Book Title: Navya Panch Karmgrantha Tatha Saptatika
Author(s): Devendrasuri, Purvacharya, Malaygirisuri
Publisher: Bharatiya Prachya Tattva Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032086/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDanagarIca nAgaDemImada sadrahariniracitAH * navyAH paJca karmagranthAH zrI lAcAryasicitA saptatikA AyAyadava- zrImada vijaya premasUrIzvarAH bhAratIya prAcya kanya prakAzana samiti, piMDavADa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // sakalAgamarahasyavediparamajyotirvicchImadvijayadAnasUrIzvarasadgurubhyo namaH / bhAratIya prAcya-tasya prakAzana samiti -piNDavADA-saMcAlitAyA AcAryadevazrImadvijayapremasUrIzvarakarmasAhityajenagranthamAlAyA granthaH bRhattapAgacchanAyakazrImad-devendrasUriviracitAH * navyAH paJca karmagranthAH tathA zrI pUrvAcAryaviracitA saptatikA prathama-dvitIya-caturtha-paJcamAH svopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'vacUrispaTIkayA samalaGkRtaH saptatikA tu pUjyamalayagirisUrikRtavRttyA vibhUSitA kAmo titthAma prerakA mArgadarzakAva :siddhAntamahodadhi-karmazAstraniSNAtA AcAryadevAH zrImadvijayapremasUrIzvarA: mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm prakAzikA-bhAratIya-prAcya-tattva-prakAzana-samiti, pinnddvaadd'aa| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama maavRttiH| prati-250 rAjAdhirAja saMskaraNa-60) 20 vIra saMvat 2503 vikrama savata 2033 * prAptisthAna * bhAratIya-prAcyatacca prakAzana samiti ___C/o ramaNalAla lAlacaMda zAha 135/137 jhaverI bAjAra, bambaI 2 bhAratIya-prAcyatatva-prakAzana-samiti C/o zA. samarathamala rAyacaMdajI piMDavAr3A, (rAja0) sTe0 sirohI roDa (W.R.) bhAratIya-prAcyatattva-prakAzana-samiti zA. ramaNalAla bajecanda, ___C/o dilIpakumAra ramaNalAla maskatI mArkeTa, ahamadAbAda 2. mudraka jJAnodaya priMTiMga presa, piMDavAr3A Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ earer TIkAmA uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka saMketo anu0 / anuyo0 anu0 cU anu0hA0 TI0 A0 pra0 zru0 dvi0 a0 bha0 ni0 A0 ni0 gA0 bhAva0 ni0 gA0 ava0 saM0gA0 upa0 mA0 gA0 pra0 sU0 upayo0 pada karmasta0 gA0 jambU 0 jIvasa0 gA0 paJcava0gA0 paJcasaM0 gA0 paJcasaM0 la0 vR pa0 paJcAza0 gA0 prajJA0 / prajJApa0 } prajJApanA pada prajJA0 pada prajJA0 samu0 pada ava0 gA0 gAo } tattvArthAdhigama adhyAya sUtra., tattvAH a0 sU0 tattvArtha0 a0 sU0 siddha0 TIkA tattvArthAdhigama adhyAya sUtra siddhasenIyA TIkA.. dharmasaM gA0 hI gAthA. nandIsUtraTIkA. nandI0 paJcavastuka gAthA. praza0 kA0 prazama0 kA0 prazama0 padya bR0 karmavi0 gA0 bR0 ka0 vi0 gA0 bRhatkarmavi0 gA0 } } bR0 ka0 sta0 gA0 bR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 bR0 dravya saM0 gA0 bRha0 kSe0 gA0 ba0 saM0 baM0 saM0 gA0 0 saMgra0 ato bRhatsaM0gA0 anuyogadvArasUtra. anuyogadvArasUtra cUrNI. } anuyogadvArasUtra hAribhadrIya TIkA AcArAGgasUtra prathama zrutaskandha dvitIya adhyayana. Avazyaka niyukti. Avazyaka niyukti gAthA. Avazyaka saMgrahaNI gAthA. upadezamAlA gAthA. prajJApanAsUtropAGga upayogapada. karmastava gAthA. jambUdvIpaprajJamisUtra. jIvasamAsa gAthA. paJcasaGagraha gAthA. pAsaGgraha laghuvRtti patra. paJcAzaka gAthA. prajJApanAsUtropAGga. prajJApanAsUtropAGga pada. prajJApanAsUtropAGga samudghAta pada. pravacanasAroddhAra gAthA. prazamarati kArikA. bRhatkarmavipAka gAthA. bRhatkarmastava gAthA. bRhatkarmastava bhASya gAthA, bRhad dravyasaMgraha gAthA. bRhatkSetrasamAsa gAthA. bRhatsaGgrahaNI gAthA. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtra zataka uddeza magavatIsUtra zataka uddeza patra. yogazAstrasvopajJaTIkA. vizeSAvazyaka mASya gAthA. magavatIsUtra zataka uddeza. zAstravArtAsamuccaya stabaka zloka. zrAvakaprajJapti gAthA. maga020 u0|| ma. za00 maza0 u0pa0 yogazA0 TI0 vize0 A0 gA01 vize0 gA0 vizeSA0 gA0 ma0 sU0 za0 u0 zAstra0 sta0 zlo0 zrAvakapra0 gA0 zava0 pra0 gA samu00 anuyo hA0 TI0 karmapra0 karmapra0 gA.) karmasta0 mA0 gA0 jinabha0 saya gA0 jIvasamA gA0 ) jIvasamA0 gA0 tattvA0 a0 sU0 bhASyaTI0 nandI patra paJcava0 gA0 paJcasaM0 gA. eksaa baa prazama A0 bahatka0 mA0 gA0 / ba0 kalpa0 gA0 ) ba0 zata0 gA0 vizeSA0mA0 gA0 ma0 zata0 u0 / bha0 zata0 udde zata0 gA0 za00 mA0 gA ) zata00mA0 nA.) sika siddhahema0 / siddha siddhahe. siddhahema dhA0 prajJApanAsUtropAGga samudghAta pada, anuyogadvAra sUtra hArimadrI TIkA karmaprakRti gAthA karmastava bhASya gAthA jinabhadrIyA saGgrahaNI gAthA jIvasamAsaprakaraNa gAthA tattvArtha adhyAya sUtra bhASyaTIkA nandIsUtra patra paJcavastuka gAthA paJcasaMgraha gAthA paJcAzaka gAthA prazamaratiprakaraNa AryA bRhatkalpasUtra bhASya gAthA bahana zataka karmaprantha gAthA vizeSAvazyaka bhASya gAthA bhagavatI sUtra zataka uddeza zanaka karmagrantha gAthA zataka bRhadbhASya gAthA siddhahemazabdAnuzAsana . siddhahema dhAtupATha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalAgamarahasyavedi-suripurandara - bahuzrutagItArtha - paramajyotirvida - paramagurudeva sva. paramapUjya AcAryadeveza zrImada vijayadAnasUrIzvarajI mahArAjA maliyaliva Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika ananta upakArI jJAnI bhagavaMtoe mAnavajanmanI je mahattA batAvI che, tenu mukhya kAraNa A manuSyajanmamAM ja samyagdarzana-jJAna cAritranI ArAdhanA savizeSapaNe zakya che. "samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH // " tathA 'jJAnakriyAbhyAM mokSaH' Adi sUtro dvArA samyagjJAnanu mahattva paNa zAstromAM sthAne sthAne batAyavAmAM Avela che. jaina graMtho mukhyapaNe dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, kathAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga ema cAra vibhAgamA bacAyela che. temAM paNa darzanazuddhi mATe dravyAnuyoga ghaNo ja upakArI che. kAche ke-davie dsnnsohii| dravyAnuyogamA karmasAhitya paNa mahattva no bhAga bhajave che. anya darzanomAM anu nahivat sthAna che, jyAre jaina darzanamA karmasAhitya vipula pramANamA upalabdha che. jaina darzana sAMsArika jIva viSayaka kAryanI utpattimAM pAMca kAraNo svIkAre che. temAM karma e paNa mahattvano bhAga bhajave che. jIvone saMsArabhramaNa karAvanAra koi hoya to te karmabandhanAM kAraNo ane karma che. akarmanu svarUpa samajavA mATe dvAdazAMgI upargata sAmAnya jIvo paNa jANI zake, samajI zake, e mATe bhAvadayAthI bharelA pUrvanA upakArI jJAnI mahAtmAoe temAMthI (dvAdazAMgImAMthI) nAnAmoTA prakaraNo dvArA vizAla pramANamAM karmasAhitya racyuche. dvAdazAMgImA 12 mu aMga dRSTivAda ke je hAla viccheda pAmela che, temAM karmasAhitya vizAla pramANamAM hatu, chatAM tenA aMzarUpe pUrvAcAryoM racita aneka graMtho Aje paNa male che. Aje zvetAmbara saMpradAyamA karmaprakRtisaMgrahaNI, bandhazataka, paMcasaMgraha, prAcIna cha karmagraMtha, sArddhazataka, navya pAMca karmagrantha Adi aneka graMtho TokA-bhASya-cUrNi Adi sAthe upalabdha che. tevI rIte digaMbara saMpradAyamAM paNa gommaTamAra, labdhisAra, kSapaNAsAra ane paMcasaMgraha Adi karmaviSayaka sAhitya upalabdha che. navya pAMca karmagratha-vikramanI 13-14 sadImAM thayela pU. A. zrI devendrasUri mahArAja-zrIe navya pAMca karmagranthanI racanA karI che. tenAM nAma anukrame-1 karmavipAka, 2 karmastava, 3 bandhasvAmitva, 4 SaDazIti ane 5 zataka, A nAmo graMthano viSaya Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] prAstAvika ane tenI gAthA saMkhyAne lakSyamA rAkhIne graMthakAre pADela che. prathamanAM traNa nAmo graMthanA viSayane lakSyamA rAkhIne ane paDazIti tathA zataka e nAma gAthA - saMkhyAnA AdhAre pADavAmAM AvyAM che. viSaya:- 1 karmavipAka nAmanA pahelA karmagraMthamAM jJAnAvaraNIyAdi ATha karmonA bheda-prabhedo, tenA viSAkanu' ane tenA bandhahetuonu N varNana karavAmAM Ave che. 2 karmastava nAmanA bIjA karmagraMthamAM caramatIrthapati zrI mahAvIra paramAtmAnI stuti karavA dvArA cauda guNasthAnomA bandha-udaya udIraNA ane sattAmAM kai kai prakRtio hoya te aMge nirUpaNa karavAmAM Avela che. 3 bandhasvAmitva nAmanA trIjA karmagraMthamAM cauda mUlamArgaNA ane tenA uttaramArgaNAsthAnomA guNasthAna upara bandhasvAmitvano vicAra karavAmAM Ave che. 4 SaDazIti nAmanA cothA karmagraMthamAM jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, bhAva ane saMkhyAtAnu svarUpa e pAMca vibhAga pADIne vistRta varNana karavAmAM Avela che. A pAMca vibhAga paikI prathamanA traNa vibhAgamAM bIjA viSayo paNa varNavavAmAM AvyA che. (1) jIvasthAna upara guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandha, udaya, udIraNA, ane sattA se ATha viSaya (2) mArgaNAsthAna upara jIvasthAna, guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA ane alpabahutva a cha viSaya (3) guNasthAna upara jIvasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandhahetu, bandha, udaya, udIraNA ane sattA temaja alpabahutva, e daza viSaya ane te pachI pAMca bhAva ane saMkhyAtAdinA svarUpano vicAra karavAmAM Ave che. 5 zataka nAmano paMcama karmagraMtha ke je A bIjA bhAgamAM che. temAM nIce mujaba viSayo N varNana Ave che prathama karmagranthamAM batAvelI karmaprakRtio paikInI kaD kaD prakRtio dhruvabandhinI, adhruvabaMdhinI, dhruvodayA, adhruvodayA, dhruvasattAkA, adhruvasattAkA, sarvaghAtinI, dezaghAtinI, aghAtinI, puNyaprakRti, pApaprakRti, parAvartamAnaprakRti, aparAvartamAnaprakRti, kSetravipAkI, jIvavipAkI, bhavavipAkI, pudgalavipAkI, prakRtibandha, sthitibandha, rasabandha, pradezabandha te te bandhanA svAmI Adinu' varNana karI, aMtamAM upazamazreNI ane kSapakazreNInu savistara svarUpa ApavAmAM Avela che. 6 saptatikA nAmano grantha ( SaSTha karmagrantha) je pUrvAcArya praNIta che tenA upara pUjya malayagiri mahArAjAo (12 mI zatAbdimAM ) bhavyavRtti karI che jemAM karmoMnA mUlabhedothI ane uttarabhedothI baMdha-udaya-sattAnA saMyogono sAmAnyathI guNasthAnakomA, jIvabhedomAM, mArgaNAmAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika (thoDoka) vicAra vistArathI kerIne A prarUpaNA satpadarupa ane svAmitvarupa hovAthI bAkInA dravyapramANAdi alpabahutvasudhInA dvAro sUkSmatAthI jANavAnI bhalAmaNa spaSTa rupamA karI che jethI "saMtapayaparUvaNayA davapamANaM ca" ityAdi dvAro karmaviSayamA utAravA-vicAravA bhalAmaNa karela che. A graMthane sUkSmatAthI vicAravAthI aneka viSayono vistRta bodha thAya che tethI A grantha paNa ghaNo upayogI hovAthI Aje AnupaNa paThana pAThana sArA pramANamAM thAya che. AdhAra-pU. A. zrI devendrasUri mahArAje pU A. zrI zivazarmamUri ma0 tathA zrI candarSi mahattara Adi judA judA pUrvAcAryoM karma-viSayaka graMthonI racanA karI hatI tenA AdhAre pote A karmagraMthonI racanA karI che. tethI te navya karmagraMtha tarIke olakhavAmAM Ave che ___ navya karmagraMthonI TIkA:-pU0 A0 zrI devendrasUri mahArAje potAnA navya karmagraMtho upara svopajJa TIkA racI hatI, paNa koipaNa kAraNe hAlamA temanA trIjA kamagraMtha uparanI svopajJa TIkA malatI nathI, ethI tenI pUravaNI karavA mATe koi pUrvAcArya ke jemanu nAma TIkAmA nathI teoo avacUrI rUpe TIkA racI che. temaNe aMtima padamAM lagvyuche ke etadagranthasya TokA'bhat, paraM kvApi na sA''pyate / sthAnasyAzUnyatAheto-rato'lekhyavacUrNikA TIkAnI racanA zailI:-pU0 A0 zrI devendramurijI ma0 nI svopajJa TIkAnI racanA evI sundara che ke mUla gAthAnA koipaNa pada ke vAkyanu vivecana rahI javA pAmela nathI, padArtho ne vizada rIte samajAvavA mATe Agama, niyukti, bhASya, cUrNI, TIkA vagerenAM aneka pramANo, eka eka karmaprakRtinI zI zI vizeSatA cha ? tenI sundara carcA (juo prathama karmagraMtha gA0 32 mAM 'jAti' nAma karmanu zu prayojana ? e aMgenI carcA) dravya indriya ane bhAva indriyanu svarUpa, dravya mana ane bhAva mana kone kahevAya ? ekendriyo paNa bhAvathI pAMce ya indriyonA viSayo jANI zake (juo caturtha karmagrantha gA0 6 nI TIkA tathA prathama karmagrantha gA0 32 nI TIkA) Adi viSayo sUkSmadraSTie abhyAsa karanArane mahatvapUrNa sAmagrI pUrI pADe che. A TIkAnI bhASA sarala, subodha ane hRdayaMgama hovAthI rucipUrvaka adhyayana karanAra saralatAthI karmatattvanA viSayano sAro jJAtA banI zake che. graMthakArano paricaya graMthakartAH-svopajJa TIkAyukta navya paMca karmagraMthanA kartA pU0 A0 zrI devendra mUri mahArAja bRhattapAgacchIya AcArya zrI jagaccandrasUrIzvarajI mahArAjazrInA ziSya che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika ___ A hakIkata karmagraMthanI prazasti tathA gurvAvalo temaja guruguNaratnAkarakAvya Adi graMtho uparathI jANI zakAya che. gurvAvalImA teozrInA svargavAsano samaya vi0 saM0 1327 jaNAvyo che. e uparathI teozrIno samaya vikramanI 13-14 sadIno gaNI zakAya. __ zrImAn jagaccandrasUrijI mahArAjazrIne 'tapA' nu virUda malyA bAda zrI devendrasUrijI tathA zrI vijayacaMdramUrijIne ripada samarpaNa karyAnuvarNana gurvAvalImAM Ave che. A uparathI anumAna thAya che ke-saM0 1285 pachI teozrIne koipaNa samaye suripada ApavAmAM Avela haze. janma sthAna Adi:-teozrInA janmasthAna, jAti, mAtA-pitA AdinI pramANabhUta hakIkata jANavA malatI nathI. mAtra gurvAvalI AdinA AdhAre teozrIno vihAra mAlavA tathA gujarAtamAMja moTe bhAge thayo che. tethI teozrInI janmabhUmi gujarAta ke mAlavA hovAno saMbhava che. vidvattA:-teozrInI vidvattA ajoDa hatI, temaNe racela prAkRta ane saMskRta bhApAnA graMtho jotAM teo asAdhAraNa pratibhAzAlI, jainasiddhAMta tathA darzanazAstranA pAraMgata vidvAna hatA. tenI sAkSI teozrI nirmANa karela graMtho pUrI pADe che. teozrI adbhuta vyAkhyAnazakti dharAvatA hatA. tethI temanA dharmopadezane pratibhAsaMpanna vastupAla jevA maMtrio ane aneka brAhmaNapaMDito ghaNA ja rasapUrvaka zravaNa karatA hatA. o bAbatano ullekha gurvAvalI mAM male che. guruH-teozrInA guru vRddhagacchIya AcArya zrI jagaccandrasUri ma0 hatA. teozrIe gacchamAM AvelI zithilatA dUra karavA caitravAlagacchIya zrI devabhadra upAdhyAyanI madadathI kriyoddhAra ko hato. zaruAtamA cha vigaino tyAga karI jIMdagI sudhI AyaMbila tapa karavAno nirNaya karyo, A pramANe AyaMbila tapanI tapazcaryA karatAM bAra varSa vyatIta thatAM temane tapA e viruda malyu hatu. ane tyArathI vRddhagaccha e nAmane badale tapAgaccha nAma pravatyu vastupAla vageree te mahApuruSanI satkAra-sanmAnarUpa pUjA karI hatI, temaja temaNe mevADanI rAjadhAnI AghATamA 32 digaMbara vAdIonI sAthe vAda ko hato temAM teo hIrAnI jema abhedya rahevAthI cittoDanA mahArANAe temane horalA jagaccaMdrasUri evu biruda Apyu hatu, A mahApuruSanA prabhAvathI amanA pachI A tapAgacchamAM aneka prabhAvazAlI AcAryo vigere thayA che. parivAraH-pU0 A0 zrI devendrasUrijI ma. no parivAra keTalo hato, teno sattAvAra khulAso malato nathI, gurvAvalI no ullekha jotAM upAdhyAya zrI hemakalaza gaNi vagere saMvijJapAkSika munio paNa teozrInA parivAramA hatA. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuryasAhitya graMthAnA preraka, mArgadarzaka ane saMzAdhaka siddhAntamahAdadhi suvizAla-gacchAdhipati karmazAsrarahasyavedI zAsanazirachatra sva. paramapUjaya AcAryadeva zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika vIradhavala ane bhImasiMha nAmanA be bhAione pratibodhI potAnA ziSyo karyAno ullekha gurvAvalImA male che. temAMnA prathama ziSyanunAma zrI vidyAnaMdasUri che. teozrInA bIjA ziSya zrI dharmaghoSasUri hatA. teo paNa vizuddha cAritrazIla ane viziSTaprabhAvaka puruSa hatA. teozrInA racelA saMghAcArabhASya ane yamaka stutio vagere aneka graMtho vidyamAna che. pU0 A0 zrI devendra mUrio racela svopajJa TIkA yukta navya paMca karmagraMtha Adi graMthonu saMzodhana A. zrI vidyAnaMdamUrijIe kayu hatu. te hakIkata te te karmagraMthane aMte ApelI prazasti uparathI jANI zakAya che. graMtharacanAH-pU0 A0 zrI devendrasUrijI mahArAjazrIe prAkRta ane saMskRtabhASAmAM banAvelA je graMtho atyAre jovAmAM Ave che, tenAM nAma A pramANe che. 1 zrAddha-dinakRtyavRtti 2 saTIka pAMca navyakarmagraMtha 3 siddhapaMcAzikAsUtravRtti, 4 dharmaratnaprakaraNa vRhadvRtti 5 sudarzanAcaritra, 6 caityavaMdanAdi bhASyatrayam 7 vaMdAruvRtti (vaMdittA-sUtraTIkA) 8 siriusaha-vaddhamANapramukhastava. ha sidvadaMDikA 10 cattAri-aTTha-dasa. gAthA vivaraNa 11 zrI uttarAdhyayanavRttiH A sivAya bIjA graMtho paNa temaNe racyA hovAno saMbhava che. vatamAna kAlIna karmasAhitya je bhAratIya-prAcya-tattva-prakAzana samiti taraphathI A graMthanuprakAzana thai rahayuche. te saMsthA mAraphata siddhAMta mahodadhi karmazAstra niSNAta sva. pa. pU. AcAryadevazrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA mArgadarzana nIce teozrInA ziSya-praziSyoe karmasAhityaviSayaka nIce mujaba graMtho yAra karyA che. ane A saMsthA taraphathI te te graMthonu prakAzana thayela che. 1 khavagaseDhI svopajJavRtti sahita krAuna ATha pejI pRSTha 566 2 ThiibaMdho (mUlaprakRti sthitibandha) krAuna ATha pejI pRSTha 672 3 rasabandho (mUlaprakRti rasabandha) krAuna ATha pejI pRSTha 615 4 paesabandho (mUlaprakRti pradezabandha) krAuna ATha pejI pRSTha 535 5 uttarapayaDirasabaMdho (pUrvArdha) krAuna ATha pejI pRSTha 682 6 uttarapayaDiThiibaMdho (pUrvArdha) krAuna ATha pejI pRSTha 620 7 uttarapayaDibandho (pUrvArdha) krAuna ATha pejI pRSTha 624 8 uttarapayaDipaesavandho (pUrvArdha) krAuna ATha pejI pRSTha 480 9 mUla payaDibandho krAuna ATha pejI pRSTha 562 10 uttarapayaDipaesabandho (uttarArddha) krAuna ATha pejI 268+264566 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] prAstAvika 11 bandhavidhAna prazasti-(pUrvArdha) svopajJavRtti sahita krAuna ATha pejI 320 12 bandhavidhAna prazasti-(uttarArdha) ,, , , , , ,, 321 thI 580+182 13 uttarapayaDirasabaMdho-(uttarArdha) , , , 228+14-362 A sivAya paNa anya graMthonu nirmANa kArya cAlu che. parama pUjya sva0 AcAryadevazrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjazrIe potAnu samagra jIvana svAdhyAyarata pasAra kayu che. teozrI Agama AdinA sArA jANakAra hovA sAthe vartamAnakAlamA karmazAstranA prakAMDa vidvAna hatA teozrIe paNa karmasAhitya vizAlapramANamAM racela che. aTala ja nahi potAno ziSya praziSyAdi parivAra sadA ya svAdhyAyarata rahe te mATe pUratI cIvaTa rAkhI hatI, tenA pariNAme teozrInI preraNAthI lAkho zloka pramANa karmasAhitya racAyuke. ___ A sAhitya taiyAra karavA mATe pragaTa-apragaTa karmasAhityano talasparzI abhyAsa karI, te te padArthono saMgraha karI vibhAgavAra sAhityasarjana karela che. temaja A graMthomA khavagaseDhi graMthanu saMzodhana pU0 sva0 AcAryadevazrI vijayodayasUri mahArAjAe paNa ane anya graMthonu saMzodhana pU0 sva0 A0 zrI premasUrIzvarajI ma0 tathA sva0 pU0 jambUsUrIzvarajI ma. * sA0 Adi karmazAstranA nipuNa mahAtmAoe karela che. A rIte pUjyapAda sva. AcArya devazrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjazrIe potAnA parivAramA svAdhyAyagaMgA vahAvI hatI, manaHzuddhi mATe svAdhyAya e moTu sAdhana che AthI ja jJAnIoo kA che ke-sajjhAyasamo tthi tvo|| A sivAya paNa Aja saMsthA taraphathI pUrvadhara vAcakavara zrI zivazarmasUrikRta bandhazataka TIppana tathA avacUri sAthe, vRtti sahita cAra prAcIna karmagraMtha TIppana sahita saptatikA nAme chaTTo karmagraMtha ane sUkSmArtha vicAra sAra prakaraNa Adi karmasAhityane lagatAM uttama prakAzano vahAra paDayAM che. pU0 A0 zrI devendrasUri racita saTIka cAra karmagraMtho tathA A graMtha zrI jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI vi. saM. 1990 mA bahAra paDela, tenu zuddha saMpAdana pU. pravartaka zrI kAMtivijayajI ma0 zrI nA ziSyaratna pU0 munirAjazrI caturavijayajI ma. zrIe dhaNI mahenatapUrvaka karela, paNa te hAla aprApya hoi ane abhyAsamA ghaNuna jarurIyAta vAlu hovAthI A saMsthA taraphathI punamudraNa thai rahela che, te abhyAsakavargane ghaNuja upayogI nivaDaze. parama pUjya AcAryadevazrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. nA praziSyaratna 50 pU0 munirAjazrI jayaghoSavijayajI mahArAjazrI nI sUcanAthI paM. zrI ratilAla cImanalAla dozI e prastAvanA lakhavA preraNA karI mane A svAdhyAyamA sahabhAgI banAvela ke te mATe teozrIno aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnu chu. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navyakarmagranthanA prathama bhAganAM prakAzanamAM dravya sAyaka koThaDIyA gaNapatI malukacaMda jatrATakara (nIpANI) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika adhyApaka aMte sarva koi A graMthano sUkSmatA pUrvaka abhyAsa karI, karmanA svarUpane jANI, karmabaMdhanA kAraNothI dUra rahI, saMvara-nirjarA dvArA karmano kSaya karI zAzvatasukhanA bhoktA bane, e ja aMtaranI abhilASA. ligvI:siddhakSetra pAdaliptapura kapUracaMda raNachoDadAsa vAraiyA vi0 saM0 2032 vijayAdazamI zrI jaina sUkSma tattvabodha pAThazAlA tA02-10 76 ___ (zrI jaina zreyaskara maMDala saMcAlita) * prakAzakIya * prastuta grantha ke prakAzana prasaGga para kahate prasannatA ho rahI hai ki samprati kAla meM sarva-jIva-hitakara paramAtma-zAsana kI AdhArazilA sama zrutajJAna kI bhakti kA lAbha pradAna kara zruta-jJAna ke dhAraka muni vRSabha hameM atyanta anugrahIta kara raheM haiM / prastuta prakAzana isI anugraha kA eka aMza hai| abhyAsiyoM ke lie paThana-pAThana meM nitya upayogI yaha grantha yadyapi nUtana prakAzana nahIM hai tathApi pUrva-prakAzita grantha jIrNa-zIrNa dazA ko prApta ho rahe haiM aura naye jJAna bhaNDAroM ke lie to durlabha hai, ataH grantha ko punarjIvana prApta ho tathA naye jJAna-saMgrahAlayoM kI AvazyakatApUrti ho. isI zubha Azaya se pa. pU. sva. AcAryadeva siddhAntamahodadhi karmasAhityaniSNAta zrImadvijayapremasUrIzvarajI mahArAja sAheba ke paTTaprabhAvaka vardhamAnatapo-nidhi pa. pU. AcAryadeva zrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. ke praziSya gItArtha gaNivaryazrI jayaghoSavijayajI ma. sA. tathA ziSyaratna pratibhAsampannagaNivarya zrIdharmajitavijayajI ma. sA. ne isa grantha ke prakAzana ke lie hameM protsAhita kiyA / usIkA yaha phala Aja Apake samakSa peza hai| grantha kI upAdeyatA ko zabda-deha denA ati kaThina hai phira bhI saMkSepa meM kaha sakate haiM ki parama-pada kI sAdhanA meM sAdhaka ke jIvana meM vairAgya kI jitanI AvazyakatA hai usase jarA bhI kama upAdeyatA isa grantha kI nahIM hai| kyoMki mokSa sAdhanA kA AdhAra vairAgya hai tathA vairAgya kA bIja karma-vipAkoM kI viSamatA kA cintana hai aura yaha ati gahana cintana isI prakAra ke granthoM ke paThana-pAThana se hI prAyaH suzakya hai / vAcaka ziromaNi upAdhyAya zrImad yazovijayajI ma. sA. viracita jJAnasAra grantha ke upasaMhAra meM "dhyAtA karmavipAkAnAmudvigno bhavavAridheH" (karmavipAkoM kA cintaka bhava-samudra se virakta hotA hai) zlokArdha se isI bAta kA saMketa prApta hotA hai / phalita yaha huA ki grantha upayogI hI nahIM kintu prANavAyu kI bhA~ti sAdhaka-jIvana ke lie atyanta Avazyaka bhI hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] prakAzakIya grantha ke sampAdaka zrI hemacandrAcArya jaina pAThazAlA-ahamadAbAda ke adhyApaka zrI ratibhAI tathA zrI jaina dhArmika pAThazAlA piNDavADA ke adhyApaka zrI campakabhAI kI sevA prazaMsanIya rahI / prastAvanA lekhaka zrI jaina zreyaskara maNDala saMcAlita sUkSmatattvabodha pAThazAlA pAlitANA ke adhyApaka zrI kapUracandabhAIne bhI prAstAvika vacana meM apane talasparzI abhyAsa kA paricaya diyA hai, jise bhulAyA nahI jA sakatA hai / cha karmagranthoM ke prakAzana meM prathamabhAgasvarUpa 'Adyakarmagrantha catuSka' kI 250 nakala pRthak chapI hai-jisake mudraNavyaya kA lAbha nipANI (mahArASTra) nagara ke udAracitta suzrAvaka 'zrI koraDiyA datta bhAi gaNapati jatrATakara' ne uThAyA hai| jinazAsana ke prati Apake hRdaya meM atIva bhakti hai aura ApakA zrAvaka jIvana puSpa vardhamAna tapa kI 100 olI kI AyaMbila tapazcaryA se suvAsita haiApakI dharmapatnI suzrAvikAne bhI 36 olI kI thI / ApakI anya dharmapravRtti aura dharmaruci bhI anumodanIya hai / dUsare bhAga-'pAMcavA aura chaTThA karmagrantha' kI 250 nakala ke mudraNavyaya kA lAbha kolhApura nivAsI suzrAvaka indumalajI ne UTAyA hai| Apake hRdaya meM jinazAsana kI zraddhA aura ArAdhanA kI jyoti sadA prajvalita rahatI hai| dharmAnuSThAnoM meM dhanavyaya kA kArya bhI nirantara gatimAna hai| donoM bhAga kI milita 250 nakala ke mudraNavyaya kA lAbha zrI jaina saMgha kenIMga sTrITa kalakattA ne apane jJAnanidhi meM se vyaya karake uThAyA hai| isa saMgha ke TrasTImaMDala kI yaha dhArmika dravya kI suvyavasthA anumodanIya evaM dhanyavAda ke pAtra hai tathA jJAnodaya prinTiMga presa, mudraNAlaya piNDavADA ke vyavasthApaka byAvara nivAsI phatehacaMdajI jaina (hAlA vAle) aura anya karmacArioM kA sahayoga bhI avismaraNIya rhegaa| aura adhika granthoM ke prakAzana kI pratIkSA meM bhavadIya(i) piMDavAr3A zA. samarathamala rAyacadajI (maMtrI) ___sTe. sirohIroDa (rAjasthAna) (ii) 135/137 jauharI bAjAra zA. lAlacaMda chaganalAlajI (maMtrI) bambaI-2 __ bhAratIya prAcya-tattva prakAzana samiti (r) samiti kA TrasTI maMDala ke (1) zeTha ramaNalAla dalasukhabhAI (pramukha) khaMbhAta (6) zA. lAlacaMda chaganalAlajI maMtrI piMDavAr3A (2) zeTha mANekalAla cunIlAla bambaI (7) zeTha ramaNalAla vajecanda ahamadAbAda (3) zeTha jIvatalAla pratApazI bambaI (8) zA. himmatamala ruganAthajI beDA (4) zA. khUbacaMda acaladAsajI piMDavADA (9) zeTha jeThAlAla cunIlAla ghIvAle bambaI (5) zA. samarathamala rAyacaMdajI maMtrI piMDavAr3A (10) zA. iMdramala hIrAcaMdajI piMDavAr3A Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navyakarmagrantha bIjAbhAganA dravyasahAyaka zA jitarAjajI tolAjI kAlaMdrI zA jitarAjajI hindumalajI rAThoDa-kolhApura Page #21 -------------------------------------------------------------------------- Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmanA prathamakarmagranthanI viSayasUcI / gAthA ll mh m m s 7-8 viSaya 1 maGgalAcaraNa, granthano viSaya ane saMbandha Adinu kathana 'karma' zabdanI vyutpatti jIvanu lakSaNa ane karmanI siddhi karma ane jIvano anAdisambandha jIvanI sAthe karmano anAdisambandha hoya to viyoga kema sambhave ? e zaGkAnusamAdhAna 2 sAmAnya rIte karmanA prakRti, sthiti, rasa bhane pradeza e cAra prakAro ane tenI modakanA dRSTAnta dvArA samaja karmanA mUla ane uttara bhedonI samuccaya saGkhyA 3 karmanI mUlaprakRtinAM nAma, te darekanI vyutpatti temaja uttara bhedonI saGkhyA mUlakarmaprakRtione jJAnAvaraNIyAdikramathI rAkhavAnu kAraNa bhane 4 jJAnanA pAMca prakAra ane vyaJjanAvagrahanA cAra prakAra pAMca jJAnanu sAmAnya svarUpa kevalajJAnamA matijJAna AdinA amAvanI carcA pAMca jJAnane matijJAnAdikramathI rAkhavAnAM kAraNo 9-10-11 zrutanizrita ane azrutanizrita matijJAnanu svarUpa azrutanizrita matijJAnanA autpattikI, vainayikI, karmajA ane pAriNAmikI buddhine AzrI cAra prakAro avagrahanA bhedo vyaJjanAvagrahanA cAra bhedo vyaJjanAvagrahamAM mana bhane cakSunuvarjana zA mATe ? e zaGkAnu samAdhAna 13-14 vyakajanAvagrahano kAla 14 5 matijJAnanA arthAvagraha Adi 24 bhedo ane zrutajJAnanA uttarabhedonI saGkhyA matijJAnanA zrutanizrita 28 bhedo tathA 336 bhane 340 bhedonu svarUpa 14-15-16 6 zrutajJAnanA akSarazruta Adi 14 bhedo ane tenu savizeSa svarUpa 16-20 aDhAra lipinAM nAma 16-17 dIrghakAlIkI, hetuvAdopadezikI ane dRSTibAdopadezikI saMjJAonu svarUpa, 17-18 mithyAdRSTine samyakzrutanA abhAvanI carcA 18-19 AcArAGga Adi 11 aGganAM nAma ane padanI saGkhyA dRSTivAdanA pAMca bhedo 20 caudapUrvanAM nAma ane pratyekanI padasaGkhyA 20-21 7 zrutajJAnanA paryAya Adi 20 bhedo ane tenu svarUpa 21-22 8 avadhi, manaHparyava ane kevala jJAnanA bhedo avadhijJAnanA AnugAmika Adi cha bhedonu sapramANa varNana 22-24 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya tyamAna bhane pratipAti avadhijJAnamA pharaka avadhijJAnanI dravyAdi cAra prakAre prarUpaNA Rjumati ane vipulamati manaH paryavajJAna svarUpa manaH paryavanI dravyAdibhedothI prarUpaNA chappana antaradvIpanAM nAmo tathA tenuM savizeSa varNana kevalajJAna svarUpa dRSTAntapUrvaka pAMca jJAnAvaraNa ane nava darzanAvaraNanu svarUpa 10 cakSu darzana, acakSadarzana, avadhidarzana bhane kevaladarzananA AvaraNanu N svarUpa 11-12 nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane styAnardhi nidrAnuM svarUpa 12 vedanIyakarmanA sAtAvedanIya ane asAtAvedanIya bhedonu svarUpa 13 cAraganimAM sAtA asAtAno vibhAga ane mohanIyakarmanI vyAkhyA tathA mohanIya karmanA be bheda 14 darzanamohanIyanA traNa bheda samyaktva darzanamohanIya kema kahI zakAya ? e zaGkAnu samAdhAna 15 tatvonI saGkhayA ane samyaktvamohanIyanI vyAkhyA navatattvasvarUpanirUpaNa gAthAo kSAyikAdisamyaktvanu sAmAnya svarUpa 16 mizramohanIya ane midhyAtvamohanIyanuM svarUpa 17 cAritramohanIyakarmanA be bhedo ane tenA uttarabhedo kaSAyanA sola bhedonu svarUpa patra 24 24 24 -27 nAmakarmanI betAlIsa prakRtiyo cauda piNDaprakRti, ATha pratyeka prakRti, sadazaka ane sthAvaradazaka svarUpa 28 sacatuSka sthAvaraSaTka Adi prakRtibodhaka zAstrIya saMjJAo 26 cauda piNDaprakRtinA 65 uttarabhedo 24-25 25-29 25-29 26 30-31 31-32 32-33 33-34 34 34-35 35 35 35-37 37-38 38-36 36-40 36-40 18 cAra kaSAyanI sthiti, gati ane tenI vidyamAnatAmAM samyaktva AdinA bhamAvanu varNana 40-42 16 jalarekhA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA krodha ane tinizalatA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA mAnanu varNana avalehikA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranI mAyAnuM ane haridrAdi dRSTAntadvArA cAra prakAranA lobhanu varNana kaSAyamohanIyakarmanA hAsyAdi cha bhedonu svarUpa mohanIyanA sAta bhedonAM nAma 22 nokaSAyamohanIya karmanA strIveda Adi traNa vedonuM svarUpa 23 cAraprakAranA AyuSkarmanuM svarUpa ane nAmakarmanA 42, 13, 103 ane 67 uttarabhedonI saGkhyA 42 42-43 43 43 44 44-45 45-47 47-48 48 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 gAthA viSaya 30 nAmakarmanI 93, 103 ane 67 prakRtiyonu nirUpaNa 31 bandha, udaya, udIraNA ane sattAmAM keTalI keTalI prakRtiyo hoya ? tenI saGkhyA 32 piNDaprakRtiyo vizeSa vyAkhyAna gatinAmakarmanA cAra bhedonu svarUpa jAtinAmakarmanA pAMca bhedonu svarUpa jAtinAmakarmane mAnavAnuM prayojana tanunAmakarmanA pAMca bhedonu svarUpa kArmaNazarIrasahita jIva gatyaMtaramAM jAya che to te jIva jato to kema dekhAta nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna 33 aGga-upAGganA bhedo ane bhaGgopAGganAmakarmanA traNa bhedonu svarUpa 34 bandhananAmakarmanA audArikabandhana Adi pAMca bhedonu dRSTAntapUrvaka svarUpa 44 AtapanAmakarmanuM svarUpa 45 uddyotanAmakarmanu svarUpa 35 saGghAtananAmakarmanA audArikasaGghAtana Adi pAMca bhedonuM dRSTAntapUrvaka svarUpa 36 bandhananAmakarmanA audArikaudArikabandhana Adi paMdara bhedonu svarUpa pAMca zarIranAdvikAdisaMyogonI apekSAe bandhana chavIsa thAya to paMdara baMdhana kema kahyAM ? e zaGkA samAdhAna bandhananI peThe paMdara saMghAtana kema na thAya ? e zaGkAnuM samAdhAna 37-38 saMhanananAmakarmanA vajrarSamanArAca Adi cha bhedonu varNana 36 saMsthAnanAmakarmanA samacaturasra Adi cha bhedonu svarUpa ane varNanAmakarmanA varNAdi pAMca bhedonu svarUpa 40 gandha, rasa ane sparzanAmakarmanA anukrame be pAMca ane ATha bhedo ane tenu svarUpa 41 varNAdi cAranA vIsa uttarabhedo paikI zubha-azubha prakRtiyono vibhAga 46 agurulaghu ane tIrthaGkara nAmakarmanu svarUpa 47 nirmANanAmakarma ane upaghAtanAmakarmanu' svarUpa patra 48-49 49-50 50 50 50-51 51 51-52 48 sadazaka paikI trasanAma, bAdaranAma bhane paryAptanAmakarmanu svarUpa paryAptizabdanI vyAkhyA, paryAptinAM nAma ane enA pratyeka bhedanu svarUpa paryAta anekaraNaparyApta svarUpa zarIraparyAprithI ja zarIranI utpatti thaze to zarIranAma karmanu zu prayojana che ? zaGkA nivAraNa 52-53 53 53-54 ucchvAsanAmakarmathI ja zvAsa levAnuM kAma thaI zake to ucchvAsaparyApti nirarthaka kema nahi ? e zaGkAnu samAdhAna 49 pratyekanAma, sthiranAma, zubhanAma ane subhaganAmakarmanu svarUpa 42 AnupUrvIcatuSka, narakadvikAdi zAstrIya saMjJAo bhane vihAyogatinAmakarmanA bhedonu svarUpa 60-61 43 ATha pratyeka prakRtiyo paikI pazaghAtanAmakarma ane ucchvAsanAmakarmanuM svarUpa 61-62 62 62-63 63 54-55 55-56 56 56 56-57 57-58 58 58-60 60 63 64 64-65 65 65 65 65-66 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 67 gAthA viSaya 50 susvaranAma, AdeyanAma ane yazaHkIrtinAmakarmanu svarUpa tathA trasa dazakathI sthAvaradazakanA viparItapaNAno nirdeza ane sthAvaradazakanu svarUpa 66-67 labdhiaparyApta ane karaNaaparyAptanu svarUpa 51 gotrakarmanA uccagotra ane nIcagotra e be bhedonu dRSTAntadvArA svarUpa ___ ane antarAyakarmanA dAnAntarAya Adi pAMca bhedonu svarUpa 67-68 52 antarAyakarmanu dRSTAntadvArA svarUpa 68-69 53 jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNakarmanA bandhahetuo 66 54 sAtAvedanIya ane asAtAvedanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 55 darzanamohanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 70-71 56 kaSAya ane nokaSAyarUpa be prakAranA cAritramohanIyakarma ane narakAyukarmanA bandhahetuo 71-72 57 tiryagAyukarma ane manuSyAyukarmanA bandhanAM kAraNo 72-73 58 devAya ane zubha-azamanAmakarmanA bandhahetuo 73-74 56 ucca nIcagotrakarmanA bandhahetuo 74-75 60 antarAyakarmanA bandhahetuo tathA anthano upasaMhAra granthakAranI prazasti. 75-76 karmastavanAmaka bIjA karmagranthanI viSayasUcI / gAthA viSaya 1 maGgalAcaraNa Adi bandha, udaya, udIraNA ane sattAnu lakSaNa 2 cauda guNasthAnanAM nAmo 78-76 'guNasthAna' zabdanI vyAkhyA mithyAdRSTiguNasthAnanu svarUpa mithyAdRSTine guNasthAnano saMbhava kema hoi zake ? e zaGkAnusamAdhAna jo guNasthAna hoya to tene mithyAdRSTi kema kahI zakAya ? e zaGkAnu samAdhAna 7-80 sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnanu ane pranthi bhedanu svarUpa 80-81 mizraguNasthAnanu ane traNapujanu svarUpa 81-82 aviratasamyagdRSTiguNasthAnanu svarUpa, tene lAgatA ATha maGgo bhane e maGgonI sthApanA 82 dezavirataguNasthAnanu svarUpa pramattaguNasthAnanu svarUpa apramattaguNasthAnanu svarUpa apUrvaguNasthAnanu svarUpa ane enA bhedonu kathana apUrvaguNasthAnanA traNa kAlanI apekSAye asasaMyAta lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyo 83-84 83 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85-86 86.67 87-88 88 88-90 gAthA viSaya apUrvaguNasthAnanA traNakAlanI apekSAe ananta adhyavasAya kema na thAya ? e zaGkAnu nivAraNa anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnanu svarUpa ane tenA be bhedo sUkSmasaMparAyaguNasthAnanu svarUpa upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnanu svarUpa upazamazreNinu svarUpa ane tenI sthApanA eka jIva ekabhavamA upazamazreNi keTalI vAra prApta kare ? tenu ane tadviSayaka matAntaranu kathana kSINakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnanu svarUpa kSapaka zreNirnu svarUpa kSapaka zreNinI sthApanA sayogikevali guNasthAnana svarUpa ayogikevaliguNasthAnanu ane ayogitva kevI rIte thAya ? tenu svarUpa kevalisamudghAta koNa kare ? ane koNa na kare ? tenu svarUpa yoganirodha ane zailezIkaraNanu saMkSipta svarUpa bandhAdhikAra / 3 bandhanu lakSaNa tathA oghathI 120 ane mithyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA bandhanu svarUpa 4-5 sAsvAdanaguNasthAnamAM 101 ane mizraguNasthAnamA 74 prakRtinA bandhana svarUpa 6 aviratasamyagdRSTiguNasthAnamA 77 bhane dezaviratiguNa sthAnamA 67 prakRtinA bandhanu svarUpa 7-8 pramattaguNasthAnamAM 63 ane apramattaguNasthAnamA 56-58 prakRtinA bandhana svarUpa 1-10 apUrvakaraNaguNasthAnanA sAta mAgamAMthI pahelA bhAgamA 58 ane te pachInA pAMca bhAgamA 56-56 ane antya bhAgamA 26 prakRtinA bandhanu svarUpa 11 bhanivRttibAdaranA pAMca bhAgamAM kramathI 22, 21, 20, 16 ane 18 prakRtinA bandhanu svarUpa 11 sUkSmasamparAyaguNasthAnamA 17 prakRtinA bandhanu svarUpa 12 upazAntamoha Adi traNa guNasthAnamAM 1-1-1 prakRtinA bandhanu ane ayogiguNasthAnamAM bandhanA amAvanu svarUpa bandhAdhikAranI samApti udayAdhikAra / 13 udaya ane udIraNAnulakSaNa tathA oghathI 122 ane mithyAdRSTiguNasthAnamAM 117 prakRtinA udayanu varNana 14 sAsAdanaguNasthAnamAM 111 prakRtinA udayanu varNana 10-12 62-63 13-14 14-95 65-66 66 18-69 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 104 viSaya patra 14-15 mizraguNasthAnamA 100 prakRtinA udayanu varNana 19-100 15 avirataguNasthAnamAM 104 prakRtinA udayanu varNana 69-100 15-16 dezaviratiguNasthAnamA 87 prakRtinA udayanu varNana 19-100 16-17 pramattaguNasthAnamA 81 prakRtinA udayanu varNana 100-101 17 apramattaguNasthAnamA 76 prakRtinA udayanuvarNana 101-102 18 apUrvakaraNaguNasthAnamA 72 prakRtinA udayanuvarNana 102 18 anivRttiguNasthAnamA 66 prakRtinA udayanu varNana 102 18-19 sUkSmasamparAya ane upazAntamohaguNasthAnamA anukramathI 60-56 prakRtinA udayanuvarNana 102-103 19-20 kSINamohaguNasthAnamAM 57-55 prakRtinA udayanuvarNana 102-103 20-21 sayogikevaliguNasthAnamA 42 prakRtinA udayanu varNana 21-23 ayogikevaliguNasthAnamA 12 prakRtinA udayanuvarNana 103-104 udayAdhikAranI samApti. udIraNAdhikAra / 23-24 oghamA 120 ane mithyAdRSTi Adi cha guNasthAnamA kramathI 117, 111, 100, 104, 87 ane 81 prakRtinI udIraNAnu kathana 104-105 24 apramattAdi sAta guNasthAnomAM kramathI 73, 69, 63, 57, 56, 54 ane 36 prakRtinI udIraNA 105-106 ayogikevaliguNasthAnamA yogano abhAva hovAthI udIraNAno abhAva 106 udIraNAdhikAranI samApti. sttaadhikaar| 25 sattAnu lakSaNa tathA prathamathI agIyAra guNasthAnaparyanta 148 prakRtinI sattAnu nirUpaNa 106 25 sAsAdana ane mizraguNasthAnamA 147 prakRtinI sattAnu nirUpaNa 106-107 26 anantAnubaMdhicatuSkanu jeNe visaMyojana kayu hoya, deva-manuSyanA Ayuno bandha ko hoya ane upazamazreNi upara ArUDha thayo tenI apekSAe apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnamAM 142 prakRtinI sattAnu varNana 107 26 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamA anantAnubandhi Adisaptaka kSayanI apakSAe 141 prakRtinA sattAnu nirUpaNa 107 27 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM naraka, tiryaMca ane ___ surAyunA kSayanI apekSAye 145 prakRtinI sattAnunirUpaNa 107-108 27 anantAnubandhi 4 mithyAtva 5 mizra 6 ane samyaktva 7 A sAta prakRtinA kSayanI apekSAe aviratasamyagdRSTithI laIne anivRttibAdara guNasthAnanA prathama mAga sudhI 138 prakRtinI sattAnunirUpaNa 108 28-26 kSapakazreNine AzrI anivRttibAdaraguNasthAnanA bIjA bhAgathI navamA bhAga sudhI krmthii| 122, 114, 113, 112, 106, 105, 104 ane 103 prakRtinI sattAnu nirUpaNa 108-109 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya patra 30 sUkSmasamparAya mAM 102 ane kSINamohamAM 101 ane 66 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 106 - 110 30-31 sayogikevaliguNasthAnamAM 85 prakRtinI sattAnu nirUpaNa 31-33 ayogikevaliguNasthAnamA 13 prakRtinI sattAnu' nirUpaNa 109-110 110-111 34 ayogikevaliguNasthAnamAM matAntare 12 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 34 mahAvIrasvAminA dIkSAgrahaNAdinu saMkSipta varNana mahAvIrasvAmine namaskAra karavAno zrotAne upadeza Adi varNana sattAdhikArI samApti sAthe granthanI samApti granthakAranI prazasti gAthA 7 bandhasvAmitvanAmakA trIjA karmagranthanI viSayasUcI / viSaya 1 maGgala ane viSayAdikanu kathana svAmitva lakSaNa cauda mArgaNAsthAna ane tenA uttarabhedonI saGkhyA 100, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 6-7 sAtamI nArakImAM oghathI 19, ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 66, 61, 111 111 112 112 113 2-3 bandhasvAmitvamAM upayogI paMcAvana prakRtiyono saMgraha 4 - 5 sAmAnyathI narakagatimAM tathA ratnaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA oghathI 101 ane AdyanAM cAra guNasthAnamAM kramathI 100, 66, 70 bhane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 116-117 5 paGkaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA bhoghathI 100 bhane pahelAM cAra guNasthAnamAM kramathI 116 70 ane 70 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 7-8 tiryaggatimAM paryAptatiryakhonA oghathI 117 ane AdinA pAMca guNasthAnama kramathI 117, 101, 66, 70 ane 66 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 6 manuSyagatimAM paryAptamanuSyonA oghathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 69, 71,67,63,59-56, 58 56-56, 26, 22-21-20-1118, 17, 1, 1, ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana labdhi aparyApta tiryazva bhane manuSyonA oghathI tathA midhyA patra 114 114 114-115 115-116 117 117-118 118-116 11-120 dRSTa 109 prakRtinA bandhasvAmitvanu N kathana 10 sAmAnyathI devagatimAM tathA AdinA be devalokamAM devonA oghathI 104 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 103, 96, 70, bhane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 120 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA , viSaya 10 jyotiSka, bhavanapati, vyantara ane tenI devIyonA oghathI 103 tathA AdinA cAra 'guNasthAnamA kramathI 103, 66, 70 ane 71.prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 11 sanatkumAra Adi cha kalpanA devonA oghathI 101 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 100, 66, 70 ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 11 AnatAdi cAra kalpanA tathA nava graiveyakanA devonA bhoghathI 17, ane AdinA cAra guNasthAnamAM 96, 92, 70, bhane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 11 pAMca anuttaranA devonA oghathI ane aviratasamyagdRSTi guNasthAnamA 72 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 11-12 ekendriya, vikalendriya, pRthvI, jala ane vanaspatinA bhoghathI 109 tathA AdinA be . guNasthAnamA kramathI 106, 96 ane matAntare 94 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 13 paJcendriya tathA trasakAyikonA oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19 18, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 13 agnikAya ane vAyukAyikonA oghathI tathA mithyAdRSTi. guNasthAnamA 105 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 13 yogamArgaNAmAM manayoga 4 tathA vacananayoga 4 mA oghathI ane AdithI tera guNasthAnamA paJcendriya pramANe prakRtinA bandhasvAmitvanukathana 13 satyAdimanoyoga 4 ane vacanayoga 4 nu svarUpa 13 bhaudArikakAyayogamAM oghathI ane prathamathI tera guNasthAnamAM paryAptamanuSyanI peThe prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 13-15 audArikamizrakAyayogamA bhoghathI 114 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 109, 64, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 122-123 15 kAmeNakAyayogamA oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 107, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 123 15 AhArakakAyayoga ane AhArakamizrakAyayogamA oghathI ane chaTTA guNasthAnamA 63 prakRtinA bandhasvAmitvanukathana .16 vaikriyakAyayogamA oghathI ane prathamanAM cAra guNasthAnamA sAmAnya devagati . pramANe prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 16 vaikriyamizrakAyayogamA oghathI 102 ane pahelA, bIjA ane cothA guNasthAnamA kramathI 101, 64 ane 71 kRtinA bandhasvAmitvana kathana 16 strIveda Adi traNa vedamAM oghathI 12. ane AdinAM mava guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 56-58, 58-56-26 bhane 22 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana .. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - patra 124 124 125 125 125 125 gAthA viSaya 16 kaSAyamArgaNAmAM anantAnubandhicatuSkamA oghathI 117 ane pahelA, bIjA guNasthAnamAM 117 ane 101 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 16 apratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA oghathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 16 pratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA oghathI 118 ane AdinA pAMca guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77 ane 67 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 17 saMjvalanakrodha, mAna ane mAyAmAM oghathI 120 ane AdinA nava guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 56-58, 58-56-26, 22-21-20 16 ane 18 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 17 saMjvalanalobhamAM bhoghathI 120 ane AdinA daza guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 56-58, 58-56-26, 22-21-20 14-18 ane 17 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 17 saMyamamArgaNAmAM asaMyatanA oghathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74 bhane 77 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 17 jJAnamArgaNAmAM matiajJAna Adi traNa ajJAnamAM oghathI 117 ane AdinA traNa ___ guNasthAnamA kramathI 117, 101 ane 74 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 17 darzanamArgaNAmAM catu ane acakSadarzanamA oghathI 120 tathA AdinA bAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21 20-19-18, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 17 yathAkhyAtacAritramA oghathI 1 ane upazAntamoha Adi cAra guNasthAnamA mathI 1,1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 18 manaHparyavajJAnamAM oghathI 65 ane pramattAdi sAta guNasthAnamA kramathI 63, 56-58, 58-56-26, 22-21.20-16-18, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandha svAmitvanu kathana 18 sAmAyika ane chedopasthApanIyamA oghathI 65 bhane pramattAdi cAra guNasthAnamAM kramathI 63, 56-58, 58-56-26, ane 22-21-20-19-18 prakRtinA ___ bandhasvAmitvanu kathana 18 parihAravizuddhimAM oghathI 65 ane chaTThA tathA sAtamA guNa sthAnamA 63 ane 56-58 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 18 kevalajJAna ane kevaladarzanamA oghathI tathA teramA guNasthAnamAM 1prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 18 mati, zruta, avadhijJAna ane avadhidarzanamA oghathI 76 ane avirata__ samyagdRSTi Adi nava guNasthAnamAM kramathI 77, 67, 63, 56-58, 58-56-26 22-21-20-16-18-17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 26 aupazamikasamyaktvamA oghathI 75 ane aviratasamyagdRSTi Adi ATha 125 125 125 125-126 126 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gAthA viSaya guNasthAnamA krama 75, 66, 62, 58, 58-56-26, 22-21-20-11-18, 17 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 16 kSAyopazamikasamyaktvamAM oghathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi cAra makrama 77,67, 63 ane 56-58 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 19 kSAyika samyaktvarmA oghathI 76 ane avirata samyagdRSTi Adi 11 guNasthAnamAM kramathI 77, 67, 63, 51-58, 58-56-26, 22-21-20-19-18, 17, 1, 1, 1 bhane 0 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana - 11. midhyAdRSTi, sAsAdana, mizra, dezavirati ane sUkSma samparAya - guNasthAnamA oart ane svasva guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 67, bhane 17 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 AhArakamArgaNAmAM AhArakane oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67.63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19-18, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 20 aupazamikasamyaktvamAM kAMika vizeSa kathana 20 aupazamika ane kSAyopazamikasamyaktvamAM pharaka 21 kRSNa, nIla ane kApota lezyAmAM oghathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 tejolezyAmAM oghathI 111 ane AdinA sAta guNasthAnamAM kramathI 108, 101, 74, 77, 67, 63, ane 59-58 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 zuklezyAmAM oghathI 104 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramathI 101, 67, 74, 77, 67, 63, 56-58 58, 56-26, 22-21-20-11-18 17 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 padmalezyAmAM oghathI 108 ane AdithI sAta guNasthAnamAM kramathI 105, 101, 74, 77, 67, 63 ane 59-58, prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 bhavya ane saMjJimAM oghathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 56-58, 58-56-26, 22-21-2019-18 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 abhavyamA oghathI ane prathama guNasthAnamAM 117 prakRtinA bandhasvAmitva kathana 23 asaMjJimAM oghathI 117 ane pahelA tathA bIjA guNasthAnamAM kamI 117, bhane 101 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 23 anAhArakamAM oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamAM kramathI 107, 14, 75 bhane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 24 zyAmAM guNasthAnanI saGkhyA 24 matAntarathI kRSNAdi traNa lezyAmAM cha guNasthAnanu kathana 24 granthanI samApti patra 126 126 126 126-127 127-128 127 127 127-128 128 128 128 128 128-126 129 129 129 126-130 130 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmaka cothA karmagranthanI viSayasUcI / 136 gAthA viSaya patra 1 maGgala ane abhidheyAdi 131 1 dravyAdi cAra prakArathI namaskAra 131 1 jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, upayoga, yoga, lezyA,bandha, alpabahutva, bhAba ane saGghayAdi daza mukhya viSayonI vyAkhyA temAM lezyAnusavizeSanirUpaNa 131-134 1 daza viSayone jIvasthAnAdi kramatho sthApavAmAM kAraNa 1 cauda jIvasthAnamA guNasthAnAdi ATha, cauda mArgaNAsthAnamA jIvAdi cha ane caudaguNasthAnamA jIvAdi daza padArthonu nirUpaNa 135-136 prathama jIvasthAna-adhikAra. 2 cauda jIvasthAna svarUpa 2 paryAptinAM cha nAma ane tenu svarUpa 2 labdhi ane karaNa aparyApta svarUpa 137 3 cauda jIvasthAnamAM guNasthAna 137 3 cauda guNasthAnanAM nAmo ane tenA sAdhAraNa arthana nirUpaNa karatI gAthAo 137-138 3 kayA kayA jIvasthAnamAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? tenu nirUpaNa 139-140 3 sayogi-ayogirUpa be guNasthAno saMjJine kevI rIte hoya ! e zaGkAnusamAdhAna pandara yoganAM nAma 140-141 audArikAdi sAta yogono kyA kyAM sambhava hoya ? tenu varNana 4-5 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA kayA kayA __ yoga hoya ? tenumavistara varNana 141-143 5-6 upayoganAM nAmo ane cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIva. ___ sthAnamAM kayA kayA upayogo hoya ? tenuvarNana . 143-145 6 ekendriyane zrutajJAna kema ghaTe ? enu nirUpaNa / 144 7 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kaI kaI lezyA hoya ? tenu svarUpa 7-8 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA karmanI mUla ATha prakRtiyomAMthI keTalI keTalI prakRtino bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya ? tenu svarUpa 145-148 dvitIya mArgaNAsthAna-adhikAra 6 cauda mArgaNAnAM nAma ane tenu svarUpa 148-149 10 gati, indriya, kAya ane yoga A cAra mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenI vyAkhyA 144-150 140 141 145 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya 11 veda, kaSAya, ane jJAna A traNa mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA bhane tenu savistara vyAkhyAna 15052 12 saMyama ane darzana A be mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA 152 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paiko sAmAyika ane chedopasthApanIya cAritranu svarUpa 152-153 12 chedopasthApanIyacAritranA be bheda 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI parihAravizuddhikacAritranI vyAkhyA tathA tenA be bheda ane tapasyA AdinA svarUpanI gAthAo 153-154 12 parihAravizuddhika cAritranI prarUpaNA mATe kSetrAdi vIsa dvAro 154 kSetradvAramA parihAravizuddhikacAritrI saratAdikSetro paikI kayA kSetramA hoya ? tenu svarUpa 154 kAladvAramA parihAravizuddhika avasarpiNyAdikAla paikI kayA kAlamA hoya? tenu svarUpa 154-155 cAritradvAramA parihAravizuddhika sAmAyikAdi pAMca cAritra paikI kayA cAritramA hoya ? tenu svarUpa / tIrthadvAramA parihAravizuddhika tIrthamAM hoya ke atIrthamAM hoya ? tenu svarUpa 155-156 paryAyadvAramA parihAravizuddhikane gRhastha ane yatipaNAno jaghanya tathA utkRSTa keTalo paryAya hoya ? tenu svarUpa AgamadvAramA parihAravizuddhika navIna Agamanu adhyayana kare ke na kare ? tenu svarUpa vedadvAramA parihAravizudvinI pravRtti vakhate strIvedAdi paikI kayA vedamAM hoya ? tenu svarUpa kanpadvAramA parihAravizuddhika sthitkalpa ane asthitakalpa paikI kayA kalpamA hoya ? tenu svarUpa 156-157 liGgadvAramA parihAravizuddhika dravyaliGga ane mAvaliGga paikI kyA liGgamAM hoya tenu svarUpa leNyAdvAramA parihAravizuddhikane kRSNAdi cha: lezyA paikI kaI lezyAo hoya ? tenu svarUpa dhyAnadvAramA parihAravizuddhikane AAdi cAra dhyAna paikI kagaM hoya ? tenu svarUpa 157-158 gaNadvAramA parihAravizuddhikanI jaghanya ane utkRSTathI gaNasaGkhyA ane puruSasaGghayA keTalI hoya ? tenu svarUpa abhigrahadvAramA parihAravizuddhikane dravyAdi cAra abhigraha paikI koI paNa abhigraha hoya ke na hoya ? tenu mvarUpa 158-156 pravrajyAdvAramA parihAravizuddhika koI ne pravrajyA Ape ke na Ape ? tenu svarUpa 151 muNDApanadvAramA parihAravizuddhika koIne muNDe ke na muNDe ? tenu svarUpa 156 156 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 13 viSaya prAyazcittadvAramAM parihAravizuddhikane kayAM prAyazcitta hoya ? tenu N svarUpa kAraNadvAramA parihAravizuddhikane kAraNa eTale Alambana hoya ke na hoya ? tenu svarUpa niSpratikarmatAdvAramAM parihAravizuddhika niSpratikarma hoya ke aniSpratikarma hoya ? tenu N svarUpa bhikSAdvAramAM parihAravizuddhikanA bhikSA ane vihAra kayA kAlamAM hoya ? tenuM svarUpa parihAravizuddhikanA itvara ane yAvatkathika ve bhedo Adinu svarUpa 12 saMyamamArgaNAnA uttarabhedomAMthI sUkSmasamparAya, yathAkhyAta, 'dezavirata ane aviratasamyagdRSTinI vyAkhyA 12 darzanamArgaNAnA cakSadarzana Adi cAra uttara bhedonI vyAkhyA 13 lezyA, bhavya, samyaktva ane saMjJirUpa mArgaNAnA uttara bhedo 13 lezyAmArgaNAmAM cha lezyAnAM nAma 13 bhavyamArgaNAmAM bhavya amavyanI vyAkhyA 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI vedakasamyaktvanI vyAkhyA 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI kSAyika samyaktvanuM svarUpa 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI aupazamikasamyaktva, tenA 14 AhAraka anAhArakI vyAkhyA ane caudamUlamArgaNAnA bAsaTha uttarabhedonAM nAma 14-18 mArgaNasthAnanA uttarabhedo paikI kayA kayA bhedamAM kayAM kayAM jIvasthAna hoya ? tenuM svarUpa saMjJine aupazamika samyaktva na hovAnA ane hovAnA matanuM nirUpaNa sammUcchimamanuSyanI utpattinAM sthAno patra 156 159 bAdara aparyAptane tejolezyA kema sambhave ? e zaGkAnu nivAraNa 13-23 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? tenuM svarUpa 24 yogonI saGkhyA ane mArgaNAsthAnamAM yoga 24 satyamanoyoga Adi paMdara yogonu sapramANa svarUpanirUpaNa 24 kArmaNazarIra gatyaMtaramAM sAtha jAya che to kema dekhAtuM nathI ? e zaGkAnu samAdhAna tejasane zarIra mAnche to tene yogamAM kema gaNyu' nathI ? enu samAdhAna 24-29 cauda mArgagAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA yogo hoya ? tenu svarUpa 26 vaikilabdhivAlA bhane mizraguNasthAnavAlA manuSya-tiryakhone caikriyanA AraMbhano sambhava hovA chatAM kriyamizra kema na hoya ? e zaGkAnu samAdhAna 26 ke siddhAnuM savistara svarUpanirUpaNa 26 badhAe kevaliyo samudghAta kare ke na kare ? e zaGkAnu samAdhAna 156 160 160 be bhedo ane granthibhedanu svarUpa 162-165 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI midhyAtva, mizra,traNa puJja bhane sAsAdananu svarUpa 165-166 13 saMjJimArgaNAmAM saMjJi asaMjJinI vyAkhyA 166 14 AhArakamArgaNAnA bheda ane mArgaNAsthAnamAM jIvasthAna 166 166-167 160-161 161 161 161 161 161 161-162 167-172 167 - 168 168-166 169 172 - 176 176 176.180 180 180 180-186 185-186 186-190 187 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 162 gAthA 30 upayoganAM nAma ane mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM upayoga 30 bAra upayogamAM sAkAra bhane anAkAra vibhAga 192-163 30-34 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedormA kA kayA upayogo hoya ? tenu svarUpa 193.165 35 yoganI andara jIvasthAna, guNasthAna, yoga ane upayogane AzrI matAntaranu nirUpaNa 195-166 36-37 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kaI kaI lezyAo hoya ? tenu svarUpa 196-167 . 37 mArgaNAsthAnamA svasthAnanI apekSAe gatinu gatisAthe paraspara alpabahutva ane manuSyAdinI saGkhayApramANa vigere savizeSa svarUpanirUpaNa 197-202 38 mArgaNAsthAnamA indriyanu indriyasAthe ane kAyana kAya sAthe paraspara alpabahutva 202-204 36 mArgaNAsthAnamA yogarnu yoga sAthe ane vedanu veda sAthe paraspara alpabahutva 204-205 40-42 mArgaNAsthAnamAM kaSAyanI sAthe kaSAyanujJAnanI sAthe jJAnanu, saMyamanI sAthe saMyamana ane darzananI sAthe dazenana paraspara alpabahatva 205-207 43-44 mArgaNAsthAnamA lezyAnI sAthe lezyAnu, bhavyAmavyanu, samyaktvanI sAthe samyaktvanu, saMjJi-asaMjJinu ane AhAraka-anAhArakanu paraspara alpabahutva 207-201 44 siddha karatAM saMsArI jIvo anantaguNA ke ane te badhAe prAyaH AhArI che to anAhArIthI AhArI asaGkhacAtaguNA kema sambhave ? e zaGkA samAdhAna 210 ___ tRtIya guNasthAnAdhikAra. 45 guNasthAnamA cauda jIvasthAnanu svarUpa 210 46-47 guNasthAnamAM paMdara yogonu svarUpa 210-212 48-46 guNasthAnamAM bAra upayoganu svarUpa bhane kArmapranthika karatAM siddhAntanujumantavya 212-214 50 guNasthAnamA cha lezyAna svarUpa / 214 50 mithyAtvAdi mUlabandhahetunukathana 214-215 50 ahIM pramAdane bandhahetu tarIke kema na jaNAvyo ? tenu samAdhAna 215 51 mithyAtva ane aviratirUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonu svarUpa 52 kaSAya ane yogarUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonu svarUpa 52 guNasthAnamAM cAra mUlabandhahetunu svarUpa 215 53 prasaGgopAta mUlabandhahetuno karmanI uttaraprakRti AzrI vicAra 216-217 54 guNasthAnamA sAmAnyathI bandhahetunA uttara bhedonI saGkhyA 217-218 55-58 guNasthAnamA bandhahetunA uttarabhedonu savizeSa svarUpa. 218-220 56 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinA bandhanu svarUpa 220 60 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinI sattA bhane udayanu svarUpa 220-221 61-62 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinI udIraNAnu svarUpa 221 62-63 guNasthAnamA vartamAna jIvonA alta bahutvanu svarUpa 221-222 caturtha bhAvAdhikAra. 64 cha bhAvanAM nAma, tenI vyAkhyA ane uttarabhedonI saGkhyA 222-223 64 aupazamika mAvanA be bhedonu svarUpa 223 215 215 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya patra 65 kSAyika bhane kSAyopazamikabhAvanA kramathI nava ane aDhAra bhedonu svarUpa 223-224 65 dAnAdi pAMca labdhiyo prathama kSAyikabhAvanI jaNAvI ahIM kSAyopazamika bhAvanI kahI to virodha kema nahiM ? e zaGkAnu samAdhAna 224 66 audayika ane pAriNAmikamAvanA kramathI aDhAra ane traNa bhedonu svarUpa 224 66 karmanA udayathI utpanna thanArA nidrApaJcaka Adi ghaNA mAvo hoi zake che to cha mAvo ja kema kahmA ? e zaGkAnusamAdhAna 225 66 chaTThA sAnnipAtika bhAvanA chavIsa bhedo 225 67-68 sAnnipAtika bhAvanA saMbhavI zakatA cha bhedomAMthIgatyAdi AzrI keTalA hoya ane keTalA na hoya ? tenu svarUpa 225-226 68 sAnnipAtika bhAvanA pUrva chavIsa bhedo batAvyA che A ThekANe vIsa ane paMdara malIne pAMtrIsa thAya che to virodha kema nahi ! e zaGkAnusamAdhAna 226 69 jIvaAzrita ATha karmomAM aupazamikAdi pAMca mAvonu svarUpa 227 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvana svarUpa / 227 69 atItAdi bhedathI kAlanA paNa traNa bhedo thaI zake cha to te ahIM kema batAvyA nahiM ? e zaGkAnusamAdhAna 228 69 samayathI laIne zIrSaprahelikA paryanta kAlarnu svarUpa 228-230 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvamA kayA kayA bhAvo hoya ? tenu svarUpa 230 69 karmaskandhAzrita aupazamikAdi bhAvo ajIvone paNa saMbhave ke to te kahevA joie ? e bAbatano nirNaya 230 70 pratyeka guNasthAnamAM aupazamikAdi pAMca mAvomAMthI kayA kayA mAvo hoya ? tenu svarUpa 231 70 kSAyopazamika, audayika, aupazamika, kSAyika, pAriNAmika ane sAnipAtika mAvanA uttarabhedo jeTalA je guNasthAnamAM hoya ? tenu svarUpa 231-232 70 uparokta arthane pratipAdana karanArI sAha gAthAo 233-234 pazcama saGkhyAdhikAra. 71 saGkhyAtanA traNa, asaGkhyAtanA nava bhane anantanA nava malI saMkhyAnA ekavIsa bhedonu kathana 234.235 72 jaghanya, madhyama ane utkRSTasaGkhyAta tathA palya (pAlA) ane paridhinu svarUpa 235-236 73 cAra palyonAM (pAlAnAM) nAma tenI uMDAi, vedikA vagerenu svarUpa 236-237 74-77 palyone (pAlAone) bharavA ane khAlI karavAthI kevI rIte ___ utkRSTasaGkhyAtu thAya ? tenu savistara svarUpa 237-242 78-76 navaprakAranA asaGkhyAtanu ane navaprakAranA anantanu svarUpa 243-245 76 jaghanyasaGkhyAtAdi saMkhyAnA ekavIsa bhedonI sthApanA 244 80 anuyogadvArasUtranA abhiprAya pramANe uparokta bhedornu kathana ane te sUtrano pATha 245-247 80-86 matAntarathI asaGkhyAta ane anantanu savistara svarUpa 247-251 86 prastuta prakaraNanI samApti 252 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamA karmagranthanI viSayasUci gAthA viSaya maMgalAcaraNa ane granthano viSaya [dhruvabandhi-adhru vabandhi, dhravodaya-adhra vodayi, dhra vasattAka-adhra vasattAka, ghAti-avAti, puNya-pApa, parAvarttamAna-aparAvarttamAna, cAra prakAranA vipAka, cAra prakAranA bandha, bandhanA svarUpane spaSTa karatu modakanu dRSTAnta ane cAra prakAranA bandhasvAmitvanu svarUpa | 2-5 dhra vabandhi-adhra vabandhI prakRtio ane tenA sAdyanAdi mAMgA 5-7 dhruvodayi-adhra vodayi prakRtio ane tene lagatA bhAMgA 8-12 dhruvasattAka-adhruvasattAka prakRtio ane guNasthAnane AzrayI tenu varNana 8-13 13-14 sarvaghAtI, dezaghAtI ane aghAtI prakRtionu,svarUpa 13-16 15-17 puNya-pApa prakRtio 16-18 18-14 aparAvartamAna-parAvartamAna prakatio 15-16 16-21 kSetravipAkI jIvavipAkI bhavavipAkI ane pudgalavipAkI prakRtio .18-22 22-23 mUlakarmaprakRtione AzrayI bhUyaskAra alpatara avasthita ane avaktavya e cAra prakAranA prakRtibandhanu svarUpa 22-24 24-25 uttarakarmaprakRtione AzrayI bhUyaskArAdi cAra prakAranA prakRtibandhanu svarUpa 24-30 26-17 mUlakarmaprakRtione AzrayI jaghanya-utkRSTa sthitibandhana svarUpa, karmaniSekanu svarUpa 30-32 28-34 uttarakarmaprakRtione AzrayI utkRSTa sthitibandhanu svarUpa 32-38 35-36 uttarakarmaprakRtione AzrayI jaghanya sthitibandha- varNana 38-42 37-38 ekendriyAdi jIvone viSe temane yogya prakRtione AzrayI utkRSTajaghanya sthitibandhanu svarUpa 42-43 39 uttarakarmaprakRtionA jaghanya abAdhAkAlanu varNana 43.44 40-41 kSullakabhavana vistRta svarUpa 44-45 42-44 uttarakarmaprakRtionA utkRSTa sthitibandhanA svAmIo 45.49 44-45 uttamaprakRtionA jaghanya sthitibandhanA svAmIo 46-51 46-47 sthitibandhanA utkRSTa-anutkRSTa Adi ane sAdyanAdi bhAMgAo 51-53 48 guNasthAnakomAM sthitibaMdha 53-55 46-51 ekendriyAdi jIvone AzrayI sthitibandhanu alpabahutva ane tene samajavA mATenAM yaMtro 55-58 52 karmasthitinA zubha-azubhapaNAnu kathana 58-60 53-54 sUkSmanigodAdijIvone AzrayI yogasthAna ane sthitisthAnonA alpabahutvanuvarNana ane tene lagatA yaMtro 60-65 55 aparyApra jIvone AzrayI yogasthAnonI vRddhi ane sthitibandhane AzrayI sarva karmonA adhyavasAyasthAnonu nirUpaNa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya patra 56-62 paMcendriyamA je ekatAlIsa karmaprakRtiono utkRSTa sthitie bandha jeTalA samaya sudhI nathI thato tenu nirUpaNa 66-73 63-64 anubhAganu svarUpa tathA zubhAzuma prakRtionA tIvra-manda rasa baMdhAvAnAM kAraNo bhane cAra prakAranA rasanu svarUpa 73-77 65 zumAzubha rasonu vizeSa svarUpa 66-68 sarva karmaprakRtione AzrayI utkRSTa anubhAgabandhanA svAmIo 79-82 66-73 sarva karmaprakRttione AzrayI jaghanya anubhAgabandhanA svAmIo 82-88 74 mUla ane uttara karmaprakRti viSayaka anubhAgabandhanA.bhAMgAo 81-14 75-77 grahaNayogya ane agrahaNayogya karmavagaNAnu svarUpa ane sAthe sAthe audArika kriyAdi samasta yogya-ayogya varNaNAonu svarUpa tathA tenu avagAhanAkSetra 65-66 78-76 jIvane grahaNa karavA yogya karmadalikanu svarUpa 91-101 76-81 eka adhyavasAyathI grahaNa karelA kamalakomAthI keTalo keTalo aMza kaI kaI mUlakarmaprakRtine bhane uttarakarmaprakRtine jAya ? tenu svarUpa 101-109 82-83 karmakSapaNamAM hetubhUta agiAra prakAranI guNazreNirnu svarUpa ane te dvArA thatI karmadalikanI nirjarAnu svarUpa samajAvavA mATe dalikaracanAnu varNana 110-112 84 guNasthAnakonA jaghanya utkRSTa aMtarakAlanu varNana 112-114 85 sUkSma ane bAdara ema be prakAranA uddhAra, addhA ane kSetra palyopama sAgaropamanu svarUpa 114-116 86-88 sUkSma ane bAdara ema be prakAranA dravya, kSetra, kAla ane mAva pudgalaparAvartonu svarUpa 516-123 ____8. utkRSTa pradezabandha ane jaghanya pradezabandhanA svAmIo 123 60-12 mUla karmaprakRti ane uttarakarmaprakRti ne AzrI utkRSTa pradezabandhanA svAmIo 124-126 93 mUlakarmaprakRti ane uttarakarmaprakRtine AzrI jaghanya pradezabandhanA svAmIo 126-131 14 pradezabandhanA sAdyanAdi bhAMgAo 131-136 15-16 yogasthAna, prakRtibhedo, sthitibhedo, sthitibandhAdhyavasAya, anubhAgamthAno karmapradezo, rasAvimAgo e sAtanuparaspara alpabahutva 136-143 67 ghanIkRta loka, zreNirajju-sUcIrajju, pratararajju ane ghanarajjunu svarUpa 143-145 18 upazamazreNi 145-155 66-100 kSapakaNi ane zataka karmagranthano upasaMhAra 155-159 granthakAranI prazasti 160 chaTTA karmagranthano viSayAnukrama / gAthA viSayaH maMgalAcaraNa ane abhidheyanu nirUpaNa 161-62 bandha udaya sattA ane prakRtisthAnanu svarUpa 162 jIva keTalI prakRtione bAMdhato keTalI vede, keTalI sattAmA hoya ityAdi prazna ane tenA uttaramA aneka vikalpo 163-164 patra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 187 gAthA jJAnAvaraNIyAdi mUlakarmaprakRtibhonu svarUpa ane tene AzrayI prakRtisthAnonu varNana Adi 163-66 3 mUlaprakRtine Azrayo baMdha-udaya-sattAsthAnaviSayaka paraspara saMvedhanA sAta vikalpo 166-67 4-5 mUlaprakRtiviSayaka saMvedhanA sAte prakArono jIvasthAna ane guNasthAnone AzrayI vicAra 167-68 jJAnAvaraNIyAdikarmonI uttaraprakRtionu svarUpa 169-80 6 jJAnAvaraNIyakarma ane antarAyakarmanI uttaraprakRtione AzrayI bandhAdisthAnonu nirUpaNa ane temano paraspara saMvedha 180-81 7-6 darzanAvaraNIyakarmanI uttaraprakRtione mAzrayI bandhAdisthAnonu kathana ane temano saMvedha 181-83 vedanIya AyuHkarma ane gotrakarmane AzrayI bandhAdisthAnonu nirUpaNa ane temano saMvedha 184-86 . 10 mohanIyakarmanAM bandhasthAno 11 mohanIyakarmanAM udayasthAno 187-88 12-13 mohanIyakarmanAM sattAsthAno 188-84 14 mohanIyakarmanAM bandhasthAnone lagatA bhAMgAo ane tenukAlapramANa 189-90 15-20 mohanIyakarmanAM bandhasthAnono udayasthAno sAthe saMvedha, tene lagatA bhAMgAo, bhAMgAonI sarva saMkhyA pramANa bhane padavRndonI saMkhyA 190-97 21-23 mohanIyakarmanAM bandhasthAnono sattAsthAno sAthe saMvedha 167-202 24-25 nAmakarmanAM bandhasthAno ane tene lagatA bhAMgAo 202-208 26-28 nAmakarmanAM udayasthAno ane tene lagatA bhAMgAo 208-216 29 nAmakarmanAM sattAsthAno 30-32 nAmakarmanAM bandha-udaya-sattAsthAnono paraspara saMvedha 217-224 33-38 AThe karmanI uttaraprakRtionAM bandha-udaya-sattAsthAno ane tenA saMvedanA jIvasthAnIne AzrayI svAmIo 225-238 36-50 AThe karmanI uttaraprakRtionAM bandha-udaya-sattAsthAno ane tenA saMvedhano guNasthAnone AzrayI vicAra 238-266 51-53 AThe karmanI uttaraprakRtionA bandha-udaya-sattAsthAnono ane saMvedhano gatyAdi mArgaNAsthAnone AzrayI vicAra 269-276 54 AThe karmanAM udIraNAsthAnone udayasthAnanI mAphaka samajI levAnI bhalAmaNa 276-77 55 udIraNA sibAya udayamA AvatI ekatAlIsa prakRtionAM nAmo 277-78 56-60 kayA guNasthAnamAM kaI prakRtimA baMdhAya tenu nirUpaNa 258-80 61 zubadhI gatiomAM badhI prakRtio prApya che ? e praznanu nirAkaraNa 281 62 upazamazreNinu svarUpa 281-13 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA anantAnubandhInI upazamanA yathApravRttikaraNa svarUpa Go 71 72 pUrvakaraNa svarUpa sthitighAtanuM svarUpa rasaghAtanuM svarUpa guNazreNi svarUpa guNakrama svarUpa afevRttikaraNa strarUpa 16 viSaya matAntare anaMtAnubaMdhInI visaMyojanA darzanatrikanI upazamanA miyASTinI mithyAtvanI upazamanA vedakasamyagdRSTinI darzanatrikanI upazamanA cAritramohanIyanI upazamanA spardhaka svarUpa varNakaraNAddhA bhane kiTTikaraNAddhAnuM svarUpa kaTTinu svarUpa 63-67 kSapakazreNinu svarUpa 68-66 kSapakazreNivAlA prANinA karmaprakRtivedanaviSayaka matAntara kSapakazreNi ArohaNanu aMtima phala vizeSa jJAna mATe malAmaNa saptatikAnI racanAmA rahI gaelI uNA pUrI karavA mATe bahuzruto vijJapti ane doSonI kSamA TIkAkAranI prazasti 122 patra 281-84 282 282-284 283 283 283 284 284 285 285-286 285-87 286-87 287-63 261 291-262 291-92 293-303 303-304 304-305 305-306 306-307 308 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / aham // // zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / pUjyazrIdevendrasUriviracita-svopajJa-TIkopetaH karmavipAkanAmA prathama: karmagranthaH / Railroin // namaH zrIpravacanAya // dinezavayAnavarapratAparanantakAlapracitaM samantAt / / yo'zoSayat karmavipAkapaGka, devo mude vo'stu sa vardhamAnaH // 1 // jJAnAdiguNagurUNAM, dharmagurUNAM praNamya padakamalam / karmavipAke vivRti, smRtibIjavivRddhaye vidadhe // 2 // tatrA''dAvevAbhISTadevatAnutyAdipratipAdikAmimA gAthAmAha sirivIrajiNaM vaMdiya, kammavivAgaM samAsao vucchaM / korai jieNa heUhi~ jeNa to bhaNNae kammaM // 1 // zriyA-sakalatribhuvanajanamanazcamatkArimanohAriparamArhantyamahAmahimAvistAri "azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm / / " iti spaSTASTaprAtihAryazobhayA catustriMzadatizayavibhRtyA vA samanvito vIraH zrIvIraH, sa cAso rAgadvepamohaprabhRtiverivArapagajayAd jinazca zrIvIrajinastaM zrIvIrajinaM-zrImaddhamAnasvAmina 'vanditvA' vizuddhamAnasapraNidhAnasamanvitena vAgyogena stutyA, kAyayogena ca praNamya, "vaduG stunyabhivAdanayoH" iti vacanAt / etena maGgalArthamabhISTadevatAyAH stutiruktA / satvApratyayasya cautarakriyAsApekSatvAduttarakriyAmAha--'karmavipAkaM vakSye' tatra karmaNAM-jJAnAvaragAdInAM vipAkaH-anubhavaH karmavipAkastaM karmavipAka 'vakSye' abhidhAsye / anenAbhidheya. mAha / katham ? ityAha- samAsataH' sajhepeNa, na vistareNa, duSSamAnubhAvApacIyamAnamedhA''yurvalAdiguNAnAmedaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha ceSa zAstrArambhaprayAsaH etena saGkSiptarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA svayamabhyUhya iti / atha 'karmavipAkaM vakSye' ityuktaM tatra karmazabdaM vyutpAdayannAha-'kriyate' vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgaka vad nirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vadyayApiNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasambaddhaM 'yena' kAraNena 'tataH' tasmAt kAraNAt karma bhaNyata iti sambandhaH / kena kriyate ? ityAha-'jIvena' jantunA, tatra jIvati-indriyapaJcakamanovAkAyabalatrayocchvAsaniHzvAmA''yurlakSaNAna daza prANAn yathAyogaM dhArayatIti jIvaH / ka itthambhUtaH ? iti ced ucyateyo mithyAtvAdikalupitarUpatayA sAtAdivedanIyAdikarmaNAmabhinivartakaH, tatphalasya ca viziTasAtAderupabhoktA, narakAdibhaveSu ca yathAkarmavipAkodayaM saMsA, samyagdarzanajJAnacAritrAsapatnaratnatrayAbhyAsaprakarSavazAca niHzeSakarmAMzApagamataH parinirvAtA sa jIvaH sattvaH prANI AtmetyAdi paryAyaH / uktaM ca yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // iti / kaiH kRtvA jIvena kriyate ? ityAha-'hetubhiH' mithyAtvAviratikapAyayogalakSaNezcaturbhiH sAmAnyarUpaiH, "paDiNIyattaNa ninhava, paosa ubaghAya aMtarAeNa / accAsAyaNayAe, AvaraNadurga jio jayai // " ityAdibhirvizeSa prakArairihaiva (gA0 53) vakSyamANaiH / tadayamatra' tAtparyArthaH-kriyate jIvena hetubhiryena kAraNena tataH karma bhaNyata iti / kathametatsiddhiH ? iti ced ucyate-ihAtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM yadidaM devAsuramanujatiryagAdirUpaM zmApatidramakamanISimandamaharddhidariMdrAdirUpaM vA vaicitryaM tanna nirhetukameSTavyam , mA prApat sadA bhAvAbhAvadoSaprasaGgaH, "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt" / sahetukatvAbhyupagame ca yadevAsya hetustadeva cAsmAkaM karmeti matamiti ttsiddhiH| yadabocAma zrIdinakRtyaTIkAyAM jIvasthApanAdhikAra enamevArtham kSmAbhRdraGkakayormanIpijaDayoH sadrUpanIrUpayoH, __ zrImadurgatayorvalAvalavatonIrogarogArttayoH / saubhAgyAsubhagatvasaGgamajuSostulye'pi nRtve'ntaraM, __yat tat karmanivandhanaM tadapi no jIvaM vinA yuktimat / / 1 paryAyAH ka0 kha0 gha0 / 20kAraizce hai* ga03 ced ihA0 kha0 ga0 / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pand karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / anyatrApyuktam AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM tacitramadRSTaM karmasaMjJitam // paurANikA api karmasiddhi pratipadyante / tathA ca te prAhuH yathA yathA pUrva kRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // yattatpurAkRtaM kameM, na smarantIha mAnavAH / tadidaM pANDavajyeSTha !, daivamityabhidhIyate // muditAnyapi mitrANi, sukruddhAzcaiva zatravaH / na hIme tat kariSyanti, yanna pUrva kRtaM tvayA // bauDA apyAhuH ita ekanavato kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH ! // tadapi ca karma pugalasvarUpa pratipattavyam , nAmRtam: amRtatve hi karmaNaH sakAzAdAtmanAmanugrahopaghAtAsambhavAt , AkAzAdivat // yadAha 'anne u amuttaM ciya, kamma mannaMti vAsaNArUvaM / taM tu na jujjai tatto, ubaghAyANuggahAbhAvA // nAgAsa uvaghAyaM, aNuggahaM vA vi kuNai sattANaM // ityAdi / taJca karma pravAhato'nAdi, aNAiyaM taM pavAheNa" iti vacanAt / yadi pravAhApekSayA'pi sAdi syAt tadA jIvAnAM pUrva karmaviyuktatvamAsIt pazcAdakarmakasya jIvasya karmaNA saha saMyogaH saJjAtaH; evaM sati muktAnAmapi karmayogaH syAt , akarmakatvAvizeSAta , tatazca muktA amuktAH, syuH, na cedamiSTam , tasmAdanAdirjIvasya karmaNA saha saMyogaH / nanvanAdi yoge kathaM viyogo jIvasya karmaNA saha ? ucyate-anAdisaMyoge'pi viyogo dRSTaH kAJcanopalavat / tathAhi-kAJcanopalAnAM yadyapyanAdisaMyogastathApi tathAvidhasAmagrIsadbhAve dhamanAdinA kiTTiviyogo dRSTa; evaM jIvasyApi jJAnadarzanacAritradhyAnAnalAdinA'nAdinA'nAdikamaNA saha viyogaH siddho bhavati / yadAha bhagavAna bhASyasudhAmbhAnidhiH 1 anye tu amUrtameva karma manyante vAsanArUpama / tat tu na yujyate tata upaghAtAnugrahAbhAvAt / / nAkAzamupaghAtamanugraha vA'pi kurute sattvAnAm // 2 anAdikaM tat pravAheNa // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopaitaH [ gAthA 'jaha' iha ya kaMcaNovalasaMyogo'NAisaMtaigao vi / vucchijjai sovAyaM, taha jogo jIvakammANaM / / (vize0 gA0 1816) ityalaM vistareNa / / 1 / / atha katibhedaM karma ? ityAzaGkayAha-- payaiThiharasapaesA, taM cauhA moyagassa diTuMtA / mUlapagaiha uttarapagaIauvanasayabhayaM // 2 // " tat karma pUrvavyAvarNitazabdArtha 'caturdhA' catuSprakAraM caturbhedaM bhavatIti zeSaH / katham ? ityAha-"payaiThiirasapaesa" ti, iha "gamyayapaH kamAMdhAre" (siddhahema0 2-2-74) iti paJcamI, yathA prAsAdAt prekSata iti / tatazca prakRtisthitirasapradezAnAzritya, prakRtibandhasthitibandharasavandhapradezabandhatayetyarthaH / tatra sthityanubhAgapradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prakRtivandhaH, adhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH, karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyaghAti vA yo rasaH so'nubhAgavandho rasabandhaH, ityarthaH, karmapudgalAnAmeva yad grahaNaM sthitirasanirapekSadalikasaGkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH / uktaM ca-- 'ThiibaMdhu dalassa ThiI, paesabaMdho paesagahaNaM jaM / tANa raso aNubhAgo, tassamudAo pagaibaMdho / / ( paJcasaM0 gA0 431) anyatrApyuktam-- 4 prakRtiH samudAyaH syAt , sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo rasaH proktaH, pradezo dalasaJcayaH // idaM ca prakRtisthitirasapradezAnAM svarUpaM 'modakasya kaNikkAdimayalaDDukasya 'dRSTAntAt' dRSTAntena bhAvanIyam / dRSTAntAdityatra tRtIyArthe pazcamI / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe"vyatyayo'pyAsAm" iti / yathA vAtavinAzidravyanippanno modakaH prakRtyA vAtamupazamayati, pittopazamakadravyanivRttaH pittam , kaphApahAridravyasamudbhUtaH kaphamityevaMsvabhAvA prakRtiH / sthitistu tasyaiva kasyacidinamekam , aparasya tu dinadvayam , evaM yAvat kasyacinmAsAdikamapi kAlaM bhavati tataH paraM vinAzAditi / rasaH punaH snigdhamadhurAdirUpastasyaiva kasyacidekaguNaH, aparasya dviguNaH, anyasya triguNa ityAdikaH / pradezAzva kaNikAdirUpAstasyaiva kasyacidekaprasRtipramANAH, anyasya tu prasRtidvayapramANAH, yAvadaparasya setikAdipramANAH / evaM karmaNo'pi 1 yatheha ca kAJcanopalasaMyogo'nAdisantatigato'pi / vyucchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNoH / / 2 ha va iha kha0 // 3 sthitibandho dalasya sthitiH, pradezabandhaH pradezagrahaNaM yat / teSAM ( karma pugalAnAM) raso'nubhAgastatsamudAyaH prkRtibndhH|| 40baMdha g0|| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / kasyacid jJAnAcchAdanasvabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, anyasyA''hlAdAdipradAnalakSaNA, kasyacit samyagdarzanAdivighAtajananasvabhAvetyAdi / sthitizca tasyaiva kasyacit triMzatsAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya tu saptatisAgaropamakoTAkoTilakSaNetyAdi / rasastvanubhAgazabdavAcyastasyaivaikasthAnadvisthAnatristhAnAdirUpaH | pradezA alpabahubahutarabahutamAdirUpA iti / punaH kiMviziSTaM tat karma bhavati ? ityAha - " mUlapagaDa uttarapagaIaDavannasayabheyaM" ti mUlaprakRtayaH sAmAnyarUpA : 'aSTau ' aSTasaGkhyA yatra tanmUlaprakRtyaSTa, uttaraprakRtInAM - mUlaprakRtivizeSarUpANAmaSTapaJcAzacchatabhedA yasya taduttaraprakRtyaSTapaJcAzacchatabhedamiti ||2|| 5 adhunA mUlaprakRtibhedatastasyaivASTavidhatvamuttaraprakRtibhedato'STapaJcAzacchatabhedatvaM ca pradarzayan svanAmagrAhamaSTau mUlabhedAn ekaikasya ca bhedasya yasya yAvanta uttarabhedAstAMzca vaktumAha-iha nANadaMsaNAvaraNaveya mohA''unAmagoyANi / vigdhaM ca paNanavaduaTThAvIsacautisagraduSaNavihaM || 3 || 'i' pravacane karmocyate iti zeSaH / " nANadaMsaNAvaraNa" tti jJAyate - paricchidyate vastvaneti jJAnam, jJAtirvA jJAnam, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH / tathA dRzyate''neneti darzanam, dRSTirvA darzanam, sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH | Aviyate - AcchAdyate'nenetyAvaraNam, yadvA AvRNoti - AcchAdayati - " ramyAdibhyaH kartari" ( si0 5 -3 - 126 ) anaTi pratyaye / AvaraNaM - mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarma vargaNAntaHpAtI viziSTapudgalasamUhaH / tato jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzane tayorAvaraNaM jJAnadarzanAvaraNaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM cetyarthaH / tathA vedyate - sukhaduHkharUpatayAnubhUyate yat tad vedyam, "ya eccAtaH " ( si0 5-1-28) iti yapratyaye vedanIyam / yadyapi sarva karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavad vedyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedyamityucyate na zepam / tathA mohayati - 'jAnAnamapi prANinaM sadasadviveka vikalaM karotIti mohaH, lihAditvAdacpratyayaH, mohanIyamityarthaH / tathA eti - gacchatyanena gatyantaramityAyuH, yadvA eti-Agacchati pratibandhakatAM svakRtakarmAvAptanarakAdi durgaternirgantumanaso'pi jantorityAyuH, ubhayatrApi (iNo Nit 998) auNAdiko guspratyayaH, yadvA AyAti-bhavAdbhavAntaraM saGkrAmatAM jantUnAM nizcayenodaya mAgacchati "pRSodarAdayaH" (si0 3-2-155 ) ityAyu:zabdasiddhiH / yadyapi ca sarvaM karma udayamAyAti tathApyastyAyuSo vizeSaH, yataH zeSaM karma baddhaM sat kiJcittasminneva bhave udayamAyAti kiJcittu pradezodaya bhuktaM janmAntare'pi svavipAkata 10 'neneti dRSTi0 ka0 kha0 ga0 gha0 / 2 jJAninamapi ga0 / / 30dukkirniSkramituma0 kha0 / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTokopetaH [ gAtha! udayaM nAyAtyeva ityubhayathA'pi vyabhicAraH AyuSi tvayaM nAsti, baddhasya tasminneva bhave'vedanAt , janmAntarasaGkrAntau tu svavipAkato'vazyaM vedanAditi viziSTasyaivodayAgamanasya vivakSitatvAt tasya cAyuSyeva sadbhAvAt tasyaivaitannAma / athavA AyAntyupabhogAya tasminnudite sati tadbhavaprAyogyANi sarvANyapi zeSakarmANItyAyuH / tathA nAmayati-gatijAtiprabhRtiparyAyAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma / tathA 'guG zabde' gUyate-zabdhata uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt tad gotram / tato jJAnadarzanAvaraNaM ca vedyaM ca mohazcAyuzca nAma ca gotraM ca'jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyunAmagotrANi / tathA vizeSeNa hanyante-dAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti ('sthAsnAyudhivyAdhihanibhyaH kaH" iti kapratyaye 'vinam' antarAyam / 'caH' samuccaye / ) "paNanavaduaTThavIsa" zyAdi / atra dvandva garbho bhuvriihismaasH| bhAvArthaH punarayam paJcavidhaM jJAnAvaraNam , navavidhaM darzanAvaraNam , dvividhaM vedyam , aSTAviMzatividho mohaH, caturvidhamAyuH, trizatavidhaM nAma, tribhiradhikaM zataM trizataM-vyuttarazatavidhamityarthaH, dvividhaM gotram , paJcavidhaM vighnamiti / atrAha-nanvitthaM jJAnAvaraNAdyapanyAse kiJcidasti prayojanam ? uta yathAkathaJcideSa pravRttaH ? iti, astIti bamaH / kiM tad ? iti ced ucyate -iha jJAnaM darzanaM ca jIvasya svatattvabhUtam , tadabhAve jIvatvasyaivAyogAt , cetanAlakSaNo hi jIvaH, tataH sa kathaM jJAnadazanAbhAve bhavet ?; jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnam , tadvazAdeva sakalazAstrAdivicArasantatipravRtteH / api ca-sarvA api labdhayo jIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, na darzanopayogopayuktasyaH 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttamsa, no aNAgArovaogovauttassa" iti vacanaprAmANyAt / anyacca yasmina samaye sakalakarmavinimukto jIvaH saJjAyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva, na darzanopayogopayuktaH, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt , tato jJAnaM pradhAnam , tadAvArakaM ca jJAnAvaraNaM karma, tatastat prathamamustam / tadanantaraM ca darzanAvaraNam , jJAnopayogAccyutasya darzanopayoge'vasthAnAt / ete ca jJAnadarzanAvaraNe svavipAkamupadarzayantI yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodanimitta bhavataH / tathAhijJAnAvaraNamupacayotkarSaprAptaM vipAkato'nubhavan muzmasUkSmataravastuvicArAsamarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate bhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA'bhijAnAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayateH tathA'tinibiDadarzanAvaraNavipAkodaye jAtyandhAdiranubhavati duHkhasandohaM vacanagocarAtikrAntam , darzanAvaraNakSayopazamapaTiSThatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupeto yathAvad vastunikuramyaM samyagavalokamAno vedayate'ma 1 sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasya no'nAkAropayogopayuktasya / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ndamAnandasandoham, tata etadarthapratipattyarthaM darzanAvaraNAnantaraM vedanIyagrahaNam | vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayati, abhISTAnabhISTaviSayasambandhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSau tau ca mohanIyahetuka, tata etadarthapratipattaye vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNam / mohanIyamUDhAzca jantavo bahvArambhaparigrahaprabhRtikarmAdAnAsaktA narakAdyAyuSkamAracayanti, tato mohanIyAnantaramAyugrahaNam / narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti tata AyuranantaraM nAmagrahaNam / nAmakarmodaye ca niyamAduccanIcAnyataragotra karmavipAkodayena bhavitavyam, ato nAmagrahaNAnantaraM gotragrahaNam / gotrodaye coccaiH kulotpannasya prAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt ; nIcaiH kulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdyudayaH, nIcajAtInAM tathAdarzanAt tata etadarthapratipattyarthaM gotrAnantaramantarAyagrahaNamiti || 3 || atha 'yathoddezaM nirdeza:' iti nyAyAt prathamaM tAvat paJcadhA jJAnAvaraNaM vyAcikhyAsurAha 4] mahasuyaohI maNakevalANi nANANi tattha mainANaM / vaMjaNavaggaha cauhA, maNanaghaNaviniMdiyacaukkA || 4 || 6! iha jJAnazabdasya pratyekaM sambandhAd matijJAnam, zrutajJAnam, avadhijJAnam, 'maNa tti' yadaikadeze padasamudAyopacArAt manaH paryavajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, kevalajJAnam / tatra "budhiM manic jJAne " mananaM matiH, yadvA manyate - indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate 'nayeti matiH- yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizva sA jJAnaM ca matijJAnam / idaM cAgame AbhinivodhikajJAnamucyate / yadAha bhagavAn devarDikSamAzramaNa: 'nANaM paMcavihaM pannattaM taM jahA - AbhiNivohiyanANaM suyanANaM ohinANaM maNapajjavanANaM kevalanANaM | (nandI patra 65 - 1 ) / tatazcA tatra cAyamAbhinivodhikajJAnazabdArtha : - abhi- ityAbhimukhye, ni- iti naiyatye, bhimukhaH catuyogyadezAvasthAnApekSI niyataH - indriyamanaH samAzritya svasvavipayApekSI bodhanaM bodho'bhinibodhaH, sa evA''bhinivodhikara, vinayAderAkRtigaNatvAdikaNpratyayaH, abhinibudhyata ityabhinibodha iti kartari lihAditvAdac vA yadvA'bhininradhyate AtmanA sa ityabhinibodha iti karmaNi ghaJ sa evA''bhinibodhikamiti tathaiva AbhinibodhikaM ca tad jJAnaM cA''bhinivodhikajJAnam | tathA zravaNaM zrutam - abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivi 1 jJAnaM paJcavidhaM prajJaptam, tadyathA - AbhinibodhakajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnam // - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH [ gAthA zeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyA samarthamityAdirUpatayA pradhAnI - kRtatrikAlasAdhAraNasamAna pariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / tathA'vadhAnamavadhiH - indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam, ata evedaM pratyakSajJAnam / yaduktaM nandyadhyayane-- taMjahA - ohinANapaccakkhaM maNapajjavanANapaccakkhaM keva 'noiMdiyapaccakkhaM tivihaM pannattaM, nANapaccakkhaM (nandI patra 76 - 2 ) / athavA avazabdo'dhaH zabdArthaH, ava - adho'dho vistRtaM vastu dhIyate - paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH- maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM cAvadhijJAnam / tathA pari:- sarvatobhAve, avanam avaH, "tudAdibhyo'nkau" ityadhikAre'kitau cetyanena auNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaH paryavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavaJca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam, tatra saMjJibhijIvaH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyApRtena manoyogena manastvena pariNamayyA''lamvyamAnAni manAMsItyucyante teSAM manasAM paryAyA cintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH teSu teSAM vA saMbandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam ; yadvA Atmabhirvastu cintane vyApAritAni manAMsi paryeti- avagacchatIti manaHparyAyam, "karmaNo'Na" (si0 5-1-72 ) iti aNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / tathA kevalam - ekaM matyAdijJAnarahitatvAt "" naTTammi u chAumanthie nANe " ( Ava0 ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAt / / Aha- yadi matyAdIni jJAnAni svasvAvaraNakSayopazamabhAve'pi prAduHpanti tato niHzeSataH svasvAvaraNakSaye sutarAM bhaveyuzcAritra pariNAmavat tat kathaM teSAM tadAnImabhAvaH ? Aha ca" AvaraNa desavigame, jAI vijjaMti mahasuyAINi / , AvaraNasavvavigame, kaha tAi~ na huMti jIvassa 1 || iti / ucyate-iha yathA sahasrabhAnoratisamunnataghanAghanaghanapaTalAntaritasyApAntarAlAvasthitakaTakuTyAdyAvaraNavivarapraviSTa[:] prakAzo ghaTapaTAdIn prakAzayati tathA kevalajJAnAvaraNAvRtasya kevalajJAnasyApAntara|lamatijJAnAvaraNAdikSayopazamarUpavivaravinirgataH prakAzo jIvAdIn prakA 1 noindriyapratyakSaM trividhaM prajJaptam, tadyathA - avadhijJAnapratyakSaM manaH paryavajJAnapratyakSaM kevalajJAna pratyakSam / 2 naSTe tu chAdmasthike jJAne || 3 AvaraNadezavigame, yAni vidyante matizrutAdIni / AvaraNasarva (sarvAvaraNa) vigame, kathaM tAni na bhavanti jIvasya ? || Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / zayati, sa ca tathA prakAzayan matijJAnamityAdilakSaNaM tattatkSayopazamAnurUpamabhidhAnamudvahati; tato yathA sakalaghanapaTalakaTakuTayAdyAvaraNApagame sa tathAvidhaH prakAzaH sahasrabhAnoraspaSTarUpo na bhavati kintu sarvAtmanA sphuTarUpo'nya eva, tathehApi sakalakevalajJAnAvaraNa matijJAnAdyAcaraNavilayena tathAvidho matijJAnAdisaMjJitaH kevalajJAnasya prakAzo bhavati, kintu sarvAtmanA yathAvasthitaM vastuparicchindan parisphuTarUpo'nya evetyadoSaH / uktaM ca zrI pUjyai: "kaTavivarAgayakiraNA, mehaMtariyassa jaha disassa | te kaDamehAvagame, na huMti jaha taha imAI pi // anyairapi nyagAdi 4 , - 1 malaviddhamavyaktiryathA'nekaprakArataH / karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH / / anye punarAhu: - santyeva matijJAnAdInyapi sayogikevalyAdau, kevalamaphalatvAt santyapi tadAnIM na vivakSyante, yathA sUryodaye nakSatrAdIni / uktaM ca 'anne AbhiNibohiyaNANAINi vi jiNassa vijjati / aphalANi ya sUrudae, jaba nakkhattamAINi || , zuddhaM vA kevalam, tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt / sakalaM vA kevalam, tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH saMpUrNotpatteH / asAdhAraNaM vA kevalam ananyasadRzatvAt / anantaM vA kevalam jJeyAnantatvAt aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA / nirvyAghAtaM vA kevalam loke'loke vA kvApi vyAghAtAbhAvAt / kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA | yathA jAtyasya ratnasya, niHzeSamalahAnitaH / sphuTaikarUpA'bhivyaktirvijJaptistadvadAtmanaH " Aha- nanveteSAM paJcAnAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM kAraNam ? ucyate - iha matizrute tAvadekatra vaktavye, parasparamanayoH svAmikAlakAraNaviSaya parokSatvasAdharmyAt / tathAhiya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya ya eva zrutajJAnasya svAmI sa eva matijJAnasyApi " jattha mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM" ( nandI patra 140 - 1 ) 1 kavivarAgatakiraNAH, meghAntaritasya yathA dinezasya / te kaTameghApagame, na bhavanti yathA tathemAnyapi / 2 anye AbhinibodhikajJAnAdInyapi jinasya vidyante / aphalAni ca sUryodaye yathaiva nakSa trAdIni / 3 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnaM yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam // 2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH ityAdivacanaprAmANyAt, tataH svAmisAdharmyam / tathA yAvAneva matijJAnasya sthitikAlastAvAneva zrutajJAnasyApi tatra pravAhApekSayA'tItAnAgatavartamAnarUpaH sarvakAlaH, apratipatitaikajIvApekSayA paTpaSTisAgaropamANi samadhikAni, uktaM ca 10 'do vAre vijayAisu, gayassa tinnaccue ahava tAI / airegaM narabhaviyaM, nANAjIvANa savvaddhA / / (vize0 gA0 2762) [gAthA iti kAlasAdharmyam / yathA cendriyanimittaM matijJAnaM tathA zrutajJAnamapIti kAraNasAdharmyam / tathA yathA matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi iti viSayasAdharmyam / yathA ca matijJAnaM parokSaM tathA zrutajJAnamapi iti parokSatvasAdharmyam / tata itthaM svAmyAdisAdharmyAdeite matizrute niyamAdekatra vaktavye, te cAvadhyAdijJAnebhyaH prAgeva tadbhAva evAvadhyAdisadbhAvAt / uktaM ca 'jaM sAmikAlakAraNa visayaparokkhattaNehi tullAI / tabhAve sANi ya, teNA''Ie maisuyAI || ( vize0 gA0 85 ) nanu bhavatAmekatra matizrute, prAgeva cAvadhyAdibhyaH, parametayoreva matizrutayormadhye pUrvaM matiH pazcAt zrutamityeva tat katham ? ucyate - matipUrvatvAt zrutajJAnasya, tathAhi -sarvatrApi pUrvamavagrahAdirUpaM matijJAnamudayate pazcAt zrutam / yadAha niviDajaDimasambhAratira - skArataraNiH zrIjina bhadragaNikSamAzramaNaH - - mahapucvaM suyamuttaM, na maI suyapubviyA viseso'yaM / pucvaM pAlaNapUraNabhAvAo jaM maI tassa || ( vize0 gA0 105 ) nandyadhyayana cUrNAvapyuktam- 4 tesu vi ya maipubvayaM suyaM ti kiccA putrvaM mahanANaM kayaM tappaTTao suyaM ti / / (patra 11 ) Aha-yadi svAmitvAdibhiranayorabhedastarhi dvayorapyekatvamastu, bhedahetvabhAvAd abhedahetUnAM cAbhihitatvAt tadayuktam, bhedahetvabhAvasyAsiddhatvAt / tathAhi - svAmyAdibhirabhede satyapi lakSaNabhedAdanayorbhedaH, tathAhi - manyate yogyo'rtho'nayeti matiH, zravaNaM zrutamityAdi / tathA hetuphalabhAvAd bhedaH, tathAhi - matijJAnaM zrutasya kAraNam, zrutaM tu kAryam / yacca yadutkarSApaka 1 dvau vArau vijayAdiSu gatasya trIn ( vArAn ) acyute'thavA tAni ( sAgarANi 66) / atirekaM narabhavikaM nAnAjIvAnAM sarvAdvA // 2 yat svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvaistulye / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau matizrute || 3 matipUrvaM zrutamuktaM na matiH zrutapUrvikA vizeSo'yam / pUrvaM pAlanapUraNabhAvAt yanmatistasya ( zrutasya ) // 4 tayorapi ca matipUrvakaM zrutamiti kRtvA pUrva matijJAnaM kRtaM tatpRSThataH zrutamiti // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / pavazAdutkarSApakarSabhAk tat tasya kAraNam , yathA ghaTasya mRtpiNDaH, tathAhi-zruteSvapi bahuSu grantheSu yadviSayaM smaraNamIhA'pohAdi vA'dhikataraM pravartate sa granthaH sphuTataraH pratibhAti na zeSaH / tathA bhedabhedAd bhedaH, tathAhi-matijJAnamaSTAviMzatyAdibhedam , zrutajJAnaM tu caturdazAdibhedam / tathA indriyavibhAgAd bhedaH, tatpratipAdikA ceyaM pUvontargatA gAthA 'soiMdiovaladdhI, hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / / vmuttUNaM davvasuyaM, akkharalaMbho ya sesesu / / ( vize0 gA0 117 ) tathA 'valkasamaM matijJAnaM kAraNatvAt , "zumbasamaM zratajJAnaM tatkAryatvAdityapyanayobhadanibandhanam / tathA itazca bhedaH-matijJAnamanakSaraM sAkSaraM ca, tathAhi-avagrahajJAnamanakSaram , tasyAnidezyasAmAnyamAtrapratibhAsAtmakatayA nirvikalpatvAtaH IhAdijJAnaM tu sAkSaram , tasya parA. mazAdirUpatayA'vazyaM varNA'' rUpitatvAta ; zrutajJAnaM punaH sAkSarameva, akSaramantareNa zabdAthepayAlocanasyAnupapatteH / tathA itatha bhedaH-mUkakalyaM matijJAnam , svamAtrapratyAyakatvAt ; amUkakalpaM zrutajJAnam , stra parapratyAyakatvAt / tathA cAmUneva hetUna saMgRhItavAn bhASyasudhAmbhonidhiH * "lakSaNabheyA heuphalabhAvao bheyaiMdiyavibhAgA / vAgAvaramyarameyA bheo mahasuyANaM / / (vize0 gA0 67) tathA kAlaviparyayasvAmitvalAbhasAdhamyAnmatizrutajJAnAnantaramavadhijJAnam , tathAhi-apratipatitaikyattvAdhArApekSayA'vasthitikA lo'vadhijJAnasya paSTisAgagepamANi / tathA yathaiva matizra - tajJAne mithyAtvodayato viparyayatAmAsAiyatastathA'vadhijJAnamapi, tathAhi-mithyAdRSTeH satastAnyeva matizrutAvadhijJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAni bhavanti / uktaM ca __ AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (prazama0 padya 227 ) iti / tathA ya eva matizrutayoH svAmI sa evAvadhijJAnasyApi / tathA vibhaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva matizrutAvadhijJAnAnAM lAbhasaMbhavastato lAbhasAdharmyam / avadhijJAnAnantaraM ca chamasthaviSayabhAvapratyakSatvasAdhAnmanaHparyAyajJAnamuktam , tathAhi-yathA'vadhijJAnaM chamasthasya bhavati tathA manaHparyAyajJAnamapi iti chadmasthasAdhayam / tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayaM tathA manaHparyAyajJAnamapi, tasya manaHpunalA''lambanatvAd iti viSayasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamika bhAve vartate tathA manaHparyAyajJAnamapi iti bhAvasAdharmyam / 1 zrotrendriyopalabdhiH bhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSaralAbhazca zeSeSu // 2 tvamadazam / / 3 rajjusadRzam // 4 mizritatvAt / / 5 lakSaNabhedAd hetuphalamAvato bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketarabhedAbhedo patizrutayoH / / 60lo matizrutayorivAvadhi0 ga0Ga / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitamvopajJaTIkopetaH [gAtha! tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathA manaHparyAyajJAnamapi iti pratyakSatvasAdharmyam / uktaM ca 'kAlavivajayasAmittalAbhasAhammao'vahI tatto / / mANasamitto cha umatthavisayabhAvAisAhammA // (vize0 gA0 87) tathA manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnasyopanyAsaH, sarvottamatvAd apramattayatisvAmisAdhAt sarvAvasAne lAbhAca / tathAhi-sarvANyapi matijJAnAdIni jJAnAni dezataH paricchedakAni, kevalajJAnaM tu sakalavastustomaparicchedakaM sarvottamam , sarvottamatvAccAnte sarvaziraHzekharakalpamupanyastam / tathA yathA manaHparyavajJAnamapramattayate revotpadyate tathA kevalajJAnamapi ityapramattayatisvAmisAdharmyam / tathA yaH sarvANyapi jJAnAni samAsAdayitu yogyaH sa niyamAda sarvajJAnAvasAne kevalajJAnamavApnoti, tataH sarvAnte kevalamuktam / uktaM ca __ aMte kevalamuttamajaisAmittAvasANalAbhAo // (dharmasaM0 gA0 85 ) iti // vyAkhyAtAni nAmasaMskAramAtreNa pazcApi jJAnAni / athAmUnyeva savistaraM vyAcikhyAsuH prathamaM matijJAnaM prakaTayannAha-"tattha mainANaM" ityAdi / 'tatra' teSu paJcasu jJAneSu matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavatItyuttaragAthAyAM sambandhaH / iha kila dvedhA matijJAnam-zrutanizritamazra - tanizritaM ca / tatra ca yat prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi sahajaviziSTakSayopazamavazAdutpadyate tad azrutanizritamautpattikyAdivuddhicatuSTayam , yadAha zrIdevaDhivAcakaH se kiM taM mainANaM ? mainANaM duvihaM pannattaM, taM jahA-suyanissiyaM ca assuyanissiyaM ca / se kiM taM assuyanissiyaM ? assuyanissiyaM cauvvihaM pannattaM, taM jahA uppattiyA veNaiyA, kammiyA pariNAmiyA / ___ buddhI caunvihA vuttA, paMcamA novalabbhaI / / ( nandI patra 144-1) tatrautpattikI buddhiryathA rohakasya / vainayikI buddhiH padadarzanAtkariNyAdijJAyakacchAtrasyeva / karmajA karSakasyeva / pAriNAmikI zrIvajrasvAmina iva / yattu pUrva zrutaparikarmitamate~vahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyate tat zrutanizritam / yaduktaM zrIvizeSAvazyake-- * puvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukkaM taM // ( vize0 gA0 166 ) 1 kAlaviparyayasvAmitvalAmasAdharmyato'vadhiH tataH / mAnasaM (manaHparyAya) itaH chadAsthaviSayamAvAdisAdhAt // 20kalpe upa0 ka0 gha0 u0 // 3 ante kevalamuttamayatisvAmitvAvasAnalAmAt // 4 atha kiM tad matijJAnam ?, matijJAnaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-zrutanizritaM cAzrutanizritaM ca / atha ki tadazrutanizritam ? azrutanizritaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-autpattikI vainayikI, karmajA pAriNAmikI / buddhizcaturvidhA proktA, paJcamI nopalabhyate // 50pAri0 kha0 ga0 // 6 pUrva zrutaparikarmitamate yat sAmprataM zrutAtItaM / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / * taccaturdhA bhavati, tadyathA-avagraha IhA apAyaH dhAraNA / yadAha se kiM taM suyanissiyaM mainANaM ? suyanissiyaM mainANaM cauvvihaM pannattaM, taM jahAuggaho IhA avAe dhAraNA / / (nandI patra 168..1) punaravagraho dvaidhA-vyaJjanAvagrahaH arthAvagrahazca / Aha ca se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe 'pannane, taM jahA-vaMjaNuggahe atthuggahe ya // (nandI patra 168-2) tatra vyajyate-prakaTIkriyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam / Aha ca "jijjai jeNattho ghaDu vya dIveNa vaMjaNaM taM ca / (vize0 gA0 194) taccopakaraNendriyaM kadambapuSpAtimukta kapuSpakSarapranAnAkRtisaMsthitazrotraghANarasanasparzanalakSaNaM zabdagandharasasparzapariNatadravyasaGghAto vA / tatazca yaJjanenopakaraNendriyeNa vyaJjanAnAM zabdAdipariNatadravyANAmavagrahaNaM paricchedanamekasya vyaJjanazabdasya lopAdvyaJjanAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnarUpArthAvagrahAdadho'vyaktataraM jJAnamityarthaH / ayaM caturdhA / yadAha sUtrakRta'vaMjaNavaggahu cauha" ti spaSTam / cAturvidhyameva bhAvayati--"maNanayaNaviNiMdiyacauka" tti manazca mAnasaM nayanaM ca locanaM manonayane, manonayane vinA manonayanavinA, "nAma nAmnaikArya samAso bahulam" (si03-1-18) iti samAsaH / indriyANAM catuSkamindriyacatuSkaM tasmAd indriyacatuSkAt , atra "gamyayapaH karmAdhAre" (si0 2-2-74) iti paJcamI / manonayanavarjamindriyacatuSkamAzritya vyaJjanAvagrahazcaturdhA bhavatIti bhAvArthaH / uktaM ca nandyadhyayane se 'kiM taM vaMjaNuggahe ? vaMjaNuggahe caubihe pannatte, taM jahA-soiMdiyavaMjaNuggahe ghANidiyavaMjaNuggahe rasaNidiyavaMjaguggahe phAsidiyavaMjaNuggahe // (nandI patra 169-.2) manonayanayorvarjanaM kimartham ? iti ced ucyate--manonayanayoraprAptakAritvAt , aprAptakAritvaM ca viSayakRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , prAptakAritve punaranalajalazUlyAdInAM cintane'valokane ca dahanakledanapATanAdayaH syuH / atra ca viSayadezaM gatvA na pazyati, prAptaM cArtha nAlambata ityetAvaniyamyate, mUrtimatA punaH prAptena bhavata evAnugrahopaghAtau dinakarakiraNAdineti / 1 atha kiM tat zrutanizritaM matijJAnam ? zrutanizritaM matijJAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA-avagraha IhA apAyaH dhAraNA // 2 atha ko'sAvavagrahaH ? avagraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-vyaJjanAvagraho grahazca / / 3 natte vaMja0 ka0 ga0 // 4 vyajyate yenArthaH ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tacca // 50ktacandrakSu0 0ktapuSpacandrakSa gha0 Ga0 / / 6 atha ko'sau vyaJjanAvagrahaH ? vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathAzrenendriyavyaJjanAvagraho ghrANendriyavyakajanAvagraho rasanendriyavyakajanAvagrahaH sparzandriyavyakajanAvagrahaH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA ___ anyastvAha-vyavahitArthAnupalabdheranumAnAt prAptakAritvaM locanasyeti, etadayuktam , anaikAntikatvAt , kAcAbhrapaTalasphaTikAntaritasyApyupalabdheH / syAdetat , nAyanA razmayo nirgatya tamarthaM gRhNantIti darzanarazmInAM taijasatvAt tejodravyairapratiskhalanAdadoSa iti, etadadhyayuktam , mahAjvAlAdo pratiskhalanopalabdherityatra bahu vaktavyam tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt / vyaJjanAvagrahasya ca kAlo jaghanya AvalikAsaGkhyeyabhAgatulyaH, utkRSTa AnaprANapRthaktvam / uktaM ca 'vaMjaNavaggahakAlo, AvaliyaasaMkhabhAgatullo u / thotro ukkoso puNa, ANApANappahu ti / / iti / / 4 / / uktazcaturdhA vyaJjanAvagrahaH / athArthAvagrahAdIn vyAcikhyAsurAha atthuggahaIhAvAyadhAraNA karaNamANasahi chahA / ___ iya aTThavIsabheyaM, caudasahA vIsahA va suyaM // 5 // aryata ityarthastasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedenAnirdhAritasya sAmAnyarUpasyAvagrahaNamarthAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnamityarthaH / sa ca karaNamAnaseH poDhA bhavati, tatra karaNAni cendriyANi paJca mAnasaM ca manaH karaNamAnasAni taiH karaNamAnasaH kRtvA / idamustaM bhavati--protrendriyArthAvagrahaH 1 cakSurindriyArthAvagrahaH 2 ghrANendriyArthAvagrahaH 3 rasanendriyArthAvagrahaH 4 sparzanendriyArthAvagrahaH 5 mAnasArthAvagrahaH 6 iti poDhA'rthAvagrahaH / tathA'vagRhItasyaiva vastunaH 'kimayaM bhavet sthANureva ? na tu puruSaH' ityAdivastudharmAnveSaNAtmaka jJAnaceSTanamIhA, IhanamIheti kRtvA / araNyametat savitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // ityAdyanvayadharmaghaTanavyatirekadharmanirAkaraNAbhimukhatAliGgito jJAnavizeSa Iheti hRdayam / sA'pi karaNamAnasaH SoTheva / tathA Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamiti nizcayAtmako bodhavizeSo'pAyaH, ayamapi karaNamAnasaH poDhA / tathA nizcitasyaivAvicyutismRtivAsanArUpaM dharaNaM dhAraNA / sA'pi karaNamAnasaiH poDheva / arthAvagrahAdInAM ca kAlapramANamidam 'uggaha ekkaM samayaM, IhA'vAyA muhuttamaddhaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM, ca dhAraNA hoi nAyavvA / / (A0 ni0 gA0 4) iti / 1 vyaJjanAvagrahakAla AvalikAsaGghayabhAgatulyastu / stoka utkRSTaH punarAnaprANapRthaktvamiti / / 2 sthANunAmnetyarthaH / / 3 avagraha eka samayamIhA'pAyau muhUrtamadhyaM (bhinnamuhUrta) tu / kAlamasaGkhyAtaM saGkhyAtaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmAH prathamaH karmagranthaH / pUrvoktaprakAreNArthAvagrahAdInAM caturNAM pratyekaM SaDvidhatvAt vyaJjanAvagrahabhedacatuSTayena saha zrutanizritaM matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavati / azrutanizritena tvautpattikyAdibuddhicatuTayena saha dvAtriMzadbhedaM bhavati / jAtismaraNamapi samatikrAntasaGkhyAtabhavAvagamasvarUpaM matijJAnabheda eva / tathA cAcArAGgaTIkA 5 ] - 15 . jAtismaraNaM tvAbhinibodhika vizeSaH || ( patra 20 -- 1) athavA "bahu bahuvidha ra kSiprA 3 'nizritA 4'sandigdha 5 bruvANAM6 setarANAm " ( tattvA0 a0 1 sU0 16) iti vacanAdaSTAviMzatirapi dvAdazadhA bhidyate / tathAhi -bahUnAmapi zrotRRNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe'pi zaGkhabheryAditUrya samudAye kSayopazamavaicitryAt kazcidavagrahAdibhirva gRhNAti, ekahelAsphAlitAnAmapi zaGkhabheryAditUryANAM pRthak pRthak zabdaM gRhNAtItyarthaH 1 / aparastvabahu gRhNAti, avyaktatUryadhvanimevopalabhata ityarthaH 2 / anyastu yoSidAdivAdyamAnatAmadhuramandratvAdibahuparyAyopetAn zaGkhAdidhvanIn pRthak pRthag jAnAtIti bahuvidhagrAhItyucyate 3 / ekadviparyAyopetAMstu tAneva jAnAno'bahuvidhagrAhI 4 / anyastu kSipramacireNArthaM jAnAti 5 / anyastu vimRzya cireNeti 6 / anyastvanizritamaliGgaM gRhNAti na punaH patAkayeva devakulam 7 / aparastu patAkayA devakulamiva liGganizrayA gRhNAti 8 / yad asaMzayaM gRhNAti tad asandigdham 9 | saMzayopetaM tu yad gRhNAti tat sandigdham 10 | yad ekadA gRhItaM tat sarvadaivAvazyaM gRhNAti na punaH kAlAntare tadgrahaNe paropadezAdikamapekSate tad dhruvam 11 | yat punaH kadAcideva gRhNAti na sarvadA tad adhruvam 12 / evametairdvAdazabhirbhedairavagrahAdayaH pUrvoktabhedayuktA vastu gRhNantItyaSTAviMzatyA dvAdazabhirguNitayA trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni bhavanti / yadAha bhASya pIyUSa payodhi:-- bahuvihakhippA nissiyanicchyidhuveyeravibhattA | puNarumgahAdao to, taM chattIsaM tisayabheyaM // 'nA'NAsadasamUhaM, bahuM pihaM muNai bhinnajAIyaM / bahuvihagabheyaM, ikkiM niddhamahurAI || * khipyamacireNa taM ciya, sarUvao taM aNissiyamaliMgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM, dhuvamaccaMtaM na ya kayAI || (vize0 gA0 307 - 9) 1 0na pRthaga jA0 ka0 kha0 ga0 // / 203ya vimRzya ci0 kha0 gha0 Da0 // 3 yad bahubahuvidhakSiprAnizritanizcitatra, vetaravibhaktAH / punaravagrahAdayo'tastata SaTUtriMzastriMzatabhedam // 4 nAnAzabdasamUhaM bahu pRthag jAnAti bhinnajAtikam / bahuvidhamanekabhedame ke kaM snigdhamadhurAdiM // 5 nANaM sadda0 ka0 kha0 ga0 gha0Ga0 ||6 kSipramacireNa taccaiva svarUpataH tada nizritamaliGgam / nizcitamasaMzayaM yad dhruvamatyantaM na ca kadAcit / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH azrutanitibuddhi catuSTayena saha catvAriMzadadhikAni trINi zatAni matijJAnasya bhedAnAM bhavanti / yadvA matijJAnaM caturvidhaM dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / yadAhurnirdalitAjJAnasambhAraprasarAH 'zrIdevarDivAcakavarAH 16 taM samAsao caunvihaM pannattaM taM jahA -- davvao khettao kAlao bhAvao / davvao NaM AbhiNiyohiyanANI Ae seNaM savvadavvAI jANai na pAsai / khittao NaM AbhiNitrohiyanANI Ae seNaM savvaM khittaM jANai na pAsai / kAlao NaM AbhiNibohiyanANI Ae seNaM savvakAlaM jAina pAsai / bhAvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvabhAve jANai na pAsai / ( nandI patra 1 8 3 2 ) iti / 3 vyAkhyAtaM saprapaJcaM matijJAnam / sAmprataM zrutajJAnaM vyAcikhyAsurAha--' caudasahA vIsahA vasuyaM" ti 'zrutaM' zrutajJAnaM ) ' caturdazadhA ' caturdazabhedaM 'viMzatidhA' viMzatiprakAraM ' vA bhavatIti // 5 // tatra prathamaM zrutasya caturdaza bhedAn vyAkhyAnayannAha akkhara sannI sammaM, sAIaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMga viTTha', satta vi ee sapavikkhA || 6 || iha zrutazabdaH pUrva gAthAtaH sambadhyate / tato'kSarazrutaM 1 saMjJizrutaM 2 samyak zrutaM 3 sAdizrutaM 4 saparyavasitazrutaM 5 gamikazrutam 6 aGgapraviSTazrutam 7 ityete sapta bhedAH sapratipakSAH zrutasya caturdaza bhedA bhavanti / tathAhi - akSarazrutapratipakSam anakSarazrutam 1 evamasaMzizrutaM 2 mithyAzrutam 3 anAdizrutam 4 aparyavasitazrutam 5 agamikazrutam 6 aGgabAhyazrutam 7 iti / tatrAkSaraM tridhA - saMjJAvyaJjanalabdhibhedAt / uktaM ca- * taM sannAvaMjaNaladdhisanniyaM tivihamakkharaM bhaNiyaM / subahulivibheyaniyayaM, sannakkhara makkharAgAro || (vize0 gA0 464 ) subahvayo yA etA aSTAdaza lipayaH zrUyante, tathAhi- X haMsalivI 1 bhUyalibI 2, jakkhI 3 taha rakkhasI 4 ya bodhavvA / uDDI 5 jaNa 6 turukkI 7, kIrI 8 daviDIya siMghaviyA 10 // 10vavAcaka0 ka0 Ga0 / / 2 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam, tadyathA - dravyataH kSetrataH kALato bhAvataH / dravyataH Namiti vAkyAlaGkAre ( evaM sarvatra) AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati / kSetrataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvaM kSetraM jAnAti na pazyati / kAlataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvaM kAlaM jAnAti na pazyati / bhAvataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvAna bhAvAn jAnAti na pazyati / 3 0kAraM bhava0 ka0 kha0 0 // 4 tat saMjJAvyaJjanalabdhisaMjJika trividhamacaraM bhaNitam / subahulipi bhedaniyataM sNjnyaakssrmkssraakaarH|| 5 haMsalipibhUtalipiryaMkSI tathA rAkSasI ca boddhavyA / okI yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhavikA // / 6 purukkI ka0 kha0ga0 Ga0 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 'mAlaviNI 11 naDi 12 nAgari 13, lADalivI 14 pArasI 15 ya bodhavyA / taha animittIya 16 livI, cANakI 17 mUladevI ya 18 // vyaJjanAkSaramakArAdi hakAraparyantamucyate / tadetadvitayamajJAnAtmakamapi zrutakAraNatvAdupacAreNa zrutam / labdhyakSaraM tu zabdazravaNarUpadarzanAderarthapratyAyanagarbhA'kSaropalabdhiH / yadAha--- __ jo aksarovalaMbho, sA laddhI taM ca hoi vinANaM / iMdiyamaNonimittaM, jo AvaraNaskhaoksamo / / (vize0 gA0 466) tato'kSarairabhilApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutamakSarazrutam 1 / nanvanabhilApyA api ki kecidbhAvAH santi, yenaivamucyate'bhilApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutam ? iti, ucyatesantyeva / yadAhuH zrIpUjyA: *paNNavaNijjA bhAvA, azaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, agaMtabhAgo suyanibaddho / jaM caudasapuvadharA, chaTThANagayA parupparaM huMti / teNa u aNaMtabhAgo, paNNavaNijjANa jaM "suttaM / / akkharalaMbhega samA, UgahiyA hu~ti maiviseseNaM / te vi hu maI visesA, suyanANabhaMtare jANa (vize0 gA0 141-43) anakSarazrutaM zveDitaziraHkampanAdinimittaM mAmAhvayati vArayati vetyAdirUpamabhiprAyaparijJAnam 2 / tathA saMjJitaM tatra saMjJAnaM saMjJA "upasargAdAtaH" (si0 5-3-110) ityaGpratyayaH / sA ca trividhA-dIrghakAlikI hetuvAdopadezikI dRSTivAdopadezikI / yadAha bhASyasudhA bhonidhiH "iha dIhakAligI kAligi tti sannA jayA sudIhaM pi / saMbharai bhUyabhissaM, ciMtei ya kiha Nu kAyavyaM / / (vize0 gA0 508) 'je puNa saMciMteuM, iTThANiThesu visayavatthUsu / vaTTati niyattaMti ya, sadehaparivAlaNAheuM / / 1 mAlavinI naTI nAgarI lATalipiH pArasI ca boddhavyA / tathA'nimittikA lipizcANakyA mUladevI ca // 2 yo'kSaropalambhaH sA labdhistacca bhavati vijJAnam / indriyamanonibhittaM ya AvaraNakSayopazamaH / / 3 prajJA- - panIyA mAvA anantabhAgastvanabhilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 4 yaJcaturdazaparvadharAH SaTasthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena tvanantamAgaH prajJApanIyAnAM yata satrama // 5 vRttaMka0 gh0|| 6 akSaralambhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi tu mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jaanauhi|| 7 iha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA yayA sudiirghmpi| saMsmarati bhUtameSyat cintayati ca kathaM nu kartavyam / / 8 ye punaH saJcintya iSTAniSTeSu viSayavastuSu / vartante nivartante ca svadehaparipAlanAhetoH / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAthA devendrapariviracitasvopajhaTIkopataH 'pAeNa saMpayaM ciya, kAlammi na yAvi dIha kAlaMjA / te heuvAyasannI, niciTThA hu~ti assaNNI / / sammadiDI sannI, saMte nANe khaovasamiyammi / assaNNI micchattammi dihivAovaeseNaM / / (vize0 gA0 515-17) tatazca saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH, paraM sarvatrApyAgame ye dIrghakAlikyA saMjJayA saMjJinaste saMjina ucyante, tataH saMjJinAM zrutaM saMjizrutam samanaskAnAM manaHsahiterindriyairjanitaM zrutaM saMjJizrutamiti bhAvaH 3 / manorahitendriyajaM zrutamasaMjJizrutam 4 / tathA samyagdRSTerarhatpraNItaM mithyAdRSTipraNItaM vA yathAsvarUpamavagamAt samyakzrutam 5 / mithyAdRSTeH (punararhatpraNI. tamitaradvA mithyAzrutaM, yathAsvarUpamanavagamAt 6 / / ___ Aha-mithyAdRSTerapi matizrute samyagdRSTeriva tadAvaraNakarmakSayopazamasamudbhave samyagdRSTerikha pRthuyudhnodarAdyAkAraM ghaTAdikaM ca saMvidAte, tat kathaM mithyAdRSTerajJAne ? ucyate-sadasadvivekaparijJAnAbhAvAt / tathAhi-mithyAdRSTiH sarvamapyekAntapuraHsaraM pratipadyate, na bhagavadktasyAdvAdanItyA, tato ghaTa evAyamiti yadA va te tadA tasmin ghaTe ghaTaparyAyavyatirekeNa zeSAna sattvajJeyatvaprameyatvAdIn sato'pi dharmAnapalapati, anyathA ghaTa evAyamityekAntenAvadhAraNAnupapatteH ghaTaH sanneveti va bANaH pararUpeNa nAstitvasyAnabhyupagamAt pararUpatAmasatImapi tatra pratipadyateH tataH santamasantaM pratipadyate'santaM ca santamiti sadasadvizeSaparijJAnAbhAvAdajJAne mithyAdRSTemaitizrute / itazca te mithyAdRSTerajJAne, bhavahetutvAt / tathAhi-mithyAdRSTInAM matizrute pazuvadhamaithunAdInAM dharmasAdhakatvena paricchedake, tato dIrghatarasaMsArapathapravartinI / tathA yadRcchopalambhAdunmattakavikalpavat / tathAhi-unmattakavikalpA vastvana pekSyaiva yathAkathaJcit pravartante; yadyapi ca te vacidyathAvasthitavastusaMvAdinastathApi samyagyathAvasthitavastutatvaparyAlocanAviraheNa pravartamAnatvAt paramArthato'pAramArthikAH, tathA mithyAdRSTInA matizrute yathAvadvastvavicAryaiva pravartete, tato yadyapi te kvacidraso'yaM sparzo'yamityAdAvavadhAraNAdhyavasAyAbhAve saMvAdinI tathApi na te syAdvAdamudrAparibhAvanAtastathApravRtte, kintu yathAkathaJcit , ataste ajJAje / tathA jJAnaphalAbhAvAt , jJAnasya hi phalaM heyasya hAnirupAdeyasya copAdAnam , na ca saMsArAt paraM kiJcana heyamasti, na ca mokSAt paraM kizcidupAdeyam , tato bhavamokSAvekAntena heyopAdeyau, bhavamokSayozca hAnyupAdAne sarvasaGgaviraterbhavataH, tataH sA'vazyaM tattvavedinA kartavyA, saiva ca tattvato jJAnasya phalam / tathA cAha bhagavAnumAsvAtivAcaka: 1 prAyeNa sAmpratameva kAle na cApi diighkaaljnyaaH| te hetuvAdasaMjJinaH nizceSTA bhavanti asaMjhinaH // 20kAlanA ka0 // 3 samyagdRSTiH saMjJI sati jJAne kSAyopazamike / asaMjJI mithyAtve dRSTivAdopadezena / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] karmavipAkanAmA prathamaH karma granthaH / jJAnasya phalaM viratiH, (prazama0 padya0 72 ) iti / sA ca mithyAdRSTernAstIti jJAnaphalAbhAvAdajJAne mithyAdRSTermatizrute / yadAha bhASyasudhAmbhonidhi: tathA -- 19 -- " 'sadasadavi se sajAo, bhavaheu jahicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo, micchaddiTThissa annANaM || (vize0 gA0 115 ) iti / sAI 7 sapajjavasiyaM 8 aNAIyaM 9 apajjavasiyaM 10 ictreyaM duvAla saMgaM bucchittinaTTayAe sAIyaM sapajjavasiyaM, avacchittinayaTTayAe aNAIyaM apajjavasiyaM, taM samAsao cauvihaM pannattaM taM jahA - davvao khittao kAlao bhAvao / / davvao NaM sammasuyaM egaM purisaM paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, bahave purise paDucca aNAIyaM apajjavasiyaM / khittao NaM paMca bharahAI paMca eravayAI paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, paMca mahAvidehAI paDaca aNAIyaM apajjavasiyaM / kAlao uparNa avasappiNiM ca paDuca sAIyaM sajjanasiyaM, no ussappiNi noavasappiNi ca paDucca avAIyaM apajjavasiyaM" / noutsarpiNI noavasarpiNI ceti kAlo mahAvideheSu jJeyaH, tatrotsarpiNyavasarpiNIlakSaNakAlAbhAvAt / "bhAvao NaM je jayA jiNapannattA bhAtrA Aghavijjati paNa vijjati parUvijjati daMsijjeti nidaMsijjaMti te tayA paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, khAosamiyaM puNa bhAvaM pacca aNAIyaM apajjavasiMyaM: ahavA bhavasiddhiyassa suyaM sAIyaM sapajjavasiyaM" / kevalajJAnotpattau tadabhAvAt, "naTThammi u chAumacchie nANe" (A0 ni0 gA0 539 ) iti vacanAt / " abhavasiddhiyassa suyaM aNAIyaM apajjavasiyaM" / ( nandI patra 195 - 1) / iha ca sAmAnyataH zrutazabdena zrutajJAnaM zrutAjJAnaM cocyate / yadAha"avisesi suyaM suyanANaM suyaannANaM ca / 1 sadasadavizeSaNAdbhavahetuto yadRcchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAnmithyAdRSTerajJAnam || 2 sAdikaM 7 saparyavasitam anAdikam aparyavasitam 10 ityetat dvAdazAGga vyucchittinayArthatayA sAdikaM saparyavasitam avyucchittinayArthatayA'nAdikamaparyavasitam tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam, tadyathA dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyataH samyak zrutaM ekaM puruSaM pratItya sAdikaM saparyavasitam, bahUn puruSAn pratItyAnAdikamaparyavasitam / kSetrataH paJca bharatAni paJcaivatAni pratItya sAdikaM saparyavasitam, paJca mahAvidehAni pratItyAnAdikamaparyavasitam / kAlata utsarpiNImavasarpiNIM ca pratItya sAdikaM saparyavasitam, noutsarpiNIM avasarpiNIM ca pratItyAnAdikamaparyavasitam / bhAvato ye yadA jinaprajJatA bhAvA AkhyAyante prajJAyante prarUpyante darzyante nidarzyante tAn tadA pratItya sAdikaM saparyavasitam, kSAyopazamikaM punarbhAvaM pratItyAnAdikamaparyavasitam / athavA bhavasiddhikasya zrutaM sAdikaM saparyavasitam / naSTe tu chAdmasthike jJAne | abhavasiddhikasya zrutamanAdikamaparyavasitam || 3 avizeSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAjJAnaM ca // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA tathA gamAH-sadRzapAThAste vidyante yatra tad gamikam , "ato'nekasvarAt" (si0 7-2-6) iti ikapratyayaH, tat prAyo dRSTivAdagatam 11 / agamikam-asadRzAkSarAlApakam , tat prAyaH kAlikazrutagatam 12 / aGgapraviSTaM dvAdazAGgIrUpam 13 / tathAhi 'aTThArasa payasahasA, AyAre 1 duguNa duguNa sesesu / sUyagaDa 2 ThANa 3 samavAya 4 bhagavaI 5 nAyadhammakahA 6 // , aMgaM uvAsagadasA 7, aMtagaDa 8 aNuttarovavAidasA 9 / panhAvAgaraNaM taha 10, vivAyasuyamigadasaM aMgaM 11 // parikamma 1 sutta 2 puvvANuoga 3 puvvagaya 4 cUliyA 5 evaM / paNa diTTivAyabheyA, caudasa puyAI puvvagayaM // uppAe 1 payakoDI, 'aggANIyammi channavailakkhA / viriyapavAe 3 asthippavAi 4 lakkhA sayari saTThI // *egapaUNA koDI, payANa nANappavAyapuvvammi 5 / saccappavAyapuvve 6, egA payakoDi chacca payA / / chavvIsaM payakoDI, puvve AyappavAyanAmammi 7 / kammappavAyapuvve 8, payakoDI asiilakkhajuyA / / paJcakkhANabhihANe 6, puvve culasIi payasayasahassA / dasapayasahasajuyA payakoDI vijjApavAyammi 10 // kallANanAmadhijje 11, puvvammi payANa koDi chvviisaa| chappannalakkhakoDI, payANa pANAupuvvammi 12 // kiriyAvisAlapuvve 13, nava payakoDIu biti samayaviU / 1 aSTAdaza padasahasrANi AcAre 1 dviguNadviguNAni zeSeSu / sUtrakRta 2sthAna3samavAya 4bhagavatI5 jJAtAdharmakathAH 6 / aGgamupAsaka dazA 'ntakRd 8 anuttaropapAtikadazAH 9 / praznavyAkaraNaM 10 tathA vipAkazrutamekAdazamaGgam 11 / parikarma 1 sUtra 2 pUrvAnuyoga 3 pUrvagata 4 cUlikA 5 evam / paJca dRSTivAdabhedAzcaturdaza pUrvANi pUrvagatama // utpAde 1 padakoTI agrANIye 2 ssnnnnvtilkssaaH| vIryapravAde 3 astipravAde 4 lakSAH saptatiH SaSTiH / / 2 aggegoya. ka0 kha0 ga0 // 3 ekapadonA koTI padAnAM jJAnapravAdapUrva 5 / satyapravAdapUrva 6 ekA padakoTI SaT ca padAni / / SaDviMzatiH padakoTI pUrve AtmapravAdanAmani / karmapravAdapUrve 8 padakoTI azItilakSayutA // pratyAkhyAnAbhidhAne 9 pUrvaM caturazItiH padazatasahasrANi / dazapadasahasrayuktA padakoTI vidyApravAde 10 / kalyANanAmadheye 11 pUrva padAnAM koTiH SaDaviMzatiH / SaTpaJcAzallakSakoTI padAnAM prANAyuHpUrve 12 // kriyAvizAlapUrve 13 nava padakoTyo va vate samayavidaH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma vipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / sirilokabindusAre 14, saDaduvAlasa ya payalakkhA || aGgabAhyazrutam AvazyakadazavaikAlikAdi 14 iti // 6 // vyAkhyAtaM caturdazadhA zrutam / samprati viMzatidhA zrutaM vyAkhyAnayannAha - pajjaya 1 akkhara 2paya 3 saMghAyA4 paDivatti 5 taha ya aNuogo 6 / pAhuDahuDa 7 pAhuDa 8 vatthU 9 pugdhA 10 ya sasamAsA ||7|| i paryAyazca akSaraM ca padaM ca saGghAtazca paryAyAkSarapadasaGghAtAH / " paDivatti" tti pratipattiH, prAkRtatvAt luptavibhaktiko nirdezaH / tathA ca 'anuyogaH' anugadvAralakSaNaH / prAbhRtaprAbhRtaM ca prAbhRtaM ca vastu ca pUrvaM ca prAbhRtaprAbhRtaprAbhRtavastupUrvANi / prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe- "liGgaM vyabhicAryapi " / 'caH' samuccaye / ete paryAyAdayaH zrutasya daza bhedAH kathambhUtAH 9 ityAha - "sasamAsa" tti samAsaH - saMkSepo mIlaka ityarthaH, saha samAsena vartante sa samAsAstatazca pratyekaM sambandhaH / tathAhi - paryAyaH paryAya samAsaH, akSaram akSarasamAsaH, (padaM padasamAsaH, saGghAtaH saGghAtasamAsaH, pratipattiH pratipattisamAsaH, anuyogaH anuyogasamAsaH) prAbhRtaprAbhRtaM prAbhRtaprAbhRtasamAsaH, prAbhRtaM prAbhRtasamAsaH, vastu vastusamAsaH, pUrvaM pUrvasamAsa iti viMzatidhA zrutaM bhavatIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayamparyAyo jJAnasyAMzo vibhAgaH pariccheda iti paryAyAH / tatraiko jJAnAMzaH paryAyaH, aneke tu jJAnAMzAH paryAyasamAsaH / etaduktaM bhavati - labdhyaparyAptasya sUkSmanigodajIvasya yat sarvajaghanyaM zrutamAtraM tasmAdanyatra jIvAntare ya ekaH zrutajJAnAMzo'vibhAgapalicchedarUpo vardhate sa paryAyaH 1 ye tu dvyAdayaH zrutajJAnAvibhAgapalicchedA nAnAjIveSu vRddhA labhyante te samuditAH paryAyasamAsaH 2 | akArAdilabdhyakSarANAmanyataradakSaram 3 / teSAmeva dvyAdisamudAyo'kSarasamAsaH 4 / padaM tu 'arthaparisamAptiH padam' ityAdyuktisadbhAve'pi yena kenacitpadenA'STAdazapada sahasrAdipramANA AcArAdigranthA gIyante tadiha gRhyate, tasyaiva dvAdazAGgazrutaparimANe'dhikRtatvAt, zrutabhedAnAmeva ceha prastutatvAt / tasya ca padasya tathAvidhAmnAyAbhAvAt pramANaM na jJAyate / tatraikaM padaM padamucyate 5 | dvyAdipadasamudAyastu padasamAsaH 6 / " " gai iMdie ya kAe" (A0 ni0 gA0 14 ) ityAdigAthApratipAditadvAra kalApasyaikadezo yo gatyAdikastasyApyekadezo yo narakagatyAdista jIvAdimArgaNA- - yakA kriyate sa saGghAtaH 7 | dvyAdigatyAdyavayavamArgaNA saGghAtasamAsaH 8 / gatyAdidvArANAmanyataraika paripUrNagatyAdidvAreNa jIvAdimArgaNA / pratipattiH 9 | dvAradvayAdimArgaNA tu pratipattisamAsaH 10 / " " saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ca " (A0 7 ] 21 * zrIlokabindusAre 14 sArdhadvAdaza ca padalakSam || 1 gatiH indriyaM kAyaH // 2 satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA ni0 gA0 13) ityAdi anuyogadvArANAmanyataradekamanuyogadvAramucyate 11 / tavyAdisamudAyaH punaranuyogadvArasamAsaH 12 / prAbhRtAntavartI adhikAravizeSaH prAbhRtaprAbhRtam 13 / tadvyAdisamudAyastu prAbhRtaprAbhRtasamAsaH(14 / vastvantarvartI adhikAravizeSaH prAbhRtam 15 / tad dvyAdisaMyogastu prAbhRtasamAsaH)16 / pUrvAntarvartI adhikAravizeSo vastu 17 / tavyAdisaMyogastu vastusamAsaH 18 / pUrvamutpAdapUrvAdi pUrvoktasvarUpam 19 / tadvyAdisaMyogastu pUrvasamAsaH 20 / evamete saMkSepataH zrutajJAnasya viMzati dA darzitAH, vistarArthinA tu bRhatkarmaprakRtiranveSaNIyA / ete ca paryAyAdayaH zratabhedA yathottaraM tIva-tIvratarAdikSayopazamalabhyatvAditthaM nirdiSTA iti paribhAvanIyamiti / athavA caturvidhaM zrutajJAnam , tathAhi-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANyAdezena jAnAti, kSetrataH sarvakSetramAdezena zrutajJAnI jAnAti, kAlataH sarva kAlamAdezena zrutajJAnI jAnAti, bhAvataH sarvAn bhAvAn Adezena zrutajJAnI jAnAtIti / / 7 / / vyAkhyA savistaraM zrutajJAnam / sampratyavadhijJAnaM vyAkhyAyate, tacca dvedhA-bhavapratyayaM devanArakANAm , guNapratyayaM manuSyatirazvAm , tacca poDhA, tathA cAha sUtram aNugAmivaDDamANayapauivAIyaravihA chahA ohI / riumaha viulamaI maNanANaM kevalamigavihANaM // 8 // 'AnugAmi ca vardhamAnakaM ca pratipAti ca itarANi ca-anAnugAmihIyamAnakApratipAtIni AnugAmivardhamAnakapratipAtItarANi, vidhAnAni vidhAH-bhedAH, tata AnugAmivardhamAnakapratipAtItarANi vidhA yasya tattathA tasmAd AnugAmivardhamAnakapratipAtItaravidhAt SaDdhA 'avadhiH' avadhijJAnaM bhavati / uktaM ca nandyadhyayane_ 'taM samAsao chavvihaM pannattaM, taM jahA-ANugAmiyaM aNANugAmiyaM vaDamANayaM hIyamANayaM paDivAI apaDivAI / (nandI patra 81-1) tatra gacchantaM puruSam A-samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmi, yad dezAntaragatamapi jJAninamanugacchati locanavat tad avadhijJAnamAnugAmIti bhAvaH 1 / tathA na AnugAmi anAnugAmi, zRGkhalAbaddhapradIpa iva yad na gacchantaM jJAninamanugacchati, yat kila tadde zasthasyaiva bhavati, tadezanibandhanakSayopazamajatvAt , dezAntaragatasya tvapaiti, tad avadhijJAnamanAnugAmIti bhAvaH 2 / yadAha bhagavAn zrIdevarDikSamAzramaNaH 1 anugAmi ka0 kha0 ga0 evamagre'pi / / 2 tat samAsataH SaDvidhaM prajJaptam , tadyathA-AnugAmikamanAnugAmikaM vardhamAnaka hIyamAnakaM pratipAtyapratipAti / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 23 karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH V se 'kiM taM aNANugAmiyaM ohinANaM ? aNANugAmiyaM ohinANaM se jahAnAmae kei purise ega mahaM joiTThANaM kAuM tasseva joiTThANassa pariperaMtesu pariperaMtesu parihiMDamANe parihiMDamANe parigholamANe parigholamANe tameva joiTThANaM pAsai annattha gae na pAsai, evameva aNANugAmiyaM ohinANaM jattheva samuppajjai tatva saMkhijANi vA asaMkhijjANi vA joyaNAI pAsai na annattha / (nandI patra 89-1) bhASyakAro'pyAha aNu gAmi u aNugacchai, gacchaMtaM loyaNaM jahA purisN| iyaro u nANugacchai, ThiyappaIvu vva gacchaMtaM / / (vize0 gA0 715) tathA vardhata iti vardhamAnam , tataH saMjJAyAM kanpratyayaH, bahubahutarendhanaprakSepAdabhivardhamAnajvalanajvAlAkalApa iva -- pUrvAvasthAto yathAyogaM prazastaprazastatarAdhyavasAyato vardhamAnamavadhijJAnaM vardhamAnakam / etat kilAgulAsaGghaya yabhAgAdiviSayamutpadya punavRddhiM viSayavistaraNAtmikA yAti yAvadaloke lokapramANAnyasaGkhaye yAni khaNDAnIti 3 | tathA hIyate-tathAvidhasAmagrayabhAvato hAnimupagacchatIti hIyamAnam , karmaka vivakSAyAm anaTpratyayaH, hIyamAnameva hIyamAnakam , "kutsitAlpAjJAte" (si0 7-3-13) kapratyayaH, pUrvAvasthAto yadadho'dho hAsamupagacchati tad hIyamAnakamavadhijJAnamiti 4 / uktaM ca nandicUrNI-- "hIyamANaM pubAvatthAo aho'ho hassamANaM (patra 14) iti / tathA pratipatatItyevaMzIlaM pratipAti 5 / yadAhase' kiM taM paDivAI ? paDivAI jannaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhijjabhAgaM vA saMkhijjabhAgaM vA vAlaggaM vA vAlaggapuhattaM vA evaM likkhaM vA jUyaM vA javaM vA javapuhattaM vA aMgulaM vA aMgulapuhattaM vA, evaM eeNaM ahilAveNaM vihatthi vA hatthaM vA kucchi vA kukSihastadvayamucyate dhaNuvA gAuyaM vA joyaNaM vA joyaNasayaM vA joyaNasahassaM vA saMkhijjANi vA asaMkhijjANi vA 1 atha kiM tadanAnugAmikamavadhijJAnam ? anAnugAmikamavadhijJAnaM sa yathAnAmakaH kazcitpuruSa eka mahajjyotiHsthAnaM kRtvA tasyaitra jyotiHsthAnasya pariparyanteSu pariparyanteSu parihiNDamAnaH parihiNDamAnaH parigholayamAnaH parigholayamAnaH tadeva jyotiHsthAnaM pazyati anyatra gato na pazyati, evameva anAnugAmikamavadhijJAnaM yatraiva samutpadyate tatraiva saGghaya yAni vA'saGkhaye yAni vA yojanAni pazyati nAnyatra / / 20vAmeva kh0|| anugAmi tvanugacchati gacchantaM locanaM yathA puruSam / itarattu nAnugacchati sthitapradIpa iva gcchntm||4 gAmio'gu0 ga 15 hIyamAnaM pUrvAvasthAto'dho'dho hasyamAnaM // 6 atha kiM tat pratipAti ? pratipAti yad jaghanyenAGgulasyAsaGghaya yamAgaM vA saGghathe yamAgaMvA vAlAgraM vA vAlAgrapRthaktvaM vA evaM likSA vA yUkAM vA yavaM vA bavapRthaktvaM vA aGagulaM vA aGgulapRthaktvaM vA, evametenAbhilApena vitasti vA hastaM vA kukSi vA dhanurvA krozaM vA yojanaM vA yojanazataM vA yojanasahasra vA saGkhaye yAni vA asaGkhya yAni vA yojanasahasrANi, utkarSaNa lokaM dRSTrA pratipatet , etattat pratipAti / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA joyaNasahassAI, ukkoseNaM logaM pAsittANaM parivaDijjA, se taM paDivAI / (nandI patra 93-2) tathA na pratipAti apratipAti, yat kilA'lokasya pradezamekamapi pazyati tad apratipAtIti bhAvaH 6 / hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH ? iti ced ucyate-hIyamAnaka pUrvAvasthAto'dho'dho hAsamupagacchadabhidhIyate, yat punaH pradIpa iva nimUlamekakAlamapagacchati tat pratipAtIti / yadvA'nantadravyabhAvaviSayatvAt tattAratamyavivakSayA'nantabhedam , asaGkhaye yakSetrakAlaviSayatvAttu tattAratamyavivakSayA'saGkhaye yabhedamavadhijJAnam / yadvA caturvidhamavadhijJAnaM dravyakSetrakAlabhAvAt / tathA cAha 'taM samAsao caunvihaM pannattaM, taM jahA-davyao khettao kAlo bhAvao / davvao NaM ohinANI jahanneNaM aNaMtAI rUvidavyAIjANai pAsai, ukkoseNaM savyarUvidavyAI jANai pAsai / khittao NaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhenjAI aloe loyappamANamittAI khaMDAiM jANai pAsai / kAlao NaM ohinANI jahanneNaM AvaliyAe asaM. khijjaibhAga, ukkoseNaM asaMkhijjAo ussappiNIosappiNIo tIyaM ca aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM ohinANI jahanneNa vi aNate bhAve jANai pAsai, ukkoseNa tri aNaMte bhAve jANai pAsai savvabhAvANaM annNtbhaagN| (nandI patra 17-1) iti / uktamavadhijJAnam / idAnIM manaHparyavajJAnaM vyAkhyAnaya nAha-"riumaiviulamaI maNanANaM" ti / 'manojJAnaM' manaHparyAyajJAnamityarthaH, RjumativipulamatibhedAdvividham / tatra RjvI. sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH, ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanA manodravyaparicchittirityarthaH / yadAha riu sAmannaM tammattagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuha, ghaDamittaM ciMtiyaM muNai / / (vize0 gA0 784) tathA vipulA-vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH, ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti bhAvArthaH, asyAM vyutpattau 1 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyato'vadhijJAnI jaghanyenAnantAni rUpidravyANi jAnAti pazyati, utkarpaNa sarvarUpidravyANi jAnAti pazyati / kSetrato'vadhijJAnI jaghanyenAGgulasyAsaGghaya yabhAgam , utkarSaNA'saGkhaye yAni aloke lokapramANamAtrANi khaNDAni jAnAti pazyati / kAlato'vadhijJAnI jaghanyenA''valikAyA asaGghaya yabhAgam , utkarSaNA'saGkhaye yA utsarpiNyavasarpiNIH atItaM cAnAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenApyanantAna bhAvAn jAnAti pazyati, utkarSaNApi anantAn bhAvAn jAnAti pazyati sarvabhAvAnAmanantabhAgam // 2 Rju sAmAnyaM tanmAtragrAhiNI RjumatirmanojJAnam / prAyo vizeSavimukhaM, ghaTamAtraM cintitaM jAnAti / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .25 karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| svatantraM jJAnameva gRhyata iti / athavA RjvI-sAmAnyagrAhiNI matirasyAsau RjumatiH / vipulAvizeSagrAhiNI matirasya sa vipulamatiH, asyAM vyutpattI tadvAn gRhyate / yadvA manaHparyAyajJAnaM caturvidham-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / uktaM ca - 'taM samAsao cauvvihaM pannattaM, taM jahA-dabbao khittao kAlao bhAvao / davvao NaM ujumaI aNaMte aNaMtapaesie khaMdhe jANai pAsai / te ceva viulamaI abbhahiyatarAe vimalatarAe jANai pAsai (nandI patra 107-2) tti / kSetrataH punaRjumatiradho yAvadadholaukikagrAmAna jAnAti / yadAhuzcaturdazaprakaraNazataprAsAdasUtradhArakalpaprabhuzrIharibhadrasUripAdA nandivRttI ihAdholaukikAna grAmAna , tiryaglokavivartinaH / manogatAMstvasau bhAvAn , vetti tadvartinAmapi / / (patra 47) UrdhvaM yAvad jyotizcakrasyoparitalam / ___tiriyaM jAva aMto maNussakhitte aDrAijjesu dIvesu dosu ya samuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu sannINaM paMciMdiyANaM pajjattagANaM maNogae bhAve jANai pAsai / taM ceva viulamaI aDrAijjehi aMgulehiM abbhahiyatarayaM visuddhatarayaM khettaM jANai pAsai / (nandI patra 104-1) / iha vyAkhyA-'antaH' madhye manuSyakSetrasya 'ardhatRtIyadvIpeSu' jambudvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArtheSu 'dvayoH samudrayoH' lavaNasamudrakAlodasamudrayoH 'paJcadazasu karmabhUmiSu' bharatapazcakairavatapaJcakamahAvidehapaJcakalakSaNAsu 'triMzatyakarmabhUmiSu' haimavatapaJcakaharivarSapaJcakadevakurupaJcakottarakurupaJcakaramyakapazcaka hairaNyavatapaJcakarUpAsu / tathA lavaNasamudrasyAntamadhye bhavA dvIpA AntaradvIpAste ca SaTpaJcAzatsaGkhyAH / tathAhi-iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrasya sImAkArI bhUminimagnapaJcaviMzatiyojano yojanazatocchyaparimANo bharatakSetrApekSayA dviguNaviSkambho hemamayazcInapaTTayoM nAnAvarNaviziSTadyutimaNinikaraparimaNDitobhayapArzvaH sarvatra tulyavistaro gaganamaNDalollekhiratnamayaikAdazakUTopazobhito vajramayatalavividhamaNikanakamaNDitabhUmibhAgadazayojanAvagADhapUrvapazcimayojanasahasrAyAmadakSiNottarapaJcayojanazatavistArapadmahradazobhitaziromadhya-- vibhAgaH sarvataH kalpapAdapazreNiramaNIyaH pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNodArNavajalasaMsparzI himavanAma parvataH, tasya lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi pratyekaM dve dve 1 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhaavtH| dravyata RjumatiranantAnanantapradezikAn skandhAna jAnAti pazyati / tAneva vipulamatirabhyadhikatarAn vimalatarAn jAnAti pazyati / / 2 etad vRttaM nandicUrNAvapyasti / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA gajadantAkAre daMSTre vinirgate, tatraizAnyAM dizi yA vinirgatA daMSTrA tasyAM himavataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhyAtrAntare yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH kiJcinnyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazataparizya ekorukanAmA dvIpo vartate, ayaM ca yacadhanuH zatapramANaviSkambhayA dvigavyUtocchritayA padmacaravedikayA sarvataH parimaNDitaH sA'pi ca padmavaravedikA sarvato vanakhaNDa parikSiptA, tasya ca vanakhaNDasya cakravAlatayA viSkambho dezone dve yojane parikSepaH padmavaravedikApramANaH / tathA tasyaiva himavataH parvatasya paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya dvitIyadaMSTrAyA upari ekorukaatramANa AbhAsakAmA dvIpo vartate / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upariM yathoktapramANo vaiSAkinAmA dvIpaH / tathA tasyaiva himavataH pazvimAryA dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari pUrvoktapramANo nAGgolikanAmA dvIpaH / evamete catvAro dvIpA himavatacatasRSvapi vidikSu tulyapramANA avatiSThante / tata eSAmekorukAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAnyatikramya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kiJcinnyUnapaJca paSTisahitadvAdazayojanazata parikSepA yathoktapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikA tazcaturyojanazatapramANAntarA hayakarNa gajakarNa gokarNazaSkulI karNanAmAnazvatvAro dvIpAH / tadyathA - ekorukasya parato hayakarNaH, AbhAsikasya parato gajakarNaH, vaipANikasya parato gokarNaH, nAGgolikasya parataH zaSkulIkarNaH, evamagre'pi bhAvanA kAryA / tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNAmapi dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAnyatikramya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA ekAzItyadhika paJcadazayojanazataparikSeSAH pUrvoktapramANapadma varavedikAvanakhaNDamaNDitabAhyapradezA jambudvIpavedikAtaH paJca yojanazatapramANAntarA AdarzamukhameNDa mukhA'yomukha gomukhanAmAnazvatvAro dvIpAH / eteSAmapyAdarzamukhAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paT pa yojanazatAnyatikramya paDyojanazatAyAmaviSkambhAH saptanavatyadhikASTAdazayojanazataparikSemA yathoktapramANapadma vara vedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtaH SaDyojana - zatapramANAntarA azvamukhahastimukha siMha mukhacyAghramukhanAmAnazvatvAro dvIpAH / eteSAmapyavamukhAdInAM catudvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM sapta sapta yojanazatAnyatikramya saptayojanazatAyAmaviSkambhAstrayodazAdhikadvAviMzatiyojanazataparirayAH pUrvoktapramANapadmavazvedikAvanakhaNDa samavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvakarNahayakarNAkarNakarNaprAvaraNanAmAnazvatvAro dvIpAH / tata eteSAmazvakarNAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvotta 26 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / rAdividikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyASTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapanavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto'STayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukhavidyunmukhavidyudantAbhidhAnAzcatvAro dvIpAH / tato'mIpAmapyulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyeka nava nava yojanazatAnyatikramya navayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto navayojana. zatapramANAntarA ghanadantalaSTadantagRDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpAH / evamete sapta catuSkA himavati parvate catasRSvapi vidizu vyavasthitAH, sarvamaGyA'STAviMzatiH / evaM himavattalyavarNapramANe padmadapramANAyAmaviSkambhAvagAhapuNDarIkahadopazobhite zikhariNyapi lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu vyavasthitA ekoskAdinAmAno'kSaNNApAntarAlAyAmaviSkambhA aSTAviMzatisaGkhyA dvIpA vaktavyAH, sarvasatyayA paTpaJcAzadantaradvIpAH / etadtA manuSyA apyetanAmAna upacArAt , bhavati ca tAsthyAt tadvyapadezaH, yathA paJcAladezanivAsinaH puruSAH pazcAlA iti / te ca manu yA bajraRSabhanArAcasaMhaninaH samacaturatrasaMsthAnAH sarvAGgopAGgasundarAH kamaNDalukalazayUpastUpavApIdhvajapatAkAsauvastikayavamatsyamaka'rakUmerathavarasthAlAMzukASTApadAGkuzasupratiSThakamayUra zrIdAmAbhiSekatoraNamedinIjaladhivarabhavanAdazeparvatagajavRSabhasiMhacAmararUpaprazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH svabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlobhAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjabasampannAH satyaSi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNe mamatvAbhinivezarahitAH sarvathA'pagatavaiganubandhA hastyazvakarabhagomahipAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUtapizAcAdigrahamArivyasanopanipAtavikalAH parasparapreSyapreSakabhAvarahitatvAdahamindrAH / teSAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisaGkhyAkAni, caturthAtikrame cAhAragrahaNam , AhAro'pi ca na zAlyAdidhAnyaniSpannaH kintu pRthivImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca / tathAhi-jAyante khalu tatrApi visrasAta eva zAligodhUmamudgamASAdIni dhAnyAni paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthivI sA zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumaphalAnAmAsvAdaH sa cakravartibhojanAdapyadhikaguNaH / yaduktam 'tesiM NaM bhaMte ! puSphaphalANaM kerisae AsAe pannatte ? goyamA ! se jahAnAmae raNo cAuraMtacakavATTissa kallANe bhoyaNajAe sayasahassaniSphanne vannovavee gaMdhokvee rasovavee 1 teSAM bhagavan ! puSyaphalAnAM kIdRza AsvAdaH prajJaptaH ? gautama ! sa yathAnAmakaH rAjJazcAturanta cakravartinaH kalyANaM mojanajAtaM zatasahasraniSpannaM varNopapetaM gandhopapetaM rasopapetaM sparzApapetaM AsvAdanIyaM visvAdanIyaM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA phAsovave AsAyaNijje vissAyaNijje dappaNijje mayaNijje vihaNijje sanvidiyagAya palhAyaNijje AsAeNaM pannatte, itto iTThatarAe caiva pannatte / (jambU 0 patra 118 - 1 ) tataH pRthivI kalpapAdapapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH / tathAbhUtaM cAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamavatiSThante / na ca tatra kSetre daMzamazakayUkAmakuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava' upajAyante / ye'pi jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt / manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prasuvate, tat punaryu' - gala me konAzItidinAni pAlayanti / teSAM zarIrocchrayo'STau dhanuHzatAni, palyopamAsaGkhye yabhApramANamAyuH, stokakaSAyatayA stoka premAnuvandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti / maraNaM ca teSAM jRmbhikAkAzazunAdimAtravyApArapurasparaM bhavati, na zarIrapIDArambhapurassaramiti / 28 atra gAthA: ------------ 'himagiriniggayapuvvAvaradADhA vidisi saMThiyA lavaNe / joNa tisae gaMtu, tini sae vittharA''yAmA || atraNasaMDajuyA, va aMtaradIva tesi nAmAI | goru ? AmAsaya 2, vesAyinAma 3 naMgUlI 4 // 1 "esiM parao caupaNachattaaDanavayajoyaNasae / hayakannA 5 gayakannA 6, gokannA 7 sakkulIkannA 8 // AyaMsaMga & miMTamuhA 10, ohA 11 gomuhA 12 caura dIvA / asA 13 hA 14, siMhamuhA 15 taha ya vagghamuhA 16 / / tato ya assakanA 17, hatthi 18 akannA ya 19 kanapAvaraNA 20 / ukkA 21 mehamuhA 22, bijjumuhA 23 vijjudaMtAya 24 // ghaNadaMta 25 laTThadaMtA 26, nigUDhadaMtA ya 27 suddhadaMtAya 28 / darpaNIyaM madanIyaM bRMhaNIyaM sarvendriyagAna prahlAdanIyamAsvAdena prajJaptam, ita iSTatarazcaiva prajJaptaH // 1hima girinirgata pUrvAparadAdA vidizi saMsthitA lavaNe yojanatrizataM gatvA trINi zatAni vistarA''yAmAH / vedikAvanakhaNDatAzcatvAra antaradvIpAsteSAM nAmAni / ekorukaH 1 AmAsikaH 2 vaiSANikanAmA 3 nAGgoliH 4 // 2 eSAM paratazcatuH pazvaSaTsaptASTanavakrayojanazateSu / hayakarNa: 5 gajakarNaH 6 gokarNa: 7 zaSkulIkarNaH // Adarzamukha meNDha mukhau 10 ayomukhaH 11 gomukhaH 12 catvAro dvIpAH / azvamukhaH 13 hastimukhaH 14 siMhamukhaH 15 tathA ca vyAghramukhaH 16 / / tatazcAzvakarNaH 17 hastikarNA 18 karNau ca 19 karNaprAvaraNaH 200 ulkAmukhaH 21 meghamukhaH 22 vidyunmukhaH 23 vidyudantazva 24 || ghanadantaH 25 laSTadantaH 26 nigUDhadantazca 27 RTTI DI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / iya siharimmi vi sele, aTThAvIsaMtaraddIvA / / ubhaye'pi militAH paTpaJcAzatsaGkhyAH / 'eesu jugaladhammI, dhaNusaya aThThasiyA paramarUvA / pallaasaMkhijjAU, guNasIdiNa'vaccapAlaNayA / / causaTThIpiDhikaraMDamaMDiyaMgA cautthabhoI ya / kappatarupUriyAsA, suragaigAmI taNukasAyA / / zeSa sUtraM spaSTam / / kAlao NaM ujjumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM, ukkoseNa vi paliovamassa agaMkhijjaibhAgaM tIyaM aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / taM ceva viulamaI abbhahiyatarAgaM jANai pAsai / (nandI patra 108-2) jItakalpabhASye'pyuktam kAlaoM ujjumaI u, jahanna ukkosae vi paliyassa / bhAgamasaMkhijjaimaM, atIya esse va kAladuge / jANai pAsai te U, maNijjamANe u sannijIvANaM / te ceva ya viulamaI, vitimirasuddhe u jANei // (gA0 82-83) bhAvatastu tatparyAyAzcintanAnuguNapariNatirUpA RjumateviSaya iti / cintanIyaM tu mUrttamamRta vA trikAlagocaramapi bAhyamarthamanumAnAdavaiti, " 'jANai bajjhe'NumANAo" (vize0 gA0 814) iti vacanAt / yata etatpariNatAnyetAni manodravyANi ityetadanyathAnupapatteramuko'rtho'nena cintita iti lekhAkSaradarzanAt taduktArthamiva pratyakSa manodravyadarzanAcintyamarthamanumimIte / sa caiSa bAhyAbhyantararUpo dvividho'pi viSayaH sphuTatarabahutaravizeSAdhyAsitatvena vipulamatevimalataro'vaseya iti / nirUpitaM manaHparyAyajJAnam // ___ atha kevalajJAnaM vyAcikhyAsurAha-''kevalamigavihANaM" ti 'kevalaM' kevalajJAnam 'ekavidhAnam' ekavidham , prathamata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvagrAhakatvAditi bhAva iti // 8 // abhihitaM kevalajJAnaM tadabhidhAne ca vyAkhyAtAni pazcApi jJAnAni / idAnImeteSAmAvaraNamAha iti zikhariNyapi zaile'STAviMzatirantara dvIpAH / 1 eneSu yugaladharmANo dhanuHzatAnyaSTocchritAH paramarUpAH / palyAsaGkhye yAyuSa ekonAzItidinApatyapAlanakAH catuHSaSTipRSThakaraNDakamaNDitAGgAzcaturthamojinazca / kalpatarupUritAzAH surgtigaaminstnukssaayaaH| kAlata Rjamatirjaghanyena palyopamasyAsaiyeyabhAgama, utkarSeNApi palyopamasyAsaGkhaye yabhAgamatItamanAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / tadeva vipulamatirabhyadhikatarakaM jAnAti pazyati // 3 kAlata Rjumatimtu jaghanyata utkarSato'pi palyasya / bhAgamasaGkhaye yamatIte eSyati vA kAladvike / jAnAti pazyati tAMstu manyamAnAMstu saMjJajIvAnAm / tAneva ca vipulamatirvitimirazuddhAMstu jAnAti / / 4 ese va ka0 kha0 ga0 gha0 ng0|| 5 jAnAti bAhyAnanumAnAt / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA esiM jaM AvaraNaM, paDu vva cakkhussa taM tayAvaraNaM / dasaNacau paNaniddA, vittisamaM dasaNAvaraNaM // 9 // / 'eSAM' matijJAnAdInAM paJcAnAM jJAnAnAM yad 'AvaraNam' AcchAdakam , 'paTa iva' sUtrAdiniSpannazATaka iva 'cakSuSaH' locanasya, tat teSAM-matijJAnAdInAmAvaraNaM tdaavrnnmucyte| idamatra hRdayam-yathA ghanaghanataraghanatamena paTenAvRtaM sat nirmalamapi cakSurmandamandataramandatamadarzanaM bhavati, tathA jJAnAvaraNena karmaNA ghanaghanataraghanatamenAvRto'yaM jIvaH zAradazazadharakaranikaranirmalataro'pi mandamandataramandatamajJAno bhavati, tena paTopamaM jJAnAvaraNaM karmocyate / tatrAvaraNasya sAmAnyata ekarUpatve'pi yat pUrvoktAnekabhedabhinnasya matijJAnasyAnekabhedamevA''varaNasvabhAvaM karma tad matijJAnAvaraNamekagrahaNena gRhyate cakSupaH paTalamiva 1 / tathA pUrvAbhihitabhedasandohasya zru tajJAnasya yad AvaraNasvabhAvaM karma tat zru tajJAnAvaraNam 2 / tathA prAkprapazcitabhedakadambakasyAvadhijJAnasya yad AvaraNasvabhAvaM karma tad avadhijJAnAvaraNam 3 / tathA prAganirNItabhedadvayasya manaHparyAyajJAnasya yad AvAraNasvabhAvaM karma tad manaHparyAyajJAnAvaraNam 4 / tathA pUrvaprarUpitasvarUpasya kevalajJAnasya yad AvaraNasvabhAvaM karma tat kevalajJAnAvaraNam 5 / uktaM ca bRhatkarmavipAke 'sarauggayasasinimmalatarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kammaM, paDovamaM hoi evaM tu // jaha nimmalA vi cakkhU, paDeNa keNAvi chAIyA saMtI / maMda maMdaMtarAgaM, picchai sA nimmalA jai vi // taha maiyanANAvaraNa avahimaNakevalANa AvaraNaM / jIvaM nimmalarUvaM, Avarai imehiM bheehiM // (gA0 10-12) tadevametAni paJcAvaraNAnyuttaraprakRtayaH, taniSpannaM tu sAmAnyena jJAnAvaraNaM mUlaprakRtiH / yathA'gulIpaJcakaniSpanno muSTiH, mUlatvapatrazAkhAdisamudayaniSpanno vA vRkSaH, ghRtaguDakaNikAdiniSpanno vA modaka iti / evamuttaratrApi bhAvanIyam / vyAkhyAtaM paJcavidhaM jJAnAvaraNaM karma // ___ idAnIM navavidhaM darzanAvaraNaM karma vyAkhyAnayannAha-'dasaNacau paNaniddA vittisamaM dasaNAvaraNaM" ti / iha bhImo bhImasena iti nyAyAt padaikadeze padasamudAyopacArAdvA "dasaNa 1 zaradudgatazazinirmalatarasya jIvasya cchAdanaM ydih| jJAnAvaraNaM karma paTopamaM bhavati evaM tu / / yathA nirmalamapi cakSuHpaTena kenApi cchAditaM sat / manda mandatarakaM prekSate tad nirmalaM yadyapi || tathA matizrutajJAnAvaraNamavadhimanaH kevalAnAmAvaraNam / jIvaM nirmalarUpamAvRNotyebhirbhedaiH // 2 "taha maisuyanANANaM mohImaNakevalANa aavrnnN|" iti bRhatkarmavipAke / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-10 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 31 cau" iti zabdena darzanAvaraNacatuSkaM gRhyate tatra dRSTirdarzanam, dRzyate paricchidyate sAmAnyarUpaM vastvaneneti vA darzanam, tasyAvaraNAni - AcchAdanAni darzanAvaraNAni teSAM catuSkaM darzanAvaraNacatuSkam / tathA "paNanidda" tti drAMk kutsitagatau, nitarAM drAti- kutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyaM yAsu tA nidrA, "bhidAdayaH " ( si0 5-3-108 ) iti aGpratyayaH, paJca' iti paJcasaGkhyAH - nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalApracalA4 styAnarddhi 5rUpA nidrAH paJcanidrA nidrApaJcakam / tato darzanAvaraNacatuSkaM nidrApaJcakamiti navadhA darzanA - varaNaM bhavati / kiM viziSTam ? ityAha - "vittisamaM " ti vetriNA - pratIhAreNa samaM tulyaM trisamam / yathA rAjAnaM draSTukAmasyApyanabhipretasya lokasya vetriNA skhalitasya rAjJo darzanaM nopajAyate, tathA darzanasvabhAvasyApyAtmano yenAssvRtasya stambhakumbhAmbhoruhAdipadArthasArthasya na darzanamupajAyate tad vetrisamaM darzanAvaraNam / uktaM ca 'daMsaNa sIle jIve, daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM, daMsaNavaraNaM bhave kammaM // jaha ranno paDihArI, aNabhippeyassa so u logassa / rano tarhi darisAvaM, na dei daThu pi kAmassa // jaha rAyA taha jIvo, paDihArasamaM tu daMsaNAvaraNaM / tehi vibaMdhaeNaM, na pecchae so ghaDAIyaM / (bRhatkarmavi0 0 gA0 16-21) atha darzanAvaraNacatuSkaM vyAcikhyAsurAha - cakkhUdibhicakkhUsesiMdiyaohikevalehiM ca / daMsaNamiha sAmannaM, tassAvaraNaM tayaM cauhA / / 10 / / // 9 // iha cakSuH zabdena dRSTi hyate, acakSuH zabdena "sesiMdiya" tti cakSurvarjazeSendriyANi gRhyante, tatazcakSuzca acakSu avadhi kevalaM ca cakSuracakSuravadhikevalAni taiH cakSuracakSuravadhike: / cazabdaH " acakkhUseseMdiya" ityatra manasaH saMsUcakaH | darzanam ' iha' pravacane 'sAmAnya' sAmAnyopayoga ucyate, yaduktam- balaiH 1 darzanazIle jIve darzanaghAtaM karoti yat karma / tat pratihArasamAnaM darzanAvaraNaM bhavetkarma // yathA rAjJaH pratihAro'nabhipretasya sa tu lokasya / rAjJastatra darzanaM na dadAti draSTumapi kAmasya // yathA rAjA tathA jIvaH pratihArasamaM tu darzanAvaraNam / teneha vibandhakena na prekSate sa ghaTAdikam // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 [ gAthA devendrasUriviracitasvopa jhaTIkopetaH 'jaM sAmanaggahaNaM, bhAvANaM neva kaTu AgAm / avisesiUNa atthe, daMsaNamiya vuccae samae ||(vR0 dravyasaM0 gA0 43) 'tasyAvaraNa darzanAvaraNam , tat caturdhA bhavati-cakSurdarzanAvaraNam 1 acakSurdarzanAvaraNam 2 avadhidarzanAvaraNam 3 kevaladarzanAvaraNam 4 iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-iha cakSurdarzanaM nAma yat cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNaM cakSuHsAmAnyopayogAvaraNamiti yAvat 1 / acakSuSA cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM svasvaviSayasAmAnyaparicchedo'cakSurdarzanaM tasyAvaraNamacakSurdarzanAvaraNam 2 / avadhinA rUpidravyamaryAdayA darzanaM sAmAnyArthagrahaNamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNam 3 / kevalena sampUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM vastusAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanaM tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNam 4 / ____ atrAha-nanu yathA'vadhidarzanAvaraNaM karmocyate tathA manaHparyAyajJAnasyApi darzanAvaraNaM karma kimiti nocyate ?, ucyate-manaHparyAyajJAnaM tathAvidhakSayopazamapATavAt sarvadA vizepAneva gRhNadutpadyate, na sAmAnyam , atastadarzanAbhAvAttadAvaraNaM karmApi na bhavati / atra ca cakSurdarzanAvaraNodaye ekadvitrIndriyANAM mUlata eva cakSurna bhavati, catuHpaJcendriyANAM tu bhUtamapi cakSustathAvidhe tadudaye vinazyati timirAdinA vA'spaSTaM bhavati / cakSurvarjazeSendriyamanasAM punaryathAsambhavamabhavana maspaSTabhavanaM vA'cakSurdarzanAvaraNodayAditi // 10 // abhihitaM darzanAvaraNacatuSkam , samprati nidrApaJcakamabhidhinsurAha suhapaDiyohA niddA 1, nihAniddA 2 ya dukkhapaDiyohA / payalA 3 Thiovavidvassa payalapayalA 4 u caMkamao // 11 // sukhena-akRccheNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodhaH-jAgaraNaM svapturyasyAM svApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt nidretyucyate 1 / nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, 'caH' samuccaye, duHkhena-kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTatarIbhRtacaitanyatvena svaptuH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA, ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam , tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / pracalati-vighUrNate yasyAM svApAvasthAyAM prANI sA pracalA, sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasya-AsInasya' bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, iyaM 'tuH punararthe 'cakramataH' cakramaNamapi kurvato 1 yat sAmAnyagrahaNaM bhAvAnAM naiva kRtvA''kAram / avizeSayitvA'rthAn darzanamityucyate samaye / / 20namacakSurda ka0 kha0 ga gha Ga0 ||20syaapi bha0 g0|| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-12 ] karmafaureater prathamaH karmagranthaH / jantorupatiSThate, ataH 'sthAnasthitasvapatRprabhavapra calAmapekSyA'ttizAyinItvamasyAH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 | sUtre ca "payalapayalA" iti hasvatvaM " dIrghasvau mizra vRttau " (si0 8-1-4) iti sUtreNa / iti // 11 // 33 diNacitiyatyakaraNI, thoDI 5 aDaca kiaDabalA | mahulittakhaggadhArAlihaNaM va duhA u veSaNiyaM // 12 // styAnA - bahutvena saGghAtamApannA gRddhi: - abhikAGkSA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA svAyAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / " gauNAdayaH " (si0 8-2-174) iti prAkRtasUtreNa "thINaddhI" iti nipAtyate / asyAM hi jAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati / zrUyate hyetadAgame kathAnakam - -D/ yuM X kvacit pradeze ko'pi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnaya ddhRdaye vartamAnastasminneva dvirade baddhAbhinivezo rajanya mutthAya taddantayugalamutpATya svopAzrayadvAre kSiptvA punaH suptavAn ityAdi / imAM ca vyutpattimAzrityAha - "diNacitiyatthakaraNI thINaddhI" iti dine - divase cintitamupalakSaNatvA nazAyAmapi cintitam - adhyavasitamarthaM karoti - sAdhayati nidrAnidrAvato - rabhedopacArAddinacintitArthakaraNI, "ramyAdibhyaH" (si0 5 -3 - 126) kartaryanaTpratyayaH / yadvA styAnA -piNDIbhUtA RddhiH - AtmazaktirasyAmiti styAnadviH, etatsadbhAve hi prathama saMhananasya kezavArdhavahI zaktiH / enAM ca vyutpattimAzrityAha - "addhaca kiaddhabala" tti ardhacakriNaH - vAsudevasya calApekSayA ardhaM balaM - sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA'rdhacakrArdhacalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi thIddhIti 5 / atra cakSurdarzanAvaraNAdicatuSkaM mUlata eva darzanalabdhimupahanti, nidrApaJcakaM tu prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt / Aha ca gandhahastI - nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tuGgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzana labdhimiti (tattvArtha a0 8 sU0 8 siddha0 TIkA) / 5 abhihitaM dvitIyaM navavidhaM darzanAcaraNam / sAmprataM tRtIyaM karma vedyaM vedanIyAparaparyAyaM vyAcikhyAsurAha - " mahulita" ityAdi / madhunA - madhurarasena liptA - kharaNTitA khaDgasya-karavAlasya dhArA - tIkSNAgrarUpA tasyA jihvayA lehanamiva- AsvAdanasadRzaM 'dvidhaica' dviprakArameva sAtAsAta bhedAt tuzabda evakArArthaH, ' vedanIyaM' vedyaM karma bhavati / iha ca madhulehanasannibhaM sAtAvedanIyam, khaDgadhArAcchedanasa 'mamasAtavedanIyam / uktaM ca " 10 samAnama0 kha0 ga0 Ga0 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'mahuAsAyaNasariso, sAyAssa hoi hu vivAgo / jaM asiNA tahiM chijjar3a, so u vivAgo asAyassa // ( vR0 karmavi0 0 gA0 29) -- [ gAthA // 12 // atha gaticatuSTaye sAtAsAtasvarUpamAha- osannaM suramaNue, sAthamasAyaM tu tiriyanarae / majjaM va mohaNIyaM, duvihaM daMsaNacaraNamohA ||13|| ozabdo dezarant bAhulyavAcaka:, yathA-"" osannaM devA sAyaM veSaNaM veyaMti / " tatra 'osannaM' bAhulyena prAvezetyarthaH, surAtha-devA manujAzca - manuSyAH suramanujaM sumAhAradvandaH, tasmin suramanuje sureSu manujeSvityarthaH ' sAtaM ' sAtavedatIyaM bhavati / osagrahaNAt cyavanakAle'nyadA'pi surANAmasAtodayo'pyasti cArakanirodhavavavandhanazItAtapAdibhirmanujAnAmadhyasAtamiti / narakabhavAH prANino'pyupacArAt kaH, tatastiryaJcazca narakAca tiryagnarakAsteSu si narakeSvityarthI, osAzabdasyehApi sambandhAdasAtam, 'tuH' punararthe vyavahitasamba yasa caivaM yojyate - tiryagnarakeSu punarasAta prAyo bhavati / osannagrahaNAt pAzcit hastaraGgAdInAM tirathAM nArakANAmapi jinajanmakalyANakAdiSu sAtamapyastIti / uktaM dividhaM vedanIyaM tRtIyaM karma / / idAnImaSTAviMzatividhaM mohanIyaM caturthaM karmAbhidhitsurAha - "majjaM va mohaNIyaM" ityAdi / 'Hata' aferari mohayatIti mohanIyaM karma | "pravacanIyAdayaH " (si0 5 1-8) hati kartaryanIyapratyayaH / yathA hi madyapAnasUDhaH prANI sadasadvivekaviko bhavati, tathA mohanIyenApi karmaNA mUDho jantuH sadasadvivekaviko bhavatIti / taca 'dvividhaM' dvibhedam, katham ? ityAha-"IsaNacaraNamoha" tti darzanamohAcaraNamohAdityarthaH / tatra dRSTirdarzanaM-yathAparicchedastad mohayatIti "karmaNo'Na" (si0 5- 1-72 ) ityaNpratyaye darzanamoham / caranti paramapadaM gacchanti jIvA aneneti caraNaM cAritraM tad mohayatIti caraNamohamiti ||13|| atha darzanamohaM vyAkhyAnayacAha mohaM tihiM samyaM mI taheva micchataM / saha aDaviGa, avisuddhaM taM hava kamaso ||14|| darzana mohaM pUrvoktazabdArtha 'vividha' triprakAraM bhavati / "samma" ti samyaktvaM' 'mizra' samyafeared as freyAtvam / etadeva svarUpata Aha- zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM tad bhavati 1 madhvAsvAdanasadRzaH sAtave dhanya savati khalu vipAkaH / yadasinA tatra vidyate sa tu vipAko sAtasya || 2 hu kha0 ga0 || 3 bAhulyena devAH sAtaM vedanaM vedayanti || 40jAM nA0 3000040 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-14-15] karmaviSAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 'kramazaH' krameNeti / ayamatrArtha:-mithyAtvapudgalakadambakaM madanakodravanyAyena zodhitaM sad vikArAjanakatvena zuddhaM samyaktvaM bhavati, tadeva kizcidvikArajanakatvenAvizuddhaM mizram , tadeva sarvathApyavizuddhaM mithyAtvamiti / uktaM ca tadyatheha pradIpasya, svacchAbhrapaTalaigRham / na karotyAvRti kAJcidevametadcerapi / ekapuJjI dvipujI ca, tripujIvA nanu kramAt / darzanyubhayavAMzcaiva, mithyAdRSTiH prkiirtitH|| anAha--samyaktvaM kathaM darzanamohanIyaM syAt ?, na hi tad darzanaM mohayati, tasyaiva darzanatvAt , ucyate-mithyAtvaprakRtitvenAticArasambhavAd aupazanikAdimohatvAcca darzanamohanIyamiti / / 14 / / ityuktaM sakSepatastrividhaM darzanamoham / sampratyetadeva vyAcikhyAsuH prathamaM samyaktvasvarUpamAha-- jipaajidhapunapAvAsakasanarabaMdhamukamvanijaraNA | jeNaM sarahada tayaM, samma khaDgAipahubhayaM / / 15 / / / jIvazca ajIvazca puNyaM ca pApaM ca Azrayazca saMvaraca vandhazca mokSazca nirjaraNaM ca nirjarA, etAni nava tasyAni 'yena' karmaNA 'zradadhAti' pratyeti tara samyaktvamucyate / tatra nava taccAnyani-- 'jIvA 1'jIvApunnaM3, pAbA4''satra 5 saMvaro 6 ya nijaraNA 7 / baMdho 8 mukkho 9 ya tahA, jaba tattA huMti iya neyA // 1 / / egavihaduvihativihA, cauhA paMcavihachavyihA jIvA / ceyaNa 1 tasaiyarehiM 2, veya 3 gaI 4 karaNa 5 kAehiM 6 / 2 / / eniMdiya suhubhiyarA, biticausannIasanipaMcidI / 'apajattA pajjattA, caudasabheyA ahava jIvA // 3 / / paNa thAvara suhumiyarA, parittavaNasanna'sannivigalatigaM / iya solasa apajattA, pajjattA jIva vatIsA // 4 // dhammA'dhammA''gAsA, ya davvadesapyaesao tivihA / gaiThANa'vagAhaguNA, kAlo / arUviNo dasahA // 5 // 1 jIvAjIyo puNyaM pApabhAzravaH saMvarazca nirjaraNA / bandho mokSazca tathA nava tattvAni bhavanti iti jJeyAni / 11 ekavirdhAdvavidhatrividhAzcaturdhA paJcavidhaSabidhA jIvAH / cetanatrasetareveMdagatikaraNakAyaiH / 12 / / ekendriyAH sUkSmetarA dvitricatu:saMzyasaMjJipaJcendriyAH / aparyAptAH paryAptAzcaturdazabhedA athavA jIvAH zA paJca sthAvarAH sUkSmetarAH pratyekavanasaMjhyasaMjJivikalatrikam / iti SoDazAparyApta: paryAptA jIvA dvAtriMzat // 4 // dharmAdharmAkAzAzca dravya dezapradezatastrividhA / gatisthAnAvakAzaguNAH kAlazvArUpiNo dshdhaa||5|| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopaitaH [gAyA khaMdhA desa paesA, paramANU puggalA cauha rUbI / jIvaM viNA aceyaNa, akiriyA savvagaya vomaM // 6 // kAlo mANusaloe, jiyadhammA'dhamma loyaparimANA / savve davvaM iTThA, kAla viNA atthikAyA ya / / 7 / / dhammA'dhammA''gAsA, kAlo pariNAmie ihaM bhAve / udayapariNAmie puggalA u savvesu puNa jIvA ||8|| jIvAjIvatatve / / tirinarasurAu uccaM, sAyaM paraghAyaAyavujjoyaM / jiNaUsAsanimANaM, paNidivaharusabhacauraMsaM // 9 // tasadasa cauvannAI, suramaNuduga paMcataNu ubaMgatigaM / agurulahu paDhamakhagaI, bAyAlA punnapagaIo // 10 // puNyatattvam / / nANaMtarAya paNa paNa, nava bIe niyaasAyamicchattaM / thAvaradasa narayatigaM, kasAyapaNavIsa tiriyadugaM // 11 // caujAI ubaghAyaM, apaDhamasaMghayaNakhagaisaMThANA / vannAiasubhacauro, bAsII pAvapagaDIo // 12 // pApatattvam / iMdiya kasAya avvaya, kiriyA paNa caura paMca paNavIsA / jogatigaM bAyAlA, AsavabheyA imA kiriyA // 13 // kAiya 1 ahigaraNiyA2, pAusiyA 3 pAritAvaNI kiriyA 4 / pANaivAyA5''raMbhiya6, parigahiyA 7 mAyavattI ya 8 // 14 // micchAdasaNavattI 9, appaJcakkhANa 10 diTThi 11 puTThaya 12 / pADucciya 13 sAmaMtovaNIya 14 nesatthi 15 sAhatthI 16 // 15 // skandhA dezAH pradezAH paramANavaH pudgalAzcaturdhA rUpiNaH / jIvaM vinA'cetanA akriyAH sarvagataM vyoma // 6 kAlo manuSyaloke jIvadharmA'dharmA lokaparimANAH / sarvANi dravyANISTAni kAlaM vinA'taskiAyAzca // 7 // dharmA'dharmA'kAzAH kAlaH pAriNAmi ke iha bhAve / udayapAriNAmi ke pudgalAstu sarveSu punarjIvA |8|| tiryagnarasurAkuruccaiH (gotraM) sAtaM parAghAtA''tapodyotam / jinocchvAsanirmANa, paJcendriyavajrarSabhacaturasram / / 6 sadazakaM catvAro varNAdayaH suramanuSyahikaM paJca tanava upAGgatrikam / agurulaghu prathamakhagatirdvicatvAriMzatpuNyaprakRtayaH // 10 // jJAnAntarAyAH paJca paJca nava dvitIye nIcAsAtamithyAtvam / sthAvaradazakaM narakatrika kaSAyapaJcaviMzatistiryagdvikam // 11 // catasro jAtaya upaghAtamaprathamasaMhananakhagatisaMsthAnAni / varNAdyazubhacatuSkaM yazItiH pApaprakRtayaH // 12 / / indriyANi kaSAyAH avratAni kriyAH paJca catvAraH paJca paJcaviMzatiH / yogatrikaM vAcatvAriMzadAzravabhedA imAH kiyAH // 13 // kAyikyadhikaraNikI prAdveSikI pAritApanikI kriyaa| prANAtipAtikyArambhikI pArigrahikI mAyApratyayikI c||14|| mithyAdarzanapratyayikI apratyAkhyAnikI dRSTikI spRSTikI ca / prAtityakI sAmantopanipAtikI naiHzastrikI svaastikii||1shaa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ANavaNi 17 viyAraNiyA 18, aNabhogA 16 aNavakaMkhapaccaiyA 20 / annApaoga21samudANa22, pija23dose24riyAhiyA25 // 16 // Azravatattvam // bhAvaNa caraNa parIsaha, samiI jaidhamma gutti bArasa u / paMca duvIsA paNa dasa, tiya saMvarabheya sagavannA // 17 // saMvaratatvam / / bArasavihaM tavo nijarA u ahavA akAmasakkAmA / payaiThiI aNubhAgappaesabheyA cauha baMdho // 18 // nirjarAbandhatattve // saMtapayaparUvaNayA1, davapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo 5 aMtara 6 bhAgA 7, bhAva 8'ppabahU 8 navaha mukkho // 16 // jiNa?ajiNaratitva3titthA4, giha5annadasaliMgaNthInarahanapuMsA10 / patteya11saMyabuddhA12, vi buddhabohi13kka 14'NikkA ya 15 // 20 // ___ iti mokSatattvam // ___ ityuktaM sajhepato navatattvasvarUpam , vistaratastu zrIdharmaratnaTIkAto'vaseyam / tadevaM yena karmaNA'mUni nava tattvAni zraddadhAti tat samyaktvam , kiMviziSTaM ? "khaigAibahubheyaM" ti kSAyikamAdau yeSAM te kSAyikAdayaH, kSAyikAdayo bahavo bhedAH prakArA yasya tat kSAyikAdibahubhedam / ihAdizabdAvedakopazamikasAsvAdanakSAyopazamikagrahaNam / etadvyAkhyAnagAthA * khINe daMsaNamohe, tivimmi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha savvoiyacaramillayapuggalaggAsaM / / (dharmasaM0 801) AnayanikI vidAraNikA'nAbhogikI anavakAGkSApratyayikau / anyaprAyogikI samudAnikI premikI dveSikI aipithikI // 16|| mAvanAH caraNAni parISahAH samitayaH yatidharmAH guptayaH dvAdaza tu / paJca dvAviMzatiH paJca daza trikaM saMvarabhedAH saptapaJcAzat // 17 // dvAdazavidhaM tapo nirjarA tu athavA akAmasakAmA / prakRti sthitianumAgapradezabhedAccaturdhA bandhaH // 18 // satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca kSetraM sparzanA ca / kAlo'ntarabhAgau mAvAlpabahutve navadhA mokSaH // 19 // jinAjinatIrthAtIrthA gRhAnyasva liNgstriinrnpuNskaa| pratyekasvayaMbuddhA api buddhabodhitaikAne ke (siddhAH) ca // 20 // * kSINe darzanamohe trividhe. 'pi kSAyikaM bhavetsamyaktvam / vedakamiha sarvoditacaramapudgalagrAsam // upazamazreNigatasya tu bhavati khalu aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJjo'apitamithyAtvo labhate samyaktvam // upazamasamyaktvAkacyavamAnasya mithyaatvmpraapnuvtH| sAsvAdanasamyaktvaM tadantarAle SaDAvalikam // mithyAtvaM yadudIrNa tatkSINamanuditaM copazAntam / mizrImAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracilasvopajJaTIkopetaH [ gAthA "uvasamaseDhigayassa u, hoi hu utsAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatijo, akhaviyamiccho lahai sammaM / / uvasamasammattAo, cayao micchaM apAtramANasta / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM / / micchattaM jamuinna, taM khINaM aNuiyaM ca upasaMtaM / - bhIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vize0 A0 gA0 529-31-32) iti // 15 // uktaM samyaktvam / atha mizramAha"mIsA na rAgadoso, jiNadhamme aMtamuhu jahA anne / nAliyaradIvamaNuNo, micchaM jiNadhammavivarIyaM / / 16 / / 'mizrAt' mizrodayAd jIvasya 'jinadharme jinadharmasyopari na rAgaH matidaurbalyAdinA ekAntanizcayAtmakazraddhAnarUpaH prItivizeSaH, na ca dveSaH-ekAntavipratipattipariNAmopajArindAmako'prItirUpaH / mizrodayazca "tamuhu" tti 'anta hata' bhinnamuhUrtakAlaM yAvad bhavanItyarthaH / atha kathaM mizrodayAjjinadharma na rAgo na dveSaH ? ityAzaGkaya dRSTAntamAha- "jahA anne" ityAdi / 'yathA' ityudAharaNopanyAse 'anne' kUgadyodane 'nAlikeradvIpamanujamya'nAlivaradvIpavAsipuruSasya na rAgo na ca dveSo'dRSTA'zrutatvena / uktaM ca vRhacchatakabahAcU - __ jahA nAlikeradIvavAsissa aichuhAiyassa vi purusassa ittha oyaNAie aNegavihe vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo| evaM sammAmicchaddihissa vi jIvAipayatthANaM upari naI na ya niMdA / / ityaadi| uktaM mizram / samprati mithyAtvamAha-"micchaM jiNadhammavivarIyaM" ti / "micchaM" ti mithyAtvaM jinadharmAd viparItaM-viparyastaM jJeyamiti zeSaH / atrAyamAzayaH-rAgadvapamohAdikalaGkAGkite'deve'pi devabuddhiH, "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dharmaparAyaNaH / satvAnAM dharmazAstrArthadezako gururucyate / / " 1 uvasAmagase Dhigayarasa hoi uva0 iti mASye // 2 yathA nAli karadIpavAsino'tikSadhAditamyApi puruSasyehaudanAdike'nekavidhe'pi Dhaukile tasyAhArasyopari na lAMcarna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhArI na kadAcid dRSTo nApi zrutaH / evaM samyagmithyASTerapi jIvAdipadArthAnAmuparina rucirna cnindaa|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 36 ityAdipratipAditagurulakSaNavilakSaNe'gurAvapi gurubuddhiH, saMyamanRtazaucatrahmasatyAdi (brahmAkiJcanyAdi) svarUpadharmapratipakSe'dharme'pi dharmabuddhiriti mithyAtvam ||16|| uktaM mithyAtvam, guNanecAbhihitaM trividhamapi darzanamohanIyam / idAnIM cAritramohanIyamabhidhitsurAha - solasa kasAya nava nokasAtha duvihaM caritra mohaNiyaM / aNa appacakkhANA, paJcavANA ya saMjalaNA // 17 // 16-17 ] 'vividha' dvibhedaM cAritramohanIyaM bhavati, tadyathA - 'solasa kasAya" ti kaSyante-hiMsyante parasparasmin prANina iti kapaH - saMsAraH, kapamayante - gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH / yadvA kapasyAssvaH - lAbho yebhyastai kapAyAH krodhamAnamAyAlobhAH / tatra krodho'kSAntipariNatirUpaH, mAno jAtyAdisamuttho'haGkAraH, mAyA paravaJcanAdyAtmikA, lobho'santoSAtmako gRddhipariNAmaH / tataH poDazasaGkhyAH kaSAyAH kaSAyamohanIyamucyate / vibhaktilopatha prAkRtatvAt, evamutrApi | "nava nokasAya" tti pAyaiH sahacarA nokapAyAH, te ca nava - hAsyAdayaH pad yo vedAH / atra nozabdaH sAhacaryayAcI / eSAM hi kevalAnAM na prAdhAnyamasti, kintu kaSAyairatantAnubandhAdibhiH sahodayaM yAnti tadvipAkasadRzameva vipAkaM darzayanti, budhagrahavadanyasaMsamanuvartante iti bhAvaH / kapAyoddIpanAdvA nokaSAyAH / uktaM ca- pAvartitvAt kAraNAdapi / hAsyAdikasyoktA, nokaSAyapAtA // 1 aat aasar areaAyA lokavAyamohanIyamucyate / atha "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAt prathamaM kaSAyamohanIyaM vyAkhyAnayannAha - " aNa apyacakkhANA" ityAdi / " aNa" ci anantAnubandhinaH / tatrAnantaM saMsAramanubadhnantItyevaMzIlA' anantAnubandhinaH / yadavAciyasmAdanantaM saMsAramanubadhnanti dehinAm / tato'nantAnubandhIti, saMjJA''dyeSu nivezitA / / te catvAraH krodhamAnamAyAlobhAH / yadyapi caiteSAM zeSakaSAyodayarahitAnAmudayo nAsti, tathApyavazvamanantasaMsArasaulakAraNa mithyAtvodayA kSepakatvAdeSAmevAnantAnubandhitvavyapadezaH / zeSakapAyA hi nAvazyaM mithyAtvodayamAkSipanti, atasteSAmudayayaugapadye satyapi nAyaM vyapadeza ityasAdhAraNameteSAmevaitannAmeti / tathA na vedyate svalpamapi pratyAkhyAnaM yeSAmudayAdato'pratyAkhyAnAH / yadabhANi--- 1 AdyAH kaSAyAH / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA nAlpamapyutsahedyeSAM, pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA / / te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tathA pratyAkhyAnaM-sarvaviratirUpamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / yannyagAdi-- sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamihocyate / tadAraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA / / te catvAraH krodhamAnamAyAlobhAH / tathA parIpahopasargopanipAte sati cAritriNamapi 'saMzabda ISadarthe' sam-ISad jvalayanti-dIpayantIti saMjvalanAH / yadabhyadhAyi parISahopasargopanipAte yatimapyamI / samISad jvalayantyeva, tena saMjvalanAH smRtAH / / te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tadevaM catvArazcatuSkakAH SoDaza bhavantIti // 17 // uktAH SoDaza kaSAyAH, sampratyeteSAmeva vizeSataH kiJcit svarUpaM pratipipAdayipurAha jaajiivvriscumaaspkkhgaanrytiriynramraa| sammANusavvaviraIahakhAyacarittaghAyakarA // 18 // "jAjIva" tti "yAvattAvajIvitAvartamAnAvaTaprAvArakadevakulaivameve vaH" (si0 8-1. 271) iti prAkRtasUtreNa vakAralope yAvajjIvaM ca varSa ca caturmAsaM ca pakSazca yAvajIvavarSacaturmAsapakSAstAn gacchantIti yAvajIvavarSacaturmAsapakSagAH / "nAmno gamaH khaDDau ca vihAyasastu vihaH" (si0 5-1-131) iti DapratyayaH / idamuktaM bhavati-yAvajIvAnugA anantAnubandhinaH, varSagA apratyAkhyAnAvaraNA;, caturmAsagAH pratyAkhyAnAvaraNAH, pakSagAH saMjvalanAH / idaM ca 'pharusavayaNeNa diNatavaM, ahiMkkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto ya sAmannaM // (upa0 mA0 gA0 134) ityAdivad vyavahAranayamAzrityocyate; anyathA hi bAhubaliprabhRtInAM pakSAdiparato'pi saMjvalanAdyavasthitiH zrUyate, anyeSAM ca saMyatAdInAmAkarSAdikAle pratyAkhyAnAvaraNAnAmapratyAkhyAnAvaraNAnAmanantAnubandhinAM cAntamuhUtAdikaM kAlamudayaH zrUyata iti / tathA narakagatikAraNatvAdanantAnubandhinaH kaSAyA api narakAH, bhavati ca kAraNe kAryopacAraH, yathA-"AyughRtam , naDvalodakaM pAdarogaH" iti / evaM tiryaggatikAraNatvAt tiryaJco'pratyAkhyAnAvaraNAH, 1 paruSavacanena dinatapo'dhikSipazca hanti mAsatapaH / varSatapaH zapamAnaH hanti dhanaMzca zrAmaNyam / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-18 ] affaureater prathamaH karmagranthaH / naragatikAraNatvAnnarAH pratyAkhyAnAvaraNAH, amaragatikAraNatvAdamarAH saMjvalanAH / etaduktaM bhavati - anantAnubandhyudaye mRto narakagatAdeva gacchati, apratyAkhyAnAvaraNodaye mRtastiryakSu, pratyAkhyAnAvaraNodaye mRto manuSyeSu, saMjvalanodaye punamRto'mareSveva gacchati / uktazcAyamarthaH pazcAnupUrvyA'nyatrApi 'pakkhaca umAsavacchara jAvajIvANugAmiNo bhaNiyA | devanaratiriyanArayagaDasAhaNaheyayo neyA || (vize0 gA0 2662) idamapi vyavahAranayamadhikRtyocyateH anyathA hi anantAnubandhyudayavatAmapi mithyAdRzAM kepAJciduparitanagraiveyakeSUtpattiH zrUyate pratyAkhyAnAvaraNodayavatAM dezaviratAnAM devagatiH, apratyAkhyAnAvaraNodayavatAM ca samyagdRSTidevAnAM manuSyagatiH / tathA "samma "tti samyaktvaM ca" aNusavvavira" ti viratizabdasya pratyekaM sambandhAd aNuviratizca- dezaviratiH sarvavira - tizca yathAkhyAtacAritraM ca samyaktvA sarvaviratiyathAkhyAtacAritrANi teSAM ghAtaH - vinAzaH samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtastaM kurvantItyevaMzIlAH samyaktvA sarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtakarAH / etaduktaM bhavati - anantAnubandhinaH kaSAyAH samyaktvaghAtakAH / yadAhuH zrIbhadrabAhusvAmipAdA: W 41 paDhamilluyANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammadaMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyA vina lahaMti / / (A0 ni0 gA0 108 ) apratyAkhyAnAvaraNA dezaviraterghAtakAH, na samyaktvasyetyarthAllabdham | yadAhuH pUjyapAdAHbIyakasAyAdaye, appacakkhANanAmadhijjANaM / samma saNalabhaM virayAvizyaM na u lahaMti || (A0 ni0 gA0 106) pratyAkhyAnAvaraNAstu sarvaviraterghAtakAH, sAmarthyAnna dezavirateH / uktaM ca 8. " taiyakasAyAdae, paccakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikadesaviraI, caritalaMbhaM na u lahaMti || (A0 ni0 gA0 110) saMjvalanAH punaryathAkhyAtacAritrasya ghAtakAH, na sAmAnyataH sarvavirateH / uktaM ca zrImadArAdhyapAdai: 1 pakSacaturmAsavatsara yAvajjIvAnugAmino bhaNitAH / devanaratiryagnArakagatisAdhana hetavo jJeyAH // 2 prAthamikAnAmudaye niyamAtsaMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 3 dvitIyakaSAyANAmudaye'pratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu lasante // 4 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezaikadezaviratiM caritralAbhaM na tu labhante // 6 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 devendrasUriviracitasvaSakaH 'pANaM labha, na havAi udam / maMjaNArtha udaya na varNa ahavayaM // [ gAthA (A0 ni0 0 111) iti // 18 // atha jalavAdikaSAyAna svarUpaM vyAcisyAdarAIrilo paravise hoTo / visilayAkaDuDiyarI bhoSaNe bhANI // 1 // iha rAziyA sadAzaye / tato jarAtira krodhaH, yathA pacAdibhirjalamadhye rAtrI - rekhA viNA zIghramevI yA garmasti weds vyA saMcalana ko'bhidhIyate / reNumaNiH pratyAkhyAtAvaraNaH krodha, hAvA tIvravAra madhyaviditarekhAvat vireNa iti bhAvaH / pRthivIrAjisazastvatyAkhyAnAvaraNaH, yathA skuTitazi rAjI rAdibhiH pUritA kaLenApanIyate, eseo'pi khyAtAvaraNApekSA navina iti bhAvaH 3 / vidalita niH 4 | upa koSaH // tAndhI hadAnI nAno'bhidhIyate tatra timisanamA mathA vinizA-dI latAdevana evaM yasyAsyA namasi saMjvalanamAnaH 1 | mana ma vayasyamAnasyodaye jIvo'pi kaSTena samatiko prayAsamA 21 / pAriharupAyairati mahAnagati evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pyati tarI mahatA kaLela namati so'yupagotyAcyAnAvaraNIyAnaH 3 / zilAyAM ghaTitaH zailaH zailavAsI stambha tailastam mAna kathamapyanIya ityarthaH 4 ||19|| uktavidhamAnaH / atha mAyalomI vyAkhyAnayavAdacApAkaleTigodhutimisaMgaghaNava simalasamA / --- loTo haldiyaMjaNakadama kimirAmasAmANI ||20|| yAyAva lekhikAsamA saMyattanI, dhanuSAdInAmullikhyamAnAnAM yA lekhikA vakratvA patati yathA'sI komalatvAne jIkriyate, evaM yasyAu samutpannA'pi hRdaye tinaiva nivartamA saMlanI mAyA ? | gauH balIvardastasya mArge gaccha 1 mUlaguNAnA lAbhaM na labhate mUlaguna / saMjvalanAnAmudaye na lamate caraNaM yathAkhyAtam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-21] karmavipAsanAmAma karma / paritA anadhArA govRtrimabhidhIyade, yAko paramAdibhiH kimapi na nIyate, evanitA vilApamA jati kA sonikAmanA pratyAlAmaNI mAyA 2 / tyA nayA sAmAna jalAya.. kA vApani hariza sAgaH sUpalAlI * prayAsa kAlozaH 2 vaTA livijaIsanamAnI atyAdhAnAvaramAlAmA 3 ! jaminamA samAjamA sAmAna kAyama rAbAyo la mA iti / / 20 / usa kAya jhalI / atha kAmonIya sarakArale tatra vivi-dAsthAdipaTaka vedani ca / nAyikA dhyAdhyApakA--- yasya yA kisa- ni.' Apale jI yahAko itiH patiH zoko atiliviyA, pakSa staronA, saiii pAne zAstrAdimohanIgAra / nIma hArA-sAsare nA jAnorIyana padamA mAliketa miravA bAlAkAre atIta modI kA damohana 55 2 / yA nimita 1 000 2 mahArasaMgAdAna karanA / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitastropajJaTIkopaiMtaH purisitthi tadubhayaM paha, ahilAso jabbasA havai so u / zrInaranapuvedao, phuphumataNanagaradAhasamo // 22 // pratizabdaH pratyekaM yojyate, purupaM prati striyaM prati tadubhayaM prati - strIpuruSaM pratItyarthaH 'yazA' yatpAratantryAd 'abhilASa:' vAcchA 'bhavati' jAyate, tuzabdaH parasparApekSayA punararthe, strI yoSida naraH- puruSaH ''napu" tti napuMsaka vedyate - anubhUyate strInaranaSu vedastasyodayaH strIgarana'vedodayo zeya iti zeSaH / phumphumA - karISam tRNAni pratItAni nagaraM puram kumphumAtRNanagarANi teSAM dAhastena samaH - tulya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam yadvazAt striyAH puruSaM pratyabhilApo bhavati, yathA pittavazAd madhuradravyaM prati sa kumkumAdAhasamaH [ 'yathA `yathA cAtyate tathA tathA jvalati 'bRhati ca ' evamacalA'pi yathA yathA saMspRzyate purupeNa tathA tathA'syA adhikataro'bhilASo jAyate, /abhujyamAnAyAM tu cchannakarIpadAhatulyo'bhilApo manda ityarthaH, iti] strIvedodaya: 1 | yadvazAt puruSasya striyaM pratyabhilASo bhavati, yathA zla eSmazAdamlaM prati sa punastRNadAhasamaH [* yathA tRNAnAM 'dAhe jvalanaM jhaTiti vidhyApanaM ca bhavati, evaM puM vedodaye striyAH sevanaM pratyutyuko'bhilASo bhavati, nivartate ca tatsevane zIghra - miti* ] naravedodayaH 2 | yadvazAd napuMsakasya tadubhayaM pratyabhilApo bhavati, yathA pittazleSmavazAt majjikAM prati, sa punarnagaradAhasamaH [* yathA nagaraM dadyamAnaM mahatA kAlena da vidhyati ca mahataiva, evaM napuMsaka vedodave'pi strIpuruSayoH sevanaM pratyabhilApAtireko mahatA'pi kAlena na nivartate, nApi sevane tRptiriti ] napuM vedodayaH 3 / abhihitaM vedatrikam, tadafruit cAbhihitaM navadhA nokapAyamohanIyam, tadabhidhAne ca samarthitaM cAritramohanIyamiti / / 22 / / uktamaSTAviMzatividhaM caturthaM mohanIyaM karma, idAnIM paJcamamAyuSkarma vyAcikhyAsurAha-suranaratirinarayAU, harisarisaM nAmakamma cittisamaM / bAyAlatinavaivihaM, tiuttarasyaM ca sattaTThI // 23 // 44 [ gAthA Ayu:zabdaH pratyekaM yojyate, tatazca suSThu rAjanta iti surAH, yadvA " surat aizvaryadIptyoH" suranti - viziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNakAntyA sahajazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, yadi vA suSThu rAnti - dadati praNatAnAmIpsitamarthaM lavaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH- devAH teSAmAyuH surAyuryena teSvavasthitirbhavati 1 / nRNanti - nizcinvanti 1 [ 8 ] etAdRk saphullikakoHpAtI sandarbhaH ka pustake nAsti, evamagre'pi // 2 vyA phumphumA cA0 kha0 // 3 dahati ca kha0 ga0 60 Ga0 // 40vamaGganA'pi kha0 // 5 dAghe kha0 ga0 Ga0 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-24] karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| vastutattvamiti narAH-manuSyAH tepAmAyunarAyustadbhavAvasthitihetuH 2 / "tiri" tti prAkRtatvAt tiro'zcanti-gacchantIti tiryaJcaH, vyutpattinimittaM caitan , pravRttinimittaM tu tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastirazcAmAyustiryagAyuryaneteSu sthIyate 3 / narAn upalakSaNatvAta tiratho'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIya-AhvayantIveti' narakA:-narakAvAsAstatrotpannA jantayo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "abhrAdibhyaH" (si0 7-2--46) iti apratyaye narakAstepAmAyurnarakAsuryena te teSu dhriyante / etaccAyulaiDisadRzaM bhavati / natra haDiH-khoDakastena sadRzaM tattulyam , yathA hi rAjAdinA haDau kSiptaH kazciccaurAdistato nirgamanamanorathaM kurvANo'pi vivakSitaM kAlaM yAvat tayA dhriyate, tathA nArakAdistato niSkramitumanA api tadAyuSA dhiyata iti haDisadRzamAyuH / vyAkhyAtaM caturvidhaM paJcamamAyuSkarma // samprati SaSThaM nAmakarmAbhidhitsurAha--"nAmakamma cittisama" ityAdi / nAmakarma bhavati 'citrisama' citraM karma tat kartavyatayA vidyate yasya sa citrI-citrakarastena samam-sadRzaM citrisamam / yathA hi citrI citraM citraprakAraM vividhavarNakaiH karoti, tathA nAmakarmApi jIvaM nArako'yaM tiryagjAtiko'yamekendriyo'yaM dvIndriyo'yamityAdivyapadezaranekadhA karotIti citrisamamidamiti / etaccAnekabhedam , katham ? ityAha-"vAyAlatinavaivihaM tiuttaramayaM ca sataTThI" ti / atra vidhAzabdasya pratyekaM yogAd dvicatvAriMzadvidham , yadvA trinavatividham , yadi vA jyuttarazatavitham , athavA saptapaSTividham / cazabdaH samuccaye vyavahitasambandhazca, sa ca tathaiva yojitaH / / 23 / / atha nAmakarmaNo dvicatvAriMzataM bhedAn pracikaTayiSurAha gaijAhataNuuvaMgA, baMdhaNasaMghAyaNANi saMghayaNA / saMThANavannagaMdharasaphAsa aNupuvyivihagagaI // 24 // iha nAmnaH prastAvAt sarvatra gatyAdiSu nAmetyupaskAraH kAryaH / tathAhi-gatinAma jAtinAma tanunAma upAGganAma (granthAgram 1000) bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gaMndhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / tatra gamyate-- tathAvidhakarmasacivajIvaH prApyata iti gatiH--nArakAdiparyAyapariNatiH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi gatiH, saiva nAma gatinAma 1 / jananaM jAtiH-- ekendriyAdizabdavyapadezyena paryAvega jIvAnAmutpattiH, tadbhAvanibandhanabhUtaM nAma jAtinAma 2 / tanoti-janturAtmapradezAn vistArayati yasyAM sA tanuH, tajjanakaM karmApi tanuH, saiva nAma tanunAma, zarIranAmetyarthaH 3 / "ubaMga" ti upalakSaNatvAd aGgopAGganAma, tatra "ajop vyaktimrakSaNagatiSu" iti dhAtoH 10ti narakAvAsAsta0 kha0 ga 10 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA aJjyante --garbhotpatterArabhya vyaktIbhavanti janmaprabhRtena kSyante cetyaGgAni zirauraudarAdIni vakSyamANasvarUpANi tadavayavabhUtAnyaGgulyAdInyupAGgAni zeSANi tu tatpratyayayavabhUtAnyaGguliSu parva rekhAdInyaGgopAGgAni tatazcAGgAni copAGgAni ca aGgopAGgAni ceti dvandve "syAdAvasaye yaH" (si0 3-1-119) ityekazeSe ca kRte aGgopAGgAnIti, tatra yadudayAt zarIradayopAnA api pulA aGgopAGgavibhAgena pariNamanti tat karmApi aGgopAGganAma 4 / badhyantegRhamANapulAH pUrvagRhIvapulaiH saha zikSAH kriyante yena taddhanaM tadeva nAma 5 | svata eva saMghanti - sAmApadyante tataste saMghanantaH santaH saJcAtyante - pratyekaM zarIrapazcakaprAyogyAH pudgalAH piNDayante yena tat sAvanaM tadeva nAma satanAma 6 / saMhanyantedhAtUnAmanekArthatvA dRTIkriyante zarIraguhalAH kapATAdaya lohapaTTikAdineva yena tat saMhananaM tadeva nAma saMhanananAma 7 / saniSThante viziSTAvayayaracanAtmakayA zarIrAkRtyA jantavo bhavanti yena tat saMsthAnaM tadeva nAma saMsthAnanAma 8 varNyate- alaDikayate'neneti varNa: kRSNAdi:, 'jantuzarIre kRSNAdivarNahetukaM nAmakarmApi varNanAma hai / gandhyate-AtrAyata iti gandhaH, taddhetutvAnnAmakarmApi gandhanAna 10 / rasyate - AsvAdyata iti rasaritastAdiH, jantuzarIre tiktAdirasahetukaM karmApi rasanAma 11 / spRzyata iti sparzaH karkazAdiH, taddhetutvAt karmApi sparzanAsa 12 / dvisamayAdinA vigraheNa bhavAntaraM gacchato jantoranuzreNiniyatA gamana paripATI AnupUrvI, tadvipAkadedyA karmaprakRtirasyAnupUrvI 13 | gamanaM gatiH, sA punara pAdAdiviharaNAtmikA dezAntaraprAptihetudvandriyAdInAM pravRttirabhidhIyate kendriyANAM pAdAde* rabhAvAt tato vihAyasA- namasA gatirvihAyogatiH, taddhetutvAt karmApi vihAyogavinAma 14 | nanu vihAyasaH sarvagatatvena tato'nyatra gamanAbhAvAd vyavacchedyAbhAvena vihAyaseti vizeSaNasya vaiyarthyam satyam, kintu yadi gatirityevocyeta tadA nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paunaruktyAzaGkA syAt, tadvyavacchedArthaM vihAyograhaNamakAri, vihAyasA gatiH pravRttirna tu bhavagatirnArikAditi || 24|| " , + 46 atha pradarzitAnAM gatyAdiprakRtInAmabhidhAna satyakathanapUrvakama pratyekakRtIrAhafistfs ti caudala, paraghAusAsaAyajIyaM / agurulahutitthanimiNovavAyamiya aThapateyA // 25 // etairgatinAmAdibhiH padairvakSyamANacaturAdivezanAM piNDitAnAM pratipAdanAt piNDaprakRtaya ucyante / kA' ? 