrIDitaM tpH|| pUrvalakSaM yAvadugraM, pAlayitvA ca sNymm|| 428 // AruhyAmbaratilake, girAvanazanaM shritH|| AyuHkSayeNa sarvArtha-siddhe jajJe sudhAzanaH ||429||tdvaandhvo'pi samaye, kiyatyapi gate sati // prAyaM prapadya tatraiva, vimAne'jani nirjrH||430 // / athAstyatraiva bharate, bharitaM vipularddhibhiH // puraM purandarapuro-pamaM zrIhastinApuram // 431 // vizvaseno mahAsenasenAjitvarasainikaH // tatrAsIdbhamisutrAMmA-'lakAyAmiva yakSarAT // 432||khaahaa khAhApriyasyaivA-'cirA tasya mahiSyabhUt // rUpanirjitapaulomI, zIlAlaGkArazAlinI // 433 // jIvo megharathasyA'tha, cyutvA sarvArthasiddhataH // 1 anazanam // 2 indraH // 3 ameH // 4 indrANI / / // 364 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AKASARAMAYACHCRACHA AgAt zrIacirAdevyAH, kukSau haMsa ivAmbuje // 434 // caturdaza mahAkhapnAn , sukhasuptA tadA ca sA // mukhe praviaSTAdazamazato'pazya-prazasyAkAradhAriNaH // 435 // tayA'tha pRthivInAthaH, pRSTaH svapnArthamityavak // sArvo vA sArvabhaumo dhyayanam vA, bhAvI tava sutaH priye ! // 436 // prAgajAtaM zAntikAzAntaM, mArirogAdikaM tadA // prabhuprabhAvAda zivaM, zazAma | zAntinAkurumaNDale // 437 // garbhakAle'tha sampUrNe, nizIthasamaye sukham // suSuve sA sutaM rAjJI, varNavarNa mRgadhvajam // 438 // 1Athacaritram 434-446 trailokye'pi mahodyoto, nArakANAM sukhaM tathA // kSaNaM tadAbhUnnityaM hi, jinakalyANakeSvadaH ! // 439 // jJAtvA'thAsanakampena, jinajanmA''gatA drutam // paTpaJcAzaddikumAryaH, sUtikarmANi cakrire // 440 // athAsanAsthairyadattA-5vadhijJAnopayogataH // jJAtvA'rhajanma zakro'pi, tatrAgAtsaparicchadaH // 441 // natvA jinaM jinAmbAM ca, jJApayitvA'bhidhAM nijAm // dattvA'vakhApinI devyAH, prabho rUpAntaraM nyadhAt // 442 // paJcarUpANi kRtvA'tha, tenaikena | jinezvaram // dvAbhyAM ca cAmare tAbhyA-mekena chatramudvahan // 443 // ekena ca puro vajra-mutkSipan maghavA kSaNAt / / jagAma merumaulisthA-'tipANDukambalAM zilAm // 444 // [yugmam ] aGkanyastajinastatrA-'dhyAsta siMhAsanaM / hariH // anye'pi vAsavAH sarve, ttraiyushclitaasnaaH||445|| tatastIrthodakaistIrtha-karaM praagcyutaadhipH|| abhyaSizcattadanu ca, kramAdanye'pi vaasvaaH||446 // athezAnaprabhorake, jinaM vinyasya vajrabhRt ||prbhoshcturyu pArtheSu, vicake 1 arhan sarvajJaH tIrthakara iti yAvat // 2 cakrI / / 3 zAntikena zAntikareNApi pUjAdividhAnena azAntamityarthaH // dattvA'vakhApinApi, tatrAgAtsaparitakarmANi cakrire //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 365 // aSTAdazamadhyayanam zAntinA thacaritram &447-460 caturo vRSAn // 447 // tadviSANodgatIraiH, strapayAmAsa sa prabhum // gandhamAlyavibhUSAbhiH, pUjayitvA'stavIca tam // 448 // athAdAyajinaM zakro-'cirAdevyanti ke'mucat // drAgavakhApinImaha-tpratirUpaMjahAra ca // 449 // vinodAya | vibhorUca, nyasya zrIdAmagaNDakam // ucchIrSake nyadhAdvajrI, kSauma kuNDalayAmale // 450 // jine jinajananyAM ca, yo duAsyati durmatiH // tanmauliH saptadhA bhAvI, Arjakasyeva maJjarI ! // 451 // ityudghoSya surairindraH, kharNaratnAdivarSaNam // zrIdena kArayitvA ca, dvIpe nandIzvare yayau // 452 // [ yugmam ] tatra zAzvatacaityepu, zakro'nye'pi ca vaasvaaH|| aSTAhikotsavaM kRtvA, sthAnaM nijanijaM yayuH // 453 // vardhApito'tha dAsIbhi-bhUpatiH putrajanmanA // tAbhyo dattvA bhUri dAnaM, prAjyaM cake mahotsavam // 454 // garbhasthe'smin sute zAnti-razivAnAmabhUddhavi // iti kSitipatiH zAnti-riti tasyAbhidhAM vyadhAt // 455 // nihitaM hariNAGguSTe, piban pIyUSamanvaham // advaitarUpa| tejaHzrI-vRdhe'tha jagatpatiH // 456 // pazyatorAliGgatozca, maulAvAjighratozca tam // pitroH sukhamabhUbrahma-magnayoriva nistulam // 457 // nizamya manmanAlApAM-stasyeSTAn dhusadAmapi // pitarau pItapIyUSA-vivAtyarthamatuSyatAm // 458 // bhUpagehAGgaNaM svAmI, kamacamaNaiH kramAt // alaJcakAra caTulaiH, kalpadrurivajaGgamaH // 459 // zizubhUtaiH samaM deva-zvalacUlAJcalo vibhuH // pAMzulIlAM vyadhAdramyA, zaizave zobhate hyadaH // 460 // kramAca khava 1 calo'sthiraH cUlAyA mastakamadhyazikhAyA aJcalaH prAntabhAgo yasya sa tathA // // 365 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama| dhyayanam kA zAntinAthacaritram 461-475 puryogA-dyauvanaM bhUSayanvibhuH // catvAriMzaddhanustuMgo, vizvaM vizvamamodayat ! // 461 // pitrorAjJetyupAyaMsta, jino rAjAGgajAstataH // yazomatyAdikA dhanyaM-manyAstAdRgdhavAptitaH // 462 // yAteSvabdasahasreSu, janmataH paJcaviMzatau // rAjA rAjye nyasya zAnti, nijaM kAryamasAdhayat // 463 // jino'pi bubhuje bhogAn , purandhrIbhiH sahottamAn // karmabhogaphalaM hyeva-mevApati nikAcitam // 464 // jIvo dRDharathasyAtha, sarvArthAdanyadA cyutaH // AgAdyazomatIkukSau, khapne cakraM pradarzayan // 465 // pRSTastayA'tha khanArtha, jagAdeti jagatpatiH // tava devI suto bhAvI, jaGgamaM vizvamaNDanam // 466 // pUrNe ca samaye putraM, suSuve sA sulakSaNam // khAmikhAnAnusArAttaM, cakre cakrAyudhAbhidham // 467 // krameNa varddhamAno'tha, sopi yauvanamAsadat // bahvInRpatiputrIzca, paryaNaiSIt khyNvraaH||468 // nRpatve'pi sahasreSu, zaradAM paJcaviMzatau // gateSu zastrazAlAyAM, cakra prAdurabhUt prbhoH|| 469 // cakrapUjAM kArayitvA, tatastadanugo vibhuH // lIlayA sAdhayAmAsa, SaTkhaNDamapi bhAratam // 470 // dvAtriMzatA sahasrairbhU-bhujAM sevitptkjH|| kRtArizAntiH zrIzAnti-hastinApuramAyayau // 471 // tato devai devaizca, khAmino dvAdazAbdikaH // cakre cakritvAbhiSeko, modayan jagatIjanam // 472 // athAntaHpurakAntAva-cakravartizriyaM prabhuH // bhuAno vyatyagAdabdasahasrAnpaJcaviMzatim // 473 // tIrtha pravartayetyukto, lokAntikasurairatha // nirnidAnaM dadau dAna-mAbdikaM jagadIzvaraH // 474 // rAjye cakrAyudhaM nyasya, sarvArthI zivikAM shritH|| surAsuranarAdhIza-kRtaniSkramaNotsavaH // 475 ||gtvaa
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 366 // 15 18 21 24 sahasrAmravaNe, yApyayAnAdavAtarat // samaM rAjJAM sahasreNa, prAvAjIca jinezvaraH // 476 // [ yugmam ] lebhe manaHparyayA, turyajJAnaM prabhustadA / vijahAra na bhUpIThe 'pratibaddhaH samIravat // 477 // varSAnte ca punaH prAptaH, sahasrAsra - vaNaM vibhuH // zukladhyAnaM zritaH prApa, kevalajJAnamujvalam // 478 // tata Asanakampena, tatrA''yAtAH surAsurAH // cakruH samavasaraNaM, prAkAratrayamaJjulam // 479 // pUrvadvAreNa tatrAtha, pravizya bhuvanaprabhuH // dharmamAkhyAtumArabhe, pUrvasiMhAsanasthitaH // 480 // tadA ca vyantaraiH khAmi- pratimAstridizaM kRtAH // prabhuprabhAvAttadanu- rUparUpatvamAsadan // 481 // udyAnapAlakAH sadya-stato gatvA nyavedayan // khAminaH kevalotpattiM cakrAyudhamahIbhuje // 482 // tatstebhyaH prItidAnaM datvA sotyarthamutsukaH // gatvA natvA jinaM stutvA - zrapIddharmaM samAhitaH // 483 // dezanAnte jinaM natvA, provAceti mahIpatiH / diSTyA dRSTo'si nAtha ! tvaM, kAruNyAmRtasAgaraH // 484 // asmAcchalAnviSo bhItabhItaM mAM bhavarAkSasAt // dIkSArakSApradAnenA - 'nugRhANa drutaM vibho ! ||485 // khAminA'numataH so'tha, rAjyaM nyasyAGgaje nije // paMcatriMzannRpayutaH, prAtrAjI jinasannidhau // 486 // tAMzca patriMzataM zAnti-nAtho gaNadharAn vyadhAt // tripadyA anusAreNa, dvAdazAGgIvidhAyinaH // 487 // narA nAryazca bahavo 'pare'pi prAtrajaMstadA // zrAddhAH kepyabhavazceti, tIrtha tIrthaGkaro'karot // 488 // dhvaMsayan durmatadhvAntaM, bhavyAjAni prabodhayan // vyomni bhAkhAniva 1 samavAyAGgAbhiprAyeNa zrIzAntinAthasya navatirgaNadharA dRzyante, patriMzaccAvazyakA dibahugranthA bhiprAyeNa, tadatra tatvaM kevalino vidantIti dhyeyam / / aSTAdazama dhyayanam (18) zAntinA dhacaritram 476-488 // 366 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASHASHISHARA MAXHORAS khAmI, vijahAra ciraM bhuvi // 489 // zramaNAnAM sahasrANi, dvApaSTirabhavan vibhoH|| ekapaSTiH sahasrANi, sAdhvInAM 18 aSTAdazamaSaT zatAni ca // 490 // lakSadvayaM ca nvti-shsraabymupaaskaaH|| lakSatrayaM trinavati-sahasrAgramupAsikAH // 49 // dhyayanam saMgho guNodadhiriti, prabhojajJe caturvidhaH // dharma prabhAvayannuccai-zcaturbhedaM caturdizam // 492 // dIkSAdinAt prabhRtya zAntinA thacaritram bda-sahasrAnpaMcaviMzatim // vihRtya bhuvi saMmeta-parvataM bhagavAnagAt // 493 // tatra cAnazanaM sArddha, sAdhUnAM navabhiH 489-496 zataiH // prabhuH prapadya mAsena, siddhisaudhamabhUSayat // 494 // kaumAre maNDalItve ca, cakritve saMyame'pi ca // lakSaturyAza ityabda-lakSAyurabhavadvibhoH // 495 // zAntatrilokavRjinasya jinasya zAnte-zcakre vimuktimahimAtha surAsurezaiH // cakrAyudho'pi bhagavAn vRtakevalazrI-bheMje'nyadA priyatamAM zubhasiddhilakSmIm // 496 // iti zAntinAthacaritalezaH // 38 // mUlam-ikkhAgarAyavasabho, kuMthU nAma narAhivo / vikkhAyakittI bhayavaM, patto gaimaNuttaraM // 39 // gAthA 39 vyAkhyA-spaSTaM, kathAlezastvevamatraiva jambUdvIpe prAga-videheSu purA'bhavat // Avartavijaye khani-puryA siMhAvaho nRpH||1|| so'nyadA vratamA- kuthunA thacaritram datta, saMvarAcAryasannidhau // jinasevAdibhiH sthAnaH, tIrthakRtkarma cArjayat // 2 // ciraM pavitraM cAritraM, prapAlyAna- zanaM shritH|| AyuHkSayeNa sarvArtha-siddhe so'bhUtsudhAzanaH // 3 // itazcAtraiva bharate, pure zrIhastinApure // bhUpo babhUva /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 367 // 15 18 * 21 24 surAhvaH, zrIsaMjJA tasya ca priyA // 4 // siMhAvahasya jIvo'tha, cyutvA sarvArthasiddhataH // kukSau caturdazakhanA -''vedito'vAtarat zriyaH // 5 // kramAcca sA'sUta sutaM, chAgAGkaM kAJcanacchavim // dikumAryo vyadhustasya, sUtikarma tadA'sgatAH // 6 // janmAbhiSekaM merau ca tasyendrAH cakrire'khilAH // tuSTo'nvatiSThadbhUpo'pi putrajanmamahAmahaH // 7 // garbhasthe'smin kuMthubhAvaM bhejire nikhilA dvipaH // khapne ca jananI kusthaM, ratnastUpaM dadarza yat // 8 // tatkuMthuriti tasyAkhyA-mutsavairnirmame nRpaH // vivottaraguNAdhAraH kramAtsa vavRdhe vibhuH // 9 // yauvane rAjakanyA rASTra, samaM tenodavAhayat // tasmai vitIrya rAjyaM cA-'nyadA paryatrajatsvayam // 10 // zrI kuMthukhAminaH prAjyaM, rAjyaM pAlayatastataH // cakramA - yudhazAlAyA - manyedyurudapadyata // 11 // tatazcakrAnugaH sarve, vijigye bharataM prabhuH // cakrizriyaM ca strIratna - mivopavubhuje | ciram // 12 // atha laukAntikairdevaiH, svayambuddhaH sa vodhitaH // rAjyaM putrAya dAnaM ca, dadau vArSikamarthinAm // 13 // tatonarendrairindraizca kRtaniSkramaNotsavaH // Aruhya zivikAM khAmI, sahasrAmravaNaM gataH // 14 // mahIpatisahasreNa, saha vratamupAdade // manaH paryayasaMjJaM ca, turyajJAnaM tadA''sadat // 15 // [ yugmam ] vibhurbhAruNDapakSivA - 'pramatto viharan bhuvi // AgAt SoDazabhirvarSaiH, sahasrAmravaNaM punaH // 16 // tatra ca svAminA'vApte, kevale harayo'khilAH // Agatya cakruH samavasaraNaM zaraNaM zriyAm // 17 // paJcatriMzaddhanustuGgaH, paJcatriMzat guNADhyayA // girA dideza tatrezo, dharma siMhAsane sthitaH // 18 // taM nizamya prabhoH pArthe, prAtrajan bahavo janAH // teSu cAsthApayatpaJca- triMzataM aSTAdazama dhyayanam (18) kuthuMnAthacaritram 4-18 // 367 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ HA RSHRISHAROSAR gaNino jinaH // 19 // paSTiH sahasrA tinAM, sAdhvInAM te sapaTUzatAH // ekonAzItyA sahasra-ryuktaM lakSamupAsakAH assttaadshm|| 20 // ekAzItisahasrAgraM, lksstrymupaasikaaH|| evaM caturvidhassaMghaH, prabhorviharato'bhavat // 21 // [ yugmam ]] dhyayanam kuthunAkaumArarAjyacakritva-cAritreSu samAMzakam // jIvitaM paJcanavati-sahasrAbdAnyabhUdvibhoH // 22 // samaM sahasreNa munI mAthacaritram zvarANAM, saMmetazaile'nazanaM prapannaH // mAsena so'rhan zivamAsasAda, surezvaraistanmahimA ca cakre // 23 // iti 19-23 zrIkuMthunAthakathA // 39 // mUlam -sAgaraMtaM caittA NaM, bharahaM nrvriisro| arovi arayaMpatto, patto gaimaNuttaraM // 40 // vyAkhyA-vyaktaM navaraM 'arayaMpattotti' rajasaH karmaNo'bhAvo'rajastatprAptaH,prApto gatimanuttarAm / tadvRttalezastvevam- gAthA 40 jambUdvIpaprAgavidehe, vatsAhavijaye'bhavat // niHsImavikramaH sImA-puyA~ dhanapatirnRpaH // 1 // saMvarAhamuneH pArthe, prAtrajat sonyadA mudA // sthAnairahadbhaktimukhya-rAjayajinanAma ca // 2 // ciraM taptvA tapastItraM, prapAlya vrata aranA thacaritram muttamam ||praayN prapadya sa suro, jajJe aveyake'ntime // 3 // itazca bharate'traiva, zrIhAstinapure'bhavat ||raajaa suda 1-6 no loka-darzanAnandidarzanaH // 4 // devIsaMjJA'bhavaddevI, tasya devIva sundarA // jIvo dhanapatezyutvA, tasyAH kukSA-15 vavAtarat // 5 // caturdaza mahAkhapnAM-stadA rAjJI dadarza sA // jJAnatrayadharastasthA, garbho'pi vavRdhe sukham // 6 // 1 triMzadgaNadharAn jinaH // iti 'dha' saMjJaka pustake caturthapAdaH //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 36 // aSTAdazamadhyayanam 50% aranAthacaritram 7-20 kramAca nandanaM nandyA-vAta kAJcanadyutim // asUta sA mahAdevI, mahAsenamivAdrijA // 7 // sUtikarmANi tasyAtha, dikkumAryo vitenire // cakre janmA'bhiSekazcA-'khilairindraH surAcale // 8 // khapne ratnArakaM mAtA-upazyadityasya pArthivaH // ara ityabhidhAM cakre, kRtvA janma mahotsavam // 9 // kramAca kalayan vRddhiM, triNshcaapocbhuughnH|| pitrAjJayA'GgajA rAjJAM, paryaNaiSItsa yauvane // 10 // anyeyuH piturAdezAt , dadhau rAjyadhuraM jinaH // jAtacakrAdiratnazcA'khilaM bharatamanvazAt // 11 // cakrizriyaM cA'nAsakto-'bhuta yogIva bhojanam // lokAMtikairbodhitazcA-'nyadAdAdAnamAbdikam // 12 // rAjyaM niyojya putre ca, zivikAsaMsthitovibhuH // yayau sahasrAmravaNaM, surAsuranarairvRtaH // 13 // saha rAjasahasraNa, prAtrAjIttatra tIrthakRt // tadA manaHparyayA, turyajJAnamavApa ca // 14 // IbhArAtirivAbhItaH, pRthivyAM viharan vibhuH // bhUyo'pyAgAtsahasrAmra-vaNaM saMvatsaraistribhiH // 15 // tadA cAbhyudite bhartuH, kevalajJAnabhAskare // same sametya samava-saraNaM vAsavA vyadhuH // 16 // vANyA yojanagAminyA, sarvabhASAnuyAtayA // pUrvasiMhAsane tatrA-''sitvA dharma jagau jinaH // 17 // taM cAkarNya jinAbhyaNe, naike paryavrajan janAH // trayastriMzadgaNadharAH, svAminA teSu cakrire // 18 // zramaNAnAM prabhoH paMcA-zatsahasrANi jajJire // zramaNInAM punaH paSTi-sahasrANi mahAtmanAm // 19 // lakSaM caturazItyA ca, sahasrairyuktamAstikAH // dvAsaptatisahasrAgraM, lakSatrayamupAsikAH 1 kArtikeyam / 2 siMhaH / 3 sarve / 4 trayastriMzadgaNadharAn , teSu cAsthApayat prabhuH // iti 'gha' pustake // A5CRAAG // 368 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam aranAthacaritram 21-24 gAthA 41 KANSARKARSAKAKAR // 20 // anugrahItuM bhavino, bhUmau viharato'rhataH // saGghazcaturvidha iti, jajJe guNamaNInidhiH // 21 // samabhAgaM kumAratvA-dike sthAnacatuSTaye // AyuzcaturazItyabda-sahasrANi prabhorabhUt // 22 // nirvANakAlaM jJAtvA'tha, gatvA sammetaparvate // saha sAdhusahasreNA-'nazanaM vidadhe'dhipaH // 23 // ekena mAsena sa sArvasArva-bhaumo mahAnandapadaM tato'gAt // nirvANakAle ca sametya tasya, sabairvitene mahimA surezaiH // 24 // iti zrIaranAthakathA // 40 // mUlam-caittA bhArahaM vAsaM, cakkavahI mhiddddiio| caittA uttame bhoe, mahApaumo tavaM cre||41|| vyAkhyA-sugamaM / tacaritaM tvevam atraiva bharatakSetre, zrIhAstinapure'bhavat // ikSvAkuvaMzakAsAra-padma padmottaraM nRpH||1|| tasya jvAlAbhidhA rAjJI, babhUva paramArhatA // tasyAzcaikaH suto viSNuH, siMhaskhapnena sUcitaH // 2 // padmAsajhamahApadma-nAmAnyazca suto'jani // tasyAzcaturdazasvapna-sUcito nicito guNaiH // 3 // kalAkalApaM sakalaM, kalAcAryAdadhItya tau // dvitIyamadvitIyazrIvayasyaM prApaturvayaH // 4 // tatra padmaM jigIputvA-dyauvarAjye nydhaatpitaa|| vipreSu prAjJavAjaitraH, kSatriyeSu hi zasyate // 5 // itazcojayinIpuryA, shriivaasiinmhiiptiH|| matri tu tasya namuci-vitaNDApaNDito'bhavat // 6 // tasyAM nagaryAmanyedhu-viharan samavAsarat // munisuvratanAthasya, ziSyaH suvratasUrirAT // 7 // taM nantuM brajato vIkSya, paurAn saudhoparisthitaH // amI janAH kva yAntIti, namuciM pRSTavAnnapaH ||8||devaadyopvne kepi, zramaNAH sntyupaagtaaH|| mahApadmacakrikathA 1-8 12
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 369 // 15 tAnnantuM yAnti tadbhaktA, ityUce sacivastataH // 9 // tatra yAmo vayamapI-tyukte rAjJA'tha so'bravIt // yadyevaM tarhi tatrezaiH, stheyaM madhyasthavRttibhiH // 10 // pAkhaNDino'khilAnvAde, khAmin ! jeSyAmi tAnaham // omityuktvA tato rAjA, samaMtrI tadvanaM yayau // 11 // dharmaM cedvittha tahUte-tyUce ca namucirmunIn // kSudro'yamiti vijJAya, te tu tUSNIkatAM dadhuH // 12 // tataH sa zAsanaM jainaM, nindannuddizya sadgurUn // gaurayaM kimu vettIti, vyabravItsacivaH // 13 // mukhaM kaNDUyate te cet, tatkiMcihnamahe vayam // atheti gurubhiH prokte, tAnekaH kSullako jagau // 14 // anena saha dhRSTena vaktuM yuktaM na vaH khayam // vijeSye hyahamevAmuM, svapakSaM tadvadatvayam // 15 // kruddhaH so'thAvadadveda - vAhyAH zaucavivarjitAH // deze vAsayituM nArhA, yUyaM pakSo'yamastu me // 16 // pratyUce jhulako vAri, kumbhazulI pramArjanI // kaNDaNI pepaNItyuktAH, paJca zUnAH zrutiSvaho ! // 17 // ye hi zUnA bhajantyetA, vedavAyAH ta eva hi // tadvarjitAnAmasmAkaM tatkathaM vedavAdyatA ? // 18 // azaucaM tu retaM tasya, sevakazcAzucirmataH // suratAdviratAstasmAtkasmAdazucayo vayam // 19 // niruttarIkRta iti, kSulakena sa dhIsakhaH // vairaM mahadvahan sAdhudhvagAhaM nRpAnvitaH // 20 // nizAyAM ca munIn hantuM krodhAndhaH sa vane gataH // dhAvannihantumastambhi, devyA nirgranthabhaktayA // 21 // prAtazca taM tathA prekSya, vismitA nAgarA narAH // nRpazca dharma sUribhyo, nizamyopazamaM yayuH 1 prANivadhasthAnAni / "paJca zUnA gRhasthasya, cUlI peSaNyupaskaraH / kaNDanI codakumbhazca badhyate yAstu vAhyan // " [ manuH ] 2 kAmam // aSTAdazamadhyayanam (18) mahApadma cakrikathA 9-22 // 369 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 // 22 // nindyamAno janaiH sarvairvilakSo namucistataH // devyA mukto yayau lajjA - vihasto hastinApuram // 23 // | so'tha tatra mahApadma - yuvarAjena saGgataH // tadamAtyapadaM prApa, pApo'pi prAcyapuNyataH ! // 24 // itazcAsItprAntavAsI, durgamaM durgamAzritaH // nRpaH siMhavalaH siMhaH, iva prabalavikramaH // 25 // sa ca pradAyAva - skandaM, padmadeze muhurmuhuH // khadurgaM prAvizattaM ca, grahItuM ko'pi nAzakat // 26 // dha siMhavalaM jAnA - syupAyaM | kaMcidityatha // pRSTo ruSTena padmena, vejhIti namucirjagau // 27 // tato mudA mahApadme - nAdiSTaH sa gato drutam // bhaMktvA durga siMhavalaM, balAdvaGkA samAyayau // 28 // tato varaM vRNISveti proktaH padmena saMmadAt // Uce namucirAdAsye, kAle varamamuM vibho ! // 29 // tatprapadya ciraM padmo, yauvarAjyamapAlayat // jvAlAdevyA'tha tanmAtrA -'kAri jainaratho'nyadA // 30 // midhyAdRSTistatsapatnI, lakSmIrbrahmarathaM tadA / vidhApyoce nRpaM brahma - rathaH prAg bhramyatAM pure // 31 // tato jvAlA'lapadrUpaM, na cejjainaratho'grataH // pure bhramiSyati tadA, kariSye'nazanaM dhruvam // 32 // dvayorapi syandanayo-ryAtrAM rAjA'ruNattataH // mAturduHkhena tenAtha, padmo'bhUdbhRzamAturaH ! // 33 // dadhyau ceti spRhA mAtuH, mAdRze'pi sute sati // vyalIyata manasyeva, kadaryazrIrivAvanau ! // 34 // suputratvAbhimAnaM hi, kathaMkAraM karotu saH 1 // zakto'pi yaH pUrayati, na mAtuH sanmanorathAn ! // 35 // kRtaH pitrApi manmAtu - vizeSaH ko'pi na ho ! // tanmAnino na me mAnaM, vinehA'vasthitiH zubhA ! // 36 // dhyAtveti supte loke saH, nirgatya khapurA aSTAdazama dhyayanam mahApadmacakrikathA 23-36
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanannizi // bhraman khairamaraNyAnta - stApasAzramamAsadat // 37 // vallabhAbhyAgataistatra, tApasaiH kRtasatkRtiH // sukhaM prv|| 370 // vRte sthAtuM, mahApadmaH khasadmavat // 38 // 15 itazcAjani campAyAM, bhUjAnirjanamejayaH // sa ca kAlena rAjJA''jau, parAbhUtaH palAyata ! // 39 // tataH pure bhajyamAne, nezurlokA dizodizam // antaHpuramahelAzcA - 'ntarA trAtAramAturAH ! // 40 // tadA campApateH patnI, naSTA nAgavatI drutam // khaputryA madanAvalyA, samamAgAttamAzramam // 41 // tadA ca padmamadanA - valyoranyonyadarza4 nAt // kSaNAdAvirabhUdrAgo, mandAkSaM mandatAM nayan ! // 42 // tadvijJAya jagau nAgavatIti madanAvalIm // puruSe yatratatrA'pi sute ! kimanurajyase ? // 43 // bhAvinI cakriNo mukhya- patnI tvamiti bhASitam // jJAnino vi4 smRtaM kiM te ?, yadbhavasyevamutsukA ! // 44 // mithoraktAvimau kA, viplavaM meti cintayan // sthAnaM yatheSTaM yAhIti, padmaM kulapatirjagau // 45 // tadAkarNya tataH padmo, niryayau vimanA manAk // abhISTAnAM viyogo hi, mahatAmapi duHsahaH ! // 46 // nUnameSA mamaiva strI, bhAvinI bhAvicakriNaH // tatsAdhayitvA bharataM, pariNeSyAmyamUM kadA ? // 47 // vidhApyArhatacaityaizca, maNDitAmakhilAmilAm // pUrayiSye kadA mAtU, rathayAtrAmanoratham ? // 48 // itthaM manoratharathA - 'dhIruDho bhUpabhUstataH // zrIsindhunandanapuro - pavanaM prApa paryaTan // 49 // [ tribhirvizeSakam ] // 21 1 lajjAm / 2 upadravam // 18 24 aSTAdazamadhyayanam (18) mahApadmacakrikathA 37-49 11 200 11
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra codyAnikAyAta-krIDannAgarayoSitAm // nizamya tumulaM hastI, mahAsenamahIzituH // 50 // stambhamunmUlya aSTAdazama| miNThau ca, vyApAdya vyAlatAM gataH // anu tA nAgarIrAgA-drAgAkula iva kSaNAt // 51 // [ yugmam ] tato'ti-18/ dhyayanam bhItA nazitu-manIzAstAH striyo'khilaaH|| pUcakruriti yo patra, vIro'smAnpAtu pAtu saH! // 52 // tAzca pUtku mahApadma cakrikathA vatIH prekSya, padmo vyAlaM tatarjatam // avaliSTa tataH so'pi, tamprati pratighAkulaH // 53 // tamAyAntaM skhalayituM, 50-62 paTaM padmo'ntarA'kSipat // mo'yamiti tatrApi, krodhAndhaH prAharatkarI! // 54 // kolAhalaistadA cograiH, pauraloko'khilo'milat // mahAsenamahIzazca, samaM sAmantamaMtribhiH // 55 // kruddhAtkAlAdiva vyAlA-dasmAdapasarAzu bhoH!|| mahApadmaM mahAsena, ityudAhustadA'vadat // 56 // padmaH mAha mahArAja!, pazya khacchamanA kSaNam // mattaM mataGgajama, vazIkurve vazAmiva ! // 57 // ityuktvA tADito muSTyA, tena sa nyagmukho gajaH // yAvanmuktvA paTIvedhaM, taM grahItuM samutthitaH // 58 // tAvatsa vidhudutkSipta-karaNenAruroha tam // ciraM cAkhedayatpANi-pAdAGguSTavacoGkuzaiH // 59 // taM ca vyAlaM kalabhavat , krIDayantaM samIkSya tam // vismayaM bhejire paurA, nRpatizca vaco'tigam ! // 60 // datvA hastipakAyAtha, hastinaM taM vazIkRtam // bhUdharAdiva pArindraH, padmastasmAdavAtarat // 61 // dhAmnA sthAmnA ca taM zreSTha-kulabhUriti bhuuptiH|| nizcikAya nijaM dhAma, ninAya ca sgaurvm|| 62 // tasmai kRtopacArAya, 1 siMhaH //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 371 // dadau kanyAzataM nRpH|| puNyairagaNyairjAmAtA, prApyate khalu tAdRzaH ! // 63 // krIDaMstAbhiH samaM nAyaM, vyasmaranmadaM- TAaSTAdazama dhyayanam nAvalIm // bhRGgo lavaMgIbhoge'pi, kiM vismarati padminIm ? // 64 // khecaryA vegavatyA sa, nizi supto'nyadA hRtH|| (18) prabuddho baddhamuSTistAM, kiM re ! mAM harasItyavak ? // 65 // sApyUce zUra ! haraNa-kAraNaM zRNu mA kupaH ! // vaitADhya | mahApadmaparvate sUro-dayaM nAmAsti satpuram // 66 // tatra cendradhanuHsaMjJo, vidyate khacarezvaraH // zrIkAntA tadvadhUH putrI, jaya-|| cakrikathA | candrA tayoH zubhA // 67 // puruSadvepiNI sAbhU-daprApya pravaraM varam // duHkhAkaro hi dakSANAM, strINAM hInaH pati- 63-76 | zam // 68 // paTeSu bharatasthAnAM, rUpANyAlikhya bhUbhujAm // adarzayamahaM tasyai, na kimapyarucatparam // 69 // paTe |mayA'nyadA rUpaM, tavAlikhya pradarzitam // tasyAzcittamayaskAnta-maNirlohamivAkRSat ! // 70 // cedayaM dayito na syAt , tadAhamanalaM zraye // iti pratyazRNotsA'tha, matvA tvAM khalu durlabham ! // 71 // tasyAstasyAM pratijJAyAMjJApitAyAM mayA rayAt // tvAmAnetuM tatpitRbhyAM, hRSTAbhyAM prahitAsmyaham // 72 // tamAnaye na cettahi, vahnAvahAya yAmyaham // tAmAzvAsayituM kanyA-mityuktvehAgamaM tataH // 73 // tAM panInI modayituM, naye tvAM ca prabhA // 371 // karam // tasyA mama ca jIvAtu-stvamevAsi prasIda tat ! // 74 // sA'tha taM tadanujJAtA, ninye sUrodayaM puram // vibhAte bhAskaramiva, taM candradhanurArcayat // 75 // vidadhe yena dhAtrA'sau, tasya syAmanRNA katham ? // dhyAyantImityupAyaMsta, jayacandrAM tatazca saH // 76 // tasyAzca mAtulasutau, gaGgAdharamahIdharau // vidyAdharI mahAvidyau, tadvi
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vAhAbhilASiNau // 77 // padmena pariNItAM tAM nizamya samarodyatau // sUrodayapure sarvA 'bhisAreNa samIyatuH // 78 // [ yugmam ] purAnnirgatya padmo'pi, vidyAdharacamUvRtaH // tatsainyena samaM yoddhuM prAvarttata mahAbhujaH // 79 // rathI sAdI nipAdI vA, padAtirvA na ko'pi hi // padmasya yujyamAnasya, puraH sthAtumabhUtprabhuH ! // 80 // nairRtenAnilenAbdamiva padmena sarvataH // svasainyaM vIkSya vikSiptaM, khecarau tau praNezatuH // 81 // tata utpannacakrAdi-ratto jvAlAGgajo balI // paTkhaNDaM bharatakSetraM, sAdhayAmAsa lIlayA // 82 // strIratnavarjI sa prApa, sakalAM catrisampadam // vinA tu madanAvalyA, mene tAmapi nIrasAm // 83 // tataH sa krIDayA'nyedyu- rgatastaM tApasAzramam // saccakre tApasaizcAruphalapuSpAdidAyibhiH // 84 // janamejayarAjo'pi bhramaMstatrAgatastadA // dadau tasmai nijAM putrIM, mudito madanAvalIm // 85 // tatazcakriramAM pUrNA, kalayan khapuraM gataH // bhUnyastamauliH pitarau, hRSTo hRSTau nanAma saH // 86 // AkarNya karNapIyUSaM, sUnorvRttAntamadbhutam // lakSmIM ca tAdRzIM vIkSya, pitarAvatyahRpyatAm // 87 // tadA ca sutratAcAryAH, ziSyAH zrIsutratArhataH // viharantaH pure tatra, sametya samavAsaran // 88 // tAMzca zrutvA nRpo gatvA nanAma saparicchadaH || dezanAM cATaNonmoha-himApoharaviprabhAm // 89 // vratAya yAvadAyAmi, rAjye vinyasya nandanam // tAvatpUjyairiha stheya - mathetyUce nRpo gurUn // 90 // vilamvanIyaM nArthe'sminniti prokto'tha sUribhiH // praviveza vizAmIza - stAnpraNamya nijaM puram // 91 // AkArya maMtrIsAmaMta- mukhyaM parijanaM nijam // putraM ca viSNunAmAnaM, aSTAdazamadhyayanam mahApadmacakrikathA 77-91
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 372 // aSTAdazama| dhyayanam 15 | mahApadma 92-106 padmottaranRpo'vadat // 92 // zrutvA zrIsuvratAcAryA saMsArAsAratAmaham // manye khaM vaMcitaM kAla-miyantaM vratamantarA ! // 93 // adyaiva tadupAdAsye, vrataM zrIsuvratAntike // rAjye tu nidadhe viSNu-kumAraM sphAravikramam // 94 // viSNurjagI vibho ! bhogaiH, kiM kimpAkaphalopamaiH ? // moghIkartumaghaM dIkSA-mAdAsyehaM tvayA saha ! // 95 ||raajymaadtv vatseda-mityAhUyAtha sAgraham // padma padmottaro'vAdI-ttataH so'pyevamabravIt // 96 // prabhaviSNuH prabho ! viSNu-rasau rAjye'bhiSicyatAm // zrayiSye yuvarAjatva-masya zasyamahaM punaH ! // 97 // bhUpaH proceyamukto'pi, rAjyaM nAditsate kRtin ! // Aditsate tu pravrajyAM, mayA saha mahAzayaH ! // 98 // kRtamaunaM tataH pamaM, rAjye nyasyotsavairnRpaH // suvratAcAryapAdAnte, prAbrAjIdviSNunA samam // 99 // padmacakrI tataH sarvaiH, pUjyamAnaM janaiH pure // rathamabhramayajainaM, jananyA janayanmudam // 10 // cakre khavaMzavajaina-zAsanasyonnatiM ca sH|| bhejire bahavo bhavyA-stataH zAsanamArhatam // 1.1 // uccaizcaityAni jainAni, grAmAkarapurAdiSu // koTizaH kArayAmAsa, sa cakrI paramArhataH // 102 // kevalaM prApya kaivalyaM, prApa padmottaro'nyadA // lebhe viSNukumArastu, labdhIkA mahAtapAH ! // 103 // kharNazaila ivottuMgo, vyomagAmI suparNavat // bahurUpaH sura iva, kandarpa iva rUpavAn // 104 // ityAdyanekAvasthAvAn , bhavituM prababhUva sH|| nanvabhUlabdhibhogo hi, vinA hetuM na yoginAm ! // 105 // te'nyeyuH suvratAcAryA, bhUrisaMyatasaMyutAH // zrIhastinApure tasthu-varSAtikramahetave // 106 // jJAtvA tAnnamuciH praacy-pairshuddhividhitsyaa|| // 72 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam mahApadmacakrikathA 107-120 dehi me taM varaM svAmi-niti pamaM vyajijJapat // 107 // yathAkAmaM vRNuSveti, rAjJA prokto'bravIca saH // yajJaM | yakSyAmi tadrAjyaM, tatprAntAvadhi dehi me // 108 // satyasandhastato rAjye, nidhAya namuciM drutam // zuddhAntarAtmA zuddhAntamadhyamadhyAsta cakrabhRt // 109 // tataH purAvahirgatvA, nmuciyjnypaattke|| mAyayA dIkSito jajJe, baikoTa iva kUTadhIH! // 110||raajye'bhissiktN taM vardhA-payituM nikhilAH prjaaH|| liGginazcAkhilA jaina-munivarjAH samAyayuH // 11 // sarvepyAguliGgino mAM, na punaH zvetabhikSavaH ||prvdnniti mAtsaryA-ttacchidraM sa puro'karot // 112 // AkArya sutratAcAryA-nanAryo vyAharaca sH|| rAjA yaH syAdyadA so'bhi-gamyate liGgibhistadA // 113 // tapovanAni |hi mApa-rakSyANIti tapakhinaH // bhUpAlamupatiSThante, lokasthitiriyaM khalu // 114 // stabdhA yUyaM tu maryAdA-vikalA mama nindakAH // tanme rAjye na yuSmAbhiH, stheyaM gntvymnytH|| 115 // sthAtA yastviha vo madhye, dhruvaM vadhyaH sa me zaThaH // saMvAsayati vaH ko hi, lokarAjavirodhinaH // 116 // sUrirUce na naH kalpa, iti nopAgatA vayam // tavA'bhiSeke na puna-nindAmaH kazcidapyaho! // 117 // kudhIH kruddho'bhyadhAtso'tha, paryApta bhubhaassitaiH|| saptAhopari dRSTAn vo, ghAtayiSyAmi cauravat ! // 118 // tataH khasthAnamAgatya, munInAhUya sUrayaH // atha kiM kAyamityUcusteSvekaH sAdhurityavak // 119 // sudustapaM tapastepe, SaSTiM varSazatAni yH|| sa hi viSNukumArarSi-marau samprati vartate 1 antaHpuramadhye // 2 bakaH / / SHRIRAMESHA
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 373 // 15 18 21 24 // 120 // padmAgrajaH sa iti ta - dvirA'sau zAntimaSyeti // yAtu ko'pi tamAnetuM tadvidyAlabdhimAnmuniH // 121 // Uce'thAnyo yatirvyAMnA, gantuM tatrAsmyahaM kSamaH // na tvA''gantuM tato nUta, yadi kArya mayAsti vaH // 122 // viSNureva samAnetA, tvAmityukte'tha sUribhiH // utpatya nabhasA viSNu- mupAgAtsa muniH kSaNAt // 123 // taM cAyAntaM vIkSya dadhyA - viti viSNurmahAmuniH // saGghakArya mahannUna-masti kiJcidupasthitam // 124 // ihAgacchedasau sAdhuvarSAsu kathamanyathA ? // dhyAyantamiti taM sAdhu-rupetya praNanAma saH // 125 // tenAgamanahetau ca prokte viSNumunidrutam // taM gRhItvA gajapure, gatvA ca prANamagurUn // 126 // agAca namuceH pArzve, bahubhirmunibhiH samam // vinA namucimurbIzA - dibhiH sarvairanAmi saH // 127 // tato dharmopadezAdi - pUrvamityavadatsa tam // varSA - kAlaM yAvadatra, vasantu munayaH pure // 128 // khatopyete hi tiSThanti, naikatra samayaM bahuM // varSAsu tu bhuvo bhUrijantutvAdviharanti na // 129 // mahatyasminpure bhikSA-vRttibhiH pracurairapi // asmAdRkSaiH saMvasadbhiH, kSatiH kA ? nAma | te kRtin ! // 130 // purA hi munayo bhUpaiH, praNatA bharatAdibhiH / kuruSe na tathA tvaM ce-nnirvAsayasi tAn kutaH ? // 131 // zrutveti namuciH kruddho 'vAdItkiM punaruktibhiH 1 // nigrahISyAmi vo nUnaM, paJcAhopari vIkSitAn ! // 132 // viSNurjagau purodyAne, vasantvete maharSayaH // tataH kudhA'bhyadhAnmaMtrI, vAkyaiH karkarakarkazaiH // 133 // AstAmudyAnaM puraM vA, mama rAjye'pi sarvathA // pAkhaNDipAzaiH pApAzai-rna stheyaM zvetabhikSubhiH ! // 134 // tanma aSTAdazamadhyayanam (18) mahApadmacakrikathA 121-134 // 373 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanammahApadmacakrikathA 135-148 muzcata rAjyaM drAga, yadi vaH prANitaM priyam // ruSTo viSNurathoce'ti-trayasthAnaM tu dehi naH // 135 // athAkhyanamucirdattaM, mayA vatripadIpadam // kintu tasmAdahiyoM vaH, sthAtA sa drAg haniSyate // 136 // prAvatteta ttH| kopA-viSTo viSNuH pravardhitum // maulikuNDalamAlADhyaH, pavicApakRpANabhRt // 137 // sphArAnvimuJcanphUtkArAn , kalpAntapavanopamAn // kAzyapI kampayanpAda-dardarairnikhilAmapi // 138 // ullAlayanpayorAzIn , zailaGgANi pAtayan // dhAtrIphalaughavajjyoti-zcakramapyapasArayan // 139 // kSobhayanvividhai rUpai-devadAnavamAnavAn // vardhamAno'mAnazaktiH, so'bhUnmerusamaH kramAt // 14 // [ tribhirvizeSakam ] prapAtya namuciM pRthvyAM, puurvaaprsmudryoH|| pAdau vinyastavAn viSNu-ralambhUSNurjagajaye // 141 // trilokikSobhamAlokya, zakreNa prahitAstadA // iti karNAntike tasyA-'psarasaH sarasaM jaguH // 142 // krodho dharmadrumajvAlA-jihvaH khaparadAhakaH // khArthanAzaM vidhatte'tra, datte'mutra ca durgatim // 143 // tacchAntarasapIyUSaM, nirapAyaM nipIyatAm // itthaM jaguH purastasya, nanRtuzca prasattaye // 144 // mahApadmo'pi tatrAgAt , zaGkAtaGkAkulastadA // ilAtalamilanmauli-staM ca natvaivamabravIt // 145 // zrIsaMghAzAtanAM maMtri-pAzenAnena nirmitAm // na jJApito'smi kenApI-yajJAsiSamahaM na hi // 146 // kRtakhAnyopatApasya, pApasyA'muSya mantunA // prANasandehamArUDhaM, trAyakha bhuvanatrayam // 147 // ityanyepi nRpA devA-surAH saMghastathA'khilaH // taM muni vividhairvAkyaiH, saantvyaamaasurucckaiH||148 // maulispRSTakramAMstAMzca, vIkSya viSNuyaci
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 374 // aSTAdazamadhyayanam mahApajhacakrikathA 149-157 SACARALASA ntayat / / saMgho'sau bhagavAn bhItA-zvAmI padmasurAdayaH // 149 // kopApahArahetormA, sAntvayanti muhurmuhuH // mAnyaH saMgho'nukampyAzca, padmadevAdayo'pi me // 150 // [yugmam ] dhyAtveti vRddhiM saMhRtya, pUrvAvastho'janiSTa sH|| tatastrivikrama iti, khyAtiM ca prApa sarvagAm // 151 // mumoca namuciM viSNu-muniH saMghoparodhataH // taM dhIsakhAdhamaM padma-cakrI tu niravAsayat // 152 // saMghakArya vidhAyeti, zAnto viSNurmahAmuniH // AlocitapratikrAntastInaM tattvA tapazciram // 153 // utpannakevalaH prApa, mahAnandapadaM kramAt // cakripadmA ca padmo'pi, bubhuje rucirAM ciram // 154 // [yugmam ] santyajya rAjyamanyeyuH, parivrajyA'ntike guroH // sa dazAbdasahasrANi, tInaM vratamapAlayat // 155 // triMzadvarSasahasrAyu-zcApAnviMzatimunnataH // mahAmahA mahApadma-mahArAjo babhUva saH // 156 // tIbraistapobhirghanaghAtighAtaM, nirmAya nirmAyacaritracAruH // sa kevalajJAnamavApya vApI, zreyaHsudhAyAH zrayatisma siddhim // 157 // iti zrImahApadmacakrikathA // 41 // mUlam-egachattaM pasAhittA, mahiM mANanisUraNo / hariseNo maNussido, patto gaimaNuttaraM // 42 // vyAkhyA--ekaM chatraM rAjacihnamastyasyAmityekachatrA tAM, avidyamAnAparanRpAmityarthaH / mahIM pRthvI prasAdhya vazIkRtyeti sambandhaH / 'mANanisUraNotti' dRptArAtidarpadalanaH,haripeNo manuSyendraH prApto gatimanuttarAm / tadRttalezastvayam| atraiva bharatakSetre, pure kAmpIlyanAmani // mahAharirabhUdbhamA-nmerAhvAnA ca tatpriyA // 1 // hariSeNastayovizvA gAthA 42 // 374 // hariSeNacakrikathA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama. dhyayanam hariSeNacakrikathA 2-9 nandano nandano'bhavat // cturdshmhaasvpn-suucito'khpnjinmhaaH||2|| kalAkalApamApanno, varddhamAnaH zazIva sH|| cApapaMcadazottuGgaH, puNyaM tAruNyamAsadat ||3||raajyN prAjyaM pituH prApya, tasya pAlayataH sataH // ratnAnyutpedire'nyedyu-zcakrAdIni caturdaza // 4 // tataH sa sAdhayAmAsa, SaTkhaMDamapi bhAratam // jAtacakritvAbhiSeko, bhogAMzca bubhuje ciram // 5 // bhavavAsAdvirakto'tha, laghukarmatayA'nyadA // so'dhyAsIdityasau sampat , prAkpuNyaiH saGgatAsti me // 6 // puNyArjanAya bhUyo'pi, prayatnaM vidadhe tataH // vinArjanAM hi kSapite, mUle sAhuHsthatA bhRzam ! // 7 // dhyAtveti tanayaM nyasya, rAjye sa vratamAdade // karmakakSamadhAkSIca, sattapojAtavedasA // 8 // samAsahasrANi dazAtivAhya, sarvAyuSA zrIhariSeNacakrI // ghAtikSayAjjJAnamanantamApya, bheje mahAnandamaniMdyakIrtim // 9 // iti zrIhariSeNacakrikathA // 42 // mUlam-anio rAyasahassehiM, supariccAi damaM care / jayanAmo jiNakkhAyaM, patto gaimaNuttaraM // 4 // vyAkhyA--anvito yukto rAjasahasraiH, suSTha zobhanaprakAreNa rAjyAdi tyajatItyevaMzIlaH suparityAgI, damaM jinAkhyAtamiti sambandhaH, 'caretti' acArIt / jayanAmA ekAdazacakrI / caritvA ca damaM prApto gatimanuttarAm / tatkathAMzastvayam atraiva bharate sampad-gRhe rAjagRhe pure // yazaH sudhAsamudro'bhU-tsamudravijayo nRpaH // 1 // puNyalAvaNyatAruNyA, CRACCACARANASANCHAR gAthA 43 jayacakrikathA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1564 uttarAdhyayana // 375 // ki aSTAdazamadhyayanam (18) jayacakrikathA 2-7 gAthA 44 zIlAlaGkArazAlinI // vapraH zAliguNAlInAM, vaprA tasya priyA'bhavat // 2 // dviH saptabhirmahAkhapnaiH, sUcito'bhUtsutastayoH // jayAyo jayantasya, jayan rUpaM vapuHzriyA // 3 // kalindikAsudhAH pItvA, kramAdyauvanamAzritaH // sa dvAdazadhanustuGgaH, pitryAM rAjyadhurAM dadhau // 4 // jAtacakrAdiratnazca, jitaSaTkhaNDabhArataH // bubhuje ramaNIratna-miva cakriramAM ciram // 5||s cAnyadA bhavodvignaH, saMvignasyAntike guroH||raajye nidhAya tanayaM, sanayaMprAvrajatkhayam // 6 // sarvAyuSA trInatigamya samyaka, samAsahasrAn jayacakravartI // taponilaiH karmaghanAnapAsya, prApyottamaM jJAnamavApa muktim // 7 // iti zrIjayacakrikathA // 43 // mUlam-dasaNNarajaM mui, caittA NaM muNI cre| dasaNNabhado nikkhaMto, sakkhaM sakeNa coio 44 &aa vyAkhyA-dazArNo dezastadrAjyaM muditaM pramodavat tyaktvA 'Na' vAkyAlaGkAre, munizcaret acArIt aprativaddhatayA vyhaarssiidityrthH| dazArNabhadro niSkrAntaH,sAkSAcchaRNa codito'dhikasampadarzanena dharma prati prerita iti| tatkathA tvevam zrImaddazArNaviSaye, dazArNapurapattane // dazArNabhadro bhdraannaa-maakro'bhuunmhiiptiH||1|| sa rAjahaMsaH zuddhAtmA, dAcittAneSvavasatsatAm // uvAsa tasya citte tu, dharma eva jinoditaH // 2 // jajJire tasya zuddhAnte, rAjyaH paJcazatAni taaH|| yatprApticintayA manye, na nidrAnti sma nirjarAH ! // 3 // vArddhArIva tsyaasii-kssmaavyaaptikssmaacmuuH|| 1 saptazatAni-iti tu 'gha' saMjJakapustake / / dazArNabhadracaritram 1-3 // 375 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 lalaMghe na tu maryAdAM, sa gambhIro'mburAzivat // 4 // [ itazca ] varATaviSaye dhAnya- pure dhAnya bharairbhRte // mahattaraH zriyA ko'pi mahattarasuto'bhavat // 5 // kAntA tu tasya kulaTA, gRhanAthe bahirgate / sAnyAsikena kenA'pi samaM khacchandamAramat // 6 // pure tatrA'nyadA''yAtaiH, prArabdhe nATake naTaiH // rAmAveSaM dadhadramyaM, nanarttako naTo yuvA // 7 // dambhaikavijJA vijJAya, kathaMcittaM ca pUruSam // tatrArajyata sA'tyaMtaM, dharSiNI dharmadharSiNI // 8 // pratibandho hi bandhakyA, vAtyAyA iva na kvacit // yo yuvA dRDhadehazva, tasyAH syAtsa tu vallabhaH ! // 9 // tataH sA puMzcalI channaM, naTapeTakanAyakam // ityuvAca hiyaM hitvA kAmAndhAnAM hi kA trapA 1 // 10 // enameSa dadhadveSaM, ramate cenmayA samam // tadA dadAmi vaH sAraM, vastraM kiMcinmanoramam // 11 // naTAdhIzo'pi tadvAkyaM, muditaH pratyapadyata / te hi prAyaH kuzIlAH syuH, kiM punaH strIbhirarthitAH ! // 12 // saMpratyAyAtyayaM kintu, taba vezma ke vidyate ? // ityuktA'tha naTezena sA khasaudhamadarzayat // 13 // gRhaM gatvA naTakRte, pAyasaM ca papAca sA // strIveSaH so'pi tatrAgA- nnaTezapreSito naTaH // 14 // AsitasyA'zituM tasya, puraH sA puMzcalI mudA // sthAlamasthApayadyAvat, prAjyakhaNDAjyapAyasam // 15 // tAvatsAMnyAsiko'bhyetya dvAramudghATayetyavak // zanaistaM naTamityUce, tataH sA pAMzulA''kulA // 16 // asmiMstilApavarake, gatvA tvaM tiSTha koNake // tayetyuktaH so'pi tatra, pravizya drAg nyalIyata // 17 // tayA'tho 1 asatI // 2 asatyAH // aSTAdazamadhyayanam dazArNabhadracaritram 4-17
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam dazArNabhadra caritram 18-31 uttarAdhyayana haidghATite dvAre, sa rajaskontarA''gataH // kimidaM pAyasApUrNa, sthAlamastItyuvAca tAm // 18 // kSudhitAsmIti bho- // 376 // kSye'ha-mityukte mAyayA tayA // so'vAdIdayi ! tiSTha tva-mahaM bhokSye bubhukSitaH // 19 // ityuditvA balAdyAva jAro bhoktumupAvizat // dvAraM prakAzayetyUce, tAvadetya gRhAdhipaH // 20 // kva yAmIti tataH pRSTA, jAreNa kulaTAbravIt // tilApavarake gatvA, tisstthaasminnaatiduurtH|| 21 // koNe'sya tiSThati vyAlaH, kAlaH kAla ivAparaH // tvayA tatra na gantavyaM, tato jIvitamicchatA // 22 // omityuktvA tataH so'pi, tatrApavarake'vizat // bhUyastamisrami|zratvA-ttamistrAbhe divA'pi hi // 23 // dvAramudghATayAmAsa, tatastvaritamitvarI // viveza vezmani tato, gRhezaH saralAzayaH // 24 // kSareyI kimiyaM sthAle, kSiptAstItyabravIca tAm // uvAca puMzcalI bhuktiM, kurve'hamazanAyitA 8 // 25 // so'vadanmama gantavyaM, kArye tadbhokSyate mayA // sA proce'dyASTamI tasmA-danAto bhokSyase katham ? // 26 // so'zaMsatnAta evAhaM, sAtAyAM tvayi vallabhe // sA'lapanna hyasau dharmo-'smAkaM taditi mA kRthAH // 27 // vayaM hi zaivAsteSAM ca, na psAnaM sAnamantarA // tayetyukto'pi sa vyaktaM, balAdbhoktuM pracakrame // 28 // itazcAhaM kSudhAkSAmaH, kiM tiSThAmIti cintayan // naTaH karAbhyAM saMghRSya, phUcakAra tilAnmuhuH // 29 // sAMnyAsIkastato'dhyAsI-dasau phUtkurute phaNI // tadgRheze'zanAsakte, nazyAmyahamalakSitaH // 30 // iti dhyAtvA'pavarakA-nirgatya drAg nanAza sH|| samayo'yamiti dhyAyaM-stato'nezannaTo'pi sH||31|| mahattarasutaH prekSya, niryAntau tau nrstriyo|| kAvetA KECHOREGA // 376 // 24
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritram ACCOSAROKAR vityapRcchattAM, khacchaH khacchandacAriNIm // 32 // tata utpannadhIHproce, kulaTA kuTilAzayA // anAto mA tvamaznIyA, aSTAdazamaityuktaM prAgmayA hi te // 33 // asmadAvasathe'jasra-sevayA vAsitI mayA // imAvumAharI naSTA-vasmAdatrAnabhoja-13||dhyayanam nAt ! // 34 // tadAkaye mayA duSTu, kRtamityanutApavAn // pratyAyAtaH kathamimA-vityUce tAM gRhAdhipaH // 35 // dAdazANabhadragacchatyasau videze ce-drame khairamahaM tadA // dhyAyantIti tato'voca-khairiNI pativairiNI // 36 // sodyamenaiva sanyAya-marjitaiH prcurairdhnaiH|| cedayasi caNDIzI, pratyAyAtastadA hi tau // 37 // tatprapadya dazANeSu, mahattarasuto 32-45 yayau ||cheko'pi vaMcyate dharma-chadmanA kiM punaH paraH ? // 38 // kSetre kasyApi tatrAsau, kurvankAryamupArjayat // daza gadyANakAnvarNa, tacAlpamiti nA'tuSat // 39 // tathApi sa prati gRhaM, nivRttaH khapriyAM smaran // madhyAhne kvApi | kAntAre, vizazrAma tarostale // 40 // itazcApahRto vakra-zikSitAzvena paryaTan / dazArNabhadrabhUpAla-statrAgacchattRSAturaH // 41 // AtithyA: mahAtmAya-mityantazcintayaMstataH // mahattarAGgajastasmai, payaH peyamaDhaukayat // 42 // nRpo'pi pItvA tannIra-mutparyANaM hayaM vyadhAt ||kssnnN vizramya ko'si tva-miti cApRcchadadhvagam // 43 // khavRttAnte'tha tenokte, rAjA dadhyau kuzAgradhIH // priyAsya nUnamasatI, tattayA vaJcito'styayam // 44 // paraM dhArmikatAmasya, vIkSya citrIyate manaH // cikIrSati khadevArcA-masadvittamupAyaM yH||45||vidopi sadapi dravyaM, vyayante vysnaadibhiH|| 1 avidyamAnam // ACANCECAUSASSAMASA 8
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 377 // aSTAdazamadhyayanam dazArNabhadracaritram 46-59 mugdhopyasau tu dharmAya, klizyate'rjayituM dhanam // 46 // taddhArmikasya puMso'sya, kurve kA pratyupakriyAm // tasyeti dhyAyataH sainya-mAgAdazvapadAnugam // 47 // tato nRpaH sahAdAya, naraM tamupakAriNam // yayau nijaM puraM taM ca, sacakre bhojanAdinA // 48 // tadA cAyuktapuruSai-riti vyajJapi bhUpatiH // purodyAne'dya samava-sRto'sti caramo jinaH // 49 // tatkaNrNAmRtamAko -daJcadromAJcakaJcakaH // nRpo'namajinaM mauli-spRSTabhUstyaktaviSTaraH // 50 // datvA dAnaM jIvikAha-marhadAgamavAdinAm // bhUbhRnmaNI sahRdaya-grAmaNIrityacintayat // 51 // tAgavivekavikalo-5pyasau vaideziko naraH // pupUjayiSati khIya-devAMzcetsarvasampadA // 52 // tadA samagrasAmagrI-matAmasmAdRzAM vizAm // vivekinAM vizeSeNa, kartumarhA'rhaNA'rhataH ||53||dhyaatvetyaadishduviisho, dvipAdyadhikRtAnkRtI // kAryA vizeSAtsAmagrI, prAtarnantuM jagadgurum // 54 // vibhAte vandituM sArva, sAmantAmAtyanAgarAH // zreSThAM kurvantu sAmagrI-miti cAghoSayat pure // 55 // tRNagomayabhasmAdi-sammArjanapavitritam // saMsiktaM candanAmbhobhiH, puSpaprakaracitritam // 56 // hRdyaM vandanamAlAbhiH, saholAbhiriva zriyAm // dhRtAnaGkAnekacandra-miva kumbhaizca raajtaiH|| 57 // uditAbdamivAkANDe, dhUpadhUmairnirantaraiH // dhRtacakradhanurlakSa-miva mANikyatoraNaiH // 58 // abhitaH zobhitaM zreyo-hetubhiH | ketukoTibhiH // vimAnavadrAjamAnai-razcitaM cArumazcakaiH // 59 // prArabdhakhakhakarttavyaM, jallamallanaTAdibhiH // khapuraM 1 anakA akarahitAH kalakarahitA ityarthaH / / SHOCCASSASSAX // 377 // *
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55454545RSE kharivA'dhyakSa, kSamApo'dhyakSairacIkarata ||60||[pnycbhiH kulakam 1 prAtazca vidhinA khAtvA, candanAlisabhUghanaH ||laaassttaadshmadRssye devadUSye dve, dadhadbhAsurabhUSaNaH // 61 // AtapatreNa pUrNendu-pavitreNa virAjitaH // caturbhizcAmarairvIjya-mAno! dhyayanam DiNDirapANDuraiH // 62 // kenApyavandi na yathA, vande jinamahaM tathA ||dhyaaynniti mudA'dhyAsta, mahArAjo mahA- dazArNabhadra caritram gajam // 63 // [ tribhirvizeSakam ] ArUDhasindhurA bhUSA-bandhurAzca sahasrazaH // sAmantAH parivatrustaM, zakraM sAmA 60-73 nikA iva // 64 // pAdAbhyAM prerito rAja-kuareNA'tha kunyjrH|| zanaiH pravavRte gantuM, bhUmibhaGgabhayAdiva ! // 65 // sahasrazastadA'nye'pi, vAraNA vairivAraNAH // claaclopmaashcelu-rmnnimnnddnmnndditaaH||66|| sahodarAH sapsasaptisaptInAM tatra saptayaH // lakSazaH pupuSurlakSmI, bhUribhUrivibhUSaNAH // 67 // Ayuktaharayo hAri-zriyastatra shsrshH|| rathA didyutire tigm-dyutisyndnsodraaH|| 68 // nAnAvidhAyudhabhRtaH, pttyo'pvipttyH|| zizriyuH suSamA bIrakoTIrAstatra koTizaH // 69 // adhyAsitAni rAjJInAM, paJcazatyA pRthak pRthak // rejire yApyayAnAni, sadevIkavimAnavat // 70 // prakkaNakiGkiNIkANa-mukharIkRtadigmukhAH // abhraMlihA dhvajA rejuH, paJcavarNAH sahasrazaH // 71 // AtodyairlakSazo bhambhA-bheriprabhRtibhistadA // yugapadvAditairjajJe, zabdAdvaitamayaM jagat // 72 // mudA maGgalavAkyAni, peThurmaGgalapAThakAH // zravaHsudhAzravAgIti-ragAyan gAyanAstadA // 73 // vAravadhvo'psaraHkalpA, gAyantyo bhagavad 1 sUryAzvAnAm // 2 azvAH / / 3 saptazatyA iti tu 'gha' saMjJakapustake // 4 zivikA-pAlakhI-iti bhASA /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 378 // 15 18 21 24 NAn // nRtyaM cakrustadA hRdyaM, puro rAjJaH pade pade // 74 // itthaM maharddhibhirbhavya-jIvAnAM modayanmanaH // siJcan sadbhAvapIyUSaiH, sukRtakSorNijanmanaH // 75 // kalpadruma ivAtyarthaM dadAno dAnamarthinAm // AtmAnaM mAnayanmAnA-padamutkRSTasampadAm // 76 // paricchadena pauraizca mahattarasutena ca // samaM samavasaraNa - samIpaM prApa pArthivaH // 77 // [ tribhirvizeSakam ] uttIryAtha gajAdrAja- kakudAni vimucya saH // jinaM pradakSiNIkRtya, sataMtro vidhinA'namat // 78 // jinAdhIzaM janAdhIzo, harSagadgadayA girA // stotrairmahAthaiH stutvA ca yathAsthAnamupAvizat // 79 // tadA cAvadhinA jJAtvA rAjJastAdRzamAzayam // iti dadhyau haribhakti - raho rAjJo'sya bhUyasI ! // 80 // paramatrAbhimAnastu, karttuM nAmuSya yujyate // bhavetribhuvanenA'pi, bhaktiH pUrNA hi nA'rhatAm ! // 81 // dhyAtveti harnu tanmAnaM, sampadutkarSa| sambhavam // pratibodhayituM taM ca samAdiSTo viDaujasA // 82 // catuHSaSTisahasrANi dvipAnairAvaNAmaraH // sitatvocatvavijita - kailAsAn vyakaronmudA // 83 // [ yugmam ] pratyekaM dvAdazayutAM teSu paJcazatIM mukhAn // mukhaM mukhaM prati radA-naSTAvaSTau ca nirmame // 84 // pratidantaM puSkariNI-raSTAvaSTau manoramAH // tAsu pratyekamaSTASTa, padmAn lakSacchadAn | vyadhAt // 85 // daleSu teSu pratyekaM, dvAtriMzadvaddhanATakam // pratyajakarNikaM cakre, prAsAdaM ca caturmukham // 86 // pazyanRtyAni tAnyucce - mahiSIbhiryuto'STabhiH // adhyAsta tAMzca prAsAdA- nsarvAnapi suparvarAT // 87 // " evaMca - " 1 janAn // aSTAdazamadhyayanam (18) dazANebhadracaritram 74-87 // 378 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritram pAskaraH / // 9ndaram // 91 // jina sA // 90 // tairga pauAla SCORMANCHOROSECONNASWARA muha paNasaya bAruttara [512] dantA cauro sahassa chaNNauA [4096 ] battIsa sahasa sagasaya aDasaTTI [32768]] aSTAdazamahoti pukkhariNI // 88 // paumA dulakkha bAsaTi sahasa coAla sayamiA [262144 ] jANa // pAsA iMdA dhyayanam tatulla aggamahisI tayaTaguNA [ 2097152] // 89 // dusahassa chasaya igavIsa koDi cauAla lakkha kamaladalA dazANabhadra||26214400000] // nahA puNa dalatulA egega gayassa ii saMkhA // 9 // tairgajaizchAdayan vyoma, zaradabhrerivA 88-100 malaiH // AgAtpurandaraH kSipra-mupasArvapurandaram // 91 // jinaM pradakSiNIcakre, hastimallasthito hariH // vavande ca khakIyAGga-rucinyazcitabhAskaraH ! // 92 // kSoNIkSidvIkSya tallakSmI, dakSadhIrityacintayat // mayA tucchatayA'kAri, || sampado mudhaiva hi ! // 93 // iyaM kA nAma me sampa-dasyA''sAM sampadA puraH // khadyotapotodyoto hi, kiyAn da pradyotanadyutAm ? // 94 // tannUnaM tucchayA'pi syA-nnIcAnAM sampadA madaH // prApya paGkilamapyambho, bhRzaM naInti dardurAH ! // 95 // iyaM ca zrIranenApi, lebhe dharmaprabhAvataH // vinA dharma hi sA cetsyA-tsarveSAM syAttadA na kim ? 96 // hitvA viSAdaM taddharma, zrayehamapi nirmalam // itthaM kRte hi mAno'pi, kRtArtho me bhaviSyati ! // 97 // sadhyAtveti prAJjalirbhUmI-jAnirjinamado'vadat // bhavodvignaM vibho ! dIkSA-dAnenAnugRhANa mAm // 98 // ityuktvA: nA kRtalocaM taM, pRthvInAthaM vratArthinam // khayaM prAtrAjayadvIra-vibhurvizcaikavatsalaH // 99 // tamanu prAnajatsadyo, mahattara suto'pi saH // saGgaH satpuruSANAM hi, sarvakalyANakAmadhuk ! // 10 // tataH praNamya rAjarpi-mityuvAca diva -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 379 // 15 18 21 24 spatiH // dhanyastvaM yena sapadi, saMtyaktA sampadIdRzI ! // 101 // prAjyamutsRjya sAmrAjya - murarIkurvatA vratam // satyasandha ! khasandhA'pi, nUnaM satyApitA tvayA ! // 102 // jinAca hi dravyapUjA, bhAvapUjA tu saMyamaH // dravyapUjAkRto bhAva- pUjAkRccAdhiko mataH // 103 // tattvayA jita evAhaM, bhAvastavavidhAyinA // anyA hi bhUyasI zaktirasti me na punarprate // 104 // stutveti taM rAjamuniM viDaujA, jinaM praNamya tridivaM jagAma // rAjarSirapyugratapA vidhAya, karmakSayaM muktipurImiyAya // 105 // iti zrIdazArNabhadrarAjarSikathA // 44 // mUlam -- namI namehi appANaM, sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vaidehI, sAmaNNe pajjavaDio 45 vyAkhyA - prAgvat // 45 // | mUlam - karakaMDu kaliMgesu, paMcAlesu a dummuho / namirAyA videhesu, gaMdhAresu a naggaI // 46 // vyAkhyA - spaSTam // 46 // mUlam - ee nariMdavasahA, nikkhaMtA jiNasAsaNe / putte raje ThaveUNaM, sAmapaNe pajjuvaTTiyA // 47 // vyAkhyA - ete narendravRSabhA niSkrAntAH pratrajitA jinazAsane na tvanyatra, niSkramya ca zrAmaNye paryupasthitAH prodyatA abhuvanniti zeSaH, eteSAM kathAstu prAguktA iti na punarihocyante // 47 // aSTAdazama dhyayanam (18) dazArNabhadra. caritram 101-105 gA 45-47 // 379 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam - - sovIrarAyavasaho, caittANa muNI care / uddAyaNo pavaio, patto gaimaNuttaraM // 48 // vyAkhyA - sauvIreSu rAjavRSabhastatkAlInanRpapradhAnatvAt sauvIrarAjavRSabhaH, tyaktvA rAjyamiti zeSaH, munizvaret acArIt municaryayeti zeSaH, 'uddAyaNotti' udAyananAmA pratrajitaH san caritvA ca prApto gatimanuttarAm, tatkathA tvevamatraiva bharatakSetre, sindhusauvIranIvRti // sAnvarthanAmakaM vIta-bhayAbhidhamabhUtpuram // 1 // tatrodAyananAmA''sItsukRtodayakRnnRpaH // rAjitaH sahajaiH zaurya-dhairyodAryAdibhirguNaiH // 2 // vItabhayAdipurANAM triSaSTyagraM zatatrayam // sindhusauvIra mukhyAMzca dezAnSoDaza pAlayan // 3 // sevito dazabhirvIreM - mahAsenAdibhirnRpaiH // sa bhUpAlo'tyagAtkAlaM, zriyA zakra ivAparaH // 4 // [ yugmam ] tasya prabhAvatI rAjJI, jajJe ceTakarATsutA // vibhratI mAnase jainaM, dharma patimivA'nizam // 5 // tatkukSijo yauvarAjyaM prAptastasya mahIpateH // nandano'bhIcinAmA''sI - kezI ca bhaginIsutaH // 6 // itazca puryA campAyAM, svarNakAro mahAdhanaH // kumAranandInAmA'bhU - lalanAlolamAnasaH ! // 7 // dadarza kanyakAM yAM yAM, yatra yatra manoharAm // niSkapaJcazatIM dattvA tAM tAM pariNinAya saH // 8 // itthaM paJcazatAni strI-rudUDho'pi sa nAtRpat // strIdhanAyuSkabhojyeSu, prAyo'tRptA hi jantavaH ! // 9 // etA milantu mA'nyena, kenApIti viciantya saH // ekastambhagRhe nyasya, bubhuje tA divAnizam // 10 // itazca paJcazailAkhya- dvIpe vAridhimadhyage // babhUva aSTAdazamadhyayanamgA 48 udAyanarA jarSikathA 1-10
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 380 // 15 18 21 24 vyantaro vidyu- nmAlinAmA maharddhikaH // 11 // sa ca hAsAgrahAsAbhyA, khadevIbhyA yuto'nyadA // trajan zakrAjJayA nandIzvare prAcyoSTa vartmani // 12 // tatazcintAture tasya, kAnte te iti dadhyatuH // pralobhayAmaH strIlolaM, kaJcidyo nau patirbhavet // 13 // iti tAbhyAM bhramantIbhyAM, campAyAM sa suvarNakRt // dadRze'dhigRhaM tAbhi-lalanAbhiH samaM lalan // 14 // tato yogyo'yamasmAkaM, nUnamityavadhArya te // tasyAdarzayatAM divyaM svarUpaM vizvakArmaNam // 15 // mohitasso'tha te devyau, ke yuvAmiti pRSTavAn ? // savilAsaM vilAsinyau, tataste ityavocatAm // 16 // AvAM hAsAprahAsA, devyau viddhi maharddhike // cennau vAJchasi tatpaJca - zailAkhyaM dvIpamApateH // 17 // uktveti vidyullekhAva- drAk tirohitayostayoH // dizaM tAmeva sa prekSA- mAsa zUnyamanAzciram // 18 // dadhyau ca yoSitAmAsAM, paJcazatyA'pi kiM mama // vidhaM zUnyamivAbhAti, dRzAviva vinA hi te ! // 19 // tadrUpaM vIkSya ratnAbha - mAsu kAcamaNISviva // ko nAma ramate tasmAttadarthaM prayate drutam // 20 // dhyAtveti gatvA bhUpAla - kule datvA dhanaM ghanam // DiNDimaM vAdayannuccaiH, pUryAmevamaghoSayat // 21 // kumAranandinaM paJca - zaile nayati yo drutam // tasmai nAvikavaryAya, dravyakoTiM dadAti saH // 22 // tatprapadya mudA ko'pi, jarI jIvitaniHspRhaH // vidhApya potaM pAtheya - pAthomukhyairapUrayat // 23 // nijAnAmaGgajAnAM ca vittakoTiM vitIrya tAm // kumAranandinA sAka-mArohadvahanaM sa tat // 24 // dinaiH kiyadbhistasmiMzca, pote dUraM gate'mbudhau // puraH pazyasi kiM kiJcidityUce nandinaM jarI // 25 // zyAmaM kimapi aSTAdazama dhyayanam (18) udAyanarA jarSikathA 11-25 // 380 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama. dhyayanam udAyanarA| jarSikathA 26-39 pazyAmI-tyukte tena jagau jaran // vaTo'yaM dRzyate vaarddhi-tttsthaadrinitmbjH|| 26 // yAsyatyavazyamasyAdho, yAnapAtramidaM ca naH // tatastUrNaM tvamutplutyA-'mUDho'sminvilagestarau // 27 // vasanti vasatAvasmin , girau bhAraNDapakSiNaH // te ca prAtaH paJcazailaM, brajanti cuMNihetave // 28 // aMhRyaH syuskhayasteSAM, tatastvaM madhyame krame // paTena khaM nivanIyAH, tasya suptasya kasyacit // 29 // tatastvAM paJcazailAkhya-dvIpe neSyanti te khagAH // zakSyAmyahaM tu pravaiyA, grahItuM na hi taM baTam // 30 // vaTAtpuro mahAvarte, potastveSa patiSyati // tatraiva ca mayA sAI, vinAzamupayAsyati! 6 // 31 // atha tvamapi cedyagro, nyagrodhaM na grahISyasi // tadA tUrNaM tamAvarta, gate pote mariSyasi ! // 32 // evaM vRddhe vadatyeva, vaTAdho vahanaM yayau // vilagnaH so'pi tatra drAk , paJcazailamagAttataH // 33 // taM cAyAtaM bhoktumutkaM, te devyAvityavocatAm // anena bhUghanena tvaM, na nau bhogAya kalpase ! // 34 // karNo'pi labhate bhUSAH, soDhacchedana|vedanaH // soDhadAhAdikaSTaM ca, varNamapyanute maNIn ! // 35 // tadgatvA khagRhaM datvA, dInAdInAM nijaM dhanam ||kRtvaa vahipravezAdi-kaSTaM tvamapi satvaram // 36 // dvIpasyAsya zriyAmAsA-mAvayozca ptirbhv||bhuurilaabhaay dakSairhi, kiJci kaSTamapIpyate ! // 37 // [yugmam ] atha tatra kathaM yAmI-tyukte raktena tena te // campApuryA ninyatustaM, kalAdaM vikalaM smarAt ! // 38 // kathamAgAH kiJca citraM ?, tatretyukto'tha naagraiH|| hA ! kva hAsAgrahAse te, ityeva smAha 1 rAtrau // 2 caritum // 3 vRddhaH //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam (18) udAyanarAjarSikathA 40-53 uttarAdhyayana so'sakRt // 39 // iGginImRtyunA marnu-mudyataM taM jaDaM tataH // vyAjahAreti tanmitraM, zrAvako nAgilAhvayaH // 381 // // 40 // bho ! mitrA'mAtradhIpAtra !, naitatkApuruSocitam // yujyate bhavataH kartuM, siMhasyeva tRNAzanam // 41 // kiJcAtitucchabhogArtha, durlabhaM mAnuSaM bhavam // mA hArSIdhusadAM ratna-miva kAcakRte kRtin ! // 42 // atha yadyapi te vAJchA, bhogeSveva tathApi hi // dharmamevAcarAbhISTa-dAyinaM surshaakhivt||43|| mitropadezamapyenaM, mohonmatto'| vamatya saH // ApAdAdAzirodeha-mAcchAdya chAgagomayaiH // 44 // ciraM dAruvadanibhyAM, pradattenAgninA jvalan // devyostayoH smaranmRtvA, vidyunmAlitvamAsadat // 45 // [ yugmam ] tamevamiGginImRtyA, mRtaM vIkSya viraktadhIH // aho ! vimUDhA bhogArtha, klizyanta iti cintayan // 46 // pravrajya nAgilazrAddho, vipadyA'bhUtsuro'cyute // dadarzAvadhinA taM ca, vayasyaM pUrvajanmanaH // 47 // [yugmam ] upasthite'nyadA nandI-zvarayAtrAmahotsave // nazyato'pi gale vidya-nmAlinaH paTaho'patat // 48 // asmatkAntena vAdyo'sau, dhruvaM tatkiM palAyase ? // iti hAsAprahAsAbhyA~, proce sa vyantarastadA // 49 // tatastaM vAdayan zakra-puro nandIzvare gataH // tatrAgatena so'darzi, tena zrAddhasudhAbhujA // 50 // tatastaM nikaSA zrAddha-suraH so'gAdyathA yathA // tattejo'sahamAno'sau, palAyata tathA tathA // 51 // lAvatejaH so'tha saMhRtya, mAM jAnAsIti taM jagau // surAn zakrAdikAnko hi, na jAnAtIti sopyavak ? // 52 // tataH prAgbhavarUpaM khaM, pradazyetyavadatsa tam // so'haM nAgilanAmAsmi, pUrvajanmasuhRttava // 53||mRtN kumRtyunA prekSya, tadA // 38 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam udAyanarAjarSikathA 54-67 **HARKHERISHABHARA tvAM bhogakAmyayA // viraktaH prAtrajamahaM, tataH prApamimAM ramAm // 54 // niSiddho'pi mayA bAla-mRtyunA tvaM mRto'si yat // prApaH kaSTena tenApi, tadevaM devadurgatim // 55 // atha dharma jinaproktaM, tadA cedakariSyathAH // madvattadA tvamapyevaM, varlakSmImavariSyathAH // 56 // prabuddhaH sa tato'vAdI-tkiM gatasyAnuzocanaiH ? // atha kiJcittadAkhyAhi, yenA'mutra zubhaM lbhe|| 57 // Uce zrAddhasuro vIra-jinasya pratimAM kuru // sulabhaM bodhiratnaM syA-dyathA tava bhavAntare // 58 // dauHsthyadurgatiduHkhAdi, nA'haMdarcAkRtAM bhavet // dharmazca jAyate khargA-pavargasukhadAyakaH! // 59 // tataH kSatriyakuNDAkhya-grAme gatvA sa nirjaraH // sAlaGkAraM nirvikAraM, sArAkAraM guNAkaram // 60 // gArhasthye'pi kRtotsarga, bhAvasAdhutvasAdhanAt // zrIvarddhamAnatIrthezaM, dadarza praNanAma ca ! // 61 // [ yugmam ] drAg mahAhimava-| tyadrau, tato gatvA sa daivataH // gozIpacandanaM vizvA-nandanAmodamAdade // 62 // pratirUpaM prabhostatra, yathAdRSTaM vidhAya |sH|| satkASThasampuTe hAraM, samudgaka iva nyadhAt // 63 // SaNmAsI yAvadutpAtA-dabdhau bhrAmyaditastataH // so'tha | bohitthamaikSiSTa, vyagrasAMyAtrikatrajam // 64 // tato hRtvA tadutpAtaM, pratyakSIbhUya sa khayam // sAMyAtrikebhyo datvA | ta-dArusampuTamityavak // 65 // iha devAdhidevasya, mUrtiya'stAsti cAndanI // tadAdAya tadAbAnaM, bhedanIyamidaM mudA // 66 // yuSmAbhirityudIryAdo, deyaM vItabhayaprabhoH // kArya pANmAsikotpAta-harnuH kAryamiyanmama // 67 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 382 // aSTAdazamadhyayanam (18) udAyanarAjarSikathA 68-81 tanmudA pratipanneSu, teSu devastirodadhe // pArAvArasya pAraM ca, vaNijaste'pi lebhire // 68 // puraM vItabhayaM prAptA- ste'tha tatkASThasampuTam ||raajnystaapsbhktsyo-daaynsyopninyire // 69 // tAM ca gIrvANavANI te, vijJA rAjJe vyajijJapan // zrutvA tadbahavo vipra-saraMjaskAdayo'milan // 70 // teSveke'vAdipurveda-vAdI vizvavidhAyakaH // devAdhidevo brahmA, tadbhedyametattadAhvayA // 71 // ityuktvA''khyAya tasyAkhyAM, tatra muktaH zito'pi taiH // kRtIva vismRte zAstre, kuThAraH kuNThatAM yayau // 72 // anye jagurjagaddhatte, yugAnte yo nijodare // hanti daityAMzca vizvArIn , sa hi viSNuH surottamaH 73 // ityAdAya tadAhvAnaM, parazurvAhito'pi taiH // jagAma moghatAmoghe, zaivalinyA iyA'nalaH | // 7 // procuH pare tu yasyAMzI, vidhiviSNU sa eva hi // vAmadevo devadevo, vishvyoniryonijH||75|| abhidhAmabhidhAyeti, tasya taiH pazuNA hatam // tannAbhidyata pArIndra-puccheneva girestaTam // 76 // tatasteSu vihasteSu, vimRzatsu bhRzaM mithH|| tadAkAyayau tatra, mahAdevI prabhAvatI // 77 // vidhAya vidhivatpUjAM, tasya kASThapuTasya sA // ujagAra sudhodgAro-pamA ramyAmimAM giram ||78||gtraagdvessmohH,praatihaaryyuto'ssttbhiH||devaadhidevH sarvajJo, deyAnme darzanaM jinaH // 79 // ityudIrya tayA spRSTa-mAtramapyAzu pazunA // tadAru vyakasadbhAnu-bhAnunA nalinaM ythaa!||8|| amlAnamAlyA sarvAGga-subhagA sakalA tataH // mUrtirAvirabhUdvIra-vibhorlakSmIrivArNavAt // 81 // tAM prekSya vacanA 1 samudrasya / / 2 yogI // 3 zaivalinyA odhe nadyAH pravAhe // 4 vyAkuleSu // MAHARMAKALACRACARRIAGAR // 382 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ tItAM, mudaM prAptA prabhAvatI // abhyarcya bhaktyA santuSTA, tuSTAva sarasaiH stavaiH // 82 // jajJe prabhAvanA jaina - zAzanasyatato bhRzam | AnukUlyaM dadhau kiJci nRpo'pi jinazAsane // 83 // antarantaHpuraM caityaM, vidhApyAtha dharAdhavaH // | tatra nyavIvizatsArva - pratimAM tAM mahAmahaiH // 84 // trisandhyaM pUjayAmAsa vidhivattAM prabhAvatI // tasyAM ca nRtyaM kurvatyAM nRpo vINAmavAdayat // 85 // nRtyantyAzca zirastasyA, na dadarza nRpo'nyadA // tatastasya vihastasya, hastataH kambikA'patat // 86 // kiM mayA duSTu nRttaM 1 ya-dvINAvAdanamatyajaH // sakopamiti rAjJyA'tha, pRSTo maunaM dadhau nRpaH // 87 // tayA'tha sAgrahaM pRSTaH, sadbhAvaM bhUdhavo'bravIt // tannizamya mahAsatvA, mahAdevItyuvAca sA // 88 // sevitazrAddhadharmAyAzciraM me na hi mRtyubhIH ! // tannimittAdito'lpAyuH - sUcakAtkimu khidyase ? // 89 // tayA'tha snAtayA dehi, vAsAMsItyuditA'nyadA / Aninye tAni raktAni kAcicceTI sasambhramA // 90 // jinaM pUjayituM caityaM, pravizantyA mamA'dhunA // dadAsi dAsi ! vAsAMsi kiM raktAnIti vAdinI // 91 // jAtakopA tato rAjJI, darpaNena jaghAna tAm // tena marmaNi lagnena, sA bhujiSyA vyapadyata // 92 // [ yugmam ] sAnutApA tato rAjJI, dadhyau dhikU kiM kRtaM mayA // khaMDitaM hi vrataM ghAtA - dasyA dAsyA nirAgasaH ! // 93 // vidhAyAnazanaM tasmA - | denadenaH kSipAmyaham // vratabhaMge hi jAte kiM, jIvitena vivekinAm ? // 94 // vimRzyeti khamAkUtaM, rAjJI rAjJe vyajijJapat // bhUpaH smAhAnumaMsye'haM nedaM tvadvazajIvitaH // 95 // devyUce durnimittena, tenAlpAyuSkatAM mama // 12 aSTAdazamadhyayanam udAyanarAjarSikathA 82-95
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 383 // 15 18 21 24 jAnAsi tvaM tadapi kiM khAmin ! khArthaM nihaMsi me ? // 96 // rAjA jagAda devatvaM prAptA tvaM dharmamArhatam // | cedbodhayasi samyagmA - manumanye tadA yadaH ! // 97 // tatpratizrutya sA bhaktaM, pratyAkhyAya divaM yayau // ArAddhazrAddhadharmANAM phalaM prAsaGgikaM yadaH ! // 98 // kujA dAsI devadattA, tAM jinAca tato'bhajat // khapnAdinA nRdevaM taM devIdevo'pyabUbudhat // 99 // jahA~ tApasabhaktatvaM, na tathA'pi sa pArthivaH // dRSTirAgo hi durmoco, nIlIrAga ivAGginAm // 100 // tatastApasarUpeNo-petya rAjJe sa nirjaraH // dadAvanyedyurasRta - phalAni saphalodyamaH // 101 // santI - dRzAni bhagavan ! phalAni kketi bhUpatiH 1 // jAtAnandastadAkhAdA-ttaM papraccha tapodhanam // 102 // so'vAdInnagarAnnAti - dUrasthe'smAkamAzrame || durlabhAni vizAM santi, phalAnImAni bhUvibho ! // 103 // tato'mUni mano| hatyA - SSkhAdayAmIti cintayan // visrabdho'gAdvizAmIzaH, samaM tena tamAzramam // 104 // taM mAyAtApasAstatra, hantumArebhire'pare // are ! kastvamihAyAsI-rityUcAnA mudhA kudhA // 105 // tato duSTA amI nArhAH, saMstavasyeti bhAvayan // nihantumanudhAvadbhya-stebhyo nazyan bhayAkulaH // 106 // sa nRpaH zaraNIcakre, vIkSya kApi vane | munIn // trAyadhvamebhyaH pApebhyaH, pUjyA ! mAmItyudIrayan // 107 // [ yugmam ] mA bhaiSIratha bhUpa ! tva- mityUcu munayo'pi tam // te tApasA nyavarttanta hINA iva tato drutam // 108 // atha vItabhayaM vIta-bhayanAthaM kSamAdhanAH // aSTAdazama dhyayanam (18) udAyanarA jarSikathA 96-108 // 383 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 vAkyaiH paipapIyUSai- jainaM dharmamupAdizan // 109 // pratibuddhastato rAjA, zrAddhadharmamupAdade // prage'bdagarjivanmogho, nopAyaH khalu nAkinAm ! // 110 // prAdurbhUyA'tha taM dharme, sthirIkRtya sa nirjaraH // kharjagAma tato bhUmA - nA'' - sthAnasthaM samaikSata // 111 // evaM zrAvakatAM prAptaH, sa mahIdhavapuGgavaH // arcAbhirvividhAbhistA-marcAmArca yadanvaham // 112 // itazca vratamAditsu - rgAndhAraH zrAvakaH kRtI // avandata mudA sarvAH, sAMrvakalyANakAvanIH // 113 // vaitADhye zAzvatIrarcAH, so'tha zrAddho vivandipuH // ArarAdhopavAsasthaH, samyakzAzanadevatAm // 114 // tuSTA devI tatastasmai, tAni vimvAnyadarzayat // dadau ca sakalAbhISTa - vidhAyi guTikAzatam // 115 // tato nivRttaH sa zrAddhaH, zrutvA dattAM sudhAbhujA // tAmaca cAndanIM nantu - mAgAdvItabhayaM puram // 116 // tatra taM zrAvakaM jAta - mAnyaM daivaniyogataH // khatAtamiva sadbhaktyA, kujA praticacAra sA // 117 // tataH kramAgataH khAsthyaM sa kRtajJaziromaNiH // tasyai tA gulikAH sarvA datvA dIkSAmupAdade // 118 // bhUyAsamanayA svarNa-varNA'haM sundarAkRtiH // dhyAtveti gulikAmekAM, bhujiSyA bubhuje'tha sA // 119 // AyaeNsIva kuzI siddha-rasavedhena sA drutam // babhUva tatprabhAveNa cArucAmIkaracchaviH // 120 // suvarNaguliketyAhvAM prAptA sA vyamRzattataH // bhokttAramantarA phelgu, rUpaM me vanapuSpavat // 121 // na cAhaM kAmaye jAtu, tAtakalpamamuM nRpam // tatpradyoto'stu me bharttA, nRpaH sa hi maharddhikaH // 122 // 1 karNAmRtaiH || 2 jinakalyANakabhUmIH // 3 dAsI // 4 lohamayI iva // 5 nikRSTaM asAramityarthaH // aSTAdazamadhyayanam udAyanarA jarSikathA 109-122
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 384 // 15 18 21 24 evaM vicintya sA ceTI, guTImekAmabhakSayat // tatsvarUpaM tato gatvA pradyotAya jagau surI // 123 // tAmAnetuM tato dUtaM, praiSItpradyota bhUdhavaH // suvarNagulikA taM ca, vyAjahAreti mAninI // 124 // mAmAhAtumihAyAtu, sa rAT pazyAmi taM yathA // adRSTapUrvamabhyeti kAminaM na hi kAminI ! // 125 // iti tadvacanaM dUto gatvA rAjJe vyajijJapat // so'pyAruyAnalagiriM tatra rAtrAvupAgamat // 126 // taM ca prekSyAnuraktA sA proce cetpratimAmimAm // sahAdatse tadA''yAmi, tvayA saha mahIpate ! // 127 // iha vinyAsayogyA'nyA, nAsti pratikRtistataH / tAmAnayAmi tvaceto mAnayAmi manakhini ! // 128 // ityudIrya tato'vantI-mavantIzo'gamadrutam // tAdRzImaparAM vIra - pratimAM ca vyadhApayat // 129 // [ yugmam ] tA ca samyak pratiSThApya, kapilena maharSiNA // gandhadvipena tenA''gA-dbhUyo vItabhaye nizi // 130 // dantinaM taM bahirmuktvA, tAmarcAmudvahanmudA // apAkRtya bhiyaM tatrA - 'vizatkA kAminAM hi bhIH ? // 131 // tatra tAM pratimAM nyasya, devadattArcayA samam // tAM dAsIM devadattAhnAM hRtvA sa khapurImagAt // 132 // tadgandhebhaH saviNmUtraM, tadA vItabhaye'mucat // tadgandhena ca tatratyA, gajAH sarve madaM jahuH // 133 // gandhaH sa ca yato'bhyAgA-tAM dizaM te muhurmuhuH // uttabdhaguNDA vyAttAsyAH, stabdhakarNA vyalokayan // 134 // ajAniva | gajAMstAMzca, vIkSya vItamadAnprage // atimAtraM mahAmAtrAH, sambhrAntakhAntatAM dadhuH // 135 // vimadAste dvipAH | sarve 'vantimArgadizaM vibho ! // muhurvilokayantIti te'tha rAjJe vyajijJapan // 136 // bhUsutrAmA tatastatra, nyayuM aSTAdazamadhyayanam (18) udAyanarA jarSikathA |123-136 // 384
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 * 65 kAyuktapUruSAn // te'pi gatvebhapAdAdi, vIkSyAgatyaivamUcire // 137 // ihA''rUDho'nalagiriM, pradyoto nUnamA - yayau // zrUyate na hi gandhebha-staM vinA'nyasya kasyacit // 138 // jAGgulIzravaNAnnAgA, iva nAgA same'pyamI // tadgandhAnmadamatyAkSu-maikSu kSoNIdivaspate ! // 139 // " tatazca" - sa rAjA''gAtkuto'treti ?, dhyAyinaM tAyinaM bhuvaH // suvarNagulikA nAstI - tyRcivAnko'pi kacukI // 140 // bhUpastato'vadannUna - mupetya sa nRpaH svayam // tAM ceTImaharattarhi, kiM tayA gatayA'pi me ! // 141 // kintu pazyata sA sArva-pratimA vidyate na vA ? // sA hi mohAhidaSTasya, jIvAturmama varttate ! // 142 // gatvA''gatastataH ko'pi, sA'rthA'stIti nRpaM jagau // pazyanti sthUlamatayaH, sthAnAzUnyatvameva hi ! // 143 // pUjAkAle'tha bhUpAlaH, svayaM caityAlayaM gataH // vIkSyA'ca mlAnapuSpAM tAM viSaNNo dhyAtavAniti ! // 144 // hRtA me pratimA tasyAH, pratirUpamidaM khalu // mlAnatvaM lebhire tasyAM, puSpANi na hi karhicit ! // 145 // pradyotAya tato dUtaM, prajighAya sa bhUdhavaH // so'pi kramAgato'vantI- mavantIpatimityavak // 146 // svavIryavahnividhvasta- vairivargatRNatrajaH // zrIudAyanabhUpastvAM manmukhena vadatyadaH // 147 // dasyuvatpratimAdAsyau, haran hINo na kiM bhavAn ? // yadvA dAsIrateryukta mevAdazceSTitaM tava ! // 148 // tatra dAsyA - nayA kArya, kAryAkAryavido na me // svamUrtteH kuzalaM kAMkSa-nmUrtti tu preSayeddrutam // 149 // tadaca dehi tAM no ce- diddA''yAtamavehi tam // kalpAntoddhAntapAthodhi - kalpAnalpabalAnvitam // 150 // tannizamyAvadacaNDa aSTAdazamadhyayanam udAyanarA jarSikathA 137-150
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 385 // SACRECRACTERRORSCIER pradyotazcaNDatAM gataH // sAdhu dUta ! viyAto'si, madaro'pItthamAttha yat ! // 151 // arcAceTyau ratnabhUte, harataH|| aSTAdazamakA trapA mama? // kArya yathA tathA ratna-mAtmasAditi na zrutam ? // 152 // na dAsye pratimA cemAM, na hi dAtu- dhyayanam mihAnayam // pratimAzeSatAM gantA, jighRkSuH pratimAM sa tu ! // 153 // tanmA''yAsIdRthAyAsI, jetA mAM nAga- (18) to'pi sH|| dantAbalo baliSTho'pi, nAcalaM calayatyaho ! // 154 // vAkyaM tasyeti dUto'pi, gatvA rAjJe nyaveda- udAyanarA. | yat // tannizamya nRpopyuccairyAtrAnakamavIvadat // 155 // sasainyairbaddhamukuTai-dazabhiH saha rAjabhiH // pratyavanti prata jarSikathA 151-164 |sthe'tha, jyeSThamAsi sa pArthivaH // 156 // sainyairbhuvaM tadUta, rajobhizca disho'khilaaH||chaadynmrudesho:-mmbuduHsthaaN kramAdagAt // 157 // tasyAM vinA jalaM tRSNA-kulaM tasyA'khilaM blm||aasnnmRtyuvdbhuu-nssttvaag mIlitekSaNam // 158 // ttHprbhaavtiidev-mudaaynnRpo'smrt||aagaatsuro'pi tatkAlaM, kAlakSepo na tAdRzAm // 159 // puSkalaiH puSkarAvarta| puSkaropamapuSkaraiH // pUrNAni vidadhe trINi, puSkarANi sa nirjrH||160|| zItalaM salilaM teSu, pItvA khasthamabhUdalam // vinA'nnaM jIvyate jAtu, na punarjIvanaM vinaa||161|| suro'tha bhUpamApRchaya, jagAma nijadhAma sH||krmaadujjyiniipuryaamudaaynnRpo'pygaat // 162 // dUtenAcIkathaJcaivaM, kRpAluAlavAdhipam // kiM mAritairjanairjanyaM, bhavatvanyonyamAvayoH! // 16 // rathI sAdI niSAdIvA, padAtirvA yathA bhavAn // yuyutsate tathA vaktu, yathA''gacchAmyahaM tathA // 164 // 1 nirlajjaH // 2 maraNatAM gamiSyatItyarthaH // 3 vRthApayAsI // 4 gajaH // 5 yAtrApaTaham // 385 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanamudAyanarA jarSikathA &165-178 ******HASRANA rathinorAvayorastu, yuddhamityatha so'bravIt // taca dUtamukhAjjJAtvA-''rurohodAyano ratham // 165 // rathinA na mayA jayyo, rAjAyamiti cintayan // sajitenAnalagiri-dvipenAgAdavantirAT // 166 // taM ca vIkSya dvipArUDhamudAyananRpo'bravIt // sandhAbhraSTo'si re pApa !, na hi mokSastathApi te ! // 167 // ityudIrya nRpo dhImA-maNDalyA'bhramayadratham // tatpRSTe bhramayAmAsa, pradyoto'pi nijaM gajam // 168 // sa ca gandhadvipo bhrAmya-nyaM yaM pAdamudakSipat // taM taM vivyAdha nizitaiH, zarairvItabhayezvaraH // 169 // vihaste hastini tataH, patite'vantibhUdhavam // dvipAtprapAtya baDhvA ca, jagrAhodAyano balI // 170 // akaM tasyAlike dAsI-patirityakSarairnRpaH // nidhAya divyAmacarcA tA-mAnetumagamanmudA // 171 // praNamyAbhyarcya tAM yAva-dAdAtumupacakrame // tAvannAcaladarcA sA, divyAgIriti cAbhavat // 172 // pAMzuvRSTyA sthalaM bhAvi, sthAne vItabhayasya yat ||tnnaa''yaasyaamyhN tatra, rAjan ! mA khidyathAstataH // 173 // nyavarttatAzu tacchutvA, khadezaM prati bhuuptiH|| prAvarttatA'ntarA varSA, tatprayANAntarAyakRt // 174 // skandhAvAraM purAkAraM, tatastatra nyadhAnnRpaH // dhUlivaprAnvidhApyAsthu-stadrakSAyai nRpA daza // 175 // tatra ca nyavasanaike, vANijyAya vaNigjanAH // iti tacchiviraM lokai-rUce dazapuraM puram // 176 // pradyotaM cAtmavadbhapo-'cintayadbhojanAdinA // prApte paryuSaNAparva-NyupavAsaM cakAra ca // 177 // kimadya bhokSyase rAja-niti sUdo nRpAjJayA // tadA pradyotamaprAkSI-tataH so'pItyacintayat // 178 // nUnaM viSAdidAnAnmA- madyAsau mArayiSyati // noceda ACTROCEROSCRESCORE
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana aSTAdazama // 386 // dhyayanam (18) udAyanarA jarSikathA 179-193 kRtapUrvo'yaM, prazno'dya kriyate katham ? // 179 ||dhyaatveti sUdamityUce, pRcchasIdaM kuto'dya mAm ? // sarasA rasa-|| vatyA''gA-nityaM hi samaye svayam // 180 // sUdo'vAdIdadyaparvA-bdikaM tatsaparicchadaH // upoSito'sti naH | khAmI, pRcchAmi tadidaM tava // 181 // avantIzo'vadatsAdhu, parvedaM jJApitaM tvayA // tanmamApyupavAso'dya, pitarau zrAvako hi me // 182 // tatpradyotavacaH sUdo-'pyAkhyadvItabhayaprabhoH ||raajaa'pyuvaac zrAddho'sI, yAdRzo veni tAdRzam // 183 // mAyAzrAddhe'pi kintvasmin , baddhe paryuSaNA mama ||n zuddhyatIti pradyota-mudAyananRpo'mucat // 184 // kSamAsthAnoH kSamastaM cA-'kSamayatsa kSamAdhavaH // paTTabandhaM ca bhAlAta, tasyA''cchAdayituM ddau|| 185 // tadAdipaTTabandho'pi, zrIcihna bhUbhujAmabhUt // maulimeva hi te maulau, purA tu dadhire'khilAH // 186 // tasmai dezaM |ca taM satya-sandhaH sindhuprabhurdadau // atItAsu ca varSAsu, puraM vItabhayaM yayau // 187 // vaNijaste tu tatraiva, skandhA|vArAspade'vasan // puraM dazapurAhata-ttaireva ca tato'bhavat ||188||anydodaaynnRpH,paussdhauksi paussdhii||dhrmjaagrikaaN jAgra-drajanyAmityacintayat // 189 // dhanyAste ngrpaamaa-krdronnmukhaadyH||pvitryti yAn zrImAn , varddhamAno jagadguruH ! // 19 // zrutvA vIravibhorvANI, zrAddhadharma zrayanti ye // dIkSAmAdadate ye ca, dhanyAste'pi nRpAdayaH ! // 191 // tacetpunAti pAdAbhyAM, puraM vItabhayaM vibhuH // tadA tadantike dIkSA-mAdAya syAmahaM kRtI ! // 192 // taca tacintitaM jJAtvA, campAtaH prasthitaH prabhuH // etya vItabhayodyAne, samavAsaradanyadA // 193 // zrutvA'tha nAtha // 386 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazama. dhyayanam udAyanarAjarSikathA 194-208 XUSUSIRIRSASHARANGAN mAyAta-mudAyananRpo mudA // gatvA natvA dezanAM ca, nizamyeti vyajijJapat // 194 // rAjyamaGgajasAtkRtvA, vratArtha yuSmadantike // yAvadAyAmyahaM tAva-tpAvanIyamidaM vanam // 195 // pratibandhaM mA kRthAstva-mityuktaH svAminA tataH // udAyano jinaM natvA, gRhaM gatvetyacintayat // 196 // sutAyAbhIcaye rAjyaM, yadi dAsyAmi sAmpratam // tadA'sau mUJchitastatra, bhramiSyati bhave ciram ! // 197 // ApAtasundaraM rAjyaM, vipAke cAtidAruNam // tadidaM na hi putrAya, dAsye viSaphalopamam ! // 198 // dhyAtveti rAjye vinyasya, jAmeyaM kezinaM nRpH|| jinopAnte pravatrAja, kezirAjakRtotsavaH // 199 // tapobhirupavAsAdya-rmAsAntaratiduSkaraiH // zoSayankarma kAyaM ca, rAjarpirvijahAra sH||20|| anyadA tadvapuSyanta-prAntAhArairabhUdujA // bhiSajo bheSajaM tasyA, rujo'bhidadhire dadhi // 201 // udAyanamunipraSTho, goSTheSu vyhrtttH|| dadhibhikSA hi nirdoSA, teSveva sulabhA bhavet // 202 // pure vItabhaye'nyedyu rudAyanamuniryayau // keshibhuupstdaamaatyai-rityuuce'hetuvairibhiH||203|| paripahairjito nUnaM, mAtulastava bhUpate ! ||raajy6 lipsurihAyAsI-tato mA tasya vizvasIH ! // 204 // kezyUce rAjyanAtho'sau, rAjyaM gRhNAtu kiM mama ? // dhaneze gRhNati dravyaM, vaNikputrasya kiM ruSA ? // 205 // abhyadhu(sakhA dharmaH, kSatriyANAM na khalvayam // prasahya gRhyate rAjyaM, rAjanyairjanakAdapi ! // 206 ||prtiddyaa na tadrAjyaM, pratyadAnna hi ko'pi tat // tairityuktastataH kezI, kiM kAryamiti pRSTavAn ? // 207 // duSTAste procuretasmai, viSaM dApaya kenacit // vyudbhAhitastaistadapi, pratipede sa SACANCARNAMASCALAMALS
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana , mandadhIH ! // 208 // tataH kayAcidAbhIryA, sa bhUpaH saviSaM dadhi // tasmai dApitavAMstasmA-dviSaM cApAharatsurI aSTAdazama // 387 // 1 // 209 // viSamizradadhiprApti-stava tanmA grhiisttH|| ityUce ca muniM devI, tataH so'pi tadatyajat ! // 210 // dhyayanam vinA dadhi vyAdhivRddhau, bhUyaH sAdhustadAdade // tadviSaM ca surI prAgva-jahAra vyAjahAra ca // 211 // tRtIyavAra (18) mapyevaM, devatA'pAharadviSam // tadbhaktirAgavivazA-'bhramattatpRSThatazca sA! // 212 // anyadA ca pramattAyAM, devyAM udAyanarA | jarSikathA saviSameva sH|| bubhuje dadhi bhAvyaM hi, bhavatyeva yathAtathA ! // 213 // tato'GgavyAkulatayA, jJAtvA''tmAnaM viSA- 4209-221 zinam // cakArAnazanaM sAdhuH, samatArasasAgaraH! // 214 // triMzaddinAnyanazanaM, pAlayitvA samAhitaH // kevalajJAnamAsAdya, sa rAjarSiH zivaM yayau // 215 // tasminmuktiM gate tatrA-''gatA sA devatA punaH // jJAtvA tathA muneranta-mantaH kopaM dadhau bhRzam ! // 216 // sA'tha vItabhaye pAMzu-vRSTiM ruSTA vyadhAttathA // yathA jajJe purasthAne, sthalaM vipulamuccakaiH ! // 217 // zayyAtaraM munestasya, kumbhakAraM nirAgasam // sA surI sinapalyAM prAga, ninye hRtvA tataH purAt // 218 // tasya nAmnA kumbhakAra-kRtamityAhvayaM puram // tatra sA vidadhe kiM vA, divyazaktene gocaraH ? // 219 // // 387 // hai itazca kezinaM rAjye, yadA nyaasthdudaaynH|| tadA tattanayo'bhIci-riti dUno vyacintayat // 220 // prabhAva tIkukSibhave, sanaye bhaktimatyapi // sute mayi sati mApo, rAjyaM yatkezine dadau // 221 // na hi cakre vivekA'haM,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ BIRHASHRS pitA tanme vivekyapi // bhAgineyo hi nA''neyo, dhAmnItyuktaM jaDairapi ! // 222 // hitvA'GgajaM nijaM rAjye, aSTAdazamamAjAmeyaM nyasyataH pituH // vArakaH ko'pi kiM nAsI-hunimittamabhUnna kim ? // 223 // prabhuH pitA me yadi vA, dhyayanam yathAkAmaM pravarttatAm // na tUdAyanasUnorme, yujyate kezisevanam ! // 224 // iti duHkhAbhibhUto'sau, nirgatya khapu udAyanarArAhatam // campAyAM kUNika mAtR-pvasuH putramupAgamat // 225 // tatrApi vipulAM lakSmI. prApodAyananandanaH ICI jApakathA 222-229 sukhaM cAsthAtkUNikena, bhUbhujA kRtagauravaH // 226 // zrAddhadharma ca suciraM, yathAvatparyapAlayat // nyakkAraM taM smaraMstAte, vairaM tattu jahau na saH ! // 227 // prapAlyAbdAni bhUyAMsi, zrAddhadharma sa bhUpabhUH // pitRvairamanAlocyA-'na-10 zanaM pAkSikaM vyadhAt // 228 // mRtvA tato'bhUdasureSvabhIciH, palyopamAyustridazo maharddhiH // tatazyutastveSa mahA-18 videhe, kRtvA bhavaM prApsyati siddhisaudham // 229 // iti zrIudAyanarAjarSikathA // 48 // mUlam-taheva kAsIrAyA, seosaccaparakkame / kAmabhoge pariccaja, pahaNe kammamahAvaNaM // 49 // gA49-50 vyAkhyA-tathaiva tenaiva prakAreNa kAzirAjaH kAzimaNDalAdhipatiH zreyasi prazasyatare satye saMyame parAkramaH sAmarthya yasyAsau zreyaHsatyaparAkramaH, kAmabhogAn parityajya 'pahaNetti' prahatavAn , kamaiva mahAvanamivAtigahanatayA | karmamahAvanam // 49 // mUlam-taheva vijayo rAyA, ANaDhAkitti pavae / rajaM tu guNasamiddhaM, payahittu mahAyaso // 50 // S ION
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 388 // aSTAdazamadhyayanam (18) gA 51 vyAkhyA-tathaiva vijayo rAjA, AnaSTA sAmastyenApagatA akIrtirazlAghA yasya saH AnaSTAkIrttiH, prAkRtatvA- tsilopaH 'pavaetti' prAbrAjIt , rAjyaM guNaiH samRddhaM sampannaM guNasamRddha, prAcya tu'zabdasyApizabdArthasya bhinnakramasyeha yogAdguNasamRddhamapi prahAya tyaktvA mahAyazAH / iha ca laghuvRttau kAzirAjo naMdanAhvaH saptamabaladevo vijayazca dvitIyabaladeva iti vyAkhyAtamasti, tata etau tAvanyau vA yathAgamavAcyau, nirNayAbhAvAcAtra nAnayoH kathA likhiteti 50 mUlam-tahevuggaM tavaM kiccA, avakkhitteNa ceasaa| mahabbalo rAyarisI, AdAya sirasA sirii||51|| PI vyAkhyA-tathaiva ugraM tapaH kRtvA avyAkSiptena cetasA mahAbalo rAjarSirAdAya gRhItvA ziraseva zirasA ziraH pradAneneva jIvitanirapekSamityarthaH, zriyaM bhAvazriyaM saMyamarUpAM tRtIyabhave parinirvRta iti zeSaH / tatkathA tvevm| atraiva bharatakSetre, nagare hastinApure // balo nAmA'tulavalo, vasudhAkhaNDalo'bhavat // 1 // dIpaprabhAvatI tasya, jajJe rAjJI prabhAvatI // anyadA tu sukhaM suptA, siMhaM svagne dadarza sA // 2 // tayA muditayA pRSTaH, svapnArthamatha paarthivH|| proce bhAvI tava suto-'smatkulAmbhodhicandramAH // 3 // tannizamya mudaM prAptA, dadhau garbha prabhAvatI // kAle ca supuve putraM, pavitraM punnylkssnnH||4|| prAjyaM janmotsavaM kRtvA, zizostasyAbhidhAM vyadhAt // mahAvala iti kSamApaH, pramodAdvaitamAzritaH // 5 // lAlyamAno'tha dhAtrIbhi-barddhamAnaH krameNa saH // kalAkalApamApannaH, puNyaM tAruNyamAsadat // 6 // aSTo rAjAGgajAH zreSThA, dizAM zriya ivaa''htaaH|| ekenAhA pitRbhyAM sa, paryaNAyi mahAmahaH // 7 // mahAbalarAjarSikathA // 388 / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam mahAbalarAjarSikathA 8-22 HOROSCORRECCHA vadhUvarANAM teSAM ca, yautakaM taddadau nRpH||vNshyaadaasptmaatkaamN, dAtuM bhoktuM ca yadbhavet // 8 // tAbhiH sadguNakAntAbhiH, kAntAbhiH samamaSTabhiH // kAmabhogAnyathAkAmaM, so'bhukta satataM ttH||9|| sAdhupaJcazatIyuktaH, vaMzyaH zrIvimalAhataH // AcAryo dharmaghoSAkhyaH, pure tatrA'nyadA''yayau // 10 // taM ca zrutvA''gataM tuSTa-manAH shriimaanmhaablH|| gatvA praNamya zuzrAva, dharma karmamalodakam // 11 // tato'vAptaH sa vairAgyaM, mandabhAgyaiH sudurlabham // zrIdharmaghoSasUrIndra, praNamyeti vyajijJapat // 12 // dharmo'sau rocate mahyaM, jIvAturiva rogiNe // tatpRSTvA pitarau yAva-dAyAmi vratahetave // 13 // tAvatpUjyairiha stheyaM, mayi bAle kRpAlubhiH // sUrirUce yuktameta-prativandhaM tu mA kRthAH ! // 14 // [ yugmam ] so'tha gatvA gRhaM natvA, pitarAvityavocata // dharmaghopagurodharma, zrutvA'vApamahaM mudam // 15 // tatpUjyAnujJayA dIkSA-mAditse'haM tadantike // samprApyApi pravahaNaM, magnastiSThati ko'mbudhau ? // 16 // mUrcchitA nyapatatpRthvyAM, taca zrutvA prabhAvatI // kathaMcillubdhasaMjJA tu, rudatIti jagAda tam // 17 // vizleSaM nezmahe soDhe, putra ! prANapriyasya te // tadyAvatsmo vayaM tAva-ttiSTha pazcAtparivrajeH // 18 // kumAraH mAha saMyogAH, sarve'mI khapnasannibhAH // nRNAmAyuzca vAtAsta-kuzAgrajalacaJcalam ! // 19 // tanna jAnAmi kaH pUrva, pazcAdvA pretya yAsyati // tadadyaivAnujAnIta, pravrajyAgrahaNAya mAm // 20 // devyUce tava kAyo'yaM, ramyo'bhinavayauvanaH // bhuktvA tadaGga ! saukhyAni, gRhNIyA vArddhake vratam // 21 // kumAraH mAha rogADhaye-'zucipUrNe malAvile // kArAgAra ivA'sAre,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 389 // aSTAdazamadhyayanam mahAbalarAjarSikathA 23-35 *** kAye'smin kiM sukhaM nRNAm ? // 22 // kiJca satyasAmarthya, vrataM yuktaM na vArddhake ||vaarddhke hyakSamatanoH, syAdvinA'pi mano vratam // 23 // prabhAvatyabhyadhAdAbhiH, smgrgunndhaambhiH|| bhogAnsahASTabhiH strIbhi-(zva kiM sAmprataM vratam? // 24 // mahAbalo'bravIkleza-sAdhyairvAlizasevitaiH // duHkhAnubandhibhirbhogaiH, kiM me viSaphalopamaiH ? // 25 // kiJca mokSapradaM martya-janmabhogakRte kRtI // varATikAkRte ratna-miva ko hArayatyaho ! // 26 // ambA'vAdIdidaM jAta !, dravyajAtaM kramAgatam // khairaM vilasa puNyadroH, phalaM hyetadupasthitam ! // 27 // abhyadhAdbhapabhUrmAta-gotricorAgnirAjasAt // kSaNAdbhavati yadvittaM, pralobhayasi tena kim ? // 28 // kiJca pretya sahA''yAti, yodharmo'nantazarmadaH // dhanaM tadviparItaM ta-tsamatAmanuvIta kim ? // 29 // rAjJI jagau vahnizikhA-pAnavaduSkaraM vratam // kumAra! sukumArastvaM, kathaGkAraM kariSyasi ? // 30 // uvAca nRpabhUH smitvA, mAtaH ! kimidamucyate ? // narANAM kAtarANAM hi, vrataM bhavati duSkaram ! // 31 // pAlayanti pratijJA khAM, vIrAH prANavyaye'pi ye // paralokArthinAM teSAM, na hi tahuSkaraM param ! // 32 // vihAya mohaM tatpUjyA, pratAya visRjantu mAm // paro'pi preryate dharma-cikIH kiM punarAtmajaH 1 // 33 // taM tatvavijJaM vairAgyA-tprakampayitumakSamau // vratArthamanvamanyetA, kathaMcitpitarau tataH // 34 // so'tha muurdaabhissiktenaa-'bhissiktstiirthvaaribhiH|| jyotsnAsadharmabhirlipta-gAtraH shriicndndrvaiH|| 35 // adUSye deva ** ** // 389 // *
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazamadhyayanam mahAbalarAjAMdhakathA 36-47 dRSye dve, hayalAlopame dadhat // ApAdAdAzironyastai, rAjanmANikyamaNDanaiH // 36 // vismerapuNDarIkAbha-puNDarI- keNa rAjitaH // vellakallolalolAbhyAM, cAmarAbhyAM ca vIjitaH // 37 // sahasreNa nRNAM vAbA-mArUDhaH shivikaaN| zubhAm // caturaGgavalADhyenA-'nuyAto balabhUbhujA // 38 // bherIprabhRtitUryANAM, nAdairgarjAnukAribhiH // akANDatANDavArambha, janayankelikakinAm // 39 // hitvA ramAmimAM dIkSA-mAdatte yauvane'pi yaH // so'yaM kRtArtha ityuccaiH, stUyamAno'khilairjanaiH // 40 // dadAno dAnamarthibhya-zcintAmaNirivehitam // prApa pAvitamAcAryaiH, purAnnirgatya tadvanam // 41 // [ saptabhiH kulakam ] yApyayAnAdathottIrNa, puraskRtya mahAbalam // gatvAntike gurostasya, pitarAvityavocatAm // 42 // priyaH putro'yamasmAkaM, virakto yuSmadantike // dIkSAM gRhNAti tacchiSya-bhikSAM vo dadmahe : vayam ! // 43 // omityukte'tha gurubhi-rezAnI dizamAzritaH // sarvAnmumocAlaGkArA-vikArAniva bhuupbhuuH!||44|| | chinnamuktAvalimuktA-kalpAnyazrUNi muJcatI // gRhNatI tAnalaGkArAM-stadetyUce prabhAvatI // 45 // jAta ! tvaM jAtucinmAbhU-dharmakRtye pramadvaraH // ArAdhayerguruvacaH, sanmaMtramiva sarvadA ! // 46 // atha natvA gurUn rAjJi, rAjJIyukte tato gate // lo caM cakAra bhUpAla-nandanaH paJcamuSTikam // 47 // dharmaghoSagurUn bhaktyA, natvA ceti vyajijJapat // 1 hayalAlAmRdU dadhat / iti 'gha' saMjJakapustake // hayalAlA ashvphenH|| 2 zvetacchatreNa // 3 svayaM kezAnudakhanat , kumAraH paJcamuSTibhiH // iti 'gha' pustake pAThaH //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 390 // 12 15 18 21 dIkSAnAvaM datta pUjyA, majjato me bhavArNave ! // 48 // tatastaidakSitastIvraM sa vratI pAlayantratam // caturddazA'pi pUrvANi, papATha prAjyadhIvalaH // 49 // tapyamAnastapo'tyugraM, dvAdazAbdIM vihRtya saH // mAsikAnazanenAbhU-kharloke | paJcame suraH // 50 // tatra cAyaM pUrayitvA sAgarANi dazA''yuSA // cyUtvA'bhUdvANijagrAme, zreSThizreSThaH sudarzanaH // 51 // samyagdarzanapUtAtmA, dyotayan jinazAsanam // ciraM sudarzanastatra, zrAddhadharmamapAlayat // 52 // tatra grAme'nyadA khAmI, zrIvIraH samavAsarat // kekIvAbdaM tamAyAtaM zrutvA zreSThI jaharSa saH // 53 // tato natvA jinaM zrutvA, dharmaM sa zreSThipuGgavaH // virakto vratamAdatta, dattavittatrajo'rthiSu // 54 // tatrA'pi sa zreSThamuniH sadaGga - pUrvANi pUrvA| NyakhilAnyadhItya // karmakSayAsAdita kevalarddhi-bheje mahAnandamudArakIrttiH // 55 // iti mahAvalarSikathA || "ayaM paJcamAGgabhaNito mahAbala ihoto, yadi cAnyaH ko'pi pratIto bhavati tadA sa evAtra vAcyaH" iti saptadazasUtrArthaH // 51 // itthaM mahApuruSadRSTAntairjJAnapUrvakakriyAphalamupadarzya sAmpratamupadeSTumAha mUlam -- kahaM dhIre aheUhiM, ummattova mahiM care / ee visesamAdAya, sUrA daDhaparakamA // 52 // vyAkhyA - kathaM kena prakAreNa dhIro'hetubhiH kriyAvAdyAdikalpita kuhetubhirunmatta iva grahagRhIta iva tatvApala| panenAlajAlabhASitayA mahIM bhuvaM careddhamennaiva caredityarthaH / kuta ityAha-yata ete pUrvoktA bharatAdayo vizeSaM mithyA1 jJAtvA iti "gha" pustake // aSTAdazamadhyayanam (18) mahAbalarA jarSikathA 48-55 gA 52 // 390 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 u0 66 darzanebhyo jinazAsanasya viziSTatAmAdAya gRhItvA sUrA dRDhaparAkramA etadevAzritavanta iti zeSaH / tatastvayA'pi vizeSajJena dhIreNa ca satA atraiva nizcitaM ceto vidheyamiti // 52 // kiJca - mUlam -- accaMtaniANakhamA, saccA me bhAsiA vaI / atariMsu taraMtege, tarissaMti aNAgayA // 53 // vyAkhyA - atyantaM atizayena nidAne karmamalazodhane kSamA samarthA atyantanidAnakSamA, satyA me mayA bhASitA 'vaitti' vAk, jinazAsanamevAzrayaNIyamityevaMrUpA / anayA cAGgIkRtayA atArSustIrNavantastarantyeke'pare sampratyapi tatkAlApekSayA kSetrAntarApekSayA vA itthamabhidhAnaM / tariSyantyanAgatA bhAvino bhavyA bhavArNavamiti zeSaH // 53 // yatazcaivamataH mUlam -- kahaM dhIre aheUhiM, attANaM pariAvase / saGghasaMgaviNimukke, siddhe havai nIraetti bemi // 54 // vyAkhyA - kathaM dhIro'hetubhiH kriyAdivAdikalpitakuyuktibhirAtmAnaM khaM paryAvAsayet ? kathamAtmAnaM ahetvAvAsaM kuryAnnaiva kuryAdityarthaH / athAtmani kuhetUnAmavAsane kiM phalamityAha -- sarve saGgA dravyato dravyakhajanAdayo bhAvatastu mithyAtvarUpatvAdeta eva kriyAdivAdAstairvinirmukto virahitaH sarvasaGgavinirmuktaH san siddho bhavati nIrajA niSkarmA / tadanenA'hetutyAgasya samyagjJAnahetutvAt siddhatvaM phalamuktamiti sUtratrayarthaH // 54 // itthamanuzAsya vijahe kSatriyayatiH, saMjayopi ciraM vihRtya prAptakevalaH siddha iti bravImIti prAgvat // aSTAdazamadhyayanam gA 53-54
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEASEASRASISAXASIRAGE GIRASARASRASRASIRAN SING "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " AFAHANI ityaSTAdazamadhyayanaM sampUrNam // 18 // "ballabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " GORAKARSRARARSAAESEXcADabADallA bADallaDa SUAGVA GaGa ve bababVIGNOVITVOVAO
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ *******64-65453 // atha ekonaviMzamadhyayanam // ekonaviMza madhyayanam. lagA 1-3 // aham // uktamaSTAdazamadhyayanaM, arthakonaviMzaM mRgAputrIyamArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane bhogarddhityAga uktaH, sa cApratikarmatayA prazasyataraH syAditIhA'pratikarmatocyate, iti sambandhasyAsyedamAdi sUtrammUlam-suggIve nayare ramme, kaannnnujjaannsohie| rAyA balabhadatti, miA tassaggamAhisI // 1 // vyAkhyA-sugrIve sugrIvADhe, kAnanAni vRhadRkSAzrayANi vanAni, udyAnAni krIDAvanAni, taiH zobhite / rAjA balabhadra iti nAmnA, mRgA nAnI tasyAgramahiSI pradhAnapatnI // 1 // mUlam-tesI putte balasirI, miAputtetti vissue| ammApiUNa daie, juvarAyA damIsare // 2 // | vyAkhyA-tayoH putro balazrIriti mAtApitRkRtanAmnA, mRgAputra iti ca loke vizrutaH, ambApitrodayito vallabhaH, yuvarAjo, daminAmupazamavatAmIzvaro damIzvaraH, bhAvikAlApekSaM caitadvizeSaNam // 2 // mUlam-naMdaNe so u pAsAe, kIlae saha isthihiM / devo doguMdago ceva, niccaM muiamANaso // 3 // ___ vyAkhyA-nandane lakSaNopetatayA samRddhijanake sa mRgAputraH tu pUraNe prAsAde, krIDati saha strIbhiH / ka iva ?
