________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૨૯ પરંપરાથી આ જ સુધીના જીવોને પ્રાપ્ત થએલી છે. આ પ્રમાણે “ઉપદેશમાળા' પ્રકરણના ઉપોદ્દાત રૂપે કહેલી રણસિંહની કથા સમાપ્ત થઇ.
રણસિંહકુમારના પ્રતિબોધ માટે રચેલ અને આટલા કાળ સુધી શાસનમાં પરિપાટીપરંપરાથી પ્રાપ્ત થએલા આ “ઉપદેશમાલા' વળી સમગ્ર મંગલના મૂળ સમાન, નિકાચિત કર્મની એકાંત નિર્જરા કરનાર એવું જે તપ, જે તપનું આસેવન ઋષભદેવ અને શ્રી મહાવીર ભગવંતે પોતે કરેલું છે, અને તે દ્વારા શ્રી રણસિંહ પુત્રને તથા બીજાઓને મુખ્ય ઉપદેશ આપવાની અભિલાષાવાળા, શ્રી ધર્મદાસ ગણી તે બે તીર્થંકરનું માહાસ્ય સમજાવે છે કે -
जगचूडामणिभूओ, उसभो वीरो तिलोयसिरितिलओ ।
एगो लोगाइच्चो, एगो चक्खू तिहुयणस्स ||२|| જગતના મસ્તકના રત્નાભૂષણ સરખા અને અત્યારે તો ચૌદ રાજલોકના ઉપર મુક્તિસ્થાનમાં સ્થિર થએલા એવા ઋષભદેવ ભગવંત, અને ત્રણે લોકની લક્ષ્મીના તિલકભૂત એવા વીર ભગવત, આ બેમાં પ્રથમના ઋષભદેવ ભગવંત પ્રભાતમાં સૂર્યોદય થાય, તેમ યુગની આદિમાં પદાર્થોને પોતાના જ્ઞાનથી પ્રકાશિત કરનાર તેમ જ સમગ્ર જગતના વ્યવહારના કારણભૂત હોવાથી લોકના સૂર્ય સમાન, બીજા શ્રી વીર ભગવંત અત્યારના જીવોને માટે આગમના અર્થને કહેનારા હોવાથી ત્રણે ભુવનના ચક્ષુ સમાન છે. આ પ્રમાણે બે તીર્થંકરના ગુણોત્કીર્તન દ્વારા ઉપદેશમાળાકારે મહાવીર ભગવંતની વિદ્યમાનતામાં જ આ પ્રકરણની રચના કરી છે-એમ પણ જણાવેલું છે.
અહીં સૂત્રનો સંક્ષેપ અર્થમાત્ર વ્યાખ્યા કરીને સૂક્તિવાળાં પદો સહિત વિવિધ રમણીય કથાઓ વિસ્તારથી કહીશું. દૂધમાં સાકર નાખવાથી દૂધનો સ્વાદ વધી જાય છે, તેમ કથામાં વિવિધ પ્રકારની સૂક્તિઓ કહેવાથી તેનો રસ વધી જાય છે. હવે તે ઋષભદેવ ભગવંતનું દૃષ્ટાંત કહેવા દ્વારા તપનો ઉપદેશ કરે છે.
संवच्छरसुसभजिणो, छम्मासे वद्धमाणजिणचंदो ।
इय विहरिया निरसणा, जइज्ज एओवमाणेणं ।।३।। , ઋષભદેવ ભગવંત એક વર્ષ સુધી પરિષહ-ઉપસર્ગ સહન કરતા કરતાં આહાર વગર ઉપવાસ કરતા હતા. તેવી જ રીતે વીર ભગવંત છ માસ સુધી તપ કરવા પૂર્વક વિચર્યા. જે નિમિત્તે બંને ભગવંતોએ કહેલ તપ કર્યું, તે તપનો ઉપદેશ શિષ્યને આપે છે કે, તે પ્રમાણે તેમની ઉપમાથી તમારે પણ તપકાર્યમાં પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. જો કે અત્યારે સંઘયણાદિ શક્તિ તેવી નથી, તો પણ મળેલી શક્તિ અનુરૂપ પોતાનું બલ, વિર્ય ગોપવ્યા વગર તેમાં