'iti' iti etA gatyAdayo'nantaraNAthodiSTAH prakRtayaH / kiyantyaH punastAH ? ityAha- caturdazasaGkhyAH / tathA pramANAmazabdaH parAvAtAdiSvapyadhyAhAryaH, tatravAparAdhAtanAma ucchavAsanAma Apana udghoSanAma agurulaghunAma "tittha" ti vIryaharanAma Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-28 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH "nimiNa" ti nirmANanAma upaghAtanAma 'iti' etAH parAghAtAdayaH 'aSTau' aSTasaGkhyAH pratyekaprakRlayo jJeyAH, AmAM piNDayakativadanyabhedAbhAvAditi / / 25 / / tasa bAbara pajataM, ezeSa thiraM subhaM ca subhagaM ca / susarA''ijja jasaM tasadalagaM thAvaradasaM tu imaM / / 26 / / nAmazabdahApi sammandhAna trasanAsa bAdara dAma paryApsanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma 'zabdo' samuccaye susvaranAma AdeyanAma "jasaM" ti yazaHkIrtinAma ityevaM jalazabdenopalakSitaM prakRtidazaka sadazakamidamucyate iti zeSaH / tathA sthAvareNa-sthAvarazabdenopalakSitaM sadazakasya vipakSabhUtaM "dasa" ti prAkRtatyAn dazakaM sthAvaradazakam , tat punaridaM vakSyamANamiti / / 26 / / tadevAha thAvara suhama apajjaM, sAhAraNaathira asubhAbhagANi / dussara'NAhajjA'jasa, haya nAme seyarA vIsaM / / 27 / ihApi nAmazabdasya sambandhAt sthAvaranAma sUkSmanAma apAtanAma sAdhAramAnAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHsvaranAma anAdeyanAma "ajasa" ti ayajJAkIrtinAma / prahapitaM dazakadvayamati, adhunA dazakadvayamIlane yathAbhUtA satIyaM vizatiryadviSayocyate tadAha"iya" ti iti apanA pramAdipradarzitaprakAreNa "nAme" ti nAyakarmaNi 'setarA' sapratipakSA pratyekasaMjJitA viMzativijayA / tathAhi-trasanAmnaH sthAvaranAna pratipakSabhUtam , evaM bAdarasUkSmaprakRtInAmapi sataratvaM 'supratItameveti / / 27 / / athAnantaroddiSTAsAdiviMzatimadhye yAsAM prakRtInApAdyapadanirdezena yAH saMjJA bhavanti tAH kathayannAha tasacaradhirajaka athirachakkamuhamatigathAvaracaucha / subhagatigAivibhAsA,tadAisaMvAhi paya khohiM / / 28 // trasaprakRtyopalakSitaM catuSkaM sacatuSkam , etadanusArataH samAso'nyatrApi kAryaH, tato yathAsambhanaM punarapi samAhAradvandvazca / tatra sucatu' yathA-vasaM bAdaraM paryAptaM pratyekamiti / sthirapaTakam-sthiraM zubhaM subhagaM susvaram AdeyaM yazaHkIrtizceti / asthirapaTakam-asthirA'zubhadurbhagaHsvarA'nAdeyA'yazaH kIrtisvarUpam / sUkSmatrikam-sUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNam / sthAvaracatuSkam - sthAvara sUkSmA'paryAzasAdhAraNAkhyam / subhagatrikam-subhagasusvarA''deyAbhidham / AdizabdAd durbhagatrikam-dubhaMgaduHsvarA'nAdeyasvarUpaM gRhyate / tataH sUtrapade 105 trasaMka0 g0|| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracinasvopajJaTIkopetaH [ gAthA samAso yathA-subhagatrikramAdiryasya durbhagatrikasya tat subhagatrikAdi tasya vibhASA-prarUpaNA kartavyeti zeSaH / kAbhiH kRtvA punastrasacatuSkAdikA vibhASA kartavyA3 ityAha-'tadAdisaGkhyAbhiH prakRtibhiH' sA-nirdiSTA prakRtirAdiryasyAH saGkhyAyAH sA tadAdiH, tadAdiH saGkhyA yAsAM prakRtInAM tAstadAdisaGkhyAstAbhistadAdisaGkhyAbhiH prakRtibhiH, ko'rthaH ? yA'sau prakRtistrasAdikA nirdiSTA tAmAdau kRtvA nirdiSTasaGkhyA pUraNIyeti / etAzca saMjJAH prakRtipiNDakasaGgrAhiNyo yathAsthAnamupayogamAyAsyantIti kRtvA prarUpitA iti / / 28 // uktA nAmakarmaNo dvAcatvAriMzad bhedAH / atha tasyaiva trinavatibhedAna prarUpayitukAmo gatyAdipadAnAM piNDaprakRtisaMjJikAnAM madhye yena padena yAvanto bhedAH piNDitA vartante tAn bhedAn teSAmAha gaiyAINa u kamaso, caupaNapaNatipaNapaMca chacchakaM / paNadugapaNa'Dhacaudga, iya uttarabhayapaNasaTTo / / 28 / / 'gatyAdInAM' piNDaprakRtInAM pUrvapradarzitasvarUpANAM punaH 'kramazaH' krameNa yathAsaGghayamiti yAvat caturAdayo bhedA bhavantIti vAkyArthaH / tathAhi-gatinAma caturdhA, jAtinAma paJcadhA, tanunAma pazcadhA, upAGganAma vidhA, bandhananAma paJcadhA, saGghAtananAma paJcadhA, saMhanananAma poDhA, saMsthAnanAma poDhA, varNanAma pazcadhA, gandhanAma dvidhA, rasanAma paJcadhA, sparzanAmA'STadhA, AnupUrvInAma caturdhA, vihAyogatinAma dvedhA / eteSAM sarvamIlane bhedAgramAha"ya" tti 'iti' amunA caturAdibhedamIlanaprakAreNottarabhedAnAM paJcapaSTiriti / / 29 / / asvIsajuyA tinavaha, saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM / baMdhaNasaMghAyagaho, taNUsa sAmanavannacaU / / 30 / / eSA pUrvoktA paJcapaSTiH 'aSTAviMzatiyutA' pratyekaprakRtyaSTAviMzatyA saha mIlane tribhiradhikA navatistrinavatirbhavati / sA ca kvopayujyate ? ityAha-'saMte" tti prAkRtatvAt sattAyAM satkarma pratItya boddhvyetyrthH| vAzabdo vikalpAthoM vyavahitasaMbandhazca, sa ce yojyate'paJcadazavandhanastrizataM vA paJcadazasaGkhya vakSyamANasvarUpairvandhanaH pradarzitatrinavatimadhye prakSiptastribhiradhikaM zataM trizataM vA sattAyAmadhikriyate iti zeSaH / atha trinavatimadhye paJcadazAnAM prakRtInAM prakSepe'STottara zataM bhavatIti ced ucyate-yA vakSyamANAH paJcadaza bandhananAmaprakRtayastAsu madhyAta sAmAnyata audArikAdibandhanapaJcakasya vinavatimadhye pUrva prakSiptavAn - zeSANAM dazAnAM prakSepe trizatameva bhavatIti na kazcidvirodhaH / sUtre ca "panarabaMdhaNe" inyatra vibhaktivacanavyatyayaH prAkRtatvAditi / uktA nAmakarmaNastrinavatisyuttarazataM ca bhedAnAm / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-31 ] karma vipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / atha saptaSaSTibhedAnAha - - " baMdhaNa saMghAya ho taraNUsu" tti / bandhanAni ca paJcadaza, saGghAtAthasaGghAtanAni paJca bandhanasaGghAtAsteSAM grahaNaM graho bandhanasaGghAtagrahaH / ' tanuSu' zarIreSu, tanugrahaNenaiva bandhana saGghAtA gRhyante na pRthag vivakSyanta ityarthaH / tathA " sAmannavannacaU" tti sAmAnyaM - kRSNa nIlAdyavizeSitaM varNenopalakSitaM catuSkaM sAmAnyavarNacatuSkaM gRhyata iti zeSaH / ayamatrAzaya / - iha saptaSaSTimadhye audArikAditanupaJcakameva gRhyate, na tadbandhanAni tatsa vAtanAni ca yata audArikatanvA svajAtIyatvAd audArikatanusadRzAni bandhanAni tatsaGghAtAzca gRhItAH, evaM vaikriyAditanvA'pi nija nijabandhanasaGghAtA gRhItA iti na pRthagete paJcadaza bandhanAni paJca saGghAtA gaNyante / tathA varNagandharasasparzAnAM yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcASTadairniSpannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnyaM varNagandharasasparzalakSaNaM catuSkaM gRhyate, tatazvAnantaroditAt tryuttarazatAd varNAdipoDazakavandhanapaJcadazakasaGghAtapaJcakalakSaNAnAM SaTtriMzatprakRtInAmapasAraNe sati saptaSaSTirbhavatIti // 30 // etadevAha 46 iya sattaTThI baMdhodara ya na ya sammamosathA baMdhe / baMdhudae sattAe, vosaduvosa'DavannasayaM // 31 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa saptaSaSTirnAmakarmaprakRtInAM bhavati / sA ca kvopayujyate ? ityAha" baMdhodae ya" tti vandhazva udayazca bandhodayaM tasmin 'bandhodaye' bandhe ca udaye ca saptaSaSTibhavati, cazabdAd udIraNAyAM ca saptaSaSTiH / atha bandhanasaGghAtanavarNAdivizeSANAM vivakSAvazAdeva bandhe nAdhikAra ityuktam, samprati yayoH prakRtyoH sarvathaiva bandho na bhavati te Aha - " na ya sammamIsayA baMdhe" tti 'na ca' naiva samyaktvamithake bandhe'dhikriyete / ayamabhiprAyaH - samyaktvamizrayorvandha eva na bhavati, kintu mithyAtvapudgalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAJcidatyantavizudvimApAdayati, apareSAM tvaSadvizuddhim, kecit punarmithyAtvarUpA evAvatiSThante tatra ye'tyantavizuddhAste samyaktvavyapadezabhAjaH, dvizuddhA mizravyapadezabhAjaH zeSA mithyAtvamiti / uktaM ca 1 samyaktvaguNena tato, vizodhayati karma tat sa mithyAtvam / - yadvaccha gaNapramukhaiH, zodhyante kodravA madanAH || yat sarva tatra vizuddhaM tad bhavati karma samyaktvam / mizraM tu daravizuddhaM bhavatyazuddhaM tu mithyAtvam // udIraNAsattAsu punaH samyaktvamizra ke adhyadhikriyete / evaM ca sati jJAnAvaraNe paJca, 1 0jA nijA ba0 kha0 ga0 Ga0 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopanaTIkopetaH [ gAthA darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjAH SaDviMzatiH, AyuSi catasraH, nAmni bhedAntarasambhave'pi pradarzitayuktyA saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye pazca ityetadvizatyuttaraM prakRtizataM bandhe'dhikriyate / etadeva samyaktvamizrasahitaM dvAviMzatyuttaraprakRtizatamudaye. udIraNAyAM c| sattAyAM punaH zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnastrinavatirityaSTAcatvAriMzaM zatam , yadvA zeSakarmaNAM pazcapaJcAzat nAmnasyuttarazatamityaSTApazcAzaM zatamadhikriyata iti / etadeva manasikRtyAha-"vaMdhudae sattAe" ityAdi / iha zatazabdasya pratyekaM yogAd yathAsaGkhaya bandhe vizaM zatam , udaye upalakSaNatvAd udIraNAyAM ca dvAviMzaM zatam , sattAyAmaSTapaJcAzaM zatam upalakSaNatvAdaSTAcatvAriMzaM zatamiti, bhAvanA sukaraiva / / 31 // atha pUrvanirdiSTAn gatijAtiprabhRtInAM piNDaprakRtInAM caturAdibhedAn vyAcikhyAsurAha - nirayatirinarasuragaI, igdhiytiycupnniNdijaaiio| 'orAliyaveviyaAhAragateyakammahagA // 32 // nirayAzca tiryaJcazca narAzca surAzca teSu gatiriti vigrahaH / bhAvArtho'yam-gatizabdaH pratyekaM yojyate, tatazca "ayamiSTaphalaM daivam" iti vacanAd nirgatam ayam-iSTaphalaM sAtavedanIyAdirUpaM yebhyaste nirayAH-sImantakAdayo narakAvAsAH, tato nirayeSu viSaye gatiriti gatinAma nirayagatinAma, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nirayagatinAma, nArakazabdavyapadezyaparyAyanivandhanaM nirayagatinAmeti hRdayam / evaM tiryagnarasuragatinAmApi vAcyam / atrAha-nanu sarve'pi paryAyA jIvena gamyante prApyanta iti sarveSAmapi teSAM gatitvaprasaGgaH, tathA ca prAggatizabdasyeyameva vyutpattirdarziteti, naivam , yato'vizeSeNa vyutpAditA api zabdA rUDhito gozabdavat pratiniyatamevArtha viSayIkurvantItyadoSaH / uktaM gatinAma caturvidham 1 / tathA sUcakatvAt sUtrasya ekendriyAzca dvIndriyAzca trIndriyAzca caturindriyAzca paJcendriyAzca teSAM jAtaya iti vigrahaH / bhAvArtho'yam-ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmabhedAt paJcadhA jAtinAma / tatra ekasya sparzanendriyajJAnasyAvaraNakSayopazamAd ekavijJAnabhAja ekendriyAH, dvayoH sparzanarasanajJAnayorAvaraNakSayopazamAd dvivijJAnabhAjo dvIndriyAH, trayANAM sparzanarasanaghrANajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt trivijJAnabhAjasvIndriyAH, caturNA sparzanarasanaghrANacakSurjJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt caturvijJAnabhAjazcaturindriyAH, pazcAnAM sparzanarasanaghrANacakSaHzrotrajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt paJcavijJAnabhAjaH paJcendriyAH / tata ekendriyANAM 1 orAlavivAhAragateyakammaNa paNa sarIrA gha0 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31-32 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / jAtinAma ekendriya jAtinAma, evaM yAvat paJcendriyajAtinAma | atrAha-nanu etena jAtinAmnA kiM bhAvendriyamekAdikaM janyate ? uta dravyendriyam ? Ahosvidekendriyo'yamityAdivyapadezaH ? iti trayI gatiH / tatra yadyAdyaH pakSaH sa na yuktaH, bhAvendriyasya zrotrAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamajanyatvAt 'kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / atha dravyendriyaM janyate tadapyayuktam , dravyendriyasyendriyapayoptinAmodayajanyatvAt / ekendriyAdivyapadezastvekAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamaparyAptinAmabhyAmeva setsyati kimantargaDunA jAtinAmnA ?, anocyate-AdyavikalpayugalaM tAvad anabhyupagamAdeva nirastam / yat punaruktam 'ekendriyAdivyapadezastu' ityAdi tadayuktam , yata" indriyajJAnAvaraNakSayopazama indriyaparyAptizca yathAkramaM bhAvendriyajanane dravyendriyajanane ca kRtArthA kathamekendriyAdivyapadezanibandhanapariNatilakSaNaM kAryAntaraM janayitumalam ?, na hyanyasAdhyaM kAryamanyaH sAdhayati, atiprasaGgAt , tasmAd ekendriyAdInAM samAnajAtIyajIvAntareNa saha samAnA bAhyA kAcit pariNatirekendriyAdizabdavAcyA avazyaM jAtinAmakodayata evAbhyupagantavyA / uktaM ca ___ avyabhicAriNA sAdRzyena ekIkRto'rthAtmA jAtiH iti / tathAhi-bakulAdInAmanumAnAdisiddhe indriyapazcakakSayopazame satyapi paJcendriyazabdavyapadezyapaJcendriyajAtinAmakarmodayajanyaviziSTabAhyapariNatyabhAvAt na paJcendriyavyapadezo bhavati / yadyevaM goturagabhujagamAtaGgAdikrame satyapi paJcendriyavyapadezyasyApi paryAyasya kAraNaM kizcit karmAbhyupagantavyam ? iti ced naivam , jAtinAmakarmavecicyAdeva tatsidveH / na cAtraikAntena yuktyupanyAsa evAgrahaH kAryaH, AgamopapattigamyatvAt tattvasya / yadavAdi Agamazcopapattizca, sampUrNa 'dRSTilakSaNam / ____ atIndriyANAmAnAM, sadbhAvapratipattaye // iti / uktaM jAtinAma paJcadhA 2 / tathA audArikaM ca vaikriyaM'ca AhArakaM ca daijasaM ca kArmikaM ceti dvandvaH / bhAvArtho'yam-audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNanAmabhedAt paJcadhA zarIranAma / tatra udAraM-pradhAnam , prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt , yadvA udAraM-sAlirekayojanasahasramAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam , mahattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathottaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate, udAramevaudArikam , "vinayAdibhyaH' (si0 7-2166 )itIkaNapratyayaH, tannibandhanaM nAma audArikanAma, yadudayavazAd audArikazarIraprAyogyAn 1 viddhi la0 kha // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTomopetaH [ gAthA pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayati, tad audArikazarIranAmetyarthaH 1 / tathA vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhi-tadekaM bhUtvA anekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekam , aNu bhUtvA mahad bhavati, mahacca bhUtvA aNu, khecaraM bhutvA bhRmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati, dRzyaM bhUtvA adRzyaM bhavati, adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi / tacca dvidhA--aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikam-upapAtajanmanimittam , taJca devanArakANAm / labdhipratyayaM tiryaGmanuSyANAm / vaikriyanibandhanaM nAma vaikriyanAma, yadudayAd vaikriyazarIraprAyogyAna pudgalAnAdAya vaikriyazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 2 / tathA caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhaprayojanotpattI satyAM viziSTalabdhivazAd Ahriyate-nirvaya'ta, ityAhArakam , "bahulam " (si0 5-1-2) iti vacanAt karmaNi NakapratyayaH, yathA pAdahAraka ityAdau, tacca vaikriyApekSayA'tyantazubhaM svacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakam , AhArakanivandhanaM nAma AhArakanAma, yadudayavazAd AhArakazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya AhArakazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahanyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 3 / tathA tejasA tejaHpudgale nivRttaM tejasam , yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAcca viziSTatapaHsamutthalabdhivizeSasya pusastejolezyAvinirgamaH, tejonibandhanaM nAma tejasanAma, yadudayavazAt tejasazarIraprAyogyAna pugalAnAdAya tejasazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezeH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 4 / tathA karmaparamANuSu bhavaM kArmika kArmaNazarIramityarthaH / karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravadanyo'nyAnugatAH santaH / kAmaNazarIram , karmaNo vikAraH kArmaNamiti vyutpatteH taduktam kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammaniSphana / savvesiM sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavvaM // atra "savvesiM" ti sarveSAmaudArikAdizarIrANAM 'kAraNabhUtaM' bIjabhUtaM kAryaNazarIram / na khalyAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte karmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIraM jantorgatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM kAraNam / tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito antumaraNadezamapahAyotpattidezamabhisarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantara 1 kArmaNaM za0 ka0 kha0 ga0 gha0 / / 2 karma vikAraH kArmaNanaSTavidhavicitrakarmaniSpannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-34 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAt nopalakSyate ? ucyate - karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyA'gocaratvAt / Aha ca prajJAkara gupto'pi - antarAbhavadeho'pi sUkSmatvAnnopalakSyate / 53 niSkrAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // kArmaNanibandhanaM nAma kArmaNanAma, yadudayAt kArmaNaprAyogyAn pudgalAnAdAya kArmaNazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 5 / / 32 / / uktaM tanunAma paJcadhA 3, idAnImaGgopAGganAma tridhA prAha bAhUru 'piTTi sira ura, uyaraMga uvaMga aMgulIpamuhA / sesA aMgovaMgA, paDhamataNutigassuvaMgANi // 33 // 1 'bAhU' bhujadvayam 'UrU' Urudvayam 'pRSTiH ' pratItA 'ziraH' mastakam 'uraH' vakSaH 'udaraM ' poTTamityaSTAvaGgAnyucyante / iha vibhaktilopaH prAkRtatvAt evamanyatrApi / upAGgAni aGgulIpramukhANi iha pustvaM prAkRtatvAt / 'zeSANi' tatpratyavayavabhUtAnyaGgula parvare khAdIni aGgopAGgAni, ihApi puMstvaM prAkRtatvAt / prAkRte hi liGgamatantram | yadAhuH prabhuzrI hemacandrasUripAdAH svaprAkRtalakSaNe - "liGgamatantram" (si0 8 -4 - 445 ) iti / imAni ca upAGgAni "paDhamataputigassa" ti prathamA:- AdyA yAstanavaH - zarIrANi tAsa trikaM-tritayamaudArikavaikriyA''hArakasvarUpam tasya prathamatanutrikasya bhavanti / tataH prathamatanutrikadvAreNAGgopAGganAmApi trividhaM mantavyam / tathAhi - audArikAGgopAGganAma vaikriyAGgopAGganAma AhArakAGgopAGganAma | tatra yadudayAd audArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavi bhAgapariNatirupajAyate tad audArikAGgopAGganAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad vaikriyAGgopAGganAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad AhArakAGgopAGganAma 3 / taijasakArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAt nAstyaGgopAGgasambhava iti / / 33 / / uktaM trividhamaGgopAGganAma / sAmprataM bandhananAmasvarUpamAha - uralAipuggalANaM, niSaDavajjhatayANa saMbaMdhaM / jaM kuNai jausamaM taM uralAIbaMdhaNaM neyaM // 34 // audArikAdipudgalAnAm AdizabdAd vaikriyapudgalAnAm AhArakapudgalAnAM taijasapudgalAnAM kArmaNapudgalAnAm, kiMviziSTAnAm ityAha - " nibaddhavajyaMtayANa "tti nibaddhAtha badhyamAnAzva 1 puTThi ka0 kha0 ga0 Ga0 // 2 peTTami0 gha0 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA nibaddhabadhyamAnAsteSAM 'nibaddhabadhyamAnAnAM' pUrvabaddhAnAM badhyamAnAnAM ca ya karma 'sambandhaM' parasparaM mIlanaM karoti dArUNAmiva jatu, ata eva jatusamaM tad audArikAdibandhanam , AdizabdAd vaikriyabandhanam AhArakabandhanaM taijasabandhanaM kArmaNabandhanaM 'jJeyaM' jJAtavyamiti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-iha pUrvagRhItairaudArikapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn audArikapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA anyonyasaMyuktAn karoti tad audArikazarIrabandhananAma dArupASANAdInAM jaturAlAprabhRtizleSadravyatulyam 1 / pUrvagRhIta kriyapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn vaikriyapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM vekriyazarIrabandhananAma 2 / pUrvagRhItarAhArakazarIrapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn AhArakapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamamAhArakazarIrabandhananAma 3 / pUrvagRhItestaijasapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAMstaijasapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyamayuktAn karoti tad jatusamaM tejasazarIrabandhananAma 4 / pUrvagRhItaH kArmaNapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn kArmaNapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAtiAtmA'nyo'nya saMyuktAn karoti tad jatusamaM kArmaNazarIrabandhananAma 5 / yadi punaridaM zarIrapazcakapudgalAnAmodArikAdizarIranAmnaH sAmathyAdgRhItAnAmanyo'nyasambandhakAri bandhanapaJcakaM na syAt tatasteSAM zarIrapariNatau satyAmapyasambandhatvAta pavanAhatakuNDasthitAstImitasaktUnAmive katra sthairya na syAditi / 34 / / uktaM bandhana svarUpam / idaM ca bandhananAma asaMha-- tAnAM pudgalAnAM na sambhavati, ato'nyo'nyasanidhAnalakSaNapudgalasaMhateH kAraNaM saGghAtanamAha ~ jaM saMghAyai uralAi puggale taNagaNaM va dNtaalii|| taM saMghAya pandha Namiva taNu nAmeNa paMcavihaM / / 35 / / yat karma 'saGghAtayati' piNDIkaroti audArikAdipudgalAn AdizabdAd vaikriyapudgalAn AhArakapudgalAn tejasapudgalAna kArmaNapudgalAn , tatra dRSTAntamAha-'tRNagaNamiva' tRNotkaramivetazcetazca vikSipta 'dantAlI' kASThamayI marumaNDalaprasiddhA, tat 'saGghAtaM' saGghAtananAma, taca pUrvoktaM bandhananAmApi 'tanunAmnA' zarIrAbhidhAnena paJcavidhaM bhavatIti / tatra bandhananAma pUrvameva bhAvitam / atha saGghAtanAma bhAvyate-audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyamannidhAnena vyavasthApayati tad AdArikasaGghAtananAma 1 / yadudayAd kriyazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena 1Namavi ta. k0|| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35-36 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / vyavasthApayati tad vaikriyasaGghAtananAma 2 | yadudayAd AhArakazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad AhArakasaGghAtananAma 3 | yadudayAt taijasazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tat taijasasaGghAtananAma 4 | yadudayAt kArmaNazarIratva pariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati - anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tat kArmaNasaGghAtananAma ' 5 iti / / 35 / / uktaM paJcadhA bandhanAnAma paJcadhA saGghAtananAma / samprati "saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM" iti (30) gAthA sUcitaM bandhanapaJcadazakaM vyAcikhyAsurAha orAlavivvAhArayANa sagateyakammajuttANaM / nava baMdhaNANi iyaradusahiyANaM tinni tesiM ca / / 36 / / 55 audArikavaikriyA''hArakazarIrANAM nava bandhanAnIti yogaH / kIdRzAnAM satAm ? ityAha'svaka taijasa kArmaNayuktAnAm, pratyekaM 'svakataijasakArmaNAnAM madhyAdanyatareNa yuktAnAmityarthaH / "nava" tti navasaGkhyAni bandhanAni bandhanaprakRtayo bhavantIti / audArikavaikiyAhArakANAM trayANAmapi pratyekaM svanAmnA taijasena kArmaNena ca yogAd dvikasaMyoganiSpannAnyekaikasya audArikAdestrINi trINi bandhanAni bhavanti teSAM ca trayANAM trikANAM mIlane nava bandhanAnIti / tathAhi - audArika audArikabandhananAma 1 audArikataijasabandhananAma 2 audArikakArmaNabandhananAma 3, vaikriyavaikriyabandhananAma 1 vaikriyataijasavandhananAma 2 vaikriyakArmaNavandhananAma 3, AhArakA''hArakabandhananAma 1 AhAra kataijasabandhananAma 2 AhArakakArmaNavandhananAma 3 / tatra pUrvagRhItairaudArikazarIra pudgalaiH saha gRhyamANaudArikapudgalAnAM bandho yena kriyate tad audArikaudArika bandhananAma 1 / yenaudArikapudgalAnAM taijasazarIrapudgalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikataijasabandhananAma 2 / yenaudArikapudgalAnAM kArmaNazarIrapudgalaiH 'saha sambandho vidhIyate tad audArikakArmaNabandhananAma 3 / evamanena nyAyenAnyAnyapi bandhanAni vAcyAni / zeSabandhananirUpaNAyAha - " iyaradusahiyANaM tini" tti itare - svakIyanAmApekSayA'nye taijasakArmaNazarIre, tataH prAkRtatvAdanyathopanyAse'pi dve ca te itare ca dvIta re 2 sahitAni - yuktAni dvItarasahitAni, yadvA "du" ttidvikaM tata itaracca tadvikaM cetaradvikaM tena sahitAni itaradvikasahitAni teSAM dvItarasahitAnAm itaradvikasahitAnAM vA, audArikavaikriyAhArakANAmatrApi yojyam, trINi bandhanAni bhavanti / ayamAzayaH --- pratyeka maudArikavaikriyAhArakANAM taijasakArmaNAbhyAM yugapat saMyoge trikasaMyogarUpANi trINi bandhanAni bhava 1 strasvata0 ka0 gha0 / 2 - 3 06 bandho khaH ga0 Ga0 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *56 devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH [ gAthA nti / tathAhi--audArikataijasakArmaNabandhananAma 1 vaikriyataijasakArmaNa bandhananAma 2 AhArakatai jasakArmaNacandhananAma 3 / artha : pUrvokta eva / na kevalameSAmaudArikAdInAmitaradvikasahitAnAmeva trINi bandhanAni bhavanti, kintu " tesiM ca" tti trINIti zabdo DamarukamaNinyAyAdatrApi yojyaH / tato'yamarthaH - tayozcetarazabdavAcyayostaijasakArmaNayoH svanAmnA itareNa ca yoge trINi bandhanAni bhavanti / yathA - taijasataijasabandhananAma 1 taijasakArmaNabandhananAma 2 kArmaNakArmaNacandhananAma 3 | tadevaM nava trINi trINi ca militAni paJcadaza bandhanAnIti / atrAha - paJcAnAM zarIrANAM dvikAdiyogaprakAreNa SaDviMzatiH saMyogA bhavanti, tattulyabandhanAni ca kasmAt na bhavanti ? ucyate - audArikavaikriyAhArakANAM parasparaviruddhA'nyo'nyasambandhAbhAvAt paJcadazaiva bhavanti, nAdhikAni / Aha-yathA paJcadaza bandhanAni bhavanti, evamanenaiva krameNa paJcadaza saGghAtA api kasmAt nAbhidhIyante ? saGghAtitAnAmeva bandhanabhAvAt, tathAhi pASANayugmasya kRtasaGghAtasyaivottarakAlaM vajralepa lAdinA bandhanaM kriyate, tadasat yato loke ye svajAtau saMyogA bhavanti taeva zubhAH, evamihApi svazarIrapudgalAnAM svazarIrapudgalaiH saha ye saMyogarUpAH saGghAtAste zubhA iti prAdhAnyakhyApanAya paJcaiva saGghAtA abhihitA iti / / 36 / / , vyAkhyAtAni paJcadazApi bandhanAni / samprati saMhanananAma SaDvidhamabhidhitsurgAthAyugalamAhasaMghayaNamaDinicao, taM chaDA vajjarisahanArAyaM / taha risa nArAyaM, nArAyaM aDanArAyaM // 37 // koliya cheva iha, risaho paTTI ya koliyA vajjaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAyaM imamulage / / 38 / / saMhanyante- dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tat saMhananam, tacca 'asthinicayaH, kIlikAdirUpANAmasthnAM nicayaH-racanA vizeSo'sthinicayaH / tat saMhananaM 'padhA' paraprakArairbhavati / tadyathA--vajraRSabhanArAcaM 1 tathA RSabhanArAcam 2 ihAnusvAro'lAkSaNikaH, nArAcam 6 ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevAsam 6 / 'iha' pravacane 'RSabhaH' RSabhazabdena pariveSTanapaTTa ucyate, 'vajra' vajrazabdena kIlikA'bhidhIyate, 'nArAcaM' nArAcazabdenobhayato markaTabandho bhaNyate / 'idam' asthinicayAtmakaM saMhananam 'audArikAGge' audArikazarIra eva, nAnyeSu zarIreSu, teSAmasthirahitatvAt / iti gAthAyugalAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam -- iha dvayorasthno 10kAraM ka0 kha0 ga0 Ga0 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37-39 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / rubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyena asthnA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedikIlikAkhyaM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma vajraR. SabhanArAcanAma 1 / yat punaH kIlikArahitaM saMhananaM tad RSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma RSabhanArAcanAma 2 / yatra punarmarkaTabandhaH kevalo bhavati na punaH kIlikA RSabhasaMjJaH paTTazca tad nArAcam , tannibandhanaM nAma nArAcanAma 3 / yatra tveka pArbena makaiTabandho dvitIyapArvena ca kIlikA bhavati tad ardhanArAcam , tamivandhanaM nAmA'rdhanArAcanAma 4 / yatra punarasthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tat kIlikAsaMhananam , tannibandhanaM nAma kIlikAnAma 5 / yatra tu parasparaM paryantasparzalakSaNAM sevAmAgatAnyasthIni bhavanti snehAbhyabahAratailAbhyaGgavizrAmaNAdirUpAM ca parizIlanAM nityamapekSante tat sevArtam , tannibandhanaM nAma sevAtanAma 6 / yadvA "cheva?" ti dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAm-asthiparyantAnAM vRttaM-parasparasambandhaghaTanAlakSaNaM vartanaM vRttiryatra tat chedavRttam , kAlikApaTTamarkaTabandharahitamasthiparyantamAtrasaMsparzi SaSThamityarthaH / tato yadudayAt zarIre vajraRpabhanArAcasaMhananaM bhavati tad vajraRSabhanArAcasaMhanananAmakarmeti / evamRSabhanArAcAdiSvapi vAcyamiti // 37 // 38 // vyAkhyAtaM SaDvidhaM saMhanananAma / samprati SoDhA saMsthAnanAma vivAgaha samacauraMsaM niggohasAikhujAi~ vAmaNaM huii| saMThANA vannA kiNhanIlalohiyahaliddasiyA // 36 / / samacaturasram 1 "niggoha" tti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAt nyagrodhaparimaNDalam 2 sAdi 3 kubjam 4 vAmanam 5 huNDam 6 iti SaT 'saMsthAnAni' avayavaracanAtmakazarIrAkRtisvarUpANi zarIre bhavantIti zeSaH / tatra samAH-zAstroktalakSaNA'visaMvAdinyazcatasro'srayaHparyaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaram , Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaram , dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaram , vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yatra tat samacaturasram , "suprAtasuzvamudivazArikukSacaturasra NIpadA'japadaproSThapadabhadrapadam" (si0 7-3-129) iti sUtreNa samAmAnto'pratyayaH, samacaturasra ca tat saMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnam / tulyArohapariNAhaH sampUrNalakSaNopetAGgopAGgavayavaH svAGgalASTAdhikazatocchyaH sarvasaMsthAnapradhAnaH paJcendriyajIvazarIrAkAravizeSaH samacaturasrasaMsthAnanibandhanaM nAma samacaturasranAma 1 / nyagrodhavat parimaNDalaM yasya tad nyagrodhaparimaNDalam , yathA nyagrodhaHvaTavRkSa upari sampUrNAvayavo'dhastu hInastathA yat saMsthAnaM nAbherupari sampUrNAvayavam adhastu na 1 *pArzva ma0 ka0 ga0 / evamagre'pi / / 2 sAci 3 vAmanam 4 kubjam 5 hu0 kha0 ga0 0 / / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA tathA tad nyagrodhaparimaNDalam , tannibandhanaM nAma nyagrodhaparimaNDalanAma 2 / saha AdinAnAbheradhastanabhAgarUpeNa yathoktapramANayuktena vartata iti sAdi / sarvamapi hi zarIraM sAdi, tataH sAditvavizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha viziSTo jJAtavyaH / tato yatra nAbheradho yathoktapramANayuktamupari ca hInaM taMt sAdi saMsthAnam , tannivandhanaM nAma sAdinAma 3 |yitr pANipAdazirogrIvaM yathoktapramANopapannam uraudarAdi ca maDabhaM tat kubjasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma kuJjanAma 4 / yatra punaruraudarAdi yathoktapramANopetaM hastapAdAdikaM ca hInaM tad vAmanasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma vAmananAma 5 / anye tu kubjavAmanayoviparItaM lakSaNamAhuH / yatra sarve'pyavayavAH zAstroktapramANahInAstat sarvatrAsaMsthitaM 'huNDasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma huNDanAma 6 / tato yadudayAd jantuzarIraM samacaturastrasaMsthAnaM bhavati tatkarmApi samacaturasrasaMsthAnanAmeti / evaM nyagrodhaparimaNDalAdipvapi yojyam / uktaM SoDhA saMsthAnanAma // idAnIM paJcadhA varNanAmA''ha-varNAH paJca bhavanti kRssnnshniilrlohit3hridr4sitaaH5| tatra yadudayAd jantuzarIraM kRSNaM bhavati rAjapaTTAdivat tatkarmApi kRSNanAma 1 / yadudayAdjantuzarIraM marakatAdivad nIlaM bhavati tad nIlanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM lohitaM-raktaM higulAdivad bhavati tad lohitanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM-hAridra-pItaM haridrAvad bhavati tad hAridranAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM sitaM-zvetaM zaGkhAdivad bhavati tat sitanAma 5 / kapizAdayastvetatsaMyogenaivotpadyante, na punaH sarvathaitadvilakSaNA iti na darzitAH // 36 // uktaM varNanAma paJvadhA / atha gandhanAma dvidhaa''h| surahidurahI rasA paNa, tittakaDakasAyaSilA mahurA / phAsA gurulahumiukharasIuNhasiNiDarukkha'hA // 40 // iha gandhazabdaH prakramAd gamyate, tataH surabhigandho durabhigandhazca dvevA gandhaH / tatra saumukhyakRt surabhigandhaH, yadudayAd jantu zarIraM kapUrAdivat surabhigandhaM bhavati tat surabhigandhanAma 1 / vaimukhyakRt durabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM lazunAdivad durabhigandhaM bhavati tad durabhigandhanAma 2 / atrApyubhayasaMyogajAH pRthag noktAH, etatsaMsargajanvAdeva medAvivakSaNAt / uktaM dvidhA gandhanAma || atha paJcadhA rasanAmA''ha-rasAH pUrvoktazabdArthAH paJca bhavanti / tathAhi-tiktakaTukaSAyA'mlAzcatvAro madhurazca pazcamaH / tatra zleSmAdidoSahantA nimbAdyAzritastikto rsH| tathA ca bhiSakzAstram1 huNDaM saM0 kha0 g0|| 2 0gulakAdi0 kha0 na0 0 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 4.] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / zleSmANamaruci pittaM, tRSaM kuSThaM viSaM jvaram / hanyAt tikto raso buddheH, kato mAtropasevitaH ||iti / yadudayAd jIvazarIraM nimbAdivat tiktaM bhavati tat tiktanAma 1 / galAmayAdiprazamano maricanAgarAdyAzritaH kaTuH / yadavAdi kaTugelAmayaM zophaM, hanti yuktyopasevitaH / dIpanaH pAcako rucyo, bRhaNo'tikaphApahaH / / yadudayAd jantuzarIraM maricAdivat kaTu bhavati tat kaTunAma 2 / raktadoSAdyapahA bibhItakA''malakakapitthAdyAzritaH kaSAyaH / yadabhANi . raktadoSaM karpha pittaM, kaSAyo hanti sevitaH / rUkSaH zIto gurugrAhI, roSaNazca svarUpataH / / yadudayAd jantuzarIraM bibhItakAdivat kaSAyaM bhavati tat kaSAyanAma 3 / agnidIpanAdikRd amlIkAdyAzrito'mlaH / yadabhyadhAyi amlo'gnidIptikRta snigdhaH, zokapittakaphApahaH / kledanaH pAcano rucyo, mUDhavAtAnulomakaH / / yadudayAd jIvazarIramamlIkAdivad amlaM bhavati tad amlanAma 4 / pittAdiprazamakaH khaNDazarkarAvAzrito madhuraH / yadavAci pittaM vAtaM karpha hanti, dhAtuvRddhikaro guruH / jIvanaH kezakRd bAlavRddhakSINaujasA hitaH || yadudayAd jantuzarIramikSvAdivad madhuraM bhavati tad madhuranAma 5 / sthAnAntare stambhitAhAravidhvaMsAdikartA sindhulavaNAdyAzrito lavaNo'pi rasaH paThayate, sa ceha nopAttaH, madhurAdisaMsargajatvAt tadabhedena vivakSaNAt / sambhAvyate ca tatra mAdhuryAdisaMsargaH, sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva svAdutvopapatteriti / abhihitaM paJcadhA rasanAma // adhunA sparzanAma aSTadhA prAha-spRzyanta iti sparzAH 'aSTau' aSTasaGkhyAkA bhavanti / tathAhi-guru1laghu2mRdu3khara4zIta5uSNa6snigdharUkSAH 8 iti / tatrAdhogamanaheturayogolakAdigato guruH 1 / prAyastiryagUrdhvagamanaheturarkatUlAdinizrito laghuH 2 / sannatikAraNaM tinisalatAdigato mRduH 3 / stabdhatAdikAraNaM dRSadAdigataH kharaH 4 / dehastambhAdihetuH prAleyAdyAzritaH zItaH 5 / AhArapAkAdikAraNaM jvalanAdyanugata uSNaH 6 / pudgaladravyANAM mithaH saMyujyamAnAnAM bandhanibandhanaM tailAdisthitaH snigdhaH 7 / pudgaladravyANAM mitho'saMyujya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopATIkopetaH [gAthA mAnAnAmavandhanibandhanaM bhasmAdyAdhAro rUmaH 8 / etatsaMsargajAstu noktAH, evevAntarbhAvAditi / tato yadudayAd jantuzarIraM guru bhavati vajrAdivad tad gurusparzanAma 1 / yadudayAd jantuzarIramarkatUlAdivad laghu bhavati tad laghusparzanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM haMsarUtAdivad mRdu bhavati tad mRdusparzanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM kharaM-karkazaM pASANAdivad bhavati tat kharasparzanAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM zItaM-zItalaM mRNAlAdivad bhavati tat zItasparzanAma 5 / yadudayAt jantuzarIraM hutabhujAdivad uSNaM bhavati tad uSNasparzanAma 6 / yadudayAd jantuzarIraM ghRtAdivat snigdhaM bhavati tat snigdhasparzanAma 7 / yadudayAd jantuzarIraM bhUtyAdivat rUI bhavati tad rUkSasparzanAma 8 // 40 // uktamaSTadhA sparzanAma / idAnIM varNAdicatuSkottaraviMzatibhedAnAM zubhAzubhatvayorabhidhitsayA prAha nIlakasiNaM dugaMdha, tittaM kaDayaM guru kharaM rukkhaM / soyaM ca amuhanavagaM, ikArasagaM subhaM sesaM // 41 // 'nIlakRSNaM' nIlakRSNAkhye karmaNI azubhe, durgandhanAma, "tittaM kaDayaM" iti tiktakaTuke rasanAmnI, guru kharaM rUkSaM zItaM ceti catvAri sparzanAmAni / etAni ca sarvANyapi samuditAni kimucyate ? ityAha-'azubhanavakaM' nava prakRtayaH parimANamasya prakRtivRndasya tad navakam , azubhaM ca tad navakaM ca azubhanavakam / 'ekAdazakam' ekAda' zaprakRtisamUharUpaM, yathA raktapItazvetavarNAH, surabhigandhaH madhurA'mlakaSAyarasAH, laghumRdusnigdhoSNasparzA iti 'zubhaM' zubhavipAkavedyatvAt zubhasvarUpam / kIdRkSaM tat ? ityAha-'zaSa' kuvarNanavakAd avaziSTam , ko'rthaH ? kuvarNanavakAt zeSA ekAdaza varNAdibhedAH zumavaNakAdazakamucyata iti // 41 // adhunA gatinAmAtidezenA''nupUrvIcatuSTayam , AnupUrvIsambandhenottaratropayogiprakRtisamudAyasaGghAhinarakadvikAdirUpaM saMjJAntaraM, vihAyogatidvikaM cAbhidhAtumAha . cauha gai vva'NupuSI, gaipubdhidurga tigaM niyAujuyaM / punvIudao dhakke, muha asuha pasuTa vihagagaI // 42 // caturdhA gatirivA''nupUrvI prAguktarUpA bhavati / ko'rthaH ? -gatyabhidhAnavyapadezyamAnupUvInAma, tato nirayAnupUrvItiryagAnupUrvImanuSyAnupUrvIdevAnupUrvIbhedata AnupUrvInAma catuti tAtparyam / tatra narakagatyA nAmakarmaprakRtyA sahacaritA''nupUrvI narakagatyAnupUrvI, tatsamakAlaM cAsyA vedyamAnatvAt tatsahacaritvam / evaM tiryagmanuSyadevA''nupUryo'pi vaacyaaH| "gaipubdhidugaM" ti iha pUrvIzabdenA''nupUrvI bhaNyate, AnuzabdalopaH "te lugvA" (si0 3-2 1 zasaGkhyAprakR0 kha0 ga0 0 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40.43 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 108) iti sUtreNa, yathA devadattaH devaH dattaH iti / tato narakAdigatinarakAdyAnupUrvIsvarUpaM narakAdidvikamucyate / tadeva trikamabhidhIyate--gatipUrvIdvikamiha kAkAkSigolakanyAyena sambadhyate / kIdRzaM tad ? ityAha-'nijAyuyutaM" narakAdyAyuSkasamanvitaM narakAditrikamucyata iti hRdayam / upalakSaNatvAd vaikriyapaTkaM vikalatrikam audArikadvikaM vaikriyadvikam AhArakadvikam agurulaghucatuSka vaikriyASTakamityAdyanuktaM saMjJAntaraM grAhyam / tatra devagatirdevAnupUrvI narakagatirnarakAnupUrvI kriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyaSaTkam / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jAtayo vikalatrikam / audArikazarIraM audArikAGgopAGgamityaudArikadvikam / vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyadvikam / AhArakazarIram AhArakAGgopAGgamityAhArakadvikam / devagatirdevAnupUrvI devAyurnarakagatirnarakAnupUrvI narakAyurve kriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyASTakam / agurulaghu1upaghAta2parAghAta3ucchavAsa4lakSaNamagurulaghucatuSkamiti / nanu AnupUrvyA udayo narakAdiSu kimRjugatyA gacchata Ahosvid vakragatyA ? ityAzaGkayAha-"puvvIudo vakke" tti pUvyA:-AnupUrvyA vRSabhasya nAsikArajjukalpAyA udayaH-vipAko vakra eva bhavati / ayamarthaH-narake dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya narakAnupUrvyA udayaH, tiryakSu dvisamayAdivakreNa jIvasya gacchatastiryagAnupUrvyA udayaH, manuSyeSu dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya manuSyAnupUrvyA udayaH, deveSu dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya devAnupUrvyA udayaH / uktaM ca bRhatkarmavipAke 'narayAuyassa udae, narae vakkeNa gacchamANassa / narayANupubbiyAe, tahi~ udao annahiM natthi / / (gA0122) evaM tirimaNudeve, tesu vi vakkeNa gacchamANassa / tesimaNupubbiyANaM, tahiM udao annahiM natthi // (gA0123) tathA vihAyasA-AkAzena gativihAyogatiH, sA dvidhA-'zubhA' prazastA 'azubhA' aprazastA / krameNodAharaNamAha- "vasuTTa" ti ghRSaH-vRSabhaH saurabheyo balIva iti yAvat, tato vRSasya upalakSaNatvAd gajakalabharAjahaMsAdInAM prazastA vihaayogtiH| uSTra:-karabhaH kramelaka iti yAvat , tata uSTrasya upalakSaNatvAt kharatiDDAdInAmaprazastA vihAyogatiriti / / 42 / / vyAkhyAtAH piNDaprakRtInAmuttarabhedAH, sAmpratamaSTau pratyekaprakRtIrabhidhitsurAha paraghAudayA pANI, paresi baliNaM pi hoi dukhriso| UsasaNalaDijutto, haveha UsAsanAmavasA / / 43 / / 1 narakAyuSa udaye narake vakreNa gcchtH| narakAnupUstitrodayo'nyatra nAsti / evaM tiryagmanuSyadeveSu teSvapi vakraNa gcchtH| teSAmAnupUrvINAM tatrodayo'nyatra nAsti / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA parAn Ahanti - paribhavati parairvA na hanyate - nAbhibhUyata iti parAghAtam, tannibandhanaM nAma parAghAtanAma / tataH 'parAghAtodayAt ' parAghAtanAmakarmavipAkAt 'prANI' jantuH 'pareSAm ' anyeSAM 'balinAmapi' balavatAmapi AstAM durbalAnAmityapizabdArthaH, 'bhavati' jAyate 'durdharSaH' anabhibhavanIyamUrtiH / ayamarthaH - yadudayAt pareSAM duSpradharSaH - mahaujasvI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAbhUpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamutpAdayati pratipakSa pratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAmetyarthaH 1 / 'ucchvAsanA mavazAd' ucchvAsa nAmakarmodayena ucchvasanaladhiyukto bhavati' ucchvA' salabdhisamanvito jAyate, yadudayAd ucchvasanalabdhirAtmano bhavati tad ucchvAsanAma 2 / sarvalabdhInAM kSAyopazamikatvAd audayikI labdhirna sambhavatIti cet, naitadasti, vaikriyAhArakalabdhInAmaudayikInAmapi sambhavAd, vIryAntarAyakSayopazamo'pi cAtra nimittabhavatIti satyapyaudayikatve kSAyopazamikavyapadezo'pi na virudhyate ||43|| ravidhiMbe ujiyaMgaM, tAvajuyaM AyavAu na u jalaNe / jamusiNaphAsassa tahi~, lohiyavannassa udautti | 44 || ''AtapAd' AtapanAmodayAd jIvAnAmaGga zarIraM 'tApayutaM' svayamanuSNamapyuSNa prakAzayuktaM bhavati / Atapasya punarudayo ravivimva eva tuzabda evakArArthaH / ko'rthaH ? - bhAnumaNDalAdipArthiva zarIreSveva 'na tu' na punaH 'jvalane' hutabhuji / atra yuktimAha- 'yad' yasmAt kAraNAt 'tatra' jvalane- jvalanajantuzarIre tejaskAyazarIra ityarthaH uSNasparzasyodayastathA lohitavarNasyodaya iti, tejaskAyazarIrANyevoSNasparzAdiyenoSNAni lohitavarNanAmodayAttu prakAzayuktAni bhavanti, na tvAtapodayAditi bhAvaH / yadudayAd jantuzarIrANyAtmanA'nuSNAnyapyuSNaprakAzarUpamAtapaM kurvanti tad AtapanAmetyarthaH 3 // 44 // aNupiyAvaM, jiyaMgamujjoyae ihujjoyA / "jai devuttara vikkiyajoi sakhajjoyamAi vva // 45 // - iha 'udyotAd' udyotanAmodayena 'jIvAGgaM' jantuzarIram 'udyotate' udyotaM karoti, katham ? ityAha - anuSNaprakAzarUpam, uSNaprakAzarUpaM hi vahnirapyudyotata iti taddvyavacchedArthamanuprakAzarUpamityuktam | Aha ka ivodyotodayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaM kurvanti ? ityAha-- 'yatidvivottaravai kriyajyotiSkakhadyotAdaya iva' tatra yatayazva - sAdhavaH devAzca - surAH yatidevAH, yatidevai mUlazarIrApekSayottarakAlaM kriyamANaM vaikriyaM yatidevottaravai kriyam, jyotikAH - candragrahanakSatratArAH, khadyotAH - pratItAH, tato yatidevottarakhaikriyaM ca jyotiSkAva 10saniHzvAsala 00 0 Ga0 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43-47 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 63 atra khadyotAca te AdiyeSAM ratnauSadhIprabhRtInAM te yatidevottaravai kriyajyotiSkakhadyotAdayasta iva / makAro'lAkSaNikaH / ayamartha:: -- yathA yatidevottaravaikriyaM candragrahAdijyotiSkAH khadyotA ratnauSadhIprabhRtayazcAnuSNaprakAzAtmakamudyotaM vidadhati tathA yadudayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotamAtanvanti tad udyotanAmetyarthaH 4 // 45 // aMgaM na guru na lahuyaM, jAyai jIvassa agurulahuudayA / titheNa tihuyaNassa vi, pujjo se udabho kevaliNo // 46 // 'agurulaghudayAd' agurulaghunAmodayena jIvasya 'agaM' zarIraM na guru na laghu 'jAyate' bhavati kintu agurulaghu / yata ekAntagurutve hi voDhumazakyaM syAt, ekAntalaghutve tu vAyunAspahiyamANaM dhArayitu na pAryeta / yadudayAd jantuzarIraM na guru na laghu nApi gurulaghu kintvagurulaghupariNAmapariNataM bhavati tad agurulaghunAmetyarthaH 5 / 'tIrthena' tIrthakaranAmakarmavazAt 'tribhuvanasyApi' devamAnavadAnavalakSaNatrilokalokasyApi 'pUjyaH' aryacanIyo bhavati / 'se' tasya tIrthakaranAmakarmaNaH 'udayaH' vipAkaH 'kevalinaH' utpanna kevalajJAnasyaiva / yadudayAd jIvaH sadevamanujAsuralokapUjyamuttamottamaM ""titthaM bhaMte ! titthaM ? titthaya re titthaM ? goyamA ! arihA tAtra niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanne samaNasaMghe paDhamagaNahare vA ||" (bhaga0 za0 20 u0 8 patra 762-2 ) iti paramamunipraNItadharmatIrthasya pravartayitpadamavApnoti tat tIrthakaranAmetyarthaH 6 / / 46 // aMgovaMganiyamaNaM, nimmANaM kuNai suttahArasamaM / uvaghAmA uvahammai, sataNuvayavalaMbigAIhiM || 47| 'nirmANa' nirmANa nAma 'aGgopAGganiyamanam' aGgapratyaGgAnAM niyatapradezavyavasthApanaM 'karoti' vidadhAti, ata eveDhaM 'sUtradhArasamaM ' sUtrabhRtkalpam / yadudayAd jantuzarIreSvaGgopAGgAnAM pratiniyatasthAnavRttitA bhavati tat sUtradhArakalpaM nirmANanAmetyarthaH / tadabhAve hi tadbhutakakalpairaGgopAGganAmAdibhirnirvartitAnAmapi ziraudarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt 7 / 'upaghAtAd upaghAtanAmodayAd 'upahanyate ' vinAzyate jantuH kaiH 9 ityAha- svA- svakIyA tanuH - zarIraM svatanustasyA./avayavAH-aMzA ye lambikAdayaH, AdizabdAt pratijihvA cauradantAdiparigrahastaH, " satapuvayava" ityatra akAralopaH prAkRtatvAt / yadudayAt svazarIrAntaH pravardhamAnairlambikApratijihvA cauradantAdibhirjanturupahanyate tad upaghAtanAmetyarthaH 8 // 47 // 1 tIrthaM madanta ! tIrtham ? tIrthakarastIrtham ? gautama ! arhastAvanniyamAt tIrthaGkaraH, tIrthaM punazcatuvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA // 2 tataH sU0 kha0 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 devendrasUriviracita svopajJaTIkopetaH vyAkhyAtA aSTau pratyekaprakRtayaH / sAmprataM trasadazakaM vyAkhyAnayannAhabiticaupaNidiya tasA, bAyarao bAyarA jiyA thUlA / niyaniyapajjattijayA, pajjanttA laDikaraNehiM // 48|| [ gAthA trasyanti - uSNAdyabhitaptAH santo vivakSitasthAnAd udvijante gacchanti ca chAyAdyA sevanArthaM sthAnAntaramiti trasAH, ' tatparyAyavipAkavedyaM karmApi sanAma / tataH 'trasAt' trasanAmodayAd jIvAH "viticaupaNidiya" ti indriyazabdasya pratyekaM yogAd dve indriye sparzanarasanalakSaNe yeSAM te dvIndriyAH zaGkhacAndanakakaparda jalU kA kRmigaNDolakapUtarakAdayo bhavanti / trINi sparzanarasana ghANalakSaNAnIndriyANi yeSAM te zrIndriyAH, yUkAmatkuNagardabhendragopakakunthu matkoTakAdayaH / catvAriM sparzanarasanaprANacacurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyAH, makSikAbhramaramazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSuH zrotra rUpANIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH, matsya makaraharihariNasArasarAjahaMsanarasuranArakAdayo bhavantIti / yadudayAd jIvAssA dvitricatuHpaJcendriyA bhavanti tat trasanAmetyarthaH 1 | 'bAdarAd' bAdaranAmodayAd 'jIvAH' jantavo bAdarA:- sthUlA bhavanti / bAdaratvaM ceha na cakSurgrAhyatvamiSTam, bAdarasyApyekaikasya pRthivyAdizarIrasya cakSugrAhyatvAbhAvAt / tasmAd jIvavipAkitvena jIvasyaiva kazcid bAdarapariNAmaM janayati etad, na pugaleSu, kintu jIvavipAkyapyetat zarIrazudraleSvapi kAJcidapyabhivyakti darzayati / tena vAdarANAM bahutarasamuditapRthivyAdInAM cakSuSA grahaNaM bhavati, na sUkSmANAm / jIvavipAkikarmaNaH zarIre svazaktiprakaTanamayuktamiti cet naivam, jIvavipAkyapi krodho bhrUbhaGgatrivalItaraGgitAlikaphalakazaratsvedajalakaNanetrAdyAtAmratvaparUpavacana vepathuprabhRtivikAraM kupitanarazarIre'pi darzayati, vicitratvAt karmazakteriti / , yadudayAd jIvA bAdarA bhavanti tad bAdaranAmetyarthaH 2 / 'paryAptAt ' paryAptanAmodayAd jIvA nijanijaparyAptiyutA bhavanti / tatra paryAptirnAma pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamana hetuH ---zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA - AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedo'sthimajA zukralakSaNa saptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchvAsaprAyogyavarga 10kaTakA0 kha0 gha GaH // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 48-46 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmapranthaH / NAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH 4 / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyatrIndriya caturindriyA'saMjJipaJcendriyANAM saMjJipaJcendriyANAM ca catuHpaJcapaTyA bhavanti / tathA vaikriyazarIriNAM zarIraparyAptirevaikA AntamauhUrtikI, zeSAH paJcApyekasAmayikyaH / audArikazarIriNAM punarAhAraparyAptirevaikA ekasAmayikI, zeSAH punarAntamauhUrtikyaH / Aha ca - 've ubviyapajattI, sarIra aMtamuhu sesa igasamayA / AhAre igasamayA, sesA aMta orAle // tataH paryAptayo vidyante yeSAM " abhrAdibhyaH " ( si0 7 - 2 - 46 ) iti apratyaye te paryAptAH, tadvipAkavedyaM karmApi paryAptanAma | yadudayAt svaparyAptiyuktA bhavanti jIvAstat paryAptanAmetyarthaH 3 / te ca paryAptA dvidhA - labdhyA karaNaizca / tatra ye svayogyaparyAptIH sarvA api samarthya mriyante nArvAk te labdhiparyAptAH, ye ca punaH karaNAni - zarIrendriyAdIni nirvartitavantaste karaNapAtA iti / - nanu ca zarIraparyAptyaiva zarIraM bhaviSyati, kiM prAgabhihitena zarIranAmnA ?, naitadasti sAdhyabhedAt / tathAhi--zarIranAmno jIvena gRhItAnAM pudgalAnA maudArikAdizarIratvena pariNatiH sAdhyA, zarIraparyApteH punarArabdhazarIrasya parisamAptiriti / atha prAguktenocchvAsanAmnaivocchvasanasya siddhatvAt ihocchvAsaparyAptirnirviSayeti, naivam, satImapyucchvAsanAmodayena janitAmucchvasanalandhimAtmA zaktivizeSarUpAmucchvAsaparyAptimantareNa vyApArayitu N na zaknuyAt / yathA hiM zarIranAmodayena gRhItA apyaudA rikAdizarIrapudgalAH zaktivizeSarUpAM zarIraparyAptiM vinA zarIrarUpatayA pariNamayituM na zakyanta iti zarIranAmnaH pRthag iSyate zarIraparyAptiH, evamatrApyucchvAsanAmnaH pRthagucchvAsaparyAptireSTavyA, tulyayuktatvAditi ||48 || patteya taNa patteudayeNaM daMtaaTThimAi thiraM / nAvari sirAi suhaM, subhagAo sabvajaNaiTTho // 46 // 'pratyekodayena' pratyekanAmakarmodayavazAd jantUnAM 'pratyekaM tanuH' pRthak pRthak zarIraM bhavati yadudayAd ekaikasya jantorekaikaM zarIramaudArikaM vaikriyaM vA bhavati tat pratyekanAme 1 vaikiyaparyAptiH zarIre bhAntarmauhUrtikI zeSA ekasAmayikyaH / AhA re (paryAptiH ) ekasAmayikI zeSA AntamahUrtikya audArike / / 9 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 devendrasUriviracita svopajJaTIkopetaH [ gAthA tyarthaH 4 | 'sthira' sthiranAmodayena dantA'sthyAdi nizcalaM bhavati, yadudayAt ziro'sthigrIvAdInAmavayavAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAmetyartha: 5 / 'zubhaM' zubhanAmodayAt nAbhyupari ziraAdirbhavati, yadudayAd nAbheruparyavayavAH zubhA bhavanti tat zubhanAma, ziraHprabhRtibhiH spRSTaH paro hRSyatIti teSAM zubhatvam 6 / 'subhagAt ' subhaganAmodayena sarvajaneSTo bhavati, yadudayAd anupakAryapi sarvasya manaHpriyo bhavati tat subhaganAmetyarthaH 7 / tadabhyadhAyi -- aNuvaka vi bahUNaM, hoi pio tassa subhaganAmudao ti / - subhaguda vihu koI, kaMcI Asa dUbhago jai vi / jAya tadosAo, jahA abhavvANa titthayaro || susarA mahurasuhajhuNI, AijjA savvaloyagajjhavao / jasao jasakitti io, thAvaradasagaM vivajjatthaM // 50 // 118211 'susvarAt' susvaranAmodayena madhuraH - mAdhuryaguNAlaGkRtaH sukhayatIti sukhaH-sukhado dhvaniHsvaro bhavati yadudayAd jIvasya svaraH zrotraprItiheturbhavati tat susvaranAmetyarthaH 8 / 'AdeyAd' AdeyanAmodayena sarvalokena samastajanena grAhyam - AdeyaM vacaH - vacanaM yasya sa tathA, yadudayAd yatkiJcidapi bruvANo jIvaH sarvasyopAdeyavacano bhavati, darzanasamanantarameva tasyAbhyutthAnAdi samAcarati tad AdeyanAmetyarthaH 6 / "jasa u" "tti yazaHkIrtinAmodayAd yazaHkIrtirbhavati / tatra sAmAnyatastapaH zauryatyAgAdisamupArjitayazasA kIrtanaM saMzabdanaM zlAghanaM yazaH kIrtirucyate / yadvA dAnapuNyakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH / athavA eka diggAminI kIrtiH, sarvadiggAmukaM yazaH / 10 iti / vyAkhyAtaM trasadazakam | samprati sthAvaradazakaM vyAcikhyAsuratidizati - 'itaH ' trasadazakAt sthAvaradazakaM 'viparyastaM ' viparItArthaM bhavati / tathAhi - tiSThantItyevaM zIlA uSNAdyabhitApe'pi tatparihArA'samarthAH sthAvarAH, "sthezabhAsapisakaso varaH " ( si0 5 - 2 - 82 ) iti varapratyayaH, pRthivIkAyikA aSkAyikAstejaskAyikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA ekendriyAH, tadvipAkavedyaM karmApi sthAvaranAma / tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye'pi calanaM svAbhAvikameva, 1 anupakRte'pi bahUnAM bhavati priyastasya subhaganAmodayaH // subhagodaye'pi khalu kazcit kaJcidAsAdya durbhago yadyapi / jAyate taddoSAt yathA'bhavyAnAM tIrthaMkaraH // 20tti yazasaH yazonAmakarmodayena yazaHkI0 0 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49-51 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / na punaruSNAdyabhitApena dvIndriyAdInAmiva viziSTam 1 iti / yadudayAt sUkSmAH pRthivIkAyikAdayaH paJca bhavanti tadapi jIvavipAka sUkSmanAmakarma 2 iti / yadudayAt pUrvoktasvayoparyAptapurisamAptivilA jantavo bhavanti tad aparyAptanAma, aparyAptayo vidyante yeSAM dsparyAptA iti kRtvA, tannibandhanaM nAma aparyAptanAma / tatra dvedhA aparyAptAH - labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptA evaM santo mriyante, na punaH svayogya paryAptaH sarvA api samarthayanti te labdhyaparyAptAH / ye punaH karaNAni - zarIrendriyAdIni na tAvat nirvartayanti, atha cAvazyaM purastAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptAH / iha caivamAgamaH - labdhyaparyAptA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva mriyante nArvAka, yasmAdAgAmibhavAyurvaddhvA mriyante sarva eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyata iti 3 / yadudayAd anantAna jIvAnAM sAdhAraNam-ekaM zarIraM bhavati tat sAdhAraNanAma 4 | yadudayAt karNa jihvAdyavayavA asthirAH-capalA bhavanti tad asthiranAma 5 | yadudayAd nAmegdhaH pAdAdInAmavayavAnAmazubhatA bhavati tad azubhanAma, pAdAdinA hi spRSTaH paro ruSyatIti teSAmazubhatvam / kAminIvyavahA reNa vyabhicAra iti cet, naivam tasya mohanibandhanatvAt, vastusthitizceha cintyata iti 6 / yadudayavazAd upakArakRdapi janasyA'griyo bhavati tad durbhaganAma / uktaM ca 3 67 'ubagAra kArago vi hu, na rucaI dUbhago u jassudae / 7 iti / duyAt kharabhinnahInasvaro bhavati tad duHsvaranAma 8 | yadudayavazAd yuktiyuktamapi bruvANo nAssdeyavacano bhavati na ca loko'bhyutthAnAdi tasya karoti tad anAdeyanAma ha | yadudayAt pUrvapradarzite yazaHkIrtI na bhavatastad ayazaH kIrtinAma 10 iti // 50 // vyAkhyAtaM dvicatvAriMzadbhedaM trinavatibhedaM tryuttarazatabhedaM saptaSaSTibhedaM SaSThaM nAma / samprati dvibhedaM gotrakarmAbhidhitsurAha goyaM duhuccanoyaM, kulAla iva sughaDabhu bhalAIyaM / " vigdhaM dANe lAbhe, bhoguva bhogesu virie ya // 51 // gotraM prAgvarNita zabdArtha 'dvidhA' dvibhedam katham ? ityAha - 'uccanIcaM' uccaM ca nIcaM ca uccanIcam, uccaigoMtraM nIcairgotramityarthaH / etacca 'kulAla iva kumbhakAratulyam / zobhano ghaTaH sughaTa:- pUrNakalazaH, bhumbhalaM - madyasthAnam, sughaTabhumbhale AdI yasya tatkRtopakaraNasya tat sumbhalAdi karotIti zeSaH / ayamatra bhAvaH - yathA hi kulAlaH pRthivyAstAdRzaM pUrNakalacAdirUpaM karoti yAdRzaM lokAt kusumacandanAkSatAdibhiH pUjAM labhate sa eva zumbha 1 upakArakArakospi hi na rocate durbhAgastu yasyodaye // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopannaTIkopetaH [ gAthA lAdi tAdRzaM vidadhAti yAdRzamaprakSiptamadyamapi lokAd nindA labhateH tathA yadudayAd nirdhanaH kurUpo budhyAdiparihINo'pi puruSaH sukulajanmamAtrAdeva lokAt pUjAM labhate tad uccairgotram ?; yadudayAt punarmahAdhano'pratirUparUpo buddhyAdisamanvito'pi pumAn viziSTakulA'. bhAvAd lokAd nindA prApnoti tad nIcaiotram 2 iti / uktaM dvividhaM gotrakarma // ___ atha vighnakarma paJcadhA vyAkhyAnayanAha-"vigdhaM dANe lAbhe" ityAdi / vizeSeNa hanyantetahAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti vighnam-antarAyakarma / tacca viSayabhedAt paJcadheti darzayati-dIyata iti dAnaM tasmin, labhyata iti lAbhastasmin, bhujyate-sakRdupabhujyata iti bhogaH puSpAhArAdiH, upeti-punaH punarbhujyata iti upabhogo ma'vanA''sanAGganAdi / uktaM ca 'sai bhuJjai tti bhogo, so puNa AhArapuSphamAIsu / ___upabhogo u puNo puNa, uvabhuJjai bhavaNavaNiyAI / / (vR0ka0vi0 gA0 165) tato bhogazca upabhogazca bhogopabhogau tayoH, prAkRtavazAca dvivacanasthAne bahuvacanaM bhavati, yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH svaprAkRtalakSaNe-"dvivacanasya bahuvacanam" (si. 8-3130) iti / vizeSeNa Iryate-ceSTayate'neneti vIryam , yadvA vividham-anekaprakAramIrayati -yata prANinaM kriyAsu tad vIrya sAmarthya zaktiriti paryAyAstasmin 'caH' samuccaye, sarvatra vighnamiti yojyam / viSayasaptamI ceyaM sarvatra / tato dAnAdiviSayabhedato dAnAdiviSayaM paJcadhA vighnaM karma bhavatIti vAkyAkSarArthaH bhAvArthastvayam-satyapi dAtavye vastuni, Agate ca guNavati pAtre, jAnannapi dAnaphalaM, yadudayAd dAtunotsahate tad dAnAntarAyam 1 / yadudayAd viziSTe'pi dAtari, vidyamAne'pi deye vastuni, yAccAkuzalo'pi yAcako na labhate tad lAbhAntarAyam 2 / yadudayAt sati vibhavAdau sampadyamAne cAhAramAlyAdau viratihIno'pi na bhuGkte tad bhogAntarAyam 3 / yadudayAd vidyamAnamapi vastrAlaGkArAdi nopabhuGkte tad upabhogAntarAyam 4 / yadudayavazAd balavAn nIrujo vayaHstho'pi ca tRNakubjIkaraNe'pyasamarthastad vIryAntarASam 5 iti // 51 // etacca bhANDAgArikasamamiti darzayannAha sirihariyasamaM eyaM, jaha pachikUleNa teNa raayaaii| ma kuNai dANAIyaM, evaM viggheNa jIvo vi // 52 / / zriyo gRhaM zrIgRha-bhANDAgAraM tad vidyate yasya sa zrIgRhikaH-bhANDAgArikastena samaMtulyametadantarAyakarma / yathA 'tena' zrIgRhikeNa 'pratikUlena' ananukUlena 'rAjAdiH' rAjA. 10vanavasanAGga0 ga0 ku0|| 2 sakRdbhujyate iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdiSu / upabhogastu punaH punarupabhujyate mavanavanitAdi // 30'tha ca khagaGa0 / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51.53 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / nRpatiH, AdizabdAt zreSThIzvaratalabarAdiparigrahaH 'na karoti' kartuM na pArayati dAnAdi, AdizabdAd lAbhabhogopabhogAdigrahaNam / 'evam' amunA zrIgRhikadRSTAntena 'vighnena' antarAyakarmaNA 'jIvo'pi' janturapi dAnAdi kartuM na pArayatIti / / 52 / / ___ vyAkhyAtaM pazcavidhamantarAyaM karma, tadvyAkhyAne ca samarthitA "iha nANadaMsaNAvaraNaveya" (gA0 3) ityAdimUlagAthA / atha 'kIrai jieNa heUhiM jeNa to bhannae kamma" (gA0 1) ityAdau yaduktaM tadvyAkhyAnArtha yasya karmaNo ye bandhahetavastAna kvacana hetu dvAreNa kvA'pi ca hetumadvAreNa didarzayipurAha paziNIyattaNa ninhava, uvadhAya paosa aMtarAeNaM / accAsAyaNayAe, AvaraNadurga jio jayai / / 53 / / 'AvaraNadvikaM' jJAnAvaraNadarzanAvaraNarUpaM jIvaH 'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd badhnAtIti sambandhaH / tatra jJAnasya-matyAdeAninA-sAdhvAdInAM jJAnasAdhanasya-pustakAdeH 'pratyanIkatvena' tadaniSTAcaraNalakSaNena 'nilavena' na mayA tatsamIpe'dhItamityAdisvarUpeNa 'upaghAtena' mUlato vinAzasvarUpeNa 'pradveSeNa' AnnarAprItirUpeNa 'antarAyeNa' bhaktapAnavasanopAyalAbhanivAraNalakSaNena 'atyAzAtanayA' ca jAtyAdhughaTTanAdihIlArUpayA jJAnAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / etacopalakSaNam , ato jJAnyavarNavAdena AcAryopAdhyAyAdyavinayenA'kAlasvAdhyAyakaraNena kAle ca svAdhyAyA'vidhAnena prANiyadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca jJAnAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyamiti / evaM darzanAvaraNe'pi vAcyam , navaraM darzanAbhilApo vaktavyaH / tathAhi-darzanasya-cakSurdarzanAderdarzaninA-sAdhvAdInAM darzanarAMsAdhanasya-zrotranayananAsikAdeH sammatyanekAntajayapatAkAdipramANazAstrapustakAdervA pratyanI'katvena- tadaniSTAcaraNalakSaNena, nihnavena-na mayA tatsamIpe'dhItamityAdisvarUpeNa, upaghAtenamUlato vinAzena, pradveSeNa-AntarAprItyAtmakena, antarAyeNa-bhaktapAnavasanopAzrayalAbhanivAraNena, atyAzAtanayA "ca-jAtyAdihIlayA darzanAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / upalakSaNamidam , ato darzaninAM dUSaNagrahaNena zravaNakartananetrotpATananAsAdajihAvikartanAdinA prANiyadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca darzanAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyam / yadavAdi zrIhemacandrasUriprabhupAdaiH jJAnadarzanayostadvat , tadvetUnAM ca ye kil| vighnanihnavapaizUnyA''zAtanAghAtamatsarAH // te jJAnadarzanAvArakamehetava AzravAH / (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 53 // 1 katvanihnavopaghAtAntarAyAtyAzAtanAdibhirdarza0 kamgha pustakayo revaM pAThaH // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracittasyopajJaTIkopetaH [ gAthA uktA jJAnAvaraNadarzanAvaraNayandhahetavaH idAnIM vedanIyasya dvividhasyApi tAnAha gurubhattikhaMtikaruNAvayajogakasAyavijayadANajao / daDhadhammAI anjai, sAyamasAya vivajjayao / / 54 // iha yutazabdasya pratyekaM yogaH, tato guravaH-mAtApitRdharmAcAryAdayasneSAM bhaktiH-AsanAdipratipattigurubhaktistayA yuto gurubhaktiyutaH-gurubhaktisamanvito jantuH 'sAtaM' sAtavedanIyam 'arjayati' samupArjayatIti sambandhaH / 'kSAntiyutaH kSamAnvitaH karuNAyutaH' dayAparitacetAH / 'vratayutaH' mahAvratA'NuvratAdisamanvitaH 'yogayutaH' dazavidhacakravAlasAmAcAryAdyAcaraNaguNaH 'kapAyavijayayutaH' krodhAdikaSAyaparibhavanazIlaH 'dAnayutaH' dAnaruciH 'dRDhadharmaH' Apatsvapi nizcaladharmaH, AdizabdAd bAlavRddhaglAnAdiyayAvatyakaraNazIlo jinacaityapUjAparAyaNazca sAtam 'arjayati' badhnAti / yadavAci 'devapUjAgurUpAstipAtradAnadayAkSamAH / (yogazA0 TI0 patra 306-2) * sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / zaucaM bAlatapazceti, sadvedyasya syurAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) tathA 'viparyayataH' sAtabandhaviparyazeNa asAtamarjayati, sthAhi-gurUNAmavajJAyakaH krodhano nirdayo vratayogavikala utkaTakaSAyaH kArpaNyavAn saddharmakRtyapramattaH hastyazcayalIbardAdinirdayadamanabAhanalAJchanAdikaraNapravaNaH svaparaduHkhazokavadhatAyakrandanaparidevanAdikArakazceti / yadabhyadhAthiduHkhazokavadhAstApakrandane paridevanam / svAnyobhayasthAH syurasadvedyasyAmI ihAzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 306-2) / / 54 / / uktA vedanIyasya bandhahetavaH / sAmprataM mohanIyasya dvividhasyApi tAnAha ummggdekhnnaamggnaasnnaadevdvvhrnnehiN| dasaNamohaM jiNamuNiceiyasaMghAipaDiNIo // 55 // unmArgasya--bhavahetomokSahetutvena dezanA kathanamunmArgadezanA, mArgasya- jJAnadarzanacAritralakSaNasya muktipathasya nAzanA apalapanaM mAgenAzanA, devadravyasya cetyadravyasya haraNaM-bhakSaNApekSaNaprajJAhInatvalakSaNam , tata unmArgadezanA ca mArganAzanA ca devadravyaharaNaM ca taihe tubhirjIvaH 'darzanamoha' mithyAtvamohanIyamarjayati / tathA 'jinamunicaityasaGghAdipratyanIkaH' ttr| jinAHtIrthakarAH, munayaH-sAdhavaH, caityAni-pratimArUpANi, saGghaH-sAghusAdhvIzrAvakazrAvikAla 1 devapUjA gurUmAstiH pAtradAnaM dayA kSamA / iti yogazAstre // 2 ca iti hetu0 ka0 ga0 dha0 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54-56 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / kSaNaH, AdizabdAt siddhaguruzrutAdiparigrahaH, teSAM pratyanIkaH- avarNavAdAzAtanAdyaniSTanirvatako darzanamohamarjayati / / yadabhANi vItarAge zrute saGgha, dharme sarvasureSu ca / avarNavAditA tIvramithyAtvapariNAmitA // sarvajJasiddhadevApahnavo dhArmikadUSaNam / unmArgadezanAnAgraho'saMyatapUjanam // asamIkSitakAritvaM, gurvAdiSvavamAnanA / ityAdayo dRSTimohasyAzravAH parikIrtitAH / (yogazA0 TI0 patra 307-1) / / 55 // duviha pi caraNamohaM. kasAyahAsAivisayavivasamaNo / baMdhai narayAu mahAra bhapariggaharao ruddo // 56 // 'dvividhamapi' dvibhedamapi 'caraNamohaM' cAritramohanIyaM -kaSAyamohanIyanokaSAyamohanIyarUpaM jIvo badhnAtIti sambandhaH / kiMviziSTaH 1 ityAha-'kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH' tatra kapAyAH--krodhAdaya uktasvarUpAH SoDaza, hAsyAdayaH-hAsyaratyaratizokamayajugupsA iti gRhyante, viSayAH--zabdarUparasagandhasparzAkhyAH paJca, tataH kaSAyAzca hAsyAdayazca viSayAzca kaSAyahAsyAdiviSayAstai vivazaM--visaMsthulaM parAdhInaM manaH-mAnasaM yasya sa kapAyahAsyAdiviSayavivazamanAH / idamatra hRdayam-kaSAyavivazamanAH kaSAyamohanIyaM badhnAti, hAsyAdivivazamanAstu hAsyAdimohanIyaM---hAsyamohanIyaratimohanIyA'ratimohanIyazokamohanIyabhayamohanIyajugupsAmohanIyAkhyaM nokapAyamohanIyaM badhnAti viSayavivazamanAH punarvedatrayAkhyaM nokapAyamohanIyaM badhnAti / sAmAnyataH sarve'pi kaMSAyahAsyAdiviSayA dvividhasyApi cAritramohanIyasya bandhahetavo bhavanti / yatpratyapAdi kaSAyodayatastIvaH, pariNAmo ya AtmanaH 1 cAritramohanIyasya, sa Azrava udIritaH / / utprAsanaM sakandarpopahAso hAsazIlatA / bahupralApo dainyoktirhAsyasyAmI myurAzravAH / / dezAdidarzanautsukya, citre ramaNakhelane / paricittA'varjanA cetyAzravAH kIrtitA rateH / / asUyA pApazIlatvaM, pareSAM ratinAzanam / akuzalaprotsAhanaM, cAraterAzravA amI / / svayaM bhayaparINAmaH, pareSAmatha bhApanam / trAsanaM nirdayatvaM ca, bhayaM pratyAzravA amI / / parazokAviSkaraNaM, svazokotpAdazocane / rodanAdiprasaktizca, zokasyaite syurAzravAH / / caturvarNasya saGghasya, parivAdajugupsane / sadAcArajugupsA ca, jugupsAyAM syurAzravAH / / IrSyA viSAdagAyeM ca, mRssaavaado'tivkrtaa| paradAraratAsaktiH, strIvedasyAzravA ime / / svadAramAtrasantoSo'nIA mandakaSAyatA / avakrAcArazIlatvaM, puvedasyAzravA iti // 1 varjanaM yogazAstre // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA strIpusAnagasevogrAH, kpaayaastiivkaamtaa| pAkhaNDistrItra'tabhaGgaH, SaNDhavedAzravA amii| sAdhUnAM garhaNA dharmonmukhAnAM vinakAritA / madhumAsaviratAnAmaviratyabhivarNanam // viratAviratAnAM cAntarAyakaraNaM muhuH / acAritraguNAkhyAnaM, tathA cAritradUSaNam // kaSAyanokaSAyANAmanyasthAnAmudIraNam / cAritramohanIyasya, sAmAnyenAzravA amI // (yogazA0 TI0 patra 307-1) abhihitA mohanIyasya bandhahetavaH / samprati caturvidhasyApyAyupastAnAha- "baMdhai narayAu" ityAdi / 'badhnAti' arjayati 'narakAyuH' nArakAyuSkaM jIvaH / kiMviziSTaH ? ityAha-'mahArambhaparigraharataH' mahArambharato mahAparigraharatazvetyarthaH / 'raudraH' raudrapariNAmo giribhedasamAnakaSAyaraudradhyAnA''rUSitacetovRttirityarthaH / upalakSaNatvAt paJcendriyavadhAdiparigrahaH / yannyagAdipaJcendriyaprANivadho, bahArambhaparigrahau / niranugrahatA mAMsabhojanaM sthiravairatA // raudradhyAnaM mithyAtvAnantAnubandhikaSAyatA / kRSNanIlakApotAca, lezyA anRtabhASaNam / / paradravyApaharaNaM, muhumaithunasevanam / avazendriyatA ceti, narakAyuSa AzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-1) // 56 // uktA narakAyupo bandhahetavaH / idAnI tiryagAyupastAnAha-- tiriyAu gUDhahiyao, saDho sasallo tahA maNassAuM / payaIi taNukasAo, dANarUI majjhimaguNo ya / / 57 / / tiryagAyurvadhnAti jIvaH, kiMviziSTaH ? ityAha-'gUDhahRdayaH' udAyinRpamArakAdivat tathA AtmAbhiprAyaM sarvathaiva nigRhati yathA nAparaH kazcid vetti, 'zaThaH' vacasA madhuraH, pariNAme tu dAruNaH, 'sazalyaH' rAgAdivazA''cIrNA'nekavataniyamA'ticArasphuradantaHzalyo'nAlocitA'pratikrAntaH, tathAzabdAd unmArgadezanAdiparigrahaH / uktaM ca-- unmArgadezanA mArgapraNAzo gUDhacittatA / AtadhyAnaM sazalyatvaM, mAyArambhapari grahau / - zIlavate sAticAro, nIlakApotalezyatA / apratyAkhyAna kapAyAmtiryagAyuSa AzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-2) J uktAstiryagAyurvandhahetavaH / atha manuSyAyuSastAnAha-"ma gussAuM" ityAdi / manuSyAyurjIvo badhnAti. kiMviziSTaH ? ityAha-'prakRtyA' svabhAvenaiva 'tanukaSAyaH' reNurAjisamAnakaSAyaH, 'dAnaruciH' yatra tatra vA dAnazIlaH, madhyamAstaducitAH kecid guNAH--kSamAmArdavA''rjavAdayo 10tabhraMzaH yogazAstre / / 2 0grahAH kha0 ga0 Ga0 / / 3 nAH ka0 yogshaastro|| 4 gussAu i0ka0 kha0 ga0 ku0|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57-58 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yasya sa madhyamaguNaH adhamaguNasya hi narakAyuHsambhavAd , uttamaguNasya tu siddheH suralokAyuSo vA sambhavAditi bhAvaH / cazabdAd alpaparigrahA'lpArambhAdiparigrahaH / Aha ca alpo parigrahArambhau, sahaje mArdavA''rjave / kApotapItalezyAtvaM, dharmadhyAnAnurAgitA // pratyAkhyAnakaSAyatvaM, pariNAmazca madhyamaH / saMvibhAgavidhAyitvaM, devatAgurupUjanam // pUrvAlApapriyAlApo, sukhaprajJApanIyatA / lokayAtrAsu mAdhyasthya, mAnuSAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra0 307-2) uktA manuSyAyupo bandhahetavaH / samprati devAyuSastAnAha-- avirayamAi surAu, pAlata'vo'kAmanijjaro jayaha / saralo agAravillo, suhanAmaM anahA asuI // 58 // 'avirataH' aviratasamyagdRSTiH 'surAyuH' devAyuSkaM 'jayati' badhnAti, AdizabdAd dezaviratasarAgasaMyataparigrahaH / vItarAgasaMyatastvativizuddhatvAdAyurna badhnAti, gholanApariNAma eva tasya badhyamAnatvAt / bAlaM tapo yasya saH 'bAlatapAH' anadhigataparamArthasvabhAvo duHkhagarbhamohagarbhavairAgyo'jJAnapUrvakanivartitatapaHprabhRtikaSTavizeSo mithyASTiH, so'pyAtmaguNAnurUpaM kizcidasurAdikAyurvadhnAti / yadAha bhagavAn bhASyakAra: bAlatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / . vereNa ya paDibaddhA, mariuM asuresu uvavAo / / (bR0 saMgra0 gA0 160) akAmasya-anicchato nirjarA-karma vicaTanalakSaNA yasyAsAvakAmanirjaraH / idamuktaM bhavati-"akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaMsamasagaaNhANagaseyajallamalapaMkapariggaheNaM dIharogacAraganirohabaMdhaNayAe giritarusiharanivaDaNayAe jalajalaNapavesaaNasaNAIhi udakarAjisamAnakaSAyastaducitazubhapariNAmaH kizcid vyantarAdikAyubadhnAti / upalakSaNatvAt kalyANamitrasamparkamAnaso dharmazravaNazIla ityAdiparigrahaH / yadAhuH sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA | kalyANamitrasamparko, dharmazravaNazIlatA // pAtre dAnaM tapaH zraddhA, ratnatrayA'virAdhanA / mRtyukAle pariNAmo, lezyayoH padmapItayoH / / bAlatapo'gnitoyAdisAdhanollambanAni ca |/avyktsaamaayiktaa, devasyAyuSa AzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-2) 10tavA'kA0 ka0kha0ga00 2 bAlatapasi pratibaddhA utkaTaroSAstapasA grvitaaH| vareNa ca pratibaddhAH (teSAM) mRtvA asureSu upapAtaH / 3 akAmatRSNayA akAmakSadhayA akAmabrahmacaryavAsena akAmazItAtapadaMzamazakAsnAnakasvedajallamalapaGkaparigraheNa dIrgharogacArakanirodhabandhanatayA giritaruzikharanipatanatayA jalajvalanapravezAnazanAdibhiH / / 10 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA uktA devAyupo bndhhetvH| samprati nAmakarma yadyapi dvicatvAriMzadAdibhedAdanekadhA tathApi zubhAzubhavivakSayA dvividhamityasya dvividhasyApi bandhahetUnAha- 'saralo" ityAdi / 'sarala' sarvatra mAyArahitaH, gauravANi-RddhirasasAtalakSaNAni vidyante yasya sa gauravavAn , na gauravavAn agaugyavAn 'AlbillollAlabantamantetteramaNA manoH" (si0 8-2 159 ) iti prAkRtasUtreNa matoH sthAna ilAdezaH / upalakSaNatvAt saMsArabhIru:-kSamAmArdavArjavAdiguNayuktaH zubhaMdevagatiyazaHkIrtipaJcendriyajAtyAdirUpaM nAmakarma badhnAti / 'anyathA' uktaviparItasvabhAvaH, tathAhi-mAyAvI gauravavAna utkaTakrodhAdipariNAmaH 'azubhaM' narakagatyayazaHkIpaikendriyAdijAtilakSaNaM nAmakarmArjayatIti / uktaM ca-- manovAkkAyavakratvaM, pareSAM vipratAraNam / mAyAprayogo mithyAtvaM, paizUnyaM calacittatA / / suvAdipraticchandaHkaraNaM kUTasAkSitA / varNagandharasaspa zAnyathopapAdanAni ca // aGgopAGgacyAvanAni, yantrapaJjarakarma ca / kUTamAnatulAkarmA'nyanindAtmaprazaMsanam // hiNsaanRtsteyaa'brhmmhaarmbhprigrhaaH| paruSA'sabhyavacanaM, zuciveSAdinA madaH / / maukharyAkrozau saubhAgyopaghAtAH kArmaNakriyA / parakautUhalotpAdaH, parahAsyaviDambane / / vezyAdInAmalaGkAradAnaM dAvAgnidIpanam / devAdivyAjAgandhAdicaurya tIvrakapAyatA // caityapratizrayA''rAmapratimAnAM vinAzanam / aGgArAdikriyA cetyazubhasya nAmna AzravAH / / eta evAnyathArUpAstathA saMsArabhIratA / pramAdahAnaM sadbhAvArpaNaM kSAntyAdayo'pi ca // darzane dhArmikANAM ca, sambhramaH svAgatakriyA / paropakArasAratvamAzravAH zubhanAmani // (yogazA0 TI0 patra 307-2) // 58 // uktA nAmno bandhahetavaH / samprati gotrasya dvividhasyApi tAnAha-- guNapehI bhayarahio, ajjhayaNa'jjhAvaNAruI niccaM / pakuNai jiNAibhatto, uccaM nIyaM iyarahA u // 56 // guNaprekSI' yasya yAvantaM guNaM pazyati tasya tameva prekSate puraskaroti, doSeSu satsvapyudAsta ityarthaH / 'madarahitaH, viziSTajAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaHzrutAdisampatsamanvito'pi nirahaGkAraH, 'nityaM / sarvadA 'adhyayanAdhyAphnAruciH, svayaM paThati itarAMzca pAThayati, arthatazca svayamabhIkSaNaM vimRzati pareSAM ca vyAkhyAnayati, asatyAM vA paThanAdizaktI tIvrabahumAnaH parAnadhyayanAdhyApanAparAyaNAn anumodate, tathA 'jinAdibhaktaH 'jinAnAM--tIrthanAthAnAm AdizabdAt 1 rzAdyanyathApAdanAni ca / ga0 Ga0 yogazAstro ca // 2 AzravAH zumanAmno'tha tIrthakRnnAmna AzravAH // iti yogazAstre // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / siddhA''cAryopAdhyAyasAdhucaityAnAmanyeSAM ca guNagariSThAnAM bhaktaH - bahumAna paraH 'prakaroti' prakarSeNa samupArjayati 'uccam' uccai gotram | 'nIca' nIcaigotram ' itarathA tu' bhaNitaviparItasvabhAvaH / uktaM ca 58-60 ] parasya nindAvajJopahAsAH sadguNalopanam / sadasadoSakathanamAtmanastu prazaMsanam // sadasadguNazaMsA ca, svadoSAcchAdanaM tathA / jAtyAdibhirmadazceti, nIce gotrAzravA amI // caitrAzraviparyAsa vigatagarvatA / vAkkAyacittairvinayaH, uccaigotrAzravA amI // (yogazA0 TI0 patra 308 - 1 ) / / 56 / / ukta gotrasya bandhahetavaH / sAmpratamantarAyasya ye bandhahetavastAnabhidhitsuH zAstramidaM samarthayannAha - jiNayAvigdhakaro, hiMsAiparAyaNo jaya vigdhaM / iya kambhavivAgo'yaM, lihio devidasUrIhiM ||30|| 75 'jinapUjAvinakara' sAvadyadoSopetatvAd gRhiNAmapyeSA avidheyA ityAdikudezanAdibhiH samayAntarastaccadUrIkRto jinapUjAniSedhaka ityarthaH / hiMsA - jIvavadha AdizabdAd anRtabhASaNastainyAyaparigraharAtribhojanA'viramaNAdiparigrahasteSu parAyaNaH -- tatparaH, upalakSaNatvAt sokSamArgasya jJAnadarzanacAritrAdestadoSagrahaNAdinA vighna karoti, sAdhubhyo vA bhaktapAnopAzrayopakaraNa meM pajAdikaM dIyamAnaM nivArayati, tena caitad vidadhatA mokSamArgaH sarvo'pi vighnito bhavati, apareSAmapi sattvAnAM dAnalAbhabhogaparibhogavighnaM karoti, mantrAdiprayogeNa ca parasya vIryamapaharati, haThAcca vadhabandhanirodhAdibhiH paraM nizceSTaM karoti, chedana bhedanAdibhizca parasyendriyazaktimupahanti / sa kim ? ityAha- 'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd arjayati 'vighnaM ' paJcaprakAramapyantarAyakarma / 'iti' pUrvoktaprakAreNa 'karmavipAkaH' karmavipAkanAmakaM zAstram 'ayaM' sampratyeva 'nigaditasvarUpaH 'likhitaH' akSaravinyAsIkRtaH devendrasUribhiH karAlakalikAla pAtAlatalAmaJjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajjagacandra sUricaraNasarasIruha caJcarIkairiti // 60|| // iti zrIdevendrasUriviracitA svopajJakarmavipAkaTIkA samAptA // [granthakAraprazastiH] viSNoraM yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalajaladaH, saH zrIvIro jino jayatu // 1 // 1 0jJAnAcA0 kha0ga060 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH kundojjvalakIrti' bharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu / / 2 / / tadanu sudharmasvAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / - zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptAtapAcAryetyabhikhyA bhikssunaaykaaH| samabhUvan kule cAndre, shriijgcndrsuuryH||4|| jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendra sUrayaH / / 5 / / svAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasUriNA / TIkAkarmavipAkasya, subodheyaM vinirmame / / 6 / / vivudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / svaparasamayakakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam / / 7 / / yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmavipAke vivRti, vitanvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / karmavipAkavimuktaH, samastu sarvo'pi tena janaH / / 9 / / granthAnam--1882 // samApto'yaM saTIkaH karmavipAkaH 10maraH kha0 ng0|| 2 0gram--1782 ka0 gha // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham / / pUjya zrI devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / || namaH zrIpravacanAya || bandhodayodIraNasatpadasthaM niHzeSakarmAvilaM nihatya | yaH siddhisAmrAjyamalaJcakAra, zriye sa vaH zrIjinavIranAthaH // natvA gurupadakamalaM, gurUpadezAdyathAzrutaM kiJcit / karmasvasya vivRtiM vidadhe svaparopakArAya || tatrA''dAveva maGgalArthamabhISTa devatAstutimAha--- taha dhuNimo vorajiNaM, jaha guNaThANesu sagalakammAI | baMdhuodIraNayA sattApakSANi svaviyANi // 1 // tatazca 'tathA' tena prakAreNa 'stumaH' asAdhAraNasabhUtasakalakarmanirmUlakSapaNa lakSaNa guNakIrtana stavanagocarIkurmaH, :, kam ? 'vIrajinaM' tatra vizeSeNa - apunarbhAvena Irte - Irik gatikampanayoH ' iti vacanAda yAti zivaM, kampayati- AsphoTayati apanayati karma veti vIraH, yadi vA 'zUra vIraNa vikrAntau' vIrayati sma - kaSAyopasargapariSahAdizatrugaNa mabhibhavati sma vIraH, ubhayatra lihAditvAd ac, yadvA IraNamIra:, "bhAvAkartrI : " ( si0 5 -3 - 18) iti ghaJ, viziSTa Ira:- gamanaM / 'sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti vacanAd jJAnaM yasya sa vIra iti, anena vyutpattitrayeNa bhagavatazcaramajinezvarasya svArthasampadamAha / athavA viziSTA - sakalabhuvanAdbhutA kA svargApavargAdikA I: - lakSmIstAM rAti - bhavyebhyaH) prayacchati 'rAMk dAne' iti vacanAd vIraH, "Ato DoshvAvAmaH" ( si0 5 1-76 ) iti upratyayaH, rAti ca bhagavAn surAsunaroragati sAdhAraNyA vANyA niHzreyasAbhyudayasAdhanopAyopadezena bhavyAnAM bhuvanAdbhutAM zriyam, tathA coktam -- "arahaMtA bhagavaMto, ahiyaM ca hiyaM ca na vi ihaM kiMci / vAraMti kAravaMti ya, ghettUNa jaNaM balA hatthe || ( upa0 mA0 gA0 448) 1 arhanto magavanto'hitaM ca hitaM ca nApi iha kiJcit / vArayanti kArayanti ca gRhItvA janaM baladaste Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH / gAthA 'uvaesa puNa taM deti jeNa carieNa kittinilayANaM / devANa vi huti pahU, kimaMga puNa maNuyamittANaM ? // ( upa0 mA0 449 ) iti / ityanayA vyutpattyA ca prasiddhasiddhArthapArthivavipulakulavimalanabhastalanizIthinInAthasya jinanAthasya parArthasampadamAha / vIrazvAsau jinazca kamAyAdipratyarthisArthajayAd vIrajinastaM vIrajinam / 'yathA' yena prakAreNa abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsasayaM / titthayarAhAragadugavajja micchammi satarasayaM // (gA0 3) ityAdivazyamANeSu 'guNasthAneSu' paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpeSu vyAkhyAsyamAnasvarUpeSu mithyAdRSTayAdiSu sakalAni-samastAni mitijJAnAvaraNaprabhRtyuttaraprakRtikadambakasa hitAni karmANi--jJAnAvaraNIyAdimUlaprakRtirUpANyaSTau karmANi ca svopajJakarmavipAke vistareNa vyAkhyAtAni / kathambhUtAni ? 'baMdhudaodIraNayAsattApattANi" tti / tatra mithyAtvAdibhirvandhahetubhiraJjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravad vayayaHpiNDavadvA'nyo'nyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1, teSAM ca yathAsvasthitibaddhAnAM karmapudgalAnAmapavartanAdikaraNavizeSakane svAbhAvike vA sthityapacaye sati udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2, teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3, teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGkramAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkramaNakRtasvarUpapracyutyabhAve sadbhAvaH sattA 4, bandhazca udayazca udIraNA ca sattA ca bandhodayodIraNAsanAstAH prAptAni-gatAni / sUtre ca "udIraNayA" ityatra kapratyayaH svArthikaH, 'kSapitAni' nimU locchedenAbhAvatvamApAditAnIti // 1 / / / guNasthAneSu karmANi kSapitAnItyuktam / tato guNasthAnAnyeva tAvat svarUpato nirdizati micche 1 sAsaNa 2 mIse 3, aviraya 4 dese 5 pamatta 6 apamate 7 / niyahi 8 aniyahi suhasu 10 vasama 11 khINa 12 sajogi 13 ajogi 14 guNA // 2 // "guNa" tti guNasthAnAni tataH "sUcanAt sUtram" iti nyAyAt (padekadeze'pi padasamudAyopacArAd vA ihaivaM guNasthAnakanirdezo drssttvyH| tadyathA-mithyAdRSTiguNasthAnaM 1 'sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNAsthAnaM 4 dezavira 1 upadezaM punastaM dadati yena caritena kItinilayAnAm / devAnAmapi bhavanti prabhavaH kimaGga punarmanujamAtrANAm ? / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] 76 karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / tiguNasthAnaM 5/pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNaguNasthAnam 8 anivRttivAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sukSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgachamasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 iti / tatra guNAH-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvasvabhAvavizeSAH, sthAnam-punaratra teSAM zuddhayavizu. dviprakopakapakRtaH svarUpabhedaH, tiSThantyasmin guNA iti kRtvA, guNAnAM sthAnaM guNasthAnam , mithyA-viparyastA dRSTiH-arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattiryasya bhakSitahatpUrapuruSasya site pItapratipattivA sa mithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM-jJAnAdiguNAnAmavizuddhiprakarSavizuddhayapakarSakRtaH svarUpavizeSo mithyAdRSTiguNasthAnam / nanu yadi mithyAdRSTiH tataH kathaM tasya guNasthAnasambhavaH ? guNA hi jJAnAdirUpAH, tat kathaM te dRSTI vipayastAyAM bhaveyuH ? iti, ucyate-iha yadyapi sarvathA'tiprabalamithyAtvamohanI. yodayAd arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattirUpA dRSTigsumato viSayestA bhavati tathApi kAcid manuSyapazvAdipratipattiraviparyastA, tato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattiraviparyastA'pi bhavati, anyathA'jIvatvaprasaGgAt / yadAgamaH 'sabyajIvANaM pi ya NaM akkharasma aNaMtabhAgo niccugyADio ciTThai, jai puNa so vi AkarijijjA tA NaM jIvo ajIvattaNaM pAvijjA / (nandIpatra 165-2) iti / 9. tathAhi-samunnatA'tibahalajImUtapaTalena dinakararajanikarakaranikaratiraskAre'pi naikAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, pratiprANiprasiddhadinarajanivibhAgA'bhAvaprasaGgAt / uktaM ca 'suTu vi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANaM / (nandIpatra0 165-2) iti / evamihApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastA'pi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi guNasthAnasambhavaH / yadyevaM tataH kathamaso mithyAdRSTireva ? manuSyapazvAdipratipatyapekSayA antato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattyapekSayA vA samyagdRSTitvAdapi, naiSa doSaH, yato bhagavadarhatpraNItaM sakalamapi dvAdazAGgArthamabhirocayamAno'pi yadi tadgaditamekamapyakSaraM na rocayati tadAnImapyeSa mithyAdRSTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzAt / taduktam 1 sarvajobAnAmapi ca akSarasyAnantabhAgo nityodghATitastiSThati yadi punaH so'pi Abriyeta tato jIvo'jIvatvaM prApnuyAt / / 2 suSTvaSi meghasamudaye bhavati prabhA candra sUryayoH / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH makkharaM pi ikkaM pi jo na roei suttaniddiva N / seto vihu micchaTTiI jamAli vva || (bRhatsaM0 gA0 167 ) iti / kiM punarbhavadabhihitasakala jIvAjIvAdivastutaccapratipattivikalaH 9 iti 1 / ? 80 [ gAthA Ayam-aupazamikamamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati - apanayatItyAyasAdanam, anantAnubandhikapAya vedanam / atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH kruddhahulamiti kartayenaT, sati yasmin paramAnandarUpAnantasukhaphalado niHzreyasataruvIjabhUta aupazamikasamyaktvalAmo jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDbhirAvalikA bhirapagacchatIti / tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH, samyag-aviparyastA dRSTiH-jina praNItavastupratipattiryasya sa samyagdRSTiH, sAsAdanazvAsau samyadRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / sAsvAdanasamya guNasthAnamiti vA pAThaH, tatra saha samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaH / yathA hi bhuktavIrAnaviSayavyalIkacittaH puruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati, tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudvamaMstadrasamAsvAdayati / tataH sa cAsauM samyagdRSTizca tasya guNasthAnaM sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / etaccaivaM bhavati - iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno jantumithyAtvapratyayamanantAn pulaparAvartAnanantaduHkhalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoga nirvartitayathApravRtta karaNena "karaNaM pariNAmo'tra " iti vacanAd adhyavasAya vizeSarUpeNA''yurvajani jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnai kasAgaropamakoTA koTIsthitikAni karoti / atra cAntare jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH karkazaniviDaciraprarUDhagupilavakragranthivad durbhedo'bhinnapUrvo granthirbhavati / taduktam tI vithomitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / havai hu abhinnaputryo, gaMThI evaM jiNA viMti / / (dharmasaM0 10 gA0 752, zrAva0 pra0 gA0 32) gaThita sudubbheo, kakkhaDavaNarUDha gUDhagaMThi vva / jIvasa kammaNio, ghaNarAgaddosa pariNAmo || (vizeSA0 gA0 1195 ) iti / imaM ca granthi yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAssvazyakaTIkAyAm 1 padamakSaramadhyekamapi yo na rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayamAno'pi hi midhyAdRSTirjamAlikhi // 2 tasyA api stokamAtre kSapita atrAntare jIvasya / bhavati hi abhinnapUrvo granthirevaM jinA bruvanti // granthiriti sudurbhadaH karkazcanarUDha gUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdyA'rhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti / .. etadanantaraM kazcideva mahAtmA''sannaparamanitimukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhayA yathoktasvarUpasya granthebhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantamuhartamudayakSaNAd upayatikramyA'pUrva karaNA'nivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmAd antamuhRtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAmAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNA'pUrvakaraNA'nivRttikaraNAnAmayaM kramaH jA gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve / / (vize0 A0 gA0 1203) "gaMThiM samaicchao" ti granthi samatikAmataH-bhindAnamyeti, 'sammattapurakkhaDa" tti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH-sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantamuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAd / uparitanI zeSA dvitIyA / sthApanA. tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antamuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikasamyaktvamApnoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUparaM vA dezamavApya vidhyAyati, tathomithyAtvavedanavanadavo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati / tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH / uktaM ca "UsaradesaM daDillayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / / ___iya micchassa aNudae, uvasamasamma lahai jIvo // (vizeSA0 gA02734) tasyAM cAntamauhUrtikyAmupazAntAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyataH samayazeSAyAmuskRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM satyAM kasyacinmahAvibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsau sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAne vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsAdanatvaM yAti, taduttarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdasau mithyAdRSTirbhavatIti 2 / tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnam / ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena auSadhavizeSakalpena madana 10rtho'nta0 ka0 g0||2 yAvad granthiH tAvat prathamaM pranthi samati kAmato mavedvitIyam / anivRttikaraNaM punaH samyaktvapuraskRte jIve // 3 apuvaM tu vizeSAvazyakabhASye / 4 UparadezaM dagdhaM ca vidhyAti vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye upazamasamyaktvaM labhate jiivH|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitamvopajJaTIkopetaH [ gAthA kodrasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti / tadyathA - zuddha mardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA 100 / tatra trayANAM puJjAnAM madhye yadA'rdhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayAd jIvasyArdhavizuddhaM jinapraNItatattvazraddhAnaM bhavati, tena tadA'sau samyagmadhyAdRSTiguNasthAnamantamuhUrtaM kAlaM spRzati, tata UrdhvamavazyaM samyaktvaM midhyAtvaM vA gacchatIti 3 / " ana tathA vitirvirataM klIve ktapratyayaH, tatpunaH sAvadyayogapratyAkhyAnaM tad na jAnAti nAbhyupagacchati na tatpAlanAya yatata iti trayANAM padAnAmaSTau bhaGgAH / sthApanA- na nA na tatra prathameSu caturSu bhaGgeSu mithyAdRSTirajJAnitvAt zeSeSu samyagdRSTirjJAnitvAt na nAvA saptasu bhaGgeSu nAsya viratamastItyavirataH, " abhrAdibhyaH " (si07-2-46) iti apratyayaH, caramabhaGge tu viratirastIti / yadvA viramati sma - sAvadyayogebhyo nivartate smeti virataH, "gatyarthA'karmakapivabhujeH " ( si0 5- 1 - 11 ) iti aft Facre virataH, na virato'virataH sa cAsau samyagdRSTizvAviratasamyadRSTiH / idamuktaM bhavati - yaH pUrvavarNitaupazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzana mohapuJjo - jA apA dayavartI kSAyopazamikasamyagdRSTi kSINadarzana saptakaH kSAyikasamyagdRSTi paramamunipraNIta sAvadyayogaviratiM siddhisaudhAdhyArohaNaniH zreNikalpAM jAnan apratyAkhyAnakaSAyodayavighnatatvAt nAbhyupagacchati na ca tatpAlanAya yatata ityasAvatriratasamyagdRSTirucyate, tasya guNasthAnamaviratasamyagdRSTiguNasthAnam / uktaM ca baMdhaM aviraiheu~, jANaMto rAgadosadukkhaM ca / virahaM icchaMto, virahaM kAuM ca asamattho || esa asaMjayasammo, niMdato pAvakammakaraNaM ca / ahiyajIvAjIva, acaliyadiTThI caliyamoho | 4 / tathA sarva sAvayogasya deze - ekavrataviSaye / / sthUlasAvadyayogAdau sarvavrataviSayAnumativarjasAvadyayogAnte virataM viratiryasyAsau dezavirataH / sarvasAvadyaviratiH punarasya nAsti, pratyAkhyA - nAvaraNakaSAyodayAt, sarvaviratirUpaM pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / uktaM ca" sammadaMsaNa sahiyo, giNhaMto viraimappasattIe / gavyAcarimo aNumahamitta tti desajaI || dezaviratasya guNasthAnaM dezavirataguNasthAnam 5 | 82 1 pratisthiti dalikAnyevaM tridhA kurvanti / 2 bandhamaviratihetu jAnAno rAgadveSaduHkhaM c| triratisukhamicchan viratiM kartuM cAsamarthaH // eSo'saMyatasamyagdRSTiH nindan pApakarmakaraNaM ca / adhigatajIvAjIvo'calitadRSTizvalita mohaH // 3 chaliyamor3o ka0 kha0 gha0 / 4 0SayasthUla0 ka0 gha0 / 5 samyagdarzanasahitaH gRhNan viratimAtmazaktyA / ekavratAdicarimaH anumatimAtra iti dezayatiH // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / tathA saMyacchati sma--samyag uparamati sma saMyataH, "gatyarthA'karma0" (5--1.-11) iti ktaH, pramAdyati sma-saMyamayogeSu sIdati sma, prAgvat kartari ktaH pramattaH, yadvA pramadanaM pramattaMpramAdaH, sa ca madirAviSayakaSAyanidrAvikathAnAmanyatamaH sarve vA / pramattamasyAstIti pramatta:--pramAdavAna "abhrAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyayaH, pramattazcAsau saMyatazca pramattasaMyataH, tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnam , vizuddhayavizuddhiprakarSA'pakarSa kRtaH svruupbhedH| thAhi-dezaviratiguNApekSayA etadguNAnAM vizuddhiprakarSo'vizuddhayaekapazca, apramattasaMyatApekSayA tu viparyayaH / evamanyeSvapi guNasthAneSu pUrvottarApekSayA vizuddhavizuddhiprakarSA'pakarSayojanA draSTavyA 6 / na pramatto'pramattaH / yadvA nAsti pramattamasyAsAvapramattaH, sa cAso saMyatazca, tasya guNasthAnam apramattasaMyataguNasthAnam 7 / ___ apUrvam--abhinavaM prathamamityarthaH karaNaM-sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramasthitibandhAnAM paJcAnAmarthAnAM nivartanaM yasyAsAvapUrvakaraNaH / tathAhi-bRhatpramANAyA jJAnAvaraNIyAdikarmasthiterapavartanAkaraNena khaNDanam alpIkaraNaM sthitighAta ucyate / rasasyApi pracurIbhUtasya sato'pavartanAkaraNena khaNDanam -alpIkaraNaM rasaghAta ucyate / etau dvAvapi pUrvaguNasthAneSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavAn, atra punarvizuddhaH prakRSTatvAd bRhatpramANatayA apUrvAvimau karoti / tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartanAkaraNenA'vatAritasya dalikasyAntamuhUrtapramANamudayakSaNAdupari kSipratarakSapaNAya pratikSaNamasaGkhaye yaguNavRddhayA viracanaM guNazreNiH / sthApanA 3 / etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAt kAlato drAdhIyasI dalikaracanAmAzrityA'prathI' yasImalpadalikasyAparvatanAd viracitavAn iha tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvAM kAlato hrasvatarAM dalikaracanAmAzritya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAd viracayatIti / tathA badhyamAnazubhaprakRtiSvavadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNamasaGkhya yaguNavRddhyA vizuddhivazAd nayanaM guNasaGkramaH, tamapyasAvihApUrva karoti / tathA sthiti karmaNAmazuddhatvAt prAga drAdhIyasIM baddhavAn , iha tu tAmapUrvAM vizuddhatvAdeva hrasIyasIM badhnAtIti [ sthitibandhaH] / ayaM cApUrvakaraNo dvidhA-kSapaka upazamakazca, kSapaNopazamanArhatvAt caivamucyate, rAjyAhakumArarAjavat , na punarasau kSapayatyupazamayati vA, tasya guNasthAnam apUrvakaraNaguNasthAnam / etacca guNasthAnaM prapannAnAM kAlatrayavartino nAnAjIvAnapekSya sAmAnyato'saGghaya yalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti / kathaM punastAni bhavanti ? iti vineyajanAnugrahArtha vizeSato'pi prarUpyante-iha tAvadidaM guNasthAnakamantamuhUrtakAlapramANaM bhavati / tatra ca prathamasamaye'pi ye prapannAH prapadyante prapatsyante ca tadapekSayA jaghanyAdInyutkRSTAntAnyasaGkhaye - 1 vyasI dalikasyAlpasyAparva0 kha0 / / 00000000 000 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200000 84 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA yalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni / labhyante, pratipattRRNAM bahutvAdadhyavasAyAnAM ca vicitratvAditi bhAvanIyam / nanu yadi kAlatrayApekSA kriyate tadaitadguNasthAnakaM pratipannAnAmanantAnyadhyavasAyasthAnAni kasmAd na bhavanti ? anantajIvarasya pratipannatvAd anantaireva ca pratipatsyamAnatvAditi, satyam , syAdevaM yadi tatpratipattaNAM sarveSAM pRthaka pRthagbhinnAnyevAdhyavasAyasthAnAni syuH, tacca nAsti, bahUnAmekAdhyavasAya' sthAnavartitvAdapIti / tato dvitIyasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni labhyante, tRtIyasamaye tadanyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM tAvanneyaM yAvat caramasamayaH / etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetramabhivyApnuvanti / tadyathA-- 0000000 / atra prathamasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnAt prthmsmyotkRssttmdhyvsaaysthaanmnnt3000000| guNavizuddham , tasmAcca dvitIyasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi dvitiiy| 10000 / ' samayajaghanyAt tadutkRSTamanantaguNavizuddham , tasmAca tRtIyasamayajaghanyamananta guNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamityevaM tAvanneyaM yAvad dvicaramasamayotkRSTAt caramasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamiti / ekasamayagatAni cAmUnyadhyavasAyasthAnAni parasparamanantabhAgavRddhayasaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhya yaguNavRddhyasaGkhaye yaguNavRddhayanantaguNavRddhirUpaSaTsthAnakapatitAni / yugapadetadguNasthAnapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyastIti nivRttiguNasthAnakamapyetaducyate, ata evoktaM sUtre "niyaTTi aniyaTTI" ityaadi| tathA yugapadetadguNasthAnakaM pratipannAnAM bahUnAmapi jIvAnAmanyo'nyamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH nivRttirnAstyasyeti anivRttiH samakAlametadguNasthAnakamArUDhasyAparasya yadadhyavasAyasthAnaM vivakSito'nyo'pi kazcittadvatyevetyarthaH / samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-kaSAyodayaH, bAdaraH-sUkSmakiTTIkRtasamparAyApekSayA sthUraH samparAyo yasya sa bAdarasamparAyaH, anivRttizcAso bAdarasamparAyazca anivRttivAdarasamparAyaH, tasya guNasthAnamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnam / idamapyantamuhUtepramANameva / tatra cAntamuhUrte yAvantaH samayAstatpraviSTAnAM tAvantyevAdhyavasAyasthAnAni bhavanti, ekasamayapraviSTAnAmekasyaivAdhyavasAyasthAnasyAnuvartanAditi / sthApanA prathamasamayAdArabhya pratisamayamanantaguNavizuddhaM yathottaramadhyavasAyasthAnaM bhavatIti vedi8| tavyam / sa cAnivRttibAdaro dvidhA-kSapaka upazamakazca / / tathA sUkSmaH samparAyaH kiTTIkRtalobhakaSAyodayarUpo yasya so'yaM sUkSmasamparAyaH / so'pi dvidhA-kSapaka upazamako vA, kSapayati upazamayati vA lobhamekamiti kRtvA, tasya guNasthAnaM sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 / 1.sthAnitvAnativattitvA0 ka0 gh0||2 tato'pi tadutkR0 kkhggh0|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasto dvitIyaH karmagranthaH / tathA chAte kevalajJAnaM kevaladarzanaM cAtmano'neneti cchadma- -jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyakarmodayaH / sati tasmin kevalasyAnutpAdAt, tadapagamAnantaraM cotpAdAt / chadmani tiSThatIti cchadmasthaH / sa ca sarAgo'pi bhavati ityatastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / vIta:vigato rAgaH- mAyAlobhakaSAyodayarUpo yasya sa vItarAgaH, sa cAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa ca kSINakaSAyo'pi bhavati, tasyApi yathoktarAgApagamAd atastadvyavacchedArtham upazAntakapAyagrahaNam | "kaSa ziSa" ityAdidaNDakadhAtuhiMsArthaH kaSanti kaSyante ca parasparamasmin prANina iti kaSaH - saMsAraH, kapamayante - gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH - krodhAdayaH, upazAntAH - upazamitA vidyamAnA eva saGkramaNodvartanAdikaraNodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yena sa upazAntakapAyaH sa cAsau vItarAgacchadmasthazceti upazAntakapAyavItarAgacsthaH, tasya guNasthAnamiti prAgvat / tatrAviratasamyagdRSTeH prabhRtyanantAnubandhinaH kaSAyA upazAntAH sambhavanti / upazamazreNyArambhe hyanantAnubandhikaSAyAn avirato dezavirataH pramatto''pramatto vA san upazamayya darzana mohatritayamupazamayati / tadupazamAnantaraM pramattA'pramattaguNasthAnaparivRttizatAni kRtvA tato'pUrvakaraNa guNasthAnottarakAlamanivRttivAdarasamparAya guNasthAne cAritramohanIyasya prathamaM napuMsaka vedamupazamayati, tataH strIvedam, tato hAsyaratyaratizokabhayajugupsArUpaM yugapat SaTkam, tataH puruSavedam, tato yugapad apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodha, tataH saMjvalanakrodham, tato yugapad dvitIyatRtIyo mAnau, tataH saMjvalanamAnam, tato yugapad dvitIyatRtIye mAye, tataH saMjvalanamAyAm, tato yugapad dvitIyatRtIyo lobhau tataH sUkSmasamparAyaguNasthAne saMjvalana lobhamupazamayati ityupazamazreNiH / sthApanA ceyam / vistaratastUpazamazreNiH svopajJazatakaTIkAyAM vyAkhyAtA tataH paribhAvanIyA / tadevamanyeSvapi guNasthAnakeSu kvApi kiyatAmapi kaSAyANAmupazAntatvasambhavAd upazAntakaSAyavyapadezaH sambhavati, atastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / upazAntakaSAyavItarAga ityetAvatA'pISTasiddhau chadmasthagrahaNaM svarUpakathanArtha, vyavacchedyAbhAvAt ; na hyacchadmastha upazAntakaSAyavItarAgaH sambhavati yasya cchadmasthagrahaNena vyavacchedaH syAditi / asmitha guNasthAne'STAviMzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA jJAtavyAH / upazAntakaSAyazca jaghanyenaikaM samayaM bhavati, utkarSeNa tvantamuhUrta kAlaM yAvat, tata L / saM.lI. / / alI 17 lo. 1 / sa mA. / / a.mA. pra mA. / saM.mA. / 137.01.111.1 / saM.kA. / 137.51.19.56 * / pu.ve. / hAsya | rati / arati / zAMka / bhaya / jugu / strIve. | na. ve mi. mo. mi. mosa. mo. | a.kA./a.mA.a.mA. alA. / [=x Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTokopetaH [ gAthA Urdhva niyamAdasau pratipatati / pratipAtazca dvedhA-bhavakSayeNA'ddhAkSayeNa ca / tatra bhavakSayo mriyamANasya, addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAptAyAm / adAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandhodayodIraNA vyavacchinnAstatra tatra pratipatatA satA te Arabhyanta iti yAvat / pratipataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattaguNasthAnam / kazcittu tato'pyadhastanaM guNasthAnakadvikaM yAti, ko'pi sAsAdanabhAvamapi / yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatIti vizeSaH / utkarSatazcekasmin bhave dvo vArAvupazamazreNi pratipadyate / yazca dvau vArAvupazamazreNiM pratipadyate tasya niyamAt tasmin mave kSapakazreNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakaNirbhavedapIti / uktaM ca saptatikAcUrNI 'jo duve vAre uvasamaseDhiM paDivajjai tassa niyamA sammi bhave khavagaseDhI natthi, jo ikkasiM uvasamaseDhI paDivajjai tassa khavagaseDhI vi hujja tti / / ___ epa kArmagranthikAbhiprAyaH / AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhava ekAmeva zreNi pratipadyate, yaduktaM kalpabhASye 'evaM apparivaDie, sammatte devamaNuyajammesu / annayaraseDhivajja, egabhaveNaM ca savvAI / / (gA0 107) - sarvANi dezaviratyAdIni / anyatrApyuktam mohopazama ekasmin , bhave dviH syAdasanta'tam / yasmin bhave tUpazamaH, bhayo mohasya tatra na / / iti 11 / tathA kSINAH-abhAvamApannAH / kaSAyA yasya sa kSINakaSAyaH / tatrAnantAnubandhikaSAyAn prathamamaviratasamyagdRSTayAdyapramattAnteSu guNasthAneSu kSapayitumArabhate, tato mithyAtvaM mizraM samyaktvam , tato'pratyAkhyAnAvaraNAn pratyAkhyAnAvaraNAn kapAyAnaSTau kSapayitumArabhate, teSu cArdhakSapiteSvevAtivizuddhivazAdantarAla eva styAnacitrikaM narakadvikaM tiryagdvikam ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtayaH Atapam udyotaM sthAvaraM sUkSma sAdhAraNamiti prakRtiSoDazakaM kSapayati / tasmiMzca kSINe kapAyASTakasya kSapitazeSa kSapayati / tato napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSaTakaM puvedaM saMjvalanaM krodhaM mAnaM mAyAM kSapayati, etAzca prakRtIranivRttivAdarasamparAyaguNasthAne kSapayati, saMjvalanalobhaM sUkSmasamparAyaguNasthAna iti kSapakazreNiH / sthApanA ceyam / . 1 yo dvau vArI upazamazreNi pratipadyate tasya niyamAttasmin mave kSapakazreNi sti, ya ekavAraM upazamazreNi pratipadyate tasya kSapakapirapi bhavediti // 2 evamapratipatite samyaktve devamanujajanmasu / anyatarazreNivarjama egabhavena ca sarvANi // 3 0tataH ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 4 NAH kSayamA0 kh0|| 50ttAntagu0 kha0 ga0 Ga0 / / 6 sthApanA'tanapRSThe nyastA'sti / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 7 vistaratastu kSapakazreNisvarUpaM svopajJazatakaTIkAyAM nirUpitaM tata eva paribhAvanIyam / tadevamanyeSvapi guNasthAneSu kSINakaSAyavyapadezaH sambhavati, kvApi kiyatAmapi kaSAyANAM kSINatvAt , atastadvyavacchedArtha vItarAgagrahaNam / kSINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalino'pyasti iti tavyavacchedArthaM chdmsthgrhnnm| chamasthagrahaNe ca kRte sarAgavyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / vItarAgazvAso chaasthazca vItarAgacchamasthaH / sa copazAntakaSAyo'pyasti iti tadvyavacchedArtha kSINakapAyagrahaNam / kSINakaSAyazcAsau vItarAgacchadmasthazca kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaH, tasya guNasthAnaM kSINakapAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnam 12 iti / saM.lo. saM.mA. saM.mA. sako. pu.ve. hAsya rati arati zoka bhaya jugupsA strIve. a. kro. pra. kro. a. mA. pra. mA. a. mA. pra. mA. a. lo. pra. lo. sa.mo. mi.mo. mi.mo. ma.ko a.mA. bha mA.a.lo. tathA yogo vIrya zaktiH utsAhaH parAkrama iti paryAyAH, sa ca manovAkAyalakSaNakara'NabhedAt tisraH saMjJA labhate, manoyogo vAgyogaH - kAyayogazceti / tathA coktaM karmaprakRtI pariNAmAlaMbaNagahaNakAraNaM teNa laddhanAmatigaM / kajanbhAsAnnunappavesavisamIkayapaesaM // (gA0 4 ) tatra bhagavato manoyogo manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt , te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTvA ca te vivakSitavastvAkArAnyathAnupapatyA lokasvarUpAdibAhyamarthamavagacchantIti / vAgyogo 10Natrayabhe0 kha0 // 2 pariNAmAlambanagrahaNakaraNaM tena labdhanAmatrikam / kAryAbhyAsAnyo'nyapravezaviSamIkRtapradezam // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA dharmadezanAdau / kAyayogo nimeSonmeSacaGkramaNAdau / tato'nena yogatrayeNa saha vartata iti sayogI " sarvAderin " ( si0 7 - 2-56 ) itIn pratyayaH / kevalaM - kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca vidyate yasya sa kevalI, sayogI cAsau kevalI ca sayogikevalI, tasya guNasthAnaM sayogikevaliguNasthAnam 13 / 55 tathA na vidyante yogAH pUrvoktA yasyAsAvayogI / kathamayogitvamasAvupagacchati ? iti ced ucyate- - sa bhagavAn sayogikevalI jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTato dezonAM pUrvakoTIM vihRtya kazcit karmaNAM samIkaraNArthaM samudyAtaM karoti, yasya vedanIyAdikamAyuSaH sakAzAdadhikataraM bhavati, anyastu na karoti / yadAhuH zrI AryazyAmapAdA: 'savve viNaM bhaMte! kevalI samugSAyaM gacchanti ? goyamA ! no iNaTThe samaTThe | jassAueNatullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavavagAhikammAI, na samugdhAyaM sa gaccha // - agaMtUNaM samugdhAyaM, anaMtA kevalI jiNA / jara maraNavipamukkA, siddhiM varagar3a gayA ( prajJA0 patra 601 - 1 ) 1 atra "baMdhaNehiM" ti badhyanta iti bandhanAni "bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne " ( siM0 53 - 128 ) iti karmaNyana, karmaparamANavastaiH, zeSaM sugamam / gatvA vA'gatvA vA samuddhA - tam / samudvAtasvarUpaM ca svopajJaSaDazItikaTIkAyAM vistarataH prarUpitaM tata evAvadhAraNIyam / bhavopagrAhikarmakSapaNAya lezyAtItamatyantAprakampaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuryoganirodhArthamupakramate / tatra pUrva bAdarakAyayogena bAdaramanoyogaM niruNaddhi, tato vAgyogam, tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAya yogamH tenaiva sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM caH sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM dhyAyan svAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyasya yogA ntarasya tadA'satvAt / taddhyAnasAmarthyAcca vadanodarAdivicarapUraNena saGkucitadehatri bhAgavartipradezo bhavati / tadanantaraM samucchinnakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyan madhyamapratipattyA hrasvapaJcAkSarogiraNamAtraM kAlaM zailezIkaraNaM pravizati / tatra zailezaH - meruH tasyeyaM sthiratA - sAmyAvasthA zailezI, yadvA sarvavaraH zIlaM tasya ya IzaH zIlezaH tasyeyaM / yoganirodhAvasthA zailezI, tasyAM karaNaM - pUrvaviracitazailezIsamayasa mAnaguNazreNIkasya vedanIyanAmagotrAkhyA'ghAtikarmatritayasyA' 1 sarve'pi khalu bhavanta ! kevalinaH samudghAta gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasya AyuSA tulyanibandhanaiH sthitibhizca / bhavopagrAhikarmANi na samudghAtaM sa gacchati // agatvA samudghAtam ana Par cafeat fjanAH / jarAmamaraNavipramuktAH siddhiM varagatiM gatAH / / 2samutsanna0 ka0 kha0ga060Ga0|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / saGkhya yaguNayA zreNyA AyuHzeSasya tu yathAsvarUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNam / taccAsau praviSTo'yogI sa cAlI kevalI ca ayogikevalI / ayaM ca zailezIkaraNacaramasamayAnantaramucchinacaturvidhakarmabandhanatyAd aSTamRttikAlepaliptA'dhonimagnaka mA'panItamRttikAlepajalatalamaryAdo gAmitathAvidhA'lAburad Urva lokAnte gacchati, na parato'pi, matsyasya jalakalpagatyupaSTambhidhAMstikAyA'bhAvAt / sa cora gacchan RjuzreNyA yAvatsvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata evaM pradezAnU mapyatra gAhamAno vivakSitasamayAca samayAntaramasaMspRzana gacchati / taduktamAvazyakacUrNI'jattie jIvo avagADho tAraiyAe ogAhaNAe u ujjugaM gacchai na vaMka, bIyaM ca samayaM na phusai // ( pUrvAddha patra 582 ) iti / / duHpamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpapratimAH zrIjina bhadragaNipUjyA apyAguH-- pajattamittasannisma jattiyAI jahannajogissa / huMti maNodavvAI, tavyAvAro ya jammatto / / ( vizeSA0 gA0 3059). tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so / maNaso savyaniroha, kuNai asaMkhiasamaehiM / ( vizeSA0 gA0 3060 ) pajattamittabiMdiyajahannavaijogapajayA je u / tadasaMkhaguNavihINe, samae samae nirubhaMto / / (vize0 gA03061) sabbabaijogaroha, saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNayassa paDhamasamaovavanassa // (vizeSA0 gA0 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhijaguNahINamikkekke / samae niru bhamANo, dehatibhAgaM ca mucaMto / / (vizeSA0 gA0 3063) ru bhai sa kAyajogaM, saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvaNAmei / / (vizeSA0 gA0 3064) 1 yAvatyAM jIvo'tragADhastAvatyA'vagAhanayA UrdhvamRjukaM gacchati na vakrama , dvitIyaM ca samayaM na spRzati // 2 paryAptamAtrasaMjhino yAnti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tavyApArazca yanmAtraH // ta dasaGkhyaguNavihInaM samaye samaye nirundhAnaH saH / manasaH sarvanirodhaM karotyasaGkhaye yasamayaiH // 3 paryAptamAtradvIndriya jaghanyavacoyogapa yayA ye tu / tadasaJjayaguNavihInAna samaye samaye nisandhAnaH / / sarvavacoyogarodhaM sahayAtItaH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogastadasaGghaya yaguNahInamekaikasmin / samaye nirandhAno deha tribhAgaM ca muJcan |runnddhi sa kAyayogaM saGghayAnI reva samayaH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 12 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopATIkopetaH [ gAthA 'hassakkharAI majjheNa jeNa kAleNa paMca bhannati / - acchai selesigao, tattiyamettaM tao kAlaM // (vizeSA0 gA0 3068) taNurohAraMbhAo. jhAyai suhumakiriyAniyaTTi so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi // ( vizeSA0 gA0 3069) tadasaMkhejaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / samae samae 'khaviuM, kameNa savvaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) ujuseDhIpaDibanno, samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai, aha sAgarovautto so // (vizeSA0 gA0 3088) iti tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnam 14 iti // 2 // vyAkhyAtAni sabhAvArthAni caturdazApi guNasthAnAnIti / atha yathateSveva guNasthAneSu bhagavatA bandhamudayamudIraNAM sattAM cA''zritya karmANi kSapitAni tathA bibhaNiSuH prathamaM tAvad bandhamAzritya va guNasthAne kiyatyaH karmaprakRtayo vyavacchinnAH ? ityetad bandhalakSaNakathanapUrvakaM pracikaTayiSurAha abhinavakammaragahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // 3 // mithyAtvAdibhirhetubhirabhinavasya-nUtanasya karmaNaH-jJAnAvaraNAdagrahaNam-upAdAnaM bandha ityucyate / 'opena' sAmAnyenaika kizcidguNasthAnakamanAzrityetyarthaH / 'tattha" tti tatra bandhe 'vizaM zataM' viMzatyuttaraM zataM karmaprakRtInAM bhavatIti zeSaH / tathAhi-matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNam avadhijJAnAvaraNaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNamiti paJcadhA jhAnAvaraNam / nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApracalA styAnaddhiH cakSurdarzanAvaraNam acakSurdarzanAvaraNam avadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamiti navavidhaM darzanAvaraNam / vedanIyaM dvidhAsAtavedanIyam asAtavedanIyaM ca / mohanIyamaSTAviMzatibhedam , tadyathA--mithyAtvaM samyagmithyAtvaM samyaktvamiti darzanatrikam , anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH 4 apratyA 1 hasvAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / Aste zailezIgataH tAvanmAnaM sakaH kAlam / tanurodhArammAd dhyAyati sUkSma kriyAnivRtti saH / vyucchinnakriyamapratipAti zailezIkAle // tadasaGghaya yaguNAyAM guNazreNI racitaM purA karma / samaye samaye kSapayitvA krameNa sarva tatra karma // RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH saH // 2 khaviyaM kamaso selesikAleNaM / / iti bhAdhye paatthH|| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-3 ] kamastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / khyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 pratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 saMjvalanaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 iti SoDaza kaSAyAH, strI pumAn napusakamiti vedatrayam , hAsyaM ratiH aratiH zoko bhayaM jugupseti hAsyapaTkam , militaM nava nokaSAyAH / AyuzcaturdhA--narakAyuH tiryagAyuH manuSyAyuH devAyuriti / atha nAmakama dvicatvAriMzadvidham , tadyathA--caturdaza piNDaprakRtayaH aSTau pratyekaprakRtayaH trasadazakaM sthAvaradazakaM ceti / tatra piNDaprakRtaya imAH--gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saGghAtananAma saMhanana nAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / AsAM bhedA darzyante-narakatiryaGmanuSyadevagatinAmabhedAt caturdhA gatinAma, ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmeti paJcadhA jAtinAma, audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNazarIranAmeti paJcadhA zarIranAma, audArikAGgopAGga vaikriyAGgopAGgam AhArakAGgo pAGganAmeti tridhA'GgopAGganAma, bandhananAma paJcadhA audArikavandhanAdi zarIgvat evaM saGghAtanamapi, saMhanananAma SaDabhedam--vajraRSabhanArAcam RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA sevAtaM ceti, saMsthAnanAma SaDvidhaM-samacaturasra nyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kubja huNDaM ceti, varNanAma paJcadhA-kRSNaM nIlaM lohitaM hAridraM zuklaM ceti, gandhanAma dvidhA--surabhigandhanAma, durabhigandhanAmeti, rasanAma pazcadhA-tiktaM kaTukaM kaSAyam amlaM madhuraM ceti, sparzanAma aSTadhA--karkazaM mRdu laghu guru zItam uSNaM snigdhaM rUkSaM ca, AnUpUrvI caturdhA--narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI manuSyAnupUrvI devAnupUrjIti, vihAyogatirdvidhA-prazastavihAyogatiH aprazastavihAyogatiriti AsAM caturdazapiNDaprakRtInAmuttarabhedA amI paJcaSaSTiH / pratyekaprakRtayastvimA:-parAghAtanAma upaghAtanAma ucchvAsanAma AtapanAma udyotanAma agurulaghunAma tIrthakaranAma nirmANanAmeti / sadazakamidam--vasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma susvaranAma AdeyanAma yaza-kIrtinAmeti / sthAvaradazakaM punaridam-sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHsvaranAma anAdeyanAma ayazaHkIrtinAmeti / piNDaprakRtyuttarabhedAH paJcaSaSTiH pratyekaprakRtayo'STau trasadazakaM sthAvaradazakaM ca sarvamIlane trinavatiH / gotraM dvidhA-uccairgotraM nIce gotraM ca / antarAyaM paJcadhA-dAnAntarAyaM liAbhAntarAyaM bhogAntarAyam upabhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ceti / evaM ca kRtvA jJAnAvaraNe karmaprakRtayaH paJca 5 darzanAvaraNe nava vedanIye dve 2 mohanIye'STAviMzatiH 28 AyuSi catasraH 4 nAmni trinavatiH 63 gotre dve 2 antarAye paJca 5 sarvapiNDe'TAcatvAriMzaM zataM bhavati, tena ca sattAyAmadhikAraH / udayodIraNayoH punaraudArikAdibandhanAnAM 10pAGgamiti kha0 g0||2 bhinAma asurabhinA0ka0 kha0 ga0 / / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ mAthA paJcAnAmadArikAdisaGghAtanAnAM ca paJcAnAM yathAsvamaudArikAdiSu paJcasu zarIreSvantarbhAvaH / afratavari yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcASTabhedAnAM tadbhedatAM vizatimapanIya teSAmeva caturNAmamitrAnAM grahaNe SoDazakamidaM bandhanAtanasahitamaSTacatvAriMzatAd apanIyate, zeSeNa dvAviMzena zatenAdhikAraH / bandhe tu samyagmithyAtvasamyaktvayo: saGkrameNaiva niSpAdyamAnatvAd bandhana sambhavatIti tayordvAviMzatizatAd avanItayoH zeSeNa viMzatyuttarazatenA'dhikAra iti prakRtisamutkIrtanA kRtA / prakRtyarthaH svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNa nirUpitastata yataar ityalaM prasaGgena / prakurI prastumaH / tatra vandhe sAmAnyena viMzaM zataM bhavatIti prakRtam / tadeva ca viMzaM zarta 'tIrthakarAhArakadvikavarja' tIrthakarAhArakadvikarahitaM sat "micchammi" tti bhImaseno bhIma ityAdivat padavAcyasyArthasya padaikadezenA'pyabhidhAnadarzanAt mithyAtve mithyAdRSTiguNasthAna ityarthaH / evamuttareSvapi padavAcyeSu padaikadezaprayogo draSTavyaH / " aarti" ti tadazAdhikaM zataM saptadazazataM bandhe bhavatIti / ayamatrAbhiprAyaH - tIrthaMkaranAma tAvat samyaktvaguNanimittameva badhyate, AhArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvikaM tvamatisambandhinA saMyamenaiva / yaduktaM zrIzivazarmasUripAdaiH zalake "sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / ( gA0 44 ) iti / , mithyAdRSTiguNasthAne etatprakRtitrayavarjanaM kRtam zeSaM punaH saptadazazataM mithyAtvAdibhirhetubhirvavyata iti midhyAdRSTiguNasthAne tadbandha iti // 3 // nanvetA midhyAdRSTiprAyogyAH saptadazazatasaGkhyAH sarvA api prakRtaya uttaraguNasthAneSu gacchantyuta kAzvideva 1 ityAzaGkayAhanarapatiMga jAiyAvaraca huMDAyavaLivaTTana pumicchaM / solato igahiyalaya, sAsaNi tirithoNaduhagatigaM // 4 // viy 'narakatrika' narakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNam "jAiyAvaraca u" ti catuHzabdasya pratyekamabhisambandhAd 'jAticatuSkam' ekendriyajAtidvIndriya jAtitrIndriya jAticaturindriyajAtisvarUpaM 'sthAvaracatuSkaM' sthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNaM, huNDam AtapaM vedapRSTa' "napu" ti napuMsakavedaH "micche" ti midhyAtvamityetAsAM "solaMtu" tti poDezAnAM prakRtInAM mithyAdRSTiguNasthAne 'tatra bhAva uttaratrAbhAvaH' ityevaMlakSaNo'nto vinAzaH kSayo bhedo vyavaccheda uccheda iti paryAyAH / iyamatra bhAvanA - - etA hi SoDaza prakRtayo mithyAdRSTiguNasthAna eva bandhamAyAnti mithyAtvapratyayatvAdetAsAm ; nottaratra sAsvAdanAdiSu mithyAtvAbhAvAdeva / yata etAH prAyo nArakai kendriyavikalendriyayogyatvAd atyantA'zubhatvAcca mithyAdRSTireva badhnA 1 samyaktvaguNanimittaM tIrthakaraM saMyamenAhAram // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / tIti saptadazazatAta pUrvoktAd etadapagame zeSamekotta prakRtizatamevAviratyAdihetubhiH sAsvAdane bandhamAyAti, ata evAha-"igahiyasaya sAmaNi" ti ekAdhikazataM sAsvAdane badhyate / "igahiyasaya" ityatra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / evamanyatrApi vibhaktilopaH prAkRtalakSaNavazAdava seyaH / "tisthiINaduhagatigaM" ti / trikazabdaH pratyekaM sambadhyate, tiryakatrika tiryaggatitiryagAnupUrvItiryagAyurlakSaNa 'styAnadvitrika nidrAnidrApracalApracalAstyAnaddhisvarUpaM 'durbhagatrikaM, durbhagaduHsvA'nAdeyamvarUpamiti // 4 // aNamajjhAgihasaMghayaNacau niujjoyakukhagaithi tti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuyaabaMdhA // 5 // catuHzabdasya pratyeka yojanAt "aNa" tti anantAnuvandhicatuSkam anantAnuvandhikrodhamAnamAyAlobhAkhyam madhyA:-madhyamA AdhantavarjA AkRtayaH--saMsthAnAni madhyAkRtayaH tAsAM catuka-nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnaM sAdisaMsthAnaM vAmanasaMsthAnaM kubjasaMsthAnamiti, tathA kAkAkSigolakanyAyAt madhyazabdasyAtrApi yogaH, tato madhyAni-madhyamAni prathamAntimavAni saMhananAni asthinicayAtmakAni teSAM catuSkam-RSabhanArAcasaMhananaM nArAcasaMhananam ardhanArAcanaMhanana kIlikAsaMhananamiti, "niu" tti nIcairgotram , udyotam , ku-kutsitAsprazastA khagati:--vihAyogatiH kukhagatiH aprazastavihAyogatirityarthaH, "tthi" ti strIveda ityetAsAM paJcaviMzatiprakRtInAM sAsvAdane'ntaH, atra badhyante nottaratretyarthaH, yato'nantAnubandhipratyayo hyAsAM bandhaH, sa cottaratra nAstIti / tatazcaikAdhikazatAt paJcaviMzatyapagame "mIsi" tti "mizre samyagmithyAdRSTiguNasthAne SaTsaptatibandhe bhavati / tato'pi "duAuyaabaMdha" ti dvayomanuSyAyurdevAyuSorabandho dvayAyurabandhastasmAd dvayAyurabandhAditi hetozcatuHsaptatibhavati / idamuktaM bhavati--iha nArakatiryagAyuSI yathAsaGkhya mithyAdRSTisAsvAdanaguNasthAnayovyavacchinne, zeSaM tu manupyAyurdevAyuI yamavatiSThate tadapi mizro na bajAti, mizrasya sarvathA''yurvandhapratiSedhAt / uktaM ca . sammAmicchaTThiI, Auaba pi na karei / tti / tataH paTsaptaterAyuddha yApagame catuHsaptatirbhavatIti // 5 // samme sagasayari jiNAupAdhi vadara naratiga piyksaayaa| uraladugaMlo dese, sattahI tiakasAyaMtI // 6 // ___ "sammi' tti aviratasamyagdRSTiguNasthAne "sagasayari" ti saptasaptatiprakRtInAM bandho bhavati / katham ? iti ced ucyate-pUrvoktaiva catuHsaptatiH "jiNAubaMdhi" ti tIrthakaranAmamanuSyA 108kaM madhyAkRticatuSka-nya0 kha0 ||20sskN saMhananacatuSkam-R0 ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 3 samyagmithyAdRSTirAyurvandhamapi na karoti / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA yuvAyurdvayabandhe sati saptasaptatirbhavati / etaduktaM bhavati - tIrthakaranAma tAvat samyaktvapratyayAdevAtra bandhamAyAti ye ca tiryagmanuSyA aviratasamyagTazaste devAyurvaghnanti, ye tu nAradevAste manuSyA' yurvaghnanti tato'treyaM prakRtitrayI samadhikA labhyate, sA ca pUrvoktAyAM catuHsaptatau kSipyate jAtA saptasaptatiriti / "daira" ci vajramanArAcasaMhananaM "naratiya" / ti naratrikaM - naragatinarAnupUrvInarAyurlakSaNaM "viyakasAya" tti dvitIyakapAyAH - apratyAkhyAnAvaraNAH krodhamAnamAyAlobhAH "uraladuga" tti audArikadvikam - audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNamityetAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvanto bhavati etA atra badhyante nottaratretyarthaH / ayamatrAbhiprAyaH - dvitIyakapAyAMstAvat tadudayAbhAvAnna badhnAti dezaviratAdiH kapAyAH hyanantAnubandhivarjA vedyamAnA eva badhyante, "" je veer3a te baMdha" iti vacanAt ; anantAnubandhinastu caturviMzatisatkarmA'nantaviyojako mithyAtvaM gato bandhAvalikAmAtraM kAlamanuditAn badhnAti / 64 yadAhuH saptatikATIkAyAM mohanIyacaturviMzatikAvasare zrImalayagiripAdA:iha samyaSTinA satA kenacit prathamato'nantAnubandhino visaMyojitAH, etAvataiva sa vizrAnto na mithyAtvAdikSayAya udyuktavAn tathAvidhasAmagrayabhAvAt / tataH kAlAntareNa mithyAtvaM gataH san mithyAtvapratyayato bhUyo'pyanantAnubandhino badhnAti / tato bandhAvalikAM yAvat nAdyApyatikrAmati tAvat teSAmudayaM vinA bandha iti / ( patra 135 - 2 ) , naratrikaM punarekAntena manuSyavedyam, audArikadvikaM vajraRSabhanArAcasaMhananaM ca manuSyatiryagekAntavedyam, dezaviratAdiSu devagativedyameva badhnAti nAnyat tenAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTiguNasthAne'ntaH / tata etat prakRtidazakaM pUrvoktasaptasaptaterapanIyate, tataH " dese sattaTThi" tti 'deze' dezavirataguNasthAne saptaSaSTirvadhyate "tiyakasAyaMtu" tti tRtIyakapAyANAMpratyAkhyAnAvaraNakrodhamAna mAyAlobhAna dezavirate'ntaH, taduttareSu teSAmudayAbhAvAd anuditAnAM cAbandhAt " " je veya te baMdha" iti vacanAd iti bhAvaH / etacca prakRticatuSkaM pUrvoktasaptaSaSTerapanIyate || 6 || tataH tevasi patte soga arai athiraduga ajasa assAyaM / bucchi chacca satta va, neha surAuM jayA niH // 7 // " "tevaDi pamatti" tti tripaSTiH pramatte badhyate / zokaH aratiH / ' athira duga" tti asthiradvikam - asthirA'zubharUpam "ajasa" tti ayazaHkIrtinAma asAtamityetAH paT prakRtayaH pramatte "bucchija" tti prAkRtatvAdAdezasya vyavacchidyante -kSIyante bandhamAzrityeti bhAvaH / yadvA 10yurnirvartayanti, ka0 kha0 / / 2 - 3 yAn vedayate tAn badhnAti 4 // tuSTayaM kha0 ga0 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-10 ] kasto dvitIyaH karmagranthaH / sapta vA vyavacchidyante / katham ? ityAha--- '' nei surAuM jayA niTTha" ti yadA kazcit pramattaH san surAyurvandhumArabhate niSThAM ca nayati surAyurvandhaM samApayatItyarthaH tadA pUrvoktAH SaT surAyuH sahitAH sapta vyavacchidyanta iti // 7 // guNasaDi appamatte, surAubaMdhaM tu jar3a ihAgacche | annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // 8 // "guNa" ti ekonaSaSTirapramate badhyata iti zeSaH / katham 1 ityAha- ' - 'surAyurbaghnan ' devAyurvandhaM kurvan yadi ced 'iha' apramattaguNasthAna Agacchet / iyamatra bhAvanA - surAyurvandhaM hi pramatta evArabhate nA'pramattAdiH, tasyAtivizuddhatvAt, AyuSkasya tu gholanApariNAmenaiva bandhanAt paraM surAyurbadhnan pramatte kazcit sAvazeSe surAyurbandhe'pramatte'pyagacchet, atra ca sAvazeSaM surAyurniSThAM nayati tata ekonaSaSThirapramatte bhavati " "devAuyaM ca ikkaM, nAyavvaM appamattammi / " iti vacanAt / "annaha aTThAvanna" tti anyathA yadi surAyurbandhaH pramattenArabdhaH pramattenaiva niSThAM nItastato'STapaJcAzadapramatte bhavatIti / 65 nanu yadi pUrvoktatriSaSTeH zokA'ratyasthiradvikA'yazo'sAtalakSaNaM prakRtiSaTkamapanIyate tarhi sA saptapaJcAzad bhavati, atha surAyuH sahitaM pUrvoktaprakRtiSaTkamapanIyate tarhi SaTpaJcAzat, tataH kathamuktameko paSTiraSTapaJcAzadvA'pramatte ? ityAzaGkayAha - "jaM AhAragadugaM baMdhe' tti 'yad' yasmAt kAraNAd AhArakadvikaM bandhe bhavatIti zeSaH / ayamatrAzayaH - apramattayatisambandhinA saMyamavizeSeNA''hArakadvikaM badhyate tacceha labhyata iti pUrvApanItamapyatra kSipyate, tataH SaTpaJcA zad AhArakadvikakSepe'STApaJcAzad bhavati, saptapaJcAzat punarAhArakadvikakSepa ekonaSaSTiriti || 8 || avanna apuvvAmi, niddadugaMto chapanna paNabhAge / suraduga paNidi sukhagaha, tasanava uralaviNu taNuvaMgA ||6|| samacaura nimiNa jiNa banna agurulaghucau chalaMsi tIsaMto / carame chavIsabaMdho, hAsaraIkuccha bhayabheo // 10 // "6 'aDavanna apuvvAimi'' tti / iha kilAspUrvakaraNAdvAyAH sapta bhAgAH kriyante / tatrA'pUrvasyaapUrvakaraNasyAdime-prathame saptabhAgo'STapaJcAzat pUrvoktA bhavati / tatra cAdye saptabhAge nidrAdvikasya-nidrApracalAlakSaNasyAnto bhavati, atra badhyate nottaratrApi, uttaratra tadbandhAdhyavasAyasthAnAbhAvAt uttareSvapyayameva heturanusaraNIyaH / tataH paraM SaTpaJcAzad bhavati / katham ? ityAha--' 'paNa bhAgi" ti paJcAnAM bhAgAnAM samAhAraH paJcabhAgaM tasmin paJcabhAge, paJcasu bhAge 1 devAyuSkaM caikaM jJAtavyamapramatte // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitastropajJa TIkopetaH [ gAthA vityarthaH / idamuktaM bhavati -- apUrvakaraNAddhAyAH saptasu bhAgeSu vivakSiteSu prathame sahabhAgeSTapaJcAzat, tatra ca vyavacchinnanidrApracalApanayane paTpaJcAzat sA ca dvitIye saptabhAge tRtIye saptabhAge caturthe saptabhAge paJcame saptabhAge SaSThe saptabhAge bhavatItyarthaH / tatra ca SaSThe saptabhAge AsAM triMzatprakRtInAmanto bhavati ityAha---"suraduga" ityAdi / suradvikaM - muragatisurAnupUrvIrUpaM " paNidi" ti paJcendriyajAtiH sukhagatiH - prazastavihAyogatiH "tasanava" tti trasanavarka-trsabAdaraparyAptipratyeka sthirazubhasubhagasusvaga''deyalakSaNaM ''urala viNu" tti (audArikaari faar audArikAGgopAGga ca vinetyartha: "taraNu" tti tanavaH - zarIrANi "u raMga" ci.) upAGge / idamuktaM bhavati - vaikriyazarIram AhArakazarIraM taijasazarIraM kArmaNazarIraM vaikriyAGgopAGgam AhArakAGgopAGga' ceti / 'samacaura " tti samacaturasasaMsthAnaM "nimiNa" ci nirmANa "jiNa " ti jinanAma - tIrthakaranAmetyarthaH | "vannaagurulahucau" ti catuHzabdasya pratyekamabhisambandhAd varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam, agukhelaghucatuSkam - aguruladhUpaghAtaparAdhAtocchvAsalakSaNamityetAsAM triMzatprakRtInAM " chalaMsi" ti SaSTho'zaH - bhAga : pazaH, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, yathA - tRtIyo bhAgastribhAga iti / atra DakArasya lakAro "Do laH " ( si0 8-1-202 ) iti prAkRtasUtreNa tasmin paDaze / tataH pUrvoktapaTpaJcAzata imAstrizat prakRtayo'panIyante zeSAH SaDviMzatiprakRtayo'pUrvakaraNasya " carami" tti carame - antime saptame saptabhAge bandhe labhyanta ityarthaH / carame ca saptabhAge hAsyaM ca ratizva "kuccha " tti kutsA ca - jugupsA bhayaM ca hAsyaratikutsAbhayAni teSAM bhedaH -- vyavacchedo hAsyaratikutsAbhayabhedo bhavatIti / etAzcatasraH prakRtayaH pUrvoktapaviMzatairapanIyante, zeSA dvAtriMzatiH, sA cAnivRttivAdaraprathamabhAge bhavatIti / / 9-10 // etadevAha - aniyagibhAgavaNage, igegahINo duvIsaviho / pumasaMjaNaca uNhaM, kameNa cheo satara hume // / 11 // 'anivRttibhAgapaJcake' anivRttivAdarAdvAyAH paJcasu bhAgeSvityarthaH / sa pUrvokto dvAviM zatibandha ekekahIno vAcyaH, ekaikasmin bhAge ekaikasyAH prakRtervandhavyavaccheda ityarthaH / katham ? ityAha--'"pumamaMjalAca uNhaM kameNa cheu" tti krameNAnupUrvyA prathame bhAge tu vedasya cchedastata ekaviMzatendhaH, dvitIye bhAge saMjvalanakodhasya cchedastato viMzaterbandhaH, tRtIye bhAge saMjvalanamAnasya cchedastata ekonaviMzatervandhaH, caturthe bhAge saMjvalanamAyAyAzchedastato'TAdazAnAM vandhaH, paJcamabhAge saMjvalana lobhasya cchedaH, uttaratra tadrandhAdhyavasAyasthAnAbhAvaH, chedahetuH saMjvalanalobhasya tu vAdaramparApratyayo vandhaH sa cottaratra nAstItyatazchedastataH sUkSmasamparAye saptadazaprakRtInAM bandho bhavatItyata Aha- "satara suhumi" tti spaSTam // 11 // 96 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / cadaMsaNucajasanANavigghadasagaM ni solasuccheo / tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhatuNaMto a || 12 || baMdho sammanto / "udaMsaNa" ti catuNAM darzanAnAM samAhArazcaturdarzanaM cakSurdarzanA'cakSudarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpam "ucca ""tti uccai gotram "jasa" tti yazaHkIrtinAma " nANavigvadasagaM" ti jJAnAvaraNapaJcakaM vipaJcakam - antarAyapaJcakamubhayamIlane jJAnavighnadazakamityetAsAM SoDazaprakRtInAM sUkSmasamparAye bandhasyocchedo bhavati, etadbandhasya sAmparAyikatvAd uttareSu ca sAmparAyikasya kaSAyodayalakSaNasyA'bhAvAditi / "tisu sAyabaMdha" tti triSu - upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAneSu sAtabandhaH sAtasya kevalayogapratyayasya dvisAmayikasya tRtIyasamaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH, na sAmparAyikasya tasya kaSAyapratyayatvAt / Aha ca bhASyasudhAmbhonidhiH -- 17 "vasaMtakhINamohA, kevaliNo egavihabaMdhA' | te puNa dusamayaDiyasya baMdhagA na uNa saMparAyassa / iti / "cheo sajogi" tti DamarukamaNinyAyAt sAtabandhazabdasyeha sambandhastataH sayogikevalaguNasthAne sAtabandhasya cchedaH - vyavacchedaH / iha sAtabandho'sti yogasadbhAvAt / nottaasyogikevaliguNasthAne, yogAbhAvAt / tato'bandhakA ayogikevalinaH / uktaM ca* selesI paDivannA, abandhagA huMti nAyavvA / "baMdhaMtuNaMto a" tti bandhasyAnto'nantazca bandhazabdasyA'gre SaSTIlopaH prAkRtatvAt / tata idamuktaM bhavati - - yatra hi guNasthAne yAsAM prakRtInAM bandhahetuvyavacchedastatra tAsAM bandhasyAntaH, yathA mithyAdRSTiguNasthAne vyavacchinnabandhAnAM SoDazAnAM prakRtInAm mithyAtvAviratikaSAyayogA bandhahetavasteSu mithyAtvaM tatraiva vyavacchinnam, tatazca mithyAdRSTiguNasthAne tAsAM bandhasyAntaH, tata uttareSu kAraNavaikalyena bandhAbhAvAt ; itarAsAM bandhasyAnantaH, tata uttareSvapi tadbandhakAraNa sAkalyena bandhabhAvAditi / evamanyeSvapi guNasthAneSu prakRtInAM svasvabandhahetuvyavacchedAvyavacchedAbhyAM sAkalyavaikalyavazAd bandhasyAnto' 'nantazca bhAvanIya iti // 12 // // iti zrIdevendramUriviracitAyAM svopajJakarmastavaTIkAryA bandhAdhikAraH samAptaH // 1 upazAntakSINamohAH kevalina ekavidhabandhAH // 3 te punardvisamayasthitikasya bandhakA na punaH samparA-yasya / / 5 zaileza pratipannA abandhakA bhavanti jJAtavyAH / / 2-4-6 SoDaze pazcAzake krameNa 41 gAthAyA uttarAdhaM 42 gAthAyAH pUrvArddhamuttarArddhaM copalabhyate // 13 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTI kopetaH bandhAdhikAramenaM vivRNvatA yanmayA'rjitaM puNyam / iha karmabandhamukto, lokaH sarvo'pi tenAstu // sAmpratamudayasya prAyastatsamAnatvAd udIraNAyAzca lakSaNakathanapUrvakaM kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtayastasya bhagavataH kSINAH ? ityetannirdidikSurAha -- {8 ] udao vivAgaveNamudoraNa apatti iha duvIsasayaM / satarasayaM micche mIsasamma AhArajiNa'NudayA // 13 // serke iha karmapudgalAnAM yathAsvasthitibaddhAnAmudayasamayaprAptAnAM yad vipAkena - anubhavanena vedanaM sa udaya ucyate / "udIraNa apatti" ti karmapudgalAnAM yathAsvasthitibaddhAnAM yad aprAptakAlaM vedanamudIraNA bhaNyate / " iha" tti 'iha' udaye udIraNAyAM ca ' ' dubIsasayaM" ti 'dviviMzazataM ' dvAbhyAmadhikaM viMzaM zataM dviviMzazataM mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, tat sAmAnyato'dhikriyata iti zeSaH / saptadazazataM "micche" tti mithyAdRSTiguNasthAne udaye bhavati / katham ? ityAha-- "mIsasamma AhArajiNagudaya" tti, mizraM ca "samma" tti samyaktvaM ca " AhAra" ni ihASShArakazabdena sarvatrA''hArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvikaM gRhyate tata AhArakaM ca "jiNa " ti jinanAma ca mizrasamyaktvAhArajinAsteSAmanudayAt / idamatra hRdayam - mizrodayastAvat samyagmithyAdRSTiguNasthAna eva bhavati, samyaktvodayastvaviratasamyagdRSTyAdau, AhArakadvikodayaH pramattAdau jinanAmodayaH sayogikevalyAdau bhavati / tata idaM prakRtipaJcakaM ' dvAviMzatizatAd apanIyate tato / midhyAdRSTiguNasthAne saptadazazataM bhavatIti // 13 // sumatigAyavamicchaM, micchataM sAsaNe igArasayaM / nirayANupuvviNudayA, aNathAvaraigavigalaaMto // 14 // gAthA + sUkSmatrikaM ca- sUkSmA'paryAptasAdhAraNarUpam AtapaM ca mithyAtvaM ca sUkSmatrikAtapamidhyAtvaM mithyAtve - mithyAdRSTAvanto yasya tad mithyAtvAntam etatprakRtipazcakasya midhyAtve'nto bhavatItyarthaH / ayamatrAzayaH - sUkSmanAmna udayaH sUkSmaikendriyeSu, aparyAptanAmnastu sarve - vayaparyAptakeSu sAdhAraNanAmno'nantavanaspatiSu, AtapanAmodayastu bAdarapRthivIkAyikeSvevaH na caiteSu sthito jIvaH sAsvAdanAditvaM labhate nApi pUrvapratipannasteSUtpadyate sAsvAdanastu yadyapi bAdaraparyAptai kendriyeSUtpadyate tathApi na tasyAtapanAmodayaH, tatrotpannamAtrasyAsamAptazarIrasyaiva sAsvAdanatvavamanAt samApta e ca zarIre tatrA''tapanAmodayo bhavati, mithyAtvodayaH 10 keSu ca; ka0 gha0 // " Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-15 ] karmasvarUyo dvitIyaH karmapranthaH / punarmithyAdRSTAveva tenaitAsAM paJcaprakRtInAM mithyAdRSTA yasyAntaH / tata idaM prakRtipaJcakaM pUrvoktasaptadazazatAd apanIyate zeSaM dvAdazazataM sAsvAdane udayaM pratItya bhavati, narakAnupUrvyapanayane caikAdazazataM bhavatItyetadevAha - - " sAsaNe igArasayaM nirayANuputriNudaya" tti sAsvAdana ekAdazazatamudaye bhavati, narakAnupUrvyanudayAt, narakAnupUrvyA udayo hi narake kreNa gacchato jIvasya bhavati, na ca sAsvAdano narakaM gacchati / yaduktaM bRhatkarmastava bhASye--- 99 narApuvviyAe, sAsaNasammammi hoi na hu udao / narayammi jaM na gacchai, avaNijjai teNa sA tassa || ( gA08 ) tato narakAnupUrvI mithyAdRSTivyavacchinnasUkSmatrikAtapamithyAtvalakSaNaprakRtipaJcakaM ca saptadazazatAd apanIyate zeSaM sAsAdane ekAdazazataM bhavatIti / " aNathAvaraiga vigalaaMtu " tti " aNa" tti anantAnubandhinazthatvAraH krodhamAnamAyA lobhAH sthAvaranAma "iga" tti ekendriyajAtiH / vikalAH-paJcendriyajAtyapekSayA'sampUrNA dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtaya ityarthaH ityetAsAM navAnAM prakRtInAM sAsvAdane'nta udayamAzritya bhavati / iyamaMtra bhAvanA - anantAnubandhinAmudaye hi samyaktvalAbha eva naM bhavati / dAhuH zrIbhadrabAhu svAmipAdA: - * paDhamilluyANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / samma salabhaM bhavasiddhIyA vi na lahaMti / / ( A0 ni0 gA0 108 ) nApi samyagmithyAtvaM ko'pyanantAnubandhyudaye gacchati, yo'pi pUrvapratipannasamyaktvosnantAnubandhinAmudayaM karoti so'pi sAsvAdana eva bhavatItyuttareSvAsAmudayAbhAvaH / sthAvaraikendriyajAtivikalendriyajAtayastu yathAstra mekendriyavikalendriyavedyA eva / uttaraguNasthAnAni tu saMjJipaJcendriya eva pratipadyate, pUrvapratipanno'pi paJcendriyeSveva gacchatItyuttareSvAsAmudayAbhAva iti / / 14 / / mI sayamaNupuvINudayA mIsodaeNa mIsaMto / causayamajae sammANupuvvikhevA biyakasAyA // 15 // 'mizrI' samyagmithyAdRSTau zatamudaye bhavati, katham ? ityAha- "aNuputrvIdaya"tti, ihAnupUrvIzabdena tiryagAnupUrvImanujAnupUrvIdevAnupUrvIlakSaNA AnupUrvItrayI gRhyate tasyA anuda 1 0 rvyu da0 kha0 ga0 || 2 narakAnupUrvyAH sAsAdanasamyaktve bhavati na hyudayaH / narakaM yanna gacchati apanIyate tena sAtasya || 3 prathamAnAmudaye niyamAt saMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM mavasiddhikAapi na labhante // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 devendrasUriviracitastropATIkopetaH [ gAthA yAt mizrodayena ca / ayamatra bhAvaH--narakAnupUrvI tAvad udayamAzritya sAsvAdane vyavacchinnA, iha sA na gRhyate zeSamAnupUrvI trikaM mizradRSTenoM deti, tasya maraNAbhAvAta "na' sammamIso kuNai kAlaM" iti vacanAt ; mizraprakRtiH punaratrodaye prApyate, tataH sAsvAdanavyavacchinnaM prakRtinavakamAnupUrvI trikaM ca pUrvoktakAdazazatAd apanIyate zeSA tiSThati prakRtInAM navanavatiH, tatra mizraprakRtiprakSepe jAtaM zatamiti / "mImaMtu" ti mizraguNasthAne mizraprakRteranto bhavati, etadudaye hi mizradRSTireva bhavati nAnya iti / "causayamajae sammANupuvikheva" tti caturbhiradhikaM zataM catuHzatamudaye bhavati, kva ? ityAha-'ayate' aviratasamyagdRSTI, katham ? ityAha-"samma" tti samyaktvaM "aNupuvi" ti AnupUvyazvatasamtAsAM kSepAta-prakSepAt / idamuktaM bhavati--pUrvoktazatAd mizraguNasthAnavyavacchinnekA mizraprakRtirapanIyate, zeSA navanavatiH, tatra samyaktvAnupUrvIcatuSkalakSaNaM prakRtipaJcakaM kSipyate jAtaM catuHzatam, yataH samyaktvamatra guNe udayata eva, tathA'viratasamyagdRzAM yathAsvaM catasro'pyAnupUrvya iti / "viyakasAya" tti dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodhmaanmaayaalobhaaH||15|| maNa tiriNapubdhi viuva'Dha duhaga aNAijaduga strcheo| sagasIi desi tirigahaAu niujjoya tikasAyA // 16 // "maNutiriNupuci" tti AnupUrvIzabdasya pratyekaM yojanAd manujAnupUrvI tiryagAnupUrvI "viuvaTa" ti vaikriyASTakaM-vaikriyazarIravaikriyAGgopAGgadevagatidevAnupUrvIdevAyurnarakagatinarakAnupUrvInarakAyulakSaNaM durbhagam anAdeyadvikam-anAdeyA'yazakIrtirUpam ityetAsAM saptadazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvudayaM pratItya cchedo bhavati / tata imAH saptadaza prakRtayaH pUrvoktacatuHzatAd apanIyante zeSA "sagasIi desi" ti saptAzItiH "desi" tti dezavirate udaye bhavati / idamatra tAtparyam--dvitIyakaSAyodaye hi dezaviratelAbha Agame niSiddhaH; yadAgamaH bIyakasAyANudae, appacakkhANanAmadhijANaM / sammaiMsaNalaMbhaM virayAvirayaM na u lahaMti / / ( A0 ni0 gA0 106 ) nApi pUrvapratipanadezaviratyAderjIvasya tadudayasambhavastenottareSu tadudayAbhAvaH; manujAnupUrvItiryagAnupUryostu parabhavAdisamayeSu viSvapAntarAlagatAvudayasambhavaH, sa/ca yathAyogaM manujatirazcAM varSASTakAd upariSTAt sambhaviSu dezaviratyAdiguNasthAneSu na sambhavatiH devatrikaM 1 na samyagmizraH karoti kAlam // 2 dvitIyakaSAyANAmudaye apratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 15-17 ] karmavAdvitIyaH karmagranthaH / nArakatrikaM ca devanArakavedyameva, na ca teSu dezaviratyAdeH sambhavaH, vaikriyazarIravaikriyAGgopAGganAmnostu devanArakeSUdayaH, tiryagmanuSyeSu tu prAcuryeNA'viratasamyagdRSTayanteSuH yastUtaraguNasthAneSvapi keSAJcidAgame viSNukumArasthUlabhadrAdInAM vaikriyadvikasyodayaH zrUyate sa praviralataratvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryairna vivakSita' ityasmAbhirapi na vivakSita iti durbhagamanAdeyadvikamityetAstu tisraH prakRtayo dezaviratyAdiSu guNapratyayAd nodayanta ityetA avirate vyavacchinnA iti / " tiriMga Au" tti tiryakzabdasya pratyekaM yogAt tiryaggatistiryagAyuH " niujjoya " tti nIcairgotramudyotaM ca "tikasAya" ti tRtIyAH kaSAyAstrikaSAyA mayUravyaMsakAditvAt pUraNapratyayalopI samAsaH, pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodhamAnamAyAlobhAH / / 16 / / accheo igasI, pamatti AhArajugalapakakhevA | thItigAhAragadugacheo ussayari apamante // 17 // pUrvoktASTaprakRtInAM dezavirate udayamAzritya cchedo bhavati, tataH pramatte ekAzItibhavati, AhArakayugala prakSepAt / idamatra' hRdayam - tiryaggatitiryagAyuSI tiryagve eva teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni ghaTante nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH nIcairgotraM tu tiryaggatisvAbhAvyAd dhruvodayikaM na parAvartate, tatazca dezaviratasyApi tiravo nIcairgotro - dayo'styeva, manujeSu punaH sarvasya dezaviratAdeguNino guNapratyayAd uccairgotra me vodetItyuttaratra nIcairgotrodayAbhAvaH, udyotanAma svabhAvatastiryagvedyam, teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni nottarANItyuttareSu tadudayAbhAva:, yadyapi yativaikriye'pyudyotanAmodeti " uttaradehe ca devajaI" iti vacanAt tathApi svalpatvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryairna vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitam, tRtIyakapAyodaye hi cAritralAbha eva na bhavati, uktaM ca pUjyai:/ tayakasAyAdae, paccakkhANAvaraNanAmadhijANaM / desikadesaviraI, carittalaMbhaM na u lahaMti / / A0 ni0 gA0 110 ) na ca pUrvapratipannacAritrasya tadudayasambhava ityuttareSu taddRdayAbhAva ityetA aSTau prakRtayaH pUrvoktasaptAzIterapanIyante zeSA ekonAzItiH, tata AhArakayugalaM kSipyate, yataH pramattayaterAhArakayugalasyodayo bhavatItyekAzItiH / " thINatiga'' tti styAnaddhitrikaM - nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpam AhArakadvikam - AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNamiti prakRtipaJcakasya 1 0ta iti / durbha0 ka0 gha0 Ga0 // 2 uttaradehe ca devayatI // / 3 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnA - varaNanAmadheyAnAm / dezaikadezaviratiM cAritralAbhaM na tu labhante // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA 102 pramatte chedo bhavati, tataH pUrvoktaikAzIteridaM prakRtipaJcakamapanIyate zeSA SaTsaptatirapramatte udaye bhavati / ayamatrAzayaH - styAnarddhitrikodayaH pramAdarUpatvAd apramatte na sambhavati, AhAradvikaM ca vikurvANo yatirautsukyAd avazyaM pramAdavazago bhavatyata idamapyapramatte udayamAzritya na jAghaTIti, yatpunaridamanyatra zrUyate pramattayatirAhArakaM vikRtya pazcAd vizuddhivazAt tatrastha evApramattatAM pAtIti tat kenApi ' svalpatvAdinA kAraNena pUrvAcAryairna vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitamiti / / 17 / devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH sammantaMtimasaMghayaNatigaccheo visattari apucve / hAsAilakkaaMto, usaTThi aniyaTTi veyatigaM // 18 // samyaktvam antimasaMhananatrikam - ardhanArAcasaMhananakIlikAsaMhanana sevArta saMhananarUpami-tyetatprakRticatuSTayasyApramatte chedo bhavati, tata idaM prakRticatuSkaM pUrvoktapaTsaptaterapanIyate zeSA dvAsaptatiH "apuvvi" ti apUrvakaraNe udaye bhavatIti / ayamatrAzayaH - samyaktve kSapite upazamite vA zreNidvayamAruhyata ityapUrvakaraNAdau tadudayAbhAva:, antimasaMhananatrayodaye tu zreNimAroDhumeva na zakyate tathAvidhazuddherabhAvAd ityuttareSu tadudayAmAvaH / "hAsAichakaaMtu "tti hAsyamAdau yasya SaTkasya tad hAsyAdiSaTkaM - hAsyaratyaratizokabhaya jugupsAkhyaM tasyAnto'pUrvakaraNe bhavati, saMkliSTatara pariNAmatvAd etasya uttareSAM ca vizuddhatarapariNAmatvAt teSu tadudayAbhAva iti / uttareSvapyayamudayavyavacchedaheturanusaraNIyaH / tata idaM prakRtiSaTkaM pUrvoktadvisaptaterapanIyate zeSA "chasaTTi aniyaTTi" tti SaTpaSTiranivRttinAdare bhavati, udayamAzrityeti zeSaH / "veyatigaM" ti vedatrikaM - strIvedapu vedanapu Msaka vedAkhyam || 18 | saMjalaNatigaM chaccheo sahi suhumammi turiyalobhato / uvasaMtaguNe guNasaTTi risahanArAyadugaaMto // 16 // 'saMjvalanatrikaM' saMjvalana krodhamAnamAyArUpamityetAsAM SaNNAM prakRtInAmanivRttivAdare chedo bhavati / tatra striyAH zreNimArohantyAH strIvedasya prathamamudayacchedaH tataH krameNa' pu' vedasya napuMsakavedasya saMjvalanatrayasya ceti, pu'sastu zreNimArohataH prathamaM pu' vedasyodayacchedastataH krameNa strIvedasya paNDavedasya saMjvalanatrayasya ceti, SaNDasya tu zreNimArohataH prathamaM SaNDhavedasyodayacchedastataH strIvedasya vedasya saMjvalanatrayasya ceti / etatprakRtipaTakaM pUrvoktaSaTSaSTerapanIyate, zeSA "saTTi sumammi "tti SaSTiH sUkSmasaMparAye udaye bhavati / atra ca 'turyalobhAntaH ' caturtha - lobhAntaH saMjvalana lobhavyavaccheda ityarthaH / tata iyamekA prakRtiH SaSTerapanIyate zeSA 'upazAntaguNe' upazAntamohaguNasthAne ekonaSaSTirudaye bhavati / "risahanArAyadugaaMtu" ti RSabha Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-21 ] karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| nArAcadvikam-RSabhanArAcasaMhanananArAcasaMhananAkhyaM tasyAnta upazAntaguNe bhavati, prathamasaMhananenaiva kSapakazreNyArohaNAt kSINamohAdau tadudayAbhAvaH / upazamazreNistu prathamasaMhananatrayeNAruhyate, tata idaM prakRtidvayaM pUrvoktakonaSaSTerapanIyate, zeSA // 19 // sagavanna khINa ducarami, niddadugaMto ya carami pnnpnnaa| nANaMtarAyadaMsaNacau cheo sajogi bAyAlA // 20 // saptapazcAzata "khINa" tti kSINamohasya "ducarimi" ti dvicaramasamaye-caramasamayAdAga dvitIye samaye nidrAdvikasya-nidrApracalAkhyasya kSINadvicaramasamaye'nta ityetat prakRtidvayaM pUrvoktasaptapazcAzato'panIyate tataH "carami" ti caramasamaye kSINamohasyeti zeSaH, "paNapanna" tti paJcapaJcAzad udaye bhavati / idamuktaM bhavati-nidrApracalayoH kSINamohasya dvicaramasamaye udayacchedaH / apare punarAhuH-upazAntamohe nidrApracalayorudayacchedaH, paJcAnAmapi nidrANAM gholanApariNAme bhavatyudayaH, kSapakANAM tvativizuddhatvAd na nidrodayasambhavaH, upazamakAnAM punaranativizuddhatvAt syAdapIti "nANaMtarAyadaMsaNacau" ti jJAnAvaraNapaJcaka-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNarUpam antarAyapaJcakaM-dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM darzanacatuSka-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNalakSaNamityetAsAM kSINamohacaramasamaye chedo bhavati, tadanantaraM kSINamohattvAd ityetatprakRticaturdazakaM pUrvoktapazcapaJcAzato'panIyate, zepaikacatvAriMzat tIrthakaranAmodayAca tatprakSepe dvAcatvAriMzat sayogikevalini bhavatIti / etadevAha"sajogi bAyAla" ti spaSTam // 20 // titthudayA uralA'dhirakhagaiduga parittatiga cha saMThANA / agurulahuvannacau nimiNateyakammAisaMghayaNaM // 21 // nanu paJcapaJcAzato jJAnAvaraNapazcakA'ntarAyapaJcakadarzanacatuSkalakSaNaprakRticaturdazakApanayana ekacatvAriMzadeva bhavati, tataH kathamuktaM sayogini dvicatvAriMzat 1, ityAha---"titthudaya' tti 'tIrthodayAt' tIrthakaranAmodayAdityarthaH / yataH sayogyAdau tIrthakaranAmodayo bhavati, yaduktam-- udae jassa surAsuranaravainivahehi~ pUio hoi / . taM titthayaranAma, tassa vivAgo hu kevaliNo // (vR0 ka0 vi0 gA0 146) tataH pUrvoktaikacatvAriMzati tIrthakaranAma kSipyate jAtA dvicatvAriMzat , sA ca sayogini bhavatIti / "uralA'thirakhagaiduga' tti dvikazabdasya pratyekaM yogAd/audArikadvikam-audArika1 udaye yasya surAsuranarapatinivahaiH pUjito mavati / tat tIrtha karanAma tasya vipAko hi kevalinaH / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA zarIraudArikAGgopAGgalakSaNam asthiradvikam-asthirA'zubhAkhyaM khagatidvikaM-zubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam "parittatiga" ti pratyekatrikam-pratyekasthirazubhAkhyam "cha saMThANa" ti paTasaMsthAnAni-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakubjahuNDasvarUpANi saMsthAnazabdasya ca pustvaM prAkRtalakSaNavazAt , yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-"liMga' vyabhicAryapi" | "agurulahuvannacau' tti catuHzabdasya pratyekaM sambandhAd agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsAkhyaM varNacatuSka-varNagandharasasparzarUpam-"nimiNa' ti nirmANaM "teya" tti taijasazarIraM "kamma" tti kArmaNazarIraM 'AisaMghayaNaM" ti prathamasaMhananaM-vajrarSabhanArAcasaMhananamityarthaH / / 21 / / dUsara sUsara sAyAsAegayara ca tIsa vuccheo / bArasa ajogi sabhagAija jasanayaraveyaNiyaM / / 22 / / tasatiga paNidi maNuyAugaha jiNuccaM ti caramasamayaMtA / ||udo smmtto|| daHsvaraM susvaraM sAtaM ca-sukham asAtaM ca-duHkhaM sAtAsAte tayorekataram-anyatarat sAtaM vA'sAtaM vetyarthaH, tadetAsAM triMzataH prakRtInAM sayogikevalinyudayavyavacchedaH / tatraikataravedanIyaM yadayogikevalini na vedayitavyaM tat sayogikevalicaramasamaye vyucchinnodayaM bhavati, punarutastrodayAbhAvAt / duHsvarasusvaranAmnostu bhASApudgalavipAkitvAd vAgyoginAmevodayaH, zeSANAM punaH zarIrapudgalavipAkitvAt kAyayoginAmeva / tena hi yogena pudgalagrahaNapariNAmAlambanAni, tatasteSu gRhItepyeteSAM karmaNAM svasvavipAkenodayo bhavati, tenA'yogikevalini tadyogAbhAvAt tadudayAbhAva iti etAstriMzat prakRtayaH pUrvoktadvicatvAriMzato'panIyante, tataH zeSA dvAdaza prakRtayo'yogikevalinyudayamAzritya bhavantIti / etadevAha-vArasa ajogi" ityAdi / dvAdaza prakRtayo'yogikevalini 'caramasamayAntAH' caramasamaye'yogikevaliguNasthAnasyAntaH vyavacchedo yAsa tAzcaramasamayAntAH / tA evAha--subhagaM AdeyaM "jasa" ti yazaHkIrtinAma anyataravedanIyaM sayogikevalicaramasamayavyavacchinnodvaritaM vedanIyamityarthaH // 22 // __ "tasatigaM" ti trasatrikaM-trasavAdaraparyAptAkhyaM "paNidi" tti paJcendriyajAtiH "maNuyAu. gai" tti manujazabdasya pratyekaM yogAt manujAyumanujagatiH "jiNa" tti jinanAma "uccaM" ti uccaiotram itizabdo dvAdazaprakRtiparisamAptidyotaka iti / / / / iti zrIdevendrasUriviracitAyAM svopajJakarmastavaTIkAyAmudayAdhikAraH samAptaH / udayAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / duSkarmodayarahito, lokaH so'pi tenAstu / / 1 tata etA0 kha0 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24 ] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 105 atha tasya bhagavataH kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtaya udIraNAmAzritya vyavacchinnA ? ityetadatidezadvAreNAha-- udaya vvudIraNA paramapamattAIsagaguNesu // 23 // udayavad udIraNAM pUrvoktazabdArthA guNasthAneSu vaktavyA / kimuktaM bhavati ? yAvatInAM prakRtInAmudayasvAmI tAvatInAmudIraNAsvAmyapIti / atiprasaGganivRtyarthamAha--."paramapamattAIsagaguNasu" ti 'paraM' kevalamiyAna vizeSaH--apramatta Ado yeSAM te'pramattAdayaH guNAH-- guNasthAnAni, sapta ca te guNAzca saptaguNAH, apramattAdayazca te saptaguNAzca apramattAdisaptaguNAsteSvapramattAdisaptaguNeSu / / 23 / kim ? ityAha esA payaDitigUNA, veyaNiyA''hArajugala thINatigaM / maNuyAu pamattaMtA; ajogi aNudorago bhagavaM / / 24 / / ||udiirnnaa sammattA / / 'eSA' udIraNA prakRtitrikeNa UnA-hInA vaktavyA / iyamatra bhAvanA-mithyAdRSTeH saptadazottarazatasyodayaH, udIraNA'pyevam / sAsvAdanasya ekAdazazatasyodayastathaivodIraNA'pi / mizrasyodayaH zatasya, udIraNA'pi / aviratasamyagdRSTerudayazcaturuttarazatasya, tathaivodIraNA / dezaviratasya sapAzIterudayaH, udIraNA'pi / pramattasyaikAzIterudayaH, udIraNA'pi ca / apramatte udayaH SaTsaptateH, udIraNA trisaptateH 1 apUrvakaraNe udayo dvisaptateH, udIraNA ekonasaptateH 2 / anivRttibAdare udayaH SaTpaSTeH udIraNA triSaSTeH 3 / sUkSmasamparAye udayaH paSTeH. udIraNA saptapazcAzataH 4 / upazAntamohe udaya ekonaSaSTeH udIraNA SaTpaJcAzataH 5 / kSINamohe udayaH saptapazcAzataH. udIraNA catuSpazcAzataH 6 / sayogikevalinyudayo dvicatvAriMzataH udIraNA ekonacatvAriMzata 7 / iti nanu kena prakRtitrikeNA'pramattAdiSUdIraNA UnA ? ityAzaGkayAha-veyaNiyAhArajugala" ti yugalazabdasya pratyekaM yojanAd vedanIyayugalaM-sAtavedanIyA'sAtavedanIyarUpam AhArakayugalam---AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNam , "thINatigaM" ti 'styAnacitrika nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpaM, manuSyAyuH ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAM pramatte'ntaH-vyavaccheda udIraNAM pratItya yAsAM tAH pramattAntAH / ayamatra bhAvArtha:-styAnacitrika) pramAdarUpatvAd apramattAdiSu nAstyeva, kutasteSu tadudIraNA ?; AhArakazarIraM ca vikurvANa autsukyAd yatiH pramatta eveti apramattAdiSu tadapi nAsti, kutasteSu tadudIraNA ?; sAtAsAtamanujAyuSAM hi prasAdasahitenaiva yogenodIraNA bhavati nAnyenetyuttareSu na tadudIraNA / tadayamatra tAtparyArthaH- udayamAzritya pramatte hi styAnacitrikAhArakadvikA14 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitastropaTIkopetaH khyapaJcaprakRtayo vyavacchidyante udIraNAmAzritya punaH styAnaddhitrikAhArakadvikasAtAsAtamanujAyurlakSaNA aSTau prakRtaya iti manujAyuH sAtAsAtarUpaprakRtitrayeNA'pramattAdiSu UnA udIraNA vAcyeti / ' ayogI' ayogikevalI 'anudIrakaH' na kimapi karmodIraNayA kSipati, yogAbhAvAt, udIraNA hi yoga/kR' takaraNavizeSa iti bhagavAn paramaprayatnavAn sarvasaMvararUpacAritradharmavAn vetyarthaH / / 24 / / iti zrIdevendrasUriviracitAyAM svopajJakarmastavaTIkAyAmudIraNAdhikAraH samAptaH // 106 sukRtaM mayA yadAptaM vivRNvatodIraNAdhikAramimam / tenAstu sarvaloko, duSkarmodIraNArahitaH || [ gAthA atha sattA lakSaNa kathanapUrvakaM yathA tena bhagavatA trilokIpatinA zrImadvardhamAnasvAminA sattAmAzritya guNasthAneSu karmANi kSapitAni tathA pratipAdayannAha - sattA kammANa ThiI, baMdhAIlaDaattalAbhANaM / saMte aDayAlasayaM, jA uvasamu vijiNu vigatahae ||25|| sattA ucyata iti zeSaH, kim ? ityAha- 'karmaNA' jJAnAvaraNAdiyogyaparamANUnAM sthitiH avasthAnaM sadbhAva iti paryAyAH / kiMviziSTAnAM karmaNAm ? ityAha- 'bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM' tatra mithyAtvAdibhirhetubhiH karmayogya pudgalairAtmano vahnayayaH piNDavad anyo'nyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH, AdizabdAt saGkramakaraNAdiparigrahaH, tato bandhAdibhirlabdhaHprApta AtmalAbhaH - AtmasvarUpaM yaistAni bandhAdilandhAtmalAbhAni teSAM bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM karmaNAM yA sthitiH sA sattA, tasyAM "saMte" "tti satkarmaNi- sattAyAmaSTAcatvAriMzaM zataM prakRtInAM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ? ityAha - " jA uvasamu" tti 'yAvadupazamam' upazAntamoham / ayamarthaH - mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRtyupazAntamohaguNasthAnaM yAvadaSTAcatvAriMzaM zataM sattAyAM bhavati / kimavizeSeNa ? netyAha - "vijiNu viyataie" tti vigataM jinanAma yasmAt tad vijinaM jinanAmavirahitaM tadevASTAcatvAriMzaM zataM bhavati / kva ? ityAha- dvitIye - sAsvAdane tRtIye - mizradRSTau " " sAsaNa missarahiesu vA titthaM " iti vacanAt sAsvAdanamizrayoH saptacatvAriMzaM zataM bhavatItyarthaH / idamatra hRdayam - iha mithyAdRSTeraSTacatvAriMzamapi zataM sattAyAm ; yadA hi prAgbaddhanarakAyuH kSAyopazamikaM samyaktvamavApya tIrthakaranAmano bandhumArabhate tadA'sau narakeSUtpadyamAnaH samyaktvamavazyaM vamatIti mithyAdRSTe 1 *taH kara0 ga0 Ga0 || 2 0gamo'bhe0 Ga0 || 3 sAsvAdanamizrarahiteSu vA tIrthaGkaram // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-27 ] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / mtIrthakaranAmno'pi sattA sambhavatiH sAsvAdanamizrayostu tasminneva jinanAmarahite saptacatvAriMzaM zataM sattAyAM, jinanAmasatkarmaNo jIvasya tadbhAvA'navApteH, tadvandhArambhasya ca zuddhasamyaktvapratyayatvAt / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye-- titthayareNa vihINaM, sIyAlasayaM tu saMtae hoi / sAsAyaNammi u guNe, sammAmIse ya payaDINaM / / (gA0 25) aviratasamyagdRSTayAdInAmakSiptadarzanasaptakAnAmaSTacatvAriMzasyApi zatasya sattA sambhavatIti // 25 // appuvvAicaukke, aNa tirinirayAu viNu viAlasayaM / - sammAica usu sattagakhayammi igacattasayamahavA // 26 // gAthAparyantavaya'thavAzabdasya sambandhAt pUrvaM tAvadaSTacatvAriMzaM zataM sattAyAmuktam , athavA'yamaparaH sattAmAzritya bhedaH, tathAhi-'apUrvAdicatuSke' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamoharUpe "aNa'' tti anantAnubandhicatuSkaM "tirinirayAu" ti Ayu:zabdasya pratyekaM yogAt tiryagAyurnarakAyuzca vinA dvicatvAriMzaM zataM bhavatIti / ayamAzayaH-yaH kazcid visaMyojitAnantAnubandhicatuSko baddhadevAyurmanujAyuSi vartamAna upazamazreNimArohati, tasya tiryagAyurnarakAyuranantAnubandhicatuSkalakSaNaprakRtiSaTkarahitaM zeSaM dvicatvAriMzaM zataM sattAyAM prApyate / yaduktaM bahakarmastavabhASye-- aNatirinArayarahiyaM, bAyAlasayaM viyANa saMtammi / - uvasAmagassa'puvvAniyaTTi suhumo va saMtammi // (gA0 26) "sammAicausu" tti samyaktvAdicatuSu--aviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramatteSu "sattagakhayammi" tti anantAnuvandhicatuSkamithyAtvamizrasamyaktvalakSaNasaptakakSaye satyekacatvAriMzaM zatamathavA sattAyAM bhavati / ihApyathavAzabda AvRttyA yojyate / yaduktaM bRhatkarmastavastre aNamicchamIsasammaM, avirayasammAiappamattaMtA / (gA0 6) iti // 26 / / khavagaM tu pappa causu vi, paNayAlaM narayatirisarAu viNA / sattaga viNa aDatIsaM, jA aniyahI paDhamabhAgo // 27 // 1 tIrthakareNa vihInaM saptacatvAriMzaM zataM tu sattAyAM bhavati / sAsvAdane tu guNe samyagmizre ca prakRtInAm / / 2 anatiryanArakarahitaM dvAcatvAriMzaM zataM vijAnIhi sattAyAm / upazAmakasya apUrvasyA'nivRtteH sUkSmasya (apUrvasyetyAdau vibhaktivyatyayAtSaSThI) vA sattAyAm (anetyanenAnantAnubandhicatuSkaM gRhyate) // 3 anamithyAmizrasamyak aviratasamyaktvAdyapramattAntam // (atrApyanetyanenAnantAnubandhicatuSkaM / ) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvIpajJaTIkopetaH [ gAthA kSapakaM 'tuH' punararthe, 'kSapakaM punaH 'pratItya' Azritya 'caturdhvapi' aviratadezaviratapramattApramateSu "paNayAlaM" ti pazcacatvAriMzaM zata nathavA bhavati / athavAzabda ihApi sambadhyate / katham ? ityAha -"narayatirisurAu viNa" ti, AyuHzabdasya pratyekaM yogAt narakAyustiyagAyuH surAyurvinA- antareNa / idamuktaM bhavati--yo jIvo nArakatiryaksureSu caramaM tadbhavamanubhUya manuSyatayotpannastasya nArakatiryaksurApi svasvabhave vyavacchinnasattAkAni jAtAni, punastadanavApteH / uktaM ca suranarayatiriyaAuM, niyayabhave saJcajIvANaM / (bR0 ka0 sta0 gA0 6) iti / iyaM caiteSu guNasthAneSu sAmAnyajIvAnAM sambhavamAzritya sattA varNitA, na tvadhikRtastavastutyasya caramajinaparivRDhasya, asyAH suranArakatiryagAyuHsambhavApekSaNIyatvAd , jinasya ca tadasambhavAt , tasyApi ca prAgbhavApekSayA sambhavo vAcyaH / idameva paJcacatvAriMzaM zataM saptakamanantAnubandhimithyAtvamizrasamyaktvAkhyaM vinA'STAtriMzaM zataM bhavati / kriyanti guNasthAmAni yAvad ? ityAha-"jA aniyaTTI paDhamabhAgu" tti, ihAnivRttivAdarAddhAyA nava bhAgAH kriyante, tato'virate dezavirate pramatte'pramatte nivRttibAdare'nivRttibAdarasya ca prathamo bhAgastAvadaSTAtriMzaM zataM bhavati / uktaM ca saMte aDayAlasayaM, khavagaM tu paDucca hoi paNayAlaM / "AutigaM natthi tahiM, sattagakhINammi aDatIsaM / / (vR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 26) "paNayAlaM aDatIsaM, avirayasammAu appamattu tti / __ appucce aDatIsaM, navaraM khavagammi bodhavvaM // atha kSapakazreNimadhikRtyA'nivRttivAdarAdiSu prakRtiSu sattA varNyate upazamazreNisattAyAstviha nAdhikAra iti thAvaratirinirayAyavaduga thINatigega vigala sAhAraM / solakhao duvIsasayaM, SiyaMsi biyatiyakasAyaMto // 28 // ihAnivRttibAdarasya prathame bhAge'STAtriMzaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca "thAvaratirinirayAyavaduga" ti dvikazabdasya pratyekaM yogAt / sthAvaradvikaM-sthAvarasUkSmalakSaNam , tiryadvikaM-tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam , narakadvikaM-narakagatinarakAnupUrvIlakSaNam , Atapadvikam--Atapodyo 10pakajina pu0 kha0 ga0 // 2 suranarakatiryagAyurnijakamave sarvajIvAnAm // 3 sattAyAmaSTacatvAriMzaM zataM kSapakaM tu pratItya bhavati pnycctvaariNshm| AyustrikaM nAsti tatra saptake kSINe'STAviMzam // 4 paJcacatvAriMza. maSTAtriMzamaviratasamyaktvAdapramatta iti / apUrve'STAtriMzaM navaraM kSapake boddhavyam / / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27-30 ] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 106 tAkhyama , thINatiga" ti styAnacitrika-nidrAnidrApracalApracalAstyAnadilakSaNam , "iga" tti ekendriyajAtiH, "vigala" tti vikalendriya'jAtayaH-dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtilakSaNAH, "sAhAraM" ti sAdhAraNa nAma ityetAsAM SoDazAnAM prakRtInAM kSayaH sattAmAzritya bhavati / tato'nivRttivAdarasya 'dvaya ze' dvitIyabhAge dvAviMzaM zataM bhavati / tatra "biyatiyakamAyaM tu" ti kapAyazabdasya pratyekaM yogAd dvitIyakamAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH, tRtIyakaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAra ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAmantaH-kSayaH / tatastRtIyAMze caturdazazataM bhavatIti / / 28 / / etadevAha taiyAisu caudasaneravAralapaNacautihiya saya kamaso / napuithihAsachagapusaturiyakohamayamAyakhao / / 29 // tRtIyAdipu bhAgeSu caturdaza ca trayodaza ca dvAdaza ca SaT ca paJca ca catvAri ca trINi ceti dvandvaH, tairadhikaM zatam , "tihiya saya" ityatrAkAralopo vibhaktilopazca prAkRtatvAt , 'kramazaH' krameNa sattAyAM bhavati / katham ? ityAha-"napuisthi' ityAdi / napuMca-napuMsakavedaH strI ca-strIvedaH hAsyaSaTkaM ca-hAsyaratyaratizokabhayajugupsAkhyaM pumAMzca-puvedaH napustrIhAsyapaTakapumAMsaH, krodhazca-kopaH madazca-mado mAno'haGkAra iti paryAyAH mAyA canikRtiH krodhamadamAyAH, turyA:-caturthAH saMjvalanAH krodhamadamAyAsturyakrodhamadamAyAH, napuMstrIhAsyaSaTkapumAMsazca turyakrodhamadamAyAzca napuMstrIhAsyapadakaputuryakrodhamadamAyAH, tAsAM 'kSayo napuMstrIhAsyaSaTakaputuryakrodhamadamAyAzayaH / 'mAyakhao' ityatra hasvatvaM dIrghahrasvau mitho vRttau" (si0 8-1-4) ityanena prAkRtasUtreNa / iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-anivRttibAdarasya tRtIye bhAge dvitIyatRtIyakaSAyASTaka kSaye caturdazAdhikaM zatam , caturthabhAge napuMsakavedakSaye trayodazAdhikaM zatam , paJcame bhAge strIvedakSaye dvAdazAdhikaM zatam , SaSThe bhAge hAsyapaTakakSaye paDadhikaM zatam , saptame bhAge puvedakSaye pazcAdhikaM zatam , aSTame bhAge saMjvalanakrodhakSaye caturadhikaM zatam , navame bhAge saMjvalanamAnakSaye vyadhikaM zatam , saMjvalanamAyAkSaye tu dvayadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tacca sUkSmasamparAye / / 29 / / tathA cAha suhumi dusaya lohaMto, khINaducarimegasaya duniddkho| navanavai caramasamae caudaMsaNanANavito // 30 // "suhRmi" tti sUkSmasamparAye 'dvizataM' dvAbhyAmadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca 'lobhAntaH' saMjvalanalobhasya kSayaH / tataH 'khINaducarimegasau" ti kSINamohadvicaramasamaye 1 jAtiH-dvI ka0 gha0 // 2 degNA 'sA' ka8 gha0 / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA 'ekazatam ' ekAdhikaM zataM sattAyAm / tatra ca "dunikha u" tti nidrApracalayordvayoH kSayo bhavati, tato navanavatizvaramasamaye kSINa mohaguNasthAnasyeti zeSaH / tatra catvAri cIna darzanAni ca caturdarzanAni - cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNAkhyAni, jJAnAni jJAnAvaraNAni - matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNalakSaNAni paJca, vighnAni-dAna lAbhabhogopabhogavIrya-vighnarUpANi paJca teSAmanto bhavati ||30|| tataH - 110 paNasoi sajogi ajogi ducarimaM devakhagaigaMdhadugaM / phAsaha vannarasataNubaMdha saMghAyapaNa nirmiNaM // 31 // paJcAzItiH sayogikevalini sattAyAM bhavati / tataH " ajogi ducarime" tti ayogadafor dvirama ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAM kSayo bhavati / tA evAha - "devakhagaigaMdhadurga" ti / dvikazabdasya pratyekaM yogAd devadvikaM - devagatidevAnupUrvIrUpam, khagatidvikaM - zubha vihAyogatya zubha vihAyogatirUpam, gandhadvikaM - turabhigandhA'surabhigandhAkhyam, "phAsaha " tti sparzASTakaM - gurulaghumRdukharazItoSNa snigdharUkSAkhyam, "vannarasataNubaMdhaNa saMvAyapaNa" tti paJcakazabdasya pratyekaM sambandhAd varNapaJcakaM kRSNanIlalohitaddAridra zuklAkhyam, rasapaJcakaM- tiktakaTukaSAyAmlamadhurarUpam, tanupaJcakam - audArikavai kiyAhArakataijasakArmaNatanulakSaNam, evaM tanunAmnA bandhanapaJcakaM saGghAtanapaJcakaM ca vAcyam, "nimiNa" tti nirmANamiti || 31 // saMghayaNaadhirasaMThANachakka agurulahucara apajjataM / sAyaM va asAyaM vA, parituvaMgatiga susara niyaM // 32 // SaTkazabdasya pratyekaM yogAt saMhananaSaTkaM vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcA'rdhanArAcakIlikA sevArta saMhananAkhyam asthirapaTkam asthirA'zubhadurbhagaduH svarA'nAdeyA'yazaH kIrti rUpam, saMsthAna paTkaM samacaturananyagrodhaparimaNDalasAdivAmana kubjahuNDa saMsthAnAkhyam, agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsAkhyam, aparyAptam, sAtaM vA'sAtaM vA ekataravedanIyaM, yadanudayAvastham, "parittuvaMgatiga" tti trikazabdasya pratyekaM sambandhAt pratyekatrikaM - pratyekasthirazubhAkhyam, upAGgatrikam - audArikavaikriyA''hArakAGgopAGgarUpam, susvaram, "niyaM" ti nocairgotramiti / / 32 / / 9 bisario ya carime, terasa maNuyatasatiga jasAijjaM / subhagajiNucca paNidiya sAyAsAegayaracheo ||33|| ' ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAmayogike vali dvicaramasamaye sattAmAzritya kSayo bhavati / tataH pUrvoktapaJcAzIterimA dvisaptatiprakRtayo'panIyante zepAstrayodaza prakRtayo'yogicaramasamaye Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-34 ] karmatAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / [ 111 kSIyante / tathA cAha - "bisayarikhao" tti spaSTam / 'ca' punararthe vyavahitasambandha | caramasamaye punaH ayogikevalinastrayodazaprakRtInAM kSayo bhavati / " maNuyatasatiga" ti trikazabdasya pratyekaM yogAd manujatrikaM manujagatimanujAnupUrvI manujAyurlakSaNam, trasatrika-sabAdaraparyAptAkhyam, "jasAijjaM " ti yazaHkIrtinAma AdeyanAma subhagam "jiNucca " ti jinanAma uccairgotram | "paNidiya" ti paJcendriyajAtiH sAtAsAtayorekataraM tasya cchedaH - sattAmAzritya kSaya iti / / 33 / / atraiva matAntaramAha naraaNupuvi viNA vA, bArasa carimasamayammi jo khaviu / patto siddhiM deviMdavaMdiyaM namaha taM vIraM ||34|| 'narAnupUrvI vinA' manuSyAnupUrvImantareNa vAzabdo matAntarasUcako dvAdaza prakRtIrayogikevalicaramasamaye yaH kSapayitvA siddhiM prAptastaM vIraM namateti saNTaGkaH / ayamatrAbhitrAyaHmanujAnupUrvyA ayogidvicaramasamaye sattAvyavacchedaH, udayAbhAvAt, udayavatInAM hi dvAdazAnAM stibukasaGkramAbhAvAt svAnubhAvena dalikaM caramasamaye'pi dRzyata iti yuktastAsAM caramasamaye kSayaH, AnupUrvInAmnAM tu caturNAmapi kSetravipAkitvAd bhavAntarAlagatAvevodayastena bhavasthasya nAsti tadudayaH, tadudayAbhAvAccAyogidvicaramasamaye manujAnupUrvyA api sattAvyavacchedaH, tanmate'yogikevalino dvicaramasamaye trisaptatiprakRtInAM caramasamaye [ca] dvAdazAnAM kSaya iti / tato yo bhagavAn mAtApitrordivaGgatayoH sampUrNanijapratijJo bhaktisambhArabhrAjiSNurociSNulokAntikatridazasadmajanmabhiH puSpamANavakairiva " " savvajagajjIvahiyaM bhayavaM titthaM pavatehi" (Ava 0 niM0 gA0 215 ) ityAdivacobhirnivedite niSkramaNasamaye saMvatsaraM yAvat nirantaraM sthUracAmakaradhArAsAraiH prAvRSeNyadhArAdhara ivAmudradAridryasantApaprasaramavanImaNDalasyopazamayya parasparamahamahamikayA sumAyAtasurAsuranaroraganAyakanikaraiH "jaya jIva nanda kSatriyavaravRSabha !" ityAdivacanaracanayA stUyamAnaH samprApya jJAtakhaNDavanaM pratipannaniravadyacAritra bhAraH sAdhikAM dvAdazasaMvatsarIM yAvat parIpahopasargavargasaMsargamugramadhisA paramasitadhyAnA'kuNThakuThAradhArayA sakalaghanaghAtivanakhaNDakhaNDanamakhaNDamAdhAya nirmalA'vikala kevala balAvalokitanikhilalokAlokaH zrIgautama prabhRtimunipuGgavAnAM tattvamupadizya saMsArasaritaH sukhaM sukhena samuttaraNAya bhavyajanAnAM dharmI padayogikevalicaramasamaye trayodaza prakRtIrdvAdaza prakRtIrvA kSapayitvA 'siddhi' paramAnandarUpAM prAptaH, taM 'namata ' praNamata 'vIraM zrIvardhamAnasvAminam kiMviziSTam ? 'devendravanditaM ' devAnAM bhavanapativyantarajyotiSkavai mAnikAnAmindrAH - svAmino devendrAstairvanditaH " 1 sarvajagajjIvahitaM bhagavan tIrthaM pravartaya // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA zazadharakaranikaravimalataraguNa gaNotkIrtanena stutaH zirasA ca praNataH 'baduG stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt, yadvA pardaikadeze padasamudAyopacArAd, devendreNa - devendrasUriNA AcAyega zrImajjagaccandrasUricaraNasarasIruhacaJcarIkeNa vanditaH sakalakara kSayalakSaNA'sAdhAraNaguNasaGkIrtanena stutaH kAyena ca praNata iti / 'namata' iti preraNAyAM paJcamyantaM kriyApadam tacca zrotRRNAM kathaJcidanAbhogavazataH pramAdasambhave'pyAcAryeNa nodvijitavyam, kintu mRdumadhuravacobhiH zikSAnibandhanaiH zrotRRNAM manAMsi prahlAdya yathArha sanmArgapravRttirupadeSTavyA iti jJApanArtham / yadAha pravacanopaniSadvedI bhagavAn haribhadrasUri : " 112 'aNuvattaNAi sehA, pAyaM pArvati juggayaM paramaM / raNaM pi guNukkarisaM, uvei sohammaNaguNeNaM || (paJcava0 gA0 17 ) ittha ya pamAyakhaliyA, puvvanbhAseNa kassa va na huMti / jo te'vai sammaM, guruttaNaM tasma saphalaM ti / / (paJcava0 gA0 18 ) ko nAma sArahINaM, sa hujja jo bhadavAiNo damae / duTThe vi ya jo Ase, damei taM sArahiM viMti || (paJcava0 gA0 16 ) iti ||34|| // iti zrI devendrasUriviracitAyAM svopajJakarmastatraTIkAryA sattAdhikAraH samAptaH || || tatsamAptauM ca samAptA laghukarmastavaTIkA || sattAdhikAramenaM vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / niHzeSakarmasattArahitastenAstu loko'yam || 1 anuvartanayA zikSakAH prAyaH prApnuvanti yogyatAM paramAm / ratnamapi guNotkarSamupaiti zodhakaguNena // atra ca pramAdaskhalitAni pUrvAbhyAsena kasya vA na bhavanti ? | yastAni apanayati samyag gurutvaM tasya saphalamiti ko nAma sArathInAM sa bhaved yo madravAjino damayet ? / duSTAnapi ca yo'zvAn damayati taM sArathiM na vate // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / // atha prazastiH // Sr. viSNo yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalamuktaH, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojjvalakIrtibharaiH, surabhIkRta sakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrI gautama gaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINAH, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // // 5 // - kramAt prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagancandrasUrayaH // 4 // jagajjanitabodhAnAM teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendra sUrayaH svAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasUriNA karmastatrasya TIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vidhavadharmakIrtizrIvidyAnandabhUrimukhyabudhaiH / svaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistaccajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmasvasUtramidaM vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / sarve'pi karmabandhAstena truTyantu jagato'pi // 6 // iti svopajJaTIkopetaH karmastayaH / [ 113 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // tapAgacchIyapUjya zrIdevendrasUriviracitaH bandhasvAmitvanAmA tRtIyaH karmagranthaH / vedigge sAvacUrikaH samyag bandhasvAmitvadezakaM vardhamAnamAnamya | bandhasvAmitvasya vyAkhyeyaM likhyate kiJcit // sa svaparopakArAya yathArthAbhidhAnaM bandhasvAmitvaprakaraNamAripsurAcAryo maGgalAdipratipAdikAM gAthAmAha - 'baMdhavihANavimukkaM, vaMdiya sirivaNDamANajiNacaMdaM / gayAsu vucchaM, samAsao baMdhasAmiptaM // 1 // vyAkhyA - iha prathamArdhena maGgalaM dvitIyArdhenA'bhidheyaM sAkSAduktam / prayojanasambandhau tu sAmarthyagayau / tatra bandhaH - karmaparamANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya vidhAnaM - mithyAtvAdibhirbandhahetubhirnirvartanaM bandhavidhAnaM tena' vimuktaH sa tathA taM bandhavidhAnavimuktaM vanditvA zrIvardhamAnajinacandram 'vakSye' abhidhAsye 'samAsataH' saMkSepato na vistareNa, kim ? ityAha'bandhasvAmitvaM' bandhaH-karmANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya svAmitvam - AdhipatyaM jIvAnAmiti gamyate / keSu ? " gaiyAIsu" ti gatirAdiryeSAM tAni gatyAdIni, AdizabdAd indri - yAdiparigrahaH, teSu gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu / 1 atra ceyaM mArgaNAsthAnapratipAdikA bRhadabandhasvAmitvagAthA ga 1 iMdie ya 2 kA 3, joe 4 vee 5 kasAya 6 nANe ya 7 / saMjama daMsaNa lesA 10, bhava 11 samma 12 sanni 13 AhAre 14 || ( gA0 2 ) - tatra gatizcaturdhA - narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdevagatiriti 1 / indriyaM sparzanarasana - ghrANacacuHzrotrabhedAt paJcadhA, indriyagrahaNena ca tadupalakSitA ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA gRhyante 2 / kAyaH SoDhA pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakA yabhedAt 3 | yogaH paJcadazadhA-satyamanoyogaH 1 asatyamanoyogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSAmanoyogaH 4satyavAgyogaH 5asatyavAgyogaH 6 satyAsatyavAgyogaH 7 asatyAmRSAvAgyogaH 8 vaikriyakAyayogaH 6 AhArakakAyayogaH 10 audArikakAyayogaH 11 vaikriyamizrakAyayogaH 12 AhAraka 10na vimuktaM vandi0 ka0 ga0 gha0 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-3] bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 115 mizrakAyayogaH 13 audArikamizrakAyayogaH 14 kArmaNakAyayogaH 15 iti 4 / vedastridhAstrIvedaH puruSavedo napuMsakavedazca 5 / kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH 6 / jJAnaM pazcadhAmatijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM ca, jJAnagrahaNena cA'jJAnamapi tatpratipakSabhUtamupalakSyate, tacca trividham-matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ceti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA 7 / 'saMyamaH' cAritraM tacca paJcadhA-sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, saMyamagrahaNena ca tatpratipakSabhRto dezasaMyamo'saMyamazca sUcyata iti saMyamaH saptadhA 8 / darzanaM caturvidham-cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhidarzanaM kevaladarzanaM ca 9 / lezyA SoDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA ca 10 / bhavyaH-tathArUpAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhigamanayogyaH, bhavyagrahaNena ca tatpratipakSabhUto'bhavyo'pi gRhyate 11 / samyaktvaM vidhA-kSAyopazamikam aupazamikaM kSAyikaM ca, samyaktvagrahaNena ca tatpratipakSabhRtaM mithyAtvaM sAsAdanaM mizraM ca parigRhyate 12 / saMjJI-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJcakasamanvitaH, tatpratipakSabhUtaH sarvo'pyekendriyAdirasaMjJI so'pi saMjJigrahaNena sUcito draSTavyaH 13 / AhArayati ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramityAhArakaH, tatpratipakSabhUto'nAhArakaH 14 / nanu jJAnAdiSu kimarthamajJAnAdipratipakSagrahaNaM kRtam 1, ucyate-caturdazasvapi mAgaMNAsthAneSu pratyekaM sarvasAMsArikasattvasaGgrahArthamiti / uktarUpeSu gatyAdiSu bandhasvAmitvaM vakSye / tatra bandhaM ca pratItya viMzatyuttaraM prakRtizatamadhikriyate / tathAhi-jJAnAvaraNe uttaraprakRtayaH paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjA SaDviMzatiH, AyuSi catasraH, nAmni bhedAntarasambhave'pi saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca, sarvamIlane viMzatyuttaraM zatamiti etacca prAk savistaraM karmavipAke bhAvitameva // 1 // samprati vizatyuttarazatamadhyagatAnAmeva vakSyamANArthopayogitvena prathama kiyatInAmapi prakRtInAM saGgrahaM pRthakkaroti jiNa suraviuvAhAradu, devAu ya narayasuhamavigalatigaM / egidi thAvarA''yava, napu micchaM huDa chevaDhaM // 2 // . aNa majjhAgii saMghayaNa, kukhaga niya itthi duhgiinntigN| ujjoya tiridurga tirinarAu narauraladuga risahaM // 3 // vyAkhyA-jinanAma 1 suradvikaM-suragatisurAnupUrvIrUpaM 3 vaikriyadvika-vaikriyazarIravaikriyAGgopAGgalakSaNam 5 AhArakadvikam-AhArakazarIraMtadaGgopAGgaca 7 devAyuSkaM ca 8 narakatrikaM-narakagatinarakAnupUrvInarakAyuSkarUpaM 11 sUkSmatrikaM-sUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNaM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA 14 vikalatrika-dvitricaturindriyajAtayaH 17 ekendriyajAtiH 18 sthAvaranAma 19 AtapamAma 20 napuMsakavedaH 21 mithyAtvaM 22 huNDasaMsthAnaM 24 sevArtasaMhananam 24 // 2 // "aNa" ti anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAH 28 'madhyAkRtayaH' madhyamasaMsthAnAninyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kubjaM ceti 32 madhyamasaMhananAni-RSabhanArAcaM nArAcam ardhanAgacaM kIlikA ceti 36 "kukhaga' tti azubhavihAyogatiH 37 nIcegotraM 38 strIvedaH 39 durbhagatrikaM-durbhagaduHsvarA'nAdeyarUpaM 42 styAnacitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnardvilakSaNam 45 udyotanAma 46 tiryadvikaM-tiryagganitiryagAnupUrvIrUpam 48 tiryagAyuH 49 narAyuH 50 naradvikaM-naragatinaganupUrvIlakSaNam 52 / audArikadvikam-audArikazarIramodArikAGgopAGganAma ca 54 vajraRSabhanArAcasaMhananam 55 iti paJcapaJcAzatprakRtisaGgrahaH // 3 // arthatasya prakRti saGgrahasya yathAsthAnamupayogaM darzayan mArgaNAsthAnAnAM prathamaM gatimArgaNAsthAnamAzritya vandhaH pratipAdyate suraiguNavIsavajja, igasau oheNa baMdhahiM nirayA / tittha viNA micchi sayaM, sAsaNi napucau viNA chanuI // 4 // vyAkhyA-"jiNa suraviuvAhAra" (gA0 2) ityAdigAthoktAH krameNa suradvikAyekonaviMzatiprakRtIvajayitvA zeSemekottarazatamoghena nArakA badhnanti / ayamatrAbhiprAyaHetA ekonaviMzatikarmaprakRtIvandhAdhikRtakarmaprakRtiviMzatyuttarazatamadhyAd muktvA zeSasyaiko. ttarazatasya narakagatau nAnAjIvApekSayA sAmAnyato bandhaH, suradikAyakonaviMzatiprakRtInAM tu bhavapratyayAdeva nArakANAmabandhakatvAt / sAmAnyena narakagatau bandhamabhidhAya samprati tasyAmeva mithyAdRSTayAdiguNasthAnacatuSTayaviziSTaM taM darzayati-"tittha viNA" ityAdi / prAguktamekottarazataM tIrthakaranAma vinA mithyAdRSTiguNasthAnake zataM bhavati / etacca zataM napuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananaprakRticatuSkaM vinA sAsAdanaguNasthAnake SaNNavati rakANAM bandhe // 4 // viNa aNachavIsa mIse, bisayari sammammi jinnnraaujyaa| iya rayaNAisu maMgo, paMkAisu titthayarahINo // 5 // vyAkhyA-prAguktA SaNNavatiranantAnubandhyAdiSaDviMzatiprakRtIvinA mizraguNasthAne saptatiH / saiva jinanAmanarAyuSkayutA samyagdRSTiguNasthAnake dvisaptatiH / 'iti' evaM bandhamAzritya bhaGgaH 'ratnAdiSu' ratnaprabhAzarkarAprabhAvAlukAprabhAbhidhAnaprathamanarakapRthivItraye draSTavyaH / paGkaprabhAdiSu punareSa eva bhaGgastIrthakaranAmahIno vijJeyaH / ayamarthaH- paGkaprabhAdhUmaprabhAtamaHprabhAsu samyaktvasadbhAve'pi kSetramAhAtmyena tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmavandho nArakANAM nAstItiH Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-8] bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH krmgrnthH| 117 tatastatra sAmAnyena zatam , mithyAdRzAM ca zatam , sAsAdanAnAM paNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH / iha sAmAnyapade'viratasamyagdRSTiguNasthAne ca ratnaprabhAdibhaGgastIrthakaranAmnA hIna uktaH / mithyAdRSTayAdiSu triSu guNasthAneSu punastasya prAgevA'panItatvAt tadavastha eva // 5 // ajiNamaNu Au ohe, sattamie naradugucca viNa micche / iganavaI sAsANe, tirimAu napusacauvajjaM // 6 // vyAkhyA-ratnaprabhAdinarakatrayasAmAnyabandhAdhikRtakottarazatamadhyAjinanAmamanujAyupI muktvA zeSA navanavatiroghabandhe saptamapRthivyAM nArakANAM bhavati / saiva navanavatirnaragatinarAnupUrvIrUpanaradvikoccaiAtrai vinA SaNNavatimithyA dRSTiguNasthAne bhavati / seva SaNNavatistiryagAyurnapusakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananavarjitA ekanavatiH sAsAdane saptamyAM nArakANAm // 6 // aNacauvIsavirahiyA, sanaraduguccA ya sayari miisduge| satarasau ohi micche, pajjatiriyA viNu jiNAhAraM // 7 // __vyAkhyA-prAguktA ekanavatiranantAnubandhyAdicaturviMzatiprakRtibhirvirahitA / naradvikoccaigotrAbhyAM ca sahitA saptatirbhavati, sA ca 'mIsaduge" tti mizrA'virataguNasthAnadvaye draSTavyA / iha saptamyAM narAyustAvad na badhyata eva, taddhandhAbhAve'pi ca mizraguNasthAnake'virataguNasthAnake ca naradvikaM badhyate / ayamarthaH-naradvikasya narAyuSA saha nAvazyaM pratibandho yaduta yatraivAyurvadhyate tatraiva gatyAnupUrvIdvayamapi tasyA'nyadA'pi bandhAt ; mithyAtvasAsAdanayostu kaluSAdhyavasAyatvena naradvikaM na badhyate / / evaM narakagato bandhasvAmitvaM pratipAdya atha tiryaggatau tadAha-"satarasau" ityAdi / viMzatyuttarazataM jinanAmA''hArakadvikaM ca vinA zeSaM saptadazottarazatamoghe mithyAdRSTiguNasthAne ca paryAptAstiyazco badhnanti / atraughe tirazca satyapi samyaktve bhavapratyayAdeva tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmnaH sampUrNasaMyamAbhAvAd AhArakadvikasya ca bandho nAstIti hRdayam / / 7 / / viNa narayasola sAsaNi, surAu aNa egatIsa viNa miise| sasurAu sayari samme, ghoyakasAe viNA dese / / 8 / vyAkhyA-prAguktaM saptadazottarazataM narakatrikAdiSoDazaprakRtIvinA ekottarazataM sAsAdane paryAptatirazcAm / etadevakottarazataM/ surAyuranantAnubandhyAyakatriMzatprakRtIzca vinA ekonasaptatiH. sA mizraguNasthAne badhyate / ayaM bhAvArtha:-" 'sammAmicchaddiTThI AUbaMdhaM pi na 1 samyagmidhyAdRSTirAyurbandhamapi na karoti / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA kare / " iti vacanAd atra suranarAyuSorabandhaH anantAnubandhyAdayazca paJcaviMzatiprakRtayaH sAsAdana eva vyavacchinnabandhAH, tathA manuSyAstiryaJcazca mizraguNasthAnakasthA aviratasamyagdRSTivad devArhameva badhnanti tena naradvikaudArikadvikavaca RSabhanArAcAnAmapi bandhAbhAvaH / eva ekonasaptatiH surAyuSA sahitA saptatiH 'samyaktve' 'avirataguNasthAnake bhavati / saptatiH 'dvitIyakaprayaiH' apratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlo bhaivinA paTTSaSTirdeza virata guNasthAne badhyate ||8|| atha tiryaggatibandhAdhikAra eva granthalAghavArthaM manuSyagatAvapi bandhaM darzayatiiya caguNevi narA, paramajayA sajiNa ohu desAI / 'jiNaikkArasahINaM, navasau apajattatiriyanarA || 9 || vyAkhyA-yathA paryAptatirazcAM mithyAdRSTyAdiSu caturSu guNasthAneSu saptadazottarazatAdiko bandha uktaH 'iti' evaM paryAptanarA api catuSu - mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratiguNasthAneSu saptadazotarazatAdivandhasvAmino mantavyAH / 'param' ayatAH aviratasamyagdRSTayaH paryAptanarAH "sajiNa "tti aviratasamyagdRSTiparyAptatiryagbandhayogya saptatirjina nAmasahitA ekasaptatistAM badhnanti, jinanAmakarmaNo'pi bandhakatvAt teSAm / "ohu desAI " tti dezaviratAdiguNasthAnakeSu guNasthAnakA'nAzrayaNe ca paryAptanarANAM punaH 'ogha : ' sAmAnyo bandho'vaseyaH / sa ca karmastavokta eva / yataH karmastavagranthe sAmAnyato guNasthAnakeSu bandhaH pratipAdito na punaH kiJzcana gatyAdimArgaNAsthAnamAzritya sa cAtra bahuSu sthAneSUpayogIti mUlato'pi darzyate abhinavakammaragahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajjaM micchami satarasayaM // narayatiga jAithAvaraca huMDA''yavachinapumicchaM | solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINaduhagatigaM || aNamajjhAgi saMghayaNaca niujjoya kukhagaitthi tti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuya abaMdhA || - samme sagasayari jiNA ubaMdhi bahara naratiga biyakasAyA / uraladugaMto dese, sattaTThI tiyakasAyaMto // te patte soga arai athira duga ajasa assAyaM / vucchajja chacca satta va nei surAuM jayA ni // guNasa appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche | annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-19 ] pandhasvAmitvAkhyatRtIyaH karmagranthaH / 111 aDavanna apubvAimi, niddadugaMto chapanna paNabhAge / suraduga paNidi sukhagai, tasanava urala viNu taNuvaMgA // samacaura nimiNa jiNa vanaagurulahucau chalaMsi tIsaMto / carime chavIsabaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo // .- aniyaTTibhAgapaNage, igegahINo duvIsavihabaMdho / pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // caudaMsaNuccajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto ya / / (gAthA 3-12) iti / etAsAM dazAnAmapi gAthAnAM vyAkhyAnaM karmastavaTokAto boddhavyam / ityoghbndhH| iha karmastavoktaguNasthAnakabandhAd naratirazcAM mizrA'virataguNasthAnakayorayaM vizeSaHkarmastave mizraguNasthAnake catuHsaptatiH aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saptasaptatiH tirazcA punarmanuSyadvikaudArikadvikravajraRSabhanArAcasaMhananarUpaprakRtipaJcakasya bandhAbhAvAd mizraguNasthAnake ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau surAyuHkSepe saptatiH, narANAM tu mizre ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau tIrthakaranAmasurAyuHkSepe ekasaptatiH / asyAM ca ekasaptatau yadi manuSyadvikaudArikadvikavaRSabhanArAvasaMhananaprakRtipazcakaM narAyuSkaM ca kSipyate tadA (karmastavoktA saptasaptatirbhavatyavirataguNasthAnake / tathA karmastave dezavirataguNasthAnake yA saptaSaSTiruktA sA tirazcAM jinanAmarahitA SaTpaSTirdezavirataguNasthAne bhavati / pramattAdIni guNasthAnAni tirazcAM na sambhavanti / narANAM tu sarvaguNasthAnakasambhavena dezaviratAdiguNasthAnakeSu )karmastavokta eva sarvo'pyanyUnAdhika oghabandho vAcyaH / tatazca paryAptanarANAM sAmAnyena bandhe viMzatyuttarazataM prakRtInAM prApyate, teSAmeva mithyAdRzAM saptadazottarazatam , sAsAdanAnAmekottarazatam , mizrANAmekonasaptatiH,, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH, dezaviratAnAM saptaSaSTiH, pramattAnAM triSaSTiH, apramattAnAmekonaSaSTiraSTapazcAzadvA, nivRttibAdarANAM prathame bhAge'STapaJcAzat , bhAgapazcake SaTpaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdaroNAmAdye bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza ca, sUkSmasamparAyANAM saptadaza, upazAntamohakSINamohasayoginAmekA sAtalakSaNA prakRtibandhe prApyate, ayoginAM tu bandhAbhAvaH / evamanyatrApyoghavandhaH karmastavAnusAreNa bhAvanIyaH / uktastiryagnarANAM paryAptAnAM bandhaH, atha teSAmevAparyAptAnAM tamAha-"jiNaikkArasahINaM" ityAdi / yadeva narANAmoghabandhe viMzatyuttarazataM tadeva jinanAmAghekAdazaprakRtihInaM zeSaM navottarazatamaparyAptatiryagnarA oghato mithyAtve ca badhnanti / yadyapi karaNAparyApto devo manuSyo vA jinanAmakarma samyaktva Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA pratyayena badhnAti tathApIha narANAM labdhyA'paryAptatvena vivakSaNAd na jinanAmabandhaH / / 9 / / tiryaggatau manuSyagatau ca bandhasvAmitvamuktam / sAmprataM devagatimadhikRtya taducyate niraya vva surA navaraM, ohe miccha igiNditigshiyaa| kappaduge vi ya evaM, jiNahoNo joibhavaNavaNe / / 10 / / vyAkhyA-surA api nArakavad oghato vizeSatazca tadvandhasvAmino'vagantavyAH / navaramayaM vizeSaH-oghe mithyAtvaguNasthAnake ca bandhamAzritya surA ekendriyAditrikasahitA draSTavyAH / tato'yamatha-yo 'nArakANAmekottarazatarUpa oghabandhaH sa evekendriyajAtisthAvaranAmA''tapanAmaprakRtitrayasahitaH surANAM sAmAnyato bandhazcaturagrazatam , tadeva mithyAtve jinanAmarahitaM dhutarazatam , etadevekendriyajAtisthAvarA''tapanapusakavedamithyAtvahuNDasevAte * lakSaNaprakRtisaptakahInaM sAsAdane SaNNavatiH, paNNavatirevAnantAnubandhyAdiSaDviMzatiprakRtirahitA mizre saptatiH, saiva jinanAmanarAyukayutA dvisaptatistAmavirata samyagdRSTayo devA banatIti sAmAnyadevagativandhaH / sAmprataM devavizeSanAmoccAraNapUrvakaM tamAha-''kappadurga" ityAdi / 'kalpavike'pi' saudharmezAnAkhyadevalokadvaye'pi 'evaM' sAmAnyadevabandhavad bandho draSTavyaH / tathAhi-sAmAnyena caturagrazatam , mithyAdRzAM vyagrazatam , sAsAdanAnAM paNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / devogho jinanAmakarmahIno jyotiSkabhavanapativyantaradeveSu taddevISu ca vijJeyaH, jinakarmasattAkasya / teSUtpAdAbhAvena tatra tabandhAsambhavAt , tataH sAmAnyatastryadhikazatam , mithyAtve'pi vyadhikazatam , sAsAdane SaNNavatiH, mizre saptatiH, avirate ekasaptatiH / / 10 // rayaNa vva saNaMkumArAi ANayAI ujjoyacaurahiyA / apaja tiriya vva naksayamigiMdipuDhavijalataruvigale // 11 // vyAkhyA-sanatkumArAdyAH sahasrArAntA devA ratnaprabhAdiprathamapRthivItrayanArakavad bandhamAzritya draSTavyAH / tadyathA-sAmAnyenaikAgrazatam , mithyAdRzAM zatam , sAsAdanAnAM paNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / AnatAdyA graiveyakanavakAntA devA api udyotamAmatiryaggatitiryagAnupUrvItiyaMgAyuHprakRticatuSparahitA ratnaprabhAdinArakavadeva draSTavyAH, tataH sAmAnyataH saptanavati te badhnanti, mithyAdRzaH SaNNavatim , sAsAdanA dvinavatim , mizre'virate codyotAdicatuSkasya prAgevApanItatvAt sampUrNa eva ratnaprabhAdibhaGgaH, tato mizrAH saptatiM aviratA dvisaptatiM badhnanti / mithyAtvAdiguNasthAnatrayAbhAvAt pazcAnuttaravimAnadevA etAmevAvirataguNasthAnakasatkAM dvisaptati badhnantItyanuktamapi jJeyabhiti / uktaM devagato bandhasvAmitvam , Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-13 ] banvasvAmitvAkhyastRtIyaH karmapranthaH / 121 tadbhaNanAcca gatibandhamArgaNA samAptA / sAmyatamindriyeSu kAryeSu ca tadArabhyate - " apaja" ityAdi / aparyAptatiryagvad navottarazatamekendriyapRthvIjalataruvikaleSu draSTavyam / ayamarthaHviMzatyuttarazatamadhyAd jinanAmAdyekAdazaprakRtImuktvA zeSaM navottarazatamekendriyA vikale - ndriyAH pRthvIjalavanaspatikAyAzca sAmAnyapadino mithyAdRzazca badhnanti // 11 // athaiteSAmeva sAsAdana guNasthAne bandhamAha chanavaha sAsaNi viNu sahamatera kei puNa ciMti canavaI / tiriyana Uhi~ ciNA, taNupajjattiM na te jaMti // 12 // vyAkhyA - prAguktaM navottarazataM sUkSmatrikAdiprakRtitrayodazakaM mithyAtva eva vyavacchinnabandhamiti kRtvA tad binA SaNNavatiH sAsAdane ekendriyavikalendriyapRthvIjalavanaspatikAyAnAM bhavati / kecit punarAcAryA bruvate caturnavatiM tiryagnarAyuSkAbhyAM vinA, yatasta ekendriyavikalendriyAdayaH sAsAdanAH santastanuparyAptiM na yAnti ataste tiryagnarAyuravandhakAH / ayaM bhAvArtha:tiryagnarApostanuparyAptyA paryAptaireva badhyamAnatvAt pUrvamatena zarIraparyAptyuttarakAlamapi sAsAdanabhAvasyeSTatvAd Ayurdhandho'bhipretaH, iha tu prathamameva tannivRtteneSTa : ti paNNavatiH / tiryagnayupI vinA matAntareNa caturnavatiH / / 12 / / ukta ekendriyAdInAM bandhaH, atha paJcendriyANAM sakAyikAnAM ca tamAhaohu paNidi tase gainase jiNikkAra naratigucca viNA / vajAMge oho, urale narabhaMgu tammisse // 13 // vyAkhyA-'oghaH' viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavoktaH paJcendriyeSu trasakAyikeSu cAvagantavyaH 1 tadyathA - sAmAnyato viMzatyuttarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizra catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH pramatte triSaSTiH, apramatte ekonapaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat, bhAgapaJcake SaTpaJcAzat, saptamabhAge paDUviMzatiH, anivRttivAdare Adhe bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza, sUkSme saptadaza zeSaguNasthAnatraye sAtasyaikasya bandhaH, ayogini bandhAbhAvaH / gatitrasAH - tejovAyukAyAsteSu jinanAmAdyekAdazaprakRtIrnaratrikamuccairgAtraM ca vinA viMzatyuttaraM zataM zeSaM pazcottaraM zataM bandhe labhyate, sAsAdanAdibhAvastu naiSAM sambhavati / yata uktam 'na hu kiMci labhijja suhumatasA // 16 1 na hi kiMcillabhante sUkSmatrasAH // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA sUkSmatrasAstejovAyukAyajIvA iti / evamukta indriyeSu kAyeSu ca bandhaH, samprati yogeSu taM pratipAdayannAha-"maNavayajoge" ityAdi / sUcakatvAt sUtrasya satyAdimanoyogacatuSke tatpUrvake satyAdivAgyogacatuSke ca oghavandho viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavokto jJeyaH / tatra satyAdisvarUpaM tvidam-satyaM yathA asti jIvaH sadasadUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastutattvacintana param / sanyaviparItaM svasatyam / mizrasvabhAvaM satyAsatyam , yathA-dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuprazokavRkSezvazokavanamevedamiti vikalpanAparam / tathA yad na satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipatto satyAM yad vastupratiSThAzayA sarvajJamatAnusAreNa vikalapyate, yathA asti jIvaH sadasaTrepa ityAdi tat kila satyaM paribhASitam / yat punarvipratipattI satyAM vastupratiSThAzayA sarvajJamatottIrNa vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vA ityAdi tad asatyam / yat punarvastupratiSThAzAmantareNa svarUpamAtraparyAlocanaparam , yathA he devadatta ! ghaTamAnaya, gAM dehi mahyamityAdicintanaparaM tad asatyAmRSA, idaM svarUpamAtraparyAlocanaparatvAd na yathoktalakSaNaM satyaM bhavati nApi mRpeti / idamapi vyavahAranayamatena draSTavyam , nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyathA tu satye | "urale" ti manovAgyogapUrvake audArikakAyayoge narabhaGgaH "iya cauguNesu vi narA" (gA0 6) ityAdinA prAguktasvarUpaH / yathA-oghe viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre ekonasaptatiH, avirate ekasaptatiH ityAdi / manorahitavAgyoge vikalendriyabhaGgaH / kevalakAyayoge tvekendriyabhaGgaH / "tammisse" tti 'tanmizre' audArikamizrayoge // 13 // samprati bandha ucyate AhArachaga viNohe, ca udasasau micchi jiNapaNagahINaM / sAsaNi caunavaha viNA, naratiriAU suhumatera / / 14 / / vyAkhyA-viMzatyuttarazatamAhArakAdiprakRtiSaTkaM vinA zeSaM caturdazAdhikazatamoghabandhe prApyate / ayaM bhAvArthaH-audArikamizraM kArmaNena saha, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamudaghAtAvasthAyAM vA; unpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaudArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvad zarIrasya niSpattiH; kevalisamudghAtAvasthAyAM dvitIyapaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikamiti / aparyAptAvasthAyAM ca nAhArakAdiSaTakaM badhyate iti taniSedhaH / kevalisamudghAtAvasthAyAM punarekasya sAtasyaiva bandho'bhidhAsyate / etadeva caturdazottarazatamaudArikamizrakAyayogI mithyAtve jinanAmAdiprakRtipaJcakahInaM zeSaM navottaraM zataM badhnAti / sa eva sAsAdane caturnavatiM badhnAti, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-15 ] bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH navottarazatamadhyAd muktvA naratiryagAyuSI sUkSmatrikAditrayodazaprakRtIzca nara tiryagAyuSoraparyAptatvena sAsAdane bandhAbhAvAt, sUkSmatrikAditrayodazakasya tu mithyAtva eva vyavacchinna bandhatayA ca // 14 // 123 aNacavIsAha vinA, jiNapaNajuya sammi jogiNo sAyaM / viSNu tirinarAu kamme, vi evamAhAradugi oho ||15|| vyAkhyA- prAguktA caturnavatiranantAnubandhyAdicaturviMzatiprakRtIrvinA jinanAmAdiprakRtipaJcakatA ca paJcasaptatistA maudArika mizrakAyayogI samyaktve badhnAti / tathA sayogina audArika mizrasthAH kevalasamudghAte dvitIyapaSThasaptamasamayeSu sAtamevaikaM badhnanti / evaM guNasthAnaka - catuSka evahArika mizrayogo labhyate nAnyatra / atha kArmaNayogAdiSu bandhaH pratipAdyate "viNa tiri" ityAdi / yathaudArikami bandhavidhiroghato vizeSatavoktaH evaM kArmaNayoge'pi nirAyuSI vinA vAcyaH kArmaNakAyayoge tiryagnarAyuSorthanthAbhAvAt / kArmaNakAyayogo hyapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca jIvasya mithyAtvasAsAdanA'virata guNasthAnakatrayopetasya labhyate / uktaM ca- 'micche sasANe vA, avira yasammammi aba gahiyami / jaMti jiyA paraloe, sesikkArasa guNe muttu // ( prava0 gA0 1306 ) tathA sayoginaH kevalisamudghAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu ceti guNasthAnakacatuSTaya eva kArmaNakAyayogo nAnyatra / tato viMzatyuttarazatamadhyAd AhArakapaTkatiryagnarAyuHprakRtImuktvA zeSasya dvAdazottarazatasya sAmAnyena kArmaNakAyayoge bandhaH / tadeva dvAdazottarazataM jinAdi - paJcakaM vinA zeSaM saptottarazataM kArmaNakAyayoge midhyAdRzo badhnanti / tadeva saptottarazataM sUkSmAditrayodaza prakRtImuktvA zeSAM caturnavati kArmaNayoge sAsAdanA badhnanti / caturnavatirevA'nantAnubandhyAdicaturviMzatiprakRtIvinA jinanAmAdiprakRtipaJcakasa hitA ca paJcasaptatistAM kArmaNayoge'viratA badhnanti / sayoginastu kArmaNakAyayoge sAtamevaikaM badhnanti / tathA''hArakakAyayogacaturdaza pUrvavidaH, AhArakamizrakAyayogazca tasyaivA''hArakazarIrasya prArambhasamaye parityAgasamaye ca audAritreNa saha draSTavyaH / tataH ' AhArakadvike ' ' AhArakazarIratanmizralakSaNe yogadvaye oghaH karmastavoktaH pramattaguNasthAnavartI triSaSTiprakRtibandharUpaH / etat kAyayogadvayaM hi labdhyupajIvanAt pramattasyaiva na tvapramattasya // 15 // 1 midhyAtve sAsAdane vA'viratasamyaktve'thavA gRhiite| yAnti jIvAH paralokaM zeSaikAdaza guNasthAnAni muktvA || 2 vyabhAvammi ahigae avA | pravacanasAroddhAre tvevaM pAThaH // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA 124 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH suraoho ve ucve tiriyanarAurahio ya tammisse / veyatigAima biya niya, kasAya nava du cau paMca guNA // 16 // vyAkhyA- 'suroghaH' sAmAnyadevabandho baiMkriyakAyayoge draSTavyaH / tadyathA-sAmAnyena caturagrazatam, mithyAtve vyuttarazatam, sAsAdane paNNavatiH, mizre saptatiH, avirate dvisaptatiH / tathA tanmizrI kriyamizre sa eva surodhastiryagnagayuSkarahito vAcyaH / iha devanArakA nijAyuHSaNmAsAvazeSA eghAyurvaghnanti, ato vaikriyamizrayoge utpattiprathamasamayAdanantaramaparyAptAvasthAsambhavini AyuyabandhAbhAvaH / tathA cA'troghe dvaya ttarazatam , mithyAtva ekottarazatam , sAsAdane. caturnavatiH, avirata ekasaptatiH / vaikriyamizrayogo mizratA cA'syAtra kArmaNakAyenaiva saha mantavyA / ayamapi ca mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakatraya eva labhyate nAnyatra / yadyapi dezaviratasyA'mbaDAdeH pramatasya tu viSNukumArAde ve kriyaM kurvato vaikriyamizra_kriyasambhavaH zrUyate paraM svabhAvasthasya vaikriyayogasyA'tra gRhItatvAd athavA svalpatvAd anyato vA kuto'pi hetoH pUrvAcAyaH sa noktaH / evaM yogeSu vandhasvAmitvamuktam / atha vedAdiSu tadabhidhitsuH prathamaM guNasthAnakAni teSvAha-"veyatiga" ityAdi / 'vedatrike' strIvedapuvedanapusakavedarUpe 'nava' navasaGkhyAkAni "saMjalaNa" ityAdyagratanagAthA(17)stha "paDhama" iti padasyAtrApi, sambandhAt 'prathamAni' mithyAtvAdIni anivRttivAdarAntAni guNasthAnakAni bhavanti, tataH paraM vedAnAmabhAvAt / eteSu yaH karmastavokta sAmAnyabandhaH sa draSTavyaH / tadyathA-sAmAnyato nAnAjIvApekSayA viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , mAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, dezavirate / saptapaSTiH, pramatte tripaSTiH, apramatte ekonapaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake paTpazcAzat , saptamabhAge paDviMzatiH, anivRttiyAdare Aye bhAge dvAviMzatiH, evamanyatrApi guNasthAnakeSu yathAsambhavaM karmastavokto bandho vAcyaH / kapAyadvAre-Adye'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlobharUpe kaSAyacatuSke dve prathame mithyAtvasAsAdanAkhye guNAsthAnake tatra tIrthakarabandhasya samyaktvapratyayatvAd AhArakadvikavandhamya ca saMyamahetutvAd anantAnubandhiSu tadabhAvAta sAmAnyena saptadazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam . sAsAdane ekottarazatam / dvitIye'pratyAkhyAnAkhye kaSAyacatuSke catvAri prathamAni mithyAtvasAsAdanamizrA'viratanAmakAni guNasthAnakAni, * tatrAhArakadvikabandhAbhAvena sAmAnyena aSTAdazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatama , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / tRtIye pratyAkhyAnAvaraNAkhye kapAyacatuSke paJca AdyAni mithyAtvAdIni dezaviratAntAni guNasthAnakAni, dezavirate saptapaSTiH, zeSANi tathaiva // 16 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-18 ] bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / saMjalaNatige nava dasa, lobhe cau ajai du ti anANanige / bArasa acakkhucakkhusu paDhamA ahakhA carama cA // 17 // vyAkhyA- 'saMjvalanatrike' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpe navA''dyAni guNasthAnakAni / tatra sAmAnyabandhAd nivRttivAdaraM yAvad vedatrikanyAyena viMzatyuttarazatAdiko bandhaH, anivRttibAdare tu prathame bhAge dvAviMzatiH, dvitIye puvedarahitA ekaviMzatiH, tRtIye saMjvalanakrodharahitA viMzatiH, caturthe saMjvalanamAnarahitA ekonaviMzatiH, paJcame saMjvalanamAyArahitA aSTAdaza / saMjvalavalobhasya tu sUkSmasamparAyepi bhAvAt tatra daza prathamAni guNasthAnAni tatra nava tathaiva, dazame tu sUkSmasamparAye ) saptadaza prakRtayaH | saMyamadvAre - 'ayate' asaMyate catvAri AdyAni guNasthAnAni tatra sAmAnyato'viratasamyagdRSTerapi saGgRhItatvAd jinanAmakSepAt saptadazottarazataM jAtamaSTAdazottarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizra catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / jJAnadvAre - 'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe mithyAtvasAsAdane, trINi vA guNasthAnakAni mizreNa saha / ayamAzayaH - mizra jJAnAM - zo'jJAnAMzazcAsti, tatra yadA'jJAnAMzaprAdhAnyavivakSA tadA'jJAnatrike guNasthAnakadvayameva, jJAnAMzaprAdhAnyavivakSAyAM tu tRtIyaM mizramapi tatraughe saptadazottarazatam, midhyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam mizra catuHsaptatiH / darzanadvAre --cakSuracakSurdarzanayoH prathamAni dvAdaza guNasthAnAni paratastu cakSuracakSuSoH satorapyanupayogitvenAvyApArAt / tatraughe viMzatyuttarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, ityAdi yAvat kSINamohe sAtabandha ekaH / yathAkhyAne caramaguNasthAnakacatuSkam, tatra sAmAnyata ekaH, upazAntamohe ekaH kSINamohe ekaH, sayogini ekaH, ayogini zUnyam // 17 // 125 ' manANi saga jayAI, samaya cheya caDa dunni parihAre / kevalagi do caramA'jayAda nava mahasuohiduge || 18 || vyAkhyA - manaHparyAyAne sapta 'yatAdIni ' pramattasaMyatAdIni kSINamohAntAni / tatra sAmAnyata AhArakadvikasahitA vipaSTirmAtA paJcaSaSTiH pramatte triSaSTiH ityAdi yAvat kSINamohe ekaH kevalAndhaH / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH pramatte tripaSTirityAdi prAgvat, sUkSmasamparAyaguNasthAnakAdo tu sUkSmasamparAyAdicAritrabhAvAt / tathA 'dve guNasthAnake' pramattApramattarUpe parihAravizuddhi cAritre nottarANi tasmivAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH pramattaM tripaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / ' kevala dvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe 'dve carame ' , Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [ gAthA antime sayogikevalyayogikevalyAkhye guNasthAnake bhavataH, atraudhe ekasya sAtasya bandhaH sayogini ca ayogini zUnyam / tathA matizrutayoH 'avadhidvike' ca' avadhijJAnAvadhidarzanalakSaye 'ayatAdIni' aviratasamyagdRSTvAdIni kSINa mohaparyavasAnAni nava guNasthAnakAni bhavanti, sayogyAdau kevalotpacyA matyAderabhAvAt tatrayato'pramattAdermatyAdimata AhArakadvikasyApi bandhasambhavAd ekonAzItiH, vizeSacintAyAmaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavoktaH saptasaptatyAdimito bandho draSTavyaH ||18|| , "aba uvasami ca veyagi, khar3ae ikkAra micchatigi dese / sumi saThANaM terasa, AhAragi niyaniyaguNoho || 16 || vyAkhyA - iha 'ayatAdi' iti padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdIni upazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyopazamikasamyaktve bhavanti, tatra sAmAnyata aupazamikasamyaktve vartamAnAnAM devamanujAyu paryandhAbhAvAt paJcasaptatiH, avirate'pi paJcasaptatiH, deze surAyugbandhAt SaSTiH, pramatte dvApaSTiH, agamace aSTapaJcAzad ityAdi yAvadupazAnte ekaH / 'veda' kSAyopazamikAparaparyAye'yatAdInyapramattAntAni catvAri guNasthAnakAni, tatraughe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH pramatte triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / ataH paramupazamazreNAvopazamikaM kSapakazreNau punaH kSAyikam, kSAyopazamikasamyaktvaM tudIrNamithyAtvakSaye'nudIrNamidhyAtvopazame ca bhavatIti / uktaM ca "micchataM jamuhaNaM taM khINaM aguiyaM tu ubasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, beijjataM khaovasamaM || (vizeSA0 gA0 532) tathA kSAyikampatve atAdIni ayogikevaliparyavasAnAni ekAdaza guNasthAnakAni, tatraughe ekonAzItiH, avirate saptatiH, deze saptaSaSTiH ityAdi yAvadayogini zunyam / kSAyikasamyaktvasvarUpaM tvidam khINe daMsaNamohe, tivihammi vibhavaniyANabhUyammi | niSpacavAyalaM, sammattaM khAiyaM hoi || (zrAva0 pra0 gA0 48) tathA 'mithyAtvatrike' midhyAdRSTisAsvAdanamizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSmamaparAve 'svasthAnaM' nijasthAnam | ayamarthaH mithyAtvamA gaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam sAsAdana 1 midhyAtvaM yad udIrNaM tat kSINamanuditaM tUpazAntam | mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSayopazamam / / 2 kSINe darzana mohetrivive'pi bhavanidAnabhUte / niSpratyavAyamatulaM samyaktvaM kSAyika bhavati // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-20 / bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH krmgrnthH| 127 mArgaNAsthAne sAsAdanaguNasthAnam , mizramArgaNAsthAne mizraguNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataguNasthAnam . sUkSmasamparAyasaMyame sakSmasamparAyaguNasthAnam / atra ca svasvaguNasthAnIyo bandhaH, yathA- mithyAtve oghato vizeSatazca saptadazottarazatam , evaM sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, deze saptapaSTiH / sakSame saptadaza / AhAraka dvAre-trayodaza guNasthAnAni mithyAdRSTayAdIni sayogikevalyantAni AhArake jIve labhyante, ayogI tvanAhArakaH / tatrodhataH viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , ityAdi yAyata sayogini sAtarUpaikA prakRtirvandhe bhavati / evaM vedAdiSu mArgaNAsthAneSu guNasthAnakAnyupadaya samprati teSu bandhAtidezamAha-niryAnayaguNoho" tti nijanijaguNoghaH, eteSu vedAdiSu yAni svasvaguNasthAnAni te ghoSaH karmastayokto bandho draSTavya ityarthaH / sa ca yathAsthAnaM bhAkti eva / / 19 // - yacca prAguktam "aSTaupazamikasamyaktve guNasthAnAni" iti tatra kazcidvizepamAha paramuvasami vatA, Au na baMdhaMti teNa ajayaguNe / devamaNuAuhoNo, desAisu puNa murAu viNA // 20 // vyAkhyA--sarvatra vedAdiSu nijanijaguNodho vAcya ityuktaM paramopamike'yaM vizeSaHaupazamike vartamAnA jIvA Ayurna badhnanti tenA'yataguNasthAnake devamanujAyuAM hIna oSo vAcyaH, narakatiryagAyupoH prAgeva mithyAtvasAsAdanayorapanItatvAnna tInatA / tathA 'dezAdipu' dezaviratapramattA'pramatteSu punarodhaH surAyurcinA jJeyaH / aupazamikasamyaktvaM tUpazamazreNyAM prathama samyaktvalAme vA bhavati jIvasya / uktaM ca - 'uvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipujo, akhaviyamiccho lahai sammaM // (vizeSA0 gA0 526, 2735 ) nanu kSAyopazamikopazamikasamyaktvayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate-kSAyopazamike mithyAtvadalikavedanaM vipAkato nAsti pradezataH punarvidhane, aupazamike tu pradezato'pi nAstIti vizeSaH / / 20 / / uktaM vedAdiSu bandhasvAmitvam / atha lezyAdvAramucyate ohe aTThArasayaM, AhAradugUNa Ailesatige / taM titthoNaM micche, sANAisu savvahiM oho // 21 // 1 upazamakazreNigalamya bhavati aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJjo'kSapitamithyAtvo lamate smyktvm| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH vyAkhyA- 'AdyalezyAtrike' kRSNanIlakApotalezyAtraye vartamAnA jIvAH 'oghe' sAmAnyena viMzatyuttarazatamAhArakadvikonaM jAtamaSTAdazAdhikazataM tad badhnanti AhArakadvikasya zubhalezyAbhirvadhyamAnatvAt / ' tad' aSTAdazAdhikazataM tIrthakaranAmonaM saptadazottarazataM mithyAvaguNasthAnake badhnanti | sAsAdanAdiSu guNasthAnakeSu punaH sarvatra' lezyApaTke'pi 'oghaH' sAmAnyabandho draSTavyaH / tato'tra sAsAdanamizrA'virateSvoghaH karmastavoktaH / / 21 / / teU narayanavUNA, ujoyacau narayavAra viNu sukkA | viNu narabAra pahA, ajiNAhArA imA micche / / 22 / / gAthA vyAkhyA - viMzatyuttarazataM narakatrikAdiprakRtinavakonaM tejolezyAyAmoghata ekAdazottaraM zataM badhyate, kRSNAdyazubhalezyApratyayatvAd narakatrikAdiprakRtinavakavandhasya / idamevaikAdazotarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamaSTottarazataM mithyAtve vadhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu oghaH viMzatyuttarazatamadhyAd udyotAdicatuSkaM narakatrikAdidvAdazakaM ca muktvA zeSaM caturuttarazatamoghataH zuklalezyAyAM badhyate, udyotAdiprakRtInAM tiryagnarakaprAyogyatvena devanaraprAyogyabandhakaiH zuklalezyAvadbhivadhyamAnatvAt / etadeva caturuttaraM zataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamekottarazataM mithyAtve bavyate / / sAsAdane tadIyaikottarazatarUpavacanvAd udyo tAdiprakRticatuSTayApasAreNa zeSAH saptanavatirthadhyate / mizrAdiSu ekAdazaguNasthAnakeSu tadavasthaH svasvaguNasthAnIyo bandho draSTavyaH / viMzatyuttarazatamadhyAd narakatrikAdiprakRtidvAdazakaM vinA zeSamaSTottarazataM padmalezyAyAmoghato badhyate, tallezyAvatAM sanatkumArAdidevAnAM tiryakprAyogyaM baghnatAmudyotAdiprakRticatuSkasya bandhasambhavAd nAtra taddbandhAbhAvaH / etadevASTottarazataM jinaHarafarei ze pazcottarazataM mithyAtve vadhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu yathAsthita ekottarazatAdirUpaH svasvaghavandho draSTavyaH / " ajiNAhArA imA micche" ti prathamalezyAtrikasya "ohe aDDAsayaM" ( gA0 21) ityAdinA nirdhAritatvene mAstejaHpadmazuklalezyA mithyAtvaguNasthAnake jinanAmAhArakadvikarahitA vijJeyAH, tejolezyAdiSu narakanavakAdhUno yaH sAmAnyabandhaH pratipAditaH sa mithyAtvaguNasthAnake jinAdiprakRtitrayarahito vidheya ityarthaH / tathA ca darzitameva || 22 || samprati bhavyAdidvArANyabhidhIyante- savvaguNa bhannasannisu, ohu abhavvA asanni bhicchasamA / sAsaNi asanni sanni trva kamgo aNAhAre || 23 || vyAkhyA-sarvaguNasthAnakopete bhavye saMjJini ca mArgaNAsthAne sarvaguNasthAna koSaH karmasvoktaH | abhavyA asaMjJinazca cintyamAnA mithyAdRSTiguNasthAnakasamAH / ayamarthaH- yathA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24] bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 129 mithyAtve saptadazottarazatabandhaH karmastava uktamtathA'bhavyo'saMjJI ca sAmAnyato mithyAtve ca saptadazottarazataM vadhnAti / sAsAdane punarasaMjJI saMjivana , ekottarazatabandhaka ityarthaH / anAhArake tu mArgaNAsthAne kArmaNakAyayogabhaGgaH "viNu tirinarAu kamme vi" ( gA0 15) ityAdinA yogamArgaNAsthAne pratipAdito'vagantavyaH, kAryaNakAyayogasthasyaiva saMsAriNo'nAhArakatvAt / kArmaNa bhaGgazcAyaM / viMzatyuttarazatamadhyAdAhArakadvikadevAyunarakatrikatiyagnarAyuHprakRtyaTakaM muktvA zeSasya dvAdazottarazatasyA'nAhArake sAmAnyena bandhaH / tathA jinanAma suradvikaM vaikriyadvikaM ca dvAdazottarazatamadhyAd muktyA zepasya saptottarazatasyAnAhArake mithyAdRSTau bndhH| tathA sUkSmAditrayodaza prakRtImuktvA zeSAyAzcaturnavateH sAsAdanasthe'nAhArake bandhaH / tathA'nantAnuvandhyAdicaturvizatiprakRtIcaturnavatemadhyAd muktvA zeSAyAH saptaterjinanAmasuradvikavaikriyadvikayuktAyAH paJcasaptateravirate'nAhArake bandhaH / tathA sayogini kevalisamudghAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSvanAhAraka ekasyAH sAtaprakRtevandhaH / / 23 / / __ atha prAga yaduktaM lezyAdvAre-"sANAisu savvahiM oho" ti (gA021) "sAsAdanAdiSu guNasthAneSu sarvatra lezyApaTake ogho draSTavyaH" iti, tatra na jJAyata AdizabdAt kasyAM lezyAyAM kiyanti guNasthAnAni gRhyante ? ityato lezyAma guNasthAnakAnyupadarzayan prakaraNasamarthanAM prakaraNajJAnopAyaM cAha tisa dusa sakkAi guNA, cau saga tera tti baMdhasAmittaM / deviMdasUrilihiyaM, neyaM kammatthayaM souM // 24 / / vyAkhyA-'tisRSu' AdyAsu kRSNa nIlakApotalezyAsu "cau" ityAdinA yathAkrama sambandhAt 'catvAri' mithyAtvasAsAdanamizrAviratarUpANyAdyAni guNasthAnAni prApyante, etadguNasthAnacatuSke pariNAmavizeSataH SaNNAmapi lezyAnAM bhAvAt / 'dvayoH' tejaHpadmalezyayomithyAtvAdIni sapta guNasthAnAni, tayorapramattaguNasthAnakAntamapi yAvadbhAvAt / zuklalezyAyAM trayodaza mithyAtvAdIni guNasthAnAni, tasyA mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRti yAvat sayogikevaliguNasthAnaka nAvadapi bhAvAt / ayogI tvalezyaH / iha ca lezyAnAM pratyekamasaGkhatha yAni lokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSTayAdau sambhavo na virudhyate / tathA kRSNAdilezyAtrayaM yadihAvirataguNasthAnakAntamuktaM tad vRhadandhasvAmitvAnusAreNa, SauzItike tu tasya pramattaguNasthAnakAntaM yAvadabhihitatvAt / tathAhi Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH 'lesA tini pamattaM, teUpamhA u appamattatA / sukkA jAva sajogI, niruddhaleso ajogi tti / / ( jinavallabhIyaSaDazIti gA0 73) tattvaM tu zrutadharA vidanti iti / pratipAditaM gatyAdiSu bandhasvAmitvam , tatpratipAdanAca samarthitaM bandhasvAmitvaprakaraNam / itizabdaH parisamAptau / bandhasvAmitvametat 'jJeyaM' boddhavyaM, karmastavaM zrutvA, atra bahuSu sthAneSu taduktabandhAtidezadvAreNa bhaNanAt / / 24 / / etadgranthasya TIkAbhUt , paraM kvApi na sA''pyate / sthAnasyA'zUnyatAhetorato'lekhyavacUrNikA // // iti bandhasvAmitvAvacUriH samAptA // granthAnam 426 akSarANi 28 masta sabanamata- janajayAMtazAsanama 1 lezyAstisraH pramattaM yAvat ] tejaHpadme tu apramattAntam / zuklA yAvat sayoginaM niruddhalezyo 'yogiiti|| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // pUjyazrIdevendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / / OM namaH pravacanAya || yadbhApitArthalavamApya durApamAzu, zrIgautamaprabhRtayaH zaminAmadhIzAH / sUkSmArthasArthaparamArthavido babhUvuH, zrIvardhamAnavibhurastu sa vaH zivAya // 1 // nijadharmAcAryebhyo natvA nisskaarnnaikbndhubhyH| zrISauzItikazAstra, vivRNomi yathAgamaM kizcit // 2 // tatrA''dAvevA'bhISTadevatAstutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha namiya jiNaM jiyamaggaNaguNaThANuvaogajogalesAo / - baMdha'payahUbhAve, saMkhijAI kimapi vucchaM // 1 // jinaM natvA jIvasthAnAdi vakSya iti sambandhaH / tatra 'natvA' namaskRtya, namaskAro hi caturdhA-dravyato nAmaiko na bhAvato yathA pAlakAdInAm 1, bhAvato nAmaiko na dravyato yathA'nuttaropapAtisurAdInAm 2, eko dravyato'pi bhAvato'pi yathA zambakumAraprabhRtInAm 3, eko na dravyato nApi bhAvato yathA kapilAdInAm 4 / tato dravyabhAvarUpeNa bhAvanamaskAreNa namaskRtya / kam ? ityAha-'jina' rAgadveSamohAdidurvAgvairivArajetAraM vItarAgam , paramAIntyamahimAlaGkRtaM tIrthakaramityarthaH / anena paramAbhISTadevatAnamaskAreNa aikAntikamAtyantikabhAvamaGgalamAha, tena ca zAstrasyA''parisamApterniSpratyUhatA bhavatIti / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAd uttarakriyAmAha--jIvamArgaNAguNasthAnAdi vakSye / iha sthAnazabdasya pratyeka yogAd jIvasthAnAni, mArgaNAsthAnAni, guNasthAnAni / tatra jIvanti-yathAyogyaM prANAn dhArayantIti jIvAH prANinaH zarIrabhRta iti paryAyAH, teSAM jIvAnAM sthAnAni-sUkSmAparyApta kendriyatvAdayo'vAntaravizeSAH, tiSThanti jIvA eSu iti kRtvA jIvasthAnAni 1 / mArgaNaMjIvAdInAM padArthAnAmanveSaNaM mArgaNA, tasyAH sthAnAni-AzrayA mArgaNAsthAnAni vakSyamANAni gatyAdIni 2 / guNAH-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvasvabhAvavizeSAH, sthAnaM-punareteSAM zuddhayazuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, tiSThanti guNA asminiti kRtvA, guNAnAM sthAnAni guNasthAnAni-paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpAni svopajJakarmastavaTokAyAM savistara Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA mabhihitAni ihaiva vA kizcidvakSyamANAni mithyAdRSTiprabhRtIni caturdaza 3 / "uvaoga" tti upayojanamupayogaH-bodharUpo jIvavyApAraH, bhAve ghan, yadvA upayujyate-vastuparicchedaM prati vyApAryata ityupayogaH, karmaNi ghaJ , yadi vA upayujyate vastuparicchedaM prati jIvo'nenetyupayogaH, "punAmni ghaH" (si0 5-3-130 ) iti karaNe ghapratyayaH, sarvatra jIvasvatattvabhato'vabodha evopayogo mantavyaH 4 / "yoga" ti yojanaM yogaH- jIvasya vIrya parispanda iti yAvat, yadi vA yujyate-dhAvanavalganAdikriyAsu(vyApAryata iti yogaH, karmaNi ghaJ , yadvA yujyate- sambadhyate dhAvanavalganAdikriyAsu )jIvo'neneti "punAmni" (si0 5-3-130) iti karaNe ghapratyayaH, sa ca manovAkAyalakSaNasahakArikAraNabhedAt trividho vakSyamANasvarUpaH 5 / "lesAu' ti lizyate-zliSyate karmaNA sahAtmA'nayeti lezyA, kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH zubhAzubhapariNAmavizeSaH / yaduktam kRSNAdidravyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tavAyaM, lezyAzabdaH pravartate // iti / sA ca poDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA shuklleshyaa| AsAM ca svarUpaM jambUphalakhAdakapaTapuruSIdRSTAntena grAmaghAtanapracalitacaurapaTkadRSTAntena vA evamavaseyam - 'jaha jaMbupAyavego, supakkaphalabhariyanamiyasAhaggo / diTTho chahi~ purisehi, te viMti jaMbU bhakkhemo // kiha puNa te ? bitego, AruhaNe huja jIyasaMdeho / to chidiUNa mUlAu pADiuM tAI bhakkhemo / bIyA''ha iddaheNaM, kiM chinneNa taruNA u amhaM ? ti / sAhA mahalla chiMdaha, taio beI pasAhA u // gucche cautthao puNa, paMcamao bei giNhaha phalAI / chaTTho u bei paDiyA, ee ciya khAyahA cittu // diLaMtassovaNao, jo bei taru tu chiMda mUlAo / so vaTTai kiNhAe, sAha mahallAu nIlAe // 1 yathA jambUpAdapa ekaH suparaphalabharitanatazAkhAmaH / dRSTaH SabhiH puruSaiste va vate jambUH makSayAmaH / / kathaM punastAH [makSayAmaH] ? bravItyekaH ArohaNe bhaved jIvasandehaH / tatazchittvA mUlataH pAtayitvA tAH bhakSayAmaH / / dvitIya Aha etAvatA kiM chinne na taruNA tu asmAkam ? iti / zAkhA mahatIzcinta tRtIyo bravIti prazAstrAstu / / gucchAMzcaturthakaH punaH paJcamo bravIti gRhIta phalAni / SaSThamtu bravIti patitAH etAH eva.khAdata gRhItvA / / dRSTAntasyopanayo yo bravIti taratu chinta mUlataH / sa vartate kRSNAyAM zAkhA mahatIrnIlAyAm // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1] SaDazItinAmA caturtha: karmagranthaH "hava pasAhA kAU, gucchA teU phalAi~ pamhAe / paDiyAi~ sukalesA, ahavA annaM imA''haraNaM // ghorA gAmavatthaM viNiggayA egu bei ghAeha 1 jaM picchaha taM savvaM, dupayaM ca cauppayaM vA vi // bIo mANUsa purise, ya taIo sAuhe cautthou / paMcamao jujyaMte, chaTTo puNa tatthimaM bhaNai 11 ika tA haraha dhaNaM, bIyaM mAreha mA kuNaha eyaM / kevala haraE dhaNaM tI, uvasaMhAro imo tesiM // savve mAha tI, vaha so kiNhalesapariNAme / evaM kameNa sesA, jA caramo sukalesAe // asyaiva dRSTAntadvayasya saGgrahagAthA: mUlaM sAha pasAhA guccha phale chiMda paDiyabhakkhaNayA / savvaM mANusa purisA, sAuha jujjaMta dhaNaharaNA // Asu ca lezyAsu yo jIvo yasyAM lezyAyAM vartate sa pradarzyatevereNa niraNukaMpo, aicaMDo dummuho kharo pharuso / frosts aNajjJappo, vahakaraNarao ya takAlaM // mAyADaMbhe kusalo, ukkoDAluddha catralacalacitto / mehuNa tivvAbhirao, aliyapalAvI ya nIlAe // mUDho AraMbhapio, pAtraM na gaNeha savvakajjesu / na gaNei hANivuDDhI, kohajuo kAulesAe || " 133 1 bhavati prazAkhAH kApotI gucchAMstejasI phalAni padmAyAM / patitAni zuklalezyA athavA'nyadidamAharaNam // caurA grAmavadhArthaM vinirgatA eko bravIti ghAtayata / yaM prekSadhvaM taM sarvaM dvipadaM ca catuSpadaM vA'pi // dvitIyo manuSyAn puruSAMca tRtIyaH sAyudhAMzcaturthastu / pakhamako yudhyamAnAn SaSThaH punastatredaM bhaNati // ekaM tAvada haratha dhanaM dvitIyaM mArayatha mA kurutaitram | kevalaM harata ghanaM upasaMhAro'yaM teSAm // sarvAn mArayateti vartate sa kRSNantezyApariNAme / evaM krameNa zeSA yAvat caramaH zuklalezyAyAm // 2 mUlaM zAkhAH prazAkhA gucchAn phalAni chinta patitamakSaNatA / sarva manuSyAn puruSAn sAyudhAn yudhyamAnAn [hanta dhanaharaNam || 3 vereNa niranukampaH aticaNDaH durmukhaH kharaH puruSaH / kRSNAyAmanadhyAtmaH cadhakaraNaratazca tatkAlam || mAyAdambhe kuzala utko cAlubdhazcapalacalacittaH / maithunatItrAbhirataH alIkapralAca nIlAyAm // mUDha ArambhapriyaH pApaM na gaNayati sarvakAryeSu / na gaNayati hAnivRddhI krodhayutaH kApotalezyAyAm // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA 'dakkho saMvarasIlo, rijubhAvo dANasIlaguNajutto / dhammammi hoi buddhI, arUsaNo teullesAe / / sattaNukaMpo ya thiro, dANaM khalu dei savvajIvANaM / aikusalabuddhImaMto, ghiimaMto pamhalesAe / / dhammammi hoi buddhi, pAvaM vajjei savvakajjesu // AraMbhesu na rAi, apakkhavAI ya sukAe // // 6 / / tato jIvasthAnAni ca mArgaNAsthAnAni ca guNasthAnAni ca upayogAzca yogAzca lezyAzceti dvandve dvitIyA zam / "baMdha" ti mithyAtvAdibhirbandhahetubhiraJjanacUrNapUrNasamudkavad nirantaraM pudgalanicite loke karma yogyavargaNApudgalarAtmanaH kSIranIravad valayayaHpiNDavadvA anyonyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1 / upalakSaNatvAd udayodIraNAsattAnAM parigrahaH / tatra teSAmeva karmapudgalAnAM yathAsvasthitibaddhAnAmayavartanAdikaraNakRte svAbhAvike vA sthityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2 / teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthya - vizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3) teSAmeva karmapudgalAnA bandhasakramAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkramakRtasvarUpapracyutyabhAve sati sadbhAvaH sattA 4 / yadvA bandha iti padaikadeze'pi 'bhAmA'--satyabhAmA' iti nyAyena padaprayogadarzanAd bandhahetavo mithyAnyA'viratikaSAyayogarUpA vakSyamANA gRhyante 7 : "appabahU" ti bhAvapradhAnatvAnirdezasya alpabahutvaM gatyAdirUpamArgaNAsthAnAdInAM parasparaM stokabhUyastva 8 / 'bhAva'' tti jIvAjIvAnAM tena tena rUpeNa bhavanAni-pariNamanAni bhAvA aupazamikAdayaH / / tato bandhazca alpabahutvaM ca bhAvAzceti dvandve dvitIyAbahuvacanaM zam / sUtre ca "apavaha" ityatra dIrghatvaM "dIrghahasvI mitho vRttau" (si0 8-1-4 ) iti prAkRtasUtreNa / "saMkhijAi" tti saGkhyAyate-catuSpalyAdiprarUpaNayA parimIyata iti saGkhaye yam, AdizabdAdasaGkhaye yAnantakaparigrahaH 10 / tata evaM jIvasthAnAdikama nantakaparyavasAnaM dvArakalApamatra vakSya ityanenAbhiveyamAha / kathaM vakSye ? ityAha"kimavi" ti kimapi kizcit-svalpaM na vistaravat , duHSamAnubhAvenApacIyamAnamedhAyulAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha caipa zAstrArambhaprayAsaH / etena sajhiAmacimacAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copA. yopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA svayamabhyayaH / 1 dakSaH saMvarazIla RjumAvo dAnazIlaguNayuktaH / dharma bhavati buddhiH aroSaNaH tejolezyAyAma // sattvAnukampakazca sthiraH dAnaM salu dadAni sarvajIvebhyaH / atikuzalabuddhimAn dhRtimAna padmalezyAyAm / / dharma bhavati buddhiH pApaM varjayati sarvakAryeSu / ArambheSu na rajati apakSapAtI ca zuklAyAm / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1] 135 SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| iha ca mArgaNAsthAnaguNasthAnAdayaH sarve padArthA na jIvapadArthamantareNa vicArayitu zakyanta iti prathamaM jIvasthAnagrahaNam 1 / jIvAzca prapaJcato nirUpyamANA gatyAdimArgaNAsthAnareva nirUpayitu zakyanta iti tadanantaraM mArgaNAsthAnagrahaNam 2 / teSu ca mArgaNAsthAneSu vartamAnA jIvA na kadAcidapi mithyAdRSTayAdyanyatamaguNasthAnakavikalA bhavantIti jJApanAya mArgaNAsthAnakAnantaraM guNasthAnakagrahaNam 3 / amUni ca guNasthAnakAni pariNAmazuddhayazuddhiprakarSApakaparUpANyupayogavatAmevopapadyante nAnyeSAmAkAzAdInAm , teSAM jJAnAdirUpapariNAmarahitatvAditi pratipattyartha guNasthAnakagrahaNAnantaramupayogagrahaNam 4 / upayogavantazca manovAkAyaceSTAsu vartamAnA niyamataH karmasambandhabhAjo bhavanti / tathA cAgamaH 'jAva NaM ema jIve eyai veyai calai phaMdai ghaTTai khubbhai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM aTTavihabaMdhae vA sattavihavaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM avaMdhae / ___ iti jJApanArthamupayogagrahaNAnantaraM yogagrahaNam 5 / yogavazAccopAttasyApi karmaNo yAvad na kRSNAdyanyatamalezyApariNAmo jAyate tAvad na tasya sthitipAkavizeSo bhavati, "sthitipAkavizeSastasya bhavati lezyAvizeSeNa" iti vacanaprAmANyAt , tato yogavazAdupAttasya karmaNo lezyAvizeSataH sthitipAkavizeSo bhavatIti pratipattaye yogAnantaraM lezyAgrahaNam 6 / lezyAvantazca yathAyogyabandhahetubhiH karmabandhodayodIraNAsattAH prakurvantIti jJApanAya lezyAnantaraM bandhagrahaNam 7 / bandhodayAdiyuktAzca jIvA mArgaNAsthAnAdyAzritya niyamataH parasparamalpe vA bhaveyurvahavo veti nivedanArtha bandhAnantaramalpabahutvagrahaNam 8 / te ca jIvA mArgaNAsthAnAdivalpe vA bahavo vA bhavanto'vazyaM paNNAmaupazamikAdibhAvAnAM keSucid bhAveSu vartanta iti prakaTanArthamalpabahutvAnantaraM bhAvagrahaNam 9 / aupazamikAdibhAvavatAM ca jIvAnAmalpabahutvaM niyamataH saGkhaye yakena asaGkhya yakena anantakena vA nirUpaNIyamiti bhAvagrahaNAnantaraM saGkhathe yakAdigrahaNam 10 iti / yadyapi ceha sAmAnyenoktaM "jIvasthAnAdi vakSye" tathApyevaM vizeSato draSTavyam-jIvasthAnakeSu guNasthAnakayogopayogalezyAkarmabandhodayodIraNAsattA vakSye, mArgaNAsthAnakeSu punarjIvasthAnakaguNasthAnakayogopayogalezyA'lpabahutvAni, guNasthAnakeSu ca jIvasthAnakayogopayogalezyAvandhahetubandhodayodIraNAsattA'lpabahutvAni / tatra gAthAH 1 yAvata khalu eSa jIva ejate vyejate calati spandate ghaTTate kSubhyati taM taM mApaM pariNamate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA na khalvabandhakaH / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA 'caudasajiyaThANesu, caudasa guNaThANagANi 1 jogA ya 2 / uvayoga 3 lesa 4 baMdhu 5 dau 6 dIraNA 7 saMta 8 aTTa pae // caudasamaggaNaThANesu, mUlapaesu bisaTi iyaresu / jIya 1 guNa 2 jogu 3 vaogA4 lesa 5 'Spabahu 6 ca chaTThANA // caudasaguNaThANesu, jIya 1 jogu 2 vaoga 3 lesa 4, baMdhA 5 ya / baMdhu 6 dayu 7 dIraNAo8, saMta ha'ppabahu10 ca dasa ThANA / / iti / / 1 // - tatra yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamaM tAvad jIvasthAnAni nirUpayannAha-- iha muhmvaayregidibiticuamnisnipciNdii| apajattA pajattA, kameNa ca udasa jiyadvANA // 2 // 'iha' asmin jagati anena krameNa caturdaza jIvasthAnAni prAgnirUpitazabdArthAni bhavanti / kena krameNa ? iti ced, ityAha-sUkSmavAdaraikendriyadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyAH, ete ca sarve'pi pratyekaM paryAptakA aparyAptakAzceti / tatra eka sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM ta ekendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH, te ca pratyekaM dvadhA-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH sakalalokavyApinaH, bAdaranAmakarmodayAd bAdarAH te ca lokapratiniyatadezavartinaH / dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyA iti, indriyazabdasya pratyekaM yogAd dvIndriyAH trIndriyAH caturindriyA asaMjJisaMjJibhedabhinnAzca paJcendriyAH / tatra dve sparzanarasanalakSaNe indriye yeSAM te dvIndriyAH kRmipUtarakacandanakazaGkhakapardajalaukAprabhRtayaH / trINi sparzanarasanaghrANarUpANi indriyANi yeSAM te trIndriyAH kunthumatkuNayukAgardabhendra gopakamatkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaghrANacakSulekSaNAni indriyANi yeSAM te caturindriyAH bhramaramakSikAmazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSaHzrotralakSaNAni indriyANi yeSAM te paJcendriyAH matsya makarebhakalabhasArasahaMsanarasuranArakAdayaH, te ca dvividhAH-saMjJino'maMjJinazca / tatra saMjJAna saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanam , "upasargAdAtaH" (si0 5-3-110) ityaGpratyayaH. sA/ vidyate yeSAM te saMjJinaH-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAja iti yAvat , tadviparItA asaMjJina:-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnavikalA ityarthaH / ete ca sUkSme kendriyAdayaH pratyekaM dvidhA-paryAptakA aparyAptakAzca / paryAptirnAma-pudgalopacayajaH pudalagrahaNapari. 