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 392 // 12 ekonaviMza madhyayanam gA 4-6 dogundako deva iva, caHpUtauM / dogundakAzca trAyastriMzAstathA ca vRddhAH-"trAyastriMzA devA nityaM bhogaparAyaNA dogundakA iti bhaNyanta iti" tathA nityaM muditamAnasaH // 3 // mUlam-maNirayaNakuhimatale, pAsAyAloaNe tthio| Aloei nayarassa, caukkatigacaccare // 4 // vyAkhyA-sa cA'nyadA maNayaH candrakAntAdyAH, ratnAni karketanAdIni, tairupalakSitaM kuTTimatalaM yatra tattathA tasmin , prAsAdAlokane prAsAdagavAkSe sthitaH,Alokate nagarasya catuSkatrikacatvarANIti suutrctusskaarthH||4|| tato yadabhUttadAhamUlam-aha tattha aicchaMtaM, pAsaI samaNasaMjayaM / tavaniamasaMjamadharaM, sIlaDDhe guNaAgaraM // 5 // ___ vyAkhyA-athAnantaraM tatra teSu trikAdipu atikrAmantaM pazyati zramaNasaMyataM, zramaNaH zAkyAdirapi syAditi saMyatagrahaNaM, tapazcAnazanAdi, niyamAzca dravyAdyabhigrahAH, saMyamazca pratItaH, tAn dhArayatIti taponiyamasaMyamadharastam / ata eva zIlamaSTAdazasahasrarUpaM tenADhyaM sIlADhyaM, tata eva guNAnAM jJAnAdInAmAkara iva guNAkarastam // 5 // mUlam-taM dehai miAputte, diTTIe aNimisAe u| kahiM mannerisaM rUvaM, diTTapuSvaM mae puraa||6|| vyAkhyA-taM muni dehaitti' pazyati mRgAputro dRSTyA 'aNimisAe utti' animiSayaiva, kva manye jAne IzaM rUpaM raSTapUrva, pUrvamapi avalokitaM, mayA purA pUrvajanmani // 6 // // 39 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECASSEKACREASTER ha mUlamsAhussa darisaNe tss,ajjhvsaannNmisohnne| mohaM gayassa saMtassa,jAIsaraNaM smuppnnnn||7|| ekonaviMza ___ vyAkhyA-'ajjhavasANaMmitti' adhyavasAne pariNAme zobhane kSAyopazamikabhAvavartini, mohaM kvedaM mayA dRSTamiti | madhyayanam. sAgA 7-10 cintAtmakaM, gatasya sataH, zeSaM vyaktamevamagre'pi jJeyam // 7 // mUlam-jAIsaraNe samuppaNNe, miAputte mhiddddie| sarai porANi jAiM, sAmaNNaMca purAkaDaM // 8 // __ vyAkhyA-'porANiaMti' paurANikI prAktanI jAtiM janmeti sUtracatuSkArthaH, // 8 // tato'sau yacakre tadAhamUlam-viseesu arajjato, rajato saMjamaMmi a / ammApiaraM uvAgamma, imaM vayaNamabbavI // 9 // __ vyAkhyA-viSayeSvarajyan rAgamakurvan , rajyan saMyame, caH punararthe, ambApitarau upAgamyedaM vacanamabravIt // 9 // yadabravIttaddarzayatimUlam-suANi me paMca mahatvayANi, naraesu dukkhaM ca tirikkhjonnisu| niviNakAmomhi mahaNNavAo, aNujANaha pavaissAmi ammo!||10|| vyAkhyA-zrutAni prAgbhave iti zeSaH, me mayA paMca mahAvratAni, tathA narakeSu duHkhaM, tiryagyoniSu ca, upalakSaNatvAddevamanuSyayozca yadduHkhaM tadapi zrutaM / tataH kimityAha-nirviNNakAmo nivRttAbhilASo'smi ahaM, kuto ? mahA ARSARAAAA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanArNava iva mahArNavaH saMsArastasmAt , yatazcaivamato'nujAnIta mAM, pravrajiSyAmi sakaladuHkhApanodAya vrataM grahISyAmi, ekonaviMza // 39 // | 'ammotti' mAturAmaMtraNam // 10 // atha kadAcitpitarau bhogainimaMtrayata iti taniSedhArthamAha madhyayanam . (19) mUlam-ammatAya ! mae bhogA, bhuttA visaphalovamA / pacchA kaDuavivAgA, annubNdhduhaavhaa!||11|| lagA11-13 BI vyAkhyA-'visaphalovamatti' viSamiti viSavRkSastatphalopamAH tadupamatvaM bhAvayati-pazcAt paribhogAnantaraM kaTu kavipAkAH, anubandhaduHkhAvahA nirantaraduHkhadAyinaH // 11 // kizcamUlam-imaM sarIraM aNicaM, asui asuisaMbhavaM / asAsayAvAsamiNaM, dukkhakesANa bhaaynnN!||12|| ___ vyAkhyA-'asuitti' azuci khabhAvAdevApAvanaM, azucibhyAM zukrazoNitAbhyAM sambhavamutpannaM azucisaMbhavaM, azAzvata AvAsaH prakramAjIvasyAvasthAnaM yasmiMstattathA, 'iNaMti' idaM, duHkhahetavaH klezA duHkhaklezA jvarAdayo rogAsteSAM bhAjanam // 12 // yatazcaivamataH // 39 // mUlam-asAsae sarIraMmi, raiM novalabhAmahaM / pacchA purA ya caiave, phennbubbuasnnibhe!||13|| vyAkhyA-azAzvate zarIre ratiM nopalabhe'haM, pazcAdbhuktabhogAvasthAyAM, purA vA abhuktabhogatAyAM tyaktavya / anena |ca kasyAmapyavasthAyAM mRtyoranAgamo nAsti iti sUcitaM, ata eva phenabududasannibhe // 13 // 4ACHAR
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 mUlam - mANusate asAraMmi, vAhirogANa Alae / jarAmaraNaghatthammi, khaNaM pi na ramAmahaM ! // 14 // vyAkhyA - vAhItyAdi - vyAdhayo'gAdhavAdhAhetavaH kuSTAdyAH, rogA jvarAdayasteSAmAlaye, jarAmaraNagraste // 14 // mUlam - jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi a / aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsaMti jaMtuNo !15 vyAkhyA - aho ! iti saMbodhane, 'dukkho hutti' duHkha eva duHkhahetureva saMsAro yatra klizyante janmAdiduH khairjantavaH 115 mUlam -- khittaM vatyuM hiraNNaM ca puttadAraM ca baMdhave / caittA Na imaM dehaM gaMtavamavasassa me ! // 16 // vyAkhyA- 'vatyuMti' vAstu gRhAdvAdi // 16 // mUlam -- jahA kiMpAgaphalANaM, pariNAmo na suMdarI / evaM bhuttANa bhogANaM, pariNAmo na suMdarI ! // 17 // vyAkhyA - [ spaSTA ] evaM bhogAdInAmasAratAmuktvA dRSTAntadvayena svAzayaM prakAzayannAha // 17 // mUlam - addhANaM jo mahaMtaM tu, apAhijo pavajjaI / gacchaMto so duhI hoi, chuhAtaNhAhiM pIDie 18 vyAkhyA - 'apAhijotti' apAtheyaH zambalarahitaH prapadyate svIkaroti // 18 // mUlam -- evaM dhammaM akAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto so duhI hoi, vAhirogehiM pIDie 19 vyAkhyA - [ spaSTA ] uktavyatirekamAha // 19 // ekonaviMza madhyayanam. gA14-19
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 394 // ekonaviMza madhyayanam. gA20-25 HAMARSANSARKASARO mUlam-addhANaM jo mahaMtaM tu, sapAhijo pavajjai / gacchaMto so suhI hoi, chuhAtahAvivajio 20 evaM dhamma pi kAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto so suhI hoi, appakamme aveaNe // 21 // vyAkhyA-[sugame navaraM ] 'appakammetti' alpapApakarmA, 'aveaNetti' alpAsAtavedanaH // 20 // 21 // mUlam-jahA gehe palittaMmi, tassa gehassa jo pahU / sArabhaMDAiM nINei, asAraM avaujjhai // 22 // vyAkhyA-sArabhANDAni mahAmUlyavatrAdIni 'nINeitti niSkAzayati 'avaujjhaitti' apohati tyajati // 22 // mUlam-evaM loe palitaMmi, jarAe maraNeNa y|appaannN tAraissAmi, tubbhehiM aNumanio // 23 // vyAkhyA-'palittamitti' pradIpta iva pradIpte vyAkulIkRte AtmAnaM sArabhANDatulyaM tArayiSyAmi, asAraM tu kAma|bhogAdi tyakSyAmIti bhAva iti sUtrapaJcadazakArthaH // 23 // evaM tenokte yatpitarAvUcatustadvizatyA sUtrairdarzayatimUlam-taM biMtammApiaro, sAmaNNaM putta duccaraM / guNANaM tu sahassAiM, dhAreabAI bhikkhuNo // 24 // vyAkhyA-tamiti mRgAputraM, guNAnAM zrAmaNyopakArakANAM zIlAGgarUpANAM, tuH pUraNe // 24 // mUlam-samayA sababhUesu, sattumittesu vA jge| pANAIvAyaviraI, jAvajIvAi dukkaraM // 25 // // 394 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-samatA rAgadveSatyAgena tulyatA, sarvabhUteSu zatrumitreSu vA jagati loke'nena saamaayikmuktN| tathA prANA-15 ekonaviMza tipAtaviratiryAvajIvaM, duSkarametaditi zeSaH // 25 // madhyayanam gA26-29 mUlam-niccakAlappamatteNaM, musAvAyavivajjaNaM / bhAsiavaM hi saccaM, niccAutteNa dukkaraM // 26 // ___ vyAkhyA-nityakAlApramattena, nityAyuktena sadopayuktena, yaccAnvayavyatirekAbhyAmekasyaivArthasyAbhidhAnaM tatspaTArthatvAdaduSTameveti // 26 // mUlam-daMtasohaNamAissa, adiNNassa vivajaNaM / aNavajjesaNijassa, giNhaNA avi dukkaraM // 27 // | vyAkhyA-daMtasohaNamAissatti' makAro'lAkSaNikaH, apezca gamyatvAddantazodhanAderapi AstAmanyasya, kiJca dattasyA'pi anavadyaiSaNIyasyaiva 'giNhaNatti' grahaNam // 27 // mUlam-viraI abaMbhacerassa, kAmabhogarasaNNuNA / uggaM mahatvayaM baMbha, dhAreavaM sudukkaraM // 28 // ___ vyAkhyA-'kAmabhogarasaNNuNatti' kAmabhogarasajJena tvayeti zeSaH, tadanabhijJasya hi kadAcidviSayecchA na syAdapItyevamuktam // 28 // mUlam-dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajaNA / savAraMbhapariccAo, nimmamattaM sudukkaraM // 29 // PRASARARASHXATAXANASS *%
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASCHEM ucarAdhyayana // 395 // ekonaviMza madhyayanam. gA30-33 vyAkhyA-dhanadhAnyapreSyavargeSu parigrahaHsvIkArastadvivarjana, sarve ye ArambhA dravyopArjanArtha vyApArAstatparityAgaH29 mUlam-caubihevi AhAre, rAIbhoaNavajjaNA / saMnihisaMcao ceva, vajeabo sudukkaraM // 30 // ___ vyAkhyA-saMnidhiqhtAderucitakAlAtikrameNa sthApanaM, sa cAsau saJcayazca sNnidhisnycyH|| 30 // evaM vrataSaTkaduSkaratoktA, atha parISahaduSkaratocyatemUlam-chahA taNhA ya sI uNhaM, daMsamasagaveaNA / akkosA dukkha sijjA ya, taNaphAsA jallameva ya 31 tAlaNA tajjaNA ceva, vahabaMdhaparIsahA / dukkhaM bhikkhAyariyA, jAyaNA ya alAbhayA // 32 // vyAkhyA-tADanA karAdyairhananaM, tarjanA aGgulibhramaNAdirUpA, vadho lakuTAdiprahAraH, bandho mayUravandhAdistAveva parISahau vadhabandhapUrISahau, 'dukkhaMti' duHkhazabdo'sau pratyekaM yojyaH, kSudhAduHkhamityAdi 'jAyaNA yatti' cakAro'nuktaparISahasamucayArthaH // 31 // 32 // mUlam-kAvoA jAimA vittI, kesaloo a daarunno| dukkhaM baMbhavayaM ghoraM, dhAreuM amahappaNA 33 / vyAkhyA-kapotAH pakSivizeSAsteSAmiyaM kApotI yA iyaM vRttiH, yathA hi te nityaM zaMkitAH kaNAdigrahaNe pravarttante, evaM munirapyeSaNAdoSebhyaH zaGkamAna eva bhikSAdau pravarttate / yacceha brahmacaryasya punardurdharatvoktistadasyAtidukaratAjJaptyai / 'amahappaNatti' amahAtmanA satA // 33 // upasaMhAramAha // 395 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25346456** mUlam-suhoio tumaM puttA!, sukumaaloasumjio|nhusi pahu tumaM puttA!,sAmaNNamaNupAliA 34|4AekonaviMza madhyayanama. ___ vyAkhyA-sukhocitaH sukhayogyaH, sukumAraH, sumajjitaH suSTu abhyaMganAdipUrva majjitaH slapitaH, sakalAlaGkAro- gA34-37 palakSaNametat / iha ca sumajitatvaM sukumAratve hetuH, dvayazcaitat sukhocitatve, tato 'nahusitti' naivAsi prabhuH samarthaH, zrAmaNyamanupAlayitum // 34 // asamarthatAmeva dRSTAntaiH samarthayannAhamUlam-jAvajjIvamavissAmo, guNANaM tu mhbbhro| garuo lohabhAruba, jo putto! hoi duvaho // 35 // vyAkhyA-avizrAmo nirantaraH guNAnAM muniguNAnAM, tuH pUraNe, mahAbharo guruko lohamAra iva, yaH putra ! bhavati durvahaH, sa voDhavya iti zeSaH // 35 // mUlam-AgAse gaMgasoova, paDisoova duttro| vAhAhiM sAgaro ceva, tariavo guNodahI // 36 // vyAkhyA-AkAze gaGgAzrotovahustara iti yojyate, lokarUDhyA cedamuktaM / tathA pratizrotovat , ko'rthaH ? | yathA pratIpajalapravAhaH zeSanadyAdau dustaraH, bAhubhyAM 'sAgaro cevatti' sAgaravaca dustaro yaH, sa taritavyo guNAH jJAnAdyAsta evodadhirguNodadhiH // 36 // mUlam-vAluAkavale ceva, nirassAe u saMjame / asidhArAgamaNaM ceva, dukkaraM cariuM tavo // 37 // AR
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 396 // 15 18 21 24 vyAkhyA- 'vAluAkavale cevatti' caH pUraNe, ivetyaupamye, evamuttaratrA'pi / tato vAlukAkavala iva nirAkhAdo nIrasaH viSayagRddhAnAM vairasyahetutvAt // 37 // mUlam - ahivegaM tadiTTIe, carite putta ! duccare / javA lohamayA ceva, cAveavvA sudukkaraM ! // 38 // vyAkhyA - ahiriva eko'nto nizcayo yasyAH sA tathA sA cAsau dRSTicaikAntadRSTistayA, ahipakSe dRzAs - | nyatra tu buddhyopalakSitaM caritraM, heputra ! duSkaraM / ayaM bhAvaH - yathA nAgonanyAkSiptayA dRSTyopalakSitaM syAttathA'nanyavyAkSiptayA buddhyopalakSitaM cAritraM duSkaraM, indriyamanasAM durjayatvAditi / yavA lohamayA iva carvayitavyAH, lohamayayavacarvaNavaduSkaraM cAritramiti bhAvaH // 38 // mUlam -- jahA aggisihA dittA, pAuM hoi sudukkaraM / taha dukkaraM kareuM je tAruNNe samaNattaNaM // 39 // vyAkhyA - 'aggisihatti' subUvyatyayAdagnizikhAM dIptAM pAtuM bhavati suduSkaraM nRbhiriti zeSaH, 'je' iti pUttauM, sarvatra // 39 // mUlam - jahA duHkhaM bhareuM je, hoi vAyassa kutthalo / tahA dukkaraM kareuM je, kIveNaM samaNattaNaM // 40 // vyAkhyA -kotthala iha vastrAdimayo grAhyaH, carmamayo hi sukhenaiva bhriyate iti, klIvena niHsatvena // 40 // mUlam -- jahA tulAe toleDaM, dukkaraM maMdaro girii| tahA nihuanIsaMkaM, dukkaraM samaNattaNaM // 41 // ekonaviMza madhyayanam(19) gA38-41 // 396 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMza kAmadhyayanam. gA42-45 AttronRRORere vyAkhyA-'nihuanIsaMketi' nibhRtaM nizcalaM nizzakaM zarIranirapekSaM yathA syAttathA // 41 // mUlam-jahA bhuAhiM tariuM, dukkaraM rynnaayro| tahA aNuvasaMteNaM, dukaraM damasAyaro // 42 // __ vyAkhyA-'aNuvasaMteNaMti' anupazAntenotkaTakaSAyeNa damasAgara upazamasamudraH, iha kevalasyopazamasya prAdhAnyAsamudropamA, pUrva tu guNodadhirityanena sakalaguNAnAmiti na paunaruktyam // 42 // yatazcaivaM tataHmUlam-bhuMja mANussae bhoe,paMcalakkhaNae tumN|bhuttbhogii tao jAyA!,pacchA dhamma carissasi // 43 // __vyAkhyA-paMcalakkhaNaetti' paJcalakSaNakAn paJcavarUpAn , pazcAdvArddhake 'carissasitti' careriti viMzatisUtrArthaH // 43 // iti pitRbhyAmukte mRgAputro yadUce tadekatriMzatA sUtrairAhamUlam-so biMtammApiaro! evameaM jhaaphuddN| iha loe nippivAsassa,natthi kiMci vidukkaraM // 44 // ___ vyAkhyA-sa mRgAputro brUte, he ambApitarau ! evamiti yathoktaM bhavayAM tathaiva, etat pravrajyAduSkaratvaM, yathA sphuTaM satyatAmanatikrAntaM satyamityarthaH / tathApi ihaloke niSpipAsasya niHspRhaspa nAsti kiJcidatikaSTamapyanuSThAnaM, |apiH sambhAvane, duSkaram // 44 // niHspRhatAhetumAhamUlam-sArIramANasAceva,veaNAo annNtso|me soDhAo bhImAo,asaI dukkhabhayANi a||45|| +KASAA8
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 397 // 15 18 21 24 vyAkhyA - zArIramAnasyazcaiva pUraNe, vedanA anantazo mayA soDhA bhImA raudrAH, asakRt vAraM vAraM duHkhAni | duHkhotpAdakAni bhayAni rAjavirAdijanitAni duHkhabhayAni, caH samuccaye // 45 // | mUlam -- jarAmaraNakaMtAre, cAuraMte bhayAgare / mae soDhANi bhImANi, jammANi maraNANi a // 46 // vyAkhyA - jarAmaraNAbhyAmatigahanatayA kAntAramiva jarAmaraNakAntAraM tasmin caturante devAdigaticatuSkAvayave bhayAkare bhave iti zeSaH // 46 // zArIramAnasyo vedanA yatra prauDhAH soDhAstadAha | mUlam - jahA ihaM agaNI uNho, etto'NaMtaguNA tahiM / narapasu veaNA uNhA, assAyA veiA mae 47 vyAkhyA--yathA iha manuSyaloke'gniruSNa ito'smAdagranantaguNAH 'tahiM teSu narakeSu yeSvahamutpanna iti bhAvaH, [ tatra ca bAdarAbherabhAvAt pRthivyA eva tathAvidhaH sparza iti jJeyaM / tAzca vedanA uSNAnubhavAtmakatvena asAtA duHkharUpAH // 47 // mUlam -- jahA ihaM imaM sIaM, etto'NaMtaguNA tahiM / naraesu veaNA sIA, assAyA veiA mae // 48 // vyAkhyA--yathedamanubhUyamAnaM mAghamAsAdisambhavamiha zItam // 48 // mUlam -- kaMdato kaMdukuMbhIsu, uDDapAo ahosiro / huAsiNe jalaMtammi, pakkapuvo anaMtaso // 49 // ekonaviMza madhyayanam. (19) : gA 46-49 // 397 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 12 vyAkhyA - kraMdana kaMdukuMbhISu lohAdimayISu pAkabhAjanavizeSarUpAsu hutAzane devamAyAkRte // 49 // mUlam -- mahAdavaggisaMkAse, marummi vaivAlue / kalaMbavAluAe a, daDapuvo anaMtaso // 50 // vyAkhyA - mahAdavAgnisaMkAze, atrAnyasya tAdRgUdAhakatarasyAbhAvAdevamupamA proktA, anyathA tvihatyAgneranaMtaguNa eva tatroSNaH pRthivyanubhAva iti / 'maruMmitti' tAsthyAttadyapadezasambhavAdantarbhUtopamArthatvAca marau maruvAlukAnikarakalpe, 'vairavAluetti' vajravAlukAnadIpuline, kadambavAlukAyAM kadambavAlukAnadIpuline ca // 50 // mUlam -- rasaMto kaMdukuMbhIsu, uDDuM baddho abaMdhavo / karavattakarakayAIhiM, chinnapuvo anaMtaso // 51 // vyAkhyA---rasannAkraMdana kaMdukuMbhISu kSiptaH, Urddha vRkSazAkhAdau baddho mA'yamito'naMkSIditi niyaMtritaH / krakacaM karapatravizeSa eva // 51 // mUlam -- aitikkhakaMTayAiNNe, tuMge siMbalipAyave / kheviaM pAsabadveNaM, kaDDokaDDAhiM dukaraM // 52 // vyAkhyA - kheviaMti' khinnaM khedo'nubhUtaH mayeti gamyate, 'kaDDokAhiMti' AkarSaNAprakarSaNaiH paramAdhArmikakRtaiH duSkaraM duHsahamidamiti zeSaH // 52 // | mUlam -- mahAjaMtesu ucchU vA, ArasaMto subheravaM / pIliommi sakammehiM, pAvakammo anaMtaso // 53 // ekonaviMza madhyayanam. gA 50-53
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 398 // 15 18 21 24 vyAkhyA - 'ucchravatti' ikSava iva, ArasannAdan // 53 // mUlam -- kUvaMto kolasuNaehiM, sAmehiM sabalehi a / pADio phAlio chinno, viSphuraMto aNegaso 54 vyAkhyA -- kUjannAkraMdan, kolazunakaiH zUkarazvAnarUpadharaiH zyAmaiH zabalaizca paramAdhArmikavizeSaH pAtito bhuvi pATito jIrNavastravat, chinno vRkSavat, visphurannitastatazcalan // 54 // mUlam - asIhiM ayasIvaNNAhiM, bhallIhiM paTTi sehi y| chinno bhinno vibhinno a, uvavaNNo pAvakammuNA55 vyAkhyA--asibhiH kRpANaiH 'ayasivaNNAhiMti' atasIkusumavarNaiH kRSNairityarthaH, bhallIbhiH paTTizaizca AyudhavizeSaiH chinno dvidhAkRto, bhinno vidArito, vibhinnaH sUkSmakhaNDIkRtaH, avatIrNaH pApakarmaNA hetunA narake iti zeSaH 55 mUlam -- avaso loharahe jutto, jalate smilaajue| coio to ttajottehiM, rojjho vA jaha pADio // 56 // vyAkhyA-- loharathe lohamaye zakaTe yukto yojito jvalati dIpyamAne kadAcittato dAhabhiyA nazyedapItyAhasamilAyute yugakIlikAyokrAdiyukte 'coiotti' preritastotra yo kreH prAjanakabandhanavizeSaiH 'rojjhovatti' rojjhaH pazuvizeSaH, vA samuccaye bhinnakramazca, yatheyaupamye, tato rojhavatpAtitazca lakuTAdipiTTaneneti zeSaH // 56 // mUlam -- huAsaNe jalaMtaMmi, ciAsu mahiso viva / daDo pakko a avaso, pAvakammehiM pAvio // 57 // ekonaviMza madhyayanam. (19) gA 54-57 // 398 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA -- hutAzane jvalati ketyAha-citAsu paramAdhArmikaracitAsu mahipa iva dagdho bhasmasAtkRtaH, pakko bhaDitrIkRtaH, avazaH pApakarmabhiH 'pAviotti' prApto vyAptaH, prApito vA narakam // 57 // mUlam --balA saMDAsatuMDehiM, lohatuMDehiM pakkhihiM / vilutto vilavaMto'haM, DhaMka giddhehiM'NaMtaso // 58 // vyAkhyA -- balAt haThAt sandaMzAkArANi tuNDAni yeSAM te sandazatuNDAstaiH, tathA lohatuNDaiH pakSibhirdatrairiti yogaH, ete ca vaikriyA eva, tatra tirazcAmabhAvAt / vilupto vividhaM chinno vilapannahamiti // 58 // mUlam - taNhA kilaMto dhAvaMto, patto vearaNiM nii| jalaM pAhaMti ciMtaMto, khuradhArAhiM vivAio // 59 // vyAkhyA- 'vivAiotti' vyApAditaH // 59 // mUlam -- uNhAbhitatto saMpatto, asipattaM mahAvaNaM / asipattehiM paDatehiM, chinnaputro aNegaso // 60 // vyAkhyA - uSNena vajravAlukAditApenAbhitaptaH samprApto'sayaH khaGgAstadvadbhedakAni patrANi yatra tadasipatram // 60 // mUlam -- muggarehiM musaMDhIhiM, sUlehiM musalehi a / gayAsaM bhaggagattehiM, pattaM dukkhamaNaMtaso // 61 // vyAkhyA -- mudgarAdibhiH zastravizeSaiH gatA naSTA AzA paritrANaviSayA yasmiMstadgatAzaM yathAsyAdevaM 'bhaggagattehiMti' bhagnagAtreNa satA mayeti zeSaH // 61 // ekonaviMza madhyayanam. gA 58- 61
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mUlam-khurehiM tikkhadhArAhi,chariAhiM kappaNIhi AkappIo phAlio chinno,ukittoa aNegaso62 ekonaviMza // 399 // ___ vyAkhyA-atra kalpitaH kalpanIbhiH kartarIbhirvastravatkhaNDitaH, pATita UrdU dvidhAkRtaH, chinnastiryak khaNDi madhyayanam / aa (19) tazca kSurikAbhiH, utkRttazca tvaga'panayanena dhurairiti yogaH // 62 // gA62-66 mUlam-pAsehiM kUDajAlehi,mio vA avaso ahN| vAhio baddharuddho a,bahaso ceva vivaaio||6|| ____ vyAkhyA-'vAhiotti' vaJcitaH baddho bandhanai ruddho bahiHpracAranivAraNena, 'vivAiotti' vinAzitaH // 63 // MmUlam--galehi magarajAlehi,maccho vA avaso ahN| ullio phAlio gahio,mArio a aNaMtaso64 vyAkhyA--galaibaDizairmakarairmakararUpaiH paramAdhArmikairjAlaizca tatkRtairanayordvandvaH, 'ulliotti' ullikhito galaiH pATito makaraihItazca jAlaiAritazca sarvairapi // 64 // mUlam-vidaMsaehiM jAlehiM, lippAhiM sauNo viv| gahio laggoa baddho a,mArio a aNaMtaso 65 vyAkhyA-vizeSeNa dazantIti vidaMzakAH zyenAdayastairjAlaistathAvidhavandhanaiH, 'lippAhiti' lepairvajralepAdyaiH zakuna // 399 // iva pakSIva gRhIto vidaMzakairlagnazca lepadravyaiH zliSTaH, baddho jAlaiAritazca sarvairapi // 65 // mUlam-kuhADaparasumAIhiM, vaDhaihiM dumo viva / kuTrio phAlio chinno, tacchio a aNaMtaso 66 // 24
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMza madhyayanam. gA67-70 vyAkhyA-atra kuTTitaH sUkSmakhaNDIkRtaH, takSitazca tvagapanayanena // 66 // mUlam--caveDamuDhimAIhiM, kumArehiM ayaM piva / tADio kuTTio bhinno, cupiNao a aNaMtaso // 6 // ___ vyAkhyA-capeTAmuSTyAdibhiH kumArairayaskArairaya iva lohamiva ghanAdibhiriti zeSaH, tADitaH AhataH, kuTTitaH iha chinno, bhinnaH khaNDIkRtaH, cUrNItaH suukssmiikRtH|| 67 // mUlam-tattAI taMbalohAiM, tauANi sIsagANi a| pAio kalakalaMtAI, ArasaMto subheravaM // 6 // vyAkhyA--taptatAmrAdIni vaikriyANi pRthivyanubhAvabhUtAni vA, 'kalakalaMtAiMti' atikvAthataH kalakalazabda kurvanti // 68 // mUlam-tuhaM piAI maMsAI, khaMDAiM sollagANi |khaaiomi samaMsAiM, aggivnnnnaaiNnnegso||69|| vyAkhyA-tava priyANi mAMsAni ! khaNDAni khaNDarUpANi, sollakAni bhaDitrIkRtAnIti smarayitvA khAditosmi, khamAMsAni maccharIrAdevotkRtya DhaukitAni agnivarNAnyuSNatayA // 69 // mUlam-tuhaM piA surA sIha, merao amahaNi a| panjiomi jalaMtIo, vasAoruhirANi a||7|| vyAkhyA--surAdayo madyavizeSA ihApi smarayitveti zeSaH, 'pajiomitti' pAyito'smi // 7 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // ekonaviMza madhyayanam. gA71-74 *OSHOSHIRISHISHIRISHAHAR mUlam-niccaM bhIeNa tattheNaM, duhieNaM vahieNa yAparamA duhasaMbaddhA, veaNA veiA mae // 71 // ___ vyAkhyA-bhItenotpannabhayena, trastenodvignena duHkhitena jAtavividhaduHkhajAtena, vyathitena kampamAnasarvAGgena // 71 // mUlam-tivacaMDappagADhAo, ghorAo aidussahA / mahAbhayAo bhImAo, naraesuM veiA mae // 72 // __ vyAkhyA-tItrA anubhAgato'ta eva caNDA utkaTAH, pragADhA gurusthitikAstata eva ghorA raudrA atidussahAH, tata eva mahAbhayAH bhImAH zrUyamANA api bhayapradAH, ekArthikAni vA etAni, iha ca vedanA iti prakramaH // 72 // kIdRzaM punastAsAM tInAdirUpatvamityAhamUlam--jArisA mANuse loe, tAyA! dIsaMti veaNA / etto aNaMtaguNiA,narapasuM dukkhaveaNA 73 ___ vyAkhyA-[sugamA ] // 73 // na ca naraka eva duHkhavedanA mayA'nubhUtAH, kintu sarvagatiSvapi ityetadevAhamUlam--sababhavesu asAyA-veaNA veiA me| nimesaMtaramittaMpi, jaM sAyA natthi veaNA // 7 // vyAkhyA--sarvabhaveSvasAtavedanA veditA mayA, nimeSasyAntaraM vyavadhAnaM yAvatA kAlenAsau bhUtvA punarbhavati tanmAtramapi kAlaM, yatsAtA sukharUpA nAsti vedanA, vaiSayikasukhasyApIpdhanekaduHkhAnuviddhatvena vipAkakaTutvena cA'sukharUpatvAt / sarvasya cAsya prakaraNasyAyamAzayo yena mayaivaM duHkhAnyanubhUtAni so'haM tattvataH kathaM sukhocitH| // 40 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAA ekonaviMza madhyayanamaH gA75-77 sukumAro vA ? yena cedRzyo narakAdivyathAH soDhAstasya kathaM dIkSA duSkaretyato'sau mayA grAdvavetyekatriMzatsUtrArthaH // 74 // tatretthamuktvA sthitemUlam-taM biMta'mmApiaro, chaMdeNaM putta ! pvyaa| navaraM puNa sAmaNNe, dukkhaM nippaDikammayA // 75 // __ vyAkhyA-'chaMdaNaMti' chandasA'bhiprAyeNa yathArucItyarthaH, putra ! pravraja, navaraM kevalaM, punarvizeSaNe, duHkhaM duHkhahe. turniHpratikarmatA rogAdyutpattau pratikArAkaraNamiti sUtrArthaH // 75 // itthaM pitRbhyAmukte mRgAputraH smAhamUlam so biMta'mmApiaro!, evameaM jahA phuDaM / parikammaM ko kuNai, arapaNe miapakkhiNaM? // 7 // vyAkhyA-sa brUte he ambApitarau ! evametanniHpratikarmatAyA yahuHkharUpatvamuktaM yathA sphuTaM satyaM, paraM paribhAvyatAmidaM, parikarma cikitsAM kaH karotyaraNye mRgapakSiNAM ? te'pi ca jIvanti vicaranti ca, tataH kimasyA duHkharUpatvamiti bhAvaH // 76 // tatazcamUlam-egabhUo araNNe vA, jahA u caraI migo| evaM dhammaM carissAmi, saMjameNa taveNa ya // 77 // ___ vyAkhyA--ekabhUta ekatvamprAptaH 'araNNevatti' araNye'TavyAM, vA pUraNe, 'jahA utti' yathaiva carati mRgaH, evaM dharma cariSyAmi saMyamena tapasA ca hetubhUtena // 77 // C ASSACROSS
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 401 // 15 18 21 24 mUlam -- jayA miassa AyaMko mahAraNNaMmi jAyaI / acchaMtaM rukkhamUlaMmi, koNaM tAhe tigicchaI 178 vyAkhyA- ' acchaMtaM' tiSThantaM vRkSamUle, 'koNaMti' ka enaM 'tAhetti' tadA cikitsati, auSadhAdyupadezena nIrogaM karoti ? na kazcidityarthaH / anyatra hi kadAcitko'pi dRSTvA cikitsedapIti mahAraNye ityuktam // 78 // mUlam - ko vA se osahaM dei, ko vA se pucchaI suhaM / ko vA se bhattapANaM vA, AharittU paNAmae 179 vyAkhyA- 'bhattapANaMti' bhaktaM tRNAdi, pAnaM jalAdi, Ahatya praNAmayedayet ? // 79 // kathaM tarhi tasya nirvAhaH ? ityAha mUlam -- jayA ya se suhI hoi, tayA gacchai goaraM / bhattapANassa aTTAe, vallarANi sarANi a // 80 // vyAkhyA - yadA ca sa sukhI bhavati khata eva rogAbhAvAt tadA gacchati goriva caraNaM bhramaNaM gocarastaM, valarANi gahanAni sarAMsi ca // 80 // mUlam -- khAittA pANiaM pAuM, vallarehiM sarehi a / migacAriaM carittA NaM, gacchaI miacAriyaM // 81 // vyAkhyA - khAditvA nijabhakSyamiti zeSaH, pAnIyaM pItvA valareSu sarassu ca, mRgANAM caryA itazca itazca utpla vanAtmakaM caraNaM mRgacaryA tAM caritvA''sevya gacchati, mRgANAM caryA ceSTA svAtaMtryopavezanAdikA yasyAM sA mRgacaryA mRgAzrayabhUstAm // 81 // itthaM dRSTAntamuktvA gAthAdvayenopasaMhAramAha ekonaviMza madhyayanam. (19) gA78-81 // 401 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam ---- evaM samuTThite bhikkhU, evameva aNegago / migacAriaM carittA NaM, uDDuM pakkamaI disiM // 82 // vyAkhyA - evaM mRgavatsamutthitaH saMyamAnuSThAnampratyudyatastathAvidhAtaGkotpattAvapi na cikitsAbhimukha iti bhAvaH, evameva mRgavadevAnekago yathA'sau vRkSatale naikasminnevAste, kintu kadAcit kvacidevaM munirapyaniyatasthAnatayA, sa caivaM mRgacaryA niSpratikarmatvAdirUpAM caritvA''sevya apagatAzeSakarmAza Urddha prakrAmati gacchati dizaM sarvoparisthAnastho bhavatIti bhAvaH // 82 // mRgacaryAmeva spaSTayati- mUlam -- jahA mie ega aNegacArI, aNegavAse dhuvagoare a / evaM muNI goariaM paviTTe, no hIlae novi a khiMsaijjA // 83 // vyAkhyA -yathA mRga eko'dvitIyo'nekacArI aniyatacArI, naikatraiva vAso'vasthAnamasyetyanekavAso dhruvagocarazca, sadA gocaralabdhamevAhArayatIti / evaM mRgavadekatvAdivizeSaNaviziSTo munirgocaryAM praviSTo no hIlayedavajAnIyAtkadannAdIti gamyaM nApi ca 'khiMsaejatti' nindedAhArAprAptau khaM paraM ceti sUtrASTakArthaH // 83 // evaM mRgacaryA - svarUpaM nirupya yattenoktaM yacca pitRbhyAM yacAyaM cakre tadAha | mUlam -- migacAriaM carissAmi, evaM puttA ! jahAsuhaM / ammApiIhiM'NuNNAo, jahAi uvahiM tao 84 ekonaviMza madhyayanam. gA82-84
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMza madhyayanam. RA gA85-87 uttarAdhyayana vyAkhyA-mRgasyeva caryA mRgacaryA tA niHpratikarmatAdikAM cariSyAmIti kumAreNokte pitRbhyAmabhANi, evaM 1402 // he putra ! bhavato yathA rucitaM tathA sukhaM te bhavatviti zeSaH / itthaM tAbhyAmanujJAto jahAti tyajati upadhiM parigrahaM tataH 158 | // 84 // uktameva artha savistaramAha muulm-miacaariaNcrissaami,sbdukkhvimokkhnniiN| tubbhehiM samaNuNNAo,gaccha putta! jahAsuhaM85 vyAkhyA-'gaccha puttatti' gaccha putra ! mRgacaryayeti prakramaH, yathAsukhaM sukhasyAnatikramaNeti pitrorvacaH // 85 // mUlam-evaM sa ammApiaro, aNumANittA Na bhuvihN| mamattaM chiMdaI tAhe, mahAnAguva kNcuaN||86|| vyAkhyA-evaM sa mAtApitarau anumAnyAnujJApya mamatvaM chinatti, 'tAhetti' tadA, mahAnAga iva kaJcakaM, yathA'sau ciraprarUDhatayA'tijaraThamapi kaJcakamapanayati tathA'yamapyanAdibhavAbhyastamapi mamatvamiti // 86 // anenAntaropadhityAga ukto, bahirupadhityAgamAhamUlam-ihI vittaM ca mitte a, putta dAraM ca naayo| reNuaMva paDe laggaM, niddhaNitANa niggao 87| __ vyAkhyA-RddhiM karituragAdisampadaM, 'nAyaotti' jJAtIn khajanAn 'niDuNittatti' 'nirdUya tyaktvA nirgato, 24 | gRhAnniSkrAntaH prabajita iti sUtracatuSkArthaH // 87 // tato'sau kI jAtaH, kizca tasya phalamabhUdityAha // 402 // dA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHESTERRORISASA AN-1 mUlam-paMcamahatvayajutto,paMcahiM smiotiguttigutto|sbhitrvaahire,tvovhaannmi ujutto||8||llekonviNsh | vyAkhyA-'paMcahiMti' paMcabhiH samitibhiriti zeSaH, 'sabhitaretyAdi' sAbhyantare bAhye tapasi, upadhAne ca zruto- madhyayanam, pacArarUpe udyukta udyamavAn // 88 // mUlam--nimmamo nirahaMkAro, nissaMgo cattagAravo |smoa savvabhUesu, tasesu thAvaresu a||89|| lAbhAlAbhe suhe dukkhe, jIvie maraNe tahA / samo niMdApasaMsAsu, samo mANAvamANao // 9 // gAravesu kasAesu daMDasallabhaesu a / niatto hAsasogAo, aniANo abaMdhaNo // 91 // ___ vyAkhyA-gauravAdIni padAni suvyatyayAt paJcamyantatayA vyAkhyeyAni, nivRtta iti sarvatra yojyaM, abandhano rAgAdibandhanarahitaH // 89 // 9 // 91 // mUlam-aNissioihaloe,paraloe annissio|vaasiicNdnnkppo a, asaNe aNasaNe thaa||92|| vyAkhyA-anizrita iha loke paraloke ca, neha lokArtha paralokArtha vA tapo'nuSThAyIti bhAvaH / 'vAsIcaMdaNakappo atti' sUcakatvAtsUtrasya vAsIcandanabyApArakapuruSayoH kalpastulyo yaH sa tathA, tatra vAsI sUtradhArasya dArutakSaNopakaraNaM / azane AhAre anazane ca tadabhAve, kalpa ityatrApi yojyam // 92 // 12 . 2068
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ekonaviMza kAmadhyayanam. // 403 // gA93-96 mUlam-appasatthehiM dArehiM, svopihiaasvo| ajjhappajjhANajogehiM, pasatthadamasAsaNo // 13 // vyAkhyA-aprazastebhyo dvArebhyaH karmopArjanopAyebhyo hiMsAdibhyaH sarvataH sarvebhyo nivRtta iti gamyate, ata eva pihitAzravo ruddhkrmaagmH| kairayamIdRzo'bhUdityAha-'ajjhappetyAdi' adhyAtma Atmani ye dhyAnayogAH zubhadhyAnavyApArAstaiH prazasto dama upazamaH zAzanaM ca jinAgamAtmakaM yasya sa tatheti // 93 // mUlam-evaM nANeNa caraNeNaM, daMsaNeNa taveNa y| bhAvaNAhi a suddhAhiM, samma bhAvittu appayaM // 9 // ___ vyAkhyA-'bhAvaNAhitti' bhAvanAbhitaviSayAbhiranityatAdibhirvA, zuddhAbhirnirnidAnAbhiH, samyag bhAvayitvA tanmayatAM nItvA AtmAnam // 94 // mUlam bahuANi uvAsANi, saamnnnnmnnupaaliaa| mAsieNa u bhatteNaM, siddhiM patto aNuttaraM // 15 // __ vyAkhyA--'mAsieNa utti' mAsikena, tuH pUttauM, 'bhatteNaMti' bhImo bhImasena itinyAyAdbhaktena bhaktapratyAkhyAnena mAsikAnazanenetyarthaH / iti sUtrASTakArthaH // 95 // athopasaMhArapUrvamupadizannAhamUlam-evaM karaMti saMbuddhA, paMDiA pviakkhnnaa|vinniadRti bhogesu, miAputte jahAmisI // 16 // vyAkhyA--'jahAmisItti' yathA RSirmakAro'lAkSaNikaH // 96 // punaH prakArAntareNopadezamAha // 403 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** *** mUlam-mahApabhAvassa mahAjasassa, miAiputtassa nisamma bhaasi| ekonaviMza tavappahANaM cariaM ca uttama, gaippahANaM ca tiloavissuaN||97|| madhyayanam. kAgA 97-98 vyAkhyA--'bhAsiaMti' bhASitaM saMsArasya asAratvaduHkhapracuratvAvedakaM, 'gaippahANaM catti' pradhAnagatiM ca siddhirUpAM trilokavizrutAm // 97 // mUlam-viANiA dukkhavivaDaNaM dhaNaM, mamattabaMdhaM ca mahabbhayAvahaM / suhAvahaM dhammadhuraM aNuttaraM, dhAreha nivANaguNAvahaM mahaMti bemi // 98 // vyAkhyA--dhanaM duHkhavivarddhanaM vijJAya mamatvabandhaM ca khajanAdimamatvapAzaM ca mahAbhayAvahaM vijJAya, tata eva aihikaamussmikbhyaavaaptH| sukhAvahAM dharmadhurAM anuttarAM dhArayata / nirvANaguNA anantajJAnadarzanAdyAstadAvahAM 'mahaMti' amitamAhAtmyatayA mahatImiti suutrtryaarthH||98|| iti bravImIti prAgvat // * MarwAROORNAR AMMAR S1 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNibhujiSyo pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI ekonaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||19|| SSSSSSSSSSS * asminnadhyayane "devalogacuosaMto, mANusaM bhavamAgao / sanninANasamuppanne, jAI sarai purANayaM" ityaSTamasUtraM kacidUdRzyate // ARREAK
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " ekonaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||19|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha viMzatitamamadhyayanam // // arham // uktamakonaviMzamadhyayanamatha mahAnirgranthIyAkhyaM viMzatitamaM prastUyate, asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane niHpratikarmatoktA, sA cAnAthatvabhAvanenaiva pAlayituM zakyetyanAthatvamevAnenA'nekavidhamucyate / ityanenasamba ndhenAyAtasyAsyedamAdisUtram - mUlam - siddhANa namokiccA, saMjayANaM ca bhAvao / atthadhammagaIM taccaM, aNusiddhiM suNeha me // 1 // vyAkhyA - siddhebhyastIrthakarAdisiddhebhyo namaskRtya, saMyatebhyazcAcAryopAdhyAyasAdhubhyo bhAvato bhaktayA / arthyohitArthibhiH prArthyaH sa cAsau dharmazvArthyadharmastasya gatirjJAnaM yasyAH sA ardhyadharmagatistAM, 'tacaMti' tathyAmaviparItArthI, anuziSTiM zikSAM zRNuta, me mayA kathyamAnAmiti zeSaH / sthaviravacanametaditi sUtrArthaH // 1 // atha dharmakathAnuyogatvAdasya dharmakathAkathanadvArA zikSAmAha mUlam - pabhuarayaNo rAyA, seNio magahAhivo / vihArajattaM nijAo, maMDikucchisi ceie // 2 // vyAkhyA -- prabhUtAni ratnAni vaiDUryAdIni sAragajAzvAdirUpANi vA yasya sa tathA, 'vihArajataMti' vihArayAtrayA *%%l viMzatitamamadhyayanam gA 1-2
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 405 // ******* viMzatitamamadhyayanam. (20) gA 3-6 ****** krIDArthamazvavAhanikAdirUpayA niryAto nirgato nagarAdgatazca maNDitakukSinAmni caitye udyAne // 2 // tadudyAnaM kIdRzamityAha-- mUlam-nANAdumalayAiNNaM, naannaapkssinisevi| nANAkusumasaMchannaM, ujANaM naMdaNovamaM // 3 // tattha so pAsaI sAhu~, saMjayaM susamAhiaM / nisannaM rukkhamUlaMmi, sukumAlaM suhoiaM // 4 // ___ vyAkhyA-sAdhuH sarvo'pi ziSTa ucyate, tataH saMyatamityuktaM / so'pi bahiHsaMyamavAnnivAdirapi syAditi susamAhitamityuktam // 3 // 4 // mUlam-tassa rUvaM tu pAsittA, rAiNo taMmi sNje|acNtN paramo Asi, aulo rUvavimhao // 5 // ___ vyAkhyA-'acaMtaM paramotti' atizayapradhAnaH, atulo'timahAn , rUpaviSayo vismayo rUpavismayaH // 5 // tameva darzayatimUlam-aho vaNNo aho rUvaM, aho ajassa somyaa|aho khaMtI aho muttI, aho bhoge asaMgayA!6 ___ vyAkhyA-aho ! Azcarye varNo gauratvAdiH, rUpamAkAraH, Aryasya, muneH saumyatA candrasyeva draSTurAnandadAyitA, asaGgatA niHspRhatA // 6 // // 405 // *******
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitama. madhyayanam gA 7-9 % 5 mUlam-tasta pAe u vaMdittA, kAUNa ya pyaahinnN| nAidUramaNAsanne, paMjalI paDipucchai // 7 // vyAkhyA-atra pAdavandanAnantaraM pradakSiNAbhidhAnaM pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kAryaH iti khyApanArthaM, 'nAidUkaramaNAsannetti' nAtidUraM na cAsanne pradeze sthita iti zepaH // 7 // mUlam-taruNo'si ajjo pavaio,bhogakAlaMmi sNjyaa|uvddio'si sAmaNNe, eamaTuM suNAmitA 8 ___ vyAkhyA-taruNo'si Arya ! ata eva bhogakAle pravrajita ityucyase, upasthitazca sarvAdareNa kRtodyamazcAsi zrAmaNye, etamartha nimittaM yenArthena tvamasyAmapyavasthAyAM pravrajitaH zRNomi 'tAiti' tAvat pUrva, pazcAttu yattvaM bhaNiSyasi tadapi zroSyAmIti bhAvaH / iti sUtrasaptakAvayavArthaH, zeSaM tu sugamatvAt na vyAkhyAtamevamagre'pi jJeyam // 8 // itthaM rAjJokte munirAhamUlam-aNAhomi mahArAya!, nAho majjha na viji|annukNpgN suhiM vAvi, kaMcI nAbhisamemahaM // 9 // ___ byAkhyA-anAtho'smyahaM mahArAja ! kimiti ? yato nAtho yogakSemakArI mama na vidyate / tathA anukampakaM anukaMpAkaraM 'suhiMti' suhRdaM vA kaMcinnAbhisamemi nAbhisaGgacchAmi na prApnomi, ahaM ityanenArthena tAruNye'pi pratra|jita iti bhAvaH // 9 // evaM muninokte CACARRORE
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 406 // viMzatitamamadhyayanam. (20) gA10-13 SHRISHAROHRASE mUlam-tao so pahasio rAyA,seNio mghaahivo| evaM te iDimaMtassa,kahaM nAho na vijjai? // 10 // ____ vyAkhyA--evaM dRzyamAnaprakAreNa Rddhimato vismApakavarNAdisampattimataH kathaM nAtho na vidyate ? vartamAnanirdezaH sarvatra tatkAlApekSayA jJeyaH // 10 // yadi cAnAthataiva batAGgIkArahetustarhimUlam-homi nAho bhayaMtANaM, bhoge bhuMjAhi sNjyaa!| mittanAiparivuDo, mANussaM khu sudullahaM // 11 // ___ vyAkhyA-bhavAmi nAtho bhadaMtAnAM, mayi ca nAthe sati mitrANi jJAtayo bhogAzca sulabhA evetyAzayenAhabhoge ityAdIti // 11 // munirAha mUlam-appaNAvi aNAho'si, seNiA ! magahAhivA ! / appaNA aNAho saMto, kahaM me nAho bhavissasi ? // 12 // vyAkhyA-[sugamaiva ] // 12 // evaM muninoktemUlam-evaM vutto nariMdo so, susaMbhaMto suvimhio| vayaNaM assuapuvaM, sAhuNA vimhynnio||13|| vyAkhyA--ihaivamakSaraghaTanA, sa narendraH zreNiko 'vimhayanniotti' pUrvamapi rUpAdiviSayavismayAnvitaH san , evamuktanityA vacanamazrutapUrva sAdhunA uktaH susambhrAntaH suvismitazca bhUtvA provAceti shessH|| 13 // // 406 // 24
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 mUlam - AsA hatthI maNussA me, puraM aMteuraM ca me / bhuMjAmi mANuse bhoe, ANAissariaM ca me // 14 // vyAkhyA- 'ANAissariaMti' AjJA askhalitazAsanarUpA, aizvarya samRddhiH prabhutvaM vA // 14 // mUlam -- erise saMpayaggaMmi, savakAmasamappie / kahaM aNAho bhavai, mA bhaMte mukhaM vae ! // 15 // vyAkhyA -- Ize sampadagre sampatprakarSe 'savakAmasamappietti' ArSatvAtsamarpitasarvakAme sampUritasakalA bhIpsite sati kathamanAtho bhavati, puruSavyatyayAdbhavAmi ? / ayaM bhAvaH-na nAtho anAthaH, sa cAkiMcana evaM syAnna punaH sarvAGgINasampannAthohamiti / 'mA hutti' huryasmAdarthe, yata evaM tato mA bhadaMta ! mRSAvAdIriti sUtrasaptakArthaH // 15 // munirAhamUlam --Na tumaM jANe aNAhassa, atthaM potthaM ca patthivA ! / jahA aNAho havai, saNAho va narAhivA ! 16 vyAkhyA--na tvaM jAnISe anAthasyAnAthazabdasyArthamabhidheyaM, protthAM vA prakarSeNotthAM utthAnaM mUlotpattiM, kenAzayena mayA'yamukta ityevaMrUpAM / ata eva yathA anAtho bhavati sanAtho vA tathA na jAnAsIti sambandhaH // 16 // mUlam -- suNehi me mahArAya !, avakkhitteNa ceasA / jahA aNAho bhavati, jahA me apavattiaM // 17 // vyAkhyA - zRNu me kathayata ivi zeSaH, kiM tadityAha-yathA anAtho anAthazabdavAcyaH puruSo bhavati, yathA 'me atti' mayA ca pratrarttitaM prarUpitaM anAthatvamiti prakramaH, anenotthAnamuktam // 17 // 6 viMzatitama madhyayanam. gA 14-17
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 407 // viMzatitama madhyayanam. kA (20) gA18-22 mUlam-kosaMbI nAma nayarI, puraannpurbheannii| tattha AsI piA majjhaM, pabhUadhaNasaMcao // 18 // ___ vyAkhyA-purANapurANi bhinatti khaguNairasamAnatvAtkhato bhedena vyavasthApayatIti purANapurabhedinI // 18 // mUlam-paDhame vaye mahArAya!, aulA me acchiveannaa| ahotthA viulo dAho,savagattesu patthivA! 19 vyAkhyA-prathame vayasIha yauvane atulA me akSivedanA 'ahotthatti' abhUt // 19 // mUlam-satthaM jahA paramatikkhaM, sarIravivaraMtare / AvIlija arI kuddho, eva me acchiveaNA // 20 // ___ vyAkhyA-zarIretyAdi' zarIravivarANi karNaghrANAdIni teSAmantaraM madhyaM zarIravivarAntaraM tasmin ApIDayet samantAdavagAhayet // 20 // mUlam-tiaM me aMtaricchaM ca, uttimaMgaM ca piiddii| iMdAsaNIsamA ghorA, veaNA paramadAruNA // 21 // ___ vyAkhyA-trikaM kaTipradeza me, aMtarA madhye icchAM cAbhimatavastvabhilApaM, na kevalaM bahitrikAdyeveti bhAvaH, pIDayati bAdhate vedaneti sambandhaH, indrAzanirindravajaM tatsamAtidAhotpAdakatvAditi bhaavH| ghorA'nyeSAmapi bhaya4|janikA paramadAruNA'tIvaduHkhotpAdikA // 21 // mUlam-uvahiA me AyariA, vijaamNttigicchgaa|abiiaa satthakusalA, maMtamUlavisArayA // 22 // // 407 // 24
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamaH madhyayanam. gA23-27 vyAkhyA upasthitAH pratikArampratyudyatA AcAryAH prANAcAryAH vaidyA ityarthaH, vidyAmaMtrAbhyAM cikitsakA vyAdhipratikArakarttAro vidyAmaMtracikitsakAH, 'abIatti' advitIyA ananyasamAnAH // 22 // mUlam-te me tigicchaM kuvaMti,cAuppAyaM jahAhiAna ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA // 23 // ___ vyAkhyA-'cAuppAyaMti' catuSpAdAM bhiSagbheSajAturapraticArakAtmakabhAgacatuSkarUpAM, 'jahAhiaMti' yathAhitaM hitAnatikrameNa yathAkhyAtAM vA yathoktAm // 23 // mUlam-piA me sabasAraMpi,dijjAhi mama kAraNAni ya dukkhA vimoei,esA majjha aNAhayA // 24 // vyAkhyA-pitA me sarvasAramapi sarvapradhAnavasturUpaM 'dijAhitti' dadyAt // 24 // mUlam-mAyAvi me mahArAya !, puttsogduhhiaa| na ya dukkhA vimoei,esA majjha aNAhayA // 25 // vyAkhyA-puttasogaduhaTTiatti' putrazokaduHkhArtA // 25 // mUlam-bhAyaro me mahArAya !, sagA jittttknnigaa| na ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 26 vyAkhyA-'sagatti' lokarUDhitaH saudaryAH, khakA vA khakIyAH // 26 // mUlam--bhaiNio me mahArAya !, sagA jittrknnihgaa|n ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 27
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 408 // viMzatitamamadhyayanam (20) hai gA28-32 595GHACHARCASTER bhAriA me mahArAya !, aNurattA aNuvayA / aMsupuNNehiM nayaNehiM, uraM me parisiMcai // 28 // vyAkhyA--'aNuvayatti' anuvratA pativratA // 27 // 28 // mUlam-annaM pANaM ca pahANaM ca, gNdhmllvilevnnN|me NAyamaNAyaM vA, sA bAlA novabhuMjai // 29 // khaNaM'pi me mahArAya !, pAsaovi na phidRi / na ya dukkhA vimoei, esA majjha aNAhayA // 30 // . vyAkhyA-'pAsaovitti' pArthatazca, 'na phiTTaitti' nApayAti // 29 // 30 // mUlam-taohaM evamAsu, dukkhamA ha puNo punno| veaNA aNubhaviuM je, saMsArammi aNaMtae // 31 // vyAkhyA-tato rogApratikAryatAnantaraM ahamevaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsutti' udAhRtavAn , yathA 'dukkhamA hutti' duHkSamA eva dussahA eva punaH punarvedanA anubhavituM 'je iti pUraNe // 31 // tatazcamUlam-saiM ca jai muccijA, veaNA viulA io| khaMto daMto nirAraMbho, pavae anngaariaN||32|| vyAkhyA-'saI catti' sakRdapi yadi mucye'haM vedanAyA vipulAyA ito'syA anubhUyamAnAyAH, tataH kimityAhakSAntaH kSamAvAn , dAnta indriyanoindriyadamavAn , nirArambhaH pravrajeyaM pratipadyeyaM anagAritAM / yena saMsArocchedAnmUlata eva vedanA na syAditi bhAvaH // 32 // // 408 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ KASHNESCAAR mUlam-evaM ca ciMtaittA NaM, pasuttomi nraahivaa!| pariattatIe rAIe, veaNA me khayaM gayA // 33 // viMzatitamavyAkhyA-na kevalamuktvA, kintu evaM cintayitvA ca, prasupto'smi narAdhipa ! parivarttamAnAyAmatikAmatyAM gA 33-36 rAtrau vedanA me kSayaM gatA // 33 // mUlam-tao kalle pabhAyaMmi, ApucchittA Na bNdhve|khNto daMto nirAraMbho, pavaio aNagAriyaM // 3 // vyAkhyA-tato vedanApagamanAnantaraM 'kalletti' kalyo nirogaH san // 34 // mUlam-taohaM nAho jAo, appaNo a parassa ya / sosiM ceva bhUANaM, tasANaM thAvarANa ya // 35 // vyAkhyA-tataH pravrajyAGgIkArAt ahaM nAtho yogakSemakRjjAtaH, AtmanaH parasya ca / tatrAlabdhalAbho yogaH, sa khasya ratnatrayalAbhena, labdhasya ca rakSaNaM kSemaH, sa tu khasya pramAdaparityAgena / evamanyeSAmapi dharmadAnasthairyavidhAnAbhyAM yogakSemakAritvaM bhAvyamiti viMzatisUtrArthaH // 35 // kuto dIkSAdAnAdanu tvaM nAtho jAto na pUrvamityAhamUlam-appA naI vearaNI, appA me kuuddsaamlii| appA kAmaduhA gheNU , appA me naMdaNaM vaNaM // 36 // vyAkhyA-Atmeti vAkyasya sAvadhAraNatvAdAtmaiva nadI vaitaraNI, narakasambandhinI / Atmana evoddhatasya taddhetutvAt / ata evAtmaiva me, kUTamiva jantuyAtanAhetutvAcchAlmalI kUTazAlmalI, tathA Atmaiva kAmadudhA dhenuriva dhenuH,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // 15 viMzatitama madhyayanam (20) gA37-38 iyaM ca rUDhita uktA, etadaupamyaM ca tasya khargApavargAdisamIhitAvAsihetutvAt / Atmaiva me nandanaM vanaM, etadaupamyaM cAsyaiva cittAhAdahetutvAt // 36 // mUlam-appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y|appaa mittamamittaM ca, duppahia supttrio||37|| mUlam___ vyAkhyA-Atmaiva kartA duHkhAnAM sukhAnAM ceti yogaH, vikaritA ca vikSepaka Atmaiva teSAM, ata evAtmaiva mitramamitrazca, kIrazaH san ? duHprasthito durAcAraH, suprasthitaH sadanuSThAnaH / duHprasthito yAtmA samagraduHkhaheturiti vaitaraNyAdirUpaH, suprasthitazca sakalasukhaheturiti kAmadhenvAdikalpaH / tathA ca pravrajyAyAmeva suprasthitatvAt khasyAnyeSAM ca yAgakSemakaraNakSamatvAt mama nAthatvamiti sUtradvayArthaH // 37 // punaranyathA'nAthatvamAha mUlam-imA hu annAvi aNAhayA nivA!, tamegacitto nihuo suNAhi / niaMThadhamma lahiANa vI jahA, sIdaMti ege baha kAyarA narA // 38 // vyAkhyA-'imatti' iyaM, huH pUttauM, anyA aparA, apiH samuccaye, anAthatA, yadabhAvAdahaM nAtho jAta iti bhaavH| 'Nivatti' henRpa ! tAmanAthatAmekacitto nibhRto sthiraH zRNu / kA punarasau ? ityAha-nirgranthadharma sAdhvAcAraM labdhvA'pi, yathetyupadarzane, sIdantitadanuSThAnaM prati zithalIbhavanti / eke kecana, bahu prakAmaM yathAsyAttathA, kAtarA nissatvA narA manuSyAH / yadvA bahukAtarA ipanniHsatvAH, sarvathA niHsatvAnAM hi nirgranthamArgAGgIkAra eva mUlato'pi // 409 // hU~
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamamadhyayanam gA39-40 na syAdityevamuktaM / sIdantazca te nAtmAnamanyAMzca rakSituM kSamA itIyaM sIdanalakSaNA'parA'nAthateti bhAvaH // 38 // tAmeva darzayati mUlam-jo pavaittA Na mahatvayAI, sammaM ca no phAsayaI pmaayaa| aNiggahappA ya rasesu giddhe, na mUlao chiMdai baMdhaNaM se // 39 // vyAkhyA-yaH pravrajya mahAvratAni samyag na spRzati, na sevate, pramAdAt / anigRhItAtmA, avazIkRtAtmA / bandhanaM rAgadveSAtmakam // 39 // __ mUlam-AuttayA jassa ya natthi kAI, iriAi bhAsAi thesnnaae| AyANanikkheva dugaMchaNAe, na vIrajAyaM aNujAi maggaM // 40 // vyAkhyA-AyuktatA sAvadhAnatA yasya nAsti kAcidatikhalpApi / 'AyANetyAdi' luptavibhaktidarzanAdAdAnanikSepayorupakaraNagrahaNanyAsayoH, tathA jugupsanAyAM pariSThApanAyAM / ihocArAdInAM saMyamAnupayogitayA jugupsanIyatvenaiva pariSThApanAt pariSThApanaiva jugupsanoktA / sa munirvIrairyAto gato vIrayAtastaM nAnuyAti mArga samyakadarzanAdikaM muktipatham // 40 // tathA ca-- 12
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 410 // 434964**$*36486496A mUlam -ciraMpi se muMDaI bhavittA, athirabae tavaniamehiM bhtte| viMzatitamaciraMpi appANa kilesaittA, na pArae hoI hu saMparAe // 41 // madhyayanamvyAkhyA-ciramapi muNDa eva muNDana eva sakalAnuSThAnavimukhatayA ruciryasyAsau muNDarucirbhUtvA, asthiratratazca I (20) CgA41-43 Jcalavratastaponiyamebhyo bhraSTaH, ciramapyAtmAnaM klezayitvA locAdinA bAdhayitvA, na pArago bhavati, hurvAkyAlaMkAre, 'saMparAetti' samparAyasya saMsArasya // 41 // mUlam-polleva mudrI jaha se asAre. ayaMtie kUDakahAvaNe vaa| rADhAmaNI veruliappagAse, amahagghae hoi hu jANaesu // 42 // vyAkhyA--pauleva supiraiva na manAgapi niviDA muSTiyathA muSTiriva sa dravyamuniH asAraH, asAratvaM ca dvayorapi sadarthazUnyatvAt / ayaMtritaH kUTakArSApaNa iva, yathAhyasau kUTatvAnna kenApi niyaMtryate, tathaiSo'pi nirguNatvAdupekSyata eveti bhAvaH / kuta evamityAha-yato rADhAmaNiH kAcamaNivaiDUryaprakAzo vaiDUryamaNikalpo'pi amahArghakaH amahAmUlyo bhavati, huravadhAraNe 'jANaesutti' jJeSu dakSepu, mugdhajanavipratArakatvAttasya // 42 // // 410 // mUlam--kusIlaliMgaM iha dhAraittA, isijjhayaM jIviya vuuhittaa| asaMjae saMjayalappamANe, viNicAyamAgacchai se ciraMpi // 43 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamamadhyayanam gA44-45 vyAkhyA--kuzIlaliGgaM pArzvasthAdiveSamiha janmani dhArayitvA, RSidhvajaM sAdhucihaM rajoharaNAdi 'jIviatti' jIvikAyai jaTharabharaNArtha vRMhayitvA, idameva pradhAnamiti khyApanenopabRMhya, ata evAsaMyataH san 'saMjayalappamA tti' saMyatamAtmAnaM lapan bhASamANaH, vinighAtaM vividhAbhighAtarUpamAgacchati sa ciramapyAstAM khalpakAlaM narakAdAviti bhAvaH // 43 // ihaiva hetumAha mUlam--visaM pivittA jaha kAlakUDaM, haNAi satthaM jaha kuNgghiiaN| eseva dhammo visaovavaNNo, haNAi veAla ivAvivaNNo // 44 // vyAkhyA-viSaM 'pivittatti' ApatvAt pItaM, yathA kAlakUTa 'haNAitti' hanti, zastraM ca yathA kugRhItaM kutsitaprakAreNa gRhItaM, 'esevatti' eSa evaM viSAdivat dharmaH sAdhudharmo viSayopapannaH zabdAdiviSayalAmpaTyayukto hanti, durgatipAtahetutvena dravyamunimitigamyaM / vetAla ivAvipannA maMtrAdibhiraniyaMtritaH sAdhakamiti gamyam // 44 // mUlam-jo lakkhaNaM suviNa pauMjamANe, nimittakoUhalasaMpagADhe / kuheDavijjAsavadArajIvI, na gacchaI saraNaM tammi kAle // 45 // ___ vyAkhyA-yo lakSaNaM khapnaM ca prayuMjAno vyApArayan , nimittaM bhaumAdi, kautukaM cApatyAdyartha snAnAdi, tayoH |saMpragADhaH prasakto yaH sa tathA / kuheTakavidyA alikAzcaryakArimaMtrataMtrajJAnAtmikAstA eva karmavandhahetutvAdAzravadvA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 411 // 15 18 rANi tairjIvituM zIlamasyeti kuheTakavidyAzravadvArajIvI / na gacchati na prApnoti zaraNaM, tasmin phalopabhogopala lAviMzatitama[kSite kAle samaye // 45 // amumevArtha vizeSAdAha madhyayanam . | (20) mUlama-tamaMtameNeva u se asIle, sayA duhI vippriaasuvei|| lagA 46-47 saMdhAvai naragatirikkhajoNI, moNaM virAhittu asAharUve // 46 // vyAkhyA-'tamaMtameNeva utti' atimithyAtvopahatatayA tamastamasaiva prakRSTAjJAnenaiva, tuH pUttauM, sa dravyamuniH a-I zIlaH sadA duHkhI virAdhanAjanitaduHkhAnugato 'vipariAsuveitti' viparyAsaM tatveSu vaiparItyamupaiti, tatazca sandhAvati satataM gacchati narakatiryagyonIH, maunaM cAritraM virAdhyAsAdhurUpastatvato'yatikhabhAvaH san / anena virAdhanAyA anubandhavat phalamuktam // 46 // kathaM maunaM virAdhayati, kathaM vA narakatiryaggatIH sandhAvatItyAhamUlam--uddesiaM kIagaDaM niAgaM, na muMcaI kiMci aNesaNijaM / aggI vivA sababhakkhI bhavittA, io cuo gacchai kahu pAvaM // 47 // // 411 // vyAkhyA-niAgaMti' nityapiNDaM, 'aggIvivatti' agniriva sarvamaprAsukamapi bhakSayatItyevaMzIlaH sarvabhakSI bhUtvA kRtvA ca pApaM, ito bhavAcyuto gacchati, kugatimiti zeSaH // 47 // kuta etadevamityAha
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-na taM arI kaMThachittA karoti, jaM se kare appaNiA durappA / viMzatitamase nAhiI maccu muhaM tu patte, pacchANutAveNa dayAvihUNo // 48 // madhyayanam lagA 48-49 vyAkhyA-na naiva tamiti prakramAdanathai, ariH kaNThacchettA karoti, yaM se tasya karotyAtmIyA durAtmatA duSTAcArapravRttirUpA / na cemAmAcarannapi janturatyantamUDhatayA vetti, paraM sa durAtmatAsevI jJAsyati durAtmatAM mRtyumukhaM tu maraNasamayaM punaH prAptaH / pazcAdanutApena hA ! duSTu mayAnuSThiteyamityevaMrUpeNa, dayayA saMyamena vihInaH san / yatazcaivamanarthahetuH pazcAttApahetuzca durAtmatA, tata Adita evAsau tyAjyetyarthaH // 48 // yastu prAnte'pi mohena durAtmatAM / tathAtvena na jAnAti tasya kiM syAdityAhamUlam-nirahiA naggaruI u tassa, je uttimahaM vivajjAsamei / imevi se natthi parevi loe, duhaovi se jhijjhai tattha loe // 49 // vyAkhyA-nirarthikA 'tu'zabdasyaivakArArthasyeha sambandhAnnirarthikaiva niSphalaiva nAgye zrAmaNye rucistasya yaH 'uttimaTuMti' supUvyatyayAdapezca gamyatvAduttamArthe'pi prAntasamayArAdhanArUpe, AstAM pUrva, viparyAsaM durAtmatAyAmapi sundarAtmatAjJAnarUpaM eti gacchati, yastu mohamapohya durAtmatAM tathAtvena jAnAti, tasya tu khanindAdinA syAdapi kiJcitphalamiti bhAvaH / tatazca 'imevitti' ayamapi pratyakSo loka iti yogaH, se tasya nAsti / na kevalamayameva,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 412 // viMzatitamamadhyayanam (20) gA50-51 kintu paro'pi bhvaantrruupH| tatrehalokAbhAvaH kAyaklezahetulocAdisevanAt , paralokAbhAvazca kugatigamanAt / evaM ca 'duhaovitti' dvidhApi aihikapAratrikArthAbhAvena sa jantuH 'jhijjhaitti' aihikapAratrikAthasampattimato janAn vIkSya, dhigmAmubhayabhraSTamiti cintayA kSIyate / tatretyubhayalokAbhAve sati, loke jagati // 49 // tato'sau yathAnutApamApadyate tathA darzayatimUlam-emevahAchaMdakusIlarUve, maggaM virAhittu jiNuttamANaM / kurarI vivA bhogarasANugiddhA, nirahasoA paritAvamei // 50 // / vyAkhyA-evamevoktarUpeNaiva mahAvratAsparzanAdinA prakAreNa yathAchandAH svarucikalpitAcArAH, kuzIlAzca kutsitazIlAstadrUpAstatvabhAvAH, mArga virAdhya jinottamAnAM / kurarIva pakSiNIva bhogarasAnugRddhA nirarthaH zoko yasyAH sA nirarthazokA paritApaM pazcAttApameti prApnoti / yathA sA''mipagRddhA mukhAttapizitapezikA parapakSibhyo vipatprAptau zocati, na ca tataH ko'pi vipatpratikAra iti, evamayamapi bhogarasagRddha aihikAmuSmikApAyaprAptau / tato'sya khAnyatrANAkSamatvAdanAthatvameveti bhAva iti sUtratrayodazakArthaH // 50 // idaM ca zrutvA yatkArya tadAhamUlam--socANa mehAvi subhAsiaM imaM, aNusAsaNaM naanngunnovveaN| maggaM kusIlANa jahAya savaM, mahAniaMThANa vae paheNaM // 51 // // 412 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 vyAkhyA - zrutvA he medhAvin ! suSTu bhASitaM idamanantaroktaM anuzAsanaM zikSaNaM jJAnena guNena ca prastAvAdviratirUpeNopapetaM jJAnaguNopapetaM, mArga kuzIlAnAM hitvA sarva, mahAnirgranthAnAM 'vapatti' vrajestvaM 'paheNaMti' pathA // 51 // tataH kiM phalamityAha - mUlam -- carittamAyAraguNannie tao, aNuttaraM saMjama pAliANaM / nirAsave saMkhaviANa kammaM, uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 52 // vyAkhyA - 'carittamAyaratti' makAro'lAkSaNikaH, cAritrAcArazcAritrAsevanaM, guNa iha jJAnarUpastAbhyAmanvitazcAritrAcAraguNAnvitaH / tato mahAnirgranthamArgagamanAt anuttaraM pradhAnaM saMyamaM yathAkhyAtacAritrarUpaM pAlayitvA nirAzravaH saMkSapayya kSayaM nItvA karma upaiti sthAnaM, vipulaM ca tadanantAnAmapi tatrAvasthiteruttamaM ca pradhAnatvAdvipulottamaM, dhruvaM nityaM muktimityarthaH // 52 // upasaMhAramAha mUlam -- evaggadaMtevi mahAtavodhaNe, mahAmuNI mahApaiNNe mahAyase / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuaM, se kAhae mahayA vitthareNaM // 53 // vyAkhyA - evaM uktanItyA sa muniH kathayatIti saMbaMdhaH, sa kIdRzaH 1 ityAha- ugraH karmazatruM prati dAntazca viMzatitama madhyayanam. gA52053
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 413 // 15 18 21 24 indriyanoindriyadamanAt ugradAntaH / apiH pUta, mahAtapodhanaH mahAmunirmahApratijJo dRDhavrata ata eva mahAyazAH, mahAnirgranthebhyo hitaM mahAnirgranthIyaM idaM pUrvoktaM mahAzrutaM sa kathayati mahatA vistareNeti sUtratrayArthaH // 53 // tatazcamUlam - tuTTho a seNio rAyA, iNamudAhu kathaMjalI | aNAhattaM jahAbhUyaM, sudda me uvadaMsiaM // 54 // vyAkhyA -- tuSTazceti caH punararthe bhinnakramazca, tataH zreNikaH punaridamudAhRtavAn yathAbhUtaM satyam // 54 // mUlam -- tubbhaM suladdhaM khu maNussajammaM, lAbhA suddhA ya tume mahesI / tubhe sAhAya sabaMdhavA ya, jaM bhe ThiA maggi jiNuttamANaM // 55 // vyAkhyA -- 'suladdhaM khutti' sulabdhameva, lAbhA varNAdiprAptirUpAH 'jaM bhetti' yadyasmAt 'bhe' bhavantaH // 55 // mUlam - taM'si NAho aNAhANaM, savabhUANa saMjayA ! / khAmemi te mahAbhAga !, icchAmu aNusAsiuM 56 vyAkhyA -- iha pUrvArddhanopabRMhaNAM kRtvA uttarArddhana kSamaNAmupasampannatAM cAha -tatra 'tetti' tvAM 'aNusAsiuMti' anuzAsayituM zikSayituM tvayAtmAnamiti gamyam // 56 // punaH kSamaNAmeva vizeSeNAha - mUlam - pucchiUNa mae tubbhaM, jhANaviggho u jo kao / nimaMtiA ya bhogehiM, taM savaM mariseha me // 57 // vyAkhyA -- 'pucchiUNatti' kathaM tvaM yauvane prabrajitaH ? ityAdi pRSTvA yo yuSmAkaM mayA dhyAnavighnaH kRtaH, nimaMtri tAzca yadyUyaM bhogaistatsarva marSayata kSamadhvaM mameti sUtracatuSkArthaH // 57 // adhyayanArthopasaMhAramAha viMzatitama madhyayanam. (20) gA54-57 // 413 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitama. madhyayanam gA 50-60 mUlam-evaM thuNittANa sa rAyasIho-'NagArasIhaM paramAi bhattie / saoroho sapariaNo sabaMdhavo, dhammANuratto vimaleNa ceasA // 58 // vyAkhyA-'saorohotti' sAvarodhaH sAntaHpuraH 'vimaleNatti' vigatamithyAtvamalena cetsoplkssitH|| 58 // malam-UsasiaromakUvo,kAUNa ya payAhiNaM / abhivaMdittA sirasA, atijAto narAhivo // 59 // vyAkhyA-'atijAtotti' atiyAtaH khasthAnaM gataH // 59 // mUlam-iarovi guNasamiddho, tiyattigutto tidaMDavirao a| vihaga iva vippamukko, viharai vasuhaM vigayamohotti bemi // 6 // vyAkhyA-itaro muniH so'pi vihaga iva vipramuktaH pratibandharahitaH, vigatamohaH kramAtsamutpannakevalajJAnatveneti sUtratrayArthaH // 60 // iti bravImIti prAgvat // 20 // fyaayaammaanniyaayiru iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau viMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 20 // illaillaillaillailtu
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ POAD RAGRAGHAGRAT daeii "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " viMzatitamamadhyayanaM smpuurnnm||20|| "vallabhavijayastveSa, zilyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham / / 1 // " JOS JOGING raa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha ekaviMzamadhyayanam // ekaviMzama dhyayanam ||AUM||vyaakhyaatN viMzatitamamadhyayanaM, athaikaviMzaM smudrpaaliiyaakhymaarbhyte| asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane'nAtha. gA1-3 tatvamuktaM, taca paribhAvya viviktacaryayA caritavyaM / sA ca samudrapAladRSTAntanAnanocyate, iti sambandhasyAsyedamAdi sUtram mUlam-caMpAe pAlie nAma, sAvae Asi vANie / mahAvIrassa bhagavao, sIse so u mhppnno||1|| ___ vyAkhyA-mahAvIrasya bhagavataH ziSyaH 'so utti' sa punaH, tacchiSyatA cAsya tatpratibodhitatvAt // 1 // __ mUlam-niggaMthe pAvayaNe, sAvae se vikovie / poeNa vavaharate, pihuMDaM nagaramAgae // 2 // vyAkhyA nairgranthe nirgranthasambandhini pravacane sa pAlito 'vikovietti' vizeSeNa kovido vikovidaH, pote pravahaNena vyavaharan vyApAraM kurvan , pihuMDaM pihuMDasaMjJam // 2 // mUlam-pihuMDe vavaharaMtassa, vANio dei dhUaraM / taM sasattaM paigijjha, sadesamaha pathio // 3 // ||3|| ___ vyAkhyA-vANio dei dhUaraMti' tadguNAkRSTacetAH ko'pi vaNig dadAti duhitaraM putrI, tAM sasatvAM sagI hai| pratigRhyAdAya khadezamatha prasthitaH // 3 // u070
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mUlam-aha pAliassa gharaNI, samuddami pasavaI / aha dArae tahiM jAe, samuddapAlitti nAmae // 4 // ekviNshm||415|| dhyayanam vyAkhyA--'tahiti' tatra samudre // 4 // (21) mUlam-khemeNa Agae caMpaM, sAvae vANie gharaM |sNvdddde ghare tassa, dArae se suhoie // 5 // gA4-9 bAvattari kalAo a, sikkhie nIikovie / jovaNeNa ya saMpanne, surUve piadaMsaNe // 6 // tassa rUvavaiM bhaja, piA ANei rUviNiM / pAsAe kIlae ramme, devo doguMdago jahA // 7 // vyAkhyA-rUviNiti' rUpiNIsaMjJAM, prAsAde krIDati, tayA saheti shessH||5||6||7|| mUlam-aha annayA kayAi, pAsAyAloaNe tthio| vajjhamaMDaNasobhAgaM, vajjhaM pAsai vajjhagaM // 8 // ____ vyAkhyA--athAnyadA kadAcit prAsAdAlokane gavAkSe sthitaH san samudrapAlo vadhyamaNDanAni raktacandanakaravIharAdIni taiH zobhA yasya sa vadhyamaNDanazobhAkastaM vadhyaM vadhArha kaJcana tAzAkAryakAriNaM pazyati, vadhye vadhyabhUmau gaccha tIti vadhyagastaM, ihopacArAdvadhyazabdena vadhyabhUruktA // 8 // 21 mUlam-taM pAsiUNa saMvegaM, samuddapAlo innmbbvii| aho asuhANa kammANaM, nijANaM pAvagaM imN||9||4||415|| 4 vyAkhyA-taM dRSTvA saMvegaM saMvegakAraNaM samudrapAla idaM vakSyamANamabravIt , aho ! azubhAnAM karmaNAM niryANama vasAnaM vipAka ityarthaH, pApakamazubhamidaM pratyakSaM, yadayaM varAko vadhArthamitthaM nIyate // 9 // RECE9%A4%84- 8ANSAR
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzama dhyayanam 4 gA10-12 mUlam-saMbuddho so tahiM bhayavaM, paramaM sNvegmaago|aapucch'mmaapiaro, pavae anngaariaN|| 10 // __ vyAkhyA-evaM dhyAyan sambuddhaH samudrapAlaH 'tahiM' tatra prAsAdAlokane, ApRcchaya mAtApitarau 'pavaetti' prAtrA- jit pratipede'nagAritAmiti sUtradazakAvayavArthaH, zeSaM vyaktaM, evamagrepi // 10 // pravrajya ca yathAyaM AtmAnamanuzAsitavAn yathA vA prAvarttata tathAhamUlam-jahittu saMgaM ca mahAkilesaM, mahaMtamohaM kasiNaM bhayAvahaM / pariAyadhammaM ca'bhiroyaijjA, vayANi sIlANi parIsahe a||11|| vyAkhyA-hitvA tyaktvA saGga khajanAdisambandhaM, caH pRttau, mahAklezaM mahAduHkhaM, mahAnmohaH khyAdiviSayo'jJAnarUpo vA yasmAt sa mahAmohastaM, kRtsnaM sarva, kRSNaM vA kRSNalezyAhetutvAt , ata eva vivekinAM bhayAvaha, paryAyo vrataparyAyastatra dharmo mahAvratAdiH paryAyadharmastaM, caH prattau, abhirocayedbhavAn he Atman ! iti prkrmH| paryAyadharmameva vizeSAdAha-vratAni mahAvratAni, zIlAnyuttaraguNarUpANi, parIpahAniti parISahasahanAni cAbhirocayediti yogH|| 11 // tadanu yatkAryaM tadAhamUlam-ahiMsa saccaM ca ateNagaM ca, tatto ya baMbhaM apariggahaM ca / paDivajjiA paMca mahatvayAI, carija dhamma jiNadesi viU // 12 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 416 // 15 ekaviMzamadhyayanam (21) gA13-14 SARIOCASSEIOSAS vyAkhyA-ahiMsAM satyamastainyakaM ca tatazca brahma brahmacarya aparigrahaM ca pratipadyaivaM paJca mahAvratAni caredAseveta, na tu svIkAramAtreNaiva tisstthedityrthH| dharma zrutacAritrarUpaM jinadezitaM 'viUtti' vidvAn bhavAn he Atman ! // 12 // mUlam-savehiM bhUehiM dayANukaMpI, khaMtikkhame sNjybNbhyaarii| ___ sAvajjajogaM parivajayaMto, careja bhikkhU susamAhi iMdie // 13 // vyAkhyA-sarveSu bhUteSu dayayA hitopadezarUpayA rakSaNarUpayA ca anukampanazIlo dayAnukampI, kSAntyA na tvazaktyA kSamate durvacanAdIti kSAntikSamaH, saMyataH samyagU yataH sa cAsau brahmacArI ca saMyatabrahmacArI, pUrva vratapratipatyA''gate'pi brahmacArIti punaH kathanaM brahmacaryasya durddharatvajJaptyai // 13 // mUlam-kAleNa kAlaM viharija raTTe, balAbalaM jANia appaNo a| sIho va saddeNa na saMtasijjA, vayajoga succA Na asabbhamAhu // 14 // vyAkhyA-kAlena pAdonapauruSyAdinA, kAlamiti kAlocitaM pratyuprekSaNAdi kRtyaM, kurvaniti zeSaH / viharet rASTra maNDale upalakSaNatvAddhAmAdau ca / balAbalaM sahiSNutvAsahiSNutvarUpaM jJAtvA''tmano yathA yathA saMyamayogahAnirna / syAttathA tatheti bhAvaH / anyaca siMha iva zabdena prakramAdbhayotpAdakena na saMtrasyet naiva satvAcalet he Atman ! bhavA SEORARIASENASAHANG // 416
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzama|dhyayanamaH gA 15-16 niti sarvatra gamyate / tathA vaco yogamarthAdazubhaM zrutvA nA'sabhyaM 'Ahutti' ArSatvAdryAt // 14 // tarhi kiM kuryAdityAhamUlam-uvehamANo u parivaejA, piamappiaM saba titikkhejaa| na saba savattha'bhiroaijjA, na yAvi pUaM garahaM ca saMjae // 15 // vyAkhyA-upekSamANaH kuvacanavaktAramavagaNayan parivrajet , tathA priyamapriyaM sarva titikSeta saheta, na sarva vastu sarvatra sarvasthAne'bhirocayet , yathAdRSTAbhilASuko mAbhUditi bhAvaH / na cApi pUjAM, gahIM ca paranindAM, abhirocayediti yogaH // 15 // nanu bhikSorapi kimanyathAbhAvaH sambhavati ? yadevamAtmAnuzAsyate ityAha mUlam-aNega chaMdA miha mANavehi, je bhAvao saMpakarei bhikkhU / ____ bhayabheravA tattha uiMti bhImA, divA maNussA aduvA tiricchA // 16 // | vyAkhyA-aneke chandA abhiprAyA bhavantIti gamyaM, 'mihatti' makAro'lAkSaNikaH, iha jagati mAnaveSu / yAnanekachandAn bhAvatazcittavRtyA samprakaroti bhRzaM vidhatte, bhikhutti' apergamyatvAdbhikSurapi karmavazagaH, tata evetthamAtmAnuzAsyate iti bhAvaH / kiJca bhayena bhayajanakatvena bhairavA bhISaNA bhayabhairavAH tatreti vratapratipattau udyanti udayaM yAnti bhImA raudrAH, asya ca punaH kathanamatiraudratvakhyApakaM,divyA mAnuSyakA athavA tairazcA upasargAH iti zeSaH // 16 // tathA SEARCHSHALARASANG
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 417 // 15 4-6464-964-64-2-12-- mUlam-parIsahA duvisahA aNege, sIdati jatthA bahukAyarA nraa| ekaviMzamase tattha patte na vahija bhikkhU , saMgAmasIse iva nAgarAyA // 17 // dhyayanam. (21) vyAkhyA-parIpahA durviSahA dussahA aneke udyantIti yogaH, sIdanti saMyama prati zithilIbhavanti 'jatthA'iti gA 17-19 yatra yeSUpasargeSu parISaheSu ca satsu bahu bhRzaM kAtarAH narAH, se' ityatha tatra teSu prApto navyatheta na satvAcaledbhavA bhikSuH san saGgrAmazIrSa iva naagraajH|| 17 // mUlam-sItosiNA daMsamasAya phAsA, AyaMkA vivihA phusaMti dehaM / ___ akukkuo tattha'hiyAsaejA, rayAI kheveja purekaDAI // 18 // vyAkhyA-zItoSNadaMzamazakAH, ca-zabda uttaratra yokSyate, sparzAstRNasparzAdayaH, AtaGkAzca vividhAH spRzanti upa-11 tApayanti dehaM bhavata iti gamyaM / 'akukaotti' kutsitaM kUjati kukujo na tathA akukUjastatra zItAdisparzane'dhi-18 saheta, anena cAnantarasUtrokta evArthaH spaSTatArthamanvayenoktaH / IdRzazca san rajAMsi jIvamAlinyahetutayA karmANi | 'khevejatti' kSipet purAkRtAni // 18 // // 417 // mUlam-pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaM ca bhikkhU sayayaM viakkhnno| meruva vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahejjA // 19 //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA20-21 vyAkhyA-'meruva' ityAdi-merurvAteneva parIpahAdinA'kampamAnaH, 'Ayaguttetti' guptAtmA, anena sUtreNa parISaha-| ekaviMzamasahanopAya uktaH // 19 // kiJca dhyayanam mUlam-aNuNNae nAvaNae mahesI, nayAvi praaMgarIhaM ca saMjae / se ujubhAvaM paDivajja saMjaye, nivANamaggaM virae uvei // 20 // vyAkhyA-anunnato nAvanato maharSiH, na cApi pUjAM gahIM ca pratIti zeSaH, 'saMjaetti' sajetsaGgaM kuryAt / tatrA-3 nunnataH pUjAM prati, anavanatazca gahA~ prati, 'se' iti sa evamAtmAnuzAsakaH, RjubhAvaM pratipadya saMyato nirvANamArga samyag jJAnAdikaM virataH sannupaiti prAmoti / tatkAlApekSayA vartamAnanirdezaH // 20 // tataH sa kIdRzaH san ki karoti ? ityAha mUlam-arairaisahe pahINasaMthave, virae Ayahie pahANavaM / ___paramapaehiM ciTaI, chinnasoe amame akiMcaNe // 21 // __ vyAkhyA-aratiratI saMyamAsaMyamaviSaye sahate tAbhyAM na vAdhate ityaratiratisahaH, prahINaH saMstavaH pUrvapazcAtpa-| ricayarUpo yasya saH tathA, virata Atmahita iti spaSTaM, pradhAnaH saMyamo muktihetutvAtsa yasyAstyasau pradhAnavAn ,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 418 // paramArtho mokSastasya padAni samyakdarzanAdIni teSu tiSThati, 'chinnazokaH' 'amamaH' 'akiJcanaH' imAni trINi|| ekaviMzamapadAni mitho hetutayA vyAkhyeyAni // 21 // | dhyayanam. mUlam-vivittalayaNANi bhaijja tAI, nirUvalevAiM asaMthaDAI / (21) gA 22-23 isIhiM ciNNAI mahAyasehiM, kAyeNa phAseja parIsahAI // 22 // vyAkhyA-viviktalayanAni khyAdirahitopAzrayAn 'bhaijatti' bhajati, trAyI, viviktatvAdeva nirupalepAni bhAvato'bhiSvaGgarahitAni dravyatastadarthaM nopalipsAni, asaMskRtAni bIjAdibhiravyAptAni ata eva RSibhizcIrNAni sevitAni mahAyazobhiH, tathA kAyena 'phAsejatti' spRzati sahate parIpahAn // 22 // tataH sa kIzo'bhUdityAha mUlam-sa nANanANovagae mahesI. aNuttaraM cariuM dhammasaMcayaM / aNuttarenANadhare jasaMsI, obhAsai sUrie vaMtalikkhe // 23 // vyAkhyA-sa samudrapAlarSiAnaM zrutajJAnaM tena jJAnamavabodhaH prakramAkriyAkalApasya tenopagato yukto jJAnajJAno- 418 // pagato maharSiH, anuttaraM caritvA dharmasaMcayaM kSAtyAdidharmasaMcayaM, 'aNuttarenANadharetti' ekArasyAlAkSaNikatvAt anu-5 ttarajJAnaM kevalAdvaM taddharo yazasvI avabhAsate jagati prakAzate sUrya ivAntarikSe iti trayodazasUtrArthaH // 23 // upasaMhArapUrvaM tasyaiva phalamAha
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA 24 mUlam-duvihaM khaveUNa ya puNNapAvaM, niraMgaNe sabao vippamukke / mAekaviMzama dhyayanam. tarittA samudaM va mahAbhavohaM, samuddapAlo apuNAgamaM gaetti bemi // 24 // | vyAkhyA-dvividhaM ghAtibhavopagrAhibhedena dvibhedaM puNyapApaM zubhAzubhaprakRtirUpamarthAtkarma kSitvA, niraGgataH prastAvAsaMyama prati nizcalaH zailezyavasthA prApta ityarthaH, sarvato bAhyAdAbhyantarAccAbhiSvaMgahetorvipramuktaH, tIA samudramiva mahAbhavaughaM devAdijanmasantAnaM, samudrapAlo'punarAgamAMgatiM muktiM gata iti sUtrArthaH // 24 // iti bravImIti prAgvat // 21 // *** iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalahagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 21 // **%*% 9
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " ekaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||21|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " MUSIC ResbAlpaka
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvAviMzamadhyayanam // dvAviMzamadhyayanam gA 1-4 ||AUM||uktmekviNshmdhyynmth rathanemIyAkhyaM dvAviMzamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane viviktacaryoktA, sA ca dhRtimatA sukareti kathaJcidutpannavizrotasikenApi rathanemivaddhatirAdheyetyevaM sambandhasyAsyedamAdau sUtrammUlam-sorIapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / vasudevitti nAmeNaM, rAyalakkhaNasaMjue // 1 // vyAkhyA-rAjalakSaNAni cakravastikAGkazAdIni zauryodAryAdIni vA, taiH saMyuto rAjalakSaNasaMyutaH // 1 // hai mUlam-tassa bhajjA duve Asi, rohiNI devaI thaa| tAsiMdoNhapi do puttA, ihA rAmakesavA // 2 // vyAkhyA-'duve Asitti' dve abhUtAM 'tAsiMti' tayoH, iha ca pUrvotpannatvena zrInemivivAhAdAvupayogitvena ca rAmakezavayoH pUrvamabhidhAnam // 2 // mUlam-soriapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / samuddavijae nAmaM, rAyalakkhaNasaMjue // 3 // ___ vyAkhyA-iha punaH zauryapurAbhidhAnaM samudravijayavasudevayorekatrAvasthitidarzanArtham // 3 // mUlam-tassa bhajA sivA nAma, tIse putte mhaayse| bhayavaM ariTunemitti, loganAhe dmiisre||4|| SSSSSSSSSSS
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 420 // vA5A5%25EARCANACEAESO vyAkhyA-'damIsaretti' daminAmIzvaro damIzvaraH, kaumAra eva mAravijayAditi sUtracatuSkArthaH / zeSaM pratItameva-13 dvAviMzamamagre'pi jJeyam // 4 // atra prasaGgAgataM zrInemIzvaracaritaM kiJciducyate, tathA hi dhyayanam (22) ___ atraiva bharatakSetre, pure'calapure'bhavat // nissImavikramadhanaH, zrIvikramadhano nRpH||1|| sadharmacAriNI tasya, neminAthadhAriNIsaMjJikA'bhavat // tayozcAbhUtsutazcata-khAnAkhyAto dhanAbhidhaH // 2 // kalAkalApamAsAdya, sa prApto yauvanaM caritam kramAt // rUpeNApratirUpeNa, vijigye nirjarAnapi // 3 // siMhasya rAjJaH kusuma-purAdhIzasya nandanAm // rUpAdharI- 1-13 kRtarati, ratidAM darzanAdapi // 4 // paTTAlikhitatadrUpaM, vIkSyAtyantAnurAgiNIm ||dhnH kanIM dhanavatI-mupayeme'nyadA mudA // 5 // [yugmam ] zriyA viSNuriva premNA, ramamANastayA samam // grISmamadhyandinenyedhu-vanoddezaM jagAma saH // 6 // tatra ceka tRSA zuSya-drasanAdharatAlukam // dharmazramAtirekeNa, mUrchitaM patitaM kSitI // 7 // tapaHkRzAGgamakRzaM, guNaiH zAntarasodadhim // muni dazaturmArga-bhraSTaM dhanavatIdhanI ||8||[yugmm ] tatastI dampatI sAdhu, tamupetya sasambhramau // zItalairupacArairdAga , vyadhattAM prAptacetanam // // taM ca khAsthyaM gataM natvA, dhano vinyvaamnH|| bhadantAnAmavasthAsau, kuto'bhUditi pRSTavAn ? // 10 // vAcaMyamo'pyuvAcaivaM, municandrAbhidho hyaham // gurugacchena saMyukto, vihartumacalaM purA // 11 // sArthASTo'nyadATavyAM, mohAbrAmyannitastataH // zrAntaH kSudhAtRSAkrAnto-trAyAto // 420 // mUrchayA'patam // 12 // cetanAM ca punaH praap-mupcaarairbhvtkRtaiH||dhrmlaabho'stu vastena, dharmasAhAyyadAyinAm // 13 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAA% IN EXA4% ASTRORSEE kizcArcAmantarA caitya-mivAddharmamantarA // zlAghyaM na syAnnajanmeti, prayatyaM tatra dhIdhanaiH // 14 // ityudIrya tayo-16 dvAviMzamogaM, samyaktvANuvratAdikam ||shraaddhdhrm jinaproktaM, municandramuni gau // 15 // tatastau pratyapadyetAM, gRhidharma dhyayanam zrIneminAtadantike // pratyalambhayatAM taJca, gRhe nItvA'zanAdinA // 16 // tAbhyAM ca dharmazikSAyai, rakSitaH sa mahAmuniH // thacaritram tatra sthitvA kiyatkAlaM, vyahAttidanujJayA // 17 // tau tu jAyApatI zuddhaM, zrAddhadharma tataH param // paryapAlayatAM |14-27 sneha-mivAnyonyamakhaNDitam // 18 // pradattamanyadA pitrA, dhano rAjyamapAlayat // vasundharamunistatrA-nyadA ca samavAsarat // 19 // taM ca jJAtvAgataM gatvA, dhanavatyA samaM dhnH|| praNamya bhavapAthodhi-nAvaM zuzrAva dezanAm // 20||virktH sa tato rAjye, nyasya putraM priyaanvitH|| pravrajyAmAdade tasmA-duroH prAjyamahotsavaiH // 21 // so'tha gItArthatAM prAptaH, prApyAcAryapadaM krmaat|| vyahArSIddharmadAnenA-'nugRhNan bhavino bahUn // 22 // vyadhattAnazanaM prAnte, dhano dhanavatIyutaH // vipadya tau ca saudharme-'bhUtAM zakrasamau surau // 23 // ___ "itazca" bharate'traiva vaitADhyo-ttarazreNiziromaNau // sUratejaHpure sUra-nAmA khecaracatrayabhUt // 24 // tasya vidyunmatI vidyu-nmeghasyevAjani priyA // dhanajIvazyutaH khargA-ttasyAH kukSAvavAtarat // 25 // pUrNe'tha samaye'sUta, sutaM sA puNyalakSaNam // pitA tasyotsavaizcitra-gatirityabhidhAM vyadhAt // 26 // varddhamAnaH kramAnnyAsI-kRtA iva guroH kalAH // sa gRhItvA'khilAH prApa, yauvanaM rUpapAvanam // 27 // E - 5
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 42 // ECEREALKAR52 | atha tatraiva vaitAbye-'pAcyazreNisthite'bhavat // bhUmAnanaGgasiMhAkhyo, nagare zivamandire // 28 // zaziprabhAMprabha- dvAviMzamaguNA, tasya rAjJI zaziprabhA // divo dhanavatIjIva-zyutvA tatkukSimAgamat // 29 // kramAcAjIjanatputrI, puNya- dhyayanam (22) rUpAM zaziprabhA // pitA ratnavatItyAkhyAM, tasyAzcake mahotsavaiH // 30 // krameNa varddhamAnA sA, khIkRtya sakalAH zrIneminA& kalAH // prapede yauvanaM varya-cAturyAmRtasAgaram // 31 // kaH syAdasyAH patiriti, pRSTaH pitrA'nyadA mudA // jJAnI sAthacaritram ko'pi jagau yaste, harttA divyamasiM karAt // 32 // yasyo nityacaitye ca, puSpavRSTirbhaviSyati // kanIratnamidaM martya- 28-40 ratnaM sa pariNeSyati // 33 // [ yugmam ] AcchettA khaDgaratnaM yo, mamApi sa mahAbalaH // jAmAtA bhavitetyantamumude bhUpatistataH // 34 // ___ athAtra bharate cakra-pure sugrIvabhUbhujaH // rAjJo yazakhinIbhadre, abhUtAmati vallabhe // 35 // tatrAdyAyAH suto jajJe, |jainadharmarato guNI // sumitro mitravatsajaH, sajanAjapramodane // 36 // padmAhvazchadmanAM samA-'parasthAstu suto'bhavat // vaimAtreyamamIbheju-ritIva guNavarjakaH // 37 // satyasminmama putrasya, rAjyaM khagne'pi durlabham // iti bhadrA sumitrasyA-'nyadA'dAdvipamaM viSam // 38 // viSeNa mUJchite tena, sumitre bhRzamAkulaH // sugrIvastasya maMtrAdyai-rupacArAnacIkarat // 39 // tairabhUttasya na khAsthyaM, tataH paurAnvito nRpaH // smAraM smAraM sutaguNAM-zvakranda bhRzamunmanAH 1 sadRk / 2 amI guNAH // 24 // 421 // R
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECRACAARAKARSA // 40 // naMSTvA bhadrA tvagAlokai-viSadeyamitIritA // channaM na tiSThetpApAnAM, pApaM lazunagandhavat ! // 41 // daivA-18|| dvAviMzama | dhyayanam tatrAgatazcitra-gatiyomnA brajastadA // vilapannUpapauraM ta-ddadarza puramAturam // 42 // jJAtvA ca viSavArtA tA-mu zrIneminAtIrya nabhaso drutam // maMtrAbhimaMtritAmbhobhiH, sumitramabhiSiktavAn // 43 // tatastaM prAptacaitanyaM, kimetaditivAdi thacaritram nam // nRpo'vAdIdvimAtA te, bhadrA'dAdulvaNaM viSam ! // 44 // ayaM cAzamayadvatsa !, bAndhavo hetumantarA // tanni-17 41-53 zamya sumitro'pi, tamityUce kRtAJjaliH // 45 // khanAmavaMzAkhyAnena, bhrAtaH ! karNau punIhi me // zrutaM nAmAdi puNyAya, tvAdRzAM hyupakAriNAm // 46 // mitraM citragatanAmA-dikaM tasmai tato'bravIt // tadAkarNya pramuditaH, sumitrastamado'vadat // 47 // viSeNa viSadAtrA ca, bahUpakRtamadya me // anabhrAmRtavRSTyA , no cettvadarzanaM kutaH! // 48 // jIvitadAtuH pAtuzca, baalmRtyuutthdurgteH|| kiM te pratyupakurveha, ghanasyeva jagajanaH ! // 49 // sumitraM mitratAM prAptaM, vadantamiti saMmadAt // papraccha khacchadhIrgantuM, svapuraM sUranandanaH // 50 // Uce sumitro viharan , suyazAH kevalI sakhe ! // ihA''gantA'dya vA zvo vA, taM natvA gantumarhasi ! // 51 // tenetyuktaH sa tatrAsthA-ttau codyAne'nyadA gatau // taM munIndraM vRtaM devaiH, varNAjasthamapazyatAm // 52 // tayormuditayoH samyak, tamAnamya niviSTayoH // zrutvA sugrIvabhUpo'pi, tatropetya nanAma tam // 53 // teSAmupAdizaddharma, kevalI jagatAM hitH|| taM cAkaye mudA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 422 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 54-68 citra-gatirityavadanmunim // 54 // mitrasyAsya prasAdena, zrutvA vo dezanAmimAm // zrAddhadharma prapadye'haM, prabho! samyaktvapUrvakam // 55 // ityudIryolasadvIryo, dharmakArye sa khecrH|| Adade dezaviratiM, virataH pApakarmaNaH // 56 // ___ athetyapRcchatsugrIva-staM munindraM kRtAJjaliH // viSaM datvA'sya matsUnoH, sA naMSTvA kA'gamadvibho ! // 57 // muni- jaMgau gatA'raNye, sA cauraItabhUSaNA // pallIzAyArpitA so'pi, tAmadAdvaNijAM dhnaiH|| 58 // tato'pi naSTA sA'TavyAM, dagdhA dAvAminA mRtA // prathamaM narakaM prApa, pApAnAM ka nu sadgatiH ! 59 // tatastu nirgatA prApyA-antyajajAyAtvamanyadA // hatA sapanyA kalahe, tRtIyAM gAminI bhuvam // 60 // tatastUddhRtya sA tIye-ggatau duHkhAni lapsyate // tadAkaye viraktAtmA, provAceti gurunRpaH // 61 // yatkRtedastayA cakre, so'sthAdatraiva tatsutaH // jagAma | narakaM sA tu, tatsaMsAraM dhigIdRzam // 62 // ityudIrya sumitrAya, dattvA rAjyaM sa pArthivaH // tasya kevalinaH pArthe, dIkSAM jagrAha sAgraham // 63 // sumitro'pi samitro'gA-tsare padmAya cArpayat // grAmAnkatyapi sa tveko, nigetya kaapygaatkudhiiH|| 64 // sumitramanyadApRcchaya, khapuraM suursuuryyo||dhrmkaary ca no mitra-miva sa vyasmaratvacit // 65 // atha ranavatIbhrAtA, kamalo'naGgasiMhasUH // sumitrabhaginI jahe, kaliGgAdhipateH priyAm // 66 // tacchRtvA vyAkulaM jJAtvA, sumitraM khecarAnanAt // Uce citragatirjAmi-mAneSye'nviSya satvaram // 67 // vidyayA tAM hRtAM jJAtvA, kamalena blaanvitH|| yayau citragatistUrNaM, nagare zivamandire // 68 // kamalena samaM tatra, nyagrahInyagrahIca tam // // 422 // 24
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAMARS 69-83 . taca jJAtvA'naGgasiMhaH, krudhA'dhAvata siMhavat ! // 69 // tatastayorabhayuddhaM, dAruNebhyo'pi dAruNam // citraM ca durjeyaM dvAviMzamajJAtvA-'naGgastaM khaGgamasmarat // 70 // jvAlAmAlAkulaM deva-dattaM zatrumadApaham // tatkhaDgaratnaM tatpANA-vApapAta dhyayanamaH zrIneminAtato drutam // 71 // anaGgo'ya jagI mUrkha !, ki mumUrSasi yAhi re ! // no cedeko'pi paJcatvaM, gantA tvamasinA' sAthacaritram munA // 72 // Uce citragatirloha-khaNDenAnena yo mdH||s te khabalahInatva-meva sUcayati sphuTam ! // 73 // ityuktvA vidyayA cakre, tamaskAyopamaM tamaH // pANisthamapi nApazya-ko'pi tlluptlocnH|| 74 // tamasiM tamasi vyAse, sadya Acchidya tatkarAt // sumitrajAmi cAdAya, yayau citragatistataH // 75 // kSaNAca timire kSINe, nRsiMho'naGgasiMharAT // pazyannApazyatkRpANaM, pANau taM ca ripuM purH||76 // kSaNaM vyaSIdatsmRtvA ta-jjJAnivAkyaM tutoSa ca // jJeyaH zAzvatacaitye'sau, dhyAyaMzceti gRhaM yayau // 77 // sumitrAyAkhaNDazIlAM, jAmiM citragatirdadau // bhaginIharaNotpanna-duHkhAtsa tu viraktavAn // 78 // rAjye nyasya tataH putraM, samIpe suyshomuneH|| sumitraH prAtrajacitra-gatistu khapure'vrajat // 79 // navapUrvI kiJcidUnA-madhityAnujJayA guroH // viharannekadaikAkI, sumitro magadheSvagAt // 80 // tatra grAmAvahiH kvApi, kAyotsargeNa taM sthitam // bhramaMstatrAgato'pazya-tpadmAhvastadvimAtRjaH // 81 // AkarNa bANamAkRSya, muniM hRdi jaghAna saH // munistu tasmai nAkupya-diti cAntaracintayat ! // 82 // doSo mamaiva yannAha-masmai rAjyamadAM tadA // tadeSa kSamayAmyena-manyAMzcAsumato'khilAn // 83 // dhyAyannitisu PAISAIAHAHAHAHAHA kA H ALISALMERS
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 423 // dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritram 84-98 mitro'pi, mitrarSi-vihitAnazanaH sudhiiH|| vipadya vAsavasamo, brahmaloke suro'bhavat // 84 // padmastu nizi tatraivA-'hidaSTo'- gAttamastamAm ! // sumitraM ca mRtaM jJAtvA, vyaSIdatsUrasUbhRzam // 85 // yAtrAmahotsave siddhA-yatane so'nyadA yayau // pare'pi mimilustatra, bhUyAMsaH khecarAdhipAH // 86 // ratnavatyA samaM tatrA-'naGgasiMho'pyupAgamat // tatra citragatirbhaktyA, jinAnabhyarcya tuSTuve // 87 // mitraM draSTuM sumitro'pi, surastatrAgatastadA // citrAM citragaterbhi, puSpavRSTiM vyadhAnmudA // 88 // vivedAnasiMho'pi, tameva duhituH patim // pratyakSIbhUya devo'pi, kiM mA vetsItyuvAca tam // 89 // devo maharddhistvamiti, prokte sUrabhuvA suraH // pratyabhijJAkRte pUrva-bhavarUpamadarzayat // 9 // |tato mudA citragati-rityuce parirabhya tam // mahAbhAga ! mayA dharmo, lebhe'sau tvatprasAdataH // 91 // devo'vAdI|diyaM lakSmI-stadA me jIvitArpaNAt // tvayA'dAyi na cettatra, mRtyau devagatiH ka me? // 92 // upakAramiti prAcyaM, vadantau vIkSya to mithaH // sUracakrIprabhRtayaH, sarve'modanta khecarAH // 93 // citro netrAdhvanA ratna-vatyAzcitte'vizattadA // tatsparddhayeva kAmo'pi, tatraiva vidadhe padam // 94 // lajAMzukamapAkRtya, sAtha kAmamahAkulA // |bhAvamAvizcakAra khaM, ceSTitairvividhairdutam // 95 // tAM ca kAmAturAM vIkSyA-'nasiMho vyacintayat // mamAsimiva jahe'sau, mano'pyasyA mahAmanAH // 96 // dade tadenAmatraiva, kAlakSepeNa kiM mudhA ? // dharmasthAne'thavA kArya|midaM nAheti dhImatAm ! // 97 // dhyAtveti svagRhaM so'gA-dvisRjyAtha suhRtsuram // pitrA sameM citragati-rapi tyuce parastvamiti, japa, tameva // 423 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 99-112 khasadanaM yayau // 98 // anaGgo'tha sutAM dAtuM, praipInmaMtriNamAtmanaH // so'pi gatvA praNamyaiva-mabravItsUracakriNam | // 99 // ayaM citragatI ratna-vatI ceyaM guNAdhikau // svarNaratne iva khAmin !, mitho yogAdvirAjatAm // 10 // prapadya tanmudA sUra-stAM sutenodavAyat // so'pi bheje yathAkAlaM, dharmasaukhye tayA samam // 101 ||raajyN citragatedatvA-'nyadA sUramahIpatiH // AdAya sadgurordIkSAM, kramAprApa paraM padam // 102 // tatazcitragatizcitra-kArividyAbalorjitaH // ciraM khecaracakritva-manvabhUccaNDazAsanaH // 103 // khasAmantasutau rAjya-kRte yuvA mRrti gatau // vIkSyA'nyadA citragatiH, prApa vairAgyamuttamam // 104 // tato nidhAya tanayaM, rAjye citragatinRpaH // paryabrAjIhamacarA-cAryapArthe priyAyutaH // 105 // ciraM vihRtya prAnte cA-'nazanena vipadya sH|| ratnavatyA samaM turyakalpe devatvamAsadat // 106 // ___ athAparavideheSu, vijaye padmasaMjJake // pure siMhapure nAnA, hariNandI nRpo'bhavat // 107 // tasya sAnvarthanAmAsIbhAdrAjJI tu priyadarzanA // cyutvA citragaterjIva-statkukSAvavatIrNavAn // 108 ||kaale cAsUta sA putraM, ratnamAkarabhUriva // tasyA'parAjita iti, nAmadheyaM vydhaannRpH|| 109 // krameNa kalayan vRddhi-mAdAya sakalAH kalAH // sa prApa puNyaM tAruNyaM, pUrNatvamiva candramAH // 110 // sapAMzukrIDitastasya, vayasyaH sacivAGgajaH // jajJe vimalavodhAkhyo, dvitIyamiva tanmanaH // 111 // kumArAvanyadA vAji-hRtau tau prApaturvanam // tadA'parAjito mitraM, maMtriputramado'vadata 12
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 112 // diSTyA'zcAbhyAM hRtAvAvAM, pitrAjJAvazayona cet // kathaM syAdAvayo ramyaM, dezAntaravilokanam ! // 113 // // 424 // || pitRbhyAmAvayoH sehe, virahaH sAmprataM tataH // na yAsyAvo gRhaM kintu, drakSyAvaH kautukaM bhuvaH ! // 114 // evama da stviti taM yAva-tpratyUce sacivAtmajaH // pAhi pAhItigistAva-tatrAgAtko'pi pUruSaH // 115 // mA bhaipIriti taM bhItaM, kumAro yAvadabravIt // kRpANapANayastAva-dAgustatrodbhaTA bhaTAH // 116 // muSitAsmatpuramamuM, haniSyAmo vayaM dhruvam // re pAnthau ! tadhuvAM yAta-miti te procire ca tau // 117 // zakro'pi mAM zritaM hantuM, na zaktaH ke || punaH pare ? // ityukte'tha kumAraNA-'dhAvaMste hantumuccakaiH // 118 // AkRSTAsiH kumArastA-nmRgAn siMha iva nyahan // tato naMSTvA tadUcuste, khavibhoH kozalezituH // 119 // sainyaM prapInRpojjaipI-kumArastadapi drutam // kRpI21| TayoneH sphurataH, puraH ko hi tRNotkaraH 1 // 120 ||aagaatttH svayaM bhuup-shcturnggcmuuvRtH|| datvAtha suhRdo dasyu, sajo'bhUdbhapabhUyudhe // 121 // utplutya dattadantAGgiH, kaJcidAruhya dantinam // hatvA dhoraNamArebhe, sa raNaM vAraNaM gataH! 6 // 122 // rAjJe'mAtyo'tha kopyUce, dRSTapUryupalakSya tam // tataH sainyAnapo janyA-niSIdhyeti jagAda tam // 123 // vatsa ! putrosi sakhyumeM, hrinnndikssmaabhujH|| vikrameNAmunA vIra !, na pitA hepitastvayA ! // 124 // diSTyA'|tithistvamAyAsI-rdiSTyA dRSTo'si ziSTa he ! // uktveti taM nRpaH khebha-mAropya pariSakhaje // 125 // maMtriputrAnvitaM taM ca, nItvA nijagRhaM nRpaH // mudA vyavAyatputryA, khayA kanakamAlayA // 126 // tatra sthitvA dinAnkAMzci-nmi dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritram 113-126 SEESSAGESSOS da // 424 // GENER