1 caturdazajIvasthAneSu caturdaza guNasthAnakAni yogaashc| upayogalezyAbandhodayodIraNAmattA aSTa pdaani|| caturdazamArgaNAsthAneSu mUlapadeSu dviSaSTiritareSu / jIvaguNayogo yogA le gA'lpabahutvaM ca SaT sthAnAni // caturdazaguNAsthAneSu jIvayogopayogalezyAbandhAzca / bandhodayodIraNAH sattA'lpabahutvaM ca daza sthAnAni / / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 2-3 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / NamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt poDhA-AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHpayoptiH 6 ceti / tatra yayA vAhyamAhAramAdAya khalaramarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAmugmAMsamedo'sthimajAzukralakSagasaptadhAturUpatayA pariNAmayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriya paryAptiH 3 / yayA punarucchvAsaprAyogyavargaNAlikamAdAya ucchavAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH 4 / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA) bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM ca catu:paJcapaTsaGkhyA bhavanti / yadabhANi 'AhArasarIridiya, paJjattI ANapANabhAsamaNe / cattAri paMca cha ppi ya, egidiyavigalasannINaM // paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptAH, "abhrAdibhyaH" (si0 7-2-46 ) iti matvarthIyaH apratyayaH, svArthikakapratyayopAdAnAt paryAptakAH / ye punaH svayogyaparyAptiparisamAptivikalAste'paryAptakAH, te ca dvidhA labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo niyante na punaH svayogyaparyAptIH sarga api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, ye punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni na tAvad nirvartayanti atha cAvazyaM purastAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptakAH / ... iha caivamAgamaH labdhyaparyAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva mriyante nArvAg , yasmAdAgAmibhavAyuvA priyante sarva eva dehinaH, taccA''hArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate / iti // 2 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnAni / arthateSveva jIvasthAneSu guNasthAnAni pracikaTayipurAha pAyaraasannivigale, apaji paDhamaviya sanniapajjate / / ajayajuya sannipajje, savvaguNA miccha sesesu // 3 / / iha caturdaza guNasthAnAni bhavanti / tadyathA-mithyASTiguNasthAnaM 1 sAsAdanasamyagdaSTiguNasthAnaM 2 sambagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM 4 dezaviratiguNasthAna 5 pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNaguNasthAnam 8 . 1 AhArazarIreMdriyANi paryAptaya AnaprANabhASAmanAMsi / catasraH paJca SaDapi ca ekendriyviklsNjnyinaam|| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkoyetaH [ gAthA anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaM sUkSmasamparAya guNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 / eteSAmarthalezo'yam - 138 'jIvAipa yatthesu', jiNovaiTThesu jA asaddahaNA / sahaNA viyamicchA, vivarIyaparUvaNA jAya / / saMsayakaraNaM jaM piya, jaM tesu aNAyaro payatthesu / taM paMcavihaM micchaM, taddiTThI micchadiTThI ya / / uvasamaaddhAeN Thio, micchamapatto tameva gaMtumaNo / sammaM AsAyaMto, sAsAyaNa so muNeyavvo / jaha guDadahINi visamAibhAvasahiyANi huMti mIsANi / bhujaMtassa tahobhayadiTThIe mIsadiTThIo // tivihe vihu sammatte, thovA vi na virai jassa kammavasA / so aviratti bhanna, dese puNa desaviraIo || vigahA kasAyaniddAsaddAirao bhave pamattuti / paMcasamio tigutto, apamattajaI muNeyavvo || appuvvaM appuvvaM, jahuttaraM jo karei ThikaMDaM / rasakaMDaM tagdhArya, so hoi apuvvakaraNuti || viNivati visuddhiM samagapaTTA vi jammi annunnaM / tatto niyaThANaM vivarIyamao vi aniyaTTI // dhUlANa lohakhaMDANa deyago bAyaro muNeyavvo / humANa hoi sumo, ubasaMtehiM tu vasaMto || 9 1 jIvAdipadArtheSu jinopadiSTeSu yA'zraddhA / zraddhA'pi ca mithyA viparIta prarUpaNA yA ca // saMzayakaraNaM yadapi ca yasteSvanAdaraH padArtheSu / tatpaJcavidhaM midhyAtvaM taddRSTiH midhyAdRSTizca // upazamAdhvani sthito midhyAtvamaprAptastameva gantumanAH / samyaktvaM AsvAdayan sAsvAdano sa jJAtavyaH // yathA guDadadhinI viSamAdibhAvasahite bhavato mizra / bhuJjAnasya tathomayadRSTyA mizradRSTikaH / trividhe'pi hi samyaktve stokA'pi na viratiH yasya karmavazAt / so'virata iti bhaNyate dezaH punardaza virateH / vikathAkaSAyanidrAzabdAdirato bhavet pramatta iti / paJcasamitastrigupto'pramattayatirjJAtavyaH // apUrvamapUtraM yathottaraM yaH karoti sthitikhaNDaM / rasakhaNDam taddhAtaM sa bhavatyapUrvakaraNa iti / vinivartante vizuddhi samakapraviSTA api yasminnanyonyam / tato nivRttisthAnaM viparItamato'pyanivRtti | sthUlAnAM lobhakhaNDAnAM vedako bAdaro jJAtavyaH / sUkSmANAM bhavati sUkSma upazAntaiH tu upazAntaH // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'khINammi mohaNijje, khINakasAo sajoga jogi ti ( gatti ) / hor3a pattA ya tao, apauttA hoi hu ajogI || aviraya sAsaNamicchA, parabhaviyA na uNa sesaguNaThANA / micchassa tini bhaMgA, chAvaliyaM hoI sAsANaM // tittIsayara cautthaM, puvvANaM koDi UNa terasamaM / lahu paMcakkhara carimaM, aMtamuhU saguNaThANA || 136 tato bAdarAMzca-bAdaraikendriyAH pRthivyaMmbubanaspatilakSaNAH asaMjJI' ca- viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnavikalaH vikalAzva - vikalendriyAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyAH bAdarAsaMjJivikalaM tasmin bAdarAsaMjJivikale / kiMviziSTe ? ' apaJji" ti aparyApte, ko'rthaH aparyAptabAdarai kendriyeSu pRthivyambuvanaspatiSu tathA aparyApte'saMjJini, tathA vikaleSu dvIndri yatrIndriyacaturindriyeSvaparyApteSu / kim ? ityAha - "paDhamabiya" tti iha " savvaguNA" iti padAd guNazabdasyAkarSaNam, tataH prathamaM - midhyAdRSTiguNasthAnaM dvitIyaM - sAsAdanaguNasthAnaM bhavati / atha tejovAyuvarjanaM kimartham ? iti ceMdU, ucyate - tejovAyUnAM madhye samyaktvalezavatAmapi utpAdAbhAvAt samyaktvaM cAsAdayaMta sAsAdanabhAMvAbhyupagamAt / nanve kendriyANAmAgame sAsAdanabhAvo neSyate, " 'ubhayAbhAvo puDhavAiesa sammattala dvIe " iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt, ata evAgame ekendriyA aMjJAnina evoktAH, dvIndri yAdayazca kecidaparyAptAvasthAyAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAd jJAnina uktAH kecicca tadabhAvAd ajJAninaH, yadi punarekendriyANAmapi sAsAdanabhAvaH syAt tarhi te'pi dvIndriyAdivad ubhaterstyucyeran, na cocyante, yaduktam "egeMdiyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annANI / tathAbediyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi / ityAdi / tat kathamihAparyAptAdarai kendriyeSu pRthivyambuvaM naspatilakSaNeSu sAsAdanaguNasthAnakabhAva uktaH 1 satyametat kintu mA tvariSThAH sarvametadagre pratividhA | " " 1 kSINe mohanIye kSINakaSAyaH sayogaH yogIti / bhavati prayoktA ca saMkaH aprayoktA bhavatyevAyogI || atimAsvAdanamidhyAtvAni parabhavikAni na punaH zeSaguNasthAnAni / midhyAtvasya trya maGgAH safe sAsvAdanam // trayastriMzadatarANi caturthaM pUrvANAM koTirUnA trayodazam / laghupaJcAkSaraM caranamantarmuhUrttazeSaguNasthAnAni // / 2 umayAbhAvaH pRthivyAdikeSu samyaktvalabdheH // 3 ekendriyAH bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH ? gautama ! na jJAnino niyamAdajJAninaH // dvIndriyAH madanta ! kiM jJAnino-jJAninaH ? gautama ! jJAninopyajJAMnino'pi // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 devendrasUriviracitasyopajJaTIkopetaH [gAthA "sanniapajatte ajayajuya" ti / saMjJinyaparyApte tadeva pUrvoktaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayamayatayutaM bhavati / yamanaM yataM- viratirityarthaH, na vidyate yataM yasya so'yato'viratasamyagdRSTirityarthaH, tena yutaM-saMyuktamayatayutam / idamuktaM bhavati-saMjJinyaparyApte trINi mithyAdRSTi sAsAdanA'viratasamyagdRSTilakSaNAni guNasthAnAni bhavanti, na zeSaNi samyagmithyAdRSTayAdIni, teSAM paryAptAvasthAyAmeva bhAvAt / 'sannipajje savvaguNa" tti saMjJini paryApte sarvANyapi mithyAdRSTayAdIni ayogiparyantAni guNasthAnakAni bhavanti, saMjJinaH sarvapariNAmasambhavAt / atha kathaM saMjJinaH sayogyayogirUpaguNasthAnakadvayasambhavaH tadbhAve tasyA'manaskatayA saMjJitvAyogAt ?, na, tadAnImapi hi tasya dravyamanaHsambandho'sti, samanaskAzcA'vizeSeNa saMjJino 'vyavahiyante, tato na tasya bhagavataH saMzitAvyAghAtaH / yaduktaM saptatikAcUrNI-- 'maNakaraNaM kevaliNo vi asthi teNa sanniNo bhannati, manovinnANaM paDucca te sanniNo na bhavaMti tti| "miccha sesesu" ti mithyAtvaM 'zeSeSu' bhaNitAvaziSTeSu paryAptAparyAptasUkSmaparyAptavAdaraikendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMkSipaJcendriyalakSaNeSu saptasu jIvasthAnakeSu mithyAdRSTiguNa sthAnameva bhavati na sAsAdanamapi, yataH parabhavAdAgacchatAmeva ghaNTAlAlAnyAyena samyaktvalezamAsvAdayatAmutpattikAla evAparyAptAvasthAyAM jantUnAM labhyate na paryAptAvasthAyAm / ataH/paryAptasUkSmavAdaradvitri4catu5rasaMjJipaJcendriyANAM6 tadabhAvaH, aparyAptasUkSmaikendriye'pi na sAsAdanasambhavaH, sAsAdanasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt, mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmekendriyamadhye utpAdAbhidhAnAditi // 3 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnakeSu guNasthAnakAni / sAmprataM yogA vaktumavasaraprAptAste ca paJcadaza, tadyathA--satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyamRSAvAgyogaH 3 asatyAmRpAvAgyogaH 4 / tatsvarUpaM cedam-- 'saccA hiyA satAmiha, saMto muNayo guNA payatthA vA / tavdivarIyA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA / / aNahigayA jA tIsu vi, sadda cciya kevalo asaccamusA / 1 manaHkaraNaM kevalino'pyasti tena saMjhino bhaNyante / manovijJAnaM pratItya te na saMjJinaH syuH / / 2 satyA hitA satAmiha santo munayo guNAH padArthA vA / tadviparItA mRSA mizrA yA tadubhayasvabhAvA // anadhikRtA yA tisRSvapi zabda eva kevalaH asatyamRSA / / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH|| evaM manoyogo'pi caturdhA draSTavyaH 4 / kAyayogaH saptadhA--audArikam 1 audArikamizraM 2 vaikriyaM 3 baiMkriyamizram 4 AhArakam 5 AhArakamizraM 6 kANaM ca 7 / tatraudArikakAyayogastiyaGmanuSyayoH / tayorevApayAMptayogedArikamizrakAyayogaH / vaikriyakAyayogo devanArakayostiryamanuSyayorvA vaikriyalabdhimatoH kriyamizrakAyayogo'paryAptayodevanArakayostiryaGmanuSyayovA kriyasyArambhakAle parityAgakAle ca / AhAraka caturdazapUrvavidaH / AhArakamizrakAyayoga AhArakasya prArambhasamaye parityAgakAle ca / kArmaNakAyayogo'STaprakArakarmavikArarUpazarIraceSTAsvarUpo'ntarAlagatAvutpattiprathamasamaye kevalisamudghAtAvasthAyAM cA tAnetAn yogAn jIvasthAnakeSu vyAcikhyAsurAha apajattachaki kammuralamIsa jogA apajasa nasute / saviuvvamIsa esu, taNupajjesu uralamanne // 4 // aparyAptAnAM-sUkSmavAdaradvitricaturasaMjJipaJcendriyANAM paTakaM aparyAptaSaTkaM tasmin aparyAptapaTake saMjJipaJcendriyAparyAptavarjiteSu paTasu aparyApteSu yogI bhavataH / dvivacanasya bahuvacanaM prAkRtatvAt , yathA-'hatthA pAyA" ityAdau / kau yogA ? ityAha--kArmaNaudArikamizro / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAyutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tvaudArikamizrakAyayogaH / "apajjasannisu te saviubvamIsa' tti 'aparyAptasaMjJiSu' saMzyaparyAptajIveSu 'to' pUrvoktau kArmaNaudArikamizrakAyayogI bhavataH, kiM kevalau ? na ityAha-saha vaikriyamizreNa vartete iti sabaikriyamizrI / tathA cAparyAptasaMjJini trayo yogA bhavanti kAryaNakAyayoga audArikamizrakAyayogo vaikriyamizrakAyayogazca / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tu tiryaGmanuSyayoraudArikamizrakAyayogaH / saMjJino'paryAptasya devanArakeSu punarutpadyamAnasya kriyamizrakAyayogo draSTavyo na zeSasya, asambhavAt , mizratA cAtra kArmaNena saha draSTavyA / atraiva matAntaramupadarzayannAha--'eSu' pUrvanirdiSTeSu zeSaparyAptyapekSayA'paryApteSu tanuparyAptyA paryApteSu zarIraparyApteSvityarthaH 'audArikam' audArikakAyayogam 'anye' kecidAcAryAH zIlAGkAdayaH pratipAdayantIti zeSaH, zarIraparyAptyA hi parisamApnivatyA kila teSAM zarIraM paripUrNa niSpannamiti kRtvA / tathA ca tadgranthaHaudArikakAyayogastiryaGmanuSyayoH zarIraparyApterUddham , tadAratastu mizraH / (A. pra. zru. dvi. a0 patra 94) iti / nanvanayA yuktyA saMjJino'paryAptasya devanArakeSatpadyamAnasya tanuparyAptyA paryAptasya vaikriyamapi zarIramupapadyata eva kimiha tad noktam ? iti, ucyate-upalakSaNatvAd etadapi draSTa Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 devendrasUriviracitasvopajhaTIkopetaH [ gAthA vyamityadoSaH; yadvA ihAparyAptA labdhyaparyAptakA evAntamuhartAyuSo draSTavyAH, te ca tiryaGmanuSyA eva ghaTante, teSAmevAntamuhUrtAyuSkatvasambhavAt , na devanArakAH, teSAM jaghanyato'pi dazavarSasahasrAyuSkatvAt / labdhyaparyAptakA api ca jaghanyato'pi indriyaparyAptau parisamAptAyAmeva mriyante nArvAg ityuktamAgamAbhiprAyeNa / tatasteSAM labdhyaparyAptakAnAM zarIraparyAptyA paryAptAnAmaudArikameva zarIramupapadyate na vaikriyamityadopaH / __kizcAnyamatakathanenA'yamabhiprAyaH sUcyate-yadyapi teSAM zarIraparyAptiH samajaniSTa tathApi indriyocchvAsAdInAmadyApyaniSpannatvena / zarIrasyAsampUrNatvAd ata eva kArmaNasyApyadyApi vyApriyamANatvAd audArikamizrameva teSAM yuktyA ghaTamAnakamiti // 4 // savve sannijata, uslaM suhume sabhAsu(sa) taM causu / bAyari' saviuvvidurga, pajasannisu bAra uvaogA // 5 // 'sarve' pazcadazApi yogA bhavanti / tathAhi-caturdhA manoyogaH caturdhA vAgyogaH saptadhA kAyayogaH / kva ? ityAha-'saMjJiparyApte' saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte / nanvaudArikamizravaikriyamizrakArmaNakAyayogAH kathaM saMkSiparyAptasya ghaTante teSAmaparyAptAvasthAbhAvitvAt ?,. ucyate-caikriyamizraM saMyatAdekriyaM prArabhamANasya prApyate, audArikamizrakArmaNakAyayogauH tuH kevalinaH samudghAtAvasthAyAm / yadAha bhagavAnumAsvAtivAcakavaraH audArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIrayogI, caturthake. paJcame tRtIye ca / (praza, kA. 276-77) iti / 'paryApte' sUkSme sUkSmaikendriye audArikakAyayogo bhavati / paryAptazabdazca "savve sannipajatte" iti padAd DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyaH / "causu"ttiM caturyu dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMkSipaJcendriyeSu paryApteSu tadevaudArikaM bhavati / kiM kevalam ? na ityAha-'sabhASa' saha bhASayA asatyAmRSAsvarUpayA' " 'vigalesu asacamosA" iti vacanAd vartata iti sabhASam / ko'rthaH 1 vikalatrikAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu audArikakAyayogA'satyAmRSAbhASAlakSaNoM dvau yogAvityarthaH / yad ityanuvartate, tad audAskiM saha vaikriyadvikena-baiMkriyakriyamizralakSaNena vartata iti savaikriyadvikaM. bAdaraikendriyaparyApte bhavati / ayamarthaH-bAdaskaindriye paryApte 1 vikaleMSu asatyAmRSA itiH // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / audArikakAyayogavaikriyakAyayogavaikriyamizrakAyayogalakSaNAstrayo yogA bhavanti / tatra audArikakAyayogaH pRthivyambutejo (vAyu) vanaspatInAm, vaikriyadvikaM tu 'vAyukAyasyeti / / 5-6 ] prarUpitA jIvasthAneSu yogAH / sAmpratamupayogAH prarUpaNAtrasaraprAptAH, te ca dvAdaza / tadyathA - matijJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 manaH paryavajJAna 4 kevalajJAna 5 lakSaNAni paJca jJAnAni, matyajJAna 1 zrutAjJAna 2 vibhaGga 3 rUpANi trINyajJAnAni, cakSurdarzanA 1'cakSurdarzanA 2'vadhidarzana 3 kevaladarzana 4rUpANi catvAri darzanAni ityetAnupayogAn jIvasthAnakeSu didarzayiSurAha - "paJjasannisu bAra uvaoga" tti pajazabdena paryApta ucyate, tataH paryAptAzra te saMjJinaca paryAptamaMjJinaH, teSu paryAptasaMjJiSu 'dvAdaza' dvAdazasaGkhyA upayogA bhavanti / te cakrameNaiva na tu yugapat, upayogAnAM tathAjIvasvabhAvato yaugapadyAsambhavAt / uktaM ca" " samae do guvaogA" iti / zrIbhadrabAhusvAmipAdA apyAhu: nAma sammiya, etto egayarayammi uvauttA | savvassa kevalissa, jugatraM do natthi uvaogA || ( A. ni. gA. 679) iti // 5 // pajacauriMdiasanninuH dudaMsa duanANa dasasu cakhu viNA / sannipajje maNanANacaka kevala dugaviNA // 6 // caturindriyAca asaMjJinazca caturindriyAsaMjJinaH, paryAptAzca te caturindriyAsaMjJinazca teSu paryApta caturindriyAsaMjJiSu catvAra upayogA bhavanti / ke ? ityAha - "dudaMsa duanANa" ci darza:- darzanam, dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNam dvayorajJAnayoH samAhAro dvayajJAnaM-matyajJAnazrutAjJAnarUpam / ayamarthaH - paryAptacaturindriyeSu paryAptAsaMjJipaJcendriyeSu ca matyajJAnazrutAjJAnaca surdarzanA'cakSurdarzanalakSaNAzcatvAra upayogA bhavanti / dazasu jIvasthAnakeSu paryAptA'paryAptamavAdara kendriya 4 dvIndriya 6 trIndriyA'paryApta caturindriyA 9 'saMjJipaJcendriya 10 lakSaNeSu pUrvaktAzcatvAra upayogAzcacurdarzanaM vinA bhavanti / ayamarthaH- pUrvoktadazajIvasthAnakeSu cakSurdarzanavarjA acakSurdarzanamatyajJAnazrutAjJAnalakSaNAstraya upayogA bhavanti / * nanu sparzanendriyAvaraNakSayopazamasambhavAd bhavatu matirekendriyANAm, yattu zrutaM tat kathaM jAghaTIti ? bhASAlabdhizrotrendriyalabdhimato hi tad upapadyate nAnyasya / taduktam- 1 samaye dvau nopayogI 2 jJAne darzane cAnayorekatarasminnupayuktAH / sarvasya kevalino yugapad dvau na sta upayogau // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'bhAvasuyaM bhAsAsoyaladviNo juJjae na itharassa / bhAsAbhimussa suyaM soUNa va jaM havijAhi // (vizeSA0 gA0 102 ) iti / [ gAthA " ucyate - iha tAvade kendriyANAmAhArAdisaMjJA vidyante tathA sUtre'bhidhAnAt saMjJA cAbhilApa ucyate / yadavAdi paropakArabhUribhiH zrIharibhadrasUribhirmUlAvazyakaTIkAyAm AhArasaMjJA AhArAbhilASaH zudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAmavizeSaH (patra 580 ) iti / abhilASazca mameyaMrUpaM vastu puSTikAri tad yadIdamavApyate tataH samIcInaM bhavatItyevaM zabdAthellekhAnuviddhaH svapuSTinimittabhUtapratiniyatavastu prAptyadhyavasAyarUpaH sa ca zrutameva, zabdArthAlocanAnusAritvAt zrutasyaitallakSaNatvAn / , yadavAdiSurdakhitapravAdikuvAdAH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdAH- 'iMdiyamaNonimittaM jaM vibhANaM suyAnusAreNaM / niyatyutimatthaM taM bhAvasuyaM maI sesaM || ( vizeSA0 gA0 100) " suvAsAreNaM" ti zabdArthAlocanAnusAreNa / kevalame kendriyANAmavyakta eva kathanApyanirvacanIyaH zabdArthallekho draSTavyaH, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadapyuktam- bhApAlabdhizrotrendriyalabdhivikalatvAt ekendriyANAM zrutamanupapannamiti, tadapyasamIkSitAbhidhAnam, tathAhibakulAdeH sparzanendriyAtiriktadravyendriyalabdhivikalatve'pi kimapi sUkSmaM bhAvendri yapaJcakavijJAnamabhyupagamyate " paMcidio vva baulo naru vva savvavisa ovalaMbhAo" ityAdivacanaprAmANyAt / tathA bhASAzrotrendriyalabdhivikalatve'pi teSAM mamaM zrutamapi bhavi Syati, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadAha prazasya bhASyasyakAzyapIkalpaH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaH-jaha suhamaM bhAvidiyajANaM dabiMdiyA Na virahe vi / davyAbhAva vibhAvasuyaM patthivAI || (vizeSA0 gA0 103 ) iti / saMjJAsa aparyApta paryAptaH tasmin saMdhyaparyApte manaH paryavajJAna cakSurdarzana kevalajJAna 1 bhAvazrutaM bhASAzrotralabdhikasya yujyate netarasya / bhASAbhimukhasya zrutaM zrutvA vA yad bhavet / 2 indriyamanonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakAzaktisamartha tad mAvazruta matiH zeSam // 3 paJcendriya iva bakulo nara iva sarvavipayopalambhAta // 4 yathA sUkSmaM bhAvendriyajJAnaM dravyendriyANAM virahe'pi dravyazrutAbhAve'pi mAtrabhUtaM pRthivyAdInAm ||5 vyAvahe vi / taha dayAbhAve bhAva iti vizeSAvazyakabhASye // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -7 . ] SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH kevaladarzana lakSaNa kevaladvikavihInAH zeSA matijJAnazrutajJAnAvavijJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAcakSudarzanAvadhidarzanarUpA aSTAvupayogA bhavanti // 6 // uktA jIvasthAneSu upayogAH / sAmprataM jIvasthAneSveva lezyAH pratipipAdayiSurAha 6-7 sannidugi cha lesa apajjavAyare paDhama cau ti sesesu / sattaTThabaMdhudIraNa, saMtudayA aTTha terasasu ||7|| [ 145 saMjJino dvikam - aparyAptaparyAptalakSaNaM saMjJidvikaM tammin, saMjJinyaparyApta saMjJini paryApte cetyarthaH, paD lezyAH- kRSNanIlakApotatejaH padmazuklalakSaNA bhavanti / aparyAptabAdare prathamAcatasraH- kRSNanIlakA pota tejorUpA bhavanti / . tejolezyA kathamasminnavApyate ? iti ced ucyate - yadA , 'puDhavI AuvaNassa gabbhepajjata saMkhajIvIsu / saggaNaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA || ( vR0 saM0 gA0 180 ) iti vacanAt kazcanApi devaH svargalokAt cyutaH san bAdaraikendriyatayA bhUdakataruSu madhye samupadyate tadA tasya ghaNTAlAlAnyAyena sA prApyata ityadoSaH / "ti sesesu" tti prathamA ityanuvartate, prathamAstisraH - kRSNanIlakApotalakSaNAH 'zeSeSu " prAguktAparyAptaparyApta saMjJipaJcendriyAparyAptabAdarai kendriya varjiteSu aparyAptaparyAptasUkSmai kendriya 2 dvIndriyastrIndriya 2 caturindriyA 2'saMjJipaJcendriya2paryAptavAda ra kendriya 1 lakSaNeSvekAdazasu jIvasthAneSu bhavanti tA nAnyAH teSAM sadaivA'zubhapariNAmatvAt, zubhapariNAmarUpAzca tejolezyAdayaH || 3 " tadevaM jIvasthAnakeSu lezyA abhidhAya sAmpratameteSveva bandhodayodIraNAsattAkhyasthAnacatuSTayamabhidhitsurAha - " sattaTTa baMdhu" / ityAdi / sapta vA aSTau vA saptASTAH, "sujvArthe saGkhyA saGkhaye ye saGkhyA bahuvrIhi: " (si0 3-1-19) iti sUtreNa bahuvrIhisamAsaH, yathA dvitrA ityA | bandhazva udIraNA ca bandhodIraNe saptASTAnAM bandhodIraNe saptASTabandhodIraNe trayodazasu jIvasthAneSu saMjJiparyAptavarjiteSu zeSeSu bhavataH / etaduktaM bhavati - aparyAptasUkSmai kendriya 1 paryAsUkSmai kendriyA 29paryAptivAda ra kendriya 3 / paryAptavAda ra kendriyA 4 paryAptadvIndriya5 paryAptadvIndriyA6paryAptatrIndriya 7 paryAptatrIndriyA'paryAptacaturindriya 9 paryAptacaturindriyA 10 paryApta saMjJi paJcendriya 11 paryAptAsaMjJipaJcendriyA 12'paryApta saMjJipaJcendriya 13rUpeSu trayodazasu jIvasthAneSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA / tathAhi - yadA'nubhUyamAnabhavAyuSastribhAga navabhAgAdirUpe zeSe sati parabhavAyurbadhyate tadA'STAnAmapiM karmaNAM bandhaH, zeSakAlaM tvAyuSo bandhA1 pRthvyabvanaspatigarbhaparyAptasaGkhyAtavarSajIviSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // 16 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 [ gAthA bhAvAt saptAnAmeva bandhaH / tathA yadA'nubhUyamAnabhavAyurudayAvalikAvazeSaM bhavati tadA saptAnAmudIraNA, anubhUyamAnabhavAyuSo'nudIraNAt, AvalikAzeSasyodIraNAnarhatvAt / udIraNA hi udayAvalikA bahirvartinIbhyaH sthitibhyaH sakAzAt kaSAyasahitena kaSAyAsahitena vA yogakaraNena darlikamANya udayasamaya prAptadalikena sahA'nubhavanam / tathA coktaM karmaprakRticUNa- devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'udayAvaliyAbAhirillaThiIhiMto kasAya sahiyA sahieNaM jogakaraNeNaM daliyamAkaDDiya udapattadalieNa samaM aNubhavaNamudIraNA / tataH kathamAvalikAgatasyodIraNA bhavati 1, na ca parabhavAyuSastadodIraNAsambhavaH, tasyodayAbhAvAt, anuditasya ca udIraNAnarhatvAt / zeSakAlaM tvaSTAnAmudIraNA | sacca udayazva prAkRtatvAt santodayA, aSTAnAmeva karmaNAM trayodazasu jIvasthAnakeSu pUrveSu bhavataH / tathAhi -- eteSu trayodazasu jIvasthAnakeSu sarvakAlamaSTAnAmapi sattA. yato'STAnAmapi karmaNA sattA upazAntamohaguNasthAnakaM yAvadanuvartate / ete ca jIvA utkarSato yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakavartina eveti / evamudayo'pyeteSu jIvasthAneSvaSTAnAmeva karmaNAM draSTavyaH / tathAhi -- sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadaSTAnAmapi karmaNAmudayo'vApyate eteSu ca jIvasthAnakeSUtkarpato'pi yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakasambhava iti // 7 // sattagabaMdhA, saMtudayA satta aTTha cattAri / santai cha paMca dugaM, udoraNA sannipajjate // 8 // -saMjJI cAsau paryApta saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte catvAro bandhA bhavanti / tadyathAsaptAnAM prakRtInAM bandha ekaH, aSTAnAM prakRtInAM bandho dvitIyaH SaNNAM prakRtInAM bandhastRtIyaH, ekasyAH prakRtervandhacaturtho bandhaH / tatrA''yurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM bandhoM jaghanyenA'ntamuhUrta yAvad utkarSeNa ca trayastriMzatsAgaropamANi SaNmAsonAni antamuhUrtona pUrvakoTi tribhAgAbhyadhikAni / tathA''yurvandhakAle tAsAmaSTAnAM bandho'jaghanyotkarSeNA'ntamuhUrtapramANaH, AyuSi badhyamAne'STAnAM prakRtInAM bandhaH prApyate, AyuSazca bandho'ntamuhUrtameva kAlaM bhavati, na tato'pyadhikam / tathA etA evASTAvAyumahanIyavarNAH paT, etAsAM ca jaghanyena ekaM samayaM bandhaH / tathAhi--jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIya nAmagotrAntarAyarUpANAM SaNNAM prakRtInAM bandhaH sUkSmasamparAyaguNasthAne, tatra copazamazreNyAM kazvidekaM samayaM sthitvA dvitIyasamaye bhavakSayeNa 1 udayAvalikAbAhyasthitibhyaH kaSAyasahitAsahitena yeogakaraNena dalikramAkRSya udayaprAptadalikena samaM anubhavanamudIraNA // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve cAvazyaM saptaprakRtInAM bandhaka iti SaNNAM bandho jaghanyenekaM samayaM yAvad , utkarSeNa tvantamuhUrtam , sUkSmasamparAyaguNasthAnasyA''ntamauhUrtikatvAt / tathA saptAnAM prakRtInAM bandhavyavacchede satyekasyAH sAtavedanIyarUpAyAH prakRtervandhaH, sa ca jaghanyenai samayam , ekasamayatA copazamazreNyAmupazAntamohaguNasthAne prAgvadbhAvanIyA, utkapeNa punardezonoM pUrvakoTiM yAvat / sa cotkarSataH kasya veditavyaH 1 iti ced ucyate-yo garbhavAse mAsasaptakamuSitvA'nantaraM zIghrameva yoniniSkramaNajanmanA jAto varSASTakAcordhva saMyama pratipannaH, pratipattyanantaraM ca kSapakazreNimAruhya utpAditakevalajJAnadarzanaH, tasya sayogikevalino veditavyaH / ayaM cAtra tAtparyArtha:-mithyAdRSTayAdyapramattAnteSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, AyurvandhAbhAvAd apUrvakaraNAnivRttibAdarayozca saptAnAM bandhaH, sUkSmasamparAye SaNNAM bandhaH, upazAntamohAdiSvekasyAH prakRtervandhaH / tathA sacca udayazca prAkRtatvAt santodayA, tataH saMjJiparyApte sattAmAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / evamudayamapyAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa * catvAri / tatra sarvaprakRtisamudayo'STo, etAsAM cASTAnAM sattA'bhavyAnadhikRtyA'nAdyaparyavasAnA, bhavyAnadhikRtyA'nAdisaparyavasAnA / tathA mohe kSINe saptAnAM sattA, sA cAjaghanyotkarSaNA'ntamuhUrtapramANA, sA hi kSINamohaguNasthAne, tasya ca kAlamAnamantamuhUrtamiti / ghAtikarmacatuSTayakSaye ca catasRNAM sattA, sA ca jaghanyenA'ntamuhUrtapramANA, utkarpaNa punardezonapUrvakoTimAnA / tathA sarvaprakRtisamudayo'STau, tAsAM ca udayo'bhavyAnAzrityA'nAdyaparyavasAnaH, bhavyAnAzrityA'nAdisaparyavasAnaH / upazAntamohaguNasthAnakAna pratipatitAnAzritya punaH sAdisaparyavasAnaH / sa ca jaghanyenA'ntamuhUrtapramANaH, upazamazreNItaH patitamya punarapyantarmuhUrtena kasyApyupazamazreNipratipatte, utkarSeNa tu dezonA'pArdhapudgalaparAvartaH / tathA tA evASTau mohanIyavarjAH sapta, tAsAmudayo jaghanyena eka samayam / tathAhi--mohavarjasaptAnAM prakRtInAmudaya upazAnnamohe kSINamohe vA prApyate. tatra kazcid upazAntaguNasthAnake eka samayaM sthitvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gacchan avirato bhavati, aviratatve cAvazyamaSTAnAM prakRtInAmudayaH, tataH saptAnAmudayo jaghanyenaikasamayaM yAvadavApyate, utkarSaNa tvantarmuhUrtam , upazAntamohakSINamohaguNasthAnayorAntamauhUrtikatvAt / tathA ghAtikarmavarjAzcatastraH prakRtayaH, tAsAM ca jaghanyata udaya AntauhUrtikaH, utkarSeNa dezonapUrvakoTipramANa iti / piNDArthazvAyam--mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya yAvad upazAntamohaguNasthAmakaM tAvad aSTAnAmapi sattA, kSINamohaguNasthAne saptAnAM sattA, sayogyayogiguNasthAnakayozcatasRNAM satA / tathA mithyAdRSTeH prabhRti sUkSmasamparAyaM yAvad aSTAnAmudayaH, upazAntamohaguNasthAne kSINamohaguNasthAne ca saptAnAM prakRtInAmudayaH, sayogyayogiguNasthAnayozcata Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 devendrasUribira citaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA sRNAmudaya iti tathA saMkSiparyApte, udIraNAsthAnAni pazca, tadyathA--sapta aSTa SaT pazca dve iti / tatra yadA'nubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazepaM bhavati tadA tathAsvabhAvatvena tasyAnudIryamANatvAt saptAnAmudIraNA, yadA tvanubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM na bhavati tadA'STAnAM prkRtiinaamudiirnnaa| tatra mithyAdRSTiguNasthAnakAt prabhRti yAvat pramattasaMyataguNasthAnakaM tAvat saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake tu sadevA'STAnAmeva udAraNA, AyuSa AvalikAzeSe / mizraguNasthAnasyaivA'bhAvAt / tathA'pramattaguNasthAnakAt prabhRti yAvat mUkSma samparAyaguNasthAnakasyAvalikAzepo na bhavati tAvad vedanIyAyurvajonA SaNNAM prakRtInAmudI. raNA, tadAnImativizuddhatvena vedniiyaayurudiirnnaayogyaadhyvsaaysthaanaabhaavaat| AvalikAva. zeSe tu mohanIyasyA'pyAvalikApraviSTatvenodIraNAyA asambhavAt jJAnAvaraNadarzanAvaraNanAmagotrAntarAyANAmevodIraNA | eteSAmeva copazAntamohaguNasthAnake'pyudIraNA / kSINamohaguNasthAnake'pyeteSAmeva yAvad AvalikAmAtramavazeSo na bhavati, AvalikAvazeSe tu jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmapyAvalikApraviSTatvAd nodIraNeti dvayoreva nAmagotrayorudIraNA, evaM sayogikevaliguNasthAnake'pi / ayogikevaliguNasthAnake tu vartamAno jIvaH sarvathA'nudIraka eva / nanu tadAnImapyeSa sayogikevaliguNasthAnaka iva bhavopanAhikarmacatuSTayodayavAn vartate tataH kathaM tadA'pi tayornAmagotrayorudIrako na bhavati ? naiSa doSaH, udaye satyapi yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tadAnIM ca tasya yogAsambhavAditi / / 8 / / tadevaM jIvasthAnakeSu guNasthAnakAdyabhidhAya sAmprataM mArgaNAsthAneSu jIvasthAnakAdi vivakSustAnyeva tAvad nirdizannAha- .. .. ..... gaiiMdie 'ya kAe, joe vee kasAyanANesu / ... saMjamadaMsaNalesA, bhavasamme saniAhAre / / 9 // gamyate-tathAvidhakarmasacivaijovaiH prApyata iti gtiH-naarktvaadipryaayprinntiH1| indanAdindraH-AtmA jJAnezvaryayogAt tasyedamindriyam , 'indriyam" ( si0 7.1.174) iti sUtreNA'bhISTarUpaniSpattiH, tato gatizca indriyaM ca gatIndriyaM tasmin gatIndriye, evamanyatrApi dvandvaH kAryaH, 'caH' samuccaye 2 |/ciiyte-ythaayogymaudaarikaadivrgnnaagnnerupcyN nIyata iti kAyaH "citidehAvAsopasamAdhAne kazcAdeH" ( si0 5-379 ) iti ghaJpratyayazcakArasya kakAraH (ca) 3 // yujyate dhAvanavalganAdiceSTAsvAtmA'neneti "punnAmni" (si0 5. 3-130) iti yogaH 4 / vedyate-anubhUyata indriyodbhUtaM sukhamaneneti vedaH / "kapa zipa japa jJaSa" ityAdidaNDakadhAtuH, kaSyante-hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSa: Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-10] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 144 saMpAraH, kapamayante-gacchanti ebhirjantava iti kaSAyAH; yadvA kapasyAyaH-lAbho yebhyaste kapAyAH 6 / jJAtirjJAnam , yadvA jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam , sAmAnyavizeSAtmaka vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH 7 / saMyamana-samyaguparamaNaM sAvadhayogAditi saMyamaH, yadvA saMyamyate niyamyata AtmA pApavyApArasambhArAdaneneti saMyamaH "saMnivyupAdyamaH" (si0 5.3-25 ) iti sUtreNAlapratyayaH, yadi vA sam-zobhanA yamA:-prANAtipAtAnRtabhASaNAittAdAnAbrahmaparigrahaviramaNalakSaNA asminniti saMyamazcAritram 8 | dRzyate-vilokyate vastvaneneti darzanam , yadi vA dRSTidazanam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyAtmako bodha ityarthaH 9 / lizyate-zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA 10 / bhavati-paramapadayogyatAmAsAdayatIti bhavyaH-siddhigamanayogyaH bhavyageyajanyaramyApAtyAplAvyaM na cA" (si. 5-1-7 ) iti kartari yapratyayaH, sUtre ca yakAralopaH prAkRtatvAt 11 // "samma" ti sabhya zabdaH prazaMmArtho'viruddhArtho vA, samyag jIvaH, tadbhAvaH samyaktvam , prazasto mokSAvirodhI vA prazamasaMvegAdilakSaga Atmadharma iti yAvat / yadAhuH zrIbhadrabAhusvAlidA: ___ se ya' sammatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme / / (Ava0ni0 patra 811-1) ityAdi 12 / / saMjJAnaM saMjJA bhatabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, "brahmAdibhyastoM" ( si0 7-2-5 ) iti in pratyayaH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJcakasamanvitA ityarthaH 13 / ojaAhAralomAhArakavalAhArANAmanyatamamAhAramAhArayati-gRhNAtItyAhAraH, "ac" ( si0 5-1-49 ) ityac [pratyayaH ] AhAraka ityarthaH 14 / ojaAhArAdInAM lakSaNamidam- .. sarireNoyAhAro, tayAi phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyavyo / / (prava0 gA0 1180 ) // 9 // uktAni mUlabhUtAni caturdaza mArgaNAsthAnAni / idAnImeteSAmevottarabhedAnAha suranaratirinirayagaI, igabiyatiyacaupaNidi chkaayaa| bhUjalajalaNA'nilavaNatasA ya maNavayaNataNujogA // 10 // 1 tacca samyaktvaM prazasta samyaktvamohanIyakarmANu vedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdilliGgaH zubha AtmapariNAmaH // 2 atiprabalo'yaM lekhakadoSo yannopalabhyate'daH kintu brIhyAdibhya iti / tattvatastuzikhAdibhya inityanena ven (si07-2-4 ) / / 3 zarIreNaujaAhArastvacA sparzena lomAhAraH / prakSepAhAraH punaH kAvaliko bhavati jJAtavyaH / / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 devendrasUriviracita svopajJaTIkopetaH [ gaath| iha gatizabdaH pratyekaM sambadhyate, tataH suragatiH naragatiH tiryaggatiH narakagatiH / tatra suSTu rAjanta iti surAH; yadi vA suSThu rAnti-dadati praNatAnAmabhIpsitamartha lavaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH; yadvA 'surat aizvaryadIptyoH' surantiviziSTanaizcaryamanubhavanti divyAbharapAsambhArasamRddhayA sahajanijazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, sureSu vipaye' gatiH suragatiH / nRNanti-vivekamAsAdya nayadharmaparA bhavantIti narAHmanuSyAsteSu viSaye gatirnaragatiH / "tiri" tti prAkRtatvAt tiro'zvanti-gacchantIti tiryazcaH, vyutpattinimisaM caitat pravRttinimittaM tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastiryakSu viSaye gatistiryaggatiH / narAn upalakSaNatvAt tirazco'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva AhvayantIveti narakA:-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "abhrAdibhyaH" (si07-2-46) ityapratyaye narakAsteSu viSaye gatirnarakagatiH / / ihApi indriyazabdasya pratyekaM sambandhAd ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA iti 2 / paTa kAyAH-bhUH-pRthvI jalam-ApaH jvalanaM-tejaH anilaH-vAyuH "vaNa" tti vanaspatiH sAH-dvIndriyAdayaH, tataH pratyekaM kAyazabdasya yogAt pRthivyeva kAyaH zarIraM yasya sa pRthivIkAyaH, evamapkAyaH tejaskAyaH vAyukAyaH vanaspatikAyaH trasakAya iti 3 / 'ca' samuccaye / yogazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo yogAH, tathAhimanoyogaH vacanayogaH tnuyogH| tatra tanuyogena manaHprAyogyavargaNAbhyo gRhItvA manoyogena manastvena parigamitAni vastucintApravartakAni dravyANi mana ityucyante, tena manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogaH, manoviSayo vA yogo manoyogaH / ucyata iti vacanaM bhASApariNAmApannaH pudgaladravyasamUha ityarthaH, tena vacanena sahakArikAraNabhUtena yogo vacana. yogaH, vacanaviSayo vA yogo vacanayogaH / tanoti-vistArayatyAtmapradezAnasyAmiti tanuraudArikAdizarIraM tayA sahakArikAraNabhUtayA yogastanuyogaH, tanuviSayo vA yogastanuyogaH 4 // 10 // veya naristhinapusA, kasAya kohamayamAyalobha tti / mahasuya'vahimaNakevala vibhNgmhsuanaannsaagaaraa|| 11 // vedazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo vedAH-naravedaH strIvedaH napuMsakavedaH / tatra narasyapuruSasya striyaM prati abhilApo naravedaH, striyaH-yoSitaH puruSaM pratyabhilASaH strIvedaH, napusakasya-paNDasya-strIpuruSo pratyabhilASo napuMsakavedaH 5 / kaSAyAzcatvAraH-krodhakaSAyaH "mada" ti mado mAno'haGkAro garva ityarthaH mAnakaSAyaH mAyAkaSAyaH lobhakaSAyaH / itizabdaH kaSAyAjAmanantAnubandhyAdibahubhedasUcanArthaH, sUtre ca "mAyalobha' tti hasvatvaM prAkRtatvAt 6 / "maisuya'vahi" ityAdi / ihA'vadhItyatrA'kAralopAd jJAnazabdasya ca pratyekaM sambandhAd evaM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10-11 ] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH [ 151 prayogaH-matijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnam , tathA vibhaGgamatyajJAnazrutAjJAnAni / etAni paJca jJAnAni trINyajJAnAni sAkArANi vartanta iti vAkyArthaH / bhAvArthastvayam- "budhiM maniMca jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate-indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH-yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, (matizca sA jJAna ca matijJAnam / zravaNaM zrutam-abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayApradhAnIkRtatrikAla. sAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrataM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / avadhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam , athavA avazabdo'dhaHzabdArthaH ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM ca avadhijJAnam / pariH-sarvatobhAve, avanamavaH, "tudAdibhyo'nako" ityadhikAre "akitau ca" ityanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca tad jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam , tatra saMjJibhirjIvaH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyApRtena manoyogena manastvena pariNamayyA''. lambyamAnAni manAsItyucyante, teSAM manasA paryAyAH-cintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti-avagacchatIti manaHpayoyam "karmaNo'Na" (si. 5-3-14) ityaNapratyayaH, mana:paryAyaM ca sad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / kevalam-eka matyAdirahitatvAt " 'naTThammi u chAu. mathie nANe" (A0 ni0 gA0 536) iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt , zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt , sakalaM vA kevalaM tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalam ananyasadRzatvAt , anantaM vA kevalaM jJeyAnantatvAd aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA, nirvyAghAtaM vAkevalaM loke'loke vAkvApi vyAghAtAbhAvAt , kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM-yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvAvabhAsi jJAnamiti bhaavnaa| tathA matibhutAvadhijJAnAnyeva mithyAtvapaGkakalupitatayA yathAkramaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavyapadezabhAJji bhavanti / uktaM ca 'AyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (praza0 kA0 227) iti / 1 namTe tu chAnasthi ke jJAne // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] devendrasUriviracitaH stropajJaTokopetaH gAthA vibhaMga" tti viparIto bhaGgaH-paricchittiprakAro yasmiMstad vibhaGgam , viparyastamavadhijJAnaM vibhaGgajJAnamucyate ityarthaH / saha AkAreNa-jAtivastupratiniyatagrahaNapariNAmarUpeNa "'AgAro u viseso" iti vacanAd vizeSeNa vartanta iti sAkAgaNi / ayamarthaH- vakSyamANAni catvAri darzanAnyanAkArANi, ani ca paJca jJAnAni sAkArANi | tathAhi-sAmAnyavizeSAtmakaM hi sakalaM jJeyaM vastu, katham ? iti ced ucyate-dUrAdeva hi zAlatamAlatAlabakulAzokacampakakadambajambunimbAdiviziSTavyaktirUpatayA'navadhAritaM tarunikaramavalokayataH sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaM cakAsti tata sAmAnyarUpamanAkAraM darzanamucyate, "nirvizeSa vizeSANAmagraho darzanamucyate" iti vacanaprAmANyAt / yat punastasyaiva nikaTIbhUtasya tAlatamAlazAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaM tameva mahIruhasamRhamutpazyato viziSTavyaktipratItijanakaM parisphuTa rUpamAbhAti tad vizeSarUpaM sAkAraM jJAnam aprameyaprabhAvaparamezvaramavacanapravINacetasaH pratipAdayanti, saha viziSTAkAreNa vartata iti kRtvA / tadevaM pratiprANiprasiddhapramANAbAdhitapratInivazAt sarvamapi vastujAtaM sAmAnyavizeSarUpadvayAtmakaM bhAvanIyamiti / / 11 / / , sAmaya cheya parihAra suhama ahavAya desa jaya ajayA / cakkhu acAkhU AhI, kevaladaMsaNa aNAgArA // 12 // samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyaH--lAbhaH samAyaH samAya eva sAmAyika vinayAdegakRtigaNatvAd ikaNpratyayaH, yadvA samaH rAgadveSavipramukno yaH sarvabhRtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasya AyaH mamAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvanidarzanacaraNapayAya bhavATavIbhramaNasaMklezavicchedakairnirUpamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikAmadhenukalpadra mopameyujyate samAya evaM sAmAyikaM mUlaguNAnAmAdhArabhataM sarvasAbadyavitirUpaM cAritram / yadAha vAcakamukhya: sAmAyika guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // tasmAjjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // - yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikaM tathApi cchedAdivizepaivizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate / prathamaM punaravizeSaNAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti / taca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca / tatretvaraM bhAvivyapadezAntaratvAt svalpakAlam , tacca prathamacaramatIrthakaratIrtha bharatairavateSu yAvad adyApi zaikSakasya mahAvratAni nAropyante tAvad vijJeyam / 1 AkArastu vizeSaH / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 12] - SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthHH| AtmanaH kathAM yAvad yadAste tad yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, yAvatkathameva yAvatkathikam , etacca bharatairavateSu prathama caramavarjamadhyamadvAviMzatitIrthakaratIrthAntargatasAdhanA mahAvidehatIrthakaramunInAM cAvaseyam , teSAmupasthApanAyA abhAvAt / 'cheya" tti chedopasthApanA, tatra pUrvaparyAyasya chedenopasthApanA-mahAvratevAgepaNaM yatra cAritre tata chedopasthApanam , bharatairavataprathamacaramatIrthakaratIrtha eva nAnyatra / tacca dvidhA-sAticAraM niraticAraM ca / tatrA'naticAramitvarasAmAyikasya zekSakasya yad Aropyate, tIrthAntaraM vA saGkrAmataH sAdhoH, yathA zrIpArzvanAthatIrthAd vardhamAnasvAmitIrtha saGkrAmataH paJcayAmadharmapratipattau / sAticAraM punaryad malaguNaghAtinaH punarvatoccAraNam / "parihAre" tti 'parihAravizuddhika' pariharaNaM parihArastapovizeSastena vizuddhiryasmizcAritre tat parihAravizuddhikam . tacca dvidhA-nirvizamAnaka niviSTakAyikaM ca / tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrasevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyikAH, tadavyatirekAt caaritrmpyevmucyte| iha navako gaNaH, tatraiko vAcanAcAryazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazvA'nucAriNaH / nirvizamAnakAnAM cAyaM tapovizeSaH "parihAriyANa u tavo. jahanna majjo taheva ukkomo / sIuNhavAsakAle, bhaNio dhIrehi~ patteyaM // tattha jahanno gimhe, cauttha chaTuM tu hoi majimao / aTThamamiha ukkoso, itto sisire pavakkhAmi // sisire u jahannAI, chaTThAI dasamacarimago hoi / * vAsAsu aTThamAI, bArasapajjaMtago neo // pAraNage AyAmaM, paMcasu gaho dosa(su)'bhiggaho bhikkhe / kappaTThiyA vi paidiNa, kareMti emeva AyAmaM // evaM chammAsa tavaM, cariuM parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriya payaTThie jAva chammAsA // 10mapazcimava0 ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 2 mutthApanAyA a0 ka0 kha0ma0 ja0 // 3 che hainotthA0 kha0 0 / chedotthApa0 ga0 // 4 vrateSu yatra ka kha ga gha Ga0 // 5 parihArikANAM tu tapaH jaghanya madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraHpratyekam / / tatra jaghanyaM grISme caturtha SaSThaM ta bhavati madhyamama / aSTamamiha utkRSTamitaH zizire pravakSyAmi // zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jJeyam / / pAraNake AcAmlaM paJcasu grahaH dvayorabhigraho mikSAyAm / kalpasthitA api pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam // evaM SaNmAsAna tapazcaritvA parihArikA bhanucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitA yAvat SaNmAsAn / / 6 pravacanasAroddhAre tu-0paridvie-paristhitAH iti / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 devendrasUriviracinasvopajJaTI kopetaH "kapaTTiovi evaM, chammAsatavaM karei sesA u / aNaparihArigabhAvaM, vayaMti kappaTThiyattaM ca 'eveso aTThArasamAsapamANo u vanio kappo / saMkhevao viseso, bisesasuttAu nAyavvo " "kappasamattIi tayaM, jiNakappaM vA urviti gacchaM vA / pavijamANagA puNa, jiNassagA se pavajjaMti || (pravaca0 gA0 602-606) " titthayarasamavAvagassa pAse va na uNa annassa / eesiM jaM caraNaM, parihAravisuddhigaM taM tu || ( pravaca0 gA0 610 ) [ gAthA 11 athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA bhavanti 1, ucyate - iha kSetrAdinirUpaNArthaM viMzatidvArANi / tadyathA - kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 cAritradvAraM 3 tIrthadvAraM 4 paryAya - dvAram 5 AgamadvAraM 6 vedadvAraM 7 kalpadvAraM 8 liGgadvAraM 6 lezyAdvAraM 10 dhyAnadvAraM 11 gaNadvAram 12 abhigrahadvAraM 13 pravajyAdvAraM 14 muNDApanadvAraM 15 prAyazcittavidhidvAraM 16 kAraNadvAraM 17 niHpratikarmadvAraM 18 bhikSAdvAraM 16 bandhadvAram 20 / tatra kSetre dvidhA mArgaNA- - janmataH sadbhAvatazca / yatra kSetre jAtastatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpe sthito vartate tatra sadbhAvataH / uktaM ca * khitte duheha maggaNa, jammaNao caiva saMtibhAve ya / jammaNao jahi~ jAo, saMtIbhAvo ya jahi~ kappo || ( paJcava0 1485 ) tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcasvaizvateSu na tu mahAvideheSu / na caiteSAM saMharaNamasti yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSvakarmabhUmiSu vA prApyeran / uktaM ca"khete bharadar huMti saMharaNavajiyA niyamA / ( paJcava0 gA0 1529 ) kAladvAre -- avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma, sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvaH punastRtIye caturthe vA / uktaM ca 1 kalpasthito'pyevaM paNmAsAMstapaH karoti zeSAstu | anuparihArikabhAvaM vrajanti kalpasthitatvaM ca // evaM eSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepato vizeSo vizeSasUtrAd jJAtavyaH / / 2 evaM so a0 ka0 ga0 // 3 kalpasamAptau takaM (parihArikakalpaM ) jinakalpaM vopayanti gacchaM / vA pratipadyamAnAH punajinasakAze prapadyante // 4 tIrthakarasamIpA sevakasya pArzve vA na punaranyasya / eteSAM yat caraNaM parihAravizuddhikaM tattu / / 5 kSetre dviSeha mArgaNA janmatazva va sadbhAvatazca / janmato yatra jAtaH sadbhAvatazca yatra kalpaH / / 6 kappe ka0 kha0 ga0 gha0 hu0 // 7kSatre marataizvatayoH bhavanti saMharaNavarjitA niyamAd // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'osappiNIeN dosu, jammaNao 'tIsu saMtibhAveNaM / upiNi vivao, jammaNao saMtibhAveNaM / ( paJcava0 gA0 1487 ) noutsarpiNyavasarpiNIrUpe caturthArikapratibhAge kAle na sambhavanti, mahAvidehakSetre teSAmasambhavAt / cAritradvAre - saMyamadvAreNa mArgaNA / tatra sAmAyikasya cchedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, samAnapariNAmatvAt, tato'saGghaye yalokAkAzapradezapramANAni saMyama sthAnAnyatikramyordhvaM yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhiyogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA paribhAvyamAnAnyasaGkhye yalokAkAzapradezapramANAni tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIni teSvapi sambhavAt / tata UrdhvaM yAni saGkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasamparAyayathAkhyAta cAritrayogyAni / uktaM ca tullA jahannaThANA, saMjamaThANANa paDhamabiyANaM / - tatto asaMkhaloe, gaMtu parihAriyaTThANA || ( paJcava0 gA0 1530 ) " te "vi asaMkhA logA, aviruddhA ceva paDhamabIyANaM / uvariM pito asaMkhA, saMjamaThANAu duhaM pi || (paJcava0 gA0 1531) / [ 155 tatra parihAravizuddhikakalpapratipattiH svakIyeSveva saMyamasthAneSu vartamAnasya bhavati na zeSeSu / yadA tvatIyamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zeSeSvapi saMyamasthAneSu bhavati, parihAravizuddhikakalpasamAptyanantaramanyeSvapi ca cAritreSu sambhavAt teSvapi ca vartamAnasyA'tItanayamapekSya pUrvapratipannatvAt / uktaM ca 3 * " saTTA paDivattI, annesu vi huja punvapaDivanno / tesu vi vaTTaMto so, tIyanayaM pappa vuccai u / / (paJcava0 gA0 1532) tIrthadvAre - parihAravizuddhiko niyamataH tIrthe pravartamAna eva sati bhavati, na tUcchede'nuvA tadabhAve jAtismaraNAdinA / uktaM ca 1 avasarpiNyAM dvayorjanmatastisRSu sadbhAvena / utsarpiNyAM viparItaM janmataH sadbhAvataH // 2tisu a saMH paJcavastuke || 3 tulyAni jaghanyasthAnAni saMyamasthAnayoH prathamadvitIyayoH / tato'saGkhyA lokAn gatvA parihArikasthAnAni // / 40NAI pa0 ka0 kha0 ga0 gha0 Ga0 // 4 tAnyapi asaGkhya ni lokAni aviruddhAnyeva prathamadvitIyayoH / uparyapi tato'saGkhyAtAni saMyamasthAnAni dvayorapi / / 5 tANaM vi asaMkhalo0 paJca vastuke / 6 svasthAne pratipattiranyeSvapi bhavet pUrvapratipannaH / teSvapi varttamAnaH so'tItanayaM prApya ucyate tu // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitamvopajJaTIkopetaH [ gAthA "tithi ti niyamao cciya, hoi sa tithammi na uNa tadabhAve / vigae'Nuppanne vA, jAIsaraNAiehiM tu // (paJcava0 gA0 1492) paryAyadvAre-paryAyo dvidhA-gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca / ekaiko'pi dvidhA-jaghanya utkRSTazca / tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi, yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cotkR. eto dezonapUrvakoTIpramANau / uktaM ca *eyassa esa neo, gihipariyAo jahanniguNatIsA / jaipariyAo vIsA, dosu vi ukkosa desUNA (paJcava0 gA0 1494) AgamadvAre-apUrvAgamaM sa nAdhIte. yasmAt taM kalpamadhikRtya pragRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM tu vizrotasikAkSayanimittaM nityamevaikAgramanAH samyak prAyo'nusmarati / uktaM ca appuvvaM nAhijai, Agamameso paDucca taM kaSaM / jamuciya pagahiyajogArAhaNao ceva kayakicco || 'puvbAhIyaM tu tayaM, pAyaM aNusarai niccameveso / egaggamaNo sammaM, vissoyasigAikhayaheU // (paJcava0 gA0 1465-96) vedadvAre-pravRttikAle vedaH puruSavedo vA napusakavedo vA bhavet , na strIvedaH, striyAH pari. hAravizuddhikakalpapratipattyasambhavAt / atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipannazcintyamAnaH savedo vA bhaved avedo vA, tatra savedaH zreNipratipatyabhAve upazamazreNipratipattau vA, kSapakazreNipratipatto tvaveda iti / uktaM ca "vedo pavittikAle, itthIvajjo u hoi egayaro / puvapaDivanao puNa, hojja saveo aveo vA / / (pazcava0 gA0 1467) * kalpadvAre-sthitakalpa evAyaM nAsthitakalpe, " 'Thiyakappammi vi niyamA" (paJcava0 gA0 1533) iti vacanAt / tatrA''celakyAdiSu dazasvapi sthAneSu ye sthitAH sAdhavastatkalpaH tIrthe iti niyamata eva bhavati sa tIrthe na punastadabhAve / vigate'nutpanne vA jAtismaraNAdikastu // 2 etasyaiSa jJeyo gRhiparyAyo jaghanyata ekonatriMzat (vrssaanni)| yatiparyAyo viMzati yorapi utkRSTo dezonA (pUrvakoTI // 3 apUrva nAdhIte bhAgamameSa pratItya taM kalpam / yaducitapragRhItayogAgadhanata eva kRtakRtyaH // 4 jammaM paJcavastuke // 5 0pagiTThajo0 paJcavastuke // 6 pUrvAdhIta tu tat (zrutam) prAyo'nusmarati nityameveSaH / ekAgramanAH samyaga vizrotasikAdikSayahetum / / 7 vedaH pravRttikAle strIvajaistu bhavati ekataraH / pUrvapratipannakaH punarbhavet savedo'vedo vaa|| 8 sthitakalpa eva niyamAt / . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 157 sthitakalpa ucyate, ye punazcatuSu zayyAtarapiNDAdiSvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cA''celakyAdiSu SaTsva sthitAstatkalpo'sthitakalpaH / uktaM ca 'Thiya aDio ya kappo, AvelakAiesa ThANesu / - savvesu ThiyA paDhamo, cau Thiya chasu aDiyA bIo / / (paJcava0 gA0 1499 ) AcelakyAdIni ca daza sthAnAnyamUni - 'Acela kude siyasijjAyararAyapiMDa kikamme 1 va pajiTThapaDikamaNe, mApajjosavaNakappe | (paJcava0 gA0 1500 ) catvArazvAvasthitAH kalpA ime - 'sijjAyarapiMDammI, cAujjAme ya purisajeTThe ya I kikammarasa ya karaNe, cattAri avaTTiyA kappA | (paJcAza0 17 gA0 10 ) liGgadvAre-niyamato dvividhe'pi liGge bhavati / tadyathA - dravyaliGge bhAvaliGge ca / ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAt / lezyAdvAre - tejaH prabhRtikAmUttarAsu tisRSu vizuddhAsu lezyAsu parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punaH sarvAsvapi kathaJcid bhavati, tatrA'pItarAsvavizuddhalezyAsu nAtyantasaMkliSTAsu vartate, tathAbhUtAsu vartamAna na prabhUtaM kAlamavatiSThate, kintu stokam, yataH svavIryavazAt jhaTityeva tAbhyo vyAvartate / atha prathama eva kasmAt pravartate / ucyate - karmavazAt / uktaM ca ? * sAsu visuddhA, paDivajjai tIsu na uNa sesAsu / puvva paDivannao puNa, hujjA savvAsu vi kahaMci // naccatasaMkilidvAsu thovakAlaM haMdi iyaresu I cittA kammANa gaI, tahA vi viriyaM phalaM deha || (paJcava0 gA0 1503-4) dhyAnadvAre -- dharmadhyAnena pravartamAnena parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate / pUrvapratipannaH punarArtaraudrayorapi bhavati kevalaM prAyeNa niranubandhaH / uktaM ca 1 sthito'sthita kalpaH bhAcelakyAdikeSu sthAneSu / sarveSu sthitAH prathamaH caturSu sthitAH SaTtrasthitA dvitIyaH // 2 AcelakyauddaM zikazayyAnararAjapiNDakRtikarmANi / vratajyeSThapratikramaNAni mAsaparyu - SaNakalpa || 3 zayyAtarapiNDe caturyAme ca puruSajyeSThaye ca / kRtikarmaNazca karaNe catvAro'trasthitAH 'kalpAH // 4 paJcAzake pravacanasArodvAre ca- 'Thikappo majjhimANaM tu' ityevaM pAThaH / / 5 lezyAsu triMzuddhAsu pratipadyate tisRSu na punaH zeSAsu / pUrvapratipannakaH punabhavet sarvAstrapi kathati // nAtyantasaMkilaSTAsu stokakAlaM cahandi itarAsu / citrA karmaNAM gatiH tathApi vIryaM phalaM dadAti // 6 iyarAsu gha0 paJcavastu ca // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'jhANammi vidhammeNaM, paDivajjai so pavaDUmANaM / iyaresu vi jhAsu, puvyapavano na paDisiddho // evaM ca kusalajoge, uddAme tivvakammapariNAmA | ruTTe va bhAvo, imassa pAyaM niraNubaMdho || (pazcava0 gA0 1505 - 6) [ gAthA gaNadvAre - jaghanyatastrayo gaNAH pratipadyante, utkarSataH zatasaGkhyAH / pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH / puruSagaNanayA jaghanyataH pratipadyamAnAH saptaviMzatiH, utkarSataH sahasram | pUrvapratipannAH punarjaghanyataH zatazaH, utkatiH sahasrazaH / Aha ca gaNao tinneva gaNA, jahanna paDivatti sayasa ukkosA / ukosa jahanneNaM, sayasu cciya puvyapaDivannA 11 sattAvIsa jahannA, mahassamukosao ya paDivattI / sayaso sahassaso vA, paDivanna jahanna ukkosA || (paJcava0 gA0 1534-35 ) anyacca yadA pUrvapratipannaH kalpamadhyAd eko nirgacchati anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattau kadAcid eko'pi bhavati pRthaktvaM vA / uktaM ca * parivajJamANa bhaiyA, iko vi ya hujja UNapakkheve / puvva paDivannayA viya, bhaiyA ekko puhattaM vA // (paJcava0 gA0 1536) abhigrahadvAre - abhigrahAzcaturvidhAH / tadyathA - dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahA bhAvAbhigrahAca vicitrA bhavanti / tatra parihAravizuddhikasya ime'bhigrahA na bhavanti, yasmAd etasya kalpa eva yathoditarUpo'bhigraho vartate / uktaM ca 'da' vvAI abhiggaha, vicittarUvA na huMti puNa keI / eyarasa' jAvakappo, kappu ciya'bhiggaho jeNa // 1 dhyA'pi dharmeNa ( dhyAna ) pratipadyate'sau pravardhamAnena / itareSvapi dhyAneSu pUrvaprapanno na pratividdhaH // evaM ca kuzalayoge uddAme tIvra karma pariNAmAt / raudrArttayorapi mAvo'sya prAyo niranubandhaH // 2evaM akku0 ka0 kha0 ga0 gha0 Ga0 || 3 gaNatastraya eva gaNA jaghanyA pratipattiH zataza utkRSTA / utkRSTajaghanyAbhyAM zataza eva pUrvapratipannAH / saptaviMzatirjaghanyA sahasrANyutkRSTatazca pratipattiH / zatazaH sahasrazo vA pratipannA jaghanyA utkRSTA // 4 pratipadyamAnA maktA eko'pi ca bhaved UnaprakSepe / pUrvapratipannakA api ca bhaktA ekaH pRthaktvaM vA / 5 dravyAdikA abhigrahA vicitrarUpA na bhavanti punaH ke'pi / etasya yAvatkalpaM kalpa evAbhigraho yena // 6 vvAI A'bhi0 iti pazvavastuke // 70ti ittirimA / iti pazvavastuke // 8 sa Avakahio kappo ci iti paJcavastuke | Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 'eyammi goyarAI, niyayA niyameNa niravavAyA ya / tappAlaNaM ciya paraM, eyassa visuddhiThANaM tu // (paJcava0 gA0 1509-10) pravrajyAdvAre-nAsAvanyaM pravAjayati kalpasthitirepeti kRtvA / uktaM ca pavvAei na eso, annaM kappaTTii tti kAUNaM / (paJcava0 gA0 1511) upadezaM punaryathAzakti prayacchati / muNDApanadvAre'pi nAsAvanyaM muNDApayati / atha pravrajyA. nantaraM niyamato muNDanamiti pratrajyAgrahaNenaiva tad gRhItamiti kimarthaM pRthag dvAram 1 tadayuktam , pravrajyAnantaraM niyamato muNDanasyA'sambhavAt , ayogyasya kathaJciddattAyAmapi pravrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDanAyogAd , ataH pRthagidaM dvAramiti / prAyazcittavidhidvAre-manasA'pi sUkSmamapyaticAramApannasya niyamatazcatugurukaM prAyazcittamasya, yata eSa kalpa ekAgratApradhAnastatastadbhaGge gurutaro dopa iti / kAraNadvAre-kAraNaM nAmA''lambanam , tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikam , tacAsya na vidyate yena tadAzrityA'pavAdapadasevitA syAt , eSa hi sarvatra nirapekSaH kliSTakarmakSayanimittaM prArabdhameva svaM kalpaM yathoktavidhinA samApayan mahAtmA vartate / uktaM ca kAraNamAlaMbaNamo, taM puNa nANAiyaM suparisuddhaM / eyassa taM na vijjai. uciyaM tava sAhaNopAyaM / / *savvattha nira vayakkho, ADha viyaM saM daDhaM smaannNto| vaTTai esa mahappA, kiliTThakammakkhayanimittaM / / (paJcava0 gA0 1517-18) niSpratikarmatAdvAre-eSa mahAtmA niSpratikarmazarIro'kSimalAdikamapi kadAcid nApanayati, na ca prANAntike'pi vyasane samApatite dvitIyapadaM sevate / uktaM ca 'nippaDikammasarIro, acchimalAI vi nAvaNei sayA / pANaMtie vi ya mahAvasammi na vaTTae bIe / "appabahuttAloyaNavisayAIo u hoi esa tti / ahavA suhabhAvAo, bahugaM peyaM ciya imassa / / (paJcava0 gA0 1514-20) 1 etasmin gocarAdayo niyatA niyamena nirapavAdAzca / tatpAlanameva parametasya vizuddhisthAnaM tu / / 2 pravrAjayati naiSo'nyaM kalpasthitiriti kRtvA / / 3 kAraNamAlambanaM tat punaH jJAnAdikaM suparizuddham / etasya tanna vidyate ucitaM tapaHsAdhanopAyaH // 4 paJcavastuke tu-0sAhaNA pAya-0 saadhnaatpraayH|| 5 sarvatra nirapekSa AdRtaM svaM dRDhaM samApayan / varttate eSa mahAtmA kliSTakarmakSayanimittam // 6 ravavakkho kagha0 10 // 7 0DhaviyaM ceva saM sa0 kh0| paJcavastuke tu-ADhattaM ciya d||8 niSpatikarmazarIro 'kSimalAdyapi nApanayati sdaa| prANAnti ke'pi ca mahAvyasane na varttate dvitIye // 9 paJcavastuke tutahA ba0 / / 10 alpabahutvAlocanaviSayAtItastu bhavatyeSa iti / athavA zubhamAvAd bahukamapyetadevAsya // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitambopa jhaTIkopetaH [ gAthA mikSAdvAre-bhikSA vihArakramazvA'sya tRtIyasyAM pauruSyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargaH, nidrA'pi cA'syA'lpA draSTavyA / yadi punaH kathamapi javAbalamasya parikSINaM bhavati tathA'pyeko'viharannapi mahAbhAgo na dvitIyapadamApadyate, kintu tatraiva yathAkalpamAtmIyayogAn vidadhAti / uktaM ca 'taiyAe porisI', bhikkhAkAlo vihArakAlo u / sesAsu ya ussago, pAyaM appA ya niddA' vi // (pazcava0 gA0 1521) jaMghAvalammi khINe. aviharamANo vi navari nAvajje / tattheva ahAkappaM, kuNai u jogaM mahAbhAgo / / (pazcava0 gA0 1522) ete ca parihAravizuddhikA dvividhAH, tadyathA-itvarA yAvatkathikAzca / tatra ye kalpasamAptyanantarameva kalpaM gacchaM vA samupayAsyantita itvarAH, ye punaH kalpasamAptyanantaramavyavadhAnena jinakalpaM pratipatsyante te yAvatkathikAH / uktaM ca ___'ittariya therakappe, jiNaka pe Ava kahiya ti // (pazcava0 gA0 1524) atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM svakalpe veti draSTavyam / tatretvarANAM kalpaprabhAvAd devamanuSyatiryagyonikakRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSahyAzca vedanA na prAduHSanti, yAvatkathikAnAM sambhavepurapi / te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAM copasargAdayaH sambhavantIti / uktaM ca 'ittariyANuvasaggA AyaMkA veyaNA ya na havanti / ___ AvakahiyANa bhaiyA, (paJcava0 gA0 1526) iti / tathA "suhuma" ti 'sUkSmasamparAyaM' samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-krodhAdikaSAyaH, sUkSmo lobhAMzamAtrAvazeSatayA samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / idamapi saMklizyamAnakavizuddhayamAnaka bhedaM dvidhA / tatra zreNipracyavamAnasya saMklizyamAnakama , zreNimArohato vizuddhathamAnamiti / "ahakhAya" ti athazabdo'tra yAthAtathye, AG abhividhau, AsamantAd yAthAtathyena khyAtamathAkhyAtam , kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAt pAramArthikarUpeNa khyAtamathAkhyAtam / yadvA yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM-prasiddham akaSAyaM bhavati cAritra 5 tRtIyasyAM pauruSyAM mikSAkAlo vihArakAlastu / zeSAsu ca utsargaH prAyo'lpA ca nidrA'pi // 2 nihati ||iti paJcavastu ke // 3 javAbale kSINe'viharannapi navaraM naapdyte| tatraiva yathAkalpaM karoti tu yoga mahAbhAgaH // 4 svarAH sthavirakalpe, jinakalpe yAvatkathikA iti / / 5 itvarikANAmupasargA AtaGkA vedanAca na bhavanti / yAvatkathikAna bhvtaaH|| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-13 ] SaDazItinAmA caturthaH karma granthaH / 161 miti yattad yathAkhyAtam / " desajaya" tti deze - saGkalpa niraparAdhatra savadhaviSaye yataM - yamanaM saMyamo yasya sa dezayataH samyagdarzanayuta ekANuvratAdidhArI, anumatimAtra zrAvaka ityarthaH / yadAha zrIzivazarmasUrivaraH karmaprakRtau --- "egavvayAi caramo, aNumamitta tti desAI || ( gA0 340 ) "ajaya" tti na vidyate yataM virataM viratiryasya so'yataH sarvathA viratihInaH / tathA darzanazabdasya pratyekaM sambandhAt cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzana kevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni / tatra cakSuSA darzanaM-vastusAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM cakSurdarzanam 1, acakSuSA cakSurvarjazependriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM - sAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM tad acakSurdarzanam 2, avadhinA-rUpadravyamaryAdayA darzanaM- sAmAnyAMzagrahaNamavadhidarzanam 3, kevalena - saMpUrNa vastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM-- sAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanam 4 iti / kiMrUpANyetAni darzanAni ? ata Aha-- 'anAkArANi' sAmAnyAkArayuktatve satyapi na vidyate viziSTavyakta AkAro yeSu tAnyanAkArANi / bhAvArtha: prAgevokta iti // 12 // kiMvhA nIlA kAU, teU pamhA ya sukka. bhavviyarA / vega khaDguvasama miccha mIsa sAsANa sanniyare || 13 // iha SoDhA lezyA - kRSNa lezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA 'padmalezyA 'caH' samujccaye vyavahitasambandhazca, sa ca zuklalezyA ca ityatra yojyaH / ' bhavyaH' muktigamanAI : 'itara H ' abhavyaH kadAcanApi siddhigamanAnarhaH / " veyaga" tti 'vedakaM' samyaktvapudgalavedanAt kSAyopazamikamityarthaH / tatrodIrNasya mithyAtvasya kSayeNa anudIrNasya copazamena viSkambhitodayasvarUpeNa yad nirvRttaM tat kSAyopazamikam / uktaM ca micchattaM namuinnaM taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM / ( vizeSA0 gA0 532 ) tathA "khaiga" tti kSayeNa - atyantocchedena trividhasyA'pi darzanamohanIyasya nirvRtaM kSAyikam / tacca kSapakazreNyAmevaM bhavati * paDhamakasAe samayaM khavei aMtomuhuttamitteNaM 1 tattu cciya micchattaM, tao ya mIsaM tao sammaM // 1 ekatratAdicaramaH anumatimAtra iti dezayatiH 20STo vyakta A0 40 / / 3 midhyAtva yadudIrNa tama kSINamanuditaM copazAntam / mizrabhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 4 prathamakaSAyAn samakaM apayati antarmuhUrttamAtreNa / tata eva mithyAtvaM tatazca mizraM tataH samyaktvam // 21. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 - devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'baddhAU paDivano, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchattodayao, ciNijja bhujjo na khINammi // tammi o jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvara pariNAmo puNa pacchA nANAmaigaIo 11 khINamidaMsaNatie, kiM hoi tao tidaMsaNAIo ? / bhannai sammadiTThI, sammattakhae kao sammaM 1 // nivvaliyamayaNa kuddavarUvaM micchattameva sammattaM 1 khINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakkhaNo tassa / / so tassa vizuddhayaro, jAyai sammata puggalakkhayao / diTTha vva samhasuddhabbhapaDalavigame maraNU sassa // jaha suddhajalANugayaM vatthaM suddhaM jalakkhae sutaraM / sammattasuddha puggala parikkhae daMsaNaM pevaM // (vizeSA0 gA0 1315-21 ) tammiya taya cautthe, bhavammi sijyaMti khaiyasammatte suranarayajugalisa gaI, imaM tu jiNakAliyanArANaM // paDivattIe avirayadesapamattApamattavirayANaM 1 annayaro paDivajjara, sukkajjhANovagayacitto // (vizeSA0 gA0 1314 ) [gAthA tathA udIrNasya midhyAtvasya kSaye sati anudIrNasya upazamaH - vipAkapradezavedanarUpasya dvivivasyApyudayasya viSkambhaNaM tena nirvRtamaupazamikam, tacca dvidhA - granthibhedasambhavamupazamazreNisambhavaM ca / tatra granthibhedasambhavamevam - - iha gambhIrApArasaMsAra sAgara madhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anantaduH khalakSANyanubhUya kathamapi tathA bhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvartitayathApravRtti karaNena " karaNaM pariNAmo'tra " iti vaca -- 1 baddhAyuH pratipannaH prathamakaSAyakSaye yadi mriyeta / tato midhyAtvodayatazcinuyAd bhUyo na kSINe // tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmazca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAnnAnAmatigatikaH // zrI darzanatrike kiM bhavati sakastridarzanAtItaH ? / bhaNyate samyagdRSTiH samyaktvakSaye kutaH samyaktvam ? // nirvalitamadanakodravarUpaM midhyAtvameva samyaktvam / kSINaM na tu yo bhAtraH zraddhAnalakSaNastasya // sa tasya vizuddha jAyate samyaktva pudgalakSayataH / dRSTiriva zlakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // yathA zuddhajalAvastraM zuddhaM lakSaye sutarAma / samyaktvazuddha pudgalaparikSaye darzanamadhyevama // 2duddha ka0 0 0 0 !! 3 tasmiMzca tRtIye caturthe bhave siddhayanti kSAyikasamyaktve / suranAraka yugalikeSu gatiretattu jinakAlika narANAm || pratipattau avirata dezapramattAMpramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate zukladhyAnopagatacittaH // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 163 nAdadhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAGkhaye yabhAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti, atra cA'ntare jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilavakragranthivad durbhado'bhinnapUrvo granthirbhavati / taduktam-- 'tIe vi thovamitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / havai hu abhinna pugyo, gaMTThI evaM jINA viti // (dharmasaM0 gA0 752) gaMThi tti sudubbheo, kakkhaDadhaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo ||(vishessaa0 gA0 1165) iti / imaM ca granthi yAvad abhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAvazyakaTIkAyAm abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdya ahaMdAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti // (patra 76) etadanantaraM kazcideva mahAtmA samAsannaparamanivRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhathA yathoktasvarUpasya granthairbhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantamuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyA'pUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizudbhijanitasAmo'ntamuhartakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramaH-- / jA gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // ( vizeSA0 gA0 1203 ) "gaMThiM samaicchao" tti pranthi samatikrAmataH-bhindAnasyeti, "sammattapurakkhaDe" ti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin , Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmizcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantamuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAduparitanI zeSA dvitIyA sthitiH / sthApanA - / tatra prathamasthitI mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva / antamuhartena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya eva aupazamikasamyaktvamavApnoti, mithyAtvadalikavedanAbhAvAt / yathA hi vanadAvAnala: 1 tasyA api stokamAtrekSapite'trAntare jIvasya / mavati hi bhabhinnapUrvo pranthirevaM jinA bravate // pranthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDhagUDhagranthiriya / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH / / 2 yAvad pranthistAva prathama prandhi samatikAmato bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 devendramUriviracitasvopATIkopetaH [gAthA pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadAvo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH / yadAhuH zrIpUjyapAdA: 'UsaradesaM daDillayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae, uvasamasammaM lahai jIvo / / (vizeSA. gA. 2734) iti / vyAvarNitaM granthibhedasambhavamaupazamikasamyaktvam / athopazamazreNisambhavamaupazamikasamyaktvaM tribhuvanajanaprathitapravacanopaniSadvedizrIjina bhadragaNikSamAzramaNapraNItagAthAbhireva mAvyate uvasAmagaseDhIe, paTThavao appamattavirao ti / pajjavasANe so vA hoi pamatto avirao vA // anna bhaNaMti aviraya-desa-pamattA-'pamattavirayANaM / annayaro paDivajjai, daMsaNa samayammi u niyaTTI / (vizeSA0 gA0 1285-1286) saMjalaNAINa samo, jutto saMjoyaNAdao je u / te puci ciya samiyA, naNu sammattAilAbhammi // (vizeSA0 gA0 1260) AcAryAH "Asi khaovasamo si, samo'huNA bhaNai ko visesosi / naNu khINammi uinne, sesovasame khaovasamo // so ceva naNUvasamo, uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse, na tUvasamie visemo'yaM // veei saMtakamaM. khaovasamiesu nANabhAgaM so / uvasaMtakasAo puNa, veei na saMtakammaM pi // (vizeSA* gA0 1261-93) 1 UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM lamate jiivH|| 2 upazamakazreNyAH prasthApako'pramattavirata iti / paryavasAne sa vA bhavati pramatto'viratA vA // anye bhaNantyaviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate darzanasamaye tu nivRttiH // saMjvalanAdInAM zamo yuktaH saMyojanAdayo ye tu| te pUrvameva zabhitAH nanu samyaktvAdilAbhe // 3 bhASye samaNammi-zamane / / 4 AsIt kSayopazama eSAM zamo'dhunA maNyate ko vizeSo'nayoH ? / nanu kSINe udINe zeSopazame kSayopazamaH // sa eva nanUpazamaH udite kSINe zeSake zamite / sUkSmodayatA mizre na tvaupazamike vizeSo'yam // vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAgaM sH| upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazItinAmA caturthaH karmapranthaH / ' saMjoyaNAiyANaM, naraNUdao saMjayassa paDimiddho / saccamiha so'NubhAgaM, pahuca na paesakammaM tu bhaNiyaM ca sue jIvo, veei na vA'NubhAgakammaM tu / jaM puNa paesakammaM, niyamA veei taM savvaM // nAdiyaM nijarae, nAsaMtamudei jaM tao'vassaM / savvaM paesamma, veeuM muccae savo // kiha daMsaNAighAo, na hoi saMjoyaNAiveyaNao | maMdANubhAvayAe, jahA'NubhAvammi vi karhici 11 niccamunnaM pi jahA, sayalacaunnANiNo tadAvaraNaM / na vighA maMdayA, paesakrammaM tahA neyaM || ( vizeSA0gA0 1264 - 68) "miccha" tti mithyAtvam-adevadevabuddhyagurugurubuddhyatacca tattvabuddhilakSaNam / "mIsa" tti ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenopazamikasamyaktvena granthisambhavena auSadhavizepakalpena madanakodrasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma vizodhayitvA tridhA karoti / tathAhi - zuddhamarthavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA / tatra trayANAM puJjAnAM madhye yo'sAvardhavizuddhaH puJjaH sa mizra ucyate, samyagmithyAtvamityarthaH / etadudayAt kila prANI jinapraNItaM tavaM na samyak zraddadhAti nApi nindati / uktaM ca bRhacchataka bRhaccUrNI 13 ] 11 165 'jahA nAlikeradIva vA sissa aichuhiyassa vi purisassa ittha oyaNAie arogahA vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNaM so oyaNAio AhAro na kayAi diDo nAvi suo, evaM sammAmicchaddissi vi jIvAipayatthANa uvariM na ruI na ya niMdA ityAdi / tathA "sAsANa" ti sAsAdanaM tatra Ayam - aupazamikasamyaktvalakSaNaM sAdayati- apanayati AsAdanam - anantAnubandhikaSAya vedanam, atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, "ramyAdibhyaH " 1 saMyojanAdikAnAM nanUdayaH saMyatasya pratiSiddhaH / satyamiha so'numAgaM pratItya na pradezakarma tu // maNitaM ca zrute jIvo vedayati na vA anubhAgakarma tu / yata punaH pradezakarma niyamAd vedayati tat sarvam // nAnuditaM nirjIryate nAsadudeti yatato'vazyam / sarvaM pradezakarma vedayitvA mucyate sarvaH // kathaM darzanAdighAto na bhavati saMyojanAdivedanataH / mandAnubhAvatayA yathA anubhAve'pi kasmiMzcid || nityamudIrNamapi yathA sakalacaturjJAninastadAvaraNam / nApi ghAtayati mandatvAt pradezakarma tathA jJeyam // / 2 yathA nAlikeradvIpavAsinaH atikSavitasyApi puruSasyAtraudanAdike anekavA'pi Dhaukite tasyAhArasyopari na ruci ca nindA, yena kAraNena sa bhodanAdika AhAro na kadAcida dRSTo nApi zrutaH, evaM samyagmiyAdRzo'pi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA (5-3-126) kartaryanaTpratyayaH, sati hyasmin paramAnandarUpAnantasukhado niHzreyasataruvIjabhato granthibhedasambhavaupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDbhirAvalikAbhirapagacchatIti, tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanam / yadvA sAsvAdanaM tatra samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanam , yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacittapuruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati tathA'trApi guNasthAne mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittasya puruSasya samyaktvamudvamatastadra sAsvAdo bhavatIti idaM sAsvAdanamucyata iti / tathA "sanni" tti viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAk saMjJI, itaro'saMjJI sarvo'pyekendriyAdiH / / 13 / / AhAreyara bheyA, suranarayavibhaMgamahasuohiduge / / sammattatige pamhAsukkAsannIsu sannidurga / 14 // ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramAhArayatItyAhArakaH / 'itaraH' anAhArako vigrhgtyaadigtH| "bheya"tti caturdazamaulamArgaNAsthAnAnAmime'vAntarAzcaturAdisaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH, sarve'pi dviSaSTibhedAH / tathAhi-gatizcaturdhA, indriyaM paJcadhA, kAyaH SoDhA, yogastridhA, vedastridhA, kaSAyazcaturdhA, jJAnapaJcakam ajJAnatrikamiti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA, saMyamapaJcakaM dezasaMyamAsaMyamasahitaM saptadhA, darzanaM caturdhA, lezyA SoDhA, bhavyo'bhavyazceti bhavyamArgaNAsthAnaM dvidhA, samyaktvatrayamithyAtvamizrasAsAdanabhedAt samyaktvamArgaNAsthAnaM SoDhA, saMjJimArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvadhA, AhArakamArgaNAsthAnaM sapratipakSa dvadhA / sarve'pyeta ekatra mIlyante tata uttarabhedA dvASaSTiriti / atra gAthA 'cau paNa chatiya tiya cau, aDa saga cau chacca du chaga do dunni / gaiyAimaggaNANaM, iya uttarameya bAsaTThI // ityevamuktA gatyAdimArgaNAsthAnAnAmavAntarabhedAH / sAmpratameteSveva jIvasthAnAni cintayamAha-"suranarayavibhaMga" ityAdi / suragatau narakagatau ca 'saMjJidvika' paryAptAparyAptalakSaNaM bhavati / aparyAptazceha karaNAparyApto gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya devanarakagatyorutpAdAbhAvAt / tathA 'vibhaGge' vibhaGgajJAne 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne "ohidugi" ti avadhidvike-avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'samyaktvatrike" kSAyopazamikakSAyikaupazamikalakSaNe pAlezyAyAM zuklalezyAyAM saMjJini ca saMjJidvikamaparyAptaparyAptalakSaNaM bhavati, na zeSANi jIvasthAnAni, teSu mithyAtvAdikAraNato matijJAnAdInAmasambhavAt / ata eva ca hetorihAparyAptakaH karaNAparyAptako 1 catvAraH paJca SaT trayastrayazcatvAro'STa sapta catvAraH SaTca dvau SaD dI dvau / gatyAdimArgaNAnAmityuttarabhedA dvASaSTiH // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13.14 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya mithyAdRSTitvAd azubhalezyAkatvAd asaMjJikatvAcceti / AhakSAyikakSAyopazamikaupazamikeSu kathaM saMjJI aparyAptako labhyate ? ucyate-iha yaH kazcita pUrvabaddhAyuSkaH kSapakazreNimArabhyAnantAnubandhyAdisaptakakSayaM kRtvA kSAyikasamyaktvamutpAdya yadA gaticatuSTayasyAnyatarasyAM gatAvutpadyate tadA so'paryAptaH kSAyikasamyaktve prApyate, kSAyopazamikasamyaktvayuktazca devAdibhavebhyo'nantaramihotpadyamAnastIrthakarAdiraparyAptakaH supranIta eva / aupazamikaM samyaktvaM punaraparyAptAvasthAyAmanuttarasurasya draSTavyam / __ihopazamikasamyaktvamaparyAptasya kecid necchanti, tathA ca te prAhuH-na tAvadasyAmevAparyAtAvasthAyAmidaM samyaktvamupajAyate, tadAnIM tasya tathAvidhavizuddhayabhAvAtaH arthatattadAnIM motpAdi, yattu pArabhavikaM tad bhavatu, kena vinivAryata iti manyethAstadapi na yuktiyuktamutpazyAmaH, yato yo mithyAdRSTistatprathamatayA samyaktvamaupazamikamavApnoti sa tAvattadbhAvamApannaH san kAlaM na karotyeva / yaduktamAgame 'aNabaMdhodayamAugabaMdhaM kAlaM ca sAsaNo kuNaI / ____uvasamasammadiTThI, cauNhamikkaM pi no kuNaI // upazamazreNe tvA'nuttarasureNUtpannasyA'paryAptakasyaitallabhyate iti ced nanvetadapi na bahu manyAmahe, tasya prathamasamaya eva samyaktvapudgalodayAt kSAyopazamikaM samyaktvaM bhavati na tvaupazamikam / uktaM ca zatakabRhaccI jo ubasamasammaddiTThI uvasamaseDhIe kAlaM karei so paDhamasamae ceva sammattapujaM udayAvaliyAe choNa sammattapuggale veei, teNa na uvasamasammadiTThI apajjattago lagabhai ityAdi / tasmAt paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnakamatra prApyata iti sthitam / apare punarAhuH-bhavatyevAparyAptAvasthAyAmapyaupazamikaM samyaktvam , saptaticUNAdiSu tathAmidhAnAt / saptaticUrNI hi guNasthAnakeSu nAmakarmaNo bandhodayAdimArgaNAvasare'viratasamyagdRSTerudayasthAnacintAyAM paJcaviMzatyudayaH saptaviMzatyudayazca devanArakAnadhikRtyoktaH, tatra nArakAH kSAyikavedakasamyagdRSTayaH, devAstu trividhasamyagdRSTayo'pi / tathA ca tadgranthaH 'paNavIsasattAvIsodayA devaneraie paDucca, neraigo "khayagaveyagasammadiTTI 1 anantAnubandhibandhodayaM AyurvandhaM kAlaM ca sAsAdanaH karoti / aupazamikasamyagdRSTizcaturNAmekamapi na karoti // 2 ya upazamasamyagdRSTirupazamazreNI kAlaM karoti sa prathama samaya eva samyaktvapuJja udayAvalikAyAM kSiptvA samyaktvapudnAna vedayati tena nopazamasamyagdRSTiraparyAptako labhyate / / 3 paJcaviMzatisaptaviMzatyudayau devanerayikAn pratItya, nairayikaH kSAyikavedakasamyagdRSTidevastrividhasamyagdRSTirapi / / 4 khaDga ka000 gha. 10 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA devo tivihasammaddivI vi / / paJcaviMzatyudayazca zarIraparyApti nivartayataH / tathAhi-nirmANasthirAsthirAgurulaghuzubhAzubhataijasakArmaNavarNagandharasasparzacatuSkadevagatidevAnupUrvIpaJcendriyajAtitrasavAdaraparyAptakaM subhagadurbhagayorekataram AdeyAnAdeyayorekataraM yazaHkIyayazaHkIyo rekataramityekaviMzatiH, tataH zarIraparyAptyA paryAptasya' baiMkriyadvikopaghAtapratyekasamacaturasralakSaNaprakRtipaJcakakSepe devAnupUrvyapanayane ca paJcaviMzatirbhavati / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya zeSaparyAptibhiH punaraparyAptasya parAghAtaprazastavihAyogatikSepe saptaviMzatirbhavati / tato'paryAptAvasthAyAmapIha devasyaupazamikaM samyaktvamuktam / tathA pazcasaGgrahe'pi mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakacintAyAmaupazamikasamyaktve "uvasamasammammi do sannI" ityanena granthena saMjJidvikamuktam / tataH saptaticUrNyabhiprAyeNa paJcasaGgrahAbhiprAyeNa cAsmAbhirapi auSazamikasamyaka ve saMjJidvikamuktam , tattvaM tu kevalino viziSTabahuzrutA vA vidantIti / / 14 // tamasaniapajajuyaM, nare savAyaraapaja teUe / thAvara igidi paDhamA, cara bAra asanni du du vigale / / 15 // 'tat ' pUrvoktaM saMjJidvikamaparyAptAsaMjJiyutaM 'nare' nareSu labhyate, jAtAvekavacanam / ayamarthaHiha dvaye manuSyAH, garbhavyutkrAntikAH sammUrlichamAzca / tatra ye garbhavyutkrAntikAsteSu yathoktaM saMjJidhika labhyate / ye tu vAntapittAdiSu sammUrcchanti te'ntamuhUrtAyuSo'saMjJino labdhyaparyAptakAzca draSTavyAH / yadAhuH zrImadAyazyAmapAdAH prajJApanAyAm 'kahi NaM bhaMte ! sammucchimamaNussA sammucchaMti ? goyamA ! aMto maNussakhettassa paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu gabbhavakkaMtiyamaNussANaM cetra uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMtesu vA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA sukesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigaya . 1 ina Urdha vaM-'zeSaparyAptibhiraparyAptasya'' ityeSa pATho jainadharmaprasArakasaMsatprakAzita pustake'dhiko dRzyate, paramasmatpAzrvavattiSu paJcamvapi pustakAdarzaSu nAsti ato mUle nAhata iti / / 2 upazamasamyak dvau saMjJinau // 3 kva bhadanta ! sambhUchimamanuSyAH sammUrcchanti ? gautama ! antarmanuSyakSetrasya paJcacatvAriMzati yojanazatasahasreSu ardhatRtIyayodvIpasamudrayoH paJcadazasu kamabhUmiSu triMzatyakarmabhUmiSu SaTpaJcAzatyantIpeSu garbhavyutkrAntikamanuSyANAneva uccAreSu vA prabhavaNeSu vA zleSmasu vA siMghAneSu vA vAnteSu vA pittoSu vA pUteSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigatajIvakalevareSu vA strIpuruSasaMyogeSa vA nagaranirdhamaneSa vA sarveSvevAzucisthAneSu atra sammUchimamanuSyAH sampUrchanti amulagyAsaGkhyaM yabhAgamAtrayA'vagAha nayA / asaMjJino mizyAdRSTayo'jJAninaH sarvAbhiH paryAptimiraparyAptakAH antamuhartAyuSkA eva kAla. kurvanti / / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-15 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 169 jIvakalevare vA thI purisasaMjogesu vA nagaraniddhamaNesu vA savvaisu caiva asuiTTA ittha sammucchimamaNussA sammucchaMti aMgulassa asaMkhejjabhAgamittAe ogAhaNAe / asannI micchaddikI annANI savvAhiM pajjatIhiM apajjattA' aMtamuhuttAuyA ceva kAlaM karaMti ti / ( patra 50 - 1 ) tAn sammUcchimamanuSyAnAzritya tRtIyamapyasaMjJayaparyAptalakSaNaM jIvasthAnaM prApyata iti / "sabAyaraapajja teUe" tti tadevetyanuvartate, tadeva pUrvaktiM saMjJidvikaM saha bAdarAparyAptana vartata iti sacAdarAparyAptaM tejolezyAyAM labhyate / etaduktaM bhavati - tejolezyAyAM trINi jIvasthAnAni bhavanti saMjJayaparyAptaH saMjJiparyAptaH bAdarai kendriyAparyAptazca / bAdaro'paryAptaH kathamavApyate ? iti ced ucyate - iha bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAna devAH pRthivIjalavanaspatiSu madhye utpadyante / yadAha duHSamAndhakAranimagnajina pravacanapradIpo bhagavAn jina bhadragaNikSamAzramaNa:'puDhavI AuvaNassaha, ganbhe pajjattasaMkhajIvIsu | saggacayANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA || ( vR0 saM0 patra 77 - 1) te ca tejolezyAvantaH, yadabhANi - kiNhA nIlA kAU, teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammasANi teulesA muNeyavvA || ( vR0 saM0 patra 81 - 1) yallezyazca mriyate tallezya eva agre'pi samutpadyate, ""jalle se marai tallese uvavajjai" iti vacanAt / ato bAdarAparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA'vApyata iti siddhaM jIvasthAnakatrayaM tejolezyAyAmiti / kAyadvAre - sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNeSu, indriyadvAre ekendriye ca prathamAni catvAri jIvasthAnAni sUkSmaikendriyAparyAptasUkSmai kendriyaparyAptabAdare kendriyAparyAptabAdarai kendriyaparyAmalakSaNAni bhavanti / 'asaMjJini' saMjJivyatirikte kolika' nalikanyAyena prathamazabdasya sambandhAt 'prathamAni' AdimAni dvAdaza jIvasthAnAni paryApta paryAptasUkSmavAdarai kendriyadvitricaturasaMjJipaJcendriyalakSaNAni bhavanti, sarveSAmapi viziSTamanovikalatayA saMjJipratipakSatvAvizeSAt, saMjJipratipakSasya cA'saMjJitvena vyavahArAt / "dudu vigala" tti 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu dve dve jIvasthAna ke bhavataH / tatra dvIndriyeSu dvIndriyo'paryAptaH paryApta iti dve, trIndri yeSu trIndriyo'paryAptaH paryApta iti dve, caturindriyeSu caturindriyo'paryAptaH paryApta iti dve / / 15 / / 1 pRthivyantranaspatiSu garbhajeSu paryAptasaGkhyAtajIviSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // 2 kRSNanIlakApota tejolezyAzca bhavanavyantarAH / jyotiSka saudharmezAneSu tejolezyA jJAta|| 3 yadezyo mriyate tallezya utpadyate // 40nalaka ka0 kha0 ga0 Ga0 / / 22 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH dasa carama tase ajayAhAraga tiri taNu kasAya du anANe / paDhamatilesA bhaviyara, acakkhu napu micchi savve vi // 16 // 'tra se' sakAye 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni daza jIvasthAnAni bhavanti, dvIndriyAdInAmeva trasatvAt / 'ayate' avirate sarvANyapi jIvasthAnAni bhavanti / tathA AhArake "tiri" ti tiryaggatau ' tanuyoge' kAyayoge kapAyacatuSTaye 'dvayorajJAnayo:' matyajJAnazrutAjJAnarUpayoH 'prathama trilezyAsu' kRSNalezyA nIlalezyAkApotalezyAlakSaNAsa bhavye 'itarasmin' abhavye "acakkhu" tti acakSurdarzane "napu" tti napu Msakaveda "micchi" tti mithyAtve 'sarvANyapi ''caturdazApi jIvasthAnakAni bhavanti, sarvajIvasthAnakavyApakatvAd ayatAdInAmiti / / 16 / / pajasannI kevaladuge, saMjaya maNanANa desa maNa mose | paNa carama pajja baghaNe, niyacha va pajiyara cakkhummi || 17 || 1 : "pajasanni" tti paryApta saMjJilakSaNa mekameva jIvasthAnaM bhavati / kva ? ityAha- 'kevala dvike' kevalajJAna kevaladarzana lakSage 'saMyatepu' sAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpapaJcaprakAra saMyamavatsu " maNanANa" tti manaHparyAyajJAne "desa" tti dezayate - dezavirate zrAvaka ityarthaH, "maNa" tti manoyoge "mIsa" tti mizra - samyagmithyAdRSTau / tatra kevaladvike saMyateSu mana:paryayajJAne dezavirate ca saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnakaM vinA nAnyad jIvasthAnakaM sambhavati, tatra sarvaviratidezaviratyorabhAvAt / manoyoge'pyetadantareNA'nyad jIvasthAnakaM na ghaTate, tatra manaH sadbhAvAyogAt / mizra punaH paryAptasaMjJivyatirekeNa zeSaM jIvasthAnakaM tathAvidhapariNAmAbhAvAdeva na sambhavatIti / tathA paJca jIvasthAnAni 'caramANi' antimAni 'paryAptAni ' paryAptadvIndriyaparyAptatrIndriyaparyAptacaturindriyaparyAptA saMjJi paJcendriyaparyApta saMjJipaJcendriyalakSaNAni "vayaNa', tti vacanayoge - vAgyoge bhavanti na zeSANi teSu vAgyogAsambhavAt / "tiya cha va paJjiyAra cakkhummi" ti cakSurdarzane trINi jIvasthAnAni paryAptacaturindriyaparyAptA saMjJi paJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyarUpANi nAnyAni teSu cakSuSa evAbhAvAt / atraiSa matAntareNa vikalpamAha - SaD vA jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti / katham ? ityAha - "pajiyara" tti pUrva pradarzitaparyAptatrikaM setaramaparyAptatrikasahitaM SaD bhavanti / idamuktaM bhavati - aparyApta paryAptacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMjJipaJcendriyarUpANi SaD jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti, caturindriyAdInAmindriyaparyAptyA paryAptAnAM zeSaparyAptyapekSayA aparyAptAnAmapi AcAryAntaraizcakSurdarzanAbhyupagamAt / 10pyenasanta re0 ka0 gha0 Ga0 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-18] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / yaduktaM paJcasaGgrahamUlaTIkAyAm - karaNAparyApteSu caturindriyAdiSu indriyaparyAptau satyAM cakSurdarzanaM bhavati / ( patra - 5 - 1 ) iti / / 17 / / thInarapaNidi caramA, cau aNahAre du sannicha apajjA / te suhumaapajaviNA, sAsaNi into guNe vucchaM // 18 // . vede naravede paJcendriye ca 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptAsaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni catvAri jIvasthAnAni bhavanti / yadyapi ca siddhAnte asaMjJI paryApto'paryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH / tathA coktaM zrIbhagavanyAm 171 - te 'NaM bhaMte! asannipaMceMdiyatirikkhajoNiyA kiM itthaveyagA purisaveyagA napuM sagaveyagA ! gomA ! no itthavegA no purisaveyagA napuM sagaveyagA ( za0 24 u0 1 patra 806 ) iti / tathApI strIpu saliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIvede naravede cAsaMjJI nirdiSTa ityadoSaH / uktaM ca pazcasaGgrahamUlaTIkAyAm - yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAptau napuMsakau tathApi strIpu saliGgAkAramAtra maGgIkRtya strIpu sAvuktau ( patra 10 ) iti / aparyApta kazceha karaNAparyAptako gRhyate na labdhyaparyAptakaH, labdhyaparyAptakasya sarvasya napuMsakatvAt / anAhArake "du sannicha apaja " ttidvividhaH saMjJI paryAptAparyAptalakSaNaH SaD aparyAptAzcetyaSTau jIvasthAnAni bhavanti / ayamarthaH - aparyAptasUkSmabAdarai kendriya dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriya lakSaNAni sapta jIvasthAnAni anAhArake vigrahagatAvekaM dvau trIn vA samayAn yAvad AhArAsambhavAt sambhavanti, vigahagaha mAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA || ( zrAvakapra0 gA0 68) iti vacanAt ; saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnam anAhArake kevalisamudghAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu labhyate / uktaM ca kArmaNazarIrayogI, tRtIya ke paJcame caturthe ca / samayatraye ca tasmin, bhavatyanAhArako niyamAt / / ( praza0 kA 0 277) 1 taM bhadanta / asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH kiM strIvedakAH puruSavedakAH napuMsakavedakAH 1 gautama | na strIvedakA na puruSavedakA napuMsakavedakA iti // 2 vigrahagatimApannAH kevalinaH samuddhatA ayoginazca / siddhAzvAnAhArAH zeSA AhArakA jIvAH // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvorajJaTIkopetaH [ gAthA "te suhumaapajja viNA sAsaNi" ti sAsvAdane samyaktve tAnyeva pUrvoktAni SaD aparyAptaparyApta saMjJidvikalakSaNAnyaSTau jIvasthAnAni sUkSmAparyAptaM vinA sapta bhavanti / etaduktaM bhavatiaparyAptabAdarai kendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriya saMjJi paJcendriyaparyApta saMjJi paJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnakAni sAsvAdanasamyaktve bhavantIti, yattu sUkSmai kendriyA paryAptalakSaNaM jIvasthAnaM tat sAsvAdanasamyaktve na ghaTAmiyarti, sAsvAdana samyaktvasya manAk zubha pariNAmarUpatvAt, mahAsaMkliSTapariNAmasya ca lUkSmai kendriyamadhye utpAdAbhidhAnAt / sUtre ca sarvatra liGgavyatyayaH prAkRtasvAt, prAkRte hi liGgaM vyabhicAryapi / yadAha pANiniHsvaprAkRta lakSaNe "liGgaM vyabhicAryapi " iti / uktAni mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakAni / ita Urvamete veva mArgaNAsthAnakeSu "guNi "tti guNasthAnakAni 'vakSye' pratipAdayiSya iti || 18 || atha yathApratijJAtameva nirvAhayannAha - paNa tiri ca suranarae, nara sanni parNidi bhavva tasi savve / iga vigala bhU daga vaNe, dudu egaM gaitasa abhavve // 16 // 1 172 paJca guNasthAnakAni mithyAdRSTisAsvAdana mizrA viratasamyagdRSTideza viratilakSaNAni "tiri" tti tiryaggatau bhavanti / catuHzabdasya pratyekaM yogAt 'sure' 'suragatau catvAri prathamaguNasthAnakAni 'narake ' narakagatau ca prathamAni catvAri guNasthAnAni bhavanti na dezaviratAdIni teSu bhavasvabhAvato dezato'pi viraterabhAvAditi / 'nare' naragatau 'saMjJini' viziSTamanovijJAnabhAja paJcendriye bhavye 'trase' trasakAye ca 'sarvANyapi' caturdazApi guNasthAnakAni bhavanti, eteSu mithyAdRSTyAdInAmayogi kevalyavasAnAnAM sarva bhAvAnAmapi sambhavAt / "iga" tti ekendriyeSu sAmAnyataH " vigala " tti vikalendriyeSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu 'bhuvi' pRthvIkAye 'udake' apkAye 'vane' vanaspatikAye "du du" tti 'dve dve' Adye mithyAtva sAsAdanalakSaNe bhavataH / tatra mithyAtva - mavizeSeNa sarveSu draSTavyam ; sAsAdanaM tu tejovAyuvarja bAdarai kendriyadvitricaturindriyapRthivyambuvanaspatiSu labdhyA paryAptakeSu karaNena tvaparyAptakeSu, na sarveSviti / tathA eka mithyAtvalakSaNaM guNasthAnakaM bhavati, keSu ? ityAha- gatyA gamanena trasAH na tu trasanAmakarmodayAd gatitrasAH tejovAyavasteSu, sAsAdanabhAvopagatasya teSu madhya utpAdAbhAvAd abhavyeSu ceti // 19 // 1 veya tikasAya nava dasa, lobhe cau ajai du ti anANatige / bArasa acakkhucakkhu, paDhamA ahakhAi carama caU || 20 // 'vede' vedatraye vedatrayANAM kaSAyANAM samAhArastrikaSAyaM krodhamAnamAyAlakSaNaM tasmin trikapAye "paDhama" tti prathamAnIti padaM DamarukramaNinyAyena sarvatra yojyam / tato vede - strISu napuMsaka lakSaNe. kaSAyatraye ca prathamAni mithyAdRSTyAdIni anivRttibAdaraparyantAni nava guNasthAnakAni bhavanti Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-21 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 173 na zeSANi, anivRttibAdaraguNasthAna eva vedatrikasya kaSAyatrikasya copazAntatvena kSINatvena vA zeSeSu guNasthAneSu tadasambhavAt / 'lobhe' lobhakapAye daza guNasthAnAni, tatra nava pUrvoktAni dazamaM tu sUkSmasamparAyalakSaNam, tatra kiTTIkRtasUkSmalobhakapAyadalikasya vedyamAnatvAt / catvAri prathamAni 'ayate' viratihIna ityarthaH, ko'rthaH ? viratihIne midhyAtvamAsvAdana mizrAviratasamyagdRSTilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavantIti / "du ti annANatige" tti 'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNe prathame dve guNasthAna ke midhyAdRSTisAsvAdanarUpe bhavataH, na mizramapi / yato yadyapi mitraguNasthAnake yathAsthitavastutattvanirNayo nAsti tathApi na tAnyajJAnAnyeva samyagjJAnalezavyAmizratvAd ata eva na mitraguNasthAnakamabhidhIyate / uktaM camithyAtvAdhikasya mizra prajJAnabAhulyaM samyaktvAdhikasya punaH samyagjJAnabAhulyam (jinavallabhIpaDazItiTIkA patra 160 - 2 ) iti / jJAnalezasadbhAvato na mizraguNasthAnakamajJAnatrike labhyate ityeke pratipAdayanti tanmatamadhikRtyAsmAbhirapi 'dve' ityuktam / anye punarAhuH - ajJAnatrike trINi guNasthAnAni, tadyathA - - mithyAtvaM sAsvAdanaM mizradRSTi | yadyapi " "missammI vAmissA" (paJcasaM0gA020) iti vacanAd jJAnavyAmizrANyajJAnAni prApyante na zuddha jJAnAni tathApi tAnyajJAnAnyeva, zuddhasamyaktvamUlatvenAtra jJAnasya prasiddhatvAt, anyathA hi yadyazuddhasamyaktvasyApi jJAnamabhyupagamyate tadA sAsvAdanasyApi jJAnAbhyupagamaH syAt, na caitadasti, tasyAjJAnitvenAnantarameveha pratipAditatvAt tasmAd ajJAnatrike prathamaM guNasthAnaka trayamavApyata iti / tanmatamAzrityAsmAbhirapi 'trikam' ityuktam / tatraM tu kevalino viziSTazrutavido vA vidantIti / dvAdaza prathamAni guNasthAnakAni acakSurdarzane cakSurdarzane ca bhavanti yato mithyAdRSTiprabhRtikSINamohaparyanteSu guNasthAna ke 'vacakSurdarzana cakSurdarzanasambhavAt / yathAkhyAte cAritre 'caramANi' antimAni upazAntamohakSINamohasayogikevalyayogikevalilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavanti, eSu kaSAyAbhAvAditi // 20 // maNanANi saga jayAI, samaya cheya ca dRnni parihAre / kevaladugi do caramA'jayAi nava mah suohiduge || 21 || 'manojJAne' manaH paryavajJAne "saga" ti sapta guNasthAnAni bhavanti / kAni 1 ityAha'yatAdIni' tatra "yam uparame" yamanaM yataM samyak sAvadyAd uparamaNamityarthaH, yataM vidyate yasya 1 mizra vyAmizrANi // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA sa yataH pramattayatiH, yata Adau yeSAM tAni yatAdIni pramattApramattApUrvakaraNAnivRttivAda sUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAnIti / sAmAyike chedopasthAdane ca catvAri yatAdIni guNa sthAnAni, pramattApramattanivRttivAdarAnivRttivAdarANItyarthaH dve guNasthAna ke pramattApramattarUpe parihAravizuddhi cAritra ityarthaH, nottarANi, tasmin cAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe dve guNasthAne bhavataH, ke ? ityAha- 'carame ' antime sayogike' valiguNasthAnakAyogikevaliguNasthAnake iti / "ajayAi nava mahasuohiduge" tti ayataHavirataH sa Adau yeSAM tAnyayatAdIni aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnAni bhavanti 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe, na zepANi / tathAhi - na matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni midhyAdRSTisAsAdanamizreSu bhavanti, tadbhAve jJAnatvasyaivAyogAt / yat tu avadhidarzanaM tat kutazcidabhiprAyAd viziSTazrutavido mithyAvAdInAM necchanti, tanmatamAzrityAsmAbhirapi tat teSAM na bhaNitam / atha ca sUtre (mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM pratipAdyate / yadAha rabhasavazavinamrasurAsuranara kinnaravidyAdharaparivRDhamANikya mukuTakoTIviTaGka nighRSTacaraNAravindayugalaH zrIsadharmasvAmI paJcamAGga - 'ohidaMsaNa aNagArova uttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI va annANI vi / jai nANI to atthegaiyA tinANI atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohiMnANI / je caunANI te AbhiNivohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajavanANI / je annANI te niya' mA maiannANI suyaannANI vibhaMganANI / (za0 8 u0 2 patra 355 - 1 iti / atra hi ye'jJAninaste mithyAdRSTaya eveti mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM sAkSAdatra sUtre pratipAditam / sa eva vibhaGgajJAnI yadA sAsAdanabhAve mizrabhAve vA vartate tatrApi tadAnImavadhidarzanaM prApyata iti / yat punaH sayogyayogikevaliguNasthAnakadvikaM tatra matijJAnAdi na sambhava - tyeva tadvyavacchedenaiva kevalajJAnasya prAdurbhAvAt " "naTThammi u chAumatthie nANe " ( Ava 0 ni0 0 gA0 536 ) iti vacanaprAmANyAditi // 21 // 10valyayogike0 kha0 ma0 dha0 // 2 avadhidarzanAnAkAropayuktA madanta ! kiM jJAnino'jJAninaH 1 gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / yadi jJAninaH tato'styekakAH trijJa nino'styeka kAzcaturjJAninaH / ye trijJAninaste abhinivodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninaH / ye caturjJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAnino manaHparyAyajJa / ninaH / ye ajJAninaste niyamAd matyajJAninaH zrutAjJAnino vibhaGgajJAninaH // 3 je nANI te a0 bhagavatyAm // 4 mA tiannANI, taM jahA mai0 bhagavatyAm // 5 naSTe tu chAdmasthike jJAne // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 21-23] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| au uvasami cau veyagi, khahage ikAra micchatigi dese| suhume ya saThANaM tera joga AhAra sukkAe // 22 / / kAkAkSigolakanyAyAd iha "ayatAdIni" [iti] padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdInyupazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyaupazamikasamyaktve bhavanti / ayatAdInyapramattAntAni catvAri 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye guNasthAnakAni bhavanti / kSAyikasamyaktve ayatAdInyayogikevaliparyavasAnAnyekAdaza guNasthAnakAni bhavanti / tathA 'mithyAtvatrike mithyAdRSTisAsAdanamizralakSaNe 'deze dezavirate 'sUkSme sUkSmasamparAye 'caH' samuccaye 'svasthAna' nijasthAnam / idamuktaM bhavati-mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam , sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaM guNasthAnam , mizre mArgaNAsthAne mizraM guNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataMguNasthAnam , sUkSmasamparAyasaMyamamArgaNAsthAne sUkSmasamparAyaguNasthAnam / tathA 'yoge' manovAkkAyalakSaNe ayogikevalivarjitAni zepANi trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu yathAyogaM yogatrayasyApi sambhavAt / tathA AhArakeSu AdyAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSyapyeteSu ojolomaprakSepAhArANAmanyatamasyAhArasya yathAyogaM sambhavAt / tathA ' sukkAe"tti zuklalezyAyAM prathamAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, na tvayogikevaliguNasthAnam , tasya lezyAtItatvAditi // 22 // assanisu paDhamadurga, paDhamatilesAsu chacca dusu satta / paDhamaMtimadugaajayA,aNahAre maggaNAsu guNA // 23 // ___'asaMjJiSu' saMjJivyatirikteSu prathamaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayaM bhavati / tatra ( granthAnam -1000) mithyAtvamavizeSeNa sarvatra draSTavyam , sAsAdanaM tu labdhiparyAptakAnAM karaNAparyAptAvasthAyAmiti / prathamAsu tisRSu lezyAsu mithyAdRSTayAdIni pramattAntAni SaD guNasthAnAni bhavanti / 'caH' samuccathe / kRSNanIlakApotalezyAnAM hi pratyekamasaGkhathe yalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandasaMklezeSu tadadhyavasAyasthAneSu tathAvidhasamyaktvadezaviratisarvaviratInAmapi sadbhAvo na virudhyate / uktaM ca___ samyaktvadezaviratisaryaviratInAM pratipattikAle zubhalezyAtrayameva bhavati / uttarakAlaM tu sarSA api lezyAH parAvartante'pi iti / zrImadArAdhyapAdA apyAhu: 'sammattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya carittaM / pucapaDivannao puNa, annayarIe u lesAe // ( Ava0ni0 gA0 822) 1 tAdIti pa0 k0|| 2 samyaktvazrutaM sarvAsu lamate zuddhAsu tisRSu ca cAritram / pUrvapratipannaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAma // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 976 ] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH gAthA zrIbhagavatyAmayuktam 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kailesAsa huA ? goyamA ! chsu lesAsu hojA, evaM che ovaTThAMarria vi ( 0 25 u0 7 patra 913- 1 ) ityAdi / " tathA 'dvayoH' tejolezyApadmalezyayoH sapta guNasthAnAni bhavanti, tatra paT pUrvoktAnyeva saptamaM tvapramattaguNasthAnakam apramattasaMyatAdhyavasAyasthAnApekSayA mithyAdRSTyAdInAM pramattAntAnAM tejolezyApadmazye tAratamyena jaghanyAtyantAvizuddhi ke draSTavye / tathA anAhArake paJca guNasthAnAni bhavanti / kAni ? ityAha- 'prathamAntimadvikA'yatAni' iti dvikazabdasya pratyekaM yogAt prathamadvikaM - mithyAdRSTisAsAdanalakSaNam 'antimadvikaM -sayogikevalyayogikevala lakSaNam 'ayata:' iti aviratasamyagdRSTizvati / tatra mithyAtvasAsvAdanAvistasamyagdRSTilakSaNaM guNasthAnakatrayamanAhArake vigrahagatau prApyate, sayogikevaliguNasthAnakaM tvanAhArake samudvAtAvasthAyAM tRtIyacaturtha paJcamasamayeSu draSTavyam / yadavAdi- 'caturtha tRtIyapaJcameSvanAhArakaH" iti / ayogikevalyavasthAyAM tu yogarahitatvenaudArikAdizarIrapoSakapudgalagrahaNAbhAvAd anAhArakatvam, "audArikavaikriyAhArakazarIrapoSakapudgalopAdAnamAhAraH" iti pravacanopaniSadvedinaH / evaM mArgaNAsthAneSu gatyAdiSu "guNa" tti guNasthAnakAnyabhihitAni / / 23 / / adhunA mArgaNAsthAneSveva yogAnabhidhitsuH prathamaM tAvadyogAneva svarUpata Ahasacceyara mosa asacamosa maNavai viubviyAhArA | uralaM mIsA kammaNa, iya jogA kammamaNahAre // 24 // iha yogazabdena kAraNe kAryopacArAt tattatsahakAribhUtaM manaHprabhRtyeva vivakSitamiti taiH saha yogasya sAmAnAdhikaraNyam / tatra manoyogazcaturdhA, tadyathA - satyamanoyogaH 1 asatya manoyogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asalyAmRSamanoyogaH 4 / tatra santo munayaH padArthA vA teSu yathAmuktiprApakatvena yathAvasthitatatvacintanena ca hitaH satyaH, yathA'sti jIvaH sadasadrUpaH kAyapramANa ityAdirUpatayA yathAvasthitavastuvikalpanapara ityarthaH, satyazvAsau manoyogazca satyamanoyogaH 1 | tathA satyaviparIto'satyaH, yathA nAsti jIva ekAntasadbhUto / vizvavyApItyAdikuvikalpacintanaparaH, asatyazcAsau manoyogazca asatyamanoyogaH 2 / tathA mizraH - satyAsatyamanoyogaH, yathA iha vakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti yadA vikalpayati tadA tatrA'zokavRkSANAM sadbhAvAt satyaH, anyeSAmapi dhavakhadirapalA zAdInAM tatra 1 1 sAmAyikasaMyato madanta ! kaviSu zvAsu mavet ? gautama ! paTsu lezyAsu bhavet evaM chedosthAnIya saMyato'pi // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| sadbhAvAd asatya iti satyAsatyamanoyoga iti, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punarayamasatya eva yathAvikalpitArthAyogAt 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRpaH, asatyazcAsAvamRpazca "ktaM nanAdibhinnaiH" (si0 3-1-105) iti karmadhArayaH, asatyAmRSazcAsau manoyogazca asatyAmRSamanoyogaH 4 / iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAzayA sarvajJa. matAnusAreNa yad vikalpyate, yathA'sti jIvaH sadasA ityAdi, tat kila satyaM paribhASitam ArAdhakatvAt / yatta vipratipatto satyAM vastupratiSThAzayA sarvajJamatottIrNa kiJcid vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vetyAdi, tad asatyamiti paribhASitaM virAdhakatvAt / yat punarvastupratiSThAzAmantareNa svarUpamAtrapratipAdanaparaM vyavahArapatitaM kizcid vikalpyate' yathA he devadatta ! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdi, tad etat svarUpamAtrapratipAdanaM vyAvahArika vikalpajJAnam / na yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRtyasatyAmRSamanoyoga iti vyAkhyAtazcaturdhA manoyogaH / "vai" tti vAgyogo'pi caturdhA draSTavyaH, tathAhi--satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyAsatya. vAgyogaH 3 asatyAmRSadhAgyogaH 4 / tatra satAM hitA satyA, satyA cAsau vAk ca satyavAk , tayA sahakArikAraNabhUtayA yogo [sanyavAgyogaH, athavA vacanagataM satyatvaM tatkAryatvAd yoge'pyupacaryate, tatazca satyazvAso vAgyogazca satyavAgyogaH, bhAvArthaH satyamanoyogavad vAcyaH 1 / asatyA-satyAd viparItA sA cAsau vAk cA'satyavAk tayA yogo'satyavAgyogaH 2 / tathA satyA cAsAvasatyA cetyAdi pUrvavat karmadhArayo bahuvrIhirvA, sA cAso vAk ca satyAsatyavAk , tatpratyayo yogaH satyAsatyavAgyogaH 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazvAsAvamRpazcAsatyAmRSaH, sa cAsau vAgyogaca asatyAmRpavAgyogaH, zeSaM manoyogavat sarva vAcyam 4 / atra tRtIyacaturthI manoyogau vAgyogau ca paristhUravyavahAranayamatena draSTavyau / nizcayanayamatena tu manojJAnaM vacanaM vA sarvamaduSTa vivakSApUrvakaM satyam , ajJAnAdipitAzayapUrvakaM tvasatyam , ubhayAnubhayarUpaM tu nAstyeva satyAsatyarAzidvaye'ntarbhAvAditi bhAvanIyam / tathA kAyayogaH saptadhA-bai kriyakAyayoga AhArakakAyayogaH "urala" tti audArikakAyayogaH "mIsa" tti mizrazabdasya pUrvadarzitazarIratrikeNa saha sambandhAd vaikriyamizrakAyayoga AhArakamizrakAyayoga audArikamizrakAyayogaH "kammaNa" tti kArmaNakAyayoga ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam-vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhitadekaM bhUtvA'nekaM bhavati, anekaM bhUtvakam aNu bhUtvA mahad bhavati, mahad bhUtvA'Nu, tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khacaram , adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, dRzyaM bhUtvA'dRzyamityAdi / yadvA viziSTaM kunti tadini vaikurvikam , pRSodarAditvAd abhISTarUpamiddhiH / tacca dvidhA--aupapAtika labdhipratyayaM ca / tatropapAtika papAtajanmanimittam , tacca devanArakANAm , Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " / 155 178 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA labdhipratyayaM tiryaGamanuSyANAm / uktaM ca zrImadanuyogadvAralaghuvRttau-- ___ 'vivihA visiTThagA vA, kiriyA tIe a jaM bhavaM tamiha / 8 niyamA viuvviyaM puNa, nAragadevANa payaIe // ( patra. 87 ) tadeva kAyayogastanmayo vA yogo vaikriyayogo vaikurvikakAyayogo vA 1 / vaikriyaM mizraM yatra kArmaNena audArikeNa vA sa vaikriyamizraH, tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM prathamasamayAdanantaram , bAdaraparyAptakavAyoH paJvendriyatiryaGmanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vakriyArambhakAle baiMkriyaparityAgakAle vA audArikeNa mizram , tato vaikriyamizrazcAsau kAyazca vaikriyamizrakAyastena yogo vaikriyamizrakAyayogaH 2 / caturdazapUrvavidA tathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAd Ahiyate nirvartyata ityAhArakam , athavA''hiyante gRhyante tIrthakarAdisamIpe sUkSmA jIvAdayaH padArthA anenetyAhArakam / "kRddhahulaM" ( bahulam si0 5.1-2 ) iti karmaNi karaNe vA NakaH / yadavAdi "kajammi samuppanne, suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM ittha Aharijai, bhaNaMti AhAragaM taM tu // ( anu. hA. TI. patra 87) pANidayariddhisaMdarisaNathamatthovagahaNaheuM vA / saMsayavuccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi // .. (anu. cU. patra 61, anu. hA. TI. patra 87) sadeva kAyastena yoga AhArakakAyayogaH 3 / AhArakaM mizraM yatra audArikeNeti gamyate sa AhArakamizraH, siddhaprayojanasya caturdazapUrvavida AhArakaM parityajata audArikamupAdadAnasya AhArakaM prArabhamANasya vA prApyate, sa eva kAyastena yoga AhArakamizrakAyayogaH 4 / tathA audArikakAyayogaH, iha prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNapramANagranthagrathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayaprabhuzrIharibhadrasUridarzitA vyutpattirlikhyate "tattha tAva udAra urAle "uralaM orAlaM vA / titthagaragaNadharasarIrAiM paDuca udAraM ducaha, na tao udArataramannamatthi tti kA, udAraM nAma pradhAnam / urAlaM nAma vistarAlaM vizAlamiti 1 vividhA viziSTA vA kriyA tasyAM ca yad bhavaM tadiha / niyamAd vaikurvikaM punaH nArakadevAnAM prakRtvA // 20yA vikiriya tIe jaM tamiha / anuyogadvAralaghuvRttau / / 3 kArye samutpanne zrutakevalinA viziSTaundhyA / yadatrAhiyate bhaNanti AhAraka nat tu // prANiyarddhisandarzanArthamarthAvagrahaNaheturvA / saMzayavyucche. dArtha gamanaM jinapAdamUle // 4 tatra tAvadudAramurAlamuralamolalaM vA / tIrthakaragaNadharazarIrANi pratItyodAramucyate, na tata udArataramanyadastIti kRtvA / / 5 orAlaM orAliyaM anuyogadvArauM , 6 kA udAraM / udA0 anuyogadvAracUNau // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| vA, 'jaM bhaNiyaM hoi, kahaM ? sAiregajoyaNasahassamavaTThiyappamANamorAliyaM, annamiddahamittaM natthi, veuvviyaM huja lakkhamahiyaM, avaTThiyaM paMcadhaNu sayAI ahe sattamAe, itthaM puNa avaTThiyapamANaM airegaM joyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti / uralaM nAma svalpapradezopacitatvAd bRhattvAca bhiNDavat / orAlaM nAma mAMsAsthisnAyavAdyavayavabaddhatvAt / ( 'anu. hA. TI. patra 87 ) zrIpUjyA apyAhuH "tatthodAramurAlaM, orAlamahava mahallagatteNa / orAliyaM ti paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // bhaNNai ya tahorAlaM, vittharavaMtaM vaNassati pappa / 'payaIi natthi annaM, iddahamittaM visAlaM ti // uralaM thevapaesovaciyaM pi mahallagaM jahA bhiMDaM / maMsaTTihArubaddhaM, orAlaM samayaparibhAsA / / (anu. hA. TI. patra 87) sarvatra svArthika ikapratyayaH, udArameva urAlameva uralameva orAlameva audArikam , pRSodarAditvAd iSTarUpaniSpattiH, audArikameva cIyamAnatvAt kAyaH, tena sahakArikAraNabhUtena tadviSayo vA yoga audArikakAyayogaH 5 / tathA audArika mizraM yatra' kArmaNeneti gamyate sa audArikamizraH, utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kAmaNenaiva kevalenA''hArayati, tataH paramaudArikasyA'pyArabdhatvAd audArikeNa kArmaNamizreNa yAvat zarIraniSpattiH / yadAha sakalazrutAmbhonidhipAradRzvA vizvAnugrahakAmyayA nirmitAnekazAstrasandarbhaH zrIbhadrapAhusvAmI __ joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jIvo / teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa niSphattI // kevalisamudghAtAvasthAyAM tu dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikaM pratItameva, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAt , audArika 1 yadu bhaNitaM bhavati, kathaM sAtirekayojanasahasramavasthitapramANamaudArikam , anyadetAvanmAtraM nAsti, vaikriyaM bhaved lakSAdhikam , avasthitaM paJca dhanuHzatAni adha; samamyam, atra punaH avasthitapramANaM sAtireka yojanasahasram ||20stN, imaM pu0 anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH // 3 oraliyaM anuyogadvAracUau~ / / 4 samagro'pyeSa pAThaH anuyogadvAracUrNAvapi patra 60-61 tame'sti // tatrodAramarAlaM oralamarthavA mhttyaa| audArikamiti prathama pratItya tIrthezvarazarIram / / maNyate ca tathorAlaM vistAravad vanaspati prAdhya / prakRtyA nAstyanyad etAvamAtra vizAlamiti // uralaM stokapradezopacitamapi mahadyathA bhiNDam / mAsAsthisnAyubaddhamorAlaM samayaparimASA ||60raalN uralaM orAlamahava viSNeyaM / iti anuyogadvAralaghu. vRttau pAThaH / / 7 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH / tataH paraM mizreNa yAvaccharIrasya niSpattiH // . Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA mizrazcAsau kAyazca tena yoga audArika mizrakAyayogaH 6 / tathA karmaNo vikAraH kArmaNam, "vikAre" (si0 6-2-30) aNpratyayaH, yadvA karmaiva kArmaNam, "prajJAdibhyo'Na" ( si0 7-2-165 ) [ ityaNa ]pratyayaH, karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravad anyonyAnugatAH santaH kArmaNaM zarIram / uktaM ca- 180 'kammavigAro kammaNamaduvihavicittakammaniSphannaM / savve sarIrANaM, kAraNa bhUyaM muNeyavtraM (anu. hA. TI. patra 87 ) atra "savvesi" iti sarveSAmaudA rikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM - bIjabhUtaM kArmaNazarIram, na khalvAlamucchinna bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIraM jantorgatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM karaNam / tathAhi - kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturbharaNa deza mapahAyotpattidezamupasarpati / nanu yadi kArmaNavapuH parikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi gacchan kasmAt nopalakSyate ? [ucyate-] karmapudgalAnAmatimatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt / Aha ca prajJAkara gupto'pi - antarA bhavadeho'pi sukSmatvAnnopalakSyate / niSkrAman pravizan vA'pi nAbhAvo'nIkSaNAdapi // kArmaNameva kAyastena yogaH kArmaNakAyayogaH 7 | "iya joga" tti 'iti' parisamAptau / tato'yamarthaH - eta eva yogA nAnya iti / nanu taijasamapi zarIraM vidyate, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAd viziSTatapovizeSasamutthalabdhivizeSasya puruSasya tejolezyAvinirgamaH, tat kathamucyate eta eva yogA nAnye 1 iti, naipa doSaH, sadA kArmaNena sahA'vyabhicAritayA tejasasya tadgrahaNenaiva gRhItatvAditi / ? nirUpitAH svarUpato yogAH / sAmpratametAneva mArgaNAsthAneSu nirUpayannAha - "kammamaNahAri" tti vyavacchedaphalaM hi vAkyam, ato'vazyamavadhArayitavyam / taccAvadhAraNamihaivamkArmaNamevaikamanAhArake na zeSayogAH, asambhavAditi / na punarevam - kArmaNamanAhArakeSveveti, AhArakeSvapi utpattiprathamasamaye kArmaNayogasambhavAt, " joeNa kammaeNaM, AhAreI anaMtaraM jIvo / " iti paramamunivacanaprAmANyAt / nApi 'kArmaNamanAhArakeSu bhavatyeva' ityavadhAraNamAtheyam, ayogikevalyavasthAyAmanAhArakasyApi kArmaNakAyayogAbhAvAt, " " gayajogo u ajogI" iti vacanAt / evamanyatrApi yathAsambhavamavadhAraNavidhiranusaraNIya iti // 24 // 1 karmavikAraH kAmaNamaSTavighavicitrakarmaniSpannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // / 2 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH // 3 gatayogastvayogI // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-26 ] SaDazItinamA caturthaH karmagranthaH / nagga paNidi tasa taNu, acakkhu nara napu kasAya sammaduge / sanni chalesAhAraga, bhavya maha suohidugi savve / / 25 / / 'naragatau' manuSyagatau paJcendriye 'trase' trasakAye tanuyoge acakSurdarzane 'nare' naravede puveda ityartha: "napu"tti napuMsakavede 'kapAyeSu' krodhamAnamAyAlo bheSu 'samyaktvadvike' kSAyopazamikakSAyikalakSaNe 'saMjJini' manovijJAnabhAji SaTsvapi lezyAsu AhAra ke bhavye 'matau' matijJAne 'te' zrutajJAne 'avadhi ke avadhijJAnA'vadhidarzanarUpe 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti, eteSu sarveSvapi mArgaNAsthAneSu yathAsambhavaM sarvayogaprApteH / yattu kvApi ""jogA akrammagAhAragesu" iti padaM dRzyate tad na samyagavagamyate, yata Rjugatau vigrahagatau cotpattiprathamasamaye joeNa kammaeNaM, AhAreI anaMtaraM jIvo / teNa paraM mI seNaM, jAva sarIrassa niSpattI // 181 iti sakala zrutadharapravaraparamamunivacanaprAmANyAd AhArakasyApi sataH kArmaNakAyayogo'styeva / atha ucyeta gRhyamANaM gRhItamiti nizcayanayavazAt prathamasamaye'pyaudArikapudgalA gRhyamANA gRhItA eva tato dvitIyAdisamayeSviva tadAnImapyaudArikamizrakAyayoga iti, tadetad ayuktam, samyagvastutaccAparijJAnAt, yato yadyapi tadAnImaudArikAdiSu pudgalA gRhyamANA gRhItA eva tathApi na teSAM gRhyamANAnAM svagrahaNakriyAM prati karaNarUpatA yena tannibandhano yogaH parikalpyeta, kintu karmarUpataiva, niSpannarUpasya sata uttarakAlaM karaNabhAvadarzanAt / nahi ghaTaH svaniSpAdana kriyAM prati karmarUpatAM karaNarUpatAM ca pratipadyamAno dRzyate, dvitIyAdisamayeSu punasteSAmapi prathamasamayagRhItAnAmanyapudgalopAdAnaM prati karaNabhAvo na virudhyate niSpannatvAt ; atastadAnImaudArikamizrakAyayoga upapadyata eva / ata evoktam - " teNa paraM mIseNaM" iti / tasmAd astyAhArakasyApyutpattiprathamasamaye kArmaNakAyayoga iti / ataH 'jogA akammagAhAragesu" iti padaM cintyamastIti // 25 // 66 tiri itthi ajaya sAsaNa, anANa uvasama abhavva micchesu / terAhAradugUNA, te uraladugUNa suranarae || 26 / / " tiri" ti tiryaggatau striyAM' strIvede 'ayate' viratihIne sAsvAdanasamyaktve " anANa' ti ajJAna trike - matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgalakSaNe 'upazame' aupazamikasamyaktve 'abhavyeSu' siddhigamanAnuciteSu 'mithyAtve' mithyAdRSTiSu trayodaza yogA bhavanti / ke 1 ityAha- AhArakadvikena1 AhArakAhArakamizralakSaNena UnA: -- hInA AhArakadvikonAH / ayamatrAzayaH - manoyogacatu 1 yogAH akArmaNA AhArakeSu // 2 prAgvat // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 982 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA dhyavAgyogacatuSTayaudArikaudArikamizraya kriyakriyamizrakArmaNalakSaNA yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatau utpattiprathamasamaya eva, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAmaudArikaM manovAgyogacatuSTayaM ca / tathA tirazcApi keSAzcid vaikriyalabdhiyogato vaikriyamitraM vaikriyaM ca ghaTata eva / yattu AhArakadvikam-AhArakAhArakamizralakSaNaM tad na sambhavatyeva, tirazcA tatra sarvaviratyasambhavAtaH sarvaviratasya hi caturdazapUrvavedina AhArakadvikaM sambhavati, " 'AhAraM caudasapubviNo" ityAdivacanaprAmANyAditi / tathA iha strIvedo dravyarUpo draSTavyaH, na tu tathArUpAdhyavasAyalakSaNo bhAvarUpaH, tathAvivakSaNAt / evamupayogamArgaNAyAmapi draSTavyam / prAk ca guNasthAnakamArgaNAyAM sarvo'pi vedo bhAvasvarUpo gRhItaH, tathAvivakSaNAdeva, anyathA teSu proktaguNasthAnakasaGkhyA'yogAtsayogikevalyAdAvapidravyavedasya bhAvAt , dravyavedazca bAhyamAkAramAtram / tataH strISu trayodaza yogA AhArakadvikonA bhavanti, na punarAhArakadvikamapi, yata AhArakadvikaM caturdazapUrvavida eva bhavati, " AhArakadugaM jAyai caudasapugviNo" iti vaca. nAt / na ca strINAM caturdazapUrvAdhigamo'sti, strINAmAgame dRSTivAdAdhyayanapratiSedhAt / yadAha bhASyasudhAsudhAMzuH "tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubalA dhiIe ya / iya aisesajjhayaNA, bhUyAvAdo ya no thINaM / / ( vizeSA0 gA0 552) iti / 'bhUtavAdaH' dRSTivAdaH / tathA ayate sAsvAdane ajJAnatrike ca trayodaza yogA AhArakadvikonA bhavanti / AhArakadvikaM punareteSvajJAnatvAdeva dUrApAstam / tathA aupazamikasamyaktve AhArakadvikonAstrayodaza yogAH, AhArakaM tvatrApi na ghaTAmiyati, yata aupazamikasamyaktvaM prathamasamyaktvotpAdakAle umazamazreNyArohe vA bhavati / na ca prathamasamyaktvotpAdakAle caturdazapUrvAdhigamasambhavaH, tadabhAvAca kathamAhArakadvikabhAvaH prAdurbhAvapadavImiyati ? / upazamazreNyArUDhastvAhArakaM nArabhata eva, tasyA'pramattatvAt , AhArakArambhakasya tu labdhyupajIvanena autsukyabhAvataH pramAdabahulatvAt / uktaM ca-- AhAragaM tu pamatto uppAei na appamatto iti / . AhArakasthitazyopazamazreNi nArabhata eva, tathAsvamAvatvAdipti / tathA abhavye mithyAtve ca caturdazapUrvAdhigamAbhAvAdeva AhArakadvikavarjAstrayodaza yogAH / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA ... 1 AhAraka caturdazapUrviNaH // 2 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviNaH / / 3 tucchA gauravabahulAcalendriyA durbalA dhRtyA ca iti atizAyInyadhyayanAni bhUtavAdazca na strINAm / / 4 AhArakaM tu pramatta utpAdayati naaprmttH|| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26-27 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH audArikadvikena - audArikaudArikamizralakSaNena UnA:- hInA ekAdaza yogAH 'sure' suragatau 'narake' narakagatau bhavanti / tathA hi- manovAgyogacatuSTaya vaikriyavai kriyamizrakArmaNalakSaNA ekAdaza yogAH sureSu nArakeSu ca ghaTante / tatra kArmaNamapa ntarAlagatAvutpattiprathamasamaya eva, vaikriyamizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptavasthAyAM tu vaikriyaM manovAgyogacatuSTayaM ca / yat punaraudArikadvikaM tad bhavapratyayAdeva devanArakANAM na sambhavati / AhArakadvikaM tu suranArakANAM bhavasvabhAvatayA viratyabhAvena sarvaviratipratyayacaturdazapUrvAdhigamAsambhavAdeva' dUrApAstamiti || 26 // kammuraladugaM thAvari, te saviucciduga paMca igi pavaNe / cha ani caramavaijuya, te viuvidugUNa cau vigale / / 27 / / 183 kArmaNam 'audArikadvikam' auhArikaudArika mizralakSaNamiti trayo yogAH / kA ? ityAha"thAvari" tti sthAvarakAye - pRthivyaptejovanaspatikAyarUpe vAyukAyikasya pRthag bhaNiSyamANatvAt / ayamatra bhAvaH---sthAvaracatuSke 'kArmaNaudArikadvikarUpAstrayo yogA kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye vA, audArikamizra N tu aparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAM punaraudArikamiti / 'te' pUrvoktAstrayo yogAH savaikriyadvikAH' saha vaikriyadvikena- vaikriyavaikriyanilakSaNena vartanta iti savaikriyadvikAH santaH paJca bhavanti / va 1 ityAha--- "gi " tti sAmAnyata ekendriye 'pavane' vAyukAye ca / tatra kArmaNaudArikadvikalakSaNayogatrayabhAva prAgvat / / vaikriyadvikabhAvanA tvevam---iha kila caturvidhA vAyavo vAnti / tadyathA - - sUkSmA aparyAptAH 1 sUkSmaH paryAptAH 2 bAdarA aparyAptAH 3 bAdarAH paryAptAtha 4 / tatra bAdaraparyAsAnAM keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti tAnadhikRtya vaikriyamizraM vaikriyaM ca labhyate / nanu kathamucyate kepAzcid vaikriyalabdhisambhavo'sti 1 yAvatA sarve'pi bAdaraparyAptavAyavaH savaikriyA eva, avaikriyANAM ceSTAyA evApravRtteH / uktaM ca 'kei bhAMti - savve veubviyA vAyA vAyaMti, aveunvizyANaM ciTThA caiva na pavatai / ( anu0 cU0 patra 67, anu0 hA0 TI0 patra 62 ) iti / `tad ayuktam, samyak siddhAntAparijJAnAt, avaikriyANAmapi teSAM svabhAvata eva ceSTopapatteH / yadAha bhagavAn zrIharibhadrasUriranuyogadvAraTIkAyAm 'vAukvAiyA cauvvihA - suhumA pattA apajattA, bAdarA vi ya pajjattA apajjattA / tattha tinnirAsI patteyaM asaMkhejja logappamANappaesarAsipamANamittA, je puNa bAdarA pajjattA te paya 1 kecidbhaNanti-sarve vaikurvikA bAtA vAnti, avaikriyANAM ceSTava na pravarttate / / 2 vyANaM vANaM ce anuyogadvAra cUrNila ghuTIkayoH / 3 vAyukAyikA caturvidhAH sUkSmAH paryAptAH / 1 aparyAptAH 2, bAdarA Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gaathaa| rAsaMkhejjaibhAgamittA / tattha tAva tinhaM rAsINaM veubviyaladdhI caiva natthi / vAyarapajjattANaM pi asaMkhijjaibhAgamittANaM laddhI asthi / jesiM pi laddhI anthi te vi paliotramAsaMkhijjabhAgasamayamittA saMpayaM pucchAsamae veucci yavattiNo / tathA jeNa savvemu caiva N uDUlogAisu calA vAyavo vijjati tamhA aveucciyA vi vAyA vAyaMti tti ghittavyaM / sabhAvo tesiM vAyavvaM / (patra 62, anu0 cU0 patra 67 ) iti / 184 vAnAdvAyuriti kRtvA "hiM rAmINaM" ti trayANAM rAzInAM paryAptAparyAptasUkSmaparyAptabAdaravAyukAyikAnAm / tathA ta eva pUrvoktAH paJca kArmaNaudArikadvikavaikriyadvikalakSaNayogAH caramAcaturthI asatyAmRSarUpA vAg vacanayogazvaramavAk tathA yuktAH SaD yogA bhavanti / kva ? ityAha'asaMjJini' saMjJivyatirikte jIve / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, audArika-mizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAmaudArikam / bAdaraparyAptavAyukAyikAnAM vaikriyadvikam, caramabhASA zaGkhAdidvIndriyAdInAmiti / ta eva pUrvoktAH SaD yogA vaikriyadvikena vaikriyakriyamizralakSaNena UnA:- hInAzcatvAro bhavanti / kva 1 ityAha- 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu / ko'rthaH ? tatra kArmaNaudArikadvikabhAvanA prAgvat / caramabhASA ca asatyAmRparUpA zaGkhAdInAM bhavati, zeSAstu bhASA na bhavantyeva " " vigalesu asaccAmose vA" iti vacanAditi ||27|| - kammuralamIsa viNu maNa, vaha samaya cheya cakkhu maNanANe / uraladuga kamma paDhamaMtima magavai kevala gammi || 28 // kArmaNamaudArika mizraM vinA zeSAstrayodaza yogA bhavanti / kva ? ityAha- manoyoge vAgyoge sAmAyikasaMyame chedopasthApanasaMyame cakSurdarzane manaHparyAyajJAne / bhAvanA sukaraiva / yau tu kArmadArikamizrau tau teSu sarvathA na sambhavata eva, tayoraparyAptAvasthAyAM bhAvAt, manoyogabAgyogasAmAyikacchedopasthApanacakSurdarzanamanaH paryAyajJAnAnAM ca tasyAmavasthAyAmasambhavAt / ' tathA "uraladuga" ti audArikadvikama dArikaudArikamizrakArmaNa kAya yogau [ mizrakAyayogau ] sayogyavasthAyAmeva samudghAtagatasya veditavyoM [ "kamma" tti kArmaNa kAyayogaH ] api ca paryAptAH 1 aparyAptAH 4 / tatra trayo rAzayaH pratyeka asaGkhye yalokapramANapradezagazipramANamAtrAH, ye punarbAdarAH paryAprAste pratarAsaGkhyAta bhAgamAtrAH / tatra tAvat tryANAM rAzInAM vaikiyalabdhireva nAsti / bAdaraparyAptAnAmapi asaGkhyAta bhAgamAtrANAM labdhirasti / yeSAmapi labdhirasti te'pi palyopamAsaGakhyeyabhAgasamayamAtrAH sAmprataM pRcchAsamaye vaikurvikavarttinaH / tathA yena sarveSveva UrdhvalokAdiSu calA vAyavo vidyante tasmAdavaikurvikA api vAtA vAntIti grahItavyam / svabhAvasteSAM vAtatryam / 10va hogA kha0. anuyogadvAra laghuTIkAyAm / va logAgAsAi0 anuyogadvAra cUrNo / / 2 trikaleSu asatyAmRSA vA // Urddham -' kevala dvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe sapta yogAH / ke te ? ityAha- ityevaMrUpaH pATho yadi syAttadA saGgatimeti / 40dArikamizrakArma0 0 0 0 0 0 // 3 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 28-29] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu / / (praza0 kA0 276) kArmaNazarIrayogI, caturthaka paJcame tRtIye ca / (praza0 kA0 277 ) iti / prathamAntimamanoyogau tu avikalasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanabalAvalokitanikhilalokAlokasya bhagavato manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt / te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArAnyathAnupapattyA lokasvarUpAdikaM bAhyamartha pRSTamavagacchanti / prathamAntimavAgyogo tu dezanAdiSu vyApRtasya tasyaiva bhagavato draSTavyAviti // 28 // maNavahauralA parihAri muhumi nava te u mosi saviuvvA / dese saviuvvidugA, sakammuralamissa ahakhAe // 29 // "parihAravizuddhike sUkSmasamparAye ca nava yogAH / ke te ? ityAha-manoyogazcaturdhA vAgyogacaturdhA audArikaM ceti / yattvAhArakadvikaM vaikriyadvikaM kArmaNamaudArikamizraM ca tad na sambhavatyeva / tathAhi-AhArakadvikaM caturdazapUrvavedina eva bhavati, " 'AhAraM caudasapuvviNo" iti vacanAt ; parihAravizuddhikasaMyamapratipattiH punarutkarSato'pyadhItakizcinyUnadazapUrvasyaiva, tathaiva siddhAnte'bhyanujJAnAt ; tat kathaM parihAravizuddhikasyA''hArakadvikasambhavaH ? | nApi tasya vaikriyadvikasambhavaH, tasyAmavasthAyAM tatkaraNAnanujJAnAt , jinakalpikasyeva tasyA'pyatyantavizuddhApramAdamUlasaMyamaghorAnuSThAnaparAyaNatvAt, vaikriyArambhe ca labdhyupajIvanena autsukyabhAvAta pramAdasambhavAt / ata eva sUkSmasamparAyasaMyame'pyAhArakadvikavaikriyadvikalakSaNAnAM caturNA yogAnAmasambhavaH, sUkSmasamparAyasaMyamopetasyA'pyatyantavizuddhatayA nistaraGgamahodadhikalpatvena vaikriyAdiprArambhAsambhavAt / kArmaNamaudArikamizra cAparyAptAdyavasthAyAmeveti saMyamadvaye'pi tasyA'bhAvaH / te punaH pUrvoktA nava yogAH 'sabaikriyA' saha vaikriyeNa vartanta iti savaikriyA vaikriyasahitAH santo daza yogAH 'mizrI' samyagmithyAdRSTau bhavanti / tatra vaikriyaM devanArakApekSayA, yattu vaikriyamizraM tad naivAvApyate, tasyA'paryAptAvasthAmAvitvAt , mizrabhAvasya ca " na sammAmaccho kuNai kAlaM" iti vacanaprAmANyAd aparyAptAvasthAyAmasambhavAt / - syAdetad-baiMkriyalabdhimatAM manuSyatirazcA samyagmithyAdA satAM vaikriyArambhasambhavena kathaM vaikriyamizra' nAvApyate ? iti, ucyate-teSAM vaikriyArambhAsambhavAt , anyato vA kutazcit kAraNAt pUrvAcAryaistad nAbhyupagamyata iti na samyagavagacchAmaH/ tathAvidhasampradAyAbhAvAt , ato'smAbhirapi tad neSTamiti / 'deze' dezavirate ta eva nava pUrvoktAH 'savaikriyadvikAH' vaikriya 1 AhArakaM caturdaza-pUrviNaH // 2 na samyagmidhyAdRSTiH karoti kAla / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA tanmizrasahitAH santa ekAdaza yogA bhavanti, dezaviratAnAmambaDAdInAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyadvikasambhavAt / tathA ta eva nava pUrvoktAH 'sakArmaNaudArikamizrAH' saha kArmaNaudArikamizrAbhyAM vartanta iti sakArmaNaudArikamizrAH santa ekAdaza yogA yathAkhyAtasaMyame bhavanti / ayamarthaHmanoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayakAmaNodArikadvikalakSaNA ekAdaza yogA yathAkhyAte bhavanti / tatra manovAkcatuSkodArikayogAH sujJAnA eva / kArmaNamodArikamizra tu yathAkhyAtasaMyamazrIkulagRhasya bhagavataH kevalinaH sambhavati, tasya hi samudghAtagatasya tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu kArmaNam , "kArmaNazarIrayogI caturthaka paJcame tRtIye ca / " (praza0 kA0 277) iti vacanAta , dvitIyaSaSThasaptamasamayeSvodArikamizram, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276 ) iti vacanAd avApyata iti yathAkhyAtasaMyame dvayorapi sambhavAt / / atha vineyajanAnugrahAya kevalisamudghAtasvarUpamabhidhIyate-tatra samyag apunarbhAvena utprAvalyena karmaNo hananaM-ghAtaH pralayo yasmin prayatnavizeSe sa samudghAtaH / ayaM ca kevali. samudghAto'STasAmayikaH, taM ca prArabhamANaH prathamamevA''yojikAkaraNamAntamauhartikamudauraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamabhyeti / athA''yojikAkaraNamiti kaH zabdArthaH ? ucyate"AGa maryAdAyAm" A-maryAdayA kevalidRSTayA yojanaM-zubhAnA yogAnAM vyApAraNamAyo. jikA, 'bhAve" (si0 5-3-122 ) NakaH, tasyAH karaNamAyojikAkaraNam / Aha ca-- 'kaisamaie NaM bhaMte ! AojIkaraNe pannatte ! goyamA ! asaMkhejjasamaie aMtomuhuttie AojIkaraNe pannatte / / (prajJApanApatra 601-1) ayaM kRtakRtyo'pi kevalI kimartha samudghAtaM karoti ? iti ced , ucyate-vedanIyanAmagotrANAmAyuSA saha samIkaraNArtham / yadAha bhagavAn zrIbhadrabAhusvAmI 'nAUNa veyaNijja, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaM, khavei kammaM niravasesaM // (A. ni. gA. 954 ) prajJApanAyAmapyuktam kamhA NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchai ! goyamA ! kevalissa cattAri kammaMsA akkhINA aveiyA aNijinnA bhavanti / taM jahA-veyaNijje Aue nAme goe / savvabahue se veyaNijje 1 katisAmayika madanta ? AyojikAkaraNaM prajJaptam ? gautama ? asaGkhya yasAmayikamAntamauhUrtikam AyojikAkaraNaM prajJaptam / / 2 jJAtvA vedanIyaM atibahukaM bhAyuSkaM ca stokam / gatvA samudghAtaM kSapayati karma niravazeSama // 3 kasmAd madanta ? kevanI samudghAtaM gacchati ? gautama ? kevalinazcatvAraH karmAzA akSINA bhaveditA bhanirjIrNA bhavanti / tadyathA--vedanIyaM AyuSkaM nAma gotram / sarvabahukaM tasya vedanIyaM karma bhavati, sarvastokaM tasyAyuHkarma bhavati, viSamaM samaM karoti, bandhanaiH sthitibhizca, viSamasya samakaraNAya bandhanaiH sthitibhizca evaM khalu kevalI samudghAtaM gacchati / / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH [ 187 kamme havai, savvathove se Aue kamme havai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchai / / ( patra 601-1) __"baMdhaNehiM" ti badhyanta AtmapradezaiH sadai lolIbhAvena saMzliSTAH kriyante yogavazAd ye te bandhanAH, "bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne" (si0 5-3--128) iti karmaNyanaT , karmaparamANavaH, sthitayaH--vedanAkAlAH, zeSaM sugamam / uktaM ca-- - AyuSi samApyamAne, zeSANAM karmaNAM yadi samAptiH / na syAt sthitivaiSamyAd , gacchati sa tataH samudghAtam // sthityA ca bandhanena ca, samIkriyArtha hi karmaNAM teSAm / antamuhUrtazeSe, tadAyuSi samujighAMsati saH // atha sarve'pi kevalinaH samudghAtaM gacchanti na vA ? iti ced , ucyate-yasya kevalina AyuSA saha vedanIyanAmagotrANi samasthitikAni bhavanti sa hi na kevalisamudghAtaM karoti, zeSastu karoti / uktaM ca zrImadAryazyAmapAdeH 'savve vi NaM bhaMte ! kevalI samugyAyaM gacchati ? goyamA ! no iNaTTe samajhe / jassAueNa tullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAI, samugghAyaM se na gacchai / / agaMtUrNa samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA / (patra0 601-1) samudghAtaM ca kurvan kevalI prathamasamaye bAhulyataH svazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantamAtmapradezAnAM saGghAtadaNDaM daNDasthAnIyaM jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArvato lokAntagAmikapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tameva kapATa dakSiNottaradigdvayaprasAraNAd manthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNi gamanAt , caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti / tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocanA , saptame samaye kapATamupasaMharati 1 sarve'pi bhadanta ! kevalinaH samudghAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasyA''yuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopamAhikarmANi samudghAtaM sa na gcchti|| bhagatvA samudghAtamanantAH kevalino jinAH / barAmaraNavipramuktAH siddhiM varagatiM gtaaH||2 0NamaThe ka0 kha0 gha0 0 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA daNDAtmani saGkocanAt , aSTame samaye daNDaM samupahRtya zarIrastha eva bhavati / na caitat svamanISikAvijRmbhitam / yadAhuddhAH 'uDAhAyaya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhaMbhaM / paDhamasamayammi daMDaM, karei biiyammi u kavADaM // taiyasamayammi maMthaM, cautthae logapUraNaM kuNai / paDilomaM saMharaNaM, kAuM to hoDa dehattho / / (vizeSAgA0 3052-3053) vAcakavaro'pyAha daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH paSThe / saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam / / (praza0 kA0 274-275) sasyedAnI samudghAtasya yogavyApArazcintyate-yogAzca manovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate 1 / tatreha manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt / yadAha dharmasAramUlaTIkAyAM bhagavAn zrIharibhadrasUriH-- manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / kAyayogasya tu audArikakAyayogasyaudArikamizrakAyayogasya vA kArmaNakAyayogasya vA vyApAro na zeSasya, labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyA'sambhavAt / tatra prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAd audArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamakeSu punaH kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAd audArikamizra eva, tRtIyacaturthapaJcameSu tu kevalameva kArmaNaM zarIraM vyApArabhAgiti kAryaNakAyayogaH / / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH zrIprajJApamAyAM SaTtriMzattame samudghAtapade paDhamaTThamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM jujai, viDyachaTThasattamesu samaesu orAliyamIsagasarIrakAyajogaM jujai, taiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM jujai / / (patra 601-2) 1 UrdhvAdhaAyataM lokAntagAminaM sa svadehaviSkammam / prathamasamaye daNDaM karoti dvitIye tu kapATam // tRtIyasamaye manthAnaM caturtha ke lokapUraNaM karoti / pratilomaM saMharaNaM kRtvA tato bhavati dehasthaH / 2 prathamASTamayoH samayayomedArikazarIrakAyayogaM yukti, dvitIyaSaSThasaptameSu samayeSu audArikamizrazarIrakAyayogaM yunakti, tRtIya caturthapaJcameSu samayeSu kArmaNazarIrakAyayogaM yunakti !! Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / bhASyakAro'pyAha- nakara samugdhAyagao, maNavaijogappaoyaNaM kuNai | orAliyajogaM puNa, jujai paDhamaTThame samae // ubhayavvAvArAo, tammIsaM bIyachaTTasattamae 1 ticautthapaMcame kammagaM tu tammattaciTThAo || (vize0gA0 3054 - 3055) tataH samudghAtAt pratinivRtto manovAkkAyayogatrayamapi vyApArayati / yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotra vedanIyeSvacintyamAhAtmya samudghAtatrazataH prabhUtamAyuSA saha samIkRteSvapyantamuhUrta bhAvaparamapado yadA'nuttaraupapAtikAdinA devena manasA pRcchyate tarhi vyAkaraNAya manaHpulAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA, manuSyAdinA pRSTaH san apRSTo vA kAryavazAd gRhItvA bhASApudgalAn vAgyogam, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA, na zeSAn vAGmanoyogAn, kSINarAgadveSatvAt ; kAyayogaM tu gamanAdiceSTAsu, tadevamantarmuhUrta kAlaM yathAyogaM yogatrayavyApAra bhAk kevalI bhUtvA tadanantaram atyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuravazyaM yoganirodhAya upakramate, yoge satiM yathoktarUpasya dhyAnasyA - sambhavAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhi: - [ 189 11 viNivattasamugdhAo, tinni vi joge jiNo pauMjijA / saccamasaccAmosa, ca so maNaM taha vaIjogaM orAlakAya jogaM, gamaNAI pADihAriyANaM ca 1 paccappaNaM karijA, joganirohaM tao kuNaI // kiM na sajogo sijjhai, sa baMdhaheu ti jaM khalu sajogo / na samei paramasukkaM sa nijjarAkAraNaM paramaM / / (vizeSA0 gA0 3056-3058) anyatrApyuktam- sa tato yoganirodha N karoti lezyAnirodhamabhikAGkSan / " samayasthitiM ca bandha, yoganimittaM sa nirurutsuH // 9 na kila samudghAtagato manovAgyogaprayojanaM karoti / audArikayogaM punaryunakti prathamASTamayoH samayayoH // umayavyApArAt tanmizraM dvitIyaSaSThasaptameSu / tRtIyacaturthapAmeSu kAmaNaM tu tanmAtra ceSTAyAH // 2 vinivRttasamudghAta trInapi yogAn jinaH prayuJjIta / satyamasatyAmRpaM ca sa manastathA vAgyogam // audArikakAyayogaM gamanAdi prAtihArikANAM ca / pratyarpaNaM kuryAt yoganirodhaM tataH karoti // kiM na sayogaH sidhyati sa bandhaheturiti yat khalu sayogaH / na sameti paramazuklaM sa nirjarAkAraNaM param // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA samaye samaye karmAdAne sati santatenaM mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante, sthitikSayAt pUrvakarmANi // nAkarmaNo hi vIrya, yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyA'vasthAnena tu, siddhaH samayasthitibandhaH // yoganirodhaM ca kurvANaH prathamaM manoyogaM niruNaddhi, tatra paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAnazca tadvyApArastasmAd asaGkhya yaguNahInaM manoyoga pratisamayaM nirundhAno'saGkhaye yaiH samayaH sAkalyena niruNaddhi / yadAha bhagavAn zrImadAryazyAmaH___ 'se NaM puvyAmeva sannissa paMciMdiyassa pajjattayassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejjaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niru bhai // (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakArA'pyAhapajjattamittasannissa jattiyAI jahanajogissa / huMti maNodavvAiM; tavvAvAro ya jammatto / / - tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae nirubhamANo so / maNaso sancanirohaM, kuNai asaMkhijjasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3059-3060) 'tao aNaMtaraM ca | beiMdiyassa pajjatagassa jahannajogissa hiTThA asaMkhijjaguNahINaM duca vaijogaM niraMbhai / / (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakRdapyAhapajjattamittabiMdiyajahannavaijogapajjavA je u| tadasaMkhaguNavihINaM,samae samae niru bhaMto / / sambavaijogaroha, saMkhAIehi kuNai samaehiM / (vizeSA0 gA03061-3062 ) "tao aNaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajattagassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejjaguNaparihINaM taccaM kAyajogaM niru bhai / / (prajJA0 samu. pada 36 patra 607-2) 1 sa pUrvameva saMjJinaH paJcendriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNaparihINaM prathama manoyogaM niruNaddhi // 2 paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jghnyyoginH| bhavanti manodravyANi tavyApArazva yanmAtraH // tadasaDakhyaguNavihIna samaye samaye nirundhana saH / manasaH sarvanirodha karotyasabasaNeyasamayaH / 3 tato'nantaraM ca dvIndriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNahInaM dvitIyaM vacoyogaM niruNaddhi // 4 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyAyAH ye tu / tadasaGkhyaguNavihInaM samaye samaye nirUndhan / sarvavacoyogarodha saGkhyAtItaH karoti samayaiH / / 5 tato'nantaraM ca sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGghaya yaguNaparihINaM tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21] SaDazItinAmA caturthaH karmaprabhthaH / [ 111 taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAtidhyAnamadhirohati / tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadeha tribhAgavatipradezo bhavati / yadAha bhASyasudhAsudhAMzu: "tatto ya sumapaNagassa paDhamasamaovavannassa || (vizeSA. gA0 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhejjaguNahINa mikkikke / samae niru bhamANo, dehatibhAgaM ca mucaMto // ruMbhai sa kAyajogaM, saMkhAIehi~ ceva samaehiM / to yoganiroho, selesIbhAvayAmeI || (vizeSA. gA. 3063 - 3064) sIlaM ca samAhANaM, nicchyao savvasaMvaro so ya / tasseso seleso, selesI hoi tadavatthA || hassakkharAi majmeNa jeNa kAlena paMca bhaNNaMti / acchar3a selesigao, tattiyamittaM tao kAlaM // taNurohAraM bhAo, jhAyai suhumakiriyA niyaTTi so / bucchinnakiriyAmappaDivAI selesikAlammi || (vizeSA0gA03067 - 3066) prajJApanAyAmapyuktam joganirohaM karitA ajogayaM pAuNai, ajogayaM pAuNittA Isi hassapaMcakkharuccAraNaddhAe amaM khejjasamaiyaM aMtamuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe khavayaMte vedaNijjAuyanAmagoe iccee cattAri kammaMse jugavaM khavittA orAliya teyAkammagAIM savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIe aphusamANaIesamae aviggaheNaM uDUDhaM gaMtA sAgArovautte sijjhai || (samu0pa036 patra 607 - 2) 1 tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogaH tadasaGkhye yaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcan // ruNaddhi sa kAyayogaM saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvatAmeti // zIlaM ca samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zailezaH zaileza bhavati tadavasthA // hrasvAkSarANi madhyena yena kAlena pazca maNyante / bhAste zailezIgatastAvanmAtraM tataH kAlam || tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSmakriyA'nivRtti saH / vyucchinnakriyA'pratipAtinaM zailezIkAle // 2 yoganirodhaM kRtvA'yogatAM prApnoti, ayogatAM prApya ISat paJcahastrAkSaroccAraNa: ddhayA asaGgha sAmayikImAnta mauhUrtika zailezIM pratipadyate, pUrvaracitaguNazreNikaM ca karma tasyAM zailezyaddhAyAmasaGkhyaM yAmiguNazreNibhirasaGkhye yAn karma skandhAn kSapayan vedanIyAyurnAmagotrANi ityetAMzcaturaH karmAzAn yugapat kSapayitvaudArikataijasakArmaNAni sarvairviprahAnairviprajahya RjuzreNyA'spRzadgatyA ekasamayenAvipraheogA sAkAropayuktaH sidhyati // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA bhASyakAro'pyAha 'tadasaMkhejjaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / samae samae 'khaviuM, kameNa savvaM tahiM kammaM (vizeSA. gA. 3082) riuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusmaanno| egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSA0 gA0 3088) ayaM ca samudghAtavidhiH sarvo'pyAvazyakAbhiprAyeNoktaH / tatreyaM gAthA daMDa kavADe maMthaMtare ya saMharaNayA sarIratthe / bhAsAjoganirohe, selesI sijjhaNA ceva // (A0 ni0 gA0 955) iti // 26 // abhihitA mArgaNAsthAneSu yogAH / sAmpratameteSveva upayogasvarUpanirUpaNapUrvakamupayogAnabhidhitsurAha tianANa nANa paNa cau desaNa ghAra jiya lkvnnuvogaa| viNu maNanANa dukevala, naSa suratirinirayaajaesu // 30 / 'trINyajJAnAni' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpANi 'jJAnAni' matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAna kevalajJAnalakSaNAni paJca svopajJakarmavipAkaTokAyAM vistareNAbhihitasvarUpANi 'catvAri darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhirzanakevaladarzanarUpANi ityevaM dvAdazopayogAH prAgnirUpitazabdArthA bhavanti / kiMviziSTAH ? ityAha--"jiya lakkhaNa"tti prAkRtatvAd vibhaktilopaH, 'jIvasya' AtmanaH 'lakSaNaM' lakSyate-jJAyate tadanyavyavacchedeneti lakSaNam-asAdhAraNa svarUpam / ata evoktamanyatra-"upayogalakSaNo jIvaH" iti / te ca dvidhA--sAkArA anAkArAzca / tatra paJca jJAnAni trINyajJAnAni ityaSTAvupayogAH sAkArAH, catvAri darzanAni anAkArA upayogAH / yadAha pravacanArthasArthasarasasarasIruhasamUhaprakAzanasahanabhAnubhagavAn zrImadArya: zyAmaH prajJApanAyAmupayogapade'STame 1 sadasaGgya yaguNayA guNazreNyA racitaM purA karma / samaye samaye kSapayitvA krameNa sarva tatra karma // 2 svaviyaM kamaso selesikAleNaM / iti vizeSAvazyakabhASye // 3 RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 4daNDa kapATa manthA antarANi saMharaNatA zarIrasthaH / bhASAyoganirodhaH zailezI siddhizcaiva / / 5 asmatpAvavartiSu sarveSvapi pustakAdazeSu jainadharmapracArakasabhayA mudrite cAdarza "upayogapade'STame" ityevamevopalabhyate paraM prajJApanAyA aSTamapadaM tu saMjJA. padameva, upayogapadaM tu ekonatriMzattamameveti // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'kativihe NaM bhaMte ! uvaoge pannatte ? goyamA ! duvihe uvaoge pannatte, taM jahA sAgArovaoge ya aNAgArovaoge ya / sAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe pannatte ? goyamA ! aTThavihe pannatte, taM jahA - AbhiNivohiyanANasAgArovaoge suyanANasAgArovaoge ohinANasAgArovaoge maNapajjavanANasAgArovaoge kevalanANasAgArovaoge maiannANasAgArovaoge suyaannANasAgArovaoge vibhaMganANasAgArovaoge / aNAgArovaoge NaM bhaMte ! kavi he pannatte ! goyamA ! cauccihe pannatte, taM jahA - cakkhudaMsaNaaNAgArovaoge acakkhudaMsaNaaNAgArovaoge ohidaMsaNa aNAgArovaoge kevaladaMsaNaaNAgArovaoge ya // ( upayo0 pada 29 patra 525 - 1 ) 30-31] bhAvArtha: prAgeva mArgaNAsthAne bhedAbhidhAnAvasare saprapaJcamabhihita iti / "viNu maNanANa" ityAdi, vinA manaHparyAyajJAnaM kevaladvikaM ca - kevalajJAnakevaladarzanalakSaNaM zeSA navopayogA bhavanti 'sure' suragatau "tiri" tti tiryaggatau ' narake' narakagatau 'ayate' viratihIne, eteSu sarveSvapi hiM sarvaviratyasambhavena (manaHparyAyajJAnakevaladvikAsambhavAditi / / 30 / / * tasa joya veya sukkAhAra nara parNidi sanni bhavi savve / nayaneyara paNa lesA, kasAi dasa kevalaDugUNA // 31 // 163 traseSu 'yogeSu' manovAkkAyarUpeSu 'vedeSu' dravyavedarUpastrIpu MnapuM sakalakSaNeSu zuklalezyAyAm AhArakeSu naragatau paJcendriyeSu saMjJiSu " bhavi" tti bhavyeSu ca sarve dvAdazApyupayogAH sambhavanti, eteSu sarveSvapi samyaktvadezavirati sarvaviratyAdInAM sambhavAt / " nayaNaM" ti cakSurdarzane "iyara" tti acakSurdarzane 'paJcasu lezyAsu' kRSNanIlakApotatejaH padmalezyAsu 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu daza upayogA bhavanti / ke ? ityAha- kevaladvikena UnA :-- hInA jJAnacatuSTayA'jJAnatrikadarzanatrikarUpAH, na tu kevaladvikam cakSurdarzanAdisadbhAve'nutpAdAt tasya / / 31 / / 3 1 katividho bhadanta ! upayogaH prajJaptaH ? gautama ! dvividha upayogaH prajJaptaH 1 tadyathA - sAkAropayogazcAnAkAropayogazca / sAkAropayogo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividha upayogaH prajJaptaH, tadyathA - sAkAropayogazcAnAkAropayogazca / sAkAropayogo bhadanta ? katividhaH prajJaptaH ? gautama ! aSTavidhaH prajJaptaH, tadyathA-AbhinibodhikajJAnasAkAropayogaH 1 zrutajJAnasAkAropayogaH 2 avadhijJAnasAkAropayogaH 3 manaH paryavajJAna sAkAropayogaH 4 kevalajJAna sAkAropayogaH 5 matyajJAna sAkAropayogaH 6 zrutAjJAnasAkAropayogaH 7 vibhaGgajJAnasAkAropayogaH 8 / anAkAropayogo bhadanta ? katividhaH prajJaptaH ? gautama ! caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - cakSurdarzanAnAkAropayogaH 1 acakSurdarzanAnAkAropayogaH 2 avadhidarzanAnAkAropayogaH 3 kevala darzanAnAkA ropayogaH 4 // 25 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH cariMdi sanni duanANadaMsa iga biti thAvari acakkhU !. tianANaM daMsaNadurga, anANatiga abhava micchaDuge || 32 // caturindriye asaMjJini ca catvAra upayogA bhavanti / ke te ? ityAha- dvyajJAnadarzane ' dve ajJAne-matyajJAnazrutAjJAnarUpe, dve darzane - cakSurdarzanA cakSurdarzanalakSaNe ityarthaH / tathA ta eva pUrvoktAzcatvAra upayogAH " acakkhu" tti acakSaNaH - cakSurdarzanahitAH santastrayo bhavanti / keSu ? ityAha- "haga" tti sAmAnyata ekendriyeSu dvIndriyeSu trIndriyeSu 'sthAvareSu' pRthivyambutejovAyuvanaspatiSu / ko'rthaH ? eka dvitrIndriyasthAvareSu matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanarUpAstraya upayogA bhavantItyarthaH, na zeSAH, yataH samyaktvAbhAvAd matizrutajJAnAsambhavaH, sarvaviratyabhAvAcca manaHparyAyajJAnakevalajJAnakevaladarzanAbhAvaH, yat punaravadhidvikaM vibhaGgajJAnaM ca tad bhavapratyayaM guNapratyayaM vA na cAnayoranyataro'pi pratyayaH sambhavati, cakSurdarzanopayogAbhAvastu cakSurindriyAbhAvAdeva siddhaH / tathA trayANAmajJAnAnAM samAhAraH vyajJAnam, ajJAnatrayam-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpaM 'darzanadvikaM' cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNamityete pazcopayogA bhavanti / kva ? ityAha'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe / yattvajJAnatrike'vadhidarzanaM pUrvAcAryaiH kutazcit kAra - NAd neSyate tad na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt ; atha ca siddhAnte pratipAdyate, tathA ca jJapti sUtraM pUrvadarzitameva, tadabhiprAyAdasmAbhirapi noktamiti / 'abhave' abhavye 'mithyAtvadvike' mithyAtve sAsvAdane [ca] paJcopayogAH - ajJAnatrikadarzanAdvikarUpA na zeSAH, avadAtasamyaktvaviratyabhAvAditi / / 32 / / 164 kevaladuge niyadurga, nava tianANa viNu gvahaya ahakhAe / daMsaNanANatigaM desi mIsiM annANamIsa taM // 33 // [ gAthA 'kevala dvike' kevalajJAna kevaladarzanalakSaNe 'nijadvika' kevalajJAna kevala darzana rUpamupayogadvikaM bhavati, na zeSA daza, jJAnadarzana vyavacchedenaiva kevalayugalasya sadbhAvAt, "naTTammi u chAumathie nANe " ( A0 ni0 gA0 536 ) iti vacanAt / tathA kSAyike samyaktve yathAkhyAte ca saMyame navopayogA bhavanti / ke te 1 ityAha- 'ajJAnatrikaM matizrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNaM vinA, yataH kSAyikayathAkhyAtayorajJAnatrikaM na bhavatyeva, tasya midhyAtvanibandhanatvAt, ni to mithyAtva yeNopazamena ca kSAyikasamyaktvayathAkhyAtotpAdAt, ata etayornavaivopayogA bhavantIti / tathA 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / katham 9 ityAha - ' darzanajJAnatrikaM ' trikazabdasya pratyekaM sambandhaH, darzana trikaM - cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpam, jJAnatrikamatizrutAvadhijJAnarUpamiti, na zeSAH, mithyAtva sarva viratyabhAvAt / mizra tadeva darzanajJAnatrika Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-35 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 195 majJAnamizraM draSTavyam, matijJAnaM matyajJAnamizraM 1 zrutajJAnaM zrutAjJAnamizraM 2 avadhijJAnaM vibhaGgajJAnamizra 3 darzanatrikaM 3 ceti mizre'pi SaDupayogAH siddhA bhavanti / iha cApadhidarzana mAMgamAbhiprAyeNa ucyate, anyathA eteSveva mArgaNAsthAnakeSu guNasya nava mArgaNAyA 'ajayAi nava mahasuohiduge" ( gA0 21 ) ityuktamiti // 33 // maNanANacakkhuvajjA, aNahAre ninna daMsa cau nANA | caunANasaMjamovasama veyage ohidaMse ya // 34 // manaHparyAyajJAnacakSurdarzana varjAH zeSA dazopayogA anAhArake bhavanti / yattu manaH paryavajJAnaM cakSurdarzanaM taccAnAhArake na sambhavati, yato'nAhArako vigrahagatau kevalisamudghAtAvasthAyAM ca, na ca tadAnIM manaHparyAyajJAnacakSurdarzanasambhava iti / tathA ' trINi darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzana rUpANi 'catvAri jJAnAni' matizrutAvadhimanaHparyAya lakSaNAnItyevaM saptopayogA bhavanti; kva 1 ityAha- catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt catuSu jJAneSu - matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAneSu, tathA catuSu saMyameSu - sAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhikasUkSma samparAyeSu, aupazamike samyaktve 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye', avadhidarzane 'caH' samuccaye, na zeSAH, tatsadbhAve matyajJAnAdInAmasambhavAt / ihApyavadhidarzane matyajJAnAdyupayogapratiSedho bahuzrutAcAryAbhiprAyApekSayA draSTavyaH, anyathA hi matyajJAnAdimatAmapi sUtre sAkSAd avadhidarzanaM pratipAditameva, prajJaptisUtraM ca prAgevoktamiti // 34 // uktA mArgaNAsthAneSu upayogAH / atha yogeSu jIvaguNasthAnakayogopayogAn adhikRtya matAntaramAha do tera tera bArasa, maNe kamA aDa du cara cara vayaNe / du paNa tinnikAe, jiyaguNajogovaoga'nne // 35 // anye tvAcAryAH '"maNi" tti manoyoge dve jIvasthAnake, trayodaza guNasthAnakAni, trayodaza yogAH, dvAdazopayogA itIcchanti ' kramAt ' krameNa yathAsaGkhyamityarthaH / atrAyamabhiprAyaHprAg yogAntarasahito'sahito vA svarUpamAtreNaiva kAyayogAdivivakSitastena tatra yathoktaguNasthAnakA divaktavyatA sarvA'pyupapadyate, iha tu kAyayogAdiryogAntaravirahita eva vivakSyate / yathAmanoyogAyogavirahitaH kAyayogaH, manoyogavirahito vAgyogaH / tato manoyoge dve antime jIvasthAnake, ayogikevalivarjitAni trayodaza guNasthAnAni, kArmaNaudArikamizravarjitAtrayodaza yogAH, kArmaNaudArikamizrau hi kAyayogau aparyAptAvasthAyAM kevalisamudghAtAvasthAyAM vA / na 1 'ye, avadhidvike avadhijJAnAvadhidarzanarUpe caH ka0 kha0ga0 gha0 Ga0 mudritapustakAdarze ca // -~ Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 devendrasUriviracitasvopajJaTIko paitaH [ gAthA ca tadAnIM manoyogaH, aparyAptAvasthAyAM manasa evAbhAvAt, kevalisamudghAtAvasthAyAM tu prayojanAbhAvAt / uktaM ca manovacasI tu tadA sarvathA na vyApArayati prayojanAbhAvAt / ( dharmasAramUlaTIkAyAm ) tathA 'vacane' manoyogavirahite vAgyoge kramAd aSTau jIvasthAnAni-paryAptAparyAptadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyarUpANi, dve guNasthAne - midhyAtvasAsAdanalakSaNe, catvAro yogAHkArmaNaudArikamizraudArikAsatyAmRpAvAgyogarUpAH, catvAra upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNAH / vAgyogo hi manoyogavirahitasvabhAvo dvIndriyAdiSvevA'saMjJipaJcendriyaparyanteSu sambhavati nAnyeSu / tato yathoktAnyeva jIvasthAnakAdIni tatra sambhavanti nonAdhikAni / tathA kevalakAyayoge catvAri paryAptA paryAptasUkSmavAda kendriyalakSaNAni jIvasthAnakAni dve A guNasthAnake --mithyAdRSTisAsAdanalakSaNe, paJca yogAH - vai kriyadvikaudA rikadvikakArmaNarUpAH, traya upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanasvarUpAH / kevalakAyayogo hi ekendriyeSvevAvApyate, tatra jIvasthAnakAdIni yathoktAnyeva ghaTanta iti / / 35 / / abhihitaM yoge'vekIyamatam / sAmprataM mArgaNAsthAneSu lezyA abhidhitsurAha- su lesAsu saThANaM, egiMdi asanni bhUdagavaNesu / padamA cauro tinni u, nAraya vigalaggi pavaNesu || 36 || SaDlezyAsu svasthAnaM svA svA lezyA bhavati, yathA kRSNalezyAyAM kRSNalezyA ityAdi / sAmAnyata ekendriyeSu 'asaMjJi ( ni' manovijJAnarahite) 'bhUdakavaneSu' pRthivyambu vanaspatiSu prathamA:kRSNanIlakApotatejolezyAzcatasro bhavanti, bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAna devA hi svasvabhavacyuta eteSu madhye samutpadyante te ca tejolezyAvantaH, jIvazca yallezya eva mriyate agre'pi tallezya evopapadyate, "jalle se marai talle se uvavajjai" iti vacanAt / tata eteSAmaparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA bhavati / nArakeSu 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu 'agniSu ' tejaskAyeSu 'pavaneSu' vAyukAyikeSu / prathamAstisraH - kRSNanIlakApotalezyA bhavanti nA'nyAH, prAyo'mISAmaprazastAdhyavasAyasthAnopetatvAt || 36|| ahakhAya suma kevaladugi sukkA chAvi sesaThANesu / naranirayadeva tiriyA, thovA du asaMkha'NaMtaguNA || 37 // yathAkhyAtasaMyame sUkSmasamparAyasaMyame ca 'kevala dvike' kevalajJAna kevala darzana rUpe zuklalezyaiva na zepalezyAH, yathAkhyAta saMyamAdau ekAntavizuddhapariNAmabhAvAt tasya ca zuklalezyA'vinAbhU Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35-37 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tatvAt / 'zeSasthAneSu' suragatau tiryaggatau manuSyagatau paJcendriyatra sakAyayogatrayavedatrayakaSAyacatuSTayamatijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnasAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhikadezaviratA viratacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzana bhavyAbhavya kSAyikakSAyopaza mikaupazamikasAsvAdanamizramithyAtva saMjJayAhArakAnAhArakalakSaNaikacatvAriMzatsu zeSamArgaNAsthAnaby paDapilezyAH / uktA mArgaNAsthAneSu lezyAH / idAnIM mArgaNAsthAneSu svasthAnApekSayA'lpabahutvaM nirUrUpayiSurAha--'naraniraya' ityAdi / iha yathAsaGghayena yojanA kartavyA / sA caivam -- narA nirayadevatiryagyonikebhyaH sakAzAt stokAH / yata iha dvividhA narAH - - vAntapittAdijanmAnaH sammUrchajAH, strIgarbhotpannAH garbhajAya / tatrAdyAH kadAcid na bhavantyeva, jaghanyataH samayasya utkRSTatastu caturviMzatimuhUrtAnAM tadantarakAlasya pratipAditatvAt / yadAha sandehasandohazailazRGgabhaGgadambholirbhagavAn jina bhadragaNikSamAzramaNa:bArasa muhutta ganbhe, ukkosa samucchimesu cauvIsaM / ukkosa virahakAlo, dosu vi ya jahannao samao / / ( bR0 saM0 patra 130 - 1 ) utpannAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtasthitikatvena parataH sarveSAM nirlepatvasambhavAd yadA tu bhavanti tadA jaghanyataeko dvau trayo vA utkRSTatastvasaGkhyAtAH / itare tu sarvadaiva saGkhye yA bhavanti nAsaGkhye yAH, tatra saGghaye yakasya saGkhyAta bhedatvAnna jJAyate kiyadapi saGkhaye yakam ato vizeSata idaM prarUpyate - iha paSThavargaH paJcamavargeNa yadA guNito bhavati tadA garbhajamanuSyasaGkhyA bhavati / atha ko'yaM paSThaH ( granthAgram - 1500 ) vargaH 9 kazca paJcamaH 9 ityetaducyatevivakSitaH kazcid rAzistenaiva rAzinA yatra guNyate sa tAvad vargaH / tatraikasya varga eva na bhavati, ato vRddhirahitatvAdeSa varga eva na gaNyate / dvayostu vargazcatvAro bhavanti, eSa prathamo vargaH 4 / caturNAM vargaH SoDazeti dvitIyo vargaH 16 / SoDazAnAM vargoM dve zate paTpaJcAzadadhike tRtIyo vargaH 256 | asya rAzervargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni patriMzadadhikAni caturtho vargaH 65536 / asya rAzervargaH sArdhagAthayA procyate " cattAri ya koDisayA, auNattIsaM ca huti koDIo | aNAvannaM lakkhA, sattaTThi caiva ya sahassA // 197 1 sA caikye dvandvameyayoriti 'ekacatvAriMzati' iti mAvyam, bhaviSyatyapi, tathApi lekhakena paNDitaMmanyena vA kenApyetad aGkitaM lakSyate // 2 dvAdaza muhUrttA garbhajeSu sammUcchimeSu caturviMzatiH / utkarSato virahakAlaH dvayorapi ca jaghanyataH samayaH || 3 catvAri ca koTizatAni ekonatriMzacca bhavanti koTayaH / ekonapaJcAzad lakSAH saptaSaSTireva ca sahasrANi // dva e ca zate SaNNavatiH paJcamavargo'yaM vinirdiSTaH // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitamvopajJaTIkopetaH [gAthA do ya sayA channauyA, paMcama vaggo imo viNihiTTho / ( anu0 cU0 patra 70 ) aGkasthApanA----4264967296 / asyApi rAzervargo gAthAtrayeNa pratipAdyate-- ~'lakkhaM koDAkoDI, caurAsIiM bhave sahassAI / cattAri ya sattaTThA, huMti sayA koDi koDINaM // coyAlaM lakkhAI, koDINaM satta ceva ya sahassA / tinni ya sayA ya 'sayarI, koDINaM hu~ti nAyavvA || paMcANauI lakkhA, egAvannaM bhave sahassAI / cha ssolasuttara sayA, eso chaTo havai vaggo ||(anu0 80 patra 70) [aGkato'pi darzyate--] 18446744073709551616 / tadayaM SaSTho vargaH 'pUrvoktena pazcamavargeNa guNyate, tathA ca sati yA saGkhyA bhavati tasyAM jaghanyapadino garbhajamanuSyA vartante / sA ceyam ----76228162514264337593543650336 / ayaM ca rAziH korTa koTyAdiprakAreNa kenA'pyabhidhAtuM na zakyate'taH paryantAdArabhyAGkamAtrasaGgrahArtha gAthAdvayam--- chaga tinni tini sunnaM, paMceva ya nava ya tini cattAri / paMceva tinni nava paMca, satta tinneva tinneva // cau cha ho cau iko, paNa do chakvikago ya aTheva / do do nava satteva 'ya, aMkaTThANA parAhuttA / / (anu0 cU0 patra0 70) tadevameteSvekonatriMzadaGkasthAneSu jaghanyapadino garbhajamanuSyA vartante / / uktaM cAnuyagodAreSu-- "jahabhapae[saMkhejjA] saMkhijjAo koDAkoDAkoDIo / (patra 205.-2) tadevaM jaghanyapadino manuSyAH, utkRSTapadinastvasaGkhyAtAH / uktaM cAnuyogadvArasUtre-- 1-gosamAsato hoti / anuyogadvAracUNau // 2 lakSaM koTAkoTI caturazItirbhavanti sahasrANi / catvAri ca saptaSaSTirbhavanti zatAni koTikoTInAm / / catuzcatvAriMzad lakSAH koTInAM sapta eva ca sahasrANi / trINi ca zatAni ca saptatiH koTInAM bhavanti jJAtavyAni // paJcanavatirlakSA ekapaJcAzad bhavanti sahasrANi SaT SoDazottagaNi zatAni epa SaSTho bhavati vargaH // 3 sattari anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH / / 4 SaT trINi trINi zUnyaM paJcaiva ca nava ca trINi catvAri / paJcaiva trINi nava paJca sapta vINyeva trINyena // catvAri SaT dve catvAri ekaH paJca dve SaT ekakazca aSTaiva / dve dve nava sAtaiva ca aGkasthAnAni parAGmukhAni / / 5 ya ThANAI uvarihuttAI / / anuyogadvArapUNau / / 6 jaghanyapade saGghayAtAH saGkhaye yAH kottikottikottyH|| Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 199 ukkosapae asaMkhijjA asaMkhijjAhiM usappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khittao ukkosapae rUvapakkhittehiM maragUrI hiM seDhI avahIrai, asaMkhejjAhiM avasappiNIhiM ussappiNIhiM kAlao, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDappannaM // (patra 205--2) - asyeyamAragamanikA----utkRSTapade manuSyA asaGkhaye yotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAH / kSetratastvekasmin manuSyarUpe prakSipte manuSyarUperekA nabhaHpradezazreNirapahiyate / kiyatA kAlena ? ityAha----asaGkhaye yotsapiNyavasarpiNIbhiH / kiyatA kSetrakhaNDApahAreNa ? ityAha--"aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppanna" ti zreNeraGgulapramANe kSetre yaH pradezarAzistasya yat prathamaM vargamUlaM tat tRtIyavargamUlapradezarAzinA guNyate, guNite ca yaH pradezarAzirbhavati tatpramANaM kSetrakhaNDameloka rUpamapaharati / ayamarthaH--iha kilAgulapramANakSetre namaHpradezarAziH sadbhAvato'saGkhaye yapradezaparimANo'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayaparimANaH kalpyate 256; atra prathama vargamUlaM poDaza 16, dvitIyaM vargamUlaM catvAri 4, tRtIyaM vargamUlaM dve 2; tatra prathamavargamUlaM SoDazalakSaNaM tRtIyavargamUlena guNitaM jAtA dvAtriMzat 32, evamete namaHpradezAH sadbhAvato'saGkhaye yA apyasatkalpanayA dvAtriMzatsaGkhyAH prigraahyaaH| tataH zreNemadhyAd yathoktapramANaM dvAtriMzapradezapramANamityarthaH kSetrakhaNDaM yadyeka manuSyarUpaM krameNa pratisamayamapaharati tadA'saGkhaye yotsarpiNyavasarpiNIbhiH sarvA'pi zreNirapahiyate yadyekaM manuSyarUpaM syAt , tacca nAsti, sarvotkRSTAnAmapi samuditagarbhajasammUrchajamanuSyANAme tAvatAmeva bhAvAt / idamuktaM bhavati----utkRSTapadavartibhirapi sarvataH saptarajjupramANasya dhanIkRtasya lokasyaikaikapradezapaGktirUpaM zreNimAtramapi aGgulamAtrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapradezapramANairasatkalpanayA paTapaJcAzadadhikazatadvayapramANAGgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhidvikalakSaNatRtIyavargamUlaguNitapoDazakalakSaNaprathamavargamUlalabdhadvAtriMzatpradezapramANairAkAzakhaNDairmanuSyarUpasthAnIyairapahiyamANamapi nApahiyate, ekarUpahInatvAt / yadi punarekaM rUpamanyat syAt tataH sakalA'pi zreNirapahiyeta / kAlatazca pratisamayametAvatpramANairapyAkAzakhaNDerapahiyamANA zreNirasaGkhyAtAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiniHzeSato'pahiyate, kAlataH sakAzAt kSetrasyAtyantasUkSmatvAt / uktaM ca--- "ukkosapae je maNussA havaMti tesu ikvammi maNUsarUve pakkhitte samANe tehiM magusrohiM seDhI utkRSTapade ye manuSyA mavanti teSvekasmin manuSyarUpe prakSipte sati tarmanuSyaiH zreNirapahiyate / tasyAzca zreNeH kAla kSetrAbhyAM apahAro mRgyate-kAlatastAvadasaGghaya yAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH kSetrato'GagulaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUguNitam / kiM bhaNitaM bhavati ?-tasyAH zreNeraGgulAyate khaNDe yaH pradezarAziH tamya yat prathamavargamUlapradezarAzimAnaM tat tRtIyavargamUlapradezarAziguNite sati yaH pradezarAzirbhavati etAvadbhiH khaNDairapahriyamANA'pahiyamANA yAvannistiSThati tAvad manuSyA api apahiyamANA apadviyamANA nistiSThanti / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA avahIrai / tIse ya seDhIe kAlakhittehiM avahAro maggijjai-kAlao 'tAva asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhi, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapa Duppanna / kiM bhaNiyaM hoi ?tIse seDhIe aMgulAyae khaMDe jo paesarAsI tassa jaM paDhamavaggamUlapaesarAsimANaM taM taiyavaggamUlapaesarAsipaDuppAie samANe jo paesarAsI havai evaiehiM khaMDehiM abahIramANI avahIramANI jAva nihAi tAva maNussA vi avahIramANA abahIramANA niThaMti / Aha kahamegA seDhI edaha-- mittehiM khaNDehiM avahIramANI avahIramANI asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIrai ? Ayario Aha--khettassa suhumattaNao / sutte vi jaM bhaNiyaM-- suhamo ya hoi kAlo, tatto suhumayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhijjA (anu0 cU0 patra 72) iti / ato nirayAdibhyaH sakAzAt stokA narAH, tebhyo nArakA asaGkhya yaguNAH / yata evamanuyogadvAreSu nArakaparimANamupadarzyate neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA, taM jahA-- badillayA muzkillayA ya / tattha NaM je te badillayA te NaM asaMkhejjA asaMkhijAhiM ussappiNiavasappiNIhi avahIraMti kAlao, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhejjaibhAgo / tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM bIyavaggamUlapaDuppanna, ahava NaM aMgulabiiyavaggamUlaghaNapamANamittAo seDhIo // ( patra 199..2) asyeyamakSaragamanikA-nArakANAM baddhAni vaikriyazarIrANyasaGkhaye yAni, pratinArakamekaikavaikriyasadbhAvAd nArakANAM cAsasAtha yatvAt , tAni ca kAlato'saGkhya yotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetratastu pratarAsaGkhya yabhAgavartya saGkhaye yazreNInAM ye pradezAstatsaGkhyAni bhavanti / nanu pratarAsaGkhaye yabhAge'saGkhya yayojanakoTayo'pi bhavanti tat kimetAvatyapi kSetre yA nabhANayo bhavanti tA iha gRhyante ? na, ityAha--"tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI" ityAdi / tAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvistarazreNirNAyeti zeSaH / kiyatI ! ityAha--'aMgula" ityAdi / aGgulapramANe pratarakSetre yaH zreNirAziH tatra kilAsaGkhya yAni vargamUlAnyuttiSThanti ataH prathamavargamUlaM dvitIyaAha kathamekA zreNiretAvanmAtraiH khaNDairapahiyamANA apahiyamANA asaMkhaye yAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirapahriyate ? AcArya Aha-kSetrasya sUkSmatvAt / sUtre'pi yadbhaNitaM-sUkSmazca bhavati kAlastataH sUkSmataraka mavati kSetrama / anggulshennimaatre'vspinnyo'sNkhyeyaaH|| 1 jAva anuyogadvAracUrNI ||2vdduppaadditN anuyogadvAracI ||30ddhm vamUlaM taM taiyavaggamUlapaesarAsiNA paDuppAnijjai, paDuppADite samANe jo rAsI havaDa evaiehiM khaNDehiM sA seDhI ava0 anuyogadvAracUrNau // 4 gAtheyamAvazyakaniyuktau spttriNshttmii|| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 ] SaDazItinAmA caturthaH karma pranthaH / 201 vargamUlena pratyutpannaM-guNitam, tathA ca yAvantyo'tra zreNayo labdhA etAvatpramANazreNInAM viSkasUcirbhavati etAvatyaH zreNayo'tra gRhyanta ityarthaH / idamuktaM bhavati - aGgulapramANe pratarakSetre kilA'satkalpanayA SaTpaJcAzadadhike dve zate zreNInAM bhavataH, tadyathA - 256, atra prathamavargamUlaM 16, dvitIyaM 4, caturbhizca SoDaza guNitA jAtA catuHSaSTiH 64, eSA catuHSaSTirapi sadbhAvato'saGkhye yAH zra eNayo mantavyAH, etAvatsaGkhya NInAM vistarasUciriha grAhyA / athavA 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, ayaM dvitIyaH prakAraH prastutArthaviSaye / tathAhi--"aGgulabiiyavaggamUlavaNa" ityAdi / aGgulapramANapratarakSetravartizreNirAzeryad dvitIyavargamUlamanantaraM catuSTayarUpaM darzitaM tasya yo ghanacatuH SaSTilakSaNastatpramANAH zreNayo'tra gRhyanta iti prarUpaNaiva bhidyate'rthatastu sa eva / idamatra tAtparyam - saptarajjupramANasya ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetra pradezarAzigata dvitIya vargamUlaghanapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA nArakAH, ataste narebhyo'saGkhyAtaguNA eva || etebhyo'pi devA asaGkhyAtaguNAH / katham 1 iti ced ucyate---devA hi bhavanapatyAdibhedena caturdhA, bhavanapatayo'surAdibhedena dazavidhAH / tatrA'surakumArA api tAvad ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetragatapradezarAzi sambandhiprathamavargamUlAsaGkhye yabhAgagatapradezarAzipramANAstAsAM sambandhI yAvAn pradezarAzistAvatsaGkhyAkAH, evaM nAgakumArAdayo'pi draSTavyAH / tathA saGghaye yayojanapramANAkAzapradeza sUcirUpaiH khaNDairyAvadbhirghanIkRtasya lokasya maNDakAkAraH prataro'pahiyate tAvatpramANA vyantarAH / uktaM ca 'saMkhejjajoyaNANaM, sUipaesehi bhAio payaro 1 vaMtarasurehiM hIras, evaM ekkekabheeNaM || (paJcasaM0 gA0 48 ) asyA akSaragamanikA - saGkhye yayojanapramANA 'sUci : ' ekaprAdezikI paGktistatpradezaiHsaGkhye yayojanapramANaikaprAdezika paGktipradezairiti yAvat bhaktaM prataraM vyantarasurairapahiyate tAvadbhAgalabdharAzipramANA vyantarasurA ityarthaH / iyamatra bhAvanA-saGkhye yayojanapramANasUcipradezAH kilAsatkalpanayA daza, pratarapradezAzca lakSam, tato dazabhirbhAge hRte labdhAH sahasrA daza etAvanta ityarthaH / 'evam ' uktena prakAreNa pratinikAyaM vyantarANAM bhAvanA kAryA / na caivaM sarva samudAyaparimANaniyamavyAghAtaprasaGgaH, sUcipramANahetu yojanasaGkhye yatvasya vaicitryAditi // " tathA SaTpaJcAzadadhikazatadvayAGgulapramANairAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhiryathoktasvarUpaM prataramapahiyate tAvatpramANA jyotiSkA devAH / uktaM ca 1 saMkhyeyayojanAnAM sUcipradezaiH maktaH prataraH / vyaMtarasuraiH hriyate evamekaikabhedena // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH bhAiyaM payaraM 'chapannadosa yaMgula sUpae se hi josiehiM hIras, (paJcasaM0 gA0 46 ) iti / tathA- [ gAthA ata evoktam - " vANamaMtarehiMto saMkhejjaguNA joisiya" ti / tathA vaimAnikadevA ghanIkRtasya lokasya yA urdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetra pradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaghanapramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANAH, ataH sakalabhavana patyAdisamudAyApekSayA cintyamAnA devA nArakebhyo'saGkhyAtaguNA eva / tebhyo'pi ca devebhyastiryazco'nantaguNAH, tatrAnantasaGkhyopetasya vanaspatikAyasya sadbhAvAt / uktaM ca- esiMNaM bhaMte! neraiyANaM tirikkhajoNiyANaM maNussANaM devANaM siddhANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvathovA maNussA, neraiyA asaMkhejjaguNA, devA asaMkhejjaguNA, siddhA anaMtaguNA, tirikkhajoNiyA anaMtaguNA // ( prajJApa0 patra 116-2 ) thovA narA narehi ya, asaMkhaguNiyA havaMti neraiyA / tatto surA surehi ya, siddhA'NaMtA tao tiriyA // ( jIvasa0 gA0 271 ) iti // 37 // uktaM gatiSvalpabahutvam | sAmpratamindriyadvAre kAyadvAre tadabhidhitsurAha-- paNa cauti du egiMdI, dhovA tinni ahiyA anaMtaguNA / tasa thova asaMkhaggI, bhUjalanila ahiya vaNa'NaMtA // 38 // paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokAH, tebhyazcaturindriyA ' adhikA: ' vizeSAdhikAH, tebhyastrIndriyA vizeSAdhikAH, tebhyo dvIndriyA vizeSAdhikAH / tatra ca yadyapi ghanIkRtasya lokasya UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'saGkhyAtayojanakoTIkoTIpramANAkAzapradezasUcigatapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA dvIndriyatrIndriya caturindriyatiryagyonipaJcendriyA avizeSeNa sUtre nirdiSTAH, tathA coktaM tatra yathoktarUpadvIndriyaparimANAbhidhAnAnantaram - 1 SaTpaJcAzadadhikadvizatAGgulapradezairbhaktaH prataraH / jyotiSkaiH hriyate // 2 vyantarebhyaH saGkhyeyaguNA jyotiSkAH || 3 eteSAM bhadanta ! nairayikANAM tiryagyonikAnAM manuSyANAM devAnAM siddhAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA manuSyAH, nairayikA asaGkhyeyaguNAH, devA asaGkhyeyaguNAH siddhA anantaguNAH, tiryagyonikA anantaguNAH // 4 stokA narA narebhyazcAsaGkhya guNitA bhavanti nairayikAH / tataH surAH surebhyazca siddhA anantAstatastiryaJcaH // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 203. 'jaha beIdiyANaM tahA teiMdiyANaM cauriMdiyANa vi bhANiyavyaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa vi / ( anuyo0 patra 204-1) iti / tathApi sUciparimANahetuyojanagatAsaGkhyAtarUpasaGkhyAyA bahubhedatvAnna yathoktavizeSAdhikatvAbhidhAnavyAghAtaH / ata eva ca hetostiryagyonipaJcendriyeSu dvIndriyAditulyatayA sUtrebhihiteSvapi tatrApi naranirayadevaprakSepe'pi paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokA eva draSTavyAH / yadabhyadhAyi paMciMdiyA ya thovA, vivajjaeNa viyalA visesahiyA / (jIvasa0 gA0 275) dvIndriyebhyo'pi cekendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyajIvarAzeranantAnantatvAt / yaduktamA--- eesi NaM bhaMte ! egidiyAdiyateiMdiyacauridiyapaMciMdiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahu A vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA paMciMdiyA, cauridiyA visesAhiyA, teMdiyA visesAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA, egidiyA aNaMtaguNA / / (prajJApanApada 3 patra 120-2) - "tasa thova" ityAdi / 'trasAH' dvIndriyAdayaH pUrvanirdiSTa saGkhyAstejaskAyikAdibhyaH stokaaH| tebhyastrasebhyo'saGkhyAtaguNAH "aggi' tti agnikAyikAH, teSAM sUkSmavAdarabhedabhinnAnAmasaGkhaye yalokAkAzapradezarAzipramANatvAt / tebhyaH "bhR" ti pRthivIkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "jala" tti apkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH 'anila" ti vAyukAyikA vizeSAdhikAH / yadyapi ca eteSAmapi pRthivIkAyikAdInAmasaGghaya yalokAkAzapradezarAzipramANatayA sUtre avizeSeNa nirdezaH kRtaH, tathA coktam -- jahA puDhavikAiyANaM evaM AukAiyANaM pi / (anu0 patra 202--1) ityaadi| tathApi lokAnAmasaGkhyAtatvasyA'nekabhedabhinnatvAdihavaM vizeSAdhikatvAbhidhAne'pi na kazcidoSaH / uktaM ca zrIprajJApanAyAm---- " "eesi NaM bhaMte ! tasakAiyAgaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM 1 yathA dvIndriyANAM tathA trIndriyANAM caturindriyANAmapi bhaNitavyaM paJcendriyatiryagyonikAnAmapi // 2 paJcendriyAzca stokA viparyayeNa vikalA vizeSAdhikAH / / 3 eteSAM bhadanta ? ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH paJcendriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, trIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH, ekendriyA anntgunnaaH|| 4 yathA pRthvIkAyikAnAmevamapkAyikAnAmapi // 5 eteSAM madanta ? trasakAyikAnAM pRthvIkAyikAnAmapkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM vanaspatikAyikAnAmakAyikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ? sarvastokAstrasakAyikAH, tejamkAyikA asaGkhyeyaguNAH, pRthvIkAyikA vizeSAdhikA, apkAyikA vizeSAdhikAH, vAyukAyikA vizeSAdhikAH, akAyikAanantaguNAH, vanaspatikAyikA anantaguNAH / / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA vaNassaikAiyANaM akAiyANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA tasakAiyA, teukADyA asaMkhijjaguNA, puDhavikADyA visesAhiyA, AukAiyA visesAhiyA, vAukAiyA visesAhiyA, akAiyA anaMtaguNA, vaNassa ikAiyA anaMtaguNA / ( prajJA0 pada 3 patra 122 -- 2 ) anyatrApyuktam 204 "thovA ya tasA tattA, teu asaMkhA tao visesahiyA / kamaso bhUdagavAU, akAyahariyA anaMtaguNA | (jIvasa0 gA0 276 ) "akAya " tti siddhAH / tebhyo vAyukAyikebhyaH ''vaNaNaMta" tti vanaspatikAyikA anantaguNAH, anantalokAkAzapradezapramANatvAd vanaspatikAyikAnAmiti // 38 // samprati yogeSu vedeSu alpabahutvaM pracikaTayipurAha ---- bhaNavayaNakAyajogI, thovA assaMkhaguNa anaMtaguNA / purisA thovA itthI, saMkhaguNA'NaMtaguNa kIvA // 39 // manoyoginaH stokAH, saMjJipaJcendriyANAmeva manoyogitvAt / tebhyo vAgyogino'saGkhyAtaguNAH dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM vAgyoginAM manoyogibhyo'saGkhyAtaguNAnAM tatra prakSepAt / vAgyogabhyo'pi kAyayogino'nantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmapyanantAnAM tatra prakSepAditi / Aha ca- eesi NaM bhaMte! jIvANaM sajogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ajogINa ya kayare karehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvathovA maNajogI, va jogI asaMkhejjaguNA, ajogI anaMtaguNA, kAyajogI anaMtaguNA, sajogI visesAhiyA / ( prajJA0 pada 3 patra 134 -- 1) tathA stryAdibhyaH puruSAH stokAH / tebhyaH striyaH saGkhyAtaguNAH / uktaM ca- 1 stokAica trasAstatastejaskAyikA asaGkhye yaguNAstataH vizeSAdhikAH / kramazo bhUdakavAyavo'kAyavanaspatikAyikA anantaguNAH / / 2 eteSAM bhadanta ? jIvAnAM sayoginAM manoyoginAM vAgyoginAM kAyayogi nAmayoginAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA manoyoginaH, vAgyogino'saGkhaye yaguNAH, ayogino'nantaguNAH, kAyayogino'nantaguNAH, sayogino vizeSAdhikAH // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / "tiguNA tiruvaahiyA, tiriyANaM itthiyA mukhyavvA / sattAvIsaguNA puNa, maNuyANaM tadahiyA caiva // battIsa guNA battIsarUvaahiyA u ha ya devANaM / devIo pannattA, jiNehiM jiyarAgado sehiM / / (pravaca0 gA0 883-884 ) strIbhyazca 'klIvA H ' 'napuMsakA anantaguNAH' anantaguNatA ca vanaspatyapekSayA draSTavyA / uktaM caeesi NaM bhaMte! jIvANaM saveyagANaM itthIveyagANaM purisaveyagANaM napuMsakaveyagANaM aveyagANa ya kare karehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA purisavegA, itthItreyagA saMkhejjaguNA, aveyagA anaMtaguNA, napuM sagaveyagA anaMtaguNA, saveyagA visesAhiyA // prajJA0 pada 3 patra 134-2 ) // 36 // C 39-40 ] 205 mANI kohI mAI, lohI ahiya maNanANiNo thovA / ohi asaMkhA maisuya, ahiya sama asaMkha vibhaMgA // 40 // kapAyadvAre --sarvastokA mAninaH, mAnapariNAmakAlasya krodhAdipariNAmakAlApekSayA sarvastokatvAt / tebhyaH krodhino vizeSAdhikAH krodhapariNAmakAlasya mAnapariNAma kAlApekSayA vizeSAdhikatvAt / tebhyo'pi mAyino vizeSAdhikAH, yad bhUyastvena jantUnAM prabhUtakAlaM ca mAyAbahulatvAt / tato'pi lobhino vizeSAdhikAH, sarveSAmapi prAyaH saMsArijIvAnAM sadA parigrahAdyAkAGkSAsadbhAvAt / uktaM ca { 'eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sakasAINaM kohakasAINaM mANakamAINaM mAyAkasAINaM lobhakasAI aksAI ya kare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA akasAI, mANakasAI anaMtaguNA, kohakasAI visesAhiyA, mAyAkasAI visesAhiyA, lobhakasAI visesAhiyA, sakasAI visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 135 -- 1) 1 triguNAtrirUpAdhikAstirazcAM striyo jJAtavyAH / saptaviMzatiguNAH punarmanujAnAM tadadhikA eva 'saptaviMzatyadhikA evetyarthaH // dvAtriMzadguNA dvAtriMzadra pAdhikAstu tathA ca devebhyaH / devyaH prajJaptA jinaijitarAgadopaiH // 2 eteSAM madanta ! jIvAnAM savedakAnAM strIvedakAnAM puruSavedakAnAM napuMsaka veda kAnAmavedakAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvAH puruSavedakAH, strIvedakAH saGkhye yaguNAH, avedakA anantaguNAH, napuMsakavedakA anantaguNAH, savedakA vizeSAdhikAH // 3 eteSAM bhadanta ? jIvAnAM sakaSAyiNAM krodhakaSAyiNAM mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM lobhakaSAyiNAM akaSAyiNAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA akaSAyiNaH, mAnakaSAyiNo'nantaguNAH, krodhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAyAkaSAyiNo vizeSAdhikAH, lobhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, sakaSAyiNo vizeSAdhikAH // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA jJAnadvAre-'manojJAninaH' manaHparyAyajJAninaH zeSajJAnyapekSayA stokAH, taddhi garbhajamanuSyANAM tatrApi saMyatAnAmapramattAnAM vividhAmapaupadhyAdilabdhiyuktAnAmupajAyate / uktaM ca--- 'taM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihriddhimo| (vizeSA0 gA0 812 ) ityAdi / te ca stokA eva, saGkhyAtatvAt / tebhyo'saGkhya yaguNA avadhijJAninaH, samyagdRSTidevAdInAmapyavadhijJAnabhAjAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAt / tato'vadhijJAnibhyo matijJAnizrutajJAnino vizeSAdhikAH, avadhijJAnarahitasamyagdRSTinaratiryaprakSepAt / etau ca matijJAnizrutajJAninau svasthAne cintyamAnau dvAvapi 'samo' tulyau, matijJAnazru tajJAnayoH parasparamanAntarIyakatvAt / / yadAha bhagavAn devardhivAcakaH-- jattha mainANaMtattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM, do vi eyAI annunnamaNagayAI / (nandI patra 140-1) iti / tebhyazca matijJAnizru tajJAnibhyo vibhaGgajJAnino'saGkhyAtaguNAH/mithyAdRSTisurAdInAM vibhaGgajJAnavatAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAditi / / 40 / / kevaliNo NataguNA, maisuyaannANi NaMtaguNa tullA / suhamA thovA parihAra saMkha ahakhAya saMkhaguNA || 41 // tebhyazca vibhaGgajJAnibhyaH kevalino'nantaguNAH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAta , teSAM cakevalajJAnayuktatvAt / tebhyo'pi ca kevalajJAnibhyo matyajJAnizrutAjJAnino'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatikAyikAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitayA matyajJAnazrutAjJAnayuktatvAt / ete cobhaye'pi matyajJAnizrutAjJAninaH svasthAne cintyamAnAstulyAH, matyajJAnazrutAjJAnayoH parasparamavinAbhAvitvAt / uktaM ca-- "eesiNaM bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM suyanANINaM ohinANINaM maNapaJjavanANINaM kevalanANINaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA 1 tatsaMyatasya sarvapramAdarahitasya vividharddhimataH // 2-sparaM nAntarI 0 ka0 kha0 ga0 gha0 kha0 / / 3 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnam / yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam, dve bhapi ete anyonyamanugate // 4 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AbhinibodhikajJAninAM zrutajJAninAmavadhijJAninAM manaHparyavajJAninAM kevalajJAninAM matyajJAninAM zrutAjJAninAM vimaGgajJAninAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokA jIvA manAparyavajJAninaH, avadhijJAnino'saGkhaye yaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino dvaye'pi tulyA vizeSAdhikAH, vimaGgajJAnino'saGkhyeya guNAH, kevalajJAnino'nantaguNAH, matyajJAninaH zrutAjJAninazca dvaye'pi tulyA anantaguNAH / / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40-43] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaHH / vAtullA vA visesAhiyA vA 1 goyamA ! savvatthovA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejjaguNA, AbhiNibohiyanANI suyanANI do vi tullA visesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhiguNA, kevalanANI anaMtaguNA, maiannANI suyaannANI ya do vi tullA anaMtaguNA / ( prajJA0 pada 3 patra 137 - 1 ) saMyamadvAre - sarvastokAH sUkSma samparAya saMyaminaH zatapRthaktva mAtra sambhavAt / tebhyaH parihAravizuddhikAH saGkhyAtaguNAH, sahasrapRthaktvasambhavAt / tebhyo'pi yathAkhyAta cAritriNaH saGkhyAtaguNAH, koTipRthaktvena prApyamANatvAditi // 41 // , cheya samaIya saMkhA, desa asaMkhaguNa NaMtaguNa ajayA / thova asaMkha du NaMtA, ohi nayaNa kevala acakkhU / / 42 / / 207 tebhyo yathAkhyAtacAritribhyazchedopasthApanacAritriNaH saGkhye yaguNAH, koTIzata pRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pi sAmAyikasaMyaminaH saGkhye yaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyo'pi dezaviratA asaGkhyAtaguNAH, asaGkhyAtAnAM tiravAM dezaviratisambhavAt / tebhyo'nantaguNAH 'ayatAH' saMyamahInA AdyaguNasthAnakacatuSTayavartina ityarthaH, mithyAdRzAmanantAnantatvAt / darzanadvAre yathAkramamevaM padaghaTanA - stokA avadhidarzaninaH, suranArakANAM naratirazrAM ca kessaanycidvdhidrshnsmbhvaat| tebhyazcakSurdazenino'saGkhyAtaguNAH caturindriyAdInAmapi cakSudarzananAM tatra prakSepAt / tebhyo'nantaguNAH kevaladarzaninaH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt, teSAM ca kevaladarzanayuktatvAt / tebhyo'pyanantaguNA acakSurdarzaninaH, sarva saMsArijIvAnAM siddhebhyo'nantaguNatvAt, teSAM ca niyamAdacakSurdarzanopetatvAt / yadAhuH paramamunayaH - 'eesi NaM bhaMte! jIvANaM cakkhudaMsaNINaM acakkhudaMsaNINaM ohiMdaMsaNINaM kevaladaMsaNINa' ya kare karehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA 1 goyamA ! (savvatthovA jIvA ohidaMsaNI, cakkhudaMsaNI asaMkhijjaguNA, kevaladaMsaNI aNantaguNA, acakkhudaMsaNI ataguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137 - 2 ) iti / pacchANupuvvi lesA, thovA do saMkha NaMta do ahiyA / abhaviyara thova NaMtA, sAsaNa thovovasama saMkhA // 43 // 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM cakSurdarzaninAmacakSadarza ninAmavadhidarzaninAM kevaladarzaninAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA avadhidarzaninaH, cakSu darza nino'saGkhayaM yaguNAH, kevala darzanino'nantaguNAH, acakSurdarzanino'nantaguNAH // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA lezyAdvAre pazcAnupUrvyA lezyA vAcyAH / tadyathA-zuklalezyA padmalezyA tejolezyA kApotalezyA nIlalezyA kRSNalezyA / tatra stokAH zuklalezyAvantaH, vaimAnikeSveva deveSu lAntakAdiSvanuttarasuraparyavasAneSu keSucideva karmabhUmijeSu manuSyastrIpuseSu tiryakastrIpuseSu ca keSucit saGkhyAtavarSAyuSkeSu zuklalezyAsambhavAt / tataH saGkhyAtaguNAH padmalezyAvantaH, sanatkumAramAhendrabrahmalokadeveSUktarUpeSu ca manuSyatiryakSu padmalezyAbhAvAt , sanatkumArAdidevAnAM ca lAntakAdidevebhyaH saGghaya yaguNatvAt / tebhyo'pi tejolezyAvantaH saGghaya yaguNAH, saudharmazAnAdideveSu keSucicca tiryaGmanuSyeSu tejolezyAsadbhAvAt , teSAM ca sakalapadmalezyAsahitatiryagAdiprANigaNApekSayA saGghaya yaguNatvAt / tataH kApotalezyAvanto'nantaguNAH, anantakAyikeSvapi kApotalezyAsadbhAvAt / tato'pi vizeSAdhikA nIlalezyAvantaH, nArakAdInAM tallezyAvatAM tatra prakSepAt / tataH kRSNalezyAvanto vizeSAdhikAH, bhUyasAM tallezyAsadbhAvAt / yadabhyadhAyi paramaguruNA'eesi NaM bhaMte ! jIvANaM salessANaM kiNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANaM teulessANaM pamhalessANaM sukalessANaM alessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovA jIvA sukkalessA, pamhalessA saMkhijjaguNA, teulesmA saMkhijjaguNA, alessA aNaMtaguNA, kAulespA aNaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kiNhalessA visesAhiyA, salessA visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 135-1) bhavyadvAre-abhavyAH stokAH, teSAM vakSyamANasvarUpajaghanyayuktAnantakatulyatvAt / tebhyo bhavyAH-siddhigamanAhIM anantaguNAH / Aha ca bhagavAnAryazyAmaH 'eesiNaM bhaMte ! jIvANaM bhavasiddhiyANaM abhavasiddhiyANaM nomavasiddhi yANaM noabhavasiddhiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA abhavasiddhiyA, nobhavasiddhiyA noabhavasiddhiyA aNaMtaguNA, bhavasiddhiyA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 136-1) 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM salezyAnAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAM alezyAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarva stokA jIvAH zuklale zyAH, padmalezyAH saGghaya yaguNAH, tejolezyAH saGghaya yaguNAH, alezyA anantaguNAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalelyA vizeSAdhikAH, salezyA vizeSAdhikAH 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM bhavasiddhikAnAmabhavasiddhikAnAM nomavasiddhikAnAM noabhavasiddhikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA abhavasiddhikAH, nobhavasiddhikA noabhavasiddhikA anantaguNAH, bhavasiddhikA anantaguNAH // 3 vyAno a0 prajJApanAyAm / / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43-44 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 206 samyaktvadvAre- sAsvAdana samyagdRSTayaH stokAH, aupazamikasamyaktvAt keSAJcideva pracyavamAnAnAM sAsvAdanatvAt / tebhyaH " ubasama " tti aupazamikasamyagdRSTayaH saGkhyAtaguNAH // 43 // mIsA saMkhA vega, asakhaguNa khaDya miccha du anaMtA / sanniyara thova tAraNahAra dhoveyara asaMkhA // 44 // tebhyazcaupazamikasamyagdRSTibhyo mizrAH asaGkhyAtaguNAH / tebhyaH "veyaga" tti kSAyopazamikasamyagdRSTayo'saGkhyAtaguNAH / tebhyaH kSAyikasamyagdRSTayo'nantaguNAH, kSAyikasamyaktvavatAM siddhAnAmAnantyAt / tebhyo'pi mithyAdRSTayo'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatijIvAnAmanantaguNatvAt teSAM ca mithyAdRSTitvAditi / saMjJidvAre - saMjJino jIvAH stokAH, devanArakasamanaska - paJcendriyatiryaGnarANAmeva saMjJitvAt / tebhyaH 'itare' asaMjJino'nantaguNAH, vanaspatijIvAnAmanantatvAt / yadAgame nyagAdi , 'eesa NaM bhaMte ! jIvANaM sannINaM asannINaM nosa nINaM noasannINa ya kayare kayarehiMto nosannInoappA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA sannI, asanI anaMtaguNA, asannI anaMtaguNA / ( prajJA0 pada 3 patra 139 - 1 ) tathA''hArakadvAre-anAhArakAH stokAH, vigrahagatyApanna samudghAtakevalibhavasthAyogikavalisiddhAnAmevAnAhArakatvAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhi:--- vigga' hagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA || tebhyaH 'itare' AhArakA jIvA asaGkhyAtaguNAH / yadavAci vAcaMyamapravaraiH zrImadAryazyAmapAdaiH--- +---- " eesi NaM bhaMte! jIvANaM AhAragANaM aNAhAragANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA nAtullA vA visesAhiyAvA ? goyamA ! savvatthovA jIvA aNAhAragA, AhAragA asaMkhijja - guNA / ( prajJA0 pada 3 patra 138 - 1 ) 1 eteSAM bhadanta ? jIvAnAM saMjJinAmasaMjJinAM nosaMjJinAM noasaMjJinAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvAH saMjJinaH, nomaMjJinoasaMjJino'nantaguNAH, asaMjJino'nantaguNAH || 2 nInoalannINaM prajJApanAyAm || 3 vigrahagatimApannAH kevalinaH samuddhatA ayofree | siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jIvAH || 4 gAtheyaM zrAvakaprajJapti pravacanasAroddhArazrIcandrIyasaGgrahaNISu varttate paraM bhASyakAragranthasthA nopalabdhA // 5 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AhArakANAmanAhArakANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA anAhArakAH, AhArakA asaGghaye yaguNAH // 27 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaToko pe1: [ gAthA nanu ca siddhebhyo'nantaguNAH saMsArijIvAH te ca prAya AhArakAH tat kathamasaGkhyAtaguNA anAhArakebhya AhArakAH 1 iti, naiSa doSaH, yataH pratisamaya mekaikasya nigodasyA'saGkhye yabhAgapramANA vigrahagatyApannA jIvA labhyante, te cAnAhArakAH, tata AhArakajIvAnAmanAhArakajIvApekSayA'saGkhyAtaguNatvameveti / / 44 / / cintitaM gatyAdimArgaNAsthAneSu svasthAnApekSayA'lpabahutvam / idAnIM guNasthAnakeSu jIvasthAnAni cintayannAha - 210 savvajiyaThANa micche, saga sAsaNi paNa apaja sannidugaM / samme sannI duviho, sesesu sannipajjatto // / 45 / / sarvANi jIvasthAnAni - caturdazApi mithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti, mithyAtvasya sarveSu jIvasthAnakeSu sambhavAt / tathA " saga" tti sapta jIvasthAnAni sAsAdane bhavanti / tadyathA- 'paJcA paryAptAH 'bAdaraikendriyo'paryAptaH 1 dvIndriyo'paryAptaH strIndriyo'paryAptaH 3 caturindriyo'paryAptaH 4 asaMjJipaJcendriyo'paryAptaH 5 'saMjJidvikam ' saMjJI aparyAptaH 6 paryAptaH 7 / aparyAptakAzceha karaNAparyAptakA draSTavyAH, na tu labdhyaparyAptakAH teSu madhye sAsvAdanasamyaktvasahitasyotpAdAbhAvAt / " samme sannI duviho" tti aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saMjJI 'dvividhaH' aparyAptaparyAptarUpa draSTavyaH / ihAparyAptakaHkaraNApekSayA jJeyo na tu labdhyapekSayA, labdhyaparyAptamadhye'viratasamyagvaSTerabhAvAt / 'zeSeSu mizra dezaviratyAdiguNasthAnakeSu saMjJI paryApta ityekameva jIvasthAnakam, na zeSANi teSAM mizrabhAva dezaviratyAdipratipatyabhAvAt / na ca pUrvapratipannamizrabhAvo'nyeSu jIvasthAnakeSu saGkrAman labhyate, " "na sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt ||45|| tadevaM guNasthAnakeSu vyAkhyAtAni jIvasthAnakAni / samprati guNasthAnakeSveva yogAn vyAkhyAnayannAha micchaduga ajaha jogAhAraduguNA apucapaNage u 1 maNavaiuralaM saviucca mIsi saviubvaduga dese // 46 // * mithyAdRSTidvikaM - mithyAdRSTisAsvAdanalakSaNaM tatra 'ayate' aviratasamyagdRSTau cetyevaM guNasthAnatra saMjJI paJcendriyo'pi labhyate, tasya ca yathoktA AhArakadvikena- AhArakakAyayogAhArakamitrakAyayogalakSaNena UnA :- rahitAstrayodaza yogAH sambhavanti / yat punarAhArakadvikaM tat caturdazatrUNi eva / yadabhyadhAyi -- AhAradurgaM jAya caudasa puvvissa (pazcasaM0 gA0 12 ) iti / 1 na samyagmithyAdRSTiH kAuM karoti / / 2 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviNaH || Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44.47 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH 211 na ca mithyAdRSTisAsAdanAyanAnAM caturdazapUrvAdhigamasambhava iti / tathA 'apUrvapaJcake' apUrvakaraNAnivRttibAdaramUkSmasamparAyopazAntamohalakSaNe nava yogA. bhavanti / tadyathA-- caturvidho manoyogaH 4 caturvidho vAgyogaH 4 audArikakAyayogaH 1 iti, na zeSAH, atyantavizuddhatayA teSAM vaikriyAhArakadvikArambhAsambhavAt , tatra sthitAnAM ca svabhAvata eva zreNyArohAbhAvAt / audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM tvpaantraalgtii| yadvA ubhe api kevalisamudghAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnakapaJcake na sambhavata iti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH savaikriyAH santo daza yogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogodArikavaikriyalakSaNA daza yogA mizre bhavanti, na zeSAH / tadyathA-AhArakadvikasyA'sambhavaH pUrvAdhigamAsambhavAdeva, kArmaNazarIraM tvapAntarAlagato sambhavati, asya ca maraNAsambhavenA'pAntarAlagatyasambhavastatastasyApyasambhavaH / ata evaudAri'kave kriyamizre api na sambhavataH, tayoraparyAptAvasthAbhAvitvAt / nanu mA bhUd devanArakasambandhi vaikriyamizram , yat punarmanuSyatirazcAM samyagmithyAdRzAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyakaraNa sambhavena tadArambhakAle vaikriyamizra bhavati tat kasmAd nAbhyupagamyate ? ucyate-teSAM vaikriyakaraNAsambhavAdanyato vA yataH kutazcit kAraNAt pUrvAcAyanAbhyupagamyate tanna samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt , etacca prAgevoktamiti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH 'sabaikriyadvikAH' vaikiyavaikriyamizrasahitAH santa ekAdaza 'deze' dezavirate bhavanti, ambaDasyeva vaikriyalabdhimato dezaviratasya vaikriyArambhasambhavAditi / / 46 // sAhAraduga pamatte, te viuvAhAramIsa viNu iyare / kammuraladugaMtAimamaNavayaNa sajogi na ajogI || 47 / / - pUrvoktA evaikAdaza yogAzcaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogodArikarva kriyadvikalakSaNAH 'sAhArakadvikAH' AhArakAhArakamizrasahitAH santastrayodaza yogAH pramatte bhavanti / audArikamizrakArmaNakAyayogAbhAvastu pUktiyukterevAvaseya iti / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA vaikriyamizrAhArakamizraM vinA ekAdaza 'itarasmin' apramattaguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikarva kriyAhArakalakSaNA ekAdaza yogA apramatte / yattu vaikriyamizramAhArakamizraM ca tanna sambhavati, tad vaikriyasyAhArakasya ca prArambha kAle bhavati, tadAnIM ca labdhyupajIvanAdinotsu kyabhAvataHpramAdabhAvaH sambhavatIti / tathaudArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM lpaantraalgtau| yadvA ubhe api kevalisamudghAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnake na sambhavata iti / tathA 10kamizravai0 ka0 ga0 gha0 // 20 mAdikA0 ka. g010ng0|| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] devendrasUriviracitastropajJaTokopetaH kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArika mizralakSaNam antyAdimamanamI satyAsatyamRparUpau manoyoga antyAdimavacane - satyAsatyAmRSalakSaNa vAgyogau ceti sapta yogAH sayogikevalino bhavanti, kArmaNaiaudArikamizre tu samudghAtAvasthAyAmiti / 'na' naiva paJcadazayogamadhyAdekenApi yogena yuktaH 'ayogI' ayogikevalI bhavati, yogAbhAvanibandhanatvAdayogitvAvasthAyA iti // 47 // uktA guNasthAnakeSu yogAH | adhunaiteSvevopayogAnabhidhAtukAma Aha - anANa dudaMsAimaduge ajai desi nANadaMsatigaM / te mosi mIsa samaNA, jayAi kevalidugaMtaduge // 48 // gAthA 'Adimadvike' midhyAdRSTisAsvAdanalakSaNaprathamadvitIyaguNasthAnakadvaya ityarthaH / "tianANa dudaMsa" tti trayANAmajJAnAnAM samAhArastryajJAnaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpaM, darzanaM darzA dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanAcakSurdarzanarUpamityete paJcopayogA mithyAdRSTisAsAdanayorbhavanti, na zeSAH samyaktvaviratyabhAvAt / tathA 'ayate' aviratasamyagdRSTau 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / tathAhi - " nANadaMsatigaM" ti trikazabdasya pratyeyamabhisambandhAd jJAnatrikaM matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnarUpaM darzatrikaM cakSurdarzanA cakSudarzanAvadhidarzanalakSaNamiti, na zeSAH sarvaviratyabhAvAt / 'te' pUrvoktA jJAnatrikadarzana trirUpAH paDupayogAH 'mitre' samyamithyAdRSTiguNasthAnake 'mizrA:' ajJAnasahitA draSTavyAH tasyobhayadRSTipAtitvAt, kevalaM kadAci' t samyaktvabAhulyato jJAnabAhulyam, kadAcicca mithyAtvabAhulyato'jJAnabAhulyam, samakakSa - tAyAM tUbhayAMzasamateti / asmitha guNasthAnake yad avadhidarzanamuktaM tat saiddhAntikamatApekSayA draSTavyamityuktaM prAk / " samaNA jayAi " ti "yamU' uparame" yamanaM yataM - sarva sAvadyavirataM tad vidyate yasya sa yataH- "abhrAdibhyaH " ( si0 7 - 2 -- 46 ) ityapratyayaH pramattaguNasthAnakavartI sAdhuH, yata AdiryeSAM guNasthAnakAnAM tAni yatAdIni - pramattApramattApUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyopazantimohakSINa mohalakSaNAni sapta guNasthAnakAni teSu pUrvoktA jJAnatrikadarzanatrikAkhyAH SaDupayogAH " samaNa "tti manaHparyAyajJAnasahitAH sapta bhavantIti, na zeSAH, mithyAtvaghAtikarmakSayAbhAvAt / 'kevaladvikaM' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNopayogadvayarUpam 'antadvike ' sayogikevalyayogikevalilakSaNa carama guNasthAnakadvaye bhavati, na zepA daza jJAnadarzanalakSaNAH, taducchedenaiva kevalajJAna kevala darzanotpatteH, ""naTThammi u chAumanthie nANe " ( A0 ni0mA0 536) iti vacanAt // 48 // tadevamabhihitA guNasthAnakeSUpayogAH / sAmprataM yadiha prakaraNe sUtrAbhimatamapi kArmagranthakAbhiprAyAnusaraNato nAdhikRtaM taddarzayannAha- 1 8t kasyacit samya0 ka0 ga gha0 / 2 naSTa tu chAdmasthi ke jJAne // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 47-49] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| sAsaNabhAve nANaM, viuvvagAhArage uralamissaM / negiMdisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaM pi // 46 / / 'sAsAdanabhAve'sAsvAdanasamyagdRSTitve sati jJAnaM bhavati nAjJAnamiti 'zrutamatamapi' siddhAntasammatamapi, tathAhi 'veiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi / je nANI te niyamA dunANI, AbhiNiyohiyanANI suyanANI / je annANI te vi niyamA duannANI, taM jahA- maiannANI suyaannANI / (bha0 za0 8 u0 patra 343-2) ___ityAdisUtra dvIndriyAdInAM jJAnitvamabhihitaM tacca sAsvAdanApekSayaiva, na zeSasamyaktvApekSayA, asambhavAt / uktaM ca prajJApanATokAyAm--- 'beiMdiyassa do nANA kahaM labhaMti ? bhaNNai--sAsAyaNaM paDucca tassApajjattayassa do nANA labbhaMti iti / tataH sAsAdanabhAve'pi jJAnaM sUtrasammatameva / taccetthaM sUtrasammatamapi neha prakaraNe'dhikRtam , kintvajJAnameva, karmagranthAbhiprAyasyAnusaraNAt / tadabhiprAyazcAyam-sAsvAdanasya mithyAtvAbhimukhatayA tatsamyaktvasya malImasatvena tannibandhanasya jJAnasyApi malImasatvAdajJAnarUpateti / tathA sUtre kriye AhArake cArabhyamANe tena prArabhyamANena sahaudArikasyApi mizrIbhavanAd audArikamizramuktamiti / tathA cAha prajJApanATIkAkAra: yadA punagaidArikazarIrI kriyalabdhisampanno manuSyaH paJcendriyatiryagyoniko vA paryAptabAdaravAyukAyiko vA kriyaM karoti tadaudArikazarIrayoga eva vartamAnaH pradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnAdAya yAvad veMkriyazarIraparyAptyA paryApti na gacchati tAvad vaikriyeNa mizratA, vyapadezazca audArikasya pradhAnatvAt ( pada 16 patra 319-1) / evamAhArakeNApi saha mizratA draSTavyA, AhArayati caitenaiveti tasyaiva vyapadeza iti / parityAgakAle ve kriyasyAhArakasya ca yathAkramaM vaikriyamizramAhArakamizraM ca / uktaM ca zrIprajJApanATIkAyAm [yadA] AhArakazarIrI bhRtvA kRtakAryaH ? punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvA 1 dvIndriyA bhadanta ? kiM jJAnino'jJAninaH ? gautama ! jnyaanino'pyjnyaanino'pi| ye jJAninaste niyamAdvitrAninaH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninaH / ye'jJAninaste'pi niyamAd vyajJAninaH, tadyathA--matyajAninaH zrutAjJAninaH // 2 dvIndriyasya dve jJAne kathaM labhyete ? bhaNyate-sAsvAdanaM pratIya tasyAparyAptakasya hU~ jJAne labhyete // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 devendrasRriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA daudArikapradezaM prati vyApArAbhAvAnna parityajati yAvat sarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa mizrateti AhArakamizrazarIrakAyaprayoga iti / taccaivaM vaikriyAhArakArambhakAle audArikamizraM sUtre'bhihitamapi neha prakaraNe'dhikRtaM kArmagranthikaiH, guNavizeSapratyayasamutthalabdhivizeSakAraNatayA prArambhakAle parityAgakAle ca baiMkriyasyAhArakasya ca prAdhAnyavivakSaNena vekriyamizrasyA''hArakamizrasya caivAbhidhAnAt , tadabhiprAyasya cehAnusaraNAt / tathA naikendriyeSu 'sAsANo" ti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, sAsAdanabhAvaH sUtre mataH, anyathA dvIndriyAdInAmivaikendriyANAmapi jJAnitvamucyeta, na cocyate, kiM tu vizeSataH pratiSidhyate / tathAhi-- 'egidiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annANI (bha0 za. 8 u0 2 patra 345-2) iti / sa cetthaM sAsAdanabhAvapratiSedhaH sUtre mato'pi kenacit kAraNena kArmagranthikai bhyupagamyata itIhApi prakaraNe nAdhikriyate, tadabhiprAyasyaiveha prAyo'nusaraNAditi / "nehAhigayaM suyamayaM pi" ityetad vibhaktipariNAmena pratipadaM sambandhanIyam , tathaiva sambandhitamiti / / 46 / / adhunA guNasthAnakeSveva lezyA abhidhitsurAha chasu savvA teutigaM, igi chasu sukkA ajogi allesA / baMdhassa micchaavirahakasAyajoga tti cau heU // 50 // 'paTsu' mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratadezaviratapramattalakSaNeSu guNasthAnakeSu 'sarvAH' paDapi kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyA bhavanti / 'teutigaMigi" tti 'ekasmin' apramattaguNasthAnake 'tejastrika' tejaHpadmazuklalezyAtrayaM bhavati, na punarAdyaM lezyAtrayamityarthAllabdham / 'paTsu' apUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu zuklalezyA bhavati na zeSAH pazca / 'ayoginaH' ayogikevalinaH 'alezyAH' apagatalezyAH / iha lezyAnAM pratyekamasaGkhya yAni lokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSTayAdau kRSNalezyAdInAmapi pramattaguNasthAnake'pi sambhavo na virudhyata iti // ___ tadevamuktA guNasthAnakeSu lezyAH / samprati bandhahetavo vaktumavasaraprAptAH, te ca mUlabhedatazcasvAra uttarabhedatazca saptapaJcAzat , tAnubhayathA'pi pracikaTayipurAha-"baMdhassa miccha" ityAdi, 1 ekendriyA bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH ? gautama ! no jJAnino niymaadjnyaaninH|| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-52] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 215 'bandhasya' jJAnAvaraNAdikarmabandhasya mUlahetavazcatvAraH 'iti' amunA prakAreNa bhavanti / kena prakAreNa ? ityAha- 'mithyAtvAviratikaSAyayogAH' tatra mithyAtvaM - - viparItAvabodhasvabhAvam, aviratiH - sAvadyayogebhyo nivRttyabhAvaH, kaSAyayogAH - prAgnirUpitazabdArthAH / nanvanyatra pramAdo'pi bandhaheturabhidhIyate yadavAdi -- mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / ( tattvA0 a0 8 sU0 1 ) iti sa kathamiha noktaH ? ucyate - madyaviSayarUpasya tasyAviratAvevAntarbhAvo vivakSitaH / kapAyAzca pRthagevoktAH, vaikriyArambhAdisambhavI tu yogagrahaNenaiva gRhIta ityadoSa iti / / 50 / / uktAzcatvAro mUlahetavaH / idAnImuttarabhedAn pracikaTayiSuH prathamaM mithyAtvasyAviratezvotarabhedAnAha abhayamabhigahiyA''bhinivesiga saMsaiyamaNAbhogaM / paNa miccha bAra avirai, maNakaraNAnigamu chajiyava ho / / 51 / / abhigraheNa -- idameva darzanaM zobhanaM nAnyad ityevaMrUpeNa kudarzanaviSayeNa nivRttamAbhigrahikam yadvazAd boTikAdikudarzanAnAmanyatamaM gRhNAti / tadviparitamanAbhigrahikam, yadvazAt sarvANyapi darzanAni zobhanAnItyevamISanmAdhyasthyamupajAyate / 'AbhinivezikaM' yad abhinivezena nirvRtam, yathA goSTAmAhilAdInAm / 'sAMzayika' yat saMzayena nirvRttam, yadvazAd bhagavadarha dupadiSTeSvapi jIvAjIvAditadeSu saMzaya upajAyate, yathA- na jAne kimidaM bhagavaduktaM dharmAstikAyAdi satyam ? utAnyathA ? iti / 'anAbhogaM' yad anAbhogena nirvRttam, taccaikendriyAdInAmiti / " paNa miccha" ti paJcaprakAraM mithyAtvaM bhavatIti / dvAdazaprakArA'viratiH, katham ? ityAha- manaHsvAntaM, karaNAni--indriyANi paJca teSAM svasvaviSaye pravartamAnAnAmaniyamaH --aniyantraNam, tathA SaNNAM - pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpANAM jIvAnAM vadhaH - hiMseti // 51 // abhihitA mithyAtvAviratyuttarabandha hetavaH / samprati 'kaSAyayogottarabandhahetUnAha--- nava sola kasAyA panara joga itha uttarA Da sagavannA | igacapaNatiguNesu cautidui gapacao baMdho // 52 // strI vedapuruSavedanapuMsaka vedahAsya ratya ratizokabhayajugupsArUpA nava nokaSAyAH, te ca kaSAya sahacaritatvAd upacAreNeha kaSAyA ityuktAH / ' SoDaza kaSAyAH, anantAnubandhikrodhAdayaH / nokaSAyakaSAyastrarUpaM ca savistaraM svopajJakarmavipAkaTIkAyAM nirUpitamiti tata evAvadhAraNIyam / 'paJcadaza yogAH ' atraiva vyAkhyAtasvarUpAH / 'iti' amunA pradarzitaprakAreNa paJcadvAdazapaJcaviMzatipaJcadazalakSaNena saptapaJcAzat punaruttarabhedA bandhasya bhavantIti / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 devendrasUriviracitasvopajJaTokopetaH [ gAthA pradarzitA bandhasya mUlahetavazcatvAra uttare saptapaJcAzatsaGkhyAH / adhunA bandhasya mUlahetUna guNasthAnakeSu cintayannAha- "igacaupaNatiguNe mu" ityAdi / ihavaM padaghaTanA-'ekasmin' mithyAdRSTilakSaNe guNasthAnake catvAraH-mithyAtvAviratikapAyayogalakSaNAH pratyayAH-hetavo yasya sa catuHpratyayo bandho bhavati / ayamarthaH-mithyAtvAdibhizcaturbhiH pratyayemithyAdRSTiguNasthAnakavartI jantuAnAvaraNAdikarma badhnAti / tathA 'caturyu' guNasthAnakeSu sAsvAdana mizrAviratadezaviratalakSaNeSu trayaH--mithyAtvavivarjitA aviratikapAyayogalakSaNAH pratyayA yasya sa tripratyayo bandho bhavatIti / ayamarthaH-sAsvAdanAdayazcatvAro mithyAtvodayAbhAvAt tadvatribhiH pratyayaH karma badhnanti / dezavirataguNasthAnake yadyapi dezataH sthUlaprANAtipAtaviSayA viratirasti tathApi sA'lpanyAd neha vivakSitA, viratizabdena iha sarvaviratereva vivakSitatvAditi / tathA 'paJcasu' guNasthAnakepuHpramatApramattApUrvakaraNAnivRttivAdaramUkSmasamparAyalakSaNepu dvau pratyayau- kapAyayogAbhikhyo yasya sa dvipratyayo bandho bhavati / idamuktaM bhavati-mithyAtvAviratipratyayadvayasya etedhvabhAvAt zepeNa kapAyayogapratyaya dvayenA'mI pramattAdayaH karma badhnantIti / tathA 'tripu' upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu eka eva mithyAtvAviratikapAyAbhAvAd yogalakSaNaH pratyayo yasya sa ekapratyayo bhavati / ayogikevalI bhagavAna sarvathA'pyabandhaka iti / / 52 / / bhAvitA mUlabandhahetavo guNasthAnakeSu / sampratyetAneva mUlavandhahetUn vineyavargAnugrahArthamuttaraprakRtIrAzritya cintayannAha caumicchamicchAvirahapaJcAyA sAyasolapaNatIsA / joga viNu tipaJcahayA''hAragajiNavaja sesAo // 53 // pratyayazabdasya pratyekaM sambandhAt catuHpratyayikA sAtalakSaNA prakRtiH / mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH / yogaM vinA 'tripratyayikAH' mithyAtvAviratikaSAyapratyayikA AhArakadvikajinavarjAH zeSAH prakRtaya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam--sAtalakSaNA prakRtizcatvAraH pratyayA mithyAtvAviratikaSAyayogA yasyAH sA catuHpratyayikA, "ato'nekasvarAd" (mi0 7-2-6) itIkapratyayaH, mithyAtvAdibhizcaturbhirapi pratyayaiH sAtaM badhyata ityarthaH / tathAhi-sAtaM mithyAdRSTau vadhyata iti mithyAtvapratyayam , zeSA apyaviratyAdayastrayaH pratyayAH santi, kevalaM mithyAtvasya eveha prAdhAnyena vivakSitatvAta te tadantargatatvenaiva vivakSitAH, evamuttaratrApi / tadeva mithyAtvAbhAve'pyaviratimatsu sAsvAdanAdiSu badhyata ityaviratipranyayam / tadeva kapAyayogavatsu pramattAdiSu sUkSmasamparAyAvasAneSu badhyata iti kaSAyapratyayam , yogapratyayastu pUrvavat tadantargato vivakSyate / tadevopazAntAdiSu Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH / " haoyogavatsu mithyAtvAviratikapAyAbhAve'pi badhyata iti yogapratyayamiti / evaM sAtalakSaNA prakRtizcatuH pratyayikA / tathA mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / iha yAsAM karmastave" narayatiga 3 jAi 4 thAvaracau 4huMDA 1''yava 1 chivaTTha 1 napu 1 micchaM 1 | solaMto" ( gA0 4 ) iti gAthAvayavena narakatrikAdipoDazaprakRtInAM mithyAdRSTAvanta uktastA mithyAtva - pratyayAH bhavantItyarthaH / tadbhAve vadhyante tadabhAve tUttaratra sAsvAdanAdiSu na badhyanta ityanvayavyatirekAbhyAM mithyAtvamevAsAM pradhAnaM kAraNam, zeSapratyayatrayaM tu gauNamiti / tathA mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH, tathAhi - " sAmaNi tiri 3 thINa 3 duhaga 3 tigaM || aNa 4 majjhAgi 4 saMghayaNacau 4 ni 1 ujjoya 1 kukhagar3a 1 tthi 1tti / ( karmasva gA0 4 - 5 ) iti sUtrAvayavena tiryatrikaprabhRtipaJcaviMzatiprakRtInAM sAsvAdane bandhavyavaccheda uktaH, tathA--' vaira 1 naratiya 3 biyakasAyA 4 | uraladugaMto 2" ( karmasta0 gA0 6 ) iti sUtrAvayavena vajra bhanArAcAdInAM dazAnAM prakRtInAM dezavirate bandhavyavaccheda uktaH, evaM ca paJcaviMzatedezAnAM ca mIlane paJcatriMzat prakRtayo mithyAtvAviratipratyayikA etAH zeSapratyayadvayaM tu gauNam, tadbhAve'pyuttaratra tadrandhAbhAvAditi bhAvaH / bhaNitazeSA AhArakadvikatIrtha karanAmavarNAH sarvA api prakRtayo yogavarjatripratyayikA/bhavanti, mithyAdRSTyavirateSu sakaSAyeSu ca sarveSu sUkSmasamparAyAvasAneSu yathAsambhavaM badhyanta iti mithyAtvAviratikaSAyalakSa gapratyayatrayanibandhanA bhavantItyarthaH / upazAntamohAdiSu kevalayogavatsu yogasadbhAve'pyetAsAM bandho nAstIti yogapratyayavarjanam, anvayavyatirekasamadhigamyatvAt kAryakAraNabhAvasyeti hRdayam / AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNAhArakadvi katIrthakara nAmnostu pratyayaH " " sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / " ( bRhacchata0 gA0 45 ) iti vacanAt saMyamaH samyaktvaM cAbhihita itIha tadvarjana miti // 53 // uktaM prAsaGgikam / idAnImuttarabandhabhedAn guNasthAnakeSu cintayannAha- 669 52-54 ] paNapanna panna tiyachahiya catta guNacatta chaca udugavIsA / solasa dasa nava nava satta heuNo na u ajogimmi // 54 // Pin mithyAdRSTau paJcapaJcAzad bandhahetavaH 1 / sAsAdane paJcAzad bandhahetavaH 2 / cattazabdasya pratyekaM sambandhAt tryadhikacatvAriMzadityarthaH, bandhahetavo mitraguNasthAna ke 3 / SaDadhikacatvAriMzad bandhahetavo'viratiguNasthAnake 4 | / ekonacatvAriMzad bandhahetavo dezavirataguNasthAnake 5 / viMzatizabdasya pratyekaM sambandhAt SaDUviMzatirbandhahetavaH pramattaguNasthAne 6 / caturviMzatirbandhahetaasguNasthAna 7 | dvAviMzatirbandha hetavo'pUrva karaNe 8 / SoDaza bandhahetavo'nivRttibAdare 217 1 samyaktvaguNanimittaM tIrthaMkaraM saMyamenAhArakam // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 devendrasUriviracitamvopajJaTIkopaitaH [ gAthA 9 / daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye 10 / nava bandhahetava upazAntamohe 11 / nava bandhahetavaH kSINamohe 12 / sapta bandhahetavaH sayogikevaliguNasthAne 13 / 'na tu' naivAyoginyeko'pi bandhaheturasti, bandhAbhAvAdeveti / / 54 / / athAmaneva bandhahetUna bhAvayannAha-- paNapanna micchi hAragadugUNa sAmANi panna miccha vinnaa| mismadugakammaaNa viNu ticatta mIse aha lacattA / / 55 // mithyAdRSTau AhArakAhArakamizralakSaNadvikonAH paJcapaJcAzad bandhahetavo bhavanti, AhArakadvikavarjanaM tu "saMyamavatAM tadudayo nAnyasya" iti vacanAt / sAravAdane mithyAtvapaJcakena vinA paJcAzad bandhahetavo bhavanti, pUrvoktAyAH paJcapaJcAzatomithyAtvapaJca ke'parna te paJcAzad bandhahetavaH sAsAdane draSTavyAH / mizre tricatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha-'mizradvikam ' audArikamizravaikriyamizralakSaNaM "kamma" tti kArmaNazarIraM "aNa" ti anantAnubandhinastairvinA / iyamatra bhAvanA-"na sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAta samyagmithyAdRSTe: paralokagamanAbhAvAd audArikamizrakriyamizradvikaM kArmaNaM ca na sambhavati, anantAnuvandhyudayasya cAsya niSiddhatvAd anantAnubandhicatuSTayaM ca nAsti, ata eteSu saptasu pUrvoktAyAH pazcAzato'panIteSu zeSAstricatvAriMzad bandhahetavo mizre bhavanti / 'atha anantaraM SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti // 55 // - sadumissakamma ajae, avirahakammuralamIsabikasAe / muttu guNacatta dese, chavIsa sAhAradu pamatte / / 56 / / kya ? ityAha-'ayate' avirate, katham ? ityAha-"sadumissakamma" ti dvayonizrayoH samAhAro dvimizram , dvimizraM ca kArmaNaM ca dvimizrakArmaNam , saha dvimizrakAmaNena vartate yA tricatvAriMzat / iyamatra bhAvanA-aviratasamyagdRSTeH paralokagamanasambhavAt pUrvApanItamaudArikamizravaikriyamizralakSaNaM dvikaM kArmaNaM ca pUrvoktAyAM tricatvAriMzati punaH prakSipyate tato'virate SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti / tathA 'deze' dezavirate ekonacatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha-aviratiH--prasAsaMyamarUpA kArmaNam audArikamizraM dvitIyakapAyAna- apratyAkhyAnAvaraNAn muktvA zeSA ekonacatvAriMzaditi / atrAyamAzayaH--vigrahagatAvaparyAptakAvasthAyAM ca dezaviraterabhAvAt kArmaNaudArikamizradvayaM na sambhavati, sAsaMyamAd viratatvAta trasAviratirna jAghaTIti / nanu trasAsaMyamAt saGkalpajAd evAsau virato na tvArambhajAdapi tat kathamasau trasAviratiH sarvA'pyapanIyate ?, satyam , kintu gRhiNAmazakyaparihAratvena satyapyArambhajA sAviratirna viva Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54-58 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 219 kSitetyadoSaH / etacca bRhacchataka bRhaccUrNimanusRtya likhitamiti na svamanISikA paribhAvanIyA / tathA'pratyAkhyAnAvaraNodayasyA'sya niSiddhatvAd ityapratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM na ghaTAM prAJcati / tata ete sapta pUrvoktAyAH SaTcatvAriMzato'panIyante tata ekonacatvAriMzad pandhahetavaH zeSA dezavirate bhavanti / tathA paviMzatirbandhahetavaH pramatte bhavanti / "sAhAradu" ti saha AhAradvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena vartata iti sAhArakadvikA // 56 // aviraha igAra tikasAyavajja apamatti mosadugarahiyA / cavIsa apuvve puNa, duvIsa aviubviyAhArA // 57|| trasAviratezavirate'panayanAt zeSA ekAdazAvirataya iha gRhyante, tRtIyAH kaSAyAstri kupAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAstadvarjAH tadvirahitA sAhArakadvikA ca saiva ekonacatvAriMzat paviMzatibhavati / idamatra hRdayam -- pramattaguNasthAna ekAdazadhA aviratiH pratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM ca na sambhavati, AhArakadvikaM ca sambhavati, tataH pUrvoktAyA ekonacatvAriMzataH paJcadazakepanIte dvike ca tatra prakSipte SaDviMzatirbandha hetavaH pramatte bhavantIti / tathA apramattasya labdhyanupajIvanenA''hArakamizravaikriyamizralakSaNamizradvikarahitA saiva paviMzatizcaturviMzatirbandha hetavo'pramatte bhavanti / 'apUrve' apUrvakaraNe punaH saiva caturviMzatirvai kriyAhAra karahitA 'dvAviMzatirbandhahetavo bhavantIti / / 57 / achahAsa sola vAyari, suhume dasa veyasaMjalaNati viNA / khINuvasaMti alobhA, sajogi puvvutta saga jogA // 58 // ete ca pUrvoktA dvAviMzatirbandha hetavaH 'achahAsAH ' / hAsyaratyaratizokabhayajugupsAlakSaNahAsyaSaTkarahitAH poDaza bandhahetavaH "bAyari" tti anivRttivAdarasamparAyaguNasthAnake bhavanti, hAsyAdiSaTkasyApUrvakaraNaguNasthAnaka evaM vyavacchinnatvAditi bhAvaH / tathA ta eva poDaza trikazabdasya pratyekaM sambandhAd veda trikaM strISu' napuMsakalakSaNaM sajjvalanatrikaM sajjvalana krodhamAnamAyArUpaM tena vinA daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye bhavanti, vedatrayasya sajjvalanakrodhamAnamAyAtrikasya cAnivRttivAdarasamparAyaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAt / ta eva daza 'alobhAH ' lobharahitAH santo nava bandhahetavaH kSINamohe upazAntamohe ca bhavanti, manoyogacatuSkavAgyogacatuSkaudArikakAyayogalakSaNA nava bandhahetava upazAntamohe kSINamohe ca prApyante, na tu lobhaH, tasya sUkSmasamparAya evaM vyavacchinnatvAt / sayogikevalini pUrvoktAH sapta yogAH, tathAhi - audArikamaudArikamizraM kArmaNaM prathamAntimau manoyogau prathamAntimau vAgyogoM ceti / tatraiaudArikaM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIko paita: [ gAMthA sayogyavasthAyAm audArikamizrakArmaNa kAyayogau 'samudghAtAvasthAyAmeva veditavyau / mizraudArikayoktA, saptamapaSThadvitIyeSu || ( prazama0 kA0 276 ) kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / (prazama0 kA0 277 ) iti 220 'prathamAntimamanoyoga bhagavato'nuttarasurAdibhirmanasA pRSTasya manasaiva dezanAt prathamAntimavAgyogau tu dezanAdikAle / ayogikevalini na kazcid bandhahetuH, yogasyApi vyavacchinnatvAt // 58 // uktA guNasthAnakeSu bandhahetavaH / samprati guNasthAnakeSveva bandhaM nirUpayannAha - apamattaMnA sattaTTa mosaappubAyarA satta | baMdha cha smAM egamunarimA'baMdhagA'jogI // 56 // , + mithyAdRSTiprabhRtayo'pramattAntAH saptASTau vA karmANi badhnanti, AyurvandhakAle'STau zeSakAlaM tu sapta / "mIsa appuvvavAyarA" iti mizrA pUrvakaraNAnivRttivAdarAH saptaiva badhnanti teSAmAyurvandhAbhAvAt / tatra mizrasya tathAsvAbhAvyAd, itarayoH punarativizuddhatvAd, Ayurvandhasya ca gholanApariNAmanibandhanatvAt / "cha smuhumu" tti sUkSmasamparAyo mohanIyAyurvajani paT karmANi badhnAti, mohanIyabandhasya bAdarakapAyodayanimittatvAt tasya ca tadbhAvAt, AyurvandhAbhAvastvativizudratvAdavaseyaH / "egamuvarina" tti 'eka' sAtAvedanIyaM karma ' uparitanAH' sUkSmasamparAyAd upariSTAdvartina upazAntamohakSINa mohasayogikevalino badhnanti, na zeSakarmANi tadbandhahetutvAbhAvAt / 'abandhakaH' sarvakarmaprapaJcabandharahitaH 'ayogI' caramaguNasthAnakavartI' sarvabandhahetutvAbhAvAditi / / 59 / / uktA guNasthAnakeSu bandhasthAna yojanA sAmprataM guNasthAnakeSvevodayasattAsthAna yojanAM nirUpayannAha- AsumaM saMtudae, aTTha vi moha viNu satta khINammi / ca carimaduge aTTha u, saMte uvasaMti sattudae // 60 // 1 sUkSmasamparAya guNasthAnakamabhivyApya sattAyAmudaye cASTAvapi karmaprakRtayo bhavanti / ayamarthaH -- mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya / sUkSmasamparAyaM yAvat sattAyAmudaye cASTAvapi karmANi prApyante / 'mohaM vinA' mohanIyaM varjayitvA sapta karmaprakRtayo bhavanti 'kSINe' kSINamohaguNasthAnake, sattAyAmudaye ca mohanIyasya kSINatvAt / " cau carimaduge" tti 'caramadvike' sayogyayogikevaliguNasthAnadvaye sattAyAmudaye ca catastro'ghAtikarmaprakRtayo bhavanti, tatra ghAtikarmacatuSTayasya kSINatvAt / "aDDa u saMte uvasaMti sattadae" ti tuzabdasya vyavahitasambandhAd 1 sayogyavasthA0 ka0 kha0 ga0 60 Ga0 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58-62 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / [ 221 upazAntamohaguNasthAnake punaraSTAvapi karmaprakRtayaH sattAyAM prApyante, saptodaye mohanIyodayAbhAvAditi bhAvaH || 60 // uktA sattodayasthAna yojanA | sAmpratamudIraNAsthAnAni guNasthAnakeSu nirurUpayiSurAha uharaMti pamattaMtA, sagaha mIsaha veyaAu viNA / chaga apamattAi tao, cha paMca suhumo paNuvasaMto / / 61 / / midhyAdRSTiprabhRtayaH pramattAntA yAvad adyApyanubhUyamAnabhavAyurAvalikAzeSaM na bhavati tAvat sarve'pyamI nirantaramaSTAvapi karmANyudIrayanti / AvalikAvazeSe punaranubhUyamAne bhavAyuSi saptaiva, 1. AvalikAvazeSasya karmaNa udIraNAyA abhAvAt tathAsvAbhAvyAt / " mIsaTTa" tti samyagmiyAdRSTiH punaraSTAveva karmANyudIrayati, na tu kadAcanApi sapta, samyagmithyAdRSTiguNasthAna ke vartamAnasya sata AyuSa AvalikAvazeSatvAbhAvAt / sa hyantamuhUrtAvizeSAyuSka eva tadbhAvaM parityajya samyaktvaM mithyAtvaM vA niyamAt pratipadyata iti / 'apramattAdayastrayaH' apramattApUrva karaNAnivRttivAdaralakSaNA 'vedyAyurvinA ' vedanIyAyuSI antareNa paT karmANi udIrayanti teSAmativizuddhatayA vedanIyAyuSorudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt / "cha paMca suhumo" ti sUkSmaH' sUkSmasamparAyaH SaT paJca vA karmANyudIrayati / ] tatra SaD anantaroktAni tAni ca tAvad udIrayati yAvad mohanIyamAvalikAvazeSaM na bhavati / AvalikAvazeSe ca mohanIye tasyApyudIraNAyA abhAvAt zeSANi paJca karmANyudIrayati / " paNuvastu" ti upazAntamohaH paJca karmAyudIrayati na vedanIyAyurmohanIya karmANi tatra vedanIyAyuSoH kAraNaM prAgevoktam, mohanIyaM tUdayAbhAvAd nodIryate, "vedyamAnamevodIryate" iti vacanAditi / / 61 / / paNa do khINa du jogI NudIragu ajogi theva uvasaMtA / saMkhaguNa khoNa suhumA, niyahiapuvva sama ahiyA // 62 // kSINamoho'nantaroktAni paJca karmANyudIrayati / tAni ca tAvad udIrayati yAvad jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANyAvalikApraviSTAni na bhavanti, AvalikApraviSTeSu tu teSu teSAmapyudI - raNAyA abhAvAt / dve eva nAmagotralakSaNe karmaNI udIrayati / "du jogi' tti 'dve' karmaNI nAmagotrAye yogA nAma - manovAkkAyarUpA vidyante yasya sa yogI - sayogikevalI udIrayati, na zeSANi / ghAtikarmacatuSTayaM tu mUlata eva kSINamiti na tasyodIraNAsambhavaH, vedanIyAyuSo - stUdIraNA pUrvoktakAraNAdeva na bhavati / "khudIragu ajogi" ti ayogikevalI, na kasyApi karmaNa udIrakaH, yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tasya ca yogAbhAvAditi // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 / devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA uktA guNasthAnake dIraNAsthAnayojanA / samprati guNasthAnakeSveva vartamAnAnAM jantUnAmalpatvabahutvamAha-'theva uvasaMta'' tti stAkAH 'upazAntAH' upazAntamohaguNasthAnavartino jIvAH, yataste pratipadyamAnakA utkarSato'pi catuHpaJcAzatpramANA eva prApyanta iti / tebhyaH sakAzAt kSINamohAH saGghaya yaguNAH, yataste pratipadyamAnakA ekasmin samaye'STottarazatapramANA api labhyante / etaccotkRSTapadApekSayoktam anyathA kadAcid viparyayo'pi draSTavyaH-stokAH kSINamohAH, bahavastu tebhya upazAntamohAH / tathA tebhyaH kSIgamohebhyaH sakAzAt sUkSma samparAyAnivRttibAdarApUrvakaraNA vizeSAdhikAH / svasthAne punarete cintyamAnAstrayo'pi 'samAH' tulyA iti // 62 / / jogi apamatta iyare, saMkhaguNA desasAsaNAmosA / aviraya ajogimicchA, asaMkha cauro duve gaMtA / / 63 / tebhyaH sUkSmAdibhyaH sayogikevalinaH saGkhyAtaguNAH, teSAM koTIpRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pramattAH saGkhaye yaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyaH "iyare" tti a. pramattapratiyoginaH pramattAH saGkhya yaguNAH / pramAdabhAvo hi bahUnAM bahukAlaM ca labhyate viparyayeNa tvapramAda iti na yathoktasaGkhyAvyAghAtaH / "desa" ityAdi dezaviratasAsvAdanamizrAviratalakSaNAzcatvAro yathottaramasaGkhya yaguNAH / ayogimithyAdRSTilakSaNau ca dvau yathottaramanantaguNo / tatra pramattebhyo dezaviratA asaGkhaye yaguNAH, tirazcAmapyasaGkhyAtAnAM dezaviratibhAvAt / sAsvAdanAstu kadAcit sarvathaiva na bhavanti, yadA bhavanti tadA jaghanyeneko dvau vA, utkarSatastu dezaviratebhyo'pyasaGkhaye yaguNAH / tebhyo'pi mizrA asaGkhya yaguNAH, sAsvAdanAddhAyA utkarSato'pi SaDA. valikAmAtratayA stokatvAt , mizrAddhAyAH punarantamuhUrtapramANatayA prabhUtatvAt / tebhyo'pyasaGkhaye - yaguNA aviratasamyagdRSTayaH, teSAM gaticatuSTaye'pi prabhUtatayA sarvakAlasambhavAt / tebhyo'pyayogikevalino bhavasthAbhavasthabhedabhinnA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt / tebhyo'pyanantaguNA mithyAdRSTayaH, sAdhAraNavanaspatInAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt teSAM ca mithyAdRSTitvAditi // 63 / / / tadevamabhihitaM guNasthAnavartinAM jIvAnAmalpabahutvam / idAnIM "namiya jiNaM jiyamaggaNa" (gA0 1) ityAdi dvAragAthAsUcitaM bhAvadvAraM vyAcikhyAsurAha-- ___uvasamakhayamIsodayapariNAmA du nava ThAra igavIsA / tiyabheya sannivAiya sammaM caraNaM paDhama bhAve // 64 // iha kila SaD bhAvA bhavanti / viziSTahetubhiH svato vA jIvAnAM tattadrUpatayA bhavanAni bhavantyebhirupazamAdibhiH paryAyairiti vA bhAvAH / kinAmAnaH punaste ? ityAha-"uvasamakhayamIsodaya' ityAdi / atra sUcakatvAt sUtrasyaivaM prayogaH, "uvasama" tti aupazamiko bhAvaH, Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62-65] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| - 223 "khaya" ti kSAyiko bhAvaH, "mIsa" tti kSAyopazamiko bhAvaH, "udaya" tti audayiko bhAvaH, "pariNAma" tti pAriNAmiko bhAvaH / tatropazamanamupazamaH-vipAkapradezarUpatayA dvividhasyApyudayasya viSkambhaNaM sa eva tena vA nivRtta aupazamikaH / kSayaH-karmaNo'tyantocchedaH sa eva tena vA nivRttaH kSAyikaH / kSayazca-samudIrNasyAbhAvaH upazamazca-anudIrNasya viSkambhitodayatvaM tAbhyAM nivRttaH kSAyopazamikaH / udaya:-zubhAzubhaprakRtInAM vipAkato'nubhavanaM sa eva tena vA nivRtta audayikaH / pari-samantAd namanaM-jIvAnAmajIvAnAM ca jIvatvAdisvarUpAnubhavanaM prati prahvIbhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nivRttaH pAriNAmikaH / eteSAmeva yathAsaGkhya bhedAnAha--"du nava ThAra igavIsA tiya bheya" tti dvau bhedAvaupazamikasya 1 nava bhedAH kSAyikasya 2 aSTAdaza bhedAH kSAyopazamikasya 3 ekaviMzatirbhedA audayikasya 4 vayo bhedAH pAriNAmikasya 5 / "saMnivAiya" tti sam-iti saMhatarUpatayA ni-iti niyataM patanaM-gamanamekatra vartanaM sannipAtaH, ko'rthaH ? eSAmeva vyAdisaMyogaprakAramtena nivRttaH sAnnipAtikaH, ayaM ca SaSTho bhAvaH 6 / atha "yathodezaM nirdezaH" iti nyAyAt aupazamikAdibhAvAnAM vyAdIn bhedAn pracikaTayipurAha -"sammaM caraNaM paDhama bhAve" tti iha yathAsaGkhya darzanamohanIyacAritramohanIyakarmopazamabhUtaM samyaktvaM caraNaM ca 'prathama' Adya 'bhAve' aupazamikalakSaNe bhavatIti zeSaH / iti nirUpitau dvau bhedAvApazamikabhAvasya // 64 / / bIe kevalajuyalaM, samma dANAiladdhi paNa caraNaM / taie sesuvaogA, paNa laDo samma viraidugaM / / 65 / ! 'dvitIye kSAyika bhAve nava bhedA bhavanti / tathAhi-'kevalayugalaM kevalajJAnaM kevaladarzanam / tatra kevalajJAnAvaraNakSayabhUtatvena kSAyikaM kevalajJAnaM 1 kevaladarzanAvaraNakSayasambhUtaM kSAyika kevaladarzanaM 2 darzanamohanIyakSayasamutthaM kSAyikaM samyaktvaM 3 dAnAdilabdhayaH paJca' dAnalAmabhogopabhogavIryalakSaNA dAnAdirUpapazcaprakArAntarAyakSayodbhUtAH kSAyikyaH 8 cAritramohanIyakSayasambhUtaM ca kSAyikaM caraNaM yathAkhyAtasaMjJitamityarthaH / tathA 'tRtIye kSAyopazamikabhAve'STAdaza bhedA bhavanti / tadyathA-'zeSopayogAH' kevalajJAnakevaladarzanavyatiriktA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnarUpajJAnacatuSTayamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpAjJAnatrikacakSuHdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNadarzanatrikasvarUpA dazopayogAH 10 "paNa laddhi" ti padaikadeze padasamudAyopacArAd dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA labdhayaH paJca 5 "samma" ti samyaktvaM 1 'viratidvika' dezaviratisarvaviratilakSaNam 2 ityete'STAdaza bhedAH kSAyopazamike bhavanti / tatra catvAri jJAnAni trINyajJAnAni jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasambhUtatvena, trINi darzanAni Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] devendrasUriviracitasvopajJaTokopetaH ( gAthA darzanAvaraNakSayopazamodbhUtatvena, dAnAdipaJcalabdhayaH paJcavidhAntarAyakarmakSayopazamajanyatvena kSAyopazamikabhAvAntarvatinya iti / ___nanu dAnAdilabdhayaH pUrva kSAyikabhAvavartinya uktAH, iha tu kSAyopazamikya iti kathaM na virodhaH ? naitadevam , abhiprAyAparijJAnAt / iha dAnAdilabdhayo dvividhA bhavanti-antarAyakarmaNaH kSayasambhavinyaH kSayopazamasambhavinyazca / (tatra ca yAH kSAyikyaH pUrvamuktAstAH kSayasambhUtatvena kevalina eva, yAH punariha kSAyopazamikAntargatA ucyante tAH kSayopazamasambhUtAzchadmasthAnAmeva / samyaktvasarvaviratI api kSAyopazamike atra grAhya, te ca yathAsaGkhya darzanamohanIyacAritramohanIyakSayopazamodbhavatvena prastutabhAva eva vartete iti bhAvaH / dezaviratirapyapratyAkhyAnAvaraNakSayopazamajatvena kSAyopazamikabhAve vartata eveti / / 65 // annaannmsiddhttaasNjmlesaaksaaygiveyaa| micchaM turie bhavvAbhavattajiyattapariNAme / / 66 / / ajJAnam 1 asiddhatvam 2 asaMyamaH 3 lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyAbhedAt SaT / kapAyAH-krodhamAnamAyAlobhAkhyAzcatvAraH 13 gatiH-narakatiryaGmanuSyasuragatibhedAccaturdhA 17 vedAH-strIpunapusakAkhyAstrayaH 20 mithyAtvam 21 ityete ekaviMzatibhedAH 'turye' caturthe audayike bhAve bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-ihAsadadhyavasAyAtmakaM sajjJAnamapyajJAnaM taca mithyAtvodayajameva / yadabhyadhAyi jaha duvvayaNamavayaNaM, kucchiya sIlaM asIlamasaIe / bhannai taha nANaM pi hu, micchadihissa annANaM // ( vizeSA0 gA0 520) asiddhatvamapi siddhatvAbhAvarUpamaSTaprakArakarmodayajameva / asaMyamaH-aviratatvaM tadapyapratyAkhyAnAvaraNodayAd jAyate / lezyAstu yeSAM mate kaSAyaniSyando lezyAH tanmatena kaSAyamohanIyodayajatvAd audayikyaH, yanmatena tu yogapariNAmo lezyAH tadabhiprAyeNa yogatrayajanakakarmodayaprabhavAH, yeSAM tvaSTakarmapariNAmo lezyAstanmatena 'saMsAritvAsiddhatvavad aSTaprakArakarmodayajA iti / kapAyA:-krodhamAnamAyAlobharUpA mohanIyakodayAdeva bhavanti / iha gatayaHgatinAmakoMdayAdeva nArakatvatiryaktvamanujatvadevatvalakSaNaparyAyA jAyanta iti / vedAH strIpunapusakAkhyA nokaSAyamohanIyodayAdeva jAyamAnAH spaSTamaudayikA eveti / mithyAtvamapi atattvazraddhAnarUpaM mithyAtvamohanIyodayajameva ityaudayikaM pratItamiti / 1 yathA durvacanamavacanaM kutsitaM shiilmshiilmstyaaH| maNyate tathA jJAnamapi khalu mithyAdRSTarajJAnam / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 65-67] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / nanu nidrApaJcakasAtAdivedanIyahAsyaratyaratiprabhRtayaH prabhUtatarabhAvA anye'pi karmodayajanyAH santi tat kimityetAvanta evaite nirdiSTAH ?, satyam, upalakSaNatvAdanye'pi draSTavyAH, kevalaM pUrvazAstreSu prAya etAvanta eva nirdiSTA dRzyanta ityatrApyetAvanta evAsmAbhiH pradarzitAH / tathA bhavyatvam 1 abhavyatvaM 2 jIvatvam 3 ityete trayo bhedAH pAriNAmike bhAve bhavanti / tadevaM dvibheda aupazamiko bhAvaH 2 navabhedaH kSAyikaH 9 aSTAdazabhedaH kSAyopazamikaH 18 ekaviMzatibheda dayikaH 21 tribhedaH pAriNAmikaH / 3 sarve'pi bhAvapaJcakabhedA stripaJcAzaditi ||66 / / prarUpitaM saprabhedaM bhAvapaJcakam / adhunA sAnnipAtikAkhyaSaSTha bhAvabhedaprarUpaNAyopakramyatetatra ca yadyapyaupazamikAdibhAvAnAM paJcAnAmapi dvikAdisaMyogabhaGgAH SaDviMzatirbhavanti, tadyathAaupazamika 1 kSAyika 2 kSAyopazamika 3 audayika 4 pAriNAmika 5 iti bhAvapaJcakaM paTTakAdAvAlikhyate tato daza dviksaMyogA akSasaMcAraNayA labhyante, dazaiva trikasaMyogAH, paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcakasaMyoga iti / tathApi SaDeva saMyogA jIveSvaviruddhAH sambhavanti / zeSAstu viMzatiH saMyogabhaGgAH prarUpaNAmAtra bhAvitvenA'sambhavina eva, ataH sambhaviSaDbhedadvAreNa gatyAdyAzritA yAvantaH sAnnipAtikabhAvabhedAH sambhavanti yAvantazca na sambhavanti tadetat prakaTayannAha - / ''cau caugaIsu mosaga pariNAmudaehi~ cau sakhaiehiM / uvasamajuehi~ vA cau, kevali pariNAmudayakhaie / / 67 / / catvAro bhaGgAzcatasRSu gatiSu cintyamAnAsu bhavanti / kaiH kRtvA 1 ityAha- mizrakapAriNAmikaudayikairbhAvairvyAvarNitasvabhAvaiH / iyamatra bhAvanA - gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayika lakSaNa eko'pyayaM trikasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tathAhi -- kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH ityeko narakagatyAzritastrikasaMyogaH / evaM tiryaGmanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM caturvidhAM gatiM pratItya trikasaMyogena catvAro medA nirUpitAH / samprati catuH saMyogena caturo bhedAnAha - "cau sakhaiehiM" ti catvAro bhedA bhavanti / kaiH 9 ityAha- saha kSAyikeNa vartante ye kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNA bhAvAste sakSAyikAstaiH sakSAyikaiH / ayamarthaH - gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikakSAyikalakSaNa eko''yayaM catuSkasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tadyathA - kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH, kSAyikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatuSkasaMyogaH / evaM tiryaGmanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM catu 29 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA vidhAM gati pratItyaikaprakAreNa catuSkasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / adhunA prakArAntareNa catuSkasaMyoga eva caturo bhedAnAha-"uvasamajuehiM vA cau" ti vAzabdo'thavAzabdArthaH, athavA kSAyikabhAvAbhAve aupazamikena pradarzitasvarUpeNa bhAvena yutaiH-kalitaiH pUrvoktaiH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikaireva niSpannasya sAnipAtikamAvasya gaticatuSkaM pratItya 'catvAraH' catuHsaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH / tadyathA-kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam , audayikI 'narakagatiH, aupazamikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatuSkasaMyogaH / evaM tiryaGmanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgA anye'pi vAcyAH / tadevamabhihitA gaticatuSTayamAzrityaikena trikasaMyogena dvAbhyAM catuSkasaMyogAbhyAM dvAdaza vikalpAH / samprati zuddhasaMyogatraya. svarUpaM zeSabhedatrayaM nirUpayitumAha-"kevali pariNAmudayakhaie" ti 'kevalI' kevalajJAnI pAriNAmikodayikakSAyike sAnipAtikabhede trikasaMyogarUpe vartate, yatastasya pAriNAmikaM jIvatvAdi audayikI manujagatiH kSAyikANi jJAnadarzanacAritrAdIni / tadevamekastrikasaMyogaH kevaliSu sambhavatIti // 67 / / khayapariNAme siDA, narANa paNajoguvasamaseDhIe / iya panara sannivAiyarbhayA vIsaM asaMbhaviNo // 68|| 'siddhAH' nirdagdhasakalakarmendhanAH kSAyikapAriNAmike sAnnipAtikabhede dvikasaMyogarUpa vartante / tathAhi-siddhAnAM kSAyikaM jJAnadarzanAdi, pAriNAmika jIvatvamiti dvikasaMyogo bhavati / 'narANAM' manuSyANAM paJcakasaMyogaH sAnipAtikabheda upazamazreNyAmeva prApyate, yato yaH kSAyikasamyagdRSTirmanuSya upazamazreNI pratipadyate tasyaupazamikaM cAritraM kSAyikaM samyaktvaM kSAyopazamikAnIndriyANi audayikI manujagatiH pAriNAmikaM jIvatvaM bhavyatvaM ceti / 'iti' amunA pUrvadarzitaprakAreNa gatyAdiSu saMyogaSaTkacintanalakSaNena parasparavirodhAbhAvena sambhavina: paJcadaza sAnipAtikabhedAH SaSThabhAvavikalpAH prarUpitA iti zeSaH / "vIsaM asaMbhaviNo" tti viMzatisaGkhyAH saMyogA asambhavinaH, prarUpaNAmAtrabhAvitvena na jIveSu teSAM sambhavo'stIti / nanu SaDviMzatibhedAH prAk pradarzitAH, iha tu paJcadazAnAM viMzatezca mIlane paJcatriMzatsaGkhyA bhedAH prApnuvantIti kathaM na virodhaH 1, atrocyate-nanu vismaraNazIlo devAnAMpriyaH, yato'nantaramevoditaM gatyAdidvAreNaiva te cintyamAnAH paJcadaza bhavanti, maulA vyAdisaMyogAstu paDeva / tathAhi-eko dvikasaMyogaH, dvau dvau trikacatuSkasaMyogau, ekaH paJcakasaMyoga iti ghaNNAM viMzatyA mIlane SaDviMzatisaGkhya vopajAyata iti nAtra kazcana virodha iti / / 68 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67-66 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / [ 227 abhihitAH sapramedA jIvAnAmaupazamikAdayo bhAvAH / sAmpratametAneva karmaviSaye cintayannAha moheva samo mIso, caughAisu aTThakammasu ya sesA / dhammAi pAriNAmiyabhAve khaMdhA udahae vi // 66 / / 'mohe eva' SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAd , yathA vRkSe zAkhA vRkSasya zAkhA, mohanIyasyaiva karmaNaH 'zamaH' upazamo'nudayAvasthA bhasmacchannAgneriva na tu samastAnAM krmnnaam| "mIsocaughAisu" tti 'mizraH' kSayopazamaH, tatra kSayaH-udayAvasthasyAtyantAbhAvastena sahopazamaH-anudayAvasthA daravidhyAtavahnivat kSayopazamaH, catupu' catuHsaGkhya Su 'ghAtiSu' jJAnAdiguNaghAtakeSu karmasvityuttaroktamatrApi sambandhanIyam , tato jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyalakSaNAnAM ghAtikarmaNAmeva kSayopazamo bhavati na tvaghAtikarmaNAmiti / 'aSTakarmasu' jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAneSu 'caH' punararthe aSTakarmasu punaH 'zeSAH' odayikakSAyikapAriNAmikabhAvA bhavanti / tatrodayaH-vipAkAnubhavanam , kSayaH-atyantAbhAvaH, pariNAmaH-tena tena rUpeNa pariNamanamityakSarArthaH / bhAvArthastvayammohanIyakarmaNaH pazcApi bhAvAH prApyante / mohanIyavarjitajJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyalakSaNAnAM tu trayANAM ghAtikarmaNAmudayakSayakSayopazamapariNAmasvabhAvAzcatvAra eva bhAvA bhavanti na punarupazamaH / zeSANAM vedanIyAyurnAmagotrasvarUpANAM caturNAmapyaghAtikarmaNAmudayakSayapariNAmalakSaNAstraya eva bhAvA bhavanti, na tu kSayopazamopazamAviti / pratipAditA jIveSu tadAzritakarmasu ca pazcApi bhAvAH / adhunA tAn ajIveSu bibhaNiSurAha-"dhammAi" ityAdi / iha padaikadeze padasamudAyopacArAd dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2 AkAzAstikAyaH 3 pudgalAstikAyaH 4 kAladravyaM 5 ceti prigrhH| tatra dhArayatigatipariNatajIvapudgalAn tatsvabhAvatAyAmavasthApayatIti dharmaH, astayazceha pradezAsteSAM cIyata iti kAyaH-saGghAto'stikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH / tathA na dhArayatigatipariNatAnapi jIvapudgalAn tatsvabhAvatAya nAvasthApayati sthityupaSTambhakatvAt tasyetyadharmaH zeSaM prAgvat / A-samantAt kAzate-avagAhadAnatayA pratibhAsata ityAkAzaH, zeSaM prAgvat / pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, pRSodarAditvAd iSTarUpasiddhiH zeSaM pUrvavat / tathA "kalaNa saGkhyAne" kalanaM kAlaH, kalyate vA-paricchidyate vastvaneneti kAlA, kalAnAM vA-samayAdirUpANAM samUhaH kAlaH / Aha sAmUhike pratyaye napuMsakaliGgena bhavitavyam , yathA kApotaM mAyUraM ceti, [tanna,] yadAhuH zrIhemacandrasampiAdA:-ucyate rUDhivazAd liGgasya na niyamaH / yadAha pANini:liGgamaziSyam , lokAzrayatvAt tasyeti / tataH kAla eva tattadrUpadravaNAd dravyaM kAladravyam , tatra ca kAlasya vastutaH samayarUpasya nirvibhAgatyAd na dezapradezasambhavaH, ata evAtrAstikAyatvAbhAvo veditavyaH / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 devendrasUriviracitasyopajJaTIkopaitaH [ maathaa nanvatItAnAgatavartamAnabhedena kAlasyApi traividhyamastIti kimiti noktam ?, satyam , atItAnAgatayovinaSTAnutpannatvenA'vidyamAnatvAd vArtamAnika eva samayarUpaH sadrUpaH / ___ yadyevaM tarhi pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAve'saGkhyAtAnAM samayAnAM samudayasamityAdyasambhavAdAvalikAdayaH zAstrAntarapratipAditAH kAlavizeSAH kathaM saGgacchante 1, satyam , tattvato na saGgacchanta eva, kevalaM vyavahArArthameva kalpitA iti / atha ke'mI AvalikAdayaH kAlavizeSAH ? iti vineyajanapRcchAyAM tadanugrahAya samayAdArabhya kAlavizeSAH pratipAdyante / tatra samayasvarUpamevamanuyogadvAre pratipAdyate, tadyathA-- 'se kiM taM samae ? samayassa NaM parUvaNaM karissAmi-se jahAnAmae tunnAgadArae siyA taruNe balavaM juga juvANe appAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAyapAsapiTTatarorupariNae talajamala ! jugalaparighanibhabAhU cammiTThagaduhaNamuTThiyasamAhayaniciyagAyakAe laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe urassabalasamannAgae chee dakkhe pattaThe kusale mehAvI niuNe niuNasippovagae egaM mahaI paDasADiyaM vA paTTasADiyaM vA gahAya sayarAhaM hatthamittaM osArijjA, tattha coyae pannavagaM evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA sayarAhaM hatthamitte 1 atha ko'sau samayaH ? samayasya prarUpaNAM kariSyAmi-asau yathAnAmakaH tunnAgadArakaH syAt taruNaH balavAn yugavAna yuvA alpAtaGkaH sthirahastAgro dRDhapANipAdapArzvapRSTAntropariNataH talayamalayugalaparighanibhavAhuH carmeSTakAdraghaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyo laGghanaplavanajavanavyAyAmasamartha uraskabalasamanvAgataH cheko dakSaH prAptArthaH kuzalo medhAvI nipuNo nipuNazilpopagata ekAM mahatIM paTazATikA yA paTTazATikAM vA gRhItvA zIghra hastamAtramapasArayet , tatra codakaH prajJApakamevamavAdIt-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA paTTazATikAyA vA zIghra hastamAtraM apasAritaM sa samayo bhavati ? nAyamarthaH samarthaH, kasmAt ? yasmAt saGghaya yAnAM tantUnAM samudayasamitisamAgamena paTazATikA niSpadyate, uparitane tantAvacchinne Adhastyastanturna cchidyate, anyasmin kAle uparitanastantuH chidyate anyasmin kAle AdhastyaH tantuzchidyate, tasmAdasau samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka eva. mavAdIta-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA padrazATikAyA vA uparitanastantuzchinnaH sa samayaH ? na bhavati, kasmAt ? yasmAt saGkhaye yAnAM pakSmaNAM samudayasamitisamAgamenaikastantuniSpadyate, uparitane pakSmaNyacchinne AdhastyaM pakSma na cchidyate, anyasmin kAle uparitanaM pakSma cchidyate'nyasmin kAle AdhastyaM pakSma chidyate, tasmAt sa samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdIta-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasya tantoruparitanaM pakSma cchinnaM sa samayaH ? na bhavati, kasmAt ? yasmAdanantAnAM saGghAtAnAM samudayasamitisamAgamena ekaM pakSma niSpadyate, uparitane saGghAte'visaGghAtite AdhastyaH saGghAto na visaGghAtyate, anyasmin kAla uparitanaH saGghAto visaGghAtyate'nyasmin kAle AdhastyaH saGghAto visaGghAtyate, tasmAta sa samayo na bhavati / ato'pi sUkSmataraH samayaH prajJaptaH zramaNAyuSman ! // asaGkhaye yAnAM samayAnAM samudayasamiti samAgamena saikA''baliveti procyate / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 226 - osArie se samae bhavai ? no iNa8 samaDe, kamhA ? jamhA saMkhijANaM taMtUNaM samudayasamitisamAgameNaM' paDasADiyA niSphajai, uvarillayammi taMtummi acchinne hiDille taMtU na chijai, annammi kAle uvarille taMtU chijjai annammi kAle hiDille taMtU chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaMta pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA uvarille taMtU chinne se samae 1 na bhavai, kamhA 1 jamhA saMkhijjANaM pamhANaM samudayasamiisamAgameNaM ege taMtU niSphajjai, uvarille pamhammi acchinne hiDille pamhe na chijjai, annammi kAle uvarille pamhe chijjai annammi kAle hiDille pamhe chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaM pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tassa taMtussa uvarille pamhe chinne se samae ? na bhavai, kamhA ? jamhA aNaMtANaM saMghAyANaM -samudayasamiisamAgameNaM ege pamhe nipphajjai, uvarille saMghAe avisaMghAie hiDille saMghAe na visaMghAijjai, annammi kAle uvarille saMghAe visaMghAijjai annammi kAle hiDille saMghAe visaMghAijjai, tamhA se samae na bhavai / itto vi NaM suhumatarAe samae pannatte samaNAuso! 1 (patra 175-2) // asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliya tti pacuccai 2 ( patra 178-2) // saGkhaye yA AvalikA AnaH, eka ucchvAsa ityarthaH3 / tA eva saGkhya yA niHzvAsaH 4 / dvayorapi kAlaH prANuH 5 / saptabhiH prANubhiH stokaH 6 / saptabhiH stokailevaH 7 / saptasaptatyA lavAnAM muhUrtaH 8 / triMzatA muhUrterahorAtraH 9 / taiH paJcadazabhiH pakSaH 10 / tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH 11 / mAsadvayena RtuH 12 / RtutrayamAnamayanam 13 / ayanadvayena saMvatsaraH 14 / paJca. bhistaiyu gam 15 / viMzatyA yugairvarSazatam 16 / taidezabhivarSasahasram 17 / teSAM zatena varSalakSam 18 / caturazItyA ca varSalakSaiH pUrvAGga bhavati 16 / pUrvAGga caturazItivarSalajheguNitaM pUrva bhavati 20, tacca saptatiH koTilakSANi SaTpazcAzacca koTisahasrANi varSANAm / uktaM ca , "puvvassa ya parimANaM, sayariM khalu hoti koddilkkhaao| chappannaM ca sahassA, bodhavvA vAsakoDINaM / / (jIvasa0 gA0 113) sthApanA-70560000000000 / idamapi caturazItyA lakSaguNitaM truTitAGgaM bhavati 21 / etadapi caturazItyA lakSaiguNitaM truTitam 22 / etadapi caturazItilauguNitamaTaTAGgama 23 / etadapi caturazItyA lauguNitamaTaTam 24 / evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcatarazItilakSasvarU 1 0NaM egA 50 anuyogadvAre / / 2-3 0e mavai ? na bha0 anuyogadvAre // 4 pUrvasya ca parimANaM saptatiH khalu mavati koTi lakSANAm / SaTpaJcAzacca sahasrA jJAtavyA varSakoTInAm / / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 devendrasUriviracitastropajJaTokopetaH [ gAthA - / ava peNa guNakAreNa guNita uttarottararAzirUpatAM pratipadyata iti pratipattavyam / tatazca avavAGga 25 26 huhUkA 27 huhUkaM 28 utpalA 26 utpalaM 30 paGgaM 31 padma 32 nalinAGgaM 33 nalinaM 34 arthanipUrA 35 arthanipUraM 36 ayutAGgaM 37 ayutaM 38 nayutAGgaM 39 nayutaM 40 prayutA 41 prayutaM 42 cUlikA 43 cUlikA 44 zIrSaprahelikA 45, evamete rAzayazcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa yathottaraM vRddhA draSTavyAstAvad yAvadidameva 'zarviprahelikAGgaM caturazItilakSaguNitaM zIrSaprahelikA bhavati 46 / asyAH svarUpamaGkato'pi darzyate- 7 -7582632530730102411579735669756664062186668480 801832965 agre catvAriMzaM zUnyazatam / tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasaGkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti / etasmAcca parato'pi saGkhye yaH kAlo'sti, sa svanatizayinAmasaMvyavahAryatvAt sarpapopamayA'traiva vakSyate / palyopamasAgaropamapudgalaparAvartAdikAlasvarUpaM punaH svopajJazanakaTokAyAM savistaramabhihitaM tata evAvadhAraNIyam / tato dharmAstikAya 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 pudgalAstikAya 4 kAla 5dravyANi 'pAriNAmike' tena tena rUpeNa pariNamanasvabhAve paryAyavizeSe vartanta iti zeSaH / tathAhi - dharmAdharmAkAzAstikAyAnAmanAdikAlAdArabhya jIvAnAM pudgalAnAM ca gatisthityupaSTambhAkAzadAnapariNAmena pariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvam / kAlarUpasamayasyApyaparAparasamayotpattitayA''valikA dipariNAmapariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvameva / dvyaNukAdiskandhAnAM sAdikAlAt tena tena svabhAvena pariNAmAt sAdipAriNAmikatvaM mervAdiskandhAnAM tvanAdikAlAt tena tena rUpeNa / pariNA mAdanAdipAriNa | mikabhAvavartitvaM ceti / Aha kiM sarve'pyajIvAH pAriNAmika evaM bhAve vartante ? Ahozvit kecidanyasminnapi 1 ityAha-'" khaMdhA uda vi" tti 'skandhAH ' anantaparamANvAtmakA na tu kevalANavaH, teSAM jIvenA'grahaNAt, 'audayike'pi' audayikabhAve'pi na kevalaM pAriNAmika ityapizabdArthaH / tathAhi - zarIrAdinA - modayajanita audArikAdizarIratayA audArikAdInAM skandhAnAmevodaya iti bhAvaH / udaya rator iti vyutpattipakSe tu karmaskandhalakSaNeSva jIveSvaudayikabhAvo bhavatIti bhAvaH / tathAhi -- krodhAdyudaye jIvasya karmaskandhAnAmudayasteSAmevaudayikatvamiti / nanvevaM karmaskandhAzritA aupazamikAdayo'pi bhAvA arjIvAnAM sambhavantyatasteSAmapi bhaNanaM prApnoti, satyam, ' teSAmavivakSitatvAt, ata eva kaizcidajIvAnAM pAriNAmika evaM bhAvo'bhyupagamyata iti // 69 // vyAkhyAtA ajIvAzritA api bhAvAH / samprati jIvaguNabhUteSu guNasthAnakeSu bhAvAn nirurUpayiSurAha - Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 69-70 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / sammAicausu tiga cau, bhAvA cau paNavasAmaguvasaMte / cau khINApuvi tinni, sesgunntttthaanngegjie||70|| "sammAi" tti samyagdRSTayAdiSu-aviratasamyagdRSTiprabhRtiSu caturyu-catuHsaGkhaye SvaviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramattalakSaNeSu guNasthAnakeSviti vakSyamANapadasyAtrApi sambandhaH kAryaH, "tiga cau bhAva" ti trayazcatvAro vA bhAvAH prApyanta iti bhAvaH / tatra kSAyopazamikasamyagdRSTezvatarvapi guNasthAnakeSvime trayo'pi bhAvA labhyante / tadyathA-yathAsambhavamaudayikI gatiH, kSAyopazamikamindriyasamyaktvAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti / kSAyikasamyagdRSTeropazamikasamyagdRSTezva catvAro bhAvA labhyante, trayastAvat pUrvoktA eva; caturthastu kSAyikasamyagdRSTeH, kSAyikasamyaktvalakSaNaH, aupazamikasamyagdRSTeH punaraupazamikasamyaktvasvabhAva iti / "cau paNuvasAmaguvasaMte" tti catvAraH paJca vA bhAvA dvayorapyupazamakopazAntayorbhavanti / kimuktaM bhavati ?-anivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNaguNasthAnakadvayavartI janturupazamaka ucyate, tasya catvAraH paJcavA bhAvA bhavanti / katham ? iti ced , ucyate-trayastAvat pUrvavadeva, caturthastu kSINadarzanatrikasya zreNimArohataH kSAyikasamyaktvalakSaNo'nyasya punaropazamikasvabhAva iti / amISAmeva caturNA madhye'nivRtticAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakadvayavartino'pyaupazamikacAritrasya zAstrAntareSu pratipAdanAd aupazamikacAritraprakSepe pazcama iti / 'upazAntaH' upazAntamohaguNasthAnakavartI tasyApi catvAraH paJca vA bhAvAH prApyante, te cAnantaropazamakapadapradarzitA eva / "cau khINApudhi" ti catvAro bhAvAH 'kSINApUrvayoH kSINamohaguNasthAnake'pUrvakaraNaguNasthAnake cetyarthaH / tatra kSINamohe trayaH pUrvavat , caturthaH kSAyikasamyaktvacAritralakSaNaH, apUrvakaraNe tu trayaH pUrvavat , caturthaH punaH kSAyikasamyaktvasvabhAva aupazamikasamyaktvasvabhAvo veti / "tinni sesaguNaTThANaga" tti 'trayaH' trisaGkhyA bhAvA bhavanti, keSu 1 ityAha-vibhaktilopAt 'zeSaguNAsthAnakeSu' mithyAdRSTisAsvAdanasamyagmithyAdRSTisayogikevalyayogikevalilakSaNeSu / tatra mithyAdRSTayAdInAM trayANAmaudayikI gatiH, kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam ityete trayo bhAvAH pratItA eva / sayogivevalyayogikevalinoH punaraudayikI manujagatiH, kSAyika kevalajJAnAdi, pAriNAmikaM jIvatvam ityevaMrUpAstraya iti / Aha kimamI triprabhRtayo bhAvA guNasthAnakeSu cintyamAnAH sarvajIvAdhAratayA cintyante ? AhozvidekajIvAdhAratayA ? ityAha-"egajie" ti ekajIvAdhAratayetthaM bhAvavibhAgo mantavyaH, nAnAjIvApekSayA tu sambhavinaH sarve'pi bhAvA bhavantIti / * adhunateSu guNasthAnakeSu pratyekaM yasya bhAvasya sambandhino yAvanta uttarabhedA yasmin guNasthAnake prApyanta ityetat sopyogitvaadsmaabhirbhidhiiyte| tadyathA-jhAyopazamikabhAvabhedA mithyA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 devendrasUriviracitasvopATIkopetaH [gAthA dRSTisAravAdanayorantarAyakarmakSayopazamajadAnAdilabdhipaJcaka 5ajJAnatraya 3cakSurdarzanAcakSurdarzana2 lakSaNA daza bhavanti, samyagmithyAdRSTau dAnAdilabdhipaJcaka 5 jJAnatraya 3 darzanatraya 3 mizrarUpasamyaktva 1 lakSaNA dvAdaza bhedA bhavanti, aviratasamyagdRSTau mizratyAgena samyaktvaprakSepe ta eva dvAdaza, viratau ca dvAdazasu madhye dezaviratiprakSepe trayodaza, pramattApramattayozca dezavirativirahiteSu pUrvapradarziteSu dvAdazasveva sarvaviratimanaHparyAyajJAnaprakSepe caturdaza, apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyeSu catardezabhyaH samyaktvApasAraNe pratyekaM trayodaza, upazAntamohakSINamohayostrayodazabhyazcAritrApasAraNe dvAdaza kSAyopazamikabhAvabhedAH prApyante / adhunaudayikabhAvabhedA bhAvyante-mithyAdRSTAvajJAnAsiddhatvAdaya ekaviMzatirapi bhedA bhavanti, sAsvAdana ekaviMzatermithyAtvApasAraNe viMzatiH, mizrAviratayoviMzaterajJAnApagame ekonaviMzatiH, dezavirate ca devanArakagatyabhAve saptadaza, pramatte ca tiryaggatyasaMyamAbhAve paJcadaza, apramatte ca paJcadazabhya AdyalezyAtrikAbhAve dvAdaza, apUrvakaraNe'nivRttibAdare ca dvAdazabhyastejaHpadmalezyayorabhAve daza, sUkSmasamparAye sajvalanalobhamanujagatizuklalezyA'siddhatvalakSaNAzcatvAra audayikA bhAvAH, upazAntakSINamohasayogikevaliSu caturyaH sajvalanalobhAbhAve trayaH, ayogikevalinastu manujagatyasiddhatvarUpamaudayikabhAvabhedadvayaM prApyate / - aupazamikabhAvabhedA ucyante-aviratAdArabhyopazAntaM yAvadaupazamikasamyaktvarUpa aupazamikabhAvabhedaH prApyate, aupazamikacAritralakSaNastvanivRtterArabhyopazAntaM yAvat prApyate / ___ kSAyikabhAvabhedazca kSAyikasamyaktvarUpo'viratAdArabhyopazAntaM yAvat prApyate, kSINamohe ca kSAyikaM samyaktvaM cAritraM ca prApyate, sayogikevalyayogikevalinostu navApi kSAyikabhAvAH prApyante / pAriNAmikabhAvabhedA mithyAdRSTau trayo'pi, sAsvAdanAdArabhya ca kSINamohaM yAvadabhavyatvavauM dvau bhavataH, sayogikevalyayogikevalinostu jIvatvameveti, bhavyatvasya ca pratyAsannasiddhAvasthAyAmabhAvAdadhunA'pi tadapagataprAyatvAdinA kenacit kAraNena zAstrAntareSu noktamiti nAsmAbhirapyatrocyate / yasya bhAvasya bhedA yasmin guNasthAnake yAvanta uktAsteSAM sambhavibhAvabhedAnAmekatra mIlane sati tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnnipAtikabhAvabhedastasmin guNasthAnake bhavati / yathA-mithyAdRSTAvaudayikabhAvabhedA ekaviMzatiH, kSAyopazamikabhAvabhedA daza, pAriNAmikabhAvabhedAstrayaH, sarve bhedAzcatustriMzat / evaM sAsvAdanAdiSvapi sambhavibhAvabhedamIlane tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnnipAtikabhAvabhedo vAcyaH / etadarthasaGgrAhiNyazcaitA gAthA yathA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| " 'paNa aMtarAya annANa tini accakkhucakkhu dasa ee / micche sANe ya havaMti mIsae aMtarAya paNa // nANatiga daMsaNatigaM, mIsagasammaM ca bArasa havaMti / evaM ca avirayammi vi, navari tahiM daMsaNaM suddhaM // dese ya desaviraI, terasamA taha pamattaapamace / maNapajjavapakkhevA, caudasa appuvakaraNe u // veyagasammeNa viNA, terasa jA suhumasaMparAu ti / te cciya uvasamakhINe, caritaviraheNa bArasa u // khAovasamigabhAvANa kittaNA guNapae paDucca kayA / udaiyabhAve iNhi, te ceva paDDucca daMsemi // - caugaiyAI igavIsa micchi sANe ya huti vIsaM ca / miccheNa viNA mIse, iguNIsamanANaviraheNa // emeva avirayammI, suranArayagaiviogao dese / sattarasa hu~ti te ciya, tirigaiassaMjamAbhAvA // pannarasa pamattammI, apamatte Ailesatigavirahe / te cciya bArasa sukkegalesao dasa apuvvammi // evaM aniyaTTimmi vi, suhame saMjalaNalobhamaNuyagaI / aMtimalesaasiddhattabhAvao jANa cau bhAvA // saMjalaNalobhavirahA, uvasaMtakkhINakevalINa tigaM / - lesAbhAvA jANasu, ajogiNo bhAvadugameva // 1 paJcAntarAyAH ajJAnAni trINi bhacakSuzcakSuH daza ete / mithyAtve sAsAdane ca bhavanti mizrake antarAyAH paJca // jJAnatrikaM darzanatrikaM mizrasamyaktvaM ca dvAdaza bhavanti / evaM cAvirate'pi navaraM tatra darzanaM zuddham / deze ca dezaviratistrayodazI tathA pramattApramattayoH / manaHparyavaprakSepAta caturdaza apUrvakaraNe tu / / vedakasamyaktvena vinA trayodaza yAvat sUkSmasamparAya iti / ta eva upazAntakSINayoH cAritraviraheNa dvAdaza tu // kSAyopamikabhAvAnAM kIrtanA guNapadAni pratItya kRtA / audayikamAve idAnI tAnyeva pratItya darzayAmi // caturgatyAdikA ekaviMzatimithyAtve sAsAdane ca mavanti viMzatizca / mithyAtvena vinA mizre ekonaviMzatirajJAnaviraheNa // evamevAvirate suranArakagativiyogato deze / saptadaza bhavanti ta eva tiryaggatyasaMyamAmAvAta / / paJcadaza pramatte'pramatte AdilezyAtrikavirahe / ta eva dvAdaza zuklaikalezyAto daza apUrve / / evamanivRtte'pi sUkSme svlnlommnujgtyoH| antimalezyAsiddhatvayorbhAvAd jAnIhi catvAro mAvAH / sajvalanalobhavirahAdupazAntakSINakevalinAM trikam / lezyAbhAbAjAnIhi ayogino bhAvadvikameva / / 30 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIko paitaH 'avirayasammA uvasaMtu jAva uvasamagakhAigA sammA / aniyaTTIo uvasaMtu jAva uvasAmiyaM caraNaM || khINammi khaiyasammaM caraNaM ca dugaM pi jANa samakAlaM / nava nava khAiyabhAvA, jANa sajoge ajoge ya // jIvattamabhavattaM, bhavvattaM pi hu musu micchammi | sANAI khINaMte, donniM abhavat tavajjA u II sajjogi ajogimmiya, jIvattaM caiva micchamAINaM / saMbhAvamIlaNAo, bhAvaM muNa sannivAyaM tu // vyAkhyAtaprAyA evaitAH, navaramekAdazyAM gAthAyAm " uvasamagakhAigA samma " tti anenaupazamikakSAyikasamyaktvarUpamaupazamikakSAyika bhAvabhedadvayaM yugapallAghavArthaM nirUpitam / tatazcAviratAdArabhyopazAntamohaM yAvat kasyacidaupazamikasamyaktvarUpa aupazamikabhAvabhedaH prApyate kasyacit punaH kSAyikasamyaktvarUpaH kSAyika bhAvabhedazceti / / 70 / / vyAkhyAtaM mUladvAragAthAyAM bhAvadvAram / samprati saGkhaye yakAdidvAraM pracikaTayiSurAha-saMkhijjegamasaMkhaM, parittajuttaniyapayajuyaM nivihaM / 234 [ gAthA evamataM pi tihA, jahannama jhukamA sanye // 71 // asa etAvanta eta iti saGkhyAnaM saGkhaye yam, "ya eccAtaH " ( si0 5-1-28) iti yapratyayaH tacca 'ekam ' ekameva bhavati, nApare aye yAdekhi parIttAdayo mUlabhedasvarUpA bhedA asya vidyanta iti bhAvaH / na saGkhyAmarhatItya saGkhyam, "daNDAdibhyo yaH" ( si0 6-4-168) iti yapratyayaH, ye yakaM tat punaH parIttaM ca yuktaM ca nijapadaM svakIyapadamasaGkhaye yakalakSaNaM tacca parIttayuktanijapadAni taiyuktaM - samanvitaM sat kim ? ityAha- 'trividhaM ' triprakAraM bhavati / yathA parIttAsaGkhyakaM 1 yuktAsaGkhye yakam 2 asaGkhyAtAsaGkhye yakam 3 iti uktaM tridhA'saGkhaye yakam / adhunA trividhamanantakamAha - " evamataM pi tiha" ti 'evam' anenAnantarapradarzitaprakAreNa parIktayuktanijapadayuktalakSaNena 'anantamapi ' anantakamapi na kevalamasaGkhye yakamityapizabdArthaH 1 bhaviratasamyaktvAdupazAntaM yAvadupazamakakSAyike samyaktve / anivRttitaH upazAntaM yAvadaupazamikaM caraNam // kSINe kSAyikasamyaktvaM caraNaM ca dvikamapi jAnIhi samakAlam / nava nava kSAyikabhAvAn jAnIhi sayoge'yoge ca || jIvatvamabhavyatvaM bhavyatvamapi khalu jAnIhi midhyAtve / sAsAdanAdiSu kSINAnteSu dvAvamavyatvavarjoM tu // sayoginyayogini ca jIvatvameva midhyAtvAdInAm / svasvabhAvamIlanAd bhAvaM jAnIhi sAnnipAtikaM tu / 2 siddhahemazabdAnuzAsane " daNDAderyaH" iti pANinIyasUtre tu "daNDAdibhyo yat" ityevaMrUpaM sUtram // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70-72 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'tridhA ' triprakAraM veditavyam, tadyathA-- parIttAnantakaM 1 yuktAnantakam 2 anantAnantakam 3 iti / evametAni samuditAni / saptApi padAni punarekaikazastrirUpANi bhavantIti darzayitumAha - "jahannamajjhukamA savve" tti prAkRtatvAlliGgavyatyayAd 'jaghanya madhyamotkRSTAni ' jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnAni 'sarvANi' samastAni ekaikazaH saptApi padAni veditavyAnItyarthaH / tathAhi - jaghanyasaGkhyaM yakaM madhyamasaGkhyaM yakam utkRSTasaGkhaye yakam / tathA jaghanyaparIttAsaGkhye yakaM ( madhyamaparIttAsaGghaye yakam utkRSTaparIttAsaGkhye yakam / (jaghanyayuktAsaGkhyaM yakaM madhyamayuktAsaGkhye yakam utkRSTayuktAsaGkhye yukam / jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhye yakaM madhyamAsaGkhyAtAsaGkhye yakam utkRSTAsaGkhyAtAsaGkhye yakam / tathA jaghanyaparIttAnantakaM madhyamaparIttAnantakam utkRSTaparIttAnantakam / jaghanyayuktAnantakaM madhyamayuktAnantakam utkRSTayuktAnantakam / jaghanyAnantAnantakaM madhyamAnantAnantakam utkRSTAnantAnantakam / tadevaM saGkhyAtakaM tridhA asaGkhyAtamanantakaM ca navadhA bhavatIti // 71 // 235 tadevaM saGkhaye yakAdibhedaprarUpaNAmAtraM kRtvA vistaratastatsvarUpaM nirUpayituM saGkhyAtakaM tridheti yaduddiSTaM tad vivRNvannAha- lahu saMkhijjaM du cciya, ao paraM majjhimaM tu jA guruyaM / jaMbUddIvapamANayacaupallaparUvaNAha imaM // 72 // ikako gaNanasaGkhyAM na labhate, yata ekasmin ghaTAdau dRSTe ghaTAdi vastvidaM tiSThatItyevameva prAyaH pratItirutpadyate, naikasaGkhyAviSayatvena / athavA AdAnasamarpaNAdivyavahArakAle eka vastu prAyo na kazcid gaNayati, ato'saMvyavahAryatvAdanyatvAdvA naiko gaNanasaGkhyaM labhate, tasmAd dviprabhRtireva guNanasaGkhyA / ata evAha - 'saGkhye yaM' saGkhyAtakaM 'laghu' jaghanyaM - hrasvaM ciyazabdasyA'vadhAraNArthatvAt, yadAhuH zrI hemacandrasUripAdAH prAkRtalakSaNe - "Nai cea ciya ca avadhAraNe" (si08-2-184) dvAveva, naikaH, pUrvoditayukteH / 'ataH param' etasmAd dvikabhUtajaghanyasaGkhyA takAdUrdhva madhyamaM tu saGkhyAtakaM / punastricaturAdikamanekaprakAraM bhavati / kiyaddUraM yAvad madhyamaM bhavati ? ityAha - "jA guruyaM" ti 'yAvad' ityavadhau 'gurukam' utkRSTaM - sarvoparivattiM saGkhyAtakaM prApnotIti zeSaH / athedameva gurukaM saGkhyAtakaM kathaM vijJeyam 1 ityAha-- 'idam ' adhunaiva vakSyamANastrarUpaM gurukaM saGkhyAtakaM jJeyamiti zeSaH / kayA ? 'jambUdvIpapramANacatuSpalyaprarUpaNayA' jambUnAmnA vRkSeNopalakSito dvIpo jambUdvIpastena jambUdvIpena pramANam - iyattAvadhAraNaM yeSAM te jambUdvIpapramANakAste ca te catvAraH - catuHsaGkhyAH palyAca - dhAnyapalyA iva jambUdvIpapramANakacatuHpalyAsteSAM prakRSTarUpA prarUpaNA - vyAvarNanA tathA / etaduktaM bhavati - yathA jambUdvIpo lakSayojanapramANa evamete'pyAyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM lakSayojana pramANA vRttAkAratvAcca paridhinA, Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH 'parihI tilakkha solasa, sahassa do ya saya sattAvIsahiyA / kosatiya aTThavIsaM, dhaNusaya teraMguladdha hiyaM / / (bRha0 kSe0 gA0 6) itigAthAbhihitapramANopetAH / uktaM ca zrImadanuyogadvArasUtre - 236 [ gAthA " jahannayaM saMkhijjayaM kittilliyaM hoi ? do ruvAI | teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI jAva ukko saya saMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM saMkhijjayaM kittiyaM hoi ? ukkosayassa saMkhijjayassa parUvaNaM karissAmi - se jahAnAmae palle siyA evaM joyaNasayasahassaM AyAma vikkhaMbheNaM tini joyaNasaya sahassAI solasa sahassAI donni ya sattAvIse joyaNasae tini ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusa terasa aMgulAI arddhagulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM ( patra 235 - 1) tato jambUdvIpapramANacatuHpalyaprarUpaNayedamutkRSTaM saGkhyAtakaM prarUpayiSyata iti bhAvaH // 72 // athaite catvAro'pi palyAH kiMnAmAna: : ityetadAha 1 pallavaDiyasa lAga paDisalAga mahAsalAgakkhA joyaNasahaso gADhA, saveiyaMtA saMsihabhariyA // 73 // dhAnyapatya iva palyAH kalpyante, te ca jambUdvIpapramANAH / kiMnAmAnaH 1 ityAha- " aNabaTThiya" ityAdi / yathottaraM vardhamAnasvabhAvatayA'vasthitarUpAbhAvAd anavasthita evocyate / tatheha zalAkA:- ekaikasarSapaprakSepalakSaNAstAbhiH zalAkAbhizriyamANatvAt patyo'pi zalAkA / tathA pratizalAkAbhirniSpannatvAt pratizalAkA / mahAzalAkAbhirnivRttatvAt mahAzalAkA / tata eSAM dvandve 'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAstA itthambhUtA AkhyA:- saMjJA yeSAM te'navasthitazalAkA pratizalAkA mahAzalAkAkhyAH / ta eva viziSyante - yojanasahasraM tu avagADhAH / idamuktaM bhavati - ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathamaM yojana sahasrapramANaM ratnakANDaM bhittvA dvitIye vajrakANDe pratiSThitA iti / punasta eva viziSyante - " saveiyaMta " tti vajramayyA aSTayojanocchAyAyAzcatvAryaSTau dvAdaza yojanAnyuparimadhyAdho vistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena pazcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAla kaTakena parikSiptA yA upari vediketi padmava ravediketyarthaH, dvigavyUtocchritA paJcadhanuH zatavistIrNA gavAkSa hema kiGkiNIjAla ghaNTA yuktA 1 paridhistrayo lakSAH SoDaza sahasrANi dve ca zate saptaviMzatyadhike / krozatrikaM aSTAviMzaM dhanuHzataM trayodazAGgulAnyarddhAdhikAni / / 2 jaghanyaM saGkhyAtakaM kriyad bhavati ? dve rUpe / tataH paramajaghanyotkRSTAni sthAnAni yAvad utkRSTasaGkhyAtakaM na prApnoti / utkRSTaM saGkhyAtakaM kiyad bhaSati ? utkRSTasya saGkhyAtakasya prarUpaNAM kariSye- asau yathAnAmakaH palyaH syAt ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambhAbhyAm, zrINi] yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptaviMze yojanazate trayazca krozA aSTAviMzaM ca dhanuHzataM trayodazAGgulAni ardhAGgulaM ca kiJcida vizeSAdhikaM parikSepeNa // 3-4 kevaiyaM anuyogadvArasUtre | Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 72-05 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / devAnAmAsanazayanamohanavividhakrIDAsthAnamubhayatovanakhaNDavatI tasyA antaH-paryavasAnamagrabhAga iti yAvad vedikAntaH, tatazca saha vedikAntena vartanta iti svedikaantaaH| te ca kathaM sarpapaibhRtAH ? ityAha-''sasihabhariya" tti saha zikhayA-ucchyalakSaNayA vartanta iti sazikhAH, tataH sazikhaM yathA bhavati tathA sarpabhRtAH-pUritAH sazikhabhRtAH kartavyA iti zeSaH / ayamatrAzayaH-eteSAM vyAvarNitasvarUpANAM caturNAmapi palyAnAM madhyAd yo yathAvasaraM sarpapaiH pUryate taM yojanasahasrAvagAhAvaM samadhikASTayojanocchrinavedikAntaM pUrayitvA tadupari tAvat zikhA vardhanIyA yAvad eko'pi sarSapo nAvatiSThata iti / atra sarve savedikAntAH sazikhabhRtAzca kartavyA iti sAmAnyoktAvapi prathamamanavasthitapalya eva bhRtaH karaNIyaH / zeSAstu yathAvasarameveti mantavyamiti / / 73 / / adhunA tasyAnavasthitapalyasya jambUdvIpapramANasya sarSapaibhRtasya yad vidheyaM tadAha to dIvudahisu ikkikka sarisavaM khiviya nihie paDhame / paDhama va tadaMtaM ciya, puNa bharie tammi taha khINe // 74 / / tataH' sarpapabharaNAdanantaramasatkalpanayA kenacid devena dAnavena vA vAmakaratale dhRtvA 'dvIpodadhiSu' dvIpasamudreSu ekaikaM sarpapaM' siddhArtha kSiptvA niSThite' antarbhUtaNyarthatvAt niSThApiteriktIkRte 'prathame' anavasthitapalye, ko'rthaH 1 ekaM sarpapaM dvIpe prakSipati, ekamudadhau, punarapyekaM dvIpe, ekamudadhau, evaM pratidvIpaM pratyudadhiM caikaikaM sarpapaM pratikSipannasau devo vA dAnavo vA tAvad gato yAvadanavasthitapalyo niSThito bhavati / tataH kiM vidheyam ? ityAha-"paDhamaM va" ityAdi / dvIpe samudre vA yatrAsAvanavasthitapalyo niSThito bhavati "tadaMta ciya" ti sa evAnavasthitapalyasya niSThAkArI dvIpaH samudro vA'ntaH paryavasAnaM pramANatayA yasya dvitIyAnavasthitapalyasya sa tadantastam , dvitIyAnavasthitapalyapramANAbhidhAyakaM vizeSaNamidam , tatastadantameva ciyazabdasyAvadhAraNArthatvAd vistIrNatayA tAvatpramANamevetyarthaH / 'prathamamiva' AdyapalyamivetyupamAnena dvitIyamanavasthitapalyamapi sahasrayojanAvagADhamaSTayojanocchritajagatyuparivedikopazobhita sazikhaM sarvapaibhRtaM kuryAditi sUcayati / tataH prathamAnavasthitapalyamiva tadantameva 'punaH' bhUyaH 'bhRte' sarvapaiH pUrite 'tasmin' dvitIyAnavasthitapalye 'tathA' tena prakAreNa nikSiptacaramasarSapadvIpAderagrata ekA sarpapo dvIpe, ekaH samudre ityAdinA 'kSINe' niSThite sati dvitIyAnavasthitapalye // 7 // tataH kiM vidheyam ? ityAha khippaDa salAgapallegu sarisavo iya salAgakha(khi)vaNeNaM / punnA bIo ya tao, pucvaM piva tammi uddharie // 75 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA 'kSipyate' nidhIyate zalAkApalye dvitIye zalAkAsaMjJaka ekasaGkhya eva sarpapaH, sa ca nAnavasthita palyasatkaH kintvanya evetyavasIyate, "puNa bharie tammi taha khINe " ( gA0 74) iti sUtrAvayavasya sAmastya riktIkaraNa pratipAdanaparatvAt / anye svanavasthitapalyasatka eva kSipyate ityAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / Aha kimiti dvitIyapalya eva niSThite satyekasya sarpapasya zalAkApalye prakSepaNamabhihitaM yAvatA prathamapalye'pi niSThite tatraikasya sarvapasya prakSepa yujyate iti, tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, yato'navasthitapalyazalAkA bhirevAsau pUraNIyaH, prathamaca lakSayojanavistRtatve nAvasthitaparimANatayA'navasthita eva na bhavatItyato dvitIyAdyanavasthitapalyaMzalAkA eva tatra prakSepamarhantIti / na caitat svamanISikAvijRmbhitam yaduktamanuyogadvAreSu --- 9 238 'se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhattha ehiM dIvasamuddANaM uddhAre dhippADa, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khiSpamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM middhatthara hiM aphunnA esa NaM evaie khitte palle AiTThe / se NaM palle siddhanthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhattha ehi dIvamuddANaM uddhAre dhippar3a, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khiSpamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhattha ehiM aphunnA esa f evaie khittaM palle paDhamA salAgA (patra 235 - 2 ) iti / zca "pallANavaDiya" (gA0 73 ) ityAdigAthAyAM prathamasyAnavasthitavyapadezo'sau yogyatAmAtreNa rAjyArhakumArasya rAjanyapadezavad draSTavyaH / " iya salAgakhavaNeNa punno bIo ya" tti 'iti' amunA pUrvapradarzitazalAkAkSepaNaprakAreNa 'dvitIyazca' zalAkApalyaH pUrNo bhRto bhavati sazikha iti yAvat / iyamatra bhAvanA - tato yasmin dvIpe samudre vA sa eva dvitIya palyo niSThAM gatastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarpapaiH pUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSipet yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA sarpaparUpA zalAkApalye prakSipyate / tato'pi yasmin dvIpe samudra vA sa eSa tRtIyo'navasthitapalyo niSTitastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrastAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarparApUryate, tatastaM tAvatpramANaM " 1 sa palyaH siddhArtha kaibhRtaH, tatastaiH siddhArtha ke dvIpasamudrANAM uddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaH spRSTA eSa etAvAn kSetre palya AdiSTaH / sa palyaH siddhArthakebhRtaH tatastaiH siddhArthakepisamudrANAmuddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAsta: siddhArthakaiH spRSTA eSA etAvati kSetre palye prathamA zalAkA // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 75-76] SaDazItinAmA caturthaH krmprnthH| palyamutpATaya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarva prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tatastRtIyA sarSaparUpA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamanena krameNa punaH punaranavasthitapalyasya sarSapabharaNariktIkaraNalabdhekaikasaIparUpAbhiH zalAkAbhiH zalAkApalyo yathoktapramANaH sazikhAkastAvat pUrayitavyo yAvat tatreko'pyanyaH sarpapo na mAtIti / "bIo ya" tti ityatra cazabdAt pUrvaparipATayAgato'navasthitapalyaH saSaperApUraNIyaH, tataH kiM vidheyam ? ityAha"tao puvvaM piva tammi uddharie' tti 'tataH' zalAkApalyapUrvaparipATyAMgatAnavasthitapalyApUraNAnantaraM pUrvavat 'tasmin' zalAkApalye uddhRte sati / / 75 / / vINe salAga taie, evaM paDhamehiM bIyayaM bharasu / tehi ya taiyaM tehi ya, turiyaM jA kira phuDA cauro // 76 / / __ 'kSINe ca' nilepe sati sarpaparUpA zalAkA 'tRtIye' pratizalAkApalye prakSipyate itIyamakSaragamanikA / bhAvArthastvayam-tataH zalAkApalyApUraNAnantaraM taM zalAkApalyaM vAmakaratale kRtvA pUrvAnavasthitapalyacaramasarpapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye sarpaparUpA prathamA pratizalAkA prakSipyate / tato'nantarokto'navasthitapalya utpATayate, tataH zalAkApalyasapAkrAntAd dvIpAta samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niHzeSato rikto bhavati / tataH zalAkApalye punarapi sarpaparUpA ekA zalAkA prakSipyate / tato'nantaroktAnavasthitapalyacaramasapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastadantamanavasthitapalyaM sarSapaibhRtvA tataH parataH punarapyekai sarSapaM pratidvIpaM pratisamudraM ca prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamaparAparAnavasthitapalyApUraNariktIkaraNalabdhaikaikasarpaperyadA zalAkApalya ApUrito bhavati pUrvaparipATayA cAnavasthitapalyastadA zalAkApalyamutpATaya prAktanAnavasthitapalyacaramasapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM cekekaM saSapaM prakSiped yAvadasau nilepo bhavati, tataH pratizalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATayAnantarariktIkRtazalAkApalyacaramasapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekakaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH punarapi zalAkApalye sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / yatra cAsau dvIpe samudre vA niSThitastAvatpramANavistarAtmakamanavasthitapalyaM sarpapairApUrya tataH parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA sarSaparUpA prakSipyate / evamanena krameNa tAvad vaktavyaM yAvat trayo'pi pratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH paripUrNamApUritA bhavanti / tataH prati Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA * zalAkApalyamutpATya niSThitasthAnAt parataH pratidvIpaM pratisamudra me kaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato mahAzalAkApalye ekA sarpaparUpA zalAkA prakSipyate / tataH zalAkApalyamutpATya pratizalAkApalyagatacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarvapaM pratiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye pratizalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATayet, utpATaya ca zalAkApalyagata caramasarpapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSipaMstAvad gacched yAvadasau niHzeSato rikto bhavati, tataH zalAkApalye prathamA zalAkA prakSipyate, tato'nantaroktAnavasthita palyagata carama sarvapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastatparyantavistarAtmako'navasthitapalyaH kalpayitvA sarSapairApUryate, tatastamutpATaya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau nirlepo bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate, evaM zalAkApalya ApUraNIyaH, evamApUraNotpATanaprakSepaparamparayA tAvadvaktavyaM yAvanmahAzalAkApalya pratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH sarve'pi paripUrNa - zikhAyuktAH samApUritA bhavanti / etadeva nigamayannAha - "evaM paDhamehiM" ityAdi, 'evam' anena pradarzitakrameNa 'prathamaiH' anavasthitapatyairdvitIyameva dvitIyakaM - zalAkApalyaM 'bharasva' pUraya, 'taizva' dvitIyasthAnavartibhiH zalAkApalyaiH 'tRtIyaM pratizalAkApalyaM 'bharasva' 'taizva' pratizalAkApalyaiH 'turya' caturtha 'mahAzalAkApalyaM tAvad bharasva yAvat 'kila' ityAptAgamavAdasaMsUcakaH 'sphuTAH ' vyAptAH sazikhA bhRtA iti yAvat ' catvAraH' catuHsaGkhyA anavasthitazalAkA pratizalAkAmahAzalAkAkhyAH palyA bhavantIti || 76 || tatazcaturNAM palyAnAM pUrNatve yat sampadyate tadAhapaDhamatipalluDariyA, dIvRdahI pallacausarisavApa / savvo vi esa rAsI, rUvUNo paramasaMkhijjaM // 77 // 240 prathamam - AdyaM yat tripalyaM - palyatrayamanavasthitazalAkApratizalAkAkhyaM tenoddhRtAH- ekaikasarSapaprakSepeNa vyAptAH prathamatripalyoddhRtAH, ka ete ? ityAha- dvIpodadhayo na kevalaM dvIpodadhayaH palyacatuSkasarpapAtha, kiM bhavati ? ityAha- 'sarvo'pi ' samasto'pi 'eSaH ' anantaroktaH sarpapavyAptadvIpasamudrapalyacatuSkagatasarSapalakSaNaH 'rAzi:' saGghAtaH 'rUpona: ' ekena sarpaparUpeNa rahitaH san 'paramasaGkhyeyam' utkRSTasaGkhyAtakaM bhavatIti / tadevaM tAvadidamutkRSTaM saGkhaye yakam / jaghanyaM tu dvau jaghanyotkRSTa yozcAntarAle yAni saGkhyAsthAnAni tAni sarvANi madhyamaM saGkhaye yakamiti sAmarthyAduktaM bhavati / siddhAnte ca yatra kvacit saGkhyAtagrahaNaM karoti tatra sarvatrApi madhyamaM saGkhyakaM draSTavyam / yaduktamanuyogadvAra cUrNI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76-77] SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH / 241 'siddhate ya jattha jattha saMkhijjagagahaNaM kataM tattha tattha savvaM ajahannamaNukkosayaM daTThavvaM ( patra 81 ) iti / 1 idaM cotkRSTaM saGkhaye yakamitthameva prarUpayitu N zakyate, dvikAdidazazatasahasralakSa koTyAdizIrSaprahelikAntarAzibhyo'tibahunA samatikrAntatvena prakArAntareNAkhyAtumazakyatvAt / yadAhu:prasiddha siddhAntasandoha vivaraNa prakaraNakaraNapramANa (grantha) grathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAcalayAH zrIharibhadrasUripAdA anuyogadvAraTokAyAm- 'jaMbUddIvappamANamettA cattAri pallA - paDhamo aNavaTTiyapallo, biio salAgApallo, taIo paDisalAgApallo, cautthao mahAsalAgApallo / ee cauro vi zyaNappahapuDhavIe paDhamaM rayaNakaMDa joyaNasahassAvagAhaM bhittUNa biie bayarakaDe paiTTiyA / imA ThevaNA- 0000 / ee ThaviyA / ego gaNana uve, dupabhaI saMkha tti kAuM / tattha paDhame aNavaDiyapalle do sarisavA pakkhittA evaM jahannagaM sNkhijjgN| tato eguttarakhuDIe tini cauro paMca jAva so punno annaM sarisavaM na paDicchai tti tAhe asabbhAvaTThavaNaM pahuca buccati - taM ko vi devo dANavo vA ukkhittu vAmakarayale kAuM te sarisave jaMbUdIvAie egaM dIve egaM samudde pakkhivijjA jAva niTThiyA, tAhe salAgApalle ego sarisavo chUDho / jattha niDio teNa saha ArillaehiM dIvasamuddehiM puNo anno pallo Aijjai, so visarisavANaM bhario, tao parao ekkekkaM dIvasamuddesu pakkhivaMteNaM niTThAvio, o salAgApalle biiyA salAgA pakkhittA / evaM eeNaM aNavaTThiyapallakaraNakakameNa salAyaggahaNaM kareMteNa salAgApallo salAgANaM bhario, kamAgato aNavaTThiyao vi / tao salAgApallo salAgaM na pacchitti kAuMso caiva ukkhitto niTThiyaTThANAo parao puvvakkameNa pakkhitto niTTio ya, 1 siddhAnte ca yatra yatra saGkhyAtakagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarva majaghanyamanutkRSTaM draSTavyam || 2 jambUpramANamAtracatvAraH palyAH - prathamo'navasthitapalyaH, dvitIyaH zalAkAklyaH, tRtIyaH pratizalAkApakSyaH, caturthako mahAzalAkApalyaH / ete catvAro'pi ratnaprabhA pRthyAH prathamaM ratnakANDa yojanasahasrAvagAhaM mittvA dvitIyasmin vajrakANDe pratiSThitAH / eSA sthApanA 0000 / ete sthApitAH / eko gaNanAM noti viprabhRti saGgha ti kRtvA / tatra prathame'navasthitapalye dvau sau prakSiptau etajjaghanyakaM saGkhyAtakam / tata ekottaravRddhayA trayazcatvAraH paJca yAvat sa pUrNo'nyaM sarSapaM na pratIcchati iti tadA asadbhAvasthApanAM pratItyocyate-taM ko'pi devo dAnavo votkSipya vAmakaratale kRtvA tAn sarSapAn jambUdvIpAdi ke ekaM dvIpe eka samudre prakSiped yAvanniSThitAH, tadA zalAkApalye ekaH sarpapo kSiptaH / yatra niSThitastena saha ArAtIyadvIpasamuH punaranyaH palyaH AdIyate, so'pi sarSapaibhRtaH, tataH parata ekaikaM dvIpasamudreSu prakSipatA niSThApitaH, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSiptA / evametenAnavasthitapalyakaraNakrameNa zalAkAgrahaNaM kurvatA zalAkApalyaH zalAkAbhi-bhRtaH, kramAgato'navasthito'pi / tataH zalAkApalyaH zalAkAM na pratIcchati ibi kRtvA sa evotkSipto nitisthAnAta parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca 31 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH [gAthA 'tao paDisalAgApalle paDhamA salAgA chUDhA / tao aNavaDio ukkhitto niTThiyaTThANAo parao putrameNa pakkhitto niTTao ya, tao salAgApalle salAgA pakkhittA / evaM aNNaNaM avaNeNaM traNa ArikkanikkiraMteNaM jAhe puNo salAgApallo bhario aNavaDio ya tAhe puNo salAgApallo ukkhitto pakkhitto niTTio ya puvyakka meNa, tAhe paDisalAgApalle biiyA paDisalAgA chUDhA | evaM AiraNanikikaraNeNa jAhe tini vi paDisalAgasalAgaaNavaTThiyapallA ya bharitA tAhe paDisalAgA pallo ukkhitto pakkhipyamANo niTThio ya tAhe mahAsalAgApalle paDhamA mahAsalAgA chUDhA, tAhe salAgApallo ukkhitto pavikhapyamANo niTThio ya tAhe paDisalAgApalle salAgA pvikhttaa| Tago ukto pakkhitto ya tAhe salAgApalle salAgA pakkhittA / evaM AiraNanikikaraNakameNa tAva kAyavvaM jAva paraMpareNaM mahAsalAga paDisalAga salAga aNavaTThiyapallo ya cauro vi bhariyA, tAhe ukkosamaicchiyaM / ittha jAvaiyA aNavaTThiyapallasalAgApallapaDisalAgApalleNa ya dIvasamuddA uddhariyA, je ya caupallaDiyA sarisavA esa sabbo vi eppamANo rAsI egarUvRNo ukko sayaM saMkhijjayaM havai / jahaNNukkosaTTaNamajjhe je ThANA te savve patteyaM ajahaNamakkosayA saMkhijjayA bhaNiyavvA / siddhaMte ya jantha jattha saMkhijjayagahaNaM kayaM tattha tattha savvaM ajahannamaraNukkosayaM daTThavvaM / evaM saMkhejjage parUvie sIso pucchai - bhagavaM ! kimeeNaM aNaghaTThiyapallasalAgapaDisalAgAIhi ya dIvasamudduddhAragahaNeNa ya ukkosasaMkhijjaparUvaNA' kijjai ! gurU bhai - natthi anno saMkhijjagassa phuDayaro parUvaNovAo tti ( 'patra 111) // 77 // 1 tataH pratizala|kApalye prathamA zalAkA kSiptA tato'navasthita utkSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca tataH zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evamanyenAnyena anavasthitena AkiraNaniSkiraNena yadA punaH zalAkApalyaH bhRto'navasthitazca tadA punaH zalAkApalya utkSiptaH prakSipo niSThi tazca pUrvakrameNa tadA pratizalA kApalye dvitIyA pratizalAkA kSiptA / evaM AkiraNanidhikaraNena yadA yo'pi pratizalAkAzalAkAnavasthitapalyAzca bhRtAH tadA pratizalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA mahAzalAkApalye prathamA mahAzalAkA kSiptA, tadA zalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA pratizalAkApalye zalAkA prakSiptA / tadA'navasthita utkSiptaH prakSiptazca tadA zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evaM AkiraNaniSkiraNakrameNa tAvat karttavyaM yAvat paramparayA mahAzalAkA pratizalAkA zalAkA'navasthita palyazca catvAro'pi bhRtAH tadotkRSTaM atikrAntam / atra yAvanto'navasthitapalyazalAkApalyapratizalAkApalyaizca dvIpasamudrA uddhRtAH, ye ca catuSpalyasthitAH sarSapA eSa sarvo'pi etatpramANo rAzirekarUpona utkRSTakaM saGkhyAtakaM bhavati / jaghanyotkRSTasthAnamadhye yAni sthAnAni tAni sarvANi pratyekaM ajaghanyAnutkRSTAni saGkhyAtakAni maNitavyAni / siddhAnte ca yatra yatra saGkhye yagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarva bhajaghanyamanutkRSTaM draSTavyam / evaM saGkhyAta ke prarUpite ziSyaH pRcchati - bhagavan ! kimetenAnavasthitapalyazalAkA pratizalAkAdibhizca dvIpasamudroddhAra grahaNena cotkRSTasaGkhyA takaprarUpaNA kriyate ? gururbhaNati - nAstya myaH saGkhaye yakasya sphuTataraH prarUpaNopAya iti // 1 eSa samagro'pi pAThaH anuyogadvAracUrNo 76 tame patre 'pyasti // I Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77-76] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 243 ___ ityuktaM trividhamapi saGkhaye yakam / idAnIM navavidhamasaGkathaM yakaM navavidhameva cAnantakaM nirurUpayiSurgAthAyugamAha rUvajuyaM tu parittAMsaMkhaM lahu assa rAsi bhanbhAse / juttAsaMkhijja lahu, AvaliyAsamayaparimANaM // 78 / / pUrvoktamevotkRSTaM saGkhaye yakaM rUpayutaM tu' rUpeNa-ekena sarpapeNa punayuktaM sat 'laghu' jaghanyaM 'parIsAsaGkhya' parIttAsaGghaya yakaM bhavati / idamatra hRdayam-iha yena kena sarSaparUpeNa rahito'nantaroddiSTo rAzirutkRSTasaGkhyAtakamuktaM tatra rAzau tasyaiva rUpasya nikSepo yadA kriyate tadA tadevotkRSTaM saGkhyAtakaM jaghanyaM parIttAsaGkhyAtakaM bhavatIti / iha ca jaghanyaparIttAsaGkhaye yake'bhihite yadyapi tasyaiva madhyamotkRSTa bhedArUpagAvasarastathApi parIttayuktanijapadabhedatastribhedAnAmapyasaGkhya yakAnAM madhyamo. skUTabhedo pazcAdalpavaktavyatvAt prarUpayiSyete, ato'dhunA jaghanyayuktAsaGkhyAtakaM tAvadAha"assa rAsi abbhAse" ityAdi asya rAzeH-jaghanyaparIttAsaGkhaye yakagatarAzeH 'abhyAse' parasparaguNane sati 'laghu' jaghanyaM yuktAsaGkhya yakaM bhavati / tacca 'AvalikAsamayaparimANam ' AvalikA" 'asaMkhijANaM samayAgaM samudayasamiisamAgameNaM" ( anuyo0 patra 178-2 ) ityAdisiddhAntaprasiddhA tasyAH samayAH nirvibhAgAH kAlavibhAgAstatparimANamAvalikAsamayaparimANam , jaghanyayuktAsaGkhaye yakatulyasamayarAzipramANA AvalikA ityarthaH / etaduktaM bhavati-jaghanyaparIttAsaGkhya yakasambandhIni yAvanti sarSapala nagAni rUpANi tAnyekaikazaH pRthaka pRthak saMsthApya tata ekekasmina rUpejaghanyaparIttAsaGkhyAtakapramANo rAzirvyavasthApyate, teSAM ca rAzInAM parasparamabhyAso vidhiiyte| ihaivaM bhAvanA-asatkalpanayA kila jaghanyaparIttAsaGkhaye yakarAzisthAne paJca rUpANi kalpyante, tAni vitriyante-jAtAHpaJcaikakAH 11111, ekakAnAmadhaH pratyekaM paJcaiva vArAH paJca paJca vyavasthApyante / tadyathA-35555 / atra paJcabhiH paJca guNitA jAtA paJcaviMzatiH, sA'pi paJcabhirAhatA jAtaM paJcaviMzaM zatam ityAdikrameNAmISAM rAzInAM parasparAbhyAse jAtAni paJcaviMzatyadhikAnyekatriMzacchatAni 3125 / epa kalpanayA tAvadetAvanmAtro rAzirbhavati, sadbhAvatastvasaGkhaye yarUpo jaghanyayuktAsaGkhyAtakatayA mantavya iti // 78 // nirUpitaM jayanyayuktAsaGkhaye yakam / samprati zeSajaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakabhedasya jaghanyaparittAnantakAdisvarUpANAM trayANAM jaghanyAnantakabhedAnAM ca svarUpamatidezataH pratipipAdayiSurAha citicaupaMcamaguNaNe, kamA sagAsaMkha paDhamacausatta / NaMtA te svajuyA, majjhA rUvUNa guru pacchA // 79 // 1 asaGkhya yAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA 244 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH iha "saMkhijjegamasaMkhaM" ( gA071) ityAdigAthopanyastotkRSTAsaGkhyAtakAdi maulasaptapadApekSayA saGkhyAtakAdyabhedavikalAni yAni parIttAsaGkhyAtakAdIni SaT padAni tAni parIttAsaGkhyAtakAnantAnantakabhedadvayavikalAni dvitricatuHpaJcasaGkhyAtvena proktAni / tataH 'dvitricatuHpaJcamaguNane' dvitIyatRtIyacaturthapazcamapadavAcyarAzeranyo'nyAbhyAse sati 'kramAt' krameNa "sagAsaMkha" ti prAkRtatvAt 'saptamAsaGkhyAtam' sthApanApekSayA madhyamasaMkhyAnakama 2 utkRSTasaMkhyAtakam 3 jaghanyasaMkhyAtakam 1 parIttAmaM0 jagha.1 parIttAsaM madhya02 parIttAsaM0 utkR03 yuktAsaM0 jaghanyam 4 yuktAsaM0 madhya05 yuktAsaM0 utkR06 asaM asaM0 jagha07 asaM asaMbhamadhya 8 asaM asaM0 utkR0 parIttAnantaM jagha01 parIttAnantaM madhya02 parIttAnantaM utkR03 5 yuktAnantaM jagha04 yuktAnanta madhya05 yuktAnantaM utkR06 anantAnantaM jagha07 antAnantaM madhya08 anantAnantaM utkR0 9 | jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakam / "paDhamacausatta gaMta" tti prAkRtatvAt prathamacaturthasaptamAnyananta kAni / tatra prathamAnantakaM-jaghanyaparIttAnantakam caturthAnantakam-jaghanyayuktAnantakam saptamAnantakaM-jaghanyAnantAnantakaM bhavatIti / iha jaghanyamadhyamotkRSTabhedato'saGkhya yakAnantakayoH pratyekaM navavidhatvAt pradarzitabhedAnAM saptamaprathamAdisaGkhyAnaM saGgacchata eva / idamadamparyamdvitIye yuktAsaGkhyAtakapadavAcye jaghanyayuktAsaGkhyAtalakSaNe rAzau vivRte sati yAvanti rUpANi tAvatsu pratyekaM jaghanyayuktAsaGkhyAtakamAnA rAzayo'bhyasanIyAH, tatasteSAM rAzInAM parasparatADane yorAzibhavati tat saptamAsaGkhaye yakaM mantavyam / tRtIye tvasaGkhaye yakAsaGkhaye yakapadavAcye jaghanyAsaGkhace yakAsaGkhaye yakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatAmeva jaghanyAsaGkhaye yakAsaGghaya yakarAzInAmanyo'nyaguNane sani yo rAziH sampadyate tat prathamAnantakaM jaghanyaparIttAnantakamavaseyam / caturthe tu parIttAnantakapadavAcye jaghanyaparIttAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatsaGkhathAnAM jaghanyaparIttAnantakarAzInAM parasparamabhyAse yAvAn rAzibhavati tat caturthamanantakaM jaghanyayuktAnantakaM bhavati / paJcame tu yuktAnantakapadavAcye jaghanyayuktAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tatpramANAnAmeva jaghanyayuktAnantakarAzInAM parasparaguNane yAvAn rAziH sampadyate tat saptamAnantakaM 1 maulasaptapadAni tvetAni-utkRSTasaGkhyAtakam 1 parIttAsaGkhathAtakam 2 yuktAsaGghayAtakam 3 sasaGkhacAtAsaGkhathAtakam 4 parIttAnantakam 5 yukvAnantakam 6 anantAnantakam // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7-80) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / [245 jaghanyAnantAnantakaM bhavati / Aha parIttAsaGkhyAtakayuktAsaGkhyAtakAsaGkhyAtAsaGkhyAtakaparIttAnantakayuktAnantakAnantAnantakalakSaNAH SaDapirAzayo jaghanyAstAvanirdiSTAH, madhyamA utkRSTAzcaite kathaM mantavyAH? ityAha- te rUvajuyA" ityAdi 'te' anantaroddiSTA jaghanyAH SaDapi rAzayo rUpeNa-ekakalakSaNena yutAH-samanvitA rUpayutAH santaH kiM bhavanti ? ityAha-'madhyAH' madhyamA ajaghanyotkRSTA iti yAvat / tatra yaH prAgnirdiSTo jaghanyaparIttAsaGkhyA takarAziH sa ekasmin rUpe prakSipte madhyamo bhavati, upalakSaNaM caitat , naikarUpaprakSepa eva madhyamabhaNanaM kintvekaikarUpanikSepe'yaM tAvad madhyamo mantavyo yAvad utkRSTaparIttAsaGgha yakarAzina bhavatIti / evamanayA dizA jaghanyayuktAsaGkhyAtakAdayo'pi rAzaya ekaikasmin rUpe nikSipte madhyamAH sampadyante, tadanu caikaikarUpavRddhyA tAvad madhyamA avaseyA yAvat svaM svamutkRSTapadaM nAsAdayantIti / taye te SaDapikiMsvarUpAH santa utkRSTA bhavanti ? ityAha-"rUvUNa guru paccha" ti rUpeNa-ekakalakSaNena UnAH-nyUnA rUponAH santasta eva prAgabhihitA jaghanyArAzayaH, tezabda AvRttyehApi sambandhanIyaH, kiM bhavanti ? ityAha-'guravaH' utkRSTAH 'pAzcAtyAH' pazcimarAzaya ityarthaH / iyamatra bhAvanA jaghanyayuktAsaGkhyAtakarAzirekena rUpeNa nyUnaH sa eva pAzcAtya utkRSTaparIttAsaGkhya yakasvarUpo bhavati, jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakarAzistvekena rUpeNa nyUnaH san pAzcAtya utkRSTayuktAsaGkhyAtakasvarUpo bhavati, jaghanyaparIttAnantakarAziH punarekena rUpeNa nyUnaH pAzcAtya utkRSTAsaGkhyAtAsaGkhyAtakasvarUpo bhavati, jaghanyayuktAnantakarAzistvekarUponaH pAzcAtya utkRSTaparIttAnantakasvarUpo bhavati, jaghanyAnantAnantakarAzirekarUparahitaH pAzcAtya utkRSTayuktAnantakasvarUpo bhavatIti / idaM cAsaGghaya yakAnantakamedAnAmitthaM prarUpaNamAgamAbhiprAyata uktaM, kaizcidanyathA'pi cocyate / / 79 / / atra evAha iya muttuttaM anne, paggiyamikasi ca utthayamasaMkhaM / hoha asaMkhAsakhaM, lahu rUvajuyaM tu taM mama // 8 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa yad asaGkhyAtakAnantakasvarUpaM pratipAditaM tat sUtre-anuyogadAralakSaNe siddhAnte uktaM-nigaditam / tathA coktaM zrIanuyogadvAreSu 'ukosae saMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM parittAsaMkhijjayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAiM ThANAI jAva ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM na pAvei / ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi 1 jahannayaM parittAsaMkhijjayaM jahannayaparittAsaMkhiJjayamittANaM rAsINaM annamanabhAso rUvRNo 1 utkRSTa ke saGghaya yake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM parIttAsaGghaca yakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaM parIttAsaGkhaye yakaM na prApnoti / utkRSTakaM parIcAsaGghaya yakaM kiyad mavati ? jaghanyakaM parIttAsaGghaye yakaM jaghanyaparIttAsaGkhya yakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [ gAthA 'ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM havai, ahavA jahannayaM juttAsaMkhijjayaM rUvaNaM ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM juttAsaMkhijjara kittiyaM hoi ? jahannayaparittAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamanabhAso paDipunno jahannayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, ahavA ukkosae parittAsaMkhijjae khvaM, pakvittaM jahannayaM juttAsaMkhijayaM hoi, AvaliyA vi tittilla yA ceva / teNa paraM ajahannamaNu kosayAI ThANAI jAva ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM kittillayaM hoi ?, jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso rUkhUNo ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannapaM asaMkhijAsaMkhijayaM rUvRNaM ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso paDipunno jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA ukkosae juttAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM asijjAsakhijjayaM hor3a / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAI jAva ukkosayaM amaMkhijjAmaMkhijjayaM na pAvei / ukkosayaM anaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM asaMkhijAmaMkhijayaM jahannayaasaMkhijAsaMkhiJjayamittANaM rAsINaM annamanabhAso rUvRNo ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM parittANatayaM rucUrNa ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / jahandayaM parittANatayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM amaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannayaasaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAmINaM annamanabhAso paDipuno jahannayaM parittANatayaM hoi, ahabA ukkosae asaMkhijAsaMkhijae evaM pakkhittaM jahannayaM parittANatayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI 1 utkRSTakaM parIttAsaGghaya yakaM bhavati, athavA jaghanyakaM yuktAsaGkhyaM yaka rUponaM utkRSTaka parIttAsaGkhaye yaka bhavati / jaghanyakaM yuktAsaGkhace yakaM kiyad bhavati ? jaghanya kaparIttAsaGkhaye yakamAtrANAM gazInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAsaGkhya yaka mavati, athavotkRSTa ke parIttAsaGgya yake rUpaM prakSiptaM jaghanyaka yuktAsaGghaya yakaM bhavati, AvalikA'pi tAvatyeva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAsaGghaya yakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAsaGghaya yakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAsaGkhaye yakenAvaTikA guNitA anyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM yuktAsaGkhaye yakaM bhavati, athavA jaghanyakamasaGkhaye yAsaGghaya yakaMrUponaM utkRSTakaM yuktAsaGghaya yakaM bhvti| jaghanyakamasakhyeyAsaGakhya yakaM kiyad mavati ? jaghanyakena yuktAsaGkhayeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAsaHpratipUrNo jaghanyakamasalaya yAsalaye yakaM bhavati, athavotkRSTake yuktAsaGghayeyake rUpaMprakSiptaM jaghanyakamasaGkhayeyAsaDakhyeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAnisthAnAni yAvadutkRSTakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM na prApnoti / utkRSTakamasaGkhya yAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM jaghanyakAsaGkhaye yAsalaceyakamAtrANAMrAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakamasaGkhaye yAsaGkhaye yakaM bhavati, athavA jaghanyakaM parIttAnantaka rUponaM utkRSTakamasaGkhyeyAsakhaye yakaM bhavati / jaghanyakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakamasaGkhaye yAsalaya yaM jaghanyakA. saGkhaye yAsaGakhaye yakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati, athavotkRSTake'saGkhaye yAsaGkhaye yake rUpaMprakSiptaM jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati / tasaH paramajaghanyotkRSTakAni Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] - SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / [ 247 'ThANAI jAva ukkosayaM parittANatayaM na pAvai / ukkosayaM parittANatayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANatayaM jahannayaparittANatayamittANaM rAsINaM annamanabbhAso rUvUNo ukkosayaM parittANatayaM hoi, ahavA jahannayaM juttANatayaM rUcUNaM ukkosayaM parittANatayaM hoi / jahannayaM juttANatayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANatayaM jahannayaparittANatayamittANaM rAsINaM annamanabhAso paDipunno jahannayaM juttANatayaM hoi, ahavA ukkosae parittANatae rUpaM pakkhittaM jahannayaM juttANatayaM hoi, abhavasiddhiyA vi tattiyA ceva / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAI jAva ukkosayaM juttANatayaM na pAvai / ukkosayaM juttANatayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttANataNaM abhavasiddhiyA guNiyA annamannabbhAso rUvUNo ukkolayaM juttANatayaM hoi, ahavA jahamayaM aNatANatayaM rUvRNaM ukkomayaM juttANatayaM hoi / jahannayaM aNaMtANatayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM / juttANaMtaeNaM abhavasiddhiyA guNiyA annamanabbhAso paDipunno jahannayaM aNaMlANaMtayaM hoi, ahavA ukkosae juttANaMtae ruvaM pakkhittaM jahannayaM aNaMtANatayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNakkosayAI ThANAI / < evaM ukkosayaM aNaMtANatayaM natthi > (238-1' iti / uktaH sUtrAbhiprAyaH / sAmprataM matAntaragatamasaGkhyAtAnantakasvarUpamAha-"anna vaggiya" ityAdi / anye AcAryAH-eke sUraya evamAhuH, yathA-'caturthakamasavaya' jaghanyayuktAsaGkhyAtakarUpaM 'vargita tAvataiva rAzinA guNitaM sat "ekkasi" ti ekavAraM 'bhavati' jAyate-sampadyate asaGkhyAsaGkhya 'laghu' jaghanyam , jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhayAtakaM bhavatItyarthaH / atrApi mate asaGkhyAtakamuddizya madhyamotkRSTabhedaprarUpaNA pUrvoktaiveti darzayannAha-"rUvajuyaM tu taM majjJa" ti rUpeNasarpapalakSaNena yutaM rUpayutaM 'tuH' avadhAraNe vyavahitasambandhazca 'tad' iti tadevAnantarAbhihitaM jaghanyAsaGkhaye yAsaGkhaye yAdikam kiM bhavati ? ityAha-'madhyaM' madhyamAsaGkhaye yAsaGkhya yAdikaM bhvti||8|| 1 sthAnAni yAvadutkRSTakaM parIttAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaM parIttAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakaM yuktAnantakaM rUponamutkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati / jaghanyakaM yuktAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaM parIttAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsa: pratipUrNo jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, athavotkRSTake parIttAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, bhabhavasiddhikA api tAvanta eva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAso rUponaH utkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakamanantAnantakaM rUponamutkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati / jaghanyakamanantAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAnantakenAmavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamanantAnantakaM bhavati, athavotkRSTake yuktAnanta ke rUpaM prakSiptaM jaghanyakamanantAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni ! ekmutkRSTakamanantAnantakaM nAsti / etacihanAnvargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nAsti / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH rUvUNamAimaM guru, ti vaggiuM taM imaM dasa kkheve / logAgAsapaesA, dhammAghammegajigradesA // 81 // ! tadeva jaghanyAsaGkhye yAsaGkhye yAdikaM 'rUponam' ekena rUpeNa rahitaM sad 'AdimaM' tadapekSayA Adyasya rAzeH sambandhi 'guru' utkRSTa' bhavatIti / ayamatrAzayaH - jaghanyAsaGkhyaM yAsaGkhyaM yakaM rUpanaM sadyuktAsaGkhyAtakamutkRSTakaM bhavati, jaghanyaparIttAnantaM rUponamasaGkhye yAsaGkhye yakamutkRSTaM bhavati, jaghanyayuktAnantaM tu rUponamutkRSTa parIttAnantaM bhavati, jaghanyAnantAnantakaM tu rUponamutkRSTaM yuktAnantakaM bhavatIti / adhunA jaghanyaparIttAnantakaM matAntareNa prarUpayannAha - "ti vaggi N taM" ityAdi / 'tad' iti prAgabhihitaM jaghanyAsaGkhye ' yAsaGkhyaM yakaM 'trirvargayitvA' sadRzadvirAzI parasparaM trIn vArAnabhyasyetyarthaH / ayamatrAzayaH - jaghanyAsaGkhyaM yAsaGkhyaM yakarAzeH sadRzadvirAziguNanalakSaNo vargoM vidhIyate, tasyApi vargarAzeH punarvargaH kriyate, tasyApi vargarAzeH punarapi vargo niSpAdyata iti / tataH kim ? ityAha- 'imAn' vakSyamANasvarUpAn 'daza' iti dazasaGkhyAn kSipyanta iti karmANi ghaJi kSepAH - prakSepaNIyarAzayastAn ' kSipasva' nighehItyuttaragAthAyAM sambandhaH / tathAhi - lokAkAzasya pradezAH 1 dharmazca adharmazva ekajIvazca dharmAdharmaikajIvAsteSAM dezAH - pradezAH / ayamatrArthaH - dharmAstikAya pradezAH 2 adharmAstikAya pradezAH 3 ekajIva pradezAH 4 // 81 // tathA 248 [ gAthA 'ThiibaMdha jjhanasAyA, aNubhAgA jogacheyapalibhAgA / duha ya samANa samayA, patteyanigogae visu // 82 // sthitibandhasya kAraNabhUtAnyadhyavasAyasthAnAni kaSAyodayarUpANyadhyavasAyazabdenocyante, tAnyasaGkhyaM yAnyeva / tathAhi - jJAnAvaraNasya jaghanyo'ntamuhUrtapramANaH sthitibandhaH, utkRSTatastu * triMzatsAgaropama koTA koTIpramANaH, madhyamapade tvekadvitricaturAdisamayAdhikAntamuhUrtAdiko - saGkhye yabhedaH, eSAM ca sthitibandhAnAM nirvartakAnyadhyavasAyasthAnAni pratyekamasaGkhye yalokAkAzapradeza pramANAni bhinnAnyeva, evaM ca satyekasminnapi jJAnAvaraNe'saGkhye yAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni labhyante, evaM darzanAvaraNAdiSvapi vAcyam / " aNubhAga" ti 'anubhAgAH' jJAnAvaraNAdikarmaNAM jaghanyamadhyamAdibhedabhinnA rasavizeSAH, eteSAM cAnubhAgavizeSANAM nirvartakAnyasaGkhye yalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavantyato'nubhAgavizeSA apyetAvanta eva draSTavyAH, kAraNabhedAzritatvAt kAryabhedAnAm / " jogacheya palibhAga" ti yogaH - manovAkkAyaviSayaM vIryaM tasya kevalaprajJAcchedena prativiziSTA nirvibhAgA bhAgA yogacchedapratibhAgAH, te ca nigodAdInAM saMjJipaJcendriyaparyantAnAM jIvAnAmAzritA jaghanyAdimedabhinnA asaGkhye yA mantavyAH / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82-84] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / "duNha ya samANa samaya" tti 'dvayozca samayoH' utsarpiNyavasarpiNIkAlasvarUpayoH samayA asaGkhaye yasvarUpAH / "patteyanigoyae' ti anantakAyikAn varjayitvA zeSAH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasAH pratyekazarIriNaH sarve'pi jIvA ityarthaH, te cAsaGkhathe yA bhavanti / nigodAH sUkSmANAM bAdarANAM cAnantakAyikavanaspatijIvAnAM zarIrANItyarthaH, te cAsaGkhyAtAH / evamete pratyekamasaGkhya yasvarUpA daza kSepAstAn kSipasva // 82 // atha rAzidazakaprakSepAnantaraM tasyaiva rAzeryasmin vihite yad bhavati tadAha-- puNa tammi ti vaggiyae, parittaNaMta lahu tassa rAsoNa / anbhAse lahu juttANaMtaM abhavvajiyamANaM // 83 / / punarapi "tammi" tti tasmin' anantarodite prakSiptakSepadazake 'trirvagite' trIn vArAn kagite sati parIttAnantaM 'laghu' jaghanyaM bhavati / idamuktaM bhavati-jaghanyAsaGghaya yAsaGghaya yakasvarUpe vAratrayaM vargite rAzau dazaite kSepAH kSipyante, tata itthaM piNDito yo rAziH sampadyate sa punarapi cAratrayaM vaya'te tato jaghanyaM parIttAnantakaM bhavatIti / idAnIM jaghanyayuktAnantakanirUpaNAyAha"tassa rAsINa" ityAdi, 'tasya' jaghanyaparIttAnantakasya sambandhinA rAzInAmanyonyamabhyAse sati 'laghu' jaghanya yuktAnantakamabhavyajIvamAnaM bhavati / iyamatra bhAvanA-jaghanyaparIttAnantake ye rAzayaH sapeparUpAste pRthak pRthaga vyavasthApyante, teSAM tathA vyavasthApitAnA jaghanyaparIttAnantakamAnAnAM rAzInAmanyonyAbhyAse sati yuktAnantaM jaghanyaM bhavati, tathA jaghanyayuktAnantake yAvanti rUpANi vartanta abhavasiddhikA api jIvAH kevalinA tAvanta eva dRSTA iti // 83 // - baghanyAnantAnantakArUpaNAyAha tavvagge puNa jAyaha, jaMtANaMta lahataM ca tikkhutto| vaggasu taha vina taM hoha gaMtakheve khivasucha ime // 84 / / - tasya-jaghanyayuktAnantakarAzervarge-sakRdabhyAse tadvarge kRte sati 'punaH' bhUyo'pi 'jAyate' sampadyate anantAnantaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAnantAnantakaM bhavatItyarthaH / utkRSTAnantAnantakaprarUpaNAyAha- "taMca tikkhutto" ityAdi / 'tacca' tat punarjadhanyamanantAnantaM 'vikRtvaH' trIn 32 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 devendrasUriviracitastropATIkopetaH [ gAthA vArAn 'vargayasva' tAvataiva rAzinA guNaya / ayamatrArthaH-jaghanyAnantAnantakarAzestAvataiva rAzinA guNanasvarUpo vargaH kriyate, tatastasya vargitarAzeH punarvargaH, tasyApi vargitarAzebhUyo'pi varga iti / 'tathApi' evamapi vAratrayaM varge kRte'pi tad' utkRSTamanantAnantakaM 'ma bhavati' na jAyate / tataH kiM kAryam ? ityAha-anantakSepAn 'imAn' vakSyamANasvarUpAn 'paT' SaTsaGkhayAn 'kSipasva' nidhehIti // 84 // tAneva SaDanantakSepAnAha siddhA nigoyajIvA, vaNassaI kAla puggalA ceva / savvamaloganahaM puNa, tipaggiuM kevaladugammi / / 85 // sarva eva 'siddhAH' niSThitaniHzeSakarmANaH 1 'nigodajIvAH' samastA api sUkSmavAdarabhedabhinnA anantakAyikasaccAH 2 'vanaspatayaH' pratyekAnantAH sarve'pi vanaspatijIvAH 3 'kAla' iti sarvo'pyatItAnAgatavartamAnakAlasamayarAziH 4 'pudgalAH samastapudgalarAzeH paramANavaH 5 'sarva' samastam 'alokanamaH' alokAkAzamiti upalakSaNatvAt sarvo'pi lokAlokapradezarAziH 6 ityetadrAziSaTkaprakSepAnantaraM yasmin kRte yad bhavati tadAha-'punaH' punarapi 'trivargayitvA' trIna vArAMstAvataiva rAzinA guNayitvA 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanayugale kSipte sati / / 8 / / kim ? ityAhakhine gaMtANata, havei jiTTa' tu dhavaharai majjha / iya suhumatthaviyAro, lihio deviMdasIhiM // 86 // ('kSipte' nyaste satyanantAnantakaM bhavati' jAyate 'jyeSTham' utkRSTam 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca / 'vyavaharati' vyavahArakAri 'madhya tu' madhyamaM punaH / iyamatra bhAvanA-daha kevalajJAnakevaladarzanazabdena tatparyAyA ucyante, tataH kevalajJAnakevaladarzanayoH paryAyeSvananteSu kSipteSu satsviti draSTavyam , navaraM jJeyaparyAyANAmAnantyAd jJAnaparyAyANAmapyAnantyaM veditavyam / evamanantAnantaM jyeSThaM bhavati, sarvasyaiva vastujAtasyAtra saMgRhItatvAda , ataH paraM vastusattvasyaiva saGkhyAviSayasyAbhAvAdityabhiprAyaH // sUtrAbhiprAyatastvitthamapyanantakamutkRSTa na prApyate, anantakasvASTavidhasyaiva tatra pratipAditatvAt / tathA coktamanuyogadvAreSu Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / - 83-86 ] ghaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 00 'evamukkosayaM aNaMtANatayaM natthi / tadatra tattvaM kevalino vidanti / sUtre tu yatra kvacidanantAnantakaM gRhyate tatra sarvatrAjaghanyoskRSTazabdavAcyamanantAnantakaM draSTavyam / tadevaM vyAkhyAtaM saprapaJcaM saGkhyAtakAsaGkhyAtakAnantakAdisvarUpam , tannirUpaNe ca vyAkhyAtA "namiya jiNaM jiyamaggaNa" (gA0 1) ityAdi mauladvAragAthA / samprati SaDazItisaGkhyagAthApramANatvena yathArtha SarazItikazAstraM samarthayannAha"iya suhumatthaviyAro" ityAdi / 'iti' pUrvoktaprakAreNa sUkSmaH-mandamatyagamyo yo'rthaHzabdAbhidheyaM tasya vicAraH vicAraNaM 'likhitaH'-akSaravinyAsIkRtaH pazcasaGgrahAdizAstrebhya iti zeSaH / kaiH 1 ityAha- devendrasUribhiH' karAlakalikAlapAtAlatalAvamajjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajagadhandramarikramakamalacazcarIkairiti // 86 // // iti zrIdevendrasUriviracitA svopajJaSaDazItikaTIkA samAptA / / : : . - .. - -- 1 evamutkRSTamanantAnantakaM nAsti / 00.00 etavihAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nopalabdhaH // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha granthakAraprazastiH / WERY viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / sUkSmArthasArthadezI, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojjvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI, jambUpabhavAdayo munivrisstthaaH| zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / - samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 4 // jagajjanitabodhAnAM, teSAM zuddha caritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 6 // svAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasUriNA / SaDazItikaTIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / svaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimpishaastr| vidvadbhistatvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // SaDazItikazAstramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtm| tenAstu bhavyalokaH, sUkSmArthavicAraNAcaturaH // 9 // pranthAnam 2800 / sarvagranthAnam 5638 a. 28 / / iti karmagranthacatuSTayAtmakaH prathamo vibhAgaH / wwwww Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // namaH karmatattvarahasyavedibhyaH / pUjyazrImadevendra riviracitaH svopajJaTIkopetaH zatakanAmA paJcamaH kamagranthaH / ___ | OM namaH pravacanAya / / yo vizvavizvabhavinAM bhavabIjabhUtaM, karmaprapaJcamavalokya kRpAparItaH / tasya kSayAya nijagAda sudarzanAdiratnatrayaM sa jayatu prabhuvardhamAnaH / / 1 / / agrAyaNIyapUrvAduddhatya paropakArasAradhiyA / yenAbhyadhAyi zatakaH, sa jayatu zivazarmasUrivaraH // 2 // anuyogadharAn sarvAna , dharmAcAryAn munIMstathA natvA / svopajJazatakasUtraM vivRNomi yathAzrutaM kiJcit / / 3 / / tatrAdAvevAbhISTadevatAstutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAhanamiya jiNaM dhuvabaMdho 1 daya 2 sattA 3 ghAi 4 puna 5 pariyattA 6 / seyara 12 cau havivAgA 16, vucchaM baMdhaviha 20 sAmI 24 ya // 1 / jinaM natvA dhravavandhinyAdi vakSya iti sambandhaH / tatra 'natvA' namaskRtya, kam ? ityAha'jina' rAga-dveSa-mohAdidurvAravairivArajetAraM vItarAgam , paramArhantyamahimAlaGkRtaM tIrthakaramityarthaH / anena paramAbhISTadevatAnamaskAreNa aikAntikamAtyantikaM bhAvamaGgalamAha, anena cA''zAstraparisamApteniSpratyUhatA bhavatIti / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAd uttarakriyAmAha-dhruvavandhodayAdi vakSye / tatra mithyAtvAdibhirvandhahetubhiraJjanacUrNa pUrNasamudgakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalarAtmanaH kSIra-nIravad vahni-ayApiNDavadvA'nyo'nyAnugamAbhedAtmakaH sambandha bandhaH 1 / teSAmeva karmapudgalAnAmapavartanAdikaraNakRte svAbhAvike vA sthityapacaye sati udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH / teSAmeva karmapudgalAnAM bandha-saGkamAbhyAM labdhAtmalAbhAnA nirjaraNa saGkramakRtasvarUpapracyutyabhAve sati sadbhAvaH sattA 3 / bandhazca udayazca sacca bandhodayasanti, tato dhruvazabdasya pratyekaM sambandhAd dhruvANi bandhodayasanti yAsAM tA dhruvabandhodayasatyaH / "ghAi" ci "ghAtinyaH, dezaghAtinyaH sAtinyatazcetyarthaH 4 / "punna" ti puNaprakRtayaH 5 / / 1 saM0 2 0tti sarvaghAvinyo dezaghAtinyazca tyarthaH / chA0 0tti ghAtinyo deza-sarvaghAtinyaH, sarvaghAtinyo dezaghAtinyazcatyarthaH // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA "pariyatta" tti paridRttAH' praavrtmaanaaH6| seyara" tti 'setarAH' sapratipakSAH-vipakSayuktA ityakSarArthaH / bhAvArtho'yam-dhruvabandhinyaH 1 adhruvandhinyaH 2 dhruvodayAH / adhruvodayAH 4 dhruvasattAkAH 5 adhruvasattAkAH 6 sarva dezaghAtinyaH 7 aghAtinyaH 8 puNyaprakRtayaH 9 pApaprakRtayaH 10 parAvartamAnAH 11 aparAvartamAnAH 12 ceti dvAdaza dvArANi vakSye / tatra nijahetusadbhAve yAsAM prakRtInAM dhruvaH-avazyambhAvI bandho bhavati tA dhruvabandhinyaH 1 / yAsAM ca nijahetusadbhAve'pi nAvazyambhAvI bandhastA adhruvabandhinyaH 2 / yadavAdi 'niyaheusaMbhave vi hu, bhayaNijjo jANa hoi payaDINaM / baMdho tA adhuvAo, dhuvA abhynnijjbNdhaao||(pnycsN0 gA0 153) nijahetavazceha mithyAtvAdayo mantavyAH / yAsAmavyavacchinno'nusantataH svodayavyavacchedakAlaM yAvadudayastA dhruvodayAH 3 / yAsAM tu vyavacchinno'pyudayo bhUyo'pi prAdurbhavati tathAvidhadravya kSetra-kAla-bhava-bhAvasvarUpaM paJcavidhaM hetusambandhaM prApya tA adhruvodayAH 4 / yadabhANi avvucchinno udao, jANaM payaDINa tA dhuvodaiyA / _bucchinno vi hu saMbhavai, jANa adhuvodayA tAo // (paJcasaM0 gA0 155 ) yAH sarvasaMsAriNAmaprAptasamyaktvAdyuttaraguNAnAM sAtatyena bhavanti tA dhruvasattAkAH 5 / yAstu kAdAcitkabhAvinyastA adhruvasattAkAH 6 / sarvetaraghAtitvaM ca prakRtInAM svaviSayaghAtanabhedato bhAti / tatra sarvasvaviSayaghAtinyaH sarvaghAtinyaH, svaviSayadezaghAtinyazca dezaghAtinyaH / svaviSayaM cAsAmuttaratra vyaakhyaasyaamH| tataH sarva-samastaM dezaM ca-kazcana svAvArya guNaM ghnantItyevaMzIlAH sarva-dezaghAtinyaH 7 / jJAna darzanAdiguNAnAM madhye na kazcid guNaM ghnantItyevaMzIlA aghAtinyaH / kevalaM yathA svayamataskarasvabhAvo'pi taskaraiH saha vartamAnastaskara iva dRzyate, evametA api ghAtinIbhiH saha vedyamAnAstaddopA iva bhavanti / yadAhuH zrIziva zarmasUripravarAH avasesA payaDIo, aghAiyA ghAiyAhiM plibhaago| (vR0 zata0 gA080) "palibhAgu" tti sAdRzyam / ghAvratvaM ca prakRtInAM rasavizeSAd vijJeyam 8 / puNya* prakRtayo jIvAhlAdajanikAH zubhA ucyante / / pApaprakRtayaH kaTukarasA azubhA ucyante 10 |yaaH prakRtayo'nyasyAH prakRterbandhamudayamubhayaM vA vinivArya svakIyaM bandhamudayamubhayaM vA darzayanti tAH 1 nijahetusambhave'pi hi majanIyo yAsAM bhavati prakRtInAm / bandhastA adhru vA dhruvAH amajanIyabandhAH // 2 bhavyucchinna udayo yAsAMprakRtInAM tA dhruvodayAH, vyucchino'pi hi sambhavati yAsAMbhadhru vodyaastaaH|| 3 avazeSAH prakRtayo'ghAtinyo ghAtinIbhiH pribhaagH|| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / parAvartamAnAH 11 / yAstvanyasyAH prakRtervandhamudayamubhayaM vA'nivArya svakIyaM bandhamudayamubhayaM vA darzayanti tA na parAvartanta iti kRtvA'parAvartamAnA ucyante 12 / yat pratyapAdi viNivAriya jA gacchai, baMdhaM udayaM va annapagaIe / -- sA hu pariyattamANI, aNivAraMtI apariyattA / / ( paJcasaM0 gA0 161) "cauhavivAga" tti caturdhA--kSetra-jIva-bhava-pudgalAzritatvena catuHprakAro vipAkaH vipacanaM mvazaktipradarzanaM yAsa tAzcaturdhAvipAkA:-kSetravipAkAH 1 jIva vipAkAH 2 bhavavipAkAH 3 pudgalavipAkAH 4 prakRtIrvakSye / tathA "baMdhaviha" ti vidhAnAni vidhAH-bhedAH, bandhasya vidhA bandhavidhA:-prakRtivandha 1 sthitibandha 2 rasabandha 3 pradezabandha 4 lakSaNA stAna vakSye / atra ca modakadRSTAntaM pUrvasUrayovyAvarNayanti, yathA-vAtApahAridravyanicayaniSpanno modakaH prakRtyA vAtamapaharati, pittApahadravyanivRttaH pittam , zleSmApahadravyasaJjanitaH zleSmANama ityAdi sthityA tu sa eva kazcid dinamakamavatiSThate aparastu dinadvayam , anyastu divasatrayam , yAvad mAsAdikamapi kAlaM kazcidavatiSThate, tataH paraM vinazyati 2; sa evAnubhAvena-rasaparyAyeNa snigdha-madhurasvAdilakSaNena kazcidekaguNAnubhAvaH, aparastu dviguNAnubhAvaH, anyastu triguNAnubhAvaH 3 ityAdiH pradezAH kaNikkAdidravyapramANarUpAstaiH pradezaiH sa eva kazcidekaprasRtipramANaH, aparantu prasUtidvayamAnaH, anyaH punaH prasRtitrayapramANaH4 ityAdi / evaM karmApi jJAnAvaraNAdipudgalairnivRttaM prakRtyA kizcid jJAnamAvRNoti, kizciddarzanaM, kizcittu sukha-duHkhe janayati 1 ityAdi; sthityA tu tadeva triMzatsAgaropamakoTIkoTayAdikAlAvasthAyi bhavati 2; anubhAvatastu tadeva ekasthAnikadvisthAnika-tIvra-mandAdikarasayuktam 3, pradezatastu tadevAlpa bahupradezaniSpannaM syAd 4 iti / eSa ca prakRtyAdisvabhAvazcaturvidho'pi karmaNa upAdAnakAla eva badhyata iti bandhazcaturvidhaH siddho bhavati / tathA DamarukamaNinyAyena bandhazabda ihApi yojyate, bandhasvAmino vakSye, kaH kasyAH prakRteH sthitervA kaH kasya rasasya tIvra-mandAdirUpasya kazca kasya pradezAgrasya baghanyatvAdilakSaNasya bandhakaH 1 ityAdi svAmitvena vakSye / cazabdAd upazamazreNi-kSapakazreNyAdikaM [ca] vakSya ityanenAbhidheyamAha / sambandha prayojane tu sAmarthyagamye / tatra sambandhaH sAdhya-sAdhanalakSaNa upAya-upeyalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA veditvyH| prayojanaM tu prakaraNakata - zrotroranantara-paramparabhedena dvedhA / tatra prakaraNakartu ranantaraM sattvAnugrahaH prayojanam , zrotuzvAnantaraM prayojanaM prakaraNArthaparijJAnam / paramparaprayojanaM tu dvayorapi paramapadaprAptiriti / tathA coktam 1 vinivArya yA gacchanti bandhamudayaM vA anyprkRteH| sAhi parAvarttamAnA anivArayantI aparivRttA / / 2 saM020stA v0|| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA samyakazAstraparijJAnAdviraktA bhavato jnaaH| labdhvA darzanasaMzuddhi, te yAnti paramAM gatim // tadetena maGgalAdyabhidhAnena sakalazAstrakRtAM pravRttiranusRtA bhavati / tathA ca taiH praNijagade prekSAvatAM prvRtyrthmbhidhey-pryojne|| maGgalaM caiva zAstrAdau, vAcyamiSTArthasiddhaye // iti / // 1 // atha "yathodezaM nirdezaH" iti nyAyAt tatprathamato dhruvabandhinIH/ prakRtILacikhyAsurAha vnncuteykmmaa'gurulhuniminnovghaaybhykucchaa| micchakasAyAvaraNA, vigcha dhuvapaMdhi sagacattA // 2 // , "prAkRtatvAd liGga-vacanavyatyayena dhruvabandhinyaH prakRtayaH "sagacatta" ti saptacatvAriMzatsaGkhyA bhavanti / tathAhi-varNenopalakSitaM catuSkaM varNacatuSka-varNa-gandha-rasa-sparzanalakSaNam , tato varNacatuSkaM ca taijasaM ca kArmaNaM cAgurulaghu cetyAdidvandve varNacatuSka-taijasa-kArmaNA-'gurulaghu-nirmANa-upaghAta-bhaya-kutsAH / kutsA-jugupsA / tathA mithyAtvaM ca kaSAyAzcAvaraNAni ca mithyAtva-kaSAyA''varaNAni / tatra varNacatuSka-taijasa-kArmaNA-'gurulaghu-nirmANa-upaghAtAni ityetA nava nAmaprakRtayaH, bhayaM kutsA mithyAtvaM kaSAyAH SoDaza ityetA ekonaviMzatirmohanIyaprakRtayaH, AvaraNAni jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavakasvarUpANi caturdaza, vighnam-antarAyaM dAna-lAbha-bhogaupabhoga-vIryAntarAyabhedAt pazcavidhamiti / evaM saptacatvAriMzadapyetA dhruvabandhinyaH, nijahetusadbhAve'vazyaM bandhasadbhAvAditi // 2 // .. uktA dhruvabandhinyaH prakRtayaH / sAmpratamadhruvabandhinIH prakRtIrabhidhitsurAha- . taNuvaMgA''giisaMghayaNajAigaikhagai pugvijiNasAsaM / ujjoyA''yavaparaghAtasavIsA goya veyaNiyaM // 3 // hAsAijuyaladugaveyaAu tevuttarI adhuvabaMdhA / / bhaMgA aNAisAI, aNaMtasaMtuttarA cauro // 4 // * tanavaH-zarIrANi audArika-vaikriyA-''hArakalakSaNAstisraH, tejasa-kArmaNayodhU vavandhitvenAbhihitatvAt , upAGgAni-audArikAGgopAGga-vaikriyAGgopAGgA.''hArakAGgopAGgarUpANi trINi, AkRtayaH-saMsthAnAni samacaturasra-nyagrodhaparimaNDala-sAdi-kubja-vAmana-huNDAkhyAH SaT , saMhananAniasthinicayAtmakAni vajraRSabhanArAca-RSabhanArAca-nArAcA-'rdhanArAca-kIlikA-sevArtalakSaNAni SaT , jAtayaH-ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriyarUpAH paJca, gatayaH--deva-manuSya Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-5] 5 zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| tirya-nArakagatilakSaNAzcatasraH, khagatiH-vihAyogatiH-prazastA 'prazastabhedAd dvedhA, "puSi"tti padaikadeze padasamudAyopacArAd AnupUrvyaH devAnupUrvI-manujAnupUrvI-tiryagAnupUrvI-narakAnupUrvIrUpAzcatasraH, jinanAma-tIrthakaranAma, zvAsanAma ucchvAsanAmetyarthaH, udyotanAma AtapanAma parAghAtanAma "tasavIsa" ti trasenopalakSitA viMzatistrasaviMzatiH-trasadazakaM sthAvaradazakamityarthaH; gotram uccairgotra-nIcairgotrabhedena dvidhA, vedanIyaM-sAtavedanIyamasAtavedanIyamiti dvidhA, hAsyAdiyugaladvikaM-hAsya-rati-arati-zokAbhidham , vedAH-strI punapusakarUpAstrayaH, AyUSi-devAyumanujAyustiryagAyurnarakAyuriti catvAri iti / etAstrisaptatiprakRtayaH 'adhruvabandhAH' adhruvabandhinyo bhavantIti zeSaH / etAsAM nijahetusadbhAve'pyavazyaM bandhAbhAvAdadhruvabandhitvam / tathAhi-parAghAtaucchvAsanAmnaH paryAptanAmnaiva saha bandho nAparyAptanAmnA ato'dhruvatvam / AtapaM punarekendriyaprAyogyaprakRtisahacaritameva nAnyadA / udyotaM tu tiyeggatiprAyogyabandhenaiva saha badhyate / AhArakadvika jinanAmnI api yathAkramaM saMyama samyaktvapratyayenaiva badhyete nAnyathetyadhruvabandhitvam / zeSazarIropAGgatrikAdInAM SaTSaSTiprakRtInAM savipakSatvAd nijahetusadbhAve'pi nAvazyaM bandha ityadhruvavandhitvaM supratItameva / uktA adhruvabandhinyaH prakRtayaH / sAmprataM dhruvabandhinyadhruvandhinInAM maGgakAn granthalAghavArtha ca vakSyamANadhruvodayA-'dhruvodayaprakRtInAM ca bhaGgakAn bandhamAzritya udayamAzritya ca cintayannAha-"bhaMgA aNAisAI" ityAdi / 'bhaGgAH' bhaGgakAzcatvAro bhavanti / katham ? ityAha-anAdi-sAdayo'nanta-sAntottarAH / idamuktaM bhavati-anAdi-sAdizabdau AdI yeSAM te anAdisAdayaH, prAkRtatvAd Adizabdasya lopaH / ananta-sAntazabdAvuttare-uttarapade yeSA te ananta-sAntottarAH, "te lugvA" - (siddha0 3.2.108) iti sUtreNa padazabdasya lopaH / yadi vA bhaGgA anAdi-sAdayo'nanta-sAntottarAH santazcatvAro bhavanti / tadyathA-anAdyanantaH 1 anAdisAntaH 2 sAdyanantaH 3 sAdisAntaH 4 ceti // 3 // 4 // uktA bhaGgAH / atha yatrodaye bandhe vA ye bhaGgakA ghaTante tAnAha paDhamaviyA dhuvaudaisa, dhuvabaMdhisu taiyavaja mNgtigN| micchammi tinni bhaMgA, duhA vi adhuvA turiyabhaMgA // 5 // 'prathamadvitIyau' anAdyanantA-'nAdisAntalakSaNau dhruvodayAsu prakRtiSu bhaGgako bhavataH / tathAhi-na vidyata AdiryasyA'nAdikAlAt santAnabhAvena satatapravRtteH so'nAdiH, anAdizcAsau anantazca kadAcidapyanudayAbhAvAdanAdyanantaH, ayaM ca bhaGgako nirmANa-sthirA'sthirA-'gurulaghu-zubhA-'zubha-taijasa-kArmaNa-vargacatuSka-jJAnapaJcakA-'ntarAyapazcaka-darzanacatuSkalakSaNAnA SaD 1 chA0 *vbndhitvm|| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA viMzatiprakRtInAM dhruvodayAnAmabhavyAnAzritya veditavyaH, yato'bhavyAnAM dhruvodayaprakRtyanudayo na kadAcid bhaviSyatIti 1 / tathA anAdizvAsau sAntazcAnAdisAntaH, tatra jJAnapaJcakA-'ntarAyapaJcaka-darzanacatuSkarUpANAM caturdazaprakRtInAmanAdikAlAt santAnabhAvenA'nAdiH san yadA kSINamohacaramasamaye udayo vyavacchidyate tadA ayamanAdisAntabhaGgAkaH, nirmANa-sthirA-'sthirA'. gurulaghu-zubhA-'zubha-taijasa-kArmaNa-varNa catuSkalakSaNAnAM dvAdazAnAmapi nAmadhruvodayaprakRtInAM satatodayenA'nAdirudayobhRtvA sayogikevalicaramasamaye yadodayavyavacchedamanubhavati tadA'nAdisAntabhaGgakaH 2 iti / dhruvabandhinISu pUrvoktasvarUpAsu saptacatvAriMzatsaGkhyAsu tRtIyavarja bhaGgatrika 1-2-4 bhavati / tathAhi-yo bandho'nAdikAlAdArabhya santAnabhAvena satataM pravRtto na kadAcana vyavacchedamApanno na cottarakAlaM kadAcid vyavaccheda mApsyati so'nAdyananto'bhavyAnAmeva bhavati 1 yastvanAdikAlAt satatapravRtto'pi punarbandhavyavacchedaM prApsyati asAvanAdisAntaH, ayaM bhavyAnAm 2 sAdyanantalakSaNastu tRtIyabhaGgakaH zUnya eva, na hi yo bandhaH sAdibhavati sa kadAcidanantaH sambhavatIti tRtIyabhaGgAvajenam 3; yaH punaH pUrva vyavacchinnaH punarbandhanena sAditvamAsAdya kAlAntare bhUyo'pi vyavacchedaM prApsyati so'yaM sAdisAntaH 4 ityevaMsvarUpaM sAdyanantalakSaNatRtIyazUnyabhaGgakavarjitaM bhaGgakatrayaM dhruvabandhinISu bhavati / sUtre ca stvaM prAkRtatvAt , prAkRte hi liGga vyabhicAryapi, yadAha pANini svaprAkRtalakSaNe-"liGga vyabhicAyapi" iti / tatra prathamabhaGgastA(stvA)sAM sarvAsAmapyabhavyAzritaH supratIta eva, dhruvabandhinIH prati tadvandhasyAnAdyanantatvAd 1 iti / dvitIyabhaGgakastu jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNacatuSkA-'ntarAyapaJcakalakSaNAnAM caturdazaprakRtInAmanAdikAlAt santAnabhAvenAnAdiH san sUkSmasamparAyacaramasamaye yadA bandho vyavacchidyate tadA bhavati 2 / AsAmeva caturdazaprakRtInAmupazAntamohe yadA abandhakatvamAsAdya AyuHkSayeNA'ddhAkSayeNa vA pratipatitaH san punandhena sAdibandhaM vidhAya bhUyo'pi sUkSmasamparAyacaramasamaye bandhavicchedaM vidhatte tadA sAdisAntalakSaNaH [caturtho bhnggkH]| caturdazAnAM ca prakRtInAM tRtIyo bhaGgako na labhyate 3 iti / saMjvalanakaSAyacatuSkasya tu sadaivAvAptAnAdibandhabhAvo yadA tatprathamatayA'nivRttivAdarAdirvandhavyavacchedaM vidhatte tadA'nAdisAntasvabhAvastasya dvitIyabhaGgaH / yadA tu tataH pratipatitaH punarvandhena saMjvalanavandhaM sAdiM kRtvA punarapi kAlAntare'nivRttibAdarAdibhAvaM prAptaH san tAn na mantsyati tadA sAdisAntasvarUpaH saMjvalanacatuSkasya caturtha iti / nidrA pracalA-taijasa-kArmaNavarNacatuSkA-gurulaghu-upaghAta-nirmANa bhaya-jugapsAsvarUpANAM trayodazaprakRtInAmanAdikAlAdanAdibandhaM vidhAya yadA apUrvakaraNAddhAyAM yathAsthAnaM vandhoparamaM karoti tadA dvitIyo bhaGgakaH / 1 saM0 1-2 degmApsyate // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-6 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / yadA tu tataH pratipatitaH punarbandhavidhAnena sAditvamAsAdya bhUyo'pi kAlAntare'pUrvakaraNamArUDhasya bandhAbhAvastadA caturtha iti / caturNAM pratyAkhyAnAvaraNAnAM bandho dezavirataguNasthAnakaM yAvad anAdiH tataH pramattAdau bandhoparamAt sAnta iti dvitIyabhaGgaH / tataH pratipatito bhUyo'pi bandhanena sAditvamAsAdya yadA punaH pramattAdAvabandhako bhavati tadA caturtho bhaGgakaH / apratyAkhyAnAvaraNAnAM tvaritasamyagdRSTiM yAvad anAdivandhaM kRtvA yadA dezaviratAdAvabandhako bhavati tadA dvitIyaH / tataH pratipatito bhUyo'pi tAneva baddhvA punasteSAM yadA dezavirateSvabandhako bhavati tadA caturtha iti / mithyAtva - styAnaddhiMtrikA 'nantAnubandhinAM tu mithyAdRSTiranAdibandhako yadA samyaktvAvAptau bandhoparamaM karoti tadA dvitIyaH / punarmithyAtvagamanena tAn baddhvA yadA bhUyo'pi 'samyaktvalAbhe sati bandhaM na vidhatte tadA caturtha iti / evaM dhruvabandhinInAM bhaGgakatrayaM nirUpitamiti / tathA mithyAtvasya dhruvodayasya bhaGgA anAdyananta 1 anAdisAnta 2 sAdisAnta3 svabhAvAstrayo bhavanti / tatrAnAdyananto'bhavyAnAm, yatasteSAM na kadAcid mithyAtvodayavicchedaH samapAdi sampatsyate ceti 1 / anAdisAntastvanAdimithyAdRSTeH, tatprathamatayA samyaktvalAbhe mithyAtvasyAbhAvAt 2 / sAdisAntaH punaH pratipatitasamyaktvasya sAdike mithyAtvodaye sampanne punarapi samyaktvalAbhAd mithyAtvodayAbhAve sambhavati 3 iti / "duhA vi adhuvA turiMyabhaMga "tti 'dvidhApi' dvibhedA api bandhamAzrityodayamAzritya ca ' adhruvA H ' adhruvabandhinyo'dhruvodayAzcetyarthaH turIyaH- caturtho bhaGgaH sAdisAntalakSaNo yAsAM tAsturIyabhaGgA bhavanti / tatrAdhruvabandhinInAM pUrvoktatrisaptatisaGkhyaprakRtInAmadhruvabandhitvAdeva sAdisAntalakSaNa eka eva bhaGgako bhavati / tathA adhruvodayAnAmudayaH saha AdinA - udaya vicchede sati tatprathamatayodaya bhavanasvabhAvena vartata iti sAdiH, sa cAsau sAntazca punarudayavyavacchedAt saparyavasAnazca sAdisAntaH / tatazcAdhruvodayAnAmayamevaiko bhaGgako bhavati nAnyaH, adhruvatvAdeveti bhAvaH || 5 || uktAH sabhAvArthA dhruvabandhinyo'dhruvabandhinyazca prakRtayaH / prasaGgato dhruvA'dhruvodayAnAM prakRtInAM bhaGgakAca / samprati dhruvA - dhruvodayaprakRtidvAranirUpaNA yAha nirmiNa thira athira aguruya, suhaasRhaM teya kamma cauvannA | nANaMtarAya daMsaNa, micchaM dhuvaudaya sagavIsA // 6 // " nimiNa" tti prAkRtatvAd nirmANaM sthirA 'sthiram "aguruya" tti agurulaghu zubhAzubhaM taijasaM kArmaNaM 'caturvarNa' varNa- gandha-rasa- sparzalakSaNamityetA dvAdaza nAmno dhruvodayAH jJAnAvaraNapaJcakam antarAyapaJcakaM darzanacatuSkaM mithyAtvamiti saptaviMzatiprakRtayaH 'dhruvodayAH' nityodayAH, sarvAsAmapi svodayavyavacchedakAlaM yAvRrvavyavacchinnodayatvAditi || 6 || Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S F.. devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH abhihitA dhruvodayAH prakRtayaH / idAnImadhruvodayAH prakRtIrAha - * dhigsubhigara viNu aDuvabaMdhI miccha viNu mohadhuvadhaM trI / nidovadhAya mIsaM, sammaM paNanavai adhuvudayA // 7 // [ gAthA itarazabdasya pratyekaM sambandhAt 'sthiretara zubhetara prakRticatuSkaM vinA' sthiramasthiraM zubhamazubhaM vinA zeSA ekonasaptatisaGkhyA adhruvabandhinyaH prakRtayaH / tathAhi - taijasa-kArmaNavarja zarIratrikam aGgopAGgatrayaM saMsthAnapaTkaM saMhananaSaTkaM jAtipaJcakaM gaticatuSkaM vihAyogatidvikam AnupUrvIcatuSkaM jinanAma ucchvAsanAma udyotam AtapaM parAghAtaM trasa bAdara-paryAptakapratyeka-subhaga-susvarA-''deya-yazaH kIrti sthAvara--sUkSmA'paryAptaka sAdhAraNa--- dubhaMga-suH svarA-nAdeyA- 'yazaHkIrti - uccaigautraM nIcairgotraM sAtA 'sAtavedanIyaM hAsya- ratI arati zokau strI-puM-napusakarUpaM vedatrayam AyuzcatuSkamiti / tathA mithyAtvaM vinA mohadhruvabandhinyo'STAdaza / tadyathASoDaza kaSAyA bhayaM jugupsA / nidrAH paJca upaghAtanAma mizraM samyaktvamiti paJcanavatiradhruvodayAH, vyavacchinnasyApyudayasya punarudayasadbhAvAditi / yadyevaM mithyAtvasyApyadhruvodayataiva yujyate, samyaktva prAptau vyavacchinnasyApi tadudayasya mithyAtvagamane punaH sadbhAvAd 1 iti, atrocyateyAsAM prakRtInAM yeSu guNasthAnakeSu guNapratyayato'dyApyudayavyavacchedo na vidyate, atha [ca] dravyakSetra kAlAdyapekSayA teSveva guNasthAnakeSu kadAcidasau bhavati kadAcid neti tA evAdhuvodayAH, yathA nidrAyA mithyAdRSTerArabhya kSINamohaM yAvadudayo'vyavacchinno vartate, atha ca na satatamasau bhavatIti / mithyAtvasya tu nedaM lakSaNam, yatastasya yatra prathamaguNasthAnake nAdyApyudayavyavacchedastatra satatodaya eMva na kAdAcitka iti dhruvodayataiva tasyeti / 7 / / uktamadhuvodayaprakRtidvAram | samprati dhruvasattAkA 'dhruvasattAkaprakRtidvAradvayaM nirUpayannAha tasavannavIsa sagateyakamma dhuvabaMdhi sesa veyatigaM / Agiitiga veyaNiyaM, dujuyala saga urala sAsa caU ||8|| gatiriduganI dhuvasatA samma mosa maNuyadugaM / vivikAra jiNAU, hArasaguccA adhuvasaMtA // 6 // iha viMzatizabdasya pratyekaM yogAt saviMzatirvarNaviMzatizca / tatra trasenopalakSitA viMzatistrasaviMzatiH / tathAhi-trasa - bAdara-paryAptaka- pratyeka sthira- zubha-subhaga-susvarA-''deya-yazaH-kIrtinAmeti trasadazakam , sthAvara-sUkSmA'paryAptaka-sAdhAraNA 'sthirA 'zubha- durbhaga-duH svarA'nAdeyA-'yazaHkIrtinAmeti sthAvaradazakam ubhayamIlane trasaviMzatiriyamucyate / varNaviMzatiriyam - kRSNanIla-lohita-haridra-sitavarNabhedAt pazca varNAH, surabhigandhA'surabhigandhabhedena dvau gandhau, tikta-kaTu 1 , Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| kapAyA-'mla madhurabhedAt paJca rasAH, guru-laghu-mRdu-khara zIta uSNa-snigdha-rukSasparzabhedAdaSTau sparzAH, sarvamIlane ca varNaviMzatiriyamucyate, varNenopalakSitA viMzativarNaviMzatiriti kRtvA / "sagateyakamma'' tti 'tejasa-kArmaNasaptaka' tejasazarIra 1 kArmaNazarIra 2 taijasataija mabandhana 3 tejasakArmaNabandhana 4 kArmaNakANabandhana 5 tejasasaGghAtana 6 kArmaNa saGghAtana 7 lakSaNam / "dhuvacaMdhi sesa" tti varNacatuSka-tejasa-kAryaNasyoktatvAt zeSA ekacatvAriMzad dhruvabandhinyaH / tathAhi-agurulaghu-nirmANa upaghAta-bhaya-jugupsA-mithyAtva-kapAyaSoDazaka jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavakA-'ntarAyapazcakamiti / 'vedatrika' strI-pu-napuMsakalakSaNam / "Agiitiga" tti "taNuvaMgAgiisaMgha. yaNa jAigaikhagaI'' (gA0 3) ityAdisaJjJAgAthoktamAkRtitrikaM gRhyate, tata AkRtayaH-saMsthAnAni SaT , saMhananAni paD , jAtayaH pazca ityevamAkRtitrikazabdena saptadaza bhedA gahyante / 'vedanIya' sAtA-'sAtabhedAdvidhA / dvayoyugalayoH samAhAro dviyugalaM hAsya rati arati zokarUpam / "sagaurala' tti audArikasaptakam-audArikazarIra 1 audArikAGgopAGga 2 audArikasaGghAtana 3audArikodArikabandhana 4 audArikataijasabandhana 5 audArikakArmaNabandhana 6 audArikataijasakArmaNavandhana 7 rUpam / "sAsacau" tti 'ucchvAsacatuSkaM' ucchvAsa-udyotA-''tapa parAghAtAkhyam / "khagaItiriduga' tti dvikazabdasya pratyeka sambandhAt khagatidvikaM-prazastavihAyogati-aprazastavihAyogatilakSaNam , tiryagdvikaM-tiryaggati-tiryagAnupUrvIrUpam / "nIyaM" ti nIcegotramiti / etAstriMzaduttarazatamaGkhyAH prakRtayo dhruvamattAkA abhidhIyante, dhruvasattAkatvaM cAmAM samyavatvalAbhAdaka sarvajIveSu sadeva sadbhAvAt / athAnantAnubandhinAM kaSAyANAmudvalanasambhavAdadhruvamattAkataiva yujyate ataH kathaM dhruvasattAkaprakRtInAM triMzadadhikazatasaGkhyA saGgacchate ? mevaM vocaH, yato'vAptasamyaktvAdyuttaraguNAnAmeva jIvAnAmetadvisaMyogo, na sajIvAnAm , adhuvasattAkatA cAnavAptottaraguNajIvApekSayeva cintyate ato'nantAnubandhinAM dhruvasattAkateka yadi cottaraguNaprAptyapekSayA adhruvasattAkatA kakSIkriyate tadA sarvAsAmapi prakRtInAM syAt , nAnantAnuvandhinAmeva, yataH sarvA api prakRtayo yathAsthAnamuttaraguNeSu satsu, sattAvyavacchedamanubhavantyeveti / tathA "samma" tti samyaktvaM mizram , 'manujadvika' manujagati-manujAnupUrvIrUpam , "viuvikkAra" tti 'vaikriyaikAdazakam' devagati 1 devAnupUrvI 2 narakagati 3 narakAnupUrvI 4 vaikriyazarIra 5vaikriyAGgopAGga 6 vaikriyasaGghAtana 7 vaikriya kriyabandhana 8 vakriyataijasavandhana 9 caikriyakArmaNacandhana 10 vaikriyataijasakArmaNabandhana 11 lakSaNam , jinanAma, AyuzcatuSkam , "hArasaga" ti prAkRtatvAd AkAralope 'AhArakasaptakam' AhArakazarIra ? AhArakAGgopAGga 2 AhArakamacAtana 3 AhArakAhArakabandhana 4 AhArakatejasabandhana 5 AhArakakAmeNavandhana 6 AhArakata jasa. kArmaNabandhanAkhyam 7, uccagotram ityetA aSTAviMzatisaGkhyAH prakRtayo'dhruvasattAkA ucyante / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA ayamiha bhAvArthaH - samyaktvaM mizraM vA'bhavyAnAM prabhUtabhavyAnAM ca sattAyAM nAsti, keSAJcidastIti / tathA manuSyadvikaM vaikiyaikAdazakam ityetAtrayodaza prakRtayastejo- vAyukAyikajIvamadhyagatasyodvartanAprayogeNa sattAyAM na labhyante, itarasya tu bhavanti / tathA vaikriyaikAdazakamasamprAptatrasatvasya bandhAbhAvAd vihitetadbandhasya sthAvarabhAvaM gatasya sthitikSayeNa vA sattAyAM na labhyate, tadanyasya sambhavatyapi / tathA samyaktvahetau satyapi jinanAma kasyacid bhavati kasyacid neti / tathA deva-nArakAyupI sthAvarANAm tiryagAyuSkaM tvahamindrANAM devAnAm, manujAyuSkaM punastejo vAyu-saptamapRthivInArakANAM sarvathaiva tadbhandhAbhAvAt sattAyAM na labhyate, anyeSAM tu sambhavatyapi / tathA saMyame satyapi AhArakasaptakaM kasyacid bandhasadbhAve sattAyAM syAt tadabhAve kasyacit neti| tathoccairgotramasamprAptatra satvasya bandhAbhAvAd vihitaitadvandhasya sthAvarabhAvaM gatasya sthitijhayeNa vA sattAyAM na labhyate, tejo-vAyukAyikajIvamadhyagatasya / udvartanaprayogeNa vA sattAyAM - na labhyate, itarasya tu bhavatItyAsAmadhruvasattAkatA // 8-6 // 10 uktaM dhruvasattAkA dhruvasattAkaprakRtidvAradvayam / samprati guNasthAnakeSu kAsAJcit prakRtInAM dhruvAsdhruvasattAM gAthAtrayeNa nirUpayannAha - paDhamatiguNesu micchaM, nigamA ajagAi aTThage bhajjaM / sAsANe khalu sammaM, saMtaM micchAidasage vA // 10 // prathamAH- AdyAstrayaH- trisaGkhyA guNAH - guNasthAnakAni prathamatriguNAH teSu prathama triguNeSu - mithyAdRSTi- sAsvAdana - samyagmithyAdRSTilakSaNeSu 'mithyAtvaM' mithyAtvalakSaNA prakRtiH 'niyamAt, nizvayena 'sad' vidyamAnam, sattAyAM prApyata ityarthaH / 'ayatAdyaSTake' aviratasamyagdRSTi 1 deza virata2 prama'tasaMyata 3 apramattasaMyata 4 apUrvakaraNa 5 anivRttibAdara 6 sUkSmasamparAya 7 upazAntamoha8 lakSaNeSvaSTasu guNasthAnakeSu 'bhAjyaM' vikalpanIyam, kadAcid mithyAtvaM sattAyAmasti kadAcinAsti / tathAhi - aviratasamyagdRSTyAdinA kSapite nAsti, upazamite tvasti / sAsvAdane 'khalu' niyamena "sammaM"'samyaktvaM' samyagdarzanamohanIyalakSaNA prakRtiH 'sad' vidyamAnam, sarvadaiva labhyata ityarthaH, yata aupazamikasamyaktvAddhAryAM jaghanyataH samayAvazeSAyAmutkRSTataH paDAvalikAvaziTAyAM sAsvAdano labhyate, tatra ca niyamAdaSTAviMzatisatkarmaivAsAviti bhAvaH / 'mithyAtvAdidazake' mithyAdRSTyAdiSu sAsvAdanavarjitopazAntamohaparyavasAnaguNasthAnakeSu dazasaGkhye pu 'vA' vikalpena-bhajanayA samyaktvaM sattAyAM syAd labhyate syAnneti / tathAhi - midhyAdRSTau jIve'nAdi 1 chA0 0ttA'pramattasaMyatA- 50 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-11 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| paDvizatisatkarmaNi udvalitasamyaktvapuje vA, mizre'pyudvalitasamyagdarzane, aviratAdau copazAntamohAnte kSINasaptake samyagdarzanamohanIyaM sattAyAM na prApyate anyatra sarvatra labhyata iti // 10 // sAsaNamIsesu dhuraM, mosaM micchAinavasu bhayaNAe / Aiduge aNa niyayA, bhaiyA mIsAinavagammi // 11 // sAsvAdanaM ca mizraM ca sAsvAdana-mizre tayoH sAsvAdana-mizrayoH, bahutvaM ca prAkRtavazAt , yadAhuH prabhuzrohemacandrasUripAdAH-"dvivacanasya bahuvacanam" (siddha08.3-130) yathA'hatthA pAyA' ityAdau, sAmbAdanaguNasthAne samyagmithyAdRSTiguNasthAne cetyarthaH, 'dhruvam' avazyambhAvena 'mitha' samyagmithyAdarzanamohanIyaM sad' iti pUrvoktagAthAto DamarukamaNinyAyAdihApi sambadhyate / idamatra hRdayam-sAsAdano niyamAdaSTAviMzatisatka.maiva bhavati, mizrazcASTAviMzatisatkarmA visaMyojitasamyaktvaH saptaviMzatisatkarmA udvalitAnantAnuvandhicatuSkazcaturviMzatisatkarmA vA, tata eteSu sattAsthAnakeSu mizrasattA'vazyaM labhyate; paDivazatimatkarmA tu mizro na sambhavatyeva, mizrapuJjasya sattodayAbhyAM vyatirekeNa mizraguNasthAnakAprApteriti / 'mithyAtvAdinavasu' mAsvAdana-samyagmithyAtvarahitepu minyAdRSTayAdhupazAntamohaparyavasAnanavaguNasthAnakeSvityarthaH 'bhajanayA' vikalpena mizram , syAta sattAyAmasti syaanneti| kimuktaM bhavati ?-yo mithyAdRSTiH paDviMzatimatkarmA, ye vA'viratasamyagdRSTayAdaya upazAntamohAntAH kSAyikasamyagdRSTayaH teSu mizraM sattAyAM nAvApyate anyatra prApyata iti / tathA 'Adyadvike' prathamaguNasthAnakayugale-mithyAdRSTisAsvAdanaguNasthAnakadvaya ityarthaH "aNa" ti anantAnubandhinaH prathamakaSAyAH krodha-mAna-mAyAlobhAkhyAH 'niyatAH' avazyambhAvena sattAyAmavApyante, yato mithyAdRSTi-sAsvAdanasamyagdRSTI niyamenAnantAnubandhino badhnIta iti bhAvaH / tathA bhAjyAH' bhaktavyAH-vikalpanIyAH 'mizrAdinavake' samyagmithyAdRSTiprabhRtyupazAntamohaparyavasAnanavaguNasthAnakezvanantAnubandhinaH, sattAmAzritya bhaktavyA ityarthaH / iyamatra bhAvanA-visaMyojitAnantAnubandhinazcaturviMzatisatkarmaNaH samyagmithyAdRSTeH kSINa saptakasyai kaviMzatisatkarSaNo'nantAnuvandhirahitacaturviMzatisatkarmaNo vA'viratasamyagdRSTayAderanantAnubandhinaH sattAyAM na santi taditarasya tu santIti / etacca zeSakarmagranthAbhiprAyeNoktam / karmapako punaH zrozivazarmasUripAdA evamAhuH-- 'bIyataiesu mIsaM, niyamA ThANanavagammi bhaiyavvaM / saMjoyaNA u niyamA, dusu paMcasu hu~ti bhaiyavvA // (gA0 423) 1 chaa00caavir0|| 2 dvitIyatRtoyayormizraM niyamAtsthAnanavake maktavyam / saMyojanAstu niyamAd dUpoH pathvasu bhavanti bhaktavyAH // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH __pUrvArdhaM sugamameva / uttarArdhasyeyamakSaragamanikA-saMyojayantyAtmano'nantakAlamiti "ramyAdibhyaH kartari" (siddha05-3-126) ityanaTi pratyaye saMyojanAH-anantAnubandhikapAyAH, 'tuH' punararthe, 'niyamAt' niyamena 'dvayoH' mithyAdRSTi-sAsvAdanayoH sattAmAzritya bhavanti, yata etAvavazyamanantAnubandhino badhnIta iti / paJcasu punaguNasthAnakeSu samyagmithyAdRSTiprabhRtiSvapramattasaMyataparyanteSu sattAM pratItya bhaktavyAH, yadhudvalitAstato na santi itarathA tu santItyarthaH / / taduparitaneSu punarapUrva karaNAdiSu sarvathaiva tatsattA nAsti,. yatastadabhiprAyeNa visaMyojitAnantAnubandhikaSAya evoparAmazreNimapi pratipadyata iti / / 11 / / AhArasattagaM vA, savvaguNe bitiguNe viNA tithaM / nabhayasaMna miccho, atamuhattaM bhave titthe / / 12 / / - 'AhArakasaptakaM' AhArakazarIra 1 tadaGgopAGga 2 AhArakasaGghAta 3 AhArakAhArakabandhana 4 AhArakataijasabandhana 5 AhArakakArmaNabandhana 6 AhArakataijasakArmaNabandhana 7lakSaNaM 'vA' vikalpena-bhajanayA 'sarvaguNe' sarvaguNasthAnakeSu mithyAdRSTiprabhRtyayogikevaliparyavasAnepu, mUne caikavacanaM prAkRtatvAt , tatazca sarvaguNasthAnakeSu vikalpanayA sattAM pratItya AhA. rakasaptakaM prApyate / idamatra hRdayam -yo'pramattamaMyatAdiH saMyamapratyayAdAhArakasaptakavandha vidhAya vizuddhivazAduparitanaguNasthAnakeSu samArohati, yazca kazcidavizuddhAdhyavasAyavazAduparitanaguNasthAnakebhyo'dhastanaguNasthAnakeSu pratipatati tasyAhArakasaptakaM sarvaguNasthAnakeSu sattAyAM prApyate, yaH punarAhArakasaptakaM na banAtyeva tadvandha vinaivoparitanaguNasthAnakeSvadhyArohati tasya jantostat teSu sattAyAM nAvApyata iti| tathA "vitiguNe viNA titthaM" ti koli kanalikanyAyena 'sarvagugeSu vA' ityatrApi sambandhanIyam / sarvaguNasthAnakeSu dvitIya-tRtIyaguNasthAnake vinA, sAsvAdana-mizraguNasthAnakarahiteSu dvAdazasvityarthaH, 'vA' vibhASayA-bhajanayA tIrthakaranAma sattAyAM prApyata iti / idamatra tAtparyam-yadA kazcidaviratasamyagdRSTayAdirapUrvakaraNabhAgapaTkaM yAvat samyaktvapratyayAt tIrthakaranAmakarma baddhyA uparitanaguNasthAnakAnyadhirohati, kazcicca baddhatIrthakaranAmakarmA avizuddhivazAt mithyAtvamapi gacchati tadA sAsvAdana-mizrarahiteSu dvAdazaguNasthAnakeSu tIrthakaranAmakarma sattAyAmavApyate, tIrthakaranAmasattAko hi mizra-sAsvAdanabhAvaM na pratipadyate svabhAvAdeveti tarjanam / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye tinthayareNa vihINaM, sIyAlasayaM tu saMtae hoi / sAsAyaNammi u guNe, sammAmIse ya payaDINaM // (gA0 25) 5 saM0 1-20knlknyaa0|| 2 tIrthakareNa vihInaM saptacatvAriMzaM zataM tu sattAyAM bhavati / sAsvAine tu guNe samyagmizre ca prakRtInAm // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-14] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| yaH punarvizuddhasamyaktve'pi sati tad na badhnAti tasya sarvaguNasthAnakeSu tatsattA na labhyate, yato'nayoH saMyama-samyaktvalakSaNasvapratyayasadbhAve'pi bandhAbhAvAd nAvazyaM sattAsambhavaH / yaduktaM karmaprakRtisaGgrahaNyAm ___ AhAraga titthagarA bhaja tti / AhArakasaptaka-tIrthakaranAmnI sattA prati bhAjye iti bhaavH| evamAhA rakasaptake tIrthakara. nAmani ca pratyekaM sattArUpeNA'vatiSThamAne mithyAdRSTirapi janturbhavatIti nizcitam / ubhayasattAyAmaso bhavati na veti vineyA''zaGkAyAmAha-"nobhayasaMte miccho" tti / 'na' naiva ubhayamya-AhArakasaptaka-tIrthakaralakSagadvika sya satve-sattAsadbhAve sati mithyAdRSTirbhavet / ko'rthaH ? ubhayasattAyAM mithyAtvaM na gacchatIti bhAvaH / tarhi kevalatIrthakaranAmakarmasattAyAM kiyantaM kAlaM mithyAdRSTirbhavati ? ityAha-"aMtamuhuttaM bhave titthe'' tti 'antamuhUrtam' antamuhartamAtraM kAlaM bhavet' jAyeta "miccho" ti ityasyAtrApi sambandhAd mithyAdRSTiH / kka sati ? ityAha-"titthe" ti tIrthakaranAmakarmaNi sattAyAM vartamAna iti gamyate / idamuktaM bhavati yo narake badrAyuSko vedakasamyagdRSTirbaddhatIrthakaranAmakarmA san tatrotpitsuravazyaM samyaktvaM * parityajya tatrotpadyate, utpattisamanantaramantamu hAdUrdhvamavazyaM samyaktvaM pratipadyate, tasyAyamuktapramAgaH kAlo labhyata iti / / 12 / / uktaM sapratipakSaM dhruvasattAkaprakRtidvAram / adhunA sapratipakSaM sarva-dezaghAtiprakRtidvAraM pratipAdayannAha kevalajuyalAvaraNA, paNa niddA ghArasAimakasAyA / micchaM ti savvaghAI, ca unANanirdasaNAvaraNA // 13 // saMjalaNa nokasAyA, vighaM iya desa ghA Io aghaaii| patteyataNuTThA''U, tasabIsA goyadugavannA // 14 // - kevalayugalaM-kevalajJAna-kevaladarzanarUpaM tasyAvaraNe-AcchAdake karmaNI kevalayugalAvaraNe , kevalajJAnAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM cetyarthaH / 'paJca nidrAH' nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 6pracalApracalA 4 mtyAnaddhiM 5 rUpAH / dvAdazeti saGkhyA 'AdimakapAyAH' sajvalanApekSayA prathamakapAyA:-krodha-mAna-mAyA-lobhAnAmekaikazo'nantAnubandhi 1 apratyAkhyAnAvaraNa 2 pratyAkhyAnAvagNa 3 lakSaNanAmatrayeNa dvAdazadhAtvam / mithyAtvamiti / anena pradarzitaprakAreNa sarvamapi svAvArya guNaM ghAtayantItyevaMzIlAH sarvaghAtinyo viMzatisaGkhyA bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam 1 sa 0 1-2 rakatIrtha / 2 chA00sya sattA0 // 3 chA0 ma0 iy|| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthAH iha kevalajJAnAvaraNasya svAvAryaH kevalajJAnalakSaNo guNaH, sa ca yadyapi sarvAtmanA''triyate tathApi sarvajIvAnAM kevalajJAnasyAnantabhAgo'nAvRta evAvatiSThate, tadAvaraNe tasya sAmarthyAbhAvAt / yadAhu: zrIdeva DivAcakavarA: 'savvajIvANaM piyaNaM akkharassa anaMtabhAgo niccugghADio ciTThe | (nandIpa0 165 ) iti / kathaM tarhi sarvaghAtitvam ? iti ced abhidhIyate - yathA'tibale jaladapaTale samunnate bahutarAyA AvRtatvAt sarvA'pi sUryAcandramasoH prabhAnenAvRteti vacanaracanA pravartate, athavA'dyApi kAcit tatprabhA prasarati - "" suTTa vi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANaM / / " ( nandIpatra 165 ) iti vacanAdanubhavasiddhatvAcca tathA'trApi prabalakevalajJAnAvaraNAvRtasyApi kevalajJAnasyAnantabhAgAta vAste / yadi punastamapyAvRNuyAt tadA jIvo'jIvatvameva prApnuyAt / , yaduktaM nanyadhyayane-- 8 jar3a puNa so vi AvarijjA tA NaM jIvo ajIvattaNaM pAvijjA / ( patra 165 ) so'pi cAvaziSTo'nantabhAgo jaladharAnAvRtadinakarakaraprasara va kaTa-kuTayAdibhirmatizrutA-'vadhi-manaHparyAya jJAnAvaraNairAtriyate. tathApi kAcid nigodAvasthAyAmapi jJAnamAtrA'vatiSThate, anyathA ajIvatvaprasaGgAt / matijJAnAdiviSayabhUtazrArthAn yanna jAnIte sa kevalajJAnAvaraNadayo na bhavati, kiM tahiM ? matijJAnAvaraNAdyudaya eveti / kevaladarzanAvaraNasya samastavastu - stomasAmAnyAvabodha AvAryaH, taM sarvaM hantIti sarvaghAti abhidhIyate, tadanantabhAgaM tvidamapi sAmarthyAbhAvAd nAtrRNoti, so'pi cAnAvRto'nantabhAgacakSuH- acakSuH- avadhidarzanAvaraNairAtriyate, zeSo jaladharadRSTAntAdicarcastathaiva / yacca cakSurdarzanAdivipayAnarthAn na pazyati, ma kevaladarzanAvaraNodayo na bhavati, kiM tarhi ? cakSurdarzanAvaraNAdyudaya eveti / yadyevaM tarhi kevalajJAnAvaraNa- kevaladarzanAvaraNakSaye satyapi matijJAnAdiviSayANAmarthAnAmavabodho na prApnoti bhijJAnaviSayatvAd, iti ced ucyate - kevalAlo kalAbhe zeSabodhalAbhAntarbhAvAt grAmalAbhe kSetralAbhAntarbhAvavaditi / nidrApaJcakamapi sarvaM vastvavabodhamAvRNotIti sarvaghAti, yat punaH svApAvasthAyAmapi kiJcit" cetayati tatra dhArAdharanidarzanaM vAcyam / tathA'nantAnubandhino'pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAzca pratyekaM catvAro yathAkramaM samyaktvaM dezavira ticAritraM sarvaviraticAritraM ca sarvameva ghnantIti sarvaghAtino dvAdazApi kaSAyAH, yat punasteSAM prabalodaye'pyayogyAhArAdivira * 1 sarvajIvAnAmapi cAkSarasyAnantamAgAM nityodghATitastiSThati / / 2saM0 1-2 04 cA0 // 3 suSThavapi meghasamudaye mavati prabhA candrasUryayoH // 4 yadi punaH so'pi AvRNIyAttadA jIvo'jIvatvaM prApnuyAt // 5 saM0 1-2 chA0 0yAvara0 / / 6 chA0 0d tadayuktam // 7 saM0 1 chA0 0du ciketi // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-14 ] zatakanAmA paJcamaH karma granthaH / maNamprupalabhyate tatra vArivAhadRSTAnto / vAcyaH / tathA midhyAtvaM tu jinapraNItatattvazraddhAnarUpasamyaktvaM sarvamapi hantIti sarvaghAti, yattu tasya balodaye'pi manuSya pazvAdivastuzraddhAnaM tadapi jaladharodAharaNAdava seyamiti / 15 bhAvitAH sarvaghAtinyaH / samprati dezaghAtinyo bhAvyante - " caunANa tidaMsaNAvaraNa" tti AvaraNazabdasya pratyekaM sambandhAd jJAnAvaraNacatuSkam - matijJAnAvaraNa 1 zrutajJAnAvaraNa 2avadhijJAnAvaraNa 3 manaHparyAyajJAnAvaraNa 4 lakSaNam, darzanAvaraNatrikaM - cakSurdarzanAvaraNa 1acakSurdarzanAvaraNa 2 avadhidarzanAvaraNa 3 rUpamiti / saJjvalanAzcatvAraH - krodha mAna-mAyAlobhAH | 'nokaSAyAH' hAsya 1 rati 2 arati 3 zoka 4 bhaya 5 jugupsA 6 strIveda 7 puveda8 napuMsaka veda svarUpA nava / 'vighnam ' antarAyaM - dAna lAbha- bhoga- upabhoga vIryAntarAyalakSaNam / 'iti' amunA darzitaprakAreNa dezaghAtinyaH paJcaviMzatisaGkhyAH prakRtayo bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthastvayam - matijJAnAvaraNAdicatuSkaM kevalajJAnAvaraNAnAvRtaM jJAnadezaM hantIti dezaghAtIdamucyate, matyAdijJAnacatuSTayaviSayabhUtAnarthAn yad nAvabudhyate sa hi matyAvaraNAdyudaya eva, tadaviSayabhUtAMstvanantaguNAn yatra jAnIte sa kevalajJAnAvaraNasyaivodaya iti / cakSuH-acakSuHavadhidarzanAvaraNAnyapi kevaladarzanAvaraNAnAta kevaladarzanaikadezamAvRNvantIti deza tathAhi --cakSuH- acakSuH-avadhidarzanavipayabhRtAnevA'rthAn etadudayAd na pazyati / tadaviSayabhUtAMstvanantaguNAn kevaladarzanAvaraNodayAdeva na samIkSate / tathA saJjvalanA nava nokaSAyAzca labdhasya cAritrasya dezameva ghnantIti dezaghAtinaH teSAM mUla uttaraguNAnAmatIcArajanakatvAt / yadavAdi zrImadArAdhyapAdaiH 'savve viya aiyArA, saMjalaNANaM tu udayao hu Mti / mUlacchijjaM puNa hoi, bArasahaM kasAyANaM // ( Ava0 ni0gA0 112 ) iti / dAnAntarAyAdIni paJca antarAyANyapi dezaghAtInyeva / tathAhi - dAna lAbha- bhoga-upabhogAnAM tAvad grahaNa-dhAraNAyogyAnyeva dravyANi viSayaH, tAni ca samastapudgalAstikAyasyAnantabhAgarUpe deza eva vartante, ato yadudayAt tAni pudgalAstikAya dezavartIni dravyANi yad dAtu labdhu moktumupabhoktu ca na zaknoti tAni dAna lAbha-bhoga upabhogAntarAyANi tAvad dezaghAtInyeva / yattu sarvalokavartIni dravyANi na dadAti na labhate na bhuGkte nApyupabhuGkte tanna dAnAntarAyAdyudayAt, kintu teSAmeva grahaNa dhAraNAviSayatvenAzakyAnuSThAnatvAditi mantavyam / vIryAntarAyamapi dezaghAtyeva, sarvavIryaM na ghAtayatIti kRtvA / tathAhi sUkSmanigodasya vIryAntarAyakarmaNo 1 sarva'pi cAticArAH saJjvalanAnAM tUdayato bhavanti / mUlacchedya punarbhavati dvAdazAnAM kapAyANAm // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthAH devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH 16 'bhyudaye vartamAnasyApyAhArapariNamana-karmadalikagrahaNa- gatyantaragamanAdiviSaya etAvAn vIryAntarAyakarmakSayopazamo vidyate, tatkSayopazamavizeSatatha nigodajIvAnAdau kRtvA yAvat kSINamohastAvad vIryamalpaM bahu bahutaraM bahutamaM ca tAratamyAd bhavatIti, kevalinazca tatkarmakSayasambhUtaM sarvavIryaM bhavatIti dezaghAtIdam | yadi punaH sarvaghAti syAt tadA yathaiva mithyAtvasya kapAyadvAdazakasya ca udaye tadAvAryaM samyaktvaguNaM deza- sarvasaMyamaguNaM ca jaghanyamapi na labhate tathaiva ca tadudaye'pi tadAvAryaM jaghanyamapi vIryaguNaM na labheta, na caivamasti tasmAdidamapi dezaghAtIti sthitamiti / uktAH sarva- dezaghAtinyaH / samprati tatpratipakSabhUtA/ aghAtinIrvyAcikhyAsurAha - "aghAI" ityAdi / aghAtiya etAH paJcasaptatisaGkhyAH prakRtayo'bhidhIyante / tadyathA - "patteya" tti pratyekaprakRtayaH pr|ghaat-ucchvaasaa-''tp udyotA - gurulaghu-tIrthakara - nirmANa - upaghAtarUpA aSTau 1 "taNuTTa" tti tanvA (nu )zabdenopalakSitamaSTakaM " tavaMgAgiisaMghayaNa jAi gaikhagaipugvi" ( gA0 3 ) iti lakSaNaM tanvaSTakam, tatra tanavaH - audArika-vai kriyA- ''hAraka- taijasa-kArmaNalakSaNAH paJca, upAGgAni trINi, AkRtayaH - saMsthAnAni paTU, saMhananAni SaT jAtayaH paJca gatayazcatasraH, khagatI dve, pUrvyaH- AnupUrvyazvatasraH, evaM tanvaSTake prakRtayaH paJcatriMzat / AyuSi catvAri / trasa - viMzatiH- trasadazaka-sthAvaradazakamIlanAt / "goyaduga" ti gotrazabdenopalakSitaM dvikam ' goyaveyaNiyaM " ( gA0 3 ) itigAthAMzena pratipAditam gotram uccaigotraM nIcairgotramiti, sAtA-sAtabhedAd vedanIyaM dvidhA, tadevaM gotradvikazabdena prakRticatuSTayamabhidhIyate / "vanna" tti varNa gandharasa-sparzAkhyAzcatasraH prakRtayo gRhyante iti / etAH prakRtayo'ghAtinyaH, na kaJcana jJAnAdiguNaM ghAtayantIti kRtvA, kevalaM sarva- dezaghAtinIbhiH saha vedyamAnAstatsadRzyo'nubhUyante / ayamartha:sarvaghAtinIbhiH saha vedyamAnA etA aghAtinyo'pi sarvadhAtirasavipAkaM darzayanti, dezaghAtinIbhiH saha punarvedyamAnA dezaghAtitsam yathA svayamacauro'pi cauraiH saha vartamAnacaura ivAvabhAsate / yadabhANi - 9 , jANa na visao ghAitaNammi tANaM pi savvadhAiraso / - jAyai ghAi sagAseNa corayA veha'cogaNaM || (paJcasaM0 gA0 159 ) // 14 // uktaM sapratipakSaM sarva dezaghAtidvAram / samprati puNya-pApaprakRtI viMdharIpurAha suranaratigucca sAyaM tasadasa taNuvaMga vara cauraMsaM / paraghAsaga tiriAuM, vaMnnacau paNidi subhakhagaI / / 15 / / 1 yAsAM na viSayo / tAsAmapi sarvaghAtirasaH / jAyate ghAtisakAzena cauratA ivehAcaurANAm // 2 pazvasaGgrahasvopajJaTIkAgatagAthAyAM tu samAseNa / bRhatTIkAgatagAthAyAM punaH - 0sagAseNa // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-16 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / trikazabdasya pratyekaM sambandhAt suratrikam-devagati-devamati- devAyurlakSaNam , naratrikam-naragati-narAnupUrvI-narAyurlakSaNam , "ucca" tti uccairgotraM sAtaM 'trasadazakaM' trasa-bAdaraparyApta-pratyeka-sthira-zubha-subhaga-susvarA-''deya yaza kIrtilakSaNam , tanavaH-audArika-vaikriyA''hAraka-taijasa-kArmaNarUpAH paJca, upAGgAni-audArikAGgopAGga vaikriyAGgopAGgA-''hArakAGgo. pAGgalakSaNAni trINi, "vaira" tti vajraRSabhanArAcasaMhananam 'caturasra" samacaturasra "paraghAsaga" tti parAghAtasaptakam-parAdhAta ucchavAsA.''tapa-udyota 'gurulaghu-tIrthakaranAma-nirmANarUpam , tiryagAyuH 'varNacatuSka' varNa-gandha-rasa-sparzAkhyam , paJcendriyajAtiH 'zubhakhagatiH' prazastavihAyogatiriti // 15 // bAyAla punnapagaI, apaDhamasaMThANakhagaisaMghayaNA / tiriduga asAya nIyovaghAya iga vigala nirayatigaM // 16 // --thAvaradasa vanacakka ghAipaNayAlasahiya bAsII / pAvapayaDi tti dosu vi, vannAigahA suhA asuhA // 17 / / suratrikaprabhRtayaH zubhakhagatiparyantA etA dvicatvAriMzatsaGkhyAH puNyAH-zubhAH prakRtayaH puNyaprakRtaya ucyante / uktAH puNyaprakRtayaH idAnI pApaprakRtIrAha--"apaDhamasaMThANa" ityAdi / saMsthAnAni ca khagatizca saMhananAni ca saMsthAna-khagati-saMhananAni, aprathamAni ca-prathamavarjAni tAni saMsthAnakhagati saMhananAni ca aprathamasaMsthAna khagati-saMhananAni / tatrAprathamasaMsthAnAni nyagrodhaparimaNDalasAdi-kubja-vAmana huNDAkhyAni paJca, aprathamakhagatiH-aprazastavihAyogatiH, aprathamasaMhananAniRSabhanArAca-nArAca 'rdhanArAca kIlikA-cchedavRttarUpANi pazca, 'tiryagdvika' tiryaggati tiryagAnupUrvIrUpam asAtaM nIcairgotram upaghAtam "iga" tti ekendriyajAtiH "vigala" ti dvIndriyatrIndriya-caturindriyajAtayaH 'narakatrikaM' narakagati narakAnupUrvI narakAyurlakSaNaM 'sthAvaradazaka' sthAvara sUkSmA-'paryAptaka-sAdhAraNA-'sthirA-'zubha-durbhaga-duHsvarA-'nAdeyA-'yazaHkIrtirUpaM, 'varNacatuSka' varNa-gandha-rasa-sparzAkhyaM "ghAipaNayAla" tti sarvaghAtinyo viMzatiH dezaghAtinyaH paJcaviMzatiH, ubhayA' api militAH sAmAnyena ghAtinyaH pazcacatvAriMzad bhavanti, tAbhiH sahitA:yuktAH pUrvoktA aprathamasaMsthAnAdikA varNacatuSkaparyavasAnAH saptatriMzatsaGkhyA dvayazItayaH pApaprakRtayo bhavanti / itizabdaH parisamAptau dvayazItaya eva pApaprakRtayo na UnAdhikA ityarthaH / nanu dvicatvAriMzatpuNyaprakRtayo bhavanti dvayazItizca pApaprakRtayo militAzcaturviMzatyuttaraM prakRtizataM jAtaM, bandhe tu viMzatyuttarameva zatamadhikriyate "baMdhe visuttarasayaM" (karmasta0 bhA0 gA0 1) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA iti vacanAt, tat kathaM na virodhaH 9 ityAha - " dosu vi vannAhagaha " tti 'dvayorapi' puNya-pApaprakRtirAzyoH 'varNAdigrahAt ' varNa-rasa- gandha-sparzagrahaNAnna kazcanApi virodhaH / ayamabhiprAyaH - varNAdayo hi puNyasvabhAvAH pApasvabhAvAzca vartante, tataH puNyavarNacatuSTayaM puNyaprakRtiSu madhye gRhyate, pApavarNacatuSTayaM punaH pApaprakRtiSu / tataH puNya-pApaprakRtirAzyorvarNAdicatuSkaM yat tadekameva sat prazastA - 'prazastabhedenobhayatrApi vivakSyata ityadoSaH / tathA etA eva puNyaprakRtayaH zubhakAraNajanyatvAt zubhA ucyante, pApaprakRtayastvazubha kAraNajanyatvAdazubhA abhidhIyanta itiM // 16-17 // uktaM puNyaprakRti-pApaprakRtidvAradvayam / samprati parAvartamAnA'parAvartamAnaprakRtidvAradvayaM vyAcikhyAsurdvAragAthAyAM parAvartamAnaprakRtInAM pUrva nirdeze'pi iha alpasaGkhyAkatvena prathamamaparAvartamAnAH prakRtIrAha- 18 nAmadhuvabaMdhinavagaM, daMsaNa paNa nANa viggha paraghAyaM / bhaya kuccha micha sAsa, jiNa guNatIsA aparittA ||18|| nAmno dhruvabandhinavakaM nAmadhruvabandhinavakaM varNacatuSka-taijasa-kArmaNA gurulaghu-nirmANa upaghAtalakSaNam, darzanacatuSkaM -cakSuH - acakSuH- avadhi - kevaladarzanarUpam, 'paJca jJAnAni' mati zrutAsadhi-manaHparyAya- kevalajJAnAbhiyAni, kAkAkSigolakanyAyAdatrApi paJcazabdasya sambandhAt paJca 'vighnAni' antarAyANi - dAna lAbha- bhoga- upabhoga- vIryAntarAyAkhyAni parAghAtaM bhayaM 'kutsA' jugupsA mithyAtvaM "sAsaM" ti ucchvAsaM jinanAma ityetA ekonatriMzatprakRtayaH 'aparivRttAH ' aparAvartamAnA bhavanti / ayamatra bhAvaH - yA nAmadhruvabandhinavakaprabhRtaya ekonatriMzatprakRtayastAH svabandhodaya bhayakAleSu nAnyasyAH prakRterbandhamudayamubhayaM vA nirudhya pravartante'to'parAvartamAnA iti // 18 // uktA aparAvartamAnAH prakRtayaH / sAmprataM parAvartamAnaprakRtIrAha - - taNuaTTha veya dujuyala, kasAya ujjoyagoyaduga niddA | tasavIsA''u parittA, vittavivAgANupubvIo // 19 // tanuzabdenopalakSitamaSTakaM "taNuvaMgA giisaMghayaNajAigaikha gaipucci " ( gA0 3) iti gAthAvayavena pratipAditaM tanvaSTakam / tatra tanavastaijasa-kArmaNayoraparAvartamAnAsu pratipAditatvAt zeSA audArika- vaikriyA - SShArakarUpAstisraH, upAGgAni trINi, / AkRtayaH SaT, saMhananAni SaT, jAtayaH paJca catasro gatayaH, khagatidvayam AnupUrvIcatuSkamiti tanvaSTakazabdena trayastriMzatprakRtayo gRhyante / 'vedAH' strI-pu-napusakarUpAstrayaH 'dviyugalaM' hAsya-rati- arati zokarUpaM, kaSAyAH SoDaza, "ujjoyagoyadugaM" ti dvikazabdasya pratyekaM sambandhAd udyotadvikam - "ujjoyAyava" 1 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 1719] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / ( gA03) iti vacanAd udyotA ''tapAkhyam, gotradvikam - " goyaveyaNiyaM " ( gA0 3) iti vacanAd gotra vedanIyasvarUpam / tatra gotram uccaimaMtri - nIcairgotra bhedAd dvidhA, sAtA-sAtabhedAd vedanIyaaft dvidhA ityetAzcatasraH prakRtayo gotradvikazabdena gRhyante, nidrApaJcakaM saviMzatiH - trasa dazaka-sthAvaradazakarUpA, AyUMSi catvAri iti / etA ekanavatiprakRtayaH " paritta" tti prAkRtatvAt 'parivRttAH' parAvartamAnA bhavantIti zeSaH / tatra SoDaza kapAyA nidrApaJcakaM ca yadyapyetA. ekaviMzatiprakRtayo dhruvabandhitvAd bandhaM prati paroparodhaM na kurvanti tathApi svodaye svajAtIyaprakatyudayanirodhAt parAvartamAnA bhavanti / sthira - zubhA - sthirA - zubhaprakRtayazcatasrazca yadyapyudayaM prati na viruddhAstathApi bandhaM prati parAvartamAnAH, zeSAzca gaticatuSka-jAtipaJcaka-zarIratrika aGgopAGgatrika saMsthAnapaTka - saMhananaSaTkA - ''nupUrvI catuSkA - ''tapa udyota - vihAyogatidvika trasAdiSoDazaka- vedatrika- hAsya-rati- arati zokayugaladvaya - sAtA 'sAta ucca-nIcA ''yuzcatuSTayalakSaNAH SaTSaSTiH prakRtayo bandhodayAbhyAmapi parasparaM viruddhA ataH parAvartamAnA iti / uktAH parAvarta - mAnaprakRtayaH, tadbhaNanena ca samarthitaM parAvartamAnA'parAvartamAna prakRtidvAradvayam / tadevaM samarthitaM "dhuvabaMdhodaya' sattAghAipuna pariyattA seyara " ( gA0 1) iti mUladvAragAtho panyastaM dvAdvAdazakam / samprati yaduktaM "cauha vivAgA vucchaM" ( gA0 1) iti tad vibhaNiSuH / prathamaM kSetravipAkAH prakRtIrAha - " khitta vivAgANuputrIo" tti kSetram - AkAzaM tatraiva vipAkaH - udayo yAsAM tAH kSetravipAkAH, AnupUrvyazcatasraH naraka - tiryag narA-marAnupUrvIlakSaNAH, yatastAsAM catasRNAmapi vigrahagatAvevodayo bhavatIti / uktaM ca bRhatkarmavipAke - " nirayAuyassa udae, narae vakkeNa gacchamANassa / nirayANupuvviyAe, tahi~ udao annahiM natthi // evaM tirimaNudeve, tesu vi vakkeNa gacchamANassa / tesimaNuputriyANaM, tarhi udao annahiM natthi || ( gA0 122 - 123) nanu vigrahagatyabhAve'pyAnupUrvINAmudayaH saGkramakaraNena vidyate, ataH kathaM kSetravipAkinyastA na gativad jIvavipAkinyaH 1 iti atrocyate - vidyamAne'pi saGkrame yathA tAsAM kSetra prAdhAnyena svakIyo vipAkodayo na tathA'nyAsAmataH kSetravipAkinya eveti // 16 // uktAH kSetravipAkAH prakRtayaH / sAmprataM jIvavipAkA bhAvipAkAzca prakRtIrAha---- 1 chA0 vinA *taH parAvartamAnaprakRtayaH, tadbhaNa / / 2 saM0 1-2 chA0 ta0ma0 saMnA0 // 3 nirayAyuSa udaye narake vakreNa gacchataH / nirayAnupUrvyAstatrodayo'nyatra nAsti || evaM tiryaG-manujadeveSu teSvapi vakreNa gacchataH / tAsAmAnupUrvINAM tatrodayo'nyatra nAsti / / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUraviracitaH svopajJaTIkopataH [gAthA ghaNaghAi dugoya jiNA, tasiyaratiga subhagadubhagavau sAsaM / jAitiga jiyavivAgA, AU cauro bhavavivAgA // 20 // 4 ghanaghAtinyaH prakRtayaH saptacatvAriMzat , tadyathA--jJAnAvaraNaM paJcadhA, darzanAvaraNaM navadhA, mohanIyamaSTAviMzatidhA, antarAyaM paJcadheti / "dugoya" tti "goyaveyaNiyaM" (gA0 3 ) iti vacanAd 'gotradvikaM' gotra vedanIyarUpam / tatra gotram uccaigotra-nIceotrabhedAd dvedhA, vedanIyaM sAtA 'sAtabhedena dvibhedamiti dugoyazabdena prakRticatuSTayaM gRhyate / jInanAma, "tasiyaratiga" tti trikazabdasya pratyekaM sambandhAt trasatrika-trasa-bAdara paryAptakarUpam , itaratrikaM sthAvaratrikaM sthAvara-sUkSmA-'paryAptakalakSaNam / "subhagadubhagacau" ti catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt subhagacatuSka--subhaga-susvarA-''deya-yazaHkIrtirUpam 'durbhagacatuSka--durbhaga-duHsvarA'nAdeyA-'yazaH-- kIrtilakSaNam / "sAsaM" tti ucchvAsaM 'jAitiga" ti jAtizabdenopalakSitaM trikaM "jAigaikhagaI" (gA03) iti gAthAvayavoktaM jAtitrikam / tatra jAtayaH--ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriyAkhyAH paJca, gatayaH-sura-nara-tiyaMga-narakarUpAzcatastraH, khagatiH-prazastA-'prazastavihAyogatibhedena dvidhA, ityevaM jAtitrikazabdena ekAdaza prakRtayo gRhyanta iti / etA aSTAsaptatiprakRtayo jIva eva vipAkaH-svazaktidarzanalakSaNo vidyate yAsAM tA jIvavipAkA jnyaatvyaaH| tathAhi-paJcavidhajJAnAvaraNodayAd jIva evA'jJAnI syAd na punaH zarIra-pudgalAdiSu tatkRtaH kazcidupaghAto'nugraho vA'stIti, evaM navavidhadarzanAvaraNodayAd jIva eva adarzanI bhavati, sAtA-'sAtodayAd jIva eva sukhI duHkhI vA sampadyate, aSTAviMzatividhamohanIyodayAd jIva eva adarzanI acAritrI vA jAyate, pazcavidhAntarAyodayAd jIva eva na dAnAdi ka pArayati, uccairgotra-nIcairgotra-gaticatuSka-jAtipaJcaka-vihAyogatidvika-jina basa-cAdara-paryAsaka-sthAvara-sUkSmA-'paryAptaka-subhagacatuSka-durbhagacatuSka-ucchvAsanAmodayAd jIva eva taM taM bhAvamanubhavati na zarIrapudgalA iti / etAH sarvA api jIvavipAkinya iti / yA api kSetravipAkA uktAH, yAzca bhavavipAkAH pudgala vipAkAzca vakSyante, tA api paramArthato nIvavipAkA eva; yato jIvasyaiva pAramparyeNAnugrahamupaghAtaM ca kurvanti, kevalaM mukhyatayA kSetra bhava-pudgaleSu tattadvipAkasya vivakSitatvAt tattadvipAkA ucyanta iti / 'AyUSa catvAri' nArakAyuSkAdini, pustvaM ca prAkRtavazAt , prAkRtte hi liGgamatantrameva, yadavAdi pravAdisarpadarpasauparNeyaiH zrIhemacandrasUripAdaH svaprAkRtalakSaNe-"liGgamasantram " (siddha0 8-4-445) iti / bhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhavaH-nArakAdiparyAyaH, sa ca pUrvAyurvicchede vigrahagaterapyArabhya veditavyaH, yadAha bhagavAn zrIsudharmasvAmI bhagavatyA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20-21 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| " 'neraie neraiesu uvavajjai" (zata0 4 udde0 9) iti / tasmin bhave-nArakatiryagnarAmararUpa eva vipAka:-udayo vidyate yeSAM tAni bhavavipAkIni / tathAhi-yathAsambhavaM pUrvabhave baddhAni AgAmini bhave vipacyanta iti bhAvaH / nanu yathA''yuSAM devAdibhave'vazyaM vipAko bhavati evaM gatInAmapi, atastA api bhavavipAkinyaH prApnuvanti, atrocyate-Ayuryad yasya bhavasya yogyaM nibaddhaM tat tasminneva bhave vedyata ityAyuSo bhavavipAkadAnAd bhavadhipAkitvam , gatayastu vibhinnabhavayogyA nibaddhA apyekasminnapi bhave sarvAH saGkrameNa saMvedyante / tathAhi-mokSagAmino'zeSA gatayo manuSyabhave kSayaM yAnti, ato bhavaM prati gatInAM naiyatyAbhAvAnna bhavavipAkinyaH, kintu jIvavipAkinya eveti // 20 // uktA jIvavipAkA bhavavipAkAca prakRtayaH / idAnIM pudgalavipAkinIH prakRtIH pracikaTayiSurAha nAmadhuvodaya cautaNuvaghAyasAhAraNiyara joytigN| puggalavivAgi dhaMdho, payaiThiirasapaesa tti / / 21 / / nAmnaH-nAmakarmaNo dhruvodayAH-nityodayA nAmadhruvodayA dvAdaza prakRtayaH, tadyathA-nirmANasthirA-'sthirA-'gurulaghu-zubhA-'zubha-taijasa kaarmnn-vrnnctusskmiti| "cautaNu" ti tanuzabdenopalakSitaM catuSkaM "taNuvaMgAgiisaMghayaNa" (gA03) iti gAthAvayavena pratipAditaM tanucatuSkam / tatra taijasa-kArmaNayodhruvodayamadhye paThitatvAdiha tanavaH-audArika-caikriyA''hArakalakSaNAstisraH parigRhyante, upAGgAni trINi, AkRtayaH-saMsthAnAni SaT , saMhananAni SaT , tadevaM tanucatuSkazabdena etA aSTAdaza prakRtayo gRhyante / upaghAtaM sAdhAraNam 'itaraca' tatpratipakSabhUtaM pratyeka "joyatigaM" ti "ujjoyAyavaparaghA" (gA03) iti vacanAd udyotA.''tapa-parAghAtalakSaNamiti / etAH SaTtriMzat prakRtayaH "puggalavivAgi" tti pudgaleSu-zarIratayA pariNateSu paramANuSu vipAka:udayo yAsAM tAH pudgala vipAkinyaH, zarIrapudgaleSvevAtmIyA~ zakti darzayantItyarthaH / tathAhinirmANa-sthirAdyudayAt zarIratayA parINatAnAM pudgalAnAmaGgapratyaGgAdiniyamanaM dantAsthyAdInAM sthiratvaM jihvAdInAmasthiratvaM ziraHprabhRtInAM zubhatvaM pAdAdInAmazubhatvamityAdi, tanUdayAt zarIratayA pudgalA eva / pariNamanti, aGgopAGgodayAcca teSAM ziraH-grIvAdyavayava vibhAgo jAyate, AkRtinAmodayAt temvevA''kAravizeSaH sampanIpadyate, saMhananodayAt teSAmeva vajraRSabhanArAcAditayA viziSTA pariNatirbhavati, upaghAta-sAdhAraNa-pratyeka-udyotA-''tapAdInAmapi sarveSAM zarIrapudgaleSveva svavipAkasya darzanAt supratItamevAsAM pudgalavipAkitvamiti / 1 nairaviko nairayikeSu utpdyte|| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA uktAzcaturvidhavipAkAH prakRtayaH / samprati yaduktam "vucchaM baMdhaviha sAmI ya" (gA01) iti tannirvAhaNArtha bandhavidhA vyAcikhyAsurAha--"baMdho payaiThiirasapaesa" tti, bandhazabdasya pratyekamabhisambandhAt prakRtibandhaH sthitivandhaH rasabandhaH pradezabandhaH, 'iti' amunA prakAreNa bandhazcaturdhA bhavati / tatra sthiti-anubhAga-pradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prkRtibndhH| adhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH / karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyaghAtI vA yo rasaH so'nubhAgabandho rasabandha ityrthH| karmapudgalAnAmeva yad grahaNaM sthitirasanirapekSaM dalikasaGkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH / uktaM ca-- 'ThiibaMdhu dalassa ThiI, paesabaMdho paesagahaNaM jaM / tANa raso aNubhAgo, tassamudAo pgibNdho|| (paJcasaM0 gA0 432) anyatrApyuktam-- prakRtiH samudAyaH syAt , sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo rasaH proktaH, pradezo dalasaJcayaH // ( ) iti // 21 // / uktAH sAmAnyato bandhabhedAH / atha mUlaprakRtibandhasthAnAni teSu ca bhUyaskArA-'lpatarA'vasthitA-'vaktavyalakSaNAn bandhabhedavizeSAn nirUpayannAha-- mUlapayaDINa ausattachegaSaM besu tinni bhUgArA / appatarA tiya cauro, avaTiyA na hu avattavvo // 22 // 'mUlaprakRtInA' jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyA-''yuH-nAma-gotra-'ntarAyalakSaNAnAm aSTa-sapta-SaD-ekabandheSu trayo bhUyaskArAH trayo'lpatarAH catvAro'vasthitabandhA bhavanti, 'na hu' naiva 'avaktavyaH' avaktavyabandho bhavatItyakSarArthaH / bhAvArthastvayam--iha mUlaprakRtInAM catvAri bandhasthAnAni bhavanti / tadyathA-aSTavidhabandhaH saptavidhavandhaH SaDvidhabandha ekavidhavandhazca / sarvaprakRtisamudAyabandho'STavidhavandhaH / AyurvarjasaptaprakRtibandhaH saptavidhabandhaH |aayurmohniiyvrjpttprkRtivndhH SaDvidhavandhaH / ekasyAH sAtavedanIyalakSaNAyAH prakRtebandha ekvidhbndhH| tatazcA'STavidha-saptavidha-paDvidha-ekavidhabandheSu trayo bhUyaskArabandhAH trayo'lpatarabandhAH catvAro'vasthitabandhAH, avaktavyabandho nAsti / - tatra bhUyaskArAdInAM svarUpamidam-tatraikavidhAdyalpataravandhako bhUtvA yatra punarapi SaDvidhAdibahubandhako bhavati sa prathamasamaye bhUyaskAravandhaH 1 / yatra tvaSTavidhAdibahubandhako bhRtvA punarapi saptavidhAdyalpatarabandhako bhavati sa prathamasamaya evAlpatarabandhaH 2 / yatra tu 1 sthitibandho dalasya sthitiH pradezabandhaH pradezagrahaNaM yat / teSAM raso'numAgaH tatsamudAyaH prkRtibndhH|| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21-23 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 23 prathamasamaye ekavidhAdivandhako bhUtvA dvitIyasamayAdiSvapi tAvanmAtrameva badhnAti so'vasthita - bandhaH 3 | yatra tu sarvathA'bandhako bhUtvA punaH pratipatya bandhako bhavati sa Adyasamaye'vaktavyabandhaH, ayaM punaruttaraprakRtInAmeva bhavati na mUlaprakRtInAm, tAsAM sarvathA'bandhakasyAyogikevalinaH siddhasya vA pratipAtAbhAvena punarbandhAbhAvAt / - atha kathaM trayo bhUyaskArabandhAH trayo'lpatarabandhAH catvAro'vasthitabandhA bhavanti ? iti ced ucyate - ihaikavidhaM baddhvA upazAntamohAvasthAtaH pratipatya sUkSmasamparAye punaH SaDvidhaM badhnata Adyasamaye prathamo bhUyaskArabandhaH 1 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandhaH, 'tato'pyadhastAt pratipatya saptavidhaM badhnata Adyasamaye dvitIyo bhUyaskArabandhaH 2 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandhaH, AyurbandhakAle tvaSTavidhabandhaM gatasya prathamasamaya eva tRtIyo bhUyaskArabandhaH 3 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandha iti trayo bhUyaskArAH / tathA''yurvandhakAle'STavidhaM baddhvA punarapyAyurbandhoparame saptavidhaM badhnata Adyasamaye prathamo'lpatarabandhaH 1 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandhaH, saptavidhAdapi sUkSmasamparAyAvasthAyAM SaDvidhabandhaM gatasya prathamasamaye dvitIyo'lpatarabandhaH (2 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandhaH, SaDvidhabandhAdapyupazAntamohAdyavasthAyAmekavidhacandhaM gatasyAdyasamaye tRtIyo'lpatarabandhaH 3 dvitIyAdisamayeSu tvavasthitabandha iti yospatarabandhAH / tathA mUlaprakRtiviSayANyekavidhabandhAdIni catvAri bandhasthAnAni teSu caturSvapi bandhasthAneSvavasthitabandho'styeveti catvAro'vasthitabandhAH / avaktavyabandhastu mUlaprakRtiSu na sambhavatItyuktameveti ||22|| athaitadeva bhUyaskArAdisvarUpaM vyAcikhyAsurAha-~ egAdahige bhUo, egAIUNagammi appataro 1 tammatto'vaDiyao, paDhame samae avaktavvo // 23 // I ekAdibhiH-ekadvitryAdibhiH prakRtibhiradhi ke bandhe "bhUya" tti bhUyaskAranAma bandho bhavati / yathA-ekAM baddhvA SaD badhnAti, SaD baddhvA sapta badhnAti sapta vA baddhvA'STau badhnAtIti / tathA ekAdibhi::- eka - dvi-jyAdibhiH prakRtibhirUne hIne bandhe 'alpataraH ' alpataranAma bandho bhavati / yathA-aSTau baddhvA sapta badhnAti sapta vA baddhvA SaD badhnAti, SaD vA baddhvA ekAM badhnAti / tathA sa eva bhUyaskAro'lpataro vA dvitIyAdisamayeSu 'tanmAtra H ' tAvanmAtratayA pravartamAno'vasthitabandho bhavati / ete trayo'pi prakArA mUlaprakRtInAM sambhavanti / tathA yaH sarvathA'ndhako bhUtvA bhUyo'pi bandhakaH saJjAyate tadA tasya prathamasamaye'vaktavyaH sambhavatIti / etadevAha - ' ' paDhame samae avattacco" iti spaSTam / na cAyaM mUlaprakRtiSu sambhavati, na hi mUlaprakRtInAM sarvAsAM bandha Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthAH vyavacchede sati ayogikevalinaH siddhasya vA bhUyo'pi bandhaH sambhavatIti eSo'vaktavyabandha uttaraprakRtiSveva bhavati, taM cottaraprakRtiSu yathAsthAnaM darzayiSyAmaH // 23 // ukta mUlaprakRtIradhikRtya bhUyaskArAdivandhAH | adhunottaraprakRtIH pratItya tAn pracikaTayiSurAha- 24 navacca daMse dudu, ti du mohe du igavIsa satarasa / terasa nava paNa cau ni du, ikkI nava aTTha dasa dunni ||24|| "dasi" tti bhAmA satyabhAmeti nyAyAt padaikadeze'pi padasamudAyopacAra iti darzanAvaraNotaraprakRtInAM trINi bandhasthAnAni / katham ? ityAha- "nava cha ccau" tti navavidhaM bandhasthAnaM SaDvidhaM bandhasthAnaM caturvidhaM bandhasthAnaM ceti / tatra nidrA-nidrAnidrA pracalApracalApracalA styAnarddhilakSaNaM nidrApaJcakam cakSudarzanAvaraNA'cakSurdarzanAvaraNA-'vadhidarzanAvaraNa- kevaladarzanAvaraNacatuSTayaM cetyetannavavidham, etacca mithyAdRSTi - sAsvAdana guNasthAnakaM yAvad badhyate / tataH paraM styAnaddhitrikaM nidrAnidrA- pracalApracalA - styAnaddhirUpaM vyavacchidyate, ataH samyagmithyAdRSTiguNasthAnakAdiSu SaDvidhaM baghnataH prathamasamaye prathamo'lpatarabandhaH, etacca SaDvidhamapUrvakaraNaprathamasaptabhAgaM yAvad badhnAti / tataH paraM nidrA - pracalAbandhavyavacchede sati zeSaM caturvidhaM badhnata Adyasamaye dvitIyo'lpatarabandhaH, etaccaturvidhaM sUkSmasamparAya guNasthAnakaM yAvad badhyate / tataH kasyacit punarapi pratipatya SaDvidhaM badhnataH prathamasamaye prathamo bhUyaskArabandhaH / tato'pi pratipatya navavidhaM badhnata Adyasamaye dvitIyo bhUyaskArabandhaH / atra ca navavidhAdiSu triSvapi bandhasthAneSu dvitIyAdiSu samayeSu tadeva baghnato'vasthitabandha iti trayo'vasthitabandhAH / yadA tUpazAntamohAvasthAyAM darzanAvaraNaprakRtInAM sarvathA'bandhako bhUtvA punaradvAkSayehaiva pratipatya caturvidhaM badhnAti tadA prathamasamaye'vaktavyabandho bhUyaskArAdyucitalakSaNAyogAd bhUyaskArAdibhirvikalpaivaktu N na zakyata ityavaktavyaH, dvitIyAdisamayeSu tvatrApyavasthitabandhaH / yadA punarupazAntamohAvasthAyAmevAyuH kSayeNAnuttarasureSUtpadyate tadA tatra prathamasamaya eva SaDvidhaM vaghnato dvitIyo - 'vaktavyabandhaH, dvitIyAdisamaM yeSu tvavasthitabandhaH / tadevamatra dvau bhUyaskArabandhau dvAvalpatarabandhau / avasthitabandhAstu gaNanayA SaD bhavanto'pi bandhasthAnAni trINyeveti tadbhedAstraya eva bhavanti / avaktavyabandhau dvau iti / etadevAha - "du du ti du" ti dvau bhUyaskArabandhau dvAvalpatarabandhau trayo'vasthitatrandhAH dvAkrktavyabandhAviti / bhAvArthaH pUrvokta eveti / - , uktA darzanAvaraNottara prakRtiSu bhUyaskArAdivandhAH / idAnImetAneva mohanIyottaraprakRtiSu vicintayannAha - "mohe duigavIsa sattarasa" ityAdi / 'mohe' mohanIyakarmaNi daza bandhasthA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / [ 25 nAni bhavanti / tadyathA--' -- "duiGgavIsa" ttiviMzatizabdasya pratyekaM sambandhAd dvAviMzatiH ekaviMzatiH saptadaza trayodaza nava paJca catasraH tisro dve ekA ca / uktaM ca saptatikAzam - 'bAvIsa ikkIsA, sattarasA teraseva nava paMca | caujiMga dugaM ca evaM baMdhaGkANANi mohassa || ( gA0 11) tatra samyaktva - samyagmithyA bandhe na bhavataH, "na ya baMdhe sammamIsAI" (paJcamaM0 gA0 128) iti vacanAt / na ca trayANAM vedAnAM yugapad bandhaH kintvekakAlamekasyaiva / hAsyaraviyugalA-rati-zokayugale api na yugapad bandhamAyAtaH kintvekatarameva yugalam / tato mohanImyotkarSataH prabhUtaprakRtibandho dvAviMzatiH - mithyAtvaM 1 poDaza kaSAyAH 16 eko vedaH 1 anyatarayugalaM 2 bhayaM 1 jugupsA 1 iti / sA ca mithyAdRSTiguNasthAnakaM prApyate / tataH sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnake mithyAtvabandhAbhAvAdekaviMzatiH / yadyapyatra napuMsaka vedasyApi bandho na bhavati tathApi tatsthAne strIvedaH puruSavedo vA prakSipyata ityekaviMzatereva bandhaH / tato / mizrA 'viratasamyagdRSTiguNasthAnakayoranantAnubandhinAmapi bandhAbhAvAt saptadaza / tato'pi dezavira tiguNasthAnake'pratyAkhyAnAvaraNakapAyANAM bandhAbhAvAt trayodaza / tato'pi pramattA-pramattA pUrvakaraNa guNasthAnakeSu pratyAkhyAnAvaraNakaSAyANAM bandhAbhAvAd nava / yadyapyarati-zokarUyaM yugalaM pramattaguNasthAnaka eva vyavacchinnaM tathApi tatsthAne hAsya-ratiyugalaM prakSipyata ityapramattA pUrvakaraNayornavakavandho na virudhyate / tato hAsya-rati-bhaya-jugupsA apUrva karaNacarama samaye cabandhamAzritya vyavacchidyanta ityanivRttivAdarasamparAya guNasthAnake prathamabhAge paJcAnAM bandhaH / dvitIyabhAge purupavedasyA'bhAvAt catasRNAM bandhaH / tRtIyabhAge saJjvalanakrodhasya bandhAbhAvAt tisRNAM bandhaH / caturthabhAge saMjvalanamAnasya bandhAbhAvAd dvayorbandhaH / paJcamabhAge saMjvalanamAyAyA api bandhAbhAvAdekasyAH saMjvalana lobhaprakRterdandhaH / tataH paraM bAdarasamparAyAbhAvAt tasyA api na bandhaH / uktAni mohanIyasya daza bandhasthAnAni / athaiteSu dazasu bandhasthAneSu bhUyaskArAdInAha"nava aTTha dasa duni" ti nava bhUyaskArabandhAH, aSTAvalpatarabandhAH, dazAvasthitabandhAH, drAvaktavyabandhat | iyamatra bhAvanA - ekavidhabandhAt pratipatya uktasvarUpaM dvividhaM banata Asamaye prathamo bhUyaskArabandhaH / dvividhAt trividhabandhaM gatasya dvitIyo bhUyaskArabandhaH / vividhAt caturvidhavandhaM gatasya tRtIyo bhUyaskArabandhaH / caturvidhAt paJcavidhacandhaM gatasya 1 dvAviMzatiH ekaviMzatiH sapradeza trayodazeva nava paJca / catvAri trINi TU caikaM bandhasthAnAni mohasya || 2. na ca bandhe samyaktva mizra / / 3 pazcasaMgrahe tu " baMdhe no sammanIssAI" iti pAThaH || 4 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA caturtho bhayaskArabandhaH / paJcavidhAd navavidhavandhaM gatasya paJcamo bhUyaskArabandhaH / navavidhAta trayodazavidhavandhaM gatasya paSTho bhUyaskArabandhaH / trayodazavidhAt saptadazavidhavandhaM gatasya saptamo bhayaskArabandhaH / saptadazavidhAd ekaviMzatividhabandhaM gatasyASTamo bhUyaskArabandhaH / ekaviMzatividhAd dvAviMzatividhavandhaM gatasya navano ayaskAgbandhaH / alpatarAH punarevamaSTo bhavanti / tathAhi-dvAviMzatividhabandhAt saptadaza vidhavandhaM gatasya prathamo'lpatarabandhaH / saptadazavidhAt trayodazavidhavandhaM gatasya dvitIyo'lpatarabandhaH / trayodazavidhabandhAd navavidhayandhaM gatasya tRtIyo'lpataravandhaH / navavidhabandhAt paJcavidhavandhaM gatasya caturtho'lpanaravandhaH / paJcavidhabandhAd caturvidhavandhaM gatasya paJcamo'lpatarabandhaH / caturvidhayandhAna trividhabandhaM gatasya ssssttho'lptrbndhH| trividhabandhAd dvividhayandhaM gatasya satamo'lpatarabandhaH / dvividhabandhAd ekavidhavandhaM gatasyASTamo'lpataravandhaH / nanu dvAviMzatibandhAdekaviMzatigamane navamo'lpatarabandhaH kasmAd noktaH ? iti cet naivam , asambhavAdeva, tathAhi-dvAviMzatiM mithyAdRSTireva badhnAti, ekaviMzatiM tu sAsvAdanasamyagdRSTirevetyuktam na ca mithyAdRSTiranantarabhAvena tAsvAdanatvaM brajati yena dvAviMzaterekaviMzatigamanaM syAt , kintu upazamasamyagdRSTireva sAsvAdanabhAvaM pratipadyate, tasmAd dvAviMzateH saptadazavandhagamanameva bhavatItyaSTAvevAlpataravandhAH / tathA dazasvapi mohanIyabandhasthAneSu dvitIyAdisamaye pvavasthitabandho labhyata iti avasthitvandhA daza / avaktavyabandhI dvo punarevam-yadA hi upazAnte mohanIyasyA'vandhako bhUtvA upazAntAddhAkSayeNa pratipatya punareka saMjvalanalobhaM badhnAti tadA''dyasamaye prathamo'vaktavyabandhaH / yadi copazAntamohAvasthAyAmevAyuHkSayeNa mRtvA'nuttarasureSu samutpadyate tadA prathamasamaya eva saptadazavidhavandhaM banato dvitIyo'vaktavyabandhaH / tadevaM mohanIye nava bhUyaskArabandhA aSTAvalpatarabandhA dazAvasthitabandhA dvAyavaktavyabandhAviti bhAvitam / uktaM ca 'nava bhUagAravandhA, aTheva havaMti appatarabaMdhA / do avyattagavandhA, avaDiyA dasa u mohammi / (bRhacchatakavRhadbhASyagAthA 261 ) iti // 24 // samprati nAmakarmaprakRtiSu bhUyaskArAdivandhAna pratipipAdayipurAha-- tipaNachaanavahiyA, vIsA tosegatosa iga nAme / chassagaaTThatibaMdhA, sesesu ya ThANamikkica kaM // 25| 1 nava bhUyaskArabandhA bhaSTAveva mavantyalpatarabandhAH / dvAvavaktavyabandhau avasthitA daza tu mohe // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-25] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / ___ 'nAme" ti nAmakarmaNi bandhasthAnAnyaSTo bhavanti / tadyathA-viMzatizabdasya pratyeka sambandhAt trayoviMzatiH paJcaviMzatiH paDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzad triMzad ekatriMzad ekA ceti / uktaM ca saptatikAyAm-- tevIsa' pannavIsA, chabbIsA aTThavIsa guNatIsA / tIsegatIsamegaM, baMdhaTTANANi nAmassa / / ( gA0 25) tatra vargacatuSkA-ne jasa-kAraNA- guru laghu-nirmANa-upaghAtam ityetA nava prakRtayo dhruvabandhinyaH, sarvairapi caturgatikajIvaraprApta viziSTaguNaiH pratisamayamavazyaM badhyamAnatvAt ; tathA niryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH audArikazarIraM huNDasaMsthAnaM sthAvaraM bAdara-sUkSmayoranyatam aparyAptakaM pratyeka-nAdhAraNayoranyatarad asthiranAma azubhanAma durbhaganAma anAdeyanAma ayaza kIrtinAma ityetAzcaturdaza prakRtayo dhruvabandhinIbhinevabhiH saha trayoviMzatiriti etAsAM trayoviMzatiprakRtInAM samudAya eka bandhasthAnam , evamuttaratrApi bhAvanIyam / etAM ca trayoviMzatimekendriya-dvIndriya--trIndriya--caturindriya-paJcendriyANAmanyataro mithyAdRSTirevAparyAptaikendriyaprAyogyAM badhnAti / paJcaviMzatiM punaH paryAptaikendriyaprAyogyAM tatrotpAdayogyA nAnAjIvA badhnanti / tatra ca trayoviMzatiH pUrvokteva parAghAta-ucchvAsAbhyAM saha paJcaviMzatirbhavati, navaramaparyAptakamthAne paryAptakaM, sthirA-'sthira-zubhA-'zubha-yazaHkIrti-ayazaHkIrtInAM parAvRttiAcyA, evameSA paJcaviMzatignyeSAmapi vikalendriyAdijIvAnAM prAyogyAnAnAbhaGgaH sambhavati, kevalaM granthavistarabhayAd nehocyate, saptatikATIkAyAM tadvistaro'nvepaNIyaH / evamuttareSvapi bandhasthAneSu gamanikAmAtramevAbhidhAsyata iti / epeva paJcaviMzatirAtapa-udyotayorekataraprakSepe SaDviMzatirbhavati, sA ca paryAptakendriyaprAyogyaiva badhyate nAnyaprAyogyA, bandhakAzca tatrotpAdayogyA jIvA draSTavyAH / aSTAviMzatiM tu devagatiprAyogyAM tirthaG-manuSyAstatprAyogyavizuddhA badhnanti / tadyathA-devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgaM samacaturasrAthAnam ucchvAsanAma parAghAtanAma prazastavihAyogatinAma trasanAma bAdagnAma paryAptakanAma pratyekanAma sthirA-'sthirayoH zubhA-'zubhayoryazaHkIrti-ayazaHkIyoH pRthagekaikamanyataradvAcyaM subhaganAma susvaranAma AdeyanAma varNacatuSka-taijasa-kArmaNA-'gurulaghu-nirmANa-upaghAtamityaSTAviMzatirbhavati / eSA ca mithyAdRSTi sAsvAdana-mizrA-'viratAnAM devagatiprAyogyaM badhnatAmavaseyA / eSaivASTAviMzatistIrthakaranAmakarmaNo bandhe prakSipte ekonatriMzad bhavati, tAM ca samyagdarzanino manuSyA eva baddhatIrthakaranAmAno devagatiprAyogyAM badhnanti / yadi vA paryAptapaJcendriyatiyekprAyogyA'pIyamekonatriMzad 1 trayoviMzatiH paJcaviMzatiHSaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat / triMzadekatriMzadekaM bandhasthAnAni naamnH|| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 devendrasUriviracitaH svopanaTokopetaH [ gAthA vadhyate / tadyathA-tiryaggatiH tiryagAnupUrvI paJcendriyajAtiH audArikazarIram audArikAGgopAGga tejama-kAmaNe paNNAM saMsthAnAnA mekatamana saMsthAnaM paNNAM saMhananAnAmekatamana saMhananaM varNacatuSTayam agullaghu upaghAtam parAghAtam ucchvAsanAma prazastA-prazastavihAyogatyore karA bananAma bAdaranAma paryAptakalAma pratyekanAma sthirA-'sthirayore kataraM zubhA-'zuHbhayo re kataraM mumagadarbhagayorekata susvara-duHsvarayorekataram AdeyA-'nAdeyayorezataraM yazaHkIrti-ayazakIyorekataraM nirmANamiti / triMzat punariyam - devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAniH vaikriyAzI kriyAGgopAGgam AhArakazarIram AhArakAGgopAGgaM tejasa-kArmaNe samacaturamasaMsthAnaM varNacatuSkam agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchvAsaM prazastavihAyogatiH trasaM bAdaraM paryAptakaM pratyeka sthiraM zubhaM subhagaM mumvaram AdeyaM yazaHkIrtinAma nirmANanAmeti / idaM ca devagatiprAyomyaM nato'pramanasaMyatasyApUrvakaraNasya vA veditavyam / athavA kazcid baddhatIrthakaranAmakarmA divi samutpannaH punarapi manuSyeSu samutpatsyata iti manuSyagatiprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM triMzataM devo badhnAti / tadyathA-manuSyagati-manuSyAnupUyoM paJcendriyajAtiH audArikazarIram audArikAGgopAgaM samacaturastra saMsthAnaM vajrapabhanArAcamaMhananaM parAghAtam ucchvAsaprazastavihAyogatiH trasaMbAdaraM payAptaM pratyeka sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM yazaH kIrti-ayazaH kItyo rekataraM subhagaM susvarama AdeyaM tIrthakaranAma varNacatuSka taijasa-kArmaNA-'gurulaghu-nirmANa-upaghAtanAmeti / ekatriMzata enarevam-devagati-devAnupUvyoM paJcendriyajAtiH vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgaya AhArakazarIram AhArakAGgopAGga tejasa-kArmaNe ca samacaturasrasaMsthAnaM varNacatuSkam agurulaghu upaghAtaM pagaghAtam ucchvAsaM prazastavihAyogatiH vasaM bAdaraM paryAptaM pratyekaM sthiraM zubhaM subhagaM susvaram AdeyaM yaza kIrtinAma nirmANaM tIrthakaranAmeti / tAM cA'pramattayatiH kiyantamapi ca bhAgaM yAvad apUrvakaraNazca devagatiprAyogyAmeva badhnAti / ekavidhavandhaM tu yazaHkIrtisvarUpam apUrvakaraNA'nivRttivAdara-mUkSmasamparAyAH svarUpeNeva badhnanti, na tu kasyacita prAyogyaM, devagatiprAyogyasyApi bandhasyApUrvakaraNamadhye vyavacchinnatvAt / / tadevaM svarUpato'STAva pyuktAni nAmakarmaNo bandhasthAnAni / sAmpratameteSu prakRtA bhUyaskArAdivandhA bhAvyante- "chassagaaTThatibaMdha" tti bandhazabdo bhUyaskArAdipu yojanIyaH, tato bhUyaskArabandhAH paDa, alpatarabandhAH sapta, avasthitabandhA aSTI, avaktavyavandhAstraya iti / tatra bhUyaskArabandhAH SaDevam-kasyacid aparyApta kendriyaprAyogyAM trayoviMzati baddhavA tatprAyogyavizuddhivazAt paJcaviMzatividhavandhaM gatasyAghasamaye prathamo bhUyaskArabandhaH / tato'pi paJcaviMzatibandhAt tatprAyogyavizuddhivazataH pavizativandhaM gatasya prathamasamaye dvitIyo bhUyaskArabandhaH / SaDviMzatividhabandhAd aSTAviMzatibandhaM gatasya prathamasamaye tRtIyo bhUyaskAra Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| bandhaH / aSTAviMzatibandhAd ekonatriMzadbandhaM gatasya prathamasamaye caturtho bhUyaskAravandhaH ! ekonatrizataM baddhvA trizataM banata Ayasamaye pazcano bhUyaskArabandhaH / AhArakadvikasahitAM triMzataM baddhvA ekatriMzadvandhaM gatasyAghasamaya paSThA bhUyaskAravandhaH, athavA yazaHkIrtilakSaNa mekavidha baddhyA zreNenipatataH punarapUrvakaraNe ekatriMzadAdi banata Ayasamaye paSTha eva bhUyaskArabandhaH, na saptamaH, ekatriMzajakSaNasthAnakasyobhayathA'pyekatvAditi / alpatarabandhAH sapta punarevam - apUkkaraNe devagatiprAyogyAmaSTAviMzatimekonatriMzataM vA triMzataM vA ekatrizataM vA baddhvA tadvandhavyavacche de ekavidhavandhaM gatasyAdyamamaye prathamo'lpatarabandhaH / ekatriMzadvandhAcca triMzadvandhaM gatasyAdyasamaye dvitIyo'lpatarabandhaH / etacca kathaM sambhavati ? ityucyate-iha kazcidAhArakadvika-tIrthakaranAmasahitAM pUrvAbhihitAmekatriMzataMbaddhvA divi samutpannaH, tasya prathamasamaya eva manuSyagatiprAyogyA pUrvoktAmeva triMzataM badhnata ekatriMzatastriMzati gamanaM sambhavati / tatastasyaiva divazcyunyA manuSyeSu samutpannasya punarapi devaprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM pUrvAbhihitAmeve konatriMza badhnataH prathamasamaye tRtIyo'lpatarabandhaH / yadA tu tiyag-manuSyANAmanyatarastiyaprAyogyAM pUrvoktAkonatriMzataM bavA tathAvidhazudbhivazAd devagatiprAyogyAmaSTAviMzatiM badhnAti tadA prathama samaye caturtho'lpataravandhaH / aSTAviMzatezca tathAvidhasaMklezavazAdekendriyaprAyogyapaDvizatibandhaM gatasyAdyamamaye paJcamo'lpatarabandhaH / paDvizatibandhAt paJcaviMzatibandhaM gatasyAdyasamaye SaSTho'lpatarabandhaH / paJcaviMzatibandhAdapi trayoviMzatibandhaM gatasyAdyasamaye saptamo'lpatarabandhaH / eteSvaSTasvapi bandhasthAneSu dvitIyAdisamayeSu sarvatrAvasthitavandho labhyata ityavasthitbandhA aSTau / athAvaktavyakabandhAstrayaH punarevam-upazAntamohAvasthAyAM nAmakarmaNaH sarvathA abandhako bhUtvA ihaivopazAntAddhAkSayeNa pratipatya yadA punarapyekavidhaM badhnAti tadAdyasamaye prthmo'vktvybndhH| athavopazAntamohAvasthAyAmevAyuHkSaNAnuttarasureSu samutpadyate upAttatIrthakaranAmA ca bhavati tadA tasya prathamasamaya eva manuSyagatiprAyogyAM pUrvoktarUpAM tIrthakara sahitAM triMzataM banato dvitIyo. 'vaktavyavandha / athavA'nupAttatIrthakaranAmA yadA bhavati tadA tasya tIrthakaranAmarahitAM tatraiva manuSyagatiprAyogyAmekonatriMzataM vadhnataH prathamasamaye tRtIyo'vaktavyabandhaH / tadevaM bhAvitA nAmakarmaNi paD bhUyaskArabandhAH saptAlpatarabandhA azAvavasthitabandhAH tryo'vktvybndhaaH| uktaM ca 'cha bbhayagArabaMdhA, matteva havaMti appatarabaMdhA / tiNNa'vyattagavaMdhA, aghaTThiyA aTTha nAmammi / / (za0 vR0 bhA0 gA0 295) 1 Sar3a bhUyaskArabandha : spteva bhavantyalpatarabandhAH / trayo'vaktavyabandhA avasthitA aSTau nAmni / / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH mvopajJaTIkopetaH [ gAthA ___ uktA nAmakarmAzritya bhUyaskArAdibandhAH / sAmprataM zepakarmANyAzritya tAnAha- "teresu ThANamikkivaka" ti 'zepeSu' bhaNito ritepu-jJAnAvaraNa vedanIyA ''yuH-gotrA-'ntarAyalakSaNeSu paJcasu karmasu 'sthAna' bandhasthAnameve kameva bhavati / tatrAdyakarmaNi matijJAnAvaraNAdyuttaraprakRtipaJcakasya samuditameva ke bandhasthAnaM mithyAdRSTerArabhya sUkSmasamparAyaM yAvad bhavati, evamantarAyapaJcakasyApi vAcyam / vedanIyasyApyekameva bandhasthAnaM sAtamasAtaM vA / AyupazcaturNAmAyupAmanyataraikAyuSkalakSaNamekameva bandhasthAnam / gotrasya tu nIcairgotramuccaigotraM vA eka bandhasthAnam / atra ca sUcakatvAt mUtrasyaitat svayameva draSTavyam , yathA--atra karmapaJcake'pi bhayaskArA-'lpataravandhI na sambhavataH, tallakSaNAyogAt / avaktavyavandhAvasthitabandhau tu vedanIyavarjakarmacatuSTaye smbhvtH| tathAhi--jJAnAvaraNA-'ntarAya-gotrANAmupazAntamohAvasthAyAM sarvathA'bandhako bhUtvA pratipatya yadA punastAnyeva badhnAti tadA prathamasamaye'vaktavyabandhaH / Ayupastu yadA tribhAgAdisamayAdau bandhakastadA prathamasamaye'vaktavyabandhaH, dvitIyAdisamayeSu tyavasthitabandhaH / vedanIyadvikasya tvavasthitabandho'sti, prabhUtakAlamavasthitatvena badhyamAnatvAt , avaktavyabandhastu na sambhavati, sa hi sarvathA'bandhako bhUtvA yadA pratipatya punastadeva badhnAti tadA sambhavati, na caitad vedanIye'sti, tasya sarvathA'bandhakatvamayogikevalicaramasamaya eva, na cAyogikevalino bhagavato bhUyo bandho'stIti / uktaM ca-- 'nANAvaraNe taha Auyammi goyammi aMtara!e ya / ThiyaavyattagabaMdhA, avaTThiyA veyaNijammi // (za0 bR0 bhA0 gA0 317) iti // 25 // tadevaM bhayaskArAdiprakAraizcintitaH prakRtibandhaH / sAmprataM sa eva svAmitvadvAreNa cintanIyaHsa ca guNasthAnakAnyAzritya laghukarmastavaTokAyAM mArgaNAsthAnakAnyAzritya punaHsvopajJapandhasvAmitvaTIkAyAM vistareNa nirUpitastata evAvadhAraNIya iti (prakRtivandhaH samAptaH / idAnI sthitibandhaM vyAcikhyAsuH prathamaM mUlaprakRtInAmutkRpTetaraM taM tAvadAha vIsa'yarakoDikoDo, nAme goe ya sattarI mohe / / tIsiyara causu udahI, nirayasurAummi tittIsA // 26 // atimahatvAdudadhivata tarItum-acirAt pAraM netu na zakyanta ityatarANi-mAgaropamANi teSAM koTikoTayo'tarakoTikoTayaH / kiyatyaH 1 ityAha--'viMzatiH' 'viMzatisaGkhyA bhavanti / ka ? ityAha--"nAme" ti nAmakamaNi gotre cotkRSTA sthitiH, uttaragAthAyAM jaghanyasthiterbhaNiSyamANa 1 bahuSu pustakAdazepu rite0 ityapi pATho dRzyate, evamagre'pi jJeyam / 2 jJAnAvaraNe tathA''yuSke gotre'ntarAye ca / sthitA'vaktavyaka jandhau avasthito vedanIye / / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26-27 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / tvAdihotkRSTA sthitirlabhyate / tato'yamarthaH--nAma karmaNi gotre ca utkRSTA sthitiviMzatikoTIkoTayaH sAgaropamANAm / saptatikoTIkoTayaH sAgaropamANAM 'mohe' mohanIye / 'itareSu' Ayupo bhaNipyamANatvena bhaNitoddhariteSu jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIyA-'ntarAyalakSaNeSu catuH karmasu triMzakoTIkoTayaH sAgaropamANAM pratyekamutkRSTA sthitirbhavati / AyuHzabdasya pratyekaM sambandhAt 'niraya' tti nirayA yuSi surAyuSi cotkRSTA sthitistrayastriMzat 'udadhayaH' sAgaropamANi bhavantIti // 26 / / muttu akasAyaTiiM, ghAra muhuttA jahaNNa veyaNie / aha'Ta nAmagoesu sesaesu muhunaMto / 27|| iha vedanIyakarmaNo hi sthitidvidhA sambhavati-akapAyiNaH pratItya sakapAyiNazca / tavAkayAyiNo vedanIyastha sthitimimayasthitikA, yatastatkarma prathamasamaye baddhaM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye'karmatAmanubhavati sA ceha nAdhikriyate, sakapAristhitibandhasyaivehAdhikRtatvAt / ata uktam-'muktvA' tyaktvA akapAyiNAm upazAntamoha-kSINamoha-sayogikevalinA jaghanyAM vedanIyasthitim / tarhi sakapAyiNAM jaghanyA kiMpramANA ? ityAha-'dvAdaza muhUrtAH' caturviMzatighaTikAH 'jaghanyA' laghIyasI 'vedanIye' tRtIye karmaNi sthitirbhavatIti / "adu'TTha nAmagoesutti muhUrtazabdasyAtrApi sambandhAt pratyekamaSTAvaSTo muhartA nAma-gotrayorjaghanyA sthitirbhavati / 'zepeSu' bhaNitoddhariteSu jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-mohanIyA-''yuH-antarAyalakSaNeSu paJcasu karmasu "muhuttaMto" tti mIyata iti muhUtaH muhuriyartIti vA muhUrtaH, pRSodarAditvAdiSTarUpasiddhiH, ghaTikAdvayapramANaH kAlaH, muhUrtasyAntara-madhyaM muhUrtAntaH, antamuhUrtapramANA jaghanyA sthitibhavati / iha ca "sesaesu" ityatra kakAraH svArthika iti / tathehAbAdhAkAlaH karSaNo'nudayalakSaNo ya uttarAH prakRtIruddizya "evaiyAbAha vAsasayA" (gA0 32) iti gAthAvayavena vazyate sa eva tadanusArato mUlaprakRtiSvapi draSTavyaH / tatra jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIyA-'ntarAyANAM trINi varSa sahasrANi abAdhA draSTavyA, baddhamapIthametat karma varSasahasravayaM yAvad vipAkozyalakSaNAM bAdhAM na karotItyarthaH / tayA ca varSasahasratrayalakSaNayA'bAdhayA UnA-hInA karmasthitiH karmaniSako drssttvyH| nipeko nAma-prathamasamaye bahu dvitIyasamaye hInaM tRtIyasamaye hInataraM tato hInatamaM karmadalika racyate yatra sa evambhUtaH karSadalikaracanAvizepa ucyate / abAdhAM vihAya tata Una vedanArtha 1 ammatyAcavartiyu samatreSu pustakAdazeSu "karmaNi utkRSTAsthitivazanikoTi koTayaH sAgaropamaHNAma , tathA gotre'pi utkRSTA sthitivizatikoTIkoTayaH sAgaropamANAma' ityevarUpaH paatthH||2 asmatyAzvavatinISu saptasvapi pratiyu "yuSi utkRSTA sthitistrayastriMzad 'udadhayaH' sAgaropamANi surAyuSi cotkRSTA sthitityastriMzad 'udadhayaH' sAgaropamANi bhavantIti'' ityevaMrUpaH paatthH|| 3 saM0 1-2 chA0 ta0 mAtra evanA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTokopetaH karmaniSeo bhavatIti bhAvanA | sthApanA - [ gAthA / mohanIyasya sapta varSasahasrANyavAcA, avA 000 0000 dhonA ca karmasthitiH karmaniSeko nigaditalakSaNo draSTavyaH / nAma - gotrayo varSasahasra abAdhA, avAdhonA ca karmasthitiH karmaniSekaH | AyuSkasya tu narakAyuH surAyurlakSaNasyotkRSTA sthitistrayatriMzadatarANi pUrvakoTI tribhAgo'bAdhA, abAdhonA ca karmasthitiH karmaniSekaH atra ca sUtre'bAdhAM prapAtya "nirayasurAummi tittIsA" ( gA0 26 ) iti niSekakAla evoktaH / ata eva zrIzivazarmasUripAdaiH zatake "titIsudahI Aummi kevalA hor3a evamukosA / ( gA0 53 ) ityatra kevalA'bAdhArahitetyuktam / tathA mUlaprakRtisthitibandha prastAve'pi "nirayasurAumma tittIsA " ( gA0 23 ) iti yaduttaraprakRtisthitipratipAdanaM tad granthalAghavArthamiti paribhAvanIyam / jaghanyA tvabAdhA sarvAnAmapyantamuhUrtAtmaketi // 27 // prarUpitA mUlaprakRtInAmutkRSTetarabhedA sthitiH / sAmpratamuttaraprakRtInAmutkRSTAM sthiti pratipAdayannAha-- vigdhAvaraNa aghAe, tIsaM aTThAra sumavigalanige / paDhamAgavaNe, dasa dasuvarimesu dugavuDhI ||28|| "napu kukhAi sAsacaU " ( gA0 32 ) iti gAthoktakoTAkoTI zabdasya sarvatra sambandhAd evaM prayojanIyam - vighnAni ca dAna- lAbha- bhoga-upabhoga-vIryAntarAyAkhyAni paJca, AvaraNAni ca - jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNanavakalakSaNAni caturdaza, asAtaM ca- asAtAvedanIyaM samAhAradvandve vighnAvaraNAsa te / vighneSu paJcasu jJAnAvaraNeSu paJcasu darzanAvaraNeSu navasu asAtavedanIye ca triMzatkoTIkoTaya utkRSTA sthitiH sAgaropamANAmiti sarvatra yojyam / aSTAdaza koTIko utkRSTA sthitirbhavati, kva 1 ityAha- trikazabdasya pratyekaM sambandhAt 'sUkSmatrike' sUkSmA'paryAptaka - sAdhAraNarUpe 'vikalatrike' dvIndriya-trIndriya- caturindriyalakSaNe tathA prathamazabdasya pratyekaM yogAt 'prathamAkRtau' prathamasaMsthA ne samacaturasranAmani 'prathama saMhanane' vajraRSabhanArAcAbhidhe daza daza koTIkoTaya utkRSTA sthitirbhavati / " uvarimesu dugavuDDhi " ti 'uparitaneSu' nyagrodhaparimaNDalAdisaMsthAneSu RSabhanArAcAdisaMhananeSu ca 'dvikavRddhi:' sAgaropamakoTAkoTI - dazakopari dvikavRddhirdraSTavyA / tadyathA - nyagrodhaparimaNDalasaMsthAna-RbhanArAca saMhananayordvAdaza sAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiH, sAdisaMsthAna- nArAcasaMhananayocaturdaza sAgaropamakoTI 1 trayastriMzadadhaya AyuSi kevalA bhavatyevamutkRSTA // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28-32] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / koTaya utkRsstt| sthitiH, kubjasaMsthAnA-'rdhanArAcasaMhananayoH poDaza sAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiH, vAmana saMsthAna-kIlikAsaMhananayoraSTAdaza sAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH, huNDa saMsthAna-sevArtasaMhananayoviMzatiH sAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiriti // 28 // cAlIsa kasAema, miulahanidadhuNhasugahisiyamahure / dasa dAsaDha mamahiyA, te hAlidaMbilAINaM // 29 // catvAriMzat sAgaropamakoTIkoTayaH 'kapAyeSu' anantAnubandhi catuSkA-'pratyAkhyAnAvaraNacatuka-pratyAkhyAnAvaraNacatuSka-saMjvalanacatuSkalakSaNeSu poDa zasu utkRSTA sthitiH / mRdu-laghu-snigdhauSNAnAM caturNA zubhAnA sparzAnAM surabhigandhasya "siya" tti sitavarNasya madhurarasasya ca "dama" ti daza sAgaropamakoTAkoTaya utkRSTA sthitiH / tathA ta eva daza dvisAdhasamadhikAH sanno hAridrA-'mlAdInAM pazcAnupUrvyA utkRSTA sthitiveditavyA / iyamatra bhAvanA-hAridravarNasyA'mlarasasya cArdhatrayodaza sAgaropamakoTAkoTaya utkRSTA sthitiH / lohitavarNa kaSAyarasayoH paJcadaza sAgaropamakoTAkoTaya utkRSTA sthitiH / nIlavarNa-kaTukarasayoH sArdhasaptadaza sAgaro. pamakoTAkoTaya utkRSTA sthitiH / kRSNavarNa-tiktarasayorviMzatiH sAgaropamakoTAkoTaya utkRSTA sthitiH / yadyapi varNa-gandha-rasa-sparzacatuSkamevAvivakSitabhedaM bandhe'dhikriyate, bhedarahitasyaiva ca tasya kamaprakRtyAdiSu viMzatisAgaropamakoTAkoTIrUpA sthitinirUpitA, tathApi varNAdicatuSkabhedAnAM viMzaterapi pRthaka pRthaka sthitiH paJcasaGgrahe abhihitA ato'smAbhirapi tathaivAbhihitA, bandhaM tu pratItya varNAdicatuSkamevAvizeSitaM gaNanIyamiti // 26 / / dasa sahavihagaiucce, saraduga thirachaka purisarahahAse / micche sattari maNuduga, itthI sAesu pannarasa // 30 // daza sAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitirbhavati / ka ? ityAha-'zubhavihAyogato' prazastavihAyogatau uccaiotre 'suradvike' suragati surAnupUrvIlakSaNe 'sthiraSaTke' sthira-zubha-subhagasusvarA-''deya-yazaHkIrtisaMjJite 'puruSe' puruSavede ratau hAsye / tathA mithyAtve saptatiH sAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiH| tathA 'manujadvike' manujagati-manujAnupUrvIsvarUpe strIvede "mAte' sAtavedanIye paJcadaza sAgaropamakoTIkokhya utkRSTA sthitiH // 30 // bhaya kuccha araisoe, viuvitiriuralanarayaduga nIe / teyapaNa athirachakke, tasacara thAvara iga pagiMdI // 3 // napu kumvagai sAsacaU, gurukavaravaDarukkhasIya duggaMdhe / vIsa koDAkoDI, evaDhyASAha vAsasayA // 32 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracinaH svopajJaTIkopaitaH [gAthA bhaye 'kutsAyAM' jugupsAyAm arati-zoke, dvikazabdasya pratyekaM sambandhAd vaikriyadvikevaikriyazarIra-caikriyAGgopAGgarUpe, tiryadvike-tiryaggati-tiryagAnupUrvIlakSaNe, audArikadvike audArikazarIra-audArikAGgopAGgAkhye, narakadvike-narakagati-narakAnupUrvI svarUpe, nIcegotra 'tejasapaJcake' tejasa--kArmaNA-'gurulaghu--nirmANa-upaghAtAbhidhe, asthirapaTke-asthirA-'zubha-durbhagaduHsvarA-'nAdeyA-'yazaHkIrtilakSaNe, basacatuSka-trasa-bAdara-paryApta-pratyekarUpe, sthAvare "iga" tti ekendriyajAto paJcendriyajAto "napu" ti napusakavede 'kukhagato' aprazastavihAyogato, "sAsacau" tti 'ucchvAsacatuSke' ucchayAsa-udyotA-''tapa-parAghAtalakSaNe, guru-karkaza-rUkSa-zIteSu azubhasparzeSu 'durgandhe' durabhigandhe cetyetAsu dvicatvAriMzatsaGkhyAsu prakRtiSu viMzatisAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitirbhavati / tathA''hArakavarjitAnAmodArikAdizarIrANAM ye bandhana-saGghAtAsteSAmapi sthitiH svazarIrasthititulyaiva vijJeyA, tena bandhanAdInAmapi viMzatiH sAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiriti dRzyam / tathA coktaM paJcasaGgrahaTIkAyAm "sthiti-udaya-bandhakAlAH saGghAtana-bandhanAnAM svazarIratulyA jJeyAH / " tadatra sthititulyatayA prayojanamiti / sampratyuktottaraprakRtInAmevotkRSTA'vAdhAmAha--"evaiyAbAha vAsasaya" ti liGgavyatyayAd etAvanti varSazatAni 'abAdhA' karmaNaH pradeza-vipAkAbhyAmanudayakAla ityakSaraghaTanA / bhAvArthastvayam--yAsAM prakRtInAM yAvatyaH koTIkoTayaH sthitiruktA tAsAM tAvanti varSazatAnyabAdheti, tAvanmAtreSu samayeSu na vedyadalikanikSepaM karotIti yAvat / tadyathA--pazcAnAM vighnaprakRtInAM pazcAnAM jJAnAvaraNaprakRtInAM navAnAM darzanAvaraNaprakRtInAmasAtavedanIyasya triMzatsAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiruktA, tasyA abAdhAkAlo'pyutkRSTastriMzadvarSazatAni veditavyaH / yathA--dAnAntarAyamutkRSTasthitikaM baddhaM sat triMzadvarSazatAni yAvanna kAzcidapi svodayato jIvasya bAdhAmutpAdayati, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / evaM sarvaprakRtiSvapi vAcyam / yathA--sUkSmatrike vikalatrike cA'STAdaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / samacaturastrasaMsthAna-vanaRSabhanArAcasaMhananayordaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikanipekaH / nyagrodhaparimaNDalasaMsthAna-RSabhanArAcasaMhananayo-daza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / sAdisaMsthAna-nArAcasaMhananayozcaturdaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / kubjasaMsthAnA-'rdhanArAcasaMhananayoH SoDaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / vAmanasaMsthAna-kIlikAsaMhananayoraSTAdaza varpazatAnyavAdhA, abAdhAhInazca karbhadalikaniSekaH / huNDasaMsthAna-sevArtasaMhananayoviMzativarSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / SoDazasu kaSAyeSu catvAri varSasahasrANyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31-33] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / mRdu-laghu-snigdha-uSNa-surabhigandha-zvetavarNa-madhurarasalakSaNAnAM saptAnAM prakRtInAM varSasahasramekamabAdhA, vAhana karmadalikaniSekaH / hAridravarNA'mlarasayoH sArdhadvAdaza varSazatAnyavAdhA, avAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / lohitavarNa- kaSAyarasayoH paJcadaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / nIlavarNa - kaTukarasayoH sArdhasaptadaza varSazatAnyavAdhA, avAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / kRSNavarNa-tiktarasa yorvarSasahasradvayamabAdhA, avAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / tathA prazastavihAyogati-uccairgotra - suragati - surAnupUrvI sthira - zubha-subhaga- susvarA-''deya-yazaHkIrti-puruSaveda-hAsya-ratilakSaNAnAM trayodazaprakRtInAmekaM varSasahasramabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / mithyAtvasya sapta varSasahasrANyavAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / manuSyagati-manuSyAnupUrvI strIveda- sAtavedanIyalakSaNAnAM catasRNAM prakRtInAM paJcadaza varSazatAnyabAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / tathA bhaya-jugupsA 'rati-zoka- vaikriyazarIra-kriyAGgIpAGga - tiryaggati tiryagAnupUrvI audArikazarIra audArikAGgopAGga-narakagati narakAnupUrvI nIce gotrataijasa-kArmaNA-'gurulaghu--nirmANa- upaghAtA 'sthirA --'zubha- durbhaga- duHsvarA-'nAdeyA'yazaH kIrtitrasa-bAdara-paryApti-pratyeka-sthAvara-- ekendriyajAti - paJcendriyajAti napuMsaka vedA-prazastavihAyogati - ucchvAsa udyotA''tapa-parAghAta guru- karkaza rukSa-zIta-durabhigandhalakSaNAnAM dvicatvAriMzasprakRtInAM dve varSasahasra avAdhA, avAdhAhInazca karmadalikaniSeka iti // 32 // 35 guru ko DikoDito, titthAhArANa bhinnamuhu bAhA | huThi saMkhaguNaNA, naratiriyANAu pallatigaM // 33 // sthitizabdasyottarapadastha syehApi sambandhAd 'guruH' garIyasI - utkRSTA sthitiH sAgaropamANAM koTIkoTyA antara-madhye "titthAhArANa" tti tIrthakaranAma: -''hArakazarIrA -''hArAkAGgopAGgalakSaNAnAM tisRNAM prakRtInAM bhavatIti zeSaH / kimuktaM bhavati 1 - tIrthakaranAmna AhArakadvikasya ca sAgaropamANAmantaHkoTIkoTIpramANa evotkRSTaH sthitibandhakAlo bhavati nopariSTAditi / "bhinnamuhu bAha" tti prAkRtatvAdakAralope bhinnamuhUrtam- antarbhuhUrtamAtrameva kAlam 'abAdhA' anudayAtrasthA utkRSTA, jaghanyA'pyantamuhUrtamAtraiva tataH paraM dalikaracanAyAH sadbhAvenAvazyaM pradezodayasya sambhavAditi / kecit " tIrthakara nAmakarma antarmuhUrtAdUrdhvaM kasyacit pradezata udeti, tadudaye cAjJaizvaryAdaya RddhivizeSA anyajIvebhyo viziSTatarAstasya sambhavantIti sambhAvayAmaH" iti vyAcakSate / utkRSTA tIrthakarA - ''hArakayoH sthitiruktA / athaitayoreva jaghanyAM sthitimAha-"lahuThii saMkhaguraNUNa" tti laghusthitistIrthaMkarA-''hArakayoH saGghayena saGkhyAtakAlalakSaNena guNenaguNakAreNa UnA-ha -hInA saGkhyaguNonA, utkRSTasthitibandhakAla eva sAgaropamAntaH koTIkoTIrUpaH Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopaitaH [gAthA saGghaya yaguNahIno jaghanyasthitibandhaH, sAgaropamAntaHkoTIkoTIpramANa iti tAtparyam / tathehApyAhArakasya ye bandhanasaGghAtAsteSAmapi svazarIrasthitipramANe va sthitivijJeyeti / nanu tIrthakara nAmakarma tIrthakarabhavAdAk tRtIyabhava eva badhyate / yadAgamaH 'bajjhai taM tu bhagavao, taiyabhavosaka tANaM / (Ava0 ni0 gA0 183) / tata kathaM jaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTIpramANA tasya sthitirupapadyate ? tadayuktam , abhiprAyAparijJAnAt , "vajjhai taM tu" ityAdikaM nikAcanApekSayoktam , itarathA tu tRtIyabhavAdaktirAmapi badhyate / ___ yadAhuH saMzayazatazAkhizAtanAnizitAkuNTakuThArakalpAH zrIjina bhadragaNikSamAzramaNapAdAH vizeSaNavatyAm-- koDAkoDI ayarovamANa titthayaranAmakammaThiI / bajjhai ya taM aNaMtara bhavammi taimmi niddiTTha // (gA0 78) tataH kathametat parasparaM yujyate ? atrottaram-- jaM bajjhai tti bhaNiyaM, nikAiyaM taM tu tattha niyamo'yaM / tadavaMjhaphalaM niyamA, bhayaNA anikAiyAvatthe / / (gA. 80) Aha yadi tIrthakaranAmno jaghanyA'pi sthitirantaHsAgaropamakoTIkoTIpramANA tarhi tAvatyAH sthitestiyagbhavabhramaNamantareNa pUrayitumazakyatvAt tiryaggatAvapi tIrthakaranAmasatkarmA jantuH kiyantaM kAlaM yAvad bhavet 1 tathA ca sati AgamavirodhaH, Agame tiryaggato tIrthakaranAmasatkarmA san pratiSidhyate / atrocyate--nikAcitasyaiva tIrthakaranAmakarmaNastiryaggatau sataH pratiSedhAt / uktaM ca-- jamiha nikAiyatitthaM, tiriyabhave taM nisehiyaM saMtaM / iyarammi natthi doso, uvaTTaNovaTTaNAsajjhe / / (paJcasaM0 gA0 251) / asyA akSaragamanikA--'iha' asmin pravacane yat tIrthakaranAmakarma 'nikAcitam' avazyaMveyatayA vyavasthApitaM tadeva svarUpeNa 'saI' vidyamAnaM tiryaggato niSiddham / 'itarasmin punaH' anikAcite udvartanA-'pavartanAsAdhye tiryaggatAvapi vidyamAne na kazciddopaH, yatastat prabhUtasthitikamapyapavartanAkaraNena laghusthitikaM kriyate, 'udvartanayA vA tad anyaprakRtitvenAvasthApyata iti // 5 badhyate tattu magavatastRtIyamave'vadhvaSkayitvA / / 2 koTAkoTI ataropamANAM tIrthakaranAmakamasthitiH / vadhyate ca tadanantare bhave tRtIye nirdiSTam / / 3 yad badhyata iti maNitaM nikAcitaM tattu tatra niyamo'yam / tadavandhyaphalaM niyamAd majanA'nikAcitAvasthe // 4 saM0 1-2 chA0 ta0 ma0 udvalana yA / / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33-34 zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| "naratiriyANAu pallatigaM" ti nara-tirazcAmAyupoH 'palyatrika' palyopamatrikamutkRSTA sthitiriti / yadyapi mUlaprakRtyu kRSTasthitibhaNanaprastAve deva-nArakAyupostrayastriMzatsAgaropamalakSaNava sthitiruktA, naratiryagAyupostu palyopamatrayapramANava, tathApi pUrvakoTitribhAgAdhikevAsI sarvA badhyate ityavaseyam / nanvevaM tarhi sUtre pUrvakATitribhAgAdhikatvaM kasmAnnoktam ? satyam , aso pUrvakoTitribhAgo'vAdhArUpatayaivApayAti na punarudayamAyAti, ato yAvatI sthitirAyuyo vedyate tAvatpramANavAvAdhArahitA sUtre upAttatyadoSa iti / / 33 / / igavigala puvakoDiM, paliyAsakhasa Aucau amaNA / nisvakamANa chamAsA, abAha sesANa bhavataso // 34 // ekendriyA vikalendriyAzca pUrvANi--AgamapratItAni, tadyathA-- 'puvassa u parimANaM, sayariM khalu hu~ti koDi lakkhAo / chappannaM ca sahassA, bodhavyA vAsakoDINaM / / (jinabha0 sama0 gA0 302) teSAM pUrvANAM koTI pUrvakoTI tAM pUrvakoTI yAvadAyuSa utkRSTAM sthiti badhnanti, na pUrvakoTayabhyadhikAmapIti / AyuHzabdazca "Aucau amaNA" iti padAd yojanIyaH / idamatra hRdayam-ekendriyA vikalendriyAzcotkRSTato'pi pUrvakoTyAyuSkeSveva nara-tiryakSu samutpadyante, na nArakadevA-'saGkhya yavarSAyuSkatiryaG-manuSyeSu, ata ekendriya-vikalendriyANAmutkRSTAyurvandhaH pUrvakoTI svasvabhava tribhAgAbhyadhikA veditavyA / eSAM svasvabhavatribhAgo'rAdhA, abAdhAhInazca karmadalikaniSekaH / yaduktaM karmaprakRtau-- sesANa puvakoDI, sAutibhAgo avAhA siM / / (gA0 74) atra TIkA-'zeSANAM ca' ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriyANAM paryAptA-'paryAptAnAm asaMjJipaJcendriya-saMjJipaJcendriyANAM cAparyAptAnAmAyupa utkRSTa sthitibandhakAnAM parabhavAyupa utkRSTasthitibandhaH pUrvakoTI svasvabhavatribhAgAbhya'dhikA veditvyaa| Ayupa utkRSTasvabhavatribhAgo'vAdhAkAlaH, abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSeka iti / "paliyAsaMkhaMsa Aucau amaga" ti 'amanasaH' manoyogarahitAH, asaMjJinaH paryAptA ityarthaH, 'palyopamAsaGkhyA zaM' palyopamAsaGghaya yabhAgaM AyupAM catuSkaM badhnanti, vibhaktilopazca prAkRtatvAt / kimuktaM bhavati ?--asaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu AyurutkRSTasthitibandhakeSu caturNA 1 pUrvasya tu pramANaM saptatiH khalu bhavanti koTilakSANi / SaTpaJcAzaca sahasrANi boddhavyAni varSakoTInAm / / 2 saM0 1 0bhyadhiko veditavyaH // 3 ma0 chA0 0Sazca utkR0|| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA mapyAyuSAM parabhavasambandhinAmutkRSTA sthitiH patyopamAsaGkhye yabhAgamAtrA pUrvakoTivibhAgAdhikA bhavati, pUrvako TitribhAgazcAbAdhA, abAdhAhInazca karmadAlaka niSekaH / vAdikarmakRtau zrImadArAdhyapAdai:-- 38 'Auca ukkukkorsa, pallAsaMkhijjabhAga amasu / ( gA0 74 ) iti / AyuSAmutkRSTAM sthitimabhidhAya teSAmevAtkRSTAmabAdhAmAha -- ' ' niruvakamANa chamAsA abAha" tti 'nirupakramANI "satyabhAmA" iti nyAyAt nirupakramAyuSAM deva-nArakANAmasaGkhye yavarSAyuSAM nara-tiravAM ca bhavAntaraprAyogyAyurvandhakAriNAM ' SaNmAsAH ' paNmAsapramANA 'abAdhA' vyAvarNitasvabhAvA bhavatIti zeSaH, yataste paNmAsAvazeSAyuSa evottarabhavaprAyogyamAyurvadhnanti / yadAha bhASyapoyUSapayodhi : "devA neraiyA bA, asaMkhavAsAjyA ya tirimaNuyA | chammAsavasesAU, parabhaviyaM Au dhaMti || (jinama0 saGgra0 gA0 307 ) iti yathokta evAbAdhAkAlaH / kecittu manyante - yugaladhArmikAH patyopamAsaGkhye yabhAge nijAyuSo'vaziSyamANe parabhavAyuSkaM badhnanti tanmatenAvAdhA'pi yugaladhArmikAn uddizya palyopamAsaGkhyaM yabhAgapramANaiveti mantavyam | yaduktam paliyAsaMkhijjasaM, jugadhammINaM vayaMta'nne / (paJcasaM0 gA0 248) iti / " seNa bhavataMsA" tti 'zeSANAM' saGghaye yavarSAyuSAM sopakrama - nirupakramAyuSAM nara- tirazrI bhavasya svakIyajanmanastryaMzaH - tribhAgo bhavatryaMzo'bAdhetyatrApi sambandhanIyam, yataste nijajanmanaH tribhAga evAvaziSTe " " sesA puNo tibhAe" (jinabha0 saMgra0 gA0 306 ) iti vacanAd utkRSTataH parabhavaprAyogyamArvandhaM vidadhatIti ||34|| pratipAditA sarvottara kRtInAmabAdhAnvitA utkRSTA sthitiH / idAnIM tAsAmeva jaghanyAM sthitiM nirUpayitukAma Aha saMjalagaloha paNavigghanANadaM besa I lahuThi bhinnamuttaM te aTTha jasucce bArasa ya sAe // 35 // 'laghusthitibandhaH' jaghanyasthitibandho bhinnamuhUrta bhavati, kva 1 ityAha-saMjvalanalobhe pratIte, 'paNa' zabdasya pratyekaM sambandhAd vighnapaJcake-dAna-lAbha- bhoga-upabhoga- vIryAntarAyarUpe, jJAnAvaraNa 1 Ayuzca tuSkamutkRSTaM palyAsaMkhyeyamAgo'manaskeSu // 2 devA nairayikA vA asaMkhya varSAyuSkAca tiryaG - manujAH / SaNmAsAvazeSAyuSaH pAramavikaM Ayurvaghnanti // 3 palyAsakhyeyAMzaM yugmadharmiNAM vadantyanye // 4 zeSAH punastribhAge // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34-36] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| paJcake-mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAya-kevalajJAnAvaraNalakSaNe, "daMsesu" tti darzanacatuSke-cakSuHacakSuH-avadhi kevaladarzanAvaraNasvabhAve / ko'rthaH ? jJAnAvaraNapaJcakA-'ntarAyapazcaka-darzanacatuSkasaMjvalanalobhalakSaNAnAM paJcadazaprakRtInAM jaghanyasthitibandho'ntamuhartamAtra eva, yataH saMjvalanalobhasyA'nivRttivAdaraguNasthAnake zeSacaturdazaprakRtInAM sUkSma samparAyaguNasthAnakacaramasamaye svabandhavyavacchedakAle'ntamuhUrtamAna sthitibadhyate / "te adR" ti "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAt 'te' muhUrtA ghaTikAdvayapramANAH 'aSTo' aSTasaGkhyA yazaHkIrtinAma-uccaigotrayorjaghanyasthitirbhavati / "bArasa ya' tti dvAdaza muhUrtAH, 'caH' punararthe sa ca bhinnakramaH, tataH 'sAte' sAtavedanIye karmaNIti / uktaM ca karmaprakRtI 'bhinnamuhattaM AvaraNavigghadaMsaNacaukkalohante / bArasa sAi muhuttA, aTTha ya jasakittiuccesu / / ( gA0 76 ) iti / / 35 // do iga mAso pakkho, saMjalaNatige pumaTTava risANi / sesANakosAo, micchata ThiIi ja laddhaM // 36 // dvau mAsau eko mAsaH pakSazca jaghanyA sthitiH, kva ? ityAha--'saMjvalanatrike' krodha-mAnamAyArUpe / etaduktaM bhavati-saMjvalanakrodhe dvau mAsau jaghanyA sthitiH, saMjvalanamAne eko mAso jaghanyA sthitiH, saMjvalanamAyAyAM pakSaH-paJcadazadinAtmako jaghanyA sthitiH / "pumaTThavarisANi" tti puvade'STau varSANi jaghanyA sthitiH / yatazcatara NAmapyetAsAM prakRtInAmanivRtticAdaraguNasthAne nijanijabandhavyavacchedasamaye pratipAditapramANeva sthitibaMdhyata iti / yAsA dvAviMzataH prakRtInAM svabandhavyavacchedasamaye jaghanyA sthitirantamuhUrtAdikA sambhavati tAsAM tathaiva sA pratipAditA / AhAraka dvika-tIrthakaralakSaNaprakRtitrayasya tadutkRSTasthitipratipAdanaprastAva eva jghnyaa'pysaavbhihitaa| AyuzcatuSTayasya svAmitvaprastAve kripaTakasya ca jaghanyasthitikSyate / zeSapaJcAzIteH prakRtInAM bAdaraparyAptakendriyeSveva prApyamANajaghanyasthitibandhAnAM jaghanyasthitinirUpaNArtha karaNamAha-"sesANukkosAo" ityAdi gAthArdham / 'zeSANAM' bhaNitavakSyamANapazcatriMzatprakRtibhyo'vaziSTAnAM nidrApaJcakAdInAM paJcAzItiprakRtInAm 'utkRSTAt' sarvaprakRtInAM nijanijotkRSTasthitibandhAd mithyAtvasthityA' saptatikoTIkoTIrUpayA bhAge hRte 'yad labdhaM' yad avAptaM sA jaghanyasthitiH / evaM ca sati nidrApaJcake'sAte ca sAgaropamasya] trayaH saptabhAgAH 3 / mithyAtvasya sAgaropamam / saMjvalanavarjadvAdazakapAyANAM catvAraH saptabhAgAH 1 bhinnamuhUrttamAvaraNavighnadarzanacatuSkalomAnte / dvAdaza sAte muhUrtA aSTau ca yazaHkItyuccairgotrayoH // 2 saM0 1-2 ta0 ma0 0tmakA // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA OM / strIveda-manuSyadvikayostrayazcaturdazabhAgAH pahai , yataH paJcadazAnAM paJcame bhAge trayaH, saptatezca paJcame bhAga caturdaza labhyante / sUkSmatrike vikalendriyajAtitrike ca nava pazcatriMzadbhAgAH 5, yata eteSAmaSTAdazakoTIkoTya utkRSTA sthitiruktA tasyAH saptatyA bhAge hRte labdhA aSTAdaza saptatibhAgAH 18,anayozca bhAjya-bhAgahArakarAzyorubhayorapyardhIkaraNe sampannAH / evamanyatrApi nijaM nijamutkRSTasthitikaM bhAjyarAziM mithyAtvasthitirUpaM bhAgahArakarAziM cA/kRtya jaghanyA sthitirvAcyA / tathA sthira-zubha-subhaga-susvarA-''deya hAsya-rati-zubhavihAyogati-vajrapabhanArAcamaMhanana-samacaturasrasaMsthAna-surabhigandha-zuklavarNa-madhurarasa-mRdu-laghu-snigdha-uSNaspazalakSaNasya prakRtisaptadazakasyekaH saptabhAgaH / zeSasya ca zubhA-'zubhavaNAdicatuSkasya dvau saptabhAgo , kevalaM varNAdicatuSkaM bandhe'vizepitamevAdhikriyate iti prAgevoktam , tataH saptabhAgadvayameva caturNAmapi sAmAnyena draSTavyam / dvitIyayoH saMsthAna-saMhananayoH paTa paJcatriMzadbhAgAH / tRtIyayoH saMsthAnasaMhananayoH sapta paJcatriMzadbhAgAH / caturthayoH saMsthAna-saMhananayoraSTau pazcatriMzadbhAgAH / / paJcamayoH saMsthAna-saMhananayornava pazcatriMzadbhAgAH / zeSANAM trasa-bAdara paryApta pratyekA-'gurulaghuupaghAta-parAghAta-ucchvAsA-'sthirA--'zubha-durbhaga-duHsvarA-'nAdeyA-'yazaHkIrti--audArikazarIraaudArikAGgopAGga-tiryaggati-tiryagAnupUrvI ekendriyajAti-paJcendriyajAti nirmANA-''tapa-udyotA'prazastavihAyogati-sthAvara-huNDa saMsthAna-sevArtasaMhanana-tejasa-kAmaNa-nIcegotrA-'rati-zoka-bhayajugupsA-napusakavedalakSaNAnAM pazcatriMzatprakRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau 3 / iyaM cAso jaghanyA sthitirekendriyAnevoddizya prApyate, na zeSajIvAniti / tathA jaghanyasthitiprastAvAdekendriyANAmutkRSTo'pi sthitibandho vAcyaH, yathA'yameva jaghanyasthitibandhaH palyopamAsaGkhaca yabhAgamAtrAbhyadhika utkRSTo bhavatIti / tathA coktam 'jA egidi jahannA, paliyAsaMkhsasaMjuyA sA u / tesi jiTTa tti ( paJcasaM0 gA0 261) / iti paJcasaGgrahAbhiprAyeNa vyAkhyAtam / atha cedameva gAthAdhaM kamaprakRtyabhiprAyeNAnyathA vyAkhyAyate-'sesANaM" ityAdi / 'zeSANAm' avaziSTAnAM pazcAzIteH prakRtInAmityarthaH / "ukkosAu"tti "sUcanAt sUtram" iti nyAyAd 'utkRSTAd ' iti sAmAnyoktAvapi vargotkRSTAt sthitibandhAditi dRzyam / atha ko'yaM vargotkRSTaH sthitibandhaH ? ucyate-sajAtIyaprakRtInAM samudAyo vargaH / yathA-matijJAnAvaraNAdiprakRtisamudAyo jJAnAvaraNavargaH, cakSurdarzanAvaraNAdiprakRtisamudAyo darzanAvaraNavargaH, vedanIyaprakRtisamudAyo vedanIyavargaH, darzanamohanIyaprakRti 1 yA ekendriyANAM jaghanyA palyAsaMkhyAMzasaMyutA sA tu / teSAM jyeSTheti // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 36 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / samudAya darzanamohanIya' vargaH, kapAyamohanIyaprakRtisamudAyaH kaSAyamohanIyavargaH, nokapAyamohanIyaprakRtisamudAyo nokapAyamohanIyavargaH, nAmaprakRtisamudAyo nAmavargaH, gotraprakRtisamudAyo gotravargaH, antarAyaprakRtisamudAyo'ntarAyavarga iti / evaMvidhasya vargasya sambandhI utkRSTo vagatkRSTaH sthitibandho'bhidhIyate, tasmAt vargotkRSTAt sthitibandhAd mithyAtvasthinyA sAgaropamakoTI koTIsaptatirUpayA bhAge hRne 'yad labdhaM' yad avAptaM tat palyopamAsaGkhye yabhAgonaM sad jaghanyasthititayA bhavatIti gamyate / atra ca vargotkRSTAditi vyAkhyAnenaitadavasIyate-vargAntargatAnAmavama sthitikAnAmapi sAta vedanIyAdInAM prakRtInAM jaghanya sthityAnayanAya nijanijavargasyaivotkRSTA triMzatkoTIkoTyAdisthitirvibhajanIyA, na tu svakIyA paJcadazakorTA koTacAdiketi / tathA yadyapi palyopamAsaGkhyaM yabhAgonamiti noktaM tathApi "paliyAsaMkhaMsahINa lahubaMdho" (gA037) iti anantara gAthAvayave ne kendriyANAM labdhasaptabhAgAH palyopamAsaGkhye ya bhAgonA eva jaghanya sthititayA'bhidhAsyanteH ato'trApi jaghanyasthitiprastAvAt palyopamAsaGkhye yabhAgonatvamavasIyate / yadavAdi durvAdikumbhikumbhasthaladalana kesarivariSThaiH zivazarmasUripAdaiH karmaprakRtauvaggukosaThiNaM, micchattuko mageNa jaM laddhaM / sANaM tu jahannA, pallAsaMkhijjabhAgUNA || ( gA0 76 ) asyA akSaragamanikA --iha jJAnAvaraNaprakRtisamudAyo jJAnAvaraNIyavargaH, evaM darzanAvaraNavargaH, vedanIyavargaH, darzanamohanIyavargaH, kaSAyamohanIyavargaH, nokaSAyamohanIyavargaH, nAmavargaH, gotravargaH, antarAyavargaH / eteSAM vargANAM yA AtmIyA AtmIyA sthitistriMzatsAgaropamakoTI koTyAdilakSaNA tasyA mithyAtvasyotkRSTayA sthityA sAgaropamasaptatikoTI koTI rUpayA bhAge hRte sati yad labhyate tat palyopamAsaGkhyaM yabhAgonaM sad uktazeSANAM [ paJcAzIteH ] prakRtInAM jaghanyasthiteH parimANamavaseyam / tathAhi--darzanAvaraNa- vedanIya vargayorutkRSTA sthitistriMzatsAgaropamakoTIkoTIpramANA, tasyA mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAge hRte sati "zUnyaM zUnyena pAtayed" iti vacanAd labdhAstrayaH sAgaropamasaptabhAgA, te palyopamAsaGkhyaM yabhAgonA nidrApaJcakA-'sAtavedanIyayorjaghanyasthititayA mantavyAH / darzanamohanIyavargasya cotkRSTA sthitiH sAgaropamakoTAkoTIsaptatirUpA, tasyA mithyAtvasthityA tAvatyaiva bhAge hRte labdhAH sapta sAgaropamasaptabhAgAH, te ca palyopamAsaGkhye yabhAgonA mithyAtvasya jaghanyasthititayA'vaseyAH / kaSAyamohanIyavargasya cotkRSTA sthitizcatvAriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, tasyA mithyAtvasthityA bhAge hRte labdhAzcatvAraH sAgaropamasaptabhAgAH, te ca palyopamAsaGkhye ya bhAgonAH 1 saM0 2 chA0 0 vargaH, cAritramohanIyasamudAyazcAritramohanIyavargaH, kaSA0 // 6 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUraviracitaH svopajJaTIkopaitaH [gAthA saMjvalanarahitakapAyadvAdazakasya jaghanyasthititayA boddhvyaaH| nokaSAyamohanIyasya tu vargotkRSTA sthitiviMzatisAgaropamakoTIkoTayaH, tasyAzca mithyAtvasthityA bhAge hRte labdhau dvau sAgaropamasaptabhAgau tau ca palyopamAsaGkhaye yabhAgonau purupavedavarjAnAmaSTAnAM nokapAyANAM jaghanyasthititayA'vaseyo / nAma-gotrayozca pratyekaM viMzatisAgaropamakoTIkoTayo vargotkRSTA sthitiH, tasyAzca mithyAtvasthityA bhAge hRte labdho dvo sAgaroe paptabhAgau , tau ca palyomAsaGkhya yabhAgonI devagati-devAnupUrvI-narakagati-narakAnupUrvI kriyazarIra- kriyAGgopAGgA-''hArakazarIrA''hArakAGgopAGga-tIrthakara-yazaHkIrtivarjAnAM nAmnaH zeSasaptapaJcAzatprakRtInAM nIcegotrasya ca jaghanyasthititayA boddhavyAviti // // 36 // ___ uktA sarvaprakRtInAM jaghanyA sthitiH / idAnImekendriyANAM sarvasvaprAyogyottaraprakRtIruddizyoskRSTAM jaghanyAM ca sthitimAha ayamukkoso giMdisu, paliyAsaMkhaMsahINa lahubaMdho / kamasA paNavIsAe, pannA-saya-sahasasaMguNio // 37 / / 'ayam' ityanantaroddiSTo vargotkRSTasthitibandhAd mithyAtvasthityA bhAge hate labdhasaptabhAgarUpa utkRSTa sthitibandha ekendriyeSu jJAtavyaH / tathAhi-jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavakavedanIyadvikA-'ntarAyapaJcakalakSaNAnAmekaviMzatiprakRtInAM trayaH sAgaropamasaptabhAgAH , yata etadvargANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiH, tasyA mithyAtvasthityA bhAge hate traya eva sAgaropamasaptabhAgA labhyante iti / evamanyatrApi bhAgabhAvanA kAryA / tatazca mithyAtvasya sapta sAgaropamasaptabhAgAH OM, kapAyapADazakasya catvAraH sAgaropamasaptabhAgAH, nokaSAyanavakasya dvau sAgaropamasaptabhAgI, ekendriyabandhayogyadevagati-devAnupUrvI narakagati-narakAnupUrvI-bai kriyazarIravaikriyAGgopAGgA-''hArakadvika-tIrthakarabarjAnAM zeSANAM nAmno'STapaJcAzatprakRtInAM gotradvayasya ca pratyekaM dvau dvau sAgaropamasaptabhAgAviti / ukta evaM ndriyANAmutkRSTasthitibandhaH / idAnIM teSAmeva jayanyasthitivandhamAha ''pallAsakhaMma" ityAdi / palyasya-palyopamasyAsaGkhyAMzena-asaGkhaye yabhAgena hInaH nyUnaH palyAsaGkhayAMzahIno'yamevotkRSTasthitibandhaH saptabhAgatrayAdikaH, kim ? ityAha-'laghubandhaH' jaghanyasthitibandho bhavatIti / ayamabhiprAyaH-yAsAM prakRtInAM yAvatpramANaH saptabhAgarUpa ekendriyANAmutkRSTaH sthitibandha uktastAsAM tAvatpramANaH saptabhAgarUpa eva palyopamAsaGkhaye yabhAgahInasteSAM jaghanyasthititayA mantavya iti / nirUpita ekendriyANAmutkRSTo jaghanyazca sthitibandho gAthApUrvArdhena / sampratyayameva ekendriyotkRSTasthitibandho yeguNakAraiH saGguNitaH' Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36-39 zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / tADito dvIndriyAdInAmasaMjJiparyantAnAM prAyogyasthititayA bhavati tAn guNakArAnuttarArdhenAha"kamaso paNavIsAe" ityAdi / 'kramazaH ' krameNa yathAsaGkhyamityarthaH paJcaviMzatyA saguNitaH, prAkRtatvAd vibhaktilope pazcAzatA saGguNitaH, zatena saGguNitaH, sahasra eNa saGguNitaH ||37|| tataH kim ? ityAha vigali asannisu jiTTho, kaNihao pallasaMkha bhAgUNo / suranarayAu samAdasasahassa sesAu khuDDubhavaM / / 38 / / "vikaleSu' vikalendriyeSu-dvIndriya- zrIndriya- caturindriyeSu 'asaMjJiSu' sammUrcchajapaJcendriyatiryaGa- manuSyeSu 'jyeSThaH' utkRSTaH sthitibandho bhavati / iyamatra bhAvanA - ekendriyANAmutkRSTaH sthitibandhaH sAgaropamasaptabhAgatrayAdikaH paJcaviMzatyA saMguNito dvIndriyANAM jyeSThaH saMbhavatsarvaprakRtIruddizya sthitibandho bhavati, sa evaikendriyANAmutkRSTaH sthitibandhaH paJcAzatA saguNitastrIndriyANAM jyeSThaH sthitibandho bhavati, sa evaikendriyANAmutkRSTaH sthitibandhaH zatena saGguNitaturindriyANAM jyeSThaH sthitibandhaH, sahasreNa guNito'maMjJipaJcendriyANAM svaprAyogya sarvaprakRtIradhikRtya jyeSThaH sthitibandho bhavatIti / dvIndriyAdInAmeva jaghanyasthitibandhamAnamAha - "kANaDao pallasaMkhabhAgUNu" tti palyasya - palyopamasya saGkhyabhAgena - saGkhyAtatamabhAgena Una:- nyUnaH utkRSTa eva sthitibandhaH 'kaniSThakaH ' javanyasthitibandho bhavati / etaduktaM bhavati - dvIndriyatrIndriyaca purindriyA-saMjJipaJcendriyANAmAtmIya AtmIya utkRSTa sthitibandha patyopamasaGkhyaM yamAgahInaH kaniSThayanvo bhavati / AyuzcatuSTayasya jaghanya sthitimAnamAha-'suranArakAyupoH ' deva-nArakAyuSkayoH samAH - varSANi tAsAM daza sahasrANi samAdazasahasrANi dazavarSasahasrANItyarthaH jaghanyA sthitirbhavatIti prakramaH / " sesAu khuDDubhava" ti 'zepAyuSoH ' tiryaG - manuSyAyuSkayoH "bha" ti kSullakaH sarvabhavApekSayA lavIyAn liGgavyatyayAd bhavaH - janma kSullakabhavaH sa ghanyA sthitirbhavatIti // 38 // prarUpitA jaghanyasthitiH / idAnIM sarvottaraprakRtIH pratItya jaghanyAbAdhAmAhasavvANa vilahubaMdhe, bhinnamuhuaA AujiDe vi / keha surAusamaM jiNamaMtamuhU biMti AhAraM ||36|| 43 - 'sarvAsAmapi' sarvaprakRtInAM viMzatyuttarazatasaGkhyAnAmapi 'laghubandhe' jaghanyasthitibandhe 'bhinnamuhUrtam, antarmuhUrtam 'abAdhA' anudayakAlaH / kiM sarvaprakRtInAM jaghanyabandha eveyaM jaghanyA'bAdhA ? Ahozcidasti kAsAzcidiyamutkRSTe'pi 1 ityAha- 'AujiTTha e vi" AyuSa -- jyeSThe'pi Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH jyeSThabandhe'pi na kevalaM jaghanya evetyapizabdArthaH, jaghanyA'vAdhA'ntamuhUrtapramANAbhavatIti yogaH / etenAyupazcaturbhaGgakairavabAdheti sUcitam, tadyathA - jyeSThe AyuHsthitibandhe jyeSThA'bAdhA 1 jyeSThe AyuHsthitibandhe jaghanyA'vAdhA 2 jaghanye AyuHsthitibandhe jyeSThA'bAdhA 3 jaghanye AyuHsthitibandhe jaghanyA'vAdhA 4 iti / adhunA tIrthakarA ''hArakadvikayoH prAnirUpitAmapi jaghanyAM sthiti punarmatAntareNAha - "kei surAusame" ityAdi / kecidAcAryAH surAyuSA-devAyuSkeNa dazavarSasahasrapramANena samaM tulyaM surAyuH samaM - devAyustulyasthitikaM jaghanyato badhyate / kiM tad ? ityAha - "jiNaM" ti tIrthakaranAmakarma bruvate / tathA ca tairabhyadhAyi ---- suranArayAuyANaM, dasavAsamahassa lahu satitthANaM | (paJcasaM0 gA0 253 ) "lahu" tti javanyA sthitiH 'satIrthayoH' tIrthakaranAmayuktayorityarthaH / 44 [ gAtha tathA "AhAraM" tti AhArakadvikam - AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNamantarmuhUrta jaghanyato badhyate kiJcidUnamuhUrtasthitikaM jaghanyena badhyata iti bruvate / tathA ca tairuktamAhArakavigdhAvaraNANa kiMcUrNa (paJcasaM0 gA0 254 ) " kiMcUrNa" ti kiJcidUnaM muhUrta jaghanyA sthitiriti // 39 // tiryaG manuSyAyuporjaghanyA sthitiH kSullakabhavapramANA bhavatIti prAguktam, bhavaM saprapaJcaM nirUpayitukAmo gAthAyugalamAha tatastaM kSullaka sattarasa samahiyA kira, igANupANummi huti khuDDabhavA / saganIsasatittara, pANU purNa igamuhutammi ||40|| paNa sahisahasa paNasaya, uttAsA igamuhutta khuDDabhavA / AvaliyANaM do saya, chappannA egakhuDDubhave // 41 // saptabhiradhikA daza saptadaza 'samadhikAH ' kiJcitsamargalAH 'kila' ityAptoktAvityevaM bruvate / 'ekA''naprANe' hRSTAnava kalpAdiguNopetasya jantorekasminnucchvAsaniHzvAsarUpe bhavanti kSullakA: / sUtre ca "ANupAkhummi" tti ukAraH "svarANAM svarA : " ( siddha0 8-4-237) iti prAkRtasUtreNa / ayamartha:- ekasmin prANApAne kSullakabhavAH samadhikAH saptadaza bhavantIti kilAptA bruvate / ete ca sAdhikasaptadaza kSullakabhavA muhUrtagatakSullaka bhavagrahaNarAzervakSyamANagAthopanyastasya bhAjyasya muhUrtagataprANApAnarAzinaiva bhAge hRte labhyante, ataH prathamaM muhUrtAntargataprANApAnarAzerbhAgahArakarUpasya pramANanirUpaNArthamAha - "sagatI sasayatihuttara" ityAdi / saptatriMzacchatAni trisaptatyadhikAni, aGkato'pi 3773, "pANu' ti prAkRtatvAt 'prANApAnA:' ucchvAsaniHzvAsAH punaH 'ekamuhUrte' ghaTikAdvayarUpe bhavanti // 40 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36-42 ] zatakanAmA paJcamaH karma granthaH 1 ukto bhAgahArako rAziH / adhunA bhAjyasya muhUrtagata zullaka bhavagrahaNarAzeH pramANamAha"paNasaTThi" ityAdi / vibhaktilopAt paJcapaSTisahasrANi paJcazatAni patriMzAni' paTtriMzadadhikAni, aGkato'pi 65536, eka muhUrte kSullakabhavAH, ekamuhUrta zullakabhavagrahaNAni bhavantItyarthaH / paJcaSaSTisahasrapaJcazatapatriMzadadhikalakSaNasya muhUrtagatakSullaka bhavagrahaNarAzerbhAjyasya muhUrta - gataprANApAnarAzinA trisaptatyadhikasaptatriMzacchatapramANena bhAge hRte sati yad labhyate tad ekatra prANApAne kSullakabhavagrahaNapramANaM bhavatIti / tAni tu saptadaza 17 / tathA yairbhAgihArAGkamAnairaMzaiH kSullakabhavagrahaNaM bhavati te tvatraikatra prANApAne'STAdazasyApi kSullakabhavagrahaNasyAMzAH paJcanavatyadhikatrayodazazatapramANA avaziSyante, aSTasaptatyadhikatrayoviMzatizatAni cAMzAnAM na pUryante iti / sthApanA -- | _7, aMzAH- 1365, zeSAMzAH - 2378 / ato yaduktam - " sattarasa samahiyA kira, igAra pANummi huti khuDDabhavA" iti tat yuktamiti / kSullakabhavagrahaNaM ca sarveSAmapyaudArikazarIriNAM bhavatItyavaseyam, bhagavatyA mevamevoktatvAt karmaprakRtyAdiSu audArikazarIriNAM tiryaG- manuSyANAmAyuSo jaghanyasthiteH kSullakabhavagrahaNarUpAyAH pratipAdanAcca / yat punarAvazyakaTIkAyAM kSullakabhavagrahaNaM vanaspatiSveva prApyata ityuktaM tanmatAntaramityavasIyata iti / sAmpratamekasmin kSullakabhavagrahaNe AvalikAdvAreNa kAlamAnaM nirUpayitukAmo yAvatya AvalikA ekasmin kSullakabhavagrahaNe bhavantyetadevAha - "AvaliyANaM do saya" ityAdi / 'AvalikAnAM' 'asaMkhijANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNa sA egA Avaliyatti duccara | ( anuyo0 patra178-2 ) ityAgamapratipAditasvarUpANAM dve zate paTpaJcAzadadhike bhavataH 'eka kSullakabhave' eva kSullakabhavagrahaNa iti // 41 // pratipAditaM sthitibandhaprasaGgAgataM kSullakabhavagrahaNapramANam / ukta utkRSTasthitibandho vaikriyapaTkavarjo jaghanyasthitivanyaca sarvAH prakRtIrAzritya / sampratyetA eva prakRtIH pratItyotkRSTasthitibandhasvAmino nirUpayannAha- , " avirayasammo tittha, AhAradugAmarAu ya pamatto / micchaddiTThI baMdha, jiiTiI, sesapagaDINaM // 42 // 45 'avirata samyaktvaH' aviratasamyagdRSTiH " vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAd manuSyaH pUrva narakabaddhAyuSko narakaM jigamiSuravazyaM mithyAtvaM yatra samaye pratipadyate tato'nantare'rvAsthitibandhe "titthaM" ti tIrthakaranAma utkRSTasthitikaM badhnAti, " " titthayaraM pi maraNUso, 1 asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena sA ekA Avaliketyucyate // 2 tIrthaMkaramapi manuSyo'viratasamvatvaH samarjayati // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 devendrasUriviracitaH svopajJaTI kopetaH [ gAthA avirayasamme samajjei / / " (zata0 gA060) iti vacanAt / iyamatra bhAvanA-tIrthakaranAmno hyaviratasamyagdRSTayAdayo'pUrvakaraNAvasAnA bandhakA bhavanti kintUtkRSTA sthitilakRSTasaMklezena badhyate, sa ca tIrthakaranAmabandhakezva viratasyaiva yathoktavizeSaNa viziSTasya labhyata iti zeSavyudAsenAsyaivopAdAnamiti bhAvaH / tatra tiryazvastIrthakagnAmnaH pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAzca bhavapratyayeneva na bhavantIti manuSyagrahaNam / baddhatIrthakaranAmakarmA ca pUrvamabaddhanarakAyunerakaM na bajatIti pUrva narakavadbhAyuSkasya grahaNam , kSAyikasamyagdRSTizca zreNikAdivat sasamyaktvo'pi kazcinnarakaM prayAti, kintu tasya vizuddhatvenotkRSTasthityabandhakatvAt tasyA eva ceha prakRtatvAd nAso gRhyate, atastIrthakaranAmakarmotkRSTasthitibandhakatvAd mithyAtvAbhimukhasyeva grahaNamiti / tathA 'AhArakadvikam' AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNaM "pamatta" ti pramattasaMyato'. pramattabhAvAnivartamAna iti vizepo dRzyaH, utkRSTa sthatika badhnAti / azubhA hIyaM sthitirityutkRSTasaMklezenevotkRSTA vadhyate, tadvandhakazca pramattayatirapramattabhAvAnnivartamAna evotkRSTasaMklezayukto labhyata itItthaM viziSyate / tathA 'amarAyuH' devAyukaM pramattasaMyataH pUrvakoTyAyurapramattabhAvAbhimukho vedyamAnapUrvakoTIlakSaNAyupo bhAgadvaye gate sati tRtIyabhAgasyADasamaye utkRSTasthitikaM pUrvakoTitribhAgAdhikatrayastriMzatsAgagepamalakSaNaM badhnAti / pUrvakoTItribhAgasya dvitIyAdisamayeSu badhnato notkRSTaM labhyate, abAdhAyAH parigalitatvena madhyamatvaprApterityAyasamayagrahaNam / apramattabhAvAbhimukhatAvizeSaNaM tarhi kimartham ? iti ced ucyate-zubheyaM sthitirvizuddhayA badhyate, sA cAsyA'pramattabhAvAbhimukhasyaiva labhyata iti / tadya pramatta eva kasmAd etadvandhakatvena nocyate ? iti ced ucyate-apramattasyAyurvandhArambhaniSedhAt , "'devAuyaM pamatto' (zata0 gA060) iti vacanAt pramattenevArabdhamAyurvandhamapramattaH kadAcit samarthayate, "devAuyaM ca ikkaM, nAyavvaM appamattammi" (bR. karmastavagA0 16 ) iti vacanAt / zepANAM SoDazottarazatasaGkhayaprakRtInAM 'jyeSThasthitim' utkRSTa sthiti mithyA dRSTiH sarva paryAptiparyAptaH sarvasaMkliSTo badhnAti, yataH sthitirazubhA saMklezapratyayA ca, saMkliSTazca bandhakeSu madhye mithyAdRSTireva bhavatIti bhAvaH / atra ca prAyovRcyA sarvasaMkliSTatvamucyate, yAvatA tiryaG-manuSyAyuSI utkRSTa tatprAyogyavizuddho vaghnAtIti draSTavyam , tayoH zubhasthitikatvena vizuddhijanyatvAt / uktaM ca savvaThiINaM ukkosao u ukkosasaMkileseNa / vivarIe ya jahanno, Augatigavajja sesANaM // (zata0 gA0 58 ) iti / 1 devAyuSkaM prmttH|| 2 devAyuSkaM caikaM jJAtavyaM apramatte / / 3 sarvasthitInAmutkRSTakastu utkRSTasaMklezena / viparIte ca jaghanya AyuSkatrikavarja zeSANAm / / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42-43 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / nanu yadi vizuddhi idamAyuSkadvayaM badhyate tarhi mithyAdRSTeH sakAzAt sAsvAdano vizuddhataraH prApyate, sa kasmAd etadbandhakatvena noktaH 1 na ca vaktavyaM tiryaG - manuSyAyuSI sAsvAdano na badhnAti, tadbandhasya saptatikAdiSvasyAnujJAnAt, tathA coktamAyuH saMvedhabhaGgakAvasare saptaniTIkAyAm - 47 tiryagAyuSo vandho manuSyAyupa udayastiryaGa- manuSyAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTeH sAsvAdanasya vA / manuSyAyuSo bandho manuSyAyuSa udayo manuSya manuSyAyuSI satI, eSo'pi vikalpo mithyAdRSTeH sAsvAdanasya vA / ( patra 131 - 2 ) tat kathamuktaM "micchaddiTThI baMdha, jiThThaThi sesapayaDINaM / / " ? iti / atra pratividhIyatesatyAmapi hi sAmAnyato manuSya tiryagAyurbandhAnujJAyAmasaGkhyaM yavarSAyuSkayogyamutkRSTaM prastutAyurdvaryaM sAsvAdano na nirvartayati, sAsvAdanasya guNapratipAtAbhimukhatvena guNAbhimukha vizuddha mithyAdRSTeH sakAzAd vizuddhayAdhikyasyAnavagamyamAnatvAt, zAstrAntare'pi ca mithyAdRSTeH sakAzAdaviratAdaya eva yathottaramanantaguNavizuddhAH paThyante, na sAsvAdanaH / na caitannijamanIpikAzilpikalpitam, yadAhuH zivazarmasUripUjyAH - 'savvakko saThiNaM, micchadiTThI u baMdhao bhaNio 1 AhAraMga titthayaraM devAuM vA vi muttUNaM // ( zata0 gA0 56 ) // 42 // " iha pUrva saMkliSTo mithyAdRSTiH poDazottaraprakRtizatasyotkRSTa sthitibandhakaH sAmAnyenaivoktaH / sa ca narakAdibhedena cintyamAnazcaturdhA bhavati, tato nArakAstiryaJco manuSyA devAzca mithyAdRSTayaH pRthak keSAM karmaNAM sthitirutkRSTA badhnanti ? iti bhedatazcintayannAha -- vigalamA ugatigaM, tirimaNuyA suraviubdhinirayadugaM / egiMdithAvarAyava, A-IsANA surukkAMsaM ||43| trikazabdasya pratyekaM sambandhAd vikalatrikaM - dvIndriya-trIndriya- caturindriyajAtilakSaNam, sUkSmatrikaM-sUkSmA-'paryApta-sAdhAraNarUpam, AyusrikaM - devAyurverja nAraka - tiryaG-manuSyAyurlakSaNam, dvikazabdasyApi pratyekaM sambandhAt suradvikaM suragati-surAnupUrvI svarUpam, vaikriyadvikaMvaikriyazarIra- vai kriyAGgopAGgalakSaNam, narakadvika- narakagati narakAnupUrvIlakSaNamityetAsAM paJcadazaprakRtInAmutkRSTAM sthitiM tiryaG - manuSyA eva mithyAdRSTayo badhnanti na deva- nArakAH / nArakA hyetAsAM madhye tiryaG - manuSyAyurdvayaM muktvA zeSAstrayodazaprakRtIrbhavapratyayenaiva na 1 sarvotkRSTasthitInAM midhyAdRSTistu bandhako bhaNitaH / AhArakaM tIrthakaraM devAyuH vA'pi muktvA // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA badhnanti tiryaG - manuSyAyuSorapi devakurvAdiprAyogya utkRSTa tripalyopamalakSaNaH sthitibandhaH prakRtaH, tatra ca deva-nArakA bhavapratyayAdeva notpadyante ityetadbandho'pyamISAM na sambhavatiH tasmAdete tiryaG-manuSyAyuSI utkRSTasthitike pUrvakoTyAyupastiryaG- manuSyA mithyAdRSTayastatprAyogyavizuddhAH svAstribhAgAdyasamaye vartamAnA badhnantiH samyagdRSTerativizuddhamidhyAdRSTazva devAyurvandhaH syAditi mithyAdRSTitva- tatprAyogyavizuddhatva vizeSaNadvayam / nArakAyuSaH punareta eva tatprAyogyasaMkliSTA vAcyAH, atyantazuddhasyAtyantasaMkliSTasya cAyurbandhasya sarvathA niSedhAditi / narakadvikavaikriyadvikayostve eva sarvasaMvilaSTAH pUrvoktotkRSTa sthitervandhakA vAcyAH / vikalajAtitrikasUkSmatrikayostu tatprAyogya saMkliSTA draSTavyAH, atisaMkliSTA hi prastutaprakRtibandhamullaGghaya narakaprAyogyameva nirvartayeyuH vizuddhAstu vizuddhitAratamyAt paJcendriyatiryakprAyogyaM vA manuSyaprAyogyaM vA devaprAyogyaM vAracayeyuriti tatprAyogyasaMklezagrahaNam / devadvikasyApi tatprAyogya saMkliSTA draSTavyAH, atisaMkliSTAnAmadhovartimanuSyAdiprAyogyabandhaprasaGgAt vizuddha punarutkRSTabandhAbhAvAditi bhAvitAH paJcadazApi prakRtayaH / tathA ekendriyajAti-sthAvaranAmA -''tapanAmalakSaNasya prakRtitrikasya 'A IzAnAd ' IzAna devalokamabhivyApya ' surAH ' devAH ko'rthaH ! bhavanapatayo vyantarA jyotiSkAH saudharmezAna devAH "ukkomaM" ti utkRSTAM sthiti badhnanti / tathAhi-IzAnAduparitanadevA nArakAtha ekendriyeSu notpadyanta ityekendriyaprAyogyANyetAni na badhnantyeveti tanniSedhaH, tiryaG - manuSyAstvetAvati saMkleze vartamAnA etadvandhamatikramya narakaprAyogyameva badhnantIti teSAmapi niSedhaH, IzAnAntAstu devAH sarvasaMkliSTA apyekendriyaprAyogyameva badhnanti, atasta eva sthAvara ekendriyA-''tapalakSaNaprakRtitrayasya viMzatisAgaropamakoTIkoTIlakSaNAmutkRSTasthitiM bandhantIti // 43 // 48 , tiriuraladugujjoyaM, chivaTTha suraniraya sesa caugaiyA | AhArajiNamapuvvo'niyahi saMjalaNa purisa lahu ||44|| dvikazabdasya pratyekaM sambandhAt tiryadvikaM tiryaggati tiryagAnupUrvIrUpam, audArikadvikam-audArikazarIra-audArikAGgopAGgalakSaNam, udyotanAma sevArtasaMhanananAma ityetAsAM pa prakRtInAmutkRSTasthiti sura-nArakA badhnanti, sarvatra vibhaktilopaH prAkRtatvAt, na manuSya tiryaJcaH, tehi sandhArha saMkleze vartamAnA etAsAM paprakRtInAmutkRSTato'pyaSTAdazakoTIko TilakSaNAmeva madhyamAM sthitimupara cayanti, athA'bhyadhikasaMkleze vartamAnA gRhyante tarhi prastutaprakRtibandhamatikramya narakaprAyogyamuparacayeyuH, deva-nArakAstu sarvotkRSTasaMklezA api tiryaggatiprAyogyameva vaghnanti na narakagatiprAyogyam, tatra teSAmutpatyabhAvAt tasmAd deva nArakA eva sarvasaMkliSTAH Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43-44 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / prastutaprakRtipaTkasya viMzatisAgaropamakoTIkoTIlakSaNAmutkRSTAM sthitiM racayanti / atra ca sAmAnyoktAvapi sevArtasaMhanana - audArikAGgopAGgalakSaNaprakRtidvayasyotkRSTasthitibandhakA devA IzAnAduparitanasanatkumArAdaya eva draSTavyA nezAnAntA devAH, te hi tatprAyogya saMkleze vartamAnAH prakRtaprakRtidvayasyotkRSTato'pyaSTAdazakoTIkoTIlakSaNAM madhyamAmeva sthitiM racayanti / atha sarvotkRSTasaMklezA gRhyante tA~ kendriyaprAyogyameva nirvartayeyuH, na caikendriyaprAyogyabandhe ete prakRtI vadhyete, teSAM saMhananopAGgAbhAvAt, ""suraneraDyA egidiyA ya savve asaMghayaNI" (jinabha0 saM0 0 gA0 164 ) iti vacanAt / sanatkumArAdidevAH punaH sarvasaMkliSTA api paJcendriya tiryakprAyogyameva badhnanti naikendriyaprAyogyam, teSAmekendriyeSUtpatyabhAvAt / tasmAt prastutaprakRtidvikasya viMzatisAgaropamakoTIkoTIlakSaNAmutkRSTasthitiM sarvasaMkliSTAH sanatkumArAdaya eva bananti nAthastanA devA iti / 1 49 tadevaM jinanAmA-''hArakadvika--devAyu:--vikalatrika sUkSma trikA''yuSkatrika-- devadvikavaikriyadvika-narakadvika-ekendriyajAti-sthAvaranAmA- tapanAma-tiryagvika audArikadvika udyotanAmasevArtasaMhananalakSaNAnAmaSTAviMzatiprakRtInAmutkRSTasthitibandhasvAmina uktAH / zepaprakRtInAM tu kA vArtA ? ityAzaGkayAha - "sesa caugaiya" ti bhaNitASTAviMzatiprakRtibhyaH 'zeSANAM' dvinavatisaGkhyaprakRtInAM mithyAdRSTayazcaturgatikA apyutkRSTAM sthiti badhnanti / tatraitAsu madhye varNacatuSka- tejasa - kArmaNA - gurulaghu-nirmANa- upAghAta-bhaya-jugupsAmithyAtva-kaSAyapoDazaka-jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavakA 'ntarAyapaJcakalakSaNAnAM saptacatvAriMzato dhruvabandhiprakRtInAM pUrvavyAvarNitasvarUpANAM tathA'dhruvavandhinInAmapi madhye'sAtA 'ratizoka-napuMsaka veda- paJcendriyajAti -huNDa saMsthAna- parAghAta ucchvAsA 'zubha vihAyogati trasa bAdaraparyApta pratyekA'sthirA -'zubha- duHsvara- durbhagA 'nAdeyA- 'yazaH kIrti nIcairgotra lakSaNAnAM ca viMzateH prakRtInAM sarvotkRSTasaMklezenotkRSTAM sthitiM caturgatikA api mithyAdRSTayo vananti / zeSANAM dhruvabandhinInAM sAta- hAsya-rati- strI-pu N veda-manuSyadvika-sevArtavarjasaMhananapaJcaka-huNDavarja saMsthAnapaJcaka- prazasta vihAyogati- sthira - zubha-subhaga-susvarA" ''deya yazaH kIrti - uccai gotra lakSaNAnAM paJcaviMzatiprakRtInAM tadbandhakeSu tatprAyogyasaMkliSTAcaturgatikA api mithyAdRSTaya utkRSTAM sthiti nantIti / uktA utkRSTasthitibandhasvAminaH / atha jaghanyasthitibandhasvAmina Aha - " AhArajiNamapucco" ityAdi / AhArakadvikaM jinanAma "lahuM" ti 'laghusthitikaM' jaghanyasthitikaM karotIti zeSaH / kaH ? ityAha - " apuvvu " 1 suranairayikA ekendriyAzca sarve'saMhananAH || 7 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH stropATIkopetaH [ gAthA tti padaikadeze padasamudAyopacArAd 'apUrvaH' apUrvakaraNakSapakastadvandhasya caramasthitibandhe vartamAnaH sthitimAzrityetyarthaH, tadvandhakeSvasyaivAtivizuddhatvAt , tiryaG manuSya devAyurvarjakarmaNAM ca jaghanyasthitervizuddhipratyayatvAt / tathA "aniyaTTi saMjalaNa purisa lahu'' ti saMjvalanAnAM-krodhamAna-mAyA-lobhalakSaNAnAM caturNA 'puruSasya' puruSavedasya ca "lahu~" ti 'laghusthiti' jaghanyasthitibandham , "aniyaTTi" tti anivRttibAdaraH kSapakastadvandhasya yathAsvaM caramasthitibandhe vartamAnaH karoti, tadvandhakeSvasyaivAtivizuddhatvAditi / / 44 / / sAyajasuccAvaraNA, vigcha sahumo viuvvicha asannI / / sannI vi AubAyarapajjegiMdI u sesANaM // 45 // 'sAta' sAtavedanIyaM "jasa" tti yazaHkIrtinAma "ucca" tti uccairgotram "AvaraNa" tti jJAnAvaraNapazcakaM darzanAvaraNacatuSkaM 'vighnam' antarAyapazcakaM "suhumo" ti sUkSmasamparAyakSapakazcaramasthitibandhe vartamAno laghusthitikaM karoti, tadvandhakeSvasyaivAtivizuddhatvAt / "viuvvicha asanni" ti 'vaikriyaSaTkaM' narakadvika-vaikriyadvika-devadvikalakSaNam , asaMjJI tiryakpaJcendriyaH sarvaparyAptibhiH paryApto laghusthitikaM karoti / kimuktaM bhavati ?-vaikriyapaTkaM hiM nAmaprakRtayaH, nAmnazca dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhya yabhAgono ekendriyANAM jaghanyA sthitiH pratipAditA, sA ca sahasraguNitA sAgaropamasaptabhAgasahasradvayapramANA vaikriyapadakasya jaghanyA sthitirbhavati, vaikriyapaTkasya ca jaghanyasthitibandhakA asaMjJipaJcendriyA eva naikendriyAdayaH, te cAsaMjJipaJcendriyA jaghanyAM sthitimetAvatImeva badhnanti na nyUnAmapi, yaduktam veuvvichakki taM sahasatADiyaM jaM asaNNiNo tesiM / paliyAsaMkhaMsUNaM, ThiI abAhUNiya nisego / / ( paJcasaM0 gA0 256) asyA akSaragamanikA-"vaggukkomaThiINaM micchattukkosiyAi" ( karmaprakR0 gA0 76 ) ityanena karaNena yad labdhaM tat 'sahasratADitaM' sahasraguNitaM tataH palyopamAsaGkhaye yAMzenabhAgena nyUnaM sad 'vaikriyapaTke' devagati devAnupUrvI-narakagati-narakAnupUrvI-bai kriyazarIra-vaikiyAGgopAGgalakSaNe jaghanyasthiteH parimANamavaseyam / kutaH ? ityAha-'yad' yasmAt kAraNAt teSAM' vaikriyapaTakalakSaNAnAM karmaNAmasaMjJipaJcendriyA eva jaghanyasthitibandhakAH, te ca jaghanyAM sthitimetAvatImeva badhnati na nyUnAm / antarmuhUrtamavAdhA, abAdhAhInA ca karmasthitiH karmadalikaniSeka iti // kizca etAH SaT prakRtayo yathAsambhavaM naraka-devalokaprAyogyA vanyante / tatra ca devanArakA 'saMjJimanuSya-ekendriya-vikalendriyA narakeSu devalokeSu [ ca ] notpadyanta eveti teSAmetadvandhAsambhavaH / tiryaG-manuSyAstu saMjJinaH svabhAvAdeva prakRtaprakRtipaTakasya sthiti madhyamA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 44-46 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / mutkRSTAM vA kurvantIti te'pIhopekSitAH / "sannI vi Au" tti saMjJI apizabdAd asaMjJI gRhyate, tataH saMjJI asaMjJI vA AyuzcatuHprakAramapi jaghanyasthitikaM karoti / tatra deva-nArakAyuSoH paJcendriyatiryaG manuSyAH, manuSya tiryagAyuSoH punarekendriyAdayo jaghanyasthitikartAro draSTavyAH / uktAH paJcatriMzatprakRtInAM jaghanyasthitibandhasvAminaH / / zeSANAmAha-"bAyarapajjegiMdI u sesANaM" ti 'zeSANAM' bhaNitoddharitAnA-nidrApaJcakA'sAtavedanIyA-'nantAnubandhicatuSkA'pratyAkhyAnAvaraNacatuSka-pratyAkhyAnAvaraNacatuSka- napuH-- sakaveda-strIveda-hAsyAdiSaTka-mithyAtva-manuSyagati-tiyeggati-jAtipaJcaka-odArikazarIra odArikAGgopAGga-taijasa kArmaNa-saMhananaSaTka-saMsthAnaSaTka-varNacatuSka-manujAnupUrvI-tiryagAnupUrvI-prazastA'prazastavihAyogati-parAghAta-ucchvAsA-''tapa udyotA'gurulaghu-nirmANa--upaghAta-trasanavakasthAvaradazaka-nIcairgotralakSaNAnAM paJcAzIteH prakRtInAM bAdaraH paryAptastadvandhakeSu sarvavizuddha ekendriyaH palyopamAsaGkhya yabhAgahInasAgaropamadvisaptabhAgAdikAM jaghanyAM sthitiM karoti / anye hya kendriyAstathAvidhavizuddhayabhAvAt bRhattarAM sthitimupakalpayanti / vikalendriya paJcendriyeSu zuddhiradhikA'pi labhyate kevalaM te'pi svabhAvAdeva prastutaprakRtInAM mahatIM sthitimuparacayantIti zeSaparihAreNa yathoktaikendriyasyaiva grahaNamiti / / 45 / / pratipAditaM jaghanyasthitibandhamAzritya svAmitvam / atha sthitibandha evotkRSTAnutkRSTAdibhaGgakAn vicArayitumAha ukkosajahanneyara, bhaMgA sAI aNAi dhuva adhuvA / cauhA saga ajahanno, sesatige Aucausu duhA // 46 // bandhazabdaH prakramAd labhyate, tata utkRSTabandhaH 1 jaghanyavandhaH 2 "iyara" ti utkRSTavandhapratipakSo'nutkRSTavandhaH 3 jaghanyavandhapratipakSo'jaghanyavandhaH 4 iti catvAro bhaGgAH / tatra yato'nyo bRhattarabandho nAsti sa utkRSTabandhaH, tato'dhastAt samayahAnimAdo kRtvA yAvad jaghanyabandhastAvat sarvo'pyanutkRSTavandha ityutkRSTA 'nutkRSTaprakArAbhyAM sarve sthitivizeSAH saGgrahItAH / yasmAdanyo hInatarabandho nAsti sa jaghanyavandhaH, tataH paraM samayavRddhimAdau kRtvA yAvad utkRSTastAvat sarvo'pyajaghanyavandha iti jaghanyA 'jaghanyaprakArAbhyAM vA sarve'pi sthitivizeSAH saGgrahItAH / athavA'nyathA bandhasya catvAro bhaGgAH, tadyathA-sAdibandhaH 1 anAdivandhaH 2 dhruvabandhaH 3 adhruvabandhaH 4 ceti / tatra yaH pUrvaM vyavacchinnaH pazcAt punarapi bhavati sa sAdibandhaH / yastvanAdikAlAt santAnabhAvena pravRtto na kadAcid vyavacchinnaH so'nAdibandhaH / yaH punaragre'pi na kadAcid vyavacchedaM prApsyati so'bhavyasambandhI bandho dhruvaH / yaH punarAyatyAM kadAcid vyavaccheda prApsyati sa bhavyasambandhI bandho'dhruvabandhaH / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA __evaM "cauhA saga ajahannu" tti "saga" ti saptAnAM mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNa darzanAvaraNavedanIya-mohanIya-nAma-gotrA-'ntarAyalakSaNAnAM sambandhinyaH yAH sthitayastAsAM yaH 'ajaghanyaH' ajaghanyabandhaH saH 'caturdhA' caturvikalpaH sAdiranAdidhruvo'dhruvazceti / tathAhi-etAsAM prakatInAM madhye mohanIyasya kSapakAnivRttibAdaracaramasthitibandhe jaghanyaH sthitibandhaHprApyate, zeSaprakRtiSaTakasya tu kSapakasUkSmasamparAyacaramasthitibandhe'sau labhyate, tato'nyaH sarvo'pyupazamazreNAvapyajaghanyo bhavati, upazamakasyApi kSapakAd dviguNavandhakatvAdajaghanya eva bhavatIti bhAvaH / tatazcopazAntamohAvasthAyAmajayanyabandhasyAbandhako bhUtvA yadA pratipatya punarapi prastutaprakRtisaptakasyAjaghanyaM badhnAti tadA'jaghanyavandhaH sAdibhavati, bandhavyavacchedAnantaraM tatprathamatayA badhyamAnatvAt / upazAntamohAdyavasthAM cA'prAptapUrvANAM bandhavyavacchedAbhAvenA'nAdikAlAnnirantaraM badhyamAnatvAdanAdiH / abhavyAnAM dhruvo'bhAviparyantatvAt / bhavyAnAmadhUvo bhAviparyantatvAt / "sesatige Aucausu duha" tti 'zeSatrike' jaghanyautkRSTA-'nutkRSTalakSaNe etAsAM mUlaprakRtInAM bandhaH "duha" tti sAdiradhruvazca bhavati / tathAhi-etAsAM prakRtInAM madhye mohanIyasya kSapakAnivRttivAdaracaramasthitibandhe, zeSANAM tu kSapakasUkSmasamparAyacaramasthitibandhe jaghanyo vandho'ntaramevoktaH, sa cA'baddhapUrvo'jaghanyabandhAdavatIrya tatprathamatayA tasminneva samaye badhyata iti sAdiH, tataH paraM kSINamohAdyavasthAyAM sarvathA na bhavatItyadhruva iti dvAdeva vikalpo sambhavato na zeSau / utkRSTastu triMzatsAgaropamakoTIkoTayAdikaH sarvasaMkliSTamithyAdRSTiparyAptasaMjJipaJcendriye labhyate, sa cAnutkRSTabandhAdavatIrya kadAcideva badhyate na sarvadeti sAdiH, antamuhUrtAcca paraM niyamAdanutkRSTa banato'sau nivartata ityadhruvaH, utkRSTAcca pratipatya anutkRSTaM badhnAtItyanutkRSTo'pi sAdiH, tataH paraM jaghanyato'ntamuhUrtena utkRSTatastvanantotsarpiNyavasarpiNIparyante punaruskRSTa banato'nutkRSTo nivartata ityadhruva iti / evamutkRSTA-'nutkRSTeSu jIvAH paribhramantIti dvayorapyanAdidhruvatvAsambhavaH / "Aucausu duha" tti AyuzcatuSTaye 'dviprakAraH' dvivikalpaH sAdiradhruvazca vandho bhavatItyarthaH / Ayupo hi utkRSTAdivandho vedyamAnAyuSastribhAgAdau pratiniyatakAla eva badhyamAnatvAt sAdiH, antamuhUrtAca paramavazyamuparamata ityadhruva iti // 46 // caubheo ajahanno, saMjalaNAvaraNanavagavigyANaM / sesatigi sAiadhuvo, taha cauhA sesapayaDoNaM // 47 // saMjvalanAnAM-krodha-mAna-mAyA-lobhalakSaNAnAM caturNAm AvaraNanavakasya-jJAnAvaraNapazcakadarzanAvaraNacatuSkalakSaNasya vighnAnAM paJcAnA-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryAntarAyalakSaNAnAM sambandhI ajaghanyo bandhaH 'caturbhedaH, sAdi-anAdi-dhruvA-'dhruvalakSaNazcaturvikalpo bhavati / tathAhietAsAmaSTAdazaprakRtInAM pUrvoktayuktita evopazamazreNI bandhavyavacchedaM kRtvA pratipatya punarajaghanyaM Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-48 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 53 badhnataH sAdistadbandhaH, tatsthAnamaprAptapUrvasyAnAdiH, dhruvo'bhavyAnAm, adhruvo bhavyAnAmiti sarvamiha pUrvavadeva bhAvanIyam / etAsAmeva prakRtInAM "sesatigi sAiadhuvu" tti 'zeSatrike' jagha - nyotkRSTA 'nutkRSTalakSaNe sAdiradhruvazca dvividho bhavati / tathAhi saMjvalanacatuSTayasya kSapakAnivRttivAdaraguNasthAne AtmIyAtmIyabandhavyavacchedasamaye jaghanyo bandho jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNacatuSkA-'ntarAyapaJcakalakSaNAnAM caturdazaprakRtInAM sUkSmasamparAyacaramasthitibandhe jaghanyaH / sa ca tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, tata UrdhvaM na bhavatItyadhruvaH / utkRSTA 'nutkRSTeSvapyArohaNAvataraNe kurvatAM jantUnAM sAdyadhruvatvaM tathaiva bhAvanIyamiti / " taha cauhA sesapayaDINaM" ti 'zeSaprakRtInAM' bhaNitASTAdazaprakRtibhya uddharitAnAM dvayu - ttarazatasaGkhyAnAM prakRtInAM caturdhA utkRSTA 'nutkRSTa- jaghanyA'jaghanyalakSaNaJcaturvikalpaH " taha" ttisAdiradhruvazca bhavati / tathAhi - nidrApaJcaka - mithyAtva - prathamadvAdazakapAya-bhaya-jugupsAtaijasa-kArmaNa-varNAdicatuSkA-'gurulaghuupaghAta-nirmANalakSaNAnAmekonatriMzataH prakRtInAM sarvavizuddhavAdaraparyAptai kendriyo jaghanyasthitibandhaM vidadhAti tato'ntamuhUrta saMkliSTo bhUtvA ajadhanyabandhaM karoti, tatastatraiva bhave bhavAntare vA vizuddhimAsAdya punarapi sa eva jaghanyabandhaM nirmApayatItyevaM jaghanyA'jaghanyayoH parAvRttirbhavatIti dvAvapyetau jaghanyA'jaghanyau sAdi-adhruvau bhavataH / utkRSTaM bandhaM punaretAsAM sarvasaMkliSTapaJcendriyo vidadhAti, antarmuhUrtAcca punarapi anutkRSTabandhaM viracayati, tataH punarapi kadAcidutkRSTamityevaM parAvRttivazata etAvapi sAdi - abhruvau bhavataH / zeSANAmadhruvabandhinInA maudArikadvika vaikriyadvikA--''hArakadvika-saMsthAnaSaTka-saMhananaSaTka-jAtipaJcaka-gaticatuSka- vihAyogatidvikA-''nupUrvIcatuSTaya- jinanAma ucchvAsanAma-udyota nAmA''tapanAma - parAghAta - trasadazaka - sthAvara- dazaka uccai gotra- nIccairgotra - sAtA-sAtavedanIyahAsya--rati- arati-zoka-vedatrikA ssyuzcatuSTayalakSaNAnAM trisaptatiprakRtInAM jaghanyAdisthitibandhaH sarvo'pyadhruvabandhitvAdeva sAdirabhruvazca eti // 47 // nirUpitAH sthitibandhe sAdyAdibhaGgAH / adhunA sthitimeva sAmAnyato guNasthAnakeSu cintayannAha-- sANAiapuvvate, ayaraMtokoDikoDio na'higo / baMdho na hu hoNo na ya, micche bhavviyarasannimi // 48 // " prAkRtatvAnnirdezasya sAsvAdanamAdau yasya tat sAsvAdanAdi, apUrvakaraNamante yasya guNasthAnakakadambakasya tad apUrvAntam sAsvAdanAdi ca tad apUrvAntaM ca sAsvAdanAdyapUrvAntaM tasmin sAsvAdanAdyapUrvAnte guNasthAnaka kadambake'tarANAM - sAgaropamANAm antar madhye koTIkoTI atarAntaHkoTIkoTI tasyA atarAntaHkoTIkoTItaH, AdyAderAkRtigaNatvAt taspratyayaH, 'na' Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthAH naivA'dhiko bandho bhavati, kintu, mithyAdRSTereva bhavatIti sAmarthyAd amyate / idamuktaM bhavati/sAsvAdanAdinAmapUrvakaraNAntAnAM bhinnagranthikatvAt sAgaropamAntaHkoTIkoTIrUpaiva sthitiyujyate, na tu parato'pi / nanu bhinnagranthikAnapyAzritya saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANo mithyAtvasyotkRSTaH sthitibandhaH karmaprakRtyAdiSu nirUpitaH tat kathamucyate bhinnagranthikatvAdantaHkoTIkoTIrUpaiva sthitiyujyate na parato'pi ? satyam , asti bhinnagranthikAnAmutkRSTo'pi sthitibandhaH, kevalaM parityajya samyaktvaM mithyAdRSTiguNasthAnakaM prAptAnAmevAsau sambhavati, atra tu bhinnagranthikAnAM sAsvAdanAdInAmevAntaHsAgaropamakoTIkoTIparataH sthitibandho niSidhyata ityadoSaH / yat punaH " baMdheNa na bolai kayAI" iti vacanAd AvazyakAdiSu bhinnagranthikasya mithyAdRSTerapyutkRSTaH sthitibandhaH pratiSidhyate tat saiddhAntikamatameva / kArmagranthikAbhiprAyatastu bhinnagranthibhirmithyAtvasyotkRSTA'pi sthitibadhyate, kevalaM tathAvidhatIvrAnubhAgayuktA'sau na bhavati / nanu sAgaropamAntaHkoTIkoTItaH samargalataraH sAsvAdanAdInAM bandho mA bhUd adhastAt tato bhavati vA na vA ? ityAha-'na hu' naiva hInaH' nyUnaH sAgaropamAntaHkoTIkoTItaH sakAzAt sthitibandho bhavati / etaduktaM bhavati--sAsvAdanAdiSvapUrvakaraNaparyavasAneSu guNasthAnakeSu sAgaropamAntaHkoTIkoTIpramANaiva sthitirbhavati, nAdhikA nApyUnetyarthaH / nanu yadA ekendriyAdiH sAsvAdanaguNasthAnI bhavati tadA sAgaropamaJyAdisaptabhAgarUpameva sthitibandhaM vidhatte, ataH sAsvAdanAdyapUrvAnteSu na hu hIno bandha iti kathaM ghaTAkoTImATIkate ?, satyametat , kevalaM kAdAcitko'sau na sArvadika iti na tasya vivakSA kRteti smbhaavyaami| apUrvakaraNAt parato'nivRttikaraNAdau sAgaropamAntaHkoTIkoTIto'pi hInaH sthitibandho bhavatIti sAmarthyAd gamyate / atha kiM sAsvAdanAdiSvevAntaHsAgaropamakoTIkoTIto hInaH sthitibandho na labhyate ? AhozcinmithyAdRSTerapi prativiziSTasya kasyacijjantoH ? ityAha-"na ya micche bhaviyarasanimmi" ti 'na ca' naiva "micche" tti mithyAdRSTI, saMjJizabdasya pratyekaM sambandhAd bhavyazcAsau saMjJI ca bhavyasaMjJI tasmin bhavyasaMjJini, itarazca-abhavyaH sa cAso saMjJI cetarasaMjJI tasminnitarasaMjJini abhavyasaMjJinItyarthaH, AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM sAgaropamAntaHkoTIkoTIto hIno bhavati / bhavyasaMjJI mithyAdRSTiriti grahaNAd bhavyasaMjJinaH kasmiMzcid guNasthAnake'nivRttibAdarAdau hIno'pi bandho bhavatItyAcaSTe / saMjJigrahaNAccA'bhavye'pyasaMjJini hIna eva, pratiniyatasaptabhAgarUpAyA eva prAgasaMjJinaH pratItya sthiterbhaNanAt / abhavyasaMjJini tu sAgaropamAntaHkoTIkoTIto hIno bandho 1 bandhena na atikrAmati kadAcit / / 2 ta0 cca bhavye'pya0 / / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48-50 ] zatakanAmA pazcamaH karmagranthaH / na bhavatyeva, yato bhinnagranthikasyaiva hIno bandhaH syAt, abhavyasaMjJI cotkRSTato'pi granthi - pradezamevAbhyeti, tadanantaraM granthi prApya bhUyo'pi nivartate nivartya ca prabhUtaM sthitibandhaM karotIti // 48 // " nirUpitaH sarvaguNasthAnakeSu sthitibandhaH / sAmpratamekendriyAdijIvAnAzritya sthitibandhAnAmevAtpabahutvaM gAthAtrayeNAha - jailahubaMdho bAyara, paja asaMkhaguNa suhumapajja' higo / esi apajANa lahU, suhumearaapajapaja gurU 55 // 49 // sarvastoko yatilaghubandho jaghanyasthitibandha ityarthaH, sUkSmasamparAye AntamauhUrtika eva bhavatIti kRtvA 1 / tato yatilaghusthitibandhAd bAdaraparyAptai kendriyasya jaghanyasthitibandho'saGkhyAtaguNaH 2 / tataH sUkSmaparyAptaikendriyasya javanyasthitibandhaH " ahigu" tti vizeSAdhikaH 3 / tataH " esiM" ti anayorvAdara - sUkSmayoraparyAptayoH "laghu" tti jaghanyasthitibandho'dhiko vAcyaH / ayamarthaH- tataH sUkSmaparyAptai kendriyasya jaghanyasthitibandhAd bAdarAparyAptai kendriyasya jaghanya - sthitibandho vizeSAdhikaH 4, tataH sUkSmAparyAptai kendriyasya jaghanyasthitibandho vizeSAdhikaH 5 / " muhumeyara apajapajja guru" tti tataH sUkSmAparyAptai kendriyasya "guru" tti utkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 6, tataH "iyara" ti bAdarAparyApti kendriyasyotkRSTaH sthitibandhoM vizeSAdhikaH 7, tataH sUkSmaparyAptaikendriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 8, tato bAdaraparyAptai kendriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 6 // 46 // lahu biya pajjaapajje, apajeyara biya gurU higo evaM / ti caDa asannisu navaraM, saMkhaguNo biyaamaNapajje ||20|| tataH "lahu" tti 'laghuH ' jaghanyaH sthitibandhaH "biya" tti dvIndriye "pajja" ti paryApte vAcyaH / kiyatpramANaH 1 ityAha- ' "saMkhaguNo viyaamaNapajje " iti vacanAt saGkhyAtaguNa ityarthaH / tatastasminnevAparyApte'dhiko laghuH sthitibandhaH, tato'paryAptetaradvIndriye guruH sthitibandho'dhiko vaacyH| evaM dvIndriyoktaprakAreNa "ti" tti cIndriye paryAptA-paryApte laghusthitibandhau dvau trIndriye eva paryApta - paryApte dvau gurusthitibandhoM vAcyau / "cau" tti caturindriye paryAptA-paryApte laghusthitibandhau dvau caturindriye evAparyApta-paryApte gurusthitibandhau dvau vAcyau / "asannisu" tti asaMjJini paryAptA'paryApte laghusthitibandhau dvau, asaMjJini evAparyApta-paryApte gurusthitibandhau vAcyau / kiMpramANAH punarete sthitibandhA vAcyAH 9 ityAha - " ahigu" tti 'adhikAH' vizeSAdhikA vAcyAH / kiM sarve'pi sthitibandhA vizeSAdhikA eva vAcyAH ? I Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthAH utAho kutracidasti vizeSo'pi ? ityAha--" navaraM saMkhaguNo viyaamaNapajje" tti 'navare' kevalamiyAn vizeSaH, saGkhyAtaguNo vAcyaH, paryAptazabdasya pratyekaM sambandhAd dvIndriye paryApte asaMjJini paryApte, anyatra sAmarthyAt sarvatra vizeSAdhika iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam - bAdaraparyAptaikendriyotkRSTasthitibandhAd dvIndriyaparyAptasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 10 tato'paryAptadvIndriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 11 tato'paryAptadvIndriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 12 tataH paryAptadvIndriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 13 tataH paryAptatrIndriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 14 tato'paryAptatrIndriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 15 tato'paryAptatrIndriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 16 tataH paryAptatrIndriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 17 tataH paryAptacaturindriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 18 tato'paryAptacaturindriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 16 tato'paryAptacaturindriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 20 tataH paryAptacaturindriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 21 tataH paryAptAsaMjJipaJcendriyasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhyAguNaH 22 tato'paryApta saMjJipaJcendriyasya jaghanyaH sthitibandho vizeSAdhikaH 23 tato'paryAptAsaMjJipaJcendriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 24 tataH paryAptAsaMjJipaJcendriyasyotkRSTaH sthitibandho vizeSAdhikaH 25 // 50 // to jaijiTTo baMdho, saMkhaguNo desaviraya hassiyaro sammaca sannicauro, ThihabaMdhANukama saMkhaguNA / / 51 / / tato yateH--saMyatasya jyeSTho bandhaH saGkhyAtaguNaH, tato dezaviratasya ' hrasvaH' jaghanyaH 'itara: ' utkRSTaH, tataH '"sammaca u" ti samyagdRSTezvatvAraH sthitibandhAH krameNa bhavanti / tadyathA-aviratasamyagdRSTeH paryAptasya jaghanyastasyaiva cotkRSTaH sthitibandha iti dvau, evamaparyAptasyApi at, fear iti / " sannicauru" tti saMjJinAM - saMjJipaJcendriyANAM mithyAdRSTInAmiti sAmarthyAd gamyate catvAraH sthitibandhAH, tadyathA - saMjJipaJcendriyasya paryAptasya jaghanyotkRSTabhedAd dvau, evamaparyAptasyApi jaghanyotkRSTabhedAd dvau evaM sthitibandhAviti sarve catvAraH / ete pradarzitarUpAH sarve'pi sthitibandhA yathA yAvadguNA bhavanti tadAha - "ThidhAtukama saMkhaguNa" tti sthitInAM bandhAH sthitibandhAH - pradarzitarUpA: 'anukrameNa' uttarottaraparipATyA 'saGkhayaguNAH, saGgha guNA bhavantItyakSarArthaH / bhAvArtha: punarayam - paryAptAsaMjJipaJcendriyotkRSTasthitibandhAd yaterutkRSTaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 26 tato dezaviratasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 27 tato dezaviratasyotkRSTaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 28 tato'viratAparyAptasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 29 tataH paryAptAviratasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhaye yaguNaH 30 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50-51 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / tato'paryAptAviratasya utkRSTaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 31 tataH paryAptAviratasya utkRSTaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 32 tato'paryApta saMjJipaJcendriyasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 33 tataH paryApta saMjJipaJcendriyasya jaghanyaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 34 tataH saMjJipaJcendriyAparyAptasyotkRSTaH sthitibandhaH saGkhaye yaguNaH 35 tataH paryApta saMjJipaJcendriyasyotkRSTaH sthitibandhaH saGkhye yaguNaH 36 / / athaitadgAthAtrayoktAlpabahutvapadAnAM sukhAvabodhArthaM vineyajanAnugrahAya yantrakamupadarzyate, taccedam saMyatasya jaghanyaH sthitibandhaH sarva ' stoka : 1 dvIndriyapa0 ja0 sthi saMkhyeyaguNaH 10 apa0 dvIndri0 na0 sthi0 vizeSAdhika: 11 paryA0 caturiM0 ja0 sthi0 vizeSAdhika: 18 ekonapaJcAzattamagAthAyA yantram | bAdarapa0 eka ja0 sUkSmapa0 eka0 ja0 bAdarApa0 eka0 ja0 sUkSmApa0 eka0 ja0 sthi0 prasaMkhyAtaguNaH 2 sthi0 vizeSAdhikaH 3 sthi0 vizeSAdhikaH 4 sthi0 vizeSAdhikaH 5 bAdarapa0 ekeM utkR0 sUkSmapa0 eka0 utkR0 bAdarApa0 eka0 utkR0 sUkSmApa0 eka0 utkR0 sthi0 vizeSAdhika: 9 sthi0 vizeSAdhikaH 8 sthi0 vizeSAdhikaH 7 sthi0 vizeSAdhikaH apa0 caturiM0 ja0 sthi0 vizeSAdhika: 16 saMyataraya utkRSTaH sthitivandha: saMkhyeyaguNaH 26 8 pazcAzattamagAthAyA yantram / apa0 dvIndri0 utkR0 sthi0 vizeSAdhika: 12 paryA0 dvIndri0 utkR0 sthi0 vizeSAdhikaH 13 prapa0 caturi0 utkR0 sthi0 vizeSAdhikaH 20 paryA0 caturi0 utkR0 sthi0 vizeSAdhikaH 21 paryA0 trIndriH ja0 sthi0 vizeSAdhikaH 14 apa0 trIndri0 ja0 sthi0 vizeSAdhikaH 15 paryAptAsaM zipaJce0 ja0 sthi0 saMkhyAtaguNaH 22 aparyAptAsaMjJipaJce0 ja0 sthi0 vizeSAdhikaH 23 57 apa0 trIndri0 utkR0 sthi0 vizeSAdhika: 16 paryA0 trIndri0 utkR0 sthi0 vizeSAdhikaH 17 aparyApta saMjJipaJce: utkR0 sthi0 vizeSAdhikaH 24 paryApta saMjJipaJce0 utkR0 sthi0 vizeSAdhika: 25 ekapaJcAzattamagAthAyA yantram / 27 26 dezavi0ja0 sthi0 aviratAparyA0ja0 a0 avira0 u- apa0 saMjJipaJce0 saMjJipaJce apa. u saMkhyeyaguNaH sthi0 saMkhyeyaguNa: tkR0 sthi0 saMkhye- ja0 sthi0 saMkhye- tkR0 sthi0 saMkhye yaguNaH 31 yaguNaH 33 yaguNa: 35 dezavi0 utkR0 | paryA0 avi0ja0 paryA0 avira0u paryA0saMjJipaJce0 paryA0 sajJipaJce | sthi0 saMkhyeyaguNaH sthi0 saMkhyeyaguNaH kR0 sthi0 saMkhye- ja0 sthi0 saMkhye yaguNaH 32 yaguNaH 34 utkR0 sthi0 saMkhyeyaguNaH 36 38 30 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIko paitaH [ gAthA atra ca vizeSAnirdeze'pi saMyatotkRSTa sthitibandhAdArabhya saMjJipaJcendriyAparyAptotkRSTa sthitibanthaM yAvad ye kecana sthitibandhA nirUpitAste sarve'pi sAgaropamAntaH koTIkoTIpramANA evAvaseyAH,kamaprakRtyAdiSu tathaivoktatvAt / sarvotkRSTasthitibandhastu saMjJipaJcendriyamithyAdRSTeH paryAptasyaiva bhavati nAnyasya, " 'savvANa vi payaDINaM, ukkosaM samiNo kuNaMti ThiI" (paJcasaM0 gA0 270) iti vacanAt // 51 // tadevaM sthitibandhasyAlpabahutvadvAreNa svAminazcintitAH / adhunA karmasthitereva zubhAzubhaprarUpaNAM pratyayaprarUpaNAgarbhAmAha - 58 savvANa vijiTTa ThiI, asubhA jaM sA'isaMkileseNaM / ? iyarA visohio puNa, mustu naraamara tiriyAu~ / / 52 / / 'sarvAsAmapi ' zubhAnAmazubhAnAmapi karmaprakRtInAM 'jyeSThA sthitiH' utkRSTA sthitiH 'azubha' aprazastA, kuto hetoH ? ityAha- "jaM sAikileseNaM" ti 'yad' yasmAt kAraNAt 'sA' jyeSThA sthitiH 'atisaMklerona' atyantatItrakapAyodayenotkRSTasthitibandhAdhyavasAyasthAnakena jantubhirvadhyata iti zeSaH / nanu kaH sthitibandhAdhyavasAyasthAnairiyamutkRSTA sthitirnirvartyate iti ced ucyate - iha jJAnAvaraNAdikarmaNaH sarvajaghanyAyA api sthiternirvartakAni yathottaraM vizeSavRddhAni asaGghaye yalokAkAzapradezapramANAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni bhavanti / etaizva sarvairapyekaiva jaghanyA sthitirnAnAjIvAnAzritya janyate, pRthaganekazaktyupetavahupurupairvArakavArakeNa nirvartyamAnakaTAdyeka kAryavat / tataH samayottarAM sthiti yAni nirvartayanti tAnyapi yathottaraM vizeSatrUrddhani asaGkhye yalokAkAzapradezapramANAnyanyAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni bhavanti, kevalaM pUrvebhyo vizeSAdhikAni / tato dvisamayottarAM sthiti nirvartayanti yAni tAnyanantarebhyo'pi vizeSAdhikAni, trisamayAdhikAM tu tAM yAni nirvartayanti tAnyamIbhyo'pi vizeSAdhikAni, tAmeva catuHsamayAdhikAM yAni nirvartayanti tAni tebhyo'pi vizeSAdhikAni, evaM tAvannayaM yAvat sarvotkRSTAM sthitiM yAni nirvartayanti tAnyapi samayonotkRSTasthitijanakAdhyavasAyasthAnebhyo'nyAni vizeSAdhikAni asaGkhyaM yalokAkAzapradezapramANAni yathottaraM vizeSavRddhAni sthitivandhAdhyavasAyasthAnAni bhavanti / etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetranAntRNanti / tatra prathamapaGktAvapyasaGkhye yalokAkAzapradezapramANAni draSTavyAni, tkalpanayA catuHsaGkhyAtvena darzitAni dvitIyAdipaGktiSu tAnyeva vize 1 pAdhikAnIti paJcAditvena darzitAni / etAzcaivaM paGktayo jaghanyAyAH sthiterArabhya yAvadutkRSTA 1 sarvAsAmapi prakRtInAmutkRSTAM saMjJinaH kurvanti sthitim // 10000 sthApanA- 0000000 kintvasa--- 000000 00000 cooc Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51-52 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / sthitistAvatsamayA bhavanti tAvatpramANA asaGkhye yA draSTavyAH, asatkalpanayA ca paJca darzitAH / tatraitanat syAt-ihaikasthitijanakAnyapyadhyavasAya sthAnAnyasaGkhye yAni parasparaM vicitrA- : Nyabhyupagamyante, tadvaicitryAbhyupagame ca sthiterapi vaicitryaM prApnotIti, tadayuktam, tAni hyakasthitijanakAnyapi santi kSetra kAlA-nubhAga - yogAdivaicitryAd vicitrANyucyante, na sthitimAzritya teSAmekasthitijanakAvizeSeNa vaicitryAsiddherityalamaprastutena / prastutamucyate sarvotkRSTa sthitijanakAni caramapaktinidarzitAni yAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni teSAM madhye yaccaramamadhyavasAyasthAnaM tadutkRSTasaMkleza ucyate, tepAmevAdya mIpaducyate, ubhayAntarAlavatIni tu madhyamAni tatazcaitairIpanmadhyamotkRSTaiH sthitibandhAdhyavasAyasthAnairutkRSTA sthitiatra | athavA caramasthitibandhAdhyavasAyasthAnamutkRSTasaMkleza ucyate, zeSANi tu caramapaGktinidarzitAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni IpanmadhyamAnyucyante, taizcaramapaGktinidarzitaiH sarvotkRSTasthitijanakaiH sarvairapi sthitibandhAdhyavasAyasthAnairutkRSTA sthitirjanyata iti bhAvaH / yaduktaM bRhacchatake jyeSThasthitibandha prastAve - 56 'ukkosa saMkileseNa Isimaha majjhimeNAvi || ( gA0 62) tatazcAyaM prastutArthaH - sarvAsAmapi prakRtInAM jyeSThA sthitirazubhA, yasmAt sA'tisaMklezenAtyantatIkapAyodayena badhyate / etaduktaM bhavati - sarvAsAM zubhAnAmazubhAnAM ca prakRtInAM sthitayaH saMklezavRddhau vardhante tadapacaye tu hIyanta ityanvayavyatirekAbhyAM saMklezameva sthitayo'nuvartate ityazubhAH, azubha kAraNaniSpannatvAt, azubha vRkSAzubhaphalavat / nanvevaM tarhi "Thii aNubhAgaM kasAyao kuNai " ( zata0 gA0 99) iti vacanAd anubhAgo'pi kapAyapratyaya eva, tato'yamapyazubhakAraNatvAd azubha eva prApnoti, atha ca zubhaprakRtInAmasau zubha eveSyata iti naivam abhiprAyAparijJAnAt yataH satyapi hi kapAyajanyatve kaSAyavRddhAvanubhAgo'zubhaprakRtInAmeva vardhate zubhAnAM tu parihIyata evaM kaSAyamandatayA tu zubhaprakRtInAmevAnubhAgo vardhate'zubhaprakRtInAM tu hIyata iti na kapAyamanuvartate / " , sthitayastu zubhAnAmazubhAnAM ca prakRtInAM kaSAyavRddhau niyamAd vardhante tadapacaye tvapacIyanta ityekAntena kapAyAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAd azubhA eveti / yadi vA yathA yathA zubhaprakratInAM sthitirvarddhate tathA tathA zubhAnubhAgastatsambandhI hIyate, parigAlitara sekSuyaSTikalpAni zubhakarmANi bhavantItyarthaH, azubhaprakRtInAM tu sthitivRddhAvazubharaso'pi tatsambandhI vardhata evetyato'pi kAraNAt sthitInAmevAzubhatvam, tadvRddheH zubhAnubhAgakSaya hetutvAd azubhAnubhAgavRddhihetutvAcceti / 1 utkRSTasaMklezena Ipadatha madhyamenApi // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA nanu jyeSThA sthitiH saMklezena badhyate, jaghanyA tu kiMpratyayA ? ityAha - " iyarA visohiMo puNa" tti 'itarA' jaghanyA punaH 'vizodhitaH vizuddhayA kapAyApacayarUpayA badhyate / idamuktaM bhavati - iha ye ye vivakSitamUlottaraprakRtInAM bandhakAsteSAM madhye yo yaH sarvotkRSTavizuddhiyuktaH sa tattadvivakSitakarmasthitiM jaghanyAM badhnAtIti bhAvaH / kiM sarvaprakRtInAmayameva nyAyaH 1 yadutotkRSTA sthitiH saMklezenaiva badhyate azubhA ca bhavati, jaghanyA punarvizuddha va 1, na, ityAha- " muttu' nara amaratiriyAuM" ti AyuH zabdasya pratyekaM sambandhAt 'muktvA ' tyaktvA narAyuramarAyustiryagAyuH / ayamarthaH:- narA-mara tiryagAyuSAM sthiti muktvA zeSasthitInAmevA'zubhatvaM draSTavyam etatsthitiH punaH zubhaiva bhavatItyarthaH, vizudvilakSaNasya tatkAraNasya zubhatvAt / manuSya- tiryagAyuSorhi vRddhistripalyopamAvasAnA, devAyuSastu vRddhistrayastriMzatsAgaropamAvasAnA'pi zubhA, vizuddhilakSaNasya tatkAraNasya zubhatvAt, vizuddhitAratamyAdeva ca bhavati, ato manuSyatiryaga - devAyuHsthitiH zubhA, zubhakAraNaprabhavatvAt, zubhadravyaniSpannaghRtapUrNAdidravyavaditi / athavA prastutAyuSkatrayasthitivRddhau raso'pi vardhate sa ca zubhaH, sukhajanakatvAd ityato'pi prastutAyuSkasthiteH zubhatvam, tadvRddheH zubharasavRddhihetutvAt / kiJca narA-mara-tiryagA''yurlakSaNaM prakRtitrayaM muktvA zeSaprakRtInAM prakRSTasaMklezavizuddhibhyAM sthityupacayA pacayau draSTavyau, prastutAtrayasya tu tadrandhakeSu sarvotkRSTavizuddhiH utkRSTasthitibandhaM karoti, sarvajaghanyasaMkliSTastu sarvajaghanyamiti 'viparItaM tad draSTavyamiti ||12|| sarvaprakRtInAmutkRSTA sthitirutkRSTasaMklezena kaSAyarUpeNa badhyata ityuktam, na ca kevalakaSAyeNa sthitirvadhyate kiM tarhi ? yogasahacaritena, atastaM yogaM sarvajIveSvalpabahutvadvAreNa cintayannAha - suhumanigoyAikhaNa'ppajoga bAyaraya vigalaamaNamaNA / apaja lahu paDhamaduguru, paja hassiyaro asaMkhaguNo / / 53 / / iha yogo vIryaM sthAma ityAdi paryAyAH / tathA cAha - , yogo viriyaM thAmo, ucchAha parakkamo tahA ciTThA | sattI sAmatthaM ciya, jogassa havaMti pajjAyA || (paJcasaM0 gA0 396 ) sa ca yogastridhA - manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti / uktaM ca karmaprakRtau - pariNAmA ''laMbaNa- gahaNasAhaNaM teNa laddhanAmatigaM / kajjabbhAsA 'nnunnappavesavisamIkayapaesaM || ( gA0 4) 1 saM0 1-2 ta0 0parItaM draSTa0 // 2 yogo vIrya sthAma utsAhaH parAkramastathA ceSTA / zaktiH sAmarthyaM caiva yogasya bhavanti paryAyAH // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52-53] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| asyA akSaragamanikA-pariNamanaM pariNAmaH, antarbhUtaNigarthAd ghaJpratyayaH, pariNAmApAdanamityarthaH, Alambyata ityAlambanaM bhAve'nadpratyayaH, gRhItirgrahaNam , teSAM sAdhanaM-sAdhyate'neneti sAdhanaM-yogasaMzaM vIryaM "karaNAdhAre" (siddha0 5-3-126) ityanaTpratyayaH / tathAhi-'tena' vIryavizeSeNa yogasaMjJitenaudArikAdizarIraprAyogyAna pudgalAn prathamato 'gRhNAti, gRhItvA ca prANA-'pAnAdirUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca tannisargahetusAmathryavizeSasiddhaye tAneva pudgalAnavalambate. yathA mandazaktiH kazcinnagare paribhramaNAya yaSTimavalambate, tatastadavaSTambhato jAtasAmarthyavizeSaH san tAn prANA-'pAnAdipugalAn visRjatIti pariNAmA-''lambana-grahaNasAdhanaM vIryam / tena ca vIryeNa yogasaMjJakena manovAkkAyAvaSTambhato jAyamAnena 'laddhanAmatigaM"ti labdhaM nAmatrika manoyogo vAgyogaH kAyayoga iti / tatra manasA karaNabhUtena yogo manoyogaH, vAcA yogo vAgyogaH, kAyena yogaH kAyayogaH / syAdetat-sarveSu jIvapradezeSu tulyakSAyopazamikyAdilabdhibhAve'pi kimiti kvacit stokaM kvacit prabhUtaM kvacit stokataramityevaMvaiSamyeNa vIryamupalabhyate ? ityata Aha-kajja" ityAdi / yadartha ceSTate tat kAryaM tasyAbhyAzaH-abhyazanamabhyAzaH "azUTa vyAptau" ityasyAbhipUrvasya ghAntasya prayogaH, kAryAbhyAzaH--kAryAsyAsannatA nikaTIbhavanamityarthaH, tathA jIvapradezAnAmanyo'nyaM--parasparaM pravezaH--zRGkhalAvayavAnAmiva parasparaM sambandhavizeSaH, tAbhyAM kRtvA viSamIkRtAH--suprabhUtA-'lpA-'lpatarasadbhAvato visaMsthulIkRtAH pradezA yena vIryeNa tat kAryAbhyAzA-'nyonyapravezaviSamIkRtapradezam / tathAhi--yeSAmAtmapradezAnAM hastAdigatAnAmutpATyamAnaghaTAdilakSaNakAryanaikaTya teSAM prabhUtatarA ceSTA, dUrasthAnAmaMsAdigatAnAM svalpA, dUratarasthAnAM tu pAdAdigatAnAM svalpatarA, anubhavasiddhaM caitat , api ca lopTAdinA nirghAte sati yadyapi sarvapradezeSu yugapad vedanopajAyate tathApi yeSAmAtmapradezAnAmabhighAtakaloSTAdidravyanaikaTaya teSAM tIvratarA vedanA, zeSANAM tu mandA madantarA; tathehApi jIdapradezeSu parispandAtmakaM vIryamupajAyamAnaM kAryadravyAbhyAzavazataH kecit prabhUtamanyeSu mandamapareSu mandatamaM bhavati / etaccaivaM jIvapradezAnAM parasparaM sambandha vizeSa bhavati nAnyathA, yathA zRGkhalAvayavAnAm / tathAhi-teSAM zRGkhalAvayavAnAM parasparaM sambandhavizeSe sati ekasminnavayave parismandamAne'pare- 7 'pyavayavAH parispandante, kevalaM kecit stokamapare tu stokataramiti, sambandhavizeSAbhAve tvekasmiMzcalati nAparasyAvazyambhAvi calanam , yathA go-puruSayoH / tasmAt kAryadravyAbhyAzavazato jIvapradezAnAM parasparaM sambandhavizeSatazca vIryaM jIvapradezeSu kecit prabhUtamanyeSu stokamapareSu tu stokataramityevaM vaiSamyeNopajAyamAnaM na virudhyata ityalaM vistareNa // 1 karmaprakRtivRttau tu-0hNAti gRhItvA caudArikAdirUpatayA pariNamayati, tathA prANA-'pAna-bhASA manoyogyAn pudgalAn prathamato gRhNAti gR0 ityevaMrUpaH paatthH||2 'kaM / tadyathA-mano' iti karmaprakRtivRttau / / 3kamaprakRtivRttau tu-zAHjIvapradezA yena jIvavI0 ityevaMrUpaH paatthH|| 10ndhavizepe sati bhava iti kamaprakRtivRttau // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA prakRtaM prastumaH- tatra sUkSmanigodasya - sUkSmasAdhAraNasya labdhyaparyAptakasya sarvajaghanyavIryasyeti ca sAmarthyAd dRzyam, tasyaiva sarvajaghanyayogasya prApyamANatvAd, AdikSaNaH - prathamotpattisamayaH sUkSmanigodAdikSaNastatra, saptamyekavacanalopazca prAkRtatvAt / kim ? ityAha- "appajoga" tti alpaH - sarvastoko yogaH - vIryaM vyApAra iti yAvat / tato bAdarasya " vigala" tti vikalatrikasya "amaNa" tti asaMjJinaH "maNa" tti saMjJinaH " apajja" tti pratyekaM sambandhAt sUkSmAdInAM saptAnAmapyaparyAptAnAM "lahu" tti jaghanyo yogo'saGkhye yaguNo vAcyaH, AdikSaNa ityapi sarvatra vAcyam, tataH prathamadvikasya - aparyAptasUkSmanigoda bAdaralakSaNasya 'guruH' utkRSTo yogo'sa ye guNo vAcyaH / tataH prathamadvikasya "paja hassiyaro asaMkhaguNo" tti paryAptasya hrasvaHjaghanya itaraH- utkRSTayogo yathAkramamasaGkhye yaguNo vAcya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam - sUkSmaniMgodasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogaH sarvastokaH 1 tato bAdaraikendriyasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogo'saGghaye yaguNaH 2 tato dvIndriyasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogo'saGghaye yaguNaH 3 tatastrIndri yasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yoga'saGkhyaM yaguNaH 4 tatazcaturindriyasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogo'saGghaye yaguNaH 5 tato'saMjJipaJcendriyasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogo'saGkhye yaguNaH 6 tataH saMjJipaJcendriyasya labdhyaparyAptakasya prathamasamaye vartamAnasya jaghanyo yogo'saGkhyaM yaguNaH 7 tataH sUkSmanigodasya labdhyaparyAptakasyotkRSTo yogo'saGkhye yaguNaH 8 tato bAdarai kendriyasya labdhyaparyAtakasyotkRSTo yogo'saGkhye yaguNaH / tataH sUkSmanigodasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhyaM yaguNaH 10 tato bAdarai kendriyasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhye yaguNaH 11 tataH sUkSmanigodasya paryAptasyotkRSTo yogo'saGkhye yaguNaH 12 tato bAdarai kendriyasya paryAptakasyotkRSTo yogo'saye guNaH 13 || 53|| asamattata sukkoso, pajja jahanniyaru evaM ThiThANA | apajeyara saMkhaguNA, paramapajacie asaMkhaguNA // 54 // asamAptAH - aparyAptaste ca te basAva - dvIndriyAdayo'samAptatrasAH -- aparyAptadvi-tri- caturindriyA-'saMjJi-saMjJipaJcendriyAsteSAmutkRSTo'samAptatra sotkRSTo'saGkhaye yaguNo vAcyaH / ayamarthaHparyAptavAdarkendriyotkRSTayogAd dvIndriyasya labdhyaparyAptakasyotkRSTo yogo'saGkhyaM yaguNaH 14 tatastrIndriyasya labdhyaparyAptakasyotkRSTo yogo'saGkhyaM yaguNaH 15 tatacaturindriyasya labdhyaparyAtakasyotkRSTo yogo'Gkhaye yaguNaH 16 tato'saMjJipaJcendriyasya labdhyaparyAptakasyotkRSTo yogo'saGghaye yaguNaH / 17 tataH saMjJipaJcendriyasya labdhyaparyAptakasyotkRSTo yogo'saGghayaM yaguNaH 62 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 53-54 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 18 / "pajjajahanniyaru" tti tatastrasAnAM paryAptAnAM jaghanyo yogo'saGkhaye yaguNo vAcyaH, tato'pi "iyaru" tti basAnAM paryAptAnAmutkRSTo yogo'saGghaya yaguNo vAcya ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam-tataH saMjJipaJcendriyalabdhyaparyAptakotkRSTayogAt paryAptadvIndriyasya jaghanyo yogo'sngkhy| yaguNaH 16 tatastrIndriyasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhatha yaguNaH 20 tatazcaturindriyasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhaye yaguNaH 21 tato'saMjJipaJcendriyasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhaye yaguNaH 22 tataH saMjJipaJcendriyasya paryAptakasya jaghanyo yogo'saGkhyaM yaguNaH 23 tataH paryAptadvIndriyasyotkRSTo yogo'saGkhaye yaguNaH 24 tataH paryAptatrIndriyasyotkRSTo yogo'saGkhaye yaguNaH 25 tataH paryAptacaturindriyasyotkRSTo yogo'yaGkhaye yaguNaH 26 tataH paryAptAsaMjJipaJcendriyasyoskRSTo yogo'saGkhya yaguNaH 27 tataH paryAptasaMjJipaJcendriyasyotkRSTo yogo'saGghaya yaguNaH 28 tataH paryAptamaMjhyutkRSTayogAd anuttaropapAtinAmutkRSTo yogo'naGghaya yaguNaH 29 tato graiveyakadevAnAmutkRSTo yogo'saGghaya yaguNaH30 tato bhogabhRmijAnAM tiryaG-manuSyANAmutkRSToyogo'saGkhaca yaguNaH 31 tato'pyAhArakazarIriNAmutkRSTo yogo'saGkhya yaguNaH 32 tataH zepadeva-nAraka-tiyaG-manuSyANAM yathottaramutkRSTayogo'saGkhya yaguNaH 33 / atha sukhAvabodhAya alpabahutvapadAnAM yantrakamupadarzyate, taccedamsUkSmani labdhya- bAda0 eke / dvIndri0 labdhya- zrIndri0labdhyapa0 caturandri- la-asaMkSipaJca0 saMkSipaJce0 byapa0 jaM0 labdhyapa0 ja0'labdhyapa0 ja0 50 ja0 yoga: labdhyapa0 ja0 yo-pa0 ja0 yogo'- ja0 yogo'saM yogo'saMkhye- yogo'sakhyeya-yogo'saMkhyeyasarvastokaH 1 go'saMkhyeyaguNa: 2 saMkhyeyaguNa: 3 khyeyaguNaH 4 / yaguNaH 5 / guNaH 6 / guNa: 7 / sUkSmani0 labdhya- bAda0 eke0 sUkSmani0 paryA0 bAda0eke0 paryA0 sUkSmani0paryA. da0 eka0 dondri0labdhya paryA0 utkR0 10utkR0 pa8 unkRSTayogo- labdhyapa0u0yogo ja0 yAgo'saM- ja0 yogo'saM- ut0 yogo'na yogo'saMkhyeya-yogo'saMkhyeya'saMkhyeyaguNa: 8 'saMkhyeyaguNaH 9 | khyeyaguNaH 10 khyeyaguNaH 11 saMkhyeya guNa 12 guNa: 13 | guNa: 14 | zrIndri0 la- cari0 la- asaMjJipaJce0 saMjJipaJca la- paryA-dvI- trIndri0 / caturi0 asazi sAnapaca. dhyapa0 utkRdhyapa0 u0 labdhyapa0 u0 dhyapa0 u0 ndri0 ja0 paryA ja0 / yogo'saMkhye- yogI'saMkhye- yogo'saMkhye- 'yogo'saMkhye- yogo'saMkhye- yogo'saMkhye-ma yogo'saM. jalyogo- yogo'saM syeya. hayaguNaH yaguraNaH 15 yaguNa 16 | yaguNa: 17 yaguNa: 18 yaguNaH 16 yaguNaH 20 21 guNa: 22 22 paryAdvI- paryA- trI-pInA 3. paryAH catu- paryAzAsaMjJi- paryApta saMji- anuttaropa0 aveyaka0 bhogabhU.ti mAhA.zarI ndriH u0 ndri0 u0 yogo'sa- . yogo'saM ri0 u0 yo- paJce0 utkR0 paJce0 utkRH utkRSyogo- utkR0 yo- ma0 u0yo- utkR0 yokhyeyaguNaH khyeyaguNaH go'saMkhyeya- yogo'saMkhye- yogo'saMkhye- satyeya guNa: go'saMkhye- go'saMkhye- gogasthe| 24 25 guNa: 26 yaguNa: 27, yaguNaH 28 26 yaguNaH 30 guNa: 31 yaguNaH 32/ Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH | gAthA guNakAravAtrApi sUkSmakSetrapalyopamAsaGkhye yabhAgarUpaH pratyekaM grAhyaH / tadatra jaghanyayogI jaghanyakarmapradezagrahaNaM jaghanyasthiti ca vidadhAti yogavRddhau ca tadvRddhirapIti sthitamiti / " eva ThiThANA" ityAdi / ' evaM ' makArasya lopaH prAkRtatvAt pUrvoktayogaprarUpaNAnyAyena sUkSmaikendriyAdijIvakrameNaiva sthitInAM sthAnAni sthitisthAnAni vAcyAnIti zeSaH / tatra jaghanyasthiterArabhya ekaikasamayavRddhyA sarvotkRSTanija sthitiparyavasAnA ye sthitibhedAste sthitisthAnAnyucyante / kathaM punaretAni vAcyAni ? ityAha - " apajeyara saMkhaguNa" tti prathamamaparyAptakAn sUkSmabAdare kendriyAdInuddizya vAcyAni tataH " iyara" tti paryAptakAn sUkSmavAdarai kendriyAdInuddizya vAcyAnIti / kiyadguNAni punaretAni ? ityAha-saGkhyaguNAni, tatra saGkhyAnaM saGkhyA tAmaha (tI) ti saGkhyaH, daNDAdibhyo yaH iti yapratyayaH, tataH saGkhyaH - saGkhye yaH saGkhyAta ityarthaH guNaH - guNakAro yeSAM tAni saGkhyaguNAni, saGkhyAtaguNitAnItyarthaH / kiM sarvapadeSu saGkhyAtaguNAnyeva ? Ahozcidasti kasmiMzcit pade vizeSaH 9 ityAha - " paramapajabie asaMkhaguNa" tti 'paraM' kevalam 'aparyAptadvandriye aparyAptadvIndriyapade tAni sthitisthAnAni 'asaGkhyaguNAni' asaGkhyAtaguNitAni vAcyAni / etaduktaM bhavati - sUkSmai kendriyasyAparyAptakasya sthitisthAnAni stokAni 1 tato bAdakendriyasyA paryAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNAni 2 tataH sUkSmai kendriyasya paryAptakasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNAni 3 tato bAdarai kendriyasya paryAptakasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNAni, etAni ca palyopamAsaGkhye yabhAgasamayatulyAni sthitisthAnAni bhavanti, yata ekendriyANAM javanyotkRSTasthityorantasala metAvanmAtrameveti 4 tato'paryAptasya dvIndriyasya sthitisthAnAnyasaGkhyAtaguNitAni palyopamasaGkhye ya bhAgamAtrANIti kRtvA 5 tatastasyaiva dvIndriyasya paryAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 6 tatastrIndriyasyAparyAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 7 tatastrIndriyasya paryAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni = tatacaturindriyasyAparyAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 9 tataH paryApta caturindriyasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 10 tato'saMjJiSaJcendriyasyAparyAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 11 tato'saMjJipaJcendri yasya paryAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNAni 12 tataH saMjJipaJcendriyasyAparyAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni 13 tataH saMjJipaJcendriyasya paryAptasya sthitisthAnAni saGkhyAtaguNitAni bhavanti 14 // 54 // sthApanA 64 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 54-55 ] sUkSma0 pa0 sukSma ka 0 paryA0 apa0 dvIndri0 sthitisthAnAni sthi0 sthA0 sthiti0 asaM stokAni 1 saMkhyAtaguNAni 3 khyAtaguNAni 5 bAdaraka0 prapa0 bAda rekeM0 paryA0 dvIndri0 paryA0 sthi0 saMkhyAta- sthi0 saMkhyAta sthiti0 saMkhyA- sthiti saMkhyA trIndri0 paryA0 guNAni 2 guNAni04 taguNAni 6 taguNAni 8 prasaMjJipaJceM saMjJipaJceMTa apa0sthiti0 apa0 sthi0 saMkhyAtaguNAni saMkhyAtaguNAni 11 13 prasaMjJipaJceM0 saMjJipaJceM trIndri0 apa0 caturi0 pra0 sthiti 0 saMkhyA sthiti. saMkhyA- taguNAni 7 guNani 9 paryA0 caturi0 sthiti saMkhyA taguNAni 10 paryA0 sthi0 paryA0 sthi0 saMkhyAtaguNAni saMkhyAtaguNAni 13 14 I tadevaM nirUpitAni yogaprasaGga na sthitisthAnAni / samprati yogaprakrama evAparyAptAvasthAyAM vartamAnA jantavaH pratisamayaM yAvatyA yogavRddhayA vardhante tannirUpaNArthamAha-- paNa masaMkhaguNaviriya apaja paiThiimaMsakhalogasamA / ajjhavasAyA ahiyA, sattasu Ausu asaMkhaguNA ||15|| "apaja'" tti 'aparyAptAH' asamarthita caturthyAdiparyAptayo jIvA bhavanti / kiMbhUtAH ? ityAha'pratikSaNaM' pratisamayaM 'asaGkhyaguNavIryAH' asaGkhyaguNayogAH / yathoktam 'sabvo vi apajjatto paikhaNaM asaMkhaguNAe jogabuDIe baDDaDi | aparyAptAnAM yogavRddhimabhidhAya sAmprataM prAgdarzitAni sthitisthAnAni yairadhyavasAyairjajyante, te ekaikasmin sthitibandhe janakatayA yAvanto bhavanti tadetad nirUpayannAha - " paThiimasaMkhalogasamA" ityAdi / sthiti sthiti prati pratisthiti, vIpsAyAM "yogyatAvIpsArthAnativRttisAdRzye" ( siddha0 3-1-40 ) ityavyayIbhAvaH / tataH sthitibandhe sthitibandhe'dhyavasA yAstava tIvratara - tIvratama - manda mandatara- mandatamakapAyodayavizeSA bhavanti / kiyanto bhavanti ? ityAha- 'asaGkhya lokasamAH' asaGkhye yalokAkAzapradezapramANAH / nanu kimete'dhyavasAyAH sarvaprakRtInAM sarvasthitibandheSvapi tulyAH ? Ahozcidasti kazcit pratiniyato vibhAgaH ? ityAha-"ahiyA sattasu" tti " adhikAH vizepAdhikAH 'saptasu ' Ayurvarjasaptakarmasu / iyamaMtra bhAvanA - jJAnAvaraNasya javanyasthitAvasaGghaye yalokAkAzapradezatulyAH sthitibandhAdhyavasAyAH sastokAH, tato jJAnAvaraNasyaiva dvitIyasthitau vizeSAdhikAH, tato jJAnAvaraNasya tRtIyasthita vizeSAdhikAH, tato jJAnAvaraNasya caturthasthitau vizeSAdhikAH, evaM yAvadutkRSTasthito vizeSAdhikAH / evamAyuSkavarjAnAM darzanAvaraNa- vedanIya- mohanIya-nAma- gotrA - 'ntarAyakarmaNAmapi 1 sarvo'pi aparyAptaH pratikSaNama saMkhyaguNayA yogavRddhayA vardhate // 9 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 devendrasUriviracitaH svopanaTIkopetaH [ gAthA dvitIyAdisthitibandhAdArabhya vizeSAdhikatvamadhyavasAyasthAnAnAM tAvad neyaM yAvadutkRSTaH svakIyaH svakIyaH sthitibandha iti / tAyuSkeSu sthitibandhe sthitibandhe'dhyavasAyAH kiyavRddhathA bhavanti ? ityAha-"Ausu asaMkhaguNa" tti AyuHSu caturdhvapyasaGkhyAtaguNitA adhyavasAyA bhavanti / tadyathA-AyuSkANAM caturNAmapi jaghanyasthitAvasaGkhathe yalokAkAzapradezapramANA adhyavasAyAH sarvastokAH, teSAmeva dvitIyasthitau adhyavasAyA asaGkhyAtaguNAH, teSAmeva tRtIyasthitAvadhyavasAyA asaGkhyAtaguNAH, teSAmeva caturthasthitAvadhyavasAyA asaGkhyAtaguNAH, evamasaGkhyAtaguNatvaM tAvad neyaM yAvadAyuSazcaramasthitiriti / / 55 // prarUpitAH sthitibandhamAzritya sarvakarmaNAmadhyavasAyAH / samprati yAsAM prakRtInAmekacatvAriMzatsaGkhyAnAM paJcendriyeSu yAvantaM kAlamutkRSTato bandho na bhavati tAstatkAlamAnapradarzanadvAreNa gAthAdvayena pratipAdayannAha tirinarayatijoyANaM, narabhavajuya sacaupalla tesaha / thAvaracauigavigalAyavesu paNasIisayamayarA // 56 // tiryazcazca narakAzca teSAM "ti" tti trikaM tacca "joya" tti udyotaM ca tiryaG-narakatrika-udyotAni teSAM tiryaG-narakatrika-udyotAnAm / iha trikazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tatastiyetrikaM-tiyaggati-tiyagAnupUrvI-tiryagAyulakSaNam , narakatrikaM-narakagati-narakAnupUrvInarakAyuHsvarUpam , udyotam ityetAsAM saptaprakRtInAm / kim ? ityAha- "narabhavajuya sacaupalla tesa?" ti narANAM-manuSyANAM bhavAH-janmAni narabhavAstaiyutaM-sahitaM narabhavayutaM, vibhaktilopazca prAkRtatvAt , saha caturbhiH palyopamaivartata iti sacatuHpalyaM 'tesa?" ti triSaSTayadhika zatamatarANAm ko'rthaH 1 narabhavayutaM catuHpalyopamAdhikaM triSaSTayadhikaM sAgaropamazataM paJcendriyeSu paramA'bandhasthitirAsAM prastutasaptaprakRtInAM bhavatIti dvitIyagAthottarArdhana sambandhaH kAryaH / __ayamabhiprAyaH-yadA kila kazcid jantusvipalyopamAyupkeSu devakurvAdiSu yugaladhArmikeSu samutpannastatra caitAH sapta prakRtIne badhnAti, etA hi nAraka-tiryakprAyogyA eMva badhyante, yugaladhArmikAzca devaprAyogyA eva badhnanti, tataH paryantAntamuhUrte samyaktvamAsAdya palyopamasthitiSu deveSUtpannastatrApi samyaktvapratyayAdetA na baddhavAn , tato'paripatitasamyaktvo manuSyeSatpadya dIkSAmanupAlya navamagraiveyake tridaza ekatriMzatsAgaropamasthitikaH samutpannaH, tato'ntamuhUrtovaM mithyAtvaM jagAma, agre SaTpaSTidvayaM samyaktvakAlo vaktavyaH, sa cAtra samyaktvAvasthAne sati na saGgacchata iti mithyAtvagamanamabhidhIyate, tatra ca vartamAno mithyAdRSTirapi bhavapratyayAdevatAH prakRtIne badhnAti, tadanu paryantAntamuhUrte samyagdarzanamavApyApratipatitasamyaktvo manuSyeSUtpadya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55-56 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / sarvaviratiM paripAlya tathaiva gRhItasamyaktvo vAradvayaM vijayAdigamanena SaTSaSTisAgaropamANi pUrayitvA manuSyeSvantamuhUrta samyagmithyAtvamanubhUya tadantaritaM dvitIyaSaTSaSTisAgaropamANi samyagdarzanakAlaM vAratrayamacyutagamanena pUrayati / iha ca samyaktvAt pracyutasya mizragamanaM yad ucyate tat kArmagrandhikAbhiprAyeNa sammatameveti, saiddhAntikAnAM tu na sammatamiti / uktaM ca___ 'micchattA saMkaMtI, aviruddhA hoi sammamIsesu / misAo vA dosu, sammA micchaM na uNa mIsaM / / (bRhatka0 bhA0 gA0 114) iti / sarvatra ca samyagdarzana-mizrayorvartamAna etAH prakRtIna badhnAtItyanena krameNAsAM tiryatrikanarakatrika-udyotalakSaNasaptaprakRtInAM narabhavayutaM catuHpalyopamAdhikaM triSaSTayadhikasAgaropamazataM paramA-prakRSTA paJcendriyeSvabandhasthitiH-abandhakAla iti / uktaM ca / paliyAI tinni bhogAvaNimmi bhavapaJcayaM paliyamegaM / sohamme sammatteNa narabhave savvaviraINa // micchI bhavapaccayao, gevijje sAgarAi~ igatIsaM / aMtamuhuttUNAI, sammattaM tammi lahiUNaM // virayanarabhavaMtario, aNuttarasuro u ayara chAvaTThI / missaM muhuttamegaM, phAsiya maNuo puNo virao / / chAvaTThI ayarANaM, accuyae virayanarabhavaMtario / tirinarayatigujjoyANa esa kAlo abaMdhammi // sthAvaracatuSkaM-sthAvara-sUkSmA-'paryApta sAdhAraNalakSaNam , ''iga" tti ekendriyajAtiH, vikalAH-dvIndriya-trIndriya-caturindriyajAtayaH, Atapam eteSAM dvandvaH, teSu, etAsu navasu prakRtiSu paJcAzItyadhikaM zataM paJcAzItizatam "atara" tti na tIryante bahukAlataraNIyatvAd 'atarANi' sAgaropamANi, SaSThyarthe cAtra prathamA, yataH prAkRte hi vibhaktInAM vyatyayo'pi bhavati, yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-'vyatyayo'pyAsAm" iti, teSAmatarANAM "narabhavayutaM sacatuHpalyam" ityatrApi sambandhanIyam , tatazcatuHpalyopamAdhikaM paJcAzItyadhika sAgaropamazataM narabhavayutamAsAmabandhasthitiH paramA / ayamarthaH-yathA kila kazcid jantustamo 1 mithyAtvAt saGkrAntiraviruddhA bhavati samyaktvamizrayoH mizrAdvA dvayoH samyaktvAd mithyAtvaM na punamizram // 2 palyAni trINi bhogAvanau bhavapratyayaM palyamekam / saudharma samyaktvena narabhave sarvaviratyA // mithyAtvI bhavapratyayAda greveya ke sAgarANi ekatriMzat / antamuhUrtonAni samyaktvaM tasmillabdhvA / / viratimannaramavAntarito'nuttarasurastvatarANi SaTaSaSTim / mizraM muhUrtamekaM spRSTvA manuSyaH punrvirtH|| SaTSaSTiH matarANAM acyute viratimannaramAvAntaritaH / tiya-naratrika-udyotAnAM eSa kAlo'bandhe / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA 'bhidhAnAyAM SaSTaSpRthivyAM dvAviMzatisAgaropamANi bhavapratyayA detAH prakRtIbaddhvA paryantAntamuhUrte samyaktvamAsAdya manuSyeSUtpadya dezaviratimAsAdya catuH palyopamasthitiSu deveSu devatvamanubhUyA'pratipatitasamyaktva eva manuSyeSUtpadya sampUrNa saMyamaM paripAlya navamagraiveyaka ekatriMzatsAgaropamasthitikaH surasadmajanmA samajani, tatra cAntarmuhUrtordhvaM mithyAtvaM jagAma, punareva tatra ca vartamAno mithyAdRSTirapi bhavapratyayAdevaitAH prakRtIne vadhnAti, tadanu paryantAntamuhUrte samyaktvamavApyApratipatitasamyaktvo manuSyeSUtpadya sarvaviratimanupAlaya tathaiva gRhItasamyaktvo vAradvayaM vijayAdigamanena SaTpaSTisAgaropamANi samyaktvakAlaM pUrayitvA manuSyeSvantamuhUrtaM samyagmithyAtvamanubhUya tadantaritaM dvitIyaM SaTSaSTipramANaM samyaktvakAlaM vAratrayamacyutagamanena pUrayati / tadevaM narajanmasahitaM catuHpalyopamAdhikaM paJcAzItyadhikaM sAgaropamazatamAsAM sthAvaracatuSTaya ekendriya-vikalendriyajAti AtapalakSaNAnAM navAnAM prakRtInAM paJcendriyeSvavandhasthitiH paramA bhavati / tathA cAvAci 65 'chaTTIe neraio, bhavapaccayao u ayara bAvIsaM / desavirao u bhaviuM, paliyacaukkaM paDhamakappe // puNyuttakAlajogo, paMcAsIyaM sayaM saca upallaM AyavathAvaraca uvi galatiyagae gindiya abaMdho apamasaMghayaNAgikhagaIaNamicchatu bhagathINatigaM / niya napu itthi tasaM, paNidisu abaMdhaThii paramA || 57|| / / iti / / 56 / / aprathamazabdasya pratyekaM sambandhAd aprathama saMhananAni RSabhanArAca nArAcA'rdhanArAcakolikA sevArtasaMhananalakSaNAni paJca, aprathamA AkRtayaH - saMsthAnAni nyagrodhaparimaNDala-sAdivAmana kubja - huNDasvarUpANi, aprathamakhagatiH - aprazastavihAyogatiH, "aNa" tti anantAnubandhitaH - krodha-mAna- mAyA-lobhalakSaNAzcatvAraH, mithyAtvam, trikazabdasya pratyekaM sambandhAd dutrika-durbhaga-duHkharA-nAdeyasvabhAvam styAnarddhitrikaM nidrAnidrA pracalApracalA - styAnahirUpam, "niya" tti nIcaigotraM "napuMsaka vedaH strIveda iti etAsAM paJcaviMzatiprakRtIna narabhavasahitaM "dutIsaM" ti dvAtriMzaM zatamatarANAM bhavatIti zeSaH / etaduktaM bhavati-kathid jantuH sarvaviratimanupAlaya gRhItasamyaktvo vAradvayaM vijayAdigamanena SaTpaSTisAgaropamANi samyagdarzanakA prapUrya manuSyeSvantamuhUrtaM samyagmithyAtvamanubhUya tadantaritaM dvitIyaM SaTSaSTipramANaM 1 paSTyAM nairayiko bhavapratyayAttvatarANi dvAviMzatiH / dezaviratastu bhUtvA palya catuSkaM prathamakalpe // pUrvokta kAlayogaH paJcAzataM zataM sacatuppalyam / AtapasthAvaracaturvi kalatrikai kendriyANAmabandhaH // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56-58] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| samyagdarzanakAlaM vAratrayamacyutagamanena pUrayati / tadevametAsAM paJcaviMzatiprakRtInAM samyaktvAdiyuktasya vijayAdigamanakrameNa dvAtriMzaM zataM jJeyam / taduktam 'paNavIsAi abandho, ukkoso hoi sammaguNajutte / battIsa sayamayarANa huti ahiyA maNussabhavA // evamekacatvAriMzataH prakRtInAM vicitro'andhakAlaH pratipAditaH samprati sa eva yathAbhUto yeSu jIveSu bhavatItyetadAha-"paNidisu" ityAdi / 'paJcendriyepu' pradarziteSveva nara-nArakAdiSu 'abandhasthitiH' abandhanAddhA 'paramA' prakRSTotkRSTA, na tu sarvajIveSu / uktaM ca 'eyAsiM payaDINaM, abandhakAlo u hoi sannissa / ukkoso vinneo, na u savyajiyANa esa vihI // iti / / 57|| sAmprataM pUrvoditadvAtriMzadadhika-tripaSTayadhika-paJcAzityadhikA'tarazatasaGkhyApUraNopAyamAha vijayAisu gevijje, tamAi dahisaya dutIsa tesaha / paNasIi sayayabaMdho, pallatigaM suraviuvviduge // 58 / / "dahisaya" ti ukAralopAd udadhizataM-sAgaropamazatam , tataH pratyekamudadhizatazabdasya sambandhaH kAyaH / tatazcAyamarthaH-vijayAdipu gatasya jIvasyeti zeSaH, dvAtriMzamudadhizataM bhavati / tathA greveyake vijayAdiSu ca gatasya jIvasya tripaSTayadhikasudadhizataM bhavati / tathA "tamAi" tti tamaHprabhAyAM SaSThapRthivyAM graiveyake vijayAdiSu ca gatasya jIvasya paJcAzInyadhikamudadhizataM bhavatItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-vijaya-baijayanta -jayantA--'parAjitasaMjJiteSu catuSvapi vimAneSu madhye'nyatarasmin kasmiMzcid vimAne vAradvayagamanena ekA paTpaSTiH, tataH samyagmithyAtvAntamuhUrtenAntaritA punaracyutadevaloke vAratrayagamanenAnyA SaTpaSTiH, yadAha bhASyasudhAmbhodhiH-- do bAre vijayAisu, gayassa tinna'ccue ahava tAI / airegaM narabhaviyaM, nANAjIvANa 'sabaddhA / / (vizeSA0 bhA0 mA0 436) evaM ca paTpaSTidvayamIlane dvAtriMzaM zataM sAgaropa pANAM vijayAdiSu paryaTato jantoH sampadyata iti / tathA lokapuruSasya grIvAyAM bhavAni vimAnAni yeyakANi teSu ge veya ke pu, jAtAve 1 paMcaviMzatyA abandha utkRSTo bhavati samyaktvaguNayukte / dvAtriMzatamatarANAM bhavantyadhikA manuSyabhavAH / etAsAM prakRtInAmabandhakAlastu bhavati saMjinaH / utkaSTI vijJeyo na tu sarvajIvAnAmeSa vidhiH|| 3 vI bArI vijayAdipu gatasya trayo'cyute'thavA tAni ! atiriktaM narabhavika nAnAjIvAnAM sarvAddhA / 4 bhApye tu-"smbddhN"| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAthA devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH kavacanam / ko'rthaH 1 yadA navamagraiveyake ekatriMzatsAgaropamarUpAM sthitimanubhUya tatazcyutaH punaH manuSyeSatpadya ityAdiprAguktanyAyena punarvijayAdigamanena SaTSaSTidvayaM pUrayati tadA tripaSTayadhikamudadhizataM bhavatIti / tathA tamaHprabhAyAM dvAviMzatisAgaropamANi sthitimanubhUya tato navamaveyake ekatriMzatsAgaropamANi tadanu vijayAdiSu SaTSaSTidvayamiti militaM pazcAzItyadhikamudadhizatamiti / sarvatra cAntarAlabhAvinarabhavAdhikatvaM svata eva vAcyamiti / evaM yAsAM prakRtInAM yeSu jantuSu sarvathaiva bandho na bhavati tAstadvAreNa pradarzitAH / samprati trisaptatisaGkhyAnAmapyadhruvabandhinInAM jaghanyamutkRSTa ca satatabandhakAlapramANaM pratipAdayannAha-"sayayabandho" ityAdi / dvikazabdasya pratyekaM sambandhAd suradvike-suggati-surAnupUrvIlakSaNe vaikriyadvike vaikriyazarIra-vaikriyAGgopAGgasvarUpe 'palyatrikaM' palyopamatrayaM satataM bandhaH satatabandhaH "nAma nAmnaikArye samAso bahulam" ( siddha0 3-1-18 ) iti samAsaH, yathA vispaSTa paTuH vispaSTapaTurityAdI ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam-suradvika vaikriyadvikalakSaNaprakRticatuSTayasya palyopamatrikaM satatabandhakAlaH "tittIsayarA paramo" ( gA0 62 ) iti padAt paramazabdasyehAkarSaNAt 'paramaH' utkRSTo bhavati, yato yugaladhArmikeSu vartamAno janmata Arabhya devaprAyogyamidaM prakRticatuSTayaM palyopamatrayaM yAvat satatameva-nirantarameva badhnAtIti bhAvaH, jaghanyatastu samayaH parAvartamAnatvAdAsAmapIti // 58 // samayAdasaMkhakAlaM, tiriduganIesu Au aMtamuhU / urali asaMkhaparahA, sAyaThiI puvvakoDUNA // 59 / / samayaH-atyantasUkSmaH kAlAMzaH, sa ca samayaprasiddhAt paTTazATikApATanadRSTAntAd utpalapatrazatavedhodAharaNAdvA'vaseyaH, tasmAt samayAdArabhya samayamAdau kRtvA ekottarasamayavRddhayA tAvatsatataM bandhakAlo neyo yAvadasaGkhaye yakAla iti / tatrAsaGkhyaH-saGkhyAtikrAntaH samayaparibhASitaH sa cAsau kAlacAsaGkhyakAlaH tam , saGkhya yalokAkAzapradezapramANasamayarAzirUpaM yAvadityarthaH / iha ca samayazabdena jaghanyo bandhakAla uktaH, sa ca sarvatra mantavyaH, ka? ityAha-tiyagdvike-tiryaggati-tiryagAnupUrvIrUpe nIcairgotre ca dvandve ca tigdvikanIcairgotrayoH / ayamAzayaH- tiryaggati-tiryagAnupUrvI-nIcergotralakSaNaprakRtitrayamidaM jaghanyataH samayamekaM vadhyate, dvitIyasamaye parAvRtyA tadvipakSasya bandhasambhavAt / yadA tu tejaH-vAyuSu janturupayate tadA bhavasvabhAvAdevAtisaMkliSTe nIceotra-tigdvike eva badhnAti, na tadvipakSamuccaigotraM manujadvikaM vA, atastejaH-vAyUnAM kAyasthitirUpamasaGkhaye yakAlaM yAvadAsAM tisRNAmapi prakRtInAM paramaH satatabandhakAlaH prApyata iti / "Au antamuhu" tti AyuHSu caturbapi anta Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58-60 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| muhUrtameva kAlaM yAvat paramaH satatabandhakAlaH, jaghanyo'pi caitAvAneveti vakSyAma iti / tathaikadeze samudAyopacArAd 'audArike' audArikazarIraviSaye'saGkhyAH-saGkhyAtikrAntAH "paraTTa"tti parAvartAH-pudgalaparAvartA vakSyamANasvarUpAH paramaH satatabandhakAla iti / ihApi jaghanyataH samayekaM satatabandhaH savipakSatvAt , utkRSTatastvasaGghaya ypudglpraavrtaaH| katham ? yato vyAvahArikasattvA api sthAvarakAyamupagatAH kAyasthityA iyantaM kAlaM tiSThanti, na ca tatra vaikriyA-''hArakayostadvipakSayorbandho'stIti tAtparyam / tathA "sAyaThiI puvvakoDUNa" tti sAtasya-sAtavedanIyasya sthitiH-sthitibandhaH satatabandhakAlaH paramaH pUrvakoTirUnA-nyUnA bhavati / ihApi jaghanyataH sAtasya samayamekaM bandhaH savipakSatvAt , utkRSTatastu dezonA pUrvakoTiH satatabandhaH, yato yaH kazcinmAnavaH pUrvakoTayAyuraSTavArSikaH sarvaviratimAdAya navamavarSe kevalajJAnamAsAdayet so'STAbhirvarSerUnA pUrvakoTiM sAtavedanIyaM satataM badhnAti, kevalinaH sAtasyaiva bandhAt / uktaM ca'uvasaMtakhINamohA, kevaliNo egavihabandhA / / (paJcAza0 16 gA0 41) iti / / 56 / / jalahisayaM paNasoyaM, para ghussAse paNidi tscuge| battIsaM suhavihagaipumasubhagatiguccacauraMse // 6 // parAghAtaM cocchvAsaM ca parAghAtocchvAsaM tasmin parAghAtocchvAse, "paNidi" tti sUcanAt sUtram , iti kRtvA paJcendriyajAto, trasenopalakSitaM catuSkaM trasacatuSkaM tasmin trasacatuSke-trasabAdara-paryAptapratyeka-lakSaNe prabhUtakAlanistaraNIyatvAd jaladhaya iva jaladhayaH-sAgaropamANi, teSAM zataM jaladhizataM "paNasIyaM" ti pazcAzItyadhikaM paramaH satatabandhakAlo bhavati / iha ca sacatu:palyamityanirdeze'pi sacatuHpalyamiti vyAkhyAnaM kAryam , yato yAvAnetadvipakSasyAbandhakAlastAvA nevAsAM bandhakAla iti / paJcasaGgrahAdau copalakSaNAdinA kenacitkAraNena yantroktaM tadabhiprAyaM na vidma iti / tathA jaghanyata etA api samayamekaM vadhyante, savipakSatvAdadhruvabandhitvAcca / utkRSTatastu sacatuHpalyaM paJcAzItyadhikaM jaladhizataM bandhakAlaH / katham ? SaSThapRthivyAmutkRSTasthitiko dvAviMzatisAgaropamANyanubhavannAsAM vipakSabandhAsambhavAdetA eva prastutasaptaprakRtIveddhavAn , tataH paryantAntamuhUrte samyaktvamAsAdya manuSyajanma samprApya dezaviratiratnaM labdhvA catuHpalyopamasthitikeSu deveSu suparvatvamanubhUya apratipatitasamyaktva eva manuSyeSu samutpadya sampUrNasaMyamaM ca paripAlya navamagraiveyakavimAne ekatriMzatsAgaropamasthitiko maharddhiramaro bhUtvA utpAdottarakAlaM mithyAtvodayavAn bhavati, cyavanakAle ca samyaktvaM pratipadya SaTSaSTisAgaropamANyacyutadevaloke vAratrayeNAnubhavati, punarantarmuhUrta samyagmithyAtvamanubhUya bhUyo'pi samyagdarzanamavApya vijayAdiSu 1 upazAntakSINamohAH kevalina ekavidhabandhAH / / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA vAradvayena punaH SaTSaSTisAgaropamANi samanubhavati / tasmAdeteSu tamaHprabhApRthivIprabhRtisthAneSu paryaTan jIvaH kvacid bhavapratyayAt kvacicca samyaktvapratyayAdetAvantaM kAlametAH saptApi prakRtIH satataM bdhnaatiiti| "vattIsaM" ti dvAtriMzadadhikaM jaladhizatamiti gamyate, paramaH satatabandhakAla iti sambandhaH / kva ? ityAha-"suhavihagai" tti zubhavihAyogatiH 'puma" tti puvedaH 'subhagatrikaM' subhaga-susvarA-''deyalakSaNam uccairgotraM 'cauraMsa" tti 'caturasra" samacaturasra prathamasaMsthAnam , tata eteSAM samAhAradvandvaH, tatra ihApi jaghanyataH samayamekamAsAM saptAnAM prakRtInAM bandhaH savipakSatvAt , utkRSTatastu dvAtriMzaM jaladhizataM satatabandhakAlo bhavati / tathAhi-kila yadA kazcid jantuH sarvaviratimanupAlya gRhItasamyaktvo vAradvayaM vijayAdigamanena SaTpaSTisAgaropamANi samyaktvakAlaM prapUrya manuSyepvantamuhUrta samyagmithyAtvamanubhUya tadantaritaM dvitIyaM SaTpaSTipramANaM samyagdazanakAlaM vAratrayamacyutadevalokagamanena paripUrayati tadA samyagdRSTijenturetA eva vadhanAti, na punaretatpratipakSAH, tAsAM mithyAdRSTi-sAsvAdanaguNasthAnakayorvandhavyavacchedAditi // 30 // asugvagahajAiAgiisaMghayaNAhAranarayajoyadurga / thirasubhajasathAvaradasanapuitthodujuyalamasAyaM . // 61 // guzabdaH prazaMsAyAm , na suH asuH-aprazasta ityarthaH / tato'suzabdaH pratyekaM sambadhyate. tatazcAsukhagatiH-aprazastavihAyogatiH, asujAtayaH,-eka--dvi-tri-caturindriyajAtilakSaNAzcatasraH, asumaMhananAni--RSabhanArAcAdIni paJca, asvAkRtayaH--AkArAH saMsthAnAni nyagrodhaparimaNDalAdayaH paJca, dvikazabdamya pratyekaM sambandhAd AhArakadvikam--AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNaM narakadvikaM--narakagati-narakAnupUrvIlakSaNaM "joyadurga" ti udyotadvikam -udyotA-''tapalakSaNam "ujoyAyavaparaghA" ( gA0 3) iti saMjJAgAthAyAM paThanAt , sthiranAma, zubhanAma, ''jasa'tti yazaHkIrtinAma, sthAvaradazakaM pratItameva "napu" ti napuMsakavedaH, strIvedaH, yoyu galayoH samAhAro dviyugalaM--hAsya-rati-arati-zokalakSaNam 'asAtam' asAtavedanIyamiti // 61 // . samayAdaMtamuhuttaM, maNudugajiNavairauralavagesu / tittIsayarA paramo, aMtamuhu lahU vi AujiNe // 32 // etAsAM pUrvoktAnAmasukhagatiprabhRtyekacatvAriMzatprakRtInAM kim ? ityAha--'samayAt sUkSmakAlAMza dArabhya antarmuhUrtaM yAvadutkRSTato'pi satalavandho na parato'pi / kimuktaM bhavati :samayapramANo jaghanyo bandhakAla utkRSTazcAntamu hatapramANaH, yataH samayAdantamu hRtAd vA uttarakAlamAsAmavandhitvenAvazyaM parAvRtteH sadbhAvAta saGgacchata eva yathoktakAla iti / tathA "magudurga ti manujadvikaM--manujagati-manujAnupUrvIrUpaM, jinanAma "vahara" tti vatra RSabhanArAcasaMhananam Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 60-63 ) zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / audArikAGgopAGgam , tato manujadvikAdInAM dvandvasteSu. etAsu prakRtiSu viSaye trayastriMzadatarANi 'paramaH' prakRSTaH satatabandho nirantaraM bandhakAla iti yogaH / atrApi jinanAmavarjAnAM catasRNAM prakRtInAM jaghanyataH samayamekaM bandhaH savipakSatvAt , utkRSTatastrayastriMzadatarANi, yato baddhajinanAmakarmA'nuttarasureSu sthita etAvantaM kAlametadeva prastutaprakRtipaJcakaM satataM badhnAtIti / nanu kimadhruvabandhinInAM prakRtInAM sarvAsAmapi jaghanyabandhakAlaH samayamAtra eva ? kimuta kAsAJcidanyathA'pi ? ata Aha-"aMtamuha lahU vi AujiNe" tti 'ladhurapi jaghanyabandho'pi hasvabandhakAlo'pi na kevalamasukhagatiprabhRtInAmutkRSTo'ntamuhartalakSago bandhakAla ityapizabdArthaH, AyuHSu catuSu jinanAmakarmaNi cetyarthaH, "aMtamuhu"tti ekadeze samudAyopacArAd antamuhUtelakSaNo na tu samayarUpa iti / ____ ayamatra bhAvArthaH-iha kazcijantustIrthakaranAmabandhaka upazamazreNimArUDhaH, tatra cAnivRttibAdara-sUkSmasamparAya-upazAntamohalakSaNaguNasthAnakatra ye vartamAno'vandhakaH sampede, tataH zreNiM samApya pratipatitaH punarapyantamuhRta yAvat tadeva baddhvA tavaM dvitIyavAraM zreNyArohaNe'bandhako yadA bhavati tadA'so kAlo labhyate / na ca vAcyaM kathamekasminneva bhave vAradvayazreNikaraNam ? yataH zAstra tasyAbhihitatvAt / uktaM ca egabhave dukkhutto, carittamohaM uba samijA // (karmapra0 376) iti / AyUpi catvAryapi yAvadantamuhUrta tAvad jaghanyato'pi badhyante, tatastatprati supratIta eva yathoktakAla iti / / 62 // prarUpitaH prasaktAnuprasaktasahitaH sthitivandhaH / idAnImanubhAgavandhasyAvasaraH-anubhAgo raso'nubhAva iti paryAyAH / tatrAnubhAgasya kiJcit tAvat svarUpamucyate-iha gambhIrApArasaMsArasaritpatimadhyaviparivartI rAgAdimaciyo jantuH pRthaka siddhAnAmanantabhAgavartibhirabhavyebhyo'nantaguNaiH paramANubhirniSpannAn karmamkandhAna pratisamayaM gRhNAti, tatra ca pratiparamANu kaSAyavizeSAt sarvajIvAnantaguNAnanubhAgasyAvibhAgapalicchedAna karoti / kevaliprajJayA chidyamAno yaH paramanikRSTo'nubhAgAM'zo'tisUkSmatayA'dhaM na dadAti so'vibhAgapaliccheda ucyate / uktaM ca buddhIi chijjamANo, aNubhAgaMso na dei jo addhaM / / avibhAgapaliccheo, so iha aNabhAgabaMdhammi / / (zata0 vR0 bhA0 gA0456) 1 mudritazatake tu-dvayaM zreNika ityevaMrUpaH pAThaH / / 2 ekammina bhave dvikRtvaH cAritramohamupazamayet / / 3 karmaprakRtau tu-degsamei / ityevaMrUpaH pAThaH // 4 buddhayA chidyamAno'nubhAgAMzo na dadAti yo'rthama / avibhAgaparicche do'sAvihAnubhAgabanthe / / 10 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopaitaH [ gAthA tatra caikaikakarmaskandhe yaH sarvajaghanyarasaH paramANuH so'pi kevaliprajJayA chidyamAnaH kila sarvajIvebhyo anantaguNAn rasabhAgAn prayacchati / anyastu paramANustAnavibhAgapalicchedAnekAdhikAn prayacchati, aparastu tAnapi dvayadhikAna , anyastu tAnapi vyadhikAn , anyastu tAnapi caturadhikAnityAdivRddhyA tAvanneyaM yAvadantya utkRSTarasaH paramANamaularAzeranantaguNAnapi rasabhAgAn prayacchati / atra ca sarvajaghanyarasA ye kecana paramANavasteSu sarvajIvAnantaguNarasabhAgayukteSvapyasatkalpanayA zataM rasAMzAnAM parikalpyate, eteSAM ca samudAyaH samAnajAtIyatvA. dekA vargaNetyabhidhIyate, anyeSAM tvekottarazatarasabhAgayuktAnAmaraNUnAM samudAyo dvitIyA vargaNA, apareSAM tu dvaya ttarazataramAzayuktAnAmaraNUnAM samudAyastRtIyA vargaNA, anyeSAM tu vyuttarazatarasabhAgayuktAnAmaraNUnAM samudAyazcaturthI vargaNA, evamanayA dizA ekakarasabhAgavRddhAnAmaraNUnAM samudAyarUpA vargaNAH siddhAnAmanantabhAge'bhavyebhyo'nantaguNA vAcyAH / etAsAM caitAvatInAM vagaNAnAM mamudAyaH spardhakamityabhidhIyate, spardhanta ivottarottararasavRddhayA paramANuvargaNA atreti kRtvA / etAzcAnantaroktAnantakapramANA apyasatkalpanayA SaT sthApyante |105 | idameka spardhakam / ita UrdhvamekottarayA nirantaravRddhayA vRddho rasona labhyate, kiM tarhi ? sarva-/10/ jIvAnantaguNaireva rasabhAgaddho labhyata iti tenaiva krameNa dvitIyaM rasaspardhakamAra- 102 bhyate, tatastenaiva krameNa tRtIyamityAdi yAvadanantAni rasaspardhakAni uttiSThante / || ayaM cAnubhAgaH zubhA-'zubhabhedena dvividhAnAmapi prakRtInAM tIvra-mandarUpatayA dvividhI bhavatyato'zubha-zubhaprakRtInAM yena pratyayenAsau tIvo vadhyate yena ca mandastannirUpaNArthamAha tivvo asuhasuhANaM, saMkesavisohio vivjjyo| maMdaraso girimahirayajalarehAsarisakasAehiM // 3 // tatra prathamaM tAvat tIvra mandasvasthyamucyate pazcAdakSarArthaH / iha ghoSAtakI picumandAyazubhavanaspatInAM sambandhI sahajo'rdhAvarto dvibhAgAvatoM bhAgatrayAvartazca yathAkramaM kaTukaH kaTukataraH kaTukatamo'tizayaka Tukatamazca, tathekSu-kSIrAdidravyANAM sambandhI sahajo'rdhAvato dvibhAgAvato bhAgatrayAvartazca yathAsaGkhyaM madhuro madhurataro madhuratamo'timadhuratamazca raso jalAdyasambandhAd yathA tIvo bhavatiH tatheteSAmeva picumandAdInAM kSIrAdInAM ca dravyANAM sambandhI sahajo raso jalalavavinduardhaculuka-culuka pramRti-aJjali-karaka kumbha-droNAdisambandhAd yathA bahubhedaM manda-mandatarAditvaM pratipadyate tathA'virtAdayo'pi rasA yathA jalalavAdisambandhAd manda-mandatara-mandatamAditvaM pratipadyante tathaivAzubhaprakRtInAM zubhaprakRtInAM ca rasAstAdRzatAdRzakapAyavazAt tIvratvaM mandatvaM cAnuvidadhatIti / ajharArtho'dhunA viviyate-tIvro raso bhavati / kAsAm ? ityAha-"asuhasuhANaM" Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62-64 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / ti azubhAzca zubhAzcAzubha-zubhAstAsAmazubhazubhAnAm, azubhaprakRtInAM zubhaprakRtInAM cetyarthaH / katham ? ityAha- "saMkesa visohio " tti saMklezazca vizuddhizca saMkleza-vizuddhI tAbhyAM saMklezavizuddhitaH, AdyAderAkRtigaNatvAt taspratyayaH yathAsaGkhyamazubhaprakRtInAM saMklezena zubhaprakRtInAM vizuddhayatyarthaH / idamatra hRdayam - azubhaprakRtInAM dvayazItisaGkhyAnAM saMklezena - tIvrakaSAyodayena tI:- utkaTo raso bhavati, sarvAzubhaprakRtInAM tadbandhavidhAyinAM jantUnAM madhye yo ya utkRSTasaMklezo jantuH sa sa tIvrarasaM badhnAtItyarthaH; zubhaprakRtInAM tu vizuddhayA kapAyavizuddhayA tIvroSnubhAgo bhavati, zubhaprakRtibandhakAnAM madhye yo yo vizudhyamAnapariNAmaH sa sa tAsAM tIvra - manubhAgaM vadhnAtItyarthaH / uktastIvarasasya bandhapratyayaH / samprati sa eva mandarasasyAbhidhIyate - "vivajjayao mandaraso" tti 'viparyayeNa' viparyayata uktavaiparItyena mandaH - anutkaTaraso bhavati / ayamarthaH - sarva prakRtInAmazubhAnAM vizuddhayA mando raso jAyate, zubhAnAM tu mandaH saMklezeneti / uktaH saMkleza-vizuddhivazAdazubha-zubhaprakRtInAM tIvro mandazvAnubhAgaH, ayaM tveka-dvi-tricatuHsthAnikabhedAccaturdhA bhavati, ata ekasthAnikAdigso yaiH pratyayairyAsAM prakRtInAM bhavati tadAha - "girimahiraya" ityAdi / giriva parvataH mahI ca pRthivI rajazva - vAlukA jalaM ca pAnIyaM giri- mahI- rajaH - jalAni teSu rekhA:-rAjayastAbhiH sadRzAH - tulyA giri mahI- rajaH- jalarekhAsadRzAste ca te kaSAyAzca samparAyAstairasau bhavatIti prakramaH ||33|| I kIdRga ? ityAha caThANAI asuhA, suhannA vigghade saAvaraNA | pumasaMjalaNigadutica uThANarasA saMsa dugamAI // 64 // 75 catuHsthAna Adiryasya rasasya tristhAnika-dvisthAnika ekasthAnikaparigrahaH sa catuHsthAnAdiH, kAsAm ? ityAha- " - " asuha" ti iha paSThayarthe prathamA tataH 'azubhAnAm' azubhaprakRtInAm / iyamatra bhAvanA-iha rekhAzabdasya pratyekaM sambandhAd girirekhAzabdena prabhUtakAlavyapadezAdatitIvratvaM pAyANAM pratipAdyate, tatazca girirekhAsadRzaiH kapAyairanantAnubandhibhirityarthaH, sarvAsAmazubhaprakRtInAM catuHsthAnikarasabandho bhavati / AtapazopitataDAgamahIrekhAsadRzaiH kapAyairapratyAkhyAnAvaraNairmanAgmandodaryaira zubhaprakRtInAM tristhAnikarasabandho bhavati / vAlukArekhAsadRzaiH kaSAyaiH pratyAkhyAnAvaraNaira zubhaprakRtInAM dvisthAnikarasabandhaH / jalarekhAsadRzaiH kapAyairatimandodaryaiH saMjvalanAbhidhairvighnapaJcakAdivakSyamANasaptadazA'zubhaprakRtInAmevaika sthAnikarasacandho bhavati, na zeSANAM zubhaprakRtInAmazubhaprakRtInAmiti hi vakSyAmaH / ukto'zubhAnAM rasasya bandhapratyayaH, 9 kecidAdarzaSu 0 saghAi AvaraNAH" ityevaMrUpaH pAThaH // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA idAnIM zubhAnAM rasapratyayavibhAgamAha - "suhannaha" ti zubhaprakRtInAm 'anyathA' uktavaiparItyena hetuviparyayAccatuH sthAnikAdirasasya bandho bhavati / tatra vAlukA - jalarekhAsadRzaiH kaSAyaizcatuHsthAniko san bhavati / mahIrekhAmadRzaiH kapAyaistristhAniko rasabandho bhavati / girirekhAmadRzaiH kapAyairdvi sthAniko rasabandhaH zubhaprakRtInAM bhavati / zubhaprakRtInAM tvekasthAniko rasa eva nAstIti pUrvamevoktam / atha yAsAM prakRtInAmeka-dvi-tri- catuHsthAnikabhedAccaturvidho'pi rasabandhaH sambhavati, yAsAM caikasthAnika strividha evetyetaccintayannAha - " vizvadesa ( ghAi) AvaraNa | " ityAdi / vighnAni dAna-lAbha - bhoga-upabhoga vIryAntarAyabhedAdantarAyANi paJca, 'dezaghAtyAvaraNAH' dezaghAtyAvArikAH sapta prakRtayaH, tadyathA - matijJAna - zrutajJAnA 'vadhijJAna- manaHparyAyajJAnAvaraNAzcatasraH, cakSurdarzanA-cakSurdarzanA'vadhidarzanAvaraNAstisra ityetAH, "tuma" tti pu'veda:, saMjvalanAzcatvAraHkrodha - mAna-mAyA lobhA ityetAH saptadazaprakRtayaH / kim ? ityAha-' igaduticauThANarasa" tti sthAnazabdasya pratyekaM sambandhAd ekasthAna- dvisthAna- tristhAna - catuHsthAnA rasA yAsAM tA ekadvi-tri- catuHsthAnarasAH, etAH saptadazApi prakRtaya eka dvi- tri- catuHsthAnikarUpeNa caturvidhenApi rasena saMyuktA badhyanta iti tAtparyam / tatrAnivRttivAdare guNasthAne saGkhye yeSu bhAgeSu gateSvAsAM saptadazAnAmapi prakRtInAmekasthAniko rasaH prApyate, zeSasthAnikAstu rasAstrayo'pyAsAM saMsArasthAn jIvAnAzritya prApyanta iti / zeSAH prakRtayastarhi kiMrUpA bhavanti ? ityAha - "sema dugamAI " iti / 'zeSAH' bhaNitasaptadazaprakRtibhya uddharitAH sarvAH zubhA azubhAzca prakRtayo vadhyante "dugamAi " tti "sUcanAt sUtram" iti nyAyAd dvisthAnAdirasAH, AdizabdAt tristhAnarasAcatuHsthAnarasAca, zeSAH prakRtayo dvisthAnika- tristhAnika catuHsthAnikarasayuktA bhavanti, na tvekasthAnikarasayuktA iti bhAvaH / ayamatrAzayaH - saptadazaprakRtiSvevai kasthAniko raso badhyate, na tu zeSAsu, yato'zubhaprakRtInAmekasthAniko raso yadi labhyate tadA'nivRttivAdarasaGkhye yabhAgebhyaH parata eva, tatra ca saptadazaprakRtIvarjayitvA zeSANAmazubhaprakRtInAM bandha eva nAsti, ataH zeSANAmazubhAnAmekasthAniko raso na bhavati / ye api kevalajJAna - kevaladarzanAvaraNalakSaNe dve api prakRtI tatra vadhyete, tayorapi sarvaghAtitvAd dvisthAnika eva raso nirvartyate naikasthAnika iti / zubhAnAM tu sarvAsAmapyekasthAniko raso na bhavati, yata ihAsaGkhyaM yalokAkAzapradezapramANAni saMkleza sthAnAni bhavanti, vizuddhisthAnAnyapi tAvantyeva, yathA yAnyeva saMkli - zyamAnaH saMklezasthAnAnyArohati teSveva vizudhyamAno'vatarati, tatazca yathA prAsAdamArohatAM yAvanti sopAnasthAnAni avataratAmapi tAvantyeva tathA'trApIti bhAvaH, kevalaM vizuddhisthAnAni vizeSAdhikAni / katham ? iti ced ucyate - kSapako yeSvavyavasAyasthAnakeSu kSapakazreNikAmArohati na teSu punarapi nivartate, tasya saMklezAbhAvAt, atastAni vizuddhisthAnAnyeva bhavanti, Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64-65 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / na saMklezasthAnAnIti tairadhyavasAyasthAnairvizuddhisthAnAnyadhikAni / evaM ca sthite'tyantavizuddhA vartamAnaH zubhaprakRtInAM catuHsthAnikaM rasamabhinirvartayati, atyantasaMkleze tu vartamAnasya zubhaprakRtayo bandha eva nAgacchanti / yA api vaikriya - taijasa-kArmaNAdyAH zubhA narakaprAyogyAH saMkliTospi badhnAti tAsAmapi svabhAvAt sarvasaMvilaSTo'pi dvisthAnikameva rasaM vidadhAti / yeSu madhyamAdhyavasAyasthAneSu zubhaprakRtayo badhyante teSu tAsAM dvisthAnikaparyanta eva raso badhyate naikasthAnikaH, madhyamapariNAmatvAdeveti na kvApi zubhaprakRtInAmekasthAnikarasasambhava iti // 64 // kRtA caturvidhasyApi rasasya pratyayaprarUpaNA / samprati zubhAzubharasasyaiva vizeSataH kiJcit svarUpamAha- nivucchuraso sahajo, duticaubhAgaka DhiikkabhAgaMto / igaThANAI asuho, asuhANa suho suhANaM tu ||65 || 77 " ihaivamakSaraghaTanA - 'azubhAnAm' azubhaprakRtInAM raso'zubhaH, azubhAdhyavasAyaniSpannatvAt / ka iva 1 ityAha - 'nimbavat' picumandavad, vat zabdasya luptasyeha prayogo draSTavyaH / tathA 'zubhAnAM' zubhaprakRtInAM rasaH zubhaH zubhAdhyavasAyaniSpannatvAt / ka iva ? ityAha- 'ikSuvat' ikSuyaSTivat / tathA DamarukamaNinyAyAd nimvekSurasazabda evamapyAvartyate--2 -- yathA nimbarasa eva ikSurasa eva 'sahajaH' svabhAvastha ekasthAnikarasa ucyate sa evaikasthAnikaraso dvi-tri- caturbhAgakvathitaikabhAgAnto dvisthAnikAdirbhavati / ko'rthaH ? dvau ca trayazca catvArazca dvi-tri- catvAraH, te ca te bhAgAzca dvitricaturbhAgAH, dvitricaturbhAgAzca te pRthag vibhinna - vibhinneSvAzrayeSu kvathitAzca dvitri- caturbhAgakvathitAsteSAm ekaH - ekasaGkhyo bhAgo'nte - avasAne yasya sahajarasasya sadvi-tricaturbhAgakvathitaikabhAgAntaH / sa kim ? ityAha-ekasthAnikAdiH, AdizabdAd dvisthAnikatristhAnika-catuHsthAnikarasaparigraha ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam - iha yathA nimba ghoSAtakIprabhRtInAM kaTukadravyANAM sahaja :- akkathitaH kaTuko rasa ekasthAnika ucyate, sa eva bhAgadvayapramANaH sthAlyAM kathito'rddhAvartitaH kaTukataro dvisthAnikaH, sa eva bhAgatrayapramANaH sthAlyAM kvathitastribhAgAntaH kaTukatamastristhAnikaH, sa eva bhAgacatuSTayapramANo vibhinnasthAne kvathitacaturtha - bhAgAnto'tikaTukatamazcatuHsthAnikaH / tathA ikSu-kSIrAdInAM sahajo madhurarasa ekasthAnika ucyate, sa eva sahajo bhAgadvayapramANaH pRthagbhAjane kvathito'rthAvartito madhurataro dvisthAnikaH, sa eva bhAgatrayapramANaH pRthaksthAlyAM kathitastribhAgAnto madhuratamastristhAnikaH, sa eva bhAgacatuSkapramANo vibhinnasthAne kvathitazcaturthabhAgAnto'timadhuratamazcatuHsthAnikaH / evamazubhAnAM prakRtInAM tAzatAdazakapAyaniSpAdyaH kaTukaH kaTukataraH kaTuktamo'tikaTuktamatha, zubhaprakRtInAM tu madhuro Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthAH madhurataro madhuratamo'timadhuratamazca raso yathAsaGkhayameka-dvi-tri-catuHsthAniko bhavati / evaM ca raso'zabhaprakRtInAmazubhaH zubhaprakRtInAM zubha iti / tuzabdo vizeSaNe, sa caivaM vizinaSTi-yathA saptadazAzubhaprakRtInAmekasthAnikarasaspardhakAnyasaGkhya yavyaktivyaktatvAd asaGkhya yAni bhavanti / tatra ca sarvajaghanyaspardhakarasasyeyaM nimbAgrupamA, tadanu cAnanteSu rasapalicchedeSvanikrAnteSu taduttaraM dvitIyaspardhakaM bhavati, evamuttarottarakrameNa pravRddha-vRddhatararasopetAni zeSaspardhakAnyapi bhavanti / evaM zeSAzubhaprakRtInAmapi dvi-tri-catuHsthAnikarasaspardhakAnyasaGkhya yavyaktivyaktAni pratyekamasavayaM yAni bhavanti, tAnyapi yathottaramanantarasapalicchedaniSpannatvAt parasparamanantaguNarasAni, ata uttarottaraspardhakAnyapyanantaguNarasAni, kiM punarazubhAnAM dvi-tri-catuHsthAnikA rasA iti / tathAhi-azubhAnAM nimbopamavIyoM ya ekasthAniko rasastasmAd anantaguNavIyoM dvisthAnikaH, tato'pyanantaguNavIryastristhAnikaH, tasmAdapyanantaguNavIryazcatuHsthAnika iti parasparaM supratItamevAnantaguNarasatvamiti / zubhaprakRtInAM punarekasthAniko rasa eva nAsti / yazca zubhAnAmikSapamo raso'bhihitaH sa visthAnikarasasya sarvajaghanyaspardhaka eva dRzyaH, taduttaraspardhakeSu cAnantaguNA rasA bhavanti, etat sarva paJcasaGgrahAbhiprAyato vyAkhyAtam / kizca kevalajJAnAvaraNAdirUpANAM sarvaghAtinInAM viMzatisaGkhyAnAM prakRtInAM sarvANyapi rasaspardhakAni sarvaghAtInyeva / dezaghAtinInAM punamaMtijJAnAvaraNaprabhRtipaJcaviMzatiprakRtInAM rasaspardhakAni kAnicit sarvaghAtIni, kAnicid dezaghAtIni / tatra yAni catuHsthAnikarasAni tristhAnikarasAni vA rasaspardhakAni tAni niyamataH sarvaghAtIni, dvisthAnikarasAni punaH kAnicid dezaghAtIni kAnicit sarvaghAtIni, * ekasthAnikAni tu savANyapi dezaghAtInyeva / uktaM ca ___ yAni [sarvaghAtIni] rasaspardhakAni sakalamapi svaghAtyaM jJAnAdiguNaM dhnanti, tAni ca svarUpeNa tAmrabhAjanabad nizchidrANi. dhRtamivAtizayena snigdhAni, drAkSAvat tanupradezopacitAni, sphaTikAbhragRhavaccAtIvanirmalAni / uktaM ca-- 'jo ghAei niyaguNaM, sayalaM so hoi sghaairso| so nicchiddo niddho, taNuo phalihabbhaharavimalo / / (paJcasaM0 gA0 158) yAni ca dezaghAtIni rasaspardhakAni tAni svaghAtyaM jJAnAdiguNaM dezato ghnanti, tadRdaye'. vazyaM kSayopazamasambhavAt , tAni ca svarUpeNAnekavidhavivarasaGghalAni / tathAhi-kAnicina kara jhyAtimracchidrazatamaJjulAni, kAnicit kambala iva madhyamavivarazatasaGghalAni, kAnicita punara 5 yo ghAtayati nijaguNaM sakalaM sa bhavati srvghaatirsH| sa nidichadraH snigdhaH tanukaH skaTikA gRhavimalaH / / 2 paJcasaMgrahe tu degi savisayaM, saya' iti pAThaH / / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / tisUkSmavivaranikarasaGkulAni yathA vAsAMsi tathA tAni dezaghAtIni rasaspardhakAni stokasnehAni bhavanti vaimalyarahitAni ca / uktaM ca- 65-66 79 'desavivAttaNao, iyaro kaDakaMbalaM saMkAso | " vivibahuchadabhario, appasiNeho amilo ya || (paJcasaM0 gA0 159) iti / / 65 / / prarUpitaH saprapaJcamanubhAgabandhaH / idAnImutkRSTA nubhAgabandhasya svAmino nirUpayannAhativvamigathAvarAyava, suramicchA vigalasumana rayatigaM / tirimaNuyAu tirinarA, tiridugaDebaDa suranirayA ||36|| tanAH, 1 " "ga" tti ekendriyajAtiH sthAvaranAma AtapanAma ityetasya prakRtitrayasya "suramiccha" tti surAH- devAH mithyAdRSTayaH tIvra manubhAgamutkRSTAnubhAgaM kurvantIti zeSaH atra cAvizepoRtAvapi "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAt surA IzAnAntA eva draSTavyAH nopariteSAmekendriyeSUtpatyabhAvAd ekendriyaprAyogyaprakRtitrayabandhAsambhavAt / ayamapi caizAnAnto deva ekendriya jAti-sthAvarayorutkRSTAnubhAgaM sarvasaMkliSTo badhnAti Atapasya tu tatprAvizuddha iti draSTavyam / idaM hi zubhaprakRtitvAd vizuddhayA utkRSTarasaM janyate / sA'pi vizudviryadyadhikatarA gRhyate tadA paJcendriyatiryakprAyogyaM manuSyaprAyogyaM vA badhnIyAt na cAtapaM tatprAyogyabandhe badhyate, ekendriyaprAyogyatvAdevetyAlocya tatprAyogyavizuddhatvavizeSaNopAdAnam / Aha paraH- nanu bhavatvevaM, kintu mithyAdRSTideva evaitAstisra utkRSTarasAH karoti nAnya ityatra kiM nibandhanam ? atrocyate - nArakANAM tAvadetA ekendriyaprAyogyatvAt tatrotpatyabhAvAd bandha eva nAgacchanti, tiryaG - manuSyAstu yAvatyAM vizuddha vartamAnaH ayamAtapamutkRSTarasaM karoti tAvatyAM vizuddhau vartamAnAH paJcendriyatiryagAdiprAyogyamanyat kiJcit zubhataramuparacayeyuH, yAvati ca saMkleze vartamAno'sAve kendriyajAti- sthAvarayorutkRSTAnubhAgaM badhnAti tAvati saMkleze sthitA amI narakagatiprAyogyaM nirvartayeyuH, devAstUtkRSTa saMkleze'pi bhavapratyayAd ekendriyAyogyameva badhnanti, na tu narakayogyamiti tiryaG-manuSyANAmapi prakRtakarmatrayotkRSTAnubhAgabandhakatvAsambhavaH, surA api samyagdRSTayo manuSyayogyameva bacnantIti midhyAdRSTigrahaNam / tasmAdIzAnAntA mithyAdRSTidevA yadA Atapasya sarvalIM sthitimupakalpayanti tadA tadbhandhakeSvativizuddhA asyotkRSTAnubhAgaM viti yadA tUtkRSTasaMkleze vartamAnA ekendriyajAti-sthAvarayoH sarvotkRSTAM sthitimuparacayanti " tadA tayorutkRSTAnubhAgaM kurvata iti sthitam / tathA trikazabdasya pratyekaM sambandhAd vikala 1 dezavighAtitvAditaraH kaTakambalAMzukasaGkAzaH / vividhabahucchidrabhRto'lpasneho'vimalazca // 2 saM0 1-2 chA0 dAnayoru // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUrivira cataH svopajJaTIkopetaH [ gAthA trikaM - dvIndriya-trIndriya- caturindriyalakSaNaM sUkSmatrikaM - sUkSmA'paryApta sAdhAraNAkhyaM narakatrikaMnarakagati- narakAnupUrvI - narakAyuH svarUpam, AyuHzabdasya pratyekaM sambandhAt tiryagAyurmanujAyuH ityetAsAmekAdazaprakRtInAM kolikanalakanyAyena mithyAdRSTizabdasyehApyanukarSaNAd mithyAdRSTayaH tiryaJcazca narAzva tiryag narAsta evotkRSTAnubhAgaM badhnanti na devanArakA ityarthaH / tathAhitiryaG - manuSyAyurvarjA navaprakRtIbhavapratyayAdeva nArakA na badhnanti, tiryaG - manuSyAyuSI adhyatra bhogabhUmiyogye utkRSTarase prakRte ataste amI na badhnanti kutasteSAM tadanubhAgabandhasambhavaH ? tasmAt saMjJino mithyAdRSTayastiryaG - manuSyA etatprAyogya vizuddhA ete AyuSI baghnanti, nArakAyuSastu tatprAyogyasaMkliSTA utkRSTarasaM badhnanti, atisaMkliSTasyAyurvandhaniSedhAt narakadvikaM tveta eva sarvasaMkliSTA badhnanti ekaM dvau vA samayau yAvad, utkRSTasaMklezasyaitAvanmAtra kAlatvAdeva / zeSANAM tu vikalatrika sUkSmatrikalakSaNAnAM SaNNAM prakRtInAmeta eca tatprAyogyasaMkliSTA utkRSTAnubhAgaM badhnanti, sarvasaMkliSTA hAmI prastutaprakRtibandhamullaGghanya narakaprAyogyaM nirvartayeyuritiM tanprAyogyasaMklezagrahaNamiti / tathA tiryadvikaM tiryaggati - tiryagAnupUrvIsvarUpaM chedapRSThasaMhananamityetatprakRtitrayasya surA nArakA vA atyantasaMkliSTA utkRSTAnubhAgaM badhnanti / tiryaG-manuSyA 80 , u tAvati saMkleze vartamAnA narakagatiprAyogyameva nirvartayeyuH, na ca tadyogyA etAH prakRtayo badhyanta iti tadvaya dAsena deva nArakANAM grahaNam, te hi sarvasaMkliSTA api tiryaggatiprAyogyameva badhnantIti / iha ca "vyAkhyAnato vizeSapratipatteH " sevArtasyezAnAdupari sanatkumArAdayo devA utkRSTAnubhAgaM badhnanti, na tvIzAnAntAH te hyatisaMkliSTA ekendriyaprAyogyameva viracayeyuH, na ca tayogyamidaM badhyata iti / / 66 || biuvisurAhAradugaM sukhagaivannaca uteya jiNasAyaM / samacauparaghAtasadasapaNidisAsucca khavagA // 67 // dvikazabdasya pratyekaM sambandhAd vaikriyadvikaM vaikriyazarIra- vaikriyAGgopa GgAkhyaM, guradvikaM-suragati- surAnupUrvIsvarUpam, AhArakadvikam - AhArakazarIrA -''hArakAGgopAGgalakSaNaM, sukhagatiH--prazastavihAyogatiH, varNacatuSkaM -varNa- gandha-rasa- sparzalakSaNaM, "DamarukamaNinyAyAd" ihApi catuHzabdasya sambandhAt taijasacatuSkaM - taijasa- kArmaNA - gurulaghu- nirmANAkhyaM, jinanAma sAtAvedanIyam "samacau" ti samacaturasra' saMsthAnam "paragha" tti parAghAtanAma trasadazakaM - trasa bAdara-paryApta-pratyeka-sthira-zubha-subhaga-susvarA-''deya-yazaH kIrtisvabhAvam, "paNidi" tti paJcendriyajAtiH "sAsa" tti ucchvAsanAma uccaigotram ityetAsAM dvAtriMzataH prakRtInAmutkRSTAnubhAgaM yathAsambhavaM 'kSapako' sUkSmasamparAyA-pUrvakaraNa lakSaNau kurutaH | apUrvakaraNo mohanIyamakSapaya Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66-68 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / napi yogyatayA rAjyArhakumArarAjavat kSapaka ukta iti draSTavyam / tatra sAtAvedanIya yazaH - kIrtiuccaigotralakSaNaprakRtitrayasya kSapakasUkSmasamparAyacaramasamaye vartamAna utkRSTAnubhAgaM badhnAti, svaguNasthAna zeSa samayebhyo'nyebhyazca tadbhandhakebhyo'syAnantaguNavizuddhatvAditi / zeSANAM tveko - natriMzataH prakRtInAM kSapApUrvakaraNo devagatiprAyogyabandhavyavacchedasamaye vartamAnastItramanubhAgaM nAti, tadbandhakeSvasyaivAtivizuddhatvAditi // 67 // 81 tamatamagA ujjoyaM sammasurA maNuyauraladugavaraM / apamatto amarAuM, caugaimicchA use sANaM ||68 / / tamastamA - adhaH saptamanarakapRthivI tadAdhArA nArakAstamastamakA ucyante, amI udyotanAmakarmaNa utkRSTAnubhAgaM badhnanti / tathAhi - kazcit saptamanarakapRthivInArako yathApravRttyAdIni trINi karaNAni kRtvA'nivRttikaraNe sthito mithyAtvasyAntarakaraNaM karoti, tatra ca kRte mithyAtvasya sthitidvayaM bhavati, antarakaraNAd adhastanI prathamA sthitirantamuhUrtamAtrA, tasmAdevoparitanI zeSAdvitIyA sthitiH / sthaapnaa| tatrAdhastanasthitermithyAtva vedanasya 000 00000 0000000 000000000 0000000 00000 caramasamaye udyotasya tIvramanubhAgaM badhnAti / idaM hi 'zubhaprakRtitvAd vizuddha evotkRSTarasaM karoti, tadbandhakeSu tvayameva sarvavizuddhaH, anyasthAnavartI hi etAvatyAM vizuddhau vartamAno manuSyaprAyogyaM devaprAyogyaM vA badhnIyAt / idaM tu tiryaggatiprAyogyabandha sahacaritameva badhyata iti saptamapRthivInArakasyaivopAdAnam, tatra hi yAvat kizcidapi mithyAtvamasti tAvat kSetrAnubhAvata eva tiryakprAyogyameva badhyata eveti bhAvaH / tathA dvikazabdasya pratyekaM sambandhAd manuja dvikaM - manujagati- manujAnupUrvI rUpam, audArikadvikam - audArikazarIra-audArikAGgopAGgAkhyam "ba" ti vajrabhanArAcasaMhananam ityetAsAM paJcAnAM prakRtInAM "sammasura" tti samyagdRSTisurA atyanta vizuddhAstIvAnubhAgamekaM dvau vA samayau yAvad badhnanti / mithyAdRSTehi samyagdRSTiranantaguNavizuddha iti samyagdRSTergrahaNam / nArakA api hi vizuddhAH santa etAH prakRtIrUparacayanti, kevalaM vedanAnivahavilIkRtatvAd amaravat prakRSTabhAvanibandhanatIrthakarAdisamRddhikachudAyasandarzana-tadvacaH zravaNa- nandIzvarAdicaityadarzanAdyasambhavAcca tathAvizvavizuddhayasambhavAt teSAmihAgrahaNam / tiryaG- manuSyANAM punarativizuddhAnAM devagatiprAyogyabandhakatvAt tadyogyaprastutaprakRtibandhAsambhava iti sarvavyudAsena surasyaivopAdAnam / tathA 'apramattaH' apramattayatiramarAyurutkRSTAnubhAgaM vaghnAti, aparebhyo devAyurvandhakamithyAdRSTi- avirata samyagdRSTi deza viratAdibhyo'syAnantaguNavizuddhatvAditi / tadevaM dvicatvAriMzataH puNyaprakRtInAM caturdazAnAM tvazubhaprakRtInAM tIvrAnubhAgabandha svAmina uktAH | sAmprataM zeSANAmaSTaSaSTayazubhaprakRtInAM bandhasvAmino nirUpayannAha - "caugaimicchA u 11 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA sesANaM" ti caturgatikA api mithyAdRSTayaH tuzabdAt tIvrotkaTakaSAyA jIvAH 'zeSANAM bhaNitoddharitAnAM jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavakA--'sAta vedanIya mithyAtva- kaSAyapoDazaka-nokapAyanavaka- prathamavarja saMsthAnapaJcaka-prathamAntimavarja saMhananacatuSkA-prazastavarNa- gandha-rasa-sparza-upaghAtA-'prazastavihAyogati-asthirA zubha durbhaga- duHsvarA'nAdeyA'yazaH kIrti- nIce gotrA -'nta rAyapaJcakalakSaNAnAmaSTaSaSTyazubhaprakRtInAM tIvramutkRSTAnubhAgaM badhnanti / tatra hAsya-rati-strIveda-puraM vedaprathamAntimavarjasaMsthAna- saMhananalakSaNA dvAdaza prakRtIrvarjayitvA zeSAH 'paTpaJcAzatprakRtIrutkRSTatatprAyogya saMklezayuktAstIvAnubhAgAH kurvanti / sarvotkRSTasaMklezo hi tAvad hAsya-ratiyugalamatikramya arati zokayugaladeva racayati, strIveda- pu dedau tvatikramya napuMsakavedaM nirvartayati / saMsthAnasaMhananeSvapi sarvasaMkliSTo viMzatisAgaropamakoTIkoTIsthiti ke huNDa sevArte nirvartayati / tato vizuddho'STAdazasAgaropamakoTIkoTIsthitike vAmana kIlike racayati, tato vizuddhataraH SoDazasAgaropamakoTIkoTIsthitike kubjA 'rdhanArAce badhnAti tato'pi vizuddha caturdazasAgaropamakoTIkoTIsthitike sAdi-nArAce nirvartayati, tato'pi vizuddha dvAdazasAgaropamakoTIkoTIsthitike nyagrodhaparimaNDala- RSabhanArAce upakalpayati, tato'pi vizuddha dazasAgaropamakoTIkoTI sthiti ke samacaturasra-vajrarSabhanArAce vadhnAti / tasmAt prathamA-'ntimavarjasaMsthAnacatuSTayasya tathA prathamA-ntimavarjasaMhananacatuSTayasya cAtmIyAtmIyotkRSTasthitibandhakAle tatprAyogya saMklezayuktA abhI utkRSTAnubhAgaM badhnanti, hInAdhikasaMkleze'nyAnyabandhasambhavAt tatprAyogyasaMklezagrahaNamiti bhAvaH / prathamA-'ntimasaMsthAna-saMhananavarjanaM kimartham ? iti ced ucyate - huNDasaMsthAnaM tAvat "caugahamicchA u sesANaM" ti gAthAvayave evAbhihitam samacaturasrasaMsthAnaM tu "viuvisurAhAradugaM" ( gA0 67) ityAdyanantaragAthAyAM bhAvitam vajrarvamanArAcasaMhananaM tu "sammasurA maNuyauraladugavaraM" ityatra nirUpitam, sevArtasaMhananaM punaH "tiridugachevasuranirayA" ( gA0 66) ityatra bhAvitamiti pArizeSyAd madhyamasaMsthAnacatuSTayaM madhyama saMhananacatuSTayaM ca tatprAyogyasaMkleze vartamAnAzcaturgatikA mithyAdRSTayo jIvA utkRSTarasaM kurvantItyuktamiti // 68 // " abhihitAH sarvaprakRtIH pratItyotkRSTAnu bhAgabandhasvAminaH / idAnIM sarvaprakRtIruddizya jaghanyAnubhAgabandhasvAminazcintayannAha zroNatigaM aNa-- micchaM, maMdarasaM saMjamummuho miccho / Performer aviraya, desa pamatto araisoe / / 69 / / styAnaddharyA upalakSitaM trikaM styAnarddhitrikaM - nidrAnidrA pracalApracalA- styAnaddhilakSaNam 82 . 1 atra paTpaJcAzatyakRtInAmutkRSTa saMkleze naiva jyeSThAnubhAgabandhaprAyogyatvam | hAsyAdidvAdazaprakRtInAM tUtkRSTasaMkleze bandhAbhAvena tatprAyogya jyeSThasaMklezena jyeSTharasabandhArha tvam paribhAvanIyam / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68-71] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / "aNa" tti anantAnubandhinaH-krodha-mAna-mAyA-lobhAkhyAzcatvAraH mithyAtvam ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAM svaguNasthAnacaramasamaye vartamAno mithyAdRSTiH "saMjamummuhu" ti samyaktvasaMyamAbhimukhaH-samyaktvasAmAyika pratipitsuH 'mandarasaM' jaghanyAnubhAgaM badhnAti, prastutaprakRtivandhakeSvayameva sarvavizuddha iti / tathA kaSAyazabdasya pratyekaM yogAd dvitIyakaSAyacatuSTayasya--apratyAkhyAnAvaraNalakSaNasya "aviraya" tti aviratasamyagdRSTiH svaguNasthAnacaramasamaye vartamAnaH saMyamonmukha ityatrApi yojyam , saMyamAbhimukhaH-dezaviratisAmAyika pratipitsumandarasaM vadhnAti, prastutaprakRtibandhakeSvasyaiva vizaddhatvAt / tathA tRtIyakaSAyacatuSTayasya-pratyAkhyAnAvaraNakaSAyalakSaNasya "desa" ti dezavirataH svaguNasthAnacaramasamaye vartamAnaH saMyamonmukhaH-- sarvaviratisAmAyika pratipitsumandaramaM karoti, tatprakRtibandhakeSvasyaiva vizuddhataratvAt / tathA 'pramattaH' pramattayatiH saMyamonmukhaH- apramattasaMyamaM pratipitsuH, aratizca zokazcA'rati-zokaM tasminarati zoke arati-zokayormandarasaM vidadhAti, idaM hi prakRtidvayamazubhatvAt sarvavizuddha eva jaghanyarasaM karoti, tadvandhakeSu tvayameva sarvavizuddha iti / / 69 / / apamAi hAragadugaM, duniddaasuvannahAsaraikucchA / bhayamuvaghAyamapuvo, aniyaho purisasaMjalaNe // 7 // 'AhArakadvika AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNaM na pramAdyati ityevaMzIlo'pramAdIapramattayatiH anantarameva pramattabhAvaM pratipitsumandarasaM-jaghanyarasaM karotIti yAvat / idaM hi prakRtidvayaM zubhasvarUpatvAt saMkliSTa eva jaghanyarasaM karoti, tadvandhakeSu tvayamevAtisaMkliSTa iti bhAvaH / tathA 'dunidda' ti dvayondriyoH samAhAro dvinidra-nidrA-pracalAlakSaNaM "su" zobhanaM "vannaM" ti varNacatuSkaM na suvarNam asuvarNam aprazastavarNacatuSkam aprazastavarNagandha-rasa-sparzA ityarthaH, hAsyaM ratiH "kuccha" tti jugupsA bhayam upaghAtam ityetAsAmekAdazaprakRtInAM "apuvva" ti sAmAnyoktAvapi kSapakApUrvakaraNa ekaikasminnAtmIyAtmIyabandhavyavacchedasamaye jaghanyAnubhAgaM badhnAti / etA hyazubhaprakRtayaH, azubhaprakRtInAM ca sarvavizuddha eva jaghanyAnubhAgaM badhnAti, prastutaprakRtibandhakeSu svayameva sarvavizuddha iti / tathA "purisa" ti puruSavedaH saMjvalanAHkrodha-mAna-mAyA-lobhAzcatvAra ityetasya prakRtipaJcakasyaikaikasminnAtmIyAtmIyabandhavyavacchedasamaye "aniyaTTi" ti sAmAnyoktAvapi kSapakA'nivRttivAdaro jaghanyAnubhAgaM nivartayati / etA hyazubhaprakRtayaH, azubhaprakRtInAM ca sarvavizuddha eva jaghanyAnubhAgaM badhnAti, prastutaprakRtibandhakeSu tvayameva sarvavizuddha iti // 70 / / / vigyAvaraNe suhamI, maNutiriyA suhamavigalatigaAU / veuvvichakkamamarA, nirayA ujjoyauralAgaM // 71 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA vighnAni-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryAntarAyalakSaNAni paJca, AvaraNAni-matijJAnAvavaraNa-zrutajJAnAvaraNA 'vadhijJAnAvaraNa manaHparyAyajJAnAvaraNa-kevalajJAnAvaraNa-cakSurdarzanAvaraNA-5cAdarzanAvaraNA 'vadhidarzanAvaraNa-kevaladarzanAvaraNalakSaNAni nava ityetAsAM caturdazaprakRtInAM "suhuma" ti sAmAnyoktAvapi kSapakasUkSmasamparAyazcaramasamaye vartamAno jaghanyAnubhAgaM badhnAti / etA hyazabhaprakRtayaH, azubhaprakRtInAM ca sarvavizuddha eva jaghanyAnubhAgaM badhnAti, prastutaprakatibandhakeSu tvayameva sarvavizuddha iti / tathA trikazabdasya pratyekaM sambandhAt sUkSmatrika-sUkSmA'paryAptaka-sAdhAraNAkhyaM, vikalatrikaM-dvIndriya-trIndriya-caturindriya jAtilakSaNam , "Au" tti Aya pi-deva-manuSya-tiryaG-nArakAyubhedAcatvAri, kriyaSaTkaM-devagati-devAnupUrvI--narakagati-narakAnupUrvI-ve kriyazarIra-vekriyAGgopAGgalakSaNam ityetAsAM SoDazaprakRtInAM "maNutiriya" tti manuzabdena manuSyA ucyante, tato manuSyAzca tiyazcazva manuSya-tiyazco jaghanyAnubhAgaM kurvanti / atra hi tiryaG-manuSyAyuddhayaM varjayitvA zeSAzcaturdazaprakRtIdeva-nArakA bhavapratyayAdeva na badhnanti / tiryaG-manuSyAyurdvayamapi yadA jaghanyasthitika badhyate tadA jaghanyarasaM kriyate, deva-nArakAstu tad jaghanyaM na badhnantyeva, tatsthitikeSu teSAmutpattyabhAvAt / tasmAd naitat prakRtiSoDazakaM deva-nArakA badhnanti, atastiyaG-manuSyANAmeva grahaNam / tatra nArakAyuSo'zubhaprakRtitvAt tadvandhakeSu sarvavizuddhA dazavarSasahasralakSaNajaghanyasthitivandhakAle jaghanyAnubhAgaM tiryaG-manuSyAH kurvanti, zeSasya tvAyustrayasya zubhaprakRtitvAt tadvandhakeSu sarvasaMkliSTA AtmIyAtmIyasavejaghanyasthitibandhakAle'mI jaghanyAnubhAgaM racayanti / narakadvikasyAzubhaprakRtitvAd jaghanyasthitibandhakAle tadvandhakeSu sarvavizuddhA ete jaghanyAnubhAgaM vidadhati / devadvikasya zabhaprakRtitvAd AtmIyotkRSTasthitibandhakAle tatprAyogyasaMkliSTA amI jaghanyAnubhAgaM badhnanti / atisaMkliSTo narakAdiyogyaM banIyAditi tatprAyogyasaMklezagrahaNam / evamanyatrApi draSTavyam / vaikriyadvikasyApi zubhaprakRtitvAd narakagatibandhasahitAM sarvotkRSTAM sthiti badhnanto jaghanyAnubhAgaM nivartayanti / vikalatrika-mUkSmatrikayostvazabhaprakRtitmAta tatprAyogyavizaddhA amI sarvajaghanyamanubhAgaM badhnanti / ativizaddhA manuSyAdiprAyogyaM badhnantIti tatprAyogyavizaddhagrahaNamiti / bhAvitAH SoDaza prakRtayaH / tathA udyotam audArikadvikam-audArikazarIraodArikAGgopAGgalakSaNam ityetAsAM tisRNAM prakRtInAM "amarA niraya" tti sAmAnyato'marA:devAH, nirayAH-nirgatam ayam-iSTaphalaM daivaM karma yebhyaste nirayAH-nArakAH sarvotkRSTasaMkleze vartamAnAstiryakprAyogyaM badhnanto jaghanyAnubhAgaM kurvanti, kevalamaudArikAGgopAGgamIzAnAdupari 1 chA0 saM0 1 ta0 ma0 jAtirUpaM / / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71-72 zatakanAmA pazvamaH karmagranthaH / 85 tanAH sanatkumArAdaya eva devA jaghanyarasaM vidadhati nezAnAntAH, te hi sarvotkRSTasaMkleze vartamAnA ekendriyaprAyogyameva badhnanti, ekendriyANAM cAGgopAGga na bhavati, ata IzAnAntadevAnAM jaghanyarasAGgopAGganAmabandhAsambhavena tajjaghanyarasabandhakatvAsambhavaH / bhavatvevam, kintu tiryaGmanuSyAH kasmAdidaM prakRtitrayaM jaghanyarasaM na kurvanti ? iti atrocyate - etat prakRtitrayaM tiryaggatiprAyogyabandhasahacaritaM jaghanyarasaM badhyate, tiryaG - manuSyAstvetAvati saMkleze vartamAnA narakagatiprAyogyameva racayeyuriti teSAmihAgrahaNamiti // 71 // tiridugania tamatamA, jiNamavizya niraya viNigathAvarayaM / AmuhamAyava sammo, va sAyadhirasubhajasA siarA ||72 || tathA tiryagvikaM tiryaggati-tiyaMgAnupUrvIrUpaM nIca - nIcairgotram ityetAsAM tisRNAM prakRtInAM tamastamA - saptamanaraMka pRthivI tasyAmutpannA nArakA api tamastamAH, yadvA tamastamo vidyate yeSAM tamastamAH " abhrAdibhyaH " ( siddha0 7-2-46 ) ityapratyayaH, saptamanarakapRthivInArakA ityarthaH, jaghanyAnubhAgaM kurvanti / tathAhi - kazcit saptamapRthivInArakaH samyaktvAbhimukho yathApravRttAdIni trINi karaNAni kRtvA'nivRttikaraNasya caramasamaye mithyAtvasya caramapudgalAn vedayan prakRtitrayasya jaghanyAnubhAgaM badhnAti, asya hi prakRtitrayasyAzubhatvAt sarvavizuddho jaghanyAnubhAgaM karoti, tadbandhakeSu tvayameva sarvavizuddha iti samyaktvAbhimukhAdivizeSaNopAdAnam / anyasthAnavartI tvetAvatyAM vizuddhau vartamAna uccairgotraM manuSyadvikAdiyuktaM badhnIyAditi saptamapRthivInArakasyaiva grahaNam / asyAM hi yAvat kizcidapi mithyAtvamasti tAvad bhavapratyayAdeva nIcairgotrasahacaritastiryaggatiprAyogya eva bandho bhavatIti / tathA "jiNaM" ti jinanAma tIrthakara nAmakarmetyarthaH " aviraya" tti aviratasamyagdRSTiH sAmAnyoktAvapi "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAd aviratasamyagdRSTiH narake vaddhAyuSko narakotpattyabhimukho'nantarameva mithyAtvaM pratipitsurmanuSya stIrthakaranAmno jaghanyAnubhAgaM badhnAti tadbandhakeSvayameva sarvasaMkliSTa iti kRtvA / iyamatra bhAvanA - tIrthakaranAmno hyaviratasamyagdRSTyAdayo'pUrvakaraNa AvasAnA anubhAgabandhakA bhavanti, kintu jaghanyAnubhAgaH zubhaprakRtInI saMklezena badhyate, sa ca tIrthakaranAmabandhakeSvaviratasyaiva yathoktavizeSaNaviziSTasya labhyata iti zepavyudAsenAsyaivopAdAnamiti / tatra tiryaJcastIrthakara nAmnaH pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAtha bhavapratyayenaiva na bhavantIti manuSyagrahaNam / baddhatIrthakaranAmakarmA ca pUrvamabaddhanarakAyurnarakaM na vrajatIti pUrvaM narake baddhAyuSkasya grahaNam | kSAyikasamyagdRSTizca zreNikAdivat sasamyaktvo'pi kazcid narakaM prayAti, kintu tasya vizuddhatvena jaghanyAnubhAgAbandhakatvAt tasyaiva ceha prakRtatvAd nAsau / atastIrthakara nAmakarma jaghanyasthitibandhakatvAd mithyAtvAbhimukhasyaiva grahaNamiti / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA: tathA 'niraya viNigathAvarayaM" ti 'nirayAn' nArakAn 'vinA' varjayitvA zeSagatitra yavartino jIvar: "ga" tti ekendriyajAtiH sthAvaranAma ityetatprakRtidvayasya sAmAnyoktAvapi " vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAt parAvartamAnamadhyamapariNAmA jaghanyAnubhAgaM badhnanti / idaM hi prakRtidvayamazubham tatrAtisaMkliSTo janturanayorutkRSTAnubhAgaM badhnAti, ativizuddhastvidamullaGghaya utkRSTAnubhAge paJcendriyajAti-vasanAmnI badhnAtItyAlocya madhyamapariNAmagrahaNam / ayaM ca madhyamapariNAmannintamuhUrte ekendriyajAti-sthAvara nAmnI baddhavA punadvitIye'pyantamuhUrte te eva badhnAti tadApi bhavati, kevalaM tadA'vasthitapariNAme tathAvidhA vizuddhirna labhyate iti madhyamapariNAmasyApi parAvartamAnatAvizeSaNam / idamuktaM bhavati - yadai kendriyajAti-sthAvare baddhA paJcendriyajAtitrasanAmnI badhnAti te api baddhvA punarekendriyajAti-sthAvare badhnAti tadeva parAvRtya parAvRtya vadhnan parAvartamAnamadhyamapariNAmaH tatprAyogyavizuddhaH prastutaprakRtidvayasya jaghanyAnubhAgaM badhnAti / bhavatvevam, tatrApi nArakavarjanaM kimartham ? iti ced ucyate - nArakANAM svabhAvAdeva prastuta prakRtidvayabandhakatvAsambhavAditi / 86 tathA "AmuhamAyava" tti sudharmA nAma sabhA vidyate yatra sa saudharmaH, "jyotsnAdibhyo'Na" (siddha0 7-2-34) ityaNpratyayaH, iha ca saudharmagrahaNena samazreNivyavasthitatvAd IzAno'pi gRhyate, tatazca bhavanapatyAdaya IzAnaparyantA devAstadbandhakeSu sarva saMkliSTA ekendriyaprAyogyaM badhnanta AtapanAma jaghanyAnubhAgaM badhnanti / asya hi zubhaprakRtitvAt sarvasaMkliSTa evaM jaghanyAnubhAgaM badhnAti tandhakeSu caita eva sarvasaMkliSTA labhyante, tiryaGa- manuSyA hyaM tAvati saMkleze vartamAnA nArakAdiprAyogyaM racayeyuH, nArakAH sanatkumArAdidevAzca bhavapratyayAdeva tad na badhnantIti zeSaparihAreNa yathoktadevAnAmeva grahaNam / tathA sAtAvedanIyaM sthiranAma zubhanAma yazaH kIrtinAmetyetAzcatasraH prakRtI: 'setarAH' sapratipakSA asAtAvedanIyA - sthirA 'zubhA 'yazaH kIrti nAmasahitAH sarvA aSTau prakRtI: "sammo va" tti samyagdRSTiH, vAzabdAt midhyAdRSTirvA, sAmAnyoktAvapi parAvartamAnamadhyamapariNAmo jaghanyAnubhAgAH karoti / katham iti ced ucyate - iha pUrva sAtasya paJcadazasAgaropamakoTIkoTaya utkRSTa sthitirabhihitA, asAtasya tu triMzatsAgaropamakoTI koTayaH, tatra pramattasaMyatastatprAyogyavizuddho'sAtasya samyagdRSTiyogya sthitiSu sarvajaghanyAmantaH sAgaropamakoTIkoTIpramANAM sthiti badhnAti tato'ntamuhUrtAt parAvRtya sAtaM badhnAti, punarapyasAtamiti / evaM dezaviratA 'viratasamya 1 0 1-ma0 tathApi / / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72-73 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / STi samyagmithyAdRSTi-sAsvAdana - mithyAdRSTayo'pi parAnRtya parAvRtya sAtA-sAte badhnanti / tatra mithyAdRSTiH sAtA-sAte parAvRtya tAvad badhnAti yAvat sAtasya paJcadazasAgaropamakoTI koTIlakSaNA jyeSThA sthitiH, tataH parato'pi saMkliSTaH saMkliSTataraH saMkliSTatamo'sAtameva kevalaM tAvad bAti yAvat triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH pramattAdapi parato'pramattAdayo vizuddhA vizuddhatarAH sAtameva kevalaM badhnanti yAvat sUkSmasamparAye dvAdazamuhUrtAH / tadevaM vyavasthite sAtasya samayonapaJcadazasAgaropamakoTIkoTIlakSaNAyAH sthiterArabhya asAtena saha parAvRtya parAvRtya banato jaghanyAnubhAgabandhocitaH parAvartamAnamadhyamapariNAmastAvad labhyate yAvat prasattaguNasthAnake'ntaH sAgaropamakoTAkoTIlakSaNA sarvajaghanyA'sAtasthitiH / eteSu hi samyagdRSTi-mithyAdRSTiyogyeSu sthitisthAneSu prakRteH prakRtyantarasahakame mandaH pariNAmo jaghanyAnubhAgabandhayogyo labhyate, nAnyatra / tathAhi - ye'pramattAdayaH sAtameva kevalaM vadhyanti te vizuddhatvAt tasya prabhUtamanubhAgamupakalpayanti, yo'pi midhyAdRSTiH sAtasyotkRSTAM sthitimatikrAnto'sAtameva kevalamuparacayati so'pyatisaMkliSTatvAt tasya prabhUtarasamabhinirvartayati, sAgaropamasaptabhAgatrayAdirUpavedanIya sthitibandhakeSve kendriyAdiSvapi jaghanyAnubhAgabandho na sambhavati, tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tasmAd yathoktasthitibandha eva jaghanyAnubhAgabandhasambhavaH, tathAvidhapariNAma sadbhAvAditi / asthirA 'zubhA-'yazaHkIrtInAM viMzatisAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiruktA / sthira-zubhayazaHkIrtInAM tu dazamAgaropamakoTI koTayaH / tatra pramattasaMyatastatprAyogyavizuddho'sthirA 'zubhAyazaHkIrtInAM samyagdRSTiyogyasthitiSu sarvajaghanyAmantaH sAgaropamakoTIkoTIlakSaNAM sthiti nAti / tato'ntamuhUrtAd vizuddhaH punarapi sthirAdikAH pratipakSabhUtA baghnAti, tataH punarapyasthirAdikA iti / evaM dezaviratA 'virata mizra sAdhyAdana- mithyAdRSTayo'pi parAvRtya parAvRtyA'sthirA zubhA-'yazaHkIrti-sthira zubha-yazaH kIrtIrvadhnanti / tatra ca mithyAdRSTiH sthira-zubha yazaH kIrtIrasthirA'zubhA-'yazaHkIrtIzca parAvRtya tAvad badhnAti yAvad mithyAdRSTiguNasthAne sthirAdInAmutkRSTA sthitiH eteSu ca samyagdRSTi-mithyAdRSTiyogyeSu sthitisthAneSu jayanyAnubhAgavandho labhyate, nAnyatra / dazasAgaropamakoTIkoTI parato hyasthirAdaya evAzubhAH prakRtayo bahurasA badhyante / apramattAdayastu vizuddhAH sthirAdikAH zubhaprakRtIreva bahurasA nirvartayantIti nAnyatra jaghanyAnubhAga AsAM labhyata iti zeSaH / bhAvanA tu sAtavad boddhavyeti ||72 || 1 87 tasavannateyaca umaNukhagai dugapaNidisAsa para ghuccaM 1 saMghayaNA giina puthI subhagiyarati bhiccha caugrahagA || 73|| catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt sacatuSkaM trasa bAdara-paryApta pratyekAkhyaM, varNa catuSkaM - varNa- gandha-rasa-sparzAbhidhaM taijasacatuSkaM - taijasa-kArmaNA'gurulaghu-nirmANalakSaNaM, dvikazabdasya Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA pratyekaM sambandhAd manujadvikaM manujagati manujAnupUrvI svarUpaM khagatidvikaM - prazasta vihAyogatiazubha vihAyoga tirUpaM, paJcendriyajAtiH ucchvAsanAma parAghAtanAma uccam - uccaigotraM saMhananAni vajrapebhanArAca RSabhanArAca nArAcA-' -rdhanArAca kIlikA sevArtalakSaNAni paT, AkRtayaHAkArAH saMsthAnAni samacaturasra nyagrodhaparimaNDala- sAdi- vAmana kubja- huNDalakSaNAni SaT, "napu" tti napuMsaka vedaH " thI" ti strIvedaH, trikazabdasya pratyekaM sambandhAt subhagatrikesubhaga-susvarA-''deyalakSaNam, 'itaratrika' durbhagatrika - durbhaga- duHsvarA - 'nAdeyalakSaNam ityetAsAM catvAriMzatprakRtInAM "miccha" tti mithyAdRSTayazcaturgatikA jaghanyAnubhAgaM kurvanti / " iha sAmAnyoktAvapi "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAt paJcendriyajAtitaijasaH kArmaNa- prazastaparNa- gandha-rasa-sparzA 'gurulaghu-parAvAta - ucchvAsa trasa bAdara-paryApta-pratyekanirmANalakSaNAnAM paJcadazaprakRtInAM caturgatikA api jIvA mithyAdRSTayaH sarvotkRSTasaMklezA jabanyAnubhAgaM kurvanti / etA hi zubha prakRtitvAt sarvotkRSTa saMklezairjaghanyarasAH kriyante / tatra ca tiryaG - manuSyAH sarvotkRSTasaMkleze vartamAnA narakagatisahacaritA etA badhnanto jaghanyarasAH kurvanti / nArakA devAzvezAnAduparivartinaH sanatkumArAdayaH sarvasaMkliSTAH paJcendriya tiryakprAyogyA etA baghnanto jaghanyarasAH kurvanti, IzAnAntAstu devAH sarva saMkliSTAH paJcendriyajAti-tra savarjAH zeSAstrayodaza prakRtI kendriyaprAyogyA badhnanto jaghanyarasA vidadhatIti / paJcendriyajAti- trasanAmnI tu vizuddhA amI badhnantIti jaghanyaraso na labhyata iti tadvarjanam / strIvedana sakavedalakSaNaprakRtidvayasya caturgatikA api mithyAdRSTayo jIvA azubhatvAd etatprakRtidvikasya tatprAyogyavizuddhA jaghanyAnubhAgaM racayanti / ativizuddhaH puruSavedabandhakaH syAditi tatprAyogya vizuddha grahaNamiti / 88 manuSyadvika saMhananaSaTka-saMsthAnapaTka- vihAyogatidvika- subhaga-susvarA-''deya- durbhaga-du:svarA-nAdeya - uccairgotra lakSaNAnAM trayoviMzatiprakRtInAM caturgatikA api mithyAdRSTayo madhyamapariNAmA jaghanyAnubhAgaM kurvantiH samyagdRSTInAM tAsAM parAvRttirnAsti, tathAhi - tiryaDmanuSyAH samyagdRSTo devadvikameva badhnanti, na manuSyAdidvikAni, saMsthAneSu tu samacaturasrameva racayanti, saMhananaM tu kizcidapi na badhnanti, tathA zubhavihAyogati subhaga-susvarA''deya uccaigotrANyeva vananti na pratipakSAH / devA nArakA api sasyagdRSTayo manuSyadvikameva badhnanti, na tiryadvikAdikam, saMsthAneSu tu samacaturasrasaMsthAnameva, saMhananeSu punarvajramanArAca saMhananameva, vihAyogatyAdikA api zubhA eva traghnanti na pratipakSA iti, teSAM parAvRcyabhAvAd mithyAdRSTigrahaNam / tatra manuSyagatidvikasya paJcadaza sAgaropamakoTIkoTaya utkRSTA sthitiH, prazasta vihAyogati subhaga-susvarA''deya-uccaitra-jamanArAcasaMhanana- samacaturakhasaMsthAnAnAM tu dazasA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73-74] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| garopamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH / etAH zubhaprakRtaya AtmIyA''tmIyotkRSTasthiterArabhya pratipakSaprakRtibhiH saha tAvata parAvRtya parAvRtya badhyante, yAvat tAsAmeva pratipakSaprakRtInAM sarvajaghanyA'ntaHsAgaropamakoTIkoTIlakSaNA sthitiH / eteSu sthitisthAneSu parAvartamAnamadhyamapariNAma etAsAM jaghanyAnubhAgaM badhnAti / huNDa-sevArtayorapi vAmana-kIlikayorutkRSTasthiterArabhya tAvat parAvRttirlabhyate yaavdaatmiiyaa''tmiiyjghnysthitiH| zeSasaMsthAna-saMhananAnAmapyAtmIyAtmIyotkRSTasthiterArabhya sambhavaditarasaMsthAna-saMhananaiH saha parAvRttistAvad labhyate yAvadAtmIyA''tmIyajaghanyasthitiH / eteSu sthitisthAneSu midhyAdRSTiH parAvartamAnamadhyamapariNAmo jaghanyAnubhAga badhnAtIti // 73 // prarUpitAH saprapaJcaM jaghanyAnubhAgavandhasvAminaH / sAmpratamanubhAgavandhameva mUlottaraprakRtIruddizya bhaGgakairvicArayannAha-- cauteyavanna veyaNiyanAmaNakosu sesadhuvabaMdhI / ghAINaM ajahanno, goe duviho imo cauhA // 74 / / iha granthalAghavArtha yathAtathA prakRtayo bhaGgakaibicAryante / tatra catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt tejasa catuSkaM-tejasa-kArmaNA-'gurulaghu-nirmANalakSaNaM, varNacatuSkam-agre'prazastasya vakSyamANatvAdiha prazastaM varNa-gandha-rasa-sparzAkhyaM gRhyate iti, etAsAmuttaraprakRtInAmaSTAnAmanutkRSTaH, "imo cauha" ti padaM sarvatra yojanIyam , ayamanutkRSTo bandhazcaturdhA-sAdiranAdidhruvo'dhruvazva bhavati / tathA vedanIya nAmnomalaprakRtyoranutkRSTo bandhazcaturdhA-sAdiranAdidhruvo'dhruvazca bhavati / tathA "sesadhuvabaMdhi" ti SaSThayarthe prathamA, tato bhaNitazeSANAM dhruvabandhinInAM jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavaka mithyAtva-kaSAyaSoDazaka-bhaya-jugupsA--'prazastavarNAdicatuSka-upaghAtA-'ntarAyapaJcakalakSaNAnAM tricatvAriMzataH prakRtInAmajaghanyAnubhAgabandhazcaturdhA sAdiranAdidhu vo'dhruvazca bhavati / tathA jJAna-darzana cAritralAbhAdiguNAn dhanantItyevaMzIlAni ghAtIni-jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-mohanIyA-'ntarAyANi teSAmajaghanyAnubhAgabandhazcaturdhA sAdiranAdi, vo'dhruvazca bhavati / tathA 'gotre' gotrakarmaNi dvividho'nutkRpTA jaghanyalakSaNo bandhazcaturdhA sAdiranAdidhruvo'dhruvazca bhavatItyakSarAthaH / ___ bhAvArthastvayam- tatra tejasa-kArmaNA-guruladhu-nirmANa-prazastavarNa-gandha-rasa-sparzalakSaNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmanutkRSTA'nubhAgabandhaH sAdyAdicatuvikalpo'pi bhavati / tathAhikarmaNAM hi raso yasmAdanyo hIno nAsti sa sarvajaghanyaH, tata UrdhvamekaM rasAMzamAdau kRtvA yAvat sarvotkRSTastAvadajaghanya ityanantabhedabhinno'pyaso jaghanyA'jaghanyaprakAradvayena kroDIkRtaH, tathA 12 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA yasmAd anyo'dhiko raso na badhyate sa utkRSTaH, tata ekarasAMzahAnimAdau kRtvA yAvat sarvajaghanyastAvat sarvo'pyanutkRSTa iti; anena vA prakAradvayenAnantA api rasavizeSAH saMgRhItAH / tata etAsAM prastutASTaprakRtInAmutkRSTamanubhAgabandhaM kSapakApUrvakaraNo devagatiprAyogyANAM triMzataH prakRtInAM bandhavyavacchedasamaye karoti / etA hi zubhaprakRtayaH, ata etadutkRSTAnubhAgaM sarvavizuddha eva racayati, tanubandhakeSu tvayameva sarvavizuddhaH / etasmAt punaranyatropazamazreNAvapyanutkRSTo'nubhAgabandho labhyate, sa copazAntamohAdyavasthAyAM sarvathA na bhavatIti tataH pratipatitairjantubhirvadhyamAnaH sAdiH tacca sthAnamaprAptapUrvANAM sadAbadhyamAnatvAd anAdiH, dhruvo'bhavyAnAm, adhruvo bhavyAnAmiti / pratipAditastaijasacatuSka-varNacatuSkalakSaNa prakRtyaSTakasyAnutkRSTo bandhaH / zeSandhatrikasya tu kA vArtA ? ityAha- " se sammi duha" tti 'zeSe' bhaNitoddharite utkRSTajaghanyA- jaghanyAnubhAtri ke dviprakAraH - sAdi - adhruva lakSaNo bandho bhavatItyarthaH / tathAhi - asya prakRtyaSTakasyotkRSTAnubhAgabandho'nantarameva kSapakA pUrvakaraNe proktaH, sa ca tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, ekaM ca samayaM bhUtvA'gre'vazyaM na bhavatItyadhruvaH / jaghanyAnubhAgaM tvetAsAM zubhaprakRtisvAt sarvotkRSTasaMkleze vartamAno mithyAdRSTiH paryAptaH saMjJipaJcendriyo badhnAti / punarapi jaghanyataH samayAdutkRSTataH samayadvayAdavazyaM sa evAjaghanyaM badhnAti, punaH kAlAntare 'sa evotkRSTasaMklezaM prApya jaghanyaM badhnAtItyevaM jaghanyA - 'jaghanyeSu parAvartamAnAnAM jantUnAmubhayatra sAdyadhruvataiveti / tathA "veyaNiyanAmaNuko su" tti vedanIya nAmnoranutkRSTo'nubhAgabandhaH sAdyAdicaturvikalpo'pi bhavati / tathAhi-anayoH karmaNoH sAta yazaH kIrtilakSaNaM tadantargataM prakRtidvayamAzritya sarvotkRSTo rasaH kSapaka-sUkSmasa parAya caramasamaye prApyate, tato'nyaH sarvopyupazamazreNAvapi anutkRSTo'nubhAgabandho labhyate, tatazcopazAntamohAdyavasthAyAM sarvathA na bhavatIti, tataH pratipatitairjantubhirvadhyamAno'nubhAgaH sAdiH, upazAntamohAdyavasthAyAM tvaprAptapUrvasyAnAdiH, anAdikAlAd badhyamAnatvAd, dhruvo'bhavyAnAmaparyantatvAt, adhruvo bhavyAnAM saparyantatvAditi / bhAvito vedanIyanAmnoranutkRSTo bandhaH / zeSe tu kA vArtA ? ityAha - " se sammi duha" ti etat padaM pUrvasambandhitamapyAvRttyA'trApi sambadhyate / tataH zeSe - bhaNitoddharite utkRSTa - jaghanyA -'jaghanyalakSaNAnubhAga ke dviprakAraH sAdyadhruvalakSaNo bandho bhavati / tathAhi - utkRSTamanubhAgabandhaM vedanIyanAmnoranantarameva prastuta karmabandhakeSvativizuddhatvAt kSapakasUkSmasamparAyo badhnAtItyuktam / sa ca tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, kSINamohAvasthAyAM tu niyamAd na bhaviSyatItyadhruvaH / jaghanyAnubhAgaM tvanayoH karmaNoH samyagdRSTirmithyAdRSTirvA madhyamapariNAmo badhnAti, sarvavizuddho 10 chA0 sarvotkRSTasaM * 11 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 74 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / > hyaM tatkarmadvayagrahaNagRhItAnAM sAta yazaH kIrtyAdilakSaNazubhaprakRtInAmutkRSTasvarUpaM zubharasaM kuryAt sarvamaMkliSTastvasAta-narakagatyAdiprakRtInAmutkRSTasvarUpamazu bharasaM kuryAditi madhyama pariNAmagrahaNam / ayaM ca jaghanyAnubhAgo'jaghanyAd avatIrya badhyata iti sAdiH, punarjaghanyataH samayAdutkRSTatastu samayacatuSTayAdajaghanyAnubhAgaM badhnato jaghanyo'nuvo'jaghanyastu sAdiH, punastatraiva bhave bhavAntare vA jaghanyaM nato'jaghanyo'dhruva ityevaM jaghanyA - jaghanyAnubhAgabandhayoH paribhramatAmasumatAmubhayatra sAdyadhruvataiva bhavatIti / tathA "sesadhuvabaMdhi" tti zeSadhruvabandhinInAM jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavaka mithyAsva-kaSAyapoDazaka-bhaya jugupsA-prazastavarNAdicatuSkA-'ntarAyapaJcaka-upaghAtalakSaNAnAM trica - tvAriMzataH prakRtInAmajavanyo'nubhAgaH sAdyAdicaturvikalpo bhavati / tathAhi -mati zrutA'vadhimanaHparyAya - kevalAvaraNapaJcaka - cakSuH - acakSuH - avadhi - kevaladarzanAvaraNacatuSkA-'ntarAyapaJcakalakSaNAnAM caturdazatrakRtInAM tAvad azubhatvAt kSapakasUkSmasamparAyazvaramasamaye jaghanyAnubhAgaM badhnAti, tadvandhakeSvayameva sarvotkRSTavizuddhimAniti kRtvA / tato'nyaH sarvo'pi upazamazreNAvapyajaghanyaH prApyate sa copazAntAvasthAyAM sarvathA na bhavati, tasmAditaH pratipatya badhyamAnaH sAditAM bhajate, upazAntAvasthAM cAprApta pUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm, adhruvo bhavyAnAmiti / saMjvalanacatuSkasya tvazubhatvAt kSapakAnivRttivAdaro yathAsvabandhavyavacchedasamaye ekaikaM samayaM jaghanyAnubhAgaM badhnAti / tato'nyaH sarvo'pyajaghanyaH, tasya copazamazreNau bandhavyavacchede kRte pratipatya punastameva badhnataH : sAdityam, upazAntAvasthAM cAprAptapUrvasyAnAdityam, dhruvo'bhavyAnAm, adhruvo bhavyAnAmiti / nidrA - pracalA - prazastavarNAdicatuSka- upaghAta -bhaya- jugupsAlakSaNAnAM navaprakRtInAM kSapakApUrvakaraNo yathAsvavandhavyavacchedakAle ekaikaM samayaM jaghanyamanubhAgaM badhnAti / tato'nyaH sarvo'pyajaghanyaH, tasya copazamazreNau bandhavyavacchedaM kRtvA pratipatya punastameva vadhnataH sAditvam, bandhAbhAvasthAnaM cAprAptapUrvasyAnAdiH, dhutro'bhavyAnAm adhruvo bhavyAnAmiti / caturNAM pratyAkhyAnAvaraNAnAM dezavirataH saMyamapratipattyabhimukho''tyantavizuddhaH svaguNasthAnasya caramasamaye vartamAno jaghanyamanubhAgaM badhnAti / tasmAt punaH sthAnAt pUrvaM sarvopyajaghanyaH / caturNAmapratyAkhyAnAvaraNAnAmaviratasamyagdRSTiH kSAyikasamyaktvaM saMyamaM ca yugapat pratipitsuratyantavizuddhaH svaguNasthAna caramasamaye vartamAno javanyamanubhAgaM badhnAtIti / tato'nyaH sarvopyajaghanyaH / styAnadvitrika mithyAtvA'nantAnubandhi catuSTayalakSaNAnAmaSTAnAM prakRtInAM mithyAdRSTiH samyaktvaM saMyamaM ca yugapat pratipitsuH sarvavizuddho mithyAtvavedanasya caramasamaye vartamAno jaghanyamanubhAgaM badhnAti, etasmAccAnyatra sarvo'pyajaghanyaH / ete hi dezaviratAdayastattadyandha kepvativizuddhatvAd yathAnirdiSTakarmaNAM jaghanyamanu (granthAgram - 2500 ) bhAgaM badhnanti / tatazca saMyamAdIn guNAn prApya Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA punarapi pratipatya yadA'jaghanyAnubhAgaM badhnanti tadA'yamajaghanyAnubhAgaH sAdiH, etAni ca sthAnAnyaprAptapUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAmaparyantatvAt, adhruvo bhavyAnAM saparyantatvAditi / 92 tadevaM tricatvAriMzatprakRtInAmajaghanyAnubhAgo bhAvitaH / zeSatrike tu kim ? ityAha"sesamma duha" tti 'zeSe' bhaNitoddharite jaghanya - utkRSTA 'nutkRSTAnubhAga trike 'dvidhA' dviprakAraH sAdi - adhruvalakSaNo bandho bhavati / tatrAjaghanyAnubhAgabhaNanaprasaGgena sarvAsAM jaghanyAnubhAgo'pi sUkSmasamparAyAdiguNasthAnakeSu sthAnato nirdiSTaH / sa ca tatra tatra tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH kSINamohAdyuparitanAvasthAsu cAvazyaM na bhavatItyadhruvaH / utkRSTa tvanubhAgametAsAM tricatvAriMzataH prakRtInAM mithyAdRSTiH sarvotkRSTasaMklezaH paryAptasaMjJipaJcendriyo nAti eka dvau vA samaya yAvat, tataH paraM punaranutkRSTaM badhnAti, kAlAntare ca punarutkRSTasaMklezamAsAdya utkRSTAnubhAgaM racayatItyevamutkRSTA 'nutkRSTAnubhAgeSu saMsaratAM jantUnAmubhayatrApi sAdyadhruvataiva sambhavati, netarad vikalpadvitayamapi / 1 tadevaM jaghanyAdiSu caturSvapi bhedeSu sAdyAdibhaGgakAcintitAH / sampratyadhruvabandhinIna teSu tAnAha - "sesammi duha" tti 'zeSe' bhaNitoddharitottaraprakRtivRnde'dhruvabandhinIprakRtikadambake trisaptatisaGkhaye utkRSTo'nutkRSTo jaghanyo'jaghanyathAnubhAgabandhaH / 'dvidhA' dviprakAraH sAdiradhruva eva bhavati / prakRtaya eva tA adhruvavandhitvAt sAdyadhuvAH, tatastatsattAnuvidhAyI jaghanyAdirUpaH tadanubhAgo'pi yathokta eva bhavati, na tvanAdidhu vo veti / tathA 'ghAtinAM' ghAtikarmaNAM jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-mohanIyA'ntarAyalakSaNAnAM caturNAmajaghanyo'nubhAgaH sAdyAdicaturvikalpo bhavati / tathAhi - azubhaprakRtInAM sarvajaghanyaM zubhaprakRtInAM tu sarvotkRSTamanubhAgaM yaH kazcit tadbandhakeSu sarvavizuddhaH sa eva nirvartayati / tatra jJAnAvaraNa-darzanAvaraNA-'ntarAya lakSaNakarmatrayasyAzubhatvAt kSapakasUkSmasamparAyazvaramasamaye jaghanyarasaM nirvartayati, taddvandhakeSvayamevAtivizuddha iti kRtvA | mohanIyasya tvanivRttivAdarameva yAvad bandho bhavatIti sa eva kSapakacaramasamaye'sya jaghanyarasamupakalpayati, tadbandhakeSvasyaivAtivizuddhatvAt / itaH sthAnAdanyatra sarvatropazumazreNAvapi prakRtakarmacatuSTayasyAnubhAgo'jaghanya eva badhyate, upazamakAnAmapi kSapakebhyo vizuddhayA'nantaguNahInatvAt / tatazcopazAntamohaH sUkSmasamparAyaca yathAnirdiSTaprakRtakarmacatuSTayasambandhino'jaghanyAnubhAgasyAbandhako bhUtvA pratipatya yadA punastaM badhnAti tadA'yamajaghanyAnubhAgaH sAdirbhavati, bandhavyavacchede kRte tatprathamatayA badhyamAnatvAt / yaistUpazAntamohAdyavasthA nAdyApi prAptA teSAmanAdikAlAdArabhyAvicchinnaM badhyamAnatvAd anAdi, dhruvo'bhavyAnAm, adhruvo bhavyAnAm / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| tadevaM ghAtikarmaNAmajaghanyo'nubhAgo bhAvitaH / zepatrike tu kim ? ityAha- sesammi duha" tti 'zeSe' jaghanya-utkRSTA-'nutkRSTalakSaNe'nubhAgatrike 'dvidhA' dvivikalpaH sAdi-adhruvalakSaNo bandho bhavati / tathAhi-prakRtakarmacatuSTayamadhye mohanIyasya tAvad jaghanyAnubhAgaH kSapakAnivRttivAdaracaramasamaye'nantaramevoktaH, zeSakarmatrayasya tu kSapakasUkSmasamparAyacaramasamaye'sAvuktaH / sa cAnAdikAle'pi paryaTatA jIvena pUrva na baddha iti tatprathamatayA tatraiva vadhyamAnatvAt sAdiH, kSINamohAdyavasthA ca prAptasya niyamAna bhaviSyatIti adhruvaH / anAdistu na bhavati, pUrva kadAcidapi tadbandhAsambhavAt / dhruvo'pyasau na bhavati, abhavyAnAM tadvandhasya dUrotsAritatvAditi / utkRSTAnubhAgaM tu prastutakarmaNAmazubhatvAt sarvasaMkliSTo mithyA dRSTiH paryAptasaMjJipaJcendriya ekaM dvau vA samayau yAvad badhnAti, na parataH / sa cAnutkRSTAdavatIrya badhyata iti sAdiH / jaghanyataH samayAdutkRSTatastu samayadvayAt punarapyanutkRSTAnubhAgabandhaM gatasyotkRSTo'dhruvo bhavati, anutkRSTastu sAdiH / punarapi jaghanyato'ntamuhUrtenotkRSTatastvanantAnantAbhirutsarpiNIavasarpiNIbhirutkRSTasaMklezaM prApya utkRSTAnubhAgaM banato'nutkRSTo'dhruvatAM vrajatItyevamutkRSTAnutkRSTeSu jantavo bhrAmyantItyubhayatra sAdyadhruvataiva sambhavati, netaravikalpadvayamiti / tathA 'gotre' gotrakarmaNi 'dvividhaH' ajaghanyo'nutkRSTazca tadbandhaH sAdyAdicaturvikalpo bhavati / tathA "sesammi duha" tti 'zeSe' bhaNitoddharite jaghanyotkRSTabhedadvaye 'dvidhA' dvivikalpaH sAdyadhruvarUpo bhavati / tatrotkRSTA-'nutkRSTAvanubhAgavandhau yathAkramaM dvi-caturvikalpo yathA vedanIya-nAmnostathA nirvizeSa bhAvanIyo / idAnIM jaghanyA-'jaghanyau bhAvyete-tatra kazcit saptamanarakapRthivInArakaH samyaktvAbhimukho yathApravRttAdIni trINi karaNAni kRtvA mithyAtvasyAntarakaraNaM karoti, tasmizca kRte mithyAtvasya sthitidvayaM bhavati-antamuhUrtapramANA'dhastanI zeSA tUparitanI, sthApanA[ ] tatra cAdhastanI sthiti pratisamayaM vedayan yasmAdanantarasamaye samyaktvaM prApsyati, tatra caramasamaye vartamAno nIcairgotramAzritya gotrakarmaNo jaghanyAnubhAgaM badhnAti / anyasthAnavartIhya tAvatyAM vizuddhau vartamAna uccairgotramajaghanyAnubhAgAnvitaM banIyAditi zeSaparihAreNa saptamapRthivInArakasya grahaNam / ayaM hi yAvat kiJcidapi mithyAtvamasti tAvad bhavapratyayenaiva tiryakyAyogyaM nIcairgotraM ca badhnAti / taccAnyadA bahumithyAtvAvasthAyAmajaghanyarasaM nivartayati, prAptasamyaktvo'pyuccairgotrasyAjaghanyAnubhAgaM badhnAtIti tadvandhakeSvativizuddhatvAd yathokttavizeSaNaviziSTasya samyaktvAbhimukhasya grahaNam / ayaM ca jaghanyAnubhAgastatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, labdhasamyaktvastu sa evoccairgotramAzritya ajaghanyAnubhAgaM racayatIti jaghanyo'dhruvaH, ajaghanyAnubhAgastu sAdiH, tacca sthAnamaprAptapUrvasyAnAdiH, abhavyAnAM dhruvaH, bhavyAnAmadhruva iti jaghanyA 'jaghanyAnubhAgau gotrakarmaNo yathoktadvi-caturvikalpAviti / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA "sesamma duha" tti zeSe bhaNitamUlaprakRtyuttaraprakRtibhyo'vaziSTe AyuSi nAraka- tiryaGmanuSya devAyurbhedAccaturvidhe jaghanyA'jaghanya - utkRSTA 'nutkRSTAnubhAgabandhacatuSke'pi 'dvidhA' dviprakAraH sAdi-adhruvabandhalakSaNo bandho bhavati / tathAhi - anubhUyamAnAyustribhAgAdau pratiniyatakAla evAyuSo badhyamAnatvAt sAditvAt tadanubhAgasyApi jaghanyAdirUpasya sAditvam, antamuhUrtAca parata Ayudho'vazyamuparamata iti tasyAdhruvatvAt tadanubhAgabandhasyApyadhruvatvamiti / bhAvitA anubhAgabandhamAzritya mUlottaraprakRtIrAzritya bhaGgakA iti / anubhAgabandhaH samAptaH // 74 // 14 I samprati pradezabandhasyAvasaraH, te ca pradezAH karma vargaNAskandhAnAM sambandhino jIvena AtmasAt kriyante, ataH karmavargaNAsvarUpaM vaktavyam / tacca prAcInavargaNAsvarUpe nigadite sati jJAtu zakyam, ataH prasaGgataH zeSavargaNAsvarUpamapi nigadanIyam / zeSAH punaraudArikAdyAH, tAtha grahaNaprAyogyA - 'grahaNaprAyogyabhedAd dvidhA, ata ekANuka-dvayaNukAdiskandhaniSpannA agrahaNavargaNAdyAH karmavaNAvasAnA vargaNAH sajAtIya dravyasamudAyarUpA nirUpayannAha -- sesamma duhA ( anubhAgabandhaH ) igadugagugAi jAM abhavataguNiyANU | khaMdhA uralociyavaggaNA u taha agahaNaMtaM riyA // 75 // "sesamma duha" tti padaM anubhAgabandhAdhikAre bahubhiH prakArairvyAkhyAtamityanubhAgabandhaH samarthitaH / araNukazabdaH pratyekaM sambadhyate, tataH kevalo'NurevANukaH paramANurityarthaH, eko'ko yatra sa kAkaH dvau aNukau yatra sa dvayaNukaH, ekANukadvayaNukaskandhA AdiyeSAM tryaNukAdInAM ta ekANukadvayaNukAdayaH " mayUravyaMsaketyAdayaH " (siddha0 3-1-116) iti madhyamapadalopI samAsaH, vibhaktilopazca prAkRtatvAt / kimavasAnAH ? ityAha - " jA abhavaNaMta " ityAdi / yAvad ityavyayaM paryavasAnArthe, abhavyebhyo'nantaguNitAH, upalakSaNatvAt siddhAnAmanantabhAge'Navo yeSAM te'bhavyAnantaguNitANavaH / gamakatvAt samAsaH / 'skandhAH ' dviparamANvAdirUpAH / ayamarthaH - ekANuka-dvayaNukAdayaH skandhA ekaikaparamANuvRddhayA tAvanneyA yAvadabhavyebhyo'nantaguNaiH siddhAnantabhAgavartibhiH paramANubhirniSpannAste skandhA evambhUtAH / kim ? ityAha- audArikocitavargaNA bhavanti / tatrodArAH - sphAratAmAtra sArA vaikriyAdizarIrapudgalApekSA sthUlA ityarthaH, tairitthambhUtaiH pudgalainiSpannamaudArikazarIram tasyaudArikasya niSpattau kartavyAyAmucitAH - yogyA audArikocitAH, tAzca tA vargaNAzca samAnajAtIyapudgalasamUhAtmikA audAriko citavargaNA bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthastvayam-iha samastalokAkAzapradezeSu ye kecana ekAkinaH paramANavo vidyante tatsamudAyaH sajAtIyatvAd ekA vargaNA, evaM dvipradezikAnAmanantAnAmapi skandhAnAM sajAtIyatvAd dvitIyA vargaNA, tripradezikAnAmanantAnAmapi skandhAnAM sajAtIyatvAt tRtIyA vargaNA, 1 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74-76 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| evamekaikaparamANuvRddhayA saGkhathe yapradezikAnAmanantAnAmapi skandhAnAM sajAtIyasamudAyarUpAH saGkhyAtA vargaNAH, asaGkhyAtapradezikaskandhAnAmekaikaparamANuvRddhAnAmasaGkhya yA vargaNAH, anantaparamANuniSpannaskandhAnAmanantA vargaNAH, anantAnantapradezikAnAM skandhAnAmanantAnantavargaNAH, sarvA apyetA alpaparamANumayatvena sthUlapariNAmatayA ca svabhAvAd jIvAnAM grahe na samAgacchantItyagrahaNavargaNA etAH sarvA apyucyante / etAzca sarvAH samatikramya abhavyAnantaguNaiH siddhAnantabhAgavartibhiH paramANubhirniSpannaH skandherArabdhA grahaNaprAyogyA jaghanyaudArikavargaNA bhavanti / tata Arabhya ekaikaparamANuvRddhaskandhArabdhA audArikazarIrayogyotkRSTavargaNAM yAvadetA api jaghanyotkRSTamadhyavartinyo'nantA vargaNA bhavanti, yato jaghanyAyAH sakAzAd utkRSTAyA anantabhAgAdhikatvaM vakSyate, anantabhAgazcAnantaparamANumayaH, tata ekottarapradezopacaye sati madhyavartinInAmAnantyaM na virudhyate / "taha agahaNaMtariya" ti 'tathA' tena ekaikaparamANUpacayarUpeNa prakAreNa 'agrahaNAntaritAH' agrahaNavargaNAntaritA vargaNA bhavanti / etaduktaM bhavati-- audArikazarIrotkRSTavargaNAbhyaH parata ekaparamANusamadhikaskandharUpA vargaNA audArikazarIrasyaiva jaghanyA'grahaNaprAyogyA, tato dviparamANvadhikaskandharUpA dvitIyA'grahaNaprAyogyA, evamekaikaparamANvadhikaskandharUpA vargaNAstAvad vAcyA yAvadutkRSTA agrahaNaprAyogyA vargaNA bhavati, jaghanyAyAzca vargaNAyAH sakAzAd utkRSTA vargaNA anantaguNA / guNakArakazcA'bhavyAnantaguNa-siddhAnantabhAgakalparAzipramANo draSTavyaH / etAsAM cAgrahaNaprAyogyatA audArika prati prabhUtaparamANuniSpannatvAt sUkSmapariNAmatvAcca veditavyeti / / 75 / / emeva viudhvAhArateyabhAsANupANamaNakamme / suhamA kamAvagAhI, UNaNaMgulaasakhaso // 76 // __ 'evameva' vakAralopaH "yAvattAvajjIvitavartamAnAvaTaprAvArakadevakulaivameve vaH" (siddha0 81-271 ) iti prAkRtasUtreNa, pUrvoktaudArikazarIragrahaNaprAyogyA-'grahaNaprAyogyavargaNAnyAyena vaikriyA-''hAraka-taijasa-bhASA-''nApAna-manaH-karmaviSayA vargaNA bhavanti / tatra vividhA-nAnAprakArA kriyA-vikriyA, tathA ca taddhetubhUtAgAH kriyAyA vaikriyasamudghAtakaraNa-daNDanisargAdivividhatvaM prajJaptyAdiSu nirdiSTameva, maudArikAdyapekSayA vA viziSTA vilakSaNA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM baiMkriyaM zarIram / tathA'pUrthigrahaNAdinimittamutkRSTato hastapramANaM caturdazapUrvavidA Ahiyate-gRhyate yat tad AhArakam , kRt "bahulam" (siddha05-1.2) iti karmaNi NakaH yathA pAdahAraka ityAdau yadvA Ahiyante-gRhyante sUkSmA jIvAdayaH padArthAH kevalisamIpe'neneti nipAtanAdAhArakam / tathA''hArapAkakAraNabhUtAstejonisargahetavazcoSNAH pudgalAsteja ityucyante, tena tejasA nivRttaM taijasaM zarIraM sUkSmAdiliGgagamyam / tathA bhASaNaM bhASA / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopanaTIkopetaH [ gAthA tathA AnApAnaH-ucchvAsaniHzvAsaH / tathA manyate-cintyate vastvaneneti mnH| tathA karmaNAnAmakarmottaraprakRtyA nivRttaM kArpaNam , jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmasvaprAyogyapudgalAnAM gRhItAnAM tattadrUpeNa pariNAmajanakamityarthaH / tato vaikriyAdiniSpattiyogyAH pudgalavargaNA api vaikriyAdizabdaiH procyante, yAvad jAnAvaraNAdyaSTavidhakarmapariNAmahetukaM dalikamapi kArmaNavargaNeti / tatazca vaikriyaM cAhArakaM ca taijasaM ca bhASA cAnApAnazca manazca kArmaNaM ceti samAhAradvandvastasmin vaikriyA ''hAraka-taijasa-bhASA-''nApAna-manaH kArmaNe / etA kriyAdyA vargaNA agrahaNavargaNAntaritA bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthastvayam-tatra yAH pUrvamaudArikaM prati prabhUtaparamANuniSpannatvAt sUkSmapariNAmatvAcAgrahaNaprAyogyA vargaNA uktAstA eva caikriyaM prati svalpaparamANaniSpannatvAt sthUlapariNAmatvAcAgrahaNaprAyogyA vargaNA veditavyAH / tato'grahaNaprAyogyotkRSTavargaNApekSayA ca ekaparamANyadhikaskandharUpA vargaNA vekriyazarIraprAyogyA jaghanyA vargaNA, tato dviparamANvadhikaskandhasvarUpA dvitIyA vaikriyazarIrasya grahaNaprAyogyA vargaNA, evamekekaparamANvadhikaskandharUpA vaikriyazarIraprAyogyA vargaNAstAvad vAcyA yAvadutkRSTA grahaNaprAyogyA vargaNA bhavati, jaghanyAyAzcotkRSTA vizeSAdhikA, vizeSazca tasyA eva jaghanyAyA vargaNAyA anantatamo bhAgaH evaM agrahaNaprAyogyavargaNA api, kevalaM jaghanyAyAzcotkRSTA anantaguNeti, guNakArazcAbhavyAnantaguNasiddhAnantabhAgakalparAzipramANo draSTavyaH, evaM sarvatra / vaikriyazarIrotkRSTavargaNApekSayA ca ekaparamANvadhikaskandharUpA javanyA agrahaNaprAyogyA vargaNA, tato dviparamAvadhikaskandharUpA dvitIyA agrahaNagrAyogyA, evamekakaparamANyadhikaskandharUpA agrahaNaprAyogyA vargaNAstAvad vAcyA yAvadutkRSTA agrahaNaprAyogyA vargaNA / etAzca prabhUtadravyaniSpannatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcca vaikriyazarIrasyAgrahaNayogyAH. AhArakasyApyalpaparamANaniSpannatvAd bAdarapariNAmopetatvAcAgrahaNayogyAH, evamuttaratrApi bhAvanA kAryA / agrahaNaprAyogyotkRSTavargaNApekSayA ca ekaparamANvadhikaskandharUpA vargaNA AhArakazarIraprAyogyA jaghanyA vargaNA, jaghanyAdyA utkRSTAntAH etA api yathottara mekottaraparamANuvRddhimatskandhArabdhA anantA bhavanti / tatastadupari rUpAdhikaskandherArabdhA AhAraka-tejamayoruktAdeva hetorayogyA jayanyA agrahaNavargaNA, jayanyAdyA utkRSTAntA etA apyekottaraparamANuvRddhimatmkandhArabdhA anantA eva mantavyAH / tadupari ca rUpAdhikaskandhArabdhA taijasazarIraniSpAdanaheturjaghanyA taijasazarIravargaNA, jaghanyAyA utkRSTAM yAvad etA apyekottaravRddhimatskandhArabdhA anantA eva mantavyAH / tadupari cekottaraparamANvArabdhAH skandhAH prAguktahetoreva taijasa-bhASa yorayogyatvAdanantA agrahaNavargaNA vAcyAH / tadupari rUpAdhikaskandherArabdhA jaghanyA bhASAvargaNA, yAM bhApArtha jIvo'valambate, yAM ca gRhItvA caturvidhabhApAtvena Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74-76 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / pariNamayya visRjatIti bhAvaH jaghanyAyA utkRSTAM yAvadetA apyekaikaparamANuvRddhimatskandhAkhdhA anantA jJeyAH / tadupari ca rUpAdhikaskandhairArakhdhA jaghanyA agrahaNavargaNA, jaghanyAmAdau kRtvotkRSTAM yAvadetA apyekaikaparamANuvRddhimatskandhArandhA anantA avaseyAH / tadupari rUpAdhikaskandhairArabdhA jaghanyA AnApAnavargaNA bhavati, yAM gRhItvA AnApAna bhAvaM nayati, jaghanyAyA ArabhyotkRSTAM yAvadetA apyekaikottaravRddhimatskandhArabdhA anantA mantavyAH / tatastadupari punarekaikottaraskandhArandhA jaghanyAyA utkRSTAntA anantA evAgrahaNavargaNA vAcyAH / tadutkRSTAgrahaNavargaNopari rUpe prakSipte jaghanyA manoniSpattiheturmanovargaNA bhavati, yAM gRhItvA jIvaH satyAsatyAdicaturvidha 'manoyogabhAvena pariNamayya cintayatiH jaghanyAdyA utkRSTAntA etA apyekaikottaraparamANuvRddhimatskandhArandhA anantA avaseyAH / tatastadupari ekaikaparamANuvRddhimatskandhArabdhA jaghanyAdyA utkRSTavargaNAntA anantA agrahaNavargaNAH / tata utkRSTa grahaNavargaNIpari rUpe prakSipte jaghanyA jJAnAvaraNAdihetubhUtA kArmaNavargaNA bhavati, jaghanyAyA utkRSTAM yAvadetA apyekaikottaraparamANuvRddhimatskandhArandhA anantA mantavyAH / atrodArikAdivargaNA Adau kRtvA jaghanyamadhyamotkRSTA agrahaNa- grahaNA - 'grahaNaprAyogyA vargaNAH sthApanayA darzyante - 2 pradArikA- zrIdArikagrahaNavarguNAH | grahaNavargaNAH 2 1 3 zUnyAni 2 zUnye 1 zUnyam 6 zUnyAni 5 zUnyAni 4 zUnyAni agrahaNa - vaikriyagrahaNavargaNAH 3 vargaNA: 4 9 zUnyAni 12 zUnyAni 15 zUnyAni zUnyAni 11 zUnyAni 14 zUnyAni 10 zUnyAni 13 zUnyAni 7 zUnyAni 8 agraharaNa bhASAgrahaNa agraharaNa varguNA: 6 vargaraNA : 10 vargaNAH 11 grAnApAna grahaNavargaNAH 12 agrahaNa- AhAraka vargaNA: 5 vargaNAH 6 vargaNAH 7 agrahaNa vargaNAH 18 zUnyAni 17 zUnyAni 16 zUnyAni 67 agrahaNa- tejasa grahaNavargaNAH 8 21 zUnyAni 24 zUnyAni 20 zUnyAni 23 zUnyAni 26 zUnyAni 22 zUnyAni manograhaNa- agrahaNa- kArmaNagrahaNavargaNA: 14 vargaNAH 15 vargaNAH. 