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ datrayukto'parAjitaH // vighno mA bhUtprayANasye-tyanuktvA niragAnnizi // 127 // gacchaMzca vipine hA! hA!, ni/- dvAviMzamaro/ti rodanam // Akaye karuNaM vIra-staM zabdamanu so'gamat // 128 // aprai caikAM jvalajjvAlA-jihvopAnte dhyayanam. zrIneminAsthitAM striyam // naraM caikaM samAkRSTa-karavAlaM dadarza sH|| 129 // yo'tra vIraH sa mAmasmA-tpAtu vidyaadhraadhmaat|| thacaritram iti bhUyastadAkramdat, zyenAttA varcikeva sA ! // 130 // athetyUce kumArasta-mare ! sajo bhavAjaye // abalAyAM lA127141 balamadaH, kiM durmada karoSi re ! // 131 // sArthaH pretyagatau bhIro-rasyAstvaM bhavitAsi re !||bruvnniti tataH so'pi, DuDhauke yodumuddhtH|| 132 // khaDAkhagi ciraM kRtvA, tau mitho ghAtavaJcinau // doyuddhena nyayudhyetAM, kampayantau gumAnapi // 133 // nAgapAzairvabandhAtha, taM punnAgaM sa khecaraH // tAMzca so'troTayattUrNa, jIrNarajUriva dvipH|| 134 // vidyAdharo'tha vidyAstraiH, prajahArAparAjitam // tAni na prAbhavanpuNya-balADhye tatra kiMcana / // 135 // athodite ravau mUrbhi, kumAreNAsinA htH|| papAta mUchitaH pRthvyAM, sadyo vidyAdharAgraNIH // 136 // khasthIkRtya punaryor3e, | kumaarnnoditsttH|| uvAca khecaraH sAdhu, mAmajaiSImahAbhuja! // 137 // vidyate mitra ! vastrAnta-pranthau me maNi-dU mUlike // pRSTvA'mbunA maNerdehi, prahAre mama mUlikAm // 138 // kumAro'pi tathA cakre, khecaro'pyabhavatpaTuH // pRSTo'parAjiteneti, khavRttAntaM jagAda ca // 139 // asAvamRtasenasya, sutA vidyAdharaprabhoH // ratnamAlAbhidhA zAliguNaratnAlimAlinI // 14 // raktA'parAjite bhAvi-bhartari jJAninodite // abhyarthitA mayA'nyedyu-rvivAhAyaiva FIRMARE*****KA* PAAR
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 425 // 15 18 21 24 matravIt // 141 // [ yugmam ] bharttA'parAjito me syA-dahenmAM dahano'thavA ! // tadAkarNyA'kupaM sUra-kAntaH zrISeNasUraham // 142 // vidyA vahIH kRte'muSyA duHsAdhA apyasAdhayam // enAM ca bahudhA'yAcaM, na tviyaM mAmamAnayat // 143 // athAsyAH pUryatAM vahi- dAhAtsandhetidhIH krudhA // enAmihAnayaM hRtvA, hatvA'gnau kSemumudyataH ! // 144 // asyA mama ca puNyAce - rAkRSTena tvayA punaH // matto'sau rakSitA'haM ca, strIhatyAbhAvidurgateH ! // 145 // paraM paropakArin ! tvaM, ko'sIti brUhi sanmate ! // tenetyukte'vadadbhUpa-bhuvo nAmAdi maMtrisUH // 146 // tadAkarNya tadA ratna- mAlA'ntarmumude'dhikam // kAmaM kAmapreSaktAnAM, gocaratvamiyAya ca // 147 // gaveSayantau tAM tatrA - sgAtAM tatpitarau tadA // yathAvRttamathAvAdI - tpRcchanto mantrisUstayoH // 148 // tatastau muditau bhUpa - bhuSe'dattAM nijAGgajAm // abhayaM sUrakAntAyA- 'rpayatAM tadgirA punaH // // 149 // te maNImUlike veSAntaradA guTikAstathA // kumAre niHspRhe sUra - kAnto maMtribhuve dadau // 150 // gate mayi nijaM sthAna - mAneyA'sau khanandanA // ityuktvA'mRtasenAya, bhUpabhUH purato'calat // 151 // taM kumAraM smarantaste, svasthAnaM khecarA yayuH // kumAro'pi puro gacchanaTavyAM tRSito'bhavat // 152 // nivezya taM ca cUtAdho 'mAtyabhUrambhase gataH // pratyAyAtastadAdAya, tatra mitraM na dRSTavAn // 153 // so'tha zokAkulo mitra - manveSTuM sarvato bhraman // mUcchito nyapatalabdha-saMjJastu vyalapabhRzam 1 paropakArI 'gha' pustake // 2 kAmabANAnAm // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminA dhacaritram 142-154 // 425 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 154 // kathazciryamAdhAya, taM draSTuM paryaTanpunaH // prApto nandipurodhAne, so'tiSThadyAvadunmanAH // 155 // tAva-| dvAviMzama .. . dhyayanam dAgatya taM vidyA-dharI dvaavevmuuctuH|| vidyAdharendro bhuvana-bhAnunAmAsti vizrutaH // 156 // tasya ca staH kamali-15 zrIneminAnI-kumudinyAvubhe sute // bharttA tayozca kathito, jJAninA bhavataH sakhA // 157 // khAminAtha tamAnetuM, prahitI thacaritram tatra kAnane // AvAM yuvAmapazyAva, tvaM cAgAH pAthase tadA // 158 // hatvA''vAM tava mitraM cA-'nayAva khAmino- 155-168 'ntike // taM cAbhyutthAya bhuvana-bhAnurAsayadAsane // 159 // udvoDhuM khasute so'tha, prokto bhuvanabhAnunA // dadhau tUSNIkatAmeva, tvdviyogvythaakulH||160|| tvAmAnetuM tataH proktI, prabhuNA''vAmihAgatI // diSTyA'pazyAva pazyantI, naSTakhamiva srvtH!|| 161 // mahAbhAga ! tadehi tvaM, sadyo'smatkhAmino'ntike // vidhAya krIDayA saudhaM, bhUmiSThe tasthuSo vane // 162 // tadAkarNya samaM tAbhyAM, tuSTo'gAttatra maMtribhUH // kumAro'pi kumAyauM te, parya SIttato mudA // 163 // tatasto nirgatau prAgva-gatau zrImandire pure // sUrakAntArpitamaNi-pUrNecchau tasthatuH su-1 kham // 164 // pure tatrAnyadAkarNya, procaiH kalakalAravam // kimetaditi sambhrAnto-'pRcchanmitraM nRpaanggjH||165|| so'pItyUce janAjjJAtvA, suprabhotrAsti bhUprabhuH // sa ca pravizya kenApi, zastrayA'ghAti chalAnviSA // 166 // rAjJosya rAjyayogyazca, sutAdina hi vidyate // tenAtivyAkulairloka-stumulo'sau vidhIyate ! // 167 // tacchutvArAtinAghAti, kenApyayamiti bruvan // vyaSIdadbhapabhUH santo, hyanyaduHkhena duHkhinaH // 168 // athopAyairapyajAte, khA /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 426 // caritam khagrahamAsukatairmamA nyadhAta ASASAA%ESCREEBCA%AL sthye bhUpasya dhIsakhAn // Uce gANikyamANikya-miti kAmalatA rahaH // 169 // vaidezikaH pumAnko'pi, samitro- dvAviMzamatrAsti sdgunnH|| sampadyamAnasarvArthaH, sadopAyaM vinApi hi!||170|| tatpArthe bheSajaM kiJci-dbhAvi zrutveti tad-i dhyayanam ram // upabhUpaM kumAraM taM, maMtriNo ninyurAdarAt // 171 // kRpAluH so'pi sakhyuste, gRhItvA maNi- (22) neminAthamUlike // maNinIreNa ghRSTvA ta-prahAre mUlikAM nyadhAt // 172 // tataH sajatanU rAjA, rAjAGgajamidaM jagau // kuto'kAraNabandhustva-matrAgAH sukRtairmama ! // 173 // tanmitreNAtha tadvatte, prokte bhuuyo'bhydhaannRpH|| manmitrasya 169-182 6 suto'si tvaM, diSTyA khgRhmaagmH|| 174 // ityuktvA svasutAM rambhA-bhidhAM tasmai dadau nRpaH // tatra sthitvA ciraM hai prAgya-samitro nijaMgAma saH // 175 // so'tha kuNDapurodyAne, gataH kharNAmbujasthitam // vIkSya kevalinaM bhaktyA, IN natvA zuzrAva dezanAm // 176 // bhagavannasmi bhavyoha-mabhavyo veti zaMsa me // athAparAjiteneti, pRSTaH provAca kevalI // 177 // bhavyo'si jaMbUdvIpasya, bharate paMcame bhave // bhAvI dvAviMzo jinastvaM, sakhA'sau tu gaNI tv||178|| tadAkarNya saharSoM tau, bhejatustaM muni ciram // munau tu vihRte grAmA-diSu caityAni nemtuH|| 179 // itazca zrIjanAnande, janAnaMdakare pure // jitazatrurabhUdbhapaH, tasya rAjJI tu dhAriNI // 180 // divo ratnavatIjIva-IPI // 426 // zyutvA tatkukSimAyayau // kAle cAsUta sA prIti-matIsaMjJAM sutAM zubhAm // 181 // krameNa varddhamAnA sA, khIkRtya sakalAH kalAH // AsasAda jagajaitraM, caidagdhyamiva yauvanam // 182 // tasyAH puro'tivijJAyA, jajJe samitro
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAjJo'pi baalishH|| tato'rajyata sA kvA'pi, puruSe na manAgapi // 83 // tAM ca kaste dhavo'bhISTaH ?, ityapRccha-18|| dvAviMzamanapo'nyadA // sA jagau mAM jayati yo, vAde bhartA mamAstu sH!|| 84 // tatprapadya nRpo'nyeyuH, svayaMvaraNamaNDa- | dhyayanam pam // cArumazcAzcitaM citra-kAricitramacIkarat // 85 // tatra putraviyogAta, hariNandinRpaM vinA // samaM kumArai zrIneminA thacaritram reyusta-dUtAhUtA nRpAH same // 86 // adhimaJca niSaNNeSu, teSu daivAtparibhraman // samitraH sabudho mitra, ivAgAdaparA-13 4183-196 jitaH // 87 // mA dRSTapUrvI nau jJAsI-diti tau guTikAvazAt // rUpaM nirmAya sAmAnya-magAtAM tatra maNDape // 8 // dadhAnA cAru nepathyaM, sakhIdAsIjanAvRtA // atha tatrAyayau prIti-matI lakSmIrivAparA // 89 // aGgulyA darzayantI tA-nRpAnnRpasutAMstathA // tadeti mAlatIsaMjJA, tadvayasthA jagAda tAm // 9 // khecarA bhUcarAzcAmI, varItuM tvAmihAyayuH // tadeSAM vIkSya dakSANAM, dAkSyaM vRNu samIhitam // 91 // tayetyuktA nRpe yatra, yatra prAyuta sA dRzau // tayokta iva kAmopi, tatra tatrAzugAnnijAn // 92 // khareNa madhureNAtha, pUrvapakSaM cakAra sA // vAgdevI kimasau sAkSA-diti dadhyau janastadA ? // 93 // tasyAH prativaco dAtuM, prabhuSNaH ko'pi nAbhavat // vilakSAH kintu sarve'pi, bhuvameva vyalokayan // 94 // rUpeNaiva mano'smAkaM, jahArAsau vinA tu tat ||k zaktiruttaraM dAtu-miti cAhurmuhurmithaH // 95 // jitazatrustato dadhyau, sarve'mI saGgatA nRpaaH|| yogyo na caiSu matputryAH, ko'pi tatkiM 1 AzugAn bANAn //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 427 // bhaviSyati ? // 96 // dhyAyantamiti taM proce, bhAvajJaH ko'pi dhIsakhaH // viSAdena kRtaM nAtha !, bahuratnA hi bhUri dvAviMzama dhyayanan yam // 97 // rAjA rAjAGgajo'nyo vA, vAde yo nirjayedimAm // sa eva bhartA syAdasyA, itIhodghoSyatAM vibho ! // 98 // omityuktvA nRpo'pyucai-stattathaivodaghoSayat // AgAdupaprItimati, taccAkA'parAjitaH // 99 // zrIneminAdurveSamapi taM prekSya, pUrvapremNA jaharSa sA // nAnandayati kiM bhAnu-rabhracchanno'pi padminIm // 20 // pUrvavatpUrvapakSaM sAthacaritram |ca, cakre prItimatI kanI // tAM cAparAjito'jaipI-dvAde kvApyaparAjitaH // 1 // khayaMvarasra sAtha, tatkaNThe kSiprama- 197-209 |kSipat // tataH sarve nRpAH kruddhA, yuddhAyAsajayanbhaTAn ! // 2 // ko'sau varAko vAkazUro-'smAsu satsUbahedimAm // 4 vadanta iti sAmarSa, ghoramArebhire raNam // 3 // hatyA kaMcitkumArastu, gajasthaM tadgajasthitaH // yuyudhe rathinaM hattvA |kSaNAca syandanasthitaH // 4 // evaM sAdI rathI patti-niSAdI ca muhurbhavan // yudhyamAno'mAnazaktiH, so'bhAkSInmakSu vidviSaH ! // 5 // zAstraiH striyA jitAH zasbai-stvaneneti trpaaturaaH|| bhUyaH sambhUya janyAya, rAjanyAste huDhIkire ! // 6 ||raajnyH somaprabhasyebha-mArurohAtha bhUpabhUH // pratyabhijJAtavAMstaMca, sa bhUpastilakAdinA // 7 // jAmeyAmeyavIye! tvAM, diSTyA'vedamiti bruvan // somaH somamivodanvA-nmudA taM paripaskhaje ! // 8 // tatsvarUpe'tha tenokte, nRpAH sarve // 427 // jahuryudham // kumAro'pi nijaM rUpa-mAvizcakre manoramam // 9 // srvorviivllbhairvrnny-maanruuppraakrmH||priitHpriiti 1 udanvAn sAgaraH //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ matIM so'tha, pariNinye zubhe'hani // 10 // vyasRjajitazatrustA-napAn satkRtya kRtyavit ||priitimtyaa ramantrItyA, dvAviMzama dhyayanam pratisthau tatrAparAjitaH // 11 // hariNandimahIbhartu-rdUtastatrAgato'nyadA // pitroH kuzalamastIti, taM cAliMgya sa zrIneminApRSTavAn // 12 // dUto'vAdIttayorasti, kuzalaM dehadhAraNAt // tava pravAsadivasA-tratUdvAnti dRzastayoH // 13 // thacaritram tvavRttAntamimaM zrutvA, pitRbhyAM prahito'smyaham // tanijaM darzanaM datvA, tAvadyApi pramodaya // 14 // tadAkayo- 210-224 tsukaH pitro-drshnaayaapraajitH|| ApRcchaya zvazuraM prIti-matyA saha tato'calat // 15 // tena pUrvamudUDhA yA-stA AdAya khnndnaaH|| nRpAH same samAjagmu-statsamIpaM tadA mudA // 16 // khecaraibhUcaraizcApi, sa sainyaipArthivairvRtaH // bhAryAbhiH zobhitaH SabhiH, so'gAsiMhapuraM kramAt // 17 // hariNandI tamAyAntaM, zrutvAbhyAgAtpramodabhAk // taM cAnamantamAliMgya, cumbanmaulau muhurmuhuH // 18 // namantaM taM ca mAtApi, pANibhyAmaspRzanmuhuH // snuSAzca prIti|matyAdyA, nemuH zvazurayoH kramAn // 19 // uktaM vimalabodhena, zrutvA tadRttamAditaH // pitarau prApatuharSa, tatsaMgo-14 tthamudo'dhikam // 20 // visasarja kumAro'tha, bhUpAnbhUcarakhecarAn // taM ca nyasyAnyadA rAjye, rAjA pravrajya siddhavAn // 21 // tujairahadgRhairbhUmi, bhUSayanbhUSaNairiva // tato'parAjito/za-zciraM rAjyamapAlayat // 22 // sa rAjA'nyedhurudhAne, gato mUrtyA jitasmaram // vRtaM mitrairvadhUbhizca, mahebhyaM kaJcidaikSata // 23 // gItAsaktaM dadAnaM ca, dAnamatyarthamarthinAm // taM vIkSya mApatiH ko'sA-viti papraccha sevakAn ? // 24 // asau samudrapAlasya, sArthezasya RECR55555
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 428 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 225-239 sutaH prabho! // anaGgadevo nAmneti, procire te'pi bhUbhuje // 25 // vANijA api yasyaiva-mudArAH prmrddhyH|| so'haM dhanya iti dhyAyaM-stato'gAdbhUdhavo gRham // 26 // dvitIye ca dine vIkSya, zabaM yAntaM janairvRtam // rAjJA |ko'sI mRta iti, pRSTA bhRtyA idaM jaguH // 27 // krIDannadarzi yaH kAma-mudyAne bastane dine||s evAnaGgadevo'sau, drAga vizUcikayA mRtaH // 28 // aho! azAzvataM vizvaM, vizve'smin sAndhyarAgavat // dhyAyanniti tato'dhyAsta, | vairAgyaM paramaM nRpaH // 29 // itazca yaH kuNDapure, purA dRSTaH sa kevalI // tatrAgAdanyadA dIkSA-yogyaM jJAnena taM vidan // 30 // dharma zrutvA tato nyasya, rAjyaM putre'parAjitaH // tatpArthe prAbrajaprIti-matIvimalavodhayuk // 31 // tapo vrataM ca suciraM, tInaM kRtvA trayopi te // vipadyaikAdaze kalpe-'bhuvannindrasamAH suraaH||32|| / itazcAtraiva bharate, pure zrIhastinApure // zrIpeNAho'bhavadbhapaH, zrImatI tasya ca priyA // 33 // svapne zaMkhojjvalaM pUrNacandraM mAtuH pradarzayan // jIvo'parAjitasyAgA-ttasyAH kukSau divshcyutH||34||saa sutaM samaye'sUta, pUrNendumiva pUrNimA // tasyotsavaiH zaGkha iti, nAmadheyaM vydhaatpitaa||35||dhaatriibhiaalymaano'th, vRddhimAsAdayan krmaat||guroH kalAH sa jagrAha, vArddharapa ivAmbudaH // 36 // svargAdvimalabodho'pi, cyutvA zrIpeNamaMtriNaH // nAmnA guNanidheH putro, jajJe| nAmnA matiprabhaH // 37 // so'bhUcchatakumArasya, sapAMzukrIDitaH sakhA // madhusmarAviva vanaM, yauvanaM tau sahA''mutAm | // 38 // athA'nyadA jAnapadAH, nRpametyaivamUcire // deva ! tvaddezasImAdrA-cati durgo'stidurgamaH // 39 // nAmnA // 428 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaraketazca, pallIzastatra vartate // so'smAn luNTati tasmAttvaM, rakSa rakSa kSitIza naH // 40 // tannizamya khayaM tatra, dvAviMzama dhyayanam gantamako mahIzitA // iti zaGkhakumAraNa, natvA vyajJapi sAgraham // 41 // zizunAge pakSirAja, ivodyogaH khayaM zrIneminAprabhoH ||n yuktastatra pallIze, tanmAmAdiza tajjaye // 42 // nRpAjJayA sasainye'tha, zaMkhe pallImupAgate // durga vihAya thicaritram palIzaH, prAvizat kvApi gahvare // 43 // sudhIH zaMkho'pi sAmantaM, durge kaMcidavIvizat // svayaM punarnilIyAsthA-ni- bhA240-254 kuJja kvApi sainyayuk // 44 // chalaccheko'tha pallIzo, yAvaddurga rurodha tam // prabalaiH skhavalaistAva-kumArastamaveSTayat // 45 // durgapraviSTasAmanta-kumArakaTakairatha // sthitairubhayato'ghAni, bhillezo madhyago bhRzam // 46 // kAMdizIkastataH kaNThe, kuThAramavalambya sH|| kumAraM zaraNIcakre, prAJjalizcaivamabravIt // 47 // mAyAjAlasya saMhartA, tvameva mama dhInidhe ! // tava dAso'smi sarvakhaM, mamAdatva prasIda ca // 48 // tenopAttaM kumAro'tha, datvA tatsvAminAM dhnm|| pallInAthaM sahAdAya, nyavarttata puraM prati // 49 // mArge nivezya ziviraM, sthito rAtrau sa bhUpabhUH // zrutvA ruditamAtAsi-yayau zabdAnusArataH // 50 // kiMcidgatazca vIkSyA'rddha-vRddhAM strI rudatIM purH|| kiM rodiSIti so'pRccha-ttataH sApyevamabravIt // 51 // astyaMgadeze caMpAyAM, jitAriH pRthiviiptiH|| tasya kIrttimatIrAyAM, jajJe putrI yazomatI // 52 // kalAkalApakuzalA, sA vibhUSitayauvanA // sAnurUpamapazyantI, varaM na vApyarajyata // 53 // zaMkhaM zrIpeNaputraM sA-'nyadA zrutvA guNAkaram // pati, zaMkha eveti, pratyauSIdyazomatI // 54 // tataH sthAne'nurakteya-mityuccai
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 429 // 15 | mumude nRpaH // ayAcatA'nyadA tAM ca, maNizekharakhecaraH // 55 // taM jitAriNagau naiSA, zaGkhAdanyaM vuvrSate // tato'-15 dvAviMzamakanIyaHkAmAsau, kanI te dIyate katham ? // 56 // so'nyadA tAM tato'hArSI-tsaha pArzvasthayA mayA // asAdhyaH dhyayanam. / (22) kugraha ivA-''grahaH prAyo hi rAgiNAm ! // 57 // mAM tu taddhAtrikAmatra, hitvA tAmanayatvacit // tato rodimi zrIneminAvIrAha, bhaviSyati kathaM hisA? // 58 // dhairya svIkuru taM jitvA-''neSye tAM knykaamhm||ityuktvaa gahane bhrAmyan , thacaritram prAtaH so'gAgirau kvacit // 59 // zaGkha eva vivoDhA me, mUDha ! kiM klizyase mudhA ? // iti khecaramAkhyAMtI, so' 255-269 |pazyattatra tAM kanIm // 60 // tAbhyAmadarzi zaMkho'pi, smitvA smAhAtha khecaraH // mumUrSuH so'yamatrAgA-dhaM buvUpisi re jaDe ! // 61 // amuM tvadAzayA sAkaM, hatvA neSye yamaukasi // tvAM ca prasahyoduhyAzu, mudA saha nijaukasi // 62 // tadAkarNya tamUcetha, zaMkhopyuttiSTha pApare ! // paranArIrieMsAM te, harAmi zirasA samam // 63 // khaGgAkhaGgi tato'kASTI, ciraM tau ghAtavaJcinau // jJAtvAtha durjayaM zaMkha, vidyAstraiH khecaro nyahan // 64 // tAni na prAbhavaMstatra, puNyADhaye vADave'mbuvat // kumAro'thA''cchinacApaM, yuddhazrAntAnnabhazcarAt // 65 // tadvANenaiva zaMkhena, khecaraH prahatotha // 429 // saH // mumUrcha tatkRtaiH zIto-pacAraizcAbhavatpaTuH // 66 // bhUyo yuddhAya zaMkheno-tsAhitazcaivamabravIt // kenApyanirjito doSman !, sAdhvahaM nirjitastvayA ! // 67 // vIryakrIto'smi dAsaste, maMtumenaM kSamasva me // zaMkhopyuvAca tvadbhaktyA, tuSTo'smi brUhi kAmitam // 68 // so'vAdInnityacaityAnAM, natyai me'nugrahAya ca // ehi puNyADhya ! vaitAbyaM,
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkho'pi tadamanyata // 69 // guNaiH samaprairutvaSTa, taM ca prekSya yazomatI // bhartA mayA vRtaH zreSTha, ityantarmumude bhRzam dvaaviNshm|| 70 // tadAjagmuH khecarAzca, maNizekharasevakAH // teSu dvau preSya senAM khAM, zaMkhaH pInnije pure // 71 // AnAyya | dhyayanam khecaraistatra, prAgdRSTAM dhAtrikAM tu tAm // dhAtrIkanIkhecarayuga, vaitAbye bhUpabhUryayau // 72 // tatra zAzvatacaityasthA zrIneminA | thacaritram praNamyA''narca so'rhtH|| svapure taM ca nItvoccai-rAnarca maNizekharaH // 73 // parepi khecarAstatra, prItA vairijayA parApa khacarAstatra, prAtA cArajayA 270-284 dinA // pattIbhUya kumArAya, dadurnijanijAH sutAH // 74 // yazomatImududaiva, pariNeSyAmi vaH sutAH // zaGkhastAnityavaka sA hi, tasya prAgbhavagahinI // 75 // svakhaputrIrathAdAya, yazomatyA shaanydaa||mnnishekhrmukhyaastN, campAM ninyunabhazcarAH // 76 // khaputryA khecarendrazca, saha zrISeNanandanam // jJAtvA''yAntaM mudA'bhyetya, jitAriHkhapure'na-13 yata // 77 // yazomatI khecarIzca, tatra zaGkha upAyata // zrIvAsupUjyacatyAnAM, bhaktyA yAtrAM ca nirmame // 78 // visajya khecarAMstatra, sthitvA kAMzcidinAMzca saH // patnIbhiH saha sarvAbhi-hastinApuramIyivAn // 79 // zaMkhaM rAjye'nyadA nyasyA-udade zrIpeNarADU vratam // tataH so'pAlayadrAjyaM, vajIva prAjyadhaibhavaH // 80 // tatra zrIpeNarAjarSiranyadA prAptakevalaH // viharannAgamattaM ca, gatvA zaGkhanRpo'namat // 81||shrutvaa ca deshnaaNmoh-pngkplaavnvaahiniim|| muktikalpalatAbIjaM, vairAgyaM prApa zaGkharAT // 82 // rAjyaM pradAya putrAya, tatpArthe prAtrajaca saH // matiprabheNAmA-1 tyena, yazomatyA ca sNyutH|| 83 // kramAca zrutapArINaH, kurvANo dustapaM tapaH // sthAnararhadbhaktimukhya-rAjayajina OMOMOMOM
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 430 // 15 18 21 24 nAma saH // 84 // yazomatImaMtrimuni-yuktaH zaGkhamunIzvaraH // prAnte prAyaM prapadyAgA - dvimAnamaparAjitam // 85 // itazcAtraiva bharate, pure zauryapure'bhavat // jyeSTha bhrAtA dazArhANAM, samudravijayo nRpaH // 86 // zivAbhidhA'bhavattasya, rAjJI vizvazivaGkarA // cyutvA'parAjitAcchaGgha- jIvastatkukSimAgamat // 87 // sukhasuptA tadA devI, mahAsvapnAMzcatudeza | vIkSyAdhikAM riSTaratna - nemiM cAkhyanmahIbhuje // 88 // pRSTAstadarthaM rAjJA'tha, tajjJAH prAtaridaM jaguH // cakrI vA dharmacakrI vA, yuSmAkaM bhavitA sutaH // 89 // pUrNe kAle'tha sA'sUta, rAjJI vizvottamaM sutam ||dikumaaryo'bhyety tasya, sUtikarmANi cakrire // 90 // tasyendrA nikhilAzvaku - merau trAtramahotsavam // pArthivo'pi mudA cakre, pure janmamahotsavam // 91 // khapne dRSTo riSTanemi - rmAtrAsmingarbhamAgate / iti tasyAriSTanemi - riti nAmA'karo nRpaH | // 92 // vAsavAdiSTadhAtrIbhi-lalyamAno jagatpatiH // samaM jaganmudA vRddhiM dadhadaSTAbdiko'bhavat // 93 // athAnyadA yazomatyA, jIvazyutvA'parAjitAt // ugrasena dharAdhIza - dhAriNyostanayA'bhavat // 94 // rAjImatIti saMjJA sA, prAptA vRddhimanukramAt // kalAkalApamAsAdya, puNyaM tAruNyamAsadat // 95 // itazca mathurApUryA, vasudevAGgajanmanA // viSNunA nihate kaMse, jarAsandhasutApatau // 96 // kruddhAdbhItA jarAsandhA - tsaGgatya yadavo'khilAH // pazcimAmbhonidhestIraM jagmurdevajJazAsanAt // 97 // [ yugmam ] tatra zrIdo'cyutArAddho, navamyojanavistRtAm // dvAdazayojanAyAmAM nirmame dvArakApurIm // 98 // jAtyakharNamayIM tAM ca laGkAzaGkAvidhA , dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritram 285-298 // 430 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 yinIm // rAmakRSNadazArhAdyA, yadavo'dhyavasansame // 99 // jarAsandhaM pratihariM, hatvA rAmAcyutau kramAt // bhara- dvAviMzama tArddha sAdhayitA-'bhujAtAM rAjyamuttamam // 300 // bhagavAnneminAtho'pi, tatra krIDan yathAsukham // prApto'pi dhyayanam. puNyatAruNyaM, tasthau bhogaparAGmukhaH ! // 301 // tasya ca prabhoH rUpAdikharUpaM prarUpayitumAha sUtrakAraH zrIneminAmUlam so riTTaneminAmo u,lkkhnnssrsNjuo|atttthshss lakkhaNadharo,goamo kAlagacchavI // 5 // | thacaritram 299-301 __ vyAkhyA-atra 'lakkhaNassarasaMjuotti' svaralakSaNAni mAdhUryagAmbhIryAdIni taiH saMyuto yaH sa tathA / aSTasaha gA5-7 sralakSaNadharaH, assttottrshsrsNkhyshubhsuuckrekhaatmkckraadidhaarii| gautamo gautamagotraH, kAlakacchaviH kRSNatvak // 5 // 8 mUlam-vajarisahasaMghayaNo, samacauraMso jhsodro| tassa rAimaI kapaNaM, bhajaM jAei kesvo||6|| __vyAkhyA-jhasodaro' jhapo matsyastadAkAramudaraM yasya saH tathA, tasyAriSTanemerbhAyoM, kartumitizeSaH, rAjImatI| kanyAM / yAcate kezavastatpitaramiti prkrmH||6|| sA ca kIrazI ? ityAhamUlam-aha sA raayvrknnnnaa|susiilaa caarupehinnii||svlkkhnnsNpnnaa, vijusoaamnnipphaa||7|| ___ vyAkhyA-athetyupanyAse rAjJa ugrasenasya varakanyA rAjavarakanyA, suzIlA, cAruprekSiNI, nA'dhodRSTitvAdidopaduSTA 'vijusoAmaNippahatti' vizeSeNa dyotate vidyutsA cAsau saudAminI ca vidyutsaudAminI tatprabhA tadvarNeti sUtratrayArthaH // 7 // rAjImatIyAcanaM caivam ASCARRRRRRRRRRACT
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 43 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 302-315 RSANSARKARYAL athAnyadA vibhuH krIDan , zastrazAlA hareryayau // zAGgeca dhanurAditsu-rArakSeNaivamocyata // 302 // vinA viSNumidaM cApaM, nAnyo'dhijyayituM kSamaH // girIzamantarA ko vA, nAgendraM hAratAM nayet // 3 // tatkumAra ! vimuJcAsya, cApasya grahaNAgraham // anArambho hi kAryasya, zreyAnArabhya varjanAt ! // 4 // tadAkarNya prabhuH smitvA, drutamAdAya taddhanuH // vetravannamayannuccai-lIlayA'dhijyamAtanot // 5 // tenendracApakalpana, zobhito neminIradaH // TaGkAradhvani garjAbhi-rvizvaM vizvamapUrayat // 6 // tyaktvAtha cApamAdAya, cakraM bhAcakrabhAsuram // aGgulyA'bhramayaddharma-cakrI cAkrikacakravat // 7 // janAIno'pi yAM gRhNa-nAyAsaM labhate bhRzam // hitvA cakra gadAM tAma-pyuddadhau yaSTivadvibhuH! // 8 // tAM ca muktvA pAJcajanyaH, khAminA yojito mukhe // smarenIlAravindastha-rAjahaMsazriyaM dadhau // 9 // dhmAte ca khAminA tasmin , vizvaM badhiratAM dadhau // cakapire'calAH sarve-'calApyAsIcalAcalA // 10 // cukSubhurvArddhayo vIrA, apyuyA mUrchayA'patan // kimanyattasya zabdena, vitresustridazA api ! // 1 // kSubhitastavaneH siMha-nAdAdgaja ivA'cyutaH // iti dadhyAvayaM kambu-tiH kena mahaujasA ? // 12 // sAmAnyabhUspRzAM kSobhaH, zaMkhe dhmAte mayApyabhUt // dhvAnenAnena tu kSobho, mamApyuccaiHprajAyate // 13 // tadvanI cakravartI vA, viSNurvAnyaH kimAgataH ? // tatkiM kArya|mado rAjyaM, rakSaNIyaM kathaM mayA // 14 // dhyAyannityAyudhArakSa-retyodantaM yathAsthitam // vijJapto viSNurityUce, 1 kSubdho dhvAnAttataH siMha-iti "gha" pustake prathamapAdaH // AAAASARAM // 43 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 12 dvAviMzamadhyayamam zrIneminAthacaritram zaGkAtaGkAkulo balam // 15 // itthaM vizvatrayasyApi kSobho yatkrIDayApyabhUt // sa nemirAvayo rAjyaM, gRhNankena niSetsyate ? // 16 // babhASe sIrabhRddhAta - rmA zaMkiSTA vRthA'nyathA // asyAsmaddhAturuktaM hi kharUpaM prAg jinairidam // 17 // dvAviMzo'riSTanemyarhan, yaduvaMzAbdhicandramAH // abhuktarAjyalakSmIkaH pravrajyAM pratipatsyate ! // 18 // kiJcArthyamAnopi sadA, samudravijayAdibhiH // yuvA'pi no kanImekA - mapyudvahati yaH sudhIH ! // 19 // AdadIta 4 316-329 sa kiM rAjya - midaM nemirmahAzayaH 1 // tenetyukto'pi nAzaMkAM, haristatyAja tAM hRdaH // 20 // udyAne ca gataM neyimanyadeti jagAda saH // niyuddhaM kurvahe bhrAta- rAvAM zaurya parIkSitum // 21 // Uce nemirniyuddhaM nau, na yuktaM prAkRtocitam // mitho balaparIkSA tu, bAhuyuddhena bhAvinI ! // 22 // tatprapadya nijaM bAhuM, hariH parighasodaram // prAsArayadvAsavezma, bharatArddhajayazriyaH // 23 // taddormadena satrA taM namayitvA'nanAlavat // khadordaNDaM vibhurvajra - daNDoddaNDamadIrghayat // 24 // taM ca nyaJcayituM sarva, svasAmarthya samarthayan // vilagnaH kezavaH zAkhA - vilanazizuvadvabhau // 25 // | rAjyamAditsate yo hi sa sAmarthye satIze // neyaciraM vilambeta, dadhyAviti tadA hariH ! // 26 // rAjyApahAracintAmityapahAya gRhaM gataH // samudravijayenaiva - manyadA'bhANi mAdhavaH // 27 // svasvastrIbhiH samaM vIkSya, kumArAn krIDato'khilAn // nemiM cAnyAdRzaM dRSTvA, bhRzaM khidyAmahe vayam // 28 // kanyodvAhaM tadasmai tvaM, vatsopAyena kenacit // vaidyo'rocakine bhojyaM bheSajeneva rocaya ! // 29 // tatprapadya mukundo'pi divyAstrANi manobhuvaH //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ S uttarAdhyayana // 432 // 15 ECONOSECREASES kArye tatrAdizadbhAmA-rukmiNyAdyA nijAGganAH ! // 30 // tadA ca kAminaH kAma, vartayankAmazAsane // vikArakA dvAviMzamaritAM kAra-skarANAmapi zikSayan // 31 // madhumattaimadhukarai-madhurAravapUrvakam // bhujyamAnotphullapuSpa-stabakavratatibrajaH dhyayanam // 32 // pikAnAM paJcamodgIti-zikSaNaikakalAguruH // malayAnilakalola-lolavirahimAnasaH // 33 // utsAhitA (22) naGgavIro, jagajanavinirjaye // madhUtsavaH pravavRte, vizvotsavanibandhanam ||34||[cturbhiH kalApakam // ] tadA kRSNoparo- zrIneminAdhenA-'varodhe tasya paargH||RtuucitaabhiHkriiddaabhi-shcikriiddaa'kaamvikriyH||335|| vyatIte'ya vasantattau, grISmartuH | thacaritram 330-343 samavAtarat // rAjJaH prAjJa ivAmAtyo, bhAnostejo'bhivarddhayan // 36 // tatrApi bhagavAnsatrA, sAvarodhena viSNunA // krIDAgirau raivatake, vijahAra tadAgrahAt // 37 // jalakrIDAdikAH krIDA-statra kRSNoparodhataH // cakAra vizvA-12 laGkAro, nirvikAro jagadguruH // 38 // rAmA rAmAnujasyAtha, prApyAvasaramanyadA // saprazrayaM sapraNayaM, sahAsaM ceti taM jaguH // 39 // devarAdo devarAja-jitvaraM rUpamAtmanaH // vapuzcedaM sadArogya-saubhAgyAdiguNAzcitam // 40 // zacyA api smaronmAda-karametacca yauvanam // anurUpavadhUyogA-saphalIkuru dhiinidhe!||41|| [yugmam ] vinA hi bhogAn viphalaM, rUpAdyamavakezivat // vinA nAriM ca ke bhogAH ?, bhogaratnaM hi sundarI ! // 42 // bhavedvinA ganAM nAGga-zuzrupA majanAdinA // astrIkasya manobhISTa, niHkhasyeva va bhojanam ? // 43 // ratnAnIva vinA khAni, // 432 // | 1 bhogAn vinA hi viphalaM-iti "dha" pustake prathamapAdaH //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzama dhyayanam zrIneminA thacaritram 344-357 nandanAH kva vinAGganAm ? // astrIkasyAtithirbhikSo-rivArthamapi nAznute ! // 344 // yAminyapi kathaM yAti, yUno yuvatimantarA ? // cakravAkI vinA pazya, cakrasyAndAyate nizA ! // 345 // vinA yogyavadhUyogaM, sakalopina zobhate // pazya zyAmAviyuktasya, kAntiH kA nAma zItagoH! // 346 // pANau kRtya tataH kAJci-tkanyAM guNagaNA-| mbudhe ! // zrIdAzArha ! dazArdAdi-yadUnAM pUrayehitam // 347 // AMjanmasvairiNA SaNDhe-neva dhUrbhavatA vadhUH // nirvoDhuM duzzakA zaGke, nodvAhaM kuruSe tataH! // 348 // tadapyayuktaM nirvoDhA, tAmapyasmAnivAcyutaH // zeSasyAzeSabhUdhartu-nahi |bhArAya vallarI ! // 349 // nirvANAprAptibhityApi, mA bhUrbhogaparAGmukhaH // bhuktabhogA api jinAH, siddhA hi vRssbhaadyH!|| 350 // dadyAH prativaco mA vA, dhASTAnmUkasya te param // nAsmatto bhavitA mokSo, vivAhAGgIkRti vinA ! // 351 // iti tAbhiH prArthyamAna-mupetsAhantamAdarAt ||praarthynt tamevArtha, rAmakRSNAdayo'pi hi ! // 352 // bandhubhirbandhurairvAkyaiH, sa nirbandhamitIritaH // jino'numene vIvAha, bhAvi bhAvaM vibhAvayan ! // 353 // tamudantaM tato gatvA, vaikuNTho'kuNThasammadaH // samudravijayAyAkhya-mudamunmudrayan parAm // 354 // yogyAmasya kumArasya, kanyAM vRNu mahAmate ! // itthaM samudravijayaH, proce tAyadhvajaM tataH // 355 // kanI tadAhI dAzArhaH, srvto'nvessyNsttH|| cintAcAnto'nyadA satya-bhAmayaivamabhASyata // 356 // rAjIvanayanA rAjI-matI sadguNarAjinI // nemerAsti jAmi, jayantIjayinI shriyaa!||357 // priye ! sAdhu mamAhArSI-zcintAmiti vdNsttH|| ugrasenanarendrasya, vezmo1 zaNvena dhUrivAjanma-khairiNA bhavatA vadhUH / iti "gha" pustake // 73
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzama| dhyayanam // 43 // 15 zrIneminAthacaritram / 358-362 pendraH khayaM yayau // 358 // hRSTaH prekSya hRSIkeza-mabhyutthAya sa paarthivH|| datvAsanamapavyAjaM, vyAjahAra kRtAJjaliH // 359 // kimiyAnayamAyAsaH, kRto'dya svAminA svayam // nAhUtaH kimahaM preSya-preSaNena khakiGkaraH ? // 36 // idaM gRhamiyaM lakSmI-ridaM vapuriyaM sutA // sarva viddhi khasAnnAtha !, yenArthastannivedyatAm // 361 // Uce mukundaH kundaabh-rdaabhaabhaasuraadhrH|| madbhAturdehi nemestvaM, rAjan ! rAjImatImimAm // 362 // itthaM hariNA yAcitAyAM || rAjImatyAM dhanyaMmanyaH pramodabharamedura ugrasenanRpo yadUce tadAha sUtrakRt mUlam-ahAha jaNao tIse, vAsudevaM mhiddddiaN| ihAgacchau kumAro, jAse kannaM dalAmahaM // 8 // __ vyAkhyA-atha yAcAnantaramAha janakastasyA rAjImatyAH 'jAsetti' subvyatyayAyena tasmai kanyAM dadAmi vivAhavidhinA upaDhokayAmyaham // 8 // itthaM tenokte, kRte ca dvayorapi kulayorvardhApane, Asanne ca kroSTukyAdiSTe vivAhalagne yadabhUttadAha mUlam-sabosahihiM pahavio, kayakouamaMgalo / divajualaparihio, bhUsaNehiM vibhUsio // 9 // hA vyAkhyA-sarvoSadhayo jayAvijayarddhivRddhipramukhAstAbhiH snapito'bhiSiktaH, kRtakautukamaGgala ityatra lalATamuzalasparzanAdIni kautukAni, maGgalAni ca dadhyakSatAdIni / divetyAdi-parihitaM divyaM yugalamiti devadUSyayugalaM yena sa| tathA, sUtre vyatyayaH prAkRtatvAt // 9 // AAAAAAA // 433 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam--mattaM ca gaMdhahatthi, vAsudevassa jiTragaM / ArUDho sohaI ahiaM, sire cUDAmaNI jahA // 10 // dvAviMzama dhyayanam vyAkhyA-vAsudevasya sambadhinaM jyeSThakamatizayaprazasyaM paTTahastinamityarthaH, ArUDhaH zobhate'dhikaM, zirasi yathA jAgA 10-13 cUDAmaNiH // 10 // mUlam-aha UsieNa chatteNa, cAmarAhi a sohio| dasAracakkeNa ya so, sabao parivArio // 11 // ___ vyAkhyA-ucchritena upari dhRtena, dasAretyAdi-dazAhoH samudravijayAdayo vasudevAntA daza bhrAtarasteSAM cakreNa samUhena // 11 // mUlam-caturaMgiNIe seNAe, raiAe jhkm| tuDiANaM sanninAeNaM, diveNaM gayaNaMphase // 12 // | vyAkhyA-'raiAetti' racitayA nyastayA yathAkrama, tUryANAM sanninAdena gADhadhvaninA, divyena pradhAnena, gaganaspRzA nabhoGgaNavyApinA upalakSitaH // 12 // mUlam-eArisIe iDDIe, juttIe uttamAe ya / niyagAo bhavaNAo, nijAo vahnipuMgavo // 13 // __ vyAkhyA-etAdRzyA pUrvoktayA RddhyA vibhUtyA, dyutyA ca dIptyA uttamayA upalakSitaH san nijakAdbhavanAnniryAto niSkrAnto vRSNayo'ndhakavRSNisantAnIyA yadavasteSu puGgavaH pradhAno bhagavAnariSTanemirgatazca jagajanamanoharaimahAmahaimaNDapAsannapradezamiti sUtraSadkArthaH // 13 // tadA ca--
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 434 // 15 18 21 24 vIkSyAyAntaM gavAkSasthA, nemiM rAjImatI kanI // vaco'gocaramApannA - ''nandamevamacintayat // 363 // kimAzvino'sau sUryo vA smaro vA maghavA'thavA // martyamUrti zritaH puNya-prAgbhAro'sau mamaiva vA ? // 364 // bharttA me vidadhe yena, vedhasA'sau sumedhasA // kAM pratyupakriyAM tasmai, kariSye'haM mahAtmane ? // 365 // kAhaM kiM jAyate kossau, kAlastiSThAmyahaM kva vA 1 // ityajJAsInna sA nemi-darzanotthamudA tadA ! // 366 // atrAntare sphurattasyA, madhu dakSiNamIkSaNam // taccodvignamanAH sadyaH, sA sakhInAM nyavedayat // 367 // UcuH sakhyo hataM pApaM, mA khidyasva mahAzaye ! // iyatIM bhuvamAyAto na hi nemirvalipyate ! // 368 // rAjImatI jagau jAne, khabhAgyapratyayAdaham // ihAgato'pi gantAya - mudroDhA na tu mAM prabhuH ! // 369 // atrAntare ca yadabhUttatsUtrakRdeva darzayatimUlam - aha so tattha nijaMto, dissa pANe bhyhue| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddhe sudukkha // 14 // vyAkhyA - athAnantaraM so'riSTanemistatra maNDapAsanne pradeze niryannadhikaM gacchan 'dissatti' dRSTvA, prANAn prANino mRgAdIn bhayadrutAn bhayatrastAn, vATairvATakaiH, paJjaraizca sanniruddhAn gADhaniyaMtritAn, ata eva suduHkhitAn 14 // // mUlam - jIvIaMtaM tu saMpatte, maMsaTTA bhakkhiavae / pAsittA se mahApapaNe, sArahiM paDipucchai // 15 // vyAkhyA - jIvitAntaM maraNAvasaraM samprAptAn, mAMsArthaM mAMsopacayanimittaM bhakSayitavyAnavivekibhiriti zeSaH, 'pAsittatti' uktavizeSaNaviziSTAn hRdi nidhAya bhagavAn, mahatI prajJA jJAnatrayAtmikA yasya sa tathA, sArathiM | hastinaH pravarttakaM hastipakamityarthaH, pratipRcchati // 15 // dvAviMzamadhyayanam - (22) zrIneminA thacaritram 363-369 gA 14-15 // 434 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ CREASEARCH mUlam-kassa aTThA ime pANA, ee save suhesinno| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddha a acchahiM // 16 // dvAviMzamavyAkhyA-kasyArthAddhetorime prANAH prANina ete sarve, ime ityanenaiva gate ete iti punaH kathanamatisambhramakhyA dhyayanam . gA16-19 pakaM, 'sanniruddhe atti' sanniruddhAzcaH pUraNe 'acchahiti' tiSThanti // 16 // evaM bhagavatoktemUlam-aha sArahI tao bhaNai, ee bhaddA u paanninno| tubbhaMvivAhakajaMmi, bhuMjAveuM bahuM jnnN17|| | vyAkhyA-'bhahAutti' bhadrA eva kalyANA eva, na tu shRgaalaadikutsitaaH| tava vivAhakArye gauravAdI bhoja-13 [yituM bahuM janaM ruddhAH santIti zeSaH 17 // itthaM sArathinokte yatprabhuzcakre tadAhamUlam-soUNa tassa so vayaNaM, bhupaannvinnaasnnN| ciMtei se mahApaNNe, sANukose jie hi u||18|| byAkhyA-bahupANetyAdi-bahUnAM prANAnAM prANinAM vinAzanaM vAcyaM yasya tadbahuprANavinAzanaM, sa prabhuH sAnukrozaH sakaruNaH, 'jiehi utti' jIveSu, tuH pUtau // 18 // mUlam-jadi majjha kAraNA ee, hammati subaha jiaa|n me eaMta nissesaM, paraloe bhavissaha 19 vyAkhyA-yadi mama kAraNAt hetoH 'hammaMtitti' haniSyante subahavo jIvAH, na me etajIvahananaM niHzreyasaMkalyANaM paraloke bhaviSyati ! bhavAntareSu paralokabhIrutvasya bhRzAbhyAsAdevamabhidhAnaM, anyathA caramadehatvAdatizayajJAnitvAca
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 435 // 15 bhagavataH kathamiyaM cintA syAt ? // 19 // tatazca jJAtajinAzayena sArathinA mociteSu teSu paritopAdyatprabhuzcakre tadAha- dvAviMzamamUlam so kuMDalANa jualaM, suttagaM ca mhaayso| AharaNANi a savANi, sArahissa paNAmae // 27 // dhyayanam. (22) / vyAkhyA-'suttagaM catti' kaTIsUtraM, AbharaNAni ca sarvANi zeSANi 'paNAmaetti' arpayatIti suutrsptkaarthH||20|| gA 20 tato yadabhUttaducyate- avaliSTa tataH khAmI, sadyo vakra iva grhH|| karuNArasapAthodhi-vizvajantuhitAvahaH ! // 370 // zivAsamudra- zrIneminA|vijayau, puro bhUya tadA prabhum // ityUcaturajasrAzru-dhArAmeghAyitekSaNau ! // 371 // kiM vatsAsmatpramodadru-munmUla | thacaritram 370-380 |yasi mUlataH // kiM khedayasi kRSNAdIn , svIkRtatyAgato yadUn ? // 372 // bhavatkRte khayaM gatvA, vRtapUrvI tada-13 gajAm // athograsenasya kathaM, haridarzayitA mukham ? // 373 // kathaM vA bhAvinI jIva-nmRtA rAjImatI knii|| bhartRhInA hi nAbhAti, strI vinendumiva kSapA ! // 374 // kRtvodvAhaM tadasmAkaM, darzaya khavadhUmukham ||prthmpraarthnaamenaaN, saphalIkuru vatsa ! naH // 375 // babhANa bhagavAnpUjyAH!, zlathayantvenamAgraham // pravatyaite hite'rthe hi, khAbhISTo nA'pare punaH // 376 // yatpANipIDanepyevaM, bhavati prANipIDanam // acirAdyAsu cAsaktaH, prANI prApnoti durgatim ! // 377 // tAsAM strINAM saGgamena, muktikAmasya me kRtam // kRtI hi yatate pretya-hite nA''pAtasu- // 435 // ndare ! // 378 // [yugmam ] badantamiti taM sAva, sarve kampitaviSTarAH // tIrtha pravartayetyUcu-retya lokAntikAmarAH // 379 // samudravijayAdIMzca, te devA evamUcire // zubhavanto bhavantaH kiM, viSIdanti mudaH pade ? // 38 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 381 // muditeSA kabharAturA // rAjImatIlAmI pracakrame // 3 545 Wom ayaM hi bhagavAn dIkSA-mAdAyotpannakevalaH // ciraM modayitA vizva-trayaM tIrtha pravartayan ! // 381 // muditeSu dvAviMzamatadAkarNya, samudravijayAdiSu // gRhaM gatvA''ndikaM dAnaM, dAtuM khAmI pracakrame // 382 // dhyayanam ___ itazca valitaM vIkSya, nemi zokabharAturA ||raajiimtii kSitI bajrA-hatevAcetanA'patat // 383 // vayasyAH vihitaiH nazrIneminAzIto-pacAraizcApsacetanA // duHkhodgAropamAMzcakre, vilApAniti duHzravAn ! // 384 // dopaM vinApi raktAM mAM, tyaktvA thacaritram 381-395 nAtha ! kuto'gamaH // tvAdazAM hi vizAM bhakta-janopekSA na yujyate ! // 385 // santyajanti mahAnto hi, sadoSamapi nAzritam // jahAtyaGkamRgaM nendu-nacAbdhirvaDavAnalam ! // 386 // satyapyevaM yadi tyAjyAM, mAmajJAsIrjagatprabho! // tadA kimartha khIkRtya, vivAhaM mAM vyaDambayaH // 387 // yadvA mamaivAsI dopo-'rajyaM yattvayi durlbhe|| kAkyA eva hi doSo'yaM, yadrajyati sitacchade ! // 388 // rUpaM kalA kuzalatA, lAvaNyaM yauvanaM kulam // tvayA svIkRtya muktAyAH, sarve meM viphalaM vibho ! // 389 // niryAntIvA'savo vakSaH, sphuTatIva mamocakaiH // jvalatIva vapuH kAnta !, tvadviyogavyathAbharaiH ! // 39 // pazuSvAsIH kRpAlustvaM, yathA mayi tathA bhava // tvAdRzA hi mahAtmAnaH, paMktibhedaM na kurvate ! // 391 // dRzA girA ca mAM raktAM, vibho ! smbhaavyaikshH|| ko hi vetti vinA''khAdaM, madhuraM kaTu vA phalam ? // 392 // yadvA siddhivadhUtkasya, tava sApi pulomajA // mano harati no tarhi, kvAhaM mAnuSakITikA ? // 393 // ityuccairvilapantIM tAM, kanI sakhyo'vadannadaH // mA rodaH sakhi ! yAtveSa, nIraso niThu-I rAgraNIH // 394 // bhUyAMso'nyepi vidyante, hRyA ydukumaarkaaH|| khAnurUpaM varaM teSu, vRNuyAstvaM manoharam // 395 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 436 // (22) SEARRESEARC-%% tataH kau~ pidhAyaiva-mUce rAjImatI satI // kimetadUce yuSmAbhi-rmamApi prAkRtocitam // 396 // nizA bhajati dvAviMzamacedbhAnu, bRhadbhAnuM ca zItatA // tathA'pi nemi muktvAhaM, kAmaye nA'paraM naram ! // 397 // nemeH pANirvivAhe ce-ma- dhyayanam. tpANI na bhaviSyati // tadA bhAvI vratAdAna-kSaNe me mUrdhni tasya sH!|| 398 // Azayo'yaM tavotkRSTo, jagato'pi zrIneminAmahAzaya ! // ityUcAnAstataHprocaiH, khasakhIH sA satItyavak // 399 // khagne'dyarAvaNArUDho, dRSTaH ko'pi pumA thacaritram nmayA // madvezmopetya sa kSipraM, nivRtyAdhyAsta mandaram // 40 // sudhAphalAni catvAri, tatrasthazca dadadvizAm // sa3/396-403 mayA yAcito mahya-mapi tAni dadau drutam // 1 // sakhyo'pyAkhyanmA viSIdaH, kSINA vighnAstavAnaghe ! // ApAtakaTuko'pyeSa, svapno hyAyati sundaraH ! // 2 // dhyAyantI sA tato nemi, tasthau gehe kathaMcana // prabhurapyanyadA jajJe, |vratamAdAtumudyataH // 3 // atha yathA prabhuH prAtrAjIttathA sUtrakRdeva darzayati-. mUlam-maNapariNAmo akao, devA ya jahoiaM samoiNNA / saviDDIi saparisA, nikkhamaNaM tassa kAuM je // 21 // vyAkhyA-manaH pariNAmazca kRto niSkramaNampratIti zeSaH, devAzca caturnikAyA yathocitaM samavatIrNAH, sa // 436 // ryA yuktA iti zeSaH, saparpado nijanijaparicchadaparivRtAH, niSkramaNamiti prastAvAnniSkramaNotsavaM tasyAriSTanemeH kartum 'je' pUttau // 21 // gA 21
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********** dvAviMzamadhyayanam. zrIneminAthacaritram gA 22-24 mUlam--devamaNussaparivuDo, sIArayaNaM tao smaaruuddho| nikkhamia bArayAo, revayayaMmi hio bhayavaM // 22 // vyAkhyA--'sIArayaNaMti' zibikAratnaM surakRtamuttarakurusaMjJaM, niSkramya dvArakAto dvArakApuryAH, raivatake sthito bhagavAn // 22 // mUlam-ujANaM saMpatto, oiNNo uttimAo siiaao| sAhassIi parivuDo, abhinikkhamaI u cittAhi // 23 // __ vyAkhyA-tatrApi girau udyAnaM sahasrAmravaNasaMjJaM samprAptastatra cAvatIrNaH, 'sIAotti' zivikAtaH 'sAhassIetti' puruSANAmitizeSaH, privRtH| atha varSazatatrayaM gArhasthye sthitvA niSkrAmati / tuH pRttau, 'cittAhiti' citrAnakSatre, asya prabhoH paJcakhapi kalyANakeSu tasyaiva bhAvAt // 23 // kathamityAhamUlam-aha so sugaMdhagaMdhie, turiaM mauakuMcie / sayameva lucaI kese, paMcamuTThIhiM samAhio 24 | ___ vyAkhyA-sugandhagandhikAnvabhAvata eva surabhigandhIn tvaritaM mRdukakuJcitAn komalakuTilAn khayameva luJcati da kezAn , paJcamuSTibhiH samAhitaH sarvasAvadyayogatyAgena smaadhimaan||24||evmupaattdiiksse manaHparyAyajJAnaMprApte ca jine * SSROCEAERARMA ****
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 437 // 15 18 21 24 mUlam - vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiMdiaM / icchiamaNorahaM turiaM pAvesU taM damIsarA ! // 25 // vyAkhyA-vAsudevazcazabdAt balabhadrasamudravijayAdayazca 'NaMti' enaM nemijinaM bhaNati luptakezaM jitendriyaM, ipsita| manorathaM mahodayAvAptirUpaM prApnuhi tvaM hedamIzvara ! jitendriyaziromaNe ! // 25 // mUlam - nANeNaM daMsaNeNaM ca caritteNa taveNa ya / khaMtIe muttIe, vaDDamANo bhavAhi a // 26 // mUlam -- evaM te rAma kesavA, dasArA ya bahujaNA / ariTThanemiM vaMdittA, aigayA bAragAuriM // 27 // vyAkhyA- ' vaMditatti' vanditvA stutvA natvA ca, atigatAH praviSTAH // 26 // 27 // tadA ca truTitatatsaGgamAzA rAjImatI kIdRzI babhUvetyAha mUlam - soUNa rAyavarakannA, pavajjaM sA jiNassa u / nIhAsA ya nirANaMdA, sogeNa u smucchyaa||28|| vyAkhyA -- ' nIhAsatti' nirhAsA hAsyarahitA nirAnandA ca zokena samavastRtA AcchAditA // 28 // mUlam -- rAImaI viciMte, dhiratthu ! mama jIviaM / jAhaM teNa pariccattA, seaM pavaiuM mama // 29 // vyAkhyA- 'jAhaMti' yadyahaM tenA'riSTaneminA parityaktA tarhi zreyo'tiprazasyaM pratrajituM mama yathAnyajanmanyapi nedRzaM duHkhaM syAt, yathA ca satyaH patyanuyAyinyo bhavantIti vAkyaM satyApitaM bhavatIti sUtranavakArthaH // 29 // itazca dvAviMzama dhyayanam (22) gA 25-29 // 437 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 rathanemiH prabhorbhrAtA, rakto rAjImatIM kanIm // phalapuSpavibhUSAdi - dAnairnityamupAcarat // 4 // ayaM hi sodara - snehA - tsarvametaddadAti me // dhyAyantItyAdade'zeSaM dattaM tenograsenajA // 5 // sa tu tagrahaNAdeva, svAnuraktAM viveda tAm // kAcakAmalivatkAmI, hyanyathAbhAvamIkSate ! // 6 // tAM cetyuvAca so'nyedyu-rmA viSIdaH sulocane ! // nirAgo nemiratyAkSI-yadi tvAM tarhi tena kim ? // 7 // mAM prapadyakha bharttAraM kRtArthaya nijaM vayaH // tvAM hi kAmaM kAmayehaM, mAlatImiva SaTpadaH // 8 // sA proce yadyapi tyaktA, neminAhaM tathApi hi // ziSyA tasya bhaviSyAmi, tatkiM prArthanayA'nayA ? // 9 // tathetyuktaH sa tUSNIka - stasthau na tu jahA~ spRhAm // kAmuko hi niSiddho'pi, necchAM zuna iva tyajet ! // 10 // rathanemirathAnyedyu- ssatIM rAjImatIM rahaH // ityuvAca punarvAcA, madanadrumakulyayA // 11 // raktA nemau virakte'pi, zuSke kASTha ivAlinI // mRgAkSi ! dakSApyAtmAnaM, santApayasi kiM mudhA ? // 12 // hantA'haM tava dAsaH syA - mAjanma svIkaroSi cet // bhogAn bhuMkSva vinA tAn hi, vido janmA'phalaM viduH ! // 13 // tadAkarNya papau kSIraM, tasya pazyata eva sA // sthAle puraHsthe madana - phalAmrANena cAvamat // 14 // payaH pivedamityUce, rathanemiM ca sA satI // so'bravItkimahaM zvAsmi ?, yadudvAntaM pivAmyadaH ! // 15 // smitvA rAjImatI smAha, jAnAti kimidaM bhavAn ? // so'vadacchizurapyeta - dvetti no vejhyahaM kutaH ? // 16 // Uce rAjImatI tarhi, mAM vAntAmapi neminA // bhoktumicchankuto mUDha!, kurkuratvaM prapadyase ? // 17 // tato vimuktatatkAmo, rathanemiragAgRham // satI sApi sukhaM tasthau, tapyamAnottamaM tapaH // 18 // dvAviMzamadhyayanam zrIneminA45 thacaritram 4 404-418
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanala | itazca nemizchadmastha-zcatuSpaJcAzataM dinAn // grAmAdiSu vihRtyAgA-dbhUyo raivatakAcalam // 19 // tatrASTamatapAH dvaaviNshm||438|| khAmI, dhyAnasthaH prApa kevalam // indrAH sarve samaM deva-statrAguH kampitAsanAH // 20 // nirmite taizca samava-saraNe dhyayanam zaraNe zriyAm // upavizya caturmUrtiH, prAreme dezanAM prabhuH // 21 // jJAnotpattiM prabhotvio-dyAnapAlAdalAcyutau // (22) zrIneminArAjImatI dazArhAdyA, yadavo'nyepi bhuuspRshH|| 22 // tatra gatvA jinaM natvA, yathAsthAnaM nivizya ca // zuzruvurde-13 thacaritram zanAM ramyA-mudvelAnandavArddhayaH // 23 // [yugmam ] zrutvA tAM dezanAM buddhA, rAjAno'nye ca mAnavAH // nAryazca 419-426 prAtrajan prAjyAH, kecittu zrAddhatAM dadhuH // 24 // gaNino varadattAdhA-steSu cASTAdazA'bhavan // dvAdazAGgIkRtaH sadya-tripadyA khAmidattayA // 25 // rathanemirapi svAmi-pArthe prAbrajadanyadA ||raajiimtii ca sumatiH, kanyAbhiva-18 hubhiH samam // 26 // etaca sUtrakAro'pi darzayatimUlam-aha sA bhamarasannibhe, kuccphnngpsaahie| sayameva lucaI kese, dhiimaMtA vavassiA // 30 // gA 30-31 ____ vyAkhyA-sA rAjImatI bhramarasannibhAn , kUrcI mUDhakezonmocako vaMzamayaH, phaNakaH kaGkatakastAbhyAM prasAdhitAn saMskRtAn dhRtimatI khasthacittA vyavasitA kRtodyamA dharmampratIti zeSaH // 30 // tatazcamUlam-vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiNdiaN| saMsArasAyaraM ghoraM, tara kapaNe ! lahuM lahuM // 31 // 16 // 438 // vyAkhyA-'lahuM lahuMti' laghu laghu zIghra zIghram , sambhrame dvivacanam // 31 // tataH HASSASALARIA RRC
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 6 12 u0 74 mUlam - sA pavaiA saMtI, pavAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariaNaM cetra, sIlavaMtA bahussuA // 32 // vyAkhyA - 'padyAvesitti' pravrAjayAmAseti sUtratrayArthaH // 32 // taduttaravaktavyatAmAha 4 mUlam - giriM ca revayaM jaMtI, vAseNollA uaMtarA / vAsaMte aMdhyArammi, aMto layaNassa sA ThiA 33 vyAkhyA - giriM ca raivataM yAntI, khAminaM nantumiti zeSaH / varSeNa vRSTyA 'ullatti' ArdrA klinnAmbarA, antarA'rddhamArge 'vAsaMtetti' varSati meghe iti gamyaM, andhakAre prakAzarahite, layanasya giriguhAyA antarmadhye, sA rAjImatI sthitA // 33 // tatra ca - mUlam - cIvarAI visAraMtI, jahAjAyatti pAsiA / rahanemI bhaggacitto, pacchA diTTho a tIIvi // 34 // vyAkhyA - cIvarANi visArayantI vistArayantI sA yathAjAtA anAvRtAGgatayA janmAvasthopamA jajJe iti ityevaMrUpAM tAM 'pAsiatti' dRSTvA rathanemirbhagnacittaH saMyamampratyabhUt / sa hi tAmapratirUparUpAM nirUpayAbhirUparUpo'pi smaraparavazo'jani ! pazcAdRSTazca tathA rAjImatyA, apiH punararthaH, prathamapraviTairhi nAndhakAre kiJcid dRzyate, anyathA hi vRSTisambhramAdanyAnyAzrayAn gatAsu zeSasaMyatAsu tatreyamekAkinI pravizedapi neti bhAvaH // 34 // mUlam - bhIAya sA tahiM dahu, egaMte saMjayaM tayaM / vAhAhiM kAuM saMgophaM, vevamANI nisIai // 35 // dvAviMzama dhyayanam 32-35
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 439 // dvAviMzamadhyayanam. (22) jAgA 36-39 - vyAkhyA-bhItA ca sA, mA'sau me prasahya zIlabhaGga kArSIditi trastA, tatraikAnta saMyataM takaM dRSTvA bAhubhyA kRtvA saMgophaM stanopari markaTabandhaM vepamAnA zIlabhaGgabhayAdeva niSIdati / tatpariSvaGgAdiparihArAyeti // 35 // mUlam-aha sovi rAyaputto, smuddvijyNgo| bhIaM paveiaM daTTa, imaM vakkamudAhare // 36 // nyAkhyA-[ spaSTam ] // 36 // mUlam-rahanemI ahaM bhade, surUve cArubhAsiNi / mamaM bhayAhi sutaNU , na te pIlA bhavissai // 37 // - vyAkhyA-mamamityAdi-mAM bhajakha sutano ! na te pIDA bhaviSyati, pIDAzaGkayA hi tvaM kampase ! na ca pIDAheturviSayasevA ! kintu sukhahetureveyamiti bhAvaH // 37 // mUlam-ehi tA bhujimo bhoe, mANussaM khu sudullahaM / / bhuttabhogI tao pacchA, jiNamaggaM carissimo // 38 // vyAkhyA-ehi Agaccha 'tA iti' tasmAt // 38 // tato rAjImatI kiM cakAretyAhamUlam-daTTaNa rahanemi taM, bhggujoapraaiaN| rAImaI asaMbhaMtA, appANaM saMvare tarhi // 39 // vyAkhyA-'bhaggujoa'ityAdi-bhagnodyogo'pagatotsAhaH prastAvAtsaMyame, sa cAsau parAjitazca strIparISaheNa // 439 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bhagnodyogaparAjitastaM / asambhrAntA nA'yaM balAdakArya karttetyAzayAdatrastA / AtmAnaM samavArIdAcchAdayaccIvarairiti zeSaH // 39 // mUlam - aha sA rAyavarakannA, suTTiA niamavae / jAI kulaM ca sIlaM ca, rakkhamANI tayaM vae // 40 // vyAkhyA -- 'niamanvaetti' niyame indriyaniyamane, vrate dIkSAyAM 'vaetti' avAdIt // 40 // mUlam -- jaisi rUveNa vesamaNo, lalieNaM nalakUbaro / tahAvi te na icchAmi, jaisi sakkhaM puraMdaro 41 vyAkhyA--'lalieNaMti' lalitena savilAsaceSTitena nalakUbaro devavizeSaH, 'te iti' tvAM 'jaisitti' yadyasi sAkSAtpurandaraH // 41 // anyaca -- mUlam - dhIratthu te jaso kAmI, jo taM jIviakAraNA / vaMtaM icchasi AveDaM, seaM te maraNaM bhave ! // 42 // vyAkhyA -- dhigastu te tava yazo mahA kulasambhavodbhavaM he kAmin!, yadvA dhigastu te iti tvAM he ayazaskAmin ! akIrtyabhilApin !, yastvaM jIvitakAraNAdasaMyamajIvitArtha vAntamapi pratAdAnena bhogasukhamicchasyApAtumupabhoktuM ! ityataH zreyaH kalyANaM te maraNaM bhavet ! na tu vAntApAnaM, tasyAtiduSTatvAduktaM hi - "vijJAya vastu nindyaM tyaktvA gRhNanti kiM kvacitpuruSAH ? / vAntaM punarapi bhuMkte, na hi sarva sArameyopi" iti // 42 // dvAviMzamadhyayanam gA 40-42
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 440 // mUlam ahaM ca bhogarAyassa, taM ca'si aNdhgvhninno| mA kule gaMdhaNA homo, saMjamaM nihuo cara 438 dvAviMzama dhyayanamvyAkhyA-ahaM caH pUrtI bhojarAjayograsenasya, tvaM cAsi andhakavRSNeH kule jAta iti zeSaH / ato mA kule | (22) gaMdhaNatti' gandhanAnAM homotti' bhaviSyAvastaceSTitakAritayeti bhAvaH / gandhanA hi vAntamapi viSaM maMtrAkRSTA jvala- gA43-45 danalapAtabhIrutvena punarApibanti, na tvgndhnaaH| tarhi kiM kAryamityAha-saMyamaM nibhRtaH sthirazcara sevakha // 43 // mUlam-jaitaM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi naario| vAyAviddhava haDo, ahiappA bhavissasi 44 vyAkhyA--yadi tvaM kariSyasi bhAvaM prakramAdbhogecchArUpaM, yA yA drakSyasi nAryastAsu tAkhiti gamyate / ttH| kimityAha-vAtAviddho vAyuprerito haTho vanaspativizeSaH sa iva asthitAtmA asthirAzayo bhaviSyasi / haTho gharaDhamUlatayA yato yato vAto vAti tatastato namatItyasthiro bhavati, tathA caJcalacittatayA striyaM striyaM prati spRhAM TU kurvastvamapIti // 44 // mUlam-govAlobhaMDavAlo vA, jahA tddvnnissro| evaM aNissaro taM pi, sAmaNNassa bhavissasi45 vyAkhyA--gopAlo yaH parasya gAH pAlayati, bhaNDapAlo vA yaH parasya bhANDAni bhATakAdinA pAlayati sa // 44 // yathA tavyasya gavAderanIzvaro'prabhuH, evamanIzvarastvamapi zrAmaNyasya bhaviSyasi ! bhogAbhilASitayA tatphalassAbhAvAditi sUtrapoDazakArthaH // 45 // evaM tayokte rathanemiH kiM cakAretyAha
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam - tIse so vayaNaM socA, saMjayAi subhAsiaM / aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpaDivAio // 46 // vyAkhyA -- aMkuseNetyAdi - aGkuzena yathA nAgo hastI mArge itizeSaH, dharme cAritradharme saMpratipAtitaH sthitaH tadvacasaiveti gamyate / atracAyaM vRddhavAdaH "nUpurapaNDitAkhyAne ruSTena rAjJA devImiNThavAraNA mAraNArtha girizRGgamAropitAH, tatra nRpAdiSTamiNThanunnena dantinA pAtArtha kramAtrayaH kramA AkAze kRtAH, tataH kimayaM cintAmaNiriva durApo dvipacUDAmaNirmudhA mAryata ityAryalokairvijJatena rAjJA hastirakSaNAyokto hastipako rAjJyA AtmanazcAbhayamabhyarthya taM gajaM zanaiH zanaiH zailazikharAdudatArayaditi / yathA cAyaM tAvatIM bhuvaM prApto'pi dvipo'GkuzavazAtpathi saMsthitaH, evamayamapyutpannavizrotasiko rAjImatIvAkyenAhitapravRttinivarttakatayAGkuzadezyena dharme sthitaH // 46 // mUlam - maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiMdio / sAmaNNaM nizcalaM phAse, jAvajjIvaM daDhavao // 47 // 'vyAkhyA -- ' phAsetti' asprAkSIditi sUtradvayArthaH // 47 // dvayorapyuttaravaktavyatAmAha- mUlam -- uggaM tavaM carittA NaM, jAyA duNNivi kevalI / sarvvaM kammaM khavittA NaM, siddhiM pattA aNuttaraM 48 vyAkhyA -- ' doSNivitti' dvAvapi rathanemirAjImatyau / anayozca catvAri varSazatAni gArhasthye, varSamekaM chAnasthye, paJca varSazatAni kevalitve, ekAdhikanavavarSazatAni sarvAyurabhUditi sUtrArthaH // 48 // athAdhyayanArthamupasaMharannupadezamAhamUlam -- evaM kariMti saMbuddhA, paMDiA paviakkhaNA / viNiahaMti bhogesu, jahA se purisuttamutti bemi 49 dvAviMzamadhyayanam. gA 46-49
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 441 // vyAkhyA-evaM kurvanti sambuddhAH paNDitAHpravicakSaNAH, vinivartante kathaJcidvizrotasikotpattAvapi vizeSeNa tannirodhalakSaNena nivartante bhogebhyo yathA sa puruSottamo rathanemiriti sUtrArthaH // 49 // iti bravImIti praagvt||itshc // bhagavAnneminAtho'pi, viharannavanItale // padmAniva sahasrAMzu-bhavyasatvAnabUbudhat // 427 // dazacApocchyaH zaGka-lakSmAmbhodaprabhaH prbhuH|| dizo dazA''dizan dharma, dazabhedamapAvayat // 28 // aSTAdazasahasrANi, sAdhUnAM sAMdhukarmaNAm // catvAriMzatsahasrANi, sAdhvInAM tu mahAtmanAm // 29 // ekonasaptatisaha-srAgraM lkssmupaaskaaH|| lakSatrayaM ca patriMza-tsahasrADhyamupAsikAH // 30 // catuHpaMcAzadinonAM, saptavarSazatIM vibhoH // AkevalAdviharataH, saMgho'bhUditi saMbhavaH // 31 // [tribhirvizeSakam ] paryante cojayantAdrau, prapede'nazanaMprabhuH // SatriMdazadhikaiH sArddha, sAdhUnAM paJcabhiH zataH // 32 // taiH sAdhubhizca saha varSasahasramAna-mAyuH prapUrya jinabhAnurariSTanemiH // mAsena nitatisukhAni tataH prapede, cakre tadA ca mahimA sakalaiH surezaiH // 433 // iti zrIariSTanemijinacaritam // 1 sAdhudharmaNAm / iti 'gha' pustake // 2 sattamaH / iti 'gha' pustke| dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritropasaMhAraH 427-433 // 44 // 2 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 22 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha trayoviMzamadhyayanam // |trayoviMzamadhyayanam. gA 1 aham // uktaM dvAviMzaM, atha kezigautamIyaM trayoviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane hi kathaJcidutpannavizrotasikenApi rathanemivaddharmedhRtiH kAryetyuktaM, atra tu pareSAmapi manoviplavaH kezigautamavadapaneya ityucyte| itisambandhasyAsyedamAdisUtraM-- mUlam-jiNe pAsitti nAmeNaM, arahA logpuuie| saMbuddhappA ya savaNNU, dhammatitthayare jiNe // 1 // vyAkhyA--jino rAgadveSAdijetA pArtha iti nAmnAbhUditi zeSaH, arhan vizvatrayavihitapUjAhaH, ata eva lokapUjitaH, sambuddhastatvAvabodhavAnAtmA yasya sa tathA / sa ca chadmastho'pi syAdityAha sarvajJastathA dharma eva bhavAbdhitaraNahetutvAttIrtha dharmatIrtha tatkaraNazIlo dharmatIrthakaro jinaH sakalakarmajetA, muktyavasthApekSametaditi sUtrArthaH // 1 // atra prasaGgAgataM zrIpArthacaritaM lezato likhyate, tathA hi atraiva bharate vAsA-basathe sakalazriyAm // garbhagehopamaM jajJe, pattanaM potanAbhidham // 1 // nItivallIghanastatra, guNAlaGkRtabhUghanaH // jinadharmAravindAli-raravindo'bhavannRpaH // 2 // labdhazAstrAbdhirodhAsta-tpurodhA jinadharmavit // vizvabhUtirabhUttasya, bhAryA cAnuddharAbhidhA // 3 // sutau tayozca kamaTha-marubhUtI babhUvatuH // varuNAvasundha pArzvanAthacaritralezaH 1-4
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 442 // AACAR rAhe. tayozcAbhavatAM priye // 4 // vizvabhUtirvezmabhAra-mAropya sutyostyoH||prpdy prAyamanyedhu-vipadya tridivaM yayau / tryoviNshBI||5|| bhAryApyanuddharA tasya, tadviyogajvarAturA // zoSayitvA vapuH zoka-tapobhyAM mRtyumAsadat ! // 6 // cakratuH madhyayanam. |sodarau tau ca, khapitrorauddhadehikam // purohitapadaM tvApa, kamaThaH sa hi puurvjH||7|| vratAya spRhayannanta-viSaM pArzvanAthayebhyaH parAzukhaH // babhUva marubhUtistu, dharmakarmarato bhRzam // 8 // ramaNIyAkRti tasya, ramaNI navayauvanAm // caritralezaH dRSTvA vasundharAM kSobhaM, babhAja kamaTho'nyadA // 9 // tataH sa tAM prakRtyA'pi, parastrIlampaTo viTaH // AlApaya- 5-20 priyaalaapai-mnmthdmdohdaiH||10||taaN cetyUce smrvyaadhi-luptljaavilocnH|| bhogAn vinA mudhA mugdhe!, vayaH kiMgamayasyadaH // 11 // niHsatvaH sevate na tvAM, yadi mUDho mmaanujH|| tatkiM tena mayA sAkaM, ramakha tvaM manorame ! // 12 // tenaivamuditA khAMke, sAdaraM vinivezitA // bhogecchuH pUrvamapyucaiH, prapede tadvasundharA ! // 13 // tato viveka maryAdA, apAM cAvagaNayya tau // sevete sma raho nityaM, pazukalpau pazukriyAm ! // 14 // kathaJcittaca |vijJAya, varuNA kamaThAGganA // asUyAvivazA sarva-muvAca marubhUtaye // 15 // asambhAvyamadA'prekSya, khayaM pratyeti | kaH sudhIH // dhyAyanniti tato'gaccha-marubhUtirupAgrajam // 16 // yAmi grAmAntaraM bhrAta-rityudIrya bahiryayau // kRtvA veSAntaraM cAbhU-janmakArpaTikopamaH // 17 // naktaM copetya kamaTha-mityUce bhASayA'nyayA // zItatrANakSama // 442 // dehi, sthAnaM dUrAdhvagAya me // 18 // ajJAtaparamArthastaM, kamaTho'pyevamabravIt // bhoH kArpaTika ! tiSTha tva-mihagarbhagRhAntike // 19 // marubhUtistatastatra, suSvApAlIkanidrayA // kAmaM kAmAndhayordraSTu-kAmo duzceSTitaM tayoH CAMARCAREERE R OR-3 6 -
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ *CRECTOR KI // 20 // marubhUtirgato'stIti, nizzaMkaM ramamANayoH // vasundharAkamaThayo-stamanyAyaM dadarza ca ! // 21 // akSa-|| trayoviMza. |mo'pi sa tadraSTuM, bhIrurlokApavAdataH // cakAra na pratIkAraM, niragAca tato drutam // 22 // gatvA covAca tatsa-13madhyayanam. va-maravindamahAbhuje // mApo'pyAdikSadArakSA-stannirvAsayituM purAt // 23 // te'pi gaIbhamAropya, rasadvirasaDi-11 pArzvanAtha caritralezaH NDimam // zarAvajIrNapannaddhA-mAlAmAlitakandharam // 24 // uccairudghoSitAkArya, rakSAmUtravilepanam // kamaThaM 21-35 bhramayitvAnta-nagaraM niravAsayat ! // 25 // [yugmam ] evaM viDambito jAta-vairAgyo vipinaM gtH|| kamaThastApasIbhUyA-''rebhe bAlatapo bhRzam // 26 // marubhUtistato jAta-pazcAttApo vyacintayat // dhigmAM rAjJe gRhacchidraM, procyAgrajaviDambakam ! // 27 // gRhaduzcaritaM jAtu, prakAzyaM naiva kasyacit // iti nItivaco'pyadya, vyasmA hi ruSAkulaH ! // 28 // kSamayAmi tadadyApi, mantumenaM nijAgrajam // dhyAtveti tadvanaM gatvA, so'patattasya pAdayoH // 29 // kamaTho durdhiyAmeka-maTho duSkarmakarmaThaH // viDambanAM tAM tanmUlAM, mRtyorapyadhikAM smaran // 30 // mUrbhi3 praNamato bhrAtu-stadotkSipyA'kSipacchilAm // duSTasya sAntvanaM nUnaM, zAntasyAgneHpradIpanam ! // 31 // [yugmam ] tatprahArakSuNNamauli-mRtvA''rtadhyAnayogataH // marubhUtirabhUdvindhyA-cale yUthAdhipo dvipaH // 32 // / itazca zaradi krIDan , samaM strImihopari // aravindanRpo'pazya-rakSaNAlabdhodayaM ghanam // 33 // zakracApAJcitaM taM ca, garjantaM hRdyavidyutam // aho ramyoyamityucai-varNayAmAsa bhUdhavaH ! // 34 // meghaH sa tu kSaNAyoni, vyAnaze tailavajale // kSaNAcA'puNyavAnchAva-dvAtodbhUto vyalIyata ! // 35 // tato dadhyau nRpo dRSTa-naSTo'sau jalado
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 443 // 15 18 21 24 27 * yathA // tathA vizve'pi vizve'mI, bhAvAstatteSu kA ratiH 1 // 36 // dhyAyannityAdi tatkAla - mavadhijJAnamApa saH // rAjye nyasyAGgajaM pArzve, sadgurozcAdade vratam // 37 // kramAcca zrutapAriNo, viharanso'nyadA'calat // samaM sAgaradantebhya - sArthe - nASTApadamprati // 38 // taM natvA sArthapo' pRcchat kvaka vo gamyaM ? prabho ! iti // gantavyaM tIrthayAtrArthaM, mameti yati| rapyavak // 39 // sArthezaH punarapyUce, dharmaH ko bhavatAmiti 1 // tataH savistaraM tasmai, jainaM dharma munirjagau // 40 // taJcAkarNya sakarNI drAkU, zrAddhatvaM pratyapAdi saH // sukSetre vIjavadakSe, chupadezo mahAphalaH ! // 41 // so'tha sArtho'TavIM prApa, marubhUtigajAzritAm // tasyAM ca sarasastIre, bhojanAvasare'vasat // 42 // tadA ca marubhUtIbho, vRto bhUrikareNubhiH // tatrAgatya taTAke'mbho -'mbhodo'mbhodhAvivApivat // 43 // kariNIbhiH samaM tatra, krIDitvA | pAlimAzrayat // dizaH pazyannapazyacca taM sArthaM tatra saMsthitam // 44 // tadvadhAya ca so'dhAvat, krudhA'ntaka ivAparaH // taM cAyAntaM vIkSya sarve, praNezuH sArthikA drutam // 45 // taM cAvabudhya bodhArha - mavadheH sa tu sanmuniH // kAyotsargeNa tasthau tu mmArge'cala ivAcalaH // 46 // dhAvankumbhI tu tamabhi, krudhA tatpArzvamAgataH // taM pazyanprApa zAntatvaM, sthiraH tasthau ca tatpuraH // 47 // utsarga pArayitvA'tha, tasyopakRtaye vratI // ityUce bhoH smarasi taM, maru| bhUtibhavaM na kim ? // 48 // mAM cAravindabhUpAlaM, na kiM jAnAsi ? sanmate ! // prAgbhave cAhataM zrAddha-dharma kiM vyasmaraH ? kRtin ! // 49 // iti tadvacasA jAti - smaraNaM prApya sa dvipaH // udazcitakaro bhUmi- nyastamUrddhAnamanmunim // 50 // tenoktaM sAdhunA zrAddha-dharmaM ca pratipadya saH // natvA muniM guNAsthAnaM, svasthAne khasthadhIryayau // 51 // trayoviMzamadhyayanam. (23) pArzvanAthacaritralezaH 36-51 // 443 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 dRSTvA tadadbhutaM pUrva- naSTAste sArthikA api // upetya taM yatiM natvA, zrAddhadharmaM prapedire // 52 // sArthezo'pi tato'tyantaM, jinadharme dRDho'bhavat // aSTApade'rhato natvA, munirapyanyato'gamat // 53 // so'pi stamberamazrAddha-zvaranmunivadIryayA // SaSThAdikaM tapaH kurvan, zuSkapatrAdipAraNaH // 54 // bhAnubhAnubhiruttasaM, palvalAdijalaM piban // tasthau zubhAzayastyakta-vazAkeliraso'nizam ! // 55 // [ yugmam ] itazca kamaTho'zAnta - kopo hatvApi sodaram // vindhyATavyAmabhUnmRtvA 'tyutkaTaH kukkuToragaH // 56 // sa bhramanekadA'pazya-nmarubhUtimataGgajam // pravizantaM sarasyambhaH - pAtuM tapanatApitam // 57 // so'nekapastadA pakke - majjadaivaniyogataH // kukkuTAhiH sa taM sadyo, dadaMzoDDIya mastake // 58 // jJAtvA'ntaM tadviSAvezA- dvidhAyA'nazanaM dvipaH // vedanAM sahamAnastAM smaran paJcanamastriyaH // 59 // saptadazasAgarAyu - vipadya tridazo'bhavat // sahasrAre sahasrAMzu-sahasrAMzujayI rucA // 60 // [ yugmam ] mRtvA kukkuTanAgo'pi, so'nyadA paJcamAvanau // babhUva nArakaH saptadazasAgarajIvitaH // 61 // "itazca" jaMbUdvIpe prAgvidehe, sukacchavijaye'bhavat // vaitADhyAdrI purI nAmnA, tilakA vijitAlakA // 62 // nAnA vidyudgatistatrA'bhavatkhecarabhUdharaH // rAjJI tu tasya kanaka - tilakA kanakacchaviH // 63 // so'tha jIvaH sAmayone-raSTamasvargatathyutaH // jajJe kiraNavegA-stayoH sUnurmahAbalaH // 64 // kramAdRddhiM gato vidyAH, kalAzcAbhyasya so'khilAH // vaidagdhyaikakalAcArya, vayo madhyamamadhyagAt // 65 // rAjye sa cAnyadA nyastaH, pitrA khIku trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 52-65
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tA vratam // nyAyenApAlayalloka, lokapAla ivaaprH||66|| gurornAmnA suraguro-ranyadAkarNya dezanAm // prAtrA- |tryoviNsh||444|| jIjAtasaMvegA-vegaH kiraNavegarAT // 67 // gItArthaH khIkRtakAki-vihArAbhigrahaH kramAt // nabhogatyA muniH madhyayanam. so'gA-puSkaradvIpamanyadA // 68 // tatra tasthau ca kanaka-girinAmno'ntike gireH|| kAyotsargeNa sa muni-vidadha- | (23) pAzvanAthadvividhaM tapaH // 69 // caritralezaH itathoddhRtya narakA-jIvaH kukkuTabhoginaH // gahare tasya zailasya, bhujago'bhUnmahAviSaH // 7 // sa cAdi nikaSA 66-79 bhrAmyan dhyAnasthaM vIkSya taM munim // kruddhaH prAgbhavavareNa, sarveSvaMgeSu daSTavAn // 71 // tataH kiraNavegarSi-vihitAnazanaH sudhIH // sarpo'sau me suhRtkarma-kSayakArIti bhAvayan // 72 // mRtvA jaMbUdrumAvarte, vimAne'cyutakalpage // dvAviMzatyarNavAyuSko-'bhUdvibhAbhAsuraH suraH // 73 // bhogI sa tu bhraman zaila-mUle dagdho davAgninA // bhUyo'bhUnnA rako jyeSTha-sthitikaH paJcamAvanI // 74 // ___ itazca jaMbuddhIpe'tra, pratyagvidehamaNDane // sugandhivijaye ramyA, zuzubhe pUH zubhaGkarA // 75 // varyavIryo'bhavattatra, da vajravIryA'bhidhonRpaH // tasyAsInmahiSI lakSmI-vatI lakSmIrivAparA // 76 // jIvaH kiraNavegaH-ranyedhuH pracyuto'-18 cyutAt // vajranAbhAhvayo vajri-jaitro'bhUttanayastayoH // 77 // varddhamAnaH kramAdvaja-nAbho'dhItyAkhilAH kalAH // // 444 // 4 naipuNyamiva puNyAtmA, puNyaM tAruNyamAsadat // 78 // tasmai datvA'nyadA rAjyaM, vajravIryo'grahIdatam // vajranAbha stato rAjya-manvazAdurazAsanaH // 79 // viraktaH so'nyadA rAjye, nyasya cakrAyudhaM sutam // kSemaGkarAhato'bhyarNe, CAR-TECACAMARC
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ EAR - dakSo dIkSAmupAdade ||80||tpymaanstpstiinN, sahamAnaH parISahAn // sa saadhuraasdlbdhii-raakaashgmnaadikaaH||8|| trayoviMza. guroranujJayakAkI, viharan so'nyadA muniH // sukacchavijaye'gaccha-tsamutpatya vihAyasA // 82 // viharaMstatra soDa- madhyayanam nyedya-bhImakAntAramadhyagam // jvalanAdi yayAvastA-calaM ca taraNistadA // 83 // tatastasya gireH kvApi, kandare sara pArzvanAtha caritralezaH mhaamuniH|| satvazAlI nisargeNa, kAyotsargeNa tasthivAn // 84 // prAtazca dhumaNijyoti-yotitaM dharaNItalam // 3 81-94 jIvarakSAkRte pazyan , viharttamupacakrame // 85 // uddhRtyoragajIvo'pi, narakAtparyaTan bhave // girestasyAntike bhillo'bhavannAmnA kuraGgakaH // 86 // pApaH pAparddhivihitA-jIvo jIvakSayodyataH // mRgayAyai vrajanpUrva, so'pazyattaM muni| tadA // 87 // asAvamaGgalamiti, kruddhaH prAgvairato'tha sH|| AkarNAkRSTamuktena, pRSaktena nyahanmunim // 88 // vada-15 danamohadbhaya iti, prhaaraato vratI tu sH|| upavizya bhuvi tyakta-bhaktaprANavapuHspRhaH // 89 // kSamayitvA'khilAn jantUn , zubhadhyAnI vipadya ca // madhyapraiveyake devo, lalitAGgAbhidho'bhavat // 9 // [yugmam ] mRtamekaprahAreNa, tamudIkSya kuraGgakaH // mahAbalo'hamasmIti, mumude durmado bhRzam ! // 91 // kAlAntare ca kAlena, sa bhIlaH kvliikRtH|| AvAse rauravADhe'bhU-nArakaH saptamAvanau // 92 // itazca jambudvIpe'tra, prAgvidehavibhUSaNam // purANapuramityAsI-tparamarddhibharaM puram // 93 // bhUpo'bhUttatra kuliza-bAhunAmA mahAbalaH // sudarzanAbhidhA tasya, kAntAsItkAntadarzanA // 94 // vajranAbhasya jIvo'tha, cyutvA *%A4%ARRECASE 52- A- %
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 445 // 15 18 21 24 graiveyakAttataH // caturddazamahAsvapna - sUcito'bhUtsutastayoH // 95 // suvarNavAhurityAhvAM vyadhAttasyotsavairnRpaH // so'tha krameNa vavRdhe, jagannetrasudhAJjanam // 96 // dhAtribhiriva dhAtrIzai - statsaubhAgyavazIkRtaiH // aGkAdaGkaM nIyamAnaH, sa vyatIyAya zaizavam // 97 // sugamAH prAgbhavAbhyAsA - dAdAya sakalAH kalAH // yauvanaM prApa lalanA-netrAlinalinIvanam // 98 // rAjye nidhAya taM rAjA, pravatrAjAnyadA sudhIH // sadayaM svarNabAhuzcA -'bhukta bAlAmiva kSamAm // 99 // so'tha vAhayituM vAhAn, vAhakelIM gato'nyadA // anAyi hRtvA'raNyAnIM, vakrazikSitavAjinA // 100 // tatra caikaM saro vIkSya, tRSito'sthAtsvayaM hayaH // tatra taM strapayitvA'tha, pArthivo'pAyayatpayaH // 101 // svayaM snAtvA payaH pItvA, tIre vizramya ca kSaNam // tataH puro vrajan rAjA -'pazyadekaM tapovanam // 102 // tatra pravizato rAjJo 'sphuraddakSiNamIkSaNam // zreyaH zreyo'tha me bhAvI - tyantarbhUpo'pyacintayat // 103 // puro trajaMzca so'pazya-tatraikAM munikanyakAm // siJcantIM zAkhinaH sakhyA -'nugatAM gajajigatim // 104 // drumAntarastho nidhyAyaM stAmadhyAyattato nRpaH // sarvAyAsAdimAM nUnaM, vijJAnI vidadhe vidhiH // 105 // vikArANAmupAdhyAyo, na dhyAyo'psarasAmapi // kvA'yaM rUpaguNo'muSyAH, kkedaM karmetarocitam ! // 106 // nRdeve cintayatyevaM tacchAsA| modamohitaH // Asye tasyAH papAtAbja-bhrameNa bhramaro bhraman ! // 107 // bhRGgAnmAM rakSa rakSAsmA - dityUce sA sakhIM tadA // vinA suvarNabAhuM tvAM ko'nyaH pAtIti sApyavak // 108 // suvarNavAhau pAti kSmA - mupadravati trayoviMzamadhyayanam. (23) pArzvanAthacaritralezaH 95-108 // 445 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko'tra vaH ? // ityucaruccaranprAdu-rAsIdrAjA tayostadA // 109 // taM cAkasmAdvIkSya jAta-kSobhe te tasthatuH kSaNam // trayoviMzadhRtadhairyAtha taM tasyAH, sakhyA''cakhyAvidaM sudhIH // 11 // vajrabAhusute vajri-jaitratejasi pArthive // nezvaro'pI- madhyayanam zvaraH kA, tApasAnAmupadravam // 111 // mugdhAsau tu kajabhrAntyA, SaTrapadAddazato mukham // vitrastA rakSa rakSeti, pArzvanAtha caritralezaH vyAjahAra sakhI mama ! // 112 // tvaM punaH kAmajidrUpaH, ko'sIti brUhi sanmate ! // tayetyukto'vadadbhUpaH, svayaM khaM: 109-123 vaktumakSamaH // 113 // suvarNabAhubhUjAne-mA~ jAnIhi vazaMvadam // AzramopadravaM hantu-miha tvAgAM tadAjJayA| // 114 // kiJca pRcchAmyahaM bhadre !, kuto'sau kamalekSaNA // rUpasyAnanurUpeNa, klizyate'nena karmaNA ? // 115 // sA'vAdItkhecarendrasya, sutA ratnapuraprabhoH // ratnAvalIkukSiratna-miyaM padmAbhidhA kanI // 116 // tAto vipede| jAtAyA-mamuSyAM ttsutaasttH|| mitho'yudhyanta rAjyArtha, tato'bhUdviDvaro mahAn ! // 117 // ratnAvalI vimA bAlA-mAdAyAgAdihAzrame // nijabhrAtuH kulapate-gAlavAhasya mandiram // 118 // vavRdhe'sau tato'traiva, lAlyamAnA tapodhanaiH // kAmakAraskarAkara-jIvanaM cApa yauvanam // 119 // ata evArSikanyAnAM, karmAdaH kriyate'nayA // yAdRzaH kila saMvAsaH, syAdabhyAso'pi tAdRzaH // 120 // sAdhureko'nyadA jJAnA-lokabhAnurihAyayau // padmAyAH kaH patirbhAvI-tyapRcchattaM ca gAlavaH // 121 // Uce sAdhurihAyAta-zcakrabhRdvAjinA hRtaH // suvarNavAhurbhAvyasyAH, vivoDhA vajrabAhujaH // 122 // tato dadhyau mudA kSamApo, hayenopakRtaM mama // hRtvAhaM yadihAninye, saGgamo'syAH
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 446 // nacetka me ? // 123 // ityUce ca nRpo brUhi, bhadre kulapatiH kva saH // taM draSTumahamutko'smi, rathAGga iva bhAska- trayoviMzaram // 124 // sA proce so'dya calita-manuyAto'sti taM munim // kiMcidgatvA taM ca natvA, samAgantA'dhunA madhyayanamzramam // 125 // tadA tatrAyayau rAjJaH, sainyamazvapadAnugam // suvarNabAhurevAya-miti te dadhyatastataH // 126 // (23) pAzvanAthakulapatyAgamakAlaM, zaGkamAnA'tha ttskhii|| padmAM sadmA'nayadbhapa-darzanAsaktadarzanAm // 127 // vAtI suvarNabAhostAM, caritralezaH gAlavasyaiyuSo gRham // ratnAvalyAzca sAnandA-nandAkhyA tatsakhI jagau // 128 // tato ratnAvalIpadmA-nandAbhiH 124-137 saha gaalvH|| yayAvupanRpaM hRSTaH, so'pi taM bahamAnayat // 129 // athocegAlavo rAjan !, padmAM me jAmijAmimAm // pANau gRhANa proktA hi, bhAryA'sau jJAninA tava // 130 // tacchrutvA dRSTasukhapna-ivocairmudito nRpaH // gAndharveNa 8 |vivAhena, tAmupAyaMsta rAgiNIm // 131 // vaimAtreyo'tha padmAyA-stadA padmottarAtayaH // vimAnazchAdayan vyoma, tatrAgAtkhecarezvaraH // 132 // ratnAvalyA jJApitastaM, nRpaM natvaivamabravIt // devAyAto'smi sevAyai, jJAtvodantamamuM tava // 133 // prabho ! punIhi tvaM svIya-pAdapadmasamAgamAt // vaitADhyaparvate ratna-puraM nAma puraM mama // 134 // tatprapadyApRcchaya ratnA-valI kulapati tthaa|| bhUmAn vimAnamAroha-ttasyAzu saparicchadaH // 135 // natvA mAtula // 446 // mambAM ca, sasnehaM tadanujJayA // padmApyazrujalaklina-bhUtalA patimanvagAt // 136 // tataH padmottaraH padmA-saMyutaM taM dharAdhavam // sadyo vaitADhyazikhari-zekhare svapure'nayat // 137 // datvA ca ratnaprAsAdaM, divyaM snAnAzanAdinA // SUAUGAGASASHISAIG
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sa khecaro'nucarava-tvarNabAhumupAcarat // 138 // kharNabAhurmahAbAhu - statrasthaH prAjyapuNyataH // zreNidvitayasAmrAjya - mAsasAda durAsadam // 139 // vidyAdharakanIstatra, bhUyasIruduvAha ca // padmAdyAbhiH samaM tAbhiH khapure'gAca so'nyadA // 140 // jAtacakrAdiratnazca SaTkhaNDaM kSitimaNDalam // suvarNabAhubhUpAlaH, sAdhayitvAnvazAcciram // 141 // prAsAdopari so'nyedyuH krIDannantaHpurIvRtaH // savismayo'mbare'pazya-gamAgamaparAnsurAn // 142 // tato jJAtvA jagannAtha - tIrtha nAthasamAgamam // gatvA natvA jinaM mohA - pahAM zuzrAva dezanAm // 143 // so'tha cakrI yayau dhAma, natvA taM dharmacakriNam || prabodhya bhavyAnsArvo'pi, vijahAra tato'nyataH // 144 // smaran jinAntike dRSTAnsurAMcI sa cAnyadA // dRSTA mayedRzAH pUrva-mapi kvApIti bhAvayan // 145 // jAtismaraNamAsAdya, dadarza prAgbhavAnnijAn // vairAgyaM cAbhavadvIjaM, mahAnandamahIruhaH // 146 // [ yugmam ] dIkSAM jighRkSuH kSmApo'tha, nyadhAdrAjyaM nije'Ggaje // jagannAthajinastatra, punarapyAgamattadA // 147 // suvarNavAhuH prAtrAjI - tatastasyArhato'ntikeM // sa ca | krameNa gItArtha- stapastepe sudustapam // 148 // jinasevAdibhiH sthAnaiH, tIrthakRtkarma cArjayat // vijahAra ca bhUpIThe'pratibaddhaH samIravat // 149 // sa cAnyadA kSIravaNA-TavyAM kSIramahAgirau // bhAnorabhimukhastasthau, kAyotsargeNa zuddhadhIH // 150 // kuraGgako'pi narako - vRttastatraiva bhUdhare // siMho'janiSTa daivAcca tatrAgacchatparibhraman // 151 // munIndraM vIkSya taM krodhA - dhmAtaH prAgbhavavairataH // dadhAva pAvakAkAra-sphArAkSo rAkSasopamaH // 152 // tamApatantaM trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 138-152
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 15 uttarAdhyayana vIkSyAzu, vyadhAdanazanaM zamI // utphAlo harirapyuccaiH, prAharattasya bhUghane // 153 // tato mRtvA muniH kharge, dazame tryoviNsh||447|| tridazo'bhavat // mhaaprbhvimaanaant-vishtyrnnvjiivitH|| 154 // siMhaH so'pi mRtastUrya-narake nArako'bhavat // madhyayanam . dazArNavAyurvividha-vedanAvedanAkulaH // 155 // udRtto'tha tato bhrAmyaM-stiryagyoniSu bhuurishH|| jIvaH siMhasya sa (23) pAzvanAthakApi, grAme jajJe dvijAGgajaH // 156 // jAtasya tasya tAtAdyA, nijAH sarve vipedire // vadantastaM kaThaM lokAH, kRpayA' caritralezaH jIvayaMstataH // 157 // bAlyamulaMghya tAruNyaM, prAptaH so'tyantadurgataH // niMdyamAno janaiH prApa, kRcchAdbhojanama 153-166 pyaho ! // 158 // tyAgabhogakRtArthArthAn , vIkSya so'nyedhurIzvarAn // iti dadhyau tapaH prAjyaM, taptamebhiH purA khalu ! // // 159 // bIjaM vinA kRSiriva, na hi zrIH syAttapo vinA // tapasyahaM yatiSye ta-dvANijya iva vaannijH||160|| vimRzyati kaTho jAta-saMbegastApaso'bhavat // paJcAgyAdi tapaH kaSTa, kurvan kandAdibhojanaH // 161 // | itazcAtraiva bharate-'bhavadvArANasI purI // nityasakhyeva jAhnavyA, sevitA sannidhisthayA // 162 // reje'bhirAmamudyAnaM, parito yAM purIM param // alakAvibhramAcaitra-rathaM kimu samAgatam ! // 163 // yasyAM sAlo vizAloru-mANikyakapizIrSakaH // dikzrINAM nityamAdarzA-nirupAyAnadarzayat // 164 // yatra caityeSu sauvarNAH, kalasAH kala-18 // 447 // sAnuSu // pUjayanti karairbhAnu-mabhyAgatamivAgatam // 165 // yatra ramyANi hANi, rejire dhanazAlinAm // puNyA, bhyudayalabhyAni, vimAnAnIva nAkinAm // 166 // svargiNA bhojanAyA'pi, sudhA milati yAcitA // citraM yatra SAE%ER
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanama. pAzvanAthacaritralezaH 167-181 sudhAlipsAH, prAyaH sarvagRhA api ! // 167 // agaNyapaNyasambhAra-saGkaTApi visaGkaTA // kutrikApaNarAjIva, reje yatrApaNAvalI // 168 // pratyakSAM vIkSya yalakSmI, dakSA vizvAtizAyinIm // azaGkantAzmAmbuzeSI, rohaNAdripayo- nidhI // 169 // azvasenAbhidho viSvakU-senasannibhavikramaH // tatrAbhUtpArthivaH pRthvI-vAstavya iva vAsavaH 170 // guNairavAmA vAmAhvA, zIlAdiguNazAlinI // tasyAsIdvallabhA rAjJaH, khaprANebhyo'pi valabhA // 171 // suvarNabAhujIvo'tha, cyutvA prANatakalpataH // kukSAvavAtaradvAmA-devyA jJAnatrayAnvitaH // 172 // tadA sA sumukhI kumbhipramukhAn vizato mukhe // caturdaza mahAsvapnAn , dadarza zayitA sukham // 173 // zakro nRzakraH tajjJAzca, teSAmarthamamuM jaguH // khapnairebhiH suto bhAvI, tava devi ! jagatpatiH // 174 // tataH pramuditA vAmA-devI garbha dadhau sukhm|| | kAle ca supuve putraM, nIladyutimahidhvajam // 175 // vijJAya viSTarAsthairyA-tprabhorjanmAgatAstadA // SaTpaJcAzadikkumAryaH, sUtikarmANi cakrire // 176 // jJAtvA janmAvadhastasya, zakAdyA vAsavA api // janmAbhiSekakalyANaM, sumerau vidhivadyadhuH // 177 // pItAmRta ivAnandA-dazvasenanRpo'pi hi // kArAmokSAdikaM cakre, sUnorjanmamahotsavam // 178 // garbhasthe'sminkRSNarAtrA-vapi mAtA svapArthataH // dadarza sapaM sarpantaM, drutaM bhartaruvAca ca // 179 // prabhAvo'yaM hi garbhasse-tyUce bhUpo'pi tAM tadA // taca smRtvA nRpaH sUnoH, pArtha ityabhidhAM vyadhAt // 180 // lAlyamAno'tha dhAtrIbhi-rAdiSTAbhirbiDojasA // zizubhUtaiH samaM devaiH, krIDan krIDAgRhaM zriyaH // 181 // sudhAM COACROMOM
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. (23) |pAzvanAtha caritralezaH 6.182-195 uttarAdhyayana * zakreNa vihitA-maGguSThe nityamApiban // vavRdhe sa jagannAtho, jagatpAtho'dhicandramAH // 182 // [yugmam ] // 44 // kramAca yauvanaM prAptaH, kAminIjanakArmaNam // navahastapramANAGgaH, prabhuH prAmumudajagat // 183 // anyedhurazvaseno- -nAthamAsthAnasaMsthitam // dvAHsthenAveditaH ko'pi, pumAnatvaivamabravIt // 184 // khAminihAsti bharate, kuzasthalapuraM puram // rAjA prasenaji-ttatra, vidyate hRdyakIrtibhUH // 185 // tasya prabhAvatIsaMjJA, sutAsti navayauvanA // jagatAM sAramucitya, raciteva viracinA // 186 // yAti dAsyaM tadAsyasya, zazI tannetrayoda'gaH // kekI tatkezapAzasya, tadvAkyasya sudhArasaH ! // 187 // Adarzo darzanIyatvaM, nAcate tatkapolayoH // dhurAM tadadharasthApi, na dhatte hemakandalaH ! // 188 // kuNTho vaikuNThakambusta-tkaNThasaundaryazikSaNe // svarNakumbho'pi no dakSa-stadvakSojaramAgrahe ! INI // 189 // nAlamAliMgituM padma-nAlaM tadolatAzriyam // na tatpANicchavilavaM, labhante pallavA api ! // 19 // tanmadhyalIlAmadhyetuM, bAlizaH kulizo'pi hi // na tannAbhisanAbhitva-mAvataH zikSituM kSamaH ! // 191 // tadArohatulArohe, na zaktA saikatasthalI // rambhAstambho'znute stambha, tadUrusuSamArjane ! // 192 // naiNijaMghApi tajaMghA-zrI sNghaatnsodymaa|| nAravindAni vindanti, padmA ttpaadpdmyoH!||193|| kalAM nAJcati tatkAya-kAnteH kAJcana kAJcanam // tallAvaNyaguNaM vIkSyA-'psarasaH sarasA na hi ! // 194 // tAM vIkSya tAdRzIM yogya-jAmAtRprAptaye pitA // bahUnanveSayAmAsa, kumArAnnApa taM punaH // 195 // sA sakhIbhiH sahAnyedyu-rgatodyAnaM prabhAvatI // gItaM sphItaM %ER-ENCOLOROSAROACC // 448 // 456
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 kinnarIbhi - gIyamAnamado'zRNot // 196 // suto'zvasenabhUnetuH, zrIpArtho jayatAcciram // rUpalAvaNyatejobhi - rnirja - yannirjarAnapi ! // 197 // tadAkayabhavatpArthe, sAnurAgA prabhAvatI // krIDAM vrIDAM ca saMtyajya, tadgItamazRNo nmuhuH // 198 // tato'nuraktA sA pArzve, vayasyAbhiralakSyata // rAgo rAgiSu na channa- stiSThatyambhasi tailavat // 199 // ciraM sA'pazyadutpazyA, kinnarISu gatAsu kham // sakhIbhizca gRhaM nItA, kvApi nAdhigatA sukham // 200 // smarApasmAravivazA, na hi kiJcidviveda sA // dadhyau ca pArzvamevAntaH, parabrahmeva yoginI // 209 // jJAtvA pArzve'nuraktAM tAM pitarau tatsakhImukhAt // mumudAte bhRzaM sthAne, rakteyamiti vAdinau // 202 // ityUcatuzca preSyainA - madhipArzva svayaMvarAm // drutamAnandayiSyAvo, nandanAM virahArditAm // 203 // tannizamya carairnaika - dezAdhIzo mahAbalaH // ityUce'ntaH sabhaM rAjA, yavano yavanopamaH // 204 // kathaM pArzvAya hitvA mAM sutAM dAtA prasenajit ? // prasahyApi grahISye tAM, svayaM dAsyati cenna me // 205 // ityudIryAzu pavana - javano yavano nRpaH // etyAruNatpuraM viSvag, balaiH prAjyaiH kuzasthalam // 206 // pravezanirgamau tatrA -bhUtAM kasyApi no tadA // rolambasyeva rajanImukhamudritanIraje // 207 // puruSottamanAmAhaM, prahito bhUbhUjA tataH // vArttA vaktumimAM rAtrau nirgayAtrAgamaM prabho ! // 208 // paraMtapAtaH paraM tu yatkarttavyaM kuruSva tat // zaraNaM te prapanno'sti tatrastho'pi prasenajit // 209 // tannizamyAzvasenorthI - kAntaH kopAruNekSaNaH // bhambhAmavIvadadyAtrAM, cikIrSuryavanaM prati // 290 // taM bhambhAdhvani trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH | 196-210
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 449 // 15 64GBARSACARRORRECT mAkarNya, kimetaditi cintayan // pituH pArzamagAtpArtho, natvA caivamavocata // 211 // tarakhI kataro devA-14 trayoviMzasurANAM cA'parAdhyati ? // khayaM zrItAtapAdAnAM, yadarthoyamupakramaH // 212 // azvasenanRpoGgulyA, darzayannAgataM madhyayanam. (23) naram // kuzasthalapatiM trAtuM, yavanaM jeyamabravIt // 213 // pArthaHproce tRNe parzI-riva tasminnakITake // surAsura |pAzvanAthajitAM tAta-pAdAnAM nodyamo'rhati ! // 214 // tadAdizata mAM pUjyAH, saudhaM bhUSayata khayam // matto'pi bhAvi caritralezaH mattasya, tasya dApasarpaNam ! // 215 // tato rAjA balaM sUno-rvidan vizvatrayA'dhikam // pratyapadyata tadvAkyaM, sasainyaM 211-224 vyasRjaca tam // 216 // Adya eva prayANe'tha, mAtaliH shkrsaarthiH|| etya natvA jagannAthaM, rathottINoM vyajijJapat // 217 // prabho ! vijJAya zakrastvAM, krIDayApi raNodyatam // bhaktyA rathamamuM praiSI-prasadya tamalaGkuru // 218 // nAnAzastrADhyamaspRSTa-bhUpRSThaM taM rathaM tataH // Aruhya tejasAM dhAma, vyomnAgAdbhAnuvadvibhuH // 219 // anyAyAntyA bhUmigAyAH, senAyAH kRpayA prabhuH // prayANairlaghukairgacchan , kramAtprApa kuzasthalam // 220 // tatrodyAne surakRte, prAsAde tasthuSA sukham // khAminA prahito dUto, gatvA yavanamityavak // 221 // rAjan ! zrIpArthenAthastvAM, madAsyenAdizatyadaH // zaraNIkRtatAto'yaM, rodhAnmocyaH prasenajit // 222 // ahaM hi tAtamAyAntaM, niSidhyAnena // 449 // | hetunA // ihAyAto'smi tadyAhi, khasthAnaM cetsukhaspRhA ! // 223 // athoce yavanaH kruddhaH, kiM re ! dUtAbravIridam ? // azvasenazca pArthazca, kiyanmAnaM mamAgrataH ! // 224 // tatpArtha eva khaM dhAma, yAtu pAtu vapurnijam //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ r jIvanmukto'si dUtatvA-draccha tvamapi re ! drutam // 225 // punarapyavadahUtaH, kRpAlurmama nAyakaH // kuzasthalAdhipa- trayoviMzamiva. tvAmapi trAtumIhate ! // 226 // ata eva sa mAM prepI-tvAM bubodhayipujeMDa! // tadbudhyakhA'vabudhyasvA-5-1|| pArzvanAtha jayyaM taM vajriNAmapi ! // 227 // hariNo hariNA dhvAntaM, bhAkhatA zalabho'gninA // pipIlikAbdhinA nAga-stA- vilA yeNa pavinA giriH|| 228 // kuareNoraNazcaiva, yathA yoddhUmanIzvaraH // tathA tvamapi pArtheNa, tattadAjJAM pratIccha 225-239 bhoH ! // 229 // [yugmam ] bruvantamiti taM dUtaM, vibruvanto jighAMsavaH // yAvaduttasthire sainyA-stAvanmaMtrItyuvAca tAn // 230 // are ! pArthaprabhordUtaM, mUDhA yUyaM jighAMsavaH // anarthAndhau kSipata kiM, kaNThe dhRtvA nijaprabhum ! 231 yasyAjJAM maulivanmaulau, dadhate vAsavA api // tatasyAbhihanana-mAstAM hIlApi duHkhadA! // 232 // nivAryeti bhaTAnmaMtrI, sAmnA taM dUtamityavak // saumyAmISAM mantumetaM, kSamethAH mA bravIH prabhoH // 233 // nantuM zrIpArthapAdAjAn , sameSyAmo'dhunA vayam // iti prabodhya taM dUtaM, sacivo visasarja saH // 234 // hitecchuH khaprabhu caiva-18 mUce devA'vimRzya kim // durudamidaM siMha-saTAkarSaNavatkRtam ? // 235 // yasyendrAH pattayaH sarve, tena kastava saGgaraH ? // tadadyApi nyasya kaNThe, kuThAraM pAcamAzraya // 236 // kSamayakha khAparAdhaM, tacchAsanamurIkuru // atrAmutra ca cetsaukhyaH, kArya kArya tadA hyadaH // 237 // sAdhvahaM bodhito maMtri-nityAkhyAdhavanastataH // sataMtro'gAdupakhAmi, grIvAnyastaparazvadhaH // 238 // vetriNA veditazcAntaH-sabhaM gatvA'namatprabhum // tanmocitakuThArazca,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 450 // 15 18 21 24 bhUyo natvaivamatravIt // 239 // sarvasahosi tannAtha !, mantumenaM kSamakha me // abhayaM dehi bhItasya, prasIdAdatkha me ramAm ! // 240 // Uce zrIpArzvanAtho'pi, saMtu zreyAMsi te kRtin ! // bhuMkSva rAjyaM nijaM mAsma - bhaiSIrmaivaM kRthAH punaH ! // 249 // tatheti pratipannaM taM jinendro bahvamAnayat // kuzasthala purasyAbhU-drodhamuktistadA kSaNAt // 242 // athAjJayA prabhogatvA, purAntaH puruSottamaH // prasenajinnRpAyoce, tAM vArttI prItacetase // 243 // tataH prabhAvatIM kanyA - mupAdAyopadAmiva // gatvA prasenajinnatvA, jinamevaM vyajijJapat // 244 // yathA svayamihAgatyA - nvagrahIrmA jagatpate ! // pariNIya tathA putrI - mimAmanugRhANa me // 245 // cirakAlInarAgAsau, tvayi nAnyaM samI| hate // tannisargakRpAlo'syAM vizeSAtsakRpo bhava // 246 // khAmyUce'haM nRpa ! trAtuM tvAmAgAM piturAjJayA // natUdroDhuM tava sutAM tadalaM vArttayA'nayA // 247 // dadhyau prasenajinnAyaM, mAnayiSyati madgirA // azvasenoparodhAtanmAnayiSyAmyado'munA // 248 // teneti dhyAyatA sArka, sakhyaM nirmApya susthiram // satkRtya bahudhA khAmI, vyasRjadyavanaM nRpam // 249 // visRjyamAnaH prabhuNA, kuzasthalapatiH punaH // ityUce zrIavasenaM, nantumeSyAmyahaM vibho ! // 250 // tata omityuktavatA, zrIpArzvakhAminA samam // vArANasIM nRpaH so'gA-tsahAdAya prabhAvatIm // 259 // tAtaM natvA nijaM saudhaM, gate pArthe prasenajit // prabhAvatyA samaM gatvA' - dhasenanRpamAnamat // 252 // taM cAzvaseno'bhyutthAya samAliMgya ca nirbharam // kuzalaM te svayaM ceha, kimAgA iti pRSTavAn ? // 253 // trayoviMzamadhyayanam. (23) pArzvanAthacaritralezaH 240-253 IN // 450 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALSO |trayoviMza madhyayanam | pArzvanAthacaritralezaH 254-267 so'vAdIdyasya pAtA tvaM, na tasyA'kuzalaM kvacit // iha tvAgAM mahArAja !, tvAM prArthayitumAtmanA // 254 // nAnA prabhAvatI me'sau, sutA zrIpAcahetave // gRhyatAM deva ! yAcA me, mA bhUnmoghA tvayi prabhau // 255 // rAjA jagau kumAro'sau, virakto'sti sadA bhavAt // tathApyudvAhayiSyAmi, balAttaM tava tuSTaye // 256 // ityuditvA samaM tena, gatvA pArthAntikaM nRpaH // ityUce vatsa ! rAjJo'sya, sutA'sau pariNIyatAm // 257 // bAlyAdapi virakto'si, bhavavAsAttathApi hi // mAnyametanmama vaco, dAkSiNyAmbhonidhe! tvayA // 258 // ityazvaseno.zena, pArthaH sAgrahamIritaH // bhoktuM bhogaphalaM karma, pariNinye prabhAvatIm // 259 // krIDAgirisaridvApI-canAdiSu tayA samam // ramamANo vibhurnitya-maticakrAma vAsarAn // 260 // gavAkSastho'nyadA khAmI, purIM pazyandadarza sH|| bahiryAto bahUnpuSpa-paTalIpANikAn janAn // 261 // ityapRcchaca pArzvasthAn , pArthaH ko'dya maho mahAn ? // puryA niryAti yadasau, javanaH sakalo janaH // 262 // tataH ko'pi jagau khAmin !, notsavaH ko'pi vidyate // bahiH kinvAgato'zastIha, kaThAhvastApasAgraNIH // 263 // tadarcanAya loko'yaM, yAtItyAkarNya tadgiram // draSTuM tatkautukaM khAmI, tatrA gAtsaparicchadaH ! // 264 ||pnycaagnisaadhkN taM ca, pazyannavadhinAdhipaH // vahnikuNDakSiptakASThe, dahyamAnAhimaikSata 12||265 // tatprekSya prabhurudvela-kRpAmbhodhirado'vadat // aho tapasyato-'pyasyA'jJAnaM yanna dayAguNaH ! // 266 // vinA cakSurmukhamica, dharmaH kIrakRpAM vinA ? // kAyaklezo'pi viphalo, niSkRpasya pazoriva ! // 267 // tadAkaye
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 451 // 15 18 21 24 kaTho'zaMsa - drAjaputra ! bhavAdRzAH // dakSAH syurgajazikSAdau, dharme tu munayo vayam ! // 268 // tato'gnikuNDAnniSkAsya, tatkASThaM sevakairvibhuH // yattenAbhedayattasmAnniragAccorago guruH // 269 // dvijihnaH so'pi hi jvAlA-ji| hajvAlArttivihvalaH // prabhudarzanapIyUSaM prApyAntaH pipriye bhRzam ! // 270 // paralokAdhvapAnthasya, tasyAheH khanaraiH prabhuH // pratyAkhyAnanamaskArA - dikaM zambalamArpayat / // 271 // sarpaH so'pi pratIyeSa, tatsamayaM samAhitaH // kRpArasArdrayA dRSTyA, prekSyamANo'rhatA khayam // 272 // vipaya so'tha nAgo'bhUnnAgendro dharaNAbhidhaH // jinani - dhyAnasudhyAna- namaskAraprabhAvataH ! // 273 // aho ! asya kumArasya, vijJAnamiti vAdibhiH // stUyamAno janaiH svAmI, nijaM dhAmAgamattataH // 274 // tadvIkSyAkarNya cAtyantaM vilakSo'ntaH zaThaH kaThaH // bAlaM tapo'tanodvADhaM, sanmArgAptiH kva tAdRzAm ! // 275 // mRtvA ca meghamAlIti, nAmA bhavanavAsiSu // so'bhUnmeghakumAreSu, devo midhyAtvamohitaH // 276 // athAnyadA vasantattoM, krIDodyAnaM gato jinaH // prAsAdabhittau citrasthaM, nemivRttAntamaikSata // 277 // dadhyau ca dhanyo'rhannemi - ryaH kumAro'grahItam // hitvA rAjImatIM gADhA-nurAgAmapi kanyakAm // 278 // tannissaGgohamapi hi bhavAmItimatirvibhuH // tIrthaM pravarttayetyUce -'bhyetya lokAntikaiH suraiH // 279 // tato datvAdikaM dAnaM, dhanairdhanadapUritaiH // pitroranujJAM jagrAha vratAya paramezvaraH // 280 // narendrairazvasenAdyai-rindraH zakrAdikaistataH // dIkSAbhi trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH 268-280 // 451 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 12 SekaH zrIpArzva - prabhozcakre mahAmahaiH // 281 // athArUDhaH surairUDhAM, vizAlAM zivikAM vibhuH // devadundubhinirghoSA - pUrNadyAvAkSamAntaraH // 282 // zreyasAM vizramapadaM gatvA''zramapadaM vanam // yApyayAnAdavAtArI - nmamatvAdiva tanmanaH // 283 // [ yugmam ] vihAya tatra bhUSAdi, mUrdhni locaM vidhAya ca // vAmaskandhe devadUSyaM dadhanyastaM viDaujasA // 284 // triMzadvarSavayAH khAmI, saha nRRNAM zataistribhiH // kRtASTamatapAH sarva - viratiM pratyapadyata // 285 // [ yugmam ] | lebhe manaHparyayAddhaM, turyajJAnaM jinastadA // bhuvi bhAruNDapakSIvA - 'pramatto vijahAra ca // 286 // vAsavA api zakrAdyAH, kRtakhAmitratotsavAH // gatvA nandIzvare kRtvA - 'STAhikAM khAzrayaM yayuH // 287 // anyadA nagarAbhyarNa| dezasthaM tApasAzramam // vibhurjagAma viharan, mArttaNDavAstaparvatam // 288 // tato'vaTataTasthasya, vaTasya nikaTe nizi // tasthau pratimayA khAmI, nAsAgranyastalocanaH // 289 // itazca so'suro megha-mAlinAmA'vadhernijam // jJAtvA prAgbhavavRttAntaM smRtvA tadvairakAraNam // 290 // krodhena prajvalannanta - viyogIva manobhuvA // pArzvanAthamupadrotuM taM pradezamupAyayau // 299 // [ yugmam ] vicakre cAGkuzAkA - ra-nakharAnnakharAyudhAn // ghorarUpadharAnpucchAcchoTakampitabhUdharAn // 292 // Apte tairbhItimaprApte, bhISaNebhyo'pi bhISaNAn // vidadhe so'suraH zaila - prAyakAyAnmataGgajAn // 293 // tairapyacakite nAthe, sphAraphUtkArakAriNaH // 1 siMhAn // trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 281-293
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 452 // 15 18 21 24 yamadordaNDavaJcaNDA-nnaikAnnetravipAnahIn // 294 // utkaTaiH kaNTakaiH svAsthya-trazcakAn vRzcikAMstathA // bhalUkazUkarAdIMzca, zvApadAnApadAM vidhIn // 295 // jvAlAmAlA karAlAsyAnmuNDamAlADhya kandharAn // pretAn vizvAnabhipretA-kArAMzca vicakAra saH // 296 // [ tribhirvizeSakam ] prabhordhyAnaM calayituM, te'pi na prabhavo'bhavan // vajraM | bhettumivoddeza-kITikA matkuNAdayaH / // 297 // tataH kruddho'dhikaM garjA - vidyudyAptadigantarAm // meghamAlI meghamAlAM, vicakre vyoni bhISaNAm ! // 298 // nIrairenaM plAvayitvA hanmyahaM pUrvavidviSam // dhyAyanniti sasaMrambhaH, prArabha so'tha varSitum // 299 // dhArAbhirmuSTimuzala - yUpAkArAbhiruccakaiH // varSa varSa vyadhAdekA-vAmiva vasundharAm // 300 // abhUdAkaNThamudakaM tadA pArzvaprabhoH kSaNAt // tadA tadAsyaM tatrAbhA - padmaM padmahade yathA // 301 // nAsApArzva pArzvabhartuH payo yAvadupAyayau // cacAla viSTarastAva - ddharaNasyoragaprabhoH // 302 // so'tha jJAtvA'vadheH svAmI - vRttAntaM mahiSIvRtaH // tatrAgatya drutaM bhaktiM, vyaktikurvannanAma tam // 303 // unnAlaM nalinaM nyasya, khAminaH kramayoradhaH // bhogAbhogena bhogIndraH, pRSTapArzvAdikaM pyadhAt // 304 // tanmaulau tu vyadhAcchatraM, phaNIndraH saptabhiH phaNaiH // dhyAnalInamanAH khAmI, tatra tasthau sukhaM tataH // 305 // nAgarAja mahiSyo'pi, nRtyaM cakruH prabhoH puraH // | veNuvINA mRdaMgAdi - dhvanivyAptadigantaram // 306 // bhaktikAriNi bhogIndre, dveSadhAriNi cAsure // nirvizeSamanA1 chedakAn // trayoviMzamadhyayanam(23) pArzvanAthacaritralezaH 294-306 // 452 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 stasthau, khAmI tu samatAnidhiH ! // 307 // tathA'pi vIkSya varpanta-mamarpaNa kaThAsuram // jAtakopo nAganAthaH, sAkSepami| damabhyadhAt // 308 // khopadravAya kimida-mArebhe duSTa re ! tvayA 1 // dayAlorapi dAso'haM, sahiSye na hyataH param ! // 309 // jvalanmahoragaH pApAnniSeddhuM svAminA'munA // tadA'darzyata cettarhi, vipriyaM tava kiM kRtam // 310 // niSkAraNajaganmitra-menaM ghUka ivAruNam // hetorvinA dviSannadya, na bhaviSyasi pApa re ! // 311 // tadAkarNya vaco megha-mAlI dRSTimadho nyadhAt // phaNIndrasevitaM pArzva-mapazyacca tathAsthitam // 312 // dadhyau ca cakitaH zakti| riyatyevAkhilA mama // sA tu zaile zazasyeva, niSphalAbhUdiha prabhau // 313 // kiM cAyaM bhagavAnmuSTyA, peSTuM vajramapi kSamaH // kSamayA kSamate sarva, bhogIndrAdbhIstathApi me // 314 // na cAnyaccharaNaM vizve mama vizvezavairiNaH // tade nameva zaraNI - karomi karuNAkaram / / 315 / / dhyAtveti meghaM saMhatya, so'suraH sArvamAzrayat // madAgo'daH kSamakheti, procyAgAcca khamAspadam // 316 // nAgendro'pi jinaM jJAtvA 'nupasarga praNamya ca // nijaM sthAnaM yayau prAta- jiM no'pi vyaharattataH // 317 // chadmasthatvena catura - zItimahAM vihRtya ca // tadAzramapadodyAnaM, punarapyAyayau prabhuH // 318 // dhyAnasthasyodabhUttatra, paJcamajJAnamarhataH // indrAzcopetya samaya-saraNaM cakrire'khilAH // 319 // pUrvasiMhAsane tatrA-sIne zrIpArzvapArage // trINi tatpratirUpANi, tridizaM vyantarA vyadhuH // 320 // yathAsthAnaM niSaNNeSu, surAsuranareSvatha // girA yojanagAminyA, prArebhe dezanAM prabhuH // 321 // jJAtvA jJAnodayaM pArzva - prabhorudyAnapAla trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH ||307-321
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 45 // kAt // taddarzanotsukamanAH, prmodbhrmedurH|| 322 // zrIazvasenabhUpo'pi, vAmAdevyA smnvitH|| gatvA kRtastu- trayoviMzatinati-ma zuzrAva zuddhadhIH // 323 // [yugmam ] narA nAryazca tAM zrutvA, dezanAM jgdiishituH|| buddhAH paryavraja- madhyayanam. nkepi, kepi zrAddhRtvamAzrayan // 324 // AryadattAdayasteSu, dazA'bhUvan gnnaadhipaaH|| dvAdazAGgIkRtaH sadyaH, khAmi (23) pAzvanAthadattapadatrayAt // 325 // rAjye nyasyAzvaseno'pi, hastisenAbhidhaM sutam // vAmAdevyA prabhAvatyA, cAnvitaH prAtra caritralezaH jattadA // 326 // padmAvatI-pArthayakSa-vairoTyA-dharaNAdhipaH // sarvadAdhiSThitapArzvaH, zrIpArtho vyaharattataH // 327 // 322-332 sahasrAH SoDazarSINAM, samagraguNazAlinAm // aSTAtriMzatsahasrANi, sAdhvInAM tu mahAtmanAm // 328 // zrAvakANAM lakSamekaM, catuSSaSTisahasrayukU // zrAvikANAM ca trilakSI, sahasrAH saptaviMzatiH // 329 // dinaizcaturazIyonAmAhantye varSasaptatim // vibhorviharataH saMgho-'bhavadevaM caturvidhaH // 330 // prAnte cAnazanaM gatvA, sammetAdrau vyadhAdvibhuH // trayastriMzanmuniyutaH, kAyotsargeNa saMsthitaH // 331 // AyurvarSazataM prapAlya bhagavAMstaiH saMyataiH suMyuto, mAsenApa tataH zivaM kRtbhvopgraahikrmkssyH|| zanAdyaizca surAsurezvaravaraiH zrIpArthavizvezitu-zcakre'bhyetya mahodayAptimahimA mAhAtmyavArAMnidheH // 332 // iti zrIpArzvanAthakathA / itthaM prasaGgataH shriipaarshvnaathcritmbhidhaay||453|| prastutaM vyAkhyAyate 1 sadAdhiSThitapArzvaH zrI-pArthopi vyaharattataH // iti "gha" pustake /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 3x3x3 - % mUlam -- tassa loga ppaIvassa, Asi sIse mahAyase / kesI kumArasamaNe, vijAcaraNapArage // 2 // vyAkhyA - 'kesitti' kezinAmA, kumArazcAsAvapariNItatayA zramaNazca tapakhitayA kumArazramaNaH, vidyAcaraNayojJanacAritrayoH pAragaH, zrIpArzvanAthaziSyatA cAsya tatsantAnIyatayA jJeyA, sAkSAttacchiSyasya hi zrIvIratIrthapravRtti| kAlaM yAvadavasthAnAnupapatteH // 2 // mUlam - ohinANasue buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, sAvatthiM nagarimAgae // 3 // vyAkhyA- 'ohinANasuetti' avadhijJAnazrutAbhyAM zrutasya ca matisahacaritatvAnmatijJAnena ca buddho jJAtatatvaH ziSyasaMghena samAkulaH parivRtaH ziSyasaMghasamAkulaH, grAmAnugrAmaM rIyamANo viharan // 3 // mUlam - tiMduaM nAma ujjANaM, tammI nayaramaMDale / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvA // 4 // vyAkhyA - ' tammitti ' tasyAH zrAvastyAH, nagaramaNDale puraparisare'bhUditi zeSaH, prAsuke svAbhAvikAgantukasatvarahite, zayyA vasatiH tasyAM saMstArakaH zilAphalakAdistasmin tatra tindukodyAne bAsamavasthAnamupagataH prAptaH iti sUtratrayArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 4 // atrAntare yadabhUttadAha 1 ziSyasaMghasamAkula: ' nAstyayaM pATha: "gha" saMjJakapustake // trayoviMzamadhyayanam. kezigauta masaMvAdaH gA 2-4
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 trayoviMzamadhyayanam. (23 kezigautamasaMvAdaH gA 5-10 uttarAdhyayana hai mUlam-aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jiNe / bhayavaM vaddhamANutti, sabalogammi vissue // 5 // // 454 // vyAkhyA-atha vaktavyAntaropanyAse, 'teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle, varddhamAna iti nAmnA'bhUditi zeSaH, vizruto vikhyaatH||5|| 15||mUlam-tassa logappaIvassa, Asi sIse mahAyase / bhayavaM goame nAmaM, vijAcaraNapArage // 6 // || vyAkhyA-gautamo gotreNa, nAmnA tu indrabhUtiH // 6 // mUlam-bArasaMgaviU buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIaMte, sevi sAvatthimAgae // 7 // 18 mUlam-koTagaM nAma ujANaM, tammI nayaramaMDale // phAsue sijasaMthAre, tatthavAsamuvAgae // 8 // vyAkhyA-koSTakaM nAmodyAnamiti sUtracatuSkArthaH // 8 // tataH kiM babhUvetyAhamUlam--kesI kumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao tattha vihariMsu, allINA susmaahiaa||9|| vyAkhyA-ubhaotti' ubhAvapi tatra tayorudyAnayorvyahArTI, AlInau manovAkAyaguptIrAzrito, susamAhitI suSTusamAdhimantau // 9 // mUlam-ubhao sissasaMghANaM, saMjayANa tvssinnN| tattha ciMtA samuppannA, guNavaMtANa tAiNaM // 10 // // 454 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ubhayo yoH ziSyasaMghAnAM vineyavRndAnAM, tatra zrAvastyAM, cintA vakSyamANA, 'tAiNaMti' prAyi-tatrayoviMzaNAm // 10 // cintAkharUpamAha madhyayanam kezigautamUlam keriso vA imodhammo,imo dhammo va keriso| AyAradhammappaNihI,imA vAsAva kerisii?||19||[PImsNvaadH ___ vyAkhyA--kIdRzaH kiMkharUpo vA vikalpe 'imotti' ayamasmatsambandhI dharmo mahAvratarUpaH ? ayaM razyamAnagaNa- gA 11-12 dharaziSyasambandhI 'dhammo vatti' dharmo vA kIzaH ? AcAro veSadhAraNAdiko bAhyakriyAkalApaH sa eva dharmahetutvAddharmastatpraNidhirvyavasthA AcAradharmapraNidhiH 'imA vatti' prAkRtatvAdayaM vA asmatsambandhI 'sA vatti' sa vA dvitIyamunisatkaH kIdRzaH 1 ayaM bhAvaH-asmAkamepAM ca sarvajJapraNIta eva dharmastatkiM tasya tatsAdhanAnAM ca bhedaH ? tadetadboDumicchAmo vayamiti // 11 // uktAmeva cintA vyaktIkurvannAha-- malama-cAujAmo a jo dhammo. jo imo pNcsikkhio| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI // 12 // vyAkhyA-'cAujAmo atti' caturyAmo mahAvratacatuSkAtmako yo dharmo dezitaH pArtheneti sambandhaH, 'jo imotti' cakArasya prazleSAt yazcAyaM paJcazikSAH prANAtipAtaviramaNAdyupadezarUpAH sAtA yatrA'sau paJcazikSitaH 12
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana varddhamAnena dezita iti yogaH 'mahAmuNitti' mahAmuninA, idaM cobhayorapi vizeSaNaM, anayozca dharmayorvizeSe kiM nu tryoviNsh||455|| madhyayanam. kAraNamityuttareNa yogaH / anena dharmaviSayaH saMzayo vyaktIkRtaH // 12 // athAcArapraNidhiviSayaM saMzayaM spaSTayatimUlam-acelago a jo dhammo, jo imo sNtruttro| kezigauta masaMvAdaH egakajapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM ? // 13 // gA 13-14 vyAkhyA-acelakazca yo dharmoM varddhamAnena dezita itIhApi yojyaM, yazcAyaM sAntarANi zrIvIrakhAmiziSyApekSayA mAnavarNavizeSitAni uttarANi ca mahAmUlyatayA pradhanAni prakramAdvastrANi yatrA'sau sAntarottaro dharmaH zrIpArzvanAthena dezita itIhApi vAcyaM, ekaM kArya muktirUpaM phalaM tadartha prapannI pravRttau ekakAryaprapannau tayoH prakramAt 8 pArzvavarddhamAnayorvizeSe proktarUpe kimiti saMzaye 'nu' iti vitarke kAraNaM heturiti sUtrapaJcakArthaH // 13 // evaM 21 || vineyacintotpattau kezigautamau yadakArTI tadAha mUlam-aha te tattha sIsANaM, viNNAya pviaki|smaagme kayamaI, ubhao kesigoamaa||14|| ___ vyAkhyA-atha te iti tau tatra zrAvastyAM ziSyANAM vijJAya pravitarkitaM cintitaM, samAgame mIlake kRtamatI abhUtAmiti zeSaH // 14 // tatazca HORRRrrort SAKARAN // 455 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam - goamo paDirUvaNNU, sIsasaMghasamAule / jiTTaM kulamavikkhaMto, tiMduaM vaNamAgao // 15 // vyAkhyA - gautamaH pratirUpaM pratirUpavinayaM yathocitapratipattirUpaM jAnAtIti pratirUpajJo, 'jedvaMti' prAgbhAvitvena jyeSThaM kulaM zrIpArzvanAthasantAnaM apekSamANo gaNayan // 15 // | mUlam - kesI kumArasamaNe, goamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivartti, sammaM saMpaDivajjai // 16 // vyAkhyA - 'paDirUvaMti' pratirUpAM ucitAM pratipattimabhyAgata karttavyarUpAM samyak saMpratipadyate karotIti bhAvaH // 16 // pratipattimevAha mUlam - palAlaM phAsuaM tattha, paMcamaM kusataNANi a / goamassa NisijAe, khippaM saMpaNAmae 17 vyAkhyA - palAlaM prAsukaM, tatra tindukodyAne, 'paMcamaMti' vacanavyatyayAt paJcamAni kuzatRNAni ca paJcamatvaM caiSAM palAlabhedacatuSkApekSayA / yaduktaM - "taNapaNagaM puNa bhaNiaM, jiNehiM kammaTThagaMThimahaNehiM // solI- vIhI-koddevaraoNlaya-raNNe taiNAI ca" / gautamasya niSadyAyai upavezanArthaM kSipraM saMpraNAmayati samarpayatIti sUtracatuSkArthaH // 17 // tau copaviSTau yathA pratibhAtastathAha mUlam -- kesIkumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao nnisannA sohaMti, caMdasUrasamappahA // 18 // vyAkhyA - [ spaSTam ] tatsaGgame ca yadabhUttadAha trayoviMza 4 madhyayanam. kezigautamasaMvAdaH gA 15-18
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 456 // trayoviMzamadhyayanam. (23) kezigautamasaMvAdaH gA 19-22 RSSICARRORREARS mUlam-samAgayA baha tattha, pAsaMDA kougaamiaa|gihtthaannmnnegaao, sAhassIo smaagyaa||19|| vyAkhyA-'pAsaMDatti' pApaNDaM vrataM tadyogAtpApaNDAH zeSanatinaH kautukAt mRgA iva mRgA ajJatvAt , 'sAhassIo' sahasrAH // 19 // mUlam-devadANavagaMdhavA, jakkha-rakkhasa-kinnarA / adissANa ya bhUANaM, Asi tattha samAgamo // 20 // vyAkhyA-devadAnavagandharvA yakSarAkSasakinnarAH, samAgatA iti yogaH, ete ca dRzyarUpAH, azyAnAM ca bhUtAnAM kelIkilavyaMtarANAM tatrAsItsamAgamo mIlaka iti sUtradvayArthaH // 20 // saMprati tayorjalpamAha-- mUlam-pucchAmi te mahAbhAga!, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaMtu, goamo innmbbvii||21|| vyAkhyA-te iti tvAM, mahAbhAgAtizayAcintyazakte ! // 21 // mUlam-puccha bhaMte ! jahicchaM te, kesI goammbbvii| tao kesI aNuNNAe, goamaM innmbbvii||22|| ___ vyAkhyA-'jahicchaMti' yathecchaM yadavabhAsate ityarthaH, 'te' iti tvaM ' kesI"goamaMti' subUvyatyayAt kezinaM gautamaH iti sUtradvayArthaH // 22 // tato'sau yadgItamaM papraccha tadAha // 456 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ CRCRACCORRECR malama-cAujjAmo ajodhammo, jo imo pNcsikkhio|desiovddhmaannennN, pAseNa ya mahAmaNI 23|| trayoviMza. VI vyAkhyA-caturyAmo hiMsAnRtasteyaparigrahoparamAtmakabatacatuSkarUpaH, paMcazikSitaH sa eva maithunaviratirUpapaJca- madhyayanama. mamahAvratAnvitaH // 23 // gA23-26 malama-egakajjappavannANaM, visese kiM nu kaarnnN|dhmme duvihe mehAvI!,kahaM vippaccaona te? // 24 // | vyAkhyA-dhammetti' itthaM dharme sAdhudharme dvividhe he medhAvin ! kathaM vipratyayaH avizvAso na te tava ? tulye hi sarvajJatve kiM kRto'yaM matabhedaH ? iti // 24 // evaM tenoktemUlam-tao kesi buvaMtaM tu, goamoinnmbbvii|pnnnnaa samikkhae dhamma-tattaM tattaviNicchayaM // 25 // ___ vyAkhyA--'buvaMtaM tutti' bruvantamevA'nenAdarAtizayamAha, prajJA buddhiH samIkSyate pazyati, kiM tadityAha-'dhammatattaMti' viMdorlope dharmatattvaM dharmaparamArtha, tattvAnAM jIvAdInAM vinizcayo yasmAttattathA, ayaM bhAvaH-na vAkyazravaNamAtrAdevArthanirNayaH syAtkintu prajJAvazAdeva // 25 // tatazca mUlam-purimA ujujaDA u, vakajaDA ya pcchimaa| majjhimA ujjupaNNA u, teNa dhamme duhA kae // 26 //
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 457 // 15 trayoviMzamadhyayanam. (23) gA 27 EHIS MESSAG9-2225 vyAkhyA-'purimatti' pUrve prathamajinamunayaH Rjavazca prAjalatayA~ jaDAzca duSprajJApyatayA RjujaDAH, 'tu' iti yasmAddhetoH / vakrAzca vakraprakRtitvAjaDAzca nijAnekakuvikalpaiH vivakSitArthAvagamAkSamatvAdvakrajaDAH, caH samuccaye, pazcimAH pshcimjinytyH| madhyamAstu madhyamArhatAM sAdhavaH, Rjavazca te prajJAzca subodhatvena RjuprajJAH / tena hetunA dharmo dvidhA kRtH| ekakAryaprapannatve'pi itiprkrmH|| 26 // yadi nAma pUrvAdimunInAmIdRzatvaM, tathApi kathametadvaividhyamityAha mUlam-purimANaM duvisojho u, carimANaM durnnupaalo| kappo majjhimagANaM tu, suvisojjho supAlao // 27 // vyAkhyA-pUrveSAM duHkhena vizodhyo nirmalatAM netuM zakyo durvizodhyaH, kalpa iti yojyate, te hi RjujaDatvena guruNAnuziSyamANA api na tadvAkyaM samyagavaboddha prabhavantIti tuH pRttau / caramANAM duHkhenAnupAlyate iti duranupAlaH sa eva duranupAlakaH kalpaH saadhvaacaarH| te hi kathaMcijAnanto'pi vakrajaDatvena na yathAvadanuSThAtumIzate / madhyamakAnAM tu suvizodhyaH supAlakaH kalpa itIhApi yojyaM, te hi RjuprajJatvena sukhenaiva yathAvajAnanti pAlayanti ca, ataste caturyAmoktAvapi paJcamamapi yAma jJAtuM pAlayituM ca kssmaaH| yaduktaM-"no apariggahiAe, itthIe // 457 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. gA 28-30 20545425A5% 20% jeNa hoi paribhogo / tA taviraIe cia, avaMbhaviraitti paNNANaM // 1 // " iti tadapekSayA zrIpArthakhAminA catu mo dharma uktaH / pUrvapazcimAstu nedRzA iti zrIRSabhazrIvIrasvAmibhyAM paJcavrataH / tadevaM vicitraprajJavineyAnugrahAya dharmasya dvaividhyaM, na tu tAttvikaM / AdyajinakathanaM ceha prasaMgAditi sUtrapaMcakArthaH // 27 // tataH kezI Aha mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo|| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 28 // vyAkhyA-sAdhu gautama ! prajJA te, chinno me saMzayaH, 'imotti' ayaM tvayeti zeSaH / ziSyApekSaM caivamabhidhAnaM, anyathA tu na tasya jJAnatrayAnvitasyedRzasaMzayasambhavaH // 28 // mUlam acelago ajo dhammo, jo imo sNtruttro| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAyasA // 29 // ___ vyAkhyA-'mahAyasatti' mahAyazasA // 29 // mUlam-egakajappavannANaM, visese kiM nu kAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vippaccao na te ? // 30 // vyAkhyA-liMge duvihetti' liGge dvividhe'celakatayA vividhavastradhAritayA ca vibhede, zeSaM tu vyAkhyeyaM prAgvyAkhyAtamiti // 30 // tatazca
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 458 // 124 CAESAR trayoviMzamadhyayanam. ta gA31-32 MASSANAXMAN mUlam-kesimevaM buvaMtaM tu, goamaM innmbbvii| viNNANeNa samAgamma, dhmmsaahnnmicchiaN||31|| vyAkhyA-'viNNANeNatti' viziSTaM jJAnaM vijJAnaM tacca kevalameva tena samAgamya yadyasyocitaM tattathaiva viditvA, dharmasAdhanaM dharmopakaraNaM varSAkalpAdikaM, 'icchiaMti' iSTamanumataM zrIpArzvazrIvIrAhayAmiti prakramaH / pUrvacaramANAM hi raktavastrAdyanujJAte RjuvakrajaDatvena vastraraJjanAdAvapi pravRttiH syAditi na teSAM tadanumataM, zrIpArthaziSyAstu na tatheti teSAM raktAdikamapyanujJAtamiti bhAvaH // 31 // kiJcamUlam-paccayatthaM ca logassa, nANAvihavigappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loe liMgappaoaNaM // 32 // __ vyAkhyA-pratyayArtha cAmI tina iti pratItinimittaM ca lokasya, nAnAvidhavikalpanaM prakramAnAnAprakAropakaraNaparikalpanaM / nAnAvidhaM hi rajoharaNAdhupakaraNaM pratiniyataM yatiSveva sambhavatIti kathaM tallokasya pratyaye heturna sthAt ? anyathA tu yatheSTaM veSamAdAya pUjAdyarthamanyepi kecidvayaM tina ityabhidadhIran tatazca muniSvapi na lokasya pratyayaH syAditi / tathA 'jattatthaMti' yAtrA saMyamanirvAhastadartha, vinA hi varSAkalpAdikaM vRSTayAdI saMyamabAdhaiva syAt / 'gahaNatthaMti' grahaNaM khasya jJAnaM tadartha ca, kathaMciccittaviplavotpattAvapi munirahamasmIti jJAnArtha ca, loke liGgasya veSasya prayojanam // 32 // // 45 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 | mUlam - aha bhave paiNNA u, mokkhasabbhUasAhaNo / nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM caiva nicchae // 33 // vyAkhyA - athetyupanyAse 'bhave paiNNA utti' tuzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAdbhavedeva syAdeva pratijJAbhyupagamaH, prakramAt pArzvavIrayorekaiveti zeSaH / kA pratijJetyAha- 'mokkhasanbhUyasAhaNotti' mokSasya sadbhUtAni tAttvi | kAni sAdhanAni kAraNAni mokSasadbhUtasAdhanAni, liGgavyatyayo vibhaktivyatyayo vacanavyatyayazceha sarvatrApi prAkRtatvAt / kAnItyAha-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM caiva, ko'rthaH ? jJAnAdyeva muktisAdhanaM na tu liMgaM, nizcaye nizcayanaye vicArye, na tu vyavahAre / zrUyate hi bharatAdInAM liMgaM vinApi kevalotpattiH, iti tattvato liGgasyAkiMcitkaratvAnna tadbhedo viduSAM vipratyayaheturiti sUtraSaTkArthaH // 33 // mUlam - sAhu goama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo / annavi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 34 // vyAkhyA-prAgvannavaraM, mahAtratabhedaviSayaM liGgabhedagocaraM ca ziSyANAM saMzayamapAsya teSAmeva vyutpattaye jAnanapi anyadapi vastutattvaM pRcchan kezIdamAha // 34 // mUlam - aNagANa sahassANaM, majjhe ciTThasi goamA ! / te a te abhigacchaMti, kahaM te nijjiA tume 135 // trayoviMzamadhyayanam gA 33-35
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 459 // vyAkhyA-anekAnAM sahasrANAM prakramAdvairisambandhinAM madhye tiSThasi he gautama ! te ca zatravaH 'te' tvAM abhila- trayoviMzakSyIkRtya gacchanti dhAvanti, arthAjetuM, kathaM te dviSo nirjitAstvayA ? // 35 // gautamaH prAha madhyayanam. mUlam-ege jie jiA paMca, paMca jie jiA dasa / dasahA u jiNittANaM, savasattU jinnaamhN||36|| ThA (23) gA36-38 vyAkhyA-ekasminprakramAdripau jite jitAH paJca, tathA 'paMcajiatti' sUtratvAt paJcasu jiteSu jitA daza, dazadhA tu dazaprakArAn punarjitvA sarvazatrUnanekasaMkhyAsahasrAn jayAmyaham // 36 // tatazcamUlam-sattU a ii ke vutte, kesI goammbbvii| tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 37 // vyAkhyA-'sattU a iitti' caH pUraNe, itirbhinnakramo jAtAvekavacanaM, tataH zatruH ka ukta iti kezI gautamamabravIt // 37 // mUlam-egappA ajie sattU, kasAyA iMdiANi a| te jiNItu jahANAyaM, viharAmi ahaM muNI // 38 // vyAkhyA-eka AtmA jIvazcittaM vA tadabhedopacArAdajito'nekAnavAptihetutvAt zatruH, tathA kapAyA ajitAH zatrava iti vacanavyatyayana yojyate, ete cAtmayuktAH pUrvoktAH paJca bhavanti, tathA indriyANi cAjitAni zatravaH, ete ca sarve pUrvoddiSTA daza jAtAH, tajaye ca nokaSAyAdyAH sarve'pi ripavo jitA eva / athopasaMhAravyA-1 // 459 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena tajaye phalamAha-tAnuktarUpAn zatrUn jitvA yathAnyAyaM yathoktanIyA viharAmyahaM tanmadhye'pi tiSThannaprativaddha |trayoviMzavihAritayeti zeSaH, mune ! iti kezyAmaMtraNamiti sUtrapaMcakArthaH // 38 // evaM gautamenokte kezI prAha madhyayanam. mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo|annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA!39/ 3 gA39-43 vyAkhyA-prAgvat // 39 // mUlam-dIsaMti bahavo loe, pAsabaddhA sriirinno| mukkapAso lahUbhUo, kahaM taM viharasI ? muNI ! // 40 // ___ vyAkhyA-'lahUbhUotti' laghurvAyuH sa iva bhUto jAto laghUbhUtaH, sarvatrApratibaddhatvAt // 40 // gautamaH prAhamUlam-te pAse sabaso chittA, nihaMtUNa uvAyao / mukkapAso lahUbhUo, viharAmi ahaM muNI ! // 41 // __vyAkhyA-'sabasotti' sUtratvAt sarvAn chittvA, nihatya punarbandhAbhAvena vinAzya, kathamupAyataH sadbhUtabhAvanAbhyAsarUpAt // 41 // mUlam-pAsA ya iti ke vuttA, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaMtu, goamo iNamabbavI // 42 // __ vyAkhyA-pAzAzca pAzazabdavAcyAH ke 'vuttatti' uktAH // 42 // mUlam-rAgadosAdao tivA, nehapAsA bhyNkraa| te chiMdittu jahANAyaM, viharAmi jahakkama // 43 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. (23 gA44-46 uttarAdhyayana vyAkhyA-rAgadveSAdayaH, AdizabdAnmohAdiparigrahaH, tIvrA gADhAH tathA 'nehatti' snehAH putrAdisambandhAste // 460 // pAzA iva pAravazyahetutayA pAzA ityuktAH / atigADhatvAca rAgAntargatatve'pi snehAnAM pRthakathanaM / bhayaGkarAH anarthakAritvAt / yathAkrama kramo yativihita AcArastadanatikrameNeti suutrpnyckaarthH|| 43 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 44 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 44 // mUlam-aMtohiaya saMbhUA, layA cidRi goamaa!| phalei visabhakkhINaM, sA u uddhariA khN?45||! ___ vyAkhyA-antarhRdayaM manomadhye sambhUtA utpannA latA tiSThatyAste, he gautama ! phalati 'visabhakkhINaMti' ArSatvAdviSavadbhakSyante iti viSabhakSyANi paryantadAruNatayA viSopamAni phalAni / sA tu sA punaH uddhRtA unmUlitA kathaM ? tvayeti zeSaH // 45 // gautamaH prAhahAmUlam-taM layaM savaso chittA, uddharittu smuuliaN| viharAmi jahAnAyaM, mukkomi visbhkkhnnN||46|| vyAkhyA-tAM latAM sabasotti' sarvAM chittvA, uddhRtyonmUlya samUlikAM rAgadveSAdimUlayutAM, mukto'smi 'visabhakkhaNaMti' viSabhakSaNAt viSaphalAhAropamAt kliSTakarmaNaH // 46 // *RARISOS%2094D FACA-SAMACHAEOLORSCORGAM // 460 // 24 %*G***
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoviMzamadhyayanam. 4750 ko yasyAH sA tAtraSNA, bhImA bhayamA tamuddhittu jahAnAya / AASHARASICENSE mUlam-layA ya iti kA vuttA, kesI goamamabbavI / kesImevaM buvaMtaMtu, goamo iNamabbavI // 47 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 47 // mUlam-bhavataNhA layA vuttA, bhImA bhiimphlodyaa| tamuddhittu jahAnAyaM, viharAmi mhaamunnii!||48|| __ vyAkhyA-bhave tRSNA lobho bhavatRSNA, bhImA bhayadA kharUpataH, bhImo duHkhahetutvena phalAnAM arthAt kliSTakamaNAmudayo vipAko yasyAH sA tatheti sUtrapaJcakArthaH // 48 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo / aNNovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA! // 49 // __ vyAkhyA-[prAgvat ] // 49 // mUlam-saMpajjaliA ghorA, aggI cihai goamA! je DahaMti sarIratthA, kahaM vijjhAviA tume? // 50 // ___ vyAkhyA-samantAtprakarSeNa jvalitAH samprajvalitAH, ata eva ghorAH 'aggitti' agnayaH 'ciTThaitti' | tiSThanti, ye dahantIva dahanti paritApakAritvAccharIrasthA na bahirvartinaH / kathaM te vidhyApitAstvayA ? // 50 // dAgautamaH prAha
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SARAISALCOHOLESALEM mUlam-mahAmehappasUAo, gijjha vAri jalottamaM / siMcAmi sayayaM te u, sittA no adahati me||51|| trayoviMza madhyayanam. __ vyAkhyA-mahAmeghaprasUtAt zrotasa iti gamyate, 'gijjhatti' gRhItvA vAri jalaM, jalottamaM zeSajalapradhAnaM, siJcAmi vidhyApayAmi satataM te utti' tAnagnIn , siktAstu te 'no atti' naiva dahanti mAm // 51 // gA51-53 mUlam-aggI a ii ke vutte, kesI goammbbvii| tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 52 // vyAkhyA-agnipraznazcAyaM mahAmeghAdipraznopalakSaNam // 52 // mUlam--kasAyA aggiNo vuttA, suasIlatao jlN|suadhaaraabhihyaa saMtA, bhinnA huna DahaMti me // 53 hai| vyAkhyA-kaSAyA agnayaH paritApakatayA zoSakatayA coktA jinaiH / zrutaM ca upacArAt kaSAyopazamahetavaH || zrutAntargatA upadezAH, zIlaM ca mahAvratarUpaM, tapazca pratItaM, zrutazIlatapaH iti samAhAraH jalaM vAri / asya copala // 46 // kSaNatvAnmahAmegho jagadAnandakatayA tiirthkrH|shrotstu tata utpannaH aagmH| uktamevArthamupasaMharannAha-'suatti'zrutasya upalakSaNatvAt zIlatapasozca dhArA iva dhArAstatparibhAvanAdirUpAstAbhirabhihatAH zrutadhArAbhihatAH santaH prakramAduktarUpA agnayo bhinnA vidAritA dhArAbhighAtena lavamAtrIkRtAH, huH pUrtI, nadahanti mAmiti sUtrapaJcakArthaH // 53 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. gA54-58 SARASHTRA mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majhaM, taM me kahasu goamA ! // 54 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 54 // mUlam-ayaM sAhasio bhImo, dudRsso pridhaavi|jNsi goamamArUDho, kahaM teNa na hIrasi ? // 55 // vyAkhyA-ayaM pratyakSaH, sahasA avimRzya pravartata iti sAhasiko bhImo duSTAzvaH paridhAvati, 'jaMsitti' yasmin he gautama ! tvaM ArUDhaH, kathaM tena na hiyase nonmArga nIyase ? // 55 // gautamaH prAha__ mUlam-pahAvaMtaM nigiNhAmi, suarassIsamAhitaM / na me gacchai ummaggaM, maggaM ca paDivajjai // 56 // vyAkhyA-pradhAvantaM unmArgAbhimukhaM gacchantaM nigRhNAmi zrutarazmisamAhitaM AgamarajjunibaddhaM, tato na me duSTAzvo gacchatyunmArga, mArga ca pratipadyate // 56 // mUlam-Ase a iti ke vutte, kesI goamamabbavI / kesImevaMbuvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 57 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 57 // mUlam-gaNo sAhasio bhImo, duTusso pridhaav| taM sammaM nigiNhAmi,dhammasikkhAi kaMthagaM 58
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 462 // vyAkhyA-dhammetyAdi-dharmazikSAyai dharmAbhyAsanimittaM kandhakamiva jAtyAzcamiva nigRhNAmi, duSTAzvo'pi nigrahaNa trayoviMzayogyaH kanthakakalpa eveti bhAva iti sUtrapaJcakArthaH // 58 // madhyayanam. __ mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| ____ annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamaa!|| 59 // gA59-62 vyAkhyA-[prAgvat ] // 59 // malama-kuppahA bahavo loe, jehiM nAsaMti jaMtaNo addhANe kaha vahato. taMna nassasi goamaa?60|| vyAkhyA-kupathA unmArgA bahavo loke yaiH kupathainazyanti sanmArgAzyanti jantavaH, tatazcAdhvani prastAvA|tsanmArge 'kahatti' kathaM vartamAnastvaM na nazyasi ? na satpathAcyavase ? he gautama ! // 6 // gautamaH prAhamUlam-je amaggeNa gacchaMti, je a umggphiaa|te save viiA majjhaM, to na nassAmahaM muNI ! // 61 // 18 __ vyAkhyA-ye ca mArgeNa gacchanti ye conmArgaprasthitAH te sarve viditA mama, na cAmI mArgonmArgajJAnaM vinA| jJAyante / tato mArgonmArgajJAnAnna nazyAmyahaM mune!|| 61 // mUlam-magge aiti ke vutte, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 62 // 8 // 462 // __ vyAkhyA-'magge atti' mArgazcazabdAdunmArgAzca // 62 // 24
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. gA 63-66 malama-kuppAvayaNapAsaMDI, save ummggpddiaa| sammaggaM tu jiNakkhAyaM, esa magge hi uttme||3|| vyAkhyA-kupravacanapApaNDinaH kapilAdidarzanadarzaninaH sarve unmArgaprasthitAH, anena kupravacanAni kupathA ityuktaM / sanmArga tu satpathaM punarjAnIyAditi zeSaH, jinAkhyAtaM dharmamiti gamyaM, kuta ityAha-epa mAgargo hi yasmAduttamo'nyamArgebhyaH prakRSTa iti sUtrapaJcakArthaH // 63 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| ___ annovi saMsao majjhaM, taM meM kahasu goamA! // 64 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 64 // mUlam-mahAudagavegeNaM, vujjhamANANa pANiNaM / saraNaM gaI paiTThA ya, dIvaM kaM mannasI muNI ! // 65 // vyAkhyA-'vujjhamANANatti' vAhyamAnAnAM nIyamAnAnAM prANinAM zaraNaM tannivAraNakSama ata eva gamyamAnatvAdgati tata eva pratiSThAM ca sthirAvasthAnahetuM dvIpaM kaM manyase ? mune ! // 65 // gautamaH prAha-- mUlam-asthi ego mahAdIvo, vArimajheM mhaalo|mhaaudgvegss, gati tattha na vijaI // 66 // vyAkhyA-'mahAlaotti' uccastvena vistIrNatvena ca mahAn mahodakavegasya gatirgamanaM tatra na vidyate // 66 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 uttarAdhyayana I mUlam-dIve aii ke vutte, kesI goamamabbavI / kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 67 // tryoviNsh||463|| madhyayanam. | vyAkhyA-dvIpapraznazvAyamudakavegapraznopalakSaNam // 67 // mUlam-jarAmaraNavegeNaM, bujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTTA ya, gaI saraNamuttamaM // 68 // sAgA 67-71 4 vyAkhyA--jarAmaraNe eva vego rayaH prakramAdudakasya tena, dharmaH zrutadharmAdiH, sa hi bhavodadhisthito'pi mukti-| | hetutvena na jarAmaraNavegasya gamya iti sUtrapaJcakArthaH // 68 // mUlam-sAhu goama! paNNA te, chinno me saMsao imo|annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA!| ___ vyAkhyA--[prAgvat ] // 69 // mulam-aNNavaMsi mahohasi. nAvA vippridhaavdd| jaMsi goamamArUDho, kahaM pAraM gamissasi // 70 // vyAkhyA-arNave samudre mahaudhe mahApravAhe naurviparidhAvati vizeSeNa samantAdgacchati, 'jaMsitti' yasyAM nAvi he gautama ! tvamArUDhaH, tataH kathaM tvaM pAraM paratIraM gamiSyasi ? // 70 // gautamaH prAha-- // 463 // mUlam-jA u aslAviNI nAvA, na sA pArassa gAmiNI / jA nirassAviNI nAvA, sA u pArassa gAmiNI // 71 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ m om vyAkhyA--'jA utti' tuH pUttauM, yA AzrAviNI jalasaMgrAhiNI nauH, na sA pArasya samudraparyantasya gAminI / yA trayoviMzapunarnirAzrAviNI jalAgamarahitA nauH, sA tu pArasya gAminI / tato'haM nirAzrAviNI nAvamArUDhaH pAragAmI bhavi-|| madhyayanam. gA 72-74 SyAmi iti bhAvaH // 71 // mUlam-nAvA a iti kA vuttA, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 72 // vyAkhyA-nAvastaraNatvAttaritA tArya ca pRSTamevAtastathaivottaramAha // 72 // mUlam -sarIramAhu nAvatti, jIvo vuccati naavio| saMsAro aNNavo vutto, jaMtaraMti mhesinno||73||3 __vyAkhyA-zarIramAhunauriti, tasyaiva niruddhAzravadvArasya ratnatrayArAdhanahetutvena bhavAbdhitArakatvAt / jIvaH procyate nAvikaH, sa eva bhavAbdhiM taratIti / saMsAro'rNava uktastattvatastasyaiva pArAvAravadapArasya tAryatvAditi sUtrapaJcakArthaH // 73 // mUlam- sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA! // 74 // __ vyAkhyA-[prAgvat ] // 74 //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / mUlam-aMdhayAre tame ghore, ciTThati pANiNo bh|ko karissati ujjoaM, sabaloammi pANiNaM? 75 triyoviNsh||464|| madhyayanam. vyAkhyA--andhamiva janaM karotIti andhakAraM tasmin tamasi pratIte // 75 // gautamaH prAha-- (23) mUlam-uggao vimalo bhANU, sbloapphNkro| so karissati ujjoaM, sabaloaMmi paanninnN||76|| gA75-80 vyAkhyA--'sabaloa'ityAdi-sarvalokaprabhaGkaraH sarvalokaprakAzakaraH // 76 // mUlam-bhANU a ii ke vutte, kesI goamamabbavI / kesImevaM buvaMtaM tu goamo iNamabbavI // 77 // __vyAkhyA--[prAgvat ] // 77 // mUlam-uggao khINasaMsAro, savaNNU jinnbhkkhro| so karissai ujjoaM, sabaloaMmi paanninnN78|| __ vyAkhyA-'jiNabhakkharotti' jinabhAskaraH, 'ujjoaMti' udyotaM mohatamoharaNena sarvavastuprakAzanamiti sUtrapaJcakArthaH // 78 // mUlam-sAhu goama! paNNA te,chinno me sNsoimo|annovi saMsao majha,taM me kahasu goamA!79 vyAkhyA-[prAgvat ] // 79 // mUlam-sArIramANase dukkhe, vajjhamANANa pANiNaM / khemaM sivamaNAbAha, ThANaM kiM mannasI ? muNI ! 80 // 464 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam, gA81-84 vyAkhyA-zArIramAnasairduHkhairvAdhyamAnAnAM pIDyamAnAnAMprANinAM, kSemaM gyAdhivirahAt , zivaM sarvopadravAbhAvAt , anAbAdhaM khAbhAvikabAdhyApagamAt, sthAnamAzrayaM kiM manyase'vabudhyase ? he mune ! // 8 // gautamaH prAhamUlam-asthi egaM dhuvaM ThANaM, logaggaMmi durAruhaM / jattha natthi jarAmanU, vAhiNo veaNA thaa81|| ___ vyAkhyA-'durAruhaMti' duHkhenAruhyate iti durArohaM / vedanAH shaariirmaansduHkhaanubhvruupaaH| tatazca vyAdhyabhAvena kSematvaM, jarAmaraNAbhAvena zivatvaM, vedanAbhAvena cAnAbAdhatvaM, tasyeti // 81 // mUlam-ThANe a ii ke vutte, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 2 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 82 // mUlam-nivANaMti abAhaMti, siddhilogaggameva ya / khemaM sivamaNAbAhaM, jaM carati mahesiNo // 8 // vyAkhyA-nivANaMti' itizabdaH kharUpaparAmarzako yatrApi nAsti ttraapydhyaahaaryH| tato nirvANamiti, avAdhamiti, siddhiriti, lokApramiti yaducyate iti zeSaH / evaH pRttauM, caH samuccaye, kSemaM zivamanAbAdhamiti prAgvat yacaranti gacchanti maharSayaH // 83 // mUlam-taM ThANaM sAsaryavAsaM, loaggaMmi durAruhaM / jaM saMpattA na soaMti, bhavohaMtakarA muNI // 84 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana vyAkhyA-tatsthAnamuktamiti gamyaM, kIdRzamityAha-'sAsaryavAsaMti' bindorlope zAzvatAvAsaM nityAvasthitikaM / tryoviNsh||465|| prasaGgAttanmahAtmyamAha-jamityAdi-yatsamprAptA na zocanti, bhavauSo nArakAdibhavapravAhastasyAntakarA bhavaudhAntakarA madhyayanam. takalA (23) munaya iti sUtraSaTakArthaH // 84 // gA85-87 mUlam--sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| _ namo te saMsayAtIta, sabasuttamahodadhI ! // 85 // | vyAkhyA-ihottarArdhena upabRMhaNAgI stutimAha // 85 // punastadvaktavyatAmAha mUlam--evaM tu saMsae chinne, kesI ghoraparakame / abhivaMdittA sirasA, goamaM tu mahAyasaM // 86 // | vyAkhyA--evamanenaiva krameNa saMzaye chinne iti jAtAvekavacanam // 86 // 21 | mUlam-paMcamahatvayadhammaM, paDivajjai bhaavo| purimassa pacchimaMmi, magge tattha suhAvahe // 87 // vyAkhyA--'purimassatti' pUrvasva prakramAjinasyAbhimate pazcime pazcimajinasambandhini mArge tIrthe, tatra prastute zubhAvahe kalyANakAriNi paJcamahAvratadharma pratipadyate iti sambandhaH iti sUtratrayArthaH // 87 // athAdhyayanArthI24 ||pasaMhAravyAjena mahApuruSasaGgamaphalamAha // 465 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ malam-kesigoamao NicaM,tammi Asi smaagme|suasiilsmukriso,mhtthtth viNicchaocn trayoviMzavyAkhyA-kezigautamata iti kezigautamAvAzritya nityaM tatra puryAmavasthAnaM yAvat , tasmin samAgame mIlake madhyayanam. lagA88-89 zrutazIlasamutkarSoM jJAnacaraNaprakarSaH, tathA mahArthI muktisAdhakatvena mahAprayojanA ye arthAH zikSAtratAdayasteSAM vinizcayo nirNayo mahArthArthavinizcayaH, AsIttacchiSyApekSayeti gamyate // 88 // tathA mUlam-tosiA parisA savA, sammaggaM samuvaTThiyA / saMthaA te pasIaMtu, bhayavaM kesIgoamatti bemi // 89 // vyAkhyA-toSitA parSatsarvA sanmArga muktipathamanuSThAtumiti gamyate, samupasthitA udyatA / anena parSadaH phalamAha / itthaM tacaritavarNanadvArA tayoH stutimuktvA praNidhAnamAha-saMstutau tau prasIdatAM bhagavantau kezigautamAviti sUtradvayArthaH // 89 // iti bravImIti pUrvavat // TagreemenungRRORMAXAMRPORAKAR SM iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya 2 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayoviMzamadhyayanaM sampUrNam // 23 // nAjanmAnmanchanDannAnchanAnchA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGRAMDAV GAPAGAPAGAPAGAPAGIRASTRAGRAT HOSREKCG) CARRIES ROORDE R DIWARDING "sUri zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " / trayoviMzamadhyayanaM smpuurnnm||23|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " 50sAra XNNNNN ARE VelavelVoVdlaVVVdeveloVevo eSTE
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha caturviMzamadhyayanam // caturviMzamadhyayanam, gA 1-2 ||AUM|| uktaM trayoviMzamadhyayanamatha pravacanamAtRsaMjJaM catuvizamArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, pUrvAdhyayane pareSAM manoviplutiH kezigautamavadapaneyetyuktaM, tadapanayanaM ca bhASAsamityAtmakena vAgyogena syAdbhApAsamitizca prapacanamAtRNAmantargateti tatvarUpamihocyate, ityevaM sambandhasyAsyedamAdisUtram // mUlam-appavayaNamAyAo, samiI guttI taheva yA paMceva ya samIIo, tao guttio aahiaa||1|| vyAkhyA-'samiitti' samitayaH, guttitti' guptayaH, Ahiatti' AkhyAtAH kthitaaH||1||taa eva nAmata mAhamUlam-IriA bhAsesaNAdANe, uccAre samiI ia| maNaguttI vayaguttI, kAyagutti a aTTamA // 2 // | myAkhyA-IraNaM gamanaM IryA, bhASaNaM bhASA, eSaNamannAdigaveSaNameSaNA, AdAnaM pAtrAdegrahaNaM, nikSepopalakSaNametat , uccAre uccArAdipariSThApanAyAM ca samitiH samyakpravRttiridaM ca pratyekaM yojyaM, / 'iatti' itiH samAptau, etAvatya eva samitaya ityarthaH / tathA manaso guptiH zubhe pravRttiH azubhe nigraho manoguptiH, evamagre'pi // 2 // nigamanamAha
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 467 // SANSARASRAEBAR mUlam-eAo aTTa samiIo, samAseNa viaahiaa|duvaalsNgN jiNakkhAyaM, mAyaM jattha u pvynnN|| || caturviMza madhyayanam. | vyAkhyA-etA aSTa samitayaH, samiti samyaga jinavacanAnusAritayA itaya AtmanazceSTAH samitaya ityanvarthena guptInAmapi samitizabdavAcyatvamastItyevamupanyAsaH / yattu bhedenopAdAnaM tatsamitInAM pravRttirUpatvena guptInAM tu gA 3.5 pravRttinivRttirUpatvena kathaJcidbheda iti khyApanArtham / dvAdazAGgaM jinAkhyAtaM 'mAyati' uttaratuzabdasyaivakArArthasyeha yogAnmAtameva yatra yAsu pravacanaM / tathA hi-sarvA apyetAzcAritrarUpAzcAritraM ca jJAnadarzanAvinAbhAvi, na caitatrayAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamastItyetAsu pravacanaM mAtamityucyate / iti sUtratrayArthaH, zeSa sugamatvAnna vyAkhyAtamevamagre'pi jJeyam // 3 // tatreyaryAsamiti kharUpamAhamUlam-AlaMbaNeNa kAleNa, maggeNa jayaNAi a / caukAraNapariddhasuM, saMjaye iriaM rie // 4 // / vyAkhyA-Alambanena kAlena mArgeNa yatanayA ca, ebhizcaturbhiH kAraNaiH parizuddhAM saMyata IyAM gatiM rIyeta // 467 // kuryAt // 4 // AlambanAdInyeva vyAkhyAti-- mUlam-tattha AlaMvaNaM nANaM, daMsaNaM caraNaM tahA / kAle a divase vutte, magge uppahavajie // 5 // vyAkhyA-tatra teSvAlambanAdipu madhye yadAlambya gamanamanujJAyate tadAlambanaM jJAnAdi / tatra jJAnaM sUtrArthobhaya SASARRIA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 rUpa AgamaH, darzanaM samyaktvaM, caraNaM cAritraM / tathAzabdo dvitryAdisaMyogabhaGgakasUcakastataH pratyekaM jJAnAdInyAzritya -dvikAdisaMyogena vA gamanamanujJAtaM, jJAnAdyAlambanaM vinA tu tannAnujJAtam / kAlazca prastAvAdIryAviSayo divasa ukto jinaiH, rAtrau hi cakSurviSayatAbhAvAtpuSTAlambanaM vinA gamanaM nAnujJAtam / mArga iha sAmAnyena panthAH, sa cotpathenonmArgeNa varjita utpathavarjita ukta iti yogaH, utpathe hi vrajata AtmavirAdhanAdayo doSAH // 5 // atha yatanAmAhamUlam -- davao khettao ceva, kAlao bhAvao tahA / jayaNA caubvihA vuttA, taM me kittayao suNa // 6 // vyAkhyA- 'taM meti' tAM yatanAM me mama kIrtayataH zRNu he ziSya ! // 6 // mUlam - davao cakkhusA pehe, jugamittaM tu khettao / kAlao jAva rIejA, uvautte a bhAvao // 7 // vyAkhyA-- dravyato dravyamAzrityeyaM yatanA, yaccakSuSA prekSeta jIvAdidravyaM / yugamAtraM ca prastAvAtkSetraM prekSeta iti yoga ithaM kSetrato yatanA / kAlato yatanA yAvantaM kAlaM rIyeta gacchettAvatkAlamAneti zeSaH / upayuktazca sAvadhAno yadrIyeta iyaM bhAvato yatanA // 7 // upayuktatAmeva spaSTayati mUlam -- iMdiatthe vivajjittA, sajjhAyaM caiva paMcahA / tammuttI tappurakAre, saMjae iriaM rie // 8 // vyAkhyA -- indriyArthAn zabdAdIn vivarjya khAdhyAyaM caiva paJcadhA vAcanAdipaJcabhedaM vivarjya tasyApi gatyupayogaghAtitvAt tasyAmIryAyAmeva mUrttistanurarthAdyApriyamANA yasyAsau tanmUrttiH, tAmeva puraskaroti upayuktatayA caturviMzamadhyayanam. gA 6-8
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 468 // 15 18 21 24 prAdhAnyenAGgIkuruta iti tatpuraskAraH / anena kAyamamasostadekAgramuktaM, saMyata Iya rIyeteti sUtrapaJcakArthaH // 8 // | bhASAsamitimAha mUlam -- kohe mANe a mAyAe, lobhe a uvauttayA / hAse bhayamoharie, vikahAsu taheva ya // 9 // vyAkhyA - krodhe mAne mAyAyAM lobhe copayuktatA ekAgratA, hAsye bhayamaukharye vikadhAsu tathaiva copayuktatA // 9 // | mUlam - eAI aTTha ThANAI, parivajittu saMjaye / asAvaja miaM kAle, bhAsaM bhAsijjapaNNavaM // 10 // vyAkhyA -- krodhAdyupayuktatAyAM hi prAyaH zubhA bhASA na sambhavatIti etAnyanantaroktAni krodhAdinyaSTasthAnAni parivarjya saMyataH, asAvadyAM nirdoSAM, mitAM parimitAM, kAle prastAve iti sUtradvayArthaH // 10 // | eSaNAsamitimAha - mUlam - gavesaNAe gahaNe a, paribhogesaNA ya jA / AhArovahisejAe, ee tiNivi sohae // 11 // vyAkhyA -- gaveSaNAyAmanveSaNAyAM grahaNe svIkAre ubhayatra epaNeti sambadhyate, tato gaveSaNAyAmeSaNA, grahaNe ca epaNA, paribhogaiSaNA ca yA, 'AhArova hisejjA etti' vacanavyatyayAdAhAropadhizayyAsu 'eetti' liGgavyatyayAdetAstisra eSaNA vizodhayenirdoSAH kuryAt // 11 // kathaM vizodhayedityAha caturviMza madhyayanam. (24) gA 9-11 // 468 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ AUGUSAROGRA mUlam-uggamuppAyaNaM paDhame, bIe sohija esaNaM / paribhogaMmi caukta, visohija jayaM jii||12|| jaya jaI // 12||4cturviNshvyaakhyaa-'uggmuppaaynnNti' udgamotpAdanAdoSAn 'paDhametti' prathamAyAM gaveSaNAyAM zodhayediti yogaH / tatro * madhyayanam. dmadoSA AdhAkarmAdayaH SoDaza, utpAdanAdoSA api dhAtryAdayastAvanta eveti / 'bIetti' dvitIyAyAM grahaNaiSaNAyAM " gA 12-14 zodhayet , 'esaNaMti' eSaNAdoSAn zaGkitAdIn daza, 'paribhogaMmitti' paribhogaiSaNAyAM catuSkaM saMyojanApramANAMgAradhUmakAraNarUpaM, aGgAradhUmayormohanIyAntargatatvenaikatayA vivakSitatvAt , vizodhayet 'jayaMti' yatamAno yatiH / punaH kriyAbhidhAnamatizayasUcakamiti sUtradvayArthaH // 12 // AdAnanikSepasamitimAhamUlam-ohovahovaggahiaM, bhaMDagaM duvihaM munnii| giNhato nikkhivaMto a, pauMjijja imaM vihiN||13|| vyAkhyA-'ohovahovaggahiaMti' ihopadhizabdo madhyanirdiSTo DamarukamaNinyAyenobhayatrApi sambadhyate, tata oghopadhiM aupagrahikopadhiM ca, bhANDakamupakaraNaM yathAkramaM rajoharaNAdi daNDakAdi ca, dvividhaM uktabhedato dvibhedaM, muniH gRhNannikSipaMzca prayujIta imaM vakSyamANaM vidhim // 13 // tamevAhamUlam-cakkhusA paDilehittA, pamajija jayaM jii| Aie nikkhiveja vA, duhaovi samie sayA 14|| vyAkhyA-cakSuSA pratyupekSyA'valokya pramArjayet rajoharaNAdinA yatamAno yatiH, tadanu AdadIta nikSipedvAra A %
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 'duhaovitti' dvAvapi prakramAdaughikaupagrahikopadhI, samita upayuktaH sadeti sUtradvayArthaH // 14 // pariSThApa // 469 // nAsamitimAha 15 18 21 24 caturviMza madhyayanam. (24) mUlam -- uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANa jalliaM / AhAraM uvahiM dehaM, annaM vAvi tahAvihaM // 15 // hUM gA 15-16 vyAkhyA -- uccAraM purISaM, prazravaNaM mUtraM, khelaM mukhazleSmANaM, siGghANaM nAsikAzleSmANaM, 'jalliaMti' jalaM malaM, AhAramupadhiM dehaM anyadvA kAraNagRhItaM gomayAdi, apiH pUtta, tathAvidhaM pariSThApanArha sthaNDile vyutsRjedityuttareNa yogaH // 15 // sthaNDilaM ca dazavizeSaNapada viziSTamiti tadgatAkhilabhaGgopalakSaNArthamAdyavizeSaNapadasthazabdadvayasya bhaGgakaracanAmAha- mUlam - aNAvAyamasaMloe, aNAvAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe, AvAe ceva saMloe // 16 // vyAkhyA - na vidyate ApAtaH khaparobhayapakSasamIpAgamanarUpo yatra tadanApAtaM sthaNDilamiti gamyaM, 'asaMlo etti' nAsti saMloko dUrasyApi svapakSAderAloko yatra tattathetyeko bhaGgaH // 1 // anApAtaM caiva bhavati saMlokaM, yatrApAto nAsti saMlokazcAstIti dvitIyo bhaGgaH // 2 // ApAtamasaMlokaM, yatrApAto'sti na tu saMloka iti tRtIyaH // 3 // // 469 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5A5% caturvizamadhyayanam. gA 17-18 ApAtaM caiva saMlokaM, yatrobhayamapi syAditi turyaH // 4 // ihApAtaM saMlokaM ceti sthaNDilavizeSaNaM matvarthIye aci siddham // 16 // dazavizeSaNapadajJApanArthamucArAdi yAdRze sthaNDile vyutsRjettadAha mUlam aNAvAyamasaMloe 1 parassa'NuvaghAie 2 / same 3 ajhusire 4 Avi, acirakAlakayaMmi a5|| 17 // vicchiNNe 6 dUramogADhe 7, nAsanne 8 bilavajjie 9 / tasapANabIarahie 10, uccArAINi vosire // 18 // vyAkhyA-anApAte asaMloke, kasyetyAha-parasya khaparapakSAdeH // 1 // tathA anupaghAtake, saMyamAtmapravacanopaghAtarahite // 2 // same, ninonnatatvahIne // 3 // azuSire, tRNaparNAdhanAkIrNe // 4 // acirakAlakRte, dAhAdinA khalpakAlakRte, cirakRte hi punaH saMmUrchanyeva pRthivyAdayaH ||5||'vicchinnnnetti' vistIrNe, jaghanyato'pi hastamAtre // 6 // dUramavagADhe, jaghanyato'pyadhastAcaturaGgulamacittIbhUte // 7 // nAsanne, grAmArAmAderdUrasthe // 8 // bila barjite, mUSakAdibilarahite // 9 // trasaprANA dvIndriyAdyAH, bIjAni zAlyAdIni, sakalaikendriyopalakSaNametattaiH darahite trasaprANabIjarahite // 10 // eSAM ca padAnAmekadvikatrikAdisaMyogaizcaturvizaM sahasraM [1024 ] bhaGgAH syuH| cirakate hi punaH saMmUcchenyava tIbhate // 7 // nAsanna, mAmAsayopalakSaNametattaiH 25645625
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 470 // %40SAXEXAGONAISHI tatrAntyo dazapadaniSpanno bhaGgako mukhyavRtyA zuddha itIdRze sthaNDile uccArAdIni vyutsRjet prisstthaapyet| punarucArAdi || caturviMzakathanaM vismaraNazIlAnugrahArthamiti sUtracatuSkArthaH // 17 // 18 // athoktArthopasaMhArapUrva vakSyamANArthasambandhArthamAha- madhyayanam. mUlam-eAo paJca samiIo, samAseNa viaahiaa|itto ya tao guttI, vocchAmi aNuputvaso 19/8 (24), gA19-21 vyAkhyA--'viAhiatti' vyAkhyAtAH 'itto atti' itazca 'taotti tisraH 'aNuputvasotti' Anupayeti sUtrArthaH // 19 // tatrAdyAmAhamUlam-saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI arsaccamosA a, maNaguttI caubihA // 20 // vyAkhyA-satpadArthacintanarUpo manoyogaH satyaH, tadviSayA manogusirapyupacArAt satyA / evamanyA api // 20 // asyA eva kharUpaM nirUpayannupadeSTumAhamUlam-saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhami taheva ya / maNaM pavattamANaM tu, niattija jayaM jaI // 21 // | vyAkhyA-saMrambhaH saGkalpaH, sa ca mAnasastathA'haM dhyAsyAmi yathA'sau mrissytiityevNvidhH| samArambhaH parapIDAkaroccATanAdinimittaM dhyAnaM, anayoH samAhArastasmin / Arambhe paramAraNakSamAzubhadhyAnarUpe, caH samuccaye, tathaiva 6 tenaivAgamoktaprakAreNa manaH pravarttamAnaM, turvizeSaNe, nivartayet yatamAno yatiH / vizeSazcAyaM-zubhasaGkalpeSu manaH pravartayediti // 21 // vAgguptimAha // 470 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturviMzamadhyayanama. gA22-25 **KAS TASARROSA SA mUlam saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva y| cautthI asaccamosA u, vayaguttI cauvvIhA // 22 // __ vyAkhyA-satyA yathAsthitArthapratipAdikA, asatyA tadviparItA, satyAmRSA govRSabhasajhe gAva aivaitA ityAdikA, asatyAmRSA khAdhyAyaM vidhehItyAdikA // 22 // mUlam--saMraMbhasamAraMbhe, ArabhaMmi taheva ya / vayaM pavattamANaM tu, niatija jayaM jii|| ___ vyAkhyA-vAcikaH saMrambhaH paravyApAdanakSamamaMtrAdiparAvartanAsaGkalpasUcako dhvanirevopacArAtsaGkalpazabdavAcyaH san , samArambhaH parapIDAkaramaMtrAdiparAvarttanaM, ArambhaH paramAraNakAraNamaMtrAdijapanamiti // 23 // kAyaguptimAhamUlam-ThANe nisIaNe ceva, taheva ya tuaTTaNe / ullaMghaNapallaMghaNa, iMdiANaM ca jujaNe // 24 // | vyAkhyA-sthAne UrddhasthAne, niSIdane upavezane, caiva pUttauM, tathaiva ca tvagvarttane zayane, ulaGghane tAdRza| hetorgata derutkramaNe, pralaGghane sAtatyena gamane, ubhayatra sUtratvAdvibhaktilopaH, indriyANAM ca 'jhuMjaNetti' yojane zabdA dipu vyApAraNe, sarvatrApi vartamAna iti zeSaH // 24 // |mUlam-saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhaMmi taheva ya / kAyaM pavattamANaM tu, niatija jayaM jaI // 25 // vyAkhyA-saMrambho'bhighAtAya dRSTimuSTyAdisaMsthAnameva saGkalpasUcakamupacArAtsaGkalpazabdavAcyaM sat samArambhaH
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 471 // 15 paritApakaro muSTyAdyabhighAtaH, ArambhaH prANivadhAtmakasteSu pravarttamAnaM kAyaM nivarttayediti sUtraSaTkArthaH // 25 // atha samitiguptyormitho vizeSamAha- | mUlam - eAo paMca samiIo, caraNassa ya pavattaNe / guttI niattaNe vuttA, asubhatthesu sabaso // 26 // vyAkhyA -- etAH paJca samitayazcaraNaM cAritraM sacceSTetyarthaH tasya pravarttane prAcyacazabdasya evArthasyeha yogAtpravarttana eva uktA iti yogaH, sacceSTAsu pravRttAveva samitayo vyApriyanta iti bhAvaH / ' guttitti' guptayo nivarttanepyuktAH, 'asubhatthesutti' azubhamanoyogAdibhyaH 'sabasotti' sarvebhyaH, apizabdAcaraNapravarttanepIti sUtrArthaH // 26 // adhyayanArtha|mupasaMharannetadAcaraNe phalamAha - mUlam -- eAo pavayaNamAyAo, je sammaM Ayare muNI se khIppaM sabasaMsArA, vippamuccai paMDi etti bemi vyAkhyA - 'Ayaretti' Acaret seveteti sUtrArthaH // 27 // iti bravImIti prAgvat // EXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX YouDIY iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturviMzamadhyayanaM sampUrNam // 24 // *****XX--X---------- caturviMza madhyayanam. (24) gA 26-27 1180211
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha paJcaviMzamadhyayanam // paJcaviMzamadhyayanam. jayaghoSarSikathAlezaH // OM // uktaM caturviMzamadhyayanamatha yajJIyAkhyaM paJcaviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane pravacanamAtara uktAstAzca brahmaguNasthitasyaiva tattvato bhavantIti jayaghopavijayaghoSacaritavarNanadvArA brahmaguNA ihocyante, iti sambandhasyAsya prastAvanArtha jayaghoSakathAlezo likhyate / tathA hi| vArANasyAmabhUtAM dvau, dvijau yugmjsodrau|| kAzyapI jayaghoSAkhya-vijayaghoSasaMjJakau // 1 // jayaghoSo'nyadA sAtuM, gato gaGgAM vyalokata // sarpamekaM mukhopAtta-raTanmaNDUkabhakSakam // 2 // gRhItvA sa bhujaGgo'pi, kSaNAtku-| rarapakSiNA // utkSipyAdhikSiti kSiptaH, prAreme bhakSituM drutam // 3 // tena sandaMzadezIya-troTitroTitavigraham // bhakSyamANo'pyahisekaM, raTantaM taM jaghAsa sH||4|| taM ca prekSya mithogrAsaM, jayaghoSo vyacintayat // aho ! bhavasya kApyeSA, sthitirasthitasusthatA // 5 // yo hi yasmai prabhavati, asate taM sa mInavat // na tu gopAyati khIyazaktiM ko'pi nadInavat // 6 // kRtAntastu mahAzakti-riti sa asate'khilam // tadasAre'tra saMsAre, kA nAmAsthA 1 sa taM asati mInavat / iti "gha" pustake // 2 riti sarva prasatyaho / iti "dha" pustake // SHRESSSSS
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara CHER 55 uttarAdhyayana hai manISiNAm // 7 // kiJceha dharma evaikaH, sarvopadravanAzakaH // zrayAmi tattamevAhaM, kAmitArthasuradrumam // 8 // | paJcaviMza iti cetasi sampradhArya gaGgA-paratIraM sa gato dadarza sAdhUna // jinadharmamavetya tadvirA ca, vratamAdAya tato bhuvi madhyayanam. // 472 // vyahArSIt // 9 // iti tatkathAlezaH // taccheSaM tu sUtrasiddhamiti samprati sUtraM vyAkhyAyate, tacedam (25) jayaghoSarSimUlam-mAhaNakulasaMbhUo, Asi vippo mhaayso|jaayaaii jamajaNaMsi, jayaghosetti nAmao // 1 // kathAlezaH 7-9 vyAkhyA-brAhmaNakulasambhUto'pi jananIjAteranyathAve brAhmaNo na syAdata Aha-vipra iti, 'jAyAitti' yAya gA 1-3 15] jIti muhuryajJaM karotIti yAyAjI, kvetyAha-yamAH paJca mahAvratAni tAnyeva bhAvapUjArUpatvAdyajJo ymyjnystsmin||1|| || mUlam-iMdiaggAmaniggAhI, maggagAmI mhaamunnii| gAmANugAma rIaMto, pattovANArasIM purIM // 2 // tii vyAkhyA-indriyagrAmanigrAhI, ata eva mArgagAmI muktipathayAyI // 2 // 18 mUlam vANArasIe bahiA, ujANaMmi maNorame / phAsue sijasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // ___ vyAkhyA-'bahiatti' bahirbhAge, iti sUtratrayAvayavArthaH, zeSa vyaktamevamagre'pi jJeyam // 3 // tadA ca tasyAM puri | // 472 // yadvarttate yaca yatiH kurute tadAha 5ACOCK
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANASANCHARI mUlam-aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / nAmeNa vijayaghose, jaNaM jayai veavI // 4 // paJcaviMza. vyAkhyA-'teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle // 4 // 3 madhyayanam mUlama-aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa jaNaMmi, bhikkhamaTThA uvahie 5/gA 4-7 __ vyAkhyA-'bhikkhamaTTatti' mo'lAkSaNikastato bhikSArthamiti sUtradvayArthaH // 5 // tatra ca yadasau yAjakazcakre tadAha mUlam samuvaDiaMtahiM saMtaM, jAyago pddisehe| na hu dAhAmu te bhikkhaM, bhikkhU jAyAhi annao // 6 // vyAkhyA-samupasthitaM bhikSArthamAgataM santaM taM saMyataM 'tahiM tatra yAjako yajvA'jAtapratyabhijJo vijayaghoSa eva pratiSedhati,'na hutti' naiva dAsyAmi te tubhyaM bhikSA he bhikSo! 'jAyAhitti' yAcakha anyato anyasmAt // 6 // kuta ityAha4 mUlam-je aveaviU vippA, jaNNahAya je diaa| joisaMgaviU je a, je adhammANa paargaa||7|| | vyAkhyA-ye ca vedavido viprA jAtito yajJArthAzca yajJaprayojanA ye tatraiva vyApriyante, dvijAH saMskArApekSayA dvitIyajanmAnaH / jyotiSaM ca jyotiHzAstraM, aGgAni ca zikSAdIni vidanti ye te jyotiSAGgAvidaH / ihAGgatve'pi jyotiSaH pRthak grahaNaM prAdhAnyakhyApakaM / ye ca dharmANAM dharmazAstrANAM paargaaH| azeSavidyAsthAnopalakSaNamidam // 7 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 473 // 15 18 21 24 mUlam -- je samutthA samuddhatuM paraM appANameva ya / tesiM annamiNaM deyaM, bho bhikkhU saGghakAmiaM // 8 // vyAkhyA - ye samarthAH samuddharttu bhavAndheriti gamyaM, 'saccakAmiaMti' sarvANi kAmyAnyabhilaSaNIya vastUni yatra tatkAmyaM, SaTTasopetamityarthaH // 8 // evaM tenokto muniH kIdRg jAtaH, kiJca cakAretyAhamUlam -- so tattha evaM paDisiddho, jAyageNa mahAmuNI / navi ruTTho navi tuTTho, uttimaTThagavesao // 9 // vyAkhyA - sa jayaghoSayatiH tatra yajJapATake evaM pratiSiddho yAjakena vijayaghoSeNa nApi ruSTo nApi tuSTaH, kintu samatayaiva sthitaH / kimityAha-yata uttamArtho mokSastadveSako mokSArthItyarthaH // 9 // mUlam - nannahaM pANaheuM vA, navi nivAraNAya vA / tesiM vimokkhaNaTTAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // vyAkhyAna naiva annArtha pAnahetuM vA, nApi nirvAhaNAya vA vastrAdinA yApanArtha vA Atmana iti gamyaM / kimarthaM tatyAha- teSAM yAjJikAnAM vimokSaNArthaM idaM vacanamabravIt // 10 // kiM tadityAha mUlam navi jANasi veamuhaM, navi jaNNANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM jaMca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // vyAkhyA-nApi naiva jAnAsi vedAnAM mukhamiva mukhaM vedamukhaM, yadvedeSu pradhAnaM / nApi naiva yajJAnAM yanmukhamu paJcaviMza madhyayanam. (25) gA 8-11 // 473 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-5 44 445 44%: hai pAyaH / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM yaca, yacca dharmANAM vA mukhamupAyaH / anena tasya vedayajJajyotirdhAnabhijJatvamuktam | pnycviNsh|| 11 // atha pAtrAvijJatvamAha madhyayanam. gA 12-16 mUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva yona te tumaM viANAsi, aha jANAsi to bhaNa // 12 // vyAkhyA-spaSTametat // 12 // evaM muninoktaH sa kiM cakAretyAhamUlam-tassakkhevapamukkhaM ca, acayaMto tahiM dio|spriso paMjalI houM, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // vyAkhyA-tasya yaterAkSepasya praznasya pramokSaH prativacanaM, caH pUraNe, dAtumiti zeSaH 'acayaMtotti' azaknuvan tasmin yajJe dvijaH saparSatsabhAnvitaH prAalibhUtvA pRcchati taM mahAmunim // 13 // kimityAhamUlam--veANaM ca muhaM bUhi, brUhi jaNNANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM brUhi, bUhi dhammANa jaM muhaM // 14 // // mUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva y| eyaM me saMsayaM savaM, sAhU kahasu pucchio|| 15 // 4 // | vyAkhyA-[ spaSTe navaram ] 'saMsayaMti' saMzayaviSayaM vedamukhAdIti sUtradazakArthaH // 14 // // 15 // munirAhamUlam-aggihottamuhA veA, jaNNaTTI veasAM muhaM / nakkhattANa muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM 16 vyAkhyA-agnihotraM agnikArikA, sA ceha "karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH // dharmadhyAnAgninA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 474 // OMiCESSNESSHARESISAR kAryA, dIkSitenAgnikArikA // 1 // " ityAdirUpA gRhyate, tadeva mukhaM pradhAnaM yeSAM te agnihotramukhA vedaaH|| vedAnAM | paJcaviMza |hi dana iva navanItamAraNyakaM pradhAnaM, tatra ca "satyaM tapazca santoSaH, kSamA cAritramArjavam // zraddhA dhRtirahiMsA madhyayanam. ca, saMvarazca tthaaprH|| 17 // " iti dazaprakAra eva dharmaHproce / tadanusAri coktarUpamevAgnihotramiti / tathA yajJo (25) gA17-18 bhAvayajJaH saMyamarUpastadarthI vedasAM yAgAnAM mukhamupAyaH, yajJA hi satyeva yajJArthini pravartante / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM candraH / dharmANAM kAzyapo yugAdidevo mukhamupAyastasyaiva prathamatastatprarUpakatvAt // 16 // kAzyapasyaiva || |mAhAtmyaprakAzanena dharmamukhatvaM samarthayitumAhamUlam-jahA caMdaM gahAIA, ciTThati paMjalIuDA / vaMdamANA namasaMtA, uttama maNahAriNo // 17 // vyAkhyA-yathA candra grahAdikAH 'paMjaliuDatti' kRtaprAjalayaH vandamAnAH stuvanto namasyanto namaskurvantaH uttama || pradhAnaM yathA syAt tathA manohAriNo'tivinItatayA cittAkSepakAriNastiSThantIti sambandhaH, tathaiva vRSabhamapi bhagavantaM | devendramukhyA ityupaskAraH // 17 // anena praznacatuSkottaramuktaM, paJcamapraznamadhikRtyAhamUlam-ajANagA jaNNavAI, vijA maahnnsNpyaa| gUDhA sajjhAyatavasA, bhAsachannA ivaggiNo // 18 // 1 // 474 // vyAkhyA--'ajANagatti' ajJAH ke te? yajJavAdino ye tava pAtratvenAbhimatAH, kAsAmajJA ityAha-'vijA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhaNasaMpayatti' vidyAbrAhmaNasampadA, tatra vidyA AraNyakabrahmANDapurANAdidharmazAstrarUpAstA eva brAhmaNasampado pnycviNshvidyaabraahmnnsmpdH| tAtvikabrAhmaNAnAM hi niSkiJcanatayA vidyA eva sampadaH syuH tadvijJatve ca kathamamI bRhadA- mdhyynm| raNyakAdiproktaM dazavidhadharma vidanto'pi yajJameva kuryuriti ? tathA gUDhA bahiH saMvaravantaH, kena hetunA ? svAdhyA dAgA19-20 yatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA / ata eva 'bhAsachannA ivaggiNotti' bhasmacchannA agnaya iva / yathA hi te bahirupazamabhAja ivAbhAnti, antaH punarjAjvalyamAnA eva / evametepyantaHkapAyavattayA jvalitA eva syurevaM ca bhavadabhimatabrAhmaNAnAM khaparoddharaNakSamatvaM dUrApAstamevetyarthaH // 18 // kastarhi bhavanmate brAhmaNo yaH pAtramityAhamUlam-joloe baMbhaNo vutto, aggI vA mahio jahA / sayA kusalasaMdie, taM vayaM brUma mAhaNaM // 19 // vyAkhyA-yo loke brAhmaNa uktaH kuzalairiti gamyate, 'aggI vA mahio jahatti' vA pUraNe, yathetibhinnakramastato yathAgniryattadornityAbhisambandhAt tathA mahitaH pUjitaH san , sadA kuzalaiH tattvajJaiH sandiSTaM kathitaM kuzalasandiSTaM taM vayaM brUmo brAhmaNam // 19 // ita uttarasUtraiH kuzalasandiSTabrAhmaNakharUpamAhamUlam-jo na sajjai AgaMtuM, pavayaMto na soai / ramae ajavayaNami, taM vayaM brUma mAhaNaM // 20 // ___ vyAkhyA-yo na sajati nAbhiSvaGgaM karoti AgantuM prAptuM khajanAdisthAnamiti gamyate, Agatya ca pravrajana tata eva sthAnantaraM gacchanna zocati, yathAhaM kathamenaM vinA sthAsyAmIti ? ata eva ramate Aryavacane tIrthakadvacasi // 20 //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mUlam-jAyarUvaM jahAmaTTha, niddhaMtamalapAvagaM / rAgaddosabhayAiaM, taM vayaM brUma mAhaNaM // 21 // pnycviNsh||475|| __ vyAkhyA-jAtarUpaM varNa yathA AmRSTaM tejaHprakarSArtha manaHzilAdinA parAmRSTaM, anenA'sya bAhyo guNa uktH| madhyayanam. nA (25) 'niddhaMtamalapAvagaMti' prAkRtatvAt pAvakenAgninA nitiM dagdhaM malaM kiTTa yasya tatpAvakanitimalaM, anena gA 21-26 cAntarastato jAtarUpavadvAhyAntaraguNAnvitaH / ata eva rAgadveSabhayAtItazca yastaM vayaM brUmo brAhmaNam // 21 // mUlam-tase pANe viANittA, saMgaheNa yathAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM brama maahnnN||22|| _ vyAkhyA-trasaprANino vijJAya saGgraheNa saMkSepaNa cazabdAdvistareNa ca tathA sthAvarAn yo na hinasti trividhena yogeneti gamyate // 22 // 21 mUlam-kohA vA jai vA hAsA, lohA vA jai vA bhayA |musN na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM23/ cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bahuM / na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // vyAkhyA-[spaSTe navaram ] cittavavipadAdi, acittaM suvarNAdi // 23 // 24 // 24 : mUlam -divamANusatericchaM, jo na sevai mehuNaM / maNasA kAya vakkeNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 25 // jahA paumaM jale jAyaM, novalippai vaarinnaa| evaM alittaM kAmehiM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // SAX*5*** *074-5 // 475 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-yathA padma jale jAtaM nopalipyate vAriNA, evaM padmavadaliptaH kAmaistajAto'pi yastaM vayaM bamodI paJcaviMzabrAhmaNam // 25 // 26 // itthaM mUlaguNaistamuktvA uttaraguNaistamAha madhyayanam. mUlam-aloluaM muhAjIvI, aNagAraM akiMcaNaM / asaMsattaM gihatthesu, taM vayaM brUma mAhaNaM // 27 // gA 27-29 __vyAkhyA-alolupaM AhArAdAvalampaTa 'muhAjIvitti' mudhAjIvinaM ajJAtocchavRttiM, na tu bheSajamantrAdyupadezakRtAjIvikaM / asaMsaktamasambaddhaM gRhasthaiH pUrvasaMstutapazcAtsaMstutaiH // 27 // mUlama-jahittA pUvasaMjogaM, nAtisaMge a baMdhave / jo na sajjai eesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 28 // | vyAkhyA-hitvA tyaktvA pUrvasaMyogaM mAtrAdisambandhaM, jJAtisaGgAn khasrAdisambandhAn , casya bhinnakramatvAdvAndha vAMzca yo na sajati na bhUyo rajyate eteSu // 28 // atha vedAdhyayanaM yajanaM ca trAyakamiti tadyogAdeva brAhmaNo dina tu tvadukta ityAzaMkyAha mUlam-pasubaMdhA sabaveA, jaTuM ca pAvakammuNA / na taM tAyaMti dussIlaM, kammANi balavaMtiha // 29 // | vyAkhyA-pazUnAM bandho vinAzAya niyamanaM yahetubhiste pazubandhAH sarvavedA RgvedAdayaH, 'jaTuM catti' iSTaM yajanaM, 12caH samuccaye, pApakarmaNA pApahetupazuvadhAdyanuSThAnenana taM yaSTAraM trAyante duzzIlaM durAcAraM bhavAditi gamyate, yataH karmANi balavanti durgatinayanaM prati samarthAni iha vedAdhyayane yajane ca jAyante, pazuvadhAdipravartakatayA tayoH **************99*36709
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 476 // 15 18 21 24 karmabalavarddhakatvAditi bhAvaH / tato nAnayoryogAt brAhmaNaH syAtkintu pUrvoktaguNayukta eveti tattvam // 29 // anyacca | mUlam navi muMDieNa samaNo, na OMkAreNa baMbhaNo / namuNI raNNavAseNaM, kusacIreNa na tAvaso // 30 // vyAkhyA--na naiva, apiH pUta, muNDitena zramaNo nirgrantho bhavatIti zeSaH / na 'OMkAreNatti' OM bhUrbhuvaHkharityAdinA brAhmaNaH, na muniraraNyavAsena, kuzo darbhavizeSastanmayaM cIraM kuzacIraM valkalopalakSaNamidaM tena na tApasaH // 30 // tarhi kathamete bhavantItyAha mUlam - samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoi, taveNaM hoi tAvaso // 31 // vyAkhyA - [ spaSTA ] tathA // 31 // mUlam - kammuNA vaMbhaNo hoi, kammuNA hoi khattio / kammuNA vaiso hoi, suddo havai kammuNA // 32 // vyAkhyA - karmaNA kriyayA brAhmaNo bhavati, yaduktaM - "kSamA dAnaM damo dhyAnaM, satyaM zaucaM dhRtirghRNA / jJAnaM vijJAnamAstikyametadbrAhmaNalakSaNam // 1 // " tathA karmaNA kSatatrANalakSaNena bhavati kSatriyaH, vaizyaH karmaNA kRSipAzu| pAlyAdinA bhavati, zudro bhavati karmaNA zocanahetupraiSAdisampAdanarUpeNa / karmanAnAtvAbhAve hi brAhmaNAdivyapadezAnAmabhAva eveti / brAhmaNAvasare ca yaccheSAbhidhAnaM tadyAptidarzanArtham // 32 // kimidaM khabuddhyaivocyata ityAha 1 " OM bhUrbhuvaHkhastat saviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH pracodayAt " // paJcaviMzamadhyayanam. (25) gA 30-32 ||476 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ VERSARACTERSARA% mUlam-ee pAukare buddhe, jehiM, hoi siNAyao / savasaMgaviNimukkaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 33 // || paJcaviMza. / vyAkhyA-tAnanantaroktAn ahiMsAdIn arthAnprAdurakApIt prakaTitavAn buddhaH sarvajJo yairbhavati snAtakaH kevalI, madhyayanama. tatazca pratyAsannamuktitayA sarvakarmavinirmuktamiva sarvakarmavinimuktaM taM snAtakaM vayaM brUmo brAhmaNam // 33 // gA 33-37 mUlam-evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diuttamA / te samatthA u uddhattuM, paraM appANameva ya // 34 // vyAkhyA-evaM guNairahiMsAdyaiH samAyuktA ye bhavanti dvijottamAH te samarthAH, tuH pUraNe / ityekonaviMzati sUtrArthaH // 34 // ityudIryAvasthito muniH, tatazcamUlama-evaM tu saMsaye chinne, vijayaghose a mAhaNe / samudAya tao taM tu, jayaghosaM mahAmuNiM // 35 // vyAkhyA-evamuktanItyA, turvAkyAntaropanyAse, saMzaye chinne sati vijayaghoSazcaH pUraNe brAhmaNaH, 'samudAyatti' samAdAya samyak gRhItvA mamAsau sodaro bhavati ityupalakSyetyarthaH, tataH saMzayacchedAnantaraM taM, tuH pUraNe, jayaghoSa-18 mahAmunim // 35 // kiM cakAretyAhamUlam-tuTTe a vijayaghose, iNamudAhu kayaMjalI / mAhaNattaM jahAbhUaM, suTu me uvadaMsi // 36 // vyAkhyA-'iNamudAhutti' idamudAhRtavAnuvAcetyarthaH, 'jahAbhUaMti' yathAbhUtaM yathAsthitam // 36 // mUlam-tubbhe jaiA jaNNANaM, tubbhe veaviU viU / joisaMgaviU tubbhe, tubbhe dhammANa pAragA 37
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 477 // paJcaviMzamadhyayanam. (25) gA 38-41 SHRS ARGAHOM2.4 vyAkhyA-'jaiatti' yaSTAraH yUyaM vedavido he vidaH ! he ythaasthittttvjnyaaH!|| 37 // mUlam-tubbhesamatthA uddhattuM, paraM appANa mevayAtamaNuggahaM karehA, bhikkheNaM bhikkhuttmaa||38|| vyAkhyA-'tamaNuggahaMti' tattasmAt anugrahaM kurutAsmAkaM 'bhikkheNaMti' bhaikSyeNa bhikSAgrahaNena he bhikSuttama !! iti sUtracatuSkArthaH // 38 // evaM dvijenokte munirAha mUlam-na kajaM maja bhikkheNaM, khippaM nikkhamasU diaa| mA bhamihisi bhayAvatte, ghore saMsArasAgare // 39 // vyAkhyA-na kArya mama bhaikSyeNa kintu kSipraM niSkAma pravraja he dvija ! mA bhramIH bhayAni ihalokabhayAdIni AvartA iva AvartA yasmin sa tathA tasmin ghore saMsArasAgare // 39 // mUlam-uvaleo hoi bhogesu, abhogI novalippar3a / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccai // 40 // vyAkhyA--upalepaH karmopacayarUpo bhavati bhogeSu bhujyamAneSviti zeSaH, abhogI nopalipyate karmaNeti zeSaH, tatazca bhogItyAdi spaSTam // 40 // bhoginAmupalepamanyeSAM ca tadabhAvaM dRSTAntadvAreNAha mUlam-ullo sukko a do chUDhA, golayA mhiaamyaa| dovi AvaDiA kuDDe, jo ullo so'ttha laggai // 41 // // 477 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42-44 NCHALEGISASSACREAK vyAkhyA-ArdraH zuSkazca dvau kSiptau golako mRttikAmayau, dvAvapyApatitau prAptau kuDye bhittau, yaH AH so | paJcaviMza| 'atyatti' anayormadhye lagati liSyati // 41 // dArzantikayojanAmAha madhyayanam. mUlam-evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA u na laggati, jahA sukke u golae // 42 // vyAkhyA-'laggati' zliSyanti saMsAra iti zeSaH, iti sUtracatuSkArthaH // 42 // evamukto yatsa cakre tadAhamUlam-evaM so vijayaghoso, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhamma soccA aNuttaraM 43| vyAkhyA-atra evamanena prakAreNa dharma zrutveti yojyam // 43 // athAdhyanArthamupasaMharannanayorniSkramaNaphalamAhamUlama-khavittA pUrvakammAiM, saMjameNa taveNa y|jyghosvijyghosaa, siddhiM pattA aNuttaraMti bemi 442 vyAkhyA-spaSTam // 44 // ytiyaayvkk iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyA zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 25 // BSESSElaiSaiESSlai
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ EPASARASTRAGRAPATRAPAGRAMRAGIRATRAGRAPARIBAGRAT "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " paMcaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||25|| RECORDER "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " 5TOBER DaDa kha
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SaDviMzamadhyayanam // padizamadhyayanam | gA 1-3 | ||AUM||uktN paJcaviMzamadhyayanaM atha sAmAcArIsaMjJaM paDiMzamArabhyate asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane brahmaguNA uktAH te ca yatereva syuH, tena cAvazyaM sAmAcArI samAcaraNIyA, sA cAsminnucyata ityevaM sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam sAmAyArI pavakkhAmi, sbdukkhvimokkhnniN| jaM carittANa niggaMthA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // | vyAkhyA sAmAcArI sAdhujanakarttavyarUpAM 'jaM carittA Natti' yAM caritvA''sevya 'tiNNatti' tIrNAH, upalakSaNatvAttaranti tariSyanti ceti sUtrAvayavArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 1 // yathApratijJAtamAha mUlam-paDhamA AvassiA nAma 1, biiA ya nisIhiA 2 // ApucchaNA ya taiA 3, cautthI paDipucchaNA 4 // 2 // paMcamA chaMdaNA nAmaM 5, icchAkAro a chaDao 6 // sattamo micchakAro u 7, taha kAro a 8 ahamo // 3 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 479 // 12 15 18 21 abhUTTAnaM navamaM 9, dasamA uvasaMpayA 10 // esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArI paveiA // 4 // vyAkhyA - vratAdArabhya vinA kAraNaM guroravagrahe na stheyamAzAtanAzaGkAtaH, kintu tato nirgantavyaM, na cAvazyaka vinA nirgamanamiti prathamA''vazyakI // 1 // nirgatya cAvasthAnasthAne naiSedhikI gamanAdiniSedharUpA kAryeti tadanu naiSedhikI // 2 // tatra ca tiSThatA bhikSATanAdikAryotpattau gurUnApRcchayaiva pravarttitavyamiti tadanantaramA''pracchanA // 3 // tasyAM ca kRtAyAM guruniyuktenA'pi pravRttikAle punaH praSTavyA eva guravaH iti tatpRSThataH | pratipracchanA // 4 // kRtvA ca bhikSATanaM nAtmambhariNA bhAvyaM, kintu zeSamunInAM nimantraNArUpA chandanA kAryeti | tadanu chandanA // 5 // tatrApi icchAkAra eva prayoktavya iti tadanu saH // 6 // itthaM kriyamANe'pi kathaJcidaticArasambhave mithyAduSkRtaM kAryamiti tadanu mithyAkAram // 7 // mahati cAparAdhe gurorAlocite guruvacanaM tatheti svIkAryamiti tatpRSThatastathAkAraH // 8 // tatheti svIkRtya ca sarvakRtyeSUdyamaH kArya iti tadanu abhyutthAnam // 9 // udyamavatA ca jJAnAdyartha gaNAntare'pi gatvopasampadbrAhmeti tadanu upasampadukteti sUtratrayArthaH // 4 // enAmeva viSayavibhAgenopadarzayitumAha mUlam --gamaNe AvassiaM kujjA, ThANe kujjA NisIhiaM / ApucchaNA sayaM karaNe, parakaraNe paDipucchaNA SaDriMzamadhyayanam. (26) gA 4-5 // 479 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA--gamane tathAvidhahetunA bahirnissaraNe, AvazyakeSu avazyakarttavyavyApAreSu bhavA AvazyakI tAM kuryAt / sthAne upAzrayAdau pravizanniti zeSaH kuryAnnaiSedhikIM gamanAdiniSedharUpAM / ApracchanA idamahaM kuryA na vaityAdirUpAM, svayamAtmanaH karaNaM kasyApi kAryasya nirvarttanaM svayaM karaNaM tasminkAryeti zeSaH / tathA parakaraNe'nya| kAryavidhAne pratipracchanA, guruniyukto'pi hi punaH pravRttikAle pRcchatyeva guruM / iha ca svakRtya parakRtyayorupalakSaNa| tvAtsAmAnyena khaparakhambandhiSu sarvakAryeSvapi prathamato gurUNAM pracchanamApRcchA, guruniyuktenApi pravRttikAle bhUyastatpracchanaM pratipRccheti jJeyaM / Aha ca niryuktikRt - " ApucchaNA u kajje puvaniutteNa hoi paDipucchatti " // 5 // mUlam -- chaMdaNA dabajAeNaM, icchAkAro a sAraNe / micchAkAroa niMdAe, tahakkAro paDissue // 6 // vyAkhyA - chandanA zeSamuninimantraNA dravyajAtena dravyavizeSeNa pUrvagRhIteneti gamyate, uktaM ca "puvagahieNa chaMdaNatti" / icchayA khAbhiprAyeNa na tu balAtkAreNa karaNaM tattatkAryanirvarttanamicchAkAraH, sAraNe AtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravarttane / tatrAtmasAraNe yathA 'icchAkAreNa yuSmacikIrSitamidaM kArya karomIti, anyasAraNe ca yathA 'mama pAtralepAdikAryamicchAkAreNa kuruteti' / mithyAkaraNaM mithyA idamiti pratipattirmidhyAkAraH, sa cAtmano nindAyAM / vitathAcaraNe dhigidaM mithyA mayA kRtamityAdirUpAyAM / tathAkAra idamitthamevetyabhyupagamaH, pratizrute pratizravaNe gurau vAcanAdikaM prayacchatyevamevedamityaGgIkArarUpe // 6 // SaDviMzamadhyayanam. gA 6
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 11820 11 15 18 21 24 mUlam - abbhuTTANaM gurupUA, acchaNe uvasaMpayA / evaM dupaMca saMjuttA, sAmAyArI paveiA // 7 // vyAkhyA - abhItyAbhimukhyenotthAnaM abhyutthAnaM udyamaH 'gurupUatti' ArpatvAdgurupUjAyAM gauravArhANAmAcAryaglAnAdInAM yathocitAhArAdisampAdanarUpAyAM / iha ca sAmAnyAbhidhAnepi abhyutthAnaM nimantraNArUpameva grAhyaM, ata eva niryuktikRtA asya sthAne nimantraNaivoktA "chaMdaNA ya nimaMtaNatti" / tathA 'acchaNetti' avasthAne prakramAdaparAcAryAdeH samIpe, upasampadiyantaM kAlaM yuSmatpArthe mayA vasitavyamityevaMrUpA, kAryeti sarvatrApi zeSaH / evamuktanItyA 'dupaMca saMjuttatti' dvipaJcakasaMyuktA dazasaMkhyAyutA sAmAcArI praveditA kathiteti sUtratrayArthaH // evaM dazavidhAM sAmAcArImudIryaugha sAmAcArImAha mUlam - puvilaMmi caubbhAge, AicaMmi samuTThie / bhaMDagaM paDile hittA, vaMditA ya tao guruM // 8 // pucchinA paMjalIuDo, kiM kAya mae iha / icchaM nioiuM bhaMte, veAvacce va sajjhAe // 9 // vyAkhyA - purvasmiMzcaturbhAge nabhasa iti zeSaH, Aditye samutthite samudgate prApta ityarthaH / atra hi kiJcidUno'pi caturbhAgazcaturbhAga uktastato'yamarthaH / buddhyA nabhazcaturddhA vibhajyate, tatra purvadiksambaddhakiJcidUnanabhazcaturbhAge yadA''dityaH sameti tadA, pAdonapaurupyAmityarthaH / bhANDameva bhANDakaM patagrahAdyupakaraNaM pratilikhya vanditvA ca SaDviMzamadhyayanam. (26) gA 7-9 // 480 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAAR r ur tataH pratilekhanAnantaraM guruM AcAryAdikam // 8 // 'pucchejatti' pRcchet prA.lipuTo bhAlasthalayojitakarasampuTaH SaDviMzakiM karttavyaM mayA ? ihAsmin samaya iti gamyate etadeva vyanakti, 'icchaMti' icchAmi 'nioiuMti' antarbhUtaNi- madhyayanam. garthatvAnniyojayituM pravarttayituM yuSmAbhirAtmAnamiti zeSaH, he bhadanta ! vaiyAvRttye glAnAdisambandhini khAdhyAye gA10-11 vA vAcanAdI // 9 // evaM pRSTvA yatkArya tadAhamUlam-veAvacce niutteNaM, kAyavaM agilaayo| sajjhAe vA niutteNaM, sbdukkhvimokkhnne||10|| vyAkhyA-vaiyAvRttye niyuktena kartavyaM prakramAdvaiyAvRttyaM, 'agilAyaotti' aglAnyaiva zarIrazramamavicintyaiva / | khAdhyAye vA niyuktena sarvaduHkhavimokSaNe svAdhyAyopyaglAnyaiva kArya iti gamyamiti sUtratrayArthaH // 10 // evaM|* sakalaughasAmAcArImUlatvAtpratilekhanAyAstatkAlaM sadA vidheyatvAdgurupAratantryaM cAbhidhAyautsargikaM dinakRtyamAha-- mUlam-divasassa cauro bhAe, kujjA bhikkhU viakkhnno| tao uttaraguNe kujjA, diNabhAgesu causu vi // 11 // vyAkhyA-'taotti' tatazcaturbhAgakaraNAnantaraM uttaraguNAn khAdhyAyAdIn kuryAt // 11 // kathamityAhamUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaMjhANaM jhiaayi| taiAe goarakAlaM, puNo cautthie sajjhAyaM vyAkhyA-prathamAM pauruSI khAdhyAyaM vAcanAdikaM kuryAditi zeSaH, dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet, dhAtunAmane A -%% E
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDviMza uttarAdhyayana // 48 // kArthatvAt kuryAt , dhyAnaM cehArthapauruSItvAdasyA arthaviSaye eva mAnasAdivyApAraNamucyate / tRtIyAyAM bhikSAcaryAmupalakSaNatvAdbhojanabahirgamanAdi / caturthyAM punaH khAdhyAyaM, ihApi pratilekhanAdikamupalakSaNAdvArAmiti // 12 // madhyayanam.. aa (26) yaduktaM prathamAM pauruSImityAdi, tajjJAnArthamAha OMgA 12-15 mUlam-AsADhe mAse dupayA, pose mAse cuppyaa|cittaasoesumaasesu, tipayA havai porisI // 13 // ___ vyAkhyA-'duppayatti' yadA puruSAdesthitasya dakSiNakarNanivezitataraNimaNDalasya ASADhapUrNimAdine jAnu-1 cchAyA dvipadA syAttadA pauruSI, evaM sarvatrApIti // 13 // idaM ca pauruSImAnamASADhAdipUrNimAsu jJeyaM, tadanu tu vRddhihAnI evammUlam-aMgulaM sattaratteNaM, pakkheNaM tu duaMgulaM / vaDDhae hAyae Avi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // ____ vyAkhyA--aGgulaM saptarAtreNeti dinAvinAbhAvitvAdrAtrINAM saptAhorAtreNa varddhate dakSiNAyane, hIyate uttarAyaNe / iha ca saptarAtraNetyatra sArddhaneti zeSo draSTavyaH, pakSaNAladvayavRddharuktatvAt / anyacca keSucinmAseSu dinacatuddezakenA'pi pakSaH sambhavati, tatra ca saptarAtreNApyaGgalavRddhihAnyA na doSaH // 14 // keSu punamoseSu catudezabhidineH // 48 // pakSa ityAha-- mUlam-AsADhabahulapakkhe, bhadavae kattie apose a|phggunn-visaahesu a, nAyavAomarattAo15
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ HARASHA R vyAkhyA-'omatti' avamA nyUnA ekeneti zeSaH, 'rattatti' upalakSaNatvAdahorAtrAH / evaM ca ekaikadinApahAre dinacaturdazakenaiva kRSNapakSa eteSu mAseSviti bhAvaH // 15 // evaM pauruSIjJAnopAyamabhidhAya pUrvamuktAyAH madhyayanam. pAdonapauruSyA jJAnopAyamAha gA 16-18 mUlam-jeTrAmUle AsADha-sAvaNe, chahiM aMgulehiM paDilehA / aTTahiM bIatiammi, taie dasa ahahiM cautthe // 16 // vyAkhyA--jyeSThAmUle jyeSThe ASADhazrAvaNe ca SaDbhiraGgulaiH pratyahaM pUrvoktapauriSImAne prakSiptairiti gamyaM, pratilekhA-pAtrapratilekhanAkAlaH / aSTabhiraGgulairdvitIyatrike, bhAdrapadAzvinakArtikarUpe / tathA tRtIye trike mArgazIrSa-13 pauSamAgharUpe, 'dasatti' dazabhiraGgulaiH / aSTabhizcaturthe trike, phAlgunacaitravaizAkharUpe / iti sUtraSaTrakArthaH // 16 // itthaM dinakRtyamuktvArAtrau yadvidheyaM tadAhamUlam-ratipicaurobhAe, bhikkhU kujjA viakkhnno| tao uttaraguNe kujjA, rAIbhAgesu causuvi 17 // vyAkhyA-ratipitti' rAtrimapi na kevalaM dinamityapizabdArthaH // 17 // mUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / taiAe nidamokkhaM tu, cautthIe bhujjovi sajjhAyaM // 18 // yAbharaGgalaH / aSTabhivAcaka, bhAdrapadAdhinakAtipauriSImAne prA 12 AHARASASARS
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 482 // 15 vyAkhyA-'biiaMti' dvitIyAyAM dhyAna dharmadhyAnaM, tRtIyAyAM nidrAyAH pUrvaruddhAyA mokSo mutkalanaM nidrA- SaDviMza| mokSaH taM kuryAt , vRSabhApekSaM caitat , sAmastyena tu prathamacaramayAmajAgaraNameva / tathA cAgama-"satve'vi paDhamajAme, madhyayanam. ' (26) doNi u basahANa AimA jAmA // taio hoi gurUNaM, cautthao hoi sorsi" iti // 18 // atha rAtribhA 4 gA 19-20 gacatuSkajJAnopAyamupadarzayan samastayatikRtyamAhamUlam-jaM nei jayA rattiM, nakkhattaM tammi nhcubbhaae|sNptte viramijjA, sajjhAya paosakAlaMmi 19| ___ vyAkhyA-yannayati prApayati samAptimiti gamyate, yadA rAtri kSapAM nakSatraM, yasmin dine yasminnakSatre'stamite rAtriparyanto bhavatItibhAvaH / taca nakSatraM ravinakSatrAt prAyazcaturdazaM bhavatIti vRddhAH / tasminnakSatre nabhazcaturbhAge samprApte viramet nivarteta, 'sajjhAyatti' khAdhyAyAtpradoSakAle rAtrimukhe prArabdhAditi zeSaH // 19 // mUlam-tammeva ya nakkhatte, gayaNa cubbhaagsaavsesNmi|verttiaNpikaalN, paDilehitA muNI kujjA 20 vyAkhyA-tasminneva nakSatre prakramAtprApte 'gayaNatti' gagane, kIze 1 caturbhAgena gantavyena sAvazeSa caturbhAga- 482 // | sAvazeSa tasmin , vairAtrikaM tRtIyaM, apizabdAnnijanijasamaye prAdoSikAdikaM ca kAlaM, 'paDilehittatti' pratyu|pekSya pratijAgarya muniH kuryAt , karoteH sarvadhAtvarthavyAptatvAdgRhNIyAt / iha ca prathamAdiSu nabhazcaturbhAgeSu samprApte OSAASAASAASAAN