16 27 zUnyAni 30 zUnyAni 33 zUnyAni 36 zUnyAni 36 zUnyAni 42 zUnyAni 45 zUnyAni 48 zUnyAni 26 zUnyAni 29 zUnyAni 32 zUnyAni 35 zUnyAni 38 zUnyAni 41 zUnyAni 44 zUnyAni 47 zUnyAni 25 zUnyAni | 28 zUnyAni 31 zUnyAni 34 zUnyAni 37 zUnyAni 40 zUnyAni 43 zUnyAni 46 zUnyAni 1 saM0 1-2 ma0 ta0 'manobhAve // 2 atra zUnyasaMkhyAsthApanaM vargaNAgataskaMdha paramANujJApanArtham / vargaNAtra trayasthApanaM sarvatra jaghanya madhyama utkRSTabhedatraya darzanArtham ; atra madhyamabhede'vAntarabhedA pratyekasminnanantA vijJeyAH / eSA sthApanA'satkalpanArUpA vijJeyA / 13 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA evametA audArikAdyAH kArmaNavargaNAvasAnA vargaNAH prarUpitAH / ita Urdhvamanyatra karmaprakRnyAdiSvanyA api dhruvA-cittAdyA vargaNA nirUpitAH, tAzcehAnupayogitvena noktAH, tata evAvaseyAH, saMdeparucisattvAnugrahArthatvAt prastutaprArambhasyeti / uktA vargaNAH, etAzca bahutaraparamANunicayarUpA abhihitAH, ataH kiyanmAnaM kSetraM tA vyApnuvanti ? ityAha-"suhumA kamA" ityAdi / etA audArikAdyA vargaNAH 'kramAt' krameNauttarottaraparipATayA sUkSmA jJAtavyAH / ayamartha:--prathamamagrahaNavargaNA audArikasya sUkSmAH, tatastasyeva grahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastasyevAgrahaNavargaNAH sUkSmAH / tato vaikriyasya grahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastasyaivAgrahaNavargaNAH sUkSmAH / tata AhArakagrahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastadagrahaNavargaNAH sUkSmAH / tatastaijasagrahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastadagrahaNavargaNAH sUkSmAH / tato bhAyAgrahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastadagrahaNavargaNAH sUkSmAH / tata AnApAnagrahaNavargaNAH sUkSmAH, tatastadagrahaNavargaNAH sUkSmAH / tato manograhaNavargaNAH sUkSmAH, tatastadagrahaNavargaNAH sUkSmAH / tataH kArmaNagrahaNavargaNAH sUkSmA iti / "avagAho UraNUNaMgulaasaMkhaMsu" tti avagAhante-avasthAnaM kurvanti vargaNA yasmin asAvagAhaH-avasthAnakSetram , sa ca kiyanmAtraH ? ityAha-'UnonAgulAsaGkhyeyAMzaH' nyUnaH nyUnataro'GgulasyAsaGkhaye yAMzaH-aGgulAsaGkhya yabhAgo yatra sa tathA / etaduktaM bhavati-pudgaladravyANAM hi yathA yatho prabhUtaparamANunicayaH sampadyate tathA tathA sUkSmaH sUkSmataraH pariNAmaH saJjAyate, tata audArikavargaNAskandhAnAmavagAhanA'GgulAsaGghayabhAgaH, sa eva tadagrahaNavargaNAnAM nyUnaH sa eva vaikriyagrahaNavargaNAnAM nyUnaH, tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, AhArakagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH; tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, tejasagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH bhASAgrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, AnApAnagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH; manograhaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH, tadagrahaNavargaNAnAM sa eva nyUnaH kArmaNagrahaNavargaNAnAM sa evAmulAsaGkhaye yabhAgo nyUnatara iti / / 76 // uktaM vargaNAnAM svarUpamavagAhakSetramAnaM ca / adhunakAdivRddhayA vardhamAnAnAmagrahaNavargaNAnAM parimANanirUpaNAyAha ___ ikvikkahiyA siddhANataMsA aMtaresu aggahaNA / savvattha jahannuciyA, niyaNaMtasAhiyA jiTThA // 77 // ekaikaH paramANuH pratiskandhamadhikaH-uttarapravRddho yAsu tA ekaikAdhikA ekaikaparamANuvRddhA ityarthaH, agrahaNavargaNA bhavantIti yogaH / kiyatyaH ? ityAha--'siddhAnantAMzAH siddhAnAmana Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76-78 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / nto'za:-bhAgo yAsAM tAH siddhAnantAMzAH-siddhAnantabhAgavartinyaH, upalakSaNatvAd abhavyAnantaguNAH / AsAmAdhAranirUpaNAyAha-'antareSu antarAlepyaudArika kriyAdivargaNAmadhyeSvityarthaH, 'agrahaNAH' agrahaNavargaNAH / etaduktaM bhavati-nijanijajaghanyAgrahaNavargaNaikaskandhe ye paramANavaste'bhavyarAzipramANenAnantakena guNitA yAvanto bhavanti tAvatyo'grahaNavargaNA ekaikaparamANuvRddhA antareSu mntvyaaH| adhunA grahaNayogyavargaNAsu nijanijajaghanyavargaNAyAHsakAzAt svasvotkRSTavargaNAyAM yAvanmAtrAdhikatvaM tadAha-"savvattha jahannuciyA niyaNaMtasAhiyA jiTThA" 'sarvatra' sarvAmbapyaudArika-bakriyA-''hAraka tejasa-bhASA-''nApAna-manaH-kArmaNavargaNAsu jaghanyA cAsAvucitA ca-yogyA ca jaghanyocitA yogyajaghanyetyarthaH, tasyAH sakAzAt , prAkRtatvAt paJcamyekavacanasya lup , nijena- 'svakIyenAnantAMzena-anantabhAgenAdhikA-samargalA bhavati / kA'sau ? ityAha-'jyeSThA' utkRSTA / kimuktaM bhavati ?-audArikajaghanyagrahaNavargaNArambhakaskandhasyAnantabhAge yAvanto'NavastatpramANena vizeSeNotkRSTavargaNArambhaka ekaikaskandho'dhiko mantavyaH / ata evAnantabhAgalabdhaparamANunAmanantatvenaikaikaparamANuvRddhayA jAyamAnA jaghanyotkRSTAntarAlavartinya audArikavargaNA apyanantAH siddhA bhavanti / evaM vaikriyA''hAraka-taijasa-bhASA-''nApAna manaH kArmaNavargaNAsvapi grahaNaprAyogyAsu nijanijajaghanyavargaNArambhakaskandhasyAnantabhAge ye'nantaparamANavastAvanmAtreNAnantabhAgena svasvotkRSTavargaNArambhaka ekaikaH skandho'dhiko vAcyaH, tasya cAnantabhAgasyAnantaparamANumayatvenaikaikaparamANuvRddhAH sarvagrahaNavargaNA apyanantA avaseyAH, kevalamuttarottaravargaNAskandhAnAmanantaguNaparamAragupacitatvenAnantabhAgo'pyuttarottarAnupravRddha-pravRddhatarapravRddhatamAdibhedena nAnAvidho dRzya iti // 77 // atha yAdRzaM karmaskandhadalikaM jIvo gRhNAti tadAha-- aMtimacauphAsadugaMdhapaMcavannarasakammakhaMdhadalaM / savvajiyaNaMtaguNarasamaNujuttamaNatayapaesaM / / 78 // jIvaH kAMskandhadalaM gRhNAtItyuttaragAthAyAM sambandhaH / tatra "aMtima" ti ante bhavA antimAH "pazcAdAdyantAgrAdimaH" ( siddha0 6-3-75) itImapratyayaH, antyAH -paryantavartinaH, antimatvaM ca "phAsA gurulahumiukharasIuNhasiNiddharupana'?" ( mA0 40) iti karmavipAkasUtrapratipAditakramamAzritya jJeyam / catvAraH-catuHsaGkhyAH sparzAH-zIta-uSNa-snigdha rUkSalakSaNA yasya karmaskandhadalasya-karmaskandhadravyasyetyarthaH, tadantimacatuHsparzam / ayamatrAzayaH 1 saM 0 2 ta chA0 'na svakIyenA' / / 2 saM0 1-2 rAsu' pra0 // 3 sparzA gurulaghumaduH kharaH zIta uSNaH snigdho rUkSa ityaSTau / / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA amISAM caturNAM sparzAnAM madhyAt ko'pi paramANuH kenApyaviruddhena sparzadvayena saMyuktastatra vidyate / tathAhi -- snigdha-uSNasparzadvitayopetaH kazcit paramANustatra bhavati, kazcana rUkSa - zItasparzadvayayuktaH paramANuH kazcicca snigdha zItasparzadvayopetaH, kazcittu rUkSa-uSNasparzadvayasamanvita iti / ataH skandhadravyamabhavyAnantaguNaparamANunirvRtaM siddhAnantabhAgavartiparamANu kalitamaviruddhasparzadvayopetaparamANasahitatayA catuHsparzasampannaM saGgacchata eva / guru-laghu-mRdu-kaThinasparzavantatha ye paramANavaste karmaskandhadravye na bhavantIti / etacca prajJapti - karmaprakRtyAdyabhiprAyeNoktam / bRhacchatakaTIkAyAM tu "mRdu laghulakSaNaM sparzadvayaM tAvadavasthitaM bhavati, aparau ca snigdha-uSNa snigdha-zItau vA, rUkSa - uSNau rUkSa- zItau vA, dvAvaviruddhA bhavataH " ( patra 104-1 ) iti catuHsparzoktiruktA / tathA dvau surabhi durabhilakSaNau gandhau yasya tad dvigandham / paJcazabdasya pratyekaM sambandhAt paJceti paJcasaGkhyA varNAH kRSNa-nIla- lohita-hAridra zuklalakSaNA yasya tat paJcavarNam / pazca rasAH- tikta kaTuka-kapAyA 'mla-madhurasvarUpA yasya tat pazcarasam / kArmaNavargaNApradhAnAH skandhAH karmaskandhAH, ta eva yathAsvakAlaM dalanAd vizarArubhavanAt "dala triphalA vizaraNe" ( siddhahemadhA0 pA0 222 ) iti vacanAt, dalaM- dalikaM karmaskandhadalam / tato'ntimacatuHsparzaM ca tad dvigandhaM cAntimacatuHsparzadvigandham, antimacatuHsparzadvigandhaM ca tat paJcavarNaM cAntimacatuHsparzadvigandhapaJcavarNam, antimacatuHsparzadvigandhapazcavarNaM ca tat pazcarasaM cAntimacatuHsparzadvigandhapaJcavarNapaJcarasam antima catuHsparzadvigandhapaJcavarNapazcarasaM ca tat karmaskandhadalaM cAntimacatuHsparzadvigandhapaJcavarNapaJcarasakarmaskandhadalam / iha skandhagrahaNenaitat sUcayati-- ye kandhAsta eva catuHsparzavanto jIvena gRhyante, audArika - vaikriyA -''hArakazarIrayogyAstu skandhA aSTasparzA eva gRlyante iti, taijasAdyAtha ye grahaNaprAyogyAste'pi sarve catuHsparzavanta eva jIvena gRhyanta iti mantavyam / varNa- gandha-rasAH punaraudArikAdInAM sarveSAmapi skandhAnAM aritaHANA eva bhavanti / uktaM ca- 'paMcarasapaMcavannehiM pariNayA aDa phAsa do gaMdhA | jAvAhAragajogA, cauphAsavisesiyA uvariM // ( pazcasaM0 gA0 410 ) AhArakaskandhebhya uparitanAstaijasAdyAH skandhA grahaNaprAyogyAH sarve catuHsparzA bhavantItyarthaH / tathA sarvajIvebhyo'nanto guNo yeSAM te sarvajIvAnantaguNAH, rasyate - vipAkAnubhavanena AsvAdyata iti rasaH - anubhAgastasyANavaH aMzA rasANavaH, sarvajIvAnantaguNAzca te rasANavazca sarva jIvAnantaguNarasANavataiyuktaM - samanvitam / idamatra hRdayam - iha sarvajaghanyasyApi pu 1 paJcarasa paJcavarNaiH pariNatA aSTa sparzA dvau gandhau / yAvadAhArakayogyAzcatuHsparzavizeSitA upari // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78-7 zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 101 lasya rasaH kevaliprajJayA chidyamAnaH sarvajIvAnantaguNAn bhAgAn prayacchati / te ca bhAgA atisUkSmatayA'parabhAgAbhAvAnniraMzA aMzA rasANava ityucyante / rasANako rasavibhAgA rasapalicchedA bhAvaparamANaya iti paryAyAH / te ca rasANavaH pratiskandhaM sarvakarmaparamANuSu sarvajIvAnantaguNA vidyante, tezcaivaMvidhai rasANubhiyuktaM parigataM karmaskandhadalikaM jIvo gRhNAtIti / etaduktaM bhavatinimbekSurasAyadhizrayaNaistaNDuleSu pratyekaM yathA rasavizeSa tattadrUpaM paktA janayati, tathA anubhAgabandhAdhyavasAyaH sarvaskandheSvabhavyAnantaguNakarmapradezaniSpanneSu pratiparamANu sarvajIvebhyo'nantaguNAn rasavibhAgapalicchedAn jIvo janayatIti / tathA "aNatayapaesaM" ti anantA abhavyAnantaguNAH siddhebhyo'nantaguNahInAH pradezAH pugalA yatra tadanantapradezam / idamuktaM bhavati-- abhavyebhyo'nantaguNaiH siddhebhyo'nantaguNahInaH paramANubhiniSpabhamekaikaM karmaskandhaM gRhNAti, tAnapi skandhAna pratisamayamabhavyebhyo'nantaguNAn siddhAnAmanantabhAgavartina eva gaNAtIti // 78 // egapaesogA, niyasavvapaesao gahei jio| thevo Au tadaMso, nAme goe samo ahio // 76 / / ekasmin pradeze'vagADhamekapradezAvagADhaM-yeSvAkAzapradezeSu jIvo'vagADhasteSveva yata karmapudgaladravyaM tad rAgAdisnehaguNayogAd Atmani lagati / yadAha vAcakamukhyaH snehAbhyaktazarIrasya, reNunA zlipyate yathA gAtram / rAgadveSAklinnasya karmabandho bhavatyevam / / ( prazama0 kA0 55) na tvanantaraparamparapradezAvagADham , bhinnadezasthasya karmapudgaladravyasya grAhyatvapariNAmAbhAvAt / yathA hi dahanaH svapradezasthitAn yogyapudgalAnAtmabhAvena pariNamayati ityevaM jIvo'pi svakSetrasthameva dravyamAdattaM na tvanantaraparamparapradezastham / etaca dravyaM gRhyamANaM jIvena naikena pradezena na dvayAdibhirvA pradezeH kintu sarverapyAtmIyapradezerityetadevAha--nijA:--AtmIyAH sarva-samastAH pradezA nijasarvapradezAstairnijasarvapradezataH, AdyAderAkRtigaNatvAt taspratyayaH, nijasarvapradezaiH karmaskandhadalikaM gRlAtItyarthaH, bIvapradezAnAM sarveSAmapi zrRGkhalAvayavAnAmiva parasparaM saMbandhavizeSabhAvAt / tathAhi-ekasya jIvasya samastalokAkAzapradezarAzipramANAH pradezA vartante, mithyAtvAdibandhakAraNodaye ca sati ekasmin jIvapradeze svakSetrAvagADhagrahaNaprAyogyadravyagrahaNAya vyApriyamANe sarve'pyAtmapadezA anantaraparamparalayA tadravyagrahaNAya vyApriyanteH yathA hastAgreNa kasmiMzcid bAye ghaTAdike gRhyamANe maNibandha kUparAM'sAdayo'pi tadgrahaNAyA'nantaraparamparatayA vyApriyanta iti / athaivamekAdhyavasAyagRhItakarmapudgaladravyasya yasmin karmaNi yAvanmAtro bhAgo bhavati ityetadabhidhitsurAha- "thevo Au tadaMso" tti ihASTavidhabandhakena Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA jantunA yadekenAdhyavasAyena' vicitratAgarbhega gRhItaM dalikaM tasyASTau bhAgA bhavanti, saptavidhabandhakasya sapta bhAgAH, SaDvidhayandhakasya SaD bhAgAH, ekavidhabandhakasyaiko bhAgaH / tatra yadA''yubandhakAle'STavidhabandhako janturbhavati tadA zeSakarmasthityapekSayA''yupo'lpasthititvena gRhItasya tasyAnantaskandhAtmaka karmadravyasyAMza::-bhAgaH sarvastokaH : AyuSkarUpatayA pariNamati, tato nAmni gotre ca tulyasthititvena svasthAne dvayorapi bhAgaH samaH, tata AyuSka bhAgAta 'adhikaH ' vizeSAdhika iti // 76 // 102 fararvaraNe mohe, savvovari veyaNIye jeNaye / tassa phuDattaM na havai, ThiIviseseNa sesANaM // / 80 / / vighnasya - antarAyasya AvaraNayoH - jJAnAvaraNa-da -darzanAvaraNayorbhAgaH samaH, svasthAne trayANAmapi tulyasthitikatvAt nAma - gotrApekSayA tvadhikaH, vizeSAdhika ityarthaH / tato'ntarAyajJAnAvaraNa- darzanAvaraNabhAgAd 'mohe' mohanIye bhAgaH 'adhikaH' vizeSAdhikaH / nanu tarhi vedanIyasya rUpo bhAgo bhavati ? ityAha- 'sarvopari ' vedanIye sarvakarmabhAgopariSTAd vizeSAdhiko bhAgo bhavati / idamuktaM bhavati-zeSakarmApekSayA tAvad mohanIyasyopari bhAga uktaH, vedanIyasya punarmohanIya bhAgAdapi sakAzAd upavevabhAgaH / atra vineyaH pRcchati kiM punariha kAraNaM yenoFarari bhAgAdhikyaM bhavati ? iti atra vedanIyasya tAvat bhAgAdhikye kAraNamAha" tassa phuDataM na havai" tti 'yena' kAraNena 'alpe' stoke dalike sati 'tasya' vedanIyasya karmaNaH 'sphuTatvaM' sukha-duHkhAnubhavanavyaktiriti yAvat 'na' naiva 'bhavati' jAyate / etaduktaM bhavatisukha-duHkhajananasvabhAvaM vedanIyaM karNa, tadbhAvapariNatAtha pudgalAH svabhAvAt pracurA eva santaH svakArya sukha-duHkharUpaM vyaktIkattu samarthAH, zepakarmapuGgalAH punaH svalpA api svakArya niSNAdayanti / dRzyate ca pudgalAnAM svakAryajanane'lpabahutvakRtaM sAmarthyavaicitryam / yathA hi vRSTyAdikadarzanaM vahutaramupabhuktaM tRptilakSaNaM svakAryamAtanoti, mRdvIkAdikaM svalpamapi bhuktaM - kalpayati yathA viSaM svalpamapi mAraNAdikAryaM sAdhayati, leSTukAdikaM tu pracuramiti, evamihApi upanayaH kAryaH / tasmAt prabhUtA vedanIyapuGgalAH sukha-duHkhe sAdhayantIti sukha-duHkhasphuTatvakAraNAd vedanIyasya mahAn bhAga iti sthitam / zeSakarmaNAM bhAgasya hInAdhikatve kAraNamAha"ThiIviseseNa sesANaM" ti vedanIyAt zeSakarmaNAgAyukAdInAM bhAgasya hInatvAdhikyaM vA vijJeyam / kena ? ityAha--sthitivizeSeNa hetubhUtena, yasya nAma - gotrAderAyuSkAdyapekSayA mahatI sthitistasya tadapekSayA bhAgo'pi mahAn, yasya tvasau hInA tasya so'pi hIna iti bhAvaH / 1 saM0 1-2 - ta0 ma0 cha00 na citra / 2 saM 1-2 ta0 ma0 chA0 vyaNIi je0 // , Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7-81] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 103 nanu sthityanurodhena bhAgo bhavannAyuSaH sakAzAd nAma-gotrayorbhAgaH saGkhyAtaguNaH prApnoti tata kimityuktaM vizeSAdhika iti ? satyametat kintu sarvo'pi narakagatyAdikarmakalApa AyuSkodayamUlaH, tadudaya eva tasyodayAt, ata AyuSkaM pradhAnatvAd bahupudgaladravyaM labhate / yadyevaM tadapekSayA'pradhAnatvAd nAma-gotrayorbhAgasya vizeSAdhikatvamayuktamiti, satyametat, kintu nAma-gotre satatabandhinI, tatastadapekSayA bahudravyamApnutaH, AyuSkaM tu kAdAcitkabandhabAdalpadravyamApnoti / idamuktaM bhavati-sthityanusAreNa saGkhyAtaguNahInatAprAptAvapi zeSakarmodayAkSepakatvena pradhAnatvAd nAma-gotrApekSayA kizcidUnameva bhAgamAyuSkaM labhate, nAma-gotre tvapradhAnatayA hInatAprAptAvapi satatabandhitvAdAyuSkApekSayA vizeSAdhikameva bhAgaM labhete / nanu tathApi jJAnAvaraNAdyapekSayA mohanIyasya saGkhyAtaguNo bhAgaH prApnoti, tatsthiterjJAnAvaraNIyAdisthityapekSayA saGkhyAtaguNatvAt, ataH kathaM vizeSAdhika uktaH ? satyam , darzanamohanIyalakSaNAyA ekasyA eva mithyAtvaprakRteH saptatisAgaropamakoTIkoTIlakSaNA sthitiruktA, cAritramohanIyasya tu kaSAyalakSaNasya catvAriMzatsAgaropamakoTIkoTIlakSaNeva sthitiH, atastadanusAreNa vizeSAdhika eva tadbhAga ukto na tu saGkhyAtaguNaH / darzanamohanIyadravyaM tu sarvameva cAritramohanIyadalikAta sarvaghAtitvenAnantabhAga eva vartata iti na kiJcit tena vardhata iti / yuktimAtraM cetat , nizcayatastu zrIsarvajJavacanaprAmANyAdevAtIndriyArthapratipattiH / bhavatvevam tathApyekasmin samaye gRhItadravyasya kathamaSTadhA pariNAmaH ? kathaM caivaM bhAgavikalpanA ? iti ced ucyate- acintyatvAjjIvazaktevicitratvAcca pudgalapariNAmasya jIvavyatiriktAnAmapi hyabhra ndradhanurAdipudgalAnAM vicitrA pariNatiravalokyate kimuta jIvaparigRhItAnAm ? ityalaM vistareNeti / / 80 // kRtA mUlaprakRtInAM bhAgaprarUpaNA / sAmpratamuttaraprakRtInAM bhAgaprarUpaNAM cikIrSa rAhaniyajAilaDadaliyANaMtaMso hoi savvaghAINaM / bajhaMtINa vibhajai, sesaM sesANa pahasamayaM / / 81 / / yakA yakAH prakRtayo yasyAM yasyAM mUlaprakRtau paThitA vidyante tAsAM saiva prakRtirnijajAtirvijJeyA / tayA tayA nijanijamUlaprakRtirUpayA nijajAtyA yad labdhaM-prAptaM dalikAgraM, tasya yo'nantAMzaH anantabhAgaH sarvaghAtirasayuktaH, sa eva 'sarvaghAtinInAM' prakRtInAM kevalajJAnAvaraNa-kevaladarzanAvaraNa-nidrApaJcaka-mithyAtva-saMjvalanavarjadvAdazakaSAyalakSaNAnAM viMzatisaGkhyAnAmapi bhavati' jAyate / kA'tra yuktiH ? iti ced ucyate-ihASTAnAmapi mUlaprakRtInAM pratyeka ye snigdhatarAH paramANavaste stokAH, te ca svasvamUlaprakRtiparamANanAmanantatamo bhAgaH, ta eva ca sarvaghAtiprakRtiyogyAH / tasmizcAnantatame bhAge sarvaghAtirasayukte'pasArite zeSasya dalikasya Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA dezaghAtirasopetasya kA vArtA ? ityAha-'yabhaMtINa vibhajjaI" ityAdi / badhyamAnAnAM na tvavadhyamAnAnAM 'vibhajyate' vibhAgIkriyate, vibhajya vibhajya dIyata ityarthaH / 'zeSa' sarvaghAtiprakRtyanantabhAgAvaziSTaM pradezAgraM, kAsAM badhyamAnAnAM vibhajyate ? ityAha-'zeSANA' 'sarvaghAtiprakRtyavaziSTAnAM svajAtiprakRtInAm , katham ? ityAha-'pratisamayaM' pratikSaNam , bandhana-vibhajanakriyayorubhayorapi kriyAvizeSaNamidaM yojanIyam / ayamatra tAtparyArthaH-iha jJAnAvaraNasya paJca tAvaduttamprakRtayaH, tAsu caikA kevalajJAnAvaraNalakSaNA sarvaghAtinI, zeSAzcatasro dezaghAtinyaH / tatra jJAnAvaraNasya bhAge yad dalikamAyAti tasya yad anantabhAgavarti sarvaghAtirasopetaM dravyaM tat kevalajJAnAvaraNasyaiva bhAgatayA pariNamati / zepaM tu dezaghAtirasopetaM dravyaM caturdhA vibhajyate, tacca matijJAnAvaraNa-zrutajJAnAvaraNA-'vadhijJAnAvaraNa-manaHparyAyajJAnAvaraNebhyo dIyate / darzanAvaraNasya ca nava uttaraprakRtayaH, tAsu ca kevaladarzanAvaraNaM nidrApaJcakaM ceti SaT sarvaghAtinyaH, zeSAstisro dezaghAtinyaH / tatra darzanAvaraNasya bhAge yad dravyamAgacchati tasya madhye yat sarvaghAtirasopetamanantatamabhAgavarti dravyaM tat SaDbhirbhAgabhUtvA sarvaghAtiprakRtiSaTakarUpatayaiva pariNamati, zepaM tu dezaghAtirasayuktaM dravyaM zeSaprakRtitrayabhAgarUpatayeti / vedanIyasya punaH sAtarUpA'sAtarUpA vekeva prakRtirekadA badhyate, na yugapadume api, sAtA-'sAtayoH parasparaM virodhAt , ato vedanIyabhAgalabdhaM dravyamekasyA eva badhyamAnAyAH prakRteH sarva bhavati / mohanIyasya sthityanusAreNa yo mUlabhAga Abhajati tasyAnantatamo bhAgaH sarvaghAtiprakRtiyogyo dvedhA kriyate, ardha darzanamohanIyasya artha cAritramohanIyasya / tatrArdha darzanamohanIyasatkaM samagramapi mithyAtvamohanIyasya Dhokate / cAritramohanIyasya tu satkamadhaM dvAdazadhA kriyate, te ca dvAdaza bhAgA Ayebhyo dvAdazakaSAyebhyo dIyante, svasthAne tu kaSAyadvAdazakasyApi tulyam , zeSaM tu dezaghAtirasasamanvitaM dravyaM dvidhA kriyate, tatraiko bhAgaH kaSAyamohanIyasya, dvitIyo nokaSAyamohanIyasya / tatra kaSAyamohanIyasya bhAgazcaturdhA kriyate, te ca catvAro'pi bhAgAH saMjvalanakrodha-mAna-mAyA-lobhAnAM diiynte| nokaSAyamohanIyasya punarbhAgaH paJcadhA kriyate te ca pazcApi bhAgA yathAkramaM trayANAM vedAnA. manyasmai vedAya badhyamAnAya, hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugalayoranyatarasmai yugalAya, bhaya-jugupsAbhyAM ca dIyante, nAnyebhyaH, bandhAbhAvAt / na hi navApi nokaSAyA yugapad bandhamAyAnti, kintu yathoktAH paJcaiva / AyuSastu bhAge yad dravyamAgacchati tat sarvamekasyA eva badhyamAnaprakRterbhavati, yata AyuSa ekasmin kAle ekaiva prakRtirvadhyata iti / nAmakarmaNo bhAgabhAvanA karmaprakRtyabhiprAyeNa dayate / tatreyaM gAthA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| piMDapagaIsu bajjhatigANa vannarasagaMdhaphAsANaM / savvAsiM saMghAe, taNummi ya tige caukke vA / / ( karmapra0 gA0 27) / asyA akSarArthagamanikA-piNDaprakRtayo nAmaprakRtayaH / yaduktaM karmaprakRticUrNIpiMDapagaIo nAmapagaIo tti / tAsu madhye badhyamAnAnAmanyatamagati-jAti-zarIra-bandhana-saMghAta'na saMhanana-saMsthAnA-'GgopAGgA''nupUrvINAM varNa-gandha-rasa-sparzA-'gurulaghu-parAghAta upaghAta ucchavAsa-nirmANa-tIrthakarANAM Atapaudyota-prazastA--prazastavihAyogati trasa-sthAvara-bAdara--sUkSma-paryAptA-'paryApta- pratyeka sAdhAraNasthirA-'sthira-zubhA-'zubha subhaga-durbhaga-susvara-duHsvarA-''deyA-'nAdeya-yaza kIrti-ayazaHkIrtyanyatarANAM ca mUlabhAgo vibhajya samarpaNIyaH / atraiva vizeSamAha-varNetyAdi / varNa-gandha-rasa-spa rzAnAM pratyekaM yad bhAgalabdhaM dalikamAyAti tat sarvebhyasteSAmevAvAntarabhedebhyo vibhajya vibhajya dIyate / tathAhi--varNanAmno yad bhAgalabdhaM dalikaM tat paJcadhA kRtvA zuklAdibhyo'vAntarabhedebhyo vibhajya vibhajya pradIyate, evaM gandha-rasa-sparzAnAmapi yasya yAvanto bhedAstasya sambandhino bhAgasya tati bhAgAH kRtvA tAvadbhayo'vAntarabhedebhyo dAtavyAH / tathA saGghAte tanau ca pratyeka yad bhAgalabdhaM dalikamAyAti tat tridhA caturthA vA kRtvA tribhyazcatubhyo vA dIyate / tatraudArika-taijasa-kArmaNAni vaikriya-tejasa-kArmaNAni vA trINi zarIrANi saGghAtAn vA yugapadadhnatA tridhA kriyate, kriyA-''hAraka-taijasa-kArmaNarUpANi catvAri zarIrANi saGghAtAna vA badhnatA caturdhA kriyate / "sattekkAra vigappA baMdhaNanAmANa" (karmapra0 gA0 28) bandhananAmnAM bhAgalabdhaM yad dalikamAyAti tasya sapta vikalpAH-sapta bhedAH zarIratraye, ekAdaza vA vikalpAH zarIracatuSTaye kriyante / tatraudArikaudArika 1 audArikataijasa 2 audArikakArmaNa 3 audArikataijasakArmaNa4 taijasataijasa 5 taijasakArmaNa 6 kArmaNa'kArmaNa 7 lakSaNabandhanAni badhnatA sapta, vaikriyacatuSkA''hArakacatuSka-taijasatrikalakSaNAnyekAdaza bandhanAni badhnatA ekAdaza, avazeSANAM ca prakRtInAM yad bhAgalabdhaM dalikamAyAti tad na bhUyo vibhajyate, tAsAM yugapadavAntaradvivyAdibhedabandhAbhAvAt , tena tAsAM tadeva paripUrNa dalikaM bhavatIti / gotrasya tu yad bhAgAgataM dravyaM tad ekasyA eva badhyamAnaprakRteH sarva bhavati, yad gotrasyaikadA uccaigotralakSaNA nIcairgovalakSaNA vaikaiva prakRtivaMdhyate / antarAyabhAgalabdhaM tu dravyaM dAnAntarAyAdiprakRtipaJcakatayA pariNamati, yata etAH pazcApi dhruvabandhitvAt sarvadeva badhyanta iti / 1 saM0 1-2 chA0 ta0 ma0 0ta-saMhana0 // 2 asmatpAvadhartiSu sameSvapyAdarzaSu etAdRza eva pAThaH, paraM hamaprakRtiTIkAyAM tu-0kArmaNa -rUpANi vaikriyacatuSka-taijasatrikarUpANi vA sapta bandhanAni banatA sapta / vaikriyaca0 ityevaMrUpaH pATho dRzyate / / 14 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA nanu "basaMtINa vibhajjai" iti vacanena vadhyamAnAnAmevAyaM bhAgavidhiruktaH, yadA ca svasvaguNasthAne bandhavyavacchedaH sampadyate tadA tAsAM bhAgalabhyaM dravyaM kasyA bhAgatayA bhavati 1 iti atrocyate - yasyAH prakRtervandho vyavacchiyate tadbhAgalabhyaM dravyaM yAvadekA'pi sajAtIyaprakRtirvadhyate tAvat tasyA eva tad bhavati / yadA punaH sarvAsAmapi sajAtIyaprakRtInAM bandho vyavacchinno bhavati na ca mithyAtvasyevAparA sajAtIyA prakRtirasti tadA tadbhAgalabhyaM dravyaM samapi mUlaprakRtyantargatAnAM vijAtIyaprakRtInAmapi bhavati / yadA tA api vyavacchinnA bhavanti tadA tadalikaM sarvamapyanyasyA sUlaprakRteH sampadyate / 106 nidarzanaM cAtra yathA - styAnadvitrikasya bandhavyavacchede tadbhAgalabhyaM dravyaM sarvamapi sajAtIyayornidrA-pracalayorbhavati, tayorapi bandha vicchede sati svamUlaprakRtyantargatAnAM cakSurdarzanAvaraNAdInAM vijAtIyAnAmapi bhavati, teSAmapi ca bandhe vicchinne upazAntamohAdyavasthAyAM niHzeSaM sAtAvedanIyasyaiva bhavati / mithyAtvasya tu bandhavicchede sati sajAtIyAbhAvAt tadbhAgalabhyaM dalikaM sarva vijAtIyAnAmeva krodhAdInAmAdyadvAdazakapAyANAM bhavatItyanayA dizA tAvad neyaM yAvat sUkSmasamparAya guNasthAne mohanIyasya bhAgalabhyaM dravyaM SaDbhAgatayA bhavati / tata UrdhvamupazAntAdyavasthAyAM sarvathA zeSamUlaprakRtInAM bandha vicchede tadbhAgalabhyaM dravyaM sarvaM sAtavedanIyasyaiva bhAgatayA bhavatIti / atraiva karmaprakRtiTIkAkAropadarzitaM svasvottaraprakRtInAmutkRSTapade jaghanyapade cAlpabahutvaM vineyajanAnugrahAya pradarzyate tatrotkRSTapade sarvastokaM pradezAyaM kevalajJAnAvaraNasya, tato manaH paryavajJAnAvaraNasyAnantaguNam, tato'vadhijJAnAvaraNasya vizeSAdhikam, tataH zrutajJAnAvaraNasya vizeSAdhikam, tato matijJAnAvaraNasya vizeSAdhikam / tathA darzanAvaraNe utkRSTapade sarva stokaM pracalAyAH pradezAgram, tato nidrAyA vizeSAdhikam, tataH pracalApracalAyA vizeSAdhikam, tato nidrAnidrAyA vizeSAdhikam, tataH styAnaddhervizeSAdhikam, tataH kevaladarzanAvaraNasya vizeSAdhikam , tato'vadhidarzanAvaraNasyA': 'nantaguNam, tato'cakSurdarzanAvaraNasya vizeSAdhikam, tatakSudarzanAvaraNasya vizeSAdhikam / tathA sarvastokamutkRSTapade pradezAgramasAta vedanIyasya tataH sAtavedanIyasya vizeSAdhikam / tathA mohanIye sarvastokamutkRSTapade pradezAgramapratyAkhyAnAvaraNamAnasya, tatospratyAkhyAnAvaraNa krodhasya vizeSAdhikaM tato'pratyAkhyAnAvaraNamAyAyA vizeSAdhikaM, tatospratyAkhyAnAvaraNa lobhasya vizeSAdhikaM tataH pratyAkhyAnAvaraNamAnasya vizeSAdhikaM tataH 1 saM0 1 0 chA0 0ndhavyavacche0 / 2 saM0 2 0ndhavyavacchedo || 3 yadyapi karmaprakRtiTIkAyAm 'syAnantaguNaM' etAdRza eva pAThaH samasti' tathApi asmatpArzvastheSu etadgranthasya sametrapyAdarzaSu-- - sya vizeSAdhikam' ityevaMrUpaH pAThaH samastIti // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH karmapranthaH / 207 1 pratyAkhyAnAvaraNakrodhasya vizeSAdhikaM tataH pratyAkhyAnAvaraNamAyAyA vizeSAdhikaM tataH pratyAkhyAnAvaraNalobhasya vizeSAdhikaM tato'nantAnubandhimAnasya vizeSAdhikaM tato'nantAnubandhikrodhasya vizeSAdhikaM tato'nantAnubandhimAyAyA vizeSAdhikaM, tato'nantAnubandhilobhasya vizeSAdhikam / tato mithyAtvasya vizeSAdhikam / tato jugupsAyA anantaguNam, tato bhayasya vizepAdhikam / tato hAsya-zokayorvizeSAdhikaM, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam / tato ratiaratyorvizeSAdhikaM, tayoH punaH svasthAne tulyam / tataH strIveda-napuMsakavedayorvizeSAdhikaM, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam / tataH saMjvalanakrodhasya vizeSAdhikaM tataH saMjvalanamAnasya vizepAdhikam / tataH puruSavedasya vizeSAdhikam / tataH saMjvalanamAyAyA vizeSAdhikaM tataH saMjvalanalobhasyAsakhyeyaguNam / tathA caturNAmapyAyuSAmutkRSTapade pradezAgraM parasparaM tulyam / nAmakarmaNyutkRSTapade pradezAgraM gatau devagati - narakagatyoH sarvastokaM, svasthAne tu dvayorapi tulyam / tato manujagata vizeSAdhikaM tatastiryaggatau vizeSAdhikam / tathA jAtau caturNAM dvIndriyAdijAtinAmnAmutkRSTapade pradezAgraM sarvastokaM, svasthAne tu teSAM parasparaM tulyam, tata ekendriyajAtervizeSAdhikam / tathA zarIranAmni sarvastokamutkRSTapade pradezApramAhArakazarIrasya, tato vaikriyazarIrasya vizeSAdhikaM tata audArikazarIrasya vizeSAdhikaM tatastaijasazarIrasya vizeSAdhikaM, tataH kArmaNazarIrasya vizeSAdhikam / evaM saGghAtanAmno'pi draSTavyam / tathA bandhananAmni sarvastokamutkRSTapade pradezAgramAhArakAhArakabandhananAmnaH, tata AhArakataijasabandhananAmno vizeSAdhikaM, tata AhArakakArmaNabandhanAmno vizeSAdhikaM tata AhArakataijasakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM, tato vaikriyavaikriyabandhananAmno vizeSAdhikaM tato vaikriyataijasabandhananAmno vizeSAdhikaM, tato vaikriyakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM tato vaikriyataijasakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM, tata audArikaudArikacandhananAmno vizeSAdhikaM tata audArikataijasavandhananAmno vizeSAdhika, tata audArikakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM tata audArikataijasakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM, tatastaijasataijasabandhananAmno vizeSAdhikaM, tatastaijasakArmaNabandhananAmno vizeSAdhikaM, tataH kArmaNakArmaNabandhanAmno vizeSAdhikam / tathA saMsthAnanAmni saMsthAnAnAmAdyantavarjAnAM caturNAmutkRSTapade pradezAgraM sarvastokaM, svasthAne tu teSAM parasparaM tulyaM, tataH samacaturasraraM sthAnasya vizeSAdhikaM, tato huNDasaMsthAnasya vizeSAdhikam / tathA'GgopAGganAmni sarva stokamutkRSTapade pradezAgramAhArakAGgopAGganAmnaH, tato vaikriyAGgopAGganAmno vizeSAdhikaM, tato'pyaudArikAGgopAGganAmno vizeSAdhikam / tathA saMhanananAmni sarva stokamAdyAnAM paJcAnAM saMhananAnAmutkRSTapade pradezAgraM, svasthAne tu teSAM parasparaM tulyam, tataH sevArtasaMhananasya vizeSAdhikam / tathA varNanAmni sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM kRSNavarNanAmnaH, tato nIlavarNanAmno vizeSAdhikaM tato lohitavarNanAmno vizeSAdhikaM tato 81] Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA hAridravarNanAmno vizeSAdhika, tataH zuklavarNanAmno vizeSAdhikam / tathA gandhanAmni sarvastokaM surabhigandhanAmnaH, tato durabhigandhanAmno vizeSAdhikam / tathA rasanAmni sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM kaTurasanAmnaH, tatastiktarasanAmno vizeSAdhikaM, tataH kaSAyarasanAmno vizeSAdhika, tato'mlarasanAmno vizeSAdhikaM, tato madhurarasanAno vizeSAdhikam / tathA sparzanAmni sarvastokamatkRSTapade pradezAnaM karkaza-gurusparzanAmnoH, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam , tato mRdu-laghumparzanAmnovizeSAdhikam , svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam , tato rUjha-zItasparzanAmnovizeSAdhikam , svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam , nataH snigdha-uSNasparzanAmnorvizeSAdhikaM, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam / tathA''nupUrvInAmni sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM devagati narakagatyAnupUryoH, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam , tato manujagatyAnupUrvyA vizeSAdhika, tatastiyeggatyAnupUrvyA vizeSAdhikam / tathA vihAyogatinAmni sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM prazastavihAyogatinAmnaH, tato'prazastavihAyogatinAmno vizeSAdhikam / tathA sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM trasanAmnaH, tato vizeSAdhikaM sthAvaranAmnaH / evaM bAdara-sUkSmayoH paryApsA-'paryAptayoH pratyeka-sAdhAraNayoH sthirA-'sthirayoH zubhA-'zubhayoH subhaga-durbhagayoH susvara-duHsvarayorAdeyA'nAdeyayoyazaHkIrti-ayazaHkIyorvAcyam / Atapa-udyotayorutkRSTapade pradezAgraM sarvastokaM, svasthAne tu dvayorapi tulyam* / nirmANa-ucchvAsa-parAghAta-upaghAtA- gurulaghu-tIrthakarANAM tvalpabahutvaM naasti| __yata idamalpavahutvaM sajAtIyaprakRtyapekSayA pratipakSaprakRtyapekSayA vA cintyate, yathA kRSNAdivarNanAmnaH zeSavarNApekSayA, pratipakSaprakRtyapekSayA vA yathA subhaga-durbhagayoH, na caitAH parasparaM sajAtIyA abhinnaikamUlapiNDaprakRtyabhAvAt , nApi viruddhA yugapadapi bandhasambhavAt / tathA gotre sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM nIcairgotrasya, tata uccaigotrasya vizeSAdhikam / tathA'ntarAyakarmaNi sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM dAnAntarAyasya, tato lAbhAntarAyasya, vizeSAdhika, tato bhogAntarAyasya vizeSAdhika, tata upabhogAntarAyasya vizeSAdhika, tato vIryAntarAyasya vizeSAdhikam / tadevamuktamuttaraprakRtInAmutkRSTapade pradezAgrAlpabahutvam / samprati jaghanyapade tadabhidhIyate-- 1 yadyapi * * etat phullikAdvayamadhyavartI pATho'smatsamIpavartiSu etadgranthasya sameSvapyAdarzaSu etAdRza eva, paraM granthe'tra "karmaprakRtyabhiprAyeNa dRzyate" ityullekhe kRte'pi tayA saha naiSa saMvAdI / tatsthAne karmaprakRtI tu-"tathA sarvastokamutkRSTapade pradezAgraM trasanAmnaH, tato vizeSAdhikaM sthAvaranAmnaH / tathA sarvastokaM pradezAgraM paryAptanAmnaH tato vizeSAdhikamaparyAptanAmnaH / evaM sthirA-'sthirayoH zubhAzubhayoH subhaga-durbhagayorAdeyA-'nAdeyayoH sUkSma-bAdarayoH pratyeka sAdhAraNayorvAcyam / tathA sarvastokamayazaHkIrtinAmnaH pradezAgram , tato yazaHkIrtinAmnaH sNkhyeygunnm| zeSANAmAtapa-udyota-prazastA-'prazastavihAyogatisusvaraduHsvarANAM parasparaM tulyamutkRSTapade prdeshaagrm| nirmA0 " evaMrUpaH pATho dRzyate / / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / tatra sarvastokaM jaghanyapade pradezAgraM kevalajJAnAvaraNasya, tato manaH paryavajJAnAvaraNasyAnantaguNaM, tato'vadhijJAnAvaraNasya vizeSAdhikaM tataH zrutajJAnAvaraNasya vizeSAdhikaM tato matijJAnAvaraNasya vizeSAdhikam / tathA darzanAvaraNasya sarvastokaM jaghanyapade pradezAgraM nidrAyAH, tataH pracalAyA vizeSAdhikaM tato nidrAnidrAyA vizeSAdhikaM tataH pracalApracalAyA vizeSAdhikaM tataH styAnarddhervizeSAdhikaM, tataH kevaladarzanAvaraNasya vizeSAdhikaM tato'vadhidarzanAvaraNasyAnantaguNaM, tato'cakSurdarzanAvaraNasya vizeSAdhikaM tatazcakSurdarzanAvaraNasya vizeSAdhikam / tathA mohanIye sarvastokaM jaghanyapade pradezAgramapratyAkhyAnAvaraNamAnasya, tato'pratyAkhyAnAvaraNa krodhasya vizeSAdhikaM tato'pratyAkhyAnAcaraNamAyAyA vizeSAdhikaM, tato'pratyAkhyAnAvaraNalobhasya vizeSAdhikam / tata evameva pratyAkhyAnAvaraNamAna krodha- mAyA lobhA-'nantAnubandhimAna- krodha-mAyA-lobhAnAM yathottaraM vizeSAdhikatvaM vaktavyam / tato mithyAtvasya vizeSAdhikam / tato jugupsAyA anantaguNam / tato bhayasya vizeSAdhikam / tato hAsya- zokayorvizepAdhikaM, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam / tato rati-aratyo vizeSAdhikaM, svasthAne su dvayorapi parasparaM tulyam / tato'nyataravedasya vizeSAdhikam / tataH saMjvalanamAna - krodha- mAyA lobhAnAM yathottara' vizeSAdhikam / tathA''pi sarvastokaM jaghanyapade pradezAgraM tiryaG - manuSyAyuSoH, svasthAne tu parasparaM tulyam / tato deva-nArakAyuSorasaGkhye yaguNaM, svasthAne tu parasparaM tulyam / tathA nAmakarmaNi gatau sarva stokaM jaghanyapade pradezAgraM tiryaggateH, tato manujagatervizeSAdhikaM tato devagaterasaGghayeyaguNaM, tato narakagaterasaGkhyaM yaguNam / tathA jAtau sarvastokaM jaghanyapade pradezAgraM caturNAM dvIndriyAdijAtinAmnAM tata ekendriyajAtervizepAdhikam / tathA zarIranAmni, sarvastokamaudArikazarIranAmnaH, tatastaijasazarIranAmno vizeSAdhikaM tataH kArmaNazarIranAmno vizeSAdhikaM tato vaikriyazarIranAmno'saGkhyaguNaM, tato'pyAhArakazarIranAmno'saGkhye yaguNam / evaM 'saGghAtanAmno'pi vAcyam / aGgopAGganAmni sarvastokaM jaghanyapade pradezAgra maudArikAGgopAGganAmnaH, tato vaikriyAGgopAGganAmno'saGkhyaM yaguNaM, tato'pyAhArakAGgopAGganAmno'saGkhye yaguNam / tathA sarvastokaM jaghanyapade pradezAgraM narakagati-devagatyAnupUrvyoH, svasthAne tu dvayorapi parasparaM tulyam, tato manujAnupUrvyA vizeSAdhikaM, tatastiryaggatyAnupUrvyA vizeSAdhikam / tathA sarvastokaM vasanAmnaH, tataH sthAvaranAmno vizeSAdhikam / evaM bAdara - sUkSmayoH paryAptA - paryAptayoH pratyeka sAdhAraNayozca / zeSANAM tu nAmaprakRtInAmalpabahutvaM na vidyate, tathA sAtA-sAta vedanIyayoruccairgotra - nIcairgotrayorapi / antarAye punaryathotkRSTapade tathaivAvagantavyamiti // 81 // 1 karmaprakRtiTIkAyAM tu " saGghAtananAmno'0" ityevaMrUpaH pAThaH / / 109 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA / pratipAditaM mUlottaraprakRtInAM bhAgasvarUpam / samprati bhAgalabdhadalikaM pratataraM guNazreNiracanayaiva jantuH kSAyati ato guNazreNisvarUpapratipAdanArthamAha sammadarasavvaviraI u aNavisaMjAyadaMsakhavage ya / mohasamasaMtakhavage, khINasajogiyara guNaseDhI // 82 / / guNazreNaya ekAdaza bhavantIti sambandhaH / kutra kutra ? ityAha--" sammadarasavvaviraI u" ityAdi / tatra "'samma" tti samyaktvaM-samyagdarzanaM tallAbhe ekA guNazreNiH / tathA viratizabdasya pratyekaM sambandhAd daraviratiH-dezaviratistallAme dvitIyA guNazreNiH / sarvaviratiHsampUrNaviratistallAbhe tRtIyA guNazreNiH / "aNavisaMjoya" tti anantAnubandhivisaMyojanAyAM caturthI guNazreNiH / "dasakhavage" tti padaikadeze padaprayogadarzanAd darzanasya-darzanamohanIyasya kSapako darzanakSapakastatra tadviSayA paJcamI guNazreNiH / cazabdaH samuccaye / "mohasama" tti mohasya-mohanIyasya zamaH-zamaka upazamakaH sa copazamazreNyArUDho'nivRttivAdaraH sUkSmasamparAyazcAbhidhIyate, tatra mohazame SaSThI guNazreNiH / "saMta" ti zAntaH-upazAntamohaguNasthAnakavartI tatra saptamI guNazreNiH / "khavagi" tti kSapakaH-kSapakazreNyArUDho'nivRttibAdaraH sUkSmasamparAyazca nigadyate, tatra kSapake'STamI guNazreNiH / "khINa" tti kSINaH-kSINamohastisya navamI guNazreNiH / "sajogi" ti sayogikevalino dazamI guNazreNiH / "iyara' tti ayogikevalina ekAdazI guNazreNiriti gAthAkSarArthaH / ___ bhAvArthaH punarayaM-samyaktvalAbhakAle mandavizuddhikatvAd jIvo dIrghAntamu hartavedyAmalpatarapradezAnAM ca guNazreNimAracayati / tato dezaviratilAbhe saGkhathe yaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGghaya yaguNapradezAgrAM ca tAM karoti / tataH sarvaviratilAbhe saGkhaye yaguNahInAntamuhartavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAnAM ca tAM karoti / tato'pyanantAnubandhivisaMyojanAyAM saGghaya yaguNahInAntamuhUtavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAgrAM ca tAM vidadhAti / tato darzanamohanIyakSapakaH saGkhya yaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAgrAM ca tAM nirmApayati / tato'pi mohazamakaH saGkhya yaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAgrAM ca tAM viracayati / tato'pyupazAntamohaguNasthAnakavartI saGkhaye yaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGghaya yaguNapradezAgrAM ca tAM viracayati / tato'pi kSapakaH saGghaya yaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGkhya yaguNapradezAgrAM ca tAM viracayati / tato'pi kSINamohaH saGghaya ya. guNahInAntamuhUrtavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAgrAM ca tAM kurute / tato'pi sayogikevalI bhagavAn saGkhyayaguNahInAntamuhUrtavedyAmasaGkhaye yaguNapradezAgrAM ca tAM vidhatte / tatopyayogikevalI parama 1 saM0 1-2 ta0 mA0 cha0 "samma" ti / / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82-83 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 111 vizuddhiparikalitaH saGkhye guNahInAntarmuhUrtavedyAmasaGghaye yaguNapradezAgrAM ca tAM parikalpayati / tadevaM yathA yathA'tivizuddhistathA tathA hastrakAla- bahupradezAgratvaM ca guNa rbhavatIti // 82 // nirUpitA guNazra NirekAdazadhA / sampratyasyA eva svarUpaM pUrvapradarzita samyaktvAdiguNArUDhajantUnAM madhye yasya jantoryAvadguNA dalikanirjarA tAM ca prarUpayannAha- 'guNaseDhI dalarayaNA'NusamayamudayAdasaMkhaguNaNAe / eyaguNA puNa kamaso, asaMkhaguNanijarA jIvA // 83 // - guna-guNakAreNa zra NiguNazra eNiH / zra NizabdavAcyamAha - "dalarayaNa" tti dalasya uparitanasthiteravatAritapradezAgrasya racanA - sannyAso dalaracanA / kathaM punardalikaracanA ? kasmAccArabhya kena ca guNakAreNa vidhIyate jantunA ? ityAha - 'anusamayaM ' ti samayaM samayamanu - lakSI - kRtya pratisamayamityarthaH, 'udayAd' udayakSaNAdArabhya 'asaGkhyaguNanayA' asaGkhyAtaguNakAreNa / idamuktaM bhavati - uparitana sthiteravatAritaM dalikamudayakSaNe stokaM janturviracayati, dvitIyakSaNe'saGkhyAtaguNam, tRtIyakSaNe'saGkhyAtaguNam ityevaM pratisamayamasaGkhyAtaguNakAreNa dalaracanA tAvad neyA yAvad guNazreNimastakamiti / tathoparitanasthiterdalikAvatAraNasyApyayameva nyAyo vAcyaH / yathA -- guNazreNinyasana yogyamuparitanasthiteH prathamasamaye stokaM gRhNAti, dvitIyasamaye'saGkhyAtaguNam, evaM pratisamayamasaGkhyAtaguNakAreNa tAvad neyaM yAvat caramasamaya iti / uktaM cavarillaThiIhiMto, ghittUrNaM puggale u so khivai / udayasamayabhima thove, tatto ya asaMkhaguNie u // bIyami khivai samae, taie tatto asaMkhaguNie u / evaM samae samae, aMtamuhuttaM tu jA punnaM // daliyaM tu giNhamANo, paDhame samayammi thovayaM gihe / uvarillaThiIhiMto, bIyammi asaMkhaguNiyaM tu 11 gives samae daliyaM, taie samae asaMkhaguNiyaM tu / evaM samae samae, jA carimo aMtasamao tti // 1 saTIkeyaM gAthA sArddhazatakaprakaraNasya 104 gAthA - taTTIkAsamAnA // 2 uparitanasthite gRhItvA pudgalAMstu sa kSipati / udayasamaye stokAMstatazcAsaGkhyaguNitAMstu // dvitIye kSipatisamaye tRtIyasmiMstato'saGkhyaguNitAMstu / evaM samaye samaye antarmuhUrtta tu yAvat pUrNam // dalikaM tu gRhNan prathame samaye stokakaM gRhNIyAt / uparitanasthiterdvitIye asaGkhyaguNitaM tu // gRhNAti samaye dalikaM tRtIye samaye'saGkhyaguNitaM tu / evaM samaye samaye yAvaccaramo'ntasamaya iti // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 devendrasUriviracitasvopajJaTIkopetaH [gAthA tathehApUrvakaraNA-'nivRttikaraNAddhAdvayAd vizeSAdhiko'ntamuhUrtapramANo guNazreNeH kAlo bhavati, tAvantaM ca kAlaM dalikaviracanaM karoti / tathA'dhastanAdhastanodayakSaNe vedanataH kSINe sati zeSakSaNeSu dalikaM viracayati, na punarupari guNazreNiM vardhayati / uktaM ca-- __ 'seDhIeN kAlamANaM, duNha ya karaNANa samahiyaM jANa / khijjai sA udaeNaM, jaM sesaM tammi niklevo // samyaktvazreNezyaM kramaH / zeSANAmapi zreNInAM dalaracanAyAM prAya eSa eva vidhiH kizcidvizeSo'pi cAsti, kevalaM sa karmaprakRtyA digranthAntarAdavaseyo neha pratanyate, granthagauravabhayAt / adhunA yadguNavazAd jIvAnAM yAvatI nirjarA tAmAha-ete-prAgupadarzitAH samyaktva dezavirati-sarvaviratyAdayo guNAH dharmA yeSAM te etadguNAjIvA ityuttareNa sambandhaH / katham ? ityAha'punaH' iti punaHzabdo guNazreNisvarUpApekSayA vyatirekArthaH / 'kramazaH' yathottaraM krameNAsaGkhyAtaguNitA nirjarA-karbhapudgalaparizATarUpA yeSAM te'saGkhyaguNanirjarAH 'jIvAH' saccA bhavantIti zeSaH / tatra samyaktvaguNA jIvAH stokapudgalanirjarakAH, tato dezaviratA asaGkhya yaguNanirjarAH, tataH sarvaviratA asaGkhya yaguNanirjarAH, tato'nantAnubandhivisaMyojakA asaGkhya yaguNanirjarAH, tato darzanakSapakA asaGkhya yaguNanirjarAH, tato mohazamakA asaGkhathe yaguNanirjarAH, tata upazAntamohA asavaya yaguNanirjarAH, tataH kSapakA asaGkhaye yaguNanirjarAH, tataH kSINamohA asaGkhya yaguNanirjarAH, tataH sayogikevalino'saGkhaye yaguNanirjarAH, tato'pyayogikevalino'saGkhya ygunnnirjraaH||83|| ihottarottaraguNArUDhAnAM jantUnAmasaGkhaye yaguNanirjarAbhAktvamuktam , uttarottaraguNAzca yathAkramamavizuddhayapakarSa-vizuddhiprakarSasvarUpAH santo guNasthAnakAnyucyante, atasteSAM guNasthAnakAnAM jaghanyamutkRSTaM cAntarAlaM pratipAdayannAha pali yAsaMkhsamuha, sAsaNaiyaraguNa aMtaraM hassaM / guru micchi be chasahI, iyaraguNe puggalahato // 84 / / iha 'bhAmA satyabhAmA' iti nyAyAt palyopamAsaGkhayAMzo'ntamuhUrta ca jaghanyamantaramiti yogaH / keSAm ? ityAha-sAsvAdanazca itaraguNAzca-avaziSTaguNasthAnakAni sAsvAdanetaraguNAstepAma , prAkRtatvAdana vibhktilopH| 'antaraM' vivakSitaguNasthAnAvasthiteH pracyutAnAM 1 zreNeH kAlamAnaM dvayozca karaNayoH samadhikaM jAnIhi / kSIyate sodayena yaccheSaM tasminnikSepaH / / 2 saTIkeyaM gAthA sArddhazatakaprakaraNasya 105 gAthA-taTTIkAsamA // 3 saM0 1-2 ta0 ma0 bA0 vyAsaMkhaMtamu Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83-84 7 zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / punastatprAptervyavadhAnam antarAlamiti yAvat, 'hrasvaM ' jaghanyam / tatra sAsvAdana guNasthAnakasya jaghanyamantaraM palyopamAsaGkhye yabhAgaH, itaraguNasthAnakAnAM tu jaghanya' mantamuhUrtamityakSarArthaH / 113 bhAvArthaH punarayam-yo'nAdimithyAdRSTirudvalitasamyaktva- mizrapuJjo vA midhyAdRSTiH SaDviMzatisatkarmA san antarakaraNAdinA prakAreNopalabdhaupazamikasamyaktvo'nantAnubandhyudayAt sAsvAdanabhAvamAsAdya mithyAtvaM gataH san yadi tadeva sAsvAdanatvaM punarlabhate'ntarakaraNaprakAreNaiva tadA jaghanyatoSpi palyopamAsaGkhye yabhAgordhvaM labhate nArvAk / kiM kAraNam 1 iti ced ucyate yataH sAsvAdanAd mithyAtvaM gatasya prathamasamaye samyaktva - mizrapuJjau sattAyAmavazyaM tiSThata eva / na ca tayoH sattAyAM vartamAnayoH punaraupazamikasamyaktvaM labhate, tadabhAvAt sAsvAdanatvaM durApAstatra / yadi puJjadvayasadbhAve aupazamikasamyaktvasya na lAbhastarhi palyopamAsaGkhyeyabhAge'pyatikrAnte kathaM sAsvAdanalAbhaH 9 iti ced ucyate - iha samyaktva- mizrapuJja mithyAtvaM gataH pratisamaya mudvartayati, taddalikaM pratisamayaM mithyAtve prakSipatItyarthaH / anena ca krahinigartyamAnau palyopamAsaGghaye yabhAgena sarvazodvartito niHsattAkaM nItau bhavataH, itthameva karmaprakRtyAdiSvabhihitatvAt / tataH palyopamAsaGghaye yabhAgena mizra samyaktvapuJjayorudvartitayostadante kazcid jantuH punarapyopazamikasamyaktvamAsAdya sAsvAdanatvaM gacchatItyevaM sAsvAdanasya palyopamAsaGkhyaM yabhAgo'ntaraM bhavatIti / nanvekadoSazamazreNeH pratipatitaH sAsvAdana bhAvamanubhUya yadA punarapyantamuhUrtena etAmevopazamazreNi pratipadya tataH pratipatitaH sAsvAdanabhAva labhate tadA jaghanyato'lpamevAntaraM labhyate, tatkimiti palyopamAsaGkhyaM yabhAgo jaghanyamantaramityuktam satyam, upazamaH pratipatito yaH sAsvAdanatvaM gacchati sa kevalaM manujagatibhAvitvenAlpatvAd neha vivakSita itItarasyaiva prabhUtasya caturgativartitvAdantarAlacinteti / itaraguNasthAnakebhyazca mithyAdRSTi samyagmithyAdRSTi- avirata -- samyagdRSTi-dezavirata-pramattA-pramattopazamazreNigatA pUrva karaNA-'nivRttivAdara- sUkSma samparAya-upazAntamohalakSaNebhyaH paribhraSTaH punarjaghanyato'ntamuhUrte'tikrAnte tAnyeva guNasthAnakAni labhate iti teSAM jaghanyato'ntamuhUrtamevAntarAlaM bhavati / tathAhi kazcid jIva upazamazreNyArUDhaH san upazAntatvamapi samprApya pratipatito mithyAdRSTitvaM yAvadavApnoti, tato bhUyo'pyantamuhUrtena tAnyevIpazAntaguNasthAnAntAni yadA''rohati tadA zeSANAM sAsvAdana - mizraguNasthAnakavarjitAnAM guNasthAnAnAM pratyekaM jaghanyata AntamauhUrtikamantaraM bhavati, ekasmitha bhave vAradvayamupazamazreNikaraNaM samanujJAtameva / uktaM ca- 1 sArddhazatakaprakaraNaTIkAyAM nyamantaramantarmu0 2 chA0 ma0 vvadApnoti // 3 saM0 10 0dAtrazeSA0 // 15 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH "egabhave dukkhutto, carittamohaM uvasamijjA | ( karmapra 0 376 ) tatra sAsvAdanaM prati jaghanyAntarasyoktatvAt zreNipratipatitasya ca mizragamanAbhAvAt tayorvarjanamuktam | zreNigamanAbhAve tu mizrasya sAsvAdanavarjazeSaguNasthAnakAnAM ca mithyAdRSTyAdInAmaprattAntAnAM parAvRtya parAvRtya gamanata AntamauhUrtikamantaraM prApyate / kSapaka kSINamoha sayogikevali - ayogikevalinAM tvantaracintA nAsti teSAM pratipAtasyaivAbhAvAditi / 114 | gAthAH uktaM jaghanyamantaraM sarvaguNasthAnakAnAm / idAnImutkRSTamantaramAha - "guru micchi ke chaTThI" ityAdi / 'guru' utkRSTamantaraM "micchi" tti 'mithyAtve' mithyAdRSTiguNasthAnakasya dve SaTpaSTI' SaTSaSTidvayam / ayamatra bhAvArtha:- yaH kathid jantuvizuddhivazAd midhyAdRSTitvaM parityajya samyaktvaM pratipannaH, tataH sAgaropamaSaTSaSTipramANamutkRSTa samyaktvakAlaM pratipAlya antarmuhUrtamekaM samyagmithyAtvaM gacchati, tato bhUyo'pi samyaktvamAsAdya sAgaropamaSaTpaSTiM yAvat tadanupAlaya tata UrdhvaM yo na sidhyati so'vazyaM mithyAtvaM gacchati, tata itthaM sAgaropamaSaTSaSTidvayarUpaM sAmarthyato mizrAntamuhUrta narabhavAdhikamutkRSTa mithyAtvasyAntarAlaM bhavatIti / "iyaraguNe" tti itaraguNasthAnakaviSaye / ko'rthaH mithyAdRSTiguNasthAnakA pekSayA'nyaguNasthAnakeSu sAsvAdanAdiSUpazAntamohAnteSu 'guru antaram' utkRSTo'ntarAlakAlo bhavati / kiyad 1 ityAha- " puggala - ddhaMto" ci sUcakatvAt sUtrasya pudgalasya - pudgalaparAvartasyArdhaM pudgalaparAvartArddhaM tasyAntaraM - madhyaM pudgalaparAvartArddhAntiH, kiJcidUnaM pudgalaparAvartArddhamityarthaH / idamatra tAtparya - sAsvAdanAdaya upazamazreNigatApUrvaka raNadhupazAntamohAntAtha jIvA nijanijaguNasthAnakAvasthiteryadA paribhraSTAstadotkRSTataH kizcidUnaM pudgalaparAvartArddhaM yAvadapAranaMsArapArAvAramadhyamavagAhya punastAni guNasthAnakAni labhante nAva, tata UrdhvaM ca samyaktvAdiguNAn samprApya avazyaM jIvAH sidhyantIti, tato dezonArdha pudgala parAvartamAnameSAmutkRSTamantaraM bhavati / kSapakakSINamohAdInAM cAntarameva nAsti, pratipAtAbhAvAditi // 84 // 1 iha sAsvAdanasya jaghanyamantaraM palyopamAsaGkhye yAMza uktam / ataH patyopamasvarUpaM saprapaJca pracikaTayiSurAha- uddhAra aDa khitaM, paliya tihA samayavAsasagha samae / dIvodahiAutasAiparimANaM kesavahAro // 85 // dhAnyapatyavat palyaM -- palyopamaM 'tridhA ' triprakAraM bhavati / silopaH prAkRtatvAt / tathAhiuddhArapalyopamam addhApalyopamaM kSetrapalyopamaM ca / tatra vAlAgrANAM tatkhaNDAnAM vA pratisamayamU 1 ekasmin mavedvivAritramohamupazamayet // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84-85] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / - 115 ddharaNamuddhArastadviSayaM-tatpradhAnaM vA palyopamamuddhArapalyopamam 1 / addhA-kAlaH, sa ca prastAvAd vAlAgrANAM tatkhaNDAnAM vA'pahAre pratyeka varSazatalakSaNastatpradhAnaM palyopamamaddhApalyopamam 2 / kSetram-AkAzapradezarUpaM tatpradhAnaM palyopamaM kSetrapalyopamaM ca 3 iha / "samayavAsasayasamae kesavahAro" tti tatroddhArapalyopame kezAnAM-bAlAgrANAM samaye samaye'pahAraH-uddharaNaM kriyate, addhApalyopame varSazate kezApahAraH kriyate, kSetrapalyopame samaye samaye kezApahAraH-kezaspRSTA'spRSTAkAzapradezApahAraH kriyate / tatra 'dIvodahiAutasAiparimANaM" ti tatroddhArapalyopamena prayojanaM dvIpodadhiparimANaM-dvIpA udadhayazcAnena pramIyante, tathA'ddhApalyopamena prayojanam AyuHparimANaM-'deva-nAraka-tiryaG-manuSyANAmAyUpyanena mIyanta ityarthaH, kSetrapalyopamena prayojanaM trasAdiparimANam , AdizabdAt pRthivIkAyikA-'pkAyika-tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikAnAM parimANaM grAhyam / uktaM ca 'eeNa khittasAgarauvamANeNaM havijja nAyavyaM / puDhavidagaagaNimAsyahariyatasANaM parImANaM // (jIvasamA0 gA0 133) iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-iha trividhaM palyopamam / tadyathA-uddhArapalyopamam addhApalyopamam kSetrapalyopamam / punarekaikaM dvidhA- bAdaraM sUkSmaM ca / tatrAyAma-vistarAbhyAmavagAhena cotsedhAzulaniSpannaikayojanapramANo vRttatvAcca paridhinA kizcidanaSaDbhAgAdhikayojanatrayamAnaH palyo muNDite zirasi ekenAsA dvAbhyAmahobhyAM yAvadutkarpataH saptabhirahobhiH prarUDhAni yAni vAlAgrANi taiH pracayavizeSAd nibiDataramAkarNa tathA bhriyate yathA tAni vAlAgrANi vahnirna dahati vAyu paharati jalaM notkothayati, tataH samaye samaye ekekavAlAgrApahAreNa yAvatA kAlena sa palyaH sakalo'pi sarvAtmanA nirlepo bhavati tAvAn kAlaH saGkhya yasamayamAno bAdaramuddhArapalyopamam ! eteSAM ca dazakoTikoTayo bAdaramuddhArasAgaropamam , mahattvAt sAgareNa-samudreNopamA yasyeti kRtvA / bAdare ca prarUpite sUkSmaM sukhAvaseyaM syAditi bAdaroddhArapalyopama-sAgaropamayoH prarUpaNam , na punaretatprarUpaNe'nyad viziSTaM phalamastIti / evaM bAdareSvaddhAkSetrapalyopamasAgaropameSvapi vaktavyam / yaduktamanuyogadvAreSu-- 'tattha NaM je se vAvahArie uddhArapaliovame se NaM ime, se jahAnAmae palle miyA joyaNaM AyAmavikvaMbheNaM joyaNaM ca uDu uccatteNaM tiguNasavisesaM pariraeNaM, se NaM egAhiyavehiyatehiyANaM 1 ta0 ma0 devAnAM nArakA0 / chA0 saM 1-2 devAnAM naraka0 // 2 etena kSetrasAgaropamAnena bhavejjJAtavyam / pRthvIdakAgnimArutaharitatrasAnAM ca parimANam // 3 tatra yat tad vyAvahArika uddhArapalyopamaM tad idam asau yathAnAmakaH palyaH syAd yojana AyAmaviSkambhAbhyAM yojanazcordhvamucce tvena savizeSatriguNaH parirayeNa, sa ekAhikadvayahikatryahikaiH Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA 'uko sasattarattANaM saMsa' saMnicie bharie vAlaggakoDINaM, te NaM vAlaggA no aggI DahijA no vAU harijA no kucchijA no viddhasijA no pUttAe havvamAgacchijjA, tao caiva NaM samae samae egamegaM vAlaggamavahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khIkhe nIrae nITThie nilleve bhavai' se taM vAvahArie uddhArapalio me / "eesa palANaM, koDAkoDI havijja dasaguNiyA / uddhArasAgarassa u, egassa bhave parImANaM // 1 reft vAvahArihiM uddhArapaliovamasAgarova mehiM kiM paoyaNaM ? natthi kiMci paoyaNaM, kevalaM pannavaijjai ( anuyo0 patra 180 - 1-2 ) iti / uktaM bAdaramuddhArapalyopamam / atha sUkSmaM tad ucyate - tatraikaikaM vAlAgramasaGkhye yAni khaNDAni kRtvA pUrvavat palyo bhriyate tAni ca khaNDAni dravyataH pratyekamatyantazuddhalocanacchaatha yadatIvasUkSmaM pudgaladravyaM cakSuSA na pazyati tadasaGkhye ya bhAgamAtrANi / kSetratastu sUkSmapanakazarIraM yAvati kSetre'vagAhate tato'saGghaye yaguNAni, bAdaraparyAptapRthvIkAyikazarIratulyAnIti vRddhAH / eSAM ca vAlAgrANAmasaGkhye yatvAt pratisamayamuddhAre kila saGkhye yA varSa koTyo'tikrAmanti, ataH saGkhye varSa koTimAnamidaM sUkSmamuddhArapalyopamamava seyam / tadazakoTikoTayaH sUkSmoddhArasA - paropamam / AbhyAM palyopama-sAgaropamAbhyAM dvIpAH samudrAzca mIyante / uktaM cAnuyogadvAreSu ehiM hamauddhArapalio vamasAgarovamehiM kiM paoyaNaM 9 eehiM dIvasamuddANaM uddhAre viSpai / kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA uddhAreNaM pannattA ? goyamA ! jAvaiyA NaM aDDAijjANaM uddhArasAgarovamANaM uddhArasamayA evaiyA NaM dIvasamuddA uddhAreNaM pannattA // ( patra 181 - 1 ) bhASyasudhAmbhonidhirapyAha- 1 yAvadutkRSTasaptarAtraiH saMsRSTaH saMnicito bhRtaH vAlAgra koTibhiH, tAni ca vAlAprANi nAgnirdahed na vAyurha - renokothayeyuH na vizvasyeyuH na pUtitvena zIghramAgaccheyuH, tatazva khalu samaye samaya ekaikaM vAlAgrama' paharatA yAvatA kAlenAsau palyaH kSINo nIrajA niSThito nirlepazca bhavati tadidaM vyAvahArikaM uddhArapalyomam // 2 saM0 1-2 chA0 ta0 ma0 0i se taM vA0 evamagre'pi / / 3 eteSAM palyAnAM koTAkoTIbhaveddazaguNitA / uddhArasAgarasya tvekasya bhavet parimANam / 4 etAbhyAM vyAvahArikAbhyAmuddhArapalyopamasAgaro - pasAbhyAM kiM prayojanam ? nAsti kiJcit prayojanaM kevalaM prajJApyate // 5 saM0 1-2 chA0 ta0 ma0 ijjA // 6 etAbhyAM sUkSmoddhArapalyopamasAgaropamAbhyAM kiM prayojanam ? etAbhyAM dvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate / kiyanto bhadanta ! dvIpa samudrA uddhAreNa prajJaptAH ? gautama ! yAvatAmardha tRtIyAnAmuddhArasAgaropamANAM uddhArasamayA etAvanto dvIpasamudrA uddhAreNa prajJaptAH // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / [ 117 'uddhArasAgarANaM, aDrAijjANa jattiyA samayA / duguNAduguNapavitthara, dIvodahi huti evaiyA || ( jinabha0 saGagra0 gA0 80) ityuktaM bAdara-sUkSmabhedato dvividhamapyuddhArapalyopamam 1 / samprati dvividhamevAddhApalyopamaM prarUpyate-tatra pUrvoktapalyA varSazate'tikrAnte ekaikavAlAgrApahAreNa nilepanAkAlaH saGkhya yavarSakoTImAno bAdaramaddhApalyopamam , tadazakoTIkoTayo bAdaramaddhAsAgaropamam / tathaiva pUrvoktapalyAdvarSazate varSazate'tikrAnte ekaikavAlAgrAsaGkhaye yatamakhaNDApahAreNa nilepanAkAlo'saGkhyAtavarSakoTImAnaH sUkSmamaddhApalyopamam , tadazakoTIkoTayaH sUkSmamaddhAsAgaropamam , taddazasAgaropamakoTIkoTIpramANA'vasarpiNI, tAvatpramANevotsarpiNyapi, avasarpiNI-utsarpiNyo'nantAH pudgalaparAvartaH, anantAH pudgalaparAvartAH atItAddhA, anantAH pudgalaparAvatI anAgatAddhA ceti / uktaM ca zrIbhagavatITIkAyAM-- "ahavA paDucca kAlaM, na savyabhavyANa hoi bucchittI / jaMtIya'NAgayAo, addhAo do vi tullAo // ( zata0 12 u0 2) ayamatrAbhiprAyaH--yathA'nAgatAddhAyA anto nAsti, evamatItAddhAyA Adiriti vyaktaM samatvamiti / anye tyAhu:-- ussappiNI aNaMtA, puggalapariyaTTao muNeyavyo / te'NantA tIya'ddhA, aNAgayaddhA aNaMtaguNA // (jIvasa0 gA0 129 ) atreyaM bhAvanA-atItAddhAto'nAgatAddhAyA anantaguNatvam , samayAvalikAdibhiranavarataM kSIyamANAyA apyanAgatAddhAyA akSayAt / ___ AbhyAM ca sUkSmAddhApalyopama-sAgaropamAbhyAM sura-naraka-nara-tirazcAM karmasthitiH kAyasthitiH bhavasthitizca mIyate / uktaM cAnuyogadAreSu-- __ "eehiM suhamaadbhApaliovamasAgarovamehiM kiM paoyaNaM ? goyamA ! eehi neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANa ya AuyAI mavijjati ( patra 183-2 ) iti / ___ abhihitaM bAdara-sUkSmabhedato dvividhamapyaddhApalyopamam 2 / sAmprataM dvividhameva kSetrapalyopamaM nirUpyate-tatra pUrvoktapalyAd vAlAgraspRSTanabhaHpradezAnAM pratisamayaM ekaikApahAreNa nilepanA 1 uddhArasAgarANAM ardhatRtIyAnAM yAvantaH smyaaH| dviguNadviguNapravistarA dvIpodadhayo bhvntyetaavntH| 2 saM0 1-2 ta0 ma0 chA0 pama, dazasAga / 3 athavA pratItya kAlaM na sarvabhavyAnAM bhavati vyucchittiH / yadatItAnAgate addhe dve api tulye // 4 utsarpiNyo'nantAH pudgalaparAvarto jJAtavyaH / te'nantA atItAddhA'nAgatAddhA cAnantaguNA / / 5 etAbhyAM sUkSmAddhApalyopama-sAgaropamAbhyAM kiM prayojanam ? gautama ! etAbhyAM nairayikatiryagyonikamanuSya-devAna cAyUpi mIyante / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA kAlo'saGkhye yotsarpiNyava sarpiNImAnA bAdaraM kSetrapalyopamam, tadazakoTIkoTayo bAdaraM kSetrasAgaropamam / tathaivaikaikavAlAgrAsaGkhyaM yatamakhaNDaiH spRSTAnAmaspRSTAnAM ca nabhaHpradezAnAM pratisamayamekaikApahAreNa nirlepanAkAlo bAdarAsaGkhyaM yaguNakAlamAnaH sUkSmaM kSetrapalyopamam, tadazakoTIkoTayaH sUkSmaM kSetrasAgaropamam / uktaM cAnuyogadvAreSu 118 'se kiM taM sudume khettapalio me ! se jahAnAmae palle siyA egajoyaNaM AyAmavivakhaMbheNaM joyaNaM uDDU uccatteNaM jAva bharie vAlaggakoDINaM, tattha NaM ekkamikke vAlagge asaMkhejjAI khaMDAI kIraha, te vAggA diTThI ogAhaNAo asaMkhejjabhAgamittA suhumassa paNagajIvassa sarIromAhaNAo asaMkhejjaguNA, te NaM vAlaggA no aggI DahijjA no vAU harijjA jAva no pUitahavvamAgacchajjA, jeNaM tassa AgAsapaesA tehiM vAlaggehiM phunnA vA aNAkunnA vA tao NaM samaesamae ikkamikkamAgAsapaesaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe jAva nilleve bhavai se taM suhume khettapaliovame / tattha coyae pannavarga evaM vayAsI - asthi NaM tassa pallassa AgAsapaesa je NaM tehiM vAlaggehiM aNAphunnA 1 haMtA asthi / jahA ko diTTha to ? se jahAnAma kusiyA kuDANaM bharie tattha mAuliMgA pakkhittA te vi mAyA, tattha billA pakkhittA te vi mAyA, tattha AmalayA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM vayarA pakkhittA te vimAyA, tattha NaM cigA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM muggA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM sarisavA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM gaMgAvAluyA pakkhittA sA vi mAyA, evameva asthi tassa pallasa AgAsaparasA jeNaM tehiM vAlaggehiM aNAphunnA || ( patra 192 - 1 ) iti / etAbhyAM ca sUkSmakSetrapalyopama-sAgaropamAbhyAM prAyo dRSTivAde dravyapramANaprarUpaNAyAM prayojanaM sakRdeva nAnyatra / yadAgamaH - 1 atha kiM tat sUkSmaM kSetrapalyopamam ? asau yathAnAmakaH palyaH syAd ekayojana AyAmaviSkambhAbhyAm yojaja Urdhvamuccaistvena yAvad bhRtaH vAlAmakoTibhiH tatra khalu ekaikaM vAlAgramasaMkhyeyAni khaNDAni kriyate tAni ca vAlAgrANi dRSTayavagAhanAto'saMkhyeyamAgamAtrANi sUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni tAni ca vAlAprANi nAgnirdadded na vAyured yAvad na pUtitvena zIghramAgaccheyuH, ye ca tasya AkAzapradezAH taiH spRSTaSTA tataH khalu samaye samaye ekaikamAkAzapradezamapahAya yAvatA kAlena sa palyaH kSINaH yAvad nirlepaH bhavati tadidaM sUkSmaM kSetrapalyopamam / tatra codakaH prajJApakamevamavAdIt - santi tasya palyasyAkAzapradezA ye tairvAlA prera ? hanta santi / yathA ko dRSThAntaH ? asau yathAnAmakaH koSThaH syAt kUSmANDairbhUtaH, tatra mAtuli kSiptAni tAnyapi avagADhAni, tatra bilvAni kSiptAni tAnyapyavagADhAni, tatrAmalakAni prakSipta tAnyapyavagADhAni, tatra badarANi kSiptAni tAnyapi avagADhAni, tatra caNakAH prakSiptAste'pi avagADhAH, tatra mudgAH prakSiptAste'pi avagADhAH, tatra sarSapAH prakSiptAste'pi avagADhAH, tatra gaGgAvAlukAH prakSiptasta bhapyavagADhAH, evameva santyeva tasya palyasyAkAzapradezA ye tairvAlA yairanAspRSTA iti / nAspRSTAH Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85-86 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 116 'eehiM suhumakhe tapaliovamasAgarovamehiM kiM paoyaNaM 1 goyamA ! eehiM suhumakhe tapalio sAgaro mehiM diTTivAe davvAI mavijjaMti (anuyo0 patra 193 - 1 ) iti / Aha-yadi spRSTA aspRSTAzceha sUkSmakSetrapalyopame nabhaHpradezA gRhyante tarhi vAlAyaiH kiM prayojanam 1 yathoktapalyAntargatanabhaH pradezApahAramAtrataH sAmAnyenaiva vaktumucitaM syAt, satyam, kintu sUkSmakSetrapalyopamena dRSTivAde dravyANi mIyante tAni ca kAnicid yathoktavAlAgraspRSTaireva nabhaHpradezairmIyante kAnicidaspRSTairiti, ato dRSTivAdoktadravyamAnopayogitvAd vAlAgraprarUpaNAtra prayojanavatIti // 85 // vyAkhyAtaM bAdara- sUkSma bhedato dvividhamapi kSetrapalyopamam 3 | tadvayAkhyAne ca samarthitaM saprapaJcaM palyopama-sAgaropamasvarUpam / idAnIM kiJcidUnaM pulaparAvartArdhaM sAsvAdanAdInAmutkRSTamantaramuktam atastameva prapaJcaM pudgalaparAvarta gAthAtrayeNa nirUpayitukAmaH prathamaM tAvat tasyaiva bhedAn parimANaM cAha dave khitte kAle, bhAve cauha duha bAyaro sumo / hoi anaMtussappiNiparimANo puggalaparaho || 86 / / 'dravye' dravyaviSayaH 'kSetre' kSetraviSayaH 'kAle' kAlaviSayaH 'bhAve' bhAvaviSayaH, itthaM 'caturdhA ' catUrUpaH pudgalaparAvarto bhavatItyuttareNa saNTaGkaH / punarekaiko dravyAdikaH 'dvividhaH ' dviprakAro bhavati / dvaividhyamevAha -- "bAyaro suhumo" ti bAdara- sUkSmabhedabhinnaH / ayamarthaH - dravyapudgala - parAvartI dvedhA-bAdaraH sUkSma, kSetra pudgalaparAvartI dvedhA - bAdaraH sUkSmazra, kAlapud gala parAvarto dvedhA-cAdaraH sUkSmazca, bhAvapudgalaparAvartI dvedhA - bAdaraH sUkSma / kiyatkAlapramANaH punarayamekaikaH 1 ityAha-- "hoi anaMtussappiNiparimANo" tti 'bhavati' jAyate utsarpanti - pratisamayaM kAlapramANaM jantUnAM vA zarIrA''yuH pramANAdikamapekSya vRddhimanubhavantItyutsarpiNyaH, tato'nantA utsarpiNyaH, upalakSaNatvAdavasarpanti - pratisamayaM kAlapramANaM jantUnAM vA zarIrA''yuH pramANAdikamapekSya hAnimanubhavantItyavasarpiNyaH, tAzca parimANaM yasya so'nantotsarpiNI-avasarpiNIparimANaH / pUrNa - galanadharmANa: pudgalAH teSAM pudgalAnAM caturdazarajjvAtmakalokavartisamastaparamANUna parAvartaH-audArikAdizarIratayA gRhItvA mocanaM yasmin kAlavizeSe sa pudgalaparAvartaH / yadyapi 1 etAbhyAM sUkSmakSetrapalyopama-sAgaropamAbhyAM kiM prayojanam ? gautama ! etAbhyAM sUkSmakSetrapalyopama-sAgaropamAbhyAM dRSTivAde dravyANi mIyante || 2 saTIkeyaM gAthA sArddhazatakaprakaraNasya 106tamI gAthA-taTTIkAsamA // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA kSetrAdiviSayasya pudgalaparA'vartarUpo'nvartho na ghaTAM prAzcati tathApyanyathAvyutpAditasyApi zabdasyAnyathA gozadvavat pravRttidarzanAt samayaprasiddhamarthaM viSayIkarotIti na kazciddoSa iti / / 86 / / dravyapudgalaparAvarto bAdaraH sUkSmazca bhavatItyuktam / ataH kramaprApta bAdara-sUkSmadravyapudgalaparAvartasvarUpaM prarUpayannAha uralAisattageNaM, egajio muyai phusiya savvaaNU / jattiyakAli sa thUlo, davve suhumo sagannayarA // 87 / / sUcakatvAt sUtrasya 'audArikAdisaptakatvena' audArikaparamANUna audArikazarIratayA AdizabdAd veMkriyaparamAraNUna vaikriyazarIratayA, tejasaparamAraNUna tejasazarIratayA, kAmaNaparamAraNUna kArmaNazarIratayA, bhASAparamAraNUna bhASAtvena, prANApAnaparamAraNUna prANApAnatayA, manovargaNAparamAgUna manastvena, na punarAhArakazarIramapyatra grAhyam kAdAcitkanvAt tallAbhasyeti, spRSTvA' pariNamayya tathApariNAmaM nItvA, 'ekajIvaH' vivakSitakasattvaH 'muJcati' tyajati, 'sarvANan' catudezarajjvAtmakalokavartisamastaparamAraen , "jattiyakAli" ti yAvatA kAlena, vibhaktivyatyayazca prAkRtatvAt , yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe- "vyatyayo'pyAsAm" iti / sa itthaM pudgalasparzamAnenopamitaH kAlavizeSaH 'sthUlaH' bAdaraH "davvi" ti dravyapudgalaparAvartI bhavatIti prakramaH / iha kila saMsArakAntAre paryaTannekajIvo'nekairbhavagrahaNaiH sakalalokavartinaH sarvAnapi pudgalAn yAvatA kAlena audArikazarIra-kriyazarIra-taijasazarIra-bhASA-prANApAna--manaH-kArmaNazarIralakSaNArthasaptakabhAvena yathAsvaM pariNamavya muzcati sa tAvatpramANaH kAlo dravyato bAdaraH pudgalaparAvoM bhavatIti tAtpayamiti / abhihito bAdaro dravyapudgalaparAvartaH / idAnIM sUkSmadravyapudgalaparAvartamAha-"muTumo saganayara" ti sUkSmo dravyapuralaparAvartI bhavatIti sambandhaH / katham ? ityAha-'sAmAnya tarAta'nyatarasmAda] saptakAnyatareNa, vibhaktivyatyayazca prAkRtatvAt / idamana hRdayam-samAnAmaudArika-prakriya-tejasa bhASA-prANApAna-mana:-kAmeNamadhyAdanyatareNa punara kena kenacidodArikAdinA pUrvapradarzitaprakAreNa sakalalokArtipudgalAnAM sparzane audArikAdizapiratayA gRhItvA mocane sUkSmadravyapudalaparAvarto bhavati / vivakSitabhedAvizeSaiH pani daiH pariNamitA aghi na gRhyanta iti / eke vAcAryA evaM dravyapudgalaparAvartasvarUpaM pratipAdayanti, tathAhi-yadeko jIvo'nekairbhavagrahaNeraudArikazarIra-caukriyazarIra--taijasazarIra-kArmaNazarIracatuSTayarUpatayA yathAsvaM sakalalokavartinaH sarvAn pudgalAn pariNamayya muJcati tadA bAdaro dravyapudgalaparAvo bhavati / 1 ta0 ma0 vartasvarU / saM0 12 vartatvarU // 2 saM0 1-2 chA0 ma0 0kvrti0|| Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87-88 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 121 yadA punaraudAri kAdicatuSTayamadhyAdekena kenacit zarIreNa sarvabudgalAna pariNamayya muJcati zeSazarIrapariNamitAstu pudgalA na gRhyanta eva tadA sUkSmo dravyapudgalaparAvartI bhavatIti / / 87 / / ukto dvedhA'pi dravyapudgalaparAvartaH / samprati kSetra-kAla-bhAvapudgalaparAvartAn bAdara-sUkSmabhedabhinnAn nirUpayannAha logapaesosappiNisamayA aNubhAgabaMdhaThANA ya / jahatahakamamaraNeNaM, puTThA khittAi thUliyarA // 88 / / ___ lokasya-caturdazarajjvAtmakakSetrakhaNDasya pradezAH-nirvibhAgA bhAgA lokapradezAH, tathotsarpiNIzabdenAvasarpiNyapyupalakSyate dinagrahaNe rAtryupalakSaNavat , tayoH samayA:-paramanikRSTAH kAlavizeSA utsarpiNI-avasarpiNIsamayAH, samayasvarUpaM ca paTTazATikApATanadRSTAntAd utpalapatrazatabhedodAharaNAcAvaseyam , tato lokapradezAzcotsarpiNyavasarpiNIsamayAzceti dvandvaH / tathA'nubhAgasya--rasasya bandhaH--bandhanaM tasya nimittabhRtAni sthAnAni-kapAyodayavizeSalakSaNAnyanubhAgavandhasthAnAni, anubhaagvndhaadhyvsaaysthaanaaniityrthH| caH samuccaye, tatazcaite pratyekaM trayo'pi padArthA yadA maraNazabdasya pratyekamabhisambandhAd' yathAtathAmaraNena-kramotkramAbhyAM prANaparityAgalakSaNena / spRSTAH-vyAptA bhavanti tadA "khittAi thUla" tti kSetrAdayaH' kSetrapudgalaparAvarta kAlapudgalaparAvalabhAvapudgalaparAvartAH 'sthUlAH' bAdarA bhavanti / yadA punasta eva lokAkAzapradezA utsarpiNyavasarpiNIsamayA anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni ceti pratyekaM trayo'pi padArthAH kramamaraNena--pUrvaspRSTAkAzapradezAdibhyo'vyavadhAnataH prANaparityAgalakSaNena spRSTA bhavanti tadA kSetrapudgalaparAvarta kAlapudgalaparAvarta bhAvapudgalaparAvartAH "iyara" si itare sUkSmA bhavantIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam--yadA'nantabhavabhramaNazIlo janturanantareSu vyavahiteSu vA aparAparAkAzapradezeSu mriyamANaH sarvAnapi caturdazarajjvAtmakalokAkAzapradezAn maraNena spRzati tadA bAdaraH kSetrapudgalaparAvatoM bhavati / navaraM yeSvaparapradezavRddhirahiteSu pUrvAvagADheSveva namaHpradezeSu mRtaste na gaNyante, apUrvAstu dUravyavahitA api spRSTA gaNyanta eveti 1 / kAlatastu yadotsarpiNyavasarpiNIsamayeSu sarveSvapi krameNotkrameNa vA anantAnantebhareko jantumRto bhavati tadA bAdaraH kAlapudgalaparAvartI bhavati / kevalaM yeSu samayeSvekadA mRto'nyadApi yadi teSveva samayeSu mriyate tadA te na gaNyante, yadA punareka-dvitIyAdisamayakramamullacacApi apUrveSu samayeSu mriyate tadA te vyavahitA api samayA gaNyanta iti 2 / bhAvataH pudgalaparAvarta ucyate--anu 1 saM0 1-2 ta0 chA0 0kAdizarIrAdicatu0 // 2 saM0 1-2 ta0 ma0 chA sarpiNyupala0 / / 16 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 devendrasUriviracitaH svopajJIkopetaH [gAthAH bhAgavandhAdhyavasAyasthAnAni manda-pravRddha-pravRddhatarAdibhedato'savaya yAni vartante, eteSAM cAsasya yatvapramANamuttaratra vakSyAmaH / tato yadekekasminnanubhAgabandhAdhyavasAyasthAne krameNotkrameNa ca priyamANena jantunA'saGkhya yalokAkAzapradezapramANAni sarvANyapi tAni spRSTAni bhavanti tadA bAdaro bhAvapudgalaparAvarto bhavati, atrApi yadadhyavasAyasthAnamekadA maraNena spRSTaM tadevAnyadA'pi yadi spRzati tadA tanna gaNyate, apUrva tu dUravyavahitamapi spRSTaM gaNyata eveti 3 / / __bhAvitA bAdarAH kSetrapudgalaparAvarta-kAlapudgalaparAvarta-bhAvapudgalaparAvartAH / sAmpratameta eva sUkSmA bhAvyante--iha yevAkAzapradezeSvavagADho janturekadA mRtastebhyo'nantaravyavasthiteSveva namaHpradezeSvanyadA'pi yadi mriyateaparasyAM velAyAM teSAmapyanantaravyavasthiteSvAkAzapradezeSu, anyasyAM velAyAM teSAmapyanantaravyavasthiteSvAkAzapradezeSu, anyasyAM tu velAyAM teSAmapyanantareSvanyeSu, evaM tAvad neyaM yAvaditthamaparApareSu nairantaryavyavasthiteSu nabhaHpradezeSukrameNa mriyamANo jantuH sarvAnapi lokAkAzapradezAn spRzati, ye cAparapradezavRddhirahitAH pUrvAvagADhA eva duravyavasthitA vA''kAzapradezA maraNena spRSTAste ca na gaNyante tadA sUkSmaH kSetrapudgalaparAvarta iti / __ paJcasaGgrahazAstre tu sUkSma-bAdarabhedato dvividho'pi kSetrapudgalaparAvarta itthaM vyAkhyAtaH, yathAcaturdazarajjvAtmakalokasya sarvapradezeSu pratyekaM yAvatA kAlenaikajIvo mRto bhavati / ko'rthaH ? yAvanto lokAkAzapradezAste pradeze pradeze kramotkramAbhyAM maraNaM kurvANena yadA sarve vyAptA bhavanti tadA bAdaraH kSetrapudgalaparAvateH / sUkSmastu yAvatA kAlena prathamapradezAnubaddhapradezakrameNa mRto bhavati, ko'rthaH 1 yatrAkAzapradeze mRtastadanantarapradezakrameNa yadA sarve'pi lokAkAzapradezA maraNena vyAptA bhavanti tadA'so bhavati, vyavahiteSu ca maraNaM na gaNyate / yadyapi jIvasyaikapradeze'vasthAnameva nAsti, tathApi jIvAvasthAnapradezAnAM prAdhAnyenaikaH parikalpyate, tasmAd gaNanApravRttiH, amunA ca prakAreNa prabhUtakAlakhyApanaM kRtaM bhvtiiti| sUkSmastu kAlapudgalaparAvartastadA bhavati yadotsarpiNyA avasarpiNyA vA prathamasamaye kazcid mRtaH, tataH punarapi samayonaviMzatikoTIkoTIbhiratikrAntAbhirbhUyo'pi sa eva jantuH kAlAntareNa tasyA eva dvitIyasamaye mriyate, punarapi kadAcit tathaiva tAbhiratikrAntAbhistasyAeva tRtIyasamaye, evaM caturtha--paJcama-SaSThADhisamayakrameNAnantAnantairbhavairyAvat sarve'pyutsapiNyavasarpiNyoviMzatisAgaropamakoTIkoTImAnayoH samayA maraNena vyAptA bhavanti / ye tu prathamAdisamayakramamullaGghya vyavahitasamayAH pUrvespRSTA vA maraNena vyAptAste tu na gRhyanta eveti / sUkSmo bhAvapudgalaparAvarta ucyate-iha kilAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni badhyamAnakarmapudgaleSu tAdRzAnubhAgapalicchedanirtikAni asaGkhaye yalokAkAyapradezapramANAni manda-pravRddha 1 saM0 1-2 ma0 chA0 manda-pravRddhatarAdibhe0 / / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 88-8] 123 pravRddhatarAdibhedato vartante, tatra ca sarvastokAnubhAgapalicchedajanake kaSAyodaye vartamAnaH kazcid jantumRtaH, tataH kadAcit punarapi tasmAdanantaravyavasthite dvitIye'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAne vizeSAdhikAnubhAgapalicchedajanake vartamAno mRtaH, punarapi tasmAt kadAcid vizeSAdhikAnubhAgapalicchedajanake tRtIye, evaM krameNa krameNa vizeSAdhikAnubhAgapalicchedajanakAdhyavasAyasthAneSu vartamAnasya maraNaM tAvad vAcyaM yAvat sarvotkRSTAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAne mriyamANena jantunA'nantAnantaimaraNaH sarvANyapi spRSTAni bhavantIti, vyavahitAni pUrvaspRSTAni ca na gaNyanta iti / / 88 // ___vyAkhyAtaM saprapaJcaM pudgalaparAvartasvarUpam / samprati yo janturyathAvidhaH san utkRSTaM yathAvidhazca jaghanyaM pradezabandhaM vidhatte ityetat svAmitvadvAreNa nirUpayannAha 'appayarapayaDibaMdhI, ukkaDajogI ya sanni pjjtto| kuNai paemukkosaM, jahannayaM tassa vaccAse / / 89 // alpatarAzca tAH prakRtayazcAlpataraprakRtayastAsAM bandhaH sa vidyate yasthAsAvalpataraprakRtibandhI, yo yo maulAnAmauttarANAM cAlpaprakRtibhedAnAM bandhakaH sa sa utkRSTapradezabandhaM karoti, bhAgAnAmalyatvasadbhAvAt / 'utkaTayogI' utkaTavIryavAn , sarvotkRSTayogavyApAre vartamAna ityarthaH / 'caH' samuccaye, sa ca bhinnakrame, paryAptazceti yokSyate / saMjJA--manovikalpanalabdhiH sA vidyate yasyAsI saMjI, 'paryAptazca' samAptaparyAptikaH, 'karoti' vidadhAti pradezAnAmutkarSaH--utkRTatvaM pradezotkarSastamutkRSTapradezamiti yAvat / iha saMjJIti vizeSyam , zeSANi tu vizeSaNAni / atra ca yo manaHpUrvikAM kriyAM vidadhAti tasya sarvajIvebhya utkRSTA ceSTA bhavati, tayaiva cotkRTapradezabandho bhavatIti saMjJigrahaNam / saMzyapi jaghanyayogyutkRSTayogI ca bhavatyato jayanyayogivyudAsArthamutkRSTayogigrahaNam , tasyaivotkRSTapradezabandhAt / saMsyapyaparyAptako notkRSTapradezabandha vidhAtumalamalpavIyatvAt tasyeti paryAptagrahaNam / evaMvidhasyApi bahutaraprakRtibandhakasya bhAgavAhu-- lyAt stokapradezabandho labhyate ityalpataraprakRtivandhItyuktam / tasmAdevaMvidhavizeSaNaviziSTo janturutkRSTa pradezabandhaM vidhatte iti / tarhi jaghanyaM pradezabandhaM kathaM karoti ? ityAha- "jahabhayaM tassa vaccAse" tti jaghanya eva jaghanyakaH, "yAvAdibhyaH" (siddha0 7-3-15 ) iti svArthe kaH pratyayaH, taM jaghanyakaM pradezabandhamiti prakramaH / 'tasya' pUrvapradarzitasya vizeSyasya vizeSaNakalApasya ca 'vyatyAse' viparyaye sati jantuH karotIti yogaH / ayamarthaH-bahutaraprakRtibandhako mandayogo'paryAptako'saMjJI jIvo jaghanyaM pradezabandhaM vidadhAtIti // 89 // abhihitaH sAmAnyenotkRSTa-jaghanyapradezabandhasvAmI / samprati mUlaprakRtIruttaraprakRtIzca 1 saTIkeyaM gAthA sArddhazatakaprakaraNasya 96tamI gAthA-taTTIkAsahazI / / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 devendrasUriviracitaH svopATIkopetaH [gAthA pratItya utkRSTa pradezabandhasvAminaM nirUpayannAha-- miccha ajayacau AU, citiguNa viNu mohi satta micchAI / chaNhaM satarasa suhamo, ajayA desA bitikasAe / 90 // 'Au" ti AyuSa utkRSTa pradezabandhasvAminaH paJca, tadyathA--'miccha" ti mithyAdRSTiH "ajayacau" tti ayatena-aviratasamyagdRSTinA upalakSitAzcatvAraH--aviratasamyagdRSTi-dezavirata-pramattA-'pramattalakSaNAH paJcaiva janAH "appayarapayaDibaMdhI" (gA0 89) ityAdibhaNitagAthAsambhavadvizeSaNaviziSTA AyuSa utkRSTapradezabandhamupakalpayanti / samyagmiyAdRSTirapUrvakaraNAdayazcAyurna badhnantIti neha gRhItAH / sAsvAdanastaharyAyurvaghnAtyeva sa kimiti na gRhItaH ? iti ced ucyate-tatrotkRSTapradezanibandhanotkRSTayogAbhAvAt / tathAhi--anantAnubandhinAmuskRSTo'nutkRSTazca pradezabandho mithyAdRSTau sAdyadhruva eva bhaNiSyate, yadi tu sAsvAdane'pyutkRSTayogo labhyate tadA'sAvapyanantAnubandhino badhnAtyeva, ato yathA'viratAdiSvapratyAkhyAnAvaraNAdiprakRtInAmutkRSTapradezabandhasadbhAvato'nutkRSTaH pradezabandhaH sAdyAdicaturvikalpo'pyabhidhAsyate tathaivAnantAnubandhinA mithyAtvabhAgalAbhAt sAsvAdane utkRSTapradezabandhasadbhAvato'nutkRSTaH pradezabandhaH sAdyAdicaturvikalpo'pi syAt , na caivaM nirdiI deM)kSyate, tasmAd jJAyate'lpakAlabhAvitvena tathAvidhaprayatnAbhAvAdanyato vA kutazcitkAraNAt sAsvAdanasyotkRSTayogo nAsti / kiJca anantaramevottaraprakRtisvAmitve matijJAnAvaraNAdiprakRtInAM pratyekaM sUkSmasamparAyAdiSatkRSTaM pradezabandhamabhidhAya bhaNitazeSaprakRtInAM mithyAdRSTimevotkRSTapradezabandhasvAminaM nirdeSyati, na sAsvAdanam , yad vakSyati-- sesA ukkosapaesagA miccho " ( gA0 92 ) / bRhacchatake'pyuktaM-- sesapaesukkaDaM miccho / / ( gA066) iti / ato'pi jJAyate 'nAsti sAsvAdanasyotkRSTayogasambhavaH' / ato ye sAsvAdanamapyAyuSa utkRSTapradezabandhasvAminamicchanti tanmatamupekSaNIyamiti sthitam / "bitiguNa viNu mohi satta micchAi" tti 'mohe' mohanIyasyotkRSTapradezabandhasvAmitve 'dvitIya-tRtIyaguNau vinA' sAsvAdanasamyagdRSTi samyagmithyAdRSTiguNasthAnake ca varjayitvA zeSANi mithyAdRSTayAdIni anivRttivAdarAntAni sapta guNasthAnakAnyadhikriyante / idamatra hRdayam--mithyAdRSTi-avirata-dezavirata-pramattA-'pramattA-'pUrvakaraNA-nivRttiyAdaraguNasthAnakavartinaH sapta janA utkRSTayoge vartamAnAH saptavidhabandhakA mohasyotkRSTaM pradezabandhaM kurvanti / anye tu sAsvAdana-mizrAvapi sagRhya "mohassa nava u ThANANi" tti paThanti, tacca na yuktiyuktam , yataH sAsvAdanasyotkRSTayogo na labhyate ityuktameva, mizre'pyutkRSTayogo na Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10-91] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 125 labhyate / tathAhi--dvitIyakaSAyANAmutkRSTapradezabandhasvAminamaviratameva nirdezyati "ajayA demA vitikasAe" iti vacanAt / yadi tu mizre'pyutkRSTayogo labhyate tadA so'pi tatsvAmitayA nirdizyeta / na ca vaktavyam-mizrAdalpataraprakRtibandhako'virata ityayameva gRhItaH, yato. 'virato'pi mUlaprakRtInAM saptavidhavandhakastatra grahISyate, mizro'pi saptavidhabandhaka eva. uttaraprakRtIrapi mohanIyasya saptadazAvirato badhnAti, nizro'pyetAvatIreva, tasmAdutkRSTayogAbhAvaM vihAya nAparaM tatparityAge kAraNaM samIkSAmahe iti / mizre'pyutkRSTayogAbhAvAt saptaiva mohotkRSTapradezavandhakA iti sthitam / "chahaM satarasa suhamu" ti mUlaprakRtInAM 'paNNAM' jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-nAma-gotrA-'ntarAyalakSaNAnAM sUcakatvAta sUtrasya 'sUkSmaH' sUkSmasamparAya utkRTayoge vartamAna utkRSTapradezavandhaM vidadhAti / sUkSmasamparAyohi mohA-''yuSI na badhnAti, atastadbhAgo'dhiko labhyata ityasyeca grahaNamiti / tathA 'sadazAnAM' jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNacatuSTaya. sAtavedanIya-yazaHkIrti-uccairgotrA-'ntarAyapazcakalakSaNAnAmuttaraprakRtInAM sUkSmasamparAya utkRSTayoge vartamAna utkRSTapradezabandhaM vidadhAti, mohA-''yupI aso na badhnAtItyatra 'tadbhAgo'dhiko labhyate / aparaM ca darzanAvaraNabhAgo nAmabhAgazca sarvo'pIha yathAsaGkhya darzanAvaraNacatuSkasya yazAkIrtazca - kasyA bhavatIti sUkSmasamparAyasyaiva grahaNam / "ajayA desA vitikasAe" tti 'ayatAH' aviratasamyagdRSTayaH saptavidhabandhakA utkRSTayoge vartamAnAH 'dvitIyakapAyAn' apratyAkhyAnAvaraNAnutkRSTapradezabandhAn vidadhati, mithyAtvamanantAnubandhinazvete na badhnantyatastadbhAgadravyamadhikaM labhyata ityamISAmeva grahaNam / tathA 'dezAH' dezaviratAH saptavidhabandhakA utkRSTayoge vartamAnAH 'tRtIyakapAyAn' pratyAkhyAnAvaraNAkhyAnutkRSTapradezabandhAna kurvate, apratyAkhyAnAvaraNAnAmapyamI abandhakA atastadbhAgo'dhiko labhyata iti kRtvA // 10 // paNa aniyaTTI sukhagainarAusurasubhagatigaviuvidugaM / samacauraMsamasAyaM, varaM miccho va sammo vA // 91 // "paNa" tti paJca prakRtIH-puruSaveda-saMjvalanacatuSTayalakSaNAH anivRttivAdaraH sarvotkRSTayoge vartamAna utkRSTapradezabandhAH karoti / tatra puruSavedasya yuveda-saMjvalanacatuSTayAtmakaM paJcavidhaM badhnan asAvutkRSTa pradezavandhaM karoti, hAsya-rati-bhaya-jugupsAbhAgo labhyata ityasyeva grahaNam / saMjvalanakrovasyAnivRttivAdaraHpuvedabandhe vyavacchinne saMjvalanakrodhAdicatuSTayaM banana utkRSTayoge vartamAna utkRSTa pradezabandhaM vidadhAti, mithyAtvA-''dhakaSAyadvAdazakabhAgaH sarvanokapAyabhAgazva labhyata iti kRtvA / saMjvalanamAnasya sa eva krodhayandhe vyavacchinne saMjvalanamAnAditrayaM banan 1 saM0 1-2 ma0 chA0 tadbhAgo labhyaH // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthAH utkRSTa pradezabandhaM mAnasya karoti, krodhabhAgo labhyata iti kRtvA / sa eva mAnabandhe vyavacchinne mAyAlomo badhnan mAyAyA utkRSTa pradezavandhaM karoti, mAnabhAgo'pi labhyata iti kRtvA / sa eva mAyAbandhe vyavacchinne lobhamekaM vadhvaMstasyaivotkRSTa pradezabandhaM karoti, ekaM dvau vA samayau, etacca vizeSaNaM prAgapi draSTavyam, samastamohanIyabhAgastatra labhyata iti lobhabandhakasyaiva grahaNamiti / tathA sukhagatiH - prazastavihAyogatiH narAyuH trikazabdasya pratyekaM sambandhAt suratrika - suragati-surAnupUrvI surAyurlakSaNaM subhagatrika-subhaga- susvarA - ssdeyasvarUpaM vaikriyadvikaM - vaikiyazarIra- vai kriyAGgopAGgalakSaNaM samacaturastrasaMsthAnam asAtAvedanIyaM " varaM" ti vajrarSabhanArAcasaMhananam ityetAtrayodaza prakRtImidhyAdRSTiH samyagdRSTirvA utkRSTapradezAH karoti / tathAhi - asAtaM yathA midhyAdRSTiH saptavidhabandhako badhnAti tathA samyagdRSTirapi saptavidhabandhaka evaitad badhnAti, ataH prakRtilAghavAdivizeSAbhAvAd utkRSTayoge vartamAnau dvAvapyasAtamutkRSTapradezatrandhaM kurUtaH / deva-manuSyAyuSorapyaSTavidhabandhakArakRSTayoge vartamAnau dvAvapyavizeSeNotkRSTatradezabandhaM kurutaH | devagati-devAnupUrvI ce kriyazarIra vaikriyAGgopAGga samacaturasrasaMsthAna - prazasta vihA yogati subhaga sumbarA - ssdeyalakSaNA nava nAmaprakRtayo nAmno'STAviMzatibandhakAle eva bandhamAgacchanti, nAdhastaneSu pUrvoktarUpeSu trayoviMzati paJcaviMzati-paDa viMzatibandheSu / tAM cASTAviMzati devagatiprAyogyAM samyagdRSTirmithyAdRSTizca badhnAti / tathAhi devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikiyazarIraM vaikiyAGgopAGga taijasa- kArmaNe samacaturasrasaMsthAnaM varNacatuSkam agurulaghunAma parAghAtanAma upavAtanAma ucchvAsanAma prazastavihAyogatinAma vasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthirA-'sthirayorekataraM zubhAzubhayorekataraM subhaganAma sukharanAma AdeyanAma yaza:kIrti avazaHphItyorekataraM nirmANanAma iti / ato devagatiprAyogyASTAviMzatibandha sahacaritA etA navaprakRtIrnirvartayati / saptavidhabandhako samyagdRSTi mithyAdRSTI utkRSTayoge vartamAnAvavizeSeNotkRSTapradezAvivacaH, yata evA'STAviMzatirmidhyAdRSTi- sAsvAdana - mizrA 'virata- dezaviratAnAM devagatiprAyogyaM tAmavaseyA / aSTAviMzateruparitaneSvekonatriMzadAdivandhasthAneSvapyetA nava prakRtayo badhyante, kevalaM tatra bhAgavAhulyAdutkRSTaH pradezavandho na labhyata ityaSTAviMzatisahacaritatvena grahaNam / vajramanArAcasyApi samyagdRSTirmithyAdRSTirvA saptavidhabandhako nAmno vajrapebhanArAcasahitAmekonatriMzataM tiryaggati- tiryagAnupUrvyAM paJcendriyajAti: audArikazarIram audArikAGgopAGga taijasa-kArmo vajrarvamanArAcasaMhananaM samacaturasrasaMsthAnaM varNacatuSkam agurulaghu upaghAtaM parAcAtam ucchvAsanAma prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthirA 'sthirayorekataraM zubhAzubhayorekataraM subhaganAma mukharanAma AdeyanAma yazaHkIrti ayazaH kolthoM rekataraM 7 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-62 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 127 nirmANamitilakSaNAM, manuSyagati-manuSyAnupUvyau~ paJcendriyajAtiH audArikazarIram audArikAGgopAGga taijasa-kArmaNe samacaturasrasaMsthAnaM vajrarpabhanArAcasaMhananaM varNacatuSkam agurulaghu parAghAtam upaghAtanAma ucchvAsanAma prazastavihAyogatiH sanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM subhaganAma susvaranAma AdeyanAma yazaHkIrtiayazaHkIyorekataraM nirmANamitilakSaNAM vA nirvartayana utkRSTayoge vartamAna utkRSTapradezabandhaM karoti / ekonatriMzato'dhastanabandheSvidaM na badhyate, triMzaddhandhe tu badhyate, kevalaM bhAgabAhulyAt tatrotkRSTapradezabandho na labhyata ityekonatriMzadvandhagatasyaiva grahaNamiti sabhyagdRSTi-mithyAdRSTayoravirodhena bhAvitastrayodazAnAmapi prakRtInAmutkRSTaH pradezabandha iti // 91 / / niddApayalAdujuyalabhayakucchAtittha sammago sujaI / AhAradurga sesA, ukosapaesagA miccho // 92 // nidrA pracalA dvayoyugalayoH samAhAro dviyugalaM-hAsya-rati-arati-zokAkhyaM, bhayaM "kuccha" tti jugupsA "tittha" ti tIrthakaranAmetyetat prakRtinavakaM samyag gacchati jJAnAdimokSamArgamiti samyaggaH-samyagdRSTiH utkRSTayoge vartamAna utkRSTapradezaM badhnAti / tatra nidrA-pracalayoraviratasamyagdRSTayAdayo'pUrvakaraNAntAH sarvotkRSTayoge vartamAnAH saptavidhavandhakAle ekaM dvau vA samayAvutkRSTa pradezabandhaM kurvanti, AyurdravyabhAgo'dhiko labhyata iti saptavidhavandhakagrahaNam / styAnacitrikaM samyagdRSTayo na badhnantyatastadbhAgalAbho'pi bhavatIti samyagdRSTInAmeva grahaNam / mithyAdRSTi-sAsvAdanau styAnacitrikaM badhnIta iti neha gRhItau / mizrastvetad na badhnAti, kevalamuktanItyA tasyotkRSTayogo na labhyata iti so'pi nehAdhikRtaH / hAsya-rati-arati-zoka-bhayajugupsAnAM tu ye ye samyagdRSTayo'viratAdyapUrvakaraNAntAnAM madhye tadvandhakAste te utkRSTayoge vartamAnA utkRSTa pradezabandhamabhinivartayanti, mithyAtvabhAgo labhyata iti samyagdRSTigrahaNam / tIrthakaranAmno'pyaviratAdyapUrvakaraNAntaH samyagdRSTimUlaprakRtisaptavidhavandhako devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGga samacaturasrasaMsthAnam ucchvAsanAma parAghAtanAma prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthirA-'sthirayoH zubhA-'zubhayoyazaHkIrti-ayazAkIyoH pRthaganyataraM subhaganAma susvaranAma AdeyanAma varNacatuSkaM tejasakAmaNe agurulaghu upaghAtanAma nirmANamityetAmaSTAviMzati tIrthakaranAmasahitAmekonatriMzataM devagatiprAyogyAmuttaraprakRtIrvanan utkRSTayoge vartamAna utkRSTa pradezabandhaM karoti, mithyAdRSTiretad na badhnAtIti samyagdRSTigrahaNam / tIrthakaranAmasahitAzca trayoviMzatyAdikAH pUrvoktarUpA nAmna uttaraprakRtayo na badhyante / vizadekatriMzadvandhau tu pUrvoktanItyA tIrthakaranAmasahitau vadhyete, kevalaM tatra bhAgabAhulyAdutkRSTapradezabandho na labhyata iti zeSaparihAreNaikonatriMzatprakRti Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthAH bandhagrahaNam / tathA 'supatiH' zobhanasAdhuH prastAvAdapramattapatirapUrvakaraNazca gRhyate, dvayorapi pramAdarahitatvena suyatitvAt tatazcaitau dvAvaSi devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyazarIraM vakriyAGgopAGga samacaturasra saMsthAnaM parAghAtanAma ucchvAsanAma prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryApta nAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma susvaranAma AdeyanAma yazaHkIrtinAma varNacatuSka tejasa-kAmeNe agurulaghunAma upaghAtanAma nirmANanAma AhArakazarIram AhArakAGgopAGgamityetad devagatiprAyogyaM triMzannAmottaraprakRtikadambakaM vananto utkRSTayoge vartamAnI AhArakadvikam-AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNamutkRTapradezaM banItaH / tIrthakaranAmasahite ekatriMzadvandhe'pyetad badhyate. kintu tatra bhAgabAhulyAd na gRhyate / tathA 'zeSAH' bhaNitacatuHpaJcAzatprakRtibhya uddharitAH styAnacitrika-mithyAtvA'nantAnuvandhicatuSTayastrIveda-napusakaveda nArakAyuSka-tiryagAyuka-narakagati-narakAnupUrvI-tiryaggati-tiryagAnupUrvI majupyagati manuSyAnupUrvI-ekendriyajAti-dvIndriyajAti-trIndriyajAti-caturindriyajAti-paJcendriyajAti-audArikazarIra-audArikAGgopAGga-tejasa-kArmaNa--prathamavarjasaMhanana- prathamavarjasaMsthAna-varNacatu kA-gurulaghu-upaghAta-parAdhAta ucchvAsA-''tapa-udyotA'prazastavihAyogati-trasa-sthAvara-bAdarasUkSma-paryAptA-'paryApta pratyeka-sAdhAraNa-sthirA 'sthira zubhA-'zubha-durbhaga-duHsvarA-'nAdeyA 'yazaHkIrti-nirmANa-nIcairgAtrANi cetyetAH paTpaSTiprakRtayaH 'utkRSTapradezakAH' utkRSTapradezabandhAH "miccho' ti mithyAdRSTireva karoti / tathAhi-manuSyadvika-paJcendriyajAti-audArikadvikatejasa-kArmaNa-varNacatuSkA-gurulaghu-upaghAta-parAghAta-ucchvAsa-trasa-bAdara-paryApta pratyeka-sthirA'sthira-zubhA-zubhA -'yazaHkIrti-nirmANalakSaNAH paJcaviMzatiprakRtImuktvA zeSA ekacatvAriMzata samyagdRSTervandha eva nAgacchanti / sAsvAdanastu kAzcid badhnAti paraM tasyotkRSTayogo na labhyate'ta etA ekacatvAriMzat prakRtImithyAdRSTirevotkRSTayoge vartamAnI mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM ca yathAsambhavamalpataravandhaka utkRSTapradezAH karoti / yA api coktasvarUpAH paJcaviMzatiprakRtayaH samyagdRSTervandhe samAgacchanti tAsvapi madhye audArika-tejasa-kArmaNa-varNAdicatuSkA- gurulaghuupaghAta vAdara pratyekA-'sthirA-'zubhA-'yaza kIrti-nirmANalakSaNAnAM paJcadazaprakRtInAmaparyAptakendriyayogyo nAmnastrayoviMzatiprakRtiniSpannaH tejasa-kArmaNa-varNAdicatuSkA-'gurulaghu upaghAtanirmANa-tiryaggati-tiryagAnupUrvI-ekendriya jAti-audArikazarIra-huNDasaMsthAna-sthAvara-bAdara-sUkSmaikatarA'paryApta pratyeka sAdhAraNAnyatarA-'sthirA--'zubha--durbhagA'nAdeyA-'yazaHkIrtilakSaNo bandhaH tenaiva saha badhyamAnAnAmutkRSTapradezabandho labhyate, nottaraiH paJcaviMzatyAdibandhaiH, bhAgabAhulyAt / zeSANAM tu manuSyadvika-paJvendriyajAti-audArikAGgopAGga-parAghAta-ucchvAsa-trasa-paryApta sthira 1 saM. 1-2 ta0 ma0 chA0 *'zubha-ya' // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62-63] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| zubhalakSaNanAM dazaprakRtInAM yathAsambhavaM paryAptaikendriyA-'paryAptatrasayogyapaJcaviMzatibandhenaiva saha badhyamAnAnAmutkRSTaH pradezabandho labhyate, nottaraiH SaDviMzatyAdibandhaiH, bhAgabAhulyAdeva / nApyadhastanena trayoviMzatibandhena, tatraitAsAM bandhAbhAvAdeva / tau ca trayoviMzati-paJcaviMzatibandhau samyagdRSTenaM bhavataH, deva-paryAptamanuSyaprAyogyabandhakatvAt tasyeti, ata etAsAmapi paJcaviMzatiprakRtInAM yathoktaprakAreNa trayoviMzatyA paJcaviMzatyA ca saha yadhyamAnAnAM saptavidhabandhaka utkRSTayogo mithyAdRSTirevotkRSTa pradezabandhaM karotIti / / 62 // nirUpitamuttaraprakRtInAmutkRSTapradezavandhasvAmitvam / adhunA tAsAmeva jaghanyapradezabandhasvAmitvamabhidhitsurAha-- sumuNI dunni asaMtrI, narayatiga surAu suraviuvvidugaM / sammo jiNaM jahannaM, suhumanigoyAikhaNi sesA // 93 / / 'sumuniH' pramAdarahitatvena pradhAnasAdhu:-apramattayatiH "duni" ti dve prakRtI AhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNe jaghanyapradeze badhnAti / ayamarthaH-parAvartamAnayogo gholanayogItyarthaH, aSTavidhabandhakaH svaprAyogyasarvajaghanyavIrye vyavasthito nAmno devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgaM samacaturasrasaMsthAnam ucchvAsanAma parA'ghAtanAma prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma yaza-kIrtinAma subhaganAma susvaranAma AdeyanAma varNacatuSkaM taijasa-kArmaNe agurulaghu upaghAtaM nirmANaM tIrthakaranAma AhArakazarIram AhArakAGgopAGgamityevamekatriMzataM prakRtIbaMdhnan apramattayatirAhArakazarIrA-''hArakAGgopAGgalakSaNe dve prakRtI jaghanyapradeze badhnAti / triMzaddhandhe'pyete badhyete paraM tatrAlpA bhAgA ityekatriMzadvandhagrahaNam / etacca prakRtidvayamanyatra na badhyata ityapramattayatigrahaNam / tathA asaMjJI sAmAnyoktAvapi gholamAnayogaH parAvartamAnayoga ityarthaH, narakatrikaMnarakagati-narakAnupUrvI-narakAyulekSaNaM surAyuH ityetAzcatasraH prakRtIjedhanyapradezabandhAH karoti / tathAhi--pRthivI-apa-tejo-vAyu-vanaspatikAyika-dvIndriya-trIndriya-caturindriyA deva nArakeSatpatyabhAvAdevaitAzcatasraH prakRtIna badhnantIti nehAdhikriyante / asaMDyapyaparyAptakastathAvidhasaMklezavizuddhayabhAvAd naitA badhnAti, ataH sUtra sAmAnyoktAvapi "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAt paryAptako'sau draSTavyaH / so'pi yadyakasminneva vAgyoge kAyayoge vA ciramavatiSThamAno gRhyata tadA tIvraceSTo bhavet / yogAttu yogAntaraM punaH saGkrAmataH svabhAvAdalpaceSTA bhavatIti parAvartamAnayogagrahaNam / tatazca parAvartamAnayogo'STavidhaM badhnan paryApto'saMjJI svaprAyogya 1 saM. 1-2 ma0 ta0 chA0 ghAtaM0 / 17 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA sarvajaghanyavIya vartamAnaH prastutaprakRticatuSTayasyaikaM, caturo vA samayAn yAvad jaghanyapradezabandhaM karotIti paramArthaH / paryAptajaghanyayogasyotkRSTato'pi catuHsamayAvasAnatvAduttaratrApyeSa kAlaniyamo draSTavyaH / nanu paryAptasaMjJI kimiti prakRtaprakRticatuSTayaM na badhnAti ? iti ced ucyate-prabhUtayogatvAt ; jaghanyo'pi hi paryAptasaMjJiyogaH paryAptAsaMghyutkRSTayogAdapyasaGkhaye yaguNa iti / tathA "suraviuvidurga" ti dvikazabdasya pratyekaM sambandhAt suradvikaM-suragatisurAnupUrvIrUpaM vaikriyadvikaM-vaikriyazarIra-vaikriyAGgopAGgalakSaNaM 'jinanAma' tIrthakaranAmetyetat prakatipaJcakaM "sammo" ti samyagdRSTiH "vyAkhyAnato vizeSapratipattiH" iti nyAyAd bhavAdyasamaye vartamAnaH "jahanna" ti jaghanya-jaghanyapradezaM karoti / tathAhi-kazcid manuSyastIrthakaranAma baddhA deveSu samutpannaH prathamamamaya eva manuSyagatiprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM nAmaprakRtitriMzataM manuSyagatirmanuSyAnupUrvI paJcendriyajAtirodArikazarIramaudArikAGgopAGga samacaturasrasaMsthAnaMvajrarSabhanArAcasaMhananaM parAghAtamucchvAsaM prazastavihAyogatistrasaM bAdaraM paryAptaM pratyekaM sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-zubhayorekataraM yazaHkIrti-ayaza-kItyo rekataraM subhagaM susvaramAdeyaM tIrthakaranAma varNacatuSkaM taijasa kArmaNe agurulaghu upaghAtaM nirmANamitilakSaNAM badhnan mUlaprakRtisaptavidhayandhako'viratasamyagdRSTiH svaprAyogyajaghanyavIrye vartamAnastIrthakaranAma jaghanyapradezabandhaM karoti / nArako'pi zreNikAdivadevaM tadvandhakaH sambhavati, paramiha devo'lpayogatvAdanuttaravAsI gRhyate, nArakeSu tvevambhUto jaghanyayogo na labhyate'tasteSu samutpanno neha gRhItaH / tiyazcastu tIrthakaranAma na badhnantItyupekSitAH / manuSyAstu bhavAdyasamaye tIrthakaranAmasahitAM nAmna ekonatriMzatameva badhnantyatastatrAlpA bhAgA bhavanti / ekatriMzadvandhastu tIrthakaranAmasahitaH saMyatasyaiva bhavati, tatra ca vIryamalpaM na labhyate / anyeSu tu nAmavandheSu tIrthakaranAmeva na badhyate'taH zeSaparihAreNa triMzadvandhakasya devasyaiva grahaNam / devadvika-ve kriyadvikayostu baddhatIrthakaranAmA deva-nArakebhyazcyutvA samutpanno mUlaprakRtisaptavidhabandhako devagatirdevAnupUrvI paJcendriyajAtikriyazarIraM vakriyAGgopAGga samacaturasrasaMsthAnam ucchavAsaM parAghAtaM prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAtanAma pratyekanAma sthirA 'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM yazaHkIrti-ayazaHkIyo rekataraM subhaganAma susvaranAma AdeyanAma varNacatuSTayaM taijasa-kArmaNe agurulaghu upaghAtaM nirmANaM tIrthakaranAmetilakSaNAM devagatiprAyogyAM nAmaikonatriMzataM nivartayan svaprAyogyasarvajaghanyavIrye vyavasthito bhavAdyasamaye vartamAno manuSyo jaghanyapradezabandhaM karoti / devanArakA hi tAvad bhavapratyayAdevaitat prakRticatuSTayaM na baghnantIti nehaadhikRtaaH| tiryazcaH punarabhogabhUmijA bhavAdyasamaye'pi badhnantyetat , kevalaM te devagatiprAyogyAmaSTAviMzatimeva pUrvapradarzitasvarUpA racayanti, naikonatriMzadAdibandhAna , teSAM tIrthakarA-''hArakasahitatvAta, tirazcAM tu tadavandha Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63-64] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 131 katvAt / atasteSu bhAgA alpA labhyante iti te'pIha nAdhikriyante / manuSyasyApyaSTAviMzatibandhakasya bhAgA bahavo na labhyante / triMzad-ekatriMzadvandhau tu devagatiprAyogyo saMyatasya bhavataH, tatra ca vIryamalpaM labhyate / anye tu devagatiprAyogyabandhA eva na santItyAlocya ekonatrizadvandhakasya manuSyasyaiva grahaNam / nanu tiryakSu paryAptAsaMjJI devagatiprAyogyametat prakRticatuSTayaM badhnAti sa kasmAdiha nAGgIkRtaH ? ucyte-prbhuutyogtvaat| aparyAptasaMjJiyogAddhi paryAptAsaMjJiyogo jaghanyo'pyasaGkhya yaguNa iti / "suhumanigoyAikhaNi sesa" ti sUkSmanigodajIvo'paryAptaka AdikSaNe-bhavAdyasamaye 'zeSAH' bhaNitaikAdazaprakRtibhyo'vaziSTA navottarazatasaGkhyAH prakRtIrAzritya sarvajaghanyavIryalabdhiyukto yathAsambhavaM ca bahvIH prakRtIbaMdhnan jaghanyapradezabandhAH karoti, sarvAsAmapyatra bandhasadbhAvAt , sarvajaghanyavIryasya cAtraiva sambhavAditi // 93 // nirUpitaM jaghanyapradezabandhasvAmitvam / adhunA pradezabandhameva sAdyAdibhaGgakairnirUpayannAha dasaNachagabhayakucchAbitituriyakasAyavigghanANANaM / mUlachage'Nukkoso, cauha duhA sesi savvattha // 94 / / darzanaSaTkaM-cakSurdarzanA-'cakSurdarzanA-'vadhidarzana--kevaladarzanAvaraNa-nidrA pracalAlakSaNaM, bhayajugupse "vitituriyakasAya" tti kaSAyazabdasya pratyekaM yogAd dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAH, tRtIyakaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAH, turyA:-caturthAH kaSAyAH saMjvalanakaSAyAH, vighnAni paJcadAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryAntarAyAkhyAni, jJAnAni-jJAnAvaraNAni matijJAnAvaraNazrutajJAnAvaraNA--'vadhijJAnAvaraNa-manaHpayoyajJAnAvaraNa--kevalajJAnAvaraNalakSaNAni paJca ityetAsAmuttaraprakRtiSu madhye triMzataH prakRtInAM tathA "mRlachage" tti mUlaprakRtiSaTake-jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya nAma gotrA-'ntarAyalakSaNe'nutkRSTa eva pradezabandhaH "cauha" ti caturdhA sAdianAdi-dhruvA 'dhruvarUpacaturvikalpo'pi bhavatItyarthaH / iha tAvad yatra sarvabahavaH karmaskandhA gRhyante sa utkRSTaH pradezabandhaH, tataH skandhahAnimAzritya yAvat sarvastokakarmaskandhagrahaNaM tAvat sarvo'pyanutkRSTa ityutkRSTA'nutkRSTaprakAradvayena sarvo'pi pradezabandhaH sagRhItaH / yatra sarvastokakarmaskandhagrahaNaM sa jaghanyaH pradezabandhaH, tataH skandhavRddhimAzritya yAvat sarvabahuskandhagrahaNaM tAvat sarvo'pyajaghanya iti jaghanyA-'jaghanyaprakAradvayena sarvo'pi pradezabandhaH saGgrahIta iti / anayA paribhASayA darzanAvaraNaSaTkAdInAmuttaraprakRtInAmanutkRSTaHpradezabandhaH sAdyAdicaturvikalpo bhavati / tathAhi--cakSurdarzanAvaraNA--'cakSurdarzanAvaraNA -'vadhidarzanAvaraNa--kevaladarzanAvaraNalakSaNaprakRticatuSkaviSayaH kSapakasyopazamakasya vA sUkSmasamparAyasya sarvotkRSTayoge vartamAnasyaikaM dvau vA samayau yAvadutkRSTaH pradezabandhaH prApyate / sUkSmasamparAyo hiM mohanIyA-''yuHkarmadvayaM sarvathA na Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthAH badhnAti, darzanAvaraNasyApyetadeva prakRtaprakRticatuSTayaM badhnAti, na zeSaprakRtIH, ato mohanIyA-''yurbhAgayoryathAsvamatra pravezAd nidrApazcakabhAgasyApi cAtra pravezAd bahudravyamiha labhyata iti sUkSmasamparAyagrahaNam / utkRSTazca pradezabandha uktanItyA utkRSTenaiva yogena bhavatItyutkRSTayogagrahaNam / utkRSTayogAvasthAnakAlazcaitAvAneva bhavatItyeka-dvisamayagrahaNam / enaM cotkRSTapradezabandhaM kRtvA upazAntamohAvasthAM cAruhya punaH pratipatya utkRSTayogAdvA'traiva pratipatya yadA'nutkRSTapradezabandhaM karoti tadA'sau sAdiH, etacca sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH sadA-nirantaraM vadhyamAnatvAt , dhruvo. 'bhavyAnAm , adhruvo bhavyAnAmiti / nidrA pracalAdvikasya tvaviratasamyagdRSTayAdayo'pUrvakaraNAntAH sarvotkRSTayogavRttayaH saptavidhabandhakAle ekaM dvau vA samayAvutkRSTapradezabandhaM vidadhati, AyurdravyabhAgo'dhiko labhyata iti saptavidhavandhagrahaNam , styAnacitrikaM samyagdRSTayo na badhnantItyatastadbhAgalAbho'pi bhavatIti samyagdRSTInAmeva grahaNam / mithyAdRSTi-sAsvAdanau styAnaddhitrikaM badhnIta iti neha gRhItau / mizrastvetanna badhnAti, kevalamuktanItyA tasyotkRSTayogo na labhyata iti so'pi nehAdhikRtaH / ete cAviratasamyagdRSTayAdayo yadotkRSTayogAd bandhavyavacchedAdvA pratipatya anutkRSTaM pradezabandhamupakalpayanti tadA'sau sAdiH, samyaktvasahitaM cotkRSTayogamaprAptapUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm ,adhruvo bhavyAnAmiti / tathA bhaya-jugupsayoH samyagdRSTiraviratAdirapUrvakaraNAnta utkRSTayoge vartamAna utkRSTa pradezabandhaM karoti, mithyAtvabhAgo labhyata iti samyagdRSTigrahaNam / kaSAyabhAgaH punaH sajAtitvAt kaSAyANAmeva bhavati naitayoH / mithyAdRSTistu mithyAtvaM badhnAtIti mithyAtvabhAgo na labhyata iti tasyehAgrahaNam / sAsvAdana-mizrayostu labhyate mithyAtvabhAgaH, kevalamuktanItyA tayorukRSTayogo na labhyata iti tAvapi nehAdhikRtau / apUrvakaraNoparivartinastu bhaya-jugupse na badhnantItyapUrvakaraNAntavizeSaNama / ete cAviratasamyagdRTayAdayo yadotkRSTayogAd bandhavyavacchedAdvA pratipatya anutkRSTa pradezabandhamupakalpayanti tadA'sau sAdiH, tat sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm , adhruvo bhanyAnAmiti / tathA'pratyAkhyAnA. varaNacatuSTayasyotkRSTayogo'viratasamyagdRSTiH saptavidhabandhaka utkRSTa pradezabandhaM karoti, mithyAtvamanantAnubandhinazcAsau na badhnAtyatastadbhAgadravyamadhikaM labhyata ityasyaiva grahaNam / mithyAdRSTirmithyAtvamanantAnuvandhinazca sAsvAdanastvanantAnubandhino badhnAtIti tayoragrahaNam / mizrastu mithyAtvamanantAnuvandhinazca na badhnAti, kevalamuktanItyA tasyotkRSTayogona sbhyte| dezaviratAdayastvapratyAkhyAnAvaraNAn na badhnantIti zeSavyudAsenAviratasamyagdRSTirevAdhikRtaH / eSa cAviratasamyagdRSTi. yaMdA bandhavyavacchedAdutkRSTayogAdvA pratipatya punaranutkRSTapradezabandhaM vidadhAti tadA'sau sAdiH, tat sthAnamaprApta rvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm , adhruvo bhavyAnAmiti / jayA pratyAkhyAnAvaraNacatu Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 133 STayasyotkRSTayogo dezavirataH saptavidhavandhaka utkRSTapradezabandhaM karoti, apratyAkhyAnAvaraNAnAmapyasAvabandhako'tastadbhAgo'dhiko labhyata iti / eSa ca dezavirato yadA bandhavyavacchedAdutkRSTayogAdvA pratipatya punaranutkRSTapradezabandhaM karoti tadA'sau sAdiH, tat sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm , adhruvo bhavyAnAmiti / tathA saMjvalanakrodhasyAnivRttibAdaraHpuvedabandhe vyavacchinne saMjvalanakrodhAdicatuSTayaM badhnan utkRSTayoge sthita utkRSTa pradezabandhaM karoti, mithyAtvA-''dyakaSAyadvAdazakabhAgaH sarvanokaSAyabhAgazca labhyata iti kRtvA / saMjvalanamAnasya sa eva krodhabandhe vyavacchinne saMjvalanamAnAditrayaM badhnan utkRSTapradezaM karoti, krodhabhAgo labhyata iti kRtvA / sa eva mAnavandhe vyavacchinne mAyA-lobhau badhnan mAyAyA utkRSTapradezaM karoti, mAnabhAgo'pi labhyata iti kRtvA / sa eva mAyAvandhe vyavacchinne lobhamekaM badhnan tasyaivotkRSTapradezaM karoti ekaM dvau vA samayau, etacca vizeSaNaM prAgapi draSTavyam , samastamohanIyabhAgastatra labhyata iti lobhavandhakasyaiva grahaNam / eSa cAnivRttibAdaro yadA bandhavyavacchedAdutkRSTayogAdvA pratipatya punaranutkRSTapradezabandhaM karoti tadA'sau sAdiH, tat sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH, dhruvo'bhavyAnAm ,adhruvo bhavyA. nAmiti / tathA jJAnAvaraNapaJcakA-'ntarAyapazcakaviSayaH kSapakasyopazamakasya vA sUkSmasamparAyasya sarvotkRSTayoge vartamAnasyaikaM dvau vA samayau yAvadutkRSTaH pradezabandhaH prApyate / sUkSmasamparAyo hi mohanIyA-''yuHkarmadvayaM na badhnAti, etayorbhAgayorapyatra jJAnAvaraNapaJcake'ntarAyapaJcake ca yathAsvaM pravezAd bahudravyamiha labhyata iti sUkSmasamparAyagrahaNam / iha cotkRSTapradezabandhaM kRtvopazAntamohAvasthAM cAruhya punaH pratipatya utkRSTayogAdvA'traiva pratipatya ya'dA punaranutkRSTapradezabandhaM karoti tadA'sau sAdiH, etacca sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH sadA--nirantaraM badhyamAnatvAt , dhruvo'bhavyAnAm , adhruvo bhavyAnAmiti / tadevaM triMzata uttaraprakRtInAmanutkRSTaH pradezabandhaH sAdyAdicaturvikalpo'pi bhAvitaH / zeSatrayasya kA vArtA ? ityAha-"duhA sesi savvattha" tti 'zeSe' bhaNitoddharite utkRSTajaghanyA-'jaghanyapradezabandhalakSaNe sarvatra trividhe'pi 'dvidhA' dvivikalpaH sAdi-adhruvalakSaNo bandho bhavatItyarthaH / tatrAnutkRSTabhaNanakrameNotkRSTastriMzato'pi prakRtInAM sUkSmasamparAyAdiSu darzitaH, sa ca tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, sarvathA bandhAbhAve'nutkRSTabandhasambhave vA'vazyaM na bhavatItyadhruvaH / jaghanyaH punaretAsAM triMzatprakRtInAM pradezabandho'paryAptasya sarvamandavIryalabdhikasya saptavidhavandhakasya sUkSmanigodasya bhavAghasamaye labhyate / jaghanyapradezabandho hi jaghanyayogena bhavatItyuktam , sa cAsyaiva yathoktavizeSaNaviziSTasya labhyate / dvitIyAdisamayeSu punara 1 saM0 1-2 ta0 ma00dA anu0 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH sAvasaGghaye guNavRddhena vIryeNa vardhata iti bhavAdyasamayagrahaNam / dvitIyAdisamayeSvayamapyajaghanyaM badhnAti, punaH saGkhyAtenAsaGkhyAtena vA kAlena pUrvoktajaghanyayogaM prApya sa eva jaghanyaM pradeza-bandhaM karoti, punarajaghanyamityevaM jaghanyA -'jaghanyayoH pradezabandhayoH saMsaratAmasumatAM dvAvapyetau sAdi - abhruvau bhavataH / iti bhAvitastrizata uttaraprakRtInAmanutkRSTa pradezabandhacaturddhA, utkRSTa- jaghanyA-'jaghanyapradezabandhazca dvidhA / zeSe kA vArtA ? ityAha - "duhA sesi savvattha "tti padaM bhUyo'pyanuvartyate, 'zeSe' bhaNitatriMzatprakRtyavaziSTe styAnaddhiMtrika-mithyAtvA 'nantAnubandhicatuSTaya-varNAdicatuSka-taijasakArmaNA gurulaghu-upaghAta nirmANalakSaNe saptadazadhruvaprakRtikadambake audArika- vaikriyA ''hArakazarIratrayA- 'GgopAGgatraya saMsthAnaSaTka saMhananaSaTka-jAtipaJcaka-gaticatuSka- vihAyogatiMdvikA''nupUrvIcatuSka-tIrthakaranAma-ucchvAsanAma-udyotanAmA''tapanAma - parAghAtanAma trasadazaka-sthAvaradazaka- uccairgotra- nIcairgotra - sAtA - sAtavedanIya hAsya-rati- arati zoka - vedatrayA-''yuzcatuSTayalakSaNa trisaptatisaGkhyA'dhruvabandhiprakRtisamUhe ca sarvatrotkRSTA'nutkRSTa- jaghanyA-'jaghanyalakSaNe caturvikalpe'pi pradezabandhe 'dvidhA' dviprakAraH sAdiradhruvazca bandho bhavati / tathA hi-adhruvavandhinInAmadhruvandhitvAdevotkRSTA'nutkRSTa javanyA'jaghanyastatpradezabandhaH sarvo'pi sAdi - adhruva eva bhavati / styAnarddhitrika-mithyAtvA 'nantAnubandhinAM saptavidhabandhaka utkRSTayoge vartamAno midhyAdRSTirutkRTapradeza bandhamekaM dvau vA samayau yAvat karoti, samyagdRSTiretAH prakRtIrna badhnAtIti mithyAdRSTigrahaNam | midhyAtvavarjA etAH prakRtIH sAsvAdano'pi badhnAti paraM bhaNitaprakAreNa sAsvAdana - syotkRSTayogo na labhyata iti tasyAgrahaNam / utkRSTayogasyaitAvAneva kAla ityeka- dvisamayaniyamaH / utkRSTayogAt pratipatya sa evAnutkRSTapradezabandhaM karoti punaH sa evotkRSTamityevaM dvAvapyetau sAdi-abhruvau / jaghanyapradezavandhaM punaretAsAM sarvajaghanyavIryalabdhirbhavAdyasamaye vartamAnaH saptavidhaM badhnan aparyAptasUkSmanigodaH karoti dvitIyAdisamayeSu ca sa evAjaghanyaM karoti, kAlAntareNa punaH sa eva jaghanyaM karotItyetAvapi dvau sAdi - adhruva bhavataH / tathA varNacatuSka taijasa- kArmaNAgurulaghu-upaghAta- nirmANalakSaNasya prakRtinavakasyApyutkRSTA 'nutkRSTau jaghanyA - jaghanyau ca pradezavandhau sAdi-adhruvAvevameva vaktavyau / navaramutkRSTayogo mUlaprakRtisaptavidhabandhako nAmnastiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH audArikazarIraM huNDasaMsthAnaM sthAvaranAma bAdara - sUkSmayoranyatarad aparyAptakaM pratyeka-sAdhAraNayoranyatarad asthiranAma azubhanAma durbhaganAma anAdeyanAma ayazaHkIrtiH varNacatuSkaM taijasa-kArmaNe agurulaghu upaghAtaM nirmANamityevaM trayoviMzatimuttaraprakRtIghnan mithyAdRSTirutkRSTapradezabandhako vAcyaH / zeSaM tathaiva / nAmno hi paJcaviMzatyAdivandhagrahaNe bahavo bhAgA bhavantIti trayoviMzatibandha grahaNamiti / 134 [gAtha Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 135 ___ bhAvitA uttaraprakRtIrAzrityotkRSTA-'nutkRSTa-jaghanyA-'jaghanyapradezabandheSu sAdyAdivikalpAH / samprati mUlaprakRtIH pratItya utkRSTapradezabandhAdibhaGgeSu sAdyAdibhaGgakAnabhidhitsurAha-'mUlachage'Nukoso cauha" tti 'mUlapaTke' mUlaprakRtiSaTke--jJAnAvaraNa- darzanAvaraNa-vedanIya-nAma-gotrA'ntarAyalakSaNe'nunkRSTaH pradezabandhaH 'caturdhA' sAdi-anAdi dhruvA-'dhruvalakSaNazcatuHprakAro bhavati / tathAhiM-prastutakarmaSaTkakiSayaHkSapakasyopazamakasya vA sUkSmasamparAyasya sarvotkRSTayoge vartamAnasyaikaM dvau vA samayau yAvadutkRSTaH pradezabandhaH prApyate / sUkSmasamparAyo hi mohanIyA-''yuHkarmadvayaM na badhnAti, kintvetadeva prastutaSaTkaM badhnAti, ato mohanIyA-''yurbhAgayoratraiva karmaSaTke pravezAd bahudravyamiha labhyata iti sUkSmasamparAyagrahaNam / utkRSTazca pradezabandha uktanItyA utkRSTenaiva yogena bhavatItyutkRSTayogagrahaNam / utkRSTayogAvasthAnakAlazcaitAvAneva bhavatItyeka-dvisamayagrahaNam / enaM cotkRSTaM pradezabandhaM kRtvA upazAntamohAvasthAM cAruhya punaH pratipatya utkRSTayogAdvA'treva pratipatya yadA' punaranutkRSTapradezabandhaM karoti tadA'sau sAdiH, etacca sthAnamaprAptapUrvANAmanAdiH sadA-nirantaraM badhyamAnatvAt , dhruvo'bhavyAnAm , adhruvo bhavyAnAmiti / / ___ uktaH SaNNAM mUlapakRtInAmanutkRSTapradezabandhazcaturvikalpaH / zeSavandhatrike sAdyAdibhaGgakAnAha- "duhA sesi savvattha" tti 'zeSe' bhaNitoddharite jaghanyA-'jaghanya-utkRSTapradezabandhalakSaNe trike 'dvidhA' sAdi-adhruvalakSaNo dviprakAro bandho bhvti| tatrAnutkRSTabhaNanaprasaGgenotkRSTaH sUkSmasamparAye'nantaraM darzitaH, sa ca tatprathamatayA badhyamAnatvAt sAdiH, upazAntAdyavasthAyAM punaranutkRSTabandhagamane cAvazyaM na bhavatItyadhUvaH / jaghanyaH punaramISAM SaNNAM karmaNAM pradezabandho'paryAptasya sarvamandavIryalabdhikasya saptavidhavandhakasya sUkSmanigodasya bhavAdhasamaye labhyate / jaghanyapradezabandho hi jaghanyayogena bhavatItyuktam , sa cAsyaiva yathoktavizeSaNaviziSTasya labhyate / dvitIyAdisamayeSu tvasAvasaGkhyeyaguNavRddhena vIryaNa vardhata iti bhavAdyasamayagrahaNam / dvitIyAdisamayeSvayamapyajaghanyaM badhnAti, punaH saGkhyAtenAsaGkhyAtena vA kAlena pUrvoktajaghanyayogaM prApya sa eva jaghanyapradezabandhaM karoti, punarajaghanyamityevaM jaghanyA'jaghanyayoH pradezabandhayoH saMsaratAmasumatAM dvAvapyetau sAdi-adhruvau bhavata iti / / bhAvitA mUlaprakRtiSaTkasyotkRSTAdibandhavikalpAH sAdyAdibhaGgakaiH / athAvaziSTayormohA''yuporutkRSTAdipradezabandhAn sAdyAdivikalpataH prarUpayannAha-'duhA sesi savvattha" 'zepe' bhaNitoddharite mohe AyuSi ca sarvatrotkRSTe'nutkRSTe jaghanye'jaghanye ca pradezabandhe 'dvidhA' sAdi-adhruvalakSaNo dvivikalpo bandho bhavati / tatra mithyAdRSTiH samyagdRSTio'nivRttibAdarAntaH saptavidhavandhaH 1 saM-1-2 ta0 ma0 degdA anu / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH kAle utkRSTayoge vartamAno mohanIyasyotkRSTapradezabandhaM karoti, punaranutkRSTayogaM prApyAnutkRSTaM pradezabandhaM karoti, punarutkRSTaM punarapyanutkRSTamityevamutkRSTA 'nutkRSTapradezabandhayoH saMsaratAM jantUnAM mohasyotkRSTA'nutkRSTapradezabandhau dvAvapi sAdi adhruvau bhavataH / jaghanyA -'jaghanyau tvetatpradezabandhau yathA sUkSmanigodAdiSu saMsaratAmasumatAM karmaSaTkasyAnantarameva bhAvitau tathA'trApi nirvizeSa bhAvanIyau | AyuSkasya tvadhruvavandhitvAdeva tatpradezabandha utkRSTAdicaturvikalpo'pi sAdiadhruva eva bhavatIti // 94 // gAthA nirUpitaH pradezabandha : sAdyAdiprarUpaNataH / samprati prAguktacaturvidhabandhe yogasthAnAni kAraNaM prakRtayaH pradezAzca tatkAryaM pravartante, tathA sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni kAraNaM sthitivizeSAstu tatkAryam, anubhAgavandhAdhyavasAyasthAnAni kAraNam anubhAgasthAnAni tu tatkArya vartante iti kRtvA saptAnAmapyeSAM padArthAnAM parasparamalpabahutvamabhidhitsurAha-- seDhiasaMkhijjaM se, jogaTThANANi paryADi ThiGgabheyA / ThiibaMdhajjhavasAyANubhAgaThANA asaMkhaguNA // 95 // yogaH - vIryaM tasya sthAnAni vIryAvibhAgAMzasaGghAtarUpANi / kiyanti punastAni bhavanti ? ityAha- "seTiasaMkhijjaM se" tti zreNe : asaGkhye yAMzaH zreNyasaGkhye yAMzaH / etaduktaM bhavati - zreNervakSyamANarUpAyA asaGkhya yabhAge yAvanta AkAzapradezA bhavanti tAvanti yogasthAnAni, etAni cottarapadApekSayA sarva stokAnIti zeSaH / tatra yayaitAni yogasthAnAni bhavanti tathocyate - iha kila sUkSmanigodasyApi sarvajaghanyavIryalabdhiyuktasya pradezAH kecidalpavIryayuktAH kecittu bahubahutara - bahutamavIryopetAH / tatra sarvajaghanyavIryayuktasyApi pradezasya sambandhi vIryaM kevaliprajJAcchedena cchidyamAnamasaGkhyaM yalokAkAzapradezapramANAn bhAgAn prayacchati, tasyaivotkRSTavIryayukte pradeze yad vIryaM tadetebhyo'saGkhyaM yaguNAn bhAgAn prayacchati / uktaM ca 1 'pannAe chijjaMtA, asaMkhalogANa jattiya paesA / tattiya vIriyabhAgA, jIvapaesamma ekkekke H savvaja hanagavirie, jIvapaesamma ettiyA saMkhA | tatto asaMkhaguNiyA, bahuvirie jiyapaesammi 11 (zata0 bR0 bhA0 gA0 668-69) 1 prajJayA cchidyamAnA asaGkhyalokAnAM yAvantaH pradezAH / tAvanto vIryabhAgA jIvapradeze ekaikasmin / / sarvajaghanyakavIrye jIvapradeze yAvatI saGkhyA / tato'saGkhayaguNitA bahuvIrye jIvapradeze / / 2 saM0 1-2-0ma0 chA0 mudri0 tatti // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-15] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 137 bhAgA avibhAgapalicchedA iti cAnAntaram / tataH sarvastokAvibhAgapalicchedakalitAnAM lokAsaGkhya yabhAgavartya saGkhyaM yapratarapradezarAzisaGkhyAnAM jIvapradezAnAM samAnavIryapalicchedatayA jaghanyaikA vargaNA, tata ekena yogapalicchedenAdhikAnAM tAvatAmeva jIvapradezAnAM dvitIyavargaNA, evamekaikayogapalicchedavRddhayA vardhamAnAnAM jIvapradezAnAM samAnajAtIyarUpA ghanIkRtalokAkAzazreNerasaGkhaye yabhAgapradezarAzipramANA vargaNA vaacyaaH| etAzcaitAvatyo'pyasatkalpanayA SaT sthApyante / 124-4- tatra jaghanyavargaNAyAM jIvapradezA asaGkhaye yavIryabhAgAnvitA apyasankalpanayA daza13 bhAgAnvitAH sthApyante / te ca' jIvapradezA ekaikasyAM vargaNAyAmasaGkhthe yaprataraprade22 12 12 zamAnA apyasatkalpanayA trayastrayaH sthApyante / etAzcaitAvatyaH samuditA ekaM vIrya1-1-13 spardhakamityucyate / atha spardhaka iti kaH zabdArthaH ? ucyate-ekaikottaravIryabhAgavRddhayA parasparaM spardhante vargaNA yatra tat spardhakam / tata Urcamekena dvayAdibhirvA vIryapalicchedairadhikA jIvapradezA na prApyante, kiM tarhi ? prathamaspardhakacaramavargaNAyAM jIvapradezeSu yAvanto vIryapalicchedAstebhyo'saGkhaye yalokAkAzapradezapramANaireva vIryapalicchedairadhikA jIvapradezA labhyante, atasteSAmapi samAnavIryabhAgAnAM samudAyo dvitIyaspardhakasyAdyavargaNA / tata ekena vIryabhAgenAdhikAnAM samudAyo dvitIyA vargaNA, evamekottaravRddhikrameNaitA api zreNyasaGkhaye yabhAgavartipradezarAzimAnA vAcyAH / etAsAmapi samudAyo dvitIyaM spardhakam / ita UcaM punarapyekottaravRddhirna labhyate, kiM tarhi ? asaGkhaye yalokAkAzapradezatulyaireva vIryabhAgairadhikAstatpradezAHprApyante, atastenaiva krameNa tRtIyaspardhakamArabhyate, punastenaiva krameNa caturtham , punaH pazcamamityevametAnyapi vIryaspardhakAni zreNyasaGkhaye yabhAgavartipradezarAzipramANAni vAcyAni / eSAM caitAvatAM spardhakAnAM samudAya ekaM yogasthAnakamucyate / idaM tAvadekasya sUkSmanigodasya bhavAdyasamaye sarvajaghanyavIyasya yogasthAnakamabhihitam / tadanyasya tu kizcidadhikavIyasya jantoraneneva krameNa dvitIyaM yogasthAnakamuttiSThate, tadanyasya tu tenaiva krameNa tRtIyam , tadanyasya tu tenaiva krameNa caturthamityamunA krameNaitAnyapi yogasthAnAni nAnAjIvAnAM kAla bhedena ekajIvasya vA zragerasaGghaya yabhAgavattinamaHmadezarAzipramANAni bhavanti / _ nanu jIvAnAmanantatvAt tabhedAd yogasthAnAnyanantAni kasmAd na bhavanti ? naitadevam , yata ekai kasmina sadRze yogasthAne'nantAH sthAvarajIvA vartante, prasAstvekakasmina sadRze yogasthAne'saGkhyAtA vartante, teSAM ca tadekakameva vivakSitam , ato visadRzAni yathoktamAnAnyeva yogasthAnakAni bhavanti / tathA'paryAptAH sarve'pyekaismin yogasthAnake ekasamayamevAvatiSThante, 1 saM0 1.2-chA0 ta0 ma. ca prade0 // Jon Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA tataH paramasaGkhye yaguNavRddheSu pratisamaya manyA'nyayogasthAnakeSu saGkrAmanti / paryAptAstu sarve'pi svaprAyogye sarvajaghanyayogasthAnake jaghanyataH samayamutkRSTatazcaturaH samayAn yAvad vartante, tataH paramanyad yogasthAnakamupajAyate / svaprAyogyotkRSTasthA' nakeSu tu jaghanyataH samayam, utkRSTatastu dvau samayau, madhyameSu jaghanyataH samayam utkRSTatastu kvacit trIn kvaciccaturaH kvacit paJca kvacit SaT vavacit saptakvacidaSTau samayAn yAvad vartante iti / ayaM caitAvAnapi yogo manaHprabhRtisahakArikAraNavazAt saMkSipya satyamanoyogA 'satyamanoyoga-satyamRSAmanoyogA- 'satyamRpAmanoyogasatyavAgyogA- 'satyavAgyoga-satyamRSAvAgyogA'satyamRSAvAgyoga audArikakAyayoga audArikamizrakAyayoga - vai kriyakAyayoga- vaikriyamizrakAyayogA-''hArakakAyayogA-''hArakamizrakAyayogakArmaNakA yogabhedataH paJcadazadhA proktaH, ityalaM prasaGgena / etebhyazca yogasthAnebhyaH 'aGkhaye yaguNAH' asaGkhyAtaguNitAH "payaDi" tti bhedazabdasya pratyekaM sambandhAt prakRtibhedA: - jJAnAvaraNAdInAM bhedA: / "asaMkhaguNa" tti padamanubhAgabandhasthAnAni yAvat sarvatra yojanIyam / iyamatra bhAvanA - iha tAvadAvazyakAdiSvavadhijJAna-darzanayoH kSayopazamavaicitryAdasaGkhyAtAstAvad bhedA bhavanti, tatazcaitadAvaraNabandhasyApi tAvatpramANAbhedAH saGgacchante, vaicitryeNa baddhasyaiva vicitrakSayopazamopapatteriti / kathaM punaH kSayopazamavaicitrye'pyasaGkhyabhedatvaM pratIyate ? iti ced ucyate - kSetratAratamyeneti / tathAhi - trisamayAhArakasUkSmapanakasattvAvagAhanAmAnaM jaghanyamavadhidvikasya kSetraM paricchedyatayoktam / yadAha sakalazrutapAradRzvA vizvAnugrahakAmyayA vihitAnekazAstrasandarbhoM bhagavAn zrIbhadrabAhusvAmI jAvayA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahannA, ohIkhettaM jahannaM tu // ( Ava0 ni0 gA0 30 ) utkRSTaM tu sarvabahutaijaskAyikajantUnAM zUciH sarvato bhramitA yAvanmAtraM kSetraM spRzati tAvanmAtraM tasya pramANaM bhavati / yadAhuH zrImadArAdhyapAdAH savvabahuagaNijIvA, niraMtaraM jattiyaM bharijjaMsu / khettaM savvadisAgaM, paramohIkhetta niddiTTho // ( Ava0 ni0 gA0 31 ) iti / tato jaghanyAt kSetrAdArabhya pradezavRddhyA pravRddhotkRSTakSetraviSayatve satyasaGkhyeyabhedatvamavadhidvikasya kSetratAratamyena bhavati, atastadAvArakasyAvadhidvikasyApi nAnAjIvAnAM kSetrAdibhedena 1 saM0 1 2 0 chA0 ma0 0nake tu ja0 // 2 yAvatI trisamayAhArakasya sUkSmasya panakajIvasya / avagAhanA jaghanyA avadhikSetraM jaghanyaM tu // 3 sarvabahukAgnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH / kSetraM sarvadikkaM paramAvadhikSetraM nirdiSTam // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 139 bandhacicyAd udayavaicicyAdvA'saGkhyeyaguNabhedatvam / evaM nAnAjIvAnAzritya matijJAnAvaraNAdInAM zeSANAmapyAvaraNAnAM tathA'nyAsAmapi sarvAsAM mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM ca kSetrAdibhedena pandhacicyAd udayavaicicyAdvA'saGkhyAtA bhedAH sampadyante iti / uktaM ca 'jamhA u ohivisao, ukkoso savyabahuyasihisUI / jattiyamittaM phusaI, tattiyamittappaesasamo // tattAratammabheyA, jeNa bahu~ hu~ti AvaraNajaNiyA / teNAsaMkhaguNattaM, payaDINaM jogao jANe // iti / catasRNAmAnupUrvINAM bandha-udayavaicitryeNAsaGkhyAtA bhedAH, te calokasyAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAzitulyA iti vRhacchatakacUrNikArokto vizeSaH / nanu jIvAnAmanantatvAt teSAM bandha-udayavaicitryeNAnantA api prakRtibhedAH kasmAd na bhavanti ? naitadevam , sadRzAnAM bandha-udayAnAmekatvena vivakSitatvAd visadRzAstvetAvanta eva tadbhedA bhavanti, te ca bhedAH prakRtibhedatvAt prakRtaya ityucyante / tatazca yogasthAnebhyo'saGkhyAtaguNAH prakRtayaH yata ekaikasmin yogasthAne vartamAna nAjIvaH kAlabhedAdekajIvena bA sarvA apyetAH prakRtayo badhyanta iti / tathA tebhyaH prakRtibhedebhyaH 'sthitibhedAH' sthitivizeSA antamuhUrta-samayAdhikAntamuhUrtadvisamayAdhikAntamuhUrta-trisamayAdhikAntamuhUrtAdilakSaNA asaGkhyAtaguNA bhavanti, ekaikasyAH prakaterasaGkhyAtaiH sthitivizeSerbadhyamAnatvAt / ekameva hi prakRtibhedaM kazcijjIvo'nyena sthitivizeSeNa badhnAti, sa eva ca taM kadAcidanyena kadAcidanyatareNa kadAcidanyatamenetyevamekaM prakRtibhedameka ca jIvamAzritya asaGkhyAtAH sthitibhedA bhavanti, kiM punaH sarvaprakRtIH sarvajIvAna Azritya prakRtibhedebhyaH sthitibhedAnAmasaGkhyAtaguNatvam ? iti, ataH prakRtibhedebhyaH sthitibhedA asaGkhyAtaguNA.bhavantIti / - tathA sthitibhedebhyaH sakAzAt 'sthitibandhAdhyavasAyAH 'padekadeze padasamudAyopacArAt" sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni asaGkhyAtaguNAni / tatra sthAna-sthitiH karmaNo'vasthAnaM, tasyA bandhaH sthitibandhaH, adhyavasAnAni adhyavasAyAH, te ceha kaSAya janitA jIvapariNAmavizeSAH, tiSThanti jIvA edhviti sthAnAni, adhyavasAyA evaM sthAnAni adhyavasAyasthAnAni, sthitivandhasya 1 yasmAttvavadhiviSaya utkRSTaH sarvabahukazikhisUcI / yAvanmAnaM spRzati tAvanmAtrapradezasamaH // tattAratamyabhedA yena bahavo bhavantyAvaraNanitAH / tenAsaMkhyaguNatvaM prakRtInAM yogato jAnIhi / / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA kAraNabhUtAni adhyavasAyasthAnAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni / tAni sthitimedebhyo'saGkaye yaguNAni, yataH sarvajaghanyo'pi sthitivizeSo'saGkhaye yalokAkAzapradezapramANairadhyavasAyasthAnajanyate, uttareSu tu sthitivizeSAstaireva yathottaraM vizeSavRddhairjanyante, ataH sthitibhedebhyaH sthitibandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhyAtaguNAni siddhAni bhavanti / tathA "aNubhAgaTThANa' ti "padaikadeze padasamudAyopacArAd' 'anubhAgasthAnAni' anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni / tatrAnu-pazcAd bandhottarakAlaM bhajyate-sevyate'nubhUyate ityanubhAgaH -rasastasya bandho'nubhAgabandhaH, adhyavasAnAni adhyavasAyAH, te ceha kapAyajanitA jIvapariNAmavizeSAH, tiSThanti jIvA eSviti sthAnAniH adhyavasAyA eva sthAnAni adhyavasAyasthAnAni, anubhAgavandhasya kAraNabhUtAti adhyavasAyasthAnAni anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni / sthitibandhAdhyavasAyasthAnebhyastAnyasaGghaya yaguNAni bhavanti / sthitibandhAdhyavasAyasthAnaM haya kaikamantamuhUrtapramANamuktam , anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnaM tvekaikaM jaghanyataH sAmayikam utkRSTatastvaTasAmayikAntamevoktam , ata ekasminnapi nagarakalpe sthitibandhAdhyavasAyasthAne tadantargatAni nagarAntargatoccairnIcaigRhakalpAni nAnAjIvAn kAlabhedenaikaM jIvaM vA samAzritya asaGkhya yalokAkAzapradezapramANAni anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni bhavanti / tathAhi-jaghanyasthitijanakAnAmapi sthitibandhAdhyavasAyasthAnAnAM madhye yadAdyaM sarvalaghusthitikaM bandhAdhyavasAyasthAnaM tasminnapi deza-kSetra kAla-bhAva--jIvabhedenAsaGkhaye yalokAkAzapradezapramANAni anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni prApyante, dvitIyAdiSu tu tAnyapyadhikAnyadhikatarANi ca prApyanta iti sarveSvapi sthitibandhAdhyavasAyasthAneSu bhAvanA kAryA, ataH sthitibandhAdhyavasAyasthAnebhyo'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhaye yaguNAnIti / / 65 // tatto kammapaesA, aNaMtaguNiyA to rasaccheyA / jogA payaDipaesa, ThiiaNubhAgaM kasAyAo / / 66 / / 'tataH' tebhyo'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAnebhyaH 'karmapradezAH karmaskandhA anantaguNitA bhavanti / ayamatra tAtparyArthaH-pratyekamabhavyAnantaguNaiH siddhAnantabhAgavartibhiH paramANubhinippannAnabhavyAnantaguNAneva skandhAna mithyAtvAdibhirhetubhiH pratisamayaMjIvo gRhNAtItyuktam / anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni tu sarvANyapyasaGkhaye yalokAkAzapradezapramANAnyevAbhihitAni, ato'nubhAgavandhAdhyavasAyasthAnebhyaH karmapradezA anantaguNAH siddhA bhavanti / 1 saM0 1-2 ta0 ma0 chA0 0ttare tu sthiti0 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95-96 ] zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| 141 " tathA "tao rasaccheya" tti 'tataH' tebhyaH karmapradezebhyo rasacchedA anantaguNA bhavanti / tathAhi--iha kSIra-nimbarasAdyadhizrayaNairivAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnastaNDuleSviva karmapudgaleSu raso janyate, sa caikasyApi paramANoH sambandhI kevaliprajJayA nichadyamAnaH sarvajIvAnantaguNAnavibhAgapalicchedAna prayacchati, yasmAd bhAgAdatisUkSmatayA'nyo bhAgo nottiSThati so'vibhAgapaliccheda ucyate, evaMbhUtAzcAnubhAgasyAvibhAgapalicchedA rasaparyAyAH sarvakarmaskandheSu pratiparamANu sarvajIvAnantaguNAH samprApyante / uktaM ca 'gahaNasamayammi jIvo, uppAei u guNe spnycyo| savvajiyANaMtaguNe, kammapaesesu savvesu / / ( karmapra0 gA0 26) guNazabdenehAvibhAgapalicchedA ucyante, zeSaM sugamam / karmapradezAH punaH pratiskandhaM sarve'pi siddhAnAmapyanantabhAga eva vartante'taH karmapradezebhyo rasacchedA anantaguNAH siddhA bhavantIti / .. ___atrAha-nanUkto bhavadbhiH saprapaJca pradezabandhaH, paraM kasmAd hetoramu jIvaH karoti ? iti vaktavyamiti praznamAzaGkaya pradezabandhasya prasaGgataH pUrvoktAnAM prakRti-sthiti-anubhAgabandhAnAM ca hetUna nirUpayannAha--"jogApayaDipaesaM, ThiiaNubhAgaM kasAyAu" tti yogo vIrya zaktirutsAhaH parAkrama iti paryAyAH, tasmAd yogAta prakaraNaM prakRtiH-karmaNAM jJAnAvaraNAdisvabhAvaH, prakRSTAH pudgalAstikAyadezAH pradezA:-karmavargaNAntaHpAtinaH karmaskandhAH, prakRtayazca pradezAca prakRtipradezam samAhAro dvandvaH, tad. jIvaH karotIti zeSaH, prakRti-pradezabandhayoogo heturityarthaH / etaduktaM bhavati-yadyapi SaDazItikazAstre mithyAtvA-'virati-kaSAya-yogAH sAmAnyena karmaNo bandhahetava uktAstathApyAdyakAraNatrayAbhAve'pyupazAntamohAdiguNasthAnakeSu kevalayogasadbhAve vedanIyalakSaNA prakRtistatpradezAzca badhyante, ayogyavasthAyAM tu yogAbhAve na badhyante ityanvayavyatirekAbhyAM jJAyate prakRti-pradezabandhayoryoga eva pradhAnaM kAraNam / tathA " ThiiaNubhAgaM kasAyAu" tti sthAnaM-sthitiH, karmaNo'ntamuhUrtAdikaM saptatisAgaropamakoTIkoTIparyantamavasthAnamityarthaH, anu-pazcAd bandhottarakAlaM bhajana--sthiteH sevanamanubhavanaM yasyAsAvanubhAgo rasa ityarthaH, sthitizcAnubhAgazca sthityanubhAgam , samAhAro dvandvaH, tad jIvaH karotIti zeSaH / kasmAt ? ityAha--'kaSAyAt' kapAyavazAt / iyamatra bhAvanA---kapAyAH--krodha-mAna-mAyA-lobhAH, tajanito jIvasyAdhyavasAyavizeSaH kaSAyazabdenehocyate, kapAyA hayudIrNA nAnAjIvAnAM kAlabhedenaikajIvasya vA sarvajaghanyAyA api jJAnAvaraNAdikarmasthitenivartakAnyasaGkhaye yalokAkAzapradeza__ 1 grahaNasamaye jIva utpAdayati tu guNAn svapratyayataH / sarvajIvAnantaguNAn karmapradezeSu sarveSu / / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000, 00000000 10000000 devendrasUriviracitaH svopajJaTokophtaH [gAthA pramANAnyAntamauhUrtikAnyadhyavasAyasthAnAni janayanti, samayAdhikatajjaghanyasthitijanakAni tu ta eva tebhyastAni vizeSAdhikAni janayanti, dvisamayAdhikatajjaghanyasthitijanakAni punasta evAnantarebhyastAni vizeSAdhikAni janayanti, trisamayAdhikatajaghanyasthitijanakAni punasta evAnantarebhyastAni vizeSAdhikAni janayanti, evaM samayottaravRddhatajjaghanyasthitijanakAni vizepAdhikAni tAvad vAcyAni yAvat ta eva kaSAyAH samayonotkRSTajJAnAvaraNAdisthitijanakAdhyavasAyasthAnebhyaH sarvotkRSTatatsthitijanakAdhyavasAyasthAnAni vizeSAdhikAni nirvartayanti / etAni sarvANyapi militAnyasaGghaya yalokAkAzapradezapramANAnyeva bhavanti, sthApyamAnAni ca viSamacaturasra kSetramAstRNanti / sthApanA ceyam-98888888tadevametaiH kaSAyajanitAdhyavasAyerjanyatvAt karmaNaH sthitiH kaSAyapratyayA 88888% siddhA / tathA teSAmeva kaSAyANAM sambandhi yaddalikamudayaprAptaM tatra yadanubhAgasthAnakamadeti tena jIvasya yo'dhyavasAyo janyate, tadvazena badhyamAnakarmaNAmanubhAgo niSpadyate / tathAhi-iha tAvadanantaiH paramANuminiSpannAn skandhAna jIvaH kamatayA gahamAti, tana caikaikasvandhe yaH sarvajaghanyarasaH paramANuH so'pi kevaliprajJayA chidyamAnaH kila sarvajIvebhyo'nantaguNAn bhAgAn prayacchati, aparastu tAnapyekAdhikAna , anyastu tAnapi dvayadhikAna , aparastu tAnapi vyadhikAnityAdivRddhyA tAvad neyaM yAvadantya utkRSTarasaH paramANumaulagazegnantaguNAnapi rasabhAgAna prayacchati / atra ca jaghanyarasA ye kecana paramANavasteSu sarvajIvAnantaguNarasabhAgayukteSvapyasatkalpanayA zataM rasAMzAnAM parikalpyate, eteSAM ca samudAyaH samAnajAtIyatvAd ekA vargaNetyabhidhIyate, anyeSAM tvekottarazatarasabhAgayuktAnAmaraNUnAM samudAyo dvitIyA vargaNA, apareSAM dvaya ttarazatarasabhAgayuktAnAmaraNUnoM samudAyastRtIyA vargaNA, aparepAM tu vyuttarazatarasabhAgayuktAnAmaNUnAM samudAyazcaturthI vargaNA, evamanayA dizA ekekakarasabhAgavRddhAnAmaraNUnAM samudAyarUpA vargaNAH siddhAnAmanantabhAge'bhavyebhyo'nantaguNA vaacyaaH| etAsAM cetAvanInAM vagaNAnAM samudAyaH spardhakamityucyate, spardhanta ivAtrottarottararasavRddhayA paramANuvargaNA iti kRtvA / etAzcAnantaroktAnantakapramANA apyasa kalpanayA SaT sthApyante -- 104idamekaM spardhakam / ita UrdhvamekottarayA nirantaravRddhayA vRddho raso na labhyate, kiM tarhi ? sarvaH 103jIvAnantaguNaireva rasabhAgaddho labhyata iti| tenaiva krameNa dvitIyaM spardhakamArabhyate, tatastathaiva tRtIyamityAdi yAvadanantAnyanubhAgaspardhakAnyuttiSThanti / eSAM cAnubhAgaspardhakAnAM siddhAnantabhAgavartinAmabhavyebhyo'nantaguNAnAM samudAyaH prathamamanubhAgasthAnaka bhavati, anyeSu tvadhikaraseSu skantheSu tenaiva krameNa dvitIyaM tAvatpramANamevAnubhAgasthAnakamutti Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 96-17 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / SThati, apareSu tvadhikaraseSu skandheSu tenaiva krameNa tRtIyamanubhAgasthAnakamuttiSThatItyevaM sarveSvaSi kaSAyakarmaskandheSvasaGkhya yalokAkAzapradezapramANAnyanubhAgasthAnAni bhavanti / jJAnAvaraNAdisamastakarmaskandheSvapyetAvantyevAmUni bhavanti, paraM tAvadiha kaSAyA eva kAraNatvena vicArayitu prakrAntAH, tatra ca jaghanyAnyanubhAgasthAnAnyutkRSTatazcaturaH samayAn yAvadudaye samAgacchanti, madhyamAni tu kAnicid dvau samayau kAnicit trIn samayAn aparANi caturaH samayAna anyAni paJca samayAn anyAni SaT samayAn aparANi sapta samayAn anyAnyaSTau samayAn yAvadutkRSTata udaye samAgacchanti, utkRSTAnubhAgasthAnAnyutkRSTato dvau samayau yAvadudaye samAgacchanti, tataH paraM sarvatrAnyat parAvartate / jaghanyatastu sarvANyapi samayasthitInyeva bhavanti, atastajjanyo jaghanya madhyama-utkRSTabhedabhinno'dhyavasAyo'pyetAvatkAlagthitika eva bhavati. tena ca jaghanyAdibhedenAdhyavasAyavaicitryeNa vadhyamAnakarmAnubhAgo jaghanyAdibhedavicitro janyate, ataH kaSAyAnubhAgajanitAdhyavasAyavaicitryanirvaya'tvAt karmaNAmanubhAgaH kaSAyapratyayaH siddhaH / mithyAtvA-'viratikAraNadvayAbhAve'pi kaSAyasadbhAve'pi pramattAdiSu sthityanubhAgabandhau bhavataH, kaSAyAbhAve tUpazAntamohAdiSu na bhavata itIhApyanvaya-vyatirekAbhyAM jJAyate kaSAyA eva sthiti anubhAgabandhayoH / pradhAnaM kAraNamiti // 66 // 'yogasthAnAni zreNerasaGkhatha yabhAge bhavanti' iti yaduktaM tatra zreNisvarUpaM pratipipAdayiSuH, sA ca ghanIkRtalokasvarUpaprarUpaNApUrvikaiva ca vaktu zakyate'taH prasaGgato ghanasvarUpamanyatra bahusthAnopayogitvAt pratarasvarUpaM ca pracikaTayiSurAha 'caudasarajjU loo, buddhikao hoi sattarajjughaNo / taddIhegapaesA, seDhI payaro ya tavvaggo // 97 / / caturdaza rajjavo yasya sa caturdazarajjuH, rajjupramANaM tu svayambhUramaNasamudrasya paurastyapAzcAtyavedikAntaM yAvad dakSiNottaravedikAntaM vA yAvadavaseyam , ucchyamAnamidamasya, adhastAd dezonasaptarajjubistaraH, tiryaglokamadhye ekarajjuvistaraH, brahmalokamadhye paJcarajjuvistIrNaH, upari tu lokAnte ekarajjuvistRtaH, zeSasthAneSu punaH ko'pi kiyAnasya vistara iti / tadevaMrUpo lokaH 'buddhikRtaH' matiparikalpanayA vihitaH 'bhavati' sampadyate / kiMrUpo bhavati ? ityAha-sapta rajjavaH pramANatayA yasya sa saptarajjuH, sa cAsau ghanazca-samacaturastra-AyAmaviSkambhavAhalyaistulyatvAt saptarajjudhanaH / sa cetthaM buddhayA vidhIyate-iha rajjuvistIrNAyAstrasanADyA dakSiNadigvatyadholokakhaNDamadho dezonarajjutrayavistRtaM krameNa hIyamAnavistaraM tAvad yAva 1 saTIkeyaM gAthA sArdhazatakaprakaraNasya 114 tamI gaathaa-tttttiikaasmaanaa| Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 devendrasUriviracitaH svopanaTIkopetaH [ gAthA dupariSTAd rajju(jjva)saGkhathe yabhAgavistaraM sAtirekasaptarajjUcchyaM gRhItvA tsanADikAyA evottaradigbhAge viparItaM yojyate, uparitanaM bhAgamadhaH kRtvA'dhastanaM copari vidhAya saGghAtyate ityarthaH; evaM ca kRte'dhastanaM lokasyA) sAtirekasaptarajjUcchritaM kiJcidUnarajjucatuSTayavistIrNa bAhalyato'pyadhaH kvacid dezonasaptarajjumAnamanyatra punaraniyatabAhalyaM jAyate / idAnImuparitanalokAdhaM saMvaya'te-tatrApi rajjuvistarAyAstrasanADikAyA dakSiNadigvartinI brahmalokamadhyAdadhastanamuparitanaM ca dve api khaNDe brahmalokamadhye pratyekaM dvirajjuvistare uparyalokasamIpe'dhastu ratnaprabhAkSullakAtarasamIpe'gulasahasrabhAgavistaravatI dezonasArdhatrayarajjUcchrite buddhyA gRhItvA tsanADikAyA evottarapArzve pUrvoditasvarUpeNaiva vaiparItyena saGghAtyete, evaM ca kRte uparitanaM lokasyAdhaM dvAbhyAmagulasahasrabhAgAbhyAmadhikarajjutraviSkambham , iha caturNAM khaNDAnAM paryanteSu catvAro'GgulasahasrabhAgA bhavanti, kevalamekasyAM diziyautAbhyAM dvAbhyAmapyeka evAGagulasahasrabhAga ekadigvartitvAdevAparAbhyAmapi dvAbhyAmitthamevetyatastadvayAdhikatvamuktam , dezonasaptarajjUcchitam , bAhalyatastu brahmalokamadhye paJcarajjubAhalyamanyatra tvaniyatabAhalyam , idaM ca sarva gRhItvA AdhastyasaMvartitalokArdhasyottarapArve, saGghAtyate / evaM ca yojite AdhastyakhaNDasyocchye yad itarocchyAdhikaM tat khaNDayitvoparitanasaGghAtitakhaNDasya bAhalye UrdhvAyataM saMyojyate, evaM ca sAtirekAH paJca rajavaH kvacid bAhalyaM sidhyati / tathA AdhastyakhaNDamadhastAda yathAsambhavaM dezonasaptarajjubAhalyaM prAguktam , ata uparitanakhaNDavAhalyAd dezonarajjudvayamatrAdhastyakhaNDe'tiricyate ityasmAdatiricyamAnabAhalyAdhaM dezonarajjurUpaM gahItvoparitanakhaNDabAhalye saGghAtyate, evaM ca kRte bAhalyatastAvat sarvamapyetat caturasrIkRtanabhaHkhaNDa kiyatyapi pradeze rajjvasaGkhathe yabhAgAdhikAH SaD rajjavo bhavanti, vyavahAratastu sarva saptarajjubAhalyamidamucyate / vyavahAranayo hi kiJcinasaptahastAdipramANamapi paTAdivastu paripUrNasaptahastAdimAnaM vyapadizati, dezato'pi ca dRSTaM vAhalyAdivarma paripUrNe'pi vastunyadhyavasyati, sthUladRSTitvAditi bhAvaH / ata etanmatenaivAtra saptarajjubAhalyatA sarvagatA draSTavyA / AyAmaviSkambhAbhyAM tu pratyeka dezonasaptarajjupramANamidaM jAtam, vyavahAratastu tatrApi saptarajjupramANatA draSTavyA / tadevaM loko vyavahAranayamatena anAyAma-viSkambha-vAhalyaiH pratyekaM saptarajjapramANo ghano bhavatIti samudAyArthaH / etacca vaizAkhasaMsthAnasthitapuruSAkAraM sarvatra vRttasvarUpaM lokaM saMsthApya sarva bhAvanIyamiti / prarUpito dhanaH / samprati zreNinirUpaNAyAha--"tadIhegapaesA seDhi' tti sa eva ghanI1 mudri0 chA0 vyojitAbhyAM dvaa0|| Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 67-68] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / kRtalokaH saptarajjupramANo dIrgha deyaM yasyAH sA tadIrghA, ekapradezeti vIpsApradhAnatvAd nirdezasyaikaikAkAzapradezA zUciH zreNirityucyate / etena ca yatra kutrApyavizeSitAyAH zreNeH sAmAnyena grahaNaM tatra sarvatrAsya ghanIkRtalokasya sambandhinI iyameva saptarajjupramANA ekaprAdezikIzreNiyA / adhunA prataraM prarUpayitumAha--'pratarazca' prataraH punaH kaH ? ityAha--'tadvargaH' tasyAHzUcisvarUpAyAH zreNevargaH-zUcyA zUciguNanalakSaNastadvargaH / ko'rthaH 1 zUcyA zUceguNanaM pratara ucyte| tadyathA--ihAsaGghaya yayojanakoTIkoTIdIrghA'pi zreNirasatkalpanayA tripradezapramANA draSTa vyAH tasyAzca tayaiva guNane prataro navapradezAtmako bhavati / sthApanA-000 iti // 17 // nirUpitaH saprapaJca pradezabandhastatsvAmI ca / tannirUpaNe ca samarthitA "namiya jiNaM dhuvabaMdhodayasattAghAipunnapariyattA / seyara cauha vivAgA, bucchaM baMdhaviha sAmI ya // " iti AdyadvAragAthA / adhunA ca-zabdasUcitAmupazamazreNi kSapakazraNiM ca vyAcikhyAsuH prathamaM tAvadupa. zamazreNiM prakaTayannAha---- 'aNa daMsa napusityI, veya cchakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie, sarise sarisaM uvasamei // 98 / / tatra prathamato'nantAnubandhinAmupazamanA'bhidhIyate--aviratasamyagdRSTi -dezavirata--pramattA'pramattAnAmanyatamo'nyatamasmin yoge vartamAnastejaH-padma zuklalezyAnAmanyatamalezyAyuktaH sAkAropayogopayukto'ntaHsAgaropamakoTIkoTIsthitisatkarmAkaraNakAlAt pUrvamapyantamuhUrta kAlaM yAvadavadAyamAnacittasantatiravatiSThate / tathA'vatiSThamAnazca parAvartamAnAH prakRtIH zubhA eva badhnAti, nAzubhAH; azubhAnAM ca prakRtInAmanubhAgaM catuHsthAnakaM santaM dvisthAnakaM karoti, zubhAnAM ca dvisthAnakaM santaM catuHsthAna-(granthAgram -4000)kam; sthitibandhe'pi ca pUrNe pUrNe sati anya sthitibandhaM pUrvapUrvasthitibandhApekSayA palyopamAsaGghaya yabhAgahInaM karoti / itthaM karaNakAlAt pUrvabhantamuhUrta kAlaM yAvadavasthAya tato yathAkramaM trINi karaNAni pratyekamAntauhUrtikAni karoti / tadyathA----yathApravRttakaraNam apUrvakaraNam anivRttikaraNaM caturthI tUpazAntAddhA / tatra yathApravRttikaraNe pravizan pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhayA pravizati, pUrvoktaM ca zubhaprakRtibandhA 1 gAtheyaM Avazyakaniyuktau 116 tmaa| asyA gAthAyASTIkA tu saptatikAprakaraNasya " paDhamakasAya va uk' ityasyA gAthAyASTIkAsamA / / 19 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthAH dikaM tathaiva tatra kurute, na ca sthitighAtaM rasaghAtaM guNazreNiM guNasaGkramaM vA karoti, tadyogyavizuddhayabhAvAt / pratisamayaM ca nAnAjIvApekSayA asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti SaTsthAnapatitAni ca / anyacca prathamasamayApekSayA dvitIyasamaye'dhyavasAyasthAnAni vizeSAdhikAni, tato'pi tRtIyasamaye vizeSAdhikAni, evaM tAvad vAcyaM yAvad ythaaprvRttkrnncrmsmyH| evamapUrvakaraNe'pi draSTavyam / ata evaitAni sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetramAstRNanti / 1200000000000167 10000000000015 800000000014 iha kalpanayA dvau puruSau yugapat karaNapratipannau vivakSyete, tatraikaH 4000000011 sarvajaghanyayA vizodhizreNyA pratipannaH, aparastu sarvotkRSTayA vizo- 30000006/ dhizreNyA / tatra prathamajIvasya prathamasamaye jaghanyA 2000007) vizodhiH sarvastokA, tato dvitIyasamaye jaghanyA viMzodhiranantaguNA, tato'pi tRtIyasamaye jaghanyA vizodhiranantaguNA, evaM tAvad vAcyaM yAvad yathApravRttakaraNAddhAyAH saGkhya yo bhAgogato bhavati / tataH saGkhya ye bhAge gate sati caramasamayajaghanyavizuddheH sakAzAt prathamasamaye dvitIyasya jIvasyotkRSTA vizodhiranantaguNA, tato'pi yato jaghanyavizuddhisthAnAd nivRttastata uparitanaM jaghanyavizodhisthAnamanantaguNam , tato dvitIyasamaye utkRSTA vizuddhiranantaguNA, tata uparitanaM jaghanyaM vizodhisthAnamanantaguNam , tatastRtIyasamaye utkRSTA vizuddhiranantaguNA, evamuparyadhazcaikaikaM vizodhisthAnamanantaguNatayA dvayorjIvayostAvad neyaM yAvad yathApravRttakaraNasya caramasamaye jaghanyaM vizuddhisthAnam / tataH zeSANi utkRSTAni yAni vizodhisthAnAnyanuktAni tiSThanti tAni nirantaramanantaguNayA vRddhyA tAvad netavyAni yAvaccaramasamaye utkRSTaM vizodhisthAnam / bhaNitaM yathApravRttikaraNam / sampratyapUrvakaraNamucyate-tatrApUrvakaraNe pratisamayamasaGkhaye yalokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni bhavanti, pratisamayaM ca SaTsthAnapatitAni / tatra prathamasamaye jaghanyA vizodhiH sarvastokA, sA ca yathApravRttakaraNacaramasamayasatkotkRSTavizodhisthAnAdanantaguNA / tataH prathamasamaya evotkRSTA vizodhiranantaguNA, tato'pi dvitIyasamaye jaghanyA vizodhiranantaguNA, tato'pi tasminneva dvitIyasamaye utkRSdA vizodhiranantaguNA, tato'pi tRtIyasamaye jaghanyA vizodhiranantaguNA, evaM jaghanyamutkaSTaM ca vizodhisthAnamanantaguNayA vRddhayA tAvad neyaM yAvadapUrvakaraNasya caramasamaye jaghanyata utkRSTavizuddhiranantaguNA / sthApanA ceyam|2500000000026 230000000024 asmizcApUrvakaraNe pravizana sthitighAtaM rasaghAtaM guNazreNiM guNasaGkramamanyaM 21000000022, 190000020 sthitibandhaM ca yugapadArabhate / tatra sthitighAto nAma sthitisatkarmaNo'grima: 17000018 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / [ 147 bhAgAd utkRSTataH prabhUtasAgaropamazatapRthaktvamAtraM jaghanyataH palyopamasaGkhye yabhAgamAtraM sthitikhaNDaM khaNDayati, taddalikaM cAdhastAd yAH sthitIrna khaNDayiSyati tatra prakSipati, antarmuhUrtena ca kAlena tat sthitikhaNDamutkIryate khaNDayata ityarthaH; tataH punarapyadhastAt palyopamasaGkhye yabhAgamAtraM sthitikhaNDamantamuhUrtena kAlenotkirati pUrvoktaprakAreNaiva ca nikSipati, evama pUrva karaNAddhAyAM prabhUtAni sthitikhaNDasahasrANi vyatikrAmanti tathA ca sati apUrvakaraNasya prathamasamaye yat sthitisatkarma AsIt tat tasyaiva caramasamaye saGkhye yaguNahInaM jAtam / rasaghAto nAma-azubhaprakRtInAM yadanubhAga satkarma tasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnanubhAgabhAgAnantarmuhUrtena kAlenAzeSAnapi vinAzayati, tataH punarapi tasya prAGmuktasyAnantatamabhAgasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnanubhAgabhAgAnantarmuhUrtena kAlena vinAzayati, evamanekAnyanubhAgakhaNDa sahasrANyekasmin sthitikhaNDe vyatikrAmanti teSAM ca sthitikhaNDAnAM sahasrarapUrvakaraNaM parisamApyate / guNazreNirnAma - antarmuhUrta pramANAnAM sthitInAmupari yAH sthitayo vartante tanmadhyAd dalikaM gRhItvA udayAvalikAyA uparitanISu sthitiSu pratisamayamasaGkhye yaguNatayA nikSipati, tadyathAprathamasamaye stokam, dvitIyasamaye'saGkhye yaguNam, tRtIyasamaye'saGkhyaM yaguNam, evaM tAvad neyaM yAvadantarmuhUrta caramasamayaHH taccAntamuhUrtamapUrva karaNA-'nivRttikaraNakAlAbhyAM manAgatiriktaM veditavyam / eSa prathamasamayagRhItadalikasya nikSepavidhiH / evaM dvitIyAdisamayagRhItAnAmapi dalikAnAM nikSepo vaktavyaH / anyacca - guNazreNiracanAya prathamasamaye yad dalikaM gRhyate tat stokam, tato'pi dvitIyasamaye'saGkhye yayaguNam, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhye yaguNam, evaM tAvad neyaM yAvad guNazreNikaraNa caramasamayaH / apUrvakaraNasamayeSu anivRttikaraNasamayeSu cAnubhavataH kramazaH kSIyamANeSu guNazra NidalikanikSepaH zeSe zeSe bhavati upari ca na vardhata iti / tathA guNasaGkramo nAma - apUrvakaraNasya prathamasamaye'nantAnubandhyAdInAmazubhaprakRtInAM yad dalikaM para prakRtiSu saGkramayati tat stokam, tato dvitIyasamaye paraprakRtipu saGkramyamANamasaGkhyaguNam, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhye yaguNam, evaM tAvad vaktavyaM yAvaccaramasamayaH / tathA'nyaH sthitibandho nAma - apUrvakaraNasya prathamasamaye'nya evApUrvaH stokaH sthitibandha Arabhyate / sthitibandha-sthitighAtau yugapadArabhyete yugapadeva ca niSThAM yAtaH / evamete paJca padArthA pUrvakaraNe pravartante / vyAkhyAtama pUrvakaraNam, idAnImanivRttikaraNamucyate-- anivRttikaraNaM nAma - yatra praviSTAnAM sarveSAmapi tulyakAlAnAmekamevAdhyavasAyasthAnam / tathAhi - anivRttikaraNasya prathamasamaye Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopaitaH / [gAthA ye vartante ye ca vRttA ye ca vartiSyante teSAmapi sarveSAmapyekarUpamevAdhyavasAyasthAnam , dvitIyasamaye'pi ye vartante ye ca vRttA ye ca vartiSyante teSAmapi sarveSAmekarUpamadhyavasAyasthAnam , navaraM prathamasamayabhAvivizodhisthAnApekSayA'nantaguNam , evaM tAvad vAcyaM yAvadanivRttikaraNacaramasamayaH / ata evAsmin karaNe praviSTAnAM tulyakAlAnAmasumatAM sambandhinAmadhyavasAyasthAnAnAM parasparaM nivRttiH vyAvRttirna vidyata ityanivRtikaraNamiti nAma / asmizvAnivRttikaraNe yAvantaH samayAstAvantyadhyavasAyasthAnAni pUrvasmAt puurvsmaadnntgunnvRddhaani| etAni ca muktAvalIsaMsthAnena sthaapyitvyaani-.....| atrApi ca prathamasamayAdevArabhya pUrvoktAH paJca padArthA yugapat pravartante / anivRttikaraNAddhAyAzca saGghaya yeSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmin bhAge'vatiSThamAne'nantAnubandhinAmadhastAdAvalikAmAnaM muktvA'ntamuhUrtapramANamantarakaraNamabhinavasthitibandhAddhAsamenAntamuhUrtapramANena kAlena karoti, antarakaraNasatkaM ca dalikamutkIryamANaM paraprakRtiSu badhyamAnAsu prakSipati, prathamasthitigataM ca dalikamAvalikAmAnaM vedyamAnAsu paraprakRtiSu stibukasaGkrameNa saGkramayati / antarakaraNe kRte sati dvitIyasamaye'nantAnubandhinAmuparitanasthitigataM dalikamupazamayitumArabhate / tadyathA-prathamasamaye stokamupazamayati, dvitIyasamaye'saGkhya yaguNam , tRtIyasamaye'saGkhathe yaguNam , evaM yAvadantamuhUrta kAlam / etAvatA ca kAlena sAkalyato'nantAnubandhina upazamitA bhavanti / upazamitA nAma-yathA reNunikaraH salilabindunivahairabhiSicya abhiSicya draghaNAdibhiniSkuTTito niHspando bhavati, tathA karmareNunikaro'pi vizodhisalilapravAheNa pariSicya pariSicya anivRttikaraNarUpadraghaNaniSkuTTitaH saGkramaNa-udaya-udIraNA-nidhatti-nikAcanakaraNAnAmayogyo bhavati / tadevamekeSAmAcAryANAM matenAnantAnubandhinAmupazamanA'bhihitA / anye tyAcakSate-anantAnubandhinAmupazamanA na bhavati, kintu visaMyojanaiva / visaMyojanA-kSapaNA / sA caivam-iha zreNimapratipadyamAnA api aviratA viratAzcaturgatikA api / tadyathA-nArakA devA aviratasamyagdRSTayaH, tiyazco'viratasamyagdRSTayo dezaviratA vA, manujA aviratasamyagdRSTayo dezaviratAH sarvaviratA vA anantAnuvandhinAM visaMyojanArtha yathApravRttyAdIni trINi karaNAni kurvanti / karaNavaktavyatA sarvA'pi prAgvat / navaramihAnivRtikaraNe praviSTaH san antarakaraNaM na karoti / uktaM ca karmaprakRtI caugaiyA pajjattA, tinni vi saMjoyaNe vijoyaMti / karaNehiM tIhiM sahiyA, naMtarakaraNaM uvasamo vA / / (gA0 343) asyA akSaragamanikA-'caturgatikAH, nAraka-tiryaG-manuSya-devAH sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptAH 'trayo'pi' avirata-dezavirata sarvaviratAH / tatrAviratasamyagdRSTayazcaturgatikAH, dezaviratA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 149 stiyazco manuSyA vA, sarvaviratA manuSyA eva / 'saMyojanAn' anantAnubandhinaH 'visaMyojayanti' vinAzayanti / kiMviziSTAH santaH ? ityAha-'karaNetribhiH' yathApravRttA-'pUrvakaraNA-nivRttibAdaraiH sahitAH / navaramihAntarakaraNaM na vaktavyam , upazamo vA, upazamazcAnantAnubandhinAM na bhavatItyarthaH / / kintu karmaprakRtyabhihitasvarUpeNodvalanAsakrameNAdhastAdAvalikAmAnaM muktvA upari niravazeSAnanantAnubandhino vinAzayati, AvalikAmAnaM tu stibukasaGkrameNa vedyamAnAsu prakRtiSu saGkramayati / tadevamuktA'nantAnubandhinA visNyojnaa| samprati darzanatrikasyopazamanA bhaNyate-tatra mithyAtvasyopazamanA mithyAdRSTevedakasamyagdRSTazca, samyaktva-samyagmithyAtvayostu vedakasamyagdRSTereva / tatra mithyAdRSTemithyAtvopazamanA prathamaM samyaktvamutpAdayataH, sA caivam-paJcendriyaH saMjJI sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptaH karaNakAlAt pUrvamapyantamuhUrta kAlaM pratisamayamanantaguNavRddhyA vizuddhayA pravardhamAno'bhavyasiddhikavizuddhayapekSayA'nantaguNavizuddhiko mati-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnAnAmanyatamasmin sAkAropayoge upayukto'nyatamasmina yoge vartamAno jaghanyapariNAmena tejolezyAyAM madhyamapariNAmena padmalezyAyAmutkRSTapariNAmena zuklalezyAyAM vartamAno mithyAdRSTizcatugatiko'ntaHsAgaropamakoTIkoTIsthitisatkarmA ityAdi pUrvoktaM tAvad vAcyaM yAvad yathApravRttikaraNamapUrvakaraNaM ca paripUrNa bhavati / navaramihApUrvakaraNe guNasaGkramo na vaktavyaH, kintu sthitighAtarasaMghAta-sthitibandha-guNazreNaya eva vaktavyAH / guNazreNidalikaracanA'pyudayasamayAdArabhya veditvyaa| tato'nivRttikaraNe'pyevaM vaktavyam / anivRttikaraNAddhAyAzca saGkhyaM yeSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmin saGkhaye yatame bhAge'vatiSThamAne'ntamuhUrtamAtramadho muktvA mithyAtvasyAntarakaraNamantamuhUrtapramANaM prathamasthiteH kizcit samadhikaMnyunaM vA'bhinavasthitibandhAddhAsamenAntamuhUrtena kAlena karoti / antarakaraNasatkaM ca dalikamutkIrya prathamasthito dvitIyasthitau ca prakSipati / prathamasthitau ca vartamAna udIraNAprayogeNa yat prathamasthitigataM dalikaM samAkRSya udaye prakSipati sA udIraNA, yat punardvitIyasthiteH sakAzAd udIraNAprayogeNaiva dalikaM samAkRSya udaye prakSipati sA udIraNA'pi pUrvasUribhirvizeSapratipatyarthamAgAla ityucyate / udaya-udIraNAbhyAM ca prathamasthitimanubhavan tAvad gato yAvadAvalikAdvikaM zeSa tiSThati, tasmizca sthite AgAlo vyavacchidyate / tata udIraNeva kevalA pravartate, sA'pi tAvad yAvadAvalikAzeSo na bhavati / AvalikAyAM tu zeSIbhRtAyAsudIraNA'pi nivartate, tataH kevalenaivodayenAvalikAmAtramanubhavati / AvalikAmAtracaramasamaye ca dvitIyasthitigataM dalikamanubhAgabhedena tridhA karoti / tadyathA-samyaktvaM samyagmithyAtvaM mithyAtvaM ceti / uktaM ca karmaprakRticUrNI Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA 'caramasamayamicchaddiTThI sekAle uvasamasammaddiTThI hohiI tAhe biiyaThi tihANubhAgaM karei / taM jahA - sammattaM sammAmicchattaM micchattaM ca / iti / 150 sthaapnaa-0|| tato'nantarasamaye mithyAtvasyodayAbhAvAd aupazamikaM samyaktvamatrAnoti / uktaM ca karmaprakRtau 'micchattadakhI, lahae sammattamovasamiyaM so / laMbheNa jassa labbhai, AyahiyamaladvapuvaM jaM // ( gA0 330 ) anyatrApyuktam- jAtyandhasya yathA puzcakSurlAbha zubhodaye 1 saddarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // Anando jAyate'tyantaM sAciko'sya mahAtmanaH / sadvyAdhyapagame yadvadvayAdhitasya sadaupadhAt // eSa ca prathamasamyaktvalAbho mithyAtvasya sarvopazamanAd bhavati / uktaM ca-'sammattapaDhamalaMbho, savvovasamA - ( karmapra0 gA0 335) iti / samyaktvaM cedaM pratipadyamAnaH kazcid dezaviratisahitaM pratipadyate, kazcit sarvaviratisahitam / uktaM ca paJcasaGgrahe-- 4 samatteNaM samagaM, savvaM desaM ca ko vi paDivajje / ( gA0 760 ) bRhacchatakabRhaccUrNAvapyuktam uvasamasamma hiDI, aMtarakaraNe Thio koi // Cafers forts, koi pamattApamattabhAvaM pi 1 sAsAyaNo puNa na kiM pi lahei / tU / tato dezavirata pramattA 'pramattasaMyateSvapi mithyAvadupazAntaM labhyate / iti / 1 caramasamayamidhyAdRSTi reSyatkAle aupazamikasamyagdRSTirbhaviSyati tadA dvitIya sthiti tridhAbhAgaM karoti / tadyathA-samyaktvaM samyagmithyAtvaM midhyAtvaM ca / / 2 mithyAtvodaye kSINe labhate samyaktvamaupazamikaM saH / lAbhena yasya labhyata AtmahitamalabdhapUrvaM yat || 3 samyaktva prathamalAbhaH sarvopazamAt // 4 samyaktvena samakaM sarvaM dezaM ca ko'pi pratipadyate // 5 aupazamikasamyagdRSTirantarakaraNe sthitaH ko'pi // dezaviratimapi labhate ko'pi pramattApramattabhAvamapi / sAsvAdana: punarna kimapi labhate // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 zatakanAmA paJcamaH karmapranthaH / samprati vedakasamyagdRSTe trayANAmapi darzanamohanIyAnAmupazamanAvidhirucyate - iha vedakasamyagdRSTiH saMyame vartamAnaH san antarmuhUrtamAtreNa kAlena darzanatritayamupazamayati, upazamayatazca karaNatrikAdividhiryathA karmaprakRtiTIkAyAM tathA veditavyaH / 18] evamupazAntadarzana mohanIyatrikazcAritra mohanIyamupazamayitukAmaH punarapi yathApravRttAdIni zrINi karaNAni karoti / karaNAnAM ca svarUpaM prAgvat / kevalamiha yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAnake draSTavyam, apUrvakaraNa ma pUrvakaraNa guNasthAnake, anivRttikaraNamanivRttivAdarasamparAyaguNasthAnake / atrApi sthitighAtAdayaH pUrvavadeva pravartante / navaramiha sarvAsAmazubhaprakRtInAmabadhyamAnAnAM guNasaGkramaH pravartate iti vaktavyam / apUrvakaraNAddhAyAzca saGghaGkhye yatame bhAge gate sati nidrA - pracalayobandhavyavacchedaH / tataH prabhUteSu sthitikhaNDasahasrareSu gateSu satsu apUrvakaraNAddhAyAH saGkhye yA bhAgA gatA bhavanti eko'vaziSyate / atra cAntare devagati - devAnupUrvI - paJcendriyajAti-vaikriyazarIra-vaikriyAGgopAGgA-''hArakazarIrA--''hArakAGgopAGga-taijasakArmaNa-samacaturasra-varNacatuSkA-'gurulaghu-- upaghAta- parAghAta - ucchvAsa trasa bAdara-paryApta-pratyekaprazastavihAyogati-sthira-zubha-subhaga-susvarA''deya-nirmANa- tIrthakarasaMjJitAnAM triMzataH prakRtInAM bandhavyavacchedaH / tataH sthitikhaNDapRthaktve gate sati apUrvakaraNAdvAyAzcaramasamaye hAsya-ratibhaya-jugupsAnAM bandhavyavacchedaH, hAsya-rati-arati zoka-bhaya-jugupsAnAmudayavyavacchedaH, sarva - karmaNAM dezopazamanA-nidhatti-nikAcanAkaraNavyavacchedazca / tato'nantarasamaye'nivRttikaraNe pravizati, tatrApi sthitighAtAdIni pUrvavat karoti / tato'nivRttikaraNAdvAyAH saGkhyayeSu bhAgeSu gateSu satsu darzana saptazeSANAmekaviMzatimohanIyaprakRtInAmantarakaraNaM karoti / tatra caturNAM saMjvalanAnAmanyatamasya vedyamAnasya saMjvalanasya trayANAM ca vedAnAmanyatamasya vedyamAnasya vedasya prathamA sthitiH svodayakAlapramANA, zeSANAM tvekAdazakapAyANAmaSTAnAM ca nokapAyANAmAvalikAmA - tram | svodayakAlapramANaM ca caturNAM saMjvalanAnAM trayANAM ca vedAnAmidam - strI veda- napusakavedayorudayakAlaH sarvastokaH, svasthAne ca parasparaM tulyaH, tataH puruSavedasya saGkhaye yaguNaH, tataH saMjvalanakrodhasya vizeSAdhikaH, tataH saMjvalanamAnasya vizeSAdhikaH, tataH saMjvalanamAyAyA vizepAdhikaH, tataH saMjvalana lobhasya vizeSAdhikaH / ihAnivRttikaraNe bahu vaktavyaM tattu granthagauravabhayAd nocyate, kevalaM vizeSArthinA karmaprakRtiTIkA nirIkSitavyA / antarakaraNaM ca kRtvA tato napuMsakavedamantamuhUrtamAtreNopazamayati, tato'ntarmuhUrtamAtreNa strIvedam, tato'ntarmuhUrtamAtreNa hAsyAdiSaTkam, tasmiMzcopazAnte tasminneva samaye puruSavedasya bandha-udaya- udIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena puruSavedamupazamayati / tato yugapadantarmuhUrtamAtreNApratyAkhyAnAvaraNa- pratyA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH khyAnAvara NakodhAvupazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva saMjvalanakrodhodaya- udIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena saMjvalanakrodhamupazamayati / tato'ntamuhUrtamAtreNA'pratyAkhyAnAvaraNA pratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadupazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva saMjvalanamAnasya bandhaudaya-udIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena saMjvalanamAnamupazamayati / tato yugapadantamuhUrtamAtreNA'pratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNamAye upazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva saMjvalanamAyAyA .bandha-udaya-udIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena saMjvalanamAyAmupazamayati / tato yugapadapratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNalobhAvupazamayati, tatsamayameva saMjvalanalobhasya bandha-udaya-udIraNAvyavacchedaH, tataH saMjvalanalobhamupazamayaMtridhA karoti, dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyabhAgaM saGkhaye yakhaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazama. yati, punaH saGkhaye yAnAM khaNDAnAM kiTTItyaparaparyAyANAM caramakhaNDamasaGkhaye yAni khaNDAni sUkSmakiTTItyaparaparyAyANi karoti, tataH samaye samaye ekaikaM khaNDamupazamayatIti / iha ca darzanasaptake upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvad lobhasyAsaGkhaye - yAntimacaramakhaNDamiti / prarUpitA mohanIyasyASTAviMzatibhedabhinnasyApyupazamanA / samprati gAthArtho viviyateihopazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva / anye tu pratipAdayanti-avirata-dezaviratapramattA'pramattasaMyatAnAmanyatama iti / zreNiparisamAptau cAvirata-dezavirata-pramattA-'pramattasaMyatAnAmanyatamo bhavati / sa ca prathamaM yugapat "aNa" tti anantAnubandhinaH krodha mAna-mAyAlobhAnupazamayati / tato darzanaM darzastaM darza-mithyAtva-samyagmithyAtva-samyagdarzanaM yugapadupazamayati / tato'nudIrNamapi napusakavedam / yadi puruSaH prArambhakastataH prathamaM napusakadedam, tataH pazcAta strIvedam , tataH 'SaTka' hAsya-rati-arati-zoka-bhaya-jugupsAlakSaNam , tataH puruSavedam , atha strI prArambhikA tataH prathamaM napusakavedam , tataH puruSavedam , tataH paTakam , tataH strIvedamitiH atha napuMsaka eva prArambhakastato'sAvanudIrNamapi prathamaM strIvedamupazamayati, tataH puruSavedam , tataH SaTkam , tato napuMsakavedamiti / punazca dvau dvau krodhAdyau 'ekAntarito' saMjvalanavizeSakrodhAdyantarito 'sadRzau, tulyAvupazamayati / ayamarthaH-apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNakrodho sadRzau krodhatvena yugapad upazamayati, tataH saMjvalanakrodhamekAkinam , tato'pratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNamAno yuga dupazamayati, tataH saMjvalanamAnama tato'pratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNamAye yugapadupazamayati, tataH saMjvalanamAyAm , tato'pratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAvaraNalobhau yugapatizamayati, tataH saMjvalanalobhamiti / sthApanA ceyama 1 saM. 1-2 ta0 ma0 chA0 0Nakrodhau tdu0|| Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / saMjva0 lobha apra0 loma pra0 lobha saMjJa0 mAyA apra0 mAyA pra0 mAyA saMjva0 mAna apra0 mAna pra0 mAna saMjva0 krodha apra0 krodha pra0 krodha puruSaveda hAsya rati arati zoka bhaya jugu sA strIveda napuMsaka veda midhyA. moha mizramoha0 samya. moha anaM0 krodha anaM mAna anaM0 mAyA anaM0 lobha 153 nanu saMjvalanAdInAM yukta upazamaH, anantAnubandhinAM tu darzanaprAptAvevopazamitatvAd na yujyate, na, darzanapratipattau teSAM kSayopazamAdiha copazamAditya virodha iti / Aha-kSayopazama-upazamayoH kaH prativizeSaH 1 ucyate--kSayopazamo hyudIrNasya kSayo'nudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayopazamaH, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti / yadAha bhASya pIyUSapAthodhi:-- "veei saMta kammaM, khaovasamiettha nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo puNa, vei na saMtakammaM pi / / ( vizeSA0 gA0 1263 ) anyatrApyuktam- uvasaMtaM kammaM jaM, na tao kaDDhei na dei udae vi / na ya gamayai parapagaIM, na caiva ukkaDDae taM tu / / 66 " asyA akSaragamanikA -- sarvopazamena yadupazAntaM mohanIyaM karma, anyasya sarvopazamAyogAt, "2 savvovasamo mohassa ceva" iti vacanAt 'na tadapakarSati' na tadapavartana karaNena sthiti- rasAbhyAM hInaM karotItyarthaH / api zabdasya bhinnakramatvAd nApyudaye tad dadAti nApi tad vedayatItyarthaH upalakSaNAt tadavinAbhAvinyAmudIraNAyAmapi na dadAtI - tyapiM mantavyam / na ca badhyamAnasajAtIyarUpAM paraprakRti saGkramakaraNena 'gamayati' saGkramayati / 1 vedayati satkarma kSAyopazamiko'tra nAnubhAvaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi // 2 sarvopazamo mohasya caiva / / 3 etadvAkyaM karmaprakRtyAH 315 tamagAthayA saMvAdi // 24 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] . devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [ gAthA na ca tat karma upazAntaM sad 'utkarSayati' udvartanAkaraNena sthiti-rasAbhyAM vRddhi nayati, nidhatti-nikAca'nayostu prAgapUrvakaraNakAla eva nivRttatvAd nehopazAntatvena taniSedhaH kriyate iti / Aha--saMyatasyAnantAnuvandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazamaH ? iti ucyate--sa hyanubhAgakarmAGgIkRtya na tu pradezakarmeti / tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA... jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM kammaM veei ? goyamA ! atthegaiyaM veei atthegaiyaM na veei / se keNaDhaNaM pucchA, goyamA ! duvihe kamme pannate, taM jahA-paesakamme ya aNubhAgakamme ya / tattha NaM jaM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaM aNubhAgakammaM taM atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veeI" ityAdi / . tatazca pradezakarmAnubhAvodayasyehopazamo draSTavyaH / Aha--yadyevaM saMyatasyAnantAnubandhyudayataH kathaM darzanavighAto na bhavati ? ityucyate-pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt / tathA kasyacidanubhAgakarmAnubhAvo'pi nAtyantamapakArAya bhavana upalabhyate, yathA sampUrNamatyAdicaturjJAninastadAvaraNodaya iti / tataH sUkSmalobhacaramakiTTayu pazame saMjvalanalobha upazAnto bhavati, tatsamayameva ca jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNacatuSkA-'ntarAyapazcaka-yazaHkIrti-uccaiotrANAM bandhavyavacchedaH, tato'nantarasamaye'sAvupazAntakaSAyo bhavati, sa ca jaghanyenaikaM samayamAtramutkarSaNa tvantamuhUrta kAlaM yAvat , tata Urdhva niyamAdasau pratipatati / pratipAtazca dvidhA--bhavakSayeNa addhAkSayeNa ca / tatra bhava kSayo mriyamANasya, addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAptAyAm / addhAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandha-udaya-udIraNA vyavacchinnAstatra tatra patatA satA te Arabhyanta iti yAvat / pratipataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattasaMyataguNasthAnakam / kazcit punastato'pyadhastanaM guNasthAnakadvayaM yAti, ko'pi sAsvAdanabhAvamapi / yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatIti zeSaH / utkarSatazcaikasmin bhave dvau vArAvupazamazreNi pratipadyate / yatha dvau vArAvupazamazreNi pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapakaNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakaNirbhavedapi / uktaM ca saptatikAcUrNI-- pratikAcaNI-- .. . - jo duvAre uvasamaseDhiM paDivajjai tassa niyamA tammi bhave khavagaseDhI natyi / jo ikkasi 1 saM01-20ma0 cha0 0nAyA // 2 jIvo bhadanta ! svayaMkRtaM karma vedayati ? gautama ! astyekakaM vedayati astyekakaM na vedayati / atha kenArthena ? pRcchA, gautama ! dvividhaM karma prajJaptam , tadyathA-pradezakarma cAnubhAgakarma ca / tatra yat pradezakarma tad niyamAd vedayati, tatra yadanubhAgakarma tadastyekakaM vedayati, amtyekakaM na vedayati // 3 mudri0 kSiyo bhavakSayeNa mriyaH // 4 yo dvau vArau upazamazreNiM pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapakaNirnAsti / yaH sakRdevopazamazreNi pratipadyate tasya kSapakazreNiH bhavet // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98-99 ] uvasamaseTiM paDivajjai tassa khavagaseDhI hujjA iti / eSa kArmagranthikAbhiprAyaH / siddhAntAbhiprAyeNa tvekasmin bhave ekAmeva zra eNi pratipadyate / uktaM ca kalpAdhyayane zatakanAmA paJcamaH karmagranthaH / 155 "evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / annayaraseDhivajjaM, egabhaveNaM ca savvAI || ( bRhatkalpabhA0 gA0 107) sarvANi samyaktva- dezaviratyAdIni / anyatrApyuktam-mohopazama ekasmin bhave dviH syAdasantataH 1 yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na // iti // 68 // tadevamabhihitA saprapaJcamupazamazra NiH / samprati kSapaka e NimabhidhitsurAha-aNa miccha mIsa sammaM, tiAuigavigaladhoNatigujoyaM / tirinarayathAvaradugaM, sAhArAyavaaDanaputthI // 99 // iha kSapaka NipratipattA manuSyo varSASTakasyopari vartamAno'viratAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAma uttamasaMhananaH / tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagatA eveti / pratipattikramavAyam - avirato dezavirataH pramattasaMyato'pramattasaMyato vA prathamamantamuhUrtena " aNa'' tti anantAnubandhinaH krodha- mAna-mAyA lobhAn yugapat kSapayati / tadanantatamabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat kSapayati / yathA hyatisambhRto dAvAnalaH khalvardhadagdhendhana evendhanAntaramAsAdyobhayamapi dahati evamasAvapi kSapakastItrazubha pariNAmatvAt sAvazeSamanyatra prakSipya kSapayatIti / evaM punaH "mIsa" tti samyagmithyAtvaM kSapayati, tato'nenaiva krameNa samyaktvaM kSapayati / samyaktvasya ca caramasthitikhaNDe utkIrNe sati asau kSapakaH kRtakaraNa ityucyate / asyAM ca kRtakaraNAddhAyAM vartamAnaH kacit kAlamapi kRtvA catasRNAM gatInAmanyatamasyAM gatAvutpadyate / lezyAyAmapi ca pUrvaM zuklalezyAyAmAsIt, sampratyanyatamasyAM gacchati / tadevaM prasthApako manuSyo niSThApakazcatasRSvapi gatiSu bhavati / uktaM ca 9 Rugago u masso, niTTavago causu vi gaIsu // iha yadi baddhAyuH kSapakazreNimArabhate'nantAnubandhinAM ca kSayAdanantaraM maraNasambhavato vyuparamati, tataH kadAcid mithyAtvodayAd bhUyo'pyanantAnubandhina upacinoti, tadvIjasya mithyA 1 evamaparipatite samyaktve devamanujajanmanoH / anyatarazreNivarjamekabhavena ca sarvANi (pratipadyate ) / 2 prasthApakastu manuSyo niSThApakazcatasRSvapi gatiSu // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA tvasyAvinAzAt / kSINamithyAdarzanastu nopacinoti, bIjAbhAvAt / kSINasaptakastvapratipatitapariNAmo'vazyaM tridazeSatpadyate / pratipatitapariNAmastu nAnApariNAmasambhavAd yathApariNAmamanyatamasyAM gatAvutpadyate / uktaM ca 'baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijA / to micchattodayao, ciNijja bhUo na khINammi / / (vizeSA0 gA0 1316) tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmaigaIo / / (vizeSA0 gA0 1317) baddhAyuSko'pi yadi tadAnIM kAlaM na karoti tathApi saptake kSINe niyamAdavatiSThate, na tu cAritramohanIyakSapaNAya yatnamArabhate / uktaM ca 'baddhAU paDivanno, niyamA khINammi sattae ThAi / (vizeSA0 gA0 1325) iti / Aha paraH-nanu mithyAdarzanAdikSaye kimasAvadarzano jAyate ? uta na ? iti, ucyate-- samyagdRSTirevAsI / Aha-nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam ? ucyate--nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSagapariNAmApratipAtAt, pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurdarzanavad vizuddhatarApatteH / yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH khINammi daMsaNatie, ki hoi tao tidaMsaNAIo? / bhannai sammaddiTThI, sammattakhae kao sammaM 1 // nivvaliyamayaNakuddavarUvaM micchattameva sammattaM / khINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakkhaNo tassa // so tassa visuddhayaro, jAyai sammattapuggalakkhayao / diTThi vva saNhasuddhabbhapaDalavigame maNUsassa // 1 baddhAyuH pratipannaH prathamakaSAyakSaye yadi mriyeta / tadA mithyAtvodayatazrinuyAd bhUyo na kSINe / / tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmazca saptake kssiinne| uparatapariNAmaH punaH pazcAnnAnAmatigatIH / / yaH pratipanno niyamAta kSINe saptake tiSThati ||3kssiinne darzanatrike kiM bhavati sa tridrshnaatiitH?| maNyate, samyagdRSTiH, samyaktvakSaye kutaH samyaktvam ? // nirmadanIkRtamadanakodravarUpaM mithyAtvameva samyaktvam / kSINaM na tu yo mAvaH zraddhAnalakSaNastasya // sa tasya vizuddhataro jAyate samyaktvapudgalakSayataH / dRSTiriva 'zlakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // yathA zuddhajalAnugataM dugdhaM zuddhaM jalakSaye sutarAm / samyaktvazaddhapudgalaparikSaye darzanamevam / / tasmiMzca tRtIye caturthe mave siyAta kSAyikasamyaktve / suranArakayugmiSu gatiridaM tu jinakAlInanarANAM / / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-800] yadi vA- zatakanAmA paJcamaH karma granthaH / 157 jaha suddhajalANugayaM, duddhaM suddhaM jalakkhae sutaraM / sammattasuddha puggala parikkhae daMsaNaM evaM || (vizeSA0 bhA0 gA0 1318-21) tami yataya utthe, bhavammi sijyaMti khaiyasamma | suranarayajugalisa gaI, imaM tu jiNakAliyanarANaM // tadevaM saptakakSayo'viratasamyagdRSTau dezavirate pramattasaMyate'pramattasaMyate vA prApyate / yadi punarabaddhAyuH kSapakazreNimArabhate tataH saptake kSINe niyamAdanuparatapariNAma eva cAritramohanIyakSapaNAya yatnamArabhate / uktaM ca bhASyakRtA 'iyaro aNuvarao cciya, sayalaM seTiM samANei / (vizeSA0 bhA0 gA0 1325 ) tatra yaH sakalazreNiM karoti tasya kSapakasya nijanijabhave sura-nAraka- tiryagAyustrayaM vyavacchinnameva / uktaM ca--- suranarayatiriyaAuM, niyayabhave savvajIvANaM // iti / etadevAha - "tiAu" tti devAyuH -nArakAyuH- tiryagAyurlakSaNamAyustrayam, sa ca kSapakaH svalpasamyagdarzanAvazeSa eva "aDa" tti aSTaprakRtI :- apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNakaSAyarUpA yugapat kSapayitumArabhate / etAsu cArdha pitAsvevAntarAle trayodaza nAmaprakRtIstisro darzanAvaraNaprakRtIrubhayoH SoDaza prakRtIH kSapayati / tathAhi - - " igavigala" ityAdi / " iga" tti ekendriyajAtiH, trikazabdasya pratyekaM sambandhAt vikalatrikam - dvIndriya-trIndriya- caturindriyajAtilakSaNaM styAnarddhitrikaM - nidrAnidrA - pracalApracalA - styAnarddhirUpaM "joyaM" tti udyotanAma, dvikazabdasya pratyekaM sambandhAt tiryadvikaM tiryaggati--tiryagAnupUrvIrUpaM narakadvikaM narakagati-narakAnupUrvIrUpaM sthAvaradvikaM - - sthAvara - sUkSmAkhyaM "sAhAra " ti sAdhAraNanAma AtapanAmeti / tato daSTa kAya yAvadavaziSTaM tat kSapayati, sarvamidamantamuhUrtamAtreNa kSapayati, eSa sUtrAdezaH / anye punarAhuH - SoDaza karmANyeva pUrva kSapayitumArabhate, kevalamapAntarAle'STau kaSAyAn kSapayati, pazcAt SoDaza karmANIti, tato "napu" tti napuMsakavedaM kSapayati, tataH strIvedamiti / / 99 / chaga puM saMjalaNA do, niddA vigdhavaraNakkhae nANI I deviMda sUrilihiyaM, sayagramiNaM AyasaraNaTThA // 100 // tataH 'SaTkaM' hAsya-rati-arati-zoka-bhaya- jugupsAlakSaNam, tataH pu'vedaM khaNDatrayaM karoti, tatra khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH / 1 itaro'nuparata eva sakalAM zreNi samApayati / 2 suranirayatiryagAyUMSi nijakabhave sarvajIvAnAm // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 devendrasUriviracitaH svopajJaTIkopetaH [gAthA atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedaM kSapayati, tataH puruSavedam , tato hAsyAdiSaTkam ,tataH strIvedam / atha napusakaH prArambhakaH tato'sAvanudIrNamapi prathamaM strIvedaM kSapayati, tataH puruSavedam , tato hAsyAdiSaTkam , tato napusakavedam / tataH saMjvalanAn krodha-mAna-mAyA-lobhalakSaNAna pratyekamantamuhUrtamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati / zroNiparisamAptikAlo'pyantamuhUrtameva, antama hUrtAnAmasaGkhaye yabhedatvAt / lobhacaramakhaNDaM tu saGkhaye yAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati / caramakhaNDaM punarasaGkhaye yAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaya ekaikaM kSapayati / sthApanA ceyam saMjvalanalobha saMjvalanamAyA saMjvalanamAna saMgvalanakodha puruSaveda strIveda napusakaveda | ekadriyAdiSoDazaprakRti | apra-krodhApra0 krodha apra.mAna pra0 mAna apra.mAyApra. mAyA apra-loma pralobha deva-nAraka-tiryagAyU Si3 samyaktvamoha0 mizramohaka mithyAtvamoha. | anaM0 krodha anaM0 mAna anaM0mAyA anaM0 lobha iha ca kSINadarzanasaptako nivRttibAdara ucyate, tata UrdhvamanivRttivAdaro yAvaccaramalobhakhaNDamiti, tata UrdhvamasaGkhaye yakhaNDAni kSapayan sUkSmasamparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata Urdhva yathAkhyAtacAritrI, sa ca mahAprataraNaparizrAntavad mohasAgaraM tI. vizrAmyati / satazchadmasthavItarAgatvadvicaramasamaye "do nida" ti 'dve nidre' nidrA-pracalAlakSaNe kSapayati, tatazcaramasamaye Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 100 zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| "vigdhavaraNakkhae" tti vighnAni-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryAntarAyalakSaNAni "varaNa" tti prAkRtatvAdAkAralope AvaraNAni--matijJAnAvaraNa-zra tajJAnAvaraNA-'vadhijJAnAvaraNa manaHparyAyajJAnAvaraNa-kevalajJAnAvaraNa-cakSurdarzanAvaraNA-'cakSurdarzanAvaraNA--'vadhidarzanAvaraNa--kevaladarzanAvaraNalakSaNAni nava, tato vighnAni cAvaraNAni ca vighnAvaraNAni teSAM kSaye-nimU locchedena 'jJAnI' kevalajJAnI bhavati / yadAhuH zrImadArAdhyapAdAH-- 'carame nANAvaraNaM, paMcavihaM daMsaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAyaM, khavaittA kevalI hoi / / (Ava0 ni0 gA0 126) idamuktaM bhavati-aviratAdInAmanyataraH prathamasaMhananaH suvizuddhapariNAmaH kSapakazreNimArUDho guNasthAnakrameNAnantAnubandhyAdInuktaprakAreNa kSapayan yAvat kSINamohacaramasamaye vighnapaJcaka-jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNacatuSkaM kSapayitvA sarvasaGkhyayA tu jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNanavaka-mohanIyASTAviMzati-Ayustrika--nAmaprakRtitrayodazakA-'ntarAyapaJcakalakSaNAstriSaSTiprakRtI: kSapayitvA kevalajJAnI bhavati / sa ca bhagavAn bhavasthakevalI lokamalokaM sarva sarvAtmanA'vikalavimalakevalena pazyati, na hi tadasti bhUtaM bhavad bhaviSyadvA yad bhagavAna pazyati / yadAhuH zrImadArAdhyapAdAH saMbhinnaM pAsaMto, logamalogaM ca savvao savyaM / taM natthi jaM na pAsai, bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca / / (Ava0 ni0 gA0 127) itthaMbhUtazca sayogikevalI jaghanyatontamuhUrtamutkarSato dezonAM pUrvakoTI vihRtya ayogikevaliguNasthAnakamAruhya tadvicaramasamaye dvAsaptatiprakRtIH taccaramasamaye trayodazaprakRtIzca kSapayitvA zivamacalamarujamakSayamavyAbAdhamamandAnandaratnasAramAsAdayatIti, uktA ksspkonniH| tadbha'Nane ca vyAkhyAtA "namiya jiNaM dhuvabaMdhodayasaMtA" ityAdidvAragAthA / samprati zatagAthApramANatvena yathArthanAmakaM zatakazAstraM samarthayabAha--"deviMdamUrilihiyaM, sayagamiNaM AyasaraNa?" tti devendrasUriNA-karAlakalikAlapAtAlatalAvamajadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajjagacandra-- sUricaraNasarasIruhacazcarIkakalpena likhitam-akSaravinyAsIkRtam , karmaprakRti-paJcasaGgraha-bahacchatakAdizAstrebhya iti zeSaH / kim ? ityAha-'zataka' zatagAthApramANam 'idam' adhunaiva vyAkhyAtasvarUpam / kimartham 1 ityAha-'AtmasmaraNArtham' AtmasmRtinimittamiti / / 100 // // iti zrImaddevendrasUriviracitA svopajJazatakaTIkA // 1 carame jJAnAvaraNaM paJcavidhaM darzanaM caturvikalpam / paJcavidhamantarAyaM kSapayitvA kevalI bhvti|| 2 saMpUrNa pazyan lokamalokaM ca sarvataH sarvam / tannAsti yanna pazyati bhUtaM bhavadbhaviSyadvA / / Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha prazastiH // viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / zatamakhazatakapraNataH, sa zrIvIro jino jayatu // kundojjvalakIrtibharaH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / labdhizatasindhujaladhiH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // tadanu sudharmasvAmI, jambU-prabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINAH, bhUyAMsaH zreyase santu // kramAt prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndra, zrIjagaccandrasUrayaH // jagajjanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // svAnyayorupakArAya, zrImaddevendramUriNA / svopajJazatakaTIkA, subodheyaM vinirmame / / vibudhavaradharmakorti-zrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / svaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // yad gaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi shaastre| vidvadbhistatvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // svopajJazatakaTIkA, kRtvemAM yanmayA'rjitaM sukRtam / dhruvabandhAdivimuktaH, samastu sarvo'pi tena janaH || * samApto'yaM svopajJaTIkopetaH zatakanAmA paJcamaH krmgrnthH| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham / / namaH karmatattvavedibhyaH pUrvasUribhyaH / maharSizrImacandrarSimahattaraviracitaM saptatikAprakaraNam / pUjyazrImanmalayagirimaharSivinirmitavivRtisamalaGkRtam / OM sarvavide nmH| azeSakarmAzatamaHsamUhakSayAya bhAsvAniva dIptatejAH / prakAzitAzeSajagatsvarUpaH, prabhuH sa jIyAjinavardhamAnaH // jIyAjinezasiddhAnto, muktikAmapradIpanaH / kuzrutyAtapataptAnAM, sAndro malayamArutaH / / cUrNayo nAvagamyante, saptatermandabuddhibhiH / tataH spaSTAvabodhArtha, tasyASTIkA karomyaham / / aharnizaM cUrNivicArayogAd , mando'pi zakto vivRtiM vidhAtum / nirantaraM kumbhanigharSayogAd , grAvA'pi kUpe samupaiti gharSam / / iha yat zAstra prakaraNaM vA sarvavinmUlaM tat prekSAvatAmupAdeyaM bhavati, nAnyat / tataH saptatikAkhyaM prakaraNa mArabhamANa AcAryaH prekSAvatAM prakaraNavipaye upAdeyabuddhiparigrahArthaM prakaraNasya sarvavinmUlatAm , tathA sarvavinmUlatve'pi na prekSApUrvakAriNo'bhidheyAdiparijJAnamantareNa yathAkathazcit' pravartante prekSAvattAkSatiprasaGgAt , tatasteSAM pravRttyarthamabhidheyAdikaM ca pratipipAdayiSuridamAha siddhapae hi~ mahatthaM, baMdhodayasaMtapayaDiThANANaM / 'vocchaM suNa saMkhevaM, nIsaMdaM dihivAyassa // 1 // siddhaM-pratiSThitaM cAlayitumazakyamityeko'rthaH / tataH siddhAni padAni yeSu grantheSu te sidbhapadAH-karmaprakRti-prAbhatAdayaH, na hi teSAM padAni kaizcidapi cAlayituM zakyante, teSAM sarvajJoktArthAnumAritvAt tebhyo bandha-udaya-satprakRtisthAnAnAM saMkSepaM vakSye / athavA sva samaye 10saM01 ta0 0t tatra prava0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 chA0 vucchaM / / 3 saM0 1 ta. nissaMda / / 21 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupeta [ gAthA siddhAni - prasiddhAni yAni jIvasthAna- guNasthAnarUpANipadAni tAni siddhapadAni tebhyaH tAnyAzritya teSu viSaya ityarthaH / atra sthAne " gamyayapaH karmAdhAre " ( siddhahe0 2-2-74 ) iti sUtreNa paJcamI, yathA prAsAdAt prekSate ityatra / tatra bandho nAma - karma paramAra nAmAtmapradezaiH saha vahnayayaHpiNDavadanyo'nyAnugamaH ' 1 / karmaparamANU nAmeva vipAkaprAptAnAmanubhavanamudayaH 2 / tathA bandhasamayAt saGkrameNAtmalAbhasamayAdvA Arabhya yAvat te karmaparamANavo nAnyatra saGkramyante yAvad vA na kSayamupagacchanti tAvad teSAM svasvarUpeNa yaH sadbhAvaH sA sattA 3 / saditi sUtre nirdezo bhAvapradhAnaH, tena saditi sattA vyAkhyAtA / prakRtInAM sthAnAni samudAyAH prakRtisthAnAni dvitryAdiprakRtisamudAyA ityarthaH, sthAnazabdo'tra samudAyavAcI / bandha-udaya-sattAsu prakRtisthAnAni bandha-udaya sattAprakRtisthAnAni teSAM saMkSepaM vakSye / taM ca vakSyamANaM zRNu / 'zRNu' iti kriyApadaM ca zrotRRNAM kathaJcidanA bhogavazataH pramAdasambhave'pyAcAryeNa nodvijitavyam, kintu sumadhuravacobhiH zirkSAnibandhanaiH zrotRRNAM manAMsi prahlAdya yathArhamAgamArtho nivedanIya khyApanArtham / taduktam-- 3 aNuvattaNAe~ sehA, pAyaM pAveMti joggayaM paramaM / rayaNaM pi guNukkarisaM, uve sohammaNaguNaM // ettha ya pamAyakhaliyA, puvvanbhAseNa kassa va na hoMti ? | jo tesas sammaM, guruttaNaM tassa saphalaM ti || ko nAma sArahINaM, sa hoja jo bhahavAiNo damae / buTThe vi ya jo Ase, dame taM sArahiM beMti / / (paJcava0 gA0 17-19) Sha saMkSepasyaiva vizeSaNArthamAha - 'mahArthaM ' mahAn - prabhUto'rthaH - abhidheyaM yasya sa mahArthaH / nanu saMkSepo vistarArthasaGgraharUpaH, tataH sa mahArtha eva bhavatIti kimarthaM mahArthamiti vizeSaNam ? tadayuktam, saMkSepasyAnyathA'pi sambhavAt / tathAhi-- AkhyAnA ''lApaka-saGgrahaNyaH saMkSeparUpA dRzyante na ca mahArthAH, tattAtparyArthasyAlpIyastvAt, tatastatkalpamamu saMkSepaM mA jJAsId vineyajana ityamahArthatvA''zaGkApanodArthaM mahArthamiti vizeSaNam / 1 saM0 1 0 0maH 1 / tathA karma0 // 2 saM0 1 saM0 ta0 ma0 chA0 0SAM strarUpeNa // 3 anuvartanayA zaikSAH prAyaH prApnuvanti yogyatAM paramAm / ratnamapi guNotkarSamupaiti zodhakaguNena // atra ca pramAdasvalitAni pUrvAbhyAsena kasya vA na bhavanti ? | yastAni apanayati samyag gurutvaM tasya saphalamiti // ko nAma sArathInAM sa bhaved yo bhadravAjino damayet ? / duSTAnapi ca yo'zvAn damayati ravite // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-2 ] candramitkRtaM samatikAprakaraNam / punarapyamu N vizeSayati -- 'nisyandaM dRSTivAdasya' dRSTivAdamahArNavasya bindubhUtaM - nisyandakalpam | dRSTivAdo hi parikarma 1 sUtra 2 prathamAnuyoga 3 pUrvagata 4 cUlikA 5 rUpapaJcasthAnaH / tatra pUrveSu madhye dvitIye agrAyaNIyAbhidhAne caturdazavastusamanvite pUrve yat paJcamaM vastu viMzatiprAbhRtaparimANaM tasya caturthaM yat karmaprakRtinAmakaM caturviMzatyanuyogadvAramayaM prAbhUtaM tasyAdime trayo bandhAdayaH sUtrakRtA lezato vakSyante / tato'yaM bandha-udaya-satprakRtisthAnAnAM saMkSepo dRSTivAdasya nisyandarUpaH / anena ca prakaraNasya sarvavinmUlatA khyApitA draSTavyA / dRSTivAdo hi bhagavatA paramArhantyamahimnA virAjamAnena voravardhamAnasvAminA sAkSAdarthato'bhihitaH, sUtratastu sudharmasvAminA, tannisyandarUpaM cedaM prakaraNamataH sarvavinmUlamiti / / 1 / / 163 ? nanu bandha-udaya-satprakRtisthAnAnAM saMkSepo'bhidhAtavyaH kiM pratyekam ? Ahosvit saMvedharUpaH ? ucyate - saMvedharUpaH tathA cAmumeva saMvedharUpaM saMkSepaM vivakSuH ziSyAn praznaM kArayati - kaha to vei, kaha kara vA payasiMtaThANANi / baM/ ghaM mRluttarapAI, bhaMgavigappA u bodhavvA // 2 // 1 katizabdaH parimANapRcchAyAm / kati karmaprakRtIrthaghnan kati karmaprakRtIrvedayate ? kati vA tathAtathAvaghnato vedayamAnasya ca 'prakRtisatkarmasthAnAni' prakRtisattAsthAnAni ? | evaM ziSyaiH prazne kRte sati AcAryo'smin viSaye bhaGgajAlama nekaprakAraM vacomAtreNa yathAvat pratipAdayitumazakyaM jAnAnaH sAmAnyenaiva pratyuttaramAha - "mUla" ityAdi / mUlaprakRtiSu --jJAnAvaraNa-darzanAvaraNAdirUpAsu uttaraprakRtiSu ca matijJAnAvaraNa - tajJAnAvaraNAdirUpAsu, ubhayISu ca vakSyamANasvarUpAsu pratyekaM bandha udaya- sattA-saMvedhamadhikRtya cintyamAnAsu bahavo bhaGgAH sambhavanti, te cAsmin prakaraNe yathAvad vaiviktyena pratipAdyamAnAH samyag boddhavyAH / tatra mUlaprakRtayo'STau tadyathA-- jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM vedanIyaM mohanIyama AyuH nAma gotram antarAyaM ca / tatra jJAyate-paricchidyate vastu aneneti jJAnaM - sAmAnya vizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodhaH, Avriyate'nenetyAvaraNaM-- mithyAtvAdisaciva jIvavyApArAhatakarma vargaNAntaH pAtI viziSTa - pudgalasamUhaH, jJAnasyAvaraNaM jJAnAvaraNam 1 | tathA dRzyate'neneti darzanaM - sAmAnya- vizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH, tasyAvaraNaM darzanAvaraNam 2 | tathA vedyate - AhlAdAdirUpeNAnubhUyate yat tad vedanIyaM, yadyapi ca sarvaM karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavad vedanIyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedanIyamityucyate na zeSam 3 | tathA mohayatisadasadviveka vikalaM karotyAtmAnamiti mohanIyam kRt " bahulam " ( siddhahe0 5 1-2 ) iti vacanAt kartaryanIyaH 4 / tathA eti - gacchatyanena gatyantaramityAyuH, yadvA eti - Agacchati prati , Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA bandhakA svakRtakarmAvAptanarakAdikugatiniSkramitumanaso jantorityAyuH, ubhayatrApi auNAdiko 'Nus pratyayaH 5 / tathA nAmayati-gatyAdiparyAyAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma 6 / tathA gUyate-zabdyate uccAvacaiH zabderAtmA yasmAt tad gotram 7 / tathA jIvaM dAnAdikaM cAntarA eti na jIvasya dAnAdikaM katu dadAtItyantarAyam 8 / etA mUlaprakRtayaH / etAsu prathamato bandha udaya-sattA adhikRtya prakRtisthAnaprarUpaNA kriyate, prakRtisthAneSu hi prathamaM prarUpiteSu satsu tadAzritaH saMvedhaH prarUpyamANaH sukhenaivAvagantu zakyate / tatra mUlaprakatInAmuktasvarUpANAM vandhaM pratItya catvAri prakRtisthAnAni / tadyathA---aSTau sapta Sar3a ekA ca / tatra sarvaprakRtisamudAyo'STI, etAsAM ca 'bandho jaghanyotkarSeNAntamuhartapramANaH, AyuSi hi vadhyamAne'STAnAM prakRtInAM bandhaH prApyate, AyuSazca bandho'ntamuhUtameva kAlaM bhavati na tato'pyadhikam / tathA tA evASTAvAyurvarjAH sapta, etAsAM ca bandho jaghanyenAntamuhUrta yAvad , utkarSeNa ca trayastriMzatsAgaropamANi SaNmAsonAni antamuhUrtAnapUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni / tathA tA evASTAvAyuH mohanIyavarjAH SaT , etAsAM ca bandho jaghanyenaikaM sagayam , tathAhi-etAsAmuktarUpANAM SaNNAM prakRtInAM bandhaH sUkSmasamparAye, sa ca upazamazraNyAM kazcidekaM samayaM bhUtvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve cAvazyaM saptaprakRtInAM vandha iti paNNAM bandhojaghanyenaikaM samayaM yAvat , utkarSaNa tvantamuhUrtam , sUkSmasamparAyaguNasthAnakasyAntamuhUrtapramANatvAt / tathA saptAnAM prakRtInAM bandhavyavacchede ekasyA vedanIyarUpAyAH prakRtervandhaH, sa ca jaghanyenaikaM samayam , ekasamayatA copazamazreNyAmupazAntamohaguNasthAne prAguktaprakAreNa bhAvanIyA, utkarSeNa punardezonAM pUrvakoTiM yAvat / sa cotkarSataH kasya veditavyaH? iti ced ucyate-yo garbhavAse mAsasaptakamuSitvA'nantaraM zIghrameva yoniniSkramaNajanmanA jAto varSASTa kAcopari saMyamaM pratipamaH, pratipatyanantaraM ca kSapakazreNimAruhyotpAditakevalajJAnadarzanaH, tasya sayogikevalino veditavyaH / ___ tadevaM bandhamAzritya prakRtisthAnaprarUpaNA kRtA / samprati kasyAM prakRtau badhyamAnAyAM kati prakRtisthAnAni bandhamAzritya prApyante ? iti nirUpyate-tatrAyuSi badhyamAne'STAvapi prakRtayo niyamena badhyante / mohanIye tu vadhyamAne'STau sapta vA / tatrASTau sarvAH prakRtayaH, tA evAyurvarjAH sapta / jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-nAma-gotrA-'ntarAyeSu vadhyamAneSu aSTau sapta SaD vA / tatrASTau sapta ca prAgiva / mohanIyA-''yurvarjAH SaT , tAzca sUkSmasamparAye prApyante / vedanIye tu badhyamAne'STau 1 saM0 Nusu pr0||2 sa01 ta0 degtvAri bandhasthA // 3 saM0 mudri0 bandho'jaghadeg // 4 mudri0 ktasvarUpA evamagre'pi // 5 saM0 1 ta0 saptAnAM prakR // 6 saM01ta0ma0 kasyopa // Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 candrapimahattarakRtaM sapratikAprakaraNam sapta SaD ekA ca / tatrASTau sapta SaT ca prAgiva / ekA tu saiva vedanIyarUpA prakRtiH, sA copazAntamohaguNasthAnakAdau prApyate / uktaM ca 'Aummi aTTa mohe'Tu satta ekkaM ca chAi vA taie / bajjhatayammi bajhaMti sesaesu cha satta'? / / (paJcasaM0 gA0838) samprati udayamAzritya prakRtisthAnaprarUpaNA kriyate--udayaM prati trINi prakRtisthAnAni, tadyathA-aSTau sapta catasraH / tatra sarvaprakRtisamudAyo'STau, tAsAM codayo'bhavyAnadhikRtya anAdyaparyavasitaH, bhavyAnadhikRtyAnAdisaparyavasAnaH, upazAntamohaguNasthAnakAt pratipatitAnadhikRtya punaH sAdisaparyavasAnaH, sa ca jaghanyenAntamuhUrtapramANaH, upazamazreNItaH pratipatitasya punarapyantamuhUrtena kasyApi upazamazroNipratipatteH, utkarSeNa tu deshonaapaardhpudlpraavrtH| tathA tA evASTo mohanIyavarjAH sapta, tAsAmudayo jaghanyenaikaM samayam , tathAhi-saptAnAmuktasvarUpANAM prakRtInAmudaya upazAntamohe kSINamohe vA prApyate, tatra kazcid upazAntamohaguNasthAnake eka samayaM sthitvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gacchan avirato bhavati, aviratatve cAvazyamaSTAnAM prakatInAmudayaH, tataH saptAnAmudayo jaghanyenaikaM samayaM yAvat prApyate / utkarSeNa tvantamuhUrtam , upazAntamohaguNasthAnakasya kSINamohaguNasthAnakasya vA saptodayahetorAntamauhUrtikatvAt tathA ghAtikarmavarjAzcatasraH prakRtayaH, tAsAmudayo jayanyenAntamauhUrtikaH, utkarSeNa tu dezonapUrvakoTipramANaH / tadevaM kRtA udayamadhikRtya prakRtisthAnaprarUpaNA / samprati kasyAH prakRterudaye kati prakRtisthAnAnyudayamAzritya prApyante ? iti nirUpyate-tatra mohanIyasyodaye'STAnAmapyudayaH, mohanIyavarjAnAM trayANAM ghAtikarmaNAmudaye aSTAnAM saptAnAM vA / tatrASTAnAM sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvat , saptAnAmuphzAntamohe kSINamohe vA, vedanIyA-''yuH-nAma-gotrANAmudaye'STAnAM saptAnAM catasRNAM vA udayaH / tatrASTAnAM sUkSmasamparAyaM yAvat , saptAnAmupazAntamohe kSINamohe vA, catasRNAmetAsAmeva vedanIyAdInAM sayogikevalini ayogikevalini ca / samprati sattAmadhikRtya prakRtisthAnatarUpaNA kriyate-sattAM prati trINi prakRtisthAnAni / tadyathA-aSTau sapta catasraH / tatra sarvaprakRtisamudAyo'STau, etAsAM cASTAnAM sattA abhavyAnadhikRtya anAdyaparyavasAnA, bhavyAnadhikRtya anAdisaparyavasAnA / tathA mohanIye kSINe saptAnAM sattA,sA ca jaghanyotkarSaNAntamuhUrtapramANA, sA hi kSINamohe, kSINamohaguNasthAnakaMcAntamuhUrta 1 AyuSi aSTau mohe'STau saptakaM ca SaDAdayo vA tRtIye / badhyamAne badhyante zeSeSu SaT saptASTau // 2 saM0 1 mudri0 sA cAja // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM gAthAH pramANamiti / ghAtikarmacatuSTaya kSaye ca catasRNAM sattA, sA ca jaghanyenAntamuhUrtapramANA, utkarSaNa punardezonapUrvakoTimAnA / kRtA sattAmadhikRtya prakRtisthAnaprarUpaNA / samprati kasyAM prakRtau satyAM kati prakRtisthAnAni sattAmadhikRtya prApyante ? iti nirUpyate-mohanIye satyaSTAnAmapi sattA, jJAnAvaraNadarzanAvaraNA-'ntarAyANAM mattAyAM aSTAnAM saptAnAM vA sattA / tatrASTAnAmupazAntamohaguNasthAnakaM yAvat , mohanIye kSINe saptAnAM, sA ca kSINamohaguNasthAnake / vedanIyA-''yuH-nAma-gotrANAM sattAyAmaSTAnAM saptAnAM catasRNAM vA sattA / tatrASTAnAM saptAnAM ca bhAvanA prAgiva, catasRNAM sattA vedanIyAdInAmeva, sA ca sayogikevaliguNasthAnake ayogikevaliguNasthAnake ca draSTavyA // 2 // samprati bandha-udaya-sattAprakRtisthAnAnAM parasparaM saMvedhaprarUpaNArthamAha aTThavihasattachabbaMdhagesu ava udayasaMtAI / egavihe tivigappo, egavigappo abaMdhammi / 3 / / aSTavidhavandhaka-saptavidhabandhaka-paDvidhabandhakeSu pratyekamudaye sattAyAM cASTo karmANi prApyante / katham ? iti ced ucyate--ihASTavidhavandhakA apramattAntAH, saptavidhavandhakA anivRttibAdarasamparAyaparyavasAnAH, SaDvidhabandhakAzca sUkSmasamparAyAH, ete ca sarve'pi sarAgAH / sarAgatvaM ca mohanIyodayAd upajAyate, udaye ca satyavazyaM sattA, tato mohanIyodaye sattAsambhavAd aSTavidha-saptavidha-paDvidhavandhakeSvavazyamudaye sattAyAM cASTo prApyante / etena ca trayo bhaGgA darzitAH, tadyathA---aSTavidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA / eSa vikalpa AyurvandhakAle, eSa ca mithyAdRSTyAdInAmapramattAntAnAmavaseyo na zeSANAm , AyurvandhAsambhavAt / tathA saptavidho bandho'STavidha udayo'STavidhA sattA, eSa vikalpa AyurvandhAbhAve, eSa ca mithyAdRSTayAdInAmanivRttibAdarasamparAyAntAnAmavaseyaH / tathA pavidho bandho'STavidha udayo'STavidhA sattA, eSa vikalpaH sUkSmasamparAyANAm / "egavihe tivigappo"tti 'ekavidhe' ekaprakAre bandhe ekasmin kevale vedanIye badhyamAne ityarthaH, 'trivikalpaH' iti samAhAradvigutve'pyAphtvAt pustvanirdezaH, trayo vikalpA bhavantItyarthaH / tadyathA-ekavidho bandhaH saptavidha udayo'STavidhA sattA, epa vikalpa upazAntamohaguNasthAnake prApyate, tatra hi mohanIyasyodayo na vidyate. sattA punarasti / tathA ekavidho bandhaH saptavidha udayaH saptavidhA sattA, eSa vikalpaH kSINamohaguNasthAnake prApyate, tatra hi mohanIyasya niHzeSato'pagamAt / tathA ekavidho bandhazcaturvidha udayazca 5 ta0 chA0 mudri0 kSaye cata' // 2 saM0 ta0 dayasattA / / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-4 ] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / turvidhA sattA, eSa punarvikalpaH sayogikevaliguNasthAnake, tatra dhAtikarmaNAma' navayavazo'pagamAt catasRNAM cAghAtiprakRtInAmudaye sattAyAM ca prApyamANatvAt / "egavigappo abaMdhammi" tti 'abandhe' bandhAbhAve eka eva vikalpaH, tadyathA - caturvidha udayazcaturvidhA sattA, eSa cAyogikevala guNasthAna ke prApyate, tatra hi yogAbhAvAd bandho na bhavati, udaya-satte cAghAtikarmaNAM bhavataH // 3 // 167 tadevaM mUlaprakRtIradhikRtya bandha-udaya-satprakRtisthAnAnAM parasparaM saMvedhe sapta vikalpA uktAH / samprati etAneva jIvasthAneSu cintayannAha- sattaTThabaMdhaaTTudayasaMta terasasu jIvaThANesu 1 egammi paMca bhaMgA, do bhaMgA huti kevaliNo // 4 // iha jIvasthAnAni caturdaza, tadyathA - aparyAptasUkSmai kendriyaH 1 paryAptasUkSmai kendriyaH 2 aparyAptabAdarai kendriyaH 3 paryAptabAdarai kendriyaH 4 aparyAptadvIndriyaH 5 paryAptadvIndriyaH 6 aparyAptatrIndriyaH 7 paryAptatrIndriyaH- aparyAptacaturindriyaH 9 paryAptacaturindriyaH 10 aparyAptA saMjJipaJcendriyaH 11 paryAptAsaMjJipaJcendriyaH 12 aparyApta saMjJipaJcendriyaH 13 paryAptasaMjJipaJcendriyaH 14 iti / etAni ca satrapaJcaM SaDazItika vRttau vyAkhyAtAnIti neha bhUyo vyAkhyAyante / tatra trayodazasu AdyeSu jIvasthAneSu pratyekaM dvau dvau vikalpau bhavataH, tadyathA--saptavidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA, eSa vikalpa AyurvandhakAlaM muktvA zeSakAlaM sarvadaiva labhyate; aSTavidho candhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA, eSa vikalpa AyurvandhakAle, eSa cAntamauhUrtikaH, AyurbaMndhakAlasya jaghanyenotkarSeNa cAntarmuhUrtapramANatvAt / "egammi paMca bhaMga " tti 'ekasmin 'paryAprasaMjJipaJcendriyalakSaNe paJca bhaGgA bhavanti / tatrAdimau dvau bhaGgau prAgiva bhAvanIyau, trayastu zeSA ime -- SaDvidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA, eSa vikalpaH sUkSmasamparAyasya upazamaNyAM kSapakaNyAM vA vartamAnasya veditavyaH, tathA ekavidho bandhaH saptavidha udayaH aSTavidhA sattA, eSa vikalpa upazAntamohaguNasthAna ke prApyateH tathA ekavidho bandhaH saptavidha udayaH saptavidhA sattA, eSa ca kSINamohaguNasthAnake / tathA dvau bhaGgau bhavataH kevalinaH, tadyathA - ekavidho bandhazvaturvidha udayazcaturvidhA sattA, eSa vikalpaH sayogikevalinaH bandhAbhAve caturvidha udayacaturvidhA sattA, eSa vikalpo'yogikevalinaH / iha kevaligrahaNaM saMjJivyavacchedArtham, dvau bhaGgau bhavataH kevalino na tu saMjJina ityarthaH / ata eva ca kevaligrahaNAdidamavasIyate kevalI manovijJAnarahitatvAt saMjJI na bhavatIti || 4 || 1 saM0 chA0 nake prApyate tatra / / 2 sAmastyenetyarthaH // Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM samprati tAneva sapta vikalpAn guNasthAnakeSu cintayannAha---- asu egavigappo, chassu vi guNasaMnie duvigappo / patteya patteyaM, baMdhodayasaMtakammANaM ||5|| [ gAthA: iha guNasthAnakAni caturdaza, tAni ca SaDazItikavRttau savistaramabhihitAnIti neha bhUyo'bhidhIyante / tatrASTasu guNasthAnakeSu samyagmithyAdRSTi- apUrvakaraNA'nivRttivAdara-sUkSmasamparAyaupazAntamoha- kSINamoha-sayogikevali - ayogikeva lilakSaNeSu pratyekaM bandha-udaya- satkarmaNAmeko vikalpo bhavati, tadyathA - samyagmidhyAdRSTi- apUrva karaNA-nivRttivAdareSu saptavidho bandha: aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA / athaiteSu aSTavidho'pi bandhaH kasmAd na bhavati ? ucyate---- svabhAvata evaiSAmAyurvandhayogyAdhyavasAyasthAnazUnyatvAt / sUkSmasamparAye SaDvidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA, sUkSma samparAyo hi bAdarakaSAyodayAbhAvAd AyurmohanIyaM ca na badhnAti, tatastasya SaDvidha eva bandho bhavati / upazAntakapAyasya ekavidho bandhaH saptavidha udayaH aSTavidhA sattA, yata upazAntamohaH kaSAyodayAbhAvAd na jJAnAvaraNIyAdi badhnAti, kintu vedanIyamekaM kevalam, tatastatraikavidha eva bandho bhavati, mohanIya' sya copazAntatvenodayAbhAvAd udayaH saptavidhaH / kSINamohasya ekavidho bandhaH saptavidha udayaH saptavidhA sattA, atra mohanIyaM kSINatvAd udaye sattAyAM ca na prApyate, tataH saptavidha udayaH saptavidhA sattA / sayogikeca lini ekavidha dhaturvidha udayazcaturvidhA sattA, kevalI hi catasRNAmapi ghAtiprakRtInAM kSayeNa bhavati, tatastasya caturvidha evodayazcaturvidhaiva sattA / ayogikevalino bandho na bhavati yogAbhAvAt, tataturvidha udayazcaturvidhA sattA / tathA SaTsu guNasaMjJiteSu 'guNasthAnakeSu' mithyAhaSTi-sAsAdanA'viratasamyagdRSTi- dezavirata pramattA 'pramattarUpeSu pratyekaM bandha-udaya- satkarmaNAM dvau dvau vikalpau bhavataH, tadyathA - aSTavidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA. epa vikalpa AyubandhakAle, eteSAM hyAyurvandhayogyAdhyavasAyasthAnasambhavAd Ayurvandha upapadyate / tathA saptavidho bandhaH aSTavidha udayaH aSTavidhA sattA, eSa vikalpa AyurvandhakAlaM muktvA zeSakAlaM sarvadA labhyate / / 5 / / tadevaM mUlaprakRtIradhikRtya bandha- udaya-satprakRtisthAnAnAM parasparaM saMvedha uktaH svAmitvaM ca / mamprati uttara prakRtIradhikRtya bandha-udaya-satprakRtisthAnAnAM parasparaM saMvedhaH procyate 4 1 saM0 1 ta0 yasyopa' // 2 chA0 mudri0 va ca sattA || 3 saM0 'tya procya || 4 ita urdhvam- 'paMca nava duti aTThAvIsA cauro taheva bAyAlA / duni ya paMca ya bhaNiyA, paDIo ANupuccI || " ityaSTakarmottara prakRtisUcakaM gAthAsUtraM asmattArzvavartitripAThapustakA darzavetra dRzyate, ciratnatADapatrIya kAgadoparilikhita sUtragAthADIkA nitra (zUDha) pustakAdarzaSu tu nopalabhyate / yadatra Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / uttaraprakRtayazcemAH, tadyathA-matijJAnAvaraNaM zra tajJAnAvaraNam avadhijJAnAvaraNaM manaHparyavajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNam , etAzca pazcApi jnyaanaavrnnsyottrprkRtyH| "mana jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate indriya-manodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH, yogyadezAvasthitavastuviSaya indriya-manonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnaM tasyAvaraNaM matijJAnAvaraNam 1 / zravaNaM-zrutaM abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, "evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamartham' ityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH'zabdArthaparyAlocanAnusArI indriya manonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zru tajJAnaM tasyAvaraNaM zrutajJAnAvaraNam 2 / tathA avazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate paricchidyate'neneti avadhiH, yadvA avadhiH maryAdA, rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapi avadhiH, avadhizca tad jJAnaM ca avadhijJAnaM tasyAvaraNaM avadhijJAnAvaraNam 3 / tathA pariH-sarvatobhAve, avanaM avaH, tudAdibhyo'nakkAvityadhikAre akitau cetyanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavaH manaHparyavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam , idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntavartisaMjJimanogatadravyAlambanamavaseyam , manaHparyAyajJAnamityevamapyetaducyate, tatra manasaH paryAyAH-vAdyavastvAlocanaprakArA dharmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam , tasyAvaraNaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM manaHparyavajJAnAvaraNaM vA 4 / tathA kevalam-ekaM matyAdijJAnanirapekSatvAt "nammi u chAumathie nANe" (Ava0 ni0 gA0 536) iti vacanAt , zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkApagamAt , sakalaM vA kevalaM prathamata evAzeSatadAvaraNavigamataH sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM ananyasadRzatvAt , anantaM vA kevalaM jJeyAnantatvAt , kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnam , tasyAvaraNaM kevalajJAnAvaraNam 5 / / darzanAvaraNasya navottaraprakRtayaH, tadyathA-nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalA. pracalA 4 styAnaddhiH 5 cakSurdarzanAvaraNam 6 acakSurdarzanAvaraNam 7 avadhidarzanAvaraNaM 8 kevaladarzanAvaraNaM ca 9 / tatra "drA kutsAyAM gatau" nitarAM drAti-kutsitatvam avispaSTatvaM gacchati caitanyaM yasyAM sA nidrA, bhidAditvAdaG, yasyAM nakhacchoTikAmAtreNa svaptuH prabodha zrImadbhirmalayagiribhiraSTakarmottaraprakRtInAM vivecanaM kRtamasti tad yadyapi uparyuktagAthAnusAri dRzyate tathApi tadvihitAnyagAthAvyAkhyAnazailyA asyAmadarzanAt prasaGgataH kRtamiti pratibhAti / ataH sambhAvyate kenApi viduSA aSTakarmottaraprakatinibaddhaM gAthAsUtraM prakSiptamiti / / 1 saM0 1 ta0 m0degmshbdaa|| 2 saM01 ta0 ma0 pari sarva // 3 ta0 chA0 degvazva tad jJA // 4 naSTe tu chAdmasthike jJAne / 22 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthAH upajAyate sA svApAvasthA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrA, kAraNe kAryopacArAt 1 / tathA nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAd madhyapadalopI samAsaH, tasyAM hi caitanyasyAtyantamasphuTIbhUtatvAd bahubhirgholanAprakAraiH prabodha upajAyate, ataH sukhaprabodhahetunidrAto'syA atizAyinItvam , tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / tathA upaviSTa Urdhvasthito vA pracalati-vighUrNate yasyAM svApAvasthAyAM sA pracalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / tathA pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, atrApi madhyapadalopI samAsaH, eSA hi cakramaNamapi kurvata upatiSThate, tataH sthAnasthitasvaptRbhavapracalApekSayA asyA atizAyinItvam , tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 / tathA styAnA-piNDIbhUtA RddhiH-AtmazaktirUpA yasyAM svApAvasthAyAM sA styAnarddhiH, tadbhAve hi utkarSataH prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktirbhavati, zrUyate caitat kathAnakamAgama___ kvacit pradeze ko'pi kSullako vipAkaprAptastyAnarddhinidrAsahito dviradena divA khalIkRtaH, tataH sa tasmin baddhAbhinivezo rajanyAM styAnaddhayu daye vartamAnaH samutthAya taddantayugalamutpAvya svopAzrayadvAri ca prakSipya punaH suptavAn ityaadi| tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi styAnaddhiH 5 / tathA cakSuSA darzanaM cakSadarzanam , tasyAvaraNaM cakSadarzanAvaraNam 6 / acakSuSA-cakSurvarjazeSendriya-manobhirdarzanamacakSurdarzanam , tasyAvaraNamacakSurdarzanAvaraNam 7 / avadhireva darzana--rUpidravyasAmAnyagrahaNamavadhidarzanam , tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNam 8 / kevalameva-sakalajagadbhAvivastustomasAmAnyagrahaNarUpaM darzanaM kevaladarzanam , tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNam 9 / atra niMdrApaJcakaM prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt , cakSurdarzanA. varaNAdicatuSTayaM tu mUlata eva darzanalabdhimupahanti / Aha ca gandhahastI nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tu udga* moccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhimiti // (tattvA0 a08 sU08 bhASyaTI0 bhAga02 ptr135)|| vedanIyasya dve uttaraprakRtI, tadyathA-sAtavedanIyavasAtavedanIyaM c| tatra sAta--sukhaM tadrapeNa yad vedyate tat sAtavedanIyam 1 / asAtaM--duHkhaM badrUpeNa yad vedyate tad asAtavedanIyam 2 // mohanIyasyottaraprakRtayo'STAviMzatiH / mohanIyaM hi dvidhA, tadyathA---darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca / darzanamohanIyamapi vidhA, tadyathA----mithyAtvaM samyagmithyAtvaM samyaktvaM ca / tatra 1 saM 1 ta0 ma0 0STayaM udgamoccheditvAt samUlaghAtaM darza0 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / yadudayAd jinapraNItatattvAzraddhAnaM tad mithyAtvam 1 / yadudayAt punarjinapraNItaM tattvaM na samyak zraddhatte nApi nindati, matidaurbalyAdinA samyagasamyaga vA ekAntena nizcayAkaraNataH samyaktraddhAnakAntavipratipattyayogAt tat samyagmithyAtvam 2 / uktaM ca zatakabRhaccUrNI ___ 'jahA nAlikeradIvavAsissa aikhuhAiyassa vi purisassa enthaM oyaNAie aNegavihe Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo, evaM sammAmicchadidvissa vi jIvAdipayatthANaM uvariM na ruI na ya niMdA ityAdi / yadudayAt punaH samyag jinapraNItaM tattvaM zraddhatte tat samyaktvam 3 / cAritramohanIyaM punardvidhA, tadyathA---kaSAyA nokaSAyAzca / tatra kaSyante hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaH--saMsAraH, tamayante--gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH-krodha-mAna-mAyA-lobhAH, te ca pratyekamanantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanabhedAcaturvidhAH tatrA nantaM saMsAramanubadhnantItyevaMzIlA anantAnuvandhinaH / [uktaM ca---- yasmAdanantaM saMsAramanubadhnanti dehinAm / tato'nantAnubandhIti, saMjJA''dyeSu nivezitA / / ] tathA na vidyate svalpamapi pratyAkhyAnaM yeSAmudayAt te'pratyAkhyAnAH / uktaM ca---- nAlpamapyutsahed yeSAM, pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to dvitIyeSu nivezitA / / tathA pratyAkhyAna--sarvaviratirUpaM AvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH, kRt "bahulaM" (siddhahe. 