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazi . madhyayanama. gA21-23 =3672829640X rAtrisamApake nakSatre rAtreH prathamAdyAH praharA iti sAmarthyAduktaM bhavatIti sUtracatuSkArthaH // 20 // itthaM sAmAnyena dinanizAkRtyamupadarya punarvizeSAttadeva darzayannAdau dinakRtyaM sArddhasaptadazasUtrairAhamUlam-pubillaMmi caubbhAge, paDilehittANa bhNddgN| guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujjA dukkhvimokkhnnN||21|| | vyAkhyA--pUrvasmiMzcaturbhAge prathamapauruSIlakSaNe prakramAdinasya khAdhyAyaM kuryAditiyogaH, kiM kRtvetyAha-pratyusApekSya bhANDakaM varSAkalpAdikamupadhiM sUryodayasamaye iti zeSaH // 21 // mUlam-porisIe caubbhAge, vaMdittANa toguruuN| apaDikkamittA kAlassa, bhAyaNaM paDilehae // 22 // vyAkhyA--pauruSyAzcaturbhAge avaziSyamANa iti zeSaH, tataH pAdonapauruSyAmityarthaH / apratikramya kAlasya, caturthapauruSyAmapi khAdhyAyasya vidhAsyamAnatvAt , kAlapratikramaNaM ca khAdhyAyasamAptau syAdityapratikramyetyuktam // 22 // pratilekhanAvidhimAha-- mUlam-muhapottiaMpaDilehitA, paDilehijja gocchgN| gocchagalaiaMgulio, vatthAI paDilehae // 23 // ___ vyAkhyA-mukhavastrikA pratilikhya pratilekhayet 'gocchagaM' pAtrakoparivartti upakaraNaM, tatazca 'gocchagalai aMgu12 liotti' prAkRtatvAdaGgulibhiAto gRhito gocchako yena so'GgulilAtagocchakaH, vastrANi paTalakarUpANi prati lekhayet prastAvAtpramArjayedityarthaH // 23 // itthaM tathAsthitAnyeva paTalAni gocchakena pramRjya punaryakuryAttadAha RAKASHANCHAL =*
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 483 // 355AMREMOG mUlam-u8 thiraM aturiaM, puvaM tAvatthameva pddilehe| to biiyaM papphoDe, taiaMca puNopamajijjA // 24 // pazivyAkhyA-UrdU kAyato vastratazca, tatra kAyata utkuTuko vastratastu tiryaprasAritavastraH / sthiraM dRDhagrahaNena, madhyayanam. HIXI (26) atvaritaM adbhutaM yathAbhavatyevaM pUrva prathamaM 'tA iti' tAvadvastraM paTalakarUpaM jAtAvekavacanaM / atra ca paTalakaprakramepi gA 24-25 yadvastramiti sAmAnyazabdAbhidhAnaM tadvarSAkalpAdipratilekhanAyAmapyayameva vidhiriti khyApanArtha evazabdo bhinna-TU kramastataH pratyupekSetaiva, ArataH paratazca nirIkSetaiva, na tu prasphoTayet / tatra ca yadi jantUn pazyati tato yatanayA'nyatra saGkamayati / 'to iti' tataH pratyupekSaNAnantaraM dvitIyamidaM kuryAt, kimityAha-yat zuddhaM sat prasphoTayet / tRtIyaM ca punaridaM kuryAt , pramRjyAt pratyupekSya prasphoTya ca hastagatAn prANinaH pramRjyAdityarthaH // 24 // kathaM punaH prasphoTayet pramRjyAdvetyAhamUlam-aNaccAviaMavaliyaM, aNANubaMdhiM amosaliM cevAchappurimA nava khoDA, pANIpANivisohaNaM, ___ vyAkhyA-anArttataM, vastraM vapurvA yathA narttitaM na bhavati / avalitaM, yathA''tmano vastrasya ca valitaM moTanaM na| syAt / ananubandhi, anubandhena nairantayarUpeNa yuktamanuvandhi, na tathA ananubandhi, ko'rthoM ? lakSyamANavibhAgaM // 483 // | yathA bhavati tthaa| 'amosalitti' sUtratvAdamarzavat, tiryagUlamadho vA kuDyAdiparAmarzayuktaM yathA na syAttathA / kimityAha-'chappurimatti' SaT pUrvAH, pUrva kriyamANatayA tiryakRtavastraprasphoTanAtmakAH kriyAvizeSA yeSAM te paTU vina, vastraM vapurvA yathA maNi yuktamanuvandhi, camadhI yA
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 pUrvAH / nava khoTakAH, prasphoTanarUpAH karttavyA iti zeSaH / pANau haste prANinAM kundhvAdInAM vizodhanaM prANivizodhanaM, pAThAntare ca prANipramArjanaM prasphoTanatrikatrikottarakAlaM trikatrikasaMkhyaM karttavyam // 25 // pratilekhanAdoSatyAgArthamAha- | mUlam - ArabhaDA sammaddA, vajjeavvA ya mosalI taiA / papphoDaNA cautthI, vikkhittA veiA chaTTA 26 vyAkhyA--' ArabhaDA' viparItakaraNaM, tvaritamanyAnyavastragrahaNarUpA vA / yaduktaM - "vitahakaraNamArabhaDA, turiaM vA annamannagahaNeNaMti" / saMmarddanaM saMmardA, rUDhitvAt strIliGgatA, saMmardA nAma vastrAntakoNasaMvalanaM, upadhervA upari upavezanaM varjayitavyeti sarvatra yojyaM / caH pUta, 'mosalitti' tiryagUrddhamadho vA ghaTTanA, tRtIyA / prasphoTanA prakarSeNa reNuguNThitasyeva vastrasya sphoTanA caturthI / vikSepaNaM vikSiptA paJcamI, strItvaM prAgvat, sA ca pratyupekSitavastrasyApratyupekSite prakSepaNaM, pratyupekSyamANo vA vastrAJcalaM yadUrdhvaM kSipati / vedikA paSThI, sA ca paJcavidhA / yadAhu: - " veiA paMcavihA paNattA, taMjahA - uDaveiA 1 ahoveiA 2 tiriaveiA 3 duhao veiA 4 egao veiA 5 / tattha uDaveiA uvari jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 1 / ahoveiA aho jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 2 / tiribhaveiA saMDAsayANaM majjhe hatthe neUNa paDilehei 3 / ubhao veiA bAhANaM aMtare dovi 1 vastrAntakoNAnAM parasparamelanamiti dIpikAyAm // par3izamadhyayanam. gA 26
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 484 // jANugA kAUNa paDilehei 4 / egao veiA ega jANugaM bAhANamaMtare kAUNa paDileheitti 5 / " evamete SaD / paviMzadoSAH tyAjyAH // 26 // tathA hAmadhyayanam. (26). mUlam-pasiDhila-palaMba-lolA, egAmosA annegruuvdhunnaa| gA 27 kuNai pamANi pamAyaM, saMkie gaNaNovagaM kujjA // 27 // ___ vyAkhyA-prazithilaM nAma doSo yadadRDhamatiryagAyataM vA vastraM gRhyate, pralambo yadviSamagrahaNena pratyupekSyamANavastrakoNAnAM lambanaM / lolo yadbhUmau kare vA pratyupekSyamANavastrasya lolanamamISAM dvandvaH / ekAmarzanamekAmarzA, strItvaM prAgvat, madhye gRhitvA grahaNadezaM yAvadubhayato vastrasya yadekakAlamAkarSaNaM / anekarUpA saMkhyAtrayAtikrameNa yugapadanekavastragrahaNena vA yA dhUnanA vastrakampanA saa'nekruupdhuunnaa| tathA karoti pramANe prasphoTanAdisaMkhyArUpe pramAdamanavadhAnaM / yacca zaGkite pramAdAtpramANe prati zaGkotpattau gaNanAM karAGgulirekhAsparzanAdinA ekadvitrisaMkhyArUpA * vedikAyAH paJcabhedAH / UrddhavedikA 1 adhovedikA 2 tiryagvedikA 3 ubhayavedikA 4 ekavedikA 5 / UrdhvavedikA sA yasyAM ubhayojonbopari hastayo rakSaNam 1 / adhovedikA sA jAnyoradhaH pracaraM hastayo rakSaNam 2 | tiryagvedikA sA yasyAM tiyaMga hastI kRtvA // 484 // pratilekhanam 3 / ubhayavedikA sA yasyAM ubhAbhyAM jAnubhyAM bAye ubhayorhastayo rakSaNam 4 / ekavedikA sA yasyAM eka jAnu hastamadhye aparaM jAnu bAhye rakSyate 5 / iti dIpikAyAm / /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECENT mupagacchatIti gaNanopagaM yathA bhavatyevaM prakramAtprasphoTanAdi kuryAtso'pi doSaH / sarvatra pUrvasUtrAdanuvartya varjana-11 SaDviMzakriyA yojyA / evaM cAnantaroktadoparyuktA sadoSA pratilekhanA tairviyuktA tu nirdoSetyarthAduktam // 27 // sAmprataM madhyayanam, gA28-29 tvenAmeva bhaGgakadarzanadvAreNa sAkSAtsadoSAM nirdoSAM ca kiJcidvizeSato vaktumAhamUlam-aNUNAirittapaDilehA, avivaccAsA taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM, sesANi u appstthaanni||28|| ___ vyAkhyA-UnA cAsAvatiriktA ca UnAtiriktA, na tathA anUnAtiriktA, / iha ca nyUnatAdhikye prasphoTanA pramArjane, velAM cAzritya vaktavye / 'avivacAsatti' avyatyAsA puruSopadhiviparyAsarahitA, kAryeti shessH| atra tribhirvizeSaNapadairaSTau bhaGgAH sUcitAsteSu ca kaH zuddhaH ko vA'zuddhaH? ityAha-prathamaM padaM AdyabhaGgakarUpamihaivopadarzitaM prazastaM, zeSANi tu saptA'prazastAni // 28 // nirdopAmapyenAM kurvatA yattyAjyaM tatkAkkopadeSTumAha- mUlam-paDilehaNaM kuNaMto, miho kahaM kuNai jaNavaya-kahaM vA / dei va paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 29 // 1 gurvAde ratnAdhikasya copadhi yathAkramaM na pratilekhayati, prAtaH sAyaM ca rajoharaNAdikamupadhi vA yathoktasthAne na pratilekhayati, ityevaM puruSavyatyaya upadhivyatyayazca / * sthApanA-555-155-515-115-551-151-51-1 evamaSTa bhanAH //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 485 // 12 vyAkhyA--pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti, janapadakathAM vA, khyAdikathopalakSaNametat , dadAti vA pratyAkhyAnamanyasmai, vAcayati paraM, khayaM pratIcchati vA AlApAdikaM gRhNAti ya iti shessH||29|| sa kimityAha- madhyayanam. mUlam-puDhavi AukkAe, teu vAU vaNassai tsaannN| paDilehaNApamatto, chaNhapi virAhao hoi||30|| (26) ICgA 30-32 ___ vyAkhyA-'paDilaheNApamattotti' mithaH kathAdinA pratilekhanAyAM pramatto'navadhAnaH, SaNNAmapi virAdhako bhavati / kathamiti ceducyate-pramatto hi kumbhakArazAlAdau sthito jalabhRtaghaTAdikamapi praloThayet , tatastajalena mRdagnibIjakunthvAdayaH plAvyante, yatra cAgnistatrAvazyaM vAyuriti SaNNAmapi virAdhanA / tadevaM pratilekhanAkAle hiMsAhetutvAnmithaH kathAdIni sAjyAni iti bhAvaH // 30 // mUlam-puDhavI-AUkkAe, teuu-vaauu-vnnssitsaannN| paDilehaNA Autto,chaNhaMpi ArAhao hoi||31|| | vyAkhyA-[pratilekhanAyAM AyuktaH sAvadhAno'pramAdI sAdhu pRthivyAdInAM SaNNAmapi kAyAnAM ArAdhako |bhavati // 31 // ] itthaM prathamapauruSIkRtyamuktaM, dvitIyapauruSIkRtyaM tu 'bIi jhANaM jhiAyai' ityanenoktameva, ubhayaM cedamavazyaM kartavyaM / atha tRtIyapauruSIkRtyamapi kimevamavazyaM kAryamuta kAraNa evotpanne ? ityAzaGkApohAmAha // 485| mUlam-taiAe porisIe, bhattapANaM gavesae / chaNhamannayarAgaMmi, kAraNammi samuTThie // 32 // 1 eSAgAthA "dha" saMjJakapustake na dRzyate / / RECRACAAAA% CCC
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA - spaSTaM navaramautsargikamevedaM tRtIyapauruSI bhaktapAnagaveSaNaM, anyathA hi sthavirakalpikAnAM yathAkAlameva bhaktAdigaveSaNaM / yadAhuH - "sai kAle care bhikkhU, kujjA purisakAriaM // alAbhutti na soijjA, tavutti ahi-Asae 1 tti" / chaNha mityAdi - paNNAmanyatarasmin kAraNe samupasthite, na tu kAraNaM vineti bhAvaH // 32 // | kAraNaSaGkamevAha- mUlam - veaNa- treAvacce, iriaTThAe a saMjamaTThAe / taha pANavattiAe, chaTTaM puNa dhammaciMtAe // 33 // vyAkhyA- 'veaNatti' vedanAzabdasyopalakSaNatvAt kSutpipAsAvedanAcchedanArthaM 1 / 'veAvaccetti' kSudhAdivAdhito vaiyAvRttyaM karttuM kSamo na syAditi vaiyAvRttyAya 2 / tathA IryAsamitiH sevArthastasmai, caH samuccaye, kSuttRSAkulasya hi cakSurthyAmapazyato'sau duSkareti 3 / tathA saMyamArthAya saMyamapAlanaM ca yathA syAditi, AhArAdikamantarA hi kacchamahAkacchAdInAmiva saMyamo duranupAlaH syAditi 4 / tathA prANapratyayaM prANatrANahetave, avidhinA hyAtmano'pi prANoprakrame hiMsA syAt 5 / SaSThaM punaridaM kAraNaM yaduta dharmacintAyai dharmmadhyAnanimittaM, kSuttRSAkSAmasya hi durdhyAnopagatasya kva dharmacinteti tadarthaM bhaktapAnaM gaveSayediti sarvatrAnuvartyate // 33 // atha yaiH kAraNairbhaktAdigrahaNaM na kuryAttAni nirdeSTumAha- SaDviMzamadhyayanam. gA 33
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDviMzamadhyayanam. | (26) gA 34 uttarAdhyayana mUlam-niggaMtho dhiimaMto, niggaMthI vina karija chahiM ceva / // 486 // ThANehiM tu imehiM, aNatikamaNA ya se hoI // 34 // vyAkhyA--nirgrantho dhRtimAn dharmacaraNaM prati sthairyavAn , nirgranthI sAdhvI sApi, na kuryAdbhaktAdigaveSaNamiti prkrmH|pibhirev sthAnaH, tuH punararthe ebhirvakSyamANaiH, kutaH? ityAha-'aNaikamaNAyatti' anatikramaNaM saMyamayogAnAmanulaMghanaM, cazabdo yasmAdarthe, tato yasmAt 'se' tasya nirgranthAderbhavati, anyathA hi tadatikramasambhavaH // 34 // sthAnakaSaTkamAhamUlam-AyaMke uvasagge, titikkhayA bNbhcerguttiisu| pANidayA tavahe, sarIravoccheaNaTAe // 35 // ___ vyAkhyA--AtaGke jvarAdau 1 / upasarge divyAdau, bratamokSAya khajanAdikRte vA 2 / ubhayatra tannivAraNArthamiti gamyate / tathA titikSA sahanaM tayA, ketyAha-brahmacaryaguptiSu viSaye, tA hi manoviplavotpattau nAnyathA soDhuM zakyA iti 3 / tathA 'pANidayAtavaheuMti' prANidayAhetorvarSAdau apakAyAdijIvarakSAyai 4 / tapazcaturthAdi | taddhetozca 5 / zarIravyavacchedArtha, ucitakAle'nazanaM kurvan 6 / bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAditi yojyam // 35 // 24|| bhaktAdigaveSayaMzca kena vidhinA kiyatkSetraM paryaTedityAha-- 155455ACHECK // 48 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDviMza. madhyayanam gA36-39 malama-avasesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA paDilehae / paramaddhajoaNAo, vihAraM viharae muNI // 36 // vyAkhyA-apagatazeSamapazeSa samagramityarthaH, bhANDakamupakaraNaM gRhItvA cakSuSA pratyupekSyeti zeSaH, tataH pratile- khyet| tacAdAya paramutkRSTaM arddhayojanAdar3ayojanamAzritya, parato hi mArgAtItamazanAdi syAt , viharatyasminpradeze iti vihAraH kSetraM, taM viharenmuniH // 36 // itthaM vihRtyopAzrayaM cAgatya gurvAlocanAdipUrva bhojanAdi kRtvA yatkuryAttadAhamUlam-cautthIe porisIe, nikkhavittANa bhaaynnN| sajjhAyaM ca tao kujjA, svbhaavvibhaavnnN||37|| vyAkhyA-caturthyAM pauruSyAM nikSipya pratyupekSaNApUrva baddhA bhAjanaM pAtraM, upalakSaNatvAdupadhiM ca pratilikhya, khAdhyAyaM tataH kuryAt , sarvabhAvA jIvAdayasteSAM vibhAvanaM prakAzakam // 37 // mUlam-porisIe caubbhAe, vaMdittANa tao guruN| paDikkamittA kAlassa, sijaM tu paDilehae // 38 // vyAkhyA-pauruSyAH prakramAcaturthyAzcaturbhAge zeSe iti zeSaH, 'sijaMti' zayyAM vasatim // 38 // mUlam-pAsavaNuccArabhUmi ca, paDilehija jayaM jii| kAussaggaM tao kujjA, svdukkhvimokkhnnN||39|| ___ vyAkhyA-'pAsavaNucArabhUmiM catti' prazravaNabhUmimuccArabhUmiM ca pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmikA, cazabdAtkAlabhUmi 4||ca sthaNDilatrayarUpAM pratilekhayet , yatamArambhAduparataM yathA syAttathA yatiriti sArddhasaptadazasUtrArthaH / itthaM vize
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 487 // 15 18 21 24 pAhinakRtyamuktvA rAtrikRtyaM sArddhatrayodazasUtrairAha / kAussaggamityAdi - 'taotti' tataH prazravaNAdibhUmipratilekhanAnantaram // 39 // kAyotsarge sthitazca yatkuryAttadAha mUlam -- desiaM ca aIAraM, ciMtijja aNupuvaso / nANe a daMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 40 // vyAkhyA - 'desiaMti' sUtratvAddaivasikaM, aticAraM cintayedAnupUrvyA krameNa prAtaH pratikramaNe prathamamukhavastrikApratyupekSaNAdArabhyAmuM kAyotsarga yAvadityarthaH / kiM viSayamaticAraM cintayedityAha - jJAne cetyAdi // 40 // mUlam - pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / desiaM tu aIAraM, Aloija jahakkamaM // 41 // vyAkhyA - pAritakAyotsargo vanditvA dvAdazAvarttavandanena tata ityaticAracintanAnantaraM guruM / daivasikaM, tuH pUta, aticAramAlocayet prakAzayet yathAkramam // 41 // mUlam - paDikkamitta nissalo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savadukkhavimokkhaNaM 42 vyAkhyA - pratikramyAparAdhasthAnebhyo nivartya niHzalyo mAyAzalyAdirahitaH 'vaMdittANanti' sUcakatvAtsUtrasya vandanakapUrva kSamayitvA vanditvA ca guruvandanena tato guruM, kAyotsarga cAritradarzanajJAnazuddhinimittaM vyutsargatrayarUpaM, jAtAvekacanam // 42 // SaDviMzamadhyayanam. (26) gA 40-42 // 487 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 | mUlam -- pAriya kAussaggo, vaMdittANaM tao guruM / thuimaMgalaM ca kAuM, kAlaM saMpaDilehae // 43 // vyAkhyA - 'thuimaMgalaMti' stutimaGgalaM siddhastavarUpaM stutitrayarUpaM ca kRtvA kAlaM prAdoSikaM sampratyupekSate, ko'rthaH ? pratijAgartti / upalakSaNatvAdgaddhAti ca // 43 // mUlam -- paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / taiAe nidamokkhaM tu, sajjhAyaM tu cautthIe // 44 // vyAkhyA - idaM vyAkhyAtameva punaH kathanaM tvasya punaH punarupadeSTavyameva gurubhirna prayAso mantavya iti khyApanArtham // 44 // kathaM punaH caturthapauruSyAM khAdhyAyaM kuryAdityAhamUlam -- porisIe cautthIe, kAlaM tu paDilehiA / sajjhAyaM tu tao kujjA, abohiMto asaMjae 45 vyAkhyA - 'kAlaMti' vairAtrikaM kAlaM, tuH pUraNe, pratyupekSya pratijAgarya gRhItvA ca svAdhyAyaM tataH kuryAdavo - dhayannanutthApayan asaMyatAn // 45 // mUlam -- porisIe caubhAe, vaMdittANa tao guruM / paDikkamittA kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // vyAkhyA - pauruSyAH prakramAccaturthyAzcaturbhAge'vaziSyamANe iti zeSaH, vanditvA tato guruM pratikramya kAlasya vairAtri patriMzamadhyayanam. gA 43-46
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 488 // 15 18 21 24 kasya kAlaM prAbhAtikaM tuH pUttauM, 'paDilehaetti' pratyupekSeta gRhNIyAca / iha ca sAkSAtpratyupekSaNasyaiva punaH punaH kathanaM bahutaraviSayatvAt / madhyamakramApekSaM ceha kAlatrayagrahaNamuktaM, anyathA hyutsargata utkarSeNa catvAro jaghanyena trayaH kAlAH, apavAdatazcotkarSeNa dvau jaghanyena tveko'pyanujJAta eveti / kAlagrahaNavidhizcaihAvazyakavRtteravaseyaH // 46 // mUlam -- Agae kAyavussagge, sabadukkhavimokkhaNe / kAussaggaM tao kujjA, savadukkhavimokkhaNaM // 47 // vyAkhyA - Agate prApte kAyabhyutsarge kAyavyutsargasamaye, zeSaM spaSTam / yacceha kAyotsargasya sarvaduHkhavimokSaNa iti vizeSaNaM punaH punarucyate tadasyAtyantanirjarAhetutvakhyApanArtham / yaduktaM - " kAussagge jaha muTThiassa, bhajaMti aMgamaMgAI // ia bhiMdaMti muNivarA, aTThavihaM kammasaMghAyaM // 1 // " tatheha kAyotsargagrahaNena cAritradarzanajJAnazuddhaye kAyotsargatrayaM gRhyate, tatra ca tRtIye rAtriko'ticArazcintyate // 47 // tathA cAha mUlam -- rAiaM ca aIAraM, ciMtijja aNupuvaso | nANammi daMsaNammi, carittammi tavaMmi ya // 48 // vyAkhyA - rAtrau bhavaM rAtrikaM, caH pUraNe, aticAraM cintayet 'aNupuvasotti' AnupUrvyA krameNa jJAne darzane cAritre tapasi cazabdAdvIrye ca zeSakAyotsargeSu tu caturviMzatistava cintanaM pratitameveti noktam // 48 // tatazca - pazi madhyayanam. (26) gA 47-48 ||488 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ WHORRINHO mUlam-pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruN| rAiaM tu aIAraM, Aloeja jahakkama // 49 // paTviMza 13madhyayanama. paDikkamittu nissallo, vaMdittANa tao guruN| kAussaggaM tao kujjA, sabadukkhavimokkhaNaM // 50 // vyAkhyA-[spaSTe navaraM] 'vaMdittANatti' vandanakapUrva kSamayitvA tato vanditveti draSTavyam // 49 // 50 // kAyotsargasthaH kiM kuryAdityAha mUlam-kiM tavaM paDivajAmi, evaM tattha viciNte| kAussaggaM tu pArittA, vaMdaI u tao guruM // 51 // vyAkhyA-kiM rUpaM tapo namaskArasahitAdi pratipadye'hamevaM tatrotsarge vicintayet / vIro hi bhagavAn SaNmAsAnnirazano vihRtavAn tatkimahamapi nirazanaH zakto'syetAvantaM kAlaM sthAtumuta neti ? evaM paJcamAsAdyapi yAvanamaskArasahitaM tAvatparibhAvayet // 51 // pUrvasUtrottarArdoktamarthamanuvadan sAmAcArIzeSamAha-- mUlama-pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruN| tavaM saMpaDivajjittA, karija siddhANa saMthavaM // 52 // vyAkhyA-tavamityAdi-tapo yathAzakti cintitaM sampratipadya kuryAt siddhAnAM saMstavaM stutitrayarUpaM, tadanu ca yatra caityAni santi tatra tadvandanaM vidheyamiti sArddhatrayodazasUtrArthaH // 52 // athAdhyAyanArthopasaMhAramAha
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 489 // mUlam-esA sAmAyArI , samAseNa vihaaiaa| jaM carittA bahU jIvA, tINNA saMsArasAgaraMti bemi // 53 // vyAkhyA-viAhiatti' vyAkhyAtA kathitA yAMcaritvA''sevyeti suutraarthH|| iti bravImIti prAgvat // 53 // SaDviMzamadhyayanam. (26) |gA 53 PRODXaaDE xa m waayaayaamanartneranRXXHITE // iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya@ zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau patizamadhyayanaM sampUrNam // 26 // (MX // 489 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha saptaviMzamadhyayanam // saptaviMzamadhyayanam. gA 1-2 KNORSEASERASACHAR // aham // uktaM SaDviMzamadhyayanaM, samprati khaluGkIyAkhyaM saptaviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane sAmAcArI proktA, sA cAzaThatayaiva pAlayituM zakyA, sApi tadvipakSabhUtazaThatAtyAgenaiva syAditIha dRSTAntadvArA zaThatAkharUpaM nirUpyate / itisambandhasyAsyedamAdi sUtram // mUlam-there gaNahare gagge, muNI Asi visArae / AiNNe gaNibhAvaMmi, samAhiM paDisaMdhae // 1 // ___ vyAkhyA-dharme asthirAn sthirIkarotIti sthaviraH, gaNaM guNasamUhaM dhArayatIti gaNadharo gargo garganAmA, muNati, pratijAnIte sarvasAvadyaviratimiti muniH, AsIdabhUt , vizAradaH sarvazAstreSu kuzalaH, AkIrNa AcAryaguNaiAptaH, gaNibhAve AcAryatve sthita iti zeSaH / sa samAdhi cittasamAdhAnarUpaM pratisandhatte kuziSyatroTitamapi saGghaTayatyAtmana iti gamyamiti sUtrArthaH // 1 // sa ca samAdhi sandadhat yat paribhAvayati tadAha-- mUlam-vahaNe vahamANassa, kaMtAraM aivattai / joe vahamANassa, saMsAraM aivattai // 2 // vyAkhyA-vahane zakaTAdau 'vahamANassatti' antarbhAvitaNigarthatayA vAhayamAnasya puruSasya uttaratra khaluGkagraha
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ E uttarAdhyayana // 49 // gA3-5 %ERRORSEENERALIARRY NAdiha vinItagavAdimiti gamyate, kAntAramativartate sukhAtivartyatayA svayamevAtikAmatIti / dRSTAntopanayamAha- saptaviMzayoge saMyamavyApAre vAhayamAnasya pravartayataH AcAryAdeH suziSyAniti gamyate, saMsAro'tivarttate khymevaatikaamti| madhyayanam. (27) tadvinItatvadarzanAdAtmano vizeSataH samAdhisambhavAditi bhAvaH // 2 // evamAtmanaH samAdhisandhAnAya vinItakharUpaM paribhAvya sa evA'vinItakharUpaM yathA paribhAvayati tathAhamUlam--khaluMke jo u joei, vihammANo kilissi|asmaahiN ca vedeti, tottao se ya bhajai // 3 // vyAkhyA-khaluGkAn galivRSabhAn yaH, turvizeSaNe, yojayati vahane iti prakramaH, sa kimityAha-vihammANotti' vidhyamAnastADayana klizyate, ata evAsamAdhi vedayati, totrakA prAjanakaH se tasya khaluGkayojayiturbhajyate // 3 // tatazcAtiruSTaH san sa yatkaroti tadAhamUlam-egaM Dasai pucchaMmi, egaM viNdhibhikkhnnN| ego bhaMjai samilaM, ego uppahapahio // 4 // ___ vyAkhyA--ekaM dazati dazanairbhakSayati pucche, ekaM vidhyatyArayA tudati abhIkSNaM punaH punaH, tataste kiM kurva-18 ntItyAha-eko bhanakti samilAM yugarandhrakIlikAM, eka utpathaprasthito bhavatIti zeSaH // 4 // // 49 // mUlam ego paDai pAseNaM, nivesai nivajai / ukkuddai upphiDai, saDhe bAlagavI vae // 5 // vyAkhyA-ekaH patati pArthena gAtraikavibhAgena, nivizati upavizati, 'nivajaitti' zete, utkUrdati U / KAKKAKAKAKKAKKAKARA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 6 12 gacchati, 'upphiDaitti' maNDUkavat plavate, zaTho vAlagavImavRddhAM dhenuM 'vaetti' vrajettadabhimukhaM dhAvet, eka iti sarvatra gamyate // 5 // mUlam - mAI muddeNa paDai, kuddhe gacchai paDipahaM / mayalakkheNa ciTThAi, vegeNa ya pahAvai // 6 // vyAkhyA - anyastu mAyI mUrdhnA mastakena patati niHsattvamiva khaM darzayan, kruddhaH san gacchati pratipathaM pazcA dvalata ityarthaH, mRtalakSaNa mRtavyAjena tiSThati, kathaJcitsajjitastu vegena pradhAvati, yathA dvitIyo gaurgantuM na zaknoti tathA yAti ityarthaH // 6 // mUlam -- chiNNAle chipaNaI salliM, dudaMte bhaMjaI jugaM / sevi a sussuAittA, ujjahittA palAyai // 7 // vyAkhyA -- chinnAlastathAvidhaduSTajAttiH kazcicchinatti 'saliMtti' rajuM, durdAnto bhanakti yugaM, so'pi ca yugaM bhaktvA 'sussuAittatti' sUtkArAn kRtvA 'ujjahittatti' prerya khAminamiti zeSaH, palAyate anyato dhAvatIti sUtraSaTkArthaH // 7 // itthaM dRSTAntaM paribhAvya dArzantikaM yathA'sau paribhAvayati tathAha mUlam -- khalaMkA jArisA jojA, dussIsA'vi hu tArisA / joA dhammajANammi, bhajjaMti dhiidubbalA // 8 // saptaviMza madhyayanam. gA 6-8
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 491 // 15 18 21 24 vyAkhyA -- khaluGkA yAdRzA yojyA duHziSyA api tAdRzA eva, hurevakArArtho'tra yojyaH / kuta ityAha-yato yojitA dharmayAne bhajyante, na samyak pravarttante, 'dhiidubbalatti' ArSatvAddurbalaghRtayaH kRzasthairyA dharmAnuSThAne iti gamyam // 8 // dhRtidaurbalyameva spaSTayitumAha - mUlam - iDDIgAravie ege, ege'ttha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirakohaNe // 9 // vyAkhyA - RdhyA gauravaM RddhimantaH zrAddhA me vazyAH sampadyate ca cintitamupakaraNAdi ityAdyAtmabahumAnarUpaM RddhigauravaM tadasyAstIti Rddhigauravika eko nAsmanniyoge pravarttate / eko'treti kuziSyAdhikAre, raseSu madhurAdiSu gauravaM yasya sa rasagauravo glAnAdyAhAradAnatapasorna pravarttate / sAtagauravika ekaH, sukhapratibaddho nA'pratibaddhavihArAdau pravarttate / ekaH sucirakrodhano dIrgharopatayaiva kRtyeSu na pravarttate // 9 // mUlam - bhikkhAlasIe ege, ege omANabhIrue thaddhe / egaM ca aNusAsammi, heUhiM kAraNehi a // 10 // vyAkhyA - bhikSAlasiko bhikSAlasyavAneko na gocarAgraM gacchati, eko'pamAnabhIrurbhikSAM bhramannapi na yasya tasyaiva gRhe praveSTumIhate, stabdho'haGkAravAnna nijakugrahAnnamayituM zakya eka iti zeSaH, ekaM ca duHziSyaM 'aNusAsammitti' anuzAsmi ahaM hetubhiH kAraNaizvoktarUpaiH // 10 // | mUlam - sovi aMtarabhAsillo, dosameva pakuvai / AyariANaM taM vayaNaM, paDikUlei abhikkhaNaM // 11 // saptaviMzamadhyayanam. (27) gA 9-11 // 491 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ S -SAKASHAKARWAR vyAkhyA-so'pyanuziSyamANaH kuziSyaH 'aMtarabhAsillotti' antarabhASAvAn guruvAkyAntarAla eva khAbhimata saptaviMzabhASako doSavAparAdhameva prakaroti na tvanuziSyamANo'pi tadvicchedamiti bhAvaH / AcAryANAM satAmasmAkaM tad-18 madhyayanam. gA 12-13 canaM zikSAvacanaM pratikUlayati viparItaM karoti kuyuktibhirabhIkSNam // 11 // kathamityAha-- mUlam-na sA mamaM viANAi, navi sA majjha daahii|| niggayA hohiI manne, sAhU anno'ttha vaccau // 12 // vyAkhyA-na sA mAM vijAnAti, ayaM bhAvaH-amukasyAH zrAvikAyA gRhAt glAnAdyartha pathyAdyAnIyatAmiti kadAcidasmAbhirukto'pyasau zAThyenottaramAha-na sA mAM pratyabhijAnAti, nApi sA mahyaM dAsyati pathyAdIti zeSaH, yadi vA nirgatA gRhAtsA bhaviSyatIti manye, iti vakti / athavA sAdhuranyo'trAsmin kArye vrajatu, kimahamevaikaH sAdhurasmItyAdi brUte // 12 // anyacamUlam-pesiA paliuMcaMti, te pariyaMti smNto| rAyaviTTi va mannaMtA, kariti bhiuDi muhe // 13 // vyAkhyA-preSitAH kvacitkArye 'paliuMcaMtitti' tatkArya kuto na kRtamiti pRSTAH santo'pahnavate, kadA vayamuktAH ? gatA vA tatra vayaM na tvasau dRSTeti / te kuziSyAH 'pariyaMti' paryaTanti samantataH sarvAsu dikSu na tvasma-18 * ANS
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 492 // saptaviMzamadhyayanam. (27) gA14-16 9NLCSCRECECASHAREKAR pArthe tiSThanti mA kadAcideSAM kiJcitkRtyaM kartavyaM bhaviSyatIti / kathaJcitkartuM pravartitAstu rAjaveSTimiva manyamAnAH kurvanti bhrakurTi mukhe / sakalavapurvikAropalakSaNametat // 13 // aparaJcamUlam-vAiA saMgahiA ceva, bhattapANeNa posiaa|jaaypkkhaa jahA haMsA, pakkamati disodisaM // 14 // ___ vyAkhyA-vAcitAH sUtraM pAThitAH, upalakSaNatvAttadartha ca grAhitAH / saGgrahItAH parigRhe kRtAH, cazabdAdIkSitAH khayamiti gamyate, eveti pUraNe / bhaktapAnena poSitAH / tathApi jAtapakSAH yathA haMsAstathaiva prakrAmanti dizodizaM dizi dizi yadRcchAvihAriNo bhavantItyarthaH / prAgekaprakrame'pi yadiha bahUnAmabhidhAnaM tadIdRzAM bahutvakhyApanArthamiti sUtraSaTkArthaH // 14 // itthaM kuziSyakharUpaM vicintya tairevAsamAdhi khedaM ca prApito yadasau cakre tadAhamUlam-aha sArahI viciMtei, khaluMkehiM smaago|kiNmjjh duTThasIsehiM, appA me avasIai // 15 // ____ vyAkhyA--atheti pUrvoktacintAnantaraM sArathiriva sArathirddharmayAnasyeti prakramaH, gargAcAryo vicintayati, khalukaiH kuziSyaiH samAgataH saMyuktaH kiM ? na kiJcidityarthaH, mama prayojanaM sidhyatIti zeSaH, duSTaziSyaiH prakramAtpreritaiH kevalamAtmA me mamA'vasIdati, etatpreraNAvyagratayA khakAryahAnestato varametattyAgata udyatavihAreNa vihRtamiti bhAvaH // 15 // atha tatpreraNAntarAle khakAryamapi kiM na kriyate ? ityAhamUlam-jArisA mama sIsA u, tArisA gligdhaa| galigadahe caittANaM, daDhaM pagiNhaI tavaM // 16 // MCGREALINGAACARDAMARA 492 // gantarAle khakANAvyagratayA khakAmA prayojanaM sidhyAta prakramaH, gargAcA avasIma
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA yAdRzAH mama ziSyAH tuH pUraNe tAdRzA galigaIbhA yadi para bhaveyuriti gamyate, na tvanyaH kopyeSAmau- saptaviMzapamyaM labhate iti bhAvaH, gaIbhagrahaNamatikutsAkhyApakaM, te hi kharUpato'pyatipreraNayava pravarttante, tatastatpreraNayava kAlo- madhyayanam 'tikrAmati, na tu tadantarAlasambhava iti bhaavH| yatazcaivamato galigaIbhAn galigaIbhasannibhAn duzziSyAn tyaktvA gA 17 dRDhaM vADhaM pragRhNAti gargAcAryastapo'nazanAdIti // 16 // etadevAhamUlam-miu maddavasaMpanne, gaMbhIre susmaahie| viharai mahiM mahappA, sIlabhUeNa appaNatti bemi 17 vyAkhyA-mRdurbahirvRttyA vinayavAn , mAIvasampanno manasApi tAdRza eva, gambhIro'labdhamadhyaH, susamAhitaH suSTusamAdhimAn , viharati mahIM mahAtmA zIlaM cAritraM bhUtaH prAptaH zIlabhUtastenAtmanA upalakSito yatazcaivaM khaluGkatA''tmano gurUNAM ca ihaivAsamAdhiheturatastAM vihAyAzaThataiva sevanIyetyadhyayanatattvArthaH // iti bravImIti prAgvat // 17 // raakryaayi iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya 2 2 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau saptaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 27 // / nchanDanDannncha nDannchan / u.83
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM vande sadguNalabdhaye // 1 // " RODE DE 98989398 saptaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 27 // CHORDEPROSETOGODARDTODOS " vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA 545525ASAAR // atha aSTAviMzamadhyayanam // aSTAviMza madhyayanam. / // aham // uktaM saptaviMzamadhyayanamatha mokSamArgagatyAkhyamaSTAviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane zaThatAtyAgenAzaThatA khIkAryetyuktaM, azaThena ca suprApaiva mokSamArgagatiriti tadabhidhAyakamidaM prastUyate, iti sambandhasyAsyedamAdi sUtram // mUlam--mokkhamaggagaI taccaM, suNeha jinnbhaasiaN| caukAraNasaMjuttaM, nANadasaNalakkhaNaM // 1 // __ vyAkhyA-mokSaH sakalakarmakSayaH tasya mArgo jJAnAdirUpo mokSamArgastena gatiH siddhigamanarUpA mokSamArgaga|tistAM kathyamAnAmiti gamyaM, tathyAM satyAM zRNuta jinabhASitAm / catvAri kAraNAni vakSyamANAni jJAnAdIni taiH4 saMyuktA catuSkAraNasaMyuktA tAM / nanu amUni catvAri kAraNAni karmakSayalakSaNasya mokSasyaiva, gatestu tadanantarabhAvitvAt kathaM catuSkAraNavatItvamasyAH? ucyate-vyavahArataH kAraNakAraNasyApi kAraNatvAbhidhAnAt / tathA jJAnadazene |vizeSasAmAnyopayogarUpe lakSaNe yasyAH sA tathA tAmiti sUtrArthaH // 1 // yaduktaM mokSamArgagatiM zRNuteti, tatra mokSamArga tAvadAha
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 494 // 12 aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 2-4 mUlam-NANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / esa maggutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // __ vyAkhyA-jJAnaM jJAnAvaraNIyakarmakSayakSayopazamAvirbhUtaM samyak jJAnaM matyAdibhedaM, darzanaM darzanamohanIyakSayakSayopazamopazamasamutthamahaduktajIvAditatvarucirUpaM kSAyikAdibhedaM, cAritraM cAritramohakSayAdisambhavaM sAmAyikAdibhedaM sadasakriyApravRttinivRttirUpaM, tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jinoktameva / sarvatra cakArastatheti ca samuccaye, samuccayazceha samuditAnAmeSAM muktimArgatvakhyApakaH / eSa mArga iti prajJapto jinaivrdrshibhiH| atra ca cAritrAntargatatve'pi tapaso bhedenopAdAnaM asyaiva karmakSapaNaM prati paramakAraNatvasUcakamiti sUtrArthaH // 2 // athAsyaivAnuvAdadvAreNa phalaM darzayitumAha-- mUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eaM maggamaNupattA, jIvA gacchaMti soggiN||3|| __ vyAkhyA-'eaMti' etamanantaroktaM mArga anuprAptA AzritA jIvA gacchanti sugatiM muktirUpAmiti sUtrArthaH // 3 // jJAnAdInyeva krameNAbhidhAtumAha-- mUlam-tattha paMcavihaM nANaM, suaM aabhinnibohi|ohinnaannN ca taiaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-tatra teSu jJAnAdiSu madhye paJcavidhaM paJcaprakAraM jJAnaM, ke te paJcaprakArAH ? ityAha-zrutaM zrutajJAnaM, KARNAMASALACK // 494 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ LOA AbhinibodhikaM matijJAnaM, avadhijJAnaM tRtIyaM, 'maNanANaMti' manaHparyAyajJAnaM, caH samucaye bhinnakramastataH kevalaM aSTAviMza. ceti / Aha-nandyAdau matijJAnAnantaraM zrutamuktaM tadihAdau kutaH zrutopAdAnaM ? ucyate / zeSajJAnAnAmapi madhyayanam. svarUpajJAnaM prAyaH zrutAdhInamiti tasya prAdhAnyakhyApanArtha pUrva tadupAdAnamiti sUtrArthaH // 4 // atha hai | gA 5-6 jJAnasya viSayamAha-- mUlam-eaM paMcavihaM nANaM, davANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savesiM, nANaM nANIhiM desiaN||5|| __ vyAkhyA-etatpaJcavidhaM jJAnaM dravyANAM ca jIvAdInAM, guNAnAM ca sahabhAvinAM rUpAdInAM, paryavANAM ca kramabhAvinA navatvapurANatvAdInAM dravyaguNAvasthAvizeSarUpANAM sarveSAM kevalajJAnApekSayA ceha sarvazabdopAdAnaM, zeSajJAnAnAM prati-18 niyataparyAyagrAhitvAt / 'nANaMti' jJAyate'neneti jJAnaM avabodhakaM jJAnibhirarthAtkevalibhirdezitaM kathitam // 5 // anena dravyAdikaM jJAnasya viSaya ityuktaM tatra dravyAdiH kiM lakSaNamityAhamUlam-guNANamAsao davaM, egadavassiA guNA / lakkhaNaM pajavANaM tu, ubhao assiA bhve||6|| ___ vyAkhyA-guNAnAmAzrayo dravyaM, anena rUpAdaya eva vastu na tadyatiriktamanyadastIti sugatamatamapAstaM / tathA ekasmin dravye AdhArabhUte AzritAH sthitA ekadravyAzritA guNAH, etena tu ye dravyamevecchanti na tadyatiriktAn 12
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 495 // aSTAviMza. madhyayanam. (28) |gA 7-9 rUpAdIstanmatamavamataM / lakSaNaM paryavANAM tu punaH ubhayoIyoH prakramAvyaguNayorAzritAH 'bhavetti' bhveyuH||6|| guNAnAmAzrayo dravyamityuktaM tatra dravyaM katibhedamityAha mUlam-dhammo ahammo AgAsaM, kAlo poggl-jNtvo| esa logutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihiM // 7 // vyAkhyA-dharmo dharmAstikAyaH, adharmo'dharmAstikAyaH, AkAzamAkAzAstikAyaH, kAlo addhA samayAdyAtmakaH, pudgalajantavaH iti pudgalAstikAyo jIvAstikAyazca, etAni dravyANi jnyeyaaniitydhyaahaarH| atra prasaGgAllokakharUpamapyAha-eSo'nantaroktadravyasamUho loka iti prajJato jinairvaradarzibhiH // 7 // dharmAdInyeva dravyANi bhedata Aha-- mUlam-dhammo ahammo AgAsaM, davaM ikikmaahi| aNaMtANi adavANi, kAlo puggalajaMtavo // 8 // vyAkhyA-dharmaH adharma AkAzaM dravyamekaikamAkhyAtaM jinairiti zeSaH, anantAni ca punadravyANi kAlaH pudgalajantavazca / kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayeti // 8 // dravyANAM lakSaNAnyAhamUlam-gailakkhaNo udhammo, ahammo tthaannlkkhnno|bhaaynnN sabadavANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 9 // vyAkhyA-gatirdezAntaraprAptiH sA lakSaNamasyeti gatilakSaNaH, tuH pUttauM, dharmo dharmAstikAyaH / adharmo'dharmAsti AKASGACALCAMECASICALCASG | // 495 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRCRANA.ORG kAyaH sthAnaM sthitistallakSaNaH / ayaM bhAvaH-khata eva gamanaM prati pravRttAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI dharmAsti | aSTAviMzakAyaH, sthitipariNatAnAM tu teSAM sthitikriyopakArI adharmAstikAya iti / bhAjanamAdhAraH, sarvadravyANAM namaHmadhyayanam. AkAzaM, avagAho'vakAzastallakSaNaM / jIvAdInAmavagATuM pravRttAnAM avakAzadamAkAzamiti bhAvaH // 9 // gA10-11 mUlam-vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // vyAkhyA-vartante bhavanti bhAvAstena tena rUpeNa tAnprati prayojakatvaM varttanA, sA lakSaNamasyeti vartanAlakSaNaH kAlo drumAdipuSpodbhedAdinayatyahetuH / jIvo janturupayogo matijJAnAdilakSaNamasyetyupayogalakSaNaH, ata eva jJAnena vizeSagrAhiNA darzanena ca sAmAnyaviSayeNa sukhena duHkhena ca lakSyata iti gamyate // 10 // atha ziSyANAM dRDhatarasaMskArArthamuktaM lakSaNamanUdya lakSaNAntaramAhamUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriaM uvaogo a, eaM jIvassa lkkhnnN||11|| ___ vyAkhyA-'bIriaMti' vIrya sAmarthya, upayogo avahitatvaM, etat jIvasya lakSaNaM / anena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyate // 11 // atha pugalalakSaNamAha
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 49 // aSTAviMzamadhyayanam. "(28). gA12-13 mUlam-sabaMdhayAra ujoo, pahA chAyA''tavei vaa| vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM12 ___ vyAkhyA-zabdo dhvaniH, andhakAro dhvAntaM, ubhayatra supo lupU / udyoto ratnAdiprakAzaH, prabhA candrAdiruciH, chAyA zaityaguNA, AtapastapanabimbajoSNaprakAzarUpaH, 'iti' zabda Adyarthastatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH, vA samuccaye / tathA varNaH kRSNAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhiprabhRtiH, sparzaH zItAdireSAM dvandvaH / pudgalAnAM skandhAdInAM tu punarlakSaNaM, ebhireva teSAM lakSyatvAditi // 12 // dravyalakSaNamuktvA paryAyalakSaNamAhamUlam-egattaM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANameva y| saMjogA ya vibhAgA ya, pajavANaM tu lakkhaNaM // 13 // vyAkhyA-ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yadekoyaM ghaTAdiriti pratItihetuH, pRthaktvaM ca ayamasmAtpRthagiti pratyayanimittaM, saMkhyA yata eko dvau traya ityAdikA pratItirjAyate, saMsthAnaM parimaNDaloyamityAdi buddhinibandhanaM, evaH pUttau, caH samuccaye, saMyogA ayamaGgulyoH saMyoga ityAdivyapadezahetavaH, vibhAgAzcAyamito vibhakta itimatihetavaH, ubhayatra vyaktyapekSayA bahuvacanaM, upalakSaNatvAnnavapurANatvAdIni ca, paryavANAM tuH pUrtI, lakSaNaM / guNAnAM tu rUpAdInAmatipratItatvAlakSaNaM noktamiti sUtranavakArthaH // 13 // itthaM kharUpato viSayatazca jJAnamabhidhAya darzanamAha // 496 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 | mUlam -- jIvA'jIvA ya baMdho a, puNNaM pAvAsavo thaa| saMvaro nijjarA mokkho, saMtee tahiA nava // 14 // vyAkhyA - jIvAH pratItAH, ajIvA dharmAstikAyAdayaH, bandhazca jIvakarmaNoH saMzleSaH, puNyaM zubhaprakRtirUpaM sAtAdi, pApamazubhaprakRtirUpaM mithyAtvAdi, AzravaH karmopAdAnahetuhiMsAdiH, puNyAdInAM dvandaH / tatheti samuccaye, saMvaro mahAtratAdibhirAzravanirodhaH, nirjarA vipAkAttapaso vA karmaparizATaH, mokSaH sakalakarmakSayalakSaNaH, santyete tathyA nava bhAvA iti zeSaH // 14 // yadyamI tathyAstataH kimityAha | mUlam - tahiANaM tu bhAvANaM, sabbhAve uvaesaNaM / bhAveNa saddahaMtassa, saMmattaM ti viAhiaM // 15 // vyAkhyA - tathyAnAM tu bhAvAnAM jIvAdInAM sadbhAve sadbhAvaviSayamavitathasattAbhidhAyakamityarthaH, upadezanaM gurvAdInAmupadezaM bhAvenAntaH karaNena zraddadhatastatheti pratipadyamAnasya jantoH samyaktvaM samyaktvamohanIyakSayAdisamutthAtmapariNAmarUpaM taditi jIvAdibhAvazraddhAnaM vyAkhyAtaM vizeSeNAkhyAtaM, jinairiti gamyata iti sUtrArthaH // 15 // | evaM samyaktvasvarUpamuktvA tadbhedAnAha-- mUlam -- nissaMgguvaesa ruI, ANIrui sutta - bIaruimeva / abhigama - vitthaoNrarui, kiMriA - saMkheve - dhammaruI // 16 // aSTAviMzamadhyayanam. gA 14-16
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 497 // 15 18 21 24 vyAkhyA- 'nissagguvaesaruitti' rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH khabhAvastena rucistatvAbhilASo'syeti nisargaruciH 1 / upadezo gurvAdikathanaM tena ruciryasyetyupadezaruciH 2 / AjJA sarvajJavacanAtmikA tathA ruciryasya sa tathA 3 / 'suttabIaruimevatti' ihApi rucizabdasya pratyekaM yogAtsUtreNAgamena ruciryasya sa sUtraruciH 4 / bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH 5 / anayoH samAhAraH, eveti | samuccaye / abhigamo vijJAnaM, vistaro vyAsastAbhyAM pratyekaM rucizabdo yojyate tato'bhigamarucirvistArarucizceti 6-7 tathA kriyA anuSThAnaM, saMkSepaH saMgraho dharmaH zrutadharmAdisteSu ruciryasyeti pratyekaM rucizabdayogAt kriyAruciH saMkSepa| rucirdharmarucizca - 8-9 - 10 - vijJeya iti zeSaH / yacceha samyaktvasya jIvAnanyatvenAbhidhAnaM tadguNaguNinoH kathaJcidabheda iti khyApanArthamiti sUtrasaMkSepArthaH // 16 // vyAsArthaM tu svata evAha sUtrakRt -- mUlam - bhUattheNAhigayA, jIvA'jIvA ya puNNa-pAvaM ca / sahasaMmuiA AsavasaMvare a roei u nisaggo vyAkhyA- 'bhUatthetti' bhAvapradhAnatvAnnirdezasya bhUtArthatvena sadbhUtA ete arthA ityevaMrUpeNa nirNayenAdhigatAH paricchinnA yeneti gamyate, jIvA ajIvAzca puNyapApaM ca kathamadhigatA ityAha- 'sahasaMmuhaatti' sopaskAratvAt sUtratvAcca sahAtmanA yA saGgatA matiH sA sahasaMmatistayA, korthaH ? paropadezanirapekSayA jAtismaraNAdirUpayA buddhyA 'AsavasaMvare atti' AzravasaMvarau cazabdo'nuktabandhAdisamuccaye, tato bandhAdayazca yenAdhigatA itiyogaH / aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 17 // 497 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzamadhyayanam. gA 18-20 54545454544150 yazca 'roei utti' rocate eva zraddadhAtyeva anyasmAdazrutvApi jAtismaraNAdinAdhigatAn jIvAdIniti gamyate, |'nisaggotti' sa nisargarucirteyaH // 17 // amumevArtha spaSTataramAha mUlam-jo jiNadiTe bhAve, caubihe saddahai sayameva / emeva nannahatti a, nissaggaruitti nAyavo // 18 // vyAkhyA-yo jinadRSTAn bhAvAn caturvidhAn dravyakSetrakAlabhAvabhedairnAmAdibhedairvA zraddadhAti svayameva paropadezaM vinA, kathaM zraddadhAtItyAha-evamevaitadyathA jinadRSTaM jIvAdi nAnyatheti bhAvaH, caH samuccaye, sa nisargaruciriti jJeyaH S // 18 // upadezarucimAha mUlam-ee ceva u bhAve, uvaiTe jo pareNa sddhii| chaumattheNa jiNeNa va, uvaesaruitti nAyabo 19 ___ vyAkhyA-etAMzcaivAnantaroktAn bhAvAn jIvAdIn tuH pUraNe upadiSTAn yaH pareNAnyena zraddadhAti, kIdRzena pareNetyAha-chadmasthenAnutpannakevalajJAnena jinena vA saJjAtakevalena, sa upadezaruciriti jJAtavyaH // 19 // atha AjJArucimAhamUlam-rAgo doso moho, aNNANaM jassa avagayaM hoi|aannaae roaMto, so khalu ANAruI nAma20
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 498 // CA - MAR CREASANA CARE vyAkhyA-rAgo dveSo mohaH zeSamohanIyaM ajJAnaM ca casya gamyatvAt yasyApagataM bhavati, sarvathA cAsya rAga-5 aSTAviMzadveSAdyapagamAsambhavAddezata iti gamyate, etadapagamAca 'ANAetti' AjJayaiva AcAryAdisambandhinyA rocamAnaH madhyayanam. kvApi kugrahAbhAvAjIvAdi tatheti pratipadyamAno mASatuSAdivat sa khalu nishcitmaajnyaarucirnaametybhyupgntvyH||20|| | (28) sUtrarucimAha gA21-22 mUlam-jo suttamahijato, sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va, so suttaruitti nAyavo 21 vyAkhyA-yaH sUtramadhIyAnaH paThan zrutenAdhIyamAnenAvagAhate prApnoti tuH pRttau samyaktvaM, aGgenAcArAdinA| || bAyena cAnaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA sa govindavAcakavat sUtraruciriti jJAtavyaH // 21 // bIjarucimAha- / mUlam-egeNa aNegAiM, payAI jo pasaraI usammattaM / udae va tillabiMda,so bIaruitti naaybo||22|| ___ vyAkhyA-ekena prakramAtpadena jIvAdinA 'aNegAI payAiMti' vibhaktivyatyayAdanekeSu padeSu ajIvAdiSu yaH prasarati 'sammattaMti' samyaktvavAnAtmA, iha samyaktvazabdena tadabhinnasya samyaktvavato jIvasya grahaNAt , udaka iva tailabinduH, yathodakaikadezagato'pi tailabinduH samagramudakamAkrAmati tathaikadezotpannaruciryo jIvastathAvidhakSayopazamAdazeSatatveSu rucimAn bhavati, sa evaMvidho bIjaruciriti jJAtavyaH // 22 // abhigamarucimAha ACCORSCALCCA
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzamadhyayanam. gA 23-25 mUlam-so hoI abhigamaruI, suanANaM jeNa atthao diha / ekArasaaMgAI, paiNNagaM diTrivAo a // 23 // vyAkhyA-sa bhavatyabhigamaruciH zrutajJAnaM yenArthato dRSTamupalabdhaM, kiM tat zrutajJAnamityAha-ekAdazAGgAni, prakIrNakamiti jAtAvekavacanaM tataH prakIrNakAnyuttarAdhyayanAdIni, dRSTivAdo dvAdazamaGgaM, ca zabdAdupAGgAni ca upapAtikAdIni // 23 // vistArarucimAhamUlam-davANaM sababhAvA, savapamANehiM jassa uvlddhaa| savAhinayavihihi a, vitthAraruitti nAyabo24 ___ vyAkhyA-dravyANAM dharmAstikAyAdInAM sarvabhAvA ekatvapRthaktvAdayo'zeSaparyAyAH sarvapramANaiH pratyakSAdibhiryasyopalabdhAH, pratyakSAdInAM madhye yatra yasya vyApArastenaiva pramANena jJAtA bhavanti, 'sabAhiti' sarvaiyavidhibhi.gamAdinayabhedaiH, caH samucaye, sa vistArarucitivyaH // 24 // kriyArucimAha mUlam-dasaNanANacaritte, tavaviNae sccsmiiguttiisu|| jo kiriA bhAvaruI, so khala kiriAruI nAma // 25 // vyAkhyA-darzanajJAnacaritre tapodhinaye satyAzcatAH samitiguptayazca satyasamitiguptayastAsu yaH kriyAbhAvaruciH,
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 49 // aSTAviMzamadhyayanam (28) gA26-27 36*RARIS ayaM bhAvaH-darzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirasti sa khalu kriyArucirnAmetyabhyupagantavyaH // 25 // saMkSeparucimAha mUlam-aNabhiggahiakudiTrI, saMkhevaruitti hoi naayvo|| avisArao pavayaNe, aNabhiggahio a sesesu // 26 // vyAkhyA-anabhigRhItA anaGgIkRtA kudRSTiH saugatAdimatarUpA yena sa tathA saMkSeparuciriti bhavati jJAtavyaH, avizArado'kuzalaH pravacane jinamate, anabhigRhIto'nabhijJaH zepeSu kapilAdipraNItapravacaneSu, ayaM bhAvo ya [uktavizeSaNaviziSTaH saMkSepeNaiva cilAtiputra iva padatrayeNa tattvaM zraddadhAti sa sNkssepruciH||26|| dharmarucimAha mUlam-jo asthikAyadhamma, suadhamma khalu carittadhammaM c| sahai jiNAbhihiaM, so dhammaruitti nAyavo // 27 // vyAkhyA--yo'stikAyAnAM dharmAdInAM dharmo gatyupaSTambhAdirastikAyadharmastaM, zrutadharmamAgamarUpaM, caritradharma ca sAmAyikAdibhedaM zraddadhAti jinAbhihitaM / dharmeSu paryAyeSu dharme vA zrutadharmAdau rucirasyeti kRtvA, sa dharmaruciriti jJAtavyaH / ziSyavyutpAdanArtha caivamupAdhibhedataH samyaktvabhedAbhidhAnaM, anyathA hi nisargopadezAdhigamAdiSu // 499 // SA3%
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAAHARAS kacitkepAzcidantarbhAve na ghetAvanto bhedAH sambhavantIti bhAvanIyamityekAdazasUtrArthaH // 27 // kaiH punarliAmA aSTAviMza lAmadhyayanamsamyaktvamastIti zraddheyamityAha gA28-29 mUlama-paramatthasaMthavo vA, sudiTraparamatthasevaNA vAvi / vAvaNNakudaMsaNavajjaNA ya smmttsddhnnaa||28|| vyAkhyA-paramAstAtvikAste ca te arthAzca jIvAdayaH paramArthAsteSu saMstavastatvarUpasya punaH punazcintanAkRtaH3 paricayaH paramArthasaMstavaH, 'vA' zabdaH samuccaye, suSTu dRSTAH upalabdhAH paramArthA yaiste sudRSTaparamArthA AcAryAdayastatsevanaM, cakAro'nuktasaMgrahe, tato yathAzakti tadvaiyAvRttyAdikaraNaM ca, apiH samuccaye, 'vAvaNNakudaMsaNatti' darzanazabdaH pratyekaM sambadhyate, tato vyApannaM vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanA nivAdayaH, tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH zAkyAdayaH, teSAM varjanaM vyApannakudarzanavarjanaM / sarvatra sUtratvAtstrItvaM, caH samuccaye, samyaktvaM zraddhIyate' neneti samyaktvazraddhAnamidaM, ebhirliGgaiH samyaktvaM zraddhIyate iti bhAva iti sUtrArthaH // 28 // itthaM samyaktvaliGgAnyabhidhAya tasyaiva mahAtmyamupadarzayannAhamUlam-nasthi carittaM sammatta-vihaNaM daMsaNe ubhaiavvaM / sambhattacarittAiM, jugavaM puvaM va sammattaM // 29 // vyAkhyA-nAsti upalakSaNatvAnnAsIna bhaviSyati ca cAritraM samyaktvavihInaM, ayaM bhAvo na yAvatsamyaktvaprA %AA%E
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 50 // aSTAviMzamadhyayanam. aa (28) gA30-31 15 HOGYANISTICS***AX tina tAvadbhAvacAritramiti, darzane tu samyaktve punaH sati bhaktavyaM, bhavati vA na vA, prakramAcAritraM / kimityevamata Aha-samyaktvacaritre yugapatsamutpadyate iti zeSaH, pUrva vA cAritrotpatteH samyaktvamutpadyate / tato yadA yugapadutpAdastadA tayoH sahabhAvo, yadA tu pUrva samyaktvaM tadA tatra cAritraM bhAjyam // 29 // anyacca mUlam-nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na honti caraNaguNA / aguNissa natthi mokkho, natthi amukkassa nivANaM // 30 // vyAkhyA-nAdarzaninaH samyaktvarahitasya jJAnaM samyag jJAna, jJAnena vinA jJAnarahitA na bhavanti caraNaguNAH, tatra caraNaM vratAdi, guNAH piNDa vizuddhyAdayaH, aguNino'nantaroktaguNarahitasya nAsti mokSo nikhilakarmakSayAtmakaH, nAsti amuktasya karmaNeti gamyate nirvANaM muktipadAvAptiH / tadatra pUrvasUtreNa muktyanantarahetorapi caraNasya samyaktvabhAva eva bhavanaM tanmahAtmyamuktamanena tu sUtreNa samyaktvAbhAve uttarottaraguNavyatirekadarzaneneti sUtradvayArthaH // 30 // asya cASTavidhAcArayuktasyaivottarottaraguNAvAptihetutvamiti tAn darzayitumAha mUlam-nissaMkiya nikaMkhiya, nivitigicchA amUDhadiTrI a| uvavUha-thirIkaraNe, vacchalla-pabhAvaNe aTTha // 31 // // 50 // 24
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aSTAviMzamadhyayanam. gA32-33 OSASARACROCOIRAL vyAkhyA-zaGkanaM zaGkitaM dezasarvazaGkArUpaM, tadabhAvo niHzaGkitaM / tathA kAMkSaNaM kAMkSitaM anyAnyadarzanAbhilASAchAtmakaM, tadabhAvo niHkAMkSitaM / vicikitsA phalaM prati sandehaH, yadvA vido vijJAste ca sAdhava eva teSAM jugupsA | nindA, tadabhAvo 'nirvicikitsaM' 'nirvijugupsa' vA, ApatvAcca sUtre evaM pAThaH / 'amUDhA' RddhimatkutIrthikadarzane'pi nindyamasmadarzanamiti mohahInA sA cAsau dRSTizca buddhirUpA amUDhadRSTiH, sA ca / ayaM caturvidho'pyAntara AcAra ukto bAhyamAha-upabRMhA darzanAdiguNavatAM prazaMsayA tattadguNaparivarddhanaM, sthirIkaraNaM svIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthairyApAdanaM, tayordvandve upabRMhAsthirIkaraNe / vAtsalyaM dhArmikajanayocitapratipattikaraNaM, prabhAvanA khatIrthonnaticeSTAsu pravartanaM, anayordvandve vAtsalyaprabhAvane / 'aTThatti' aSTAmI darzanAcArA bhavantIti zeSaH iti sUtrArthaH // 31 // itthaM jJAnadarzanarUpaM muktimArgamuktvA cAritrarUpaM tamAha-- mUlam-sAmAiattha paDhama, cheovaTrAvaNaM bhvebii|prihaarvisuddhii, suhumaM taha saMparAyaM ca // 32 // akasAyamahakkhAma, chaumatthassa jiNassa vaa|eaNcyrittkr, cArittaM hoi aahiaN||33|| vyAkhyA-samo rAgadveSarahitaH, sa cehaprakramAccittapariNAmastatrA''yo gamanaM samAyaH, sa eva sAmAyika, sarvasAvadyayogatyAgaH, 'ttha' pUraNe, prathamamAyaM / idaM ca dvidhA, 'itvaraM' 'yAvatkathikaM' ca / tatretvaraM bharatairAvatayoH pratha RECTOR-CARRORAKAAS.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 50 // 15 aSTAviMzamadhyayanam. (28) *HASAGrt-649 macaramajinatIrthayorupasthApanAM yAvat, tatra hi chedopasthApanIyabhAvena tadyapadezAbhAvAt / yAvatkathikaM ca tayoreva kSetrayormadhyamAhattIrtheSu videheSu ca, tatra khupasthApanAyA abhAvena sAmAyikavyapadeza eva yAvajIvaM syAt / tathA 'chedaH' sAticArasya sAdhorniraticArasya vA ziSyasya tIrthAntarasambandhino vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedaH, tadyuktA upasthApanA mahAvratAropaNA yatra tacchedopasthApanaM bhavet dvitIyam / tathA pariharaNaM parihAro viziSTatapoGgIkAreNa gacchasya tyAgastena vizuddhirasminniti parihAravizuddhikaM / tatsvarUpaM cedaM-nava munayo gaNAnirgatya jinAbhyaNe parihAravizuddhikaM pratipannapUrvasya jinasya vA pArthe idaM pratipadyante / teSveko gururbhavati, catvArastapaH kurvanti, catvArastu tadvaiyAvRttyaM / tapazca teSAM grISmakAle jaghanyamadhyamotkRSTaM caturthaSaSTASTamarUpaM, zItakAle tu paSTASTamadazamarUpaM, varSAkAle cASTamadazamadvAdazalakSaNaM bhavati / te ca pAraNakeSu guruvaiyAvRttyakarAzca nityamAcAmlaM kurvanti / SaNmAsAtikame tu tapaskarA vaiyAvRttyaM, vaiyAvRttyakarAzca tapaH pratipadyante / teSAmapi SaNmAsAtyaye tanmadhyAdeko gurutvaM, gurustapaH, anye tu sapta vaiyAvRttyaM svIkurvanti / atIte tu sArddhavarSe te punaH tadeva tapo jinakalpaM vA gacchaM vA'bhyupagacchanti, teSAM yaccAritraM tatparihAravizuddhikamiti / idaM ca bharatairAvatayoreva prathamAntimatIrthakRtIrthe sthAnAnyatreti / 'suhumaM taha saMparAyaM catti' tathetyAnantarye chandobhaGganirAsArtha padamadhye'pi nyastaH, sUkSmaH kiTTIkaraNAtsamparAyo lobhAravyaH kaSAyo yasmiMstat sUkSmasamparAyaM, idaM ca kSapakazreNyupazamazraNyorlobhANuvedanasamaye HARMAGARRC-RIGARH // 50 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34KASK**34*349549643* syAt // 32 // akaSAya akakharUpamanatikrAntaM, 5 adhiAvasthAbhAvi 'yathAkhyAtaM' jinoktakharUpamanatikrAntaM, aSTAviMzachadmasthasyopazAntakSINamohAkhnadvayasthAyino bhavamadhyayanA kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAyino bhava- madhyayanam. gA34-35 tIti shessH| 'eaMti' etadanarako'bhAva ityarthaH, gA34-yasya rAzeH prakramAtkarmaNAM riktaM vireko'bhAva ityarthaH, tatkarotIti cayariktakara caa3|| samprati tapo te gamyate iti sUtradvayArthaH // 33 // samprati tapo-18 rUpaM caturtha kAraNamAhamUlam tavo aduviho aro tvo||34|| hiro chaviho vutto, evamabhitaro tavo // 34 // vyAkhyA-asyAkSarArthaH gatve kasya kataro , kSyate // 34 // athaiSAM muktimArgatve kasya kataro vyApAra ityAhamUlam-nANeNa jANaI sAyada retteNa na giNhAi, taveNa parisujjhai // 35 // ____ vyAkhyA-jJAnena zrutAditraNa AzravadvArani darzanena ca tAneva zraddhatte, cAritreNa AzravadvArani-13 rodharUpeNa na gRhAti nAdatta zuddho bhavati iti ti pUrvopacitakarmaNaH kSapaNAt zuddho bhavati iti sUtrArthaH // 35 // anena mArgara kSaphalabhUtAM gatimAha WERXXXNX
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 502 // mUlam-khavittA putvakammAI, saMjameNa taveNa y| savvadukkhappahINahA, pakkamati mahesiNotti bemi 36 / vyAkhyA-'sabadukkhappahINatti' sabaiH duHkhaiH prahINaH sarvaduHkhaprahINo mokSastamarthayanti ye te sarvaduHkhaprahINArthAH, yadvA prakSINAni sarvaduHkhAni arthAzca kAryANi yeSAM te tathA prakrAmanti gacchanti muktimiti zeSaH 'mahesi | Notti' maharSaya iti sUtrArthaH // 36 // iti bravImIti prAgvat // aSTAviMzamadhyayanam(28) gA 36 *OHISHAHAAAAAAAAAX taay klaaly raasstt sa iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya // zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyanasUtravRttI aSTAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 28 // // 50 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHAH A RASHANKARACACA // atha ekonatriMzamadhyayanam // BAekonatriMza madhyayanam, sU 1 ahaM // vyAkhyAtamaSTAviMzamadhyanaM, atha samyaktvaparAkramAkhyamekonatriMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane mokSamArgagatiruktA, sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA tadbhavati tathA'nenAbhidhIyate / iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-suaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu sammattaparakkame nAmajjhayaNe sama-18 NeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveie / jaM sammaM sadahittA pattiAittA roaittA phAsittA pAlaittA tIraittA kidRittA sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA vahave jIvA sijhaMti bujjhati muccaMti parinivAyaMti sabaduHkkhANamaMtaM kareMti // 1 // vyAkhyA-zrutaM me mayA AyuSmanniti ziSyAmaMtraNaM, etaca sudharmakhAmI jambUkhAminamAha, tena jagatrayapratItena |bhagavatA prakramAt zrImahAvIreNa 'evamiti' vakSyamANaprakAreNAkhyAtaM, tameva prakAramAha-ihAsmin pravacane khalu 6 nizcitaM samyaktve sati parAkrama uttarottaraguNapratipatyA karmArijayasAmarthyarUpo'rthAjIvasya varNyate'sminniti samya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 50 // ekonatriMza madhyayanam. (29) || ktvaparAkramaM nAmAdhyayanamastIti zeSaH / taca kena praNItamityAha-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena zrIvarddhamAnakhAminaiva praveditaM, khatoviditameva bhagavatA mamedamAkhyAtamiti bhAvaH / asyaiva mAhAtmyamAha-jaMti' yatprastu pUna tAdhyayanaM samyak avaiparItyena 'zraddhAya' zabdArtho bhayarUpaM sAmAnyena pratipadya, 'pratItya' vizeSata idamitthameveti nizcitya, 'rocayitvA' tatpaThanAdiviSayamabhilASamAtmana utpAdya, 'spRSTvA' yogatrikeNa tatra manasA sUtrArthayozcintanena vacasA vAcanAdinA kAyena bhaGgakaracanAdinA, 'pAlayitvA' parAvartanAdinA'bhirakSya, 'tIrayitvA' adhyayanAdinA parisamApya, 'kIrtayitvA' gurovinayapUrvakamidamitthaM mayAdhItamiti nivedya, 'zodhayitvA' guruvadanubhASaNA dinA zuddhaM vidhAya, 'ArAdhya' utsUtraprarUpaNA parihAreNa utsargApavAdakuzalatayA vA yAvajjIvaM tadoMsevanena vaa| 4Ana cedaM khabudhyA zubhAvahamityAha-AjJayA guruniyogarUpayA'nupAlya satatamAsevya bahavo jIvAH 'sidhyanti ihai|vAgamasiddhatvAdinA 'budhyante' ghAtikarmakSayeNa 'mucyante bhavopagrAhikarmacatuSkakSayeNa tatazca 'parinivAnti sakalakarmadAvAnalopazamena ata eva sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAM antaM paryantaM kurvanti muktipadaprAptyeti sUtrArthaH // 1 // atha ziSyAnugrahArtha sambandhAbhidhAnapUrvakaM prastutAdhyayanArthamAhamUlam-tassa NaM ayamaTre evamAhijjai, taMjahA-saMvege 1, nivee 2, dhammasaddhA 3, gurusAhammi yasussUsaNayA 4, AloaNayA 5, niMdaNayA 6, garihaNayA 7, sAmAie 8, cauvIsa
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ thapa 9, vaMdaNe 10, paDikkamaNe 11, kAussagge 12, paccakkhANe 13, thayathuimaMgale 14, kAlapaDilehaNayA 15, pAyacchittakaraNe 16, khamAvaNayA 17, sajjhAe 18, vAyaNayA 19, paDipucchaNayA 20, pariaTTaNayA 21, aNuppehA 22, dhammakA 23, suassa ArAhaNayA 24, egaggamaNasannivesaNayA 25, saMjame 26, tave 27, vodANe 28, suhasAe 29, appaDiva - yA 30, vivittasayaNAsaNasevaNayA 31, viNiaTTaNayA 32, saMbhogapaccakkhANe 33, uvahipaccakkhANe 34, AhArapaccakkhANe 35, kasAyapaccakkhANe 36, jogapaccakkhANe 37, sarIrapaccakkhANe 38, sahAyapaJcakkhANe 39, bhattapaJcakkhANe 40, sabbhAvapaccakkhANe 41, paDi - rUvayA 42, veAvacce 43, savaguNasaMpannayA 44, vIarAgayA 45, khaMtI 46, muttI 47, maddave 48, ajjave 49, bhAvasacce 50, karaNasacce 51, jogasacce 52, maNaguttayA 53, vayaguttayA 54, kAyaguttayA 55, maNasamAdhAraNayA 56, vayasamAdhAraNayA 57, kAyasamAdhAraNayA 58, nANasaMpannayA 59, daMsaNasaMpannayA 60, carittasaMpannayA 61, soiMdiani ekonatriMza madhyayanam. sU 2
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 504 // ggahe 62, cakviMdianiggahe 63, ghANiMdianiggahe 64, jibhidianiggahe 65, phAsiM daekonaviMza dianiggahe 66, kohavijae 67, mANavijae 68, mAyAvijae 69, lobhavijae 70, madhyayanam. (29) pijadosamicchAdaMsaNavijae 71, selesI 72, akammayA 73 // 2 // vyAkhyA-tasya samyaktvaparAkramAdhyayanasya 'Namiti' sarvatravAkyAlaGkAre ayamityanantarameva vakSyamANortha evamamunA vakSyamANaprakAreNAkhyAyate kathyate zrImahAvIreNeti gamyate, tadyatheti vakSyamANatadarthopanyAsArthaH / saMvego 1 nirvedo 2 dharmazraddhA 3 gurusAdharmikazuzrUSaNaM, ArSatvAdihottaratra ca sUtreSvanyathA pAThaH 4 AlocanA 5 nindA 6 go 7 sAmAyikaM 8 caturviMzatistavo 9 vandanaM 10 pratikramaNaM 11 kAyotsargaH 12 pratyAkhyAnaM 13 stavastutimaGgalaM 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNaM 16 kSAmaNA 17 khAdhyAyo 18 vAcanA 19 pratipracchanA 20 parAvartanA 21 anuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutasyArAdhanA 24 ekAgramanaHsaMnivezanA 25 saMyamaH 26 tapaH 27 vyavadAnaM 28 sukhazAyaH 29 apratibaddhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivartanA 32 sambhogapratyAkhyAnaM // 504 // 33 upadhipratyAkhyAnaM 34 AhArapratyAkhyAnaM 35 kaSAyapratyAkhyAnaM 36 yogapratyAkhyAnaM 37 zarIrapratyAkhyAnaM 38 sahAyapratyAkhyAnaM 39 bhaktapratyAkhyAnaM 40 sadbhAvapratyAkhyAnaM 41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttyaM 43 sarvaguNasampannatA 44 vItarAgatA 45 kSAntiH 46 muktiH 47 mArdavaM 48 ArjavaM 49 bhAvasatyaM 50 karaNasatyaM 51 yogasatyaM 52 24
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 manaHsamAdhAraNA 56 vAksamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58ekonaviMza jJAnasampannatA 59 darzanasampannatA 60 cAritrasampannatA 61 zrotrendriyanigrahaH 62 cakSurindriyanigrahaH 63 ghANe- madhyayanam. ndriyanigrahaH 64 jihvendriyanigrahaH 65 sparzanendriyanigrahaH 66 krodhavijayo 67 mAnavijayo 68 mAyAvijayo 69 lobhavijayaH 70 premadveSamithyAdarzanavijayaH 71 zailezI 72 akarmatA 73 ityakSarasaMskAraH // 2 // sAmpratamidameva pratipadaM phalopadarzanadvAreNa vyAcikhyAsurAha sUtrakAraH 'saMvegaNamityAdi' trisaptatiH sUtrANimUlam-saMvegeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai, aNuttarAe dhamma saddhAe saMvegaM havamAgacchai, aNaMtANubaMdhikohamANamAyAlohe khavei, navaM ca kammaM na baMdhai, tappaJcaiaM ca NaM micchattavisohiM kAUNa dasaNArAhae bhavai, daMsaNavisohIeNaM visuddhAe atthegatie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, sohIe aNaM visuddhAe taccaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamai // 1 // 3 // vyAkhyA-saMvegena mokSAbhilASeNa bhadanteti pUjyAmaMtraNaM, jIvaH kiM janayati ? kataraM guNamutpAdayatItyarthaH / iti ziSyaprazne prajJApaka uttaramAha-saMvegenAnuttarAM dharmazraddhAM janayati, anuttaradharmazraddhayA ca saMvegaM tamevArthAdvizi 3.85 14
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 505 // 15 18 21 STataraM 'havaMti' zIghraM Agacchati, tato'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, tathA ca navaM karma prakramAdazubhaM na banAti, tatpratyayikAM ca kaSAyakSayahetukAM ca mithyAtvavizuddhiM sarvathA midhyAtvakSayaM kRtvA darzanasya prastAvAtkSAyikasamyaktvasyArAdhako darzanArAdhako bhavati, darzanavizuddhyA ca vizuddhayA nirmalayA astyekakaH kazcittenaiva bhavagrahaNena siddhyati marudevIvat, yastu tenaiva bhavena na sidhyati sa kimityAha - 'sohIetti' zuddhayA prakramAddarzanasya vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati, utkRSTadarzanArAdhanApekSametat, yaduktaM - "ukkosadaMsaNeNaM bhaMte ! jIve karahiM bhavaggahaNehiM sijjhai 1 goamA ! ukkoseNaM teNeva, taiaM puNa nAikkamaitti" itaH paraM sarvasUtreSu sugamAni padAni na vyAkhyAsyante // 1 // 3 // saMvegAdavazyaM nirvedaH syAditi tamAha mUlam -- niveSaNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? niveeNaM divamANussatericchiesu kAmabhogesu nitreaM mAgaccha, savisaesa virajjai, saGghavisaesa virajamANe AraMbhapariccAyaM karei, AraMbhapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vucchidai, siddhimaggapaDitrapaNe a bhavai // 2 // 4 // vyAkhyA - nirvedena sAmAnyataH saMsAravirAgeNa kadA'sau yAjya iti dhiyA divyamAnuSatairaceSu kAmabhogeSu 'nirveda' yathA'lamebhiranarthahetubhiriti bhAvaM 'havamAgacchati' tUrNamApnoti, tathA ca sarvaviSayeSu samastasAMsArikava ** ekonaviMza madhyayanam. (29) pra 2 // 505 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 stuSu virajyate, virajyamAnazcArambhaparityAgaM karoti, viSayArthatvAtsarvArambhANAM tatparityAgaM ca kurvan saMsAramArga | mithyAtvAviratyAdikaM vyavacchinatti, tattyAga eva tattvata ArambhaparihArasambhavAt, tadyavahittau ca suprApa eva muktimArgaH samyagdarzanAdiriti siddhimArgapratipannazca bhavati // 2 // 4 // nirvedo'pi dharmazraddhAvatAmeva syAditi tAmAhamUlam - dhammasaddhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? dhammasaddhAeNaM sAyAsokkhesu rajamANe virajjai, agAradhammaM ca NaM cayai, aNagAre NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNa-bheyaNa-saMjogAI vucche karei, abAbAhaM ca suhaM nivattei // 3 // 5 // vyAkhyA - dharmazraddhayA sAtaM sAtavedanIyaM tajjanitAni saukhyAni viSayasukhAnItyarthaH teSu rajyamAnaH pUrva rAgaM kurvan virajyate virAgaM yAti, agAradharma ca gRhAcAraM gArhasthyamityarthaH tyajati jahAti, tatazcA'nagAro yatiH san jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM 'cheaNetyAdi' 'chedanaM' khaGgAdinA 'bhedanaM' kuntAdinA AdizabdasyehApi sambandhAcchedanabhedanAdInAM zArIrANAM saMyogaH prastAvAdaniSThAnAM AdizabdAdiSTaviyogAdigrahastato'niSTasaMyogAdInAM ca mAnasaduHkhAnAM vyavacchedaM karoti, ata eva avyAvAdhaM ca sukhaM nirvarttayati janayati // 3 // 5 // dharmazraddhAvatA ca gurvvAdeH zuzrUSA'vazyaM kAryeti tAmAha ekonaviMza madhyayanam. pra 3
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 506 // mUlam-gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM viNa- ekonaviMza yapaDivattiM jaNayai, viNayapaDivaNNe a NaM jIve aNaccAsAyaNAsIle neraia-tirikkhajo-18 ma (29) Nia-maNussa-devaduggaio niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe maNussadevasuggaIo DU nibaMdhai, siddhisoggaiM ca visohei, pasatthAiM ca NaM viNayamUlAI sabakajjAiM, sAhei, anne a bahave jIve viNaittA bhavai // 4 // 6 // vyAkhyA-gurusAdharmikazuzrUSaNena tadupAsanarUpeNa vinayapratipattimucitakRtya karaNAGgIkArarUpAM janayati, 'viNayapaDivaNNe atti' sUtratvAt pratipannavinayazca jIvo anatyAzAtanAzIlaH, ko'rthaH 1 guruparivAdAdiparihArAdatyAzAtanAtyAgI san 'neraiaityAdi' narayikAzca tiryaJcazca nairayikatiryaJcasteSAM yonI nairayikatiryagyonI khArthikeke nairayikatIryagyonike te ca manuSyadevadurgatI ca mlecchakilviSatvAdike niruNaddhi, tathA varNaH zlAghA tena saMjvalanaM guNodbhAsanaM varNasaMjvalanaM, bhaktirabhyutthAnAdikA, bahumAna AntarA prItirepo dvandve bhAvapratyaye ca varNasaMjvalanabhaktibahumA // 506 // natA tayA prakramAdgurUNAM manuSyadevasugatI sukulazcaryAdiyukte nivanAti tatprAyogyakarmavandhanAditi bhAvaH, siddhi| sugatiM ca vizodhayati tanmArgabhUtasamyagdarzanAdivizodhanena prazastAni prazaMsAspadAni vinayamUlAni vinayahetukAni
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ KOREVERESTERNAMA sarvakAryANi iha zrutAdhyayanAdIni paratra mokSAdIni sAdhayati, anyAMzca bahun jIvAn 'viNaittatti' vinetA vinayaM| ekonaviMza grAhayitA bhavati, khayaM susthitasyopAdeyavacanatvAditi bhAvaH // 4 // 6 // guruzuzrUSAM kurvatApi doSasambhave Alo- madhyayanam. canA kAryeti tAmAhamUlam-AloyaNayAeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? AloyaNayAeNaM mAyA-niyANa-micchAdasaNasallANaM mokkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei, ujubhAvaM ca NaM jaNayai, ujubhAvapa Divanne a NaM jIve amAI itthiveyaM napuMsagaveyaM ca na baMdhai, puvabaddhaM ca NaM nijrei||5||7|| vyAkhyA-AlocanayA khadopANAM guroH puraH prakAzanarUpayA mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM mokSamArgavinAnAmanantasaMsAravarddhanAnAM uddharaNaM apanayanaM karoti, RjubhAvaM ca janayati, RjubhAvaM pratipannazca jIvo amAyI san strIvedaM napuMsakavedaM ca na banAti, puMstvahetutvAdamAyitvasya, pUrvabaddhaM ca tadeva dvayaM sakalakarma vA nirjarayati kSapayati // 5 // 7 // AlocanA ca khadoSanindAvata eva saphaleti tAmAhamUlam -niMdaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai pacchANutAveNaM CANCER-CIRCRACARRORS
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 507 // 12 ekonaviMza madhyayanam. (29) pra6-7 virajamANe karaNaguNaseDhiM paDivajai, karaNaguNaseDhiM paDivanne a aNagAremohaNija kamma ugghAei // 6 // 8 // vyAkhyA-nindanena svayameva vadopacintanena pazcAdanutApaM hA ! duSTu mayA kRtametadityAdirUpaM janayati, pazcA|danutApena ca virajyamAno vairAgyaM gacchan karaNenA'pUrvakaraNena guNazreNiH karaNaguNazreNiH sA ca sarvoparitanasthite rmohanIyAdikarmadalikAnyupAdAya udayasamayAtprabhRtidvitIyAdisamayeSva'saMkhyAtaguNAsaMkhyAtaguNapudgalaprakSeparUpA tAM, upalakSaNatvAt sthitighAtarasaghAtaguNasaMkramasthitibandhAMzca viziSTAn pratipadyate / athavA karaNaguNenApUrvakaraNAdimAhAtmyena zreNiH karaNaguNazreNiH prastAvAtkSapakazreNireva tAM pratipadyate, tAM pratipannazcAnagAro mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati // 6 // 8 // bahudoSasadbhAve nindAnantaraM garhApi kAryeti tAmAhamUlam-garahaNayAe NaM bhaMte !jIve kiM jaNayai ? garahaNayAeNaM apurakAraM jaNayai, apuraskAraga e a| NaM jIve appasatthehiMto jogehiMto niattai, pasatthe a pavattai, pasatthajogapaDivapaNe a NaM aNagAre aNaMtaghAI pajjave khvei||7||9|| vyAkhyA-garhaNena parasamakSamAtmano doSodbhAvanena puraskAro guNavAnayamiti prasiddhistadabhAvaM avajJAspadatvamityarthaH janayatyAtmana iti gamyaM, apuraskAragatazca jIvaH kadAcidazubhAdhyavasAyotpattAvapi tadbhItyaiva aprazastebhyo // 507 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ konaviMza madhyayanam. pra8-10 bAyogebhyo nivarttate, prazastayogeSu ca pravarttate, prazastayogapratipannazca jIvaH anantavipayatayA'nante jJAnadarzane nantI- tyanantaghAtinastAn paryavAn jJAnAvaraNAdikarmapariNativizeSAn kSapayati, upalakSaNaM caitanmuktiprApteH tadarthatvAtsarva-| prayAsasya / evamanuktApi sarvatra muktiprAptireva phalatvena draSTavyA // 7 // 9 // AlocanAdikaM ca sAmAyikavatAmeva tattvataH syAditti tadAhamUlam-sAmAieNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sAmAieNaM sabasAvajajogaviraiMjaNayaI // 8 // 10 // ___ vyAkhyA-sAmAyikena sarvasAvadyayogaviratiM sakalasapApavyApAroparamaM janayati // 8 // 10 // sAmAyikapratipatrA ca tatpraNetAro'rhantaH stutyA iti tatstavamAhamUlam-cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cauvIsatthaeNaM dasaNavisohiM jaNayai // 9 // 11 // ___ vyAkhyA-spaSTam // 9 // 11 // stutvApi jinAn guruvandanapUrvikaiva sAmAyikakhIkRtiriti tadAhamUlam-vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM nIAgoaMkamma khavei, uccAgoaMnibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivatteI, dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai // 10 // 12 // vyAkhyA-'sohaggaM catti' saubhAgyaM ca sarvajanaspRhaNIyatArUpaM apratihatamaskhalitamAjJAphalaM AjJAsAraM nirvata ROCRACTR54555555
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMza madhyayanam. (29) pra11-12 uttarAdhyayana * yati, dakSiNabhAvaM cAnukUlabhAvaM janayati lokasyeti gamyate // 10 // 12 // sAmAyikAdiguNavatA ca prthmaanti||508|| mAhatostIrthe sarvadA, madhyamArhatAM cAparAdhasambhava pratikramaNaM kAryamiti tadAha mUlam-paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDikamaNeNaM vayachidAI pihei, pihiyavayachidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte ahasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae| viharai // 11 // 13 // vyAkhyA-pratikramaNenA'parAdhebhyaH pratIpanivarttanena vratachidrANi aticArAn pidadhAti sthagayati, pihitavrata| chidraH punavio niruddhAzravo'ta evA'zabalaM zabalasthAnarakava'raM caritraM yasya sa tathA, 'apuhattetti' na vidyate pRthaktvaM prastAvAt saMyamayogaviyogarUpaM yasyAsAvapRthaktvaH, 'supraNihitaH' suSThasaMyamapraNidhimAn viharati saMyamAdhvani yAti // 11 // 13 // pratikramaNe cAticArazuddhaye kAyotsargaH kArya iti tamAha-- mUlam-kAuMssaggeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai? kAussaggeNaM tIapaDupannaM pAyacchittaM visohei, visuddha pAyacchitte ajIve niyahiae ohariyabharuva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhaMsuheNaM vihri|| 1 doSarahitam // RSERIESRUAR64560 // 508 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA - kAyotsargeNAtItaM ceha cirakAlabhAvi, pratyutpannamiva pratyutpannaM cAsannakAlabhAvi, atItapratyutpannaM prAyazcittaM prAyazcittArhamaparAdhaM vizodhayati, vizuddhaprAyazcittazca jIvo nivRttaM svasthIbhUtaM hRdayamasyeti nivRttahRdayaH, ka iva ? apahRtabharo'pasAritabhAro bhAravaha iva, yathA hyapahRtabhAro bhAravaho nirvRtahRdayaH syAt tathA'yamapi vizodhitAticAra iti bhAvaH / sa ca prazastadhyAnopagataH sukhaMsukhena sukhaparamparAvAtyA viharati // 12 // 14 // kAya tsargeNApyazuddhaH pratyAkhyAnaM kuryAditi tadAha- mUlam - paJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paccakkhANeNaM AsavadArAI niruMbhai // 13 // 15 // vyAkhyA - pratyAkhyAnena mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeNa AzravadvArANi niruNaddhi, upalakSaNatvAcca pUrvopacitaM karma kSapayati / namaskArasahitAdikaM pratyAkhyAnaM cahottaraguNapratyAkhyAne'ntarbhavati iti // 13 // 15 // pratyAkhyAnaM ca kRtvA caityasadbhAve tadvandanaM kArya, tacca stutistavamaGgalaM vinA neti tadAha- mUlam - thayathuimaMgaleNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? thayathuimaMgaleNaM nANadaMsaNacaritta bohilAbhaMjaNayai, nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpaNNe a NaM jIve aMtakiriaM kappavimANovavattiaM ArAhaNaM Ahe // 14 // 16 // ekonatriMza madhyayanam. pra 13-14
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ *R uttarAdhyayana // 509 // (29) pra15 *XXXSHIROPRAK vyAkhyA-stavA devendrastavAdyAH, stutaya ekAdisaptazlokAntAH, tatazca stutayazca stavAzca stutistavAH, stuti- ekonatriMza zabdasya idantatvAtpUrvanipAtaH, sUtre tu vyatyayaH prAkRtatvAt , te eva maGgalaM stutistavamaGgalaM tena jJAnadarzanacAritrarUpohAmadhyayanam. yo bodhiH sa jJAnadarzanacAritrabodhistallAbhaM janayati, jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasampannazca jIvo'nto bhavasya karmaNAM vA paryantastasya kriyA nivartanamantakriyA muktiH tatazcAntakriyAhetutvAdantakriyA tAM ArAdhanAmitiyogaH, tathA kalpA devalokA vimAnAni aveyakAnuttaravimAnarUpANi teSUpapattirutpAdo yasyAH sA tathA tAM, ayaM bhAvo'nantarajanmaci viziSTadevatvaphalAM paramparayA tu muktiprApikAmArAdhanAM jJAnAdyArAdhanArUpAmArAdhayati sAdhayati // // 14 // 16 // ahaMnnamanAdanu khAdhyAyaH kAryaH, sa ca kAle eva, tajjJAnaM ca kAlapratyupekSaNayA syAditi tAmAhamUlam-kAlapaDilehaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAlapaDilehaNayAeNaM nANAvaraNijaM kamma khavei // 15 // 17 // vyAkhyA-kAlaH prAdoSikAdistasya pratyupekSaNA grahaNapratijAgaraNarUpA kAlapratyupekSaNA tayA // 15 // 17 // // 509 // kadAcidakAlapAThe prAyazcittaM kAryamiti tadAha-- 1 jJAnadarzanacAritrarUpAmArAdhayati sAdhayatIti "gha" pustakapAThaH // - A BUSANAAAAAAAAAAAA
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ ter lam-pAyacchittakaraNeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? pAyacchittakaraNeNaM pAvakammavisohiM jaNayai, nira- ekonatriMza iAre Avibhavai, sammaMcaNaM pAyacchittaM paDivajjamANe maggaM ca maggaphalaM ca visohei,AyAraM madhyayanam. pra16-17 AyAraphalaM ca ArAhei // 16 // 18 // vyAkhyA-prAyazcittakaraNenAlocanAdividhAnarUpeNa pApakarmavizuddhiM niSpApatAM janayati, niraticArazcApi bhavati, tenaiva jJAnAcArAdyatIcAravizodhanAt, mArga iha jJAnAvAptihetuH samyaktvaM taM ca tatphalaM ca jJAnaM vizodhayati, anayorhi yugapadutpattAvapi samyaktvasya jJAna prati hetutvaM pradIpasyaiva prakAzaMprati vidyata ev| tathA Acaryate sevyate ityAcArazcAritraM tatphalaM ca muktirUpamArAdhayati // 16 // 18 // prAyazcittakaraNaM ca kSamaNAtaH syAditi tAmAhamUlam-khamAvaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khamAvaNayAeNaM palhAyaNabhAvaM jaNayai, palhA yaNabhAvamuvagae a jIve sabapANa-bhUa-jIva-sattesu mittIbhAvaM uppAei, mittIbhAvamu vagae Avi jIve bhAvavisohi kAUNa nibbhae bhavai // 17 // 19 // vyAkhyA-kSamaNayA duSkRtAnantaraM kSamitavyamidaM mametyAdirUpayA prahAdanabhAvaM cittaprasAdaM janayati, prahlAdana|bhAvamupagatazca jIvaH sarve prANA dvitricaturindriyA bhUtAzca taravo jIvAzca paJcendriyAH satvAzca zeSajIvAsteSu maitrI
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 510 // 15 18 21 24 bhAvaM parahitacintArUpamutpAdayati, taM copagato jIvo bhAvavizuddhiM rAgadveSApagamarUpAM kRtvA nirbhayo bhavatyazeSabhaya| hetvabhAvAt // 17 // 18 // evaMvidhaguNavatA ca svAdhyAyaH kArya iti tamAha- mUlam -- sajjhAeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sajjhAeNaM nANAvaraNijaM kammaM khavei // 18 // 20 // vyAkhyA - svAdhyAyena jJAnAvaraNIyamupalakSaNatvAt zeSakarma ca kSapayati / uktaM ca - " kammamasaMkhijabhavaM, khabei aNusamayameva uvautto // aNNayarammivi joe, sajjhAyammI viseseNaM" // 18 // 20 // tatrAdau vAcanA kAryeti tAmAha- mUlam - vAyaNAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vAyaNAeNaM nijjaraM jaNayai, suassa aNAsAyaNAe vahati, suassa ANasAyaNAe vahamANe titthadhammaM avalaMbai, titthadhammaM avalaMvamANe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai // 19 // 21 // vyAkhyA -- vAcanayA pAThanena nirjarAM karmaparizATaM janayati, tathA zrutasyAnAzAtanAyAM ca varttate, tadakaraNe hi avajJAtaH zrutamAzAtitaM bhavet / pAThAntare [ "suassa aNusajaNAe vahUti" tatra zrutasyAnupaane anuvarttane varttate, ko'rthaH ? zrutasyAvyavacchedaM karoti ] tataH zrutasyAnAzA tanAyAmanupaane vA varttamAnaH tIrthamiha gaNadharastasya dharmaH ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 18-19 // 510 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonatriMza madhyayanam. pra 20-21 CNMCANANCLASCIENCE AcAraH zrutapradAnarUpastIrthadharmastamavalambate, taM cAvalambamAna Azrayan mahAnirjarastathA mahatprazasvaM paryavasAnaM antaH prakramAtkarmaNAM yasya sa mahAparyavasAnazca mokSAvAptabhavati // 19 // 21 // kRtavAcanaH saMzaye punaH pRcchatIti pracchanAmAhamUlam-paDipucchaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDipucchaNayAeNaM suttatthatadubhayAiM viso hei, kaMkhAmohaNija kammaM vocchindai // 20 // 22 // vyAkhyA-pUrvakathitasUtrAdeH punaH pracchanaM pratipracchanaM tena sUtrArthatadubhayAni vizodhayati, 'kAMkSA' idamitthamitthaM vA mamAdhyetumucitamityAdikA vAJchA saiva mohanIyaM karmA'nAbhigrahikamithyAtvarUpaM vyucchinatti // 20 // 22 // itthaM sthirIkRtasya zrutasya vismRtirmAbhUt iti parAvarttanA kAryeti tAmAha mUlam-pariahaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? pariaTTaNayAeNaM vaMjaNAI jaNayaha, vaMjaNaladdhiM ca uppApar3a // 21 // 23 // ___ vyAkhyA-parAvartanayA guNanena vyaanAnyakSarANi janayati, tAni hi vismRtAnyapi guNayato jhagityutpadyanta iti utpAditAnyucyante, tathA tathAvidhakSayopazamavazAvyaJjanalabdhiM ca zabdAt padalabdhiM ca padAnusAritArUpAmutpAdayati // 21 // 23 // sUtravadarthasyApyavismaraNAdyarthamanuprekSA kAryeti tAmAha-- 12
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ -564 ekonatriMza madhyayanam. (29) | pra 22 15 uttarAdhyayanADA mUlam-aNuppehAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? aNuppehAeNaM AuavajAo satta kammappagaDio dh||511|| NiabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlaTThiiAohassakAlaTThiiAo pakarei, tivANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei, bahuppaesaggAo appapaesaggAo pakarei, AuaMca NaM kammaM siabaMdhai sianobaMdhai, asAyAveaNija caNaM kammaM no bhujo bhujo uva ciNAi, aNAiaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM khippAmeva vIIvayai // vyAkhyA-anuprekSayA'rthacintanikayA AyurvarjAH sapta karmaprakRtayaH 'dhaNiabaMdhaNabaddhAotti' gADhavandhanavaddhA nikAcitA ityarthaH zithilavandhanabaddhAH ko'rtho'pavarttanAdikaraNayogyAH prakaroti, tapobhedatvAdasyAstapasazca nikAcitakarmakSapaNe'pi kSamatvAt , uktaM ca-"tavasA u nikAiyANaM ctti"| dIrghakAlasthitikAzca tA hakhakAlasthitikAH prakaroti, zubhAzayavazAt sthitikaNDakApahAreNeti bhAvaH / iha naratiryagdevAyurvarjANAM sarvakarmaNAM sthitayo grAhyAstAsAmeva dIrghatvasyAzubhatvAt / uktaM ca-"sabANavi jiTTiI, asuhA jaM sAisaMkileseNa // iarAvi sohio puNa, muttuM naraamaratiriAuM // 1 // " tIbrAnubhAvAzcatuHsthAnikAdirasA mandAnubhAvAH tristhAnikatvAdibhAvamprAptAH prakaroti, iha cA'zubhaprakRtaya eva gRhyante, zubhabhAvasya zubhAsu tIvrAnubhAvahetutvAt / bahupradezAgrA bahu dIrghakAlakhAstapasazca / upahAraNeti bhAvaH
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizapAekonatriMza madhyayanam. pra 23 karmadalikA alpapradezAgrAH prakaroti / AyuHkarma ca syAt kadAcidvanAti syAnna badhnAti, tasya tribhAgAdizeSAyuSkatAyAmeva bandhasambhavAt , yadi badhnAti tadA surAyureva, munestadvandhasyaiva sambhavAt / asAtavedanIyaM ca karma cazabdAdanyAzcAzubhaprakRtI! bhUyo bhUya upacinoti, bhUyo bhUyo grahaNaM tu kenApi pramAdena pramattamunestadvandhasyApi sambhavAt / anAdikaM AdirahitaM, anavadanaM anantaM, 'dIhamaddhati' makAro'lAkSaNikastato dIrghAddhaM dIrghakAlaM, catvArazcaturgatilakSaNA antA avayavA yasmiMstacaturantaM saMsArakAntAraM kSiprameva vyativrajati vizeSeNAtikAmati // 22 // 24 // abhyastazrutena dharmakathApi kAryeti tAmAhamUlam-dhammakahAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? dhammakahAeNaM pavayaNaM pabhAvei, pavayaNapabhAvae NaM jIve Agame sassabhaddattAe kammaM nibaMdhai // 23 // 25 // vyAkhyA-dharmakathayA vyAkhyAnarUpayA pravacanaM zAsanaM prabhAvayati, uktaM hi-"pAvayaNI 1 dhammakahI 2 vAi 3 & nemittio 4 tavassI 5 a|| vijA 6 siddho a 7 kaI 8 aTeva pahAvagA bhaNiA" pAThAntare nirjarAM janayati, 'Agame sassamaddattAetti' AgamiSyatIti Agama AgAmI kAlastasmin zazvadbhadratayA nirantarakalyANatayopalakSitaM karma nibadhnAti, zubhAnuvandhi zubhamupArjayati iti bhAvaH // 23 // 25 // evaM paJcavidhavAdhyAyarataH zrutArAdhanA dAsyAditi tAmAha
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196*** uttarAdhyayana // 512 // * mUlam-suassa ArAhaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? ekonatriMza suassa ArAhaNayAeNaM aNNANaM khavei na ya saMkilissai // 24 // 26 // 18 madhyayanam. vyAkhyA-zrutasyArAdhanayA samyagAsevanayA ajJAnaM kSapayati, viziSTajJAnAvApteH / na ca saMklizyate, naiva rAgA-1 pra24-26 dijanitasaMklezabhAg bhavati, tadvazato navanavasaMvegAvAH // 24 // 26 // zrutArAdhanA caikAnamanaHsaMnivezanA-2 deva syAditi tAmAha mUlam-egaggamanasaMnivesaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? egaggamaNasaMnivesaNayAe NaM cittanirodhaM karei // 25 // 27 // vyAkhyA--ekaM ca tadagraM ca prastAvAcchubhamAlambanaM ekAgraM tasminmanasaH saMnivezanA sthApanA ekAgramanaHsaMnivezanA tayA cittasya kathazcidunmArgaprasthitasya nirodhaM niyaMtraNaM cittanirodhaM karoti // 25 // 27 // idaM sarva saMyamavataH saphalamiti tamAhamUlam-saMjameNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMjameNaM aNaNhayattaM jaNayai // 26 // 28 // ___ vyAkhyA-saMyamenAzravaviramaNAdinA 'aNaNhayattaMti' anaMhaskatvaM avidyamAnapApakarmatvam // 26 // 28 // satyapi saMyame tapo vinA na karmakSapaNeti tadAha COACCORRECAUSAROSAGACACANCACAD * * // 512 // *****
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-taveNaM bhaMte kiM jaNayai ? taveNaM vodANaM jaNayai // 27 // 29 // ekonatriMza vyAkhyA-'vodANaMti' vyavadAnaM pUrvabaddhakarmamalApagamAdviziSTAM zuddhiM janayati // 27 // 29 // vyava-18 madhyayanam. dAnasyaiva phalamAha pra27-29 mUlam-vodANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vodANeNaM akiriaM jaNayai, akiriAe bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivAi, savadukkhANamaMtaM karei // 28 // 30 // vyAkhyA--vyavadAnena akriyaM vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnacaturthabhedaM janayati, tatazca akriyAko vyuparatakriyAkhyazukladhyAnavartI bhUtvA sidhyati niSThitArtho bhavati, budhyate jJAnadarzanopayogAbhyAM vastutatvamavagacchati, mucyate saMsArAdata eva parinirvAtItyAdi prAgvat // 28 // 30 // vyavadAnaM ca sukhazAtenaiva syAditi tamAhamUlam-suhasAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? suhasAeNaM aNussuattaM jaNayai, aNussue a NaM jIve aNukaMpae aNubbhaDe vigayasoe carittamohaNijjaM kammaM khavei // 29 // 31 // vyAkhyA-sukhasya vaiSayikarUpasya zAtastadgataspRhApohenApanayanaM sukhazAtastena anutsukatvaM viSayasukhaM prati niHspRhatvaM janayati, anutsukazca jIvo'nukampako duHkhitAnukampI, sukhotsuko hi mriyamANamapi prANinaM pazyan CLICRACKAGACASCALS 12
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 513 // ekonatriMza madhyayanam. pra30-31 HARE-RE KARNAGAR khasukharasika eva syAt na tvanukampate, tathA'nudbhaTo'nulvaNaH, vigatazoko naihikArthabhraMzepi zocati muktipadabaddhaspRhatvAt , evaMvidhazca prakRSTazubhabhAvavazAcAritramohanIyaM karma kSapayati // 29 // 31 // sukhazAtazcAprativaddhatayA syAditi tAmAhamUlam-appaDibaddhayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? appaDibaddhayAe NaM nissaMgattaM jaNayai, nissaMgattagae a NaM jIve ege egaggacitte diA ya rAo a asanjamANe appaDibaddhe Avi viharai // 30 // 32 // vyAkhyA--apratibaddhatayA manaso nirabhiSvaGgatayA niHsaGgatvaM bahiH saGgAbhAvaM janayati, nissaGgatvagatazca jIva |eko rAgAdivikalaH, ekAgracitto dhamakatAnacetAstatazca divA ca rAtrau cA'sajan , ko'rthaH ? sadA vahiHsahaM tyajan apratibaddhazcApi viharati, mAsakalpAdinA udyatavihAreNa paryaTati // 30 // 32 // aprativaddhatAyAzca viviktazayanAsanatAheturiti tAmAhamUlam-vivittasayaNAsaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vivittasayaNAsaNayAe NaM carittaguttiM jaNayai, carittagutte a NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivaNNe aTTavihaM kammagaMThiM nijarei // 31 // 33 // // 513 //
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonatriMza madhyayanam. pra 32 BACKASSESASRECAUSA vyAkhyA-viviktAni khyAdirahitAni zayanAsanAni upalakSaNatvAdupAzrayazca yasyAsau viviktazayanAsanaH tadbhAvastattA tayA caritraguptiM caraNarakSAM janayati, 'carittagutte atti' guptacaritrazca jIvo vikRtyAdivRMhakavasturahita AhAro yasya sa tathA dRDhacaritraH, ekAntena nizcayena rata ekAntarataH saMyama iti gamyate, mokSabhAvapratipanno mokSa eva mayA sAdhanIya ityabhiprAyavAn , aSTavidhakarmagrandhi nirjarayati, kSapakazreNipratipatyA kSapayati // 31 // 33 // |viviktazayanAsanatAyAM satyAM vinivarttanA syAditi tAmAhamUlam-viNivaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai? viNivaTTaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe abbhuTTei, pUvabaddhANa ya nijaraNayAe taM niattei, tao pacchA cAuraMtasaMsArakaMtAraM viIvayai // 32 // 34 // vyAkhyA-vinivarttanayA viSayebhya AtmanaH parAjhukhIkaraNarUpayA pApakarmaNAM jJAnAvaraNAdInAM 'akaraNayAetti' ASatvAdakaraNena apUrvAnupArjanenA'bhyuttiSThate mokSAyeti zeSaH, pUrvabaddhAnAM nirjaraNayA taditi pApakarma nivartayati vinAzayati // 32 // 34 // viSayanivRttazca kazcit sambhogapratyAkhyAnavAnapi syAditi tadAhamUlam-saMbhogapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai ? saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMbaNAI khavei, nirA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ laMbaNassa ya AyayaTTiA jogA bhavaMti, saeNaM lAbheNaM tussai, parassa lAbhaM no AsAei, no takke, no pIheI, no patthei, no abhilasai / parassa lAbhaM aNAsAemANe atakemANe apIhemANe apatyemANe aNabhilasemANe doccaM suhasijjaM upasaMpajittANaM viharai // vyAkhyA - sambhoga ekamaNDalIbhoktRtvaM, anyamunidattAhArAdigrahaNamityarthaH, tasya pratyAkhyAnaM gItArthatve jina| kalpAdyabhyudyatavihArapratipatyA parihAraH sambhogapratyAkhyAnaM tena AlambanAni glAnatvAdIni kSapayati tiraskurute, anyo hi mAndyAdikAraNeSvanyadattamAhArAdikaM gRhNAti asau tu kAraNe'pi na tathetyevamucyate, sadodyatatvena vIryAcAraM cAvalambate / nirAlambanasya cA''yato mokSaH sa evArthaH prayojanaM vidyate yeSAmityAyatArthikA yogA vyApArA bhavanti, sAlambanasya hi yogAH kecana tAdRzA na bhavantyapIti / tathA svakena svakIyena lAbhena santu4 Syati, parasya lAbhaM no AkhAdayati na bhuMkte, no tarkayati, no spRhayati, no prArthayate, no abhilapati / tatra tarkaNaM yadIdaM mAmasau dadAti tadA zubhamiti vikalpanaM, spRhaNaM tatzraddhAlutayA''tmana AviSkaraNaM, prArthanaM vAcA mahAmidaM dehIti yAcanaM, abhilaSaNaM tallAlasatayA vAJchanaM / ekArthikAni vA etAni nAnAdezotpanna vineyAnugrahAya gRhItAni / parasya lAbhamanAkhAdayanna'bhuAno'tarkayanna'spRhayanna'prArthayamAno'nabhilapan 'docaMti' dvitIyAM sukha 21 uttarAdhyayana // 514 // 15 18 24 201 ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 33 // 514 //
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonatriMza madhyayanam. pra 34-35 zayyAmupasampadya viharati, evaMvidharUpatvAt tasyAH / yaduktaM sthAnAGge-"ahAvarA docA suhasejA, se NaM muMDe- | bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaie samANe saeNaM lAbhaNaM saMtussai, parassa lAbhaM na AsAei" ityAdi // 33 // // 35 // pratyAkhyAtasambhogasyopadhipratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam-uvahipaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? uvahipaccakkhANeNaM apalimaMthaM jaNayai, niruvahie NaM jIve nikaMkhe uvahimaMtareNa ya na saMkilissai // 34 // 36 // | vyAkhyA-upadherupakaraNasya rajoharaNamukhavatrikAvyatiriktasya pratyAkhyAnamupadhipratyAkhyAnaM tena parimanthaH khAdhyAyAdikSatistadabhAvo'parimanthastaM janayati, tathA nirupadhiko niSkAMkSo vastrAdyabhilAparahita upadhimantareNa ca na saMklizyate, zArIraM mAnasaM vA saMklezaM nAnubhavati / uktaM hi-"tassa NaM bhikkhussa No evaM bhavai, parijuNNe me vatthe sUI jAissAmi, saMdhissAmi" ityAdi // 34 // 36 // upadhipratyAkhyAturjinakalpikAryogyAhArAdyalAbhe upavAsA api syuste cAhArapratyAkhyAnarUpA iti tadAhamUlam-AhArapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? AhArapaccakkhANeNaM jIviAsaMsappaogaM vocchidai, jIviAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai 35 // 37
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ * uttarAdhyayana // 515 // 65 ACANCE5% ANSACROCRECRETRICK vyAkhyA-AhArapratyAkhyAnena jIvite AzaMsA abhilASo jIvitAzaMsA tasyAH prayogaH karaNaM jIvitAzaMsA-nAekonatriMza prayogastaM vyavacchinatti, AhArAdhInatvAz2IvitasyAhArapratyAkhyAne tadAzaMsAvyavacchedo bhavatyeveti / taM ca vyavacchidya madhyayanam. jIva AhAramantareNa na saMklizyate, ko'rthaH ? vikRSTataponuSThAne'pi na bAdhAmanubhavati // 35 // 37 // etatpratyA (29) dApra36-37 khyAnatrayaM kapAyAbhAva eva saphalamiti tatpratyAkhyAnamAhamUlam-kasAyapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kasAyapaccakkhANeNaM vIyarAgabhAvaM jaNayaha, vIarAgabhAvaM paDivapaNe a NaM jIve samasuhadukkhe bhavai // 36 // 38 // vyAkhyA-kapAyapratyAkhyAnena krodhAdinivAraNena vItarAgabhAvamupalakSaNatvAdvItadveSabhAvaM ca janayati, taM ca pratipanno jIvaH same rAgadveSAbhAvAttulye sukhaduHkhe yasya sa samasukhaduHkho bhavati // 36 // 38 // niSkaSAyo'pi yogapratyAkhyAnAdeva muktaH syAditi tadAhamUlam-jogapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogapaccakkhANeNaM ajogittaM jaNayai, ajogI // 515 // ___NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijarei // 37 // 39 // vyAkhyA-yogA manovAkAyavyApArAstatpratyAkhyAnena tannirodhena ayogitvaM janayati, ayogI ca navaM karma na COMCALCRECORDARS
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonatriMza madhyayanam. pra38-39 badhnAti, sakalabandhahetUnAmucchedAt / pUrvavaddhaM ca bhavopagrAhikarmacatuSkamanyasya tadA'sambhavAt // 37 // 39 // ! yogapratyAkhyAtuH zarIrapratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam sarIrapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sarIrapaJcakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivattei, siddhAisayaguNasaMpanne a NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI bhavai // 38 // 40 // vyAkhyA-zarIramaudArikAdi tatpratyAkhyAnena siddhAnAmatizayaguNAH "na kRSNo na nIlaH" ityAdayo yasya sa siddhAtizayaguNastadbhAvastattvaM janayati, siddhAtizayaguNasampannazca jIvo lokAgrabhavatvAllokAgraM muktipadamupagataH paramasukhI bhavati // 38 // 40 // sambhogAdipratyAkhyAnAni prAyaH sahAyapratyAkhyAne sukarANIti tadAhamUlam-sahAyapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sahAyapaccakkhANeNaM rAgIbhAvaM jaNayai, rAgI bhAvabhUe a jIve egaggaM bhAvemANe appajhaMjhe appakasAe appakalahe appatumaMtume saMjamava hule saMdarabahule samAhie Avi bhavai // 39 // 41 // vyAkhyA-sahAyAH sAhAyyakAriNo yatayastatpratyAkhyAnena tathAvidhayogyatAbhAvinA'bhigrahavizeSeNa ekIbhAvamekatvaM janayati, ekIbhAvaM ekatvaM bhRtaH prAptazca jIva aikAyaM ekAlambanatvaM bhAvayannabhyasyan alpajhaMjho'yAkalahaH,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 516 // madhyayanam. (29) pra40-41 alpakaSAyo'kapAyaH, 'appatumaMtumetti' alpamavidyamAnaM tvaM tvamiti-khalpAparAdhavatyapi tvamevedaM kRtavAn tvamevedaM | karopItyAdi punaH punaH pralapanaM yasya so'lpatvaMtvaH, saMyamabahulaH saMvarabahulaH prAgvat / ata eva samAhito jJAnAdisamAdhimAMzcApi bhavati // 39 // 41 // izazcAnte bhaktaM pratyAkhyAtIti tatpratyAkhyAnamAhamUlam-bhattapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai bhattapaccakkhANeNaM aNegAI bhavasayAiM niraMbhai 40 ___ vyAkhyA-bhaktapratyAkhyAnena bhaktaparijJAdinA anekAni bhavazatAni niruNaddhi, dRDhazubhAdhyavasAyena saMsArAlpatvApAdanAt // 40 // 42 // sAmprataM sarvapratyAkhyAnottamaM sadbhAvapratyAkhyAnamAhamUlam-sabbhAvapaccakkhANeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sabbhAvapaccakkhANeNaM aniadi jaNayai, ani-| adi paDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khvei| taMjahA-veaNijaM, AuaM, nAma, gotN| tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivAi, sabaduHkhANamaMtaM karei // 41 // 43 // vyAkhyA-sadbhAvena sarvathA punaHkaraNAsambhavAt paramArthena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpaM zailezItyarthaH tena-na vidyate nivRttinivRttimaprApya nivarttanaM yasya so'nivRttiH zukladhyAnaturyabhedastaM janayati, taM prati| pannazcAnagArazcatvAri kevalinaH 'kammaMsetti' satkarmANi kevalisatkarmANi bhavopagrAhINItyarthaH, kSapayati // 41 // // 43 // sadbhAvapratyAkhyAnaM ca prAyaH pratirUpatAyAM syAditi tAmAha // 516 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 u0 87 mUlam - paDirUvayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? paDirUvayAe NaM lAghaviaM jaNayai, lahubbhue a NaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasammatte sattasamiisammatte savapANabhUajIvasattesu vIsasaNijarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamannAgae Avi bhavai // 42 // 44 // vyAkhyA - pratiH sAdRzye, tataH pratIti- sthavirakalpikAdisadRzaM rUpaM veSo yasya sa pratirUpastasya bhAvaH pratirUpatA tayA'dhikopakaraNatyAgarUpayA lAghavamasyAstIti lAghavikastadbhAvo lAghavikatA tAM dravyataH khalpopakaraNatvena bhAvatastvapratibaddhatayA janayati / laghubhUtazca jIvo'pramattastathA prakaTaliGgaH sthavirakalpikAdirUpeNa vijJAyamA - natvAt, prazastaliGgo jIvarakSA heturajoharaNAdidhArakatvAt, vizuddhasamyaktvaH kriyayA samyaktvavizodhanAt, 'sattasamiisammattetti' satyaM ca samitayazca samAptAH paripUrNA yasya sa samAptasatyasamitiH, sUtre ktAntasyAnte nipAtaH prAkRtatvAt / ata eva sarvaprANa- bhUta - jIva-sattveSu vizvasanIyarUpastatpIDAparihAritvAt, alpapratyupekSo'lpopadhitvAt, jitendriyo vipulenAnekabhedatayA vistIrNena tapasA samitibhizca sarvaviSayavyApitayA vipulAbhireva sama ekonatriMza madhyayanam. pra 42
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 517 // 12 nvAgato yukto vipulatapasamitisamanvAgatazcApi bhavati / pUrvatra samitInAM pUrNatvAbhidhAnena sAmastyamuktamiha tu sarva- ekonatriMza viSayavyApitvamiti na paunaruktyam // 42 // 44 // pratirUpatAyAM vaiyAvRttyAdeveSTasiddhiriti tadAha madhyayanam. mUlam-veAvacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? veyAvacceNaM titthayaranAmago kammaM nibNdhi||43||45|| pra43-45 vyAkhyA-spaSTam // 43 // 45 // vaiyAvRttyenArhantyaprAptiruktA ahaMzca sarvaguNasampannaH syAditi tattAmAhamUlam-satvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? satvaguNasaMpannayAe NaM apuNarAvattiM jaNa yai, apuNarAvattipattae a NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai // 44 // 46 // vyAkhyA-sarve guNA jJAnAdayastaiH sampannaH sarvaguNasampannastadbhAvaH sarvaguNasampannatA tayA apunarAvRttiM muktiM jana-2 yati, tAM ca prApta eva prAptako jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgI bhavati, tatkAraNavapurmanasorabhAvAt // 44 // 46 // sarvaguNavattA ca vItarAgatAyAM syAditi tAmAha-- mUlam-vIarAgayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vIarAgayAe NaM hANubaMdhaNANi taNhANu // 517 // baMdhaNANi a vocchidaimaNuNNAmaNuNNesu sadda-pharisa-rUva-rasa-gaMdhesu virji||45||47|| vyAkhyA--vItarAgatayA rAgadveSApagamarUpatayA snehaH putrAdiviSayastadrUpANyanuvandhanAni anukUlabandhanAni snehA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ du nubandhanAni, tRSNAlobhastadrUpANyanubandhanAni tRSNAnubandhanAni ca vyavacchinatti / tatazca manojJAmanojJeSu zabdA mAekonatriMza diSu virajyate, kaSAyapratyAkhyAnenaiva gatatve'pi vItarAgatAyAH pRthagupAdAnaM rAgasyaiva sakalAnarthamUlatvakhyApanArtham madhyayanama. // 45 // 47 // vItarAgatvasya ca kSAntirmUlamiti tAmAha pra46-47 mUlam-khaMtIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khaMtIe NaM parIsahe jiNai // 46 // 48 // vyAkhyA-kSAntiH krodhajayastayA parIpahAnAdvadhAdIn jyti||46||48||kssaantishc muktyA haDhA syAditi tAmAhamUlam-muttIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? muttIe NaM akiMcaNaM jaNayai, akiMcaNe a jIve atthalolANaM purisANaM apatthaNije havai // 47 // 49 // vyAkhyA-muktyA nirlobhatayA 'akiMcaNaMti' AkiJcanyaM niHparigrahatvaM janayati, akiJcanazca jIvo'rthalolAnAM puruSANAM caurAdInAmaprArthanIyaH pIDayitumanabhilaSaNIyo bhavati // 47 // 49 // lobhAbhAve ca mAyAkaraNakAraNAbhAvAttadabhAvo'pi syAdityArjavamAhamUlam-ajjavayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? ajjavayAe NaM kAujjuayaM bhAvujjuayaM bhAsu
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 518 // ekonatriMza madhyayanam. pra48-49 jjuayaM avisaMvAyaNaM jaNayai, avisaMvAyaNasaMpannayAe a NaM jIve dhammassa ArAhae bhavai // 48 // 50 // ___ vyAkhyA-'ajavayAetti Arjavena mAyAbhAvena kAyarjukatAM kubjAdiveSabhrUvikArAdyakaraNAdvapuHprAlatAM, bhAvarjukatAM yadanyadvicintayan lokabhaktyAdinimittamanyadbhASate karoti vA tatparihArarUpAM, bhASarjukatAM yadupahAsAdihetoranyadezabhASayA bhASaNaM tatparityAgAtmikA, tathA avisaMvAdanaM parAvipratAraNaM janayati / avisaMvAdanasampannatayA upalakSaNatvAtkAyarjukatAdisampannatayA ca jIvo dharmasyArAdhako bhavati, bhavAntare'pi tadavAsaH // 49 // // 50 // IdRzaguNasyApi vinayAdeveSTasiddhiH, sa ca mArdavAdeveti tadAha mUlama-maddavayAe NaMbhaMte! jIve kiM jaNayai ? maddavayAe NaM miumaddavasaMpanne aTThamayaTThANAI niTThavei // 49 // 51 // vyAkhyA-mAIvena gamyamAnatvAdabhyasyamAnena mRduvyato bhAvatazcAvanamanazIlastasya yanmAIvaM sadA saukumArya tena sampanno mRdumAIvasampanno'STamadasthAnAni kSapayati // 49 // 51 // mAIvaM ca tattvataH satyasthitasyaiva syAt tatrApi bhAvasatyaM pradhAnamiti tadAha 555555755 // 518 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlama-bhAvasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? bhAvasacceNaM bhAvavisohiM jaNayai, bhAvavisohie. ekonatriMza a vaTTamANe jIve arahaMtapaNNattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuTTei, arahaMtapaNNattassa madhyayanama. pra50-51 dhammassa ArAhaNayAe abbhuTTittA paraloadhammassa ArAhae bhavai // 50 // 52 // vyAkhyA-bhAvasatyena zuddhAntarAtmatArUpeNa pAramArthikAvitathatvenetyarthaH, bhAvavizuddhiM adhyavasAyavizuddhatA janayati / bhAvavizuddhau ca vartamAno'rhatprajJaptasya dharmasyArAdhanAyai AvarjanAya abhyuttiSThate utsahate, tasyai cAbhyutthAyaDU paraloke bhavAntare dharmaH paralokadharmastasyArAdhako bhavati, pretya jinadharmAvAtyA viziSTabhavAntaraprAptyA veti bhAvaH // 50 // 52 // bhAvasatye ca sati karaNasatyaM syAditi tadAhamUlam-karaNasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? karaNasacceNaM karaNasattiM jaNayai, karaNasacce a vaha mANe jIve jahAvAI tahAkArI Avi bhavai // 51 // 53 // vyAkhyA-karaNe satyaM karaNasatyaM yatpratilekhanAdikriyAmupayuktaH kurute tena karaNazaktiM apUrvApUrvazubhakriyAM kara- NasAmarthya rUpAM janayati, karaNasatye ca vartamAno yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati, sa hi sUtraM paThan yathA kriyAkalApavadanazIlaH syAttathaiva karaNazIlopIti // 51 // 53 // tasya ca muneryogasatyamapi syAditi tadAha ACARANOR
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 519 // pra52-54 malam-jogasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogasacceNaM joge visohei // 52 // 54 // chAekonatriMza vyAkhyA--yogasatyena manovAkkAyasatyena yogAn vizodhayati, kliSTakarmabandhAbhAvAnnirdoSAn karoti // 52 // madhyayanam. // 54 // yogasatyaM ca guptimataH syAditi tA Aha (29) mUlam-maNaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? maNaguttayAe NaM jIve egaggaM jaNayai, egagga-2 citte NaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhavai // 53 // 55 // ___ vyAkhyA-manoguptatayA manoguptirUpayA aikAyaM prastAvAddhamaikatAnacittatvaM janayati, tathA caikAgracitto| jIvo mano guptamazubhAdhyavasAyeSu gacchadrakSitaM yenAsau manoguptaH, ktAntasya paranipAtaH sUtratvAt , saMyamArAdhako bhavati // 53 // 55 // mUlam vaiguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaiguttayAe NaM niviArattaM jaNayai, nivikAre NaM jIve vaigutte ajjhappajogasAhaNajutte Avi bhavai // 54 // 56 // vyAkhyA--bAgguptatayA kuzalavAgudIraNarUpayA nirvikAratvaM vikathAdyAtmakavAgvikArAbhAvaM janayati, tatazca nirvikAro jIvo vAgguptaH sarvathA vAganirodhalakSaNavAgguptimAna adhyAtma manastasya yogA vyApArA dharmadhyAnAda // 519 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasteSAM sAdhanAni ekAgratAdIni tairyukto'dhyAtmayogasAdhanayuktazcApi bhavati, viziSTavAgguptirahito hi na cittai-ekonatriMza kAgratAdibhAga bhavati // 54 // 56 // madhyayanam. pra55-56 malam-kAyaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNayai, saMvareNaM kAya gutte puNo pAvAsavanirohaM karei // 55 // 57 // vyAkhyA-kAyaguptatayA zubhayogapravRttyAtmakakAyaguptirUpayA saMvaramazubhayoganirodharUpaM janayati, saMvareNa gamyatvAdabhyasyamAnena kAyaguptaH punaH sarvathA niruddhakAyikavyApAraH pApAzravaH pApakarmopAdAnaM tannirodhaM karoti // 55 // // 57 // guptibhizca yathAkramaM manaHsamAdhAraNAdisambhava iti tA AhamUlam-maNasamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNayai, egaggaM jaNaittA nANapajave jaNayai, nANapajjave jaNaittA sammattaM visohei, micchattaM vinijarei // 56 // 58 // vyAkhyA--manasaH samiti samyak AGiti AgamoktabhAvAbhivyAtyA yA dhAraNA vyavasthApanA sA manaHsamA
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 520 // 12 15 18 21 %%%* dhAraNA tathA aikAgryaM janayati, aikAgryaM janayitvA jJAnaparyavAn viziSTaviziSTatarazrutatattvAvabodharUpAn janayati, tAMzca janayitvA samyaktvaM vizodhayati, tattvajJAnasya zuddhatve tattvaviSayazraddhAyA api zuddhatvabhavanAt, ata eva mithyAtvaM nirjarayati // 56 // 58 // | mUlam - vaisamAhAraNAyAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaisamAhAraNayAe NaM vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohei, vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohittA sulahabohittaM nivattei, dullahabohittaM nijai // 57 // 59 // vyAkhyA - vAksamAdhAraNayA svAdhyAya eva vAgUvinivezAtmikayA vAcAM sAdhAraNA vAksAdhAraNA vAgviSayAH prajJApanIyA ityarthaH, te ceha padArthA eva, tadviSayAzca darzanaparyavA apyupacArAttathoktAH, tatazca vAksAdhAraNAzca te dazanaparyavAzca vAksAdhAraNadarzanaparyayAH, prajJApanIyapadArthaviSayasamyaktvavizeSA ityarthaH, tAn vizodhayati / dravyAnuyogAbhyAsAttadvipayazaGkAdimAlinyApanayanena vizuddhAn karoti, zeSaM spaSTam // 57 // 59 // | mUlam -- kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAya samAdhAraNayAe NaM caritpajjave visohei, carittapajjave visohittA ahakkhAyacarittaM visohei, ahakkhAyacarittaM visohittA ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 57 // 520 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ cattArikevalIkammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivAi sabadukkhANamaMtaM ekonatriMza karei // 58 // 60 // madhyayanam, pra 58-59 vyAkhyA-kAyasamAdhAraNayA saMyamayogeSu zarIrasya samyagvyApAraNarUpayA caritraparyavAn caritrabhedAn kSAyopazamikAniti gamyate vizodhayati, tAMzca vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati, sarvathA basata utpattyasambhava iti|8 pUrvamapi kathaJcitsadeva taccAritramohodayamalinaM tannirjaraNena nirmalIkurute, zeSa prAgvat // 58 // 6 // itthaM samA| dhAraNAtrayAt jJAnAditrayasya vizuddhiruktA, atha tasyaiva phalamAhamUlam-nANasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? nANasaMpannayAe NaM savabhAvAhigamaM jaNayai, nANasaMpanne aNaM jIve cAurate saMsArakaMtAre na viNassai, jahA sUI sasuttA paDiAvi na viNassai tahA jIve sasutte saMsAre na viNassai, nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, sasamayaparasamayasaMghAyaNijje bhavai // 59 // 61 // vyAkhyA-jJAnamiha zrutajJAnaM tatsampannatayA sarvabhAvAbhigamaM sarvapadArthAvabodhaM janayati, jJAnasampannazca jIvazcatu
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 52 // pra60 rante saMsArakAntAre na vinazyati na muktimAgAdvizeSeNa dUrIbhavati, amumevAthe dRSTAntadvArA spaSTataramAha-yathA sUcI||ekonatriMza sasUtrA davarakayuktA patitApi kacavarAdau na vinazyati na dUrIbhavati, tathA jIvaH saha sUtreNa zrutena varttate yaH sa madhyayanam. sasUtraH saMsAre na vinazyati / ata eva jJAnaM cAvadhyAdi vinayazca tapazca cAritrayogAzca cAritravyApArAH jJAnavi- (29) nayatapazcAritrayogAstAn samprApnoti, tathA khasamayaparasamayayoH saGghAtanIyaH pradhAnapuruSatayA mIlanIyaH khasamayaparasamayasaGghAtanIyo bhavati, khasamayaparasamayazabdAbhyAM ceha tadvedino grAhyAsteSveva mIlanasambhavAt // 59 // 61 // mUlam-dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? daMsaNasaMpannayAe NaM bhavamicchattaccheaNaM karei, paraM na vijjAi, aNuttareNaM NANeNaM daMsaNaNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvemANe viharai // 60 // 62 // vyAkhyA--darzanasampannatayA kSAyopazamikasamyaktvayuktatayA bhavahetubhUtaM mithyAtvaM bhavamithyAtvaM tasya cchedanaM kSapaNaM bhavamithyAtvacchedanaM karoti, ko'rthaH ? kSAyikasamyaktvamavApnoti / tatazca paramityuttarakAlaM utkRSTatastasminneva // 52 // bhave madhyamajaghanyApekSayA tu tRtIye turye vA janmani kevalajJAnAvAptau na vidhyAyati jJAnadarzanaprakAzAbhAvarUpaM vidhyAnaM na prApnoti, kintvanuttareNa kSAyikatvAtsarvottamena jJAnadarzanena pratisamayamaparAparopayogarUpatayotpadyamAnena SOURASHISHARACTER ISA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnaM saMyojayan saMghaTTayana , saMyojanaM ca bhedepi syAdityAha-samyagbhAvayaMstenAtmAnaM tanmayatAM nayana viharati | ekonatriMza bhavasthakevalitayA // 60 // 62 // madhyayanam. pra61-62 mUlam-carittasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? carittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesIpaDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivAi sabadukkhANamaMtaM karei // 61 // 63 // vyAkhyA-caritrasampannatayA zailAnAmIzaH zailezo meruH, sa iva niruddhayogatvAdatyantasthairyeNa munirapi zailezaH, tasyeyamavasthA zailezI, tasyA bhavanaM zailezIbhAvastaM vakSyamANakharUpaM janayati, zeSaM spaSTam // 61 // 63 // cAritraM cendriyanigrahAdeva syAditi pratyekaM tamAha-- mUlam-soiMdiya niggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? soiMdianiggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu saddesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiaMca navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijrei||62||64|| vyAkhyA-zrotrendriyasya nigraho viSayAbhimukhamanudhAvato niyamanaM zrotrendriyanigrahastena manojJAmanojJeSu zabdeSu yathAkramaM rAgadveSanigrahaM janayati, tathA ca tatpratyayikamityAdikaM vyaktam // 62 // 64 // ***ARERAKAKASBE
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 522 // mUlA RASACARRECASEX -cakkhidianiggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cakkhidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu ekonatriMza rUvesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiaM navaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijarei // 6 // dimadhyayanam. (29) // 65 // ghANidieNaM evaM ceva // 64 // 66 // jibhidievi // 65 // 67 // phAsiMdievi pra63-67 // 66 // 68 // navaraM gaMdhesu rasesu phAsesu vattatvaM // vyAkhyA-[ sUtracatuSTayaM prAgvat vyAkhyeyam ] // 63 // 65 // 64 // 66 // 65 // 67 // 66 // 68 // etannigrahopi kaSAyavijayeneti tamAha-- mUlam-kohavijaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai? kohavijaeNaM khaMti jaNayai, kohaveaNija kamma / na baMdhai, puvabaddhaM ca nijarei // 67 // 69 // ___ vyAkhyA-krodhasya vijayo durantatvAdicintanena udayanirodhastena 'kohaveaNijaMti' krodhena krodhAdhyavasAyena || // 522 // vedyate iti krodhavedanIyaM krodhahetubhUtapudgalarUpaM karma na badhnAti "jaM veai taM baMdhaI" iti vacanAt / pUrvabaddhaM ca tadeva nirjarayati // 67 // 69 // SCSCRACCREASON SPEECRE
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** ** * mUlam-evaM mANeNaM 68 // 70 // mAyAe 69 // 71 // loheNaM 70 // 72 // navaraM mahavaM ujja- lAekonatriMza bhAvaM saMtosaM ca jaNayaitti vattavaM // madhyayanam. pra 68-71 vyAkhyA-[sUtratrayaM prAgvat ] 68 // 70 // 69 // 71 // 70 // 72 // etajayazca na premadvepamithyAdarzanavijayaM vineti tamAhamUlam-pejjadosamicchAdasaNavijaeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? pejadosamicchAdasaNavijaeNa nANa. daMsaNacarittArAhaNayAe abbhuTTei, aTTavihassa kammagaMThivimoaNayAe, tappaDhamayAe jahANupuvIe aTThAvIsaivihaM mohaNija kammaM ugghAei, paMcavihaM nANAvaraNijaM navavihaM daMsaNAvaraNijja paMcavihaM aMtarAiaM ee tiNNivi kammase jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM aNaMtaM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAvagaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppADei, jAva sajogI bhavai tAva ya iriAvahiaM kammaM baMdhai, suhapharisaM dusamayaTitiaM, taM paDhamasamae baddhaM biiasamae veiaM taiasamae nijipaNaM taM baddhaM puDheM uIriaM veiaMnijipaNaM seakAle akammaM cAvi bhavai // 71 // 73 // *** ***
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 52 // vyAkhyA-prema ca rAgarUpaM dveSazcAprItirUpo mithyAdarzanaM ca mithyAtvaM premadvepamithyAdarzanAni, tadvijayena jJAna-1 ekonatriMza darzanacAritrArAdhanAyAmabhyuttiSThate udyacchate, premAdinimittatvAttadvirAdhanAyAstatazcASTavidhasya karmaNo madhye iti madhyayanam. da zeSaH yaH karmagranthiratidurbhedatvAt ghAtikarmarUpastasya vimocanA kSapaNA karmagranthivimocanA tasyai, casya gamyatvAtta | (29) dartha cAbhyuttiSThate / abhyutthAya ca kiM karotItyAha-tatprathamatayA tatpUrvatayA na hi purA tatkSapitamAsIditi, yathAnupUrvi AnupUrtyA anatikrameNa aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati, tatkSapaNAkramazcAyam-pUrvamanantAnubandhinaH krodhAdIn yugapat kSapayati, tadanu kramAnmithyAtvaM mizraM samyaktvadalikaM ca, tadanu pratyAkhyAnApratyA-18 khyAnakaSAyASTakaM kSapayitumArabhate, tasmiMzcArddhakSapite narakagatyAnupUrvI 2 tiryaggatyAnupUrvI 4 ekendriyAdijAtinAmacatuSkA 8 ''tapo 9 dyota 10 sthAvara 11 sUkSma 12 sAdhAraNa 13 nidrAnidrA 14 pracalApracalA 15 styAnarddhi 16 lakSaNAH poDaza prakRtIH kSapayati, tataH kaSAyApTakAvaziSTaM kSapayitvA kramAt napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSaTvaM puruSavedaM ca kSapayati, yadi puruSaH pratipattA, atha strI paNDo vA tadA khakhavedaM prAnte kSapayati / tadanu kramAt saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAn , kSapaNAkAlazca pratyekaM sarveSAM vA antarmuhUrtameva / itthaM caitadantarmuhUrtasyAsaMkhyabhedatvAt / itthaM mohanIyaM kSapayitvAntarmuhUrta yathAkhyAtacAritraM prAptaH kSINamohadvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale kSapayitvA caramasamaye yatkSapayati tatsUtrakRdevAha-paMcetyAdi-paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanA // 523 //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ varaNIyaM, paJcavidhamantarAyaM 'eetti' etAni trINyapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati, tata iti kSapaNAtaH ekonatriMza pazcAt na vidyate uttaraM pradhAnaM jJAnamasmAdityanuttaraM, anantaM avinAzitvAt , kRtsnaM kRtsnArthagrAhakatvAt , pratipUrNa bhAmadhyayanam. sakalakhaparaparyAyapratipUrNa vastu prakAzakatvAt , nirAvaraNamazeSAvaraNavigamAt, vitimiraM tasmin sati kvacidapyajJAnatimirAbhAvAt, vizuddhaM sarvadoSAbhAvAt , lokAlokaprabhAvakaM tatkharUpaprakAzakatvAt , kevalavarajJAnadarzanaM samutpAdayati / sa ca yAvatsayogI manovAkkAyavyApAravAn bhavati tAvat 'iriAvahiaMti' IryA gatistasyAH panthAH IyApathastasmin bhavamairyApathikaM, upalakSaNaM ca pathigrahaNaM, tiSThato'pi sayogasthAsambhavAt , karma bnaati| tatkIdRzamityAha-sukhayatIti sukhaH sparza AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tat sukhasparza, dvisamayasthitika, tadadhikasthiteH kaSAyapratyayatvAt / yaduktaM-"jogA payaDipaesa, Thii aNubhAgaM kasAyao kuNaitti" / tatprathamasamaye baddhaM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye nirjINa parizaTitaM tatazca tadvaddhaM jIvapradezaiH zliSTamAkAzena ghaTavat , tathA spRSTaM masRNamaNikuDyApatitazuSkasthUlacUrNavat / anena vizeSaNadvayena tasya nidhattanikAcitAvasthayorabhAvamAha / udIritamudayaprAptaM udIraNAyAstatrAsambhavAt , veditaM tatphalasukhAnubhavanena nirjINa kSayamupagataM, 'seakAletti' sUtratvAdeSyatkAle caturthasamayAdAvakarma cApi bhavati, tajIvApekSayA punastasya tathAvidhapariNAmAsambhavAt, etaca evaMvidhavizeSaNA 12
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 524 // 15 18 21 24 nvitaM sAtakarmAsau vanAti, tasya tadanyabandhAsambhavAt 71 // 73 // sa cAyupaH prAnte zailezIM gatvA'kamI syAditi zailezya karmatAdvAre arthato vyAkhyAtumAha mUlam - ahAuaM pAlaittA aMtomuhattAvasesAue joganirohaM karemANe suhumakiriaM appaDivAi sukkajjhANaM jjhiAyamANe tappaDhamayAe maNajogaM niruMbhai niruMbhaittA vaijogaM niruMbhai niruMbhaittA ANApANanirohaM karei karitA IsiM paMcahassakkharuccAradvAe a NaM aNagAre samucchinnakiriaM aniaTTi sukkajjhANaM jjhiyAyamANe veaNijaM AUaM nAmaM gottaM ca ee cattArivi kammaM se jugavaM khavei // 72 // 74 // tao orAliakammAiM ca savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhipatte aphusamANagaI uDDuM egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgArovautte sijjhai jAva aMtaM karei // 73 // 75 // vyAkhyA - atheti kevalitvAnantaraM AyuSkaM jIvitamantarmuhUrttAdikaM dezona pUrva koTIparyantaM pAlayitvA antarmuhUrttAvazeSAyuSko yoganirodhaM 'karemANetti' kariSyamANaH sUkSmA kriyA yatra tatsUkSmakriyaM apratipAti zukladhyAnatR|tIyabhedaM dhyAyaMstatprathamatayA manoyogaM manodravyasAcivyajanitaM jIvavyApAraM niruNaddhi, taM nirudhya vAgyogaM bhASA ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 72-73 // 524 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ READ MORNINGREDIOSANGAM dravyasAnidhyanirmitaM jIvavyApAraM niruNaddhi, taM ca nirudhya 'ANApANanirohaMti' AnApAnau ucchAsaniHzvAsau ekonatriMza tannirodhaM karoti, sakalakAyayoganirodhopalakSaNaM caitat , yogatrayanirodhaM caivaM pratyekamasaMkhyeyasamayaiH kRtvA Ipaditi | STmadhyayanam. khalpaprayatnena paJcAnAM hakhAkSarANAM a-i-u-R-la-ityevaMrUpANAM uccAro bhaNanaM tasyAdvA kAlo yAvatA te uccAyante sA ISatpaJcahakhAkSarocAraNAddhA tasyAM ca NaM prAgvat / anagAraH samucchinnakriyaM anivRtti zukladhyAnaturyabhedaM dhyAyana zailezyavasthAmanubhavanniti bhaavH| hakhAkSaroccAraNaM ca na vilambitaM drutaM vA kintu madhyamapratipattyaivAtra gRhyate / tAdRzazca san kiM karotItyAha-vedanIyamAyurnAma gotraM caitAni catvAryapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati // tato vedanIyAdikSapaNAnantaraM 'orAliakammAiM catti' audArikakArmaNe zarIre cazabdAttaijasaM ca sarvAbhiH 'vippa-16 jahaNAhiti' vizeSeNa prakarSato hAnayastyajanAni viprahANayastAbhiH sarvathA zATeneti bhAvaH, bahuvacanaM cAtra vyaktyapekSaM, viprahAya parizATya RjuravakA zreNirAkAzapradezapatistAM prAptaH RjuzreNiprAptaH, aspRzaddatiriti ko'rthaH ? khAvagAhAtiriktanabhaHpradezAnaspRzan yAvatsu teSu jIvo'vagADhastAvata eva samazreNyA spRzannityarthaH, Urddhamupari ekasamayena dvitIyAdisamayAsparzana avigraheNa vakragatilakSaNavigrahAbhAvena, anvayavyatirekAbhyAmuttorthaH spaSTataro bhavatIti RjuzreNiprApta ityanena gatArthatve'pi punarasthAbhidhAnaM, tatreti vivakSite muktipade gatvA sAkAropayukto jJAnopayogavAn sidhyatItyAdi prAgvat iti trisaptatisUtrArthaH // 72 // 74 // 73 // 75 // upasaMhartumAha
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 525 // | mUlam-esa khalu sammattaparakamassa ajjhayaNassa aTTe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AghavieTAekonatriMza paNNavie parUvie nidaMsie uvadaMsietti bemi // 76 // madhyayanam. (29) ___ vyAkhyA-epo'nantaroktaH khalu nizcaye samyaktvaparAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'Adhavi| etti' ArSatvAdAkhyAtaH sAmAnyavizeSaiH paryAyAbhivyAptyA kathanena, prajJApito hetuphalAdiprajJApanena, prarUpitaH kharUpanirUpaNena, nidarzito dRSTAntopadarzanena, upadarzita upasaMhAradvAreNeti bravImi iti prAgvat // 76 // 24 CameramaACODAIRMALAMAADAICOLAN # iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya 24 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekonatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 29 // baLAhanchanDanDaHLLchanAnAra // 525 //
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha triMzattamamadhyayanam // triMzattamamadhyayanam gA 1-3 ||AUM|| uktamekonatriMzamatha triMzattamaMtapomArgagatinAmAdhyayanamArabhyate, tatra tapa eva mArgo bhAvamArgastatphalabhUtA ca gatiH siddhigatirUpA vAcyA'sminniti tapomArgagatiH ityasya nAmArthaH / sambandhazcAyamanantarAdhyayane akarmatA proktA sA ca tapasaH sAdhyeti tatsvarUpamatrocyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-jahA u pAvagaM kamma, rAgadosasamajjiyaM / khavei tavasA bhikkhU, tamegaggamaNo suNa // 1 // vyAkhyA-yathA yena prakAreNa tuH pUttau pApakaM karma jJAnAvaraNAdi rAgadveSasamarjitaM kSapayati tapasA bhikSustattapaH ekAgramanAH zRNu ziSyati sUtrArthaH // 1 // iha cAnAzraveNaiva jIvena karma kSapyate tato yathAyamanAzravaH syAttathAhamUlam-pANivahamusAvAe, adattamehuNapariggahA viro| rAIbhoaNavirao, jIvo hoi aNA savo // 2 // paMcasamio tigutto, akasAo jiiNdio| agAravo a nissallo, jIvo hoi aNAsavo // 3 // vyAkhyA-spaSTe // 2 // 3 // IdRzazca san yAdRzaM karma yathA kSapayati tathA dRSTAntadvAreNAdarAdhAnAya punaH ziSyAbhimukhIkaraNapUrvakamAha
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 526 // RECASHRECAREERSHIDHAREKARE mUlam-eesiM tu vivaccAse, rAgaddosasamajiaM |khvei u jahA bhikkhU , taM me egamaNo suNa // 4 // triMzattama__ vyAkhyA-eteSAM prANivadhaviratyAdInAM samityAdInAM cAnAzravahetUnAM viparyAse sati yadrAgadveSAbhyAM samarjitaM madhyayanam (30) |karmeti zeSaH, kSapayati tu yathA bhikSustanme kathayata iti zeSaH, ekamanAH zRNu // 4 // gA4-7 mUlam-jahA mahAtalAgassa, sanniruddhe jalAgame / ussicaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // ||3|| vyAkhyA-yathA mahAtaTAkasya sanniruddhe pAlyAdinA niruddha jalAgame 'usiMcaNAetti' utsiJcanenAraghadRghaTyAdibhirudazcanena tapanenArkakaratApena krameNa zoSaNA jalAbhAvarUpA bhavet // 5 // mUlam-evaM tu saMjayastAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDisaMci kamma, tavasA nijarijai // 6 // | vyAkhyA evaM tutti' evameva saMyatasyApi pApakarmaNAM nirAzraye AzravAbhAve pApakarmanirAzraye sati bhavakoTisaJcitaM karma, atibahutvopalakSaNametat , tapasA nirjIyate iti sUtratrayArthaH // 6 // tapasA karma nirjIyate ityuktamatastadbhedAnAha // 526 // mUlam-so tavo duviho vutto, bAhirabhitaro thaa| bAhiro chaviho vutto, evamabhitaro tavo // 7 // vyAkhyA-'so tavotti' tattapo dvividhaM proktaM, liGgavyatyayaH sarvatra sUtratvAt , bAhyamAbhyantaraM tathA / tatra bAhya
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanamaH gA8-10 bAhyadravyApekSatvAllokapratItatvAtkutIrthikairapi svAbhiprAyeNa sevyamAnatvAt, bahiH zarIrasya vA tApakAritvAt , muktiprAptau prAyo bAhyAGgatvAdvA / tadviparItaM tvAbhyantaramiti sUtrAH // 7 // tatra yathA bAyaM paddhiM tathAha mUlam-aNasaNamUNoariA, bhikkhAyariyA ya rspriccaao| " kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 8 // vyAkhyA-akSarArthaH spaSTo bhAvArtha tu sUtrakRdeva vakSyati // 8 // tatrAnazanakharUpaM tAvadAhamUlam-ittariamaraNakAlA ya, duvihA annsnnaabhve| ittariA sAvakaMkhA, niravakaMkhA u biijiA 9 vyAkhyA-itvarameva itvarakaM khalpakAlAvadhItyarthaH, maraNaparyantaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM yAvajIvamityarthaH, caH |samuccaye, ityevamanazanaM dvividhaM bhavet / tatra itvaraM sahAvakAMkSayA ghaTikAdvayAdhuttarakAlaM bhojanAbhilASarUpayA vartate iti sAvakAMkSa, niravakAMkSaM tatra bhave bhojanAzaMsAbhAvena, tuH punarartho bhinnakramazca, tato dvitIyaM punamaraNakAlAkhyam // 9 // tatretvarAnazanabhedAnAha mUlam-jo so ittariatavo, so samAseNa chviho|| seDhitavo 1 payaratavo 2, ghaNo a3 taha hoi vaggo a4|| 10 // vyAkhyA-yattaditvarakatapa itvarAnazanarUpaM tatsamAsena SaDvidhaM, paDvidhatvamevAha-'seDhitayo' ityAdi-zreNiH lAvadhItyarthaH, vakAMkSayA bhArthI bhinna
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 1527 // SHIRIKHANANAISSEXUASA patistadupalakSitaM tapaH zreNitapaH, taca caturthAdikrameNa kriyamANaM SaNmAsAntaM gRhyate / tathA zreNireva zreNyA gaNitA|6|| triMzattamapratara ucyate, tadupalakSitaM tapaHprataratapaH, / iha ca avyAmohAthai caturtheSaSThASTamadazamAkhyapadacatuSkAtmikA zreNirvivakSyate. madhyayanam. IS (30) sA caturbhirguNitA SoDazapadAtmakaH prataro bhavati / ayaM cAyAmato vistaratazca tulya ityasya sthApanopAya ucyate / ekAdyAdyA vyavasthApyAH, patayo hi yathAkramam / dvitIyAdyAH kramAcaitAH, pUrayedekakAdibhiH // 1 // " ekAdyAoti prathamA ekAdyA, dvitIyA dvikAdyA, tRtIyA trikAdyA, caturthI catuSkAdyA, evaM sarvatrApi zreNayo vyavasthApyAH, tatazca dvitIyAdyAH zreNayaH kramAdekakadvikAdibhiH pUrayet / sthApanA ceyam 223 iyadbhirevaMvidhaistapaHpadairupalakSitaM tapaH prataratapaH syAt / ghana iti ghanatapaH, caH pUraNe, tatheti samacaye. bhavatIti kriyA pratipadaM yojyaa| atra poDazapadAtmakaH prataraH padacatuSkAtmikayA zreNyA guNito ghano bhavati, AgataM catuHSaSTiH [64] sthApanA pUrvoktava, navaraM bAhalyato'pi padacatuSkAtmakatvaM vizeSaH, etadupalakSitaM tapo ghanatapaH ucyate / caH samuccaye, tathA bhavati vargazcetIhApi prakramAvargatapastatra ca ghana eva ghanena guNito vargo bhavati, tata // 527 // zcatuHSaSTezcatuHpaSTayaiva guNitA jAtAni SaNNavatyadhikAni catvAri sahasrANi [4096 ] etAvadbhizcaturthAdidazamAntatapaHpadairupalakSitaM vargatapo bhavati // 10 // 1 iyadbhirityataH syAditiparyantaM nAsti "gha" pustake / / 156456 EMALSAX
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA11-12 mUlam-tatto a vaggavaggo u, paMcamao cha?o paiNNatavo / triMzattamamaNaicchiacittattho, nAyavo hoi ittario // 11 // Amadhyayanam vyAkhyA-tatazca vargatapaso'nantaraM vargavarga iti vargavargatapaH paJcamastatra varga eva yadA vargeNa guNyate tadA | vargavagargo bhavati, yathA catvAri sahasrANi SaNNavatyadhikAni tAvataiva guNitAni jAtA ekA koTiH saptapaSTilakSAH | saptasaptatiH sahasrANi dve zate poDazAdhike [16777216 ] etAvadbhistapaHpadairupalakSitaM tapo vargavargatapa ityucyate / evaM caturthAdIni catvAri padAnyAzritya zreNyAditapo darzitaM, etadanusAreNa paJcAdipadeSvapi etadbhAvanA kAryA / SaSThakaM prakIrNatapo yat zreNyAdiniyataracanAvirahitaM khazaktyA yathAkathaJcidvidhIyate, taca namaskArasahi-4 tAdi pUrvapuruSAcaritaM yavamadhyavajramadhyacandrapratimAdi ca / itthaM bhedAnuktvA upasaMhAramAha-maNetyAdi-manasaH Ipsita iSTazcitro'nekaprakAro'rthaH khargApavargAdistejolezyAdirvA yasmAttanmanaIpsitacitrArtha jJAtavyaM bhavati 'itvarakaM' prakramAdanazanAkhyaM tapaH // 11 // samprati maraNakAlamanazanamAha mUlam-jA sA aNasaNA maraNe, duvihA sA viAhiyA / saviyAramaviyArA, kAyaciTaM paI bhave // 12 //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 528 // VARACLICASARAN vyAkhyA-'jA sA aNasaNatti' yattadanazanaM maraNe maraNAvasare dvividhaM tadyAkhyAtaM kathitaM, tadvaividhyamevAha-saMhadI triMzattama| vicAreNa ceSTAlakSaNena varttate yattatsavicAraM, tadviparItaM tvavicAraM, kAyaceSTAmudvartanAdikAM pratIti pratItyAzritya madhyayanam. (30) bhavet / tatra savicAraM bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, tatra bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano gA 13 vidhinA saMlekhanAM vidhAya trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAcaSTe, sa ca samAstRtamRdusaMstArakastyaktabhaktakaraNopakaraNAdimamatvaH khayamucaritanamaskAraH pArzvavartimunidattanamaskAro vA satyAM zaktau khayamudvartanAdi kurute, zakterabhAve'parairapi kizcitkArayatIti // 1 // iGginImaraNe tvAlocanAsaMlekhanAdipUrva zuddhasthaNDilasthita ekAkyeva kRta-12 caturvidhAhArapratyAkhyAno niyamitasthaNDilasyaivAntazchAyAta uSNamuSNAca cchAyAM svayameva saMkrAmati na tvanyena kiJcitkArayatIti // 2 // avicAraM tu pAdapopagamanaM, tatra hi devaguruvandanAdividhinA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM kRtvA girikandarAdau gatvA pAdapa iva yAvajIvaM nizceSTa evAvatiSThate // 3 // 12 // punadvaividhyameva prakArAntareNAhamUlam-ahavA saparikammA, aparikammA ya aahiaa| nIhArimanIhAri, AhAraccheo dosuvi 13 // 528 // vyAkhyA-athaveti prakArAntarasUcane, saparikarma sthAnopavezanatvagvartanodvartanAdilakSaNaparikarmayuktaM, aparikarma ca tadviparItamAkhyAtaM, tatra saparikarma bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, Adye khaparakRtasya dvitIye tu khayaMkRtasyo 24
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanam gA 14 SALAMARAGALASSACCIAS dvartanAdiparikarmaNaH sadbhAvAt , aparikarma tu pAdapopagamanaM, tatra sarvathA parikAbhAvAt / uktaJca-"samavisamaMmi ya paDio, acchai so pAyavocca nikaMpo // calaNaM parappaogA, navari dummasseva tassa bhave // 1 // " yadvA parikarma saMlekhanA sA yatrAsti tatsaparikarma, tadviparItaM tvaparikarma, tatra ca vyAghAtAbhAve bhaktaparijJAditrayamapyetatsUtrArthobhayaniSTho niSpAditaziSyaH saMlekhanApUrvakameva karoti, anyathA''rtadhyAnasambhavAt , yaduktaM-"dehammi asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijamANehiM / jAyai adRjjhANaM, sarIriNo carimakAlammi // 1 // " iti saparikocyate / yatpunAghAte vidyudbhiribhittipatanAdyabhighAtarUpe sadyoghAtirogAdirUpe vA saMlekhanAmakRtvaiva bhaktaparijJAdi kriyate tadaparikarmeti / tathA nirharaNaM nihoro girikandarAdau gamanena grAmAdebahirgamanaM tadvidyate yatra tannihAri, yat punarutthAtukAme brajikAdau kriyate tadanirdAri, tatra vApi gamanAbhAvAt / etaca bhedadvayamapi pAdapopagamanaviSayaM tatprastAva evAgame'syAbhidhAnAt / yaduktaM-"pAovagamaNaM duvihaM, nIhAri ceva taha anIhAriM / bahiA gAmAINaM, girikaMdaramAi nIhAriM // 1 // vaiAsu jaM aMto, uThAumaNANa ThAi annihaari| tamhA pAovagamaNaM, jaM uvamA pAyavaNettha // 2 // " AhAracchedo'zanAdityAgo dvayorapi savicArAvicArayoH saparikAparikarmaNonihAyanihA~riNozca sama iti zeSa iti sUtrapaJcakArthaH // 13 // uktamanazanaM UnodaratAmAhamUlama-omoaraNaM paMcahA, samAseNa viAhivao khittakAleNaM, bhAveNaM pajavehi a||14||
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 529 // 15 18 21 24 vyAkhyA - avamaM nyUnamudaraM yasyAsAvavamodarastasya bhAvo'vamaudarya nyUnodaratA paJcadhA samAsena vyAkhyAtaM, dravyato dravyAddhetau paJcamI, kSetraM ca kAlazca kSetrakAlaM tena, bhAvena paryAyaizcopAdhibhUtaiH // 14 // tatra dravyata Aha mUlam - jo jassa u AhAro, tatto omaM tu jo kare / jahaNeNegasitthAi, evaM dadveNa U bhave // 15 // vyAkhyA - yo yasya tuH pUta AhAro dvAtriMzatkavalAdimAnaH, tataH khAhArAdavamamUnaM tuH pUttau yaH kuryAt bhuAnaH iti zeSaH, ayaM bhAvaH - puruSasya hi dvAtriMzatkavalamAna AhAraH, striyAzcASTAviMzatikavalamAnaH / kavalaceha yasmin kSipte mukhasya nAtivikRtatvaM syAttAvanmAno jJeyaH / tatazcaitanmAnAdUnaM yo bhuGkte yattadornityAbhisambandhAta tasya evamamunA prakAreNa dravyeNopAdhibhUtena bhavediti saNTaGkaH, avamaudaryamiti prakramaH, etaca jaghanyenaikasikthaM yatraikameva sikthaM bhujyate tadAdi, AdizabdAtsikthadvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanam / itthaM cAlpAhArAhnamavamaudaryamAzrityocyate, yata upArddhAdiSu tadbhedeSu kavalanavakAdimAnameva jaghanyaM syAttathA ca sampradAyaH- " appAhAromoariA jahaNNeNegakavalA, ukkoseNaM aTTha kavalA, sesA ajahannamaNukosA / uvahAhAromoariA jahanneNaM nava kavalA, ukkoseNaM vArasa kavalA, sesA ajahannamaNukosA" ityAdi - etadbhedAzcAmI " appAhAra 1 uvaDDA 2, dubhAga triMzattamamadhyayanam. (30) gA 15 // 529 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanam. gA16-17 3 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 // aTTa 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA 5 ya // 1 // " atrASTAdibhiH saMkhyAzabdaralpAhArAdInAmUnodaratAbhedAnAM utkarSataH kavalamAnamuktam // 15 // kSetrAvamaudaryamAha__ mUlam--gAme nagare taha rAyahANi nigame a Agare pllii| kheDe kabbaDa-doNamuha-paTTaNa-maDaMba-saMvAhe // 16 // vyAkhyA--grAme nagare ca pratIte, rAjadhAnI ca rAjAvasthAnasthAnaM nigamazca prabhUtataravaNijAM nivAso'nayoH samAhAraH | rAjadhAnInigamaM tasmin , Akare varNAdhutpattisthAne, palyAM vRkSagahanAdyAzritaprAntajananivAsarUpAyAM, kheTe pAMzuvapraparikSipte, karbaTa kunagaraM, droNamukhaM jalasthalapathanirgamapravezaM yathA bhRgukacchaM, pattanaM dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ca, tatrAdyaM jalamadhyavarti itaranirjalabhUbhAgabhAvi, maDamvaM sarvadikSu arddhatRtIyayojanAntAmAntararahitaM, sambAdhaH prabhUtacAturvaNyanivAsaH, karvaTAdInAM samAhAradvandvastasmin // 16 // mUlam-Asamapae vihAre, sannivese samAya-ghose a| thali-seNA-khaMdhAre, satthe saMvaTTa-kohe a | vyAkhyA-Azramapade tApasAvasathopalakSitasthAne, vihAro devagRhaM bhikSunivAso vA tatpradhAno grAmAdirapi vihArastasmin , saMniveze yAtrAdisamAyAtajanAvAse, samAjaH pathikasamUho ghoSo gokulamanayoH samAhArastasmin ,
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 530 // caH samuccaye sthalI procabhUbhAgaH senA caturaGgabalasamUhaH skandhAvAraH sa eva vaNijAdisarvajanayuktaH eSAM samAhAra triMzattama madhyayanam. stasmin , sArthe gaNimadharimAdibhRtazakaTAdisaGghAte, saMvarto bhayatrastajanasthAnaM kohaH prAkAro'nayoH samAhAra pA (30) zAstasmin , caH samuccaye // 17 // gA 18-19 mUlam-vADesu vA ratthAsu va, gharesu vA evamettiaM khettaM / kappai u evamAI, evaM khetteNa U bhave // 18 // vyAkhyA-vATeSu pATeSu vA vRttivaraNDakAdiveSTitagRhasamUhAtmakeSu, rathyAsu serikAsu, gRheSu, vA sarvatra vikalpArthaH, evamanena prakAreNa 'ettiaMti' etAvadvivakSAto niyataparimANaM kSetraM kalpate mama bhikSAyai paryaTitumiti 3 zeSaH, tuH pUttau, evamAdi AdizabdAdgRhazAlAdiparigrahaH, evamamunA prakAreNa kSetreNeti kSetrahetukaM tuH pUtau bhavedavamaudaryamiti prakramaH // 18 // punaranyathA kSetrAvamaudaryamAhamUlam-peDA ya addhapeDA, gomutti payaMgavIhiA ceva / saMbukkAvaTTAyaya-gaMtuMpaccAgayA chahA // 19 // // 530 // | vyAkhyA-tatra peTA maJjUSA tadvatsaMlagnasarvadiksthagRhATane peTA // 1 // arddhapeTA tadarddhabhramaNe // 2||gomuutrikaa tadAkAreNa vAmadakSiNato bhramaNe // 3 // pataGgavIthikA tiGkavadantarA bahugRhANi muktvA muktvA bhramaNe // 4 // RECRUARANTEERENCES
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanam. gA 20 zambUkaH zaGkhastadvadAvarto yasyAM sA zambUkAvarttA, sA dvividhA, abhyantarazambUkAvarttA bahizzambUkAvA ca, tatrAdyA zaGkhanAbhisadRzAkAre kSetre madhyAdArabhya bAhyagRhaM yAvadaTane, anyA tu tadviparyaye // 5 // 'AyayagaMtuMpacAgayatti' AyataM dIrgha prAJjalamityarthaH, gatvA pratyAgatA paSThI, iyaM RjutayA'grato gatvA valamAnasyATane // 6 // nanvatra gocararUpatvAt bhikSAcaryAtvamevAsA tatkathamiha kSetrAvamaudaryarUpatvamucyate ? ucyate-avamaudarya mamAstvityAzayena kriyamANatvAdavamaudaryavyapadezo'pyatrAduSTa eva, dRzyante hi nimittabhedAdekatrApi devadattAdau pitRputrAdayo'neke vyapadezAH / evaM pUrvatra grAmAdiviSayasyottaratra kAlAdiviSayasya ca naiyatyasyAbhigrahatvena bhikSAcaryAtvaprasaGge idamevottaraM vAcyam // 19 // kAlAvamaudaryamAha mUlam-divasassa porisINaM, cauNDaMpi u jattio bhave kaalo| evaM caramANo khalu, kAlomANaM muNeavaM // 20 // vyAkhyA-divasasya pauruSINAM catasRNAmapi tuH pUrtI yAvAn bhavetkAlo'bhigrahaviSaya iti zeSaH, evamiti evaMprakAreNa prakramAtkAlena 'caramANotti' suvyatyayAcarato bhikSArtha bhramataH catasRNAM pauruSINAM madhye'mukasmin kAle bhikSAcIM kariSyAmItyevamabhigRhya paryaTataH khalu nizcitaM 'kAlomANaMti' kAlena hetunA'vamatvaM prastAvAdudarasya kAlAvamatvaM, ko'rthaH ? kAlAvamaudarya muNitavyaM jJAtavyam // 20 // etadevaprakArAntareNAha bhavetkAlo paryaTataH sAvarato bhi
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanam. 15 gA 21-23 uttarAdhyayana mUlam-ahavA taiAe porisIe UNAe ghaasmesNto| caubhAgUNAe vA, evaM kAleNa U bhave // 21 // // 53 // vyAkhyA-athavA tRtIyapauruSyAmUnAyAM grAsamAhAraM 'esantotti' eSayataH, kiyatA bhAgena nyUnAyAmityAha-caturbhAgonAyAM, 'vA' zabdAt paJcAdibhAgonAyAM vA, evamamunA kAlaviSayAbhigrahalakSaNena prakAreNa carata ityanuvartate, kAlena tu bhavedavamaudaryam / autsargikavidhiviSayaM caitat , utsargato hi tRtIyapauruSyAmeva bhikSATanamuktam // 21 // bhAvAvamaudaryamAha mUlam-itthI vA puriso vA, alaMkio vA'NalaMkio vaavi|| . annayaravayattho vA, annayareNaM vA vattheNaM // 22 // 4mUlam-annaNa viseseNaM, vaNNeNaM bhAvamaNumuaMte u / evaM caramANo khala, bhAvomANaM muNeavaM 23 // __vyAkhyA-strI vA puruSo vA, alaGkRto vA analato vA, apiH pRttauM, anyatarasmin vayasi tAruNyAdau tiSThatItyanyataravayaHstho vA, anyatareNa paTTasUtramayAdinA vastreNopalakSitaH // 22 // 'anneNetyAdi'-anyena vizeSeNa kupitahasitAdinA'vasthAbhedena, varNena kRSNAdinopalakSito bhAvamuktarUpamevAlaGkRtatvAdikaM 'aNumuaMte utti' amu|zcanneva yadi dAtA dAsyati tadAhaM grahISye nAnyathetyupaskAraH evaM 'caramANotti' carataH khalu 'bhAvomANaMti' bhAvAvamaudarya muNitavyam // 23 // paryavAvamaudaryamAha 55555ROMALS // 531 // .
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 PAR mUlam -- dave khitte kAle, bhAvaMmi a AhiA u je bhAvA / eehiM omacarao, pajjavacarao bhave bhikkhU // 24 // vyAkhyA - dravye'zanAdau, kSetre grAmAdau, kAle pauruSyAdI, bhAve ca strItvAdau AkhyAtAH kathitAH tuH pUttoM ye bhAvAH paryAyA ekasikthonatvAdayaH etaiH sarvairapi avamamupalakSaNatvAdavamaudarya caratItyavamacarakaH paryavacarako bhavedbhikSuH / iha paryavagrahaNena paryavaprAdhAnyavivakSayA paryavAvamaudaryamuktaM, evaM kSetrAvamaudaryAdInyapi kSetrAdiprAdhAnyavivakSayA jJeyAni, tattvato hi teSvapi dravyAvamaudaryasya sambhavAt / yatrApi ca dravyato nyUnatvamudarasya nAsti tatrApi kSetrAdinyUnatAmapekSyAvamaudaryANi bhaNyanta iti sUtraikAdazakArthaH // 24 // bhikSAcaryAmAha | mUlam - aTThavihagoaraggaM tu, tahA satteva esaNA / abhiggahA ya je anne, bhikkhAyariamAhiA // 25 // vyAkhyA- 'aTThavihagoaraggaMti' prAkRtatvAdaSTavidhaH agraH pradhAno'kalpaparihAreNa sa cAsau gocarazca uccAvacakuleSvavizeSeNa bhramaNamaSTavidhApragocaraH, tuH pUta / tathA saptaiva eSaNA abhigrahAzca ye'nye tadatiriktAste kimityAha- 'bhikkhAyariamAhiatti' bhikSAcaryA vRttisaMkSepAparanAmikA AkhyAtA kathitA / atrASTau agragocarabhedAH peTAdaya eva teSu zambUkAvarttAyA dvaividhyasya pArthakyAzrayaNAt, AyatAyAzca gamane'pi valamAnatve iva pRthaggrahaNAt teSAmaSTavidhatvaM jJeyaM / saptaiSaNAzcemA H- "saMsadrumasaMsaTTA 2, uddhaDa 3 taha appaleviA ceva 4 / uggahiA 5 pagga triMzattamamadhyayanam. gA 24-25
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 532 // triMzattamamadhyayanam. (30) gA 26 18 / hiA 6, ujjhiadhammA ya 7 sattamiA // 1 // " saMsRSTAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSAM gRhNataH prathamA // 1 // asaMsRSTAbhyAM tu tAbhyAM gRhato dvitIyA // 2 // pAkasthAnAt yat sthAlyAdau svArtha bhojanAyoddhRtaM tato gRhNataH " uddhRtAkhyA tRtIyA // 3 // nirlepaM pRthukAdigRhRto'lpalepA caturthI 4 / udgRhItA nAma bhojanakAle bhoktukAmasya pariveSayituM darvIzarAvAdinA yadupahRtaM bhojanajAtaM tata evAdadAnasya paJcamI // 5 // pragRhItA nAma bhojanakAle |bhoktukAmAya dAtumudyatena bhokrA vA yatkarAdinA gRhItaM tata eva gRhNataH SaSThI // 6 // ujjhitadharmA tu yatparihArAha bhojanajAtaM yadanye dvipadAdayo nAvakAMkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNataH saptamI // 7 // abhigrahAzca dravya 1 kSetra 2 kAla 3 bhAva 4 vissyaaH| tatra dravyAbhigrahAH kuntAgrAdisaMsthitaM maNDakAdi grhiissyaamiityaadyH||1|| kSetrAbhigrahA dehalI jamyormadhye kRtvA yadi dAsyati tadA grAhyamityAdyAH // 2 // kAlAbhigrahAH sakalabhikSukoparamakAle mayA bhramitavyamitimukhyAH // 3 // bhAvAbhigrahAstu hasannAkrandan baddho vA yadi dAtA dAsyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdayaH // 4 // iti sUtrArthaH // 25 // rasatyAgamAhamUlam-khIradahisappimAI, paNIaM pANabhoaNaM / parivajaNaM rasANaM tu, bhaNi rasavivajjaNaM // 26 // CARKAKAKAR // 532 // 1 saMsRSTAbhyAM tatkharaNTitAbhyAM hastapAtrAbhyAmiti "dha" pustake //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ SANSARKAR CARRIES vyAkhyA-kSIradadhisarpirAdi, AdizabdAguDapakkAnnAdigrahaNaM, praNItamatibRMhakaM pAnaM ca kharjurarasAdi bhojanaM ca triMzattama madhyayanam, galatsnehabindukamodanAdi pAnabhojanaM, sUtrasya sopaskAratvAdeSAM parivarjanaM rasAnAM tuH prattau bhaNitaM rasavivarjana jAgA 27-28 miti sUtrArthaH // 26 // kAyaklezamAhamUlam-ThANA vIrAsaNAIA, jIvassa u suhaavhaa| uggA jahA dharijaMti, kAyakilesaM tamAhiaM27 __vyAkhyA-sthAnAni dehAvasthAnabhedAH, vIrAsanaM yatra vAmo'nirdakSiNorUrddha dakSiNazca vAmorUrddha kriyate tadAdIni, AdizabdAdgodohikAdigrahaNaM, locAdhupalakSaNaM caitat , jIvasya turavadhAraNe bhinnakramazca tataH sukhAvahAnyeva muktihetutvAt zubhAvahAnyeva ugrANi duSkaratayotkaTAni yathA yena prakAreNa dhAryante sevyante kAyaklezaH sa AkhyAtaH kathitastathaiveti zeSa iti sUtrArthaH // 27 // saMlInatAmAhamUlam-egaMtamaNAvAe, itthiipsuvivjie| sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 28 // vyAkhyA-'egaMtatti' suvyatyayAdekAnte janAnAkule, anApAte khyAdyApAtarahite, strIpazuvivarjite tatraivAvasthitatyAdiviyukta zUnyAgArAdAvityarthaH, 'sayaNAsaNasevaNayatti' zayanAsanasevanaM viviktazayanAsanaM nAma bAcaM tapa ucyate, upalakSaNaM caitadeSaNIyaphalakAdigrahaNasya, anena ca viviktacaryAkhyA saMlInatoktA, zeSasaMlInatopalakSaNameSA, yatazcaturvidheyamuktA, tathA hi-"iMdia 1 kasAya 2 joge 3, paDuca saMlINayA muNeanvA / taha jA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana vivittacariA 4, paNattA vIarAgehiM // 1 // " tatrendriyasaMlInatA manojJAmanojJeSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNAt // 1 // triMzattamakaSAyasaMlInatA tadudayanirodhAdeH // 2 // yogasaMlInatA manovAkAyAnAM zubheSu pravRtterazubhAnnivRttezca / 3 / iti madhyayanam. 3. (30) | sUtrArthaH // 28 // uktamevArthamupasaMharannuttaragranthasambandhamAha gA 29-31 mUlam-eso bAhiragatavo, samAseNa viaahio| abhitaraM tavaM etto, vocchAmi aNuputvaso // 29 // ___ vyAkhyA-spaSTam // 29 // pratijJAtamevAhamUlam-pAyachittaM viNao, veAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ca viussaggo, eso abhitaro tavo 30 vyAkhyA-akSarArthaH sugamo bhAvArtha tu sUtrakRdevAhamUlam-AloaNArihAIaM, pAyacchittaM tu dsvihN| je bhikkhU vahaI sammaM, pAyachittaM tamAhiaM // 31 // | ___ vyAkhyA-AlocanAhaM yatpApamAlocanAta eva zudhyati tadAdikaM, AdizabdAt pratikramaNArhAdigrahaNaM, iha |ca viSayaviSayiNorabhedopacArAdevaMvidhapApavizuddhayupAyabhUtAni AlocanAdInyeva AlocanArdAdizabdairuktAni / prAya // 533 // ||zcittaM turevakArArtho bhinnakramazca, tato dazavidhameva / dazavidhatvaM caivaM-"AloaNa 1 paDikkamaNe 2, mIsa 3 vivege | tahA viusagge 5 / tava 6 chea 7 mUla 8 aNavaThThayAya 9 pAraMcie 10 ceva // 1 // " tatra AlocanA
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 guroH puro vacasA prakAzanaM, tanmAtreNaiva yatpAtakaM zudhyati tadAlocanArham // 1 // prAyazcittaM tvihAlocanaiva, evamapi / pratikramaNaM dopAnnivRttirmithyAduSkRtadAnamityarthaH, tanmAtreNaiva yatsahasAtkArajAtaM sAvadyavacanAdipApaM zudhyati na tu gurusamakSamAlocyate tatpratikramaNArham // 2 // tathA yatra gurusamakSamAlocya tadAjJayA mithyAduSkRtaM datte tadAlocanApratikramaNAItvAnmizram // 3 // tathA vivekaH pRthakkaraNaM, tanmAtreNaiva yasya zuddhistadvivekArham / jAyate hi kathaJcidazuddhAhArAdigrahaNe tattyAgamAtreNaiva zuddhiriti // 4 // vyutsargaH kAyotsargastenaiva yasya zuddhistattadarham / 5 / tathA yatra pratisevite nirvikRtikAdi paNmAsAntaM tapo dIyate tattaporham // 6 // yatra cAsevite paryAyacchedaH kriyate tacchedArham // 7 // yatra cApatite sarva paryAyamucchedya mUlato pratAropaH syAttanmUlAm // 8 // yena punaH sevitena upasthApanAyA apyayogyaH san yAvadgurUktaM tapo na kuryAttAvad trateSu na sthApyate, AcIrNatapAstu doSoparato trateSu sthApyate tadanavasthApyam // 9 // yasmin sevite liGga kSetra - kAla-tapasA pAramaJcati tatpArAJcitaM yadvA pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTaprAyazcitAbhAvAt, aparAdhAnAM vA pAramaJcatIti pArAzcitam // 10 // ityetaddazavidhaM yo bhikSurvahatyAsevate samyagavaiparItyena prAyazcittaM tadAkhyAtam // 31 // vinayamAha - mUlam - abbhuTTANaM aMjalikaraNaM tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA viNao esa viAhio 32 vyAkhyA--abhyutthAnamaalikaraNaM tatheti samuccaye, evaH pUtta, 'AsaNadAyaNaMti' AsanadAnaM, gurubhaktiH, bhAvaH triMzattamamadhyayanam. gA 32
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanam. (30). gA 33-35 uttarAdhyayana / antaHkaraNaM tena zuzrUSA tadAdezamprati zrotumicchA, paryupAsanA vA, bhAvazuzrUSA / vinaya eSa vyAkhyAtaH // 32 // // 534 // vaiyAvRttyamAha mUlam-AyariamAiaMmi, veAvaccaMmi dasavihe / AsevaNaM jahAthAmaM, veAvaccaM tmaahiaN||33|| ___ vyAkhyA-'AyariamAiaMmitti' makAro'lAkSaNikastata AcAryAdike AcAryAdiviSaye vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyamucitavidhinA AhArAdisampAdanaM, uktaM ca-"veAvacaM vAvaDabhAvo taha dhammasAhaNanimittaM / annAiANa vihiNA, saMpADaNamesa bhAvattho // 1 // " tasmin , dazavidhe viSayavibhAgAddazaprakAre, yaduktaM-"Ayaria 1 uva|jjhAe 2, thera 3 tavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiA 7 kula 8 gaNa 9 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyacaM // 1 // " AsevanametadviSayamanuSThAnaM yathAsthAma yathAzakti vaiyAvRttyaM tadAkhyAtam // 33 // khAdhyAyamAha|mUlam-vAyaNA 1 pucchaNA 2 ceva, taheva priadRnnaa3|annuppehaa 4 dhammakahA 5,sajjhAo paMcahA bhve|| vyAkhyA-vAcanAdibhedAH prAgvyAkhyAtAH // 34 // dhyAnamAhamUlam-aTTarudANi vajittA, jhAejA susmaahio|dhmmsukkaaiN jhANAI, jhANaM taM tu buhA vae // 35 // vyAkhyA-RtaM duHkhaM tatra bhavamA, rudrasya prANivadhAdipariNatasyedaM karma raudraM AtaM ca raudraM ca Ataraudre varja *AX8*ARASAAAAA%* // 534 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamamadhyayanamgA36-37 yitvA dhyaayetsusmaahitH| kimityAha-dharmAt kSamAdidazabhedAdanapetaM dhayaM, zucaM zokaM lamayati nirasyatIti zukla, anayordvandvastato dharmyazukle dhyAne sthirAdhyavasAyarUpe, dhyAnaM dhyAnAkhyaM tapaH tattu tadeva budhA vadanti // 35 // vyutsargamAhamUlam-sayaNAsaNa ThANe vA, je u bhikkhU na vaavre| kAyassa viussaggo, chaho so parikittio // 36 // vyAkhyA-zayane tvagvarttane, Asane upavezane, sthAne vIrAsanAdau, vA vikalpe, pratyekaM yojyaH, khasAmathyApekSayA |sthita iti gamyate, yastu bhikSurna 'vAvaretti' vyAprIyate na calanAdikriyAM vidhatte yattadornityAbhisambandhAt tasya |bhikSoH kAyasya dehasya vyutsargazceSTAM prati tyAgarUpo yaH SaSThaM tatprakramAdabhyantaratapaH parikIrtitaM / zeSavyutsargApalakSaNaM caitadanekavidhatvAttasya / yaduktaM-"da bhAve a tahA duvihussaggo cauviho dave / gaNadehovahibhatta, bhAva kAhA|icAotti // " iti sUtraSaTkArthaH // 36 // athAdhyayanArthamupasaMharaMstapasa eva phalamAhamUlam-eaMtavaM tu duvihaM, je sammaM Ayare munnii|se khippaM savasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi 37| vyAkhyA-spaSTam // 37 // . PAKIKATRIKETAKAIDIKHETTERTA KARIAGESAKAL I NKAKHADKAKAR / iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya- / zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau triMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 30 //
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " triMzattamamadhyayanaM smpuurnnm||30|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** // athaikatriMzamadhyayanam // ekatriMzamadhyayanam. gA 1-3 OMOMOMOM5%% // aham // uktaM triMzattamamadhyayanaM athaikatriMzaM caraNavidhisaMjJaM vyAkhyAyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane tapa uktaM tacaraNavata eva saphalamiti caraNamihocyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-caraNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhaavhN| jaM carittA bar3ha jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // __ vyAkhyA-caraNasya vidhirAgamoktanyAyazcaraNavidhistaM pravakSyAmi jIvasya turavadhAraNe bhinnakramastataH sukhAvahaM tu sukhAvahameva, kathamityAha-jamityAdi spaSTamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha ekonaviMzatyA sUtraiH mUlam-egao viraI kujjA, egao a pavattaNaM / asaMjame niattiM ca, saMjame a pavattaNaM // 2 // vyAkhyA-ekata ekasmAdviratiM kuryAt , ekatazca ekasmin pravartanaM kuryAditi yogaH / etadevAha-asaMyamAt hiMsAdirUpAt, paJcamyarthe sUtre saptamI, nivRttiM ca, saMyame ca pravarttanaM kuryAdityanuvarttate, cakArau samuccaye // 2 // mUlam-rAgaddose a do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU ruMbhaI niccaM, se na acchai maMDale // 3 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 536 // 15 18 21 24 vyAkhyA - rAgadveSau ca dvau pApau pApaprakRtirUpatvAtpApakarmaNAM jJAnAvaraNAdInAM pravarttakau yo bhikSuH ruNaddhi tiraskurute nityaM sa nAste na tiSThati maNDale saMsAre / evamuttarasUtreSvapi nityamityAdi vyAkhyeyam // 3 // | mUlam - daMDANaM gAravANaM ca, sahANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 4 // vyAkhyA - daNDAnAM cAritrasarvakhApahAriNAM trikaM manovAkkAyadaNDarUpaM, gauravANAM ca trikaM RddhirasasAtagauravarUpaM, zalyAnAM trikaM mAyAnidAnamidhyAtvazalyalakSaNaM, yo bhikSustyajati // 4 // mUlam - dive a je uvasagge, tahA tericchamANuse / je bhikkhU sahaI niccaM, se na acchai maMDale // 5 // vyAkhyA - divyAMzca hAsya 1 pradveSa 2 parIkSA 3 pRthagvimAtrAbhi 4 devaiH kRtAnupasargAnanukUlapratikUlakSobhahetUn, atra pRthagvimAtrAzabdena hAsyAdInAM dvikasaMyogAdaya ucyante, tato yadi kopi hAsyadveSAbhyAM samuditAbhyAM, hAsyaparIkSAbhyAM vA, dveSaparIkSAbhyAM vA, hAsyadveSaparIkSAbhirvA samuditAbhirupasargAn karoti tadA pRthagvi mAtrayetyucyate / tathA 'tericchatti' tirazcAmete bhaya 1 pradveSA 2 ''hArahetva 3 patyalayanarakSA 4 hetostaiH kriya|mANatvAttairazcAH, tathA 'mANusetti' mAnuSANAmete hAsa 1 pradveSa 2 parIkSA 3 kuzIlapratisevanAheto 4 stairvidhIyamAnatvAnmAnuSakAH, dvandve tairazcamAnuSakAstAnupalakSaNatvAt AtmasaMvedanIyAMzca ghaTTana 1 prapatana 2 stambhana 3 saMzleSaNo 4 dbhavAn, vAta 1 pitta 2 zleSma 3 sannipAto 4 dbhavAn vA yo bhikSuH sahate samyagadhyAste // 5 // ekatriMzamadhyayanam. (31) gA 4-5 // 536 //
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzamadhyayanam. gA 6-9 mUlam-vigahAkasAyasaNNANaM, jhANANaM ca duaMtahA |je bhikkhU vajaI niccaM, se na acchai maMDale 6 ___vyAkhyA-vikathAkapAyasaMjJAnAM pratItAnAM pratyekaM catuSkaM, 'jhANANaM catti' dhyAnayozca dvikaM AtaraudrarUpaM tathA yo bhikSurvarjayati / dhyAnasya ceha prastAve'bhidhAnaM caturvidhatvAt // 6 // mUlam-vaesuiMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu |je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 7 // ___ vyAkhyA-vrateSu prANAtipAtaviramaNAdiSu, iMdriyArtheSu zabdAdiviSayeSu, samitiSu IryAdiSu, kriyAsu ca kAyikyAdhikaraNikI-prAdveSikI-pAritApanikI-prANAtipAtikIrUpAsu yo bhikSuryatate / vratasamitiSu samyakpAlanena, mAdhyasthyavidhAnena cendriyArthepu, parihArAca kriyAsu yatnaM kurute // 7 // mUlam-lesAsu chasu kAesu, chakke AhArakAraNe / / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchaha maMDale // 8 // | vyAkhyA-lezyAsu kRSNAdiSu SaTUsu, SaTsu kAyeSu pRthivyAdiSu, par3he SaTparimANe AhArakAraNe pUrvokte yo bhikSuryatate, yathAyogaM nirodhotpAdanarakSAnurodhavidhAnena yatnaM kurute // 8 // mUlam-piMDuggahapaDimAsu, bhayaThANesu sattasu / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 9 // 12
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 537 // ekatriMzamadhyayanam, *gA 10-11 vyAkhyA-piNDAvagrahapratimAsu AhAragrahaNaviSayAbhigraharUpAsu saMsRSTAdyAsu pUrvoktAsu saptakhiti yogaH, tathA bhayasthAneSu ihalokAdiSu saptasu, uktaM ca-"iha 1 paraloA 2 dANa 3 makamhA 4 ''jIya 5 maraNa 6 masiloe 7 ti" yo bhikSuryatate pAlanA'karaNAbhyAm // 9 // mUlam-maesu baMbhaguttIsu, bhikkhudhammami dsvihe| je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 10 ___ vyAkhyA-madeSu jAtimadAdiSu aSTasu "jAI 1 kula 2 bala 3 rUve 4 tava 5 issarie 6 sue 7 lAbhe 8 ityevaMrUpeSu, pratItatvAcehAnyatra ca sUtre saMkhyAnabhidhAnam / brahma brahmacarya tasya guptiSu navasu vasatyAdiSu, yadAhuH-"vasahi 1 kaha 2 nisiji 3 dia 4 kuTuMtara 5 puvakIliya 6 paNIe 7 / aimAyAhAra 8 vibhUsaNA ya 9 nava baMbhaceraguttIo // 1 // " bhikSudharme dazavidhe kSAntyAdike, uktaM ca-"khaMtI 1 maddava 2 ajava 3 muttI 4 tava 5 saMjame 6 a bodhave / sacaM 7 so 8 akiMcaNaM 9 ca baMbhaM 10 ca jaidhammo ||1||tti" yo bhikSuryatate parihArAdinA // 10 // mUlam-uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimAsu a|je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai mNddle11|| __ vyAkhyA-upAsakAnAM zrAvakANAM pratimAkhabhigrahavizeSarUpAsu darzanAdipu ekAdazasu, yaduktaM-"dasaNa 1 vaya 2 sAmAiya 3 posaha 4 paDimA 5 abaMbha 6 sacitte 7 / AraMbha 8 pesa 9 uddiSTa 10 vajae samaNubhUe 11 ya // 1 // " // 537||
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkaratAtaramekAdibhimapatatrAdyA iha yA pratimA yAvatsaMkhyA syAtsA utkarvatastAvanmAsamAnA yAvadekAdazI ekAdazamAsapramANA, jagha-I&AekatriMzanyatastu sarvA apyekAhAdimAnAH syustatpratipatteranantaramekAdibhirdinaiH saMyamapratipattyA jIvitakSayAdvA / prathamoktaMmadhyayanam. cAnuSThAnamagretanAyAM sarva kArya yAvadekAdazyAM pUrvapratimAdazakoktamapi / tatrAdyAyAM nirdoSa prazamAdiguNAlaGkRtaM kuna-15 hAgrahavinAkRtaM samyaktvaM dhartavyam // 1 // dvitIyAyAM niraticArANi aNuvratAdIni sarvavratAni paalniiyaavi||2|| tRtIyAyAmavazyamubhayasandhyaM sAmAyika kAryam // 3 // caturthyAM caturdazyaSTamyAdiparvasu pratipUrNaH pauSadho nirati-17 cAraH kaaryH||4|| paJcamyAmaSTamyAditithiSu pauSadhamadhye rAtrI kAyotsargaH kAryaH, zeSadineSu ca dina eva | bhoktavyaM na rAtrau, divApi prakAze eva bhoktavyaM, abaddhakacchatvaM, divA brahmacarya ca dhArya, rAtrI strINAM tadbhogAnAM ca pramANaM kArya, kAyotsarge ca jinaguNAH kAmAdidoSaparihAropAyAzca dhyeyAH // 5 // SaSThayAmabrahmacarya zRGgArakAmakathAdi ca sarvathA tyAjyam // 6 // saptamyAM sacittAhArastyAjyaH // 7 // aSTamyAM khayamArambho'pina kaaryH||8|| navamyAmanyenApyArambho na kAraNIyaH // 9 // dazamyAM khArthamuddizya kRtaM bhaktAdi tyAjyaM, tadA ca kSuramuNDena zikhA dhAriNA vA bhAvyam // 10 // ekAdazyAM pratigrahAdisAdhUpakaraNaM dhRtvA locaM kSuramuNDaM vA kArayitvA zramaNava-13 datsarvamanuSThAnaM kurvatA 'pratimApratipannAya zramaNopAsakAya bhikSAM datta' itibhASamANena grAmAdiSu mAsakalpAdivi-15 dhinA viharttavyam // 11 // tathA bhikSUNAM pratimAsu mAsikyAdipu dvAdazasu, Aha ca-"mAsAI sattA 7 paDhamA 8
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 538 // 15 vitra 9 taia 10 sattarAidiNA / aharAi 11 egarAI 12 bhikkhupaDimANa vArasagaM" atra prathamA ekamAsikI ekatriMzayAvatsaptamI saptamAsikI, tadanu tisraH saptarAtrikyaH 10, ahorAtrikI 11, ekarAtrikI 12, ca ||1||"pddiv (31) jai eAo, saMghayaNI dhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviappA, samma guruNA annunnnnaao||" saMhananaM vajraRSabhanArAcAderanyatarat , dhRtirmanaHkhAsthyaM tadyuktaH, mahAsattva upasargAdau, bhAvitAtmA, pratimAyogyAnuSThAnena guruNA'nujJAtaH, atha cedgurureva pratipattA tadA sthAnAcAryeNa gacchena vA'nujJAyate // 2 // "gacchecciA nimmAo, jA, puvA dasa bhave asaMpuNNA / navamassa taiavatthu, hoi jahanno suAbhigamo" pratipattA gacche eva tiSThan nirmAtaH AhArAdiviSaye pratimAyogyaparikarmaNi niSThitaH, saptasu yAvatparimANA tasyAstatparimANameva paripharma / tathA na varSAkhetAH pratipadyate, na ca parikarma karoti / Asu cAdimaM dvayaM ekatraiva varSe, dvitIyamekaikavarSe, anyAstisraH anyAnyavarSe, anyatra varSe parikarmAnyatra ca pratipattiH, tadevaM navabhirvarAdyAH sapta samApyante / asya ca zrutaM jaghanyato navamapUrvatRtIyavastuyAvat , utkarSatastu kiJcidUnAni daza pUrvANi / sampUrNadazapUrvadharo hi amoghavacanatvAt dharmopadezena bhavyopakAritvena tIrthavRddhikAritvAt pratimA na pratipadyate / na ca pUrvagatazrutaM vinA etAH pratipadyate, hU niratizayitvAtkAlAdi na jAnAtIti // 3 // "bosa? cattadeho, uvasaggasaho jaheva jiNakappI / esaNaabhiggahIA, bhattaM ca alevaDaM tassa" vyutsRSTaH parikarmAbhAvena saktazca mamatvAbhAve deho yena sa tathA, yathaiva jinakalpI // 538 //
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tathaivopasargasahaH syAt, epaNA piNDagrahaNaprakAraH saMsRSTAdiH saptadhA sA abhigRhItA abhIgrahavatI syAt, tadyathAsaptasu bhaktapAnapaNAsu antyAzcatasra eva grAdyAH, tatrApi AdyayoragrahaNaM / punarapi vivakSitadivase'ntyAnAM paJcAnAM madhye dvayorabhigrahaH / ekA bhakte ekA ca pAnake iti / bhaktaM punaralepakRttasya ityAdi parikarma kRtvA // 4 // " gacchAviNikkhamittA, paDivajje mAsiaM mahApaDimaM / dattegabhoaNassA, pANassavi ega jA mAsaM" yadyAcAryaH pratipattA tadA khalpakAlaM sAdhyantare khapadaM nyasya zaratkAle svagaNaM kSamayati, pratimApratipannazcaivaM pravarttate // 5 // " jatthatthamei sUro, na tao ThANA payaM'pi saMcalai / nAegarAivAsI, egaM va dugaM va aNNAe / " jJAte upalakSite ekarAtraM vasati, ekaM vA dve vA dine ajJAte // 6 // "duTTANa hatthimAINa, no bhaeNaM payaMdhi osaraI / emAi niyamasevI, viharaha jA'khaMDio mAso // 7 // pacchA gacchamuveI, evaM dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattI vaDhDhai jA satta usattamAsIe // 8 // tatto a aTThamIA, havaiha paDimA u sattarAidiNA / tIi cautthacautthe Na, pANaeNaM iha viseso " / aSTamyAmayaM vizeSo yaccaturvidhAhArAMzcaturthAn karoti, ihApi ca pAraNakeSvAcAmlaM kArya, dattiniyamastu nAsti // 9 // tathA " uttANaga-pAsalI, nesajI ANi ThANa ThAittA / sahai ubasagge ghore, divAI tattha avikaMpo" / uttAnaka UrdhvamukhazayitaH, pAsalI pArzvamukhazayitaH, niSadyAvAn samaputatayopaviSTaH sthAnamuktarUpaM sthitvA grAmAdibhyo vahiriti zeSaH // 10 // " duccAvi erisacia bahiA gAmAiANa ekatriMzamadhyayanam.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 539 // SAGAR // (31) navaraM tu| ukkaDu lagaMDasAI, daMDAyayao va tthaaejaa"| utkaTuko bhUmAvanyastaputatayopaviSTaH,'lagaMDe' duHsthitaM kASThaM tadva- |ekatriMzacchete yaH sa gaNDazAyI zIrSapANibhireva spRSTabhUbhAgo na pRSThena, daNDavadAyato dI? daNDAyataH, vA vikalpArthaH, hai. madhyayanam. sthitvA divyAdhupasargAn sahate iti zeSaH // 11 // "taccAvi erisaccia, navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavAvI, ThAijA aMbakhujo vA" / tiSThedAmrakuno vA AmraphalavadvakrAkAraNAvasthita ityarthaH // 12 // emeva ahorAI, chaTuMbhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiA, vagghAriapANie ThANaM / " evaM pUrvoktanItyA 'vagghAriapANietti' pralambitabhujasya sthAnaM bhavati, ahorAtrikI pratimA dinatrayeNa yAti, ahorAtrAnte SaSThabhaktakaraNAt // 13 // "emeva egarAI, ahamabhatteNa ThANa baahiro| IsiMpanbhAragae, aNimisanayaNegadiTThIe" / ahorAtri| kIvadekarAtrikI apAnASTamabhaktena yatsthAnaM kAyotsargastatka bahiSThAdAmAdestiSThatIti yogaH, ISatprAgbhAragata ISadavanato nadyAdidustaTIsthito vA'sau syAt, animISanetra ekapudgalanyastadRSTiH // 14 // "sAha1 dovi pAe, vagghAriyapANi ThAyae ThANaM / vagghAriyalaMbibhuo, sesa dasAsu jahA bhaNi" / saMhRtya caturaGgulAntaraM kRtvetyarthaH vAghAritapANiH pralambitabhujastiSThati sthAnaM kAyAvasthAnavizeSa, iyaM pratimA'horAtrAnantaramaSTamakaraNAcatUrAtriMdiva // 539 // mAnA syAt , asthAzca samyak pAraGgato'vadhimanaHparyAyakevalajJAnAnAmanyatamAM labdhiM prApnoti iti, zeSaM dazAzruta-15 skandhAnusAreNa jJeyaM / yo bhikSuryatate yathAvatparijJAnopadezAdibhiH // 11 // OM
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 mUlam -- kiriAsu bhUaggAmesu, paramAhammiesu ya / je bhikkhU jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 12 // vyAkhyA - kriyAsu karmabandhanibandhanabhUtaceSTAsu arthAnarthAdibhede trayodazasu yaduktaM - " aTThA 1 'NaTThA 2 hiMsA 3 kamhA 4 diTThIya 5 mosa 6 adiNNe 7 / ajjhattha 8 mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAvahiyA // 13 // tatra arthena khaparaprayojanena kriyA pRthivyAdiprANivadho'rthakriyA // 1 // tadviparItA vinApi prayojanaM yA prayujyate sA anarthakriyA // 2 // asau mAM hatavAn hanti haniSyati vA tadenaM hanmIti yaddaNDArambhaNaM sA hiMsAkriyA // 3 // yatrAnyArtha vANAdi muJcannanyaM hinasti sA akasmAt kriyA // 4 // yatrA'zatrumapi zatrurasau mameti buddhyA hinasti sA 'diTTIti' dRSTiviparyAsakriyA // 5 // 'mosatti' khasya khajanAnAM vA hetoryanmRSA vakti sA mRSAbhASA kriyA // 6 // 'adiNNetti' svaparAdikRte yadadattasya grahaNaM sA'dattagrahaNakriyA // 7 // yatra bAhyahetuM vinApi daurmanasyaM sA'dhyAtmakriyA // 8 // yattu jAtimadAdinA mattaH paraM hIlayati sA mAnakriyA // 9 // 'mittatti' mitrANAmupalakSaNatvAnmAtApitrAdikhajanAnAM svalpepyaparAdhe yadvadhabandhAditItradaNDakaraNaM sA mitradveSavRttikriyA // 10 // mAyayA dambhena yadanyeSAM vadhAdikaraNaM sA mAyAkriyA // 11 // lobhena tu tatkaraNaM lobhakriyA // 12 // yA punaH ekatriMzamadhyayanam. gA 12
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 540 // HASARAMESSASARAM satatamapramattasya bhagavato yogIndrasya yogAdbhavati sA airyApathikI kriyA // 13 // tathA bhUtagrAmA jIvasaGghAtA- ekatriMzazcatuddeza te cAmI-"egidiya suhumi 1 yarA 2, sanni 3 ara-paNidiA 4 ya sabi-ti-caU 7 / apajattA madhyayanama. pajattA, bheeNaM caudasa 14 ggAmA // 1 // " teSu / tathA paramAzca te adhArmikAzca paramAdhArmikAsteSu paJcadazasu (31) gA 13 | asuravizeSeSu, yaduktaM-"aMbe 1 aMbarisI 2 ceva, sAme 3 sabale 4tti Avare / ruddo 5 barudda 6 kAle a 7, mahAkAletti 8 Avare // 1 // asipatte 9 dhaNU 10 kuMbhe 11, bAlU 12 vearaNI 13 iya / kharassare 14 mahAghose 15, ee pnnnnrsaahiyaa|| 2 // " teSu yo bhikSuryatate, yathAyogaparihArarakSaNajJAnaiH // 12 // mUlam-gAhAsolasaehi, tahA assaMjamammi ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 13 // vyAkhyA-gAthA gAthAbhidhAnamadhyayanaM poDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhAdhyaya-IN nAni tepu, "samao 1 veAliaM 2, uvasaggapariNa 3 thIpariNNA ya 4 / nirayavibhattI 5 vIratthaoM 6 ya // 540 // kusIlANa paribhAsA 7 // 1 // vIriya 8 dhamma 9 samAhI 10, magga 11 samosaraNa 12 ahataha 13 gaMtho 14 / jamatItaM 15 taha gAthA 16, solasamaM hoi ajjhayaNaM // 2 // " tathA asaMyame ca saptadazabhede pRthivyA 24 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzamadhyayanam, |gA 14 divipaye, saptadazasaMkhyAtvaM cAsya tadvipakSasya saMyamasya saptadazabhedatvAt , yadAhuH-"puDhavi 1 daga 2 agaNi 3 maaruy| 4. vaNassai 5 bi 6 ti 7 cau 8 paNidi 9 ajjIve 10 / pehu 11 ppeha 12 pamajaNa 13, pariThThavaNa 14 maNo 15 vaI 16 kAe 17 // 1 // " pRthivyAdInAM saMghaTTAdiparihAreNa navadhA saMyamaH9, ajIvasaMyamastu ajIvAnAM sattvopamaIhetUnAM pustakapaJcaka-tRNapaJcakAdInAmutsargeNA'grahaNarUpaH, apavAdatastu grahaNepyeSAM yatanayA vyaapaarnnruupH|| // 10 // prekSAsaMyamazcakSupA vIkSya yatkAryakaraNaM // 11 // upekSAsaMyamo dvidhA sAdhugRhiviSaye nodanA'nodanAtmakaH // 12 // pramArjanAsaMyamaH sAgArikasamakSaM pAdau na pramArTi, tadabhAve tu pramArjayatItyAdikaH // 13 // pariSThApanAsaMyamo vidhinA doSaduSTAhAraviNamUtrAdipariSThApanaM kurvataH // 14 // manaHsaMyamo'kuzalasya manaso nirodhaH kuzalasya tasyodIraNam // 15 // evaM vAksaMyamo'pi // 16 // kAyasaMyamaH sati kArye upayogavatA gamanAgamanAdikArya, tadabhAve saMlInakaracaraNana bhAvyam // 17 // yo bhikSuryatate ekatra taduktAnuSThAnAdanyatra tu parityAgAt // 13 // mUlam-baMbhaMmi nAyajjhayaNesu, ThANesu asmaahie| je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 14 // vyAkhyA-brahmaNi brahmacarye'STAdazaprakAre, uktaJca-"divyaudArikakAmAnAM, kRtAnumatikAritaiH / manovAkAyata
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31). uttarAdhyayanastyAgo, brahmASTAdazadhA matam // 1 // " tathA jJAtAdhyayaneSu utkSiptajJAtAdiSvekonaviMzatau, yadAhuH-"ukkhitta- ektriNsh||541|| NAe 1 saMghADe 2, aMDe 3 kumme a 13 selae 5 / tuMbe 6 a rohiNI 7 mallI 8, mAyaMdI 9 caMdimA 10 imAmadhyayanam. // 1 // dAvaddave 11 udaganAe 12, maMDukke 13 tealI 14 iya / naMdiphale 15 avarakaMkA 16, AiNNe 17 susu 18 puMDarIe 19 // 2 // tti" tathA sthAneSu AzrayeSu kAraNeSvityarthaH, kasyetyAha-asamAdheH / tatra samAdhi-| AnAdiSu cittaikAgryaM, na samAdhirasamAdhistasya, tAni ca viMzatistathA hi-drutadrutacAritvaM, drutacAritve hi patanAdinA AtmAnamasamAdhau yojayet , jIvavadhe satyanyAnapi, paraloke cAtmanaH sattvavadhanirmitakarmaNA asamAdhiH syAt / evamanyeSvapyasamAdhisthAnatvaM bhAvanIyam // 1 // apramArjite'vasthAnAdi // 2 // duSpramArjite'vasthAnAdi, anayoH sAdinA''tmano'samAdhiH // 3 // atiriktazayyAsanatvaM ativistIrNazAlAdau anyairadhikaraNAdinA Atma-I parAsamAdhiH, ekAdhikapIThAdyAsevane'pi tathaiva // 4 // ratnAdhikaparAbhavanam // 5 // sthaviraparibhavanam // 6 // bhUtopaghAtaH pramAdAdekendriyAdihananam // 7 // saMjvalanaM kSaNe 2 ropaH // 8 // krodhanaM dIrghakopakaraNam // 9 // pRSThamAMsikaM parokSe parApavAdaH // 10 // abhIkSNaM avadhAriNIbhASAyA bhASaNam // 11 // navAdhikaraNakaraNaM, anyAnyaka // 541 // lahasantAnayojanam // 12 // udIraNamupazAntakalahAnAmudIraNam // 13 // akAle khAdhyAyakaraNaM, anena hi prAntadevatA asamAdhau yojayati // 14 // sacittapRthvIrajaHspRSTapANinA bhikSAgrahaNaM, evaM sarajaHpAdenAsthaNDilagamane LOCA5645ACANCH60513454545
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pAdApramArjanam // 15 // vikAlepi mahacchabdakaraNam // 16 // kalahakaraNam // 17 // jhaMjho gaNabhedastatkaraNam ektriNsh|| 18 // sUryodayAdArabhyAstaMyAvadbhojanam // 19 // eSaNAsamiterapAlanam // 20 // eSu yo bhikSuryatate madhyayanam. pAlanajJAnatyAgaiH // 14 // gA 15 mUlam-ikkavIsAe sabalesu, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 15 | vyAkhyA-ekaviMzatau zabalayanti karburIkurvanti cAritramiti zavalAH kriyAvizeSAsteSu, te cAmI-hastakarma : kurvan zabalaH, atra kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAbhyupagamAdevamucyate, evaM sarvatra // 1 // atikramavyatikramAti| cAraimathunaM sevamAnaH ||2||raatrau bhuAnaH // 3 // AdhAkarma 4 rAjapiNDa 5 krIta 6 prAmityA 7 bhyAhRtA 8 cchedyAni 9 bhujAnaH, tatra prAmityamuddhArakagRhItaM, abhyAhRtaM svaparagrAmAderAnItaM, AcchedyamuddAlya gRhItam / pratyAkhyAtabhikSAM bhuJjAnaH // 10 // SaNmAsAntargaNAgaNaM saMkrAman // 11 // mAsAntastrIn dakalepAn kurvANaH, tatrArddhajahAdacne payasya'vagAhyamAne saMghaTTaH, nAbhidvayase payasi tu lepaH, nAbherupari tu jale prApte lepopari kathyate / tathA mAsAntastrINyaparAdhapracchAdanarUpANi mAyAsthAnAni kurvan // 12 // upetya prANAtipAtaM kurvan // 13 // upetya mRSA vadan // 14 // upetyAdattamAdadAnaH // 15 // avyavadhAnAyAM sacittapRthavyAM UrbhAvasthAnazayanopavezanAni kurvan // 16 // evaM-saMsnigdhAyAM sacittarajovyAsAyAM ca bhuvi sacittazilAdau ghuNAdijIvAvAse kASThAdI HASRAHASRANABRAHARSA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 542 // SUARA ANIOSAKRAMAICA dAvA sthAnAdi kurvan // 17 // sANDe trasajIvAnvite bIjaharitAvazyAyottiGgapanakAmbumattikAmarkaTasantAnasahite ekatriMzaviSTarAdau sthAnAdi kurvANaH // 18 // upetya kandamUlapuSpaphalavIjaharitAni bhuAnaH // 19 // varSamadhye daza dakale dAmadhyayanam. (31) pAn mAtRsthAnAni ca kurvan // 20 // upetya sacittajalArdrahastada/bhAjanAdinAzanAdi gRhItvA bhujAnaH // 21 // gA16-17 dvAviMzatau parIpaheSu pUrvokteSu yo bhikSuryatate parihArasahanAdibhiH // 15 // mUlam tevIsai sUagaDe, rUvAhiesu suresu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 16 // ___ vyAkhyA--trayoviMzatyadhyayanayogAt trayoviMzati taca tatsUtrakRtaM ca trayoviMzatisUtrakRtaM, prayoviMzatiH sUtrakRtAdhyayanAni cAmUni-"puMDarIya 1 kiriaThANaM 2, AhArapariNNa 3 apaccakkhANakiriA 4 ya / aNagAra 5 adda 6 nAlaMda 7, solasAI ca tevIsaM // 1 // " atra 'solasAiMti' SoDaza ca samayAdIni pUrvoktAnIti trayoviMzatiH / tathA rUpamekastadadhikeSu prakramAt sUtrakRtAdhyayanebhyaH sureSu ca bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikarUpeSu yathAkrama dazASTapaJcaikavidheSu yo bhikSuryatate yathAvatprarUpaNAdinA // 16 // mUlam-paNavIsabhAvaNAhiM, uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 17 // vyAkhyA--paMcaviMzatI 'bhAvaNAhiti' bhAvanAsu mahAvrataviSayAsu, uktaM hi-"paNavIsaM bhAvaNAo paNNattAo EASAASAASAASAASAASAS 24 // 542 //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 taMjahA- paDhamavae, iriAsamiI 1 maNaguttI 2 vayaguttI 3 AloiUNa pANabhoaNaM 4 AyANabhaMDamattanikkhevaNA| samiI // 5 // bIavae, aNuvIabhAsaNayA 1 kohavivege 2 lohavivege 3 bhayavivege 4 hAsavivege // 5 // taiavae, uggahaaNuNNavaNayA 1 uggahasImajaNaNayA 2 sayameva uggahaaNugiNhaNayA 3 sAhammiauggahaM aNuNNavia bhuMjaNayA 4 sAhAraNabhattapANaM aNuNNavia paribhuMjaNayA // 5 // cautthavae, itthipasupaMDagasaMsattasayaNAsaNavajjaNayA 1 itthIkahavivajaNayA 2 itthIiMdiANa AloyaNavajaNayA 3 puvarayapucakIliANaM visayANaM asaraNayA 4 paNIyAhAravivajjaNayA // 5 // paMcamaddae, soiMdiyarAgovarame 1 evaM paMcavi iMdiA // 5 // evaM // 25 // 'uddesesutti' uddezeSu uddezanakAleMSu dazAdInAM dazAkalpavyavahArANAM paDaviMzatau iti zeSaH, uktaM hi - "dasa uddesaNakAlA, dasANa kappassa hoti chacceva / dasa ceva ya vavahArassa, hoMti sacevi chavIsaM // 1 // yo bhikSuryatate paribhAvanAprarUpaNAdibhiH // 17 // | mUlam - aNagAraguNehiM ca, pakappaMmi taheva ya / jo bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 18 // vyAkhyA - anagAraguNA vratAdayaH saptaviMzatiH, "vayachakka 6 miMdiANaM ca niggaho 11 bhAva 12 karaNasacaM ca 13 / khamayA 14 virAgayA 15 viya, maNamAINaM niroho a 18 // 1 // kAyANa chakka 24 jogaMmi juttayA ekatriMzamadhyayanam. gA 18
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 543 // E ekatriMzamadhyayanam. (31) gA19 25 veyaNAhiAsaNayA 26 / taha mAraNaMtiahiAsaNA ya 27 ee'NagAraguNA // 2 // " prakRSTaH kalpo yativyavahAro yatra sa prakalpaH, sa cehAcArAGgameva zastraparijJAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmakaM tasmin , uktaM ca-"satthapa- |riNNA 1 logavijao 2 sIosaNija 3 sammattaM 4 / AvaMti 5 dhuva 6 vimoho 7 uvahANasuaM8 mahapariNNA 9 // 1 // piMDesaNa 10 seji 11 riA 12, bhAsA 13 vatthesaNA ya 14 pAesA 15 / uggahapaDimA 16 sattikasattayA 23 bhAvaNa 24 vimuttI 25 // 2 // ugghAya 26 maNugghAyaM 27, ArovaNa 28 tivihamo NisIhaM tu| ia aTThAvIsaviho, AyArapakappanAmo u // 3 tathaiva tenaiva yathAvadAsevanAdiprakAreNa tuH pUttau yo bhikssurytte||18|| mUlam-pAvasuyapasaMgesu, mohahANesu ceva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 19 // ___ vyAkhyA-pApazruteSu prasaGgAstathAvidhAsaktirUpAH pApazrutaprasaGgAH teSu ekonatriMzadbhedeSu, uktaM ca-"aTuMganimitAI, dibu 1 pAyaM 2 talikkha 3 bhomaM ca / aMga 5 ssara 6 lakkhaNa 7 vaMjaNaM ca 8tivihaM puNe keka // 1 // traividhyamevAha-suttaM 1 vittI 2 taha vattiaM3 ca 24 pAvasuamauNatIsavihaM / gaMdhaca 25 naTTa 26 vatthu 27 AuM 28 dhaNuveasaMjuttaM 29 // 2 // tatra divyaM vyantarATTahAsAdi // 1 // utpAtaM sahajarudhiravRSTyAdi ||2||aantrikssN grahabhedAdi // 3 // bhaumaM bhUkampAdi // 4 // AGgamaGgasphuraNAdi // 5 // kharaM SaDAdikaM // 6 // lakSaNaM puruSA // 543 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 dInAM // 7 // vyaJjanaM maSAdi // 8 // 'vatyuMti' vAstuvidyA 'AuMti' vaidyakaM / 'mohaTThANesutti' moho mohanIyaM tasya sthAneSu triMzatsaMkhyeSu tathA hi-nadyAdijalamadhye pravizya raudrAdhyavasAyena trasaprANihananam // 1 // hastena mukhAdIni pidhAya hRdaye saduHkhanAdaM raTatazchAgAdijantormAraNam // 2 // zIrpAveSTenArdracarmAdinA ziro veSTayitvA jantorhananam // 3 // mudgarAdinA zIrSe Ahatya duHkhamAreNa prANighAtaH // 4 // bahujanasya netA trAtA yo bhavati tadyApAdanam // 5 // sarvasAdhAraNasyApi glAnAdeH satyapi sAmarthya kRtyAkaraNam // 6 // nirddharmatayA bhikSAdyarthamupasthitasya munerghAtaH // 7 // muktisAdhakamArgAtsvasyAnyasya vA kuyuktibhirvyAmohApAdanena paribhraMzaH // 8 // jinAnAmavarNavAdaH // 9 // AcAryAdInAM jAtyAdinA nindanam // 10 // teSAmeva vaiyAvRttyAdyakaraNam // 11 // punaH punaradhikaraNamutpAdya tIrthabhedaH // 12 // jAnato'pi taddoSaM vazIkaraNAdInAM prayogaH // 13 // vAntakAmasyApyaihikAmuSmikaviSayANAM prArthanam // 14 // abahuzrutasyApi svasya bahuzruto'hamiti bhASaNam // 15 // tathA atapakhino'pi tapakhI ahamiti bhASaNam // 16 // gRhAdimadhye lokaM kSitvA sadhUmAgnipradIpanam // 17 // svayamakArya kRtvA'nyena | kRtamiti kathanam // 18 // azubhamanoyogayuktatvena pracuramAyAprayogAtsakalalokavaJcanam // 19 // satyaM vadantamanyaM mRSA vakSIti kathanam // 20 // akSINakalahatvam // 21 // mArge lokAnpravezya tadvittaharaNam // 22 // vizvAsya janaM tatkalatrANAmupabhogaH // 23 // akumArasyApi kumAro'hamiti bhASaNam // 24 // evamatrahmacAriNo'pi brahmacAryaha ekatriMzamadhyayanam.