5-1-2 ) iti vacanAt kartaryanaT , sarvavirativighAtino dezaviratinibandhanA ityarthaH / uktaM ca-- sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamihocyate / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // tathA parISahopasargopanipAte sati cAritriNamapi sam-ISad jvalayantIti sNjvlnaaH| [ uktaM ca-- parISahopasargopanipAte yatimapyamI / samISajjvalayantyeva, tena saMjvalanAH smRtAH / / ] catvArazcatuguNitAH SoDaza bhavantIti kRtvA SoDaza kaSAyAH / tathA kaSAyasahacAriNo. nokaSAyAH / nozabdo'tra sahacAravAcI / kaSAyasahacAritvaM ca kaSAyaiH saha sadA vartanAt kaSAyoddIpanAdvA / uktaM ca-- ka pAyasahavartitvAt , kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA / / 1 yathA nAlikeradvIpavAsino'tikSudhAditasyApi puruSasya atra odanAdike'nekavidhe Dhaukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi zrutaH, evaM samya. gmithyAdRSTerapi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA / / 2 saM0 saM0 1 ta0 0 nantasaMsA0 // 3 saM0 1 ta0 ma0 SAyaiH saha / / 4 mudriH SAyaiH saha / / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAH te ca nokaSAyA nava, tadyathA---- vedatrikaM hAsyAdiSaTkaM ca / tatra vedatrikaM -strIvedaH puruSa-vedo napu Msakavedazca / tatra yadudayAt striyAH pu'syabhilASaH pittodaye madhurAbhilASavat sa strIvedaH 1 / yadudayAcca puMsaH striyAmabhilASaH zleSmodayAdamlAbhilASavat sa puruSaveda: 2 / yadudayAt punaH strIpuMsayoruparyabhilApaH pittazleSmodaye majjikAbhilASavat sa napu MsakavedaH 3 / hAsyAdiSaTkaM hAsya-rati-arati-zoka-bhaya- jugupsArUpam / tatra yadudayAt sanimittamanimittaM vA hasati tad hAsyamohanIyam 1 | yadudayAd bAhyAbhyantareSu vastuSu pramodamAdhatte tad ratimohanIyam 2 | yadudayAt punarbAhyAbhyantareSveva vastuSvaprItirupajAyate tad aratimohanIyam 3 / tathA yadudayavazAt priyaviprayoge sorastAGamAkrandati paridevate dIrghaM ca niHzvasiti bhUpIThe ca luThati tat zokamohanIyam4 | yadudayAt sanimittamanimittaM vA tathArUpasvasaGkalpato bibheti tad bhayamohanIyam 5 / yadudayavazAt punarjantoH zubhAzubhavastuviSayaM vyalIkamupajAyate tad jugupsAmohanIyam 6 // Ayupazcatasra uttaraprakRtayaH, tadyathA - narakAyustiryagAyurmanuSyAyurdevAyuzca // nAmnodvicatvAriMzaduttaraprakRtayaH, tadyathA--gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saGghAtanAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAma sanAma sthAvaranAma bAdaranAma sUkSmanAma paryAptanAma aparyAptanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma susvaranAma duHsvaranAma subhaganAma durbhaganAma AdeyanAma anAdeyanAma yazaH kIrtinAma ayazaH kIrtinAma agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma ucchvAsanAMma AtapanAma udyotanAma nirmANanAma tIrthakaranAma ceti / tatra gamyate- tathAvidhakarmasacivairjIvaiH prApyata iti gatiH - nArakatvAdiparyAyapariNatiH / sA tu, tadyathA - narakagatiH tiryaggatiH manuSyagatiH devagatizva / tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi gatizcaturdhA / tathA ekendriyAdInAmekendriyatvAdirUpasamAna pariNatilakSaNamekendriyAdizabdavyapadezabhAg yat sAmAnyaM sA jAtiH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi jAtiH / idamatra tAtparya - dravyarUpamindriyamaGgopAGgendriyaparyAptinAmakarmasAmarthyAt siddham, bhAvarUpaM tu sparzanAdIndriyAvaraNakSayopazama sAmarthyAt " kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / yat punarekendriyAdizabdapravRttinibandhanaM tathArUpa samAnapariNatilakSaNaM sAmAnyaM tadavyabhicArasAdhyatvAd jAtinAmasAdhyam / uktaM ca 1 saM0 saM0 1ma0 ta0 0mAnyaM tadananyasAdhya0 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / / avyabhicAriNA sAdRzyena ekIkRto'rthAtmA jAtiH tannimittaM jAtinAma / tacca paJcadhA, tadyathA-ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma paJcendriyajAtinAma / tathA zIryata iti zarIram , tat paJcadhA-audArikaM vaikriyam AhArakaM taijasaM kArmaNaM ca / tatra udAraM-pradhAnam , prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt , yadvA udAraM-sAtirekayojanasahasramAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam , bRhattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathA uttaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate, udArameva audArikam , vinayAdipAThAdikaNa , tannibandhanaM nAma audArikanAma, yadudayavazAd audArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayati tad audArikazarIranAmetyarthaH 1 / evaM zeSazarIranAmasvapi bhAvanA kAryA / tathA vividhA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam , tathAhi-tadekaM bhUtvA'nekaM bhavati anekaM bhUtvA ekam , aNu bhUtvA mahadbhavati mahacca bhUtvA'Nu, tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati bhUmicaraM bhUtvA khacaram , tathA adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati dRzyaM bhUtvA'dRzyamityAdi / tacca dvidhA-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikaM upapAtajanmanimittam , tacca deva-nArakANAm / labdhipratyayaM tiryaGmanuSyANAm / vaikriyanibandhanaM nAma vaikriyanAma 2 / tathA caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAd Ahiyate-nirvaya'te ityAhArakam , kRt "bahulam" (siddhahe0 5-1-2) iti vacanAt, karmaNi vuJ yathA pAdahAraka ityAdau, taca vaikriyApekSayA'tyantazubhaM svacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakaM vastupratibimbAdhArabhUtam , tannibandhanaM nAma AhArakanAma 3 tathA tejasA-tejaHpudgalairnivRttaM taijasam , yad bhuktAhArapariNamanahetuH yadvazAcca viziSTatapomAhAtmyasamutthalabdhivizeSasya pusastejolezyAvinirgamaH, tannibandhanaM nAma taijasanAma 4 | tathA karmaNo vikAraH kArmaNam , karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIra-nIravadanyo'nyAnugatAH santaH kArmaNaM zarIram / taduktaM kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammaniSphanna / savvesi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavvaM / / ( anuyo0 hA0 TI0 patra 87 ) 1 saM0 saM 1 ta0 0tmakaM tanni0 // 2 karmavikAraH kArmaNamaSTavidhavicitrakarmaniSpannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam / / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 .. malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH ___atra "savvesi" iti sarveSAm-audArikAdInAM zarIrANAM 'kAraNabhUtaM' bIjabhUtaM kArmaNazarIram / na khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapupi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIraM jantorgatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM karaNam , tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAya utpattidezamabhisarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAd nopalakSyate ? ucyate-karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi--- antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalakSyate / niSkrAman pravizana vApi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi / tannibandhanaM nAma kArmaNanAma, yadudayAt karmaprAyogyAna pudgalAnAdAya karmarUpatayA ca pariNamayya jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandha'yati 5 / tathA aGgAnyaSTau ziraHprabhRtIni, taduktam-- sIsamuroyara piTThI, do bAhU UruyA ya atttthgaa| ( bRhatkarma0vi0gA0 91) agulyAdInyupAGgAni, zeSANi tu tatpratyavayavabhUtAni aGguliparva-rekhAdIni aGgopAGgAni / aGgAni ca upAGgAni ca aGgopAGgAni aGgopAGgAni ca aGgopAGgAni ca aGgopAGgAni, "syAdAvasaGkhya yaH" (siddhahe0 3.1.116) ityekazeSaH, tannivandhanaM nAma aGgopAGganAma / tat tridhA tadyathA--- audArikAGgopAGganAma vekriyAGgopAGganAma AhArakAGgopAGganAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad audArikAGgopAGganAma 1, evaM vaikriyA-''hArakAGgopAGganAmnI api 2-3 bhAvanIye / taijasa-kArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAt nAGgopAGgasambhava iti na tnnivndhnmnggopaanggnaam| tathA badhyate'neneti bandhanam , yadudayAd audArikAdipudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparamanyazarIrapudgalaizca saha sambandhaH / tat paJcadhA, tadyathA----audArikavandhanaM vaikriyabandhanam AhArakabandhanaM taijasabandhanaM kArmaNabandhanam / tatra yadudayAd audArikapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM tejasAdizarIrapudgalaizca saha sambandhaH tad audArikabandhanam 1 / evaM vaikriyabandhanam 2 AhArakabandhanaM 3 ca bhAvanIyam / yadudayAt punastaijasapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM kArmaNazarIrapudgalaizca saha sambandhastat taijasabandhanam 4 / yadudayAt karma pudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM sambandhastat kArmaNabandhanam 1 saM0 1 ta0 ma0 yati tat kArmaNazarIranAmetyarthaH / / 2 zIrSamuraH udaraM pRSThiH dvau bAhU uruko ca aSTa aGgAni // 3 saM0 chA0 mudri0 0ndhanaM nAma / / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5] candra mahatkRtaM saptatikAprakaraNam / 175 5 / kecit punarbandhanasya paJcadaza medAnAcakSate, te ca paJcasaGgrahAdigranthato veditavyAH / tathA saGghAtyante- piNDIkriyante audArikAdipudgalA yena tat saGghAtam, tacca tannAma ca saGghAtanAma, tacca paJcadhA, tadyathA--- audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma / tatra yadudayAd audArikapudgalA ye yatra yogyAstAn tatra saGghAtayati, yathA----ziroyogyAn zirasi, pAdayogyAn pAdayoH, zeSAGgayogyAn zeSAGgaSu tad audArikasaGghAtanAma / evaM vaikriyasaGghAtanAmAdiSvapi bhAvanIyam / tathA saMhananaM--asthiracanAvizeSaH, taccaudArikazarIre eva nAnyeSu zarIreSu teSAM asthirahitatvAt / tacca SoDhA, tadyathA--- vajrarSabhanArAcam RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA sevArtaM ca / tatra vajra N --kIlikA, RSabhaH pariveSTanapaTTaH, nArAcam ubhayato markaTabandhaH / uktaM ca---- "risaho ya hoi paTTo, vajjaM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhao makkaDabaMdho, nArAyaM taM viyANAhi || (bRhatkarma 0 vi0 gA0 109 ) tatazca dvayorasthnorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthanA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkhyaM--vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajrarSabhanArAcam, tannibandhanaM nAma bhanArAca nAma ? | yat punaH kIlikArahitaM saMhananaM tad RSabhanArAcam, tannibandhanaM nAma RSabhanArAcanAma 2 / yatra punarmarkaTabandha eva kevalo bhavati na punaH kIlikA RSabhasaMjJaH paTTazca tad nArAcam, tannibandhanaM nAma nArAcanAma 3 / yatra tvekapArzva ena markaTabandho dvitIyapArzvena ca kIlikA bhavati tad ardhanArAcam, tannibandhanaM nAma ardhanArAcanAma 4 / yatra tvasthIni kIlikAmAtraviddhAnyeva bhavanti tat kIlikAsaMhananam, tannibandhanaM nAma kIlikAnAma 5 / yatra tu parasparaM paryantasaMsparzalakSaNAM sevAmAgatAnyasthIni bhavanti snehAbhyavahAratailAbhyaGgavizrAmaNAdirUpAM ca parizIlanAM nityamapekSante yatra tat sevArtam tannibandhanaM nAma sevArtanAma 6 / tathA saMsthAnam--AkAravizeSaH, tacca poDhA, tadyathA - samacaturasra nyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kubjaM huNDaM ceti / tatra samAH - - yathoktapramANAzcatasro'srayaH- caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yasya tat samacaturasvam, samAmAnto'tpratyayaH, samacaturastra saMsthAnanibandhanaM nAma samacaturasranAma 1 / tathA nyagrobhavat parimaNDalaM yasya tad nyagrodhaparimaNDalam, yathA nyagrodha upari sampUrNAvayavo'dhastu hInastathA yat saMsthAnaM nAbherupari sampUrNapramANam, astu na tathA tad nyagrodhaparimaNDalam, tannibandhanaM nAma nyagrodhaparimaNDalanAma 2 | tathA saha AdinA -- 1 RSabhazca bhavati paTTo vajra punaH kIlikA jJAtavyA / ubhayato markaTabandho nArAcaM tad vijAnIhi // 2 saM0 chA0 ma0 0trabaddha | 0 ||3 chA0 0tyamiyati yena ta0 // * Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAH nAbheradhastanabhAgarUpeNa yathoktapramANayuktena vartata iti sAdi, sarvamapi hi zarIraM sAdi tataH sAditvavizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha viziSTo jJAtavyaH, tato yatra nAbheradho yathoktapramANayuktamupari ca hInaM tat sAdisaMsthAnam, tannibandhanaM nAma sAdinAma 3 / tathA yatra ziraH-grIvaM hastapAdAdikaM ca yathoktapramANopapanna ura: - udarAdi ca ma 'DabhaM tat kubjasaMsthAnam, tannibandhanaM nAma kubjanAma 4 | yatra punaruraH - udarAdi yathoktapramANopetaM hastapAdAdikaM ca hInaM tat saMsthAnaM vAmanam, tannibandhanaM nAma vAmananAma 5 / yatra sarve'pyavayavA yathoktapramANahInAstat saMsthAnaM huNDam, tannibandhanaM nAma huNDanAma / 176 tathA varNyate-alaGkiyate zarIramaneneti varNaH, tannibandhanaM nAma varNanAma, tat paJcadhA, tadyathA----zuklanAma kRSNanAma nIlanAma hAridranAma lohitanAma / tatra yadudayAd jantuzarIreSu zuklo varNo bhavati tat zuklanAma / evaM zeSANyapi bhAvanIyAni / tathA "gandha ardane" gandhyate - AmrAyate iti gandhaH, tannibandhana' nAma gandhanAma, tad dvidhA -- surabhigandhanAma durabhigandhanAma / tatra yadudayAt zarIreSu gandhaH surabhirupajAyate tat surabhigandhanAma, yadudayAt punadurabhigandho bhavati tad durabhigandhanAma | tathA raste - AsvAdyate iti rasaH, tannibandhana' nAma rasanAma, tat paJcadhA, tadyathA-tiktanAma kaTunAma kapAyanAma amlanAma madhuranAma / tatra yadudayAd jantuzarIreSu tikto raso bhavati tat tiktanAma | evaM zeSANyapi bhAvanIyAni / tathA spRzyata iti sparzaH, tannibandhanaM nAma sparzanAma, tadaSTadhA, tadyathA--mRdunAma karkaza - nAma gurunAma laghunAma snigdhanAma rUkSanAma zItanAma uSNanAma / tatra yadudayAd jantuzarIreSu mRduH sparzo bhavati tad mRdusparzanAma / evaM zeSANyapi bhAvanIyAni / tathA kUpara lAGgala- gomUtrikAkArarUpeNa yathAkramaM dvi- tri- catuHsamayapramANena vigraheNa bhavAntarotpattisthAnaM gacchato jIvasyAnuzreNi gamanaM AnupUrvI, tannibandhanaM nAma AnupUrvInAma, tat caturvidham, tadyathA - narakAnupUrvInAma tiryagAnupUrvInAma manuSyAnupUrvInAma devAnupUrvInAma | , tathA vihAyasA gatiH - gamanaM vihAyogatiH / nanu sarvagatatvAd vihAyasastato'nyatra gatireva na sambhavatIti kimarthaM vihAyasA vizeSaNam ? satyametat kintu yadi gatirityevocyeta tarhi nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paunaruktyAzaGkA syAt tatastadvyavacchedArthaM vihAyasA vizepaNam, vihAyasA gatiH na tu nArakatvAdiparyAya pariNatirUpA gatiH vihAyogatiH, tannibandhanaM 1 chA0 0DahaM pramANarahitaM tat saMsthAnaM kubja0 // / 2 saM0 1 ta0 ma0 0pA vihAyoga0 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 177 nAma vihAyogatinAma, tad dvividham - prazastavihAyogatinAma aprazastavihAyogatinAma / tatra yadudayAd jantoH prazastA vihAyogatirbhavati yathA haMsAdInAM tat prazastavihAyogatinAma 1 / yadudayAt punaraprazastA vihAyogatirbhavati yathA kharAdInAM tad aprazastavihAyogatinAma 2 / etAzca gatyAdayo vihAyogatiparyantAzcaturdaza prakRtayaH zAstrAntare piNDaprakRtaya iti vizrutAH, anekAvAntara bhedapiNDAtmakAH prakRtayaH piNDaprakRtaya iti vyutpatteH / tathA santi-uSNAdyabhitaptAH santo vivakSitasthAnAd udvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArtha sthAnAntara miti trasA::- dvIndriyAdayaH, tatparyAyapariNatiheturnAma trasanAma / tadviparItaM sthAvaranAma, yadudayAd uSNAdyabhitApe'pi tatsthAnaparihArAsamarthAH pRthivI - apa - tejaH - vAyu-vanaspatayaH sthAvarA jAyante / tathA bAdaranAma, yadudayAd jIvA bAdarA bhavanti, bAdaratvaM ca pariNAma vizeSaH, yadvazAt pRthivyAderekaikasya jantuzarIrasya cakSurgrAhyatvAbhAve'pi bahUnAM samudAye cakSurgrahaNaM bhavati / tadviparItaM sUkSmanAma, yadudayAd na kadAcidapi jantuzarIrasya caturgrAhyatA bhavati / paryAptakanAma, yadudayAt svayogyaparyAptinirvartanasamartho bhavati, paryAptiH - AhArAdipudgalagrahaNa - pariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSa:, sA ca poDhA, tadyathA - AhAraparyAptiH zarIraparyAptiH indriyaparyAptiH ucchvAsaparyAptiH bhASAparyAptiH manaHparyAptizca / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasA 'sRg-mAMsa-medaHasthi majjA - zukralakSaNa saptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchvAsaprAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayya Alambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH 4 / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdalikaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayya Alambya ca muJcati sA bhApa paryAptiH 5 | yayA punarmanoyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamayya Alambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM saMjJivarjAnAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM ca catuH paJca SaTsaGkhyA bhavanti / paryAptakanAmaviparItamaparyAptakanAma, yadudayAt svayogya paryAptiparisamAptisamartho na bhavati / pratyekanAma, yadudayAd ekaikasya jantorekaikamaudArikaM vaikriyaM vA zarIraM bhavati / tadviparItaM sAdhAraNanAma, yadudayAd anantAnAM jIvAnAmekamaudArikaM zarIraM bhavati / 23 1 saM0 1 ta0 ma0 0SaH, sa ca // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA tathA yadudayAt ziraH-asthigrIvAdInAmavayavAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAma / yadudayAt-bhra jihvAdInAmavayavAnAmasthiratA bhavati tad asthiranAma / yadudayavazAd nAbheruparyavayavAH zubhA bhavanti tat zubhanAma / yadudayavazAd nAbheradhaH pAdAdayo'vayavA azubhA bhavanti tad azubhanAma / zirasA hi spRSTastuSyati, pAdena tu ruSyati / kAminyAH pAdenApi spRSTastuSyati tato vyabhicAra iti ced, na, tattoSasya mohanIyanibandhanatvAt , vastusthitizceha cintyate tato'doSaH / ___ tathA yadudayavazAd jIvasya svaraH zrotraprItiheturupajAyate tat susvaranAma / yadu'dayAt svaraH karNakaTuH prAdurbhavati tad duHsvaranAma / yadudayavazAd anupakAryapi sarvasya manaHpriyo bhavati tat subhaganAma / yadudayavazAd upakArakRdapi janasya dveSyo bhavati tad durbhaganAma, uktaM ca aNuvakae vi bahUNaM, hoi pio tassa subhaganAmudao / uvagArakArago vi hu, na rucaI dUbhagassudae // subhagudae vi hu koI, kaMcI Asaja dubbhago jai vi / jAyai tadosAo, jahA abhavyANa titthayaro // yadudayavazAd yat kizcidapi bru vANaH sarvasyopAdeyavacano bhavati darzanasamanantarameva ca loko'bhyutthAnAdi samAcarati tad AdeyanAma / yadudayavazAd upapannamapi bru vANo nopAdeyavacano bhavati, na ca loko'bhyutthAnAdi tasya karoti tad anAdeyanAma / yadudayavazAd madhyasthajanaprazasyo bhavati tad yazaHkIrtinAma / yadudayavazAd madhyasthajanasyApi aprazasyo bhavati tad ayaza kIrtinAma / yazaH-kItyozcAyaM vizeSaH-- dAnapuNyakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH / athavA-- ___ ekadiggAminI kIrtiH, sarvadiggAmukaM yazaH / tathA yadudayavazAd jIvAnAM zarIrANi na gurUNi nApi laghUni nApi gurulaghUni kintvagurulaghupariNAmapariNatAni bhavanti tad agurulaghunAma / yadudayavazAt svazarIrAntaHpravardhamAnaH pratijihvA-galavRnda lambaka-coradantAdibhirjanturupahanyate tad upaghAtanAma / yadudayavazAd ojasvI 1 saM0 1 ta0 0dayavazAt / / 2 anupakRte'pi bahUnAM bhavati priyastasya subhaganAmodayaH / upakArakArako'pi hi na rucyate durbhgsyodye| subhagodaye'pi hi ko'pi kazcid AsAdya durbhago yadyapi / jAyate tadoSAd yathA'bhavyAnAM tIrthakaraH // 3 saM0 1 ta0 ma0 jIvo, kaM // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 104 darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAnRpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamApAdayati pratipakSapratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAma / yadudayavazAd ucchvAsa-niHzvAsalabdhirupajAyate tad ucchvaasnaam| yadudayavazAd jantuzarIrANi bhAnumaNDalagata pRthivIkAyikarUpANi svarUpeNA'nuSNAnyapi uSNaprakAzalakSaNamAtapaM kurvanti tad AtapanAma / AtapanAmodayazca vahnizarIre na bhavati, sUtre pratiSedhAt / tatroSNatvamuSNasparzanAmodayAt , utkaTalohitavarNanAmodayAca prkaashktvmiti| ___ tathA yadudayavazAd jantuzarIrANi anuSNaprakAzarUpamudyotamAtanvanti yathA yati devottarakriyacandra-graha-nakSatra-tArA-ratna-auSadhayaH tad udyotanAma / yadudayavazAd jantuzarIreSvaGga pratyaGgAnAM pratiniyatasthAnavatitA bhavati tad nirmANanAma / yadudayavazAd aSTamahAprAtihAryapramukhAcatustriMzadatizayAH prAdurbhavanti tat tIrthakaranAma / iha piNDaprakRtInAmavAntarabhedagaNane paJcapaSTibhavati, zeSAzca prakRtayo'STAviMzatiH, tataH sarvasaGkhyayA nAma uttarabhedAstrinavatiH // gotrasyottaraprakRtI dve, tadyathA-uccairgotraM ca nIcairgotraM ca / tatra yadudayAduttamajAtikulaprAptiH satkArAbhyutthAnAJjalipragrahAdirUpapUjA'lAbhasambhavazca taduccergAtram , tadviparItaM nIceotram / / antarAyasyottaraprakRtayaH paJca, tadyathA-dAnAntarAyaM lAbhAntarAyaM bhogAntarAyam upabhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ca / tatra yadudayavazAt sati vibhave samAgate ca guNavati pAtre 'dattamasmai bahuphalam' iti jAnannapi dAtunotsahate tad dAnAntarAyam 1 / yadudayavazAt punaH prasiddhAdapi dAtugRhe vidyamAnamapi deyamarthajAtaM yAzcAkuzalo guNavAnapi yAcako na labhate tad lAbhAntarAyam 2 / yadudayAtta satyapi viziSTAhArAdau asati ca pratyAkhyAnapariNAme kevalakArpaNyAzaktyAdikAraNavazAd notsahate viziSTAhArAdi bhoktu tad bhogAntarAyam 3 evamevopabhogAntarAyamapi / navaraM bhogopabhogayorayaM vizeSaH-sakRd bhujyata iti bhogaH, punaH punarbhujyata ityupabhogaH 4 / uktaM ca-- sai bhuJjai tti bhogo, so puNa aahaarpupphmaaiio| uvabhogo u puNo puNa. uvabhujjai bhavaNavilayAI / / (bRhatkarma0 vi0 gA0 165) tathA yadudayavazAt satyapi nIji zarIre yano'pyalpaprANatA bhavati tad vIryAntarAyam 5 // ___ iha bandhe udaye ca bandhanAni saGghAtanAmAni ca svazarIranAmagrahaNenaiva gRhItAni vivazyante, tadyathA-audArikazarIranAmagrahaNena audArikabandhana-saGghAtanAmnI, vaikriyazarIranAmagrahaNena vaikriyabandhana-saGghAtanAmnI ityAdi / varNAdInAM cAvAntarabhedA na vivakSyante / tathA bandhe 1 saM0 1 ta0 ma0 lAbhAdisaM0 // 2 sakRd bhujyata iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdikaH / upabhogastu punaH punarupabhujyate bhavanavanitAdi / / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA: , samyaktva samyagmithyAtve na bhavataH, yato mithyAtvapudgalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAJcidatyantavizuddhi mApAdayati, apareSAM tvaSadvizuddhim kecit punarbhidhyAtvarUpA evAvatiSThante; tatra ye'tyantavizuddhAste samyaktvavyapadezabhAjaH, ISadvizuddhAH samyagmithyAsvavyapadezabhAjaH, zeSA mithyAtvamiti / uktaM ca- samyaktvaguNena tato, vizodhayati karma tad samidhyAtvam / yadvat zakRtpramukhaiH, zodhyante kodravA madanAH // yat sarvathA'pi tatra vizuddhaM tad bhavati karma mizraM tu daravizuddhaM bhavatyazuddhaM ca mithyAtvam // samyaktvam udaye punaH samyaktva- samyagmithyAtve api bhavataH / tato bandhe uttaraprakRtInAM viMzaM zatam, udaye ca dvAviMzaM zatam, sattAyAM ca bandhanAni saGghAtanAmAni ca pRthag vivakSyante, varNAdInAM cAvAntarabhedAH pRthag gaNyante, tataH sarvasaGkhyayA sattAyAmaSTacatvAriMzaM zatamuttaraprakRtI' nAmiti / / tadevaM kRtA uttaraprakRtInAM prarUpaNA / samprati jJAnAvaraNIyasya tattulyatvAdantarAyasya cottaraprakRtIradhikRtya bandhAdisthAnaprarUpaNArthamAha- nANAvaraNaMtarAie paMca I baMdhodaya saMtaMsA, baMdhovarame vi tahA, udasaMtA huti paMceva // 6 // jJAnAvaraNe antarAye ca pratyekaM bandha- udaya sattArUpA aMzAH 'paJca' paJcaprakRtyAtmakAH / idamuktaM bhavati - jJAnAvaraNe bandhamudayaM sattAM cAdhikRtya sadaiva paJca prakRtayo matijJAnAvaraNazrutajJAnAvaraNA-'vadhijJAnAvaraNa-manaH paryavajJAnAvaraNa- kevalajJAnAvaraNarUpAH prApyante, na tvekadvijyAdikAH, dhruvabandhAditvAt / antarAye'pi bandhamudayaM sattAM cAdhikRtya pratyekaM sadaiva dAnAntarAya - lAbhAntarAya-bhogAntarAya-upabhogAntarAya - vIryAntarAyarUpAH paJca prakRtayaH prApyante, na tvekadvitryAdikAH, dhruvabandhAditvAdeva / tathA ca sati jJAnAvaraNe'ntarAge ca bandhAdiSu pratyekamekaM paJcaprakRtyAtmakaM prakRtisthAnamiti / samprati saMvedha ucyate- jJAnAvaraNasya bandhakAle paJcavidho bandhaH paJcavidha udayaH pazcavivA sattA, evamantarAyasyApi / eSa ca vikalpo dvayorapi sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadavagantavyaH / bandhAbhAve punarjJAnAvaraNe antarAye ca pratyekaM paJcavidha udayaH paJcavidhA sattA / tathA cAha - "baMdhovarame vi" ityAdi / 'bandhoparame'pi bandhAbhAve'pi jJAnAvaraNA - 'ntarAyayoH ' tathA ' 1 saM0 0nAmavaseyam | Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-7] candraSimahattAkRtaM saptatikAprakaraNam / 181 iti samuccaye udaya-satte bhavataH (granthAgram-500) 'paJcaiva' paJcaprakRtyAtmake eva, na tvekadvivyAdike, dhruvodaya-sattAkatvAt / eSa ca vikalpo dvayorapyupazAntamohe kSINamohe ca prApyate // 6 // samprati darzanAvaraNasyottaraprakRtIradhikRtya bandhAdisthAnaprarUpaNArthamAha-- baMdhassa ya saMtassa ya, pagaihANAi ninni tullAiM / udayahANAI duve, cau paNagaM dasaNAvaraNe // 7 // darzanAvaraNAkhye dvitIye karmaNi bandhasya sattAyAzca parasparaM 'tulyAni tulyasvarUpANi trINi prakRtisthAnAni bhavanti / tadyathA-nava SaT catasraH / tatra sarvaprakRtisamudAyo nava, tA eva nava styAnaddhitrikahInAH SaT , etAzca SaD nidrA pracalAhInAzcatasraH / tatra navaprakRtyAsmakaM bandhasthAnaM mithyAdRSTau sAsAdane vA / taccAbhavyAnadhikRtyAnAdyaparyavasAnam , kadAcidapi vyavacchedAbhAvAt ; bhavyAnadhikRtyAnAdisaparyavasAnam , kAlAntare vyavacchedasambhavAt , samyaktvAt pratipatya mithyAtvaM gatAnAM sAdisaparyavasAnam ; tacca jaghanyato'ntamuhUrta kAlaM yAvat , utkapato dezonApArdhapudgalaparAvatam / paTaprakRtyAtmakaM bandhasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnakAdArabhyA'pUrvakaraNasya prathamaM bhAgaM yAvat / tacca jaghanyato'ntamuhUrta kAlam , utkarpato dve paTpaSTI sAgaropamANAm , samyaktvasyApAntarAle samyagmithyAtvAntaritasyetAvantaM kAlamavasthAnasambhavAt tata UcaM tu kazcit jhapakazreNiM pratipadyate kazcit punarmithyAtvam , mithyAtve ca pratipanne sati avazyaM navavidho bandhaH / catuSprakRtyAtmakaM tu bandhasthAnamapUrvakaraNadvitIyabhAgAdArabhya sUkSmasamparAyaM yAvat / tacca jaghanyene samayam , utkapto'ntamuhUrtam / eka samayaM yAvat kathaM prApyate ? iti ced ucyate-upazamazreNyAmapUrvakaraNasya dvitIyabhAgaprathamasamaye caturvidhabandhamArabhyA'nantarasamaye kazcit kAlaM karoti, kAlaM ca kRtvA divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve ca SaDvidho bandha ityekasAmayikI caturvidhavandhasthAnasya sthitiH / tathA navaprakRtyAtmakaM sattAsthAnaM darzanAvaraNasya kAlamadhikRtya dvidhA--anAdyaparyavasitaM anAdisaparyavasitaM ca / tatrAnAdyaparyavasibamamabbAnAm , kadAcidapyavyavacchedAt / anAdisaparyavamAnaM bhavyAnAm , kAlAntare vyavacchedAn / sAdisaparyavasAnaM tu na bhavati, navaprakRtyAtmakasattAsthAnavyavacchedo hi kSapakazreNyAM bhavati, na ca kSapakoNItaH pratipAto bhavatIti kRtvA / etacca sattAsthAnam upazamazreNimadhikRtya upazAntamohaguNasthAnakaM yAvadavApyate, kSapakazreNimadhikRtya punaranivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakasya prathamabhAgam / tathA SaTprakRtyAtmakaM sattAsthAnaM jaghanyenotkarpaNa cAntamuhUrtapramANam , taccAnivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakasya dvitIyabhAgA 120 saM0 1 ta0 chA0 0tIti / eta0 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAH dArabhya kSINamohaguNasthAnakadvicaramasamayaM yAvadavaseyam / catuSprakRtyAtmakaM tvekasAmayikam, kSINakaSAyacaramasamayabhAvitvAditi / udayasthAne punardve bhavataH, tadyathA - catasraH paJca ca / tatra catasrazcakSurdarzanAvaraNA'cakSurdarzanAvaraNA-'vadhidarzanAvaraNa kevaladarzanAvaraNarUpAH / etAsAM ca samudAyo dhruvodaya iti ekaM prakRtisthAnam etAsu ca catasRSu madhye nidrAdInAM paJcAnAM prakRtInAM madhyAd anyatamasyAM prakRtau prakSiptAyAM paJca / na hi nidrAdayo dvitrAdikA yugapadudayamAyAnti kintvekasmin kAle ekaivAnyatamA kAcit / nidrAdayazca dhruvodayA na bhavanti, kAlAdisApekSatvAt / ata idaM paJca prakRtyAtmakamudayasthAnaM kadAcid labhyate / / 7 / / tadevamuktAni darzanAvaraNasya bandha-udaya sattA adhikRtya prakRtisthAnAni / samprati saMvedhamabhidhitsurAha- ya 11 4 11 boyAvaraNe navabaMdhagesu cau paMca udaya nava saMtA / chaca baMdhe cevaM, ca baMdhudae chalaMsA uvarayabaMdhe ca paNa, navaMsa caurudaya ucca causaMtA / dvitIyAvaraNaM-darzanAvaraNaM tasmin dvitIyAvaraNe 'navabandhakeSu' sakaladarzanAvaraNottaraprakRtibandhakeSu mithyAdRSTi sAsAdaneSu " cau paMca udaya" tti udayazcaturvidhaH paJcavidho vA / tatra caturvidhazcakSudarzanAvaraNA-'cakSurdarzanAvaraNA-'vadhidarzanAvaraNa kevaladarzanAvaraNarUpaH / sa eva nidrApaJcakasatkAnyatamaprakRtiprakSepAt paJcavidhaH / sattAmadhikRtya punaH prakRtisthAnaM 'nava' navaprakratyAtmakam / tadevaM navavidhabandhakeSu dvau vikalpau darzitau tadyathA - navavidho vandhacaturvidha udaya navavidhA sattA, epa vikalpo nidrodayAbhAveH nidrodaye tu navavidho bandhaH paJcavidha udayo navavidhA sattA / "chaccaubaMdhe ceyaM" ti paDbandhe caturthandhe ca 'evaM' pUrvoktaprakAreNa udaya-sattAsthAnAni veditavyAni / idamuktaM bhavati ye SaDvidhavandhakAH samyagmithyAdRSTi aviratasamyagdRSTideza virata- pramattA 'pramattAH kiyatkAlamapUrvakaraNAJca teSAM caturvidhaH paJcavidho vA udayo navavidhA sattA / etena ca dvau vikalpau darzitau, tadyathA - paDvidho bandhacaturvidha udayaH navavidhA sattA, athavA paDvidho bandhaH paJcavidha udayo navavidhA sattA, etau ca dvau vikalpau kSapakaM muktvA'nyatra sarvatrApi prApyete / kSapake tveka eva vikalpaH, tadyathA- paDvidho vandhacaturvidha udayo navavidhA sattA | kSapakasya hi atyantavizuddhatvena nidrA pracalayonaMdiyaH sambhavati / taduktaM satkarmagranthe , 1 saM0 1 0 0nake dvica0 // 2 saM 0 0pAH / tAsAM ca / / 3 ma0 mudri0 iti kRtvA eka prakR0 // 4 saM0 2 0 ma0 cha0 vyAdikA // / 5 saM 1 ta0 0kalpau darzayati ta0 // 6 saM0 1 0 0 pakatve tve0 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / ' niddA dugassa udao khINagakhavage paricaja // tathA caturvidhabandhakeSu kiyatkAlamapUrvakaraNeSu anivRttibAdara-sUkSmasamparAyeSu copazamazreNiM pratItya caturvidhaH paJcavidho vA udayaH navavidhA sattA / kSapakazreNimadhikRtya punarudayazcaturvidha eva, kAraNamatra prAgevoktam / kecit punaH kSapakakSINamoheSvapi nidrA-pracalayorudayamicchanti, tat satkarma-karmaprakRtyAdigranthaiH saha virudhyate ityupekSyate / yAvacca kSapakazreNyAmapi styAnarddhitrikaM na kSIyate tAvat sattA navavidhaiva, styAnacitrike tu kSINe SaDvidhA tathA cAha-"cauvaMdhudae chalaMsA ya" tti iha aMza iti satkarmAbhidhIyate / yadAha cUrNikRt aMsa iti saMtakammaM bhannaI / caturvidha bandhe caturvidha udaye anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakAddhAyAH saGkhaye yebhyo bhAgebhyaH parataH styAnaddhitrike kSINe SaDvidhA sattA / epa ca vikalpastAvat prApyate yAvat sUkSmasamparAyAddhAyAzcaramasamayaH, paratastu na prApyate, bandhAbhAvAt / tadevaM caturvidhavandhakasya trayo vikalpAH, tadyathA-caturvidho bandhazcaturvidha udayo navavidhA sattA, eSa vikalpa upazamazreNyAM kSapakazreNyAM vA yAvat styAnaddhitrikaM na kSIyate / caturvidho bandhaH paJcavidha udayo navavidhA sattA, eSa upazamazreNyAm , kSapakazreNyAM paJcavidhodayasyAbhAvAt tathA caturvidho bandhazcatuvidha udayaH paDvidhA sattA, eSa ca vikalpaH kSapakazreNyAM styAnacitrikakSayAnantaramavaseyaH / / 8 / / "uvarayavaMdhe" ityAdi / 'uparate' vyavacchinne bandhe caturvidhaH paJcavidho vA udayo navavidhA sattA, etau ca dvau vikalpAvupazAntamohaguNasthAnake prApyete / upazamazreNyAM hi nidrApracalayorudayaH sambhavati, styAnacitrikaM ca na kSayamupagacchati tatazcaturvidhaH paJcavidho vA udayo navavidhA ca sattA prApyate / tathA caturvidha udayaH SaDvidhA sattA, epa vikalpaH kSINakaSAyasya dvicaramasamayaM yAvadavApyate / tathA caturvidha udayazcaturvidhA sattA, eSa vikalpaH kSINakapAyasya caramasamaye, nidrA-pracalayoDheicaramasamaye eva zapitatvAt / tadevaM darzanAvaraNe sarvasaGkhyayA ekAdaza vikalpAH / yadi punaH kSapakakSINakaSAyeSvapi nidrA-pracalayorudaya iSyate tarhi caturvidho bandhaH paJcavidha udayaH SaDvidhA sattA, bandhAbhAve paJcavidha udayaH SaDvidhA sattetyeto dvo vikalpAvadhiko prApyate iti trayodaza jJAtavyAH // samprati vedanIyA-''yuH-gotreSu saMvedhavikalpopadarzanArthamAha veyaNiyAuyagoe, vibhanna 1 nidrAdvikasya udayaH kSINakakSapakau parityajya // 2 aMza iti satkarma maNyate // 3 mudri0 raaygunnsthaankaaddhaa0|| Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 * malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA vedanIye AyuSi gotre ca yathAgamaM bandhAdisthAnAni saMvedhamAzritya 'vibhajet' vikalpayet / tatra vedanIyasya sAmAnyenaikaM bandhasthAnam , tadyathA-sAtamasAtaM vA, dvayoH parasparaviruddhatvena yugapadvandhAbhAvAt / udayasthAnamapi ekam , tadyathA-sAtamasAtaM vA, dvayoyugapadudayAbhAvAt parasparaviruddhatvAt / sattAsthAne dve, tadyathA-ve ekaM ca / tatra yAvadekamanyatarad na kSIyate tAvad dve api satI, anyatarasmizca kSINe ekamiti / samprati saMvedha ucyate- asAtasya bandhaH asAtasya udayaH sAtA-'sAte satI, athavA asAtasya bandhaH sAtasya udayaH sAtA-'sAte satIH etau dvau vikalpau mithyAdRSTiguNasthAnakAt prabhRti pramattaguNasthAnakaM yAvat prApyete na parataH, parato'sAtasya bandhAbhAvAt / tathA sAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAta-sAte satI, athavA sAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtA-'sAte satIH etau dvau vikalpo mithyAdRSTiguNasthAnakAdArabhya sayogikevaliguNasthAnakaM yAvat sambhavataH / tataH parato bandhAbhAve asAtasyodayaH sAtA-'sAte satI, athavA sAtasyodayaH sAtA-5sAte satI; etau dvau vikalpau ayogikevalini dvicaramasamayaM yAvat prApyate / caramasamaye tu asAtasyodayaH asAtasya sattA yasya dvicaramasamaye sAtaM 'kSINam , yasya tvasAtaM dvicaramasamaye kSINaM tasyAyaM vikalpa:--sAtasyodayaH sAtasya sattAH etau ca dvau vikalpAvekasAmayikau / sarvamaGkhyayA ca vedanIyasyASTau bhaGgAH // tathA AyuSi sAmAnyenaikaM bandhasthAnaM caturNAmanyatamat , parasparaviruddhatvena yugapad dvitrAyuSAM bandhAbhAvAt / udayasthAnamapyekam , tadapi caturNAmanyatamat yugapad dvitrAyuSAM udayAbhAvAta / dve sattAsthAne, tadyathA--dve ekaM ca / tatraikaM caturNAmanyatamat yAvadanyat parabhavAyurna badhyate, parabhavAyuSi ca baddhe yAvadanyatra parabhave notpadyate tAvad dve satI / samprati saMvedha ucyate-tatrAyupamtisro'vasthAH, tadyathA-parabhavAyurvandhakAlAt pUrvAvasthA parabhavAyubandhakAlAvasthA parabhavAyubandhottarakAlAvasthA ca / tatra nairayikasya parabhavAyurvandhakAlAt pUrva nArakAyuSa udayaH nArakAyupaH sattA, eSa vikalpa AyeSu caturyu guNasthAnakeSu, zeSaguNasthAnakasya narakepvasambhavAta ; parabhavAyurvandhakAle tiryagAyupo bandho nArakAyuSa udayaH nAraka-tiryagAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRpTeH sAsAdanasya vA, dvayorevAdyayoguNasthAnakayAstiryagAyuSo bandhasambhavAt : athavA manuSyAyupo bandhaH nArakAyuSa udayaH manuSya-nArakAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTaH sAsAdanasyAviratasamyagdRSTervA / bandhottara kAlaM nArakAyuSa udayo nAraka-tiryagAyuSI satI, eSa vikalpa AdyeSu caturvapi guNasthAnakeSu, tiryagAyukndhAnantaraM 1 ta0 cha0 kSINaM tasyaivAyaM vikalpaH ya0 // 2 mudri0 0kAlaM nA0 / / Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s] candrarSi mahattara kRtaM saptatikA prakaraNam 185 kasyApi samyaktve samyagmithyAtve vA gamanasambhavAt, athavA nArakAyuSa udayo manuSya - nArakAyuSI satI / iha nArakA devAyuH nArakAyuzca bhavapratyayAdeva na badhnanti tatrotpatyabhAvAt / taduktam- 'devA nAragA vA devesu nAragesu vina uvavajjaMti / iti / tato nArakANAM parabhavAyurbandhakAle bandhottarakAle ca devAyuH - nArakAyubhyAM vikalpAbhAvAt sarvasaGkhyayA paJcaiva vikalpA bhavanti / ra evaM devAnAmapi pazca vikalpA bhAvanIyAH / navaraM nArakAyuHsthAne devAyuriti vaktavyam, tadyathA - devAyuSa udayo devAyuSaH sattA ityAdi / , tathA tiryagAyuSa udayastiryagAyuSaH sattA, eSa vikalpa AdyeSu paJcasu guNasthAna ke pu, zeSaguNasthAnakasya tiryakSvasambhavAt eSa vikalpaH parabhavAyurvandhakAlAt pUrvam / bandhakale tu nArAyuSo bandhaH tiryagAyuSa udayo nAraka-tiryagAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTeH, anyatra nArakAyuSo bandhAbhAvAt ; athavA tiryagAyupo bandhaH, tiryagAyuSa udayaH, a tiryak tiryagAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTeH sAsAdanasya vA athavA manuSyAyuSo bandhaH, tiryagAyuSa udayo manuSya - tiryagAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTe : sAsAdanasya vA nAnyasya, tirazvo'viratasamyagdRSTerdezaviratasya vA devAyupa eva bandhasambhavAt ; athavA devAyuSo bandhaH, tiryagAyuSa udayo deva - tiryagAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTeH sAsAdanasyAviratasamyagdRSTerdezaviratasya vA, na samyagmithyAdRSTeH, tasyAyurvandhAbhAvAt / ete catvAro vikalpAH parabhavAyubandhakAle / bandhe tu vyavachinne tiryagAyuSa udayo nAraka - tiryagAyuSI satI, eSa vikalpa AdyeSu paJcasu guNasthAnakeSu, nArakAyurghandhAnantaraM samyaktvAdAvapi gamanasambhavAt, athavA tiryagAyuSa udayastiryak tiryagAyuSI satI, athavA tiryagAyuSa udayo manuSya tiryagAyuSI satI, athavA tiryagAyuSa udaya deva - tiryagAyuSI satI, ete'pi trayo vikalpA AdyeSu paJcasu guNasthAnakeSu / sarvasaGkhyA tirAM nava vikalpAH, catasRSvapi gatiSu tirazvAmutpAdasambhavAt / I tathA manuSyAyuSa udayo manuSyAyuSaH sattA, eSa vikalpo'yogikeva linaM yAvat / tathA nArakAyuSo bandho manuSyAyuSa udayo nAraka manuSyAyuSI satI, eSa vikalpo mithyA dRSTeH / tathA tiryagAyuSo bandha manuSyAyuSa udayastiryaG-manuSyAyuSI satI, eSa vikalpo mithyAdRSTeH sAsAdanasya vA / manu 1 devA nArakA vA deveSu nArakeSvapi nopapadyante // / 2 saM0 ta0 ma0 paJcaiva vi0 // 3 saM0 ta0 0yaH, tiryagA0 // 4 saM0 ta0 ma0 vvat / bandhakAle tu nAra0 / sa0 0van / nAra0 // 5 saM0 1 saM0 ta0 ma0 0ddaSTeH / tiryagA || 24 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM. [ gAthAH SyAyuSo bandha manuSyAyupa udayo manuSya manuSyAyuSI satI, eSo'pi vikalpo mithyAdRSTeH sAsAdanasya vA / devAyuSo bandho manuSyAyuSa udayo deva- manuSyAyuSI satI, eSa 'vikalpo'pramattaguNasthAnakaM yAvat / ete catvAro vikalpAH parabhavAyurvandhakAle / bandhe tu vyavacchinne manuSyAyuSa udayo nAraka- manuSyAyuSI satI, eSa vikalpo'pramattaguNasthAnakaM yAvat, nArakAyurvandhAnantaraM saMyamapratipatterapi sambhavAt / manuSyAyuSa udayastiryaGa- manuSyAyuSI satI, eSo'pi vikalpo'pramattaguNasthAnakaM yAvat / manuSyAyupa udayo manuSya manuSyAyuSI satI, eSo'pi vikalpaH prAgvat / manuSyAyuSa udayo deva-manuSyAyuSI satI, eSa vikalpa upazAntamohaguNasthAnakaM yAvat, devAyuSi baddhe'pyupazamazreNyA rohasambhavAt / sarvasaGkhyayA manuSyANAM nava bhaGgAH / tadevamAyuSi sarvasaGkhyayA aSTAviMzatibhaGgAH || tathA gotre sAmAnyenaikaM bandhasthAnam, tadyathA - uccaigotraM nIcairgotraM vA, dvayoH parasparaviruddhatvena yugapaddhandhAbhAvAt / udayasthAnamapyekam, tadapi dvayoranyatarat parasparaviruddhatvena yugapad dvayorudayAbhAvAt / dve sattAsthAne, tadyathA - dve ekaM ca / tatra uccaimaMtri-nIcergotre samudite dve, tejaskAyika-vAyukAyikAvasthAyAM uccairgotre udvalite 'ekam athavA nIcaigotre'yogikevalidvicaramasamaye kSINe ekam | 1 samprati saMvedha ucyate-nIcairgotrasya bandhaH nIcairgotrasyodayaH nIcaigotraM sat, epa vikalpamtejaskAyika-vAyukAyikeSu labhyate / tadbhavAd udvRtteSu cAzepajIveSveka-dvi-tri- catuH- diryapaJcendriyeSu kiyatkAlaM nIcairgotrasya bandho nIcairgotrasyodaya ucca-nIcairgotre satI, athavA nIcegotrasya bandha uccairgotrasyodaya ucca nIcairgotre satI, etau dvau vikalpau mithyAdRSTi sAsAdaneSu vA, na samyagmithyAdRSTyAdie, tepAM nIcairgotrabandhAbhAvAt / tathA uccai gotrasya bandho nIce gotrasyodaya ucca-nIcaigoMtre satI, eSa vikalpo midhyAdRSTiguNasthAnakAdArabhya dezavirati - guNasthAnakaM yAvat prApyate na parataH parato nIcairgotrasyodayAbhAvAt / tathA uccaigotrasya bandha uccairgotrasyodaya ucca-nIcairgotre satI, eSa vikalpoM mithyAdRSTerArabhya sUkSmasamparAya guNasthAnakaM yAvad na parataH, parato bandhAbhAvAt / bandhAbhAve uccaigotrasyodaya ucca nIcairgotre satI, epa vikalpa upazAntamohaguNasthAnakAdArabhya ayogikevalidvicaramasamayaM yAvadavaseyaH / uccaigotra - syodaya uccaigotraM sat, epa vikalpo'yogikevali caramasamaye / tadevamete gotrasya sarvasaGkhyA sapta bhaGgAH // 1 saM0 1 0 ma0 0kalpo mizravamapra0 / 2 mudri0 ayamadhyapramattaguNasthAnakaM yAvat || 3 mudri0 ayamupazA0 // 4 mudri0 ekam athavA nIcairgotre udvalite ekam atha0 // Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 6-11] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam mohaM paraM voccha // 6 // ataH paraM mohaM vakSye, mohanIyasya bandhAdisthAnAni vakSya ityarthaH // 9 // tatra prathamato bandhasthAnaprarUpaNArthamAha-- 'bAvIsa ekavIsA, sattarasA teraseva nava paMca / cau tiga dugaM ca ekkaM, baMdhahANANi mohassa // 10 // 'mohasya' mohanIyasya bandhasthAnAni, tadyathA-dvAviMzatiH ekaviMzatiH saptadaza trayodaza nava paJca catasraH tisraH dve ekA ca / tatra samyaktva-samyagmithyAtve bandhe na bhavataH, na ca trayANAM vedAnAM yugapad bandhaH kintvekakAlamekasyaiva, hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugale api na yugapad bandhamAyAtaH kintvekatarameva 'yugalam , tato mohanIyasyotkarSataH prabhUtaprakRtibandho dvAviMzatiH, sA ca mithyAdRSTiguNasthAnake prApyate / tataH sAmAdanasamyagdRSTiguNasthAnake mithyAsvasya bandhAbhAvAd ekaviMzatiH, yadyapyatra napuMsakavedasyApi bandho na bhavati, tathApi tatsthAne strIvedaH puruSavedo vA prakSipyata ityekaviMzatereva' bandhaH / tato mizrA-'viratasamyagdRSTiguNasthAnakayoranantAnubandhinAmapi bandhAbhAvAt saptadaza / tato'pi dezaviratiguNasthAnake'pratyAkhyAnakapAyANAM bandhAbhAvAt trayodaza / tato'pi pramattA-'pramattA-'pUrvakaraNeSu pratyAkhyAnA varaNAnAM vandhAbhAvAd nava, yadyapi arati-zokarUpaM yugalaM pramattaguNasthAnake eva vyavacchinnaM, tathApi tatsthAne hAsya-ratiyugalaM prakSipyate ityapramattA-'pUrvakaraNayornavakabandho na virudhyate / tato hAsyarati-bhaya-jugupsA apUrvakaraNacaramasamaye bandhamAzritya vyavacchidyante iti anivRttibAdarasamparoyaguNasthAnake prathamabhAge pazcAnAM bandhaH / dvitIyabhAge puruSavedasya bandhAbhAvAt catasRNAM vandhaH / tRtIyabhAge saMjvalanakrodhasya bandhAbhAvAt tihaNAM bandhaH / caturthabhAge saMjvalanamAnasya bandhAbhAvAd dvayorvandhaH / paJcamabhAge saMjvalanamAyAyA api bandhAbhAvAdekasyAH saMjvalanalobhaprakRtervandhaH / tataH paraM bAdarasamparAyodayAbhAvAt tasyA api na bandhaH // 10 // tadevamuktAni mohanIyasya bandhasthAnAni / sampratyudayasthAnAnyabhidhitsurAha"ekkaM va do va cauro, etto ekkAhiyA dasukkosA / oheNa mohaNijje, udayahANA nava havaMti / / 11 / / 1 gAtheyaM saptatikAbhASye ekonaviMzatitamI // 2 bhASye tu-0NANi dasa mAhe // 3 saM0 ta0 0va / tato // 4 saM0 1 ta0 0varaNavandhA0 // 5 mudri0 vinA-0NAma . catu0 // 6 mudri0 vinA-8yoH, paJcaH / / 7 gAtheyaM saptatikAbhASye pnycviNshtitmii||m0 udaye ThANANi nava hti| saM0 1ta. 0yaTrANANi nava huMti // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH 'oghena' sAmAnyena mohanIye udayasthAnAni nava bhavanti, tadyathA-ekaM dve catvAri 'ataH' catuSkAvaM tvekAdhikA udayavikalpAstAvadavagantavyA yAvadutkarSato 'daza' dazakamudayasthAnaM bhavatItyarthaH 1-2-4-5.6-7-8-6-10 / etAni cAnivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakAdArabhya pazcAnupUrvyA kizcid bhAvyante-tatra catuNAM saMjvalanAnAmanyatamasyodaye ekamudayasthAnam , tadeva vedatrayAnyatamavedodayaprakSepe dvikam , tatrApi hAsya-ratirUpayugalaprakSepe catuSkam , tatraiva bhayaprakSepAt paJcakam , jugupsAprakSepAt SaTkam , tatraiva caturNA pratyAkhyAnAvaraNakapAyANAmanyatamasya prakSepe saptakam , tava cApratyAkhyAnAvaraNakapAyANAmanyatamasya prakSepe'STakam , tatraiva caturNAmanantAnubandhikaSAyANAmanyatamasya prakSepe navakam , tatraiva mithyAtvaprakSepe dazakam / etacca sAmAnyenoktam vizeSatastvagre sUtrakRdeva saprapaJcaM kathayiSyatIti tatraiva bhAvayiSyate // 11 // tadevamuktAnyudayasthAnAni / samprati sattAsthAnAni pratipipAdayiSurAha aTThagasattagaThaccautigadgae gAhiyA bhave vIsA / terasa bArikArasa, itto paMcAi ekkUNA // 12 / / saMtassa pagaiThANAI tANi mohassa hu~ti pannarasa / / baMdhodayasaMta puNa, bhaMgavi gappA bahU jANa // 13 / / viMzatiH aSTaka-saptaka paTaka catuH-tri-dvi-ekAdhikA, tathA trayodaza dvAdaza ekAdaza, 'ataH' ekAdazakAt sattAsthAnAd 'ekonAni' ekaikonAni pazcAdIni sattAyAH prakRtisthAnAni mohanIyasyAvagantavyAni, tAni ca sarvasaGkhyayA paJcadaza bhavanti / idamatra tAtparyam-mohanIye paJcadaza sattAprakRtisthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH saptaviMzatiH SaDviMzatiH caturvizatiH vayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatiH trayodaza dvAdaza ekAdaza paJca catasraH tisraH dve ekA ca / tatra srvprkRtismudaayo'ssttaaviNshtiH| tataH samyaktve udvalite saptaviMzatiH / tato'pi samyagmithyAtve udvalite pavizatiH, anAdimithyAdRSTervA paDviMzatiH / aSTAviMzatisatkarmaNo'nantAnuvandhicatuSTayakSaye caturviMzatiH / tato'pi mithyAtve kSapite trayoviMzatiH / tato'pi samyagmithyAtve kSapite dvAviMzatiH / tataH samyaktve kSaSite ekaviMzatiH / tato'STasvapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNasaMjJeSu kaSAyeSu kSINeSu trayodaza / tato napuMsakavede kSapite dvAdaza / tato'pi strIvede kSapite ekAdaza / tataH SaTSu nokaSAyeSu kSINeSu paJca / tato'pi puruSavede kSINe catasraH / tato'pi saMjvalanakrodhe kSapite tisraH / tato'pi saMjvalanamAne kSapite dve / tato'pi saMjvalana 1 saM0 1 ta0 0hanIyasya // 2 saM0 1 saM0 ta0 ma0 khyaankssaa0|| 3 gAtheyaM saptatikAbhASye ekacatvAriMzattamI // 4 saM01 saM0 ta0 gappe // 5 saM0 ma0 chA0 tatra saM0 // Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 11.14 ] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / mAyAyAM kSapitAyAmekA prakRtiH 'stiiti| tadevamuktAni sattAsthAnAni eteSu punarbandha-udayasattAsthAneSu pratyekaM saMvedhena ca bahavo bhaGgA bhavanti, tAzca bhaGgAn yathAvat pratipAdyamAnAn samyag jAnIhi / / 12 / / 13 / / tatra prathamato bandhasthAneSu bhaGganirUpaNArthamAha-- chabbAvIse cau igavIse sattarasa terase do do / navabaMdhage vi donni u, ekkakamao paraM bhaMgA // 14 // 'dvAviMzato' dvAviMzatibandhe par3a vikalpA bhavanti / tatra dvAviMzatiriyam-mithyAtvaM, poDaza kaSAyAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, hAsya-ratiyugalA'-rati-zokayugalayonyatarad yugalaM, bhayaM jugupsA ca / atra bhaGgAH SaT tathAhi hAsya-ratiyugale arati-zokayugale ca pratyekaM dvAviMzatiH prApyate iti dvau bhaGgo, to ca dvau bhaGgo triSvapi vedeSu pratyekaM vikalpena prApyate iti dvo tribhiguNito jAtAH SaT / saiva dvAviMzatimithyAtvena vinA ekaviMzatiH, navaramatra dvayovRdayoranyataro veda iti vaktavyam , yata ekaviMzatibandhakAH sAsAdanasamyagdRSTayaH, te ca strIvedaM vA badhnanti puruSavedaM vA, na napusakavedam , napusakavedabandhasya mithyAtvodayanibandhanatvAt , sa sAdanAnAM ca mithyAtvodayAbhAvAt / atra ca bhaGgAzcatvAraH, tathA cAha - "cau egavIsa" tti 'ekaviMzatau' ekaviMzatibandhe catvAro bhaGgAH / tatra hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugalAbhyAM prAgiva dvo bhaGgo, to ca pratyeka strIvede puruSavede ca prApyate iti dvau dvAbhyAM guNitI jAtAzcatvAraH / saiva caikaviMzatiranantAnubandhicatuSTayabandhAbhAve saptadaza, nabaramatra vedeSu madhye puruSaveda evaiko vaktavyaH, na strIvedo'pi, yataH saptadazavandhakAH samyagmithyAdRSTayo'viratasamyagdRSTayo vA, na caite strIvedaM badhnanti, tadvandhasyAnantAnuvandhyudayanimittatvAta , samyagmithyAdRSTayAdInAM cAnantAnubandhyudayAbhAvAt / atra ca hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugalAbhyAM prAgiva dvau bhaGgo / tA evaM saptadaza prakRtayo'pratyAkhyAnakaSAyacatuSTayarahitAstrayodaza, atrApi prAgiva dvo bhaGgo, tathA cAha - "sattarasa terase do do" saptadazabandhe trayodazavandhe ca pratyekaM dvo dvau bhaGgo / tA eva trayodaza pratyAkhyAnAvaraNacatuSTayarahitA nava, atrApi tAveva dvau bhaGgo, yata Aha-"navabaMdhage vi donni u" navabandhake dvo bhaGgo, to ca pramatte dvAvapi draSTavyau, apramattA-'pUrvakagNayostveka eva bhaGgaH, tatrArati-zokarUpasya yugalasya bandhAsambhavAt / tathA tA eva nava hAsya-rAMtayugalabhaya-jugupsAbandhavyavacchede paJca, atraiko bhaGgaH / evaM catuH-tri-dvi-ekabandheSvapi pratyekamekeka eva bhaGgo vAcyaH, tathA cAha-'ekkamao paraM bhaMgA" 'ataH' navakavandhAt paraM paJcAdiSu bhaGgAH pratyekam 'ekaikaH' ekaikasaGkhyA' veditavyAH / makArastvalAkSaNikaH / 1 saM0 ta0 satI / ta0 // 2 saM0 1 ta0 tatazca bhaGgAn prati0 // 3 mudri0 ekaiva sNkhyaa|| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM (gAthAH ... amISAM ca dvAviMzatyAdibandhasthAnAnAM kAlapramANamidam--dvAviMzatibandhasya kAlo'bhavyAnadhikRtya anAdyaparyavasitaH, bhavyAnadhikRtyAnAdisaparyavasitaH. samyaktvaparibhraSTAnadhikRtya jaghanyenAntarmuhUrtapramANaH, utkarpato deshono'paardhpudglpraavrtH| ekaviMzatibandhasya kAlo jaghanyena samayamAtraH, utkarpataH SaDAvalikAH / saptadazabandhasya kAlo jaghanyenAntamuhUrtam , utkarpataH kizcit samadhikAni trayastriMzatsAgaropamANi / tathAhi-trayastriMzatsAgaropamANi anuttarasurasya prApyante, anuttarasurabhavAcca cyutvA yAvadadyApi dezaviratiM sarvavirati vA na pratipadyate tAvat saptadazavandha eveti kizcitsamadhikAni trayastriMzatsAgaropamANi / trayodazavandhasya navabandhasya ca kAlaH pratyekaM jaghanyenAntamuhUrtam , utkarSatastu dezonA' pUrvakoTI, yatastrayodazabandho dezaviratau, navakabandhastu "sarvaviratau, dezaviratiH sarvaviratizcotkarSato'pi dezonapUrvakoTipramANA / paJcAdiSu punarvandhasthAneSu kAlaH pratyekaM jaghanyene ke samayam , utkarSaNa cAntumuhUrtam , ekasamayatA katham ? iti ced ucyate-upazamazreNyAM paJcavidhaM bandhamArabhya dvitIye samaye kazcit kAlaM kRtvA devalokaM yAti, devaloke ca gataH san avirato bhavati, aviratatve ca saptadazabandha ityekasamayatA / evaM caturvidhavandhAdiSvapi bhAvanIyam / / 14 // . tadevaM kRtA kAlanirUpaNA sampratyeteSAmeva bandhasthAnAnAM madhye kasmin kiyanti prAguktAnyudayasthAnAni bhavanti ? ityetad nirUpyate---- daza bAvIse nava ikavIsa sattAi udayaThANAI / chAI nava saMttarase, tere paMcAi aTThava // 15 // caMtArimAI navabaMdhagekheM ukkosa satta udayaMsA / " paMcavihabaMdhage puNa, udao doNha muNeyavvo // 16 // - 'dvAviMzato' dvAviMzativandhe saptAdIni dazaparyantAni catvAri udayasthAnAni bhavanti / tadyathA--sapta aSTau nava daza / tatra mithyAtvam apratyAkhyAna pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatame trayaH krodhAdikAH, yata ekasmin krodhe vedyamAne sarve'pi krodhA vedyante, samAnajAtIyatvAt / evaM mAna-mAyA-lobhA api draSTavyAH / na ca yugapat krodha mAna-mAyA-lobhAnAmudayaH, parasparavirodhAd ityanyatame trayo gRhyante / tathA trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugalayoranyatarad yugalam , etAsAM saptaprakRtInAM dvAviMzatibandhake mithyAdRSTAbudayo dhruvaH / atra bhaGgAzcaturviMzatiH, tadyathA--hAsya-ratiyugale arati-zokayagale ca pratyekame kaiko bhaGgaH prApyata iti dvau bhaGgo, tau ca pratyekaM triSvapi vedeSu prApyete iti dvau tribhiguNitau 1 saM0 1 ta0 "napUrvadeg // 2 saM0 1 ma0 chA0 tAriAi // 3 saM0 1 vantItyarthaH / ' Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-16] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 191 jAtAH paT , te ca pratyekaM krodhAdiSu caturyu prApyante iti SaT caturbhiguNitA jAtAzcaturvi-' zatiH / tasminneva satake bhaye vA jugupsAyAM vA anantAnubandhini vA prakSipte aSTAnAmudayaH / . atra bhayAdau pratyekamekaikA caturviMzatiH prApyete iti tisraH caturviMzatayo'tra draSTavyAH / ... / nanu mithyAdRSTeravazyamanantAnubandhinAmudayaH sambhavati tat kathamiha mithyAdRSTiH saptodaye aSTodaye vA kasmiMzcidanantAnubandhyudayarahitaH proktaH ? ucyate---iha samyagdRSTinA satA kenacit prathamato'nantAnubandhino visaMyojitAH, etAvataiva ca sa vizrAnto, na mithyAtvAdikSayAya udyuktavAn tathAvidhasAmagryabhAvAt , tataH kAlAntare mithyAtvaM gataH san mithyAtvapratyayato bhUyo'pyanantAnuvandhino badhnAti, tato bandhA'valikA yAvat nAdyApyatikrAmati tAvat teSAmudayo na bhavati, bandhAvalikAyAM tvatikrAntAyAM bhavediti / nanu kathaM bandhAvalikAtikrame'pyudayaH sambhavati ? yato'bAdhAkAlakSaye satyudayaH, abAdhAkAlazcAnantAnubandhinAM jaghanyenAntamuhUrtam , utkarSeNa tu catvAriM varSasahasrANIti, naiSa dopaH, yato bandhasamayAdArabhya teSAM tAvat sattA bhavati, sattAyAM ca satyAM bandhe pravartamAne patadgrahatA, yatadgrahatAyAM ca zeSasamAnajAtIyaprakRtidalikasaGkrAntiH, saGkramAcca dalikaM patadgrahaprakRtirUpataya! pariNa mate, tataH saGkamAvalikAyAmatItAyAmudayaH, tato bandhAvalikAyAmatItAyAmudayo. 'bhidhIyamAno na virudhyate / tathA tasminneva saptake bhaya-jugupsayoH athavA bhayA-'nantAnubandhinoH yadvA jugupsA-5nantAnubandhinoH prakSiptayonevAnAmudayaH / atrApyekakasmin vikalpe prAguktakrameNa bhaGgakAnAM caturviMzatiH prApyate iti tistrazcaturviMzatayo draSTavyAH / tathA tasminneva saptake bhaya-jugupsA-5nantAnubandhiSu prakSipteSu dazAnAmudayaH / atrekeva bhaGgakAnAM caturviMzatiH / sarvasaGkhyayA dvAviMzanibandhe aSTau caturviMzatayaH / "nava ekkavIsa" tti 'ekaviMzato' ekaviMzatibandhe saptAdIni navaparyantAni trINi udayasthAnAni bhavanti, tadyathA-sapta aSTo nava / tatra sapta anantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatame catvAraH krodhAdikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalam , etAsAM saptaprakRtInAmudayaH ekaviMzatibandhe dhruvaH / atra prAguktakrameNa bhaGga kAnAM caturviMzatiH / tathA tasminneva saptake bhaye vA jugupsAyAM vA kSiptAyAmaSTAnAmudayaH / atra dve caturviMzatI bhaGgakAnAm / bhaya jugupsayostu yugapat prkssiptyornvaanaamudyH| atra 1 saM0 ma0 mudri0 degvalikAM yAM // 2 saM0 1 ta0 ma0 0mati // 3 saM0 120 ta0 ma0 vyaH / nava ekaviMzatiH 'ek0|| Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .". [ gAthAH 162 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM caikA bhaGgakAnAM caturviMzatiH / sarvasaGkhyayA ekaviMzatibandhe catasrazcaturviMzatayaH / ayaM caikaviMzatibandhaH sAsAdane prApyate / sAsAdanazca dvidhA, zreNigato'zreNigatazca / tatrAzreNigataM sAsAdanamAzrityAmuni saptAdIni udayasthAnAnyavagantavyAni / yastu zreNigatastatrAdezadvayam - kecidAhuH - anantAnubandhisatkarmasahito'pyupazamazreNi pratipadyate, teSAM matenAnantAnubandhinAmapyupazamanA bhavati / etacca sUtre'pi saMvAdi, taduktaM sUtre - aNadaMsaNapu sitthI, (Ava0 ni0 gA0 116 ) ityAdi / zreNitazca pratipatan kazcit sAsAdanabhAvamapyupagacchati, sAsvAdanabhAvaM copagate yathoktAni trINi udayasthAnAni bhavanti / apare punarAhuH - anantAnubandhinaH kSapayitvaivopazamazreNi pratipadyate na tatsatkarmA, teSAM matena zreNitaH pratipatan sAsAdano na bhavati, tasyAnantAnubandhyudayAsambhavAt, anantAnu-bandhyudayasahitazca sAsAdana iSyate, "anaMtA raNubaMdhudayarahiyas sAsaNabhAvo na saMbhavai " iti vacanAt / , acyate-yadA mithyAtvaM pratyabhimukho na cAdyApi midhyAtvaM pratipadyate tadAnImanantAnubandhyudayarahito'pi sAsAdanasteSAM matena bhaviSyatIti kimatrAyuktam ? tadayuktam evaM sati tasya SaDAdIni navaparyantAni catvAyu dayasthAnAni bhaveyuH, na ca bhavanti, sUtre pratiSedhAt, tairapyanabhyupagamAcca, tasmAdanantAnubandhyudayarahitaH sAsAdano na bhavatItyavazyaM pratyeyam / "chAI nava sattara se" saptadazake bandhasthAne SaDAdIni navaparyantAni catvAyu dayasthAnAni bhavanti, tadyathA-paT sapta aSTau nava / saptadazabandhakA hi dvaye samyagmithyAdRSTayo'viratasamyagdRSTayazca / tatra samyagmithyAdRSTInAM trINi udayasthAnAni tadyathA - sapta aSTa nava / tatrAnantAnubandhivarjAH trayo'nyatame krodhAdayaH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoryu' galayoranyatarad yugalam, samyagmithyAtvaM ceti saptAnAM prakRtInAmudayaH samyagmithyAdRSTiSu dhruvaH / atra prAguktakrameNa bhaGgakAnAM caturviMzatiH / asminneva saptake bhaye vA jugupsAyAM vA prakSiptAyAmaSTAnAmudayaH, atra dve caturviMzatI bhaGgakAnAm / bhaya-jugupsayostu yugapat prakSiptayornavAnAmudayaH, atra caikA caturviMzatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA samyagmithyAdRSTInAM catasracaturviMzatayaH / aviratasamyagdRSTInAM saptadazabandhakAnAM catvAyudayasthAnAni tadyathA - SaT sapta aSTau nava / tatraupazamikasamyagdRSTInAM kSAyikasamyagdRSTInAM ca aviratasamyagdRSTInAM anantAnubandhivarjAstrayo'nyatame krodhAdikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoryugalayoranyatarad yugalamiti SaNNAmudayo dhruvaH / atra prAgiva bhaGgakAnAmekA caturviMzatiH / asminneva SaTke bhaye vA jugupsAyAM vA vedakasamya Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15-16] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam // 163 ktve vA prakSipte saptAnAmudayaH / atra bhayAdiSu pratyekamekaikA caturviMzatiH prApyata iti tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva SaTke bhaya-jugupsayorbhaya-vedakasamyaktvayorjugupsA-vedakasamyaktvayorvA prkssiptyorssttaanaamudyH| tatrApyekaikasmin vikalpe bhar3akAnAM caturviMzatiH prApyata iti tisrazcaturvizatayaH / bhaya-jugupsA-vedakasamyaktve'Su ca yugapat prakSipteSu navAnAmudayaH, atra caikA bhaGgakAnAM cturviNshtiH| aviratasamyagdRSTInAM sarvAzcaturviMzatayo'STau / sarvasaGkhyayA saptadazabandhe dvAdaza caturviMzatayaH / "tere paMcAi aTThava" trayodazake bandhasthAne pazcAdInyaSTaparyantAni catvAyudayasthAnAni bhavanti, tadyathA-paJca SaT sapta assttau| tatra pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatamau dvau krodhAdiko, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyu galayoranyatarad yugalamityetAsAM paJcAnAM prakRtInAmudayaH trayodazabandhe dhruvaH / atra prAguktakrameNa bhaGgakAnAmekA caturviMzatiH / bhaya-jugupyAvedakasamyaktvAnAmanyatamasmin prakSipte SaNNAmudayaH / atra bhayAdibhistrayo vikalpAH, ekakasmina vikalpe bhaGgakAnAM caturvizatiriti tisrazcaturvizatayaH / tathA tasminneva paJcake bhaya-jugupsayorathavA bhaya-vedakasamyaktvayoryadvA jugupsA-vedakasamyaktvayoH prakSiptayoH saptAnAmudayaH / atrApi titrazcaturviMzatayo bhaGgakAnAm / bhaya-jugupsA-vedakasamyaktveSu punayugapat prakSipteSvaSTAnAmudayaH, atra caikA caturviMzatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA trayodazavandhe aSTau caturviMzatayaH // 15 // ____'cattAri" ityAdi / navabandhakeSu pramattAdiSu caturAdIni saptaparyantAni catvAri "udayaMsa" ti udayarUpavibhAgasthAnAni, udayasthAnAnItyarthaH / tadyathA---catasraH paJca SaT sapta / tatra saMjvalanakrodhAdInAmanyatama ekaH krodhAdikaH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalamityetAsAM catasRNAM prakRtInAmudayaH kSAyikasamyagdRSTiSu aupazamikasamyagdRSTiSu vA pramattAdiSu dhruvaH, atra caikA maGgakAnAM caturviMzatiH / asminneva catuSke bhaye vA jugupsAyAM vA vedakasamyaktve vA prakSipte paJcAnAmudayaH, atra bhaGgakAnAM tisrazcataviMzatayaH / tathA tasminneva catuSke bhaya-jugupsayorathavA bhaya-vedakasamyaktvayoryadvA jugupsA-vedakasamyaktvayoH prakSiptayoH paNNAmudayaH, atrApi tisrazcaturvizatayo bhaGgAkAnAm / bhaya-jugupsA-vedakasamyaktveSu tu yugapat prakSipteSu saptAnAmudayaH, atra bhaGgakAnAmekA cataviMzatiH / sarvasaGkhyayA navavandhake aSTau catarvizatayaH / "paMcaviha" ityAdi / paJcavidhabandhakeSu punarudayo dvayoH prakRtyorjJAtavyaH, prakRtidvayAtmakamekamudayasthAnamiti bhAvaH / tatra caturNA saMjvalanAnAmekatamaH krodhAdiH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, atra tribhidaizcaturbhizca saMjvalanairdvAdaza bhaGgAH / / 16 / / 1 saM0 1 ta0 Su yuga // . 25 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 malayagirimaharpivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA 'itto caubaMdhAI, iphkekkudayA havaMti savve vi / baMdhovarame vi tahA, udayAbhAve vi vA hojjA // 17 // 'itaH' pazcakabandhAdanantaraM caturvandhAdayaH sarve'pi pratyekam 'ekaikodayAH' ekaikaprakRtyudayAH 'bhavanti' jJAtavyAH, tathAhi-caturvidhavandho bhavati puruSavedabandhavyavacchede sati, puruSavedasya ca yugapad bandha-udayau vyavacchiyete tatazcaturvidhabandhakAle ekodaya eva bhavati, sa ca caturNAM saMjvalanAnAmanyatamaH / atra catvAro bhaGgAH, yataH ko'pi saMjvalanakrodhenodayaprAptena zreNi pratipadyate, ko'pi saMjvalanamAnena, ko'pi saMjvalanamAyayA, ko'pi saMjvalanalobheneti catvAro bhaGgAH / iha keciccaturvidhavandhasaGkramakAle trayANAM vedAnAmanyatamasya vedasyodayamicchanti, tatastanmatena caturvidhavandhakasyApi prathamakAle dvAdaza dvikodayabhaGgA labhyante / taduktaM pazcasaGgrahamUlaTIkAyAm caturvidhavandhakasyApyAdyavibhAge trayANAM vedAnAmanyatamasya vedasyodayaM kecidicchanti, atazcaturvidhavandhakasyApi dvAdaza dvikodayAna jAnIhi / (patra 216) iti / tathA ca sati teSAM matena sarvasaGkhyayA dvikodaye caturviMzatirbhaGgA avaseyAH / saMjvalanakrodhavandhavyavacchede ca sati trividho vandhaH, tatrApyeka vidha evodayaH / atra trayo bhaGgAH, navaramatra saMjvalanakrodhavarjAnAM trayANAmanyatama iti vaktavyam , yataH saMjvalanakrodhodaye satyavazyaM saMjvalanakrodhasya bandhena bhavitavyam "je veyai te baMdhai" iti vacanAt , tathA ca sati caturvidha eva bandhaH prasaktaH / tataH saMjvalanakrodhasya bandhe vyavacchidyamAne udayo'pi vyavacchidyata iti trividhe bandhe ekavidha udayastrayANAmanyatama iti vaktavyam / maMcalanamAnavandhavyavacchede dvividho bandhaH, tatrApyekavidha evodayaH, kevalaM sa mAyA-lobhayoranyatara iti vaktavyaH, yuktiH prAgivAtrApyanusaraNIyA, atra ca dvau bhaGgo / saMjvalanamAyAvandhavyavacchede ekasya saMjvalanalobhasya bandhaH tasyaiva codayaH, atraiko bhaGgaH / iha yadyapi caturAdiSu bandhasthAneSu saMjvalanAnAsudayamadhikRtya na kazcid vizeSaH. tathApi vandhasthAnApekSayA bhedo'stIti bhaGgAH pRthagagre gaNayiSyante / tathA 'bandhoparame'pi' bandhAbhAve'pi mohanIyasya sUkSmasamparAyaguNasthAnake ekavidha udayo bhavati, sa ca saMjvalanalobhasyAvaseyaH, tadgatasUkSmakiTTivedanAt / tataH param 'udayAbhAve'pi' udaye'pagate'pi upazAntakaSAyamadhikRtva mohanIyaM sad bhavati, etacca prasaGgAgatamiti kRtvoktam , anyathA bandhasthAnodayasthAneSu parasparaM saMvedhena cintyamAneSu nedaM satkarmatAbhidhAnamupayogIti / / 17 // 1 saM0 chA0 'turvidho badeg // 2 saM0 chA0 degmaNakA / / 3 saM0 ta0 0ka ekoda0 / 4 yo vedayati sa bandhayati / / 5 saM0 sa01 ta0 chA0 0 se ba0 // 6 saM0 0dhabandhe // 7 saM0 0ktavyaH / / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 17-16] candrarNimahattarakRtaM sapratikAprakaraNam samprati dazAdiSu ekaparyavasAneSu udayasthAneSu yAvanto bhaGgAH sambhavanti tAvato nirdidikSurAha-- ekaga chakke kArasa, dasa satta caukka ekkagA ceva / ee caucIsagayA, caucIsa dugekkamikkArA // 18 // iha dazAdInyudayasthAnAnyadhikRtya yathAsaGkhyaM saGkhyApadayojanA kartavyA, sA cevam-dazodaye ekA caturviMzatiH navodaye SaT, tadyathA-dvAviMzatibandhe tisraH, ekaviMzatibandhe mizrA'viratasamyagdRSTi saptadazavandhe ca pratyekamekaikA / aSTodaye ekAdaza-tatra dvAviMzatibandhe aviratasamyagdRSTi saptadazavandhe ca pratyekaM tisraH tisraH, ekaviMzatibandhe mizrasaptadazabandhe ca pratyekaM dve dve, trayodazabandhe caikA / tathA saptodaye daza-tatra dvAviMzatibandhe ekaviMzatibandhe mizrasaptadazabandhe ca pratyekamekaikA, aviratasamyagdRSTisaptadazabandhe trayodazavandhe ca pratyekaM tisraH tisraH, navakabandhe tvekA / tathA SaDudaye sapta-tatrAviratasamyagdRSTi saptadazavandhe ekA, trayodazabandhe navakavandhe ca pratyekaM tisraH tisraH / tathA paJcakodaye catasraH-tatra trayodazavandhe ekA, navabandhe tisraH / catukodaye ekA caturviMzatiH / "ee cauvIsagaya" tti 'ete' anantaroktA ekAdikAH saGkhyAvizeSAH 'caturviMzatigatAH' caturviMzatyabhidhAyakA etA anantaroktAzcaturviMzatayo jJAtavyA ityarthaH / etAzca sarvasaGkhyayA catvAriMzat / tathA 'cauvIsa duge" tti dvikodaye caturviMzatirekA bhaGgakAnAm , etacca matAntareNoktam , anyathA svamate dvAdazaiva bhaGgA veditavyAH / "ikkamikkAra" tti ekodaye ekAdaza bhaGgAH / te caivama-caturvidhavandhe catvAraH, trividhavandhe trayaH, dvividhabandhe dvau, ekavidhavandhe ekaH, bandhAbhAve caika iti / / 18 // sampratyeteSAmeva bhaGgAnAM viziSTatarasaGkhyAnirUpaNArthamAha-- navapaMcANauisaehudayavigappehi mohiyA jovA / __iha dazAdiSu dvikaparyavasAneSu udayasthAneSu udayasthAnabhaGgakAnAmekacatvAriMzat caturvizatayo labdhAH, tata ekacatvAriMzat caturviMzatyA guNyate, guNitAyAM ca satyAM jAtAni nava zatAni caturazItyadhikAni 684 / tataH tatraikodayabhaGgA ekAdaza prakSipyante, teSu ca prakSipteSu nava zatAni paJcanavatyadhikAni 665 bhavanti / etAvadbhirudayasthAnavikaldai yathAyogaM sarve saMsAriNo jAvAH 'mohitAH' mohamApAditA' vijJayAH / / samprati padasaGgyAnirUpaNArthamAha auNattarieguttaripayaviMdasaehi~ vinneyA // 19 // 1 saM0 bhaGgakA0 // 2 saM 1ta0 0tA veditavyAH / / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH iha padAni nAma-mithyAtvam apratyAkhyAnAvaraNakrodhaH pratyAkhyAnAvaraNakrodha ityevamAdIni, tato vRndAnA-dazAyudayasthAnarUpANAM padAni padavRndAni, ApatvAd rAjadantAdiSu madhye pAThAbhyupagamAdvA vRndazabdasya paranipAtaH, teSAM zaterekasaptatyadhikaikonasaptatisaGkhyaH 6971 mohitAH saMsAriNo jIvA vijJeyAH, etAvatsaGkhyAbhiH karmaprakRtibhiryathAyogaM mohitAH saMsAriNo jIvA jJAtavyA ityrthH| 'atha kathamekasaptatyadhikaikonasaptatimaGkhyAni padAnAM zatAni bhavanti ? ucyate-iha dazodaye dazapadAni, dazaprakRtaya udayamAgatA ityarthaH, evaM navodayAdiSvapi navAdIni padAni bhAvanIyAni / tato dazodaya eko dazabhiguNyate, navodayAzca SaD navabhiH, aSTodayAzca ekAdaza aSTabhiH, saptodayA daza saptabhiH, SaDudayAH sapta SaDbhiH, paJcakodayAzcatvAraH paJcabhiH, ' caturudaya ekazcaturbhiH, dvikodaya eko dvAbhyAm , guNayitvA caite sarve'pi ekatra mIlyante tato jAte va zate navatyadhike 290 | eteSu ca pratyekamekaikA caturviMzatiGgakAnAM prApyata iti bhUyazcaturviMzatyA guNyante, guNiteSu ca satsu ekAdayabhaGgApadAnyekAdaza prakSipyante tato yathoktasaGkhyAnyeva padAnAM zatAni bhavanti / iyaM codayasthAnasaGkhyA padasaGkhyA ca ye matAntareNa caturvidhabandhasaGkamakAle dvikodaye dvAdaza bhaGgA uktAstAnadhikRtya veditavyAH / / 19 / / yadA punarete nAdhikriyante tadA iyamudayasthAnapadamaGkhyAnavatesoyasaehiM, udaya vigappehi mohiyA jIvA / auNattarisIyAlA, payaviMdasaehi vinneyA // 20 // udayavikalpaimvyazItyadhikanavazatasaGghaya : 183 tathA dazodayAdirUpavRndAntargatAnAM padAnAM zataH saptacatvAriMzadadhikekonasaptatisaGkhya 6947 yathAyogaM sarve'pi saMsAriNo jIvAH 'mohitAH' mohamApAditA vijJeyAH / tatrodayasthAneSu pUrvoktapakAreNa parisaGkhyAyamAneSu ye matAntareNoktAzcaturvidhavandha sthAne dvikodaye dvAdaza bhaGgAmte'pasAyante, tato nava zatAni vyazItyadhikAni 683 udayavikalpAnAM bhavanti / padeSu ca parisaGghayAyamAneSu matAntareNoktadvAdazabhaGgagatAni caturviMzatipadAni apanIyante, tato yathoktapadAnAM saGkhyA bhavati / iha dazAdaya udayAstadbhaGgAzca jaghanyata ekasAmayikA utkarSata AntamauhUrtikAH, tathAhi-.-caturAdiSu dazodayaparyanteSvavazyamanyatamo vedo'nyatarad yugalaM vidyate, vedayugalayozca madhye'nyataradavazyaM muhUrtAdArataH parAvartate, taduktaM pazcasaGgrahamUlaTokAyAm--- 1 saM0 ta0 chA0 atra // 2 saM0 1 ta0 yazca e|| 3 saM0 ta0 "sthAneSu dvi // 4 saM0 chA0 0ntroktaadvaa0| Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-22 ] candraSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 167 vedena yugalena vA avazyaM muhUrtAdArataH parAvartitavyam ( patra 217 ) iti / tata utkarSataH catuSkodayAdayaH sarve'pyAntamauhUrtikAH / dvikodayaikakodayAzca AntamahUrtikAH supratItA eva / tathA yadA vivakSite udaye bhaGge vA ekaM samayaM vartitvA dvitIye samaye guNasthAnAntaraM 'gacchati tadA avazyaM bandhasthAnabhedAd guNasthAnabhedAt svarUpato vA bhinnamudayAntaraM vA bhaGgAntaraM vA yAtIti sarvepyudayA bhaGgAzca jaghanyata ekasAmayikAH / / 20 / / tadevaM bandhasthAnAnAmudayasthAnaiH saha parasparasaMvedha uktaH / samprati sattAsthAnaiH saha tamabhidhitsurAha-- / / / 21 / / tinneva ya bAvIse, igavIse aTTavIsa sattara se cha cceva teranavabaMdha gesu paMceva ThANA paMcavica' vihesu cha chakka sesesu jANa pattaM yaM patteya, cattAri ya baMdhavoc paMceva / 9 / / 22 / / 'dvAviMzatau' dvAviMzatibandhe trINi sattAsthAnAni, tadyathA - aSTAviMzatiH saptaviMzatiH pavizatizca / tathAhiM - dvAviMzatibandho mithyAdRSTeH, mithyAdRSTezvatvAyu' dayasthAnAni, tadyathA - sapta aSTau natra daza / tatra saptodaye'STAviMzatirekaM sattAsthAnam, yataH saptodayo'nantAnubandhyudayAbhAve bhavati, anantAnubandhyudayarahitazca yena pUrvaM samyagdRSTinA satA anantAnubandhina udvalitAH, tataH kAlAntareNa pariNAmavazato mithyAtvaM gatena bhUyo'pi mithyAtvapratyayena te'nantAnubandhino bandUmArabhyante sa eva mithyAdRSTirvandhAvalikAmAtraM kAlaM yAvadanantAnubandhyudayarahitaH prApyate nAnyaH, sa cASTAviMzatisatkarmA iti aSTAviMzatirevaikaM saptodaye sattAsthAnam / aSTodaye trINyapi sattAsthAnAni yano'STodayo dvidhA - anantAnubandhyudayarahito'nantAnubandhyudayasahitazca / tatra yo'nantA - nubandhyudayarahito'STodayastatra prAguktayukteraSTAviMzatireva sattAsthAnam / anantAnubandhyudayasahite tu trINyapi sattAsthAnAni ---tatra yAvad nAdyApi samyaktvamudvalayati tAvadaSTAviMzatiH, samyaktve udvalite saptaviMzatiH, samyagmithyAtve'pyudvalite SaDviMzatiH, anAdimithyAdRSTervA SaDvizatiH / evaM navodaye'pyanantAnubandhyudayarahite'STAviMzatireva, anantAnubandhyudayasahite tu trINyapi / dazodayastvanantAnubandhyudayasahita eva bhavati, tatastatrApi trINi sattAsthAnAni bhAvanIyAni / "igavIse aDavIma" tti 'ekatriMzatau' ekaviMzatibandhe'STAviMzatirekaM sattAsthAnam / ekaviMzatibandho hi sAsAdanasamyagdRSTerbhavati, sAsAdanatvaM ca jIvasyopazamikasamyaktvAt pracyavamAnasyopajAyate, samyaktvaguNena ca mithyAtvaM tridhA kRtam, tadyathA - samyaktvaM mizra mithyAtvaM 1 saM chA0 gacchanti / / 2 saM0 1 ma0 yAntIti // 3 chA0 mudri0 0 utrihesuH // Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ) malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM gAthA ca, tato darzanatrikasyApi satkarmatayA prApyamANatvAd ekaviMzativandhe triSvapyudayasthAneSvaSTAvizatirekaM sattAsthAnaM bhavati / "sattarase cha cceva" saptadazabandhe SaT sattAsthAnAni, tadyathA--aSTAviMzatiH saptaviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / saptadazabandho hi dvayAnAM bhavati, tadyathAsamyagmithyAdRSTInAmaviratasamyagdRSTInAM ca / tatra samyagmithyAdRSTInAM trINyudayasthAnAni, tadyathAsapta aSTo nava | aviratasamyagdRSTInAM catvAri, tadyathA-paT sapta aSTau nava / tatra paDadayo'viratAnAmopazamikasamyagdRSTInAM kSAyikasamyagdRSTInAM vA prApyate / tatropazamikasamyagdRSTInAM dve sattAsthAne, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatizca / tatrASTAviMzatiH prathamasamyaktvotpAdakAle, upaza'mazreNipratipAte tu upazAntAnantAnubandhinAmaSTAviMzatiH, udvalitAnantAnubandhinAM tu catuviMzatiH / kSAyikasamyagdRSTInAM tvekaviMzatireva, kSAyikaM hi samyaktvaM saptakakSaye bhavati, saptakakSaye ca janturekaviMzatisatkarmeti / sarvasaGkhyayA SaDudaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca ti / saptodaye mizradRSTInAM trINi sattAsthAnAni, tadyathA aSTAviMzatiH saptaviMzatiH caturviMzatizca / tatra yo'STAviMzatisatkarmA san samyagmithyAtvaM pratipadyate tasyASTAviMzatiH / yena punarmithyAdRSTinA satA prathamaM samyaktvamudvalitaM samyagmithyAtvaM ca nAvApyudvalitumArabhyate atrAntare pariNAmavazena mithyAtvAd vinivRtya samyagmithyAtvaM pratipadyate tasya saptaviMzatiH / yaH punaH pUrva samyagdRSTiH san anantAnuvandhino visaMyojya pazcAt pariNAmavazataH samyagmithyAtvaM pratipadyate tasya caturviMzatiH, sA ca catasRSvapi gatiSu prApyate, yatazcaturgatikA api samyagdRSTayo'nantAnuvandhino visaMyojayanti / taduktaM karmaprakRtyAM . caugaiyA pajattA, tinni vi saMjoyaNe vijoyaMti / karaNehiM tIhiM sahiyA, aMtarakaraNaM uvasamo vA // (gA0 343) aba "tinni vi" tti aviratA dezaviratAH sarvaviratA vA yathAyogamiti / anantAnuvandhivisaMyojanAnantaraM ca kecit pariNAmavazataH samyagmithyAtvamapi pratipadyante, tatazcatasRSvapi gatiSu samyagmithyAdRSTInAM caturviMzatiH sambhavati / aviratasamyagdRSTInAM tu saptodaye paJca sattAsthAnAni, tadyathA--aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / tatrASTAviMzatirIpazamikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAM vA / catarvizatirapyabhayeSAm , navaramanantAnubandhivisaMyojanAnantaraM sA avagantavyA / trayoviMzatidvAviMzatizca 1 saM0 1 ta0 mazreNyAM tUpa0 // 2 caturgatikAH paryAptAH trayo'pi saMyojanAn viyojayanti / karaNaistrIbhiH sahitA nAntarakaraNaM upazamo vA // Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 21-22 ] candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / vedakasamyagdRSTInAmeva / tathAhi-kazcid manuSyo varSASTakasyopari vartamAno vedakasamyagdRSTiH kSapaNA' yAbhyudyatastasyAnantAnubandhiSu mithyAtve ca kSapite sati trayoviMzatiH, tasyaiva ca samyagmithyAtve kSapite dvAviMzatiH / sa ca dvAviMzatisatkamo samyaktvaM kSapayan taccaramagrAse varta. mAnaH kazcit pUrvavaddhAyuSkaH kAlamapi karoti, kAlaM ca kRtvA catasRNAM gatInAmanyatamasyAM gatAvutpadyate / taduktam-- paTThavago u maNUso, niTThavago causu vi gaIsu / tato dvAviMzatizcatasRSvapi gatiSu prApyate / ekaviMzatistu kSAyikasamyagdRSTInAmeva, yataH saptakakSaye kSAyikasamyagdRSTayaH, saptake ca kSINe sattAyAmekaviMzatiriti / evamaSTodaye'pi mizradRSTInAmaviratasamyagdRSTInAM coktarUpANyanyUnAnatiriktAni sattAsthAnAni bhAvanIyAni / evaM navodaye'pi, navaraM navodayo'viratAnAM vedakasamyagdRSTInAmeva sambhavatIti kRtvA tatra catvAri sattAsthAnAni vAcyAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatizca / etAni ca prAgivAvagantavyAni / 'teranavavaMdhagesu paMceva 'ThANAI" trayodazavandhakepu navabandhakeSu ca pratyekaM paJca pazca sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / tatra trayodazavandhakA dezaviratAH, te ca dvidhA-tiryazco manuSyAzca / tatra ye tiryazcasteSAM caturvapyudayasthAneSu dve eva sattAsthAne, tadyathA-aSTAviMzatizcaturviMzatizca / tatrASTAviMzatiraupazamikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAM vA / tatraupazamikasamyagdRSTInAM prathamasamyaktvotpAdakAle, tathAhi-tadAnImantarakaraNAddhAyAM vartamAna aupazamikasamyagdRSTiH kazcid dezaviratimapi pratipadyate, kazcid manuSyaH punaH sarvaviratimapi / taduktaM zatakabRhaccUrNI "uvasamasammaddiTThI aMtarakaraNe Thio koi desaviraI koi pamattApamattabhAvaM pi gacchai, sAsAyaMNo puNa na kimani lahai / iti / vedakasamyagdRSTInAM tvaSTAviMzatiH supratItA / caturviMzatiH punaranantAnubandhiSu,visaMyojiteSu vedakasamyagdRSTInAM veditavyA / zeSANi tu sarvANyapi trayoviMzatyAdIni sattAsthAnAni tirazcA na sambhavanti, tAni hi kSAyikasamyaktvamutpAdayataH prApyante, na ca tiryaJcaH kSAyikasamyaktvamutpAdayanti, kintu manuSyA eva / 1 saM0 ta0 vyAmabhyu0 // 2 prasthApakastumanuSyo niSThApakazcatasRSvapi gatiSu // 3 saM0 chA0 ma. naatiri0||4sN01t0 ma0 chA00NANi" || 5 upazamasamyagdRSTirantarakaraNe sthitaH ko'pi dezavirati ko'pi pramattAMpramattabhAvamapi gacchati, sAsAdana kamapi labhate // 6 sa. 1 ta0 ma. chA0 0vantIti / / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagiri maharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA: atha manuSyAH kSAyikasamyaktvamutpAdya yadA tiryakSatpadyante tadA tirazvo'pyekaviMzatiH prApyata eva tat kathamucyate zeSANi trayoviMzatyAdIni sarvANyapi na sambhavanti 9 iti tad ayuktam, yataH kSAyikasamyagdRSTistiryakSu na saGghaye yavarSAyuSkeSu madhye samutpadyate, kintvasaGkhye yavarSAyuSkeSu na ca tatra dezaviratiH, tadabhAvAcca na trayodazabandhakatvam / 'atra trayodazabandhe sattAsthAnAni cintyamAnAni vartante tata ekaviMzatirapi trayodazabandhe tiryakSu na prApyate / taduktaM cUrNau 200 egavIsA tirikkhe saMjayA'saMjaesa na saMbhavai / kaha ? bhaNNai - saMkhejavAsAuesu tirikkhesu khAigasammaddiTThI na ubavajjai, asaMkhejjavAsA usu uvavajjejjA, tassa desaviraI natthi / iti / ye ca manuSyA dezaviratAsteSAM paJcakodaye trINi sattAsthAnAni / tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca / paTkodaye saptodaye ca pratyekaM pazcApi sattAsthAnAni / aSTakodaye tvekaviMzativarjAni zeSANi catvAri / tAni cAviratasamyagTayu ktabhAvanAnusAreNa bhAvanIyAni / evaM navabandhakAnAmapi pramattA - pramattAnAM pratyekaM catuSkodaye trINi trINi sattAsthAnAni, tadyathAaSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca / paJcakodaye SaTkodaye ca pratyekaM paJca pazca sattAsthAnAni / saptodaye tvekaviMzativarjAni zeSANi catvAri sattAsthAnAni vAcyAni ||21|| "paMcavihacauvihesu cha chakka" tti paJcavidhe caturvidhe ca bandhe pratyekaM SaT SaT sattAsthAnAni / tatra ca badhe amUni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH trayodaza dvAdaza ekAdaza ca / tatrASTAviMzatiH caturviMzatizcaupazamikasamyagdRSTerupazamazreNyAm | ekaviMzatirupazamazra eNyAM kSAyikasamyagdRSTeH / kSapakazreNyAM punaraSTau kapAyA yAvad na kSIyante tAvadekaviMzatiH / aSTasu kaSAyeSu kSINeSu punastrayodaza / tato napuMsakayede kSINe dvAdaza / tataH arat kSINe ekAdaza / paJcAdIni tu sattAsthAnAni paJcavidhabandhe na prApyante, yataH paJcavidhabandhaH puruSavede badhyamAne bhavati, yAvacca puruSavedasya bandhastAvat SaD nokaSAyAH santa eveti / caturvidhavandhe punaramUni paT sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzati ekaviMzatiH ekAdaza paJca catasraH / tatrASTAviMzati caturviMzati - ekaviMzataya upazamazreNyAm / ekAdaza punarevaM prApyante-iha kazcid napuMsaka vedena kSapakathaM Ni pratipannaH, sa ca strIveda-napusakavedau yugapat , 1 saM0 mudri0 atha ca // 2 ekaviMzatiH tiryakSu saMyatAsaMyateSu na sambhavati, katham ? bhaNyatesaMkhyeya varSAyukeSu tiryakSu kSAyikasamyagdRSTirna upapadyate, asaMkhyeya varSAyuSkeSu upapadyeta, tasya dezaviratirnAsti // Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21-22 ] candramitrakRtaM saptatikA prakaraNam / 201 kSapayati, strIveda-napuMsaka vedakSayasamakAlameva ca puruSavedasya bandho vyavacchidyate, tadanantaraM ca puruSaveda-hAsyAdiSaTke yugapat kSapayati, yadi punaH strIvedena kSapakazraNiM pratipadyate, tataH prathamato napuMsaka vedaM kSapayati, tato'ntarmuhUrtena strIvedam, strIvedakSayasamakAlameva ca puruSavedasya bandhavyavacchedaH, tatastadanantaraM puruSaveda- hAsyAdiSaTke yugapat kSapayati, yAvacca na jhIyate tAvadubhayatrApi caturvidhabandhe vedodayarahitasya ekodaye vartamAnasya ekAdazakaM sattAsthaH namavApyate / purupaveda- hAsyAdiSaTkayostu yugapat kSINayozcatasraH prakRtayaH satyaH / evaM ca strIvedena napuMsakavedena vA kSapakazraNiM pratipannasya paJcaprakRtyAtmakaM sattAsthAnaM nAvApyate / yastu purupavedena kSapakazreNi pratipadyate tasya paNnokaSAyakSayasamakAlaM puruSavedasya bandhavyavacchedo bhavati, tatastasya caturvidhavandhakAle ekAdazarUpaM sattAsthAnaM na prApyate, kintu paJcaprakRtyAtmakam, tAzca paJca samayayonAvalikA dvikaM yAvat satyo veditavyAH / tataH puruSavede kSINe catasraH, tA apyamuhUrtaM kAlaM yAvat satyaH ' pratipattavyAH | "sesesu jANa paMcaiva patteyaM patteyaM" zeSeSu trividhadvividhaikavidheSu bandheSu pratyekaM paJca paJca sattAsthAnAni / tatra trividhabandhe amUni-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH catasraH tisraH / tatrAdimAni trINi upazamazreNimadhikRtya veditavyAni / zeSe tu dve kSapakaNyAm, te caivamsaMjvalanakrodhasya prathama sthitAvAvalikAzeSAyAM bandha-udaya udIraNA yugapad vyavacchedamAyAnti, vyavacchinnAsu ca tAsu bandhastrividho jAtaH saMjvalanakrodhasya ca tadAnIM prathamasthitigatamAtralikAmAtraM samayadvayonAvalikAdvikabaddhaM ca dalikaM muktvA anyat sarvaM kSINam, tadapi ca sat samayadvayonAvalikAdvikamAtreNa kAlena kSayamupayAsyati, yAvacca na yAti tAvaccatasraH prakRtayaH trividhabandhe satyaH, kSINe tu tasmistisraH, tAzrAntamuhUrta kAlaM yAvadavagantavyAH / dvividhabandhe punaramUni paJca sattAsthAnAni, tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH tisraH dve ca / tatrAdyAni trINi prAgiva / zeSe tu dve kSapakazreNyAm, te caivam -saMjvalanamAnasya prathamasthitau AvalikA mAtra zeSAyAM saMjvalanamAnasya bandha-udaya - udIraNA yugapad vyavacchidyante, tAsu ca vyavacchinnAsu bandho dvividho bhavati, saMjvalanamAnasya ca tadAnIM prathamasthitigatamAvalikAmAtraM samayadvayonAvalikAdvikabaddhaM ca dalikaM sat, anyat sarvaM kSINam, tadapi ca sat samayadvayonAlikAdvikamAtreNa kAlena kSayamApatsyate, yAvacca nApadyate tAvat tisraH satyaH, kSINe tu 1 saM0 chA0 "0tyo'vagantavyAH / "se0 / saM0 1 ta0 tyaH / "se0 // 2 chA0 ma0 prAgivopazamazreNyAm | ze0 / / 3 saM0 1 0 ma00kaM muktvA a0 // 4 chA nAdyApi kSIyate tA0 // 26 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA tasmin dve, te apyantamuhUrtaM kAlaM yAvat satyau / ekavidhabandhe punaH paJca sattAsthAnAnyamUni, tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH dve ekA ca / tatrAdyAni trINi prAgivopazamazreNyAm | zeSe tu dve kSapakathaNyAm, te caivam-saMjvalanamAyAyAH prathamasthitAvAvalikAzeSAyAM bandha - udaya udIraNA yugapad vyavacchedamupayAnti, vyavacchinnAsu ca tAsu bandha ekaviMdho bhavati, saMjvalanamAyAzca tadAnIM prathamasthitigatamAvalikAmAtraM samayadvayonAvalikAdvikabaddhaM ca sadasti, anyat samastaM kSINam, tadapi ca sat samayadvayonAvalikAdvikamAtreNa kAlena kSayamrupagamiSyati, yAvacca na kSayamupayAti tAvad dve 'satI, kSINe tu tasminnekA prakRtiH saMjvalanalobharUpA, satI / 202 "cattAri ya baMdhavocchee" bandhavyavacchede' iti bandhAbhAve sUkSmasamparAyaguNasthAne catvAri sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH ekA ca / tatrAdyAni trINi prAgivopazamazraNyAm | ekA tu saMjvalana lobharUpA prakRtiH kSapakathaM NyAm / / 22 / / 1 tadevaM kRtA saMvedhacintA / sampratyupasaMhAramAha- dasanavapannarasAI, baMdhodayasantapaya DiThANAi' / bhAi mohaNijje, itto nAmaM paraM vocchaM / / 23 / / bandha-udaya-satprakRtisthAnAni yathAsaGkhyaM daza-nava paJcadaza-saGkhyAni pratyekaM saMvedhadvAreNa' mohanIya karmaNi bhaNitAni / 'itaH paraM ' ata UrdhvaM 'nAma vakSye' nAmno bandhAdisthAnAni vakSye / / 23 / / tatra prathamato bandhasthAnanirUpaNArthamAha tevIsa paNNavIsa, chabbIsA aTThadIsa guNatIsA tIgatIsa mekkaM baMdhaTThANANi nAmassa / / 24 / / noTabandhasthAnAni, tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat ekatriMzat ekA ca / amUni ca tiryagmanuSyAdigatiprAyogyatayA anekaprakArANi tatastathaivopadarzyante / tatra tiryaggatiprAyogyaM baghnataH sAmAnyena paJca bandhasthAnAni tadyathAtrayoviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH ekonatriMzat triMzat / tatrApyekendriyaprAyogyaM badhnata-strINi bandhasthAnAni, tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH / tatra trayoviMzatiriyamtiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH audArika- taijasa-kArmaNAni huNDa saMsthAnaM varNa-rasa- gandha 1 saM0 ta0 ma0 satyau // 20 ma0 vNa mohanIyakarmaNi sarvasaMkhyayA bha0 / / 3 gAtheyaM saptati bhAvyasya aSTapaJcAzattamI / 4 saM0 1 chA0 0sa ugutI0 // Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 22-24] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / sparzA agurulaghu upaghAtanAma sthAvaranAma sUkSma-bAdarayorekataram aparyAptakanAma pratyeka sAdhAraNayorekataram asthiranAma azubhanAma dubhaMganAma anAdeyanAma ayazaHkIrtinAma nirmANanAma / etAsAM trayoviMzatiprakRtInAM samudAya ekaM bandhasthAnam , etaccAparyAptakaprAyogyaM badhnato mithyApTeravaseyam / atra bhaGgAzcatvAraH, tathAhi-bAdaranAmni badhyamAne ekA trayoviMzatiH pratyekanAmnA saha prApyate, dvitIyA sAdhAraNanAmnA, evaM sUkSmanAmnyapi badhyamAne dve trayoviMzati, sarvasaGkhyayA catasraH / eva trayoviMzatiH parAghAta-ucchvAsasahitA paJcaviMzatiH / navaramevamabhilapanIyA-- tiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH audArika-taijasa-kArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNAdicatuSTayam agurulaghu upaghAtanAma parAghAtanAma ucchvAsanAma sthAvaranAma bAdara-sUkSmayorekataraM paryAptakaM pratyeka sAdhAraNayorekataraM sthirA-'sthigyorekataraM zubhA''zubhayorekataraM yaza kIrti-ayazaHkIyoreka'taraM durbhagam anAdeyaM nirmANamiti / etAsAM paJcaviMzatiprakRtInAM samudAya ekaM bandhasthAnam etacca paryAptakaikendriyaprAyogyaM banato mithyAdRSTeravagantavyam / atra bhaGgA viMzatiH-tatra bAdaraparyApta-pratyekeSu badhyamAneSu sthirA-'sthira-zubhA--'zubha-yazaHkIrti-ayazaHkIrtibhiraSTo bhaGgAH, tathAhi-bAdara-paryAppa-pratyeka sthira-zubheSu badhyamAneSu yazaHkIrtyA saha ekaH, dvitIyo'yazaHkIyA, etau ca dvau bhaGgo zubhapadena labdhau, evamazubhapadenApi dvau bhaGgo labhyete tato jAtAzcatvAraH, ete catvAraH sthirapadena labdhAH, evamasthirapadenApi catvAro labhyante tato jAtA assttau| evaM paryApta-bAdara-sAdhAraNeSu badhyamAneSu sthirA-'sthira-zubhA-'zubhA-'yazaHkIrtipadezcatvAraH, yataH sAdhAraNena saha yazaHkIrtibandho na bhavati "no suhumatigeNa jasaM" iti vacanAt , tatastadAzritA vikalpA na prApyante / sUkSma-paryAptanAmnorvadhyamAnayoH pratyeka sAdhAraNasthirA'sthira-zubhA-zubhA-'yazaHkIrtipadairapTo, sUkSmeNApi saha yazaHkIleMndhAbhAvAdatrApi tadAzritA vikalpA na prApyante / tadevaM sarvasaGkhyayA pazcaviMzatibandhe viMzatirbhaGgAH / epeva paJcaviMzatirAtapa-udyotAnyatarasahitA paDviMzatiH, navaramevamabhilapanIyA-tiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH audArika-taijasa-kArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNAdicatuSTayam agurulaghu parAghAtam upaghAtam ucchvAsanAma sthAvaranAma Atapa-udyotayorekataraM bAdaranAma paryAptakanAma pratyekanAma sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM durbhagam anAdeyaM yazaHkIrti-ayazaHkIyo rekataraM nirmANamiti / etAsAM ca paDvizatiprakRtInAM samudAya ekaM bandhasthAnam / etacca paryAptakaikendriyaprAyogyamAtapa-udyo tAnyatarasahitaM badhnato mithyAdRSTeravagantavyam / atra bhaGgAH poDaza, te 1 kepucidAdarzeSu katarA keSucid kataraM evamagre'pi / / 2 no sUkSmatrikeNa yazaH / 3 saM0 1 ta0 tAbhyAM s0|| Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA cAtapa-udyota-sthirA-'sthira-zubhA-'zubha-yaza kIrti-ayazaHkIrtipadairavaseyAH, Atapa-udyotAbhyAM ca saha sUkSma-sAdhAraNabandho na bhavati, tatastadAzritA vikalpA atra na prApyante / ekendriyANAM sarvasaGkhyA bhaGgAzcatvAriMzat , taduktam 'cattAri vIsa solasa, bhaMgA egidiyANa cattAlA | dvIndriyaprAyogyaM badhnato bandhasthAnAni trINi, tadyathA-paJcaviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatra tiryaggatiH tiryagAnupUrvI dvIndriyajAtiH audArika-tejasa-kAraNAni huNDasaMsthAna sevAtasaMhananam audArikAGgopAGgavarNAdicatuSTayam agurulaghu upaghAtanAma trasanAma bAdaranAma aparyAptakanAma pratyekanAma asthiram azubhaM durbhagam anAdeyam ayazaHkIrtiH nirmANamiti / etAsAM paJcaviMzatiprakRtInAM samudAya eka bandhasthAnam , tacApayaryAptakadvIndriyaprAyogyaM banato mithyA dRSTeravaseyam / aparyAptakena ca saha parAvartamAnaprakRtayo'zubhA eva bandhamAyAntIti kRtvA atraika eva bhaGgaH / epeva paJcaviMzatiH parAghAta-ucchvAsA-'prazastavihAyogati-paryAptaka-duHsvaramahitA aparyAptakarahitA ekonatriMzad bhavati, navaramevamepA vaktavyA-tiryaggatiH tiryagAnupUrvI dvIndriyajAtiH audArikam audArikAGgopAGgaM tejasa-kArmaNe huNDasaMsthAna sevArtasaMhananaM varNAdicatuSTayam agulaghu parAghAtam upadhAtam ucchvAsanAma aprazastavihAyogatiH sanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekaM sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM duHsvaraM durbhagam anAdeyaM yazaHkIrtiayazakIyo rekataraM nirmANamiti / etAsAmekonatriMzatprakRtInAM samudAya eka bandhasthAnam , tacca paryAptakadvIndriyaprAyogyaM vadhnato mithyAdRSTeH pratyetavyam / atra sthirA-'sthira-zubhA-'zubha-yazaHkIrti-ayaza kIrtipadeSTau bhaGgAH / saiva ekonatriMzad udyotasahitA triMzat , atrApi ta evASTo bhaGgAH, sarvasaGghaya yA saptadaza / evaM trIndriyaprAyogyaM caturindriyaprAyogyaM ca banato mithyAdRSTestrINi trINi bandhasthAnAni vAcyAni, navaraM trIndriyANAM trIndriyajAtirabhilapanIyA caturindriyANAM caturindriyajAtiH, bhaGgAtha pratyekaM saptadaza saptadaza, sarvasaGkhyayA ekapaJcAzat / uktaM ca ega' aha vigaliMdiyANa igavaNNa tiNhaM pi / tiryaggatipaJcendriyaprAyogyaM badhnatastrINi bandhasthAnAni / tadyathA-paJcaviMzatiH ekonatriMzat trizat / tatra paJcaviMzatiH dvIndriyaprAyogyaM badhnata iva veditavyA, navaraM dvIndriyajAtisthAne paJcendriyajAtivaktavyA, tatra caiko bhaGgaH / ekonatriMzat punariyam-tiryaggati-tiryagAnu 1 catvAri viMzatiH SoDaza bhaGgA ekendriyANAM catvAriMzat / / 2 saM saM0 1 ta0 0ntIti, atrai // 3 eko'STau aSTau vikalendriyANAM ekapaJcAzat trayANAmapi / / 4 mudri0 0ta eva ve0|| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 205 pUyoM paJcendriyajAtiH audArikam odArikAGgopAGga taijasa-kArmaNe SaNNAM saMsthAnAnAmekatamat saMsthAnaM paNNAM saMhananAnAmekatamat saMhananaM vAMdicatuSTayam agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchvAsanAma prazastA-'prazastavihAyogatyorekatarA trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekaM sthirA'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM subhaga-durbhagayorekataraM susvara duHsvarayorekataram AdeyA'nAdeyayorekataraM yazaHkIrti-ayazaHkIyo rekataraM nirmANamiti / etAsAmekonatriMzatprakRtInAM samudAya ekaM bandhasthAnam / etacca mithyAdRSTeH paryAptatiryakpaJcendriyaprAyogyaM banato veditavyam / yadi punaH sAsAdano bandhako bhavati tarhi tasya pazcAnAmAdyAnAM saMsthAnAnAmanyatamat saMsthAnaM pazcAnAM saMhananAnAmanyatamat saMhananamiti vaktavyam , "huMDaM asaMpattaM va sAsaNo na baMdhai" iti vacanAt / asyAM caikonatriMzati sAmAnyena SaDabhiH saMsthAnaH pabhiH saMhananaiH prazastA-'prazastavihAyogatibhyAM sthirA-'sthirAbhyAM zubhA-'zubhAbhyAM subhaga-durbhagAbhyAM susvaraduHsvarAbhyAM AdeyA-unAdeyAbhyAM yazaHkIrti-ayaza kIrtibhyAM bhaGgA aSTAdhikapaTacatvAriMzacchatasaGkhyA veditavyAH 4608 / epaive konatriMzad udyotasahitA triMzad bhavati, atrApi mithyAdRSTi-sAsAdanAnadhikRtya tathaiva vizeSo'vagantavyaH, sAmAnyena ca bhaGgA aSTAdhikaSaTcatvAriMzacchatasaGkhyAH 4608 / uktaM ca 'guNatIse tIse vi ya, bhaMgA aTTAhiyA chayAlasayA / paMciMdiyatirijoge, paNavIse baMdhi bhaMgikko // sarvasaGkhyayA dvAnavatizatAni saptadazAdhikAni 6217 / sarvasyAM tiryaggato sarvasaGkhyayA bhaGgAH trinavatizatAnyaSTAdhikAni 9308 / tathA manuSyagatiprAyogyaM badhnatastrINi bandhasthAnAni, tadyathA-paJcaviMzatiH ekonatrizata triMzat / tatra paJcaviMzatiryathA prAg aparyAptakadvIndriyaprAyogyaM banato'bhihitA tthaivaavgntvyaa| navagmatra manuSyagatirmanuSyAnupUrvI paJcendriyajAtiriti vaktavyam / ekonatriMzat tridhA-ekA mithyAdRSTIna bandhakAnAzritya veditavyA, dvitIyA sAsAdanAna , tRtIyA samyagmithyAdRSTIna avigtasamyagdRSTIna vA / tatrAye dve prAgira bhAvanIye / tRtIyA punariyam-manuSyagatiH manuSyAnupUrvI paJcendriyajAtiH audArikam audArikAGgopAGga tejasa-kAmaNe samacaturasrasaMsthAnaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM varNAdicatuSTayam agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchvAsanAma prazasta 1 saM0 ma0 0JcAnAM saMsthA0 // 2 saM0 1 ta0 0JcAnAmAdyAnAM saMhananA0 // 3 saM0 chA0 vyam / asyAM / / 4 huNDaM asamprAptaM vA sAsAdano na badhnAti // 5 ekonatriMzat triMzadapi ca bhaGgA aSTAdhikAni SaTcatvAriMzacchatAni / paJcendriyatiryagyogye paJcaviMzato bandhe bhaGga ekaH / / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupeta gAthA vihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekaM sthirA-'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM subhagaM susvaram AdeyaM yazaHkIrti-ayazaHkItyoM rekataraM nirmANamiti / asyAM caikonatriMzati triprakArAyAmapi sAmAnyena paDbhiH saMsthAnaH par3abhiH saMhananaiH prazastA-prazastavihAyogatibhyAM sthirA'sthirAbhyAM zubhA-'zubhAbhyAM subhaga-durbhagAbhyAM susvara-duHsvarAbhyAM AdeyA'nAdeyAbhyAM yaza kIrti-ayaza-kIrtibhyAmaSTAdhikapaTcatvAriMzacchatasaGkhyAH 4608 bhaGgA veditavyAH / yaiva tRtIyA ekonatriMzaduktA seva tIrthakarasahitA triMzat / atra ca sthirA 'sthirazubhA-'zubha-yazaHkIrti-ayazaHkIrtipaderaSTo bhaGgAH / sarvasaGkhyayA manuSyagatiprAyogyabandhasthAneSu bhaGgAH SaTcatvAriMzacchatAni saptadazAdhikAni 4617 / uktaM ca paNuvIsayammi eko, chAyAlasayA aDattara gutIse / maNutIse'TTha u mave, chAyAlamayA u sattarasA // tathA devagatiprAyogyaM badhnatazcatvAri bandhasthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatrASTAviMzatiriyam-devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH kriyaM vaikriyAGgopAGga taijasa-kAmaNe samacaturasrasaMsthAnaM varNAdicatuSTayam agurulaghu parAghAtam upaghAtam ucchavAsanAma prazastavihAyogatiH sanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekanAma sthirA'sthirayorekataraM zubhA-'zubhayorekataraM subhagaM susvaram AdeyaM yazaHkIrti-ayazaHkIyorekataraM nirmANamiti / etAsAM samudAya ekaM bandhasthAnam / etacca midhyAdRSTi sAsAdana-mizrA-'viratasamyagdRSTi-dezavira ta-sarvaviratAnAM devagatiprAyogyaM badhnatAmavaseyam / atra sthirA'sthira-zubhA-'zubhayaza kIrti-ayazaHkIrtipadairaSTau bhaGgAH / eSaivASTAviMzatistIrthakarasahitA ekonatriMzad bhavati, atrApi ta evASTau bhaGgAH / navaramenAM devagatiprAyogyAM badhnanto'viratasamyagdRSTayAdayo bdhnnti| triMzata punariyam-devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyaM vaikriyAGgopAGgam AhArakam AhArakAGgopAGga taijasa kAmaNe samacaturasrasaMsthAnaM varNAdicatuSTayam agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchavAmanAma prazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekanAma zubhanAma sthiranAma subhaganAma susvaranAma AdeyanAma yazaHkIrtinAma nirmANanAmeti / etAsAM triMzatprakRtInAM samudAya ekaM bandhasthAnam / etaca devagatiprAyogyaM banato'pramattasaMyatasyA'pUrvakaraNasya vA veditavyam / atra sarvANyapi zubhAnyeva karmANi bandhamAyA ntIti kRtvA eka eva bhnggH| eSaiva triMzat tIrthakarasahitA ekatriMzad bhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA devagati: 1 paJcaviMzatAvekaH SaTcatvArizacchatAni aSTottarANi ekonatriMzati / manuSyatriMzati bhaSTau tu sarve SaTcatvAriMzacchatAni tu saptadaza // 2 mudri0 chA0 0ratAnAM sarvaviratAnAM / 0 saM0 saM0 1 ratAnA devaga0 // 3 saM0 saM0 1 ta0 ntIti eka e0 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-25 ] prAyogyabandhasthAneSu bhaGgA aSTAdaza / taduktam -- candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / "aTThaTTha eka ekkaga, bhaMgA aTThAra deva jogesu / 207 tathA narakagatiprAyogyaM badhnata ekaM bandhasthAnaM aSTAviMzatiH, sA ceyam - narakagatiH narakAnupUrvI paJcendriyajAtiH vaikriyaM vaikriyAGgopAGga taijasa- kArmaNe huNDasaMsthAnaM varNAdicatuSTayam agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchvAsanAma aprazastavihAyogatiH trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekanAma asthiram azubhaM durbhagaM duHsvaram anAdeyam ayazaH kIrtiH nirmANamiti / etAsAmaSTAviMzatiprakRtInAmekaM bandhasthAnam etacca mithyAdRSTera seyam / atra sarvANyapyazubhAnyeva karmANItyeka eva bhaGgaH / ekaM tu bandhasthAnaM yazaH kIrtilakSaNam, tacca devagatiprAyogyabandhe vyavacchinne apUrvakaraNAdInAM trayANAmavagantavyam // 24 // samprati kasmin bandhasthAne kati bhaGgAH sarvasaGkhyayA prApyante / iti cintAyAM tanni rUpaNArthamAha 'cau paNavIsA solasa, nava bANa' uIsayA ya aDayAlA / eyAluttara chAyAMlasayA ekkekka baMdhavihI || 25 / / trayoviMzatyAdiSu bandhasthAneSu yathAsaGkhyaM 'caturAdisaGkhyA bandhavidhayaH' bandhaprakArAH bandhabhaGgA veditavyAH / tatra trayoviMzatibandhasthAne bhaGgAzcatvAraH, te cai kendriyaprAyogyameva baghnato'vaseyAH, anyatra trayoviMzatibandhasthAnasyAprApyamANatvAt / paJcaviMzatibandhasthAne paJcaviMzatirbhaGgAH, tatraikendriyaprAyogyAM paJcaviMzati vaghnato viMzatiH, aparyAptadvi-tri- caturindriya-tiryakpaJcendriyamanuSyaprAyogyAM ca badhnatAmekaika iti sarvasaGkhyayA paJcaviMzatiH / SaDviMzatibandhasthAne bhaGgAH SoDaza, te caikendriyaprAyogyameva baghnato'vaseyAH, anyatra pavizatibandhasthAnasyAprApyamANatvAt / aSTAviMzatibandhasthAne bhaGgA nava-tatra devagatiprAyogyAmaSTAviMzatiM baghnato'STau narakagatiprAyogyAM tu badhnata eka iti / ekonatriMzadbandhasthAne bhaGgA aSTacatvAriMzadadhikAni dvinavatizatAni 9248 - tatra tiryak paJcendriyaprAyogyAmekonatriMzataM baghnato'STAdhikAni SaTcatvAriMzacchatAni 4608, manuSyagatiprAyogyAmapi baghnato'STAdhikAni SaTcatvAriMzacchatAni 4608, dvi-tri- caturindriyaprAyogyAM devagatiprAyogyAM ca tIrthakarasahitAM badhnatAM pratyekamaSTAvaSTAviti / 1 aSTAvaSTAveka ekako bhaGgA aSTAdaza devayogyeSu // 2 saM0 1 0 0vajugge | saM0ma0 chA0 0vajogge || 3 gAtheyaM saptatikAbhASye azItitamI / 4 saM0 saM0 1 chA0 uiyasa0 // 5 mudri0 0dhnato mithyAdaSTe viMzaH // 6 chA0 mudri0 vgyAmeva // 7 mudri0 0 eveti // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupeta [ gAthA triMzati bandhasthAne bhaGgA ekacatvAriMzadadhikAni SaTcatvAriMzacchatAni 4641-tatra tirya paJcendriyaprAyogyAM triMzataM banato'STAdhikAni SaTcatvAriMzacchatAni 4608,dvi-tri-caturindriyaprAyogyAM manuSyagatiprAyogyAM ca banatA pratyekamaSTAvaSTau, devagatiprAyogyAmAhArakasahitAM triMzataM banata eka iti / tathA ekatriMzati bandhasthAne ekaH / ekavidhe caikaH / sarvasaGkhyayA sarvabandhasthAneSu bhaGgAstrayodaza sahasrANi nava zatAni pazcacatvAriMzadadhikAni 13945 iti / / 25 / / tadevamuktAni saprabhedaM bandhasthAnAni / sampratyudayasthAnapratipAdanArthamAha'ghosigavIsA caucIsagAi egAhiyA u igatIsA / udayaTThANANi bhave, nava aTTha ya huti nAmassa // 26 / / 'nAmnaH' nAmakarmaNa udayasthAnAni dvAdaza / tadyathA--viMzatiH ekaviMzatiH caturviMzatyAdayaH 'ekAdhikAH' ekekAdhikAstAvad vaktavyA yAvadekatriMzat , tadyathA-caturviMzatiH paJcaviMzatiH SaDvizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat , tathA nava aSTau ca / etAni caikendriyAdyapekSayA nAnAprakArANIti tAnAzritya saprapaJcamupadaya'nte tatraikendriyANAmudayasthAnAni paJca, tadyathA---ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH paDvizatiH saptaviMzatizca / tatra taijasa-kAmeNe agurulaghu sthirA-'sthire zubhA-'zubhe varNa-rasa-gandha-sparzA nirmANamityetA dvAdaza prakRtaya udayamAzritya dhruvAH / etAH tiryaggatiH tiryagAnupUrvI sthAvaranAma ekendriyajAtiH bAdara-sUkSmayorekataraM paryAptA-'paryAptayorekataraM durbhagam anAdeyaM yazaHkIrtiayazaHkIyo rekatarA ityetannavaprakRtisahitA ekviNshtiH| atra bhaGgAH paJca-bAdara-sUkSmAbhyAM pratyekaM paryAptA-'paryAptAbhyAmayazaHkIrtyA saha catvAraH, bAdara-paryApta yazaHkIrtibhiH saha eka iti / sUkSmA-'paryAptAbhyAM saha yazaHkIrterudayo na bhavatIti kRtvA tadAzritA vikalpA na prApyante / eSA caikaviMzatirekendriyasyApAntarAlagatau vartamAnasya veditavyA / tataH zarIrasthasyaudArikazarIraM huNDasaMsthAnam upaghAtaM pratyeka sAdhAraNayorekataramiti catasraH prakRtayaH prakSipyante tiryagAnupUrvI cApanIyate tatazcaturviMzatirbhavati / atra ca bhaGgA daza, tadyathA-bAdaraparyAptasya pratyeka-sAdhAraNayaza kIrti-ayazaHkIrtipadezcatvAraH, aparyAptavAdarasya pratyeka-sAdhAraNAbhyAmayazaHkIrtyA saha dvau, sUkSmasya paryAptA-'paryApta-pratyeka-sAdhAraNairayazaHkI, saha catvAra iti daza / bAdaravAyukAyikasya vaikriyaM kurvata audArikasthAne vaikriyaM vaktavyam , tatazca tasyApi caturviMzatirudaye prApyate, kevalamiha bAdara-paryApta-pratyekA-'yazaHkIrtipade reka eva bhaGgaH / tejaskAyika-vAyukAyikayoH 1 gAtheyaM saptatikAbhASye aSTAzItitamI // 2 saptatikAbhASye tu-0i igatIsagaMta egahiyA / / 3 saM0 saM0 1 ta00vatIti tdaa0|| Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] candramittakRtaM saptatikAprakaraNam / sAdhAraNa - yazaH kItyu dayo na bhavatIti tadAzritA vikalpA na prApyante / sarvasaGkhyayA caturviMzatau ekAdaza bhaGgAH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte kSipte paJcaviMzatiH / atra bhaGgAH SaT, tadyathA--bAdarasya pratyeka-sAdhAraNa-yazaH kIrti- ayazaHkIrtipadaizcatvAraH, sUkSmasya pratyeka sAdhAraNAbhyAmayazaH kIrtyA saha dvau | tathA bAdaravAyukAyikasya vaikriyaM kurvataH zarIraparyAptyA paryAtasya (granthAgram 1238) parAghAte kSipte paJcaviMzatirbhavati, atra ca prAgvadeka eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA paJcaviMzatau sapta bhaGgAH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAse 'prakSipte SaDvizatiH, atrApi bhaGgAH prAgiva SaT / athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite Atapa - udyotayoranyatarasminnudite SaDviMzatirbhavati / atrApi bhaGgAH SaT, tadyathA-vAdarasyodyotena sahitasya pratyeka sAdhAraNa - yazaH kIrti - ayazaH kIrtipadaizcatvAraH; Atapasahitasya ca pratyeka yazaH kIrtiayazaH kIrtipadairdrauauM / bAdaravAyukAyikasya vaikriyaM kurvataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAse prakSipte prAguktA paJcaviMzatiH SaDviMzatirbhavati, tatra ca prAgvadeka eva bhaGgaH / tejaskAyika-vAyukAyikayorAtapa-udyota-yazaH kIrtInAmudayAbhAvAt tadAzritA vikalpA na prApyante / sarvasaGkhyA SaDvizatau trayodaza bhaGgAH / tathA prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAsasahitAyAM SaDviMzatau Atapaudyotayoranyatarasmin prakSipte sati saptaviMzatirbhavati, atra bhaGgAH paD, ye prAgAtapa-udyotAnyatarasahitAyAM SaDviMzatau pratipAditAH / sarvasaGkhyayA caikendriyANAM bhaGgAH dvicatvAriMzat 42 / uktaM ca egidiyaudayaesa', paMca ya ekkAra satta terasa yA / chakkaM kamaso bhaMgA, bAyAlA huMti savve viM 11 206 dvIndriyANAmudayasthAnAni paT, tadyathA - ekaviMzatiH pavizatiH aSTAviMzatiH ekonatrizat triMzad ekatriMzat / tatra tiryaggatistiryagAnupUrvI dvIndriyajAtistranAma bAdaranAma paryAptA'paryAptayorekataraM durbhagam anAdeyaM yazaH kIrti - ayazaH kItyorekatarA ityetA nava prakRtayo dvAdazasaGkhyAbhidhu' vodayAbhiH saha ekaviMzatiH / eSA cApAntarAlagatau vartamAnasya dvIndriyasyAvApyate / atra bhaGgAstrayaH, tadyathA - aparyAptakanAmodaye vartamAnasya ayazaH kIrtyA saha ekaH, paryAptanAmodaye vartamAnasya yazaH kIrti - ayazaH kIrtibhyAM dvAviti / tasyaiva ca zarIrasthasya audArikam audArikAGgopAGga' huNDasaMsthAnaM sevArtasaMhananam upaghAtaM pratyekamiti paT prakRtayaH prakSi 1 saM 1 0 0zatiH atra / / 2 saM sa 1 ta0 ma0 chA0 0se kSipte / evamagre'pi 'prakSipte' ityetatsthAne kSipte, 'kSipne' ityetatsthAne 'prakSipte' iti pAThAntarANi santi // 3 ekendriyodayeSu paJca caikAdaza sapta trayodaza ca / SaT kramazo bhaGgA dvicatvAriMzad bhavanti sarve'pi // 27 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthAH pyante tiryagAnupUrvI cApanIyate jAtA SaDviMzatiH, atrApi bhaGgAstrayaH, te ca prAgiva draSTavyAH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya aprazastavihAyogati-parAghAtayoH prakSiptayoraSTAviMzatiH, atra yazaHkIrti-ayazaHkIrtibhyAM dvo bhaGgo, aparyAptaka-prazastavihAyogatyoratrodayAbhAvAt / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAse prakSipte ekonatriMzat , atrApi tAveva dvau bhaGgo / athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzat , atrApi prAgiva dvau bhaGgau / sarve'pyekonaviMzati catvAro bhnggaaH| tato bhASAparyAptyA paryAptasya ucchvAsasahitAyAmekonaviMzati susvara-duHsvarayorekRtarasmin prakSipte triMzad bhavati, atra susvara-duHsvara-yazaHkIrtiayazaHkIrtipadezcatvAro bhaGgAH / athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya' svare'nudite udyotanAmni tUdite triMzad bhavati, atra yazaHkIrti-ayazaHkIrtivikalpAbhyAM dvau bhaGgo, sarve triMzati paDa bhnggaaH| tato bhASAparyAptyA paryApta sya svarasahitAyAM triMzati udyotanAmni prakSipte ekatriMzadbhavati, atra susvara-duHsvara yazaHkIrti ayazaHkIrtipadaizcatvAro bhnggaaH| sarvasaGkhyayA dvIndriyANAM dvAviMzatirbhaGgAH / evaM trIndriyANAM caturindriyANAM ca pratyekaM SaT SaD udayasthAnAni bhAvanIyAni, navaraM dvIndriyajAtisthAne trIndriyANAM trIndriyajAtiH, caturindriyANAM caturindriyajAtirabhidhAtavyA, pratyekaM ca bhaGgA dvAviMzativiMzatiriti / sarvasaGkhyayA vikalendriyANAM bhaGgAH SaTaSaSTiH 66 / taduktam "tiga tiga duga cau cha cau, vigalANa chasahi hoi tiNhaM pi / prAkRtatiryakpaJcendriyANAmudayasthAnAni SaT , tadyathA-ekaviMzatiH SaDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatra tiryaggatistiryagAnupUrvI paJcendriyajAtistrasanAma bAdaranAma paryAptA'paryAptayorekataraM subhaga-durbhagayorekataram AdeyA-'nAdeyayorekataraM yazaHkIti-ayazaHkIyorekanarA ityetA nava prakRtayo dvAdazasaGkhyAbhidhaM vodayAbhiH saha ekaviMzatiH, eSA cApAntarAlagato vartamAnasya tiyekpaJcendriyasya veditvyaa| atra bhaGgA nava-tatra paryAptakanAmodaye vartamAnasya subhaga-durbhagAbhyAmAdeyA-unAdeyAbhyAM yazaHkIrti-ayazaHkIrtibhyAM cASTau bhaGgAH, apayAMplakanAmodaye vartamAnasya tu durbhagA-'nAdeyA-'yazaHkIrtibhirekaH / ___ apare punarAhuH-subhagA-''deye yugapadudayamAyAtaH durbhagA-'nAdeye ca, tataH paryAptakasya subhagA-''deyayugaladurbhagA-'nAdeyayugalAbhyAM yazaHkIrti-ayaza kIrtibhyAM ca catvAro bhaGgAH, 1 saM0 1 ma0 0zad bhavati, atrA0 // 2 saM0 1 .pi tAveva // 3 ta00sya duHsva0 // 4 ta0 sya susvara0 / / 5 trikaH triko dvikazcatvAraH SaT catvAro vikalAnAM SaTSaSTirbhavati trayANAmapi / / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] candrarSimahattarakRtaM sapratikAprakaraNam / 211 aparyAptasya tveka iti, sarvasaGkhyayA paJca / evamuttaratrApi matAntareNa bhaGgavaiSamyaM svadhiyA paribhAvanIyam / tataH zarIrasthasya AnupUrvImapanIya audArikamaudArikAGgopAGga SaNNAM saMsthAnAnAmekatamat saMsthAnaM paNa saMhananAnAmekatamat saMhananam upaghAtaM pratyekamiti SaTkaM prakSipyate, tato jAtA pavizatiH / atra bhaGgAnAM dve zate ekonanavatyadhike 289 -- tatra paryAptasya SabhiH saMsthAnaiH SaDbhiH saMhananaiH subhaga-durbhagAbhyAmAdeyA'nAdeyAbhyAM yazaH kIrti - ayazaH kIrtibhyAM ca dve zate bhaGgAnAmaSTAzItyadhike 288, aparyA' takasya huNDasaMsthAna- sevArtasaMhanana- durbhagA - 'nAdeyA'yazaHkIrtipadaireka iti / tasyAmeva SaDvizatau zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastA prazastavihAyogatyoranyataravihAyogatau ca prakSiptAyAmaSTAviMzatiH, tatra ye prAk paryAptAnAM dve zate bhaGgAnAmaSTAzItyadhike 288 ukte te atra vihAyogatidvikena guNite avagantavye, tathA ca satyatra bhaGgAnAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576 bhavanti / tataH prANApAnaparyAptathA paryAptasya ucchvAse prakSipte ekonatriMzat, atrApi bhaGgAH prAgiva paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576 / athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzad bhavati, atrApi bhaGgAH paJcazatAni SaTsaptatyadhikAni 576 / sarvasaGkhyayA bhaGgAnAmekonatriMzati dvipaJcAzadadhikAni ekAdaza zatAni 1152 / tato bhASAparyAptyA paryAptasya susvara - duHsvarayoranyatarasmin prakSipte triMzad bhavati, atra ye prAgucchvAsena paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576 uktAni tAnyeva svaradvikena guNyante tato jAtAni dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1952 | athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya svare'nudite udyotanAmni tUdite triMzad bhavati, atrApi bhaGgAnAM prAgiva paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576 | sarvasaGkhyayA triMzati bhaGgAnAM saptadaza zatAni aSTAviMzatyadhikAni 1728 / tataH svarasahitAyAM triMzati udyotanAmni prakSipte ekatriMzad bhavati / atra ye pAk svarasahitAyAM triMzati bhaGgA dvipaJcAzadadhikaikAdazazatasaGkhyAH 1152 uktAsta evAtrApi draSTavyAH / sarvasaGkhyayA prAkRtatiryakpaJcendriyANAM udayabhaGgA ekonapaJcAzacchatAni SaDadhikAni 4906 / tathA idAnIM teSAmeva tiryakpapaJcendriyANAM vaikriyaM kurvatAmudayasthAnAni paJca, tadyathApaJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatra vaikriyaM vaikriyAGgopAGga samacaturasram upaghAtaM pratyekamiti paJca prakRtayaH prAguktAyAM tiryakpaJcendriya yogyAyAmekaviMzatau 1 saM0 saM0 2 chA0 mudri0 kahuNDa || 2 saM0 1 ta0 ma0 0daye ma0 / 3 saM0 1 saM0 ta0 0thA teSAme0 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA: prakSipyante tiryagAnupUrvI cApanIyate tataH paJcaviMzatirbhavati, atra subhaga-durbhagAbhyAmAdeyA- nAdeyAbhyAM yazaHkIrti - ayazaH kIrtibhyAM cASTau bhaGgAH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastavihAyogatau ca prakSiptAyAM saptaviMzatirbhavati, tatrApi prAgivASTau bhaGgAH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAsanAmni prakSipte'STAviMzatirbhavati, atrApi prAgivASTau bhaGgAH / athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite'STAviMzatirbhavati, atrAyaSTau bhaGgAH / sarvasaGkhyayA'STAviMzatau bhaGgAH SoDaza / tato bhASAparyAptyA paryAptasya ucchvAsasahitAyAmaSTAviMzatau susvare prakSipte ekonatriMzat, atrApi prAgivASTau bhaGgAH / athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya svare'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzat ; atrApi prAgivASTau bhaGgAH / sarvasaGkhyA ekonaviMzati SoDaza / tataH susvarasahitAyAmekonatriMzati udyote prakSipte triMzat, atrApi prAgivASTau bhaGgAH | sarvasaGkhyayA vaikriyaM kurvatAM SaTpaJcAzad bhaGgAH 56 / sarveSAM tiryakpaJcendriyANAM sarvasaGkhyayA ekonapaJcAzacchatAni dvipaSTayadhikAni 4962 bhaGgAnAmavaseyAni / sAmAnyamanuSyANAmudayasthAnAni paJca tadyathA - ekaviMzatiH SaDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / etAni sarvANyapi yathA prAk tiryakpaJcendriyANAmuktAni tathaivAtrApi vaktavyAni, navaraM tiryaggati- tiryagAnupUrvIsthAne manuSyagati-manuSyAnupUvyauM veditavye / ekonatriMzat triMzacca udyotarahitA vaktavyA, vaikriyA -''hArakasaMyatAn muktvA zeSamanuSyANAmudyotodayAbhAvAt / tata ekonatriMzati bhaGgAnAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576, triMzatyekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152 avagantavyAni / sarvasaGkhyayA prAkRtamanuSyANAM pavizatidvikAdhika 2602 bhaGgAnAM bhavanti / vaikriyamanuSyANAmudayasthAnAni paJca tadyathA - paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatra manuSyagatiH paJcendriyajAtiH vaikriyaM vaikriyAGgopAGgaH samacaturasram upaghAtaM trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma pratyekanAma subhaga-durbhagayorekataram AdeyA'nAdeyayorekataraM yazaHkIrtti-ayazaHkItyorekatarA iti trayodaza prakRtayo dvAdazasaGkhyAbhidhu vodayAbhiH saha paJcaviMzatiH 25 / atra subhaga- durbhagA ''deyA - 'nAdeya-yazaH kIrti- ayazaH kIrtipadairaSTau bhaGgAH / dezaviratAnAM saMyatAnAM ca vaikriyaM kurvatAM sarvaprazasta eva bhaGgo veditavyaH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastavihAyogatau ca prakSiptA 'yAM saptaviMzatiH, atrApi ta evASTau bhaGgAH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAse prakSipte'STAviMzatiH, atrApi prAgivASTau bhaGgAH | athavA saMyatAnAmuttaravakriyaM kurvatAM zarIraparyAptyA paryAptAnAmucchvAse'nudite udyota - 1 saM0 1 ta0 ma0 vyAM satyAM sapta0 // Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] candrapimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / nAmni tUdite'STAviMzatiH, atraika eva bhaGgaH, saMyatAnAM durbhagA'nAdeyA-'yazaHkItyu dayAbhAvAt / sarvasaGkhyayA aSTAviMzato bhaGgA nava / tato bhApAparyAptyA paryAptasya ucchvAsasahitAyAmaSTAviMzatau susvare kSipte ekonatriMzadre bhavati, atrApi prAgivASTau bhaGgAH / athavA saMyatAnAM svare. 'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzad bhavati, atrApi prAgibaika eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA ekonatriMzati bhaGgA nava / susvarasahitAyAmekonaviMzati saMyatAnAmudyotanAmni prakSipte triMzad bhavati, atrApi prAgibaika eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA vaikriyamanuSyANAM bhaGgAH paJcatriMzat 35 / AhArakasaMyatAnAmudayasthAnAni pazca, tadyathA-paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatrAhArakam AhArakAGgopAGga samacaturasrasaMsthAnam upaghAtaM pratyekamiti paJca prakRtayaH prAguktAyAM manuSyagatiprAyogyAyAmekaviMzatau prakSipyante manuSyAnupUrvI cApanIyate tato jAtA paJcaviMzatiH, kevalamiha padAni sarvANyapi prazastAnyeva bhavanti, AhArakasaMyatAnAM durbhagA-'nAdeyA-'yazaHkItyu dayAbhAvAt , ata eka evAtra bhaGgaH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastavihAyogatau ca prakSiptAyAM saptaviMzatiH, atrApyeka eva bhaGgaH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAse prakSipte'STAviMzatirbhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite aSTAviMzatirbhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA aSTAviMzatau dvau bhaGgo / tato bhASAparyAptyA paryAptasya ucchavAsasahitAyAmaSTAviMzato susvare prakSipte ekonatriMzad bhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya svare'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzat , atrApyeka eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA ekonaviMzati dvau bhaGgo / tato bhASAparyAptyA paryAptasya' svarasahitAyAmekonaviMzati udyote prakSipte triMzad bhavati, atrApyeka eva bhnggH| sarvasaGkhyayA AhArakazarIriNAM sapta bhaGgAH / / kevalinAmudayasthAnAni daza, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH SaDviMzati saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad nava aSTau ca / tatra manuSyagatiH paJcendriyajAtiH vasanAma bAdaranAma paryAptakaM subhagam AdeyaM yazaHkIrtirityetA aSTau dhruvodayAbhiAdazamaGkhyAbhiH saha viMzatiH, atraiko bhaGgaH / eSA cAtIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNakAyayoge vartamAnasya veditavyA / saiva viMzatistIrthakaranAmasahitA ekaviMzatiH atrApyeko bhaGgaH eSA ca tIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNakAyayoge vartamAnasya veditavyA / tathA tasyAmeva viMzatAvaudArikazarIraM SaNNAM saMsthAnAnAmekatamat saMsthAnam audArikAGgopAGgaM vajrabhanArAcasaMhananam upaghAtaM pratyekamiti SaT prakRtayaH prakSipyante tataH SaDviMzatirbhavati, eSA 1 saM0 saM0 1 ta0 ma0 chA0 "sya susva // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA cAtIrthakara kevalina audArikamizrakAyayoge vartamAnasya veditavyA, atra SaDbhiH saMsthAnaiH SaD bhaGgA bhavanti paraM te sAmAnyamanuSyodayasthAneSvapi sambhavantIti na pRthag gaNyante / eSaiva SaDviMzatiH tIrthakarasahitA saptaviMzatirbhavati, eSA tIrthakarakevalina audArikamizrakAyayoge vartamAnasyAvaseyA, atra saMsthAnaM samacaturasrameva vaktavyam, tata eka evAtra bhaGgaH / saiva SaDvizatiH parAghAta- ucchvAsa- prazastA prazastavihAyogatyanyataravihA yogati susvara- duHsvarAnyatarasvarasahitA triMzad bhavati, epA cAtIrthakarasya sayogikevalina audArikakAyayoge vartamAnasyAvagantavyA, atra saMsthAnaSaTka-prazastA prazasta vihAyogati susvara- duHsvaraizcaturviMzatirbhaGgAH, te ca sAmAnya manuSyodayasthAne' Svapi prApyante iti na pRthag gaNyante / eSaiva triMzat tIrthakaranAmasahitA ekatriMzad bhavati sA ca sayogikevalinastIrthakarasyaudArikakAyayoge vartamAnasyAvaseyA / epaiva ekatriMzad vAgyoge niruddhe triMzad bhavati, ucchvAse'pi ca niruddhe ekonatriMzat / atIrthakara kevalinaH prAguktA triMzad vAgyoge nirudve satye konatriMzad bhavati, atrApi SaDbhiH saMsthA 'naiH vihAyogatidvikena ca dvAdaza bhaGgAH prApyante, te ca prAgiva na pRthag gaNyante / tata ucchvAse niruddhe'STAviMzatiH, atrApi saMsthA nAdigatAH dvAdaza bhaGgA na pRthag gaNayitavyAH, sAmAnyamanuSyodayasthAnagrahaNena gRhItatvAt / tathA manuSyagatiH paJcendriyajAtiH trasanAma bAdaranAma paryAptakanAma subhagam AdeyaM yazaH kIrtiH tIrthakaramiti navodayaH, eSa ca tIrthakRto'yogikevalinazvaramasamaye vartamAnasya prApyate / sa evAtIrthakarasya tIrthakaranAmarahito'STodayaH / iha kevalyudayasthAnamadhye viMzati - ekaviMzati - saptaviMzati- ekonatriMzat triMzad - ekatriMzad-navASSTarUpeSvaSTasUdayasthAneSu pratyekamekaiko vizeSabhaGgaH prApyate ityaSTau bhaGgAH / tatra viMzatyaSTaka - yorbhaGgAvatIrthakRtaH, zeSeSu SaTsu udayasthAneSu tIrthakRtaH SaD bhaGgAH, sarvasaGkhayayA manuSyANAmudayasthAneSu pavizatizatAni dvipaJcAzadadhikAni 2652 / devAnAmudayasthAnAni SaT, tadyathA - ekaviMzatiH paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatra devagatiH devAnupUrvI paJcendriyajAtiH sanAma bAdaranAma paryAptakaM subhaga durbhagayorekataram AdeyA'nAdeyayorekataraM yazaH kIrti- ayazaH kItyorekatarA iti nava prakRtayo' dvAdazasaGkhyAbhibhru' vodayAbhiH saha ekaviMzatiH, atra subhaga- durbhagA - ''deyA 'nAdeyayazaHkIttiM-ayazaHkIrtipadairaSTau bhaGgAH / durbhagA'nAdeyA - 'yazaH kIrttInAmudayaH pizAcAdInAmavagantavyaH / tataH zarIrasthasya vaikriyaM vaikriyAGgopAGgam upaghAtaM pratyekaM samacaturastrasaMsthAnamiti 1 0 1 0 0Svapi i0 / / 2 saM0 ti0 zad bhavati / adeg // 3 chA0 ma0 mudri0 sthAnaiH SaD bhaGgAH prApyante vi0 // 4 chA0 ma0 na ca dvAdaza / te ca prAgi0 // 5 chA0 ma0 mudri0 sthAnagatAH SaD bha0 6 saM0 1 0 ma0 degyo dhruvodayAbhirdvAdazasaMkhyAbhiH // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26-28 ] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 215 paJca prakRtayaH prakSipyante devAnupUrvI cApanIyate tato jAtA paJcaviMzatiH, atrApi ta evASTau bhaGgAH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastavihAyogatau ca prakSiptAyAM saptaviMzatiH, atrApi ta evASTau bhaGgAH devAnAmaprazastavihAyogaterudayAbhAvAt tadAzritA vikalpA na bhavanti / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasyocchvAse kSipte'STAviMzatiH, atrApi ta evASTo bhaGgAH, athavA zarIraparyAptyA paryAptasya ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite'STAviMzatiH, atrApi prAgivASTo bhaGgAH, sarvasaGkhyayA aSTAviMzato bhaGgAH SoDaza / tato bhASAparyAptyA payoptasya susvare kSipte ekonatriMzad bhavati, atrApyaSTau bhaGgAH, duHsvarodayo devAnAM na bhavatIti kRtvA tadAzritA vikalpA na bhavanti, athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya susvare'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzad bhavati, uttaravaikriyaM hi kurvato devasyodyotodayo labhyate, atrApi ta evASTau bhaGgAH / sarvasaGkhyayA ekonaviMzati SoDaza bhaGgAH / tato bhASAparyAptyA paryAptasya susvarasahitAyAmekonaviMzati udyote kSipte triMzad bhavati, atrApi ta evASTau bhaGgAH, sarvasaGkhyayA devAnAM catuHSaSTirbhaGgAH 64 / nairayikANAmudayasthAnAni paJca, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat / tatra narakagatiH narakAnupUrvI paJcendriyajAtiH basanAma bAdaranAma paryAsakanAma durbhaganAma anAdeyam ayazaHkIrtirityetA nava prakRtayo dvAdazasaGkhyAbhidhruvodayAbhiH sahai kaviMzatiH, atra sarvANyapi padAni aprazastA'nyeveti eka eva bhaGgaH / tataH zarIrasthasya vaikriyaM vaikriyAGgopAGga huNDasaMsthAnam upaghAtaM pratyekamiti paJca prakRtayaH prakSipyante, narakAnupUrvI cApanIyate, tataH paJcaviMzatirbhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAtA-'prazastavihAyogatyoH prakSiptayoH saptaviMzatiH, atrApyeka eva bhaGgaH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchavAse kSipte'STAviMzatiH, atrApyeka eva bhaGgaH / tato bhASAparyAptyA paryAsasya duHmbare kSipte ekonatriMzat , atrApyaka eva bhaGgaH / sarvasaGkhyayA neyikANAM paJca bhnggaaH| sakalodayasthAnabhaGgAH punaH saptasaptatizatAni ekanavatyadhikAni 7761 // 26 // samprati kasminnudayasthAne kati bhaGgAH prApyante ? iti cintAyAM tannirUpaNArthamAha'ega biyAlekArasa, tettIsA chassayANi tettIsA / cArasasattarasasayANahigANi vipaMcasIIhiM // 27 / / auNattIsekArasasayAhigA satarasapaMcasaTThIhiM / ikkekagaM ca vIsAdaDudayaMtesu udayavihI // 28 / / 1 chA0 mudri0 'nyeveti kRtvA eka edeg // 2 saM0 mudri0 paryAptyA paryAptasya vaiki' / / 3 gAtheme saptatikAbhASye dvAviMzati-trayoviMzatyadhikazatatamyau / Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH viMzatyAdiSvaSTaparyanteSu dvAdazasUdayasthAneSu yathAsaGkhyamekAdisaGkhyAH 'udayavidhayaH' udayaprakArA udayabhaGgA ityarthaH / tatra viMzatAveko bhaGgaH, sa cAtIrthakarakevalino'vaseyaH / ekaviMzatau dvicatvAriMzat-tatraikendriyAnadhikRtya paJca, vikalendriyAnadhikRtya nava, tiryapaJcendriyAnadhikRtya nava, manuSyAnapyadhikRtya nava, tIrtha karamadhikRtyaikaH, surAnadhikRtyASTau, nairayikAnadhikRtyeka iti dvicatvAriMzat 42 / caturviMzatAvekAdaza, te cekendriyAnevAdhikRtya prApyante, anyatra caturviMzatyudayasthAnasyAprApyamANatvAt / paJcaviMzato trayastriMzat-tatraikendriyAnadhikRtya sapta. vaikriyatiryapaJcendriyAnadhikRtyASTo, vaikriyamanuSyAnapyadhikRtyASTI, AhArakasaMyatA nAzrityakaH. devAnapyadhikRtyASTau, nairayikAnadhikRtyaika iti trayastriMzat 33 / paDvizatau SaTa zatAni 600-tatraikendriyAnAzritya trayodaza, vikalendriyAnadhikRtya nava, prAkRtatiyakpaJcendriyAnadhikRtya dve zate ekonanavatyadhika 289, prAkRtamanuSyAnapyadhikRtya dve zate ekonanavatyadhika 289 iti SaT zatAni 600 / saptaviMzatau trayastriMzad-tatraikendriyAnAzritya paT , vaikri patiryakAJbendriyAnadhikRtyASTo, vaikriyamanuSyAnadhikRtyASTI, AhArakasaMyatAnadhikRtyaikaH, kevalinamadhikRtyaikaH, devAnadhikRtyASTo, nairayikAnadhikRtyaika iti trayastriMzat 33 / aSTAviMzatau dvayadhikAni dvAdaza zatAni 1202-tatra vikalendriyAnadhikRtya SaT , prAkRtatiryakpaJcendriyAnadhikRtya paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576, vaikriyatiryakpaJcendriyAnadhikRtya SoDaza, manuSyAnadhikRtya paJca zatAni SaTsapsatyadhikAni 576, vaikriyamanuSyAnadhikRtya nava, AhArakasaMyatAnadhikRtya dvau, devAnadhikRtya SoDaza, nArakAmadhikRtyaika iti / ekonatriMzati pazcAzItyadhikAni saptadaza zatAni 1785-tatra vikalendriyAnadhikRtya dvAdaza, tiryapaJcendriyAnadhikRtya dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152, vaikriyatiryakpaJcendriyAnadhikRtya SoDaza, manuSyAnadhikRtya pazca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576, vaikriyamanuSyAnadhikRtya nava, AhArakasaMyatAnadhikRtya dvau, tIrthakaramadhikRtyaikaH, devAnadhikRtya SoDaza, nArakAnadhikRtyaika iti / triMzati ekonatriMzacchatAni saptadazAdhikAni 2617-tatra vikalendriyAnadhikRtyASTAdaza, tiryakpaJcendriyAnadhikRtya saptadaza zatAnyaSTAviMzatyadhikAni 1728, vaikriyatiryakpaJcendriyAnadhikRtyASTo, manuSyAnadhikRtya dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152, vekriyamanuSyAnadhikRtyekaH, AhArakasaMyatAnadhikRtyaikaH, kevalinamadhikRtyaikaH, devAnadhikRtyASTau / ekatriMzatyekAdaza zatAni paJcaSaSTayadhikAni 1165-tatra vikalendriyAnadhikRtya dvAdaza, tiryakpaJcendriyAnadhikRtya dvipazcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152, tIrthakaramadhikRtyaikaH / eko navodaye / eko'STodaye / sarvodayasthAneSu sarvasaGkhyayA bhaGgAH saptasaptatizatAnyekanavatyadhikAni 7791 iti // 27-28 / / 1 ta0 ma0 karAnadeg // Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / tadevamuktAni saprabhedAnyudayasthAnAni / samprati sattAsthAnaprarUpaNArthamAha tinauI ugunauI, acchalasI asIha ugusII / ayappaNanttari, nava aTTha ya nAmasaMtANi / / 29 / / 27-30] 217 nAmnaH - nAmakarmaNo dvAdaza sattAsthAnAni tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItiH ekonAzItiH aSTasaptatiH SaTsaptatiH paJcasaptatiH nava aSTAviti / tatra sarvaprakRtisamudAyastrinavatiH / saiva tIrthakararahitA dvinavatiH / trinavatirevAhArakazarIrA''hArakAGgopAGgA-''hArakasaGghAtA ''hArakabandhanarUpacatuSTayena rahitA ekonanavatiH / seva tIrthakararahitA aSTAzItiH / tato narakagati narakAnupUrvyArathavA devagati devAnupUvyarudvalitayoH paDazItiH; athavA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM baghnato narakagati narakAnupUrvI ce kriyazarIravaikriyAGgopAGga-vaikriya saGghAta- vai kriyabandhanabandhe paDazItiH athavA'zItisatkarmaNo devagatiprAyogyaM banato devagati devAnupUrvI vai kriyacatuSTayabandhe SaDazItiH / tato narakagati- narakAnupUrvI - vai kriya catuSTayolane athavA devagati devAnupUrvI vaikriya catuSTayolane kRte azItiH / tato manujagati - manujAnupUryo rudvalitayoraSTasaptatiH / etAnyakSapakANAM sattAsthAnAni / kSapakANAM punaramUnitrinavateH narakagati- narakAnupUrvI tiryaggati- tiryagAnupUrvI - ekendriya jAti-- dvIndriyajAti-trIndriyajAti caturindriyajAti sthAvarA ''tapa udyota sUkSma-sAdhAraNarUpe trayodazake kSINe azItirbhavati, dvinavateH kSINe ekonAzItiH, ekonanavateH kSINe SaTsaptatiH, aSTAzIteH kSINe paJcasaptatiH / manuSyagati - paJcendriyajAti- trasa' - bAdara paryApta - subhagA ''deya-yazaH kIrti tIrthakarANIti navakaM sattAsthAnam, taccAyogikevalinastIrthakarasya caramasamaye vartamAnasya prApyate / tadevAtIrthaMkarakevalinazvaramasamaye tIrthakaranAmarahitamaSTakamiti // 29 // tadevamuktAni sattAsthAnAni samprati saMvedhapratipAdanArthamupakramate aTTha ya vArasa vArasa, baMdhodayasaMtapaya DiThANANi / oheNa deseNa ya, jatthaM jahAsaMbhavaM vi' bhaje // 30 // nAmno bandhodayasattAprakRtisthAnAni yathAkramamaSTa-dvAdaza-dvAdazasaGkhyAni / tAni 'oghena' sAmAnyena 'Adezena ca' vizeSeNa ca 'yathAsambhavaM' yAni yatra yathA sambhavanti tAni tatra tathA 'vibhajet ' vikalpayed uttaragranthAnusAreNa / tatrAmuLaM bandhasthAnaM badhnata etAvanti udayasthAnAna etAvanti ca sattAsthAnAnIti sAmAnyam / mithyAdRSTyAdiSu guNasthAneSu gatyAdiSu ca mArgaNAsthA 1 chA0 mudri0 sanAma bAda0 / / 2 saM 1 ta0 ma0 nArthamAha / 3 chA0 mudri0 bhae || 28 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthA neSu pratyekametAvanti bandhasthAnAni etAvanti udayasthAnAni etApanti ca sattAsthAnAni evaM ca teSAM parasparaM saMvedha ityAdezaH // 30 // tatra prathamataH sAmAnyena saMvedhacintAM kurvannAha nava paMcodaya saMtA, tevIse paNNavIsa chavvIse / aTTha caurahavIse, nava 'sattagatIsa tIsammi // 31 // egegamegatose, ege egudaya aha saMtammi / uvarayabaMdhe dasa dasa, veyagasaMtammi ThANANi // 32 // trayoviMzatibandhe paJcaviMzatibandhe SaDvizatibandhe ca pratyekaM nava nava udayasthAnAni paJca pazca sattAsthAnAni / tatra trayoviMzatibandho'paryAptakaikendriyaprAyogya eva, tadvandhakAzca ekendriyadvIndriya-trIndriya-caturindriya-tiryakpaJcendriyA manuSyAzca / eteSAM ca trayoviMzatibandhakAnAM yathAyogaM sAmAnyena navodayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad / tatra trayoviMzatibandhakAnAmekaviMzatyudayo'pAntarAlagato vartamAnAnAmekendriya-dvIndiya-trIndriya-caturindriya tiryakpaJcendriyamanuSyANAmavaseyaH, teSAmapayApte kendriyaprAyogyabandhasambhavAd / caturviMzatyudayo'paryApta paryAptekendriyANAm , anyatra caturviMzatyudayasyAprApyamANatvAt / paJcaviMzatyudayaH paryAptakendriyANAM vaikriyatiryaG-manuSyANAM ca mithyA dRSTayAdInAm / SaDvizatyudayaH paryAptakendriyANAM paryAptAparyApta dvi-tri-caturindriya-tiryakpaJce ndriya-manuSyANAM camithyA dRSTInAm / saptaviMzatyudayaH payAptekendriyANAM vaikriyatiryaG-manuSyANAM zarIraparyAptyA paryAptAnAM ca mithyAdRSTInAm / aSTAviMzati-ekonatriMzata-triMzadudayAH paryAptadvi-tri-caturindriya-tiryakpaJcendriya-manuSyANAM mithyAdRSTInAm / ekatriMzadudayo vikalendriya-tiryakpaJcendriyANAM mithyAdRSTInAm / uktazeSAstrayoviMzatibandhakA na bhavanti / teSAM ca trayoviMzatibandhakAnAM sAmAnyena paJca sattAsthAnAni, tadyathA-- dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / tavaikaviMzatyudaye vartamAnAnAM sarvepAmapi pazcApi sattAsthAnAni, kevalaM manuSyANAmaSTasaptativarjAni catvAri sattAsthAnAni vaktavyAni, yato'STasaptatirmanuSyagati-manuSyAnupUyorudvalitayoH prApyate, na ca manuSyANAM tadudvalanasambhavaH / caturviMzatyudaye'pi pazcApi sattAsthAnAni, kevalaM vAyukAyikasya vaikriyaM kurvatazcaturviMzatyudaye vartamAnasyAzIti-aSTasaptativarjAni trINi sattAsthAnAni yatastasya vaikrivaSaTkaM manuSyadvikaM ca 1 chA ta0 sattigu0 // 2 saM0 mudri0 0dRSTInAm / / 3 mudri0 ta0 ma0 0ndriyANAM manu0 // 4 ta0 ma0 dRSTayAdInAm / / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-32 ] candrarSimaddattakRtaM saptatikAprakaraNam / 216 niyamA 'dasti, yato vaikriyaM hi sAkSAdanubhavan vartate iti na tadudvalayati, tadabhAvAcca na devadvika-narakadvike api, samakAlaM vaikriyapaTkasyodvalanasambhavAt tathAsvAbhAnyAt, vaikriyapaTke colite sati pazcAd manuSyadvikamudvalayati na pUrvam, tathA coktaM cUNa vecchikkaM uThavaleuM pacchA maNuyadugaM uccale | ityazItyaSTasaptatisattAsthAnAsambhavaH / paJcaviMzatyudaye'pi paJcApi sattAsthAnAni / tatrASTasaptatiravai kriyAkAyika- taijaskAyikAn adhikRtya prApyate nAnyAn yatastejaskAyikavAyukAyikavarjo'nyaH sarvo'pi paryAptako niyamAd manuSyagati- manuSyAnupUvyoM badhnAti tathA cAha cUrNikRtaUvAvajjo pajjattago maNuyagaIM niyamA baMdhe, iti / tato'nyatrASTasaptatirna prApyate / pavizatyudaye'pi paJcApi sattAsthAnAni / navaramaSTasaptatira - vaikriyavAyukAyika-taijaskAyikAnAM dvi-tri- catuHpaJcendriyANAM vA tejo- vAyubhavAdanantarAgatAnAM paryAptA'paryAptAnAm te hi yAvad manuSyagati- manuSyAnupUrvyo na baMdhnanti tAvat tepAmaSTasaptatiH prApyate nAnyeSAm / saptaviMzatyudaye aSTasaptativarjAni catvAri sattAsthAnAni saptaviMzatyudayo hi tejo- vAyuvarjaparyAptavAda kendriya-vai kriyatiryaG-manuSyANAm, teSAM cAvazyaM manuSyadvikasambhavAdaSTasa' tirna prApyate // 9 atha kathaM tejo-vAyUnAM saptaviMzatyudayo na bhavati, yena tadvarjanaM kriyate ? ucyate - saptaviMzatyudaya ekendriyANAmAtapa udyotAnyataraprakSepe sati prApyate, na ca tejo-vAyuSyAtapa udyodIdayaH sambhavati, tatastadvarjanam / aSTAviMzati - ekonatriMzat - triMzat ekatriMzadudayeSu niyamAdaSTasaptativarjAni catvAri catvAri sattAsthAnAni | aSTAviMzatyAdyudayA hi paryAptavikalendriya tiryakpaJcendriya manuSyANAm, ekatriMzadudayazca paryAptavikalendriya- paJcendriyatirazcAm, te cAvazyaM manujagati-manujAnupUrvI satkarmANa iti / tadevaM trayoviMzatibandhakAnAM yathAyogaM navApyudayasthAnAnyadhikRtya catvAriMzatsaGkhyAni sattAsthAnAni bhavanti / paJcaviMzati- pavizatibandhakAnAmapyevameva kevalaM paryAptai kendriyaprAyogyapaJcaviMzati-pavizatibandhakAnAM devAnAm ekaviMzati-pavizati saptaviMzati- aSTAviMzati* ekonatriMzat-triSaDUpeSu SaTsUdayasthAneSu dvinavatiraSTAzItica eti dve dve sattAsthAne vaktavye | aparyAptavikalendriya tiryakpaJcendriya- manuSyaprAyogyAM tu paJcaviMzatiM devA na badhnanti, aparyApteSu vikale - 1 saM0 saM0 1 0 ma0 0dasti, vai0 // 2 vaikriyaSaTkaM udbalayya pazcAd manujadvikaM udUlayati // 3 tejo-vAyuvarjaH paryAptako manujagati niyamAd badhnAti // 4 saM0 1 ta0 ma0 pratinavApya0 // 5 sa0 chA0 -zati paJcaviMzati sapta0 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA ndriyeSu tiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu ca madhye devAnAmutpAdAbhAvAt / sAmAnyena paJcaviMzatibandhe pavizatibandhe ca pratyekaM navApyudayasthAnAnyadhikRtya catvAriMzaJcatvAriMzaca sattAsthAnAni / "aTTha caura'DhuvIsa" tti aSTAviMzato badhyamAnAyAmaSTAvudayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDvizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / iha dvidhA aSTAviMzatiH-devagatipratiprAyogyA narakagatiprAyogyA ca / tatra devagatiprAyogyAyA vandhe'STApyudayasthAnAni nAnAjIvApekSayA prApyante, narakagatiprAyogyAyAstu bandhe dve, tadyathA-triMzad ekatriMzat / tatra devagatiprAyogyASTAviMzatibandhakAnAmekaviMzatyudayaH kSAyikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAM vA paJcendriyatiryaG-manuSyANAmapAntarAlagatau vartamAnAnAmavaseyaH / paJcaviMzatyudaya AhArakasaMyatAnAM baiMkriyatiryaG-manuSyANAM ca samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vA / paDvizatyudayaH kSAyikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAMvA paJcendriyatiyaG-manuSyANAM zarIrasthAnAm / saptaviMzatyudaya AhArakasaMyatAnAM vaikriyatiryaG-manuSyANAMtu 'samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vA / aSTAviMzati-ekonatriMzadudayAvapi yathAkramaM zarIraparyAptyA prANApAnaparyAptyA ca paryAptAnAM tiryaGmanuSyANAM kSAyikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAM vA, tathA AhArakasaMya tAnAM vaikriyasaMyatAnAM vaikriyatiryaDa-manuSyANAM ca samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vaa'vseyau| triMzadudayastiryaG-manuSyANAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM samyagmithyAdRSTInAM vA, tathA AhArakasaMyatAnAM vaikriyasaMyatAnAM vA / ekatriMzadudayaH paJcendriyatirazcAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vA / narakagatiprAyogyAM tvaSTAviMzatiM badhnatAM triMzadudayaH paJcendriyatiryaG-manuSyANAM mithyAdRSTInAm / ekatriMzadudayaH paJcendriyatirazcAM mithyAdRzAm / aSTAviMzatibandhakAnAM sAmAnyena catvAri sattAsthAnAni, tadyathAdvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItizca / tatraikaviMzatyudaye vartamAnAnAM devagatiprAyogyASTAviMzatibandhakAnAM dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiraSTAzItizca / paJcaviMzatyudaye'pyaSTAviMzativandhakAnAmAhArakasaMyata-ve kriyatiyaGa-manuSyANAM sAmAnyena te eva dve sattAsthAne / tatrAhArakasaMyato niyamAdAhArakasatkarmA tatastasya dvinavatiH sattAsthAnAm , zeSAzca tiryaJco manuSyA vA AhArakasatkANaH tadrahitAzca bhavanti tatasteSAM dve api sattAsthAne / paDviMzati-saptaviMzati-aSTAviMzati-ekonatriMzadudageSvapi te eva dve dve sattAsthAne sAmAnyona veditavye / triMzadudaye devagati-narakagatiprAyogyASTAviMzatibandhakAnAM sAmAnyena catvAri sattAsthAnAni, tadyathAdvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItizca / tatra dvinavatiraSTAzItizca prAgiva bhAvanIyA / 1 saM0 1 ta0 ma0 ca // 2 mudri0 chA0 0ptyA paryAptAnAM prANA0 // 3 saM0 ma0 mudri0 0tAnAM vaikriyatiyaMga ma0 // 4 saM0 1 ta0 ma0 0dhyAzca A0 // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31-32] candramittakRtaM saptatika prakaraNam ekonanavatiH punarevam-kazcid manuSyastIrthakaranAmasatkarmA vedakasamyagdRSTiH pUrvavaddhanarakAyuSko narakAbhimukhaH samyaktvAt pracyutya mithyAtvaM gataH, tasya tadA tIrthakara nAmabandhAbhAvAd narakagatiprAyogyAmaSTAviMzatiM baghnataH ekonanavatiH sattAyAM prApyate / paDazItistvevam-iha tIrthakarAsshArakacatuSka- devagati-devAnupUrvI narakagati-narakAnupUrvI vaikriyacatuSTayarahitA trinavatirazItibhavati, tatastatkarmA paJcendriyatiryaG manuSyo vA jAtaH san sarvAbhiH paryAptibhiH paryApto yadi vizuddhaH tato devagatiprAyogyAmaSTAviMzatiM badhnAti tadvanye ca devadvikaM vaikriyacatuSTayaM ca sattAyAM prApyate iti tasya paDazItiH / atha sarvasaMkliSTastato narakagatiprAyogyAmaSTAviMzati badhnAti, tadrandhe ca narakadvikaM vaikriyacatuSTayaM cAvazyaM vadhyamAnatvAt sattAyAM prApyate ityevamapi tasya SaDazItiH / ekatriMzadudaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA - dvinavatiraSTAzItiH SaDazItizca / ekonanavatiriha na prApyate, ekatriMzadudayo hi tiryakpaJcendriyeSu prApyate, na ca tiryakSa tIrthakaranAma sad bhavati, tIrthakaranAmasatkarmaNaH tiryakSatpAdAbhAvAt / SaDazItisattAsthAnabhAvanA ca prAgiva veditavyA / tadevamaSTAviMzatibandhakAnAmaSTAvapyudayasthAnAnyadhikRtyaikonaviMzatisaGkhyAni sattAsthAnAni bhavanti / 221 "nava sattugatIsa tIsammi" ekonatriMzati triMzati ca badhyamAnAyAM pratyekaM nava navodayasthAnAni sapta sapta sattAsthAnAni / tatrodayasthAnAnyamUni tadyathA ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatraikaviMzatyudayastiryaG-manuSyaprAyogyAmekonatriMzataM badhnatAM paryAptA'paryApta kendriya-vikalendriya-tiryaGmanuSyANAM deva nairayikANAM ca ' / caturviMzatyudayaH paryAptA'paryApta kendriyANAm / paJcaviMzatyudayaH paryApta kendriyANAM deva nairayikANAM vaikriyatiryaG-manuSyANAM ca mithyAdRSTInAm pavizatyudayaH paryAptaikendriyANAM paryAptA-paryApta vikalendriya-tiryakpaJcendriya-manuSyANAM / saptaviMzatyudayaH paryA kendriyANAM deva-nairayikANAM vaikriyatiryaG-manuSyANAM ca mithyAdRSTInAm | aSTaH viMzatyudaya ekonatriMzadudayazca vikalendriyaM tiryakpaJcendriya-manuSyANAM vaikriyatiryaG-manuSya-deva-nairayikANAM c| triMzadudaya vikalendriya tiryakpaJcendriya-manuSyANAM devAnAM ca udyotavedakAnAm | ekatrizadudayaH paryAptavikalendriya tiryakpaJcendriyANAM udyotavedakAnAm / tathA devagatiprA yogyAmekonatriMzataM banato manuSyasyApiratasamyagdRSTerudayasthAnAni paJca tadyathA - ekaviMzatiH pavizatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / AhArakasaMyatAnAM vaikriyasaMyatAnAM ca imAni paJca udaya 1 saM0 saM0 1 0 ma0 0pu bhavati / na // 2 saM0 1ma0 ndriyANAM paryAptAparyAtavika0 | saM vikalendriyapaJcendriyatirya0 // 3 saM0 1ma0 cAvaseyaH / ca0 // 4 ta0 ma0 vyANAM de0 // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA sthAnAni tadyathA - paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / asaMyatAnAM saMyatAsaMyatAnAMca vaikriyaM kurvatAM manuSyANAM triMzadvarjAni catvAyu dayasthAnAni / triMzat kasmAnna bhavati ? iti ceducyate - saMyatAn muktvA'nyeSAM manuSyANAM vaikriyamapi kurvatAmudyotodayAbhAvAt / sAmAnyenaikonatriMzaddhandhe sapta sattAsthAnAni, tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / tatra vikalendriya tiryak paJcendriyaprAyogya me konatriMzataM badhnatAM paryAptA-'paryApta kendriya-vikalendriya tiryakpaJcendriyANAmekaviMzatyudaye vartamAnAnAM paJca sattAsthAnAni tadyathA-1 - dvinavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItiH aSTasaptatizca / evaM caturviMzati-paJcaviMzatiH- pavizatyudayeSvapi vaktavyam / saptaviMzati- aSTAviMzati- ekonatriMzattriMzad - ekatriMzadudayeSvaSTasaptativa jani catvAri catvAri sattAsthAnAni, bhAvanA yathA trayoviMzatibandhakAnAM prAg uktA tathA'trApi kartavyA / manujagatiprAyogyAmekonatriMzataM baghnatA mekendriya-vikalendriya-tiryakpaJcendriyANAM tiryaggati- manuSyagatiprAyogyAM punarvaghnatAM manuSyANAM ca svasvodayasthAneSu yathAyogaM vartamAnAnAmaSTasaptativarNAni tAnyeva catvAri sattAsthAnAni vedatavyAni | deva-nairayikANAM tiryakpaJcendriya manuSyagatiprAyogya mekonatriMzataM vadhnatAM svasvodayeSu vartamAnAnAM dve dve sattAsthAne, tadyathA - dvinavatiraSTAzItizca kevalaM nairayikasya mithyADhAdestIrthakara satkarmaNo manuSyagatiprAyogyAsekonatriMzataM baghnataH svodayeSu paJcasu yathAyogaM vartamAnasyaikonanavatirevaikA vaktavyA, yatastIrthakaranAmasahitasyAhArakacatuSTayarahitasyaiva mithyAtvagamanasambhavaH, " " ubhasaMtio na miccho" iti vacanAt ; tatastrinaya terAhArakacatuSkepadate satkonanavatireva tasya sattAyAM bhavati / devagatiprAyogyAmekonatriMzataM tIrthakaranAmasahitAM vanataH punaraviratasamyagdRSTermanuSyasyaikaviMzatyudaye vartamAnasya dve sattAsthAne, tadyathAtrinavatirekonanavatizca / evaM paJcaviMzati-pavizati saptaviMzati- aSTAviMzati- ekonatriMzat-trizatrudayeSvapi te eva dve dve sattAsthAne vaktavye / AhArakasaMyatAnAM punaH svasvodaye vartamAnAnAmekameva trinavatirUpaM sattAsthAnamavagantavyam / tadevaM sAmAnyenaikonatriMzadvandhe ekaviMzatyudaye sapta sattAsthAnAni, caturviMzatyudaye paJca paJcaviMzatyudaye sapta pavizatyudaye sapta saptaviMzatyudaye pad, aSTAviMzatyudaye SaT, ekonatriMzadudaye Sad, triMzadudaye SaT, ekatriMzadudaye catvAri, sarvasaGkhadhyA catuHpaJcAzad sattAsthAnAni 54 / tathA yathA tiryaggatiprAyogyAmekonatriMzataM badhnatAmekendriya-vikalendriya tiryakpaJcendriya-manuja deva nairayikANAmudaya-sattAsthAnAni bhAvitAni 1 mudri0 chA0 0 nAnyamUni ta0 // 2 saM0 saM0 1 0 ma0 0rjAni catvAri sattA0 // 3 saM0 1 0 0tvAri catvAri sattA0 // 4 ubhayasattAko na midhyAdRSTiH // saM0 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 31-32] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam // tathA triMzatamapyudyotasahitAM tiryaggatiprAyogyAMbadhnatAmekendriyAdInAmudaya-sattAsthAnAni bhAvanIyAni / manuSyagatiprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM triMzataM badhnetA deva nairayikANAmudaya-sattAsthAnAnyucyante, tatra devasya yathoktAM triMzataM badhnata ekaviMzatyudaye vartamAnasya dve sattAsthAne-- trinavatirekonanavatizca / ekaviMzatyudaye vartamAnasya nairayikasyekaM sattAsthAnaM ekonanavatiH / vinavatirUpaM tu tasya sattAsthAnaM na bhavati, tIrthakarA-''hArakasatkarmaNo narakeSatpAdAbhAvAt / uktaM ca cUrNI'jassa titthagarA''hAragANi jugavaM saMti so neraiesu na uvavajjai / iti / evaM paJcaviMzati-saptaviMzati-aSTAviMzati-ekonatriMzata-triMzadadayeSvapi bhAvanIyam / navaraM narayikasya triMzadudayo na vidyate, triMzadudayo hi udyote sati prApyate, na ca nerayikasyodyotodayo bhavati / tadevaM sAmAnyena triMzadvandhakAnAmekaviMzatyudaye sapta, caturviMzatyudaye paJca, paJcaviMzatyudaye sapta, SaDviza/daye paJca, saptaviMzatyudaye paTa aSTAviMzatyudaye paT , ekonatriMzadudaye paTa, triMzadudayo SaT , ekatriMzadudaye catvAri, sarvasaGkhathayA dvipaJcAzat 52 // 31 / / egegamegatIsa" tti ekatriMzati badhyamAnAyAmekamudayasthAnaM triMzat , yata ekatriMzad devagatiprAyogyaM tIrthakarA-''hArakasahitaM banato'pramattasaMyatasyApUrvakaraNasya vA prApyate, na ca te vaikriyamAhArakaM vA kurvanti, tataH paJcaviMzatyAdaya udayA na prApyante / ekaM sattAsthAnaM trinavatiH, tIrthakarA-''hArakacatuSTayayorapi sattAsambhavAt / / "ege egudaya aTTha saMtammi'' 'ekasmin yazaHkIrtirUpe karmaNi badhyamAne ekamudayasthAnaM triMzat , ekAM hi yazaHkIrti badhnanti apUrvakaraNAdayaH, te cAtivizuddhatvAd vaikriyamAhArakaM vA nArabhante, tataH paJcaviMzatyAdInyudayasthAnAnIhApi na prApyante / aSTo sattAyAM sthAnAni, tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH ekonAzItiH paTsaptatiH paJcasaptatizca / tatrAdyAni catvAri sattAsthAnAni upazamazreNyAs athavA kSapakazreNyAM yAvadanivRtti bAdaraguNasthAne gatvA trayodaza nAmAni na kSapyante / trayodazasu ca nAmasu kSINesu nAnAjIvApekSayoparitanAni catvAri labhyante, tAni ca tAvad labhyante yAvat sUkSmasamparAyaguNasthAnam ! "ubarayabaMdhe dasa dasa veyaga saMtammi ThANANi" uparate bandhe bandhAbhAve ityarthaH, "veyaga" tti vedanaM vedo veda eva vedakastasmin udage ityarthaH sattAyAM ca pratyokaM daza daza sthAnAni / tatrAmUni daza udayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH paDvizatiH saptaviMzatiH aSTA 1 yasya tIrthakrA ''hArake yugapat staH sa nairayika pu nopapadyate / / 2 saM0 1 ta0 ma0 0sahitaM karma ba0 // 3 saM1 ta0 chA0 ma0 ttAsthA0 / / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [gAthAH viMzatiH ekonatriMzat triMzat ekatriMzad nava aSTau ca / tatra viMzatI ekaviMzati yathAsaGkhyamatIrthakara tIrthakarayoH sayogikevalinoH kArmaNakAyayoge vartamAnayoH, pavizati-saptaviMzatI tayorevaudArikamizrakAyayoge vartamAnayoH / atIrthakarasya svabhAvasthasya triMzat, tasyaiva svare nirudve ekonatriMzat, ucchvAse'pi niruddhe'STAviMzatiH, tIrthakarasya svabhAvasthasya ekatriMzat, tasyaiva svare niruddhe triMzat, ucchvAse'pi nirudve ekonatriMzat evaM ca dvidhA triMzad - ekona - triMzatau prApyete / ayoginastIrthakarasya caramasamaye vartamAnasya navodayaH, atIrthakarasyAyogino'STodayaH / daza sattAsthAnAni, tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH ekonAzItiH padmaptatiH paJcasaptatiH nava aSTau ca / tatra viMzatyudaye dve sattAsthAne - ekonAzItiH paJcasaptati / evaM pavizatyudaye'STAvizatyudaye'pi draSTavyam | ekaviM zatyudaye ime dve sattAsthAne, tadyathA - azItiH SaTsaptatizca / evaM saptaviMzatyudaye'pi / ekonatriMzati catvAri sattAsthAnAni tadyathA - azItiH SaTsaptatiH ekonAzItiH paJcasaptatizca / yata . ekonatriMzat tIrthakarasyAtIrthakarasya ca bhavati, tatrAdye dve tIrthakaramadhikRtya veditavye, 1. antime atIrthakaramadhikRtya / triMzadudaye'STau sattAsthAnAni tadyathA -- trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatizca / tatrAdyAni catvAyu - pazAntakaSAyasya' / azItiH kSINakapAyasya sayogikevalino vA AhArakasatkarmaNaH tIrthakarasya tasyaivAtIrthakarasyaikonAzItiH / AhArakacatuSTayarahitasya tIrthakarasya kSINakapAyasya sayogikevalino vA SaTsaptatiH / tasyaivAtIrthakarasya paJcasaptatiH / ekatriMzadudaye dve sattAsthAne, tadyathAazItiH padmaptatizca / ete ca tIrthakara kevalino veditavye, atIrthaMkarakevalina ekatriMzadudayasyaivAbhAvAt / navodaye trINi sattAsthAnAni tadyathA - azItiH paTsaptatiH nava ca / tatrAdye dve yAvad dvicaramasamayaH tAvadayogikevalinastIrtha karasya veditavye, caramasamaye tu nava / aSTodaye trINi sattAsthAnAni tadyathA - ekonAzItiH paJcasaptatiH aSTau ca / tatrAdye dve ayogakevalino'tIrthakarasya dvicaramasamayaM yAvad veditavye, caramasamaye tvaSTAviti / evamabandhakasya dazApyudayasthAnAni adhikRtya triMzat sattAsthAnAni bhavanti / / 32 / / 1 tadevamuktA' nAmaprakRtInAM bandhodayasattAsthAnabhedAH saMvedhazca / sampratyuktakrameNaiva pAM jIvasthAnAni guNasthAnAni cAdhikRtya svAmI 'nidazyate- 1 saM0 chA0 mudri0 zat, tamyaivocchvA0 // 2 ta0 ma0 mudri0 0sya / azItiH kSINakapAyasya cayAvat trayodazakaM na kSIyate / antyAni catvAri kSINa trayodazakasya sayo / 3 saM0 saM0 1 saM 2 ktAH prakR" / mudri0 chA0 vaktA uttaraprakR0 // 4 saM 1 ta0 ma0 0mI nirdizyate // Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .025 32-34 ] candrarSimahattarakRtaM sapratikAprakaraNam / tivigappapagaiThANehiM jIvaguNasanniesu ThANesu / bhaMgA pauMjiyavvA, jattha jahA saMbhavo bhava // 33 // trayo vikalpAH-bandha-udaya-sattArUpAsteSAM sambandhIni prakRtisthAnAni trivikalpaprakRtisthAnAni taiH jIvasaMjJiteSu guNasaMjJiteSu ca sthAneSu jIvasthAneSu guNasthAneSu cetyarthaH, bhaGgAH pUrvoktAnusAreNa vakSyamANAnusAreNa ca prayoktavyAH / katham ? ityAha-"jattha jahA saMbhavo havai" yatra yeSu jIvasthAneSu guNasthAneSu ca 'yathA sambhavo bhavati' yathA ghaTanA bhavati tatra tathA prayoktavyAH, yo yatra yathA bhaGgo ghaTate sa tatra tathA' vaktavya ityarthaH / / 33 // tatra prathamato jIvasthAnAnyadhikRtya pratipAdayati terasasu jIvasaMkhevaesa nANaMtarAya tivigpnne| ekkammi tiduvigappo, karaNaM par3a ettha avigappo // 34 // samipyante-sar3agRhyante jIvA ebhiriti sakSepAH-aparyApta kaikendriyatvAdayo'vAntarajAtibhedAH, jIvAnAM sakSepA jIvasaGkSapA jIvasthAnAnItyarthaH / paryAptasaMjJipaJcendriyavara zepeSutrayodazasu jIvasthAneSu jJAnAvaraNA-'ntarAyayorvandha-udaya-sattArUpAstrayo vikalpAH prApyante, tadyathA-paJcavidho bandhaH paJcavidha udayaH paJcavidhA sattA, jJAnAvaraNA-'ntarAyayodhruvabandhodayasattAkatvAt / sUtre "tivigappo' iti dvigusamAhAratve'pyArpatvAt pustvanirdezaH / "ekkammi tiduvigappo' 'ekammina' paryAptasaMjJipaJcendriyalakSaNe jIvasthAne trayo vA vikalpA bhavanti, ho vA vikalpo / tatra trayo vikalpA ime-paJcavidho bandhaH paJcavidha udayaH paJcavidhA sattA / ete ca sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvat prApyante / tataH paraM bandhavyavacchede upazAntamohe kSINamohe ca dvo vikalpo, tadyathA-paJcavidha udayaH paJcavidhA sattA / atrAnyo bhaGgo na sambhavati, udaya-sattayoyugapad vyavacchedAt "karaNaM par3a ettha avigappo" tti iha kevalino manovijJAnamadhikRtya saMjJino na bhavanti, dravyamanaHsambandhAt punaste'pi saMjJino vyavahiyante / uktaM ca cUrNI 'maNakaraNaM kevaliNo vi atthi teNa sanniNo vuccaMti / maNoviNNANaM paDucca te sanniNo na havaMti / iti / tataH karaNaM-dravyamanorUpaM pratItya yaH saMjJI sayogikevalI ayogikaMvalI vA bhavasthastasmin 'atra' jJAnAvaraNe'ntarAye ca 'avikalpa:' trayANAmapi bandhAdirUpANAM vikalpAnAmabhAvaH, AmUlaM taducchede sati kevalitvabhAvAt / / 34 / / 1 chA0 0thA kartavyaH ||2mnHkrnnN kevalino'pi asti tena saMjJina ucyanta / manovijJa naM pratItya te saMjJino na bhvnti| 29 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH samprati darzanAvaraNaM jIvasthAneSu cintayati tere nava cau paNagaM, nava saMtegammi bhaMgamekArA / paryAptasaMjJipaJcendriyavarjeSu zeSeSu trayodazasu jIvasthAneSu navavidho bandhaH caturvidhaH paJcavidho vA udayaH navavidhA sattA ityetau dvau vikalpo / "egammi bhaMgamekkAra" ti 'ekasmin' paryAptasaMjJipaJcendriyarUpe ekAdaza bhaGgAH, te ca yathA prAk sAmAnyena saMvedhacintAyAmuktAstathaivAtrApyanyUnAtiriktA vaktavyAH / veyaNiyAuyagoe, vibhanja vedanIye AyuSi gotre ca yAni bandhAdiprakRtisthAnAni tAni yathAgamaM jIvasthAneSu 'vibhajet' vikalpayet / tatreyaM vedanIya-gotrayorvikalpanirUpaNArthamantarbhASyagAthA pajjattagasanniyare, aTTha caukkaM ca veyaNiyabhaMgA / sattaga tigaM ca goe', patteyaM jIvaThANesu / / 1 / / paryApte saMjJini vedanIyasyASTau bhaGgAH, tadyathA-asAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtAsAte satI, athavA asAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAtAsAte satI, etau dvau vikalpo mithyAdRSTiguNasthAna kAd Arabhya pramattaguNasthAnakaM yAvat prApyate na parataH, parato'sAtasya vandhAbhAvAt / tathA sAtasya bandhaH amAtasyodayaH sAtAsAte satI, athavA sAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAtAsAte satI, eto ca dvo vikalpo mithyAdRSTiguNasthAnakAdArabhya sayogikevaliguNasthAnakaM yAvat prApyate / tataH parato bandhAbhAve asAtasyodayaH sAtAsAte satI, athavA sAtasyodayaH sAtAsAte satI, eto dvau vikalpAvayogikevalini dvicaramasamayaM yAvat prApyate / caramasamaye tu, 'asAtasyodayaH asAtasya sattA' yasya dvicaramasamaye sAtaM kSINaM, yasya tvasAtaM dvicaramasamaye kSINaM tasya sAtasyodayaH sAtasya satteti sarvasaGkhyayA'STau bhaGgAH / iha sayogikevalI ayogikevalI ca dravyamano'bhisambandhAt saMjJI vyavahiyate, tataH saMjJini paryApte vedanIyasyASTo bhaGgA ucyamAnA na virudhyante / 'itareSu' payoptasaMjJivyatirikteSu trayodazasu jIvasthAneSu pratyekaM pratyekaM catvAro bhaGgA bhavanti, tabathA-asAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtAsAte satI, athavA asAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAtAsAte satI', athavA sAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtAsAte satI,' athavA sAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAtAsAte satI / / 1 saM0 1 saM0 2 mudri0 0e vattavyA jIvaThANesu // 2 mudri0 kAt prabhRti pra0 // 3 saM0 saM0 2 0tyekaM catvA0 // 4-5 saM0 1 ta0 ma00tI, tathA saa0|| Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34-35 ] candrapimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / ... "sattaga tigaM ca goe" iti 'gotre' gotrasya saMjini paryApte sapta bhaGgAH, tadyathA-nIcegotrasya bandhaH nIcaigotrasyodayaH nIcaigotraM sat , eSa vikalpamtejaH-bAyubhavAd uddhRtya tiryakpa vendriyasaMjJitveno'tpanne kiyatkAlaM praapyte| nIcegotrasya bandhaH nIce gotrasyodaya ucca nIcaigotre satI, athavA nIcairgotrasya bandhaH uccairgotrasyodaya ucca-nIcegotre satI, etau ca vikalpoparyApta saMjJini mithyAdRSTo sAsAdane vA prApyate na samyagmithyAdRSTyAdau, tasya nIceotrabandhAbhAvAt / tathA uccaigotrasya bandhaH nIcegotrasyodaya ucca-nIcegotre satI, epa vikalpo mithyAdRSTiguNasthAnakAdArabhya dezaviratiguNasthAnakaM yAvat prApyate na parataH, parato nIcegotramyodayAbhAvAt / tathA uccagotrasya bandhaH uccairgotrasyodaya ucca-nIce gotre satI, epa vikalpaH sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadavaseyaH / parato bandhAbhAve uccairgotrasyodaya ucca-nIcegotre satI, epa vikalpa upazAntamohaguNasthAnakAdArabhya ayogika valini dvicaramasamayaM yAvadavApyate / uccoMtrasyodaya ucceotraM sat , eSa vikalpo'yogikaMvalicaramasamaye / 'itarepu punaH' paryAptasaMjJivyatirikteSu trayodazasu jIvasthAneSu pratyekaM trayastrayo bhaGgAH, tadyathA-nIcegotrasya bandhaH nIce gotrasyodayaH nIcairvotraM sat , ayaM vikalpastejaH-vAyuSu uccai gotrodvalanAnantaraM sarvakAlaM tejaH-vAyubhavAd uddhRtya samutpanneSu vA pRthivyAdi-dvIndriyAdipu kiyatkAlaM prApyate, nAnyeSu / nIcegotrasya bandhaH nIceotrasyodaya ucca-nIcairgotre satI, tathA uccaigotrasya bandho nIcaigotrasyodaya ucca-nIcegotre satI / zeSA vikalpA na sambhavantiM, tiryatUccetrisyodayAbhAvAt / / sampratyAyuSo bhaGgA nirUpyante, tannirUpaNArtha ceyamantarbhASyagAthA pajjattApajjattaga, samaNe pajjatta amaNa sesesu / aTThAvIsaM dasagaM, navagaM paNagaM, ca Aussa / / 2 / / samanAH-saMjJI, tatra paryApte saMjJini AyuSo bhaGgA aSTAviMzatiH, aparyApta saMjJini bhaGgAnAM dazakam , paryApte 'amanasi' asaMjJini paJcendriye bhaGgAnAM navakam , 'zepeSu' ekAdazasu jIvasthAneSu punarbhaGgAnAM pratyekaM paJcakamiti / tatra saMjJini paryApte ime aSTAviMzatirbhaGgAHnairayikasya narakAyupa udayo narakAyuH sat , ayaM parabhavAyurvandhakAlAta pUrvam , parabhavAyubandhakAle tiryagAyupo bandhaH narakAyuSa udayaH naraka-tiryagAyupI satI, athavA manuSyAyuSo bandhaH narakAyupa udayaH naraka-manuSyAyuSI satI / parabhavAyubandhottarakAlaM narakAyupa udayaH naraka tiryagAyuSI satI, athavA narakAyupa udayaH manuSya-nArakAyupI satI / iha nArakA devAyu 1 saM0 1 ta0 ma0 0tpanneSu ki0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 8t / uccai0|| 3 saM0 2 mudri0 0vlidvi0|| 4 chA0 mudri00Su / tathA nIcai0 / / 5 chA0 mudri0 0Sya-na0 / / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA rikAyuzca bhavapratyayAdeva na badhnanti, tatrotpattyabhAvAt , tato nArakANAM parabhavAyurvandhakAle bandhottarakAle ca devAyuArakAyubhyAM vikalpAbhAvAt sarvasaGkhyayA paJca vikalpAH / evaM devAnAmapi paJca vikalpA bhAvanIyAH, navaraM nArakAyuHsthAne devAyuriti vaktavyam , tadyathA-devAyuSa udayaH devAyuSaH sattA ityAdi / tathA tiryagAyuSa udayaH tiryagAyuSaH sattA, ayaM vikalpa: parabhavAyurvandhakAlAt pUrvam / parabhavAyucendhakAle tu narakAyuSo bandhaH tiryagAyuSa udayaH narakatiryagAyupI satI, athavA tiryagAyuSo bandhaH tiryagAyuSa udayaH tiryak-tiryagAyuSI satI, athavA manuSyAyuSo bandhaH tiryagAyupa udayaH manuSya-tiryagAyuSI satI, athavA devAyupo bandhaH tiryagAyuSa udayaH deva-tiryagAyupI satI / parabhavAyurvandhottara'kAlaM tiryagAyuSa udayo narakatiryagAyupI satI, athavA tiryagAyuSa udayaH tiryak-tiryagAyuSI satI, athavA tiryagAyuSa udayo manuSya tiryagAyuSI satI, athavA tiryagAyuSa udayo deva-tiryagAyuSI satI / sarvasaGkhyayA saMjJiparyAptatirazcAM nava vikalpAH / evaM manuSyANAmapi nava bhaGgA bhAvanIyAH, kevalaM tiryagAyuHsthAne manuSyAyurityabhidhAtavyam , tadyathA-manuSyAyuSa udayo manuSyAyuSaH sattetyAdi / tadevaM sarvasaGkhyayA saMjJini pryaapte'ssttaaviNshtirbhnggaaH| aparyApte saMjJini AyuSo daza bhaGgA imetiryagAyuSaH udayaH tiryagAyuSaH sattA, ayaM vikalpaH parabhavAyurvandhakAlAt pUrvam / parabhavAyurvandhakAle tiryagAyupo bandhaH tiryagAyuSa udayaH tiryak tiryagAyuSoH sattA, athavA manuSyAyupo bandhaH tiryagAyupa udayo manuSya-tiryagAyuSI satI / parabhavAyurvandhottarakAlaM tiryagAyuSa udayaH tiryak tiryagAyupI satI, athavA tiryagAyuSa udayo manuSya-tiryagAyuSI satI / evaM tirazco'. paryAptasaMjJinaH paJca bhaGgAH / evaM manuSyasyApi paJca vaktavyAH / sarvasaGkhyayA daza / zepA na sambhavanti, aparyApto hi saMjJI tiryaG manuSyo vA, na deva-nArako, na cApi sa devAyu rakAyurvA badhnAti, tato dazaiva yathoktA bhaGgAH / tathA ye prAk saMjJitirazcAM nava bhaGgA uktAsta evAsaMjJiparyApte'pi nava bhaGgA vaktavyAH, yato'saMjJI paryAptastiyageva bhavati na manuSyAdiH, tato'tra tadAzritA bhaGgA na prApyante / tathA ye'paryAptasaMjJitirazcaH paJca bhaGgAH prAguktAsta eva paJca bhaGgAH zeSeSvapyekAdazasu jIvasthAneSu vaktavyAH, sarveSAmapi tiryaktvAd devAdiSUtpAdAbhAvAcca / mohaM paraM vocchaM / / 35 / / ata paraM 'moha. mohanIyaM jIvasthAneSu vakSye / / 35|| aTTasu paMcasu ege ega dugaM dasa ya mohabaMdhagae / tiga cau nava udayagae, tiga tiga pannarasa saMtammi / / 36 // 1 saM0 0kAle tirya0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 vybdhnaa0|| 3 chA0 0zcAM pa0 // 4 saM0 saM0 1 ta0 ma0 03 bhaGgAH // 5 gAtheyaM saptatikAbhASye 55 tmii|| Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35-36 ] candrarpimahattarakRtaM saptatikA prakaraNam 229 aSTasu paJcasu ekasmizca yathAkrama ekaM dve daza ca mohanIyaprakRtibandhagatAni sthAnAni bhavanti / tatra 'aSTasu' paryAptA-'paryAptasUkSmA-'paryAptavAdara-dvIndriya-trIndriya-caturindriyA-'saMjJisaMjJirUpeSu ekaM bandhasthAnaM dvAviMzatirUpam / dvAviMzatizceyam-mithyAtvaM SoDaza kaSAyAH trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH hAsya-ratiyugalA-'rati-zokayugalayoranyatarad yugalaM bhayaM jugupsA ceti / atra tribhirve devAbhyAM yugalAbhyAM paD bhaGgA bhavanti / paryAptavAda ra dvi-tri-caturindriyA'saMjJirUpeSu paJcasu jIvasthAneSu ime dve dve vandhasthAne, tadyathA-dvAviMzatirekaviMzatizca / tatra dvAviMzatiH prAgiva sabhedA vktvyaa| saiva ca dvAviMzatirmithyAtvahInA ekaviMzatiH / sA ca kepAJcit karaNAparyAptAvasthAyAM sAsAdanabhAve sati labhyate na sarveSAm , zeSakAlaM vA / atra catvAro bhaGgAH, yata iha napusakavedo na bandhamAyAti, mithyAtvodayAbhAvAt , napuMsakavedabandhasya ca mithyAtvodayanibandhanatvAt / tato dvAbhyAM vedAbhyAM dvAbhyAM ca yugalAbhyAM catvAra eva bhnggaaH| ekasmistu paryAptasaMjJirUpe jIvasthAne dvAviMzatyAdIni daza bandhasthAnAni, tAni ca prAgvad sabhedAni vaktavyAni / ___ "tiga cau nava udayagae" iti, yathoktarUpeSu aSTasu jIvasthAneSu pratyekaM trINi trINyudayasthAnAni, tadyathA-aSTau nava daza ca / yattu saptakamudayasthAnamanantAnubandhyudayarahitaM tanna prApyate, teSAmavazyamanantAnubandhyudayasahitatvAta / vedazca teSAmudayaprApto napuMsakaveda eva, na strIveda-puruSavedo / tataH 'aSTodaye mithyAtvaM krodhAdInAmanyatame catvAraH krodhAdikA napusakavedo'nyatarad yugalamityevaMrUpe caturbhiH krodhAdibhibhyAM ca yugalAbhyAM bhaGgA aSTau / aSTodaye eva bhaye vA jugupsAyAM vA prakSiptAyAM navodayaH, atraikaikasmin vikalpe bhaGgA aSTau aSTau prApyante iti sarvasaGkhyayA navodaye bhaGgAH SoDaza / bhaya-jugupsayostu yugapat prakSiptayodezodayaH. atra bhaGgA aSTau / sarvasaGkhyayA aSTasu jIvasthAneSu pratyekaM dvAtriMzad dvAtriMzad bhaGgAH / tathA uktarUpeSu paJcasu jIvasthAneSu pratyekaM catvAri catvAri udayasthAnAni, tadyathA-sapta aSTau nava daza / tatra sAsAdanabhAvakAle ekaviMzatibandhe saptA'STa-navarUpANi trINyudayasthAnAni, vedazca tepAmudayaprApto napusakavedaH, tato'nyatame catvAraH krodhAdikA napuMsakavedo'nyatarad yugalamiti saptodaya ekaviMzatibandhe dhruvaH, atra prAgivASTo bhaGgAH / tato bhaye vA jugupsAyAM vA prakSiptAyAmaSTodayaH, atra pratyekaM bhaye jugupsAyAM cASTau bhaGgAH prApyante ityaSTodaye sarvasaGkhyayA bhaGgAH poDaza / tato bhaya-jugupsayoyugapat prakSiptayornavodayaH, atrASTAveva bhaGgAH / sarvasaGkhyayA sAsAdana 1 saM0 1 ta ma0 degdaraparyAptadvi // 2-3 mudri0 chA0 saprame || 4 asmatpArzvavartiSu keSuci dAdarzaSu "trINi trINi" iti vAradvayaM likhitaM nopalabhyate keSucit punarlabhyate / evamagre'pi "trINi trINi, catvAri catvAri, dvAdaza dvAdaza, dvAtriMzad dvAtriMzad' ityAdiSvapi jJeyam // Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH bhAve bhaGgAdvAtriMzat / sAsAdanabhAvA bhAve dvAviMzatibandhe asUni trINyudayasthAnAni tadyathA, aSTau nava daza ca / etAni ca prAgiva bhAvanIyAni cUrNikArastvasaMjJinyapi labdhiparyApta ke trIn vedAn yathAyogamudayaprAptAnicchati, tatastanmatena tasya dvAviMzatibandhe ekaviMzatibandhe ca pratyekamekaikasmin saptAdAbudayasthAne tribhirvedezvaturviMzatibhaGgA avaseyAH / 'ekasmin ' paryApta - saMjJirUpe jIvasthAne navodayasthAnAni tAni ca prAgiva saprabhedAni vaktavyAni / " tiga tiga pannarasa saMtammi" 'aSTasu' pUrvoktarUpeSu jIvasthAneSu trINi trINi sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH saptaviMzatiH pavizatizca / 'paJcasvapi ca ' uktarUpeSu jIvasthAneSu tAnyeva trINi trINi sattAsthAnAni / 'ekasmin ' paryAptasaMjJani paJcendriyarUpe jIvasthAne punaH paJcadaza sattAsthAnAni tAni ca prAgiva saprabhedAni vaktavyAni / samprati saMvedha ucyate - tatrASTasu jIvasthAneSu dvAviMzatibandhasthAnam trINyudayasthAnAni, yathA - aSTau nava daza ca / ekaikasminnudayasthAne trINi trINi sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH saptaviMzatiH SaDviMzatizca / sarvasaGkhyayA nava sattAsthAnAni / paJcasUktarUpeSu jIvasthAneSu sthAne, tadyathA - dvAviMzatiH ekaviMzatizca / tatra dvAviMzatibandhe prAguktAnyeva zrINyudayasthAnAni, ekaikasmiMzca udayasthAne tAnyeva pUrvoktAni trINi trINi sattAsthAnAni / ekaviMzatibandheni trINyudayasthAnAni tadyathA - sapta aSTau nava / ekaikasmiMzva udayasthAne ekaikaM sattAsthAnaM aSTAviMzatiH, ekaviMzatibandho hi sAsAdanabhAvamupAgateSu prApyate, sAsAdanAzcAvazyamaSTAviMzatisatkarmANaH, teSAM darzanatrikasya niyamato bhAvAt tatasteSu sattAsthAnaMmaSTAviMzatireva / tadevamekaviMzatibandhe trINi sattAsthAnAni, dvAviMzatibandhe ca naveti / sarvasaGkhyayA pazcasu jIvasthAneSu pratyekaM dvAdaza dvAdaza sattAsthAnAni bhavanti / 'ekasmin ' sI saMjJiparyApte punaH jIvasthAne saMvedhaH prAgukta eva saprapaJco draSTavyaH / / 33 / / samprati nAmakarma jIvasthAneSu cintayannAha paNa duga paNagaM paNa cau, paNagaM paNagA havaMti tinneva / paNa chappaNagaM chaccha ppaNagaM aTTha'Da dasagaM ti // 37 // satteva apajjattA, sAmI taha suhuma bAyarA ceva / vigaliMdiyA u tinni u, taha ya asannI ya sannI ya / / 38 / / anayorgAthayoH padAnAM yathAkramaM sambandhaH, tadyathA - " paNa duga paNa gaM" prati "sAmI satteva apajjattA" bandha - udaya sattAprakRtisthAnAnAM yathAkramaM paJcakaM paJcakaM dvikaM ca prati svAminaH 1 saM0 1 0 0 0dayasthAne prAptAH / / 2 saM0 sa0 1 0 ma0 NagaM" ti "sA0 // Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37-38 ] candrarSimahattarakRtaM saptati kAprakaraNam 231 saptavAparyAptAH / iyamatra bhAvanA-saptAnAmaparyAptAnAM paJca paJca bandhasthAnAni, dve dve udayasthAne, paJca paJca sattAsthAnAni / tatra bandhasthAnAnyani-trayoviMzatiH paJcaviMzatiH paDvizatiH ekonatriMzat triMzat / aparyAptA hi saptApi tiyaMga-manuSyaprAyogyameva badhnanti, na deva-nArakaprAyogyam , tato yathoktAnyeveha bandhasthAnAni prApyante, nonAdhikAni / tAni ca tiryaga-manuSyaprAyogyANi prAgiva saprapaJca vaktavyAni / udayasthAne punaraparyAptavAdara-sUkSmekendri yayorima--ekaviMzatizcaturviMzatizca / tatrAparyAptavAdarasyakaviMzatiriyam--tiryaggatiH tiryagAnupUrvI taijasaM kAmaNaM agurulaghu varNAdicatuSTayam ekendriyajAtiH sthAvaranAma bAdaranAma aparyAptakanAma sthirA-'sthire zubhA-'zubhe durbhagam anAdeyam ayazaHkIrtiH nirmANamiti / eSA caikaviMzatirapAntarAlagatau vartamAnasya prApyate, atra ceka eva bhaGgaH, aparyAptasya parAvartamAnazubhaprakRtInAmudayAbhAvAt / sUkSmAparyAptakasyApyepai kaviMzatiravaseyA, navaraM bAdaranAmasthAne sUkSmanAmeti vaktavyam , atrApyeka eva bhaGgaH / ubhayorapi tasyAmekaviMzato audArikazarIraM huNDasaMsthAnam upaghAtanAma pratyeka sAdhAraNayorekataramiti prakRticatuSTaye prakSipte tiryagAnupUrtyAM cApanItAyAM caturviMzatiH, atra pratyekasAdhAraNAbhyAM sUkSmAparyAptasya bAdarAparyAptasya ca pratyekaM dvau dvau bhaGgo / tadevaM dve dve udayasthAne adhikRtya dvayorapi pratyekaM trayastrayo bhaGgAH, vikalendriyA-'saMjJi-saMzyaparyAptAnAM pratyekamime dve dve udayasthAne, tadyathA--ekaviMzatiH pavizatizca / tatraikaviMzatiraparyAptadvIndriyANAmiyam-- taijasaM kArmaNam agurulaghu sthirA-'sthire zubhA-'zubhe varNAdicatuSTayaM nirmANaM tiryaggatiH tiryagAnupUrvI dvIndriyajAtiH trasanAma bAdaranAma aparyAptakanAma durbhagam anAdeyam ayazaHkIrtiriti / eSA caikaviMzatirapAntarAlagato vartamAnasyAvase yA / atra sarvANyapi padAnyaprazastAnye veti eka eva bhaGgaH / tataH zarIrasthasyaudArikam audArikAGgopAGga huNDasaMsthAna sevA saMhananam upaghAtaM pratyekamiti prakRtipaTaka prakSipyate, tiryagAnupUrvI cApanIyate, tataH pavizatirbhavati, atrApyeka eva bhaGgaH / evaM trIndriyAdInAmapyavagantavyam , navaraM dvIndriyajAtisthAne trIndriyajAtirityAyuccAraNIyam / tadevamaparyAptadvIndriyAdInAM pratyeka dve dve udayasthAne adhikRtya dvo dvau bhaGgo veditavyo, kevalamaparyApta jJinazcatvAraH, yato vo bhaGgAvaparyAptasaMjJinastirazvaH prApyete, dvo cAparyAptasaMjJino manuSyasyeti / tathA pratyekaM saptAnAmaparyAptAnAM paJca paJca sattAsthAnAni, tadyathAdvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / eteSAM ca svarUpaM prAgiva draSTavyam / "paNa cau paNagaM" ti "suhumA" iti sambadhyate / sUkSmamya paryAptasya paJca bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH ekonatriMzat triMzat / etAni ca tiyaMga-manuSya 1 saM0 1 ta0 ma0 chA0 0dhyagatiprA0 / / 2 mudri0 chA0 8pye paiva caika0 // 3 chA0 mudri0 0ti kRtvaka e0 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [gAthAH prAyogyANyeva draSTavyAni, tatraiva sUkSmaparyAptasyotpAdasambhavAt / eteSAM ca svarUpaM prAgiva saprapaJcaM draSTavyam / udayasthAnAni catvAri, tadyathA-ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH eDvizatizca / tatraikaviMzatiriyam-tejasaM kAmaNam agurulaghu sthirA-'sthire zubhA-5me vaNodicatuSTayaM nirmANaM tiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH sthAvaranAma sUkSmanAma paryAptakanAma durbhagam anAdeyam ayazaHkIrtiriti / eSA caikaviMzatiH sUkSmaparyAptasyApAntarAlagatau vartamAnasya veditavyA, atraiko bhaGgaH, pratipakSapadavikalpasyaikasyApyabhAvAt / asyAmevaikaviMzatI audArikazarIraM huNDasaMsthAnam upaghAtaM pratyeka sAdhAraNayorekataramiti prakRticatuSTayaM prakSipyate tiryagAnUpUrvI cApa-. nIyate tatazcaturviMzatirbhavati, sA ca zarIrasthasya prApyate, atra pratyeka-sAdhAraNAbhyAM dvau bhaGgo / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte kSipte paJcaviMzatiH, atrApi tAveva dvau bhanau / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasyocchyAse kSipte paDviMzatiH, atrApi tAveva dvau bhaGgau / sarvasaGkhyayA sUkSmaparyAtasya catvAryapyudayasthAnAnyadhikRtya bhaGgAH sapta / pazca sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH, aSTasaptatizca / kevalaM pazcaviMzatyudaye SaDvizatyudaye ca pratyekaM yaH sAdhAraNapadena saha bhaGgastatrASTAsaptativarjAni catvAri sattAsthAnAni, vaktavyAni, zarIraparyAptyA hi paryAptastejaH-vAyuvarjaH sarvo'pi manuSyagati manuSyAnupUyau~ niyamAd badhnAti, paJcaviMzatipaDvizatyudayau ca zarIraparyAptyA paryAptasya bhavataH, tataH sAdhAraNasya sUkSmaparyAptasya paJcaviMzatyudaye SaDvizatyudaye cASTAsaptati'naM prApyate / pratyekapade punastejaH-vAyukAyikAvapyantarbhavata iti tadapekSayA tatrASTasaptatilabhyate / tadevaM sAdhAraNapadAnugau paJcaviMzati-paDvizatisatko dvau bhaGgo catuHsattAsthAnako, zeSAstu paJca bhaGgAH paJcasattAsthAnakAH / "paNagA havanti tinneva" atra 'bAyarA" iti sambadhyate / paryAptavAdaraikendriyasya pazca bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatiH paJcaviMzati paDviMzatiH ekonatriMzat triMzat / etAni tiryag-manuSyaprAyogyANi, tAni ca prAgiva draSTavyAni / udayasthAnAni pazca, tadyathA-ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH paDviMzatiH saptaviMzatizca, tatrai kaviMzatiriyam-tejasaM kArmaNam agurulaghu sthirA-sthire zubhA''zubhe varNAdicatuSTayaM nirmANaM tiryaggatiH tiryagAnupUrvI ekendriyajAtiH sthAvaranAma bAdaranAma paryAptakanAma durbhagam anAdeyaM yazaHkIrti-ayazaHkIyoMrekatareti / eSA caikaviMzatiH paryAptavAdarasyApAntarAlagatau vartamAnasyAvaseyA, atra yazaHkIrti-ayaza kIrtibhyAM dvo bhaGgau / tataH zarIrasthasyaudArikazarIraM huNDasaMsthAnam upaghAtanAma pratyeka sAdhAraNayorekatamiti prakRticatuSTayaM prakSipyate tiryagAnupUrvI cApanIyate tatazcaturviMza 1 sa0 2 ta0 ma0 nAvApya0 // Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37-38 ] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 233 " tirbhavati, atra pratyeka sAdhAraNa-yazaH kIrti- ayazaH kIrtipadaizcatvAro bhaGgAH / vaikriyaM kurvataH punadaravAyukAyikasyaikaH, yatastasya sAdhAraNa - yazaH kIrtI udayaM nAgacchataH, anyacca vaikriyava!yukAyikacaturviMzatAvaudArikazarIrasthAne vaikriyazarIramiti vaktavyam zeSaM tathaiva / sarvasaGkhyA caturviMzato paJca bhaGgAH / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prakSipte paJcaviMzatiH, atrApi tathaiva paJca bhaGgAH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasyocchvAse kSipte SaDviMzati, atrApi tathaiva paJca bhaGgAH / athavA zarIraparyAptyA paryAptasyocchvAse'nudite Atapa udyotAnyatarasmiMstUdite pavizatiH, atrAtapena pratyeka yazaH kIrti ayazaH kIrtipade dvau bhaGgau, sAdhAraNasyAtapodayAbhAvAt tadAzrito vikalpau na bhavataH / udyotena pratyeka sAdhAraNa-yazaH kIrtti-ayazaH kIrtipadaizcatvAraH / sarvasaGkhyayA pavizatAvekAdaza bhaGgAH / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasya ucchvAsasahitAyAM pavizato Atapa udyotayoranyatarasmin prakSipte saptaviMzatiH, atra prAgivAtapena dvau, udyotena saha catvAra iti sarvasaGkhyayA saptaviMzatau SaD bhaGgAH / sarve bAdaraparyAptasya bhaGgA ekonatriMzat / sattAsthAnAni paJca tadyathA - dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizva / iha paJcaviMzatyudaye SaDviMzatyudaye ca pratyekaM pratyekA- 'yazaH kIrtibhyAM ya ekaiko bhaGgaH, ca bhaGgAvekaviMzatoM, ye ca vaikriyabAdaravAyukAyikavarjAzcaturviMzatau bhaGgAcatvAraste 'sarvasaGkhayA'STau paJcasattAsthAnakAH, zepAstvekaviMzatisaGkhyAzcatuH sattAsthAnakAH tujhI pA- 308 " "paNa cha paNagaM" ti atra "vigaliMdiyA u tinni u" iti sambadhyate / vikalendriyANAM trayANAM paJca candhasthAnAni tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH ekonatriMzat triMzat / etAnyapi tiryaG - manuSyaprAyogyANi tAni ca prAgiva draSTavyAni / paD udayasthAnAni, tadyathAekaviMzatiH pavizatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatra paryAptadvIndriyasyaikaviMzatiriyam - taijasaM kArmaNam agurulaghu sthirA 'sthire zubhAzubhe varNAdicatuSTayaM nirmANaM tiryaggatiH tiryagAnupUrvI dvIndriyajAtiH sanAma bAdaranAma paryAptakanAma durbhagam anAdeyaM yazaHkIrti - ayazaH kItyorekatareti / eSA caikaviMzatiH paryAptadvIndriyasyApAntarAlagatau vartamAnasyAvaseyA, atra dvau bhaGgau yazaH kIrti ayazaH kIrtibhyAm / tataH zarIrasthasya audArikam audArikAGgopAGga' huNDasaMsthAnaM sevArtasaMhananam upaghAtaM pratyekamiti prakRtiSaTkaM prakSipyate tiryagAnupUrvI cApanIyate tataH pavizatirbhavati, atrApi tAveva dvau bhaGgau / tataH zarIraparyAptyA paryAtasya parAghAte'prazastavihAyogatau ca prakSiptAyAmaSTAviMzatiH, atrApi tAveva dvau bhaGgau / tataH prANApAnaparyAptyA paryAptasyocchvAse kSipte ekonatriMzat, atrApi tAveva dvau bhaGgau; athavA tasyAmeTAviMzatau ucchvAse'nudite udyotanAmni tUdite ekonatriMzat, atrApi tAveva dvau bhaGgau, 1 mudri0 chA0 sarve'pi sa0 // 30 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA sarvasaGkhyayA ekonaviMzati catvAro bhaGgAH / tato bhASAparyAptyA paryAptasyocchvAsasahitAyAmekonatriMzati susvara-duHsvarayorekatarasmin kSipte triMzad bhavati, atra bhaGgAH susvara-duHsvara-yazaHkItiayazaHkIrtipadevatvAraH; athavocchvAsasahitAyAmekonatriMzati svare'nudite udyotanAmni tUdite triMzat , atrodyota-yazaHkIrti ayazaHkIrtipadadvauM bhaGgoH sarvasaGkhyayA triMzati par3a bhaGgAH / svarasahitAyAmeva triMzati udyote prakSipte ekatriMzat , atra susvara-duHsvara-yazaHkIrti-ayaza:kIrtipadairbhaGgAzcatvAraH / sarvasaGkhyayA paryAptadvIndriyasya bhaGgA viMzatiH / sattAsthAnAni paJca, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / atra yAvekaviMzatyudaye dvo bhaGgo yo ca SaDvizatyudaye ete catvAraH paJcasattAsthAnakAH, yato'STasaptatistejaH-vAyubhavAduhatya paryAptadvIndriyatvenotpannAnadhikRtya kiyatkAlaM prApyate, zeSAstu poDaza bhaGgakAzcatu:sattAsthAnakAH, teSvaSTasaptateraprApyamANatvAt / tejaH-vAyavarjA hi zarIraparyAptyA paryAptA niyamato manuSyagati-manuSyAnupUvyau badhnanti, tato'STAviMzatyAdyudayeSvaSTasaptatirna prApyate / evaM trIndriyacaturindriyANAmapi paryAptAnAM vaktavyam / "cha ccha ppaNagaM" ti atra "asannI ya" iti sambadhyate / asaMjJipaJcendriyasya paryAptasya paD bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatiH paJcaviMzatiH paDvizatiH aSTAviMzatiH ekonatrizata triMzat / asaMjJipaJcendriyA hi paryAptAH narakagati-devagatiprAyogyamapi vadhnanti / tatasteSAmaSTAviMzatirapi bandhasthAnaM labhyate / SaD udayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH pavizatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatrekaviMzatiriyama-taijasaM kAryagam agurulaghu sthirA'sthire zubhA 'zubhe varNAdicatuSTayaM nirmANaM tiryaggatiH tiryagAnupUrvI paJcendriyajAtiH sanAma bAdaranAma paryAptakanAma subhaga-durbhagayorekataraM AdeyA-'nAdeyayorekataraM yazaHkIrti-ayazaHkIyorekatareti / eSA caikaviMzatirasaMjJipaJcendriya paryAptasyApAntarAlagatau vartamAnasya prApyate / atra subhaga-durbhagA-''deyA-unAdeya-yazaHkIrti-ayazaHkIrtibhiraSTau bhaGgAH / tataH zarIrasthasyaudArikamaudArikAGgopAGaga SaNNAM saMsthAnAnAmekatamat saMsthAnaM paNNAM saMhananAnAmekatamat saMhananam upaghAtaM pratyekamiti prakRtipaTaka prakSipyate, tiryagAnupUrvI cApanIyate, tataH paDvizatirbhavati, atra paDimaH saMsthAnaH SaDbhiH saMhananaiH subhaga-durbhagAbhyAmAdeyA-'nAdeyAbhyAM yazaHkIrti-ayazaHkIrtibhyAM ca dve zate bhaGgAnAmaSTAzItyadhika 288 / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya parAghAte prazastA-'prazastavihAyogatyanyataravihAyogato ca prakSiptAyAmaSTAviMzatiH, atra pAzcAtyA eva bhaGgA vihAyogatidvikena guNyante tato bhaGgAnAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni bhavanti 576 / 1 sa0 1 ta0 ma0 gAH / susva // 2 saM0 1 ta0 ma0 chA0 degdaye dvau bhanau ete ca // 3 mudri0 tataH saptavi / / 4 sa0vyaraya0 pryaa| chA0 0 yasyAparyA0 // 5 saM0 ta0 ma0 0GgAH paJca sh0|| Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37-38 / - candraSimahattarakRtaM sapratikAprakaraNam / 235 tataH prANAyAnaparyAptyA paryAptasyocchvAse kSipte ekonatriMzata, atrApi bhaGgAnAM paJca zatAni paTsaptatyadhikAni 576; athavA zarIraparyAptyA paryAptasyocchvAse'nudite 'udyote tUdite ekonatriMzat , atrApi paJca zatAni paTsaptatyadhikAni bhaGgAnAm 576, sarvasaGkhyayA ekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhi kAni 1152 / tato bhASAparyAptyA paryAptasyocchvAsasahitAyAmekonaviMzati susvara-duHsvarayorekatarasmina prakSipte triMzad bhavati, atra pAzcAtyAnyucchvAsalabdhAni bhaGgAnAM paJca zatAni paTsaptatyadhikAni 576 svaradvikena guNyante tata ekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152 bhavanti; athavA prANApAnaparyAptyA paryAptasya svare'nudite udyotanAmni tUdite triMzad bhavati, atra bhaGgAnAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576 / sarvasaGkhyayA triMzati bhaGgAH saptadaza zatAnyaSTAviMzatyadhikAni 1728 | tataH svarasahitAyAM triMzati udyote prakSipte ekatriMzad bhavati, atra bhaGgAnAmekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152 / sarvasaGkhyayA paryAptAsaMjJipaJcendriyasyakonapaJcAzacchatAni caturadhikAni 4604 / asaMjJipaJcendriyAzca kriyalabdhihInatvAd vaikriyaM nArabhante tatastadAzritA udayavikalpAna prApyante / sattAsthAnAni paJca, tadyathA- dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTa saptatizca / atraikaviMzatyudayasatkA aSTo bhaGgAH SaDvizatyudayasatkAzcASTAzItyadhikazatadvayasaGkhyAH 288 paJcasattAsthAnakAH, zepAH sarve'pi catuHsattAsthAnakAH, yuktiratra prAguktA draSTavyA / "adRSTa dasagaM" ti atra "sannIya" iti sambadhyate / saMjJipaJcendriyaparyAptasya sarvANi bandhasthAnAni, tAni cASTau viMzati-caturviMzati-navA-'STarahitAni / sANyapyudayasthAnAni tAnyayaSTI, viMzati-navA-'STodayA hi kevalino bhavanti, caturvizatyudayazcaikendriyANAm , ata ete vajyante. atra kevalI saMjJitvena na vivakSita iti tadudayapratiSedhaH / navA-'STarahitAni sarvAgyapi sattAsthAnAni, tAni ca daza / atrApye kaviMzatyudayabhaGgA aSTau, pavizatyudayabhaGgAzcASTAzItyadhikazatadvayasaGkhyAH, 288 paJcasattAsthAnakAH, zeSAzcatuHsattAsthAnakAH / / samprati saMvedhazcintyate-sUkSI kendriyANAmaparyAptAnAM tryoviNshtibndhaanaamekviNshtyudye| paJca sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItiH aSTasaptatizca / evaM caturviMzatyudaye'pi / sarvasaGkhyayA daza / evaM paJcaviMzati-paDvizati-ekonatriMzat-triMzadvandhakAnAmapi dve dve udayasthAne adhikRtya pratyeka daza daza sattAsthAnAnyavagantavyAni, sarvasaGgha yayA paJcAzat 50 / evamanyeSAmapi SaNNAmaparyAptAnAM bhAvanIyam , navaramAtmIye AtmIya dve dve udayasthAne prAguktasvarUpe vaktavye / sUkSmaparyAptakAnAM trayoviMzatibandhakAnAmekaviMzatyAdiSu 1 mudri0 udyotanAmmi tU0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 kAni 1152 bhavanti / / 3 mudri chA0 ti kRtvA tadeg // Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthA caturdhvapyudayasthAneSu pratyekaM paJca pazca sattAsthAnAni, sarvasaGkhyayA viMzatiH / evaM paJcaviMzatiSaDvizati-ekonatriMzat-triMzaddhandhakAnAmapi vaktavyam / tataH sUkSmaparyAptAnAM sarvasaGkhyayA sattAsthAnAni zatam 100 / bAdaraikendriyaparyAptAnAM trayoviMzatibandhakAnAmekaviMzati-caturviMzatipaJcaviMzati-paDvizatyudayeSu pazca paJca sattAsthAnAni, saptaviMzatyudaye catvAri, sarvasaGkhyayA catuviMzatiH / evaM paJcaviMzati-paDvizati-ekonatriMzat-triMzadvandhakAnAmapi pratyekaM caturvizatizcatuviMzatiH sattAsthAnAni vAcyAni / sarvasaGkhayayA paryAptabAdarekendriyANAM vizaM zataM 120 sattAsthAnAnAm / dvIndriyaparyAptakAnAM trayoviMzatibandhakAnAm ekaviMzatyudaye pahivazatyudaye ca paJca pazna sattAsthAnAni , aSTAviMzati-ekonatriMzat-triMzad-ekatriMzadudayeSu tu pratyakaM catvAri catvA. rIti sarvasaGkhyayA paDviMzatiH / evaM paJcaviMzati-paDviMzati-ekonatriMzat triMzadvandhakAnAM pratyeka SaDviMzatiH paDvizatiH sattAsthAnAni, sarvasaGkhyayA triMzaM zatam 130 / evaM trIndriyANAM catu. rindriyANAmapi paryAptAnAM vaktavyam / asaMjJipaJcendriyANAmapi paryAptAnAM trayoviMzatibandhakAnAmekaviMzatyudaye paDvizatyudaye ca pratyekaM paJca paJca sattAsthAnAni, aSTAviMzati ekonatriMzattriMzad ekatriMzadudayeSu tu catvAri catvArIti sarvasaGkhyayA pvishtiH| evaM paJcaviMzati-paDiva. zati-ekonatrizata-triMzadvandhakAnAmapi vaktavyam / aSTAviMzatibandhakAnAM punasteSAM dve evodayasthAne, tadyathA-triMzadekatriMzacca / tatra pratyekaM trINi trINi sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTa zItiH paDazItizca | aSTAviMzatirhi devagatiprAyogyA narakagatiprAyogyA vA, tatastasyAM badhyamAnAyAmavazyaM vaikriyacatuSTayAdi badhyate ityazIti-aSTasaptatI na prApyate / sarvasaGkhyayA paryAsAsaMjJipaJcendriyANAM patriMzaM sattAsthAnAnAM zatam 136 / paryAptasaMjJipaJcendriyANAM trayoviMzatibandhakAnAM prAgiva SaDvizatiH sattAsthAnAni vAcyAni / evaM paJcaviMzatibandhakAnAmapi, navaraM davAnAM paJcaviMzatibandhakAnAM paJcaviMzatyudaye saptaviMzatyudaye ca dve dU sattAsthAne, tadyathAdvinavatiraSTAzItizca / etAni ca 'prAguktapaDviMzatisattAsthAnApekSayA'dhikAni prApyante iti sarvasaGkhyayA paJcaviMzatibandhakAnAM triMzat / SaDivazatibandhakAnAbhapi triMzat / aSTAviMzatibandhakAnAmaSTAvRdayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDvizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzacceti / tatraikaviMzato dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiraSTAzItizca / ete eva dva paJcaviMzati-paDviMzati-saptaviMzati-aSTAviMzati-ekonatriMzadudayeSvapi pratyeka vaktavye / triMzadudaye catvAri, tadyathA--dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH paDazItizca / eteSAM ca bhAvanA prAgevASTAviMzatibandhe saMvedhacintAyAM vistareNa kRteti na bhUyaH kriyate, vize 1 saM0 vaktavyAni // 2 saM01 ta0 ma0 ca pratyeka pa0 // 3 saM00ni, granthAgrama 2000, a|| 4 saM01ta0 ma0tu ctvaa0|| 5 saM0 saM01 saM020ma00mapi vakta061 saM0 chA0 praaktnv0|| Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 37-38 ] candraSimahattaskRtaM spttikaaprkrnnm| SAbhAvAd granthagauravabhayAcca / ekatriMzadudaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItizca / sarvasaGkhyayA aSTAviMzatibandhakAnAmekonaviMzatiH sattAsthAnAni / ekonatriMzadvandhakAnAM sattAsthAnAni paJcaviMzatibandhakAnAmiva bhAvanIyAni, tAni ca triMzat / navaramatra vizepo bhaNyate-aviratasamyagdRSTerdevagatiprAyogyAme konatriMzataM badhnataH ekaviMzati-paDvizatiaSTAviMzati-ekonaviMzat-triMzadudayeSu pratyekaM dve dve sattAsthAne bhavataH, tadyathA--trinavatiH ekonanavatizca / paJcaviMzatyudaye saptaviMzatyudaye ca kriyasaMyata-saMyatAsaMyatAnadhikRtya te eva dve dve sattA sthAne / athavA AhArakasaMyatAnadhikRtya paJcaviMzatyudaye saptaviMzatyudaye ca trinavatiH, nairayika tIrthakarasatkarmANaM mithyAdRSTimadhikRtyekonanavatiH / sarvANi caturdaza / sarvasaGkhyayA ekonatriMzadvandhakAnAM sattAsthAnAni catuzcatvAriMzat / triMzadvandhakAnAmapi sattAsthAnAni paJcavizatibandhakAnAmiva bhAvanIyAni, tAni ca triMzat / kevalaM devAnAM manuSyagatiprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM triMzataM badhnatAM ekaviMzati-paJcaviMzati-saptaviMzati-aSTAviMzati ekonatriMzattriMzadudaveSu pratyekaM dve dve sattAsthAne, tadyathA--trinavatirekonanavatizca / etAni ca dvAdaza, tataH sarvasaGkhyayA triMzadvandhakAnAM dvicatvAriMzat sattAsthAnAni / ekatriMzadvandhakAnAmekameva vinavatirUpaM sattAsthAnam , ekatriMzataM hi tIrthakarA-''hArakamahitAmeva badhnAti, tatastIrthakarA''hArakayorapi sattAyAM prakSepe vinavatireva bhavati / ekavidhabandhakAnAmaSTau sattAsthAnAni, tayathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH ekonAzItiH paTsaptatiH pazcasaptatizca / tatrAdyAni catvAyupazamazreNyAm athavA kSapaka zreNyAM yAvad nAdyApi trayodaza nAmAni kSIyante, teSu tu kSINeSu uparitanAni catvAri sattAsthAnAni labhyante / bandhAbhAve saMjJiparyAptAnAmaSTo sattAsthAnAni, tAni cAnantaroktAnyeva draSTavyAni kevalamAdyAni catvAryuezAntamohaguNasthAnake, uparitanAni tu catvAri kSINamohaguNasthAnake / tadevaM sarvasaGkhacayA jhiparyAptAnAM dve zate sattAsthAnAnAmaSTAdhike 208 / yadi punadravyamano'bhisambandhAta devalino'pi saMjJino vivakSyante tadAnIM kevalisatkAni paDvizatisattAsthAnAnyapi bhavanti / tathAhi--kelinAM daza udayasthAnAni, tadyathA---viMzatiH ekaviMzatiH SaDvizatiH sataviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad nava aSTau ca / tatra viMzatyudaya dU sattAsthAne, tadyathA-ekonAzItiH paJcasaptatizca / ete eva paDivazatyudayA-'STAviMzatyudayayorapi pratyekaM draSTavye / ekaviMzatyudaye ime dve sattAsthAne-azItiH paTsaptanizca / te eva saptaviMzatyudaye'pi / ekonatri 1 saM0 1ta- ma0 sthAne bhavataH / aya0 // 2 sa0 1 ta0 ma0 0rvANyapi catuH // 3 saM02 0zca / ete ca s0|| Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH zadudaye catvAri sattAsthAnAni, tadyathA azItiH paTsaptatiH ekonAzItiH paJcasaptatizca / ekonaviMzadudayo hi tIrthakare'tIrthakare ca prApyate, tatra tIrthakaramadhikRtyAye dve sattAsthAne, atIrthakaramadhikRtya punarantime / evaM triMzadudaye'pi catvAri / ekatriMzadudaye dve-azItiH paTsaptatizca / navodaye' trINi, tadyathA-azItiH paTsaptatiH nava ca / tatrAdye dve tIrthakarasyAyogikevalino dvicaramasamayaM yAvat prApyete, caramasamaye tu nava / aSTodaye trINi, tadyathAekonAzItiH paJcasaptatiH aSTau c| tatrAdya dve atIrthakarasyAyogikevalino dvicaramasamayaM yAvat , caramasamaye tvaSTAviti : sarvasamudAyena saMjJinAM catustriMzadadhike dve zate 234 sattAsthAnAnAm // 37 // 38 // tadevaM jIvasthAnAnyadhikRtya svAmitvamuktam / samprati guNasthAnAnyadhikRtyAha nANaMtarAya tivihamavi dasasu do hoMti dossu tthaannesu| mithyAdRSTiprabhRtiSu sUkSmasamparAyaparyanteSu dazasu guNasthAnakeSu jJAnAvaraNamantarAyaM ca 'trividhamapi' bandha-udaya-sattApekSayA triprakAramapi bhavati, mithyAdRSTayAdiSu dazasu guNasthAnakeSu jJAnAvaraNasyAntarAyasya ca paJcavidho bandhaH paJcavidha udayaH paJcavidhA sattA ityarthaH / 'dvayoH punaguNasthAnakayoH' upazAntamoha-kSINamoharUpayoH 'he' udaya-satte staH, na bandhaH, bandhasya sUkSmasamparAye vyavacchinatvAt / etaduktaM bhavati-bandhAbhAve upazAntamohe kSINamohe ca jJAnAvaraNIyA'ntarAyayoH pratyekaM paJcavidha udayaH paJcavidhA ca sattA bhavatIti, parata udaya-sattayorapyabhAvaH / micchAsANe viie, nava cau paNa nava ya saMtasA // 3 // 'dvitIye dvitIyasya darzanAvaraNasya mithyAdRSTau sAsAdane ca navavidho bandhaH, caturvidhaH paJcavidhokA udayaH, navavidhA sattA , dvayorapyanayoguNasthAnakayoH styAniitrakasya niyamato bandhAt / "natra ya saMtaMsa" tti nava ca 'sattAMzAH' sattAbhedAH satprakRtaya ityarthaH / etena ca dvau vikalpo darzito, tamathA-navavidho bandhazcaturvidha udayo navavidhA sattA, athavA navavidho yandhaH paJcavidha udayo navavidhA sattA // 39 // misAi niyaTTImo cha cau paNa nava ya saMtakammaMsA / caubaMdha tige cau paNa, navaMsa dusu juyala cha ssaMtA / / 40 // 1 sa0 1 ta ma 0daye'pi tro0 // 2 atra sa02 pustake-"caturdazasu jIvasthAneSu sarvasaGkhyayA, sattAvikalpAH 1330" iti TippaNakaM vartate // sa1ta0 ma0 pustakeSu tvita Urdhvam-"tadevaM caturdazasu jIvasthAneSu sarvasaGkhyayA sattAsthAnAni 1330" iti pAThaH TIkAnta reSu dRzyate / saM chA0 mudri0 pustakeSu ca sarvathA nAsti // 3 sa0 1 ta0 ma0 0ttA ityarthaH / chA0 mudri0 0ttA iti dvau vikalpo dvyor0|| Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37-41 1 candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 239 'mizrAdipu' mizraprabhRtiSu guNasthAnakeSu apramattaguNasthAnakAparyanteSu 'nivRttau' ca apUrvakaraNe ca apUrvakaraNAddhAyAH prathame saGghaya yatamabhAge cetyarthaH, parato nidrAdvikabandhavyavacchedena paDvidhabandhAsambhavAt , tata eteSu paDvidho bandhazcaturvidhaH paJcavidho vA udayaH navavidhA satteti dvau viklpo| "caubaMdha tige cau paNa nasa" tiM ihApUrvakaraNAdAyAH prathame saGkhya yatame bhAge mate sati nidrA-pracalayorvandhavyavacchedo bhavati, tato'ta UrdhvamapUrvakaraNe'pi caturvidha eva bandhaH / tataH 'trike' apUrvakaraNA-'nivRttibAdara-sUkSmasamparAyarUpe caturvidho bandhazcaturvidhaH paJcavidho vA udayaH, "navaMsa' iti navavidhA satteti pratyekaM ho ho vikalpo, aMza iti sattA'bhidhIyate / etaccoktamupazapazreNImadhikRtya, kSapaka zreNyAM guNasthAnakatraye'pi paJcavidhasyodayasya sUkSmasamparAye ca nava vidhAyAH sattAyA aprApyamANatvAt 'dusu juyala cha ssaMta" tti iha kSapakaraNyAmanivRttibAdarasamparAyAddhAyAH saGkhya yatameSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmina bhAge saGkhaye yatame'vatiSThamAne styAnaddhitrikasya sattAvyavacchedo bhavati, tatastadanantaramanivRttibAdare'pi paDvidhaiva sattA bhavati, tata Aha-"dusu" ti 'dvayoH' anivRttibAdara-sUkSmasamparAyayoyugalamiti bandhaudayAvucyate / caturiti cAnuvartate, tatazcaturvidho bandhazcaturvidha udayaH "cha ssaMta" tti pavidhA sattA / atra pazcavidha udayo na prApyate, kSapakANAmatyantavizuddhatayA nidrAhikasyodayAbhAvAt / uktaM ca karmaprakRticUrNAvudIraNAkaraNe--- 'iMdiyapaJjattIe aNaMtare samae savyo vi nidApayalamudIrago bhavai, navaraM khINakasAyakhavage motaNaM, tesi udao natthi ni kAuM / / 40 / / uvasaMte cau paNa nava, khoNe caurudaya chacca cau saMtaM / 'upazAnte' upazAntamohe bandho na bhavati, tasya sUkSmasamparAye eva vyavacchinnatvAt, tataH kevalazcaturvidhaH paJcavidho vA udayo navavidhA sttaa| upazama'kopazAntamohA yatyantavizuddhA na bhavanti, tatasteSu nidrAdvikasyApyudayaH sambhavati 'kSINe' kSINamohe caturvidha udayaH pavidhA sattA, eSa vikalpo dvicaramasamayaM yAvat / caramasamaye tu nidrA-pracalayoH sattAvyavacchedAd ayaM vikalpaH-caturvidha udayazcaturvidhA sattA / / ___veyaNiyAuyagoe, vibhAja vedanIyA''yu-gotrANAM bandha-udaya sattAsthAnAni yathAgamaM gurusthAnakeSu vibhajet' vikalpayet / indriyaparyAptyA ananta re samaye sarvA'pi nidrA-pracalayorudIrako bhavati, navaraM kSINaHjAya-kSapakAna muktvA , teSAmudayo nAstIti kRtvA / / 2 ta. ma00make upa0 / / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM tatra vedanIya - gotrayorbhaGganirUpaNArthamiyamantarbhASyagAthA - cauchassu doNi sattasu, ege cau guNisu veyaNiyabhaMgA | goe paNa cau do tisu, ega'Dusu doNi ekammi || 3 || mithyAdRSTyAdiSu pramattasaMyataparyanteSu SaTsu guNasthAnakeSu pratyekaM vedanIyasya prathamAzcatvAro bhaGgAH, te ceme - asAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtAsAte satI, asAtasya bandhaH sAtasyo - dayaH sAtAsAta satI, sAtasya bandhaH asAtasyodayaH sAtAsAte satI, sAtasya bandhaH sAtasyodayaH sAtAsAte satI / tathA'pramattasaMyatAdiSu sayogikeva liparyanteSu saptasu guNasthAnakeSu dvau bhaGgau tau cAnantaroktAveva tRtIyacaturthI jJAtavyau, ete hi sAtameva badhnanti nAsAtam / tathA 'ekasmin' ayogikevalini catvAro bhaGgAH, te ceme - asAtasyodayaH sAtAsAte satI, athavA sAtamyodayaH sAtAsAte satI, etau dvau vikalpAvayogikevalini dvivaramasamayaM yAvat prApyete; caramasamaye tu asAtasyodayaH asAtasya sattA yasya dvicaramasamaye sAtaM kSINam, yasya tvasAtaM dvicaramasamaye kSINaM tasyAyaM vikalpaH - sAtasyodayaH sAtasya sattA / 340 ] [ gAthAH 1 " goe" ityAdi / 'gotre' gotrasya pazca bhaGgA mithyAdRSToM, te ceme-nIcairgotrasya bandhaH nIce gotrasyodayaH nIcairgotraM sat eSa vikalpastejaskAyika vAyukAyikeSu labhyate, tadbhavAduvRtteSu vA zepajIveSu kiyatkAlam / nIcairgotrasya bandhaH nIcairgotrasyodayaH ucca nIce gotre satI / athavA nIcairgotrasya bandha uccairgotrasyodaya ucca-nIcaigotre satI, athavA uccaisya bandhaH nIcairgotrasyodaya ucca-nIccai gotre satI, uccairgotrasya bandha uccairgotrasyodaya ucca-nIcairgotre satI / sAsAdanasya prathamavarjAH zeSAzcatvAro bhaGgAH / prathamo hi bhaGgastejaH - vAyukAyikeSu labhyate, tadbhavAdudvRtteSu vA kiyatkAlam / na ca teja:-vAyuSu sAsAdanabhAvo labhyate, nApi tadbhavAdudvRtteSu tatkAlam, ato'tra prathamabhaGgapratiSedhaH / tathA 'triSu' mizrA 'virata deza virateSu caturtha-paJcamarUpau dvau bhaGgau bhavataH, na zeSAH, mizrAdayo hi nIcegotraM na badhnanti / anye tvAcAryA bruvate - dezaviratasya paJcama evaiko bhaGgaH, ""sAmanneNaM vaya jAIe uccAgoyassa udao hoi" / iti vacanAt 1 "ega'Gkasu" tti pramattasaMyataprabhRtiSu aSTasu guNasthAneSu pratyekamekaiko bhaGgaH / tatra pramattA-'pramattA 'pUrvakaraNA-'nivRttibAdara-sUkSmasamparAyeSu kevalaH paJcamo bhaGgaH, teSAmuccairgAtrasyaiva bandha-udayasambhavAt / upazAntamohe kSINamohe sayogikevalini ca bandhAbhAvAt pratyekamayaM vikalpaH--uccairgotrasyodaya ucca-nIcairgotre satI / 1 sAmAnyena vrata- jAtyoH uccairgotrasya udayo bhavati / / 2 sa0 ta0 ma0 'jAi paDucca udeg eva / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 241 "donni ekkammi" tti ekasmin ayogikevalini dvau bhaGgo-uccairgotrasyodaya uccanIcairgotre satI, eSa vikalpo dvicaramasamayaM yAvat / caramasamaye tveSa vikalpaH-uccairgotrasyodayaH uccaMgotraM sat / nIcaigotraM hi dvicaramasamaye kSINamiti caramasamaye na sata prApyate / / sampratyAyurbhaGgA nirUpyante, tannirUpaNArthaM ceyamantarbhASyagAthA 'aTThacchAhigavIsA solasa vIsaM ca bAra cha dosu / / do causu tIsu ekkaM, micchAisu Auge bhaMgA / / 4 / / mithyAdRSTayAdiSu guNasthAnakeSu ayogikevaliguNasthAnakaparyanteSu krameNa te'STAdhikaviMzatyAdaya Ayupi bhaGgAH / tatra mithyAdRSTiguNasthAnake'STAdhikA viMzatirAyuSo bhaGgAH / mithyAdRSTayo hi caturgatikA api bhavanti / tatra narayikAnadhikRtya paJca, tirazco'dhikRtya nava, manuSyAnapyadhikRtya nava, devAnadhikRtya paJca, ete ca prAgeva saprapaJcaM bhAvitA iti na bhUyo bhAvyante / sAsAdanasya paDadhikA viMzatiH, yatastiryaJco manuSyA vA sAsAdanabhAve vartamAnA narakAyuna badhnanti, tataH pratyekaM tirazcAM manuSyANAM ca parabhavAyubandhakAle ekeko bhaGgo na prApyata iti pavizatiH / samyagmithyAdRSTeH poDaza, samyagmithyAdRSTayo hi nAyurvandhamArabhante, tata AyucandhakAle nArakANAM yo dvo bhaGgo, ye ca tirazcAM catvAraH, ye ca manuSyANAmapi catvAraH, yo ca devAnAM dvau, tAnetAn dvAdaza varjayitvA zepAH SoDaza bhavanti / aviratasamyagdRSTeviMzatibhaGgAH, katham ? iti ced ucyate-tiryaG-manuSyANAM pratyekamAyurvandhakAle ye naraka-tiryaGmanuSyagativiSayAstrayastrayo bhaGgAH, yazca deva-narayikANAM pratyekamAyubandhakAle tiyaggativiSaya ekeko bhaGgaH, te aviratasamyagdRSTerna sambhavanti, tataH zeSA viMzatireva bhavati / dezaviratedvAdaza bhaGgAH, yato dezaviratistiyaG-manuSyANAmeva bhavati, te ca tiryaG-manuSyA dezaviratA Ayurvaghnanto devAyureva badhnanti, na zeSamAyuH, tatastipazcAM manuSyANAM ca pratyeka parabhavAyurvandhakAlAt pUrva mekaiko bhaGgaH, parabhavAyurvandhakAle'pi caikakaH, AyurvandhottarakAlaM ca catvArazcatvAraH, yataH kecit tiryaJco manuSyAzca caturNAmekamanyatamadAyuvadhA dezacirati pratipadyante, tatastadapekSayA yathoktAzcatvArazcatvAro bhaGgAH prApyante, sarvasaGkhyayA dvAdaza / "cha dosu" tti 'dvayoH' pramattA-'pramattayoH pratyeka SaT par3a bhaGgAH / pramattA-'pramattagayatA hi manuSyA eva bhavanti, tata AyunandhakAlAt pUrvamekaH, AyurvandhakAle'pyekaH, pramattA-'pramattA hi devAyurebaikaM badhnanti na zeSamAyuH, vandhottarakAlaM ca prAguktadezavi ranyuktyanusAreNa catvAra iti / 1 gAtheyaM saptatikAbhAdhye trayodazI // 2 mudri0 rasa cha dosu // 3 sa01 ta0 ma0 minyaH / / 4 saM0 1 0 ta0 ratiyuktyanu0 // 31 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthAH "do causu" tti 'catuSu' apUrvakaraNA-'nivRttivAdara-sUkSmasamparAya-upazAntamoharUpeSu guNasthAnakepUpazamazreNimadhikRtya pratyekaM dvau dvau bhaGgo, tadyathA-manuSyAyuSa udayo manuSyAyuSaH sattA, eSa vikalpaH parabhavAyuvendhakAlAt pUrvam , athavA manuSyAyupa udayo manuSya-devAyuSI satI, eSa vikalpaH parabhavAyurvandhottarakAlam , ete hyAyurna badhnanti, ativizuddhatvAt / pUrvabaDhe cAyupi upazamazreNiM pratipadyante devAyuSyeva nAnyAyupi / taduktaM karmaprakRtI 'tisu Augesu baDhesu jeNa seTiM na Aruhai / / (gA0 375) tata upazamazreNimadhikRtya eteSu dvau dvAveva bhaGgo / pUrvavaddhAyuSkAstu kSapakazreNiM na pratipadyante, tata upazamazreNimadhikRtyetyuktam / kSapakazreNyAM tveteSAmekeka eva bhaGgaH, tadyathA-manuSyAyupa udayo manuSyAyuSaH satteti / "tIsu ekka" ti 'tripu' kSINamoha-sayogikevali-ayogirUpeSu pratyekamekaiko bhaGgaH, tadyathA-manuSyAyupa udayo manuSyAyuSaH sattA / zeSA na sambhavanti / tadevamAyupo guNasthAnakeSu bhaGgA nirUpitAH, samprati mohanIyaM pratyAha mohaM paraM vocchaM / / 41 // ataH paraM 'moha' mohanIyaM vakSye / / 41 // guNaThANagesu ahasu, ekkekkaM mohabaMdhaThANesu / paMcAniyaTiThANe, baMdhovaramo para tatto // 42 / / mohanIyasatkabandhasthAneSu madhye ekaikaM bandhasthAnaM mithyAdRSTayAdipu aSTasu guNasthAnakeSu bhavati, tadyathA-mithyAdRSTAviMzatiH sAsAdanasyaikaviMzatiH samyagmithyAdRpTeravistasamyagdRpTezca pratyeka saptadaza saptadaza. dezaviratasya trayodaza, pramattA-'pramattA-'pUrvakaraNAnAM pratyeka nava nava / etAni ca dvAvizatyAdIni navaparyantAni bandhasthAnAni prAgeva saprapaJcaM bhAvitAnIti na bhUyo bhAvyante, vizeSAbhAvAt / kevalamapramattA 'pUrvakaraNayobhaGga ekeka eva vaktavyaH, arati-zokayorvandhasya pramattaguNasthAnake eva vyavacchedAt / prAk ca pramattApekSayA navakavandhasthAne dvo bhaGgo darzitau / "paMcAniyaTTiThANe" anivRttivAdarasamparAyaguNasthAna ke pazca bandhasthAnAni, tadyathApaJca catatraH tisraH dve ekA ca prakRtiriti / 'tataH' anivRttisthAnAt paraM sUkSmasamparAyAdI 'bandhoparamaH' bandhAbhAvaH / / 42 / / sampratyudayasthAnaprarUpaNArthamAha 1 viSvAyuSkeSu baddhaSu yena zreNi na mArohati // 2 saM 0 1 ta0 ma0 vyogikevalirU / 3 saM 1 ta0 ma0 ch| prAgukta prama0 / / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 41-45 ] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / sattAi dasa u micche, sAsAyaNamIsae navukkosA / chAI nava u avirae, dese paMcAi advaiva // 43 / / virae khaovasamie, caurAI satta chacca'puvvammi / aniyaTibAyare puNa, ikko va duve va udayasA / / 44 / / ega suhumasarAgo, veei aveyagA bhave sesA / bhaMgANaM ca pamANaM, puvuddidveNa nAyavvaM / / 45 / / mithyAdRSTeH saptAdIni dazaparyantAni catvAryudayasthAnAni bhavanti, tadyathA-sapta aSTau nava daza / tatra mithyAtvam , apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatame trayaH krodhAdikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, hAsya-rati-yugalA-'rati-zoka yugalayoranyatarad yugalamityetAsAM saptaprakRtInAmudayo dhravaH, atra caturbhiH kapATastribhirvedAbhyAM yugalAbhyAM bhaGgAzcaturviMzatiH / tasminneva saptake bhaye vA jugupsAyAM vA anantAnubandhini vA prakSipte aSTAnAmudayaH, atra bhayAdau pratyekamekaikA caturviMzatiH prApyata iti tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva saptake bhaya-juguppayorathavA bhayA-'nantAnuvandhinoryadvA jugupsA-'nantAnuvandhinoH prakSiptayornavAnAmudayaH, atrApyekakasmin vikalpa bhaGgAnAM caturviMzatiH prApyata iti tisrazcaturviMzatayaH / tathA tamminneva saptake bhaya-jugupsA-'nantAnubandhiSu yugapat prakSipteSu dazAnAmudayaH, atrekA bhaGgakAnAM caturviMzatiH / sarvasaGkhyayA mithyAdRSTAvaSTo caturviMzatayaH / sAsAdane mizre ca saptAdIni 'navotkarmANi' navaparyantAni trINi trINyudayasthAnAni, tadyathA-sapta aSTau nava / tatra sAsAdane anantAnuvandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatame catvAraH krodhAdikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalamityetAsAM saptaprakRtInAmudayo dhruvaH, atra prAgivaikA bhaGgakAnAM caturviMzatiH / tato bhaye vA jugupsAyAM vA prakSimAyAM aSTodayaH, anna dve caturviMzatI bhaGgakAnAm / bhaya-jugupsayostu prakSiptayornavodayaH, atraikA bhaGgakAnAM caturviMzatiH / sarvasaGkhyayA sAsAdane catasrazcaturviMzatayaH / mizre'nantAnubandhivarjAstrayo'nyatame krodhAdikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalaM, mizramiti saptAnAM prakRtInAmudayo dhruvaH, atrekA caturviMzatibhaGgakAnAm / tato bhaye vA jugupsAyAM vA prakSiptAyAmaSTodayaH, atra va bhaGgakAnAM caturviMzatI / bhaya-jugupsayostu yugapat prakSiptayonavAnAmudayaH, atrekA caturvizatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA mizre'pi catasrazcaturviMzatayaH / "chAI nava u avirae" tti 'avirate' aviratasamyagdRSTau paDAdIni navaparyantAni catvAyu - dayasthAnAni bhavanti, tadyathA-paT sapta aSTau nava / tatrAnantAnubandhivarjAstrayo'nyatame krodhA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthA dikAH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalamiti paNNAM prakRtInAmudayo'viratasya kSAyikasamyagdRSTeropazamikasamyagdRSTervA dhruvaH, atraikA caturviMzatirbhaGgakAnAm / tato bhaye vA jugupsAyAM vA vedakasamyaktve vA prakSipte saptAnAmudayaH, atra tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva SaTke bhaya-jugupsayobhaya-vedakasamyaktvayojugupsA-vedakasamyaktvayovA yugapat prakSiptayoraSTAnAmudayaH, atrApi tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva SaTke bhaya-jugupsA-vedakasamyaktveSu yugapat prakSipteSu navAnAmudayaH, atraikA caturviMzatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA'virata. samyagdRSTAvaSTo caturviMzatayaH / "dese paMcAi aDhe va" tti 'deze' dezavirate pazcAdIni aSTaparyantAni catvAyudayasthAnAni, tayathA-paJca paT sapta assttau| tatra pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodhAdInAmanyatamo dvau krodhAdikau, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalamiti pazcAnAM prakRtInAmudayo dezaviratasya kSAyikasamyagdRSTeropazamikasamyagdRSTervA bhavatiH atrekA bhaGgakAnAM caturvizatiH / tato bhaye vA jugupsAyAM vA vedakasamyaktve vA prakSipte paNNAmudayaH, atra tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva paJcake bhaya-jugupsayo yadvA jugupsA-vedakasamyaktvayorathavA bhaya-vedakasamyaktvayoyugapat prakSiptayoH saptAnAmudayaH, atrApi tistrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva paJcake bhayajugupsA-vedakasamyaktveSu yugapat prakSipteSvaSTAnAmudayaH; atraikA caturviMzatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA dezavirate'STau caturviMzatayaH // 43 / / tathA vigte kSAyopazamike' pramatte-'pramatte cetyarthaH, virato hi zreNeradhamtAdvartamAnaH Ayopazamiko virata iti vyavahiyate / tatazca pramatte'pramatte ca pratyekaM caturAdIni saptaparyantAni catvAri catvAyu dayasthA nAni, tadyathA-catasraH paJca SaT sapta / tatra kSAyikasamyagdRSTegepazamikasamyagdRSTervA pramattasyApramattasya ca pratyekaM saMjvalanakrodhAdInAmanyatama ekaH krodhAdiH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayoyugalayoranyatarad yugalamiti catasRNAM prakRtInAmudayaH, atraikA caturviMzatirbhaGgAkAnAm / tato bhaye vA jugupsAyAM vA vedakasamyaktve vA prakSipte paJcAnAmudayaH, atra tisrazcaturviMzatayo bhaGgakAnAm / tathA tasminneva catuke bhaya-jugupsayoryadi vA jugupsAvedakasamyaktvayorathavA bhaya-vedakasamyaktvayoyugapat prakSiptayoH paNAmudayaH, atrApi tisrazcaturviMzatayaH / tathA tasminneva catuSke bhaya-jugupsA-vedakasamyaktveSu yugapat prakSipteSu saptAnAmudayaH, atrekA caturviMzatirbhaGgakAnAm / sarvasaGkhyayA pramattasyApramattasya ca pratyekamaSTAvaSTI caturviMzatayaH / 1 saM0 2 yadi vA ju|| 2 mudri0 chA0 nAni bhavanti, tadya0 // Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43-46] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 245 "chacca'puvammi" apUrvakaraNe caturAdIni SaTparyantAni trINyudayasthAnAni, tadyathAcatasraH paJca SaT / tatra saMjvalanakrodhAdInAmanyatama ekaH krodhAdiH, trayANAM vedAnAmanyatamo vedaH, dvayomugalayoranyatarad yugalamityetAsAM catasRNAM prakRtInAmudayo'pUrvakaraNe dhruvaH, atrekA caturvizatibhegakAnAm / tato bhaye vA jugupsAyAM vA prakSiptAyAM paJcAnAmudayaH; atra dve catuviMzatI bhaGgakAnAm / bhaya-jugupsayostu yugapat prakSiptayoH paNNAmudayaH, atrekA bhaGgakAnAM caturviMzatiH / sarvasaGkhyayA'pUrvakaraNe catasrazcaturviMzatayaH / anivRttibAdare punareko ho vA 'udayAMzo' udayabhedo udayasthAne ityarthaH / tatra caturNA saMjvalanAnAmanyatama ekaH krodhAdiH, trayANAM vedAnAmanyatamo veda iti dvikodayaH, atra tribhirvade zcatubhiH saMjvalanAdaza bhedAH / tato vedodayavyavacchede ekodayaH, sa ca caturvidha. andhe trividhavandhe dvividhabandhe ekavidhavandhe ca prApyate / tatra yadyapi prAk caturvidhavandhe catvAraH trividhavandhe trayaH dvividhabandhe dvo ekavidhavandhe eka iti daza bhaGgAH pratipAditAH tathApyatra sAmAnyena catuH-tri dvi-ekabandhApekSayA catvAra eva bhaGgA vivakSyante / / 44 / / ____ "egaM suhamasarAgo veei" ti sUkSmasamparAyo candhAbhAve eka kiTTIkRtasaMjvalanalobhaM vedayate, tato'traika eva bhaGgaH / evamekodayabhaGgAH saIsaGkhyayA paJca / tathA 'zeSAH' uparitanA upazAntamohAdayaH sarva'pyavedakAH / 'bhaMgANaM ca pamANaM" ityAdi / atra mithyAdRSTayAdipu guNasthAnakeSu udayasthAnabhaGgakAnAM pramANaM 'pUrvodiSTena' pUrvoktena prAka 'sAmAnyanirdiSTamohanIyodayasthAnacintAdhikAroktena prakAreNa jJAtavyam / / 4 / / ____ samprati mithyAdRSTayAdInadhikRtya dazAdiSvekaparyavasAneSu udayasthAneSu bhaGgasaGkhyAnirUpa. NArthamAha ekka chaDekkArekAraseva ekkAraseva nava tinni / ee cauvIsagayA, bAra duge paMca ekkampri // 46 / / iha dazAdIni caturantAni udayasthAnAnyadhikRtya yathAsaGkhayamekAdisaGkhayApadayojanA kartavyA / sA caivam -dazodaye ekA caturviMzatiH / navodaye pada-tatra mithyAdRSTo tisraH, sAsAdane mizre'virate ca pratyekamekekA / aSTodaye ekAdaza-tatra mithyAdRSTo avirate ca pratyeka timraH tisraH, sAsAdane mizre ca pratyeka dve dve, dezavirate caikA / saptodaye ekAdaza-tatra mithyAdRSTo sAsAdane mizre pramatte'pramace ca pratyekamekekA, avirate dezavirate ca pratyekaM tisra 1 mudri0 maanyenoktmoh| chA0 degmAnyoktamoha // Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA stisraH / SaDdaye ekAdaza-tatrAviratasamyagdRSTo apUrvakaraNe ca pratyekamekaikA, dezavirate pramatte'pramatte ca pratyekaM tisrastisraH / paJcakodaye nava-tatra dezavirate ekA, pramatte'pramatte ca pratyekaM tisrastisraH, apUrvakaraNe dve / caturudaye tisraH-pramatte'pramatte'pUrvakaraNe ca pratyekamekekA / 'ete' anantaroktA ekAdikAH saGkhayAvizeSAH 'caturvizatigatAH' caturviMzatyabhidhAyakAH, etA anantaroktAzcaturviMzatayo jJAtavyA ityarthaH / etAzca sarvasaGkhyayA dvipaJcAzat 52 / 'dvike' dvikodaye bhaGgA dvAdaza, ekodaye paJca, ete ca prAgeva bhAvitAH / / 'sampratyeteSAmeva bhaGgAnAM viziSTatarasaGkhyAnirUpaNArthamAha vArasapaNasaTThasayA, udayavigappehiM mohiyA jIvA / iha dazAdiSu catuHparyavasAnepu udayasthAneSu bhaGgakAnAM dvipaJcAzata caturviMzatayo labdhAH / tato dvipaJcAzat caturviMzatyA guNyate, guNitAyAM ca satyAM dvikodayabhaGgA dvAdaza ekodaya bhaGgAH paJca prakSipyante, tato dvAdaza zatAni paJcaSaSTyadhikAni 1265 bhavanti / eterudayavikalperyathAyogaM sarve saMsAriNo jIvAH 'mohitAH' mohamApAditA vijeyAH / / samprati padasaGkhayAnirUpaNArthamAha cula'sIImattattaripa yaviMdasaehiM vinneyA // 5 / / iha padAni nAma-mithyAtvam apratyAkhyAnakrodhaH pratyAkhyAnAvaraNakrodha ityevamAdIni, tato vRndAnAM-dazAyudayasthAnarUpANAM padAni padavRndAni, ArpatvAd rAjadantAdiSu madhye pAThAbhyupagamAdvA vRndazabdasya paranipAtaH, teSAM zateH saptasaptatyadhikacaturazItizatasaGkhaya:8477mohitAH saMsAriNo jIvA vijJeyAH, etAvatsaGkhyAbhiH karmaprakRtibhiryathAyogaM mohitA jIvA jJAtavyA ityarthaH / atha kathaM saptasaptatyadhikAni caturazItizatAni 8477 padAnAM bhavanti ? ucyateiha dazodaye daza padAni daza prakRtaya udayamAgatA ityarthaH, evaM navodayAdiSvapi navAdIni padAni bhAvanIyAni / tato dazodaya eko dazabhiguNyate, navodayAH paD navabhiH, aSTodayA ekAdaza aSTabhiH, saptodayA ekAdaza saptabhiH, SaDadayA ekAdaza pabhiH, paJcakodayA nava paJcabhiH, caturudayAstrayazcaturbhiH, guNayitvA caite sarve'pyekatra mIlyante, jAtAni dvipaJcAzada 1 "eesi udayavigappapayavaMda nirUvaNathamantarbhASyagAthA-bArasapaNamasayA0' ityanena saptatikAcaNigatAvataraNena gArthayaM cUNikRtA'ntarbhASyagAthAtayopAttA'pi TIkAkArairnAntarbhASyagAthAtvenollikhitA, tathApyasmAbhizcUNimanusRtyAntarbhASyagAthAtvenopasthApiteya gaathaa| saM0 saM0 1 saM. 2 'sarvasaM // 3 saM010sIisattasatta / ma0 sIisattahatta // 4 saM0 saM02 yavaMda // 5 sa0 1 ta0 ma0 degdayo'traikaH sa dazadeg saM0 / 2 saM0 chA0 degdayo daza / / Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-47 ] candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 247 dhikAni zrINi zatAni 352 / etAni ca caturviMzatigatAni prApyante iti caturvizatyA guNyante / tato dvikodayapadAni caturviMzatiH ekodayapadAni ca paJca prakSipyante tatasteSu prakSipteSu yathokta paGkhayAnyeva padAnAM zatAni 8477 bhavanti / / samprati mithyAdRSTayAdiSu pratyekamudayabhaGganirUpaNArtha bhASyakRdantargAthAmAha aTThaga cau cau cauraTThagA ya cauro ya hoMti cauvIsA / micchAi apuvaMtA, bArasa paNagaM ca aniya? // 6 // mithyAdRSTayAdayo'pUrva karaNAntA aSTAdicaturviMzatayo bhavanti / kimuktaM bhavati ? -mithyAdRSTayAdivapUrvakaraNaparyavasAnepu guNasthAnakeSu caturviMzatayo yathA saGkhya aSTAdisaGkhyA bhavanti / tatra mithyAdRSTAvaSTau, sAsAdane catasraH, mizre catasraH / ''cauraTThaga" tti aviratAdipu apramattaparyavasAneSu catupu guNasthAnakeSu pratyekamaSTAvaSTau / apUrvakaraNe catantraH, etAzca prAgeva bhaavitaaH| 'anivRttI' anivRttivAdare dvikodaye dvAdaza bhaGgAH ekodaye ca paJca / cazabdo'nivRttivAdare ekodaye catvAra ekaH sUkSmasamparAya iti vizeSaM dyotayati // 46 // sampratyetepAmevodayabhaGgAnAmudayapadAnAM ca yogopayogAdibhiguNanArthamupadezamAha jogovaogalesAiehiM guNiyA havaMti kAyavvA / je jattha guNa hANe, havaMti te tattha guNakArA // 47 / / mithyAdRSTayAdipu guNasthAnakeSu ye yogopayogAdayastai rudayabhaGgA guNitAH karttavyAH, tendayabhaGgA guNayitavyA ityarthaH / katisaGkhya guNayitavyAH ? ityata Aha--ye yogAdayo yasmin guNasthAnake yAvanto bhavanti tAvantastasmin guNasthAnake guNakArAH, testAvadbhistammina guNasthAnake udayabhaGgA guNayitavyA ityarthaH / tatra prathamato yogaguNanabhAvanA kriyate-- isa mithyA dRSTayAdiSu sUkSmasamparAyaparyavasAnepu sarva saGkhyayodayabhaGgAH paJcapaSTayadhikAni dvAdaza zatAni 1265 / tatra vAgyogacatuSTaya-manoyogacatuSTaya audArikakAyayogAH sarvavapi mithyAdRSTayAdi dazAmu guNasthAnakeSu sambhavantIti te navabhiguNyante, tato jAtAnyekAdaza sahasrANi trINi ca zatAni paJcAzItyadhikAni 11385 ! tathA mithyAdRSTe kriyakAyayoge'pTApi caturviMzatayaH prApyante, vekriyamitre audArikami kArmaNakAyayoge ca pratyekaM catamrazcatasraH, etAzca yA anantAnubandhyudayasAhitAstA eva draSTavyAH / yAstvanantAnuvandhyudazahitAstA atra na prApyante / 1 saM0 1 ta0 ma0 thAyogaM a" || 2 saM0 saM02 chA0 mudri0 ThANesu hoti te tadeg // 3 saM0 sa0 1 saM06 ta0 "saMkhyodaya / / 4 saM0 sa0 2 degF guNa // 5 saM0 1 sa. 20 ma. "ti navami / / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 malayagirimaharpivinirmitavivRtyupeta [ gAthA kiM kAraNam ? iti ced ucyate-iha yena pUrva vedakasamyagdRSTinA satA anantAnuvandhino visaMyojitA, visaMyojya ca pariNAmaparAvRttyA samyaktvAt pracyutya mithyAtvaM gatena bhUyo'pyanantAnuvandhino bandumArabhyante tasyaiva mithyAdRSTebandhAvalikAmAnaM kAlaM yAvadanantAnuvandhyudayo na prApyate, na zeSasyaH anantAnubandhinazca visaMyojya bhUyo'pi mithyAtvaM pratipadyate jaghanyato'pyantamuhUrtAvazeSAyuSka eva, anantAnubandhyudayarahitasya mithyAdRSTeH kAlakaraNaprati. SedhAt / tathoktam - 'kuNai jaM na so kAlaM / iti / tatastasminneva bhave vartamAno mithyAtvapratyayena bhUyo'pyanantAnubandhino badhnAti, bandhAvalikAtItAMzca pravedayate / tato'pAntarAlagato vartamAnasya bhavAntare vA prathamata utpannasya mithyAdRSTeH sato'nantAnuvandhyudayarahitA udayavikalpA na prApyante / atra ca kArmaNakAyayogo'pAntarAlagato audArikamizrakAyayoga-baiMkriyamizrakAyayogau ca bhavAntare unpadyamAnasya, tataH kArmaNakAyayogAdau pratyekaM catasrazcatastrazcaturviMzatayo'nantAnuvandhyudayarahitA na prApyante / 'baiMkriyamizrakAyayogo bhavAntare prathamata evotpadyamAnasya bhavati' iti yaduktaM tad bAhulyamAzrityoktam , anyathA tirya-manuSyANAmapi mithyAdRzAM vaikriyakAriNAM vaikriyamizramavApyata eva paraM cUrNikRtA tad nAtra vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitam , evamuttaratrApi cUrNikAramArgAnusaraNaM paribhAvanIyam / tathA sAsAdanasya kArmaNakAyayoge vaikriyakAyayoge audArikamizrakAyayoge ca pratyekaM catasrazcatasrazcaturviMzatayaH, samyagmithyAdRSTe kriyakAyayoge catasraH, aviratasamyagdRSTe kriyakAyayoge'STo, dezaviratasya vaikriye baiMkriyamizrakAyayoge ca pratyekamaSTAvaSTo, pramattasaMyatasyApi vaikriye vaikriyamizre ca pratyekamaSTAvaSTau, apramattasaMyatasya vaiki yakAyayoge'STI, sarvasaGkhyayA caturazItizcaturviMzatayaH / caturazItizcaturvizatyA guNitA jAtAni SoDazAdhikAni viMzatizatAni 2016, tAni pUrvarAzo prakSipyante / tathA sAsAdanasya kriyamizre vartamAnasya ye catvAro'pyudayasthAnavikalpAH, tadyathA-saptodaya ekavidhaH aSTodayo dvividho navodaya ekavidhaH, atra napusakavedo na labhyate, vaikriya kAyayogiSu napusakavedipu madhye sAsAdanasyotyAdAbhAvat / ye cAviratasamyagdRSTaya kriyamizre kArmaNa kAyayoge ca pratyekamaSTAvaSTau udayasthAnavikalpA 'eSu strIvedo na labhyate, baiMkriyakAyayogiSu strIvediSu madhye'viratasamyagdRpTerutpA 1 karoti yad na sa kAlama / / 2 saM0 saM0 2 chA0 mudri0 atha ca / / 3 saM0 saM0 1 saM0 2 ta0 ma0 vyyo0|| 4 saM0 ta0ma0 nyamizrakA0 / / 5 sa0 ta0 ma0 ) vartamAnasya kAma / / 6saM. ta0 ma0 eteSu // Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 ] candramitta kRtaM saptatikA prakaraNam dAbhAvAt / etacca prAyovRttimAzrityoktam, anyathA kadAcid "strIvediSvapi madhye tadutpAdo bhavati / uktaM ca cUrNau - 5 hajja ithiyagesu vi / iti / pramattasaMyatamya AhArakakAyayoge AhArakamizrakAyayoge ca apramattasaMyatasya AhArakakAyayoge ye pratyekamaSTAvaSTAvudayasthAnavikalpAste'pi strIvedarahitA veditavyAH, AhArakaM hi caturdazapUrviNo bhavati, "AhAraM codasupubviNo u" iti vacanAt na ca strINAM caturdazapUrvAcigamaH sambhavati sUtre pratiSedhAt / taduktam- 3 " tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubbalA ya dhIIe / i aisesajjhayaNA, bhUyAvAo ya no thINaM / / ( vR0 kalpa0 gA0 146 ) bhUtavAda nAma dRSTivAdaH / ete sarvepyudayasthAnavikalpAH sarvasaGkhayyA catuzcatvAriMzat 44 / eteSu coktaprakAreNa dvau dvAveva vedau labdhau tataH pratyekaM poDaza poDaza bhaGgAH tatazcatusvatvAriMzata poDazabhiguNyate jAtAni sapta zatAni caturadhikAni 704, tAni pUrvarAzau prakSiyante / tathA'viratasamyagdRpTero dArika mizrakAyayoge ye'STAdayasthAnavikalpAste puvedasahitA eva prApyante, na strIveda-napuMsaka vedasahitAH, tiryag manuSyeSu strIveda-napuMsakavediSu madhye'viratasamyagdRSTerutpAdAbhAvAt / etacca prAcuryamAzrityoktam, tena mallisvAminyAdibhirna vyabhicAraH / eteSu caikena vedena pratyekamaSTAvaSTAveva bhaGgA labhyante tato'STau aSTabhirguNyante jAtAzcatu:pa: 64, sA ca pUrvarAzau prakSipyate, tata AgatAni caturdaza sahasrANi zataM caikonasaptatyadhikam 14169 / etAvanto mithyAdRSTayAdiSu sUkSmasamparAya paryavasAneSu guNasthAnakeSu udabhaGgA yogaguNitAH prApyante / taduktam ' caudasa ya sahassAI, sayaM ca guNahattaraM udayamANaM 14169 / samprati padavRndAni yogaguNitAni bhAvyante / tatrodaya padaprarUpaNArthamiyamantarbhASyagAthA"aDDaDDI battIsaM, battIsaM sahimeva bAvannA / coyAlaM coyAla, vIsA vi ya micchamAIsu // 7 // 32 249 1 saM0 1 taM0 ma0 chA0 0 strIvedeSva0 / / 2 kadAcid bhavet srIveda keSvapi // 3 AhArakaM caturdazapUrvi - stu // 4 tucchA gauravabahulAH calendriyA durbalAzca dhRtyA / ityatizeSAdhyayanAH bhUtavAdazca no strINAm // 5. mudri0 pu apUrva karaNapa0 / / 6 caturdaza ca sahasrANi zataM ca ekonasaptatamudayamAnam // 7 gAtheyaM vRttikRdbhirantarbhASyagAthAtvenollikhitA'pi cUrNikRdbhirnAntarbhASyagAthAtvena nidiSTA // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA: mithyAdRSTayAdiSva pUrvakaraNa paryavamAneSu yathAsaGkhyamaSTaSaSTyAdisaGkhyAni udayapadAni bhavanti, tathAhi - mithyAdRSTau catvAyudayasthAnAni tadyathA - sapta aSTau nava daza / tatra dazodaya eko dazabhigu Nyate-jAtA dazaH navodayAstrayo navabhiH - jAtA saptaviMzatiH aSTodayAstrayo'STabhiH, jAtA caturviMzatiH saptodayazcaikaH saptabhiH, jAtAH sapta sarvasaGkhyayA aSTaSaSTiH 68 / evaM dvAtriMzadAdInAmapi udayapadAnAM bhAvanA kartavyA / sarvasaGkhyayA trINi zatAni dvipaJcAzadadhikAni 352 / etAni caturviMzatigatAnIti caturviMzatyA guNyante jAtAni aSTacatvAriMzadadhi kAni caturazItizatAni 8448 / dvikodayA dvAdaza dvAbhyAM guNyante, jAtA caturviMzatiH, ekAdayapadAni paJca sarvamaGkhyA ekonaviMzat / sA ca pUrvarAzau prakSipyate, tato jAtAni saptasaptatyadhikAni caturazItizatAni 8477 / etAni vAgyogacatuSTaya manoyogacatuSTaya-audArikakAyayogasahitAni prApyante iti navabhigu Nyante, jAtAni SaTsaptatisahasrANi dve zate trina vatyadhike 76293 / tato vaikriyakAyayoge mithyAdRSTeraSTaSaSTisaGkhyAni udayapadAni etAni caprAgvadbhAvanIyAni / vaikriyamizra audArikamizre kArmaNakAyayoge ca pratyekaM patriMzata padatriMzadudayapadAni / vaikiyamitrAdau hi udayapadAnyanantAnubandhyudayasahitAnyeva prApyante, na zepANi, kAraNaM prAgevoktam, tataH paTtriMzat patriMzadeva bhavanti / tathAhi - eko'STodayo 1 navodaya eka dazodayo'nantAnubandhisahitaH prApyate / tato'STodaya eko'STabhiguNyate, tatrASTa padAni santIti kRtvA tato jAtA aSTau navodayau dvau navabhi:, jAtA aSTAdaza, dazodaya eko dazabhiH, jAtA daza, sarvasaGkhyayA paTtriMzat / evamanyatrApi bhAvanA svadhiyA kartavyA / sAsAdanasya vaikriyakAyayoge audArika mizra kArmaNakAyayoge ca dvAtriMzad dvAtriMzat / samyagmithyAdRSTveM kriyakAyayoge dvAtriMzat | aviratasamyagdRSTeveM kriyakAyayoge SaSTiH 60 / dezaviratasya vaikriye vaikriyamizrakAyayoge caM pratyekaM dvipaJcAzad dvipaJcAzat / pramattasaMyatasya vaikriye vaikriyamizre ca pratyekaM catuzcatvAriMzat catuzcatvAriMzat / apramattasaMyatasya vaikriyakAyayoge catuzcatvAriMzat / sarvasaGkhyayA paT zatAni 600 / etAni ca caturviMzatigatAnIti caturviMzatyA guNyante, jAtAni caturdaza sahasrANi catvAri zatAni 14400 / etAni pUrvarAzau prakSipyante / tathA sAmAdanasya vaikriyamizra dvAtriMzadudayapadAni eteSu napuMsakavedo na labhyate, yuktiratra prAgevoktA / aviratasamyagdRSTeveM ki ' yamizre kArmaNakAyayoge ca pratyekaM SaSTiH SaSTiH, atra strIvedo na labhyate, kAraNaM prAgevoktam / pramattasaMyatasya AhArake AhArakamizre ca pratyekaM catuzcatvAriMzat catuzcatvAriMzat / apramattasaMyatasyAhAraka 1 saM0 1 0 ma0 chA0 " bandhyudayasadeg // 2 saM0 1 0 ma0 chA0 deg kriye vaikriyami || 250 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 ] candrarSimahattara kRtaM sapratikAprakaraNam 251 kAyayoge catuzcatvAriMzat, atrApi strIvedo na labhyate, 'yuktiH prAgevoktA / sarvasaGkhyA dve zate caturazItyadhike 284 / etAni coktaprakAreNa dvivedasahitAnyeva prApyante iti dviveda sambhavaiH poDazabhiguNyante jAtAni catuzcatvAriMzadadhikAni paJcacatvAriMzacchatAni 4544, tAni pUrvarAzau prakSipyate / aviratasamyagdRSTeraudA rikamizrakAyayoge SaSTirudayapadAni / etAni puruSavede evaM prApyante, na strIvedanapuMsakavedayoH kAraNamatra prAgevoktam, tata etAni aSTabhaguNyante jAtAni catvAri zatAni azItyadhikAni 480 / etAnyapi pUrvarAzau prakSipyante, tato jAtaH pUrvarAziH paJcanavatisahasrANi sapta zatAni saptadazAdhikAni 5717 / etAvanti yogaguNitAni padavRndAni / uktaM ca uttaramA satta sayA, paNanauDsahassa payasaMkhA / 95797 sampratyupayogaguNitA udayabhaGgA bhAvyante - tatra mithyAdRSTau sAsAdane ca pratyekaM matyajJAna zrutAjJAna-vibhaGgajJAna-cakSuH-acakSurdarzanarUpAH paJca paJca upayogAH / samyagmidhyAdRSTi-aviratasamyagdRSTi-dezaviratAnAM mati zrutA - 'vadhijJAna cakSuH - acatuH - avadhidarzanarUpAH pratyekaM SaT paTa pramattAdInAM sUkSmasamparAyAntAnAM ta eva SaD manaH paryavajJAnasahitAH saptara mithyAdRSTyAdiSu ca caturviMzatigatA udayasthAnavikalpAH "aDDaga cara cara caragA ya" (antarbhASyagA0 6 ) ityAdinA ye prAg uktAste yathA yogagamupayogaiguNyante, tadyathA - midhyAdRSTeraSTo sAsAdane catvAraH militA dvAdaza, te paJcabhirupayogaiguNyante jAtA SaSTiH 60 | mizrasya catvAra udayasthAnavikalpAH, aviratasamyagdRSTeraSTau dezaviratasyApyaSTau sarvasaGkhyayA viMzatiH, sA ca SaDbhirupayogaiguNyate jAtaM triMzaM zatam 120 | tathA pramattasyASTau udayasthAnavikalpAH, apramattasyApyaSTau, apUrvakaraNasya catvAraH, sarve militA viMzatiH, sA saptabhirupayogaiguNyate jAtaM catvAriMzaM zatam 140 / sarvasaGkhyA trINi zatAni viMzAni 320 / ye tvAcAryA mithe'pi matyajJAna - zrutAjJAna vibhaGgajJAna cakSurdarzanA acakSurdarzanarUpAn paJcaivopayogAn icchanti teSAM matena trINi zatAni SoDazotarANi 316 / etAni caturviMzatigatAnIti caturviMzatyA guNyante, tato jAtAni azItyadhikAni SaTsaptatizatAni 7680 matAntareNa paJcasaptatizatAni caturazItyadhikAni 7584 | tato dvikodaya bhaGgA dvAdaza, ekodayabhaGgAH paJca, sarve militAH saptadaza, te saptabhirguNyante jAtamekonaviMzaM zatam 116 / tat pUrvarAzau prakSipyate, tataH pUrvarAzirjAto navanavatyadhikAni saptasaptatizatAni 7766, matAntareNa saptasaptatizatAni tryuttarANi 7703 / uktaM ca 1 chA0 mudri0 yuktiratra prA0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 dvividhaveda / / 3 saptadaza sapta zatAni paJcanavatisahasrANi padasaMkhyA // 4 saM 0 saM0 2 0 chA0 ta sapta / mi // / 50 1 0 ma0 mate trI // 6 ita Urdhvam chA0 pranthAmam 2418 || Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [gAthAH 'udayANuvaogesu sagasayarisayA tiuttarA hoti / 7703 etAvanta upayogaguNitA udayabhaGgAH / / samprati padavRndAni upayogaguNitAni bhAvyante-tatrodayasthAnapadAni caturviMzatigatAni "aTuTThI battIsaM" (antabhASyagA07 ) ityAdinA yAni prAg uktAni tAni yathAyogamupayogeguNyante / tatra mithyAdRSTeraSTapaSTirudayasthAnapadAni, sAsAdanasya dvAtriMzat , militAni zatam 100, tat pazcabhirUpayogeguNyate jAtAni paJca zatAni 500 / samyagmithyAdRSTedvAtriMzata , aviratasamyagdRSTeH paSTiH, dezavistasya dvipaJcAzat , sarvamIlane catuzcatvAriMzaM zatam 144, etat paDbhirupayogaguNyate-jAtAnyaSTau zatAni catuHpaSTayadhikAni 864 / pramattasya catuzcatvAriMzana , apramattasya catuzcatvAriMzat , apUrvakaraNasya viMzatiH, sarvasaGkhyayA aSTAdhikaM zatam 108, etat saptabhirupayogaguNyate-jAtAni sapta zatAni paTpaJcAzadadhikAni 756 / sarvasaGkhacayA vizAnyekaviMzatizatAni 2120 / ye tu mithyAdRSTAviva mizre'pi paJcopayogAn icchanti tanmatena sarvasalyayA viMzatizalAnyaSTAzItyadhikAli 2088 / etAni caturviMzatigatAnIti caturviMzatyA guNyante, jAtAni paJcAzana sahasrANi aSTau zatAni azItyadhikAni 50880, matAntareNa pazcAzana sahasrANi dvAdazottarazatAdhikAni 50112 / tato dvikodayapadAni caturvizatiH, ekodayapadAni paJca, sarvamilane ekonatriMzat , sA saptabhirupayogaiguNyate jAte tryuttare dve zate 203 / te pUrvarAzo prakSipyete, tato jAtaH pUrvarAzirekapazcAzat sahasrANi vyazatyadhikAni 51083, matAntareNa punaH paJcAzat sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi 50315 / uktaM ca-- pannAsaM ca sahassA, tinni sayA ceva pannArA / 50315 etAvanyupayogaguNitAni padavandAni / samprati lezyAguNitA udayabhaGgA bhAvyante---tatra mithyAdRSTayAdiSvavigtasamyagdRSTiparyanteSu pratyeka paTa paD lezyAH, dezavirata-pramattA-'pramatteSu tejaH-padma-zuklarUpAstisastisraH, kRSNAdilezyAma dezaviratyAdipratipatterabhAvAn ! apUrvakaraNAdo ekA zuklalezyA / mithyAdRSTyAdiSu ca ye caturviMzatigatA udayasthAnavikalpA aSTa-caturAdimaGkhyAste yathAyoga lezyAbhiguNyante / tadyathA-mithyAdRSTeSTAbudayasthAnavikalpAH, sAsAdanasya catvAraH, samyagmithyAdRSTazcatvAraH, aviratasamyagdRSTero, mIlitAzcaturviMzatiH, sA ca paDbhirlezyAbhiguNyate, jAtaM catuzcatvAriMzaM zatam 144 / tathA dezaviratasyASTo, pramattasyASTo apramattasyApi cASTo, sarvasaGkhyayA caturviMzatiH, 1 udayAnAmupayogeSu saprasapratizatAni vyuttarANi bhavanti // 2 saM0 1 ta0 ma0 mate sarvaH / / 3 paJcAzaca sahasrANi trINi zatAni caiva paJcadaza // 4 ta0 ma0 pannarasA // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47-48] candrapimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 253 sA tribhilezyAbhiguNyate jAtA dvisaptatiH 72 / apUrvakaraNe catasraH, 'atrakeva lezyA, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti catvAra eva / sarvamilitA dve zate viMzatyadhika 220 / ete caturviMzatigate iti caturviMzatyA guNyete, jAtAni azIyadhikAni dvipaJcAzacchatAni 5280 / tato dvikodayA dvAdaza, ekodayAH paJca, militAH saptadaza / te pUrvagazo prakSipyante, tato jAtAni saptanavatyadhikAni dvipaJcAza-chatAni 5267 / etAvanto lezyAguNitA udayabhaGgAH / samprati lezyAguNitAni padavRndAni bhAcyante--tatrodayasthAnapadAni caturviMzatigatAni mithyAdRSTI aSTaSaSTiH, sAsAdane dvAtriMzat , mitha 'pi dvAtriMzat , aviratasamyagdRSTo paSTiH, sarvasaGghayayA dvinabatyadhika zanam 192, etacca paDbhirlezyAbhigu Nyate tato jAtAni dvipaJcAzada. dhikAnyekAdaza zatAni 1152 / tathA dezAvira te dvipaJcAzata , pramatte catuzcatvAriMzat , apramatte'pi catuzcatvAriMzat . sarve mIlitAzcatvAriMzaM zatam 140, tacca timRbhirlezyAbhiguNyate jAtAni vizAni canvAri zatAni 420 / apUrvakaraNe viMzatiH, sA ekayA lezyayA guNitA meva vizatibhavati / tataH sarvamaGkhyayA jAtAni dvinavatyadhikAni paJcadaza zatAni 1592 / etAni ca caturvizatigatAnIti caturviMzatyA guNyante jAtAnyaSTAtriMzat sahasrANi dve zate aSTAdhika 382.8 / tato dvikodayakodayapadAnyekonatriMzata prakSipyante, tato jAtAnyaSTAtriMzat sahatrANi dve zate saptatriMzadadhika 38237 / etAnti lezyAguNitAni padavRndAni / uktaM ca *tigahINA tevannA, sayA ya udayANa hoti lesANaM 5267 / aDatIsa sahassA, payANa saya do ya sagatIsA 38237 // // 47 / / tadevamuktAni saprapazvamudayasthAnAni / sAmprataM sattAsthAnAnyabhidhIyante tiNNege egegaM, tiga mIsa paMca ca ustu' niyahie tinni / ekAra bAyarammI, suha me cau tinni upasaMta // 48 / / 'ekasmina' mithyAdRSTI prIti sattAsthAnAni, taprathA-aSTAviMzatiH saptaviMzatiH paDcizatiH / atra bhAvanA prAdhAvatA / tathA ekasmin' sAsAdane eka sattAsthAnam , tadyathA-aSTAvizatiH / mithe trINi sattAsthAnAni, taprathA---aSTAviMzatiH saptaviMzatizcaturviMzatizca / tathA 'catapu' aviratamabhyarASTi-dezavirata-pramattA-'pramattarUpeNa pratyekaM paJca pazca sattAsthAnAni, tadyathA 1 saM0 1 ta0 ma0 atra ceke0|| * saM0 1 saM0 2 ta0 ma0 "ratau dvi" // 3 saM0 saM0 2 'kale / / 1 trikahInAni tripaJcAzat zatAni ca udayAnAM bhavanti lezyAnAm / aSTAtriMzata sahasrANi padAnAM zate haiM ca saptatrize // 5 ma0 "su tiga'puvve / eSa eva pAThaH samIcIno bhAti, paraM vivRtikRdbhiH "niyaTTie tinni" iti pAThamanusRtya vivRtatvAdasmAbhirmUle eSa evAhataH / / Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 malayagirimaharSivinirmitadhivRtyupetaM [gAthA aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / 'nivRttau, apUrvakaraNe trINi sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatizcaturviMzatirekaviMzatizca / tatrAdye dve upazamazreNyAm , ekavizatiH kSAyikasamyagdRSTarupazamazreNyAM kSapaka zreNyAM vA / "ekkAra bAyarammi" tti 'bAdare' anivRttibAdare ekAdaza sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH trayodaza dvAdaza ekAdaza paJca catasraH timraH dve ekA ca / tatrAdye dve aupazamikasamyagdRSTaH, ekaviMzatiH kSAyikasamyagdRSTa rupazamazraNyAM athavA kSapakoNyAmapi yAvat kaSAyASTakaM na kSoyate, kaSAyASTake tu kSINe trayodaza, napumakavede zrINe dvAdaza, tataH strIvede kSINe ekAdaza, SaTasu nokapAyeSu kSINeSu paJca, tataH puruSavede kSINe catasraH, tataH saMjvala nakrodhe kSINe tisraH, saMjvalanamAne kSINe dve, tataH saMjvalanamAyAyAM kSINAyAM eketi / "suhume cau" ni sUkSmasamparAye catvAri sattAsthAnAni, tadyathA- aSTAviMzatiH caturvizatiH ekaviMzatiH ekA ca / tatrAdyAni trINi upazamazreNyAm , ekA prakRtiH kSapakaNyAm / 'upazAnte' upazAntamohe trINi sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH catuvizatiH ekaviMzatizca / / samprati saMvedha ucyate-tatra mithyAdRSTo dvAviMzatibandhasthAnaM, catvAdayasthAnAni, tadyathA--sapta aSTau nava daza / tatra maptodaye aSTAviMzatirUpamekaM sattAsthAnam / aSTAdiSu tUdayasthAneSu triSu pratyekaM trINi trINi sattAmthAnAni, tadyathA--aSTAviMzatiH saptaviMzatiH pavizatizca / saI saGkhyayA daza / sAsAdane ekaviMzatirthandhasthAnaM trINyudayasthAnAni, tadyathAsapta aSTo nava / eteSu pratyekamekekaM sattAsthAnam , tadyathA-aSTAviMzatiH / sarvasaGkhyayA trINi sattAsthAnAni / smygmithyaadRsstt| bandhamthAnaM saptadaza trINyudayamthAnAni, tadyathA-sapta aSTau nava / eteSu pratyekaM trINi trINi sattAsthAnAni, tadyathA-abhAviMzatiH saptaviMzatiH caturviMzatizca / sarvasaGkhyayA nava / aviratasamyagdRSTo bandhasthAnaM saptadaza, catvAyu dayasthAnAniH tadyathASaT sapta aSTau nava / tatra paDudaye trINi sattAsthAnAni tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca, saptodaye paJca sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / etAnyeva paJca aSTodaye / navodaye catvAri, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH / sarvasaGkhyayA saptadaza / dezavirate trayodaza bandhasthAnaM catvAyu dayasthAnAni, tadyathA- paJca pada sapta aSTau / tatra paJcakodaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH / SaDudaye paJca sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatiH / etAnyeva paJca saptodaye aSTodaye ekaviMzativarjAni zeSANi catvAri, sarvasaGkhacyA saptadaza / pramattasaMyate bandhasthAnaM nava, catvAyudayasthAnAni, tadyathA-catvAri pazca SaT sapta / tatra caturudaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48-50 ] candramitrakRtaM pratikAprakaraNam / 255 " aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca / paJcakodaye paJca sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviM zatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH ekaviMzatizca / etAnyeva pazca paDadaye / saptodaye catvAri, tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH trayoviMzatiH dvAviMzatiH / sarvasaGkhyayA saptadaza / evamapramatte'pi bandha udaya-sattAsthAnasaMvedho'nyUnAtirikto vaktavyaH / apUrvakara o bandhasthAnaM nava trINyudayasthAnAni tadyathA - catvAri paJca SaT / eteSu pratyekaM trINi trINi sattAsthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatizca / sarvasaGkhyayA nava | anivRttibAdare pazca bandhasthAnAni, tadyathA catvAri trINi ekaM ca / paJcake bandhasthAne dvikodaye pad sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH trayodaza dvAdaza ekAdaza / catuSke bandhasthAne ekodaye paTU sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH ekAdaza paJca catvAri / trike bandhasthAne ekodaye paJca sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH catvAri trINi ca / dvike bandhasthAne ekodaye paJca sattAsthAnAni, tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH trINi dve ca / ekavidhe bandhasthAne ekodaye pazca sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH dve ekaM ca / sarvasaGkhyayA saptaviMzatiH / bandhAbhAve sUkSmasamparAye ekodaye catvAri sattAsthAnAni tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH ekaM ca / upazAntamohe bandha udayo na staH, sattAsthAnAni, punastrINi tadyathA - aSTAviMzatiH caturviMzatiH ekaviMzatiH / sarvatrApi ca sattAsthAne bhAvanA yathA adhasvAdovasaMvedhacintAyAM kRtA tathA'trApi kartavyA // 48 // 1 tadevaM cintitaM guNasthAnakeSu mohanIyam / samprati nAma cicintayiSurAhapura chakkaM tiga satta duga duga tiga durgA tigaDa caU | duga cha cau duga paNa cau, ghau duga caDa paNaga ega caU // 49 // egegamaTTha egega maThTha chaumatthakevali jiNANa | ega caU ega caU, aTTha cau du chakkamudayaMsA || 50|| mithyAdRSTau nAmnaH SaD bandhasthAnAni tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatrAparyAptakaikendriyaprAyogyaM badhnatastrayoviMzatiH, tasyAM ca badhyamAnAyAM bAdara-sUkSma-pratyeka sAdhAraNairbhaGgAzcatvAraH / paryApta kendriyaprAyogyamaparyAptadvi-tri- caturindriya tiryakpaJcendriya-manuSyaprAyogyaM ca badhnataH paJcaviMzatiH / tatra paryApta kendriyaprAyogyAyAM paJcaviMzatau badhyamAnAyAM bhaGgA viMzatiH, aparyAptadvi- tri- caturindriya- tiryakpaJcendriya- ya-manuSyaprA 1 sa0 chA0 mudri0 'thA prAgadha' // Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 056 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAH I yogyAyAM tu badhyamAnAya pratyekamekaiko bhaGga iti sarvasaGkhyayA paJcaviMzatiH / paryAkendriyaprAyogyaM badhnataH pavizatiH, tasyAM ca badhyamAnAyAM bhaGgAH poDaza / devagatiprAyogyaM narakagatiprAyogyaM vAto'STAviMzatiH / tatra devagatiprAyogyAyAmaSTAviMzatau aSTau bhaGgAH, narakagatiprAyogyAyAM tveka iti, sarvasaGkhyayA nava / paryAptadvi-tri- caturindriya-tiryakpaJcendriya-manuSyaprAyogyaM badhnatAmekonatriMzat / tatra paryAptadvi- tri- caturindriyaprAyogyAyAme konaviMzati badhyamAnAyAM pratyekamaSTAvaSTau bhaGgAH, tirvavapaJcendriyaprAyogyAyAM SaTcatvAriMzacchatAnyaSTAdhikAni 4608, manuSyagatiprAyogyAyAmapyetAvanta eva bhaGgAH 4608, sarvasaGkhyA catvAriMzadadhikAni dvinavatizatAni 240 / yA tu devagatiprAyogyA tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat sA mithyAiSTernabandhamAyAti tIrthakara nAmnaH samyaktvapratyayatvAt mithyAdRSTezva tadabhAvAt / paryAptadvi-tricaturindriya-tiryakpaJcendriyaprAyogyaM badhnastriMzat / tatra paryAptadvitri- caturindriyaprAyogyANAM triMzati badhyamAnAyAM pratyekamaSTAvaSTau bhaGgAH, tiryakpaJcendriyaprAyogyAyAM tvaSTAdhikAni SaTcatvAriMzacchatAni 4608, sarvasaGkhyayA dvAtriMzaduttarANi paTcatvAriMzacchatAni 4332 | yA ca manuSyagatiprAyogyA tIrthakaranAmasahitA triMzat, yA ca devagatiprAyogyA AhArakadvikamahitA, te ubhe api mithyAdRSTerna bandhamAyAtaH, tIrthakaranAmnaH samyaktvapratyayatvAt, AhArakanAmnastu saMyamapratyayatvAt / uktaM ca sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / iti / trayoviMzatyAdiSu ca bandhasthAneSu yathAsaGkhyaM bhaGgasaGkhyAnirUpaNArthamiyamantarbhASyagAthAcau paNavIsA solasa, nava cattAlA sayA ya bANauyA / battIsuttarachAyA lasayA micchassa bandhavihI ||8|| sugamA || tathA mithyAdRSTernava udayasthAnAni, tadyathA - ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / etAni sarvANyapi nAnAjIvApekSayA yathA prAk saprapaJcamuktAni tathA'trApi vaktavyAni, kevalamAhArakasaMgatAnAM vaikriyamaM - yatAnAM kevalinAM ca sambandhIni na vaktavyAni teSAM mithyAdRSTitvAbhAvAt / sarvasaGghayayA mithyAdRSTAvudayasthAnabhaGgAH sapta sahasrANi sapta zatAni trisaptatyadhikAni 7773 | tathAhi -- ekaviMzatyu'daye ekacatvAriMzat-tatrai kendriyANAM paJca, vikalendriyANAM nava, tiryakpaJcendriyANAM navaH manuSyANAM nava, devAnAmaSTau nArakANAmekaH / tathA caturviMzatyudaye ekAdaza, te kendriyANA 1 ita Urdhvam-chA0 granthAyam - 2533 / / 2 samyaktvaguNanimittaM tIrthakaraM saMyamena AhAram || 3 249 pRSThagatA 7 saMkhyAkA TippaNI avalokanIyA // 4 saM0 ta0 ma0 Ndaye vartamAnasya0 edeg // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-50 ] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 257 meva, anyatra caturviMzatyudayasyAbhAvAt / paJcaviMzatyudaye dvAtriMzat - tatraikendriyANAM sapta, vaikriyatiryakpaJcendriyANAmaSTau, vaikriyamanuSyANAmaSTau devAnAmaSTau nArakANAmekaH / pavizatyudaye SaT zatAni 600 - tatrai kendriyANAM trayodaza, vikalendriyANAM nava, tiryakpaJcendriyANAM dve zate ekonanavatyadhike 286, manuSyANAmapi dve zate ekonanavatyadhike 289 | saptaviMzatyudaye ekatriMzat-tatraikendriyANAM paT, vaikriyatiryak paJcendriyANAmaSTau vaikriyamanuSyANAmaSTau devAnAmaSTau nArakANAmekaH / aSTAviMzatyudaye ekAdaza zatAni navanavatyadhikAni 1199 - tatra vikale - ndriyANAM paT , tiryakpaJcendriyANAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576, vaikriyatiryakpaJcendri yA poDaza, manuSyANAM paJca zatAni SaTsaptatyadhikAni 576, vaikriyamanuSyANAmaSTau devAnAM poDaza, nArakANAmekaH / ekonatriMzadudaye saptadaza zatAnyekAzItyadhikAni 1781 - tatra vikalendriyANAM dvAdaza, tiryakpaJcendriyANAmekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152, vaikriyatiryakpaJcendriyANAM poDaza, manuSyANAM paJca zatAni paTsaptatyadhikAni 576, vaikriyamanuSyANAmaSTau devAnAM poDaza, nArakANAmekaH / triMzadudaye ekonatriMzacchatAni caturdazAdhikAni 2614-tatra vikalendriyANAmaSTAdaza, tiryakpaJcendriyANAM saptadaza zatAnyaSTAviMzatyadhikAni 1728, vaikriyatiryakpaJcendriyANAmaSTau manuSyANAmekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152, devAnAmaSTau / ekatriMzadudaye ekAdaza zatAni catuHSaSTyadhikAni 1964 - ttra vikalendriyANAM dvAdaza, tiryakpaJcendriyANAmekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1952 / sarvasaGkhyA sapta sahasrANi sapta zatAni trisaptatyadhikAni 7773 / mithyAdRSTeH SaT sattAsthAnAni tadyathA - dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatiH / tatra dvinavatiH caturgatikAnAmapi mithyAdRSTInAmavaseyA / yadA punarnarakeSu baddhAyuko vedakasamyagdRSTiH san tIrthakaranAma baddhvA pariNAmaparAvartanena midhyAtvaM gato narakeSu samutpadyamAnastadA tasyaikonanavatirantamuhUrttaM kAlaM yAvat labhyate, utpatterUrdhvamantarmuhUrtAnantaraM tu so'pi samyaktvaM pratipadyate / aSTAzItizcaturgatikAnAmapi mithyAdRSTInAm / para aizItirazItizcai kendriyeSu yathAyogaM devagatiprAyogye narakagatiprAyogye colite sati labhyate, ekendriyabhavAd uddhRtya vikalendriyeSu tiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu vA madhye samutpannAnAM sarvaparyAtibhAvAdurdhvamapyantamuhUrtaM kAlaM yAvad labhyate, parato'vazyaM vaikriyazarIrAdivandhasambhavAd na 1 saM0 1 0 ma0 kalAnAM na / 2 saM0 1 0 ma0 'hUrtakA / / 3 saM0 1 ta0 ma0 'zItirekendrideg // 4 [saM0] 10 ma0 cha0 degte / azItistu trinavatestIrthakarAhArakacatuSTayAdiSu trayodazasu prakRtiSu udvalitAsu labhyate ekedeg / / 5 saM0 1 0 ma0 0hUrtakA0 // 33 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *58 ] malayagirimaharSiviracitavivRtyupetaH [ gAthAH labhyate / aSTamaptatistejo vAyUnAM manuSyagati-manuSyAnupUryorudvalitayoH prApyate / tejo-vAyubhavAd uddhRtya vikalendriyeSu tiryakpaJcendriyeSu vA madhye samutpannAnAmantamuhUrta kAlaM yAvad parato'vazyaM manuSyagati -manuSyAnupUyorvandhasambhavAn / tadevaM sAmAnyena mithyAdRSTebandha-udaya-sattAsthAnAnyuktAni / samprati saMvedha ucyate-tatra mithyAdRSTestrayoviMzatiM badhnataH prAguktAni navApyudayasthAnAni saprabhedAni sambhavanti / kevalamekaviMzati-paJcaviMzati-saptaviMzati-aSTAviMzati--ekonatriMzat-triMzadra peSu paTsUdayasthAneSu devanaiyikAnadhikRtya ye bhaGgAH prApyante te na sambhavanti / trayoviMzatirhi aparyApte kendriyaprAyogyA, na ca devA aparyApta kendriyaprAyogya badhnanti, teSAM tatrotpAdAbhAvAt ; nApi nairayikAH, teSAM sAmAnyato'pyekendriyaprAyogyabandhAsambhavAt , tato'tra deva-nairayikasatkodayasthAnabhaGgA na prApyante / sattAsthAnAni paJca, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH eDazItiH azItiH aSTasaptatizca / tatrai kaviMzati-caturviMzati-paJcaviMzati-paDvizatyudayeSu pazcApi sattAsthAnAni / navaraM paJcaviMzatyudaye tejo vAyukAyikAnadhikRtyASTasaptatiH prApyate. paDvizatyudaye tejo-vAyukAyikAna tejo-vAyubhavAd uddhRtya vikalendriya-tiryapaJcendriyeSu madhye samutpannAna vA'dhika tya prApyate saptaviMzati-aSTAviMzati-ekonatriMzana -triMzad-ekatriMzadra peSu paJcasu aSTasaptativarjAni zeSANi pratyekaM catvAri catvAri sattAsthAnAni / sarvamaGkhyayA sarvANyudayasthAnAnyAMdhakRtya trayoviMzatibandhakasya catvAriMzat sattAsthAnAni / evaM paJcaviMzati-paDivazatibandhakAnAmapi vaktavyam , kAlamiha devo'pyAnmIyeSu sarveSvapyudayasthAneSu vartamAnaH paryAptakaikendri yaprAyogyAM paJcaviMzati pavizatiM ca banAtItyavaseyam / navaraM pazcaviMzativandhe bAdara-paryApta -pratyaka-sthirA-'sthirazubhA-'zubha-durbhagA-'nAdeya-yazaHkIrti-ayaza kIrtipadeSTau bhaGgA avase yAH na zeSAH, sUkSmasAdhAraNA-'paryApta keSu madhye devasyotpAdAbhAvAt / sattAsthAnabhAvanA pazcaviMzatibandhe paDvizatibandhe ca prAgiva krtvyaa| sarvasaGghayayA catvAriMzat catvAriMzat sattAsthAnAni / aSTAviMzatibandhakamya mithyAdRSTeDhe udayasthAne, tadyathA-triMzad ekatriMzat / tatra triMzata tiryapaJcendriya-manuSyAnadhikRtya, ekatriMzat tiryapaJcendriyAneva / aSTAviMzatibandhakasya catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH ekAnanavatiH aSTAzItiH paDazItiH / tatra triMzaddaye catvAryapiH tatrApyekonanavatiyoM nAma vadakasamyagdRSTidvatIrthakaranAmA pariNAmaparAvartanena mithyAtvaM gato narakAbhimukho narakagatiprAyogyAmaSTAviMzatiM badhnAti tamadhikRtya deditavyA, zeSANi punastrINi sattAstha nAnyavizeSeNa tiyaga-manuSyANAm / ekatriMzadudaye ekonanavativAMni trINi sattAsthAnAni, ekonanavatirhi tIrthakaranAmasahitA, na ca tIrthakaranAma tiyakSa 1 saM0 1 ta0 ma0 hUrta kA0 / 2 saM0 sa 2 chA0 ntya / sapta0 // Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-50 ] candramitta kRtaM saptatikAprakaraNam / sambhavati / sarvasaGkhyayA aSTAviMzatibandhe sapta sattAsthAnAni / devagatiprAyogyavarjAM zeSAmekonatriMzataM vikalendriya-tiryak paJcendriyaprAyogyAM manuSyagatiprAyogyAM ca badhnato mithyAdRSTeH sAmAnyena navApi prAktanAni udayasthAnAni SaT ca sattAsthAnAni, tadyathA - dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatiH / tatraikaviMzatyudaye sarvANyapImAni prApyanteH tatrApyekonanavatirvaddhatIrtha karanAmAnaM mithyAtvaM gataM nairayikamadhikRtyAvaseyA, dvinavatiraSTAzItizca deva-nairayika-manuja-vikalendriya tiryakpaJcendriya-ekendriyAnadhikRtya, SaDazItirazItizca vikale - ndriya tiryakpaJcendriya- manuja- ekendriyAnadhikRtya', aSTasaptatire kendriya-vikalendriya tiryakpaJcendri yAnadhikRtya | caturviMzatyudaye ekonanavatitarjAni zeSANi paJca sattAsthAnAni tAni caikendri yAvadhikRtya veditavyAni anyatra caturviMzatyudayasyAbhAvAt / paJcaviMzatyudaye paDapi sattAsthAnAni, tAni yathaikaviMzatyudaye bhAvitAni tathaiva bhAvanIyAni / SaDviMzatyudaye ekonanavativarjIni zeSANi paJca sattAsthAnAni tAni prAgiva bhAvanIyAniH ekonanavatistu na labhyate, yato mithyAdRSTeH sata ekonanavatirnara ke pUtpadyamAnasya nairayikasya prApyate na zeSasya, na ca nairayikasya pavizatyudayaH sambhavati / saptaviMzatyudaye'STamasativarjAni zeSANi pazca sattAsthAnAnitatraikonanavatiH prAguktasvarUpaM nairayikamadhikRtya, dvinavatiraSTAzItizca deva-nairayika-manuja-dhikalendriya-tiryakpaJcendriya-ekendriyAnadhikRtya, paDazItirazItizca ekendriya vikalendriya-tiryakpaJcendriya-manuSyAnadhikRtya / aSTasaptatistu na sambhavati, yataH saptaviMzatyudayastejo-vAyuvarjAnAmekendriyANAmAta-udyotAnyatarasahitAnAM bhavati, nArakAdInAM vA, na ca teSAmaSTasaptatiH, teSA - mavazyaM manuSyadvikabandhasambhavAt / etAnyeva paJca sattAsthAnAnyaSTAviMzatyudaye'pi tatraikonanavatirdvinavatiraSTAzItizca prAgiva bhAvanIyA, SaDazItirazItizca vikalendriya tiryakpaJcendriyamanuSyAnadhikRtya veditavyA / evamekonatriMzadudaye'pyetAnyeva pazca sattAsthAnAni bhAvanIyAni / triMzadudaye catvAri tadyathA -- dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH / etAni vikale - ndriya-tiryakpaJcendriya-manuSyAnadhikRtya veditavyAni / ekonanavatistu na prApyate, yataH sA vedasamyagdRSTeH sato baddhatIrthakaranAmno mithyAtvaM gatasya nairayikasya prApyate, na ca nairayikasya triMzadudayo'sti / ekatriMzadudaye'pyetAnyeva catvAri, tAni ca vikalendriya tiryakpaJcendriyAnadhikRtya draSTavyAni / sarvasaGkhyayA mithyAdRSTere konatriMzataM badhnataH paJcacatvAriMzat sattAsthAnAni / yA tu devagatiprAyogyA ekonatriMzat sA mithyAdRSTena bandhamAyAti kAraNaM prAgevoktam | manuSya- devagatiprAyogyavarjA zeSAM triMzataM vikalendriya tiryakpaJcendriyaprAyogyAM badhnataH 256 1 chA0 mudrivya veditavyA, bhaSTa0 // 2 ita urdhvam chA0 ma0 granthAgram 2630 / / 3 saM0 saM0 1 saM0 2 ta0ma0 chA0 sA mithyAdRSTeH sa0 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSi vinirmitavivRtyupetaM [ gAthA mAmAnyena prAguktAni navodayasthAnAni ekonanavativarjAni ca paJca paJca sattAsthAnAni / ekonanavatistu na sambhavati, ekonanavatisatkarmaNastiryaggatiprAyogyabandhArambhAsambhavAt / tAni ca pazca paJca sattAsthAnAni ekaviMzati-caturviMzati-paJcaviMzati-paDvizatyudayeSu prAgiva bhAvanIyAni / saptaviMzati-aSTAviMzati-ekonatriMzat triMzad-ekatriMzadrapeSu ca paJcasu udayasthAneSu aSTasaptativarjAni ze'pANi catvAri catvAri bhAvanIyAni, aSTasaptatipratiSedhe kAraNaM prAguktamanusaraNIyam / sarvamaGkhyayA mithyAdRSTestriMzataM banatazcatvAriMzat sattAsthAnAni / manujagati-devagatiprAyogyA tu triMzad mithyAdRSTena bandhamAyAti, manujagatiprAyogyA hi triMzat tIrthakaranAmasahitA, devagatiprAyoyA tvAhAraka-tIrthakaranAmasahitA, tataH sA kathaM mithyAdRSTebandhamAyAti' ? / tadevamukto mithyAdRSTevendha-udaya-sattAsthAnasaMvedhaH / samprati sAsAdanasya bandha-udaya-sattAsthAnAnyucyante-"tiga satta dugaM" ti trINi bandhasthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatrASTAviMzatidvidhA-devagatiprAyogyA narakagatiprAyogyA ca / tatra narakagatiprAyogyA sAsAdanasya na bandhamAyAti, devagatiprAyogyAyAzca bandhakAstiryakpaJcendriyA manuSyAzca / tasyAM cASTAviMzato badhyamAnAyAmaSTo bhaGgAH / tathA sAsAdanA ekendriyA vikalendri yAstiyakpaJcendriyA manuSyA devA nairayikAzca tiryakpaJcendriyaprAyogyAM manuSyagatiprAyogyAM vA ekonatriMzataM badhnanti na zeSAm / atra ca bhaGgAzcatuHSaSTizatAni 6400, tathAhi-sAmAdanA yadi tiryapaJcendriyaprAyogyAm athavA manuSyagatiprAyogyAm ekonaviMzataM badhnanti tathApi na te huNDasaMsthAna sevA ca maMhananaM badhnanti, mithyAtyodayAbhAvAt / tatazca tiryakpaJcendriyaprAyogyAmekonatriMzataM vadhnataH paJcabhiH saMsthAnaH paJcabhiH saMhananaH prazastA-prazastavihAyogatibhyAM sthirA'sthirAbhyAM zubhA-'zubhAbhyAM subhaga durbhagAbhyAM susvara-duHsvarAbhyAm AdeyA 'nAdeyAbhyAM yazaHkIrti ayazaHkIrtibhyAM ca bhaGgA dvAtriMzacchatAni 3200, evaM manuSyagatiprAyogyAmapi badhnato dvAtriMzacchatAni 3200, tataH sarvasaGkhyayA catuHSaSTizatAni 6400 bhavanti / tathA sAsAdanA ekendriyA vikalendriyAstiryapaJcendriyA manuSyA devA naigayakA yA yadi triMzataM badhnanti tarhi tiryapaJcendriyaprAyogyAmevodyotasahitAM na zeSAm / tAM ca vadhnatAM prAgiva bhaGgakAnAM dvAtriM. zacchatAni 3200 / sarvabandhasthAnabhaGgasaGkhyA aSTAdhikAni SaNNavatizatAni 6608 / uktarUpabhaGgasaGkhyAnirUpaNArthamiyamantarbhASyagAthA-- 1 ma0 chA0 mudri00SANi pratyekaM catvA0 // 2 saM 1 saM0 2 ta0 ma00kadvikanAmasa0 // 3 mudriH vyAti ? iti / / 4 mudri00nti, tathAsvAbhAvyAt ; t0|| Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46-50] candramiddattakRtaM saptatikAprakaraNam / sugamA || 'aTTha ya saya covaDi, battIsa sayA ya sAsaNe bheyA / aTThAvIsAI, savA'vahiMga chaNNauI / / 9 / sAsAdanasyodayasthAnAni sapta, tadyathA - ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatraikaviMzatyudaya ekendriya vikalendriya tiryakpaJcendriya-manuvya-devAnadhikRtya veditavyaH / narakeSu sAsAdano notpadyata iti kRtvA tadviSaya ekavizatyudayo nagRhyate / tatraikendriyANAmekaviMzatyudaya bAdaraparyAptakena saha yazaH kIrti ayazaHkIrtibhyAM yo bhaGgau tAveva sambhavataH, na zeSAH sUkSmeSu aparyAptakeSu ca madhye sAsAdanasyotpAdAbhAvAt / ata eva vikalendriyANAM tiryakpaJcendriyANAM manuSyANAM ca pratyekamaparyAptakena saha ya ekaiko bhaGgaH sa iha na sambhavati, kintu zeSA eva / te ca vikalendriyANAM dvau dvau iti paT tiryapaJcendriyANAmaSTau manuSyANAmapyaSTau devAnAmapyaSTau sarvasaGkhyayA ekaviMzatyudaye dvAtriMzat / caturviMzatyudaya ekendriyeSu madhye utpannamAtrasya, atrApi bAdaraparyAptakena saha yazaH kIrti ayazaHkIrtibhyAM yodvI bhaGgau tAveva sambhavataH, na zeSAH, sUkSmeSu sAdhAraNeSu tejo- vAyuSu ca madhye sAsAdanasyotpAdAsambhavAt / paJcaviMzatyudayo deveSu madhye utpannamAtrasya prApyate na zeSasya, tatra caasstt| bhaGgAH, te'ca sthiga'sthira - zubhAzubha-yazaH kIrti ayazaH kIrtipadaigvaseyAH / pavizatyudayo vikalendriya-tiryakpaJcendriya manuSyeSu madhye utpannamA' trasyAvaseyaH, atrApyaparyAptakena saha ya ekaiko bhaGgaH sa na sambhavati, aparyAptakamadhye sAsAdanasyotpAdAbhAvAt zeSAstu sambhavanti / te ca vikalendriyANAM pratyekaM dvo dvAviti paT, tiyecapaJcendriyANAM dve zate aSTAzItyadhike 288 manuSyANAmapi dve zate aSTAzItyadhike 28, sarvasaGkhyA pavizatyudaye paJca zatAni dvayazItyadhikAni 582 | saptaviMzati- aSTAviMzatyudayau na sambhavataH, tau hi utpa cyanantaramantamuhUrte gate sati bhavataH, sAsAdana bhAvazvotpattyanantaramutkarpataH kiJcidU naSaDAvalikAmAtraM kAlaM bhavati, tata etau sAsAdanasya ni prApyete / ekonatriMzadudayo deva-nairayikANAM svasthAnagatAnAM paryAptAnAM prathamasamyaktvAt pracyavamAnAnAM prApyate / tatra devamyai konatriMzadudaye bhaGgA aSTI, nairayikasyaika iti, sarvasaGghayA jaba / triMzadudayastiryag-manuSyANAM paryAptAnAM prathamasamyaktvAt pracyavamAnAnAM devAnAM vA uttaravekriye vartamAnAnAM sAsAdanAnAm / tatra tirazcAM manuSyANAM ca triMzadudaye pratyekaM dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152, devasyASTau sarva " 261 1 atra 246 pRSThagatA 7 saMkhyAkA TippaNI abalokanIyA / / 2 mudri0 cosaTThi / chA0 causahiM / ma0 caTTI // 3 chA0 mudri0 0 sa bhaNi0 // 4 saM0 1 ta0 maJca subhaga durbhagA ''deyAnA-'nAdeya yazaH0 / / 5 saM0 20tramya, atrApya0 // 6 saM 0saM0 2 0zca0 / / 7 saM0 sa02 0lam, tataH // 8ma0 mudri0 na sambhavataH / eko0 // Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA: saGkhyayA trayoviMzatizatAni dvAdazAdhikAni 2312 / ekatriMzadudayastiryakpaJcendriyANAM paryAptAnAM prathamasamyaktvAt pracyavamAnAnAm / atra bhaGgA ekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152 / uktarUpAyA evaM bhaGgasaGkhyAyA nirUpaNArthamiyamantararbhASyagAthA'battIsa donni aDDa ya, bAsIyasayA ya paMca nava udayA / bArahagA tevIsA, bAvannekArasa sayA ya // 10 // sugamA || sarvabhaGgasaGkhyA saptanavatyadhikAni catvAriMzacchatAni 4067 / sAsAdanasya dve sattAsthAne, tadyathA - dvinavatiraSTAzItizca / tatra dvinavatirya AhArakacatuSTayaM baddhvA upazama zreNItaH pratipatanaM sAsAdanabhAvamupagacchati tasya labhyate, na zepasya / aSTAzItizcaturgatikAnAmapi sAsAdanAnAm / 3 samprati saMvedha ucyate - tatrASTAviMzarti baghnataH sAsAdanamya dve udayasthAne, tadyathAtriMzad ekatriMzat / aSTAviMzatirhi sAsAdanasya bandhayogyA bhavati devagativiSayA, na ca karaNAparyAptaH sAsAdano devagatiprAyogyaM badhnAti tataH zeSA udayA na sambhavanti / tatra manuSyamadhikRtya triMzadudaye dve api sattAsthAne / tiryakpaJcendriyasAsAdanAnadhikRtyASTAzItireva, yato dvinavatirupazamazreNItaH pratipatato labhyate, na ca tirazvAmupazamazreNisambhavaH | ekatriMzadudaye'pyaSTAzItireva, yata ekatriMzadudayastiryakpaJcendriyANAm / na ca tiravAM dvinavatiH sambhavati, prAguktayukteH / ekonatriMzataM tiryakpaJcendriya manuSyaprAyogyAM badhnataH sAsAdanasya saptApyudayasthAnAni / tatra ekendriya-vikalendriya- tiryakpaJcendriya-manuSya-deva-nairayikANAM sAsAdanAnAM svIyasvIyodayasthAneSu vartamAnAnAmekameva sattAsthAnam - aSTAzItiH / navaraM manuSyasya triMzadudaye vartamAnasyopazamazra NItaH pratipatataH sAsAdanasya dvinavatiH / evaM triMzadbandhakasyApi vaktavyam sarvANyapyudayasthAnAnyadhikRtya sAmAnyena sarvasaGkhyayA sAsAdanasyASTau sattAsthAnAni / samprati samyagmithyAdRSTerbandha-udaya-sattAsthAnAnyabhidhIyante - "duga tiga dugaM" ti dve bandhasthAne, tadyathA-aSTAviMzatiH ekonatriMzat / tatra tiryag- manuSyANAM samyagmithyAdRSTInAM devagatiprAyogyameva bandhamAyAti, tatasteSAmaSTAviMzatiH, tatra bhaGgA aSTau / ekonatriMzad manuSyagatiprAyogyaM badhnatAM deva-nairayikANAm, atrApyaSTau bhaGgAH / te cobhayatrApi sthirA 'sthirazubhA'zubha-yazaHkIrti-ayazaH kIrtipadaivaseyAH / zeSAstu parAvartamAnaprakRtayaH zubhA eva samyagmithyAdRSTInAM bandhamAyAnti, tataH zeSabhaGgA na prApyante / 1 atra 246 pRSThagatA 7 sakhyAkA TippaNI draSTavyA / / 2 saM0 1 0 0vatIti de || 3 chA0 mudri0 atra manuSyAnadhi0 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / trINyudayasthAnAni tadyathA - ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatraikonatriMzati devAnadhikRtyASTau bhaGgAH, nairayikAnadhikRtyaikaH, sarvasaGkhyayA nava / triMzati tiryakpaJcendriyAnadhikRtya ' sarvaparyAptiparyAptayogyAni dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152, manuSyAnadhikRtya ekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152, sarvasyayA trayoviMzatizatAni caturadhikAni 2304 | ekatriMzadudayastiryakpaJcendriyAnadhikRtya, tatra bhaGgA dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152 / sarvodayasthAnabhaGgasaGkhyA catustriMzacchatAni paJcaSaSTyadhikAni 3465 / 46-50 ] dve sattAsthAne, tadyathA - - dvinavatiH aSTAzItizca / samprati saMvedha ucyate - samyagmithyAdRSTeraSTAviMzatibandhakasya dve udayasthAne, tadyathAtriMzad ekatriMzat / ekaikasminnudayasthAne dve dve sattAsthAne, tadyathA - dvinavatiraSTAzItizca / ekonatriMzadvandhakasya ekamudayasthAnam - ekonatriMzat / atrApi te eva dve sattAsthAne / tadevamekasminnudayasthAne dve dve sattAsthAna iti sarvasaGkhyayA paT / sampratyaviratasamyagdRSTerbandha - udaya-sattAsthAnAnyabhidhIyante - "tigaDa cau" tti trINi bandhasthAnAni, tadyathA - aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatra tiryaG-manuSyANAmaviratasamyagdRTInAM devagatiprAyogyaM baghnatAmaSTAviMzatiH, atrASTau bhaGgAH / aviratasamyagdRSTayo hi tiryaGmanuSyAna zeSagatiprAyogyaM badhnanti tena narakagatiprAyogyA aSTAviMzatirna labhyate / manuSyANAM devagatiprAyogyaM tIrthakarasahitaM badhnatAmekonatriMzat, atrApyaSTau bhaGgAH / deva-nairayikANAM manuyagatiprAyogyaM badhnatAmekonatriMzata, atrApi ta evASTau bhaGgAH / teSAmeva manuSyagatiprAyogyaM. tIrthaMkarasahita triMzat, atrApi ta evASTau bhaGgAH / aSTAdayasthAnAni tadyathA - ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatraikaviMzatyudayo nairayika- tiryakpaJcendriya-manuSyadevAnadhikRtya veditavyaH kSAyikasamyagdRSTeH, pUrvabaddhAyuSkamya eteSu sarveSvapi tasya sambhavAt / aviratasamyagdRSTicA paryApta keSu madhye notpadyate, tato'paryAptakodayavarjAH zeSabhaGgAH sarve'pi veditavyAH / te ca paJcaviMzatiH- tatra tiryakpaJcendriyAnadhikRtyASTau manuSyAnadhikRtyASTau devAna I 1 saM0 1 0 0tya bhaGgA dvipaJcA0 / ma0 mudri0 vtya aSTAtriMzatyadhikAni saptadaza zatAni 1728, manuSyAnadhikRtya ekAdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1152, sarvasaMkhyayA aSTAviMzatizatAni azItyadhikAni 2880 / ekatriMzadudayastiryakpaJcendriyAnadhikRtya tatra bhaGgA dvipaJcAzadadhikAnyekAdaza zatAni 1152 / sarvodayasthAnabhaGgasaMkhyA catvAriMzacchatAni ekacatvAriMzadadhikAni 4041 / dve sattAsthAne // 2 saM0 1 0 0tya bhaGgA ekA0 || 3 ma0 chA0 0SA bha0 // Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA pyadhikRtyASTau, nairayikAnadhikRtyaikaH / paJcaviMzati- saptaviMzatyudayau deva-nairayikAn vaikriyatiryaGmanuSyAMzcAdhikRtyAvaseyau / tatra nairayikaH kSAyikasamyagdRSTirvedakasamyagdRSTi, devastrividhasamyadRSTirapi / uktaM ca cUrNau 264 'paNavIsa sattAvIsodayA deva-neraie viubviyatiriya- maNue ya pacca, arsgo khaDga-vegasammadiTThI, devo tivihasammaddiTThIvi / iti / bhaGgAtra sarve'pyAtmIyA AtmIyA draSTavyAH / SaDviMzatyudayaH tiryaG- manuSyANAM kSAyika-vedakasamyagdRSTInAm / aupazamikasamyagdRSTizca tiryaG- manuSyeSu madhye notpadyata iti trividhasamyagdRSTInAmiti noktam | vedakasamyagdRSTitA ca tiravo dvAviMzatisatkarmaNo veditavyA / aSTAviMzatiekonatriMzadudayau nairayika-tiryaG-manuSya- devAnAm / triMzadudayastiryakpaJcendriya manuSya devAnAm / ekatriMzadudayastiryakpaJcendriyANAm / bhaGgA AtmIyA AtmIyAH sarve'pi draSTavyAH / catvAri sattAsthAnAni, tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / tatra yo'pramattasaMyato'pUrvakaraNo vA tIrthakarA - ''hArakasahitAmekatriMzataM baddhvA pazcAdaviratasamyagdRSTidevo jAtastamadhikRtya trinavatiH / yastvAhArakaM baddhvA pariNAmaparAvartanena mithyAtvamupagamya catasRNAM gatInAmanyatamasyAM gatAyutpannastasya tatra tatra gatau bhUyo'pi samyaktvaM pratipannasya dvinavatiH / deva-manuSyeSu madhye mithyAtvamapratipannasyApi dvinavatiH prApyate / ekonanavatirdevanairayikamanuSyANAmaviratasamyagdRSTInAm, te hi trayo'pi tIrthakaranAma samarjayanti / tiryakSu tIrthakaranAmasatkarmA notpadyata iti tiryaG na gRhItaH / aSTAzItizcaturgatikAnAmaviratasamyagdRSTInAm / , samprati saMvedha ucyate - tatrAviratasamyagdRSTeraSTAviMzatibandhakasya aSTAvapyudayasthAnAni, tAni tiryaG-manuSyAnadhikRtya / tatrApi paJcaviMzati- saptaviMzatyudayau vaikriyatiryaG-manuSyAnadhikRtya / ekaikasminnudayasthAne, dve dve sattAsthAne, tadyathA-- dvinavatiraSTAzItizca / ekonatriMzad, / dvidhA -- devagatiprAyogyA manuSyagatiprAyogyA ca / tatra devagatiprAyogyA tIrthakaranAmasahitA, tAMca manuSyA eva bananti / tepAM codayasthAnAni sapta, tadyathA - ekaviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / manuSyANAmekatriMzanna sambhavati / ekaikasminnudayasthAne dve dve sattAsthAne, tadyathA - - trinavatiH ekonanavatizca / manuSyagatiprAyogyAM caikonatriMzataM badhnanti deva - nairayikAH / tatra nairayikANAmudayasthAnAni paJca tadyathAekaviMzatiH paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat / devAnAM paJca tAva detAnyeva, 1 paJcaviMzati-saptaviMzatyudayau devanairayikAn vaikiyatiryaGa- manuSyAMzca pratItya nairayikaH kSAyikavedakasamyagdRSTiH, devastrividhasamyagdRSTirapi // 2 ma0 mudri0 0tvamanuga0 // Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49-50 ] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 265 SaSThaM tu triMzat, sA codyotaveda' kAnAM devAnAmavagantavyA / ekaikasminnudayasthAne dve dve sattAsthAne, tadyathA-- dvinavatiraSTAzItizca / manuSyagatiprAyogyAM triMzatamaviratasamyagdRSTayo devA nairavikAzca badhnanti / tatra devAnAmudayasthAnAni para tAnyeva / teSu udayasthAneSu pratyekaM dve dve sattAsthAne- trinavatirekonanavatizca / nairayikANAmudayasthAnAni paJca teSu pratyekaM sattAsthAnamekronanavatireva, tIrthakarA-''hAraka satkarmaNo narakeSUtpAdAbhAvAt / tadevaM sAmAnyenaikaviMzatyAdiSu triMzatparyanteSUdayasthAneSu sattAsthAnAni pratyekaM catvAri catvAri, tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / ekatriMzadudaye dve - dvinavatiraSTAzItizca / sarvasaGkhyayA triMzat / 1 samprati dezaviratasya bandhAdisthAnAnyucyante - " duga cha cca u" ti dezaviratasya dve bandhasthAne tadyathA - aSTAviMzatirekonatriMzat / tatrASTAviMzatirmanuSyasya tiryakpaJcendriyasya vA dezaviratasya devagatiprAyogyA, tatrASTau bhaGgAH / saiva tIrthakarasahitA ekonatriMzat sA ca manuSyasyaiva, tiravastIrthakara satkarma - bandhAbhAvAt, atrApyaSTau bhaGgAH / 9 - SaD udayasthAnAni, tadyathA - paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatrAdyAni catvAri vaikriyatiyaG- manuSyANAm / atra manuSyANAmekaika eva bhaGgaH, tirazcAmAdyayoraMkaiko'ntimayostu dvau dvau, sarvapadAnAM prazastatvAt / triMzat svabhAva sthAnAM tiryaG - manuSyANAm, pratyekamatra bhaGgakAnAM catuzcatvAriMzaM zatam 144, tacca SaDbhiH saMsthAnaiH SaDbhiH saMhananaiH : susvaraH- duHsvarAbhyAM prazastA prazastavihAyogatibhyAM ca jAyate / durbhagA 'nAdeyA'yazaHkIrtanAmudayo guNapratyayAdeva na bhavatIti tadAzritA vikalpA na prApyante' / vaikriyatirazcAM eko bhaGgaH -- ekatriMzat / tirazcAmatrApi ta eva bhaGgAH " 144 | sarvasaGkhyayA catvAri zatAni tricatvAriMzadadhikAni 443 / 7 catvAri sattAsthAnAni tadyathA - trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizva / tatra yo'pramatto'pUrvakaraNo vA tIrthakarA - ''hArakaM baddhvA pariNAmahAsena dezavirato jAtaH tasya trinavatiH / zeSANAM bhAvanA'viratasamyagdRSTekhi kartavyA / samprati saMvedha ucyate - tatra manuSyasya dezaviratasyASTAviMzatibandhakasya paJca udayasthAnAni tadyathA - paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / eteSu ca pratyekaM 1 saM sa 0 1 sa 2 ta kAnAmava0 // 2 saM0 1 saM0 20 ma0 chA0 min dva e dve // 3 saM0 saM0 1 saM0 20 ma0 vSu pratye0 // 4 satkarma ca bandhazca satkarma-bandho, tIrthakarasya satkarmabandhau tIrthaMkarasatkama-bandhau tayorabhAvastIrtha kara satkarma bandhAbhAvastasmAditi vigrahaH // 5 chA0 mudri0 0sthAnAmapi tiye // / 6 saM0 [saM0 20nte / vaikriyatiryagmanuSyANAM pratyekamekaiko bha0 chA0 0nte / tiryagmanuSyANAM pratyekamekaiko bha0 || 7 saM0 chA0 mudri0 GgAH 144 / catvAri sattA0 // 34 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthA dve dve sattAsthAne, tadyathA--dvinavatiraSTAzItizca / evaM tirazco'pi, navaraM tasyakatriMzadudayo'pi vaktavyaH, tatrApi caite eva dve sattAsthAne / ekonatriMzadvandho manuSyasyeva dezaviratasya, tasyodayasthAnAnyanantaroktAnyeva paJca, teSu pratyekaM dve dve sattAsthAne, tadyathA---trinavatirekonanavatizca / tadevaM dezaviratasya paJcaviMzatyAdiSu triMzatparyanteSu catvAri catvAri sattAsthAnAni / ekatriMzadudaye dve sattAsthAne / sarvasaGkhyayA dvAviMzatiH 22 / ___ samprati pramattasaMyatamya bandhAdisthAnAnyucyante---"duga paNa cau' tti pramattasaMyatasya dvaM bandhasthAne, tadyathA--aSTAviMzatirekonatriMzat / ete ca dezaviratasyeva bhAvanIye / pazcodayasthAnAni, tadyathA--paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat , etAni sarvANyapyAhArakasaMyatasya ve kriyasaMyatamya vA veditavyAni / triMzat svabhAvasthasaMyata. syApi / tatra vaikriyasaMyatAnAmAhArakasaMyatAnAM ca pRthaka pRthak pazcaviMzati-saptaviMzatyudayayoH pratyekamekaiko bhaGgaH 4, aSTAviMzatAvekonaviMzati ca dvo dvau 8, triMzati caikaikaH 2 / sarvasaGkhathayA caturdaza 14 / triMzadudayaH svabhAvasthasyApi prApyate / tatra catuzcatvAriMzaM zataM bhaGgAnAm 144, tacca dezaviratasyeva bhAvanIyam / sarvasaGkhyayA'STapaJcAzadadhikaM zatam 158 / / catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTArza tizca / samprati saMvedha ucyate-aSTAviMzativandhakasya pazcasvapyudayamthAneSu pratyeka dve dve sattAsthAne, tadyathA- dvinavatiraSTAzItizca / tatrAhArakasaMyatasya dvinavatireva, AhArakamakarmA hyAhArakazarIramutpAda 'yatIti tasya dvinavatireva / vaikriyasaMyatasya punaDhe 'api / tIrthakaranAmasatkarmA cASTAviMzatiM na badhnAtIti vinavatirekonanavatizca na prApyate / ekonatriMzadvandhakasya pazcasvapyudayasthAneSu pratyeka dve dve sattAsthAna, tadyathA-trinavatirekonanavatizca / tatrAhArakasaMyatasya trinavatireva, tasyakonatriMzadvandhakasya niyamatastIrthakarA-''hArakasadbhAvAt / vaikriyasaMyatamya punadre api / tadevaM pramattasaMyatasya sarveSvapyudayasthAneSu pratyekaM catvAri catvAri sattAsthAnAni prApyanta iti / sarvasaGkhyayA viMzatiH 20 / ___ idAnImapramattasaMyatasya bandhAdInyucyante-"cau duga cau" ti apramattasaMyatasya catvAri bandhasthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH ekonaviMzat triMzad ekatriMzat / tatrAdye dve pramattasaMya tasyeva bhAvanIye / sevASTAviMzatirAhArakadvikasahitA triMzat / AhArakadvika-tIrthakarasahitA tvekatriMzat / eteSu caturvapi bandhasthAneSu bhaGga ekeka eva veditavyaH, asthirA-'zubhA-'yaza:kIrtInAmapramattasaMyate bandhAbhAvAt / 1 saM0 mudri0 0yati tatastasya / / 2 saM0 api sattAsthAne / tI0 // Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49-50] candrarSimahattakRtaM spttikaaprkrnnm| dve udayasthAne, tadyathA-ekonatriMzat triMzat / tatraikonatriMzad yo nAma pUrva pramattasaMyataH san AhArakaM vaikriyaM vA nirvayaM pazcAdapramattabhAvaM gacchati tasya prApyate, atra dvau bhaGgau-- eko baiMkriyasya, apara AhArakasya / evaM triMzadudaye'pi dvau bhaGgau / svabhAvasthasyApyapramattasaMyatasya triMzadudayoM bhavati, tatra bhaGgAzcatuzcatvAriMzaM zatam 144 / sarvasaGkhyayA'STacatvAriMza zatam 148 / sattAsthAnAni catvAri, tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / samprati saMvedha ucyate-aSTAviMzatibandhakasya dvayorapyudayasthAnayorekaikaM sattAsthAnamaSTAzItiH / ekonatriMzadvandhakasyApi dvayorapyudayasthAnayorekaikaM sattAsthAnam-ekonanavatiH / triMzadvandhakasyApi dvayorapyudayasthAnayorekaikaM sattAsthAnam-dvinavatiH / ekatriMzadvandhakasyApi dvayorapyudayasthAnayorekaikaM sattAsthAnam-trinavatiH / yasya hi tIrthakaramAhArakaM vA sat sa niyamAt tad badhnAti, tenaikaikasmin bandhe ekaikameva sattAsthAnam / sarvasaGkhyayA'STau / sampratyapUrvakaraNasya bandhAdInyucyante-"paNagega cau' tti apUrvakaraNasya paJca bandhasthAnAni, tadyathA-aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad ekA ca / tatrAdyAni catvAri apramattasaMyatasyeva draSTavyAni / ekA tu yazaHkIrtiH, sA ca devagatiprAyogyavandhavyavacchede sati veditavyA / ekamudayasthAnam-triMzat / atra varSabhanArAcasaMhanana-SaTasaMsthAna-susvara-duHsvara-prasastA'prazastavihAyogatibhirbhaGgAzcaturviMzatiH 24 / anye tvAcAryA vate-AdyasaMhananatrayAnya'tamasaMhananayuktA apyupazamazreNI pratipadyante tanmatena bhaGgA dvisaptatiH / evamanivRttibAdara-sUkSmasamparAya-upazAntamoheSvapi draSTavyam / catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / samprati saMvedha ucyate-aSTAviMzati-ekonatriMzat-triMzad-ekatriMzadvandhakAnAM triMzadudaye sattAsthAnAni yathAkramamaSTAzItiH ekonanavatiH dvinavatiH vinavatizca / ekavidhavandhakasya triMzadudaye catvAryapi sattAsthAnAni, katham ? iti ced ucyate-ihASTAviMzati-ekonatriMzat-triMzadekatriMzadvandhakAH pratyekaM devagatiprAyogyatranyayavacchede satyekavidhayandhakA bhavanti, aSTAviMzatyAdibandhakAnAM ca yathAkramamaSTAzItyAdIni sattAsthAnAni, tata ekavidhabandhe catvAryapi prApyante // 49 // 180 1 ta0 ma0 0tarasaM0 // 2' chA0 0pi sattAsthAnAni prApya0 // Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAH -. I sampratyanivRttivAdarasya bandhAdisthAnAnyucyante - "egega maTTha" ti anivRttibAdarasyaikaM bandha"sthAnam - yazaH kIrtiH / ekamudayasthAnam - triMzat / aSTau sattAsthAnAni, tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatizca / tatrAdyAni catvA zamaNyAM kSapakazreNyAM vA yAvad nAmatrayodazakaM na kSIyate / trayodazasu ca nAmasu yathAkramaM trinavatyAdeH kSINeSUparitanAni catvAri sattAsthAnAni bhavanti / bandha-udaya-sthAnabhedAbhAvAdatra saMvedho na sambhavatIti nAbhidhIyate / 268 sUkSmasamparAyasya bandhAdInyucyante - "egegamaTTha" tti sUkSmasamparAyasyaikaM bandhasthAnamyazaHkIrtiH / ekramudayasthAnam - triMzat / aSTau sattAsthAnAni tAni cAnivRttivAdarasyeva veditavyAni / tatrAdyAni catvAyupazamazreNyAmeva uparitanAni tu SakazreNyAm / "cha umattha kevalijiNANaM" ityAdi / chadmasthajinA:---upazAntamohAH kSINamohAzca, kevalajinA:---sayogikevalino'yogikevalinazca teSAM yathAkramamudaya-sattAsthAnAni - "ekka caU " ityAdIni / tatropazAntamohasyaikamudayasthAnam---triMzat / catvAri sattAsthAnAni tadyathA--- -- trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / kSINakaSAyasyaikamudayasthAnam - triMzat / atra bhaGgAzcaturviMzatireva, vajrarSabhanArAcasaMhananayuktasyaiva kSapakathaM NyArambhasambhavAt / tatrApi tIrthakara satkarmaNaH kSINamohasya sarva saMsthAnAdi prazastamityeka evaM bhaGgaH / I catvAri sattAsthAnAni, tadyathA--- azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatizca / ekonAzIti paJcamasatI atIrthakara satkarmaNo veditavye / azIti SaTsaptatI tu tIrthakarasatkarmaNaH / sayogikevalino'STAvudayasthAnAni tadyathA- viMzatiH ekaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / etAni sAmAnyato nAmna udayasthAnacintAyAM saprapaJcaM vivRtAnIti na bhUyo vitriyante / catvAri sattAsthAnAni, tadyathA---azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatiH / samprati saMvedha ucyate--- sa ca jIvasthAneSu paryAptasaMjJidvAre yathA kRtastathA'trApi bhAvayitavyaH / ayogivalino dve udayasthA 'ne, tadyathA - nava aSTau ca / tatrASTodayo'tIrthakarAyogikevalinaH, navodaya stIrtha karAyogikevalinaH / SaT sattAsthAnAni, tadyathA - azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatiH nava aSTau ca / 1 sa 1 ta0ma0 ne veditavye, tadya0 // / 2002 mudri0 ca / tatrASTo0 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50-51 ] candra mahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 266 samprati saMvedha ucyate-tatrASTodaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA - ekonAzItiH pazcasaptatiH aSTau ca / tatrAdye dve yAvad dvicaramasamayastAvat prApyete, caramasamaye'STauM / navodaye trINi sattAsthAnAni, tadyathA - azItiH SaTsaptatiH nava ca / tatrAdye dve yAvad dvicaramasamayaH, caramasamaye nava // 50 // tadevaM guNasthAnakeSu bandha-udaya sattAsthAnAnyuktAni / sAmprataM gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu : tAni cicintayiSuH prathamato gatiSu tAvat cintayannAha do pass arai, paNa nava ekkAra lakkagaM udayA / 'Aisu saMtA, ti paca ekkArasa caukkaM / / 51 / / nairakitiryaga - manuSya - devAnAM yathAkramaM dve SaD aSTau catvAri bandhasthAnAni / tatra nairathi - kANAmi dve, tadyathA - ekonatriMzat triMzat / tatraikonatriMzad manuSyagatiprAyogyA tiryaggatiprAyogyA ca veditavyA / triMzat tiryakpaJcendriyaprAyogyA udyotasahitA, manuSyagatiprAyogyA tu tIrthakarasahitA / bhaGgAzca' prAguktAH sarve'pi draSTavyAH / tirathA SaD bandhasthAnAni tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / etAni prAgiva saprabhedAni vaktavyAni, kevalamekonatriMzat triMzacca yA tIrthakarA-''hArakasahitA sA na vaktavyA, tiravAM tIrthakarA-SShArakabandhAsambhavAt / manuSyANAmaSTau bandhasthAnAni, tadyathA - trayoviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad ekA ca / etAnyapi prAgiva saprabhedAni vaktavyAni manuSyANAM caturgatikaprAyogyabandhasambhavAt / devasya catvAri bandhasthAnAni tadyathA- pazcaviMzatiH SaDviMzatiH ekonatriMzat triMzat / atra paJcaviMzatiH pavizatizva paryApta bAdara- pratyekasa hitamekendriyaprAyogyaM baghnato veditavyA / atra sthirA - sthira - zubhA -'zubha-yazaH kIrti-ayazaH kIrtibhiraSTau bhaGgAH / SaDviMzatiH AtapaudyotAnyatarasahitA bhavati, tato'tra bhaGgAH SoDaza / ekonatriMzad manuSyagatiprAyogyA tiryakpaJcendriyaprAyogyA ca saprabhedA'vaseyA / triMzat punastiryakpaJcendriyaprAyogyA udyota sahitA aSTAdhikaSaTcatvAriMzacchatasaGkhyabhedopetA 4608 prAgiva vaktavyA / yA tu manuSyagatiprAyogyA tIrthakara nAmasahitA tatra sthirA sthira - zubhAzubha - yazaH kIrti ayazaH kIrtibhiraSTau bhaGgAH / 1 saM0 saM0 1 saM0 2 ta0 chA0 0AI saMtA, // 2 chA0 mudri0 0zca sarvatrApi prAgu0 / / 3 saM0 1 ta0ma0 zatiH paryA0 // 4 mudri0 0va saMprabhedA vakta* // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 , malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH sampratyudayasthAnAnyabhidhIyante-"paNa nava ekkAra chakvagaM udayA" / nAyikANAM paJca' 'udayAH' udayasthAnAni, tadyathA- ekaviMzatiH paJcaviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat / etAni saprabhedAni prAgiya vaktavyAni / tirazcAM nava udayasthAnAni, tadyathA--ekaviMzatiH caturvizatiH paJcaviMzatiH paDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / etAni ekendriya-vikalendriyasavaikriyA.'vai kriyatiryapaJcendriyAnadhikRtya saprabhedAni prAgiva vaktavyAni / ___ manuSyANAmekAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDivazatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzad nava aSTau ca / etAni ca svabhAvasthamanuSya-kriyamanuSyA-''hArakasaMyata-tIrtha karA-'tIrthakarasayogi-ayogikevalino'dhikRtya prAgvad bhAvanIyAni / devAnAM SaD udayamthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH samaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzad triMzat / etAnyapi prAgeva saprapaJcamuktAni, na bhUya ucyante / / samprati sattAsthAnAnyabhidhIyante--"maMtA ti paMca ekkArasa caukkaM" / nairayikANAM mattAsthAnAni trINi, tadyathA-dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / ekonanavatibaddhatIrthakaranAmno mithyAtvaM gatasya narakeSatpadyamAnasyAvaseyA / trinavatimtu na sambhavani, tIrthakarA ''hArakasatkarmaNo narakeSatpAdAbhAvAt / tirazcAM pazca sattAsthAnAni, tadyathA--dvinavaniH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / tIrthakarasambandhIni kSapakasambandhIni ca sattAsthAnAni na sambhavanti, tIrthakaranAmnaH kSapakaNyAzca tiryazvabhAvAt / ___ manuSyANAmekAdaza sattAsthAnAni, tadyathA- vinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItiH ekonAzItiH SaTsaptatiH paJcasaptatiH nava aSTau ca / aSTasaptatimtu na sambhavati. manuSyANAmavazyaM manuSyadvikasambhavAt / devAnAM catvAri sattAsthAnAni tadyathA-trinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH / zeSANi tu na sambhavanti, zepANi hi kAnicid ekendriyasambandhIni kAnicit kSapakasambandhIni, tataH kathaM tAni devAnAM bhavitumarhanti / samprati saMvedha ucyate--nairayikasya tiryaggatiprAyogyAmekonatriMzataM vadhnataH paJca udaya sthAnAni, tAni cAnantaramevoktAni / teSu pratyekaM dve veM sattAsthAne, tadyathA--dvinavatiH aSTA ! saM0 1 ta0 ma007va udayasthAnA0 // 2 saM0 1 ta0 ma0 0karasayo0 / / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 ] candrarSimahattara kRtaM saptatikAprakaraNam / 1 zItiH / tIrthakara matkarmaNastiryaggatiprAyogyabandhAsambhavAd ekonanavatirna labhyate / manuSyagatiprAyogya vekonatriMzataM badhnataH paJcasvapyudayasthAneSu pratyekaM trINi trINi sattAsthAnAni cadyathAdvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItizca / tIrthakarasatkarmA hi narakeSUtpamno yAvad midhyAdRSTistAvad ekonatriMzataM badhnAti, samyaktvaM tu pratipannastriMzatam, tIrthakara nAmakarmaNo'pi bandhAt / tiryaggatiprAyogyAmudyotasahitAM triMzataM badhnataH paJcasvapyudayasthAneSu pratyekaM dva e dva e sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiraSTAzItizca / ekonanavatyabhAvabhAvanA prAgiva bhAvanIyA | manuSyagatiprAyogyAM tIrthakaranAmasahitAM triMzataM badhnataH paJcasvapyudayasthAneSu pratyekamekaikaM sattAsthAnam - ekonanavatiH / sarvabandhasthAna udayasthAMnApekSayA sattAsthA' nAni catvAriMzat / 271 1 samprati tirazcAM saMvedha ucyate - trayoviMzatibandhakasya tirazca ekaviMzatyAdIni nava udayasthAnAni tAni cAnantaramevoktAni / tatrAheSu caturSu ekaviMzati caturviMzati-paJcaviMzatiSaDviMzatirUpeSu pratyekaM paJca pazca sattAsthAnAni tadyathA - dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatiH / ihASTasaptatistejo-vAyUn tadbhavAduvRttAn vA'dhikRtya veditavyA ! zeSeSu tu saptaviMzatyAdiSu paJcasUyasthAneSu aSTasaptativarNAni catvAri catvAri sattAsthAnAni / saptaviMzatyAdyudayeSTha hi niyama to manuSyagatidvikasambhavAdaSTasaptatirna labhyate / evaM paJcaviMzati-pavizati-ekonatriMzat-triMzadbandhakAnAmapi vaktavyam / navara mekonatriMzataM manuSyagatiprAyogyAM badhnataH sarveSvapyudayasthAneSvaSTasaptativarNAni catvAri catvAri sattAsthAnAni / aSTAviMzatibandhakasya aSTAvudayasthAnAni, tadyathA - ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / tatraikaviMzati SaDvizati aSTAviMzati - ekonatriMzat - triMzadrUpAH paJca udayAH jhAyikasamyagdRSTInAM vedakasamyagdRSTInAM vA dvAviMzatisatkarmaNAM pUrvabaddhAyuSAmavagantavyAH / ekaikasmizca dve dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizca / paJcaviMzati - saptaviMzatyudayau vaikriyatirazcAM veditavyoM, tatrApi te eva dve dve sattAsthAne / triMzad- ekatriMzadudayauM sarvaparyAptiparyAptAnAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM vA'vaseyau / ekaikasmizca trINi trINi sattAsthAnAni, tadyathA - dvinavatiH aSTAzItiH paDazItizca / paDazItirmithyAdRSTInAmavagantavyA / samyagdRSTIna tu na sambhavati teSAmavazyaM devadvikAdivandhasambhavAt / tadevaM sarvabandhasthAna - sarvodayasthAnApekSayA sattAsthAnAnAM dve zate aSTAdazAdhike 218 tathAhi trayoviMzati paJcaviMzati SaDvizatiekonatriMzan triMzadbandhakeSu pratyekaM catvAriMzat catvAriMzat, aSTAviMzatibandhe cASTAdaza / 1 saM0 2 chA0 mudri0 "nAni triMzat // 2ita Urdhvam - chA0 pranthApram 2630 / / 3 saM0 1 0 ma0 "vAM // Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupeta [ gAthA samprati manuSyANAM saMvedha ucyate-natra manuSyasya trayoviMzatibandhakamyodayAH sapta, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDvizatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzata, zeSAH' kevalyudayA iti na sambhavanti / paJcaviMzati-saptaviMzatyudayo ca vekriyakAriNo veditavyo / ekaikasmiMzcatvAri catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItizca / navaraM pazcaviMzatyudaye saptaviMzatyudaye ca dve veM sattAsthAne. tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizcaH zeSANi tu sattAsthAnAni tIrthakara-kSapakoNi-ke vali zeSagatiprAyogyANIti na sambhavantiH sarvasaGkhyayA caturvizaniH / evaM paJcaviMzati-paDviMzatibandhakAnAmapi vaktavyam / madujagatiprAyogyAM tiyaggatiprAyogyAM caikonatriMzataM triMzataM ca badhnatAmapyevameva / aSTAviMzatibandhakAnAM sapta udayAH, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat / tatraikaviMzati-paDvizatyudayo aviratasamyagdRSTeH karaNAparyAptasya / paJcaviMzati-saptaviMzatyudayo kriyasyAhArakasaMyatasya vA / aSTAviMzati ekonatrizato aviratasamyagdRSTInAM vaikriyakAriNAmAhArakasaMyatAnAM ca / triMzat samyagdRSTInAM mithyA dRSTInAM vA / ekaikasmin dve dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizca / AhArakasaMyatamya dvinavatireva / triMzadudaye catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH SaDazItizca / tatra konanvatirnarakagatiprAyogyAmaSTAviMzati banato mithyAhATevaseyA / sarvasaGkhyayA 'STAviMzativandhe poDaza sattAsthAnAni / devagAMtaprAyogyAmekonaviMzataM tIrthakarasahitA banataH sapta udayasthAnAni, tAni cASTAviMzatibandhakAnAmiva draSTavyAni / na baraM triMzadudayaH samyagdRSTInAmeva vaktavyaH, yata ekonaviMzadvandhastIrthakaranAmasahitaH, tIrthakaranAma ca vandhamAyAti samyagdRSTInAmiti / sarvaSyapi codayasthAneSu pratyeka dve dve sattAsthAne, tadyathA-trinavatiH ekonanavatizca / AhArakasaMyatasya trinavatireva / sarvasaGkhyayA caturdaza / AhArakasahitAMtriMzataM banato dve udayasthAne, tadyathA-ekonatriMzat triMzat / tatra yo nAmA''hArakasaMyato'ntimakAle'pramatastaM prati ekonatriMzadveditavyA, anyatrakonatriMzati AhArakabandhahetIrviziSTasaMyama yAsambhavAt / dvayorapyudayasthAnayoH pratyekamekaikaM sattAsthAnam-dvinavatiH / ekatriMzadvandhakasya ekamudayasthAnam-triMzat ; ekaM sattAsthAnam -trinavatiH / ekavidhavandhakasyaikamudayasthAnam - triMzana : aSTau sattAsthAnAni, tadyathA-vinavatiH dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH azItiH 1 mudri0 pA: saMyanoda // 2 saM0 chA* mudriH degnti / yAviMzatibandhakasya paJca // 3 chA0 mudrika lisambandhani zeSa tiprAyAgA cauta kRtva na // 4 chA0 mudri0 dRSTivaikyiAhAra ksNytaanaam| tri0 / 5 chA0 mudri0 varamiha mi0|| 6 AhAraka mokSakAle ityarthaH / / 7 chA0 saM0 mudri0 pratItyeko0 // 8 apramattaM vihAyetyarthaH / / saM0 1 ta0 ma0 chA0 syAbhAvA0 // Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 51-52 ] candrarSimahattarakRtaM saptati kAprakaraNam ekonAzItiH paTpaptatiH paJca saptatizca / sarvabandhasthAna-udayasthAnApekSayA sattAsthAnAni zatamekonapaSTayadhikam 156, tadyathA-trayoviMzati-paJcaviMzati-paDvizatibandheSu pratyekaM caturviMzacaturviMzatiH, aSTAviMzativandhe SoDaza, manuja-tiryaggatiprAyogyaikonatriMzadvandhe (triMzati ca)pratyeka caturviMzatizcaturviMzatiH, devagatiprAyogyatIrthakarasahitakonatriMzadvandhe caturdaza, ekatriMzadvandhe ekam , ekaprakRtivandha'STAviti / bandhAbhAve udayasthAna-sattAsthAnayoH parasparasaMvedhaH sAmAnyataH saMvedhacintAyAmiva veditavyaH / samprati devAnAM saMvaidha ucyate-tatra devAnAM paJcaviMzativandhakAnAM SaTsvapyudayasthAneSu pratyekaM dve dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizca / evaM pavizati-ekonatriMzadvandhakAnAmapi veditavyam / udyotasAhitAM tiryakpaJcendriyaprAyogyAM triMzatamapi badhnatAmevameva / tIrthakarasahitAM punastriMzatamarthAd manuSyagatiprAyogyAM vadhnatAM SaTambapi udayasthAneSu dve dve sattAsthAne, tadyathA-trinavatiH ekonanavatizca / sarvasaGkhyayA sattAsthAnAni pssttiH||51|| tadevaM gatimAzrityoktam / samprati indriyamAzrityAbhidhIyateiga vigaliMdiya sagale, paNa paMca ya aTTha baMdhaThANANi / paNa chakkekArudayA, paNa paNa bArasa ya saMtANi / / 52 / / ekendriya-vikalendriya paJcendriyANAM yathAkramaM bandhasthAnAni paJca paJca aSTau / tatraikendriyANAmamUni paJca bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH ekonatriMzat triMzat / natra devaganiprAyogyAmekonatriMzataM triMzataM ca varjayitvA zeSANi sarvANyapi sarvagatiprAyogyANi sapra dAni vaktavyAni / vikalendriyANAM trayANAmapi imAnyeva paJca paJca bandhasthAnAni / paJcendriyANAM sarvANyapi bandhasthAnAni sarvagatiprAyogyANi saprabhedAni draSTavyAni / sampratyudayasthAnAngucyante-"paNa chakkekArudaya' ti ekendriya vikalendriya-paJcendriyANAM yathAkramaM paJca SaD ekAdaza udayasthAnAni / tatra kendriyANAmamUni paJca udayasthAnAni, tabathA-ekavizatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH paDvizatiH saptaviMzatizcaH etAni saprabhedAni prAgiva beditavyAni : vikalendriyANAM par3a udayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paDviMzatiH aSTAviMzaniH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat ; etAnyapi yathA'dhastAduktAni tathaiva vaktavyAni / paJcendriyANAmamRnyekAdazodayasthAnAni, tayathA-viMzatiH ekaviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH sAviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzataH triMzad ekatriMzad nava aSTo ca / ekendriya-vikalendriyasankAnyudayasthAnAni varjayitvA zeSANi sarvANyapi paJcendriyANAM saprabhedAni vaktavyAni / 1 mudrika chA0 0dAni bandhasthAnAni vakta0 // 35 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 manayagirimaharSi vinirmita vivRtyupetaM [gAthA samprati sattAsthAnAnyucyante-"paNa paNa vArasa ya saMtANi" ti ekendriya-vikalendriya paJce-- ndriyANAM yathAkramaM pazca pazcadvAdaza sattAsthAnAni / tatraikendriya-vikalendriyANAM paJca imAni, tadyathA dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItiH azItiH aSTasaptatizca / paJcendriyANAM sarvANyapi sattAsthAnAni / tadevaM sAmAnyato bandha-udaya-sattAsthAnAnyuktAni / samprati saMvedha ucyate-ekendriyANAM trayoviMzatibandhakAnAmAyeSu caturvRdayasthAneSu pUrvoktAni paJca paJca sattAsthAnAni, saptaviMzatyudaye tvaSTasaptativarjAni zeSANi catvAriH evaM paJcaviMzati-paDivaMzati-ekonatrizana triMzadvandhakAnAmapi vaktavyam ; sarvasaGkhyayA sattAsthAnAni viMzaM zatam 120 / vikalendriyANAM trayoviMzatibandhakAnAmekaviMzatyudaye SaDviMzatyudaye ca pazca pazca satAsthAnAni, zepeSu tu catupU dayasthAneSu aSTamaptativarjAni zegANi catvAri catvAri sattAsthAnAni evaM paJcaviMzati-paDviMzati-ekonatrizat-triMzadvandhakAnAmapi vaktavyam sarvasaGkhyayA sattAsthAnAni triMzaM zatam 130 / paJcendriyANAM trayoviMzatibandhakAnA paDa udayamthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paDviMzatiH aSTAvizatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzata , etAni tiyakpaJcandriyAna manuSyAMzcAdhikRtya bhAvanIyAni / atrakaviMzatyudaye SaDviMzatyudaye ca paJca pazca anantaroktAni sattAsthAnAni, zepeSu tU'dayeSvaSTasaptativarjAni zeSANi catvAri canyAri sattAmthAnAni, marvamaGkhyayA paDivaMzatiH sattAsthAnAni / pazcaviMzatibandhakasyASTo udayamthAnAni, tadyathA--ekaviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzad ekatriMzat / idakaviMzatyudaye paDviMzatyudaye ca paJca pacAnantarIktAni mattAsthAnAni / paJcaviMzanyudaye maptaviMzatyudaye ca dve dve satAsthAne, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizca / zeSevaSTAviMzatyAdiSu catuSa dayasthAneSu pratyekamaSTamaptativarjAni zeSANi catvAriM catvAri sattAsthAnAni / sagalayayA triMzata sattAsthAnAni / evaM paDviMzatibandha kAnAmapi / aSTAviMzanibandhakAnAmaSTAtrudayasthAnAni, tadyathA-ekaviMzatiH paJcaviMzatiH pavizatiH maptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatrizana triMzad ekatriMzat / etAni tiryapaJcendriya-manuSyAnadhikRtya veditavyAni / ekaviMzatyAdivekonatriMzatparyanteSu pratyekaM dve dve sattAsthAne, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItizca / triMzadaye catvAri--dvinavatiH ekonanavatiH aSTAzItiH paDazItizca / ekonanavatistIrthakaranAmasatkarmaNo mithyAdRpTenarakagatiprAyogyaM banato manuSyasyAvaseyA. zeSANi punaH sAmAnyatastigtho manuSyAna vA'dhikRtya veditavyAni / ekatriMzadaye trINi, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH SaDazItizca / etAni tiryakpaJcendriyANAma 1 ma0 1 ta0 ma0 'dayasthAne dhva0 // 2 saM0 ta0ma0 nyatira0 / chA0 nyeva tir0||320 1ta0ma0kaye'pi tro0 // Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 52-53 ] candraSimahattarakRtaM sprtikaaprkrnnm| vaseyAni, anyatra paJcendriyamya mata ekatriMzadudayAbhAvAt / paDazInizca midhyAdRSTInAM tirya paJcendriyANAmavase yA. na samyagdRSTInAm , samyagdRSTInAmavazyaM devadvikabandhasambhavenASTAzItimambhavAt / atra sarvasaGkhyayA mattAsthAnAnyekonaviMzatiH 19 / ekonatriMzadvandhakasya tAnyevA. STAvudayasthAnAni / tatraikaviMzatyudaye SaDviMzatyudaye ca sapta sapta sattAsthAnAni / tadyathA-- dvinavatiH aSTAzItiH paDazItiH azItiH aSTasaptatiH trinavatiH ekonanavatiH / tatra tiryaggatiprAyogyAmekonatriMzataM badhnata AdyAni paJca, manuSyagatiprAyogyAM badhnata AdhAni catvAri, devagatiprAyogyAM badhnato'ntime dve aSTAviMzati-ekonatriMzat-triMzadudaye'Su etAnyevASTasaptativarjAni paTa paTa sattAsthAnAni / ekatriMzadudaye AdhAni catvAri / paJcaviMzati-saptaviMzatyudayayoH punarimAni catvAri catvAri sattAsthAnAni, tadyathA-dvinavatiH aSTAzItiH trinavatiH ekonanavatizca / sAGkamthApanA-- 4241, sarvasaGghayayakonaviMzadvandhe catuzcatvAriMzat sattAsthAnAni / triMzadvandhakasyApi tAnyevASTAvudayasthAnAni, tAnyeva ca pratyekaM sattAsthAnAni / kevalamiha kaviMzatyudaye AdyAni dvinavati--aSTAzIti--paDazIti-- azIti aSTasaptatirUpANi pazna sattAsthAnAni tiryaggatiprAyogyAmeva triMzataM badhnato veditavyAni, na manuSyagatiprAyogyAm , tasyAstIrthakaranAmasahitatvAt / devagatiprAyogyA tu triMzadAhArakadvikapahitA sA ekaviMzatyudaye na sambhavati / trinayati ekonanavatI manuSyagatiprAyogyAM trizataM banato devasya veditavye / par3ivazatyudaye ca tAnyeva pazca sattAsthAnAni, na trinvti-ekonnvtii| pavizatyudayo hi tirazcAM manuSyANAM vA'paryAptAvasthAyAm , na ca tadAnIM davagatiprAyogyAyA manuSyagatiprAyogyAyA' vA triMzato bandho'stIti vinavati-ekonanavatI na prApyete. zepaM tathaiva / sarvAGkasthApanA--24251.1 ..', sarvasaGkhyayA triM-- zadvandhe dvicatvAriMzata sattAsthAnAni / ekatriMzadvandhakasya ekavidhavandhakasya codayasattAsthAnasaMvedho yathA prAga manuSyasyoktastathaiva vaktavyaH / tadevamindriyANyadhikRtya saMvedha uktaH / / 52 // iya kammapagaiThANAi~ su? baMdhudayasaMtakammANaM / gaiAiehiM aTThasu, cauppagAreNa nepANi // 53 // 'iti' uktena prakAreNa 'bandha-udaya-satkarmaNA' bandha-udaya-mattAnAM sambandhIni karmaprakRtisthAnAni 'suSTu' atyantamupayogaM kRtvA 'gatyAdibhiH, 1 chA0 mudri0 degSu tAnye0 / / 2 saM0 saM0 2 madi0 vyAviMza0 // 3 saM0 160 ma0 vyaH / sarvamaMkhyayA battAsthAnAni trize dve zate 230 / tade0 / / Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmivivRtyupetaM (gAthAH [ gAthAH 'gar3a iMdie ya kAe, joe vee kasAya nANe ya / saMjama daMgaNa lesA, bhava samme sanni AhAre / / (paJcasaM0 gA0 21 jIvasamA0 gA0 16) ityevaMrUpaizcaturdazabhirmArgaNAsthAnaH 'aSTasu' anuyogadvAreSu saMtapayaparUvaNayA, davyapamANaM ca vittaphumaNA ya / kAlo ya aMtaraM bhAga bhAva appAbahuM cetra / / (Aya. ni. gA0 13) ityevaMrUpeSu jJAtavyAni / tatra satpadanarUpaNayA saMvedho guNasthAnakeSu sAmAnyenoktaH, vizepatastu gatirindriyANi cAthitya, etadanusAreNa kAya-yogAdiSvapi nAgaNAsthAneSu vaktavyaH / zeSANi tu dravyapramANAdIni saptAnuyogadvArANi karmaprakRtiprAbhUtAdIna granthAna samyaka paribhAvya vaktavyAni, teca karmaprakRtiprAbhatAdayo granthA na samprati vartante ini lezato'pi darzayituna za kynte| yastvadayugIne'pi te samya gatyantamabhiyogamAsthAya pUrvAparI parebhAvya darzayituM zaknoti tenAvazyaM darzayitavyAni, prajJAnmeSohi satAmadyApi tIbra-tovanarakSayopazamabhAvenAsImo vijayamAno lkssyte| api cAnyadapi yat kiJcidiha kSaNamApatita tat tenApanIyatasmina sthAne'nyat samocInamupadeSTavyam / santAM hi paropakArakara pokarasikA bhvntoti| , kathaM punaraSTasvapyanuyogadvArepu bandha-udaya-sattAsthAnAni jJAtavyAni ? ityata Aha'catuHprakAreNa' prakRti-sthiti-anubhAga-pradezarUpeNa / tatra prakRtigatAni bandha-udaya sattAsthAnAni prAya uktAni, etadanusAreNa sthiti-anubhAga-pradezagatAnyapi bhAvanIyAni / iha bandha-udayasattAsthAnasaMvedhe cintyamAne udayagrahaNenodIraNA'pi gRhItA draSTavyA, udaye satyavazyaM udIraNAyA api bhAvAt / / 53 / / tathA cAhaudayassudIraNAe, sAmittAo na vijjai viseso / mottUNa ya: iguyAlaM, sesANaM savva pagaINaM / / 54 / / iha kAlaprAptAnAM karmaparamAranAmanubhavanamudayaH, akAlaprAptAnAmudayAvalikAbahiHsthitAnAM kapAyasahitenAsahitena vA yogasaMjJakena vIyavizeSeNa samAkRSyodayaprAptaH karmaparamANubhiH sahA 1 gatau indriye ca kAye yoge vede kaSAya jJAne ca / saMthame darzane lezyAyAM bhave samyaktve maMnni aahaare|| 2 matpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca kSetrasparzanA ca / kAlazca antaraM mAgaH bhAvaH malpabahutvaM caitra / / 3 chA0 madri0 8vayate / / 4 saM0 1 ta0 ma0 chA0 muttaNa / / 5 saM0 saM0 1 saM0. ya IyA0 // 6 saM0 1 ta0 ma0 chA0 0payaDINaM / / Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53-55 ] candrarpimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / nubhavana mudIgNA, anayorudaya-udIraNayoH 'mvAmitvAta' svAmitvamadhikRtya vizeSo na vidyate / etaduktaM bhavati-ya eva jJAnAvaraNAdInAM karmaNAmudayasvAmI sa eva teSAM karmaNAmudIraNAyA api svAmI, " jattha uo tattha udIraNA, jattha udIraNA tattha udo|" itivacanaprAmANyAt / tatrAtiprasaktaM lakSAmityapavAdamAha-'' mottaNa ya" ityAdi / 'muktvA ekacatvA. rizataM' eva catvAriMzatprakRtImuvatvA zeSANAM sarvAsAM prakRtInAmudaya-ukIraNayoH svAminaM prati na vizeSaH / / 14 / / ekacatvAriMza prakRtInirdizatinAgAMtarAyadasagaM dapaNanava veyaNijja mittaM / sammatta lAbha vegA''u gANi navanAma uccaM ca // 55 / / etAmAmekacatvAriMzatprakRtInAmudIraNAmantareNApyudayo bhavati / tathAhi--paJcAnAM jJAnAvagNaprakRtInAM 5 paJcAnAmantarAya prakRtInAM 10 catasRNAM ca cakSaH-acakSaH-avadhi kevaladarzanAva raNarUpANAM darzanAvaraNaprakRtInAmudaya udIraNA ca sarvajIvAnAM yugapata tAvat pravartate yAvat . kSINamohaguNasthAnakAddhAyA AvalikAzepo na bhavati 14, AvalikAyAM tu zeSIbhUtAyAmudaya eva nodIraNA, AvalikAgatasyAdIraNAnaha tyAt / nidrApaJcakaraya zIra paryAptyA paryAptAnAM zarIraparyAptisamApnyanantarasamayAd Arabhya yAvad indriyaparyAptiparisamAptinopajAyate tAvad udaya eva nodIraNA, zepakAlaM tUdaya udIraNe yugapat pravate yugapacca nivartate 15 / dvayorvedanIyayoH punaH pramattaguNasthAnakaM yAvad udaya udIraNA ca yugapat pravartate, paratastUdaya eva nodIraNA 21 / tathA prathamasamyaktvamutpAdayato'ntarakaraNe kRte sati prathamasthitAvAvalikAzeSAyAM mithyAtvasyodaya eva nodoraNA 22 / tathA vedakasamyagdRSTinA kSAyikasamyaktvamutpAdayatA mithyAtva-samyagmithyAtvayoH kSapitayoH samyaktvaM sarvApavartanayA'pavartya antarmuhUrtasthitikaM kRtam , tata udaya-udIraNAbhyAmanubhUyamAnazmanubhRyamAnamAvalikAzeSaM yadA bhavati tadA samyaktvasyodaya eva nodIraNA, athavA upazamazreNiM pratipadyamAnasya antarakaraNe kRte sati prathamasthitAvAvalikAzepAyAM samyaktvasyodaya eva nodIraNA 23 / saMjvalanalobhasya udaya udIraNA ca yugapana tAvat pravartate yAvat sUkSmasamparAyAddhAyA AvalikA zeSA, tata AvalikAmAnaM kAlamudaya eva nodIraNA 24 / tathA trayANAM vedAnAmanyatamena tena tena vedena zreNiM pratipannasyAntarakaraNe kRte tasya tasya vedasya prathamasthitAvAvalikAzeSAyAmudaya eva nodIraNA 27 / caturNAmapyA 1 yatra utva yastA udIraNA, yatra udIraNA tatra udayaH // 2 saM0 1 ta0 ma0 chA0 mutta / / 3 sa 1 na0 ma0 0uyANi // 4 saM0 saM 20rnnprkRtii||5 sa0 saM01 manamAvali // 6 saM 1 sa 2 ta0 ma0 0kAzapaH / / Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAdhA malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM svasvabhavaparyantAvalikAyAmudaya eva nodIraNA, anyatra manuSyAyuSaH pramatta guNasthAnakAdurdhvamudIraNA na bhavati kintUdaya eva kevalaH 31' / tathA manuSyagati paJcendriyajAti trasa bAdara-paryApta subhagA ''deya-yazaH kIrti tIrthaMkararUpANAM navanAmaprakRtInAM 40 uccagotrasya ca 41 sayogikevaliguNasthAnakaM yAvad yugapad udaya udIraNe, ayogyavasthAyAM tRdaya eva nodIraNA ||15|| 278 samprati kasmin guNasthAnake kAH prakRnIrvaghnAti ? iti bandhavizeSanirUpaNArthamAhatitthagarAhAragavirahiyAoM ajjei savyapagaIo | micchataveyago sAsaNo vi iguvIsase lAo || 56 / / iha bandhe prakRtInAM viMzaM zatamadhikriyate etaca prAgeva prakRtivarNanAyAmuktam / tatra 'mithyAtvavedakaH, mithyAdRSTiH 'tIrthakara ''hArakarahitAH ' tIrthakarA - ''hArakazarIga-''hArakAGgopAGgavarNAH zeSAH sarvA api prakRtIH saptadazottarazatamaGkhyA: 'arjayati' vadhnAti tIrthakarA-SShArakadvike tu na tasya candhamAyAtaH, tayoryathAmaGkhyaM samyaktva-saMyamapratyayatvAt / tathA 'sAmAda'no'pi ' sAsAdanasamyagdRSTirapi 'ekonaviMzatizeSAH' ekonaviMzativarjAH zerpA ekottarazatasaGkhyAH prakRtIdhnAti / tatra tisraH prakRtayaH prAktavya eva, tAsAM bandhAbhAve kAraNamihApi tadevAnusaraNIyam : zeSAstu SoDaza prakRtaya imAH -- midhyAtvaM napuMsakavedaH narakagatiH narakAnupurvI narakAyuH eka-dvi-tri- caturindriyajAtayaH iNDasaMsthAnaM sevArta saMhananam AtapanAma sthAvagnAma sUkSmanAma sAdhAraNanAma aparyAptakanAmeti / etA hi midhyAtvodaryAnimittAH, na ca midhyAtvodayaH sAsAdane vidyate ityetA api sAsAdanasya na bandhamAyAnti // 56 // chAyAlasesa mIso, avigyasammo tiyAla parisesA | tevaNNa desavirao, virao sagavaNNasesAo ||17|| 'mizraH' samyagmidhyAdRSTiH 'paTcatvAriMzaccheSAH, SaTcatvAriMzadvajAH catuHsaptatisaGkhyAH prakratIrbadhnAti / tatrakonaviMzatiprakRtayAM bandhAyogyAH prAktanya eva zepAstvimA:- styAnaddhitrikam anantAnubandhicatuSTayaM strIvedaH tiryaggatiH tiryagAnupUrvI tiryagAyuH prathamA 'ntimavarNAni catvAri saMsthAnAni prathamA - 'ntimatrarjAni catvAri saMhananAni udyotam aprazastavihAyogatiH durbhagaM duHsvaram anAdeyaM nIcaigotramiti / etAH paJcaviMzatiprakRtayo'nantAnubandhyudayanimittAH, na ca 1 ita urdhvam - maNuyagaijAitasavAdaraM ca pajjasasubhagamAijja / jasakittI titthayara nAmassa hava nava eyaa|| ityeSA gAthA sUtra // yAtayopAtta mudritAdarza evaM vidyate na ca smatpArzvavartiSu samaprAdarzaSviti nahatAmmA bhiratra / / 2 saM0 1 0 ma0 chA0 navAnA nAmapra0 // Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramitrakRtaM saptatikAprakaraNam / samyagmithyAdRSTAvanantAnubandhinAmudayo'sti, tato na bandhamAyAnti / anyacca samyagmithyAdRSTirAyurvandhamapi nArabhate, tato manuSya devAyuSI api na bandhamAyAta iti SaTcatvAriMzadapyetAH pratiSidhyante / tathA aviratasamyagdRSTistricatvAriMzadvarjAH zeSAH saptasaptatiprakRtIdhnAti / avisamyagdRSTirhi manuSya- devAyuSI apibadhnAti tIrthakaranAma ca, tataH zeSA evaM tricatvAriMzat prakRyo varjyante / tathA dezavirataH 'tripaJcAzaccheSAH ' tripaJcAzadvarjAH zeSAH saptaSaSTiprakRtIrbadhnAti / tatra vicatvAriMzat prakRtayo bandhAyogyAH prAktanya eva, zeSAH punarimAH - apratyAkhyAnacatuSTayaM manuSyagatiH manuSyAnupUrvI manuSyAyuH audArikazarIram audArikAGgopAGga vajrarSabhanArAcasaMhananam etA hi daza prakRtayo'viratihetava iti na dezavirate bandhamAgacchanti / tathA 'virataH ' pramattasaMyataH 'saptapaJcAzacchepA: ' saptapaJcAzadvarjAH zeSAstriSaSTiprakRtIrbadhnAti / tatra tripaJcAzad bandhAyogyAH prAktanya eva zeSAstu catasraH prakRtayaH pratyAkhyAnAvaraNa krodha- mAna-mAyA-lobharUpAH / etA hi dezavirata evaM bandhaM pratItya vyavacchinnAH // 57 // // " 55-58 ] 276 samprati pratiSeddhavyAH prakRtayo bahnayo bandhayogyAstu stokA iti bandhayogyA eva nirdizatiigusamippamatto, baMdhai devAugrassa iyaro vi / aTThAvaNNamapuvvA, chappaNNaM vA vi chavvIsaM / / 58 / / 'apramattaH' apramattasaMyata ekonaSaSTiprakRtIrbadhnAti / tAzca pramattasaMyatasya bandhayogyAtriSaSTiprakRtayo'sAta vedanIyA-rati-zokA 'sthirA 'zubhA 'yazaH kIrtivarjA AhArakadvikasahitA veditavyAH, asAtAvedanIyAdayo hi SaT prakRtayaH pramattasaMyata guNasthAnaka evaM bandhaM pratItya vyavacchinnAH, AhArakadvikaM cApramatto viziSTasaMyamabhAvAd badhnAti tata ekonaSaSTiprakRtayo'pramattasya bandhayogyAH | "devAuyassa iyaro vi" tti 'itaro'pi' apramatto'pi devAyuSo bandhakaH / etenaM tat sUcyate - pramattasaMyata evAyubandhaM prathamata Arabhate, Arabhya ca kazcidapramattabhAvamapi gacchati, tata evamapramattamayato'pi devAyuSo 'vandhako bhavati, na punarapramattasaMyata eva san prathamata AyurvandhamArabhata iti / tathA 'apUrva:' apUrvakaraNo'STapaJcAzat prakRtIrvadhnAti tasya devAyubandhAbhAvAt / tAzrASTapaJcAzat prakRtIstAvad badhnAti yAvadapUrvakaraNAdvAyAH saGkhyaM yatamo bhAgo gato bhavati / tato nidrA pracalayorapi bandhavyavacchedAt SaTpaJcAzatprakRtIrvadhnAti tA api tAvad yAvadapUrvakaraNAdvAyA ekaH saGkhyaM yatamo bhAgo'vaziSyate / tato devagati - devAnupUrvI - paJcendriyajAti-vaikriyazarIra-vaikriyAGgopAGgA--''hArakazarIrA--''hArakAGgopAGga - tejasa-kArmaNa samacaturasrasaMsthAna varNa-rasa- gandhasparzA-gurulaghu-upaghAta- parAghAta ucchvAsa prazastavihAyogati trasa - bAdara , 1 mudri0 baddhA ma0 / 2 0 1 0 ma0 * evAyurvandhaM prathamata bhAra* // Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthAH paryApta-pratyeka sthira-zubha-subhaga susvarA-''deya-nirmANa tIrthakararUpANAM triMzatprakRtInAM bandhavyavacchedAt zeSAH pavizatiprakRtIrvadhnAti tA api tAvad badhnAti yAvadapUrvakaraNAddhAyAzcaramasamayaH, tasmizca samaye hAsya-ti-bhaya-jugupsA bandhaM pratItya vyavacchidyante / / 58 / / tataH--- bAvIsA egaNaM, baMdhai atttthaarsNtmniyttttii| sattara suhamasarAgo, sAyamamoho sajogi tti / / 59 / / 'anivRttiH' anivRttibAdaro dvAviMzatiprakRtIdhnAti / tAzca tAvad yAvadanivRttibAdarasamparAyAddhAyAH savaya yA bhAgA gatA bhavanti, eko'vatiSTate, tataH ekonam' ekekaprakRtyUnaM badhnAti tAvad yAvadaSTAdazAntam / etaduktaM bhavati-tasmim savaya yatame bhAge zeSe puruSavedabandhavyavacchedAt zeSA ekaviMzatiprakRtIbadhnAni, tA api tAvad yAvat tasyAH zepIbhUtAyA addhAyAH saGkhathe yA bhAgA gatA bhavanti, ekaH ziSyate tataH saMjvalanakrodhasyApi bandhavyavacchedAd viMzatiprakRtIbaMdhnAti, tA api tAvad yAvat tasyAHzeSIbhRtAyA addhAyAH saGkhthe yA bhAgA gatA bhavanti, eko'vatiSThate; tataH saMjvalanamAnasyApi bandhavyavacchedAdekonaviMzatiprakRtIrvadhnAti, tA api tAvad yAvat tasyAH zeSIbhUtAyA addhAyAH saGkhaye yA bhAgA gatA bhavanti, eko'vatiSThate, tataH saMjyalamAyAyA api bandhavyavacchedAdaSTAdazaprakRtIbadhnAti, tAzca tAvad yAvadanivRttibAdarasamparAyAddhAyAzcaramasamayaH, tasmizca samaye saMjvalanalobho'pi bandhaM pratItya vyavacchidyate / tataH sUkSmasamparAyaH zeSAH saptadaza prakRtIrvadhnAti, tAzca tAvad yAvat sUkSmasamparAyAddhAyAzcaramasamayaH; tasmizca' sabhaye jJAnAvaraNapazvakA-'ntarAyapaJcaka darzanAvaraNacatuSTaya-yaza:kIti-uccagotrarUpAH poDaza prakRtayo bandhamadhikRtya vyavacchidyante / tataH "sAyamamoho sajogi' tti 'amoha' mohanIyodayarahitaH sAtameva ke badhnAti, sa ca tAvad yAvata 'sayogI sayogyavasthAcaramasamaya ityarthaH / idamuktaM bhavati-upazAntamohaH kSINamohaH sayogakevalI ca sAtamakaM badhyAti / ayogikevalI tvekasyApi bandhahetorabhAvAd na kimapi vadhnAtIti / / 59 / / eso u badhasAmitta ogho gaiyAiesu vi taheva / / ohAo sAhinjA, jattha jahA pagaDisambhAvo // 30 // yo'yamanantaraM prAga mithyAdRSTayAdiSu sayogikeliparyanteSu bandhabheda ukta pya bandhavAmitvogha ucyate / asmAd 'oghAt' oghabhaNitaprakArAd 'gatyAdiSvapi' caturdazasu mArgaNAsthAneSu 'yatra' mArgaNAsthAne 'yathA' yena prakAreNa bhavapratyayAdinA prakRtisadbhAvo ghaTate tatra tathA 'sAdhayet' kathayet , yathetAH prakRtayo'smin mArgaNAsthAne bandhaM pratItya ghaTanta iti / / 60 // 1 sa0 1 ta0 ma0 zcaramasa // 2 sa0 1 ta0ma0 degraNAntarAyapa // 3 ma0 chA0 degtaoha ga / Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51-62 ] candramitrakRtaM sapratikAprakaraNam / 281 samprati kiM sarvA api prakRtayaH sarvAsu gatiSu prApyante ? kiMvA na ? iti saMzaye sati tadapanodArthamAha titthagara devariyAgaM ca nisu tisu gaIsu boDavaM / avasesA payaDoo, havaMti savvAsu vi gaI || 61|| tIrthakara nAmadevAyurnarakAyuzca pratyekaM tisRSu tisRSu gatiSu boddhavyam / tathAhi tIrthakaranAma naraka deva manuSyagatirUpAsu tisRSu gatiSu sat prApyate na tiryaggatAvapi, tIrthakara satkarmaNastiryakSutpAdAbhAvAt ; tatra gatasya ca tIrthakaranAmabandhAsambhavAt tathAbhavamvAbhAnyAt / tathA tiryaG-manuSya-devagatiMSu ca devAyuH, na narakagatau nairayikANAM devAyubandhAsambhavAt / tiryaG - manuSya- narakagatiSu ca narakAyuH, na devagatI devAnAM narakAyubandhAsambhavAt / zeSAH prakRtayaH sarvAsvapi gatiSu sattAmadhikRtya prApyante / 61 // " iha guNasthAnakeSu prAgbandha udaya- sattAsthAnasaMvedha uvataH, guNasthAnakAni ca prAya upazamazreNigatAni kSapakazreNigatAni ca tato'vazyamihopazama zreNa-kSapaka zreNI vaktavye, tatra pratha mata upazamazreNipratipAdanArthamAha 36 paDhamakasAyacauvarka, daMsaNatiga sattagA vi uvatA / aviratasammattAo, jAva niyaTTi tti nAgacvA ||32|| 'prathamakaSAyAH' anantAnubandhinaH 'darzanatrika' mithyAtva samyagmithyAtva samyaktvarUpam, etAH 'saptakA api saptApi prakRtaya upazAntAH 'aviratasamyaktvAt ' aviratasamyagdRSTiguNasthAnakAdArabhya yAvad 'nivRttiH' apUrvakaraNaguNasthAnaM tAvad jJAtavyAH / aviratasamyagdRSTi-dezavirata-pramattA-'pramattasaMyatA- pUrvakaraNeSu yathAyogametAH saptApi prakRtaya upazAntA labhyante / apUrvakaraNavarjAH zeSA yathAyogamupazamakAH, apUrvakaraNe tvetA niyamata upazAntA evaM prApyante / tatra prathamato'nantAnubandhinAmupazamanA'bhidhIyate-aviratasamyagdRSTi- dezavirata-viratAnAmanyatamo'nyatamasmin yoge vartamAnastejaH-padma-zuklalezyA'nyatamalezyAyuktaH sAkAropayogopayukto'ntaHsAgaropamaHkoTIkoTIsthitisatkarmA karaNakAlAt pUrvamapi antarmuhUrtaM kAlaM yAvadavadAyamAnacittasantatiravatiSThate / tathA'vatiSThamAnazca parAvartamAnAH prakRtIH zubhA evaM badhnAti, nAzubhAH / azubhAnAM ca prakRtInAmanubhAgaM catuHsthAnakaM santaM dvisthAnakaM karoti, zubhAnAM ca dvisthAnakaM 1 saM 1 ta0 ma0 vva labhyante // Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [gAthAH santaM catuHsthAnakam / sthitibandhe'pi ca pUrNe pUrNe sati anya sthitibandhaM pUrvapUrvasthitibandhApekSayA palyopamasaGkhaye yabhAgahInaM karoti / / itthaM karaNakAlAta pUrvamantamuha kAlaM yAvadavasthAya tato yathAkramaM trINi karaNAni pratyekamAntamAhUrtikAni karoti / tadyathA--yaprivRttakaraNam apUrvakaraNam anivRttikaraNaM ca, caturthI tuupshaantaaddhaa| tatra yathApravRttakaraNe pravizan pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhayA pravizati, pUrvaktiM ca zubhaprakRtibandhAdikaM tathaiva tatra kurute, na ca sthitighAtaM rasaghAtaM guNazreNi gugasakrama vA karoti, tadyogyavizuddhayabhAvAt / pratisamayaM ca nAnAjIvApekSayA'saGkhathe yalokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni bhavanti, paTsthAnapatitAni ca / anyacca prathamasamayApekSayA dvitIyasamaye'dhyavasAyasthAnAni vizeSAdhikAni, tato'pi tRtIyasamaye vizeSAdhikAni, evaM tAvad vAcyaM yAvad yathApravRttakaraNacaramasamayaH / ana evetAni sthApyamAnAni viSamacaturastra kSetramAstRNanti / sthApanA ceyam-11008BRARY/ tatra prathamasamaye jaghanyA vizodhiH sarvastokA, tato dvitIyasamaye 280018011/ jaghanyA vizodhiranantaguNA, tato'pi tRtIyamamaye jaghanyA vizodhira- 40000 / nantaguNA, evaM tAvad vAcyaM yAvad yathApravRttakaraNAddhAyAH saGkhyaM yo bhAgo gato bhavati / tataH prathamasamaye utkRSTA vizodhiranantaguNA,tato'pi yato jaghanyasthAnAd nivRttastamyoparitanI jaghanyA vizodhiranantaguNA, tato'pi dvitIyasamaye utkRSTA vizodhignantaguNA, tata upari jaghanyA vizodhiranantaguNA, evamuparyadhazca kaikaM vizodhisthAnamanantaguNatayA tAvad neyaM yAvad yathApravRttakaraNasya caramasamaye jaghanyaM vizodhisthAnam / tata utkRSTAni yAni vizodhisthAnAni anuktAni tiSThanti tAni nirantaramanantaguNayA vRddhayA tAvad nevyAni yAvat caramasamaye utkRSTa vizodhisthAnam / tadevamuktaM yathApravRtta karaNam / sampratyapUrvakaraNamucyate-tatrApUrvakaraNe pratisamayamasaGkhayaM yalokAkAzapradezapramANAnyadhyayamAyasthAnAni bhavanti, pratisamayaM ca paTsthAna patitAni / tatra prathamamamaye jaghanyA vizodhiH sarvastokA, sA ca yathApravRttakaraNacaramasamayasatkotkRSTa vizodhisthAnAdanantaguNA, tataH prathamasamaya evotkRSTA vizodhiranantaguNA, tato'pi dvitIyasamaye jaghanyA vizodhignantaguNA, tato'pi tasminneva dvitIyasamaye utkRSTA vizodhiranantaguNA, tato'pi tRtIyamamaye jaghanyA vizodhiranantaguNA, tato'pi tasminneva tRtIye samaye utkRSTA vizodhiranantaguNA, evaM prati-57080PM samayaM tAvad vaktavyaM yAvat caramasamaye utkRSTA vizodhiH / sthApanA- ina) choole000014 60mombo0018 mooo000" 30000008 2000057 100TV Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 candramihattara kRtaM saptatikAprakaraNam / ammizcApUrvakaraNe prathamasamaye eva sthitighAto rasaghAto guNazreNiguNasaGkramo'nyazca sthitibandha iti paJca padArthA yugapat pravartante / 62 ] tatra sthitighAto nAma-sthitisatkarmaNo'grimabhAgAd utkarSataH prabhUtasAgaropamazatapramANaM jaghanyataH palyo 'pamasaGkhye yabhAgamAtraM sthitikhaNDamutkirati khaNDayatItyarthaH, utkIrya ca yAH sthitIradho na khaNDayiSyati tatra tad dalikaM prakSipati, antarmuhUrtena ca kAlena tat sthitikhaNDamutkIryate / tataH punarapyadhastAt palyo' pamasaGkhye yabhAgamAtraM sthitikhaNDamantamuhUrtena kAlenotkirati, pUrvoktaprakAreNaiva ca nikSipati / evamapUrvakaraNAddhAyAM prabhUtAni sthitikhaNDa sahasrANi vyatikrAmanti / tathA ca sati apUrvakaraNasya prathamasamaye yat sthitisatkarma AsIt tat tasyaiva caramasamaye saGkhye yaguNahInaM jAtam / rasaghAto nAma-azubhaprakRtInAM yad anubhAgasatkarma tasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnanubhAgabhAgAnantarmuhUrtena kAlena vinAzayati, tataH punarapi tasya prAgmuktasyAnantatamabhAgasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnanubhAgabhAgAnantarmuhUrtena kAlena vinAzayati tataH punarapi tasya prAramuktasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnanubhAgabhAgAnantarmuhUrtena kAlena vinAzayati / evamanekAnyanubhAgakhaNDa sahasrANyekasmin sthitikhaNDe vyatikrAmanti / tepAM ca sthitikhaNDAnAM sahasrapUrvakaraNaM parisamApyate / > guNazreNirnA - antarmuhUrtapramANAnAM sthitInAmupari yAH sthitayo vartante tanmadhyAd dalikaM gRhItvA udadyAvalikAyA upastinISu sthitiSu pratisamayamasaGghaye yaguNatayA nicipati / tadyathAprathamasamaye stokam, dvitIyasamaye'saGkhayaM yaguNam, tato'pi tRtIye samaye'saGkhye yaguNam evaM tAvad neyaM yAvadantamuhUrtacaramasamayaH / taccAntarmuhUrtamapUrvakaraNA-'nivRttikaraNakAlAbhyAM manAgatiriktaM veditavyam / epa prathamasamayagRhItadalikasya nikSepavidhiH / evaM dvitIyAdisamayagRhItAnAmapi dalikAnAM nikSepo vaktavyaH / anyacca - guNazreNiracanAya prathamasamaye yad dalikaM gRhyate tat stokam, tato'pi dvitIyasamaye'saGkhyaM yaguNam, tato'pi tRtIyamamaye'saGkhye yaguNam, evaM tAvad jJeyaM yAvad guNazreNikaraNa caramasamayaH / apUrvakaraNasamayeSu anivRttikaraNasamayeSu cAnubhavataH kramazaH kSIyamANeSu guNazreNidalikanikSepaH zeSe zeSe bhavati, upari ca na vardhate / 1 saM0 1 0 cha0ma0 vpamAsa0 // 2 0 1 0 0 0pamA sa0 / / 3 saM0 1 0 ma0 0hUrtenaiva kA0 // 4 saM0 saM0 2 mudri0 0na azeSAnapi trinA0 // 5 phullikAyAntarvartI pAThaH chA0 mudriH pratyoreva dRzyate, nAnyAsu pratiSu // 6 saM0 1 0 chA0 0paH zeSe bhava0 // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA guNasaGkramo nAma - apUrvakaraNasya prathamasamaye'nantAnubandhyAdInAmazubhaprakRtInAM dalikaM yat paraprakRtiSu saGkramayati tat stokam, tato dvitIyasamaye paraprakRtiSu saGkramyamANamasaGkhyeyaguNam, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhye yaguNam, evaM caturthasamayAdiSvapi vaktavyam / 284 ] anyaH sthitibandho nAma - apUrvakaraNasya prathamasamaye'nya evApUrvaH stokaH sthitibandha Arabhyate / sthitibandha-sthitighAtau ca yugapadArabhyete yugapadeva ca niSThAM yAtaH / evamete paJca pArthA apUrvakaraNe pravartante / anivRttikaraNaM nAma - yatra praviSTAnAM sarveSAmapi tulyakAlAnAmekamevAdhyavasAyasthAnam / tathAhi -- anivRttikaraNasya prathamasamaye ye vartante ye ca vRttA ye ca vartiSyante teSAM sarveSA'mapyekarUpamevAdhyavasAyasthAnam dvitIyasamaye'pi ca ye vartante ye ca vRttA ye ca vartiSyante teSAmapi sarveSAmekarUpamadhyavasAyasthAnam, navaraM prathamasamayabhAvivizodhisthAnApekSayA'nantaguNam, evaM tAvad vaktavyaM yAvadanivRttikaraNacaramasamayaH / ata evAsmin karaNe praviSTAnAM tulyakAlAnAmasumata sambandhinAmadhyavasAyasthAnAnAM parasparaM nivRttiH vyAvRttirna vidyate ityanivRttiriti nAma asmiMzcAnivRttikaraNe yAvantaH samayAstAvantyavyavasAyasthAnAni pUrvasmAt pUrvasmAdanantaguNavRddhAni / etAni ca muktAvalIsaMsthAnena sthApayitavyAni -- (atrApi ca prathamasamayA devArabhya sUrvoktAH paJca padArthA yugapat pravartante / anivRttikaraNA: dvAyAzca saGkhaye yatameSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmin bhAge'vatiSThamAne'nantAnubandhinAmadhastAdAvalikAmAtraM muktvA'ntamuhUrta - pramANamantarakaraNamabhinavasthitibandhAddhAsa menAntamuhUrtapramANena kAlena karoti, antarakaraNa satkaM dalikamutkIryamANaM paraprakRtiSu badhyamAnAsu prakSipati, prathamasthitigataM ca dalikamAvalikAmArga pradyamAnAsu paraprakRtiSu sticukasaGkrameNa saGkramayati / antarakaraNe kRte sati dvitIye samaye'natAnubandhinAmuparitanasthitigataM dalikamupazamayitumArabhate / tadyathA - prathamasamaye stokamupazamayati, dvitIyasamaye'saGkhyaM yaguNam, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhaye yaguNam, evaM yAvadantarmuhUrtam / etAvatA ca kAlena sAkalyato'nantAnubandhina upazamitA bhavanti / upazamitA nAma - yathA reNunikaraH salilabindunivatairabhiSicya abhiSicya drughaNAdibhirnikuTTito niHsyando bhavati, tathA karmareNunikaro'pi vizodhisalilapravAheNa pariSicya pariSicya anivRttikaraNarUpadrughaNanikuTTitaH saGkramaNa udaya udIraNA-nidhatti-nikAcanAkaraNAnAmayogyo bhavati / " - 1 sa0 1 0 ma0 SAma ke rU0 / / 2 saM0 1 0 0n praviSTA0 // 3 sa0 chA0 mudri0 0vRttikaraNamiti nAma // 4 saM0 10 ma0 0Su eka0 | 5 sa chA0 mudri 0hUtaM kAlam, etA0 // 6 0 1 0 cha0ma0 0bhirniH kuTTi0 // 7 saM0 1 0 cha0ma0 0NaniHkuTTi0 // chA0 mudri* dhattani0 // Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 285 tadevamekapAmAcAryANAM matenAnantAnuvandhinAmupazamanA'bhihitA / anye tyAcakSateanantAnubandhinAmupazamanA na bhavati, kintu visaMyojanaiva / visaMyojanA kSapaNA, sA caivam iha zreNimapratipadyamAnA api aviratAzcaturgatikA 'api vedakasamyagdRSTayo dezaviratAstiryazco manuSyA vA sarvaviratA manuSyA eva sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptA anantAnubandhinAM kSapaNArtha yathApravRttAdIni trINi karaNAni kurvanti / karaNavaktavyatA ca sarvA'pi prAgiva niravazeSA veditavyA / navaramihAnivRttikaraNe praviSTaH san antarakaraNaM na karoti / uktaM ca karmaprakRtI "caugaiyA panjattA, tinni vi saMjoyaNe vijoyaMti / / karaNehiM tIhi~ sahiyA, naMtarakaraNaM ubasamo vA // (gA0 343) kintu karmaprakRtyabhihitasvarUpeNodvalanAsakrameNAdhastAdAvalikAmAnaM muktvA upari niravazeSAn anantAnubandhino vinAzayati / AvalikAmAtra tu stibukamakrameNa vedyamAnAsu prakRtiSu saGkramayati / tato'nantaramantarmuhUrtAt parato'nivRttikaraNaparyavasAne zeSakarmaNAM sthitighAta-rasa. ghAta-guNazreNayo na bhavanti kintu svabhAvastha eva sa jIvo jAyate / __ tadevamuktA anantAnubandhinAM visaMyojanA, samprati darzanatrikasyopazamanA bhaNyate-tatra mithyAtvasyopazamanA mithyAdRSTervedakasamyagdRSTezca / samyaktva-samyagmithyAtvayostu vedakasamyagdRpTareva / tatra mithyAdRSTemithyAtvopazamanA prathamasamyaktvamutpAdayataH / sAcaivam-paJcendriyaH saMjJI sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptaH karaNakAlAt pUrvamapyantamuhU te kAlaM pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhayA pravardhamAno'bhavyamiddhikavizuddhayapekSayA anantaguNavizuddhiko mati-zrutAjJAna vibhaGgajJAnAnAmanyatamasmin sAkAropayoge upayukto'nyatamasmina yoge vartamAno jaghanyapariNAmena tejolezyAyAM madhyamaparimANe na padmalezyAyAM utkRSTapariNAmena zuklalezyAyAM vartamAno mithyAdRSTizcatuganiko'ntaHsAgaropamakoTIkoTIsthitisatkarmA ityAdi pUrvoktaM tadeva tAvad vaktavyaM yAvad yathApravRttakaraNamapUrvakaraNaM ca paripUrNa bhavati / navaramihApUrvakaraNe guNasaGkramo na vaktavyaH, kintu sthitighAta-rasaghAta-sthitibandha guNazreNaya eva vaktavyAH, guNaNidalikaracanA'pyudayasamayAdArabhya veditavyA / tato'nivRttikaraNe'pyevameva vaktavyam / anivRttikaraNAddhAyAzca savaya yeSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmin saGkhaye yatame bhAge'vatiSThamAne'ntamuhUrtamAtramadho muktvA mithyAtvasyAntarakaraNamantamuhartapramANaM prathamasthiteH kizcit samadhikam abhinavasthitibandhAddhAsamena 1 sa0 1 ta0 ma0 api aviratasamya0 // 2 saM 0 1 ta0 ma0 0ratAzca tirya0 // 3 caturgatikAH paryAptAtrayo'pi saMyojanAn viyojayanti / karaNanibhiH sahitA nAntarakaraNamupazamo vA / / 4 sa. 1 ta0 ma00hutakAlaM // Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA antarmuhUrtena kAlena karoti / antarakaraNasatkaM ca dalikamutkIrya prathamasthitau dvitIyasthita ca prakSipati / prathamasthitau ca vartamAna udIraNAprayogeNa yat prathamasthitigataM dalikaM samAkRSya udaye prakSipati sA udIraNA / yat punardvitIyasthiteH sakAzAd udIraNAprayogeNaiva dalikaM samAkRSya udaye prakSipati sA AgAla iti / udIraNAyA eva vizeSapratipatyarthamAgAla iti dvitIyaM nAma pUrvasUribhirAveditam / udaya udIraNAbhyAM ca prathama sthitimanubhavan tAvad gato yAvadAvalikAdvikaM zeSaM tiSThati / tasmiva sthite AgAlo vyavacchidyate / tata udIraNaiva kevalA pravartate / sA'pi tAvad yAvadAvali kAzeSo na bhavati / AvalikAyAM tu zepIbhUtAyAmudIraNA'pi nivartate / tataH kevalenaivodayenAvalikAmAtramanubhavati / AvalikAmAtra caramasamaye ca dvitIya sthitigataM dalikamanubhAgabhedena tridhA karoti / tadyathA - samyaktvaM samyagmithyAtvaM midhyAtvaM ceti / uktaM ca karmaprakRticUrNI 286 caramasamayamicchaTThiI sekAle uvasamasammadiTThI hohi tAhe biIyaThi tihANubhAgaM karer3a, taM jahA sammattaM sammAmicchataM micchattaM ca / iti / tato'nantaramamaye mithyAtvadalikasyodayAbhAvAd aupazamikaM samyaktvamavApnoti / uktaM ca4 micchattadae jhINe, lahae sammattamotrasamiyaM so | laMbheNa jassa' labbhai, Ayahiya maladdhapucvaM jaM || ( karmapra0 gA0 330 ) eSa ca prathamasamyaktvalAbho mithyAtvasya sarvopazamanAd bhavati / uktaM ca'sammattapaDhamalaMbho savvovasamA ( karmapra0 gAthA0 335 ) iti / samyaktvaM cedaM pratipadyamAnaH kazcid dezaviratisahitaM pratipadyate kazcit sarvaviratisahitam / uktaM ca paJcasaGgrahe sammattaNaM samagaM, savvaM demaM ca ko paDivajje / ( gA0 760 ) tato dezavirata pramattA - pramattasaMyateSvapi mithyAtvamupazAntaM labhyate / samprati vedakasamyagdRSTestrayANAmapi darzanamohanIyAnAmupazamanAvidhirucyate - iha vedaka 1 saM 2 0pati sA AgAla iti / udIraNaiva pUrvasUribhirvizeSapratipattyarthamAgAla ityucyate / udaya0 / chAmudri0 vyati sA udIraNAni pUrvasUrimirvizeSapratipattyarthamAgAla ityucyate / udaya0 / / 2 saM0 10 cha00kAzeSA na || 3 caramasamayamidhyAdRSTiH eSyatkAle upazamasamyagdRSTirbhaviSyati tadA dvitIyasthitiM tridhAtubhagaM karoti, tadyathA - samyaktvaM samyagmithyAtvaM midhyAtvaM ca / / 4 midhyAtvodaye kSINe labhate samyaktvamaupazamikaM saH / lAbhena yasya labhate AtmahitamalabdhapUrvaM yat // 5 0 1 0 ma0 mudri0 0ssa mai / 6 samyaktvaprathama lAbhaH sarvopazamAt // 7 samyaktvena samakaM sarva dezaM ca ko'pi pratipadyata / Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 62] candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNama / samyagdRSTiH saMyame vartamAnaH san antamuhUrtamAtreNa kAlena darzanatritayamupazamayati, upazamayatazca karaNatrikavidhiH pUrvavat tAvad vaktavyo yAvadanivRttikaraNAddhAyAH saGkhya yeSu bhAgeSu gateSu satsu antarakaraNaM karoti, antarakaraNaM ca kurvan samyaktvasya prathamasthitimantamuhUrta pramANAM sthApayati, mithyAtva mizrayozcAvalikA mAtrAm , utkIryamANaM ca dalikaM trayANAmapi samyaktvasya prathamathito prakSipati, mithyAtva mizrayoH prathamasthitidalikaM samyaktvasya prathama sthitidalikamadhye stibukasaGkrameNa saGkramayati, samyaktvasya punaH prathamasthitau vipAkAnubhavataH krameNa kSINAyAM satyAmaupazamikasamyagdRSTirbhavati / uparitanadalikasya copazamanA trayANAmapi mithyAtvAdInAmanannAnuvandhi nAmuparitanadalikasyevAvase yA / evamupazAntadarzanamohanIyatrikazcAritramohanIyamupazamayitukAmaH punarapi yathApravRttAdIni trINi karaNAni karoti, karaNAnAM ca svarUpaM prAgvadavagantavyam , kevalamiha yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAnake draSTavyam , apUrvakaraNamapUrvakaraNaguNasthAnake, anivRttika raNamanivRttivAdarasamparAyaguNasthAnake / tatra cApUrvakaraNe sthitighAtAdayaH pUrvavadeva pravartante, navaramiha sarvAmAmazubhaprakRtInAmabadhyamAnAnAM guNasaGkramaH pravartate iti vaktavyam / apUrvakaraNAdAyAzca saGkhyaM yatame bhAge gate sati nidrA-pracalayobandhavyavacchedaH / tataH prabhRteSu sthitikhaNDasahasraM Su gateSu satsu apUrvakaraNAddhAyAH "saGkhaye yA bhAgA gatA bhavanti, eko'vazipyate / ammizcAntare devagati-devAnupUrvI-paJcendriyajAti-kriyA-''hAraka-tejasa-kArmaNa-samacaturasa vaikriyAGgopAGgA-''hArakAGgopAGga-varNAdicatuSTayA--'gurulaghu-upaghAta-parAghAta-ucchavAsa-trasabAdara-paryApta pratyeka prazastavihAyogati-sthira--zubha-subhaga-susvarA''deya-nirmANa-tIrthakarasaMjivAnAM triMzataH prakRtInAM bandhavyavacchedaH / tataH sthitikhaNDapRthaktve gate sati apUrvakaraNAddhAyAzcaramasamaye hAsya rati-bhaya-jugupmAnAM bandhavyavacchedo hAsya-rati-arati-zoka-bhaya-jugupsAnAmu. dayaH sarvakarmaNAM ca dezopazamanA-nidhatti-nikAcanAkaraNAni vyavacchidyante / tato'nantarasamaye'nivRttikaraNe pravizati / atrApi sthitighAtAdIni pUrvavat karoti / tato'nivRttikaraNAddhAyAH saGkhaye yeSu bhAgeSu gateSu satsu darzanasaptakazeSANAmekaviza' termohanIyaprakRtInAmantarakaraNaM karoti / tatra catuNoM saMjvalanAnAmanyatamasya vedyamAnasya saMjvalanasya trayANAM ca vedAnAmanyatamasya vedyamAnasya vedasya prathamA sthitiH svodykaalprmaannaa| anyeSAM caikAdazakapAyANAmaSTAnAM ca nokaSAyANAM prathamA sthitirAvalikAmAtrA / svodayakAlapramANaM ca caturNA saMjvalanAnAM - - --- -- 1 saM0 1 ta0 ma0 0Natritayavi0 // 2 saM0 ma0 0mAtraM utkii| saM1 8mAtrAM udIraNAM utkI0 // 3 sa01ta. ma0sthitimadhye // 4 chA0 raNaM cAnivRttivAdaraguNa // 5 saM 1 ta0 ma0 sakhyeyatamA bhA0 // 6 chA0 mudriH zatimoha0 ||7sN 1 ta0 chA0 ma0 thamasthi0 // Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSiyinimitavikRtyupetaM [ gAthA trayANAM ca vedAnAmidam - strIveda-napusakavedayorudayakAlaH sarvastokaH, svasthAne tu parasparaM tulyaH, tataH puruSavedasya saGkhaye yaguNaH, tato'pi saMjvalanakrodhasya vizeSAdhikaH, tato'pi saMjvalanamAnasya vizeSAdhikaH, tato'pi saMjvalanamAyAyA vizeSAdhikaH, tato'pi saMjvalanalomasya vishessaadhikH| uktaM ca 'thI apumodayakAlA, saMkhejjaguNo u purimarvayamsa / 'tatto vi visesaahio, kohe tatto vi jahakamaso // (paJcamaM0 763) tatra maMjvalanakrodhena upazamazreNi pratipannasya yAvad apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNakrodhopazamo na bhavati tAvat saMjvalanakrodhasyodayaH / saMjvalanamAnena upazamaNiM pratipannasya yAvad apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNamAnopazamo na bhavati tAvat saMjvalanamAnasyodayaH / saMjvalanamAyayA copazamazreNi pratipannasya yAvad apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNamAyopazamona bhavati tAvat saMjvalanamAyAyA udyH| saMjvalanalobhena upazamaNi pratipannasya yAvad apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNalobhopazamo na bhavati tAvat saMjvalanalobhamyodayaH / tadevamantarakaraNa muparitanabhAgApekSayA samamadhAbhAgApekSayA coktanItyA viSamamiti yAvatA ca kAlena sthitikhaNDaM ghAtayati yadvA'nyaM sthitibandhaM karoti tAvatA kAlena antarakaraNamapi karoti / trINyapi yugapadArabhate yugapadeva ca niSThAM nayati / taccAntaraM prathamasthiteH saGkhaye yaguNam / antakaraNasatkadalikaprakSepavidhizvAyamyeSAM karmaNAM tadAnIM bandha udayazca vidyate teSAmantarakaraNasatkaM dalikaM prathamasthito dvitIyasthitI ca prakSipati, yathA puruSavedodayArUDhaH puruSavedasya / yeSAM tu karmaNAmudaya eva kevalo na bandhastepAmantarakaraNasatkaM dalikaM prathamasthitAveva prakSipati na dvitIyasthitI. yathA strIvedodayArUDhaH strI'dasya / yeSAM punarudayo na vidyate kintu kevalo bandhastepAmantarakaraNamatkaM dalikaM 'dvitIyasthitAveva kSipati na prathamasthito, yathA saMjvalanakrodhodayArUDhaH zeSasaMjvalanAnAm / yeSAM punarna bandho nApyudayasteSAmantarakaraNasatkaM dalikaM paraprakRtiSu prakSipati yathA dvitIyatRtIyakaSAyANAm / ihAnivRttikaraNe bahu vaktavyaM tat granthagauravabhayAd nocyate, kevalaM vizeSArthinA karmaprakRtiTIkA nirIkSitavyA / antarakaraNaM ca kRtvA tato napusakavedamupazamayati / taM caivam-- 1 strInapusakavedakAlAt saMkhyeya guNastu puruSa vezsya / tasmAdapi vizeSAdhikaH krodhastasmAdapi yathAkramazaH // 2 saM0 saM0 2 cha,0 madri0 tamsa vi vise0 // 30 1 ta0 ma0 0vakAle0 // 4 ta. kaM paraprakRtiSu / / 5 chA0 madri0 0kRtisaMgrahaNITI0 // Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 candrapimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / prathamasamaye stokam , dvitIyasamaye'saGkhya yaguNam , tato'pi tRtIyasamaye'saGkhaye yaguNam , evaM pratisamayamasaGkhaye yaguNaM tAvad upazamayati yAvat caramasamayaH; parakRtiSu' pratisamayamupazamitadalikApekSayA tAvad asaGkhya yamuNaM prakSipati yAvad dvicaramasamayaH, caramasamaye punarupazamyamAnaM dalikaM paraprakRtiSu saGkramyamANadalikApekSayA'saGkhya yaguNaM draSTavyam / tadevaM napusakaveda upazamitaH, tasmizcopazAnte'STau karmANyupazAntAni jAtAni / tata uktaprakAreNAntamuhUrtena kAlena strIvedamupazamayati, tasmiMzyopazAnte nava / tato'ntamuhartena kAlena hAsyAdiSaTkamupazamayati, tasmizcopazAnte paJcadaza karmANyupazAntAni bhavanti / tasminneva ca samaye puruSavedasya bandha-udaya-udIraNAvyavacchedaH prathamasthitivyavacchedazca / prathamasthitau ca dvayAvalikAzeSAyAM prAmuktasvarUpa AgAlo na bhavati / tasmAdeva' ca samayAdArabhya SaNNAM nokapAyANAM satkaM dalikaM na puruSavede prakSipati kintu saMjvalanakrodhAdiSu, "dusu AvaliyAsu paDhamaThiIe~ sesAmu vi ya veo" / / ( karmapra0 gA0 107) iti vacanAt / hAsyAdiSaTkopazamanAnantaraM ca samayonAbalikAdvikamAtreNa kAlena puruSavedaM sakalamapyupazamayati / taM cevam-prathamasamaye stotram , dvitIyasamaye'saGghaya yaguNam , tato'pi tRtIyasamaye'saGkhya yaguNam , evaM tAvad vAcyaM yAvana samayadvayonAvalikAdvikacaramasamayaH; paraprakRtiSu ca pratisamayaM samayadvayonAvalikAdvikakAlaM yAvad yathApravRttasaGkrameNa saGkramayati, paraM prathamasamaye prabhUtam , dvitIyasamaye vizeSatInam , tato'pi dRtIyasamaye vizepahInam , evaM tAvad vaktavyaM yAvat caramasamayaH / purupaveda copazAnte poDaza karmANyupazAntAni bhavanti / tato yasmin samaye hAsyAdiSaTakamupazAntam puruSavedasya prathapasthitiH kSINA tataH samayAdanantaramapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNamaMjvala nakrodhAna yugapadupazayitumArabhate / saMjvalanakrodhasya ca prathamasthitau samayonAvalikAtrikazeSAyAmapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNakrodhadalikaM na saMjvalanakrodhe prakSipati kintu saMjvalanamAnAdI, "nizu AvaliyAsu samaNiyAsu apaDiggahA u sNjlnnaa|" (karmapra0 gA0 107) iti vacanAt / dvayAvalikAzepAyAM tyAgAlo na bhavati, kintUdIraNava kevalA / sA'pi tAvat pravartate yAvadAvalikAzepo bhavati / AvalikAyAM ca zepIbhRtAyAM saMjvalanakodhasya bandha-udayaudAraNAvyavacchedaH apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNau ca krodhAvupazAntI, tayothopazAntayoraTAdaza karmANyupazAntAni bhavanti / tadAnIM ca saMjvalanakrodhasya prathamasthitigatAmekAmAvalikA samayonAbalikAdvikavadaM coparitanasthitigataM dalikaM muktvA zeSamanyat sarvamupazAntam , tatastAM 1 chA0 mudri00 Su ca prati0 // 2 saM0 2 chA0 8va crms0|| 3 0 1 ta ch| ma . va caramasayA0 / 4 dvArAvalikayoH prathama sthitI zepayorapi ca vedaH / / 5 tisRpvAvalikAsu samayonAsu apatadgrahAstusaMjvalanAH / 37 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 malamagirimahArSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA prathamasthitigatAmekAmAvalikA saMjvalanamAne stibukasaGkrameNa prakSipati, samayonAvalikAdvikavaddhaM ca dalikaM puruSavedoktaprakAreNopazamayati sakramayati ca / tataH samayonAvalikAdvikena kAlena' saMjvalanakrodha upazamitaH, tasmizcopazAnte ekonaviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / yadA ca saMjvalanakrodhasya bandha-udaya-udIraNAvyavacchedastato'nantarasamayAdArabhya saMjvalanamAnasya dvitIyasthiteH sakAzAd dalikamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca / tatrodayasamaye stokaM prakSipati, dvitIyasthitau asaGkhaye yaguNam, tato'pi tRtIyasthitAvasaGkhya yaguNam ,evaM tAvad vAcyaM yAvat prthmsthiteshcrmsmyH| prathamasthitikaraNaprathamasamayAdeva cArabhya trInapyapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanarUpAn mAnAn yugapad upazamayitumArabhate / saMjvalanamAnasya ca prathamasthitau samayonAvalikAtrikazeSAyAmapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNamAnadalikaM na saMjvalanamAne prakSipati kintu saMjvalanamAyAdau / AvalikAdvikazeSAyAM tvAgAlo vyavacchidyate, tata udIraNaiva kevalA pravartate / sA'pi tAvad yAvadAvalikA zeSA bhavati / AvalikAyAM tu zeSIbhUtAyAM saMjvalanamAnasya bandha-udaya-udIraNAvyavacchedaH apratyAkhyAna pratyAkhyAnAvaraNau ca mAnAvupazAntau, tayozcopazAntayorekaviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / tasmizca samaye saMjvalanamAnasya prathamasthitigatAmekAmAvalikAM samayonAvalikAdvikabaddhaM coparitanasthitigataM dalikaM muktvA zeSamanyat sarvamupazAntam , tatastAM prathamasthitigatAmekAmAvalikA stibukasaGkrameNa saMjvalanamAyAyAM prakSipati, samayonAvalikAdvikabaddhaM ca dalikaM puruSavedoktaprakAreNopazamayati saGkramayati ca / tataH samayonAvalikAdikena kAlena saMjvalanamAna upazamitaH, tasmizcopazAnte dvAviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / yadA ca saMjvalanamAnasya bandha-udaya-udIraNAvyavacchedastato'nantarasamayAdArabhya saMjvalanamAyAyA dvitIyasthiteH sakAzAd dalikamAkRSya pUrvoktaprakAreNa prathamAM sthiti (roti vedayate ca, tatsamayAdeva cArabhya tisro'pi mAyA yugapad upazamayitumArabhate / saMjvalanamAyAyAzca prathamasthitau samayonAvalikAtrikazeSAyAmapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNamAyAdalikaM na saMjvalanamAyAyAM prakSipati, kintu saMjvalanalobhe / AvalikAdvikazeSAyAM tvAgAlo na bhavati, kintUdIraNeva kevalA / sA'pi tAvat prayatate yAvadAvali kAzeSo bhavati / AvalikAyAM ca zeSIbhUtAyAM saMjvalanamAyAyA bandha-udaya-udIraNAvyavacchedaH apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNe ca mAye pazAnte, tayozcopazAntayozcaturviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / tasmizca samaye saMjvalanamAyAyAH prathamasthitigatAmekAmAvalikAM samayonAvalikAdvikAddhaM coparitanasthitigataM dalika .120 saM0 1 saM0 2 ta0 chA0 ma0 na ko0 // 2 saM0 chA0 mudri0 vyati / / 3 saM01 ca / prathamasthitikaraNa // 4 ta0 ma0 ttstR0|| 5 saM0 2 ta0 ma0 0kAzeSo bhava0 / 8saM0 10kAzeSo na bhv0|| 6 chA0 mudri0 kAzavA na mava0 / / Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / 291 muktvA zeSamanyat sarvamupazAntam , tatastAM prathamasthitigatAmekAmAvalikAM stibukasaGkrameNa saMjvalanalobhe saGkramayati, samayonAvalikAdvikabaddhaM ca dalirka puruSavedoktaprakAreNopazamayati sakramayati ca / tataH samayonAvalikAdvikena kAlena saMjvalanamAyA upazAntA, tasyAM copazAntAyAM paJcaviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / yadA ca saMjvalanamAyA bandha-udaya-udIraNAvyavacchedastato'nantarasamayAdArabhya saMjvalanalobhasya dvitIyasthiteH sakAzAd dalikamAkRSya lobhavedakAdvAtribhAgadvayapramANAM prathamasthiti pUrvoktaprakAreNa karoti vedayate ca / prathamazca' tribhAgo'zvakarNakaraNAdvAsaMjJaH, dvitIyaH kiTTikaraNAdAsaMjJaH / prathame cAzvakarNakaraNAddhAsaMjJe tribhAge vartamAnaH pUrvaspadhekebhyo dalikamAdAyApUrvaspardhakAni karoti / atha kimidaM spardhakam ? iti ucyate--iha tAvadanantAnantaiH paramANubhirniSpannAn skandhAna jIvaH karmatayA gRhNAti / tatra caikaikasmin skandhe yaH sarvajaghanyarasaH paramANustasyApi rasaH kevaliprajJayA cchidyamAnaH sarvajIvebhyo'nantaguNAn rasAvibhAgAn prayacchati, aparastu tAna pyekAdhi'kAn , anyastu dvayadhikAna , evamekottarayA vRddhayA tAvad neyaM yAvadanyaH paramANuH siddhAnantabhAgAdhikAn rasAvibhAgAn prayacchati / tatra jaghanyarasA ye kecana paramANavasteSAM samudAyaH samAna jAtIyatvAdekA vargaNetyucyate / anyeSAM tvekAdhikarasAvibhAgayuktAnAM samudAyo dvitIyA vargaNA, apareSAM tu dvayadhikarasAvibhAgayuktAnAM samudAyastRtIyA vargaNA, evamanayA dizA ekaikarasAvibhAgavRddhAnAmaNUnAM samudAyarUpA vargaNAH siddhAnAmanantabhAgakalpA abhavyebhyo'nantaguNA vAcyAH / etAsAM ca samudAyaH spardhakamityucyate, spardhanta ivottaro ttaravRddhayA paramANuvargaNA atreti kRtvA / ita UrdhvamekottarayA nirantaravRddhayA pravarddhamAno raso na labhyate kintu sarvajIvAnantaguNe reva rasAvibhAgaH, tatastenaiva krameNa tataH prabhRti dvitIyaM spardhakamabhidhAnIyam , evameva ca tRtIyam , evaM tAvad vAcyaM yAvadanantAni spardhakAni bhavanti / etAni ca pUrva kRtatvAt pUrvaspardhakAnyabhidhIyante / tata etebhya idAnI pratisamayaM dalikaM gRhItvA tasya cAtyantahInarasatA. mApAdya apUrvANi spardhakAni karoti / AsaMsAraM hi paribhramatA na kadAcanApi bandhamAzrityedRzAni spardhakAni kRtAni, kintu sampratyeva vizuddhiprakarSavazAt karoti, tato'pUrvANItyucyante / / ___azvakarNakaraNAddhAyAM ca gatAyAM kiTTikaraNAdvAyAM pravizati / tatra ca pUrvaspardhakebhyo'. pUrvaspardhakebhyazca dalikaM gRhItvA pratisamayamanantAH kiTTIH karoti / kiTTayo nAma pUrvaspardhakA'pUrvaspardhakebhyo vargaNA gRhItvA tAsAmanantaguNahInarasatAmApAdya bRhadantarAlatayA yad vyava 1 saM0 1 ta0 ma0 0zca vibhA0 // 2 chA0 pyekAdibhAgAdhikAna / evame0 // 3 0 1 20 2 ta0ma00kAna ekme0|| 4 saM01ta0 m0ttrrsvR0|| Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 malayagirimaharSivinirmitavivatyupetaM [ gAthA sthApanam , yathA- 'yAsAmanantAnantAnAmapyasatkalpanayA'nubhAgabhAgAnAM zatamekottaraM dvayu ttaraM vA''sIt 101-102 tAsAmevAnubhAgabhAgAnAM paJcakaM paJcadazakaM paJcaviMzatiriti / kiTTikaraNAddhA yAzcaramasamaye yugapad apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNalobhAvupazAntI bhavataH / tatsamayameva ca saMjvalanalobhavandhavyavacchedo bAdarasaMjvalanalobhodaya-udIraNAvyavacchedo'nivRttivAdarasamparAyaguNasthAnakavyavacchedazca / tadevamanivRttivAdare saptabhya Arabhya paJcaviMzatiM yAvad upa"zAntAni karmANi labhyante / tathA cAha satta'TTa nava ya panarasa, solasa aTThAraseva iguvIsA / egAhi du cauvIsA, paNavIsA bAyare jANa // sugamA || apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNalobhopazAntau ca saptaviMzatikarmANyupazAntAni bhavanti / tAni ca sUkSmasamparAye prApyante / Aha ca .: sattAvIsaM muhame, aTThAvIsaM pi mohpyddiio| - uvasaMtabIyarAge, uvasaMtA hoMti nAyavvA / / . ___ 'sUkSme' sUkSmasamparAye saptaviMzatikarmANyupazAntAni labhyante / sUkSmasamparAyAddhA cAntamuhUrtapramANA / sUkSmasamparAyAddhAyAM ca praviSTaH sana uparitanasthiteH sakAzAt katipayAH kiTTIH samAkRSya prathamasthiti sUkSmasamparAyAddhAtulyAM karoti veda yati ca / zeSaM ca sUkSmakiTTIkRtaM dalikaM samayonAbalikAdvikabaddhaM copazamayati / sUkSmasamparAyAchAyAzcaramasamaye saMjvalanalobha upazAnto bhavati / tatsamayameva ca jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNacatuSkA-'ntarAyapaJcaka yaza:kIrti-uccairgotrANAM bandhavyavacchedaH / tato'nantarasamaye upazAntakapAyo bhavati / tasmiMzyopazAntakapAye vItarAge'STAviMzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA jJAtavyAH / upasAntakamAyazca jaghanyenaikaM samayaM bhavati, utkaNa tvantamuharta kAlaM yAvata , tata Urva niyamAdasau. pratiSatati / pratipatizca dvidhA-bhavakSayeNa addhAkSayeNa ca / tatra bhavakSayo mriyamANasya, addhAkSaya upazAntAdrAyAM samAptAyAm / addhAkSayeNa ca pratipatana yathevArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandha-udaya-udIraNA vyavacchinnAstatra tatra pratipatatA satA te Arabhyanta iti yAvat / pratipataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattasaMyataguNasthAnakam / kazcit punasta 10 saM0 1 ta0 ma0 yAmAme vAsatka0 / / 2 TrA0 mudri vyAzca cA0 / / 3 sa0 1 ta0 ma0 zAnta karmA0 / / 4 saprASTa nava ca paJcadaza SoDaza aSTAdazaiva ekaviMzatiH / ekAdhikadvau caturvizatiH paJcaviMzatirbAda re jAnIhi // 5sa1ta. ma00mA / / atraaprtyaa0||6s01 ta0 bha0 0ni bhavanti / / 7 saM0 chA0 mudri0 0yate ca / / Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62-63 ] candramitrakRtaM saptatikAprakaraNam / 293 to'pyathastanaM guNasthAnakadvikaM yAti ko'pi sAsAdanabhAvamapi / yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatItyeSa vizeSaH / utkarSatazcaikasmin bhavedvau vArAvupazamazreNi pratipadyate / yatha dvau vArAvupazamazreNi pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapaka zreNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakazreNirbhavedapi / uktaM ca cUrNau 'jo duve vAre uvasamaseTiM paDivajjai tassa niyamA tammi bhave khavagaseDhI natthi, jo eka uvasamaserDa paDivajjai tassa khavagaseDhI hojja vA / AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhave ekAmeva zreNiM pratipadyate / taduktam -- mohopazama ekasmin bhave dviH syAdasantataH / 1 yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na // tadevamuktA saprapaJcamupazamazreNiH / samprati kSapakazreNimabhidhAtukAma Aha paDhamakasAyacaukkaM etto micchattamosasammattaM / aviraya dese virae, pamatti apamatti khIyaMti // 63 // iti // 62 // 1 iha yaH kSapakazreNimArabhate so'vazyaM manuSyo varSASTakasyopari vartamAnaH / sa ca prathamataH 'prathamakapAyacatuSkam ' anantAnubandhisaMjJaM visaMyojayati / tadvisaMyojanA ca prAgevoktA / tataH itaH prathamakaSAyacatuSkakSayAdanantaraM midhyAtva-mizra samyaktvAni kSapayati / sUtre caikavacanaM samAhAravivakSaNAt samAhAravivakSA cAmISAM trayANAmapi yugapat kSapaNAya yatate iti jJApa*nArthA / mithyAtvAdIni ca kSapayan yathApravRttAdIni trINi karaNAnyArabhate / karaNAni ca prAgiva vaktavyAni / navaramapUrvakaraNasya prathamasamaye'nuditayomithyAtva samyagmithyAtvayordalikaM guNasaGkrameNa samyaktve prakSipati / udvalanAsaGkramamapi tayorevamArabhate, tadyathA-prathama sthitikhaNDaM bRhataramudvalayati, tato dvitIyaM vizeSahInam, tato'pi tRtIyaM vizeSahInam, evaM tAvad vAcyaM yAvadapUrvakaraNacarama samayaH / apUrvakaraNaprathamasamaye ca yat sthitisatkarma AsIt tat tasyaiva caramamamaye saGkhyaM yaguNahInaM jAtam / tato'nivRttikaraNe pravizati, tatrApi sthitighAtAdIn sarvAnapi tathaiva karoti / anivRttikaraNaprathamasamaye ca darzanatrikasyApi dezopazamanA-nidhatti 1 yo dvau vArau upazamazreNiM pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapakazreNirnAsti, ya ekavAraM upazamazreNi pratipadyate tasya kSapakazreNirbhaved vA / / 2 saM0 chA0 mudriti zreNiprastAvAt kSapa0 // 3 sa 0 1 0 ma0 itte / 4 sa0 sa N0 2 chA0 0mate apamatte khI0 / sa 1 ta ma 0 0matta apamatta khI // 5 saM0 1 0 ma0 chA0 0 nArthaH // 6 ta0 maM0 vthama sthi0 // 7 saM0 1 taH chA0 ma0 0tikarma // saM 1 0 0dIni sa0 // Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM [ gAthA nikAcanA vyavacchidyante / darzanamohanIyatrikasya ca sthitisatkarma anivRttikaraNaprathamasamayAdArabhya sthitighAtAdibhirghAtyamAnaM ghAtyamAna sthitikhaNDasahasraSu gateSvasaMjJipaJcendriyasthitisatkarmasamAnaM bhavati, tataH sthitikhaNDasahasrapRthaktve gate sati caturindriyasthitisatkarmasamAnam , tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu trIndriyasthitisatkarmasamAnam , tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu dvIndriyasthitisatkarmasamAnam , tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSvekendriyasatkarmasthitisamAnam , tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu palyo'pamAsaGkhaye yabhAgapramANaM bhavati / tatastrayANAmapi pratyekamekaikaM saGkhaye yabhAgaM muktvA zeSaM sarvamapi ghAtayati / tatastasyApi prAgmuktasya saGkhaye yabhAgasyaikaM saGkhaye yatamaM bhAgaM muktvA zeSaM sarva vinAzayati / evaM sthitighAtAH sahasrazo vrajanti / tadanantaraM ca mithyAtvasyAsaGghaya yAna bhAgAna khaNDayati, samyaktva-samyagmithyAtvayostu saGkhya yAn / tata evaM sthitikhaNDeSu prabhUteSu gateSu satsu mithyAtvasya dalikamAvalikAmAnaM jAtam , samyaktva-samyagmithyAtvayostu palyopamAsaGkhaye yabhAgamAtram / amUni ca sthitikhaNDAni khaNDayamAnAni mithyAtvasatkAni samyaktva-samyagmithyAtvayoH prakSipati, samyagmithyAtvasatkAni samyaktve, samyaktvasatkAni tvadhastAt svasthAne iti / tadapi ca mithyAtvadalikamAvalikAmAnaM stibukamakrameNa samyaktve prakSipati / tadanantaraM samyaktvasamyagmithyAtvayorasaGkhayaM yAn bhAgAn khaNDayati, eko'vaziSyate; tatastasyApyasaGkhathe yAn bhAgAn khaNDayati, ekaM muzcatiH evaM katipayeSu sthitikhaNDeSu gateSu samyagmithyAtvamapyAvalikAmAtraM jAtam / nadAnI samyaktvasya sthitisatkarma varSASTakapramANaM bhavati / tasminneva ca kAle sakalapratyUhApagamato nizcayamatena darzanamohanIyakSapaka ucyate / nata Urdhva samyaktyamya sthitikhaNDa antamuhUrtapramANa mutkirati, tadalikaM tUlyamamayAdArabhya prakSipati / kevalamudayasamaye sarvamtokam , tato dvitIyamamaye'saGkhyaM yaguNam , tato'pi tRtIyasamaye'maGkhathe guNam, evaM tAvad vaktavyaM yAvad guNazreNIziraH / tata Urdhva tu vizeSahInaM vizeSahInam yAvacaramA sthitiH / evamAntamuhRrtikAnyanekAni khaNDAnyutkirati nikSipani ca / tAni ca tAvad yAvad dvicarama sthitikhaNDam / dvicaramAttu sthitikhaNDAd caramakhaNDaM saGkhya yaguNam / carame ca sthitikhaNDe utkIrNa sati aso kSapakaH kRtakaraNa ityucyate / asyAM ca kRtakagNAdAyAM vartamAnaH kazcit kAlamapi kRtvA catasRNAM gatInAmanyatamasyAM gatAvutpadyate / lezyAyAmapi ca pUrva zuklalezyAyAmAsIt , samprati tvanyatamasyAM gacchati / tadevaM prasthApako manuSyo niSThApakazcatamRSvapi gatiSu bhavati / 1 saM0 saM0 2 chA0 0pamasaMkhye0 // 2 saM0 1 ta0ma0 ktvasthiti // 301 ta0 ma0 ntarmohUtikA // 4 saM0 10 ma0 ramasthiti // 5 saM01 ta. ma0 0pako bhUtvA m0|| Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 63 ] candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / uktaM ca 'paTTadhago u maNUso, niTThavago causu vi gaIsu // iha yadi baddhAyuH kSapakazreNimArabhate anantAnuvandhinAM ca jhayAdanantaraM maraNasambhavato vyuparamate, tataH kadAcid mithyAtvodayAd bhUyo'pyanantAnubandhina upacinoti, tadvIjasya mithyAtvasyAvinAzAt / kSINamithyAdarzanastu nopacinoti, bIjAbhAvAt / kSINasaptakastvapratipatitapariNAmo'vazyaM tridazeSatpadyate / pratipatitapariNAmastu nAnApariNAmasambhavAd yathApariNAmamanyatamasyAM gatAvutpadyate / uktaM ca zbaddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchattodayao, ciNijja bhUyo na khINammi / / tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANA migiio|| ( vizeSA0 gA0 1316-17) baddhAyuSko'pi yadi tadAnIM kAlaM na karoti tathApi saptake zINe niyamAdavatiSThate, na tu cAritramohakSapaNAya yatnamArabhate, yata Aha-- 4 baddhAU paDivanno, niyamA khINammi sattae ThAi / ( vizeSA0 gA0 1325) "athocyeta-kSINasaptako gatyantaraM saGkrAman katitame bhave mokSamupayAti ? ucyatetRtIye caturthe vA bhave / tathAhi-yadi devagati narakagatiM vA saGkrAmati tato devabhavAntarito narakamavAntarito vA tRtIyabhave mokSamupayAti / atha tiryakSu manuSyeSu vA madhye samutpadyate tarhi so'vazyamasaGkhaye yavarSAyuSkeSu madhye gacchati na saGghaya yavarSAyuSkeSu, tatastadbhavAnantaraM devabhave, tasmAcca devabhavAt cyutvA manuSyabhave, tato mokSaM yAtIti caturthabhave mokSagamanam / uktaM ca paJcasaGgrahe-- taiya cautthe tammi ca, bhavammi siti daMsaNe khINe / jaM devaniraya'saMkhAucarimadehesu te hoti // ( gA0 776 ) etAni ca sapta karmANi kSapa yati aviratasamyagdRSTiH dezavirataH pramatto'pramatto vA, tata eteSu catuSyapi saptakakSayaH prApyate / tathA cAha sUtrakRt-"aviraya" ityAdi / avigte 1 prasthApakantu manuSyA niSThApakazcata spRSvapi gatipu / / 2 baddhAyuH pratipannaH prathamakaSAyakSaye yadi mriyet| tato mithyAtvodayataH cinuyAd bhUyo na kSINe // tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmazca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAda naanaamtigtikH|||| 3 0 1 ta0ma0 0nnaagimiibho| 4 baddhAyuH pratipanno niyamAt kSINe saptake tiSThati / / 5 chA0 mudri0 thocyate-kSI0 // 6 tRtIye caturthe tasmin vA bhave sidhyanti darzane kssiinne| yad deva-nirayAvayAyuHcarama deheSu te bhavanti / / 7 chA0 mudrika vyanti a0 // 8 saM0 saM0 1saM0 2 ta0 ma0 raI" i0 / / Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM ! gAthAH 'deze' dezavirate pramatte'pramatte ca prathamakaSAyacatuSkAdIni sapta karmANi 'kSIyante' yamupayAnti / yadi punaravaddhAyuH kSapakazreNimArabhate tataH saptake kSINe niyamAdanuparatapariNAma eva cAritramohanIyakSapaNAya yatnamArabhate / yata Aha bhASyakRt 'iyaro aNuvarao ciya, sayalaM seDhiM samANeI // ( vizeSA0 gA0 1325 ) cAritramohanIyaM ca kSapayitu yatamAno yathApravRttAdIni trINi karaNAni karoti, tadyathAyathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivRttikaraNaM ca / eSAM ca svarUpaM pUrvavadevAvagantavyam / navarAmiha yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAnake draSTavyam , apUrvakaraNamapUrvakaraNaguNasthAnake, anivRttikaraNamanivRttivAdarasamparAyaguNasthAnake / tatrApUrvakaraNe sthitighAtAdibhirapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM tathA kSapayati sma yathA anivRttikaraNAddhAyAH prathamasamaye tat palyoramAsaGkhya yabhAgamAtrasthitikaM jAtam / anivRttikaraNAddhAyAzca saGkhaye yeSu bhAgeSu gateSu sansu styAnaDitrikanarakagati-tiryaggati-narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI-eka-dvi-tri-caturindriyajAti-sthAyarA-''tapa udyotasUkSma sAdhAraNarUpANAM poDazaprakRtInAmudvalanAsakrameNohalyamAnAnAM palyopanAsala yabhAgamAtrA sthitirjAtA / tato badhyamAnAsu prakRtiSu tAni SoDaza kAla guNasaGka meNa pratipAyaM prazipyamANAniprakSipyamANAni niHzeSataH kSINAni bhavanti / ihApratyAkhyAna-pratyAkhyAnAkaraNakaSAyASTakaM pUrvameva kSapayitumArabdhaM paraM tad nAdyApi kSINam . kevalamapAntarAla eva pUrvottamaRtipoDazaka kSapitam tataH pazcAt tadapi kapAyASTakamantamu hUtamAtreNa kSapayati / tathA cAha-- aniyaTTibAyare thiinngiddhitignirytiriynaamaao| saMkhejjaime sese, tappAogAo khIyaMti // etto haNai kamAyaTTagaM pi anivRttibAdare guNasthAnake saGkhaye yatame bhAge zepe styAnaddhiM trikaM 'nagya-tira inAmanI' nirayagati tiryaggatinAmnI 'tatprAyogyAzca' nisyagati-tiryaggatiprAyogyAzca ekendriya indriyatrIndriya-caturindriyajAti-nirayAnupUrvI-tiryagAnupUrvI sthAvarA-''tapa-udyota-sUkSma--sAdhAraNapAH sarvasaGkhyayA poDaza prakRtayaH zIyante / tataH 'itaH' prakRtipo dazakamayAdananta vizeSataH kapAyASTakaM hanti / / anye punarAhuH-poDaza karmANyeva pUrva apayitumAgbhate, kevalamapAntarAle'pTo kapAyAna kSapayati, pazcAt poDaza karmANIti / tato'ntamuha tamAtreNa navAnAM nokapAyANAM caturNA 1 itaro'nuparata eva sakalAM zreNiM samApayati // 2 saM0 saM0 2 0ddhA patha0 // 3 saM. 1 ta8 chA0 ma0 8DazakSayA0 // 4 chA0 0tapramANena nvaa|| Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 ] . candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / saMjvalanAnAmantarakaraNaM karoti / tacca kRtvA napuMsakavedadalikamuparitanasthitigatamudvalanavidhinA kSapayitumArabhate taccAntamuhartamAtreNa palyopamAsaGkhathe yabhAgamAtraM jAtam / tataH prabhRti badhyamAnAsu prakRtiSu guNasakrameNa dalikaM prakSipati / taccaivaMprakSipya mANamantamuhartamAtreNa niHzeSa kSINam / adhastanadalikaM ca yadi napusakavedena kSapakazreNimArUDhastato'nubhavataH kSapayati, anyathA tvAvalikAmAtraM tad bhavati, tacca vedyamAnAsu prakRtiSu stbuikasaGkrameNa saGkramayati / tadevaM kSapito napusakavedaH / tato'ntamuhUrtamAtreNa strIvedo'pyanenaiva krameNa kSapyate / tataH paD nokapAyAna yugapat kSapayitumArabhate / tataH prabhRti ca tepAmuparitanasthitigataM dalika na puruSavede saGkramathati, kintu saMjvalanakrodhe, tathA cAha sUtrakRt pacchA napusagaM itthI / to nokasAyachakkaM, chumbhai saMjalaNakohammi // kapAyApTakakSayAnantaraM pazcAt , 'napusaka' napusakavedaM kSapayati, tataH "itthi" tti strIvedam , tataH par3a nokapAyAn kSapayan teSAmuparitanasthitigataM dalikaM saMjvalanakrodhe "chubbhai" ti kSipati, na puruSavede / ete'pi ca SaD nokaSAyAH saMjvalanakrodhe pUrvoktavidhinA kSipyamANAH kSipyamAgA antamuhartamAtreNa niHzeSAH kSINAH / tatsamayameva ca puruSavedasya bandha-udaya udIraNAvyavacchedaH samayonAvalikAdvikavaddhaM muktvA zeSadalikasya kSayazca, tato'sAvidAnImavedako jAtaH / evaM purupavedena kSapakazreNiM pratipannasya draSTavyam / yadA tu napuMsakavedena kSapakazreNiM pratipadyate tadA prathamataH strIveda-napusakavedI yugapat kSapayati / strIveda-napuMsakavedakSayasamakAlameva ca puruSavedasya bandhI vyavacchidyate / tadanantaraM cAvedakaH san puruSaveda-hAsyAdiSaTke yugapat kSapayati / yadA tu nAvedena pratipadyate kSapaka zreNiM, tadA prathamato napuMsakavedam , tataH strIvedam , strIvedakSayasamajhAsva ca puruSavedasya bandhavyavacchedaH / tato'vedakaH puruSaveda hAsyAdipaTake yugapat kSapayati / / namnati puruSavedena jhapakaNi pratipannamadhikRtya prastutamabhidhIyate-krodhaM vedayamAsasya sataH tasyAH krodhAddhAyAstrayo vibhAgA bhavanti, tadyathA-azvakarNakaraNAddhA kiMTTikaraNAlA kiSkSipadanAdA ca / tatrAdhakarNakaraNAdAyAM vartamAnaH pratisamayamanantAni apUrvaspardhakAni catu mipi saMjvalanAnAmantarakaraNAd uparitanasthitau karoti / asyAM cAzvakarNakaraNAdvAyAM vartamAna pulapavadapi samayAnAvalikAdvina kAlena krodhe guNasaGkrameNa saGkamayan caramasamaye sabasakrabhaNa saGgamayati / tadevaM kSINaH purupavedaH / azvakarNakaraNAddhAyAM ca samAptAyAM kiTTikaraNAddhayAM pravizati / tatra ca praviSTaH san caturNAmapi saMjvalanAnAmuparitanasthitigatasya dalikasya ciTTIH 10 hUna palyo / ch|0 hUttepramANena palyA // 2 sa. sa. 1mANa prkssipymaannmnt| 38 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthA kroti| tAzca kiTTayaH paramArthato'nantA api 'sthUrajAtibhedApekSayA dvAdaza kalpyante / ekaikasya ca kaSAyasya tisrastisraH, tadyathA - prathamA dvitIyA tRtIyA ca / evaM krodhena kSapakazreNi pratipannasya draSTavyam | yadA tu mAnena pratipadyate, tadA udvalanavidhinA krodhe kSapite sati trayANa pUrvakrameNa nava kiTTIH karoti / mAyayA cet pratipannastarhi krodha - mAnayorudvalanavidhinA kSapitayoH satoH zeSadvikasya pUrvakrameNa paT kiTTIH karoti / yadi punarlobhena pratipadyate tata udbalana vidhinA krodhAditrike kSapite sati lobhasya kiTTitrikaM karoti / epa kiTTIkaraNavidhiH / kiTTIkaraNAdvAyAM niSThitAyAM krodhena pratipannaH san krodhasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathama sthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH / tato'nantarasamaye dvitIyakiTTI likaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathama' sthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAcalikAmAtra zeSaH / tato'nantarasamaye tRtIyakidilikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathama 'sthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAtra zeSaH / tisRSvapi cAmRSu kiTTivedanAddhAsU paritana sthitigataM dalikaM guNasaGkrameNApi pratisamayamasaGkhye yaguNavRddhilakSaNena saMjvalanamAne prakSipati / tRtIyakiTTivedanAdvAyAzca caramasamaye saMjvalanakrodhasya bandha-udaya- udIraNAnAM yugapad vyavacchedaH, satkarmA'pi ca tasya samayonAvalikAdvikabaddhaM muktvA anyad nAsti, sarvasya mAne prakSiptatvAt / tato'nantarasamaye mAnasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathama sthiti karoti vedayate ca tAvad yAvadantamuhUrtam / krodha' syApi ca bandhAdau vyavacchinne sati tasya sambandhi dalikaM samayonAvalikAdvikamAtreNa kAlena guNasaGkrameNa saGkramayan caramasamaye sarvasaGkrameNa saGkramayati / mAnasyApi ca prathamakiTTidalikaM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikAzeSaM jAtam / tato'nantarasamaye mAnasya dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAtra zeSaH / tato'nantarasamaye tRtIyakaTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH / tasminneva ca samaye mAnasya bandha-udaya- udIraNAnAM yugapad vyavacchedaH, satkarmA'pi ca tasya samayonAvalikAdvikameva, zeSasya, mAyAyAM prakSiptavAt / tato mAyAyAH prathamakiTTidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prathama sthiti karoti vedayate ca tAvad yAvadantarmuhUrtam / mAnasyApi ca bandhAdau vyavacchinne sati tasya sambandhi dali samayonAvalikAdvikamAtreNa kAlena guNasaGkrameNa mAyAyAM prakSipati / mAyAyA api ca prathamakiTTi - 218 1 saM 1 0 pra0 sthUlajA0 // 20 chA0 ma0 sthitigata ka0 / / 3-4-50 ma0 sthitigataM ka0 // 6 saM0 ta0 1ma0 0dhasya ca / / 7 se 1 ta0 ma0 0 caramasaH / Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapimahattara kRta spttikaaprkrnnm| 266 dalikaM dvitIyasthiti gataM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM vedyamAnaM samayAdhikApalikAzepaM jAtam / tato'nantarasamaye mAyAyA dvitIyakiTTidalika dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH / tato'nantarasamaye tRtIyakiTTidalika dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvat samayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH / tasminneva ca samaye mAyAyA bandha-udaya-udIraNAnAM yugapad vyavacchedaH, satkarmA'pi ca tasyAH samayonAvalikAdvika baddhamAtrameva, zeSasya guNasaGkrameNa lobhe prakSiptatvAt / tato'nantarasamaye lobhasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvad yAvadantamuhartam / saMjvalanamAyAyAzca bandhAdI vyavacchinne tasyAH sambandhi dalikaM samayonAvalikAdvikamAtreNa kAlena guNasaGkrameNa lobhe sarva saGkramayati / lobhasya ca prathamakiTTidalika prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM vedyamAnaM samayAdhikAbalikAmAnaM zeSaM jAtam / tato'nantarasamaye lAbhasya dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca / tAM ca vedayamAnastRtIyakiTTidalikaM gRhItvA sUkSmakiTTIH karoti tAvad yAvadU dvitIyakiTTidalikasya prathamasthitikRtasya samayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH / tasminneva ca samaye saMjvalanalobhasya bandhavyavacchedo, bAdarakapAyodayodIraNAvyavacchedo'nivRttivAdarasamparAyaguNasthAnakakAlavyavacchedazca yugapad jAyate / tato'nantarasamaye sUkSmakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca / tadAnImasau sUkSmasamparAya ucyate / pUrvoktAzcAvalikAstRtIyatRtIyakiTTigatAH zepIbhUtAH sarvA api vedyamAnAsu paraprakRtiSu stiyukasakrameNa saGkramayati, prathama-dvitIyakiTTigatAzca yathAsvaM dvitIya-tRtIyakiTTayantargatA vedyante / sUkSmasamparAyazca lobhasya sUkSmakiTTIveMdayamAnaH sUkSmakiTTidalika samayonAvalikAdvikavaddhaM ca pratisamayaM sthitighAtAdibhistAvat kSapayati yAvat sUkSmasamparAyAddhAyAH saGkhathe yA bhAgA gatA bhavanti, eko'vaziSyate / tatastasmin "gaGkhya yabhAge saMjvalanalobhaM sarvAparvatanayA'pavayaM sUkSmasamparAyAddhAsamaM karoti / sA ca sUkSmasamparAyAddhA adyApyantamuhUrtapramANA / tataH prabhRti ca sthitighAtAdayo nivRttAH, zeSakarmaNAM tu pravartanta eva / tAM ca lobhasyApavartitAM sthitimudaya-udIraNAbhyAM vedayamAnastAvad gato yAvat samayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH / tato'nantarasamaye udIraNA sthitA / tata udayenaiva kevalena' tAM vedayate yAvat caramasamayaH / tasmizca caramasamaye jJAnAvaraNapaJcaka darzanAvaraNacatuSkayazaHkIrti-uccegotrA 'ntarAyapaJcakarUpANAM poDazakarmaNAM bandhavyavacchedaH mohanIyasyodayasattAvyavacchedazca // 63 / / 5 saM0 1 ta0 ma0 gatamAkRSya pratha0 // 2 0 1 ta0 ma00baddhameva, zeSamya lAbhe prakSiptatvAta / tato lomH|| 201ta0 m00khyeymaa0||4 saM saM0 2 syeye bhaa0|| 5 sa01tama00na tAbad veda // 6 saM0 1 ta0 ma. hanIyodayasa0 / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 malayagirimaharSi vinirmitavivRtyapetaM [gAthA amumeyArtha saGkalayya sUtrakRt pratipAdayati purisaM kohe kohaM, mANe mANaM ca chuhai mAyAe / mAyaM ca chuhai lohe, lohaM suhumaM pi to haNai // 64 / / vyAkhyA-'puruSa' puruSavedaM bandhAdau vyavacchinne sati guNasaGkrameNa 'krodhe' saMjvalanakrodhe "'chaha" tti saGkramayati / krodhasyApi ca bandhAdau vyavachinne taM krodhaM 'mAne' saMjvalanamAne saGkramayati / saMjvalanamAnasyApi bandhAdau vyavacchinne taM saMjvalanamAnaM guNasaGkrameNa 'mAyAyAM' saMjvalanamAyAyAM prakSipati / saMjvalanamAyAyA api bandhAdau vyavacchinne tAM saMjvalanamAyAM 'lobhe' saMjvalanalobhe guNasaGkrameNa saGkramayati / saMjvalanalobhasyApi ca bandhAdo vyavacchinnetaM saMjvalanalobhaM sUkSmamapi, apizabdAt zeSamapi 'hanti' sthitighAtAdibhirvinAzayati / lobhe ca mAkalyena vinAzite sati anantarasamaye kSINakapAyo jAyate / tasya ca kSINakaSAyasya mohanIyavarjAnAM zeSakarmaNAM sthitighAtAdayaH pUrvavata pravartante tAvad yAvat kSINakaSAyAddhAyAH saGkace yA bhAgA gatA bhavanti, ekaH 'saGkhaye yo bhAgo'vatiSThate / tasmiMzca jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNacatuSTayA'ntarAyapaJcaka-nidrAdvikarUpANAM poDazakarmaNAM sthitisatkarma sarvApavartanayA apavartya kSINakaSAyAddhAsamaM karoti, kevalaM nidrAdvikasya svarUpApekSayA samayanyUnam , karmatvamAtrApekSayA tu tulyam / sA ca kSINakaSAyAddhA adyApyantamuhUrtapramANA, tataH prabhRti ca teSAM sthitighAtAdayaH sthitAH, zeSANAM tu bhavantyeva / tAni ca SoDaza karmANi nidrAdvikahInAni udaya-udIraNAbhyAM vedayamAnastAvad gato yAvat samayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH / tato'nantarasamaye udIraNA nivRttaa| tata AvalikAmAnaM kAlaM yAvad udayeneva kevalena vedayate yAvat kSINakapAyAddhAyA dvicaramasamayaH / tasmizca dvicaramasamaye nidrAdvika svarUpasattApekSayA kSINam , caturdazAnAM ca zeSaprakRtInAM caramasamaye kSayaH / tathA cAha sUtrakRta khINakasAyaducarime, niddA payalA ya haNai chaumattho / AvaraNamaMta gae, chaumattho carimasamammi // vyAkhyAtArthA / tato'nantarasamaye sayogikevalI bhavati / sa ca lokamalokaM ca sarva sarvAtmanA paripUrNa pazyati / na hi tadasti bhRtaM bhavad bhaviSyadvA yad bhagavAn na pazyati / uktaM ca "saMbhinnaM pAsaMto, logamalogaM ca savyao savvaM / / taM natthi jaM na pAsai, bhUyaM savvaM bhavisyaM ca // (Ava0ni0 gA0 127) / sa0 1 sa02 ma0 ta0 chumai / / 2 2 1 sa 2 ta0 ma0 saMkhyeyamA0 // 3 saM 1 ta0 ma0 sNkhyeybhaa0|| 4 sa0 sa0 1 0rAye cha0 / / 5 saMbhinnaM pazyan lokamalokaM ca sarvataH sarvam / tad nAsti yad na pazyati bhataM bhavyaM bhavipyacca / / Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 64] candraSimahattarakRtaM saptatikAprakaraNam / itthambhUtazca sayogikevalI jaghanyato'ntamuhUrtamutkarSato dezonAM pUrvakoTI vihRtya kazcit karmaNAM samIkaraNArtha samudghAtaM karoti, yasya vedanIyAdikamAyupaH sakAzAdadhikataraM bhavati / anyastu na karotyeva / tathA coktaM prajJApanAyAm-- 'savve viNaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchaMti ? goyamA ! no iNa? samadu / jassAueNa tullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggahakammAiM, na samugghAyaM sa gacchai / / agaMtUNaM samugghAyamaNaMtA kevalI jinnaa| jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA / / (patra 601-1) atra "baMdhaNehi" ti badhyante iti bandhanAH-karmaparamANavaH, kRt "bahulam" (siddhahe0 5-1-3 ) iti vacanAt karmaNyanaT pratyayaH taiH, zeSaM sugamam / __gatvA cAgatvA ca samudghAtaM bhavopagrAhikarmakSapaNAya lezyAtItamatyantAprakampaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuryoganirodhAyopakramata eva / tatra pUrva bAdarakAyayogena bAdaramanoyogaM niruNaddhi, ratato vAdaravAgyogam, tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogam, tatastenaiva sUkSmakAyayogena sUkSmamanoyogam , tataH sUkSmavAgyogam , tataH sUkSmakAyayogaM nirandhAnaH sUkSmakriyA'pratipAti dhyAnamArohati / tatsAmarthyAcca badanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / tasmiMzca dhyAne vartamAnaH sthitighAtAdibhirAyurvarjAni sarvANyapi bhavopagrAhikamoNi tAvadapavartayati yAvat sayogyavasthAcaramasamayaH / tasmizca caramasamaye sarvANyapi karmANi ayogyavasthAsamasthitikAni jAtAni / navaraM yeSAM karmaNAmayogyavasthAyAmudayAbhAvasteSAM sthiti svarUpaM pratItya samayonAM vidhatte, karmatvamAtrarUpatAM tvAzrityAyogyavasthAsamA nAm / tasmiMzca sayogyavasthAcaramasamaye'nyataradvedanIyamaudArika-taijasa-kArmaNazarIrasaMsthAnapaTaka-prathamasaMhanana-audArikAGgopAGga-varNAdicatuSTayA-'gurulaghu-upaghAta-parAghAta ucchvAsazubhA-'zubhatrihAyogati-pratyeka-sthirA-'sthira zubhA-'zubha sumvara-duHstara nirmANanAmnAmudayodIra 1 sarve'pi bhadanta ! kalinaH samudghAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasyA''yuSA tulyAni bandhanaH sthiti bhizca / bhavopagrAhikarmANi na samudrAta sa gacchati // agatvA samudghAtamanantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramuktAH siddhi varagatiM gatAH / / saM0 saM0 madri0 tato vAgyo0 // 3 saM01 ta. chaa0m0'smishcrm0|| 4 saM0 1 ta0 ma0 fNa sayo / / 5 sa. 1 ta0 ma00cAzri0 / / 6 saM0 chAnAmeva sthitiM karoti / tasmika mudrinAmeva / nAsmi / / 7sa01 saM02 t0m00rsmbddhbndhnsNghaat-sNsthaa|| saM01ta. ma. t-shubhaa||9 sa-1 sarata0 ma.bha-nirmAtA Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthAH malayagirimaharSivinirmita vivRtyupetaM 302 NAvyavacchedaH / tato'nantarasamaye'yogikevalI bhavati / ayogikevalI ca bhavastho'jaghanyotkarSamantamuhUrtaM kAlaM bhavati / sa ca tasyAmavasthAyAM vartamAno bhavopagrAhi karmakSapaNAya vyuparatakriyamapratipAti dhyAnamArohati / evamasAvayogikevalI sthitighAtAdirahito yAnyudayavanti karmANi tAni sthitikSaNAnubhavan kSapayati, yAni punarudayavanti tadAnIM na santi tAni vedyamAnAsu prakRtipustikasaGkrameNa saGkramayan vedyamAnaprakRtirUpatayA ca vedayamAnastAvad yAti yAvadayogyavasthAdvicarama samayaH ' / / 64 / / devagai sahagayAo, ducaramasamaya bhaviyammi khIyaMti | savivAgeparanAmA, noyAgoyaM pi tattheva / / 65 / / devagatyA saha gatAH sthitAH devagati sahagatAH, devagatyA saha ekAntena bandho yAsAM tA devagatihagatA ityarthaH / kAstAH ? iti ced ucyate - vai kriyA-''hArakazarIra vaikiyA-''hArakabandhane vaikriyA sshArakasaGghAte vaikriyA ''hArakAGgopAGga devAnupUrvI ca / etA devagati sahagatAH 'dvicaramasamayabhavasiddhike' iti dvau caramau samayau yasya bhavasiddhikasya sadvicaramasamayaH, sa cAsau bhavasiddhikazca tasmin dvicaramasamayabhavasiddhike 'kSIyante' kSayamupagacchanti / tathA 'tatraiva' dvicaramasamayabhavasiddhike 'savipAketaranAmAni' vipAkaH - udayaH, saha vipAkena yAni vartante tAni savipAkAni tepAminarANi- pratipakSabhUtAni yAni nAmAni tAni savipAketaranAmAni anudayavatyo nAmaprakRtaya ityarthaH / tAcamAH - audArika- tejasa - kArmaNazarIrANi audArikataijasa- kArmaNabandhana- saGghAtAni saMsthAnapaTkaM saMhananapaTkamaudArikAGgopAGga varNa-rasa- gandha-sparzA manujAnupUrvI parAghAtamupaghAtamagurulaghu prazastA 'prazastavihAyogatI pratyekamaparyAptakamucchvAsanAma sthirA 'sthire zubhA - zubhe susvara- duHsvare durbhagamanAdeyam yazaH kIrtirnirmANamiti / tathA nIcairgotram apizabdAdanyataradanuditaM vedanIyam / sarvasaGghayA saptatvAriMzatprakRtayaH kSayamupayAnti / / 65 / / , annaraveyaNIyaM manuyA uya uccagoya nava nAme | veda ajogijiNo, ukkosa jahanna ekkAraM // 66 // 'anyatarad vedanIyaM' sAtamasAtaM vA dvicaramasamayakSINAd itagd manuSyAyuruccai gotraM 'nava nAmAni ' nava nAmaprakRtIH, sarvasaGkhyayA dvAdaza prakRtIvedayate ' ayogijinaH' ayogikevalI | jaghanyenaikAdaza, tA tA eva dvAdaza tIrthakaravarjA draSTavyAH / / 66 / / 10 sa0 1 0 0 0yaH // 64 // tasmiMzca etAH prakRtayaH kSIyante tadAha 2 asmatyAzvavartiSu samagra darzeSu tu - "ducaramasamaya bhaviyammi" iti mUla Ahata eva pAThaH samati, paraM vivRtikRdbhiH zrImadbhirmalayagiribhi: "ducarama samayabhavasiddhiyammi" ityetatpadAnusAreNa vyAkhyAtamasti / / 3 ma0 vyaNijjaM // / 4 sa0 1 0 vyAU u0 // 5 0 0hannavikAre // Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarSimahattara kRtaM saptatikA prakaraNam 'nava 'nAma' ityuktaM tatastA eva nava nAmaprakRtIdarzayati- maNuyagai jAi tasa bAyaraM ca pajjattasubhaga mAijja' / jasakittI titthayaraM, nAmassa havaMti nava eyA / / 67 / / gatArthA / / 67 / / atraiva matAntaraM darzayati- 64-69 ] taccANupuvvisahiyA, terasa bhavasiddhiyassa carimammi | saMtaM sagamukkasaM, jahannayaM bArasa havaMti // 68 // 303 tRtIyAnupUrvI - manuSyAnupUrvI tayA sahitAstA eva dvAdaza prakRtayastrayodaza satyaH 'bhavasiddhikasya' tadbhavamokSagAminaH "saMtaM saga" tti satkarma utkRSTaM bhavati / jaghanyaM punardvAdaza prakRtayo bhavanti / tAzca dvAdaza prakRtayastA eva trayodaza tIrthakaranAmarahitA veditavyAH ||68 || atha kasmAtte evamicchanti ? ityata Aha maNuyagai sahagayAo, bhavakhittavivA 'gajIvavAga ti / veyaNiyannayaruccaM ca carima bhaviyassa khIyaMti // 66 // manujagatyA saha gatAH - sthitA manujagati sahagatAH, manuSyagatyA saha yAsAmudayastA manujagatisahagatA ityarthaH / kiMviziSTAstAH ? ityAha - " bhavakhittavivAgajIvavAga" tti bhavavipAkAH kSetravipAkA, jIvavipAkAzca / tatra bhavavipAkA manuSyAyuH, kSetravipAkA manuSyAnupUrvI, zeSA nava jIvavipAkAH, tathA'nyatarad vedanIyam uccairgotraM ca, sarvasaGkhyayA trayodaza prakRtayaH "bhavikasya " bhavasiddhikasya carame samaye kSIyante, na dvicaramasamaye / tatazvaramasamaye bhavasiddhikasyotkRSTaM satkarma trayodaza prakRtayo jaghanyato dvAdaza bhavantIti / anye punarAhuH - manuSyAnupUrvyA dvicaramasamaya eva vyavacchedaH, udayAbhAvAt / udayavatInAM hi stibukasaGkramAbhAvAt svasvarUpeNa caramasamaye dalikaM dRzyata eveti yuktastAsAM caramasamaye sattAvyavacchedaH / AnupUrvInAmnAM * tu caturNAmapi kSetravipAtiyA bhavApAntarAlagatAvevodaya:, tena na bhavasthasya tadudayasambhavaH tadasambhavAccAyogyavasthAdvicaramasamaya eva manuSyAnupUrvyAH sattAvyavaccheda iti / etadeva matamadhikRtya prAg dvicaramasamaye saptacatvAriMzatprakRtInAM sattAvyavacchedo darzitaH / caramasamaye tU kato dvAdazAnAM jaghanyata ekAdazAnAmiti / tato'nantarasamaye kozabandhamokSalakSaNa sahakArisamutthasvabhAvavizeSAd eraNDaphalamiva bhagavAnapi karmasambandhavimokSalakSaNa sahakArisamutthasvabhAva 1 saM0 1 0 ma0 nAmA '3' / 2 sa0 saM0 2 chA0 0ma ejjaM // 3 ma0 0gajiyavivAgAo / / 4 saM0 1 0 2 0 ma0 vmabhavasi0 // 5 0 1 0kaM gRhyata eve0 / / 6 saM01 ta0 ma0 0mnAM catuH // 7 saM0 1 0 ma0 tUtkRSTato // Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 malayagirimahArSivinirmita vivRtyupetaM [ gAthAvizeSAd Urdhva lokAnte gacchati / sa cordhva gacchan RjuzreNyA yAvatsvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvataH pradezAnUrvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAccAnyat samayAntaramaspRzan gacchati / uktaM cAvazyakacUau~__ 'jattie jIvo'vagADho tAvaDyAe ogAhaNAe uDu ujjugaM gacchaDa, na vaMka, bIyaM ca samayaM na phusai / / (pratha0 bhA0 patra 583 ) iti / / itthaM cAneke bhagavantaH karmakSayaM kRtvA tatra gatAH santaH siddhisuca zAzvataM kAlamanubhavanto'vatiSThante / / 69 / / tathA cAha-- aha suiyasayalajagasiharamaruyaliruvamasahAvasiDisuhaM / anihaNamavvAbAha, tirayaNasAraM aNaharati / / 70 / / 'atha' ityAnantarye, karmakSayAdanantaraM 'zucikaM' ekAntazuddham , na rAgAdidopavyAmizram , tathA 'sakalaM' saMpUrNam , tathA 'jagacchikharaM' sakalasAMsArikalokasambhavisukhanikurambazekharabhUtam , katham ? iti ced ata Aha-'aruja' lezato'pi tatra vyAdherabhAvAn , upalakSaNametat, tata AdherapyabhAvastatra draSTavyaH, sAMsArikaM ca sukhamAdhi-vyAdhisaGkulam / tathA niruparva' upamAtItam , nahi tatsadRzaM kizcidapIha saMsAre'sti sukhaM yena tadupamIyate tasmAd nirupamam / tathA "sahAya" tti svabhAvabhUtam , na saMsArasukhamiva kRtrimam , atastat sakaladevA-'sura-manujasambhavisukhasamUhazekharakalpam / itthambhUtaM siddhisukhaM' mokSasukhaM 'anidhanam' aparyavamAnam , kathamaparyavasAnatA ? iti ced ata Aha-~'avyAnAdha' vyAvAdhArahim bAdhayitumazakyamiti bhAvaH / tathAhi-rAgAdayastat sukhaM bAdhayitumIzAH, te ca sarvAtmanA kSINAH; na ca kSINA api punaH prAdurbhAvamazyate, tatkAraNakarmapadalAnAmabhAvAna ; na ca te'pi pudgalA bhUyo'pi badhyante, saMklezamantareNa tadndhAbhAvAda , na ca samAtmanA rAgAdiklezavimuktasya bhUyaH saMkozotthAnam , tatkAraNakarma pudgalAbhAvAt / ato rAgAdisaMklezotthAnAbhAvAt siddhisukhamavyAyAdham / punaH tat kathammatam ? ityAha- 'triratnasAraM trINi ratnAnisanyagdarzana jJAna-cAritralakSaNAni teSAM sAraM-phalam / tathAhi-samyagdarzana-jJAna cAritrANyeva karmakSayakAm , karmakSayAJca siddhisukhasamprAptiH, ataH siddhisukhaM triratnasAram / etena 1 yAvali jIvA'vagADhaH tAvatyA avagAhanayA UdhaM nuka gacchati na bakama, dvitAyaM ca samayaM na spRzati ||2s 1 ta0ma0 0vAditi si / / Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66-72 ] malayagirimahaSivinirmitavivRtyupetaM 305 kimuktaM bhavati ?--itthambhUtaM siddhisukhamabhilapatA'vazyaM ratnatraye prekSAvatA yatna AstheyaH, upAyamantareNopeyasiddhayamaMbhavAta | upAyabhRtaM ca siddhisukhasya ratnatrayam , karmakSayakAraNatvAt / tathAhi-ajJAnAdinimittaM karma, ajJAnAdipratipanthi ca jJAnAdi, tato'vazyaM jJAnAdyAsevAyAM karmakSaya iti / itthambhUtaM siddhisukhaM tatra gatAH santaH 'anubhavanti' vedayante / / 70 / / iha bandhodayasatkarmaNAM saMvedhazcintitaH / so'pi sAmAnyena, tato bandhodayasatkarmasu vizeSajijJAsAyAmatidezamAha durahigama-ni uNa paramattha-ruira bhubhNgditttthivaayaao| atthA aNusariyavvA, baMdhodayasaMtakammANaM // 71 / / duHkhena--mahatA kaSTena pramANa-naya nikSepAdibhiradhigamyata iti duradhigamaH, nipuNaH sUkSmabuddhigamyaH, paramArthaH-yathAvasthitArthaH, ruciraH sUkSmasUkSmatarArthabhettapaTuprajJAnAM manaHprahalAdakaraH, bahubhaGga:-bahuvi kalpo yo dRSTivAdastasmAd bandhodayasatkarmaNAM viSaye 'arthAH' vizeSarUpAH 'anusartavyAH' jJAtavyAH / iha tu saMkSiptarucisattvAnugrahapravRttatayA granthagauravamayAd nocyante // 71 / / sampratyAcAryo'nuddhatatvenAtmano'lpAgamatvaM khyApayan zeSabahuzrutAnAM ca bahumAnaM prakaTayan prakaraNaparipUrNatAvidhiviSaye teSAM prArthanAM vidadhAna Aha jo jattha apaDipunno, atyo appAgameNa baDo tti / taM khamiUNa bahusuyA, pUreUNaM parikahaMtu // 72 / / atra saptatikAkhye prakaraNe 'yatra' bandhe udaye sattAyAM vA yo'rthaH 'aparipUrNaH' khaNDaH 'alpAgamena' alpazrutena mayA 'baddhaH' nibaddhaH, itizabdaH samAptivacanaH, sa ca gAthAparyante veditavyaH / 'tam' aparipUrNamartha tatra bandhAdau mamA'paripUrNArthAbhidhAnalakSaNamaparAdhaM kSamitvA 'bahuzrutAH' dRSTivAdajJAH 'pUrayitvA' tattadarthapratipAdikAM gArthI prakSipya ziSyajanebhyaH 'parikathayantu' sAmastyena pratipAdayantu / bahuzrutA hi paripUrNajJAnasambhArasampatsamanvitatayA paropakArakaraNekarasi kamAnasA bhavanti, tato mama ziSyANAM ca paramupakAramAdhitsavaste'vazyaM mamAsphuTAparipUrNArthAbhidhAnalakSaNamaparAdhaM viSahya paripUrNamartha pUrayitvA ziSyebhyaH kathayantu // 72 / / 1 saM0 1 ta0 chA0 12H-suukssmtraa0|| 2 saM0 chA0 rArthaH tatra paTu0 / ta0 ma0 garthabhedapaTu0 // 3 saM0 saM0 2 chA0 0kalpo 60 / / 4 saM0 saM0 2 chA0 0tra tatra bndhaa0|| 4 chA0 kSamayitvA / / 601 ta0 ma0 nasArasaM0 / / 701 ta0ma0 0kamanaso ma0 // Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 [gAthAH malayagirimaharSivinirmitavivRtyupetaM nirupamamanantamanaghaM, zivapadamadhirUDhamapagatakalaGkam / darzitazivapuramArga, vIrajinaM namata paramazivam // yasyopAnte'pi samprApte, prApyante sampado'naghAH / namastasmai jinezazrIvIrasiddhAntasindhave // yaireSA viSamArthA, saptatikA susphuTIkRtA samyak / anupakRtaparopakRtazcarNikRtastAn namaskurve // prakaraNametad viSamaM, saptatikAkhyaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA, siddhiM tenAznutAM lokaH / / arhato maGgalaM siddhAn maGgalaM . saMyatAnaham / azizriyaM jinAkhyAtaM dharma paramamaGgalam // granthAgram'-3880 zivamasta sarvanamata:sajana jayati zAsana 102 ma.3780 / / Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 000000 ...00000000ni: 000000000. OM zuddhipatrakam , pRSTham paMktiH azuddham zuddham | pRSTham paMktiH mazuddham zuddham (prathama karmagranthaH) (caturthaH karmagranthaH) 2 16 paoma uvaghAya uvaghAyapaosa, 241/ hai cA . c| 7 26 minibadhyate minibudhyate/ 142 10 sannijjatte sannipajjatte 15 28/0khiMzata0 triMzata0 143, 15 asannimu apannisu 21 8 anuga0 anuyoga0 / 143/15 capakhu cakkhu 27 1 sarvasaGkhyA0 savesaGkhyayAva 152/ 5 0bharaNA0 bharaNa 31 15 tahi taha 07vAroSaNaM vAropaNa 33 8 svIpA0 yasyAM svApA0/ 153/14 majjJo majho 33 11 styAnayuddhye styAnayu daye/ majjJimao majjhimao 33 12 rajanya mu0 rajanyAmu0 33 15 0tvAnnazA0 0tvAnnizA0 ___08880 [atra dvitIyapaMkanau sapta 49. 6 ayamatrAzayaH ayamatrAzayaH antarasthAna56 20 murAlage murAlaMge sUcakatayA jJeyAH, adha stana prathamapaMktigatanava. 57 25 0pAGgavayavaH pAgAvayavaH 62 27 yati demUla / yatidevairmUla0 ? bindavaH prathamasthiti170 4 sAyamasAya sAyamasAyaM rUpAH, tRtIyAdipaMkti. 70 12 guru0 gatAH SaDAdibindavaH gurU0 73 10 asuha asahaM dvitIyasthitirUpA jJeyAH] 74 8 kIrtya 165 28 atikSadhita0 atikSa dhita0 ? ~ (dvitIya karmagranthaH) 178/ 10 ''hiyante ''hriyante 77 14 vacanAda vacanAd 180 7 samvesi savvesi . 77 15 vIraNi 183.2. upazama0 upazama0 aitra madhya rekhAdvayAnta 187/4 sada saha ravarti-antarasUcakA 186, 26, parama parasam bindavo jJAtavyAH, upa- 160 11 bhASyakArAs bhASyakAro' yadhazca dvitIya-prathama- 165 . 4 guNasthAnaka guNasthAnaka0 sthitisaMjJakA bindvH|]] 206, 4 asakha0 asaMkha0 93/25 badhi baMdhi 212 27 kasyAcit kamyacit 65, 7 guNamaTTi guNasaTThi 290 26 catastro0 catasrA0 105 28 prasAda0 pramAda. 230/ 3 padmaGga padmAGgaM (tRtIyaH karmagranthaH) 230/7 zapi0 hiibH 125 /3 ahakhA caramacaUi ahakhAi caramacau | 32 // 2 rantara ya0 karma rantarAdi karma 128 27 kammamago kammaNabhaMgo | 236 10 prarUpaNa prarUpaNa kIyaM0 vIra0 000 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] pRSTham paktiH azuddha pAThaH 1 21 sambandha 1 25 sarvAtinyatzce0 2 23 7 26 ghrAtvaM yAdava0 8 6 suHsvarA0 12 10 / nAMbhayasaMta 16 26 viSayo 17 2 devagati017/20 nArAca0 7 jona0 29 20 13 0 zcatasraH 2025 | 0dini 22 18 gotra24 27/ dvAvakta0 38 7 kramANAM' 43 24 abahA 45 10 aMzAH 46 4 50 26 54 2 54 3 0nAdinAma0 58 16 0 vRddhani 46 3 tatatat ocavirata0 badhnati dhamyate parismanda0 0bhAvA0 61 24 67 30 87 28 0ghayaNA0 68 14 asAbagAhaH 1-66 saMmapi 110 2 pratataraM zuddhipatrakam [ paMcama va SaSTha karmagranthaH ] zuddhapAThaH sambandho sarvaghAtinya caM 0 ghAtitvaM yAvada0 duHsvarA0 nobhayasaMte viSayo ghAtitve devAnupUrvI nArAcA0 jina0 0zvatasraH 0dIni0 gotrA dvAvavakta0 0kramANAM 'satyA' avAha 17 aMzA: covavirata0 badhnanti 0nAdInAma0 vRddhAni tatraitat parispanda0 0bhavA0 saMghayaNA0 asAvavagAhaH sarvamapi prabhUtataraM .? pRSTham paGktiH azuddha pAThaH 136 17 yayaitAni 144 22 0dharmaM 146 24 0 mutkaSTa 150 22 midhyAtava0 163 12 baghato 19212 213 4 223 12 227 14 232 4 233 16 0 rahiyasya triMzadre 235 23 0bandhanAme0 237 20 tAti 237 27 saptaptizca 242 16 para 255 8 tadyathA 265 18 kIrtti0 276 14 prajJAnme0 278 14 zeSA 281 15 uvasatA zuddha pAThaH 284 20 padya0 290 21 goti 267 210 melava 302 20 yazaH0 0dharmaM SaDzitdaye SaDvizatyudaye 0 tragaM 0 ga zubhA bhe zeSAstveka zubha-zubhe vaikriyavAyukAyAnAM ye viMzati yo maGgAste trisattA saGkhyAzcatuH- sthAnakAH, zeSAstvaSTAsattAsthA- dazamaGgAzcatuHsattAnakAH sthAnakAH, 0bandhakAnAme0 mutkRSTaM midhyAtva0 baMdhaMto Portra triMzad tAni saptatizva paraM tadyathA-paca kIrttI 0 prajJonme0 zeSA uvasaMtA vedya0 karoti o lameva ayazaH0 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- _