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 544 // ekatriMzamadhyayanam. gA 20 miti bhaNanam // 25 // yenaivaizvaryaM nItastasyaiva vitthrnnm|| 26 // yatprabhAvAdabhyuditastasyaiva bhogAdyantarAyakaraNam // 27 // senApatipAThakanRpazreSThivyApAdanam // 28 // apazyato'pi pazyAmi devAniti kathanam // 29 // kiM kAmagaIbhairdevairityAdiko devAnAmavarNavAdaH // 30 // iti rUpeSu yo bhikSuryatate tyAgAdinA // 19 // mUlam-siddhAiguNajoesu, tittIsAsAyaNAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 20 | vyAkhyA-siddhAnAmatizAyino guNAH siddhAtiguNA ekatriMzat , te ca saMsthAna 5 varNa 5 gandha 2 rasa 5 sparza 8 vedAbhAvA 28 kAyatvA 29 'saGgatvA 30. janmatva 31 rUpAH, navavidhadarzanAvaraNacaturvidhAyuSkapaJcavidhajJAnA varaNapaJcavidhAntarAyadvidvibhedavedanIyagotramohanAmakarmaNAmabhAvarUpA vA / 'jogesutti' sUcakatvAt sUtrasya yogasaMgrahA lAyaryogAH zubhamanovAkAyavyApArAH saMgRhyante, te ca dvAtriMzadamI-ziSyeNa prazastayogasaMgrahAya AcAryAyAlocanA zrAvaNIyA // 1 // AcAryeNApi prazastayogasaMgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApenaiva bhAvyaM nAnyasmai vAcyam // 2 // sarvasAdhubhirApatsu dRDhadharmatA kAryA // 3 // aihikAmuSmikaphalAnapekSaM tapaH kAryam // 4 // grahaNAsevane zikSe Asevitavya // 5 // niSpratikarmazarIratvaM kAryam // 6 // yathA nAnyo vetti tathA tapaH kAryam // 4 // alobhatA // 8 // paripahAdijayaH // 9 // Arjavam ||10||sNymvissye zucitvam // 11 // samyaktvazuddhiH // 12 // cittasamAdhiH // 13 // AcAraparipAlane mAyAyA akaraNam // 14 // vinayopagatvena mAnAkaraNam // 15 // dhRtipradhAnA matidhaiM 24 // 544 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 12 timatirdhAryA // 16 // saMvegaparatA // 17 // khadopapracchAdanArtha yA mAyA sA praNidhirucyate sA tyAjyA // 18 // | suvidhikAritA // 19 // saMvaraH // 20 // AtmadoSopasaMhAraH // 21 // sarvakAmaviraktatvabhAvanA // 22 // mUlaguNapratyAkhyAnam // 23 // uttaraguNapratyAkhyAnaM // 24 // dravyabhAvaviSayo vyutsargaH // 25 // apramattatA // 26 // kSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnam // 27 // dhyAnasambhRtatA // 28 // mAraNAntikavedanodayepyakSobhatA // 29 // saGgAnAM pratyAkhyAnam // 30 // prAyazcittakAritA // 31 // maraNAntArAdhanA // 32 // tato dvandve siddhAtiguNayogAsteSu / trayastriMzadAzAtanAsu ca arhadAdiviSayAsu pratikramaNasUtroktAsu, purataH ziSyagamanAdiSu vA samavAyAGgoktAsu tAcemAH ziSyo rAjanyasyAcAryAdeH purataH 1 pArzvato vA 2 pRSTato 3 vA atyAsannaM gacchati // 3 // evaM tiSThati // 6 // evameva ca niSIdati // 9 // bahirbhUmau gato guroH pUrvamubhayasAdhAraNAmbhasA zaucaM karoti // 10 // guroH pUrva gamanAgamanamAlocayati // 11 // rAtrau zabdaM kurvato gurorjAgradapi pratizabdaM na datte // 12 // zrAvakAdikamAlApanIyaM guroH pUrvamAlApayati // 13 // azanAdyAnIya pUrvamanyeSAmAlocya pazcAgurorAlocayati // 14 // evamanyeSAM tatpUrvamupadarzayati // 15 // evaM guroH prAgazanAdinA'parAnnimantrayati // 16 // gurUnanApRcchaya yo yadicchati tattasmai pracuraM 2 datte // 17 // manojJaM manojJaM svayaM bhuGkte // 18 // dine'pi guroH zabdayato na prativaco datte // 19 // guruM prati niSThuraM mudurvakti // 20 // guruNA zabdito yatra sthito guruvacaH zRNoti tatra sthitaH ekatriMzamadhyayanam.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 545 // ekatriMzamadhyayanam. (31) gA 21 eva prativaco datte // 21 // kiM bhaNasIti guruM vakti // 22 // tvamiti vakti // 23 // yAdRzaM gururvakti tAdRzameva prativakti, yathArya ! kiM glAnAdevaiyAvRttyAdi na karopItyAdi guruNoktastvameva kiM na karopItyAdi prativakti // 24 // gurau kathAM kathayati no sumanAH syAt // 25 // tvametamartha na smarasIti vakti // 26 // gurau kathAM kathayati khayaM kathAM vaktumArabhate // 27 // bhikSAkAlo jAta ityAdivAkyenAkAle'pi parSadaM bhinatti // 28 // anutthitAyAmeva parSadi gurUktamevArtha khakauzalajJApanArtha savizeSa vakti // 29 // guroH saMstArakaM paddhayAM ghaTTayati // 30 // guroH saMstArake nipIdati zete vA // 31 // uccAsane niSIdati // 32 // samAsane vA // 33 // yo bhikSuryatate zraddhAnasevanavarjanAdinA sa na tiSThati maNDale saMsAre / ityekonaviMzatisUtrArthaH // 20 // adhyayanArtha nigamayitumAhamUlam-ii eesu ThANesu, jo bhikkhU jayaI syaa|se khippaM savasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi // vyAkhyA-ityanena prakAreNa eteSvanantaroktepu sthAneSu zeSaM spaSTamiti sUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat // GARAWADIORAMANAXAARAANDARURAAMAARAKAR A iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya 2 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI ekatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 31 // LCSwukhaLaunmAunDa nnncha n / SGARODAMADAAMROSCALCCAMSAS // 545 //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvAtriMzamadhyayanam // dvAtriMzamadhyayanam, gA 1 ||AUM||uktmektriNshmdhyynN atha pramAdasthAnAkhyaM dvAtriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane caraNamuktaM, tacca | pramAdasthAnatyAgAdevAsevyate, tattyAgazca tatparijJAnapUrvaka iti tadarthamidamArabhyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtram / mUlam-accaMtakAlassa samUlayassa, sabassa dukkhassa u jo pmokkho| taM bhAsao me paDipuNNacittA, suNeha egaMtahiyaM hiyatthaM // 1 // | vyAkhyA-antamatikrAnto'tyanto vastunazca dvAvantau prArambhakSaNo niSTAkSaNazca, tatrehArambhakSaNalakSaNo'ntaH parigRhyate, tathA cAtyanto'nAdiH kAlo yasya so'tyantakAlastasya, saha mUlena kaSAyAviratirUpeNa varttate iti samUlakastasya, sarvasya duHkhayatIti duHkhaH saMsArastasya, tuH pUttauM, yaH prakarSaNa mokSo'pagamaH pramokSaH taM bhASamANasya me, pratipUrNa prastutArthazravaNavyatiriktaviSayAntarAgamanenAkhaNDitaM cittaM yeSAM te pratipUrNacittAH santo yUyaM zRNuta, ekAntena nizcayena hitaM ekAntahitaM, hitastattvato mokSa eva tadarthamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 546 // SHARMACEAE%ER mUlam-nANassa savassa pagAsaNAe, aNNANamohassa vivajaNAe / dvAtriMza madhyayanama. rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // (32) vyAkhyA-jJAnasya matijJAnAdeH sarvasya pAThAntare 'saccassa' satyasya vA prakAzanayA nirmalIkaraNena, anena jJAnAtmako |gA 2-3 dra mokSaheturuktaH / tathA ajJAnaM matyajJAnAdi, moho darzanamohanIyaM, anayoH samAhArastasya vivarjanA mithyAzrutazravaNa-* kudRSTisaGgatyAgAdinA parihANistayA, anena samyagdarzanarUpo mokSaheturevoktaH / rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa vinAzena, anena cAritrAtmakaH sa evoktaH, rAgadveSayoreva tadupaghAtakatvAt / tatazcAyamarthaH-samyagjJAnadarzanacAritrairakAntasaukhyaM samupaiti mokSam ayaM ca duHkhapramokSaM vinA na syAdityanena sa evopalakSita iti sUtrArthaH // 2 // nanvastu jJAnAdibhyo duHkhapramokSo jJAnAdInAM tu kaH prAptiheturucyate ? mUlam-tassesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAyaegaMtanisevaNA ya, suttatthasaMciMtaNayA dhiI y||3|| // 546 // vyAkhyA-tasyetyanantaroktasya jJAnAdermokSopAyasya eSa mArgaH panthA upAya ityarthaH, ka ityAha-guravo yathAsthi-18 tazAstrAbhidhAyakAH, vRddhAzca zrutaparyAyAdinA sthavirAstepAM sevA guruvRddhasevA / vivarjanA bAlajanasya pArthasthAdevarAta KAARA ACAR 0-567
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 u0 92 kuna dUreNa, khalpasyApi tatsaGgasya mahAdoSatvAt / khAdhyAyasya ekAntena vyAsaGgatyAgena niSevaNA anuSThAnaM ekAntaniSevaNA / caH samucaye, sUtrArthasaJcintanA, dhRtizca manaHkhAsthyaM, na hi dhRtiM vinA jJAnAdilAbha iti sUtrArthaH // 3 // yadyevaMvidho jJAnAderupAyastarhi tAni vAJchatA prAkiM karttavyamityAha mUlam - AhAramicche miamesaNijaM, sahAyamicche niuNahabuddhiM / nikeamiccheja vivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // vyAkhyA - ahAramichenmitameSaNIyaM, na tu tadanyaM / sahAyamicchet nipuNA artheSu jIvAdiSu buddhiryasya sa tathA taM / niketamAzrayamicchedvivekaH khyAdyasaMsargastadyogyaM taducitaM / samAdhikAmaH zramaNaH tapakhIti sUtrArthaH // 4 // tAha| zasahAyAlAbhe yatkArya tadAha mUlam - Na vA labhijA niuNaM sahAyaM, guNAhiaM vA guNao samaM vA / eko'vi pAvAI vivajjayaMto, viharija kAmesu asajamANo // 5 // vyAkhyAna niSedhe, vA zabdazcedarthe, tatazca na celabheta nipuNaM sahAyaM guNairjJAnAdibhiradhikaM guNAdhikaM guNato guNAnAzritya samaM vA, ubhayatrApyAtmana iti gamyate, tadA eko'pi pApAni pApahetubhUtAnuSThAnAni vivarjayan viharet dvAtriMzamadhyayanam. gA 4-5
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 547 // dvAtriMza madhyayanam. (32) gA6. kAmeSu asajana pratibandhamakurvan / tathAvidhagItArthaviSayaM caitadanyathA ekAkivihArasyAgame niSiddhatvAt / etaduktau ca madhyagrahaNe AdyantagrahaNamiti nyAyAdAhAravasatyorapyapavAdo'vAdIti mantavyamiti suutraarthH||5|| itthaM saprasaGga jJAnAdInAM duHkhapramokSopAyatvamuktaM, idAnIM tu jJAnAdipratibandhakAnAM duHkhahetUnAM ca mohAdInAM yathotpAdo yathA duHkhahetutvaM yathA ca kSayastatkSaye ca yathA duHkhakSayastathAbhidhAtumAha mUlam-jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // vyAkhyA-yathA ca yenaiva prakAreNa aNDaprabhavA balAkA, aNDaM balAkAprabhavaM ca yathA / evamevAnenaiva prakAreNa moho'jJAnaM mithyAdarzanaM ca sa AyatanamutpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanA tAM khuravadhAraNe 'taNhatti' tRSNAM vadantIti sambandhaH, yathoktamohAbhAve hyavazyaM tRSNAkSayaH syAditi / mohaM ca tRSNAyatanaM vadanti, tRSNA nAma satyasati vA vastuni mUrchA, sA ca rAgapradhAnA tatastayA rAga upalakSyate, sati ca tatra dveSo'pi sambhavatIti sopyanenaivAkSipyate, tatastRSNAgrahaNena rAgadveSAvuktI, tadutkaTatve copazAntamohasyApi mithyAtvagamanasambhavAtsiddha evA'jJAnAdirUpo mohaH, tRSNAtaH / anena cAnyonyaM hetuhetumadbhAvAbhidhAnena yathA mohAdInAmutpAdastathoktam // 6 // atha yathaiSAM duHkhahetutvaM tathA vaktumAha | // 547 //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ w ARRIANAHARAKAARAKS mUlam-rAgo ya dosovi ya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / dvAtriMza madhyayanam. kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // gA 7-8 vyAkhyA-rAgazca dvepopi ca karmaNo jJAnAvaraNAdevI kAraNaM, ata eva karma ca mohaprabhavaM mohopAdAnakAraNaM vadanti / karma ca jAtimaraNasya mUlaM kAraNaM, duHkhaM ca duHkhahetuH punarjAtimaraNaM vadanti // 7 // yatazcaivamataH kiM sthitamityAha mUlam-dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho hao jassa na hoi tnnhaa| taNhA hayA jassa na hoi loho, loho hao jassa na kiMcaNAI // 8 // vyAkhyA-duHkhamuktarUpaM hatamiva hataM, kenetyAha-yasya na bhavati moho mohasyaiva tanmUlahetutvAt / moho hato yasya na bhavati tRSNA, mohAyatanatvAt tasyAH / tRSNA hatA yasya na bhavati lobhaH, tRSNAzabdenoktanItyA rAgadveSa-4 yoruktatvAt , tayozca lobhakSaye sarvathaivAbhAvAt , ata eva prAdhAnyAt rAgAntargatatvepi lobhasya pRthaggrahaNaM / lobho, hato yasya na kizcanAni dravyANi santIti zeSaH, satsu hi teSu prAyaH syAdevAbhikAMkSeti sUtratrayArthaH // 8 // nanu| santu duHkhasya mohAdyA detavo hananopAyastapAM pUrvokta eva utAnyapi santItyAzaMkya savistaraM tadunmUlanopAyAn vivakSuH prastAvanAmAha CHHAKARE
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ -M-1 uttarAdhyayana // 548 // 15 mUlam -rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM, uddhattukAmeNa smuuljaalN| dvAtriMzaje je uvAyA paDivajjiyavA, te kittaissAmi ahANuputviM // 9 // madhyayanam. (32) vyAkhyA-rAgaM ca dveSaM ca tathaiva mohaM uddharjukAmena unmUlayitumicchatA saha mUlAnAM tIvrakapAyAdInAM viSayA- kAgA9-10 dInAM ca jAlena vartate yo'sau samUlajAlastaM, ye ye upAyAH pratipattavyAH svIkAryAstAn kIrtayiSyAmi yathAnupUvIti suutraarthH||9|| pratijJAtamAha mUlam-rasApagAmaM na niseviavA, pAyaM rasA dittikarA nraannN| dittaM ca kAmA samabhiddavaMti, dumaM jahA sAduphalaM va pakkhI // 10 // vyAkhyA-rasAH kSIrAdivikRtayaH prakAmaM bADhaM na niSevitavyA ne bhoktavyAH, prakAmagrahaNaM tu vAtAdikSobhanivAraNAya rasA api jAtu grAhyA iti sUcanArtham / kuta evamucyata ityAha-prAyo bAhulyena rasA dRptikarA dhAtUdrekakAriNo narANAmupalakSaNatvAt khyAdInAM ca bhavanti, dRptaM ca naraM bahuvacanaprakramepyekavacanaM jAtitvAt kAmA viSayAH // 548 // CALCOMCAMPCASSACRAC 1 nopabhoktavyAH-iti "gha" pustake /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 samabhidravanti / kamiva ke iva ? ityAha- drumaM yathA khAduphalaM, veti bhinnakrama upamArthazca tataH pakSiNa iva / iha drumopamaH pumAn khAduphalakalpaM dRsatvaM, pakSitulyAH kAmAH // 10 // kiJca - mUlam - jahA davaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uvei / eviMdiaggIva pagAmabhoiNo, na baMbhayArissa hiAya kassai // 11 // vyAkhyA--yathA davAgbhiH pracurendhane vane samArutaH savAyurnopazamaM upaiti evaM davAgbhivat 'iMdiyaggitti' ihendri yazabdena indriyajanito rAga eva gRhyate sa eva dharmadrumadAhakatvAdabhirindriyAbhiH so'pi prakAma bhojino'timAtrAhArasya na brahmacAriNo hitAya kasyacitsusthitasyApi syAt // 11 // anyaca mUlam -- vivittasejAsaNajaMtiANaM, omAsaNANaM damiiMdiANaM / na rAgasattU dharisei cittaM, parAio vAhirivosahehiM // 12 // vyAkhyA - viviktA ruyAdiviyuktA zayyA vasatistasyAmAsanamavasthAnaM tena yaMtritA niyaMtritA viviktazayyAsanayaMtritAsteSAM avamAzanAnAM nyUnabhojanAnAM damitendriyANAM na rAgazatrurddharSayati parAbhavati cittaM, ka iva ? parAjitaH parAbhUto vyAdhiH kuSThAdirivauSadhairgaducyAdibhirdehamiti gamyate // 12 // viviktavasatyabhAve dopamAha dvAtriMza[madhyayanam. gA11-12
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 549 // CREASACREASSAMAR mUlam-jahA birAlAvasahassa mUle, na mUsagANaM vasahI pasatthA / dvAtriMzaemeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // madhyayanam. 18 (32) vyAkhyA-yathA biDAlAvasathasya mArjAragRhasya mUle samIpe na mUSakAnAM vasatiH sthitiH prazastA, avazyaM tatra gA13-14 tadapAyasambhavAt , evameva strINAmupalakSaNAtpaNDakAdInAM ca nilayo nivAsaH strInilayaH tasya madhye na brahmacAriNaH| kSamo yukto nivAsaH, tatra brahmacaryabAdhAsambhavAditi bhAvaH // 13 // viviktavasatAvapi kadAcitstrIsampAte yatkataivyaM tadAha mUlam-na rUvalAvaNNavilAsahAsaM, na jaMpiaM iMgia pehiaM vaa| itthINa cittaMsi nivesaittA, daTuM vavasse samaNe tavassI // 14 // vyAkhyA-na naiva rUpaM susaMsthAnatvaM, lAvaNyaM nayanamanasAmAhlAdako guNaH, vilAsA viziSTanepathyaracanAdayaH hAsaH pratItaH, epAM samAhAraH, na jalpitamulapitaM, 'iMgiatti' iGgitaM aGgabhaGgAdi prekSitaM kaTAkSavIkSitAdi, vA // 549 // samuccaye strINAM sambandhi citte nivezya, aho! sundaramidamiti vikalpato manasi sthApayitvA draSTuM indriyaviSayatAM | netuM vyavasvedadhyavaskhet zramaNaH tapasvI // 14 // kuta evamupadizyate? ityAha
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanam. gA15-16 397-5 ************ mUlam-adasaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANajuggaM, hiaM sayA baMbhacere rayANaM // 15 // vyAkhyA-adarzanaM ca, evo'vadhAraNe, tataH adarzanameva, aprArthanaM cA'nabhilaSaNaM, acintanaM caiva rUpAdyaparibhAvanaM, akIrtanaM ca nAmato guNato vA strIjanasya, AryadhyAnaM dharmAdi tadyogyaM taddhetutvenocitaM AryadhyAnayogyaM, hitaM pathyaM, sadA brahmacarye ratAnAM / tato na strINAM rUpAdi sarAgaM draSTuM vyavasvediti sthitam // 15 // nanu vikArahetau sati ye nirvikArAH syusta eva dhIrAstatkiM viviktazayanAsanatvamiSyate ? ityAzaMkyAha mUlam-kAmaM tu devIhiM vibhUsiAhiM, na cAiA khobhaiuM tiguttaa| tahAvi egaMtahiaMti naccA, vivittabhAvo muNiNaM pasattho // 16 // vyAkhyA-'kAmaM tutti' anumatamevaitat yaddevIbhirapi AstAM mAnuSIbhibhUSitAbhiralaGkRtAbhiH na naiva 'cAiatti' zakitAH kSobhayituM calayituM triguptAH munayaH, tathApi ekAntaM hitamiti jJAtvA viviktabhAvo munInAM prazasto'ntarbhAvitaNigarthatayA prazaMsito jinAdyaiH / ayaM bhAvaH-styAdisaGge prAyo yogino'pi kSubhyanti yepi na kSubhyanti te'pyavarNAdidoSabhAjo bhavantIti viviktatvameva zreyaH // 16 // idameva samarthayituM strINAM duratikramatvamAha ***
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 550/ 15 18 21 24 mUlam - mokkhAbhikaMkhissa'vi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramatthi loe, jahitthio bAlamaNoharAo // 17 // vyAkhyA - mokSAbhikAMkSiNo'pi mAnavasya saMsArabhIrorapi sthitasyApi dharme zrutadharme apizabdazcaiko'pi sarvatra sambadhyate, na naiva etAdRzaM dustaraM duratikramamasti loke yathA striyo vAlAnAM nirvivekAnAM manoharA bAlamanoharA dustarAH // 17 // strIsaGgAtikrame guNamAha mUlam - ee a saMge samaikkamittA, suhuttarA ceva havaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // vyAkhyA - etAMzca strIviSayAn saGgAn sambandhAn samatikramya sukhottarAzcaiva bhavanti zeSA dravyAdisaGgAH, sarvasaGgAnAM rAgarUpatve tulye'pi strIsaGgAnAmevaiteSu prAdhAnyAt dRSTAntamAha-yathA mahAsAgaraM svayambhUramaNamuttIrya nadI bhavetsukhottaraiva 'avi gaMgAsamANatti' gaGgAsamAnApi AstAM kSudranadItyapizabdArthaH // 18 // kiJca - mUlam -- kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, saGghassa logassa sadevagassa / jaM kAiaM mANasiaM ca kiMci, tassaMtagaM gacchai vIarAgo // 19 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 17-19 // 550 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-kAmeSu anugRddhiH satatAbhikAMkSA kAmAnugRddhistatprabhavameva, khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt , duHkhaM sarvasyAdvAtriMzalokasya sadevakasya, yatkAyikaM mAnasikaM ca kiJcidalpamapi, tasyAntamevAntakaM gacchati vItarAgo vigatakAmAnu- madhyayanam. gA20-21 gRddhiH // 19 // nanu kAmAH sukharUpAstatkathaM tatprabhavameva duHkhamucyate ? ucyate__ mUlam-jahA ya kiMpAgaphalA maNoramA, raseNa vapaNeNa ya bhujamANA / te khudae jIvia paccamANA, eovamA kAmaguNA vivAge // 20 // vyAkhyA-yathA ca yathaiva kimpAkaphalAni 'maNoramatti' apergamyatvAnmanoramANyapi rasena varNena ca zabdAdgandhAdinA ca bhujyamAnAni, tAni lokapratItAni 'khuddaetti' ApatvAtkSodayanti vinAzayanti jIvitaM pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAni, etadupamAH kAmaguNA vipAke, vipAkadAruNatAsAmyena tattulyA iti bhAvaH // 20 // evaM kevalasya rAgasyoddharaNopAyamabhidhAya tasyaiva dveSAnvitasya tamAha mUlam-je iMdiANaM visayA maNuNNA, na tesu bhAvaM nisire kyaaii| na yAmaNuNNesu maNaM'pi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // vyAkhyA-ye indriyANAM viSayA manojJAH na teSu bhAvaM abhiprAyaM apegamyatvAt bhAvamapi prakramAdindriyANi
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 551 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 22 SACREACHERRORREARSANGA pravartayituM, kiM punastatpravarttanamityapizabdArthaH, nisRjetkuryAtkadAcit / na ca naivAmanojJeSu mano'pi kuryAdindriyANi pravarttayitumitIhApi gamyaM, aperarthaH prAgvat , samAdhiriha rAgadveSAbhAvarUpastaM kAmayate iti samAdhikAmaH zramaNaH tapasvIti sUtradvAdazakArthaH // 21 // itthaM rAgadveSoddharaNaiSiNo viSayebhya indriyANAM nivarttanamupadiSTaM, atha viSayeSu tatpravarttane rAgadveSAnuddharaNe ca yo doSastaM pratyekamindriyANi manazcAzritya darzayitumaSTasaptatiM sUtrANyAha / tatrApi cakSurAzritya trayodazasUtrANi mUlam-cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu mnnunnnnmaahu| taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo u jo tesu sa vIarAgo // 22 // vyAkhyA-cakSuSo rUpaM gRhyate'neneti grahaNamAkSepakaM vadanti, tataH kimityAha-tadrUpaM rAgahetuM tuH pUttauM manojJamAhuH, tathA tadrUpameva dveSahetumamanojJamAhuH, tatastayozcakSuHpravarttane rAgadveSasambhavAttaduddharaNAzaktilakSaNo doSaH syAditi bhAvaH / AhaivaM na ko'pi sati rUpe vItarAgaH syAdata Aha-samastvaraktadviSTatayA tulyaH punaryastayormanojJetararUpayoH sa vItarAga iva vItarAgaH, upalakSaNatvAdvItadveSazca / ayaM bhAvaH-na tAvattayozcakSuHpravartayet , kathaJcitpravRttau tu sama| tAmevAvalambateti // 22 // nanu yadyevaM tarhi rUpameva rAgadveSajanakaM, na tu cakSustatkiM cakSurnigrahaNeti zaGkApohAyAha // 55 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam -- ruvassa cakkhuM gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassaheuM amaNuNNamAhu // 23 // vyAkhyA - rUpasya cakSurgRhNAtIti grahaNaM grAhakamityarthaH vadanti, tathA cakSuSo rUpaM gRhyate iti grahaNaM grAhyaM vadanti anena rUpacakSuSoranyonyaM grAhmagrAhakabhAvalakSaNaH sambandho darzitastato yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapItyuktaM bhavati ata evAha - rAgassetyAdi - rAgasya hetuM prakramAccakSuH saha manojJena grAhyeNa rUpeNa varttate iti samanojJamAhuH, dveSasya hetuM | amanojJaM manojJarUparahitamADustato yukta eva cakSuSo nigraha iti bhAvaH // 23 // itthaM rAgadveSoddharaNopAyamuktvA tadanuddharaNe doSamAha - mUlam - ruvesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure se jaha vA payaMge, Aloalole samuvei madhuM // 24 vyAkhyA - rUpeSu yo gRddhiM rAgamupaiti tItrAM akAle bhavamAkAlikaM prApnoti sa vinAzaM, rAgAturaH san sa iti lokapratItaH, yathA veti vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva pataGgaH Alokalolo'tisnigdhadIpazikhAdarzana lampaTaH samupaiti mRtyum // 24 // dvAtriMzamadhyayanam. gA23-24
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 552 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA25-26 mUlam-je yAvi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajjhaI se // 25 // vyAkhyA-yazca yastu apibhinnakramo'nyatra yokSyate, dveSaM samupaiti tIna rUpeSviti prakramaH, sa kimityAha|'taMsitti' prAcyasyApizabdasyaha yogAttasminnapi kSaNe sa tuH pUttauM upaiti duHkhaM manaHsantApAdikaM, yadyevaM tarhi rUpa syaiva duHkhahetutvaM, tata eva dveSasambhavAdityAzaMkyAha-duSTaM dAntaM damanaM duntiM duImatvamityarthaH, taca prakramAcakSuSa| stadeva doSo durdAntadopastena svakenAtmIyena janturdehI, na kiJcidalpamapi rUpamaparAdhyati tasya jantoH / yadi 4Ahi rUpameva duHkhahetuH syAttadA vItarAgadveSasyApi duSTarUpanirUpaNe duHkhaM syAnnacaitadasti, tataH khasyaiva doSeNa duHkhamApnoti prANIti bhAvaH // 25 // itthaM rAgadveSayoranarthahetutvamuktaM, idAnIM tu dveSasyApi rAgahetukatvAt sa eva mahAnarthamUlamiti darzayan tasya vizeSAtparityAjyatAM khyApayitumAha mUlam-egaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippai teNa muNI virAgo // 26 // vyAkhyA--ekAntarakto rucire manorame rUpe yaH syAditi zeSaH, atAdRze'nIraze prakramApe sa karoti pradveSa. // 552 //
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanam. gA 27-28 tathA ca duHkhasya sampIDaM saMghAtaM upaiti bAlo mUDhaH, na lipyate tena dveSakRtaduHkhena munirvirAgo rAgarahitaH // 26 // atha rAgasyaiva hiMsAdyAzravahetutvamihaiva taddvArA duHkhajanakatvaM ca sUtrapaTkenAha mUlam-rUvANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai nnegruuve| cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kilihe // 27 // vyAkhyA-rUpaM prastAvAnmanojJamanugacchatIti rUpAnugA sA cAsau AzAca rUpAnugAzA rUpaviSayo'bhilASastadanugataca, pAThAntare [rUvANuvAyANugaetti] rUpANAM prazastAnAM upAyairupArjanahetubhiranugataH upAyAnugatazca prANI 'jIvetti' jIvAMzcarAcarAn prasasthAvarAn hinasti anekarUpAn jAtyAdibhedAdanekavidhAn kAMzcit citrairnAnAvidhairupAyairiti gamyate, tAn carAcarajIvAn paritApayati duHkhayati bAlo'parAMzca pIDayatyekadezaduHkhotpAdanena, AtmArthaguruH svaprayojananiSThaH kliSTo rAgavAdhitaH // 27 // tathA mUlam-rUvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsnniyoge| vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 28 // vyAkhyA-rUpe anupAto'nugamanaM anurAga ityarthaH rUpAnupAtastasmin sati, NaH pUttauM, parigraheNa mUrchAtmakena 12
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ C uttarAdhyayana // 553 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 29 AXEHRSHAYARI hetubhUtena utpAdane upArjane rakSaNaM ca apAyebhyaH sanniyogazca khaparaprayojanaSu samyagvyApAraNaM rakSaNasanniyogaM tasmin 'vaetti' vyaye vinAze viyoge virahe sarvatra surUpavastuna iti gamyate, ka sukhaM ? na kApIti bhAvaH, se tasya rUpAnurAgiNaH / ayaM bhAvaH-surUpakalatra-kari-turaga-vastrAdInAmutpAdanAdyartha teSu teSu klezahetuSUpAyeSu pravarttamAno duHkhamevAnubhavati ruupaanuraagii| pAThAntare vA ["rUvANurAgeNa" iti razyate, tatra rUpAnurAgaNa hetunA yaH parigrahastena zeSa prAgvat ] nanu rUpavatAmutpAdanAdiSu sukhaM mA bhUt, sambhogakAle tu bhAvItyAzaMkyAha-sambhogakAle copabhogaprastAve'pi atRptilAbhe tRptiprAptyabhAve ka sukhamiti sambandhaH / bahuvidharUpadarzane'pi nahi rAgiNAM tRptirasti / yaduktaM"na jAtu kAmaH kAmAnA-mupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivarddhate // 1 // "- tato'dhikAdhikecchayA khidyata eva rAgI, na tu sukhI syAditi bhAvaH // 27 // tatastasyAparAparadoSaparamparAvAptimAha mUlam-rUve atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // vyAkhyA-rUpe atRptaH casya bhinnakramatvAt parigrahe ca viSayamUrchAlakSaNe saktaH sAmAnyenaivAsaktimAn , upasa-1 ktazca gADhamAsaktaH, tataH saktazca pUrvamupasaktazca pazcAt saktopasakto nopaiti tuSTiM, tathA ca atuSTireva dopo'tuSTidoSaH +KASABHARACK // 553 //
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanam. gA 30-31 tena duHkhI yadi mamedamidaM ca rUpavadvastu syAttadA varamityAkAMkSAto'tIvaduHkhavAn san , parasya sambandhi rUpavadvastviti gamyate, lobhAvilo lobhakaluSa Adatte adattaM // 29 // tatazca mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, rUve atittassa pariggahe a|| mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 30 // ___ vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasya lobhaparAjitasya tata evAdattahAriNo rUpe rUpaviSaye yaH parigraho mUrchArUpastasmi|niti yogaH, cassa bhinnakramatvAdatRptasya ca, mAyApradhAnaM 'mosaMti' mRSA'lIkabhASaNaM mAyAmRSA varddhate, kutaH ? ityAha-lobhadoSAt , lubdho hi parakhamAdatte, AdAya ca tadgopanAya mAyayA mRSAM vadati / tadanena lobha eva sarvAzravANAmapi mUlaheturiti sUcitam / rAgaprakramepi ca yadiha lobhAbhidhAnaM tadrAgepi lobhAMzasyaivAtiduSTatAkhyApanA-| rtham / tatrApi ko dopaH ? ityAha-tatrApi mRSAbhASaNepi duHkhAnna vimucyate saH, kintu duHkhabhAjanamevasyAditi bhAvaH | // 30 // duHkhAvimokSameva bhAvayati mUlam-mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 554 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 32 vyAkhyA-'mosassatti' mRSAbhASaNasya pazcAca purastAca prayogakAle ca duHkhI san , tatra pazcAnnahIdaM mayA susaM-| sthApitamuktamiti pazcAttApAt , purastAca kathamayaM surUpasyAdivastukhAmI mayA vaJcanIya iti cintayA, prayogakAle ca kimasau mamAlIkabhASitAM lakSayiSyati na veti kSobhataH / tathA 'duraMtetti' duSTo'ntaH paryantaH iha janmanyanekaviDambanAto'nyabhave ca narakAdiprAptyA yasya sa duranto bhavati janturiti zeSaH / athavA 'mosassatti' moSasya steyasya | iti vyAkhyeyam / evamamunA prakAreNAdattAni samAdadAno rUpe'tRptaH san duHkhitaH syAditizeSaH / kIrazaH san ? ityAha-anizro doSavattayA kasyApyavaSTambhena rahitaH, maithunAvopalakSaNaM caitat // 31 // uktamevArtha nigamayitumAha mUlam-rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 32 // vyAkhyA-rUpAnuraktasya narasya evamanantaroktanItyA kutaH sukhaM bhavet ? kadAcitkiJcidalpamapi, kutaH ? ityAhayatastatra rUpAnurAge upabhogepi klezaduHkhaM atRptilAbhalakSaNabAdhAjanitamasAtaM bhavati / upabhogameva vizinaSTi, nirvarttayati utpAdayati yasyopabhogasya kRte, 'Na' vAkyAlakAre, duHkhaM kRchramAtmana iti gamyate / upabhogArtha hi MASALAAMASOOMCAK // 554 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanamgA33-34 jantuH klizyate tadA sukhaM syAditi, yadi ca tadApi duHkhameva tadA kuto'nyadA sukhaM syAditi bhAvaH // 32 // evaM rAgasyAnarthahetutAmuktvA dveSasyApi tAmatideSTumAha mUlam-emeva rUvammi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 33 // vyAkhyA-evameva yathAnuraktastathaiva rUpe prakramAhuSTe gataH pradveSa upaiti duHkhaughaparamparA uttrottrduHkhsmuuhruupaaH| tathA pradviSTacittaH casya bhinnakramatvAt cinoti ca karma, yat 'se' tasya punarbhavet duHkhaM duHkhaheturvipAke'nubhavakAle | atrAmutra ceti bhAvaH / punaHkhagrahaNamaihikaduHkhApekSamazubhakarmopacayazca hiMsAdyAzravAn vinA na syAdityanena dveSasyApyAzravahetutvamAkSipyate // 33 // evaM rAgadveSAnuddharaNe doSamuktvA taduddharaNe guNamAha mUlam-rUve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // 1 // vyAkhyA-rUpe virakta upalakSaNatvAdadviSTazca manujo vizokaH zokamuktastannibandhanayo rAgadveSayorabhAvAdetenAnantaroktena 'dukkhohaparaMpareNatti' duHkhAnAmoghAH saGghAtAsteSAM paramparA tayA na lipyate na spRzyate bhavamadhyepi saMsti
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 555 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA35-37 15 BACHARLAHABAR chan / dRSTAntamAha-'jaleNa vatti' jaleneva vAzabdasyevAthatvAt , puSkariNIpalAsaM padminIpatraM, jalamadhyepi saditi zeSaH // 34 // itthaM cakSurAzritya trayodaza sUtrANi vyAkhyAtAni, etadanusAreNaiva zeSendriyANAM manasazca trayodaza sUtrANi khakhaviSayAkhyAnapUrva vyAkhyayAni, vizeSastu vakSyate mUlam-soassa saiM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 35 // vyAkhyA-'soassatti' zrotrendriyasya // 35 // mUlam-sadassa soaM gahaNaM vayaMti, soassa sadaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heDaM amaNuNNamAhu // 36 // mUlam-saddesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se vinnaasN| rAgAure hariNamieva muddhe, sadde atitte samuvei manuM // 37 // vyAkhyA-'hariNamieva muddhetti' mRgazabdena sarvopi pazurucyate tato hariNazabdena vizeSyate, hariNazcAsau mRgazca hariNamRgo hariNapazurityarthaH / mugdho hitAhitAnabhijJaH, zabde lubdhakagItAdyAtmake tadAkRSTacittatayA atRptaH san37 KACHARYA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ H8HHAHAH1-9646 mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU ,nA dvAtriMzakiMci saI avarajjhaI se // 38 // egaMtaratto ruiraMsi sadde, atAlise se kuNaI paosaM / madhyayanam. gA38-43 dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 39 // sadANugAsANugae a jIve, carAcare hiNsi'nnegruuve|cittehiN te paritAvei bAle, pIlei attagurU kilitte||40|| vyAkhyA-atra 'carAcare hiMsaitti' vAdyopayogisnAyucarmAdyartha carAn , vaMzamRdaGgakASThAdharthamacarAMzca hinsti||40|| mUlam-sadANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 41 // sadde atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei turhi / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 42 // vyAkhyA-'adattaM' gItagAyakadAsyAdi vINAvaMzAdikaM vA zobhanazabdotpAdakaM vastu Adatte // 42 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, sadde atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 43 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a|
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 556 // duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, sadde atitto duhio aNisso // 44 // sadA- dvAtriMza madhyayanam. Nurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, niva- (32) ttaI jassa kae Na dukkhaM // 45 // emeva sadaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| gA44-50 paduTThacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 46 // sadde viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 47 // 2 // ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAha / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo ajo tesu sa vIarAgo // 48 // gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 49 // // 556 // gaMdhesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaMpAvai se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhamaMte // 50 // AS
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-'osahi' ityAdi-auSadhayo nAgadamanyAdyAkhAsAM gandhe gRddhaH auSadhigandhagRddhaH san 'sappe bilAo vivatti' ihevazabdasya bhinnakramatvAt sarpa iva vilAnniSkrAman , sa yatyantapriyaM tadgandhamupekSitumazakto bilAnniSkrA-18 madhyayanam. || gA51-55 mati, tato gAruDikAdiparavazo duHkhamanubhavatIti // 50 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci gaMdhaM avarajjhaI se // 51 // egaMtaratto ruiraMsi gaMdhe, atAlise se kuNaI .posN| dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 52 // gaMdhANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kilihe|53|| vyAkhyA--atra mUSakamuSkamRganAbhiprabhRtihetave puSpAdihetave ca carAcarAn hinastIti // 53 // mUlam-gaMdhANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 54 // gaMdhe atitto a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuhiM / atuhidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 55 // vyAkhyA-ihAdattaM sugandhitaila-kastUrikA-kusumAdi // 55 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 557|| madhyayanam. (32) gA 56.61 CARRAEASALAM mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, gaMdhe atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 56 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gaMdhe atitto duhio aNisso // 57 // gaMdhA-| Nurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 58 // emeva gaMdhammi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 59 // gaMdhe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNI palAsaM // 60 // 3 // mUlam-jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo ajo tesu sa vIarAgo // 61 // rasassa jibbhaM gahaNaM vayaMti, jibbhAe rasaM gahaNaM vyNti| OSAASAASAASAROS 21 // 557 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanam. gA62-67 ABHAKARAKHARKHAND rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amnnunnnnmaahu||62||rsesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaMpAvai se vinnaasN| rAgAure baDisavibhinnakAe, macche jahA Amisabhogagiddhe // 33 // vyAkhyA-baDisavibhinnakAetti' baDizaM prAntanyastAmiSo lohakIlakastena vibhinno vidAritaH kAyo yasya sa baDizavibhinnakAyaH matsyo yathA AmiSasya mAMsasya bhoge khAdane gRddha AmiSabhogagRddhaH // 63 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duItadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rassaM avarajjhaI se // 64 // egaMtaratto ruire rasaMmi, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 65 // rasANugAsANugae ajIve, carAcare hiNsi'nnegruuve| cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kili // 66 // vyAkhyA-atra carAcarAn bhakSaNopayogino mRgapazumInapakSiprabhRtIna kandamUlaphalAdIMzca hinasti // 66 // mUlam-rasANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsnnioge| vae vioge akahiM suhaM se, saMbhoga
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / / 558 / / 12 21 kAle a atittilAbhe // 67 // rase atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuTThi / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 68 // vyAkhyA - ihAdattaM khaNDakhAdyaphalAdikaM rasavadvastu // 68 // mUlam--taNhAbhibhUassa adattahAriNo, rase atittassa pariggahe a / mAyAmukhaM vaDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 69 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraM / evaM adattANi samAyayaMto, rase atitto duhio aNisso // 70 // rasArattassa narassa evaM katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivataI jassa ka Na dukkhaM // 71 // emeva rassaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / pacito a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 72 // rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 73 // 4 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA68-73 // 558||
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam -kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, dvAtriMzasamo a jo tesu jo vIarAgo // 74 // phAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti, kAyassa phAsaM gahaNaM hai| madhyayanam. gA74-79 vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 75 // phAsassa jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIajalAvasanne, gAhaggahIe mahise va raNe // 76 // vyAkhyA-sIajalAyasannetti' zItajale'vasanno nimagnaH zItajalAvasanno grAhairjalacaravizeSairgRhIto mahipa ivAraNye, vasatau hi kadAcitkenacinmocyetApItyaraNyagrahaNam // 76 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU , na kiMci phAsaM avarajjhaI se // 77 // egaMtaratto ruiraMsi phAse, atAlise se kuNaI : paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 78 // phAsANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kilihe // 79 // Avi dosaM samatApItyaraNyagrahaNam // 76 lAyasanno grAhairjalacaravizeSairgRhIto mAra
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 559 // dvaatriNshmdhyynm| (32) gA80-85 RAE%95455445453 vyAkhyA-atra zubhasparzANAM mRgAdicarmapuSpavastrAdInAM saMgrahe strIsevAdau ca pravarttamAnazcarAcarAn hanti // 79 // mUlam-phAsANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 80 // phAse atitte apariggahe a, sattovasatto na uvei tuttiN| atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 81 // vyAkhyA-ihAdattaM zubhasparza vastratUlikAdi // 81 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, phAse atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vaDvai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccAI se // 82 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle aduhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, phAse atitto duhio aNisso // 83 // phAsANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivattae jassa kae Na dukkhaM // 8 // emeva phAsaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 85 // phAse virattomaNuo // 559 //
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** dvAtriMzamadhyayanam. gA86-88 * * visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 86 // 5 // maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosa heuM amaNuNNamAhu, samoa jo tesu sa vIarAgo // 87 // . vyAkhyA-manasazcetaso bhAvo'bhiprAyaH smaraNAdigocarastaM grahaNaM grAhyaM vadanti, cakSurAdIndriyAviSayatvAttasya, |taM bhAvaM manojJaM manojJarUpAdiviSayaM rAgahetumAhuH, taM amanojJaM amanojJarUpAdivipayaM dveSahetumAhuH, samazca yastayormanojJAmanojJarUpAdiviSayAbhiprAyayoH sa vItarAgaH / evamuttaragranthopi bhAvaviSayarUpAdyapekSayA vyaakhyyH| yadvA khanakAmadazAdiSu bhAvopanIto rUpAdiviSayopi bhAva uktaH sa manaso grAhyaH, khanakAmadazAdiSu hi manasaH eva kevalasya vyApAra iti / yadi vA'bhISTAnAmArogyadhanakhajanaparijananandanarAjyAdInAmaniSTAnAM ca rogariputaskaradAridrayAdInAM saMyogaviyogopAyacintanarUpo bhAva iha prAyaH, sa cAbhISTavastuviSayo manojJastaditaragocaraH punaramanojJa iti // 87 // mUlam-bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNassa bhAvaM gahaNaM vyNti|raagss heuM samaNuNNamAhu, dosassa ** *** * *
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 56 // 15 heuM amaNuNNamAha // 88 // bhAvesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se vinnaasN|| dvAtriMza madhyayanam. rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahieva nAge // 89 // (32) vyAkhyA-'kareNu' ityAdi-kareNyA kariNyA mArgeNa nijapathenApahRta AkRSTaH kareNumArgApahRto nAga iva|8| gA89-91 hastIva, sa hi madonmattopi sannikRSTAM kariNIM dRSTvA tatsaGgamotsukastanmArgAnugAmitayA nRpAdyairgRhyate, tato yuddhAdau vinAzamAnotIti / nanu cakSurAdIndriyavazAdeva gajasya pravRttiriti kathamasyeha dRSTAntatvaM ? ucyate-satyametat paraM manaHprAdhAnyavivakSayAtvetadapi jJeyam / yadivA tathAvidhakAmadazAyAM cakSurAdIndriyavyApArAbhAvepi manasaH pravR-3 ttiriti na doSaH // 89 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci bhAvaM avarajjhaI se // 90 // egaMtaratto ruiraMsi bhAve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 91 // vyAkhyA-'atAlisetti' atAdRze'nIze bhAve bhAvaviSaye vastuni sa karoti pradveSa, kAyaM mamAdhunA stutipathamAgata ityAdikam // 91 //
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMAP mUlam-bhAvANugAsANugae ajIve, carAcare hiMsaiNegarUve / dvAtriMzacittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kiliTre // 92 // madhyayanam. gA92-95 vyAkhyA-bhAvAnugAzAnugato rUpAdigocarAbhiprAyAnukUlAbhikAMkSAvivazo'bhISTAniSTArjanavidhvaMsaviSayabhAvAnukUlecchAparavazo vA, yadvA mamodvegAdirbhAva upazAmyatu pramodAdizcotpadyatAmiti bhAvAnugAzAnugato homAdikaM kurvan jIvAMzcarAcarAn hinasti anekarUpAn / dRzyante hi svAbhiprAyasiddhaye carAcarahiMsAyAM pravarttamAnA aneke jIvAH // 92 // mUlam-bhAvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 93 // bhAve atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei hai tudi / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 94 // vyAkhyA-adattamapi prAyaH khAbhiprAyasiddhaye gRhNAtItyevamuktam // 94 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 95 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a 4%AAAAAAACAX
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 56 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 96 ACASS45545C%CE duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, bhAve atitto duhio aNisso // 96 // bhAvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattae jassa kae Na dukkhaM // 97 // emeva bhAvaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 98 // vyAkhyA-bhAve'nabhISTasmaraNAdyAtmake'niSTavastugocare vA gataH pradveSa, vismaratu mamAsya nAmApItyAdikam // 19 // mUlam-bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 99 // 6 // vyAkhyA-bhAve iSTAniSTasmaraNAtmake ramyAramyavastugocare vA arakto'dviSTazceti aSTasaptati sUtrAvayavArthaH // 19 // uktamevArtha saMkSepeNAha mUlam-eviMdiyatthA ya maNassa atthA, dukkhassa heU maNuassa rAgiNo / te ceva thopi kayAi dukkhaM, na vIarAgassa kariti kiMci // 100 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa indriyArthA rUpAdayaH, casya bhinnakramatvAt manaso'rthAzca smaraNAdayaH, upalakSaNatvAt 1554456 // 56 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMza EASRA gA 101 indriyamanAMsi ca duHkhasya hetavo bhavantIti gamyate, manujasya rAgiNaH upalakSaNatvAt dveSiNazca / te caivendriyamanorthAH stokamapi kadAcit duHkhaM na vItarAgasya vItarAgadveSasya kurvanti kiJcinmAnasaM zArIraM veti sUtrArthaH // 10 // nanu na kazcit kAmabhogeSu satsu vItarAgaH sambhavati tatkathamasya duHkhAbhAvaH ? ucyate mUlam-na kAmabhogA samayaM uviMti, na yAvi bhogA vigaI uviti / je tappaosI a pariggahI a, so tesu mohA vigaI uvei // 101 // ___ vyAkhyA-na kAmabhogAH samatAM rAgadveSAbhAvarUpA prati hetutvamiti zeSaH upayAnti gacchanti, teSAM samatA-13 hetutve hi na kopi rAgadveSavAn syAt / na cApi bhogAH kAmabhopA vikRtiM krodhAdirUpAM prati hetutvamupayAnti, | teSAmeva hi kevalAnAM vikRtihetutve na kopi rAgadveSahInaH syAt / ko'nayostarhi heturityAha-yastatpradveSI ca teSu viSayeSu pradveSavAn parigrahI ca parigrahabuddhimAMsteSveva rAgItyarthaH, sa teSu mohAdrAgadveSarUpamohanIyAdvikRtimupaiti / rAgadveSarahitastu samatAmiti bhAvaH // 101 // kiM rUpAM vikRtimupaitItyAhamUlam-kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM duguMchaM araiM raiM ca / hAsaM bhayaM soga pumitthiveaM| E4%ARE
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 56 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 102104 napuMsaveaM vivihe a bhAve // 102 // AvajaI evamaNegarUve, evaMvihe kAmaguNesu stto| anne a eappabhave visese, kAruNNadINe hirime vaisse // 103 // vyAkhyA-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM jugupsAM aratiM asvAsthyaM ratiM viSayAsaktiM hAsaM bhayaM zokaM puMstrIvedamiti samAhAranirdezaH tatra puMvedaM strIvAJchArUpaM strIvedaM puruSAbhilASalakSaNaM napuMsakavedamubhayecchAtmakaM vividhAMzca bhAvAn harpaviSAdAdIn / 'AvajaI' ityAdi-Apadyate prApnoti evamamunA rAgadveSavattArUpeNa prakAreNa anekarUpAn bahubhedAn anantAnubandhyAdibhedena tAratamyabhedena ca evaMvidhAnuktarUpAn vikArAniti zeSaH, kAmaguNeSu zabdAdiSu sakto raktaH upalakSaNatvAt dviSTazca / anyAMzca etatprabhavAn krodhAdijanitAn vizeSAn paritApadurgatipAtAdIn Apadyate iti yogaH / kIdRzaH sannityAha-'kAruNNadINetti' kAruNyAspadIbhUto dInaH kAruNyadInaH atyantadIna ityarthaH, hImAn lajjAvAn kopAdyApanno hi prItivinAzAdikaM doSamihaivAnubhavan paratra ca tadvipAkamatikaTukaM cintayan prayAti dainyaM lajjAM ca bhajate / tathA 'vaissetti' dveSyastattaddopaduSTatvAt sarvasyApyaprItibhAjanamiti // 102 // 103 // bhUyopi rAgasya prakArAntareNoddharaNopAyaM tadviparyaye doSaM cAha mUlam-kappaM na iccheja sahAyaliccha, pacchANutAveNa tavappabhAvaM / evaM viAre amiappayAre, AvajaI iMdiyacoravasse // 104 // ca evaMvidhAnAdhAdijanitAn vidInaH kAruNyadA // 562 //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanam. gA 105 PANCHAOSAROKAR vyAkhyA-kalpate vaiyAvRttyAdikAryAya samartho bhavatIti kalpo yogyastamapergamyatvAt kalpamapi kiM punarakalpaM ziSyAdikaM necchetsahAyalipsurmamAyaM vizrAmaNAdisAhAyyaM kariSyatItyabhilASukaH san , tathA pazcAditi batAGgIkArAduttarakAlaM anutApaH kimetAvatkaSTaM mayAGgIkRtamiti cintArUpaH pazcAdanutApastena hetunA upalakSaNatvAt anyathA vA / tapaH prabhAvamihaivAmapauMpadhyAdilabdhiprArthanena paratra bhogAdi nidAnavidhA necchediti prakramaH / kimevaM nivAryate ? ityAha-evamamunA prakAreNa vikArAn doSAnamitaprakArAn Apadyate, indriyANi caurA iva dharmaghanApaharaNAdindriyacaurAstadvazyaH / uktavizeSaNaviziSTasya hi kalpatapaHprabhAvavAJchAdinAvazyamindriyavazatA syAditi, evaM |ca avato'yamAzayaH-tadanugrahabuddhyA ziSyaM saMghAdikAryAya tapaHprabhAvaM ca vAJchato pi na dopaH / etena ca rAgasya hetudvayatyAgarUpa uddharaNopAya uktaH, evamanyepi rAgahetavo heyAH / tataH siddhaM rAgasyoddharaNopAyAnAM tadviparyaye ca doSANAM kathanamiti // 104 // uktamevArtha samarthayituM vikArebhyo doSAntarotpattimAha mUlam-tao se jAyaMti paoaNAiM, nimmajiuM mohamahaNNavami / suhesiNo dukkhaviNoaNaTTA, tappaccayaM ujjamae a rAgI // 105 // vyAkhyA-tato vikArApatteH pazcAt 'se' tasya jAyante prayojanAni viSayasevAhiMsAdIni 'nimmajiuMti' nima
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana jayituM prakramAt tameva jantuM mohamahArNave, yaiH prayojanohAbdhau nimagna iva jantuH kriyate tAdRzAnItyarthaH, sa| dvaatriNsh563|| yutpannavikAratayA mUDha eva syAt , viSayasevAdyaizca prayojanaratyartha muhyatIti bhAvaH / kIrazasya sato'sya kimartha tAni madhyayanam. prayojanAni syurityAha-sukhaiSiNaH zarmAbhilASiNo duHkhavinodanArtha sukhaiSI san duHkhakSayArthameva hi viSayasevAdI |gA 106 pravartate ityevamuktaM / kadAcit kAryotpattAvapi tatrAyamudAsInopi syAdityAha-tatpratyayamuktaprayojananimittaM udya-|| |cchatyeva, ko'rthaH ? tatpravRttAdutsahate eva rAgI upalakSaNatvAt dveSI ca san , rAgadveSayoreve sakalAnarthahetutvAt // 105 // kuto rAgadveSayorevAnarthahetutvamityAha mUlam-virajamANassa ya iMdiatthA, saddAiyA tAvaiappayArA / na tassa sabevi maNuNNayaM vA, nivattayaMtI amaNuNNayaM vA // 106 // vyAkhyA-virajyamAnasya upalakSaNatvAt adviSatazca caH punararthe tato virajyamAnasyAdviSatazca punarindriyArthAH, tAvanta iti yAvanto loke pratItAstAvantaH prakArAH kharamadhurAdyA bhedA yeSAM te tAvatprakArA bahubhedA ityarthaH, na // 56 // tasya martyasya sarvepi manojJatAM vA nirvarttayanti janayanti amanojJatAM vA kintu rAgadveSavata eva, kharUpeNa hi rUpAdidayo nAtmano manojJatAmamanojJatAM vA kartuM kSamAH kintu raktetarapratipattRRNAmAzayavazAdeva / yaduktamanyairapi-"pari KAKARAXXXXRASA
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzamadhyayanamgA 107108 nATakAmukazunA-mekasyAM pramadAtanau / kuNa kAminI bhakSya-miti tisro vikalpanAH // 1 // " tato vItarAgadvepasya naivAmI manojJatAmamanojJatAM vA kuryuriti, tadabhAve ca viSayasevAkozadAnAdiprayojanAnutpatte vAnarthotpattiH syAditi sUtrapaTkArthaH // 106 // tadevaM rAgadveSayostadupAdAnahetormohasya coddharaNopAyAnuktvopasaMhAramAha mUlam-evaM sasaMkappavikappaNAsu, saMjAyae samayamuvaTriassa / atthe a saMkappayao tao se, pahIae kAmaguNesu taNhA // 107 // vyAkhyA-evamuktanItyA khasyAtmanaH saGkalpA rAgadveSamoharUpA adhyavasAyAsteSAM vikalpanAH sakaladoSamUlatvAdiparibhAvanAH khasaGkalpavikalpanAstAsu upasthitasyodyatasya saAyate samatA mAdhyasthyamitiyogaH / aAzcendriyArthAn rUpAdIn saGkalpayatazcintayato yathA naite karmabandhahetavaH kintu rAgAdaya eveti / yadvA arthAn jIvAdIn | casya bhinnakramatvAt saGkalpayatazca zubhadhyAnaviSayatayAdhyavasyataH, tataH iti samatAyAH 'se' tasya sAdhoH prahIyate kAmaguNeSu tRSNAbhilApaH // 107 // tataH sa kiM karotItyAha mUlam-sa vIarAgo kayasabakicco, khavei nANAvaraNaM khaNaNaM / taheva jaM dasaNamAvarei, jaM catarAyaM pakarei kammaM // 108 //
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 564 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 109 vyAkhyA-sa prahINatRSNo vItarAgo bhavati, tRSNA hi lobhastatkSaye ca kSINamohatvAvAptiriti, tathA kRtasarvakRtya iva kRtasarvakRtyaH prAptaprAyatvAdanena mukteH kSapayati jJAnAvaraNaM kSaNena, tathaiva yat darzanamAvRNoti tat darzanAvaraNamityarthaH, yaccAntarAyaM dAnAdiviSayaM vighnaM prakaroti karmAntarAyAkhyamityarthaH // 108 // yatkSayA ca kaM guNamavApnotItyAha mUlam-satvaM tao jANai pAsaI a, amohaNe hoi niraMtarAe / - aNAsave jhANasamAhijutte, Aukkhae mokkhamuvei suddhe // 109 // vyAkhyA-sarva tato jJAnAvaraNIyAdikSayAjAnAti vizeSarUpatvenAvagacchati, pazyati ca sAmAnyarUpatayA, tathA|'mohano moharahito bhavati, tathA nirantarAyaH, anAzravaH karmabandhaheturahitaH, dhyAnaM zukladhyAnaM tena samAdhiH paramakhAsthyaM dhyAnasamAdhistena yukto dhyAnasamAdhiyuktaH, AyuSaH upalakSaNatvAt nAmagotravedyAnAM ca kSayaH AyuH kSayastasmin sati mokSamupaiti zuddho vigatakarmamala iti sUtratrayArthaH // 109 // mokSagatazca yAdRzaH syAttadAha mUlam-so tassa savassa duhassa mukko, jaM bAhaI sayayaM jNtumeaN| dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi accaMtasuhI kayatthI // 110 // // 564 // 24
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-sa mokSaM prAptaH tasmAjAtijarAmaraNAdirUpatvena proktAt sarvasmAt duHkhAt-sarvatra suvyatyayena SaSThI, dvAtriMzamuktaH pRthagbhUto yatkIdRzamityAha-yahuHkhaM bAdhate satataM jantumenaM pratyakSaM, dIrghANi sthititaHprakramAt karmANi tAnyA madhyayanam. dagA 111 mayA iva vividhavAdhAvidhAyitayA dIrghAmayAstebhyo vipramukto dIrghAmayavipramuktaH, ata eva prazastaH prazaMsAhaH 'to' iti-tato dIrghAmayavipramokSAt bhavatyatyantasukhI tata eva ca kRtArtha iti sUtrArthaH // 11 // adhyayanArthIpasaMhAramAha mUlam-aNAikAlappabhavassa eso, savassa dukkhassa pmokkhmggo| viAhio jaM samuvecca sattA, kameNa accaMtasuhI havaMtitti bemi // 111 // vyAkhyA-anAdikAlaprabhavasya eSo'nantaroktaH sarvasya duHkhasya pramokSamArgaH pramokSopAyo vyAkhyAto'yaM samupetya samyakpratipadya sattvAHkrameNottarottaraguNAvAptirUpeNa atyantasukhino bhavantIti suutraarthH||11|| iti bravImIti prAgvat ALKARNAACR-RE / iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAtriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 32 // ExEKEXEKACHOKACHEREXITIKAKKARXXXSEXKICKAAREKKER
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ " sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM vande sadguNalabdhaye // 1 // " dvAtriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 32 // " vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** * * // atha trayastriMzamadhyayanam // mAtrayaviMza madhyayanam. |gA 1-2 ||AUM|| uktaM dvAtriMzamadhyayana, atha karmaprakRtisaMzaM trayastriMzamArabhyate / asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane pramAdasthAnAnyuktAni, taizca karma badhyate iti sambandhamAdamAdisUtrammUlam-aTTha kammAI vocchAmi, ANupurvi jahakkama / jehiM baddho ayaM jIvo, saMsAre pariattai // 1 // ___ vyAkhyA-aSTa kriyante mithyAtvAviratyAdihetubhirjIveneti karmANi vakSyAmi, AnupUrvyA paripATyA / iyaM ca pazcAnupUrvyAdirapi syAdityAha-yathAkrama kramAnatikrameNa / yairbaddhaH zliSTo'yaM pratiprANikhasaMvedanapratyakSo jIvaH |saMsAre parivarttate, aparAparaparyAyAnanubhavan bhrAmyatIti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAhamUlam-nANassAvaraNija, saNAvaraNaM tahA / veaNijjaM tahA mohaM, AukammaM taheva ya // 2 // ___ vyAkhyA-jJAnasya vizeSAvabodharUpa Aviyate sadapyAcchAdyate'nena ghanenArka ivetyAvaraNIyam / darzanaM sAmA-2 nyAvabodhastadAbriyate'nena pratIhAreNa nRpadarzanamiveti darzanAvaraNam / tathA vedyate sukhaduHkhatayA'nubhUyate lihyamA|namadhuliptAsidhArAvaditi vedanIyam / tathA mohayati jAnAnamapi madyavadvicittatAjananeneti mohastam / AyAti * ** *
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 566 // trayastriMza4 madhyayanam. gA3-6 durgaterniSkramitukAmasyApi jantornigaDavat prativandhakatAmityAyustadeva karma AyuSkarma tathaiva ca // 2 // mUlam-nAmakammaM ca gottaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameAI kammAI, aheva u samAsao // 3 // _ vyAkhyA-namayati gatyAdivividhabhAvAnubhavaM prati jIvaM pravaNayati citrakara iva gajAzcAdibhAvaM prati rekhAkAramiti nAmakarma / gIyate zabdyate uccAvacaiH zabdaiH kulAlAt mRgavyamiva jIvo yasmAditi gotram / antarA dAtRgrAhakayormadhye bhANDArikavadvighnahetutvenAyate gacchatItyantarAyam / karmeti sarvatra sambadhyate, evamamunA prakAreNa etAni karmANyaSTaiva, tuH pUrtI, samAsataH saMkSepato vistaratastu yAvanto jIvAstAnyapi tAvantItyanantAnyeveti bhAvaH // 3 // evaM karmaNo mUlaprakRtIH procyottaraprakRtIrAhamUlam-nANAvaraNaM paMcavihaM, suaM aabhinnibohiaN| ohinANaM taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // __ vyAkhyA-jJAnAvaraNaM paJcavidhaM, taca kathaM paJcavidhamityAzaGkAyAmAvAryabhedAdevAtra AvaraNasya bheda ityAzayenAvAryasya jJAnasyaiva bhedAnAha-suaM' ityaadi-||4|| mUlam -nidA taheva payalA, nidAnidA ya payalapayalA ya / tatto a thINagiddhI u, paMcamA hoi nAyavA // 5 // cakkhumacakkhuohissa, dasaNe kevale a AvaraNe / evaM tu navavigappaM nAyavaM dasaNAvaraNaM // 6 // // 566 //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAMACHAR vyAkhyA-nidrAdInAM kharUpaM tvevam-"suhapaDibohA niddA 1 nihAniddA ya dukkhapaDibohA 2 / payalA Thio-II trayastriMzavaviTThassa 3 payalapayalA u caMkamao 4 // 1 // diNaciMtiatthakaraNI, thINaddhI addhacakkiaddhabalatti 5 // " idaM nidrApaJcakam // 5 // 'cakkhumacakkhuohissatti' makAro'lAkSaNikaH, cakSuzcAcakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhIti gA 7 samAhArastasya, darzane iti darzanazabdaH pratyekaM yojyaH, tatazcakSurdarzane cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNe / aca(c)SIti natraH paryudAsatvAcakSuHsahazAni zeSendriyamanAMsi taddarzane teSAM khakhaviSayasAmAnyAvabodhe / avadhidarzane avadhinA rUpidravyANAM sAmAnyagrahaNe / 'kevale atti' kevaladarzane ca sarvadravyaparyAyANAM sAmAnyajJAne AvaraNaM / etacca cakSurdarza-| nAdiviSayatvAccaturvidhamata evAha-evamityanena nidrApaJcavidhatvacakSurdarzanAvaraNAdicaturvidhatvalakSaNena prakAreNa tuH pUrtI navavikalpaM navabhedaM jJAtavyaM darzanAvaraNam // 6 // mUlam-veaNiaMpi aduvihaM, sAyamasAyaM ca aahiaN| sAyassa u bahU bheA, emevaasaayssvi||7|| ___ vyAkhyA-vedanIyamapi dvividhaM, sAtaM sukhaM zArIraM mAnasaM ca, ihopacArAttannimittaM karmApyevamuktaM, asAtaM ca tadviparItaM / 'sAyassa utti' sAtasyApi bahavo bhedAH, na kevalaM jJAnadarzanAvaraNayorityapizabdArthaH, bahubhedatvaM cAsya taddhetUnAmanukampAdInAM bahutvAt / evameveti-bahava eva bhedA asAtasyApi, duHkhazokAdInAM taddhetUnAmapi bahutvAdeveti bhAvaH // 7 //
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / .567 // trayAstriMzamadhyayanam. gA8-10 mUlam-mohaNijapi duvihaM, dasaNe caraNe tahA / dasaNe tivihaM vuttaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // vyAkhyA-mohanIyamapi dvividhaM vedanIyavat , dvaividhyamevAha-darzane tattvarucirUpe, caraNe cAritre, tato darzanamAhanIyaM cAritramohanIyaM cetyarthaH / tatra darzane darzanaviSayaM mohanIyaM trividhaM uktaM, caraNe caraNaviSayaM dvividhaM bhavet ||8||drshnmohniiytraividhymaahmuulm-smmttN ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eAo tiNNi payaDIo, mohaNijassa desaNe ___ vyAkhyA-samyaktvaM zuddhadalikarUpaM yadudayepi tatvaruciH syAt 1 / 'ceva' pUttau, mithyAbhAvo mithyAtvamazuddhadalikarUpaM yato'tattveSu tattvabuddhirjAyate 2 / samyagmithyAtvaM zuddhAzuddhadalikarUpaM yato jantorubhayakhabhAvatvaM syAt 3 / iha samyaktvAdyA jIvadharmAstaddhetutvAca dalikAnAmapi tadyapadezaH / etAstisraH prakRtayo mohanIyasya darzane darzanaviSayasya // 9 // mUlam-carittamohaNaM kamma, duvihaM tu viaahiaN| kasAyaveaNijjaM tu, nokasAyaM taheva ya // 10 // vyAkhyA-caritre muhyatyaneneti caritramohanaM karma, yena jAnannapi cAritraphalAdi na tat pratipadyate, tattu dvividhaM vyAkhyAtaM / dvaividhyamevAha-kapAyAH krodhAdyAstadrUpeNa vedyate'nubhUyate yattatkaSAyavedanIyaM, caH samuccaye, nokaSAya // 567 //
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayAkheMzamadhyayanam. gA11-13 miti prakramAnokaSAyavedanIyaM / tatra nokapAyAH kaSAyasahacAriNo hAsyAdayastadrUpeNa yadvadyate / tathaiva ceti samu-| caye // 10 // anayorbhedAnAhamUlam-solasaviha bheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // ___ vyAkhyA-'solasavihatti' SoDazavidhaM bhedena karma tu punaH kapAyajaM "jaM veai taM baMdhaitti" vacanAt kaSAya| vedanIyamityarthaH, SoDazabhedatvaM cAsya krodhAdInAM caturNAmapi pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAna [pratyAkhyAnAvaraNa] saMjvalanabhedAccaturvidhatvAt / 'sattavihatti' saptavidhaM navavidhaM vA karma nokaSAyajaM nokaSAyavedanIyamityarthaH, tatra saptavidhaM hAsyAdiSaTkaM hAsyaratyaratibhayazokajugupsArUpaM vedazca sAmAnyavivakSayA eka eveti / |navavidhaM tu tadeva SaTkaM vedatrayasahitamiti // 11 // mUlam-neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taheva ya / devAuaM cautthaM tu, AukammaM cauvihaM // 12 // vyAkhyA-'neraiatirikkhAuMti' AyuHzabdasya pratyekaM yogAnnairayikAyustiryagAyuH, zeSa vyaktam // 12 // mUlam nAmakammaM tu duvihaM, suhaM asuhaM ca aahiaN| suhassa ya bahU bheyA, emeva asuhassavi // 13 // vyAkhyA-nAmakarma dvividhaM, kathamityAha-zubhamazubhaM ca AkhyAtaM, zubhasya bahavo medA evamevAzubhasyApi /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 56 // trayastriMza gA 14 tatrottarabhedaiH zubhanAmno'nantabhedatvepi madhyamavivakSayA saptatriMzadbhedA yathA-nara 1 devagatI 2 paJcendriyajAtiH 3| zarIrapaJcakaM 8 AdyazarIratrayasyAGgopAGgatrayaM 11 prazastaM varNAdicatuSkaM 15 prathamaM saMsthAnaM 16 saMhananaM ca 17|| manuSya 18 devAnupUyauM 19 agurulaghu 20 parAghAtaM 21 ucchAsaM 22 Atapo 23 dyotI 24 prazastavihAyogatiH 25 trasa 26 bAdara 27 paryApta 28 pratyeka 29 sthira 30 zubha 31 subhaga 32 sukharA 33 deya 34 yazAMsi 35 nirmANaM 36 tIrthakaranAma 37 ceti / etAzca zubhAnubhAvatvAcchubhAH / tathA azubhanAmnopi madhyamavivakSayA catustriMzadbhedAstathAhi-naraka 1 tiryaggatI 2 ekendriyAdijAticatuSkaM 6 prathamavarjAni saMhanAni paJca 11 saMsthAnAnyapi prathamavarjAni paJcaiva 16 aprazastaM varNAdicatuSkaM 20 naraka 21 tiryagAnupUvyau~ 22 upaghAtaH 23 aprazastavihAyogatiH 24 trasadazakaviparyastaM sthAvaradazakaM 34 / etAni cAzubhAnAM nArakatvAdInA hetutvAdazubhAni / atra bandhanasaMghAtanAni zarIrebhyo varNAdyavAntarabhedAzca varNAdibhyaH pRthag na vivakSyante iti noktasaMkhyAvirodhaH // mUlam -goakammaM duvihaM, uccaM nIaM ca AhiaM / uccaM aTTavihaM hoi, evaM nIaMpi aahiaN||14|| ____ vyAkhyA-gotrakarma dvividhaM, ucamikSvAkuvaMzAdivyapadezahetu, nIcaM tadviparItamAkhyAtaM / tatrocamuccairgotramaSTa-| vidhaM bhavati, evamaSTavidhaM nIcamapyAkhyAtaM / aSTavidhatvaM cAnayobandhahetUnAmaSTavidhatvAt / aSTau hi jAtimadAbhAvAdaya uccairgotrasya bandhahetavaH, tAvanta eva ca jAtimadAdayo nIcairgotrasyeti // 14 // // 568 //
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam -- dANe lAbhe a bhoge a, uvabhoge vIrie thaa| paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viAhiaM // 15 // vyAkhyA - dAne deyavastuvitaraNarUpe, lAbhe ca prArthitavastuprAptirUpe, bhoge ca sakRdupabhogyapuSpAdiviSaye, upabhoge punaH punarupabhogya gRhakhyAdiviSaye, vIrye parAkrame tathA / antarAyamiti prakramaH, tatazca viSayabhedAt paJcavidhamantarAyaM samAsena vyAkhyAtaM / tatra dAnAntarAyaM samAsena yena sati pAtre deye ca vastuni jAnantopi dAnaphalaM tatra pravRttirna syAt 1 / lAbhAntarAyaM tu yena bhavyepi dAtari yAjvAdakSepi yAcake lAbho na syAt 2 / bhogAntarAyaM tu yena sampadyamAneSyAhAramAlyAdau bhoktuM na zaknoti 3 / upabhogAntarAyaM tu yena sadapi vastrAGganAdi nopabhoktuM prabhavati 4 / vIryAntarAyaM tu yato nIrogo vayaHsthopi tRNakunIkaraNepi na kSamate 5 / iti sUtracaturdazakArthaH // 15 // evaM prakRtayo'bhihitAH, sampratyetannigamanAyottaragranthasambandhAya cAha-- mUlam - eAo mUlappayaDIo, uttarAo a aahiaa| paesaggaM khettakAle a, bhAvaM cAduttaraM suNa 16 vyAkhyA - etA mUlaprakRtaya uttarAceti uttaraprakRtayazca AkhyAtAH / pradezAH paramANavasteSAmatraM parimANaM pradezAnaM, 'khettakAle atti' kSetrakAlau ca bhAvaM cAnubhAgalakSaNaM karmaNaH paryAyaM catuHsthAnikAdirasamityarthaH, ata uttaramiti ataH prakRtyabhidhAnAdUrddha zRNu kathayato mameti zeSaH // 16 // tatrAdau pradezApramAha trayastriMzamadhyayanam. gA 15-16
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 569 // |trayakhiMzamadhyayanam, gA 17-18 CAMERASACHALIS mUlam-savesiM ceva kammANaM, paesaggamaNaMtagaM / gaMThiasattAIaM, aMto siddhANa aahiaN||17|| | vyAkhyA-sarveSAM caH pRttau evo'pizabdArthaH, tataH sarveSAmapi karmaNAM pradezAgraM paramANuparimANaM anantamevAnantakaM / taccAnantakaM granthikasattvA ye pranthidezaM gatvApi taM bhittvA na kadAcidupari gantAraste cAbhavyA evAtra gRhyante, tAnatItaM tebhyo'nantaguNatvenAtikrAntaM granthikasattvAtItaM / tathA antarmadhye siddhAnAmAkhyAtaM, siddhebhyo hi karmaparamANavo'nantabhAge eva syuH / ekasya jIvasya ekasamayagrAhyakarmaparamANvapekSaM caitat , anyathA hi sarvajIvebhyopyanantAnantaguNatvAtsarvakarmaparamANUnAM kathamidamupapadyateti // 17 // kSetramAhamUlam-savvajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / savesuvi paesesu, savaM saveNa bajjhagaM // 18 // vyAkhyA-sarvajIvAnAM karma jJAnAvaraNAdi, tuH pUttauM, saMgrahe saMgrahakriyAyAM yogyaM syAditi zeSaH, yadvA sarvajIvAH 'Na' iti vAkyAlaGkAre, karma 'saMgahetti' saMgRhNanti / kIdRzaM sadityAha-'chaddisAgayaMti' SaNNAM dizAM samAhAraH SadizaM tatra gataM sthitaM paDUdizagataM, etaca dvIndriyAdInAzritya niyamena vyAkhyeyaM, ekendriyANAmanyathApi sambhavAt / yadAgamaH-"egeMdie NaM bhaMte ! teAkammapoggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM jAva chahirsi karei ? goyamA ! sia tidisiM sia caudisiM sia paMcadirsi sia chaddisiM karei / beiMdia-teiMdia-cauridia MOSAMICROSONACOM // 569 //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiA niamA chahisiti / " taca saMgRhItaM sat kena saha kiyat kathaM vA baddhaM syAdityAha-savesavi paese- trayastriMza. satti sarvairapi pradezairAtmasambandhibhiH sarva jJAnAvaraNAdi, natvanyataradekameva, sarveNeti gamyatvAta prakRtisthityAdinAmadhyayanam. prakAreNa / baddhaM kSIreNodakavadAtmapradezaiH zliSTaM tadeva baddhakam // 18 // kAlamAha gA19-21 mUlam-udahisarisanAmANaM, tIsaI koddikoddio| ukkosiA ThiI hoI, aMtomuhattaM jahapiNaA19 AvaraNijANa duNDaMpi, veaNije taheva ya / aMtarAe a kammami, ThiI esA viAhiA 20 vyAkhyA-udadhinA sadRzaM nAma yeSAM tAni udadhisadRzanAmAni sAgaropamANItyarthaH, teSAM triMzatkoTAkoTyaH 'ukkosiatti' utkRSTA bhavati sthitiH, antarmuhUrta jaghanyaiva jaghanyakA // 19 // keSAmityAha-'AvaraNijANatti' AvaraNayonidarzanaviSayayordvayorapi, vedanIye tathaiva ca, antarAye ca karmaNi sthitireSA vyAkhyAtA / kiJceha veda-31 nIyasyApi jaghanyA sthitirantarmuhUrttamAnaivoktA'nyatra tu dvAdazamuhUrttamAnA sA sakaSAyasyocyate / yaduktaM-"motuM | akasAyaThiI, bAramuhuttA jahanna veaNietti" / akapAyasya tu samayadvayarUpA sAtavedyasya sthitirihaivoktA, tadatra tattvaM tattvavido vidantIti // 20 // 12 8 mUlam udahisarisanAmANaM, sattari koddikoddio|mohnnijss ukkosA, aMtomuhattaM jahaNNiA 21 HARKHAHA RY
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 570 // |trayastriMzamadhyayanam. (33) gA22-25 tettIsasAgarovama, ukkoseNa viaahiaa|tthiii u Aukammassa, aMtomuhattaM jahaNiA 22 udahisarisanAmANaM, vIsaI koddikoddio|naamgottaann ukkosA, ahamuhattA jahaNiA 23 vyAkhyA spaSTAni // 21 // 22 // 23 // atha bhAvamAhamUlam-siddhANa'NaMtabhAgo a, aNubhAgA bhavaMti u| savesuvi paesaggaM, savajjIvesAicchiaM // 24 // ___ vyAkhyA-siddhAnAmanantabhAge'nubhAgA rasavizeSA bhavanti, tuH pUrto, ayazcAnantabhAgo'nantasaMkhya eveti / tathA sarveSvapi prakramAdanubhAgeSu pradizyanta iti pradezA buddhyA vibhajyamAnAstadavibhAgaikadezAsteSAmagraM parimANaM pradezAgraM 'savajIvesaicchiaMti' sarvajIvebhyo'tikrAntaM, tatopi teSAmanantaguNatvAditi sUtranavakArthaH // 24 // adhyayanArthopasaMhArapUrvamupadezamAha mUlam-tamhA eesi kammANaM, aNubhAge viaanniaa| eesiM saMvare ceva, khavaNe a jae buhetti bemi // 25 // vyAkhyA-yasmAdevaMvidhAH prakRtibandhAdayastasmAdeteSAM karmaNAmanubhAgAnupalakSaNatvAt prakRtibandhAdIMzca vijJAya // 570 //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 96 vizeSeNa kaTuvipAkatvalakSaNena bhavahetutvalakSaNena ca jJAtvA eteSAM karmaNAmanupAttAnAM saMvare nirodhe ca samu caye evo'vadhAraNe bhinnakramaH so'grato yokSyate, kSapaNe ca pUrvopAttAnAM nirjaraNe 'jaetti' yatataiva yattaM kuryA - deva budho dhImAniti sUtrArthaH // 25 // iti travImIti prAgvat // 33 // 4000 UNAVA iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayana sUtravRttau trayastriMzamadhyayanaM sampUrNam // 33 // ANN phala ka phala phala phalaTa trayastriMzamadhyayanam.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ lina Rel Job "sUri zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // va trayastriMzamadhyayanaM sampUrNam // 33 // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " CREEEEEEE
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha catustriMzamadhyayanam // catukhiMzamadhyayanam. gA 1-2 54545454 // OM // uktaM trayastriMzamadhyayanamatha caturviMzaM lezyAdhyayanamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane karmaprakRtaya uktAstatsthitizca lezyAvazAt syAditIha tA ucyante, iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupuvi jahakkama / chaNhapi kammalesANaM, aNubhAve suNeha me||1|| vyAkhyA-lezyAvAcakamadhyayanaM lezyAdhyayanaM pravakSyAmi, AnupUyetyAdi prAgvat / tatra SaNNAmapi karmalezyAnAM karmasthitividhAtRtattadviziSTapudgalarUpANAmanubhAvAn rasavizeSAn zRNuta me kathayata iti zeSaH // 1 // etadanubhAvAzca nAmAdiprarUpaNe kathitA eva bhavantIti tatprarUpaNAya dvArasUtramAhamUlam-NAmAI vaNNarasagaMdhaphAsapariNAmalakkhaNaM ThANaM / ThiiMgaiMca AuM, lesANaM tu suNeha me // 2 // vyAkhyA-nAmAni varNa-rasa-gandha-sparza-pariNAma-lakSaNamiti paNNAM samAhAraH, pariNAmazcAtra jaghanyAdiH, lakSaNaM paJcAzravasevAdi, sthAnamutkarSApakarSarUpaM, sthitimavasthAnakAlaM, gatiM ca narakAdikAM yato yA'vApyate, Ayu rjIvitaM yAvati tatrAvaziSyamANe AgAmibhavalezyApariNAmastadiha gRhyate, lezyAnAM tu zRNuta me vadata iti sUtrArthaH // 2 // yathoddezaM nirdeza ityAdau nAmAnyAha *ARATRAKARAN
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 572 // 12 caturviMzamadhyayanam. gA 3-6 SANA NAKON mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya kAU 3 ya, teU 4 pamhA 5 taheva y| sukkalesA ya 6 chaTThA u, nAmAiM tu jahakkama // 3 // vyAkhyA-spaSTA // 3 // varNAnAhamUlam-jImUtaniddhasaMkAsA, gvlridRgsnnibhaa| khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhalesA u vaNNaonen vyAkhyA-'jImUtaniddhasaMkAsatti' prAkRtatvAt snigdhajImUtasaMkAzA, gavalaM mahiSazRGga-riSTakaH kAkaH-phalavizeSo vA tatsannibhA, 'khaMjatti' khaJjanaM snehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavaM-aJjanaM kajalaM-nayanamityupacArAnnayanamadhyava|rtinI kRSNatArA-tannibhA, kRSNalezyA tu varNato varNamAzritya paramakRSNetyarthaH // 4 // mUlam-nIlAsogasaMkAsA, caaspicchsmppbhaa| veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vaNNao // 5 // vyAkhyA-nIlAzokasaMkAzA raktAzokApohArthamiha nIlagrahaNaM, 'veruliyaniddhasaMkAsatti' snigdhavaiDUryasaGkAzA atinIleyarthaH // 5 // mUlam-ayasIpupphasaMkAsA, koilacchadasannibhA / pArevayagIvanibhA, kAulesA u vaNNao // 6 // vyAkhyA-atasI dhAnyavizeSastatpuSpasaGkAzA, kokilacchadastailakaNTakastatsannibhA, pAThAntare kokilachavisanibhA, pArApatagrIvAnibhA, kApotalezyA tu varNataH, kiJcitkRSNA kizcidrakteti bhAvaH // 6 // *THANHOS4A4%AX // 572 //
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******ARUSHATROXX malama-hiMguladhAusaMkAsA, trunnaaiccsnnibhaa| suatuMDapaIvanibhA, teulesA u vapaNao // 7 // |catusviMzavyAkhyA-iha dhAtugairikAdiH, 'suatuMDa' ityAdi-zukasya tuNDaM mukhaM taca pradIpazca tannibhA raktetyarthaH // 7 // madhyayanam, mUlam-hariyAlabheyasaMkAsA, hliddaabheysnnibhaa| saNAsaNakusumanibhA, pamhalesA u vnnnno||||3 gA 7-10 vyAkhyA-haritAlasya yo bhedo dvidhAbhAvastatsaGkAzA, bhinnasya hi tasya varNaH prakRSTaH syAditi bhedagrahaNam , haridrAbhedasannibhA, saNo dhAnyavizeSaH-asano bIyakastayoH kusumaM tannibhA pItetyarthaH // 8 // mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIradhArAsamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vaNNao // 9 // vyAkhyA-zaGkhaH pratItaH, aGko maNivizeSaH, kundaM kundapuSpaM, tatsaGkAzA, kSIradhArAsamaprabhA, pAtrasthasya hi tasya tadvazAdanyathAtvamapi syAditIha dhArAgrahaNam / zeSaM vyaktamiti sUtraSaTkArthaH // 9 // rasAnAha__ mUlam-jaha kaDuatuMbagaraso, niMbaraso kaDuarohiNiraso vaa| ettovi aNaMtaguNo, raso u kiNhAi nAyavo // 10 // vyAkhyA-yathA kaTukatumbakaraso nimbarasaH kaTukarohiNI tvagavizeSaH tadraso vA yatheti sarvatra yojyam / itopyanantaguNo'nantasaMkhyena rAzinA guNito rasastu kRSNAyA jJAtavyaH // 10 //
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 573 // catusviMzamadhyayanam. gA11-14 mUlam-jaha tikaDuassa ya raso, tikkho jaha hasthipippalIe vA / ettovi aNaMtaguNo, raso u nIlAi nAyavo // 11 // vyAkhyA-trikaTukasya zuNThIpippalImaricarUpasya, hastipippalyA gjpipplyaaH||11|| mUlam-jaha taruNaaMbagaraso, tubarakaviTrassa vAvi jaariso| ettovi aNaMtaguNo, raso u kAUi nAyavo // 12 // vyAkhyA-taruNamapakkaM AmrakamAnaphalaM tadrasaH, tubaraM sakaSAyaM yat kapitthaM kapitthaphalaM tasya vApi yAdRzako rasa iti prakramaH // 12 // mUlam-jaha pariNayaMbagaraso, pakkakaviTrassa vaavijaariso| ettoviaNaMtaguNo, rasou teUi nAyavo vyAkhyA-yathA pariNatAmrakarasaH kiJcidamlo madhurazceti bhAvaH // 13 // mUlam-varavAruNIi va raso, vivihANa va AsavANa jaariso| mahumeragassa va raso, etto pamhAe paraeNaM // 14 // vyAkhyA-varavAruNI pradhAnamadirA tasyA vA yAdRzaka iti sambandhaH, vividhAnAM vA AsavAnAM puSpotpannama ANS-SERING // 573 //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dyAnAM yAdRzako rasa iti yogaH, madhu madyavizeSo maireyaM sarakastayoH samAhAre madhumaireyaM tasya vA raso pAzakaH, ato varavAruNyAdirasAt padmAyA rasaH parakeNa, anantaguNatvAttadatikrameNa varttate iti zeSaH, ayaM ca kiJcidamlaH kaSAyo madhurazceti bhAvanIyam // 14 // mUlam -- khajjUramuddiyaraso, khIraraso khaMDasakkararaso vA / ettovi anaMtaguNo, raso u sukkAi nAyavo // 15 // vyAkhyA-- atra mRdvIkA drAkSA, zeSaM vyaktamiti sUtraSaTkArthaH // 15 // gandhamAhamUlam - jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / etto vi anaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 16 // vyAkhyA - 'appasatthANaMti' aprazastAnAM kRSNa - nIla- kApotAnAm // 16 // | mUlam --jaha surahikusumagaMdho, gaMdhavAsANa pissamANANaM / etto vi anaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaMpi vyAkhyA - 'gaMdhavAsANaMti' gandhAzca koSTapuTapAkaniSpannA vAsAzvetare gandhavAsAH, iha ca gandhavAsAGgAnyevopacArAdevamuktAni teSAM piSyamANAnAM cUrNyamAnAnAM yathA gandha iti prakramaH / 'pasatthalesANaMti' prazastalezyAnAM | tejaH- padma- zuklAnAm / iha cAnuktopi gandhavizeSo lezyAnAM tAratamyenAvaseya iti sUtradvayArthaH // 17 // sparzamAha - catukhiMzamadhyayanam. gA 15-17
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14.11. | caturviMzamadhyayanam. gA 18-20 uttarAdhyayana mUlam-jaha karagayassa phAso, gojibbhAe va sAgapattANaM / // 574 // ettovi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 18 // vyAkhyA-yathA 'karagayassatti' kacasya sparzo gojihvAyAH zAko vRkSavizeSastatpatrANAM ca sparza iti prkrmH|| itopyanantaguNaH karkazaH lezyAnAM aprazastAnAM yathA kramamityarthaH // 18 // mUlam-jaha bUrassa va phAso, navaNIassa va sirIsakasamANaM / ettovi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhapi // 19 // vyAkhyA-yathA bUrasya vanaspativizeSasya sparzo navanItasya vA zirISakusumAnAM etasmAdapyanantaguNaH sukumAro| 4 yathAkramaM prazastalezyAnAM tisRNAmapIti sUtradvayArthaH // 19 // pariNAmadvAramAha mUlam-tiviho va navaviho vA, sattAvIsaivihikasIo vaa| dusao teAlo vA, lesANaM hoi pariNAmo // 20 // vyAkhyA-trividho vA navavidho vA saptaviMzatividha ekAzItividho vA 'dusao teAlo vatti' tricatvAriMzada24 ||4aadhikdvishtvidho vA lezyAnAM bhavati pariNAmastattadrUpagamanAtmakaH / tatra trividho jaghanyamadhyamotkRSTabhedena, nava 44%AE%ARY // 574 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturviMzamadhyayanam. gA21-22 vidho yadA eSAmapi svasthAnatAratamyacintAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa gunnnaa| evaM punaH punanibhirguNane saptaviMzatividhatvAdibhAvanIyam / upalakSaNaM caitat , evaM tAratamyacintAyAM hi saMkhyAniyamasyAbhAvAt / tathA ca prajJApanA"kaNhalesANaM bhaMte ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai ? goyamA ! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsaivihaM vA ekAsIivihaM vA teAlAdusayavihaM vA bahuM vA bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamai / evaM jAva sukkalesA" iti sUtrArthaH // 20 // lakSaNadvAramAhamUlam-paMcAsavappavatto, tIhiM agutto chasu avirao a / tivAraMbhapariNao, khudo sAhassio ___naro // 21 // niddhaMdhasapariNAmo, nissaMso ajiiNdio| eajogasamAutto, kaNhalesa tu pariName // 22 // vyAkhyA-paJcAzravapravRttaH, tribhiH prakramAnmanovAkAyairaguptaH, SaTsu jIvanikAyeSu aviratastadupamardakatvAdineti zeSaH, tItrAH utkaTAH kharUpato'dhyavasAyato vA ArambhAH sAvadhavyApArAstatpariNatastadAsaktaH, kSudraH sarvasyApyahitaiSI, sahasA'nAlocya pravarttate iti sAhasikazcauryAdiduSkarmakArItyarthaH, naraH upalakSaNatvAt khyAdirvA // 21 // 'niLdhasatti' aihikAmuSmikApAyazaGkAvikalaH pariNAmo yasya sa tathA, 'nissaMsotti' nistriMzo jIvAn nighnan
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 575 // catustriMzamadhyayanam, (14) | gA23-24 manAgapi na zaGkate, ajitendriyaH, ete'nantaroktAste ca te yogAzca vyApArA etadyogAstaiH samAyukto'nvita eta- dyogasamAyuktaH kRSNalezyAM turevakArArthastataH kRSNalezyAmeva pariNamet / tadvyasAcivyena tathAvidhadravyasamparkAta sphaTikamiva tadrUpatAM bhajet / uktaM hi-"kRSNAdidravyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " iti // 22 // tathAmUlam-issA-amarisa-atavo, avijja mAyA ahiiriyaa| gehI paose ya saDhe, pamatte rslolue||23|| mUlam sAyagavesae a AraMbhAvirao khudo sAhassio nro| eajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // vyAkhyA-IrSA ca paraguNAsahanaM, amarSazca roSAtyantAbhinivezaH, atapazca tapo viparyayo'mISAM samAhAraH / avidyA kuzAstrarUpA, mAyA pratItA, ahIkatA asadAcAragocaro lajjAbhAvaH, gRddhirviSayalAmpaTyaM, pradoSazca pradveSaH, abhedopacArAceha sarvatra tadvAn janturevamucyate / zaTho dhRSTaH, pramattaH prakarSeNa jAtimadAdyAsevanena mattaH pramatto raseSu lolupaH lampaTo rasalolupaH // 23 // sAtaM sukhaM tadgavezakazca kathaM me sukhaM syAditi buddhimAn , ArambhAt prANyupamIdavirataH, zeSaM prAgvat // 24 // ACCASALAAMANACOCCANAS | // 575 //
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulam-vaMke vaMkasamAyAre, niaDille annujue| paliuMcaga ovahie, micchadidI annaarie||25|| catustriMza: madhyayanam upphAlagadudravAI a, teNe Avi a mcchrii| eyajogasamAutte, kAUlesaM tu pariName ||26||laagaar vyAkhyA-vakro vacasA, vakrasamAcAraH kriyayA, nikRtimAn manasA, anRjukaH kathamapi RjUka mazakyaH, parikuzcakaH khadoSapracchAdakaH, upadhi-chadma tena caratyaupadhikaH sarvatra vyAjataH pravRttiH, ekArthikAni vaitAni, |mithyAdRSTiranAryazca // 25 // 'upphAlagatti' yena para utprAsyate tadutprAsakaM, duSTaM ca rAgAdidoSavadyathA bhavatyevaM vadanazIla utprAsakaduSTavAdI, caH samucaye / stenazcauraH cApi samuccaye / matsarI parasampado'sAsahiH zeSa prAgvat // 26 // mUlam-nIAvittI acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // piyadhamme daDhadhamme, vajabhIrU hiesae / eyajogasamAutte, teulesaM tu pariName // 28 // vyAkhyA-nIcairvRttirmanovAkAyairanutsitto'capalaH, amAyI, akutUhalaH, vinItavinayaH khabhyastagurvAdhucitapravRttiH, ata eva dAntaH, yogaH khAdhyAyAdivyApArastadvAn, upadhAnavAn vihitazAstropacAraH // 27 // 'piya' ityAdi-tatra 'vajabhIrUtti' avadyabhIrurhitaiSako muktigaveSakaH, zeSaM prAgvat // 28 //
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 576 // 15 18 21 24 mUlam -- payaNukoha mANe a, mAyAlobhe a pynnue| pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutte, pamhalesaM tu pariName // 30 // vyAkhyA - pratanukrodhamAnaH caH pUrvau mAyA lobhazca pratanuko yasyeti zeSaH, ata eva prazAntacitto dAntAtmA 'tahA payaNu' ityAdi - tathA pratanuvAdI svalpabhASakaH upazAnto'nudbhaTatvenopazAntAkAraH, zeSaM prAgvat // 30 // mUlam - aharuddANi vajjittA, dhammasukkANi jhAyae / pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 31 // sarAge vIarAge vA, uvasaMte jiiMdie / eajogasamAutte, sukkalesaM tu pariName // 32 // vyAkhyA - Artaraudre varjayitvA dharmazukle dhyAyati yaH kIdRzaH sannityAha - prazAntacitta ityAdi, samitaH sami timAn, gupto niruddhAzubhayogaH 'guttimutti' guptibhiH, sarAge sa ca sarAgo'kSINAnupazAntakaSAyo vItarAgastadviparito vA upazAnto jitendriyaH etadyogasamAyuktaH zuklalezyAM tu pariNamet, viziSTalezyApekSaM caitalakSaNAbhidhAnaM | tena na devAdibhirvyabhicAra iti sUtradvAdazakArthaH // 31 // 32 // sthAnadvAramAha mUlam - assaMkhejjANosappiNINa usappiNINa je samayA / saMkhAIA logA, lesANaM huMti ThANAI 33 vyAkhyA- asaMkhyeyAnAmavasarpiNInAM tathotsarpiNInAM ye samayAH kiyanta ityAha- saMkhyAtItA lokAH ko'rthaH ? catustriMzamadhyayanam. (34) gA 29-33 // 576 //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 | asaMkhyayalokAkAzapradezaparimANAH tAvantIti zeSo lezyAnAM bhavanti sthAnAni prakarSApakarSakRtAni azubhAnAM saMkke-13 catustriMza| zarUpANi zubhAnAM ca vizuddhirUpANIti sUtrAthaiH // 33 // sthitimAha madhyayanam. malam--muhattaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhutthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyabAkiNhalesAe // 34 // gA34-35 ____ vyAkhyA-muhUrtAI tu ko'rtho'ntarmuhUrtameva jaghanyA, trayastriMzatsAgaropamANi 'muhuttahiatti' ihottaratra ca muhU zabdenopacArAnmuhUrttadeza evoktaH tatazcAntamuhUttAdhikAni utkRSTA bhavati sthitijJAtavyA kRSNalezyAyAH, iyaM cAsyAH sthitiH saptamapRthvyAM jJeyA / ihAntarmuhUrtazabdena pUrvottarabhavasambandhyantarmuhUrtadvayamuktaM draSTavyaM, evamuttaratrApi / jaghanyA sthitistu sarvAsAmAsAM tiryagmanuSyeSvevAvaseyA // 34 // mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, dasaudahI pliamsNkhbhaagmbbhhiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA nIlalesAe // 35 // ___ vyAkhyA-muhUrtA?'ntarmuhUrtta jaghanyA, daza udadhayaH sAgaropamANi 'paliatti' palyopamaM tasyAsaMkhyabhAga-2 nAdhikAni utkRSTA bhavati sthitiaulalezyAyAH / nanvasyA dhUmaprabhoparitanaprastaTaM yAvatsambhavastatra ca pUrvottarabhavAntarmuhUrtadvayenAdhikAsyAH sthitiH kiM noktA ? uktaiva palyopamAsaMkhyeyabhAge eva tasyApyantarmuhUrttadvayasyAntarbhAvAt , palyAsaMkhyeyabhAgAnAM cA'saMkhyabhedatvAdihetAvanmAnasyaivAsya vivakSitatvAnna virodhH| evamagre'pi // 35 // u.97
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ R- 5 uttarAdhyayana mUlam-muhattaddhaM tu jahannA, tiNNudahI pliamsNkhbhaagmbbhhiaa| ctustriNsh||577|| ukkosA hoi ThiI, nAyavA kAulesAe // 36 // OMAmadhyayanam, (34) vyAkhyA-iyaM sthitiAlukAprabhoparitanaprastaTe tAvadAyuSkeSu nArakeSu draSTavyA // 36 // gA36-40 mUlam-muhattaddhaM tu jahannA, duNNudahI pliamsNkhbhaagmbbhhiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA teulesAe // 37 // vyAkhyA-iyamIzAnakalpe jJeyA // 37 // mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, dasa hoMtI sAgarA muhutthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavvA pamhalesAe 38 ____ vyAkhyA-iyaM brahmalokavarge ca bodhyA // 38 // TramUlam-muhattaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhtthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA sukalesAe // 39 // l vyAkhyA-eSA anuttaravimAneSu mantavyeti sUtrapaTkArthaH // 39 // prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAhamUlam-esA khalu lesANaM, oheNa ThiI u vaNNiA hoii| // 577 // causuvi gaIsu etto, lesANa ThiiM tu vocchAmi // 40 // va-%ERS545A555454545 404562525
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ HA%AE caturviMzamadhyayanam. gA 41-43 PRERAKARRAHASE vyAkhyA-'oheNaMti' oghena sAmAnyena // 40 // pratijJAtamAha mUlam-dasavAsasahassAiM, kAUe ThiI jahanniA hoii| tiNNudahI paliovama-asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 41 // vyAkhyA-dazavarSasahasrANi kApotAyAH sthitirjaghanyakA bhavati, traya udadhayaH sAgaropamANi 'paliyamasaMkhabhAgaM catti' palyopamAsaMkhyeyabhAgazcotkRSTA / iyaM ca jaghanyA ratnaprabhAyAmuparitanaprastaTanArakANAmetAvatsthitInAM, utkRSTA ca vAlukAprabhAyAmetAvasthitikanArakANAM prathamaprastaTa eveti bhAvanIyam // 41 // mUlam-tiNNudahI paliamasaMkhabhAgo u jahaNNa niiltthiii| dasa udahI paliovama-asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // vyAkhyA-nIlAyA jaghanyA sthitiAlukAprabhAyAM, utkRSTA dhUmaprabhAyAM prathamaprastaTe // 42 // mUlam-dasa udahI paliamasaMkha-bhAgaM jahanniA hoii| tettIsasAgarAiM, ukkosA hoI kinnhaae||4|| vyAkhyA-kRSNAyA jaghanyA dhUmaprabhAyAmitarA tu tamastamAyAM, kiJceha nArakANAmuttaratra ca devAdInAM dravyalezyAsthitireva cintyate, tadbhAvalezyAnAM tu parivattemAnatvenAnyathApi sthiteH sambhavAt / yaduktaM-"devANa nArayANa ya, dabalesA bhavaMti eaao| bhAvaparAvattIe, suraNeraiANa challesA" // 43 // -5450554
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mUla uttarAdhyayana 578 // 15 ** * * mUlam-esA neraiANaM, lesANa ThiI u vaNNiA hoii| teNa paraMvocchAmi, tiriamaNussANa devaannN|| caturviMzavyAkhyA-'teNa paraMti' tataH param // 44 // madhyayanam. (34) mUlam-aMtomuhattamaddhaM, lesANa ThiI jahiM jahiM jaau|tiriaann narANaM vA, vajjittA kevalaM lesN||45|| gA44-46 vyAkhyA-'aMtomuhuttamaddhati' antarmuhUrtAddhAM antarmuhUrttakAlaM lezyAnAM sthitijaghanyotkRSTA ceti zeSaH, kAsAmityAha-'jahiM jahiM ti' yatra yatra pRthivyAdau saMmUchimamanuSyAdau vA yAH kRSNAdyAH tuH pUttau, tirazcAM narANAM vA madhye sambhavanti taasaamitydhyaahaarH| lezyAzca pRthivyapavanaspatiSvAdyAzcatasraH, tejovAyuvikalasaMmUchimeSvAdyAstisraH, zeSeSu SaT / tatazca sarvAsAmapyAsAM tiryagmanuSyeSu antarmuhUrttamAnaiva sthitiH prAtyAha-varjayitvA kevalAM| zuddhAM lezyAM zuklalezyAmityarthaH // 45 // asyA eva sthitimAha mUlam-muhattaddhaM tu jahannA, ukkosA hoi puvakoDI u / navahiM varisehiM UNA, nAyavA sukkalesAe // 46 // vyAkhyA-iha yadyapi kazcidaSTavArSikaH pUrvakoTyAyuvratapariNAmamApnoti tathApi naitAvadvayaHsthasya varSaparyAyA-12 darvAka zuklalezyAyAH sambhava iti navabhirvapairUnA pUrvakoTirucyate // 46 // * * * // 578 // *
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ malama-esA tirianarANaM, lesANa ThiI u vnnnniaahoii| teNa paraMvocchAmi.lesANa ThiI u devaannN| caturviMza___ vyAkhyA-spaSTam // 47 // kAmadhyayanam. gA47-50 mUlam-dasavAsasahassAiM, kiNhAe ThiI jahaNNiA hoii| paliamasaMkhijaimo, ukkoso hoi kiNhAe // 48 // vyAkhyA-'paliamasaMkhijaimotti' palyopamAsaMkhyeyatamaH prastAvAdbhAgaH, iyaM ca dvidhApi kRSNAyAH sthitiretAbadAyuSAM bhavanapativyantarANAmeva draSTavyA / itthaM nIlakApotayorapi // 48 // mUlam-jA kiNhAi ThiI khalu, ukkosA sA u smymbbhhiaa| - jahanneNaM nIlAe, paliamasaMkhejja ukosA // 49 // _ vyAkhyA-yA kRSNAyAH sthitiH khalukyAlaGkAre utkRSTA palyAsaMkhyeyabhAgarUpA 'sA utti' saiva samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH, 'paliamasaMkhejatti' palyopamAsaMkhyeyabhAga utkRSTA, bRhattarazcAyaM bhAgaH pUrvasmAdavaseyaH49 mUlam-jA nIlAe ThiI khalu, ukkosA u smymbbhhiaa| . jahanneNaM kAUe, paliamasaMkhaM ca ukkosA // 50 //
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / / 579 / / 15 18 21 24 vyAkhyA - ihApi pUrvasmAtpalyopamAsaMkhyabhAgAd bRhattamo bhAgo jJeyaH, zeSaM prAgvat // 50 // evaM nikAyadvaya| bhAvinImAdya lezyAtrayasthitiM darzayitvA samastanikAyabhAvinIM tejolezyAsthitimabhidhAtumAha-- mUlam - teNa paraM vocchAmi, teUlesA jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtara - joisavemANiANaM ca51 vyAkhyA--'teNatti' tataH paraM pravakSyAmi tejolezyAM yatheti yena prakAreNa suragaNAnAM syAttatheti zeSaH, keSAmityAha-bhavanapativAnamantarajyotiSkavaimAnikAnAM caH pUrvau // 51 // pratijJAtamAha - mUlam -- paliovamaM jahannA, ukkosA sAgarA u duNNahiA / paliamasaMkhijjeNaM, hoi tibhAgeNa teUe vyAkhyA - palyopamaM jaghanyA, utkRSTA dve sAgaropame adhike, kenetyAha- palyopamAsaMkhyeyena bhAgena bhavati taijasyAH sthitiH, iyaM cAsyAH sthitirvaimAnikAnevAzrityAvaseyA, tatra jaghanyA saudharme utkRSTA cezAne / upalakSaNaM caitat zeSanikAyatejolezyAsthiteH, tatra bhavanapativyantarANAM dazavarSasahasrANi jaghanyA, utkRSTA tu vyantarANAM palyaM, bhavanapatInAM sAdhikaM sAgaraM, jyotiSAM jaghanyA palyASTabhAgaH, utkRSTA varSalakSAdhikaM palyamiti // 52 // mUlam -- dasavAsasahassAIM, teUi ThiI jahanniA hoi / duNNudahI palioma - asaMkhabhAgaM ca ukkosA vyAkhyA - atra sUtre devasambandhitaijasyAH sthitiH sAmAnyenoktA, iha ca dazavarSasahasrANi jaghanyA'syAH sthiti - catustriMza madhyayanam. (34) gA51-53 / / 579 //
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ rucyate, prakramAnurUpyeNa tu yotkRSTA kApotAyAH sthitiH saivAsyAH samayAdhikA jaghanyA prApnoti, tadatra tattvaM caturviMzatadvido vadantIti // 53 // padmAyAH sthitimAha madhyayanam. gA54.55 mUlam-jAteUe ThiI khalu, ukkosA sA u smymbbhhiaa| jahaNNeNaM pamhAe, dasa u muhattAhiAI ukkosA // 54 // __ vyAkhyA-atra'sA utti' saiva 'dasa utti' dazaiva devaprastAvAtsAgaropamANi 'muhuttAhiAiMti' pUrvottarabhavasatkA-18 ntarmuhUrttAdhikAni, iyaM ca jaghanyA sanatkumAre, utkRSTA bahmaloke / Aha-yadIhAntarmuhUrtamadhikamucyate tadA pUrvatrApi kiM na tadadhikamuktaM ? ucyate-devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt , pratijJAtaM hi 'teNa paraM cocchAmi, lesANa ThiI u devANaMti' evaM satIhAntarmuhUrttAdhikatvaM virudhyate, naivaM, atra hi pUrvottarabhavalezyApi "aMtomuhurtami gae, aMtamuhuttaMmi sesae cevatti" vacanAddevabhavasambadhinyeveti pradarzanArthamitvamuktamiti na virodha iti bhAvanIyam // 54 // zuklAyAH sthitimAha mUlam-jA pamhAI ThiI khala, ukkosA sA u smymbbhhiaa| jahaNNeNa sukkAe, tittIsamuhattamabhahiA // 55 //
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 580 // catustriMzamadhyayanam. gA 56-58 vyAkhyA-'tittIsamuhuttamabbhahiatti' trayastriMzanmuhUrttAbhyadhikAni sAgaropamANyutkRSTeti gamyate, asyA jaghanyA lAntake'parA tvanuttareSviti dvAviMzatisUtrArthaH // 55 // uktaM sthitidvAraM gatidvAramAha mUlam-kiNhA nIlA kAU, tipiNa'vi eA u ahmlesaao| ehiM tihiM vi jIvo, duggaiM uvavajaha // 56 // vyAkhyA--atra 'tiNNivitti' tisro'pi adhamalezyA aprazastalezyAH, durgatiM narakatiryaggatirUpAM upapadyate prApnoti // 56 // mUlam teU pamhA sukkA, tipiNa'vi eaaudhmmlesaao| eAhiM tihiM'vi jIvo, suggaiM uvavajai vyAkhyA-'dhammalesAotti' dharmalezyA vizuddhatvenAsAM dharmahetutvAt, sugatiM naragatyAdikAmiti sUtradvayArthaH| hai||57 // saMpratyAyuJarAvasarasvatra cAvazyaM jIvo yallezyepUtpatyate talezya eva niyate, tatra ca janmAntarabhAvilezyAyAH prathamasamaye parabhavAyuSa udaya Ahokhiccaramasamaye'nyathA vA ? iti saMzayApohArthamAha-- mUlam-lesAhiM savAhiM, paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / na hu kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvassa // 58 // // 580 // CARSAACANKAR
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA lezyAbhiH sarvAbhiH prathamasamaye pratipattikAlApekSayA pariNatAbhirAtmarUpatayotpannAbhirupalakSitasyeti / catustriMzazeSaH tuH pUraNe 'na hu' naiva kasyApi upapAda utpattiH pare bhave bhavati jIvasya // 58 // tathA madhyayanam. gA59-60 mUlam-lesAhiM savAhiM, carame samayaMmi pariNayAhiM tu / / na ha kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvassa // 59 // ___ vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhizcaramasamaye'ntyasamaye pariNatAbhistu naiva kasyApyupapAdaH pare bhave bhavati jIvasya / | // 59 // kadA taha-tyAhamUlam-aMtamuhattaMmi gae, aMtamuhuttaMmi sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM, jIvA gacchati paralogaM 60 ___ vyAkhyA-antarmuhUrva gate eva tathAntarmuhUrte zeSake caiva avaziSyamANa eva lezyAbhiH pariNatAbhirupalakSitA jIvA gacchanti paralokaM, anenAntarmuhUrtAvazeSe AyuSi parabhavalezyApariNAma ityuktambhavati / atra ca tiryagmanuSyA AgAmibhavalezyAyA antarmuhUrte gate, devanArakAzca khabhavalezyAyA antarmuhurte zeSe paralokaM yAntIti vizeSaH / ukta |ca-"tirinara AgAmibhava-lesAe aigae surA nirayA / putvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti" ti sUtratrayArthaH // 60 // sampratyadhyayanArthamupasaMharannupadeSTumAha CARRC%ACARTARAK
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 58 // mUlam tamhA eANa lesANaM, aNubhAge viANiA / catustriMzaappasatthA u vajittA, pasatthA u ahiDijjAsitti bemi // 61 // madhyayanam. kA (34) vyAkhyA--yasmAdetA aprazastA durgatihetavaH prazastAzca sugatihetavaH tasmAdetAsAM lezyAnAmanubhAvaM uktarUpaM vijJAya aprazastA varjayitvA prazastA adhitiSThedbhAvapratipattyAzrayenmuniriti zeSaH, ubhayatrApi tuH pUttauM iti sUtrArthaH4 // 61 // iti bravImIti prAgvat // gA 61 AMRIKACHIKALIK Ki KKE KEXXXK AXXXKAHIKXKCHIKANEKOLHAREKARS Piti shriitpaagcchiiymhopaadhyaayshriivimlhrssgnnimhopaadhyaayshriimunivimlgnnishissyopaadhyaay| zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau catustriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 34 // 4 // 581 //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha pazcatriMzamadhyayanam // 18| paJcatriMza madhyayanam. |gA 1-2 aham // uktaM catusviMzamadhyayanamathAnagAramArgagatyAkhyaM paJcatriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandhaH-ihAnantarAdhyayane'prazastA lezyAstyaktvA prazastA evAzrayaNIyA ityuktaM, taca guNavatA bhikSuNA samyakartuM zakyamiti iha tadguNA ucyanta iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-suNeha megaggamaNA, maggaM buddhehiM desiaN| jamAyaraMto bhikkhU , dukkhANaMtakaro bhave // 1 // ___ vyAkhyA-zRNuta me vadata iti zeSaH, he ziSyAH ! yUyaM ekAgramanaso'nanyacittAH, kiM tadityAha-mArga mukteriti prakramaH, buddharahaMdAdyairdezitaM, yamAcarannAsevamAno bhikSuH duHkhAnAmantakaro bhavetsakalakarmanirmUlanAditi bhAvaH | // 1 // pratijJAtamevAhamUlam-gihavAsaM pariccajja, pavajaM assie munnii| ime saMge viANejjA, jehiM sajjati mANavA // 2 // vyAkhyA-gRhavAsaM parityajya pravrajyAmAzrito muniH imAn pratiprANipratItatvena pratyakSAn saGgAn putrakalatrA
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 582 // paJcatriMzamadhyayanam. gA3-5 ACA%ACEAE-- dIn vijAnIyAt , bhavahetavo'mI iti vizeSeNAvabudhyeta, jJAnasya ca viratiphalatvAt pratyAcakSIteti bhAvaH / saGgazabdavyutpattimAha-yaiH sajyante pratibandhaM bhajanti mAnavA upalakSaNatvAdanye'pi jantavaH // 2 // mUlam-taheva hiMsaM aliaM, coja abbaMbhasevaNaM / icchA kAmaM ca lobhaM ca, saMjao privjje||3|| vyAkhyA-tatheti samuccaye, eveti pUraNe, hiMsAmalIkaM cauryamabrahmasevanaM icchArUpaH kAma icchAkAmastaM ca aprAptavastuvAJchArUpaM lobhaM ca labdhavastuviSayagRddhirUpaM anenobhayenApi parigraha uktastataH parigrahaM ca saMyataH pari varjayet // 3 // tathAhai mUlam-maNoharaM cittagharaM, malladhUveNa vaasi| sakavADaM paMDarUlloaM, maNasAvi na patthae // 4 // vyAkhyA-manoharaM manojJaM citrapradhAnaM gRhaM citragRhaM mAlyadhUpena vAsitaM sakapATaM pANDurolocaM manasApyAstAM vacasA na prArthayet , kiM punaH tatra tiSThediti bhAvaH // 4 // kiM punarevamupadizyate ? ityAhamUlam-iMdiANi u bhikkhussa, tArisammi uvassae / dukarAI nivAre, kAmarAgavivaDDaNe // 5 // vyAkhyA-indriyANi turiti yasmAdbhikSostAdRze upAzraye duSkarANi karoteH sarvadhAtvarthavyAptatvAt duHzakAni nivArayituM svaskhaviSayebhya iti gamyate, kAmarAgavivarddhane viSayAbhiSvaGgapoSake ityupAzrayavizeSaNam // 5 // tarhi ka stheyamityAha // 582 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ T | paJcatriMza madhyayanam drA gA 6-8 RALIA mUlam-susANe sunnagAre vA, rukkhamUle vA eggo| pairike parakaDe vA, vAsaM tatthAbhiroae // 6 // ___ vyAkhyA-zmazAne zUnyAgAre vA vRkSamUle vA ekako rAgAdiviyukto'sahAyo vA pratirikte khyAdyasaGkale parakate parairniSpAdite svArthamiti zeSaH, vA samuccaye, vAsamavasthAnaM tatra zmazAnAdau abhirocayedbhikSuriti yogaH // 6 // mUlam-phAsuaMmi aNAbAhe, itthIhiM aNabhiddae / tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU paramasaMjae // 7 // vyAkhyA-prAsuke acittIbhUtabhUbhAge anAbAdhe kasyApyAvAdhArahite strIbhirupalakSaNatvAt paNDakAdibhizca anabhidrute'dUSite, tatra prAguktavizeSaNe zmazAnAdau saGkalpayetkuryAdvAsaM bhikSuH, paramo mokSastadarthaM saMyataH paramasaMyataH / prAg vAsaM tatrAbhirocayedityukte rucimAtreNaiva kazcittuSyaditi tatra saGkalpayedvAsamityuktam // 7 // nanu ? kimiha parakRta iti vizeSaNamuktamityAzaMkyAhamUlam-na sayaM gihAI kuvijA, neva annehiM kArave / gihakammasamAraMbhe, bhUANaM dissae vaho // 8 // __ vyAkhyA-na svayaM gRhANi kurvIta naivAnyaiH kArayedupalakSaNatvAnnApi kurvantamanyamanumanyeta, kimiti yato gRhadU karma iSTakAmRdAnayanAdi tasya samArambhaH pravartanaM gRhakarmasamArambhaH tasmin bhUtAnAM prANinAM dRzyate vadhaH // 8 // katareSAmityAha 12
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 583 // 15 18 21 24 mUlam-tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa y| gihakammasamAraMbha, saMjao parivajjae // 9 // vyAkhyA - trasANAM sthAvarANAM sUkSmANAM zarIrApekSayA bAdarANAM ca tathaiva tasmAdgRhakarmasamArambhaM saMyataH parivarjayet // 9 // anyacca - mUlam -- taheva bhattapANesu, payaNapayAvaNesu a / pANabhUyadayaTThAe, na pae na payAvae // 10 // vyAkhyA - tathaiveti prAgvadeva bhaktapAneSu pacanapAcaneSu ca badho dRzyate iti prAguktena sambandhaH, tataH kimi - tyAha- prANAkhasA bhUtAni pRthivyAdIni taddayArtha na pacet na pAcayet // 10 // amumevArtha spaSTataramAha| mUlam - jaladhannanissiA pANA, puDhavikaTThanissiA / hammaMti bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae // vyAkhyA - jale dhAnye ca nizritA ye tatrAnyatra vA utpadya tannizrayA sthitAste jaladhAnyanizritAH pUtarakelikApipIlikAdayo jIvA evaM pRthvIkASThanizritAH, hanyante bhaktapAneSu prakramAtpacyamAneSu yata evaM tasmAt bhikSurna pAcayet, apergamyatvAnna pAcayedapi kathaM punaH svayaM pacet ? anumatiniSedhopalakSaNaM caitat // 11 // tathAmUlam -- visappe sabao dhAre, bahupANiviNAsaNe / natthi joisame satthe, tamhA joI na dIvae // 12 vyAkhyA - visarpati khalpamapi bahu vyApnotIti visarpa, sarvato dhAraM sarvadisthitajIvopaghAtakatvAt, ata paJcatriMzamadhyayanam. (84) gA 9-12 // 583 //
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pazcatriMzamadhyayanam. gA13-15 evaM bahuprANivinAzanaM nAsti jyotiHsamaM vahnitulyaM zastraM, yasmAdevaM tasmAt jyotirna dIpayet // 12 // nanu ? pacanAdau jIvavadhaH syAnna tu krayavikrayayostato yukta evAbhyAM nirvAha iti kasyacidAzaGkA syAditi tadapohArthamAhamUlam-hiraNNaM jAyarUvaM ca, maNasAvi na patthae / samaleTukaMcaNe bhikkhU , virae kyvikke||13|| ___ vyAkhyA-hiraNyaM kanakaM, jAtarUpaM ca rUpyaM, cakAro'nuktAzeSadhanadhAnyAdisamuccaye, manasApi na prArthayedbhikSuriti yogaH, kIdRzaH san ? same pratibandhAbhAvAttulye leSTukAJcane yasya sa samaleSTukAJcano bhikSuH virato nivRttaH krayavikraye krayavikrayaviSaye // 13 // kuta evamityAhamUlam-kiNaMto kaio hoi, vikiNaMto a vaannio| kayavikayaMmi vadaMto, bhikkhU na havai tAriso vyAkhyA-krINan parakIyaM vastu mUlyanAdadAnaH krAyako bhavati, tathAvidhataralokasadRza eva syAt, vikrINAnazca svakIyaM ca vastu parasya dadadvaNig bhavati, vANijyapravRttatvAditi bhAvaH / ata eva krayavikraye vartamAnaH pravarttamAno bhikSurna bhavati tAdRzo yAdRzaH samaye'bhihitaH // 14 // tataH kiM kAryamityAhamUlam-bhikkhiavaMna keavaM,bhikkhuNA bhikkhavattiNA / kayavikkao mahAdoso, bhikkhAvittI suhAvahA
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ SC va jAha uttarAdhyayana vyAkhyA-bhikSitavyaM yAcitavyaM tathAvidhavastviti gamyate, na kretavyaM upalakSaNatvAca nApi vikretavyaM bhikSuNA pnyctriNsh||584|| bhikSAvRttinA, atraivAdarakhyApanArthamAha-krayazca vikrayazca krayavikrayaM mahAdoSaM, liGgavyatyayaH sUtratvAt , bhikSAvRttiH madhyayanam. sukhAvahA // 15 // bhikSitavyamityuktaM taccaikakule'pi syAdata Aha gA16-17 mUlam-samuANaM uMchamesijA, jhaasuttmnnidi| lAbhAlAbhaMmi saMtuDhe, piMDavAyaM care muNI // 16 // _ vyAkhyA-samudAnaM bhaikSyaM taca uJchamiva uchaM anyAnyagRhebhyaH stokastokamIlanAt eSayedveSayet yathAsUtraM AgamArthAnatikramaNa udgamotpAdanaiSaNAdyabAdhAt iti bhAvastata evAninditaM jAtyAdijugupsitajanasambandhi yanna bhavati, tathA lAbhAlAbhe santuSTaH piNDasya pAtaH patanaM prakramAt pAtre'sminniti piNDapAtaM caredAseveta munirvA kyAntaraviSayatvAca na paunaruktyam // 16 // itthaM piNDamavApya yathA bhujIta tathAha21 : mUlam-alole na rase giddhe, jibbhAdaMte amucchie / na rasaTTAe bhujijA, javaNaTThAe mhaamunnii|17|| vyAkhyA-alolo na sarasAnne prAse lAmpaTyavAn , na rase madhurAdau gRddho'prApte'bhikAMkSAvAn , kutazcai- // 584 // . vidhaH 1 yataH 'jinbhAdaMtetti' dAntajihvo'ta evAmUJchitaH sannidherakaraNena bhojanakAle'bhiSvaGgAbhAvena vA / evaMvidhazca na naiva 'rasahAetti' raso dhAtuvizeSaH sa cAzeSadhAtUpalakSaNaM tatastadupacayaH syAditi rasAthai dhAtU
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ SENHORARHRK pacayArthamityarthaH na bhuJjIta, kimartha tItyAha-yApanA nirvAhaH sa cAthot saMyamasya tadartha mahAmuni jIteti- patriMzayogaH // 17 // tathA 18madhyayanam gA18-20 mUlam-accaNaM rayaNaM ceva, vaMdaNaM pUaNaM tahA / iDDIsakArasammANaM, maNasAvi na patthae // 18 // __vyAkhyA-arcanAM puSpAdibhiH pUjAM, racanAM niSadyAdiviSayAM khastikAdirUpAM vA, caH samuccaye evo'vadhAraNe netyanena yojyaH, vandanaM pratItaM, pUjanaM vastrAdibhiH pratilAbhanaM, tatheti samuccaye, Rddhizca zrAvakopakaraNAdisampa|tsatkArazcArghadAnAdiH, sammAnaM cAbhyutthAnAdi RddhisatkArasammAnaM manasApyAstAM vAcA naiva prArthayet // 18 // kiM punaH kuryAdityAhamUlam-sukaM jhANaM jhiAejA, aniANe akiMcaNe / vosaThThakAe viharejA, jAva kAlassa pjo|| | vyAkhyA-'sukkaM jhANaMti' sopaskAratvAt sUtrasya zuklaM dhyAnaM yathA bhavati tathA dhyAyet, anidAno'kiJcanaH vyutsRSTakAyo niSpratikarmazarIro viharedapratibaddhavihAritayeti bhAvaH / kiyantaM kAlamityAha-yAvat kAlasya mRtyoH paryAyaH prastAvo yAvajjIvamityarthaH // 19 // prAntakAle cAyaM yatkRtvA yatphalaM prApnoti tadAhamUlam-nijUhiUNa AhAraM, kAladhamme uvaTThie / jahiUNa mANusaM bodi, pabhu dukkhe vimuccai // 20 // 12
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 585 // 15 18 vyAkhyA-'nijjUhiUNatti' parityajya AhAraM saMlekhanAdikrameNa kAladharme AyuH kSayarUpe upasthite, tathA tyaktvA mAnuSIM bondiM tanuM prabhuvaryAntarAyApagamAdviziSTasAmarthyavAn 'duHkhetti' duHkhaiH zArIramAna sairvimucyate // 20 kIdRzaH san duHkhairvimucyate ityAha mUlam -- nimmame nirahaMkAre, vIarAge aNAsave / saMpatte kevalaM nANaM, sAsayaM parinivvuDetti bemi // 21 // vyAkhyA -- nirmamo nirahaGkAraH kuto'yamIdRg yato vItarAga upalakSaNatvAdvItadveSazca tathA anAzrayaH karmAzravarahitaH, saMprAptaH kevalaM jJAnaM zAzvataM kadApi vicchedAbhAvAt, parinirvRto'svAsthyahetukarmAbhAvAt sarvathA svasthIbhUta ityekaviMzatisUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat veg veg wees vegveg veg og gv vesves iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayana sUtravRttau paJcatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 35 // phala phala phala phala phala paJcatriMza madhyayanam. (35) gA 21 / / 585 / /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SatriMzamadhyayanam // TtriMza. madhyayanam gA 1-2 // aham // uktaM paJcatriMzamadhyayanamatha jIvAjIvavibhaktisaMjJaM triMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane bhikSuguNAH uktAste ca jIvAjIvakharUpaparijJAnAdevAsevituM zakyA iti tajjJApanArthamidamArabhyate iti: sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-jIvAjIvavibhattiM, suNeha me egamaNA io| jaM jANiUNa bhikkhU, samma jayai saMjame // 1 // vyAkhyA-jIvAjIvAnAM vibhaktistadbhedAdidarzanena vibhAgenAvasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAM zRNuta me kathayataH iti zeSaH, ekamanasaH santaH, ato'nantarAdhyayanAdanantaraM, yAM jIvAjIvavibhaktiM prarUpaNAdvAreNaiva jJAtvA bhikSuH samyag yatate prayatnaM kurute saMyame iti suutraarthH||1|| jIvAjIvavibhaktiprasaGgAdeva lokAlokavibhaktimAhamUlam-jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viaahie| ajIvadese AgAse, aloe se viAhie // 2 // vyAkhyA-jIvAzcaiva ajIvAzca eSa sarvaprasiddho loko vyAkhyAto'rhadAyaiH, ajIvadeza AkAzamalokaH sa | vyAkhyAto dharmAstikAyAdirahita syAkAzasyaivAlokatvAt // 2 // iha ca jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiva syAditi tAmAha
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 586 // paTtriMza. madhyayanam gA 3-5 mUlam-davao khettao ceva, kAlao bhAvao thaa| parUvaNA tesi bhave, jIvANaM ajIvANa ya // 3 // vyAkhyA-dravyata idamiyanedaM dravyamiti, kSetratazcaiva idamiyati kSetre syAditi, kAlata idamiyatkAlasthitikamiti, bhAvata ime'sya paryAyAstatheti samuccaye iti prarUpaNA teSAM vibhajanIyatvena prakrAntAnAM bhavajIvAnAmajIvAnAM ceti sUtradvayArthaH // 3 // tatrAlpavaktavyatvAdanyato'jIvaprarUpaNAmAhamUlam-rUviNo ceva'rUvI a, ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA, rUviNo'vi caubihA // 4 // | vyAkhyA-rUpiNazcaiva samuccaye arUpiNazca ajIvA dvividhA bhaveyuH, tatrArUpiNo dazadhA uktAH, 'rUviNovitti' da apiH punararthastato rUpiNaH punazcaturvidhAH / atrApyalpavaktavyatvAdevArUpiNAM prAk prarUpaNeti dhyeyam // 4 // tatrArUpiNo dazavidhAnAhamUlam-dhammatthikAe tase, tappaese a Ahie / adhamme tassa dese a, tappaese a Ahie // 5 // vyAkhyA-dhArayatyanugRhNAti gatipariNatAn jIvapudgalAMstatvabhAvatayeti dharmaH, astayaH pradezAsteSAM kAyaH hai samUho'stikAyaH, dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH // 1 // tasya dharmAstikAyasya dezastribhAgacaturbhAgAdiH taddezaH // 2 // tasya pradezo nirvibhAgo bhAgastatpradezazca AkhyAtaH // 3 // na dhArayati jIvANUn gatipariNato sthityavaSTambhakatvAdityadharmaH sa evAstikAyo'dharmAstikAyaH // 1 // tasya dezaH 2 tatpradeza 3 cAkhyAtaH // 5 // // 586 // 15
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTtriMza* madhyayanam. gA 6-8 RESERECASTAR mUlam-AgAse tassa dese a, tappaese a Ahie / addhAsamaye ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // vyAkhyA-AGiti maryAdayA kharUpAtyAgarUpayA kAzante bhAsante'smin padArthA ityAkAzaM tadevAstikAyaH AkAzAstikAyaH // 1 // tasya dezazca // 2 // tatpradezazcAkhyAtaH // 3 // evaM // 9 // addhA kAlavadrUpaH samayo'ddhAsamayo'nirvibhAgatvAcAsya na dezapradezasambhavaH, AvalikAdyAstu kAlabhedA vyavahArata evocyanta iti neha vivakSitAH, evamarUpiNo dazadhA bhaveyuriti sUtratrayArthaH // 6 // sampratyetAneva kSetrata Aha__ mUlam-dhammAdhamme a dovee, logamettA viaahiaa| loAloe a AgAse, samae samayakhettie // 7 // vyAkhyA-dharmAdhammau ca dharmAstikAyAdharmAstikAyau lokamAtrau vyAkhyAto, loke'loke cAkAzaM sarvagatatvAttasya, samayo'ddhAsamayaH samayakSetramarddhatRtIyadvIpavArddhidvayarUpaM viSayabhUtamasyAstIti samayakSetrikasvatparatasvasyAbhAvAditi sUtrArthaH // 7 // athAmUneva kAlata AhamUlam-dhammAdhammAgAsA, tipiNa'vi ee annaaiaa| apajavasiA ceva, savvaddhaM tu viAhiA 8 vyAkhyA-dharmAdharmAkAzAni trINyapyetAni anAdikAni aparyavasitAni caiva anantAnItyarthaH, 'sabaddhaM tutti' sarvAddhAmeva sarvadA khakharUpAtyAgatA nityAnIti yAvat vyAkhyAtAni // 8 // ACARSANSAR
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * uttarAdhyayana // 587 // 15 SatriMzamadhyayanam. gA 9-11 * * * mUlam-samaevi saMtaI pappa, evameva viAhie / AesaM pappa sAie, sapajavasievi a||9|| ___ vyAkhyA-samayo'pi santatiM aparAparotpattirUpapravAhAtmikAM prApya Azritya evameva anAdyanantalakSaNenaiva prakAreNa vyAkhyAtaH, AdezaM vizeSa prati niyatavyaktirUpaM ghaTyAdikaM prApya sAdikaH saparyavasito'pi ceti sUtradvayArthaH // 9 // athAmUrttatayA'mISAM paryAyAH prarUpyamANA apyavaboDaM duzzakA iti bhAvatastatprarUpaNAmanAdRtya dravyato rUpiNaH prarUpayitumAha mUlam-khaMdhA ya 1 khaMdhadesA ya 2 tappaesA 3 taheva ya / - paramANuNo a bodhavA, rUviNo ya caubihA // 10 // | vyAkhyA-skandhAzca pudgalopacayApacayalakSaNAH stambhAdayaH, skandhadezAzca stambhAdidvitIyAdibhAgarUpAH, teSAM pradezAstatpradezAH stambhAdisampRktaniraMzAMzarUpAstathaiva ceti samuccaye, paramANavazca niraMzadravyarUpA boddhavyAH, rUpiNazca rUpiNaH punazcaturvidhAH // 10 // iha ca dezapradezAnAM skandheSvevAntarbhAvAt skandhAzca paramANavazceti samAsato dvAveva rUpidravyabhedau, tayozca kiM lakSaNamityAhamUlam-egatteNa puhatteNaM, khaMdhA ya paramANuNo / loegadese loe a, bhaiabA te u khetto| itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 11 // * * // 587 // *
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAXARANARASAR vyAkhyA-ekatvena pRthagbhUtadvayAdiparamANusakAtato dvipradezikAdilakSaNasamAnapariNatisvarUpeNa, pRthaktvena para-18 SaTtriMzamANvantaraiH sahAsaMghAtarUpeNa bRhatskandhebhyo vicaTanAtmakena vA skandhAzca paramANavazca lakSyanta iti zeSaH / etA- madhyayanam. neva kSetrata Aha-'loegadese' ityAdi-lokasyaikadeze loke ca bhaktavyA bhajanayA vijJeyAH te iti skandhAH paramA gA 12 Navazca, tuH pUraNe, kssetrtH| atra cAvizeSoktAvapi paramANUnAmekapradeza evAvasthAnAt skandhaviSayaiva bhajanA drssttvyaa| te hi vicitrapariNAmatvena bahutarapradezopacitA api kecidekapradeze avatiSThante, anye tu saMkhyeyeSveva pradezeSu yAvako'pi sakalalokepi tathAvidhAcittamahAskandhavattato bhajanIyA ityucyante / 'ittotti' ita iti kSetraprarUpaNA| to'nantaraM kAlavibhAgaM tu kAlabhedaM punasteSAM skandhAdInAM vakSye caturvidhaM sAdhanAdisaparyavasitAparyavasitabhedeneti sUtrArthaH / idaM ca sUtraM SaTpAdaM, pratyantareSu cAntyapAdadvayaM na dRzyate'pi // 11 ||prtijnyaatmaahmuulm-sNtii pappa te'NAI, apajjavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 12 // ___ vyAkhyA-santatimaparAparotpattirUpAM prApya Azritya te iti skandhAH paramANavazca anAdayaH aparyavasitA | api ca, na hi pravAhatastadviyuktaM jagat kadApyAsIt asti bhaviSyati vA / sthiti pratiniyatakSetrAvasthAnarUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca, brajanti hi kAlAntare navanavaM kSetraM paramANavaH skandhAzceti // 12 // sAdi| saparyavasitatvepyeSAM kiyatkAlaM sthitirityAha
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 588 // patriMzamadhyayanam. | (36) gA13-16 AAAAAAEECHERE mUlam-asaMkhakAlamukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUviNaM, ThiI esA viAhiA // 13|| vyAkhyA-asaMkhyakAlamutkRSTA, ekaM samayaM jaghanyakA, ajIvAnAM rUpiNAM sthitirekakSetrAvasthAnarUpA eSA vyAkhyAtA / te hi jaghanyata ekasamayAdutkRSTato'saMkhyakAlAdapyUddhaM tataH kSetrAtkSetrAntaramavazyaM yAntIti // 13 // itthaM kAladvAramAzritya sthitiruktA, sampratyetadantargatamevAntaramAhamUlam-aNaMtakAlamukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtareaM viaahiaN||14|| vyAkhyA-spaSTa, navaraM-'ataMreaMti' antaraM vivakSitakSetrAt pracyutAnAM punastatprAptivyavadhAnaM etatpUrvoktamiti sUtratrayArthaH // 14 // etAnyeva bhAvato'bhidhAtumAhamUlam-vaNNao gaMdhao ceva, rasao phAsao thaa|sNtthaanno aviNNeo, pariNAmo tesi paMcahA __ vyAkhyA-varNato gandhatazcaiva rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca vijJeyaH pariNAmaH kharUpAva sthitAnAmeva varNAdhanyathAbhAvasteSAmaNUnAM skandhAnAM ca paJcadhA // 15 // pratyekameSAmevottarabhedAnAha mUlam-vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pakittiA / kiNhA nIlA ya lohiA, hAliddA sukilA tahA // 16 // SARSASARAKAR // 588 //
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ M vyAkhyA-atra kRSNAH kajalAdivat , nIlA haritAdivat , lohitA hiGgula kAdivat , hAridrAH pItA haridrA-15 | SaTtriMzadivat , zuklAH zaGkhAdivat // 16 // madhyayanam. mUlam-gaMdhao pariNayA je u, duvihA te viaahiaa|subbhigNdhprinnaamaa, dubbhigaMdhA taheva ya 17 // gA17-21 vyAkhyA-surabhigandhapariNAmAH zrIkhaNDAdivat, durabhigandhA durgandhA lazunAdivat // 17 // mUlam-rasao pariNayA je u, paMcahA te pkittiaa|titt-kddua-ksaayaa, aMbilA mahurA thaa||18|| vyAkhyA-atra tiktA nimbAdivat , kaTukAH zuNThyAdivat, kapAyA bubbUlAdivat , amlA amlikAvat, madhurAH zarkarAdivat // 18 // mUlam-phAsao pariNayA je u, ahahA te pkittiaa|kaikkhddaa mauMAceva, garuA laeNhuA thaa||19|| sIAuNhA ya niddhA~ ya,tahAlakkhA ya AhiAiti phAsapariNayA,ee puggalA samudAA20 vyAkhyA-karkazAH pASANAdivat , mRdayo mrakSaNAdivat, guravo hIrakAdivat , laghavo'rkatUlA divat // 19 // zItA jalAdivat , uSNA dahanAdivat, snigdhA ghRtAdivat , rUkSA rakSAdivat // 20 // mUlam-saMThANapariNayA je u, paMcahA te pkittiaa|primNddlaa ya vehA, taMsA cauraMsamA yayA // 21 // ASRECOLCARE u0 99
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 589 // vyAkhyA-saMsthAnAni AkArAstaiH pariNatAH saMsthAnapariNatAH parimaNDalaM madhyazuSiraM vRttaM balayavat , vRttaM madhye SaTtriMzapUraNaM jhalarIvat , tryatraM trikoNaM zRGgATakavat , caturasraM catuSkoNaM varyapaTTAdivat , AyataM dIrgha daNDAdivat // 21 // madhyayanam. athaiSAmevAnyonyaM saMvedhamAha | (36) dagA 22-26 mUlam-vaNNao je bhave kiNhe, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a 22 ol vyAkhyA-varNato yaH skandhAdirbhavetkRSNo bhAjyaH 'se utti' sa punargandhataH surabhirdurgandho vA syAnna tu niyata gandha eveti bhAvaH / evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH, saMsthAnato'pi ca / anyatararasAdiyogAditi tattvam // 22 // mUlam-vaNNao je bhave nIle, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 23 // vaNNao lohie je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 24 // vaNNao pIae je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 25 // vaNNao sukile je u, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 26 // gaMdhao je bhave subbhI, bhaie se use // 589 //
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ TtriMzamadhyayanam. gA 27-36 SCE5%ACHAR vnnnno| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 27 // gaMdhao je bhave dubbhI, bhaie se u vaNNao / rasao phAsao ceva bhaie saMThANaovi a // 28 // rasao tittae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 29 // rasao kaDue je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 30 // rasao kasAe je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 31 // rasao aMbile je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 32 // rasao mahure je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 33 // phAsao kakkhaDe je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 34 // phAsao maue je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 35 // phAsao garue je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a||36||
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 590 // phAsao lahae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva. bhaie saMThANaovi || patriza mdhyynm|| 37 // phAsao sIae je u, bhaie se u vnnnno|gNdho rasao ceva, bhaie saMThANa-1 (36) ovi a|| 38 // phAsao uNhae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, gA 35 bhaie saMThANaovi a // 39 // phAsao niddhae je u, bhaie se u vaNNao / gNdho| rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 40 // phAsao lukkhae je u, bhaie se u8 vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 41 // parimaMDalasaMThANe, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a||42|| saMThANao bhave vaTTe,18 bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 43 // saMThANao bhave taMse, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 44 // saMThA-1 Nao a cauraMse, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a||45|| je AyayasaMThANe, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a||46|| ARE ACCORock // 590 //
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTtriMzamadhyayanam. gA47-48 TESCELA5%2 vyAkhyA-imAni sarvANyapi prAgyadyAkhyeyAni samudAyArthastvayameSAM, tathAhi-atra dvau gandhI, paJca rasAH. aSTau sparzAH, paJca saMsthAnAni, teSu varNapaJcakaM vinA'nye'mI mIlitA viMzatiH, ete caikena kRSNavarNena labdhAH, evaM viMzatibhaGgAn pratyekaM paJcApi varNA labhante, evaM labdhaM zataM 100 / tathA dvau gandhau, tau vinA'nye pUrvoktA aSTAdaza 18, paJcabhirvaNairmIlitAstrayoviMzatiH 23, tato gandhadvayena labdhAH 46 / evaM rasapaJcake varNagandhasparzasaMsthAnabhedaiviMzatyA labdhaM zataM 100 / itthaM sparzASTake varNa 5 gandha 2 rasa 5 saMsthAna 5 bhedaiH saptadazabhilabdhaM SaTtriMzaM zataM 136 / evaM saMsthAnapaJcake varNAdibhedaiviMzatyA labdhaM zataM 100 / varNAdisarvabhaGgakamIlane jAtAni catvAri zatAni ghazItyadhikAni 482 // iti dvAtriMzatsUtrArthaH // 46 // athopasaMhAradvAraNottaragranthasambandhamAhamUlam-esA ajIvapavibhattI, samAseNa viaahiaa| etto jIvavibhatti, vucchAmi annupuvso||47|| vyAkhyA-spaSTam ||47||prtijnyaatmevaah mUlam-saMsAratthA ya siddhA ya, duvihA jIvA viaahiaa| siddhA'NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // 115 sUtrAdArabhya 46 sUtraparyantamabaseyam / / 5 AE%ESCRE
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 591 // %A7%AKAKIRANASANSAR vyAkhyA-saMsArasthAzca siddhAzca dvividhA jIvA vyAkhyAtAH, tatrAlpavaktavyatvAdAdau siddhAnAha-siddhAH aneka rASatriMzavidhAH proktAH 'taM meti tAnme kIrtayataH zRNu he ziSyati sUtrArthaH // 48 // siddhAnAmanekavidhatvamevopA madhyayayam. |dhibhedenAha gA 49.50 mUlam itthI purisa siddhA ya, taheva ya npuNsgaa|sliNge annaliMge a, gihiliMge taheva ya // 49 // ___ vyAkhyA-siddhazabdaH pratyekaM yojyaH, striyazca te pUrvabhAvApekSayA siddhAzca strIsiddhAH, evaM puruSasiddhAH, tathaiva ca napuMsakasiddhAH, skhaliGge sAdhuveSe, anyaliGge ca zAkyAdiveSe, gRhiliGge gRhasthavepe siddhAstathaivetyuktasamuccaye, cakAro'nuktasiddhabhedasaMsUcaka iti sUtrArthaH // 49 // atha siddhAnevAvagAhanAtaH kSetratazcAhamUlam-ukkosogAhaNAe a, jahannamajjhimAi a / uDDe ahe atiriaMca, samudaMmi jalaMmi // 50 // | vyAkhyA-utkRSTAvagAhanAyAM paJcazatadhanurmAnAyAM siddhAH 'jahannamajjhimAi atti' jaghanyAvagAhanAyAM dvihastamAnAyAM, madhyamAvagAhanAyAM coktarUpotkRSTajaghanyAvagAhanAntarAlavarttinyAM siddhAH, UrddhamUrddhaloke merucUlikAdau, adho'dhastAdadholoke'dholaukikagrAmarUpe, tiryak ca tiryagloke arddhatRtIyadvIpasamudradvayarUpe / tatrApi kecitsamudre // 591 // siddhAH, jale ca nadyAdisambadhinIti sUtrArthaH // 50 // itthaM strIsiddhAdInabhidadhatA strItvAdiSu siddhasambhava uktaH, samprati tatrApi ka kiyantaH sidhyantItyAha RASHREERANSWARA dAH 'jahannamajjhimAsaddhAH, UcalAtatrApi keci
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 mUlam - dasa ceva napuMsesu, vIsaI itthiAsu a / purisesu a aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhaI // 51 // vyAkhyA - atra napuMsakeSu kRtrimeSveva nAnyeSu teSAM pravrajyApariNAma syApyabhAvAt, 'aTThasayaMti' aSTottarazatam // 51 // mUlam - cattAri a gihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya asayaM, samaeNegeNa sijjhai // 52 // vyAkhyA spaSTam // 52 // mUlam -- ukkosogAhaNAe u, sijjhate jugavaM duve / cattAri jahaNNAe, javamajjhattaraM sayaM // 53 // vyAkhyA- 'jaba majjhatti' yavamadhyamiva yavamadhyaM madhyamAvagAhanA tasyAmaSTottaraM zataM yavamadhyatvaM cotkRSTajaghanyAvagAhanApekSayA asyA bahutarasaMkhyAtvena pRthulatayaivAvabhAsamAnatvAt // 53 // mUlam -- cauruDDhaloe a duve samudde, tao jale vIsamahe taheva ya / sayaM ca attara tirialoe, samaeNa egeNa u sijjhaI dhuvaM // 54 // vyAkhyA - catvAra Urddhaloke, zeSaM spaSTamiti sUtracatuSkArthaH // 54 // atha teSAmeva pratighAtAdi pratipAdanAyAhamUlam - kahiM pahiyA siddhA, kahiM siddhA paiTTiA / kahiM boMdiM caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhai / 55 / vyAkhyA -ka pratihatAH skhalitAH siddhAH ? ke siddhAH pratiSThitAH sAdyanantaM kAlaM sthitAH 1 ka bondiM zarIraM tyaktvA ? ka gatvA 'sijjhaitti' sidhyanti niSThitArthA bhavanti ? // 55 // atrottaramAha SaTUtriMzamadhyayanam. gA 51-55
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 592 // 15 18 21 24 mUlam - aloe paDihayA siddhA, loagge a paiTThiA / ihaM boMdiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhai / 56 / vyAkhyA - aloke kevalAkAzarUpe pratihatAH siddhAH, tatra dharmAstikAyAbhAvena teSAM gaterabhAvAt, lokAgre ca pratiSThitAH sadAvasthitAH, nanu tiryagadho vA teSAM gatirbhAvinI tatkathaM lokAgre tadavasthAnaM ? ucyate - adhastiryaggatyoH karmAdhInatvAt teSAM ca kSINakarmatvAnna tatsambhavo yaduktaM - "adhastiryagathorddha ca, jIvAnAM karmajA gatiH / Urddhameva tu tAddharmyA-dbhavati kSINakarmaNAm // 1 // " iha tiryaglokAdau vondiM vapustyaktvA tatra lokAgre gatvA sidhyanti / iha ca yasminsamaye dehatyAgastasminneva mokSo lokAgre gatiH siddhatvaM ca " mukhaM vyAdAya khapiti " ityAdivadihApi ktvApratyayasya samAnakAla eva prayogAditi sUtratrayarthaH // 56 // lokAgre gatvA sidhyanti ityuktaM, lokAgraM cepatprAgbhArAyA uparIti tatsvarUpaM siddhakharUpaM cAha mUlam - bArasahiM joaNehiM, saGghaTTassuvariM bhave / isIpabbhAranAmA u, puDhavI chattasaMThiA // 57 // vyAkhyA - dvAdazabhiryojanaiH sarvArthasyAnuttaravimAnasyopari bhavet, IpatprAgbhAreti nAma yasyAH sA ISatprAgbhAranAmA, tuH pUta, pRthivI / chatrasaMsthitA chatrAkArA // 57 // mUlam - paNayAlasayasahassA, joaNANaM tu AyayA / tAvaiaM ceva vicchiNNA, tiguNo tasseva parirao +4 paTUtriMzamadhyayanam. (36) gA 56-58 // 592 //
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 vyAkhyA - paJcacatvAriMzat zatasahasrANi lakSANi yojanAnAM tuH pUta AyatA dIrghA, 'tAvaiaM caivatti' tAvatazcaiva zatasahasrAn vistIrNA, triguNaH 'tassevatti' tasmAdAyAmAtparirayaH paridhiH / iha ca triguNa ityukte'pi vizepAdhikyaM draSTavyam / parizyamAnaM caivaM - "egA joaNakoDi, bAyAlIsaM bhave sayasahassA / tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapaNNati // 1 // 58 // | mUlam - aTThajoaNavA hallA, sA majjhami viaahiaa| parihAyaMtI carimaMte, macchipattAo taNuatarI 59 vyAkhyA -- aSTayojanabAhalyA sA madhye madhyapradeze vyAkhyAtA, tataH pari samantAt hIyamAnA 'carimaMtetti' caramAnteSu sakaladigvarttiparyantapradezeSu makSikApatrAdapi tanukatarA / hAnizcAtra pratiyojanamaGgulapRthaktvasya jJeyA // 59 // mUlam - ajjuNasuvaNNagamaI, sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANagachattasaMThiAya, bhaNiA jiNavarehiM vyAkhyA- arjuna suvarNakamayI zuklakanakamayI sA pRthvI nirmalA svabhAvena nopAdhitaH, uttAnakacchatrasaMsthitA / pUrva chatrasaMsthiteti sAmAnyenoktaM, iha tu uttAnatvaM tadvizeSa iti na paunaruktyam // 60 // mUlam -- saMkhaMkakuMda saMkAsA, paMDurA nimmalA subhA / sIAe joaNe tatto, loaMto u viAhio // 61 // patriMzamadhyayanam. gA 59-61
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 593 // 36*********SUSSES vyAkhyA-pUrvArddha spaSTaM, 'sIAetti' zItAyAH zItAbhidhAyAH pRthvyA uparIti zeSaH, yojane utsedhAMgulani-1 SaTtriMzapanne iti gamyaM, tata iti tasyA lokAntastuH pUttauM vyAkhyAtaH // 61 // nanu yadi yojane lokAntastarhi kiMmadhyayanam . tatra yojane sarvatra siddhAH santi uta netyAha gA 62-64 mUlam-joaNassa u jo tassa, koso uvrimobhve| tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNA bhve|| | vyAkhyA-yojanasya tu yastasya kroza 'uvarimotti' uparivartI bhavet tasya krozasya SaDUbhAge dvAtriMzadalatrayastriMzaddhanuradhikadhanuHzatatrayarUpe siddhAnAmavagAhanA bhavet // 62 // avagAhanA ca calanasambhave'pi sthAdityAhamUlam-tattha siddhA mahAbhAgA, logaggaMmi pihiaa|bhvppvNcummukkaa, siddhiM varagaiM gayA // 63 // ___ vyAkhyA-tatra yojanapaDUbhAge siddhA mahAbhAgA atizayAcintyazaktayo lokAgre pratiSThitAH, etacca kutaH? ityAhabhavA nArakAdibhavAsteSAM prapaJco vistArastenonmuktAH siddhiM varagatiM gatAH / ayaM bhAvo bhavaprapaJca eva calane hetuH | sa ca siddhAnAM nAstIti kutaH teSAM calanamiti // 63 // siddhAnAmavagAhanAmAha // 593 // mUlam-usseho jassa jo hoi, bhavammi crimmmi|tibhaaghiinnaa tatto a, siddhANogAhaNAbhave64 vyAkhyA-utsedha ucchUyaH prakramAddehasya 'jassatti' yeSAM siddhAnAM ya iti yatparimANo bhavati bhave carame parya-18
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ SREC5AGAROCCOCOLA5 nta vartini taH prattau tatazcaramabhavotsedhAtribhAgahInA siddhAnAM yattadornityAbhisambandhAt teSAmavagAhanA bhavet / tribhAgasya zarIrAntarvivarapUraNena kRtArthatvAt // 64 // etAneva kAlato nirUpayitumAha madhyayanam. gA65-67 mUlam-egatteNaM sAIA, apajjavasiAvi a / puhatteNa aNAIA, apajjavasiAvi a||65|| / vyAkhyA-ekatvena sAdikAH aparyavasitA api ca, yatra kAle te sidhyanti tatra teSAmAdiH na ca kadAcinmuktebhraMzyantIti na paryavasAnaM / pRthaktvena bahutvena sAmastyApekSayetyarthaH anAdikA aparyavasitA api ca, na hi te kadAcinnAbhUvanna bhavanti na bhaviSyanti ceti bhAvaH // 65 // eSAmeva kharUpamAhamUlam-arUviNo jIvaghaNA, naanndsnnsnniaa|aulN suhasaMpattA, uvamA jassa natthi u||66|| ___ vyAkhyA-arUpiNo rUparasAdirahitAH, jIvAzca te satatopayuktatayA ghanAzca zuSirapUraNanicitapradezatayA jIvaghanAH, jJAnadarzane eva saMjJA jAtA yeSAM te jJAnadarzanasaMjJitAH, jJAnadarzanopayogAnanyakharUpA ityarthaH / atulaM asamaM sukhaM saMprAptAH, upamA yasya sukhasya nAsti tuH pUttau // 66 // uktagranthe jJAtamapi vipratipattinirAsAya kSetraM varUpaM ca teSAmAhamUlam-loegadese te satve, naanndNsnnsnniaa| saMsArapAranitthiNNA, siddhiM varagaI gayA // 67 //
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 594 // SaTtriMzamadhyayanam. 64 gA 68-70 -656 vyAkhyA-lokaikadeze te sarve ityenana sarvatra muktAstiSThantIti matamapAstaM, jJAnadarzanasaMjJitA ityanena jJAnocchede muktiriti mataM nirastaM, saMsArapAraM nistIrNAH punarAgamanAbhAvalakSaNenAdhikyena atikrAntAH, anena tu "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " iti matamapAkRtaM, siddhiM varagatiM gatA anena kSINakarmaNo'pi khabhAvenaivotpattisamaye lokAgragamanaM yAvatsakriyatvamapyastIti khyA| pyate, ityekAdazasUtrAtheMH // 67 // itthaM siddhAnuktvA saMsArasthAnAha mUlam-saMsAratthA uje jIvA, duvihA te viaahiaa| tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihA thiN||6|| ____ vyAkhyA-spaSTaM // 68 // traividhyamevAha mUlam-puDhavI Au jIvA ya,taheva ya vaNassaI / iccete thAvarA tivihA, tesiM bhee suha me // 69 // | vyAkhyA spaSTam , navaraM iha tejovAyborgatitrasatvena sthAvaramadhye'nabhidhAnam // 69 // pRthivIkAyikAnAhamUlam-duvihA puDhavIjIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajjattA, evamee duhA puNo // 70 // vyAkhyA-dvividhAH pRthivIjIvAstu sUkSmAH sUkSmanAmakarmodayAt, bAdarA bAdaranAmakarmodayAt , 'pajattamapaja*ttatti' AhArazarIrendriyocchAsavAgmanoniSpattihetudalikaM payoptistadvantaH paryAptAH, tadviparItA aparyAptAH, eva mete sUkSmA bAdarAzca pratyekaM dvidhA punaH // 70 // punarepAmevottarabhedAnAha 2964 *** // 594 // 1-54-CE
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-bAyarA je u pajjattA, duvihA te viaahiaa|snnhaa kharA ya bodhavA, saNhA sattavihA thiN|71|| madhyayanam. ___ vyAkhyA-'saNhatti' zlakSNA cUrNitaloSTukalpA mRdu pRthivI tadAtmakA jIvA apyupacArataH zlakSNA evamuttara-||gA71-73 prApi, kharA kaThinA // 71 // saptavidhatvamevAha mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya ruhirA 3 ya, hAlidA 4 sukilA 5 tahA / paMDa 6 paNagamaTTIA 7, kharA chattIsaIvihA // 72 // vyAkhyA-kRSNA nIlA 'ruhiratti' raktA hAridrA zuklA 'paMDutti'. pANDuH pANDurA ISacchuklatvavatItyarthaH, itthaM varNabhedena SaDvidhatvamuktaM, iha ca pANDuragrahaNaM kRSNAdibhedAnAmapi khasthAne bhedAntarasambhavasUcakam / panako'tyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA, panakasya ca nabhasi vivartamAnasya loke pRthvitvenArUDhatvAdbhedenopAdAnam / kharA pRthvI SaTtriMzadvidhA SaTUtriMzadbhedA // 72 / / tAnevAha mUlam-puDhavI a sakkarA vAlugA ya uvale silA ya lonnuuse| aya-taMba-tauva-sIsaga-ruppa-suvaNe a vaire a||73|| vyAkhyA-pRthivI zuddhapRthivI 1 zarkarA laghUpalazakalarUpA 2 vAlukA pratItA 3 upalo gaNDazailAdiH 4 zilA BHAKREACHE CICIENCIES
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 595 // 15 18 21 24 ca vaTTA dRSat 5 lavaNaM samudralavaNAdi 6 USaH kSAramRttikA 7 aryastamritra kasI saMkarUpya suvarNAni pratItAni, vajraM hIrakaH 14 // 73 // mUlam -- hariAle hiMgulae, manosilA saasgNjnnpvaale| abbhapa~DalabbharvAlua, bAyarakAe maNivihANA vyAkhyA -- haritAlAdayaH pratItAH, sAsako dhAtuvizeSaH, aJjanaM, pravAlaM vidrumaM, abhrapaTalamabhrakaM, abhravAlukA abhrapaTalamizrA vAlukA / bAdarakAye vAdarapRthvIkAye'mI bhedAH / 'maNivihANatti' casya gamyatvAnmaNividhAnAni ca maNibhedAH // 74 // maNibhedAnAha-- mUlam -- gomejae a ruoMge, aMke phaliheM a lohiakkhe a / maragaya-masAragalle, bhuamoaMga iMdanIle a|| 75 // caMdaNaM geya haMsaMgebbha pulaie 'sogaMdhie abodha / caMdabhaverai lie, jalakate sUrakaMte a // 76 // vyAkhyA - iha ca pRthivyAdayazcaturddaza haritAlAdayo'STau gomedakAdayazca kvacitkathaJcitkasyacidantarbhAvAccaturddazetyamI mIlitAH patriMzadbhavantIti sUtranavakArthaH // 76 // prakRtopasaMhArapUrvakaM sUkSmapRthvIkAyikAnAha-- | mUlam -- ete kharapuDhavIe, bheA chttiismaahiaa| egavihamanANattA, suhumA tattha viAhiA // 77 // paTUtriMza madhyayanam. (36) gA 74-77 // 595 //
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTtriMzamadhyayanam. gA78-81 ___ vyAkhyA-'egavihaMti' sUtratvAdekavidhAH, kimityevaMvidhAH ? yato'nAnAtvA abhedAH sUkSmAH tatra pRthvIjIveSu vyAkhyAtAH // 77 // pRthvIkAyAneva kSetrata Ahamalama-suhamA ya sabalogaMmi, logadese a baayraa| etto kAlavibhAgaMtu, tesiM vocchaM cuvihN||7|| __ vyAkhyA-sUkSmAH sarvaloke, lokadeze ca ratnaprabhApRthivyAdau bAdarAH / zeSaM spaSTam // 78 // mUlam-saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiA vi a // 79 // ___ vyAkhyA-santatiM pravAhaM prApya Azritya anAdikA aparyavasitA api ca pRthvIkAyikAnAM pravAhataH kadApyasambhavAbhAvAt , sthiti bhavasthitikAyasthitirUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca // 79 // mUlam-bAvIsa sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtomuhattaM jahannagaM // 8 // asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kAyaM tu amucao // 81 // vyAkhyA asaMkhyakAlamasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANotsarpiNyavasarpiNIrUpaM 'ukkosaMti' utkRSTA, antarmuhUrta jaghanyakA kAyasthitiH pRthivInAM pRthivIkAyajIvAnAM, taM pRthvIrUpaM kAyaM 'amuMcaotti' amuJcatAM mRtvA mRtvA tatraivotpadyamAnAnAm // 80 // 81 // kAlAntargatamevAntaramAha
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 596 // SatriMzamadhyayanam. gA82-86 mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, puDhavIjIvANa aMtaraM // 8 // ___ vyAkhyA-anantakAlamasaMkhyeyapudgalaparAvartarUpaM utkRSTaM, antarmuhUrta jaghanyakaM 'vijaDhaMmitti' tyakte khake khakIye kAye pRthivIkAye jIvAnAM antaraM / ko'rtho jaghanyata utkarSatazca yathoktaM kAlaM pRthIvIjIvo'nyakAyeSu bhrAntvA punaH pRthvikAye utpadyate iti // 82 // etAneva bhAvata AhamUlam-eesiM vapaNao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso 83| ___ vyAkhyA-spaSTaM, navaraM-vidhAnAni bhedAH sahasraza iti atibahutaratvakhyApanArthamiti sUtrasaptakArthaH // 83 // |aprakAyikAnAhamUlam-duvihA AujIvA u, suhamA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 84 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pkittiaa| suddhodae a usse, harataNU mahiAvi a 85] vyAkhyA-zuddhodakaM jaladajalaM 'ussetti' avazyAyaH zaradAdiSu prAbhAtikaH sUkSmavarSo haratanuH prAtaH nigdhapRthvIbhavastRNAgrajalabinduH, mahikA garbhamAseSu sUkSmavarSo 'dhUmara' iti pratItA, hiMmaM prasiddham // 84 // 85 // mUlam-egavihamanANattA,suhamA tattha viaahiaa| suhumA sabalogammi,logadese a baayraa||86|| RESEARCORRECRASA // 596 //
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ SACARRRRRRRIES saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a||87n patriMzasatteva sahassAiM, vAsANukkosiA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomuhattaMjahanniA // 8 // madhyayanam. bhagA87-94 asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jhnniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuNco||89|| aNaMtakAlamukosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, AUjIvANa aMtaraM // 9 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vaavi,vihaannaaiNshssso||11|| vyAkhyA-amUni prAgvat vyAkhyayAni // 86 // 87 // 88 // 89 // 90 // 91 // atha vanaspatikAyikAnAhamUlam-duvihA vaNapphaIjIvA, suhumA bAyarA thaa| pajjattamapajattA, evamee duhA puNo // 92 // bAyarA je u pajjattA, duvihA te viaahiaa|saahaarnnsriiraa ya, pattegA ya taheva ya // 93 // vyAkhyA-atra 'sAhAraNasarIrA yatti' sAdhAraNamanantajIvAnAmapyekaM zarIraM yeSAM te sAdhAraNazarIrAH, 'pattegA yatti' pratyekazarIrAzca pratyekaM bhinnbhinnshriirvntH|| 92 // 93 // mUlam-patteasarIrA u, NegahA te pkittiaa| rukkhA gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA thaa||94|| ROSSAINISSAISISSANI
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 597 // vyAkhyA-atra 'rukkhatti' vRkSAH cuutaadyH||1|| gucchA vRntAkipramukhAH // 2 // gulmA navamAlikAdyAH sstriNshF||3|| latAzcampakalatAmukhyAH // 4 // valyastrapuSIprabhRtayaH // 5 // tRNAni juJjakArjunAdIni // 6 // 94 // madhyayayam. mUlam-valayalayA pavagA kuhaNA, jalaruhA osahI tahA / kA (36) &AgA 95-98 hariakAyA ya bodhavA, patteA iti Ahi A // 95 // vyAkhyA-'valayalayatti' latAvalayAni nArikelIkadalyAdIni, teSAM hi zAkhAntarAbhAvena latAtvaM valayAkAratvena ca valayatvaM jJeyam // 7 // parvANi sandhayastebhyo jAtAH parvajA ikssuprmukhaaH||8|| kuhaNA bhUmisphoTAzchatrAkArAH // 9 // jalaruhAH padmAdyAH // 10 // oSadhyaH phalapAkAntAH zAlyAdayaH // 11 // tatheti samuccaye, haritAnyeva kAyA yeSAM te haritakAyAH tnduliiykaadyaaH||12|| cazabdaH svgtaanekbhedsuuckH||95|| sAdhAraNAnAhamUlam-sAhAraNasarIrA u, gahA te pkittiaa| AlUe mUlae ceva, siMgabere taheva ya // 96 // hirilI sirilI sissirilI, jaaviikeakNdlii| palaMDa lasaNa kaMde kaMdalI a kuhuvae // 97 // // 597 // lohaNI hua thIha a, kuhagA ya taheva ya / kaNhe a vajjakaMde a, kaMde sUraNae tahA // 98 // 1 "yeSAM te" itipATho 'gha' pustake nAsti // 21/
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanam. |gA 99| 103 assakapaNI abodhavA, sIhakapaNI taheva y| musuMDhI ahaliddA ya, NegahA evmaayo|| 99 // vyAkhyA-ete AlukAdyA haridrAparyantAH prAyaH kandavizeSAstattaddezaprasiddhAH // 96 // 97 // 98 // 99 // mUlam-egavihamanANattA, suhumA tattha viaahiaa|suhumaa sabalogaMmi, logadese a baayraa||10|| ___ vyAkhyA-sUkSmANAM sarveSAmekavidhatvaM sAdhAraNazarIratvAt // 10 // mUlam-saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiA vi a||101|| dasa ceva sahassAI, vAsANukosiaM bhave / vaNassaINa AuM tu, aMtomuhattaM jahannagaM // 10 // | vyAkhyA-atra jyeSThaM AyuH pratyekazarIraparyAptabAdaravanaspatInAmeva, taditareSAM tu teSAM sarveSAmapi jaghanyameva, evaM pUrvoktayoH pRthvIkAyApakAyayoH vakSyamANayozca tejovAyvoH paryAptavAdarANAmeva jyeSThasthitirbhavatIti dhyeym||1011102|| mUlam-aNaMtakAlamukkosA, aMtomuhattaM jhnnnngaa| kAyaThiI paNagANaM, taM kAyaM tu amuNco|103| ___ vyAkhyA- atra 'paNagANaMti' panakAnAM panakopalakSitAnAM vanaspatInAM, iha ca sAmAnyena vanaspatijIvAnni|godAn vAzrityAnantakAlamucyate, vizeSavivakSAyAM tu pratyekataruvAdaranigodayorutkRSTA kAyasthitiH saptatikoTAko|TisAgaramAnA, sUkSmanigodAnAM ca spRSTavyavahArarAzInAmasaMkhyeyakAlamAneti // 103 //
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 598 // | SaTtriMzamadhyayanam. gA 104107 AAKASHANKARARH mUlam-asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, paNagajIvANa aMtaraM // 104 // - vyAkhyA-iha hi kazcidvanaspatibhyo nirgatya pRthvyAdiSu bhrAntvA bhUyastatrAsaMkhyakAlAdevotpadyate, vanaspati vinA sarveSAmapi kAyasthiterasaMkhyeyatvAdata evotkRSTamapyantaramasaMkhyakAlamAnamevoktam // 104 // | 'eesiM vaNNao ceva' ityAdi prAgvat // 105 // prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAha // mUlam iccete thAvarA tivihA, samAseNa viaahiaa| etto u tase tivihe, vocchAmi aNuputvaso vyAkhyA-ityete'nantaroktAH sthAvarAtrividhAH samAsena saMkSepeNa vyAkhyAtAH, ataH sthAvaravibhakteranantaraM tu punanasAMsvividhAn vakSyAmi AnupU]ti suutrpnycdshkaarthH||106 // mUlam-teu vAU a bodhavA, urAlA ya tasA thaa| iccete tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me107 vyAkhyA-tejoyogAttejAMsi agnayo vAyavazva bodhavyAH, udArA ekendriyApekSayA prAyaH sthUlA dvindriyAdyA | ityarthaH, caH samuccaye, trasAstathA tenAgamoktaprakAreNa ityete trasyantIti calantIti trasAstrividhAH / tatra tejovAyUnAM sthAvaranAmakarmodaye'pi gatyapekSayA trasatvaM, dvIndriyAdInAM ca trasanAmakarmodayavatAM landhito'pi trasatvaM, teSAM bhedAn zRNuta me kurvata iti zeSaH // 107 // tatra tejojIvAnAha 1 eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 105 // SESAXENARASRAE // 598 //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ | SaTtriMzamadhyayanam. |gA 108 116 NCHHAA-%AHARA mUlam-duvihA teu jIvA u, suhamA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 108 // bAyarA je u pajattA, NegahA te pkittiaa| aMgAre mummure agaNI, accI jAlA taheva ya // 109 // __ vyAkhyA-atrAGgAro dhUmajvAlAhIno dahyamAnendhanAtmako bhAkharakharUpaH, murmuro bhasmamizrAgnikaNarUpaH, agniruktabhedAtirikto vahniH, arcirmUlaprativaddhAgnizikhA, jvAlA chinnamUlA saiva // 108 // 109 // mUlam-ukkA vijua bodhavA, NegahA evmaaio| egavihamanANattA, suhamA te viaahiaa|110|| ___ vyAkhyA--atrolkA vidyuca nabhasi samutpanno'bhiH // 11 // mUlam-suhamA sabalogammi, logadese abaayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiMvocchaM cuvihN||111|| saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a|tthiiN paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||112|| tiNNeva ahorattA, ukkoseNa viaahiaa| AuThiI teUNaM, aMtomuhattaM jahaniA // 113 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnngaa| kAyaThiI teUNaM, taM kArya tu amuMcao // 114 // aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijaDhaMmi sae kAe, teUjIvANa aMtaraM // 115 // eesiM vaNNaoceva, gaMdhao rsphaaso|sNtthaannaadeso vAvi, vihANAI shssso||116||
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 599 // 15 18 21 24 vAyujIvAnAha mUlam - duvihA vAujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajattA, evameeM duhA puNo // 117 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pakittiA / ukkaliA maMDaliA, ghaNa guMjA suddhavAyA ya 118 vyAkhyA - 'paMcahatti' paJcadhetyupalakSaNaM, atraivAsyA'nekadhetyabhidhAnAt / utkalikA vAtA ye sthitvA 2 vAnti, maNDalikA vAtA vAtolIrUpAH, ghanavAtA ratnaprabhAdyAdhArAH, gujavAtA ye guJjanto vAnti, zuddhavAtAH sahajavAtA mandAnilAdayaH // 118 // mUlam - saMvahagavAe a, NegahA evamAyao / egavihamanANattA, suhamA te viAhiA // 119 // vyAkhyA - saMvarttakavAtA ye bahiH sthitamapi tRNAdi vivakSitakSetrAntaH kSipanti // 119 // mUlam -suhumA sabalogaMmi, logadese a bAyarA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 120 // saMta pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiMiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 121 // tiNNeva sahassAI, vAsANukkosiA bhave / AUTiI AUNaM, aMtomuhuttaM jahanniA // 122 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahanniyA / kAyaThiI vAUNaM, taM kAryaM tu amuMcao // 123 // SaTUtriMzamadhyayanam. (36) gA 117123 // 599 //
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhattaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, vAujIvANa aMtaraM // 124 // hai patriMzaeesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi,vihANAI sahassaso 125 madhyayanam. gA124udAratrasAnAha 129 mUlam-urAlAya tasA je u, cauhA te pkittiaa|beiNdia teiMdia, cauro paMciMdiA ceva // 126 // vyAkhyA-atra 'caurotti' caturindriyAH // 126 // dvIndriyAnAhamUlam beiMdiA uje jIvA, duvihA te pakittiA / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 12 // kimiNo maMgalA ceva, alasA maaivaayaa| vAsImuA sIppiA, saMkhA saMkhaNayA thaa||128|| palogANulayAceva, taheva ya varADagA / jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 129 // vyAkhyA-atra kramayo'zucyAdijAtAH, mAtRvAhakA ye kASThazakalAni samobhayAgratayA sambandhanti, vAsyAkA. ramukhA bAsImukhAH, 'sippIatti' zuktayaH, zaGkhanakA laghuzaGkhAH, candanakA akSAH, zeSAstu kecitprasiddhAH kecittu yathAsampradAyaM vAcyAH iti // 127 // 128 // 129 // 1 "somaMgalA" iti pATho 'gha' saMjJakapustake /
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 600 // 140 -beiMdiA ee'NegahA evamAyao / loegadese te sabe, na savattha viAhiA // 130 // SatriMzasaMtaiM pappa'NAIA, apajjavasiA vi aThiI paDucca sAIA, sapajjavasiA vi a||13|| madhyayanamvAsAiM bAraseva u, ukkoseNa viaahiaa|beiNdiaaautthiii, aMtomuhuttaM jahanniA // 132 // bhagA 130saMkhejakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahaniA / beiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuNco||13|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahaNNayaM / beiMdiANa jIvANaM, aMtareaM viaahi||13|| 'eersi'-ityAdi prAgvat // 135 // trIndriyAnAhamUlam-teiMdiA u je jIvA, duvihA te pkittiaa| pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 136 // kuMthU pipIli uiMsA, ukkaluddehiA thaa| taNahArakaTTahArA, mAlugA pattahAragA // 137 // kappAsahimiMjA ya, tiMdugA tusmiNjgaa| sadAvarI a gummI a, bodhavA iMdakAiA // 138 // iMdagovagamAiA'NegahA evmaayo| loegadese te savve, na savattha viAhiA // 139 // vyAkhyA--iha kunthupramukhAH kecitpratItAH, gulmI zatapadI, kecittu yathAsampradAyaM jnyeyaaH||139|| kaa||600|| mUlam-saMtaiM pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiI paDucca sAIA, sapajavasiAvi a||140||
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTtriMzamadhyayanam gA 141148 egaNapaNNahorattA, ukkoseNa viaahiaa| teiMdiaAuThiI, aMtomuhuttaM jahaNNiA // 141 // saMkhejakAlamakosA, aMtomuhattaM jhnniaa| teiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 142 // aNaMtakAlamukosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / teiMdiajIvANaM, aMtareaM viaahiaN|| 143 // 'eesiM' ityaadipraagvt-||144 // caturindriyAnAhamUlam-cauriMdiA uje jIvA, duvihA te pkittiaa| pajattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 145 // aMdhiA pottiAceva,macchiA masagA tahA / bhamare kIDapayaMge a,DhiMkuNe kuMkuNe thaa||146|| kukuDe siMgirIDI a, nNdaavtteavicchie| Dole bhiMgirIDI a, virilIacchivedhae // 147 // acchile mAhae acchiroDae vicitte cittptte|ohiNjliaa jalakArianIA tNbgaavi|| vyAkhyA-eteSvapi kepi pratItAH kecittuyathAsampradAyaM tattaddezaprasiddhyA vA vaacyaaH||145, 146, 147, 148 //
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 601 // mUlam-caturiMdiA ee'NegahA evmaayo| logassa egadesaMmi, te satve prikittiaa||149|| triMzasaMtaI pappaNAIA, apajjavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a||150|| madhyayanam. chacceva ya mAsAU, ukkoseNa viaahiaa| cauriMdiaAUThiI, aMtomuhuttaM jhpinnaa|151|| |gA 149saMkhejjakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / cauridiyakAyaThiI, taM kAyaM tu amuNco|152|| 157 aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jhnngN| cauriMdiANa jIvANaM, aMtareaM viaahiaN153| eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso|sNtthaannaadesovaavi, vihANAiM shssso|154| paJcendriyAnAhamUlam-paMciMdiAuje jIvA,cauvihA te viaahiaa| neraiA tirikkhA ya,maNuA devA ya aahiaa|| 8 / nairayikAnAhamUlam-neraIA sattavihA, puDhavIsu sattasu bhve|rynnaabhskraabhaa, vAluAbhA ya AhiA // 156 // // 601 // paMkAbhA dhUmAbhA, tamA tamatamA tahA / iti neraiA ete, sattahA parikittiA // 157 // vyAkhyA-nairayikAH saptavidhAH kimiti ? yataste pRthvISu saptasu bhaveyuH tatastadbhedAsteSAM sasavidhatvamiti RSSICALCAMASCIENCSANCHAR
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * | SaTtriMzamadhyayanam. gA 158 * bhaavH| kAH punastA ityAha-'rayaNAbhatti' ratnAnAM ratnakANDasthitAnAM bhavanapatibhavanasthAnAM ca AbhA prabhA yatra sA ratnAbhA 1 evaM sarvatra zarkarA laghupASANakhaNDarUpA tadAbhA 2 vAlukAmA 3 paGkAmA 4 dhUmAbhA tatra dhUmAbhAve'pi tattulyapudgalapariNAmasambhavAt 5 'tamatti' tamaHprabhA tamorUpA 6 tamastamaHprabhA mahAtamorUpA 7 // 157 // mUlam-logassa egadesammi,te satve u viaahiaa| itto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cauvihaM 158 | vyAkhyA-lokaikadeze adholokarUpe // 158 // mUlam-saMtaI pappa'NAiA, apajjavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 159 // sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viaahiaa| paDhamAe jahaNaNeNaM, dasavAsasahassiA // 160 // vyAkhyA-atra sarvatrApi sthitiriti zeSaH // 16 // mUlam-tipaNeva sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| doccAe jahaNNeNaM, egaM tu sAgarovamaM // 11 // satteva sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| taiAe jahanneNaM, tiNNeva u sAgarovamA // 16 // dasa sAgarovamAU, ukkoseNa viaahiaa|cutthiie jahanneNaM, satteva u sAgarovamA 163 / sattarasa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa|pNcmaae jahanneNaM, dasa ceva u sAgarovamA 164 // * * *
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 602 // | SaTtriMzamadhyayanam gA 165. 170 bAvIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| chaTTIe jahannaNaM, sattarasa sAgarovamA // 165 // tettIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 166 // jA ceva u AUThiI,neraIANaM viaahiaa|saa tesiM kAyaThiI,jahaNNukosiA bhave // 167 // vyAkhyA-yA caiva AyuHsthiti rayikANAM vyAkhyAtA sA teSAM kAyasthitirjaghanyotkRSTA ca bhavet , teSA hi tata uddhRttAnAM garbhajatiryagmanuSyeSvevotpAda iti // 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167 // mUlam-aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhattaM jahaNNagaM / vijaDhaMmi sae kAe, neraiANaM tu aMtaraM // 168 // ___ vyAkhyA-atrAntarmuharta jaghanyAntaraM, yadA ko'pi narakAdudRtya garbhajaparyApsamatsyepUtpadyAntarmuhUrttAyuH prapUrya kliSTAdhyavasAyavazAt punarnarake evotpadyate tadA labhyata iti bhAvanIyam // 168 // mUlam-eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi,vihANAI sahassaso // 169 // tirazca Ahamalama-paMciMdiatirikkhA u,duvihA te viaahiaa| samucchimatirikkhA ya,gabbhavatiA tahA 170 // 602 //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***RAB vyAkhyA-atra saMmUchimatiyaJco manohInAH saMmUrcchanajanmAnaH, garbhe vyutkrAntirutpattiryeSAM te garbhavyatkrA-12 patriMzantikA garbhajA ityrthH|| 17 // madhyayanam. mUlam-duvihAvi te bhavetivihA,jalayarA thalayarA thaa|khhyraa ya bodhavA,tesiM bhee suNeha me 1711 |gA 171 176 __vyAkhyA-dvividhA api te saMmUchimA garbhajAzcetyarthaH bhaveyutrividhAH, jalacarAH sthalacarAH khacarAzca // 17 // jalacarAnAhamUlam-macchA ya kacchabhA ya, gAhAya magarA thaa| susumArA ya bodhavA, paMcahA jalacarAhiA // 17 // vyAkhyA-'gAhatti' grAhAH jalacaravizeSAstantava iti prasiddhAH, suMsumArA makaravizeSA eva // 172 // mUlam-loegadese te save, na savattha viaahiaa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 173 / / saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||17|| egA ya puvakoDI u,ukkoseNa viaahiaa|aautthiii jalayarANaM,aMtomuhattaM jhpinnaa175|| vyAkhyA-iha sthitiH saMmUchimAnAM garbhajAnAM ca tulyaiva // 175 // mUlam-puvakoDipuhRttaM tu, ukkoseNa viaahiaa| kAyaThiI jalayarANaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 176 // %3EREK****
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 603 // *%*%22% 15 SAMATAHARAXTO vyAkhyA-pUrvakoTIpRthaktvaM dviprabhRtyAnavabhyaH, tata ihASTa pUrvakoTayaH kAyasthitirjalacarANAM, iyatI caiSAM kAya- patriMzasthitiritthaM syAt , paJcendriyatiryaganRNAM utkRSTato'pyaSTaiva nirantarA bhavA bhavanti tadAyurmIlane ca etAvatya evamadhyayayam pUrvakoTyaH syuna caiteSu yugalinaH syuryenoktavirodhaH syAditi // 176 // mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijaDhaMmi sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 177 // |gA 177 180 sthalacarAnAhamUlam-cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhve|cuppyaa cauvihA, te me kittayao suNa // 178 // egakhurA dukhurA ceva, gaMDIpaya saNappayA / hayamAI goNamAI, gayamAI sIhamAiNo // 179 // vyAkhyA-ekakhurA hayAdayaH, dvikhurA gavAdayaH, gaNDI padmakarNikA tattatayA padA yeSAM te gaNDIpadA gajAdayaH, 'saNappayatti' sanakhapadAH siMhAdayaH, hayamAI-ityAdi vyAkhyAtameva // 179 // parisarpAnAhamUlam-bhuoraparisappA u, parisappA duvihA bhve|gohaaii ahimAI a, ekekANegahA bhave // 180 // ____ vyAkhyA-'bhuoraparisappatti' parisarpazabdasyobhayatra yogAt bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH godhaadyH| // 30 // urasA parisarpantIti ura parisarpAH srpaadyH| te ca ekaikAH pratyekamanekavidhA bhaveyuH godherakanakulAdibhedairgonasAdibhedaizca // 180 //
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ | patriMzamadhyayanam. gA181 mUlam-loegadese te savve, na savattha viAhiA / etto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cubih|181 saMtaI pappaNAIA, apajjavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||182|| . paliovamA utipiNa u, ukkoseNa viaahiaa| AuThiI thalayarANaM, aMtomuhattaM jahaNNiA vyAkhyA-atra cAyaM vizeSo garbhajabhujora-parisarpayorutkRSTamAyuH pUrvakoTiH, saMmUchimayostu tayoH kramAt dvAcatvAriMzatrayaHpaJcAzaca varSasahasrAH / saMmUrcchajasthalacarANAM tu caturazItivarSasahasrA iti // 183 // mUlama-paliovamAiM tiNNi u, ukkoseNa viaahiaa| puvakoDIpuhatteNaM,aMtomuhattaM jahaniA / 184 / vyAkhyA-atra palyopamatrayamAyuyugalicatuSpadatirazcAM tadbhavAnantaraM ca na punasteSvevotpAdaH, tataH pUrva tu utkarSato'pi teSu pUrvakoTimAnAyuSaH sapta bhavA bhavantIti pUrvakoTipRthaktvAdhikapalyatrayamAnA teSAM kAya sthitiH // 184 // mUlam-kAyaThiI thalayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM aNaMtamukosa, aMtomuhattaM jahannagaM // 185 // vijadaMmi sae kAe,thalayarANaM tu aNtrN| camme ulomapakkhIa,taiA samuggapakkhI // 186 / vitatapakkhI abodhavA,pakkhiNo ucaubihA / loegadese te save,na savattha viaahiaa||187 vyAkhyA-atra pUrvArddhana sthalacarANAmantaradvAraM samApyottarArddhana khacarAnAha-'camme utti' prakramAcarmapakSiNa
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 604 // 15 18 21 24 zvarmamayapakSAzcarmacaTakAdayaH, romapakSiNo romapradhAnapakSA haMsAdayaH, samudgapakSiNaH samudgakAkArapakSAste ca mAnuSo - tarAdvahirbhavanti // 186 // vitatapakSiNo ye sarvadA vistAritAbhyAmeva pakSAbhyAmAsate tepi mAnuSottarAdvahireva ityevaM pakSiNazcaturvidhAH // 187 // mUlam - saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiI paDuca sAIA, sapajjavasiAvi a // 188 // palio masta bhAgo, asaMkhijjaimo bhave / AuThiI khahayarANaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA 189 vyAkhyA - ihapalyopamAsaMkhyeyabhAgAyuryugalipakSiNAM jJeyaM, tadanyeSAM tu garbhajAnAM pakSiNAM pUrvakoTiH / saMmUhi mAnAM tu teSAM dvAsaptativarSasahasrANyutkRSTamAyuriti vizeSaH // 188 // 189 // mUlam - asaMkhabhAgo paliassa, ukkoseNa u sAhio / puvakoDipuhutteNaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA / 190/ kAThaI khahayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM anaMtamukkosaM, aMtomuhuttaM jahaNNagaM // 199 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 192 // manujAnAha mUlam - maNuA duvihabheA u, te me kittayao suNa / saMmucchimamaNussA ya, gavbhavakaMtiA tahA / 193 // SaTtriMza madhyayanam (36) gA 188193 // 604 //
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ patriMzamadhyayanam. gA 194195 vyAkhyA-iha saMmUchimamanuSyA ye manorahitA garbhajamanuSyasambandhivAntAdipUtpattibhAjo'ntarmahAyaSo'pa- maryApsA eva mriyante te jJeyAH // 193 // mUlam-gabbhavatiA je u, tivihA te viaahiaa| akammakammabhUmA ya,aMtaraddIvayA tahA / 194 / / ___ vyAkhyA-akammetyAdi-atra bhUmazabdasya pratyekaM sambandhAdAkarmabhUmAstatra karmANi kRSivANijyAdIni na santi yAsu tA akarmabhUmayo haimavatAdikSetrANi tatra bhavA AkarmabhUmA yugalinaH, evaM kArmabhUmA bharatAdikSetrajAH, antaramiha samudramadhyaM tatra dvIpA antaradvIpAH teSu jAtA antaradvIpajAH // 194 // mUlam-paNNarasa tisaI vihA,bheA ya ahavIsaI |sNkhaa u kamaso tesiM,ii esA viaahiaa|195|| . vyAkhyA-paNNarasa tIsaI vihatti' vidhazabdasya pratyekaM yogAt paJcadazavidhAH kArmabhUmAH, karmabhUmInAM bharatairavatavidehAnAM trayANAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt / triMzadvidhA AkarmabhUmAH, haimavata-harivarSa-ramyakavarSa-hairaNyavata-devakurUttarakurUNAM SaNNAmakarmabhUmAnAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt / iha ca kramata ityukte'pi pazcAnirdiSTAnAmapi kArmabhUmAnAM muktisAdhakatvena prAdhAnyAt pUrva bhedAbhidhAnam / anye tu 'tIsaI paNNarasavihatti' paThanti / bhedAzcASTAviMzatirantaradvIpajAnAmiti vibhaktipariNAmena sambadhyate, aSTAviMzatisaMkhyatvaM caiSAmetatsaMkhyatvAdantaradvIpAnAM, te
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 605 // hi himavataH pUrvAparaprAntayozcatasRSu vidikprasRtakoTiSu trINi trINi yojanazatAnyavagAhya tAvantyeva yojanazatA jApatriMzanyAyAmavistArAbhyAM prathame catvAro'ntaradvIpAH, tato'pyekaikayojanazatavRddhyAvagAhanayA yojanazatacatuSkAyAyAma- lAmadhyayanam vistArA dvitIyAdayaH SaT / eSAM caizAnyAdikramAt prAdakSiNyena prathamacatuSkasya ekoruka 1 AbhASiko 2 vaiSANiko3 lAGgulikaH 4 iti nAmAni / dvitIyasya hayakarNa 1 gajakarNa 2 gokarNa 3 zaSkulIkarNAH 4 / tRtIyasya | Adarzamukha 1 meSamukha 2 hayamukha 3 gajamukhAH 4 / caturthasyAzvamukha 1 hastimukha 2 siMhamukha 3 vyApramukhAH / / paJcamasyAzvakarNa 1 siMhakarNa 2 gajakarNa 3 karNaprAvaraNAH 4 / paSThasya ulkAmukha 1 vidyunmukha 2 jihvAmukha 3 meghamukhAH 4 / saptamasya ghanadanta 1 gUDhadanta 2 zreSThadanta 3 zuddhadantAH 4 iti nAmAni / eSu ca dvIpanAmasadRzanAmAna eva yugalino vasanti / taddehamAnAdi cAbhyAM gAthAbhyAM jJeyam | "aMtaradIvesu narA, dhaNUasayasiA sayA muiaa| pAlaMti mihuNadhamma, paliassa asaMkhabhAgAU // 1 // causaTThI piTTakaraMDayANaM, maNuANa tesimaahaaro| bhattassa cautthassa u, guNasIti diNANa pAlaNayA // 2 // " ete ca zikhariNo'pi pUrvAparaprAntavidikprasRtakoTipUktanyAyato'STAviMzatiH santi, sarvasAmyAcaiSAM bhedenAviva-15 // 605 // dakSitatvAnna sUtre'STAviMzatisaMkhyAvirodha iti dhyeyam // 195 // mUlam-samucchimANa eseva, bheo hoi aahio| logassa egadesaMmi, te savvevi viaahiaa|196|| 40SAAMSANCH4
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ patriMzamadhyayanam. gA196103 vyAkhyA-saMmUchimAnAM eSa eva bhedo yo garbhajAnAM, te hi teSAmeva vAtapittAdiSu sambhavantIti // 196 / / mUlam-saMtaI pappaDaNAIA, apajjavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||197|| paliovamAiM tiNi u,ukkoseNa viaahiaa|aauutthiii maNuANaM,aMtomuhattaM jahapiNaA198 vyAkhyA-palyatrayaM sthitizca yugalinAM jJeyA, saMmUrcchimamanuSyANAM tu utkRSTamapyantarmuhUrtameva // 198 // mUlam-paliovamAiM tiNi u,ukkoseNa viaahiaa| puvakoDIpuhutteNaM,aMtomuhattaM jhnnnngaa|199| vyAkhyA-trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthaktvena pUrvakoTisaptakAtmakenAdhikAnIti zeSaH // 199 // mUlam-kAyaThiI maNuANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMta kAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahaNNagaM // 20 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi,vihANAI shssso201|| devAnAhamUlam-devA caubihA vuttA, te me kittayao suNa / bhomejavANamaMtarajoisavemANiA tahA // 202 // vyAkhyA-'bhomejatti' bhUmau bhavA bhaumeyA bhavanapatayaH // 202 // eSAmuttarabhedAnAhamUlam-dasahA bhavaNavAsI,aTTahA vnncaarinno| paMcavihA joisiA,davihA vemANiA tahA / 203 / vRttA, te me kittayao suNA // eSAmuttarabhedAnAha-sAtahA / 203
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 606 // SaTtriMzamadhyayanam etAneva nAmata AhamUlam-asurA 1 nAga 2 suvaNNA 3, vijU 4 aggI a5 aahiaa| dIvo 6 dahi 7 disA 8vAyA 9, thaNiA 10 bhavaNavAsiNo // 204 // vyAkhyA-atra asurAH asurakumArAH kumAravatkrIDApriyatvAt dveSa-bhASA-zastra-yAna-vAhanAdibhUSAparatvAcAmI kumArA ityucyante / evaM nAgAdiSvapi kumArazabdo yojyaH // 204 // mUlam-pisAya 1 bhUA 2 jakkhA ya 3, rakkhasA 4 kinnarA ya 5 kiMpurisA 6 / mahoragA 7 ya gaMdhavA 8, aTTavihA vaannmNtraa| 205 // vyAkhyA-anye'pyaSTau vyantarA 'aNapaNNI'prabhRtaya eSvevAntarbhAvanIyAH // 205 // mUlam-caMdA 1 sUrA ya 2 nakkhattA 3, gahA 4 tArAgaNA 5 thaa| ThiA vicAriNo ceva, paMcavihA joisAlayA // 206 // vyAkhyA-'vicAriNotti' vizeSeNa merupAdakSiNyalakSaNena carantIti vicAriNaH, tatrAmI manuSyakSetrAvahiH sthitA eva santi, tanmadhye tu vicAriNa eva // 206 // 104206 SUAE%ACCOACCI // 60
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 **%*%*%**%22%3 mUlam-vemANiA u je devA, duvihA te viaahiaa|kppovgaay bodhavA,kappAtItA taheva y|2071 | patriMzavyAkhyA-'kappovagatti' kalpAn saudharmAdidevalokAnupagacchantIti kalpopagAH saudharmAdidevalokadevAH, kalpA-II madhyayanam . natItAstaduparivartisthAnotpannatayA'tikrAntAH kalpAtItA aveyakAnuttaravimAnavAsisurAH // 207 // gA207mUlam-kappovagA bArasahA, sohammIsANegA thaa| saNaMkumArI mAhiMdo,baMbhalogoMya laMtA // 20 // mahAsukA sahassArA, ANayoM pANayA~ thaa| AraNoM accuoM ceva, iti kappovagA surA 209 vyAkhyA-atra sarvatra tAtsthyAttadyapadeza iti nyAyAtvarganAmabhireva devabhedA uktAH // 208, 209 // mUlam-kappAtItA uje devA,duvihA te viAhiyA / gevijANuttarA ceva, gevijA navavihA thi|210 vyAkhyA-'gevijANuttaratti' aveyakeSu bhavA graiveyakAH, anuttareSu prakramAdvimAneSu bhavA aanuttraaH|| 21 // mUlam-hiDimAhiDimA cava,hihimA majjhimA thaa| hiDimA uvarimA ceva, majjhimA hiTrimA thaa|| majjhimAmajjhimA ceva,majjhimA uvarimA thaa| uvarimA hiTimA~ ceva,uvarimA majjhiau tahA uvarimA uvarimA ceva, ii gevijagA suraa| vijayo vejayaMtoya, jayaMto apraajioN|| 213 // sabaTTasiddhagoM ceva, paMcahA'NuttarA suraa| ii vemANiA ee'NegahA evamAyao // 214 // FOREX*OFF
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 607 // 221 vyAkhyA-aveyakeSu hi trINi trikAni, tatra prathamatrikaM adhastanatvena hiTimamityucyate, tatrApi prathamaM graive- SaTtriMzayakamadhastanAdhastanatvena hiDimahiTThimamiti, tatra bhavA devA hiTimAhiTimA iti| evaM sarvatrApi bhAvanIyam 211, madhyayanam. 212, 213 // ihottarArddhanAnuttaravimAnAnAha // 214 // &aa (36) gA 215mUlam-logassa egadesammi, te savve prikittiaa| itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cuvihN|| saMtaI pappa'NAIA,apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA,sapajjavasiAvia // 216 // sAhiyaM sAgaraM ikkaM, ukkoseNa ThiI bhave |bhomejjaannN jahanneNaM, dasavAsa shssiaa|| 217 // paliovamamegaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsa sahassiA // 218 // paliovamaM tu egaM, vAsalakkheNa saahi| paliovamaTrabhAgo, joIsesu jahAniA // 219 // vyAkhyA-atra varSalakSAdhikaM palyopamaM utkRSTA sthitiriti gamyaM, iyaM ca candravimAnadevAnAM, jaghanyA tu tArAvimAnadevAnAm // 215, 216, 217, 218, 219 // mUlam-do ceva sAgarAiM, ukkoseNa viaahiaa| sohammammi jahaNaNeNaM,egaMca paliovamaM // 220 // sAgarA sAhiA dunni,ukkoseNa viaahiaa| IsANaMmi jahaNaNeNaM,sAhiaMpaliovamaM // 221 // // 607 //
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ HALCASS45152 sAgarANi a satteva, ukkoseNa ThiI bhave / saNaMkumAre jahaNaNeNaM, duNNi u sAgarovamA 222|| patriMzasAhiA sAgarA satta, ukkoseNa ThiI bhave / mAhidammi jahanneNaM, sAhiA duNNi sAgarA223 madhyayanam. dasa ceva sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / baMbhaloe jahanneNaM, satta u sAgarovamA // 224 // |gA 222 232 cauddasa usAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave |lNtgNmi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 225 // sattarasa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / mahAsukke jahaNNeNaM, cauddasa saagrovmaa|| 226 // 15 aTThArasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / sahassAre jahaNNeNaM, sattarasa sAgarovamA // 227 // sAgarA auNavIsaM tu,ukoseNa ThiI bhve|aannymmi jahaNaNeNaM, aTrArasa saagrovmaa||22|| vIsaM tu sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhve|paannymmi jahaNaNeNaM, sAgarA auNavIsaI // 229 // sAgarA ikkavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / AraNammi jahaNNaNaM, vIsaI sAgarovamA // 230 // bAvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / accuammi jahaNaNeNaM, sAgarA ikkavIsaI // 231 // vyAkhyA-[spaSTAH] // 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231 // mUlam-tevIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / paDhamaMmi jahaNaNeNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 232 // ANG
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 608 // patriMzamadhyayanam. |gA 233. 243 cauvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / biIaMmi jahaNaNeNaM, tevIsaM sAgarovamA // 23 // paNavIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / taiaMmi jahanneNaM, cauvIsaM sAgarovamA // 23 // chabIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / cautthaMmi jahANeNaM, sAgarA paNavIsaI // 235 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamammi jahaNaNeNaM, sAgarA u chavIsaI // 236 // sAgarA ahavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / chaTuMmi jahanneNaM, sAgarA sattavIsaI // 237 // sAgarA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / sattamammi jahanneNaM, sAgarA ahavIsaI // 238 // tIsaM tu sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / aTramammi jahaNaNeNaM, sAgarA aunntiisii||239|| sAgarA ikatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / navamammi jahaNNeNaM, tIsaI saagrovmaa||240|| vyAkhyA-atra sarvatra 'aveyake' iti zeSaH // 232,233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240 // mUlam tettIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhve| causuM pi vijayAIsu, jahannA ikatIsaI // 241 // ajahaNNamaNukkosaM, tittIsaM saagrovmaa| mahAvimANe sabaDhe, ThiI esA viaahiaa||242|| jA ceva ya AUThiI,devANaM tu viaahiaa|saa tesiM kAyaThiI, jahaNNukosiA bhave // 243 // HALAKAR-RH // 608 //
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1, gaMdhaomaraNayaM / vijApAdAbhAvAta vyAkhyA-yA teSAM devAnAmAyuHsthitiH saiva kAyasthitima'tvA punastatrotpAdAbhAvAt // 241, 242, 243 // SaTtriMza TrAmadhyayanam. mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahaNNayaM / vijaDhaMmi sae kAe, devANaM hajja aMtaraM // 24 // pANahuna atarara44AgA 244eesivaNNaoceva, gNdhorsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihaannaaiNshssso||245|| 248 vyAkhyA-prAgvaditi keSAJcidavayavArthaH // 244, 245 // saMprati nigamanamAhamUlam-saMsAratthA ya siddhA ya, iijIvA viaahiaa| rUviNo ceva'rUvI ya,ajIvA duvihAvi a246 vyAkhyA-saMsArasthAzca siddhAzca ityanena pUrvoktanyAyena jIvA vyAkhyAtAH, rUpiNo'rUpiNazceti ajIvA api dvividhA vyAkhyAtA iti yogaH // 246 // atha kazcijIvAjIvavibhaktizravaNazraddhAnamAtrAdeva kRtArthatAM manyetA'tastadAzaGkApanodArthamAhamUlam-ii jIvamajIve a, succA sadahiUNa yAsavanayANa aNumae, ramijA saMjame munnii||247|| vyAkhyA-iti jIvAnajIvAMzca zrutvA zraddhAya ca sarve ca te nayAzca sarvanayA jJAnakriyAnayAntargatA naigamAdayasteSAmanumate'bhiprete rameta saMyame muniriti sUtrArthaH // 247 // saMyame ratiM kRtvA yatkArya tadAhamUlam tao bahUNi vaasaanni,saamnnnnmnnupaaliaa|imenn kammajogeNaM, appANaM saMlihe munnii||248|| GANGAREKAR bahaNivAsAniriti saca sarve NamaNupAliA sayame ratiM kRtvA jJAnakriyAnayAntA
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 609 // 236436 HOCHSHAURMARK*** vyAkhyA-atra 'kammajogeNaMti' krameNa yogastapo'nuSThAnarUpo vyApAraH kramayogastena 'saMlihetti' saMlikhet dravyato bhAvatazca kRzIkuryAt // 248 // kramayogamevAha | patriMza mdhyyym| mUlam-bAraseva u vAsAiM,saMlehakosiA bhave / saMvaccharaM majjhimiA,chammAse ajhnniaa|249| vyAkhyA-dvAdazaiva tuH pUttau varSANi saMlekhanA dravyato vapuSo bhAvataH kaSAyANAM kRzatApAdanamutkRSTA bhavati, |gA 249. | saMvatsaraM madhyamA, SaNmAsAMzca jaghanyakA // 249 // utkRSTAyAH kramayogamAha 253 mUlam-paDhame vAsacaukaMmmi, vigaI nijahaNaM kre| biie vAsacaukammi, vicittaM tu tavaM care // 250 // vyAkhyA-prathame varSacatuSke vikRtiniyUhanaM vikRtityAgaM kuryAt , idaM ca vicitratapasaH paarnnke| yadAha nizIthacUrNikAraH-"aNNe cattAri varise vicittaM tavaM kAuM AyaMbileNa niviieNa vA pAreitti" kevalamanena dvitIye hai varSacatuSke idamuktaM, atra tu prathame dRzyate tato'sya prakAradvayenApi karaNe na doSa iti jJAyate / dvitIya varSacatuSke | 'vicittaM tutti' vicitrameva SaSThASTamAdikaM tapazcaredatra ca pAraNake sarva kalpanIyaM pArayatIti saMpradAyaH // 250 // mUlam-egaMtaramAyAma, kaTTa saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiTTaM tavaM care // 251 || // 609 // tao saMvaccharaddhaM tu, vigiDaM tu tavaM cre| parimiaM ceva AyAma, tami saMvacchare kre||252|| koDIsahiamAyAma, kaTTa saMvacchare munnii| mAsaddhamAsieNaM tu, AhAreNaM tavaM care // 253 //
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ekena caturthalakSaNena tapasA antaraM vyavadhAnaM yasmiMstadekAntaraM AyAma AcAmlaM kRtvA saMvatsaro patriMzadvau, tataH saMvatsarArddha mAsaSaTka tuH pUtau na naivAtivikRSTamaSTamadazamAdi tapazcaret // 251 // tataH saMvatsarArddha tuH madhyayanam, evakArArthe 'vigiLaM tuti' vikRSTameva tapazcaret , atraiva vizeSamAha-'parimiaM cevatti' parimitameva khalpameva || AcAmlaM,dvAdaze hi varSe nirantaramAcAmlamiha tu caturthAdipAraNaka eveti parimitamityuktaM,tasmin dvidhA vibhajyokte saMvatsare kuryaat||252||kottyau agre pratyAkhyAnAdyantarUpe sahite mIlite yasmiMstatkoTIsahitaM,ayaM bhAvaH-vivakSitadine AcAmlaM kRtvA punardvitIye'hi AcAmlameva pratyAkhyAti tataH prathamasya paryantakoTirdvitIyasya prArambhakoTirubhe api mIlite bhavatastatastakoTIsahitaM syAt , idRzaM nirantaramityarthaH, AcAmlaM kRtvA saMvatsare prakramAt dvAdaze muniH 'mAsatti' mAsikena arddhamAsikena vA 'AhAreNaMti' AhArapratyAkhyAnena tapa iti prastAvAdbhaktaparijJAdika-3 manazanaM caret / nizIthacUrNAvuktaH saMpradAyazcAyamatra-"duvAlasamaM varisaM niraMtaraM hIamANaM usiNodaeNaM AyaMbilaM karei, taM koDIsahi bhaNNai jeNAyaMbilassa koDI koDIe milai, jahA padIvassa battI tilaM ca samaM nihavai tahA vArasame varise AhAraM parihAvei jahA AhArasaMlehaNAe AuaMca samaM niTTavai / ettha bArasamassa vAsassa |pacchimA je cattAri mAsA tesu telagaMDUse nisITeM dhareuM khellamallage Nicchuhai, mA airukkhattaNao muharjatavisaMvAo CARSAMACARSANSACREALIS
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 610 // triMzamadhyayanam |gA 254 256 RAMERASARAS bhavissaitti, tassa ya visaMvAe no samma namukkAramArAhei" iti sUtraSaTkArthaH // 253 // itthaM prapannAnazanasyApyazubhabhAvanAnAM mithyAtvAdInAM cAnarthahetutvaM tadviparyayANAM ca zubhahetutAmAha mUlam--kaMdappamAbhiogaM ca, kivisi mohamAsurattaM ca / eyAo duggaIo, maraNammi virAhayA iMti // 254 // vyAkhyA-'kaMdappaMti' kandarpabhAvanA evamAbhiyogyabhAvanA kilviSabhAvanA mohabhAvanoM AsurabhAvanA ca, etA bhAvanA durgatihetutvAt durgataya etadvidhAtRNAM durgatirUpeSu tathAvidhadevanikAyeSvevotpAdAt, maraNe maraNakAle virAdhikA bhavanti samyagdarzanAdInAmiti gamyate, iha ca maraNa ityabhidhAnaM pUrvametatsattAyAmapi prAntakAle zubhabhAvanAbhAve sugatirapi syAditi sUcanArtham // 254 // mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA hu hiNsgaa| ii je maraMti jIvA,tesiM puNa dullahA bohii||255|| __ vyAkhyA-mithyAdarzanamatattve tattvAbhinivezastatra raktA AsaktA mithyAdarzanaraktAH sanidAnAH kRtabhogaprArthanAH huH pUtau hiMsakA jIvopamaIkAriNa itItyevaMrUpA ye niyante jIvAsteSAM punardurlabhA bodhirjinadharmAvAptiH // 255 // mUlam sammadasaNarattA, aniANA sukklesmogaaddhaa|ii je maraMti jIvA, sulabhA tesiM bhave bohii|| vyAkhyA-"mukalesamogADhatti" zuklalezyAmavagADhAH praviSTAH // 256 // | // 610 //
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ patriMza madhyayanam. gA257258 mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA kaNhalesamogADhA / ia je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 257 // vyAkhyA-spaSTam , nanu punaruktatvAdanarthakamidaM sUtraM, naivaM vizeSajJApakatvAdasya, vizeSazcAyaM-tAdRze saMkleze satyeva durlabhabodhitvaM, sAmAnyena tu pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAmapi tadbhave bhavAntare vA bodhilAbho dRzyate'pIti vizeSasUcakatvAdasya na paunaruktyam / iha cAyena sUtreNa kandarpAdibhAvanAnAM durgatirUpAnarthasya hetutvamuktaM, arthAcchubhabhAvanAnAM ca sugatirUpArthasya / dvitIyena mithyAtvaraktAdInAM durlabhabodhitvamanartha uktaH, tRtIyena samyaktvaraktAnAM sulabhabodhitvaM zubhArthaH, caturthena tUktarUpo vizeSaH sUcita iti sUtracatuSkArthaH // 257 // jinavacanArAdhanamUlameva saMlekhanAdi zreyastato'nvayavyatirekAbhyAM tanmAhAtmyamAha mUlam-jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kariti bhAveNaM / ___amalA asaMkiliTTA, te hoMti parittasaMsArI // 258 // ___ vyAkhyA-'amalatti' zraddhAmAlinyahetumithyAtvAdibhAvamalarahitAH, tathA'saMkliSTA rAgAdisaMklezamuktAH 'pari12ttasaMsAritti' parittaH parimitaH sa cAsau sasArazca parittasaMsAraH so'sti yeSAM te parittasaMsAriNaH // 258 //
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 611 // 15 18 21 24 mUlam - bAlamaraNANi bahuso, akAmamaraNANi caiva bahuANi / marihaMti te varAyA, jiNavayaNaM je na yAti // 259 // vyAkhyA- bAlamaraNairudbandhanAdinibandhanairbahuzo bahuvAraM akAmamaraNaizcaivAnicchArUpamaraNairbahubhiH subvyatyayaH prAkRtatvAt mariSyanti te varAkA jinavacanaM ye na jAnanti, upalakSaNatvAnnAnutiSThanti ceti sUtradvayArthaH // 259 // yatazcaivamato jinavacanaM bhAvataH karttavyaM, tatra cAticArasambhave AlocanA tacchravaNayogyAnAM zrAvaNIyA, te ca | yairhetubhirbhavanti tAnAha - mUlam -- bahu AgamaviNNANA, samAhiuppAyagA ya guNagA hii| eeNa kAraNeNaM, arihA AloaNaM souM // vyAkhyA--bahuH sUtrato'rthatazca sa cAsAvAgamazca bahvAgamastatra viziSTaM jJAnaM yeSAM te bahvAgamavijJAnAH, samAdhe| rutpAdakA ye dezakAlAbhiprAyAdivijJatayA samAdhimeva madhuravAkyAdibhirAlocakAnAmutpAdayanti cazabdo bhinnakramastato guNagrAhiNazcopabRMhaNArthaM pareSAM sadbhUtaguNagrahaNazIlAzca, 'eeNa kAraNeNaMti' etaiH kAraNaiH arhA bhavantyA - | cAryAdaya AlocanAM zrotumiti sUtrArthaH // 260 // itthamanazanasthena yatkRtyaM tadupadarzya samprati pUrvoddiSTakandarpAdibhAvanAnAM kharUpamAha - SaTtriMzamadhyayanam. (36) gA 259260 // 611 //
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAMERASACRACANCY mUlam-kaMdappakukkaAI, taha siilshaavhaasvighaahiN| vimhAyaMto aparaM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNai // 26 // | patriMza__vyAkhyA-kandarpakaukucye kurvanniti zeSaH, tatra kandarpaH aTTahAsahasanaM anibhRtAzcAlApA gurvAdinApi saha madhyayanam. gA 261niSThuravakroktyAdirUpAH kAmakathopadezaprazaMsAzca kandarpaH, uktaM ca-"kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo aNihuA ya 262 AlAvA / kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesasaMsA ya // 1 // " kaukucyaM dvidhA-kAyena vAcA ca, tatra kAyakaukucyaM 6 yatkhayamahasanneva bhranayanAdivikArAMstathA karoti yathAnyo hasati, yaduktaM-"bhUnayaNavayaNadasaNacchaehiM karacaraNa kaNNamAIhiM / taM taM karei jaha jaha, hasai paro attaNA ahasaM // 1 // " tathA tajalpati yenAnyo hasati nAnAvidhajIvarutAni mukhAtodyavAdanaM ca yatra kurute tadvAkkokrucyaM, yadAha-"vAyAe kukuio, te jaMpai jeNa hassae anno| nANAvihajIvarue, kuvai muhatUrae ceva // 1 // " 'tahatti' yena prakAreNa parasya vismaya utpadyate, tathA yacchIlaM phalanirapekSA pravRttiH, svabhAvazca paravismayotpAdanAbhiprAyeNaiva tattanmukhavikArAdhikaM kharUpaM, hAsazca aTTahAsAdiH, vikathAzca paravismApakavividhAlApakalAparUpAH zIlakhabhAvahAsyavikathAstAbhiH vismApayan paramanyaM / 'kaMdappaMti' kandarpayogAt kandarpAste ca prastAvAddevAsteSAmiyaM teSUtpattihetutayA kAndappI tAM bhAvanAM tadbhAvAbhyAsarUpAM kroti|| mUlam-maMtA jogaM kAuM, bhUI kammaca je puNjNti|saayrsiddddiheddN,abhiogN bhAvaNaM kuNai // 22 //
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 612 // 263 vyAkhyA-'maMtAjogaMti' sUtratvAnmaMtrAzca yogAzca tathAvidhadravyasaMyogA maMtrayoga tatkRtvA bhUtyA bhasmanA upala SaTtriMzakSaNatvAt mRdA sUtreNa ca karma rakSArtha kriyA bhUtikarma cazabdAtkautukAdi ca 'je pauMjaMtitti' sUtratvAt yaH prayu- madhyayanam te sAtarasacihetoH sAtAdyarthamityarthaH, anena puSTAlambane niHspRhasyaitatkurvato'pi na doSaH kintu jinazAsanaprabhAvanAlakSaNo guNa eveti sUcitam / sa AbhiyogI bhAvanAM karoti // 262 // mUlam-nANassa kevalINaM, dhammAyariassa saMghasAhaNaM / mAI avaNNavAI, kivisi bhAvaNaM kuNai // 263 // vyAkhyA-jJAnasya zrutAderavarNavAdI yathA-"kAyA vayA ya teccia, te ceva pamAyamappamAyA ya / mokkhAhigAriANaM, joisajoNIhiM kiM kajaM // 1 // " atra zrute ta eva kAyAH tAnyeva ca bratAni punaH punarnirUpyante, tAveva pramAdApramAdau ca, tataH punaruktidoSAghAtamidam / kiJca zrutaM mokSArtha paThyate mokSAdhikAriNAM ca jyotiryonyA-| dibhiH kiM kArya ? yadatra tAni prarUpyanta iti / kevalinAM yathA-jJAnadarzanayoH kramopayoge parasparAvaraNatA, yug-4612|| padupayoge caikyApattistataH kathamidaM ghaTate ? ityAdi / dharmAcAryasya yathA-"jaccAIhiM avaNNaM, bhAsai vaTTai nayAvi uvavAe / ahio chihappehI, paggAsavAI aNaNukUlo // 1 // " 'jacAhiti'jAtyAdibhiravarNa bhASate, vartate na cApyu STREARSHASHARAHAL 24
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanam. gA 264 m papAte samIpAvasthAnarUpe 'pagAsavAItti' gurvAdeH samityAdau kathaJcitskhalitaM prakAza prakaTaM vadatIti prkaashvaadii| saGghasya yathA-bahavaH zvazRgAlAdisaGghAH santi tathAyamapi tatko'sau saGghaH ? ityAdi / sAdhUnAM yathA-"avisahaNA turiagaI, aNANuvittI ime guruNapi / khaNamettapIirosA, gihivacchalagA ya saMcaiA // 1 // " aviSahanA mitho'sahanA ata eva pRthak 2 tiSThanti yatayaH, atvaritagatayo mandagatayastato bakavRttiriyameSAmiti, gurUNAmapi ananuvartinaH gurubhyo'pi pRthak vihAritvAt , kSaNamAtraprItiroSAH, ayaM bhAvaH-munayo hi yasya guNAn vIkSya priyante tasyApyaticArAdikaM doSaM na kSamante tato doSAnveSI kSaNamAtraprItiropA ete iti vakti, tathA gRhivatsalakA viraktA api gRhiNAM dharma pratipAdayantIti, saJcayikAzcopadhidhAritvAt , itthaM jJAnAdInAmavarNavAdI / tathA mAyI khakhabhAvanigUhanAdimAn , Aha ca-"gUhai AyasahAvaM, ghAyai a guNe parassa saMte vi / coroca saccasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI // 1 // " IdRzaH kilvipikI bhAvanAM karoti // 263 // idAnIM vicipratvAtsUtrakRtermohIprastAve'pyAsurIhetUnAhamUlam-aNubaddharosapasaro,taha ya nimittammi hoi pddisevii|eehiN kAraNehiM, AsuriaMbhAvaNaM kuNai vyAkhyA-anubaddho'vyavacchinno roSaprasaro yasya sa tathA, tatvarUpaM cai-"nicaM buggahasIlo, kAUNaM nANutappae pacchA / na ya khAmio pasIaI, avarAhINaM duveNhapi // 1 // " atra 'duvaNhapitti' dvayoH khaparayoraparA u0103
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 613 // 15 18 21 24 dhinorapi satoH / tathA samucaye, caH pUraNe, nimittamatItAdi tadviSaye bhavati pratisevI apuSTAlambane'pi tadbhASaNAt, etAbhyAM kAraNAbhyAM AsurI bhAvanAM karoti // 264 // tathA mUlam -- satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca jalaNaM ca jalappaveso a / aNAyArabhaMDa sevA jammaNamaraNANi baMdhaMti // 265 // vyAkhyA ---- zastrasya grahaNaM vadhArthamAtmani vyApAraNaM zastragrahaNaM, viSabhakSaNaM, cazabda uktasamucaye, jvalanaM ca dIpanamAtmana iti zeSaH, jalapravezazca cazabdo'nuktabhRgupAtAdiparigrahArthaH / AcAraH zAstravihito vyavahArastena bhANDamupakaraNaM AcArabhANDaM na tathA anAcArabhANDaM tasya sevA hAsyamohAdibhiH paribhogo'nAcArabhANDasevA ca, casyagamyatvAdetAni kurvanto janmamaraNAni upacArAttannimittakarmANi vananti, saMklezahetutayA zastragrahaNAdInAmanantabhava - nibandhanatvAt / anena conmArgapratipattyA mArgavipratipattirAkSiptA tathA cehArthato mohI bhAvanoktA / yatastalakSaNamidaM - "ummaggadesao magganAsao maggavipaDivattI a / moheNa ya mohittA samohaNaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " phalaM cA sAmanantaraM paramparaM caivaM - " eyAo bhAvaNAo, bhAvittA devaduggaiM jaMti / tatto a cuA saMtA, paDaMti bhavasAgaramaNaMtaM // 1 // " ihAnantaraM phalaM devadurgatigamanaM paramparaM tu bhavAndhibhramaNamiti sUtrArthaH // 265 // saMpratyupasaMhAradvAreNa zAstrasya mAhAtmyamAha -- paTatriMzanadhyayanam. (36) gA 265 // 613 //
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 mUlam -- ii pAukare buddhe, nAyae prinivvue| chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhiyasaMmaetti bemi // 266 // vyAkhyA - iti etAnanantaroktAn 'pAukaretti' prAduSkRtya kAMzcidarthataH kAMzcittu sUtrato'pi prakAzya buddhaH | kevalajJAnAvagatasakalavastutattvo jJAtajo jJAtakulodbhavaH sa ceha zrIvarddhamAnakhAmI parinirvRto nirvANaM gataH, yadvA 'pAukaretti' prAdurakArSIt prakAzitavAn zeSaM prAgvannavaraM parinirvRtaH kaSAyAditapopazamAtsvasthIbhUtaH / kAn prAdurakArSIdityAha - SaTtriMzaduttarAH pradhAnA adhyAyA adhyayanAni uttarAdhyAyAstAn bhavasiddhikAnAM bhavyAnAM saMmatAnabhipretAn / iti parisamAptau bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 266 // iti patriMzamadhyayanam // 36 // dharmakalpadruma skandhasyAsya zrutaskandhasya niyuktikAro'pyevaM mAhAtmyamAha - mUlam -- je kira bhavasiddhiA, parittasaMsAriA ya je bhavvA / te kira paDhaMti ee, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // vyAkhyA - atra 'bhavatti' bhavyA AsannAkSiptasiddhayo ratnatrayArAdhakA bhinnagranthaya ityarthaH bhavasiddhikazabdastu sAmAnyena bhavyatvArthaH // 1 // mUlam --je huMti abhavasiddhi, gaMThiasattA anaMtasaMsArI / te saMkilihakammA, abhaviA uttarajjhAe // 2 // vyAkhyA - 'gaMTiasattatti' granthikasattvA abhinnagranthaya ityarthaH // 'abhaviatti' abhavyA ayogyA uttarAdhyAye uttarAdhyayanapaThane // 2 // tataH kiM kAryamityAha - SaTtriMzamadhyayanam. gA 266
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana] // 614 // patriMzamadhyayanam. HAMROSEXRAKESH mUlam tamhA jiNapaNNatte, aNaMtagamapajjavehiM sNjutte| ajjhAe jahajogaM, guruppasAyA ahijijjaa||3|| vyAkhyA-tasmAjinaprajJaptAnanantairgamairarthabhedaiH paryavaiH zabdaparyAyaiH saMyuktAn adhyAyAn uttarAdhyayanAni yathAyogaM yoga upadhAnAdhucitakriyA tadanatikrameNa guruprasAdAdadhIyeta paThenna tu pramAdaM kuryAdityarthaH / guruprasAdAbhidhAnaM ceha zrutAdhyayanArthinA guravo'vazyaM prasAdyA iti khyApanArthamiti gAthAtrayArthaH // 3 // mUlam-jassADhattA ee, kahavi samappaMti vigghrhiass|so lakhijai bhavo, puvarisI eva bhAsaMti 4 vyAkhyA spaSTA // 4 // iti sampUrNA zrIuttarAdhyayanasUtravRttiH // ||ath prazastiH // anantakalyANaniketanaM taM, namAmi zaGkezvarapArzvanAtham / yasya prabhAvAdvarasiddhisaudha-madhyAsta nirvighnamasau prayatnaH1 zriyA jayantIMdyutimaindavIMdrA-gmudAbhivande zrutadevatAM taam|prsaadmaasaady yadIyameSA,vRttirmayA mandadhiyApi tene2 satkIrtilakSmIparivarddhamAna,zrIvarddhamAnaM jinraajmiidde|punaati lokaM surasArthazAlI, yadAgamo gAGga iva prvaahH||3|| tacchiSyamukhyasakalarddhipAtraM,zrIgautamo me shivtaatirstu|gnnii sudharmA ca satAM sudharmA-vahostu vIraprabhudattapaTTaH 4 jambUdvIpe suragiririva candrakulaM vibhAti taze / merI nandanavanamiva tasminnandati tpaagcchH||5|| // 614 //
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ SABRIDHIKARABARSANERA tatra manoramasumanorAjivirAjI rarAja muniraajH| zrIAnandavimalagururamaratarunandana ivocaiH // 6 // zuddhAM kriyAM dadhau yaH sudhAvratavratatimiva mrudRkssH| kalpataroH saurabhamiva yasya yazo vyAnaze vizvam // 7 // tatpadRgaganadinamaNirajaniSTa janeSTadAnadevamaNiH / zrIvijayadAnamunimaNiranaNuguNAdharitarajanimaNiH // 8 // zrImAn jagadgururiti prathitastadIya-paTTe sa hIravijayAhvayasUrirAsIt / yo'STA'pi siddhilalanAH samamAliliGgaH, tatsparddhayeva digibhAMzca yadIyakIrtiH // 9 // zrImAnakambaranRpAmbudharodhigamya, zrIsUrinirjarapateriha yasya vAcam / jantubajAnabhayadAnajalairanalpai-raprINayatpaTahavAdanagarjipUrvam // 10 // tatpabhUSaNamaNirgaNilakSmIkAntaH, sUrirbabhau vijayasena iti prtiitH| yo'kabbarAdhipasabhe dvijapairyadIya-gobhirjitairgururapi dhutimAnamAni // 11 // vijayatilakaH sUriH paTTe tadIyamadIdipa-dinakara iva vyomastomaM haraMstamasA kSaNAt / prasRmaramahAH padmolAsAvaho jaDatApaho, vidalitamahAdoSaH klaptodayaH sudinazriyAm // 12 // 1 zrImAnakabbaranRpAmbudharopi yasya, zrIsUrinirjarapateradhigabhya vAcam / "" pustake // %
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana TIkAkAra prazastiH // 615 // dhiSaNadhiSaNAdezyA prekSA giraH zravasoH sudhA, adharitadharaM dhairya yasya kssmaanukRtkssmaa| jagati mahimA hemakSoNIdharadvayaso yazaH, zazijayakaraM nAbhUtkasyAdbhutAya muniprabhoH // 13 // tadIye paTTe sadguNagaNamaNizreNinidhayaH, kSamApIyUSAmbhonidhaya ucitaacaarvidhyH| khabhaktecchApUrttitridazataravo buddhiguravo, jayanti zrImanto vijayivijayAnandaguravaH // 14 // teSAM tapAgaNapayonidhizItabhAsAM, vizvatrayojanamanoramakIrttibhAsAm / vAgvaibhavAdharitasAdhusudhAsavAnAM, rAjye ciraM vijayini prativAsavAnAm // 15 // itazcaziSyAH zrIvijayAdidAnasuguroH siddhAntavArAMnidhi-zrIkAntAH prtiirthikbrjrjHpujaikpaathodhraaH| pUrva zrIvimalAdiharSaguravaH zrIvAcakA jajJire, yaivairAgyarati vitIrya viratiM cakre mmopkriyaa|| 16 // vineyAsteSAM ca prasRmarayazaH pUritadizaH, zrutaM dattvA maagjddjnmhaanugrhkRtH| mahopAdhyAyazrImunivimalapAdAH samabhavan , bhavodanvanmajajananivahabohitthasadRzAH // 17 // vairaGgikANAmupakArakANAM, vacakhinAM kIrttimatAM kavInAm / adhyApakAnAM sudhiyAM ca madhye, dadhuH sadA ye prathamatvameva // 18 // // 21 //
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ i ziSyANurimAM bhAvavijayavAcako'likhadRttim / khaparAvabodhavidhaye svalpadhiyAmapi sukhAvagamAm // 19 // dhivasurasavasudhA [1689] mitavarSe zrIrohiNImahApuryAm / so'syAH prathamAdarza svayameva praapytsiddhim||20|| gaNasuratarusuragirikalpaistasyAgrajaiH satIthyazca / zrIvijayaharSakRtibhirvidadhe sAhAyyamiha samyak // 21 // nusRtya pUrvavRttIlikhitAyAmapi yadatra duSTaM syAt / tacchodhyaM mayi kRtvA kRpAM kRtIndraH prakRtisaralaiH // 22 // 'zavezvarapArthaprabhuprabhAvAt prabhUtazubhabhAvAt / AcandrArka nandatu vRttirasau modayantI jJAn // 23 // nti tuSTiM puSTiM zreyaH santAnasaukhyakamalAzca / vyAkhyAtRzrotRNAM vRttirasI dizatu maGgalekagRham // 24 // sUtrAyAmiha zloka-saMkhyA saMkhyAya nirmitA / zaMte dve paJcapaJcAze, sahasrANi ca SoDaza // 25 // "sUtragranthAgraM [2000 ] vRttigranthAgraM [14255 ] ubhayaM [ 16255 ]" 1 zrIrohiNIpuri mahaddhau // iti "" pustake // 2 paJcapaJcAze zate dve, "" pustake / Printed by Ramohandra Yosu Shodge, at the Nirnayasagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Vallabhadas Tribhuvandas Gandhi, Secretary, Jina Atmananda Sabha, Bhavanagar
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // INNENLXLXXXXXXXXXXXKNEXXXL // iti savRttikaM zrIuttarAdhyayanasUtram // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "