Book Title: Sharirik Mimansa Bhashye Part 02 Author(s): A V Narsimhacharya Publisher: A V Narsimhacharya Catalog link: https://jainqq.org/explore/020697/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhana zrI mahAvI kendra ko kobA. // amataM tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhagavarAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye dvitIyo bhAgaH. For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye dvitIyo bhAgaH - ayaM ca zrIzailAddaGki lakSmInarasiMhakumAra kumAratAtArya kavibhUSaNasvAmibhiH pratyavekSitaH tighaDAlo vadAra ya. ! a. vI. narasiMhAcAryaiH, ti. vi. ce. narasiMhAcAryaizca parizodhitaH Ara . veGkaTezvarasamAdhikAribhiH AnandamudrAyantrAlaye parAGkazayativarAdiguruparamparAbdeSu 5012 tama sAdhAraNasaMvatsarASADhazuddhapaJcamyAM bahiH prakAzitazca vijayatetarAm // Copy-right Reserved. - - For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'd zrI. zrIzArIrakamImAMsAbhASyavedAntasAradIpAnAM dvitIyaprabhRtyadhyAyatrayasya . adhikaraNAnAM sUcI / / | zArIrakamImAMsAbhASye vedAntasAre | vedAntadIpe adhikaraNAni. Arambha. samApti. | Arambha samApti. | Arambha.. samApti. 2.a.prathamapAde. smRtyadhikaraNam yogapratyuktyadhikaraNam vilakSaNatvAdhikaraNam ziSTAparigrahAdhikaraNabhokrApattyadhikaraNam ArambhaNAdhikaraNam itaravyapadezAdhikaraNaupasaMhAradarzanAdhikakRtsnaprasaktyadhikaraNam prayojanavattvAdhikaraNa2. a. dvitIyapAde. racanAnupapattyadhikaraNamahaddIrghAdhikaraNam samudAyAdhikaraNam upalabdhyadhikaraNam 101 103 104 sarvathAnupapattyadhikaraNa- 104 105 ekasminnasambhavAdhi109 109 111 pazupatyadhikaraNam 114 114 114 115 utpattyasambhavAdhikara- 115 121 121 122 2. a. tRtIyapAde. viyadadhikaraNam 123 126 126 127 129 tejodhikaraNam 129 133 134 134 136 AtmAdhikaraNam 139 139 139 139 zAdhikaraNam 139 148 151 katradhikaraNam 155 parAyattAdhikaraNam 157 158 aMzAdhikaraNam 158 168 2. a. caturthapAde prANotpattyadhikaraNam 171 saptagatyadhikaraNam 173 173 prANANutvAdhikaraNam / 175 | 176 8 105 110 36KAREERTREKKA KAKK 121 12 1 1136 139 148 158 172 174 5 / 17 For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNAni. zArIrakamImAMsAbhASye| vedAntasAre | vedAntadIpe. Arambha, samApti. | Arambha. samApti. | Arambha. samApti. 178 179 176 180 181 183 181 178 180 182 184 179 181 182 180 181 183 183 182 184 184 184 P 190 199 201 204 204 210 204 210 205 212 198 204 205 / 209 212 213 214 214 ` lm 213 213 214 214 214 214 218 6 h 217 218 h . 2 225 224 226 225 227 223 225 227 224 226 228 vAyukriyAdhikaraNam zreSThANutvAdhikaraNam jyotirAdyadhiSThAnAdhiindriyAdhikaraNam saMjJAmUrtikaptyadhikara3. a. prathamapAde. tadantarapratipattyadhikakRtAtyayAdhikaraNam aniSTAdikAryadhikaratatsvAbhAvyApattyadhikanAticirAdhikaraNamm anyAdhiSThitAdhikara3. a. dvitIyapAde. sandhyAdhikaraNam tadabhAvAdhikaraNam karmAnusmRtizabdavi - mugdhAdhikaraNam ubhayaliGgAdhikaraNam AhikuNDalAdhikaraNam parAdhikaraNam phalAdhikaraNam 3. a. tRtIyapAde. sarvavedAntapratyayAdhianyathAtvAdhikaraNam sarvAbhedAdhikaraNam AnandAdyadhikaraNam kAryAkhyAnAdhikaraNam samAnAdhikaraNam sambandhAdhikaraNam sambhRtyadhikaraNam puruSavidyAdhikaraNam vedhAdyadhikaraNam hAnyadhikaraNam sAmparAyAdhikaraNam l`ml 22 228 229 223 226 227 228 241 248 254 227 228 238 247 253 259 238 247 253 248 254 260 245 249 257 261 257 260 265 266 270 272 274 262 266 273 275 281 284 285 264 270 274 279 282 284 286 275 281 283 283 283 24 285 285 286 287 287 289 287 288 289 289 288 291 290 290 01 291 293 293 293 296 293 297 29 30 297 303 3 . For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNAni. zArIrakamImAMsAbhASye vedAntasAre / vedAntadIpe.. Arambha. samApti | Arambha. samApti. ! Arambha. samApti. 304 307 305 308 304 307 315 320 304 308 315 320 323 m 304 307 314 319 323 324 327 332 337 339 342 325 325 327 333 320 323 325 327 332 337 339 343 345 347 351 322 324 325 328 335 338 340 340 327 333 337 340 343 345 347 352 ts` s` s` sl` 345 340 343 345 347 351 344 345 348 353 347 351 348 llh 364 llh 370 372 aniyamAdhikaraNam akSaradhyadhikaraNam antaratvAdhikaraNam 309 kAmyAyadhikaraNam tanirdhAraNAniyamAdhi. 322 pradAnAdhikaraNam 324 liGgabhUyastvAdhikaraNa- 325 pUrvavikalpAdhikaraNam 328 zarIrebhAvAdhikaraNam anAvabaddhAdhikaraNam 338 bhUmajyAyastvAdhikaraNa zabdAdibhedAdhikara 344 vikalpAdhikaraNam 346 yathAzrayabhAvAdhikaraNa 3. a. caturthapAde. puruSArthAdhikaraNam 354 stutimAtrAdhikaraNam pAriplavAdhikaraNam 372 agrIndhanAdhikaraNam 374 sarvApekSAdhikaraNam 375 zamadamAdyadhikaraNam 377 sarvAnnAnumatyAdhikaraNam 378 vihitatvAdhikaraNam 381 vidhurAdhikaraNam 384 tagatAdhikaraNam 386 svAmyadhikaraNam 390 sahakAryantaravidhyadhika anAviSkArAdhikaraaihikAdhikaraNam muktiphalAdhikaraNam 4. a. prathamapAde. AvRttyadhikaraNam 401 AtmatvopAsanAdhika- 404 pratIkAdhikaraNam / 407 364 371 373 374 376 371 373 371 373 374 376 377 380 383 385 389 llh llh llh llh 373 374 376 378 381 272 373 375 376 378 377 381 378 380 383 386 389 380 383 385 388 391 383 391 386 389 392 395 397 398 384 386 390 392 396 397 399 400 lsl` lh sh llh ll 395 397 sl` 398 39 h 402 403 404 407 408 For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - adhikaraNAni. zArIrakamImAMsAbhASye vedAntasAre / vedAntadIpa Arambha. samApti. | Arambha. samApti | Arambha. samApti. 408 409 412 411 412 412 412 412 412 415 415 416 417 417 417 416 417 419 421 42. 422 420 421 421 421 424 423 425 426 425 424 425 427 428 427 428 434 424 426 427 428 434 429 433 AdityAdimatyadhikaAsInAdhikaraNam AprayANAdhikaraNam tadadhigamAdhikaraNam itarAdhikaraNam anArabdhakAryAdhikaraagnihotrAdyadhikaraNam itarakSapaNAdhikaraNam 4. a.dvitIyapAde vAgadhikaraNam manodhikaraNam adhyakSAdhikaraNam bhUtAdhikaraNam AsRtyupakramAdhikaraparasampattyadhikaraNam avibhAgAdhikaraNam tadokodhikaraNam razmyanusArAdhikaraNam nizAdhikaraNam dakSiNAyanAdhikaraNam 4. a. tRtIyapAde. acirAdyadhikaraNam vAyvadhikaraNam varuNAdhikaraNam AtivAhikAdhikaraNakAryAdhikaraNam 4. a. caturthapAde sampadyAvirbhAvAdhikaraavibhAgenadRSTatvAdhibrAhmAdhikaraNam saGkalpAdhikaraNam abhAvAdhikaraNam jagadyApAravarjAdhikara 424 425 427 428 433 436 437 439 441 442 445 425 426 427 429 435 437 438 440 441 436 438 436 437 439 441 442 444 437 438 440 437 439 441 442 445 441 441 442 445 443 446 447 449 449 449 451 453 451 453 452 453 455 461 461 463 463 466 470 470 473 470 473 476 470 473 474 476 467 472 474 478 480 486 479 483 483 485 484 492 484 492 - For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI. zrIzArIrakamImAMsAbhASya vedAntasAra-vedAntadIpAnAM dvitIyaprabhRtyadhyAyatrayasya akArAdikrameNa sUtrANAM sUcI / / sUtrANi. a-sa. pA-saM. sU.saM. zA-bhA. ve-sA. vedI. pu.saM. pu.saM. pu-saM. s * 158 , kh s m m * * * * * 178 179 305 307, 308 418 419 419 4 | 195 | 198 200 338 339 340 83 59 / 348 351 352 9. 410 411 411 s lh sh mh >> * * * * 374 aMzo nAnAnyapadezAdanyathAcAakaraNatvAcana doSastathA hi akSaradhiyAM vavarodhastathAhi / amihotrAditu tatkAryAyaiva taddarzanAbhagnyAdigatizrutiriticenna anAvabaddhAstu na zAkhAmuhi aGgitvAnupapattezca aneSu yathAzrayabhAvaH acalatvaM cApekSya azavazra aNuzca ata evacAgnIndhanAdyanapeataevacAnanyAdhipatiH ata eva copamA sUryakAdiata eva sarvANyanu ataH prabodho'smAt atazcAyane'pi dakSiNe atastvitarajjyAyo liGgAatidezAca ato'nantena tathAhi liGgam ato'nyApiTakeSAmubhayoH adRSTAniyamAt adhikaMtu bhedanirdezAt adhikArarUpazabdAntareadhikopadezAcu bAdarAyaNaadhiSThAnAnupapattezca adhyayanamAtravataH nm x mmm x rmx mox in to me in my room or me >> >> >> ` ` ` ` h s * 18.181 181 374 374 478 479 479 233 /239 243 424 / 424 424 225 225 226 443 | 445 445 385 386 386 327332 334 238 241 245 418 | 419 420 * * * ` m s mh s * * * >> 130 | 133 134 357 365 368 113 | 114 114 359 365 For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. ve-sA. ve-dI. a-saM. pA-saM. sa- saM zA -bhA. | pu-saM. pu-saM. pu-saM. sh ta: 417 >> sh >> sh lh * * * * * 383 384 417 397 397 492 | 494 304 304 209 | 167 334 210 m sh sh th llh ` sm sm 14 256 14 | 115 385 386 314315 133 / xar x x m or mm xonan to me mrr mo or on mor m m m anabhibhavaM ca darzayati anArabdhakArya eva tu pUrve tadavaanAviSkurvannanvayAt anAvRttizzabdAdanAvRttizzaaniyamassarveSAmavirodhaaniSTadikAriNAmapi ca anujJAparihArau dehasaMbaanubandhAdibhyaH prazAntarapRanuSTheyaM bAdarAyaNassAmyazru anusmRtezca anena sarvagatatvamAyAmazaantavattvamasarvajJAtA vA antarAcApi tu tddRssttH| antarA bhUtagrAmavattvAtsvAantarA vijJAnamanasI antyAvasthitezvobhayanitya - anyatrAbhAvAca na tRNAanyathAtvaM zabdAditi ceanyathAnumitau ca zazaktianyAthAnumeyamiti cedevaanyAdhiSThite pUrvavadamilAanvayAditi cetsyAdavadhAraaparigrahAccAtyantanapekSA apicaivameke api saMrAdhane pratyakSAnumAapi sapta api smaryate api smayate api smayate apItau tadvatprasaGgAdasamaJjaapratIkAlambalanAnnayatIabAdhAJca abhAvaM bAdarirAha hyevam abhimAnivyapadezastu vizeSA . m s m>> m>> mrar mrdour m vado.mms.vo.014%aramro vvaran Madam mm>> . 7.. 77 ` m s 218 281 * * * * * * * * * * * 2MM22Y . ` s s 231 242 237 24.1 245 206 / 209 210 s or mx ` s` s` lm 44 | 161 164 | 166 30 / 380 380 381 386 x 1 / or in 460 462464 h s x 381 484 x m or For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. | a-saM. pA.saM. sU-saM. zA-bhA. ve-sA. ve-dI. pu-saM. pu.saM. | pu.saM. m 168 77 81 240 83 m s sh lh lm lm sh s s 239 243 242 449 447 449 h m 473 h h 142 472 437 142 h m s 473 438 149 218 437 146 217 ` s mr mr ` s mr ` m ` m Horrord m mh. mh s m ` m m s abhisaMdhyAdiSvapi caivam abhyupagame'pyarthAbhAvAt ambuvadagrahaNAttu na tathAarUpavadeva hi tatprAdhAnaacirAdinA tatprathiteH avasthitivaizeSyAditi avibhAgena dRSTatvAt avibhAgo vacanAt avirodhazcandanavat azuddhamiti cenna zabdAazmAdivaJca tadunupapattiH azrutatvAditi cenneSTAdikAasati prati jJoparodhI yauasaditi cenna pratiSedha. asadyapadezAnneticennaasantatezcAvyatikaraH asaMbhavastu sato'nupapatteH asArvatrikI astitu asyaivacopapattarUSmA A. AkAzecAvizeSAt AcAradarzanAt AtivAhikAstalliGgAt AtmagRhItiritaraduttarAt AtmanicaivaM vicitrAzcahi AtmazabdAca AtmA prakaraNAt Atmeti tUpagacchanti grAhaAdarAdalopaH AdityAdimatayazcAGga AdhyAnAya pranojanAbhAvAt AnandAdayaH pradhAnasya Anarthakyamiticenna tadape m s Rm wwxx nios.comxxx m > sh 129 368 128 M ` w m h h 434 s h ` s h 364 h >> sh 454 278 455 279 367 456 281 h ` h ` h >> 469 >> mh >> sh sh h 278 | 279 471 404 318 | 221 408 277 280 203 204 | 205 010.or h sm h s lh 279 s mh / For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. a.saM. pA.se. sU-saM. zA-bhA. ve-sA. ve-dI. pu-saM. | pu-saM. | pu.se. lm 129 133 | 134 412 412 >> 412 165 167 m s ApaH AprayANAttatrApihi dRSTam AbhAsa eva ca AvijyamityauDulomistasmai AvRttirasakRdupadezAt AsInassaMbhavAt Aha ca tanmAtram in or in x or arr 392 403 >> 401 403 409 232 239 >> sm 243 sm ` 55 h itare tvarthasAmAnyAt itaravyapadezAddhitAkaraNAdiitarasyApyevamasaMzleSaH pAitaretarapratyayatvAdupapannaitareSAM cAnupalabdheH iyadAmananAt m m s lh lm lh 125122 98 254 3.1 389 mar a orarm mrrrr m xx m or m m m rrrr 301 3.2 m sh sh sh s lh lm sm utkrAntigatyAMgatInAm uttarotpAdeca pUrvanirodhAt utpattyasaMbhavAt udAsInAnAmapi caivaM siddhiH upapattezca upapannastallakSaNArthopalaupapUrvamapItyeke bhAvamazaupamarda ca upalabdhivadaniyamaH upasaMhAradarzanAnneti ceupasaMhAro'rthAbhedAdvidhizeSavatsamA - upasthite'tastAdvacanAt upAdAnAdvihAropadezAcca ubhayadhA ca doSAt ubhayadhAca doSAt ubhayadhApi na karmAtastaubhayavyapadezAttvahikuNDalavat 299 388 361 390 153 57 264 265 266 3 321 ` ` ` ` ` sm Urdhvaretassuca zabde hi sm x For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. a-sa. pA.saM. sU-saM. 2 zA-bhA. ve.sA. ve.dI. pu saM. pu-se pu.saM. 3 mror 126 . eka AtmanazzarIre bhAvAt / etena mAtarizvA vyAkhyAtaH etena yogaH pratyuktaH etena ziSTAparigrahA a. evaM cAtmAkAya'm evamapyupanyAsAtpUrvabhAvAevaM muktiphalAniyamastadava anw mmm . . com 476 477 400 400 Amm 3 in or rx m m rammm x mx omnm 154 155 369 320 320 on a m m m x aihikamaprastutapratibandhe ka. karaNavaccenna bhogAdibhyaH kartA zAstrArthavattvAt kAmakAreNa caike kAmAdItaratra tatra cAyatanAkAmyAstu yathAkAma samuccIkArya bAdarirasya gatyupapatteH kAryAkhyAnAdapUrvam kAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH kRtaprayatnApekSastu vihitaprakRtAtyaye'nuzayavAn dRSTakRtsnAsaktinirivayatvakRtsnabhAvAttu gRhiNopasaMhAraH 346 347 **.nxx 461 463 282 283 ar V 464 157 154 x rn 204 204 395 396Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. a-saM.pA- saMsU-saM. zA-bhA. ve.sA. ve-dI. pu-saM. pu-saM. pu.saM. chandata ubhayAvirodhAt - N 302 < 486 jagadyApArAvarja prakarazo'ta eva jyotirAdyadhiSThAnaM tu tadA on 492 148 < 181 / 182 | 183 < 84 184 364 367 356 2 453 209 271 |211 213 373 254 171 373 |373 256 169 171 | 415 25 ta. ta indriyANi tadyapadezAdatacchRteH taTito'dhi varuNassanbandhAt tatpUrvakatvAdvAcaH tatrApi tadvyApArAdavirodhaH tatsvAbhAvyApattirupapatteH tathAcaikavAkyopabandhAt tathAnyapratiSedhAt tathA prANAH tadadhigama uttarapUrvAghayotadananyatvamArambhaNazabdAtadantarapratipattau rahati saMpari. tadabhAvo nADISu tacchraterAtadabhidhyAnAdeva tu talliGgAtavyaktamAhahi tadApatissaMsAravyapadezAt tadoko'grajvalanaM tatprakAzitadguNasAratvAttu tadyapadezaH prAtadbhUtasya tu nAtadbhAvo jaimitadvato vidhAnAt tannirdhAraNAniyamastaddaSTeH pratanmanaH prANa uttarAta tanvabhAve sandhyavadupapatteH tarkApratiSThApanAdapi tasya ca nityatvAt ma powdwww.do no< 193 / 198 199 om so so m m m mox om mom xxn mmm x x or 224 225 226 237 | 240 244 430 433435 438 | 4394 144 147 389389 364368 322 323 323 426 481 | 483 | 484 16 18/ 20 182 | 182 | 183 prop For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrANi. tAni pare tathAhyAha tulyaM tu darzanam tRtIyazabdAvarodhassaMzoka tejo'tastathAhyAha vyAtmakatvAttu bhUyastvAt da darzanAca darzanAca darzanAcca darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne darzayati ca darzayati ca darzayati cAtho api smaryate devAdivadapi loke dehayogadvA so'pi dvAdazAhavadubhayavidhaM bAda dha. dharme jaiminirata eva dhyAnAca na. na karmAvibhAgAditi cennAna ca kartuH karaNam na ca kArye pratyabhisaMdhiH na ca paryAyAdapyavirodho na cAdhikAramapi patana tu dRSTAntabhAvAt na tRtIye tathopalabdheH na pratIke nahi saH prayojanavat na vA tatsahabhAvAzruteH na vA prakaraNabhedAtparovarIna vAyukriye pRthagupadezAnavA vizeSAt www.kobatirth.org a saM. pA. saM. sU.saM. > mm m 4 meme > om om mom mov mero U\ 4 17 X 4 4444 me m x mm 4 ox or ma 2 2 or 1 m 1 14 9 21 10 20 64 12 20 4 22 17 6 25 39 8 35 40 13 41 8 21 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 5 221 12 489 For Private And Personal Use Only zA-bhA. ve sA. ve dI. pu.saM. pu.saM. pu.saM. 436 358 209 129 195 208 350 459 488 264 286 233 10 257 410 66 115 459 108 387 13 208 407 64 349 268 176 286 436 | 436 365 | 368 210 212 133 | 134 198 | 200 210 211 351 353 462 464 492 493 265 | 266 287 257 239 | 243 17 19 58 59 222 | 224 483 | 484 259 | 261 411 |411 67 68 121 122 461 | 464 109 110 389 | 190 18 20 209 | 211 408 408 67 . 351 | 353 270 | 272 378 | 179 286 287 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrANi. na viyadazruteH na vilakSaNatvAdasya tathAtvaM na sAmAnyAdapyupalabdheH na sthAnato'pi parasyobhanANuratacchruteriti cennetanAticireNa vizeSAt zruternityatvA nAnA zabdAdibhedAt nAbhAva upalabdheH na bhAvo'nupalabdheH nAvizeSAt soSTatvAt nityameva ca bhAvAt nityopalabdhyanupalamiyamAt nirmAtAraMcaike putrAdayazca nizi neti cenna saMbandhasya naikAsmin darzayato hi naikasminnasaMbhavAt nopamardenAtaH pa. paJcavRttirmanovadyapadi paTavacca patyurasAmaJjasyAt povatatrApi paraM jaiminirmukhyatvAt paramatassetUnmAnasaMbandhabhedavyaparAttu tacchruteH zabhidhyAnAntu tirohiparamarza jaiminiracodanApareNa ca zabdasya tAdvidhyaM pArivArthA iti cenna vi puMstvAdikvasya satoSbhipuruSavidyAyAmApacetare www.kobatirth.org a-saM. pA-saM. sU.saM. AANA mr m r r M 4 4 ttmr mr 4 4 Na 4 4444 m m m m m ~ m AAKAAAAAAAN W NAWAR Door r r rm 4 x mom m 1 4 w m 49 11 22 23 18 56 27 29 13 25 13 32 4 18 3 31 10 11 19 35 2 11 40 4 18 50 23 31 24 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zA-bhA. ve sA. ve dI. pu.saM. pu.saM. pu. saM. 123 7 331 229 142 213 136 344 101 102 360 95 86 145 357 219 441 127 18 126 17 333 | 335 238 | 241 146 149 214 | 214 139 139 345 | 345 103 103 103 104 365 369 97 100 87 89 147 150 365 | 368 222 223 442 442 428 428 | 427 106 109 110 431 433 | 435 178 178 180 48 49 51 111 114 114 73 80 82 458 462 464 249 253 254 156 157 158 372 145 289 221 222 224 362 366 | 370 331 333 335 373 | 373 147 150 290 | 291 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi a-saM. pA-saM. sU-saM. zA-bhA. ke.sA. ve-dI. pu-saM. | pu-saM. pu-saM. sr bm sm sm sm w h h h s |261 332 m s s *********** * | 354 | 364 366 8. 260 248 249 333 147 150 133 134 239 243 238 241 245 166 247 248 244 129 m sh sh 232 ` m s m puruSArtho'tazzabdAditi puruSAzmavaMditicettathApi pUrve tu bAdarAyaNo hepUrvavadvA pUrvavikalpaH prakaraNAtsyAkipRthagupadezAt pRthivI prakAzavaccAvaiyarthyAt prakAzAdivaccAvaizeSyaM pra. prakAzAdivattu naivaM paraH prakAzAzrayavadvA tejastvAt prakRtaitAvattvaM hi pratiSedhapratijJAhAniravyatirekAt pratiSedhAca pratiSedhAditicenna zArIpratisaMkhyApratisaMkhyAniropratyakSopadezAditi cennAprathame zravaNAditi cena tApradAnavadeva taduktam pradIpavadAvezastathAhi da. pradezabhedAditi cennAntaprANagatazca priyazirastvAdyaprAptirupa 161 ` 235 bh mh sh lh sh m s 125 128 ` l 247 24248 249 1 | 434435 h lh h h w mh s h h ***** * * 91 | 493 199200 325325 483 485 324 482 h h s h s m 0 s s 4 s phalamata upapatteH ` * na . , sh lh 250 ` mh * * * * >> >> 253 |255 408 408 477 w bahistUbhayadhApi smRterAbuddhyarthaH pAdavat brahmadRSTirutkarSAt brAjheNa jaiminirupanyA bha. bhAktaM vA'nAtmavittvAttathA bhAvaM jaiminirvikalpAmabhAvazandAca mh sm >> s 40 >> >> * * * 484 372 G For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. a.saM. pA-saM. sU-saM. | zA-bhA. ve-sA. ve-dI. pu-saM. pu.saM. pu-saM. br m >> h m 481 427 >> 483484 428 343 | 343 184 184 340 3 sm m ` h 239 242 s ` s h 26 265 2424 492 494 ` 22 9 >> bhAve copalabdheH bhAve jAgradvat bhUteSu tacchRteH bhUmnaH kratuvajjyAyastvaM tathA bhedazrutervailakSaNyAca bhedAditi cenna pratyekamadabhedAnneti cedekasyAmapi bhokrApatteravibhAgazcetsyAbhogamAtrasAmyaliGgAcca bhogena vitare kSapayitvAtha ma. mantravarNAt mantrAdivadvAvirodhaH mahaddIrdhavadvA hrasvaparimamAMsAdibhaumaM yathAzabdamAyAmAtraM tu kAnyenAmuktaH pratijJAnAt mugdhe'dhasaMpattiH parizeSAt maunavaditareSAmapyupadezAt mh. >> mh 421 421 >> ` 340 340 ` sh sh r h ` ` s 187 220 468 ` >> / 88 189 | 191 222 | 223 470 | 471 228 395396 w sh 228 ` >> ` mh 411412 h ` s mh 154 48 419 lnmmmm 49 ` >> mh yatraikAgratA tatrAvizeSAt yathA ca takSobhayadhA yathA ca prANAdiH yadeva vidyayetihi yAvadadhikAramavasthitirA yAvadAtmabhAvitvAcca yAvadvikAraM tu vibhAgo loyoginaH pratismayate smAyonazzarIram sh lm l s s 419 / 420 301 303 147 144 125 s 127 444 >> sh ` mm ` bm racanAnupapattezcanAnumAna razmyanusArI rUpAdimattvAcca viparyayo da. retassigyogo'tha 4 2 3 / 2 17 | 440 2 14 / 86 / 8 1 / 26 | 216 / 217 For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi a-saM. pA.saM. sU-saM. zA-bhA. ve.sA. ve dI. pu saM. pu-saM pu-saM. sr liGgabhUyastvAttaddhibalIliGgAcca lokavattu lIlA kaivalyam 325 | 327 327 403, 403 67 68 mar 402 w s bh sh 423 424 424 452 h >> lh sh r s 346 488 >> bh 347, 347 491 493 122 h m " .xxxxxnxx s 207 0 . mm lh sh ` , 329 363 ` ` r lh bh sh 366 370 335 121 122 283 "" mm Mmm mumt >> mm4 m h s vAGmanasi darzanAcchabdAvAyumabdAdavizeSavizeSA. vikaraNatvAnneti cettaduktam vikalpo'viziSTaphalatvAt vikArAvarti ca tathAhisthitivijJAnAdibhAve vA tadapratiSedhaH vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt vidyaiva nirdhAraNAddarzanAca vidhirvA dhArANavat viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca vipratiSedhAcca vipratiSedhAccAsamaJjasam vibhAgazzatavat vizeSaM ca darzayati vizeSAnugrahazca vizeSitatvAcca vihitatvAcAzramakarmApi vRddhihAsabhAktvamantarbhAvAdu. vedhAdhurthabhedAt vaidyutenaiva tatastacchRteH vaidhAcca na svapnAdivit vaizeSyAttu tadvAdavaiSamyanai dhuNye na sApekSatvAttavyatirekastadbhAvabhAvitvAnna vyatirekAnavasthitezcAnapevyatireko gandhavattathAhi davyatihAro viziMSantihItaravyapadezAcca kriyAyAM na cennivyAptezca samaJjasam >> 1. h 385 | 386 >> s 457 >> s 465 386 463 383 243 h 381 234 s h m sh sd lm 383 240 293 455 103 h 455 456 102 h .3 189 h >> mh 68 h s 336 sh lh 337 338 y s 43 - 147 m s s s 153 ` s sh .. | 270 | 271 272 For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. a-saM. | pA-saMsa- saMzA -bhA. ve.sA. vedI. pu.saM. pu-saM. pu-saM. s 153 m s 10 >> s 154 155 380 381 127 128 125 s s 377 378 h s s 349 354 h sh sh m 351 364 259 m m 257 s m 329 175 332 176 m h sa. s m h h s sh h m 189 190 m 47 za. zaktiviparyayAt zabdazcAto'kAmakAre zabdabhyaH zamadamAdyupetassyAttAthApi ziSTazca zeSatvAtpuruNArthavAdo yathA zrutatvAcca zrutestu zabdamUlatvAt zrutyAdibalIyastvAcca na zreSThazca sa eva tu karmAnusmRtizasaMkalpAdeva tacchRteH saMjJAtazcettaduktayasti tu saMjJAmUrtikRptistu trivRtkusatvAcAparasya saMdhye sRSTirAha hi saMpadyAvirbhAvasvenazabdAt saptagatervizeSitatvAcca saMbandhAdevamanyatrApi saMbhRtiAvyAptyapicAtaH samanvArambhaNAt samavAyAbhyupagamAJca sAmyAsamAdhyabhAvAcca samAna evaM cAbhedAt samanAcAmRtyupakramAdamRtatvaM samAhArAt samudAya ubhayahetuke'pitasaMyamane tvanubhUyatareSAmArasarvathAnupapattezca sarvathApi ta evobhayaliGgAt sarvadharmopapattezca sarvavedAntapratyayaM codAnAsarvAnnAnumatizca prANAtya lh s m h h 17 m s h s s s 287 s 470 173 286 287 289 367 87 89 154 155 284 185 433 434 m >> b` s m sm s 12 h ` s s 349 lh 351 352 209 210 96 98 ` m sh . bh 104 ` sh 382 383 384 67 69 m h mh sh 88 lh sh 265 265 378 / 380 381 >> For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi. (a.saM. pA.sa. sU-saM. zA-bhA. ve-sA. ve-dI. pu-saM. pu-saM. pu.saM. h 376 376 375 273 h h >> s lh sh lh sh lh sh kh 382 h sy 3 m h s ` 250 457 sar m ` s ` 200 s ` h ` ` m sh 204 430 221 / 222 / 224 313 426 427 427 ` mmmmm mrr>> Mm 90 0.30 0 0 mm 1000930 wor mor HymY1:33:02. 0 >> >> mm 1 0 1.0 4var >> >> N ` >> llh 360 ~002 >> sarvApekSA ca yajJAdizrutesarvAbhedAdanyatreme sarvopetAca taddarzanAt sahakAritvena ca sahakAryantaravadhiH pakSaNa sAmAnyAttu sAmIpyAttu tadyapadezaH sAmparAye tartavyAbhAvAttathA sukRtaduSkRte evetitu bAdariH sUkSma pramANatazca tathopasUcakazca hi zruterAcakSateca saivahi satyAdayaH so'dhyankSe tadupagamAdibhyaH stutaye'numati stutimAtramupAdAnAditi sthAnavizeSAtprakAzAdivat smaranti ca smaranti ca smaranti ca smaryate ca smayate'pi ca loke smRtezva smRtyanavakAzadoSaprasasyAccaikasya brahmazabdavat svapakSadoSAcca svapakSadoSAcca svazabdonmAnAbhyAM ca svAtmanA cottarayoH svAdhyAyasya tathAtvehi sasvApyayasaMpatyoranyatarApekSasvAminaH phalazruterityAneyaH sh flh lh h ` s MP302222* MrMurd ` sm ` | 372 251 | 256 162 206 410411 433 m lh 50. KSMSGS an h m >> m >> m m * lm s 208 h s 458 * " . m m m ` yh 124 16 m mh m m 4 ` m ` 142 146 141 / 146149 263 / 265 266 483 m ` >> , sh >> l` hastAdayastu sthite'to naivam hAnau tUpAyanazabdazeSa sl` >> sh 293 | 295 296 - - For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ITY dIyatAM dRSTiH. 263. tamapuTe. 18, 19. tamapatayormadhyesvAdhyAyasya tathAtve hi samAcAre'dhikArAcca savavacca tnniymH| 3 / 3 / 3 // iti sUtra saMyojya paThanIyam / adhastanasaGketAnAM vivaraNam a-saM-adhyAyAyasaMkhyA // pA-saM-pAdasaMkhyA // sU-saM--sUtrasakhyA // zA-bhA. pu-saM-zArIrakamImAMsAbhASyapuTasaMkhyA // ve-sA. pu-saM-vedAntasArapuTasaMkhyA / / ve-dI. pu-saM--vedAntadIpuTasaMkhyA // For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye (dvitIyAdhyAye-prathamapAde-smRtyadhikaraNam // 1 // ).. smRtyanavakAzadoSaprasaGga iticennAnyasmRtyanava kAzadoSaprasaGgAt / 2 / 1 / 1 // prathame'dhyAye pratyakSAdipramANagocarAdacetanAttatsaMsRSTAttadviyuktAva cetanAdarthAntarabhUtaM nirastanikhilAvidyAyapuruSArthagandhamanantajJAnAnandaikatAnamaparimitodAraguNasAgaraM nikhilajagadekakAraNaM sarvAntarAtmabhUtaM paraM brahma vedAntavedyamityuktam // __ anantaramasyArthasya sambhAvanIyasamastaprakAradurdharSaNatvapratipAdanAya dvitIyo'dhyAya aarbhyte| prathamaM tAvatkapilasmRtivirodhAdvedAntAnAmatatparatvamAzaGkaya tannirAkriyate / kathaM smRtivirodhAcchruteranyapara - tvam? uktaM hi "virodhe vanapekSyaM syAt" iti zrutiviruddhAyAssmRteranA. 1. pUrvamImAM 1. 3. 3 // For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. drnniiytvm| satyam, 1"audumbarI spRSvodgAyet" ityAdiSu svata evAryanizcayasambhavAttadviruddhA smRtiranAdaraNIyaiva ihatu vedAntavedyatatvasya duravodhatvena paramarSipraNItasmRtivirodhe satyayamartha iti nizcayAyogAt smRtyA zruteratatparatvopapAdanamaviruddham / etaduktaM bhavati-prAcInabhAgoditanikhilAbhyudayasAdhanabhUtAgnihotradarzapUrNamAsajyotiSTomAdikarmANi yathAvadabhyupagacchatA zrutismRtItihAsapurANeSu 2 "RSi prasUtaM kapilam" ityAdivAkyarAtatvena saGkIrtitena paramarSiNA kapilena paramaniHzreyasatasAdhanAvabodhitvenopanibaddhasmRtyupabRMhaNena vinA alpazrutairmandamatibhirvedAntArthanizcayAyogAdyathAzrutArthagrahaNe cAptapaNItAyAssAGyasmRtessakalAyA evAnavakAzaprasaGgAcca smRtiprasiddha evArthoM vedAntavedya iti balAdabhyupagamanIyam-iti / na ca vAcyaM manvAdismRtInAM brahmaikakAraNatvavAdinInAmevaM satyanavakAzatvadoSapasaGga iti; dharmapratipAdanadvArA pAcInabhAgopabRMhaNa eva sAvakAzatvAt / asyAstu kRtsnAyAstasvapatipAdanaparatvAttathA'nabhyupagame niravakAzatvameva syAt / tadidamAzaGkatesmatyanavakAzadoSaprasaGga iti cet-iti // --(siddhAntaH)--- tatrottaraM-nAnyasmRtyanavakAzadoSaprasaGgAt-iti / anyA hi manvAdismRtayo brahmaikakAraNatAM vadantiH yathA''ha manuH3"AsIdidaM tamo. bhUtam" ityArabhya 4"tatasvayambhUrbhagavAnavyakto vynyjynidm| mahAbhUtAdivRttaujAH prAdurAsIttamonudaH" 5"so'bhidhyAya zarIrAtsvAtsisUkSurvividhAH prajAH / apa eva sasarjAdau tAsu vIryamapAsRjat" iti / bhagavadgItAsu ca 6" ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA" 7" ahaM 4. manu. 1-6 // 5. manu. 1.8 // 2.0 5.2 // 3. manu. 1.5 // 6. gI. 7.6 // 7.gI. 10.8 // For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] satyadhikaraNam sarvasya prabhavo mattassarve pravartate " iti ca / mahAbhArate 1"kutassRSTamidaM sarva jagat sthAvarajaGgamam / pralaye ca kamabhyeti tanme brUhi pitAmaha" iti pRSTa Aha 2"nArAyaNo jaganmUrtiranantAtmA sanAtanaH" iti / tathA 3"tasmAdavyaktamutpannaM triguNaM dvijasattama "iti, 4"avyaktaM puruSe brahmaniSkriye sampalIyate " iti ca / Aha ca bhagavAnparAzaraH 5"viSNossakAzAdudbhataM jagattatraiva ca sthitam / sthitisaMyamakartA'sau jagato'sya jagacca saH" iti / Aha cApastambaH 6"pU: prANinassarva eva guhAzayasya ahanyamAnasya vikalmaSasya"ityArabhya "tasmAtkAyAH prabhavanti sarve sa mUlaM zAzvatikassa nityaH" iti / yadi kapilasmRtyA vedAntavAkyArthavyavasthA syAt , tadaitAsAM sarvAsAM smRtInAmanavakAzatvarUpo mahAn doSaH prsjyet| ayamarthaH-yadyapi vedAntavAkyAnAmatikrAntapratyakSAdisakaletarapramANasambhAvanAbhUmibhUtArthapratipAdanaparatvAttadarthavaizadyAyAlpazru - tAnAM pratipattRRNAM tadupabRMhaNamapekSitam tathApi tadarthAnusAriNInAmAptatamapraNItAnAM bahInAM smRtInAM tadupabRMhaNAya pravRttAnAmanavakAzatvaM mA prasAGgIditi zrutiviruddhArthA kapilasmRtirupekSaNIyA / upabRMhaNaM ca shrtiprtipnaarthvishdiikrnnm| tacca viruddhArthayA smRtyA na zakyate krtum| nacaitAsAM smRtInAM prAcInabhAgoditadharmAzavizadIkaraNena sAvakAzatvam ; parabrahmabhUtaparamapuruSArAdhanatvena dhAnvidadhatInAmetAsAmArAdhyabhUtaparamapuruSapratipAdanAbhAve sati tadArAdhanabhUtadharmapratipAdanAsambhavAt / tathAhi paramapuruSArAdhanarUpatA sarveSAM karmaNAM smayate "yataH pravRttibhUtAnAM yena sarvamidaM tatam / svakarmaNA tamabhyarya siddhi vindati mAnavaH" 1. 2-3-4 bhArate. zAntiparva. mokSadharma. 6. Apastambadharma. 22-kha. 1-2 // 8. 1, 12, 13, 14 // 7. Apastambadharma 23. kh-1-2|| 5. vi.pu. 1-1-31 // 8. gI. 18-46 // For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye 1"dhyAyenArAyaNaM devaM snAnAdiSu ca krmsu| brahmalokamavAmoti na cehAvartate punaH" 2 "yaisvakarmaparairnAtha narairArAdhito bhavAn / te tarantyakhilAmetAM mAyAmAtmavimuktaye" iti / na caihikAmuSmikasAMsArikaphalasAdhanakarmapratipAdanenaitAsAM sAvakAzatvam / yatasteSAmapi karmaNAM paramapuruSArAdhanatvameva svarUpam ; yathoktaM 3"ye'pyanyadevatAbhaktA yajante zraddhayAnvitAH / te'pi mAmeva kaunteya yajantyavidhipUrvakam / ahaM hi sarvayajJAnAM bhoktA va prabhureva ca / na tu mAmabhijAnanti tattvenAtazzyavanti te" iti tathA 4"yastvamijyase nityaM srvdevmyaacyut| havyakanyabhugekastvaM pitRdevasvarUpadhRk" iti / yaduktam-5"RSi prasUtaM kapilam" iti kapilasyAptatayA saGkIrtanAttasmRtyanusAreNa vedAntArthavyavasthApanaM nyAyyam-iti; tadasat , bRhaspatezzrutismRtiSu sarveSAmatizayitajJAnAnAM nidarzanatvena saGkIrtanAttatmaNItena lokAyatena zrutyarthavyavasthApanaprasakteH-iti // 1 // atha syAt , kapilasya skhayogamahimnA vastuyAthAtmyopalabdhestatsmRtyanusAreNa vedAntArtho vyavasthApayitavyaH-iti ; ata uttaraM paThati itareSAM cAnupalabdheH / 2 / 1 / 2 // cazabdastuzabdArthacoditAzaGkAnivRttyarthaH / itareSAM-manvAdInAM bahUnAM svayogamahimasAkSAtkRtaparAvaratattvayAthAtmyAnAM nikhilajagadrepajabhUtasvavAkyatayA 6" yadai kizca manuravadattadbheSajam" iti zrutipasidAnAM kapiladRSTaprakAreNa tattvAnupalabdhezzrutiviruddhA kapilopalabdhi1. dakSasmRto. 4. vi pu-5-20. 97 // 2. vi-pu-5.30. 16 // 5. zve-5-2 // (11. anu|| 3. gI. 9-23, 24 // 6. yajuSi-2-3. aSTa. ca 3. prazna, 2. For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] smatyadhikaraNam. bhrAntimUleti na tayA yathokto vedAntArthazcAlayituM zakya iti si. dam // 2 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhAdhye smRtyadhikaraNam // 1 // vedAntasAre-smRtyanavakAzadoSaprasaGga iticenAnyasmRtyanavakAzadoSaprasaGgAt / / upabRMhaNApekSe vedAntArthaniNeye sati, kapilasmRtyupabRMhaNena vedAntArthaH pradhAnakAraNavAda ityanabhyupagame, kapilasmRterupabRMhaNAnanvayenAnavakAzadoSaprasaktiriticet na, anyAsAM vedAvirodhinInAM bahInAmmanvAdissatInAmanavakAzaprasakteH,vedasyopabRMhaNApekSatve'pi ananyaparAviruddhAnekasmRtiSu satISu, viruddhArthAyAH vedoditArthavizadIkaraNatvAbhAvena tasyA upabRMhaNatvamanyAyyamityarthaH // 1 // yogIndra kapilasya tathA'nupalabdheH kathaM smRtyantarametannyAyyamiticeta tatrAha itareSAzcAnupalabdheH // vedArthasAkSAtkAracaturamanvAdiyogIndrANAM kapiladRSTArthAnupalabdheH kapilopalabdhirbhama eva // 2 // iti vedAntasAre smRtyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-smRtyanavakAzadoSaprasaGga iti cenAnyasmRtyanavakAzadoSaprasaGgAt // vedAntAnAM samastacidacidvastuvilakSaNAspRSTaheyagandhasarvakSatAdyanantakalyAgaguNAkarabrahmaikaparatvaM pratipAditaM,kApilasmRtivirodhena cAlayituM zakyam, utaneti saMzayaH / zakyamiti pUrvaH pakSaH, zrutiviruddhAyAH smR. teranAdaraNIyatve sthite'pi vedAntavedyArthasya durgrahatvena alpazrutairmandamatibhirAptapraNItasmRtyupabRMhaNena vinA teSAM nizcayo nopapadyate / kapilasmRtiH kevalatatvapareti tayaiva hyupabRMhaNaM nyAyyam / anyathA AptapraNItAyAH kevalatattvaparAyAH asyA anavakAzaprasaGgati vedAntavedyaM jagatkAraNaM pradhAnam / rAddhAntastu - vedAntasyopabRMhaNApekSatve'pyAptatamamanvAdismRtibhirvedAntAvirodhinIbhi / revopabRMhaNaM nyAyyam , anyathA tAsAM bahvInAmanavakAzaprasaGgo mahAnayaM doSasyAt / naca tAsAM dharmapratipAdanAMzopabRhaNatvena sAvakAzatvam , yato dha. For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 6 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. rmANAmapi svarUpaM parabrahmabhUtaparamapuruSArAdhanatvam 1 " iSTApUrte bahudhA jAtaM jAyamAnaM vizvaM bibharti bhuvanasya nAbhiH / tadevAgnistadvAyustatsUryastadu candramAH " 2" yajJaistvamijyase nityaM sarvadevamayAcyuta" ityAdizrutismRtibhiH / sUtramapi vyAkhyAtam // 1 // atIndriyArtha sAkSAtkArasamarthasya kapilasya vedAntAnAM brahmaparatvAnupalabdheH pradhAnaparatvamevAzrayaNIyamityata uttaraM paThati--- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itareSAJcAnupalabdheH / itareSAM manvAdInAM vedavidagresarANAM sarvAtIndriyArthasAkSAtkArasamarthAnAM pradhAnaparatvAnupalabdheH brahmaparatvopalabdhezva brahmaparatvamevAzrayaNIyam vedAntapratipannArthaviruddhAyAstu kapilopalabdherbhrAntimUlatvaM kalpayitavyam // 2 // ; iti vedAntadIpe smRtyadhikaraNam || 1 || (zrIzArIkamImAMsAbhAdhye yogapratyuktyadhikaraNam // 2 // ) - 1. tai. nArA - 6. 16, 17 // etena yogaH pratyuktaH / 2 / 1 / 3 // etena - kApilasmRtinirAkaraNena yogasmRtirapi pratyuktA / kA punaranAdhikAzaGkA, yannirAkaraNAya nyAyAtidezaH -- yogasmRtAvapIzvarAbhyupagamAnmokSasAdhanatayA vedAntavihitayogasya cAbhidhAnAdvakturhiraNyagarbhasya sarvavedAntapravartanAdhikRtatvAcca tatsmRtyA vedAntopabRMhaNaM nyAyyam - iti // parihArastu - abrahmAtmakapradhAnakAraNavAdAnnimittakAraNamAtrezvarAbhyupagamAkhyAnAtmakasya yogasya dhyeyaikanirUpaNIyasya dhyeyabhUtayorAtmezvarayorbrahmAtmakatvajagadupAdAnatAdisarva kalyANaguNAtmakatvaviraheNAvaidikatvAdvakturhiraNyagarbhasyApi kSetrajJabhUtasya kadAcidrajastamobhibhavasambhavAcca yogasmRtirapi tatpraNIta rajastamo mUlapurANavAntimUleti na tayA vedAntopabRMhaNaM nyAyyam - iti // 3 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye yogapratyuktyadhikaraNam // 2 // 2. vi-pu. 5.20 97 // For Private And Personal Use Only * Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] vilakSaNavAdhikaraNam vedAntasAre-etena yogaH prtyuktH|| yogasya hairaNyagarbhasyApi kA. pilasmRtivadvedaviruddhatvAvizeSAt tadvanirAsaH // 3 // iti vedAntasAre yogapratyuktyadhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-etena yogaH pratyuktaH // kiM vedAntAnAM yogasmRtyopahaNaM nyAyyam? uta neti saMzayaH / nyAyyamiti pUrvaH pakSaH, kRtvavedapravartanA. dhikRtahiraNyagarbhapraNItatvAdyogasya, IzvarasadbhAvAbhyupagamAJca / ato yogasmRtyopahitatvena vedAntAnAmabrahmAtmakapradhAnopAdAnapratipAdanaparatvam / rA. ddhAntastu-kapilasmRtivavedaviruddhatvAvizeSAdanAdaraNIyaiva yogasmRtiH; hiraNyagarbhasyApi kSetrAtvena bhramasambhavAt yogasmRterapi bhrAntimUlakatvam / sU. mapi vyAkhyAtam // 3 // iti vedAntadIpe yogapratyutthadhikaraNam // 2 // zrIzArIrakamImAMsAbhASye vilakSaNatvAdhikaraNam // 3 // ... na vilakSaNatvAdasya tathAtvaM ca zabdAt / / 14 / punarapi smRtivirodhavAdI tarkamavalambamAnaH pratyavatiSThate-yatsA. acasmRtinirAkaraNena jagato brahmakAryatvamuktam tamopapadyate,asya pratyakSAdibhiracetanatvenAzuddhatvenAnIzvaratvena duHkhAtmakatvena copalabhyamAnasya cidacidAtmakasya jagataH bhavadabhyupetAtsarvajJAtsarvezvarAddhayamatyanIkAdAnandaikatAnAhmaNo vilakSaNatvAt / na kevalaM pratyakSAdibhireva jagato vailakSaNyamupalabhyate; zabdAca tathAtvaM-vilakSaNatvam upalabhyate1"vijJAnaM cAvijJAnaM ca 2"evamevaitA bhUtamAnAH prajJAmAtAkharpitAH prajJAmAnAH prANe'rpitA:" 3"samAne vRkSe puruSo nimano'nIzayA zocati 1. tai. bhAna. 6.3 // 2. kauSI. 3, 9 // 3. mu. 3.1.1 // - - - - For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAdhye [ma. 2. mukhamAnaH" "anIzazcAtmA badhyate bhoktbhaavaad"ityaadibhiH| kAryasya hi jagato'cetanatvaduHkhitvAdayo nirdishynte| yaddhi yatkAryam, tattasmAdavilakSaNam , yathA mRtsuvarNAdikArya ghaTarucakAdi / ato brahmavilakSaNasyAsya jagatastatkAryatvaM na sambhavatIti sAGyasmRtyanurodhena kAryasalakSaNaM pradhAnameva kAraNaM bhavitumarhati / avazyaM ca zAstrasyAnanyApekSasyAtIndriyArthagocarasyApi tarko'nusaraNIyaH; yatassarveSAM pramANAnAM kacitkacidviSaye tarkAnugRhItAnAmevArthanizcayahetutvam / tarko hi nAmaarthasvabhAvaviSayeNa vA sAmagrIviSayeNa vA nirUpaNenArthavizeSe pramANa vyavasthApayattaditikartavyatArUpamUhAparaparyAyaM jJAnam / tadapekSA ca sarvepAM pramANAnAM samAnA; zAstrasya tu vizeSeNAkAsAsanidhiyogyatAjhAnAdhInapramANabhAvasya sarvavaiva tarkAnugrahApekSA ; uktaMca manunA 2"yastakeMNAnusandhatte sa dharma veda netaraH" iti / tadeva hi tarkAnugRhItazAstrArthapratiSThApanaM zrutyA ca 3 "mantavyaH" ityucyate / athocyeta-zrutyA jagato brahmaikakAraNatve nizcite sati tatkAryasyApi jgtshcaitnyaanuvRttirbhyupgmyte| yathA cetamasya suSuptimUrchAdiSu caitanyAnupalambhaH, tathA ghaTAdiSvapi sadeva caitanyamanudbhatam ; ata eva cetanAcetanavibhAgaH-iti / naitadupapadyate, yato nityAnupalabdhirasadbhAvameva sAdhayati / ata eva caitanyazaktiyogo'pi teSu nirastaH / yasya hi kacitkadAcidapi yatkAryAnupalabdhiH, tasya tatkAryazakti bruvANo bandhyAsutasamitiSu tajjananInAM prajananazaktiM brUtAm / kiJca vedAntairjagato brahmopAdAnatApatipAdananizcaye sati ghaTAdInAM caitanyazaktezcaitanyasya vA'nudbhatasya sadbhAvanizcayaH, tanizcaye sati vedAntairjagato brahmopAdAnatApratipAdananizcaya itItaretarAzrayatvam / vilakSaNayorhi kAryakAraNabhAvaH pratipAdayitumeva 2. manu. 12-106 // 3. pR. 6-5-6 // For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam. na zakyate / kiM punaH prakRtivikArayossA lakSaNyamabhipretam, yadabhAvAjjagato brahmopAdAnatApratipAdanAsambhavaM brUSe; na tAvatsarvadharma sArUpyam, kAryakAraNabhAvAnupapatteH / nahi mRtpiNDakAryeSu ghaTazarAvAdiSu piNDatvAdyanuvRttirdRzyate / atha yenakenaciddharmeNa sArUpyam, tajjagadbrahmaNorapi sattAdilakSaNaM sambhavati -- taducyate, yena svabhAvena kAraNabhUtaM vastu vastvantarAdvayAvRttam, tasya svabhAvasya tatkArye'pyanuvRttiH kAryasya kAraNasAlakSaNyam, yena hyAkAreNa mRdAdibhyo hiraNyaM vyAvartate, tadAkArAnuvRttistatkAryeSu kuNDalAdiSu dRzyate / brahma ca he pratyanIkajJAnAnandaizvaryasvabhAvam, jagacca tatpratyanIkasvabhAvamiti na tadupAdAnam / nanu ca vailakSaNye'pi kAryakAraNabhAvo dRzyate, yathA cetanAt puruSAdace - tanAni kezanakhadantalomAni jAyante ; yathAcAcetanAdgomayAccetano vRzciko jAyate ; cetanA corNanAbheracetanastantuH ; naitadevam, yatastatrApyacetanAMza eva kAryakAraNabhAvaH // 4 // atha syAt-acetanatvenAbhimatAnAmapi caitanyayogazzrutiSu zrAvyate 1 " taM pRthivyabravIt " 2" Apo vA akAmayanta" 3" te heme prANA ahaMzreyase vivadamAnA brahmANaM jagmuH " iti / nadIsamudraparvatAdInAmapi cetanatvaM paurANikA AtiSThante; ato na vailakSaNyam - iti / ata uttaraM paThati-- abhimAnivyapadezastu vizeSAnugatibhyAm | 2| 1| 5 // tuzabdazvoditAzaGkAnivRttyarthaH ; pRthivyAdyabhimAninyo devatAH 1" taM pRthivyabravIt " ityAdiSu pRthivyAdizabdairvyapadizyante / kutaH ? 1. yajuSi. 5 kA 5 pra. 2- anu // 2. yajuSi, 3- aSTaka. 1 - pra. 5 - anu|| 3. bR. 8-1-7 // #2 For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAve [ma. 2. vizeSAnugatibhyAM-vizeSaH-vizeSaNam , devatAzabdena vizeSya pRthivyAdayo'bhidhIyante , 1"hantA'hamimAstisro devatAH" iti tejo'bannAni devatAzabdena vizeSyante, 2" sarvA havai devatA ahaMzreyase vivadamAnAH" 2"te devAH prANe niHzreyasaM viditvA" iti ca; anugatiH-anupravezaH 3"agnirvAgbhUtvA mukhaM prAvizat / AdityazcakSurbhUtvA'kSiNI prAvizat / vAyuH prANo bhUtvA nAsike prAvizat" ityAdinA vAgAyabhimAnitvenAgnyAdInAmanupravezazzrUyate / ato jagato'cetanetvena vilakSaNatvAdbrahmakAryatvAnupapattestAnugRhItasmRtyanurodhena jagataH pradhAnopAdAnatvaM vedAntaiH pratipAdyate iti // 5 // ---(siddhAntaH) . evaM prApte'bhidhIyate dRzyate tu|2|1|6|| tuzabdAtpakSo viparivartate ; yaduktaM-jagato brahmavilakSaNatvena brahmopAdAnatvaM na sambhavati-iti / tadayuktam , vilakSaNayorapi kAryakAraNabhAvadarzanAt / dRzyate hi mAkSikAdevilakSaNasya krimyAdestasmAdutpattiH / nanUktamacetanAMza eva kAryakAraNabhAvAttatra sAlakSaNyam / satyamuktam , na tAvatA kAryakAraNayorbhavadabhimatasAlakSaNyasiddhiH yathA kathaJcitsAlakSaNye sarvasya sarvasAlakSaNyena sarvasmAtsarvotpattiprasaGgabhayAdastuno vastvantarADyAvRttihetubhUtasyAkArasyAnuvRttissAlakSaNyaM bhavatA'bhyupetam / sa tu niyamo mAkSikAdibhyaH krimyAdyutpattau na dRzyata iti brahmavilakSaNasyApi jagato brahmakAryatvaM nAnupapannam / nahi mRddhiraNya 3. aitareya. 1-2-4 // 2. kauSI. 2.9 // 1. chA. 6-3-2 // For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam. ghaTamakuTAdiSviva vastvantaravyAvRttihetubhUtAsAdhAraNAkArAnuttirmAkSikamomayakrimizcikAdiSu dRzyate // 6 // asaditicenna pratiSedhamAtratvAt / 2 // 1 // 7 // ___ yadi kAryabhUtAjagataH kAraNabhUtaM brahma vilakSaNam , tarhi kAryakAraNayordravyAntaratvena kAraNe parasminbrahmaNi kArya jaganna vidyata ityasata eva jagata utpattiH prasajyata iti cet naitadevam, kAryakAraNayossAlakSaNyaniyamapratiSedhamAtrameva hi pUrvasUtre'bhipretam ; na tu kAraNAkAryasya dravyAntaratvam ; kAraNabhUtaM brahmaiva khasmAdvilakSaNajagadAkAreNa pariNamata ityetattu na parityaktam ; krimimAkSikayorapi hi sati ca vailakSaNye kuNDalahiraNyayoriva dravyaikyamastyeva // 7 // ____ atra codayati apItau tadvatprasAdasamaJjasam / 2 // 1 // 8 // ___apItAvityapItipUrvakasRSTayAdeH pradarzanArtham , 1"sadeva somyedamagra AsIt " 2"AtmA vA idameka evAgra AsIt" ityAdiSvapyayAvasthopadezapUrvakatvadarzanAtsRSTayAdeH / yadi kAryakAraNayordravyaikyamabhyupetam , tadA kAryasya jagato brahmaNyapyayasRSTayAdiSu satsu brahmaNa eva tattadavasthAnvaya iti kAryagatAssarva evApuruSArthA brahmaNi prasa. jyeran , suvarNa iva kuNDalagatA vizeSAH / tatazca vedAntavAkyaM sarvamasamaJjasaM syAt, 3"yassarvajJassarvavit" 4"apahatapApmA vijaro vimRtyuH" 5" na tasya kArya karaNaM ca vidyate na tatsamazcAbhyadhikazca dRzyate" 1. chA. 6.2-1 // 4. chA. 8-1.5 // 2. aitareya. 1-1-1 // 5. zve. 6-8 // 3. mu. 1-1-9 // For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. 1"tayoranyaH pippalaM svAtti" 2"anIzazcAtmA badhyate bhoktabhAvAt" 3"anIzayA zocati muhyamAnaH" ityekasminneva vastunyeSAM parasparaviruddhAnAM prasakteH / athocyeta-cidacidvastuzarIrakasya parasyaiva brahmaNaH kAryakAraNabhAvAccharIrabhUtacidacidvastugatatvAca doSANAm , na zarIriNi brahmaNi kAryAvasthe kAraNAvasthe ca prasaGgaH-iti / tadayuktam, jagabrahmaNozzarIrazarIribhAvasyaivAsambhavAt, sambhave ca brahmaNi zarIrasambandhanibandhanadoSANAmanivAryatvAt / na hi cidacidvastunobrahmaNazzarIratvaM sambhavati,zarIraM hi nAma karmaphalarUpasukhaduHkhabhogasAdhanabhUtendriyAzrayaH paJcavRttiprANAdhInadhAraNaH pRthivyAdibhUtasaGghAtavizeSaH, tathAvidhasyaiva lokavedayozzarIratvaprasiddheH / paramAtmanazca 4" apahatapApmA vijaraH" 1" anaznananyo abhicAkazIti" 5"apANipAdo javano grahItA pazyatyacakSussa zRNotyakarNaH" 6"amANo hyamanAH" ityAdibhiH karmatatphalabhogayorabhAvAdindriyAdhInabhogatvAbhAvAtmANavattvAbhAvAca na taM prati cetanAcetanayozzarIratvam / nacAcetanavyaSTirUpatRNakASThAdInAM samaSTirUpasya bhUtasUkSmasya cendriyAzrayatvAdi sambhavati / bhUtasUkSmasya pRthivyAdisaGghAtatvaM ca na vidyate / cetanasya tu jJAnekAkArasya sarvametanna sambhavatIti natarAM zarIratvasambhavaH / naca bhogAyatanatvaM zarIratvamiti zarIratvasambhavaH,bhogAyataneSu vezmAdiSu zarIratvApasiddheH yatra vartamAnasyaiva sukhaduHkhopabhogaH, tadeva bhogAyatanamiticenna, parakAyapravezajanmasukhaduHkhopabhogAyatanasya parakAyasya praviSTazarIratvAprasiddheH Izvarasya tu khatassiddhanityaniratizayAnandasya bhoga prati cidacitorAyatanatvaniyamo na sambhavati / etena bhogasAdhanamAtrasya za 4. chA. 8-1-5 // 2. zve. 1-8 // 5. zve. 3-19 // 3. mu. 3-1-2 // 6. mu. 2-1-2 // 1.mu.3.1-1 // For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam* 13 rIratvaM pratyuktam / atha mataM - yadicchAdhInasvarUpasthitipravRtti yat, tasya zarIramiti, sarvasyezvarecchAdhInasvarUpasthitipravRttitvenezvarazarIratvaM sambhavati - iti tadapi na sAdhIyaH, zarIratayA prasiddheSu tattaccetanecchAyattasvarUpatvAbhAvAt, rugNazarIrasya tadicchAdhInapravRttitvAbhAvAt, mRtazarIrasya tadAtmAyattasthititvAbhAvAcca, sAlabhaJjikAdiSu cetanecchAdhInasvarUpasthitipravRttiSu taccharIratvAprasiddhezva, cetanasya nityasyezvarecchAyattasvarUpatvAbhAvAcca na taccharIratvasambhavaH / naca yadyadekaniyAmyam, yadekadhAryam, yasyaikazeSabhUtam, tattasya zarIramiti vAcyam; kriyAdiSu vyabhicArAt / " azarIraM zarIreSu " 2" apANipAdo javano grahItA" ityAdibhizvezvarasya zarIrAbhAvaH pratipAdyate / ato jagadbrahmaNozzarIrazarIribhAvasyAsambhavAttatsambhave ca brahmaNi doSaprasaGgAdbrahmakAra - vAde vedAntavAkyAnAmasAmaJjasyam - iti // 8 // (siddhAnta:.) anottaram - I na tu dRSTAntabhAvAt / 2 / 1 / 9 // naivamasAmaJjasyam - ekasyaivAvasthAdvayAnvaye'pi guNadoSavyavasthitedRSTAntasya vidyamAnatvAt / tuzabdo'tra heyasambandhagandhasyAsambhAvanIyatAM dyotayati / etaduktaM bhavati - cidacidvastuzarIratayA tadAtmabhUtasya parasya brahmaNassaGkocavikAsAtmakakAryakAraNabhAvAvasthAdvayAnvaye'pi na kazcidvirodhaH yatastaGkocavikAsau parabrahmazarIrabhUtacidacidvastugata, zarIragatAstu doSA nAtmani prasajyante; AtmagatAzca guNA na zarIre; yathA devamanuSyAdInAM sazarIrANAM kSetrajJAnAM zarIragatA vALatvayuvatvasthaviratvA * 1. kaTha. 1-2-22 // 2. ve. 3-19 // For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [bha. 2. dayo nAtmani sambadhyante; AtmagatAzca jJAnasukhAdayo na zarIre / atha ca'devo jAto manuSyo jAtaH,tathA sa eva bAlo yuvA sthavirazca'iti byapadezazca mukhyaH; bhUtasUkSmazarIrasyaiva kSetrajJasya devamanuSyAdibhAva iti 1" tadantarapratipattau" iti vkssyte-iti| yatpunaruktaM-cidacidAtmakasya jagatassthUlasya sUkSmasya ca paramAtmAnaM prati zarIrabhAvo nopapadyate-itiH tadanAkalitasamyaGgyAyAnugRhItavedAntavAkyagaNasya svmtipriklpitkutrkvijRmbhitm| sarva evahi vedAntAH sthUlasya sUkSmasya cetanasyAcetanasya samastasya ca paramAtmAnaM prati zarIratvaM zrAvayanti; vAjasaneyake tAvatkANvazAkhAyAM cAntaryAmibrAhmaNe 2 "yaH pRthivyAM tiSThan ...... yasya pRthivI zarIram" ityArabhya pRthivyAdisamastamacidvastu 3"yo vijJAne tiSThan ...... yasya vijJAnaM zarIram" 4" ya Atmani tiSThan ... ... yasyAtmA zarIram" iti cetanamacetanaM ca pRthakpRthanirdizya tasya tasya paramAmazarIratvamabhidhIyate / suvAlopaniSadi ca 5"yaH pRthivImantare sazcaranyasya pRthivI zarIram" ityArabhya tadvadeva cidacitossarvAvasthayoH paramAtmazarIratvamabhidhAya5"eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" iti tasya sarvabhUtAni pratyAtmatvamabhidhIyate / smaranti ca 6" jagatsarva zarIraM te" 7"yadambu vaiSNavaH kAyaH" "tatsa4 vai harestanuH" 9 "tAni sarvANi tadvapuH" 10 "so'bhidhyAya zarIrAsvAt" ityaadi| bhuutsuukssmaatsvaacchriiraadityrthH| loke ca zarIrazabdo ghaTAdizabdavadekAkAradravyaniyatavRttimanAsAditaH krimikITapataGgasarpanara1. zArI, 3-1-1 // 6.rAmAyaNa.yuddhakANDe.120-sarge. 29-ko| 2. bR. 5-7-3 // 7. vi. pu. 2-12-37 // 8. vi pu. 1-22.38 // 9. vi. pu. 1-22-86 // 5.suvAla. 7. kh|| 3. bR. 5-7-22 // 4. .. 5-7-22 // mA. paatthH|| 10. manu. 1-8 // For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam pazuprabhRtiSvatyantavilakSaNAkAreSu dravyeSvagauNaH prayujyamAno dRzyate / tena tasya pravRttinimittavyavasthApanaM sarvaprayogAnuguNyenaiva kAryam / tvaduktaM ca 'karmaphalabhogahetuH' ityAdikaM pravRttinimitsalakSaNaM na sarvaprayogAnuguNam , yathokteSvIzvarazarIratayA'bhihiteSu pRthivyAdiSvavyAH / kizca IzvarasyecchAvigraheSu muktAnAM ca 1"sa ekadhA bhavati" ityAdivAkyAvagateSu vigraheSu tallakSaNamavyAptam , karmaphalabhoganimittatvAbhAvAtteSAm paramapuruSecchAvigrahAzca na pRthivyAdibhUtasaGghAtavizeSAH 2"na bhUtasaGghasaMsthAno deho'sya paramAtmanaH" iti smRteH|ato bhUtasaGghAtarUpatvaM ca zarIrasyAvyAptam / paJcavRttiprANAdhInadhAraNatvaM ca sthAvarazarIreSvavyAptam / sthAvareSu hi mANasadbhAve'pi tasya paJcadhA avasthAya zarIrasya dhArakatvenAvasthAnaM nAsti / ahalyAdInAM karmanimittazilAkASThAdizarIreSvindriyAzrayatvaM sukhaduHkhahetutvaM cAvyAptam / ato yasya cetanasya yadavyaM sarvAtmanA svArthe niyantuM dhArayituM ca zakyam , taccheSataikavarUpaM ca, tattasya zarIramiti zarIralakSaNamAstheyam / rugNazarIrAdiSu niyamanAghadarzanaM vidyamAnAyA eva niyamanazakteH pratibandhakRtam, agnyAdezaktipratibandhAdauSNyAdyadarzanavatAmRtazarIraM ca cetanaviyogasamaya eva vizaritumArandham ; kSaNAntare ca vishiiryte| pUrva zarIratayA parikRptasavAtaikadezatvena ca tatra shriirtvvyvhaarH| atassarva paramapuruSeNa sarvAtmanA svArthe niyAmyaM dhArya taccheSataikavarUpamiti sarva cetanAcetanaM tasya shriirm| 3"azarIraM zarIreSu"ityAdica karmanimittazarIrapratiSedhaparam , yathoktasarvazarIratvazravaNAt / uparitanAdhikaraNeSu caitduppaadyissyte| 'apItau tadvatprasaGgAdasamaJjasaM' 'natu dRSTAntabhA 3. kaTha.2-22 // 1. chA. 7-2-62 // 2. bhArate // For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 zrIzArIrakamImAMsAbhASye bAt' iti sUtradvayena " itaravyapadezAt" itydhikrnnsiddho'rthsmaaritH|| svapakSadoSAcca / 2 / 1 / 10 // [ma. 2. na kevalaM brahmakAraNavAdasya nirdoSatayaitatsamAzrayaNam pradhAnakAraNavAdasya duSTatvAzca tatparityajyaitadeva samAzrayaNIyam / pradhAnakAraNavAde hi jagatpravRttirnopapadyate / tatra hi nirvikArasya cinmAtraikarasasya puruSasya prakRtisannidhAnena prakRtidharmAdhyAsanibandhanA jagatpravRttiH / nirvikArasya cinmAtrarUpasya prakRtidharmAdhyAsahetubhUtaM prakRtisannidhAnaM kiMrUpamiti vivecanIyam ; kiM prakRtessadbhAva evaH uta tadgataH kazcidvikAraH ; atha puruSagata eva kazcidvikAraH / na tAvatpuruSagataH, anabhyupagamAt ; nApi prakRtervikAraH, tasyAdhyAsakAryatayA'bhyupetasyAdhyAsa hetutvAsambhavAt ; sadbhAvamAtrasya sannidhAnatve muktasyApyadhyAsaprasaGga - ti tvatpakSe jagatpravRttirnopapadyate / ayamarthassAGkhyapakSapratikSepasamaye 2" abhyupagame'pyarthAbhAvAt" ityAdinA prapaJcayiSyate // 10 // tarkApratiSThAnAdapi / 2 / 1 / 11 // tarkasyApratiSThitatvAdapi zrutimUlo brahmakAraNavAda eva samAzrayaNIyaH na pradhAnakAraNavAdaH / zAkyolUkyAkSapAdakSapaNakapilapataJjalitarkANAmanyonyavyAghAtAttarkasyApratiSThitatvaM gamyate // 11 // anyathAnumeyamiti cedevamapyanirmokSa For Private And Personal Use Only prasaGgaH / 2 / 1 / 12 // idAnIM vidyamAnAnAM zAkyAdInAM tarkAnuSyAnyathA pradhAnakAraNavAdamatikrAntatadupadarzitadUSaNatvenAnumAsyAmaha iti cet -- evamapi 1. zArI. 2-1-21 // 2. zArI. 2-2-8 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam puruSabuddhimUlatakAvalambanasya tathaiva dezAntarakAlAntareSu tvadadhikakutarkakuzalapuruSotprekSitatarkadRSyatvasambhAvanayA tarkApratiSThAnadoSAdanirmokSo durvAraH / ato'tIndriye'rthe zAstrameva pramANam / tadupabRMhaNAyaiva tarka upAdeyaH / tathAcAha 1"ArSa dharmopadezaM ca vedshaastraavirodhinaa| yastakeMNAnusandhatte sa dharma beda netaraH" iti / vedaakhyshaastraavirodhinetyrthH| ato vedavirodhitvena vedArthavizadIkaraNarUpavedopabRMhaNatarkopAdAnAya sAGkhyasmRtirnAdaraNIyA // 12 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vilakSaNatvAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-na vilakSaNatvAdasya tathAtvaM ca zabdAt // vikArAspadatvenAzatvenApuruSArthAzrayatvena ca jagato brahmavilakSaNatvAttatkAryatvana sambhavati; vilakSaNatvaJca zabdAcAvagamyate,2"vijJAnaJcAvijJAnazca" ityaadeH|| abhimAnivyapadezastu vizeSAnugatibhyAm // 3"taM pRthivyabravIt" 4"Apo vA akAmayanta" ityAdau zAnakAryavyapadezaH tattadabhimAnidevatAviSaya iti, 5"hantAhamimAstisro devatAH" iti devatAzabdena vizeSitatvAt , 6"agnirvAgbhUtvA mukhaM prAvizat" ityAdinA tattadacivastvabhimAnitvena devatAnugatezvAvagamyate // 5 // - dRzyate tu|| vilakSaNayorapi kAryakAraNabhAvassambhavati,mAkSikAdibhyaH krimyAdyutpattidarzanAt // 6 // asaditicena pratiSedhamAtratvAt // evantarhi kArya kAraNe asaditicet-na, sAlakSaNyaniyamapratiSedhamAtratvAt , pUrvokta kAryakAraNayorvastvaikyanna tyaktam // 7 // ___ apItau tadvatmasaGgAdasamaJjasam // jagato brahmakAraNatvena vastvaikyena tasminnapItyAdau jagata iva brahmaNo'pi vikAritvAdyaniSTaprasagAvedAntavAkyaM 1. manu. 12-106 // 4. aSTaka-3. pra-1. anu-5 // 2. te. Ana. 6 // 5. chA. 6-3-2 // 3. yajuSi.5-kANDa.5-prazna.2 -anu.10-vA. 6. aitareya. 2-4 // *3 For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org vedAntadIpe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 2. sarvamasamaJjasaM syAt // 8 // na tu dRSTAntabhAvAt // naitat 1 " yasyAtmA zarIram " 2" yasyAvyaktaM zarIram" ityAdizrutisiddhavidacidvastuzarIrakasya brahmaNaH kAryakAraNabhAvenAsthAne guNadoSavyavasthiteH dRSTAntasadbhAvAt, yathA jIvasya sazarIrasya manupyAdyAtmano bAlatva yuvatvasthaviratvAdibhAve'pi bAlatvAdayazzarIre tiSThanti, jJAnasukhAdayazcAtmanyeva; tadvadatrApi zarIrabhUtacidacidvastugatAnyajJAnavikArAdIni doSAH / AtmabhUtetu brahmaNi niravadyatvAvikAritvasArvajJa satyasaGkalpatvAdayaH // 9 // svapakSadoSAcca / pradhAnakAraNadoSAzcAyameva grAhyaH / pradhAnakAraNavAde hi nirvikArapuruSasannidhAnAt prakRtipravRttAvitaretaradharmAdhyAsAdayo durupapAdAH / anyatrAnyadharmAnusandhAnarUpo'dhyAsaH nirvikArapuruSasya na sambhavati, bhacetanAyAH prakRteranusandhAnarUpo'bhyAsassutarAnna sambhavati // 10 // tarkApratiSThAnAdapi / pradhAnakAraNavAdasya kutarkamUlatvAt tasyApratiSThitatvAdapi tyAjyaM pradhAnam // 11 // anyathA'numeyamiticedevamapyanirmokSaprasaGgaH // kRptaprakArAt prakArAntareNa pradhAnamanumeyamiti cet -- evamapi tato'dhikakutarka kuzalasambhAvanayA apratiSThitatvAt anirmokSaprasaGgaH durvArassyAt // 12 // iti vedAntasAre vilakSaNatvAdhikaraNam // 3 // For Private And Personal Use Only vedAntadIpena vilakSaNatvAdasya tathAtvaM ca zabdAt // kiM vedAntAnAM jagatkAraNatayA pradhAnaparatvam ? uta brahmaparatvamiti saMzayaH / pradhAnaparatvamiti pUrvaH pakSaH, ajJatvAdinA jagato brahmavilakSaNatvena brahmakAryatvapratipAdanAsambhavAt, sAlakSaNyena pradhAnakAryatvapratipAdanaparatvasya ca smbhvaat| rAddhAntastu- mAkSikAdibhyaH krimyAdInAM vilakSaNAnAmutpattidarzanAt brahmavilakSaNasya jagataH tatkAryatvaM sambhavatyeva - iti / sUtrArthastu - ajJatvenAsukhatvenacopalabdhasya cAsya jagataH sarvajJAddheyapratyanIkAnniratizayAnandAdbrahmaNo vilakSaNatvena jagato brahmakAryatvapratipAdanaM vedAntAnAM na sambhavati / tathAtvaM 2. subAla, 7- khaM // 1. bR. 5-7-22. mA. pA // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] vilakSaNatvAdhikaraNam . vilakSaNatvaM ca zabdAdavagambate, na kevalaM pratyakSAdhupaladhyA, "vijJAnazcAvijJAnazca" 2" anIzayA zocati muhyamAnaH" 3"anIzazcAtmA badhyate bhoktRbhAvAt" ityAdeH // 4 // 4"Apo vA akAmayanta" 5'taM pRthivyabravIt" ityAdau pRthivyAderapi jhAnakArya vyapadizyate, tasmAt , 6"avijJAnazca" ityetadanyaparamityata uttaraM paThati __ abhimAnivyapadezastu vizeSAnugatibhyam // tuzabdazvocaM vyAvartayati; pRthivyAdyabhimAnidevatAnAmayaM vypdeshH| kuto'vagamyate,vizeSAnugatibhyAM vizeSaH - vizeSaNam. 7" hantAhamimAstisro devatAH" iti pRthivyAdevatAzabdena vizeSaNaM dRzyate, 8"sarvA ha vai devatA ahaMzreyase vivadamAnAH" iti ca vAgAdiprANaparyantasya ca / tathA anugatiH-anupravezaH, agnyAdInAM vAgAdyanupravezo dRzyate, 9"agnirvAgbhUtvA mukhaM prAvizat AdityazcakSubhUtvA'kSiNI prAvizat vAyuH prANo bhUtvA nAsike prAvizat" ityAdau // 5 // dRzyate tu // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati, mAkSikAdibhyo vilakSaNAnAM krimyAdInAmutpattidRzyate, ato brahmavilakSaNasyApi jagatastatkAryatvaM sambhayati // 6 // asaditicenna pratiSedhamAnatvAt // yadi kAryasya kAraNAdvilakSaNadravyatvamabhyupagamyate, tarhi kAraNe kArya na sadbhavatItyasatkAryavAdo'bhyupagatassyAt tathA sati10"sarva khalvidaM brahma' iti sAmAnAdhikaraNyavyapadezo na ghaTata iti cet-tanna, kAryakAraNayossAlakSaNyaniyamapratiSedhamAtratvAdasmAbhiH pUrvamabhihitasya / kAryakAraNayorekadravyatvaM svIkRtameva / ekameva kAraNAvasthaM dravyaM kAryAvasthAmbhajamAnaM salakSaNAvasthAmapi bhajate, vilakSaNAvasthAmapItyarthaH // 7 // apIto tadvatprasAdasamaJjasam // yadi brahmaiva sarvazaM satyasaGkalpaM niratizayAnandamapahatapApmatvAdisvarUpaM tadviparItajagadavasthAM bhajate ; tarhi pi 1. tai. Ana. 6 // 2. mu. 3-1-2 // 3. zve. 1-7 // 6. te. Ana. 6 // 7. chA. 6-3-2 // 4. 3. aSTaka. 1-prazna. 5-anu|| 8. bR. 8-1-6 // 5. yajuSi. 5. kANDa. 5. prazna. 2-anu. 9. aivareya. 2-4 // 1..chA. 3-14 1 // 10-vaa|| For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [a. 2. NDatvaghaTatvAvalamavyavatsarvazatvamapahatapApmatvamazatvaM karmavazyatvaM ca brahmaNaH prasajyata iti viruddhArthAbhidhAnAvedAntavAkyamasamaasaM syAt / apItAviti prdrshnaarthm| jagato brahmaNi apItau brahmaNa utpttaavpiityrthH| apItiH apyyH| na tu dRSTAntabhAvAt / na brahmaNyatvAdayaH prasajyeran ; ata eva na vedAntAnAmasAmaJjasyam, tuzabdaH prasaktasyAsambhAvanIyatAM dyotayati / ekasyaivAvasthAdvayAnvaye'pi guNadoSavyavasthAyAM dRSTAntasadbhAvAt , yathA 'manuSyo jAto bAlo yuvA sthaviro bhavati' ityatra manuSyazarIrakasya cetanasyaiva sarvAvasthAnvaye'pi janmabAlatvayuvatvasthaviratvAdIni nAtmani saGgacchante; tathA jJAnasukhaduHkhAdayazca na zarIre ; evaM cidacivastuzarIrakasya parasya brahmaNaH kAryakAraNobhayAvasthAnvaye'pi karmavazyatvAzatvAdayaH zarIrabhUtacidacidvastugatAH / apahatapApmatvasarvajJatvAdayaH paramAtmanyAtmabhUte'vatiSThante / sarvAvasthasya cidacivastuno brahmazarIratvam , brahmaNazca tadAtmatvam , 1 "yasya pRthivI zarIram" ityAdyantaryAmibrAhmaNAdiSvava gatamiti na kshcidvirodhH||9|| svapakSadoSAca // na kevalaM brahmakAraNavAdasya nirdoSatayA tatsamAzrayaNam,pradhAnakAraNavAde doSAzcaitatparityajya sa eva samAzrayaNIyaH / pradhAnakAraNavAde hi nirvikArasya cinmAtrasya puruSasya prakRtisannidhAnakRtataddharmAdhyAsamUlA jagatpravRttirabhyupagamyate; tatra prakRtisadbhAvamAtre sannidhAne sati muktasthApi taddharmAdhyAsaprasaGgaH ; vikAravizeSe sati sannidhAne kRtamasya vikArasyAdhyAsapUrvakatvAnAdhyAsasya vikAro heturiti viruddhArthAbhidhAnAdasAmaJjasyadoSa iti na tatpakSasambhavagandhaH // 10 // tarkApratiSThAnAdapi // kApilatantrasya tarkamUlatvena zAkyAditarkapratihatatayA'sya tarkasyApratiSThitatvAJca na tatpakSasambhavaH // 11 // anyathA'numeyamiticedevamapyanirmokSaprasaGgaH // itaH pUrva vidyamAna strakairapratihatatvaM yathA sambhavati, tathA pradhAnakAraNavAdamanuramanyAmahe iti cet , tathApi tarkApratiSThAnadoSAt anirmokSaprasaGgo durvAraH ; tvadadhikakutakaMkuzalasadbhAvasambhavAt // 12 // iti vedAntadIpe vilakSaNatvAdhikaraNam // 3 // 1. subAla. 7-khaM // 2. mAsyAmahe. paa|| For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye ziSTAparigrahAdhikaraNam // 4 // r.. etena ziSTAparigrahA api vyaakhyaataaH|2|1||13|| ziSTAH pariziSTAH, na vidyate vedaparigraho yeSAmityaparigrahAH ziSTAzcAparigrahAzca shissttaaprigrhaaH| etena vedAparigRhItasAGkhyapakSakSapagena pariziSTAzca vedAparigRhItAH kaNabhakSAkSapAdakSapaNakabhikSupakSAH kSapitA veditvyaaH| paramANukAraNavAde'mISAM sarveSAM saMvAdAtkAraNavastuviSayasya tarkasyApratiSThitatvaM na zakyate vaktumityadhikAzaGkA // tAvanmAtrasaMvAde'pi tarkamUlatvAvizeSAtparamANukharUpe'pi zUnyAtmakatvAzUnyAtmakatvajJAnAtmakatvArthAtmakatvakSaNikatvanityatvaikAnta - tvAnekAntatvasatyAsatyAtmakatvAdivisaMvAdadarzanAccApatiSThitatvamevetipa - rihAraH // 13 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye ziSTAparigrahAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-etena ziSTAparigrahA api vyaakhyaataaH|| etena sAsathasmRtinirAkaraNahetunA tarkApratiSThatatvAdinA pariziSTAzca kaNabhakSAkSapAdakSapaNakAdismRtayo nirAkRtAH // 13 // iti vedAntasAre ziSTAparigrahAdhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-etena ziSTAparigrahA api vyAkhyAtAH // na parigRhyante vaidikairityaparigrahAH ; ziSTAzca te aparigrahAzca ziSTAparigrahAH ; etena tarkApratiSThAnalakSaNakApilasmRtinirasanahetunA pariziSTAH kaNabhakSAdismRtayo'pi nirastA vyAkhyAtAH / paramANukAraNavAdassarvasammata iti na teSAM tarkasyApratiSThitatvamityadhikA'zaGkA / tarkamUlatvAvizeSAt paramANUnAM zUnyatvAdravyatvAdivivAdAJca, tarkasyApratiSThitatvameveti parihAraH // 13 // iti vedAntadIpe ziSTAparigrahAdhikaraNam // 4 // For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhoktraapttydhikrnnm||5||)... bhoktraapttervibhaagshcetsyaallokvt|2|1||14|| punarapi sAGkhyaH pratyavatiSThate-yaduktaM, sthUlasUkSmacidacidvastuzarIrasya parasya brahmaNaH kAryakAraNarUpatvAjjIvabrahmaNoskhabhAvavibhAga upapadyate-itiH sa tu vibhAgo na sambhavati-brahmaNassazarIratve tasya bhoktRtvApatteH, sazarIratve jIvasyevezvarasyApi sazarIratvaprayuktasukhadu:khayorbhoktRtvasyAvarjanIyatvAt / nanu ca 1"sambhogaprAptiriticenna vaizegyAt" ityatrezvarasya bhogaprasaGgaparihAra uktaH, naivam tatra hyupAsyatayA hRdayAyatane sanihitasya zarIrAntarvartitvamAtreNa bhogaprasaGgo na vidyata ityuktam , iha tu jIvavabrahmaNo'pi sazarIratve tadvadeva mukhaduHkhayorbhoktRtvaprasaGgo durvAra ityucyate ; dRzyate hi sazarIrANAM jIvAnAM zarIragatabAlatvasthaviratvAdivikArAsambhave'pi zarIradhAtusAmyavaiSamyanimitasukhaduHkhayogaH / zrutizca 2"na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti azarIraM vA va santaM na priyApriye spRzataH" iti / atassatrarIrabrahmakAraNavAde jIvezvarasvabhAvavibhAgAsambhavAtkevalabrahmakAraNavAde mRtsuvarNAdivajjagadgatApuruSArthAdisarvavizeSAzrayatvaprasaGgAcca pradhAnakAraNavAda eva jyAyAniti cet -(siddhAntaH).... atrottaraM-syAllokavat-iti / syAdeva vibhAgo jIvezvarakhabhAvayoH; nahi jIvasya zarIradhAtusAmyavaiSamyanimittaM sukhaduHkhayobhoktRtvaM sazarIratvakRtam , api tu punnypaapruupkrmkRtm| 2 "na ha vai 1 zArI. 1-2-8 // 2. chA. 8-12-1 // For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 pA.1.] bhojApatyadhikaraNam. sazarIrasya" ityapi kArabdhadehaviSayam , 1"sa ekathA bhavati tridhA bhavati"2 "sa yadi pitRlokakAmo bhavati" 3"sa tatra paryeti jakSatkrIDabramamANaH" iti karmabandhavinirmuktasyAvirbhUtasvarUpasya sshriirsyaivaapurssaarthgndhaabhaavaat| apahatapApmanastu paramAtmanassthUlasUkSmarUpakRtsnajagaccharIratve'pi karmasambandhagandho nAstIti ntraampurussaarthgndhprsnggH| lokavat-yathA loke rAjazAsanAnuvartinAM tadativartinAM ca rAjAnuprainigrahakRtasukhaduHkhayoge'pi na 4zarIritvamAtreNa zAsake rAjyapi zAsanAnuvRttyativRttinimittasukhaduHkhayorbhoktRtvaprasaGgaH / yathAha dramiDabhASyakAraH 5"yathA loke rAjA pracuradandazUke ghore'narthasaGkaTe'pi pradese vartamAno vyajanAdyavadhUtadeho doSairna spRzyate, abhipretAMzca lokAn 6paripAlayati, bhogAMtha gandhAdInavizvajanopabhogyAndhArayati, tathA'sau lokezvaro bhramatsvasAmarthyacAmaro doSairna spRzyate, rakSati ca lokAnnahmalokAdIn , bhogAMzcAvizvajanopabhogyAndhArayati" iti|mRtsuvrnnaadivdrmsvruupprinnaamstu naivAbhyupagamyate, avikAratvanirdoSatvAdizruteH // yattu paraibrahmakAraNavAde bhoktRbhogyavibhAgAbhAvamAzaGkaya samudraphenataraGgadRSTAntena vibhAgapratipAdanaparaM sUtraM vyAkhyAtam ; tadayuktam , antarbhAvitazaktyavidyopAdhikAbrahmaNasmRSTimabhyupagacchatAmevamAkSepapari - hArayorasaGgatatvAt kAraNAntargatazaktyavidyopAdhyupahitasya bhoktRtvaadupaa| dhezca bhogyatvAt / vilakSaNayostayoH parasparabhAvApattirhi na sambhavati - kharUpapariNAmastu tairapi nAbhyupeyate, 7"na karmAvibhAgAditicennAnAditvAt" iti kSetrajJAnAM tadgatakarmaNAM cAnAditvapratipAdanAt / svarUpapariNAmAbhyupagame'pi bhoktRbhogyAvibhAgAzaGkA kasyacidapi na jAyate 1. chA. 7-26-2 // 6. paripipAlayiSati, paripAlayiSyatIti 2. chA. 8-2-1 // 3. chA. 8-12-3 // ca. paa|| 4. sazarIratva. paa|| 5. dramiDabhASyam // 7. zArI. 2-1-35 // For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 vedAntadIpe [a. 2. mRtsuvarNAdipariNAmarUpaghaTazarAvakaTakamakuTAdivibhAgavadbhoktRbhogyavi - bhAgopapatteH / svarUpapariNAme ca brahmaNa eva bhoktabhogyatvApattiriti punarapyasAmaJjasyameva // 14 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhoktrApatyadhikaraNam // 5 // zatamAsA vedAntasAre-bhoktrApatteravibhAgazcetsyAllokavat // yadi cidaciva. stuzarIrakatvena brahmaNo'pi sazarIratvamipyate ; tarhi jIvavatsazarIratvena brahmaNo'pi zarIrasambandhaprayuktasukhaduHkhabhoktRtvApatteH jIvAdavibhAgaprasaktiriti cetna, syAdeva jIvAdvibhAgaH, niravadyatvakalyANaguNAkaratvena brahmaNaH / na hi sazarIratvaprayuktamaniSTabhoktRtvam ; apitvnyvshytvkRtm| yathA loke rAassazarIratve'pi ananyavazyasya svaahaativRttikRtaanissttbhoktRtvnnetrsmaanm|| iti vedAntasAre bhoktrApattyadhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-bhoktApatteravibhAgazcetsyAllokavat // sarvAtmabhUtasya parasya brahmaNaH svazarIrabhUtAjjIvAniratizayAnandasvabhAvatayA yo vibhAga uktaH, sa ki vibhAgassambhavati ? uta neti saMzayaH / na sambhavatIti pUrvaH pa. kSaH, sarvacidacidvastuzarIratayA zarIritvAdbrahmaNaH, sazarIrasya ca sukhaduHkhayoH bhoktRtvaaptteH| tadApattizca 1"na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapa. hatirasti azarIraM vAva santaM na priyApriye spRzataH" iti shruteH|raaddhaantstusyaadev vibhAgo jIvAtparasyAkarmavazyatayA / na sazarIratvaprayuktassukhaduHkhayogaH; api tu zAstravazyatayA tadativRttikRtaH; 2"sa ekadhA bhavati tridhA bhavati" ityAdinA'vagatazarIrasya muktasya sazarIrasyApyazAstravazyatayA nirastanikhiladuHkhatvadarzanAt / yathA loke 3rAjazAsanavazyAnAM tacchAsanAtivR. ttinimittaduHkhAnvaye'pi 4rAjJaH prakArAntareNa sAdhaye'pi svazAsanAvazyatayA na tadativRttikRtaduHkhAnvayaH / vibhAga:-vailakSaNyam / sUtramapi vyAkhyAtam // 14 // iti vedAntadIpe bhoktrApattyadhikaraNam // 5 // 1. chA. 8-12-1 // 2. chA. 7.26-2 // 3. rAjazAsanavazyAnAM zarIriNAM. paa|| 4. rAzaH sazarIrasyApi, pA // For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye ArambhaNAdhikaraNam // 6 // ).. tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH / 2 / 1 / 15 // 1" asaditicenna pratiSedhamAnatvAt" ityAdiSu kAraNabhUtAhahmaNaH kAryabhUtasya jagato'nanyatvamabhyupagamya brahmaNo jagatkAraNatvamupapAditam , idAnIM tadevAnanyatvamAkSipya samAdhIyate / tatra kANAdA: prAGaH-na kAraNAtkAryasyAnanyatvaM sambhavati , vilakSaNabuddhibodhyatvAt, na khalu tantupaTamRtpiNDaghaTAdiSu kAryakAraNaviSayA buddhirekarUpA / zabdabhedAca, na hi tantavaH paTa ityucyante, paTo vA tantava iti| kAryabhedAcca, nahi mRtpiNDenodakamAhiyate, ghaTena vA kuDyaM nirmIyate / kAlabhedAcca , pUrvakAlaM ca kAraNam, aparakAlaM ca kAryam / AkArabhedAca, piNDAkAraM kAraNam , kArya ca pRthubudhnodarAkAram ; tathA satyAmeva mRdi ghaTo naSTa iti vyavahriyate / saGkhyAbhedazca dRzyate-bahavastantavaH, ekazca paTaH / kArakavyApAravaiyarthyaJca-kAraNamevacetkArya kiM kArakavyApArasAdhyaM syAt / satyapi kArye kAryopayogitayA kArakavyApAreNa bhavitavyaM cet-sarvadA kArakavyApAreNa noparantavyam / sarvasya sarvadA sattvena nityAnityavibhAgazca na syAt / atha kArya sadeva pUrvamanabhivyaktaM kArakavyApAreNAbhivyajyate, ataH kArakavyApArArthavattva, nityAnityavibhAgazcocyate tadasat, abhivyakterabhivyaktyantarApekSatve anasthavAnAdanapekSatve kAryasya nityopalabdhiprasaGgAttadutpatyabhyupagame cAsatkAryavAdaprasaGgAt / kiJca kArakavyApArasyAbhivyaJjakatve ghaTArthena kArakavyApAreNa karakAderapyabhivyaktiH prasajyate, sampatipannAbhivyaJjakabhAveSu dIpAdiSvabhivyagacavizeSaniyamAdarzanAta 1. zArI. 2-1-7 // For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye 26 [a. 2. " nahi ghaTArthamAropitaH pradIpaH karakAdInnAbhivyanakti / ato'sataH kAryasyotpattihetutvenaiva kArakavyApArArthavattvam, atazca satkAryavAdAsiddhiH / na ca niyatakAraNopAdAnaM sata eva kAryatvaM sAdhayati, kAraNazaktiniyamAdeva tadupapatteH / nanvasatkAryavAdino'pi kArakanyApAro nopapadyate ; prAgutpatteH kAryasyAsatvAt kAryAdanyatra kArakavyApAreNa bhavitavyam ; tatrAnyatvAvizeSAttantugatakArakavyApAreNa ghaTotpattirapi prasajyate ; naivam yatkAryotpAdanazaktaM yatkAraNam dadgatakA - rakavyApAreNa tatkAryotpattisiddheH / atrAhuH --- kAraNAdananyatkAryam; nahi paramArthataH kAraNavyatiriktaM kAryaM nAma vastvasti, avidyAnibandhanatvAtsakalakAryatadvyavahArayoH ! ato yathA kAraNabhUtAnmRddavyAdghaTAdiSu vikAreSUpalabhyamAnAvyatiriktaM ghaTazarAvAdikArya vyavahAramAtrAlambanaM mithyA ; kAraNabhUtaM mRddavyameva satyam ; tathA nirvizeSasanmAtrAtkAraNabhUtAdbrahmaNo'nyo'haGkArAdivyavahArAlambanaH kRtsnaH prapaJco midhyA ; kAraNabhUtasanmAtra brahmaiva satyam / tasmAtkAraNavyatiriktaM kAye nAstIti kAraNAdananyatkAryam / naca vAcyaM zuktikArajatAdInA - ra ghaTAdikAryANAmasatyatvAprasiddherdRSTAntAnupapattiriti ; yatastatrApi yuktyA mRddavyamAtrameva satyatayA vyavasthApyate ; tadatiriktaM tu yuktayA bAddhyate / kA punaratra yuktiH ?, mRddavyamAvasyAnuvartamAnatvam, tadatiriktasya ca vyAvartamAnatvam / rajjusarpAdiSu hyanuvartamAnasyAdhiSThAnabhUtasya rajjvAdessatyatA, vyAvartamAnasya ca sarpabhUdalanAmbudhArAderasatyatA dRSTA, tathA'nuvartamAnamadhiSThAnabhUtaM mRddavyameva satyam, vyAvartamAnAstu ghaTazarAvAdayo'satyabhUtAH / kiJca sata Atmano vinAzAbhAvAdasatazca zazaviSANAderupalabdhyabhAvAdupalabdhivinAzayogi kAryaM sadasadbhayAmanirva Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam. canIyamiti gamyate / anirvacanIyaM ca zuktikArajatAdivanmRSaiva / tasya cAnirvacanIyatvaM pratItibAdhAbhyAM siddham / kizca kAryamutpAdayanmRdAdi kAraNadravyaM kimavikRtameva kAryamutpAdayati, uta kaJcana vizeSamApannam / na tAvadavikRtamutpAdayati, sarvadotpAdakatvaprasaGgAt / nApi vizeSAntaramApannam , vizeSAntarApatterapi vizeSAntarApattipUrvakatvena bhavitavyam , tasyA api tathetyanavasthAnAt / avikRtameva dezakAlanimittavizeSasambaddhaM kaarymutpaadytiiticenn| dezAdivizeSasambandho'pi hyavikRtasya vizeSAntaramApannasya ca pUrvavanna sambhavati / naca vAcyaM mR suvarNadugdhAdibhyo ghaTarucakadadhyAdInAmutpattidRzyate ; zuktikArajatAdivaddezakAlAdipratipannopAdhau bAdhazca na dRzyate, ataH pratItizaraNAnAM kAraNAtkAryotpattiravazyAzrayaNIyeti ; vikalpAsahatvAt-kiM hemAdimAtrameva svastikAderArambhakam , uta rucakAdi, atha rucakAdyAzrayo hemAdiH; na tAvaddhemAdimAtramArambhakam ; hemavyatiriktasya kAryasyAbhAvAt , svAtmAnaM pratyAtmana ArambhakatvAsambhavAca / hemavyatiriktaM khastikaM dRzyata iti cet-na hemavyatiriktaM tat , hemapratyabhijJAnAttadatiriktavastvantarAnupalabdhezca / buddhizabdAntarAdibhirvastvantaratvaM sAdhitamiticenna,anirUpitavastvavalambanAnAM buddhizabdAntarAdInAM zuktikArajatabuddhizabdAdivaddhAntimUlatvena vastvantarasadbhAvasyAsAdhakatvAt / nApi rucakAdi svastikAderArambhakam , svastike hi rucakaM paTa iva tantavo bhavatApi nopalabhyate / nApi rucakAzrayabhUtaM hema, rucakAzrayAkAreNa hemnassvastike'nupalabdheH; ato mRdAdikAraNAtiriktasya kAryasyAsatyatvadarzanAdbrahmavyatiriktaM kRtsnaM jagatkAryatvena mithyAbhUtam / tadidaM brahmavyatiriktamithyAtvasukhapratipattaye kAlpanikamRdAdisatyatvamAzritya kAryasyAsatyatvaM prtipaaditm| paramArthatastu mRtsuvarNAdikAraNa For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra __www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. mapi ghaTarucakAdikAryavanmithyAbhUtam , brahmakAryatvAvizeSAt / 1" aitadAtmyamidaM sarva tatsatyam" 2 " neha nAnAsti kizcana 3mRtyossa mRtyu- . mAmoti ya iha nAneva pazyati" 4"yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraM pazyati yatnatvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM pazyet" 5 "indro mAyAbhiH pururUpa Iyate"ityevamAdibhizzrutibhizca brahmavyatiriktasya mithyAtvamavagamyate / nacAgamAvagatArthasya pratyakSavirodhazzaGkanIyaH; yathoktaprakAreNa kAryasya sarvasya mithyAtvAvagamAt, pratyakSasya sanmAnaviSayatvAcca, virodhe satyapyasambhAvitadoSasya caramabhAvinasvarUpasadbhAvAdau pratyakSAupekSatve'pi pramitau nirAkAsya niravakAzasya zAstrasya bliiystvaat| ataH kAraNabhUtAbrahmaNo'nyatsarva mithyA / naca prapaJcamithyAtvena jIvamithyAtvamAzaGkanIyam , brahmaNa eva jIvabhAvAt / brahmaiva hi sarvazarIreSu jIvabhAvamanubhavati-6"anena jIvenA'tmanA'nupravizya" "eko devassarvabhUteSu gUDhaH"8"eko devo bahudhA niviSTa:"9"eSa sarveSu bhUteSu gUDhotmA na prakAzate"10 "nAnyo'to'sti drssttaa"ityevmaadibhyH| nanvekameva brahma sarvazarIreSu jIvabhAvamanubhavati cet-'pAde me vedanA' 'zirasi me sukham' itivatsarvazarIreSu sukhaduHkhapratisandhAnaM syAt jIvezvarabaddhamuktaziSyAcAryajJatvAjJatvAdivyavasthA ca na syAt / atra kecidadvitIyatvaM brahmaNo'bhyupayanta evainaM samAdadhate-ekasyaiva brahmaNaH pratibimbabhUtAnAM jIvAnAM sukhitvaduHkhitvAdaya ekasyaiva mukhasya pratibimbAnAM maNikRpANadarpaNAdiSpalabhyamAnAnAmalpatvamahattvamalinatvavima 2. kaTha. 4-11 // 1. chA. 6-8-7 // 3. kaTha. 4-10 // 4. bR. 4-4-14 // 5. bR. 4.5-19 // 6. chA. 6-3-2 // 7. zve. 6-11 // 8.yaju. AraNa. 3-prazna. 12-anu. 1-5 // 9. kaTha. 3.12 // 1.. bR. 5-7.23 // For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam. ltvaadivttttdupaadhivshaat1vyvsthaapynte| nanu2 "anena jIvenA'tmanA'nupavizya" ityAdizrutene jIvA brahmaNo bhidyanta ityuktam ; satyam , paramArthataH; kAlpanikaM tu bhedamAzrityeyaM vyavasthocyate / kasya punaH kalpanA; na tAvadbrahmaNaH, tasya parizuddhajJAnAtmanaH kalpanAzUnyatvAt / nApi jIvAnAm, itaretarAzrayatvaprasaGgAt-kalpanAdhIno hi jIvabhAvaH, jIvAzrayA ca kalpanA-iti / naitadevam , avidyAjIvabhAvayo/jAkaranyAyenAnAditvAt / kiJca prAsAdanigaraNAdivadanupapannataikaveSAyAmavastubhUtAyAmavidyAyAM netaretarAzrayatvAdayo vastudoSA anavakRptimAvahanti / vastuto brahmAvyatiriktAnAM jIvAnAM svato vizuddhatve'pi kupANAdigatamukhapratibimbazyAmatAdivadaupAdhikAzuddhisambhavAdavidyAzrayatvopapatteH kAlpanikatvopapattiH / prativimbagatazyAmatAdivajIvagatAzuddhirapi bhrAntireva, anyathA'nirmokSaprasaGgAt / jIvAnAM bhramasya pravAhAnAditvAnna taddheturanveSaNIyaH-iti // tadetadaviditAdvaitayAthAtmyAnAM bhedavAdazraddhAlujanasabahumAnAvalokanalipsAvijRmbhitam / tathAhi-jIvasyAkalpitasvAbhAvikarUpeNAvidyAzrayatve brahmaNaevAvidyAzrayatvamuktaM syAt / tadatiriktena tasminkalpitenAkAreNAvidyAzrayatve jaDasyAvidyAzrayatvamuktaM syAt / na khalvadvaitavAdinastadubhayavyatiriktamAkAramabhyupagacchanti / kalpitAkAraviziTena svarUpeNaivAvidyAzrayatvamiticet tanna, svarUpasyAkhaNDaikarasasyAvidyAmantareNa viziSTarUpatvAsiddheH, avidyAzrayAkAra evahi niruupyte| kizca bandhamokSAdivyavasthAsiddhyartha hi 2jIvAjJAnavAdAzrayaNam , sA tu vyavasthA jIvAjJAnapakSe'pi na sidhyati / avidyAvinAza eva hi mokSaH / tatraikasminmukte avidyAvinAzAditare'pi vimucyeran / anya1. vyavasthAsyante. pA // 3. jIvAzAnavAdasamAzrayaNam. paa|| 2. chA. 6-3-2 // For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. syAmuktatvAdavidyA tiSThatIti cetta kasyApyamuktissyAt , avidyAyA avinaSTatvAt / pratijIvamavidyAbhedaH kalpyate, tatra yasyAvidyA vi naSTA, sa mokSyate, yasya tvavinaSTA, sa bhantsyataiti cet tanna, pratijIvamiti jIvabhedamAzritya brUSe, sa jIvabhedaH kiM svAbhAvikaH, utAvidyAkalpitaH ; na tAvatsvAbhAvikaH, anabhyupagamAt ; bhedasiddhyarthasya cAvidyAkalpanasya vyarthatvAt / athAvidyAkalpitaH, tatreyaM jIvabhedakalpikA'vidyA kiM brahmaNaH, uta jIvAnAm / brahmaNaiti cet-Agato'si madIyaM mArgam / atha jIvAnAm , kimasyA jIvabhedakRptisiddhyathatAM vismarasi / atha pratijIvaM baddhamuktavyavasthAsiddhyartha yA avidyAH kalpyante, tAbhireva jIvabhedo'pIti manuSe, jIvabhedasiddhau tAssiddhyanti, tAsu siddhAsu jIvabhedasiddhiritItaretarAzrayatvam / nacAta bIjAGkuranyAyassidhyati bIjAkareSu hyanyadanyadvIjamanyasyAnyasyAGkarasyotpAdakam , iha tu yAbhiravidyAbhirye jIvAH kalpyante, tAnevAzritya tAsAM siddhirityazakanIyatA / atha bIjAGkaranyAyena pUrvapUrvajIvAzrayAbhiravidyAbhiruttarottarajIvakalpanAM manyase, tathA sati jIvAnAM bhaGgaratvamakRtAbhyAgamakRtavipraNAzAdiprasaGgazca / ataeva brahmaNaH pUrvapUrvajIvAzrayAbhiravidyAbhiruttarottarajIvabhAvakalpanamityapi nirastam / avidyApravAhe'bhyupagamyamAne tatkalpitajIvabhAvasyApi tadvatpravAhAnAditA syAt / na dhruvarUpatA, AmokSAcca jIvasya dhruvatvamiSTaM na sidhyet / yaccoktamavidyAyA avasturUpatvenAnupapanataikaveSAyA netaretarAzrayatvAdayo vastudoSA anavakRptimAvahantIti, tathA sati muktAn parazca brahmAzrayedavidyAH zuddhavighAkharUpatvAdazuddhirUpA na tatra prasajatIti cet-kimupapattyanuvartinyavidyA / evaM taryuktAbhirupapattibhirjIvAnapi nAzrayet / kiJca jIvA 1. sidirityAzaGkanIyatA. paa|| For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam * 31 zrayAyA avidyAyAstattvajJAnodayAnnAze sati jIvo nazyedvA, navA, yadi nazyet, svarUpocchittilakSaNo mokSassyAt ; no cedavidyAnAzesnirmokSaH, brahmakharUpavyatiriktajIvatvAvasthAnAt / yaccoktaM-maNikRpANadarpaNAdiSUpalabhyamAnamukhamalinatvavimalatvAdivacchuddhyazuddhyAdi - vyavasthopapattiH - iti; tatvedaM vimarzanIyam - alpatvamalinatvAdaya aupAdhikA doSAH kadA nazyeyuriti, kRpANAdyupAdhyapagama iti cet-kiMtadA'lpatvAdyAzrayaH pratibimbaM tiSThati vA, navA, tiSThati cet-tatsthAnIyasya jIvasyApi sthitatvAdanirmokSaprasaGgaH nazyati cet tadvadeva jIvanAzAtsvarUpocchittilakSaNo mokSassyAt / kiJca yasya hyapuruSArtharUpa doSapratibhAsaH, tasya taducchedaH puruSArthaH ; tatra kimaupAdhikadoSapratibhAso vimbasthAnIyasya brahmaNaH, uta pratibimbasthAnIyasya jIvasya, utAnyasya kasyacit ; AdyayoH kalpayordRSTAnto'yaM na saGgacchate, mukhasya mukhaprativimbasya cAlpatvAdidoSapratibhAsa zUnyatvAt ; nahi mukhaM tatpratibimbaM vA cetayate; brahmaNo doSapratibhAse brahmAvidyAprasaGgazca / tRtIyo'pi kalpo na kalpate, jIvabrahmavyatiriktasya draSTarabhAvAt / kiJca avidyA kalpyasya jIvasya kalpakaH ka iti nirUpaNIyam, na tAvadavidyA, acetanatvAt nApi jIvaH, AtmAzrayadoSaprasaGgAt, zuktikArajatAdivadavidyA kalpyatvAcca jIvabhAvasya ; brahmaiva kalpakamiti cet -- brahmAjJAnamevAyAtam / kiJca brahmAjJAnAnabhyupagame kiM brahma jIvAnpazyati vA na vA, na pazyati cet- IkSApUrvikA vicitrasRSTinImarUpavyAkaraNamityAdi brahmaNo na syAt / atha pazyati, akhaNDaikarasaM brahma nAvidyAmantareNa jIvAnpazyatIti brahmAjJAnaprasaGgaH / ataeva mAyAvidyAvibhAgavAdo'pi nirastaH / ajJAnamantareNa hi mAyino'pi brahmaNo jIvadarzitvaM na syAt / naca mAyAvI parAnadRSTvA mohayitumalam / nApi mAyA mAyAvino darzanasAdhanam, dRSTeSu pareSu tanmohana sAdhanamAtvatvA , For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 zrI zArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. tasyAH / atha brahmaNo mAyA tasya jIvadarzitvaM kurvatI jIvamohanasya heturiti manyase ; tarhi parizuddhasyAkhaNDaikarasasvaprakAzasya brahmaNaH paradarzanaM kurvatI mAyA mAyAparaparyAyA avidyaiva syAt / atha matam - viparItadarzana heturavidyA, mAyA tu mithyAbhUtaM brahmavyatiriktaM mithyAtvena darzayantI na brahmaNo viparItadarzanahetuH / atastasyA nAvidyAtvamiti / naivam - candraikatve jJAyamAne dvicandradarzana hetorapyavidyAtvAt / yadica brahma mithyAtvenaiva svavyatiriktaM jAnAti, na tarhi tanmohayati / nahyanunmato mithyAtvena jJAtAnmohayitumIhate / athApuruSArthAparamArthadarzana heturavidyA, mAyA tu brahmaNo nApuruSArthadarzana hetuH ato'syA nAvidyAtvamiti matam ; tanna, dvicandrajJAnasya duHkhahetutvAbhAvenA puruSArthatvAbhAve'pi taddheturavidyaiva, tannirasane ca prayasyanti; yadi ca nApuruSArthadarzanakarI mAyA, tarhyanucchedyatayA nityA brahmasvarUpAnubandhinI syAt / astu ko doSa iti cet - dvaitadarzanameva doSaH / 1" yatra hi dvaitamiva bhavati.... yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM pazyet" ityAdyadvaitazrutayaH prakupyeyuH / paramArthaviSayA advaitazrutayaH, mAyAyAstvaparamArthatvAdavirodha iti cet -- aparicchinnAnandaikasvarUpasya brahmaNo'paramArthabhUtamAyAdarzanaM tadvattAcAvidyAmantareNa nopapadyate / kizca aparamArthabhUtayA nityayA mAyayA kiM prayojanaM brahmaNaH / jIvamohanamiticet -- apuruSArthena mohanena kiM prayojanam / krIDeti cet-aparicchinnAnandasya kiM krIDayA / paripUrNabhogAnAmeva krIDA puruSArthatvena loke dRSTeti cet-naivamihopapadyate ; nAparamArthabhUtaiH krIDopakaraNairaparamArthatayA pratibhAsamAnairniSpannayA'paramArthabhUtayA krIDayA'paramArthabhUtena ca tatpratibhAsenAnunmattAnAM krIDAraso niSpadyate / mAyAzrayatayA'bhimatabrahmavyatirekeNAvidyAzrayasya jIvasya 1. bR. 4-4-14 // For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhArambhaNAdhikaraNam kalpanAsambhavazva pUrvavadeva draSTavyaH / ato brahmaivAnAdyavidyAzavalaM svagatanAnAtvaM pazyatItyadvitIyatvaM brahmaNo'bhyupayadbhirabhyupetyam / yattu bandhamokSavyavasthA nopapadyata iti, na tadbrahmAjJAnavAdinazvoyam, ekasyaiva brahmaNo'jJasya svAjJAnanivRttyA mokSyamANatvAbaddhamuktAdivyavasthAyA evAbhAvAt , vyavahriyamANAyAzca baddhamuktaziSyAcAryAdivyavasthAyAH kAlpanikatvAt , svamadarzinaiva caikasyaivAvidyayA sarvakalpanopapatteH; khamadRzA Tekena dRSTAzziSyAcAryAdayastadavidyAkalpitAeva / ata eva bahavidyAkalpanamapi na yuktimat / pAramArthikI bandhamokSavyavasthA svaparavyavasthA ca jIvAjJAnavAdinApi nAbhyupeyate / apAramArthikI tvekasyaivAvidyayopapadyate / prayogazca-bandhamokSavyavasthAH khaparavyavasthAzca khAvidyAkalpitAH, apAramArthikatvAt, svamadRSTavyavasthAvaditi / zarIrAntarANyapi mayaivAtmavanti, shriirtvaat,etcchriirvt| zarIrAntaraNyapi madavidyAkalpitAni, zarIratvAt, kAryatvAt , jaDatvAt , kalpitatvAdvA, etcchriirvt| vivAdAdhyAsitaM cetanajAtamahameva, cetanatvAta, yadanaham, tadacetanaM dRSTam, yathA ghaTaH / atasvaparavibhAgo baddhamuktaziSyAcAryAdivyavasthAzcaikasyAvidyAkalpitAH / dvaitavAdinApi baddhamuktavyavasthA durupapAdA;atItAnAM kalpAnAmAnantyAdekaikasminkalpe ekaikamuktAvapi sarveSAM moksssmbhvaadmuktaanupptteH| anantatvAdAtmanAmamuktAzca santIticet-kimidamanantatvam? asaGkhayeyatvamiticenna, bhUyastvAdalpajJairasaGkhayeyatve'pIzvarasya sarvajJasya saGkhayeyA eva / tasyApyazakyatve sarvajJatvaM na syAt AtmanAM nissaGkhyatvAdIzvarasyAvidyamAnasaGkhyAvedanAbhAvo nAsAvazyamAvahatIticet-bhinnatve saGghayAvidhuratvaM nopapadyate / AtmAnassaGkhyAvantaH,bhinnatvAt, mASasarSapaghaTapaTAdivat / bhinnatve cAsmanAM ghaTAdivajaDasvamanAtmatvaM kSayitvaM ca prasajyate / brahmaNavAna For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. tatvaM na syaat| anantatvaM naam-pricchedrhittvm| bhedavAde ca vastvantarAdvilakSaNatvena brahmaNo vastutaH paricchedarahitatvaM na zakyate vaktum vastvantarabhAvaeva hi vastutaH paricchedaH vastutaH paricchinnasya dezataH kAlatazcAparicchinnatvaM ca na yujyate vastvantarAdvilakSaNatvena vastutaH paricchinAeva ghaTAdayo dezataH kAlatazca paricchinnA hi dRSTAH; tathA sarve cetanAH brahmaca vastutaH paricchinnAH dezakAlAbhyAmapi paricchidyante / evaJca 1"satyaM jJAnamanantam" ityAdibhissarvaprakAraparicchedarahitatvaM vadadbhirvirodhaH / utpattivinAzAdayazca jIvAnAM brahmaNazca prasajyeran; kAlaparicchedaeva utpttivinaashbhaagitvm| ata ekasyaivAparicchinnasya brahmaNo'vidyAvijRmbhitaM brahmAdistambaparyantaM kRtsnaM jagat sukhaduHkhapratisandhAnavyavasthAdayo'pi svAmavyavasthAvadavidyAsvAbhAvyAdupapayante / tasmAdekameva nityamuktasvaprakAzasvabhAvamanAdyavidyAvazAjjagadAkAreNa vivartataiti paramArthato brahmavyatiriktAbhAvAttadananyatvaM jagataH-iti // atrocyate-nirvizeSasvaprakAzamAnaM brahmAnAyavidyAtirohitasvasvarUpaM svagatanAnAtvaM pazyatItyetat prakAzasvarUpasya niraMzasya prakAzanivRttirUpatirodhAne svarUpanAzaprasaGgena tirodhAnAsambhavAdibhyassakalapramANaviruddhaM svavacanaviruddhaM ceti puurvmevoktm|ytpunruktN-kaarnnvytirikt kArya yuktivAdhitatvena zuktikArajatAdivazamaH-iti; tdyuktm,yukterbhaavaat| yattvanuvartamAnasya kAraNamAtrasya satyatvam , vyAvartamAnAnAM ghaTazarAvAdikAryANAmasatyatvamitiH tadapyanyatra dRSTasyAnyatra vyAvartamAnatA na bAdhiketyAdibhiH pUrvameva parihRtam / yaccopalabhyamAnatvavinAzitvAbhyAM sadasadanirvacanIyatvena kAryasya mRSAtvamitiH tadasat, upalabdhivinAzayogo hi na mithyAtvaM sAdhayati, kintvanityatvam / yaddezakAlasambandhi1. te. Ana. 1-1 // For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam tayA yadupalabdham,taddezakAlasambandhitayA bAdhitatvameva hi tasya mithyAtve hetuH; dezAntarakAlAntarasambandhitayopalabdhasyAnyadezakAlasambandhitvena bAdhitatvaM dezAntarakAlAntarAvyAptimAtraM sAdhayati,na tu mithyaatvm| pratiprayogazca-ghaTAdi kArya satyam dezakAlAdipratipannopAdhAvavAdhitatvAt, Atmavat / yaccoktaM kAraNasvarUpAdavikRtAdvikRtAcca kAryotpattirna sambhavati-iti; tadasat, deshkaalaadishkaarismvhitaatkaarnnaatkaaryotpttismbhvaat| tatsamavadhAnaM ca vikRtasyAvikRtasya ca na sambhavati-iti yaduktam tadayuktam,pUrvamavikRtasyaiva kAlAdisamavadhAnasambhavAt / avikRtatvAvizeSAt pUrvamapi dezakAlAdisamavadhAnaM prasajyata iticenna, dezakAlAdisamavadhAnasya kAraNAntarAyattasyaitadAyattatvAbhAvAt / ato dezakAlAdisamavadhAnarUpavizeSamApannaM kAraNaM kAryamutpAdayatIti na kinycidvhiinm| kAraNasya ca kArya pratyArambhakatvamabAdhitaM dRzyamAnaM na kenApi prakAreNApahnotuM shkyte| yattu-hemAdimAtrasya, rucakAdikAryasyaitadAzrayasya vA hemAderArambhakatvaM na sambhavati-iti; tadayuktam , hemAdimAtrasyaiva yathoktaparikarayuktasyArambhakatvasambhavAt / na cArambhakahemavyatirikta kArya na dRzyata iti vaktuM zakyam; hemAtiriktasya svastikasya darzanAt , buddhizabdAntarAdibhirvastvantarasya sAdhitatvAcca / nacAyaM zuktikArajatAdivazamaH, utpattivinAzayorantarAla upalabhyamAnasya tadezakAlasambandhitayA bAdhAdarzanAt / nacAsyA upalabdhervAdhikA kAcidapi yuktidRzyate / prAganupalabdhasvastikopalabdhivelAyAmapi hemapratyabhijJA svastikAzrayatayA hemno'pyanuvRtteraviruddhA / zrutibhistu prapaJcamithyAtvasAdhanaM pUrvameva nirstm| yaccAnyadatra pratyakSavirodhAdi prativaktavyam, tadapi sarva pUrvameva muSThaktam / yaccoktam-ekenAtmanA sarvANi zarIrANyAtmavanti-iti tadasata, ekasyaiva sarvazarIrama For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye a. 2. yuktasukhaduHkhapratisandhAnaprasaGgAt / saubhariprabhRtiSu hyAtmaikatvenAneka zarIraprayuktasukhAdipratisandhAnamekasya dRzyate / nacAhamarthasya jJAtRtvAtta dAtpatisandhAnAbhAyo nAtmabhedAditi vaktuM zakyam ; AtmA jJAtaina, sa cAhamartha eva, antaHkaraNabhUtastvahaGkAro jaDatvAtkaraNatvAcca zarIrendriyAdivana jnyaatetyuppaadittvaat| yacca-zarIratvajaDatvakAryatvakalpita tvaissarvazarIrANAmekasyAvidyAkalpitatvamuktam tadapi sarvazarIrANAmavi cAkalpitatvasyaivAbhAvAdayuktam / tadabhAvazcAbAdhitasya satyatvopapAdanAt / yaca cetanAdanyasya jaDatvadarzanAtsarvacetanAnAmananyatvamuktam, tadapi sukhaduHkhavyavasthayA bhedopapAdanAdeva nirastam / yattu-mayaivAtmavanti madavidyAkalpitAnyahameva sarva cetanajAtamityahamarthasyaikyamupapAditam, tadajJAtasvasiddhAntasya bhrAntijalpitam ; ahaM tvamAdyarthavilakSaNaM cinmAlaM hyAtmA tvanmate / kizca nirvizeSacinmAtAtireki sarva mithyeti vadato mokSArthazravaNAdiprayatno niSphalaH, avidyAkAryatvAt zuktikArajatAdiSu rajatAgrupAdAnAdiprayatnavat / mokSArthaprayatno vyarthaH, kalpitAcAryAyattajJAnakAryatvAt, shukprhaadvaamdevaadiprytnvt| tattvamasyAdivAkyajanyajJAnaM na bandhanivartakam , avidyAkalpitavAkyajanyatvAt , khayamavidyAtmakatvAt , avidyAkalpitajJAnAzrayatvAt , kalpitAcAryAyattazravaNajanyatvAdvA, svAmabandhanivartanavAkyajanyajJAnavat / kina nivizeSacinmAnaM brahma mithyA, avidyAkAryajJAnagamyatvAt , avidyAkalpitajJAtAzrayajJAnagamyatvAt , avidyAtmakajJAnagamyatvAdvA, yadevaM tatathA, yathA svAmagandharvanagarAdiH / naca nirvizeSacinmAnaM brahma svayaM prakAzate, yena na pramANAntaramapekSate / yattvAtmasAkSikaM svayaM prakAzajJAnaM dRzyate, tattu jJeyavizeSasiddhirUpaM jJAtRgatameva dRzyata iti pUrvamevoktam / yAni ca tasya nirvizeSatvasAdhakAni yauktikAni jJAnAnyupanyastAni, tAni cAnantaroktairavidyAkAryatvAdityAdibhiranumAnairnirastA For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam ni / naca nirvizeSasya cinmAtrasyAjJAnasAkSitvamahaGkArAdijagaddhamazcopapadyate , sAkSitvabhramAdayo'pi hi jJAtRvizeSagatA dRSTAH, na jJaptimAtragatAH; naca tasya prakAzatvaM svAyattaprakAzatA vA sidhyati prakAzo hi kasyacitpuruSasya kazcanArthavizeSa prati siddhirUpo dRzyate, tata eva hi tasya svayamprakAzatopapAdyate bhavadbhirapi / nacAtAdRzasya nirvizeSasya prakAzatA sambhavati / yaH punaH svagoSThISvaparamArthAdapi paramArthakArya dRzyata ityuddhoSaH, so'pi tAni kAryANi sarvANyavAdhitakalpAni vyAvahArikasatyAni vastutastvavidyAtmakAnyeveti svAbhyupagamAdeva nirstH| asmAbhirapi sarvatra paramArthAdeva kAraNAtsarvakAryotpattimupapAdayadbhiH pUrvameva nirastaH / naca tvayaiSAmanumAnAnAM zrutivirodho vaktuM zakyate, zruterapyavidyAkAryatvenAvidyAtmakatvena coktadRSTAntebhyo vishessaabhaavaat| yattu brahmaNo'pAramArthikajJAnagamyatve'pi pazcAttanabAdhAdarzanAdbrahma satyameva itiH tadasat,duSTakAraNajanyajJAnagamyatve nizcite sati pazcAttanabAdhAdarzanasyAkizcitkaratvAt yathA zUnyameva tattvamiti vAkyajanyajJAnasya pazcAttanavAdhAdarzane'pi doSamUlatvanizcayAdeva tdrthsyaastytvm| kizca 1"neha nAnA'sti kiJcana" 2 "vijJAnamAnandaM brahma"iti vijJAnamAlAtiriktasya kRtsnasya vastujAtasya niSedhakatvena sarvasmAtparatvAtpazcAttanabAdhAdarzanamucyate, zUnyameva tattvamiti tasyApyabhAvaM vadatastasmAtparatvena pazcAttanabAdho dRzyate / sarvazUnyatvAtirekiniSedhAsambhavAttasyaiva pazcAttanabAdhAdarzanam doSamUlatvaM tu pratyakSAdInAM vedAntajanmanassarvazUnyajJAnasyApyaviziSTam / atassarva vijJAnajAtaM pAramArthikajJAtRgatam, svayaM ca prmaarthbhuutmrthvishesssiddhiruupm| tatra kizcit jJAnaM doSamUlam doSazca paramArthaH kizcicca nirdoSaM pAramArthikasAmagrIjanyamiti yAvannAbhyupeyate,na tAvatsatyamithyArthavyavasthA, lokavyavahArazca setsyti| lo 2, i. 5.9-28 // 1. kaTha. 2-4-11 // For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 38 zrIzArIrakamImAMsAbhASye kavyavahAro hi pAramArthiko bhrAntirUpazca pAramArthikajJAtRgatArthavizeSasiddhirUpaprakAzapUrvakaH; nirvizeSasanmAtrasya tu pAramArthikasyApAramArthikasya ca pratibhAsAderhetutvAsambhavAt lokavyavahAro na sambhavati / yacca - tairniradhiSThAnabhramAsambhavAtsarvAdhyAsAdhiSThAnasya sanmAtrasya pAramArthikatvamuktam, tadapi doSadoSAzrayatvajJAtRtvajJAnAnAmapAramArthye'pi bhramopapattivadadhiSThAnApAramArthye'pi bhramopapatternirastam / atha-adhiSThAnApAramArthyespi na kacidramo dRSTa iti sanmAtrasya pAramArthikatvamavazyAzrayaNIyamiti manyase, hanta tarhi doSadoSAzrayatvajJAtRtvajJAnAnAmapAramArye'pi na kacimo dRSTa iti darzanAnuguNyena teSAmapi pAramArthyamamavazyAzrayaNIyamiti na kazcidvizeSo'nyatra ttsNrmbhaat| yattu bhedapakSe'pyatItakalpAnAmAnantyAtsarveSAmAtmanAM muktatvena baddhAsambhavAdbaddhamukta vyavasthA na sambhavatIti, tadAtmAnantyena parihRtam / yasvAtmanAM bhinnatve mASasarSapaghaTapaTAdivatsaGkhyAvattvamavarjanIyamiti tatra ghttaadiinaampynnttvaaddssttaantssaadhyviklssyaat| dazaghaTAssahasraM mASA iti saGkhyAvattvaM dRzyata iti cet satyaM tattu na ghaTAdisvarUpagatam, apitu dezakAlAdyupAdhimAdigatam, tAdRzaM tu saGkhyAvatvamAtmanAmabhyupagacchAmaH / naca tAvatA sarvamuktiprasaGgaH;AtmasvarUpAnantyAt / yattu - AtmanAM bhinnatve ghaTAdivajjaDatvAnAtmatvakSayitvaprasaGgaH - iti ; tadayuktaM, ekajAtIyAnAM bhedasya tajjAtIyAnAM jAtyantaratvAnApAdakatvAt / nahi ghaTAnAM bhedaH teSAM paTatvamApAdayati / yattu - bhinnatve vastutaH paricchedAdezakAlAbhyAmapi paricchedo brahmaNaH prasajyata ityanantatvaM brahmaNo na sidhyatIti; tadayuktaM, vastutaH paricchinnAnAmapi dezakAlaparicchedasya nyUnAdhikabhAvenAniyamadarzanAt ; dezakAlasambandheyattAyAH pramANAntarAyattanirNayatvena brahmaNassarvadezakAla - sambandhasyApi pramANAntarAdApatato virodhAbhAvAt / vastutaH paricche 8 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [ma. 2. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam damAtrAdapi sarvaprakAraparicchedarahitatvAbhAvAdAnantyAsiddhiriti cettadbhavato'pyavidyAvilakSaNatvaM brahmaNo'bhyupayatassamAnam / atassato'vidyAvilakSaNatvAbhyupagamAdbrahmaNo'pi bhinnatvena bhedaprayuktA doSAssarve tavApi prasajyeran / yadyavidyAvilakSaNatvaM nAbhyupeyate; tIvidyAtmakameva brahma syAt / 1"satyaM jJAnamanantaM brahma"iti lakSaNavAkyamapi tata evApArthakaM syAt / bhedatattvAnabhyupagame hi svapakSaparapakSasAdhanadUSaNAdivivekAbhAvAtsarvamasamaJjasaM syAt / Anantyaprasiddhizca dezakAlaparicchedarahitatvamAtreNa ; na vastuto'pi paricchedarahitatvena, tathAvidhasya shshvissaannaaymaansyaanuplbdheH| bhedavAdinastu sarvacidacidvastuzarIratvena brahmaNassarvaprakAratvAt svataH parato'pi paricchedo na vidyate / tadevaM kAraNAdbhinnasya kAryasya satyatvAdbrahmakArya kRtsnaM jagadbrahmaNo'nyadeva // ... (siddhAntaH)----- iti prApte pracakSmahe-tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH--tasmAt paramakAraNAdbrahmaNaH, ananyatvaM jagataH ArambhaNazabdAdibhyaH tadupapAdayadyo'vagamyate / ArambhaNazanda AdiyeSAM vAkyAnAm , tAnyArambhaNazabdAdInira "vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam" 3"sadeva somyedamagna AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" "anena jIvenA'tmanA'nupavizya" 5"sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH....aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA tattvamasi zvetaketo" ityetAni; prakaraNAntarasthAnyapyevaMjAtIyakAnyatrAbhipretAni / etAni hi vAkyAni cidacidAtmakasya jagataH 1. te. Ana. 1.1 // 2. chA. 6-1-4 // 3. chA, 6-2-1 // 4. chA. 6-3-3 // 5. chA. 6-8-67 // For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. parasmAdbrahmaNo'nanyatvamupapAdayanti / tathA hi-1"stabdho'syuta tamAdezamasAkSyo yenAzrutaM zrutaM bhavatyamataM matamavijJAtaM vijJAtam"iti kRtsnasya jagato brahmaikakAraNatvam , kAraNAtkAryasyAnanyatvaM ca hRdi nidhAya kAraNabhUtabrahmavijJAnena kAryabhUtasya sarvasya vijJAne pratijJAte sati kusnasya brahmaikakAraNanAmajAnatA ziSyeNa 1"kathaM nu bhagavassa AdezaH" ityanyajJAnenAnyajJAtatAsambhavaM codito jagato brahmaikakAraNatAmupadekSyan laukikapatItisiddha kAraNAtkAryasyAnanyatvaM tAvat 2"yathA somyaikena mRtpiNDena sarva mRNmayaM vijJAtaM syAt" iti darzayati / yathaikamRpiNDArabdhAnAM ghaTazarAvAdInAM tasmAdanatiriktadravyatayA tajjJAnena jJAtatetyarthaH / atra kANAdavAdena kAraNAtkAryasya dravyAntaratvamAzaGkaya lokapratItyaiva kAraNAtkAryasyAnanyatAmupapAdayatira "vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam" iti / Arabhyate Alabhyate spRzyate ityArambhaNam ; 3"kRtyalyuTo bahulam" iti karmaNi lyuT / vAcA vAkpUrvakeNa vyavahAreNa hetunetyarthaH / 'ghaTenodakamAhara' ityAdivAkpUrvako qhudakAharaNAdivyavahAra :; tasya vyavahArasya siddhaye, tenaiva mRddavye. Na pRthubudhnodaratvAdilakSaNo vikAraH-saMsthAnavizeSaH, tatprayuktaM ca ghaTaityAdinAmadheyam, spRzyate-udakAharaNAdivyavahAravizeSasiddhyartha mRddavyameva saMsthAnAntaranAmadheyAntarabhAgbhavati / ato ghaTAdyapi mRttiketyeva satyaM-mRttikAdravyamityeva satyam-pramANenopalabhyata ityarthaH, natu drvyaantrtven| atastasyaiva mRddhiraNyAde vyasya saMsthAnAntarabhAktvamAtreNa buddhizabdAntarAdaya upapadyante,yathaikasyaiva devadattasyAvasthAbhedaiH bAlo yuvA sthaviraH' iti buddhizabdAntarAdayaH kAryavizeSAzca dRzyante / yaduktaM-satyA1. chA. 6-1-3 // 3. aSTA. 3-3-113 / / 2. chA. 6-1-4 // For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam meva mRdi ghaTo naSTa iti vyavahArAtkAraNAdanyatkAryamiti; tadutpattivinAzAdInAM kAraNabhUtasyaiva dravyasyAvasthAvizeSatvAbhyupagamAdeva prihtm| tattadavasthasyaikasyaiva dravyasya te te zabdAstAni tAni ca kAryANIti yu. ktm| dravyasya tattadavasthatvaM kArakavyApArAyattamiti tsyaarthvttvm| a. bhivyaktyanubandhIni codyAni tasyA anabhyupagamAdeva parihatAni / utpatyabhyupagame'pi satkAryavAdo na virudhyate sata evotptteH| vipratiSiddhamidamabhidhIyate,-pUrvameva sat, tadutpadyate ca-iti / ajJAtotpattivinAzayAthAtmyasyedaM coyam ; dravyasyottarottarasaMsthAnayogaH pUrvapUrvasaMsthAnasaMsthitasya vinAzaH, svAvasthasya tUtpattiH / atassarvAvasthasya dravyasya savAtsatkAryavAdo na virudhyte| saMsthAnasyAsata utpattAvasatkAryavAdaprasa iti cet-asatkAryavAdino'pyutpatteranutpattimattce stkaaryvaadprsnggH| utpattimattve caanvsthaa| asmAkaM tvavasthAnAM pRthakpratipattikAryayogAna ItvAdavasthAvata evotpattyAdikaM sarvamiti nirvdym| kapAlatvacUrNatvapiNDatvAvasthAmahANena ghaTatvAvasthAvadekatvAvasthAprahANena bahutvAvasthA tapahANenaikatvAvasthA ceti na kshcidvirodhH| tathA 1"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" iti sadevedam idAnI vibhaktanAmarUpatvena nAnArUpaM jagat agre nAmarUpavibhAgAbhAvenaikamevAsIt , sarvazaktitvenAdhiSThAtrantarAsahatayA advitIyaM cetynnytvmevoppaaditm| tathA 2"tadaikSata bahu syAM prajAyeya" iti srakSyamANatejaHprabhRtivividhavicitrasthiratrasarUpajagattvenAtmano bahubhavanaM saGkalpya jagatsargAbhidhAnAtkAryabhUtasya jagataH prmkaarnnaatprsmaadbrhmnno'nnytvmvsiiyte| sacchabdavAcyasya parasya brahmaNassavaijJasya satyasaGkalpasya niravadyasyaiva sadevedamiti nirdezAhajagattvam, sacchabdavAcyasyaiva jagato nAmarUpavibhAgAbhAvenaikatvamadhiSThAvantaranirapekSa 1. sa. 1-2-1 // -2. chA. 6-2-3 // +6 For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a.2. svam, punarapi tasyaiva vicitrasthiratrasarUpajagattvena bahubhavanasaGkalparUpekSaNam , yathAsaGkalpaM sargazca kathamupapadyataityAzaGkayAha 1"seyaM devataikSata hantAhamimAstistro devatAH anena jIvenAtmanAnupavizya nAmarUpe vyAkaravANIti tAsAM trivRtaM trivRtam" ityAdi / 1"tisro devatA "iti kRtsnamacidvastu nirdizya khAtmakajIvAnupravezenaitadvicitranAmarUpabhAkaravANItyuktam / anena jIvenAtmanA-madAtmakajIvena AtmatayA'nupavizyaitadvicibanAmarUpabhAkaravANItyarthaH / svAtmano jIvasya cAtmatayA'numavezakRtaM nAmarUpabhAktvamityuktaM bhvti| 2"tatsRSTvA tadevAnupAvizat tadanupavizya saca tyAcAbhavat" iti zrutyantareNa spaSTaM sajIvaM jagatpareNa brahmaNA aasmtyaa'nupvissttmiti| tadetatkAryAvasthasya ca kAraNAvasthasya ca cidacidvastunaH sthUlasya sUkSmasya ca parabrahmazarIratvam , parasya ca brahmaNa AtmatvamantaryAmibrAhmaNAdiSu siddhaM smAritam / anena pUrvoktA zaGkA nirstaa| acidvastuni sajIve brahmaNyAtmatayA'vasthite nAmarUpavyAkaraNavacanAcidacidvastuzarIrakaM brahmaiva jagacchandavAcyamiti 3"sadevedamagra ekamevAsIt" ityAdisarvamupapannataram / zarIrabhUtacidacidvastugatAssarve vikArAthApuruSArthAzceti brahmaNo niravadyatvaM kalyANaguNAkaratvaM ca susthitm| tadetat 4"adhikaM tu bhedanirdezAt" ityanantarameva vakSyati / tathA 5"aitadAmyamidaM sarvam" iti kRtsnasya cetanAcetanasya brahmatAdAtmyamupadizati / tadevaca 5"tattvamasi" iti nigamayati / tathA prakaraNAntarastheSvapi vAkyeSu 6"sarva khalvidaM brahma" 7'Atmani khalvare dRSTe zrute mate vijJAta idaM sarva viditam"8"idaM sarva yadayamAtmA"9"brahmaivedaM sarvam" 10"AtmaivedaM sarvam" ityananyatvaM pratIyate,tathA'nyatvaM ca niSidhyate? 1"sarva taM parA dA 1. chA. 6.3.2 // -2. tai. Ana. 6.2 // 3. chaa.6-2-1||-4. zAro. 2-1-22 // -5. chA. 6-8-7 // -6. chA. 3-14-1 // -7. vR. 6-5-6 // 8. sa. 6.5-7 // -9. // ---10. chA. 7-25-2 // -11. ba. 6.5-7 // For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. ArambhaNAdhikaraNam. gho'nyatrAtmanassarve veda""neha nAnAsti kizcanA mRtyossa mRtyumAmoti ya iha nAneva pazyati" iti,tathA 2"yatra hi daitamiva bhavati taditara itaraM pazyati yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena ke pazyet" ityaviduSo dvaitadarzanaM vidupazcAdvaitadarzanaM pratipAdayadananyatvameva tAttvikamiti pratipAdayati / tadevamArambhaNazabdAdibhyo jagataH prmkaarnnaatprsmaadbrhmnno'nnytvmuppaadyte| anedaM tattvaM-cidacidvastuzarIratayA tatsakAraM brahmaiva sarvadA sarvazabdAbhidheyam / tatkadAcitsvasmAtsvazarIratayApi pRthagvyapadezAnahasUkSmadazApannacidacidvastuzarIram / tatkAraNAvasthaM brahma / kadAcizca vibhaktanAmarUpanyavahArAIsthUladazApannacidacidvastuzarIram / tacca kAryAvasthamiti kAraNAtparasmAdbrahmaNaH kAryarUpaM jagadananyat zarIrabhUtacidacidvastunaH zarIriNo brahmaNazca kAraNAvasthAyAM kAryAvasthAyAMca zrutizatasiddhayA svabhAvavyavasthayA guNadoSavyavasthA ca3 "natu dRSTAntabhAvAt" ityatroktA / / ye tu kAryakAraNayorananyatvaM kAryasya mithyAtvAzrayeNa varNayanti, na teSAM kAryakAraNayorananyatvaM sidhyati, satyamithyArthayoraikyAnupapatte, tathAsati brahmaNo mithyAtvaM jagatassatyatvaM vA syAt // yeca kAryamapi pAramArthikamabhyupayantaeva jIvabrahmaNoraupAdhikamanyatvam , svAbhAvikaM cAnanyatvam , acibrahmaNostu dvayamapi svAbhAvikamiti vadanti ; teSAmupAdhibrahmavyatiriktavastvantarAbhAvAniravayavasyAkhaNDitasya brahmaNa evopAdhisambandhAdbrahmakharUpasyaiva heyAkArapariNAmat zaktipariNAmAbhyupagame zaktibrahmaNorananyatvAca jIvabrahmaNoH karmavazyatvApahatapApmatvAdivyavasthAvAdinyo'cihmaNozca pariNAmavAdinyazzrutayo vyAkulIbhaveyuH // ye punaH nirastanikhilabhoktRtvAdivikalpaviplavaM sarvazaktiyuktaM sanmAtradravyameva kAraNaM brahma taca pralayavelAyAM zAntAzeSasukhaduHkhAnubha 1. bU, 6-4-19 // -2. bR. 6-5-7 // -3. zArI. 2-1-9 // For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. vavizeSa svaprakAzamapi suptAtmavadacidavilakSaNamavasthitam ; sRSTivelAyAM mRttikAdravyamiva ghaTazarAvAdirUpam , samudra iva ca phenataraNabududAdirUpo bhoktRbhogyaniyantRrUpeNAMzatrayAvasthamavatiSThate ; ato bhoktabhogyaniyantRtvAni tatprayuktAzca guNadoSAH zarAvatvaghaTatvamaNikatvavattadgatakAryabhedavaJca vyavatiSThante ; bhoktRbhogyaniyantRRNAM sadAtmanaikatvaM ca ghaTazarAvamaNikAdInAM mRdAtmanaikatvavadupapadyate / atassanmAnadravyameva sarvAvasthAvasthitamiti brahmaNo'nanyajjagadAtiSThante ; teSAM sakalazrutismRtItihAsapurANanyAyavirodhaH; sarvA hi zrutayaH sasmRtItihAsapurANAssarvezvaraM sadaiva sarvajJa sarvazaktiM satyasaGkalpaM niravayaM dezakAlAnavacchinnAnavadhikAtizayAnanda paramakAraNaM brahma pratipAdayantiAna punarIzvarAdapi paramIzvarAMzi snmaatrm| tathAhi 1 "sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" 2"tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti"3"brahma vA idamagra AsIdekameva tadekaM sanna vyabhavat tacchreyorUpamatyasRjata kSatraM yAnyetAni devakSatrANIndro varuNassomo rudraH parjanyo yamo mRtyurIzAna iti" 'bhAtmA vA idameka evAgra AsIt nAnyatkiJcana miSat sa aikSata lokAnnu sRjA iti"5"eko ha vai nArAyaNa AsIt na brahmA nezAno neme dhAvApRthivI na nakSatrANi nApo nAgnirna somo na sUryaH sa ekAkI na rameta tasya dhyAnAntasthasya"ityAdibhiH paramakAraNaM sarvezvarezvaro nArAyaNa evetyavagamyate / sadbrahmAtmazabdA hi tulyaprakaraNasthAstatulyaprakaraNasthena nArAyaNazabdena vizeSitAstamevAvagamayanti / 6"tamIzvarANAM paramaM mahezvaram" 7"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijanitA na cAdhipaH" itIzvarasyaiva kAraNatvaM zrUyate / smRtirapi mAnavI 8"tatasvayambhUrbhagavAn" iti prakRtya "so'bhidhyAya zarIrAtvAtsimU 1. chA. 6.2.1 // 2. chA. 6-2-3 // --3. pU. 3.4-11 // -4. aitareya. 1-1-1 // --5. mahopa. 1-1 // -6. zve. 6-7 // -7. the. 6.9 // -8. manu, 1-6 // --9. manu. 1.8 // For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam. kSurvividhAH prjaaH| apa eva sasarjAdau tAsu vIryamapAsRjat"iti / itihAsapurANAnyapi puruSottamameva paramakAraNamabhidadhati 1"nArAyaNo jaganmUrtiranantAtmA sanAtanaH...sa sisRkSussahasrAMzAdamRjatpuruSAn dvidhA" 2"viSNossakAzAdudbhataM jagattatraiva ca sthitam" ityaadissu| nacezvarassanmA. trameveti vaktuM zakyam , tasya tadaMzatvAbhyupagamAtsavizeSatvAca / naca tasya jJAnAnandAdyanantakalyANaguNayogaH kAdAcitka iti vaktuM zakyate, teSAM svAbhAvikatvena sadAtanatvAt, 3"parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" 4"yassarvajJassarvavit" ityaadibhyH| jJAnAnandAdizaktiyoga evAsya svAbhAvika iti mA vocaH, 'zaktiH svAbhAvikI, jJAnavalakriyA ca khAbhAvikI'iti pRthanirdezAllakSaNAmasaGgAcca / naca pAcakAdivat 'sarvajJaH' ityAdiSu zaktimAtre kRtpratyayaiti vaktuM zakyam, kutpatyayamAtrasya zaktAvasmaraNAt , 5"zaktI hastikavATayoH"ityAdiSu kepAzcideva kRtpratyayAnAM zaktiviSayatvasmaraNAt / pAcakAdiSu tvagatyA lakSaNA samAzrIyate / kizca Izvarasya tadaMzavizeSatvAttasya cAMzitve taraGgAtsamudrasyevAMzAdaMzino'dhikatvAt , 6'tamIzvarANAM paramaM mahezvaram" 3"na tatsamacAbhyadhikazca dRzyate"ityAdInIzvaraviSayANi parazzatAni vAsi bAdhyeran / kiJca sanmAtrasya sarvAtmakatve aMzitve ca Izvarasya tadaMzavizeSatvAt tasya sarvAtmakatvAMzitvopadezA vyAhanyeran / nahi maNikAtmakatvaM tadaMzatvaM vA ghttshraavaadeH| svAMzeSu sarveSu sanmAtrasya pUrNatvenezvarAMze'pi tasya pUrNatvAt tadAtmakAni tadaMzAzcetarANi vastUnIti cenna, ghaTe'pi sanmAtrasya pUrNatvAdIzvarasyApi ghaTAtmakatvatadaMzatvaprasaGgAt / naca sanmAtrasya 'ghaTo'sti' 'paTo'sti iti vastudharmatayA'vagatasya dravyatvaM kAraNatvaM 1. bhArate. mokSa. 8.12 / / 2. vi-pu. 1-1-31 // -3. zve. 6. 8 // 4. mu. 1.1.9 // -5. aSTA. 3-2-54 // -- 6. zve. 6-7 // For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye ma. 2. vopapadyate / vyavahArayogyatA hi sattvam / virodhivyavahArayogyatA tadhavahArayogyasyAsattvam / dravyameva sadityabhyupagame kriyAdInAmasattvaprasaGgaH / kriyAdiSu kAzakuzAvalambane'pi sarvakarUpA sattA duruppaadaa| sadAtmanAca sarvasyAbhinnatve sarvajJatvena sarvasvabhAvapratisandhAnAtsarvaguNadoSasaGkaraprasaGgazca pUrvamevoktaH / ato yathoktaprakAramevAnanyatvam // 15 // athocyeta-ekasyaivAvasthAntarayoge'pi buddhizabdAntarAdayo bAlatvayuvatvAdiSu dRzyante, mRdAruhiraNyAdiSu dravyAntaratve'pi dRzyante, tatra mRddhaTAdiSu kAryakAraNeSu buddhizabdAntarAdayo'vasthAnibandhanA eveti kuto nirNIyate iti / tatrottaram bhAve copalabdhaH / 2 / 1 / 16 // kuNDalAdikAryasadbhAve ca kAraNabhUtahiraNyasyopalabdheH-'idaM kuNDalaM hiraNyam' iti hiraNyatvena pratyabhijJAnAdityarthaH / nacaivaM hiraNyAdiSu dravyAntareSu mRdAdaya upalabhyante / ato bAlayuvAdivatkAraNabhUtameva dravyamavasthAntarApanna kAryamiti gIyate ; dravyAntaravAdinA'pyabhyupetenAvasthAntarayogena buddhizabdAntarAdiSUpapanneSvanupalabdhadravyAntarakalpanAnupapattezca / naca jAtinibandhaneyaM pratyabhijJA, jaatyaashrybhuutdrvyaantraanuplbdheH| ekameva hemajAtIyaM dravyaM kAryakAraNobhayAvasthaM dRzyate / naca dravyabhede samavAyikAraNAnuvRttyA kArya pratisandhAnamiti vaktuM zakyam , dravyAntaratve satyAzrayAnuvRttimAtreNa tadAzritadravyAntare prtisndhaanaanupptteH| gomayAdikArye vRzcikAdau gomayAdipratisandhAnaM na dRzyata iti cenna, tatrApyAyakAraNabhUtapRthivIdravyapratyabhijJAnAt / agnikArye dhUme agnipratyabhijJAnaM na dRzyata iti cet-bhavatu , na tatra pratyabhijJAnam / tathApi na doSaH, amenimittakAraNamAtratvAt / agni For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 47 pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam. saMyuktAHndhanAddhi dhUmo jAyate / gandhaikyAccAi~ndhanakAryameva dhuumH| ataH kAryabhAveca tadevedamityupalabdherbuddhizabdAntarAdayo'vasthAbhedamAvanibandhanA ityavagamyate / tasmAtkAraNAdananyatkAryam // 16 // itazca sattvAccAparasya / 2 / 1 / 17 // aparasya kAryasya kAraNe sattvAcca kAraNAtkAryasyAnanyatvam / lokavedayorhi kAryameva kAraNatayA vyapadizyate ; yathA loke 'sarvamidaM ghaTazarAvAdikaM pUrvAhne mRttikaivAsIt' iti ; vedeca 1"sadeva somyedamagra AsIt" iti // 17 // asadvyapadezAnneticenna dharmAntareNa vAkyazeSA dyuktezzabdAntarAcca / 2 // 1 // 18 // yaduktaM kAraNe kAryasya sattvaM lokavedAbhyAmavagamyate iti ; tada. yuktam ,asadyapadezAt 1"asadevedamagra AsIt"2 "asadA idamagra AsIta" 3 "idaM vA agre naiva kizcanAsIt" iti ; lokeca 'sarvamidaM ghaTazarAvAdikaM pUrvAhne nAsIt" iti| ato yathoktaM nopapadyata iti cetatanna, dharmAntareNa tathA vyapadezAt / sa khalvasadhapadezastasyaiva kA. yadravyasya pUrvakAle dharmAntareNa-saMsthAnAntareNa na bhavadabhipretena tucchatvena / sattvAsattve hi dravyadharmAvityuktam / tatra sattvadharmAddharmAntaramasattvam / idaMzabdanirdiSTasya jagatassattvadharmo nAmarUpe ; asattvadharmastu tadvirodhinI sUkSmAvasthA / ato jagato nAmarUpayuktasya tadvirodhi sUkSmadazApattirasatvam / kathamidamavagamyate-vAkyazeSAdyukteH zamdA 1. chA. 6.2-1 // --2. shtpthbraahmnne.6-1-1||-3. yajuSi.2-aSTa.2-pra. 9-anu| For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. ntarAca - vAkyazeSastAvat 1"idaM vA agre naiva kizcanAsIt" ityatra 2"tadasadeva sanmano'kuruta syAmiti" itiH anena vAkyazeSagatena manaskAraliGgenAsacchabdArthe tucchAtirikte nizcite, tadaikArthyAt 3"asadevedam" ityAdiSvapyasacchabdasyAyamevArtha iti nizcIyate / yuktezcAsatvasya dharmAntaratvamavagamyate ; yuktirhi sattvAsattve padArthadharmAvavagamayati / mRddavyasya pRthubudhnodarAkArayogo ghaTo'stIti vyavahArahetuH; tasyaiva tadvirodhyavasthAntarayogo ghaTo nAstIti vyavahArahetuH / tatra kapAlAdyavasthAyAstadvirodhitvena saiva ghaTAvasthasya nAstIti vyavahArahetuH / naca tadvyatirikto ghaTAbhAvo nAma kazcidupalabhyate; naca kalpyate, tAvataivAbhAvavyavahAropapatteH / tathA zabdAntarAcca pUrvakAle dharmAntarayoga evAvagamyate / zabdAntarazca pUrvodAhatam 3"sadeva somyedamagra AsIt" ityAdikam / tatra hi 4"kutastu khalu somyaivaM syAt" iti tucchatvamAkSipya 4"sattveva somyedamagra AsIt" iti sthApitam / 5"taddhadaM tadyavyAkRtamAsIttannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti suspaSTamuktam // 18 // ___ idAnI kAryasya kAraNAdananyatve nidarzanadvayaM dvAbhyAM mUtrAbhyAM darzayati paTavacca / 2 / 1 / 19 // yathA tantava eva vyatiSaGgavizeSabhAjaH paTa iti nAmarUpakAryAntarAdikaM bhajante ; tadbrahmApi // 19 // yathAca prANAdiH / 2 // 1 // 20 // yathA ca vAyureka eva zarIre vRttivizeSaM bhajamAnaH prANApAnA 1. yajuSi. 2-aSTa. 2-pra. 9.anu // -2, yajuSi. 2-aSTa. 2 - pra. 9 - anu / / 3. DA. 6.2.1 // -4. chA. 6-2-2 // -5. vR. 3-4-7 // For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] ArambhaNAdhikaraNam dinAmarUpakAryAntarANi bhajate ; tadbrahmaikameva vicitra sthiratnasarUpaM jagadbhavatIti paramakAraNAtparasmAdbrahmaNo'nanyatvaM jagatassiddham // 20 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye ArambhaNAdhikaraNam // 6 // vedAntasAre-tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH // kAraNabhUtAbrahmaNo'nanyatvaM kAryabhUtajagataH vAcArambhaNazabdAdibhyo vAkyebhyo'vagamyate, 1"vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam" 2"sadevasomyedamagra AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti" 3 'aitadAtmyamidaM sarva... tattvamasi' ityAdibhyaH // 15 // bhaavecoplbdheH|| ghaTAdikAryabhAve ca tadevedaM mRhavyamityupalabdhezca kAraNAdananyatkAryam // 16 // sattvAcAparasya / kAryasya kAraNe satvAcca tasmAdananyatkAryam , ghaTa. zarAvAdikaM pUrvammRdevAsIditi hi ghaTAdiH mRdAtmanopalabhyate // 17 // asadvayapadezAnneticenna dharmAntareNa vaakyshessaayukteshshbdaantraac|| 4"idaM vA agre naiva kizcanAsIt" iti kAryasya tadAnImasanvavyapadezAt kAraNe kAryamasaditi cet-na, sthUlatvavirodhisUkSmatvarUpadharmAntarayogAdasattvavyapa dezaH kutaH! 4"tadasadeva sanmano'kuruta syAm" iti vAkyazeSAdavagamyate; manaskAro hi vidyamAnasyaivAyuktizca-asadvayapaMdezo dharmAntarayoganimittaiti gamayati; piNDatvaghaTatvakapAlatvAdibhiH parasparavirodhibhiH bhAvarUpairdhaH ghaTa prAGgAsIdidAnImasti bhaviSyaticeti sadA vidyamAnasyaiva mRddavyasya hi asadAdiH vypdeshH| tathA zabdAntaraJca 5" taddhedaM tIvyAkRtamAsIt " ityAdi // 18 // paTavacca // tantava eva saMyogavizeSabhAjaH paTa iti nAmAntarAdikaM bhajante, tadvat brahmApi // 19 // yathAca praannaadiH|| yathA ca vAyureka eca vRttivizeSaiH prANApAnA. dinAmAni bhajate, tathA brahmApIti tadananyatvaM jagataH // 20 // iti vedAntasAre ArambhaNAdhikaraNam // 6 // 1. chA, 6-1-5 // -2. chA. 6.2.1 // -3. chA. 6-8-7 // -4. yajuSi. 2. aSTa. 2-pra. 8-anu||-5... 3.4.7 // *1 For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [bha. 2. vedaantdiipe-tdnnytvmaarmbhnnshbdaadibhyH|| kiM brahmakArya jagat brahmaNo'nyat ,utAnanyaditi sNshyH|anyditi pUrvaH pakSA, tathopalabdheH nahi buddhizabdAntarAdayaH kAraNAtkAryasyAnanyatve kathaMcidupapadyante; kArakavyApAravaiyarthya cAnanyatve; ato vastuvirodhAdananyatbazrutayaH lakSaNayA neyaaH| rAddhAntastu-1"vAcArambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam" 2"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" 3"aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA tattvamasi zvetaketo"'4'sarva khalvidaM brahma tajalAniti"5'taddhedaM tahavyAkRtamAsIttanAmarUpAbhyAM vyAkriyata" ityAdizrutizatasiddhaM kAryasya jagataH kaarnnaadbrhmnno'nnytvm|ncaatr vastuvirodhagandhaH; kAraNabhUtamRdAdidravyasyaiva pRthubudhnodarAdyavasthAntarApattyA buddhizabdA. ntraadyo'pyuppdynte| tataeva kArakavyApArAdyarthavattvaJca ; kAraNasyaiva kAvisthAyAmapi pratyabhijJAyamAnasyAvasthAntarApattyaiva sarveSUpapaneSu anupalabdha. drabyAntarakalpanA na sambhavati; tasmAdrahmakArya jagat brahmaNo'nanyadeva // sUtrArthastu tasmAt brahmaNaH, ananyatvaM kAryasya jagataH ArambhaNazabdAdibhyo vAkyebhyastadupapAdayadbhayo'vagamyate; ArambhaNamiti zabda AdiryeSAM pUrvoktAnAM vAkyAnAm , tAnyArambhaNazabdAdIni ; taanynnytvmuppaadynti|| bhAvecopalabdheH // ghaTAdikAryabhAve ca tadevedaM mRddavyamitthamavasthitamiti kAraNasya upalabdhezca kAraNAdananyatvaM kAryasya / yathA devadattasya bAlatvayuvatvAdyavasthAviziSTasya nAnyatvam // 16 // sattvAcAparasya // aparasya kAryasya kAraNe sattvAcca kAraNAdananyakAryam / sarvamidaM ghaTazarAvAdikArya pUrvAhne mRdevAsIditi hi kAraNe kAryamupalabhyate / ghaTazarAvAdisaMsthAnasaMsthitameva mRddavyaM pUrvakAle pinnddaakaarmuplbdhmityrthH||17|| ____ asadyapadezAnneticenna tharmAntareNa vaakyshessaadyukteshshbdaantraac|| 6 asadevedamagra AsIt" 7'idaM vA agre naiva kiJcanAsIt" ityAdiSu kAraNAvasthAyAM kAryasyAsattvavyapadezAt kAraNe kArya sadityetannopapadyata iti cena, saditivyapadezahetubhUtanAmarUpAvasthAvirodhisUkSmAvasthAkhyadharmAntareNa 1. chA, 6-1-5 // -2. chA. 6-2-1 // -3. chaa.6-8-7||--4. chA. 3-141 // -5. 3. 3-4-7 // -6. chA. 6-2-1 // ~-7. yajuSi. 2-aSTa, 2-pra. 8-anu / For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] itaravyapadezAdhikaraNam. yogAdasaditi vyapadizyate / kathamidamavagamyate ? vAkyazeSAyuktezzabdAntarAzca / vAkyazeSastAvat 1"tadasadeva sanmano'kuruta syAm" iti| asaditi vyapadiSTasyaiva manaskArapratipAdanena asadazyapadezo dhrmaantryogaadityvgmyte| yuktizca dharmAntarayogamevAsadvanyapadezahetumavagamayati ; ghaTo'sti ghaTo nAstIti sadasadyapadezayoH ghaTatvakapAlatvayoH parasparavirodhidharmayoreva hetutve siddhetadatiriktAnupalabdhatucchatvasya hetutvklpnaanupptteH| tathA zabdAntaraM ca "2sadevasomyedamagra AsIt " iti samAnaprakaraNasthamasacchabdaM dharmAntarayoganimittamavagamayati // 18 // paTavacca // yathA tantava eva vyatiSaGgavizeSabhAjaH paTa iti nAmarUpAbhyAM kAryAntarAdikaM bhajante, tadbrahmApi // 19 // cathAca praannaadiH|| yathA ca vAyureka eva zarIre vRttivizeSaM bhajamAnaH prANApAnAdinAmarUpakAryAntarANi bhajate, tadvabrahmApIti tadananyatvaM jaga. tassiddham // 20 // iti vedAntadIpe ArambhaNAdhikaraNam // 6 // ..(zrIzArIkamImAMsAbhASye itaravyapadezAdhikaraNam // 7 // )... itrvypdeshaaddhitaakaarnnaadidossprsktiH2|1|21 jagato brahmAnanyatvaM pratipAdayadbhiH3"tattvamasi'4"ayamAtmA brama"ityAdibhirjIvasyApi brahmAnanyatvaM vyapadizyata ityuktam tatredaM codyate yadItarasya. jIvasya brahmabhAvo'mIbhirvAkyairvyapadizyate, tadA prahmaNaH sArvajyasatyasaGkalpatvAdiyuktasyAtmano hitarUpajagadakaraNamahitarUpajagatkaraNamityAdayo doSAH prasajyeran / AdhyAtmikAdhidaivikA. dhibhautikAnantaduHkhAkaraM cedaM jagat nacedRze khAnarthe svAdhIno buddhimAna 1. yajupi. 2, aSTa. 2. pra. 8. anu / -2. chA. 6-2-1 // -3. chA. 6.8.7 // -4... 6-4-5 // For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye [pra. 2. pravartate / jIvAdbrahmaNo bhedavAdinyazzrutayo jagabrahmaNorananyatvaM vadatA tvayaiva parityaktAH, bhede stynnytvaasiddheH|| aupAdhikabhedaviSayA bhedazrutayaH svAbhAvikAbhedaviSayAAbhedazrutaya iticet-tatredaM vaktavyam-svabhAvataH svasmAdabhinnaM jIvaM kimanupahitaM jagatkAraNaM brahma jAnAti vA, navA; na jAnAti cet-sarvajJatvahAniH; jAnAti cet-svasmAdabhinnasya jIvasya duHkhaM khaduHkhamiti jAnato brahmaNo hitAkaraNAhitakaraNAdidoSaprasaktiranivAryA / / jIvabrahmaNorajJAnakRto bhedaH, tadviSayA bhedazrutiriti cet-tatrApi jIvAjJAnapakSe pUrvokto vikalpastatphalaM ca tadavastham / brahmAjJAnapakSe svaprakAzasvarUpasya brahmaNo'jJAnasAkSitvaM tatkRtajagatsRSTizca na sambhavati / ajJAnena prakAzastirohitazcet-tirodhAnasya prakAzanivRttikaratvena prakAzasyaiva svarUpatvAtsvarUpanivRttireveti svarUpanAzAdidoSasahasraM prAgevodIritam / ata idamasaGgataM brahmaNo nmtkaarnntvm||21|| ___ -...(siddhAntaH)... iti prApte'bhidhIyateadhikantu bhedanirdezAt / 2 // 1 // 22 // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati; AdhyAtmikAdiduHkhayogArhAtmatyagAsmanaH adhikam arthAntarabhUtaM brahma / kutaH, bhedanirdezAt-pratyagAtmano hi bhedena nirdizyate paraM brahma 1"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya Atmanamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" 2 "pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA juSTastatastenAmRtatvameti" 3"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH" 4"tayoranyaH pippalaM khAdatti 1. bu. 5-7-22. mA. pA ||-2, zve. 1-6 // -3. zve. 6-9 // -4. the. 4-6 // For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1 itaravyapadezAdhikaraNam anaznanmanyo abhicAkazIti"1"jJAjJau dvAvajAvIzanIzau" 2 "prAjJenAstmanA sampariSvaktaH" 3"prAjJenAtmanA'nvArUDhaH" 4'asmAnmAyI sRjate vizvametat tasmiMzcAnyo mAyayA saniruddhaH" 5"pradhAnakSetrajJapatirguNeza" 6"nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn" 7"yo'vyaktamantare saJcaran yasyAvyaktaM zarIraM yamavyaktaM na veda yo'kSaramantare saJcaran yasyAkSaraM zarIraM yamakSaraM na veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" ityaadibhiH|| 22 / ' azmAdivacca tdnuppttiH| 2 // 1 // 23 // azmakASThaloSTatRNAdInAmatyantaheyAnAM satatavikArAspadAnAmacidvizeSANAM niravadyanirvikAranikhilaheyamatyanIkakalyANakatAnakheta - rasamastavastRvilakSaNAnantajJAnAnandaikasvarUpanAnAvidhAnantamahAvibhUti - brahmasvarUpaikyaM yathA nopapadyate, tathA cetanasyApyanantaduHkhayogArhasya khadyotakalpasya 8"apahatapApmA" ityAdivAkyAvagatasakalaheyapratyanIkAnavadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNAkarabrahmabhAvAnupapattiH / sAmAnAdhikaraNyanirdezaH9"yasyAtmA zarIram" ityAdizruterjIvasya brahmazarIratvAbrahmaNo jIvazarIratayA tadAtmatvenAvasthiterjIvaprakArabrahmapratipAdanaparacaitadavirodhI, pratyuttasyArthasyopapAdakazceti : 0"avasthiteriti kAzakR. straH" ityAdibhirasakRdupapAditam / atassarvAvasthaM brahma cidacidvastuzarIramiti sUkSmacidacidvastuzarIraM brahma kAraNam tadeva brahma sthUlacidacidvastuzarIraM jagadAkhyaM kAryamiti jagadbrahmaNossAmAnAdhikaraNyopapattiH, jagato brahmakAryatvam , brahmaNo'nanyatvam , acidvastuno jIvasya 1. zve. 1-9 // --2. vR. 6.3-21 // -3. pR. 6-3-35 // -4. zve. 4.9 // -5. zve. 6.16 // -6. zve. 6.13 // -7. subAla. 7 // -8. chA. 8-1-5 // 9.1. 5-7-22. mA. paa||--10. zArI. 1-4-22 // For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAmye [a. 2. ca brahmaNazca pariNAmitvaduHkhitvakalyANaguNAkaratvasvabhAvAsaGkarassarvazrutyavirodhazca bhavati / 1 "sadeva somyedamagra AsIdekameva" ityavibhAgAvasthAyAmapyacidyuktajIvasya brahmazarIratayA sUkSmarUpeNAnasthAnamavazyAbhyupagantavyam,2 "vaiSamyanaighRNye na sApekSatvAt"3"na karmAvibhAgA diticennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca" iti sUtradvayoditatvAttadAnImapi sUkSmarUpeNAvasthAnasya / avibhAgastu nAmarUpavibhAgAbhAvAdupapadyate / ato brahmakAraNatvaM sambhavatyeva / ye punarasyaiva jIvasyAvidyAviyuktAvasthAmabhipretyemaM bhedaM varNayanti, teSAmidaM sarvamasaGga syAt / na hi tadavasthasya sarvajJatvaM, sarvezvaratvaM, samastakAraNatvaM, sarvAtmatvaM, sarvaniyantRtvamityAdIni santi / anenaiva rUpeNa hyAbhiH zrutibhiH pratyagAtmano bhedaH pratipAdyate; tasya sarvasyAvidyAparikalpinatvAt / nacAvidyAparikalpitasyAvidyAvasthAyAM zuktikArajatAdibhedavatparasparabhedo'tra sUtrakAreNa 4"adhikantu bhedanirdezAt" ityAdiSu pratipAdyate; brahmajijJAsA kartavyeti jijJAsyatayA prakrAntasya brahmaNo jagajanmAdikAraNasya vedAntavedyatvam , tasya ca smRtinyAyavirodhaparihArazca kriyte| 5"apItau tadvatprasaGgAdasamaJjasam"6"na tu dRSTAntabhAvAt" iti sUtradvayametadadhikaraNasiddhamanuvadati / tatra hi vilakSaNayoH kAryakAraNabhAvasambhava evAdhikaraNArthaH / 7'asaditi cenna pratiSedhamAnatvA" iti ca pUrvAdhikaraNasthamanuvadati // 23 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye itaravyapadezAdhikaraNam // 7 // 1. chA, 6-2-1 // -2, zArI. 2- 1-34 // -3. zArI. 2 - 1 - 35 // 4. zArI. 2-1-22 // --- 5. zArI. 2-1-8 // --6. zArI. 2-1.9 // --7. zArI. 2-1-7 // For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] itaravyapadezAdhikaraNam. vedaantsaare-itrvypdeshaaddhitaakrnnaadidossprsktiH|| 1"ta tvamasi" 2 "ayamAtmA brahma' iti kAryabhUtasya jIvasya brahmabhAvavyapadezAddhi ananyatvamuktam ; evantarhi sarvajJasya satyasaGkalpasya brahmaNaH Atmano hitarUpa. kAryajagadakaraNam , ahitarUpakAryakaraNaJcetyAdidoSaprasaktiH // 21 // naitat--- adhikantu bhedanirdezAt // kAryakAraNayorananyatve'pi jIvasvarU. pAt brahmasvarUpamarthAntaram , 3'karaNAdhipAdhipaH" 4"vidyAvidye Izate yastu so'nyaH" ityAdibhedanirdezAt / cidacidvastuzarIraM brahmaiva kAraNAvasthaM kAryAvasthaJceti guNadoSavyavasthitiriti 5"na tu dRSTAntabhAvAt" iti yuktam / 6"yasya pRthivI zarIram" 7"yasyAtmA zarIram" ityAdizrutizatasamadhigataM cidacidvastuzarikatvam // 22 // azmAdivaJca tadanupapattiH // azmakASThaloSTatRNAderacetanasyeva jIvasya 8 "anIzayA zocati muhyamAnaH" ityAdinA atyantavisajAtIyatayA'bhihitasya sarvazasatyasaGkalpabrahmasvarUpatAnupapattissiGkhyatyevetyarthaH // 23 // iti vedAntasAre itaravyapadezAdhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-itaravyapadezAddhitAkaraNAdidoSaprasaktiH // brahmaNo jagatkAraNatvaM sambhavati, neti sNshyH| na sambhavatIti pUrvaH pakSaH, 9"ayamAtmA brahma" 1"tastvamasi" iti sAmAnAdhikaraNyena jIvo brahmatyavagamAt, jagatsargasya ca jIvaduHkhahetutvAt , AtmahitAkaraNAdidoSaprasakteH sarvazasya satyasaGkalpasya brahmaNo jagatkAraNatvAnupapatteH / jIvaparayorbhedavAdinyazzrutayaH, jagabahmaNorananyatvaM vadatA tvayaiva parityaktAH, bhede satyananyatvAsiddhaH / aupAdhikabhedaviSayAH bhedazrutayaH, svAbhAvikAbhedaviSayA abhedazrutayaH iti cet -tatredaM vaktavyam , svabhAvataH svasmAdabhinnaM jIvaM kimanupahitaM jagatkAraNaM brahma jAnAti, na vA ; na jAnAti cetsa rvazatvahAniH ; jAnAti cetsvasmAdabhinnasya jIvasya duHkhaM svaduHkhamiti jAnato brahmaNaH hitAkaraNAhita 1. chA. 6-8-7 // -2, bR. 6-4-5 // -3. zve. 6-9 // --4. zve. 5-1 / / --- 5. zArI. 2-1.9 // -6. subAla. 7. kha |---7. yU. 5-7-22. mA. paa||-8. mu. 3-1-2; zve. 4.7 // -9. vR. 6.4-5 // For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 56 vedAntadIpe [a. 2. " " karaNAdidoSaprasaktiranivAryA / jIvabrahmaNorajJAnakRto bhedaH, tadviSayA bhedazrutiriti cet-tatrApi jIvAjJAnapakSe pUrvoko 1 doSastatphalaM ca tadavasthameva / brahmAjJAnapakSe svaprakAzasvarUpasya brahmaNo'jJAnasAkSitvaM tatkRtajagatsRSTizca na sambhavati : ajJAnena prakAzastirohitazcet-tirodhAnasya prakAzanavRttikaratvena prakAzasyaiva svarUpatvAtsvarUpanivRttireveti svarUpanAzAdidoSAH bhASye prapazcitAH / rAddhAntastu - 2 " asmAnmAyI sRjate vizvametattasmiJcAnyo mAyayA sanniruddhaH 3 ' tayoranyaH pippalaM svAdvattyanaznannanyo abhicAkazIti' 4' pradhAnakSetrajJapatirguNezaH 5" pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA" ityAdibhiH pratyagAtmano'rthAntarabhUtaM brahmetyavagamAt jIvakarmAnuguNatayA jagatsargasya ca brahmaNo lIlAprayojanatvAt jagatkAraNatvaM sambhavatyeva / tattvamasyAdisAmAnAdhikaraNyanirdezaH 6" yasyAtmA zarIram" ityAdizruterjIvasya brahmazarIratvAttaccharIratayA jIvaprakAraka brahmapratipAdanaparaH / sUkSmacidacidvastuzarIraM brahma kAraNAvastham, sthUlacidacidvastuzarIraM brahmaiva kAryAvasthamiti kAryakAraNayorananyatvam / evamapi zarIrabhUtayozcidacidvastunoH zarIriNo brahmaNazca duHkhitvapariNAmitva heyapratyanIkatva kalyANaguNAkaratvasvabhAvAH svarUpavivekaviSayazrutisiddhAH tathaiva vyavasthitA iti brahmaNo jagatkAraNatvaM sambhavatyeva sUtrArthastu - itaravyapadezAddhitAkaraNAdidoSaprasaktiH: - brahmaNa itaraH jIvaH brahmaNo jIvatayA vyapadezAt, jIvasya ca duHkhitvAt, hitarUpajagadakaraNamAhitarUpajagatkaraNamityAdidoSaprasaktirbrahmaNaH / ato brahmaNo jagatkAraNatvaM na sambhavatiiti // 21 // 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata uttaraM paThati adhikantu bhedanirdezAt // tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH pratyagAtmanaH adhikam - arthAntarabhUtaM brahma / kutaH ? bhedanirdezAt - 7"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH " 4 " pradhAnakSetrajJapatirguNezaH " 5" pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA" ityAdibhiH pratyagAtmano jIvAdbrahmaNo hi bhedo nirdizyate // 22 // azmAdivacca tadanupapattiH // azmakASThaloSTatRNAderacetanasyevAnantaduHkhAkarajIvasya niratizayAnandasatyasaGkalpabrahmabhAvAnupapattizca / na kevalaM 1. doSavikalpastatphalaM ca. paa|| 2. ve. 4-6 // - 3. mu.3-1-1;ve. 4-6 // --- 4. zve. 6-16 // 5. ve. 1-6 // - 6. du. 5-7-22. mA. paa||7, ve. 6-9 // For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] upasaMhAradarzanAdhikaraNam . bhedazrutyA'rthAntaratA'vagamyate, vastvanupapattyA cetyrthH| jIvasAmAnAdhikaraNya. nirdezaH 1"yasyAtmA zarIram" ityAdizrutizatasiddhajIvaprakArakabrahmapratipAdanapara iti 2"avasthiteriti kAzakRtsnaH' ityatraiva pratipAditaH // 23 // iti vedAntadIpe itaravyapadezAdhikaraNam // 7 // ....( zrIzArIrakamImAMsAbhASye upasaMhAradarzanAdhikaraNam )..... upasaMhAradarzanAnneticenna kSIravaddhi / 2 / 1 // 24 // ___parasya brahmaNassarvajJasya satyasaGkalpasya sthUlasUkSmAvasthasarvacetanAcetanavastuzarIratayA sarvaprakAratvena sarvAtmatvaM sakaletaravilakSaNatvaM cAviruddhamiti sthApitam / idAnIM satyasaGkalpasya parasya brahmaNaH saGkalpamAtreNa vicitrajagatsRSTiyogo na viruddha iti sthApyate / nanu ca parimitazaktInAM kArakakalApopasaMhArasApekSatvadarzanena sarvazaktebrahmaNaH kArakakalApAnupasaMhAreNa jagatkAraNatvavirodhaH kathamAzaGkayate ? ; ucyate-loke tattatkAryajananazaktiyuktasyApi tatsadupakaraNApekSatvadarzanAsarvazaktiyuktasya parasya brahmaNo'pi tattadupakaraNavirahiNaH sraSTatvaM nopapadyata iti kasyacinmandadhiyazzaGkA jAyata iti sA nirAkriyate / ghaTapaTAdikAraNabhUtAnAM kulAlakuvindAdInAM tajjananasAmarthya satyapi kAnicidupakaraNAnyupasaMhRtyaiva janayitRtvaM dRzyate / tajjananAzaktAH kArakakalApopasaMhAre'pi janayituM na zaknuvanti ; zaktAH punaH kArakakalApopasaMhAre janayantItyetAvAneva vizeSaH / brahmaNo'pi sarvazakteH sarvasya janayitRtvaM tadupakaraNAnAmanupasaMhAre noppdyte| pAksRSTezvAsahAyatvaM --3"sadeva somyedamagraAsIt" 4"eko ha vai nArAyaNa AsIt"ityA1.i. 5-7-22-mA.pA ||-2.shaarii. 1-4-22 // -3.aa. 6-2-2||-4.mho.1-2|| *8 For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 vedAntasAre [a. 2. diSu pratIyate / atastraSTRtvaM nopapadyata ityevaM prAptam / tadidamAzaGkate - upasaMhAradarzanAnneticet-iti // - (siddhAntaH) pariharati- na kSIravaddhi - iti ; na sarveSAM kAryajananazaktAnAmupasaMhArasApekSatvamasti ; yathA kSIrajalAderdadhihimajananazaktasya tajjanane; evaM brahmaNo'pi svayameva sarvajananazaktessarvasya janayitRtvamupapadyate / hIti prasiddhavanirdezaznodyasya mandatAkhyApanAya / kSIrAdiSvAtaJcanAdyapekSA na dadhyAdibhAvAya ; apitu zaighrayArthaM rasavizeSArthavA // devAdivadapi loke / 2 / 1 / 25 // yathA devAdayaH sveskhe loke saGkalpamAtreNa svApekSitAni sRjanti; tathA'sau puruSottamaH kRtsnaM jagatsaGkalpamAtreNa sRjati / devAdInAM vedAvagatazaktInAM dRSTAntatayopAdAnam, brahmaNo vedAvagatazakte sukhagrahaNAyeti pratipattavyam || iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye upasaMhAradarzanAdhikaraNam // 8 // vedAntasAre - upasaMhAradarzanAnneticenna kSIravaddhi / kAryanirvRtAvanekakArakopasaMhAradarzanAt brahmaikameva 1 jagadAkArakAryanna bhavediticet-na, kSIrasyaiva dadhibhAvavat brahmaNo'pi sambhavati // 24 // devAdivadapi loke // yathA devAdevazAstrAvagatazakteH svasaGkalpAdeva sveskhe loke svApekSitanAnArUpabhAvaH ; evaM brahmaNo'pi zAstrAvagatazaktessarvamupapannam // 25 // iti vedAntasAre upasaMhAradarzanAdhikaraNam // 8 // vedAntadIpe - upasaMhAradarzanAneticenna kSIravaddhi // brahmaNo jaga tkAraNatvaM sambhavati, na veti saMzayaH; na sambhavatIti pUrvaH pakSaH, loke kArya 1. jagatkAraNaM na pA // For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] upasaMhAradarzanAdhikaraNam . 59 jananasamarthasyApi vastunaH tattatkAryajanane anekakArakopasaMhAradarzanAdvicitrajagajananasamarthasyApi brahmaNo'sahAyasya janayitRtvAnupapatteH / rAddhAntastukSIrasya dadhibhAve'nanyApekSatvadarzanAnAnekakArakopasaMhAraniyamo dRzyata iti brahmaNo'nanyApekSasyaiva kAraNatvaM smbhvtyev| rasUtramapi vyaakhyaatm| 'kSIravaddhi' itiprasiddhavanirdezaH codyamAndyaparaH // 24 // devAdivadapi loke // yathA devAdayaH svekhe loke svApekSitAni svasakalpAdeva sRjanti ; tathA brahmApi / devAdezzAstrAvaseyazaktitayA brahmatulyatve'pi devAdigrahaNaM brahmaNo vicitrazaktitvasya sugrahaNAyeti mantavyam // 25 // iti vedAntadIpe upasaMhAradarzanAdhikaraNam // 8 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye kRtsnaprasaktyadhikaraNam // 9 // ).. kRtsnprsktirnirvyvtvshbdkopovaa|2|126|| ___2" sadeva somyedamagra AsIt " 3"idaM vA agre naiva kizcanAsIt ' 4" AtmA vA idameka evAgra AsIt " ityAdiSu kAraNAvasthAyAM brahmaikameva niravayavamAsIditi kAraNAvasthAyAM nirastacidacidvibhAgatayA niravayavaM brahmaivAsIdityuktam / tadavibhAgamekaM niravayameva brAhma 5"bahu syAm" iti saGkalpya AkAzavAyvAdivibhAgaM brahmAdistambaparyantakSetrajJavibhAgaM cAbhavaditicoktam / evaM sati tadeva paraM brahma kRtsnaM kaarytvenopyuktmitybhyupgntvym| atha cidaMzaH kSetrajJavibhAgavibhaktaH, acidaMzazvAkAzAdivibhAgavibhaktaH ityucyate, tadA 1"sa deva somyedamagra AsIt ekamevAdvitIyam" "brahmaikameva""Atmaikaeva"ityevamAdayaH kAraNabhUtasya brahmaNo niravayavatvavAdinazzabdAH kupyeyuHbAdhitA bhveyuH|ydypi sUkSmacidacidvastuzarIraM brahma kAraNam,sthUlacida 1. sUtraM tu nigadavyAkhyAtam . pA // 2.chA. 6-2-1 // --.3 2.aSTa. 2-pra. 8-anu|| 4. aitareya. 1-1-1 // -5. chA. 6-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. va cidvastuzarIraM brahma kAryamityabhyupagamyate; tathApi zarIryezasyApi kA ryatvAbhyupagamAduktadoSo durvAraH / tasya niravayavasya bahubhavanaM ca noppdyte| kAryatvAnupayuktAMza sthitizca noppdyte| tasmAdasamaJjasamivAbhAti | ato brahmakAraNatvaM nopapadyate // ityAkSipte samAdhatte -- zrutestu zabdamUlatvAt / 2 / 1 / 27 // i tuzabda uktadoSaM vyAvartayati / naivamasAmaJjasyam ; kutaH zruteH zrutistAvanniravayavatvaM brahmaNastato vicitrasarge cAha / zrIte'rthe yathAzruti pratipattavyamityarthaH / nanuca zrutirapi agninA siJceditivat paraspa rAnvayAyogyamarthaM pratipAdayituM na samarthA; ata Aha- zabdamUlatvAditi / zabdakamamANakatvena sakaletaravastuvisajAtIyatvAdasyArthasya vicitrazaktiyogo na viruddhyata iti na sAmAnyato dRSTaM sAdhanaM, dUSaNaM vA arhati brahma // Atmani caivaM vicitrAca hi / 2 / 1 / 28 // kiMca -- evaM vastvantarasaMbandhino dharmasya vastvantare cAropaNe sati, acetane ghaTAdau dRSTA dharmAstadvisajAtIye cetane nitye Atmanyapi prasajyante / tadaprasaktica bhAvasvabhAva vaicitryAdityAha-vicitrAtha hiiti ; yathA agnijalAdInAmanyonyavisajAtIyAnAmauSNyAdizaktayazca visajAtIyA dRzyante ; tadvalokadRSTavisajAtIye pare brahmaNi tatratatrAdRSTAssahasrazaH zaktayassantIti na kiJcidanupapannam / yathoktaM bhagavatA parAzareNa - 1" nirguNasyAprameyasya zuddhasyApyamalAtmanaH / kathaM sargAdikartRtvaM brahmaNo'bhyupagamyate " iti sAmAnyadRSTayA paricodya " zaktayassarvabhAvAnAmacintyajJAnagocarAH / yato'to brahmaNastAstu sargAdyA bhA --- 1. vi. pu. aM. 1- a. 3-1-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] kRtsnaprasaktyadhikaraNam vazaktayaH / bhavanti tapatAM zreSTha pAvakasya yathoSNatA " iti / zrutiH 1" kiM vidvanaM ka u sa vRkSa AsIdyato dyAvApRthivI niSTatakSuH / manI SiNo manasA pRcchatedutadyadadhyatiSThadbhuvanAni dhArayan / brahma vanaM braha sa vRkSa AsIdyato dyAvApRthivI niSTatakSuH / manISiNo manasA vibravI mi vo brahmAdhyatiSThadbhavanAni dhArayan" iti / sAmAnyato dRSTaM codyaM sarva vastuvilakSaNe pare brahmaNi nAvataratItyarthaH // itadha 5. svapakSadoSAcca / 2 / 1 / 29 // svapakSe - pradhAnAdikAraNavAde, laukika kstuvisajAtIyatvAbhAvena pradhAnAde: lokadRSTA doSAstatra bhaveyuriti sakaletaravilakSaNaM brahmaiva kA raNamabhyupagantavyam | pradhAnaM ca niravayavam ; tasya niravayavasya katha Ha mahadAdivicitrajagadArambha upapadyate / sattvaM rajastama iti tasyA vayavA vidyanta iti cet -- tavedaM vivecanIyam; kiM sattvarajastamasA samUhaH pradhAnam ; uta sattvarajastamobhirArabdhaM pradhAnam ; anantare kalpe pradhAnaM kAraNamiti svAbhyupagamavirodhaH ; svAbhyupetasaGkhyAvirodhazca ; teSAmapi niravayavAnAM kAryArambhavirodhazca / samUhapakSe ca teSAM niravayavatvena pradezabhedamanapekSya saMyujyamAnAnAM na sthuuldrvyaarmbhktvsiddhiH| paramANu kAraNavAde'pi tathaiva aNavo niraMzAH niSpradezAH pradeza bhedamanapekSya parasparaM saMyujyamAnA api na sthUlakAryArambhAya prabhaveyuH // For Private And Personal Use Only sarvopetA ca taddarzanAt / 2 / 1 / 30 // sakaletaravastuvisajAtIyA parA devatA sarvazaktyupetA ca / tathaiva parAM devatAM darzayanti hi zrutayaH - 2" parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca " tathA 3" apahatapApmA vijaro vimRtyurvi - 1. yajuSi :- aSTa. 2 - pra. 7- anu // 2. ve. 6-7 // - 3. chA. 8-1-5 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre [a. 2. zoko vijighatso'pipAsaH"iti sakaletaravisajAtIyatA parasyA devatAyAH pratipAdya "satyakAmassatyasaGkalpaH" iti sarvazaktiyoga prtipaadynti| tathA 2"manomayaH prANazarIro bhArUpassatyasaGkalpa AkAzAtmA sarvakarmA sarvakAmassarvagandhassarvarasaH sarvamidamabhyAtto'vAkyanAdaraH"iti ca / / vikaraNatvAnneticettaduktam / 2 / 1 / 31 // ___ yadyapyekameva brahma sakaletaravilakSaNaM sarvazakti; tathApi 3"na tasya kArya karaNaM ca vidyate"iti karaNavirahiNastasya na kAryArambhassambhavatIti cet ttrottrN-"shbdmuultvaat"| "vicitrAzcahi" ityuktam / zabdakapramANaM sakaletaravilakSaNaM tattatkaraNaviraheNApi tattatkAryasamarthamityarthaH / tathAca zrutiH-4"pazyatyacakSussa zRNotyakarNaH apANipAdo javano grahItA" ityevamAdyA // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kRtsnaprasaktyadhikaraNam // 9 // vedAntasAre-kRtsnaprasaktirniravayavatvazabdakopo vA // cidaci dUstuzarIrakaM brahmaiva kAryakAraNAvasthamiti huktam ; tatra brahmaNazzarIriNo ni ravayavatvena kRtsnasya brahmaNaH kAryatvenopayogaprasaktiH ; kAryAvasthAyAmapi aMzA ntareNAvasthitamiti ca pakSe niravayavatvazabdakopo vA tyAt ; ato graha na kA raNam // 26 // pariharati zrutestu zabdamUlatvAt // zrutiprAmANyAnaivaM prasajyate / zabdaikapramA NakatvAdbrahmasvarUpasya sakaletarapramANAvagatavastuvisajAtIyatvena tatratatrAdRSTa zaktiyogaH brahmaNo na viruddhaH ; ataH kAryatvena kAraNatvena paripUrNasyAvasthAna sambhavati / yathA jAtivAdinAM jAteH khaNDamuNDAdiSu // 27 // Atmani caivaM vicitrAzca hi // jIvAtmani cAciddharmavirodhidharma yogo visajAtIyazaktitvAdeva, agnijalAdayo'pyacidvizeSAH anyonyavilakSa NAH niyatazaktayo vicitrAH dRzyante // 28 // 1. chA. 8-1.5 // -2. chA. 3-14-2 // -3. zve. 6-8 / / ---4. zve. 3.19 / / For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] kRtnaprasaktyadhikaraNam. 63 svapakSadoSAcca // kRtsnaprasattatyAdidoSaH niravayave'citsajAtIye pra dhAne eveti brahmaiva kAraNam // 29 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvopetA ca taddarzanAt || 1 parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate" iti zruteH sarvazaktiyogazca devatAyA avagamyate // 30 // vikaraNatvAnneticettaduktam // 2"na tasya kArya karaNaJca vidyate" itibrahmaNo vikaraNatvAt kAraNatvaM neti cet tasyottaraM - zabdaikamUlatvena visajAtIyatvAditi pUrvasUtroktameva // 31 // iti vedAntasAre kRtsnaprasaktyadhikaraNam // 9 // vedAntadIpe - kRtsnamasaktirniravayatvazabdakopo vA / brahmaNo jaga tkAraNatvaM sambhavati, neti saMzayaH / na sambhavatIti pUrvaH pakSaH, niravayavasya brahmaNo jagadupAdAnatve kRtsnasya brahmaNo jagadAkAreNopayogaprasaGgAt tatparijihIrSayA sAvayavatvAbhyupagame 3" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam " ityAdiH kAraNAvasthAyAM niravayavatvavAcizabdo bAdhyeta / yadyapi sUkSmacidacidvastuzarIraM brahma kAraNam, sthUlacidacidvastuzarIraM brahma kAryamityabhyupagamyate, tathApi zarIryazasyApi kAryatvAbhyupagamAt kRtsnaprasaktirniravayavatvazabdabAdho vA / rAddhAntastu-sakaletaravisajAtIyaM zrutyekasamadhigamyaM sarvazaktiyuktaM brahma niravayavamapi kAryaJca bhavati, anyacca bhavatIti parimitazaktivastucodyaM na tatra prasajyate / yathA jAtivAdino jAtirekaivAmUrtA khaNDamuNDAdiSvatyantavilakSaNeSu ananteSvapi parisamApyaiva vartate ; na tatretaravastucodyamiti / bhato brahmaNaH jagatkAraNatvaM saMbhavatyeva / sUtrArthastu -- kRtsnaprasaktirniravayavatvazabdakopo vA - brahmakAraNatve kRtsnasya brahmaNaH kAryatvenopayogaprasaGgaH, niravayavatvAt ; sAvayavatve niravayavatvazabdakopo vA niravayavatvavAdizabdabAdhaprasaGga ityarthaH // 26 // zrutestu shbdmuultvaat|| tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH / zruteH zrutiprAmANyAnaivaM prasajyate ; zabdamUlatvAt zabdeka mUlatvena sakaletaravijAtIyatvAdityarthaH // Atmani caivaM vicitrAva hi / / Atmani caivaM - jIvAtmanyacetanadha 1. ve. 3-8 // 2. zve. 6-16 // - 3. chA. 6-2-1 // For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 64 [a. 2. maprasaktizcaivam acetanavijAtIyatvAdevetyarthaH / vicitrAzca hi -atretaneSu ca visajAtIyeSvagnijalAdiSu vicitrA hi zaktayo dRzyante; evaM paramAtmanazcetanAcetanavisajAtIyasya vicitrArazaktaya upapadyante // 28 // zrIzArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svapakSadoSAcca // pradhAnAdikAraNapakSe doSAzca brahmaiva jagatkAraNam / tatra hi laukikavastusajAtIyatvena pradhAnAderuktadoSo'nye ca prasajyeran // 29 // sarvopetA ca tadarzanAt // na kevalaM sakaletaravisajAtIyatvena sarvazaktyupetA parA devatetyucyate ; taddarzanAcca - sarvazaktiyogazruterityarthaH / da rzayatIti darzanaM zrutiH, 1" parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate" ityAdikA // 30 // vikaraNatvAnneticettaduktam // uktasyArthasya draDhine codyapUrvakaM pUrvoktaM smArayati - vikaraNatvAt-karaNavirahitatvAdbrahma na kAraNamiti cet ; 2"na tasya kArya karaNaM ca vidyate " iti hi zrUyate / taduktam - atra yadvaktavyam, tatpUrvamevoktam " zabdamUlatvAt" "vicitrAzca hi" iti / ayameva parihAraH za bdaikamUlatvena sakaletaravisajAtIyatvAdbrahmaNaH, visajAtIyAnAM ca zaktivaicitrayasya lokadRSTatvAtsarvamupapannamityarthaH // 31 // iti vedAntadIpe kRtsnaprasaktyadhikaraNam // 9 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye prayojanavattvAdhikaraNam // 10 // ) na prayojanavattvAt / 2 / 1 / 32 // ratzvaraH prAksRSTereka eva san sakaletaravilakSaNatvena sarvArthazaktiyuktaH svayameva vicitraM jagatsraSTuM zaknoti ; tathApIzvarakAraNatvaM na sambhavati, prayojanavattvAdvicitrasRSTeH, Izvarasya ca pryojnaabhaavaat| buddhipUrvakAriNAmArambhe dvividhaM hi prayojanaM svArthaH parArtho vA / nahi parasya brahmaNassvabhAvata evAvAptasamastakAmasya jagatsargeNa kiMcana prayojanamanavAptamavApyate / nApi parArthaH, avAptakAmasya parArthatA hi parAnugraheNa bhavati nacedRzagarbhajanmajarAmaraNanarakAdinAnAvidhAnantaduHkhabahulaM 1. ve. 6-8 // 2. zve. 6-16 // For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] prayojanavattvAdhikaraNam. 65 jagatkaruNayA sRjati; pratyuta sukhaikatAnameva janayejjagatkaruNayA svajan / ataH prayojanAbhAvAdbrahmaNaH kAraNatvaM nopapadyata iti // 32 // vadyam // evaM prApte pracakSma lokavattu lIlAkaivalyam / 2 / 1 / 33 // / avAptasamastakAmasya paripUrNasya svasaGkalpavikAryavividhavicitracidacinmizrajagatsarge lIlaiva kevalA prayojanam, lokavat - yathA loke saptadvIpAM medinImadhitiSThatassaMpUrNazauryavIryaparAkramasyApi mahArAjasya ke - valalIlaikaprayojanAH kantukAdyArambhA dRzyante; tathaiva parasyApi brahmaNaH svasaGkalpamAtrAvakRptajagajjanmasthitidhvaMsAdelIMlaiva prayojanamiti nira Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. bR. 6-4-5 // *9 vaiSamyanairghRNye na sApekSatvAttathAhi darzayati / 2 / 1 / 34 // yadyapi paramapuruSasya sakaletaracidacidvastuvilakSaNasyAcintyaza ktiyogAtmAksRSTerekasya niravayavasyApi vicitracidacinmizrajagatsTaSTissambhAvyeta, tathApi devatiryamanuSyasthAvarAtmanotkRSTamadhyamApakRSTasTapakSapAtaH prsjyet| atighoraduHkhayogakaraNAnnairghRNyaM cAvarjanIyami ti| tattrosaraM-na sApekSatvAditi; na prasajyeyAtAM vaiSamyanairghRNye, kutaH sApekSatvAta- sRjyamAnadevAdikSetrajJakarmasApekSatvAdviSamasRSTeH / devAdInAM kSe trajJAnAM devAdizarIrayogaM tattatkarmasApekSaM darzayanti hi zrutismRtayaH1" sAdhukArI sAdhurbhavati pApakArI pApo bhavati puNyaH puNyena karmaNA bhavati pApaH pApena karmaNA ", tathA bhagavatA parAzareNApi devAdivaicitryahetuH sRjyamAnAnAM kSetrajJAnAM prAcInakarmazaktirevetyuktaM For Private And Personal Use Only 4 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. 1"nimittamAtramevAsau sRjyAnAM srgkrmnni| pradhAnakAraNIbhUnA yato mujyazaktayaH // nimittamAtra muktvaiva nAnyatkicidapekSate / nIyate tapA zreSTha svazaktyA vastu vastutAm" iti / svazaktyA svakarmaNaiva devAdiSastutAmAptiriti // na karmAvibhAgAditi cennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca / 2 / 2 / 35 // pAkpaSTeH kSetrajJA nAma na santiH kutaH,avibhAgazravaNAta ,2"sadeva somyedamagraAsIt " iti; atastadAnIM tadabhAvAttatkarma na vidyate; kathaM tadapekSaM sRSTivaiSamyamityucyata iticet-na, anAditvAt kSetrajJAnAM tatkarmapravAhANAM ca / tadanAditve'pyavibhAga upapayate ca; yatastat kSetrajJavastu parityaktanAmarUpaM brahmazarIratayApi pRthgvypdeshaanhmtimuukssmm| tathA'nabhyupagame akRtaabhyaagmkRtvipnnaashprsaashc| upalabhyate ca teSAmanAditvaM-3"na jAyate mriyate vA vipazcita" iti / sRSTipravAhAnAditvaM ca "mUryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat" ityAdau / 5"tadedaM tIvyAkRtamAsIttannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti nAmarUpavyAkaraNamAlazravaNAt kSetrajJAnAM svarUpAnAditvaM siddham / smRtAvapi 6"prakRtiM puruSaM caiva vikhyanAdI ubhAvapi" iti / atassarvavilakSaNatvAtsarvazaktitvAt, lIlaikaprayojanatvAt,kSetrajJakarmAnuguNyena vicitrasRSTiyogAmeva jagatkAraNam // 35 // sarvadharmopapattezca / 2 / 2 / 36 // pradhAnaparamANvAdInAM kAraNatve yadarmavaikalyamuktaM, vakSyamANaM ca 1. vi. pu. 1.4.51, 52 // -2. chA. 6-2-1 // -3. kaTha. 1-2-18 // 4. te. nArA. 1.14 // -5. 1. 3-4-7 // -6. gI. 13.19 // For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. prayojanavavAdhikaraNam. tasya samesya dharmajAtasya kAraNatvopapAdino brahmaNyupapattezca brahmaiva jagatkAraNamiti sthitam // 36 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye prayojanavatvAdhikaraNam // 10 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye dvitIvasyAbhyAyasya prathamaH paadH||1|| vedAntasAre-na prayojanavattvAt // brahmaNaH avAptasamastakAmadhena sau prayojanAbhAvAt brahma na kAraNam // 32 // lokavatu lIlAkaivalyam // avAptasamastakAmasyApi lIlAprayojanatve nairapekSyaM sambhavati, loke kevalalIlAyai kantukAdyArambhadarzanAt / asyAtmatRptasyAvAptasamastakAmatvaM hi sadAbhimatasakalabhogopakaraNasadbhAvaH / AtmatRpta gatRptirvisajAtIyA / lIlArasasyApi tadvilakSaNasya triguNapuruSAdyupakaraNacityameva // 33 // vaiSamyanaipuNye na sApekSatvAttathAhi darzayati // devAdiviSamaspTyA pakSapAto naighRNyaca na sambhavati parasya, kSetrakarmasApekSatvAdviSamasaSTeH; tathA 'sAdhukArI sAdhurbhavati pApakArI pApo bhavati" iti zrutireva drshyti|| na karmAvibhAgAditicennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca // 2"sadeva somyedamagra AsIt ekameva" ityekatvAvadhAraNAt , tadAnI kSetramA bhAvAt karma na sambhavati, iti cet-na; anAditvAt kSetrajJAnAM tattatkarmapra. vAhazcAstyeva; upapadyate ca tadanAditve'pyavibhAgazrutiH, nAmarUpavibhAgAbhAvAt , 3'taddhedaM tahavyAkRtamAsIt tannAmarUpAbhyAM vyAkriyata' ityanayaikA rthyAt ; upalabhyate ca zrutiSu kSetrajJAnAditvam 4 "zAzI dvAvajAvIzanIzau" 5"nisyo nitthAnAm" iti // 35 // sarvadharmopapattezca // pradhAnaparamANvAdigbanupapannAnAM sarvadharmANAM - 1.1. 6-4-5 // -2. chA. 6-2-1 // -3. ra. 3.4-7 // --4. zve.1-9 / / For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma.. maNi sakaletaravilakSaNatvena sarvazaktizrusyA copapatteH brahmaiva kAraNamiti si. dam // 36 // iti vedAntasAre prayojanavakhAdhikaraNam // 10 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre dvitIyaspAdhyAyasya prathamaH paadH||1|| vedAntadIpe-na prayojanavatvAt // brahmaNo jagatkAraNatvaM sambhavati, neti saMzayaH / na sambhavatIti pUrvaH pakSaH ; buddhipUrvArambhANAM sAyojana tvAt , Izvarasya ca khata evAvAptasamastakAmasya jagatsRSTayArambhe prayojanAmA vAt , garbhavAsAdiduHkharUpatvAtsRSTaH,parAnugraheNApi na saprayojanatvam--iti / rAddhAntastu-paripUrNasyApIzvarasya kevalalIlAprayojanAya jagatsRSTayAghArambhassambhavati ; yathA loke saptadvIpavatI medinImadhitiSThato mahArAjasya paripU. rNasyApi kevalalIlaikaphalAH kantukAdyArambhA dRzyante, tadvadIzvarasyApi prayo. janAya jagatsRSTayArambhassambhavati / sUtrArthastu-na prayojanavattvAt / prayoja navattvAtsRSTeH Izvarasya svataH paripUrNasya prayojanAbhAvAnna sraSTatvam // 32 // lokavatu lIlAkaivalyam // lIlAkaivalyaM lIlAyAH prayojana ve kaivalyaM sambhavati ; kevalAyA lIlAyAssRSTyArambhaprayojanatvaM sambhavatItyarthaH / lokavat / yathA loke rAkSaH kantukAdyArambhe // 33 // devamanuSyAdiviSamasRSTayA pakSapAtraprasaGgAt durviSahaduHkhagarbhatvena nai - dhyaprasaGgAca, paramakAruNikasya paramapuruSasya paripUrNasya lIlArthamapi jagatsargoM na sambhavatItyAzaGkayAha vaiSamyanaighaNye na sApekSatvAttathAhi darzayati // Izvarasya vicitrajagatsRSTau devAdivaiSamyaprayuktapakSapAtaH, duHkhapradajagatsarge neNyaM ca na sambhavataH vaiSamyAdAvIzvarasya kSetrakarmasApekSatvAt kSetrajJAnAM pUrvapUrvakarmapalo. cya, tattatkarmAnuguNaM viSamaM jagatsRjatIti tatkarmaiva vaiSamyAdiheturityarthAtathA devAdidehayoga kSetrajJAnAM tatkarmasApekSaM darzayati hi zrutiH11 "sAdhukArI sAdhubhavati pApakArI pApo bhavati" iti // 34 // na karmAvibhAgAditicennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca // 1. vR. 6-4-5 // For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] prayojanavattvAdhikaraNam. sRSTeH prAkarma na vidyate kSetrajJAbhAvAt tadabhAvazca, 1 'sadeva somyedam" itya. vadhAraNAvagatAda vibhAgAditicet-tanna, anAditvAt kSetrajJAnAM tattAkarma pravAhANAMca, upapadyate ca kSetrazasvarUpAnAditve'pi nAmarUpavibhAgAbhAvAdavibhAgazrutiH, anyathA akRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprasaGgAt / upalabhyate ca zru. tismRtyoH kSetrajJAnAmanAditvam 2 "taddhadaM tahavyAkRtamAsIttatrAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti / nAmarUpavyAkaraNamAtrazravaNAt kSetrajJAnAM kharUpAnAditvaM si. ddham , 3 "mAjhau dvAvajAvIzanIzau" "nityo nityAnAm" 5"prakRti puruSaM caiva vidyanAdI ubhAvapi" iti, avibhAgazrutirapi nAmarUpavibhAgAbhAvAdevopapadyata ityabhiprAyaH // 35 // sarvadharmopapattezca // pradhAnaparamANvAdiSvanupapannAnAM 6" svapakSadoSAt" ityAdipUtAnAM sarveSAM dharmANAM kAraNatvopapAdakAnAM brahmaNyupapattezva brahmaiva kaargm| pradhAnaparamANvAdInAM parimitazaktikatvAllokadRSTavastusajAtIyatvAza anupapattayassahasrazassanti, brahmaNazzAstrakasamadhigamyatayA sakaletaravisajAtIyatvenAcintyazaktitvAtsarvazaktitvazrutezca srvmuppnnmityrthH|| iti zrIvedAntadIpe prayojanavattvAdhikaraNam // 10 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntadIpe dvitIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // 1. chA. 6-2-1 // --2. 3. 3-4-7 // -3. zve. 1-9 // -4. zve. 6-13 // 5. gI. 13-19 // -6. zArI. 2.1.29 // For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PIC - - - - - Flviviraviwww zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye (dvitIyAdhyAye-dvitIyapAde-racanAnupapattyadhikaraNam // 1 // ).... racanAnupapattezca nAnumAnaM prahattezca / 2 / 2 / 1 // uktaM jagajanmAdikAraNaM paraM brahmeti / tatra parairudbhAvitAzca do SAH parihRtAH idAnI svapakSarakSaNAya parapakSAH pratikSipyante ; itarathA kasyacinmandadhiyasteSAM pakSANAM yuktyAbhAsamUlatAmajAnataH prAmANika tvazaGkayA vaidikapakSe kiMcicchraddhAvaikalyaM jAyetApi; ataH parapakSapratikSe. pAyAnantaraH pAdaH prvrtte| tatra prathamaM tAvatkApilamataM nirasyate, vaidi. kAnumatasatkAryavAdAdyarthasaGgraheNaitasya satpakSanikSepasambhAvanAbhramahetutvA. tirekAt / " IkSatenAzabdam" ityAdibhiH vaidikavAkyAnAmatatparatvamA namuktam / atraiva tatpakSasvarUpapratikSepaH kriyata iti na paunruktyaashngkaa| eSA sAGkhyAnAM darzanasthitiH-2"mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakativikRtayassapta / SoDazakazca vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH"iti tattvasaGgrahaH / mUlaprakRti ma sukhaduHkhamohAtmakAni lAghavaprakAzacalanopaSTambhanagauravAvaraNakAryANyatyantAtIndriyANi kAryaikanirUpaNavivekAnyanyUnAnatirekANi samatAmupetAni sattvarajastamAMsi drvyaanni| sA ca 1. zArI. 1-1.5 // --2. sAmathatattvakaumudI. 3. shlo|| For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] racanAnupapattyadhikaraNam. sattvarajastamasAM sAmyarUpA prakRtirekA svayamacetanA'neka cetanabhogApaa face sarvagatA satatavikriyA na kasyacidvikRtiH, apitu paramakAraNamevaH mahadAdyAstadvikRtayo'nyeSAM ca prakRtayassaptaH mahAnahaGkAraH zabdatanmAnaM sparzatanmAtraM rUpatanmAtraM rasatanmAtraM gandhatanmAtram - iti / tatrAhaGkArastridhA -- vaikArikastaijaso bhUtAdiva, kramAtsAcciko rAjasastAmasavaH tatra vaikArikassAsvika indriyAdiH ; bhUtAdistAmaso mahAbhUtahetubhUtatanbhAtrahetuH; taijaso rAjasastubhayoranugrAhakaH AkAzAdIni paca mahAbhUtAni zrotrAdIni paJca jJAnendriyANi vAgAdIni paJca karmendriyANi mana iti kevalavikArAH SoDazaH puruSastu niSpariNAmatvena na kasyacitprakRtiH, na kasyacidvikRtiH tata eva nirdharmakazcaitanyamAtravapurnityo niSkriyassarvagataH pratizarIraM bhinnazcaH nirvikAratvAnniSkriyatvAcca tasya kartRtvaM bhoktRtvaM ca na sambhavati / evaMbhUte'pi tattve mUDhAH prakRtipuruSasannidhimAtreNa puruSasya caitanyaM prakRtAvadhyasya prakRtezca kartRtvaM sphaTikamaNAviva japAkusumasyAruNimAnaM puruSe'dhyasya ' ahaMkartA bhoktA ' iti manyante / evamajJAnAdbhogaH, tattvajJAnAccApavargaH / tadetatpratyakSAnumAnAgamaissAdhayanti / tatra pratyakSasiddheSu padArtheSu nAtIva vivA - padamasti / Agamospi kapilAdisarvajJajJAnamUla iti so'pi prathame kANDe pramANalakSaNe nirastaprAyaH / yadidaM pradhAnameva jagatkAraNamityanumAnam, tannirasanena tanmataM sarve nirastaM bhavatIti tadeva nirasyate / te caivaM varNayanti - kRtsnasya jagata ekamUlatvamavazyAbhyupagamanIyam, anekebhyaH kAryotyabhyupagame kAraNAnavasthAnAt / tantuprabhRtayo hyavayavAH svAMzabhUtaiSabhiH pArzveH parasparaM saMyujyamAnA avayavinamutpAdayanti ; teca tatvAdayaH svAvayavaistathAbhUtairutpAdyante; teca tathAbhUtaiH svAvayavairiti paramANubhirapi svakIyaiSSabhiH pArthaissaMyujyamAnaireva svakAryotpAdanamabhyupetavyam, anyathA prathimAnupapatteH / paramANavo'pyaMzitvena svAM For Private And Personal Use Only 71 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. zaistathaivotpAdyante, teca svAMzairiti na kvacitkAraNavyavasthitiH / ataH kAraNavyavasthAsiddhyarthamekadravyaM vividhavicitrapariNAmazaktiyuktaM svayamapracyutasvarUpameva mahadAdhanantAvasthAzrayaH kAraNamAzrayaNIyam / taccaikaM kAraNaM guNatrayasAmyarUpaM pradhAnamiti tatkalpane hetUnupanyasyantiH-1"bhedAnAM parimANAtsamanvayAcchaktitaH pravRttezca / kAraNakAryavibhAgAdavibhAgAdvaizvarUpyasya // kAraNamastyavyaktam" iti / ayamarthaH-vizvarupameva vaizvarUpyam , vicitrasanivezaM tanubhuvanAdi kRtsnaM jagat : tacca jagadvicitrasannivezatvena kAryabhUtaM tatsarUpAvyaktakAraNakam ; kutaH?, kAryatvAt kAryasya hi sarvasya tatsarUpAtkAraNavizeSAdvibhAgastasminnevAvibhAgazca dRzyate; yathA ghaTamakuTAdeH kAryasya tatsarUpAnmRtsuvarNAdeH kAraNAdvibhA gastasminneva cAvibhAgaH; ato vizvarUpasya jagatastatsarUpAtpadhAnAdutpattistasminneva layazceti pradhAnakAraNakameva jagat / guNatrayasAmyarUpaM pradhAnameva jagatsarUpaM kAraNam ; sttvrjstmomysukhduHkhmohaatmktvaajgtH| yathA mRdAtmanAghaTasya mRddavyameva kAraNam tadeva hi tadutpattyAkhyapravRttizaktimat , tathA darzanAt / avyaktasya guNasAmyarUpasya dezataH kAlatazcAparimitasyaiva kAraNatvaM bhedAnAM mahadahaGkAratanmAtrAdInAM primittvaadvgmyte| mahadAdIni ca ghaTAdivatparimitAni kRtsnajagadutpattau na prabhavanti, atastriguNaM jagadgaNatrayasAmyarUpapradhAnaikakAraNamiti nizrIyate // __ abocyate-racanAnupapattezca nAnumAnaM pravRttezca-anumIyataityanumAnam ; na bhavaduktaM pradhAnaM vicitrajagadracanAsamatham , acetanatve sati tatsvabhAvAbhijJAnadhiSThitatvAt yadevaM tattathA, yathA rathapAsAdAdinirmANe kevaladAdikam / dArvAderacetanasya tajjJAnadhiSThitasya kAryArambhAnupapatterdarzanAt, tajjJAdhiSThitasya kAryArambhapravRtterdarzanAca na prAjJAnadhiSThita 1. sAlayatattvakaumudI. 15, 16 // For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNampradhAnaM kAraNamityuktaM bhvti| cakArAdanvayasyAnaikAntyaM samucinotina ghanvitaM zauklayagotvAdi kAraNatvavyAptam na ca vAcyaM mA bhUdanvitAnAmapi zakliyAdidharmANAM kAraNatvam, dravyasya tu hemAdeH kArye'nvitasya kAraNatvavyAptirastyeva ; sattvAdInyapi dravyANi kArye'nvitAni kAraNatvavyAsAni-iti ; yatassattvAdayo dravyadharmAH, na tu dravyakharUpam ; savAdayo hi pRthivyAdidravyagatalaghutvaprakAzAdihetubhUtAstatsvabhAvavizeSA eva; na tu mRddhiraNyAdivadavyatayA kAryAnvitA upalabhyante ; guNA ityeva ca satvAdInAM prasiddhiH / yacca kAraNavyavasthAsiddhaye jagataH ekamUlatvamuktam, tadapi sattvAdInAmanekatvAnopapadyate / ata eva kAraNavyavasthA ca na siddhyati / sAmyAvasthAssattvAdaya eva hi pradhAnamiti tvanmatam / ataH kAraNabahutvAdanavasthA tadavasthaiva / na ca teSAmaparimitatvena vyavasthAsiddhiH, aparimitatve hi trayANAmapi sarvagatatvena nyUnAdhikabhAvAbhAvAdvaiSamyAsiddheH kAryArambhAsambhavAt / kAryArambhAyaiva parimitatsamavazyAzrayaNIyam // ___ yatra rathAdiSu spaSTaM cetanAdhiSThitatvaM dRSTam , tadvyatiriktaM sarva pakSIkRtamityAha payombuvaccettatrApi / 2 / 2 / 2 // yaduktaM pradhAnasya prAjJAnadhiSThitasya vicitrajagadracanAnupapattiriti; tanna, yataH payo'mbuvatpattirupapadyate / payasastAvaddadhibhAvena pariNamamAnasthAnanyApekSasyA'dyaparispandaprabhRtipariNAmaparamparA khata evopapadyate ; yathA ca vAridavimuktasyAmbuna ekarasasya nArikelatAlacUtakapitthanimbatintriNyAdivicitrarasarUpeNa pariNAmapravRttiH svata eva ha. zyate; tathA pradhAnasyApi pariNAmasvabhAvasyAnyAnadhiSThitasyaiva pratisagAvasthAyAM sadRzapariNAmenAvasthitasya sargAvasthAyAM guNavaiSamyanimitta For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 74 zrIzArIrakamImAMsAbhASye vicitapariNAma upapadyate / yathoktaM 1" pariNAmatassalilavatpratipratiguNAzrayavizeSAt " iti / tadevamavyaktamananyApekSaM pravartata iti cetata uttaraM tatrApi - iti ; yat kSIrajalAdidRSTAntatayA nidarzitam, tavApi prAjJAnadhiSThAne pravRttirnopapadyate ; tadapi pUrvatra pakSIkRtamityabhiprAyaH | 2 upasaMhAradarzanAnneticenna kSIravaddhi" ityatra dRSTaparikarAntararahitasyApi svAsAdhAraNapariNAma upapadyata ityetAvaduktam, na prAjJAdhiSThitatvaM parAkRtam, 3"yopsu tiSThan" ityAdizruteH / vyatirekAnavasthitezcAnapekSatvAt / 2 / 2 / 3 // " itazca satyasaGkalpezvarAdhiSThAnAnapekSapariNAmitve sargavyatirekeNa pratisargAvasthayA'navasthitiprasaGgAcca na prAjJAnadhiSThitaM pradhAnaM kAraNam ; mAjJAdhiSThitatve tasya satyasaGkalpatvena sargapratisargavicitrasRSTivyavasthAsiddhiH / na ca vAcyaM prAjJAdhiSThitatve'pi tasyAvAptasamastakAmasya paripUrNasyAnavAdhikAtizayAnandasya niravadyasya niraJjanasya sargapratisargavyavasthAhetvabhAvAdviSamasRSTau nirdayatvaprasaGgAcca samAno'yaM doSa iti ; paripUrNasyApi lIlArthapravRttisambhavAt sarvajJasya tasya pariNAmavizeSApatraprakRtidarzanarUpasargapratisarga vizeSa hetossambhavAt kSetrajJakarmaNAmeva viSamasRSTivyavasthApakatvAcca / nanvevaM kSetrajJa puNyApuNyarUpakarmabhireSa sarvA vyabasthAssidhyantIti kRtamIzvareNAdhiSThAtrA ; puNyApuNyarUpAnuSThitakarmasaMskRtA prakRtireva puruSArthAnurUpaM tathAtathA vyavasthayA pariNaMsyate ; yathA viSAdidUSitAnAmannapAnAdInAmauSadhavizeSApyAyitAnAM ca sukhaduHkhahetubhUtaH pariNAmavizeSo dezakAlavyavasthayA dRzyate ; atassargapratisargavyavasthA devAdiviSamasRSTiH kaivalyavyavasthA ca sarvaprakArapariNAmazaktiyuktasya pradhAnasyaivopapadyata iti / anabhijJo bhavAn puNyA puNyakarmasvarUpayoH; " 1. sAGkhyatattvakaumudI. 16 // 2. zArI. 2-1-24 // 3. bR. 5-7-4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [a. 2. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 75 pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNam. puNyApuNyakharUpe hi zAstraikasamadhigamye ; zAstraM cAnAdinidhanAvicchinnapAThasampradAyAnAghrAtapramAdAdidoSagandhavedAkhyAkSararAziH; tacca paramapuruSArAdhanatadviparyayarUpe karmaNI puNyApuNye, tadanugrahanigrahAyatte ca tasphale sukhaduHkhe-iti vadati / tathAha dramiDAcAryaH"phalasaMbibhatsayA hi karmabhirAtmAnaM piprISanti sa prIto'laM phalAyetizAstramaryAdA" iti / tathAca zrutiH2 "iSTApUrta bahudhA jAtaM jAyamAnaM vizvaM vibharti bhuvanasya nAbhiH" iti| tathAca bhagavatA svayamevoktaM 3"yataH pravRttirbhUtAnAM yena sarvamidaM ttm| svakarmaNA tamabhyarcya siddhi vindati mAnavaH" iti "tAnahaM dviSataH krUrAn saMsAreSu narAdhamAn / kSipAmyajatramazubhAnAsurISveva yoniSu" iti ca / sa bhagavAn puruSottamo'vAptasamastakAmassarvajJassarvezvarassatyasaGkalpaH svamAhAtmyAnuguNalIlApravRttaH etAni karmANi samIcInAnyetAnyasamIcInAnIti karmadvaividhyaM saMvidhAya tadupAdAnocitadehendriyAdikaM taniyamanazaktiM ca sarveSAM kSetrajJAnAM sAmAnyena padizya svazAsanAvabodhi zAstraM ca pradarya tadupasaMhArArtha cAntarAtmavayA'nupavizyAnumantRtayA ca niyacchastiSThati / kSetrajJAstu tadAhitazaktayastatpadiSTakaraNakalebarAdikAstadAdhArAzca svayameva svecchAnuguNyena puNyApuNyarUpe karmaNI upAdadate; tatazca puNyApuNyarUpakarmakAriNaM svazAsanAnuvartinaM jJAtvA dharmArthakAmamo1rvardhayate ; zAsanAtivartinaM ca tadviparyayairyojayati; ataH svAtantrayAdivekalyacodyAni nAvakAzaM lbhnte|dyaa hi nAma svArthanirapekSA paraduHkhAsahiSNutA; sA ca svazAsanAtivRttivyavasAyinyapi vartamAnA na guNAyAvakalpate ; pratyutApuMstvamevAvahati; tannigraha eva tatra guNaH, anyathA zatrunigrahAdInAmaguNatvaprasaGgAt / svazAsanAtivRttivyavasAyanivRttimAtreNAnAdyanantakalpopacitadurviSahAnantAparAdhAnaGgIkAreNaniratizayasukhasaMvRddha 1, dramiDAcAryaH // 2. tai. ambhasi. 2 // -3, gI. 18-46 // - 4. go. 16-19 // For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. ye svayameva prytte| yathoktaM teSAM satatayuktAnAM bhajatAM priitipuurvkm| dadAmi buddhiyogantaM yena mAmupayAnti te / teSAmevAnukampArthamahamajJAnajaM tamaH / nAzayAmyAtmabhAvasthA jJAnadIpena bhAsvatA " iti / ataH prAjJAnadhiSThitaM pradhAnaM na kAraNam // 3 // atha syAt yadyapi prAjJAnadhiSThitAyAH prakRteH parispandamavRttirapi na sambhavatItyuktam, tathA'pyanapekSAyA eva pariNAmapravRttissambhavati, tathAdarzanAt ; dhenvAdinopayuktaM hi tRNodakAdi svayameva kSIrAdyAkAreNa pariNamamAnaM dRshyte| ataH prakRtirapi svayameva jagadAkAreNa pariNasyateiti / tatrAha - anyatrAbhAvAcca na tRNAdivat 2 / 2 / 4 // naitadupapadyate, tRNAdeH prAjJAnabhiSThitasya pariNAmAbhAvAddRSTAntAsiddheH kathamasiddhiH 1, anyatrAbhAvAt - yadi hi tRNodakAdikamanaDuhAdyupayutaM prahINaM vA kSIrAkAreNa paryaNasyata ; tataH prAjJAnadhiSThitameva pariNamata iti vaktumazakSyata ; nacaitadasti; ato dhenvAdyupayuktaM prAjJa eva kSIrIkaroti / 2" payombuvaccettatrApi" ityuktamevAtra prapazcitaM tatraiva vyabhicArapradarzanAya / / puruSAzmavaditicettathApi / 2 / 2 / 5 // athocyeta - yadyapi caitanyamAtravapuH puruSo niSkriyaH, pradhAnamapi dRkchativikalam ; tathApi puruSasannidhAnAdacetanaM pradhAnaM pravartate, ta.. thA darzanAt; gamanazaktivikalahakchaktiyuktapaGgusannidhAnAttazcaitanyopakato dRkchattivikalaH pravRttizakto'ndhaH pravartate; ayaskAntAzmasannidhAnAccAyaH pravartate / evaM prakRtipuruSasaMyogakRto jagatsargaH pravartate / yathoktaM 3" purUSasya darzanArtha kaivalyArtha tathA pradhAnasya / paGgandhavadubhayorapi saMyoga 1. gI. 10 10, 11 // 2. zArI. 2-2-2 // 3. sAmaya. 21 // For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNam statkRtassargaH"iti / puruSasya pradhAnopabhogArtha kaivalyArthaM ca puruSasannidhAnAtmadhAnaM sargAdau pravartata ityarthaH / atrottaraM-tathApIti evamapi pradhAnasya pravRttyasambhavastadavastha eva, panorgamanazaktivikalasyApi mArgadanitadupadezAdayaH kAdAcitkA vizeSAH sahasrazassanti; andho'pi cetanassaMstadupadezAdyavagamena pravartate; tathA ayaskAntamaNerapyayassamIpAgamanAdayassanti / puruSasya tu niSkriyasya na tAdRzA vikArAssambhavanti / sannidhAnamAtrasya nityatvena nityasargaprasaGgo nityamuktatvena bandhAbhAvo' pavargAbhAvazca // 5 // aGgitvAnupapattezca / 2 / 2 / 6 // guNAnAmutkarSanikarSanibandhanAGgAGgibhAvAddhi jagatpattiH1 "pratipratiguNAzrayavizeSAt" iti vddbhirbhvdbhirbhyupgmyte| pratisargAvasthAyAM tu sAmyAvasthAnAM sattvarajastamasAmanyonyAdhikyanyUnatvAbhAvAdaGgAGgibhAvAnupapatterna jagatsarga upapadyate tadApi vaiSamyAbhyupagame nitysrgprsjH| atazca na prAjJAnadhiSThitaM pradhAnaM kAraNam // 6 // anyathAnumitau ca jJazaktiviyogAt / 2 / 2 / 7 // duSitaprakArAtiriktaprakArAntareNa pradhAnAnumitau ca pradhAnasya jJAtRtvazaktiviyogAtta eva doSAH praaduHssyuH| ato na kathaMcidapyanumAnena pradhAnasiddhiH // 7 // abhyupagame'pyarthAbhAvAt / 2 / 2 / 8 // anumAnena pradhAnasiddhyabhyupagame'pi pradhAnena prayojanAbhAvAna tdnumaatvym|2 "puruSasya darzanArtha kainalyArtha tathA pradhAnasya"iti pradhAna1. sAmaya, 16 // 2. sAztha. 21 // For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. sya prayojanaM puruSabhogApavargAvabhimatau, tau ca na sambhavataH puruSasya caitanyamAnavapuSo niSkriyasya nirvikArasya nirmalasya tataeva nityamuktasvarUpasya prakRtidarzanarUpo bhogastadviyogarUpo'pavargazca na sambhavati / evaMrUpasyaiva prakRtisannidhAnAttatpariNAmavizeSasukhaduHkhadarzanarUpabhogasambhAbanAyAM prakRtisannidhAnasya nityatvena kadAcidapyapavargo na setsyti||8|| vipratiSedhAccAsamaJjasam / 2 / 2 / 9 // vipratiSiddhaM cedaM sAGkhyAnAM darzanam / tathAhi-prakRteH parArthatvena dRzyatvena bhogyatvena ca prakRtermoktAramadhiSThAtAraM draSTAraM sAkSiNaM ca puruSamabhyupagamya prakRtyaiva sAdhanabhUtayA tasya kaivalyamapi prApyaM vadanta eva tasya nityanirvikAracaitanyamAnasvarUpatayA akartRtvaM, kaivalyaM ca svarUpamevAhuH / tataeva bandhamokSasAdhanAnuSThAnaM mozca prakRterevetyAhuH, evaMbhUtanirvikArodAsInapuruSasannidhAnAtmakRtaritaretarAdhyAsena sargAdivRtti puruSabhogApavargAthatvaM cAhuH1 "saGghAtaparArthatvAt triguNAdiviparyayAdadhiSThAnAt / puruSo'sti bhoktbhaavaatkaivlyaarthprvRtteshc||tsmaac viparyAsAsiddhaM sAkSitvamasya puruSasya kaivalyaM mAdhyasthyaM draSTatvaM kartRbhAvazca"itiH 2"puruSavimokSanimittaM tathA pravRttiHpradhAnasya" ityuktvaivamAhuH3 "tammAna badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH"ititathA 4" tasmAttatsaMyogAdacetanaM cetanAdiva linggm| guNakartRtve ca tathA karteva bhvtyudaasiinH||purusssy darzanArtha kevalyArtha tathA pradhAnasya / paGgandhavadubhayorapi saMyogastatkRtassargaH" iti / sAkSitvadraSTutvabhoktRtvAdayo nityanirvikArasyAkarturudAsInasya kaivalyaikasvarUpasya na smbhvnti| evaMrUpasya tasyAdhyAsamUlabhramo'pi na sambha 1. sAGkSaya. 17 // -2. sAGkhaya. 57 // -3. sAGghaya. 62 // --4. sAGkhatha.20,21. For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNam / vati, adhyAsabhramayorapi vikAratvAt / prakRtezca tau na sambhavataH, tayozcetanadharmatvAt / adhyAso hi nAma cetanasyAnyasminnanyadharmAnusandhAnamsa ca cetanadharmo vikArazca / naca puruSasya prakRtisannidhimAtreNAdhyAsAdayassambhavanti, nirvikAratvAdevaHsambhavanti cet-nityaM prasajyeran ; sanidhekizcitkaratvaJca1 "navilakSaNatvAt"ityatra prtipaaditm| prakRtireva saMsarati badhyate mucyate cet-kathaM nityamuktasya puruSasyopakAriNI setyucyate? vadanti hi2 "nAnAvidhairupAyairupakAriNyanupakAriNaH puNsH| guNavatyagaNasya satastasyArthamapArthakaM carati" iti| tathA prakRtiryena puruSeNa yathAsvabhAvA dRSTA, tasmAtpuruSAttadAnImeva nivartata iticAhuH / 3 "raGgasya darzayitlA nivartate nartakI yathA nRttaat| puruSasya tathA''tmAnaM prakAzya vinivartate prakRtiH // prakRtessukumArataraM na kiJcidastIti me mtirbhvti| yA dRSTAsmIti punarna darzanamupaiti puruSasya"iti / tadapyasaGgatam , puruSo hi nityamuktatvAnirvikAratvAnna tAM kadAcidapi pazyati, nAdhyasyati ca / khayaM ca svAtmAnaM na pazyati, acetanatvAt / puruSasya svAtmadarzanaM svadarzanamiti nAdhyavasyatica, svayamacetanatvAt , puruSasya ca darzanarUpatrikArAsambhavAt / atha sannidhimAtrameva darzanamityucyate sanidhenityatvena nityadarzanaprasaGga ityuktam / svarUpAtiriktakAdAcitkasannidhirapi nityanirvikArasya nopapadyate / kiMca mokSahetustu svasannidhAnarUpameva darzanaM cetbandhaheturapi tadeveti nityavadandho mokSazca syAtAm / ayathAdarzanaM bandhahetuH, yathAvatsvarUpadarzanaM mokSaheturiticet-ubhayavidhasyApi darzanasya sanidhAnarUpatAnatirekAtsadobhayaprasaGga eva / sannidheranityatve tasya heturanveSaNIyaH, tasyApItyanavasthA / athaitadoSaparijiharSiyA svarUpasadbhAvaeva sannidhiriti, tadA svarUpasya nityatvena nityavaddhandhamokSau / ata evamA 1. zarI. 2-1-4 // 2. sAGkSaya. 60, 59 // For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8. zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.2. devipratiSedhAtsAGkhyAnAM drshnmsmnyjsm|ye'pi kUTasthanityanirvizeSakhaprakAzacinmAnaM brahmAvidyAsAkSitvenApAramArthikabandhamokSabhAgiti vadanti, teSAmapyuktanItyA'vidyAsAkSitvAdhyAsAdyasambhavAdasAmaJjasyameva iyAMstu vizeSaH-sAGkhyAH jananamaraNapratiniyamAdivyavasthAsiddhyarthaM puruSabahutvamicchanti, te tu tadapi necchantIti sutarAmasAmaJjasyam / yattu prakRteH pAramArthyApAramArthyavibhAgena vaiSamyamuktam , tadayuktam , pAramArthikatve'pyapAramArthikatve'pi nityanirvikArasvaprakAzaikarasacinmAtrasya svvytiriktsaakssitvaadynupptteH| apAramArthikatve tu tasyAH dRshytvbaadhytvaabhyupgmaatsutraamsnggtm|aupaadhikbhedvaade'piupaadhismbndhino bramaNo'yameva svabhAva ityupAdhisambandhAdyanupapatterasAmaJjasyaM puurvmevoktm|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye racanAnupapatyadhikaraNam // 1 // vedAntasAre-racanAnupapattezca nAnumAnaM pravRttezca // dAdaracetanasya rathaprAsAdAdinirmANe tadabhijJAnadhiSThitasya racanAnupapattezca tajjJAdhiSThitasya racanApravRttezca, anumAnagamyaM pradhAnamacetanaM prAjJAnadhiSThitaM na jagatkAraNam // 1 // payombuvaccettatrApi // yathA payaH, ambuca dadhyAdibhAve'napekSam , tadvatpradhAnamapIti cet-tatrApi ukta eva hetuH, tasyApi pakSIkRtatvAt // 2 // vyatirekAnavasthitezvAnapekSatvAt // prAkSAdhiSThitatvAnapezatvena savaMdA sRSTiprasaGgAzca na pradhAnaM kAraNam // 3 // _anyatrAbhAvAca na tRNAdivat // kSIrIbhavaddhenUpayuktatRNAdivat pra. dhAnamapIti na yuktaM vaktum , anaDuhAdiSvadarzanAt ; taddhi prAkSAdhiSThitam // puruSAzmavAditicattathApi // puruSaH svasannidhAnAtpradhAnaM pravartayati / andhapaGgupuruSavat-azmavat-ayaskAntAzmavat iti na prAjJApekSeti cetna-tathApi na pradhAnapravRttisambhavaH, avikRtatvAtpuruSasya / paGgandhAdeH mArgo padezadezAntaragamanAdiH kAdAcitko vikAro hyasti // 5 // For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNam . anggitvaanupptteshc||gunnaanaamutkrssaapkrssruupaanggaanggibhaaven hi jagatpravR. ttiH, pratisargAvasthAyAM sAmyAvasthAnAM vaiSamyakRtAGgAGgitvAnupapattezca na jagadArambhaH // 6 // ___ anyathA'numitau ca jJazaktiviyogAt / / jJasya yA zaktiH, tadviyogAt-zAtRtvazaktiviyogAdityarthaH / uktaprakAravyatiriktaprakAreNa pradhAnAnumitau ca pradhAnasya mAtRtvazaktiviyogAt racanAnupapattyAdayo doSAstavasthAH // 7 // abhyupgme'pyrthaabhaavaat||prdhaanaabhyupgm'pi prayojanAbhAvAnna tada. numeyam / puruSasya nirvikArasya pradhAnadarzanarUpavikArAsambhavAt , prakRtidharmAdhyAsanimittabhogaH, tadvivekAnusandhAnakRtakaivalyaJca na sambhavati // 8 // vipratiSedhAccAsamaJjasam // puruSasya draStRtvabhoktRtvanirvikAratvAdiviruddhasahasrAbhyupagamAca asamaJjasaM kApilamatam // 9 // iti vedAntasAre racanAnupapattyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-racanAnupapattezca nAnumAnaM prvRtteshc|| sAGkhyatantrasiddhaH pra. dhAnakAraNavAdaH kiM samocInayuktimUlaH?,uta neti saMzayaH samIcInayuktimUla iti pUrvaH pakSaH ; ghaTAdivadvicitrasannivezaM jagatkAryam , tadvadeva svasarUpakAraNavizeSArabdham ; sukhaduHkhamohAdyAtmakatayA sattvAdyAtmakaM jagat sattvarajastamomUlakam / tatra mahadAdipRthivyantAnAM ghaTAdivatpariNAmitvena kAraNApekSitvAvizeSAt te jagadutpattau kAraNakASThA na bhavanti, teSAM parimitatvena aprimitjgdutpaadnaashkteH| anyUnAnatiriktAni sAmyAvasthAnyaparimitAni sa. tvarajastamAMsi avyaktapradhAnAdizabdAbhidheyAni jagatkAraNam / rAddhAntastu -rathaprAsAdAdihetubhUtadAAdivat acetanaM pradhAnaM svasvabhAvAdyabhijJacetanAnadhiSThitaM vicitrajagadracanAsamarthamiti na kevalaM pradhAnaM kAraNam / sUtrArthastu -racanAnupapattezca nAnumAnam--anumIyata iti anumAnam pradhAnam / tasyAcetanasya prAjJAnadhiSThitasya vicitrasanivezajagadracanAnupapatteH tanna kAraNam / cakArAtsatvAdInAM dravyaguNatvena zauklathAderivopAdAnakAraNatvAsambhavaM samu. cinoti / sattvAdayo hi kAryagatalAghavaprakAzAdi hetubhUtAH kAraNabhUtapRthi *II For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [bha. 2. vyaadigtaasttsvbhaavvishessaaH| pravRttezva--anupapatteriti vartate ; prAjJAnaSThitasya pradhAnasya vicitrajagadracanAnuguNAdyaparispandarUpapravRttyanupapattezca na pradhAnaM kAraNam // 1 // payombuvaccettatrApi // payasaH ambunazca yathA prAjJAnadhiSThitasyaiva dadhibhAvena nArikelacUtAdivicitrarasarUpeNa ca pariNAmo dRzyate; tatpradhAnasyApi kevalasyaiva jagadAkAreNa pariNAma upapadyata iti cet-pariharati-- tatrApi -iti ; tadapi pakSIkRta mityarthaH / yatra rathAdiSvacetanasya prAzAdhiSThitatvaM dRSTam / tadyatiriktaM hi sarva pakSIkRtameva / 1"yo'psu tiSThan ' ityAdizruteH tadapi prAzAdhiSThitam // 2 // vyatirekAnavasthitezvAnapekSatvAt // sargavyatirekeNa pratisavasthayAnavasthitiprasaGgAzca kevalaM pradhAnaM na kAraNam ; anyAnapekSatvAtpradhAnasya savaMdaiva sRSTiH prasajyate // 3 // anyatrAbhAvAca na tRNAdivat // dhenvAdinopayuktaM hi tRNodakAdi svayameva kSIrAkAreNa pariNamate; tadvatpradhAnamapIti ca vaktuM na zakyate; dhenvAdinopayuktasyApi tRNAdeH kSIrAkAreNa pariNAmaH prAzAdhiSThitatvAdeva bhavatItyabhyupetavyam ; kutaH ? anyatrAbhAvAt-anaDuhAdhupayuktasya prahINasya vA tRNAdeH kSIrAkAreNa pariNAmAbhAvAt // 4 // puruSAzmavaditicattathApi // prAjJAnadhiSThitamapi pradhAnaM, caitanya mAtravapurniSkriyaH puruSassvasannidhimAtreNa sargAdau pravartayati / yathA dRkchaktiyuktaH gamanazaktivikalaH paGguH puruSaH, andhaM dRkchaktidhikalaM pravRttizaktiyuktaM puruSaM svasannidhAnAtpravartayati ; yathA cAyaskAntAzmA svasannidhAnAdayaH pravartayati ; tadvaditicet-pariharati-tathApi-iti ; tadvadapi pradhAnasya pravRttirnopapadyate / tatra hi paGgoH puruSasya gamanazaktivikalasyApi mArgopadezAdivyApAraH kAdAcitko dRzyate andhasya cAkSuSavyApAravirahe'pi paGgapadezanahaNAdizcetanadharmo'sti / ayaskAntamaNerapyayaHpravRttau kAdAcitkamayassannidhAnaM vidyate / ihatu sannidhimAtrAtirekI tAdRzaH kazcidvizeSaH ubhayatrApi na vidyate / puruSasanidhAnasya nityatvena nityAprasaktiH / tathA sati pratisa 1. bR. 5-7.4 // For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] racanAnupapattyadhikaraNam. rgAbhAvo'pavargAbhAvaprasaGgazca // 5 // itazca aGgitvAnupapattezca // guNAnAmutkarSApakarSarUpAGgAGgibhAvena jagatpravR. ttiH prAtesargAvasthAyAM sAmyAvasthAnAmekasyotkarSarUpAGgitvAnupapattezca na sambhavati / tatrApyutkarSo'sticet sarvadA sargaprasaGgaH // 6 // anyathA'numitau ca jJazaktiviyogAt // uktaprakArAdyatiriktaprakAreNa pradhAnAnumitau ca pradhAnasya jJAtRtvazaktiviyogAdracanAnupapattyAdayo doSAH tadavasthAH // 7 // abhyupgme'pythaabhaavaat||prdhaanaabhyupgme'pi pradhAnena prayojanAbhAvAnna tadanumeyam / puruSasya bhogApavargArthatayA hi pradhAnapravRttessaprayojanatvam. caitanyamAtravapuSo niSkriyasya nityanirvikArasya puruSasya itaretarAdhyAsakRtapra. kRtidarzanarUpabhogaH,tadvivecanarUpApavargazca na smbhvti| nirvikArasyaiva prakRtisannidhAnena bhogassambhavati cet ubhayArnityatvena sarvagatatvena ca satridhAnasya nityatvAdapavargAsiddhiH, tathAvidhasannidherevApavargahetutve bhogAsi. ddhizca // 8 // vipratiSedhAccAsamaJjasam // vipratiSiddhaM cedaM sAGkhyadarzanam ; prakRteH parArthatayA puruSo draSTA bhoktA adhiSThAtA ca-ityAhuH prakRtezca puruSasya bhogApavargArthatayA saprayojanatvaM ca, prakRtyaiva sAdhanabhUtayA puruSo bhogamapavarga cAznuta iti cokteH| saca puruSazcaitanyamAtravapurnityo nirvikAro na draSTA na bho ktA na kartA-iti ca / ata eva puruSo na baddhyate, naca mokSasAdhanamanutiSThati, naca mucyate-iti ca vdnti| prakRtiracetanabhUtaiva puruSasanidhAnAtpuruSadharma caitanyaM svasmin svadharma kartRtvaM puruSe cAnusandhAya badhyate; mokSasAdhanamanutiSThati mucyte-iticaahuH| adhyAsanarUpamanusandhAnaM hi cetanadharmaH; tathA prakRtiranupakAriNaH puruSasya bhogAparvagasvarUpaM prayojanaM sAdhayatItyupakAriNI --iti caahuH| adhyAsarUpabandhAdayaH puruSasya na sntiiticet-kstsyopkaarH| evamAdyanyonyaviruddhabhASaNAdasamaJjasam // 9 // iti vedAntadIpe racanAnupapattyadhikaraNam // 1 // For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye mahaddIrghAdhikaraNam // 2||):mhddiirghvdvaahsvprimnnddlaabhyaam|2|2|10|| pradhAnakAraNavAdasya yuktyAbhAsamUlatayA vipratiSiddhatvAcAsAmaasyamuktam / sampati paramANukAraNavAdasyApyasAmaJjasya pratipAdyatemahaddIrghavadA hasvaparimaNDalAbhyAm-iti / asamaJjasamiti vartate ; vAzabdazcArthe / haskhaparimaNDalAbhyAM ghaNukaparamANubhyAM, mahaddIrghavat-trayaNukotpattivAdavat, anyacca sadabhyupagataM sarvamasamaJjasam; paramANubhyo ghaNukAdikrameNa jagadutpattivAdavadanyadapyasamaJjasamityarthaH / tathAhi-tantuprabhRtayo hyavayavAH svAMzaiSSaibhiH pArthAssaMyujyamAnA avayavinamutpAdayanti, paramANavo'pi svakIyaH SabhiH pArvaissaMyujyamAnA eva dyaNukAdInAmutpAdakA bhaveyuH, anyathA paramANUnAM pradezabhedAbhAve sati sahasraparamANusaMyoge'pyekasmAtparamANoranatiriktaparimANatayA aNutvahaskhatvamahattvadIrghatvAdyasiddhissyAt / pradezabhedAbhyupagame paramANavo'pi sAMzAH svkiiyairNshaiH| te ca svakIyairaMzairityanavasthA / naca vAcyam-avayavAlpatvamahasvAbhyAM hi sarSapamahIdharayoH vaiSamyam , paramANorapyanantAvayavatve avayavAnantyasAmyAtsarSapamahIdharayoH vaiSamyAsiddheH avayavApakarSakASThAvazyAbhyupagamanIyA-iti / paramANUnAM pradezabhedAbhAve satyekaparamANuparimANAtirekI prathimA na jAyateti sarSapamahIdharayorevAsiddheH kiM kurma iti cet -vaidikaH pakSaH prigRhytaam| yattu paraiH brahmakAraNavAdadUSaNaparihAraparamidaM sUtraM vyAkhyAtam ; tadasaGgataM, punaruktaMca; brahmakAraNavAde paroktAn doSAn pUrvasmin pAde parihatya parapakSapratikSepo asmin pAde kriyate / cetanAdbrahmaNo jagadutpattisambhavazca 1 "na vilakSaNatvAt" ityatraiva apshcitH| ato hasvaparimaNDalAbhyAM mahaddIrghANuhaskhotpattivadanyacca tadabhyupagataM sarvamasamaJjasamityeva sUtrArthaH // 10 // 1. zArI. 2-1-4 // For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] mahaddIrghAdhikaraNam. kimanyadasamaJjasamityatrAhaubhayadhA'pi na krmaatstdbhaavH| 2 / 2 / 11 // paramANukAraNavAde hi paramANugatakarmajanitatatsaMyogapUrvakadhaNukAdikrameNa jagadutpattiriSyate, tatra nikhilajagadutpattikAraNabhUtaparamANugatamA karmAdRSTakAritamityabhyupagamyate "agnarUprajvalanaM vAyostiryaggamanamaNumanasozcAdyaM krmetydRssttkaaritaani"ini| tadidaM paramANugataM karma svagatAdRSTakAritam, AtmagatAdRSTakAritaM vaa| ubhayathA'pi nasambhavati, kSetrajJapuNyapApAnuSThAnajanitasyAdRSTasya paramANugatatvAsambhavAt , sambhave ca sdotpaadktvprsnggH| Atmagatasya cAdRSTasya paramANugatakotpattihetutvaM na sambhavati / athASTavadAtmasaMyogAdaNuSu karmotpattiH,tadA tasyAdRSTapravAhasya nityatvena nityasargaprasaGgAnanvaSTaM vipAkApekSaM phalAyAlam / kAnicidaSTAni tadAnImeva vipacyante, kAnicijanmAntare, kaanicitklpaantre| ato vipAkApekSatvAnna sarvadotpAdakatvaprasaGga iti| naitat , anantairAtmabhissaGketapUrvakamayugapadanuSThitAnekavidhakarmajanitAnAmadRSTAnAmekasminkAle ekarUpavipAkasyAprAmANikatvAt / ata eva yugapatsarvasaMhAro dviparAdhakAlamavipAkenAvasthAnaM ca na saGgacchate / nacezvarecchAhitavizeSAdRSTasaMyogAdaNuSu karma,AnumAnikezvarAsiddheH "zAstrayonitvAt" itytroppaadittvaat| ato jagadutpatteraNugatakarmapUrvakatvAbhAvaH // 11 // samavAyAbhyupagamAcca saamyaadnvsthiteH|2|1|12 samavAyAbhyupagamAccAsamaJjasam , kutaH? sAmyAdanavasthiteH-. samavAyasyApyavayavijAtiguNavadupapAdakAntarApekSAsAmyAdupapAdakAntarasyApi tathetyanavasthiorasamaJjasameva / etaduktaM bhavati-ayutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtAnAmiha pratyayaheturyassambandhaH, sa samavAya iti samavAyo' // 2. zArI. 1-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAnthe [a. 2. bhyupgmyte| apRthakasthityupalabdhInAM jAtyAdInAM tathAbhAvasya nirvAhakatvena cetsamavAyo'bhyupagamyate, samavAyasyApi tatsAmyAttathAbhAvaheturanveSaNIyaH, tasyApi tthetynvsthitiH| samavAyasya tadapRthaksiddhatvaM svabhAva iti parikalpyate cet-jAtiguNAnAmevaiSa svabhAvaH parikalpanIyaH, na punaradRSTacaraM samavAyamabhyupagamya tasyaiSa svabhAva iti kalpayituM yuktam-iti // 12 // samavAyasya nityatve anityatve cAyaM doSassamAnaH, nityatve doSAntaraM cAha nityameva ca bhAvAt / 2 / 2 / 13 // samavAyasya sambandhatvAtsambandhasya nityatve sambandhino jagatazca nityameva bhAvAdasamaJjasam // 13 // rUpAdimattvAcca viparyayo darzanAt / 2 / 2 / 14 // paramANanAM pArthivApyatejasavAyavIyAnAM caturvidhAnAM rUparasagandhasparzavatvAbhyupagamAdAbhimatanityatvasUkSmatvaniravayavatvAdiviparyayeNAnityatvasthUlatvasAvayavatvAdi prasajyate, rUpAdimatAM ghaTAdInAmanityatvatathAvidhakAraNAntarArabdhatvAdidarzanAt / nahi darzanAnuguNyenAdRSTo'rthaH kalpyamAnaH svAbhimatavizeSe vyavasthApayituM zakyaH / darzanAnuguNyena hi paramANUnAM rUpAdimattvaM tvayA klpyte| ato'pyasamaJjasam // 14 // ___athaitadoSaparijihIrSayA paramAzUnAM rUpAdimattvaM nAndhupagamyate, tatrAha ubhayadhA ca doSAt / 2 / 2 / 15 // na kevalaM paramANUnAM rUpAdimattvAbhyupagama eva doSaH, rUpAdivirahe'pi kAraNaguNapUrvakatvAtkAryaguNAnAM pRthivyAdayo rUpAdizUnyA For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] mahaddIrghAdhikaraNam. ssyuH| tatparijihIrSayA rUpAdimattvAbhyupagame pUrvoktadoSa ityubhayadhA ca doSAdasamaJjasam // 15 // aparigrahAccAtyantamanapekSA / 2 / 2 / 16 // kApilapakSasya zrutinyAyavirodhaparityaktasyApi satkAryavAdAdinA kacidaMze vaidikaiH parigraho'sti, asya tu kANAdapakSasya kenApyaMzenAparigrahAdanupapannatvAccAtyantamanapekSava niHzreyasArthibhiH kAryA // iti mahaddIrghAdhikaraNaM samAptam // 2 // vedAntasAre-mahaddIrghavadvA hrasvaparimaNDalAbhyAm / / asamaJjasamiti vartate, vAzabdAzcArthe , hasvaparimaNDalAbhyAM mahaddIrghavat --yaNukatryaNukotpattivadanyazca tanmataM sarvamasamaJjasam / avayavAssvakIyaiSaDrabhiH pArzvessaMyujyamAnA hi pRthutaramavayavinamArabhante , paramANUnAnniravayavatvena pArthyAnabhyupagamAt , pAANyanapekSya saMyujyamAnAnAM na pRthutaradravyArambhakatvasa mbhvH||10|| ubhayadhApi na karmAtastadabhAvaH // aNugatAdhakarmAsambhavAttatkRtANusaMyogAbhAvaH; kSetrajJAdRSTAnAM vipAkApekSatve'pi na tatkRtakAdAcitkANuga takarmasambhavaH; anapekSatve prAgapyutpAdakaM syAt / vipAko nAma kazcidadRSTa gataH dharmA na jJAyate; karmavidhivelAyAmeva kAlavizeSaniyataphaladAyitvaM yasya karmaNazcoditam , tasya tasatkAlAgama eva vipaakH| aniyatakAlavizeSANAM karmaNAM prabalakarmAntarApratibandha eva vipAkaH, adRSTAni ca tattatkarmAnuguNaphaladAnasvabhAvAni / ato'nantarAtmabhiH vividhakAlaphaladAyitvenAnuSThitAnAmekadaikarUpavipAko na sambhavati / anumeyezvarAsiddhestadadhiSThAnAca na sambhavati // 11 // samavAyAbhyupagamAJca saamyaadnvsthiteH|| samavAyAbhyupagamAJca asamaJjasam , samavAyasyApi jAtiguNAderiva apRthaksiddhihetvapekSAsAmyAdanavasthiteH, samavAyasya tatsvabhAvakalpanAyAM jAtyAdereva tanyAyyam // 12 // nityameva ca bhAvAt / / samavAyasya nityatvAbhyupagame sambandhinityatvamantareNa tadanupapatteH avayavAvayavinorubhayornityatvaprasaGgAdasadevedam // For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma. 2. rUpAdiyattvAcaviparyayo darzanAt // paramANUnAM rUpAdimattvAgnityatvAdiviparyayazca, ghaTAdiSu tathA darzanAt // 14 // ubhayadhA ca doSAt / / anityatvAdibhayAdrUpAdizUnyatve kAraNaguNapUrvakatvAsiddhiH, nadbhayApAdimatve ca anityatvAdiriti ubhaya vA ca doSAdasamaJjasameva // 15 // aparigrahAcAtyantamanapekSA // kANAdapakSe kasyApyaMzasya vaidikairaparigrahAdanupapannatvAca atyantamanapekSA // 16 // iti vedAntasAre mahaddIrghAdhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-mahadIrghavadvA hasvaparimaNDalAbhyAm / / ki kANAdA bhyupAgataH paramANukAraNavAdaH samIcInayuktimUlaH ? uta neti saMzayaH / samIcInayuktimUla iti pUrvapakSaH, avayavasaMyogAdavayavyutpatterdarzanAt ; avayavAlpatvaprAcuryAbhyAM sarSapamahIdharavaiSamyadarzanAca avayavAlpatvakASThA'vazyA bhyupagamanIyeti paramANusiddhiH / te caturvidhAH paramANavo vipAkadazApanakSe. zAdRSTasacivAH paramezvarAviSThitAH ghANukAdikrameNajagadArambhakA iti / rAddhAntastu-avayAvAssvakIyaiSSabhiH pAi~ssaMyujyamAnAssvasmAnmahAntamavayavinamutpAdayantIti paramANuSvapi tathaivotpAdakatvamabhyupetavyam / tathA sati paramANavo'pi sAMzAssvakIyairavayavaiH, teca svakIyairiti na kvacitkAraNasya vyavasthitiH / sUtrArthastu-mahadIrghavadvA havaparimaNDalAbhyAm-asamaJjasamiti vartate, vAzabdazcArthe, isvaparimaNDalAbhyAM ghaNukaparamANubhyAm , mahahIrghavat-tryaNukANukotpattivadanyaJca tadabhyupagataM sarvamasamaJjasam // 10 // dyaNukAdikrameNArambhakatvaM kAraNAnavasthiterasamaJjasam / kimatrAnyadasamaasamityatrAha ubhayadhApi na karmAtastadabhAvaH // paramANUnAmAcaM karma adRSTakAritamityabhyupagamyate, tadadRSTaM kimaNugatam , uta kssetrgtm| ubhayadhA'pyadRSTasya akAdAcitkatvena sadotpAdakatvaprasaGgAtkAdAcitkaM karma na sambhavati / ataH karmaNA prmaannusNyogaabhaavH| vipAkApekSatve'pi nAnAvidhAnantAdRSTAnAmekadaivaikarUpavipAkazca na sambhavati / AnumAnikezvarAsiddharIzvarecchayApi niyamo na sambhavati // 11 // For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] samudAyAdhikaraNam samavAyAbhyupagamAcca sAmyAdanavasthiteH // samavAyAbhyupagamAva asamaJjasam; samabAyo hi jAtiguNAdInAM dravyavizeSApRthavikasaddhihetutayA'bhyupagamyate ; samavAyasyApi tathAbhAve hetvapekSAsAmyAdanavasthiteH; samavAyasya tathAbhAvassvAbhAvika iti cet --jAtiguNAdInAmevaiSa khabhAva iti yu. ktam // 12 // itazca nityameva ca bhAvAt // samavAyasambandhasya nityatvAbhyupagamAt, sambandhinityatvamantareNa tadanupapatteH, avayavAvayavinorubhayorapi nityameva bhAvAt kAryakAraNabhAva eva na siddhyati // 13 // rUpAdimattvAca viparyayo drshnaat|| paramANUnAM nityatvaniravayavatvA diviparyayazca syAt , rUpAdimattvAtteSAm , ghaTAdiSu rUpAdimatsu tathA darzanAt ; darzanAdeva hi tvadabhimataM parikalpyate // 14 // ubhayadhA ca doSAt // anityatvAdibhayAtparamANUnAM rUpAdizUnyatve kAryaguNasya kAraNaguNapUrvakatvAsiddhiH; tatsiddhaye rUpAdimattve cAnityatvAdidoSaprasaktiriti ubhayadhA ca doSAdasamAsameva // 15 // ___aparigrahAcAtyantamanapekSA // kApilapakSe hi zrutinyAyaviruddhe'pi satkAryavAdAdi kiJcidvaidikaiH parigRhyate; kANAde tu kasyacidapyaMzasya baidikaiH parigrahAbhAvAdanupapannatvAca niHzreyasArthibhiratyantamanapekSA kAryA // 16 // ___ iti vedAntadIpe mahaddIrghAdhikaraNam // 2 // ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye samudAyAdhikaraNam // 3 // r.. samudAya ubhayahetuke'pi tadaprAptiH / 2 / 2 / 17 // paramANukAraNavAdino vaizeSikA nirastAH; saugatAzca jagataH paramANukAraNatvamabhyupagacchantItyanantaraM tanmate'pi jagadutpattitadvyavahArAdikaM nopapadyata ityucyte| te caturvidhAH kecitpArthivApyataijasavAyavIyaparamANusaGghAtarUpAn bhUtabhautikAn bAhyAMzcittacaittarUpAMzcAbhyantarAnan *12 For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir _[a. 2. zrIzArIrakamImAMsAbhASye pratyakSAnumAnasiddhAnabhyupayanti , anye tu bAhyArthAn sarvAn pRthivyAdInvijJAnAnumeyAnvadanti ; apare tvarthazUnyaM vijJAnameva paramArthasat , bAhyArthAstu svAmArthakalpA ityAhuH trayo'pyete svAbhyupagataM vastu kSaNikamAcakSate, uktabhUtabhautikacittacaittavyatiriktamAtmAkAzAdikaM svarUpeNaiva nAnumanvate ; anye tu sarvathUnyatvameva saGgirante / tatra ye bAhyAstitvavAdinaH, te tAvanirasyante ; tecaivaM manyante-rUparasasparzagandhasvabhAvAH pArthivAH paramANavaH, rUparasasparzakhabhAvAzcApyAH, rUpasparzakhabhAvAzca tejasAH, sparzakhabhAvAzca vAyavIyAH pRthivyaptejovAyurUpeNa saMhanyante, tebhyazca pRthivyAdibhyaH zarIrendriyaviSayarUpasaGghAtA bhavanti / tatra ca zarIrAntarvartI grAhakAbhimAnArUDho vijJAnasantAna evAtmatvenAvatiSThate; tata eva sarvo laukiko vyavahAraH pravartate-iti // tatrAbhidhIyate-samudAya ubhayahetuke'pi tadamAptiH-yo'yamaNuhetuH pRthivyAdibhUtAtmakassamudAyaH, yazca pRthivyAdihetukazzarIrendriyaviSayarUpassamudAyaH, tasminnubhayahetuke'pi samudAye tatprAptirnopapadyate-jagadAsmakasamudAyotpattirnopapadyata ityrthH| paramANUnAM pRthivyAdibhUtAnAM ca kSaNikatvAbhyupagamAt, kSaNadhvaMsinaH paramANavo bhUtAni ca kadA saMhato vyAmiyante, kadAvA saMhanyante, kadA vijJAnaviSayabhUtAH, kadA ca hAnopAdAnAdivyavahArAspadatAM bhajante, ko vA vijJAnatmA kaM ca viSayaM spRzati kazca vijJAnAtmA kamartha kadA vedayate, vA viditamartha kazca kadopAdatte spaSTA hi naSTaH, spRSTazca naSTaH tathA veditA viditazca naSTaH kathaM cAnyena spRSTamanyo vedayate, kathazcAnyena viditamarthamanya upAdatte santAnAnAmekatve'pi santAnibhyasteSAM vastuto vastvantaratvAnabhyupagamAna tanibandhanaM vyavahArAdikamupapadyate; ahamartha evAtmA, saca jJAtaiveti copapAditaM purastAt // 17 // For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] samudAyAdhikaraNam itaretarapratyayatvAdupapannamiticenna saMghAtabhAvA nimittatvAt / 2 / 2 / 18 // avidyAdInAmitaretarahetutvenopapannaM sAtabhAvAdikamiticetaH etaduktaM bhavati-yadyapi kSaNikAssarve bhAvAH,tathA'pyavidyayaitatsarvamupapadyate; avidyA hi nAma viparItabuddhiH kSaNikAdiSu sthiratvAdigocarA tayA saMskArAkhyAH rAgadveSAdayo jAyante ; tatazcittAbhijvalanarUpaM vijJAnam ; tatazca nAmAkhyAzcittacaittAH pRthivyAdikaM na rUpidravyam / tataSpaDAyatanAkhyamindriyaSaTkam / tataH sparzAkhyaH kAyaH; tato vedanAdayaH / tatazca punarapyavidyAdayo yathoktA ityanAdiriyamavidyAdikA'nyonyamUlA cakraparivRttiH / etacca sarva pRthivyAdibhUtabhautikasaGghAtamantareNa nopapadyate / atassavAtabhAvAdikamupapannam iti|ttrottrN na saGghAtabhAvAnimittatvAt-iti / naitadupapadyate-eSAmavidyAdInAM pRthivyAdibhUtabhautikasaGghAtabhAvaM pratyanimittatvAt / na khalvasthirAdiSu sthiratvAdibuddhyAtmikA:vidyA tanimittA rAgadveSAdayo vA'rthAntarasya kSaNikasya saMhatihetutAM pratipadyante ; zuktikArajatAdibuddhirhi na zukkyAdyarthasaMhatiheturbhavati; kiMca yasya kSaNika sthiratvabuddhiH, sa tadaiva naSTa iti kasya rAgAdaya utpadyante ; saM. skArAzrayaM sthiramekaM dravyamanabhyupagacchatAM saMskArAnuttirapi na zakyA kalpayitum // 18 // uttarotpAde ca pUrvanirodhAt / 2 / 2 / 19 // itazca kSaNikatvapakSe jagadutpattirnopapadyate, uttarakSaNotpattivelAyAM pUrvakSaNasya vinaSTatvAt , tasyottarakSaNaM prati hetutvAnupapatteH / abhAvasya hetutve sarva sarvatra sarvadotpadyeta; atha pUrvakSaNavartitvameva hetutvamityucyate, evaM tarhi kazcideva ghaTakSaNastaduttarakAlabhAvinAM sarveSAmeva gomahiSAzva For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 2. zrIzArIrakamImAMsAbhASye kukhyapASANAdInAM bailokyavartinAM hetussyAt, athaikajAtIyasyaiva pUrvakSaNavartino hetutvamiSyate, tathApi sarvadezavartinAmuttarakSaNabhAvinAM ghaTAnAmeka eva pUrvakSaNavartighaTo hetussyAt / athaikasyaiva hetureka iti manuSe, tathApi kasyaikasya ko heturiti na jJAyate; atha yasmin deze yo ghaTakSaNaH sthitaH,taddezasambandhina evottarakSaNasya sa heturiti,kiM dezasya sthiratvaM manuSe kizca cakSurAdisampayuktasyArthasya jJAnotpattikAle'navasthitatvAnna kasyacidarthasya jJAnaviSayatvaM sambhavati // 19 // asati pratijJoparodho yogpdymnythaa2|2|20|| ____ asatyapi heto kAryamutpadyate cet-sarva sarvatra sarvadotpadyatetyuktam, na kevalamutpattivirodha eva, pratijJA ca bhavatAmuparudhyeta, adhipatisahakAlimbanasamanantarapratyayAzcatvAro vijJAnotpattI hetava iti vaH pratijJA adhipatiH indriyam / atha pratijJAnuparodhAya ghaTakSaNe sthita eva ghaTakSaNAntarotpattiriSyate, tathAca sati dvayoH kAryakAraNayorghaTakSaNayoauMgapadyenopalabdhiH prasajyeta, naca tathopalabhyata, kSaNikatvapratijJA caivaM hIyetAkSaNikatvaM sthitameveti cet-indriyasaMprayogajJAnayoyauMgaparya prsjyet|| pratisaMkhyApratisaMkhyAnirodhAprAptiravi cchedAt / 2 / 2 / 21 // evaM tAvadasata utpattinirastA sato niranvayavinAzo'pi nopapadyata ityucyate; kSaNikatvavAdibhirmudrAbhighAtAyanantarabhAvitayopalabdhiyogyassadRzasantAnAvasAnarUpaH sthUlo yaH, sadRzasantAne pratikSaNamAvI copalabdhyanarhassUkSmazca yo niranvayo vinAzaH pratisaGkhyAnirodhApatisaGkhayAnirodhazabdAbhyAmabhidhIyete, tau na sambhavata ityrthH| kutaH1 avicchedAta-sato niranvayavicchedAsambhavAt / asambhavazca sata utpattivi For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] samudAyAdhikaraNam. nAzau nAmAvasthAntarApattireva ; avasthAyogi tu dravyamekameva sthiramiti kAraNAdananyatvaM kAryasyopapAdayadbhirasmAbhiH / "tadananyatvam" ityatra pratipAditam / nirvANasya dIpasya niranvayavinAzadarzanAdanyatrApi vinAzo niranyo'numIyata iti cenna, ghaTazarAvAdau mRdAdidravyAnuvRttyupalabdhyA sa to dravyasyAvasthAntarApattireva vinAza iti nizcite sati pradIpAdau sUkSmadazApasyA'pyanupalambhopapatteH tatrApyavasthAntarApattikalpanasyaiva yutatvAt / / 21 / / ubhayadhA ca doSAt / 2 / 2 / 22 // kSaNikatvavAdibhirabhyupetA tucchAdutpattiH utpannasya tucchatApatizca na sambhavatItyuktam ; tadubhayaprakArAbhyupagatau doSazca bhavati / tucchAdutpatucchAtmakameva kArya syAt ; yaddhi yasmAdutpadyate, tattadAtmakaM dRSTam ; yathA mRtsuvarNAderutpannaM maNikamakuTAdi mRtsuvarNAdyAtmakaM dRSTam ; naca jagatucchAtmakaM bhavadbhirabhyupagamyateH naca prtiiyte| sato niranvayavinAze satyekakSaNAdUrdhvaM kRtsnasya jagatastucchatApattireva syAt; pazcAttucchAjjagadutpattau anantaroktaM tucchAtmakatvameva syAt / ata ubhayadhApi doSAna bhavaduktaprakArAvutpattinirodhau // 22 // AkAze cAvizeSAt / 2 / 2 / 23 // bAhyAbhyantaravastunaH sthiratvapratipAdanAya pratisaGkhyAmatisaGkhyAnirodhayostuccharUpatA nirAkRtA; tatprasaGgena tAbhyAM saha tucchatvena saugataiH parigaNitasyAkAzasyApi tucchatA pratikSipyate / AkAze ca nirupAkhyatA na yuktA, bhAvarUpatvenAbhyupagatapRthivyAdivadAkAzasyApi abAdhitapratItisiddhatvAvizeSAt / pratIyate hyAkAzaH 'atra zyenaH patati, ana gRdhraH' iti zyenAdipatanadezatvena / naca pRthivyAdyabhAvamAtramAkAza iti 1. zA. 2. 1-15 // For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAye ma. 2. vaktuM zakyam, vikalpAsahatvAt / pRthinyAdeH prAgabhAvaH, pradhvaMsAbhAvaH, itaretarAbhAvaH, atyantAbhAvo vA AkAzaH; srvthaa'pyaakaashprtiitynuppttisyaat|praagbhaavprdhvNsaabhaavyoraakaashtve pRthivyAdiSu vartamAneSu A. kAzapratItyayogAt nirAkAzaM jgtsyaat| itaretarAbhAvasyAkAzatve'pi i. taretarAbhAvasya tattadvastugatatvena teSAmantarAle AkAzapratItirna syaat| a. tyantAbhAvastu pRthivyAdInAM na sambhavati / abhAvasya vidyamAnapadArthAvasthAvizeSatvopapAdanAcAkAzasyAbhAvarUpatve'pi na nirupaakhytvm| aNDAntarvartinazcAkAzasya trivRtkaraNopadezapradarzitapaJcIkaraNena rUpavattvAcAkSupatve'pyavirodhaH // 23 // anusmRtezca 2 / 2 / 24 // pUrvaprastutaM vastunaH sthiratvamevopapAdyate-anusmaraNa-pUrvAnubhUtabastuviSayaM jJAnam , pratyabhijJAnamityarthaH / tadevedamiti sarva vastujAtamatItakAlAnubhUtaM prtybhijnyaayte|nc bhavadbhiAlAdiSviva sAdRzyanibandhano'yamekatvavyAmoha iti vaktuM zakyam, vyAmudyato jnyaatureksyaanbhyupgmaat| nahyanyAnubhUtenaikatvaM sAdRzyaM vA svAnubhUtasyAnyo'nusandhatte / ato bhinnakAlavastvAzrayasAdRzyAnubhavanibandhanamekatvavyAmohaM vddbhiaaturektvmvshyaashrynniiym| naca jJeyeSvapi ghaTAdiSu jvAlAdiSviva bhedasAdhanapramANamupalabhAmahe; yena sAdRzyanivandhanAM pratyabhijJA kalpayemAyadapi cedamucyatepratyakSAnumAnAbhyAM ghaTAdeH kSaNikatvaM sidhyati pratyakSaM tAvadvartamAnArthaviSayamavartamAnAdvastuno vyAvRttaM svaviSayamavagamayati, nIlamiva piitaat| evaMca bhUtabhaviSyadbhayAM vartamAnasya vastvantaratvamavagataM bhavati / anumAnamapiarthakriyAkAritvAtsattvAcca ghaTAdiH kSaNikaH,yadakSaNikaM zazaviSANAdi, tdnrthkriyaakaarysnyc| tathA antyaghaTakSaNasattvAtpUrvaghaTakSaNasattvAni vinAzIni,ghaTakSaNasattvAt,antyaghaTakSaNasattvavat-iti tacca kAryakAraNabhAvA For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] samudAyAdhikaraNam. papasyAdibhiH pUrvameva nirstm| kiJca pratyakSagamyA vartamAnasyAvartamAnAvyAvRttirna vartamAnasya vastvantaratvamavagamayatiH apitu vartamAnakAlayogitAmAtram / naca tAvatA vastvantaratvaM sidhyati, tasyaiva kAlAntarayogasambhavAt / yattu sattvAdarthakriyAkAritvAcceti kSaNikatve hetudvayamuktam, tadabhimataviparItasAdhanatvAdviruddham / sattvAdarthakriyAkAritvAdvA ghaTAdi sthAstu, yadasthAsnu tadasadanarthakriyAkAri va, yathA zazaviSANamityapi hi vaktuM shkym| kizva arthakriyAkAritvamakSaNikatvameva sAdhayet | kSaNadhvaMsino hi vyApArAsambhavAdarthakriyAkAritvaM na smbhvtiityuktm| tathA'ntyaghaTakSaNasya hetuto nAzadarzanAditare'pi ghaTakSaNA hetvapekSavinAzAssyurityAmudgarAdihetUpanipAtAt sthAsnutvameva / naca vAcyaM na mudgarAdayo vinAzahetavaH, apitu kapAlAdivisadRzasantAnotpattihetavaiti, kapAlatvAvasthApattireva ghaTAdInAM vinAza ityupapAditatvAt / kapAlotpattivyatiriktatvAbhyupagamespi vinAzasya vinAzahetutvameva mudgarAderAnantaryAdyuktam / ataH pratyabhijJayA sthiratvamavagamyamAnaM na kenApi prakAreNApahotuM zakyam / pUrvAparakAlasambandhyarthaikyaviSayAyAH pratyabhijJAyA anyaviSayatvaM bruvannIlAdijJAnAnAmapi nIlAderarthAntaraviSayatvaM brUyAt / kizca pramAtRprameyayoH kSaNikatvaM vadadbhirvyAptyavadhAraNatatsmaraNapUrvakAnumAnAbhyupagamo'pi duzzakaH / tathA idaM kSaNikamityAdipratijJApUrvaka hetUpanyAsAdikamapi nopapadyate bhavatAm, pratijJopakramakSaNa evaM vakturvinaSTatvAt nAnyenopakrAntamajAnadbhiranyaisamApayituM zakyam || 24 // ; nAsato'dRSTatvAt / 2 / 2 / 25 // For Private And Personal Use Only 95 evaM tAvadvaibhASikasautrAntikayorbAhyArthAstitvavAdinossAdhAraNAni dUSaNAnyuktAni ; tatra yaduktaM - samprayuktasyArthasya jJAnotpattikAle'navasthitatvAna kasyacidarthasya jJAnaviSayatvaM sambhavatIti ; tatra sautrAntikaH Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre [a. 2. pratyavatiSThate-na jJAnakAle'navasthAnamarthasya jJAnAviSayatvahetuH ; jJAnotpattihetutvameva hi jJAnaviSayatvam / nacaitAvatA cakSurAdeH jJAnaviSayatvaprasaGgaH, svAkArasamarpaNena jJAnahetoreva jnyaanvissytvaabhyupgmaat| jJAne svAkAraM samarpya vinaSTo'pyoM jJAnagatena niilaadyaakaarnnaanumiiyte|nc pUrvapUvajJAnenottarottarajJAnAkArasiddhiH,nIlajJAnasantatau pItajJAnAnutpattiprasa nggaat| ato'rthakRtameva jnyaanvaicitrym-iti|atrocyte-naasto dRSTatvAta-iti, yo'yaM jJAne nIlAdirAkAra upalabhyate,sa vinaSTasyAsato'rthasyAkAro bhavituM nAhati; kutaH? adRSTatvAt-na khalu dharmiNi vinaSTe taddharmabhyArthAntare saGkramaNaM dRSTam / pratibimbAdikamapi sthirasyaiva bhavati / tatrApi na dharmamAtrasya / ato'rthavaicitryakRtaM jJAnavaicitryamarthasya jJAnakAle'vasthAnAdeva bha. vati // 25 // punarapi sAdhAraNaM dUSaNamAhaudAsInAnAmapi caivaM siddhiH / 2 / 2 / 26 // evaM kSaNikatvAsadutpattyahetu kavinAzAdyabhyupagame udAsInAnAm anuyuJjAnAnAmapi sarvArthasiddhissyAt iSTaprAptiraniSTanivRttivA prayatnA. dibhissAdhyate ; kSaNadhvaMse hi sarveSAM bhAvAnAM pUrvapUrva vastu tadgato vA vi. zeSaH saMskArAdiko vidyAdirvA uttaratra na kazcidanuvartata iti prayatnAdisA. dhyaM na kishcidsti| evaM satyahetusAdhyatvAtsarvasiddhInAmudAsInAnAmapyaiH hikAmuSmikaphalaM mokSazca siddhyet // 26 / / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye samudAyAdhikaraNaM samAptam // 3 // vedAntasAre-samudAya ubhayahetuke'pi tadaprAptiH // aNuhetuke pR thivyAdisamudAye, pRthivyadihetuke zarIrondriyasamudAye ca sugatAbhyupagate ta dabhyupagamaprakAreNaiva samudAyAsiddhiH; kSaNikatvaM hi tairabhyupagamyate ; saMhata For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] samudAyAdhikaraNam tau vyApriyamANAH paramANavaH pRthivyAdayazca tadAnImeva naSTAzcet-ke samudAyirUpeNa saMhanyante // 17 // itaretarapratyayatvAdupapannamiticenna saGghAtabhAvAnimittatvAt // asthireSu sthiratvabuddhirUpAvidyArAgadveSAdiparamparayA anyonyakAraNatvAtsarvakAraNatvamupapannamiticet-na, avidyAyAssaGghAtabhAvAnimittatvAt / nahi zuktikAdiSu rajatAdibuddhirUpAvidyayA zuktikAdirvastuto rjtaadikaaryngkroti| atra viduSastadAnImeva naSTatvAdavidyAnimittarAgAdayo'pi na smbhvnti|| 18 // uttarotpAde ca pUrvanirodhAt // uttaraghaTakSaNotpattau pUrvaghaTakSaNasyApi naSTatvenAbhAvasyaivotpAdakatvAvizeSeNa sarvadotpattizca syAt // 19 // ___ asati pratijJoparodho yogpdymnythaa|| 1asata utpattAvadhipatisahakAryAdInAM zAnahetutvapratijJAvirodhazca / tasyApi sthityabhyupagame yugapaddhaTadvayopalabdhiprasaktiH, asthitau ca saMprayogajJAnApatteH yogapadyam // 20 // pratisaGkhyApratisaGkhyAnirodhAprAptiravicchedAt // nirodhaH nirandhayavinAzaH, sa ssthUlaH sUkSmazca na sambhavati, kapAlAdibhAvarUpAvasthAprApte reva vinAzazabdAbhidheyatvAt , sato dravyasya avicchedAt // 21 // ubhayadhA ca doSAt / / utpannasya tucchatApattau tucchAdutpattau cAbhAvAdutpattyasambhavAdabhAvAtmakakAryApattirUpadoSAttucchatvAsiddhiH // 22 // AkAzecAvizeSAt // AkAze ca na tucchatvam , abAdhitapratItyavizeSAt / pratIyate hyAkAzaH zyenAdipatanadezatvena // 23 // anusmRtezca / / pratyabhijJAnAca na kssnniktvsiddhiH| tadevedam' iti hi sAmAnAdhikaraNyenAtItavartamAnadezakAlaviziSTaM vastu ekamiti pratIyate; asyAzca sAmagrI pUrvAnubhavajanitasaMskAravataH puruSasyendriyasaMprayogaH // 24 // nAsato'dRSTatvAt / / 'zAnAkAravaicitraveNa jJAne svAkAraM samarpya vi. naSTamapyazemanuminoti' iti vAdazca na sambhavati, asato vinaSTasya dharmiNo dharmasakramaNasyAdRSTatvAt / (zAne nIlAdyAkAra upalabhyate; sa vinaSTasyAsato'rthasyAkAro bhavitunAhati; kutaH ? adRSTatvAt / na khalu dharmiNi vinaSTe taddharma syArthAntare saGkamaNaM dRSTam ) // 25 // 1, asatihetAvutpattA. paa||-() kuNDalitagranthaH keSucitkozeSu na dRzyate // *13 For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma.2. udAsInAnAmapi caivaM sidiH // kSaNikatvAbhyupagame anuSThAturanyatvAt phalinAM niSprayatnAnAmapi sarvArthasiddhissyAt // 26 // iti vedAntasAre samudAyAdhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-samudAya ubhayahetuke'pi tdpraaptiH| saugatAzcaturvidhAH-pratyakSasiddhasthUladravyavAdinaH kecidvaibhASikAH ; bhanye vijJAnAnumeya sthUladravyavAdinaH , teca sautrAntikAH; apare nirAlambanavijJAnamAtrasadbhAvaM vadanti yogAcArAH; trayo'pyete svAbhyupagataSastunaH kSaNikatvaM vadanti ; bhanye tu sarvazUnyavAdino mAdhyamikAH; tatrAdyayorbAhyasadbhAvamabhyupagacchatoH jagadutpattiprakAraH lokavyavahArazca sUpapAdaH, uta durupapAda iti saMzavaH sUpapAda iti pUrvaHpakSaH tathAhi-pArthivApyataijasavAyavIyA gandhAdiyuktAH paramANavo hi pRthindhAdirUpeNa saMhatA bhavanti ; bhUtebhyazca zarIrendriyaviSayalakSaNasaGghAtAH; tatra AntaraH vijJAnasantAno grAhakAbhimAnArUDhaH AtmatvenAvatiSThate ; eSu kSaNikeSvapi sthiratvAdigocarabuddhyAkhyAvidyayA sarvamupapadyata iti jagadutpattirlokavyavahArazca yujyate / rAddhAntastu-kSaNadhvaMsinaH paramANavaH kadA saMhato vyApriyante, kadA saMhanyante, saMhato vyApRtAH tasminneva kSaNe vinaSTAzcet-ke punaH saMhanyante, kA vijJAnAtmA kadA kaM viSayaM spRzati, kamya kadAkaM jAnAti; kazca kadA kamarthamupAdatte; spraSTA naSTaH,spRSTaM ca naSTam beditA naSTaH, vedyaMca naSTam kathamanyena spRSTamanyo vijAnAti, kathaMvA'nyena viditamanya upAdatte, santAnaikatve siddhe'pi santAnibhyassantAnasya paramArthataH vastvantaratvAnabhyupagamAt ; santAnaikyamapAramArthikamakiJcitkaram ; sthiratvAdyavidyayApi saGghAtotpattirna sambhavati ; nahi zuktikAdiSu rajatAvidyayA rajatAdyutpattisambhavaH, viduSazca pUrvasya naSThatvena uttareNAviduSA pUrvavinaSTena viduSA'nusaMhitArthopAdAnaM na sambhavati ; saMskArAzrayatvena caiko'rthaH sthiro nAbhyupagamyate ; ato jagadutpattirlokavyavahArazca durupapAda eva / sUtrArthastusamudAya ubhayahetuke'pi tadaprAptiH--ubhayahetuke'pi samudAye samudAyitvAprAptiH ; paramANuhetukaH pRthivyAdisamudAyaH pRthivyAdihetukaH zarIrondriyasamudAyaH--ityubhayahetuko'pi samudAyaH kSaNikatvAbhyupagamAduktena nyAyena na sivyatItyarthaH // 17 // For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 2. ] www.kobatirth.org samudAyAdhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itaretarapratyayatvAdupapannamiticenna saGghAtabhAvAnimittatvAt / yadyapi kSaNikAssarve bhAvAH, tathApyavidyAdInAmitaretarahetukatvAdupapannaM lokavyavahA rAdikam : asthireSu sthiratvabuddhirUpayA avidyayA tatratatra rAgadveSAdayo jAya. nte ; ityevamAdiparamparayA punarapyavidyeti cakravatparivartata iti cet -- naitadupapadyate, saGghAtAbhAvAnimittatvAdavidyAyAH ; yadyapyavidyAkhyA viparItabuddhiH kSaNika sthiratvena viSayIkaroti, tathApi tanna vastutaH sthiraM bhavatIti SastutasthirakAyeM na karoti; atassaGghAtabhAvo na sidhyatItyarthaH; asthire sthiratvabuddhiyuktasya vijJAnAtmanastadaiva naSTatvAtkasya rAgadveSAdayo jAyanta iti rAgadveSAdiparamparA ca na sidhyatItyabhiprAyaH // 18 // itazca uttarotpAde ca pUrvanirodhAt // uttaraghaTakSaNotpattivelAyAM pUrvasya vinaSTatvAdabhAvasyaiva hetutvenAvizeSAtsarveSAM sarvadotpattiH prasajyate / pUrvakSaNabartino hetutvopagame'pi dezAdervizeSakasya sthirasyaikasyAnabhyupagamAdavizeSeNottarakSaNavartinassarvasya hetussyAt // 19 // asati pratijJoparodho yaugapadyamanyathA // asata utpattI pratijJAvirodhazca bhavatAm adhipatisahakAryAdInAM vijJAnotpattihetutvapratijJAnAt / athaitatparijihIrSayA pUrvI ghaTakSaNastiSThatItyucyeta tadA yugavadbhakSaNadvayopalabdhiprasaGgaH nacopalabhyate ; uparodhaH virodhaH // 20 // 1 ; to niranvayavinAzo'pi na sambhavatItyAhapratisaGkhyApratisaGkhyAnirodhAprAptiravicchedAt // pratisaGkhyA pra tisaGgayAnirodhAprAptiH sthUlasUkSmavinAzayoraprAptirityarthaH sthUlavinAzaH mudgarAbhighAtAdyanantarabhAvyupalabdhiyogyaH; sUkSmastu pratikSaNabhAvyupalabdhyanaIH / tau niranvaya na bhavataH, utpattivinAzadharmabhAgino dravyasyAvicchedAt; 1"tadananyatvam" iti satkAryavAdasyopapAditatvAdityabhiprAyaH / ghaTAdau kapAlAdirUparderer niranvayavinAzAdarzanAtpradIpanirvANe'pi sUkSmAvasthA prAptirityavirodhaH // 21 // ubhayadhA ca doSAt || utpannasya tucchatApattau, tucchAdutpattau ca, ityubhayaprakAre ca doSApatteH te na sambhavataH ; utpannasya tucchatApattau hi pazvAntacchAdutpadyamAnaM jagattucchAtmakameva syAt; mRtsuvarNAderutpadyamAnamRtsu 1. zArI. 2-1-15 // For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 100 www.kobatirth.org | a. 2. varNAdyAtmakaghaTamakuTAdivat atastucchAdutpattistucchatApattizca na sambha vataH // 22 // vedAntadIpe AkAzecAvizeSAt || AkAze tucchakharUpatA na sambhavati, abAdhitapratItisiddhapRthivyAdivat AkAze'pyabAdhitapratIteravizeSAt / pratIyate hyAkAzaH, 'atra zyenaH patatyatragRdhraH' iti zyenAdeH patanadezatvena // 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anusmRtezva || pratyabhijJAnAzca na ghaTAdeH kSaNikatvam / 'tadeva idam' iti hi pratyabhijJAyate / (pratyabhijJAnaM hi nAma, atItavartamAnakAlavartyeka vastuviSayamekaM pratyakSajJAnam / tasya kAladvayasambandhaviziSTameva vastu viSayaH / na ca tadityazassmaraNam, idamityaMzazca grahaNam, atItakAlasambandhinIndriyasamprayogAbhAvAditi vAcyam, tadidamiti sAmAnAdhikaraNyena grahaNasyaikatvasphuraNAt / pUrvakAlAnubhavajanitasaMskArasaha kRtendriyasamprayogayuktasya puruSasya tathA grahaNamupapadyata eva / anvayavyatirekAdhInaM hi sarvatra sAmagrIparikalpanam) / naca jvAlAdivatsAdRzyanibandhanA pratyabhijJeti tvayA vaktuM zakyam, kAladvayavartinordvayossAdRzyasyAnusandhAtuH jJAturekasyAnabhyupagamAt // 24 // 1 - vijJAnAnumeyArthavAdinaM pratyAha / sa hi jJAne nIlapItAdivicitrAkAraM dRSTvA jJAnAtpUrvakSaNavartinaM jJAne svAkAraM samarpya vinaSTamarthamanuminoti / tatro ttaram - nAsato'dRSTatvAt || asato dharmiNo dharmasyAnyatra saGkramaNaM na sambhavati, kutaH ? adRSTatvAt na hi dharmiNi vinaSTe taddharmasyAnyatra saGkramaNaM kvaciddRSTam // 25 // udAsInAnAmapi caivaM siddhiH // vaibhASikasautrAntikayordvayorapi sAdhAraNamidaM dUSaNam ; evaM sarvabhAvAnAM kSaNikatvAbhyupagame sati, udAsI - nAnAM niSprayatnAnAmapi aihikAmuSmika sarvArthasiddhissyAt prayatnAdyanutiSThatastadAnImeva vinaSTatvAt tattatsaMskArAderapi kasyacit sthirasyAnurtartamAnasyAnabhyupagamAcca pazcAdAgatA siddhirahaitukIti niSprayatnAnAmapyahikAmuSmika sarvArthasiddhissyAt // 26 // " " iti vedAntadIpe samudAyAdhikaraNam || 3 || () kuNDalitagranthaH keSucitkozeSu na dRzyate // For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -nt zrIzArIrakamImAMsAbhASye upalabdhyadhikaraNam // 4 // )--- nAbhAva upalabdheH / 2 / 2 / 27 // vijJAnamAtrAstitvavAdino yogAcArAH pratyavatiSThante / yaduktamarthavaicitryakUnaM jJAnavaicitryamiti; tannopapadyate, arthavat jJAnAnAmeva sAkArANAM svayameva vicitratvAt / tacca svarUpavaicitryaM vAsanAvazAdevopapadyate / vAsanA ca vilakSaNapratyayapravAha eva / yaddhaTAkArajJAnaM kapAlAkArajJAnasyotpAdakam ,tasya tathAvidhasyotpAdakaM tatpUrvaghaTajJAnam / tasya ca tathAvidhasyotpAdakaM tataHpUrvaghaTajJAnam ityevaM rUpaH pravAha eva vaasnetyucyte| kathaM bahiSTasarSapamahIdharAderAkAra Antarasya jJAnasyetyucyate ? itthamarthasyApi vyavahArayogyatvaM jJAnaprakAzAyattam , anyathA svprvedyyorntishyprsnggaat| prakAzamAnasya ca jJAnasya sAkAratvamavazyAzrayaNIyam , nirAkArasya prakAzAyogAt / ekazcAyamAkAra upalabhyamAno jnyaansyaiv| tasya ca bahirvadavabhAso'pi bhrmkRtH| jJAnArthayossahopalambhaniyamAcca jnyaanaadvytirikto'rthH| kizca bAhyamarthamabhyupayadbhirapi ghaTapaTAdivijJAneSu jJAnasya tattadarthAsAdhAraNyaM tattadarthasArUpyamantareNa nopapadyata ityavazyaM jJAne'rthasarUpaM rUpamAsthayam / tAvataiva sarvavyavahAropapatteH tadvyatiriktArthakalpanA niSpAmaNikA / ato vijJAnamAtrameva tattvam, na bAhyA rtho'sti--iti. ___ evaM prApte pracakSmahe-nAbhAva upalabdheH-iti / jJAnAtiriktasyArthasyAbhAvo vaktuM na zakyate; kutaH upalabdheH-jJAturAtmano'rthavizeSavyavahArayogyatApAdanarUpeNa jnyaansyoplbdheH| evameva hi sarve laukikAH pratiyanti--'ghaTamahaM jAnAmi' iti / evaMrUpeNa sakarmakeNa sakena jJAdhAtvarthena sarvalokasAkSikamaparokSamavabhAsamAnenaiva jJAnamAtrameva paramArtha iti sAdhayantassarvalokopahAsopakaraNaM bhavantIti vedavAdacchadmapracchannabauddhanirAkaraNe nipuNataraM prapazcitam / yattu"sahopalambhaniyamAdabhedo nIla For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 zrIzArIrakamImAMsAbhAjye ma. 2. taddhiyoH"iti, tatvavacanaviruddham , saahitysyaarthbhedhetuktvaat| tadarthavyavahArayogyataikakharUpasya jJAnasya tena sahopalambhaniyamastasmAdavailakSaNyasAdhanamiti ca haasym|nirnvyvinaashinaaN jJAnAnAmanuvartamAnasthirAkAravirahAdvAsanA ca durupapAdA / vinaSTena pUrvajJAnenAnutpannamuttarajJAnaM kathaM vAsyate / ato jJAnavaicitryamapyarthavaicitryakRtameva / tattadarthavyavahArayogyatApAdanarUpatayA sAkSAtmatIyamAnasya jJAnasya tattadathasambandhAyattaM tattadasAdhAraNyam / sambandhazca sNyoglkssnnH| jJAnamapi hi drvymev| prabhAdravyasya pradIpaguNabhUtasyeva jJAnasyApyAtmaguNabhUtasya dravyatvamavirudamityuktam / ato na bAhyArthAbhAvaH // yatparaiH svamajJAnadRSTAntena jAgaritajJAnAnAmapi nirAlambanatvamuktam / tatrAha vairdhamyAca na svapnAdivat / 2 / 2 / 28 // svamajJAnavaidhAjjAgaritajJAnAnAmarthazUnyatvaM na yujyate vaktum / khamajJAnAni hi nidrAdidoSaduSTakaraNajanyAni, bAdhitAni ca jAgaritajJAnAni tu tadviparItAnIti teSAM na tatsAmyam / sarveSAMca jJAnAnAmarthazUnyatve bhavadbhissAdhyo'pyartho na sidhyati, nirAlambanAnumAnasyApyarthazUnyatvAt / tasyArthavattve jnyaantvsyaanaikaantyaatsutraamrthshuunytvaasiddhiH|| na bhAvo'nupalabdheH / 2 / 2 / 29 // na kevalasyArthazUnyasya jJAnasya bhAvassambhavatiH kutaH kacidapyanupalabdheH / nahyakartRkasyAkarmakasya vA jJAnasya kciduplbdhiH| svamajJAnAdiSvapi nArthazUnyatvamiti khyAtinirUpaNe pratipAditam // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye upalabdhyadhikaraNam // 4 // For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] upalabdhyadhikaraNam. vedAntasAre-nAbhAva upalabdheH // jJAnavyatiriktArthAbhAvavAdA na sambhavati; 'ghaTamahaM jAnAmi' iti kartRjJAnakarmatayA'rthasya upalabdheH na tadabhAvazzasyate vaktum / puruSasyArthavizeSavyavahArAnuguNyApAdakatvameva jJAnasyAkAraH // 27 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 vaidharmyAcca na khamAdivat || kAraNadoSabAdhakapratyaya rAhitya rUpavaiSamyAzca na svapnAdivajAgaritajJAnasya midhyAtvam // 28 // na bhAvo'nupalabdheH || arthazUnyasya jJAnasya sadbhAvo na sambhavati, anupalabdheH / svapnajJAnasyApyarthavattopapAdayiSyate // 29 // iti vedAntasAre upalabdhyadhikaraNam || 4 || For Private And Personal Use Only vedAntadIpe - nAbhAva upalabdheH || yogAcArAbhimataH zAnamAtrasadbhAvavAdaH kiM samIcInayuktimUlaH, uta neti saMzayaH / samIcInayuktimUla iti pUrvaH pakSaH / bAhyArthasadbhAvavAdinApi tattadarthAkArajJAnasya prakAzamAnatvamavazyAzrayaNIyam / sarvasya vastunaH prakAzamAnasya svAsAdhAraNenAkAreNa prakAza iSyate / tatra ghaTapaTAdijJAnasya ghaTapadAdyAkAra evAkAraH / anyathA ghaTAdyasAdhAraNyaM ca tattajjJAnasya na sambhavati / ekazcAyamAkAra upalabhyate / sa tu jJAnasyaiveti tayatiriktArthasadbhAvavAdo'nupapannaH / tAvataiva 'ghaTo'yaM jJAtaH' iti vyavahArazcopapadyate / tasya bahirvadavabhAso nirmUlatvAdvibhramakRtaH / rAddhAntastu - 'ghaTamahaM jAnAmi' iti sakarmakasya sakartRkasya jJAdhAtvarthasya cchedanAdivatsarvalokasAkSikamupalabhyamAnasya kartRkarmavyatirekeNa kevalasyaiva sadbhAvamanunmattaH ko bravIti / svAsAdhAraNAkArazca chedanAdivattattadarthavyavahArayogyatApAdanA kAraNopalabhyate / evaM chedanAderapyAkAro dvidhAbhAvanAdihetutayaiva kartRgatasyopalabhyate / nahyamUrtAnAM kriyAdInAM kartRkarmanirUpaNIyastrAkArANAM karmAkAratvamAzrIyate / sUtrArthastu nAbhAva upalabdheH - jJAnavyatirikArthAbhAvo na zakyate vaktum, upalabdheH -- 'ghaTamahaM jAnAmi iti jAnAteH karmatayA kartRtayA copalabdheH // 27 // vaidharmyAcca na svamAdivat || svapnajJAnAdivacca jAgaritajJAnAnAM na mithyArthatvam, tadvaidharmyAt nidrAdikAraNadoSabAdhakapratyayarahitatvAditvarthaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 zrIzArIrakamImAMsAbhASye a. 2. cakArAttAnyapi yathArthAnItyabhiprAyaH // 28 // na bhAvo'nupalabdheH // na kevalasyArthazUnyasya jJAnasya bhAvassambhavati, kvcidpynuplbdheH| abAdhitapratItisiddhasyAsadbhAve sati zAnamAtrasyApyasadbhAvo na zakyate vArayitumityabhiprAyaH // 29 // iti vedAntadIpe upalabdhyadhikaraNam // 4 // ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye srvthaanuppttydhikrnnm||5||)... sarvathAnupapattezca / 2 / 2 / 30 // atra sarvazUnyavAdI mAdhyamikaH prtyvtisstthte| zUnyavAda eva hi sugtmtkaasstthaa| ziSyabuddhiyogyatAnuguNyenArthAbhyupagamAdinA kSaNikatvAdaya uktaaH| vijJAnaM bAhyArthAzca sarve na santi, zUnyameva tattvam ; abhAvApattireva ca mokSa ityeva buddhsyaabhissaayH| tadeva hi yuktam zUnyasyAhetusAdhyatayA svatassiddheH sata eva hi heturanveSaNAyaH tacca sat bhAvAdabhAvAca notpadyate bhAvAttAvanna kasyacidutpattidRSTAHna hi ghaTAdiranupamRdite piNDAdike jAyate / nApyabhAvAdutpattissambhavati, naSTe piNDAdike hyabhAvAdutpadyamAnaM ghaTAdikamabhAvAtmakameva syAt / tathA svataH paratazvotpattirna sambhavati, svataH khotpattAvAtmAzrayadoSaprasaGgAt , prayojanAbhAvAcca / parataH parotpattau paratvAvizeSAtsarveSAM sarvebhya utpattiprasaGgaH / janmAbhAvAdeva vinAzasyApyabhAvaH / ataH zUnyameva tattvam / ato janmavinAzasadasadAdayo bhrAntimAtram / naca niradhiSThAnabhramAsambhavAdbhamAdhiSThAnaM kizcitpAramArthikaM tattvamAzrayitavyam , doSadoSAzrayatvajJAtavAdyapAramArthe'pi bhramopapattivadadhiSThAnApAramArthe'pi bhramApapatteH / ataH zUnyameva tattvam // iti prApte ucyte-srvthaanupptteshc-iti|srvthaanuppttessrvshuunytvN ca For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] sarvathAnupapatyadhikaraNam. 105 bhavadabhipretaM na smbhvti| kiM bhavAn sarva saditi vA pratijAnIte, asaditi vA,anyathA vA; sarvathA tavAbhipretaM tucchatvaM na sambhavati; loke bhAvAbhAvazabdayostatpratItyozca vidyamAnasyaiva vastuno'vasthAvizeSagocaratvasya pratipAditatvAt / atassarva zUnyamiti pratijAnatA sarva saditi pratijAnateva sarvasya vidyamAnasyAvasthAvizeSayogitaiva pratijJAtA bhavatIti bhavadabhimatA tucchatA na kutazcidapi sidhyati / kiJca kutazcitpamANAcchnyatvamupalabhya zUnyatvaM siSAdhayiSatA tasya pramANasya satyatvamabhyupetyam / tasyAsatyatve sarva satyaM syAditi sarvathA sarvazUnyatvaM cA nupapannam / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvathAnupapattyadhikaraNam // 5 // vedAntasAre-sarvathA'nupapattezca // sarvazUnyavAdazca na sambhavati / saditi pratijJAyAmasaditi pratijJAyAJca tucchatA na sambhavati, anupapattaH, sadasaduddhInAM vastugatAnyonyaviruddhabhAvarUpAvasthAvizeSaviSayatvAt // 30 // iti vedAntasAre sarvathAnupapattyadhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-sarvathA'nupapattezca // mAdhyamikoktasarvazUnyavAdassaMmbhavati, neti saMzayaH / sambhavatIti pUrvaH pakSaH / vijJAnaM ghaTAdayazca sarve bhA. vA na santi, kutaH! utpattyanirUpaNAt ghaTAdibhAvAnAm / bhAvAttAvadutpattina sambhavati, nahi ghaTAdirutpadyamAnaH asaMmRditena mRtpiNDAdinotpadyate / nApyabhAvAt , pazcAdabhAvAdutpadyamAno ghaTAdirabhAvAtmakaeva syAditi sarvazUnyatvameva yuktimat / rAddhAntastu-loke bhAvAbhAvazabdayostadvayozca pramANenopalabhyamAnasyaiva vastunaH avasthAvizeSa eva bhAvarUpo viSayaH / vartamAnatayopalabhyamAnAvasthAvizeSo bhAvabuddhiviSayaH / tadvirodhyavasthAvizeSaH abhaavssuddhivissyH| ato na kutazcittvadabhipretaM tucchatvaM siddhyati / sUtrArthastu-sarvathAnupapatteca -sarvazanyavAdI sarva saditi pratikSAya svAbhipretaM sAdhayati,utAsaditi prati *14 For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye zAya; atha prakArAntareNa pratijJAya / sarvathApi sarvazUnyatvAnupapattesvAbhimatAsiddhiH, sadasadbhAvayorvidyamAnavastudharmatopapAdanAt // 30 // iti vedAntadIpe sarvathAnupapattyadhikaraNam // 5 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye ekasminnasambhavAdhikaraNam // ).. naikasminna sambhavAt / 2 // 2 // 31 // nirstaassaugtaaH| jainA api paramANukAraNatvAdikaM jagato vadantItyanantaraM jainapakSaH pratikSipyate / te kila manyante-jIvAjIvAsmakaM jagadetanirIzvaram ; tacca SaDdravyAtmakam / tAni ca dravyANi jIvadharmAdharmapudgalakAlAkAzAkhyAni / tatra jIvAH--baddhAH, yogasiddhAH, muktAzceti trividhaaH| dharmo nAma gatimatAM gatihetubhUto dravyavizeSo jagadyApI / adharmazca sthitihetubhUto vyApI / pudgalo nAma varNagandharasaspaviddavyam / tacca dvividham-paramANurUpam , tatsaGghAtarUpaM ca pavanajvalanasaliladharaNItanubhuvanAdikam / kAlastu abhUdastibhaviSyatIti vyavahAraheturaNurUpo dravyavizeSaH / AkAzo'pyeko'nantapradezazca / teSu cANuvyatiriktadravyANi pazcAstikAyA iti ca saMgRhyante-jIvAstikAyaH, dharmAstikAyaH, adharmAstikAyaH, pudgalAstikAyaH, AkAzAstikAyaH-iti / anekadezavartini dravye'stikAyara zabdaH pryujyte| jIvAnAM mokSopayoginamaparamapi saGghahaM kurvanti-jIvAjIvAsavabandhanirjarasaMvaramokSAH-iti / mokSasaGgraheNa mokSopAyazca gRhItaH / sa ca samyagjJAnadarzanacAritrarUpaH / tatra jiivstu-jnyaandrshnsukhviirygunnH| ajIvazca jIvabhogyavastujAtam / AsravaH tadbhogopakaraNabhUtamindriyAdikam / bandha 1, vyatiriktAni dravyANi. paa|| 2. zabdaH / jIvAnAM. paa|| For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2.] ekasminnasambhavAdhikaraNam. 107 zrASTavidhaH-ghAtikarmacatuSTayamaghAMtikarmacatuSTayaM ceti / tatrAya jIvaguNAnAM svAbhAvikAnAM jJAnadarzanavIryasukhAnAM pratighAtakaram / aparaM zarI rsNsthaantdbhimaanttsthitittpryuktsukhduHkhopekssaahetubhuutm| nirjaraM mokSasAdhanamarhadupadezAvagataM tapaH / saMvaro nAmendriyanirodhaH samAdhirUpaH / mokSastu nihattarAgAdiklezasya svAbhAvikAtmasvarUpAvirbhAvaH / pRthivyAdihetubhUtAzcANavo vaizeSikAdInAmiva na caturvidhAH / apitvekakhabhAvAH / pRthivyAdibhedastu pariNAmakRtaH / sarva ca vastujAtaM sattvAsatvanityatvAnityatvabhinnatvAbhinnatvAdibhiranaikAntikamicchanti- syAdasti,syAnnAsti, syAdasticanAstica, syAdavaktavyam, syAdasticAvaktavyaM ca, syAnAsticAvaktavyaMca, syAdastica nAsticAvaktavyaM ceti sarvatra saptabhaGgInayAvatArAt / sarva vastujAtaM dravyaparyAyAtmakamiti dravyAtmanA sattvaikatva'nityatvAdyupapAdayantiH paryAyAtmanA ca tadviparItam / paryAyAzca drvysyaavsthaavishessaaH| teSAM ca bhAvAbhAvarUpatvAtsattvAsattvAdikaM sarvamupapannam iti // / atrAbhidhIyate-naikasminnasambhavAt iti| naitadupapadyateH kutaH ? ekasminnasambhavAt-ekasminvastuni astitvanAstitvAdeviruddhasya cchaayaatpvdyugpdsmbhvaat| etaduktaM bhavati-dravyasya tadvizeSaNabhUtaparyAyazabdAbhidheyAvasthAvizeSasya ca pRthakpadArthatvAnnaikasminviruddhadharma samAvezassambhavani-iti / tathAhi-ekenAstitvAdinA'vasthAvizeSeNa viziSTasya tadAnImeva na tadviparItanAstitvAdiviziSTatvaM sambhavati / utpattivinAzAkhyapariNAmavizeSAspadatvaM ca dravyasyAnityatvam , tadviparItaM ca nityatvaM nasmin kathaM samavaitiH virodhidharmAzrayatvaM ca bhinnatvam tadviparItaMcAbhinnatvaM kathaM vA tasmin samavaiti?; yathA'zvatvamahiSatvayo 1. nityatvAnyupapadAyanti. pA / / --2. samAvezasambhavaiti. pA / / For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 108 zrIzArIrakamImAMsAbhASye a. 2. ryugpdeksminnsmbhvH| ayamarthaH pUrvameva bhedAbhedavAdinirasanasamaye "tatu samanvayAt" ityatra pshcitH| kAlasya padArthavizeSaNatayaiva pratItestasya pRthagastitvanAstitvAdayo na vaktavyAHH na ca parihartavyAH / kA lo'sti nAstIti vyavahAro vyavahartRRNAM jAtyAdyastitvanAstitvavyavahAratulyaH / jAtyAdayo hi dravyavizeSaNatayaiva pratIyanta iti pUrvamevoktam / kathaM punarekameva brahma sarvAtmakamiti zrotriyairucyate?; sarvacetanAcetanazarIratvAtsarvajJasya sarvazaktessatyasaGkalpasya puruSottamasyetyuktam / zarIrazarIriNostaddharmANAJcAtyantavailakSaNyamapyuktam / kiJca jIvAdInAM SaoNAM dravyANAmekadravyaparyAyatvAbhAvAtteSu dravyaikatvena paryAyAtmanA caikatvAnekatvAdayo durupapAdAH / athocyeta - SaDetAni dravyANi svakIyaiH paryAyaiH svenakhena cAtmanA tathA bhavanti iti / evamapi sarvamanaikAntikamityabhyupagamavirodhaH, anyonyatAdAtmyAbhAvAt / ato na yuktamidaM jainamatam / IzvarAnadhiSThitaparamANukAraNavAde pUrvoktadoSAstathaivAvatiSThante / / eva cAtmAkArtsyam / 2 / 2 / 32 // evaM bhavadabhyupagame sati AtmanazcAkAtsyai prasajyate / jIvo'saGkhyAtamadezI dehaparimANa iti hi bhavatAM sthitiH / tava ityAdizarI tsvasthitasyAtmanastato nyUnaparimANe pipIlikAdizarIre pravizato'lpadezavyApitvenAkArtsnye prasajyate - aparipUrNatA prasajyata ityarthaH // 32 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha saGkocavikAsadharmatayA AtmanaH paryAyazabdAbhidheyAvasthAntarApacyA virodhaH parihiyata ityucyate ; tatvAha na ca paryAyAdapyavirodho vikArAdibhyaH | 2|2|33|| na ca saGkocavikAsarUpAvasthantarApacyA virodhaH pariharte zakyate, For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] ekasminnasambhavAdhikaraNam. 109 vikAratatprayuktAnityatvAdidoSaprasakte ghaTAditulyatvaprasaGgAt // 33 // antyAvasthitezvobhayanityatvAdavizeSaH / 2 / 2 / 34 // jIvasya yadantyaM parimANaM mokSAvasthAgatam, tasya pazcAdehAntaraparigrahAbhAvAdavasthitatvAdAtmanazca mokSAvasthasya tatparimANasya cobhayornityatvAttadeva AtmanaH svAbhAvikaM parimANamiti pUrvamapi tasmAdavizeSaH syAt / ato dehaparimANatvamAtmano na syAdityasaGgatamevedamAItamatam // 34 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye ekasminnasambhavAdhikaraNam || 6 || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " vedAntasAre-naikasminnasambhavAt / / arhato mataM na yuktimat ekasmin vastuni yugapat sattvAsattvanityatvAnityatvabhedAbhedAnAm asambhavAt / paryAyarUpA dravyasyAstitvAdizabdabuddhiviSayAH parasparaviruddha piNDatya ghaTatvakapAlatvAdyavasthAH yugapanna sambhavanti; tathA ghaTatvazarAvatvAvasthAzca pRthivyAdeH pradezabhedena tathAca dravyasyAnityatvamutpattivinAzayogitvam, tadviparItaM nityatvaM naikasmin samavaiti // 31 // - evaM cAtmAkAtstrayam || AtmanazzarIraparimANatve bRhatazzarIrAdalpIyasi pravizataH akAtnArtha vikalatvaM prasajyeta // 32 // na ca paryAyAdapyavirodhI vikArAdibhyaH / tathA saGkocavikAsAvasthAyogAdapi nAvirodhaH, ghaTAdivadvikArAdi yogaprasakteH // 33 // For Private And Personal Use Only antyAvasthitezvobhayanityatvAdavizeSaH || antyasya mokSAvasthAparimANasya ekarUpAvasthiteH tasya svAbhAvikatvenAtmatatparimANayorubhayornityatve - na pUrvatrApi na vizeSaH, vividhadehaparimANatve vaikalyaM syAdeva // 24 // iti vedAntasAre ekasminnasambhavAdhikaraNam || 6 || Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 110 bedAntadIpe [ma. 2. > vedAntadIpe - naikasminnasambhavAt // jainamataM yuktimat uta neti saMzayaH ; yuktimaditi pUrvaH pakSaH; jIvAjIvazabdAmilapanIya bhoktR 1 bhogyAtmakaM jagat sattvAsattvanityatvAnityatvabhinnatvAbhinnatvairanaikAntikam; SaDdravyatatparyAyAtmanAvasthitatvAt kRtsnasya jagato dravyAtmanA sattvaikatvanityatvAni upapannAni ; paryAyAtmanA ca viparItAni; paryAyAzca - ghaTatva paTatvAdyavasthAvizeSAH ; dravyasvarUpasyaikatvAt sthiratvAt sadbuddhiboddhyatvAt tena rUpeNaikatvAdi yuktam ; paryAyazabdAbhidheyAvasthAvizeSANAmanekatvAdasthiratvAdasaddhibodhyatvAtena rUpeNAsattvAnityatvanAnAtvAni yuktAni ; pratItivyavasthApyatvAt sarvasya vastuna ubhayAkArapratIterubhayamupapannam / rAddhAntastu - ekasyAstitvanAstitvAdibhiranaikAntikatvamayuktam, ekasminvastubhyastitvanA stitvAdeH viruddhasya cchAyAtapavadyugapadasambhavAt / tathAhi dravyasya tadvizeSaNabhUtaparyAyasya itthaMzabdAbhidheyAvasthAvizeSasya ca " idamittham" iti pratIteH prakAraprakAritayA pRtha+padArthatvAnnaikasminviruddha prakArabhUta sattvAsattvarUpadharmasamAvezo yugapatsambhavati / utpattivinAzAkhyapariNAmavizeSAspadatvaM ca dravyasyAnityatvam ; tadviparItaM nityatvaM tasminkathaM samavaiti / virodhidharmAzrayatvaM ca bhinnatvam, tadviparItaM cAbhinnatvaM kathaM vA tasminsamavaiti ; yathA azvatvamahiSatvayoH yugapadekasminnasambhavaH / (ekasya pRthivIdravyasya ghaTatvaM zarAvatvaM ca pradezabhedena; na vekena pradezenobhayAzrayatvam ; yathaikasya devadattasyotpattivinAzayogitvaM kAlabhedena / nahyetAvatA vastuno dyAtmakatvam api tu pariNAmazaktiyogamAtram) ataH na yuktimat jainamatam / sUtrArthastu naikasminnasambhavAt -- na jainamataM yuktam, kutaH ? ekasminvastunyuktarItyA yugapadviruddhadharmasamAvezAsambhavAt / atassUtraviruddhaM vedAntavAdibhirapi bhedAbhedasamAzrayaNam // 31 // evaM cAtmAkAtstraryam // evamAtmAkAtsnaryazcAnupapannam ; zarIraparimANatve hyAtmano bRhatazzarIrAdalpIyasi zarIre pravizataH akAtsvaryam aparipUrNatvaM prasajyate / tadAnImalpaparimANatvAt // 32 // 1 na ca paryAyAdapyavirodhI vikArAdibhyaH / tathAvidhAlpatvAvasthAyogenApyavirodho na sambhavati / ghaTapaTAderiva vikAratatprayuktadoSAspadatvaprasaGgAt // 33 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antyAvasthitezcobhayanityatvAdavizeSaH // jIvasya yadantvaM pari 1. bhogyAtmakasya jagataH satvA... bhinnatvairanaikAntyam, pA || ( ) kuNDalitagrantha : kacinna dRzyate // For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.1 pazupatyadhikaraNam. mANaM mokSAvastham tasya pazcAdekarUpeNAvasthitestadeva svAbhAvikaM parimANamiti, Atmanazca tatparimANasya cobhayornityatvAtpUrvamapi na zarIraparimANatvasiddhi. riti pUrvAvasthAyAM na vizeSaH; ataH asaGgatamevedajainamatam // 34 // iti vedAntadIpe ekasminnasambhavAdhikaraNam // 6 // ... zrIzArIrakamImAMsAbhASye pazupattyadhikaraNam // 7 // )... patyurasAmaJjasyAt / 2 // 2 // 35 // kapilakaNAdasugatAhatamatAnAmasAmaJjasyAt vedabAhyatvAcca nizzreyasAthibhiranAdaraNIyatvamuktam ; idAnI pazupatimatasya vedavirodhAdasAmaJjasyAca anaadrnniiytocyte| tanmatAnusAriNazcaturvidhAH-kApAlAH,kAlAmukhAH, pAzupatAH, zaivAzca-iti / sarvecaite vedaviruddhAM tattvaprakriyAm aihikAmupikanizzreyasasAdhanakalpanAzca kalpayanti / nimittopAdAnayobheMde, nimittakAraNaM ca pshuptimaacksste| tathA nizzreyasasAdhanamapi mudrikaassdkdhaarnnaadikm|ythaahuH kApAlAH-2"mudrikASa TikatattvajJaH prmudraavishaardH| bhagAsanasthamAtmAnaM dhyAtvA nirvaannmRcchti||knntthikaa rucakaM caiva kuNDalaM ca zikhAmaNiH / bhasma yajJopavItaM ca mudrASaTkaM pracakSate // Abhirmudritadehastu nabhUya iha jAyate" ityaadikm| tathA kAlAmukhA api kapAlapAtrabhojanazavabhasmasnAnatatprAzanalaguDadhAraNasurAkumbhasthApanatadAdhAradevapUjAdikamahikA muSmikasakalaphalasAdhanamabhidadhati 2"rudrAkSakaGkaNaM haste jaTA caikA ca mastake / kapAlaM bhasmanA snAnam" ityAdi ca prasiddhaM shaivaagmessu| tathA kenacikriyAvizeSeNa vijAtIyAnAmapi brAhmaNyaprAptimuttamAzramaprAptiM cAhuH-2" dIkSApravezamAtreNa brAhmaNo bhavati kSaNAt / kApAlaM vratamAsthAya yatirbhavati mAnavaH" iti / 1. kApAlikAH. paa|| 2. zaivAgame // 3. kaNikA. pA // For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [a. 2. --..siddhaantH).-..ttredmucyte-ptyursaamnyjsyaat-iti| "naikasminnasambha. vAt" ityato 'na' ityanuvartate / patyuH-pazupateH, mataM nAdaraNIyam / kutaH? asAmaJjasyAt / asAmaJjasyaM ca anyonyavyAghAtAt vedavirodhAca / mudrikASadakadhAraNabhagAsanasthAtmadhyAnasurAkumbhasthApanatatsthade vatArcanagUDhAcArazmazA nbhsmsnaanprnnvpuurvaabhidhyaanaanynyonyviruddhaani| vedaviruddhaMcedaM tattvaparikalpanamupAsanamAcArazca / vedAH khalu paraM brahma nArAyaNameva jagannimittamupAdAnaMca vadanti-1" nArAyaNa paraM brahma tattvaM nArAyaNaH paraH / nArAyaNa paro jyotirAtmA nArAyaNaH paraH" 2 "tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti" 3"so'kAmayata bahu syAM prajAyeyeti" 4"tadAtmAnaM svayamakuruta" ityaadyH| parabrahmabhUtaparamapuruSavedanameva ca mokSasAdhanamupAsanaM vadanti-5"vedAhametaM puruSaM mahAntamAdityavarNa tamasa stu pAre" 5"tamevaM vidvAnamRta iha bhavati / nAnyaH panthA ayanAya vidyate" ityAdinA ekatAM gatAssarve vedAntAH, taditikartavyatAbhUtaM karmaca vedavihitavarNAzramasambandhi yajJAdikameva vadanti-6"tametaM vedAnuvaca. nena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakena" 6"etameva lokamicchantaH pravAjinaH pravrajanti " ityAdayaH / kevalaparatattvapratipAdanaparanArAyaNAnuvAkasiddhatattvaparAH keSucidupAsanAdividhipareNu vAkyeSu zrutAH prajApatizivendrAkAzaprANAdizabdA iti 7'zAstradRSTayA tUpadezo vAmadevavat" ityatra prtipaaditm| tathA 8"eko havai nArAyaNa AsIna brahmA nezAnaH" ityArabhya "sa ekAkI na rameta" iti sRSTivAkyoditaM sraSTAraM nArAyaNameva samAnaprakaraNasthAH 9" sadeva somyedamagre" ityAdiSu sAdhAraNAH sadbrahmAtmAdizabdAH pratipAdayantItira 0 "janmAdya 1. tai. nArA. 13 // -2. chA. 6-2-3 // -3. te. Ana. 6. anu. 2 // 4. tai. Ana. 7 // 5. puruSasU // -6 i. 6-4-22 / / -7. zArI. 1-1-31 // -- 8. mahopa. 1-1 // -9. chaa.1-2-1||-10. zArI. 1-1-2 // For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] pazupatyadhikaraNam 113 sya yataH" ityatra pratipAditam / ato vedaviruddhatattvopAsanAnuSThAnAbhidhAnAtpazupatimatamanAdaraNIyameva // 35 // adhiSThAnAnupapattezca / 2 // 2 // 36 // vedabAhyAnAmanumAnAddhi kevalanimittezvarakalpanA ; tathA sati dRSTAnusAreNa kulAlAdivadadhiSThAnaM kartavyam / na ca kulAlAdermudAyadhiSThAnavatpazupatenimittabhUtasya pradhAnAdhiSThAnamupapadyate, azarIratvAt / sazarIrA. NAmeva hi kulAlAdInAmadhiSThAnazaktidRSTA; nazvarasya sazarIratvamabhyupagantavyam, taccharIrasya sAvayavasya nityatve anityatve ca 1"zAstrayonitvAt" ityatra doSasyoktatvAt // 36 // karaNavaccenna bhogAdibhyaH / 2 / 2 // 37 // yathA bhokturjIvasya karaNakalebarAyadhiSThAnamazarIrasyaiva dRzyate ; tadvanmahezvarasyApyazarIrasyaca pradhAnAdhiSThAnamupapadyata iti cet-na, bho. gAdibhyaH puNyapAparUpakarmaphalabhogArtha puNyapAparUpAdRSTakAritaM hi tddhisstthaanm| tatpazupaterapi puNyapAparUpAdRSTavattayA tatphalabhogAdi sarva prasajyeta ; ato nAdhiSThAnasambhavaH // 37 / / antavattvamasarvajJatA vA / 2 / 2 / 38 // vAzabdazcArthe ; pazupateH puNyApuNyarUpAdRSTavattve jIvavadantavattvaM sRSTisaMhArAdyAspadatvamasarvajJatAca syAdityanAdaraNIyamevedaM matam, 2 "virodhe tvanapekSaM syAt" ityAdinA vedaviruddhasyAnAdaraNIyatve siddhe'pi pazupatimatasya vedaviruddhatAkhyApanArtha "patyurasAmaJjasyAt" iti puna rArambhaH / yadyapi pAzupatazaivayorvedAvirodhina iva kecana dharmAH pratIya. 1. zArI. 1-1-3 // 2. pU. mI. 1-1-3 // *15 For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 vedAntadIpe [a. 2. nte; tathApi vedaviruddhanimittopAdAnabhedakalpanAparAvaratattvavyatyayakalpanAmUlatvAt sarvamasamajasameveti 'asAmaJjasyAt' ityuktam // 38 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye pazupatyadhikaraNam // 7 // vedAntasAre--patyurasAmaJjasyAt / neti vartate, pazupatermatamanAdaraNIyam , vedaviruddhanimittopAdAnabhedatadviruddhAcAraparatvena asAmaJjasyAt // __ adhiSThAnAnupapattezca // anumeyezvarAbhyupagamena hi kevalAdhiSThAtRtvamucyate ; tathAsati azarIrasya pradhAnAdhiSThAnAnupapatteH, sazarIratve tu zarIrotpattyanirUpaNAt sAvayavasya tasya nityatve mahImahIdharAdInAmapi nityatvAvirodhAzca // 36 // karaNavaccenna bhogAdibhyaH // karaNakalebarAyadhiSThAnavadazarIrasyaivAdhiSThAnamiticet-na, puNyapApanimittatvAttasya tatphalabhogAdiprasakteH // 37 // antavattvamasarvajJatA vA // tathA sati kSetrazavat antavattvamasarvazatA c||38|| iti vedAn sAre pazupatyadhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-patyurasAmaJjasyAt / pazupatimataM niHzreyasArthibhirAdaraNIyam , uta netisaMzayaH / AdaraNIyamiti pUrvaH pakSaH / paramapuruSArthasAdhanAvabodhitvena nikhilavastusAkSAtkArasamarthapazupatipraNItatvAt / rAdhAntastu - anAdinidhanAvicchinnapAThasampradAyanirastapramAdAdinikhiladoSaga - ndhavedasiddhaparAvaratattvavyatyayapratipAdanAt , nimittopAdAnabhedAbhidhAnAt, surAkumbhasthApanatatsthadevatArcanamudrikASaTkavijJAnataddhAraNAdivedaviruddhAcArapratipAdanaparatvAJca, asAmaJjasyAt anaadrnniiymiti| sUtrArthastu-patyurasAmaJjasyAt 'naikasminnasambhavAt ' ityato netyanuvartate / patyuH pazupateH, matam anAdaraNIyam / kutaH vedaviruddhatattvAcArAvabodhitvena asaamnyjsyaat|| adhiSThAnAnupapattezca // anumeyezvarAbhyupagamenahi prdhaansyaadhisstthaanmiishvrsyocyte| sazarIrasyaiva kulAlAderadhiSThAnadarzanAt azarIrasyezvarasya pra For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] utpattyasambhavAdhikaraNam 115 dhaanaadhissttaanaanupptteshvaasaamnyjsym| sazarIratvAbhyupagame'pi taccharIrasya sAvayavasya nityatve anityatve ca doSaH pUrvokta ityabhiprAyaH // 36 // karaNavaccenna bhogAdibhyaH // kSetrajJasya svakaraNakalebarAdyadhiSThAnavadupapadyata iti cet na, puNyApuNyarUpakarmanimittatvAt kSetravAdhiSThAnasya; IzvarasyApi tadvattayA tatphalabhogAdinikhilatatsvabhAvaprasaktaH // 37 // antavatvamasarvajJatA vA // vAzabdazcArthe ; puNyApuNyavattve tvantavatvaM sRSTisaMhArAspadatvamasarvajJatAca prasajyata ityasamaJjasamevedam // 38 // iti vedAntadIpe pazupatyadhikaraNam // 7 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye utpttysmbhvaadhikrnnm||8). utpattyasambhavAt / 2 / 2 / 39 // kapilAditantrasAmAnyAdbhagavadabhihitaparamaniHzreyasasAdhanAvabodhini paJcarAtratantre'pyaprAmANyamAzaGkaya nirAkriyate ; tatraivamAzaGkate 1"paramakAraNAtparabrahmabhUtAdvAsudevAtsaGkarSaNo nAma jIvo jAyate saGkarSaNAtmadyumnasaMjJaM mano jAyate tasmAdaniruddhasaMjJo'haGkAro jAyate" iti hi bhAgavataprakriyA / atra jIvasyotpattiH zrutiviruddhA pratIyate zrutayo hi jIvasyAnAditvaM vadanti 2 " na jAyate mriyate vA vipazcit" ityAdyAH / / 39 // na ca kartuH karaNam / 2 / 2 / 40 // 1"saGkarSaNAtpadyumnasaMjJaM mano jAyate" iti kartuH jIvAt , karaNasya manasa utpattirna sambhavati, 3" etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANi ca" iti parasmAdeva brahmaNo manaso'pyutpattizruteH / ataH zrutiviru. ddhArthapratipAdanAdasyApi tantrasya prAmANyaM pratiSiddhyata iti // 40 // 1. paramasaMhitA. 2. kaTha. 2-18 // 3. mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAjye [bha.2. evaM prApte pracakSmahevijJAnAdibhAve vA tadapratiSedhaH / 2 / 2 / 41 // vAzabdAtpakSo viparivartate; vijJAnaM cAdiceti parabrahma vijnyaanaadi| saGkarSaNapradyumnAniruddhAnAmapi parabrahmabhAve sati tatpatipAdanaparasya zAstrasya prAmANyaM na pratiSidhyate / etaduktaM bhavati-bhAgavataprakriyAmAjanatAmidaM coyN-yjjiivotpttirviruddhaa'bhihitaa-iti| vAsudevAkhyaM paraM brahmaivAzritavatsalaM svAzritasamAzrayaNIyatvAya svecchayA caturdhA'vatiSThata iti hi ttprkriyaa| yathA pauSkarasaMhitAyAM 1 "kartavyatvena vai yatra cAturAtmyamupAsyate / kramAgataisvasaMjJAbhiH brAhmaNairAgamaM tu tat" ityAdi / tacca cAturAtmyopAsanaM vAsudevAkhyaparabrahmopAsanamiti sAtvatasaMhitAyAmuktaM 2" brAhmaNAnAM hi sadbrahmavAsudevAkhyayAjinAm / vivekadaM paraM zAstraM brahmopaniSadaM mahat" iti / taddhi vAsudevAkhyaM paraM brahma sampUrNapAgaNyavapuH sUkSmavyUhavibhavabhedabhinnaM yathAdhikAraM bhaktaiH jJAnapUrveNa karmaNA abhyarcitaM smykpraapyte| vibhavArcanADyUhaM prApya vyUhArcanAtparaM brahma vAsudevAkhyaM sUkSmaM prApyata iti vadanti / vibhavo hi nAma raamkRssnnaadipraadurbhaavgnnH| vyUho vaasudevsngkrssnnprdyumnaaniruddhruupshctuy'hH| mUkSmaM tu kevalaSAguNyavigrahaM vAsudevAkhyaM parabrahmAyathA pauSkare 1"yasmAtsamyakparaM brahma vAsudevAkhyamavyayam / asmAdavApyate zAstrAt jJAnapUrveNa karmaNA" ityAdi / atassaGkarSaNAdInAmapi parasyaiva brahmaNaH svecchAvigraharUpatvAt 3"ajAyamAno bahudhA vijAyate" iti zrutisiddhasyaivAzritavAtsalyanimittasvecchAvigrahasaGgraharUpajanmano'bhidhAnAcadabhidhAyizAstraprAmANyasyApratiSedhaH-iti / tatra jIvamanohaGkAratattvAnAmadhiSThAtAraH 1. pauSkarasaMhitA. 2. sAttvatasaMhitA. 3. puruSasU. For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] utpattyasambhavAdhikaraNam. 117 saGkarSaNapradyumnAniruddhA iti teSAmeva jIvAdizabdairabhidhAnamaviruddham ; yathA AkAzaprANAdizabdaiH brahmaNo'bhidhAnam // 41 // vipratiSedhAcca / 2 / 2 / 42 // vipratiSiddhA hi jIvotpattistasminnapi tantre ; yathoktaM paramasahitAyAm ?" acetanA parArthA ca nityA satatavikriyA / triguNA karmiNAM kSetraM prakRterUpamucyate || vyAptirUpeNa sambandhastasyAzca puruSasya ca / sAnAdiranantazca paramArthena nizcitaH " iti / evaM sarvAsvapi saMhitAsu jIvasya nityatvavacanAjjIvasvarUpotpattiH paJcarAtratantre pratiSiddhaiva / janmamaraNAdivyavahArastu lokavedayorjIvasya yathopapadyate, tathA 2" nAtmA zruteH" ityatra vakSyate / ato jIvasyotpattistatrApi pratiSiddhaiveti jI - votpattivAdanimittAprAmANyazaGkA dUrotsAritA / yazcaiSa keSAJcidudghoSaH 3" sAGgeSu vedeSu niSThAmalabhamAnaH zANDilyaH paJcarAtrazAstramadhItavAn" iti|sAGgeSu vedeSu puruSArthaniSThA na labdheti vacanAdvedaviruddhamevedaM tantramiti, so'pyanAghrAtavedavacasAmanAkalitata dupabRMhaNanyAyakalApAnAM zraddhAmAtravijRmbhitaH ; yathA 4 " prAtaH prAtaranRtaM te vadanti purodayAjjuhvati ye'gnihotram" iti anuditahomanindA udita homaprazaMsArthetyuktam ; yathA ca bhUmavidyAmakrame nAradena " RgvedaM bhagavo'dhyemi yajurvedaM sAmavedamAtharvaNaM caturthamimitihAsapurANaM paJcamam" ityArabhya sarva vidyAsthAnamabhidhAya 6 soshaM bhagavo mantravidevAsmi nAtmavit" iti bhUmavidyAvyatiriktAsu sarvAsu vidyAsvAtmavedanAlAbhavacanaM vakSyamANabhUmavidyAmarzasArthaM kRtam ; athavA asya nAradasya sAGgeSu vedeSu yatparatasvaM pratipAdyate, tadalAbhanimitto'yaM vAdaH evameva zANDilyasyeti / pazcAdvedAnta 1. paramasaMhitA. 2. zArI. 2-3-18 / 3. paJcarAtre. 4. aitareya brAhmaNe. 5-6. chA, 7-1-2, 3 // For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [ma.2. vedyavAsudevAkhyaparabrahmatattvAbhidhAnAdavagamyate / tathA vedArthasya durzAnatayA sukhAvabodhArthazAstrArambhaH paramasaMhitAyAmucyate 1"adhItA bhagavan vedAssAGgopAGgAssavistarAH / zrutAni ca mayA'GgAni vAkovAkyayutAni ca / nacaiteSu samasteSu saMzayena vinA kacit / zreyomArga prapazyAmi yena siddhirbhaviSyati" iti, "vedAnteSu yathA sAraM saGgaya bhagavAn hariH / bhaktAnukampayA vidvAn sazcikSepa yathAsukham" iti ca / atassa bhagavAnvedaikavedyaH parabrahmAbhidhAno vAsudevo nikhilaheyapratyanIkakalyAgaikatAnAnantajJAnAnandAdyaparimitodAraguNasAgarassatyasaGkalpazcAtuvarNyacAturAzramyavyavasthayA'vasthitAn dharmArthakAmamokSAkhyapuruSArthAbhimukhAn bhaktAnavalokyApArakAruNyasauzIlyavAtsalyaudAryamahodadhiH sva. kharUpasvavibhUtikhArAdhanatatphalayAthAtmyAvabodhino vedAn RgyajussAmAthavabhedabhinnAnaparimitazAkhAn vidhyarthavAdamantrarUpAn svetarasakalasuranaraduravagAhAMzcAvadhArya tadarthayAthAtmyAvabodhi paJcarAtrazAstraM svayame. va niramimIteti niravadyam // yattu-paraismUtracatuSTayaM kasyacidviruddhAMzasya prAmANyaniSe - dhaparaM vyAkhyAtam / tatsUtrAkSarAnanuguNam , mUtrakArAbhinAyaviruddhazca / tathAhi-mUtrakAreNa vedAntanyAyAbhidhAyIni sUtrANyabhidhAya vedopabRMhaNAya ca bhAratasaMhitAM zatasahasrikAM kurvatA mokSadharme jJAnakANDe'bhihita 2 "gRhastho brahmacArI ca vAnaprastho'tha bhikssukH| ya icchesiddhimAsthAtuM devatAM kAM yajeta saH" ityArabhya mahatA prabandhena paJcarAtrazAstraprakriyAM pratipAdya3 "idaM zatasahasrAddhi bhaartaakhyaanvistraat|aavidhy matimanthAnaM dadhno ghRtmivoddhtm|nvniitN yathA dadhno dvipadAM brAhma 1. paJcarAtre // 2. bhArate. zAnti-mokSa. 335-1 // 3. bhArate. zAnti-mokSa. 344.11 // For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] utpattyasambhavAdhikaraNam. No ythaa|aarnnykN ca vedebhyaH oSadhIbhyo yathA'mRtam" 1 "idaM mahopaniSadaM cturvedsmnvitm|saangkhyyogkRtaanten paJcarAtrAnuzabditam"2 "idaM zreya idaM brahma idaM hitamanuttamam |Rgyjussaambhirjussttmthrvaanggirsaistthaa| bhaviSyati pramANaM vA etadevAnuzAsanam" iti / sAGkhyayogazabdAbhyAM jJAnayogakarmayogAvabhihitau ; yathoktaM 3"jJAnayogena sAGkhayAnAM karmayogena yoginAm" iti / bhISmaparvaNyapi 4" brAhmaNaiH kSatriyairvaizyaiH zUdraizca kRtlkssnnH| arcanIyazca sevyazca pUjanIyazca mAdhavaH / sAtvataM vidhimAsthAya gItassaGkarSaNena yaH" iti| kathamevaM bruvANo bAdarAyaNo vedavidagresaro vedAntavedyaparabrahmabhUtavAsudevopAsanArcanAdipratipAdanaparasya sAtvatazAstrasyAprAmANyaM bruuyaat| nanuca 5"sAGkhyaM yogaH paJcarAtraM vedAH pAzupataM tthaa|....kimetaanyeknisstthaani pRthaniSThAni vA mune" ityAdinA sAGkhyAdInAmapyAdaraNIyatocyate ; zArIrake tu sAGkhyAdIni pratiSidhyante ; ata idamapi tantraM tattulyam ; netyucyate, yatastatrApImameva zArIrakoktaM nyAyamavatArayati ; "kimetAnyekaniSThAni pRthaGgiSThAnivA" iti praznasyAyamarthaH-kiM sAGkhyayogapAzupatavedapaJcarAtrANyekatattvapratipAdanaparANi, pRthaktattvapratipAdanaparANi vA; yadaikatattvapratipAdanaparANi, kiM tadekaM tattvam ; yadA tu pRthaktattvapratipAdanaparANi, tadaiSAM parasparaM viruddhArthapratipAdanaparatvAdvastuni vikalpAsambhavAccaikameva pramANama. GgIkaraNIyam , kiM tadekam-iti / asyottaraM bruvan 6" jJAnAnyetAni rAjarSe viddhi nAnAmatAni vai| sAGkSayasya vaktA kapilaH" ityArabhya sAGkhyayogapAzupatAnAM kapilahiraNyagarbhapazupatikRtatvena pauruSeyatvaM pratipAdya"avAntaratapA nAma vedAcAryassa ucyate" iti vedAnAmapauruSeyatvama 1. bhArate zAnti-mokSa. 340-111 // 2. bhArate. zAnti-mokSa. 336-32 // 3. gI. 3.3 // 4. bhArate. bhISmaparvaNi. 66-39,40 // 5. bhArate. zAnti-mokSa. 35.-1,2 // 6. bhArate. zAnti-mokSa. 350-63,64 // 7. bhArate. zA. mo. 350-65 // For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. bhidhAya' "pazcarAtrasya kRtsnasya vaktA nArAyaNasvayam"iti paJcarAtratantrasya vaktA nArAyaNaH svayamevetyuktavAn / evaM vadatazcAyamAzayaH-pauruSeyANAM tantrANAM parasparaviruddhavastuvAditayA apauruSeyatvena nirastapramAdAdinikhiladoSagandhavedavedyavastuviruddhAbhidhAyitvAcca yathAvasthitavastuni prAmANyaM durlabham / vedavedyazca parabrahmabhUto nArAyaNaH ; atastattattantrAbhihitapradhAnapuruSapazupatiprabhRtitatvasya vedAntavedyaparabrahmabhUtanArAyaNAtmakatayaiva vastutvamabhyupagamanIyam-iti / tadidamAha ca "sarveSu ca nRpazreSTha jJAneSveteSu dRzyate / yathAgamaM yathAnyAyaM niSThA nArAyaNaH prabhuH', iti / " yathAgamaM yathAnyAyam" iti nyAyAnugRhItatattadAgamoktaM vastu parAmRzato nArAyaNa eva savasya vastuno niSTheti dRzyate, abrahmAtmakatayA tattattantrAbhihitAnAM tattvAnAM 3" sarva khalvidaM brahma" 4"vizvaM nArAyaNaH" ityAdinA sarvasya brahmAtmakatAmanusandadhAnasya nA. rAyaNa eva niSTheti pratIyata ityarthaH / ato vedAntavedyaH parabrahma bhUto nArAyaNaH khayameva paJcarAtrasya kRtsnasya vakteti, tatsvarUpatadupAsanAbhidhAyi tattantramiti ca tasminnitaratantrasAmAnyaM na kenacidudbhAvayituM zakyam / atastatraivedamucyate 5" evamekaM sAGkhyayogaM vedAraNyakameva c| parasparAGgAnyetAni pazcarAtraM tu kathyate " iti| sAGkSayaM ca yogazca sAGkhyayogam , vedAzcAraNyakAni ca vedAraNyakam , parasparAGgAnyetAni ekatattvapratipAdanaparatayaikIbhUtAni ekaM paJcarAtramiti kathyate / etaduktaM bhavati-sAGkhayoktAni paJcaviMzatitattvAni, yogoktaM ca yamaniyamAdyAtmakaM yogam , vedoditakarmasvarUpANyaGgIkRtya tattvAnAM brhmaatmktvN| yogasya ca brahmopAsanaprakAratvaM karmaNAM ca tadArAdhanarUpatAmabhidadhatibrahmakharUpaM pratipAdayantyAraNyakAni / etadeva pareNa brahmaNA nArAyaNena 1. bhAra. zA. mo. 350-67 // 2. bhAra. zA. mo. 350-67-68 // 3. chA. 3-141 // 4. te, nArA. 13 // 5. bhAra. zA. mo. 349-81 // For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA 2. utpattyasambhavAdhikaraNam. svayamevapaJcarAtratanle vishdiikRtm-iti|shaariirke ca sAGkhayoktatattvAnA mabrahmAtmakatAmAtra nirAkRtam / na svarUpam / yogapAzupatayozcezvarasya ke valanimittakAraNatA, parAvaratattvaviparItakalpanA,vedabahiSkRtAcAro ni rAkRtaH, na yogasvarUpam , pazupatisvarUpaM c| ataH 1"sAGkhyaM yogaH pa. zvarAnaM vedAH pAzupataM tathA / AtmapramANAnyetAni na hantavyAni hetu. bhiH" ityapi tattadabhihitatattatsvarUpamAtramaGgIkAryam jinasugatAbhihitatattvavatsarva na bahiSkAryamityucyate / 2yathAgamaM "yathAnyAyaM niSThA nArA. yaNaH prabhuH" ityanenaikArthyAt // 42 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye utpattyasambhavAdhikaraNam // 8 // itizrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhAgye dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH||2|| vedAntasAre-utpattyasambhavAt // sAGkhayAdivatpaJcarAtramapi jIvo tpattyabhidhAnAt , zrutiviruddhatvena tadasambhavAdapramANam // 39 // na ca kartuH karaNam // kartuH jIvAt , karaNam manazca, zrutAvutpadyate iti nocyate,3"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANica" ityaadishruteH||40|| vijJAnAdibhAve vA tdprtissedhH|| 4"vAsudevAtsaGkarSaNo nAma jIva" ityAdau saGkarSaNAdInAM vijJAnAdirUpavAsudevatve sati tadabhidhAyinaH prA. mANyAniSedhaH / parabrahmavAsudevasya zrutAvapi 5 'ajAyamAno bahudhA vijAyate" iticAvatArazzrUyate / jIdhAdizabdAH taccharIrakasaGkarSaNAdInAM vaackaaH|| 41 // vipratiSedhAca // tasminnapi tantre 'vyAptirUpeNa sambandhaH tasyAzca pu. ruSasya ca / sAnAdiranantazca paramArthena nizcitaH" iti jiivotpttiprtissedhaabaavirodhshshrutH||42|| iti vedAntasAre utpattyasambhavAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // 1. bhArate, zAnti. mokSa. 350-63 // -2. bhArate. zAnti. mokSa. 350-68 // -3. mu. 2-1-3 // -4. paJcarAtre.-5. puruSas. *16 For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 vedAntadIpe [a. 2. vedAntadIpe-utpattyasambhavAt // sAGkhyAditantravat pAzcarAtratantramapyapramANam, uta neti saMzayaH ; apramANamiti pUrvaH pakSaH-vAsudevAtsaGkarSaNenAma jIvo jAyate 'iti zrutiviruddhajIvotpattyAdipratipAdanAt, 1"catuSu vedeSu puruSArthamalabhamAnaH" iti vedagaNAnAdaravacanAca / rAddhAntastu-saGkarSaNapradhumnAniruddhAnAM parabrahmabhAvAnAm "ajAyamAno bahudhA vijAyate" itizrutiprasiddhakhecchAvatArapratipAdanAna kacicchRtivirodhaH / jIvAhaGkAramanazzabdAzca tattaccharIrakANAM saGkarSaNAdInAmevAbhidhAyakAH,3'takSeja aikSata" iti tejaH prbhRtishbdvt| 1 "caturpu vedeSu puruSArthamalabhamAnaH' iti ca anuditahomanindAvat yathA 4'RgvedaM bhagavo'dhyemi" ityArabhya 'itihAsapurANaM paJcamam"ityAdinA sarveSu vidyAsthAneSu cAtmano vedanAbhAvavacanaM vakSyamANaprazaMsArtham / tantre'sminvedAntoditabrahmopAsanavidhAnAvedAviruddhatadarcanAdi vidhAnAcAvagamyate iti pramANamevAsUtrArthastu-utpattyasambhavAt-5"na jAyate mriyate vA" ityAdizruteH jIvasyotpattyasambhavAjIvotpattivacanAzca na pramANam // 39 // na ca kartuH karaNam // 1"saGkarSaNAtpradyumnasaMjhaM mana utpadyate" iti manasaH karaNasya karturjIvAdutpattizca zrutiviruddhatvAnna sambhavati;6"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANica" iti manaso brahmaNa utpattizzrUyate // 40 // vijJAnAdibhAve vA tadapratiSedhaH // vAzabdAtpakSo viparivartate ; vizAnaM cAdi ca vijJAnAdi brahma ; saGkarSaNAdInAM brahmabhAve sati 2"ajAyamAno bahudhA vijAyate" iti zrutiprasiddhasvecchAvatArasyaivAtrAbhidhAnAt , tadapratiSedhaH, prAmANyApratiSedhaH, saGkarSaNAdInAM jIvAdisamAnAdhikaraNatayA nirdezasteSAmadhiSThAtRtayopapadyate // 41 // vipratiSedhAca // asminnapi tantre jIvotpattivipratiSedhAca avirudamidaM tantram, 1"vyAptirUpeNa sambandhaH tasyAzca puruSasyaca / sa hyanAdiranantazca paramArthena nizcitaH" iti hi puruSasyotpattiH pratiSidhyate // 42 // iti vedAntadIpe utpattyasambhavAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH|| 1. pAzcarAne. 2. puruSasU. 3. chA, 6.2-3 // ~-4. chA, 7-1-2 // -5. kaTha. 1-2-18 // -6. mu. 2-2-3 / / For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ---(dvitIyAdhyAye - tRtIyapAde - viyadadhikaraNam // )... na viydshruteH|2|3|1|| sAGkhyAdivedabAhyatantrANAM nyAyAmAsamUlatayA vipratiSedhAcAsAmaJjasyamuktam / idAnIM svapakSasya vipraSedhAdidoSAbhAvakhyApanAya brajhakAryatayA'bhimatacidacidAtmakaprapaJcasya kAryatAprakAro vishodhyte| tatra viyadutpadyate, navA-iti saMzayyate / kiM yuktam na viyadutpadyata iti| kutaH 1 azruteH; saMbhAvitasya hi zravaNasaMbhavaH; asaMbhAvitasya tu gaganakusumaviyadutpattyAdeH zabdAbhidheyatvaM na saMbhavati / na khalu viravayavasya sarvagatasyAkAzasya Atmana ivotpattinirUpayituM zakyate / ata eva utpattyasaMbhavAt chAndogye sRSTiprakaraNe tejaHprabhRtInAmevotpattirAmnAyate1"tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'mRta" iti| taittirIyakAtharvaNAdiSu 2"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassaMbhUtaH"3"etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANi ca khaM vAyuyotirApaH" ityAdiSu zrUyamANA viyadutpattiH arthavirodhAdvAdhyate iti // 1 // 1. chA. 6-2-3 // --2. te, Ana. 1-anu / / 3. mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. (siddhAntaH)---- evaM prApte'bhidhIyate __asti tu / 2 / 3 / 2 // astitvAkAzasyotpattiH atIndriyArthaviSayA hi zrutiH pramANAntarApratItAmapi viyadutpattiM pratipAdayituM samarthaiva / na ca zrutipratipane'rthe tadvirodhiniravayavatvAdihetukamanutpattyanumAnamudetumalam Atmano'nutpattirna niravayavatvaprayukteti vakSyate // 2 // punazcodayatigauNyasambhavAcchabdAcca / 2 / 3 / 3 // 1" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzaH saMbhUtaH" ityAdiviyadutpa. ttizrutigaiNIti kalpayituM yuktam , 2" tattejo'sRjata" iti simakSoH brahmaNaH prathamaM teja utpadyata iti sejautpattiprAthamyena viyadutpattipatipAdanAsaMbhavAt , 3" vAyuzcAntarikSaM caitadamRtam" iti viyato'mRtatvazandAca // 3 // kathamekasya saMbhUtazabdasya AkAzApekSayA gauNatvam , agnyAyapekSayA mukhyatvamiti cet-tatrAha syAccaikasya brahmazabdavat / 2 / 3 / 4 // ekasyaiva 1"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassaMbhUtaH"ityAkAze mukhyatvAsaMbhavAt gauNatayA prayuktasya sambhUtazabdasya "vAyoramiH" ityAdiSvanuSaktasya mukhyatvaM syAdevaH brahmazabdavat-yathA brahmazabdaH, 4"tamAdetadbrahma nAma rUpamannaM ca jAyate" ityatra pradhAne gauNatayA prayuktasta 1. te. mAna. 1-anu||-2, chA. 6-2-3 // -3. u. 4-3-30-4.mu.1-1-9|| For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] viyadadhikaraNam. simeva prakaraNe"tapasA cIyate brahma tato'nnamabhijAyate" iti brahmaNi mukhyatayA prayujyate; tadvat / anuSale ca zravaNAttAvivAbhidhAnAvRttividyata evetyarthaH // 4 // pariharatipratijJAhAniravyatirekAt / 2 / 3 / 5 // chAndogyazrutyanusAreNAnyAsAM viyadutpattivAdinInAM zrutInAM gauNatvaM kalpayituM na yujyate, yataH chAndogyazrutyaiva viyadutpattiraGgIkRtA; 2"yenAzrutaM zrutam" ityAdinA brahmavijJAnena sarvavijJAnapratijJAnAt / tasyA hi pratijJAyAH ahAnirAkAzasyApi brahmakAryatvena tadavyatirekAdeva bhavati // 5 // zabdebhyaH / 2 / 3 / 6 // itazca viyadutpattiH chAndogye pratIyate, 3"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" iti prAksRSTerekatvAvadhAraNazabdAtH 4"aitadAtmyamidaM sarvam" ityevamAdizabdebhyazca kAryatvena brhmnno'vytirekprtiiteH| naca 5"tattejo'sRjata " iti tejasa utpattizrutirviyadutpattiM vArayati / viyadutpattyavacanamAtreNa tejasaH pratIyamAnaM prAthamyaM zrutyantarapratipanAM viyadutpatti na nivArayitumalam // 6 // yAvahikArantu vibhAgo lokavavat / 2 / 3 / 7 // tuzabdazcArthe ; 4"aitadAtmyamidaM sarvam" ityAdibhirAkAzasya vikAratvavacanena tasyAkAzasya brahmaNo vibhAgaH-utpattirapyuktaiva / lokavat-yathA loke ete sarve devadattaputrA ityabhidhAya teSu keSAMcittata utpa 1. mu. 1.1-8 // 2. chA. 6-1-3 // -3. chA. 6.2-1 // -4. nA. 6-8, 7 // -5. chA, 6-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 bha. 2. zrIzArIrakamImAMsAbhASye ttivacanena sarveSAmutpattiruktA syAt tadvat / evaMca sati " vAyuzcAntarikSaJcaitadamRtam" iti murANAmiva cirakAlasthAyitvAbhiprAyam // 7 // etena mAtarizvA vyaakhyaatH| 2 / 3 / 8 // anenaiva hetunA mAtarizvano vAyorapyutpattiAkhyAtA / viyanmAtarizvanoH pRthagyogakaraNaM 2 "tejo'tastathAhyAha " iti mAtarizvaparAmArtham // 8 // asambhavastu sato'nupapatteH / 2 / 3 / 9 // __tuzabdo'vadhAraNArthaH; asambhavaH-anutpattiH / sataH-brahmaNa evaH tadvyatiriktasya kasyacidapyanutpattirna sambhavati, anupptteH| etaduktaM bhavati-viyanmAtarizvanorutpattipratipAdanamudAharaNArtham ; utpattyasambhavastu sataH paramakAraNasya parasyaiva brahmaNaH / tadvyatiriktasya kanasyAvyaktamahadahaGkAratanmAtrendriyaviyatpavanAdikasya prapaJcasyaikavijJAne na sarvavijJAnapratijJAdibhiravagatakAryabhAvasyAnutpattioMpapadyata iti // 9 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye viyadadhikaraNam 1 // vedAntasAre-na viydshruteH|| viyannotpadyate, azruteH-zrutiH zrava. Nam / niravayavasya, Atmana ivotpattizravaNAsambhavAt // 1 // asti tu|| zravaNaM sambhavatyeva-3"AkAzassambhUtaH" ityeva hi zrutiH atIndriyArthaviSayA viyadutpatti pratipAdayati / Atmano'pi 4"na jAyate" i ti pratiSedhAdanutpattiH // 2 // gauNyasambhavAcchabdAcca // 5"tattejo'sRjata" iti tejaHprAthamyavacanAt, 3 'AkAzassambhUtaH" iti zrutiH gauNI 1"vAyuzcAntarikSazcaitadamRtam' iti zabdAca // 3 // 1. bR. 4.3.3 / / -2. zArI. 2-3-10 // -3. te. Ana. 1 / / -4. kara. 1-2 18 // -5. nA. 6-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 pA. 3.] samudAyAdhikaraNam . sthAccaikasya brahmazabdavat // ekasya sambhUtazabdasyA'kAze gauNatvamanyatra mukhyatvam anuSaDne sambhavatyeva, zravaNAvRttivat / yathaikasya brahmazabdasya 1"tasmAdetat brahma nAma rUpamannaJca jAyate' iti prakRtI gauNatvam , 2 "tapasA cIyate brahma" iti mukhyatvamAvRttau // 4 // pariharati pratijJAhAniravyatirekAt // 3"yenAzrutam" ityAdinA ekavijJAnena sarvavijJAnapratinAyAH ahAniH viyadAdeH brahmakAryatvena tavyatirekAdeva // 5 // shbdbhyH|| 4"AkAzassaMbhUtaH" ityAdizabdabhyaH avagatAM viyadutpattiM 5" tattejo'sRjata"ityatrAkAzazabdAvacanAvagataM tejaHprAthamyaM na nivArayituM kSamam // 6 // yAvadvikAraM tu vibhAgolokavat // 6"aitadAtmyamidaM sarvam" isyAdinA AkAzAderapi vikAratvAvagamAt , tejaHprabhRtivibhAgavacanaM sarvasya pra. darzanArthamiti nizcIyate / yathA ca loke 'dazeme devadattaputrAH' ityuktvA teSu keSAzcidutpattivacanam // 7 // etena mAtarizvA vyAkhyAtaH // 7'tejo'taH" ityAdi vaktuM vAyoH pRthagupAdAnam // 8 // asambhavastu sto'nupptteH|| asambhavastu parasya brahmaNa eva, itarasya 8 "sadeva' ityavadhAraNAdyanupapatterutpavittare // 9 // iti vedAntasAre viyadadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-na viyadazruteH // viyat utpadyate netisaMzayaH / notpadyate iti pUrvaH pakSaH, niravayavasya sarvagatasyAtmana ivotpattyasambhavAt / asambhAvanIyasya zravaNaM ca na sambhavati / ata utpattizrutiauNIti |raaddhaantstu -viyat utpadyata eva,utpattizruteH / atIndriyArthaviSayayA zrutyA'bhihite'rthe niravayavatvAdihatukaM naanutpttynumaanmudtumlm| Atmano'pyanutpattizrutereva 1. mu. 1.1.9 // 2. mu. 1-1-8 // -3. chA, 6-1-3 // -4. te. Ana. 1 // 5. DA, 6-2-3 // -6. chA. 6-8-7 // -7. zArI. 2-3-10 // -8. chA. 6.2.1 // For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 vedAntadIpe a. 2. nityatvam ; na nirvyvtvaadinaa| sUtrArthastu-naviyadazruteH-viyat notpdyte| kutaH? azruteH- azravaNAt ; asambhAvanIyasya zravaNAsambhavAt // 1 // asti tu // asti tu viyata utpattiH, 1 "Atmana akAzassambhUtaH" iti zruteH; atIndriyArthaviSayayA zrutyA pramANAntarApratipannaviyadutpattiprati. pAdanaM sambhavatyeva / "na agninA sizcet" itivadayogyamityarthaH // 2 // gauNyasambhavAcchabdAca // 2''tattejo'sRjata" iti pratipannatejaHprA. thamyavirodhAt madhye viyadutpattirnasambhavatItyutpattizrutiauNI,3 'vAyuzcAnta, rikSaM caitadamRtam" ityamRtatvazravaNAJca // 3 // syAccaikasya brhmshbdvt|| 1"AkAzassambhUtaH aakaashaadvaayuH| vAyoragniH" ityAdiSu sarvatrAnuSaktasyaikasya sambhUtazabdasya AkAze gauNatvam, vAyvAdiSu mukhyatvaM ca sambhavati ca brahmazabdavat yathaikasya brahmazabdasyaikaprakaraNe zrUyamANasya 4"tasmAdetadbrahma nAmarUpamanazca jAyate'' iti pradhAnegauNatvam, 5"tapasA cIyate brahma''iti brahmaNimukhyatvaMcAzravaNAvRttAvivAnuSa'GgeyabhidhAnAvRtteranuSaGgo'pi tattulya itybhipraayH||4|| pariharati pratijJA'hAniravyatirekAt // 6'yenAzrutaM zrutam" iti brahmavijJAnenAkAzAdisarvavijJAnapratikSAyA ahAniH AkAzasyApi brahmaNa utpattyA tadavya. tirakAdeva bhavati // 5 // zabdebhyaH // itazca 7"sadeva somyedamagra AsIt" "aitadAtmyamidaM sarvam" ityAdibhyo brahmaNaH prAksRSTerekatvAvadhAraNasarvAtmakatvAdivAdibhyazabdabhyazca viyadutpattiH prtiiyte| 9 'tattejo'sRjata" ityetasminvAkye AkAzotpattyavacanAtpratIyamAnaM tejaHprAthamyaM samAnaprakaraNasthaiH prakaraNAntarasthaizca zabdaiH pratIyamAnAM viyadutpattiM na nivArayatItyabhiprAyaH // 6 // ... yAvadvikAraM tu vibhAgo lokvt||ydypi chAndogye 10 tattejo'sjata" itivadAkAzotpattiH svarUpeNa nAbhidhIyate; tathApi tasminneva 'aita 1. te. Ana. 1 // -2. chA. 6-2-3 // 3. vR. 4-3-3 // -4. mu. 1-1-9 // -5. mu. 1-1.8 // -6. chA, 6-1-3 // -7. chA. 6.2.2 // -8, chA. 6-8-7 // 9. chA, 6-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. tejodhikaraNam dAtmyamidaM sarvam"ityAdinA''kAzAdessarvasya vastuno brahmavikAratvavacanAt yAvadvikAraM vibhAgaH-utpattiruktaiveti gamyate / lokavat-yathA loke 'sarva ete devadattaputrAH' ityabhidhAya teSAM keSAzcidevadattAdutpattivacanaM sarveSAM tata utpattipratipAdanArthamiti gamyate / AkAzasyAmRtatvavacanaM suraadivshcirkaalsthaayitvvissymitybhipraayH|| 7 // etena mAtarizvA vyAkhyAtaH // anenaiva nyAyana mAtarizvano'pyutpatirukkA / nAyaM nyAyAtidezaH, adhikAzaGkAbhAvAt / "tejo'tastathAhyAha" iti vAyostejasa utpattiM vaktuM pRthagupAdAnam // 8 // asambhavastu sto'nupptteH|| tushbdovdhaarnnaarthH| sataH paramakAraNasya parasyaiva brahmaNaH asambhavaH---utpattyasambhavaH / tadyatiriktasya kRtsyaiva ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAdyanupapatteH sambhava ukta ityabhiprAyaH // 9 // iti vedAntadIpe viyadadhikaraNam // 1 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye tejodhikrnnm||2||... tejo'tastathAhyAha / 2 / 3 / 10 // brahmavyatiriktasya kRtsnasya brahmakAryatvamuktam, idAnIM vyavahitakAryANAM kiM kevalAttattadanantarakAraNabhUtAdvastuna utpattiH, AhokhittatapAdbrahmaNa iti cintyate / kiM yuktam? kevalAttattadvastu na iti / kutaH? tejastAvat ataH-mAtarizvana evotpdyte| 1"vAyoragniH" iti hyaah||10|| aapH| 2 / 3 / 11 // Apo'pi ataH-tejasa evotpadyante, 1 "anerApaH" 2"tadapo'sajata" iti vAha // 11 // pRthivI / 2 / 3 / 12 // 1. te, mAna, 1-anu. 2 // -2. chA. 6-2-3 // *17 - - For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. pRthivI adbhaya utpadyate-1 adbhayaH pRthivI" 2 "tA anamasananta" iti zAha // 12 // nanvanazabdena kathaM pRthivyabhidhIyate ?, ata AhaadhikArarUpazabdAntarebhyaH / 2 / 3 / 13 // mahAbhUtasRSTayadhikArAtpRthivyevAnazabdenokteti pratIyate / adanIyasya sarvasya pRthivIvikAratvAt kAraNe kAryazabdAtayA vAkyazeSe bhUtAnAM rUpasaMzabdane,3"yadagnerohitaM rUpaM tejasastadrapaM yacchuklaM tadapAM yatkRSNaM tadannasya" ityatejasossajAtIyamevAnazabdavAcyaM prtiiyte| zabdAntaraM ca samAnaprakaraNe "agnerApaH adbhayaH pRthivI"iti shruuyte|atH pRthivyevAmazabdenocyata ityadbhaya eva pRthivI jaayte|udaahRtaastejHprbhRtyH prdrshnaarthaaH| mahadAdayo'pi svAnantaravastuna evotpadyante, yathAzrutyabhyupagamAvirodhAt / 4"etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANi c| khaM vAyujyotirApaH pRthivI vizvasya dhAriNI" 5"tasmAdetadbrahmanAmarUpamannaM ca jAyate"1"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH 6"tattejo'sRjata" ityAdayo brahmaNaH paramparayA kAraNatve'pyupapadyanta iti // 13 // -(siddhAntaH)--- evaM prApte pracakSmahetadabhidhyAnAdeva tu talliGgAtsaH / 2 / 3 / 14 // tuzabdAtpakSo vyAvRttaH,mahadAdikAryANAmapi tattadanantaravastuzarIrakassa eva puruSottamaH kAraNam,kutaH tadabhidhyAnarUpAtalliGgAvaHabhidhyAnam-bahu syAmiti saGkalpaH, 6"tatteja aikSata bahu syAM prajAyeyeti" 2"tA Apa aikSanta bayassyAmaHmajAyemahi"ityAtmano bahubhavanasaGkalparUpekSaNa 1. te, Ana, 1-anu. 2 // -2. chA. 6.2-4 // -3. chA, 3-4-1 -4. mu. 2-1-3 // -5. mu, 1-1.9 // -6. DA. 6.2-3 // - - - For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] 131 tejodhikaraNam. zravaNAnmahadahaGkArAkAzAdInAmapi kAraNAnAM tathAvidhekSApUrvikaiva svakAryasRSTiriti gamyate, tathAvidhaMcekSaNaM tattaccharIrakasya parasyaiva brahmaNa upapadyate / zrUyateca sarvazarIrakatvena sarvAtmakatvaM parasya brahmaNo'ntaryAmibrAhmaNe 1" yaH pRthivyAM tiSThan " 1" yo'psu tiSThan "1" yastejasi tiSThan "1"yo vAyau tiSThan "1" ya AkAze tiSThan " ityAdi / subAlopaniSadica 2" yasya pRthivI zarIram " ityArabhya 2 " yasyAhaGkArazzarIraM " 2" yasya buddhizzarIraM " 2" yasyAvyaktaM zarIram " ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaccoktam 3 " etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANi ca" ityAdiSu bhUyamANA brahmaNaH prANAdisRSTiH paramparayA'pyupapadyata iti; anocyateviparyayeNa tu kramo'ta upapadyate |2| 3 | 15 // tuzabdo'vadhAraNArthaH / avyaktamahadahaGkArAkAzAdikramAdviparyayeNa yassarveSAM kAryANAM brahmAnantaryarUpaH kramaH 3" etasmAjjAyate prANaH" ityAdiSu pratIyate, saca kramastattadrapAdbrahmaNasta tatkAryotpatterevopapadyate / paramparayA kAraNatve hyAnantaryazravaNamuparudhyeta / ataH 3 "etasmAjjAyate" ityAdikamapi sarvasya brahmaNaH sAkSAtsambhavasyottambhanam // 15 // antarA vijJAnamanasI krameNa talliGgAditi cennA - vizeSAt / 2 / 3 / 16 // 1 vijJAnasAdhanatvAdindriyANi vijJAnamityucyante, yaduktam 3" etasmAjjAyate " ityAdinA sarvasya brahmaNo'nantarakAryatvaM zrAvyate; atazcAnena vAkyena sarvasya sAkSAdbrahmaNa utpattirabhidhyAnaliGgAvagatottabhyata iti; tanopapadyate - kramavizeSaparatvAdasya vAkyasya; atrApi sarveSAM kramapra 1. bu. 5-7 // 2. subA, 7 // 3. mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.2. tiiteH| khAdiSutAvat zrutyantarasiddhaH kramo'trApi pratIyate-taissahapAThaligAdbhataprANayorantarAle vijJAnamanasI api krameNotpadyate iti pratIyate / atassarvasya sAkSAhmaNa eva sambhavasyottambhanamidaM vAkyaM na bhavatIti cet-tama, avizeSAt 1 "etasmAjjAyate praannH"itynenaavishessaat| vijJAnamanasoH khAdInAMca "etasmAjjAyate"ityanena sAkSAtsambhavarUpasambandhasyAbhidheyasya sarveSAM prANAdipRthivyantAnAmaviziSTatvAtsa eva vidheyaH, na krmH| zrutyantarasiddhakramavirodhAca nedaM kramaparam , 2"pRthivyapsu pralIyate"ityArabhya "tamaH....ekIbhavati" ityantena krmaantrprtiiteH|ato'nyktaadishriirkaatprsmaadbrhmnn eva sarvakAryANAmutpattiAtejanmabhRtayazca zabdAstadAtmabhUtaM brahmaivAbhidadhati // 16 // nanvevaM sarvazabdAnAM brahmavAcitve sati taistaizzandaiH tattadvastunyapadezo vyutpattisiddhya uparuddhyeta ; tatrAhacarAcaravyapAzrayastu syAttadvayapadezobhAktastadbhAva bhAvitvAt / 2 / 3 / 17 // tuzabdazvoditAzaGkAnivRttyarthaH, nikhilajaGgamasthAvaravyapAzrayastasacchandavyapadezaH bhAktaH-vAcyaikadeze bhajyata ityarthaH; samastavastuprakAriNo brahmaNaH prakArabhUtavastugrAhipratyakSAdipramANAviSayatvAdvedAntazravaNAtmAkprakAryapratIteH,prakAripratItibhAvabhAvitvAcca tatparyavasAnasya, loke tattadvastumAtre vAcyaikadeze tete zabdAH bhaGktvAbhaGktvA nyapadizyante / athavA tejaHprabhRtibhizzabdaistattadvastumAtravAcitayA vyutpanaibrahmaNo vyapadezo bhAktassyAt-amukhyassyAdityAzaGkaya-carAcaravyapAzrayastu-ityucyate / carAcaravyapAzrayaH tadvayapadezaH-tadvAcizandaH,carAcaravAciza 1. su. 2-1-3 // -2. sunA, 2-kha // For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] tejodhikaraNam 133 do brahmaNyabhAktaH mukhya eva kutaH ?, brahmabhAvabhAvitvAtsarvazabdAnAM vAcakabhAvasya; nAmarUpavyAkaraNazrutyA hi tathA'vagatam // 17 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tejodhikaraNam // 2 // vedAntasAre - tejo'tastathAhyAha // tejaH vAyorevotpadyate; na sA kSAhmaNaH 1" vAyoragniH" iti Aha // 10 // ApaH || 1'' agnerApaH" iti zruteH ApaH agneH // 11 // pRthivI // pRthivI aya:, 1" adbhayaH pRthivI" iti zruteH // 12 // adhikArarUpazabdAntarebhyaH // 2"tA annamasRjanta" ityannazabdena pRdhivyevAbhidhIyate, mahAbhUtasRSTyadhikArAt / 3" yatkRSNaM tadannasya " iti pRthi vIrUpavidhAnAt 1 adbhyaH pRthivI" iti pRthivIzabdAbhidhAnAcca // 13 // rAddhAntamAha " " tadabhidhyAnAdeva tu talliGgAtsaH 4' tatteja aikSata '4' 'tA Apa aikSanta" iti tadabhidhyAnarUpAt 4" tadaikSata bahu syAm" ityetatsvarUpAt paramAtmakAraNatva liGgAt sa eva paramAtmA tejaHprabhRtizarIrakastattacchabdessAkSAtkAraNatvenAbhidhIyate // 14 // viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca / / pAramparyakramAt viparyayeNa5 "patasmAjjAyate prANaH khaM vAyurjyotirApaH" ityAdivAkyAt yassAkSAdbrahmaNassRSTirupakramaH, so'pi ataH tejaHprabhRtizarIra kabrahmaNa eva sRSTeH upapadyate // 15 // antarA vijJAnamanasI krameNa talliGgAditi cennAvizeSAt // bhUtaprANayorantarAle indriyagrAmamanasI krameNa utpadyete ityetatparamidaM vAkyaM 5 kha vAyurjyotirApaH" ityAdizrutipratyabhijJAnarUpAt liGgAt; ata idamapi pAraMparyakrama paramiticenna, 5 " etasmAjjAyate" ityasya prANAdipRthivyanteSu sarveSu pratyekamanvayAvizeSAt / atastejaH prabhRtInAmapi sAkSAtparamAtmaiva kAraNam // 4 " taseja aikSata" iti tejaHprabhRtizabdAH loke tattadvastuvAcinaH brahmaNi bhAktA ityatrAha - 1. te. Ana. 1-2 // ---2, chA. 6-2-4 // -3, chA, 6-4-1 // -4, chaa.6-2-3|| -5, mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 ghedAntadIpe [ma. 2. carAcaravyapAzrayastu syAttadyapadezo'bhAktastadbhAvabhAvitvAt / / carAcaravastusambandhitattadvAcakazabdaH brahmaNi abhAtaH mukhya eva, 1"anena jIvanAtmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti tu sarvasya vastuno nAmarUpabhAktvasyAtmatayA brahmAnupravezabhAvabhAvitvAt / laukikAstvevamajAnanto vAcyaikadeze prayuJjate // 17 // iti vedAntasAre tejodhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-tejo'tastathAgAha // 2"AkAzAdvAyuH" ityAdivyavahitakAryANi kiM khAnantarAdAkAzAdeH kevalAdutpadyante, uta tasaccharIrAtparasmAbrahmaNa iti sNshyH| svAnantarAdeveti pUrvaHpakSA-2"AkAzAdvAyuH vAyoramiH" iti tasmAtkevalAdevotpattizravaNAt / 3"etasmAjAyate prANaH" iti parasmAbrahmaNassarvasyotpattivAdaH, prmpryaapyuppdyte| rAdhAntastu-4"to. ja aikSata bahu syAm"""tA Apa aikSanta' iti bahubhavanasaGkalpapUrvakamadhyupade. shaat|kevlsy tvIdRzasaGkalpAnupapatteH. 6"yastejasi tiSThan yasya tejazzarIram ...yasyAkAzazzarIram" iti sarveSAM parabrahmazarIratvazravaNAsa tasacchandavA. cyAtparasmAdbrahmaNa eva sAkSAttejaHprabhRtInAmapi sRSTiH / sUtrArthastu-tejo'ta. stathAhyAha-ataH vAyoreva kevalAdutpadyate tejaH tathAgAha zrutiH-2"vAyoramiH " iti // 10 // aapH|| 'atastathAhyAha'ityanuvartate,ataH tejasa eva kevalAt ApaH utpadyante, 2"agnerApaH" 4'tadapo'sRjata" iti hyAha // 11 // pRthivii|| evaM pRthivyapi utpadyate, 2 "adbhayapRthivI"5"tA annamasa janta" iti hyAha // 12 // anazabdena kayaM pRthivyabhidhIyata ityavagamyate ; tatrAha adhikArarUpazabdAntarebhyaH // anazabdena pRthivyucyate , mahAbhUta. sRSTayadhikArAt, pazcAdapi mahAbhUtarUpasaGkIrtane "yatkRSNaM tadannasya"iti rUpakIrtanAt, samAnaprakaraNe 2"adbhayaH pRthivI" iti pRthiviishbdshrvnnaac||13|| 1, chA, 6-3-2 // -2. te, Ana, 1-2 // --3, mu. 2-1-3 // -4, 5. DA. 6-2-3,4 // -6. 1. 5-7-14 // -7. DA, 6-4-1 // For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.) tejodhikaraNam. 135 tadabhidhyAnAdevatu tllinggaatsH|| tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH / na tejaHprabhRtayaH kevalAH svAnantarANAM kAraNAni; api tu tattaccharIraH saH paramAsmaiva teSAM kAraNam ; kutaH1 paramAtmasRSTiliGgAt tathAvidhAbhidhyAnAt / yathaivahira "tadaikSata bahusyAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" iti tathaiva? "tatteja aikSata bahusyAM prajAyeya" iti bahubhavanasaGkalparUpAmidhyAnaM dRshyte| IdRzamabhidhyAnaM paramAtmana eva hi sambhavati // 14 // viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate c||" AkAzAdvAyuH vAyoragniH" iti pAramparyakramAt viparyayeNa3"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANicAkhaM pAyuyotirApaH pRthivI"iti sarveSAM brahmAnantaryarUpo yaH kramaH, sacAtaeva tataccharIrAbrahmaNassRSTeH upapadyate // 15 // antarA vijJAnamanasI krameNatalliGgAditicennAvizeSAt // vijJAnasAdhanatvAdindriyANi prANazca vijnyaanmityucynte| 3"etasmAjAyate prANaH"i. syetadvAkyam AkAzatanmAtrapaJcakayorantarale vijJAnamanasI krameNa utpadyate ityettprm|vijnyaanmnsii iti prANasyApi pradarzanArtham, 4"pRthivyapsu pralIyate"ityArabhya 4"vAyurAkAze lIyate AkAzamindriyeSu indriyANi tanmAtreSu ta. nmAtrANi bhUtAdau lIyante"iti pralayakramapratyabhijJAnAt tllinggaat|ato na zrutyantaraviruddhatvAtsAkSAbrahmaNassarveSAM sRSTiparamidaM vaakym|api tu zrutyantarasiddhapAramparyakramaparamiti cet-pariharati-nAvizeSAt - bhUtatanmAtrAntarAle vijJAnamanasorutpattAvapi tamaccharIrakabrahmAbhidhAyitvAdbhatendriyamanaH prANazabdAnAM sarveSAM sAkSAdutpattyavizeSAt tatparamevedaM vAkyam // 16 // loke tattavastuvAcitayA zabdajAtasya brahmaNi vRttiramukhyetyAzaGkayAha carAcaravyapAzrayastu syaattdypdesho'bhaaktstdbhaavmaavitvaat||tu. zabdazzaGkAnivRttyarthaH sthAvarajaGgamavastuvyapAzrayaH tadyapadezaH tadvAcizabdo bra. paNi abhAtaH mukhyaeva,kutaH tadbhAvabhAvitvAt-tejaH prabhRtiSu AtmatayAnaprabhAvabhAvitvena sarvasya vastunastaccharIratayA tatprakAratvAt tattadvAcinAM za. dAnAM tatraiva pryvsaanaat|prkaarvaacinaaN zabdAnAM prakAriparyavasAyitvenAbhAkta . 1, chA. 6.2.3 // -2. te, Ana, 1-2- // 3, mu.1-1-3||-4, zugA2-kha / / For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. svaM gavAdizabdeSu siddham // 17 // iti vedAntadIpe tejodhikaraNam // 2 // -...( zrIzArIrakamImAMsAbhASye AtmAdhikaraNam // 3 // ) --- nAtmA zruternityatvAcca taabhyH| 2 / 3 / 18 // viyadAdeH kRtsnasya parasmAdbrahmaNa utpttiruktaa|idaaniiN jIvasyApyutpattirasti neti saMzayyate; kiM yuktam ? astIti, kutaH, ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJopapatteH, prAksaSTerekatvAvadhAraNAca / viyadAderiva jIvasyApyutpattivAdinyaH zrutayazca santi-1"yataH prasUtA jagataH prasUtI toyena jIvAn vyasasarja bhUmyAm"2 "prajApatiHprajA asRjata"3"sanmUlAssomyemAssAH prajAssadAyatanAssatsatiSThAH" 4"yato vA imAni bhUtAni jAyante"iti |evaM sacetanasya jagata utpattivacanAt jIvasyApyutpattiH prtiiyte| naca vAcyaM brahmaNo nityatvAt tattvamasyAdibhizca jIvasya brahmatvAvagamAjIvasya nityatvam-iti 5"aitadAtmyamidaM sarvam" 6"sarvakhalvidaM brahma"ityevamAdibhirviyadAderapi brahmatvAvagamAttasyApi nitytvprskteH| ato jIvopi viyadAdivadutpadyata iti // --siddhAntaH)evaM prApte'bhidhIyate-nAtmA shruteH-iti|naatmotpdyte kutaH zruteH "najAyate mriyate vA vipazcit" "jJAjJau dvAvajI"ityAdimirjIvasyotpattipratiSedho hi shruuyte|aatmno nityatvaM ca tAbhyaH-zrutibhya evAgamyate "nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn" "ajo nityazzAzvato'yaM purANo na hanyate hanyamAne zarIre" ityaadibhyH|atshc 1, te. bhambha. 1-1 // 2. yaju, 2-aSTa // ---3, chA, 6-8.4 // -4. te. Ana. // -5.chA, 6-8-7||-6.chaa. 3-14-1 // -7. kr.2-18||-8. zve. 1.9 // For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] AtmAdhikaraNam . naatmotpdyte| kathaM taDaeNkavijJAnena sarvavijJAnapratijJopapadyate itthamupapadyatejIvasyApi kAryatvAtkAryakAraNayorananyatvAca / evaM tarhi viyadAdivadutpattimattvamaGgIkRtaM syAtaH netyucyate-kAryatvaM hi nAmaikasya dravyasyAvasthAntarApattiH, tajjIvasyApyastyeva / iyAMstu vizeSaH viyadAderacetanasya yAdRzo'nyathAbhAvo na tAdRzo jIvasya jJAnasaGkocavikAsalakSaNo jIvasyAnyathAbhAvaH; viyadAdestu svarUpAnyathAbhAvalakSaNaH / seyaM svarUpAnyathAbhAvalakSaNotpatti ve pratiSidhyate / etaduktaM bhavati-bhogyabhoktRniyantan viviktasvabhAvAn pratipAdya bhogyagatamutpattyAdikaM bhotari pratiSidhya tasya nityatAM ca pratipAdya bhogyagatamutpattyAdikaM, bhoktRgataM cApuruSArthAzrayatvaM niyantari pratiSidhya tasya nityatvaM, niravadyatvaM, sarvadA sarvajJatvaM, satyasaGkalpatvaM, karaNAdhipAdhipatvaM, vizvasya patitva, ca pratipAdya sarvAvasthayozcidacitostaM prati zarIratvaM, tasya cAtmatvam , pratipAditam / atassarvadA cidacidvastutayA tatprakAraM brahma tatkadAcitsvasmAdvibhaktavyapadezAnahAtisUkSmadazApanacidacidvastuzarIraM tiSThati ; tatkAraNAvasthaM brahma / kadAcicca vibhaktanAmarUpasthUlacidacidvastuzarIram / tacca kAryAvastham / tatra kAraNAvasthasya kAryAvasthApattAvacidaMzasya kAraNAvasthAyAM zabdAdivihInasya bhogyatvAya zabdAdimattayA svarUpAnyathAbhAvarUpavikAro bhavati / cidaMzasya ca karmaphalavizeSabhoktRtvAya tadanurUpajJAnavikAsarUpavikAro bhavati / ubhayaprakAraviziSTe niyantraMze tadavasthatadubhayaviziSTatArUpavikAro bhavati; kAraNAvasthAyA avasthAntarApattirUpo vikAraH prakAradvaye prakAriNi ca smaanH| ata evaikasyAvasthAntarApattirUpavikArApekSayA 1"yenAzrutaM zrutam" ityekavijJAnena sarvavijJAnaM pratijJAya mRdAdidRSTAnto 2" yathA 1, 2. chA. 6-1-3, 4 // *18 For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [bha. 2. somyaikena" ityAdinA nidarzitaH / IdRzajJAnasaGkocavikAsakaratattadehasambandhaviyogAbhiprAyAH jIvasyotpattimaraNavAdinyaH,"prajApatiH prajA bhasRjata" ityAdyAH zrutayaH / acidaMzavatsvarUpAnyathAtvAbhAvAbhiprAyA utpattipratiSedhavAdinyo nityatvavAdinyazca 2" na jAyate mriyate" ityAdhAH, 3"nityo nityAnAm" ityAdyAzca shrutyH| svarUpAnyathAtvajJAnasakocavikAsarUpobhayavidhAniSTavikArAbhAvAbhiprAyAH 4"savA eSa mahAnaja AtmA'jaro'maro'mRto brahma" 3"nityo nityAnAm" ityAcAH paraviSayAH zrutayaH / evaM sarvadA cidacidastuviziSTasya brahmaNaH prAksaTerekatvAvadhAraNaM ca naamruupvibhaagaabhaavaaduppdyte|5"tddhedN tIvyAkatamAsIttannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" itihi nAmarUpavibhAgabhAvAbhAvAbhyAM nAnAtvaikatve vdti-iti|ye tvavidyopAdhikaM jIvatvaMvadanti,yeca pAramAthikopAdhikRtam,yeca sanmAnasvarUpaM brahma svayameva bhoktabhogyaniyantarUpeNa vidhA'vasthitaM vadanti:sarve'pyete avidyAzaktarupAdhizakterbhoktabhogyaniyantRzaktInAM ca pralayakAle'vasthAne'pi tadAnImekatvAvadhAraNaM naamruupvibhaagaabhaavaadevoppaadynti| 6"vaiSamyanaighRNye na sApekSatvAt""na karmAvibhAgAditicennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyateca"iti sUtrAbhyAM jIvabhedasya tatkarmapravAhaspacAnAditvAbhyupagamAca / iyAnvizeSaH-ekasyAnAdyavidyayA brahma svayameva muhyati, anyasya pAramArthikAnAdhupAdhinA brahmasvarUpameva badhyate, upAdhibrahmavyatiriktavastvantarAbhAvAt / aparasya brahmaiva vicitrAkAreNa pariNamate, karmaphalAnicAniSTAni bhute niyantrazasya bhoktRtvAbhAve'pi sarvajJatvAtsvasmAdabhinaM bhoktAramanusaMdadhAtIti khayameva bhuteH asmAkaM tu sthUlasUkSmAbasthacidacidvastuzarIraM brahma kArya 1. yaju, aSTa. 2 // -2. kaTha. 2-18 // -3. zve. 6.13 // -4 1. 6-4-25 // -5. . 3.4-7 // -6, 7. zArI. 2-1-34, 35 // For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 139 pA. 3.] sAdhikaraNam. kAraNobhayAvasthAvasthitamapi sarvadA nirastanikhiladoSagandhaM satyasaGkalpatvAdyaparimitodAraguNasAgaramavatiSThate / prakArabhUtacidacidvastugatAH apuruSArthAH svarUpAnyathAbhAvAzceti sarva samaJjasam // 18 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AtmAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-nAtmA zrutenityatvAca taabhyH||naatmaa utpadyate,1"na jAyate mriyate" iti zruteH,2"nityo nityAnAm" ityAdizrutibhyo nityatvAvagatedha // 18 // iti vedAntasAre AtmAdhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-nAtmA zruternityatvAcca taabhyH|| kimAtmotpadyate, na vetisaMzayaH / utpadyata iti pUrvaH pkssH| ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAdeH, 3"toyena jIvAvyasasarja bhUmyAm" 4"prajApatiH prajA asRjata" ityAdi sRSTivacanAca nityAdizrutirAkAzAdyamRtatvavacanavaneyA / rAddhAntastu-nAtmotpadyate, anutpattizruteH; 1"na jAyate mriyate vA vipazcit" iti jIvotpatiniSidhyate;"ajo nityaH'2"nityo nityAnAm" ityAdizrutibhyo nityatvAvagamAt / jIvotpattipakSe akRtAbhyAgamakRtavipraNAzAdiprasaGgAt, vaiSamyanai NyaprasaGgAza / jIvasya sRSTivacanaM bhoktRtvAnuguNajJAnavikAsAbhiprAyam / prAksRSTerekatvAvadhAraNAdavibhAgavacanaM nAmarUpavibhAgAbhAvAbhiprAyam / sUtramapi vyAkhyAtam // 18 // iti vedAntadIpe AtmAdhikaraNam // 3 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye jJAdhikaraNam // 4 // )... jJo'ta eva / 2 / 3 // 19 // viyadAdivajIvo notpadyata ityuktam , tatpasaGgena jIvasvarUpaM ni1. kaTha. 2-18 // -2. the, 1-13 // -3. tai. ambha. 1-1 // -4. yaju. 2. assttaa| For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 zrIzArIrakamImAMsAbhASye rUpyate / kiM sugatakapilAbhimatacinmAtramevAtmanassvarUpam ; uta kaNabhugabhimatapASANakalpasvarUpamacitsvabhAvamevAgantukacaitanyaguNakam ; atha jJAtRtvamevAsya svarUpamiti / kiMyuktam ? cinmAtramiti ; kutaH tathA zruteH / antaryAmibrAhmaNehi 1" ya Atmani tiSThan" iti mAdhyandinIyaparyAyasya sthAne 1"yo vijJAne tiSThan" iti kANvA adhIyate / tathA 2 "vijJAnaM yajJaM tanute karmANi tanute'pica"iti karturAtmano vijJAnameva svarUpaM zrUyate / smRtiSu ca 3 "jJAnasvarUpamatyantanirmalaM paramArthataH" ityAdiSvAtmano jJAnasvarUpatvaM pratIyate / aparastu-jIvAtmano jJAnatve jJAtRtve ca svAbhAvike'bhyupagamyamAne tasya sarvagatasya sarvadA sarvatropalabdhiprasaGgAt,karaNAnAM ca vaiyarthyAt,suSuptimUrchAdiSu sato'pyAtmanacaitanyAnupalabdherjAgratassAmagrayAM satyAM jJAnotpattidarzanAdasya na jJAnaM kharUpam ; nApi jJAtRtvam Agantukameva caitanyam sarvagatatvaM cAtmano'vazyAbhyupetyam , sarvatra kAryopalabdheH sarvatrAtmanassannidhAnAbhyupagamAccharIragamanenaiva kAryasambhave sati gatikalpanAyAM pramANAbhAvAca / zrutirapi suSuptivelAyAM jJAnAbhAvaM darzayati-4"nAha khalvayamevaM sampatyAtmAnaM jAnAtyayamahamasmIvi no evemAni bhUtAni" iti| tathA mokSadazAyAM jJAnAbhAvaM darzayati-5"na pretya saMjJA sti" iti| 3 "jJAnavarUpam" ityAdiprayogastu jJAnasya tadasAdhAraNaguNatvena lAkSaNika iti // evaM prApte pracakSmahe-jJo'ta eva-jJa eva-ayamAtmA jJAtRtvasvarUpa eva, na jJAnamAtram,nApi jaDasvarUpaH kutaH? ata ev-shruterevettyrthH| "nAtmA zruteH" iti prakRtA zrutiH ataiti zabdena praamRshyte| tathA chAndogye prajApativAkye muktAmuktAtmasvarUpakathane 1" atha yo vededaM jighrANIti 1. bR. 5-7-22 // -2. tai. Ana. 5-1 / / ---- 3. vi. pu. 1-aM. 2-a. 6-lo| -4. chA. 8-11-2 / / -5. bR. 6-5-13 // For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] zAdhikaraNam. 141 sa AtmA"3"manasaivaitAn kAmAn pazyatramate ya ete brahmaloke" 2"satyakAmassatyasaGkalpaH"3"nopajanaM smarannidaM zarIram" anyatrApi "na pazyo mRtyu pazyati" tathA vAjasaneyake 5" katama AtmA" iti pRSTvA 6"yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRdyantajyotiH puruSaH" iti tathA "vijJAtAramare kena vijAnIyAt" "jAnAtyevAyaM puruSaH" tathA 9"eSa hi draSTA zrotA ghrAtA rasayitA mantA boddhA kartA vijJAnAtmA puruSaH" 10 "enamevAsya paridraSTurimASSoDazakalAH" iti // 19 // ___yacUktaM jJAtRtve svAbhAvike sati sarvagatasya tasya sarvadA sarvatropalabdhiH prasajyata iti / tatrocyate utkrAntigatyAgatInAm / 2 / 3 / 20 // nAyaM sarvagataH, apitvaNurevAyamAtmA ; kutaH ? utkrAntigatyAgatInAM zruteH; utkrAntistAvacchUyate 11"tena pradyotenaiSa AtmA niSkAmati cakSuSo vA mRoM vA'nyebhyo vA zarIradezebhyaH" iti| gatirapi 12"yevai kecAsmAllokAtprayanti candramasameva te sarve gacchanti" iti| Agatirapi 13 tasmAllokAt punaretyasmai lokAya karmaNe" iti| vibhutve yetA utkrAntyAdayo nopapadyeran // 20 // svAtmanA cottarayoH / 2 / 3 / 21 // cazabdo'vadhAraNe / yadyapi zarIraviyogarUpatvenotkrAntiH sthitasyApyAtmanaH kathaMcidupapadyate; gatyAgatI tu na kathaMcidupapadyate / ata 1. chA. 8.12-4 / / -2. chA. 8-7-1 // - 3. chA. 8.12-3 / / -4. chA. 7-26-2 / / ---5, 6. vR. 6-3-7 / / - 7. bR. 6-5-15 / / -8 // --9. prshn.4-9|| --10. prazna. 6-5 / / --11. ba. 6-4-2 // -12. kauSI. 1-2 // -- 13. pU. For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. ste svAtmanaiva sampAye // 21 // nANuratacchruteriti cennetraadhikaaraat||3|22|| ___ 1"yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu" iti jIvaM prastutya 2"sa vA eSa mahAnaja AtmA" iti mahattvazruteH nANurjIva iti cenna; itarAdhikArAt-jIvAditarasya prAjJasya tatrAdhikArAt; yadyapyupakrame jIvaH prastutaH, tathApi 3" yasyAnuvittaH pratibuddha AtmA" iti madhye paraH pratipAdyata iti tatsambandhIdaM mahattvam na jIvasya // 22 // svazabdonmAnAbhyAMca / 2 / 3 / 23 // ___ sAkSAdaNuzabda eva zrUyate 4" eSo'NurAtmA cetasA veditavyo yasmin prANaH paJcadhA saMviveza" iti uddhatya mAnamunmAnam ; aNuzadRzaM vastUdatya tanmAnatvaM jIvasya zrUyate 5 "vAlAgrazatabhAgasya zatadhA kalpitasya cAbhAgo jIvassa vijJeyaH" iti;6"ArAgramAtro khavaro'pi dRSTaH" itica / ato'NurevAyamAtmA // 23 // ___ atha syAt-Atmano'Nutve sakalazarIravyApinI vedanA nopapa. dyata iti / tatra matAntareNa parihAramAha avirodhshcndnvt| 23 // 24 // yathA haricandanabindubaihaikadezavaha~pi sakaladehavyApinamAhAdaM janayati, tadvadAtmA'pi dehaikadezavartI sakaladezavartinI vednaamnubhvti|| avasthitivazeSyAditicennAbhyupagamA dihi / 2 / 3 / 25 // 1.sa. 6.3.7 // -2.6 6-4-25||-3. vR. 6.4-13 // -4. mu. 3-1.9 // -5, zre. 5.9 // -6. zve. 5.8 // For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 3.] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAdhikaraNam. 143 haricandanavindvAderdehadezavizeSavasthitivizeSAttathAbhAvaH, Atmanastu tanna vidyata iti cenna; Atmano'pi dehadezavizeSe sthityabhyupagamAt; hRdayadeze hyAtmanaH sthitiH zrUyate "hRdi hyayamAtmA tatraikazataM nADInAm" iti; tathA 2"katama AtmA" iti prakRtya 2" yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRdyantarjyotiH" iti| Atmano dezavizeSasthitikhyApanAya candanadRSTAntaH pradarzitaH; na tu candanasya dezavizeSApekSA || 25 // ekadezavartinassakaladehanyApi kAryakaratvaprakAraM svamatenAhaguNAdvA'' lokavat / 2 / 326 // vAzabdo matAntaravyAvRttyarthaH ; AtmA svaguNena jJAnena sakaladehaM vyApyAvasthitaH ; Alokavat - yathA maNidyumaNiprabhRtInAmekadezavartinAmAloko'nekadezavyApI dRzyate, tadvaddhRdayasthasyAtmano jJAnaM sakaladehaM vyApya vartate ; jJAtuH prabhAsthAnIyasya jJAnasya svAzrayAdanyatra vRttimaNiprabhAvadupapadyata iti prathamasUtre sthApitam / / 26 / nanUktaM jJAnamAtramevAtmeti ; tatkathaM jJAnasya svarUpavyatiriktaguNatvamudhyate ; tatrAhavyatireko gandhavattathA ca darzayati / 2 / 3 / 27 // yathA pRthivyAH gandhasya guNatvenopalabhyamAnasya tato vyatirekaH, tathA jAnAmIti jJAtRguNatvena pratIyamAnasya jJAnasyAtmano vyatirekassiddhaH darzayati ca zrutiH 3" jAnAtyevAyaM puruSaH " iti // 27 // pRthagupadezAt / 2 / 3 / 28 // svazabdenaiva vijJAnaM vijJAtuH pRthagupadizyate 4 " nahi vijJAturvijJAte 1. prazna. 3-6 // 26-37 // 3 // - 4.6-3-30 // For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 viparilopo vidyate " iti // 28 // 1 yatktaM ?" yo vijJAne tiSThan " 2 " vijJAnaM yajJaM tanute " 3 "jJAnasvarUpa - matyantanirmalam" ityAdiSu jJAnamevAtmeti vyapadizyata iti, tavAhatadguNasAratvAttu tadvyapadezaH prAjJavat | 2|3|29|| [a. 2. tuzabdazrodhaM vyAvartayati tadguNasAratvAt- vijJAnaguNusAratvAt Atmano vijJAnamiti vyapadezaH / vijJAnamevAsya sArabhUto guNaH, yathA prAjJasyAnandassArabhUto guNa iti prAjJa Anandazabdena vyapadizyate - 4" yadeSa AkAza Anando na syAt " 5 " Anando brahmeti vyajAnAt" iti; prAjJasya hyAnandassArabhUto guNaH - 6" sa eko brahmaNa Ananda: "7" AnandaM brahmaNo vidvAn na vibheti kutazcana" iti / yathAvA "satyaM jJAnamanantaM brahma" iti vipazcitaH prAjJasya jJAnazabdena vyapadeza:: " saha brahmaNA vipazcitA" 9" yassarvajJaH" ityAdiSu prAjJasya jJAnaM sArabhUto guNa iti vijJAyate // yAvadAtmabhAvitvAcca na doSastaddarzanAt | 2 | 3 |30|| 8 1. bR. 5-7-22 / / --2 tai, Ana. 5-1 // Ana, 7-1 // --5. tai. bhR. 6-1 // - 6. tai. Ana tai. -80 Ana. 1-1, 2 // - 9. mu. 1-1-9 // vijJAnasya yAvadAtmabhAvadharmatvAttena tadvyapadezo na doSaH tathAca khaNDAdayo yAvatsvarUpabhAvigotvAdidharmazabdena gauriti vyapadizyamAnA dRzyanteH kharUpanirUpaNadharmatvAdityarthaH / cakArAt jJAnavadAtmano'pi svaprakAzatvena vijJAnamiti vyapadezo na doSa iti samucinoti // 30 // yaccoktaM suSuptyAdiSu jJAnAbhAvAt jJAnasya na svarUpAnubandhidharmatvamiti, tatrAha - For Private And Personal Use Only 2. vi. pu. 1-2-6 // --4.tai. 8-4 // - 7 tai. Ana. 9-1 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] zAdhikaraNam. puMstvAdivattvasya sato'bhivyaktiyogAt / 2 / 3 / 31 tuzabdavoditAzaGkAnivRttyarthaH / asya jJAnasya suSuptyAdiSvapi vidyamAnasya jAgaryAdiSvabhivyaktisambhavAtsvarUpAnubandhidharmatvopapattiH ; puMsvAdivat - yathA puMstvAdyasAdhAraNasya dhAtorvAlyAvasthAyAM sato'pyanabhivyaktasya yuvatve'bhivyaktau puMsastadvattA na kAdAcitkI bhavati / saptadhAtumayatvaM hi zarIrasya svarUpAnubandhi- 1 tatsaptadhAtu trimalaM dviyoni caturvidhAhAramayaM zarIram" iti zarIrasvarUpavyapadezAt / suSuptyAdiSvapyahamarthaH prakAzata iti prAgevoktam / tasya vidyamAnasya jJAnasya viSayagocaratvaM jAgaryAdAvupalabhyate ete cAtmano jJAtRtvAdayo dharmAH prAgevopapAditAH / ato jJAtRtvameva jIvAtmanaH svarUpam sa cAyamAtmA'NuparimANaH2'"na pretya saMjJA'sti"ityapi na muktasya jJAnAbhAva ucyate; api tu 2 "etebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAnuvinazyati" iti saMsAradazAyAM yadbhUtAnuvidhAyitvaprayuktaM janmanAzAdidarzanam, tanmuktasya na vidyate - 2" na pazyo mRtyuM pazyati na rogaM nota duHkhatAm sarva ha pazyaH pazyatisarvamApnoti sarvazaH" 4'"nopajanaM smarannidaM zarIram" 5" manasaitAn kAmAn pazyatramate " ityAdizrutyaikArthyAt // 31 // sampati jJAnAtmavAde tasya sarvagatatve dUSaNamAha nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo vA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *19 'nyathA / 2 / 3 / 32 // anyathA sarvagatatvapakSe tasya jJAnamAtratvapakSe ca nityamupalabdhyanupalabdhI sahaiva prasajyeyAtAm ; anyataraniyamo vA - upalabdhireva vA nityaM syAt, anupalabdhireva vA etaduktaM bhavati - loke tAvadvartamAnayorA 145 1 // -- 2. bR. 4-4-12 // - 3. chA. 7-26-2 // - 4. chA. 8-12-3 // - 5. chA. 8-12-5 // For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 vedAntasAre [a. 2. tmopalabdhyanupalabdhyorayaM jJAnAtmA sarvagato hetussyAt upalabdhereva vA, anupalabdhereva vA ubhayahetutve sarvadA sarvatobhayaM prasajyetaHyApalabdhereva, sarvasya sarvadA sarvatrAnupalambho na syaat| athAnupalabdhereva,sarvadA sarvalopalabdhirna syaat-iti| asmAkaM zarIrasyAntarevAvasthitatvAdAtmanastavaivopalabdhirnAnyati vyavasthAsiddhiH / karaNAyattopalabdherapi sarveSAmAtmanAM sarvagatatvena sarvaiH karaNaissarvadA saMyuktatvAdadRSTAderapyaniyamAduktadoSassamAnaH // 32 // / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye jJAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-jJo'taeva // 1"atha yo vededaM jighrANIti sa AtmAmanasaitAna kAmAna pazyanramate' 2"ya ete brahmaloke' ityAdizruteH baddho mukta zvAtmA jJAtaiva 2'mano'sya daivaM cakSuH" iti zruteH svadharmabhUtaM jJAnaM manaH // 19 // utkrAntigatyAgatInAm // utkrAntigatyAgatInAM zruteraNu yH||20|| khAtmanA cottryoH|| gatyAgatyossvAtmanaiva saMpAdyatvAdapyaNutvaM nizcitam // 21 // nANuratacchratariti cennetarAdhikArAt // 3 "sa vA eSa mahAnaja AtmA" iti zruteH nANuH iticet-na 4" yasyAnuvittaH pratibuddha AtmA" iti paramAtmAdhikArAt // 22 // khazandonmAnAbhyAzca // 5"eSo'NurAtmA" ityaNuzabdAt 6" ArApramAtro hyavaraH" ityuddhatya unmAnazabdAcANuH // 23 // aNorapi sakaladehavyApivedanAnubhave anyamate na hetumAha avirodhazcandanavat // yathA candanabindurekadezastho'pi sakaladehajyApi sukhaM janayati, tadvadavirodhaH // 24 // avasthitivazeSyAditicennAbhyupagamAddhadi hi ||deshvishesssthiteshc 1. chA. 8-12-4 // --2, chA. 8-12-5 // 3. yU. 6-4-24 // --4. i. 6-4. 13 // -5. mu. 3-1-9 // ---6. zve. 5-8 // For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] zAdhikaraNam. 147 ndanasyeticet-na, Atmano'pi tadabhyupagamAt ; 1" hRdi hyayamAtmA " 2" yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRdyantarjyotiH" iti zruteH // 25 // svamatenAha guNAdvAlokavat // AtmA svaguNena jJAnena sakaladehaM vyApyAnubhavati, yathA maNiprabhRtayassvakIyenAlokena sakaladezaM vyApya prakAzayanti 3" prazAmAtrAskharpitAH " iti zruteH // 26 // na zAnAtmanoH vyatireka ityatrAha vyatireko gandhavattathAca darzayati / "gandhavatI pRthivI" itivat "ahaM jAnAmi" iti guNatvenopalabdheH vyatireko 'sti, darzayati ca zrutirvyatirekaM - 4 " jAnAtyevAyaM puruSaH" iti // 27 // pRthagupadezAt || AtmanaH pRthaktvena copadizyate 5 " nahi vizAturvijJAterviparilopo vidyate " iti // 28 // 2" yo'yaM vijJAnamayaH " iti jJAnamAtravyapadezaH kathamityatrAha - tadguNasAratvAnna tadvayapadezaH prAjJavat || jJAnaguNasAratvAdAtmano nAnamiti vyapadezaH, yathA prAjJasya vipazcito'pi 6" satyaM jJAnam " iti // 29 // yAvadAtmabhAvitvAcca na doSastadarzanAt / / AtmasvarUpAnubandhitvAt jJAnasya tena vyapadeze na doSaH ; svarUpAnuvandhidharmatvena gotvAdInAM khaNDAdeH gaurityAdivyapadezo hi dRzyate // 30 // suSuptyAdiSvasato jJAnasya yAvadAtmabhAvitvaM kathamityatrAha - puMstvAdivatvasya sato'bhivyaktiyogAt / suSuptyAdiSu sato nAnasyAnabhivyaktasyApi jAgarAdAvabhivyaktisambhavAt, svarUpAnubandhyeva jJAnam ; yathA puMstvAsAdhAraNasaptamadhAtorbAlye'pi sato yuvatve'bhivyaktiH; jIvAtmano zAtRtva maNutvaJcoktam // 31 // nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo vA'nyathA // zata 1. prazna. 3-6 // --2. bu. 6-3-7 // - 3. kauSI 3.9 // - 4 // -- 5. bR. 6-330 // - 6. tai. Ana. 1-1 // For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 vedAntadIpe bhi.2. mAtrasarvagatAtmavAde tAvannityavatsarvadopalabdhissyAt ; saGkocakAmAvA - dvidyamAnAyA anupalabdherapi saiva heturiti sA'pi nityavatsyAt , jhAne vidyamAne'pi hetvantareNa nivaarnnaasmbhvaat| AgantukazAnasarvagatAtmavAde'pi sa eva doSaH; sarvAtmanAM sarvagatatvena zAnahetUnAM manassaMyogAdInAM sarvasAdhAraNatvAt / adRSTahetUnAmapi sarvasAdhAraNatvAt tenApi na niyamaH, athopalabdhyanupalabdhyorvirodhAdupalabdhervaite hetavaH syuH; anupalabdhervA ; tathA satyanyataraniyamassyAt // 32 // iti vedAntasAre jJAdhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-jJo'ta eva // kiM jIvaH caitanyamAtravapuH ? uta jaDasvarUpa evAgantukacaitanyaguNaH; atha zAtRtvaikasvarUpa iti saMzayaH / caitanyamAtrayapuriti prathamaH pkssH|1"vijnyaanN yajJaM tanute" 2 "yo vijJAne tiSThan"3 "jJAnasvarUpamatyantanirmalam" ityAdizrutismRtibhyaH / dvitIyastu-suSuptimUrchAdiSu sato'pyAtmanazcaitanyAnupalabdheH, jAgrato'pIndriyavyApArAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAJcaitanyasya,4"na pretya saMzAsti" iti muktasya caitanyapratiSedhAca,pASANakalpa evAgantukacaitanyaguNaH / sarvatra kAryopailabdhessarvatra sanidhAnAt, zarIragamanenaiva kAryasambhave gatikalpanAyogAt , sarvagatazceti / rAddhAntastu -5"atha yo vededaM jighrANIti sa AtmA manasaitAnkAmAnpazyatramate" "na pazyo mRtyu pazyati"sarva ha pazyaH pazyati'7"draSTA zrotA ghrAtA rasayitA" ityAdizrutibhyo baddhamuktobhayAvastho jJAtaivAtmA / zAnamAtravyapadezastu zAnasya pradhAnaguNatvAt, svarUpAnubandhitvena svarUpanirUpakaguNatvAt , AtmasvarUpasya jJAnavatsvaprakAzatvAdvopapadyate / suSuptimUrchAdau sadeva zAnaM karmaNA saMkucitamanabhivyaktamapi jAgarAdau vikasitamabhivyajyata iti na virodhaH / 4"na pretya saMjJA'sti" iti sAMsArikadehAdyasmaraNaviSayam, 8'nopajanaM smarannidaM zarIram" ityAdinaikArthyAt / sarvagatatatvantu aNutvagatyAdizrutiviruddham / sUtrArthastu-zo'ta eva-ataH - zruteH zAtaiva // 19 // utkraantigtyaagtiinaam|| zruteH iti vartate / 9" tena pradyotenaiSa 1. te. Ana. 5.1 // ----2. bR. 5-7-22 // --3. vi-pu.1-2-6||--4.bR.4-4-12|| --5. chA, 8-12-4 // -6. chA. 7-26-2 // -7. prazna, 4-9 // --8, chaa.8-12-3|| ---9.3.6-4-2 // For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. zAdhikaraNam 149 AtmA niSkAmati" 1"ye vaike cAsmAllokAtprayanti candramasameva te sarve gacchanti " 2 "tasmAllokAtpunaretyasmai lokAya karmaNe" ityAdyutkrAntigatyAgatInAM zravaNAdaNurjIvaH // 20 // svAtmanA cottryoH|| cazabdo'vadhAraNArthaH; yadyapyutkrAntau sthitasya zarIravizleSeNa kathaMcitsaMpAdyatvamasti uttarayoH-gamanAgamanayostu svAtmanaiva sampAdyatvamavazyAbhyupeyam // 21 // nANuratacchrateriti cennetarAdhikArAt // 3" yo'yaM vijJAnamayaH" iti jIvaM prastutya 4" sa vA eSa mahAnaja AtmA' iti mahattvazruteH nANuH jIva iti cenna; itarAdhikArAt-jIvetaraparamAtmAdhikArAt-5"yasyAnuvittaH pratiSuddha AtmA" iti hi madhye paramAtmA prastutaH // 22 // svazabdonmAnAbhyAzca // 6 // eSo'NurAtmA cetasA vodatavyaH yasminprANaH paJcadhA saMviveza" iti sAkSAdaNuzabdAdaNurevAyam / unmaanaaccaannurev| unmAnam - uddhatya maanm| 7'ArAmamAtro hyavaropi dRSTaH"ityArAamuddhatya tanmAnatvaM hi jIvasya zrUyate // 23 // _ Atmano'NuparimANatve sakaladehavyApisukhAdyanubhavaH kathamityatra matAntareNa parihAramAha avirodhazcandanavat // yathA haricandanabinduH dehaikadezavartyapi sakaladehavartinamAhAdaM janayati, tadvadavirodhaH // 24 // avsthitivshessyaaditicennaabhyupgmaaddhRdihi| candanabindordaihaikadezavizeSasthityapekSastathAbhAvaH; Atmanastu na tatheti cenna, Atmano'pi tathAbhAvAbhyupagamAt; hRdi hyayamAtmA sthitaH" iti zrUyate 6" yo'yaM vijJAnamayaH prA. NeSu hRdyantajyotiH" ityAdau // 25 // svamatenAha --- gunnaadvaa''lokvt|| vAzabdo matAntaravyAvRttyarthaH ; AtmA svaguNena mAnena sakaladehaM vyApyAvasthitaH ; yathA zumaNimaNiprabhRtInAmekadezavartinAmAlokaH tadgaNaH anekadezavyApI dRzyate // 26 // 1. kauSI. 1.2 // --2. vR. 6-4-6 // -3. vR. 6-3-7 // --4. 1. 6-4-25 // 5. 1. 6-4-13 // --6. mu. 3-1-9 // -~-7. zve. 5.8 // For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 150 vedAntadIpe [a. 2. 1" vijJAnaM yajJaM tanute" ityAdau jJAnameva Atmeti vyapadizyate iti cet - tatrAha - vyatireko gandhavattathA ca darzayati / / jAnAmi ityAtmaguNatvena pratIteH vyatireko 'bhyupagamanIyaHH yathA "gandhavatI pRthivI " ityupalabdhau gandhastaguNastadvyatiriktaH / darzayati ca zrutiH 2" jAnAtyevAyaM puruSaH" iti // 27 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRthagupadezAt || na kevalaM jAnAmIti pRthagupalabdhimAtram ; AtmanaH pRthaktvenopadizyate ca jJAnam: 3'na hi vijJAturvijJAtarviparilopo vidyate " iti // tadguNasAratvAttu tadvyapadezaH prAjJavat || jJAnaguNasAratvAdAtmano jJAnamiti vyapadezaH ; yathA 4 " prAjJena '5 "brahmaNA vipazcitA" "6 "yassarvajJassarvavit" iti sarvaMza eva sarvajJAnaguNasAratvAt 7" satyaM jJAnam" iti vyapadizyate // yAvadAtmabhAvitvAcca na doSastadarzanAt || jJAnasya yAvadAtmasvarUpabhAvitvAcca tena tadvyapadezo na doSaH, khaNDAdiSu tathAdarzanAt; khaNDAdiSu hi yAvatsvarUpabhAvidharmatvena gotvasya gauriti vyapadezo dRzyate; cakArAdAtmanaH svaprakAzatvena jJAnamiti vyapadeze na doSa ityucyate // 30 // suSuptyAdiSu jJAnasyAnupalabdheH na yAvadAtmabhAvitvamityAzaGkayAha puMstvAdivatvasya sano'bhivyaktiyogAt ||tuzabdazzaGkAnivRtyarthaH;suSuptayAdiSvapi sato jJAnasyAnabhivyaktasya jAgaryAdiSvabhivyaktisambhavAt yAvadAtmabhAvyeva jJAnam; puMstvAdivat puMstvamiti puruSAsAdhAraNadhAturucyate; yathA saptadhAtumayatvena zarIrasya puMstvasya bAlye 'pi sato'nabhivyaktasya saptamadhAtoH yuvatve'bhivyaktiH // 31 // evamAtmano jJAtRtvamaNutvaM coktvA pakSAntare doSamAha nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo vA'nyathA / anyathA jJAnAtmavAde sarvagatAtmavAde ca upalabdhyanupalabdhI nityavat prasajyeyAtAm ; upalabdhyanupalabdhyoranyataraniyamo vA / jJAnAtmapakSe tAvat jJAnasya prakAzasvabhAvatvAtprakAza paryAyeopalabdhernityavatprasaktiranivAryA; jJAne vidyamAne sati hetvantareNAnupalabdhijananAyogAt jJAnamevAnupalabdherapi heturityAsthe 1. a. Ana. 5-1 - 2 . - 3.bR. 6-3-30 // - 4. bR. 6,3-21 // - 5 tai Ana 1-2 // - 6. mu. 1-1-9 // - 7 tai. Ana. 1-1 // For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 pA. 3.] katradhikaraNam. yam / zAnasya sarvadA vartamAnatvAtsarvadobhayaprasaktiH / atha yugapadviruddhakAryajananAyogAt jJAnamupalabdhyanupalabdhyoranyataraheturAsthIyate / tadA'nyataraniya. massyAt / sarvagatatvapakSe yathA jJAnAtmavAdinAm , tathaiva hetujanyazAnavAdinopi sarveSAmAtmanAM sarvagatatve sarvasyAtmamanassaMyogAde hetossarveSAM sAdhAraNatvAt uktarItyA tathaiva prsktiH| adRSTotpattihetorapi sarvasya sAdhAraNatvAdadRSTe nApi na vyavasthA // 32 // iti vedAntadIpe jJAdhikaraNam // 4 // - (zrIzArIrakamImAMsAbhASye kabradhikaraNam // 5 // an kartA zAstrArthavattvAt / 2 / 3 / 33 // ayamAtmA jJAtA, sa cANuparimANa ityuktam idAnIM kiM sa eva kartAH uta svayamakataiva sannacetanAnAM guNAnAM kartRtvamAtmanyadhyasyatIti cintyate / kiM yuktam , akataivAtmeti, kutaH ? Atmano hyakartRtvam, guNAnAmeva ca kartRtvamadhyAtmazAstreSu shruuyte|tthaahi kaThavallISu jIvasya "na jAyate mriyate" ityAdinA janmajarAmaraNAdikaM sarva prakRtidharma pratipidhya hananAdiSu kriyAsu kartRtvamapi pratiSidhyate-2"hantA cenmanyate hantuM hatazcenmanyate htm| ubhau tau na vijAnIto nAyaM hanti na hanyate" iti| hantAramAtmAnaM jAnana jaanaatyaatmaanmityrthH| tathA ca bhagavatA svayameva jIvasyAkatRtvaM svarUpam ; katRtvAbhimAnastu vyAmoha ityucyate3"prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi srvshH| ahaGkAravimUDhAtmA kartA'hamiti manyate" "nAnyaM guNebhyaH kartAraM yadA draSTA'nupazyati"5"kAryakAraNakartRtve hetuH prakRtirucyate / puruSassukhaduHkhAnAM bhoktRtve heturucyate"iti ca / ataH puruSasya bhoktRtvameva prakRtereva tu krtRtvm-iti|| 1. kaTha, 2-18 // -2, kaTha, 2.19 // -3. gI. 3-27 // -4. gI.14-19 // 5, gI. 13-20 // For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 2. ... (siddhAntaH)--- evaM prApte pracakSmahe-kartA shaastraarthvttvaat-iti| Atmaiva kartA na guNAH, kasmAt ? zAstrArthavattvAt / zAstrANi hi 'yajeta svargakAmaH' 'mumukSubrahmopAsIta' ityevamAdIni svargamokSAdiphalasya bhoktArameva kartRtve niyuJjate ; nahyacetanasya kartRtve'nyo niyujyate / zAsanAcca zAstram zAsanaM ca prvrtnm| zAstrasya ca pravartakatvaM bodhajananadvAreNa ace tanaM ca pradhAnaM na bodhayituM zakyam / ataH zAstrANAmarthavattvaM bhoktuzcetanasyaiva kartRtve bhavet / taduktaM 1"zAstraphalaM prayoktari" iti / yaduktaM 2 "hantA cenmanyate" ityAdinA hananakriyAyAmakartRtvamAtmanaH zrUyata iti / tadAtmano nityatvena hantavyatvAbhAvAducyate / yacca 3"prakRteH kriyAmANAni" ityAdinA guNAnAmeva kartRtvaM smayata iti ; tatsAMsArikapravRttiSvasya kartRtA sattvarajastamoguNasaMsargakRtA; na svarUpaprayukteti prAptAprAptavivekena guNAnAmeva kartRtetyucyate / tathA ca tatraivocyate 4" kAraNaM guNasaGgo'sya sadasadyonijanmasu" iti| tathA tatraivAtmanazca kartRtvamabhyupetyocyate 5"tatraivaM sati kartAramAtmAnaM kevalaM tu yApazyatyakRtabuddhitvAna sa pazyati durmatiH" iti / 6"adhiSThAnaM tathA kartA karaNaM ca pRthagvidham / vividhA ca pRthak ceSTA daivaM caivAtra paJcamam" ityadhiSThAnAdidaivaparyantasApekSe satyAtmanaH kartRtve ya AtmAnameva kevalaM kartAraM manyate, na sa pazyatItyarthaH // 33 // upAdAnAdvihAropadezAcca / / 3 / 34 // 7"sa yathA mahArAjaH" iti prakRtya, 7" evamevaiSa etAn gRhItvA khezarIre yathAkAmaM parivartate " iti prANAnAmupAdAne vihAre ca kartRtvamupadizyate // 34 // 1. pUrvamImAMsAnyAyaH // -2. kaSTha. 2-19 // -3. gI. 3-27 // -4, gI, 13. 21 // -5. go. 18-16 // -6. gI. 18-14 // -7. vR. 4.1.18 // For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] kadhikaraNam 153 vyapadezAcca kriyAyAM na cennirdeshvipryyH|2|3|35 1"vijJAnaM yajJaM tanute karmANi tanutepica" iti laukikavaidikakriyAsu kartRtvavyapadezAca kartA / vijJAnazabdena nAtmano nyapadezaH; apitvantaHkaraNasya buddhariticet-evaMsati nirdezaviparyayassyAt-budeH karaNatvAdvijJAneneti karaNavibhaktinirdezassyAt // 35 // uplbdhivdniymH| 2 // 3 // 36 // Atmano'kartRtve doSa ucyate / yathA''tmano vibhutve nityopaladhyanupalabdhiprasaGga ityAdinopalabdheraniyama uktaH ; tadvadAtmano'kartRtve prakRtezca kartRtve tasyAssarvapuruSasAdhAraNatvAtsarvANi karmANi sarveSAM bhogA ya syuH naiva vA kasya cit|aatmnaaN vibhutvAbhyupagamAtsannidhAnamapi sarvepAmaviziSTam / ataeva cAntaHkaraNAdInAmapi niyamo nopapadyate ; yadAyattA vyavasthA syAt // 36 // zaktiviparyayAt / 2 / 3 / 37 // buddheH kartRtve karturanyasya bhoktRtvAnupapatteoktRtvazaktirapi tasyAeva syAdityAtmano bhoktRtvazaktihIyeta / bhoktRtvaM ca buddhereva saMpadyata iti AtmasadbhAve pramANAbhAvazca syaat| 2" puruSo'sti bhoktRbhAvAt " iti hi teSAmabhyupagamaH // 37 // samAdhyabhAvAcca / 2 / 3 / 38 // buddhaH kartRtve mokSasAdhanabhUtasamAdhAvapi saiva karlI syaat| sa ca samAdhiH prakRteranyo'smItyevaMrUpaH, naca prakRteranyo'smIti prakRtissamAdhAtumalam / ato'pyAtmaiva kartA // 38 // 1. tai. bhAna. 5-1 / / -2. sAMsyatatvakaumudI. 27. paa|| *20 For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre [ma.2 nanvAtmanaH kartRtve'bhyupagamyamAne sarvadA kartRtvAnoparametetyatrAha yathA ca takSobhayadhA / 2 // 3 // 39 // vAgAdikaraNasampanno'pyAtmA yadecchati, tadA karoti, yadA tu necchati, tadA na karoti; yathA takSA vAzyAdikaraNasanidhAne'pi icchAnuguNyena karoti, na karoti ca / buddhastvacetanAyAH kartRtve tasyAH bho. gavAJchAdiniyamakAraNAbhAvAtsarvadA kartRtvameva syAt // 39 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhApye kadhikaraNam // 5 // vedAntasAre-kartA shaastraarthvttvaat| mAtA sannayamAtmA karmasu kartA ca / AtmanaH akartRtve, 'kuryAt na kuryAt' iti zAstrAnarthakyaM syAt // upaadaanaadvihaaropdeshaac|| 1"prANAn gRhItvA zarIre yathA kAmaM parivartate" ityupAdAnavihAropadezAcca kartA // 34 // vyapadezAca kriyAyAM na cenirdeshvipryyH|| 2"vijJAnaM yajJaM tanute" ityAdinA yazAdau kartRtvavyapadezAcca kartA / vijJAnazabdo buddhaH, nAtmanaH iti cet, na / tadA vijJAnena iti nirdezaviparyayaH syAt , buddheH karaNatvAt // 35 // upalabdhivadaniyamaH / / prakRtereva kartRtve tasyAssarvasAdhAraNatvena pU. vopalabdhyaniyamavat phalAniyamassyAt // 36 // zaktiviparyayAt // prakRtereva kartRtve kartureva bhoktRtvamiti saiva bhokrI syAdityarthaH // 37 // samAdhyabhAvAca // prakRtereva kartRtve "prakRteranyo'smi" iti samAbhyabhAvaprasaGgAzca // 38 // yathA ca takSobhayadhA // AtmanaH kartRtve 'icchAyAM karoti, anyathA na karoti' iti vyavasthA ca sidhyati / yathA takSA svakAryeSu / buddharicchAbhAvAt na vyavasthA, cetndhrmtvaadicchaayaaH||39|| iti vedAntasAre karnadhikaraNam // 5 // - 1. vR. 4-1-18 // -2. te. Ana. 5. 1 // For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 pA 3.] kadhikaraNam. vedAntadIpe-kartA shaastraarthvttvaat|| Atmano jJAtRtvavatkartRtvamapyasti, neti saMzayaH / pradhAnasyaiva kartRtvAdAtmano na kartRtvamasti iti pUrvaH pkssH| 1 "ahaGkAravimUDhAtmA kartA'hamitimanyate"2"nAnyaM guNebhyaH kartAram" ityAdiSu guNAnAmeva kartRtvavacanAt / rAddhAntastu-svargApavargasAdhanAnuSThAnavidhAnazAstrANAmarthavattvAya kataivAtmA, boyareva hi zAsanam ; nAcetanasya pradhAnasya / "yajeta" "upAsIta' iti kartari lkaarH| ataH kartArameva bodhayati zAstram / sUtramapi vyAkhyAtam // 33 // upAdAnAdvihAropadezAca // upAdAnAt upadizyamAnAt, vihAropadezAca / upadizyate upAdAnaM, vihArazca, 3 "evamevaiSa etAnprANAngRhItvA khe zarIre yathAkAmaM parivartate" iti upAdAnavihArayoH kartRtvopadezAca kartA // 34 // vyapadezAca kriyAyAM na cenirdeshvipryyH|| 4"vijJAnaM yacaM tanute karmANi tanute'pica' iti yajJAdikarmasvAtmanaH kartRtvopadezAca kartA / vi. zAnazabdena nAtmano vyapadezaH,apitvantaHkaraNarUpabuddhereveti cet-tathAsati vijJAneneti karaNavibhaktinirdezassyAt // 35 // upalabdhivadaMniyamaH // pradhAnasya kartRtvena Atmano bhoktRtvamiti pakSe pUrvoktopalabdhyaniyamavatpradhAnasya sarvasAdhAraNatvAt bhoktRtvAniyamaH / bhantaHkaraNabhede'pi sarveSAmAtmanAM sarvagatatvena sAdhAraNyamanivAryam // 36 // zaktiviparyayAt / / buddhaH kartRtve karturanyasya bhoktRtvAyogAt bhoktRtvazaktirapi buddhereveti Atmano bhoktRtvazaktiviparyayaH-hAnirityarthaH // samAdhyabhAvAca // prakRteH kartRtve mokSasAdhanabhUtasamAdhyabhASazca syAt / 'prakRteranyosmIti' samAdhAne prakRteH kartRtvAyogAt // 38 // yathA ca takSobhayadhA / AtmanaH kartRtve'pi 'bhogavAJchAyAM karoti, anyathA na karoti' ityubhayaprakAravyavasthopapadyate; yathA takSA svakArye icchayA vyvsthitH| buddhaH kartRtve acetanatvena khecchAyA abhAvAdyavamA na sibhyatItyabhiprAyaH // 39 // iti vedAntadIpe katradhikaraNam // 5 // 1. nI. 14.9 // -2. gI. 15-20 // -3. vR. 4-1-18 // -4. te. aan.5-1|| For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye parAyattAdhikaraNam // 6 // )... parAttutacchruteH / 2 // 3 // 40 // idaM jIvasya kartRtvaM kiM svAtantrayeNa ? uta paramAtmAyattamiti / kiM prAptam ? svaatntryenneti| paramAtmAyattatve hi vidhiniSedhazAstrAnarthakyaM prasajyeta / yo hi svabuddhyA pravRttinivRttyArambhazaktaH sa eva niyojyo bhvti| ata svAtantrayeNAsya kartRtvam / / --- (siddhAntaH).. iti prApte'bhidhIyate-parAttutacchuteH-iti / tuzabdaH pakSaM nyAra tayati; tat-kartRtvaM asya-jIvasya parAt-paramAtmana eva hetobhavati, kutaH zruteH-1"antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 2 "ya Atmani tiSThannAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti / smRtirapi 3 "sa sya cAhaM hRdi sanniviSTo mattaH smRtiH jJAnamapohanaM ca" 4" IzvarassavabhUtAnAM hRdezerjuna tiSThati / bhrAmayan sarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA" iti // 40 // nanvevaM vidhiniSedhazAstrAnarthakyaM prasajyetetyuktam ; talAhakRtaprayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvaiyAdibhyaH / 2 / 3 / 41 // sarvAsu kriyAsu puruSeNa kRtaM prayatnam udyogamapekSyAntaryAmI paramAtmA tadanumatidAnena pravartayati / paramAtmAnumatimantareNAsya pravRttioM papadyata ityrthH|kut etat ? vihitapratiSiddhAvaiyAdibhyaH-AdizabdenAagrahanigrahAdayo gRhyante / yathA dayossAdhAraNe dhane parasvatvApAdanamanya1. te. bhAraNa. 3.11-10 // -2, vR. 5-7-22 // --3, gI, 15-15 // -4, gI. For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] parAbattAdhikaraNam. tarAnumatimantareNa nopapadyate ; athApItarAnumateH khenaiva kRtamiti tatphalaM khasyaiva bhavati / pApakarmasu nivartanazaktasyApyanumantRtvaM na nirdayatvamAbahatIti sAGkhyasamayanirUpaNe pratipAditam / nanvevam 1 "eSa hyeva sAdhu karma kArayati taM yamebhyo lokebhya unninISati eSa evAsAdhu karma kArayati taM yamadho ninISati" ityunninISayA'dhoninISayA ca svayameva sAdhvasAdhunI karmaNI kArayatItyetannopapadyate / ucyate-etanna sarvasAdhAraNam , yastvatimAtraparamapuruSAnukUlye vyavasthitaH pravartate; tamanugRhNan bhagavAn svayameva svaprAptyupAyeSvatikalyANeSu karmaskheva ruciM janayati / yatimAtraprAtikUlye vyavasthitaH pravartate ; 2taM nigRhNan svaprAptivirodhidhvadhogatisAdhaneSu karmasu ruciM janayati / yathoktaM bhagavatA svayameva 3"bhaI sarvasya prabhavo mattassarve prvrtte| iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH" ityArabhya 4"teSAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam / dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te" 5"teSAmevAnukampArthamahamajJAnajaM tamaH nAzayAmyAtmabhAvastho jJAnadIpena bhAsvatA" iti| tathA 6"asatyamapratiSTha te jagadAhuranIzvaram" ityAdi "mAmAtmaparadeheSu pradviSanto'bhyasUyakA" ityantamuktvA 8"tAnahaM dviSataH RrAn saMsAreSu narAdhamAn / kSipAmyajatramazubhAnAsurISveva yoniSu" ityuktam // 41 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye parAyattAdhikaraNam // 6 // vedaantsaare-praattutcchrteH|| 9 ya AtmAnamantaro yamayati" ityA. dizruterAtmanaH kartRtvaM parAyattam, 10" sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTo mattaH smRtinimapohanazca" ityAdismRtezca // 40 // kRtaprayatnApekSastu vihitprtissiddhaavaiyaadibhyH|| jIvaH skhechayA pravRttinivRttihetubhUtaM prayatnaM karoti, jIvena tu kRtaM prayatnaM prathamapravRttihetuma 1. kauSI. 3.9 / / 2. taM svaprAptivirodhiSu adhogatisAdhaneSu karmaca sajjayati. paa|| 3. gI. 10-8 // -4-5. gI. 10-10,11 ||-6.gii. 16-8 // -7, gI, 16. 18 // -8. gA, 16-19 // -9. vR. 5-7-22 // -10. gI. 15-15 / / For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye pekSya tadanumatidAnena paraH pravartayati iti tdvidhinissedhaavaivrthynigrhaanugrhebhyo'vgmyte| yathA gurutaradAdibharaNamabalaH prabalasahakRtaH kurvannapi svIya prayatnena vidhiniSedhayogyo bhavati / evameva jIvaH paramapuruSAnumatisahakRta pravartamAno'pi vidhiniSedhayogya iti na kshciNdvirodhH||41|| iti vedAntasAre parAyattAdhikaraNam // 6 // vedAntadIpe-parAttu tcchRteH|| kRtaprayatnApekSastu vihitptissiddhaavaiyaadibhyH|| idAnI jIvasya kartRtvaM kiM paramAtmAyattam ! uta khaayttmitisNshyH| svAyattamiti pUrvaH pakSaH, vidhiniSedhazAstrAnarthakyApatteH yasvaSuddhyaiva pravRttinivRttizaktaH sa eva hi niyojyo nigrahAnugrahAspadaM ca bhavatIti / rAdhAntastu 1 'antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 2 "ya AsmAnamantaro yamayati' ityAdizruteH paramAtmAyattameva kartRtvam ; taca jIvena khabuddhayA kRtaM prayatnamapakSya tadanumatidAneneti vidhiniSedhAvaiyathyam; ataeva nigrahAnugrahAspadaM ca / sUtradvayamapi vyAkhyAtam // 41 // iti vedAntadIpe parAyasAdhikaraNam // 6 // ----(zrIzArIrakamImAMsAbhASye aMzAdhikaraNam // 7 // )-.. aMzo nAnAvyapadezAdanyathAcApi dAzakitavAdi tvamadhIyata eke / 2 / 3 / 42 // jIvasya kartRtvaM paramapuruSAyattamityuktam / idAnI kimayaM jIvaH parasmAdatyantabhinnaH, uta parameva brahma bhrAntam, uta brahmaivopAdhyavachinnam , atha brahmAMza iti saMzayyate ; zrutivipratipattessaMzayaH / nanu 3" tadananyatvamArambhaNazabdabhyaH" 4"adhikaM tu bhedanirdezAt" itya 1. te, bhAraNa. 3-11-20 // -2. i. 5-7-22 // -3, zArI, 2-1-15 // -4. zArI. 2.1.22 // For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] aMzAdhikaraNam , vaivAyamartho nirnniitH| satyam sa eva nAnAtvaikatvazrutivipratipasyA AkSipya jIvasya brahmAMzatvopapAdanena vizeSato nirNIyate; yAvaddhi jIvasya brahmAMzatvaM na nirNItam, tAvajjIvasya brahmaNo'nanyatvaM brahmaNastasmAdadhikatvaM ca na pratitiSThati / kiM tAvatprAptam ? atyantabhinna itiH kutaH ? 2 " jJAjJau dvAvajAvIzanIzau" ityaadibhednirdeshaat| jJAnayorabhedazrutayastu 'agninA siJcet ' itivadviruddhArthapratipAdanAdaupacArikyaH / brahmaNo'zo jIva ityapi na sAdhIyaH, ekavastvekadezavAcI zazabdaH, jIvasya brahmaikadezatve tadvatA doSA brahmaNi bhaveyuH / na ca brahmakhaNDo jIva ityaMzatvopapattiH, khaNDanAnarhatvAdbrahmaNaH, prAguktadoSaprasaGgAcca / tasmAdatyantabhinnasya ca tadaMzatvaM durupapAdam / yadvA bhrAntaM brahmaiva jIvaH, kutaH 2" tattvamasi" 3"ayamAtmA brahma" ityAdibrahmAtmabhAvopadezAt / nAnAtvavAdinyastu pratyakSAdisiddhArthAnuvAditvAdananyathAsiddhAdvaitopadezaparAbhiH zrutibhiH pratyakSAdaya ivAvidyAntargatAH khyApyante / athavA brahmaivAnAdyupAdhyavacchinnaM jIvaH / kutaH, tata eva brahmAtmabhAvopadezAt / nacAyamupAdhirbhrAntiparikalpita iti vaktuM zakyam, bandhamokSAdivyavasthAnupapatteH - iti // evaM prApte'bhidhIyate brahmAMza iti / kRtaH / nAnAvyapadezAt, anyathAca - ekatvena vyapadezAt / ubhayadhAhi vyapadezo dRzyate / nAnAtvanyapadezastAvatsvaSTatvasRjyatvaniyantRtvaniyAmyatva sarvajJatvAsatva svAdhInatvaparAdhInatvazuddhatvA zuddhatva kalyANaguNAkaratva tadviparItatvapatitvazeSatvAdi - bhirdRzyate / anyathAca abhedena vyapadezo'pi 2" tattvamasi " 3" ayamAtmA brahma" ityAdibhirdRzyate / api dAzakitavAditvamadhIyata eke " brahmadAzA 1. . 1-9 // 2, 6-10-3 // 3. su. 6-4-5 // 4 // For Private And Personal Use Only 159 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAmve [bha. 2. brahmadAsA brahme me kitavAH" ityAtharvaNikA brahmaNo dAzakitavAditvamapyadhIyate / tatazca sarvajIvavyApitvenAbhedo vyapadizyata ityrthH| evamubhayanyapadezamukhyatvasiddhaye jIvo'yaM brahmaNoMza ityabhyupagantavyaH / naca bhedavyapadezAnAM pratyakSAdiprasiddhArthatvenAnyathAsiddhatvam , brahmasRjyatvata niyAmyatvataccharIratvataccheSatvatadAdhAratvatatpAlyatvatatsaMhAryatvatadupAsakatvatatprasAdalabhyadharmArthakAmamokSarUpapuruSArthabhAktvAdayastatkRtazca jIvanahmaNorbhedaH, prtykssaadygocrtvenaannythaasiddhH| ato na jagatsRSTayAdivAdinInAM pramANAntarasiddhabhedAnuvAdena mithyArthopadezaparatvam / nacAkhaNDaikarasacinmAtrasvarUpeNa brahmaNA mAtmano'tadbhAvAnusandhAnam, bahubhavanasaGkalpapUrvakaviyadAdisRSTiM,jIvabhAvena tatpravezaM, vicitranAmarUpavyAkaraNaM,tatkRtAnantaviSayAnubhavanimittasukhaduHkhabhAgitvam,abhoktRtvena tatra sthitvA taniyamanenAntaryAmitvaM, jIvabhUtasya svasya kAraNabrahmAtmabhAvAnusandhAnaM, saMsAramokSaM, tadupadezazAstraM ca kurvANena bhramitavyamityupadizyate, tathA satyunmattapralapitatvApAtAt / upAdhyavacchinnaM brahma jIva ityapi na sAdhIyaH, pUrvanirdiSTaniyantRtvaniyAmyatvAdivyapadezabAdhAdeva / nahi devadattAderekasyaiva gRhaayupaadhibhedaaniyntRniyaamybhaavaadisidiH| ata ubhayavyapadezopapattaye jIvo'yaM brahmaNoMza ityabhyupetyam // 42 // mantravarNAt / 2 / 3 / 43 // ___ 1"pAdo'sya vizvA bhUtAni tripAdasyAmRtaM divi" iti mantrava ca brahmaNoMzo jIvaH / aMzavAcI hi pAdazabdaH / "vizvA bhUtAni" iti jInAnAM bahutvAdbhahuvacanaM mantre, mUtre'pi aMza ityekavacanaM jAtyabhiprAyam / 1"nAtmAzruteH" ityatrApyekavacanaM jAtyabhiprAyam , 3"nityo 1. purasam // -2. sArI, 2-3-18 // -6. the, 6-13 // For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] aMzAdhikaraNam. nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn" ityAdizrutibhya IzvarAnedasyAtmanAM bahutvanityatvayozcAbhidhIyamAnatvAt / evaM nityAnAmAtmanAM bahutve prAmANike sati jJAnasvarUpatvena sarveSAmekarUpa. tve'pi bhedakAkAraH AtmayAthAtmyavedanakSamairavagamyate / 1"asantatazcA. vyatikaraH" ityanantaramevacAtmabahutvaM vakSyati // 43 // api smayate / 2 / 3 / 44 // 2"mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtassanAtanaH" iti jIvasya puruSo. tamAMzatvaM smayate ; atshcaaymNshH|| 44 // aMzatve'pi jIvasya brahmaikadezatvena jIvagatA doSA brahmaNa evetyAzaGkayAhaprakAzAdivattu naivaM paraH / 2 / 3 / 45 // tuzabdazcodhaM vyAvartayati ; prakAzAdivajIvaH paramAtmanoM'zaH. yathA'nayAdityAderbhAvato bhArUpaH prakAzoM'zo bhavati, yathA gavAzvazuklakRSNAdInAM gotvAdiviziSTAnAM vastUnAM gotvAdIni vizeSaNAnyaMzAH, yathA vA dehino devamanuSyAdidehoM'zaH tdvt|ekvstvekdeshtvN vaMzatvam, viziSTasyaikasya vastuno vizeSaNamaMza ev| tathAca vivecakAH viziSTe vastuni vizeSaNAMzo'yam, vizeSyAMzoyamiti vyapadizanti / vizeSaNaviMzeSyayoraMzAMzitve'pi svabhAvavailakSaNyaM dRshyte| evaM jIvaparayorvizeSaNavizeSyayoraMzAMzitvaM, svbhaavbhedshvoppdyte| tadidamucyate-naivaM para iti| ya thAbhUto jIvaH,na tathAbhUtaH prH| yathaivahi prabhAyAH prabhAvAnanyathAbhUtaH, tathA prabhAsthAnIyAtsvAMzAjjIvAdazI paro'pyarthAntarabhUta ityarthaH / evaM 1. zArI 2-3-7 // -2. gI. 15-7 // *21 For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhi. 2. jIvaparayovizeSaNavizeSyatvakRtaM svabhAvavailakSaNyamAzritya bhedanirdezAH pravartante; abhedanirdezAstu pRthaksiyanahavizeSaNAnAM vizeSyaparyantatvamAzritya mukhytvenoppdynte| 1" tattvamasi" 2 "ayamAtmA brahma" ityAdiSu, tacchabdabrahmazabdavat tvamayamAtmetizabdA api jIvazarIrakabramavAcakatvenaikArthAbhidhAyitvAdityayamarthaH prAgeva apshcitH||45|| smaranti ca / 2 / 3 / 46 // evaM prabhAprabhAvapeNa zaktizaktimadrapeNa zarIrAtmabhAvena cAMzAMzibhAvaM jagadbrahmaNoH parAzarAdayaHsmaranti3"ekadezasthitasyAnejyotsnA vistAriNI yathA / parasya brahmaNazzaktistathedamakhilaM jagat" 4" yatkiJcitsRjyate yena sattvajAtena vai dvija | tasya sRjyasya sambhUtau tatsave vai harestanuH" ityaadinaa| cakarAcchratayo'pi-5"yasyAtmA zarIram" ityAdinA AtmazarIrabhAvanAMzAMzitvaM vadantItyucyate // 46 // evaM brahmaNoM'zatve,brahmapavartyatve, jJatve ca sarveSAM samAne keSAMcidedAdhyayanatadarthAnuSThAnAdyanujJA, keSAMcittatparihAraH, keSAMciddarzanasparzanAdyanujJA, keSAMcittatparihArazca, zAstreSu kathamupapadyata ityAzaGkayAhaanujJAparihArau dehasambandhAjjyotirA divat / 2 / 3 / 47 // sarveSAM brahmAMzatvajJatvAdinaikarUpatve satyapi brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdirUpazucyazucidehasambandhanibandhanAvanujJAparihArAvupapadyate jyotirAdivat-yathAgneranitvenaikarUpatve'pi zrotriyAgArAdagnirAhiyate ; ima zAnAdestu parihiyate ; yathAcAnnAdi zrotriyAderanujJAyate ; abhizastAdestu parihiyate // 17 // 1. chA. 6-10-3 // -2. . 6-4.5 // 3. vi. pu. 1-22-56 // -4. vi. pu. 1-22-38 // -5, 3. 5-7-22 // For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] aMzAdhikaraNam asantatezvAvyatikaraH / 2 / 3 / 48 // brahmAMzatyAdinaikarUpatva satyapi jIvAnAmanyonyabhedAdaNutvena pratizarIraM bhinnatvAcca bhogavyatikaro'pi na bhavati / bhrAntabrahmajIvavAde copahitabrahmajIvavAde ca jIvaparayorjIvAnAM ca bhogavyatikarAdayassarve doSAssantItyabhiprAyeNa svapakSe bhogavyatikarAbhAva uktaH // 48 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanu bhrAntabrahmajIvavAde'pyavidyAkRtopAdhibhedAdbhogavyavasthAdaya upapadyante ; ata Aha- vazAdvayavasthA bhaviSyatItyAzaGkayAha 163 AbhAsa eva ca / 2 / 3 / 49 // akhaNDaikarasaprakAzamAttrasvarUpasya svarUpatirodhAnapUrvakopAdhibhedopapAdana heturAbhAsa eva prakAzaikasvarUpasya prakAzatirodhAnaM prakAzanAza eveti prAgevopapAditam / 'AbhAsA eva' iti vA pATha: tathAsati hetava AbhAsAH, cakArAt "pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA " 2 " jJAjJau dvau " " tayoranya: pippalaM svAdvatti" ityAdizrutivirodhazva / avidyAparikalpitopAdhibhede'pi sarvopAdhibhirupahitasvarUpa syaikatvAbhyupagamAt bhogavyatikarastadavastha eva / / 49 / / pAramArthikopAdhyupahitabrahmajIvavAde'pyupAdhibheda hetu bhUtAnAdyadRSTa For Private And Personal Use Only adRSTAniyamAt / 2 / 3 / 50 // upAdhiparamparA hetubhUtasyAdRSTasyApi brahmasvarUpAzrayatvena niyamahetvabhAvAdavyavasthaiva,upAdhibhiradRSTaizca svasambandhena brahmasvarUpacchedAsambhavAt / / 50 / / 1 // --2. zve. 1-6, 9 // -- 3. ve. 4-6 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghedAntasAre [ma. 2. abhisandhyAdiSvapi caivam / 2 / 3 / 51 // adRSTahetubhUtAbhisandhyAdiSvapyuktAdeva hetoraniyama eva // 51 // pradezabhedAditi cennaantrbhaavaat| 2 / 3 / 52 // yadyapyekameva brahmasvarUpam , tacchedAnaha nAnAvidhopAdhibhissa. mbadhyate; tathApyupAdhisambandhibrahmapradezabhedAdupapadyata eva bhogavyavastheti cet-tanna, upAdhInAM tatratatra gamanAtsarvapradezAnAM sarvopAdhyanta vAyatikarastadavastha eva / pradezabhedena sambandhe'pi sarvasya brahmapradezatvAttattatmadezasambandhi duHkhaM brahmaNa eva syaat| pUrvatra 1 "nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo bA'nyathA" 2 "upalabdhivadaniyamaH" ityAbhyAM sUtrAbhyAM vedabAhyAnAM sarvagatajIvavAdinAM doSa uktaH atra tu3 "AbhAsa eva ca" ityAdibhissUtrairvedAvalambinAmAtmaikatvavAdinAM doSa ucyate // __iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye aMzAdhikaraNam // 7 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH||3|| vedAntasAre-aMzo nAnAvyapadezAdanyathAcApi dAzakitavAdi tvamadhIyata eke // jIvAtmA paramapuruSAMzaH, 4'pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA"5"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH" ityAdinAnAvyapadezAt; anyathA6"tatvamasi" 7"ayamAtmA brahma" iti aikyopadezAca8"brahma dAzAH" ityAdisarva. jIvAnAmapyaikyamadhIyata eke ; aMzatvAbhyupagameAbhayaM mukhyaM bhavati // 42 // mantravarNAt // 9"pAdo'sya vizvA bhUtAni" iti mantravarNAzca // 43 // apismyte||10 "mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtassanAtanaH" ityAdinA // 1||-2||-3.shaarii.2-3, 32,36,49 // -4. zve. 1.6 // -5. zve, 6.9 // 6. chA. 6.1-3 -7. 6-4-5 // 8.-9, puruSasUktam // 10.gI.15-7 // For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMzAdhikaraNam . prakAzAdivat naivaM prH|| brahmAMzatve'pi jIvasya, jIvo yatsvarUpo matsvabhAvazca, naivaM paraH-niravadyaH sarvajJaH satyasaGkalpa eva sarvadA / kayaM? prakAzAdivat ; prakAzaviziSTAnAM maNiprabhRtInAM prakAzaH viziSTaikadezatvena yathAMzaH ; AdizabdAdvizeSaNataikasvabhAvajAtiguNazarAiNi gRhyante / vizeSaNA nAM viziSTaikadezatayA tadaMzatve'pi vizeSaNavizeSyayoH svarUpasvabhAvabhedo na viruddhaH ; 1 "ya Atmani tiSThanyasyA'tmA zarIram" iti hi zrutiH // 45 // smaranti ca // cicidAtmakajagato brahmAMzatvaM prakAzAdivaditi parAzarAdayaH smaranti2 "ekadezasthitasyAgneH jyotmA vistAriNI yathA / parasya brahmaNazaktistathedamakhilaM jagat"3 'tatsarva vai harestanuH" 'tAni sarvANi taba puH" ityAdiSu // 46 // __anujJAparihArau dehsmbndhaajjyotiraadivt||brhmaaNshtve'pi sarvajI. vAnAM kasyacidvedAdhyayanAdau anuzA, kasyacit parihAraH, ityeto brAhmaNAdidehavizeSasambandhAdupapadyate; yathAnyAdeH shrotriyaagaarshmshaanaadismbndhaat|| asntteshcaavytikrH|| pratidehaM bhinnatvAt , aNutvena tatratatra paricchannatvAca, jhaansukhaadyvytikrH| ajJAnopAdhibhyAM brahmaiva sampabhyate iti pakSadvaye'pi na tttdyvsthaa|| 48 // AbhAsA eva ca // pakSadvaye'pi hetavazca AbhAsAH // 49 // adRSTAniyamAt // satyamithyopAdhikRtatve'pi AtmanAM brahmaNaH eva akSAnamupAdhizca iti tattatkRtenAdRSTAdinApi na niyamaH // 50 // abhisandhyAdiSvapi caivam ||adRsstthetubhuutaabhisndhyaadivpi caivameva pradezabhedAdiditi cennAntarbhAvAt ||upaadhismbndhibrhmprdeshbhedaat vyavasthA- iti cetna, upAdhiSu gacchatsu sarvapradezAnAM tadantarbhAvAt // iti vedAntasAre aMzAdhikaraNam // 7 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviraviracite zrIvedAntasAre dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // 1. bR. 5-7-22 // -2. vi-pu. 1.22.56 // -3. vi-pu. 1-22-38 // -4. ni-pu. 1.22.86 // For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma. 20 vedAntadIpe-aMzo nAnAvyapadezAdanyathAcApi dAzakitavAdi. tvamadhIyata eke / / kiM jIvaH paramAtmano'tyantabhinnaH, uta paramAtmaivAjJaH, atha paramAtmaivopAdhisambaddhaH, paramAtmAMzo veti saMzayaH; asyantabhinna iti prathamaH pakSaH,1"pRthagAtmAnaM preritArazca mattvA"2"tayoranyaH pippalaM khAdvattyanabhananyo bhabhicAkazIti" 3 "anIzazcAtmA badhyate bhoktRbhAvAt' 4'sarvasya vazI sarvasyezAnaH" ityAdibhedazruteH, jIvaparamAtmanoH karmaparatantratAtadviparItatvazrutezca;abhedazrutayaH'narapatireva sarvalokaH'itivadaupacAriphyaH iti / bhedazrutInAmavidvadviSayatayAvA upAdhisambandhaviSayatayAvA amukhyavRttisambhavAdabhedazrutimukhyatvAya-ajJaH paramAtmA,upAdhisambaddho vA jIvaH-iti yuktm| rAddhAntastu-nAnAtvaikatvavyapadezAt paramAtmanassatyasaGkalpatvasarvazatvAnirava dyatvazruterazatvopAdhisambandhAdyanupapatterjIvazabdasya jIvazarIrakaparamAtmavAci. tvena5 "tattvamasi" 6"ayamAtmA brahma" iti sAmAnAdhikaraNyasya mukhyatvA gcharIrazarIriNorvizeSaNavizeSyabhUtayoH svarUpasvabhAvabhedena ca bhedazrutezca mu. khyatvAdviziSTavastvekadezatayA ca vizeSaNasya paramAtmAMzo jIvaH; jIvazarIra. tvaJca paramAtmanaH 7"yasyA'tmA zarIram" ityAdiSu siddham / sUtrArthastuaMza:-paramAtmAMzA jIvaH, nAnAvyapadezAt - bhedavyapadezAt, anyathAca abhe. davyapadezAcca ; uktanItyA ubhayamukhyatvAyetyabhiprAyaH; dAzakitavAditvamapyadhI. yata eke 8" brahma dAzA brahma dAsAH" ityAdinA dAzakitavAditvamapyadhI yata eke zAkhinaH; sarvajIvavyApitvAdabhedopadezasya tatrAtyAdaraH pratIyata i. tyrthH||42|| mantravaNot ||mntrvrnnaashcaaNsh eva jIvaH,9"pAdo'sya vizvA bhUtAni" iti pAdazabdo'zavAcI // 43 // apismaryate // 10" mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtassanAtanaH" iti jIvasya paramAtmAMzatvaM smaryate ca // 44 // ___ekadravyaikadezatvaM Azatvam / ato jIvasya brahmaikadezatvena jIvadoSA brahmaNo doSA evetyAzaGkayAha prakAzAdivattu naivaM prH|| tuzabdazzaGkAnivRttyarthaH;prakAzavatAM maNidhu1. zve. 1-6 // -2. zve, 4-6 // -3. zve. 1-8 // -4. 1. 6-4-22 // -5. chA. 6-10-3 // -6. bR. 6-4-5 // -7. bu. 5-7-22 // 8 // -9. puruSasUktam // -1..gI, 15-7 // For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] aMzAdhikaraNam. 167 maNiprabhRtInAM prakAzaviziSTAnAM vizeSaNabhUtaH prakAzaH yathAMzaH, tadvajjIvazarIratayA jIvaviziSTasya brahmaNo'zo jIvaH ; viziSTavastvaikadezatayA vizeSaNasya, vizeSaNaM viziSTasyAMzaH: AdizabdAt dravyavizeSaNataikasvabhAvajAtiguNazarIrANi gRhyanteH vizeSaNavizeSyayoH svarUpasvabhAvabhedAdvizeSaNabhUto jIvaH yatsvarUpo yatsvabhAvazca naivaM paraH sarvazassatyasaGkalpo nityaniravadyazcesvarthaH // 45 // smaranti ca / / prakAzAdit jIvasyAMzatvaM parAzarAdayaH smaranti 1 " ekadezasthitasyAjyamA vistAriNI yathA / parasya brahmaNazaktistathedamakhilaM jagat" / tathA paraM prati zarIratvaM ca 2' yatkiJcitsRjyate yena sattvajAtena vai dvija / tasya sRjyasya sambhUtau tatsarvaM vai harestanuH" iti // 46 // brahmAMzatvena ca sarveSAmAtmanAM samatvAdvedAdhyayanAdau keSAMcidanujJA, keSAMcitparihArazca kathamupapadyata ityatrAha anujJAparihArau dehasambandhAjjyotirAdivat // brAhmaNAdizucyazucidehasambandhAt anuzAparihArau upapadyate, jyotirAdivat " jyotiH agniH yathA zrotriyAgArAdagnirAhiyate zmazAnAdestu parihiyate yathAcAnnAdiH zrotriyAderanujJAyate, abhizastAdezva parihiyate; tadvat // 47 // asantatezvAvyatikaraH // jIvAnAM pratizarIraM bhinnatvAdaNutvena tatratatrAvacchinatvAcca na bhogavyatikarazca / azabrahmajIvavAde copahitabrahmajIvavAde cAjJAnasambandhicopAdhisambandhi ca brahmaiveti bhogavyavasthA na siddhyatItyabhiprAyaH // 49 // AbhAsA eva ca // azabrahmajIvavAde sarvajJasya brahmaNaH ajJAnakalpanasvarUpatirodhAnakalpanAhetavaH AbhAsA eva / cakArAnniravadyatvAdizrutivirodhazva // 49 // pAramArthikopAdhisambandhibrahmajIvavAde anAdyadRSTapravAheNopadhipravAhAnAditvAttatsambandhini ye doSAH, na te brahmaNi prasajyanta ityAhaadRSTAniyamAt || aTaistatkRtopAdhibhizca brahmaNazchedAsambhavAsatkRtA doSA brahmaNyeva sambhaveyuH // 50 // 1. vi.pu, 1-22-56 // - 2. vi. pu. 1-22-38 // * jyotiSA'gnerannasya ca zucyazucidezasambandhAdanujJAparihArau, tadvat pA // For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 168 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe abhisandhyAdiSvapi caivam || adRSTahetubhUtAbhisandhyAdiSvapyupAdhibrahmavyatiriktavastvantarAbhAvAtpUrvapUrvopAdhiyuktaM brahmaiveti na kshcidvishessH|| pradezabhedAditi cennAntarbhAvAt / / upAdhisambandhibrahmapradezAdanupatibrahmapradezo bhidyate ; atovyavastheti cenna, upAdhiSu gacchatsu pUrvamanupahitabrahmapradezasyApyantarbhAvAt // 52 // iti vedAntadIpe aMzAdhikaraNam // 7 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH For Private And Personal Use Only [a. 2. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadvAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ---(dvitIyAdhyAye - caturthaH pAdaH-prANotpattyadhikaraNam // )... tathA praannaaH| 2 / 4 / 1 // brahmavyatiriktasya viyadAdeH kRtsnasya kAryatvenotpattAvuktAyAM jIvasya kAryatve'pi varUpAnyathAbhAvalakSaNotpattirapoditA; tatmasaGgena jIvasvarUpaM zodhitam / sampati jIvopakaraNAnAmindriyANAM prANasya cotpattyAdiprakAro vizodhyate / tatra kimindriyANAM kAryatvaM jIvavat / uta viyadAdivaditi cintyate / kiM yuktam ? jIvavadevetyAha pUrvapakSItathA prANAH iti / praannaaH-indriyaanni| yathA jIvo notpadyate; tathendriyANyapi notpadyante / kutaH ? zruteH / yathA jIvasyAnutpattiH zruteravagamyate; tathA prANAnAmapyanutpattiH shruterevaavgmyte| tathA prANA iti 2prmaannmpytidishyte|kaa punaratra zrutiH12 "asadvA idamagra AsIt tadAhuH kiM tadAsIditi RSayo vA va te agre sadAsIt tadAhuH ke te RSaya iti mANA vA va RSayaH" iti jagadutpatteH prAgindriyANAM sadbhAvaH zrUyate / prANazabde bahuvacanAdindriyANyeveti nizcIyate / naceyaM zrutiH 1. pramANamapi pratidiiyase. paa||-2. zatapatha. 6-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAve [bha. 20 1"vAyuzcAntarikSaM caitadamRtam"2 "saiSA'nastamitA devatA yadAyuH" itivacirakAlAvasthAyitvena pariNetuM zakyA,3"asatA idamagra AsIt" iti kRtsnapapaJcapralayavelAyAmapyavasthitatvazravaNAt / utpattivAdinyastu jIvotpattivAdinya iva netavyA iti // --(siddhAntaH) --- __ evaM prApte'bhidhIyate-viyadAdibadeva prANAzcotpadyante kutaH1 4"sadeva somyedamagra AsIt " 5" AtmA vA idameka evAgra AsIt" i. tyAdiSu pAksRSTarekatvAvadhAraNAt,6"etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANi ca" itIndriyANAmutpattizravaNAca, prAgavasthAnAsambhavAt / nacAtmotpattivAdavadindriyotpattivAdAH pariNetuM zakyAH, AtmavadutpattiAtiSedhazrutInAM nityatvazrutInAM cAdarzanAt / 3." asadA idamagra AsIt" ityAdivAkye'pi prANazandena paramAtmaiva nirdizyate / 7" sarvANi ha vA imAni bhUtAni prANamevAbhisaMvizanti prANamabhyujihate" iti prANazabdasya paramAtmanyapi prsiddhH| 3"prANA vA va RSayaH" iti Rpizabdava sarvajJe tasminneva yujyate / na tvacetaneSvindriyeSu // 1 // RSayaH, prANA iti ca bahuvacanazrutiH kathamupapadyata iti cettalAhagauNyasambhavAttatprAkchtezca / 2 / 4 / 2 // bahuvacanazrutirgauNA, baharthAsambhavAt / tasyaiva paramAtmanaH sRSTeH prAgavasthAnacatereva // 2 // ttpuurvktvaadvaacH| 2 / 4 / 3 // itazca prANazandaH paramAtmavacanaH vAcaH - paramAtmavyatiriktavi1. kR. 4 3-3 // --2.-3. zatapatha, 6-1-1 // -4. zaM. 62.1 // -5. reta. 1-a. 1-khaM. 1 // -6, mu. 2-1-3 // -7. . 1-11-5 // For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] prANotpattyadhikaraNam . payasya nAmadheyasya vAgviSayabhUtaviyadAdirASTipUrvakatvAt / 1 "taddhedaM tajyAkRtamAsIttannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti nAmarUpabhAjAmabhAvAtadAnIM vAgAdIndriyakAryAbhAvAca tAni na santItyarthaH // 3 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye prANotpattyadhikaraNam // 1 // vedAntasAre tathA praannaaH| yathA jIvotpattiH nityatvazruternopapadyate; tathendriyANyapi 2"asahA idamagra AsIt...RSayo vA va te'gre sadAsIt... prANA vA va RSayaH" iti pralayakAle prANAnAM sthityupadezAt // 1 // naivam gauNyasambhavAttatmAkchUtezca // tasya paramAtmana eva sRSTeH prAgavasthAnazruteH RSizabdaH prANazandazca paramAtmanyeva; bahutvAsambhavAt bahuvacanazrutiauNI // 2 // tatpUrvakatvAdvAcaH // paramAtmanaH sRSTipUrvakatvAt itareSAM nAmayogasya tadAnIM prANazabdo nendriyaviSayaH // 3 // iti vedAntasAre prANotpattyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe--tathA praannaaH|| kiM jIvavadindriyANyapi notpadyante, uta vivadAdivadutpadyanta iti sNshyH|notpdynt iti pUrvaH pakSaH / pralayakAle avasthAnazruteH, utpattivAdAH jIvotpattivAdavaneyAH / 2" asadvA idamagra AsIt...RSayo vA va te'gre sadAsIt ke te RSaya zati prANA vA vaRSayaH" itIndriyANAM tadAnI sthitishshruuyte|raaddhaantstu-praaksRsstterektvaavdhaarnnaadindrivaannaam 3"etasmAjAyate" ityutpattivAdAta, utpttinissedhnitytvvcnaabhaavaac,viydaadivdutpdynte|2 "prANA vA va RSayaH" iti prANazabdanirdiSTaH paramAtmA 4 / sUtrArthastu tathA prANAH yathA jIvA notpadyante tathA prANA api // 1 // bahutvAsambhavAdahuvacanazrutiauNIsyAha1.sa. 3-4-7 // -2. zatapatha. 6-1-6 // -3. mu 2.1-3 / / -4. prANazabdasya *prANamabhisavizanti" iti paramAtyanyapi prasiddhaH 2"prANA vAva RSayaH' iti tasyaiva draSTatvA. sambhavAt . paa|| * DA.1-11-5 // For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAve gauNyasambhavAttatmAkchrutezca // 1||2praannaa vA" iti bahuvacanazrutigauNI, tadAnIM bahutvAsambhavAt, tasya paramAtmana eva prAgaSasthAnabhutedha // 2 // satpUrvakatvAdvAcaH // itazca vAcaH paramAtmavyatiriktanAmadhevasya tatpU. vakatvAt viyadAdisaSTipUrvakatvAdityarthaH / 3"taddhadaM tarthavyAkRtamAsIttanAmasapAbhyAM vyAkriyata" ityaadishruteH| ataH paramAtmaiva prANazabdanirdiSTaH // 3 // iti vedAntadIpe prANotpatyadhikaraNam // 1 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye saptagatyadhikaraNam // 2 // ) sapta gatervizeSitatvAcca / 2 / 4 / 4 // tAnIndriyANi kiM saptaiva syuH, athavaikAdazeti cintyte| shrutiviprtipttesNshyH| kiM prAptam / sapteti / kutaH 1 gtervishessittvaac| gatistAvajjAyamAnena mriyamANena ca jIvena saha lokeSu sazcaraNarUpA saptAnAmeva zrUyate "sapta ime lokA yeSu caranti prANA guhAzayA nihitAssaptasap" iti| vIpsA purussbhedaabhipraayaa|vishessitaashc te gatimantaH prANAHsarUpataH 5 // yadA paJcAvatiSThante jJAnAni manasA sh| buddhizca na viceSTeta tAmAhuH paramAM gatim" iti / zarIrAntassazcaraNaM vihAya mokSArthagamanaM paramA gatiH / evaM jIvena saha janmamaraNayossaptAnAmeva gatizravaNAt yogadazAyAM jJAnAnIti vizeSitatvAcca jIvasya karaNAni zrotratvacakSu 1. shtpth.6-1-6||2. castvartha:; tuzabdAt pakSo vyAvRttaH indriyANyutpadyanta eva; kuta:! satprAk zruteH tasya paramAtmana eva prAgavasthAnazrute: * " sadevasomyedamagra AsIt ""bhA. smAnA idameka evAgra AsIt""eko havai nArAyaNa AsIt 'iti.paa||*g. 6-2-1||ait. 1-1-1 // maho. 1-1 // -3..3.4-7 // 4. mu. 2.1-8 // -5. kA. 3.6. For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] salagatyadhikaraNam . 13 jihAghrANadimanAMsi saptaiveti gamyate / yAni tvitarANi viSayANAM prAhakatvena 1"aSTau grahAH" 2" sapta vai zIrSaNyAH prANAH dvAvavAcau" ityAdiSu caturdazaparyantAni prANapratipAdakavAkyeSu vAkpANipAdapAyUpasthAhaGkAracittAkhyAnIndriyANi pratIyante, teSAM jIvena saha gatizravaNAbhAvAjIvasyAlpAlpopakArakatvamAtreNaupacArikaH praannvypdeshH||4|| --(siddhAntaH).iti prApte pracakSmahehastAdayastu sthite'to naivam / 2 / 4 / 5 // na saptaivendriyANi,api tvekAdaza,hastAdInAmapi zarIre sthite jIve tasya bhogopkrnntvaat,kaarybhedaacc| dRzyate hi zrotrAdInAmiva hastAdInAmapi kAryabheda AdAnAdiH ataste'pi santyevAato navam-ato hastA. dayo na santItyevaM na mantavyamityarthaH / adhyavasAyAbhimAnacintAvRttibhedAnmana eva buddhyahaGkAracittazabdaya'padizyata ityakAdazendriyANi / ataH 3"dazeme puruSe prANAH AtmaikAdazaH"iti-Atmazabdena mano'bhidhIyate; 4"indriyANi dazaikaM ca paJca cendriyagocarAH" 5 "tejasAnIndriyANyAhurdevA vaikArikA daza |ekaadshN manazcAtra" ityAdizrutismRtisiddhendriyasaprayA sthitaa|adhiksngkhyaavaadaaH manovRttibhedAbhiprAyAH nyUnavyapadezAstu tatratatra vivkssitgmnaadikaaryvishesspryuktaaH|| 5 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye saptagatyadhikaraNam // 2 // vedAntasAre sapta gtervishessittvaac|| saptaivendriyANi6" sapta prA. NAH" 7"yadA paJcAvatiSThante jhAnAni manasA saha / buddhizca" iti saptAnAmeva sahagatesleSAmeva yoge vizeSitatvAzca // 4 // 1.. 5-2-9 // -2. yaju. 7-3-10 // --3. yU. 5-9-4 ||-4.gii. 13-5 // ~~ 5. ni-pu. 1-2-47 // -6. mu. 2-1-8 // -7. kaTha. 2-6-10 // For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [bha. 2. hastAdayastu sthite'to naivm|| hastAdayo'pi indriyANi, jIve dehAntaravasthite upakArakatvAvizeSAt; ato na saptava, apitvekaadsh| 1" da. zeme puruSe prANA AtmaikAdazaH" 2"indriyANi dazaikazca" iti zrutismRtibhvAm / buddhyAdayaH mnovRttibhedaaH| saptAnAM gatizravaNaM vizeSaNA teSAM prAdhA. nyAt // 5 // iti vedAntasAre saptagatyadhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-sapta gtervishessittvaac|| kimindriyANi saptaiva, utaikAdazeti saMzayaH / saptaiveti pUrvaH pakSaH-3 " sapta prANAH prabhavanti " isyAdiSu sazAnAmeva jIvena saha sadhArazravaNAt 4"yadA paJcAvatiSThante jJAnAni manasA sh| buddhizca" itisaptAnAmeva yogakAle sAnAni iti vizeSitatvAcA zrotrAdIni jJAnendriyaNi mano buddhizceti saptaiva / rAdhAntastu-zrotrAdIni jhAnendriyANi vAgAdInica karmendriyANi mana ityekAdaza kathaM vAgdhastAdInAmapi zrotrAdivatkAryabhedena jIvopakaraNatvAvizeSAt 1"dazeme puruSe prANA AtmaikAdazaH" 2" indriyANi dazaikaMca" ityAdizrutismRtibhyaH ; vAgAdInAM jIvena saha gamanAbhAvAtsaptAnAmeva prayANakAle gatizravaNaM , yogakAle vizeSitatvaM ca jJAnendriyANAM manasastadvattirUpabuddhazca prAdhAnyAt / sUtrArthastu -saptagatarvizeSitatvAca-saptAnAmeva gatizravaNAt zAnAni paJca mano buddhizceti vizeSitatvAca tAni saptaiva // 4 // hastAdayastu sthite'to naivm||naivm, na saptaivendriyANItyarthaH, zrIprAdIni zAnendriyANi paJca vAgghastAdIni ca karmendriyANi pazca manazcetyekAdaza ; tatra zrotrAdIni jIvena saha zarIrAntaragamane'pi gacchanti ; vAgghastAdIni karmendriyANi tu sthite zarIre tenaiva sahotpattivinAzavogInyupakArakANi ; ato naivam-ityanvayaH; eSAM jIvopakArakatvAvizeSAt , 1"dazeme puruSe prANA AtmaikAdazaH" ityAdivacanAcetyabhiprAyaH // 5 // iti vedAntadIpe saptagatyadhikaraNam // 2 // 1.1. 5-9-4 // -2. gI. 13.5 // -3. mu. 2-1.8 // -4. kA. 2-6-10 // For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye praannaannutvaabhikrnnm||3||.. aNavazva / 2 / 4 / 6 // 1"ta ete sarva eva samAH sarve'nantAH" ityAnantyazravaNAdvibhutvaM prANAnAm --(siddhAntaH)...iti prApte'bhidhIyate-2 "prANamanUkAmanta sarve prANA anUtkAmanti" ityutkrAntyAdizravaNAtparimitatve siddhe satyutkrAntyAdiSu pArthastharanupalabhyamAnatvAdaNavazca praannaaH| Anantyazrutistu 1"atha yo haitAnanantAnupAste" ityupAsanazravaNAdupAsyaprANavizeSaNabhUtakAryabAhulyAbhiprAyA // 6 // zreSThazca / 2 / 4 // 7 // mANasaMvAde zarIrasthitihetutvena zreSThatayA nirNIto mukhyaprANa:3"AnIdavAtaM svadhayA tadekam iti mahApralayasamaye svakAryabhUtapANanasadbhAvavaNAt, "etasmAjjAyate"iti janmazravaNasya jIvajanmazravaNavadupapatternospadyata ityAzaGkaya prAksRSTarekatvAvadhAraNAdivirodhAt,4"etasmAjjAyate pANaH" iti pRthivyAditulyotpattizcavaNAta, utpattiniSedhAbhAvAca, jAyata eva zreSThazca prANa ityucyte|3"aanaudvaatm" iti tu na jaivaM zreSTha prANamabhipretyocyate; apitu parasya brahmaNa ekasyaiva vidymaantvmucyte| 3"bhavAtam"iti tatraiva shrvnnaat| pUrveNaiva tulyanyAyatve'pi pRthagyogakaraNamuttaracintArtham // 7 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye praannaannutvaadhikrnnm|| 3 / / 1. .. 3-5-23 // -2.. 6-4-2 // -3,-4. mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [ma. 2. vedAntasAre-aNavazca // tAni cANUni, 1 "prANamanUkAmantaM sarve prANA anUkAmanti" iti gatizravaNAt // 6 // zreSThazca / zreSThaH pnycvRttipraanno'pyutpdyte|uttrcintaartho'ymnussaadH|| iti vedAntasAre prANANutvAdhikaraNam // 3 // vedaantdiipe-annvshv|| indriyANi kiM sarvagatAni, utANuparimA. NAnIti saMzayaH; sarvagatAnIti pUrvaH pakSaH, 1"ta ete sarva eva samAssarve'nantAH" iti prANAnAmAnantyazravaNAt / rAddhAntastu 2" prANamanUkAmantaM sarve prANA anUkAmanti"iti zravaNAt parimitatve sati apratyakSatvAt annvH| Anantyazrutistu 2 "atha yo haitAnanantAnupAste" ityupAsanavidhAnAdupAsanaphalabAhulyaviSavA // 6 // zreSThazca / zreSThaH prANazcotpadyate / nAtra nyAyAtidezaH, adhikAzakAbhAvAt / pRthagyogakaraNamuttaracintArtham / zreSThaH paJcavRttiH prANaH / prANazreSTha tu prANasaMvAde tasya zreSThayAbhidhAnAt // 7 // iti vedAntadIpe prANANutvAdhikaraNam // 3 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAyukriyAdhikaraNam // 4 // .. na vAyukriye pRthagupadezAt / 2 / 4 / 8 // so'yaM zreSThaH prANaH kiM mahAbhUtadvitIyavAyumAtram tasya vA spandarUpakriyA; athavA vAyureba kazcana vizeSamApannaH-iti vizaye vAyureveti prAptam, " yaH prANassa vAyuH" iti vypdeshaat| yadvA vAyumAte prANatvaprasiddhayabhAvAducchAsanizzvAsAdivAyukriyAyAM prANazabdamasiddhetha takriyaiva -(siddhAntaH)...iti prApte vAyumAtram, naca takriyetyucyate; kutaH, pRthagupade 1.3.3.5-13 // --2. vR. 6-4-2 // For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] vAyukriyAdhikaraNam. 177 " zAt - 1" etasmAjjAyate prANo manassarvedriyANi ca / khaM vAyuH " iti tata eva pRthagupadezAt vAyukriyApi na bhavati prANaH; nahi tejaHprabhRtInAM kriyA taissaha pRthagdravyatayopadizyate 2 "yaH prANassa vAyuH iti tu vAyurevAvasthAntaramApannaH prANaH ; na tejaH prabhRtivattatvAntaramiti jnyaapnaarthm| ucchrAsanizvAsAdAvapi prANaH spandata iti kriyAvati dravya eva prANazabdamasiddhiH ; na kriyamAtre // 8 // kimayaM prANo vAyorvikArassannanivadbhUtAntaram', netyAha cakSurAdivattu tatsahaziSTyAdibhyaH | 2|4|9 // nAyaM bhUtavizeSaH apitu ckssuraadivjjiivopkrnnvishessH| taccopakaraNatvamupakaraNabhUtairindriyaissa haziSTayAdibhyo'vagamyate / cakSurAdibhissahAyaM prANazziSyate prANasaMvAdAdiSu / tatsajAtIyatve hi taissaha zAsanaM yujyate / prANazabdaparigRhIteSu karaNeSvasya viziSyAbhidhAnamAdizandena gRhyate ; 3 " atha ha ya evAyaM mukhyaH prANaH " 4" yo'yaM madhyamaH prANa: " ityAdiSu viziSyAbhidhAnAt // 9 // cakSurAdivadasyApi karaNatve tadvadasyApi jIvaM pratyupakAravizeSarUpakriyayA bhavitavyam ; sA tu na dRzyate; ato nAyaM cakSurAdivadbhavitumaItIti cet-tatrAha - akaraNatvAcca na doSastathA hi darzayati / 2|4|10 akaraNatvAt- karaNaM kriyA, akriyatvAt asya prANasya jIvaM pratyupakAravizeSarUpakriyArahitatvAcca yo doSa udbhAvyate, sa nAsti yata upakAravizeSarUpAM zarIrendriyadhAraNAdirUpAM kriyAM darzayati zrutiH5" yasminnutkrAnte idaM zarIraM pApiSThataramiva dRzyate savaH zreSThaH " 1. mu. 2-1-3 // 2 // - 3. chA. 1-2-7 // 4 // - 5. chA. 5-1-7 // *23 For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tatrAha-- 178 vedAntasAre [a. 2. ityuktvA vAgAdyutkramaNe'pi zarIrasyendriyANAM ca sthiti darzayitvA prANotkramaNe zarIrendriyazaithilyAbhidhAnAt / ataH prANApAnanyAnodAnasamAnAkAreNa pazcadhA'vasthito'yaM prANaH zarIrendriyadhAraNAdinA jIvasyopakarotIti cakSurAdivatkaraNatvam // 10 // nanvevaM nAmabhedAtkAryabhedAcca prANApAnAdayastattvAntarANi syuH ; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paJcavRttirmanovadvyapadizyate / 2 / 4 / 11 // yathA kAmAdivRttibhede tatkAryabhede'pi na kAmAdikaM manasastasvAntaraM 1 kAmassaGkalpo vicikitsA zraddhA'zraddhA dhRtirabhRtihIMrdhI bhIMrityetatsarve mana eva" iti vacanAt / evaM 1 " prANo'pAno vyAna udAnarasamAna ityetatsarve prANa eva" iti vacanAt apAnAdayo'pi prANasyaiva vRttivizeSAH ; na tattvAntaramityavagamyate // 11 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAyukriyAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-na vAyukriye pRthagupadezAt // paJcavRttiprANaH na vAyumAtram, tatkriyA vA 2' etasmAjjAyate prANaH khaM vAyuH" iti pRthagupadezAt // cakSurAdivattu tatsahaziSTyAdibhyaH / vAyoH pRthagbhUto'yaM nAmnyA divat bhUtAntaram: vAyureva dehadhAraNayogyAkAramApannaH cakSurAdivat jIvo. pakaraNam, cakSurAdibhissahopadeza tattulyopakAratanmukhyatvebhyaH // 9 // akaraNatvAcca na doSastathA hi darzayati / / karaNam - kriyA; na jIvopakArarUpakriyArahitatve doSaH yataH zrutireSa dehendriyAdyazaithilya karaNaM darzayati, prANotkramaNe dehendriyAdizaithilyAbhidhAnAt // 10 // paJcavRttirmanovyapadizyate / / prANa eka eva khavRttibhiH paJcabhiH prA 1. bR. 3-5-3 // -2. mu. 2-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 179 pA..] vAyukriyAdhikaraNam. NApAnAdinAmabhAgbhavati ; kAmAdibhiryathaikameva manaH 1"kAmaH saGkalpaH" isthArabhya 1" etatsarva mana eva" iti // 11 // iti vedAntasAre vAyukriyAdhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-na vAyukriye pRthagupadezAt // kimayaM zreSThaprANo vAyumAtram, uta takriyA, atha vAyureva kaMcana vizeSamApannaH-iti saMzayaH / vAyumAtramiti prathamaH pakSaH, 2 "yaH prANassa vAyuH" itivyapadezAt / vAyumAtre prANaprasidhabhAvAt, ucchAsanizvAsarUpavAyukriyAyAM prANaprasiddheH, vAyoH kriyAvizeSa eva prANa iti dvitIyaH pakSaH / rAddhAntastu-na vAyumAtraM takriyA vA prANaH apitu dehadhAraNayogyatAdirUpavizeSamApano vAyuH,3"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANi ca / khaM vAyuH" iti vAyuprANayoH pRthgutpttyupdeshaat| kriyAyAzca pRthagupadezo na smbhvti,tejHprbhRtipvdrshnaat| cakSurAdikaraNaissaha jIvopakaraNatayopadezAt , dehendriyadhAraNarUpopakArAdhikyAzcakSurAdibhyaH prAdhAnyavacanAca na kriyaamaatrm|straarthstu-n vAyukriye pRthagupadezAt-vAyumAtraM takriyA vA na prANaH; pRthagupadezAt-3"prANaH jAyate; 3"khaM vAyuH" iti hi pRthagutpattirupadizyate // 8 // vAyoH pRthagupadiSTatayA tasmAdanyo'yaM prANaH kimagnayAdivatAntaramityAzaGkayAha cakSurAdivattu tatsahaziSTayAdibhyaH // tuzabdazzaGkAnivRttyarthaH / prANo nAkAzAdivadbhUtAntaram ; apitu vAyurevAvasthAntaramApannaH cakSurAdivat jiivopkrnnm| taca upakaraNatvamupakaraNabhUtairindriyaiH sahaziSTayAdibhyo'vagamyate / ziSTiH-zAsanam upadezaH / upadizyate hyayaM prANazcakSurAdibhissaha prANasaMvAdAdiSu / tatsajAtIyatve hotadupapadyate / prANazabdagRhIteSu karaNeSvasya 4"atha haya evAyaM mukhyaHprANaH" iti vishissyaabhidhaanmaadishbdenoktm|tdpi tatsajAtIyatve hi sambhavati // 9 // akaraNatvAcca na doSastathAhi darzayati // akaraNatvAt-karaNaM kiyA, akaraNatvaM kriyArahitatvam / akriyatvAdasya prANasya jIvaM pratyupakAravi 1. bR. 3-5-3 // -2 // -3. mu. 2-1-3 // -4. chA. 1-2-7 // For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.2. zeSarUpakriyArahitatvAca yo doSa udbhAvyate ; sa nAsti / yata upakAravizeSarUpAM zarIrendrivadhAraNAtmakakriyAM darzayati zrutiH-1 "yasminnukAnta idaM zarIraM pApiSThataramiva dRzyate sa vazzreSThaH' iti vAgAdimukhyaprANaparyantAni karaNAni pratyekamabhidhAya prANotkramaNe zarIrondrayazaithilyAbhidhAnAt // 10 // prANApAnAdinAmabhedena paJcadhA'vasthita eka eva prANa ityAha pnycvRttirmnovdvypdishyte|| prANApAnAdivRttibhedAtprANa eva pakSa dhA vyapadizyate ; manovat-yathaikameva manaH kAmAdivRttibhedena taizzandairabhi. dhIyata iti zrutirAha, 2 'kAmassaGkalpaH" ityArabhyara "hI rityetatsarve mana evaM" iti / apAnAdi samAnaparyantaM vyapadizya 2 "etatsarva prANa eva" iti vyapadezAtprANa eva paJcavRttirityavagamyate // 11 // iti vedAntadIpe vAyukriyAdhikaraNam // 4 // -.. (zrIzArIrakamImAMsAbhASye zreSThANutvAdhikaraNam // 5 // )--- aNuzca / 2 / 4 / 12 // aNuzrAyam , pUrvavadutkrAntyAdizravaNAt 3"tamuttAmantaM prANo'nUtkAmati" ityAdiSu / adhikAzaGkA tu 4"sama ebhistribhilokaissmo'nen sarveNa" 5"prANe sarva pratiSThitam" 6"sarve hIdaM prANenAratam" ityAdizravaNAt mahAparimANa iti // -(siddhAntaH)..parihArastu-utkrAntyAdizravaNAtparicchinnatve nizrite sarvasya prANijAtasya prANAyattasthititvena vaibhavavAdopapattiH-iti // 12 // iti bhIzArIrakamImAMsAbhASye zreSThANutvAdhikaraNam // 5 // 1.1.5.1-7 // -2... 3-5-3 // -3. vR. 6-4-2 // -4... 3.3-22 // 5 // -6 // For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] jyotirAdhiSThAnAdhikaraNam / 181 vedaantsaare-annushc|| "prANo'nUkAmati" ityutkrAnteH annuH||12|| iti vedAntasAre bheSThANutvAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-aNuzca // kimayaM prANassarvagataH, utANuriti sNshyH| sarvagata iti pUrvaH pakSaH 2 "sama ebhistribhilaukaissamaH" ityAdinA prANasyAnansyavyapadezAt / rAddhAntastu-1"ta mukAmantaM prANo'nUtkrAmati" ityukaantivcnaadindriyvtpraannshvaannuH| evamaNutve nizcite sati sarvasya prANAya tasthititvena vaibhavavAdaH / sUtramapi vyAkhyAtam // 12 // iti vedAntadIpe zreSThANutvAdhikaraNam // 5 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye jyotiraadydhisstthaanaadhikrnnm||)---- jyotirAyadhiSThAnaM tu tadAmananAtprANavatA zabdAt / 2 / 4 / 13 // sazreSThAnAM prANAnAM brahmaNa utpattiriyatAparimANaM coktam / tepAM prANAnAmagyAdidevatAdhiSThitatvaM ca pUrvameva 3"abhimAninyapadezastu vizeSAnugatibhyAm" ityanena sUtreNa prasaGgAdupapAditam / jIvasya ca khabhogasAdhanAnAmeSAmadhiSThAtRtvaM lokasiddham , 4"evamevaiSa etAn prANAn gRhItvA khe zarIre yathAkAmaM parivartate" ityAdizrutisiddhaM ca / tadidaM jIvasyAgnacAdidevatAnAM ca prANaviSayamadhiSThAnaM kiM vAyattam , uta paramAtmAyattamiti vizaye nairapekSyAtsvAyattam // -(siddhAntaH.)--- iti prApta ucyte-jyotiraaydhisstthaanmiti| prANavatA-jIvena saha jyotirAdInAmanayAdidevatAnAM prANaviSayamadhiSThAnam , tadAmananAttasya paramAtmanaH AmananAdbhavati / Amananam-mAbhimukhyena mananam, 1. .. 6-4-2 // -2.. 3-3-22 // -3. zArI. 2-1-5 // -4. 3. 4.1-18 / / For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 282 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. paramAtmanassaGkalpAdeva bhavatItyarthaH / kuta etat : zabdAt-indriyANAM sAbhimAnidevatAnAM jIvAtmanazca svakAryeSu paramapuruSamananAyattatvazAsnAt / yathA'ntaryAmibrahmaNAdiSu 1 " yonau tiSThannagnerantaro yamagnirna veda yasyAgnizarIraM yo'gnimantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH "1"yo vAyau tiSThan " 1"ya Aditye tiSThan " ? "ya Atmani tiSThan " 1" yakSuSi tiSThan" ityAdi / yathA ca 2" bhISA'smAdvAtaH pavate bhISodeti sUryaH / bhISA'smAdagnizcendrazca / mRtyurdhAvati paJcamaH" iti / tathA 3 " etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH" ityAdi // tasya ca nityatvAt / 2 / 4 / 14 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarveSAM paramAtmAdhiSThitatvasya nityatvAt, svarUpAnubandhitvena niyatatvAcca tatsaGkalpAdevaiSAmadhiSThAtRtvamavarjanIyam / 4" tatsRSTvA tade vAnuprAvizat tadanupravizya sacca tyaccAbhavat" ityAdinA parama puruSasya niyantRtvena sarvacidacidvastvanupravezaH svarUpAnubandhI zrUyateH smaryate ca 5" viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat" iti // 14 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye jyotirAdyadhiSThAnAdhikaraNam || 6 || vedAntasAre - jyotirAdyadhiSThAnaM tu tadAmananAtmANavatA zabdAt / / jIvena saha anayAdeH indriyAdyadhiSThAnaM paramAtmasaGkalpAdeva bhavati, 6 "yo'gnau tiSThan yo'gnimantaro yamayati, ityAdizabdAt // 13 // tasya ca nityatvAt // sarvasya tanniyAmyatvaniyamAt // 14 // iti vedAntasAre jyotirAdyadhiSThAnAdhikaraNam // 6 // 1. bu. 5-7-5, 7, 9, 22, 18 // 2. tai. Ana 8-1 // - 3. bR. 5-8-9 // - tai. Ana. 6-2, 3 // 5. gI. 10-42 // 4. For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] indriyAdhikaraNam. vedAntadIpe-jyotirAyadhiSThAnaM tu tadAmananAtmANavatA shbdaat|| agnayAdInAM jIvasya cendriyAdhiSThAnaM paramAtmAyattamiti 1 "parAttu tacchrate" ityuktameva smArayati vissyvyaaptikssaapnaay| prANavatA-jIvena saha jyotirAdeH -agnayAdeH vAgAdyadhiSThAnam tadAmananAt-paramAtmAmananAdbhavati / Amananam-Abhimukhyena mananaM tatsaGkalpAdeva bhavatItyarthaH; 2'yo'no tiSThan ... yo'gnimantaro yamayati" ityAdizandAt // 13 // tasya ca nityatvAt // sarveSAmAtmatayA'nupravizya, sarvaniyamanasya nityatvAt paramAtmanaH avarjanIyatvAdityarthaH, 3 "tatsRSTvA tadevAnuprAvizat" iti zruteH // 14 // iti vedAntadIpe jyotirAyadhiSThAnAdhikaraNam // 6 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye indriyAdhikaraNam // 7 // )..... ta indriyANi tadvayapadezAdanyatra shresstthaat|2|4||15|| kiM sarve prANazandanirdiSTA indriyANi, uta zreSThaprANavyatiriktAeveti vizaye prANazabdavAcyatvAt , karaNatvAcca sarva evendriyANi // - (siddhAntaH.)----- __iti prApta ucyate-zreSThanyatiriktA eva prANA indriyANiH kutaH? zreSThAdanyeSveva prANeSu tadyapadezAt / 4"iMndriyANi dazaikaM ca paJca cendriyagocarAH" ityAdibhirhi cakSurAdiSu samanaskeSveva indriyazabdo vyapadizyate // 15 // bhedshrutervailkssnnyaacc| 2 / 4 // 16 // . 5"etasmAjjAyate prANo manassarvendriyANica" ityAdiSvindriyebhyaH prANasya pRthakSaNAtprANavyatiriktAnAmevendriyatvamavagamyate / manasaH pRthakvaNe'pi tasyAnyanendriyAntarbhAva uktaH 6"manaSSaSThAnIndriyA 1. zArI. 2-3-40 // -2. . 5-7-5 // -3. te. Ana. 6.2 // -4. gI. 13.5 // -5. mu. 2-1-3 // -6. gI. 15-7 // For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 zrIzArIrakamImAMsAbhAve ma. 2, Ni" ityaadau| vailakSaNyaM ca cakSurAdibhyaH zreSThaprANasyopalabhyate; suSuptau hi prANasya vRttirupalabhyate, cakSurAdInAM tu vRttirnopalabhyate / kArya ca cakSurvAgAdInAM samanaskAnAM jnyaankrmsaadhntvm| prANasya tu zarIrendriyadhAraNam prANAdhInadhAraNatvAttvindriyeSu prANazabdavyapadezaH, tathA ca zrutiH 1 "ta etasyaiva sarve rUpamabhavana tasmAdeta etenAkhyAyante" iti / rUpamabhavan-zarIramabhavan , tadadhInapravRttayo'bhavanityarthaH // 16 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye indriyAdhikaraNam / / 7 // vedAntasAre-ta indriyANi tadyapadezAdanyatra zreSThAt // zreSThAdanyatra ye prANAH, ta indriyANi, temvevendriyavyapadezAt , 2 indriyANi da. zaikA" ityAdi // 15 // bhedshrute_lkssnnyaac|| 3"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANi ca" iti bhedenotpattizruteH indriyavRttyuparame'pi praannvRttynuprmvailkssnnyaac||16|| iti vedAntasAre indriyAdhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-ta indriyANi tavyapadezAdanyatra zreSThAt // kiM prANazabdanirdiSTAssarva evendriyANi, uta zreSThavyatiriktAH prANA iti saMzayaH / sarva eveti pUrvaH pakSaH, sarveSAmavizeSeNa prANazabdanirdezAt , krnntvaav| rAddhAntastu--zreSThavyatiriktAH prANA indriyANi, temvevendriyazabdanirdezAt / 2'indriyANi dazaikaJca' 4'ekAdazaM manazcAtra" iti / eSAmapi prANazabda. nirdezaH prANAdhInavRttitvena / tathA ca zrutiH 1 ta etasyaiva sarve rupamabhavantasmAdeta etenAkhyAyante" iti / rUpamabhavan-zarIramabhaSan , tadadhInavRttayo 'bhvnnityrthH| sUtrArthastu-zreSThAdanyatra ye prANAH, ta indriyANi, temveva tayapadezAt-indriyavyapadezAt // 15 // bhedazrutelakSaNyAcca-3"etasmAjAyate prANo manassarvendriyANi ca" 1 // -2. gI. 13-5 // -3. sa. 1-1-3 -4. vi. pu. 1-2-47 // For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4. ] saMzAmUrtikuptayadhikaraNam. 185 iti samanaskendriyebhyo bhedena prANasyotpattizruteH, indriyeSUparateSvapi prANavUsivailakSaNyAcca // 16 // iti vedAntadIpe indriyAdhikaraNam // 7 // ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye saMjJAmUrtikRptyadhikaraNam // 8 // ) - saMjJAmUrtikuptistu trivRtkurvata upadezAt | 2|4|17| bhUtendriyAdInAM samaSTisRSTiH, jIvAnAM kartRtvaM ca parasmAdbrahmaNa ityuktaM purastAt / jIvAnAM svendriyAdhiSThAnaM ca parAyattamiti cAnantaraM sthirIkaraNAya smaaritm| yA tviyaM nAmarUpavyAkaraNAtmikA prapazcavyaTisRSTiH, sA kiM samaSTijIvarUpasya hiraNyagarbhasyaiva karma, uta tejaHprabhRtizarIrakasya parasyAbAdisRSTivaddhiraNyagarbhazarIrakasya parasya brahmaNa, itIdAnIM cintyate / kiM yuktam samaSTijIvasyetiH kutaH ? 2" anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi " iti jIvakartRkatvazravaNAt / na hi parA devatA svena rUpeNa nAmarUpe vyAkaravANItyaikSataH apitu svAMzabhUtena jIvarUpeNa, 1 " anena jIvenA'tmanA " iti vacanAt / nanvevaM cAreNAnupravizya parabalaM saGkalayAnItivat "vyAkaravANi" ityuttamapuruSaH kartRsthakriyazca pravizatirlAkSaNikassyAt / naivam, tatra rAjacArayoH svarUpabhedAllAkSaNikatvam, iha tu jIvasyApi svAMzatvena svarUpatvAttena rUpeNa pravezo vyAkaraNaM cAtmana eveti na lAkSaNikatvaprasaGgaH / naca sahayogalakSaNeyaM tRtIyA, kArakavibhaktau sambhavantyAmupapadavibhakteranyAyyatvAt / naca karaNe tRtIyA, brahmakartRkayoH pravezavyAkaraNayorjIvasya sAdhakatamatvAbhAvAt / naca jIvasya kartRtvaM pravezamAle paryavasyati, nAmarUpavyAkaraNaM tu brahmaNa eveti zakyaM vaktum, tatvApratyayena samAnaka 1. chA. 6-1-2 // 24 For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 2. katvapratIteH / jIvasya svAMzatvena svarUpatve'pi parakharUpavyAvRtyarthaH 1"anena jIvena" iti parAktvena praamrshH| ato hiraNyagarbhakaTakeyaM nAmarUpavyAkriyA / ataeva ca smRtiSu caturmukhakarTaphasRSTiprakaraNe nA. marUpavyAkaraNaM saGkIrtyate "nAmarUpaM ca bhUtAnAM kRtyAnAM ca prapaJcanam / vedazabdebhya evAdI devAdInAM cakAra saH" ityAdi / - siddhAntaH.)---- evaM prApte'bhidhIyate-saMjJAmUrtikRptistu-iti / tuzandaH pakSaM byAvartayati ; saMjJAmUrtikaptiH-nAmarUpavyAkaraNam ; tatrivRtkurvataH parasyaiva brahmaNaH, tasyaiva nAmarUpavyAkaraNopadezAt / trivRtkaraNaM kurvata eva hi nAmarUpavyAkaraNamupadizyate-1"seyaM devataikSata hantAhamimAstisro devatA anena jIvenA'tmanA'numavizya nAmarUpe vyAkaravANi tAsAM nivRtaM nivatamekaikAM karavANi" iti smaankrtRktvprtiiteH| trivRtkaraNaM tu caturmukhasyANDAntarvartino na sambhavati, nivRtkRtaistejobannaibaNDamutpAdyate; caturmukhasya cANDe sambhavaH smayate-3"tasminnaNDe'bhavabrahmA sarvalokapitAmahaH" iti / atasvitkaraNaM parasyaiva brahmaNaH, tatsamAnakarTakaM nAmarUpavyAkaraNaM ca tasyaiveti vijJAyate / kathaM tarhi 1"anena jIvana" iti sa. gacchate ; 1"AtmanA jIvena" iti sAmAnAdhikaraNyAt jIvazarIraM paraM brahmaiva jIvazabdenAbhidhIyateH yathA 4"tatteja aikSata" 4"tadapo'sRjata" 4"tA Apa aikSanta" 4"tA annamasRjanta" iti tejaHprabhRtizarIrakaM parameva brahmAbhidhIyate / ato jIvasamaSTibhUtahiraNyagarbhazarIrakasya parasyaiva brahmaNaH karma nAmarUpavyAkaraNam / evaM ca 1"pravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti pravizatiruttamapuruSazcAkliSTI mukhyArthAveva bhvtH| pravezavyAkaraNayossamAnakartRkatvamapyupapadyate / caturmukhazarIrakasya parasyaiva brahma 1. chA. 6-3-2 // -2. vi. pu. 1.5-63 // - // -4. nA. 6-2-3, 4 // For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 187 pA. 4.] saMsAmUrtikRttayadhikaraNam . NaH karma devAdivicitrasRSTiriti caturmukhakartRkasRSTiprakaraNe nAmarUpanyAkriyopadezazcopapadyate / ataH 1 seyaM devatA" ityAdivAkyasyAyamarthaHimA:-tejo'banarUpAstisro devatAH anena jIvena-jIvasamaSTiviziSTenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkaravANi-devAdivicitrasRSTitannAmadheyAni ca karavANi / tadarthamanyonyasaMsargamaprAptAnAmeSAM tejobanAnAM vizepasRSTayasamarthAnAM tatsAmarthyAyaikaikAM trivRtaMtrivRtaM karavANi-iti / ataH parasyaiva brahmaNaH karmedaM nAmarUpavyAkaraNam // 17 // ___ atha syAt nAmarUpavyAkaraNasya trivRtkaraNenaikakakatvAtparamAsmakartRkamiti na zakyate vaktum , trivRtkaraNasyApi jiivkrtRktvsmbhvaat| aNDasRSTayuttarakAlaM hi caturmukhasRSTajIveSu trivRtkaraNaprakAra upadizyate-2"yathA tu khalu somyemAstisro devatAH puruSaM prApya trivRttidekaikA bhavati tanme vijAnAhIti" 3"annamazitaM vedhA vidhIyate tasya yaH sthaviSTho bhAgastatpurISaM bhavati yo madhyamastanmAMsaM yo'NiSThaH tanmanaH" ityAdinA / tathA pUrvasminnapi vAkye 2"yadagnerohitaM rUpaM tejasastadrapaM yacchuklaM tadapAM yatkRSNaM tadannasya" ityAdinA caturmukhasRSTAgnyAdityacandravidyutsu trivRtkaraNaM pradarzyate / nAmarUpavyAkaraNottarakAlaM ca trivRtkaraNaM shruuyte| 4"seyaM devatemAstisro devatAH anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkarottAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAmakarot" iti / tatrAhamAMsAdi bhaumaM ythaashbdmitryoshc|2|4|18|| yaduktamaNDasRSTayuttarakAlaM caturmukhasRSTadevatAdiviSayo'yaM "tAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAmakarot" iti trivRtkaraNopadeza iti ; tannopapadyate, 3" annamazitaM tredhA vidhIyate" ityatra mAMsamanasoH purISAda1. chA. 6-3-2 // -2. chA. 6-4-7, 1 // -3. chA. 6-5.1 // -4. chaa.6-3-33,4|| For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye NutvenANIyastvena ca vyapadiSTayoH kAraNAnuvidhAyitvenApyataijasatvanasanAt , " ApaH pItAH" ityatrApi mUtramANayoH sthaviSThANIyasoH paarthivtvtaijstvprsnggaac| nacaivamiSyate mAMsAdi bhaumamiSyate-purIpavanmAMsamanasI api bhaume-pArthive iSyate 1" annamazitaM tredhA" iti prakramAt / yathAzabdamitarayozca-itarayorapi 1"ApaH pItAH" ,"tejo'zitam" iti paryAyayoryathAzabdaM vikArA iSyante / 1" ApaH pItAvedhA vidhIyante" ityapAmeva tredhA pariNAmaH zabdAlatIyate tathA?"tejo'zitaM tredhA vidhIyate" ityapi tejasa eva vedhA pariNAmaH zandAtpatIyate ; ataH purISamAMsamanAMsi pRthivIvikArAH, mUtralohitapANAH adhikArAH, asthimajAvAcastejovikArA iti pratipattavyam / 1"amamayaM hi somya manaH, ApomayaH prANastejomayI vAk" iti vAkyazepAvirodhAca / ataH 2 "tAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAmakarot" ityuktatrivRtkaraNaprakAraH 1"annamazitam" ityAdinA na pradazyate; tathA sati manAmANavAcA trayANAmapyaNIyastvena taijasatvAt 1"anamayaM hi somya manaH" ityAdivirudhyeta / prAgeva trisatkRtAnAM pRthivyAdInAM puruSaM mAsAnAm 1"annamazitam" ityAdinaikaikasya vedhA pariNAma ucyate / aNDasRSTeH prAgeva ca tejobanAnAM trivRtkaraNena bhavitavyam , atrivRtkatAnAM teSAM kAryArambhAsAmarthyAt / anyonyasaMyuktAnAmeva hi kAryArambhasAmarthyam / tadeva ca nitkaraNam / tathA ca smayate 3 "nAnAvIryAH pRthagbhUtAstataste saMhati vinA / nAzaknuvan prajAssraSTumasamAgamya kRtnshaaH|| sametyAnyonyasaMyogaM parasparasamAzrayAH / mahadAdyA vizeSAntAsaNDamutpAdayanti te"iti / ata eva ca 2"anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkarot tAsAM nitaMtrivRtamekaikAmakarot" iti pAThakramo' 1.ga. 6-5-2, 1, 3, 4 // -2. DA. 6-3-4 // --3. vi. pu. 1-2-52,53 // For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4. ] saMjJAmUrtikRtadyadhikaraNam * 189 ryakrameNa bAdhyate / aNDAntarvartiSvagnyAdityAdiSu trivRtkaraNapradarzanaM ta ketozzuzrUSoraNDAntarvartitvena tasya bahiSThavastuSu vidyutkaraNapradarzanAyo. gAbhivRtkRtAnAM kAryeSu agnyAdityAdiSu kriyate // 18 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 syAdetat ; 1" annamazitam " 1" ApaH pItAH ", "tejo'zitam" iti trivRtkRtAnAmannAdInAmekaikasya tejobannAtmakatvena trirUpasya kathamamamApasteja ityekaikarUpeNa vyapadeza upapadyata iti tatrAha - vaizeSyAttu tadvAdastadvAdaH / 2 / 4 / 19 // vaizeSyaM vizeSabhAvaH / trivRtkaraNena virUpe'pyekaikasminnannAyAdhikyAttattratattrAbhAdivAdaH / dviruktiradhyAyasamAptiM dyotayati // 19 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye saMjJAmUrti kRptayadhikaraNam // 3 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // samAptazvAdhyAyaH // vedAntasAre-saMjJAmUrti kRptistu vivRtkurvata upadezAt / devAdinAmarUpavyaSTisRSTiH caturmukhazarIrakAt paramAtmana eva; na kevalacaturmukhAt / "nAmarUpe vyAkaravANi tAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAM karavANi" iti trivRtkaraNaM kurvato nAmarUpavyAkaraNopadezAt / trivRtkaraNantu kevalacaturmukhasya na sambhavati ; trivRtkRtaistejobannairaNDamutpAdya pazcAccaturmukhasRSTiH, 2" tadaNDamabhava. tasmiJjane svayaM brahmA" ityAdismRteH // 17 // mAMsAdi bhaumaM yathAzabdamitarayozca / / 1" annamazitaM zredhA vidhIyate " ityatra prAguktatrivRtkaraNAdarthAntabhUrataH aNDAntarvartipuruSabhuktAnnAdInAM pariNAmaprakAra ucyate / anyathA mAMsamanasoH purISAdaNIyastvenApyatvataijasatvaprasaktiH / tathA sati 1 " annamazitaM tredhA" iti bhUmereva tridhAtvopakramaH, 1. chA. 6-5-1, 2, 3 // - 2. manuH 1-9 // For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org trAha 190 vedAntadIpe [a. 2. 1 'annamayaM hi somya manaH" iti manaso bhaumatvaJca virudhyate / tathetaravoratejasoH traividhyaM virudhyate / tadidamAha - mAMsAdi bhaumaM yathAzabdamitaravozdhaiti / purISavanmAMsamanasI api bhaume itIhocyate / tathA mUtravallohitaprANAatercol; tathA asthivanmajjAvAcI tejasyau // 18 // pUrvameva trivRtkRtaM cet -- zyAtmakaM vastu kathamanamApasteja ityucyate ityavaizeSyAttu tadvAdastadvAdaH || annAdibhUyastvena vaizeSyAdannAdivAdaH // iti vedAntasAre saMjJAmUrtiptyadhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // samAptazcAdhyAyaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAnvadIpe - saMjJAmUrtikRptistu trivRtkurvata upadezAt / kiM prapazravyaSTisRSTiH jIvabhUtacaturmukhAt, uta taccharIrakAtparamAtmana eveti sNshyH| kevalAcaturmukhAditi pUrvaH pakSaH, 2" anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti vyatirekazruteH / jIvasya paramAtmAMzatvena vyAkaravANItyuttamapuruSanirdezo'pi kathaJcidupapadyate / rAddhAntastu -- 2" nAmarUpe vyAkaravANi tAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAM karavANi " iti trivRtkaraNaM kurvata eva nAmarUpavyAkriyopadezAtparamAtmana eva nAmarUpavyAkaraNarUpavyaSTisRSTiH / trivRtkaraNaM tu na caturmukhena kartuM zakyam, aNDasRSTyattarakAlabhAvitvAzcaturmukhotpatteH, trivRtkRtaireva tejobannairaNDasRSTisambhavAzca / 3" tadaNDamabhavadvaimaM sahasrAMzusamaprabham / tasmiJjajJe svayaM brahmA sarvalokapitAmahaH " itihi smaryate / 4' "nAnAvIryAH pRthagbhUtAstataste saMhati vinA / nAzaknuvan prajAstraSTumasamAgamya kRtsnazaH // sametyAnyonyasaMyogaM parasparasamAzrayAH / mahadAdivizeSAntA hyaNDamutpAdayanti te" iti / atazcaturmukhazarIrakAtparamAtmana eva vyaSTisRSTiH / evaM sati vyAkaravANItyuttamapuruSanirdezassamaJjasaH / 2"anena jIvena" itivyatirekanirdezo'pi jIvazarIrakeNAtmanetyanvayAtsamaJjasaH / jIvazabdastejaHprabhRtizagdavajjIvazarIrakabrahmavAcIti hyuktm| "anena jIvenAtmanA " iti sAmAnAdhikaraNyA mukhyam ; 2" anupravizya nAmarUpe vyAkaravANi " iti samAnakartR1. chA. 6-5-4 // --2. chA. 6-3-2 // - 3. manu. 1 9 // - 4. vi. pu. 1-2-52, 53 // For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] saMbAmUrtikRtayadhikaraNam . kspnirdeshshc| suutraarthstu-sNjnyaamuurtikRptistu-tushbdshshngkaavyaavRttyrthH|naamruupkRptiH paramAtmana eva; kutaH trivRtkurvata upadezAt-trivRtkaraNa kurvata eva mAmarUpavyAkaraNopadezAt / trivRtkaraNantu paramAtmana eva karmatyuktam // 17 // 1"annamazitaM tredhA vidhIyate" ityAdinA caturmukhasRSTavastuSu trivR. karaNaprakAro khupadizyate ; atazcaturmukhena kevalena tacchakyamityAzaGkayAha mAMsAdi bhaumaM yathAzandamitarayozca // 2"tAsAM trivRtaMtrivRtamekakAM karavANi" iti nirdiSTaM trivRtkaraNam 1"annamazitaM tredhA vidhIyate" i. syAdinA nopadizyate; 1"tasya yassthaviSTho dhAtustatpurISaM yo madhyamastanmAMsaM go'NiSThassanmanaH" iti mAMsAdyapi hi bhaummevopdishyte| 1"anamazitaM . dhA" iti prakramAt, 1"annamayaM hi somya manaH" iti vAkyazeSAca / tejobanAnAM trivRtkaraNaprakAre hyapadizyamAne mAMsamanasoH purISAdbhaumAdaNIyastvenApyatvaM taijasatvaM ca prasajyate / tathetarayorapyaptejaHparyAyayoH 1"ApaH pItA" 1"tejo'zitam" iti prayANAM trayANAM bhAgAnAM yathAzabdamApyatvaM taijasatvamevopadizyate / tatrApi hi 1"ApaH pItAH" 1"tejo'zitam" ityupakramaH ; vAkyazeSazca 1"ApomayaH prANaH tejomayI vAkiti / prAguktatrivRtkaraNaprakAre hi mUtraprANayossthaviSThatvANIyastvAbhyAM bhaumatvataijasatvaprasaktiH / "1tejo'zitam"isyatrApi puurvyorbhiimtvaapytvprsktiH| ato'tra prAgeva trivR. skRtasyAnAdesvasyaiva tredhA pariNAma upadizyate // 18 // prAgeva trivRtkRtaM cet-kathaM kevalAnAdizabdairucyate ? ityatrAha vaizeSyAtu tdvaadstdvaadH|| vaizeSyaM vizeSabhAvaH / trivRtkRtepyekaikasmistatratatrAnnAdyAdhikyarUpavizeSabhAvAdanAdivAdaH / dviruktirabhyAyaparisamAptidyotanArthA // 19 // iti vedAntadIpe saMjJAmUrtikupyadhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH paadH||4|| smaaptshcaadhyaayH|| 1. chA. 6-5-1, 2, 3,4 // -2. chA. 6-3-3 // For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye (tRtIyAdhyAye-prathamaH pAdaH-tadantarapratipattyadhikaraNam // ).. - tadantarapratipattau raMhati saMpariSvaktaH praznanirUpa NAbhyAm / 3 / 1 / 1 // atikrAntAdhyAyadvayena nikhilajagadekakAraNaM nirastanikhiladopagandhamaparimitodAraguNasAgaraM sakaletaravilakSaNaM paraM brahma mumukSubhirupAsyatayA vedAntAH pratipAdayantItyayamarthaH smRtinyAyavirodhaparihAraparapakSapatikSepavedAntavAkyaparasparavirodhaparihArarUpakAryakharUpasaMzodhanastadardharSaNatvahetubhissaha sthApitaH ; ato'dhyAyadvayena brahmasvarUpaM pratipAditam / uttareNedAnI tatmAptyupAyaissaha prAptiprakArazcintayitumijyate / tatra tRtIyAdhyAye upAyabhUtopAsanaviSayA cintA vartate / upAsanArambhAbhyarhitopAyazca prApyavastuvyatiriktavaitRSNyam , prApyatRSNAceti; tatsiddhayarthaM jIvasya lokAntareSu saJcarato jAgratasvapatassuSuptasya mRrchataca doSAH, parasya ca brahmaNastadrahitatA, kalyANaguNAkaratvaM ca prathamadvitIyayoH pAdayoH pratipAdyante / tatra dehAdehAntaraM gacchanmayaM jIvo dehAntarArambhahetubhirbhUtasUkSmaissampariSvakta eva gacchati, uta neti cintAyAM yatrayana jIvo yAti; tatratatra bhUtasUkSmANAM sulabhatvAdasampari 25 For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 [a. 3. vakto yAtIti prAptam | pazcAdapi pUrvapakSabIjAnyupanyasya nirasiSyati / / -* ( siddhAntaH )-~~ " tatra siddhAntamAha - tadantarapratipattau raMhati sampariSvaktaH ----- iti / 1" saMjJAmUrtikRptiH" iti mUrtizabdena dehaH prastutaH sa tacchabdena parAmRzyate / tadantarapratipattau - dehAntaragamane bhUtasUkSmaissampariSvakto jIvo raMhati - gacchatItyarthaH / kutaH praznanirUpaNAbhyAM - praznaprativacanAbhyAm / paJcAgnividyAyAmevaM praznaprativacane AmnAyete zvetaketuM kilAruNeyaM pAvAlaH pravAhaNaH karmiNAM gantavyadezaM, punarAvRttiprakAraM devayAnapitRyANapathavyAvartane, amuSya lokasyAprAptAraM ca vettheti pRSThedamapi papraccha - 2" vettha yathA paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti " iti / tata imaM pazcimaM praznaM pratibruvaMzca dyulokamagnitvena rUpayitvA 3" tasmi - netasminnanau devAH zraddhAM juhvati tasyA Ahutessomo rAjA sambhavati " ityAdinA - devAkhyAH jIvasya prANAH agnitvena rUpite dyuloke zraddhAkhyaM vastu prakSipanti sA ca zraddhA somarAjAkhyAmRtamayadeharUpeNa pa riNamate ; taM cAmRtamayaM dehaM ta eva prANAH parjanye'nitvena rUpite prakSipanti; sa ca dehastatra prakSipto varSe bhavati ; tacca varSe ta eva prANAH pRthivyAmagnitvarUpitAyAM prakSipanti ; tacca tatra prakSiptamannaM bhavati tacAnnaM ta eva puruSe'gnitvarUpite prakSipanti ; tacca tatra reto bhavati ; tacata eva yoSAyAmanitvarUpitAyAM prakSipanti ; tacca tatra prakSiptaM garbho bhavatItyuktvA Aha-- 4 " iti tu paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti / evaM paJcamyAmAhutau hutAyAmApaH puruSazabdAbhilapyA bhavantItyarthaH / evamukte pUrvAsvapyAhutiSvanuvartamAnAnAmevApAM sUkSmarUpANAmidAnIM puruSAkAratvaM bhavatItyuktaM bhavati / ata evaM praznaprativacanAbhyAM dehahetubhUtairbhUtasUkSmaissaha tatratatna yAtIti gamyate // 1 // 1. zArI. 2-4-17 // 2. chA. 5-3-3 // 3. chA. 5-4-2 // 4. chA. 5-9-1 // For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1 tadantarapratipattyadhikaraNam . nanu "ApaH puruSavacasaH" ityukte apAM puruSAkArabariNAmapratItergacchatA jIvena tAsAmeva pariSvaGgaH pratIyate; ataH kathaM sarveSAM bhUtasUkSmANAM pariSvaGga iti / tatrAha trayAtmakatvAttu bhUyastvAt / 3 / 1 // 2 // tuzabdazvodhaM vyAvartayati / dehArambhakANAmapAM kevalAnAM na dehArambhasambhavaH / dehAghArambhAya hi 2 "tAsAM trivRtaMtrivRtamekaikAmakarot" iti trivRtkaraNam / kevalAnAmapAM zravaNaM tu tAsAM bhUyastvAt / dehe ca lohitAdibhUyastvenArambhakeSvapAM bhUyastvaM gamyate // 2 // prANagatezca / 3 // 1 // 3 // itazca bhUtasUkSmapariSvaktasya gamanamiti gamyate / utkAmati jIve prANAnAM tadanugatizzrUyate-3"tamutkrAmantaM prANo'bhUttAmati prANamanUkAmantaM sarve prANA anUtkAmanti" iti| smayate ca-4"manaSSaSThAnIndriyA Ni prakRtisthAni karSati / zarIraM yadavAnoti yaccApyutkAmatIzvaraH gRhItvaitAni saMyAti vAyurgandhAnivAzayAt" iti / naca nirAzrayANAM gatirupapadyata iti tadAzrayabhUtAnAM bhUtasUkSmANAmapi gatirabhyupagantavyA // 3 // agnayAdigatizruteriti canna bhAktatvAt / 3 / 1 // 4 // ___5"yatrAsya puruSasya mRtasyAgniM vAgapyati, vAtaM prANazcakSurAdityam" ityAdinA prANAnAM jIvamaraNakAle anayAdiSvapyayazravaNAnna teSAM jIvena saha gamanamiti gatizrutiranyathA neyeticet-na, bhAktatvAt anayAdiSvapyayazravaNasya / kathaM bhAktatvam ? 5"oSadhIomAni vanaspatIn kezAH" ityanapiyadbhirlomAdibhissaha zravaNAt / atazcakSurAdya 1, chA. 5-9-1 // -2. DA. 6-3-3 // -3. . 6-4-2 // 4. nI. 15-7 // 5. 1. 5-2-13 // For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 196 www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhAgye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ma. pyayazrutiradhiSThAtRdevatApakramaNaparA // 4 // prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupptteH||3||1||5|| 46 yaduktamadbhissUkSmAbhirbhUtAntarasaMsRSTAbhiH pariSvakto jIvo gacchatIti praznaprativacanAbhyAmavagamyata iti; tanopapadyate, dyulokAgniviSaye prathame home apAM homyatvAzravaNAt / 2" tasminnetasminnanau devAH bhadAM hati" iti zraddhaiva homyatvena zrutA / zraddhA nAma jIvasya mano - civizeSatvena prasiddhA / ato nApastatra homyA iti cet na, yataH tAH - Apa eva zraddhAzabdena tatrAbhidhIyanteH kutaH praznamativacanopapatteH / 2 " vettha yathA paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti " itipraznasya prativacanopakrame hi zraddhA dyulokAgnau homyatvena zrutA ; tatra yadi zraddhAzabdenApo nocyeran tato'nyathA prazno'nyathA prativacanamityasaGgataM syAt / 3 " iti tu paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacasaH" iti prativacananigamanaM ca zraddhAyA aptvameva sUcayati / 2" vettha yathA" iti hi praznagataH prakAraH 3" iti tu paJcamyAm " itItizabdena parihAre nigamyate zraddhA somarAjavarSAnnaretogarbharUpeNApAM pariNAmamuktvA hyevamApaH puruSavacasa iti nigamyate / zraddhAzabdasya cApsu vaidikaprayogo dRzyate - 4 " apaH praNayati zraddhA vA ApaH " iti / 1" zraddhAM juhvati tasyA Ahutessomo rAjA sambhavati" iti somAkAreNa pariNAmazcApAmevopapadyate / ato bhUtAntarasaMsRSTAbhiradbhissampariSvakto jIvo raMhatItyupapannam // 5 // 1 For Private And Personal Use Only azrutatvAditicenneSTAdikAriNAM prtiiteH||3||16|| yatpunaruktamadbhissaMpariSvakto jIvo yAtItyayamartha etasmAdvAkyAdavagamyata iti; tannopapadyate, asminvAkye jIvasyAzravaNAt / atra hi DA. 5-4-2 // 2. chA. 5-3-3 // - 3. chA. 5-9-1 // - 4. 3. a. 2-4-33 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. tadantarapratipasvadhikaraNam bhadAdaya evAmbavasthAvizeSA homyatvena bhutAH na tu jIvastatpariSvakta iticet-tanna, iSTAdikAriNAM pratIteH-asminneva vAkye dhuttaratna brahmajJAnavidhureSTApUrtadattakAriNo dhulokaM prApya somarAjAno bhavantiH puNyakAvasAne ca punarAgatya garbha prApnuvantItyucyate 1"atha ya ime grAme iSTApUrte dattamityupAsate te dhUmamabhisambhavanti" ityArabhya 1"pitRlokAdAkAzamAkAzAcandramasameSa somo rAjA taddevAnAmannaM taM devA bhakSayanti" 1"tasminyAvatsampAtamuSitvA'thaitamevAdhvAnaM punarnivartante"1 "yoyo hyaamatti yo retassizcati tadbhUya eva bhavati" iti / atrApi dhulokAnau 2"zraddhA juiti tasyA Ahutessomo rAjA sambhavati" iti tadekArthatvAcchraddhAvasthadehaviziSTassomarUpadehaviziSTo bhavatItyuktamiti gamyate / dehasya jIvavizeSaNatakasvarUpasya vAcakaH zabdo vizeSye jIva eva paryavasyati / atassampariSvakto jIvo yAtItyupapadyate // 6 // nanuca 1"taM devA bhakSayanti" iti devairbhakSyamANatvavacanAt 1"somo rAjA"iti na jIva ucyate, jIvasyAnadanIyatvAt / tatrAha bhAktaM vAnAtmavitvAttathAhi drshyti|3|1||7|| ___ vAzabdazvodhaM vyAvartayati / iSTAdikAriNo'nAtmavittvAtsa devAnAM bhogopakaraNatvenehAmula ca vrtte| iheSTAdinA tadArAdhanaM kurvanupakaroti / ArAdhanaprItairdevaiIttamamuM lokaM prApya tatra ttsmaanbhogstdupkrnnNbhvti| 3 "yathA pazurevaM sa devAnAm" ityanAtmavido devAnAmupakaraNatvaM darzayati shrutiH| smRtirapyAtmavidAM brahmaprAptimanAtmavidAM ca devabhogyatvaM darzayati 4 "devAn devayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi" iti / ato jIvasya devAnAM bhogopakaraNatvAbhiprAyamannatvena bhakSyatvavacanam / atastadbhAktam / tena tRptireva ca devAnAM bhakSaNamiti zrUyate 5" na vai devA aznanti na piba 1. chA. 5-10-3,4,5,6, // -- 2. chA, 5-4-2 // - 3. 1. 3-4.10 // 4. gI. 7-23 // --5. chA. 3-6-1 // For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 vedAntasAre [ma. 3, nti etadevAmRtaM dRSTvA tRpynti"iti| tasmAdbhUtasUkSmaissampariSvakto jIvo raMhatIti siddhm||7|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadantarapratipattyadhikaraNam // 1 // vedAntasAre-tadantarapatipattau raMhati sampariSvaktaH praznanirUpaNAbhyAm // jIvo dehAdehAntaraprAptau bhUtasUkSmaissaMparigvato yAtIti paJcAgni vidyAyAM praznaprativacanAbhyAmavagamyate / 1"vettha yathA paJcamyAmAhutAvApaH pu. ruSavacaso bhavanti" iti praznaH, 2"iti tu pazcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti prtivcnm|3 uttaraissUtrairartho'bhivyajyate / sacAyamartha:-jI. vo brAhmaNAdidehasthaH 4svAhAdAnAdikarmakRt tattatphalabhogAyAsmAihAdutyAya gacchan , etaddehasthAbhiH bhUtAntarasaMkhaSTAbhiH sUkSmAkArAbhiradbhiH samparivato'gnitvena nirUpitaM culokaM prApya tAbhirevAmRtamayadehAkArapariNatAbhirAdbhiH parigvakto devAnAM zeSatvamupagamya taissaha tatra bhogamanubhUya karmAvasAne bhukta ziSTabrAhmaNAdiyoniprApakakarmaNA saha punarapImaM karmalokamAgamya,karma kartu tAbhiH parivakto'gnitvarUpitaM parjanyaM prApya, varSadhArAbhissahAgnitvanirUpitapRthivImupagamya, bAhyAdisasyena saMyujya, anAkArapariNatena tena sahAgnitva. nirupitaM puruSaM prApya, tatra zuklAkArapariNatAbhistAbhiradbhiH paripvakto'gnitvanirUpitAM yoSitaM prApya, tatra garbhAkArapariNatAbhistAbhiradbhiH puruSazabdAbhilapanIvAbhiH parivaktaH karmAnurUpaM brAhmaNAdirUpeNa jAyate iti // 1 // __ cyAtmakatvAttu bhUyastvAt // sarvasya trivRtkaraNena ghyAtmakatvAt bhUtAntarasaMsRSTA evApo bhUyastvenApchabdenocyante // 2 // prANagatetha // 5"prANamanUkAmantaM sarve prANA anUtkAmanti" iti jIvena sahendriyagatestadAzrayatvena dehagamanaM pratIyate // 3 // agnayAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt // 6"agniM vAgapyeti" itIndriyANAmagnathAdigatizrutena jIvana gamanamiticetna, vAgAdhabhimAnidevatAsu bhAktatvAt vAgAdizabdAnAm , 6"oSadhIomAni" ityanapiyadbhi. rlomAdibhissahapAThAt // 4 // 1. chA. 5-3-3 ||--2.chaa. 5-9-1 // -3. tayoruttarasUtrarartho'bhi. pA // -4. yAgadAnAdi. pA // -5. 1. 6-4-2 // --6. 1. 5-2-13 // For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] tadantarapratipattyadhikaraNam 199 prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupapatteH // prathame-ghuloke'pAmazraSaNAt nApo gacchanti ; 1"etasminagnau devAzzraddhAM juhvati" iti zraddhava zruteti cetna, Apa eva zraddhAzabdenocyante-isyapsu pRSTAsu taduttaratvopapattergamyate ; 2"zraddhA vA ApaH" iti zrUyate // 5 // azrutatvAditi cenneSTAdikAriNAM prtiiteH|| atra praznaprativacanayorApa eva pratIyante ; na tatpariSvakto jIva iti cet-na, uttaratra 3'atha ya ime grAme iSTApUrte dattamityupAsate" ityAdAviSTAdikAriNAM gamanaprakArava. canAt / dhulokAgnisambandhyapchabdavAcyasya 1"tasyA Ahutessomo rAjA sa. mbhavati" iti somabhUtasyaiva 3 "somo rAjA" iti pratyabhijJAnAdadbhiH pari. mvaktastaccharIraka eva Apa ityucyate ityavagamyate // 6 // bhAktaM vAnAtmavittvAttathAhi darzayati // 3"eSa somo rAjA... tandevA bhakSayanti" iti somApanasya devairbhakSyamANatvavacanaM, bhAktam- anAtmavittvena devopakaraNatvAbhiprAyam / tathA hi darzayati shrutiH| 4"yathA pa. zurevaM sa devAnAm" iti pazuvadevopakaraNatvandarzayati / tathAtmavidAmanAtmavidAzca paramapuruSopakaraNatvaM devopakaraNatvaJca smaryate 5"devAndevayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi" iti // 7 // iti vedAntasAre tadantarapratipattyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-tadantarapatipattau raMhati sampariSvaktaH praznanirUpaNAbhyAm // dehI dehAntaragamane dehakAraNabhUtairbhUtasUkSmaissaMyukto gacchati, neti saMsayaH / na saMyukto gacchatIti pUrvaH pakSaH, dehArambhAya tatratatra bhUtasUkSmANAM sulabhatvAt / rAdhAntastu-paJcAgnividyAyAM 6 'vettha yathA paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" 7'iti tu paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti praznaprativacane AnAyete / dehArambhikA ApatrivRtkaraNena bhUtAntarasaMsRSTAH dhulokaparjanyapRthivIpuruSarUpAgniSu jIvena saha praviSTAH paJcamyAmAhutau yoSidagnipravezavelAyAM puruSazabdAbhilapanIyA bhavantIti pratIyate; puruSAkAratAM bhajanta ityarthaH / ato bhUtasUkSmaissampariSvakta eva gacchatI. ti|suutraarthstu-tdntrprtipttau-8"sNjnyaamuurtikRptiH' ityatra mUrtizabdena de 1. chA. 5-4-2 // -2. 3. aSTa. 2-4 33 // -3 chA. 5-10, 3, 4 // 4 // -5. gI. 7-23||-6.chaa. 5-3-3 // 7.chaa.5-9-1||---8. shaarii.2-4-17|| For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 200 vedAntadIpe [ma. 30 haH prastutastacchabdena parAmRzyate ; dehAntarapratipattau / raMhati sampariSvaktaHjIvo bhUtasUkSmai sampariSvakto gacchati / kutaH ; praznanirUpaNAbhyAM - paJcA gnividyAntargatapraznaprativacanAbhyAM tathA'vagamyata ityarthaH // 1 // kathamavizeSeNApchabdena sarveSAmabhidhAnamityAzaGkayAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAtmakatvAttu bhUyastvAt / / tuzabdazzaGkAnivRtyarthaH / apAM tritkaraNena vyAtmakatvAdApa iti bhUtAntarasaMsRSTA Apo'bhidhIyante, apAM bhUmastvAt AdhikyAdacchabdenAbhidhAnam // 2 // prANagatezva // itazca bhUtasUkSmaissaMyukto yAti / 1" tamutkrAmantaM prAitsnUtkrAmati prANamanutkrAmantaM sarve prANA anUtkrAmanti " iti prANAnAmindriyANAM jIvena saha gamanazruteH indriyANAM dehAzrayatvena deho'pi bhUtasUkSmarUpeNa gacchatIti gamyate / smaryate ca 2" manaSSaSThAnIndriyANi prakRtisthAnikarSati " ityAdinA // 3 // agnayAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt // 3" yatrAsya puruSasya mRtasyAgniM vAgapyeti vAtaM prANazcakSurAdityam" iti maraNavelAyAM vAgAdInAmamayAdiSvapyayazruterjIvena saha gamanazrutiranyathA neyeticet; tana, bhAktatvAt tatra vAgAdizabdAnAm / vAgAdyabhimAnidevatAsu hi tatra vAgAdayazzabdAH / 3" oSadhIrlomAni vanaspatInkezAH" ityanapiyadbhirlomAdibhissahapAThAt // 4 // prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupapatteH // prathame -- dhulokAnihome apAmazravaNAt Apo bhUtAntarasaMsRSTA gacchantIti vaktuM na zakyate ; tatra hi 4' tasminnetasminnagnau devAzzraddhAM juhvati" iti zraddhaiva homyatvena bhUyata iti cet na, tAH Apa eva hi zraddhAzabdenocyante, prativacanasya pra zrAnuguNyopapatteH / 5 " vettha yathA paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" ityapa puruSavacastvaprakAre pRSThe sa eva hi prativaktavyaH ; atarazraddhAzabdena tA Apa evocyante / 6" zraddhA vA ApaH" iti hi zrUyate // 5 // azrutatvAditi cenneSTAdikAriNAM pratIteH / / 5 " ApaH puruSavacaso bhavanti " 4" zraddhAM juhvati" iti dyulokAdiSvApa eva hi gacchantIti zrUyate ; na tatpariSvakto jIvaH / ataH praznaprativacanayorjIvasyAzrutatvAttatsaMyuto jIvo gacchatIti na zakyate vaktumiti cet-tantra, iSTAdikAriNAM pratIte: 1. bR. 6-4-2 // --2. gI. 15-7 // 3. bR. 5-2-13 // - 4, chA. 5-4-2 // -5. chA. 5-3-3 // - 6. 3 - aSTa. 2-4-33 // For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] kRtAtyayAdhikaraNam. - 201 teH - uttaratra 1' atha ya ime grAme iSTApUrte dattamityupAsate te dhUmamabhisambhavanti" ityAdau dRSTAdikAriNAM jIvAnAM dyulokAdigamanapunarAvRttiprakAravacane lokAgnisambaddhasyAcchabdavAcyasya somamApannasya pratyabhijJAnAdatrApa iti tatsaMyukto jIva evocyate // 6 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1" AkAzAcandramasameSa somo rAjA taddevAnAmannaM taM devA bhakSayanti " iti dhUmAdinA gatasya devairbhakSyamANatvazravaNAt, jIvasyA'nadanIyatvAzca na jIvastatrokta ityAzaGkayAha bhAktaM vA'nAtmavittvAttathAhi darzayati / vAzabdazzaGkAvyAvRttya - rthaH / 1" taM devA bhakSayanti " iti bhakSyatvavacanaM bhAktam -- kevaleSTAdikAriNAmanAtmavittvAdevopakaraNatvAbhiprAyam / anAtmavidaH kevalendrAdidevayAjino hi devAnprApya tadupakaraNaM bhavanti / tathA hi darzayati zrutiH 2"yathA pazurevaM sa devAnAm" iti / ato bhUtasUkSmaissampariSvakto jIvo raMhati // 7 // iti vedAntadIpe tadantarapratipattyadhikaraNam // 1 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye kRtAtyayAdhikaraNam // 2 // ) - kRtAtyaye'nuzayavAndRSTasmRtibhyAM yathetamanevaM ca / 3 / 1 / 8 // kevaleSTApUrtadattakAriNAM dhUmAdinA piThyANena pathA gamanaM karmaphalAvasAne punarAvartanaM cAnAtaM 1" yAvatsampAtamuSitvA'thaitamevAdhvAnaM punarnivartante" iti / tatra pratyavarohan jIvaH kimanuzayavAn pratyavarohati, uta neti saMzayyate / kiM yuktam ? karmaNaH kRtsnasyopabhuktatvAt nAnuzayavAniti prAptam / anuzayo hyupabhuktaziSTaM karma / tacca kRtsnaphalapabhoge sati nAvaziSyate / 1 " yAvatsampAtamuSitvA " iti vacanAt kRtstropabhogazca jJAyate / sampatantyanena svarga lokamiti sampAtaH karmocyate / zrutyantaraM ca 1. chA. 5-10-3, 4, 5 // - 2. bR. 3-4-10 // *26 For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a. 3. 1 "prApyAntaM karmaNastasya yatkiJceha karotyayam / tasmAllokAtpunaretyamai lokAya karmaNe" iti // --siddhAntaH.)-..evaM prApte'bhidhIyate-anuzayavAn prtyvrohti-iti| kutaH dRSTasmRtibhyAM shrutismRtibhyaamityrthH| zrutistAvat-2 " tadya iha ramaNIyacaraNA abhyAzo ha yatte ramaNIyAM yonimAporan brAhmaNayoni kSatriyayoni vaizyayoni vA atha ya iha kapUyacaraNA abhyAzo ha yatte kapUyAM yonimAporan zvayoni vA sUkarayoni vA caNDAlayonivA" iti pratyavarUDhAn prati zrUyate / amuSmAllokAtmatyavarUDheSu ramaNIyakarmANo ramaNIyAM brAhmaNAdiyoni pratipadyante ; kapUyacaraNA:-kutsitakarmANaH kutsitAM zvasUkaracaNDalAdiyoni pratipadyanta iti pratyavarUDhAnAM puNyapApakarmayogaM darzayati / smRtirapi-3 "varNA AzramAzca svakarmaniSThAH pretya karmaphalamanubhUya tataH zeSeNa viziSTadezajAtikularUpAyuzzrutavittavRttasukhamedhaso janma pratipadyante viSvaJco viparItA nazyanti" iti / tathA-4 "tataH parivRttau karmaphalazeSeNa jAtiM rUpaM varNa balaM medhAM prajJAM dravyANi dharmAnuSThAnamiti pratipadyante taccakravadubhayorlokayossukha eva vartate " iti / 2"yAvatsampAtam" iti phaladAnapravRttakarmavizeSaviSayam ; 1"yatkiceha karotyayam" itIdamapi tadviSayameva / abhuktaphalAnAmakRtaprAyazcittAnAM ca karmaNAM kamAntaraphalAnubhavAnnAzo'pyanupapannaH / ato'muM lokaM gatAssAnuzayA eva yathetamanevaM ca punarnivartante-ArohaNaprakAreNa prakArAntareNa ca punarnivartanta ityarthaH / ArohaNaM hi dhUmarAvyaparapakSadakSiNAyanaSaNmAsapitRlokAkAzacandrakrameNa ; avarohaNaM tu candramasaH sthA. nAdAkAzavAyudhUmAbhrameghakrameNa / tatrAkAzAvarohaNAyathetam ; vAyvAdiprApteH pitRlokAyaprAptazcAnevam // 8 // 1.a. 6-4-6||-2.chaa, 5-10-7, 5 // -3. gautama. 2.pra. 11-a, 12,13 // -4. Apastamba. 2-1-2-3 // For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] kRtAsthayAdhikaraNam. 203 caraNAditicenna tadupalakSaNArtheti kArNAjiniH / 3 / 1 / 9 // "ramaNIyacaraNAH" 1"kapUyacaraNAH" iti na caraNazabdena pu. NyapAparUpaM karmAbhidhIyate,caraNazabdasya lokavedayorAcAre prasideH lokikAH khalu caraNamAcAraH zIlaM vRttamiti paryAyAnabhimanyante ; vede ca 2"yAnyanavadyAni karmANi tAni sevitavyAni" 2"yAnyasmAkaM sucaritAni tAni tvayopAsyAni" iti caraNakarmaNI bhedena vyapadizyate; ataH caraNAt-zIlAt yonivizeSaprAptiH, nAnuzayAditicet-tanna, caraNazrutiH karmopalakSaNArtheti kArNAjinirAcAryoM manyate, kevalAdAcArAsukhaduHkhaprAptyasambhavAt / sukhaduHkhe hi puNyapAparUpakarmaphale // 9 // Anarthakyamiticenna tdpeksstvaat|3|1|10|| evaM tIphalatvAdAcArasya smRtivihitasyAnarthakyameveti cet-tantra, tadapekSatvAtpuNyasya karmaNaH AcAravata eva puNyakarmaskhadhikAraH-3"sandhyAhIno'zucinityamanahassarvakarmasu"4"AcArahInaM na punanti vedAH" ityAdivacanebhyaH / atazcaraNazrutiH karmopalakSaNArtheti kArNAjinerabhiprAyaH // 10 // sukRtaduSkRte eveti tu baadriH|3|1|11|| 'puNyaM karmAcarati pApaM karmAcarati iti karmaNi carateH prayogAt, pRthanirdezasya ca pratyakSazrutisiddhAcArAnumitazrutisiddhaviSayatvena gobalIvardanyAyenopapatteH / mukhya sambhavati na lakSaNA nyAyyeti sukRtaduSka te eva caraNazabdAbhidheye iti bAdarirAcAryoM manyate / atra bAdarimatameva svamatam / AcArAnumitazrutivihitasandhyAvandanAdeH karmAntarAdhikAra 1. chA, 5-10-7 // -2. tai. zikSA. 11-2 // 3 // -4 // For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 vedAntadIpe [a. 3. sampAdanaM phalamiti tu svIkRtam / atassAnuzayA eva pratyavarohanti // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kRtAtyayAdhikaraNam // 2 // vedAntasAre - kRtAtyaye'nuzayavAndRSTasmRtibhyAM yathetamanevaM ca // kRtasya karmaNo'nte nivartamAno bhuktaziSTakarmavAnnivartata iti zrutismRtibhyAmavagamyate / 1" ramaNIyacaraNAH... ramaNIyAM yonimApadyante" iti zrutiH / 2" tataH parivRttau karmaphalazeSeNa jAti rUpam" ityAdikA smRtiH / ArohaprakAreNa mArgaikadezaH, prakArAntareNa caikadezaH // 8 // caraNAditicenna tadupalakSaNArtheti kASrNAjiniH // 1" ramaNIyacaraNAH" iti caraNazabdAnnAnuzayaH, caraNazabdasya smArtAcAra viSayatvAditi cet --na, anuzayopalakSaNArthA AcArazrutiH, tasyaiva sukhasAdhanatvAt // 9 // Anarthakyamiticenna tadapekSatvAt || smArtAcArasyAnupayogAt A. narthakyamiti cet-na, tadapekSatvAt sarvasya puNyakarmaNaH, 3" sandhyAhIno'zucirnityamanassarvakarmasu" iti vacanAditi kArSNAjinimatam // 10 // sukRtaduSkRte eveti tu bAdariH // 1" ramaNIyacaraNAH kapUyacaraNAH" iti caraNazabdena sukRtaduSkRte evAbhidhIyete / 'puNyaM karmAcarati' iti prasiddheriti bAdariH / etadeva svIkRtam ; smArtAcArApekSaM sarva puNyaM karmeti ca svIkRtam // 11 // iti vedAntasAre kRtAtyayAdhikaraNam // 2 // vedAntadIpe - kRtAtyaye'nuzayavAndRSTasmRtibhyAM yathetamanevaM ca // dhUmAdinA gato nivartamAno jIvaH sAnuzayo nivartate, uta neti saMzayaH / neti pUrvaH pakSaH / anuzayo hi bhuktaziSTaM karma / 1" yAvatsampAtamuSitvA " 4" prApyAntaM karmaNaH" ityAdizrutibhyaH kRtsnasya karmaNo'nubhUtatApratIteH nAnuzayavAnnivartate / rAddhAntastu - 1" tadya iha ramaNIyacaraNA abhyAzI ha yante ramaNIyAM yonimApadyeran brAhmaNayoniM kSatriyoniM vaizyayoniM vA atha ya iha kapUyacaraNA abhyAzo ha yatte kapUyAM yonimApadyeran zvayoniM vA sukarayoniM vA 1. chA. 5-10-7, 5 // 2. Apastamba. 2-1-2-3 // 3 // - 4. . 6-4-6 // For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] kRtAtyabAdhikaraNam. 205 caNDAlayoniM vA" iti ramaNIyacaraNA brAhmaNAdiyoniM kapUyacaraNAH kutsitakarmANaH zvakArAdiyoniM pratipadyanta iti zruteH / 1" prApyAntaM karmaNaH" ityAdizrutiH phalapradAnapravRtta karmaviSayeti sAnuzayo nivartate / sUtrArthastu - kRtAtyaye kRtasya pUrvakarmaNo'tyaye, anuzayavAn bhuktaziSTakarmavAnnivartate ; kutaH 1 dRSTasmRtibhyAm -- zrutismRtibhyAmavagamyate ; 2" tadya iha ramaNIyacaraNAH" ityAdizrutiH ; 3" tataH parivRttau karmaphalazeSeNa jAtiM rUpam" ityAdikA smRtiH, yathetamanevaM ca-- ArohaNaprakAreNa prakArAntareNa ca nivartante / candramasassthAnAdAkAzamityArohaNakrameNAvarohanti, vAyudhUmAbhrAdinA prakArAntare Naca // 8 // caraNAditicenna tadupalakSaNArtheti kASrNAjiniH // 2" ramaNIyacaraNAH" iti ramaNIyAcArasya smRtivihitasya brAhmaNyAdiprAptisAdhanatvazravaNAt na karmA pratyavarohatIti cet-tanna, caraNazrutiH karmopalakSaNArtheti kArNAjinirAcAryo manyate, puNyasyaiva karmaNassukhaprAptisAdhanatvAt // 9 // Anarthakyamiticenna tadapekSatvAt || smRtivihitasyAcArasyAkiJci tkaratvenAnarthakyaM prasajyata iti cet-na, tadapekSatvAt-AcArApekSatvAtsukhasAdhanabhUtapuNyakarmaNaH 4" sandhyAhIno 'zucirnityamana Issarvakarmasu " iti sarve hi puNyakarmAcArApekSameveti kArSNAjinermatam // 10 // ; sukRtaduSkRte eveti tu bAdariH // tuzabdaH pUrvamatavyAvRttyarthaH ; 2" ramaNIyacaraNAH .. kapUyacaraNAH" iti caraNazabdena sukRtaduSkRte eva karmaNI pratipAdyete; 'puNyaM karmAcarati' iti carateH karmaNi prasiddheH na lakSaNA nyAyyeti bAdarirmanyate / idameva sUtrakArAbhipretam tuzabdena pUrvamatAdvyAvRteH sukRtaduSkRte eveti vyAvartanAt / 'Anarthakyamiticezna tadapekSatvAt' iti tu svIkRtam // 11 // " iti vedAntadIpe kRtAtyayAdhikaraNam || 2 | (zrIzArIrakamImAMsAbhASye aniSTAdikAryadhikaraNam ||3||) aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam / 3 / 1 / 12 // 1. bR. 6-4-6 // 2. chA. 5-10-7 // --3. Apasta. 2-1-2-3 // 4 // For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [ma.3. kevaleSTApUrtadattakAriNazcandramasaM gatvA sAnuzayA eva nivartanta ityuktam / idAnImaniSTAdikAriNo'pi candramasaM gacchanti,neti cintyte| ye vihitaM na kurvanti, niSiddhaM ca kurvanti, ta ubhaye'pi pApakarmANosniSTAdikAriNaH / kiM yuktam ? te'pi candramasaM gacchantIti ; kutaH 1 te SAmapi hi tadgamanaM zrutaM-1"ye vaikecAsmAllokAtmayanti candramasameva te sarve gacchanti" ityavizeSeNa sarveSAmeva gatizravaNAt // 12 // evaM tarhi sukRtaduSkRtakAriNorubhayorapyaviziSTaiva gatissyAt ; netyAhasaMyamane tvanubhUyetareSAmArohAvarohau tagati darzanAt / 3 / 1 / 13 // tuzabdazzaGkA vyAvartayati ; itareSAm - aniSTAdikAriNAM candrArohAvarohI saMyamane-yamazAsane tatprayuktayAtanA anubhUyaiva, nAnyathA; kutaH tadgatidarzanAt-dRzyate hi pApakarmaNAM yamavazyatayA tadgamanam 2 "ayaM loko nAsti na para itimAnI punaHpunarvazamApadyate me" 3 "vaivasvataM saGgamanaM janAnAM yamaM rAjAnam" ityAdiSu // 13 // smarantica / 3 / 1 / 14 // smaranti ca sarveSAM yamavazyatAM parAzarAdayaH 4 "sarve caite vazaM yAnti yamasya bhagavankila" ityAdiSu // 14 // api 5 / 3 / 1 / 15 // pApakarmaNAM gantavyatvena rauravAdIn sapta narakAnapi smrnti||15 nanu saptamu lokeSu gacchatAM kathaM yamasadanaprAptiH, ata Aha1. kauSI. a. 1. 2 // -2 // 3. AraNa, 2. pra. 1. pa // --4. vi. pu. 3-7-5 // For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 207 pA. 1.] aniSTAdikAryadhikaraNam . tatrApi tadvyApArAdavirodhaH / 3 / 1 16 // teSvapi saptamu yamAjJayaiva gamanAdavirodhaH / ato'niSTAdikAriNAmapi yamalokaM prApya vakarmAnurUpaM yAtanAzcAnubhUya pazcAcandrArohAvarohI staH // 16 // ---(siddhAntaH)---- iti prApta ucyatevidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt / 3 / 1 / 17 // tuzabdaH pkssvyaavRttyrthH| aniSTAdikAriNAmapi candraprAptirastIsetannopapadyate ; kutaH ? vidyAkarmaNoriti vidyAkarmaNoH phlbhogaarthtvaadevyaanpiddhyaannyoH| etaduktaM bhavati-aniSTAdikAriNAM yathA vidyAvidhuratvAddevayAnena pathA gamanaM na sambhavati / tadvadeveSTApUrtadattavidhuratvAtpityANena candragamanamapi na sambhavati-iti / devayAnapitRyANayoH vidyAviSayatvaM puNyakarmaviSayatvaM ca kathamavagamyata iti cet-prkRttvaattyoH| prakRtA hi devayAne vidyA, pitRyANeca karma 1"tadya itthaM vidurye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate" ityuktvA 1" te'rciSamabhisambhavantyaSio'haH" ityAdinA devayAnavacanAt , 2 "atha ya ime grAma iSTApUrte dattamityupAsate " ityuktvA 2 " te dhUmamabhisambhavanti" ityAdinA pitRyANavacanAca / 3 "ye vai ke cAsmAllokAtyanti candramasameva te sarve gacchanti" ityetadapi vacanaM 'ya iSTAdikAriNaH te sarve' iti pariNeyam / / nanu pApakarmaNAM candragamanAbhAve pazcamAhutyasambhavAccharIrArambha eva nopapadyate ; 4 " paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti hi 1. chA. 5-10-1 // -2. chA . 5.10.3 / / ---3. kauSI. 1. a. 2 // 4. chA. 5.9-1 // For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a. 3, zarIrAmbhazzrUyate, sA cAhutizcandraprAptipUrviketi darzitam / atazzarIrArambhAyaiva teSAmapi candrArohAvarohAvavazyAbhyupetyAvityata Aha na tRtIye tathopalabdheH / 3 / 1 / 18 // __* tRtIyasthAnasya zarIrArambhAya na pazcamAhutyapekSAH kutaH tathopalabdheH-tRtIyasthAnazabdena kevalapApakarmANa ucyante, teSAM dehArambhe paJcamAhutyanapekSatvamupalabhyate 1 "vettha yathA kenAsau loko na saMpUryate" ityasya praznasya prativacane 2 " arthatayoH pathorna katareNa ca tAnImAni kSudrANyasakRdAvartIni bhUtAni bhavanti jAyasvamriyakhetyetattRtIyaM sthAnaM tenAsau loko na saMpUryate" iti tRtIyasthAnasya dyulokArohAvarohAbhAvena dhulokAsaMpUrtivacanAdasya tRtIyasthAnasya zarIrArambhAya na pazcamAhutyapekSA / 3 "paJcamyAmAhutau" iticApAM pazcamAgnisambandhasya puruSavacastvahetutvamAtra pratipAdayati, nAnyannivArayati, avadhAraNAzravaNAt // smayate'pi ca loke / 3 / 1 / 19 // puNyakarmaNAmapi keSAzcitpazcamAhutyanapekSayA dehArambho loke smayate draupadIdhRSTadyumnaprabhRtInAm // 19 // darzanAcca / 3 / 1 / 20 // zrutAvapi dRzyate keSAzcitpazcamAhutyanapekSayA dehArambhaH 3 " teSAM khalveSAM bhUtAnAM trINyeva bIjAni bhavanti ANDajaM nIvajamudbhijam" iti evamudbhijjasvedajayoH bhUtayoH pazcamAhutimantareNotpattidRzyate // 20 // nanu khedajAnAmatra na saGkIrtanamAsta 3 "trINyeva bIjAni" iti vacanAt tatrAha *tRtIyasya sthAnasya. paa||-1. chA. 5-3-3||--2.kaa. 5-108 ||-3.ddaa.6-3-2|| For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] 209 tRtIyazabdAvarodhassaMzokajasya / 3 / 1 / 21 // saMzokajasya - svedajasyApi 1 " ANDajaM jIvajamudbhijjam" ityatra tRtIyenodbhijjazabdenAvarodhaH saGgraho vidyata ityarthaH; ataH kevalapApakarmaNAM candraprAptirna sambhavati // 21 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye aniSTAdikAryadhikaraNam || 3 || aniSTAdikAryadhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre -- aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam // iSTApUrtayakuvaitAmapi candragamanamasti 2' "ye vai kecAsmAllokAtprayanti candramasameva te" ityavizeSAt // 12 // saMyamane tvanubhUyetareSAmArohAvarohau tadgatidarzanAt // iSTApUrtAdyakurvatAM yamasadane tatphalamanubhUyArohAdiH, 3" vaivasvataM saGgamanam" ityAdI tadvatidarzanAt // 13 // smaranti ca // 4" sarve caite vazaM yAnti yamasya " iti // 14 // api sapta || sapta rauravAdInapi smaranti // 15 // tatrApi tavyApArAdavirodhaH // tatrApi yamavyApArAdeva yamavazyatAyA avirodhaH // 16 // vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt || vidyAkarmaNoH phalaM brahmAgamanaM cndrgmnnyc| katham ? 5'"tadya itthaM viduH te'rciSamabhisambhavanti " 6" iSTApUrte dattamityupAsate te dhUmamabhisambhavanti" iti prakRtatvAt brahmacandragamanayoH / pApinAM na tadgatiprasaGgaH // 17 // ataH na tRtIye tathopalabdheH // na ca pApinAM dyulokagamanAya candralokagamanApekSA, teSAndyulokagamanAbhAvopalabdheH -- 7 ' ' athaitayoH pathorna katareNa ca" ityArabhya, 7" etattRtIyaM sthAnaM tenAsau loko na sampUryate" iti / tRtI sthAnamiti pApakarmANa ucyante // 18 // 1. chA. 6-3-1 // --2. kauSI. 1. a. 2 // - 3. AraNa. 2. pra. 1. p||4. vi. pu. 3-7-5 // - 5. DA. 5-10-19 // - 6. kA. 5-10-3 // - 7.chA. 5-10-8 // *27 For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 210 www.kobatirth.org vedAntadIpe a. 3. smaryate'pi ca loke // loke ca draupadyAdInAM puNyakarmaNAmapi paJcamAhutyanapekSa dehArambhassmaryate // 19 // ityarthaH // 21 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanAcca // tathA zrutAvapi dRzyate 1 " bhUtAnAM trINyeva bIjAni bhavanti ANDajaM jIvajamudbhijam" iti svedajodbhijjayostadanapekSatvam // 20 // tRtIyazabdAvarodhassaMzokajasya || svedajasya udbhijazabdena saGgraha iti vedAntasAre aniSTAdikAryadhikaraNam // 3 // vedAntadIpe - aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam // vihitAkaraNapratiSiddhasevAratAH pApakarmANo'pi dhUmAdinA candramasaM gatvA nivartante, uta neti saMzayaH / gatvaiva nivartanta iti pUrvaH pakSaH, 2" ye vai kecAsmAllokAtprayanti candramasameva te sarve gacchanti" iti sarveSAmavizeSeNa candragamanazruteH / rA ddhAntastu - 3 'atha ya ime grAme iSTApUrte dattamityupAsate te dhUmamabhisambhavanti" iti dhUmAdinA candragamanasya puNyakarmaphalatvazravaNAt tadrahitAH pApakarmANo na gacchanti -- iti / 2" yevaikeca" iti vacanaM sarveSAM puNyakarmaNAM candragamanaviSayam / sUtrArthastu - aniSTAdikAriNAmapica zrutam - aniSTAdikAriNAmapi iSTApUrtAdyakurvatAM pApinAmapi candragamanamasti, 2 "ye vai kecAsmAllokAtprayanti" iti yato'vizeSeNa zrutam // 12 // saMyamane tvanubhUyetareSAmArohAvarohau tadgatidarzanAt // iyAMstu vizeSaH, saMyamane- yamazAsane pApaphalamanubhUya itareSAM pApinAM candrArohAvarohA ; kutaH ? tadvatidarzanAt pApinAM yamasadanagatidarzanAt 4'' vaivasvataM saGgamanaM janAnAm" ityAdau // 13 // smaranti ca // 5" sarvai caite vazaM yAnti yamasya bhagavankila" iti parAzarAdayassmaranti ca // 14 // api sapta || saptApi rauravAdayo lokAH pApinAM gantavyatvena smaryante // 15 // 1 chA. 6-3-1 // --2. kauSI. 1. a. 2 // -- 3. DA. 5-10-3 // - 4. AraNa. 2. pra. 1. pa // 5. vi. pu. 3-7-5 // For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] aniSTAdikAryadhikaraNam . 211 nanu saptasu lokeSu gacchatAM kathaM yamasadanaprAptiH / tatrAha___ tatrApi tvyaapaaraadvirodhH|| saptasvapi rauravAdilokeSu yamavyApArAdeva gamanAghamavazyatAyA avirodhaH / ataH pApinAmapi yamayAtanA anubhUya candrArohAvarohAvavarjanIyau // 16 // iti prApta ucyate vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt // tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH; na ca pApakarmaNAmarcirAdinA brahmagamanaM, dhUmAdinA candragamanaM ca sambhavati, tayorvidyAkarmaNoH phalatvAt / kathamidamavagamyate tatphalatvam ?; iti prakRtatvAt-itthaM prakRtatvAt / vidyAkarmaNI hi prakRsya tatphalatvena gatidvayaM pratipAdyate 1"tadya itthaM viduryeceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate te'rciSamabhisambhavanti" iti, 2"atha ya ime grAma iSTApUrte dattamityupAsate te dhUmamabhisambhavanti" iti ca / pApinAM vidyArahitatvena brahmagamanAbhAvavat puNyakarmarahitatvena candragamanamapi na sambhavatItyarthaH // 17 // 3"paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti paJcamAhutyA dehArambhazravaNAt tasyAzcandragamanapUrvakatvena pApinAmapi dehArambhAya candragamanamavazyambhAvItyAzaGkayAha-- na tRtIye tthoplbdheH|| kevalapApakarmANaH - tRtIyasthAnam ; na tRtIye sthAne dehArambhAya paJcamAhutyapekSA'sti ; tathopalabdheH-4"vettha yathA kenAsau loko na sampUryate" iti dhulokasyAprAptA ka iti praznasya prativacane 5"athaitayoH pathorna katareNa ca tAnImAni kSudrANyasakRdAvartIni bhUtAni bha. vanti jAyakhaniyakhetyetattRtIyaM sthAnaM tenAsau loko na sampUryate'' iti tRtIyasya sthAnasya dyulokAprAptizravaNAt tasya dehArambhe paJcamAhutyanapekSatvaM [palabhyate // 18 // smayate'pi ca loke // puNyakarmaNAmapi keSAJciddaupadyAdInAM dehArambhe paJcamAhutyanapekSatvaM ziSTaloke'pi ca smaryate // 19 // darzanAcca // zrutAvapi dRzyate keSAJcidehArambhe paJcamAhutyanapekSatvaM 1. chA. 5-10.1 // -2. chA. 5-10-3 // -3. chA. 5-9-2||--4.chaa. 5-3-3 // -5. chA, 5-10.8 // For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 zrIzArIrakamImAMsAmAnye 1"teSAM balveSAM bhUtAnAM trINyeva bIjAni bhavansyANDajaM jIvajamudbhijam"iti khedajodbhijayordaihArambhe pazcamAhutyanapekSatvam // 20 // 1"ANDajaM jIvajamudbhijam" isyatra khedajasya grahaNaM na dRzyata isyAzaGkayAha tRtIyazabdAvarodhassaMzokajasya ||1"aannddjN jIvajamudbhijam" i. tyatra tRtIyenodbhijazabdena saMzokajasya svedajasya avarodhaH saGgraha ityrthH| bha. taH kevalapApakarmaNAM candrArohAvarohI na sambhavataH // 21 // iti vedAntadIpe aniSTAdikAryadhikaraNam // 3 // -n...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye tatsvAbhAvyApatyadhikaraNam . tatsvAbhAvyApattirupapatteH / 3 / 1 / 22 // iSTAdikAriNo bhUtasUkSmapariSvaktAssAnuzayAzcandramaso'varohantItyuktam avarohaprakArazca 2 "athaitamevAdhvAnaM punanivartante yathetamAkAzam AkAzAdvAyuM vAyurbhUtvA dhUmo bhavati dhUmo bhUtvA'bhraM bhavati abhraM bhUtvA megho bhavati, meSo bhUtvA pravarSati" iti vacanAt / " yathetamanevazca" i. tyuktam / tatrAsyAkAzAdipratipattau devamanuSyAdibhAvavadAkAzAdibhAvaH, uta * tatsAdRzyApattimAtramiti vizaye zraddhAvasthasya somabhAvavadavizeSAdAkAzAdibhAvaH -- (siddhAntaH.)--- iti prApse tatsvAbhAvyApattirevetyucyate / ttsvaabhaavyaapttiH-tsaadRshyaapttirityrthH| kuta etat upapatteH-somabhAvamanuSyabhAvAdau hi sukhaduHkhopabhogAya tadbhAvaH; aba tvAkAzAdau sukhaduHkhopabhogAbhAvAttadbhA 1. chA. 6-3-2||-2.chaa. 5-10-5 // -* tatsAdRzyamAtram , tatsAbhAvyApattimAtram. paa|| For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nAticirAdhikaraNam. pA. 1.] 213 bAnupapattestadApattivacanaM tatsaMsargakRtatatsAdRzyApattyabhiprAyam // 22 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tatsvAbhAvyApattyadhikaraNam // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre--tatsvAbhAvyApattirupapatteH // 1" yathetamAkAzam " ityAdinA AkAzasAdRzyApattiH pratyavarohata upadizyate, tatratatra sukhadu:khAnubhavAbhAvopapatteH / tadanubhavArthaM hi tattaccharIratA // 22 // iti vedAntasAre tatsvAbhAvyApattyadhikaraNam // 4 // bedAntadIpe - tatsvAbhAvyApattirupapatteH // dhUmAdinA candramasaM prAtasya pratyavarohaprakAra AmnAyate 1 " yathetamAkAzamAkAzAdvAyuM vAyurbhUtvA dhUmo bhavati dhUmo bhUtvA'bhraM bhavati abhraM bhUtvA megho bhavati megho bhUtvA pravarSati " iti / 'atrAkAzAdibhAvaH, kiM devamanuSyAdibhAvavadAkAzAdizarIratvam, uta tatsAdRzyApattiriti saMzayaH / AkAzAdizarIratvamiti pUrvaH pakSaH, zraddhAvasthasya somarAjabhAvavat ; tatra hi taccharIratvamevocyate / rAddhAntastu - AkAzAdiprAptau sukhaduHkhAnubhavAbhAvAt tatsAdRzyApattireva / sukhaduHkhAnubhavAya hi somAdizarIratvam / sUtrArthastu tatsvAbhAvyApattiH AkAzAdi sAdRzyApattiH, upapatteH sukhaduHkhAnubhavAbhAvopapatteH // 22 // iti vedAntadIpe tatsvAbhAvyApattyadhikaraNam // 4 // 1. chA. 5.10 5 // - ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye nAticirAdhikaraNam / / 7 / / ) - ** - nAticireNa vizeSAt / 3 / 1 / 23 // AkAzaprAptiprabhRti yAvaI / hyAdiprApti kiM tatratatra nAticiraM tiSThati, utAniyama iti vizaye niyamahetvabhAvAdaniyamaH - For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 214 www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhAgye ...fast:)... (siddhAntaH) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti prApte ucyate - nAticireNa - iti / kutaH / vizeSAt - uttaratra vrIzAdiprAptau 1" ato vai khalu durniSmapataram" iti viziSya kRcchraniSkramaNatvAbhidhAnAt pUrvatra hyAkAzAdiprAptAvaciraniSkramaNaM gamyate / durniSyapataramiti cchAndasastazabdalopaH durniSyapataraM - duHkhaniSkramaNataramityarthaH // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye nAticirAdhikaraNam // 5 // 1. chA. 5-10-6 // [ma. 30 vedAntasAre-nAticireNa vizeSAt // vrIhyAdiprApteH prAgAkAzAdiSu nAticiraM tiSThati, 1" ato vai khalu durniSprapataram" iti vrIhyAdAveva vizeSavacanAt // 23 // iti vedAntasAre nAticirAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe - nAticireNa vizeSAt || AkAzavAyudhUmAbhrameghavarSaprAptau kiM tatratatra nAticiraM tiSThati, utAniyama iti saMzayaH / aniyama iti pUrvaH pakSaH, nAticireNeti vizeSavacanAbhAvAt / rAddhAntastu--uttaratra vrIhmAdibhAve 1'' ato vai khalu durnipataram" iti viziSya cireNa gamanavacanaM tataH prAcIneSvaciragamanaM dyotayatItyAkAzA diyA vahnIhyAdibhAvaprApti nAticiraM tiSThati - iti / sUtramapi vyAkhyAtam // 23 // iti vedAntadIpenAticirAdhikaraNam // 5 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye anyAdhiSThitAdhikaraNam || 6 || anyAdhiSThite pUrvavadabhilApAt / 3 / .1 / 24 // avarohanto jIvAH vrIhmAdibhAvena jAyanta iti zrUyate 1" megho For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] anyAdhiSThitAdhikaraNam bhUtvA pravarSati ta iha vrIhiyavA oSadhivanaspatayastilamApA jAyante" iti / te kimanyairbhoktRbhitrIyAdizarIrairadhiSThitAntrIyAdInAzliSyanti, uta te bhoktAro brIDAdizarIrA jAyanta iti vizaye 1 " jAyante" iti vacanAdevo jAyate manuSyo jAyata itinadrIsAdizarIrA eva (siddhAntaH)...iti prApta ucyte-anyaadhisstthite-iti|jiivaantrennaadhisstthite brIDAdizarIre teSAM saMzleSamAtrameva / kutaH pUrvavadabhilApAt-AkAzAdimeghaparyantavatkevanatadbhAvAbhilApAt / yatra hi bhoktRtvamabhipretam / tatra tatsAdhanabhUtaM karmAbhilapyate ?"ramaNIyacaraNAH...kapUyacaraNAH" iti / iha cAkAzAdivannAbhilapyate karma, phalapradAne pravRttasya svargopabhogyaphalasyeSTAdeH karmaNaH svargopabhogAdeva samAptatvAt , anArandhasya 1 "ramaNIyacaraNA: ...kapUyacaraNAH" iti vakSyamANatvAt, madhye krmaantraabhaavaac| ata AkAzAdibhAvavacanavadrIyAdibhAvena janmavacanamaupacArikam // 24 // azuddhamiticenna zabdAt / 3 / 1 / 25 // naitadasti-yadanyAdhiSThite brIhyAdizarIre saMzleSamAtram , bhoktRtva. hetvabhAvAna brIdyAdibhAvena janma-iti bhoktRtvahetusadbhAvAt svargopabhogyaphalamiSTAdikarmaivAzuddham-pApamizram, agnISomIyAdihiMsAyuktatvAt / hiMsA ca 2"na hiMsyAtsarvA bhUtAni" iti niSiddhatvAtpApameva / nacAta padAhavanIyAdivadutsargApavAdabhAvassambhavati, bhinnaviSayatvAt / agnIpomIyahiMsAvidhihi~sAyAH RtUpakArakatvaM bodhayati 2 "na hiMsyAt" iti tu hiMsAyAH pratyavAyaphalatvam / athocyeta-agnISomIyAdiSu vi. dhitaH pravRttene tadviSayaM niSepavidhirAskandati, rAgamAptaviSayatvAttasyeti 1. chA. 5-10-6,7 // 2 // For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 zrIzArIrakamImAMsAbhAce [ma. 3. naivam,ihApi rAgamApteraviziSTatvAt / 1"svargakAmo yajeta"ityevamAdau hi kAminaH kartavyatayA yAgAdyupadezAdyAgAdeH svagAdisAdhanatvamavagamya phalarAgata eva yAgAdau pravartate / agnISomIyAdiSvapi teSAM phalasAdhanabhUtasya yAgAderupakArakatvaM zAstrAdavagamya rAgAdeva pravartate / laukikyAmapi hiMsAyAM kenacitpramANena hiMsAyAH svasamIhitasAdhanatvamavagamya rAgAtpravartata iti na kazcana vizeSaH / tathA nityeSvapi karmasu 2 "sarvavarNAnAM khadharmAnuSThAne paramaparimitaM sukham" ityAdivacanAtphalasAdhanatvamavagamya rAgAdeva pravRttiriti teSAmapyazuddhiyuktatvam / ata iSTAdInAM pApamizratvenAzuddhiyuktAnAM svarge'nubhAvyaM phalaM svarge'nubhUya hiMsAMzasya phalaM vrIhyAdisthAvarabhAvenAnubhUyate / sthAvarabhAvaM ca pApaphalaM smaranti 3"zarIrajaiH karmadoSairyAti sthAvaratAM naraH" iti| ato brIhyAdibhAvena bhogAyAnuzayino jAyanta iti cet-tanna,kutaH zabdAt-agnISomIyAdessaMjJapana. sya svargalokaprAptihetutayA hiMsAtvAbhAvazabdAt / pazohi saMjJapananimittA svargalokaprAptiM vadantaM zabdamAmananti 4"hiraNyazarIra UrdhvaH svarga lokameti" ityAdikam / atizayitAbhyudayasAdhanabhUto vyApAro'lpaduHkhado'pi na hiMsA ; pratyuta rakSaNameva / tathA ca mantravarNaH 5"na vA u etanniyase na riSyasi devAn ideSi pthibhissugebhiH| yatra yanti sukRto nApi duSkRtastatra tvA devassavitA dadhAtu" iti / cikitsakaM ca tAdAtvikAlpaduHkhakAriNamapi rakSakameva badanti, pUjayanti ca tjjnyaaH|| retassigyogo'tha / 3 / 1 / 26 // itazcaupacArikaM vrIhyAdijanmavacanam,trIhyAdibhAvavacanAnantaraM "yo yo bannamatti yo retassizcati tadbhUya eva bhavati" iti retassigbhAvo' 4 // 1. yaju. 2-5-5 // -- 2. Apastamba. 2-1-2-2 // ---3. manu. 1-2-9 // 5. yaju. 2-kA. 6.pra. 9 anu. 49 p||-6. chA. 5.10.6 // For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhanyAdhiSThitAdhikaraNam. 217 nabhayinAM bhUyamANo yathA tayogamAtra pratipAdayati / taddIlAdibhAvo'pItyarthaH // 26 // yonezzarIram / 3 / 1 / 27 // / yoniprApteH pazcAdevAnuzayinAM zarIramAptiH, talaiva sukhaduHkhopabhogasadbhAvAt / tataH prAgAkAzAdiprAptiprabhRti tdyogmaatrmevetyrthH|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye anyAdhiSThitAdhikaraNam // 6 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye tRtIyasyAdhyAyasya prathamaH paadH||1|| vedAntasAre-anyAdhiSThite pUrvavadabhilApAt // 1"ta iha vIhi. yavAH" ityAdau cAnyajIvAdhiSThite vrIhiyavAdau saMzleSamAtram, avarohataH A. kAzAdigviva jananahetuvirahitAbhilApAt / 1"jAyante" iti vacanamopacArikam / yatra brAhmaNAdijanmAsti, tatra 1"ramaNIyacaraNAH" iti hi heturabhi lapyate // 24 // azuddhamiticenna shbdaat|| avarohataH pUrvAnuSThitayAgAdiSu agnISo. mIyAdihiMsAgarbhatvena azuddhaM karmAstIticetna, 2 "hiraNyazarIra Urdhvasvarga lokameti' 3"na vA u vetanniyase na rigyasi" iti pazusaMjhapanasyAhiMsAtvazabdAt // 25 // retassigyogo'tha // "yoyo hyannamatti yo retassiyati" iti annena saMsRSTasya retassicA yogamAtramanantaramucyate; ataH pUrvamapi bIhyAdiyogamAtram // 26 // yonezzarIram // yoniprApteH pazcAdevAvarohatA zarIraM prApyate // 27 // iti vedAntasAre anyAdhiSThitAdhikaraNam // 6 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre tRtIyasyAdhyAyasya prathamaH paadH||1|| 1. chA. 5-10-6, 7 // -2 // -3. yaju, 4-9-6-46 // 28 For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 vedAntadIpe vedAntadIpe-anyAdhiSThite puurvvdbhilaapaat|| avarohanto jIvAH vAhyAdibhAvena jAyanta iti zrUyate 1'megho bhUtvA pravarSati ta iha vIhiyavA oSadhivanaspatayastilamASA iti jAyante" iti / te kiM vrIhyAdizarIrA jAyante, utAnyaiH kSetrahyiAdizarIrairadhiSThitAntrIhyAdInAzlipyantIti sNshyH| 1"jAyante" iti vacanAhIhAdizarIrabhoktAro jAyanta eveti pUrvaH pakSa rA. dvAntastu --- brIdyAdijanmahetubhUtakarmavizeSAzravaNADrIDAdisaMzleSamAtrameva / 1"jAyante" iti janmavacanamaupacArikam / brAhmaNAdizarIrabhAve hi 1'ramaNIyacaraNAH...kAyacaraNAH" iti janmahetubhUtaM puNyapAparUpaM karma zrUyate / sU pArthastu-anyAdhiSThite-anyakSetrAdhiSThite brIhyAdau, saMzleSamAtram, kutaH? pUrvavadabhilApAt-AkAzAdibhAvavatkevalavIyAdibhAvAbhilApAt; janmahe. tubhUtakarmAnabhilApAdityarthaH // 24 // azuddhamiticenna shbdaat|| yadyapi brIhyAdibhAvena jAyanta isyatra jamahetubhUtaM karma na zrutam ; tathApi pUrvazrutamiSTAdikarmAgnISomIyAdihiMsAgarbhatvenAzuddham / hiMsAtvenAzucitrIhyAdijanmano'pi heturbhavatIti cet-na, a. hiMsAtvazabdAt pazorhi saMjhapanasya vargAvAptisAdhanabhAvavAdizabdaH zrUyate2"hiraNyazarIra Urdhvasvarga lokameti' 3"na vA u vetanniyase na riSyasi" ityaadiH||25|| retassigyogo'tha // itazca brIhyAdisaMzleSamAtram , vrIhyAdibhAvAnantaraM retassigyogazzrUyate 1"yo yo hanamatti yo retassiJcati tadbhaya eva bhapati" iti|atr hi puruSasaMzleSamAtrameSa zrutam evameva baahyaadibhaave'ptyrthH|| yonezzarIram // yoniprApteH pazcAdevAvarohato jIvasya zarIraprAptiH, tatraiva sukhaduHkhopabhogAt / tataH prAgAkAzAdiSu ttttsNshlessmaatrmevetybhipraayH||27|| iti vedAntadIpe anyAdhiSThitAdhikaraNam // 6 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvadAntadIpe tRtIyasyAnyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // 1. chA. 5-10-6,7 // -2 // -3, yaju. 4.1-6-46 // For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arviette wwww zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ---(tRtIyAdhyAye - dvitIyaH pAdaH-prANotpatyadhikaraNam // rm sandhye sRSTirAha hi / 3 / 2 / 1 // ___ evaM karmAnurUpagamanAgamanajanmAdiyogena jAgrato jIvasya duHkhitvaM khyApitam / idAnImasya svabhAvasthA priikssyte| svamamadhikRtya zrUyate 1"na tatra rathA na rathayogA na panthAno bhavanti atha rathAn rathayogAn pathassRjate na tatrAnandA mudaH pramudo bhavanti athAnandAn mudaH pramudaH sRjate na tatra vezAntAH puSkariNyaH savantyo bhavanti atha vezAntAH puSkariNyaH savantyassRjate sa hi krtaa"iti| tatra saMzayaH-kimiyaM rathAdisRSTiIvenaiva kriyate ; AhosvidIzvareNa-iti / kiMyuktam ? sandhye sRSTiIveneti / kutaH sandhyaM-svamasthAnamucyate, 2"sandhyaM tRtIyaM svamasthAnam" iti vacanAt / sA tu jIvenaiva kriyate 1"sRjate sa hi kartA" ityAha hi / svamadRgjIva eva tatra pratIyate // 1 // nirmAtAraM caike putrAdayazca / 3 / 2 / 2 // kiJca-enaM jIvaM svame kAmAnAM nirmAtArameke zAkhino'dhIyate 3"ya eSu supteSu jAgarti kAmaMkAmaM puruSo nirmimANaH" iti / putrAdayazca tatra kAmyamAnatayA kAmazabdena nirdizyanta, necchAmAtram pUrvatra hi"sa ... 6-3.10 / -2 / / -3. kaTha. 2-5.8 // -4. kaTha. 1-1-25 // For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 bhIzArIrakamImAMsAmAnye cAn kAmA chandataH prArthayakha" 1"zatAyuSaH putrapauvAn vRNISva"iti puvAdaya eva kAmAH prkRtaaH| ato rathAdIn jIvaH svame sRjati jIvasya ca satyasaGkalpatvaM prajApativAkye shrutm| ata upakaraNAyabhAve'pi sRSTirUpapayate // 2 // (siddhAntaH).--- iti prApte'bhidhIyatemAyAmAtraM tu kAtsnyenAnabhivyakta svarUpatvAt / 3 / 2 / 3 // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati khame rathapuSkariNyAbarthajAtaM mAyAmAvaM paramapuruSasRSTamityarthaH / mAyAzabdo yAzcaryavAcI 2'anakasya kule jAtA devamAyeva nirmitA" ityAdiSu tathA darzanAt / atrApi "na tatra rathA na rathAyogA na panthAna:"-sakaletarapuruSAnubhAvyatayA na bhavantItyarthaH 3 "atha rathAvrathayogAnpathaH sRjate"-svamaganubhAvyatayA tatkAlamAtrAvasAnAn sRjata ityAzcaryarUpatvamevAha / evaMvidhAzcaryarUpA sRSTissatyasaGkalpasya paramapuruSasyaivopapadyate, na jIvasya; tasya satyasaGkalpatvAdiyuktasyApi saMsAradazAyAM kAtsnyenAnabhivyaktakharUpatvAna jIvasya tthaavissaashcrysRssttiruppdyte| 4"kAmaMkAmaM puruSo nirmimANaH" iti ca paramapuruSameva nirmAtAramAha-4"ya eSu supteSu jAgati" 4"tadeva zukra taha. ma tadevAmRtamucyate / tasmin lokAzzritAssarve tadu nAtyeti kazcana" ityupakramopasaMhArayoH paramapuruSAsAdhAraNasvabhAvapratIteH / 3"atha vezAntAn puSkariNyaH savantyaH sRjate sa hi kartA" iti ca tayA zrutyaikAAtparamapuruSameva kartAramAha // 3 // svAbhAvikaM cenjIvasyApahatapApmatvAdikam , kutastamAbhivyajyata ityata Aha 1.kaTha 1-1-23 // 2. zrIrAmAyaNe. bAlakANDe. 1-27 // -3. vR. 6-3-10 // -4. karu, 2.5.8 // For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 pA.) sanyAdhikaraNam. parAbhidhyAnAttu tirohitaM tato hyasya bndhvipryyau|3|2|4|| tuzabdazzazAvyAvRttyarthaH, parAbhidhyAnAt - paramapuruSasaGkalpAt, asya jIvasya khAbhAvika rUpaM tirohitm| anAdikarmaparamparayA kRtAparAdhasya yasya svAbhAvika kalyANarUpaM paramapuruSastirodhApayatiH tataH tatsaGkalpAdeva hi asya-jIvasya bandhamokSo zrutau "yadA hyevaiSa etasmiadRzye'nAtmye'nirukte'nilayane'bhayaM pratiSThAM vindate atha so'bhayaM gato bhavati yadA vaiSa etasminbudaramantaraM kurute atha tasya bhayaM bhavati" 1"eSa mevAnandayAti" 2 "bhISA'smAdvAtaH pavate" ityAdiSu // 4 // dehayogAhA so'pi / 3 / 2 / 5 // so'pi tirobhAvo dehayogadvAreNa vA bhavati, sUkSmAcicchaktiyogadvAreNa vA sRSTikAle dehAvasthenAcidastunA saMyogAdbhavati, pralayakAle nAmarUpavibhAgAnahotisUkSmAcidvastuyogAt / ato'nabhivyaktakharUpatvAtvame jIvo na rathAdIn saGkalpamAtreNa sraSTuM zaknoti / 3"tasmilokAzritAssarve tadu nAtyeti kazcana" iti sarveSu supteSu jAgaraNaM sarvalokAzrayatvamityAdayo hi paramapuruSasyaiva sambhavanti / ato jIvAnAmapAlpakarmAnuguNaphalAnubhavArtha tAvanmAnakAlAvasAnAn tadekAnubhAvyAnaryAnutpAdayati // 5 // sUcakazca hi zruterAcakSate ca tdvidH|3 / 2 // 6 // - itazca khAmA arthA na jIvasaGkalpapUrvakAH, yataH khamo'bhyudayAnabhyudayayossUcakaH zruteravagamyate 4"yadA karmasu kAmyeSu striyaM svameSu pazyati / samRdi tatra jAnIyAttasmin svamanidarzane" iti; 5" aya svame 1. te.Ana. 7-2 ||-2.te.aan. 8.1||-3.ktth. 5.8||-4.chaa. 5-2-9 // -5 // For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 vedAntamAre [ma. 3, puruSaM kRSNaM kRSNadantaM pazyati sa enaM hanti" ityAdezca / khamAdhyAyavidazca khamaM zubhAzubhayossUcakamAcakSate / sUcakatvaM ca svasaGkalpAyattasya nopapadyate; tathAcAzubhasyAniSTatvAcchubhasya sUcakameva sRSTvA pazyet / ataH svame sRSTirIzvareNaiva kRtA // 6 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhApye sandhyAdhikaraNam // 1 // vedAntasAre--sandhye sRSTirAha hi // sandhye-svapne 1 atha rathAn rathayogAn" ityAdinA abhihitA sRSTirjIvakRtA; 1 "puSkariNyassravansyassajate sa hi kartA" iti svapnadRzaM jIvameva kartAram Aha zrutiH // 1 // nirmAtAraM caike putrAdayazca // 2" ya eSu supteSu jAgarti kAmakAmaM puruSo nirmimANaH" iti / enaM jIvaM svAnArthanirmAtAram eke zAkhino'dhIyate / atra kAmazabdanirdiSTAH kAmyamAnatayA putrAdayaH; pUrvatra 3 "sarvAn kAmAJ chandataH" ityuktvA 4'zatAyuSaH putrapautrAn" iti vivRtatvAt // 2 // mAyAmAtraM tu kAtsnnAnabhivyaktakharUpatvAt / / svapne yA rathAdisRSTiH, tadidamIzvarakRtaM mAyAmAtra khapnadRzaivAnubhAvyaM tatkAlamAtrAvasAnamityAzcaryatayA maayetyuktm| jIvasya satyasaGkalpatvAdikaM svAbhAvikaM svarUpaM saMsAradazAyAM kAtsnyenAnabhivyaktamiti na tasya saGkalpamAtrAt sRssttiruppdyte|"s hi kartA" 1"puruSo nirmimANaH" iti na jIvaviSayam, 2"tasmillokAzzritAssarve" iti vacanAt // 3 // khAbhAvikasya anabhivyaktihetumAha parAbhidhyAnAttu tirohitaM tato basya bandhaviparyayau ||jiivsyaanaa. dhapacArapravAheNa parAbhidhyAnAdeva tirohitam ; tadapacArAttadanuvRttehi asya bandhaviparyayau, 5"atha tasya bhayaM bhavati" 5"atha so'bhayaGgato bhavati' iti shruteH||4|| dehayogAdvA so'pi // so'pi-tirobhAvaH, devamanuSyAdidehAkArA - cidyogAt sRSTivelAyAm , nAmarUpavibhAgAnahasUkSmAkArAdidyogAt pralaye // sacakazca hi zruterAcakSate ca tadvidaH / / 6 "atha svapne puruSaM kRSNam" . 1, i. 6-3-10 // -2. kru.2-5-8||-3.ktth. 1-1-25||-4.ktth.1-1-23||-- 5. te. Ana, 7-2 // 6 // For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] saNyAdhikaraNam. 223 ityAdizruteH zubhAzubhasUcakazca hi svapnaH; svapnavidazcAcakSate tat ato na jI. vassraSTA khAmArthAnAm // 6 // iti vedAntasAre sandhyAdhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-sandhye sRSTirAha hi // svapnamadhikRtya zrUyate-- 1"na tatra rathA na rathayogA na panthAno bhavantyatha rathAvrathayogAnpathassRjate" ityArabhya, 1 "atha vezAntAnpuSkariNyassravansyassRjate sa hi kartA" iti / kiM svAprAnAmapyarthAnAM sraSTA jIva eva? uta paramAtmeti saMzayaH / svapnadRzo jIvasya sanidhAnAt 1 sa hi kartA" iti sa eva parAmRzyate ; jIvasyApi satyasaGkalpatvaM prajApativAkyoditamiti sa eva sraSTeti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastujIvasya satyasaGkalpatvaM svAbhAvikamapi saMsAradazAyAM paramapuruSasaGkalpAttirohitamiti na jIvasya satyasaGkalpamAtreNa sraSTatvamupapadyate / ataH paramapuruSa eva lakaletarapuruSAnubhavAviSayAn tattatpuruSamAtreNAnubhAvyAna tattatkAlAvasAnAn khAnAnarthAn sRjti| sUtrArthastu-sandhye-svapne zrUyamANA rathAdisRSTiH svaparazA jIvena kRtA; kutaH! Aha hi 1"sa hi kartA" iti tasyaiva praamrshaadityrthH|| nirmAtAraM caike putrAdayazca // enameva jIvaM nirmAtAraM svApnAnAmarthAnAm eke zAkhino'dhIyate 2 "ya eSu supteSu jAgarti kAmaMkAmaM puruSo nirmimANaH" iti| atra kAmazandanirdiSTAH kAmyamAnatayA putrAdaya eva / cazabdo'vadhAraNe / atra hi 3"sarvAn kAmAna" iti kAmazabdana prastutAn 4"zatAyuSaH putrapautrAnvRNISva" iti vivinakti // 2 // mAyAmAtraM tu kaatsyenaanbhivyktsvruuptvaat|| tuzabdAtpakSo vi. parivartate; na jIvena sRSTaM svApnamarthajAtam ; apitu pAramezvaramAyAmAtraM-sakaletarapuruSAnubhavAviSayaM tadekAnubhAvyaM tatkAlAvasAnamAzcaryarUpamarthajAtamI. zvarassRjatItyarthaH / jIvasya svataH satyasaGkalpatvAdeH kRtsnasya saMsAradazAyA. manabhivyaktasvarUpatvAt tasya hi saGkalpamAtreNa sraSTatvaM noppdyte| 2"kAmaMkAmaM puruSo nirmimANaH" iti ca paramapuruSameva nirmAtAramAha---2" ya eSu supteSu jAgarti' 2 "tasmillokAsthitAssarve tadu nAtyeti kazcana" ityupakramopasaMhArayoH paramapuruSAsAdhAraNadharmapratIteH / 1"sa hi kartA" iti ca tenaikArthyAt paramapuruSamevAha // 3 // 1. 1. 6-3-10 // -2. kaTha. 2-5-8 // -3. kaTha. 1-25 // -4. ktth.1-1-23|| For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 225 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [ma... khAbhAvikaM cejIvasya sasyasaGkalpatvAdikam , kathaM nAbhivyajyata ikhA zaGkayAha parAbhidhyAnAttu tirohitaM tato hyasya bndhvipryyau|| tuzavazaGkAnivRttyarthaH; paramapuruSAbhidhyAnAdasya svAbhAvika rUpamanAdikarmapravAheNa kRtAparAdhatayA tirohitam / tato hyasya bandhaviparyayo-tataH paramapuruSasaGkalpAdevahi,asya-jIvasya, bandhaviparyayau--saMsAramokSau bhUyete-"ko hyevAnyAtkaH prANyAdyadeSa AkAza Anando na syAt eSa hyevAnandayAti" 2"paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" ityAdau // 4 // tirodhAnaprakAramAha dehayogAdvA so'pi // so'pi ; tirodhAnabhAvaH dehayogAdvA bhavati ; pAzabdo vikalpArthaH, vyavasthitazca vikalpaH; devamanuSyAdidehAkArapariNatAcidyogAtsRSTivelAyAm , nAmarUpavibhAgAnahasUkSmadazApanAcidyogena pralayakAle // 5 // sUcakazca hi zruterAcakSate ca tdvidH|| itazca khAnA rathAdayo na jIvasaGkalpakRtAH; yatasvapnazzubhAzubhayossUcaka iti zruteravagamyate-3'yadA karmasu kAmyeSu striyaM svapneSu pazyati / samRddhiM tatra jAnIyAttasmin svapnanidarzane' 4'atha svapne puruSaM kRSNaM kRSNadantam" ityAdiSu / khanAdhyAyavidazcAcakSate / jIvasaGkalpakRtatve hi sUcakatvaM na sambhavati ; khasaGkalpakRtatve hi zubhAnAmeva sUcakAnAn sRSTvA tAneva pshyti| atasvAmAnAmarthAnAM paramapuruSa eva sraSTA // 6 // iti vedAntadIpe sandhyAdhikaraNam // 1 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadabhAvAdhikaraNam // 2 // ) . tadabhAvo nADASu tacchuterAtmanica / 3 / 2 // 7 // idAnIM suSuptisthAna parIkSyate / idamAnAyate 5"yatratatsuptassamastassampasanaH svamaM na vijAnAti Asu tadA nADISu sapto bhavati" 1. te.Ana, 7-1 // -2, chA. 8-3-4 // -3. chA. 5-2.9 ||-4||-5.chaa..-6-3|| For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2] tadamAvAdhikaraNam. 225 iti / tathA 1" atha yadA suSupto bhavati yadA na kasyacana veda hitA nAma nADyo dvAsaptatisahastrANi hRdayAtpurItatamabhipratiSThante tAbhiH pratyavasapya purItati zete " iti; tathA-2" yatratatpuruSaH svapiti nAma satA somya tadA sampano bhavati" iti / evaM nADyaH purItadbrahma ca suSuptisthA. natvena zrUyanteH kimeSAM vikalpaH samuccayo veti vizaye nirapekSatvamatIteH yugapadanekasthAnavRttyasambhavAJca vikalpaH ... (siddhAntaH) --- iti prApta ucyte-tdbhaavH-iti| tadabhAvaH - svamAbhAvaH-suSuptiH nADISu purItatyAtmani ca bhavati,eSAM sthAnAnAM samuccaya ityrthH| kutaH tacchruteH-trayANAM sthaantvshruteH| na ca kAryabhedena samuccaye sambhavati pAkSikabAdhagarbhavikalpo nyAyyaH / sambhavati ca prAsAdakhaTvAparyavannADyAdInAM kaarybhedH| tatra nADIpurItatau prAsAdakhaTvAsthAnIyau / brahma tu paryakasthAnIyam / ato brahmaiva sAkSAtsuSuptisthAnam // 7 // ataH prabodho'smAt / 3 / 2 / 8 // yato brahmaiva sAkSAtsuSuptisthAnam,ataH asmAt brahmaNaH eSAM jIvAnAM prabodhaH zrUyamANa upapadyate-3"sata Agamya na viduH sata AgacchAmahe" ityAdiSu // 8 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadabhAvAdhikaraNam // 2 // vedAntasAre-tadabhAvo nADISu tacchruterAtmani ca // svapnAbhAvaH suSuptiH, "Asu tadA nADISu sapto bhavati" 2"satA somya tadA sampanno bhavati" iti zruteH nADISu paramAtmani1 "purItati zete" iti zruteH purItati ca; prAsAdakhaTAparyaGkavadavirodhaH // 7 // ataH prabodho'smAt // 3"sata Agamya na viduH" iti brahmaNaH pra. bodhazrutiH ata eva // 8 // iti vedAntasAre tadabhAvAdhikaraNam // 2 // 1.0 4.1-19 // -2. chA. 6.8.1 // -3. chA, 6.1.2 // -4. . 8-6-3 // *29 For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 226 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3 vedAntadIpe - tadabhAvo nADISu tacchruterAtmani ca / nAkhyaH purItat brahma ca suSuptisthAnatvena zrUyanteH kimeSAM vikalpaH, uta samuccaya iti saMzayaH / vikalpa iti pUrvaH pakSaH - 1" Asu tadA nADISu sRpto bhavati " 2 "tAbhiH pratyavasRpya purItati zete" 3 "satA somya tadA sampanno bhavati" iti trayANAM nairapekSyapratIteH / rAddhAntastu - prAsAdakhaTvAparyaGkavat kAryabhedena samuccaye sambhavati pAkSikabAdhagarbhavikalpo na yukta iti samucayo nyAyyaH / tatra paryaGkasthAnIyaM brahma, yataH paryaGkavatsAkSAdrahma suSuptisthAnam / sUtrArthastu tadabhAvaH svapnAbhAvaH suSuptirityarthaH / suSuptiH nADISvAtmani ca cakArAtpurItaticaH tacchruteH prayANAM suSuptisthAnatvazruteH / uktena nyAyena samucayo nyAyya ityabhiprAyaH // 7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ataH prabodho'smAt || asmAt brahmaNaH prabodhazrutirata evopapadyate ; 4 "sata Agamya na vidurasata AgacchAmahe" iti zrUyate // 8 // iti vedAntadIpe tadabhAvAdhikaraNam // 2 // ( zrI zArIrakamImAMsAbhASye karmAnusmRtizabdavidhyadhikaraNam // 3 // ) sa eva tu karmAnusmRtizabdavidhibhyaH / 3 / 2 / 9 // kiM suSupta eva prabodhasamaye uttiSThati, utAnya iti saMzaye asya sakalopAdhivinirmuktasya brahmaNi sampannasya muktAdavilakSaNatvena prAcInazarIrendriyAdisambandhAbhAvAdanyaH -- (siddhAnta:), iti prApta ucyate sa eva tu iti / tuzabdaH pakSaM vyAvartayatiH sa evottiSThatiH kutaH karmAnusmRtizabdavidhibhyaH / karma tAvat - suSuptena pUkRtaM puNyapAparUpaM tatvajJAnAtprAktenaiva bhoktavyam / anusmRtirapi ya evAhaM suptaH, sa eva prabuddho'smIti / zabdo'pi suSuptaprabuddhassaeveti darzayati - 4" ta iha vyAghro vA siMho vA vRko vA varAho vA kITo vA pataGgo vA dezo vA mazako vA yadyadbhavanti tathA bhavanti" iti / vidhayatha 1. chA. 8-6-3 // 2. bR. 4-1-19 // . chA. 6-8-2 // 4. kA. 6-10-2 // For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] karmAnusmRtizabdaviSyadhikaraNam . 227 mokSArthAssuSuptasya muktatve'narthakArasyuH / nacAsau sarvopAdhivinirmukta AvirbhUtasvarUpaH- "tayanaitatsuSuptaH" iti suSuptaM prakRtya 1"nAha khalva. yamevaM sampatyAtmAnaM jAnAtyayamahamasmIti no evemAni bhUtAni vinAzamevApIto bhavati nAhamatra bhogyaM pazyAmi" iti vacanAt / muktasya ca 2"paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate" 3"sa tala paryeti jakSaskrIDabramamANaH" 4"sa svarAibhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" 5"sarva ha pazyaH pazyati sarvamAmoti sarvazaH" iti sarvajJatvAdiH zrUyate / atassuSuptassaMsaranneva AyastasarvakaraNo jJAnabhogAyazakto vizramasthAnaM paramAtmAnamupasampadyAzvastaH punarbhogAyottiSThati // 9 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye karmAnusmRtizabdavidhyadhikaraNam // 3 // vedAntasAre sa eva tu karmAnusmRtizabdavidhibhyaH // satA sampano'pi supta eva prabuddha uttiSThati, jJAnavaidhuryeNa kRtasya karmaNastenAnubhA. vyatvAt , pUrvAnubhUtapratyabhijJAnAt , 6"ta iha vyAghro vA' ityAdi-6"yadyadbhavanti tathA bhavanti" iti zabdAt , mokSopAyavidhyAnarthakyAca // 9 // ___ iti vedAntasAre karmAnusmRtizabdavidhyadhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-sa eva tu krmaanusmRtishbdvidhibhyH|| kiM suSu. ta eva prabodhakAle uttiSThati ? sa eva vA anyo vetyaniyama iti sNshyH| su. Suptasya sarvopAdhivinirmuktasya brahmaNi sampannasya muktAdavilakSaNatvena prAcInazarIrasambandhAbhAvAtsa eveti niyamo na sambhavatIti pUrvaH pkssH| suSuptasya brahmajJAnAbhAvena pUrvakRtasya karmaNaH tenaivopabhoktavyatvAt , so'hamiti pratyabhizAnAt , 7"ta iha vyAghro vA siMho vA" ityArabhya 7"yadyadbhavanti tathA bhavanti" iti zabdAt , mokSasAdhanavidhyAnarthakyAca sa evottiSThatIti raadhaantH| na cAsau zarIrendriyasambandhavinirmuktaH, api tu karaNakalebarapra. vartanAyAsAdAzvasAya brahmaNyapItaH punarAzvastaH pravartanAyottiSThati / sUtramapi 1. chA. 8.11.2 // 2. chA. 8.3-4 // 3. chA. 8-12-3||-4.chaa. 7. 25-2 // -5... 7-26-2 // -6. DA. 6.10.2 // For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 pedAntadIpe nyAyAtam // 9 // iti vadAntadIpe karmAnusmRtizandavidhyadhikaraNam // 3 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye mugdhAdhikaraNam // 4 // )--- mugdhe'rdhasampattiH parizeSAt / 3 / 2 / 10 // mugdhamadhikRtya cintyate; kimiyaM mUrchA suSuptayAdiSvanyatamAvasthA, utAvasthAntaramiti vizaye suSuptayAdInAmanyatamAvasthAyAmeva mamisirayupapatteravasthAntarakalpane pramANAbhAvAdanyatamAvasthA . - siddhAntaH)--- iti prApta ucyate-mugdhe'rdhasampattiH-iti / mugdhe puruSe yA tasyAvasthA, sA maraNAyAdhasampattiH / kutaH parizeSAva-natAvatvamajAgarau, zAnAbhAvAta: nimittavairUpyAdAkAravairUpyAcca na suSuptimaraNe / nimitta hi mUrchAyA abhighaataadiH| paarishessyaanmrnnaayaadhsmpttirmurchaa| maraNaM hi sarvapANadehasambandhoparatiH sUkSmaprANadehasambandhAvasthitimA / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye mugdhAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-mugdhe'rdhasampattiH parizeSAt / / mUJchite puruSe yA avasthA,sA maraNAyArdhasampattiriti hetubhedAt, AkArabhedAt, apunarutthAnaniyamAbhAvAcavAyate // 10 // ___ iti vedAntasAre mugdhAdhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-mugdhe'rdhasampattiH parizeSAt // ki mUrchA maraNAdathAntaram , uta maraNameveti sNshyH| sarvendriyaprANavyApAroparateH maraNameve. ti pUrvaH pakSaH kAravairUpyeNa sUkSmaprANAstitvAvagataH maraNAyArdhasampattirita ti siddhAntaH / sUtrArthastu-mugdhe mUJchita puruSe yA'vasyA, sA maraNAyA'rdha. smpttiH| kutaH 1 parizeSAt / prANAdisarvavyApAroparate na jAgarAyaNa For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 229 pA.2. ubhayalijhAdhikaraNam. lA, na ca gataprANA, AkArabailamaNyena sUkSmaprANAstitvAvagataH mUrSitasyaiSa kasyacitpunarjIvana darzanAva na maraNamiti parizeSAnmaraNAyAdhasampattirityavagamyate // 10 // ___ iti vedAntadIpe mugdhAdhikaraNam // 4 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye ubhayaliGgAdhikaraNam // 5 // na sthAnato'pi parasyobhayaliGgaM sarvatra hi|3|2|11 doSadarzanAdvairAgyodayAya jIvasyAvasthAvizeSA nirUpitAH, idAnI brahmamAptivRSNAjananAya prApyasya brahmaNo nirdoSatvakalyANaguNAtmakasvapratipAdanAyArabhate / tatra jAgarasvamasuSuptimugdhyutkrAntiSu sthAneSu tacatsthAnaprayuktA jIvasya ye doSAH, te tadantaryAmiNaH parasya brahmaNo'pi tatratatrAvasthitasya santi, neti vicAryate / kiM yuktam sntiiti| kutaH? tattadavasthazarIre'vasthAnAt / nanu "sambhogaprAptiriti cenna vaizeSyAt" 2"sthityadanAbhyAMca" ityAdiSu parasyAkarmavazyatvena doSAbhAva uktaH,takathamakarmavazyasya parasya brahmaNastattatsthAnasambandhAdoSa ucyate; itthamucyate-karmANyapi dehasambandhamApAdayantyapuruSArthajananAni bhavanti-iti 3"dehayogAdvA" ityatroktam tacca dehasambandhasyApuruSArthatvena bhavati itarathA karmANyeva duHkhaM janayiSyantiAki dehasambandhena; ato'karmavazyatve satyapi nAnAvidhAzucidehasambandho'puruSArtha eva atastaniyamanArtha khe. chayA tatpraveze'pyapuruSArthasambandho'varjanIyaH, pUyazoNitAdimajanaM hi khecchAkAritamapyapuruSArtha eva / ato yadyapi jagadekakAraNaM sarvajJatvAdikalyANaguNAkaraM ca brahma, tathApi 4"yaH pRthivyAM tiSThan" "ya Atmani tiSThan" 4" yazcakSuSi tiSThan" "yo retasi tiSThan" ityA 1. zArI. 1-2-8 // -2 zArI. 1.3.6 // -3. zArI. 3-2.5 // -4... 57-1, 22, 18, 23 // For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 bhIzArIrakamImAMsAmAgye divacanAt tatratatrAvasthitasya tattatsambandharUpApuruSArthAssanti-iti // --(siddhAntaH).-..evaM prApte pracakSmahe-na sthAnato'pi parasya-iti / na pRthinyAsmAdisthAnato'pi parasya brahmaNaH apuruSArthagandhassambhavati / kutaH ? ubhayaliGga sarvatra hi-yataH sarvatra zrutismRtiSu paraM brahma ubhayaliGgam ubhayalakSaNamabhidhIyate, nirastanikhiladoSatvakalyANaguNAkaratvalakSaNopetamityarthaH / 1"apahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" 2"samastakalyANaguNAtmako'sau khazaktilezAddhatabhUtasargaH" "tejovalaizcaryamahAvabodhasuvIryazaktyAdiguNaikarAziH / paraH parANAM sakalA na yatra lezAdayassanti parAvareze" 3" samastaheyarahitaM viSNAkhyaM paramaM padam" ityAdizrutismRtibhyaH ubhayalakSaNaM hi brahmAvagatam / / 11 / / bhedAditicenna prtyekmtdvcnaat| 3 / 2 / 12 / yathA jIvasya prajApativAkyAvagatApahatapApmatvAdyubhayaliGgasyApi devAdidehayogarUpAvasthAbhedAdapuruSArthayogaH, tathA'ntaryAmiNaH parasyApi svato'pahatapApmatvAdyubhayaliGgasya tattaddevAdizarIrayogarUpAvasthAbhe. dAdapuruSArthayogo'varjanIya iti cet-tantra, pratyekamatadvacanAt-"yaH pRthivyAM tiSThan" 4"ya Atmani tiSThan" ityAdiSu pratiparyAyaM 5"sata AtmA'ntaryAmyamRtaH" ityantaryAmiNo'mRtatvavacanena tatratatra svecchayA niyamanaM kurvatastattatsambandhaprayuktApuruSArthapratiSedhAt / jIvasya tu tatvarUpaM tirohitamiti 6" parAbhidhyAnAtu tirohitam" ityatroktam / nanu khecchayA kurvato'pi tattadvastusvabhAvAyattApuruSArthasambandho'varjanIya i. tyuktam / naitadyuktam , nAcidvastvapi khabhAvato'puruSArthavarUpam / karma 1.ga. 8.1-5 // -2. vi. pu. 6.5.84, 85 // -3. vi. pu 1-22-53 // -4. .. 5-7-3, 22 // -5 pR. 5-7-3, 23 // -6. zArI. 3-2-4 // For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] ubhayaliGgAdhikaraNam. 231 vazyAnAM tu karmakhabhAvAnuguNyena paramapuruSasaGkalpAdekameva vastu kAlabhedena puruSabhedena ca sukhAya duHkhAya ca bhavati ; vastukharUpaprayukte tu tAdrapye sarva sarvadA sarvasya sukhAyaiva duHkhAyaiva vA syAt / nacaivaM dRzyate; tathAcoktaM-1 "narakavargasaMjJe vai pApapuNye dvijottama / vastvekameva du:khAya sukhAyeAgamAya c| kopAya ca yatastasmAdvastu vastvAtmakaM kutH| tadeva prItaye bhUtvA punaduHkhAya jAyate / tadeva kopAya yataH prasAdAya ca jAyate / tasmAdaHkhAtmakaM nAsti na ca kaMcitsukhAtmakam" iti / ato jIvasya karmavazyatvAttattatkarmAnuguNyena tattadvastusambandha evApuruSArthassyAt parasya tu brahmaNaH svAdhInasya sa eva sambandhastattadvicitraniyamanarUpalIlArasAyaiva syAt // 12 // apicaivmeke|3|2|13|| apica eke-zAkhinaH ekasminneva dehasaMyoge jIvasyApuruSArtha parasya tu tadabhAvaM niyamanarUpaizvaryAyattadIptiyogaM ca svazandenAdhIyate-2"dA suparNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM pariSakhanAte / tayoranyaH pippalaM khAdvattyanaznannanyo abhicAkazIti" iti // atha syAt-3"anena jIvenA'tmanA'numavizya nAmarUpe vyAkaravANi"iti brahmAtmakajIvAnupravezapUrvakaM nAmarUpavyAkaraNamiti brahmaNo'. pi tadAtmabhUtasya devamanuSyAdirUpatvaM tannAmabhAktvaMcAsti, tatazca 4 "brAmaNo yajeta" ityAdividhiniSedhazAstragocaratvena karmavazyatvamavarjanIyamitiH tatrAhaarUpavadeva hi ttprdhaantvaat|3|2|14|| devAdizarIrAnupraveze tena rUpeNa yuktamapyarUpavadeva tat-brahma-rUpa1. vi. pu.2-6. 46-47-48 // -2. mu. 3.1-1 // --3. chA. 6-3-2 // 4 // For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 zrIzArIrakamImAMsAbhAye ma.. rahitatulyameva jIvavaccharIritvanibandhanaM karmavazyatvamasya na vidyata :tyarthaH / kutaH nirvAhakatvena pradhAnatvAt / 1"AkAzo havai nAmarUpayonirvahitA te yadantarA tadbrahma"iti sarvAnumaveze'pi nAmarUpakAryAsparzana nAmarUpayornirvodRtvameva brahmaNaH pratipAdayatiAnanu-taccharIrakatvena tadantaryAmitve kathamarUpavaditi rUpasambandharahitatulyatvamucyate itthaM-yathA jIvasya tattajanyasukhaduHkhabhAktvena tattadrapasambandhaH,tathA tdbhaavaatprsyaaruupvttvm|vidhinissedhshaastraannypi karmavazyamevAdhikurvanti tasmAdarUpatulyameva paraM brahma / tatazcAntaryAmirUpeNAvasthitamapi brahma nirastanikhiladoSatvakalyANaguNAkaratvarUpobhayaliGgameva // 14 // ___nanu ca 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" ityAdibhirnirvizeSaprakAzaikakharUpaM brahmAvagamyate ,anyattu sarvajJatvasatyasaGkalpatvajagatkAraNatvasavAntarAtmatvasatyakAmatvAdikaM 3 'netineti" ityAdibhiH pratiSidhyamAnatvena mithyAbhUtamityavagantavyam / tatkathaM kalyANaguNAkaratvanirastanikhiladoSatvarUpobhayaliGgatvaM brahmaNa iti; ata Aha prkaashvccaavaiyrthyaat|3|2|15|| yathA 2"satyaM jJAnamanantaM brahma" ityAdivAkyAvayApakAzakharUpatvaM brahmaNo'bhyupagamyate ; tathA satyasaGkalpatvasarvajJatvajagatkAraNatvasarvAtmakatvanirastanikhilAvidyAdidoSatvAdyabhidhAyivAkyAvaiyA dubhayaliGgameva brahma // 15 // Aha ca tnmaatrm|| 3 // 2 // 16 // kizca 2" satyaM jJAnamanantam" ityAdivAkyaM brahmaNaH prakAzastrarUpatAmAtra pratipAdayati, nAnyatsatyasaGkalpatvAdikaM vAkyAntarAvagataM niSedhati; 3"netineti" iti ca niSedhaviSayo'nantarameva vakSyate // 1. chA. 8.14-1 // -2. te. bhAna, 1-1 // -3... 4-3-6 // For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 pA. 2.] ubhayaliGgAdhikaraNam . darzayati cAtho api smaryate / 3 // 2 // 17 // darzayati ca vedAntagaNaH kalyANaguNAkaratvaM nirastanikhiladoSatvaM ca 1"tamIzvarANAM paramaM mahezvaraM taM daivatAnAM paramaM ca daivatam / sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijanitA nacAdhipaH / na tasya kArya karaNaM ca vidyate na tatsamacAbhyadhikazca dRzyate / parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca"2 "yassarvajJassarvavit yasya jJAnamayaM tapaH" 3"bhISA'smAdvAtaH pavate bhISodeti sUryaH" 3 "sa eko brahmaNa AnandaH" 4"yato vAco nivartante / aprApya manasA saha / AnandaM brahmaNo vidvAn na bibheti kutazcaneti 5 "niSkalaM niSkriya zAntaM niravacaM niraJjanam" ityAdi / smaryate ca 6"yo mAmajamanAdiM ca vetti lokamahezvaram" "viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat" 8"mayA'dhyakSeNa prakRtissUyate sacarAcaram / hetunA'nena kaunteya jagaddhi parivartate" 9"uttamaH puruSastvanyaH paramAtmetyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya IzvaraH" 10"sarvajJassarvakRtsarvazaktijJAnavaladhimAn / anyUnacApyavRddhizca svAdhIno naadimaanvshii| kamatandrIbhayakrodhakAmAdibhirasaMyutaH / niravadyaH paraH prApterniradhiSTho'kSaraH krmH"ityaadiH| atassavatrAvasthitasyApi brahmaNa ubhayaliGgatvAttattatsthAnaprayuktA doSA na para brahma spRzanti // 17 // ata evacopamA sUryakAdivat / 3 // 2 // 18 // __yato nAnAvidheSu sthAneSu sthitasyApi parasya brahmaNo na tatmayuktadoSabhAktvam, ata eva jaladapaNAdipratibimbitasUryAdivatparamAtmA 1. zve. 6-7, 8 // -2. mu. 1-1-9 // --3. te. A. 8-4 // -4. te. A 9-1 // - 5. zve. 6-19 // -- 6. gI. 10.3 // - 7. gI. 10.42 // -8, gI. 9-10 / -9, gI. 15.17 // -10. vi. pu. 5-1-47, 48, 49 // For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 234 zrIzArIrakamImAMsAbhAnye [a. 3. tavatalAvasthito'pi nirdoSa iti zAstreSUpamA kriyate - 1 " AkAzamekaM hi yathA ghaTAdiSu pRthagbhavet / tathAtmaiko hAnekasthA jalAdhAreSvivAMzumAn / eka eva hi bhUtAtmA bhUtebhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhAcaiva dRzyate jacandravat" ityAdiSu // 18 // aba codayati-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ambuvadagrahaNAttu na tathAtvam / 3 / 2 / 19 // tuzabdavodyaM dyotayati / ambuvaditi saptamyantAt vatiH / ambudarpaNAdiSu yathA sUryamukhAdayo gRhyante; na tathA pRthivyAdiSu sthAneSu paramAtmA gRhyate / ambvAdiSu hi sUryAdayo bhrAntyA tatrasthA iva gRzante, na paramArthatastattrasthAH / iha tu 2" yaH pRthivyAM tiSThan " 2" yo'psu tiSThan " 2"ya Atmani tiSThan" ityevamAdinA paramArthata eva paramAtmA pRvivyAdiSu sthito gRhyate / atastUryAderambudarpaNAdiprayuktadoSAnanuSaGgataara sthityabhAvAdeva / ato na tathAtvaM - dASTantikasya na dRSTAntatulyatvamityarthaH // 19 // pariharati vRddhihAsabhAktvamantarbhAvAdubhayasAmaJjasyAdevaM darzanAcca / 3 / 220 // pRthivyAdisthAnAntarbhAvAtsthAninaH parasya brahmaNaH svarUpato guNatazca pRthivyAdisthAnagatadRddhihAsAdidoSabhAktvamAtraM sUryAdidRSTAntena nivartyate / kathamidamavagamyate / ubhayasAmaJjasyAdevam ubhayadRSTAntasAmaJjasyAdevamiti nishciiyte| "AkAzamekAMhi yathAghaTAdiSu pRthagbhavet "1" ja. lAdhAreSvivAMzumAn" iti doSavatsvanekeSu vastuSu vastuto'vasthitasyA 1. yAjJavalkya. prAyazcitta, adhyAtmapra 144 // ---2 - 5-7-3, 4, 22 // For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] ubhayaliGgAdhikaraNam 235 kAzasya, vastuto'navasthitasyAMzumata cobhayasya dRSTAntasyopAdAnaM hi paramAtmanaH pRthivyAdigatadoSabhAktvanivartanamAtre pratipAdye samaJjasaM bhavati / ghaTakarakAdiSu yathA vRddhihAsabhAkSu pRthakpRthaksaMyujyamAnamapyAkAzaM vRddhihAsAdidoSairna spRzyate; yathA ca jalAdhAreSu viSameSu dRzyamAnoM'numAn tadgatadRddhihAsAdibhirna spRzyate; tathA'yaM paramAtmA pRthivyAdiSu nAnAkAreSvacetaneSu cetaneSu ca sthitastattadgatavRddhihAsAdidoSaira saMspRSTassarvala vartamAno'pyeka evAspRSTadoSagandhaH kalyANaguNAkara ev| etaduktaM bhavati - yathA jalAdiSu vastuto'navasthitasyAMzumato hetvabhAvAjjalAdidoSAnabhiSvaGgaH, tathA pRthivyAdiSvavasthitasyApi paramAtmano doSapratyanIkAkAratayA doSahetvabhAvAnna doSasambandhaH - iti / darzanAcca dRzyate caivaM sarvAtmanA sAdharmyAbhAve'pi vivakSitAMzasAdharmyAdRSTAntopAdAnaM, siMha iva mANavaka ityAdau / ataH svabhAvato nirastanikhilAjJAnAdidoSagandhasya samastakalyANaguNAkarasya pRthivyAdisthAnato'pi na doSasambhavaH // 20 // atha syAt - 1" dve vAva brahmaNo rUpe mUrte cAmUrtamevaca" iti prakRtya samastaM sthUlasUkSmarUpaM prapaJcaM brahmaNo rUpatvena parAmRzya 2" tasya ha vA etasya puruSasya rUpaM yathA mAhArajanaM vAsaH" ityAdinA AkAravizepaM cAbhidhAya 2" athAta Adezo netineti nahyetasmAditinetyanyatparamasvi" iti sarve prakRtaM brahmaNaH prakAramitizabdena parAmRzya tatsarve pratividhya sarvavizeSAdhiSThAnaM sanmAtrameva brahma; vizeSAstvevaMvidhaM svasvarUpamajAnatA brahmaNA kalpitA iti darzayati ; ataH kathamubhayaliGgatvaM brahmaNa iti-atrAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtaitAvattvaM hi pratiSedhati tatobravIti ca bhUyaH / 3 / 2 / 21 // 1. bR. 4-3-1 // 2. 4-3-6 // For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. naitadupapadyate-yaDrahmaNaH prakRtavizeSavattvaM 1" netineti" iti pratiSidhyata-iti, tathA sati bhrAntajalpitAyamAnatvAt / na hi brahmaNo vizeSaNatayA pramANAntarAmajJAtaM sarva tadvizeSaNatvenopadizya punastadevAnunmattaH pratiSedhati / yadyapi nirdizyamAneSu kecana padArthAH pramANAntaraprasiddhAH; tathApi teSAM brahmaNaH prakAratvamaprajJAtameva, itareSAM tu svarUpaM brahmaNaH prakAratvaM cAjJAtam / atstessaamnuvaadaasmbhvaadnvopdishynte| atastaniSedho nopapadyate / yasmAdevaM, tasmAtprakRtatAvattvaM brahmaNaH pratiSedhatIdaM vAkyam / ye brahmaNo vizeSAH prakRtAH / tadviziSTatayA brahmaNaH pratIyamAneyattA 1 "netineti" iti pratiSidhyate / netineti-naivaM naivam , uktaprakAramAnaviziSTaM na bhavati brahma ; uktaprakAraviziSTatayA yA brahmaNa iyattA prakRtA ; sA'tra itizabdena parAmRzyata ityarthaH / yatazva niSedhAnantaraM brahmaNo bhUyo guNajAtaM bravIti, atazca prakRtavizeSaNayogitvamAtraM brahmaNaH pratiSedhati / bravIti hi bhUyo guNajAtaM-1"na hotasmAditinetyanyatparamastyatha nAmadheyaM satyasyasatyamiti prANA vai satyaM teSAmeSa satyam" iti / ayamarthaH-iti neti yahahma pratipAditam , tasmAdetasmAdanyadvastu paraM nAsti ; brahmaNo'nyat svarUpato guNatazyotkRSTaM naastiityrthH| tasya ca brahmaNaH satyasya satyamiti nAmadheyam / tasya ca nirvacanaM 1"prANA vai satyaM teSAmeSa satyam" iti / prANazabdena prANasAhacaryAjjIvAH parAmRzyante; te tAvatsatyam , viyadAdivatvarUpAnyathAbhAvarUpapariNAmAbhAvAt teSAmeSa satyam-tebhyo'pyeSa paramapuruSassatyam , jIvAnAM karmAnuguNyena jJAnasaGkocavikAsau vidyate ; paramapuruSasya tvapahatapApmanastau na vidyate; atastebhyo'pyeSa stym| atazcaivaM vAkyazeSoditaguNajAtayogAt 1" netineti" iti brahmaNassavi 1. 1. 4-3-6 // For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] ubhayaliGgAdhikaraNam 237 zeSatvaM na pratiSidhyate ; api tu pUrvaprakRteyattAmAtram / ata ubhayaliGga meva paraM brahma // 21 // brahmaNaH pramANAntarAgocaratvena tatsambandhitayA mUrtImUrtAdirUpAjuvAdena taniSedhAsambhavAtprakRteyattApratiSedha uktaH ; tadeva pramANAnta rAgocaratvaM draDhayati tadavyaktamAha hi / 3 / 2 / 22 // " tat - brahma pramANAntareNa na vyajyate, Aha hi zAstra 1" na sandRze tiSThati rUpamasya na cakSuSA pazyati kazcanainam " 2" na cakSuSA gRhyate nApi vAcA " ityAdi // hetvantaraM cAha - api saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm / 3 / 2 / 23 // api ca saMrAdhane - samyakprINane bhaktirUpApabhe nididhyAsana evAsya sAkSAtkAraH ; nAnyatreti zrutismRtibhyAmavagamyate / 3" nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamevaiSa vRNute tena labhyastasyaiSa AtmA vivRNute tanuM svAm 2" jJAnaprasAdena vizuddhasatvasvatastu taM pazyati niSkalaM dhyAyamAnaH" iti zrutiH / smRtirapi 4" nAhaM vedairna tapasA na dAnena na cejyayA " 4" bhaktyA tvananyayA zakya ahamevaMvidho'rjuna / jJAtuM draSTuM ca tattvena praveSTaM ca parantapa" iti / bhaktirUpApannamevopAsanaM saMrAdhanam - tasya prINanamiti puurvmevoktm| ato nididhyAsanAya brahmasvarUpamupadizat 5 " dve vAva brahmaNaH" ityAdi 1. tai. nArA. 1. anu. 10 // 2. mu. 3-18 // - 3. mu. 3-2-3 // --4. gI. 11-53, 54 // --- 5. bR. 4-3-1 // For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 ghedAntasAre [ma. 3. zAstraM brahmaNo mUrtAmUrtarUpadvayAdiviziSTatAM prAgasiddhAM nAnuvadituM kSamam // 23 // prakAzAdivaccAvaizeSyaM prakAzazca karma nnybhyaasaat|3|2|24|| itazca prakRtaitAvattvameva pratiSedhati ; na mUrtAmUrtAdiviziSTatvam / yatassAkSAtkRtaparabrahmavarUpANAM vAmadevAdInAM darzane prakAzAdivatjJAnAnandAdisvarUpavanmUAdiprapaJcaviziSTatAyA api brahmaguNatvAvaizevyaM pratIyate-1"tadetatpazyannRSirvAmadevaH pratipede ahaM manurabhavaM sUryazca" ityAdi / brahmakharUpabhUtaprakAzAnandAdizca teSAM vAmadevAdInAM saMrAdhanA. smake karmaNyabhyAsAdupalabhyate / tadvacAbhyastasaMrAdhanAnAM teSAM mRrtAmatAdiviziSTatvamapyavizeSeNa pratIyata ityarthaH // 24 // ___ uktaM brahmaNa ubhayaliGgatvamupasaMharatiato'nantena tathAhi liGgam / 3 / 2 / 25 // ataH-uktaihetubhirbrahmaNaH anantena kalyANaguNagaNena viziSTatvaM siddham / tathA hi satyubhayaliGgaM brahmopapannaM bhavati // 25 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye ubhayaliGgAdhikaraNam // 5 // vedAntasAre-na sthAnato'pi parasyobhayaliGgaM sarvata hi // jAgarAdiSu catasRmvavasthAkhantaryAmitvena sthiterapi parasya brahmaNo na kazcana doSaH ; yatassarvatra zrutismRtiSu nirastanikhiladoSasambandhatvasamastakalyANaguNAkarasvarUpobhayaliGgaM paraM brahma zrutam-2"apahatapApmA...sasyasaGkalpaH" 3"niravadham" "yassarvazassarvavit" 5"samastakalyANaguNAtmako'sau" "sakalA na yatra klezAdayaH" ityAdiSu // 11 // 1. 2. 3-4-10 // --2. chA, 8.1-5 // -3. zve. 6-19 // -4. mu. 1-1-9 // -5, 6. vi. pu. 6-5-84, 85 // For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org uktaH, pA. 2 ] ubhayaliGgAdhikaraNam bhedAditi cena pratyekamatadvacanAt || jIvasya svato 'pahatapApmano'pi zarIrasambandhitvAvasthAbhedAdyathA doSasambandhaH, tathA parasyApi 1 " yasya pRthivI zarIram" ityAdizarIrasambandhitvAddoSa iti cet na, 1" yasya pRthivI zarIram" ityAdiSu pratiparyAyaM 2" sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti nirdoSatvavacanAt // 12 // api caivameke || ekasmin zarIre'vasthitayorjIvaparayoryo vizeSa evameke svazabdenAdhIyate - 3 " dvA suparNA" ityArabhya, 3" pippalaM svAityanaznannanyo'bhicAkAzIti" iti // 13 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 arUpavadeva hi tatpradhAnatvAt / / manuSyAdizarIreSu zarIritve'pi rUparahitavastuvadeva vartate tat brahma, jIvanAmarUpayorapi nirvodRtvena pradhAnatvAt / tathAhi zrutiH, 4' 'nAmarUpayornirvahitA te yadantarA" iti nAmarUpayorantarA aspRSTo madhye vartate, avazya ityarthaH // 14 // prakAzavaJcAvaiyarthyAt // yathA 5" satyaM jJAnam" iti vAkyAvaiyarthyAt svaprakAzatayA jJAnasvarUpaM brahma ; tathA 6" niravadyam " 7"yassarvazaH " 8''parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" ityAdiparazzatavAkyAvaiyarthyAt niravadyaM kalyANaguNAkarazcetyubhayaliGgameva // 15 // Aha ca tanmAtram / / 5" satyaM jJAnam" iti jJAnasvarUpatAmAtramAha, nAmyannivArayati, avizeSAt, virodhAbhAvAcca // 16 // darzayati cAtho api smaryate / darzayati ca nirdoSatvaM kalyANaguNAkaratvaJca vedAntagaNaH 6'' niSkalaM niSkriyaM zAntam" 9" tamIzvarANAm " ityAdiH ; 10" yo mAmajamanAdim" ityAdinA smaryate ca tat // 17 // ata evacopamA sUryakAdivat // yataH pRthivyAdau sarvatra sthitasyApi nirdoSatvaM kalyANaguNAkaratvaca; ata eva zAstreSu jalasUryakAdivadityupamA 11' AkAzamekaM hi yathA.. jalAdhAreSvivAMzumAn" iti // 18 // codayati For Private And Personal Use Only 1 bR. 5-7-3 // -2 bu. 5.7.3.23 // - -- 3.mu. 3.1-1 // -- 4. chA. 8-14- 1 // - 5. te. A. 1-1 // 6. ve. 6-19 // - 7. mu. 1-1-9 // 8. ve. 6-8 // 9. ve. 6-7 // -10. gI. 103 // - 11 yAjJavalkya prAyazcitta. adhyAtma pra. 144 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 240 vedAntasAre [a. 3. I " ambuvadagrahaNAttu na tathAtvam || ambuni sUryo yathA gRhyate, na tathA paramAtmA pRthivyAdau ; atra paramArthatassthitaH; ato na nirdoSatvamiti // vRddhihAsabhAktvamantarbhAvAdubhayasAmaJjasyAdevaM darzanAcca / / neti vartate / naivam pRthivyAdiSvantarbhAvAt parasya tadgatavRddhihAsabhAktvaM dRSTAntenivartyate ityubhayadRSTAntopAdAnasAmaJjasyAdavagamyate / 1" AkAzamekaM hi yathA" iti vastutasthitamAkAzaM, vastuto'navasthitaJca sUryakamubhayamupAda te / anavasthitasya yathA na doSasparzaH ; tathA sthitasyApi hetvabhAvAditi zA payitum / vivakSitadharmasAmyajJApanAya siMha iveti dRSTAnto dRzyate / athavA darzanAceti, 2 ' azva iva romANi vidhUya pApam" ityAdau vivakSita sAmyAnvayo dAntike hi dRzyate / azvo hi romANi sahajAni svAvayavabhUtAni mU dravyANi svazarIraM kampayan kAnicinmuJcati ; atmA tu svena kadAcidanuSThitAni kSaNadhvaMsitayA vinaSTAni karmANi bhagavadprItikarANIti bhagavatA svAprItikRtaduHkhAni dAtuM pravRttena upAsanaprItikRtAnugrahAnivartitAnIti tatsamparkabhAvamanusandadhAti // 20 // 3 "athAta Adezo neti neti" iti sakalavizeSapratiSedhAnnobhayaliGgamityata Aha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtaitAvattvaM hi pratiSedhati tato bravIti ca bhuuyH| 4 " dve vAva brahmaNo rUpe" ityArabhya, kRtsnaprapaJcasya brahmaNo rUpatvenAprajJAtasya rUpatvamupadizya, punastasyaiva pratiSedhAsambhavAt prakRtaitAvanmAtra na bhavatiH brahmeti brahmaNaH prakRteyattAM 3" neti neti" iti pratiSedhati ; tataH pazcAt pUrvamanuktaM guNagaNaM bravIti ca - 3" nahyetasmAditinetyanyatparamasti" iti / iti neti nirdiSTAbrahmaNo'nyannAstItyutkRSTam ; 3" atha nAmadheyaM satyasya satyam" iti ca / tanirvacanam 3 ' ' prANA vai satyaM teSAmeSa satyam" iti / prANAH - jIvAtmAnaH vi yadAdivadutpattyabhAvAtsatyam ; tebhyo'pyeSa satyaM, jJAnasaGkocAdyabhAvAt / ataH prakRteyattApratiSedhAdubhayaliGgameva // 21 // pratyakSeNa sanmAtraM brahmaiva gRhyate, anyatsarve bhrAntamiti, 3 neti neti" iti niSedhArtha ityata Aha tadavyaktamAha hi || brahmasvarUpaM na kenApi pramANena vyajyate ; tathA 1. yAjJavalkya prAyazcitta adhyAtmapra. 144 // 2. chA. 8-13-1 / / - 3. bR 4-3-6 // - 4, bR. 4-3-1 // For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 241 pA. 2.] ubhayaliGgAdhikaraNam ''ha hi zrutigaNaH, 1"na sanDaze tiSThati rUpamasya na cakSuSA pazyati kazcanainam" ityAdiH / pratyakSAdinA tu paTAderevAstitvaM gRhyate; na brahmaNaH // 22 // api saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm // *apicAtyarthapriyAnubhyAnarUpasamyakprINane sati brahmasvarUpaM gRhyata iti shrutismRtibhyaamvgmyte| 2"nA. yamAtmA pravacanena labhyaH" iti zrutiH / 3"nAhaM vedaiH" ityaadismRtiH|| 23 // prakAzAdivaccAvaizeSyaM prakAzazca krmnnybhyaasaat|| saMrAdhanakarmaNyabhyAsAt yeSAM brahmasvarUpadarzanaM jAtam / taddarzane jJAnAnandAderiva jagadaizvaryasyAvazeSyaM pratIyate 4"ahaM manurabhavaM sUryazca" ityAdau // 24 // ___ ato'nantena tathAhi liGgam // ataH 5"ve vAva brahmaNo rUpe" isyAdinopadiSTenAnantena kalyANaguNagaNena yogo brhmnnssiddhH| tathA satyubhayaliGgameva brahma // 25 // iti vedAntasAre ubhayaliGgAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-na sthAnato'pi parasyobhayaliGgaM sarvatra hi // ki jIvasyeva tadantaryAmiNaH parasya brahmaNo'pi jAgarAdisthAnaprayuktadoSAssambhava nti, uta neti saMzayaH / 6"yaH pRthivyAM tiSThan" 6" ya Atmani tiSThan ': 6 'yazcakSuSi tiSThara" 6 'yo retasi tiSThan" ityAdinA jIvasyeva sarvAvasthA. khavasthitivacanAt chandato'pi pUyazoNitAdimajanamapuruSArtha eveti sarve do. pAssambhavantIti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-7"apahatapApmA vijaraH' 8"niravadyaM niraJjanam" 7 'satyakAmassatyasaGkalpa;" 9"yassarvajJassarvavit' 10 "yo mAmajamanAdi ca vetti lokamahezvaram' 11"paraH parANAM sakalA na yatra klezAdayassanti parAvareze ityAdizrutismRtibhyo nirastanikhiladoSagandhatAsAzyasatyasaGkalpatvAdyubhayalakSaNavarUpAvagateH parasya brahmaNassarvatrAntaryAmitayA'vasthitasyApi na doSagandhassambhavaMti ; api tu sarvaniyamanarUpalIlA rasa ev|| sUtrArthastu-na sthAnato'pi parasya-pRthivyAtmAdigvantaryAmitayA'va1. te, nA. ambhasU // -2. mu. 3-2-3 // ---3. gii.11-54||-4. pR. 3-4-10 // 5. 1. 4-3-1 // -6. bu. 5-7-3.22,18,23 // --7. chA. 8-1 5||-8.shve.6-19|| 9.mu.1.1-9||-10. gii-10-3||-11. vi.pu.6-5-85||*api apicetyrthH| priyAnu.pA .31 For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 vedAntadIpe [a. 3. sthitasyApi parasya brahmaNaH jIvasya tatratatrAvasthitasya ye doSA uktAH, te na sa. mbhavanti ; kutaH ? ubhayaliGgaM sarvatra-hihetau, yatassarvatra zrutismRtiSu nirastanikhiladoSatvasamastakalyANaguNAtmakatvarUpobhayaliGgam ubhayalakSaNaM paraM brahmAvagatam // 11 // bhedAditi cenna pratyekamatadvacanAt // yathA jIvasya khato'pahatapA. pmatvAdiguNakasyApi devAdizarIrasambandhitayA'vasthAbhedAduktadoSasambandhitvam ; evaM parasyApi 1"yasya pRthivI zarIram" iti zarIrasambandhitvAvasthAbhedAtte doSAssyuriti cet-na,pratyekaM pratiparyAyama , atadvacanAt - doSAsambandhitvavacanAt / 1"yasya pRthivI zarIram" ityAdiSu 1"eSa ta AtmA'. ntaryAmyamRtaH' ityantaryAmiNo hi nirdoSatvamucyate; jIvasya tu parAbhidhyAnAttatsvarUpaM tirohitamityuktam / atazzarIrasambandhitve'pi parasyaite na dossaaH||12|| apicaivameke / / api ca yadidaM jIvaparayorekasmin zarIre zarIritvenAvasthitayordoSasambandhitvaM tadvipatitvaM coktam , evameke zAkhinasvazabdenAdhIyate-2 "dvA suparNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM pariSakhajAte / tayoranyaH pippalaM svAdvattyanaznannanyo abhicAkazIti" iti // 13 // manuSyAdizarIreSu zarIritvameva jIvasya nAmarUpabhAkvena karmavazyatAhetuH, tatparasyApyaviziSTaM cet kathaM parasya brahmaNo'karmavazyatvena karmaphalAnazanamucyate-ityata Aha arUpavadeva hi tatpradhAnatvAt // manuSyAdizarIreSu zarIritve'pyarUpavadeva hi tat paraM brahma ; kutaH 1 pradhAnatvAt nirvAhakatvAt ; jIvasya nAmarUpabhAktvena karmaphalAzanaM nirvoDhuM parasya tattaccharIre zarIritvenAvasthAnam / yathAha-1 "yasya pRthivI zarIram" 3'yasyA'tmA zarIram...AtmAnamantaro yamayati' 4'antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" "5AkAzo havai nAmarUpayornirvahitA te yadantarA tabrahma" iti / ata ubhayaliGgameva paraM brahma // 14 // 6'satyaM jJAnamanantaM brahma" iti prakAzaikavarUpatA brahmaNa ucyate, kathamubhayaliGgatvamityata Aha 1. va. 1-7-3-22, 18, 23, // -2. mu. 3-1-1 // --3. bu. 5-7-22 // 4. AraNam. 3.pra. 21-5 // -5. chA. 8-14-1 // -6. . A. 1-1 // For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] ubhayaliGgAdhikaraNam. prakAzavaccAvaiyarthyAt // yathA 1" satyaM jJAnam" iti vAkyavaiiyarthyAM tprakAzo brahmaNasvarUpamityavagamyate ; tathA 2" yassarvajJassarvavit" 3" parAssya zaktirvividhaiva zrUyate" ityAdivAkyAvaiyarthyAtkalyANaguNAkaratvaM ca brahmaNassvarUpamityavagamyate ityubhayaliGgameva // 15 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 Aha ca tanmAtram || 1 " satyaM jJAnam" iti vAkyaM brahmaNo jJAnaM svarUpamityetAvanmAtramAha ; na punaH kalyANaguNAkaratvaM niSedhati // 16 // darzayati cAtho api smaryate / darzayati ca vedAntavAkyagaNo nirasta nikhila doSatvaM kalyANaguNAkaratvaM ca 3" niSkalaM niSkriyaM zAntaM niravadyaM niraJjanam" 5' " tamIzvarANAM paramaM mahezvaraM taM daivatAnAM paramaM ca daivatam" ityAdikaH / smaryate ca 6' yo mAmajamanAdi ca vetti lokamahezvaram" 7 "ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA / mattaH parataraM nAnyat" ityAdiSu // 17 // ata eva copamA sUryakAdivat / yato brahmaNo nirastanikhila doSatvakalyANaguNAkaratvenobhayaliGgatvAt pRthivyAdisthAnato'pi na tattatprayuktadoSagandhasambhavaH ; ata eva zAstreSu ca jalasUryakAdyupamA kriyate ' ' AkAzamekaM hi yathA ghaTAdiSu pRthagbhavet / tathAtmaiko hyanekasthA jalAdhAreSvivAMzumAn" i tyAdiSu // 18 // For Private And Personal Use Only ambuvadagrahaNAttu na tathAtvam || tuzabdazvodyaM dyotayati ; ambunIvAgrahaNAt ; yathA'mbuni sUryaH tatrAnavasthita eva bhrAntyA tatra sthita iva gRhyate; na tathA paramAtmA pRthivyAdau gRhyate; 9" yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaraH " iti paramArthatasthito gRhyate ; ato na tathAtvaM-na sUryasyeva tatprayuktadoSagandhAbhAvaH paramAtmanaH, paramArthatassthitatvAt // 19 // vRddhihAsabhAktvamantarbhAvAdubhayasAmaJjasyAdevaM darzanAcca // pRthivyAdiSu viSameSu sthAneSu sthitasyApi paramAtmana tadantarbhAvAt-tatrAvasthAnataH tatprayuktavRddhihAsabhAktvaM 8" jalAdhAreSvivAMzumAn" iti dRSTAntena nivartyate / kuto'vagamyate etAvanmAtramiti ; ubhayasAmaJjasyAdevam - ubhayadRSTAntopAdAnasAmaJjasyAdevamavagamyate / 8' 'AkAzamekaM hi yathA ghaTAdiSu pRthagbhavet" iti 1. tai. A. 1-1 - // 2. mu. 1-1-9 // -- -3. ve. 6-8 // - 4. ve. 6-19 // - 5. zve. 6-7 // --6. gI. 10-3 // - 7. gI. 7-6 // - 8. yAjJavalkya. prAyazcitta. adhyAtmapra 144 // 9 5-7-3 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 vedAntadIpe [ma. 3. ghaTakarakAdiSu viSamevavasthitamAkAzaM, 1'jalAdhAregviAMzumAn" iti cAMzumantaM paramArthatassthitamanavasthitaM cobhayaM dRSTAntatayopAdAya 1"tathA''tmaiko hyanekasthaH" iti nigamanAt tattatsthAnaprayuktavRddhihAsabhAktvanivartanamAtraM vivkssitmityvgmyte| anyatrApi dRSTAntadAntikayossarvasAmyAbhAve'pi 'siM. ha iva mANavakaH" ityAdiSu dRSTAntopAdAnadarzanAzcaivamavagamyate // 20 // 2"athAta Adezo netineti" ityAdinA pUrvaprakRtasya mUrtAmUrtaprapakSasya brahmaNo rUpatvapratiSedhAniSprapaJcaM sanmAtrameva brahma ; na punaruktasvarUpamubhayaliGgamityAzaGkayAha prakRtaitAvatvaM hi pratiSedhati tato bravItica bhuuyH|| hIti - hetau / 3' vAva brahmaNo rUpe mUrta cAmUrtamevaca" ityAdinA sthUlasya sUkSmasya ca pra. paJcasya brahmaNo rUpatayA pramANAntarAprajJAtasya atraiva rUpatayopadiSTasya niSe. dhAsambhavAt prakRtaitAvattvaM hi brahmaNaH pratiSedhati, pUrvaprakRtaitAvanmAnaM na bhavati brahmetihi 4"athAta Adezo netineti" ityatra pratipAdyata ityarthaH / tato bravIti ca bhUyaH-tataH-pUrvoktAdbhayastvaM bravIti ca vAkyazeSaH, 4"notasmA. ditinetyanyatparamasti atha nAmadheyaM satyasya satyamiti prANA vai satyaM teSAmeSa satyam" iti-iti neti nirdiSTAdetasmAdbrahmaNo'nyannAsti; parabrahmaNo'nyasvarUpato guNatazcotkRSTaM na hastItyarthaH / 4"satyasya satyam" iti brahmaNo nAmadheyam , tasya nirvacanam -4"prANA vai satyaM teSAmeSa satyam" iti / prANasAhacaryAjIvAtmAnaH praannaaH| te hi viyadAdivadanutpAdyatvena satyam / tebhbo'pyeSa satyam,te hi karmAnuguNadehayogena janmavantaH; tadapyasya nAstIti teSAmeSa satyam , jJAnasaGkocavikAsarUpavikArasyApyasambhavAt / ataH pramANAntarAprajJAtakharUpasya brahmaNo mUrtAmUrtaprapaJcaprakAratayopadezAt ,punarapi prakAravizeSopadezAca, 4"athAta Adezo netineti" iti pUrvaprakRteyattA brahmaNaH pratiSidhyata ityarthaH / / 21 // nanu ca vastutaH pratyakSeNa nirvizeSasanmAtrameva gRhyate tadatiriktaM bhrAnsyA pratIyamAnaM savizeSarUpamanUdha 5"netineti" iti niSidhyata ityatrAha tadavyaktamAha hi / / brahmaNaH pramANAntarAprazAtatAM draDhayati; tat brahma na kenApi pramANena vyaktam ; tathA Aha hi zrutiH-6'na saMdRze tiSThati rUpa 1. yAjJavalkya. prAyazcitta. adhyAtma. 144 // -2. pU. 4-3.6 // -3. 1.4. 3-1 // -4. pR. 4-3-6 // -5. te, nA. ambhas. 3 // For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 pA. 2.] ahikuNDalAdhikaraNam . masya" ityAdikA // 22 // api saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm // apica saMrAdhana evopalabhyate; saMrAdhanaM samyakprItiyuktaM bhajanam , upAsanamiti yAvat / upAsanA patatprINanena vinA kenApi nopalabhyata iti zrutismRtibhyAmavagamyate / 1"nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA shruten| yamevaiSa vRNute tena labhyaH" 2"nAhaM vedairna tapasA na dAnena na cejyayA...bhaktyA tvananyayA zakyaH" iti hi shrutismRtii| ataH kenApi pramANenAnabhivyaktasvarUpatvAbrahmaNaH 3"dve vA. va brahmaNo rUpe" ityAdinA brahmaNaH prakAratayopadiSTaM jagadaizvarya 4 'netineti" iti na niSidhyate ; kintu prakRteyattAmAtraM tu niSidhyate // 23 // prakAzAdivaccAvaizeSyaM prakAzazca karmaNyabhyAsAt // itazca zAnAnandavajagadaizvaryamapi brahmaNo rUpam ; yeSAM vAmadevAdInAM saMrAdhanarUpakarmaNyabhyAsAtprakAzazca saJjAtaH-darzanaM saJjAtam ; teSAM darzane prakAzAdivat zAnAderiva jagadaizvaryasyApyavaizeSyaM pratIyate , 5'tadvaitatpazyannRSirvAmadevaH pratipede ahaM manurabhavaM sUryazca" 6 "ahaM kakSIvAna" ityAdau // 24 // ato'nantena tathA hi liGgam // ato'nantena kalyANaguNagaNena yogo brahmaNassiddhaH / tathA satyubhayaliGgameva brahma // 25 // iti vedAntadIpe ubhayaliGgAdhikaraNam // 5 // ..(zrIzArIrakamImAMsAbhASye ahikuNDalAdhikaraNam // 6||..ubhyvypdeshaattvhiknnddlvt / 3 / 2 / 26 // mRrtAmRrtAtmakasya acitprapaJcasya brahmaNo rUpatvaM3 "dve vAva brahmaNo rUpe" ityAdinopadizyate / 4"athAta Adezo netineti" iti mUrtAmUrtAcidasturUpatayA brahmaNa iyattA pratiSidhyate / 4"nahyetasmAditinetyanyatparamasti" iti brahmaNo'nyadutkRSTaM nAstIti pratipAditam / tadupapAdanAya 1. 3. kaTha. 2-23 // -2. gI. 13-53, 54 // -3. 3. 4-3-1-6 // -4. . 4-3.6 // -5. bu. 3-4-10 // -6 // For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 zrIzArIrakamImAMsAbhAjye a. 3. 1"atha nAmadheyaM satyasya satyamiti prANA vai satya teSAmeSa satyam" iti prANazabdanirdiSTebhyazcetanebhyo'pyeSa satyamiti kadAcidapi jJAnAdisaGko caabhaavaaduktm|tthaa2 "pradhAnakSetrajJapatirguNeza:"3"patiM vizvasyA'tmezvara" 4 "nityo nityAnAM cetanazcetanAnAm " ityAdizrutezcAyamartho'vagamyate / tasyAcidvastuno brahmarUpatvaprakAra idAnIM cintyate, brahmaNo nirdoSatvIsakhyartham-kimasyAcidvastuno brahmarUpatvamahikuNDalanyAyena,uta prabhAprabhAvatorivaikajAtiyogena,uta jIvasyeva vishessnnvishessytyaaNshaaNshibhaaven-iti| iha sthApyamAnaM vizeSaNavizeSyabhAvamaGgIkRtya 5"prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAt" 6"tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH" ityatra sUkSmacidacidastuviziSTAdbrahmaNaH sthUlacidacidvastuviziSTasyotpattirananyatvaM coktam / kiM yuktam? ahikuNDalavaditi; kutaH ubhayavyapadezAt 7"brahmevedaM sarvam" "mAtmaivedaM sarvam" iti tAdAtmyavyapadezAt , 9 "hantAhamimAstisro devatAH anena jIvenA'tmanA'nupavizya" ityAdibhedavyapadezAcca / aheH kuNDalabhAva RjubhAvavat tasyaiva brahmaNassaMsthAnavizeSA evaacidvstuuni|| prakAzAzrayavahA tejastvAt / 3 / 2 / 27 // vAzabdaH pakSavyAvRttyarthaH; brahmasvarUpasyaivAcidrapeNAvasthAne bhedazrutayo brahmaNo'pariNAmitvavAdinyo'pi bAdhitA bhaveyuH, ato yathA tejastvena prabhAtadAzrayayorapi tAdAtmyam evamacitprapaJcasya brahmaNo rUpatvamityarthaH // 27 // pUrvavahA / 3 / 2 / 28 // vAzabdaH pakSadvayavyAvRttyarthaH / ekasyaiva dravyasyAvasthAvizeSayoge 1 vR. 4-3-6 // -2. ve. 6-16 // -3. te. nA. 3-anu // ---4. zve. 6. 13 // -5. zArI. 1-4-23 // -6. zArI. 2-1-15 // -7. . 4.5-1 // -8. chA. 7-25-2 // -9. chA. 6-3-2 // --* rajju. paa|| For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] 247 brahmasvarUpasyaivAciddanyarUpatvAduktadoSAdanirmokSaH / atha prabhA tadAzrayayorivAcidrahmaNorbrahmatvajAtiyogamAtram ; evaM tarhyazvatva gotvavadbrahmApIzvare cidacidvastunocAnuvartamAnaM sAmAnyamiti sakalazrutismRtivyavahAravirodhaH / pUrvavadeva ? " aMzo nAnAvyapadezAt " 2 " prakAzAdivantu naivaM paraH " iti jIvavatpRthaksiyana rhavizeSaNatvenAcidvastuno brahmAMzatvam ; vizi STavastvekadezatvenAbhedavyavahAro mukhyaH, vizeSaNavizeSyayoH svarUpasvabhAvabhedena bhedavyavahAro mukhyaH, brahmaNo nirdoSatvaM ca rakSitam / tadevaM prakAzajAtiguNazarIrANAM maNivyaktiguNyAtmanaH pratyapRthaksiddhilakSaNavizeSaNatayA yathAMzatvam; tatheha jIvasyAcidvastunazca brahma pratyaMzatvam ||28 pratiSedhAcca / 3 / 2 / 29 // 3sa vA eSa mahAna AtmA'jaro'maraH 4 " nAsya jarayaitajjIryati" ityAdibhiH brahmaNo'ciddharmapratiSedhAcca vizeSaNavizeSyatvenaivAMzAMzibhAva ityarthaH / atassUkSmacidacidvastuviziSTaM kAraNabhUtaM brahma, sthUlacidacidvastuviziSTaM kAryabhUtaM brahmeti kAraNAtkAryasyAnanyatvam, kAraNabhUtatravijJAnena kAryasya jJAtatetyAdi sarvamupapannam brahmaNo nirdoSatvaM ca rakSitam / brahmaNo nirdoSatvena kalyANaguNAkaratvenacobhayaliGgatvamapi siddham // 29 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye ahikuNDalAdhikaraNam // 6 // ahikuNDalAdhikaraNam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre-- ubhyvypdeshaavhikunnddlvt|| 5 "AtmaivedaM sarvam" 6 "asmAnmAyI sRjate" ityekatvanAnAtvavyapadezAt aheH kuNDalabhAvAdivat brahmasvarUpasyaiva 7' ' dve vAva brahmaNo rUpe" ityAdinoktaH pRthivyAdibhAvaH // 26 // prakAzAzrayavadvA tejastvAt // prakAzatadAzrayayoryathA svarUpabhede'pi 1. zArI, 2-3-42 // - 2. zArI. 2-3-45 // - 3 bR. 6-425||4.chaa.81-5||--5. chA. 7-25-2 // - 6, ve. 4-9 // 7 bR. 3-3-1 // For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 vedAntadIpe [ma. 3. tejastvayogena aikyam ; evamacibrahmaNo zcaikajAtiyogena // 27 // pUrvavadvA // vAzabdaH pakSadvayavyAvRttyarthaH ; yathA pUrvatra jIvasya prakAzajAtiguNazarIravadvizeSaNataikasvabhAvatayA viziSTaikadezatvenAMzatvam / evmcidvstuno'pi|1"aatmaivedN sarvam" iti cidacitorekenaiva zabdena aikyAbhidhAnamityaMzatvamapyekarUpamiti 'pUrvavadvA' ityuktam / itarapakSayorbrahmaNassado. SatAdi durvAramityarthaH / 2'yasya pRthivI zarIram" 2 "yasyA'tmA zarIram" iti cidacidvastunozzarIratayA tadvizeSaNasvabhAvatA siddhA // 28 // pratiSedhAcca // 3"nAsya jarayaitajIryati" ityAdinA'ciddharmapratiSedhAzcaivam // 29 // iti vedAntasAre ahikuNDalAdhikaraNam // 6 // vedAntadIpe - ubhayavyapadezAttvahikuNDalavat // 4' vAvabrahmaNo rUpe' ityAdinopadiSTamacidvastuno brahmarUpatvaM kiM brahmasvarUpasyaivAcidrUpeNa pariNAmAdbhavati, uta parasminbrahmaNyacivastuni caikajAtiyogAt , atha jIvavabrahmazarIratayA brahmavizeSaNatveneti sNshyH| bhinnatvAbhinnatvarUpobhayavyapadezopapattaye brahmaivAcidrUpeNa pariNamata iti prathamaH pakSaH / tathA tu sati brahmaNo nirdoSatvAdikaM bAdhye tetyekajAtiyogeneti dvitIyaH pakSaH / evaM sati 1"AtmaivedaM sarvam"5 "brahmaivedaM sarvam" iti brahmakharUpasyaiva sarvazabdavAcyatvavyapadezabAdhassyAt / nokaiva govyaktiH 'khaNDo gauH, muNDo gauH, pUrNazRGgo gauH' ityAdisarvagovyaktivAcakazabdarabhidhIyate / ato jIvasyeva bra. mazarIratayA brahmavizeSaNatvenAcidvastuno'pi brahmAMzatvamiti raaddhaantH| sUtrArthastu-tuzabdo'vadhAraNe / aheH kuNDalabhAvAdivabrahmasvarUpasyaivAcidrUpeNAvasthAnam / kutaH? nAnAtvaikatvobhayavyapadezAt // 26 // prakAzAzrayavadvA tejastvAt // vAzabdo'nantaroktavyAvRttyarthaH ; yathA prakAzatadAzrayayoH tejastvenaikajAtiyogAdabhinnatvaM, bhinnatvA, evamacibrahmaNorapi // 27 // * rekyamekajAti. paa||1. chA. 7.25-2 // -2. i. 5-7-3-22||---3. DA.8. 1-5-4.. 4.3.2 // --5. .. 4-5-1 // For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. parAdhikaraNam . pUrvavadA // bAzabdaH pakSadvayavyAvRttyarthaH ; pUrvavat-yathA pUrvatra 1"aMzo nAnAvyapadezAt" 2 "prakAzAdivattu naivaM paraH" ityubhavavyapadezopapattaye, brahmaNo nirdoSatvasiddhaye ca prakAzajAtiguNazarIravat pRthaksidhyanaIvizeSaNatayA jIvasya brahmAMzatvamuktam / evamacivastuno'pi / acidvAcizabdenApyacivastuviziSTaM brahmaivAbhidheyamiti 3"AtmaivedaM sarve' 4 'brahmaiveda sarvam" itybhedvypdeshoppttiH| vizeSaNavizeSyayossvarUpasvabhAvabhedajJApanAya vizeSaNavizeSyau niSkRSya bhedena vypdeshshcoppdyte|5 'kSaraM tvavidyA hyamRtaM tu vidyA vidyAvidye Izate yastu so'nyaH" iti brahmaNo nirdoSatvaJca // 28 // pratiSedhAcca / / 6"sa vA eSa mahAnaja AtmA'jaro'maraH, 7'nAsya jarabaitanjIryati . vijaro vimRtyuH" ityAdibhiH brahmaNo'ciddharmapratiSedhAca vizeSaNavizeSyabhAvenaivAMzAMzibhAva ityarthaH // 29 // iti vedAntadIpe ahikuNDalAdhikaraNam // 6 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye parAdhikaraNam // 7 ||)...prmtssetunmaansmbndhbhedvyp dezebhyaH / 3 / 2 / 30 // idAnImasmAtparasmAjagannimittopAdAnarUpaparamakAraNAtparabrahmaNaH paramapi kizcittatvamastIti kaizviddhatvAbhAsairAzaGkAya nirAkriyate,asyopAsyasya nirdoSatvAnavadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNAkaratvasthene / taneyamAzaGkA-yadidaM paraM brahmobhayaliGgam / etasmAnikhilajagatkAraNAtparamapi kizcinattvamasti / katham? 8"atha ya AtmA sa seturvidhatiH" ityasya parasya setutvavyapadezAt / setuzabdasya ca loke kUlAntaramAptihetau prasiddherito'nyadanena prAptavyamastIti gmyte| tathA 9"etaM setuM tIrkhA - ndhassannanandho bhavati" iti taritavyatA cAsyAbhidhIyate; atazcAnyatvApya 1. zArI. 2-3 42 // --2. zArI. 2-3-45 // -3. chA. 7-25-2 // -4. bR. 4.5-1 // -5, zve. 5-1 // -6. bR. 6-4-25 // -7. chA. 8-1-5 // -8. chA. 8.4.1 / / -9. chA. 8.4.2 // *32 For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org evaM prApte'bhidhIyate-- 250 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. masti / unmAnavyapadezAcca - unmitaM- parimitam idaM paraM brahma, 1 " catuSpAbrahma" 2" SoDazakalam" ityunmAnavyapadezAt / sacAyamunmAnavyapadezastena setunA prApyasyAnunmitasyAstitAM dyotayati / tathA sambandhavyapadezazca setusetumatoH prApakatvamApyatvalakSaNo dRzyate, 3" amRtasya paraM setuM dagdhe ndhanamivAnalam " 4" amRtasyaiSa setuH" iti / atazca parAtparamasti / bhedena ca parAtparaM vyapadizyate, " parAtparaM puruSamupaiti " 6" parAtparaM ya nmahato mahAntam" iti / tathA "" tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" " tato yaduttarataraM tadarUpamanAmayam" iti / ata ebhyo hetubhyaH parasmAdrahmaNaH paramapi kiJcidastIti gamyata iti // 30 // ( siddhAntaH ) - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmAnyAttu / 3 / 2 / 31 // tuzabdaH pakSaM vyAvartayatiH yattAvaduktaM setuvyapadezAtparAparamastItiH tannopapadyate / na hyayamatra kiJcitmApyaM prati seturucyate, 9 " eSAM lokAnAmasambhedAya" iti setusAmAnyena sarvalokAsaGkarakaratva zruteH / sinoti - badhnAti svasmin sarve cidacidvastujAtamasaGkIrNamiti seturucyate / 9" etaM setuM tIrtvA" iti taratizca prAptivacanaH / yathA 'vedAntaM tarati ' iti // 31 // buddhyarthaH pAdavat / 3 / 2 / 32 // yo'yaM 1 " catuSpAdbrahma" 2 " SoDazakalam " 10 " pAdo'syavizvA bhUtAni" ityunmAnavyapadezaH; sa buddhyartha: - upAsanArthaH, 11 "satyaM jJAnamanantaM 1. chA, 3-18-2 // - 2. prazna. 6-1 // - 3. ve. 6-19 / -4. mu. 2-2.5 // 5. mu. 3-2-8 // - 6. tai. nArA. 1-5 // - 7. ve. 3.9 // -8. zve. 3-10 // -- 9. chA. 8-4-1, 2 // 10. puruSasU. // / 11. tai. AnaM 1. anu. 1 // For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251 pA. 2.] parAdhikaraNam. brahma"ityAdibhirjagatkAraNasya brahmaNo'paricchinnatvAvagamAtsvata unmittvaasmbhvaat|jgtkaarnntvN hi tasyaiva zrUyate-1"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" 2 "so'kAmayata bahu syAM prajAyeyeti" iti / ato yathA 3"vAkpAdaH prANaH pAdaH cakSuH pAdo manaH pAdaH" ityAdinA bramaNo vAgAdipAdavyapadeza upAsanArthaH; evamayamapi // 32 // svayamanunmitasya kathamupAsanArthatayA'pyunmAnasambhavaH tatrAhasthAnavizeSAtprakAzAdivat / 3 / 2 / 33 // pratipannavAgAdisthAnavizeSarUpopAdhibhedAttatsambandhitayonmitasvAnusandhAna sambhavatiH yathA prakAzAkAzAdevitatasya vAtAyanaghaTAdisthAnabhedaiH paricchidyAnusandhAnasambhava ityarthaH // 33 // upapattezca / 3 / 2 / 34 // yaduktam-4"amRtasyaiSasetuH" iti prApyamApakasambandhavyapadezAtmApakAtparaM prApyamastIti; tanna,mApyasya paramapuruSasya svaprAptau svsyaivopaaytvopptteH| 5"nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA shruten| yamaivaSa vRNute tena labhyastasyaiSa AtmA vivRNute tanUM svAm" ityananyopAyatvazravaNAt // 35 // tthaa'nyprtissedhaat| 3 / 2 / 35 // yatpunaruktaM-6"tato yaduttarataraM" 7"parAtparaM puruSam" 8"akSarAtparataH paraH" ityAdibhedavyapadezAtparAtparamastIti-tannopapadyate, tavaiva tato'nyasya parasya pratiSedhAt, 9"yasmAtparaM nAparamasti kiJcidyasmAnANIyo na jyAyo'sti kazcit" iti / yasmAdaparaM paraM nAsti ki 1. te. AnaM 1. anu. 2 // ---2. te. AnaM 6, anu. 2 // -3 chA, 3.18-2 // -4. mu. 2. 2-5 // -5. mu. 3.2 3 // -6. zve. 3. a. 10 // ---7. mu. 3 2-8 // -8, mu. 2.1.2 // -9. zve. 3-9 // For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 zrIzArIrakamImAMsAmAgve na. 3 cita-na kenApi prakAreNa prmstiityrthH| tathA'nyatrApi "na hyetasmA. ditinetyanyatparamasti" iti-iti neti nirdiSTAdetasmAdbrahmaNo'nyatparaM na ystiityrthH| tathA 2"na tasyeze kazcana tasya nAma mahadyazaH" iti / taddhi jagadupAdAnakAraNatayA'nantaramuktaM 3"sarve nimeSA jajJire vidyutaH puruSAdadhi" 2 "sa ApaH pradughe ubhe ime" ityAdinA / 4"adbhayassambhUto hiraNyagarbha ityaSTau" iti ca jagatkAraNaM puruSamenaM prtybhijnyaapyti| 5"tato yaduttarataram" iti kimucyata iticet-pUrvatra 6"vedAhametaM puruSaM mahAntamAdityavarNa tamasaH parastAt / tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAya" iti parasya brahmaNo mahApuruSasya vedanamevAmRtatvasAdhanam, nAnyo'mRtatvasya panthA ityupadizya tadupapAdanAya 7"yasmAtsaraM nAparamasti kizcidyasmAnANIyo na jyAyo'sti kazcit |vRkss iva stabdho divi tiSThatyekastenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" iti puruSasya paratvaM, tadvayatiriktasya paratvAsambhavaJca pratipAdya5'tato yaduttarataraM tadarUpamanAmayamya etadviduramRtAste bhavantyathetare duHkhamevApiyanti" iti pUrvoktamartha hetuto nigamayati-yaduttarataraM puruSatattvam , tadevArUpamanAmayaM yataH, tato ya etatpuruSatattvaM viduH, ta evAmRtA bhavanti, athetare duHkhmevaapiyntiiti| anyathopakramavirodho'nantaroktivirodhazca / 8"parAtparaM puruSamupaiti divyam" iti pUrvatra 9 "akSarAtparataH paraH" iti-akSarAt-avyAkRtAt yaH paraH-samaSTipuruSaH tasmAtparo yo'dRzyatvAdiguNakassarvajJaH paramapuruSaH, sa evehApi 'parAtparaH' iti samaSTipuruSAtparatvenocyate // 35 // anena srvgttvmaayaamshbdaadibhyH|3|2|36|| anena-brahmaNA, sarvagatatvam-sarvasya jagato vyaptatvam,AyAmazabdA1. na. 4-3-6 // -2. te. nArA, 1-9 // -3. te.naaraa.1-8||4.te.naaraa.1-11|| -5. zve. 3-10 // -6. 7. zve. 3-8.9 // -8. mu. 3-2-8 // -9. mu. 2-1-2 // For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 253 pA. 2.] parAdhikaraNam dibhyaH-sarvavyAptivAcizandebhyo'vagamyamAnamasmAtparaM naastiityvgmyti| AyAmazabdastAvat 1"tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" 2 "yaca kizcijjagatyasmin dRzyate zrUyate'pi vaa|antrbhishc tatsarva vyApya nArAyaNaH sthitaH" 3"nitya vibhuM sarvagataM susUkSmaM yadbhatayoni paripazyanti dhiiraaH"| AdizabdAt 4"brahmaivedaM sarvam" 5 "AtmaivedaM sarvam" ityAdayo gRhyante / ata idaM paraM brahmaiva sarvasmAtparam / / 36 // ___ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye parAdhikaraNam / / 7 / / vedaantsaare-prmtssetuunmaansmbndhbhedvypdeshebhyH|| 6 janmAdyasya yataH" ityAdinA 7 pratiSedhAca" ityetadantena yatparamakAraNaM brahma pratipAditam ; ataH paramapi kiJcittattvamastIti yuktyAbhAsenAzaGkayate / 8''atha ya AtmA sa setuH"8"etaM setuM tIvo"9"catuppAbama" 10"amRta. syaiSa saMtaH" ityAdibhirasya brahmaNaH setutvataritavyatvaparimitatvaprApakatvavyapadezabhyaH, 1"tenedaM pUrNa puruSeNa sarva" 11 'tato yaduttarataram" ityetasmAdarthAntaravyapadezAzcAnyatparamastIti // 30 // sAmAnyAttu // tuzabdenaitadyAvartayati ; naitadyuktam ; kutaH112 na hota. smAditinetyanyatparamasti" iti mUrtAmUrtaprapaJcaprakAratayA tadviziSTAt iti ne. ti nirdiSTAt brahmaNo'nyatparanAstItyAdiniSedhasahasrAt / parasmin brahmaNi setutvavyapadezaH prazAsanAt sarvalokAsaGkarakaratvena setusAmAnyAcu / tathAha--8"atha ya AtmA sa seturvidhRtireSAM lokAnAmasambhadAya' iti| 13"sarva khalvidaM brahma tajalAniti zAnta upAsIta" ityArabhya uktajagannimittopA. dAnamatasyaiva brahmaNaH 13"etamitaH pretyAbhisambhavitA'smi" iti paramaprApyasvavacanAt taratirapi prAptivacanaH // 31 // buddhyathaH pAdavat // 9 'catuSpAt" iti unmAnavyapadezo'pi 9 'vApAdaH cakSuH pAdaH" itivadupAsanArthaH // 32 // 1. zve. 3.9 // -2. puruSasUktam // -3. mu. 1-1-6 // -4. bR. 4-5-1 // 5. chA. 7-25-2 // -6. zArI. 1-1-2 // -7. zArI. 3.2-29 // --8. chA. 8-4. 1, 2 / / -9. chA. 3.18-2 // -10. mu. 2-2-5 // -11. ve. 3.10 // -12. 1 4-3-6 // -13. chA. 3-14-1, 4 // For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 vedAntadIpe [a. 3. sthAnavizeSAtmakAzAdivat / / aparimitasyApi sthAnavizeSasambandhAdavacchidyAnusandhAnaM yujyate, prakAzAkAzAderiva vitatasyApi vAtAyanaghaTAdinA // 33 // upapattezca // prApyasyaiva paramAtmanaH prApakatvopapatteH; yathAha--1"yamevaiSa vRNute tena labhyaH" iti // 34 // tathA'nyapratiSedhAt // 2"yasmAtparannAparamasti kizcidyasmAnANIyo na jyAyo'sti kazcit" ityasminvAkye puruSAdanyasya jyAyastvapratiSe dhAdito'dhikannAsti / 2"tato yaduttarataram" iti tu yataH puruSatattvAdanyadutkRSTanAsti; tata uttarataraM puruSatattvamevArUpamanAmayam ; 2 'ya etadviduram tAste bhavanti athetare duHkhamevApi yanti" ityupakramapratikSAtaM sahetukamupasaMhatam / 2"tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthAH' ityupakrame pratijJAtam ; anyathA upakramavirodhazca // 35 // anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH // 3" aNoraNIyAnmahato ma. hIyAn" 2"tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam' 4'vyApya nArAyaNasisthataH" 5 "nityaM vibhuM sarvagataM susUkSmam" ityAdizabdairanena brahmaNA svavyatiriktatattvasya vyAptatvamavagatam ; ta , tasmAtparaM vArayati // 36 // iti vedAntasAre parAdhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-paramatassetUnmAnasambandhabhedavyapadezebhyaH // 6 // yato yA imAni" ityAdinA jagajanmAdikAraNatayA nirdiSTAtparasmAbrahmaNo'pi paraM tattvaM kizcidasti, neti saMzayaH / ito'pi paramastIti pUrvaH pkssH| 7"atha ya AtmA sa setuH" ityasya setutvavyapadezAt, 7"etaM setuM tIvo" ityasya taritavyatvopadezAcAto'nyadapyastIti gmyte| 8"catuSpAbrahma" 9"SoDaza kalam"iti parimitatvavyapadezAcAparimitamanyadastIti prtiiyte| 10"amRtasyaiSa setuH" iti prApakatvazrutezcAnena prApyamanyadastIti prApyaprApakarUpasamba. ndhAtpratIyate / tathA 2 "tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" 2"tato yaduttarataram" iti puruSazabdanirdiSTAbrahmaNa uttarataratvena bhedavyapadezAcAnyatparamasti / rA. 1. mu. 3-2-3 // -2. zve. 3-9-10-8 // 3. tai.naaraa.1.-1|| 4.purusssuukt|| -5. mu 1-1-6 // -6. te. bhR. 1-anu||-7. chA. 8-4.1, 2 // -8. chA. 3. 18-2 // -9. prazna, 6-1 // -1.. mu. 2-2.5 // For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] parAdhikaraNam . 255 ddhAntastu-"na hyetasmAditi netyanyatparamasti" iti neti nirdiSTAt mU mUrtarUpAbrahmaNo'nyatparaM nAstIti paratattvaniSedhAtkAraNAbrahmaNo'nyatparaM nA. sti / setutvavyapadezastu 2"eSAM lokAnAmasambhedAya'' iti srvlokaasngkrkrtvkRtH| 2"etaM setuM tIrvA" iti taratirapi'vedAntaM tarati' itivtpaativcnH| 3"catuppAbrahma" 4 "SoDazakalam" ityunmAnavyapadezo'pi 3"vAkpAdaH ...cakSuH pAdaH" itivadupAsanArthaH / sambhavati cAparimitasyApi ta. ttaddezasambandhitayonmitatvAnusandhAnam / 5"amRtasyaiSa setuH" iti khasyai. vAmRtasya svayameva prApakamucyate, 6"yamevaiSa vRNute tena labhyaH"ityAdizruteH / 7"tato yaduttarataram" ityapi 7"tenedaM pUrNam" iti nirdiSTAtpuruSAdanyasya na paratvamAha; api tu 7'tamevaM viditvAtimRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'. yanAya" iti pUrvapratijJAtaM puruSavedanasyAmRtatvahetutvamanyasya cApathatvaM sahe. tukamupasaMharati / 7 'yasmAtparaM nAparamasti kizcit" ityArabhya 'tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" iti puruSasya sarvasmAtparatvaM jyAyastvamanyasya paratvAbhAvaM ca pratipAdya tato hetoH yaduttarataraM puruSatattvam ; tadevArUpamanAmayam; 7"ya etadviduramRtAste bhavanti ayaMtare duHkhamevApi yanti" iti pUrvapratijJAtamevopasaMhRtam // sUtrArthastu-paramataH-8"janmAdyasya yataH" ityArabhya 9"ato'nantena tathAhi liGgam" ityantena pratipAditAnikhilajagadekakAraNAtsarvAntarAtmano nirastanikhiladoSagandhAnavadhikAtizayAnantakalyANaguNAkarAtparasmAdrahmaNaH paramapi kiJcidastIti kazcinmanyate / kutaH ? setUnmAnasambandhamedavyapadezebhyaH / vyAkhyAtAzcaite // 30 // sAmAnyAca // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati ; setutvavyapadezastAvat tasmAtparaM nAvagamayati, setusAmAnyAt-sAdRzyAjagadvidhRtirUpAt brahmaNastathAvyapadeza iti zrutireva setuzabdaM vyAcaSTe-10"atha ya AtmA sa setuvidhRtireSAM lokAnAmasambhedAya" iti / yadyatsvabhAvA lokAssRSTAstattatvabhAvAsaGkarAya sarvAn lokAnayameva setuvadvibhartIti seturityrthH||31|| buddhyarthaH paadvt|| 3 "catuSpAdbrahma" 11"pAdo'sya vizvA bhUtAni" 1. bR. 4-3-6 / / -2. chAM. 8-4. 1-2 // -3. chAM. 3-18-2 // -4. prazna. 6-1 // -5. mu. 2, 2-5 / / -6. mu. 3.2-3 // -7. o. 3-a. 10.9.8 / / -8. zArI. 1-1-2 // -9. zArI. 3-2-25 // -10. chAM. 8.4.1 // -11. purusssuu.|| For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 vedAntadIpe [ma. 3. ityunmAnavyapadezastathA'nusandhAnArthaH ; 1" vAkpAdaH...cakSuH pAdaH" iti vat // 32 // aparimitasvarUpasyAnusandhAnArthatayApi kathaM parimitatvamityata Aha sthAnavizeSAtprakAzAdivat // pratipannavAgAdisthAnavizeSasambandhAsattatsthAnasambandhitvenAvacchidyAnusandhAnaM yujyate ; yathA prakAzAdervitatasyApi vAtAyanaghaTAdau // 33 // upapattezca // 2"amRtasyaiSa setuH" ityamRtasya svasya svayameva prApaka iti setutvavyapadezopapattezcAnyatparamastIti kalpanaM na yujyate / 3"nAyamA smA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamevaiSa vRNutaM tena labhyastasyaiSa AtmA vivRNute tanUM khAm" iti hi zrUyate // 34 // tthaa'nyprtissedhaat|| 4"tenedaM pUrNa puruSeNa sarva"4'tato yaduttarata ram" iti puruSAdanyasya na paratvamAha-5"na tasyeze kazcana" 6"na hotasmAditi netyanyatparamasti" 4 'yasmAtparaM nAparamasti kiJcidyasmAnANIyo na jyAyo'sti kazcit" yasmAdaparaM paraM nAsti kizcidityarthaH; evamAdiSu puruSAdanyasya paratvapratiSedhAt / 4 "tato yaduttarataram" iti tu yataH puruSatattvamevottarataram / tato hetoH yaduttarataraM puruSatattvam / tadeva 4"arUpamanAmayam" ityAdinA vyaakhyaatm| 4" ya etadviduramRtAste bhavanti" iti-4"ta. meva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate ayanAya" iti pratijJAtamevopasaMhRtam / 5 ' na tasyeze kazcana tasya nAma mahadyazaH" iti ca puruSatattvameva vdti| anantaram 7" adbhayassambhUto hiraNyagarbha ityaSTau" iti puruSatattvavAcinaikavAkyatvAvagamAt 8 " ambhasyapAre" 9"yamantassamudre kavayo vaya nti" iti ca prakramAtU // 35 // ___anena srvgttvmaayaamshbdaadibhyH|| anena brahmaNA sarvasya vyAptatvaM 4" tenedaM pUrNa puruSeNa sarvam" 10" antarbahizca tatsarva vyApya nArAyaNaH sthitaH" 11. nityaM vibhuM sarvagataM susUkSmaM tadavyayaM yadbhatayoni paripazyanti dhI. rAH" ityAyAmazabdebhyaH--sarvavyAptivAcizabdebhyo'vagamyate / evamavagamyamAnametasmAtparaM vaarthtiityryH| AdizabdAt 12 "AtmaivedaM sarvam" ityAdi 1. chA. 3 18.2-2. mu. 2-2-5 // -3. mu 3 2-3||---4.shve. 3.9,10,8 // -~-5. tai. nArA. 1-9 // -6. bR 4.3-6 // --- 7. tai. nArA. 1.11 / / ---8. te. nA. 1-1 // -9. te, nArA. 1-3 // -10. te. nArA. 11.25 // -11, mu. 1-1-6 // -12. chA. 7.25-2 // For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 257 pA. 2.] phalAdhikaraNam. yo gRhynte| ataH 1" yato vA imAni" ityAdinA'vagatajagannimittopAdAnakAraNAbrahmaNo'nyatparaM na vidyate // 36 // iti vedAntadIpe parAdhikaraNam / / 7 / / --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye phalAdhikaraNam // 8 // ) . phalamata upapatteH / 3 / 2 / 37 // uktamupAsisiSopajananArtha jIvasya sarvAvasthAsu sadoSatvaM, prApyasya ca paramapuruSasya nirdoSatvaM, kalyANaguNAkaratvaM, sarvasmAtparatvaJca; ataH paramupAsanaM vivakSannupAsInAnAM parasmAdevAsmAtpuruSAttatmAptirUpamapavargAkhyaM phalamiti sampati brUte / tulyanyAyatayA zAstrIyamaihikAmuSmikamapi phalam ata eva parasmAtpuruSAdbhavatIti sAmAnyena 'phalamataH' ityucyte| kuta etat? upapatteH sa eva hi sarvajJassarvazaktimahodAro yAgadA. nahomAdibhirupAsanena cArAdhita aihikAmuSmikabhogajAtaM svasvarUpAvAptirUpamapavarga ca dAtumISTe nahyacetanaM karma kSaNadhvaMsi kAlAntarabhAviphalasAdhanaM bhavitumarhati // 37 / / / zrutatvAcca / 3 / 2 / 38 // 2"sa vA eSa mahAnaja AtmA'nnAdo vasudAnaH" 3"eSa hyevAnandayAti" iti bhogApavargarUpaM phalamayameva dadAtItihi zrUyate // 38 // sampati pUrvapakSamAhadharma jaiminirata eva / 3 / 2 / 39 // ata eva-upapatteH,zAstrAca yAgadAnahomopAsanarUpadharmameva phalapadaM jaiminirAcyAryoM manyate / loke hi kRSyAdikarma, dAnAdikaM ca karma sA1. te. bhRgu. 1.anu ||-2.bu. 6-4-24 // -3. te. AnaM. 7-1 // *33 For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 3. kSAdvA, paramparayAvA svayameva phalasAdhanaM dRSTam; evaM vede'pi yAgadAna homAdInAM sAkSAtphalasAdhanatvAbhAve'pi paramparayA apUrvadvAreNa phlsaadhntvmuppdyte| tathA "yajeta svargakAmaH" ityAdizAstramapi siSAdhayiSitasvargasya kartavyatayA yAgAdyabhidadhadanyathAnupapattyA apUrvadvAreNa phalasA - dhanatvamavagamayati // 39 // pUrva tu bAdarAyaNo hetuvypdeshaat| 3 / 2 / 40 // tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH ; pUrvoktaM paramapuruSasyaiva phalamadatvaM bhagavAnbAdarAyaNo manyate / kutaH / hetuvyapadezAt - 2" yaja- devapUjAyAm" iti devatArAdhanabhUtayAgAdyArAdhyabhUtAnivAyvAdidevatAnAmeva tattatphalahetutayA tasmiMstasminnapi vAkye vyapadezAt 3" vAyavyaM zvetamA labheta bhUtikAmo vAyurvai kSepiSThA devatA vAyumeva svena bhAgadheyenopadhAvati sa evainaM bhUtiM gamayati" ityAdiSukAminassiSAdhayiSitaphalasAdhanatvaprakAropadezo'pividhyapekSita eveti nAtatparatvazaGkA yuktA / evamapekSite'pi phalasAdhanatvaprakAre zabdAdevAvagate sati tatparityAgamazrutApUrvAdiparikalpanaM ca prAmANikA na sahante / liGAdayo'pi devatArAdhanabhUtayAgAdeH prakRtyarthasya kartRvyApArasAdhyatAM vyutpattisiddhAM zabdAnuzAsanAnumatAmabhidadhati; nAnyadalaukikamiti prAgevoktam / tadevaM 3" vAyuvai kSepiSThA devatA" ityAdizabdAdvAyvAdInAM phalapradatvamavagamyate / vAyvAdyAtmanA ca paramapuruSa evArAdhyatayA phalapradAyitvena cAvatiSThata iti zrUyate 4 " iSTApUrte bahudhA jAtaM jAyamAnaM vizvaM bibharti bhuvanasya nAbhiH / tadevAbhistadvAyustatsUryastadu candramAH iti / antaryAmibrAhmaNe ca 5" yo vAya tiSThanyasya vAyuzzarIram " " 1. yajuSi 2-5-5 // - 2. dhAtu bhvAdi || 1- 3. yaju. 2. kAM. 1 - pra. 1 - paM // - 4. tai. nArA. 1-6 // 5. bR. 5-707 // For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] phalAdhikaraNam . 259 1"yo'nau tiSThan"1"ya Aditye tiSThan" ityAdi zrUyateomaryate ca 2"yoyo yAMyAM tanuM bhaktaH zraddhayArcitumicchati / tasyatasyAcalAM zraddhAMtAmeva viddhaamyhm|| sa tayA zraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate / labhate ca tataH kAmAn mayaiva vihitAn hi tAn" iti, 3"ahaM hi sarvayajJAnAM bhoktA ca prabhurevaca" iti / prbhuriti-phlprdaayiityrthH| 2"devAn devayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi" 3"yAnti madyAjino'pi mAm" iti c| loke ca kRSyAdibhirvicitrarUpAn dravyavizeSAn sampAdya taiH rAjAnaM bhRtyadvAreNa sAkSAdvA'rcayanti; arcitazca rAjA tattadarcanAnuguNaM phalaM prayacchan dRshyte| vedAntAstvatipatitasakaletarapramANasambhAvanAbhUmiM nirastasamastAvidyAdidoSagandhaM svAbhAvikAnavadhikAtizayAparimitodAraguNasAgaraM puruSottamaM pratipAdya,tadArAdhanarUpANi ca yAgadAnahomAtmakAni, stutinamaskArakIrtanArcanadhyAnAni ca tadArAdhanAni,ArAdhitAtparasmAtpuruSAdbhogApavargarUpaM phalaM ca, vadantIti sarva samaJjasam // 40 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye phalAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye tRtIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // vedAntasAre-phalamata upapaseH // ataH parasmAbrahmaNa eva karmabhirupAsanena cArAdhitAt bhogApavargarUpaphalaM siddhyati ; karma kSaNadhvaMsi na kAlAntarabhAviphalAyAlamiti sarvajJAt paramakAruNikAt phlsiddhiruppdyte||3|| bhrutatvAca // zrutameva hi 4' annAdo vasudAnaH" 5" eSa hovAnandayAti" iti asyaiva phaladAyitvam // 38 // dharma jaiminirata eva / dharmameva ataH--upapatteH, zrutatvAJca, phala 6dAyinaM jaiminimaine / upapattistu kRpyAdermardanAdezca karmaNassAkSAtparamparayA 1. vR. 5-7-5, 9 // -2. go. 7-21,22,23 / / -3. gI. 9.24,25 // 4. .. 6.4-24 / / -5. te. bhAnaM. 7-1 / / -6. sAdhanaM. pA / / For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 vedAntadIpe [ma. 3. bA phalasiddhidarzanam / zrutatvazca kAminaH kartavyatayA karmavidhAnAnyathAnupapatyA kmevaapuurvdvaarenn tattatphalasAdhanamiti nizcayaH // 39 // pUrva tu bAdarAyaNo hetuvyapadezAt // pUrvoktaM paramapuruSasyaiva phaladAyitvaM bhagavAn bAdarAyaNo manyate, 1"vAyavyaM zvetamAlabheta" ityAdiSu 1"sa evainaM bhUrti gamayati" iti bhagavadAtmakatayA vAyvAdeH karmavidhidhveva phalahetutvavyapadezAt / vAkyazeSasthaM vidhyapekSitaM hi 2"pratitiSThanti ha vA" ityAdiSu svIkriyate / 3 'yo vAyau tiSThan" iti hi zrUyate // 40 // iti vedAntasAre phalAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre tRtIyasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH||2|| vedAntadIpe-phalamata upapatteH / / kiM vedoditaM yAgadAnahomAdikamupAsanAkhyaM ca 4"yajeta"5'upAsIta" iti kAmino mumukSozca kartavyatayA bhrUyamANaM karmaivAparvadvAreNa bhogApavargarUpaphaladam , uta tattadArAdhanaiH prItaH paramapuruSa eva phalada iti saMzayaH / kamaiveti pUrvaH pakSaH, loke mardanAdeH kRdhyAdezca karmaNa eva sAkSAtparamparayA vA phalapradatvadarzanAt / vede ca 4'yaje. ta svargakAmaH" 5"AtmAnameva lokamupAsIta" iti kAmino mumukSozca kartavyatayA zrUyamANaM karma tattatphalasAdhanatayA'vagataM kSaNikamapyapUrvadvAreNa bhogApavargarUpasarvaphalapradam / rAddhAntastu-kartavyatayA'vagatasya yAgAderupAsanasya ca 6"yaja devapUjAyAm" ityAdinA'vagatadhAtvarthasvAbhAvyAt , 1 "vAyumeva svena bhAgadheyenopadhAvati sa evainaM bhUtiM gamayati" iti vAkyazeSAca, 7 'iSTApUrta bahudhA jAtaM jAyamAnaM vizvaM bibharti bhuvanasya naabhiH| tadevAgnistadvAyustatsUryastadu candramAH" "sa tayA zraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate / labhate ca tataH kAmAnmayaiva vihitAnhi tAn" 9"ahaM hi sarvayajJAnAM bhokAca prabhureva ca" 1. "svakarmaNA tamabhyarya siddhi vindati mAnavaH" 11"tatprasA dAtparAM zAnti sthAna prApsyasi zAzvatam" ityAdizrutismRtibhyazca, paramapuru. Sa eva karmabhirupAsanena cArAdhito bhogApavargarUpaphalapradaH / loke ca kRNyA 1. yaju. 2 -kAM. 1.pra. 1-5 / / 2 / / -3 bR. 5-7-7 // ---4. yajuSi. 2-5-5 / / 5. chA. 1-1-1; vR. 3.4 15 / / -6. dhAtu-bhvAdi / / -7. te. nA, 1-6 // -8. gI. 7-22 / / - 1. gI. 9.24 ||-10.gii. 18-46 // -11. gI. 18.62 / / For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 261 pA. 2.] phalAdhikaraNam . dikarmabhissasyAdikamutpAdya, tena bhRtyadvAreNa sAkSAvA rAjAnamabhyarcya, tata evApekSitAni labhante ; ataH paramapuruSa eva phlprdH|| sUtrArthastu-phalamata upapatteH-ataH-parasmAbrahmaNa eva karmabhirupA. sanena cArAdhitAt bhogApavargarUpaphalam / kutaH ? upapatteH-karma hi kSaNadhvaM si na kAlAntarabhAviphalAyAlam / sa hi sarvajJassarvazaktiH paramakAruNiko mahodAraH anAdiranantazca sarvezvaraH svArAdhanarUpeNa karmaNA ArAdhitaH phalaprada ityupapadyate // 37 // zrutatvAcca / / 1" sa vA eSa mahAnaja AtmA annAdo vasudAnaH"2"eSa hyevAnandayAti" iti bhogApavargarUpaM phalamayameva dadAtIti hi zrUyate // 38 // dharma jaiminirata eva / yAgAdikamupAsanAtmakaM ca dharmameva phalapradaM jaiminirAcAryoM manyate, ataeva-upapattezzrutatvAvetyarthaH / loke kRSyAdedanAdezca karmaNa eva sAkSAtparamparayA vA phaladAyitvadarzanAt vede'pi tathaiva yuktamityupapattiH / upapadyate cApUrvadvAreNa sAdhanatvam / 3 "yajeta svargakAmaH" 4" brahmavidApnoti param' iti kAminaH kartavyatayA karmavidhAnAnyathAnupapatyA karmaivApUrvadvAreNa phalasAdhanamityavagamyate // 39 // pUrva tu bAdarAyaNo hetuvyapadezAt // tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH / pU. voktaM paramapuruSasyaiva phalapradatvaM bhagavAna bAdarAyaNo manyate / kutaH ? hetuvyapadezAt-5" vAyumeva khena bhAgadheyenopadhAvati sa evainaM bhUtiM gamayati" iti vAyvAdyAtmanA avasthitasya paramapuruSasyaiva phalapradatvavyapadezAt / 6"yo vAyau tiSThan" iti ca vAyvAdyAtmanA sa eva vyavasthitazzrUyate, 7" tadevAgnistadvAyustatsUryastadu candramAH" iti ca / tatparityAgenApUrvasya phalasAdhanatvakalpane zrutahAnamazrutakalpanaM c| vidhyapekSitaphalalAdhanatvaprakAre vAkyazeSeNAvagate sati na phalasAdhanatvaprakArakalpanaM nyAyyam; yathaiva hi rAtrisatrA. divadhikArI na kalpyaityarthaH // 40 // iti vedAntadIpe phalAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe tRtIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // 1. 1. 6-4-24 // -2, te. AnaM, 7-1||-3.yjussi.2.5-5||-4. te AnaM-1. bhanu. 1 / / -5. yaju. 2-kAM. 1-pra. 1-6 / / -6. ba. 5-7-7 // --7. te. nArA. 1-7 / / For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ...(tRtIyAdhyAye tRtIyaH paadH-srvvedaantprtyyaadhikrnnm||)... sarvavedAntapratyayaM codnaadyvishessaat|3|3|1|| uktaM brahmopAsisiSopajananAya vaktavyaM brahmaNaH phaladAyitvaparyantam / idAnI brahmopAsanAnAM guNopasaMhAravikalpanirNayAya vidyAbhedacintA prstuuyte| prathamaM tAvadekasyA vaizvAnaravidyAdikAyAH anekazAkhAsu zrayamANAyAH kimekavidyAtvam , uta vidyAbheda iti cintyte| avizeSapunazzravaNasya prakaraNAntarasya ca bhedakatvAcchAkhAntare cobhayoravarjanIyatvAdviyAbheda iti praaptm| ata eva 1 "teSAmevaitAM brahmavidyAM vadeta zirovrataM vidhivadyaistu cIrNam" iti zirovratavatAmAtharvaNikAnAmeva vidyopadezaniyama upapadyate / vidyakye hi vidyAGgasya zirovratasyAnyeSAmapi zAkhinAM prApteniyamo nopapadyate ____ --(siddhAntaH)--- evaM prApta ucyate-sarvavedAntapratyayamekamupAsanamiti / kutaH1 codanAdhavizeSAt-codanA tAvat "upAsIta"3"vidyAt" ityevaMjAtIyako paatvrthvishessvidhiH| Adizabdena "eka vA saMyogarUpacodanAkhyA 1. mu. 3-2-10 / -2. chA. 1-1. 1; bR. 3.4.5 / / -3. kaTha. 6-17 / / --4, pUrva. 2.4.9 // For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 263 pA. 3.] sarvavedAntapratyayAdhikaraNam . vizeSAt" iti karmakANDazAkhAntarAdhikaraNasUtroktAsaMyogarUpAkhyA gRhyante / eSAM codanAdInAmavizeSAt saiveyaM vidyeti zAkhAntare pratyabhijJAyate / tathAhi-chAndogyavAjasaneyakayoH 1" vaizvAnaramupAste" iti codanA tAvadekarUpAH vedyaikanirUpaNIyasvarUpasya vidiparyAyasyopAservedhabhUtavaizvAnaraikyAdrapamapyaviziSTam; AkhyA ca vaizvAnaraviyetyaviziSTA phalasaMyogo'pyubhayatrApi brahmaprAptirUpo'viziSTaH / ata ebhiH pratyabhijJAnAcchAkhAntare'pi vicaikyam // 1 // ___ yattaktamavizeSapunazzravaNAtmakaraNAntarAcca vidheyabhedapratItene nivaikyamiti, tadanubhASya pariharatibhedAnneti cedeksyaampi| 3 / 3 / 2 // avizeSapunazzrutyA prakaraNAntarAcca vidheyabhedAnna vidhaikyamiti cet-ekasyAmapi vidyAyAM pratipattRbhedAtpunazzrutiH prakaraNAntaraM copapadyate / yatra okasmin pratipattari punazthutiH prakaraNAntaraM ca vidyate / tanAnyathAnupapattyA vidheyabhedAdvidyAbhedaH, pratipattabhede tu tatpratipasyarthatayA punazzrutyAdyupapattestatra na vidheyAntarasambhavaH // 2 // ___ yaccoktaM zirovratavatAmAtharvaNikAnAmeva vidyopadezaniyamadarzanAdidyAbhedaH pratIyata iti, tatrAha naitadasti-zirovratopadezaniyamadarzanaM vidyAbhedaM dyotayati-iti, zirovratasya vidyAGgatvAbhAvAt / svAdhyAyasya tathAtve hi tanniyamaH-svAdhyAyasya tathAtvasiddhyartha-tajanyasaMskArabhAvasiddhyarthaM hi zirovratopadezaniyamaH, na vidyaayaaH| kuta etata? 2 "naitadacIrNavrato'dhIyIta" iti tasyAdhyayanasaMyogAtaHsamAcAre'dhikArAca-samAcArAkhye granthe3 "idamapi vedavratena vyAkhyAtam" ityatidezAt / 4"teSAmevaitAM brahmavidyAM vadeta" 1. chAM. 5-18-1 / / -2. mu. 3.2, 11 // -3. smaacaare||-4, mu. 3-2,10 / / For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 264 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. vedavidyAmityarthaH / savavacca tanniyamaH - yathAhi savahomAssapta sUryAdayazzatodanaparyantA ArvaNi kaikAbhisambandhinastatraiva bhavanti ; na tretAniSu // darzayati ca / 3 / 3 // 3 // darzayati ca zrutirupAsanasya sarvavedAntapratyayatvam tathAhi chAndo gye " tasminyadantastadanveSTavyam" ityuktvA 2" kiM tadala vidyate yadanveTavyam" iti praznapUrvakam apahatapApmatvAdiguNASTakaviziSTaH paramAtmA tasminnupAsya ityuktam ; taittirIyake tucchAndogyasthaM pratinirdezamupajIvya 3" tatrApi dahaM gaganaM vizokastasminyadantastadupAsitavyam" iti guNASTakaviziSTasya paramAtmana upAsanamucyate ; tadubhayatra vidyaikatvena guNopasaMhArAdevopapadyate // 3 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadevaM zAkhAntarAdhikaraNanyAyasiddhaM vidyaikyaM sthirIkRtya tatmayojanamAha - upasaMhAro'rthAbhedAdvidhizeSavatsamAne ca | 3 | 3 | 4 // evaM sarvavedAnteSu samAne satyupAsane vedAntAntarAnAtAnAM guNAnAM vedAntAntara upasaMhAraH kartavyaH kutaH / vidhizeSavadarthAbhedAt-yathaikasminvedAnte zruto vaizvAnaradaharAdividhizeSo guNastadvidyAsambandhAttadupakArarUpaprayojanasiddhyarthamanuSThIyate ; tathA vedAntAntarodito'pi tadvidyAsambandhitvena tadupakArAvizeSAdupasaMhartavya ityarthaH / cazabdo'vadhAraNe // 4 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvavedAntapratyayAdhikaraNam // 1 // 1. chA. 8-1-1 / / --2 chA. 8-1-2 / 3. tai. nArA. 10-23 // For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] sarvavedAntapratyayAdhikaraNam. vedAntasAre-sarvavedAntapratyayaM codanAdhavizeSAt / / sarvavedAntaprasvayaM daharAdhupAsanamekameva 1 "vidyAt" 2 "upAsIta" iti karmavidhividha codanAphalasaMyogarUpAkhyAnAmavizeSAt // 1 // bhedAnneticedekasyAmapi // avizeSapunazzrutirbhadApAdiketi na vidyaikyamiti cet-vidyai kye'pi zAkhAntare pratipatRbhedAna bhedaH // 2 // svAdhyAyasya tathAtve hi samAcAre'dhikArAcca savavaJca tnniymH|| AtharvaNavede 3"teSAmevaitAM brahmavidyAM vadeta" iti zirovatavatAM niyamaH zirovatasya svAdhyAyAGgatvena, 4"naitadacIrNavato'dhIyIta" iti tasyAdhyayanasambadhAvagamAt, samAcArAkhyagranthe 5'idamapi vedavratena vyAkhyAtam" iti vedavatatvAvagamAzca / 3"brahmavidyAm" ityatra brahmazabdo vedaviSayaH / yathA savahomAsteSAmeva, tathA zirovratamiti tanna vidyAbhedaliGgam // 3 // darzayatica // zrutireva vidyaizyaM darzayati ; chAndogye daharavidyoktaM guNASTakaM taittirIyake kevalaM 6'tasminyadantaH" iti vadati // 4 // upasaMhAro'rthAbhedAdvidhizeSavatsamAne ca / / evaM sarvatra vidyukye anyatroktAnAmanyatropasaMhAraH tadvidyopakArarUpArthakyAt ; yathaikavidhizeSatayA vihitAGgAnAmiti // 5 // iti vedAntasAre sarvavedAntapratyayAdhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-sarvavedAntapratyayaM codanAvizeSAt // kiM sarveSu vedAnteSu zrUyamANA daharavidyA ekaiva, uta vidyAntaramiti sNshyH| avizeSapunazzravaNasya prakaraNAntarasya ca vidyAbhedahetutvAt vidyAntaramiti pUrvaH pkssH| yodanAphalasaMyogarUpAkhyAnAmavizeSAt , pratipattRbhedena punazzravaNopapatteH, tata eva prakaraNAntaratvAbhAvAca, vidyaikyamiti raaddhaantH| vidyAsu guNopasaM. hArAdicintArtha zAkhAntarAdhikaraNoktanyAyaH tatphalaM ca sthirIkRtam / sUtrAyaMstu-sarvavedAntapratyayamekaM daharAdhupAsanam, kutaH? codnaadyvishessaat||1|| . bhedAbheti cedeksyaampi| avizeSapunazzrutyA vidyAbhedAvagamAna vivaikvamiti cet-ekasyAmapi vidyAyAM zAkhAntare pratipattRbhedAtpunazzravaNa 1.kaTha. 6-17 // -2. chA. 1-11 // -3. mu. 3-2-10 // --4. mu. 3-2. 11 // -5. samAcAre / -6. chA. 8-1.1 // *34 For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 marthavaditi na vidyAbhedaH // 2 // 1'' teSAmevaitAM brahmavidyAM vadeta zirovataM vidhivadyaistu cIrNam" ityAtharvaNikAnAM zirovatasya vidyopadezAGgatvaniyamadarzanaM vidyAbhedaM dyotayati, vidyaikaye hyAtharvaNikAnAmeveti niyamo nopapadyata ityAzaGkayAha- [a. 3. , svAdhyAyasya tathAtve hi samAcAre'dhikArAcca savavacca tniymH|| zirovataM na vidyAGgam api tu svAdhyAyasya tathAtvehi- svAdhyAyasya tajjanyasaMskAbhAve hi tanniyamaH, 2" naitadacIrNavrato'dhIyIta" ityadhyayanasambandhAt, samAcArAkhye granthe 3" idamapi vedavratena vyAkhyAtam' 'iti vedavratatvAvagamAca / 1' brahmavidyAM vadeta " - vedavidyAmityarthaH / savavazca taniyamaH - yathAhi sa. vahomAssaptasUryAdayaH zataudanaparyantA atharvaNikaikAgnisambandhinaH tatraiva bhavanti, tathedamapyAtharvaNavedasambandhitvena tatraiva bhavati // 3 // darzayati ca / darzayati ca zrutirupAsanasya sarvavedAntapratyayatvam ; chAndogye daharavidyAyAM 4 tasminyadantaH" iti vihitamapahatapApmatvAdigu NASTakaM taittirIyake kevalaM 5 " tasminyadantastadupAsitavyam" ityevoktam ; tadubhayatra vidyaikatve sambhavati // 4 // upasaMhAro'rthAbhedAdvidhizeSavatsamAne ca / tadevaM sarvavedAnteSu daharAdyupAsane samAne ekasmin sati tattadupAsane vedAntAntaravihitasya guNasya vedAntAntare copasaMhAraH kartavyaH ; kutaH ? arthAbhedAt tadvidyAGgatvena tadupakArAbhedAt / vidhizeSavat yathaikasminvedAnte vaizvAnara vidyAdividhizeSatayA vihitasya guNasya tadupakArAyopasaMhAraH; tathA vedAntAntare'pi tadvidyAGgatvA - vizeSAdupasaMhAro nyAyyaH // 5 // iti vedAntadIpe sarvavedAntapratyayAdhikaraNam // 1 // - ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye anyathAtvAdhikaraNam // 2 // ) - anyathAtvaM zabdAditicennAvizeSAt / 3 / 3 / 6 // evaM codanAdyavizeSAdvidyaikatvam, ekatve ca guNopasaMhAraH kartavya For Private And Personal Use Only 1. mu. 3-2102. mu. 3-2-11 // - 3. samAcAre // 4. chA. 8-1-1 // 5. te. nA. 10-23 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 267 pA.3.] anyathAtvAdhikaraNam. ityuktam / ataH paraM kAzcana vidyA adhikRtya pratyabhijJAhetubhUtacodanAyavizeSo'sti, neti nirUpya nirNIyate / astyudgIyavidyA vAjinAM undogAnAM c| vAjinAM tAvat 1"dayA ha prAjApatyA devAzcAsurAzca" ityArabhya ?" te ha devA UcuH hantAsurAnyajJa udgIthenAtyayAma" ityudIthenAsuravidhvaMsanaM pratijJAyodgIthe vAgAdimanaHparyantadRSTI asurairabhibhavamuktvA 2" atha hemamAsanyaM prANamUcuH" ityAdinA udgIthe prANahaTyA asuraparAbhavamuktvA 2"bhavatyAtmanA parAsya dviSan bhrAtRvyo bhavati ya evaM veda" iti zatruparAjayaphalAyodgIthe praanndRssttivihitaa| evaM chandogAnAmapi 3"devAsurA ha vai yatra saMyetire" ityArabhya 3"taddha devA udgIthamAjaharanenainAnabhihaniSyAmaH" ityudgIthenAsuraparAbhavaM pratijJAya tadvadevodgIthe vAgAdidRSTau doSamabhidhAya 4" atha ha ya evArya mukhyaH prANastamudgIthamupAsAzcakrire" ityAdinA udgIthe prANadRSTayA asuraparAbhavamuktvA 4" yathA'zmAnamAkhaNamRtvA vidhvaMsate evaM haiva sa vidhvaMsate ya evaM vidi pApaM kAmayate" iti zatnuparAbhavAya udgIthe prANadRSTivihitA / vedanaviSayavidhipratyayAzravaNe'pi phalasAdhanatvazravaNAdvedanaviSayo vidhiH klpyte| udgIthavidyAyAH kratvarthatvena kratusAdgaNyaphalatve'pyArthavAdikamapi phalaM tadaviruddhaM grAhyameveti devatAdhikaraNe pratipAditam / tatra saMzayyate-kimatra vidyaikyam , uta neti| kiM yuktam / vidhaikymiti| kutaH ubhayatrodgIthasyaivAdhyastapANabhAvasyopAsyatvazravaNAcodanAdhavizeSAt / phalasaMyogastAvacchatruparibhavarUpo na vishissyte| rUpamapyadhyastapANabhAvodgIthAkhyopAsyaikyAdaviziSTam / codanA ca vididhAtvarthagatA'viziSTA / AkhyA codgIthavidyetyaviziSTA / atra rAdA 1. 1. 3-3-2 -2. bR. 3-3-7 // -3. chaa-1-2-1||-4. chA. 1-2-7,8 // For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 bhIzArIrakAmAMsAmAgye nticchAyayA paricodya pariharati-anyathAsvaM zabdAditi cemaavishepaav-iti| yaduktaM vidyaikyamiti, tannopapadyate, rUpabhedAta rUpAnyayAtvaM hi zandAdeva pratIyate ; vAjasaneyake hi "atha hemamAsanyaM prANasUcu. stvaM na udgAyeti tayeti tebhya eSa prANa udagAyat" ityudgAnasya kartari prANadRSTayA'suraparAbhavamuktvA 1 " ya evaM veda " iti kartayeva pANadRSTirevaMzabdAdavagamyate / chAndogye 2 // atha ha ya evArya mukhyaH prANastamudgIthamupAsAzcakire" ityudgAnasya karmaNyudgIthe prANahaghyA asuraparAbhavamuktvA 2" ya evaM vidi pApaM kAmayate" ityevaMzabdAkarmaNyevodgIthe praanndRssttivihitaa|at ekatra kartari prANadRSTizandAdanyatra karmaNi prANadRSTizabdAcca rUpAnyathAtvaM spaSTam / rUpAnyathAtve ca vidheyabhede sati kevalacodanAyavizeSo'kizcitkara iti vidyAbheda iticettantra, avizeSAt-avizeSeNa hyabhayatra udgIthasAdhanakaparaparibhava upakrame pratIyate; vAjasaneyake 3"te ha devA UcuhantAsurAnyajJa udgIthenAtyAma" ityupakrame zrUyate ; chAndogye'pi 4"taddha devA udgIthamAjahuranenainAnabhihaniSyAmaH" iti / ata upakramAvirodhAya 1"tebhya eSa prANa udagAyat" ityadhyastaprANabhAva udgItha udgAnakarmabhUta eva pAkAdiSvodanAdivatsaukAryAtizayavivakSayA kartRtvenocyate; anyathopakramagata udgIthazabdaH kartari lAkSaNikaH syAt , ato vidyaikyam / / 6 // (siddhAntaH) --- iti prApta pracakSmahena vA prakaraNabhedAtparovarIyastvAdivat / 3 // 37 // naveti pakSaM vyAvartayati ; nacaitadasti, yadyaiikyamiti ; kutaH? prakaraNabhedAt 5"omityetadakSaramudgIthamupAsIta" iti prakRtamudgIthAvaya 1... 3-3-7 // -2. chA. 1-2.7, 8 // 3. i. 3.3.1 // -4. chA. 1. 2.1||-5.aa. 1.1.1 // For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] anyathAtvAdhikaraNam. 269 vabhUtaM praNavaM prastutya?"etasya vA akSarasyopavyAkhyAnaM bhavati"2"devAmurA havai yatna saMyetire" ityArabhya 3" atha ha ya evAyaM mukhyaH prANa. stamudgIthamupAsAzcakrire" ityudgIthAvayavabhUtapraNavaviSayamupAsanaM chando. gA adhIyate; vAjinastu nAzaprAcInaprakaraNAbhAvAt 4"hantAsurAnyajJa udgIthenAtyayAma" iti kRtsnamudgIthaM prastutya 5"atha hemamAsanyaM prANa mRcustvaM na udgAya" ityAdikRtsnodgIthaviSayamadhIyate ; ataH prakaraNabhedena vidheyabhedaH, vidheyabhede ca rUpabheda iti na vidyaikyam kizca3"atha ha ya evAyaM mukhyaH prANastamudgIthamupAsAJcakrire"iti pUrvaprakRta udgIthAvayavabhUtaH praNava evAdhyastapANabhAvazchandogAnAmupAsyA vAjinAM tu kRstrasyodgIthasya karlodAtA prANadRSTayopAsya iti|5ath hemamAsanya prANamUcustvaM na udgAyeti tatheti tebhya eSa prANa udagAyat" ityudgAtari prANAdhyAsaM nirdizya 5"ya evaM veda" ityudgAtaivAdhyastapANabhAva upAsyo vidhIyate atazca ruupbhedH| nacogAtaryupAsye vihite 4"udgIthenAtyayAma" ityAkhyAyikopakramavirodhazzaGkanIyaH,udgAturupAsane udgIthasyodAnakarmabhUtasyAvazyApekSitatvAttasyApi paraparibhavAkhyaM phalaM prati hetutvAt / ato rUpabhedAdvidyAbheda iti codanAdyavizeSe'pi na vidyaikyam / parovarIyastvAdivat-6yathaikasyAmapi zAkhAyAmudgIthAvayavabhUte praNave paramAtmaraTividhAnasAmye'pi hiraNmayapuruSadRSTividhAnAt parovarIyastvAdiguNaviziSTadRSTividhAnamarthAntarabhUtam // 7 // saMjJAtazcettaduktamasti tu tadapi / 3 // 3 // 8 // udgIthavidyeti saMjJaikyAt tat-viyaikyamuktaM cet-tat-saMkyaM vidheyabhede'pyastyavaH yathA agnihotrasaMjJA nityAgnihotre, kuNDapAyinAmayanA 1, chA. 1-1-10 // 2. chA. 1-2-2 // -3. chA. 1-2-7||-4.vR. 3-3-1 // -5. 3. 3.3-7 // -6. yathaikasyAmeva. paa|| For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 vedAntasAre [a. 3. miholeca ; yathAcodgIthavidyeti chAndogye prathamamapAThakoditAsu bahISu vidyAsu // 8 // vyAptezca samaJjasam / 3 / 3 / 9 // chAndogye prathamaprapAThake uttarAkhapi vidyAsudgIthAvayavasya praNavasya prathamaprastutasyopAsyatvena vyAptezca tanmadhyagatasya " taddha devA udgIthamA - jahuH" ityudgIthazabdasya praNavaviSayatvameva samaJjasam / avayave ca samudAyazabdaH 'paTo dagdhaH' ityAdiSu dRzyate / atazrodgIthAvayavabhUtaH praNava evodgIthazabdanirdiSTa iti sa eva prANadRSTayopAsyazchAndogye pratipattavyaH / vAjasaneyake tu kRtstrodgIthaviSaya udgIthazabda iti kRtsnodgIthasya kartodgAtA prANadRSTayopAsya iti vidyAnAnAtvaM siddham // 9 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye anyathAtvAdhikaraNam // 2 // pUrvakANDoktaM svIkRtyAtra vaktavyamAha vAjinAM vedAntasAre - anyathAtvaM zabdAditi cennAvizeSAt // chandogAnAJcodgIthe prANadRSTayopAsanaM zatruparibhavaphalaM hi vihitam ; tatra vitri pUrvapakSaM hRdi nidhAya rAddhAntacchAyayA codayati / vAjinAM prANadRSTayopAsanamudgIthakartRviSayamitaratra karmaviSayamiti zabdAdeva pratIyate ; 2' atha hemamAsanyaM prANamucustvanna uddvAyeti tatheti tebhya udgAyat" ityAdinodgIthakartRviSayaM vAjinAm : chandogAnAntu 3" ya evAyammukhyaH prANastamudgIthamupAsAJcakrire " 4 ityudgIthaviSayamiti cet-tadidamAha- anyathAtvaM zabdA diticediti na, upakramAvizeSAt 5 " hantAsurAnyaza udgIthenAtyayAma" ityekatra, anyatrApi 1'"taddha devA udgIthamA jahura nenainAnabhihaniSyAmaH" iti // 6 // na vA prakaraNabhedAtparovarIyastvAdivat || naivaM prakaraNaM hyabhayatra bhidyate 6"omityetadakSaramudgIthamupAsIta" ityudgIthAvayavabhUtapraNavaviSayaM cha1. chA. 1-2-1 / / --2. bR. 3-3-7 // 3. chA. 1-2-7 // - 4. ityudgIthakarmaviSaya pA / 5. bR. 3-3-1 // 6. kA. 1-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] anyathAtvAdhikaraNam. 271 ndogAnAm ; 1"hantAsurAnyajJa udgIthenAtyayAma" iti tu vAjinAM kRtlodrIyaviSayamiti rUpabhedAdvidyAbhedaH / yathA ekasyAmapi zAkhAyAmudgIthopAsane hi. raNmayapuruSadRSTeH parovarIyastvAdiviziSTadRSTirbhidyate // 7 // saMjJAtazcettaduktamasti tu tadapi // udgIthavidyeti saM.kyAdvidyaikyamutazcet-vidheyabhede'pi saMkyamastyeva ; yathA naiyamikAgnihotre kuNDapAyinAmayanAgnihotre cetyevamAdiSu // 8 // vyAptezva samaJjasam // prathamaprapAThake upakramavaduttarAsvapi praNavasyopAsyatvavyApteH madhye ca 2"udgIthamupAsAJcakrire" iti praNavaviSayatvameva sama. asam // 9 // iti vedAntasAre anyathAtvAdhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-anyathAtvaM zabdAditi cenaavishessaat|| asti - drIyavidyA vAjinAM chandogAnAM ca ; vAjinAM tAyat 1"hantAsurAnyakSa udgIthenAsyayAma" ityArabhya, udgIthe prANadRSTayopAsanaM zatruparibhavaphalaM vihitam ; chandogAnAmapi 3"taddha devA udgIthamAjahuranenainAnabhihaniyAmaH" ityArabhya, unIthe prANadRSTayopAsanameva zatruparibhavaphalamuktam / kimubhayatra vidyai kyam , uta vidyAbheda iti sNshyH| codanAdyavizeSAdvidyai kyamiti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu yadyapyubhayatrodgIthe prANadRSTayopAsanamaviziSTamuktam tathApi chandogAnAm 4 "omityetadakSaramudgIthamupAsIta" iti prakRsya 3 udgIthamAjaharanenainAnabhihaniyAmaH" ityudgIthAvayave praNave prANadRSTayopAsanamuktam ; vAjinAntu 1"hantAsurAnyajJa udgIthenAsyayAma" ityupakramAdavizeSeNa kRtlodgIthe prANadRSTayopAsanamuktam / 2" atha ha ya evAyaM mukhyaH prANastamudrIthamupAsAcakrire" iti cchandogAnAmudAnakarmaNyudgIthAvayave praNave prANadRSTividhAnAt, vAjinAM tu 5"atha hemamAsanyaM prANamucustvaM na udbhAyeti tatheti tebhya eSa prANa udagAyat" iti kRtlodrIyasya kartari prANaraSTividhAnAccobhayatra rUpabhedAdvidyAbheda iti // sUtrArthastu-anyathAtvaM zabdAditicediti rAddhAntacchAyayA paricodya, nAvizeSAditi pUrvapakSI pariharati / 2"atha ha ya evAyaM mukhyaH prANastamudgI 1. 3-3.1 // -2. chA. 1-2-7 // -3, chA, 1-2-1 // -4. chA. 1.1. 1||-5.iN. 3-3-7 // For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 272 vedAntadIpe [ma. 3. thamupAsAJcakrire" 1'' atha hemamAsanyaM prANamUcustvaM na udgAyeti tatheti tebhya eSa prANa udgAyat" ityekatrodgIthe prANadRSTizabdAt, itaratrodvAtari prANadRSTizabdAcca, rUpAnyathAtvamiticet-na rUpabhedaH kutaH ? avizeSAt -- upakrame hyavizeSeNa 2 'udgIthenAtyayAma" 3 "udgIthamA jaharanenainAnabhihaniSyAmaH" ityudgIthasyaivopAsyatvapratIteH / 4" tvaM na uddvAyeti tatheti tebhya eSa prANa udagAyat " iti karmaNyevodgIthe kartRtvamupacaryata iti yuktam ; anyathopakramavirodha ssyAt // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na vA prakaraNabhedAtparovarIyastvAdivat / nacaitadasti - yadrUpaikyAdvidyaikyamiti; kutaH ? prakaraNabhedAt-chAndogyehi 5" omityetadakSaramudgIthamupAsIta" ityudgIthAvayavabhUtaM praNavamupAsyaM prakRtya, 3 " udgIthamAjahuH" iti vacanAdudgIthAvayavabhUtaH praNava evodgIthazabdenocyata ityavagamyate; vAjasaneyake svavizeSeNa 2 'udgIthenAtyayAma" ityupakramAt kRtsnodgItha upAsyaH prakRtaH; ata udgIthe prANadRSTyavizeSe'pi rUpabhedAdvidyAbhedaH / parovarIyastvAdivat - yathaikasyAmapi zAkhAyAm udgIthAvayavabhUte praNave paramAtmadRSTividhAnasAmye'pi hiraNmayapuruSadRSTividhAnAtparovarIya stvAdiguNaviziSTadRSTividhAnamarthAntarami - ti rUpabhedaH; tadvadatrApi / evaM prakaraNabhedenopakrama evaikatrodgIthAvayavaviSayatvenAnyatra kRtsnodgIthaviSayatvena copAsanabhede siddhe satyupasaMhArasthaM karmaviSayaM kartRviSayaM ca prANadRSTividhAnaM yathAzrutamavatiSThata ityabhiprAyaH // 7 // saMjJAtazcettaduktamasti tu tadapi // udgIthavidyeti saMkyAt tat vi dheyaikyamuktaM cet tat saMjJaikyaM vidheyabhede'pi asti tu astyevetyarthaH ; yathA nityAgnihotre, kuNDapAyinAmayanAgnihotreca; yathAca chAndogye prathamaprapAThakoditAsubahrISu vidyAsudgIthavidyeti saMjJakyam // 8 // - vyAptezca samaJjasam || prathamaprapAThake upakramavaduttara svapyudgIthavidyA. sunIthAvayavasya praNavasyaivopAsyatvavyAptermadhyagatasya 3" taddha devA udgIthamAjahu:" ityudgIthazabdasyApi praNavaviSayatvameva samaJjasam // 9 // iti vedAntadIpe anyathAtvAdhikaraNam // 2 // For Private And Personal Use Only 1. bR. 3-3-7 // 1- 2. bR. 3-3-1 // - 3. chA. 1-2-2 // - 4. 3-3-7 // -5.chA, 1-1-1 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir **- (zrIzArarikamImAMsAbhASye sarvAbhedAdhikaraNam // 3 // -- sarvAbhedAdanyatreme / 3 / 3 / 10 // chAndogyavAjasaneyakayoH prANavidyA AmnAyate 1 "yo ha vai jyeSThaM ca zreSThaM ca veda jyeSThava ha vai zreSThazca bhavati prANo vA va jyeSThazva zreSThazva" ityAdi / tatra jyaiSThyatraiSThayaguNakaM prANamupAsyaM pratipAdya vAkcakSuzzrotramanastu vasiSThatvapratiSThAtvasampatvA yatanatvAkhyAn guNAn pratipAdya bAgAdInAM dehasya ca prANAyattasthititvena tadAyasa tattatkAryatvena ca prANasya zraiSThayaM pratipAdya vAgAdisambandhitayA zrutAnvasiSThatvAdIn guNAMzca prANasambandhitayA pratipAdayati / evaM chAndogyavAjasaneyakayo jyaiSThayazreSThayaguNako vasiSThatvAdiguNakaca prANa upAsyaH pratipAdyate / kauSItakinAM tu prANavidyAyAM tathaiva jyaiSThaya zreSThayaguNakaH prANa upAsyaH pratipAditaH ; na punarvasiSThatvAdayo vAgAdisambandhino guNAH prANasambandhitayA pratipAditAH / tatra saMzayaH - kimatra vidyA bhidyate, uta neti / kiM yuktam bhidyata iti / kutaH / rUpabhedAt / yadyapyubhayatra prANa eva jaiSThyatraiSThayaguNaka upAsyaH ; tathApyekatra vasiSThatvAdibhirapi guNairyuktaH prANa upAsyaH pratIyate ; itaratra tu tadvidhura ityupAsyarUpabhedAdvidyA bhedaH- ( siddhAnta: * iti prApte brUmaH - sarvAbhedAdanyaleme-nAla vidyAbhedaH, anyatra kaupItakinAM prANavidyAyAmapi ime - vasiSThatvAdayo guNA upAsyAssanti; kutaH ? sarvAbhedAt- pratijJAtaprANajyaiSThayatraiSThayopapAdanaprakArasya sarvasya tatrApyabhedAt / tathAhi - chandogavAjasaneyinAM prANavidyAyAm 2" etA ha vai devatA ahaMzreyase vyUdire " 3" ahaMzreyase vivadamAnAH" iti copaR 1. chA. 5-1-1 // 2. chA. 5-1-6 // - 3. du. 8-1-7 // *35 For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 vedAntalAre (ma.3. mya vAgAcekaikApakramaNe anyeSAM saprANAnAmindriyANAM zarIrasya ca sthitiM tattatkArya cAvikalaM pratipAdya prANotkramaNe sarveSAM vizaraNamakAryakaratvaM cAbhidhAya sarveSAM prANAdhInasthititvatadadhInakAryatvAbhyAM prANasya jyaiSThayamupapAditam / evamupapAditaM vAgAdikAryasya prANAdhInatvam 1" atha hainaM vAguvAca yadahaM vasiSTho'smi tvaM tadvasiSTho'si" ityAdinA vAgAdibhiranUyate / kauSItakinAM prANaviyAyAmapi prANajyaiSThayatraiSThathapratipAdanAya vAgAdiSu vasiSThatvAdayaH pratipAditAH / 2"atha hemA devatAH prajApatiM pitarametyAbruvan ko vai naH zreSThaH" ityAdinA vAgAdigatA guNA vAgAdayazca dehazca prANadhInA iti prANasya jyaiSThayamupapAditam / vAgAdibhiH svasvaguNAnAM vasiSThatvAdInAM prANAdhInatvAnuvAdamAvaM tu na kRtam / naitAvatA rUpabhedaH, vAgAdInAM vasiSThatvAdiguNAnvitAnAM prANAdhInakAryatvopapAdanenaiva prANasya vAgAdivasiSThatvAdiguNahetusvasya siddhatvAt / tadeva hi prANasya vasiSThatvAdiguNayogitvam ; ydvaagaadivsisstthtvaadihetutvm| ato'trApi vasiSThatvAdiguNayogAtmANo jyechaH pratipanna iti nAsti vidyAbhedaH // 10 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvAbhedAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-sarvAbhedAdanyatreme // 3'yo ha vai jyeSTha zreSThaca ve. da.. prANo vA va jyaSThazca zreSThazca" iti vAjinAM chandogAnAM kauSItakinAza prANavidyAyAM vAgAdikaraNagrAmasthiteH tatkAryasya ca prANahetukatvena tisRpvapyekarUpeNa prANajyaipThyamupapAditam vAgAdigatavasiSThatvAdisambandhitvamapi prA. Nasyobhayatroktam ; kauSItakinAntu tannoktam tathA'pi sarvatra jyaipThyopapAdanaprakArasya sarvasyAbhedAdvidyaikyamiti kauSItakiprANavidyAyAmapi vasiSThatvAdaya upasaMhAryAH // 10 // iti vedAntasAre sarvAbhedAdhikaraNam // 3 // 1. chA, 5-1-13 // -2. -3. chA. 5-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] mAnandAdyadhikaraNam. 275 vedAntadIpe--sarvAbhedAdanyatreme // 1" yo ha vai jyeSThaM zreSThaM ca ve da jyeSThazca ha vai zreSThazca bhavati prANo vA va jyeSThazca zreSThazva" iti chandogAna vAjinAM kauSItakinAM ca prANavidyA''snAtA / tatra chAndogyavAjasaneyakayossa rvasyaikarUpyAtprANavidyekaiva / kauSItakiprANavidyAyAstasyAzca bhedo'sti, uta nAstIti saMzayaH / asti bheda iti pUrvaH pakSaH / yadyapi sarvatra jyaiSThya zreSThyaguNakaH prANa eka evopAsyaH ; tathApi chandogAnAM vAjasaneyinAM ca jyaiSThyaSTyaguNakasya prANasya vAgAdigatavasiSThatvAdiguNasambandhitvamapi zabdAdeva pratIya| kauSItakinAM tu na tatheti rUpabhedAdvidyAbhedaH / rAddhAntastu - yadyapi kauSItakiprANavidyAyAM vAgAdigatavasiSThatvAdisambandhitvamapi prANasya zabdAnnAbhihitam ; tathApi tatrApi prANasya jyaiSThya zraiSThyopapAdanaM vAgAdInAM sthiteH tattatkA sya ca prANAdhInatvenetyetadaviziSTamiti vAgAdigatavasiSThatvAderapi prANahetu'katvAnusandhAnena vinA prANasya jyaiSThya zreSThyAnusandhAnamanupapannamiti kauSItakiprANavidyAyAmapi vAgAdigatavasiSThatvAdisambandhyeva prANa upAsya iti rUpAbhedAdvidyaikyam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrArthastu sarvAbhedAdanyatreme- -anyatra - kauSItakiprANavidyAyAmapi, ime vasiSThatvAdayassansyeva / kutaH ? sarvAbhedAt prANajyaiSThyatraiSThyopapAdanaprakArasya sarvasya tatrApyabhedAt / vAgAdInAM sthiteH * kAryasya ca prANahetukatvena hi prANasya jyaiSThayaM zreSThyaM cAtrApyupapAditam / ato vAgAdigata kAryasAmarthyarUpavasiSThatvAdisambandhitvaM prANasyAtrApyuktamevetyarthaH // 10 // iti vedAntadIpe sarvAbhedAdhikaraNam || 3 || zrI zArIrakamImAMsAbhASye AnandAdyadhikaraNam // 4 // ) - prANavidyAGgaviSayamanyadapi nirUpaNamanantarameva kariSyate / yathA trANasya vasiSThatvAdyanusandhAnena vinA jyaiSThya zreSThayAnusandhAnAnupapatteramuktAnAmapi vasiSThatvAdInAM kauSItakiprANavidyAyAM prAptiH; tathA brahmasvarUpAnusandhAnaM yairguNairvinA nopapadyate ; te brahmavidyAsu sarvAsvapyanusanyA ityayamarthaH pratipAdyate - 1. chA. 5-1-1 // * natkArya. pA // For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAgve [.. AnandAdayaH pradhAnasya / 3 // 3 // 11 // atra brahmavarUpaguNAnAM sarvAsu paravidyAsupasaMhAro'sti , neti vicAryate / aprakaraNAdhItAnAmupasaMhAre pramANAbhAvAtmakaraNazrutAnAmebopasaMhAra iti // -(siddhAntaH)--- evaM prApte bhUmaH- AnandAdayaH pradhAnasya-abhedAditi vartate ; pra' dhAnasya guNino brahmaNassarvepAsaneSvabhedAt,guNyapRthagbhAvAdgaNAnAM, satrAnandAdayastadguNA upsNhrtvyaaH|| 11 // evaM tarhi guNyapRthagbhAvAdevAnandAdivatmiyazirastvAdayo'pi "tasya priyameva ziraH" ityAdau bramaguNatvena zrutAssarvana prasajyeran / netyAhapriyazirastvAdyaprAptirupacayApacayau hi bhede / 3 / 3 / 12 // brahmasvarUpaguNAnAM prAptAvucyamAnAyAM priyazirastvAdInAmaprAptiH, teSAmabrahmaguNatvAt , brahmaNaH puruSavidhatvarUpaNamAtrAntargatatvAtniyazirastvAdInAm / anyathA ziraHpakSapucchAdyavayavabhede sati bramaNo'pyupacayApacayau prasajyeyAtAm / tathA ca sati 2" satya jJAnamanantaM brahma" ityAdi virudhyate // 12 // . nanvevameva brahmasambandhinAmavaizvaryagAmbhIryaudAryakAruNyAdInAM guNAnAmanantAnAM guNyapRthaksthitatvamAtreNa tatrAzrutAnAmapyupasaMhAre sarve sarvatra prasajyeran , AnantyAdupasaMhArAzaktizvaH tatrAha itare tvarthasAmAnyAt / 3 / 4 / 13 // 1. te. bhA. 5-2 // -2. te. bhA. 1. anu. 1 // For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] bhAnandAyadhikaraNam . tuzandazvoyaM vyAvartayati ; itaretu - AnandAdayaH arthasAmAnyAtsarvatrAnuvartante / ye tvarthasamAnAH * arthasvarUpanirUpaNadharmatvenArthapratItyanubandhinaH / te'rthakharUpavatsarvatrAnuvartante / te ca guNAssatyajJAnAnandAmalatvAnantatvAni / 1" yato vA imAni" ityAdinA jagatkAraNatayopalakSitaM brahma 2"satyaM jJAnamanantaM brama"3" Anando brahma" ityAnandAdibhirhi svarUpato nirUpyate / ata upAsyabrahmavarUpAvagamAya savAsu vidyAvAnandAdayo'nuvartante / ye tu nirUpitasvarUpasya bramaNaH kAruNyAdayo guNAH pratipannAH teSAM guNyapRthaksthitatve'pi pratItyanuvandhitvAbhAvAt-ye yatra zrutAH, te tatropasaMhAryAH-iti niravadyam // 13 // yattUpacayApacayaprasaGgAliyazirastvAdayo brahmaNaH puruSavidhatvarUpaNamAtrArthAH; na tu brhmgunnaaH| tItathArUpasya brahmaNastathAtvena rUpaNaM kimartha kriyate / atathAbhUtasya hi tathAtvarUpaNe kenacitpayojanena bhavitavyam / yathA 4" AtmAnaM rathinaM viddhi" ityAdinopAsakasya tadupakaraNAnAM ca rathirathAditvarUpaNam upAsanopakaraNabhUtazarIrendriyAdivazIkaraNArtha kriyata ityuktam / naceha tathAvidhaM kizciprayojanaM dRzyate iti balAdbrahmaguNatvaM priyazirastvAdInAmabhyupetyam / tatrAhaAdhyAnAya prayojanAbhAvAt / 3 / 3 / 14 // prayojanAntarAbhAvAdAdhyAnAyAyaM rUpaNopadezaH kriyate / AdhyAnam anucintanam , upaasnmucyte| 2" brahmavidApnoti param" ityatropadiSTAdhyAnarUpavedanasiddhaye hyAnandamayabrahmapratipattyarthamAnandamayaM ajha priyamodAdirUpeNa vibhajya ziraHpakSAditvena rUpayitvopadizyate / yathA'namayaH puruSaH ayaM dehaH ziraHpakSAdibhiH 2"tasyedameva ziraH" i 1. te. bhRgu. 1. bhanu // ---2. tai. A. 1. anu-1 // -3. te. bhUgu. 6. bhanu / --4. kara. 1-a. 3-3 // For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 zrIzArIrakamImAMsAbhASye (a. 3. tyAdinA buddhAvAropyate; yathA ca prANamayamanomayavijJAnamayAH 1 " tasya prANa eva ziraH" ityAdinA prANAdyavayatrairbuddhAvAropyanteH evamebhyo'rthAntarabhUtastadantarAtmA Anandamayo'pi priyamodAdibhirekadezaiH ziraHprabhRtitvena rUpitairAdhyAnAya buddhAvAropyate / evamAnandamayopalakSaNatvAtmiyazirastvAdInAM na sarvadA AnandamayapratItAvanuvartante // 14 // AtmazabdAcca / 3 / 3 / 15 // 2" anyo'ntara AtmA''nandamayaH" ityAtmazabdena nirdezAdAtmanazya ziraHpakSapucchAsambhavAtpriyazirastvAdayastasya sukhapratipatyartha rUpaNamAmiti gamyate // 15 // nanu 3 " anyo'ntara AtmA prANamayaH " 4 " anyo'ntara AtmA manomayaH"ityAtmazabdasyAnAtmasvapi pUrva prayuktatvAt 2 " anyo'ntara AtmAssnandamayaH" ityAtmazabdasya paramAtmaviSayatvaM kathaM nizcIyate tatrAha - AtmagRhItiritaravaduttarAt / 3 / 3 / 16 // 2" anyo'ntara AtmA''nandamayaH" ityatrAtmazabdena paramAtmana eva brahaNam; itaravat -- yatheravAda " AtmA vA idameka evAgra AsIta sa IkSata lokAntu sRjai " ityAdiSvAtmazabdena paramAtmana eva grahaNam ; tadvat / kuta etat uttarAt - 6" so'kAmayata bahu syAM prajAyeya" ityAnandamayaviSayAduttarAdvAkyAt // 16 // anvayAditi cetsyAdavadhAraNAt / 3 / 3 / 17 // pUrvatva prANamayAdiSvanAtmasvAtmazabdAnvayadarzanAnottarAnnicetuM zakyata iti cet - syAdavadhAraNAt - syAdeva nizvayaH kutaH 1 avadhAraNAt 1. vai. A. 2- anu. 3-2, tai, Ana. 5-anu. 2 // - 3, tai. Ana, 2-1 4. vai. mAna. 3-2 // - 5. aitareSa 1-1-1 // - 6. tai. Ana. 6-2 // - For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] AnandAdyadhikaraNam. 279 pUrvatrApi 1" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH " iti paramAtmana eva buddhyA'vadhAritatvAt annamayAdanantare prANamaye prathamaM paramAtmabuddhiravatIrNAH tadanantaraM ca prANamayAdanantare manomaye;tato vijJAnamaye; tata Anandamaye prakrAntA paramAtmabuddhistadantarAbhAvAduttarAcca 2" so'kAmayata" iti vAkyAtpratiSThitetyupakrame'pyaparamAtmani paramAtmabuddhyA AtmazabdAnvayaH iti niravadyam // 17 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AnandAdyadhikaraNam // 4 // vedAntasAre - AnandAdayaH pradhAnasya || abhedAditi vartate; brahmasvarUpanirUpaNAntargatAmalatvajJAnAnandAdayo guNAH sarvAsu paravidyAsUpasaMhAryAH, guNino brahmaNassarvatrAbhedAt // 11 // priyazirastvAdyaprAptirUpacayApacayau hi bhede // 3" tasya priyameSa ziraH" iti priyazirastvAdInAmaprAptiH, brahmaguNatvAbhAvAtteSAm / ziraHpakSAdibhede brahmaguNe sati brahmaNa upacayApacayaprasaktiH // 12 // itare tvarthasAmAnyAt || AnandAdayaH svarUpanirUpaNAntargatatayA gra samAnA ityupasaMhAryA eva // 13 // AdhyAnAya prayojanAbhAvAt || priyazirastvAdyupadezaH brahmaNo'nucintanArthaH, prayojanAntarAbhAvAt // 14 // AtmazabdAcca || 3" anyo'ntara AtmA''nandamayaH" ityAtmazabdAca ziraHpakSAdayo na brahmaguNAH // 15 // AtmagRhItiritaravaduttarAt || paramAtmana evAtmazabdena grahaNamiti 2" so'kAmayata bahu syAM prajAyeya" ityuttarAt bahubhavanasaGkalpAbhidhAyino vAkyAdavagamyate ; 4' ' AtmA vA idameka evAtra AsIt" ityAtmazabdAdivat // anvayAditi cetsyAdavadhAraNAt // pUrvatra prANamayAdiSvAtmazabdAnvayAtkathamuttaranirNaya iti cet - 1" Atmana AkAzassambhUtaH" ityavagata1. tai. Ana. 1- anu. 2 // -2, tai. A. 6-anu. 2 // - 3. tai. Ana-5-2 // - 4. aitareya. 1-anu. 1 khaM. 1 // For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 280 vedAntadIpe [a. 3. syAtmana eva prANamayAdiSvavadhAraNAt syAdeva paramAtmaiveti nirNayaH // 17 // iti vedAntasAre AnandAdyadhikaraNam // 4 // vedAntadIpe - AnandAdayaH pradhAnasya || satyajJAnAnandAmalatvAnantatvarUpAH brahmasvarUpanirUpakaguNAH sarvAsu paravidyAsUpasaMhartavyAH, uta neti saMzayaH / nopasaMhartavyA iti pUrvaH pakSaH, aprakaraNAdhatAnAmupasaMhAre pramANAbhAvAt, brahmaguNAnAmasaMkhyeyatvenopasaMhArAzaktezca / rAddhAntastu-jJAnAnandAdInAM brahmasvarUpanirUpakaguNatvena tairvinA brahmasvarUpAnusandhAnAnupapatteH sarvAsUpasaMhartavyAH - iti / sUtrArthastu - sarvAbheda / dityato'bhedAditi vartate ; AnandAdayo guNAH sarvAsUpasaMhartavyAH, pradhAnasya - guNino brahmaNassarvAsu vidyAsvabhedAt / sarvAsu paravidyAsu brahmakamevAnusandheyaM cet, yairguNairvinA brahmasvarUpAnusandhAnamazakyam; teca jJAnAnandAdayo'nusandheyA ityarthaH // 11 // tai, priyazirastvAdyaprAptirUpacayApacayau hi bhede || AnandAdInAM prAptAvapi 1 " tasya priyameva ziraH / modo dakSiNaH pakSaH" iti priyazirastvAdInAmaprAptiH, brahmasvarUpaguNatvAbhAvAtteSAm / brahmaNazziraHpakSAdibhede svarUpe sati brahmaNa upacayApacayau prasajyeyAtAm / tatazca 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" 3 "Anando'jaraH" ityAdirvirudhyate // 12 // priyazirastvAdibhya AnandAdInAM vizeSamAha - itare tvarthasAmAnyAt // itare AnandAdayaH arthasAmAnyAt brahmasvarUpasAmAnyAtsarvAsvanuvartante / brahmasvarUpanirUparUpaNadharmatvena brahmasvarUpasamAnA hi te // 13 // priyazirastvAdayo brahmasvarUpadharmA na bhavanti cet tadabhidhAnaM kimarthamityata Aha- adhyAnAya prayojanAbhAvAt / / anucintanArthe tadabhidhAnaM, prayojanAntarAbhAvAt / 4''brahmavidApnoti param" iti veditavyatayopadiSTaM brahmAnandamayaM priyamodAdirUpeNa vibhajya ziraH pakSAditvena rUpayitvA buddhAvAropyata ityarthaH // 14 // 1. Ana, 1 - anu. 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Ana. 5-2 // - 2. tai. Ana. 1-1 // For Private And Personal Use Only - 3. kauSI 39 // - 4. tai. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. kAryAkhyAnAdhikaraNam . 282 __AtmazabdAca // 1"anyo'ntara AtmA''nandamayaH" ityAtmazabdAca niyazirastvAdayo na brahmasvarUpadharmAH; ziraHpakSAdayo hi nAtmadharmAH // 15 // aatmdhiitiritrvduttraat|| 1"anyo'ntara AtmA" isyAtmazabdena paramAtmana evaM gRhItiH-grahaNam ; itaravat 2 "AtmA vA idameka evAna AsIt' isthAtmazabdena yathA paramAtmano grahaNam, tadvat / kathamidamavagamyate', tadekArthAduttarAt 3"so'kAmAyata bahu syAM prajAyeya" ityAdivAkyAt // 16 // _anvayAditi cetsyaadvdhaarnnaat|| pUrveSu4 'anyo'ntara AtmA prANamayaH" ityAdivAkyevanAtmasvapyAtmazabdAnvayAtkathamuttaravAkyAnirNaya iti cet-5"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" iti prakRtasyAtmana eva prANamayAdigvAnandamayaparyanteSu AtmazabdenAvadhAraNAt syAdeva nirnnyH| ataH priyazirastvAdInAmanAtmadharmatvAt , jJAnAnandAdInAmAtmasvarUpanirUpaNadharma - tvAca, teSAmeva srvtropsNhaarH||17|| ___ iti vedAntadIpe AnandAdyadhikaraNam // 4 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAryAkhyAnAdhikaraNam // 5 // ).. kAryAkhyAnAdapUrvam / 3 / 3 / 18 // pUrvaprastutaprANavidyAzeSabhUtamidAnI cintyate / chAndogyavAjasanepakayoH jyeSThaM ca zreSThaM ca prANamupAsyamuktvA prANasya vAsastvenApo'bhidhIyante / chAndogye tAvat 6"sa hovAca kiM me vAso bhaviSyatItyApa iti hocustasmAdvA etadaziSyantaH purastAccopariSTAcAdbhiH paridadhati lambhuko ha vAso bhavatyanamo bhavati" iti / vAjasaneyake "kiM me vAsaH" iti prANena pRSTA vAgAdayaH UcuH 7"Apo vAsa iti tadvidvAMsazzrotriyA aziSyanta AcAmantyazitvA cAcAmantyetameva tadanamananaM kurvanto 1. te. bhAna. 5-anu. 2 // --5. aitareya. 1-a. 1-khaM. 1 // -3. te .aan-6-2|| -4. tai. Ana. 2-manu, 2 // -5. te. Ana. 1-anu. 2 // -6. chA. 5-2-2 // 7... 8.1-14 // *36 For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 282 vedAntasAre [a. 3. manyante" 1" tasmAdevaMvidaziSyannAcAmedazitvA cAcAmedetameva tadanamanagnaM kurute" iti / tatra saMzayaH - kimatrAcamanaM vidhIyate, utApAM prANavAsastvAnusandhAnamiti / 1" aziSyannAcAmedazitvA cAcAmet" ityAcamane vidhipratyayazravaNAt, 1 " etameva tadanamananaM kurute " iti vedane vidhipratyayAbhAvAdanagratA saGkIrtanasya stutyarthatayA'nvayopapattezva, bhojanAGgasyAcamanasya smRtyAcAraprAptatvena vidhipratyayabalAtprANavidyAGgamAcamanAntaraM vidhIyate-- - ( siddhAntaH iti prApte brUmaH - AcamanIyAnAmapAM prANasya vAsastvAnusandhAnameveha apUrvam- aprAptaM vidhIyate, kAryAkhyAnAt - aprAptAkhyAnAt, amAsAkhyAne zabdasyArthavattvAdityarthaH / etaduktaM bhavati - 2" kiM me vAsaH " 2" Apo vAsaH " 3" adbhiH paridadhati" "etameva tadanamananaM kurute " ityupakramopasaMhArayorvAkyasyApAM prANavAsodRSTiparatvapratIterAcamanasya smRtyAcAraprAptatvAdAcamanamanUdyAcamanIyAsvapsu prANavAsastvAnusandhAnaM vidhIyate iti / ata eva cchAndogye 3" tasmAdvA etadaziSyantaH purastAcopariSTAccAdbhiH paridadhati" ityadbhiH paridhAnamevoktam ; nAcamanam || iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAryAkhyAnAdhikaraNam // 5 // " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre -- kAryAkhyAnAdapUrvam // 4" yo ha vai jyeSThazca zreSThazca veda " iti prANavidyAM vidhAya apAM prANavAsastvamuktvA 1" tasmAdevaMvidaziyannAcAmedazitvA cAcAmedetameva tadanamananaM kurute " ityAcamanasya sadAcAprAptatvAdAcamanamanUdya AcamanIyAnAmapAM prANavAsastvAnusandhAnamaprAptaM vi. zrIyate iti yuktam aprAptasyaiva vidheyatayA khyaapnaat| atrAnuvAdasarUpo vi. * 1 // 2. bR. 8-1-14 // -3. chA. 5-2-2 // 4 . 8-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 283 pA. 3.] kAryAkhyAnAdhikaraNam. dhiH kalpyate ityrthH|| 18 // iti vedAntasAre kAryAkhyAnAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-kAryAkhyAnAdapUrvam / / chAndogyavAjasaneyakayoH jye SThaM ca zreSThaM ca prANamupAsyaM vidhAya 1"sahovAca kiM me vAso bhaviSyatItyApa iti hocuH" ityapAM prANasya vAsastvamuktvA 1"tasmAdvA edataziSyantaH purastAvopariSTAcAdbhiH paridadhati lambhuko ha vAso bhavatyanagno bhavati" iti cchAndogye / vAjasaneyake cApAM prANavAsastvamuktvAra "tasmAdevaMvidaziSyannA. cAmedazitvA cAcAmedetameva tadanamanagnaM kurute" iti / Acamanena prANamananaM kuruta ityarthaH / atrAzanAtpurastAdupariSTAJca kimAcamanaM prANavidyAGgaM vidhIyate, utAcamanIyAnAmapAM prANavAsastvAnusandhAna vidhIyata iti saMzayaH! 2"AcAmet" ityAcamane vidhipratyayazravaNAt , smRtyAcAraprAptAdAcamanAdAcamanAntaraM prANavidyAGgaM vidhIyata iti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu-2"azitvA cAcAmet" ityAcamanaM cAtra pratIyate ; AcamanIyAnAmapAM prANavAsastvAnusandhAnaM ca 3"Apo vAsa" 1"adbhiH paridadhati" 2"etameva tadanamanagnaM kurute" iti pratIyate / tatrAcamanaM tAvat smRtyAcAraprAptam ; apAM prANavAsastvAnusandhAnamaprAptam / 3 "ananaM kurvanto manyante" 2" ananaM kurute" ityanuvAda. sarUpaM pratIyate / tatrAcamanAntarakalpanAdAcamanamanUdyAcamanIyAnAmapAM prANavAsastvAnusandhAnamaprAptaM vidhIyata iti yuktam / 2"tadanamanagnaM kurute" iti 4"vacanAni tvapUrvatvAt" 5"vidhirvA syAdapUrvatvAt" iti nyAyena vidhivacanameva bhavati / sUtrArthastu-apUrvam aprAptamapAM prANavAsastvAnusandhAnaM vidheyam , na punaH prAptamAcamanam / kutaH ? kAryAkhyAnAt-kAryasya aprAptArthasyAkhyAnasvabhAvatvAcchAstrasyetyarthaH // 18 // iti vedAntadIpe kAryAkhyAnAdhikaraNam // 5 // 1. chA. 5-2-2 // 2 // -3. 3. 8-1-14 ||-4.puurvmiimaaNsaa. 3-5-21 // -5. pUrvamImAMsA. 3-4-12 // For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(bhIzArIrakamImAMsAbhASye samAnAdhikaraNam // 6||)..smaan evaM cAbhedAt / 3 / 3 / 19 // vAjasaneyake agnirahasye zANDityavidyA''nAtA "satyaM brahmetyupAsIta atha khalu kratumayo'yaM puruSaH" ityArabhya 1 "sa AtmAnamupAsIta manomayaM prANazarIraM bhArUpaM satyasaGkalpamAkAzAtmAnam" iti / tathA tasminneva bRhadAraNyake punarapi zANDilyavidyA''nnAyate 2"manomayo'yaM puruSo bhAssatya tasminnantarhRdaye yathA vrIhirvA yavo vA sa eSa sarvasya vazI sarvasyezAnassarvasyAdhipatissarvamidaM prazAsti yadidaM kiJca" iti| tatra saMzayaH-kimatra vidyA bhidyate, uta neti / saMyogacodanAkhyAnAmavizeSe'pi vazitvAdyupAsyaguNabhedena rUpabhedAdvidyAbhedaH-- ---(siddhAntaH)--- iti prApta ucyate-samAna evamiti / yathA'gnirahasye manomayapANazarIrabhArUpasatyasakalpatvaguNagaNaH zrutaH; evaM bRhadAraNyake'pi manomayatvAdike samAne satyadhikasya vazitvAdeca satyasaGkalpatvaguNAbhedAna rUpabhedaH, ato vidyai kyam // 19 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye samAnAdhikaraNam // 6 // vedAntasAre samAna evaM caabhedaat|| agnirahasye bRhadAraNyake cA. mAtA zANDilyavidyA ekatra 1"sa AtmAnamupAsIta manomayaM prANazarIraM bhAapaM satyasaGkalpamAkAzAtmAnam" iti / itaratra 2 "manomayo'yaM puruSo bhAssasyantasminnantarhRdaye yathA vrIhirvA yavo vA sa eSa sarvasya vazI sarvasyezAnassarvasyAdhipatissarvamidaM prazAsti' iti / ubhayatra manomayatvAdike samAne'pi vazitvAdessasyasaGkalpatvavitatirUpeNAbhedAdaikyam // 19 // iti vedAntasAre samAnAdhikaraNam // 6 // 1. vAjasaneyake. abhirahase // 2. 1. 7-6-1 // For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 285 pA. 3.] sambandhAdhikaraNam vedAntadIpe-samAna evNcaabhedaat|| vAjasaneyake'gnirahasye vRhadAraNyake ca zANDilyavidyA''mAtA / agnirahasye tAvat 1"sa AtmAnamupAsIta manomayaM prANazarIraM bhArUpaM satyasaGkalpamAkAzAtmAnam" iti| bRhadAraNyake ca 2"manomayo'yaM puruSo bhAssatyaM tasminnantaIdaye yathA vIhirvA yavo. vA sa eSa sarvasya vazI sarvasyezAnassarvasyAdhipatissarvamidaM prazAsti' iti| kimatra vidyAbhedaH, uta neti sNshyH| ekatra satyasaGkalpatvamadhikaM zrutam / itaratra vazitvAdayo'dhikA itirUpabhedAdvidyAbheda iti pUrvaH pkssH| rAdhAntastu -ubhayatra manomayatvAdike samAne sati vazitvAdessatyasaGkalpatvavitatika patayA tenAbhedAna rUpabheda iti vidyaikyam / sUtrArthastu-manomayatvAdike samAne sati vidyaikyam , evaM cAbhedAt-vazitvAdiguNenApyabhedAt ; vazitvAdihi stysngklptvvittiH|| 19 // iti vedAntadIpe samAnAdhikaraNam // 6 // ....(zrIzArIrakamImAMsAbhASye sambandhAdhikaraNam // 7 // ).-.. sambandhAdevamanyatrApi / 3 / 3 / 20 // bRhadAraNyake zrUyate-3"satyaM brahma" ityupakramya "tayatsatyamasau sa Adityo ya eSaetasmin maNDale puruSoyazcAyaM dakSiNe'kSin" ityupakramya AdityamaNDale'kSaNi ca satyasya brahmaNo vyAhRtizarIratvenopAsyatvamuktvA 5 "tasyopaniSadaharityadhidevatam" 5 "tasyopaniSadahamityadhyAtmam" iti de upaniSadau-rahasyanAmanI upAsanazeSatayA'mnAyete; te kiM yathAzrutasthAnavizeSaniyatatvena vyavasthite, utobhayatrobhe aniyameneti saMzaye satyasya vyAhRtizarIrasyavopAsyasya brahmaNo dvayoH sthAnayossambandhAdupAsyaikyena rUpAbhedAtsaMyogAdyabhedAcca vidyukyAdaniyamene // -2. i. 7-6-1 / / --3. .7.4.2 // -4. .. 7.5-1 // -5.va. 7.5-3 // For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 vedAntasAre [ma.3. ti prAptam / tadidamucyate-sambandhAdevamanyanApIti / yathA manomayatvAdiguNaviziSTasyaikatvAdupAsyaikyena ruupaabhedaadvivaikyaadnnopsNhaarH| evamanyatrAkSyAdityasambandhino brahmaNassatyasyaikatvena vithaikyAdubhayorubhayanopasaMhAraH // 20 // --(siddhAntaH.).. evaM prApte pracakSmahe na vA vizeSAt / 3 / 3 / 21 // na vaitadasti-yadvivaikyAdupasaMhAraH-iti / kutaH ? vizeSAtupAsyarUpavizeSAt / brahmaNa ekatve'pyekatrAdityamaNDalasthatayA upAsya tvam , itaratrAkSyAdhAratayopAsyatvamiti sthAnasambandhitvabhedena ruupbhedaadidyaabhedH| naivaM zANDilyavidyAyAH upAsyasthAnaM bhidyate, ubhayatra hRdayAghAratvenopAsyatvAt / ato vyavasthite iti // 21 // darzayati ca / 3 / 3 / 22 // darzayati cAkSyAdhArAdityAdhArayorguNAnupasaMhAraM 1"tasyaitasya tadeva rUpaM yadamuSya rUpam" ityAdinA rUpAdyatidezena / khato yamAptAvatidezena prAptyapekSA // 22 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sambandhAdhikaraNam // 7 // vedAntasAre-sambandhAdevamanyatrApi // 2 " ya eSa etasminmaNDale puruSo yazcAyaM dakSiNe'kSin' ityupakramya satyasya brahmaNaH AdityamaNDale akSaNi copAsyatvamuktvA , 3"tasyopaniSadaharisyadhidaivatam" 3"tasyopaniSadaha. mityadhyAtmam" iti ve nAmanI AnAyete; ubhayatraikasyaivopAsyasya sambandhA. kvamityubhayatrobhe nAmanI // 20 // na vA vizeSAt / / naitat , AdityAkSisthAnasaMbandhabhedAdupAsyasya vicAbheda iti tatra niyate nAmanI // 21 // 1. chA. 1-7-5 // 2. 1. 7-5-1 // -3. 1. 7.5-3 // For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] -- sambhRtyadhikaraNam . 287 darzayatica // darzayati ca zrutirvidyAbhedam 1"tasyaitasya tadeva apaM yadamukhya rUpam" iti rUpAtidezaM yuvatI // 22 // iti vedAntasAre sambandhAdhikaraNam / / 7 // vedAntadIpe-sambandhAdevamanyatrApi // bRhadAraNyake-2"ya eSa etasminmaNDale puruSo yazcAgaM dakSiNe'kSin" ityupakramya AdityamaNDale'kSaNi ca satyasya brahmaNo vyAhRtizarIratvenopAsyatvamuktvA, 3"tasyopaniSadaharityadhidaivatam' 3"tasyopaniSadahamityadhyAtmam" iti dve rahasyanAmanI upAsanazeSatayA'nAyete / te kiM yathAzrutasthAnaniyate, utobhayatrobhe iti sNshyH| ubhayossthAnayorekarUpasyaivopAsyatvAvidyaikyamityaniyate nAmanI iti puurvpkssH| akSyAdityasthAnasambandhitvarUpAkArabhedAdUpabheda iti vidyAbhedAt ve nAmanI niyate iti rAddhAntaH / sUtrArthastu-yathA manomayatvAdiguNaviziSTasyaikasyaivopAsyatvenobhayatra vidyai kyam ; evamanyatrAsyAdityAdhArasyApyekasyaiva satyasya na. hmaNassthAnadvayasambandhAna rUpabheda iti vidyaikyAt ve nAmanI aniyate // 20 // navA vizeSAt // nacaitadasti-yadvidyaikyAdubhayatrobhe nAmanI aniyate iti / kutaH vizeSAt / ubhayatra hi rUpaM viziSyate, ekatrAdityasthAnasambandhi, itaratrAkSisthAnasambandhi brahmeti rUpabhedAvidyAbheda iti niyate naamnii|| 21 // darzayati ca // darzayati ca zrutirvidyAbhedena guNAnupasaMhAraM 1"tasyaitasya tadeva rUpaM yadamukhya rUpam" ityAdinA ruupaadytideshen| svato chaprAptAva tidezena prAptathapekSA // 22 // iti vedAntadIpe sambandhAdhikaraNam // 7 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye sambhRtyadhikaraNam // 8 // an sambhRtidhuvyAptyapi cAtaH / 3 / 3 / 23 // 1. chA. 1-7-5 / / --2. va. 7-5-1 // -1. bR. 7-5-2, 3 // For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 vedAntasAre [ma. 3. taittirIyake nArAyaNIyAnAM khileSu ca 1"brahma jyeSThA vIryA sambhRtAni bramAgre jyeSThaM divamAtatAna / brahma bhUtAnAM prathamo'ta jajJe tenAIti brahmaNA spardhituM kaH" iti brahmaNi jyeSThAnAM vIryANAM sambhRtiH, dhuvyaaptishcetyaadigunnjaatmaanaatm| teSAmupAsanavizeSamanArabhyAdhItAnAM guNAnAM sarvAsu vidyAsupasaMhAre prApta ucyate --(siddhAntaH.)... sambhRtiAvyAptyapi-iti / sambhRtidhuvyAptIti smaahaardvndvtvaadekvdbhaavH| sambhRtyAdikamanArabhyAdhItamapi ata eva sthAnabhedAdyavasthApyam na sarvatropasaMhartavyam / kathamanArabhyAdhItAnAM sthAnavizeSaniyatatvam : svasAmarthyAditi brUmaH / yuvyAptistAvaddhadayAghalpasthAnagocarAmu vidyAsu nopasaMhartuM zakyA; sambhRtyAdayo'pi tatsahacAriNastattulyadezA ityalpasthAnaviSayAsu vidyaakhnupsNhaaryaaH| zANDilyadaharAdividyAsvalpasthAnaviSayAsu 2 "jyAyAn pRthivyAH" 3"yAvAnvA ayamAkAjastAvAneSo'ntahRdaya AkAzaH" ityAdayastatratatrAzakyopasaMhArAH manomayatvApahatapApmatvAdiviziSTasyopAsyasya maahaatmyprtipaadnpraaH|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sambhRtyadhikaraNam // 8 // vedAntasAre-sambhRtidhuvyAptyapi cAtaH // 1"brahma jyeSThA vIryA saMbhRtAni brahmA jyeSThandivamAtatAna" ityAdijyeSThAnAM vIryANAM brahmaNi saMbhR. tiH dhuvyAptizca brahmaNa ityetadanArabhyAdhItamapi na sarvopAsanazeSabhUtam ; ato dhuvyAptisAmarthyAdalpasthAnavyatiriktaSpAsaneSu prApnoti / saMbhRtyAdyapi dhuvyA. tisahapaThitaM tatraiva // 23 // iti vedAntasAre sambhRtyadhikaraNam // 8 // 1.||-2.chaa. 3-24-3 / / -3. chA. 8-1.3 / / For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] puruSavidyAdhikaraNam. 289 vedAntadIpe sambhRtivyAptayapi cAtaH / taittirIyake nArAyaNIyAnAM trileSu ca 1 " brahma jyeSThA vIryA sambhRtAni brahmAgre jyeSThaM divamAtatAna brahmabhUtAna prathamota jaze tenAIti brahmaNA spardhituM kaH" iti brahmaNi jyeSThAnAM guNAnAM smbhRtiryuvyaaptishcetyaadigunnjaatmaanaatm| kimeSAM sarvAsu vidyAsupasaMhAraH, utasthAnavizeSopAsaneSu niyama iti saMzayaH / anArabhyAdhItatvAdeSAM sarvAsUpasaMhAraH -- iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu yadyapi na sthAnavizeSa sambandhyupAsanamArabhyAdhItA ete; tathApi vyAptisAmarthyAttasya hRdayAdyalpasthAneSUpasaMhArAyogAt tatsAhacaryAzcetareSAmalpasthAnavihitAsu vidyAsu nopasaMhAraH iti / sUtrArthastu- sambhRtidyuvyAptIti - samAhAra 2 dvandvaikavadbhAvaH / sambhRtiprabhRtiguNajAtamapyata eva sthAnavizeSa sambandha niyamAnniyatam ; na sarvatropasaMhAryam / dhuvyAptirhi svasAmarthyAdalpasthAnAnarhatayA taditarasthAnaniyatA / sambhRtyAdyapi tatsAhacaryAttathaiva // 23 // iti vedAntadIpe sambhRtyadhikaraNam // 8 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye puruSavidyAdhikaraNam // 9 // ) --- puruSavidyAyAmapi cetareSAmanAmnAnAt // 33 // 24 // taittirIyake puruSavidyA''nnAyate " tasyaivaMviduSo yajJasyAtmA yajamAnazzraddhA patnI zarIramidhmamuro vedarlomAni barhiH" ityAdikA / chAndogye'pi puruSavidyAsssnAyate 4" puruSo vAva yajJastasya yAni catuviMzativarSANi " ityAdikA / tatra saMzayaH kimala vidyA bhidyate, uta neti / puruSavidyeti nAmaikyAtpuruSAvayaveSu yajJAvayavakalpanasAmyena rUpaikyAt taittirIyake phalasaMyogAzravaNAt 5 "pra ha SoDazaM varSazataM jIva * 1. yaju. 2. aSTa. 4 prazna. 7 anu // 2. indenaikavadbhAvaH pA // 3. tai. nArAyaNaM. 52 anu // - 4. chA. 3-16-2 // 5. . 3-16-7 // 37 For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 vedAntasAre [ma.3. ti" iti cchAndogye zrutasyaiva puruSavidyAphalatvAtphalasaMyogasyApyavizepAdvidhaikyam // --(siddhAntaH.)...-. iti prApta ucyate-ubhayatnAnAtayorvighayoH puruSavidyAtve'pi vidyAbhedo'styeva ; kutaH ? itareSAmanAmnAnAt-ekasyAM zAkhAyAmAnAtAnAM guNAnAmanyatrAnAmnAnAt / tathA hi 1"yatsAyaM prAtamadhyandinaM ca tAni savanAni" ityAdayastaittirIyake AmnAtAH chAndogye savanasvena nAmnAyante / tredhA vibhaktaM puruSAyuSaM chAndogye savanatvena kalpyate chAndogye zrutAnAmaziziSAdInAM dIkSAditvakalpanaM taittirIyake na kRtam ; yajamAnapatnyAdiparikalpanaM cAnyathA / ato rUpamubhayana bhidhate / tathA phalasaMyogo'pi bhiyate taittirIyake hi pUrvAnuvAke 2"brahmaNe tvAmahasa omityAtmAnaM yuJjIta" iti brahmavidyAmabhidhAya tatphala. khena 2"brahmaNo mahimAnamAmoti" ityuktvA 1 "tasyaivaM viduSaH" ityAdinA AnAtA puruSavidyA'syaiva brahmaviduSo yajJatvakalpanamiti gmyte|| _ato brahmavidyAgatvAdbrahmaprAptirevAna phalam ; 3"phalavatsanidhAvaphalaM tadaGgam" iti nyAyAtaittirIyakAnAtA puruSavidyA brahmavidyAmiti gamyate / chAndogye tvAyuHprAptiphalA puruSavidyetyuktam / ato rUpasaMyogayorbhadAdvidyAbheda ityekanAnAtAnAM gunnaanaamitrtraanupsNhaarH||24|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye puruSavidyAdhikaraNam // 9 // vedAntasAre--puruSavidyAyAmapi cetareSAmanAnAnAt / / chAndogye taittirIyake cAmnAtA puruSavidyA bhinnA, yajamAnapanyAdInAM yajJAvayavAnAmitareSAM savanatrayAdInAM caikatrAnAtAnAmanyatrAnAmnAnAt, phalabhedAca / taittirIyake AtmAdInAM yajamAnatvakalpanaM sAyaMprAtamadhyandinAnAM savanatvakalpanaM brahmamahimaprAptiphalam / atra phalasyAzravaNAt pUrvaprastutaphalaM brahmavidyAGgam / chA 1. te. nArAyaNaM. 52-anu||--2. te. nArAyaNaM 51-anu // -3. pUrvamImAMsA nyaayH|| For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] vedhAdyadhikaraNam. 291 ndogye cAziziSAdInAM dIkSAtvakalpanaM tredhA vibhaktapuruSAyuSasya ca savanatrayakalpanam ; 1" zataM jIvati" iti ca phalam // 24 // iti vedAntasAre puruSa vidyAdhikaraNam // 9 // - vedAntadIpe - puruSavidyAyAmapi cetressaamnaamnnaanaat| taittirIyake puruSavidyA''nnAtA 2" tasyaivaM viduSo yajJasyA'tmA yajamAnazzraddhA patnI zarIram" ityAdikA | chAndogye'pi 3 " puruSo vAva yajJastasya yAni caturviMzativarSANi " ityAdikA / kimatra vidyAbhedaH uta neti saMzayaH / puruSavidyeti saMvaikyAt, taittirIyake phalasambandhAnAmnAnAt, chAndogye 1" zataM jIvati" ityanenaikaphalatvAcca vidyaikyamiti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu - puruSavidyeti saMzaikye'pi savanatrayakalpanAprakArabhedAdyajamAnapatnyAdi kalpanAprakArabhedAzca rUpabhedAt, taittirIyake- pUrvAnuvAkagatasya 2 "brahmaNo mahimAnamAmoti" iti prahmavidyAphalasyaiva sannidhAnAt aphalasyAsya tadaGgatayA tatphalatvAt phalabhedAca vidyAbhedaH / sUtrArthastu - puruSavidyAyAmapi ubhayatra rUpabhedAdvidyAbhedaH, kutaH itareSAmanAmnAnAt - itarazAkhoditAnAM taditarazAkhA yAmanAmnAnAt chAndo mye- taittirIyakAmnAtAnAM yajamAnapatnyAdInAM savanAnAM cAnAmnAnAt, taittirIyake ca cchAndogyAmnAtAnAM yajJAvayavAnAmanAmnAnAdityarthaH / taittirIyake hi 2" AtmA yajamAnazzraddhA patnI" iti yajamAnAdikalpanam, 2" yatsAyaM prAtamadhyandinaM ca tAni savanAni" itica savanatrayakalpanam, chAndogye cAziziSAdInAM dIkSAtvAdi kalpanam, puruSAyuSaMtredhA vibhajya savanatrayakalpanaM ceti yazAvayava kalpanaprakArabhedAdrUpabhedaH spaSTaH / phalamapi tathaiveti itareSAmiti pha lasyApi grahaNam // 24 // iti vedAntadIpe puruSavidyAdhikaraNam // 9 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye vedhAdyadhikaraNam // 10 // 00 vedhAdyarthabhedAt / 3 / 3 / 25 // AtharvaNikA upaniSadArambhe 4 " zukraM pravidhya hRdayaM pravidhya" ityA 1. chA. 3-16-7 // --2. tai. nArA, 52 - anu // 3. chA. 3016-1 // 4 // For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 292 zrIzArIrakamImAMsAbhAnye [ma. 3. dInmanvAnadhIyate ; sAmagAzra rahasyabrAhmaNArambhe 1 "deva savitaH prasuva yajJaM prasuva" ityAdyAmananti ; kAThakAstaittirIyakAca 2 " zaM no mitrazaM varuNaH" ityAdikam ; zATyAyaninazca zvato'zvo harinIlo'si " ityAdikam ; aitarayiNastu mahAvratabrAhmaNamadhIyate 4 indro havai vRtaM hatvA mahAnabhavat" ityAdiH kauSItakino'pi mahAvratabrAhmaNameva ' prajApatirvai saMvatsarastasyaiSa AtmA yanmahAvratam" iti vAjasaneyinastu pravargyabrAhmaNaM 6 'devA havai sattraM niSeduH" ityAdi / tatra saMzayaH - kimupaniSadArasbheSvadhItAH " zukraM pravidhya" 2" zaM no mitraH" ityAdayo mantrAH mabayadIni ca karmANi vidyAGgam, uta neti| kiM yuktam 1 vidyAGgamiti / kutaH sannidhisamAmnnAnAt vidyAGgatvamatIteH / yadyapi " " zukraM pravidhya" ityAdInAM mantrANAM pravargyAdezca karmaNaH zrutiliGgavAkyairbalavadbhiryathAyathaM karmasu viniyogo'vagamyate; tathA'pi 2" zaM no mitraH "8" saha nAvavatu " ityAdermantrasyAnyatra viniyogAbhAvAdvidyAdhikArAcca vidyAGgatvamavarjanIyamiti sarvAsu vidyAsu ime mantrAH upasaMhartavyAH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (siddhAntaH ) - evaM prApte pracakSma - vedhAdyarthabhedAt 7 zukraM pravidhya hRdayaM pravidhya" 2" RtaM vadiSyAmi satyaM vadiSyAmi " 9 "RtamavAdiSaM satyamavAdiSaM " 10" tejakhinA'vadhItamastu mA vidviSAvahai " ityAdibhirliGgairabhicArAdhyayanAdiSveSAM viniyogAvagamAna vidyAGgatvam / etaduktaM bhavati - yathA 7"hRdayaM pravidhya" ityAdimantrasAmarthyAt " zukraM pravidhya" ityAdInAmabhicArAdizeSatvamavagamyate; evameva 2 "RtaM vadiSyAmi " 10 " " tejasvi - nAvadhItamastu" ityAdimantrasAmarthyAdeva svAdhyAyazeSatvaM 2" zaM no mitraH " ityAdimantrANAmavagamyate; ato na teSAM vidyAGgatvam" iti| 7" zukraM pra 1. sAmasu. rahasyabrAhmaNe // 2. tai. zI. 1 - anu||3||4||--5||-6||--- 7 // -8. tai. Ana, 1-anu // - 9. tai. zI. 12- anu- 1 // - 10. te bhRgu. 1 - anu-1 // For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] hAyadhikaraNam . vidhya" ityAdInAM pravAdigrAhmaNAnAM ceha pATho divaakiirtyvaarnnyenuvaakytvkRtH||25|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye SedhAdhikaraNam / / 10 // vedAntasAre-vedhAdyarthabhedAt / / upaniSadArambheSvadhIta "zukraM pra. vidhya hRdayaM pravidhya' ityAdimantravat , mahAvratAdimantravadha 2 "zaM no mitraH" 3"saha nAvavatu" itimantrAvapi mantrasAmarthyena prayojanabhedAvagamAdhyayanazeSabhUtAviti na vidyAbhUtau // 25 // iti vedAntasAre vedhAdyadhikaraNam / / 10 / / vedAntadIpe-vedhAdyarthabhedAt / / ArtharvaNikAstaittirIyakA aitareyiNa ityevamAdayaH upaniSadArambheSu 1"zukraM pravidhya hRdayaM pravidhya' 2"zaM no miprazzaM varuNaH"3"saha nAvavatu"ityAdimantrAnmahAvratAdIni ca krmaannydhiiyte| kimeSAM vidyAGgatvam , uta neti sNshyH| sannidhisamAnAnAdvidyAGgatvamiti pU. vaH pakSaH / rAddhAntastu- 1"zukra pravidhya hRdayaM pravidhya" ityAdimantrasAma ti, mahAvatAdInAM ca karmaNAM zrutyAdibhizcAbhicAradvAdazAhAdiSu viniyogavat 1"zaM no mitrazaM varuNaH" 3 'saha nAvavatu" ityAdemantrasya ca 1"RtaM vadiSyAmi satyaM vadiSyAmi" 3" tejasvinAvadhItamastu" iti mantrasAma didhyayane viniyoga iti na vidyaanggtvm| sUtrArthastu-vedhAdyarthabhedAdityasya vedhAdyarthabhedavat 1" satyaM vadiSyAmi" 3" tejasvinAvadhItamastu" iti zaM. nomitrAdemantrasyApyadhyayanasambandharUpArthabhedAnna vidyaanggtvmitybhipraayH| ataH zaMnomitrAdimantra evAdhikaraNasya viSayaH // 25 // iti vedAntadIpe vedhAdhikaraNam // 10 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye hAnyadhikaraNam // 11 // )--- hAnau tapAyanazabdazeSatvAtkuzAcchandasstutyupa gAnavattaduktam / 3 / 3 / 26 // chandogA Amananti-4"azva iva romANi vidhya pApaM candra ina 1 // ---2. te.zI. 1 anu-1||-3.te. aan.1-anu-2||-4. chA. 8-13-1 // For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhIzArIrakamImAMsAmAgye ma. 3. rAhormukhAtmamucyA dhRtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAni" iti AtharvaNikAca 1"tadA vidvAn puNyapApe vidhya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" iti zATyAyaninastu 2"tasya putrA dAyamupayanti muhadassAdhukatyAM dviSantaH pApakRtyAm" ityAdiH kauSItakinastu 3"tatsukRtaduSkRte dhanute tasya priyA jJAtayassukRtamupayanti apriyA duSkRtam" iti / evaM kacitpuNyapApayo niH, kacitpriyApriyeSu tatprAptiH, kacidubhayaM ca zrutam / tadubhayamekaikavidyAyAM zrutamapi sarvavidyAGmAstheyam , sabrahmavidyAniSThasyApi brahma prApnuvataH puNyapApaprahANasyAvazyaMbhAvitvAta prahINaviSayatvAccopAyanasya / tacintanaM ca vidhIyamAnaM sarvavidyA bhavitumarhati / tatredaM vicAryate-hAnicintanamupAyanacincatanamubhayacintanaM ca vikalpyeran , upasaMhiyeranvA / kiM yuktam ? vikalpyeraniti / kRtaH pRthgaamnaansaamrthyaat| samuccaye hi sarvatobhayAnusandhAnaM syAt , taca kauSItakIvAkyenaiva siddhamityanyanAmnAnamanarthakameva syAt / ato'nekalAmnAnasya vikalpa eva pryojnm| nacAdhyetabhedena parihartuM zakya. manekanAmnAnam ; avizeSapunazzravaNaM hyadhyetabhedaparihAryam / atra tu hAnireva dvayoH zAkhayoH, upAyanameva caiksyaam| na ca vidyAbhedena vyavasthApayituM zakyam , sarvazeSabhUtamidamanusandhAnamityuktatvAt // -siddhAntaH)---- atredamucyate-hAnI tUpAyanazabdazeSatvAt-itiAtuzabdaH pakSaM vyAvartayati hAnAviti pradarzanArtham / kevalAyAM hAnau kevale copAyane zrRyamANe tayoritaretarasamuccayo'vazyaMbhAvI ; kutaH ? upAyanazabdazeSatvAtupAyanazabdasya hAnivAkyazeSatvAt / upAyanavAkyasya hi hAnivAkyaveSatvamevocitam , viduSA tyaktayoH puNyapApayoH pravezasthAnavAcitvA 1. su. 3-1-3 -2 // -3, kauSI. 1-a. 4 // For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] hAnbadhikaraNam . 295 dupAyanavAkyasya / pradezAntarAmnAtasya vAkyasya pradezAntarAnAtavAkyazeSatve dRSTAntA upanyasyante-kuzAcchandasstutyupagAnavaditi / kAlApinaH 1"kuzA vAnaspatyAH" ityAmananti ; zATyAyaninAM tu 2 "au. dumbaryaH kuzAH" iti vAkyaM sAmAnyena vAnaspatyatvenAvagatAH kuzAH audumbarya iti viziMpattadvAkyazeSatAmApadyate; tathA 3 "devAsurANAM chandobhiH" ityAdinA avizeSeNa devAsurANAM chandasAM prasaGge 4"devacchandAMsi pUrvam" iti vacanaM kramavizeSa pratipAdayattadvAkyazeSatAM gacchati tathA 5"hiraNyena SoDazinaH stotramupAkaroti" ityavizeSeNa prApte 6"samayAviSite sUrye SoDazinaH stotramupAkaroti" iti vizeSaviSayaM vAkyaM tadvAkyazeSatAM bhajate ; tathA 7"Rtvija upagAyanti" ityavizeSaprAptasya "nAdhvaryurupagAyet" iti vAkyamana+yuviSayatAmavagamayattadvAkyazeSatvamRcchati; evaM sAmAnyenAvagatamartha vizeSa vyavasthApayituM kSamasya vAkyasya taccheSatvamanabhyupagacchadbhistayorarthayorvikalpassamAzrayitavyaH; sa ca sambhavantyAM gatau na yujyate taduktaM pUrvasmin kANTe 9" apitu vAkyazeSassyAdanyAyyatvAdvikalpasya vidhInAmekadezaH syAt" iti / tadevaM kevalahAnopAyanavAkyayorekavAkyatvAtkevalasya hAnasya, kevalasyacopAyanasyAbhAvAdvikalpo nopapadyate / kauSItakinAmubhayAnAnamavizeSapunazzravaNatvena pratipacabhedAdavirudam // 26 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye hAnyadhikaraNam // 11 // vedAntasAre-hAnau tUpAyanazabdazeSatvAtkuzAcchandasstutyupagAbavattaduktam / / viduSo brahma prApnuvataH puNyapApayorvimocanamekasyAM zAkhAyAM viduSastazcintanAthamadhItam ; vimuktayoH pravezasthAnamekasyAM zAkhAyAM puNyapravezasthAnaM suhRdaH ; duSkRtasya zatrava iti; ekasyAM zAkhAyAM vimocanaM pravezasthAnaM cetyubhayamAnAtam , sarva tazcintanArtham; hAnAvitipradarzanArtham; hAnA 1 // -2 // 3 // -4 // -5 // -6. 6-kAM. 6-pra. 11-anu / / -7 // -8. 6 kAM. 3-pra.1-anu. 6-paM // --9. pUrvamImAMsA sU / / For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 vedAntadIpe [ma. 3. ; bupAyanecetyarthaH hAniH vimocanam; upAyanaM pravezanam kevalahAnAvAnAtAbAM kevale copAyane AnAte itaretarasamuccayo nyAyyaH, na vikalpaH, upAyanazabdasya hAnivAkyazeSatvAt ; taccheSatvazca tyaktayoH pravezasthAnavAcitvena tadapekSatvAt / yathA 1'' vAnaspatyAH kuzAH" ityetadvAkyazeSabhUtam 2 "audumbaryaH kuzAH" iti pradezAntarastham ; yathAca 3" devAsurANAM chandobhiH" ityetadvAkyazeSabhUtaM 4' devacchandAMsi pUrvam' iti pradezAntarastham ; yathA ca 5 " hiraNyena SoDazinastotramupAkaroti" ityetadvAkyazeSabhUtaM 6 "samayA viSite sUrye SoDazinastotram ; iti; yathA ca 7" Rtvija upagAyanti" ityetacchebhUtaM 8" nAdhvaryurupagAyet" iti / evamupAyanavAkyasya hAnivAkyazeSatayA sambhavasthAM gatau na vikalpo nyAyyaH / taduktam 9 " api tu vAkyazeSassyAdanyAyyatvAdvikalpasya" ityAdinA // 26 // iti vedAntasAre hAnyadhikaraNam // 11 // ; vedAntadIpe -- hAnau tUpAyanazabdazeSatvAtkuzAcchandasstutyupagAnavattaduktam // viduSo brahma prApnuvataH puNyapApayorvimocanaM dvayozzAkhayozrutam ; vimuktayoH puNyapApayoranyatra praveza ekasyAM zAkhAyAM zrutaH ; vimocanaM pravezazvobhayamekasyAm 10'' tadA vidvAnpuNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " 11 'azva iva romANi vidhUya pApaM candra iva rAhormukhAtpramucya / dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAni " iti ca kevalavimocanam 12" tasya putrA dAyamupayanti suhRdassAdhukRtyAM dviSantaH pApakRtyAM" iti kevalapravezaH : 13 " tatsukRtaduSkRte dhUnute tasya priyA jJAtayassukRtamupayanti apriyA duSkRtam" ityubhayam; kiM kevalahAnicintanaM kevalopAyanacintanamubhayacintanaM ca sarvAsu vidyAsu vikalpenAnuSTheyam, uta samuccayeneti saMzayaH / tathAtathA''mnAtasyArthavattvAya vikalpa iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu - puNyapA papravezasya vimocanApekSatvena zAkhAntarasthasyApi pravezavAkyasya zAkhAntarasthavimocanavAkyazeSatvAt vAkyadvayenaikArthavidhAnAtsamuccayaH ekasyAM zAkhAyAmubhayavidhAnaM pratipatRbhedena parihiyate // FDD sUtrArthastu hAnau tviti tu zabdaH pakSavyAvRttyarthaH; hAnAviti prdrshnaa1||--2||1|| 4 // 5 // 6. yaju. 6 - kAM. 6 pra. 11- anu // 7 // --8. yaju. 6-kAM. 3 - pra. 1- anu. 6 - paM // 9 // - 10. mu. 3-1-3 // - 11. chA. 8-13-1 // -- 12 // 13. kauSI. 1 a. 4 // For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] sAmparAyAdhikaraNam . 297 rtham ; kevalavimocane kevale copAyane zrUyamANe tayoritaretarasamuccayo'vazyambhAvI; kutaH! upAyanazabdazeSatvAt-upAyanazabdasya hAnivAkyazeSatvAdityarthaH / tyaktayoHpuNyapApayoH pravezasthAnavAcitvAdupAyanavAkyasya hAnivAkyazeSatvamavagamyate / pradezAntarAnAtavAkyasya pradezAntarAnAtavAkyazeSatve dRSTAntAnAha-kuzAcchandasstutyupagAnavat-itiAyathA 1"vAnaspatyAH kuzAH" iti pradezAntarAnAtasya vAkyasya 2"audumbaryaH kuzAH" iti tadvizeSavAcipradezAntarastham ; yathA ca 3"devAsurANAM chandobhiH" iti sAmAnyataH pradezAntarAsAtasya 4"devacchandAMsi pUrvam" iti tatkramavizeSavAci pradezAntarasam; ya. thA ca 5"hiraNyena SoDazinasstotramupAkaroti" iti pradezAntarasthasya tatkAlavizeSavAci 6 "samayAviSite sUrya SoDazinastotramupAkaroti" iti prade. zAntarastham ; yathA ca 7'Rtvija upagAyanti" iti pradezAntarasthasya 8"nAdhvaryurupagAyet" iti tatparyudAsarUpaM pradezAntarastham ; evamupAyanavAkyasya hAnivAkyazeSatayA sambhavantyAM gatau na vikalpo yuktaH; taduktaM pUrvasmin kANDe 9"apitu vAkyazeSassyAdanyAyyatvAdvikalpasya" ityAdinA // 26 // iti vedAntadIpe hAnyadhikaraNam // 11 // -- (zrIzArIrakamImAMsAbhASye sAmparAyAdhikaraNam // 12 // ).... sAmparAye tartavyAbhAvAttathA hyanye / 3 / 3 / 27 // sukRtaduSkRtayonimupAyanaM ca sarvAsu vidyAsu cintniiymityuktm| taddhAnaM kiM dehaviyogakAle dehAdutkrAntasyAdhvani ca, uta dehaviyogakAla eveti vizaye ubhayatreti yuktam , ubhayadhA zrutatvAt ; evaM hi kauSItakinassamAmanantira 0 "sa etaM devayAnaM panthAnamApadyAgnilokaM gacchati" ityupakramya 10"sa Agacchati virajAM nadIM tAM manasA'tyeti tatsukRtaduSkRte dhUnute" iti / atra vAkye adhvani sukRtaduSkRtahAniHpratIyate / tANDinastu - // -6. yaju-6 kAM-6. pra. 11-anu // -7. 8. 6-kAM. 3-pra. 6-1 // -9. // -10. kauSI. 1-3-4 // *38 For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 3. 1" azva iva romANi vidhya pApaM candra iva rAhormukhAtpramucya / dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAni " iti / atra tu dehaviyogakAla iti pratIyate ; zATyAyanake'pi 2"tasya putrA dAyamupayanti muhadassAdhukRtyAM dviSantaH pApakRtyAm" iti putreSu dAyasaGkrAntisamakAlaM muhataduSkRtasaGkramaNaM zrUyamANaM dehaviyogakAla iti gamyate / atassukRtaduSkRtayorekadezo dehaviyogakAle hIyate ; zeSastvadhvani iti prApta ucyate-sAmparAye-iti / sAmparAye-dehAdapakramaNakAle eva viduSassukRtaduSkRte niravazeSaM hIyate / kutaH 1 tartavyAbhAvAt-viduSo dehaviyogAtpazcAtsukRtaduSkRtAbhyAM tritvybhogaabhaavaat| vidyAphalabhUtabrahmaprAptivyatirekeNa hi sukRtaduSkRtAbhyAM bhoktavye sukhaduHkhe na vidyte| tathA vanye dehaviyogAdUrdhva brahmamAptivyatiriktasukhaduHkhopabhogAbhAvamadhIyate 3"azarIraM vA va santaM na priyApriye spRzataH"3"eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate" "tasya tAvadeva ciraM yAvana vimokSye'tha sampatsye" iti // 27 // chandata ubhayAvirodhAt / 3 / 3 / 28 // evamarthakhAbhAvyAtsukRtaduSkRtahAnikAle'vadhRte satyubhayAvirodhena-zruterathasvabhAvasya cAvirodhena chandataH-yatheSTaM padAnAmanvayo vrnnniiyH| kauSItakIvAkye 5"tatsukRtaduSkRte dhRnute" iti caramazruto vAkyAvayavaH 5"etaM devayAnaM panthAnamApadya" iti prathamazrutAvayavAtmAganugamayitavya ityarthaH // 28 // atra pUrvapakSI pratyavatiSThategaterarthavattvamubhayadhA'nyathA hi virodhH|3|3|29|| 1. chA. 8-1-13 // ---2. 6.14.2 // -5. kauSI. 1-a. 4,3 // // -3. chA. 8-12-1,2 // --4. chA. For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] sAmparAyAdhikaraNam . 299 sukRtaduSkRtayorekadezasya dehaviyogakAle hAni:, zeSasya ca pathAditi ubhayadhA karmakSaye satyeva gaterarthavattvam-devayAnagatizruterarthavattvamityarthaH / anyathA hi virodhaH-dehaviyogakAla eva sarvakarmakSaye sUkSmazarIrasyApi vinAzassyAt / tathA sati kevalasyAtmano gamanaM nopapadyate / ata utkAntisamaye viduSo nizzeSakarmakSayo nopapannaH // 29 // anottrmuppnnstllkssnnaarthoplbdherlokvt|3|3|30|| upapanna evotkrAntikAle sarvakarmakSayaH; katham ? tallakSaNArthopaladheH-kSINakarmaNo'pyAvirbhUtasvarUpasya dehsmbndhlkssnnaarthoplbdhe|"prN jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" "sa tatra paryeti jakSaskrIDavramamANaH" 2"sa svarADbhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" 3"sa ekadhA bhavati tridhA bhavati" ityAdiSu dehasambandhAkhyo'rtho jhupalabhyate / ataH kSINakarmANo'pi sUkSmazarIrayuktasya devayAnena gamanamupapadyate / kathaM sUkSmakSazarIramapyArambhakakarmavinAze'vatiThata iti cet-vidyAmAhAtmyAditi brUmaH / vidyA hi svayaM sUkSmazarIrasyAnArambhikApi prAkRtamukhaduHkhopabhogasAdhanasthUlazarIrasya sarvakarmaNAM ca niravazeSakSaye'pi svaphalabhUtabrahmaprAptipradAnAya devayAnena pathainaM gamayituM sUkSmazarIraM sthApayati ; lokavat-yathA loke sasyAdisamRddhyarthamArabdhe taTAkAdike tahetuSu tadicchAdiSu vinaSTeSvapi tadeva taTAkAdikamazithilaM kurvantastatra pAnIyapAnAdi kurvanti ; tadvat // 30 // atha syAt-jJAninAM sAkSAtkRtaparatattvAnAM dehapAtasamaye karmaNo niravazeSakSayAdehapAtAz2a sUkSmazarIramAtraM gatyarthamanuvartate, sukhaduHkhAnubhavo na vidyata-iti yaduktam ; tamopapadyate ; vasiSThApAntaratapaH 1. chA, 8-12-2-3 // 2. chA. 7-25-2 // -3. chA. 7-26-2 // For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 3. 300 vedAntasAre bhRtInAM sAkSAtkRtaparatatvAnAM dehapAtAdUrdhva dehAntarasaGgamaH, putrajanmavipattyAdinimittasukhaduHkhAnubhavazca dRzyate iti / ata uttaraM paThati yAvadadhikAramavasthitirAdhikAri kaannaam|3|3|31|| nAmAbhissarveSAM jJAninAM dehapAtasamaye sukRtaduSkatayovinAza uktaH apitu yeSAM jJAninAM dehapAtAnantaramarcirAdikA gatiH prAsA, teSAM dehapAtasamaye sukRtaduSkRtahAniruktA / vasiSThAdInAM tvAdhikArikANAM na dehapAtAnantaramacirAdigatiprAptiH, prArabdhasyAdhikArasyAsamAptatvAt / teSAM karmavizeSeNAdhikAravizeSa prAptAnAM yAvadadhikArasamApti tadArambhakaM karma na kSIyate / prArabdhasya hi karmaNo bhogAdeva kSayaH / ata AdhikArikANAM tadArambhakaM karma yAvadadhikAramavatiSThate / atasteSAM na dehapAtAdanantaramarcirAdigatiprAptiH // 31 // ___ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sAmparAyAdhikaraNam // 12 // vedAntasAre-sAmparAye tartavyAbhAvAttathA dhanye ||sktaaktyohaaniH 1"azva iva romANi vidhUya...dhUtvA zarIram" iti dehaviyogakAle zrutAzAkhAntare 2"sa Agacchati virajAM nadI...tatsukRtaduSkRte dhUnute"ityadhvanyapi zrutA'pi sAmparAye caramadehaviyogakAla eva cintanIyA, dehaviyo gAdUrdhva brahmaprAptivyatirekeNa taritavyabhogAbhAvAt / tathAhyanye zAnninaH 3 "ta. sya tAvadeva ciraM yAvana vimozye'tha saMpatsye" iti dehaviyogasamanantaraM brahmaprAptimadhIyate // 27 // chandata ubhayAvirodhAt // dehaviyogakAle puNyapApavimocanazruteH, dehaviyogAdUrdhva brahmaprAptizrutezvetyubhayazrutyavirodhAddhetoH 'sukRtaduSkRte dhanute" ityayaM zrutikhaNDaH chandato netavyaH 4"etaM devayAnaM panthAnamApadyate" iti vA. kyakhaNDAt prAganugamayitavya ityarthaH // 28 // codayati 1. chA. 8-13-1 // 2. kauSI. 1.4 // --3. chA. 6-14-2 // - 4. kauSI. 1-a. 3 // For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] sAmparAyAdhikaraNam gaterarthavattvamubhayadhA'nyathA hi virodhaH // devayAnagatizruterarthavattvamubhayatra cintAyAmeva ; anyathA dehaviyogakAla eva cintAyAM tasminneva sarvakarmakSayAhehAbhAvena gatirnopapadyata iti hi gatizrutivirodhaH // 29 // pariharati upapanastallakSaNArthopalabdherlokavat // dehaviyogakAle sarvakarmakSaye. 'pi gatividhirupapannaH, brahmopAsInAnAmakarmalabhyArthopalabdheH1"sa kharADbhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" ityAdau / yathA loke rAjAnamupAsInAnAmitarapuruSAsAdhAraNasarvArthasiddhiH // 30 // yAvadadhikAramavasthitirAdhikArikANAm / pasiSThAdInAM zAninAmapi dehapAtAdUrva phalAntarAnubhavaH, prArabdhAdhikArahetukarmavinAzAbhAvAt / yAvadadhikArasamApti taddhetukarmaphalAnubhavAya teSAM tatraiva sthitiH ; nAcirAdi. prAptiH / zAninAmapi prArabdhakarma anubhavenaiva nazyatIti vakSyate // 31 // iti vedAntasAre sAmparAyAdhikaraNam // 12 // vedAntadIpe-sAmparAye tartavyAbhAvAttathA hynye|| kimidaM sukUtaduSkRtayohAnicintanaM dehaviyogakAla ekadezaH kSIyate, adhvani ziSTamityubhayatra kartavyam , uta dehaviyogakAla eva sarva kSIyata iti saMzayaH / ubhayatra zruteH devayAnena pathA gamanAnyathAnupapattyA cAMbhayatreti pUrvaH pakSaH, 2 "azva iva romANi vidhUya pApaM candra iva rAhormukhAtpramucya dhUtvA zarIra makRtaM kRtAtmA brahmalokam" iti dehaviyogakAle 3"sa Agacchati virajAM nadI...tatsukRtadukRte dhUnute' ityadhvanyapi hAnizruteH; dehaviyogakAle sarvakarmakSaye hi devayAnena gamanasAdhanaM karma na sambhavati / rAddhAntastu 4 "tasya tAvadeva ciraM yAvana vimokSye atha sampatsye" iti dehaviyogAdUrva brahmaprAptivyatirekeNAnubhAvyapuNyapApaphalAbhAvAt , 2" azva iva romANi vidhUya pApam" ityAdinaikA rthyAt , adhvanyAnAtamapi 3" tatsukRtaduSkRte dhUnute" iti vAkyaM dehaviyogakAle sahamayitavyamiti dehaviyogakAla eva haanicintnm| sarvakarmakSaye'pi hi vidyAsAmarthyAdeva devayAnena pathA gamanaM copapadyate / vidyA hi svayaM sU. zmazarIrasyAnArambhikApi prakRtasukhaduHkhopabhogasAdhanasthUla zarIrasya sarvakarma 1. chA. 7-25.2||-2.chaa. 8.13-1 // -3. kauSI. 1-4 // -4. chA. 6.14.2 // For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 vedAntadIpe (ma.. NAMca niravazeSakSaye'pi khaphalabhUtabrahmaprAptipratipAdanAya devayAnena pathainaM gamayituM sUkSmazarIraM sthaapyti|| sUtrArthastu-sAmparAye-dehaviyogakAla eva cintanIyam; kutaH tatanyAbhAvAt-dehaviyogAdRrva brahmaprAptivyatirekeNa taritavyabhogAbhAvAt / tathAanye'dhIyate-1" tasya tAvadeva ciraM yAvatra vimokSye atha sampatsye" iti ; 2" azarIraM vAva santaM na priyApriye spRzataH" iti ca // 27 // chandata ubhyaavirodhaat|| evamarthasvAbhAbyAhehaviyogakAla eva niravazeSakarmakSaye'vadhRte sati 3" tatsukRtaduSkRte dhUnute" iti vAkyakhaNDaH ubhayAvirodhAt-ubhayazrutyavirodhAcchandato neyaH, 4' 'azva iva romANi vidhUya pApaM dhUtvA zarIramakRtam" 1" tasya tAvadeva ciram" ityubhayazrusyavirodhAparamazruto'pi 3"tatsukRtaduSkRte dhUnute" iti vAkyakhaNDaH 3" pataM devayAnaM panthAnamApadyate" iti prathamazrutakhaNDAt prAganugamavitavya ityarthaH // 28 // atra codayati gaterarthavattvamubhayadhA'nyathA hi virodhH|| devayAnena gatizruterarthavatvaM dehaviyogakAle'dhvani cetyubhayadhA karmakSaye satyeva ; anyathA dehaviyogakAle eva sarvakarmakSaye sati sUkSmazarIrasyApyArambhakanAzena sthityanupapatteH devayAnagatizrutirhi virudhyate // 29 // pariharati upapannastallakSaNArthopalabdherlokavat / / bhagavantamupAsInAnAM dehavi. yogakAle sarvakarmakSaye'pyupapanno devayAnaH pnthaaH| kutaH? tallakSaNArthopalabdheH -tallakSaNArthaH-tajAtIyArthaH, akarmalabhyArthopalamdherityarthaH / upalabhyate ekamalabhyArthoM brahmopAsInAnAM 5"sa svarAibhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" ityAdiSu / lokavat-yathA loke rAjAnamupAsInAnAM prA. kRtapuruSAsAdhAraNAtiramaNIyAnekArthasiddhiH ; tadvat sarvazaM satyasaGkalpaM mahodAraM paraM brahmopAsInAnAM sarvamupapannamityarthaH // 30 // paraM brahmopAsInAnAM dehapAtasamaye sarvakarmakSayAt dehapAtAdUrva karmaphalAnubhavo na vidyata ityetana sambhavati, vasiSThAdInAM jJAninAmapi karmaphalaka 1. chA. 6-14.2 // -2. chA. 8-12-1 // -3. kauSI. 1-a. 4-3 // -4. chA. 8-13 ||-5-chaa. 7-25-2 // For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] maniyamAdhikaraNam 303 padehAntarasaMyogaH, putrajanmavipattyAdiSu sukhaduHkhAnubhavo'pi dRshyte-ityaashthaah__yaavddhikaarmvsthitiraadhikaarikaannaam||yessaaN zAninAM dehapAtA. danantaramarcirAdikA gatiH prAptA ; teSAM dehapAtA taritavyakarmaphalabhogAbhAvAhehapAtasamaya eva sarvakarmakSaba uktaH / vasiSThAdInAntu AdhikArikANAM yAvadadhikArasamApti nAcirAdikA gatirasti ; apitvadhikAre'vasitireva, adhikArahetubhUtakarmaNaH phaladAnAyArabdhatvAt / zAnino'pyArabdhaM hi karma phalAnubhavenaiva kSIyate // 31 // iti vedAntadIpe sAmparAyAdhikaraNam // 12 // -n(zrIzArIrakamImAMsAbhASye aniyamAdhikaraNam // 13 ||)..aniymssrvessaamvirodhshshbdaanumaanaabhyaam / 3 / 3 / 32 // ___ upakosalAdiSu yepAsaneSvarcirAdigatiH zrUyate ; kiM tamiSThAnAmeva tayA brahmamAptiH, uta sarveSAM brahmopAsananiSThAnAmiti sNshye| itareSvanAmnAnAt , 1"ye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate" 2"zraddhA satyamupAsate" itItarasakalabrahmavidyopasthApakatve pramANAbhAvAca tamiSThAnAmeva (siddhAntaH)--- iti prApte'bhidhIyate-aniyamaH-iti / sarveSAM-sarvopAsananiSThAnAM tayaiva gantavyatvAt taniSThAnAmeveti niyamo nAsti / sarveSAM tayaiva gamane hi sati zabdAnumAnAbhyAM-zrutismRtibhyAmavirodhaH, anyathA virodha evetyarthaH / zrutistAvat chAndogyavAjasaneyakayoH padhAgnividyAyAmacirAdimArgeNa sarvabrahmopAsananiSThAnAM gamanamAha 2"ya chA. 5-10-1 // -2. sa. 8-215 // For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 vedAntadIpe [ma. 3. evametadvidurye cAmI araNye zraddhA satyamupAsate te'rciSamabhisambhavanti" iti vAjasaneyake ; 1" tadya itthaM vidurye ceme'raNye zradA tapa ityupAsate te'rciSamabhisambhavanti"iti chAndogye; "ya itthaM viduH" iti paJcAgnividyAniSThAn " ye ceme" ityAdinA zraddhApUrvakaM brahmopAsInAMcoddizyAcirAdikA gatirupadizyate, 2"satyaM jJAnamanantaM brahma" 3 satyaM tveva vijijJAsitavyam" iti satyazabdasya brahmaNi prasiddhaH / tapazzandasyApi tenaikArthyAtsatyatapazzabdAbhyAM brahmaivAbhidhIyate / "zraddhApUrvakaM brahmopAsanaM cAnyatra zrutaM 3"satyaM tveva vijijJAsitavyam" ityupakramya :"zradA tveva vijijJAsitavyA" iti| smRtirapi 5 "agnijyotirahazzuklaH SaNmAsA uttarAyaNam / tatra prayAtA gacchanti brahma brahmavido janAH" iti sarveSAM brahmavidAmanenaiva mArgeNa gamanamityAha / evaMjAtIyakAH zrutismRtayo bayassanti / evaM sarvavidyAsAdhAraNI iyaM gatiH prAptaivopakosalavidyAdAvanUyate // 32 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye aniyamAdhikaraNam // 14 // vedaantsaare-aniymssrvessaamvirodhshshbdaanumaanaabhyaam||yesspkoslaadisspaasnemvrciraadigtiraanaataa taniSTAnAmeva tayA prAptiriti tazcintanamapi teSAmeveti niyamAbhAvaH; api tu srvopaasnnisstthaanaam| tathA ssyevshrutismRtibhyaamvirodhH|shrutistaavt paJcAgnividyAyAM 6 "yecAmI araNye zraddhAM satyamupAsate te'rciSamabhisambhavanti"ityavizeSeNa shrutaa| smRtirapi 5"agnijyotirahazzuklaH" ityAdikA // 32 // iti vedAntasAre aniyamAdhikaraNam // 13 // vedaantdiipe-aniymssrvessaamvirodhshshbdaanumaanaabhyaam|| yeSa 1. chA. 5-10-1 // --2. te. Ana. 1-anu / / -3. chA. 7-17. khaM / / - 4. chA. 19-khaM / / -5. gI. 8-24 / / -6. pR. 8-2-15 // For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] akSaradhyadhikaraNam. 305 pAsaneSUpakosalAdiSyarcirAdikA gatirAmnAtA / kiM tanniSThAnAmeva tathA brahma prAptiH, uta sarveSAM brahmopAsananiSThAnAmiti saMzayaH / taniSThAnAmeveti pUrvaH pa kSaH, itareSAM tayA brahmaprAptau pramANAbhAvAt / yatu paJcAgnividyAyAM sAdhAraNaM vacanam, tadapyupakosalAdiviSayamiti nizcIyate / anyathopakosalAdinAnAnarthakyaM syAt / rAddhAntastu - paJcAgnividyAyAM 1 ya evametadviduH cAmI araNye zraddhAM satyamupAsate te'rciSamabhisambhavanti" iti sAmAnyena sarvaviSayaM gatizravaNamupakosalAdiSvAmnAnaM na bAdhituM kSamam, saGkocakaM ca na bhavati, vidyAstutyarthatayA'nuvAde nApyupapatteH / atassarveSAM tayaiva brahmaprAptiH / sUtrArthastu-aniyamassarveSAM sarveSAmavizeSeNa tayaiva prAptiH / kutaH ? avirodharazabdAnumAnAbhyAM - tathAsatyeva zrutismRtibhyAmavirodhaH / zrutizca 2 " ye ceme'raNye ' ityAdikA paJcAgnividyAyAM nidarzitA; smRtiH 3" agnirjyotirahazzuklaH" ityAdikA // 32 // iti vedAntadIpe aniyamAdhikaraNam || 13 || * (zrIzArIrakamImAMsAbhASye akSaradhyadhikaraNam // 14 // ) ... akSaradhiyAM tvavarodhassAmAnyatadbhAvAbhyAmaupasadavattaduktam / 3 / 3 / 33 // bRhadAraNyake zrUyate 4 etadvai tadakSaraM gArgi brahmaNA abhivadanti asthUlamanaNvahasvamadIrghamalohitamasnehamacchAyamatamo'vAyvanAkAzamasaGgamarasagandhamacakSuSkamazrotramavAgamano'tejaskamamANamasukhamamAtramanantarama bAhyaM na tadaznAti kiMcana etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhatau tiSThataH" iti / tathA AtharvaNe 5 " atha parA yayA tadakSaramadhigamyate yattadazyamagrAhyamagotramavarNamacakSuzzrotraM tadapANipAdam " iti| tatra saMzayaH - kimime akSarazabda nirdiSTabrahmasambandhitayA zrutAH asthUlatvAdayaH prapaJcapratyanIkatAsvarUpAssarvAsu brahmavidyAsvanusandheyAH, uta 1. bR. 8-2-15 // - 2. chA. 5-10-1 // - 3. gI. 8-24 // - 4. bR. 5-8-8 // 5. mu. 1-1-5 // *39 For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 zrIzArIrakamImAMsAmAgve [bha. 3. yatra zrUyante tatraiva-iti / kiM yuktamyana shrutaasttraiveti| kutaH vidyAntarasya rUpabhUtAnAM guNAnAM vidyAntarasya rUpatve pramANAbhAvAt , pratiSedharUpANAmeSAmAnandAdivatsvarUpAvagamopAyatvAbhAvAca / AnandAdibhiravagatasvarUpe hi brahmaNi sthUlatvAdayaH prapaJcadharmAH pratiSidhyante, nirAlambanapratiSedhAyogAt // ___ --(siddhAntaH)...evaM prApta pracakSmahe-akSaradhiyAM tvvrodhH-iti|akssrbrhmsmbndhinaamsthuultvaadidhiyaaN srvbrhmvidyaakhvrodhH-snggrhnnmityrthH| kutaH sAmAnyatadbhAvAbhyAM-sarveSUpAsaneSUpAsyasyAkSarasya brahmaNaH samAnatvAdasthalatvAdInAM tatsvarUpapratItau bhaavaac| etaduktaM bhavati-asAdhAraNAkAraNa grahaNaM hi vastuno grahaNam / naca kevalamAnandAdi brahmaNo'sAdhAraNamAkAramupasthApayati, pratyagAtmanyapyAnandAdevidyamAnatvAt / heyamatyanIko hyAnandAdibrahmaNo'sAdhAraNaM rUpam / pratyagAtmanastu svato heyavirahiNo'pi heyasambandhayogyatA'sti ; heyapratyanIkatvaM ca cidacidAtmakaprapaJcadharmabhUtasthUlatvAdiviparItarUpam / ato'sAdhAraNAkAreNa brahmAnusandadhatA'sthUlatvAdivizeSitajJAnAnandAdyAkAraM brahmAnusandheyamiti a. sthUlatvAdInAmAnandAdivabrahmasvarUpapratItyanta vAtsarvAsu brahmavidyAsu tathaiva brahmAnusandheyamiti / guNAnAM pradhAnAnuvartitve dRSTAntamAha-aupasadavat-iti / yathA jAmadagnyacatUrAtrapuroDAzyupasadguNabhUtaH sAmavedapaThitaH 1"anirvaM hotaM vetu" ityAdiko mantraH pradhAnAnunartitayA yAjuvaidikenopAMzutvena prayujyate / taduktaM prathame kANDe 2"guNamukhyavyatikame tadarthatvAnmukhyena vedasaMyogaH" iti // 33 // nanvevaM sarvAsu brahmavidyAsu brahmaNa eva guNitvAdgaNAnAM ca pra 1 // 2. pUrvamImAMsA // For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3) akSaramyadhikaraNam. 307 dhAnAnuvartitvAt 1" sarvakarmA sarvagandhassarvarasaH" ityAdeNajAtasya matividhaM vyavasthitasyApyavyavasthA syAt / tatrAha iyadAmananAt / 3 / 3 / 34 // ___ Amananam-Abhimukhyena mananam-anucintanam / AmananAddhetoriyadeva guNajAtaM sarvatrAnusandheyatvena prAptam / yadasthUlatvAdivizeSitamAnandAdikam / yena guNajAtena vinA brahmakharUpasyetaravyAvRttasyAnusandhAnaM na sambhavati tadeva srvtraanuvrtniiym| taceyadevetyarthaH / itare tu sarvakarmatvAdayaH pradhAnAnuvartino'pi cintanIyatvena pratividhaM vyvsthitaaH||34|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye akSaradhyadhikaraNam // 14 // vedAntasAre-akSaradhiyAM tvavarodhassAmAnyatadbhAvAbhyAmaupasadavattaduktam // 2"etadvai tadakSaram" 3 'atha parA yayA tadakSaram" ityArabhya 2"asthUlamanaNvahakhamadIrghamalohitaM" 3 'yattadadrezyamagrAhyam" ityAdyasthUlasvAdrezyatvAdiviSayANAmakSarabrahmasambandhinInAM dhiyAM sarvAsu paravidyAsu saGgahA, guNino brahmaNaH sarvatraikatvAt , etairguNairvinA sakaletaravyAvRttabrahmAnusa. ndhanAnupapattezca / heyasambandhAnanindAdayo'pi pratyagAtmano brhmvyaavrtkaaH| pradhAnAnuvartitvaM hi guNakhabhAvaH; yathA jAmadagnyacatUrAtrapuroDAzyupasadguNabhUtamantrasya pradhAnabhUtopasadanuvartitvenopAMzuguNakatvam / taduktaM 4"guNamusyavyatikrama" ityAdinA // 33 // naitAvatA sarvatra sarvopasaMhAravyAptirisyAha iyadAmananAt // Amananam-bhAbhimukhyena mananam / iyadeva guNajAtaM sarvatropasaMhAryam, yena guNajAtena sakaletaravyAvRttabrahmamananam // 34 // iti vedAntasAre akSaradhyadhikaraNam // 14 // 1. chA. 3-14-4||-2.kR. 5-8-8 // 3. mu. 1.1-5 // ---4, pUrvamImAMsA // For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 vedAntadIpe [ma. 3. vedAntadIpe-akSaradhiyAM tvavarodhassAmAnyatadbhAvAbhyAmaupasadavattaduktam // bRhadAraNyake 1"etadvaitadakSaraM gArgi brAhmaNA abhivadantyasthUlamanaNvahaskham" ityAdi shruuyte| tathA AtharvaNe ca 2"atha parA yayA tadakSaramadhigamyate yatsadadrezyamagrAhyam" ityAdi / kimeSAmasthUlatvAdInAM sarvAsu brahmavidyAsupasaMhAraH, uta yatra zrutAH tatraiveti sNshyH| vidyAvizeSarUpatayA zrutAnAM sarvavidyAsAdhAraNatvAbhAvAdyatra zrutAstatraiva niyatA iti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu-asthUlatvAdInAmapyAnandAdivabrahmavarUpAnusandhAnAntarbhAvAtsarvatraivopasaMhAraH, na kevalamAnandAdibrahmasvarUpaM pratyagAtmano vyAvRttam ,tasyApi hi tadeva svarUpam / asthUlatvAdivizeSitamAnandAdi brahmaNaHpratyagAtmano vyAvRttAkAraH / yadyapi pratyagAtmA svabhAvataH sthUlatvAdyacetanadharmAsambandhI; ta. thApi tatsambandhAtAstyeva / tadarhatayApi hi pUrva tatsambandhassAtaH / ato brahmaNastadanahasvarUpAnusandhAnArthatayA'sthUlatvAdayassarvatrAnusandheyA:sUtrArthastu-akSaradhiyAm-akSarasambandhinInAmasthUlatvAdidhiyAM sarvavidyAsvavarodhaH --saGgrahaNam ; kutaH ? sAmAnyatadbhAvAbhyAM-brahmaNassarvatra samAnatvAt bramAnusandhAnAntarbhAvAca tAsAm / guNAnAM pradhAnAnuvartitvaM svabhAvaH; au. pasadavat-yathA jAmadagnyacatUrAtrapuroDAzyupasadguNabhUtaH 'agnihotraM vetu' iti mantraH, sAmavedapaThitatvena sAmavedasvaraniyato'pi pradhAnabhUtopasadanuvartitvAt bAjurvedikatvAJcopasado yAjurvaidikopAMzutvasambandhI; tadvadakSaravidyAsambandhi tayA'dhItatvena tadvidyAniyatA api pradhAnAnuvartitvavAbhAvyAtsarvavidyAsa. mbndhinH| taduktaM prathamakANDe 3"guNamukhyavyatikrame tadarthatvAt" ityAdinA // evaM tarhi 4 'sarvakarmA sarvagandhaH' ityAdInAmapi sarveSAM brahmaguNatvAnna kacidyavasthetyatrAha iyadAmananAt / / iyat-asthUlatvAdivizeSitamAnandAyeva sarvatrAnusa. ndheyam; kutaH ? AmananAddhetoH / Amananam-Abhimukhyena mananaM brahmAnusandhA. nam / brahmasvarUpAnusandhAnaM yena vinA nopapadyate ; tadeva sarvatrAnusandheyam / anyattu tatratatra vyavasthitamityarthaH // 34 // iti vedAntadIpe akSaradhyadhikaraNam // 14 // 1. . 5-8-8 // 2. mu. 1-1-5 // -3. pUrvamImAMsAsU // -4. chA. 3-14-4 // For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaratvAdhikaraNam // 15 // 00 antarA bhUtagrAmavatsvAtmano'nyathA bhedAnupapattiriti cennopadezavat / 3 / 3 / 35 // bRhadAraNyake upastaprazna evamAmnAyate 1" yatsAkSAdaparokSAhrahma ya AtmA sarvAntaraH tanme vyAcakSva " iti / tasya prativacanaM 2" yaH prANena prANiti sa ta AtmA sarvAntaro yo'pAnenApAniti sa ta AtmA" ityAdi / anuSTena tena punaH pRSTa Aha 2" na dRSTerdraSTAraM pazyerna zrutezrotAraM zRNuyAH na matermantAraM manvIthAH na vijJAtervijJAtAraM vijAnIyA eSa ta AtmA sarvAntaro'to'nyadArtam" iti / tathA tadanantaraM kaholaprazne caivamAmnAyeta 3" yadeva sAkSAdaparokSAdrahma ya AtmA sarvAntaraH tanme vyAcakSva " iti / prativacanaM ca 3" yo'zanAyApipAse zokaM mohaM jarAM mRtyumatyeti evaM haitamAtmAnaM viditvA brAhmaNaH putreSaNAyAzca viteSaNAyAzca" ityAdi " ato'nyadArtam" ityantam / tatra saMzayyatekimanayorvidyAbhedo'sti, neti / kiM yuktam ? bheda iti ; kutaH ? rUpabhedAt / prativacanabhedAdrapaM bhidyate / praznasyaikarUpye'pi prativacanaprakAro hi bhedenopalabhyate / pUrvatra prANanAdInAM kartA sarvAntarAtmatvenAcyate ; paratnAzanAyApipAsAdirahitaH / ataH pUrvatra prANitA dehendriyabuddhimana:prANavyatiriktaH pratyagAtmocyateH paratra tu tadarikto'zanAyApipAsAdirahitaH paramAtmA / ato rUpaM bhidyate / bhUtagrAmavatazca pratyagAtmanastasya bhUtagrAmasya sarvasyAntaratvena sarvAntaratvamapyupapannam / yadyapi pratyagAtmanaH sarvAntaratvaM bhUtagrAmamAvApekSatvenApekSikam, tathApi tadeva grAhyam, 1.bR.5-4-1||2, bR. 5-4-2 // - 3. bR. 5-5- 1 // - 4. sarvasyAntarAtmatvena sarvAntaratva. pA || For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31. bhIzArIrakamImAMsAmAdhye (bha. 3 anyathA mukhyAntarAtmaparigrahalobhAtparamAtmasvIkAre prativacanabhedo nopapadyate / prativacanaM hi pUrvatra pratyagAtmaviSayam , paramAtmanaH pANitatvApAnitRtvAdhasambhavAt / paraM ca paramAtmaviSayam , ashnaayaapipaasaadytiittvaat| tadidamAzaGkate-antarA bhUtagrAmavatsvAtmano'nyathA bhedAnupapattiriticet-iti / antarA-sarvAntaratvena prathamaprativacanaM bhUtagrAmaratkhAtmana:-bhUtagrAmavAn-tadantaraH khAtmA-pratyagAtmA sarvAntara ityucyata ityarthaH / anyathA 1"yaH prANena prANiti" 'yo'zanAyApipAsAghatIta-iti prativacanabhedAnupapattiriti cet (siddhAntaH) --- atrottaraM-neti / na vidyAbheda ityarthaH / ubhayatra paraviSayatvApraznapativacanayoH / tathAhi-2" yatsAkSAdaparokSAbrahma ya AtmA santiraH" iti praznastAvatparamAtmaviSaya eva, brahmazabdasya paramAtmAsAdhAraNatve'pi pratyagAtmanyapi kadAcidupacaritaprayogadarzanAsabyAvRttyA paramAtmapratipattyartha "yatsAkSAbrahma"iti vizeSaNaM kriyate / aparokSatvamapi sarvadezasarvakAlasambandhitvaM 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" ityanantatvenAvagatasya paramAtmana evoppdyte| sarvAntaratvamapi 3" yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaraH" ityArabhya 4"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaraH" iti sarvAntaryAmiNaH paramAtmana eva sambhavati / prati vaca namapi tathaiva paramAtmaviSayam / 1"yaH prANena prANiti" iti nirupAdhikaM prANanasya kartRtvaM paramAtmana eva, pratyagAtmanassuSuptau prANanammati kartRtvAbhAvAt / evamajAnatoSastana prANane kartRtvamAtramuktaM manvAnena pratyagAtmano'pi sAdhAraNatvaM prativacanasya matvA atuSTena punaH pRSTastaM prati pratyagAtmano vyAvRttaM nirupAdhikatvena prANanasya koraM paramAtmA 1... 5-4-1 / / -2. te. Ana. 1.1 // 3. vR. 5-7.3 // --4. 1.5. 7-22. mA. pA: For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.) mantaratvAdhikaraNam . 311 namAha-1" na dRSTedraSTAraM pazyeH" ityAdinA / indriyAdhInAnAM darzanazravaNamananavijJAnAnAM koraM pratyagAtmAnaM prANanasya kartRtvenokta iti na manvIthAH tasya muSuptimUrchAdo prANanAderakartRtvAt / 2"ko sevAnyA kaH prANyAt yadeSa AkAza Anando na syAt" iti sarvaprANipANanahetutvaM hi paramAtmana evAnyatra zrutam / ataH pUrvapraznapativacane prmaatmvissye| evamunare api,azanAyAbatItatvasya prmaatmaasaadhaarnntvaat| ubhayatra 1" ato'nyadAtam" ityupasaMhArazcaikarUpaH / praznapativacanAtistu kRtsnapANiprANanahetoH parasya brahmaNo'zanAyAdyatItatvapratipAda nAya / tatra dRSTAntamAha-upadezavaditi / yathA sadvidyAyAm 3" uta tamAdezamapAkSyaH" iti prakAnte sadupadeze 4"bhagavAMstveva me tahItvi ti" 5"bhUya eva mA bhagavAn vijJApayatu" iti praznasya6 "eSo'NimA aitadAtmyamidaM sarva tatsatyam" iti prativacanasya ca bhUyobhUya Attissato brahmaNastattanmAhAtmyavizeSapratipAdanAya dRzyate ; tadvat / ata ekasyaiva sarvAntarabhUtasya brahmaNaH kRtsnapANiprANanahetutvAzanAyAdyatItatvapratipAdanena rUpekyAdvidyaikyam // 35 // __atha syAt-yadyapyubhe praznapativacane parabrahmaviSaye ; tathApi vidhAbhedo'varjanIyaH, ekatra sarvaprANiprANanahetutvenopAsyam, itaratrAzanAyAbatItatvenetyupAsyaguNabhedena rUpabhedAt , praSTrabhedAcca , pUrvatra upastaH praSTA; uttaratna kaholaH-iti ; tatrAhavyatihAro viziMSanti hItaravat / 3 / 3 / 36 // nAtra vidyAbhedaH, praznapativacanAbhyAmekarUpArthaviSayAbhyAmekena ca vidhipdenaikvaakytvprtiiteH| praznadvayaM tAvatsarvAntarAtmatvaviziSTabrahma 1... 5.4.2, 5-5-1 // -2. te. Ana. 7-1 // -3. chA. 6-1-3 // 4. chA. 6-1-7 -5, chA. 6-5-4 // -6. chA. 6-9.4 // For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 zrIzArIrakamImAMsAbhAve [a. 3. viSayam / dvitIye prazne 1 "yadeva sAkSAdaparokSAbrahma ya AtmA sarvAntaraH" ityevakArazca pUrvatroSastana pRSTaguNaviziSTabrahmaviSayatvaM kaholapraznasyAvadhArayati / prativacanaM cobhayatra "sa ta AtmA sarvAntaraH" iti sarvAntarAtmatvaviziSTabrahmaviSayamekarUpameva / vidhipratyayazcottaratraiva dRzyate 1"tasmAdrAhmaNaH pANDitya nirvidya bAlyena tiSThAset" iti| evaM sarvAntarAsmatvaviziSTabrahmaikaviSayatve dvayoravagate satyekasminneva sarvAntarAtmatvaviziSTe brahmaNyupAsye uSastakaholayoritaretarabuddhivyatihAraH krtvyH| upastasya yA sarvAntarAtmano brahmaNassarvaprANiprANanahetutvaviSayA buddhiH; sA kaholenApi praSTrA kAryA; yA ca kaholasya tasyaiva brahmaNo'zanAyAdyatItatvaviSayA buddhiH, sA uSastenApi kAryA / evaM vyatihAre kRte ubhAbhyAM sarvAntarasya brahmaNo jIvavyAvRttiravagatA bhavati / enaM sarvAntarAtmAnaM pratyagAtmano vyAvRttamavagamayituM sarvaprANipANanahetutvAzanAyAdyatItatvapratipAdanena viziMSanti hi yAjJavalkyasya prativacanAni / ato brahmaNassarvAntarAtmatvamevopAsyaguNaH / prANanahetutvAdayastu tasyopapAdakAH nopaasyaaH| nanUpAsyaguNaH sarvAntarAtmatvameva cet-prANanahetutvasya azanAyAdyatItatvasya ca praSToH vyatihatyAnusandhAnaM kimartham?; taducyatesarvaprANiprANanahetutvena sarvAntarAtmani jIvAvyAvRtte brahmaNyuSastenAvagate sati kaholena jIvasya sarvAtmanA asambhAvitena svabhAvavizeSeNa sarvAntarAtmA vyAvRtto'nusandheya iti kRtvA punaH praznaH kRtH| yAjJavalkyopi tadabhiprAyamabhijJAya pratyagAtmano'sambhAvitamazanAyAdipratyanIkatvamuktavAn / atazvopAsyasya vyAvRttipratItisiddhyarthamubhAbhyAM parasparabuddhivyatihAraH krtvyH| itaravat-yathetaratra sadvidyAyAM bhUyobhUyaH praznaH prativacanaizca tadeva sadbrahma vyavacchidyate na punaH pUrvapratipannAdgaNAdgaNAntaraviziSTatayopAsya pratipAdyate tadvat // 36 // 1. 4. 5-5-1 // --2. vR. 5-4-1 // For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA0 3.] www.kobatirth.org tatrAha- antaratvAdhikaraNam. 313 tatrApi praznaprativacanabhede sati kathamaikyamavagamyata iti cet Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saiva hi satyAdayaH / 3 / 3 / 37 // saiva hi -- sacchandAbhihitA paramakAraNabhUtA parA devataiva 1 "seyaM devataikSata" tejaH parasyAM devatAyAm" iti prakRtA 3" yathA somya madhu madhukRto nistiSThanti " ityAdiSu paryAyeSu sarveSUpapAdyate / yataH 4" aitadAtmyamidaM sarve tatsatyaM sa AtmA" iti prathamaparyAyoditAssatyAdayassarveSu paryAyeSUpapAdyopasaMhiyante // kecittu - 'vyatihAro viziSanti hItaravat' 'saivahitasatyAdayaH' iti sUtradvayamadhikaraNadvayaM varNayanti / tatra pUrveNa 5" tvaM vA'hamasmi bhavo devate ahaM vai tvamasi bhagavo devate tadyo'haM so'sau yo'sau so'ham" iti vAkye jIvaparayorvyatihArAnusandhAnaM pratipAdyata ityucyata ityAhu:; tat 6" sarve khalvidaM brahma" " aitadAtmyamidaM sarvam" 7"tasvamasi " ityavagata sarvAtmabhAvaviSayatvAdasya vAkyasya nAtra pratipAdanIyamapUrvamastItyanAdaraNIyam / tattu vakSyate - " Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca " iti / naca sarvAtmatvAnusandhAnAtirekeNa parasmin brahmaNi jIvatvAnusandhAnam, jIve ca parabrahmatvAnusandhAnaM, tathyaM sambhavati / uttareNa ca sUtreNa 9" sa yo havai tanmahadyakSaM prathamajaM veda satyaM brahma" ityAdivAkyapratipAditasya satyopAsanasya 10 " tadyatsatyamasau sa Adityo ya eSa etasminmaNDale puruSo yazcAyaM dakSiNe'kSin" ityAdivAkyapratipAditopAsanasya caikyaM pratipAdyata iti ; tadapyayuktam, 1. chA. 6-3-2 // -2. chA. 6-8-6 // 3. chA. 6-9-1 // 4. chA. 6-8-7 // // -- 6. chA. 3-14-1 // - 7. chA. 6-16-3 // 8. zArI. 4-1-3 // - 9. bu. 7-4-1-10. bR. 7-5-1 // *40 For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre [ma... uttaravAkye akSyAdityasthAnabhedena vidyAbhedasya pUrvameva "na vA vizeSAt" ityanena pratipAditatvAt / naca dvayoranayoAhatyAdizarIrakatvena rUpavatoH 2 "hanti pApmAnaM jahAti ca ya evaM veda" iti pRthaksaMyogacodanAvatoyorupAsanayoH 3"sa yo havai tanmahadyakSa prathamajaM veda satyaM brameti jayatImAn lokAn" iti saMyogarUpAdimattayA nirapekSeNa pUrveNaikenopAsanenAbhedassambhavati / naca 2"hanti pApmAnaM jahAti" iti guNaphalAdhikAratvam , pramANAbhAvAt / pUrveNaikavidyAtvaM pramANamiti cetna, itaretarAzrayatvAt / ekavidyAtve nizcita pUrvaphalasyaiva pradhAnaphalatve. nottarayoH phalayorguNaphalatvam , tayorguNaphalatve nizcite sati saMyogabhedAbhAvAtpUrveNa vidyai kyamitItaretarAzrayatvamityevamAdibhiryathoktaprakArameva sUtradvayam // 37 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaratvAdhikaraNam // 15 // vedAntasAre-antarA bhUtagrAmavatsvAtmano'nyathA bhedAnupapattiriti cenopadezavat // 4'ya AtmA ityuSastapraznaH bhuutgraamvtprtygaatmvissyH| anyathA 4'yaH prANena prANiti sa ta AtmA" iti prativacanasya kaholaviSayAdazanAyAdyatItatvAdeH bhedAnupapattiriticetna , 5"ya AtmA sarvAntaraH'' ityubhayatra praznakarUpyAt paramAtmaivobhayatra prtivcngtH| prANanAdihetutvamazanAyAdyatItatvaJca paramAtmanyevopapadyate / prANanAdihetutvaM hi paramAtmana eva6'ko hyevAnyAtkaH prANyAt' ityaadishruteH| sadvidyApadezavat praznaprativacanAvRttirekaviSayA // 35 // 7aSTabhedopi na bhedakaH ityAha vyatihAro viziMSanti hiitrvt|| athaikye nizcite sati praSTrorbuddhivyatihAraH kAryaH / uSastenAzanAyAdyatItatvadhIH kAryA; kaholenApi prANanA. dihetutvadhIH kAryA / ubhayatra prakaraNagatavAkyAni hi paramAtmAnameva viziSa 1. zArI. 3-3-21 // -2. vR. 7-5-2 // -3, i. 7-4 1 // -4. i. 5.4. 1 // -5. vR. 5-5-1 // -6. te. Ana, 7-1 // -7. praSTubhedAdapi na bheda ityAha. pA // For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] bharataratvAdhikaraNam. nti yathA itaratra sadvidyAyAmapi // 36 // praznAdyAvRttau kathamaikyamityatrAha saiva hi styaadyH|| 1"seyaM devataikSata'' iti prastutA devataiva savatra praznagatA / prativacaneSu ca 2"tatsatyaM sa AtmA" ityAdaya ityaikyam // iti vedAntasAre antaratvAdhikaraNam // 15 // vedAntadIpe-antarA bhUtagrAmavatsvAtmano'nyathA prtivcnbhedaanuppttiriticennopdeshvt|| bRhadAraNyake uSastapraznaprativacanaM 3"yaH prA Nena prANiti sa ta AtmA sarvAntaraH yo'pAnenApAniti sa ta AtmA" ityAdi 3''ato'nyadAtam" ityantamAmnAtam / tathA tadanantaraM kaholapraznaprativacanaM 4"yo'zanAyApipAse zokaM mohaM jarAMmRtyumatyeti etaM haitamAtmAnaM viditvA" ityAdi 4' ato'nyadArtam" ityantam / kimubhayatra vidyaizyam , uta vidyAbheda iti saMzayaH / pUrvatra prANanAdihatuH pratyagAtmA, uttaratrAzanAyAdyatItaH paramAsmetyupAsyabhedAdvidyAbhedaH-iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-3'yatsAkSAdaparo. kSAbrahma ya AtmA sarvAntaraH tanme vyAcakSva'' iti ubhayatra praznasya paramAtmavi SayatvAdekarUpatvAca, sarvaprANiprANanApAnanAdihetutvasya azanAyAdyatItatvasya ca prativacanadvayAvagatasya paramAtmanyekasminnevopAsye sambhavAca, na vidyaabhedH| sUtrArthastu-antarA 3"ya AtmA sarvAntaraH" ityuSastaprazno bhUtagrAmavatsvA tmanaH--pratyagAtmana ityupagantavyaH anyathA prativacanabhedAnupapattiriti cetnAtra pratyagAtmaparamAtmaviSayaM praznadvayaM, prativacanadvayaM ca paramAtmanyekasminnevopAsye sambhavatItyarthaH / upadezavat 5 stabdho'syuta tamAdezamaprAkSyaH" iti prakrAntAyAmekasyAmeva sadvidyAyAM 6"bhagavAMstveva me tadravItviti" 7"bhUya eva mA bhagavAnvijJApayatu" ityAdikA praznAvRttiH, prativacanabhedadhopAsyamAhAtmyavizeSapratipAdanaparatvena dRzyate; tadvat // 35 // praSTrabhedapUrvakaprativacanaprakArabhedAdvidyAbhedo'varjanIya evetyAzaGkayAha vyatihAro viziMSanti hItaravat // 4"yadeva sAkSAdaparokSArahA ya AtmA sarvAntaraH" iti dvayoH praSTroH praznasyaikarUpatvenaikaviSayatve nizcite satyu. SastakaholayoH prativacanagatabuddhivyatihAraH kArya prANanAdihetutvabuddhissa 1. chA. 6-3-2 / / --2. chA.6-16-3 // -3. vR. 5.4-1,2 // -4.1.5-5-1 // -5. chA. 6.1.3 / / --- 6. chA. 6-1-7 / / ---7. chA. 6-5-4 // For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 bhIzArIrakamImAMsAbhAce ntarAtmaviSayA kaholenApi kAryA,tathA'zanAyAdyatItatvabuddhiruSatenApi kaaryaa| viziSanti bhayatrApi yAjJavalkyavacanAnyekaM sarvAntaramevopAsyam / itaravat -yathetaratra sadvidyAyAM sarvANi prativacanAni paramakAraNaparabrahmaviSayANitait // 36 // - sadvidyAyAmapyupAsyaikyaM praznaprativacanAvRttI sasyAM kathamavagamvata itya saiva hi satyAdayaH // 1"seyaM devataikSata" ityAdiSu sarvatra saiva parA devataikA'nuvartate / 2"aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA tattvamasi" iti ta eva satyAdayaH sarveSu prativacaneSUpasaMhiyante // 37 // iti vedAntadIpe antaratvAdhikaraNam // 15 // - zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAmAdyadhikaraNam / / 16 // )-m kAmAdItaratra tatra caaytnaadibhyH|3|3||38|| chAndogye zrUyate 3 "atha yadidamasmin brahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam"ityAdiH vAjasaneyake ca 4"sa vA eSa mahAnaja AtmA yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu ya eSo'ntahRdaya AkAzastasmiJcchete sarvasya vazI sarvasyezAnaH" ityaadi| tatra saMzayaH-kimanayorvidyAbhedaH, uta neti| kiM yuktam? bheda iti / kutaH? rUpabhedAt ; apahatapApmatvAdiguNASTakaviziSTa AkAzaH chAndogye upAsyaH pratIyate ; vAjaneyake tvAkAze zayAno vazitvAdiguNaziSTa upAsyaH pratIyate / ato rUpabhedAdvidyAbhedaH ---(siddhAntaH)--- iti prApta pracakSmahe-na bheda iti / kutaH 1 rUpAbhedAva-itara 1. chA. 6-3-2 / / -2. chA. 6-8-7 / / -3. chA. 8-1-1 // -4. 1.64-11 // For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] kAmApadhikaraNam . va tatra ca kAmAyeva hi rUpaM-vAjasaneyake chAndogye ca satyakAmAdiviziSTameva brahmopAsyamityarthaH / kuta etadavagamyate ? AyatanAdibhyaH-hRdayAyatanatvasetutvavidharaNatvAdibhistAvadubhayatra saiva vidyeti pratyabhijJAyate ; vazitvAdayazca vAjasaneyake zrutAH chAndogyazrutasya guNAekAnyatamabhUtasya satyasaGkalpatvasya vizeSA eveti satyasajhalpatvasahacAriNAM satyakAmatvAdInAmapahatapApmatvaparyantAnAM sadbhAvamavagamayanti ; ato rUpaM na bhidyate / saMyogo'pi 1"paraM jyotirupasampadya khena rUpe NAbhiniSpadyate" 2"abhayaM vai brahma bhavati" iti brahmamAptirUpo na bhichate / AkAzazabdaH chAndogye paramAtmaviSaya iti, 3 "dahara uttarebhyaH" ityatra nirNItam / vAjasaneyake tvAkAze zayAnasya vazitvAdizravaNAtasya zayAnasya paramAtmatve sati tadAdhArAbhidhAyina AkAzazabdasya 4"tasyAnte suSiraM sUkSmam" iti hRdayAntargatasya suSirazabdavAcyasmA kAzasyAbhidhAyakatvamavagamyate / ato viyaikyam // 38 // atha spAt-yaduktaM vAjasaneyake vazitvAdibhissaha satyakAmatvAdisadbhAvo'vagamyate-iti / tannopapadyate, vazitvAdInAmeva tatra paramArthatassadbhAvAbhAvAt / tadabhAvazca 5"manasaivAnudraSTavyaM neha nAnAsti kiJcana / mRtyossamRtyumAmoti ya iha nAneva pazyati"5"ekadhaivAnudraSTavyametadaprameyaM dhruvam" iti prakRtena vAkyena 5"sa eSa netinetyAtmA" ityuttareNacopAsyasya brahmaNo nirvizeSatvapratIteravagamyate ; ato vazitvAdayo'pi sthUlatvANutvavaniSedhyA iti pratIyante, ata eva chAndogye'pi satyakAmatvAdayo na brahmaNaH pAramArthikA guNA ucyante; ato'pAramArthikatvAdevaMjAtIyakAnAM guNAnAM mokSArtheSpAsaneSu lopa iti / tatrAha 1. chA. 8.3-4 // -2. 1. 6.4.25 / / -3. zArI. 1-3-13 / / -4. tai. nA. 11-anu / / -5. vR. 6-4-19, 20, 22 / / For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 zrIzArIrakamImAMsAmAce [ma... AdarAdalopaH / 3 / 3 / 39 // ___ brahmaguNatvena pramANAntarAprAptAnAM guNAnAmeSAM satyakAmatvAdInAM 1"tasmin yadantastadanveSTavyam" 2 "eSa AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" 3"sarvasya vazI sarvasyezAnaH" 3 "eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipatireSa bhUtapAla eSa seturvidharaNa eSAM lokAnAmasambhedAya" ityAdibhiranayoH zrutyoranyAsuca mokSArthopAsanopAsyabrahmaguNatvena sAdaramupadezAdeSAmalopaH; apitUpasaMhAra eva kAryaH / chAndogya tAvat 4"tadya ihAtmAnamanuvidya vajantyetAMzca satyAn kAmAn teSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" iti satyakAmatvAdiguNaviziSTasya brahmaNo vedanamabhidhAya 4"atha ya ihAtmAnamananuvidya vajantyetAMzca satyAnkAmAMsteSAM sarveSu lokeSvakAmacAro bhavati" ityavedananindA kriyamANA guNaviziSTavedanasyAdaraM drshyti| tathA vAjasaneyake 3"sarvasya vazI sarvasyezAnaH" 3"eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipatireSa bhUtapAlaH" iti bhUyobhUya aizvaryopadezAdgaNeSvAdaraH pratIyate / evamanyatrApi / na ca mAtApitRsahasrebhyo'pi vatsalataraM zAstraM pratArakavadapAramArthikAnirasanIyAn guNAn pramANAntarApatipanAnAdareNopadizya saMsAracakraparivartanena pUrvameva bambhramyamANAnmumukSan bhUyo'pi bhramayitumalam / 5"neha nAnA'sti kizcana" 6"ekadhaivAnudraSTavyam" iti tu sarvasya brahmakAryatvena tadAtmakatvAdekadhA'nudarzanaM vidhAyAbrahmAtmakatvena pUrvasiddhanAnAtvadarzanaM niSedhatItyayamarthaH prAgeva prpshcitH| 7"sa eSa netinetyAtmA" ityatra cetizabdena pramANAntarapatipannaM prapazcAkAraM parAmRzya na tathAvidhaM brahmeti sarvAtmabhUtasya brahmaNaH pra 1. chA. 8-1-1 / / -2. chA. 8-1-5 / / ---3. bR. 6-4-22 / / ---4. chA. 8-1-6 // -5, 6, 7. bR. 6-4-19, 20, 22 // For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. kAmAdyadhikaraNam . paJcavilakSaNatvaM pratipAdyate / tadeva cAnantaramupapAdayati 1"agrAhyo na hi gRhyate azIryo nahi zIryate asaGgo nahi sajyate avyathito na vyathate na riSyati" iti / pramANAntaragrAhyavisajAtIyatvAtpramANAntareNa na gRhyate ; vizaraNIyavisajAtIyatvAnna vizIyate / evamuttaratrAnusandheyam / chAndogye'pi 2 "nAsya jarayaitajjIyati na vadhenAsya hanyate etatsatyaM brahmapuramasmin kAmAssamAhitAH" iti sarvavisajAtIyatvaM brahmaNaH pratipAdya ta smin satyakAmatvAdayo vidhIyante // 39 // nanvevamapi 2"tadya ihAtmAnamanuvidya vajantyetA~zca satyAn kAmAMsteSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati sa yadi pitRlokakAmo bhavati" ityAdinA satyakAmAdiguNaviziSTavedanasya sAMsArikaphalasambandhazravaNAnmumukSorbrahmaprepsona saguNaM brahmopAsyam paravidyAphalaM ca3"paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate" itIdameva / atassatyakAmatvAdayo brahma prepsornopasaMhAryA iti ; ata uttaraM paThatiupasthite'tastadvacanAt / 3 / 3 / 40 // upasthitiH-upasthAnam , brahmopasampanna sarvabandhavinirmukte khena rUpeNAbhiniSpanne pratyagAtmani ata eva-upasampattereva hetossarveSu lo keSu kAmacAra ucyate 3"paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate sa uttamaH puruSaH sa tatra paryeti jakSatkrIDavramamANaH strIbhirvA yAnA jJAtibhirvA nopajanaM mmaranidaM zarIraM sa kharAibhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" iti / tadetaccaturthe nipunntrmuppaadyissyte| atassarveSu lokeSu kAmacArasya muktopabhogyaphalatvAt mumukSossatyakAmatvAdayo guNA upsNhaaryaaH||40|| ___ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAmAdyadhikaraNam / / 16 / / 1. i. 6.4.22 / / -2. kA. 8-1-5, 6 // -3. chA. 8-3-4 / / For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma. 3. vedAntasAre-kAmAdItaratra tatra caaytnaadibhyH|| 1" dahAro'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" ityuktvA 2" eSa AtmA'. pahatapApmA" ityArabhya, 2" satyakAmassatyasaGkalpaH" iti cchAndogye; vA jinAca 3"ya eSo'ntadRdaya AkAzastasmiJchete sarvasya SazI sarvasyezAnaH" iti| ubhayatra hRdayAyatamatvasatyasaGkalpatvatadvizeSarUpavazitvAdibhirdaharavidyAprasyabhijJAnAt satyasaGkalpatyasahacariNo'pahatapApmatvAdisatyasaGkalpatvaparyantAH ubhayatropasaMhAryAH // 38 // aadraadlopH|| 4"neha nAnA'sti kizana" 5"sa eSa netinetyAtmA" iti niSedho na vazitvAdiguNaviSayaH 5" sarvasya vazI sarvasyezAnaH" iti teSAmazAtAnAmAdareNa vidhAnAt ; ato na lopH| sarvasya brahmakAryatayaikyAt 4"neha nAnA'sti " ityabrahmAtmakanAnAtvaM pratiSidhyate, 5" sa eSa ne tinesyAtmA' iti ca 6prAkRtavizeSaviSayam // 39 // upasthite'tastadvacanAt / / upasthite-brahmopasaMpanne, ataH-upasaMpattereva hetoH, 5"akSatkrIDabramamANaH" ityAdinA chandato zAtyAdiprAptayabhidhAnAt , sAkSAnmokSaphalaM tat , na sAMsArikaphalamiti paravidyaivaiSA saguNA // 40 // iti vedAntasAre kAmAdyadhikaraNam // 16 // vedAntadIpe-kAmAdItaratra tatra caaytnaadibhyH|| chAndogye thUyate 1"atha yadidamasminbrahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" ityAdi prakramya 7" tadya ihAtmAnamanuvidya vajansyetAMzca satyAnkAmAMsteSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" iti; vAjasa neyake ca 3"ya eSo'ntarhRdaya AkAzastasmin zete sarvasya vazI sarvasyezAnaH" ityAdi ; kimubhayatra vidyaikyam , ata vidyAbheda iti saMzayaH; rUpabhedAvidyAbheda iti pUrvaH pakSaH, yadyapyubhayatra paramAtmaivopAsyaH, tathApyekatrAkAzazabdAbhidheyaH paramAtmopAsyaH, itaratrAkAze zayAnaH paramAtmeti hi rUpaM bhidyte| rAddhAntastu---hRdayAyatanatvasatyasaGkalpatvasatyakAmatvAderabhedAdubhayatra tadviziTaH paramAtmaivopAsya iti rUpAbhedAdvidyaikyam chAndogye hi 1"daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" ityArabhya, 8"kiM tadatra vidyate" ityA. 1. chA. 8.11 / / -2, chA. 8-1-5||-3.6.6-4-22||-4...6.4-19||5.kaa.8.12.3||-6. prakRtavizeSaviSayaH. paa||--7.chaa. 8-1-6||-8.chaa. 8.1.2 / / For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] kAmAdhadhikaraNam. dinA paricodha, 1" tasminkAmAssamAhitAH eSa AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyuH" isyArabhya 1" satyakAmassasyasaGkalpaH" ityuktvA, 2"tadya ihAsmAnamanuvidya vajantyetAMzca sasthAnkAmAn" ityAkAzazabdanirdiSTaH paramAtmA; tadantargatAca satyakAmatvasatyasaGkalpatvApahatapApmatvAdayo gunnaaH| ataH paramAtmA hadayAyatanaH satyakAmatvAdiviziSTaH upAsya iti vAkyenaiva nirNItam / vAjasaneyake ca 3" ya eSo'ntahRdaya AkAzastasmiJchete sarvasya vazI" ityuke sati vazitvAdessatyasaGkalpatvavizeSarUpatayA sa eva paramAtmA hRdayAyatanassatyasaGkalpatvaviziSTa upAsya iti pratIyate / ato daharavidyApratyabhijJAnAtsa eva paramAtmA satyasaGkalpatvAdiguNASTakaviziSTa upAsya iti nizcIyate / evaM nizcite satyAkAze zayAna ityAkAzazabdo'pi hRdayapuNDarIkavAkAzavAcIti rUpAbhedAdidyaikyameva // sUtrArthastu-kAmAdItaratra tatra ca-vAjasaneyake cchAndogye ca satyakAmatvAdyeva rUpam ; kutaH? AyatanAdibhyaH hRdayAyatanatvasatyasaGkalpatvavizeSarUpavazitvAdibhyastatsahacAriNassatyakAmatvAdeH pratyabhijJAnAt / 4 'paraM jyoti. rupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate"5"abhayaM vai brahma bhavati" iti brahmaprAptirUpaM phalaM caikamiti vivaikyam // 38 // 6"manasaivAnudraSTavyaM neha nAnA'sti kiJcana" ityAdeH pUrvaprakRtatvAt , 7 "eSa neti nesyAtmA' iti ca vakSyamANatvAt , 6"sarvasya vazI sarvasyezAnaH" ityAdivizeSANAM brahmakharUpatvAbhAvAt kathaM satyakAmatvAdermokSasAdhanopAsanarUpatvamityata Aha aadraadlopH|| vazitvAdeH pramANAntarAviditarUpasya zrutyekalamadhigamyasyAdareNa pratipAdanAdalopaH-apratiSedhaH; tasyApi brahmaguNatvamavazyAzrayaNIyam ; 8avizeSa niSedhAstu sakaletaraprAkRtavizeSaviSayAH,nAnAtvaniSedhastu sarvasya brahmakAryatayA'brahmAtmakatvAbhiprAyaH // 39 // saguNopAsanasya 9"sa yadi pitRlokakAmo bhavati" iti sAMsArikaphala. tvena na mokSaphalatvamityAzaGkayAha upasthite'tastadvacanAt // upasthitiH - upasthAnam , brahmopasampattiH, upasthite-brahmopasampanne, ataH brahmopasaMpattereva hetoH, tadvacanAt-pitRlokAdi. 1. chA. 8.1-5 // -2, chA.8-1-6 // -3. bu. 6-4-22 // -4. chA. 8.3-4 / -5. 1. 6-4-25 // -6, 1.6.4-19 // -7..6.4-22 // --8. vishessnissedhaa.paa| -9.chaa.8-2,1|| *41 For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 3. prAptivacanAt na tatsAMsArikaM phalam ,apitu sAkSAnmuktasyaiva, 1"asmAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate / sa uttamaH puruSaH sa tatra paryeti jakSatkrIDavramamANaH strIbhirvA yAnairvA zAtibhirvA nopajanaM smaranidaM zarIram" iti 2"sa kharAibhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" itica nivRttAvidyasya hi svena rUpeNAbhiniSpannasyaivocyateH ato brahmopasampattihetukatvaM krIDanAderavagamyate // 40 // iti vedAntadIpe kAmAdyadhikaraNam / / 16 / / -..(zrIzArIrakamImAMsAbhASye tnnirdhaarnnaaniymaadhikrnnm||)...tnnirdhaannaaniymstdRsstteH pRthagdhyapratibandhaH phalam / 3 / 3 / 41 // 3 " omityetadakSaramudgIthamupAsIta" ityAdIni karmAmAzrayANyupAsanAni kAGgabhUtodgIthAdimukhena juhvAdimukhena parNatAdivat karmAGgatvena nirUDhAnuSThAnAnItyudgIthAyupAsanasambandhino 4 " yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraM bhavati" iti vartamAnanirdezasya parNatAdisambandhyapApazlokazravaNavatpRthakphalatvakalpanAyogAtkratuSu niyamenopasaMhAryANIti // ---(siddhAntaH)--- evaM prApte pracakSmahe-tanirdhAraNAniyamaH-iti / nirdhAraNaM-nizcayena manaso'vasthApanam, dhyAnamityarthaH; tanirdhAraNAniyama-karmamRdgIthAdhupAsanAnAmaniyamaH; kutaH taddaSTeH upalabhyate chupAsanAnuSThAnAniyamaH4"tenobhI kuruto yazcaitadevaM veda yazca na veda" ityaviduSo'pyanuSThAnavaca. nAt / nacAGgatve satyupAsanasyAnuSThAnAniyama upapadyate / evamupAsanasyAnaGgatve nizcite satyupAsanavidheH phalAkAGkSAyAM rAtrisananyAyena vIyavattaratvaM karmaphalAtpRthagbhUtaM phalamityavagamyate / kimidaM viiryvttrtvm| 1. ga. 8-3-4 // -2. chA. 7-25-2 // -3. chA, 1-1-1||-4.chaa.1-1-10|| For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] tanirdhAraNAniyamAdhikaraNam. karmaphalasyaivApratibandhaH / pratibadhyate hi karmaphalaM prabalakarmAntaraphalena tAvantaM kAlam ; tadabhAvo'pratibandhaH / sa pratibandhaH karmaphalAtsvargAdilakSaNAtpRthagbhUtameva phalam / tadidamucyate - pRthagdhyapratibandhaH phalamiti / ataH karmAGgAzrayANAmapi pRthakphalatvAdgodohanAdivatkarmasUdgIthAdyupAsanAnAmaniyamenopasaMhAraH // 41 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tannirdhAraNAniyamAdhikaraNam // 17 // vedAntasAre -- nirdhAraNAniyamastaddRSTeH pRthagdhyapratibandhaH phalam / / udgIthAdyupAsanasya kratuSu godohanAdivadupAdAnAniyamaH 1" tenobhau kuruto yacaitadevaM veda yazca na veda" ityudgIthopAsanarahitasyApi kratvanuSThAnadarzanAt / 1" yadeva vidyayA karoti tadeva vIryavattaram" iti vartamAnanirdeze 'pi kratuvIryavattaratvasAdhanatayopAsanavidhiH kalpyate / vIryavattaratvannAma prabalakarmAntarApratibandhenAvilambitaphalatvam / ataH kratuphalAtpRthakphalamudgIthopAsanamityaniyamaH // 41 // iti vedAntasAre tannirdhAraNAniyamAdhikaraNam // 17 // 323 vedAntadIpe nirdhAraNAniyamastaddaSTeH pRthagdhyapratibandhaH phalam / / chAndogye 2 'omityetadakSaramudgIthamupAsIta" iti karmAGgAzrayamudgIthAdyupAsanaM zrUyate; tatkiM tasminkarmaNi parNatAdivanniyamenopAdeyam, uta godohanAdivadaniyameneti saMzayaH / karmAGgAzrayatvena parNatAdivattaddAreNa nirUDhakAryatayA 1"yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraM bhavati' iti vartamAnanirdezasya pRthakphala 3 pratipAdanAyogAt kratvarthatayA niyamenopAdeyamiti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu -- 1" tenobhau kuruto yazcaitadevaM veda yazva na veda" ityudgIthopAsanarahitasyApi tvanuSThAnadarzanAtkratuphalAtsvargAdeH pRthagbhUtavIryavattaratvaphalamida mupAsanamiti godohanAdivada niyamaH / vartamAnanirdeze satyapyadhikArAntarani zvaye sati rAtrisatravat kratorvIrthava ttaratvamasyopAsanasya kalpanIyam / sUtrArthastu -tanirdhAraNAniyamaH - nirdhAraNam-nizcayena cetaso'vadhAraNam, upAsanami 1. chA. 1-1-10 // -2. hA. 1-1-1 // - 3. pratipAdakatvAyogAt pA // * For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 bhIzArIrakamImAMsAmAgve [ma. 3. tyrthH| tasya udrIyopAsanasyAniyamaH; kutaH taddaSTeH- "tenobhau kurutaH" ityaniyamaSTeH pRthagbhUtaM hyasya phlm| tathApratibandharUpam / vIryavattaratvaM nAma-prabalakarmAntaraphalenaitasya karmaNaH phalasyApratibandhaH, avilmbittvmityrthH||41|| iti vedAntadIpe tanirdhAraNAniyamAdhikaraNam // 17 // ...( zrIzArIrakamImAMsAbhASye pradAnAdhikaraNam // 18 // )--- pradAnavadeva taduktam / 3 / 3 / 42 // daharavidyAyAM 2" tadya ihAtmAnamanuvidya vrajantyetAMzca satyAkAmAn" iti daharAkAzasya paramAtmana upAsanamuktvA 2"etAMca satyAnkAmAn" iti guNAnAmapi pRthagupAsanaM vihitam / tatra saMzayaH-guNacintane'pi tattadgaNaviziSTatayA daharasyAtmanazcintanamAvartanIyam , uta neti / daharAkAzasyaivApahatapApmatvAdInAM guNitvAttasya ca sakadevAnusandhAtuM zakyatvAdguNArtha taccintanaM nAvartanIyam (siddhAntaH)...iti prApta ucyate-pradAnavadeva-iti / prdaanvdaavrtniiymevetyrthH| yadyapi daharAkAza eka evApahatapApmatvAdiguNAnAM guNI ; sa ca prathama cintitaH, tathA'pi svarUpamAtrAdgaNaviziSTAkArasya bhinnatvAt 3"apahatapApmA vijaraH"ityAdinA guNaviziSTatayA copAsyatvena vihitatvAtpU+ svarUpeNAnusaMhitasyApahatapApmatvAdiviziSTatayA'nusandhAnArthamAvRttiH kartavyAH yathA 4"indrAya rAjJe puroDAzamekAdazakapAlaM nirvapet" 4"indrAyAdhirAjAya" "indrAya svarAje"itIndrasyaiva rAjatvAdiguNaviziSTatve'pi tattadgaNasambandhyAkArasya bhinnatvAtpadAnAvRttiH kriyate taduktaM sAkarSaNe 5"nAnA vA devatA pRthaktvAt" iti // 42 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye pradAnAdhikaraNam // 18 // -4. yaju-2. 1. chA. 1-1-10 -2. chA. 8-1-6 // -3. chA. 8-1-5 kAM. 3-pra. 6-anu / / -5. saMkarSaNakANDe // For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] liGgabhUvastvAdhikaraNam. 325 vedAntasAre-pradAnavadeva taduktam // daharavidyAyAmapahatapApmatvAdiguNaviziSTopAsane, tattadgaNaviziSTasvarUpabhedAt pratiguNaM guNyAvRttiH, 1indrAya rAje" ityAdiSu viziSTasvarUpabhedAtpradAnAvRttivat / taduktaM 2 "nAnA vA devatA pRthaktvAt" iti // 42 // __iMti vedAntasAre pradAnAdhikaraNam / / 18 // vedAntadIpe-pradAnavadeva taduktam // daharavidyAyAM 3 "tadyA ihAtmAnamanuvidya vajansyetAMzca satyAn kAmAna" ityapahatapAtmatvAdiguNAnAmapi para mAtmasvarUpacintanavatpRthakcintanaM vihitamAkiM guNacintane tattadguNaviziSTatayA paramAtmacintanamAvartanIyam, uta neti saMzayaH / paramAtmana ekasyaiva sarveSAM guNAnAM guNitvena sakRdeva tazcintanopapatte vartanIyamiti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-guNinasvarUpaikye'pi tattadguNaviziSTAkArabhedAdAvartanIyam-iti / sUtrArthastu-pradAnavadAvartanIyameva, yathA 1'indrAya rAkSe puroDAzamekAdazakapA lamindrAyAdhirAjAyendrAya kharAkSe" itIndrasyaikatve'pi rAjatvAdiviziSTAkAra' bhedAhevatAbheda iti pradAnAvRttiH, tdvdev| taduktaM saGkarSera "nAnA vA devatA pR. thaktvAt" iti // 42 // ___iti vedAntadIpe pradAnAdhikaraNam // 18 // ---(zrIzArIrakamImAMsabhASye liGgabhUyastvAdhikaraNam ||)...linggbhuuystvaattddhi balIyastadapi / 3 / 3 / 43 // taittirIyA daharavidyAnantaramadhIyate 4"sahasrazIrSa devaM vizvAkSa vizvazambhuvam / vizvaM nArAyaNaM devamakSaraM paramaM prabhum" ityArabhya "so'kSaraH paramasvarAda" ityantam / tatra saMzayaH-kiM pUrvaprakRtavidyayaikaviyAtvena tadupAsyavizeSanirdhAraNamanena kriyate, uta srvvedaantoditprvidyopaasyvishessnirdhaarnnm-iti| kiM yuktam ? daharavidyopAsyavi 1. yaju-2. kAM-3. pra-6-anu ||-2.sNkrssnnkaanndde // -3. chA. 8-1-6 // -4. te. naa-1-anu|| For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 3. zeSanirdhAraNamiti / kutaH prakaraNAt / pUrvasminnanuvAke daharavidyAhi prakRtA ? "dahaM vipApmaM paravezmabhUtaM yatpuNDarIkaM puramadhyasaMstham / tatrApi dahaM gaganaM vizokastasminyadantastadupAsitavyam" iti / asmizcAnuvAke 2 "padmakozapratIkAzaM hRdayaM cApyadhomukham" ityAdinA hRdayapuNDarIkAbhidhAnamasya nArAyaNAnuvAkasya daharavidyopAsyanirdhAraNArthatvamupoddalayatIti / / __evaM prApte pracakSmahe-liGgabhUyastvAt-iti / asya nikhilaparavidyopAsyavizeSanirdhAraNArthatve bhUyAMsi liGgAni dRzyante ; tathA hi -paravidyAkhakSarazivazambhuparabrahmaparajyotiHparatattvaparamAtmAdizabdani - rdiSTamupAsyaM vastviha tereva zabdairanUdya tasya nArAyaNatvaM vidhIyate ; bhUyasISu vidyAsu zrutAnandya nArAyaNatvavidhAnabhUyastvaM nArAyaNa eva sa vidyAsUpAsyamasthUlatvAdivizeSitAnandAdiguNakaM paraM brahmeti vizeSanirNaye bhUyaH bahutaraM liGgaM bhavati / atra liGgazabdaH cihnaparyAyaH / cihabhUtaM vAkyaM bhutrmstiityrthH| taddhi prkrnnaadliiyH| tadapyuktaM prathamakANDe 3"zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye paradaurbalyamarthaviprakarSAt" iti / yattUktaM 2 "padmakozapratIkAzam" ityAdivacanaM daharazeSatvamasyopoddhalayati-iti; tanna, balIyasA pramANena sarvavidyopAsyanirdhAraNArthatve'vadhRte sati daharavidyAyAmapi tasyaiva nArAyaNasyopAsyatvena tadvacanopapatteH / naca 2"sahasrazIrSam" ityAdidvitIyAnirdezana pUrvAnuvAkoditopAsinA sambandhazzaGkanIyaH, 1"tasmin yadantastadupAsitavyam" ityupAsigatena kRtpratyayenopAsyasya karmaNo'bhihitatvAttadupAsye dvitiiyaanupptteH| 2"vizvamevedaM puruSaH" 2"tattvaM nArAyaNaH paraH" ityAdiprathamAnirdezAcca prathamArthe dvitIyA veditavyA / 2"antarbahizca tatsarva vyApya nArAyaNaH sthitaH" 2"tasyAzzikhAyA 1. te. nA. 10 .anu // -2, te. nA. 11-anu // 3. pUrvamImAMsAsU // For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha. 3 . ] liGgabhUyastvAdhikaraNam . 327 madhye paramAtmA vyavasthitaH / sa brahmA sa zivassendraH so'kSaraH paramasvarAT" iti nirdezaissarvasmAtparo nArAyaNa evaM sarvatropAsya iti niffyamAnatvAcca prathamArthe dvitIyeti nizcIyate // 43 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye liGgabhUyastvAdhikaraNam // 19 // vedAntasAre -- liGgabhUyastvAttaddhi balIyastadapi // 1" sahasrazIrSe devam" ityatra nArAyaNazabdena prakRtadaharavidyopAsyamAtraM na vizeSyate, apitu sarvaparavidyAsupAsyam tacihnabhUtavAkyabhUyastvAdeva / akSarazivazambhuparabrahmAdizabdessarvopAsyAnanUdya nArAyaNatvaM hi vidhIyate / prakaraNAddhi vAkyaM balIyaH / tadapi 2" zrutiliGga" ityAdinoktam // 43 // iti vedAntasAre liGgabhUyastvAdhikaraNam // 19 // vedAntadIpe - liGgabhUyastvAttaddhi balIyastadapi // taittirIyA adhIyate 1 " sahasrazIrSa devam" ityArabhya 1" so'kSaraH paramassvarAT" ityantam / asminnanuvAke nopAsanaM vidhIyate / kimayaM pUrvAnuvAkodi tadaharavidyopAsyavizeSanirdhAraNArthaH, uta sarvavedAntoditasarvaparavidyopAsyavizeSanirdhAraNArtha iti saMzayaH / daharavidyAyA AnantaryAttadupAsyavizeSanirdhAraNArtha iti pUrvaH pakSaH, 1 " sahasrazIrSe devam' iti dvitIyAnirdezasyAnantaroditopAsinA sambandhasyaiva yuktatvAzca / rAddhAntastu - parabrahmaparatattva parajyotiH paramAtmAkSarazivazambhuzabdassarvaparavidyopAsyAnanUdya vAkyenaiva teSAM nArAyaNatvavidhAnAntasya ca prakaraNAdvalIyastvena sarvavidyopAsyanirdhAraNArtha iti nizcIyate / naca 1 " sa hasrazIrSam" iti dvitIyAnirdezaH pUrveNopAsanA sambadhyate, 3" tasminyadantastadupAsitavyam" iti kRtpratyayena karmAbhihitamiti tatra dvitIyAnirdezAyogAt / 1" nArAyaNaH paraH" 1 " vyApya nArAyaNassthitaH " 1 " paramAtmA vyavasthitaH " ityAdibhiraikArthyAtprathamArthe dvitIyA / sutrArthastu sarvaparavidyopAsyanirdhAraNe liGgabhUyastvAt tacihnabhUtavAkyabhUyastvAdityarthaH / taddhi vAkyaM prakaraNAdvalIyatadapi pUrvasminkANDe 2" zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye paradaurbalyamarthaviprakarSAt" ityAdinoktam / evaM sarvopAsyanirdhAraNe nizcite sati 1. tai. nA. 11- anu // -2, pUrvamImAMsAsU // - 3. tai. nA. 10 - anu // For Private And Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 328 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. daharavidyAyAmapyayamevopAsya iti 1 "padmakozapratIkAzam" ityAdinA hadayAdyabhidhAnaM ca yujyata ityabhiprAyaH // 43 // iti vedAntadIpe liGgabhUyastvAdhikaraNam // 19 // -~-~~-~( zrIzArIrakamImAMsAbhASye pUrvavikalpAdhikaraNam ||20|| ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrvavikalpaH prakaraNAtsyAtkriyA mAnasavat / 3 / 3 / 44 // vAjasaneyake amirahasye manazcitAdayo'nayaH zrUyante - 2" manavito vAkcitaH prANacita cakSuzcitaH zrotracitaH karmacito'gnicitaH" iti / tatra saMzayaH - kimete manazcitAdayassAmpAdikatvena vidyArUpA aprayaH kriyAmayatvanupravezena kriyArUpAH, AhosvidvidyAmayatratvanupravezena vidyArUpA eva iti vizaye kriyArUpatvaM tAvadAha - pUrvavikalpaH -- ityAdinA / cityAnitvena sampAditAnAmeSAM manazvitAdInAM RtvanupravezasAkAGkSANAM svadeze RtuvidhyabhAvAtpUrvatra 2" asA idamagra A sIt" ityAdineSTakacitasyAgneH prakRtatvAt tasya ca kriyAmayakatvavyabhicAritvena tatra RtusannidhAnAttatprakaraNagRhItA manazcitAdayasteneSTakacitenAgninA vikalpyamAnAH kriyArUpA eva syuH / vidyArUpANAmapi kriyAmayaRtvanupravezena kriyArUpatvaM mAnasagrahavadupapadyate / yathA dvAdazAhe avivAkye dazame'hani mAnasagrahasya manoniSpAdyagrahaNAsAdanastovazastrapratyAharaNabhakSaNatvena vidyArUpasyApi kriyAmayaRtvaGgatayA kriyArUpatvam ; tathehApi // 44 // atidezAcca / 3 / 3 / 45 // 1. tai. nA. 11 - anu // 2 // 3 // For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.) pUrvavikalpAdhikaraNam . 329 itazceSTakacitenAgninA manazcitAdInAM vikalpaH kriyArUpatvaM cAvagamyate ; 1"teSAmekaika eva tAvAn yAvAnasau pUrvaH" iti pUrvasyeSTakacitasyAgnevIrya manazcitAdiSvatidizyate ; tena tulyakAryatvAdvikalpaH / tatazceSTakacitavattatkratunirvartanena tadaGgabhUtAH manazcitAdayaH 2(kriyAmayakratvanupravezena) kriyArUpA eveti // 45 // evaM prApte pracakSmahevidyaiva tu nirdhAraNAddarzanAcca / 3 / 3 / 46 // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati ; yaduktaM manazcitAdayaH kriyAmayakratvanupravezena kriyArUpA eveti ; naitadasti ; vidyArUpA evaite-vidyArUpakratvanvayina ityarthaH / kutaH 1 nirdhAraNAdarzanAcA nirdhAraNaM tAvat3"te haite vidyAcita eva vidyayA haivaita evaMvidazcitA bhavanti" iti ; vAGmanazcakSurAdivyApArANAmiSTakAdivaccayanAnupapattermanasA sampAditAmitvena vidyArUpatve siddhe'pi 3"vidyAcita eva" 3"vidyayA haivaite" iti cAvadhAraNaM vidyAmayakratvanvayena vidyArUpatvajJApanArthamiti nizcIyate / dRzyate cAvaiSAM zeSI vidyArUpaH kratuH 4" te manasaivAdhIyanta manasaivAcIyanta manasaiSu grahA agRhyanta manasAstuvanta manasAzaMsan yatkizva yajJe karma kriyate, yatkiJca yajJIyaM karma manasaiva teSu manomayeSu manazcitsu manomayamakriyata" iti / iSTakaciteSvagniSu yakriyAmayaM yajJIyaM karma kriyate, tanmanonivaryeSu manazcitAdyaniSu manomayamevAkriyateti vacanAt Rturapi vidyAmayo'tra pratIyate // 46 // .. nanvatra vidhipadAzravaNAt phalasambandhApratItezceSTakacitAna yupasthA pitakriyAmayakratuprakaraNAvidyAmayakravanvayena vidyArUpateSAM bAdhyate, netyAhazrutyAdibalIyastvAcca na bAdhaH / 3 // 3 // 47 // 1. // -2. kuNDalitagrantha: keSucitkozeSu na dRzyate // -3 // ---4 // *42 For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. zrutiliGgavAkyAnAM prakaraNAbalIyastvena zrutyAdhavagataH kratureSAM tadanvayazca durbalena prakaraNena bAdhituM na zakyate; zrutistAvat-1" te haite vidyAcita eva" iti / tAM vivRNoti 1" vidyayA haivaita evaMvidazcitA bhavanti" iti / vidyayA vidyAmayena RtunA sambaddhA manazcitAdayazcitA bhavantItyarthaH / 2" tAn haitAnevaMvide sarvadA sarvANi bhUtAni cinvantyapi svapate" iti liGgam / vAkyaM ca 3"evaMvide cinvanti " iti / samabhivyAhAro vAkyam / evaMvide vidyAmayaRtumate sarvadA sarvANi bhUtAni cinvantItyarthaH / sarvabhUtakartRkaM sarvakAlavyApi cayanaM manasA sampAditaM parimitakartRkAlakriyAmayeSTakacitakAryadvAreNa RtvanupavezasambhavamalabhamAnaM vidyAmayakratvanupraveze liGgaM bhavati // 47 // yaccedamuktaM-vidhipratyayAzravaNAtphalasambandhApratItezca kriyAmayAkatoranyo'tra vidyAmayaH kraturna sambhavati-iti, tatrAhaanubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavaddaSTazca tadu ktam / 3 / 3 / 48 // iSTakacitAnvayinaH kriyAmayAtkratorvidyAmayo'yaM kratuH pRthaktvena anubandhAdibhyaH pRthaktvahetubhyo'vagamyate / anubandhAH yajJAnubandhino grahastotrazastrAdayaH 4" manasaiSu grahA agRhyanta manasAstuvanta manasAzaMsan" ityAdinA pratipAditAH / Adizabdena zrutyAdayaH pUrvoktA gRhyante / zrutyAdibhissAnubandhaiH vidyAmayakratuH pRthagavagamyata ityrthH| prajJAntarapRthaktvavat-yathA prajJAntaraM daharavidyAdi kriyAmayAtkratoH pRthagbhUtaM zrutyAdibhiravagamyate, evamayamapi / evaM cAnubandhAdibhiH pRthagbhUte vidyAmaye yajJe'vamate sati vidhiH parikalpyate / dRSTazcAnuvAdasarUpeSu ka 1 // 2 // -3 // 4 // For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] pUrvavikalpAdhikaraNam . 331 lpyamAno vidhiH| taduktaM-,"vacanAni tvapUrvatvAt" iti / phalaM ca 2"teSAmekaika eva tAvAn yAvAnasau pUrvaH" ityatidezAt svakratudvAreNeTakacitasyAgeryatphalam , tadeva manazcitAdInAmapi vakratudvAreNa phalamityavagamyate // 48 // ____ yatpunaratidezena tulyakAryatvAvagamAkriyAmayakratvanupravezo'vagamyata ityuktam, tatrAhana sAmAnyAdapyupalabdhermatyuvanna hi lokA pattiH / 3 / 3 / 49 // nAvazyamatidezAdavAntaravyApArasyApi tulyatayA bhavitavyam, yena kriyAmayakratvanupraveza eSAM syAt, yasmAtkasmAJcitsAmAnyamAnAdatidezopalabdheH upalabhyate hi 3"sa eSa eva mRtyurya eSa etasmin maNDale puruSaH" ityAdiSu saMhartRtvAdisAmAnyamAnAdatidezaH nahi tatra maNDalapuruSasya mRtyuvattallokApattiH-taddezaprAptirapi bhavati; evamihApi manazcitAdInAmiSTakacitAgnivadbhAvAtidezamAneNeSTakacitAgnidezarUpakriyAmayakratvanupravezenApi na bhavitavyam / ata iSTakacitAneH svakratudvAreNa yatphalam , tadeva manazcitAdInAmapi vidyAmayakratudvAreNa phlmitytideshaadvgmyte|| pareNa ca zabdasya tAdvidhyaM bhUyastvAttvanu bandhaH / 3 / 3 / 50 // pareNa ca brAhmaNenAsyApi manazcitAyabhidhAyinaH zabdasya tAdvidhyaM-tadvidhatvam, vidyAmayapratipAditvamavagamyate; pareNahi brAhmaNena 4 "ayaM vAva loka eSo'gnicitastasyApa eva parizritAH" ityAdinA 5" sa yo haitadevaM veda lokaMpRNAnAmenaM bhUtametatsarvamabhisampadyate " iti 1. pU. mI. 3-5-21 // 2 // 3 // -4 // 5 // For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 332 vedAntasAre [ma. 3. pRthakphalA vidyaiva vidhIyate, tathA vaizvAnaravidyAdau ca vidhaiva vidhIyate / ato'gnirahasyasya kriyaikaviSayatvaM nAsti / evaM tarhi vidyAmayA manavitAdayo bRhadAraNyake 'nubaddhavyAH, kimarthamihAnubadhyante; tatrocyate-bhUyastvAvanubandhaH - iti / manazcitAdiSu sampAdanIyAnAmanayaGgAnAM bhUyastvAtsannidhAvihAnubandhaH kRtaH // 50 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye pUrvavikalpAdhikaraNam // 20 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir << asadvA idamagra vedAntasAre - pUrvavikalpaH prakaraNAtsyAtkriyA mAnasavat / / 1" ma nazcito vAkcitaH prANacitaH" ityAdisAMpAdikAnInAm 2 AsIt" ityAdinA pUrvaprakRteSTakacitAgnizeSibhUtakriyAmayakratvanupravezassyAt; eSAmagnitveneSTakacitAgninA vikalpa:; dvAdazAhAGgabhUtamAnasagrahavat eSAM mA nasAnAmapi kriyAmayakatvaGgatvaM na viruddham // 44 // atidezAcca // 3 " teSAmekaika eva tAvAnyAvAnasau pUrvaH" itISTakacitAgnikAryAtidezAzca tadaGgatvam // 45 // vidyaiva tu nirdhAraNAddarzanAcca / vidyaiva ete vidyAmayakatvaGgabhUtA i tyarthaH, sAMpAdikAgnitvenaiSAM vidyAmayatve siddhe'pi 4 "te haite vidyAcita eva" iti nirdhAraNaM hi vidyAmayakratvanvayena vidyAmayatvakhyApanAya / dRzyate cAtra vidyAmayaH kratuH 5 " manasaiSu grahA agRhyanta" ityAdau // 46 // zrutyAdivalIyastvAcca na bAdhaH || 4' 'te haite vidyAcita eva vidyayA haivaite evaMvidazcitA bhavanti" iti zrutyA vAkyena cAvagatavidyAmayakratvanvayasya durbalaprakaraNena na bAdhaH // 47 // anubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavaddaSTazca tduktm|| 6" manaseSu prahA agRhyanta" ityAdikratvanubandhaiH 8"te haite vidyAcita eva " iti zrutyAdibhizcAtra vidyAmayakratuvidhiH kalpyata iti daharavidyAdInAM kriyAmayatvAt pRthaktvavat asyApi vidyAmayakratossAnubandhaiH pRthaktvamavagamyate / dRSTazcAnuvAdasarUpe'pi vidhiH 7" yadeva vidyayA karoti" ityAdau / taduktaM 8' vacanAni tvapUrvatvAt" iti // 48 // 1. bAjasaneyake. agnirahasye // 2 // - 1- 10 // - 8. pU. mI. 3-5-21 // -3 // - 4 // 5 // 6 // - 7. chA. 1 For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] pUrvavikalpAdhikaraNam . 333 na sAmAnyAdapyupalabdhermutyuvana hi lokApattiH // 1 // teSAmekaika eva tAvAnyAvAnasau" itISTakacitAgniphalasAmAnyenAtidezaH, iSTakacitAgneH vakratudvAreNa yatphalam, tadevaiSAM vidyAmayakratvanupravezena phalamiti ; na punariTakacitAtidezatvamapyeSAmiti, kenApi sAmAnyenAtidezopalabdheH / yathA 2"sa eSa eva mRtyurya eSa etasminmaNDale puruSaH" iti sarvaharatvamAtreNa ; nahi tatra maNDalapuruSasya mRtyudezanvam // 49 // pareNa ca zabdasya tAdvidhyaM bhUyastvAtvanubandhaH // pareNaca brAhmaNenAsya manazcitAdivAcinazabdasya vidyAmayapratipAditvamavagamyate;3 "ayaM vA. va loka eSo'gnicitastasyApa eva" ityAdinA pRthakphalA vidyaiva vidhIyate / kriyAprakaraNe agnirahasye manazcitAdInAmanubandhastu saMpAdanIyAnAmagnayaGgAnAM bhUyastvAt // 50 // iti vedAntasAre pUrvavikalpAdhikaraNam // 20 // vedAntadIpe-pUrvavikalpaH prakaraNAtsyAkriyA mAnasavat / / vAjasaneyake'gnirahasye 4"manazcito vAzcitaH prANacitazcakSuzcitaH' ityAdinA manazcitAdayo'gnayo vidyArUpAH zrUyante / kimete kriyAmayakratvaGgabhUtAH, uta vidyAmayakratvaGgabhUtA iti saMzayaH / asmin prakaraNe vidyAmayakatvanubandhimAnasagrahastotrAdidarzane'pi kratorvidhAnAbhAvAt , phalAntarApratItezca , pUrvatra 5 " asahA idamagra AsIt " ityAdineSTakacitasyAgneH prakRtatvAt , manazcitAdiSu ca 6 // teSAmekaika eva tAvAnyAvAnasau pUrvaH" iti tatkAryAtidezAdiSTakacitenaiSAM vikalpapratItezceSTakacitAgnizeSabhUtakriyAmayakratvanupravezena tadaGgabhUtA iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-7"te haite vidyAcita eva vidyayA haivaita evaMvidazcitA bhavanti" iti manazcitAdInAM sAmpAdikAnitvena vidyArUpatve siddhe'pi 7"te haite vidyAcita eva" ityavadhAraNazrutirvidyAmayakratvaGgatvenaiSAM vidyArUpatAvagatyartheti nizcayAt sannihitairmAnasaiH grahastotrAdibhiH kratvanubandhairanuvAdasarUpavAkyapratipAditaiH kratudarzane sati 8"vacanAni tvapUrvatvAt' iti nyAyena manazcitAdInAM zeSibhUtavidyAmayakrato. vidhiH parikalpyate / 6 "teSAmekaika eva tAvAnyAvAnasau pUrvaH" ityatidezeneSTakacitAgnesvazeSibhUtakratudvAreNa yatphalam , tadevaiSAM svazeSibhUtavidyAmaya 1 // ---2 // -3 // --4. vAjasaneyake. agnirahasye // --~-5 // -6 // - - 8. pUrvamI. sU. 3-5-21 // For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [a. 3. tudvAreNa phalamiti nizcIyata iti vidyAmayakatvaGgabhUtA eva mnshcitaadyH| sUtrArthastu-manazcitAdiH kriyA syAt-kriyAmayakratvaGgabhUta ityarthaH / kutaH ! prakaraNAt pUrvaprakRteneSTakacitenAvyabhicaritakratusambandhinopasthitakratugRhIta. tvena tadaGgabhUtAnAmeSAM cAgnitvAttaneSTakacitena vikalpaH; vidyArUpANAmapyeSAM kriyAmayakratvagabhAvo na virudhyate, dvAdazAhAGgabhUtamAnasagrahavat // 44 // atidezAca // 1"teSAmekaika eva tAvAnyAvAnasau pUrvaH" iti teSu pUrveSTakacitakAryAtidezAca tenaiSAM vikalpaH pratIyate / tena vikalpo hi taccheSibhUtakatvaGgatvena vinaiSAM nopapadyate / atazca tadaGgabhUtAH // 45 // vidyaiva tu nidhoraNAdarzanAca // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati ; manazcitAdiH vidyaiva vidyAmayakratvaGgabhUta evetyarthaH / kutaH 1 nirdhAraNAt teSAM vidyArUpatve siddhe'pi 2"te haite vidyAcita evaM" iti nirdhAraNaM vidyAmayakra. tvaGgatayaiSAM vidyamayatvakhyApanArtham / atraiva vidyAmayakratudarzanAca tadaGgatvame vaiSAm / dRzyatecAtra vidyAmayaH kratuH 3"manasaiSu grahA agRhyanta manasAstuvanta manasAzaMsan" ityAdau // 46 // ___ atra vidyAmayakrato vidhipadAzravaNAt , tatphalasambandhApratItezca, prakaraNeneSTakacitAgnyupasthApitakatvaGgatApratItezca vidyAmayakratvanvayo bAdhyata i. syAzaGkayAha-- zrutyAdibalIyastvAca na bAdhaH // zrutyAdeH prakaraNAdalIyastvena zru. syAdyavagatasya vidyAmayakratvanvayasya prakaraNena na bAdhaH / zrutistAvat 2"te haite vidyAcita eva" iti / tAM vivRNoti 2"vidyayA haivaita evaMvidazcitA bhavanti" iti / liGgavAkye ca bhASye darzite / evaMvidaH manazcakSurAdivyApAreSvagnitvaM sampAdayituH, ete manazcitAdayaH, vidyayA pradhAnabhUtayA citA bhavantItyarthaH // 47 // ___"manasaiSu grahA agRhyanta' ityAdau vidhipadAzravaNAdvidyAmayakratuvidhirna sambhavatIti tadasambhavAJca tadanvayo'pi na sambhavatItyAzaGkayAha -- anubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavadRSTazca taduktam // grahastotrazastrebhyo yajJAnubandhebhyaH iSTakacitAnvayinaH kratoratra vidhIyamAnavidyAmayakratupRthaktvamavagamyate ; prazAntarapRthaktvavat-yathA prazAntarANAM daharavi 1 // -2 // 3 // For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. zarIrebhASAdhikaraNam . 335 dyAdInAM pRthaktvahetubhyaH pRthaktvam ; AdizabdAtpUrvoktazzrutyAdikhate ; zrusyAdinA'nubandhaizca vidyAmayakratuvidhiH kalpyata ityrthH| dRSTazcAnuvAdasarU'pipe kalpyamAno vidhiH 1"yadeva dhayAva karoti" ityAdau / taduktaM 2 "va. canAni tvapUrvatvAt" iti // 48 // yattUktamatidezAceSTakacitazeSibhUtakratvanvayo'vagamyata iti, tatrAha na sAmAnyAdapyupalabdhema'tyuvanna hi lokaapttiH|| nAvazyamatidezeneSTakacitAgnitulyadezatvamapyAzrayaNIyam , yenakenacitsAmAnyenAtidezopalabdheH / 3" sa eSa mRtyurya eSa etasminmaNDale puruSaH" itivatphalasAmA nyena bhvissysytideshH| nahi tatra maNDalapuruSe mRtyulokApattirapyatidizyate ; api tu mRtyuvat sarvasaMhartRtvameva // 49 // pareNa ca zabdasya tAdvidhyaM bhUyastvAtvanubandhaH // pareNaca brAhmaNenAsya manazcitAdyabhidhAyinazabdasya tAdvidhyaM tadvidhatvam , vidyAmayapratipAdakatvamavagamyate / pareNahi brAhmaNena 4'ayaM vAva loka eSo'gnicitasta. syApa eva" ityAdinA pRthakphalA vidyaiva vidhIyate / agnirahasye kriyAmayA eva vidhIyanta iti nAsti niyama ityrthH| kriyAprakaraNe tveSAM manazcitAdInAmanubandhaH sampAdanIyAnAmagnyaGgAnAmatra bhUyastvAskriyate / ato vidyAmayakratvaGgabhUtA eva mnshcitaadyo'gnyH||50|| iti vedAntadIpe pUrvavikalpAdhikaraNam // 20 // ....(zrIzArIrakamImAMsAbhASye zarIrebhAvAdhikaraNam // 21 // )..... eka AtmanazzarIre bhAvAt / 3 // 3 // 51 // sarvAsu paravidyAsUpAsyopAsanakharUpavadupAsakakharUpasyApi jJAtavyatvamuktaM-5"trayANAmevacaivamupanyAsaH praznazca" iti / vakSyati cAsya pratyagAtmanaH paramAtmAtmakatvenAnusandhAnam 6" Atmeti tUpagaccha. .. chA. 1-1-10 / -2. pU. mI. 3-5-21 // -3 // -4 // 5. zArI. 1. 4-6 // -6. zArI. 4-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. nti grAhayanti ca " iti / kimayaM pratyagAtmA jJAtA kartA bhoktehAmuna saJcArakSamo'nusandheyaH, uta prajApativAkyAditApahatapApmatvAdisvarUpaH; kiM yuktam : jJAtRtvAdyAkAramAtra ityeke manyante ; kutaH ? asyopAsakasyAtmanaH zarIre bhAvAt ; zarIre vartamAnasya tAdRzameva rUpam ; tAvataivAnusandhAnena tatphalasiddhyupapattezca ; nahi karmasvadhikRtAnAM svargAdiphalArthinAM jJAtRtvAdyatirekeNa phalAnubhavadazAyAM yAdRzaM rUpam, tAdRzaM rUpaM sAdhanAnuSThAnadazAyAmanusandhAtavyam ; tAvataiva sAdhanAnuSThAnataphalayossiddheratiriktAnusandhAne prayojanAbhAvAt ; tadavizeSAdihApi tathaiva / nanucAla 1" yathAkraturasmin loke puruSo bhavati tathetaH pretya bha vati" iti vizeSavacanAdapahatapApmatvAdyAkAra evAnusandhAtavya ityavagamyate ; naivam, 2" taM yathAyathopAsate" ityupAsyaviSayatvAttasya // (siddhAntaH ) -- evaM prApte pracakSmahe-- vyatirekastadbhAvabhAvitvAnna tUpalabdhi vat / 3 / 3 / 52 // na tvetadasti yat jJAtRtvAdyAkAra evAnusandheya iti ; asyAtmanassaMsAradazAyAH mokSadazAyAM yo vyatirekaH, so'pahatapApmatvAdikosnusandheyaH asya mokSadazAyAM yAdRzaM rUpaM tAdRgrapa evopAsanavelAyAmAtmA'nusandheya ityarthaH / kutaH tadbhAvabhAvitvAtcadrapApatteH; 1 " yathAkraturasmin loke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati" 2" taM yathAyathopAsate tathaiva bhavati " iti yathopAsanameva hi prAptiH zrayate / naca parasvarUpamAttraviSayamevedamiti vaktuM zakyate, pratyagAtmano'pyupAsyabhUta 1. chA. 3-14-1 // 2. mudgalopaniSat 3 kha // For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 337 pA. 3.] zarIrebhAvodhikaraNam. parabrahmazarIratayopAsyakoTinikSiptatvAt / ataH prajApativAkyoditApahatapApmatvAdiguNakapratyagAtmazarIraparamAtmopAsanasya tathArUpameva prApyamityuktaM bhavati / ata eva 1"evaM RturhAmuM lokaM prtyaabhismbhvitaami"ityucyte|tsmaatprtygaatmaa prApyAkAra evaanusndheyH|uplbdhivtythaa brahmopalabdhirvihitA yathAvasthitabrahmasvarUpaviSayA, tathA''tmopalandhirapi ythaavsthitaatmsvruupvissyetyrthH| karmasvAtmasvarUpAnusandhAnaM karmAnamaH 2"yajeta svargakAmaH" iti karmAnuSThAnameva hi phalAya coyate / dehAtiriktajJAtRtvAdyAkArAtmAvagatiH kAlAntarabhAviphalasAdhanakarmA - dhikArArtheti tAvanmAtrameva tatrApekSitamiti na kishcidphiinm|| 52 // __ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye zarIrebhAvAdhikaraNam // 21 // vedAntasAre-eka AtmanazzarIre bhAvAt // zarIre vartamAnatvAdu. pAsituH, tasya ca kartRtvabhoktRtvAdisvarUpatvAt , tathA'vasthitasyA'tmatayA paravidyAsu paramAtmopAsya ityeke manyante // 51 // vyatirekastadbhAvabhAvitvAnna tUpalabdhivat // naivam , yat kartRtvAdisvarUpasyaivopAsiturAtmatayA paramAtmA'nusandheya iti ; apitUpAsitussA. sArikasvabhAvAnmuktasvarUpasya yo vyatirekaH apahatapApmatvAdiguNakatvarUpaH, sonu'sandheyaH, tathA'nusandhAnabhAvabhAvitvAt tatsvarUpopalabdheH; yathAvasthitasvarUpabrahmAnusandhAnabhAvinI hi brahmopalabdhiH , tadvat ; 3"yathAkraturasmin loke puruSaH" ityAdizruteH // 52 // iti vedAntasAre zarIrebhAvAdhikaraNam // 21 // vedAntadIpe-eka AtmanazzarIre bhAvAt // pratyagAtmana Atmata yA hi paramAtmopAsyaH ; upAsakasyApi svarUpamupAsyopAsanasvarUpavat jJAtavyamityuktaM 4"prayANAm" ityAdinAH vakSyateca 5 "Atmeti tUpagacchanti" iti| tatra kiM pratyagAtmanaizarIre vartamAnasya kartRtvabhoktRtvAdiviziSTaM rupamanusandheyam, uta prajApativAkyoditApahatapApmatvAdiguNakaM yathAvasthitaM rUpamiti saMzayaH / zarIre vartamAnasya yAdRzaM rUpam , tadevAnusandheyamiti pUrvaH pakSaH, k2||-2.yju.2-5-5||-3. chA. 3.14-1 // -4. zArI. 1-4-6||-5.shaarii.4.1-3|| *43 For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 zrIzArIrakamImAMsAbhAdhye mavidhiSvivopAsanavidhiSvapi tAvataiva saadhnaanusstthaanphlaanubhvyossmbhvaat| 1"yathAkraturasmilloke puruSo bhavati" iti tu 2 "taM yathAyathopAsate" ityanenaikArthyAtparamAtmaviSayam / rAdhAntastu-3"tattvamasi'4"sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti pratyagAtmana Atmatayaiva paramAtmopAsya iti pratyagAtmanasvarUpamapyupAsanAntargatam ; 5 " paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" iti yathAvasthitAtmasvarUpasyaiva brahmAnubhavaH phalamityataH 1"yathAkraturasmilloke puruSo bhavati" iti na paramAtmamAtraviSayam ; apitu pratyagAtmAtmabhUtopAsyaviSayamiti prajApativAkyoditaM yathAvasthitasvarUpamevAnusandheyam ; anyathA prApyopAsyayoH prakArabhedAt 1 "yathAkraturasmin" iti virudhyate; 6 "yajeta svargakAmaH" ityAdikarmavidhau tu kartRvarUpAnusandhAnaM na sAdhanAntargatamiti vizeSaH / sUtrArthastu-kartRtvAdiviziSTamevAtmanasvarUpamanusandheyamityeke ma. nyante ; kutaH zarIre vartamAnasyopAsiturAtmanastathAbhAvAt // 51 // vyatirekastadbhAvabhAvitvAnna tUpalabdhivat // na kartRtvAdiviziSTamanusandheyam ,apitu sAMsArikakharUpAnmuktasvarUpasya yo vyatirekaH, so'nusandheyaH ; kutaH tathopAsanabhAvabhAvitvAdyatiriktasvarUpaprApteH / 1"yathAkratura smilloke puruSo bhvti"itihyaah| upalabdhivat-yathA brahmasvarUpopalabdhiryathAvasthitabrahmAnusandhAnayuktasyaiva, tathA Atmopalabdhirapi // 52 // iti vedAntadIpe zarIrebhAvAdhikaraNam || 21 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye anaavbddhaadhikrnnm|| 22 // ... aGgAvabaddAstu na zAkhAsa hi prtivedm||3||3||53| 7"omityetadakSaramudgIthamupAsIta" " lokeSu paJcavidhaM sAmo. pAsIta" 9"ukthamukthamiti vai prajA vadanti tadidamevoktham iyameva pR. thivI" 1. "ayaM vAva loka eSo'gnicitaH" ityevamAdyAH kratvaGgAzrayA upAsanA bhavanti tAH kiM yAsu zAkhAsu zrUyante, tAkheva niyatAH, uta 1. DA. 3-14-1 // -2. mudgalopa. 3-kha // -3. chA. 6. 8.7 // -4. .. 5. 7-22. mA.pA ||-5.chaa. 8-3.4 // -6. yaju. 2-5-5 // ~7. chA. 1-1-1 // -8. chA, 2-2.1 // -9 // -1. // For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] aGgAvabaddhAdhikaraNam. sarvAsu zAkhAnudgIthAdiSu sambadhyanta iti vicAraH / sarvavedAntapratyayatve sthite'pi prativedaM svarabhedAdudgIthAdayo bhidyanta iti tattratatra vyavatiSTheraniti yuktA zaGkA / kiM yuktam : vyavatiSTheranniti / kuta: 11 "udgIthamupAsIta " iti sAmAnyenodgIthasambandhitayA zrutAyAstasyAmeva zAkhAyAM svaravizeSayuktasyodgIthavizeSasya sannidhAnAttasminneva vizeSe paryavasAnaM yuktamiti / evamAdyAstAskheva zAkhAsu vyavatiSTheranniti // ( siddhAntaH )-- evaM prApte pracakSmahe - aGgAvabaddhAstu -- iti / tuzabdaH pakSaM vyAvartayati ; nathudgIthAdyaGgAvabaddhA upAsanAstAsveva zAkhAsu vyavatiSTheran ; apitu prativedaM sambadhyeran ; sarvAsu zAkhAstrityarthaH / hizabdoM hetau / yasmAcchutyaivodgIthAdyaGgamAtrAvabaddhAH, tasmAdyatrodgIthAdayaH, tatra sarvatra sambadhyeran / yadyapi svarabhedenodgIthavyaktayo bhidyante ; tathApi sAmAnyenodgIthazrutyA sarvA vyaktayassannihitA iti na kacidvyavasthAyAM pramANamasti / sarvazAkhApratyayanyAyena ca sarvAsu zAkhAsu kraturekaH / atasarvAsu zAkhAsvekasya RtossannidhAnAt tvaGgabhUtodgIthAdayo'pi sanihitA iti naikasya sannidhivizeSo'stIti na vyavasthA // 53 // mantrAdivadvA'virodhaH / 3 / 3 54 // 339 vAzabdazcArthe ; Adizabdena jAtiguNasaGkhyAsAdRzyakramadravyakarmANi gRhyante ; yathA mantrAdInAmekaikazAkhAkhAmnAtAnAmapi zeSiNaH RtossarvazAkhAsyekatvena yathAyathaM zrutyAdibhissarvAsu zAkhAsu viniyogo na virudhyate ; tadvidihApyavirodhaH // 54 // For Private And Personal Use Only iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye aGgAvabaddhAdhikaraNam // 22 - vedAntasAre -- aGgAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam / / udgIthAditvaGgAzrayA upAsanAH yAsu zAkhAsu zrUyante ; tAsveva kAryA iti nAsti 1. chA. 1-1-1 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [.. niyAmakam ; ata udgIthAnubandhitvAt pratizAskhaM kAryAH // 53 // mntraadivdvaa'virodhH|| vAzabdo'vadhAraNe ; yathA kratvaGgabhUtAnAM ma. prANAmekaikazakhAgatAnAmapi srvshaakhaagtktvnvyenaavirodhH||54|| iti vedAntasAre aGgAvabaddhAdhikaraNam // 22 // vedAntadIpe-aGgAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam // 1"omityetadakSaramudgIthamupAsIta" ityudgIthAdikatvaGgAzrayA upAsanAzzrUyante ; tAH kiM yAsu zAkhAsu zrUyante, tAveva vyavasthitAH, uta sarvAsu zAkhAsu sambaddhA iti saMzayaH / zAkhAsu svarabhedAtpratizAkhamudrIyabhedena yatra thUyante, tatrasthodI. thAdessannidhAnAttenaivAnvitA vyavasthitA iti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu-padyapyudgIthavyaktibhedo vidyate, tathApi tatratatra codgIthajAtIyatvena sambandhAtsarveSAM codgIthajAtIyatvAvizeSAt 1" udgIthamupAsIta" iti zrutyaiva sarvasambandha iti sarvazAkhAsu sambadhyante / sUtrArthastu-na tvaGgAvabaddhA upAsanAstAsu zAkhAsu vyavasthitAH, apitu prativedaM sarvazAkhAsu sambadhyanta ityarthaH / hihe. tau / yasmAdudgIthajAtIyatvAvizeSeNa sarvasambandhaH, tasmAdityarthaH // 53 // __ mantrAdivadvA'virodhaH // vAzabdazcArthe ; yathA mantrAdInAM kratvaGgabhUtA. nAmekaikazAkhAbhihitAnAM sarvazAkhAsu torekatvena sarvatra sambandho na virudhyate; tadvaJcAvirodhaH // 54 // iti vedAntadIpe aGgAvabaddhAdhikaraNam // 22 // ....(zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhuumjyaaystvaadhikrnnm||23||)... bhUmnaH kratuvajjyAyastvaM tathAhi drshyti|3|3|55 2 "prAcInazAla aupamanyavaH" ityArabhya vaizvAnaravidyA AmnAtA; tatra vaizvAnaraH paramAtmA trailokyazarIra upAsyazzrutaH kharlokAdityavAsvAkAzAppRthivyavayavaH / tatra ca dyaurdhA, AdityazcakSuH, vAyuH prANaH, AkAzassandehaH madhyakAya ityarthaH; Apo vastiH pRthivI pAdAvityava 1. chA. 1-1-1 // -2. chA. 5-11-1 // For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmajyAyastvAdhikaraNam . 341 yvvishessaaH| tatra saMzayaH-kimasya trailokyazarIrasya vyastasyopAsanaM kartavyam , uta vyastasya samastasyaca, atha smstsyaiveti| kiM yuktam? vyastasyeti kutaH? upakrame vyastopAsanopadezAt / tathAyupadizyate aupamanyavAdayaH kilodAlakaSaSThAH kekayamazvapatimupasadya ra "AtmAnamevemaM vaizvAnaraM sampatyadhyeSi tameva no brUhi" hIta papracchuH / sa ca tebhyaH pratyekaM khopAsyAn yuprabhRtInuktavadbhayo mUrdhAdiSu vyasteSUpAsanaM tatratatra phalaM coktavAn 2"atyannaM pazyati priyaM bhavatyasya brahmavarcasa kule ya etamevamAtmAnaM vaizvAnaramupAste mUrdhA tveSa Atmana iti eSa vai sutejA AtmA vaizvAnaraH" ityAdinA / teSuteSUpAsanepAsyasya vaizvAnaratvaM cAha / ato vyastasyopAsanaM kartavyam / paratra 3 "yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste" iti / ghuprabhRtipradezAvacchinnamAtre vaizvAnare uktasya mUrdhAdhupAsanasya samAsenopasaMhAra ityavagantavyam / apara Aha-evameva samastasyApyupAsanaM kAryamiti, pRthakphalanirdezAt 3"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste sa sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarveSvAtmasvannamatti" iti / nacaitAvatA vAkyabhedaH, yathA bhUmavidyopakrame nAmAyupAsanaM tattatphalaJcAbhidhAya 4"eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" ityAdinA bhUmavidyAmupadizya 5"sa svarADbhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" iti tatphalazca vyapadizati; tatra bhUvidyAparatve'pi vAkyasya nAmAdyavAntaropAsanaM tattatphalaM cAGgIkriyate, tathA ihApIti // (siddhAntaH)--- evaM prApte'bhidhIyate-bhUmno jyAyastvamiti / bhUmnaH-vipulasya samastasyaiva, jyAyastvaM-prAmANikatvamityarthaH, ekavAkyatvAvagataH / 1. chA. 5-11-6 // -2. chA. 5.12.2 // -3. chA. 5-18-1||--4.chaa, 7-16-1||-5.chaa. 7-25.2 // For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 zrIzArIrakamImAMsAbhAjye [bha. 3. tathA hi 1"prAcInazAla aupanyavaH" ityupakramya 1"uddAlako ha vai bhagavanto'yamAruNissampatImamAtmAnaM vaizvAnaramadhyeti taM hantAbhyAgacchAma" iti vaizvAnarAtmabubhutsayaupamanyavAdayaH paJca maharSayaH tamuddAlakamupetya tatra vaizvanarAtmavedanamalabhamAnAstena ca sahAzvapati kekayaM vaizvAnarAtmavedinamupasaGgamya 2"AtmAnamevemaM vaizvAnaraM sampratyadhyeSi tameva no brUhi" iti pRSTvA tatsakAzAt paramAtmAnaM vaizvAnaraM varlokAdipRthivyantazarIramupAsyamavagamya tatphalaM ca sarvalokasarvabhUtasarvAtmAnabhUtabrahmAnubhavamavagatavanta ityopasaMhArato vAkyasyaikatvamavagamyate / evamekavAkyatve'vagate satyavayavavizeSeSapAstivacanaM phalanirdezazca samastopAsanaikadezAnuvAdamAtramiti nizcIyate / Rtuvaka-yathA 3"vaizvAnaraM dvAdazakapAlaM nirvapet puDhe jAte" iti vihitasyaiva torekadezAH 3"yadaSTAkapAlo bhavati" ityAdibhiranUyante ; tathA samastopAsanameva nyAyyam , na vyastopAsanam / tathAhi darzayatIyaM zrutiH vyastopAsane anartha bruvatI 4"mUrdhA te vyapatiSyadyanmAM nAgamiSyaH" iti 5"andho'bhaviSyo yanmAM nAgamiSyaH" ityAdikA / ata idamapyapAstaM, yannAmAdyupAsanasAmyamuktam / tatrahi nAmAdyupAsanepvanoM na zrataH, nAmAdyupAsanebhyo bhUmopAsanasyAtizayitaphalatvaM zrutam 6"eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" iti / tata eva tatra bhUmavidyAparatve'pi vAkyasya nAmAdyupAsanAnAM saphalAnAM vivakSitatvam ; anyathA'ti. zayitaphalatvanimittAtivAdena bhUmavidyAstutyanupapatteH, atassamastopAsanameva nyAyyam // 55 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhUmajyAyastvAdhikaraNam // 23 // 1. chA, 5-11-1,2 // -2. chA. 5-11-6 // -3. yaju. 2-2.5-anu / / - 4. chA. 5-12-2 // -5, chA. 5-13-2 // -6. chA. 7.16-1 // For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] bhUmajyAyastvAdhikaraNam . 343 vedAntasAre-bhUnnaH kratuvajjyAyastvaM tathAhi darzayati // vaizvAna ravidyAyAM trailokyazarIratayopAsyasya svarlokAdipRthivyantAnAM vaizvAnarAtmano mUrdhAdipAdaparyantAvayavatvamabhidhAya "yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste sa sarveSu lokeSu" ityAdinA brahmAnubhavaH phalaM caabhihitm| tatra mUrdhAdyavayavopAsanAt bhUnaH samastopAsanasya jyAyastvaM prAmANikatvamasti, tatraiva brahmAnubhavaphalAbhidhAnAt / tatrAvayavopAsanam, tatratatra phalakIrtanaM ca kratAviva draSTavyam / yathA 2"vaizvAnarandvAdazakapAlaM nirva petputre jAte" ityu. ktvA,2 "yadaSTAkapAlo bhavati"ityAdau; tathA samastopAsanasyaiva zreSThazyandarzayati zrutiH 3"divameva bhagavo rAjan" ityavayavopAsane'bhihite 3"mUrdhA te vyapatiSyadyanmAnAgamiSyaH" ityAdinA'nartha bruvatI // 55 // iti vedAntasAre bhUmajyAyastvAdhikaraNam // 23 // vedAntadIpe-bhUmnaH kratuvajjyAyastvaM tathAhiM darzayati // vaizvAna. ravidyAyAM svarlokAdityavAyvAkAzapRthivyavayavo vaizvAnarAtmopAsyazzrutaH; tatra kiM vyastasyaivopAsanaM kAryam , uta vyastasya samastasyaca, atha samastasyaiveti saMzayaH / 3" aupamanyava kaM tvamAtmAnamupAssa iti divameva bhagavo rAjan" ityAdinA kharlokAdipRthivyantAnAM vaizvAnarAtmano mUrdhAdipAdAntAvayavatvamabhidhAya, tatratatra vyastasyaivopAsanaM phalaM ca vihitamiti pazcAt 1 "yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste" iti pUrvoktasya samAsenopasaMhAra iti yuktam / ato vyastasyaivopAsanaM kAryamiti prathamaH pakSaH / samasto pAsanasya 1"sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarvepvAtmasvAnnamatti" iti vyastopAsanaphalebhyaH phalAntaravidhAnAdhastasya samastasyacopAsanaM kAryamiti dvitIyaH pakSaH / rAddhAntastu-4"bhAtmAnaM vaizvAnaraM sampratyadhyeSi tameva no aDi" isyArabhya vaizvAnarAtmanasvarlokAdipRthivyantAnAM mUrdhAdipAdAntAvayavatvamabhi. dhAya, 1"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM dhaizvAnaramupAste sa sarveSu lokeSu" ityupasaMhArAdekasyaiva vaizvAnarAtmanaH trailokyazarIrasya parasya brahmaNaH upAsanaM vidhAya phalaM ca 1"sarveSvAtmakhAnnamatti" iti 5"tadyatheSIkatUlamanau protaM pradUyetaivaM hAsya sarva pApmAnaH pradUyante"itica sarveSAmAtmanAmavize 1. kA. 5-18-1 // -2. yaju. 2-2-5 -anu // -3. chA, 5-12-1,2 // - 4. kaa.5-11-6||-5. chaa.5.24.3|| For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a. 3. SeNa bhogyabhUtaM paraM brahmAnubhavati, tadvirodhinazca sarvapApmanaH dahatItyuktamiti gamyate / ata ekavAkyatvAtsamastasyaivopAsanaM kAryam / vyastavAdastu varlo kAdInAM muurdhaadyvyvtvjnyaapnaarthH| tatratatra ca phalavAdaH1"vaizvAnaraM dvAdazaka pAlaM nirvapetputre jAte yadaSTAkapAlo bhavati' ityAdivaddaSTavyaH / sUtrArthastubhUmno jyAyastvam-samastopAsanasya zreSThatham ; prAmANikatvamityarthaH / ekavAkyatvAvagataH vyastavAdaH krtuvddssttvyH| "vaizvAnaraM dvAdazakapAlaM nirvapet ...ya. daSTAkapAlaH" ityAdiH kratAvivetyarthaH / tathAhi darzayati-samastopAsanasya jyAyastvameva darzayati zrutiH--2"mUrdhA te vyapatiSyavanmAM nAgamiSyaH" ityAdinA vyastopAsane'nartha buvatI // 55 // iti vedAntadIpe bhUmajyAyastvAdhikaraNam // 23 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye shbdaadibhedaadhikrnnm||24||).... nAnA zabdAdibhedAt / 3 / 3 / 56 // iha brahmavidyAssarvAH brahmaprAptirUpamokSaikaphalAH sadvidyAbhUmavidyAdaharavidyopakosalavidyAzANDilyavidyAvaizvAnaravidyAnandamayavidyAkSa - ravidyAdikA ekazAkhAgatAzzAkhAntaragatAcodAharaNam ; anyAH prANAghekaviSayaphalAzca / kimatra vidyai kyam, uta vidyAbheda iti saMzayyate / atraivAsAM parasparabhede samarthite satyekasyA daharavidyAdikAyAssa vedAntapratyayanyAyaH / kiM yuktam ? vidyaikyamiti / kutaH 1 vedyasya bahmaNa ekatvAt / vedyaM hi vidyAyA rUpam / ato ruupaikyaadvidyukymiti| -- (siddhAntaH)-..-. evaM prApte'bhidhIyate-nAnA-iti / nAnAbhUtA vidyAH kutaH ? zabdAdibhedAt-AdizabdenAbhyAsasaGkhyAguNaprakriyAnAmadheyAni gRchante ; zabdAntarAdibhiratra vidheyabhedahetavo'nubandhabhedAH dRzyante ; yadyapi vedopAsItetyAdayaH zabdAH pratyayAvRttyabhidhAyinaH pratyayAzca ba 1. yaju. 5-5-2 // 2. chA. 5-12-2 // For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] zabdAdibhedAdhikaraNam . kaviSayAH; tathA'pi tattatprakaraNoditajagadekakAraNatvApahatapApmatvAdivizeSaNaviziSTabrahmaviSayapratyayAvRttyavabodhinaH pratyayAvRttirUpAH viyA bhindanti / brahmAptirUpaphalasambandhyupAsanavizeSAbhidhAyIni ca nirAkAGkSANi vAkyAni pratiprakaraNaM vilakSaNavidyAbhidhAyInIti nizcIyate / asminnarthe 1"zabdAntare karmabhedaH" ityAdibhiH pUrvakANDoditaistUlaissiddhe'pi punariha pratipAdanaM vedAntavAkyAni avidheyajJAnaparANIti kudRSTinirasanAya / ato vidyAbheda iti sthitam / / 56 / / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye zabdAdibhedAdhikaraNam // 24 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9 pUrva-mI. 1-1-2 // *44 vedAntasAre-nAnA zabdAdibhedAt // sadvidyAbhUmavidyAdInAM prahmaNa ekasyaivopAsyatve tatprAptereva phalatve'pyupAsyatvaprakArabhedAdvidyAbhedaH / prakArabhedagdha zabdAntarAdyanubandhabhedAdavagamyate / pUrvakANDoditamapi jJAnasyAvidheyatvaM bruvatAM nirasanAya punarArabdham // 56 // iti vedAntasAre zabdAdibhedAdhikaraNam || 24 // 345 vedAntadIpe - nAnA zabdAdibhedAt // sadvidyAdaharavidyAzANDi lyavidyAbhUmavidyAdikAH brahmopAsanarUpAH brahmaprAptiphalAH kimekavidyA, uta nAneti saMzayaH / upAsyasya brahmaNaH phalasya caikatvAt, 'veda' 'upAsIta' iti ca paryAyatvAdekavidyeti pUrvaH pakSaH / brahmaNa ekatve'pi jagadekakAraNatvApaddatapApmatvAdyanubandhabhedahetubhiH pUrvakANDoditAnubandha bhedahetubhizzabdAntarAdimirevAnubandhabhedAnnAnAbhUtA iti rAddhAntaH / zabdAntarAdibhistatroditaireva vi dyAbhedasikhAvapIha punarvacanaM brahmaprAptihetubhUtaM vedAntoditaM jJAnamavidheyamiti kudRSTinirAsArtham / sUtrArthastu - sadvidyAbhUmavidyAdikA nAnAbhUtAH, brahmaNa ekatve'pi samApahatapApmAdizabdabhedAt / AdizabdAt abhyAsasaGgapAguNaprakiyAnAmadheyAni gRhyante // 56 // iti vedAntadIpe zabdAdibhedAdhikaraNam // 24 // For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye vikalpAdhikaraNam // 25 // vikalpo'viziSTaphalatvAt / 3 / 3 / 57 // samAptiphalAnAM sadviyAdaharavidyAdInAM nAnAtvamuktam idAnImAsAM vidyAnAmekasmin puruSe prayojanavatvena samucayo'pi sambhabati, uta prayojanAbhAvAdvikalpa eveti vizaye kiM yuktam ; samucayo'pi sambhavatIti ; kRtaH ekaphalAnAM bhinnazAstrArthAnAmapi samuccayadarzanAta / dRzyate hyekasyaiva svargAdessAdhanAnAmagnihotradarzapUrNamAsAdInAM tasyaiva svargasya bhUyastvApekSayaikatra puruSe samuccayaH ; evamihApi brahmAnubhava bhUyastvApekSayA samuccayo'pi sambhavatIti // (siddhAntaH. ) evaM prApte pracakSma - vikalpa eva ; na samuccayassambhavatIti / ku. taH 1 aviziSTaphalatvAt-sarvAsAM hi brahmavidyAnAmanavadhikAtizayAnandabrahmAnubhavaH phalamaviziSTaM zrUyate 1 "brahmavidAmoti param " 2" sa eko brahmaNa AnandaH zrotriyasya cAkAmahatasya " 3" yadA pazyaH pazyate rukmavarNa kartAramIzaM puruSaM brahmayonim / tadA vidvAn puNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" ityAdibhyaH / brahma hi svasya parasya ca svayamanubhUyamAnamanavadhikAtizayAnandaM bhavati / sa ca tAdRzo brahmAnubhava ekA vidyayA'vApyate cet -- kimanyayeti na samuccayambhavaH / svargAderhi dezataH kAlataH svarUpatazca parimitatvena tala dezAdyapekSayA bhUyastvasambhavAttadarthinassamuccayassambhavati ; iha tu tadviparItasvarUpe brahmaNi tanna sambhavati / sarvAzca vidyAH brahmAnubhavavirodhyanAdikarmAvidyAnirasanamukhena brahmamAptiphalA ityaviziSTaphalatvAtsarvA 2. tai. Ana, 1 - anu. 1 // -2 tai bhana, 8-anu. 43. i. 6-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] vikalpAdhikaraNam sAM vikalpa eva // 57 // brahmamAptivyatiriktaphalAstu vidyAsvargAdiphalapharmavayatheSTaM vikalperan , samucIyeranvA, tAsAM parimitaphalatvena bhUyastvApekSAsambhavAt / sadAhakAmyAstu yathAkAmaM samuccIyeranna vA pUrvahetva bhAvAt / 3 / 3 / 58 // aparimitaphalatvAbhAvAdityarthaH // 58 // iti bhIzArIrakamImAMsAbhASye vikalpAdhikaraNam // 25 // vedAntasAre vikalpo'viziSTaphalatvAt / / ekasminnupAsake sa. sAM paravidyAnAM vikalpaH, aparicchinnAnandarUpabrahmAnubhavaphalasyAviziSasvAt // 57 // kAmyAstu yathAkAmaM samuccIyerana vA puurvhetvbhaavaat|| brahmavyatiriktavidyAphalasya parimitatvAt bhUyastvApekSayA samuccayassaMbhavati, yathAkAmaM samucIyaran / vikalparanvA // 58 // iti vedAntasAre vikalpAdhikaraNam // 15 // vedAntadIpe-vikalpo'viziSTaphalatvAt // sadvidyAbhUmavidyAdikAnAM brahmaprAsiphalAnAmekasminpuruSe samuccayo'pi saMbhavati, neti sNshyH| amihotradarzapUrNamAlajyotiSTomAdInAM svargakaphalAnAM tatra bhUyastvApekSayA bathaikasminpuruSa samucayo dRzyate ; tathA'trApi brahmAnubhavabhUyastvApekSayaikasmin puruSe samuNyassambhavati- iti pUrvaH pkssH| dezataH kAlatasvarUpatazcAnavacchinnAnandakharUpabrahmAnubhavassarvAsAM paravidyAnAM phalam / tathaikayA vidyayA'pAptamityekasminpuruSe vidyAntarasamuccayaH prayojanAbhAvAna sambhavatIti sarvAsAM vikalpaH-iti rAdhAntaH / sUtramapi vyAkhyAtam // 57 // kAmyAstu yathAkAmaM samuccIyerana vA pUrvahetvabhAvAt // brahmaprAptimyatiriktaphalA vidyAH kaamyaaH| tAstu yatheSTaM samucIyeran / vikalperanvA,pU. For Private And Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 zrIzArIrakamImAMsAmAgye rvahetvabhAvAt-tatphalasyAparimitatvAbhAvAt ; bhUyastvAprezama smupsaambhvtiityrthH|| 58 // iti vedAntadIpe vikalpAdhikaraNam // 25 // - - - -Ma( zrIzArIrakamImAMsAbhASye yathAzrayabhAvAdhikaraNam // ).. aGgeSu yathAzrayabhAvaH / 3 / 3 / 59 // udgIthAdikratvaGgeSvAzritAH 1 "omityetadakSaramudrIthamupAsIta" ityAdikA vidyAH kimudgIthAdivatkratvarthatayA RtuSu niyamenopAdeyAH, uta godohanAdivatpuruSArthatayA yathAkAmamiti vizaye-niyamenopAdeyA iti yuktam / nanu cAsAM puruSArthatvenAniyamaH pratipAditaH 2"tanirdhAraNAniyamastaddaSTeH pRthagdhyapratibandhaH phalam" ityatra / satyam / tadeva draDhayituM kaizcilliGgadarzanairyuktyA cAkSipyate / tatra hi "tenobhI kurutaH" ityaniyamadarzanAtpRthakphalatvamuktam / upAsanAzrayabhUtodgIyAdibaddhapAsanAnAmapyaGgatayopAdAnaniyame bahavo hetava upalabhyante ; na batra 4"godohanena pazukAmasya praNayet" ityAdivadupAsanAvidhivAkye phalasambandhaH zrUyate ; 1"udgIthamupAsIta" ityudgIthAdisambandhitayaivopAsanaM pratIyate / 3"yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaram" iti vartamAnApadezarUpavAkyAntarAdi phalasambandho jJAyate ; khavAkyenaivAvyabhicaritakratusambandhyudgIthAdisambandhena nitikratvaGgabhAvasya vAkyAntarasthavartamAnaphalasambandhanirdezo'rthavAdamAnaM syAt , apApazlokazravaNAdivat / ato yathodgIthAdaya upAsanAzrayAH kratvAtayA prayogavidhinA niyamenopAdIyante ; tathA tadAzritAzcopAsanAstanmu 1. chA, 1-1-1 // -2. zArI. 3-3-41 -3. chA. 1.1.1.1-4 // For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. yathAvabhAvAdhikaraNam . khena kalAbhUtA iti niyamenopAdeyA eva / / 59 // shisstteshv| 3 / 3 / 60 // ziSTiH zAsanam , vidhAnamityarthaH / 1"udgIthamupAsIta" ityudviithaagtyopaasnvidhaanaacopaadaanniymH| 2"godohanena pazukAmasya praNayet" ityAdivavidhivAkye'dhikArAntarAbhavaNAdudgIyAnabhAva eva hi vidheya iti gamyate // 6 // smaahaaraat| 3 / 3 / 61 // __3"hopadanAdaivApi durugIthamanusamAharati" ityupAsanasya samAhAraniyamo dRzyate / durudgIthaM vedanavihInamudrItham / vedanahAnAvanpena samAdhAnaM bruvattasya niyamenopAdAnaM darzayati // 61 // gunnsaadhaarnnyshruteshc|3|3|62|| upAsanaguNasya upAsanAzrayasya praNavasya sopAsanasya 4"teneyaM vayI vidyA vartate omityAzrAvayatyomiti zaMsatyomityugAyati" iti sAdhAraNyazrutezcopAsanasamAhAro gamyate / "tena" iti prakRtaparAmatsiopAsana eva praNavassarvatra saJcarati / ata upAsanasya praNavasahabhAvaniyamadarzanAcogIthAyupAsanAnAmudgIyAdivaniyamenopAdAnam // (siddhAntaH)iti prApta ucyatena vA ttshbhaavaashruteH|3|3|63|| nacaitadasti-yadudgIthAyupAsanAnAM kratudIyAdivadupAdAnaniyamaH -iti / kutaH ttshbhaavaashruteH-udgiithaanbhaavaashruterityrthH| aAbhA 1. chA. 1.1.1 // -2 // -3. chA. 1-5-5 // -4. chA. 1-1-9 // For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. ve hi sahabhAvaniyamo bhavati / yadyapi 1 "udgIthamupAsIta" ityasmin padasamudAye'dhikArAntaraM na pratIyate; tathApi tadanantarameva 2 " yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraM bhavati" iti vidyAyAH RtuvIryavattaratvaM prati sAdhanabhAvaH pratipAdyate / tena RtuphalAtpRthagbhUtaphalasAdhanabhUtA vidyA "udgIthamupAsIta" iti kartavyatayA vidhIyate / RtuphalAtpRthagbhUtaphalasAdhanatayA'vagatasyopAsanasya tvaGgabhUtodgIthAtayA viniyogo nopapadyate / atha upAsanasyAzrayApekSAyAM sannihita ate AzrayamA bhavati / udgIthazca RtvaGgabhUta iti RtuprayuktodgIyAdyAzraye upAsane RtvadhikAriNa eva kratorvIryavattaratvecchAnimittamidamadhikArAntaramiti na RtuSu tadupAdAnaniyamaH / vIryavattaratvaM ca Rtuphalasya prabalakarmAntaraphalenApratibandha ityuktam / RtoravilambitaphalatvamityarthaH / parNatAdInAM tu 2 "yadeva vidyayA karoti tadeva vIryavattaraM bhavati" iti vidyAyAH phalasAdhanatvavadapApa zlokazravaNAdiphalaM prati sAkSAtsAvanabhAvo na zruta iti RtvaGgabhUtajuhAdyaGgatayA viniyogAvirodhAta - dacabhUtAnAM phalAntarasAdhanabhAvakalpanAnupapattestava phalazrutirarthavAdamAvaM syAt // 63 // darzanAcca / 3 / 3 / 64 // darzayati ca zrutirupAsanopAdAnAniyamam 3" evaM viddhavai brahmA yajJaM yajamAnaM sarvozcatvijo'bhirakSati" iti brahmaNo vedanena sarveSA rakSaNaM bruvatI / udgAtRprabhRtInAM vedanasyAniyame satyetadupapadyate / anena liGgena pUrvoktAnAM samAhArAdiliGgAnAM prAyikatvamavagamyate / ato'ni 1. chA. 1-1-1 // 2. chA. 1-1-10 // 3. chA. 4-17-10 // For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] yathAzrayabhASAdhikaraNamyama eveti sthitam // 64 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye yathAzrayabhAvAdhikaraNam // 26 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye tRtIyasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH||3|| vedAntasAre-aGgeSu yathAzrayabhAvaH // 1"udgIthamupAsIta" ityu brIthAdyanemvAzritAnAmudgIthAdivat kratvaGgabhAva eva, godohanAdivat khavAkye phalAntarAzravaNAt udgIthAdisambandhitayA katvaGgabhAvo na virudhyata iti||59|| ziSTezca // 1"udIyamupAsIta" iti vidheH 2 "yadeva vidyayA karoti" ityatra vidhyabhAvAcAGgabhAvo na viruddhaH // 6 // samAhArAt // 3 "udgIthamanusamAharati" iti vedanahAnAvanyena samAdhAnaM zuvat vedanasyAGgatAM dyotayati // 61 / / guNasAdhAraNyazrutezca // prakRtopAsanasyaiva "omityAzrAvayatyomiti zaMsasyomityugAyati" iti sarvatra sadharataH praNavasya guNatvenopAsanasyApi sabhArAdupAsanopAdAnaniyamo gamyate / ataH pUrvoktopAdAnAniyamo na sNbhvti|| na vA ttshbhaavaashruteH|| naitat , aGgabhAvAzruteH / aGgabhAvo hishbhaavH| 2"yadeva vidyayA karoti...tadeva vIryavattaram" iti phalAntarasAdha. natavA'vagatasyopAsanasyAGgabhAvAsaMbhavAt ,1"udgIthamupAsIta" ityurIyAzrayatAmAtrapratipAdanAt // 63 // darzanAca ||5"evN viddhavai brahmA yajJaM yajamAnaM sarvAzcarvijo'bhirakSati" iti brahmaNo ghedanena sarvarakSaNaM avatI zrutirudrAtRprabhRtInAM vedanasya naGgatAM darzayatIti upaasnopaadaanaaniymssiddhH||14|| iti vedAntasAre yathAzrayabhAvAdhikaraNam // 26 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre tRtIyasthAdhyAyasya tRtIyaH paadH||3|| 1.chA. 1.1.2 // -2. chA. 1-1-10 // -3. chA. 1-5-5||-4.chaa. 1. For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe vedAntadIpe--ajJeSu ythaashrybhaavH|| karmAnAprayANAmudrIthAdhupAsanAnAM godohanAdivadAdhikArAntaratvenopAdAnAniyamaH pUrvoktassambhavati, neti sNshyH| na sambhavatIti pUrvaH pakSaH, 1"udIyamupAsIta" ityupAsanavidhI phalAntarAbhavaNAt, udIyasambandhAvagatakratvAbhAvAvirodhAt / evaM vidhivAkyenaiva kratvAbhAve'vagate satira"yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraMbhavati...tenobhau kurutaH"iti ca vartamAnanirdezaH3"na sa pApaM zlo. kaMzaNoti"itivadarthavAdamA syaat|raaddhaantstu-2"ydev vidyayA karoti... tadeva vIryavattaram"iti vidyAyAH kratuvIryavattaratvaM prati saakssaatsaadhnbhaasso'pgmyte|evN phalasAdhanatayA'vagatA vidyA kimAzritya phalaM karotItyapekSAyAm 1"momityetadakSaramudgIthamupAsIta" ityudrIthamAdhisya kuryAditi kratvAbhUto. drIyAbhayatvamAnaM pratIyate; ataH phalAntarasAdhanatayA'vagatasya kratvAbhAvo nopapadyata iti godohanAditulyatayopAdAnAniyamassidhyatyeva / 3"pasya parNamayI jahUrbhavati na sa pApaM zlokaM zRNoti" ityatra tu parNatAyA juisambandhAprAgapAparalokabhavaNaM prati sAkSAtsAdhanabhAvo na bhUyate; parNatAsambandhiSuruSasambandhamAnaM zrutam / tattu 3"parNamayI juhUH" iti zrusyaiva prathamAvagatakratvA bhAvaM na niruNItyarthavAdamAtramiti vizeSaH / sUtrArthastu-aGgeSu - udgIthAdivAbhitAnAmupAsanAnAM yathAzrayabhAvaH-udgIthAdivadahabhASaH, godohanAvikra tasminvAkye phalasambandhAzravaNAdAbhAvo na virudhyata ityarthaH // 59 // ziSTazca // ziSTiH-zAsanam , vidhAnam 1" unIthamupAsIta" iti vidhAnAtha vartamAnanirdezAvagataphalasambandhAtprAgevodgIthasambandho'vagata iti tadanabhAvo na virudhyate / ata upaadaanniymH||60|| smaahaaraat|| itazca 4"hotRSadanAddhaivApi durudrIthamanusamAharati" i. tyundrIyavedanahAnAvanyena samAdhAnaM bruvat vedanasyopAdAnaniyama darzayati / duruhIthaM vedanahInamudrIyam // 6 // guNasAdhAraNyazrutezca // itazcopAdAnaniyamo'vagamyate / praNavaguNatvenAvagatasyopAsanasya sAdhAraNyaM hi bhUyate5"teneyaM prayI vidyA vartate omisvAbhAvayatyomiti zaMsatyomityugAyati" iti / teneti prakRtaparAmarzAtsopA. 1..chA. 1-1-1 // -1. chA. 1.1.10 // -3. 3-kA. 5-pra. 7 manu // -4. lA. 1-5-5||-5.jaa. 1.1.1 // - For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 353 pA. 3.] yathAzrayabhAvAdhikaraNam . sana eva praNavassarvatra saJcarati / ataH praNavasahamAvaniyamadarzanAdupAdAnaniyamo nizcIyate // 2 // na vA tatsahabhAvAzruteH // na vopAdAnaniyamaH, tatsahabhAvAzruteHunIthAyaNabhAvAzruterityarthaH / kratvAbhAvo hi shbhaavH| 1"yadeva vidyayA karoti...tadeva vIryavattaram" iti vIryavatsaratvasAdhanatayA'vagatAyA vidyAyAH kratvaGgatayA viniyogAsambhavAt tadabhAvo hi na shruuyte| yatra sAkSAtphalasAdhanatvaM pratipAdyate; tatra phalasAdhanatvaM prathamaM pratIyata iti tasya kratvaGgatayA vi. niyogo na sambhavatItyabhiprAyaH // 3 // drshnaac||2 "evaM viddha vai brahmA yakSaM yajamAnaM sarvAzcarvijo'bhirakSati" iti brahmaNo vedanena yajJasya yajamAnasya RtvijAM ca rakSaNaM avasyanyeSAM vedanAbhAvaM darzayati / tacodrIyopAsanasyAnaGgatve sasyevopapadyate / atshyopaadaanaaniymH||64|| iti vedAntadIpe yathAzrayabhAvAdhikaraNam // 26 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe tRtIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // - 1. chA. 1.1.1.7-2, DA. 4.17.1. // *45 For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye --(tRtIyAdhyAye - caturthaH pAdaH - puruSArthAdhikaraNam // 1 // puruSArtho'tazzabdAditi baadraaynnH|3|4|1|| guNopasaMhArAnupasaMhAraphalA vidyaikatvanAnAtvacintA kRtA; i. dAnI vidyAtaH puruSArthaH, uta vidyAGgakAtkarmaNa iti cintyate / kiM yuktam ? ataH - vidyAtaH puruSArtha iti bhagavAn bAdarAyaNo manyate; kutaH zabdAva-dRzyate yopaniSadaH zabdo vidyAtaH puruSArtha bruvan 1"brahmavidAmoti param" 2 "vedAhametaM puruSaM mahAntamAdityavarNa tamasaH parastAt / tamevaM vidvAnamRta iha bhavati / nAnyaH panthA vidyate'yanAya" 3" yathA nadyaH syandamAnAssamudre astaM gacchanti nAmarUpe vihAya / tathA vidvAnnAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti divym"ityaadi|||1|| atra pUrvapakSI pratyavatiSThatezeSatvAtpuruSArthavAdo yathAnyeSviti jaiminiH| 3 / 4 / 2 // 1. te. bhA. 1-anu // -2. puruSasUktam // -3. mu. 3-2-8 // For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] puruSArthAdhikaraNam. 355 . naitadevam-yadvidhAtaH puruSArthAvAptizzabdAdavagamyate-iti / na zeSa: 1"brahmavidAmoti param" ityAdizabdo vedanAtpuruSArthAvAptimavagamayati, karmasu kartRbhUtasyA'tmano yaathaatmyvednprtipaadnprtvaat|atH kartussaMskAradvAreNa vidyAyAH kratuzeSatvAttatra phalazrutirarthavAdamAtram yathA'nyeSu dravyAdiSu-iti jaiminirAcAryo manyate / taduktaM 2"dravyaguNasaMskArakamasu parArthatvAtphalazrutirarthavAdassyAt" iti / nanuca karmasu karturjIvAdanyo mumukSubhiH prApyatayA vedAnteSu vedya upadizyata iti prAgevopapAditaM-3"netaro'nupapatteH" "bhedavyapadezAca" 5 "anupapattestu na zArI ra" "itaraparAmarzAtsa iti cennAsambhavAt" ityevamAdibhissUtraiH ta deva brahma tattvamasyAdisAmAnAdhikaraNyena jIvAdanatiriktamityetadapi 7"adhikaM tu bhedanirdezAt" ityevamAdibhirnirastam / sAmAnAdhikaraNyanirdezazca "aitadAtmyamidaM sarva" 9"sarvaM khalvidaM brahma" iti cetanAcetanasAdhAraNaH 10"yaH pRthivyAM tiSThan" 11 "ya Atmani tisstthn|" ityAdinA'vagatatattadAtmatayA'vasthitinivandhana iti 12 "avasthiteriti kAzakRtsnaH" ityAdibhirupapAditam / tatkathaM karmasu karturAtmano yAthAtmyopadezaparA vedAntazabdA iti vidyAyAH kAGgatvaM prtipaadyte| ucyate -vedAntavAkyeSveva vidyAyAH karmaprAdhAnyaM sUcayadbhirliGgaistadupabRMhitasAmAnAdhikaraNyanirdezena ca vedAntazabdA dehAtiriktajIvakharUpayAthAmyopadezaparA iti balAdabhyupagamanIyamiti pUrvapakSiNo'bhiprAyaH / nanu ca kartRsaMskAramukhena vidyAyAH kratvanupravezo na zakyate vaktum, kartulaukikavaidikasAdhAraNatvenAvyabhicaritakratusambandhitvAbhAvAt / naivm| 1. te, A. 1-anu||-2. pUrvamImAMsA.4-3-1 // -3. shaarii.1-1-17||-4. shaarii.1-1-18||-5. zArI. 1-2-3 // -6. zArI. 1-3-17 // -7. zArI. 2.1. 22 // -8. chaa.6-8-7||-9. sa. 3-14-10-10. 1.5-7-3 // -11, i.5-7. 22. mA-pA // -12. zArI. 1-4-22 // For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAgye laukikasya karmaNaH karturdaihAdavyatiriktatve'pyupapatterdezAtiriktanityAtmakharUpasya katAvevopayogAcatvarUpapratipAdanamukhena kratvanupravezo na virudhyate / ato vidyAyAH kratuzeSatvAnAtaH purussaarthH||2|| kAni punastAni liGgAni ; yadupabRMhitasAmAnAdhikaraNyanirdena vedAntazabdA jIvakharUpaparA iti nirNIyante / tatrAha AcAradarzanAt / 3 / 4 / 3 // brahmavidAM prAdhAnyena karmaskhevAcAro dRzyate-azvapatiH kekayaH kila AtmavittamastadvijJAnAyopagatAMstAnRSIn pratyAha-1" yakSyamANo havai bhagavanto'hamami" iti / tathA janakAdayo brahmavidagresarAH karmaniSThAH smRtiSu dRzyante "karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH" "iyAja so'pi subahUn yajJAn jJAnavyapAzrayaH" iti / ato brahmavidA karmapradhAnatvadarzanAdidyAyAH karvasvarUpavedanarUpatvena karmAGgatvameveti na vidyAtaH puruSArthaH // 3 // liGgamidam / prAptirucyatAmityatrAha tcchuteH| 3 / 4 / 4 // zrutireva hi vidyAyAH kAGgatvamAha- "yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraM bhavati" iti / neyaM zrutiH prakaraNAhugIyamAnaviSayeti vyavasthApayituM zakyA; yataH prakaraNAcchratirbalIyasI; 4" yadeva vidyayA karoti" iti vidyAmAnaviSayA hIyaM zrutiH // 4 // samanvArambhaNAt / 3 / 4 / 5 // 5"saM vidyAkarmaNI samanvArabhete" iti vidyAkarmaNossAhityaM ca 1. chA, 5-11.5 // 2. go. 3-20 // -3. vi. 6-6-12 // -4. chA. 1. 1-10 -5.. 6-4-2 // For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4. ] puruSArthAdhikaraNam. 357 dRzyate / sAhityaM coktena nyAyena vidyAyAH karmAGgatve satyeva bhavati // tadvato vidhAnAt / 3 / 4 / 6 // vidyAvataH karmavidhAnAdvidyA karmAGgamityavagamyate - 1" AcArya - kulAdvedamadhItya yathAvidhAnaM guroH karmAtizeSeNAbhisamAdRtya kuTumbe zucau deze" ityAdau / 1" vedamadhItya " ityadhyayanavataH karmANi vidadhadathabadhaparyantAdhyayanavata eva vidadhAti / arthAvabodhaparyantaM dyadhyayanamiti sthApitam / ato brahmavidyApi karmasu viniyukteti na pRthakphalAyA kalpate / / 6 / / evaM prApte pracakSma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niyamAt / 3 / 4 / 7 // itazca na vidyAtaH puruSArthaH / 2" kurvanneveha karmANi jijIviSecchataM samAH" ityAtmavidaH puruSAyuSasya sarvasya karmasu niyamena viniyogAtkarmaNa eva phalamityavagamyate / vidyA tu karmAGgamiti // 7 // (siddhAntaH (fadira:) adhikopadezAttu bAdarAyaNasyaivaM taddarzanAt / 3 / 4 / 8 // tuzabdAtpakSo vyAvRttaH vidyAta eva puruSArthaH ; kRtaH 1 aSikopadezAt- karmasu karturjIvAddheyapratyanIkAnavAdhikAtizayAsaGkhyeyakalyANaguNAkaratvenAdhikasyArthAntarabhUtasya parasya brahmaNo vedyatayopadezAt bhagavato bAdarAyaNasya vidyAtaH 3phalamityevameva matam / liGgAni ti - SThantu ; vedyatayopadezastu tAvatkartuH pratyagAtmano'dhikasyaiva / katham tadarzanAt - pratyagAtmanyazuddhe zuddhe'pyasambhAvanIyAnantaguNAkarasya vedyasya 1. chA. 8-15-1 // 2. IzAvAsya 2 // 3. puruSArtha itye. pA // For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 358 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. nirastanikhilaheyagandhasya svasaGkalpa kRtajagadudayavibhavalayalIlasya sarvajJasya sarvazaktervAyanasAparicchedyAnandasya jIvAdhipasya kRtsnasya prazAsituH parasya brahmaNo vedanopadezavAkyeSu darzanAt " apahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH " 2" tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" 3" yassarvajJassarvavit' '4' parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca "5 " sa eko brahmaNa AnandaH" 6"yato vAco nivartante aprApya manasA saha AnandaM brahma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidvAn na vibheti kutazcaneti" " " eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipatireSa bhUtapAla eSa seturvidharaNaH " 8" sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo nacAsya kazcijjanitA nacAdhipaH " 9 " etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH (etasya vA akSarasya prazAsane gArgi dyAvApRthivyau vidhRte tiSThataH ) " 10 " bhISAsmAdvAtaH pavate / bhISodeti sUryaH / bhISAsmAdagnivendrazca / mRtyurdhAvati paJcamaH" ityAdiSu / tasmAdvedanopadezazabdeSu kartuH pratyagAtmanaH khadyotakalpasyAvidyAdiheya sambandhayogyasya gandho'pi nAstIti paramapuruSaviSayAyA vidyAyAstatprAptirUpamamRtatvaM tatratatva zrUyamANaM phalamiti vidyAtaH puruSArtha iti suSTuktam // 8 // liGgAnyapi nirasyante tulya tu darzanam / 3 / 4 / 9 // yaduktaM - brahmavidAM karmAnuSThAnadarzanAdvidyA karmAGgam - iti; tanna vidyAyA anaGgatve'pi tulyaM darzanam, brahmavidAM karmAnuSThAnadarzanamanaikAntikamityarthaH, ananuSThAnasyApi darzanAt / dRzyate hi brahmavidAM karma - 1. chA. 8-1-5 // - 2. chA. 6-2-3 // - 3. mu. 1-1-9 // - 4 ve. 6-8 // tai. Ana. 8-4 // - 6. tai. Ana. 4-1 // --7. bR. 6-4-22 // -8. zve. 6-9 // 5. - 9.358-9 // - *kuNDalito vAkyazeSaH keSucitkozeSu na dRzyate // - 10. tai. A. 8 1 // For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 359 pA. 4. puruSArthAdhikaraNam / tyAgaH 1"RSayaH kAvaSeyAH kimarthA vayamadhyeSyAmahe kimarthA vayaM yakSyAmahe" ityAdau / ato brahmavidAM karmatyAgadarzanAna vidyA konggm| kathamidamupapadyate-brahmavidAM karmAnuSThAnamananuSThAnazca ? phalAbhisandhirahitasya yajJAdikarmaNo brahmavidyAGgatvAttathAvidhasya karmaNo'nuSThAnadarzanamupapadyate / vakSyatica2 "sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat" iti| phalArthasya tasyaiva yajJAdeH karmaNo mokSakaphalabrahmavidyAvirodhitvAttasyAnanuSThAnadarzanamupapannataram / vidyAyAH karmAGgatve karmatyAgaH kathamapi noppdyte||9|| yaduktaM zrutyaiva vidyAyAH karmAGgatvamavagamyate iti / tatrAha asArvatrikI / 3 / 4 / 10 // na sarvavidyAviSayeyaM zrutiH, apitUdgIthavidyAviSayaiva 3 " yadeva vidyayA karoti" iti yacchabdasyAnirdhAritavizeSasya 4 "udgIthamupAsIta" iti prastutodgIthavizeSaniSThatvAt / nahi yatkaroti, tadvidyayeti sambadhyate; yadeva vidyayA karoti, tadeva vIryavattaramiti vidyayA kriyamANaM yacchabdena nirdizya tasya hi vIryavattaratvamucyate // 10 // yacedamuktaM 5"taM vidyAkarmaNI samanvArabhete" iti vidyAkarmaNossAhityadarzanAdvidyA karmAGgam-iti / tatrAha vibhAgazzatavat / 3 / 4 / 11 // 5"taM vidyAkarmaNI samanvArabhete" ityatroktena nyAyena vidyAkarmaNobhitraphalatvAdvidyA svasmai phalAya samanvArabhate, karma ca svasmai phalAyeti vibhAgo draSTavyaH / zatavat-yathA kSetraratnavikrayiNaM zatadvayamanvetItyukte kSetrArtha zatam , ratnArtha zatamiti vibhAgaH pratIyate; tathehApi // adhyayanamAtravataH / 3 / 4 / 12 // .. 1 // -2, zArI. 3-4-26 // -3. chA. 1-1.10 // -4. chA, 1.1-1 ||5.bR. 6-4.2 // For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 360 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 30 yaduktaM vidyAvataH karmavidhAnAdvidyA karmAGgam iti naitadyaktam, 1" vedamadhItya " ityadhyayanamAtravato vidhAnAt / nacAdhyayanavidhirevArthabodhe pravartayati, AdhAnavadadhyayanasyAkSararAzigrahaNamAle paryavasAnAt / gRhItasya ca svAdhyAyasya phalavatkarmAvabodhitvadarzanAttanirNayaphale tadarthavicAre puruSaH svayameva pravartate ; tataH karmArthI karmajJAne pravartate, mokSArthI ca brahmajJAna iti na vidyA karmAGgam / yadyapyadhyayanavidhirevArthAvabodhe pravartayati ; tathApi na vidyA karmAGgam, arthajJAnAdarthAntaratvAdvilAyAH / yathA jyotiSTomAdikarmasvarUpavijJAnAtphalasAdhanabhUtaM karmAnuSThAnamarthAntaram ; tathA'rthajJAnarUpAdbrahmasvarUpavijJAnAdarthAntarameva dhyAnopAsanAdizabdavAcyA puruSArthasAdhanabhUtA vidyeti na tasyAH karmasambandhagandho vidyate // 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naavishessaat|3|4|13|| yathoktaM 2 "kurvaneve karmANi " ityAtmavidaM jJAnAdvayAvartya yAvajjIvaM karmAnuSThAne niyamayatIti; tanopapadyate ; avizeSAt nahyayaM niyamaH phalasAdhanabhUta svatantrakarmaviSaya iti vizeSaheturasti, vidyAGgabhUtakarmaviSayatayA'pyupapatteH / 3 "karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH" iti ca viduSastvAprayANAdupAsanasyAnuvartamAnatvAt // 13 // evamarthasvAbhAvyena codyaM parihRtya 2 " kurvaneveha karmANi " ityasya vAkyasyArthamAha stutaye'numatirvA / 3 / 4 / 14 // vAzabdo'vadhAraNArthaH ; 2 " " IzAvAsyamidaM sarvam" iti vidyAprakaraNAdvidyAstutaye sarvadA karmAnuSThAnAnumatiriyam / vidyAmAhAtmyAtsa 1. chA. 8-15-2 // -2. IzAvAsya 2 // - 3. gI, 3-20 // For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] puruSArthAdhikaraNam. 361 rvadA karma kurvamapi na lipyate karmabhiriti hi vidyA stutA bhavati / vA. kyazeSazcaivameva darzayati-1"evaM tvayi nAnyatheto'sti na karma lipyate nare" iti / ato na karmAGga vidyA // 14 // kAmakAreNa caike / 3 / 4 / 15 // api caivameke zAkhinaH kAmakAreNa brahmavidyAniSThasya gArhasthyatyAgamadhIyate 2" kiM prajayA kariSyAmo yeSAM noyamAtmA'yaM lokaH" iti / viduSo viraktasya kAmakAreNa gArhasthyakarmatyAgaM bruvadidaM vacanaM brahmavidyAyAH karmAnaGgatvaM darzayati / yajJAdikAGgatvehi vidyAyAH vi. dhAniSThasya kAmakAreNa gArhasthyatyAgo na sambhavati / ato na vidyA karmAkam // 15 // upamardai ca / 3 / 4 / 16 // puNyApuNyarUpasya samastasAMsArikaduHkhamUlasya karmaNo brahmavidyayopamarda ca prativedAntamadhIyate / 3" bhidyate hRdayagranthizchidyante srvsNshyaaH| kSIyanse cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare"ityAdikam / tadvighAyAH kAGgatve na saGgacchate // 16 // Urdhvaretassu ca zabde hi / 3 / 4 / 17 // UrdhvaretasvAzrameSu brahmavidyAdarzanAteSvagnihotradarzapUrNamAsAdikaAmAvAcca na vidyA krmaanggm| nanUvaretasa AzramA na santyeva 4"yAvajIvamagnihotraM juhoti" ityAdinA'gnihotradarzapUrNamAsAdInAM yAvajjIvAdhikArazruteH zrutiviruddhAnAM smRtInAM cAprAmANyAt / ata Aha-zabde hi-iti| vaidika eva hi zabde te dRzyante "trayo dharmaskandhAH " 6"ye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate " "etameva pravAjino lokamicchantaH 1. IzA. 1-2 ||-2.bR. 6-4-22 // -3, mu, 2-2-8 // -4. Apastambazrauta. 3-14-8 // baDhaca iti zAbaraH // -5. chA. 2-23-1 // -6. chaa.5-10-1|| *46 For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 zrIzArIrakamImAMsAmAdhye [ma. 3. pravrajanti" ityAdau / yAvajIvazrutistvaviraktaviSayA // 17 // parAmarza jaiminiracodanAccApavadati hi|3|4|18|| __yadidaM "trayo dharmaskandhAH" ityAdau vaidike zabde Urdhvaretasa AzramA dRzyante ; ataste santyeveti naitadupapadyate; yataH 1 "trayo dharmaskandhAH"ityAdiSu vAkyeSu teSAmAzramANAM parAmarzamAtra kriyte-anuvaadmaatrmityrthH| kuta etat? acodanAt-avidhAnAdityarthaH / na hyatra vidhizabdaH zrUyate ; 1" trayo dharmaskandhAH" ityAdinA hi prakRtaM praNavena brahmopAsanaM stUyate, 1 "brahmasaMstho'mRtatvameti" ityupasaMhArAt / ato'nyArthamanuvAdamAtramatra kriyate teSAmAzramANAm / 2"ye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate" iti ca devayAnavidhiparatvAtatrApi nAzramAntaravidhisambhavaH / api cApavadati hi zrutirAzramAntaraM 3"vIrahA vA eSa devAnAM yo'gnimudrAsayate" ityaadikaa| ata urdhvaretasa AzramA na santIti jaiminirAcAryo manyate // 18 // anuSTheyaM bAdarAyaNassAmyazrute / 3 / 4 / 19 // gRhasthAzramavadAzramAntaramapyanuSTheyaM bhagavAn bAdarAyaNo manyate / kutaH? sAmyazruteH-upAdeyatayA'bhimatagRhasthAzramasAmyaM hi teSAmapyAzramANAM zrUyate / 1"trayo dharmaskandhAH" ityArabhya brahmasaMsthastutyarthatayA saGkIrtanaM gRhasthAzramasyatareSAM ca samAnam / atha gRhasthAzramasyAnuvAdaH prAptau satyAmeva saMbhavatIti tasya prAptiravazyAbhyupetyeti matam / taditareSAmapi samAnamanyatrAbhinivezAt / naca gArhasthyadharma eva 1"yajJo'dhyayanaM dAnaM tapo brahmacaryam" iti sarvaizzabdarabhidhIyate, brahmacaryatapasohasthasyaiva sambhavAditi yuktam , 1"trayo dharmaskandhAH" iti tritvena saMgRhya 1"prathamo...dvitIyaH....tRtIyaH" iti vibhAgavacanAnupapatteH / ataH 1. chA. 2-23-14-2.chaa.5-10-1||-3.yju. 1-kA. 5-pra. 2-anu / For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 363 pA. 4.] puruSArthAdhikaraNam . 1"yajJo'dhyayanaM dAnam" iti gRhasthAzrama ucyate / adhyayanazabdo vedaabhyaasprH| tapazzabdena vaikhAnasapArivrAjyayorgrahaNam , ubhayoH tapaHdhAnatvAt / tapazzabdo hi kAyakleze rUDhaH sa ca dvayorapi smaanH|brhmcaaridhrm eva brahmacaryazabdenAbhidhIyate / 1"brahmasaMstho'mRtatvameti" iti paratra zrUyamANo brahmasaMsthazabdo yaugikaH sarvAzramasAdhAraNaH, sarveSAmAzramiNAM brahmasaMsthAsambhavAt / brahmaNi saMsthA-saMsthitiH brhmsNsthtvm| taca sarveSAM sambhavatyeva / brahmaniSThAvikalAH kevalAzramiNaH puNyalokabhAjaH teSveva brahmaniSTho'mRtatvabhAgbhavati / tadetadvispaSTamuktaM bhagavatA parAzareNa 2"prAjApatyaM brAhmaNAnAm" ityArabhya 3"brAhmaM saMnyAsinAM smRtam" ityantena varNAnAmAzramANAM ca kevalAnAM brahmalokaprAptyantaM phalamabhidhAya 4" ekAntinassadA brahmadhyAyino yogino hi ye / teSAM tatparamaM sthAnaM yadai pazyanti sUrayaH" iti teSveva brahmaniSThAnAM brahmamAptimabhidadhatA|ato gRhasthAzramatulyAH Urdhvaretasa AzramA api dRzyanta iti te'pynussttheyaaH| "ye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate" itica araNye iti tapaHpradhAnAzramaprAptyapekSatvAddevayAnavidhAnasya tatrApi tatmAptiraGgIkaraNIyA // 19 // parAmarzapakSe vidhAnapakSe ca gRhasthAzramatulyameSAmapyanuSTheyatvamityupapAdya vidhirevAyamAzramANAM sarveSAM, nAnuvAda ityupapAdayitumAha vidhirvA dhAraNavat / 3 / 4 / 20 // vAzabdo'vadhAraNArthaH / vidhirevAyamAzramANAm dhAraNavat-yathA diSTAgnihote 6"adhastAtsamidhaM dhArayannanudravedupari hi devebhyo dhArayati" ityatrAnuvAdasarUpAdapi vAkyAdupari dhAraNasyAprAptatvAdvidhirAzrIyate; taduktaM zeSalakSaNe 7"vidhistu dhAraNe'pUrvatvAt" iti ; tathA'trApyaprApta 1. chA. 2-23-1 // -2. vi-pu. 1-6-34 // -3. vi-pu. 1-6-37 // -4. vi-pu. 1-6-39 // 5. chA. 5-10-1 // -6 // -7. pU. mI. 3-4-15 // For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 364 vedAntasAre [ma. 3. svAdvidhirevAzrayaNIyaH / " brahmacarye samApya gRhI bhavet gRhAdvanI bhUtvA pravrajet yadivetarathA brahmacaryAdeva pravrajet gRhAdvA vanAdvA yadahareva virajet tadahareva matrajet" iti jAbAlAnAmAzramavidhimasantamiva kRtvaiteSvanyapareSvapi vAkyeSvAzramaprAptiravazyAzrayaNIyetyupapAditam / evamAzramAntaravidhAnAdRNazrutiryAvajjIvazrutirapavAdazrutizcAviraktaviSayA eveti veditavyAH / anyAzca brahmavidaH karmaNAmAprayANAdavazyakartavyatAvidhAyinyaH zrutayaH smRtayazca svasvAzramadharmaviSayAH / ata Urdhvaretassu ca brahmavidyAvidhAnAdvidyAtaH puruSArtha iti siddham // 20 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye puruSArthAdhikaraNam // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre - puruSArtho'tazzabdAditi bAdarAyaNaH / vidyAtaH purupArthaH iti bhagavAn bAdarAyaNo mene; 2' 'brahmavidApnoti param " 2 "yo veda... so'znute sarvAn kAmAn saha" ityAdizabdAt // 1 // zeSatvAtpuruSArthavAdo yathAnyeSviti jaiminiH // 3" tattvamasi " ityAdisAmAnAdhikaraNyena karmasu kartureva brahmatvAvagamAt tadvedanasya tatsaMskAratayA karmazeSatvAt dravyAdiSviva phalazrutirarthavAdaH // 2 // AcAradarzanAt / / 4" yakSyamANo ha vai bhagavanto'ham " ityAdI pra hmavidaH karmapradhAnAcAradarzanAt vidyA karmAGgam // 3 // tacchruteH // 5" yadeva vidyayA karoti" iti zrutyaiva vidyAyAH karmasu viniyogAt / yatkaroti, tadvidyayA iti hi zrutiH / yadvidyayA sAdhanabhUtayA karma karoti, tatkarma vIryavattaramiti vA // 4 // samamvArambhaNAt || 6" taM vidyAkarmaNI samanvArabhete" iti vidyAkarmaNorekasminpuruSe sAhityadarzanAcca vidyA karmAGgam // 5 // tadvato vidhAnAt // 7" AcAryakulAdvedamadhItya... abhisamAvRtya ku Tumbe " ityAdI arthajJAnaparyantAdhyayanavataH karmavidhAnAJca / adhyayanaM hyarthajJAnaparyantam // 6 // 1 jAbAlopa. 4. kha // 2. tai. Ana. 1 - anu // - 3. chA. 6-8-7 // 4. chA 5-11-5 // - 5. chA. 1-1-10 // - 6, bru. 6-4-2 // --7. chA. 8-15-1 // For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] puruSArthAdhikaraNam. niyamAt // 1"kurvanneveha karmANi jijIviSecchataM samAH" isyAtmavido jIvasya karmasu viniyogAca // 7 // adhikopadezAttu bAdarAyaNasyaivaM taddarzanAt // na vidyA krmaanggm| apitu vidyAtaH puruSArtha ityevameva bhagavato bAdarAyaNasya matam , kartuH pratyagAtmano'rthAntarabhUtasyaiva vedytyopdeshaat| tatkatham 12 "bahu syAM prajAyeyeti" 3"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH" ityAdivAkyeSu vedyasyAdhikatvadarzanAt // 8 // tulyaM tu darzanam // vidyAyAH prAdhAnye'pi tulyamAcAradarzanam ; 4'RSayaH kAvaSeyAH kimarthA vayamadhyeSyAmahe" ityAdau brahmavidAM karmatyAgo hi dRzyate / anuSThAnantu phalAbhisandhirahitasya vidyAGgatvena; tyAgastu phalAbhisandhiyuktasyeti na virodhH||9|| asArvatrikI / / 5"yadeva vidyayA karoti" iti na sArvatrikI vidyocyate 5"yadeva vidyayA' iti prasiddhavanirdezAt ; prasiddhizcodgIthavidyAyAH, 5"yadeva vidyayA karoti...tadeva vIryavattaraM bhavati" iti prakRtodgIthavidyAyuktasya karmaNo hi vIryavattaratvasAdhanabhAvo vidhIyate // 10 // vibhAgazzatavat ||6"tN vidyAkarmaNI samanvArabhete" iti vidyAkarmaNobhinnaphalatvena svasmai phalAvAnvetIti vibhAgaH; yathA kSetraratnavikrayiNe zataiyamanvetIsyatra kSetrArtha zatam , ratnAthai zatamiti // 11 // ___ adhyynmaatrvtH|| 7vedamadhItya" ispadhyayanamAtravataH karmavidhAnAt na vidyA karmAGgam ; adhyayanavidhirhi akSararAzigrahaNamAtre paryavasyatItyuktam , arthAvabodhaparyantatve'pyarthajJAnAdarthAntarabhUtA "vidyAt. 'upAsIta" iti vihitA vidyA pratyayAvRttirUpA // 12 // nAvizeSAt // 1 "kurvanneveha karmANi" ityatra svatantre karmaNi vidvadAyuSo viniyoga iti vizeSahetvabhAvAt , 1"IzAvAsyamidaM sarvam" iti prakaraNAca vidyAbhUtamevaca tatkarmeti jAyate, ato ma vidyA karmAGgam // 13 // stutaye'numativo / vidyAstutaye karmAnumatirvA / vidyAmAhAtmyAt sarvadA karma kurvanapi tairna lipyate iti hi vidyA stutA syAt / 1" na karma lipyate nare" iti ca vAkyazeSaH // 14 // 1. IzAvAsya. 2 // -2. chA. 6-2-3 // -3. zve. 6-9 // -4. / / -5. chA. 1.1.10 // -6.6.6-4-2 // -7. chA. 8-15-1 // For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 ghedAntadIpe [bha. 3. kAmakAreNa caike||"kiN prajayA kariSyAmaH" ityAdinA kAmakAreNa gArhasthyasyAgamadhIyata eke; atazca vidyaiva pradhAnabhUtA // 15 // upamarda ca // vidyayA sarvakarmopamardAdhIyate 2 "kSIyante cAsya kamANi tasmindRSTe parAvare" ityAdinA // 16 // Urdhvaretassu ca zabde hi // UrdhvaretassvAzrameSu vidyAdarzanAt teSu cAgnihotrAdyabhAvAna vidyA karmAGgam / te cAzramAssansyeva ; 3"trayo dharmaskandhAH" iti vaidike zabde hi dRzyate // 17 // parAmarza jaiminiracodanAcApavadatihi // 3"trayo dharmaskandhAH" ityatra codanAbhAvAdupAsanastutyarthamanuvAdameva jaiminimaine / 4'vIrahA vA eSa devAnAM yo'gnimudvAsayate" isyapavadati cAzramAntaram // 18 // anuSTheyaM bAdarAyaNassAmyazruteH // gRhasthAzramavadAzramAntaramapyanu. STheyamiti bAdarAyaNamatam , 3"trayo dharmaskandhAH" iti srvaashrmsaamyshrute|| vidhirvA dhAraNavat // 5"upari hi devebhyo dhArayati" ityaprAptatvena yathA vidhiH ; tadvat // 20 // iti vedAntasAre puruSArthAdhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-puruSArtho'tazzabdAditi baadraaynnH|| kiM vidyAtaH puruSArthaH, uta karmaNa iti saMzayaH / karmaNa iti pUrvaH pakSaH, karmAGgatvAdvidyA yAH / karmasu kartRbhUtapratyagAtmano yAthAtmyapratipAdanaparANi vedaantvaakyaani| vidyAyAH kAGgatvaM ca 6'yadeva vidyayA karoti...tadeva vIryavattaram" iti zrusyaivAvagamyate / naca prakRtodgIthopAsanaviSayatvamasya vaktuM zakyate, 6 "yadeva vidyayA karoti" iti zrutyaiva sarvakarmasu vidyAyA viniyuktatvAt / zrutizca prkrnnaadliiysii| vidyAyAH kAGgatvaM kathamityapekSAyAM 7"tattvamasi'"ayamAtmA brahma" iti sAmAnAdhikaraNyena karmAGgabhUtakartRyAthAtmyAnusandhAnadvAreNa vidyAyAH kAGgatvamityavagamyate / ataH kartRsaMskArarUpatvAbrahmavidyAyAH karmaNa eva puruSArthaH / tatratatra phalazrutirarthavAdassyAt / vidyAyAH karmAGgatve 1. vR. 6.4-22 // -2. mu. 2.2-8 // 3. chA. 2-23-1 // -4. yaju. 1. kA. 5-pra. 2-mnu||-5||-6. chA. 1.1.10||---7.chaa.6-8-7 -8. puu.6.4-5|| For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] puruSArthAdhikaraNam . 367 bhUyAsi liGgAni ca dRzyante sarvavedAnteSu / rAddhAntastu-karmasu kartuH pratyagA. tmano'rthAntarabhUtasya svasaGkalpakRtajagadudayavibhavalayalIlasya nikhilaheyapratyanIkakalyANakatAnAnantajJAnAnandaikasvarUpasya sarvezvarasya satyasaGkalpasya karaNAdhiparUpapratyagAtmAdhipasya vedyasya vedanarUpAyA vidyAyAH 1"brahmavidApnoti param" ityAdiSu brahmaprAptirUpaphalopadezAt vidyAta eva phalam / 2"yadeva vighayA karoti" iti zrutiH prasiddhavanirdezAt, prasiddhizca prakRtodgIthopAsanasyaiveti. prastutodgIthopAsanavizeSaniSThA / 3 'tattvamasi' iti sAmAnAdhikaraNyaM ca tacchandanirdiSTasya svasaGkalpakRtajagajanmasthitidhvaMsAdikasya parasya brahmaNo na jIvasvarUpatvaparam; apitu jagatkAraNasya brahmaNo jIvazarIrakatayA jIvasyAtmatvaparamiti 4"adhikaM tu bhedanirdezAt' ityaadissuuktm| 5"ya A. tmani tiSThan...yasyAtmA zarIram" iti ca pratyagAtmana AtmatvaM parasya brahmaNaH zrutyantare vyaktam / sUtrArthastu-puruSArtho'ta:--vidyAtaH; kutaH1 1"brahmavidApnoti param" ityAdizabdAt // 1 // zeSatvAtpuruSArthavAdo yathA'nyeSviti jaiminiH||3"tttvmsi'ityaadisaamaanaadhikrnnyen brahmaNaH karmasu kartRvarUpatvAvagamAdvidyAyAH kartRsaMskAradvAreNa karmazeSatvAttatra puruSArthavAdo'rthavAdamAtram ; yathA anyeSu dravyasaMskArAdigviti jaiminirAcAryoM manyate // 2 // AcAradarzanAt // itazca vidyA karmAGgam brahmavidAmAcAro hi kamapradhAno dRzyate / yathA'zvapatiH kekayo brahmavidagresaraH 6"yakSyamANo ha vai bhagavanto'hamasmi" ityAha / 7'karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH" iti ca smaryate // 3 // liGgamidam prAptirucyatAmityatrAha___ tacchruteH // 2 "yadeva vidyayA karoti"ityAdikAyAzzrutervidyAyAH kamaGgitvamavagamyate / naca durbalena prakaraNena zrutirvidyAvizeSodgIthaviSayopAsane vyavasthApyate // 4 // samanvArambhaNAt // 8 "taM vidyAkarmaNI samanvArabhete' iti vidyAkarmaNorekasminpuruSe sAhityaM ca vidyAyAH karmAGgatve hi bhavati // 5 // 1. te. Ana. 1-anu1 // -2. chA. 1-1-10 / -3. chaa.6-8-7||-4.shaa. rI. 2.1-22 // -5. vR. 5-7-22 // mA-pA ||-6.chA.5-11-5 / / 7 gI. 3.20 // For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 368 vedAntadIpe [ma. 3. tadvato vidhAnAt / vidyAvataH karmavidhAnAzca vidyA karmAGgam / 1"AcAryakulAdvedamadhItya yathAvidhAnaM guroH karmAtizeSeNAbhisamAvRtya kuTumbe" ityAdinA'dhyayanavataH karmANi vidadhadarthAvabodhaparyantatvAddhyayanasya vidyAvata eva karmANi vidadhAtItyavagamyate // 6 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niyamAt // 2" kurvaneveha karmANi jijIviSecchataM samAH" ityAtmavidAmAyuSaH karmasu niyamadarzanAzca karmaNa eva puruSArthaH; na vidyAta ityavagamyate / atazca vidyA karmAGgam // 7 // adhikopadezAttu bAdarAyaNasyaivaM taddarzanAt // tuzabdAtpakSo vyAvRttaH / bAdarAyaNasyaivaM - vidyAtaH phalamiti matam ; kutaH ? adhikopadezAtkarmasu kartuH pratyagAtmano'dhikasya arthAntarabhUtasya vedyasya vedanabhUtavidyAyAH phalasAdhanatvopadezAt / taddarzanAt -- dRzyate hi vedAntavAkye'dhikaviSayatvaM vidyAyAH / evameva hi 3" tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti" 4" so'kAmayata bahu syAM prajAyeya" ityAdiSu bahubhavanasaGkalpapUrva kasRSTyAdeH kartussarvezvarasya karaNAdhipAdhipasyAnavadhi kAtizayajJAnAnandaikasvarUpasya nikhilaheyapratyanIkasya vedyasya vidyA brahmaprAptiphalAya vidhIyate // 8 // tulyaM tu darzanam || vidyAyAH pradhAnatve'pi brahmavidAmAcAradarzanaM tulyaM - karmaNAmanAcAradarzanamapyastItyarthaH, 5' 'RSayaH kAvaSeyAH kimarthA vayamadhyeSyAmahe kimarthA vayaM yasyAmahe" ityAdau / karmAnuSThAnadarzanaM tu phalAbhisandhirahitasya karmaNo vidyAGgatvAt; tyAgastu phalAbhisandhiyuktasya vidyAvirodhitvAdityabhiprAyaH // 9 // asArvatrikI || 6 "yadeva vidyayA karoti " iti zrutiH sarvavidyAyAH karmAGgatvaM vidadhAtItyetadasaGgatam ; atra vidyAzabdAbhihitA tu na sArvatrikI, apitudgIthavidyA / yatkaroti, tadvidyayeti naivaM padAnvayaH; apitu yadeva vidyayA karoti, tadeva vIryavattaramiti / vidyayA kriyamANasyAnyato'vagatasya vIryavattaratvaM prati sAdhanabhAvo'vagamyate, yadeveti prasiddhavanirdezAt / anvato'vagatirhi " udgIthamupAsIta" iti sannihitodgIthavidyAyAH // 10 // 1. chA. 8-15-1 // --2. IzAvAsya 2 // - 3. chA. 6-2-3 // 4. te. Ana 6- anu 2 / / 5 / / 6. chA. 1-1-10 // 7. chA. 1-2-1 // - For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] puruSArthAdhikaraNam . vibhAgasatavata ||"tvinnkrmnnii samancArabhete" ityatra vidyA ca khasmai phalApa karmaca khasmai phalAyAndhArabhata iti vibhAgo draSTavyaH,yato vidyAkarmaNobhitraphalatvamukam zatavat-yathA kSetrarajavikrayiNaM zatayamantItyukte, kSetrArthe zatam, ratArtha zatamiti vibhAgo'vagamyate ; tadvat // 11 // adhyayanamAlavataH ||"vedmdhiity"itynvynmaatrvt eva karmavidhAnAt manena vidyAyA nakarmAGgatvamavagatam madhyayanavidhirvAdhAnavaniyamabadakSararAzigrahaNamAtre paryavasyati ; gRhItasya svAdhyAyasya phalavadarthAvabodhitvadarzanAttanirNayaphalamImAMsAzravaNe madhIlavedaH puruSasvayameva pravartate / maryAvabodhaparyantatve'pyarthazAnAdAntarabhUtA smRtipratyayAvRttirUpA "vidyAt" "i. pAlIta" iti zAstravihitA vidyA na karmAGgam // 12 // nAvizeSAt ||'kurvneveh karmANi" iti brahmavidAmAyuSaH karmaNi niyamo zyata ityetana saMbhavati, avizeSAt-viduSa eveti vizeSAbhAvAtki. mityaviduSo na syAt, viduSastvAprayANAdupAsanAnuvRttidarzanAdarthakhabhAvAdi. duSa eSetvabhiprAyaH // 13 // stutaye'numativo // vAzabdo'vadhAraNe / "IzAvAsyamidaM sarvam" iti vidyAprakaraNAdvidyAstutaye karmAnumatireva / vidyAmAhAtmyAtsarvadA karmANi kurvamapi tairna lipyata iti hi stutA bhavati vidyA / vAkyazeSe ca "ma karma lipyate nare" iti zrUyate // 14 // kAmakAreNa caike| eke zAkhinaH kAmakAreNa ca vidyAniSThasya gAIsthyasyAgamadhIyate / "kiM prajayA karigyAmo yeSAM no'yamAtmA'yaM lokaH" iti gArhasthyakarmatyAgaM muSadvAkyaM vidyA pradhAnamiti darzayati // 15 // upamarda ca / / vidyayA sarvakarmopamarda cAdhIyate 5 "kSIyante cAsya kamauNi tasminraSTe parAvare" iti / tadvidyAyAH karmAGgatve na saGgacchate // 16 // Udhvaretassu ca zabde hi // UrdhvaretaskhAzrameSu brahmavidyAdarzanAt teSu cAgnihotrAdika bhAvAna vidyA karmAkam / te cAtrAzramAssansyeva ; yato vaidike zabda te'pi dRzyante "prayo dharmaskandhA yajJo'jyayanaM dAnam" iti 1. 1. 6-4-2- // -2, chA. 8-15-1 // -1. IzAvAsya, 2, 1 // -4. . 6. 4-22 // -5. mu. 2-2-8 // -6, chA. 2013-1 // For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 370 zrIzArIrakamImAMsAbhASye 1"ye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate" "etameva pravAjino lokamicchantaH prabajanti" ityAdau / 3"yAvajjIvamagnihotram" ityAdikA tu zrutiraviraktaviSayA // 17 // ___ parAmarza jaiminiracodanAcApavadati hi // "prayo dharmaskandhAH" ityAdiSu teSAmAzramANAmacodanAt-avidhAnAt upAsanAstutyartha parAmarzam anuvAdaM jaiminirAcAryoM manyate / api ca apavadati hi zrutirAbhamAntaraM 5"vIrahA vA eSa devAnAM yo'gnimudrAsayate"ityAdikA / ataste na santyeva // . anuSTheyaM baadraaynnssaamyshruteH|| gRhasthAzramabadAzramAntaramapyanu. TheyaM bhagavAn bAdarAyaNo manyate; kutaH / tasyApi tatsAmyazruteH-4"prayo dharmaskandhAH" ityevamAdau hi sarveSAmAzramANAmekarUpaM sakIrtanam // 19 // .. vidhivoM dhAraNavat / / vAzabdo'vadhAraNe; sarveSAmAzramANAM vidhirevAyam / dhAraNavat-yathA 6"adhastAtsamidhaM dhArayannanudravet""upari hi devebhyo dhArayati" ityanuvAdasarUpe'pyuparidhAraNasyAprAptatvena vidhirAdhIyate; evmihaabhrmaannaampi| ataH Urdhvaretassvapi vidyAdarzanAdvidyAtaH puruSArtha iti // iti vedAntadIpe puruSArthAdhikaraNam // 1 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye stutimAtrAdhikaraNam // 2 // stutimAtramupAdAnAditi cennApUrvatvAt // 3 // 4 // 21 idamidAnI cintyate 7" sa eSa rasAnAM rasatamaH paramaH parAryo'STamo yadudgIthaH" iti evaMjAtIyakAni vAkyAni kratvavayavabhUtodgIthAdistutimAtraparANi, AhokhidudgIthAdiSu rasatamAdidRSTividhAnArthAnIti / atra pratipAditamupAsanaparatvamaGgIkRtyopAsanasya puruSArthatvena RtuSpAdAnAniyama uktH| kiM yuktam ? stutimAnaparANIti / kutaH1 udgIthAdhupAdAnAt / kratvaGgabhUtAni hyadgIthAdInyupAdAya teSAM ra 1. chA. 5-10-1 // -2. vR. 6-4-22 // -3 // -4. chA. 2-23-1 // 5. gaju. 1-kAM. 5-pra. 2-anu / -6 // 7.chA. 1.1.3 // For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stutimAtrAdhikaraNam 371 satamAdisvaM pratipAditam / yathA juhAdInAM pRthivyAditvaM pratipAdayato pacanasya 1"iyameva jhuDUH svargo loka AhavanIyaH" ityAdikasya tatstutimAnaparatvam, tayehApi / tdidmaashngkte-stutimaatrmupaadaanaaditiceiti|udgiithaadhupaadaanaatttstutimaatrmevaissaaN vAkyAnAM vivakSitamiti cet itiAudgIthAyupAdAnA (siddhAntaH) papadyate ; kutaH / bhanottaraM-nApUrvatvAt-iti / na stutimAtratvamupapadyate ; kutaH ? apUrvatvAt-aprAptatvAt / na sadgIthAdayo rasatamAditayA pramANAntareNa pratipamAH yena tatmAzastyabukhyatpattyarthaM rasatamAditvenAndheran / nacogIyAdividhiratra samihitaH; yena 1"iyameva juhUsvargo loka AhavanIyaH" ityAdivattadekavAkyatvena yayAkayAcana vidhayA tatstutiparatvamAzrIyeta / ataH kratuvIryavattaratvAdiphalasiddhyarthamudgIthAdiSu rasatamAdiizividhAnameva nyAyyam // 21 // bhAvazabdAca / 3 / 4 / 22 // 2" upAsIta" ityAdibhAvazabdAcca vidhiparatvameva nyAyyam / vidhipatyayayukto hi kriyAzabdo vidheyameva khArthamavagamayati / tasmAdupAsanavidhAnArthA etAzzrutayaH // 22 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye stutimAtrAdhikaraNam // 2 // vedAntasAre-stutimAtramupAdAnAditi cennApUrvatvAt // udgIthAdiSu rasatamatvAditividhirna sambhavati ; 1"iyameva juhUssvargo loka mAhavanIyaH" itivat, karmAgabhUtodgIthAdyupAdAya tasya rasatamatvavacanaM tatstutimA miti cet-naitat, juhvAdividhivadudgIthAdividheratrAsannidhAnAt / rasatama. tvAdevAprAptatvAdrasatamatvAdidRSTividhireva // 21 // bhAvabhandAca // "udgIthamupAsIta" iti vidhipratyayAca // 22 // iti vedAntasAre stutimAtrAdhikaraNam // 2 // 1 // -2. ga. 1.1.1 / / For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 bhIzArIrakamImAMsAmAnye [bha. 3. vedAntadIpe-stutimAnamupAdAnAditi cemApUrvatvAt // bhAvaza. bdaac|| 1"bhomityetadakSaramuhIthamupAsIta""sa eSa rasAnAM rasatamaH paramaH parAyo'yamo yadunIyA"ityetajAtIyake kiM karmAnAzrayANAM dRSTivizeSANAM vidhirAyeyaH,utogIthAdistutimAtramiti sNshyH|vidhitve sire hi godohanAdipadravatividhitvameva nasambhavatIti pUrvaH pkssH|2"iymev jAskhoM lokamAha. vanIyaH" itivat karmAGgabhUtohIthAdisambandhitayopAdAnAdrasatamatvAdeH tatstu. timAtratvameva; na rasatamatvAdiraSTividhiH / rAddhAntastu-julAdividhivadudrIthAdividherazAsanidhAnAt, rasatamatvAderaprAptatvAba, "upAsIta"iti vidhiprayena ca, na stutimAtram, tahaSTividhireva / sUtradvayamapi vyAkhyAtam // 21, 22 // iti cedAntadIpe stutimAtrAdhikaraNam // 2 // -nn(zrIzArIrakamImAMsAbhASye pAriplavArthAdhikaraNam // 3 // pAriplavA iti cenna vishessittvaat|3|4|23|| 3"pratardano ha vai devodAsirindrasya priyaM dhAmopajagama" - taketurhAruNeya Asa" ityevamAdIni ghedAnteSvAkhyAnAni ki pAriplavaprayogArthAni, uta vidyAvizeSapratipAdanArthAnIti cintAyAm 5" AkhyAnAni zaMsanti"ityAkhyAnAnAM pAriplave viniyogAma vidyAmadhAnatvaM nyAyyamiti cet -- (siddhAntaH).-.-.. na sarvANyAkhyAnAni pAriplavaprayoge viniyogamarhanti ; kutaH! vizeSitatvAdviniyogasya / 5"AkhyAnAni zaMsanti" ityuktvA tatraiva 6"manuvaivasvato rAjA" ityAdinA manvAdInAmAkhyAnAni vizeSyante / atasteSAmeva tatra viniyoga iti gamyate / tasmAna sarvA vedAnteSvAkhyAnazrutayaH pAriplavaprayogArthAH api tu vidyAvidhyarthAH // 23 // 1.chA. 1-1.1, 3 // 2 // --3 ko. 3.1 // -4. chA. 6.1.1 / / -5 / / --6 // For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.) pArivAdhikaraNam . tathA caikavAkyopabandhAt / 3 / 4 / 24 // "AtmA vA are draSTavyaH" ityAdividhinaikavAkyatayopabandhAbAkhyAnAnAM vidyAvidhyarthAnyeva tAnIti gamyate; yathAra "so'rodIta" ityevamAdeH karmavidhyarthatvam ; na pAriplavArthatvam // 24 // iti bhIzArIrakamImAMsAbhASye pAriplavArthAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-pAriplavArthI iti cena vizeSitatvAt // vedAnteSu tattadvidyArambhe'dhItAH 3"prataI no 6 ghe" isyAdyAkhyAyikAH pArinuvArthAH, 4"AkhyAnAni zaMsanti" iti tatra viniyogAt-iticetna tatraiva 5"ma. nuvaivasvataH" ityAdyAkhyAnAnAM vizeSitatvAt teSAmeSa tatra viniyogaH // 23 // tathA caikavAkyopabandhAt // vidyAvidhinaikavAkyatvAca "so'rodIt" ityAdivat vidyAstusyoM etAH 24 // iti vedAntasAre pAriplavAyadhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-pAriplavArthA iti cema vizeSitatvAt / tathA caikavAkyopabandhAt / / 3"pratardano ha vai daivodAsiH" isyAdayo ghedAntevAlyA. navizeSAH kiM pAriplavaprayogArthAH, uta satratatra vidyAvizeSapratipAdanArthAH iti sNshyH| "AkhyAnAni zaMsanti" iti pAriplave viniyogAttadarthA iti pUrvaH pakSaH / rAdAntastu-4'AkhyAnAni zaMsanti" ityuktvA 5"manurvaivakhato rAjA" iti manvAdyAkhyAne viniyogasya vizeSitatvAt , 3"taM mAmAyuramRtamityupAsva" 1"AtmA vA are draSTavyaH" ityAdividhinaikavAkyatvAca, .2 "so'rodIt" ityAdivadvidyAvidhyarthA evAstradvayamapi vyaakhyaatm||23,24|| iti vedAntadIpe pAriplavArthAdhikaraNam // 3 // 1. .. 6.5-6 // -2. yadu. 1.5-1 / -3, ko. 3-1 // -4 / / -5 // For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (bhIzArIrakamImAMsAbhASye amiindhnaadhikrnnm|| eurn ata eva cAmIndhanAdyanapekSA / 3 / 4 / 25 // stutiprasaGkAdavAntarasaGgativizeSeNArthadvayaM cintitam / vidyAvanta Urdhvaretasa AzramiNassantItyuktam 1"Urdhvaretassu ca zabde hi" ityAdibhissUtaiH idAnImUrdhvaretaso yajJAghabhAvAttadaGgikA vidyA na sambhavatItyAzaGkayAha-ata eva cAnIndhanAdhanapekSA-iti / yata Urdhvaretasa A. amiNo vidhAsambandhitvena zrutyA parigRhyante2" pramasaMstho'mRtatvameti" 3"ye ceme'raNye bhadA tapa ityupAsate" "etameva pravAjino lokamichantaH pravrajanti" 5"yadicchanto brahmacarya caranti" ityAdikayA; ata evordhvaretassu vidyA agrIdhanAyanapekSA-bhanIndhanam-amayAdhAnam / AdhAnapUrvakAgrihotradarzapUrNapAsAdikarmAnapekSA teSu vidyA / kevanakhAzramavihitakarmApekSetyarthaH // 25 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye amIndhanAdyadhikaraNam // 4 // vedAntasAre-ata eva caagriindhnaadynpekssaa|| UrvaretasAm 4 e. tameva pravAjino lokamicchantaH pravrajanti" ityAdizrutereva vidyAvattvAt te. jvAdhAnApanapekSA vidyA // 25 // iti vedAntasAre bhanIndhanAyadhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-ata eva cAnIndhanAdyanapekSA // UrdhvaretaskhAzrameSu brahmavidyA sambhavati, neti saMzayaH / yahAdhabhAvAtteSAM tadanikA vidyA na sammapatIti pUrva pakSaH |raaddhaantstu-5"ydicchnto brahmacarya caranti" 4"etameva pravAjino lokamicchantaH pravajanti" ityAdizruteH teSAM vidyAvattvAvaga zArI.3 4.17 // -2. ga.2-23.1 // -1. chaa.5-1..||-4. .. 6-422 // -5. kaTha. 1-2.15 // For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] sarvApekSAdhikaraNam. 375 mAtepanihovAcanapekSA vidheti nidhIyate / sUtrArthastu-mataeva vidyAvayabhutereva mAdhAnAdyanapekSA teSu vidyA / agnIndhanaM hi-agnvaadhaanm|| 25 // iti vedAntadIpe amIndhanAyadhikaraNam // 4 // ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvApekSAdhikaraNam ||5||...srvaapekssaa ca yjnyaadishrutershvvt|3|4|26|| yadi vidyA yajJAcanapekSavAmRtatvaM sAdhayati ; tarhi gRhastheSvapi tadanapekSeva sApayitumaIti, yajJAdizrutirapi / "vividiSanti" iti - gdAkarmaNo vedanAGgatAM na pratipAdayatIti (siddhAntaH)...ata bhaah-srvaapekssaa-iti| agrihotrAdisarvakarmApekSaiva vidyA karmavatsa gRhastheSu, kutaH 1 yajJAdizruteH / 1"tametaM vedAnuvacanena brAmaNA vividipanti yona dAnena tapasA'nAzakena" ityAdinA yajJAdayo hi vidyAGgatvena zrUyante / yajJAdinA vividiSanti veditumicchanti, yahAdibhirvedana praaptumicchntiityrthH| yajJAdInAM jJAnasAdhanatve satyeva bazAdibhiH jJAna prAptumicchantIti vyapadeza upapadyate; yathA aseInanasAdhanatve sati asinA jipAMsatIti vypdeshH| ato yajJAdInAM zAnasAdhanatvamavagamyate / mAnaM ca vAkyArthajJAnAdarthAntarabhUtaM dhyAnopAsanAdizabdavAcyaM vizadatamapratyakSatApamasmRtispaM niratizayapriyamaharArabhyAsAdheyAtizayamAprayANadanuvartamAnaM mokSasAdhanamityuktamasmAbhiH pUmeva ; vakSyati ca "AvRttirasadupadezAt" ityAdinA / evaMrUpa ca dhyAnamaharaharanuSThIyamAnainityanaimittikakarmabhiH paramapuruSArApanaspaiH paramapuruSaprasAdadvAreNa jAyata iti yajJAdinA vividiSantIti zAtreNa pratipAdyate / ataH karmavatsu gRhastheSu yajJAdinityanaimittikasarvakarmApekSA 1... 6.4.22 // -2. zArI. 4.1-1 // For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAgye vidyA / azvavat-yathA gamanasAdhanabhUto'nyaH khaparikarabandhaparika rmApekSA evaM mokSasAdhanabhUtA'pi vidyA nitynaimittikkrmprikraapekssaa| tadidamAha khayameva bhagavAn 1"yajJadAnatapaH karma na tyAjyaM kAryameva tat / yajJo dAnaM tapazcaiva pAvanAni manISiNAm" 2"yataH pravRttirbhUtAnA yena sarvamidaM tatam / svakarmaNA tamabhyarcya sidi vindati mAnavaH" iti // 26 // iti bhauzArIrakamImAMsAbhAgye sarvApekSAdhikaraNam // 5 // vedAntasAre-sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat // karmavatsu gRhakhevagnihotrAdisarvakamIpekSA vidyA "brAhmaNA vividiSanti yazena dAnena tapasA'nAzakena" ityaadishruteH|ythaacaashvo gamanasAdhanabhUto'pi vaparikaravAdhApekSo gamane / Urdhvaretassu ca svAzramakarmApekSA // 26 // iti vedAntasAre sarvApekSAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat // karmavatsu gRhale. thukiM yajJAdikarmApekSA vidyA, uta tatrApi kevalaiveti sNshyH| Urdhvaretassu yahAdhanapevAmRtatvaM sAdhayati cet-karmanirapekSAyA vidyAyA eva sAdhanatva mabhyupagamanIyam / tathA sati gRhaspeSvapi tanirapekSeva sAdhayituM samartheti pU. H pkssH| nahi svargAdisAdhanabhUtamagnihotrAdikarma puruSabhedena nAnAvidhAnakaM raSTam / 3"vividiSanti' iti zamdo'pi vedanecchAyAM karmANi viniyuke, na vidyAyAm / rAdhAntastu-karmavatsu gRhastheSu yajJAdisarvakarmApekSA vidyA kuta? yajJAdizruteH - 3"tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yona dAnena" itihi yajJAdayo vidyAGgatvena viniyujyante / ato gRhastheSu karmApekSA vidyA / icchAyA iNyamANapradhAnatvAt3 "vividiSanti" itIpyamANaM jJAnamevetyavagamya. te / yathA gamanasAdhanabhUto'zvaH svaparikarabandharUpaparikarmApekSA evaM mokSasAdhanabhUtA vidyApi nityanaimittikaparikarmApekSA / Urdhvaretassu ca svAzramavihitaM kamaiva parikarma bhavatIti tevapi vidyAsambandhazzAstrAvagamyate / zA. saikasamadhigamye hi yathAzAstramabhyupagamanIyam / sUtramapi vyAkhyAtam // 26 // iti vedAntadIpe sarvApekSAdhikaraNam // 5 // 1. gI. 18.5 // -2, gI.18.46 // -3. 1. 6.4.22 // For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye zamadamAdyadhikaraNam // 6 // )-m zamadamAdyupetassyAttathApi tu tadvidhestadaGgatayA teSAmapyavazyAnuSTheyatvAt / 3 / 4 27 // gRhasthasya zamadamAdInyapyanuSTheyAni, uta neti cintAyAm-AntarabAjhakaraNavyApArarUpatvAtkarmAnuSThAnasya, zamadamAdInAM tadviparItarUpatvAcAnanuSTheyAni (siddhAntaH)...iti prApta ucyate yadyapi gRhasthA karaNavyApArarUpakarmasu prasaH, tathA'pi sa vidvAn zamadamAyupetassyAtH kutaH tadAtayA tadvidheHvidyAGgatayA teSAM vidheH 1 "tasmAdevaMvicchAnto dAnta uparatastitikSussamAhito bhUtvA''tmanyevA'tmAnaM pazyet" iti / vidyotpattezcittasamAdhAnarUpatvena dRSTaparikaratvAcchamAdInAM, vidyAnivRttaye teSAM zamA. dInAmapyavazyAnuSTheyatvAcca taanypynussttheyaani| naca karaNavyApAratadvipa. ryayarUpatvena karmaNAM zamadamAdInAM ca parasparavirodhaH, bhinnaviSayatvAtvihiteSu karaNavyApAraH, avihiteSu prayojanazUnyeSu ca tadupazama iti / naca karaNavyApArarUpakarmasu vartamAnasya vAsanAvazAcchamAdInAmupAdeyatvAsambhavaH, vihitAnAM karmaNAM paramapuruSArAdhanatayA tatmasAdadvAreNa nikhilaviparItavAsanocchedahetutvAt / ato gRhasthasya shmdmaadyo'pynssttheyaaH|| 27 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye zamadamAdyadhikaraNam // 6 // vedAntasAre-zamadamAyupetassyAttathApi tu tadvidhestadaGgatayA tepAmapyavazyAnuSTheyatvAt // gRhastho vihitakarmavyApRto'pi "zAnto dAntaH" 1. 1. 6-4-23 // For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [bha. 3. ityAdinA zamadamAdividhestadyuktassyAt, vidyAniSpattaye zamadamAdInAmavazyAnuSTheyatvAt / zAntyuparatiprabhRtibhirvinA vidyAniSpattyanupapatteH // 27 // iti vedAntasAre zamadamAdyadhikaraNam // 6 // vedAntadIpe--zamadamAdhupetassyAttathApi tu tadvidhestadaGgatayA tepAmapyavazyAnuSTheyatvAt // kiM vidyAnivRttaye gRhasthaizzamadamAdaya upAdeyAH, uta neti saMzayaH / gRhasthAnAmAntarabAAkaraNavyApArarUpakAGgakatvAdvidyAyAH, tadviparItarUpazamadamAdhupAdAnAsAmarthyAdUrdhvaretassu karmarahiteSu zamAdiviniyogo bhaviSyati, yathA yajJAdiviniyogaH karmavatsu gRhastheSu / tasmAdanupAdeyAzzamAdaya iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-1'tasmAdevaMvicchAnto dAnta uparatastitikSussamAhito bhUtvA''tmanyevAtmAnaM pazyet" iti sAmAnyena vidyAtayA viniyogAdhasthairapyupAdeyAH / na ca karmavatAM teSAM zamAdyupAdAnAsAmarthyam, bhinnaviSayatvAcchamAdeH / vihiteSu hi karmasu karaNavyApAraH; avihiteSu prayojanazUnyeSu ca zamadamAdayaH / atazzamAdiviniyogo yajJAdiviniyogavanna saGkocamarhati iti / sUtrArthastu-yadyapi gRhastho yajJAdikarmasu viniyuktaH, tathApitu zamadamAdyupetassyAt ; kutaH? 1"zAnto dAntaH" ityAdinA tadvidheH tadaGgatayA-vidyAGgatayA vidyAniSpattaye teSAmavazyAnuSTheyatvAJca / ekApratAniSpAdyatvAcchamadamAdibhireva vidyAniSpattirityarthaH / yajJAdikarmANyapi pApanibarhaNadvAreNaikAgratAmApAdayantItyabhiprAyaH // 27 // iti vedAntadIpe zamadamAyadhikaraNam // 6 // n(zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvAnnAnumatyadhikaraNam // )... sarvAnnAnumatizca prANAtyaye tdrshnaat| 3 / 4 / 28 // vAjinAM chandogAnAM ca prANavidyAyAM 2"na ha vA asyAnanaM jagdhaM bhavati nAnanaM parigRhItaM bhavati" 3"naha vA evaMvidi kizcanAnanaM bhavati" iti prANavidaH sarvAnAnumatiH saGkIrtyate kimiyaM prANavidyAni 1. sa. 6-4-23 // -1, bu. 8-1-14 // -3. chA. 5-2-1 // For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] sarvAnnAnumatyadhikaraNam . 379 SThasya sarvAnnAnumatiH sarvadA, uta prANAtyayApattAviti vizaye, vizeSAnupAdAnAtsarvadA (siddhAntaH iti prApta ucyate- prANAtyaye - iti / cazabdo'vadhAraNe; prANAtyayApattAvevetyarthaH / kutaH 1 taddarzanAt -- dRzyate dhanyatra brahmavidAmapi prANAtyayApattAveva sarvAnnAbhyanujJA ; kiM punaH prANavidaH / uSastiH kiLa cAkrAyaNo brahmavidagresaro maTacIhateSu kuruSu durbhikSadUSiteSvibhyagrAme vasannanazanena prANasaMzayamApanno brahmavidyAniSpattaye prANAnAmanavasAdamAkAGgamANa ibhyaM kulmASAn khAdantaM bhikSamANastena ca ucchiSTebhyo'nye na vidyanta iti pratyuktaH punarapi 1 eteSAM me dehi" ityuktvA tenacebhyenocchiSTebhya AdAya dattAn kulmASAn pratigRhyAnupAnapratigrahami - bhyenArthitaH 1 "ucchiSTaM vai me pItaM syAt" iti vadaMzcAkrAyaNaH kimete kulmASA anucchiSTA iti ibhyena paryanuyuktaH 1" na vA ajIviSyamimAnakhAdan... kAmo ma udapAnam" iti kulmASAkhAdane svasya prANasaMzayApattestAvanmAttrakhAdanena dhRtaprANasya svasyocchiSTodakapAnaM kAmakAritaM niSiddhaM syAdityuktvA svakhAditazeSaM jAyAyai datvA tayA ca rakSitAnaparedyuryAjanenArjijISayA jigamiSuH punarapi prANasaMzayamApannastAnevebhyocchiSTAn svocchiSTabhUtAn paryuSitAMzva khAda / ato brahmavidAmapi prANasaMzaya eva sarvAnnAnumatidarzanAdatvAvizeSeNa kIrtitamapi prANavida - ssarvAnnInatvaM prANAtyayApattAveveti nizcIyate // 28 // abAdhAcca / 3 / 4 / 29 // 2" AhArazuddha satvazuddhiH savazuddhau dhruvA smRtiH" iti brahmavidyotpattAvAhArazuddhividhAnAbAdhAdapi brahmavidAM sarvAnnInatvamApadviSayamavagamyate / evaM brahmavidAmatizayitazaktInAmapi sarvAbhInatvasyApadvi 1. chA. 1-0-3, 4 // -2. chA. 7-26-2 // For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 vedAntasAre [.3. payatvAtmANavido'lpazakteH sarvAnAnumatirApadviSayaiva // 29 // api smaryate / 3 / 4 / 30 // api ca ApadviSayameva sarvAcInatvaM brahmavidAmanyeSAM ca smaryate -"prANasaMzayamApano yo'nnamatti ytsttH| lipyate na sa pApena paapanamivAmbhasA" iti // 30 // zabdazcAto'kAmakAre / 3 / 4 / 31 // yato brahmavidAmanyeSAM ca sarvAcInatvamApadviSayameva ; ata eva sarveSAmakAmakAre zabdaH-kAmakArasya pratiSedhakaH zabdo vartate / asti hi kaThAnAM saMhitAyAM kAmakArasya pratiSedhakaH zabdaH 2"tasmAdrAhmaNasmurAM na pibati pApmanA 3notsRjA iti" iti / pApmanA saMspRSTo na bhavAnIti matvA brAhmaNaH surAM na pibatItyarthaH // 31 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvAnnAnumatyadhikaraNam // 7 // vedAntasAre--sarvAnnAnumatizca prANAtyaye taddarzanAt // prANavicAniSThasya 4'naha vA evaMvidi kiJcanAnanaM bhavati" iti sarvAnnAnumatirna sadhaMdA; apitu prANAtyayApattAveva, atizayitazaktebrahmavido'pyucchiSTabhakSaNA diH prANAsthayApattAveveti darzanAt // 28 // abAdhAca // 5"AhArazuddhau. sattvazuddhiH" ityAhArazuddhividherabAdhAca prANasaMzaya eva // 29 // api smyte|| 1"prANasaMzayamApano yo'namatti yatastataH" ityAdinA smaryate ca prANasaMzaya eveti // 30 // zabdazcAto'kAmakAre // 2"tasmAdrAhmaNassurAna pibet" iti kAma. kAranivRttizabdazcAtaeva ; yataH prANasaMzaya eva srvaanaanumtiH||31|| / iti vedAntasAre sarvAnnAnumatyadhikaraNam // 7 // 1 // -2 // -3. notsaMsajA iti. pA // -4. chA. 5-2.1 // -5. chA, 7-26-2 // For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 381 pA. 4.] vihitatvAdhikaraNam vedAntadIpe-sarvAnAnumatizca prANAtyaye taddarzanAt // vAjinAM chandogAnAM ca prANavidyAyAM "naha vA evaM vidi kiJcanAnanaM bhavati" iti sarvAnnAnumatissakIya'te / kiM prANavidassarvAnnAnumatissarvadA, uta prANAtyayApattAviti saMzayaH / avizeSAtsarvadeti pUrvaH pkssH| atizayitazaktabrahmavido'pi ucchiSTaparigrahaNabhakSaNayoH prANAtyayApattAveva darzanAdalpazakteH prANavidaH kiM punariti prANAtyayApattAveveti raaddhaantH| sUtrArthastu-cazabdo'vadhAraNe ; prANavidassarvAnAnumatiH prANAtyaya eva; kutaH1 tadarzanAt-atizayitazaktebrahmavidaH prANAtyaya eva sarvAnAnumatidarzanAt // 28 // abAdhAca // 2 "AhArazuddhau sattvazuddhissattvazuddhau dhruvA smRtiH" isyAhArazuddhividherabAdhAca prANAtyaya eva // 29 // __ api smayate // 3"prANasaMzayamApano yo'namatti ytsttH| lipyate na sa pApena panapatramivAmbhasA" iti prANasaMzaya eva sarvAnAnumatiH smaryate c||30|| zabdazcAto'kAmakAre // yatassarvAnAnumatiH prANAtyaye ; ato'kA. makAre zabdazca-kAmakArasya pratiSedhakazabdazvopapadyata ityarthaH // asti hi kaThAnAM kAmakArapratiSedhakazzabdaH 4"tasmAdrAhmaNassurAM na pibati pApmanA 5notsRjA" iti / pApmanA saMspRSTo na bhavAnIti matvA surAM na pibtiityrthH|| iti vedAntadIpe sarvAnnAnumatyadhikaraNam // 7 // -...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye vihitatvAdhikaraNam // 8 // )... vihitatvAccAzramakarmApi / 3 / 4 // 32 // yajJAdikarmAGgikA brahmavidyetyuktam ; tAni ca yajJAdIni karmANyamumukSuNA kevalAzramiNA'pyanuSTheyAni, uta neti cintAyAM, vidyAkAnAM satAM kevalAzramazeSatve nityAnityasaMyogavirodhaH prasajyata i 1. chA. 5-2-1 // ... 2. chA. 7-26-2 // -3 // 4 // -5. notsaMsRjA iti. pA ||-6. kevalAzramizeSatve. paa|| For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [bha... ti yajJAdInAM ra kevalAzramadharmatvaM na sambhavati ___-(siddhAntaH )---- iti prApta ucyte-aashrmkrmaapi-iti| Azramasya karmApi bhavati / kevalAzramiNApi anuSTheyAnItyarthaH / kutaH ? 2"yAvajjIvamagniholaM juhoti" ityAdinA vihitatvAt-jIvananimittatayA nityavadvihi tatvAdityarthaH // 32 // tathA vidyAGgatayA ca 2"tametaM vedAnuvacanena" ityAdinA vihitatvAdvidyAzeSatayApyanuSTheyAnItyAha sahakAritvena ca / 3 / 4 / 33 // vidyotpattidvAreNa vidyAsahakAritayA'pyanuSTheyAni / agnihotrAdI nAmiva jIvanAdhikArasvargAdhikAravat viniyogapRthaktvenobhayArthatvaM na virudhyata ityarthaH // 33 // tadvadeva karmAntaratvamapi nAstItyAhasarvathApi ta evobhayaliGgAt / 3 / 4 / 34 // sarvathA-vidyArthatve AzramArthatve'pi, ta eva yajJAdaya iti pratipattavyam ; na karmasvarUpabheda ityarthaH / kutaH ? ubhayaliGgAt-ubhayatra zrutau yajJAdizabdaiH pratyabhijJApya viniyogAt , karmasvarUpabhede pramANAbhAvAca // 34 // anabhibhavaM ca darzayati / 3 / 4 // 35 // 3"dharmeNa pApamapanudati" ityAdibhizca tAneva yajJAdidharmAbhirdizya tairvidyAyA anabhibhavaM-pApakarmabhirutpattimatibandhAbhAvaM darzayati / aharaharanuSThIyamAnairhi yajJAdibhirvizuddhe'ntaHkaraNe pratyahaM prakRSyamANA 1. kevalAzramidharmasvaM. pA // 2 // -3. te. nA. 50-anu / For Private And Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 383 pA. 4.] vihitatvAdhikaraNam . vidyotpadyate / atasta evobhayana yjnyaadyH|| 35 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vihitatvAdhikaraNam // 8 // vedAntasAre-vihitatvAcAzramakApi // yajJAdikarma 1"yAvajIvamagnihotram" ityAdinA vihitatvAt vidyArahitakevalAzramiNAmapyanuSTheyam // sahakAritvena ca // 2"tametaM vedAnuvacanena" ityAdizrutervidyAka tayA vidhervidyAsahakAritvena viduSA cAnuSTheyam // 33 // sarvathApi ta evobhayaliGgAt // ubhayatra viniyoge'pi yajJAdayasta eva, ubhayatra pratyabhijJAnAkhyAlliGgAt / karmasvarUpaikye'pi viniyogapRthaktvena nvirodhH||34|| anabhibhavaM ca darzayati // 3 "dharmeNa pApamapanudati" iti vidyotpattipratibandhakapApanivartanena vidyAyA anabhibhavaM karmAnuSThAnakAryazca drshyti|| iti vedAntasAre vihitatvAdhikaraNam // 8 // vedAntadIpe-vihitatvAccAzramakApi // kiM yajJAdayo vidyAGgabhUtAH kevalAzramasyApyaGgabhUtAH, uta neti sNshyH| kevalAzramasyApyaGgatve nityAnityasaMyogarUpavirodhaH prasajyata iti nAGgabhUtAH kevalAzramasyeti pUrvaH pakSaH / rA. khAntastu-yadaikenaiva viniyogenobhayAGgatvamiSyate; tadA nityAnityasaMyogavirodhaH / iha tu 1"yAvajIvamagnihotraM juhuyAt' 2"tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajhena dAnena" iti viniyogapRthaktvena virodhaH pari, hiyate ; yathA'gnihotrAdInAmeva karmaNAm / jIvanAdhikArakAmanAdhikArayorivAdhikArabhedasyAsphuTatvAttatsphuTIkaraNAya punariha cinsyate / sUtrArthastu1"yAvajIvamagnihotraM juhuyAt" ityAdinA kevalagRhasthAzramiNo jIvananimitatayA vihitatvAdeva yajJAdi kevalAzramakarmApi // 32 // sahakAritvena ca // 2"tametaM vedAnuvacanena" ityAdinA vidyAsAdhanatvena vihitatvAzca vidyAsahakAritvena cAnuSTheyaM yajJAdikarma / viniyogapRthaktvena virodhaH parihiyata ityabhiprAyaH // 33 // 1.ApastamvIta. 3-14-8 // baTTaca iti shaavrH||-2, 6.6-4-22||---3.te.naa.50-anu|| For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 384 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. sarvathApita evobhayaliGgAt / / sarvathApi ubhayatra viniyoge'pi ta eva yajJAdayaH / kutaH ? ubhayaliGgAt - ubhayatra pratyabhijJAnAkhyaliGgAt // 34 // anabhibhavaM ca darzayati // 1"dharmeNa pApamapanudati" ityAdibhizva yajJAdidharmAnirdizya tairvidyAyAH anabhibhavaM - pApakarmabhirutpattipratibandhAbhAvaM darzayati / ata ubhayatra viniyogAtkevalAzramiNAM mumukSUNAM cAnuSTheyA yajJAdayaH // iti vedAntadIpe vihitatvAdhikaraNam // 8 // zrIzArIrakamImAMsAbhASye vidhurAdhikaraNam // 9 // ) -- antarA cApi tu taddaSTeH / 3 / 4 / 36 // 8 1 caturNAmAzramiNAM brahmavidyAyAmadhikAro'sti ; vidyAsahakAriNa AzramadharmA iti coktam / ye punarAzramAnantarA vartante vidhurAdayaH teSAM brahmavidyAyAmadhikAro'sti, naveti vizaye - AzramadharmetikartavyatAkatvAdvidyAyAH, anAzramiNAM cAzramadharmAbhAvAnnAstyadhikAraH-- ( siddhAntaH ) - iti prApta ucyate-antarAcApitu - iti / tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH; cazabdo'vadhAraNe / antarA vartamAnAnAm - anAzramiNAmapi vidyAyA - madhikAro'styeva / kutaH 1 taddaSTe :- dRzyate hi raikvabhISmasaMvartAdInAmanAzramiNAmapi brahmavidyAniSThatvam / nacAzramadharmaireva vidyAnugraha jhIta zakyaM vaktum, 2" yajJena dAnena tapasAnAzakena" iti dAnAdInAmAzrameSu 3 anaikAntikAnAmapyanugrAhakatvadarzanAt / yathordhvaratassu vidyAniSThatvadarzanAdagnihotrAdivyatiriktaireva vidyAnugrahaH kriyate; tathA'nAzramiSvapi vidyAdarzanAdAzramAniyatairjapopavAsadAnadevatArAdhanAdibhirvidyAnugrahazza Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kyate kartum / / 36 / / 1. tai. nA, 50 - anu // 2. bR. 6-4-22 // 3. anekAntAnAM pA // For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] vidhurAdhikaraNam. 385 api smaryate / 3 / 4 / 37 // apica anAmiNAmapi japAdibhireva vidyAnugrahaH smaryate1 "japyenApi ca saMsidhyedrAhmaNo nAtra sNshyH| kuryAdanyanna vA kuryAnmailo brAhmaNa ucyate" iti / saMsidhyet-japAunugRhatiyA vidyayA siddho bhavatItyarthaH // 37 // vizeSAnugrahazca / 3 / 4 / 38 // na kevalaM nyAyasmRtibhyAmayamarthassAdhanIyaH zrUyate cAnAzramaniyatedharmavizeSairvidyAnugrahaH 2 "tapasA brahmacaryeNa zraddhayA vidyayA''tmAnamaviSyet" iti // 38 // atastvitarajjyAyo liGgAcca / 3 // 4 // 39 // tuzabdo'vadhAraNe ataH-anAmitvAt itarat-Azramitvameva jyAyaH, anAmitvamApadviSayam ; zaktasya tvAmitvamevopAdeyamityarthaH; bhuuyodhrmkaalpdhrmkyortulykaarytvaat| liGgAca-smRtarityarthaH / smaryate ca zaktaM pratyAzramasyopAdeyatvam 3"anAzramI na tiSThettu dinamekamapi dvijaH" ityAdinA / nivRttabrahmacaryasya mRtabhAryasya ca avairAgye sati dArAlAbha Apat // 39 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vidhurAdhikaraNam // 9 // vedAntasAre-antarA cApi tu tddsstteH|| AzramAnantarA vartamAno vidhurAdiranAzramI; tasyApi vidyAdhikAro'sti , raikvAdigvanAzramiSu pra. syavidyAdhikAradarzanAt // 36 // ___ api smyte| anAzramiNo'pi japAdinA vidyAnugrahaH smaryate 1"ja. pyenApi ca saMsiddhayet" iti // 37 // 1. manu. 2-87 // -2. praznopa. 1.10 // -3 // *49 For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 386 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 3. vizeSAnugrahazca / / AzramAniyata dharmavizeSeNa vidyAnugrahazca zrUyate 1"tapasA brahmacaryeNa zraddhayA vidyayA cAtmAnam " ityAdinA // 38 // atastvitarajjyAyo liGgAcca / / anAzramitvAdAzramitvaM jyAyaH, dharmabhUyastvAt, 2" anAzramI na tiSThettu" iti smRtezva // 39 // iti vedAntasAre vidhurAdhikaraNam // 9 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe - antarA cApi tu taddRSTeH || vidhurAdInAmanAzramiNAM prahmavidyAyAmadhikAro'sti, neti saMzayaH / AzramadharmetikartavyatA katvAdvidyAyAH tadabhAvAtteSAmadhikAra iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu- Urdhvaretassviva raikvAdivAzramiSu vidyAniSThatvadarzanAdAzramAniyatairjapopavAsadAnAdibhireva teSAM vidhAnugraho bhavatItyastyevAdhikAraH / sUtrArthastu tuzabdAtpakSo vyAvRttaH / cshdo'vdhaarnne| antarA'pi - AzramAnantarA vartamAnAnAmanAzramiNAmapyadhikAro'styeva / kutaH ? taddRSTeH-raikvAdiSu vidyAniSThatvadRSTeH // 36 // api smaryate / api ca anAzramiNAmapi japAdibhireva vidyAnugrahaH smaryate 3" japyenApi ca saMsidhyedbrAhmaNo nAtra saMzayaH" ityAdinA // 37 // vizeSAnugrahazva || AzramAniyatadharmavizeSeNa vidyAnugrahazzrUyate ca 1 "tapasA brahmacaryeNa zraddhayA vidyayA cA''tmAnamanvicchet" iti // 38 // atastvitarajjyAyo liGgAcca / ataH anAzramitvAditarat-AzramatvaM jyAyaH, dharmabhUyastvAt ; liGgAca smRtezcetyarthaH 2" anAzramI na tiSThela dinamekamapi dvijaH " iti hi smaryate / tasmAdanAbhramitvena vidyAniSThatvamApadviSayamityabhiprAyaH // 39 // iti vedAntadIpe vidhurAdhikaraNam // 9 // ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadbhatAdhikaraNam // 10 // 00 tadbhUtasya tu nAtadbhAvo jaiminerapi niyamAttadrapAbhAvebhyaH / 3 / 4 / 40 // naiSThikavaikhAnasaparivrAjakAzramebhyaH pracyutAnAmapi brahmavidyAyA - 1. prazna. 1-10 // 2 // - 3, manu, 2-87 // For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] __ tadbhUtAdhikaraNam . 387 madhikAro'sti, neti cintAyAM-vidhurAdivadanAzrIkAntairdAnAdibhi. vidyAnugrahasambhavAdastyadhikAraH --(siddhAntaH). iti prApta ucyate-tadbhUtasya tu naatdbhaavH-iti| tuzabdaH pkssvyaavRtyrthH| tadbhUtasya-naiSThikAdyAzramaniSThasya, nAtadbhAvaH-atathAbhAvaH, anAzramitvenAvasthAnaM na sambhavatiH kutaH? tapAbhAvebhyo niyamAt-tadrUpANi-teSAM naiSThikAdInAM rUpANi-veSAH, dharmA ityarthaH; teSAmabhAvAH-tadpAbhAvAH, tebhyaH zAniyamAt / naiSThikAdyAzramapraviSTAn svAzramadharmanivRttibhyo niyacchanti hi zAstrANi 1"brahmacAryAcAryakulavAsI tRtIyo'tyantamAtmAnamAcAryakule'vasAdayan" iti, 2"araNyamiyAttato na punareyAt" iti, 3"sannyasyAgniM na punarAvartayet"itica / ato vidhu rAdivat naiSThikAdInAmanAthamitvenAvasthAnAsambhavAnna tAnadhikaroti baavidyA; jaiminarapi-ityavigAnaM darzayannuktaM svAbhimataM drddhyti||40|| __atha syAt-naiSThikAdInAM brahmacaryAtpacyutAnAM prAyazcittAdadhikArassambhavatiH asti ca prAyazcittamadhikAralakSaNe nirUpitam 4"avakIrNipazuzca tadvat" iti / ataH pracyutabrahmacaryasya prAyazcittasambhavAskRtaprAyazcitto brahmavidyAyAmadhikariSyati-iti; tatrAhanacAdhikArikamapi patanAnumAnAttada yogAt / 3 / 4 / 41 // adhikAralakSaNoktamapi prAyazcittaM naiSThikAdInAM tavaSTAnAM na sambhavatiH kutaH patanAnumAnAttadayogAt-naiSThikAdInAM pracyutAnAM pata 1. chA. 2-23-1 // 2 // -3. yajuSi, kAThake // 4 // For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 385 bhIzArIrakamImAMsAbhAgye [ma. 3. nasmRtestasya prAyazcittasyAsambhavAt-1"ArUDho naiSThikaM dharma vastu pracyavate dvijaH / prAyazcittaM na pazyAmi yena zudhyetsa AtmahA" iti / ato'dhikAralakSaNoktaM prAyazcittamitarabrahmacAriviSayam // 41 // upapUrvamapItyeke bhaavmshnvttduktm|3|4||42|| naiSThikAdInAM brahmacaryamacyavanamupapUrvam-upapAtakam, mahApAtakeSvaparigaNitatvAditi tatra prAyazcittasya bhAvaM-vidyamAnatAmapyeke AcAryA manyante; azanavat-yathA madhvazanAdiniSedhastatmAyazcittaM copakurvANasya naiSThikAdInAM ca samAnam / taduktaM smRtikAraiH 2 "uttareSAM caitadavirodhi" iti / gurukulavAsino yaduktaM, tatvAzramAvirodhyuttareSAmapyAzramiNAM bhavatItyarthaH / tadvadihApi brahmacaryamacyavane prAyazcittarasambhavAdahmavidyAyogyatApyasti // 42 // bahistabhayadhApi smRterAcArAcca / 3 / 4 // 43 // tuzando matAntaravyAvRttyarthaH; upapAtakatve mahApAtakatve'pyete bahirbhUtA eva brahmavidyAdhikAribhyaH; brahmavidyAyAmanadhikRtA ityarthaH / kutaH smRteH-pUrvoktAt patanasmaraNAt / yadyapi kalmapaniharaNAya kaizcivacanaiH prAyazcittAdhikAro vidyate,tathApi karmAdhikArAnuguNazuddhihetupAyazcittaM na sambhavati, 1 "prAyazcittaM na pazyAmi yena zudhyetsa AtmahA" iti smRtarityarthaH / AcArAca-ziSTA hi naiSThikAdIn bhraSTAn kRtaprAyazcittAnapi varjayanti, tebhyo brahmavidyAdikaM nopadizanti; atasteSAM nAsti brhmvidyaayaamdhikaarH||43|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadbhatAdhikaraNam // 10 // 1. Ameya. 16 5-23 // --2. gAta. 1-pra.3.a, 4-s||-3. sadbhAvAt .paa.-4|| For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 389 pA. 4.] tadbhUtAdhikaraNam . vedAntasAre-tadbhatasya tu nAtadbhAvo jaiminerapi niymaattdrpaamaavebhyH|| naiSThikAdiniSThasya pracyusya sthitirna sambhavatyeva, niyamAt tadpanivR. ttibhyaH / yathA; niyacchanti hi 1" atyantamAtmAnamAcAryakule'vasAdayan " itira "araNyamiyAttato na punareyAt" itica 3"satrayasyAnina punraavrtyet| iti ca / atasteSAM pracyutya sthityabhAvAdvidyAnadhikAraH / jaiminerapyevam // nacAdhikArikamapi ptnaanumaanaattdyogaat|| 4"avakIrNipazuzca tadvat" ityadhikAralakSaNoktaM prAyazcittamapi tasya na sambhavati, tasya prAyazcittAnadhikArasmRteH tadasambhavAt , 5"ArUDho naiSThikaM dharmam"isyArabhya5"prAyazcittaM na pazyAmi" ityAdismRteH // 41 // upapUrvamapItyeke bhAvamazanavattaduktam / upapAtakatvAt prAyazcitta meke madhvazananiSedhatatmAyazcittavaditi ; taduktam 6"uttareSAzcaitadavirodhi" iti // 42 // bahistUbhayadhApi smRteraacaaraac|| upapAtakatve'pi anyathApi karmA dhikArabahiSkRtA ete; tathA smRteH 5"prAyazcittanna pazyAmi yena zudhyetsa A. mahA" iti, ziSTabahiskArAca // 43 // iti vedAntasAre tadbhatAdhikaraNam // 10 // vedAntadIpe-tagatasya tu nAtadbhAvo jaiminerapi niymaattdrpaabhaavebhyH|| naiSThikavaikhAnasaparivrAjakAnAM svAbhamebhyaH pracyutAnAmapi vidyAdhikAro'sti, neti saMzayaH / vidhurAdivajapAdibhiranugrahasambhavAdastyevAdhi. kAra iti pUrvaH pakSArAddhAntastu-naiSThikAdInAM khAzramabhraSTAnAM prAyazcittAbhAvasmaraNAcchiSTabahiSkRtatvAzca teSAmanadhikAraH iti|suutraarthstu-tdbhuutsy tu nA. tadbhAvaH-naiSThikAdibhUtasyAtathAbhAvo na sambhavati ; kutaH 1 tadrapAbhAvebhyaH zAstraiH niyamAt , tadpAbhAvAH naiSThikAdyAzramadharmAbhAvAH ; tebhyo niyacchanti hi zAstrANi / 1"brahmacAryAcAryakulavAsI tRtIyo'syantamAtmAnamAcAryakule'vasAdayan" iti naiSTikasya tatraiva niyamaH ; 2"araNyamiyAttato na puna reyAt" iti ca vaikhAnasasya , 3"samayasyAgniM na punarAvartayet' iti ca pari 1.chA.2-23-1 // 2 // -3 // ---4 // -5 Ameya. 16-5-23||-6.gaut. 1-pra. 3-bha. 4-s // For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAgye vAjakasya ; ata eva teSAmanAmitvenAvasthAnAbhAvAdvidhAdhikAro na sambhavati / jaiminerapyavigIto'yam // 40 // nacAdhikArikamapi patanAnumAnAttadayogAt // AdhikArikam adhikAralakSaNoktam 1"avakIrNipazuzca tadvat" ityetatprAyazcittaM naiSThikasya na sambhavati ; kutaH ? patanAnumAnAnnaiSThikasya tadayogAt / tasya hi patanaM smaryate prAyazcittAbhAvavacanena 2 'ArUDho naiSThikaM dharma yastu pracyavate dvijaH / prAyazcittaM na pazyAmi yena zudhyetsa AtmahA" iti / ata upakurvANabrahmacArivi. SayamAdhikArikam // 41 // upapUrvamapItyeke bhAvamazanavattaduktam // eke prAyazcittabhAvamapi manyante, yata upapUrvam upapAtakamidam ; azanavat-madhvazanAdiniSedhatatprAyazcittavadbhavatItyarthaH / ata upakurvANasya brahmacAriNaH uktamAdhikArikamasyApi bhavatIti / taduktaM smRtikAraiH 3"uttareSAM caitadavirodhi" iti / upakurvANe brahmacAriNyukto dharmaH uttareSA cAzramiNAM svAzramAvirodhI bhvtyevetyrthH||42|| bahistUbhayadhApi smRterAcArAca // ubhayadhApi upapAtakatve mahApAtakatve'pi naiSThikAtpracyuto bahirbhUtaH karmAdhikArAt , 2"prAyazcittaM na pazyAmi' iti smRteH, AcArAzca ; varjayantionaM ziSTA vidyopdeshaadau| yadyapi kalmaSanibarhaNAya kaizcitprAyazcittamucyate, tathApi karmAdhikArApAdinI zuddhisteSAM na sambhavatItyabhiprAyaH // 43 // iti vedAntadIpe tadbhatAdhikaraNam // 10 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye khAmyadhikaraNam // 11 // ).-.. svAminaH phalazruterityAtreyaH / 3 / 4 // 44 // kAGgAzrayANyudgIthAyupAsanAni kiM yajamAnakarIkANi, utatvikartRkANIti cintAyAM-yajamAnakartRkANItyAneyo manyate ; kutaH phalazruteH-vedAntavihiteSu daharAyupAsaneSu phalopAsanayorekAzrayatvadarzanA 1 // -2. Ameya. 16-5-23 // -3. gauta, 1-pra. 3-a. 4-suu|| For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] khAmyadhikaraNam . diha ca RtuphalAmatibandharUpasyodgIthopAsanaphalasya yajamAnAzrayatvazravaNAdityarthaH / na ca godohanAdivadaGgAzrayatvena yajamAnakatakatvAsambhavaH, godohanAdiSu badhvaryukartRkapraNayanAzrayagodohanopAdAnamanyenAzakyam / iha tUgAtRkarTake'pyudgIthe tasyodgIthAdeH *rasatamatvAnusandhAnaMyajamAnenaiva kartuM zakyate // 44 // -..(siddhAntaH)--- iti prApte'bhidhIyate-- AvijyamityauDulomistasmai hi pari kriyate / 3 / 4 / 45 // __ Atvijyam-RtvijaH karmodgIthAyupAsanamityauDalomirAcAryoM manyateH kutaH tasmai hi-prayojanAya Rtvikparikriyate; phalasAdhanabhUtasya sAgasya kratorupAdAnAyetyarthaH / karmavidhiSura "Rtvijo vRNIte"2 "Rtvigbhyo dakSiNAM dadAti" iti RtvikartRkatvazAstreNa phalasAdhanabhUtaM sAGgaM karma RtvimbhiranuSTheyamityavagamyate tadantargatAni kAyikAni mAnasAni ca karmANi RtvikartRkANyeva naca zaktyazaktI tasya nibandhanam / yadyapyudgIthAdyapAsanaM puruSArthaH, tathApi kratvadhikRtAdhikAratvAkratozca sAGgasya RtvikartRkatvAt, 3 "yadeva vidyayA karoti...tadeva vIyavattaram" iti RtvikartRkakriyopayogitvena vidyAyAstadekakakatvazravaNAta, RtvikartRkANyetAnidaharAdiSpAsaneSu RtvikartRkatvAzravaNAta, "zAstraphalaM prayoktari" iti nyAyAca phalikartRkatvameva // 45 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye svAmyadhikaraNam // 11 // vedAntasAre-svAminaH phlshruterityaatreyH|| udgIthAyupAsanaM yaja *rasatamAditvAnusaM. pA.---1. yajuH. 6-3-7 // 2 // -3. chA. 1-1-10 // -4. pU. mI. 3-7-18 // For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 3. mAnenAnuSTheyam, tasyaiva kratuvIryavattaratvAdiphalazruterityAtreyaH // 44 // ArtvijyamityauDalomistasmai hi parikriyate / karmasvarUpavattadA zrayamapyArtvijyam; sAGgaphalasAdhanakarmAnuSThAnAya hi Rtvikparikriyate // 45 // iti vedAntasAre svAmyadhikaraNam // 11 // vedAntadIpe - svAminaH phalazruterityAtveyaH / udgIthAdyupAsanaM kiM yajamAnenAnuSTheyam, uta Rtvijeti saMzayaH / 1" yadeva vidyayA karoti...ta deva vIryavattaram" iti kratuvIryavattaratvaphalaM yajamAnasyeti daharopAsanAdi - vadyajamAnenAnuSTheyamiti pUrvaH pakSaH / karmAGgAzrayatvAdasyopAsanasya karmaNazcArtvijyatvena etadapi RtvijA 'nuSTheyaM, godohanAdivaditi rAddhAntaH / sUtrArthastu - svAminaH- yajamAnasyodgIthAdyupAsane kartRtvam, kutaH tasyaiva phalazruterityAtreyo manyate // 44 // ArtvijyamityauDalomistasmai hi parikriyate / / kratvaGgAzrayatvena kratvadhikRtasyaivAsminnupAsane'dhikArAt kratozcArtvijyatvena etadapyArtvijyamityauDulomirAcAryoM manyate, yajamAnaphalasAdhanatve'pi krateostadanuSThAnAya hi Rtvikparikriyate // 45 // iti vedAntadIpe svAmyadhikaraNam || 11 || (zrIzArIrakamImAMsAbhASye sahakAryantaravidhyadhikaraNam / / ) - sahakAryantaravidhiH pakSeNa tRtIyaM tadvato vidhyAdivat / 3 / 4 / 46 // 2" tasmAdbrAhmaNaH pANDityaM nirvidya bAlyena tiSThAset bAlyaM ca pANDityaM ca nirvidyAtha muniH" ityatra bAlyapANDityavanmaunamapi vidhIyate, utAnUdyata iti vizaye - maunapANDityazabdayoH jJAnArthatvAt, "pANDityaM nirvidya" iti vihitameva jJAnam 2" atha muniH" ityanUdyate; vidhizabdo nAva zrUyata iti // 2 1. chA. 1-1-10 // -2 bR. 5-5-1 For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] sahakAryantaraviSyadhikaraNam . __ ---(siddhAntaH).... ___ evaM prApte brUmaH-sahakAryantaravidhiH-iti / tadvataH-vidyAvataH; vidhyAdivat-vidhIyate iti yajJAdissarvAzramadharmaH zamadamAdizca vidhizabdenocyate; Adizabdena zravaNamanane gRhyete; sahakAryantaravidhirityatrApi vidhIyata iti vidhiH, sahakAryantaraM vidhizceti sahakAryantaravidhiH etaduktaM bhavati-yathA 1"tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena" ityAdinA 2"zAnto dAntaH" ityAdinA ca sahakArI yajJAdizzamadamAdizca vidhIyate yathAca 3"zrotavyo mantavyaH" iti zravaNamanane cArthaprApne vidyAsahakAritvena gRhyate tathA 4"tasAhrAhmaNaH pANDityaM nividya" ityAdinA pANDityaM, bAlyaM, maunamiti tritayaM vidyAyAssahakAryantaraM vidhIyate-iti / maunaM ca paannddityaadrthaantrmityaah-pkssenneti| munizandasya pakSaNa prakRSTamananazIle vyAsAdau prayogadarzanAt maunaM pANDityabAlyayoyostRtIyam / yadyapi 4"atha muniH" ityatra vidhipatyayo na zrUyate ; tathApi maunasyAprAptatvAdvidheyatvamamIkaraNIyam-atha munissyAt-iti / idaM ca maunaM zravaNapratiSThArthAnmananAdarthAntarabhUtamupAsanAlambanasya punaHpunassaMzIlanaM tadbhAvanArUpam / tadevaM vAkyArthaHbrAhmaNaH - vidyAvAn pANDityaM nirvidya-upAsyaM brahmatattvaM parizudaM paripUrNa ca viditvA zravaNamananAbhyAmaprAptaM vedanaM prtilbhyetyrthH| tacca bhagavadbhaktikRtasattvavivRddhikRtam ; yathoktaM 5"nAhaM vedaiH" ityArabhya 5"bhaktyA tvananyayA zakyaH... jJAtum" iti| zrutizca 6" yasya deve parA bhaktiH" "nAyamAtmA pravacanena" ityAdikA / bAlyena tiSThAset bAlyasvarUpaM cAnantarameva vakSyate ; bAlyaM ca pANDityaM ca nirvidyAtha munissyAt-bAlyapANDitye yathAvadupAdAya parizuddhe paripUrNe brahmaNi mana 1.1.14-22 // -2. bR. 6.4-23 // -3. 1. 4-4-5 // -4. i. 5.51 // -5. gI. 11-53-54 // -6. zve. 6-a. 23 // -7. kaTha 2-23 // *50 For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 394 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [bha. 3. nazIlo bhavet , nididhyAsanarUpavidyAvAptaye / evameva tritayopAdAnena landhavidyo bhavatItyAha 1"amaunaM ca maunaM ca nirviyAya brAhmaNaH" iti| amaunaM maunetarasahakArikalApaH taM ca maunaM ca yathAvadupAdadAno vidyAkASThAM tadekaniSpAdyA labhetetyarthaH / 1"sa brAhmaNaH kena syAt" iti uktAdupAyAtkimanyo'pyupAyo'stIti pRSTe 1"yena syAttenedRza eva" iti-yena maunaparyantena brAhmaNassyAdityuktam , tenaivedRzassyAtna kenApyanyenopAyeneti parihatam / atassarveSvAzrameSu sthitasya viduSo yajJAdisAzramadharmavatpANDityAdikaM maunatRtIyaM vidyAyAssahakAryantaraM vidhIyate // 46 // atha syAt-yadi sarveSvAzrameSu sthitAnAM viduSAM tattadAzramadharmasahakAriNI maunatRtIyasacivA vidyA brahmamAptisAdhanamucyate / kathaM tahiM cchAndogyera "abhisamAvRtya kuTumbe zucau deze" ityArabhya 2"sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate na ca punarAvartate" iti yAvadAyuSaM gArhasthyadharmeNa sthitidarzanamupapadyate / ata AhakRtsnabhAvAttu gRhinnopsNhaarH|3|4||47|| __ tuzabdazvocaM vyAvartayati ; kRtvabhAvAt-kRtsneSu bhAvAt , kRtsne vAzrameSu vidyAyAssadbhAvAt gRhiNo'pyastIti tenopasaMhAraH; tasmAsarvAzramadharmapradarzanArtho gRhiNopasaMhAra ityabhiprAyaH // 47 // __tathaitasmimapi vAkye 1"brAhmaNaH puteSaNAyAzca vitteSaNAyAzca lokeSaNAyAzca vyutthAyAtha bhikSAcarya carati" iti pArivAjyaikAntadharma pratipAdya 1"tasmAdrAhmaNaH pANDitya nirvidya" ityAdinA pArivA. jyadharmasthitihetukamaunatRtIyasahakArividhAnaM pradarzanArthamityAha maunvditressaampyupdeshaat|3|4|48|| 1. vR. 5-5-1 // -2. chA. 8-15 1 // For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] sahakArvantaravibhyadhikaraNam . 395 sarveSaNAvinirmuktasya bhikSAcaraNapUrvakamaunopadezaH sarveSAmAzramadharmANAM pradarzanArthaH kutaH ? evaM vidhamaunopadezavaditareSAmAzramiNAmapi "trayo dharmaskandhAH" ityArabhya 1"brahmasaMstho'mRtatvameti" iti brahmaprAptyupadezAt / upapAditazca pUrvameva brahmasaMsthazabdaH sarvAzramisAdhAraNa iti / atasmuSThaktaM-yajJAdisarvAzramadharmavanmaunatRtIyaH pANDityAdividyAsahakAritvena vidhiiyte-iti||48|| ' iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sahakAryantaravidhyadhikaraNam // 12 // vedAntasAre-sahakAryantaravidhiH pakSaNa tRtIyaM tadto vidhyAdivat // 2"tasmAbrAhmaNaH pANDityaM nirvidya' ityArabhya 2 "atha muniH" i. syatra vidyAvato yAdivat bAlyapANDityayostRtIyaM sahakAryantaraM maunaM vidhIyate, pakSeNa prakRSTamananazIle munizabdaprayogAt vidyAbhyAsarUpamananamidamaprAptameva // 46 // kRtnabhAvAttu gRhiNopasaMhAraH // kRtsneSvAzramiSu vidyAsadbhAvAt chAndogye 3"abhisamAvRsya kuTumbe" ityArabhya 3"sa svalvevaM vartayanyAbadA. yuSam" iti gRhiNopasaMhArassarveSAM pradarzanArthaH / tuzabdo hi gRhiNa eveti zaGkAvyAvRttyarthaH // 47 // maunavaditareSAmapyupadezAt // 2"atha muniH" ityatrApi 2"atha bhikSAcaryacarati" iti pArivAjyenopasaMhAraH pradarzanArthaH, maunabhikSAcaryava. ditarAzramadharmANAM yazodInAmapyupadezAt // 48 // iti vedAntasAre sahakAryantaravidhyadhikaraNam // 12 // vedAntadIpe-sahakAryantaravidhiH pakSaNa tRtIyaM tadvato vidhyAdivat // 2"tasmAdrAhmaNaH pANDityanirvidya bAlyena tiSThAset bAlyaM ca pA. NDityaM ca nividyAtha maniH" ispatra maunaM vidyAGgatayA vidhIyate, utAndyata iti saMzayaH / maunasya mananarUpatvAt 4"zrotavyo mantavyaH" iti ca prAptatve1. DA. 2-23-1 // -2. bR. 5-5-1 // -3. chA 8-15-1 // -4.. 4.4.5H For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 396 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [ma. 3. nAnUcata iti pUrvaH pkssH| rAdhAntastu-munizabdasya prakRSTamananazIle prasikheH, prakRSTamananamupAsyaviSayAbhyAsarUpaM vidyAniSpattaye vidhIyata iti / sUtrAthastu-tadvataH-vidyAvataH, sahakAryantaraM maunaM vidhiH vidhIyata iti vidhiriti maunaM vidhirityuktam / vidhyAdivat-atrApi vidhIyata iti vidhiH ya. zadAnaprabhRtyAzramadharmaH, AdizabdAcchravaNamanane gRhyate / AzramadharmavacchravaNamananavaJca pANDityabAlyayostRtIyamidaM sahakAryantaraM maunamapUrva vidhIyate; kuta ityata Aha pakSeNeti / munizabdasya prakRSTamananayukte pkssenn-prsiddherisyrthH||46|| kRtsnabhAvAta gRhiNopasaMhAraH // sarvAzramiNAM vidyAvattve'pi cchAndogye 1"sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate" iti gRhasthadharmeNopasaMhAraH sarvAzramadharmapradarzanArthaH / kutaH ? kRtsnabhAvAt-kRtsneSu bhAvAt-kRtvAzramiSu vidyAyAssadbhAvAdityarthaH // 47 // maunvditressaampyupdeshaat|| 2 "atha muniH" ityasminvAkyera "aya bhikSAcarya carati" iti pArivAjyaikAntadharmeNopasaMhAro'pi sarvAzramadharmapradarzanArthaH, bhikSAcaryamaunAdivaditareSAmAzramadharmANAM yajJAdInAmapyupadezAt // 48 // iti vedAntadIpe sahakAryantaravidhyadhikaraNam // 12 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye anAviSkArAdhikaraNam // ) . anAviSkurvannanvayAt / 3 / 4 // 49 // 2"tasmAdrAhmaNaH pANDityaM nirvidya bAlyena tiSThAset" ityatra viduSA bAlyamupAdeyatayA zrutam / bAlasya bhAvaH, karma vA bAlyam / bAlabhAvasya vayovasthAMvizeSasyAnupAdeyatvAtkamaveha gRhyate / tatra kiMbAlasya karma kAmacArAdikaM sarva viduSopAdeyam , uta DambhAdirahitatvameveti vizaye vizeSAbhAvAtsarvamupAdeyam : niyamazAstrANi ca vizeSavidhinA'nena bAdhyanta iti // 1. chA. 8-15-1 / / 2. sa. 5-5-1 // For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 4.] www.kobatirth.org anAviSkArAdhikaraNam * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --( siddhAntaH ) evaM prApte'bhidhIyate - anAviSkurvanniti / bAlasya yatsvabhAvAnAviSkArarUpaM karma ; tadupAdadAno varteta vidvAn / kutaH 1 anvayAttasyaivAnvayAt / 1 " bAlyena tiSThAset" ityasminvidhau tasyaiva hyanvayasambhavaH ; itareSAM vidyAvirodhitvazravaNAt 2 "nAvirato dukharitAnnAzA - nto nAsamAhitaH / nAzAntamAnaso vApi prajJAnenainamApnuyAt" "AhArazuddhau saccazuddhiH" ityAdiSu // 49 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye anAviSkArAdhikaraNam // 13 // vedAntasAre - anAviSkurvannanvayAt || 1 " pANDityaM nirvidya bAlyena tiSThAset" iti bAlyamityavizeSeNa zrutAvapi bAlakarma svamAhAtmyAnAviSkArarUpaM vidyAnvayayogyatayA vidhIyate // 49 // iti vedAntasAre anAviSkArAdhikaraNam // 13 // 397 vedAntadIpe - anAviSkurvannanvayAt // 1" tasmAdrAhmaNaH pANDityaM nirvidya bAlyena tiSThAset bAlyaM ca pANDityaM ca nirvidyAtha muniH" ityatra kiMbAlasya karma kAmacArAdikaM sarve viduSopAdeyam uta vidyAmAhAtmyAnAvikAra iti saMzayaH / 1" bAlyena tiSThAset" ityavizeSavidhAnAtkAmacArAdikaM sarvamapyupAdeyamiti pUrvaH pakSaH ; viduSo vizeSavidhAnAt vidyAmAhAmyAca, niSedhazrutayo bAdhitA bhaveyuH iti / rAddhAntastu - pANDityaprayuktasvamAhAtmyAnAviSkAra eva vidyAnvayayogyatayopAdeyaH, itarasya kAmacArAdeH 2'nAvirato duzcaritAt" ityAdizAstrairvidyotpattivirodhitvAvagamAt / ato yathA bAlaH svAbhijanAdyanAviSkurvanvartate tathA vidvAnvartetetyetadeva yuktam / sUtramapi vyAkhyAtam // 49 // iti vedAntadIpe anAviSkArAdhikaraNam // 13 // bu. 5-5-2 // -2. kaTha. 2.24 // 3. chA. 7.26-2 // For Private And Personal Use Only , Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye aihikAdhikaraNam // 14 // ).. aihikamaprastutapratibandhe tdrshnaat|3|4||50|| dvividhA vidyA-abhyudayaphalA, muktiphalA ca / tatrAbhyudayaphalA khasAdhanabhUtaiH puNyakarmabhiH puNyakarmAnantarameva utpadyate, utAnantaraM kAlAntare vetyaniyama iti saMzayaH / pUrvakRtaiH puNyakarmabhirhi vidvAn jAyate ; yathoktaM bhagavatA 1"caturvidhA bhajante mAM janAssukRvino'rjuna" iti / sAdhane nivRtte vilambahetvabhAdanantarameva .... (siddhAntaH) ---- iti prApta ucyte-aihikmprstutprtibndhe-iti|aihikm-abhyudyphlmupaasnm , aprastutapatibandhe-aprastute-prabalakarmAntarapratibandhe satyanantaram , pratibandhe sati taduttarakAlamityaniyamaH / kutaH 1 tadarzanAva-dRzyate hi prabalakarmAntareNa karmaphalapratibandhAbhyupagamaH zrutau 2"yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaram" ityudgIthavidyAyuktasya karmaNaH phalAmatibandhazravaNAt // 50 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye aihikAdhikaraNam // 14 // vedAntasAre-aihikamaprastutapratibandhe tadarzanAt // abhyadayaphalamapAsamaM vasAdhanabhUtapuNyakarmAnantaramutpadyata iti nAyaM niyamaH, prabalakarmAntarapratibandhAbhAve tadanantaraM, pratibandhe tu tasminsamApte " tadeva vIryavattaram" iti pratibandhAbhAve phaladarzanAt // 50 // iti vedAntasAre aihikAdhikaraNam // 14 // vedAntadIpe-aihikamaprastutapratibandhe taddarzanAt // mokSavyatiriktAbhyudayaphalamupAsanaM kiM svasAdhanabhUtapuNyakarmAnantaramevotpadyate, utAnantarama 1. gI. 7-16 // -2. chA. 1-1-10 // For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] muktiphalAdhikaraNam . 399 nyadA ghetyaniyama iti sNshyH| sAdhananivRttau vilambahetvabhAvAdanantarameveti pUrvaH pkssH| rAdhAntastu-aprastute prabalakarmAntarapratibandhe satyanantaram, pra. stute taduttarakAlamityaniyamaH / dRzyate hi prabalakarmAntareNa phalapratibandhaH 1 // yadeva vidyayA karoti.. tadeva vIryavattaram' iti udgIthopAsanasya kratoH karmAntareNa phalApratibandhaH phalamiti , 2"pRthagbhyapratibandhaH phalam" ityabhyupagamAt / sUtramapi vyaakhyaatm| aihikm-abhyudyphlmityrthH|| 50 // iti vedAntadIpe aihikAdhikaraNam // 14 // an.r(zrIzArIrakamImAMsAbhASye muktiphlaadhikrnnm|| 15 // )...... evaM muktiphalAniyamastadavasthAvadhRtestadavasthA vadhRteH / 3 / 4 / 51 // muktiphalasyApyupAsanasya khasAdhanabhUtairatizayitakarmabhirutpattAvevameva kAlAniyamaH, tasyApi pUrvavatsatibandhAbhAvapratiSandhasamAptirUpAvasthAvagateH-avApi tasya hetossamAnatvAdityarthaH // ___sarvebhyaH karmabhyo muktiphalavidyAsAdhanasya karmaNaH prabalatvAtmatibandhAsambhava ityadhikAzaGkA / / tatrApi brahmavidapacArANAM pUrvakRtAnAM prabalAnAM sambhavAtmati3vandhasambhava iti prihaarH| dviruktiradhyAyaparisamAptiM dyotayati // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye muktiphalAdhikaraNam // 15 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH paadH||4|| smaaptshcaadhyaayH||3|| 1. chA. 1-1-10 // -2. zArI, 3-3-41 // 3. pratibandharasambhavatIti parihAra:. paa|| For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [a. 3. vedAntasAre-evaM muktiphlaaniymstdvsthaavdhRtestdvsthaavdhRteH|| evaM muktiphalopAsanasyApi pratibandhabhAvAbhAvayorityaniyamaH, pratibandhAbhAva eveti phalodayAvasthAvadhRteH // 51 // iti vedAntasAre muktiphalAdhikaraNam / / 15 / / iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // smaaptshcaadhyaayH||3|| vedAntadIpe-evaM muktiphlaaniymstdvsthaavdhRtestdvsthaavkRteH|| kiM muktiphalAnyupAsanAni svasAdhanabhUtAtizayitapuNyakarmAnantaramutpadyante, uta pUrvavadaniyama iti saMzayaH / muktiphalopAsanasAdhanabhUtakarmaNAM sarvakarmabhyo balavattaratvena pratibandhAbhAvAdanantaramevotpadyata iti pUrvaH pakSaH / tatrApi brahmavidapacArasya tato'pi balavattaratvena pratibandhasambhavAdaniyama eveti rA. ddhaantH| sUtrArthastu-muktiphalAnAmapyevamaniyamaH / kutaH tadavasthAvadhRteH-pra. tibandhAbhAve sati phalAvadhRteH / dviruktiradhyAyaparisamAptiM dyotayati // 51 // iti vedAntadIpe muktiphalAdhikaraNam // 15 // : iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // smaaptshcaadhyaayH||3|| For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH. zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ( caturthAdhyAye - prathamaH pAdaH - AvRtyadhikaraNam // 1 // ) AvRttirasakRdupadezAt / 4 / 1 / 1 // tRtIye'dhyAye sAdhanaissaha vidyA cintitA / athedAnIM vidyAsvarUpavizzodhanapUrvakaM vidyAphalaM cintyate / tatra 1" brahmavidApnoti param " 2" tameva viditvA'timRtyumeti " 3 " brahma veda brahmaiva bhavati " 4" yadA pazyaH pazyate rukmavarNam" ityAdivedAntavAkyeSu brahmaprAptisAdhanatayA vihitaM vedanaM kiM sakRtkRtameva zAstrArthaH, utAsakRdAvRttamiti saMzayaH / kiM yuktam sakRtkRtamiti ; 3" brahma veda brahmaiva bhavati" iti vedanamAtrasyaiva vidhAnAt, asakRdAvRttau pramANAbhAvAt / nacAvaghA tAdivadvedanasya brahmAparokSyaM prati dRSTopAyatvAdyAvatkAryamAvRttiriti zakyaM vaktum, vedanasya dRSTopAyatvAbhAvAt / jyotiSTomAdikarmANi, vedAntavihitaM ca vedanaM paramapuruSArAdhanarUpam, ArAdhitAcaM paramapuruSAddharmArthakAmamokSAkhyapuruSArthAvAptiriti hi 5" phalamata upapatteH" ityava pratipAditam / ato jyotiSTomAdivadyathAzabdaM sakRtkRtameva zAstrArtha:(siddhAntaH) --~-- 1. te. Ana, 1-1 // 2. ve. 3-8 // - 3. mu. 3-2-9 // - 4. mu. 3-1-3 // -5. zArI. 3-2-37 // *5I For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhAve iti prApte prckssmhe-aarttirskRt-iti| asakadAvRttameva vedanaM zAstrArthaH kutaH? upadezAt-dhyAnopAsanaparyAyeNa vedanazandenopadezAt / tatparyAyatvaM ca vidyupAstidhyAyatInAmekasminviSaye vedanopadezaparavAkyeSu prayogAdavagamyate / tathAhi 1"mano brahmetyupAsIta" ityupAsinopakrAnto'rthaH 2 "bhAti ca tapati ca kI. yazasA brahmavarcasena ya evaM veda" iti vidinopasaMhiyate; tathA 3"yastadveda yatsa veda sa mayaitaduktaH" ityupakrame vidinoktaM raikasya jJAnam 4"anu ma etAM bhagavo devatAM zAdhi yAM devatAmupAsse" ityupAsinopasaMhiyate; tathA 5"brahmavidAmoti param" ityAdivAkyasamAnArtheSu vAkyeSu 6"AtmA vA are draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" " tatastu taM pazyati niSkalaM dhyAyamAnaH" ityAdiSu dhyAyatinA vedanamabhidhIyate ; dhyAnaM ca cintanam ; cintanaM ca smRtisantatirUpam / na smRtimAtram ; upA. stirapi tadekArthaH, ekAgracittavRttinairantarye prayogadarzanAt / tadubhayaikAdhyot asakRdAttasantatasmRtiriha "brahma veda brahmaiva bhavati" 9"jJAtvA devaM mucyate sarvapAzaiH" ityAdiSu vedanAdizabdairabhidhIyate iti nizcIyate // 1 // lingkaacc|4|1|2|| liGga - smRtiH| smRtezyAyamartho'vagamyate / smaryate hi mokSasAdhanabhUtaM vedanaM smRtisantatirUpaM 10"tadrapapratyaye caikA snttishcaanynisspRhaa| taDyAnaM prathamaiSabhiraGgainiSpAdyate tathA" iti / tasmAdasakadAvRttameva vedanaM zAstrArthaH // 2 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AvRsyadhikaraNam // 1 // 1. chA. 3-18-1 // -2. chA, 3.18-3,4,5,6 // -3. chA. 4-1-4 // 4. chA. 4-2-2 // -5. te. Ana, 1-1 // -6... 4.4-5 // - 7. mu. 3.1-8 // -8..3.2.9 // -9,. 1-8 // -10. viSNu. 6-7-91 / / For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhAvRsvadhikaraNam. vedAntasAre-AvRttirasadupadezAt // 1"brahmavidAmoti param" i. tyAdiSu mokSasAdhanaM vedanamasakRdAvRttam , "vidyAt" "upAsIta" iti vi. ghupAsyorupakramopasaMhArayoyatikareNopadezAt // 1 // ligAca / liGgaM - smRtiH ; 2"mAM dhyAyanta upAsate / teSAmahaM sa. mukhartA" 3 'tapapratyaye caikA snttishcaanynisspRhaa| tacyAnam"ityAdismatezca // 2 // iti vedAntasAre AvRttyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe--AvRttirasakRdupadezAt // 1'brahmavidApnoti param" 4'tamevaM vidvAnamRta iha bhavati" ityAdivedAntavihitaM vedanaM kiM sakRtkRtameva zAstrArthaH, utAsakRdAvRttamiti saMzayaH / sakRtkRtameveti pUrvaH pakSaH, 5"sa yo ha vai tatparamaM brahma veda brahmaiva bhavati"isyAdau vedanasyaiva muktyupAyatvaprati pAdanAt , sakRtkRte'pi vedane zAstrArthanirvRtteH, tasyAsakRdAvRttau pramANAbhAvAt / rAddhAntastu-6"yastadveda yatsa veda sa mayaitaduktaH" ityupakramya, 7'a. nu ma etAM bhagavo devatAM zAdhi yAM devatAmupAsse" ityekasminvAkye vidyupAsyorvyatikaraNa prayogadarzanAt , samAnArtheSu 1"brahmavidApnoti param" "AtmA vA are draSTavyazzrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" ityAdiSu dhyAnavidhovyatikaradarzanAca, dhyAnopAsanAdizabdavAcyamasakRdAvRttaM smRtisantAnarUpavedanameva zAstrArtha iti nishciiyte|suutraarthstu-*aavRttirskRt-brhmpraaptisaadhnN vedanamasakRdAvRttameva zAstrArthaH ; vedanaM dhyAnazabdavAcyamityarthaH / kutaH? upadezAt-9"omityevaM dhyAyathAtmAna" 10 "nicAyya taM mRtyumukhAtpramucya. te"11'AtmAnameva lokamupAsIta" "AtmA vA are draSTavyaH" ityAdinA upAsanopasaMhAropadezAt / upAsanaM cAvicchinasmRtisantAnarUpamiti pUrvamevoktam // 1 // liGgAcca // linggN-smRtiH| smaryate cAyamarthaH2 "mAM dhyAyanta upAsate / teSAmahaM samuddhartA mRtyusaMsArasAgarAt"11"ye tvakSaramanirdezyamavyaktaM paryupA 1. ta.bhA. 1-1 // -2. gI. 12-6, 7 // 3. viSNu 6-7-91 // -4. purusssuuktm|| 5. mu. 3 2.9 // -6. chA, 4.1-4 // -7. chA. 4-2-2 / / -8. vR. 4-4-5||*vednshaastraarth AvRttiH asakRt----asakRdAvRttaM vedanaM dhyAnazabdavAcyamityartha:. paa||-9. mu. 2-2-6 // -1.. kaTha. 3-15 // -11 // -12. gI, 12-3 // For Private And Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 zrIzArIrakamImAMsAbhASye ma.4. sate' 1"tadrUpapratyaye caikA snttishcaanynispRhaa| taDyAnaM prathamaikSabhiraGganiSpAdyate tathA" iti // 2 // iti vedAntadIpe AvRttyadhikaraNam // 1 // -..zrIzArIrakamImAMsAbhASye AtmatvopAsanAdhikaraNam // ).. Atmeti tUpagacchanti grAhayanti c|4|1||3|| idamidAnI cintyate-kimupAsyaM brahmopAsituranyatvenopAsyam , utopAsiturAtmatvena-iti / kiM yuktam ?; anyatveneti / kutaH upAsituH pratyagAtmano'rthAntaratvAt brahmaNaH / arthAntaratvaM ca 2"adhika tu bhedanirdezAt" 3"adhikopadezAt" 4'netaro'nupapatteH" ityAdiSapapAditam / yathAvasthitaM ca brahmopAsyam ; ayathopAsane hi brahmaprAptirapyayathAbhUtA syAt-5"yathAkraturasmin loke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati" iti nyAyAt / ato'nyatvenopAsyamiti // ...(siddhAntaH)...evaM prApte'bhidhIyate-Atmeti tu-iti / tuzabdo'vadhAraNe; upAsiturAtmetyevopAsyam , upAsitA pratyagAtmA svazarIrasya svayaM yathA AtmA; tathA khAtmano'pi paraM brahmAtmetyevopAsItetyarthaH / kutaH? evaM yupagacchanti pUrve upAsitAraH 6"tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi" iti / upAsiturarthAntarabhUtaM brahmopAsitAro'hamiti kathamabhyupagacchantItyatrAha-grAhayanti c-iti|immrthmviruddhmupaasitRRn grAhayanti zAstrANi-tAn prtyuppaadyntiityrthH| 7"ya Atmani tiSThanAsmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yama 1. viSNu. 6-7-91 // -2. zArI. 2-1-22 // -3. zArI . 3-4-8 // -4. zArI.1-1-17 // -5. chA. 3-14.1 // -6 // -7. 3-5-7-22. mAdhyandinazAkhA // For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AtmatvopAsanAdhikaraNam yati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti; tathA 1 " sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH aitadAtmyamidaM sarvam " 2" sarve khalvidaM brahma tajjalAniti" iti ca sarvasya cidacidvastunastajjatvAttallatvAttadanatvAttanniyAmyatvAttaccharIratvAcca sarvasyAyamAtmA; atassa ta AtmA;ato yathA pratyagAtmanassvazarIraM pratyAtmatvAt 'devo'haM manuSyo'ham' ityanusandhAnam; tathA pratyagAtmano'pyAtmatvAtparamAtmanastasyApyahamityevAnusandhAnaM yuktamiti / evaM zAstrairupapAditaM sarvabuddhInAM brahmaikaniSThatvena sarvazabdAnAM brahmaikaniSThatvamabhyupagacchantaH 3" tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi bhagavo devate" iti vyatikareNoktavantaH / evaM ca 4" atha yosnyAM devatAmupAste anyo'sAvanyo'hamasmIti na sa veda" 5" akRtsno hyeSa AtmetyevopAsIta" 6" sarve taM parAdAdyo'nyatrA'tmanassarve veda " ityAtmatvAnanusandhAnaniSedhaH, "pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA" iti pRthaktvAnusandhAnavidhAnaM cAviruddham ; ahamiti svAtmata yA'nusandhAnAdanyatvAnusandhAnaniSedho rakSitaH ; khazarIrAtsvAtmano'dhikatvAnusandhAnavatsvAtmano'pi paramAtmano'dhikatvAnusandhAnAtpRthaktvAnusandhAnavidhAnaM ca rakSitam / adhikasya brahmaNaH pratyagAtmana AtmatvAttasya ca brahmazarIratvAnniSedhavAkye 5 "akRtsno hyeSaH" ityuktam / ata upAsiturAtmatvena brahmopAsyamiti sthitam // 3 // 7 iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AtmatvopAsanAdhikaraNam // 2 // 405 vedAntasAre Atmeti tUpagacchanti grAhayanti c|| yadyapi " adhikantu bhedanirdezAt " 9" adhikopadezAt" ityAdiSu pratyagAtmano'rthAntaratvaM brahmaNaH pratipAditam ; tathApyupAsitA 10" ahaM brahmAsmi " ityevopAsIta ; For Private And Personal Use Only 1. chA. 6-8-4 // - 2. chA. 3-14-1 // - -3 // - 4. bR. 3-4-10 // -- 5 // -6. bR. 6-5-7 // - 7. ve. 16 // 8. zArI. 2-1-22 // - 9. zArI. 3-4-8 // - 10. bR. 3-4-10 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ma... 406 vedAntadIpe yataH pUrve upAsitAraH 1"tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi bhagavo devate" ityAtmetyevopagacchanti / upAsiturantaramapi brahma tAnupAsita khAtmabhUtaM grAhayanti zAstrANira "ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda vasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta aatmaa"ityaadiini| yathA 'ma nuSyo'ham'iti manuSyazarIrasya svAtmaprAkAratakasvabhAvatayA prakAriNi svAtmani ahaMzabdasya tadbuddhazca paryavasAnam ; tathA vAtmano'pi paramAtmazarIratayA tatprakArasvabhAvatvena ahaMzabdatadvayoH paramAtmani paryavasAnamiti 3" ahaM brahma" ityevopAsyamiti // 3 // iti vedAntasAre AtmatvopAsanAdhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca // kimupAsyaM brajhopAsituranyatvenAnusandheyam , utAtmatveneti saMzayaH / 4 "adhikaM tu bhedanirdezAt '5'adhikopadezAt' ityAdiSpAsiturupAsyasyArthAntaratvenaivopapAdanAt yathAvasthitasyaivopAsyatvAzcAnyatvenopAsyamiti pUrvaH pakSaH / rAdhAnta. stu-1" tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi bhagavo devate" iti pUrva upAsitAraH upAsyamAtmatvenopagacchanti / ata AtmasyevopAsyam / tAnupAsi pratyarthAntarabhUtasyApi brahmaNaH upAsiturAtmatvaM grAhayanti zAstrANi 2"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda vasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH " ityArabhyopAsitA paramAtmana. zzarIram , paramAtmA copAsiturAtmeti pratipAdanena ; tathA 6"sarva khalvidaM brahma tajalAn" iti 7"sanmUlAssomyemAssarvAHprajAssadAyatanAssatpratiSThAH...aitadAtmyamidaM sarvam" iti ca tadAyattasvarUpasthitipravRttitApratipAdanena ca / evamupAsitusvAtmano'pyAtmatvAbrahmaNaH ythaavsthitsvaatmshriirkbhmaanusndhaane'hmityevaanusndheym|ythaa manuSyo'hamasmi'iti svazarIrasya sva. prakAratakasvabhAvatayA prakAriNi svAtmani paryavasAnam , tathA svAtmano'haMpra. tyayo'haMzandazca na kevalasvAtmaviSayau, paramAtmazarIratayA tadvizeSaNatvenaiva khAtmano'vasthAnAt / sUtramapi vyAkhyAtam // 3 // iti vedAntadIpe AtmatvopAsanAdhikaraNam // 2 // 1 // --2. 5. 5-7-22. mA. pA.-3. bu. 3-4-10 // -4. zArI. 2.1.22 // -5. zArI. 3-4-8 // --6, chA. 3-14-1 / / ---7. chA. 6.8.4 // For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye pratIkAdhikaraNam // 3 // ).... na pratIke na hi sH|4|1|4|| 1"mano brahmetyupAsIta" 2"sa yo nAma brahmetyupAste" ityAdipratIkopAsaneSvapyAtmatvAnusandhAna kAryam, uta na-iti cintAyAM 1"mano brahmetyupAsIta" iti brahmopAsanatvasAmyAbrahmaNopAsiturAtmatvAdAtmetyevopAsIteti // ---(siddhAntaH)--- evaM prApte'bhidhIyate-na pratIke-iti / pratIke nAtmatvAnusandhAna kAryam / na hi saH nadyapAsiturAtmA pratIkaH / pratIkopAsaneSu pratIka evopAsyaH ; na brahma / brahma tu tatra dRSTivizeSaNamAtram / pratIkopAsanaM hi nAma abrahmaNi brahmadRSTayA'nusandhAnam / tatropAsyasya pratIkasyopAsiturAtmatvAbhAvAna tathA'nusandheyam // 4 // nanvatrApi brahmevopAsyam ; brahmaNa upAsyatvasambhave manaAdInAmacetanAnAmalpazaktInAM copAsyatvAzrayaNasyAnyAyyatvAt / ato manaAdidRSTayA brahmaivopAsyamiti ; ata Aha brahmadRSTirutkarSAt / 4 / 1 / 5 // ___ manaAdiSu brahmadRSTireva yuktA; na brahmaNi manaAdidRSTiH, - hmaNo manaAdibhya utkarSAt : teSAM ca viparyayAt / utkRSTe hi rAjani bhRtyadRSTiH pratyavAyakarI; bhRtye tu rAjadRSTirabhyudayAya // 5 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye pratIkAdhikaraNam // 3 // 1.chaa.3-18-1||-2.chaa, 7-1-5 // For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 4. zrIzArIrakamImAMsAbhASye vedAntasAre-na pratIke na hi saH // 1"mano brahma" ityAdipratIke tu nAtmeti grahaNam ; na hi tatra sA-paramAtmopAsyaH;paramAtmadRSTayA hi manaHprabhRtIti // 4 // __ brahmadRSTirutkarSAt // brahmaNa utkRSTatvAttadRSTayA manaAdhupAsanaM babhyudayAya bhavatIti // 5 // iti vedAntasAre pratIkAdhikaraNam // 3 // vedAntadIpena pratIke na hi saH // brahmadRSTirutkarSAt // 1"mano brahmetyupAsIta" ityAdiSu pratIkopAsaneSvapyAtmatvenAnusandhAnaM kartavyam , uta neti saMzayaH / 1"mano brahmetyupAsIta" iti brahmopAsanatvAvizeSAdAtmesyevAnusandhAnamiti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu-na pratIke AtmatvAnusandhAnaM kAryam / kutaH? na hi manAdirUpAsiturAtmA, na ca tatra brahmopAsyam / brahma dRSTyA manaAdirupAsyaH; apakRSTe utkRSTadRSTirabhyudayAya bhavati; yathA bhRtyAdI rAjadRSTiH / sUtradvayaM ca vyAkhyAtam // 4 // 5 // iti vedAntadIpe pratIkAdhikaraNam // 3 // ....(zrIzArIrakamImAMsAbhASye AdityAdimatyadhikaraNam // ).... AdityAdimatayazcAGga upapatteH / 4 / 1 / 6 // "ya evAsau tapati tamudgIthamupAsIta" ityAdiSu karmAnAzrayeSapAsaneSu saMzayaH-kimudgIthAdau karmAGge AdityAdidRSTiH kartavyA, utAdityAdiSadgIthAdidRSTiH" iti|utkRssttdRssttinikRsstte kartavyeti nyAyAt, udgIthAdInAM ca phalasAdhanabhUtakAGgatvenAphalebhya AdityAdibhyaH uskRSTatvAdAdityAdiSadgIthAdidRSTiH ..(siddhAntaH)--- iti prApte'bhidhIyate-AdityAdimatayazcAGge--iti / cazabdo'va1. chA. 3-18-1 // -2, chA, 1-3-1 // For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] AsInAdhikaraNam. 409 dhAraNe ; kratvaGge udgIthAdAvAdityAdidRSTaya eva kAryAH; kutaH? upapatteH-AdityAdInAmevotkRSTatvopapatte, AdityAdidevatArAdhanadvAreNa hi karmaNAmapi phalasAdhanatvam / atastaddaSTirudgIthAyaGge // 6 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AdityAdimatyadhikaraNam // 4 // vedAntasAre-AdityAdimatayazcAGga upapatteH // 1'ya evAsau tapati tamudgIthamupAsIta" ityAdAvapyAdityAderevotkRSTatvAt udgIthAdau tadRSTayaH kaaryaaH||6|| iti vedAntasAre AdityAdimatyadhikaraNam // 4 // ---- vedAntadIpe-AdityAdimatayazcAGga upapatteH // 1"ya evAsau ta. pati tamudgIthamupAsIta' ityAdiSu karmAGgAzrayopAsaneSu kimudgIthAdAvAdityAdidRSTiH kAryA, utAdityAdAvudgIthAdidRSTiriti saMzayaH / karmaNaH phalasAdha. natayotkarSAt AdityAderdevatAtvena tadguNatvAcAdityAdAvudgIthAdidRSTiH kAryeti pUrvaH pkssH|raaddhaantstu-krmnno'pi phalasAdhanatvamAdityAdidevatArAdhanadvAreNeti AdilyAderevotkarSopapatteH AdityAdimataya eva karmAGgodrIthAdau kaaryaaH| sUtraM ca vyAkhyAtam // 6 // iti vedAntadIpe AdityAdimatyadhikaraNam // 4 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye AsInAdhikaraNam // 5 // )--- AsInassambhavAt / 4 / 1 / 7 // mokSasAdhanatayA vedAntazAstrairvihitaM jJAnaM dhyAnopAsanAdizabdavAcyamasakRdAvRttaM santatasmRtirUpamityuktam / tadanutiSThannAsanizzayAnastiSThan gacchaMzca vizeSAbhAvAdaniyamenAnutiSThet1. chA. 1-3-1 // *52 For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 410 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. --(siddhAntaH.)...iti prApta ucyte-aasiinH-iti| AsIna upAsanamanutiSThet / kutaH sambhavAt-AsInasyaiva hyekAgracittatAsambhavaH, sthitigatyoH prayatnasApekSatvAt , zayane ca nidrAsambhavAt / pazcArdhadhAraNaprayatnanivRttaye sApAzraye AsInaH kuryAt // 7 // dhyAnAcca / 4 / 1 / 8 // 1"nididhyAsitavyaH" iti dhyAnarUpatvAdupAsanasya, ekaagrcitttaa'vshyNbhaavinii| dhyAnaM hi vijAtIyapratyayAntarAvyavahitamekacintanamityuktam // 8 // __ acalatvaM cApekSya / 4 / 1 / 9 // ___nizcalatvaM cApekSya pRthivyantarikSAdiSu dhyAnavAcoyukti:zyate 3"dhyAyatIva pRthivI, dhyAyatIvAntarikSa, dhyAyatIva dyauH, dhyAyantIvApo, dhyAyantIva parvatAH" iti / ataH pRthivIparvatAdivadekAgracittatayA nizcalatvamupAsakasyAsInasyaiva sambhavet // 9 // smaranti ca / 4 / 1 / 10 // smaranti cAsInasyaiva dhyAnaM 4"zucau deze pratiSThApya sthiramAsanamAtmanaH / nAtyucchritaM nAtinIcaM celAjinakuzottaram / tatraikAgraM manaH kRtvA ytcittendriykriyH| upavizyA'sane yuJjayAdyogamAtmavizuddhaye" iti // 10 // yatraikAgratA tatrAvizeSAt / 4 / 1 / 11 // ekAgratAtiriktadezakAlavizeSAzravaNAdekAgratAnukUlo yo dezaH 1. bR. 6-5-6 // -2. nizcalatvaM mapekSya. pA // -3. . 7-6-1 // -4. gI. 6.11-12 // For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AsInAdhikaraNam . kAlazca, sa evopAsanasya dezaH kAlazca / 1"same zucau zarkarAvahnivAlukAvivarjite" iti vacanamekAgratekAntadezamAha ; na tu dezaM niyacchati, 1"mano'nukUle" iti vAkyazeSAt // 11 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AsInAdhikaraNam // 5 // vedAntasAre-AsInassambhavAt // AsIna upAsanaM kuryAt , tasyaivaikAprapasambhavAt // 7 // ___dhyaanaacc|| 2"nididhyAsitavyaH" ityupAsanasya dhyaanruuptvaacaasiinH|| acalatvaM cApekSya // pRthivyAderacalatvaM cApekSya 3 'dhyAyatIva pRthivI" iti prayogAt manaso nizcalatvamAsInasyaiva // 9 // smaranti ca // 4" upavizyA'sane yuJjayAt" ityAdinA // 10 // yatraikAgratA tatrAvizeSAt // yatraikAgratA, tatra deze tatra kAle upAsIteti dezakAlavizeSAzravaNAt // 11 // iti vedAntasAre AsInAdhikaraNam / / 5 // vedaantdiipe-aasiinssmbhvaat|| kimidaM brahmopAsanamAsInaH kuryAt , utAsInazzayAnastiSThangacchanvetyaniyamaH iti saMzayaH / vizeSAzravaNAdaniyamaH iti pUrvaH pkssH|raaddhaantstu-aasiinsyaivaikaagrtaasmbhvaat, ekAgratAmUlatvAJcopAsanasya, AsInaH kuryAt / sUtramapi vyAkhyAtam // 7 // dhyAnAJca // 2"nididhyAsitavyaH' ityupAsanasya dhyaanruuptvaashcaikaagrcitttaa'vshymbhaavinii| dhyAnaM hi vijAtIyapratyayAntarAvyavahitaM tailadhArAvadavicchinnasmRtisantatirUpam // 8 // acalatvaM cApekSya // nizcalatvaM cApekSya dhyAnavAcoyuktiH pRthivyAdiSu dRzyate 3" dhyAyatIva pRthivI, dhyAyatIvAntarikSaM dhyAyatIva dyauH" ityAdikA / ato dhyAyataH pRthivyAdivadacalatvamAsInasyaiva sambhavati // 9 // smaranti ca // smaranticAsInasyaiva dhyAnam 4 " upavizyA'sane yunyjyaadyo1||-2. vR. 6-5-6 // -3. chA. 7-6-1 // -4. gI. 6-12 // For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 412 www.kobatirth.org vedAntadIpe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 4. gamAtmavizuddhaye " iti // 10 // yatraikAgratA tattrAvizeSAt // yasmindeze yasmiMzca kAle manasa ekApratA; tatra deze kAle copAsanaM kAryam; 1" zarkarAdirahite manonukUle zucau deze" ityetadatiriktavizeSAgrahaNAt / yathA dezakAlayorekAgratAyAmavizeSaH, na tathA sthitigatyAdau; AsInasya tu vizeSo'stItyabhiprAyaH // 11 // iti vedAntadIpe AsInAdhikaraNam // 5 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye AprayANAdhikaraNam / / 6 / / ) 00 AprayANAttatrApi hi dRSTam / 4 / 1 / 12 // tadidamapavargasAdhanamuktalakSaNamupAsanamekAha eva saMpAdyam, utAprayANAtpratyahamanuvartanIyamiti vizaye - ekasminnevAhani zAstrArthasya kRtatvAttAvataiva parisamApanIyam (siddhAntaH) - iti prApta ucyate - AprayANAt -- iti / AmaraNAdanuvartanIyam ; kutaH ? tatrApi hi dRSTam upAsanodyogaprabhRtyAprayANAnmadhye yaH kAlaH, tatra sarvatrApi dRSTamupAsanaM 2" sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate " iti // 12 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye AprayANAdhikaraNam // 6 // vedAntasAre - AprayANAttatrApi hi dRSTam / / AprayANAdaharaharupAsanaM kAryam, 2" sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSam" iti darzanAt // 12 // iti vedAntasAre AprayANAdhikaraNam // 6 // For Private And Personal Use Only vedAntadIpe - AprayANAttatrApi hi dRSTam // tadidamapavargasAdhanamu 1 // 2. chA. 8-15-1 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. tadadhigamAdhikaraNam . 413 pAsanamekasminnahani kAryam , uta pratyahamAprayANAdanuvartinIyamiti saMzayaH / ekasminevAhani zAstrArthasya kRtatvAttAvataiva parisamApanIyam / 1"yAvadAyuSam" iti tu vacanaM vidhizabdasyAbhAvAdvidyAyAH phalenopasaMhAraparamiti pUrvaH pakSaH / rAdhAntastu-A prayANAt anuvartanIyam ; kutaH tatrApi hi dRSTaM 1"sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate" iti / aprAptatvenAnuvAdatvAsambhavAdvidhirevAyamiti // 12 // iti vedAntadIpe AprayANAdhikaraNam // 6 // .....(zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadadhigamAdhikaraNam // 7 // ).. tadadhigama uttarapUrvAghayorazleSavinAzau tahayapa dazAt / 4 / 1 / 13 // __ evaM vidyAsvarUpaM vizodhya vidyAphalaM cintayitumArabhate brahmavidhAprAptau puruSasyottarapUrvAdhayorazleSavinAzau thUyete 2 "tadyathA puSkarapalAza Apo na zliSyante evamevaMvidi pApaM karma na zliSyate" 3"tasyaivA'tmA padavittaM viditvA na karmaNA lipyate pApakena" ityuttarAdhAzleSaH, 4"tadyatheSIkatUlamagnau protaM pradUyetevaM hAsya sarve pApmAnaH prayante" 5"kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare" iti pUrvAdhavinAzaH / etAvazleSavinAzau vidyAphalabhUtAvupapadyete, neti saMzayaH / kiM yuktam 1 nopapadyate iti / kutaH 1 6"nAmuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi" ityAdizAstravirodhAt / azleSavinAzavyapadezastu mokSasAdhanabhUtavidyAvidhAyivAkyazeSagataH kathaJcidvidyAstutipratipAdanenApyupapadyate / na ca vidyA pUrvottarAghayoH prAyazcittatayA vidhIyate ; yena prAyazci 1. chA. 8-15.1 // -2. chA. 4-14-3 // -3. // -4. chA. 5-24-3 // -5. mu. 2-2-8 / / -6, brahmavaivarte. prakRtikhaNDe. 26-a, 70-zlo // For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , 4 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. tenAghavinAza ucyate / vidyA hi 1" brahmavidAmoti param " 2" brahma veda brahmaiva bhavati" iti brahmaprAptyupAyatayA vidhIyate / ato vidyArthavAdo'yamaghavinAzAzleSavyapadeza iti // * siddhAntaH ) ( evaM prApte'bhidhIyate tadadhigame - iti / vidyAprAptau puruSasya viyAmAhAtmyAduttarapUrvAghayora zleSavinAzAvupapadyete; kutaH 1 evaMvidhaM hi vidyAmAhAtmyamavagamyate " evaMvidi pApaM karma na lipyate " 4" evaM hAsya sarve pApmAnaH pradUyante" ityAdivyapadezAt / na ca 5" nAbhuktaM kSIyate karma" ityanena zAstreNAsya virodhaH, bhinnaviSayatvAt / taddhikarmaNAM phalajananasAmarthyadraDhimaviSayam; etacUtpannAyA vidyAyAH prAkkatAnAM pApmanAM phalajananazaktivinAzasAmarthyamutpatsyamAnAnAM ca phalajananazaktyutpattipratibandhakaraNasAmarthyaM ca pratipAdayatIti dvayorviSayo bhidyate / yathA agnijalayorauSNyatannivAraNasAmarthyaviSayayordvayoH pramAyorapi viSayabhedAtprAmANyam; evamatrApIti na kazcidvirodhaH / aghasyAzleSakaraNaM vaidikakarmAyogyatAvAsanApratyavAyahetuzaktyutpattipratibandhakaraNam / aghAni hi kRtAni puruSasya vaidikakarmAyogyatAM, sajAtIyakarmAntarArambharuciM pratyavAyaM ca kurvanti / aghasya vinAzakaraNam-utpannAyAstacchaktervinAzakaraNam / zaktirapi paramapuruSAprItireva / tadevaM vidyA vediturvedyAtyarthapriyatvena svayamapi niratizayamiyA satI vedyabhUtaparamapuruSArAdhanasvarUpA pUrvakRtAghasaJcayajanitaparamapuruSAprItiMvinAzayatiH saiva vidyA svotpatyuttarakAlabhAvyaghanimittaparamapuruSAprItyutpattiM ca pratibadhnAti / tadidamazleSavacanaM prAmAdikaviSayaM mantavyam ; 6"nAvirato duzcaritAt" ityAdibhizzAstrairAprayANAdaharaharutpadyamAnAyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. tai. Ana. 1-1 // -2. mu. 3-2-9 // 5-24-3 // - 5. brahmavaivarte. prakRtikhaNDe 26-70 // --6. kaTha. 2-24 // 3. chA. 4-14-3 // 4 chA. For Private And Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. itarAdhikaraNam. 415 uttarottarAtizayabhAginyAH vidyAyAH dushcritvirtinisspaadytvaavgmaat|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadadhigamAdhikaraNam // 7 // vedAntasAre-tadadhigama uttarapUrvAdhayora zleSavinAzau tdypdeshaat|| upAsane prArabdhe tatsAmarthyAdeva pUrvakRtAdhanAzaH, uttarAdhAzleSazca bhavati, 1 "evaM hAsya sarve pApmAnaH pradUyante" 2 "evamevaMvidi pApaM karma na zlinyate" iti zruteH // 13 // iti vedAntasAre tadadhigamAdhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-tadadhigama uttarapUrvAdhayora zleSavinAzau tvypdeshaat|| viduSa uttarapUrvAdhayorazleSavinAzau kiM sambhavataH, uta neti sNshyH| 3"nA. bhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi" iti bhogAdeva karmakSayazravaNAdazleSavi. nAzazrutiH kathaJcidvidyAstutyarthatayA neyoti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-dvayozzAstrayoniviSayatvena virodhAbhAvAtsambhavata eva ; karmaNAM phalajananasAmarthya draDhayati 3 "nAbhuktaM kSIyate" iti ; 2"evamevaMvidi pApaM karma na lipyate" 1" evaM hAsya sarve pApmAnaH pradUyante" iti ca zrutirvidyAyAstatsAmarthyanivAraNazaktiviSaye'ti ; yathA aptejasozzItajananatanivAraNazaktiviSaye pramANe virudhyete / iti sUtramapi vyAkhyAtam // 13 // iti vedAntadIpe tadadhigamAdhikaraNam // 7 // ... (zrIzArIrakamImAMsAbhASye itarAdhikaraNam // 8 // ).. itarasyApyevamasaMzleSaH pAte tu|4|1|14|| uttarapUrvAdhayorvidyayA azleSavinAzAvuktau ; itarasya-puNyasyApi, evam-uktena nyAyenAzleSavinAzau vidyayA syAtAm , vidyAphalavirodhitvasAmAnyAyapadezAcca / bhavati ca vyapadezaH-ubhe sukRtaduSkRte nirdi1. chA. 5-24-3 // -2. chA. 4-14-3 // -3. brahmavaivarte. prakRtikhaNDe. 26-70 // For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a.4. 416 zrIzArIrakamImAMsAbhASye zya 1"sarve pApmAno'to nivartante" iti, 2"tatsukRtaduSkRte dhUnute" itica / mumukSoraniSTaphalatvAtsukRtasyApi pApmazabdena vypdeshH| mukatasyApi zAstrIyatvAttatphalasya keSAMcidiSTatvadarzanAca vidyAyA avirodhazaGkAM nivrtyitumtideshH| nanu viduSo'pi setikartavyatAkopAsanani:ttaye dRSTayannAdiphalAnISTAnyevaH kathaM teSAM virodhAdvinAza ucyate tatrAha -pAte tu-iti / zarIrapAte tu teSAM vinAzaH; zarIrapAtAvaM tu vidyAnuguNadRSTaphalAni sukRtAni nazyantItyarthaH // 14 // __ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye itarAdhikaraNam // 8 // vedAntasAre-itarasyApyevamasaMzleSaH pAte tu // viduSaH puNyasyApi mokSavirodhitvenAniSTaphalatvasAmyAdebamazleSavinAzau / vRSTyanAyurArogyAdividyAnuguNaphalasya karmaNaH zarIrapAtAdUrdhvamaphalatvam // 14 // iti vedAntasAre itarAdhikaraNam // 8 // vedAntadIpe-itarasyApyevamasaMzleSaH pAte tu // kimasaMzleSavinAzau puNyakarmaNo'pi samAnau? uta neti saMzayaH / puNyakarmaphalasya sukharUpatvena viduSo'niSTatvAbhAvAna samAnAviti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu-mumukSormokSavirodhitvenAniSTatvasAmyAvazleSavinAzau samAnAveva / sUtrArthastu-itarasya puNyasyApyaniSTaphalatvasAmyAdevam azleSavinAzau ; vidyAnuguNasya tu vRSTyabhArogyAdiphalasya zarIrapAtAdUrdhvamaniSTatvAdazleSaH // 14 // ___ iti vedAntadIpe itarAdhikaraNam // 8 // -..(zrIzArIrakamImAMsAbhASye anaarbdhkaaryaadhikrnnm||3||).. anArabdhakArye eva tu pUrve tdvdheH|4|1|15|| ___ brahmavidyotpatteH pUrvottarabhAvinossukRtaduSkRtayorazleSavinAzAvu 1. chA. 8-4-1 // -2. koSI. 1.4 // For Private And Personal Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] anArabdhakAdhikaraNam. tau tataH pUrvabhAvinoH sukRtaduSkRtayoH kimavizeSeNa vinAzaH, utAnArabdhakAryayoreveti vizaye 1"sarve pApmAnaH prayante" iti vidyAphalasyAvizeSazravaNAdvidyotpattyuttarakAlabhAvinyAzca zarIrasthiteH kulAlacaRbhramaNAdivatsaMskAravazAdapyupapatteravizeSeNa ___- (siddhAntaH).-..iti prApte ucyate-anArabdhakArye eva tu pUrve-iti / vidyotpatteH pUrve muktaduSkRte anArabdhakArye-apravRttaphale eva vidyayA vinazyataH; kutaH tadavadheH-2"tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsya" iti zarIrapAtavilambAvadhizruteH / na ca puNyApuNyakarmajanyabhagavatsItyaprItivyatirekeNa zarIrasthitihetubhUtasaMskArasadbhAve pramANamasti // 15 // __ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye anArabdhakAryAdhikaraNam // 9 // vedAntasAre-anArabdhakArye eva tu pUrve tadavadheH / vidyAdhigateH pUrvakRte puNyapApe phaladAnAyApravRtte eva vinazyataH; 2"tasya tAvadevaciram' iti zarIrapAtAvadhizruteH // 15 // iti vedAntasAre anArabdhakAryAdhikaraNam // 9 // vedAntadIpe-anArabdhakArye eva tu pUrve tdvdheH| vidyotpateH pUrvakRtayoH puNyapApayoravizeSeNa vinAzaH, utAnArabdhakAryayoreveti saMzayaH / 1"sarve pApmAnaH pradUyante" iti vizeSAbhAvAdavizeSeNeti pUrvaH pkssH| rAdhAntastu-2"tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye" ityutpanna vidyasyApi zarIramokSAvadhitvazruteH, sarvavinAze zarIrasthityanupapattezcAnArabdhakAryayoreva vinAzaH / sUtraM ca vyAkhyAtam // 15 // iti vedAntadIpe anArabdhakAryAdhikaraNam // 9 // 1. chA. 5-24-3 // 2. chA. 6-14-2 // __*53 For Private And Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -..- zrIzArIrakamImAsAbhASye amihotrAdhikaraNam // )..... agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva tdrshnaat|4|16 'itarasyApyevamasaMzleSaH iti vidyAbalAtsukRtasyApyasaMzleSa uktaH, agnihotrAdInAM nityanaimittikAnAM svAzramadharmANAmapi muktatvasAmAnyena tatphalasyAzleSAdanicchato'nanuSThAne prApta ucyate ___ ---(siddhAntaH).... __ agnihotrAdi tu-iti / tuzabdassukRtAntarebhyo vizeSaNArthaH; anihotrAdyAzramadharmAH phalAzleSAsambhavAdanuSTheyA eva ; tadasambhavazva takAryArthatvAtteSAm ; vidyAkhyakAryAyaiva hi viduSo'gnihotrAyanuSThAnam / kathamidamavagamyate? tadarzanAta ; dRzyate hi "tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakena" ityAdinA'gnihotrAdInAM vidyAsAdhanatvam / vidyAyAzcAprayANAdabhyAsAdheyAtizayAyA aharaharutpAdyatvAttadutpattyarthamAzramakarmApyaharaharanuSTheyameva ; anyathA''zramakarmalope dUSitAntaHkaraNasya vidyotpattireva na syAt // 16 // yadi agnihotrAdisAdhukRtyA vidyotpattyarthAH, vidyotpatteH prAcInaM ca sukRtaM 2"yAvatsampAtamuSitvA" 3"prApyAntaM karmaNaH" ityanubhavena vinaSTam / bhuktaziSTaM ca pArabdhaphalam ; "suhRdassAdhukRtyAm" ityasya ko viSayaH ? tatrAhaato'nyApi hyekessaamubhyoH|4|1|17|| ___ ataH-agnihotrAdisAdhukRtyAyAH vidyotpattyarthAyAH anyApividyAdhigamAtpUrvottarayorubhayorapi puNyakarmaNoH pravalakarmapratibaddhaphalA sAdhukRtyA'nantA sambhavatyeva ; tadviSayamidamekeSAM zAkhinA vacanaM 1. 7-6.4-22 // -2. chA, 5.10.5 // -3. bR. 6-4-6 // For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 419 pA. 1. agnihotrAdhikaraNam. 1 "tasya putrA dAyamupayanti suhRdassAdhukRtyAm" iti / vidyayA'zleSavinAzazrutizca tadviSayA // 17 // anuSThitasyApi karmaNaH phalapratibandhasambhavaM pUrvoktaM smArayatiyadeva vidyayeti hi|4|1|18|| 2"yadeva vidyayA karoti.. tadeva vIryavattaram" ityudgIthavidyAyAH Rtu phalApratibandhaphalatvavacanenAnuSThitasyApi karmaNaH phalapratibandhasmUcyate hi / ato viduSo'nuSThitapratibaddhaphalaviSayaM 1"suhRdassAdhukRtyAm" iti zATyAyanakam // 18 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye amihotrAdyadhikaraNam // 10 // vedAntasAre-agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva taddarzanAt / / agniho. zrAvyAdhamakarma, vidyotpattyAkhyakAryAyaiva AprayANAdanuSTheyaM 3 "tametaM vedAnuvacanena" ityAdinA vidyotpattikAryatvaM hyAzramadharmasya dRSTam // 16 // ato'nyApi hyekeSAmubhayoH // 1"tasya putrA dAyamupayanti"1"dviSantaH pApakRtyAM suhRdassAdhukRtyAm" ityAdivacanasyAgnihotrAderanyApyanAdikAlapravRttA sAdhukRtyA prabalakarmapratibaddhaphalA, uttarA vRSTyannAdividyAnuguNaphalA pratibaddhA ceti pUrvottarakRtayorubhayorapyastyeva viSayaH // 17 // yadeva vidyayeti hi // 2 "yadeva vidyayA" ityatra phalapratibandho'. stIti yuktam // 18 // iti vedAntasAre agnihotrAdhikaraNam // 10 // vedAntadIpe-agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva tddrshnaat|| agnihotrAdyAzramadharmaH kiM viduSo'nuSTheyaH, uta neti saMzayaH / sukRtaduSkRtayorazleSavinAzAbhidhAnAdAzramadharmasyApi sukRtatvasAmyena kAryAzleSAdananuSTheya iti pUrvaH pkssH|raaddhaantstu Azramadharmasya tu vidyotpattireva kAryamiti tatkAryAyaivA 1 // -2. chA. 1-1-10 // -3. bR. 6-4-22 // For Private And Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 zrIzArIrakamImAMsAbhAmbe [a.. nuSTheyaH / dazyate hi-"tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti" ityAdi nA vidyotpttikaarytvm| vidyA cAprayANAdaharaharabhyAsAdheyAtizayotpAdyaiva / sUtraM ca vyAkhyAtam // 16 // yadyagnihotrAdisAdhukRtyA vidyotpattyarthA ; pUrvakRtA ca sAdhukRtyA anu. bhUtaphalA prArabdhaphalAca 2 "suhRdassAdhukRtyAm" ityasya viSayaH ka ityAza ___ato'nyApi okessaamubhyoH|| ataH-agnihotrAdisAdhukRtyAyAH a. nyA'pi vidyAdhigamAt pUrvottarayoH puNyakarmaNorubhayozca kArIyA~dikA vRSTapatrAdyarthatayA viduSA'nuSThitA, vidyotpatteH pUrva kRtA'nAdikAlapravRttA ca prabalakarmAntarapratibaddhaphalA, sAdhukRtyA'stihi ; ata ekeSAM zAkhinA 2"suhRdassAdhukatyAm" iti vacanaM tadviSayam ; vidyayA'zleSavinAzazrutizca tadviSayA // 17 // anuSThitasya karmaNaH prabalakarmapratibandhasambhavaM pUrvoktaM smAravati yadeva vidyayeti hi // uktaM hyadgIthavidyAyAH kratoH karmAntarapratibandhAbhAvaH phalamiti ; ataH pratibaddhaphalasAdhukRtyasyaiva suhRtsaGkamaNam // 18 // iti vedAntadIpe agnihotrAdyadhikaraNam // 10 // ....( zrIzArIrakamImAMsAbhASye itrksspnnaadhikrnnm||).... bhogena vitare kSapayitvA'tha sNpdyte|4|1|19|| yayoH puNyapApayorazleSavinAzAyuktI, tAbhyAmitare ArabdhakArye puNyapApe ki vidyAyonizarIrAvasAne, uta taccharIrAvasAne zarIrAntarAvasAne vetyaniyama iti saMzaye 3"tasya tAvadeva ciraM yAvana vimokSye" iti taccharIravimokSAvasAnatvazravaNAttadavasAne (siddhAntaH)--- iti prApta ucyate-bhogena tu-iti| tuzabdaH pakSavyAvRttyarthaH / itare 1. su. 6-4-22 // -2. // -3. chA. 6.14-2 // For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] itarakSapaNAdhikaraNam . 421 ArabdhakArye puNyapApe vArabdhaphalabhogena kSapayitvA tatphalabhogasamAptyanantaraM brahma sampadyate / te ca puNyapApe ekazarIropabhogyaphale cettaccharIrAvasAne sampadyate; anekazarIrabhogyaphale cet tadavasAne sampadyate, bhogenaiva kSapayitavyatvAdArabdhaphalayoH karmaNoH / 1"tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye" iti ca bhogena tayoH karmaNoH vimokSa ucyate, dehAvadhiniyamAzravaNAt / tadevaM brahmavidyAyAH prAganuSThitamabhuktaphalamanArabdhaphalaM puNyapAparUpaM karmAnAdikAlasaMcitamanantaM vidyAmAhAtmyAdvinazyatiH vidyArambhottarakAlamanuSThitaM ca na zliSyati / tatra puNyarUpaM sarva viduSassahado gRhanti, pApaM ca dviSanta iti niravadyam // 19 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye itarakSapaNAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // vedAntasAre-bhogena vitare kSapayitvA'tha sampadyate // ArabdhakAryayoH puNyapApayoyatphalam , tat ekazarIrAvasAnamanekazarIrAvasAnaM vA bhuktvaiva tadanantaraM brahma prApnoti // 19 // iti vedAntasAre itarakSapaNAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviraviracite vedAntasAre caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // - -- vedAntadIpe-bhogena vitare kSapayitvA'tha sampadyate // itare AragdhakArye puNyapApe, kiM vidyAyonizarIrAvasAna eva vinazyete, uta taccharIrAvasAne zarIrAntarAvasAne vetyaniyama iti sNshyH| "yAvatra vimokSye 1. chA. 6-14-2 // For Private And Personal Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 vedAntadIpe [ma.4. atha sampatsye' iti sampattazarIravimokSavilambamAnazruteH taccharIrAvasAna iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-prArabdhaphalayoH karmaNoH bhogenaiva kSapayitavyatvAbhiprAyeNa 1"yAvanna vimosce atha sampatsye" ityucyate, na zarIramAtramkarmaviSayau hi bandhamokSau ; ataH prArabdhaphale puNyapApe yAvatA zarIreNa samApanIye, tAvatA kSapayitvA atha sampatsye ityanivama eva / sUtraM ca vyAkhyA tam // 19 // iti vedAntadIpe itarakSapaNAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // 1. chA. 6-14-2 // For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ..(caturthAdhyAye - dvitIyaH pAdaH - vAgadhikaraNam // 1 // .... vAGganasi darzanAcchabdAcca / 4 / 2 / 1 // idAnIM viduSo gatiprakAraM cintayitumArabhate / prathamaM tAvadutkAntizcintyate / tatredamAnAyate 1"asya somya puruSasya prayato vAsanAsi sampadyate manaH prANe prANastejasi tejaH parasyAM devatAyAm" iti / atra 1"vAGmanasi sampadyate" iti vAco manasi sampattizrutiH kiM vAgvRttimAtraviSayA, uta vAgviSayeti vizaye vRttimAtraviSayeti yuktam / kutaH? manaso vAkprakRtitvAbhAvAttatra vAkkharUpasampattyasambhavAt / vAgAdivRttInAM manodhInatvena vRttisampattizrutiH kathaMcidupapadyata iti // evaM prApte'bhidhIyate- vAmanasi-iti / vAksvarUpameva manasi sampadyate / kutaH 1 darzanAt-dRzyate hi vAgindriya uparate'pi manaHpravRttiH / vRttimAtrasampatyApi tadupapadyata iti cet-ttraah-shbdaaceti| "vAmanasi sampadyate"iti vAksvarUpasampattAveva hi zabdana vRttimaatrsmpttau| nahi tadAnIM vRttyuparame vAgindriyaM pramANAntareNopalabhyate yena vRttimAtrameva sampadyata ityucyeta / yaduktaM manaso vAkprakRtitvAbhAvAdvAco mana 1. chA. 6-8-6 // For Private And Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424 vedAntadIpe ai.4. si sampattirnopapadyata itiH tat 1 "vAmanasi sampadyate" iti vacanAnmanasA vAksaMyujyate; natu tatra lIyata iti parihartavyam // 1 // ata eva sarvANyanu / 4 / 2 / 2 // yato vAco manasA saMyogamAtra sampattiH, na tu layaH; ata eva vAcamanu sarveSAmindriyANAM manasi sampattizrutirupapadyate, 2"tasmAdupazAntatejA apunarbhavamindriyairmanAsa sampadyamAnaH" iti // 2 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAgadhikaraNam // 1 // vedAntasAre-vADmanasi drshnaacchndaac|| 1"asya somya puruSasya prayato vAmanasi sampadyate" iti zabdAt ; utkrAntau manasaH prAgeva vAca uparatidarzanAca vAGmanasi 3saMpadyate // 1 // ___ata eva sarvANyanu // ataH4'indriyairmanasi sampadyamAnaiH" iti za. bdAt , uparatidarzanAca, vAcamanu sarvANIndriyANi manasi ca sNyujynte||2|| iti vedAntasAre vAgadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-vAGmanasi darzanAcchabdAcca / / 1 'asya somya puruSasya prayato vAmanasi sampadyate manaH prANe" ityAdikotkrAntiviSayA'nnAya. te ; tatra kiM vAgindriyaM manasi sampadyate, uta vAgvRttimAtramiti saMzayaH / vAco manaHprakRtitvAbhAvAt svarUpalayastatra na saMbhavatIti vAgvRttimAtrAbhiprAyamiti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-akAraNe sampattyabhAvasya vAgvRttAvapi tulyatvadarzanAt 1 vAGAnasi" iti vAksvarUpasyaiva sampattiH / zabdAca svarUpameva sampadyate 1"vAGamanasi sampadyate" iti vAksvarUpasampattAveva hi zabdaH; na vRttimaatrsmpttau| akAraNe layAbhAvAtsampattizabdassaMyogAbhiprAyaH / sUtra ca vyAkhyAtam // 1 // ata eva sarvANyanu // yato vAco manasi saMyogamAtramucyate ; na tu layaH ; ata eva tadAnIM "5sarvANIndriyANi vAcamanu manasi sampadyante" 1. chA. 6-8-6 // 2 // -3. saMpadyate-yujyate iti kvacitpAThaH // -4 // -5 // For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. manodhikaraNam. 425 iti vacanaM 1"vAnasi sampadyate" iti vacanavadupapannam , 2"tasmAdupazAntatejA apunarbhavamindriyairmanasi sampadyamAnaiH" iti // 2 // iti vedAntadIpe vAgadhikaraNam // 1 // -- (zrIzArIrakamImAMsAbhASye manodhikaraNam // 2 // ).-.. tanmanaH prANa uttarAt / 4 / 2 / 3 // tat-sarvendriyasaMyuktaM manaH prANe sampayate-prANena saMyujyate na manovRttimAtram / kutaH? uttarAt-1"manaH prANe" iti vAkyAt / adhikAzaGkA tu-4"annamayaM hi somya manaH"iti vacanAnmanaso'naprakRtitvamavagamyate; annasya ca 3"tA annamasRjanta" ityammayatvaM siddham, 3"ApomayaH prANaH" iti cAppakRtitvaM prANasyAvagamyate, ato manaH prANe sampadyata ityatra prANazabdena prANaprakRtibhUtA apo nirdizya tAsu manassampattipratipAdane paramparayA svakAraNe laya iti sampattivacanamupapannaM bhavati-iti // parihArastu 3"annamayaM hi somya manaH, ApomayaH prANaH" iti manaHpANayorannenAdbhizcApyAyanamucyate; na tatprakRtitvam ,AhaGkArikatvAnmanasaH, AkAzavikAratvAcca prANasya / prANazabdenApAM lakSaNA ca syAt-iti // 3 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye manodhikaraNam // 2 // vedAntasAra-tanmanaH prANa uttarAt / / uttarAt 1"manaH prANe' iti zabdAt sarvendriyayuktaM manaH prANe saMyujyate // 3 // iti vedAntasAre manodhikaraNam // 2 // 2 // -3. chA. 6-6-5 // --4. chA. 6.2-4 // 1. chA. 6.8.6 // *54 For Private And Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 [a. 4. zrIzArIrakamImAMsAbhAjye vedAntadIpe-tanmanaH prANa uttarAt // 1"manaH prANe" isyatra kiM prANazabdenApa ucyante, uta prANa eveti sNshyH| prANasya manaHprakRtitvAbhAvAt 2 "annamayaM hi somya manaH" iti manaso'nnamayatvazravaNAt , apAM cAna prakRtitvena, tatsaMpattirupapadyata iti prANazabdenApa ucyanta iti pUrvaH pakSaH; 2"ApomayaH prANaH" iti hyammayatvAtprANasya prANazabdenApo vaktuM yujyanteiti / rAdhAntastu--2"annamayaM hi somya manaH ApomayaH prANaH" iti manaH prANayorna tattatprakRtitvamucyate; api tu tadApyAyanam, AhaGkArikatvAnmanasaH, prANasya cAkAzaprakRtitvAt / ataH vAmanasItivat taduttarAt 1"manaH prANe" iti zabdAt , tat sarvendriyasaMyuktaM manaH prANe saMyujyate // 3 // iti vedAntadIpe manodhikaraNam // 2 // ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye adhyakSAdhikaraNam // 3 // )--- so'dhyakSa tdupgmaadibhyH|4|2|4|| ___ yathA ? "vAmanasi sampadyate, manaHmANe" itivacanAnurodhena mana:prANayoreva vAGmanasayossampattiH, tathA 1 "prANastejasi" iti vacanAtejasyeva prANassampadyate ..(siddhAntaH) --- iti prApta ucyte-so'dhyksse-iti| saHpANaH,adhyakSe karaNAdhipe jIve sampadyate / kutaH? tadupagamAdibhyaH-prANasya jIvopagamastAvacchrayate 3"evamevemamAtmAnamantakAle sarve prANA abhisamAyanti" iti tathA jIvena saha prANasyotkrAntiH zrUyate 4"tamutkrAmantaM prANo'nUkAmati" iti pratiSThA ca jIvena saha zrUyate 5 "kasminnutkrAnta utkrAnto bhavidhyAmi kasminvA pratiSThite pratiSThAsyAmi" iti / evaM jIvena saMyujya tena 1. chA. 6-8-6 // -2. chA. 6-6-5 / / --3. sa. 6.3.38 // -4... 6-4. 2 // --5. pramo. 6-3 // For Private And Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.) bhUtAdhikaraNam . 427 saha tejassampattiriha "prANastejasi" ityucyate; yathA yamunAyAH gakyA saMyujya sAgaragamane'pi yamunA sAgaraM gacchati' iti vaco na virudhyate, tadvat // 4 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye adhyakSAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-so'dhyakSe tdupgmaadibhyH| saH-prANaH anantaraM jIvena saMyujyate, 2 "evamevemamAtmAnamantakAle sabai prANA abhisamAyanti' iti prA. Nasya jiivopgmaadishruteH||4|| iti vedAntasAre adhyakSAdhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-so'dhyakSe tdupgmaadibhyH|| sA-prANaH kiM tejasi saMyujyate, uta jIva iti saMzayaH / 1 "prANastejasi" iti vacanAttejasyeveti pUrvaH pkssH| rAdhAntastu-utkrAntau prANasya jIvopagamAdizruteHprANaH karaNAdhyakSe jIve saMyujyate / etadavirodhAya jIve saMyujya pazcAttejassaMyogaM 1"prANastejasi" iti vadati / zrUyante hi prANasya jIvopagamAdayaH 2 'evamevema. mAtmAnamantakAle sarve prANA abhisamAyanti" 3 "tamutkrAmantaM prANo'nUtkAmati" 4"kasminvA pratiSThite pratiSThAsyAmi' ityAdiSu // 4 // iti vedAntadIpe adhyakSAdhikaraNam // 3 // ..zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhUtAdhikaraNam // 4 // ..... bhUteSu tacchRteH / 4 / 2 / 5 // 1"prANastejasi" iti jIvasaMyuktasya prANasya tejAsa sampattirukA sA sampaniH kiM tejomAne, uta saMhateSu sarveSu bhUteSviti vizaye tejomAlazravaNAttejasi 1. chA. 6-8-6 / / ---2. i. 6-3.38 // -3. . 6-4-2 // ---4. prazno. 6.3 / For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 vedAntadIpe [a.4. --(siddhAntaH).... iti prApta ucyate-bhUteSu-iti / bhUteSu-sampadyate / kutaH 1 tacchruteH 1 "pRthivImaya ApomayaH...tejomayaH" iti jIvasya saJcaratassarvabhUtamayatvazruteH // 5 // nanu tejaHprabhRtiSvekaikasmin krameNa sampattAvapi 1"pRthivImayaH" ityAdikA zrutirupapadyate, ata Aha naikasmin darzayato hi|4|2|6|| naikasmin , ekaikasya kAryAkSamatvAt / darzayato hyakSamatvaM zrutismRtI 2"anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkaravANi tAsAM trivRtaM trivRtamekaikAM karavANi" iti nAmarUpavyAkaraNayogyatvAya trivRtkaraNamupadizyate / 3"nAnAvIryAH pRthagbhUtAH tataste saMhati vinA / nAzaknuvan prajAssraSTumasamAgamya kRtsnshH| sametyAnyonyasaMyogaM prsprsmaashryaaH| mahadAdyA vizeSAntA hyaNDamutpAdayanti te" iti / ataH 4"prANastejasi" iti tejazzabdena bhUtAntarasaMsRSTameva tejo'bhidhIyate / ato bhUteSveva sampattiH // 6 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhApye bhUtAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-bhUteSu tacchruteH // 4" prANastejasi" iti bhUtAntarasaMsRSTaM tejo'bhidhIyata iti prANA bhUteSu saMyujyante // 5 // naikasmin darzayato hi // "4 tejasi" iti na tejomAtre, trivRtkaraNazrutismRtibhyAM kevalasya tejaso'navasthAnAt // 6 // ____ iti vedAntasAre bhUtAdhikaraNam // 4 // vedAntadIpe-bhUteSu tacchruteH // naikasmin darzayato hi // 4"prA. 1. 1. 6-4-5 // --- 2. chA. 6-3-2,3 // - 3. viSNu. 1-aM. 2.a. 52. 53 // -4, chA. 6.8.6 / / For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] AmRtyupakramAdhikaraNam * 429 Nastejasi " iti kiM tejomAtre prANassaMyujyate, uta bhUtAntarasaMsRSTa iti saMzayaH / 1" tejasi " iti vacanAttejomAtra iti pUrvaH pakSaH / 2" pRthivImayaH " ityAdinA saJcarato jIvasya sarvabhUtamayatvazruteH, trivRtkaraNazrutismRtibhyAJca tejasa ekasya kAryakSamatvAdbhUtAntarasaMsRSTa iti rAddhAntaH / sUtradvayaM vyA khyAtam // 5 // 6 // iti vedAntadIpe bhUtAdhikaraNam // 4 // .. ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye AmRtyupakramAdhikaraNam / / )... samAnA cAsRtyupakramAdamRtatvaM caanupossy|4|2|7|| iyamutkrAntiH kiM vidvadaviduSossamAnA, utAviduSa eveti cintAyAm, aviduSa eveti prAptam / kutaH : viduSo'traivAmRtatvavacanAdutkAntyabhAvAt / viduSo hyatraivAmRtatvaM zrAvyate - 3 "yadA sarve pramucyante kAmA ye'sya hRdi sthitAH / atha martyo'mRto bhavatyatra brahma samaznute " iti // -- ( siddhAntaH ) - 4: evaM prApte'bhidhIyate - samAnAcA'mRtyupakramAt - iti / viduSo'pyAmRtyupakramAdutkrAntissamAnA / AsRtyupakramAt - AgatyupakramAt, nADIpravezAtprAgityarthaH / viduSo'pi hi nADIvizeSeNotkramya gatiH zrUyate -4 "zataM caikA ca hRdayasya nADyastAsAM mUrdhAnamabhinissRtaikA / tayordhvamAyannamRtatvameti viSvaGGanyA utkramaNe bhavanti" iti| evaM nADIvizeSeNa gatizravaNAdviduSo'pyutkrAntiravarjanIyA / sA ca nADIpravezAtyAgvizeSAzravaNAtsamAnA / tatpravezadazAyAM ca vizeSaH zrUyate 5 " tena 1. chA. 6-8-6 // -2 bR. 6-4-5 // - 3. kaTha. 2-6-14 / 4. ka. 2-6--5. . 6-4-2 // 16 // For Private And Personal Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 430 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [a. 4. pradyotenaipa AtmA niSkAmati cakSuSo vA mUnoM vA anyebhyo vA zarauradezebhya iti| 1"zataM caikA ca hRdayasya" ityanayA zrutyaikArthyAnmUdharno niSkramaNaM vidvadviSayam itrdvidvdvissym| yaduktaM-viduSo'vevAmatatvaM zrAvyate-iti tatrocyate-amRtatvaM cAnupoSya-iti / cshbdo'vdhaarnne| anupoSya-zarIrendriyAdisambandhamadagdhvaiva, yadamRtatvam-uttarapUvAghayorazleSavinAzarUpaM prApyate ; taducyate 2"yadA sarve pramucyante" ityAdikayA shrutyetyrthH| 2 "atra brahma samaznute" iti ca upAsanavelAyAM yo brahmAnubhavaH / tadviSayamityabhiprAyaH / / 7 // tadApItessaMsAravyapadezAt / 4 / 2 / 8 // ___avazyaM ca tat-amRtatvamadagdhadehasambandhasyaiveti vijJeyam / kutaH ? ApIteH saMsAravyapadezAt --apItiH--apyayaH, brahmaprAptiH / sA cAcirAdinA mArgeNa dezavizeSaM gatveti vakSyate / AtadavasthAprAptaH saMsAraH-dehasambandhalakSaNo hi vyapadizyate -3"tasya tAvadeva ciraM yAvana vimokSye'tha sampatsye" iti 4"azva iva romANi vidhRya pApaM candra iva rAhormukhAtpramucya / dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAni" iti ca // 8 // sUkSma pramANatazca tthoplbdheH|4|2|9|| itazca viduSo'pi bandho nAtra dagdhaH, yatassUkSma zarIramanuvartate / kuta idamavagamyate ; pramANatastathopalabdheH-upalabhyate hi devayAnena pathA gacchato viduSaH5 "taM pratibrUyAt" 6 "satyaM ghUyAt" iti candramasA saMvAdavacanena zarIrasadbhAvaH / atassUkSmazarIramanuvartate / atazca bandho na dagdhaH // 9 // 1. kaTha. 2-6.16 // -2. kaTha. 2-6-14 / / --3. chA. 6.14-2 // ---4. ga. 8-13.1 // --5, ko. 1-2 // 6 // For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] AsRtyupakramAdhikaraNam . nopmrdainaatH|4|2|10|| ataH 1 "yadA sarve pramucyante kAmA ye'sya hRdi sthitAH / atha mo'mRto bhavatyatra brahma samaznute" iti vacanaM na bandhopamardainAmRtatvaM vadati // 10 // asyaiva copptteruussmaa|4|2|11|| asya-sUkSmazarIrasya kacidvidyamAnatvopapatterviduSaH prakrAntamaraNasya maraNAtmAgRSmA sthUle zarIre kAcitka upalabhyate / naca sthUlasyaiva zarIrasyAyamUSmA, anyatrAnupalabdheH / tatazcoSmaNaH kacidupalabdhirvidupassUkSmazarIrasyotkrAntinivandhaneti gamyate / tasmAdviduSo'pyAsRtyupakamAtsamAnotkrAntiriti muSThatam // 11 // punarapi viduSa utkrAntirna sambhavatItyAzaGkaya parihiyatepratiSedhAditi cenna zArIrAtspaSTo hyeke SAm / 4 / 2 / 12 // yaduktaM viduSo'pyutkrAntissamAneti; tannopapadyate, viduSa utkAntipratiSedhAt / tathAhi-2"sa etAstejomAtrAssamabhyAdadAno hRdayamevAvapakrAmati" ityupakramya 2 "tena pradyotenaiSa AtmA niSkAmati tamutkA. mantaM prANo'nUtkAmati" ityaviduSa utkrAntiprakAramabhidhAya 3 " anyaavataraM kalyANataraM rUpaM kurute" iti dehAntaraparigrahaM cAbhidhAya 4"pApyAntaM karmaNastasya yatkiceha krotyym| tasmAllokAtpunaretyasmai lokAya karmaNe iti tu kAmayamAnaH" ityavidvadviSayaM parisamApya 4"ayAkAmayamAno yo'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmaH na tasya mANA utkAmanti brahmaiva san brahmApyeti" iti viduSa utkrAntiH pratiSidhyate / tayA pU. 1. kA. 2.6.14 // ---2. 1. 6.4-1, 2 // ---3. i. 6-4.4 // -4. 1. 1-4-6 // mantaM prANo'nakAra rUpaM kurute" iti dahA tasmAllokApuna For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 432 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. rvatra AtabhAgaprazna'pi viduSa utkrAntipratiSedho dRzyate ? "apa punarmRtyu jayati" iti vidvAMsa prastutya 1" yAjJavalkyeti hovAca yatrAyaM puruSo mriyate udasmAtmANAH kAmantyAho na"iti pRSTaH"1 "neti hovAca yAjJavalkyo'traiva samavalIyante sa ucchavayatyAdhmAto mRtaH zete" iti / ato vidvAnihaivAmRtatvaM prAmotIti cet-tanna,zArIrAt-pratyagAtmanaH prANAnAmu skrAntiAtra pratiSidhyate na zarIrAta 2"na tasya prANA uttAmanti" ityatra tacchabdenara "athAkAmayamAnaH" iti prakRtazzArIra eva parAmRzyate; nAzrutaM zarIram / 2"tasya" iti SaSThayA prANAnAM sambandhitvena zArIro nirdiSTaH natUttAntyapAdAnatvena uttAntyapAdAnaM tu zarIrameveti cetna,apAdAnApekSAyAmazrutAccharIrAtsambandhitayA zrutasyAtmana eva sannihitatvenApAdAnatayApi grAhyatvAt / kizca prANAnAM jIvasambandhitayaiva prajJAtAnAM tatsambandhakathane prayojanAbhAvAtsambandhamAnavAcinyA SaSThayA apAdAnameva vizeSa iti nishciiyte| yathA 'naTasya zRNoti'iti / nacAtra vivaditavyaM-spaSTo hokeSAM mAdhyandinAnAmAnAye zArIro jIva evApAdAnamiti 2"yo'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasmAtyANA utkrAmanti" iti / zArIrAtpANAnAmutkrAntiprasaGgAbhAvAttaniSedho nopapadyata iti cet-na,3"tasya tAvadeva ciram"iti viduSazzarIraviyogakAle brahmasampattivacanena prANAnAmapi tasmin kAle zArIrAdviduSo viyogaH prasajyate; tatazca devayAnena pathA brahmasammattirnopapadyata iti|2" na tasya prANA uttAmanti " devayAnena pathA brahmaprAptaH prAgjIvAdviduSo'pi prANA na vizliSyantItyucyate / ArtabhAgaprazno'pi yadA vidvadviSayaH; tadA ayameva parihAraH; sa tvavidvadviSayaH, tatra praznapativacanayoH brahmavidyAprasaGgAdarzanAt / tatra hi grahAnigraharUpeNendriyendriyArthasvabhAvaH, apAmagnya 1. i. 5-2-10, 11 // 2. vR. 6-4-6 / / -3. chA. 6-14-2 // For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 433 pA. 2.] AmRtyupakramAdhikaraNam. matvaM, mriyamANasya jIvasya prANAparityAgaH, mRtasya nAmavAcyakIya'nuvRttiH, tasya ca puNyapASAnuguNagatiprAptirityete'rthAH praznapUrvakaM prtyuktaaH| satra ca 1"apa punarmutyuM jayati iti apAmagnyannatvajJAnAdagnijaya eva mRtyujaya ucyte| ato nAtra viduSaH prsnggH| aviduSastu prANAnutkrAntivacanaM-sthUladehavatpANA na muJcanti, api tu bhUtasUkSmavajjIvaM pariSvajya gachanti-iti pratipAdayatIti niravadyam // 12 // smaryate ca / 4 / 2 / 13 // maryate ca viduSo'pi mUrdhanyanADyotkrAntiH 2 "UrdhvamekaH sthitasteSAM yo bhittvA suurymnnddlm|brhmlokmtikrmy tena yAti parAM gatim" iti // 13 // __iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye aasRtyupkrmaadhikrnnm|| 5 // vedAntasAre-samAnA cAmRtyupakramAdamRtatvaM cAnupoSya // arcirAdigatyupakramAtprAgutkrAntiH vidvadaviduSoslamAnA, viduSo'cirAdigatyA bra. mpraaptishruteH| "3 yadA sarve pramucyante kAmA ye'sya hRdi sthitaaH| atha mo'mRto bhavatyatra brahma samaznute" iti atraiva amRtatvabrahmaprAptivacanaM zarIrendri yAdisambandhamadagbhvaivopAsanArambhAbhiprAyamityupagantavyamityarthaH // 7 // tadApItessaMsAravyapadezAt // arcirAdigamanena brahmaprApteH prAk za. rIrasambandhavyapadezAttadamRtatvAdivacanamuktaprakArameva // 8 // sUkSma pramANatazca tathopalabdheH // zarIrAdutkAntasyApi sUkSmazarIramanuvartate ; anyathA gtynupptteH| na kevalaM gatyanupapattimAtraM sUkSmazarIravattve pramANam , candramasA saMvAdAdipramANAntaratazca sUkSmazarIravattvopalabdheH4"taM prati brUyAt"5"satyaM brUyAt" iti // 9 // nopmrdainaatH|| ataH-uktAddhetoH, 3"atha mo'mRto bhavati" ityAdyamRtatvacanaM na dehasambandhopamardaina // 10 // 1. buu.5-2-10||-2. yAjJavalkya. adhyAtmapra. 167-bho||----3. kaTha. 2-6-14 // -4. kauSI, 1-2 // *55 For Private And Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 434 vedAntadIpe [a.4. asyaiva copapatterUSmA // asya - sUkSmazarIrasya vidyamAnatvopapattezca na tadupamardaina / upalabhyate hyutkrAmato viduSassUkSmadehaguNa USmA ; anyatrAnu palambhAna sthuulgunnH|| 11 // pratiSedhAditi cenna zArIrAtspaSTo hyekeSAm // 1"athAkAmayamAno na tasya prANA utkrAmanti" iti viduSa utkrAntipratiSedhAdatraiva sAkSAbrahmaprA. tiriti cet naitat viduSa utkramamANasyAcirAdikayA gamanAya prANA na vi. zlipyante iti hyacyate 1"na tasya prANA utkrAmanti" iti / ayamoM mAdhyandinAnAM pAThe spaSTo'bhidhIyate 1"yo'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmaH na tasmAtprANA utkrAmanti' iti // 12 // smayate ca // viduSo'pi mUrdhanyanADayA gamanaM smaryate ca 2 "UrdhvamekaH sthitasteSAM yo bhittvA sUryamaNDalam / brahmalokamatikramya tena yAti parAGgatim" iti // 13 // iti vedAntasAre AsRtyupakramAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-samAnA cAmRtyupakramAdamRtatvaM cAnupoSya // iyamu. kAntiH kiM vidvadaviduSossamAnA, utAviduSa eveti sNshyH| viduSo'traivA mRtatvaprAptizruteraviduSa eveti pUrvaH pakSaH; zrUyate hi viduSo'traiva brahmaprAptiH3"yadA sarva pramucyante kAmA ye'sya hRdi sthitAH / atha mo'mRto bhavatyatra brahma samaznute" iti / rAddhAntastu-viduSo'cirAdikayaiva brahmaprAptiH / arcirAdigatyupakramAtprAgiyamutkrAntissamAnA / gatizca mUrdhanyanADyA 4'zataM caikA ca hRdayasya nADyastAsAM mUrdhAnamabhinissRtaikA / tayordhvamAyannamRtatvameti" iti zruteH / 3 "yadA sarve pramucyante" ityanena gatizrutyavirodhAyAmRtatvasAdhanabhUtopAsananiSpattirucyate, hRdi sthitAH kAmA yadA pramucyante, tadaivopAsanArambhAnmayo'mRto bhavatIti / atra - kAmavimokapUrvakopAsane sthito'rcirAdikayA gatyA brahma samaznute ityrthH| sUtrArthastu-sRtiH-gatiH, AgatyupakramAdutkrAntirviduSo'pi samAnA, vidusso'ciraadigtishruteH|3"ath mo'mRto bhavati" ityucyamAnamamRtatvamanupogya ca adagdhvaiva zarIrendriyAdisambandham upAsanArambhaparikararUpamityarthaH // 7 // 1.bR. 6.4-6 // -2. yAjJavalkya, adhyAtmapra. 167-shlo||-3. kaTha, 2-6-14 // -4. kaTha. 2.6.16 // For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] AvRtyupakramAdhikaraNam . 435 tadApItessaMsAravyapadezAt // tat-amRtatvam ,uktprkaarmev| kutaH! ApItessaMsAravyapadezAt-apItiH-brahmaprAptiH ; arcirAdikayA gatyA dezavizeSaM gatvA yAvabrahma prApyate ; tAvatsaMsAraH zarIrasambandhI hi vypdishyte|| gativyapadezAdeva zarIrAdutkrAntasya kathaM zarIrasambandha ityatrAha sUkSma pramANatazca tthoplbdheH|| sUkSmazarIramanuvartate, gativyapade zAt / na kevalaM gativyapadezAdeva, pramANAntaratazca tathA sUkSmazarIravattvasyopalabdhezca / viduSo'cirAdikayA gatyA gacchatazcandramasA saMvAdo'yamupadizyate 1 "taM prIta brUyAt"2 "satyaM brUyAt" ityAdinA // 9 // nopmrdainaatH|| ataH uktAddhetukalApAt , 3 "atha mo'mRto bhavati" itivacanaM na dehasambandhopamardainAmRtatvaM vadati; apitUktamevopAsanArambharUpaM vadatItyarthaH // 10 // asyaiva copapatterUSmA // asya sUkSmazarIrasya vidyamAnatvopapattezca na dehasambandhopamardaina / upalabhyate hyatkramamANasya viduSaH kvacidUSmA sUkSmadehaguNaH, nacAyaM sthUladehaguNaH, anyatrAnupalabdheH / ato vidvAn sUkSmazarIreNotkrAmati // 11 // pratiSedhAditi cenna zArIrAtspaSTo hyekeSAm // 4 // sa etAstejomAtrAH" ityArabhya 4"iti tu kAmayamAnaH" ityantenAviduSaH utkrAntiprakAraM lokAntaragamanaM punarAvRtti cAbhidhAya, 5"athAkAmayamAnaH"ityAdinA 5"na tasya prANA utkrAmanti brahmaiva san brahmApyeti' iti viduSa utkrAntipratiSedhAduktaprakAro nopapadyata iti cet-tanna zArIrAtprANAnAmavizleSo'nenocyate / tasya akAmayamAnasya viduSazzArIrasya, prANAsvasmAnnotkrAmanti / devayAnena gamanAya sahaiva tiSThanti / ayamarthaH spaSTo hokeSAM - mAdhyandinazAkhinAM pAThe 4"yo'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasmAtprANA utkrAmanti' iti // smayete ca // smaryate ca viduSo'pi mUrdhanyanADyotkrAntiH 6"UrdhvamekassthitasteSAM yo bhittvA sUryamaNDalam / brahmalokamatikramya tena yAti para gatim" iti // 13 // iti vedAntadIpe AsRtyupakramAdhikaraNam // 5 // 4. 3.6-4-1||--5.bR 1. kauSI. 1-2 // --- 2 // -3. kaTha. 2-6.14 // 6-4-6 // -6. yAjJavalkya . adhyAtmapra. 167-ko / For Private And Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ~ zrIzArIrakamImAMsAbhASye parasampattyadhikaraNam // 6 // --- tAni pare tathAhyAha / 4 / 2 / 14 // sakaraNagrAmaH samANaH karaNAdhyakSaH pratyagAtmA utkrAntivelAyAM tejaHprabhRtibhUtasUkSmeSu sampadyata ityuktam ; saiSA sampattirviduSo na vi - dyata ityAzaGkaya parihRtam ; tAni punarjIvapariSvaktAni bhUtasUkSmANi kiM yathAkarma yathAvidhaM ca svakAryAya gacchanti, uta paramAtmani sampayanta iti vizaye madhye paramAtmasampattau sukhaduHkhopabhogarUpakAryadarzanAt, tadupabhogAnuguNyena yathAkarma yathAvidhaM ca gacchanti~ ( siddhAntaH ) - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti prApta ucyate - tAni pare - iti / tAni parasminnAtmani sampadyante ; kutaH 1 tathAhyAha zrutiH - 1" tejaH parasyAM devatAyAm " iti / yathA zrutistadanuguNaM kArya kalpyamityarthaH / suSuptipralayayoryathA paramAtmasampattyA sukhaduHkhopabhogAyAsavizramaH ; tadvadihApi // 14 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye parasampattyadhikaraNam // 6 // vedAntasAre - tAni pare tathAhyAha / 1" tejaH parasyAM devatAyAm" iti zruteH paradevatAsampattirutkramamANasya vizramasthAnamiti tAni bhUtAni jIvasaMyuktAni paradevatAyAM saMpadyante // 14 // iti vedAntasAre parasampattyadhikaraNam || 6 || vedAntadIpetAni pare tathAhyAha // 1" prANastejasi " iti tejazabdanirdiSTAni bhUtAni jIvapariSvaktAni kiM parasyAM devatAyAM sampadyante, uta yathAkarma yathAvidyaM ca gacchantIti saMzayaH / tadAnIM sukhaduHkhopabhogAdyabhA 1. chA. 6-8-6 // For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2.] avibhAgAdhikaraNam . vena parasampattau prayojanAbhAvAt yathAkarma yathAvidyamiti pUrvaH pakSaH / sarvasya paradevatAkAryatvena tadAtmakatvAdgantavyasthAnamidaM 1" parasyAM devatAyAm" i. tyucyate / rAdhAntastu-tAni pare parasminbrahmaNi sampadyante ; 1 "tejaH parasyAM devatAyAm" iti hyAha shrutiH|ythaashruti vizramasthAnatvena kArya parikalpya. mityrthH| sUtraM ca vyAkhyAtam // 14 // ___ iti vedAntadIpe parasampattyadhikaraNam // 6 // m zrIzArIrakamImAMsAbhASye avibhAgAdhikaraNam // 7 // )-- avibhogo vacanAt / 4 / 2 / 15 // seyaM paramAtmani sampattiH kiM prAkRtalayavatkAraNApattirUpA, uta 1" vAGmanasi" ityAdivadavibhAgarUpeti cintAyAM-paramAtmanassarveSAM yonibhUtatvAtkAraNApattirUpA ..(siddhAntaH)..... iti prApta ucyte-avibhaagH-iti|apRthgbhaavH-pRthgvyvhaaraanhsNsrg ityrthH| kutaH ? vacanAt 1"tejaH parasyAM devatAyAm"ityatrApi 1" vAGmanasi sampadyate" ityatassampadyata iti vacanasyAnuSaGgAt , tasya ca saMsargavizeSavAcitvAt , anuSaktasyAbhidhAnavairUpye pramANAbhAvAt , utkrAntivelayAM kAraNApattiprayojanAbhAvAt punastatrAvyaktAdisRSTayavacanAca // 15 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye avibhAgAdhikaraNam // 7 // vedAntasAre--avibhogo vcnaat||prdevtaasmpttivcnmvibhaagmaatrprm , "1vAGmanasi sampadyate" iti sampattipadasyaivAtrAnuSaktasyArthAntaraparatve pramANAbhAvAt ; manaHprabhRtiSu hi prlyaasmbhvaadvibhaagmaatrprm|| iti vedAntasAre avibhAgAdhikaraNam // 7 // 1. chA. 6.8.6 // For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 438 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. aaraay avibhAgo vacanAt // seyaM paramAtmani sampattiH kiM prAkRtapralayavatkAraNApattirUpA, uta manaHprabhRtisampattivadavizleSamAtramiti saMzayaH / paramAtmanaH kAraNatvAt tatsampattivacanAcca kAraNApattireveti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu - 1" "vAnasi sampadyate" iti zrutasyaiva sampattivacanasya sarvatrAnuSaGgAdatrAnuSaktasya cAbhidhAnavairUpyAsambhavAdatrApyavibhAgaHavizleSa evocyate / sUtramapi vyAkhyAtam // 15 // iti vedAntadIpe avibhAgAdhikaraNam || 7 | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadokodhikaraNam // 8 // ) - tadoko'grajvalanaM tatprakAzitadvAro vidyAsAmarthyAtaccheSagatyanusmRtiyogAcca hArdAnugRhItazzatAdhikayA / 4 / 2 / 16 // evaM gatyupakramAvadhi vidvadaviduSossamAnAkAra utkrAntiprakAra uktaH idAnIM viduSo vizeSa ucyate / tavedamAmnAyate - 2 zataM caikA ca hRdayasya nADyastAsAM mUrdhAnamabhinissRtaikA / tayordhvamAyannamRtatvameti viSvaGGanyA utkramaNe bhavanti" iti / anayA nADInAM zatAdhikayA mUrdhanyanAyaiva viduSo gamanam, anyAbhireva cAviduSo gamanamityayaM niyama upapadyate, neti saMzayaH / kiM yuktam niyamo nopapadyata iti / kutaH 1 nADInAM bhUyastvAdatisUkSmatvAcca durvivecatayA puruSeNopAdAtumazakyatvAt / 2" tayordhvamAyannamRtatvameti viSvaGGanyA utkramaNe bhavanti " iti yAdRcchikImutkrAntimanuvadatIti yuktamiti // 1. chA. 6-8-6 // 2. kaTha. 2-6-16 // For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] tadokodhikaraNam . 439 ___ -..(siddhAntaH) . ___ evaM prApte pracakSmahe-zatAdhikayA-iti / vidvAn zatAdhikayA mUrdhanyayaiva nADyokAmatiAnacAsyAH viduSo durvivecatvam vidvAn hiparamapuruSArAdhanabhUtAtyarthapriyavidyAsAmarthyAdvidyAzeSabhUtatayA''tmano'tya - thapriyagatya nusmaraNayogAcca prasannena hArdena paramapuruSeNAnugRhIto bhavati tatazca tadokaH- tasya-jIvasya sthAnaM hRdayam, agrajvalanaM bhavati agre jvalanaM prakAzanaM yasya, tdidmgrjvlnm| paramapuruSaprasAdAtmakAzitadvAro vidvAn tAM nADI vijAnAtIti tayA viduSo gatirupapadyate // 16 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadokodhikaraNam // 8 // vedAntasAre-tadoko'grajvalanaM tatprakAzitadvAro vidyAsAmarthyAttaccheSagatyanusmRtiyogAcca haardaanugRhiitshshtaadhikyaa|haardprmpurussaaraadhnruupvidyaasaamrthyaat , tadaGgagaticintanena ca prItaparamapuruSAnugRhItaH,tadanuprahataH prakAzitatadvAro jIvaH zatAdhikayA mUrdhanyanADayA gacchati tadanugrahAdeva jIvasthAnamapre prakAzavadbhavati / hArdaH-paramAtmA paramapuruSaH; 1"tasyAzzikhAyA madhye paramAtmA vyavasthitaH" 2"sarvasya cAhaM hRdi saniviSTaH" iti hi shrutismRtii||16|| iti vedAntasAre tadokodhikaraNam // 8 // vedAntadIpe-tadoko'yajvalanaM tatprakAzitadvAro vidyAsAmarthyAttaccheSagatyanusmRtiyogAca hArdAnugRhItazzatAdhikayA // 3 "zataM caikAca hRdayasya nADayastAsAMmUrdhAnamabhinissRtaikA|tayordhvamAyannamRtatvameti vizvaGanyA utkramaNe bhavanti" iti zatAdhikayA mUrdhanyayA nADayA viduSo gamanamiti niyamassambhavati, neti saMzayaH / nADInAmatisUkSmatvena durvivecatvAbhiyamo na sambhavatIti yAdRcchikIM tayA gatimanuvadatIdaM vacanamiti pUrvaH pakSaH rA. dAntastu-paramapuruSArAdhanabhUtayA vidyayA tadaGgabhUtagaticintanena ca prItena 1. te. nA. 11-anu // -2. gI. 15-15 // -3. kaTha. 2.6.16 // For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 zrozArIrakamImAMsAbhASye [a.4. paramapuruSeNAnugRhIto jIvastatprasAdaprakAzitadvArastayaiva mUrdhanyayA nADayA gacchati-iti // sUtrArthastu-hArdaparamapuruSArAdhanarUpavidyAsAmarthyAt, taccheSagatyanu. smRtiyogAzca prItahArdAnugRhIto bhavati jIvaH / tataH tadokaH-jIvasya sthAna ha. dayam, agrajvalanam-prakAzitAgraM bhavati evaM paramapuruSaprakAzitadvAraH zatAdhi. kayA gacchati; 1"tasyAzzikhAyA madhye paramAtmA vyavasthitaH" 2"sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTaH' iti hArdaH paramAtmA // 16 // ___iti vedAntadIpe tadokodhikaraNam // 8 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye razmyanusArAdhikaraNam // 9 // ) . rshmynusaarii|4|2|17|| viduSo hRdayAcchatAdhikayA mUrdhanyanADyA nirgatasyAdityarazmInanusatyAdityamaNDalagatiH zrUyate-3" atha yautadasmAccharIrAdukAmatyathaitaireva razmibhirUpramAkramate" iti / tatra razmyanusAreNaivetyayaM gatiniyamassambhavati, neti cintAyAM-nizi mRtasya viduSo razmyanusArAsambhavAdaniyamaH / vacanantu pakSamAptaviSayam ..siddhAntaH). iti prApta ucyate-razmyanusArI-iti / razmyanusAryeva vidvAndhrva gacchatiH kutaH 13" athaitaireva razmibhiH" ityavadhAraNAt, pAkSikatve hovakAro'narthakassyAt / yaduktaM nizi mRtasya razmyasambhavAdrazmInanumRtya gamanaM nopapadyata iti ; tantra, nizyapi sUryarazmyanusArassambhavati lakSyate hi nizyapi nidAghasamaye USmopalabdhyA razmisadbhAvaH, hemantAdau tu himAbhibhavAdardina ivoSmAnupalambhaH zrUyate ca nADIrazmInAM sarvadA'nyonyAnvayaH-4"tadyathA mahApatha Atata ubhau grAmau gacchatImaM 1. te. nA. 11-anu // -2. gI. 15-15 // -3. chA. 8-6-5 // -4. chaa.8-6-2|| For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] nizAdhikaraNam . 441 cAmuM ca evamevaita Adityasya razmaya ubhau loko gacchantImaM cAmuM ca amuSmAdAdityAtmatAyante ta Asu nADISu saptAH Abhyo nADIbhyaH pratAyante te'muSminnAditye saptAH"iti / tasmAnnizyapi razmisambhavAnizi mRtAnAmapi viduSAM razmyanusAreNaiva brahmaprAptirastyeva // 17 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye razmyanusArAdhikaraNam // 9 // vedAntasAre-razmyanusArI // 1 "athaitaireva razmibhirUddhamAkramate" iti zruteH vidvAn razmyanusAryeva gacchati; nizyapi razmayassambhavantyeva,nidA. ghAdAvuSmopalabdheH; hemante'nupalabdhistu himAbhibhavakRtA // 17 // iti vedAntasAre razmyanusArAdhikaraNam // 9 // vedAntadIpe-razmyanusArI // 1"atha yatraitadasmAccharIrAdutkrAmatyathaitaireva razmibhirUpramAkramate" iti vidvAn razmyanusArI gacchatIti niyamassambhavati, neti saMzayaH / nizi mRtasya viduSaH AdityarazmyanusArAsambhapAdaniyama iti pUrvaH pakSaH / vacanaM tu pksspraaptmnuvdti|raaddhaantstu-vcnsy pakSaprAptyanuvAditve "athaitaireva" ityavadhAraNavirodhaH / naca nizi razmayo na santIti / nizyapi nidAghasamaye USmopalabdheH sUkSmAssantyeveti razmyanusAryeva gacchati / hemante'nupalabdhiH durdina iva himAbhibhavAt // 17 // iti vedAntadIpe razmyanusArAdhikaraNam // 9 / / (zrIzArIrakamImAMsAbhASye nizAdhikaraNam // 10 // )... nizi neticenna sambandhasya yAvaddehabhAvitvAddarza yati ca / 4 / 2 / 18 // idamidAnI cintyate viduSo nizi mRtasya brahmaprAptirasti, ne1. chA. 8-6-5 // *56 For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 vedAntadIpe [ma. 4. ti / yadyapi nizAyAM sUryarazmisambhavAdazmyanusAreNa gatirnizAyAmapi sambhavati; tathApi nizAmaraNasya zAstreSu garhitatvAtparamapuruSArthalakSaNabrahmaprAptirnizAmRtasya na sambhavati / zAstreSu divAmaraNaM prazastam, viparItaM nizAmaraNaM-1"divA ca zuklapakSazca uttarAyaNameva c| mumUrSatA prazastAni viparItaM tu garhitam" iti / divAmaraNanizAmaraNayoH prazastatvaviparItatve cottamAdhamagatihetutvena syAtAm / ato nizi maraNamadhogatihetutvAna brahmaprAptiheturiti cet-tanna, viduSaH karmasambandhasya yAvadehabhAvitvAt / etaduktaM bhavati-anArabdhakAryANAmadhogati hetubhUtAnAM karmaNAM vidyAsambandhenaiva vinAzAduttareSAM cAzleSApArabdhakAryasya ca caramadehAvadhitvAdvandhahetvabhAvAdviduSo nizAmRtasyApi brahmaprAptissidaiva / darzayati ca zrutiH 2 "tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye"iti / 1"divA ca zuklapakSazca" ityAdivacanamavidvadviSayam // ____ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye nizAdhikaraNam // 10 // vedAntasAre-nizi neticena sambandhasya yAvadehabhAvitvAdarzayati ca // 1"divA ca zuklapakSazca" ityArabhya 1"viparItantu garhitam" iti nizAmaraNanindanAt , nizi mRtasya na brahmaprAptiriti cet-na, karmasaMbandhasya yAvadehabhAvitvAt , prArabdhasya yAvazcaramadehAvasAnabhAvitvAca, brahmaprAptivighnahetvabhAvAt / darzayati ca 2"tasya tAdeva ciraM yAvana vimokSye atha saMpatsye" iti / nizAnindA itarapuruSArthaviSayA // 18 // iti vedAntasAre nizAdhikaraNam // 10 // vedAntadIpe-nizi neticenna sambandhasya yAvadehabhAvitvAdarzayati ca // viduSA nizi mRtasya brahmapAptirasti, neti saMzayaH / 1"divA ca zuklapakSazca uttarAyaNameva ca / mumUrSatAM prazastAni viparItaM tu garhitam" iti 1 // -2. DA. 6-14-2 // For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] dakSiNAyanAdhikaraNam . 443 nizAmaraNasya garhitatvena adhogatihetutvAnna brahmaprAptissambhavatIti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu - vidyAmAhAtmyAduttarapUrvAghayorazleSa vinAzazruterazliSTavinaSTatvAt, prArabdhasyApi karmaNaH caramadehAvadhitvAzca bandhahetvabhAvAnizi mRtasyApi brahmaprAptirasyeva - iti / avidvadviSayA nizAmaraNanindA || sutrArthastu - nizAmaraNanindayA nizi mRtasya na brahmaprAptiriti cet- tannasambandhasya yAvadeha bhAvitvAt anArabdhakAryakarmasambandhasya vidyayA vinaSTatvAt prArabdha kAryakarmasambandhasyApi yAvazcavaramadeha bhAvitvAdvandhahetvabhAvena brahmaprAptirastyevetyarthaH / tadetacchrutizca darzayati 1 tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye" iti // 18 // iti vedAntadIpe nizAdhikaraNam // 10 // ( zrI zArIrakamImAMsAbhASye dakSiNAyanAdhikaraNam // 11 // ) . - atazcAyane'pi dakSiNe / 4 / 2 / 19 // nizi mRtasyApi viduSo brahmaprAptau yo heturuktaH, tata eva hetofaster mRtasya brahmaprAptisiddhA || adhikA zaGkA tu 2" atha yo dakSiNe pramIyate pitRNAmeva mahimAnaM gatvA candramasassAyujyaM gacchati " iti dakSiNAyane mRtasya candraprAptizravaNAt candraM prAptAnAM ca 3" teSAM yadA tatparyavaityathaitamevAdhvAnaM punarnivartante " iti punarAvRttizravaNAt, bhISmAdInAM ca brahmavidyAniSThAnAmuttarAyaNapratIkSAdarzanAddakSiNAyane mRtasya brahmaprAptirna sambhavati iti / / parihArastu - aviduSAM pitRyANena pathA candraM prAptAnAmeva punarAvRttiH, viduSastu candraM prAptasyApi 2 " tasmAdbrahmaNo mahimAnamAnoti" iti vAkyazeSAttasya dakSiNAyanamRtasya candraprAptiH brahma prapitsato vizramahetumAtramiti gamyate ; vAkyazeSAbhAve'pi pUrvoktAdeva bandhahetvabhAvAt vidu1. chA, 6-14-2 // 2 tai. nA. 52 - anu // - 3. chA. 5-10-5 // For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 444 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. pazcandraM prAptasyApi brahmaprAptiranivAryA bhISmAdInAM yogaprabhAvAt svacchandamaraNAnAM dhrmprvrtnaayottraaynnpraashstyprdrshnaarthstthaavidhaacaarH|| nanu ca viduSo mumUrSan prati punarAvRttihetutvena kAlavizeSavidhidRzyate 1"yatra kAle tvanAvRttimAvRttiM caiva yoginH| prayAtA yAnti taM kAlaM vakSyAmi bharatarSabha / agniotiruhazzuklaH SaNmAsA uttarAyaNam / tatra prayAtA gacchanti brahma brahmavido janAH // dhUmo rAtristathA kRSNaH SaNmAsA dkssinnaaynm| tatra cAndramasaM jyotiryogI prApya nivrtte||shuklkRssnne gatI hote jagatazzAzvate mate / ekayA yAtyanAvRttimanyayA''vartate punaH" iti tatrAhayoginaH prati smaryete smArte caite|4|2||20|| nAna mumUrSan prati maraNakAlavizeSopAdAnaM smayate; apitu yoginaH-yoganiSThAn prati smArte- smRtiviSayabhUte-smartavye devayAnapiDhyANAkhye gatI smayate yogAGgatayA'nudinaM smartum / tathA ghupasaMhAraH 1"nete mRtI pArtha jAnanyogI muhyati kazcana / tasmAtsarveSu kAleSu yogayukto bhavArjuna" iti| 1"agniotiH" 1"dhUmo rAtriH" iti ca devayAnapityANe pratyabhijJAyate / upakrame ca 1" yatra kAle tu "iti kAlazabdaH kAlAbhimAnidevatAtivAhikaparaH, anayAdeH kAlatvAsambhavAt / ataH 2" terciSamabhisambhavanti" iti vihitadevayAnAnusmRtiratra vidyAniSThAn prati vidhIyate, na mumUrdhan prati maraNakAlavizeSaH // 20 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye dakSiNAyanAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye caturthasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH||2|| 1. gI. 8-23,24,25,26,27 // -2. bR. 8-2-15 // For Private And Personal Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 445 pA. 2.] dakSiNAyanAdhikaraNam. vedAntasAre-atazcAyane'pi dkssinne|| ataH-bandhahetvabhAvAdeva dakSiNAyanamRtasyApi viduSo brahmaprAptirastyeva // 19 // yoginaH prati smayete smArte caite|| 1 "yatra kAle tvanAvRttimAvRtti caiva yoginaH" iti na maraNakAlassmayate; apitu yogino vidyAniSThAnprati acirAdikA tadviparItAceti ete-smAte-smRtiviSayabhUte, smaryete.1 "naite sa. tI prArtha jAnanyogI muhyati kazcana" itivacanAt // 20 // iti vedAntasAre dakSiNAyanAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre caturthasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // vedAntadIpe-atazcAyane'pi dakSiNe // dakSiNAyane mRtasya viduSo brahmaprAptirasti, neti saMzayaH / 2"atha yo dakSiNe pramIyate pitRNAmeva mahimAnaM gatvA candramasassAyujyaM gacchati" iti viduSo dakSiNAyane mRtasya candrasAyujyazravaNAt , candraM prAptAnAm 3"athaitamevAdhvAnaM punarnivartante" iti vacanAca, dakSiNAyanamRtasya brahmaprAptina sambhavatIti pUrvaH pkssH| rAddhAntastu. pUrvoktAdvandhahetvabhAvAdviduSazcandra prAptasyApi punarAvRttirna sambhavati / candrasAyujyavacanaM viduSo brahma pepsorvizramasthAnamAtraviSayam aavRttivcnNtvvidussaamev| sUtrArthastu-yato hetornizi mRtasyApi brahmaprAptiH, tata eva bandhahetvabhAvAikSiNAyane mRtasyApi brahmaprAptirastyeva // 19 // 1"yatra kAle tvanAvRttimAvRttiM caiva yoginaH" iti maraNakAlavizeSaH smaryata iti cet, tatrAha yoginaH prati smaryete smArte caite // yoginaH - brahmavidyAniSThAnprati ete-devayAnapitRyANagatI, smArta smaryete smAte-smRtiviSayabhUte aharahassmartavye. smaryete isyarthaH--- 1" yatra kAle tvanAvRttimAvRttiM caiva yoginaH" 1. gI. 8-23-27 // --2. tai. nA, 52-anu // -3. chA. 5-10-5 // For Private And Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe ma.4. ityAdinA 1 "naite sRtI pArtha jAnanyogI muhyati kshcn| tasmAtsarveSu kAleSu yogayukto bhavAjhuna" ityantena / na mumUrSan prati kAlavizeSopAdAnaM smayate / AtivAhikagaNasya kAlAbhimAnidevatAvizeSabhUyastvena 1'yatra kAle" ityu. cyate // 20 // iti vedAntadIpe dakSiNAyanAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe caturthasyAbhyAyasya dvitIyaH paadH||2|| 1. gI. 8-27.23 // For Private And Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImane rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye --(caturthAdhyAye - tRtIyaH pAdaH- arcirAdyadhikaraNam // 1 // ).. arcirAdinA ttprthiteH| 4 / 3 / 1 // viduSa utkrAntasya nADIvizeSeNa hArdAnugrahAdgatyupakrama uktH| tasya gacchato mArga idAnIM nirNIyate / tatra zrutiSu mArgaprakArAH bahudhA AmnAyante; chAndogye tAvat 1" yathA puSkarapalAza Apo na zliSyante evamevaMvidi pApaM karma na zliSyate " ityupakramya brahmavidyAmupadizyAmnAyate 2 "atha yadu caivAsmiJcchavyaM kurvanti yaduca na arcipamevAbhisambhavanti arciSo'harahna ApUryamANapakSamApUryamANapakSAdyAn SaDadanDeti mAsAMstAn mAsebhyaH saMvatsaraM saMvatsarAdAdityamAdityAcandramasaM candramaso vidyutaM tatpuruSo'mAnavaH / sa enAn brahma gamayatyeSa devapatho brahma pathaH etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvarta nAvartante" iti / tathA'. traivASTame 3"athaitaireva razmibhirUpramAkramate" iti / kauSItakinazca deva 1. chA. 4-14-3 // -2. chA. 4-15-5,6 // -3. chA. 8-6-5 // For Private And Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [bha.4. yAnamArgamanyathA'dhIyate 1" sa etaM devayAnaM panthAnamApadyAgnilokamAgacchati sa vAyulokaM sa varuNalokaM sa AdityalokaM sa indralokaM sa prajApatilokaM sa brahmalokam" iti / tathA bRhadAraNyake 2" ya evametadviduryeceme'raNye zraddhA satyamupAsate te'rciSamabhisambhavanti arciSo'harahna apUryamANapakSamApUryamANapakSAdyAn SaNmAsAnudaDAditya eti mAsebhyo devalokaM devalokAdAdityamAdityAdvaidyutaM vaidyutAtpuruSo'mAnavassa etya brahmalokAn gamayati" iti / tatraiva punaranyathA 3"yadA vai puruSo'smAllokAtpaiti sa vAyumAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA rathacakrasya khaM tena sa UrdhvamAkramate sa AdityamAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA ADambarasya khaM tena sa UdhrvamAkramate sa candramasamAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA dundubheH kham" ityaadi| tatra saMzayaH-kimarcirAdireka eva mArga AbhizzrutibhiH pratipAdyata iti,tenaiva brahma gacchati vidvAn , uta tasmAdanye'nyatra mArgA iti tairvA'nena vetyaniyamaH-iti / kiM yuktam ? aniyama iti / kutaH ? anekarUpatvAnarapekSyAceti // -(siddhAntaH )--- evaM praapte'bhidhiiyte-arciraadinaa-iti| arcirAdireka eva mArgassarvatra pratipAdyate / ato'cirAdinaiva gacchati / kutaH 1 tatmathiteHtasyaiva sarvatra prthiteH| prathitiH-prasiddhiH, tasyaiva sarvatra prtybhijnyaanaadityrthH| pratyabhijJAnAtsa eva mArgassarvatra nyUnAdhikabhAvena pratipAdyata iti vidyAguNopasaMhAravadanyatroktAnAmanyatropasaMhAraH kriyate / chAndogye tAvadupakosalavidyAyAM paJcAgnividyAyAM caikarUpa evAmnAyate ; vAjasaneyake ca paJcAgnividyAyAM tathaivAcirAdiH alpAntara AmnAyate atasta 1. ko. 1-a. 3 // -2. 2, 8-2-15 // 3. pR. 7-10-1 // For Private And Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] arcirAyadhikaraNam . 449 nApi sa eveti pratIyate / anyatrApi sarvavAgmayAdityAdayaH pratyabhijJAyante // 1 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye acirAdyadhikaraNam // 1 // vedAntasAre-arcirAdinA tatmathiteH // arcirAdinaikena vidvAn gacchati, sarvAsu zrutiSu tazcidvaistatpratyabhijJAnAt // 1 // iti vedAntasAre arcirAyadhikaraNam // 1 // vedAntadIpe-arcirAdinA tatprathiteH // kiM vidvAnarcirAdinaikena mArgeNa gacchati, uta tena vA'nyena vetyaniyama iti sNshyH| tadartha parIkSyatekiM sarvAsu zrutidhvarcirAdireka eva mArga AmnAyate, uta tatratatrAnya iti / yadA'rcirAdireka eva sarvatroktaH; tadA tenaiva gacchati / yadA tatratatrAnAtA anye, tadA'nyairvA'nena vetyaniyama iti| chAndogyavAjasaneyakAdiSu nAnAvidhAH gtiprkaaraashshruuynte| chAndogye? "yathA puSkarapalAza Apo na zliSyante' ityupakramya,2 "sarvANi...nayati"2 "sarveSu lokeSubhAti ya evaM veda"2"atha yaducaivAsmiJcchavyaM kurvanti yaduca nArciSamevAbhisambhavantyarciSo'harahna ApUryamA NapakSamApUryamANapakSAdyAn SaDudaGDeti mAsAMstAnmAsebhyassaMvatsaraM saMvatsarAdAdityamAdityAzcandramasaM candramaso vidyutaM tatpuruSo'mAnavassa enAnbrahma gamaya tyeSa devapatho brahmapatha etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvarte nAvartante"itibRha. dAraNyake 3"ya evametadvidurye cAmI araNye zraddhAM satyamityupAsate te'rciSamabhisambhavansyarciSo'harahna ApUryamANapakSamApUryamANapakSAdyAn SaNmAsAnudaGudisya eti mAsebhyo devalokaM devalokAdAdityamAdityAdvaidyutaM vaidyutAtpuruSo'. mAnavassa etya brahmalokAngamayati" iti| tatraivAnyathA 4 "yadA vai puruSo'smAllokAtpreti sa vAyulokamAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA rathacakrasya khaM tena sa UrdhvamAkramate sa AdityamAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA''Da. mbarasya khaM tena sa UrdhvamAkramate sa candramasamAgacchati tasmai sa tatra vijihIte yathA dundubheH kham" ityaadissu| teSAM brahmaprAptau nairapekSyazravaNAttarvA'rcirAdinA veti vikalpa iti parvaH pkssH| rAddhAntastu-sarvatrArcirAdyantarbhUtAdityAdInAM darzanAtsa eveti pratyabhijJAnAt , anyatroktAnAmanyatropasaMhArAca, sarvatrArcirAdireka eva mArga iti tenaiva gacchati vidvaan| sUtrArthastu-acirAdinaiva ga1. chA. 4-14-3 // -2. chA, 4-15-3,4,5 // 3. pU. 8-2-15 // -4. b.7.10.1|| "57 For Private And Personal Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 zrIzArIrakamImAMsAbhASye cchati vidvAn / kutaH? tatprathite, prathitiH-prasiddhiH; sarvatra tatpratyabhijJAnAdityarthaH // 1 // iti vedAntadIpe acirAdyadhikaraNam // 1 // ...( zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAyvadhikaraNam // 2 // )... vAyumabdAdavizeSavizeSAbhyAm / 4 / 3 / 2 // ___acirAdinaiva gacchanti vidvAMsa ityuktam / tatrAcirAdike mArge chandogAH mAsAdityayorantarAle saMvatsaramadhIyate-"mAsebhyaH saMvatsaraM saMvatsarAdAdityam" iti / vAjasaneyinastu tayorevAntarAle devalokaM 2 "mAsebhyo devalokaM devalokAdAdityam" iti / ubhayatrApi maargsyaiktvaadubhaavubhytropsNhaayauN| tatra mAsAdUrdhvamabhihitayossaMvatsaradevalokayoH paJcamyA'bhihitasya zrotakramasya tulyatve'pira"aSio'harahna ApUryamANapakSamApUryamANapakSAdyAn SaDudaGDetimAsAMstAn" ityadhikakAlAnA nyUnakAlebhya uttarottaratvena nivezadarzanAtsaMvatsarasyaiva mAsAdanantaraM budau viparivRtteH saMvatsara eva mAsAcaM nivezayitavya iti tata Urdhva devaloka iti nizcIyate / anyatra vAjasaneyinaH 3"yadA vai puruSo'smAllokAtmeti sa vAyumAgacchati tasmai sa tatra vijihIte" yathA rathacakrasya khaM tena sa UrdhvamAkramate sa AdityamAgacchati" ityAdityApUrva vaayumdhiiyte| kauSItakinastu 4"sa etaM devayAnaM panthAnamApadyAmilokamAgacchati sa vAyulokam" ityagnilokazabdanirdiSTAdarciSaH paraM vAyumadhIyate / tatra kauSItakinAM pAThakrameNArciSaH paratvena prAptasya vAyojisaneyinAM 3"tena sa UrdhvamAkramate sa AdityamAgacchati" ityUprazandanirdiSTazrotakrameNa pAThakramAdalIyasA AdityAtpUrva pravezo 1..chA, 4-15-5 -2.. 8-2-25 // -3. pU. 7-10-1 // -4, ko. 1-ma. 3 // For Private And Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 451 pA. 3.) vAyvadhikaraNam . nizcIyate / ata AdityAtpUrva saMvatsarAdUrdhva devaloko vAyuzca prAptau / tatredaM cintyate-kiM devaloko vAyuzcArthAntarabhUtau yatheSTakrameNa vidAnabhigacchet , utAnAntaratvena saMvatsarAdUrdhva devalokaM santaM vAyumabhigacchet-iti / kiM yuktam ? bhinnArthatvam, prasiddheH / bhinnArthatveco vaMzabdena paJcamyA cobhayossaMvatsarAdityAntarAle zrutikrameNa prAptatvAt , vizeSAbhAvAcca yatheSTam ---(siddhAntaH)....... iti prApta ucyte-vaayumbdaat-iti| vAyu saMvatsarAdUrdhvamabhigacchet / kutaH1 avizeSavizeSAbhyAM vAyoreva nirdiSTatvAt / devalokazabdo hi avizeSeNa-sAmAnyena devAnAM loka ityanena rUpeNa vAyumabhidhatte / 1"sa vAyumAgacchati tasmai sa tatra" iti vAyuzabdo vizeSeNa vaayumbhidhtte| ato devalokavAyuzabdAbhyAm avizeSavizeSAbhyAM vAyurevAbhidhIyata iti saMvatsarAdUrdhva vAyumevAbhigacchet / kauSItakinAM vAyulokazabdazvAgnilokazabdavat vAyuzcAsau lokazceti vyutpattyA vAyumevAbhidhatte / vAyuzca devAnAmAvAsabhUta ityanyatra zrUyate 2 "yo'yaM pavata eSa devAnAM gRhAH" iti // 2 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAyvadhikaraNam // 2 // vedaantsaare-vaayumbdaadvishessvishessaabhyaam|| 3 "mAsebhyassaMvatsaraM saMvatsarAdAdityam" ityabdAdityayormadhye dvayoH prakaraNAntarayoH ekatra devalokaH zrutaH,itaratra vaayushbdH| tatra devalokazabdo'pi devAnAM loka iti vAyo. ravizeSeNa vAcakaH / vAyuzabdazca tasyaiva vizeSeNa vAcaka iti avizeSavizeSAbhyAM devalokavAyuzabdAbhyAM vAyureka eva vihita ityabdAdUrdhvamAdityAtpUrva vAyumeva nivezayet // 2 // __iti vedAntasAre vAyvadhikaraNam // 2 // 1. 2. 7.1.-1 // -2 // -3. chA. 4-15-5 // For Private And Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. vedAntadIpe-vAyumabdAdavizeSavizeSAbhyAm // 1"te'rciSamabhisambhavantyarciSo'harahnaH" ityArabhya 1"mAsebhyassaMvatsaraM saMvatsarAdAdityam" iti cchAndogye shrutm|ttr saMvatsarAdityayormadhye devaloko vAyuzca zrutau zrutyantare / dvayoH prakaraNayoH kiM devaloko vAyuzcAntarabhUtI, uta vAyureka eveti sNshyH| zabdabhedAdarthAntarabhUtAviti pUrvaH pkssH| arthAntaratve satira 'devalokAdAdityam" iti devalokasya3 "tena sa UrdhvamAkramate sa Adityam" iti vAyozcAdityAtpUrvatvena zrautakramanirdiSTatvAddevalokavAyU yatheSTakrameNa nivezayitavyau / rAddhAntastu-vAyureva devalokazabdena nirdiSTa iti tsmaadnnyH| devAnAM loka iti hi devalokaH, devAnAM vAsasthAnamityavizeSeNa nirdissttm|4'yo'yN pavata eSa eva devAnAM gRhAH" iti vAyorvizeSeNa devAnAM vAsasthAnatvena zrutatatvAdavizeSanirdiSTo devaloko vAyureveti nizcIyata iti / saMvatsarAdUrva vAyuyorAditya iti kramazca syAt // 2 // sUtrArthastu-abdAt-saMvatsarAdUrdhvam AdityAtpUrva vAyumekameva nivezayet, devalokavAyuzabdAbhyAm avizeSavizeSAbhyAM vAyorekasyaiva nirdiSTatvAt / de. vAnAM vAsasthAnamityavizeSeNa hi devalokazabdaH vAyuM devAnAmAvAsasthAnabhUtamabhidadhAti ; vAyuzabdastameva vizeSeNeti dvayoH prakaraNadvayavihitayorekatvAdityarthaH // 2 // iti vedAntadIpe vAyvadhikaraNam // 2 // m(zrIzArIrakamImAMsAbhASye varuNAdhikaraNam // 3 // ) . taTito'dhi varuNassambandhAt / 4 / 3 / 3 // kauSItakinAsa etaM devayAnaM panthAnamApadyAgnilokamAgacchati sa vAyulokaM sa varuNalokaM sa AdityalokaM sa indralokaM sa prajApatilokaM sa brahmalokam" ityatrAgnilokazabdasyArciHparyAyatvena prAthamyamavigItam / vAyozca saMvatsarAdUrdhva niveza uktH| AdityasyApyatra prAptapAThakramabA 1. chA. 4-15-5 // -2. pR. 8-2-15 // --3. bR. 7-10-1 // -4 // -5, ko. 1-a. 3 // For Private And Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] varuNAdhikaraNam - 453 dhena 1 " devalokAdAdityamAdityAdvaidyatam" iti vAjasaneyakokta zrutikramAddevalokazabdAbhihitAdvAyorupari nivezassiddhaH / idAnIM varuNendrAdiSu cintA / kimete varuNAdayo yathApA vAyorUrdhvaM nivezayitavyAH, Ahosvidyuto'dhIta vizaye, arciH prabhRtiSu sarveSu 2 " arciSo'ha : " ityAdizrutikramoparodhAdvidyutaH parastAcca 3" tatpuruSo'mAnavassa enAn brahma gamayati" iti vidyutpuruSasya brahmagamayitRtvazravaNAcca sarvatrAvakAzAbhAvenAprAptau ca upadezAvaiyarthyAyAvazyaM kasyacidvAdhyatve pAThaka'mAnurodhena vAyoranantaraM varuNo nivezayitavyaH / vAyvAdityayoH kramasya bAdhitatvenendra prajApatI api hyatraiva nivezayitavyau - ( siddhAntaH ) iti prApta zracyate - taTito'dhi varuNaH - iti / varuNastAvadvidyuta upariSTAnnivezayitavyaH / kutaH; sambandhAt meghodaravartitvAdvidyuto varuNena sambandho lokavedayoH prasiddhaH / etaduktaM bhavati - varuNAdInAmupadezAvaiyarthyAya kacinnivezayitavyatve sati pAThakramAdarthakramasya balIyastvAdvidyuto'dhi varuNo nivezayitavyaH ; tatazcAmAnavasya gamayitRtvaM vyavadhAna sahamityavagamyate / tasya ca vyavadhAnasahatvAdindrAdevopadiSTasyAvazyanivezayitavyasya varuNAduparyupadiSTatvAdAgantUnAmante nivezayitavyatvAcca varuNAduparIndrAdirnivezayitavya iti // 3 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye varuNAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre - taTito'dhi varuNassambandhAt / / tadito'nantaraM varuNo nivezyaH, meghodaravRttitvAdvidyutaH, meghasthajalAtmakatvena lokavedayorvaruNasya vidyutsambandhAvagamAt tadanantaramindraprajApatI pAThakramAt, prabala vizeSAbhAvAcca // iti vedAntasAre varuNAdhikaraNam // 3 // 1. bR. 8-2-15 // 2. chA. 4-15-5 // 2. chA. 4-15-5,6 // For Private And Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 454 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. vedAntadIpe - tato'dhi varuNassambandhAt / / chAndogyavAjasaneyakakauSItakaprabhRtiSyAnAtasyArcirAdimArgasyArciraharApUryamANapakSottarAyaNasaMca - tsaravAyvAdityacandra vidyudvaruNendra prajApatirUpasyopasaMhAre vAyuparyantasya zrutyAdibhiH kramaprakAra uktaH / varuNendra prajApatInAM kiM vidyuta upari nivezaH, utavAyoruparIti saMzayaH / 1 sa vAyulokaM sa varuNalokam" iti kauSItakIpAThakrameNa vAyorupari varuNasya nivezaH / indrAderapi varuNanivezAya vAyvAdityayoH kramasya bAdhitatvAttatraiva varuNoparIti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu - vidyuto meghadaravartitvena vidyudvaruNayorloke vede ca 'sambandhAvagamAtpAThakramAdarthakramasya balIyastvena varuNasya vidyuta upari nivezaH kAryaH / indrAderapi varuNanivezAya vidyuto vyavadhAna sahatvadarzanAdvaruNopari nivezaH / sUtraM ca vyAkhyAtam // iti vedAntadIpe varuNAdhikaraNam || 3 || (zrIzArIrakamImAMsAbhASye AtivAhikAdhikaraNam / / ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtivAhikAstalliGgAt / 4 / 3 / 4 // idamidAnIM cintyate - kimarcirAdayo mArgacihnabhUtAH, uta bhogabhUmayaH, athavA viduSAM brahma prepsatAmativoDhAraH - iti / kiM tAvadyuktam ? mArgacihnabhUtA iti / kuta: ? upadezasya tathAvidhatvAt ; dRzyate hi loke grAmAdIn prati gantRNAmevaMvidho dezikairupadeza: - 'ito niSkramyAmu kaM vRkSamakAM nadImamukaM ca parvatapArzva gatvA'mukaM grAmaM gaccha ' iti / athavA, bhogabhUmaya etAssyuH, kAlavizeSatayA prasiddhAnAmahAdInAM mArgacihnatvAnupapatteranyasya ca mArgacihnabhUtasyaiteSAmanabhidhAyakatvAt / bhogabhUmitvaM ca 2 " eta eva lokA yadahorAtrANyardhamAsA mAsA Rtava - ssaMvatsarAH" ityaharAdInAM lokatvavacanAdupapadyate / ata eva ca kau 1. kau. 1 a. 3 // -2 tai. nA. 80 anu // For Private And Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] AtivAhikAdhikaraNam . 455 SItakinaH 1"agnilokamAgacchati" ityAdinA lokazabdAnuvidhAnenAcirAdIn paThantIti // --(siddhAntaH)..evaM prApte bruumH-aativaahikaaH-iti|vidussaamtivaahe paramapuruSeNa niyuktAH AtivAhikAH devatAvizeSA ete'cirAdayaH / kutaH ? talliGgAt-ativahanaliGgAt / ativahanaM hi gantRRNAM gamayitRtvam / gama yitRtvaM ca 2"tatpuruSo'mAnavassa enAn brahma gamayati" ityupasaMhAre zrUyamANaM pUrveSAmapyavizeSazrutAnAM sa eva sambandha iti gamayati / vadanti cArcirAdayaH zabdAH acirAdyAtmabhUtAnabhimAnidevatAvizeSAn / 3"taM pRthivyabravIt" itivat // 4 // ___ yadyevaM 2"tatpuruSo'mAnavassa enAn brahma gamayati" iti vaidyutasyaiva puruSasya brahmagamayitRtvazrutervidyutaH pareSAM varuNAdInAM kathamAtivAhikatvenAnvaya ityatrAha vaidyutenaiva tatastacchteH / 4 / 3 / 5 // tataH-vidyuta upari, vaidyutena-amAnavenaivAtivAhikena viduSAmAbrahmaprAptergamanam / kutaH tacchruteH 2 "sa enAn brahma gamayati" iti tasyaiva gamayitRtvazruteH / varuNAdayastvanugrAhakA iti teSAmapyAtivAhikatvenAnvayo vidyata eva // 5 // ____ iti zrIzArIrakamImAMsAbhAye AtivAhikAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-AtivAhikAstalliGgAt / / acirAdyabhimAnidevatAvizeSAH viduSAmAtivAhikatvena paramapuruSaniyuktAH- iti vijJAyate, 2"saenAn brahma gamayati" iti teSvekatra gamayitRtvadarzanAt liGgAt // 4 // vaidyutenaiva ttstcchruteH|| 2"candramaso vidyutaM tatpuruSo'mAnavassa 1. ko, 1-a. 3 // 2. chA. 4-15-5,6 // -3. yaju. 5-5-2 // For Private And Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 zrIzArIrakamImAMsAbhASye enAn brahma gamayati" iti zruteH vaidyutapuruSAtparastAtsa eva brahma gmyitaa| varuNendraprajApatInAM tdnugraahktvmev|| 5 // iti vedAntasAre AtivAhikAdhikaraNam / / 4 / / vedAntadIpe-AtivAhikAstalliGgAt // kimarcirAdayo viduSo brahma prepsormArgacihnabhUtAH, uta gamayitAra iti sNshyH| * amukaM vRkSamamukAM nadImamukaM parvatapAya gatvA'mukaM grAmaM gaccha' ityAdidezikopadezaprakArada. rzanAnmArgacihnabhUtAH-iti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu 1" sa enAnbrahma gamaya ti" iti vaidyutapuruSasya gamayitRtvadarzanAt itareSAM cAvizeSanirdiSTAnAM sa eva sambandha iti nizcIyate / 2 "agnilokam" ityAdilokazabdo'pi madhye bhogAbhAvAdgamayitRtva evopapadyate / sUtrArthastu-AtivAhikAH-viduSAmativAhe paramapuruSeNa niyuktAH,arcirAdyabhimAnidevatAvizeSAH gamayitAra ityrthH| 1"sa enAnbrahma gamayati" iti liGgAt // 4 // vaidyutenaiva ttstcchruteH|| tataH vidyuta upari vaidyutena viduSo gamanam, tacchRteH-1 "sa enAnbrahma gamayati" iti tasyaiva shruteH| varuNAdInAM tadanugrAhakatvena gamayitRtvamiti nizcIyata ityrthH||5|| iti vedAntadIpe AtivAhikAdhikaraNam // 4 // ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAryAdhikaraNam // 5 // ) kArya bAdarirasya gatyupapatteH / 4 / 3 / 6 // __ acirAdinaiva gacchati vidvAn, arcirAdiramAnavAntazca gaNa AtivAhiko vidvAMsaM brahma gamayatItyuktam / idamidAnI cintyte| kimayamacirAdiko gaNaH kArya hiraNyagarbhamupAsInAnayati, uta parameva bramopAsInAna , atha paraM brahmopAsInAn pratyagAtmAnaM brahmAtmakatayopAsInazci-iti vizaye-kAryamupAsInAneva gamayatIti bAdarirAcAryo 1. chA. 4-15-6 // -2. kauSI. 1-a, 3 // For Private And Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 457 pA. 3.] kAryAdhikaraNam . manyate / kutaH1 asya-hiraNyagarbhamupAsInasyaiva gatyupapatteH / na hi paripUrNa sarvajJa sarvagataM sarvAtmabhUtaM paraM brahmopAsInasya tatmAptaye dezAntaragatirupapadyate, prAptatvAdeva ; nityaprAptaparabrahmaviSayAvidyAnivRttimAtrameva hi paravidyAkAryam / kArya tu hiraNyagarbharUpaM brahmopAsInasya paricchinnadezavartiprApyaprAptyartha gamanamupapadyate / ato'cirAdirAtivAhikagaNastameva nayati // 6 // vizeSitatvAcca / 4 / 3 / 7 // 1"puruSo'mAnava etya brahmalokAngamayati" iti lokazabdena bahuvacanena ca lokavizeSavartinaM hiraNyagarbhamupAsInamevAmAnavo gamayatIti vizeSyate / kizca 2 "prajApatessabhAM vezma prapadye" iti kAryasya hiraNyagarbhasya samIpagamanamarcirAdinA gataH pratyabhisandhatte // 7 // nanvevaM3 "tatpuruSo'mAnavaH" "sa enAn brahma gamayati"ityayaM nidezo nopapadyate; hiraNyagarbhanayane hi 'sa enAn brahmANaM gamayati' iti nirdeSTavyaM syAt / ata Aha sAmIpyAttu tdvypdeshH|4|3|8|| ___5"yo brahmANaM vidadhAti" iti hiraNyagarbhasya prathamajatvena brahmasAmIpyAttasya brahmazabdena vyapadeza iti gatyanupapattivizeSaNAdibhiruktairhetubhirnizcIyata ityarthaH // 8 // ___ atha syAt-acirAdinA hiraNyagarbhaprAptau 4'eSa devapatho brahmapatha etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvarta nAvartante" 6"tayordhvamAyanamRtatvameti" ityamRtatvaprAptyapunarAvRttivyapadezo nopapadyate,hiraNyagarbha 1. ba. 8-2-15 // -2. chA. 8-14-1 // -3. chA. 4-15-5 // ---4. chA. 4-15-6 // -5. zve. 6-18 // --6. kaTha. 2-6-16 // -7. ityamRtatvApunarAvRttivyapa deza:. pA // *58 For Private And Personal Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 458 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a.4. sya kAryabhUtasya dviparAdhakAlAvasAne vinAzazAstrAt 1"A brahmabhuvanAllokAH punarAvartino'rjuna" itivacanAddhiraNyagarbha prAptasya punarAvRtteravajanIyatvAt-itiH atrAhakAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH paramabhidhA nAt / 4 / 3 / 9 // kAryasya-brahmalokasyAtyaye tadadhyakSeNa -hiraNyagarbheNAdhikArikeNAvasitAdhikAreNa viduSA saha svayamapi tatrAdhigatavidyaH ata:-kAryAbrahmalokAt paraM brahma prAmotItyacirAdinA gatasyAmRtatvaprAptyapunarAvatyabhidhAnAta "te brahmaloke tu parAntakAle parAmRtAtparimucyanti sarve" iti vacanAcAvagamyate // 9 // smRtezca / 4 / 3 / 10 // smRtezcAyamartho'vagamyate-3"brahmaNA saha te sarve sammApte prtisnre| parasyAnte kRtAtmAnaH pravizanti paraM padam" iti| ataH kAryamupAsInamevArcirAdiko gaNo nayatIti bAdarermatam / / 10 // atra jaiminiH pakSAntaraparigraheNa pratyavatiSThateparaM jaiminirmukhyatvAt / 4 / 3 / 11 // paraM brahmopAsInAnacirAdinayatIti jaiminirAcAryo manyate kutaH? mukhyatvAva-4" tatpuruSo'mAnavassa enAn brahma gamayati" iti brahmazabdasya parasminneva brahmaNi mukhyatvAt / pramANAntareNa kAryatvanizcaye satyeva hi lAkSaNikatvaM yuktam / na ca gamanAnupapattiH pramANam , parasya brahmaNassarvagatatve'pi viduSo viziSTadezagatasyaivAvidyAnivRttizA 1.gI. 8-16 // -2. te. nA, 10-anu-24 // -3. kUrmapurANe. pUrvakha. 12. 219 // -4. chA. 4-15-5, 6 // For Private And Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] kAryAdhikaraNam. 459 snAt / yathA hi vidyotpattirvarNAzramadharmazaucAcAradezakAlAcapekSA "tametaM vedAnuvacanena" ityAdizAsvAdavagamyate, tathA nizzeSAvidyAnivartanarUpavidyAniSpattirapi viziSTadezagatisApekSeti gatizAstrAdavagamyate / viduSa utkrAntipratiSedhAdi tu pUrvameva prihRtm| yattu 2 "brahmalokAn" iti lokazabdabahuvacanAbhyAM vizeSaNAtkAryabhUtahiraNyagarbhapratItiriti / tadayuktam , niSAdasthapatinyAyena brahmaiva loko brahmaloka iti karmadhArayasyaiva yuktatvAt , arthasya caikatve nizcite bahuvacanasya 3"aditiH pAzAn" itivadupapatteH parasya brahmaNaH paripUrNasya sarvagatasya satyasaGkalpasya khecchAparikalpitAH svAsAdhAraNA aprAkRtAzca lokA nAtyantAya na santi, zrutismRtItihAsapurANaprAmANyAt // 11 // c|4|3|12|| darzayati zrutiH mUrdhanyanADyA niSkramya devayAnena gatasya parabra. mamAptim "eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" iti // 12 // ___ yaduktaM 5"prajApatessabhAM vezma prapadye" ityacirAdinA gatasya kArya pratyabhisandhidRzyata iti; tatrottaraMnaca kArya pratyabhisandhiH / 4 / 3 / 13 // na cAyaM pratyabhisandhiH kArye hiraNyagarbhaH api tu parasminneva bramaNi, vAkyazeSe 5" yazo'haM bhavAmi brAhmaNAnAm" iti tasyAbhisandhAtussarvAvidyAvimokapUrvakasarvAtmabhAvAbhisandhAnAt, 6" azva iva romANi vidhUya pApaM candra iva rAhormukhAtmamucyAdhRtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAmi" ityabhisambhAvyasya brahmalokasyAkRtatva 1. bR. 6-4-22 // -2. bR. 8-2-15 // 3 // -4. chA. 8-3-4 // -5 chA. 8-14-1 // -6. chA. 8-13-1 // For Private And Personal Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.4. zravaNAt , sarvabandhavinirmokasya ca sAkSAcchravaNAt / ataH parameva bamopAsInamarcirAdirAtivAhiko gaNo nayatIti jaiminermatam // 13 // idAnI bAdarAyaNastu bhagavAn svamatena siddhAntamAhaapratIkAlambanAnnayatIti bAdarAyaNa ubhayadhA ca doSAttatkatuzca / 4 / 3 / 14 // apratIkAlambanAn pratIkAlambanavyatiriktAn nayatyacirAdirAtivAhiko gaNa iti bhagavAn bAdarAyaNo manyate / etaduktaM bhavatikAryamupAsInAnayatIti nAyaM pakSassambhavatiH paramevopAsInAnityayamapi niyamo nAsti; na ca pratIkAlambanAnapi nayati ; apitu ye paraM brahmopAsate, ye cAtmAnaM prakRtiviyuktaM brahmAtmakamupAsate; tAnubhayavidhAnayati ye tu brahmakAryAntarbhUtanAmAdikaM vastu devadattAdiSu siMhAdidRSTivat brahmadRSTayA, kevalaM vA tattadvastUpAsate, na taannyti| ataH paraM brahmopAsInAnAtmAnaM ca prakRtiviyuktaM brhmaatmkmupaasiinaannyti-iti|kutH? ubhayadhA ca doSAt / kAryamupAsInAnayatIti pakSe 1"asmAgcharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya"ityAdikAH zrutayaH prakupyeyuH paramevopAsInAniti niyame 2"tadya itthaM vidurye ceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate terciSamabhisambhavanti" iti pazcAgnivido'cirAdigaNo nayatIti zrutiH prakupyet / ataH ubhayasminnapi pakSe dossssyaat| tsmaadubhyvidhaanytiiti| tdetdaah-ttkrtushr-iti| tatkratuH-tathopAsInastathaiva prAmotItyarthaH, 3"yathAkraturasmin loke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati" 4"taM yathAyathopAsate"iti nyaayaat|pshcaagnivido'pyrciraadinaa gatizravaNAt , arcirAdinA gatasya brahmaprAptyapunarAvRttizravaNAcca / ata eva 1. chA. 8-3-4 / / -2. chA. 5.10.1 // -3. chA. 3-14-1 // -4 // For Private And Personal Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] kAryAdhikaraNam 461 tatkratunyAyAtmakRtivinirmuktabrahmAtmakAtmAnusandhAnaM siddham / nAmAdiprANaparyantapratIkAlambanAnAM tUbhayavidhazrutisiddhopAsanAbhAvAdacinmi - zropAsane tatkratunyAyAcArcirAdinA gatirbrahmaprAptizca na vidyte||14|| tamimaM vizeSaM zrutireva darzayatItyAha vizeSaJca darzayati / 4 / 3 // 15 // 1"yAvannAnno gataM tatrAsya yathAkAmacAro bhavati"ityAdikA zrutiHranAmAdiprANaparyantapratIkamupAsInAnAM gatyanapekSaM parimitaphalavizepaMca darzayati ; tasmAdacinmibhaM kevalaM vAcidvastu brahmadRSTayA tadviyogena ca ya upAsate, na tAn nayati, apitu paraM brahmopAsInAnAtmAnaM ca prakRtiviyuktaM brahmAtmakamupAsInAnAtivAhiko gaNo nayatIti siddham // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAryAdhikaraNam // 5 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye ___ caturthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // vedAntasAre-kArya bAdarirasya gatyupapatteH // kArya-hiraNyagarbhamupAsInAnarcirAdirnayati, asyaiva gatyupapatteH / na hi sarvagataM paraM brahmopAsInAnAM gatirastIti bAdariH mene // 6 // vizeSitatvAJca // 3"puruSo'mAnava etya brahmalokAra gamayati" "prajApatessamAM vezma prapadye" iti ca vizeSitatvAt hiraNyagarbhameva // 7 // sAmIpyAttu tdypdeshH|| 5" brahma gamayati" iti brahmavyapadezasta. tsAmIpyAt / asya 6" yo brahmANaM vidadhAti pUrvam" iti sAmIpyamasti hi // kAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH paramabhidhAnAt // hiraNyagarbhaprAptAvapyapunarAvRttizrutyavirodhaH, hiraNyagarbhalokAtyaye tadhyakSeNa sahAtaH paraM ga 1. chA. 7.1-5 // -2. nAmAdipratIkamupA. pA // 3. bU. 8.2-15 // -4. chA. 8.14-1 -5. chA. 5-10-2 // -6. zve. 6-18 // For Private And Personal Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara vedAntasAre [a. 4. cchati, 1" te brahma loke tu parAntakAle parAmRtAtparimucyanti sarve" iti zruteH // 9 // smRtezva // 2" brahmaNA saha te sarve" ityArabhya "pravizanti paraM padam " iti smRtezca // 10 // paraM jaiminirmukhyatvAt || paramupAsInAniti jaiminiH, 3 "brahma gamayati" iti tatraiva mukhyatvAt // 11 // darzanAcca // / 4'asmAccharIrAtsamutthAya paraJjayotirupasampadya" iti kSute // 12 // naca kArye pratyabhisandhiH / / 5 prajApatessabhAm" iti pratyabhisandhi dha na kArye, prajApatizabdasya 6 " pati vizvasya" ityAdizruteH parasminneva mumukhyatvAt ; brahmalokazabdazca karmadhArayavRttyA tatraivetyabhiprAyaH / 7' ' te brahmaloke" iti tu zrutiH brahmaiva loka iti parabrahmaviSayaiva / 2 " brahmaNA saha te sarve" iti smRtizca 8" taduparyapi " iti nyAyena caturmukhalokasthopAsanaviSayA // 13 // apratIkAlambanAnnayatIti bAdarAyaNa ubhayadhA ca doSAttatkratuva || pratIkAlambanA hi-nAmAdiprANazabdanirdiSTapratyagAtmasvarUpaparyantaM sarvaM cidacidvastujAtaM brahmadRSTayA svarUpeNa vA ye upAsate, te; apratIkAlambanA: tadvyatiriktAH, ye paJcAgnividaH, ye ca paraM brahmopAsate; tAnayatyarcirAdiriti bhagavAn bAdarAyaNo manyate / kAryamiti pakSe, parameveti ca pakSe sakalopaniSadvirodharUpadoSaH prasajyate / kAryapakSe 9 " brahma gamayati " 10" paraM jyotirupasampadya" ityAdyAH prakupyeyuH / parameveti pakSe 11" ya evametadvidurye ceme'raNye zraddhAM satyamupAsate te'rciSamabhisambhavanti" iti zrutiH prakupyeta / kAryapakSe tatkratunyAyazca virujyate / arcirAdinA gatAnAM hi brahmaprAptirapunarAvRttizca zrUyate / paJcAgnividastu prakRtiviyuktAtmasvarUpaM 12" ya Atmani tiSThan " 1. tai. nA. 10 - anu- 24 // -- 2. kUrmapurANe - pUrvakha. 12-269 // - - 3. chA. 415-6 // - 4. chA. 8-3-4 // - 5. chA. 8-14-15 - 6. tai. nA. 11 - amu // - 7. tai. nA, 10-anu- 24 // - 8 zArI. 1.3-25 // - 9. chA. 5-10-2 // -10. chA. 8-3-4 // - 11. 8-2-15 // - 12. . 5-7-22 mA pA / For Private And Personal Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 463 pA. 3.] kAryAdhikaraNam . ityAdinA'vagatabrahmAtmakatvamupAsata iti hyprtiikaalmbntvm| tatkratunyA. yAvirodhazca ubhaye'pi hi paripUrNa brahmopAsate mukhabhedena-svAtmazarIrakaM brahma kecana, brahmAtmakasvAtmAnamitare-iti // 14 // vizeSazca drshyti|| kAryamupAsInAnAM brahmaprAptivyatiriktaparimitadezakAlaphalavizeSazca darzayati zrutiH1 "yAvannAmno gatam" ityaadikaa|| 15 // iti vedAntasAre kAryAdhikaraNam // 5 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre caturthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // vedAntadIpe-kArya bAdarirasya gtyupptteH|| kimarcirAdiko gaNaH kArya hiraNyagarbhamupAsInAnnayati, uta paraM brahmopAsInAna, atha paraM brahmopAsInAn , pratyagAtmAnaM brahmAtmakatayopAsInAMzceti saMzayaH / kArya hiraNyagarbhamupAsInAniti pUrvaH pakSaH, teSAmeva gatyupapatteH / na hi paripUrNa sarvagataM paraM bra. jhopAsInAnAM tatprAptaye gatirupapadyate, nityaprAptatvAt / avidyAnivRttireva hi kAryA / paramevopAsInAnisyaparaH pakSaH, 2" sa enAnbrahma gamayati" iti brahmazabdasya tatraiva mukhyatvAt / avidyAnivRtteH phalAbhisandhirahitayajJAdyapekSAvat zravaNAdyapekSAvaJca gatizrutyA dezavizeSApekSA ca vidyata iti nizcIyate / rAddhAntastu-paramupAsInAnanyAnapi nayati, 2" tadya itthaM viduryeceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate te'rciSamabhisambhavanti" iti paJcAgnividAM paraM brahmopAsInAnAM cAcirAdigatizruteH / paJcAgnivido hi prakRtivimuktabrahmAtmakAtmasvarupavidaH / te ca tatprApya punarna nivartante / paraM brahmopAsInAstu yathAvasthitaM paripUrNa paraM brahmaiva prApya punarna nivartante / 2"tadya itthaM viduryeceme'raNye zraddhA tapa ityupAsate te'ciMSamabhisambhavanti" ityubhayavidhAnbhedenopAdAyAcirAdigatizruterapunarAvRttizrutezcaivamiti nizcIyate // sUtrArthastu-kArya - hiraNyagarbhamupAsInamAtivAhiko gaNo nayatIti bA. darirAcAryoM manyate, asyaiva gatyupapatteH; paramupAsInasya hi na tatprAptaye gatirupapadyate sarvagatatvAtparasya brahmaNaH // 6 // vizeSitatvAca // 3 "puruSo'mAnava etya brahmalokAngamayati" iti 1. chA. 7-1-5 // -2. chA. 5-10-2,1 // -3. vR. 8-2-15 // For Private And Personal Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 564 vedAntadIpe [a. 4. 1" prajApaterasabhAM vezma prapadye " iti ca prApyasthAnasya vizeSitatvAcca hiraNyagarbhamupAsInameva nayati // 7 // sAmIpyAttu tadvayapadeza: // evaM nizcite sati 2" sa enAnbrahma gamayati" iti hiraNyagarbhasya brahmazabdavyapadezo brahmasAmIpyAt 3" yo brahmANaM vidadhAti pUrvam" iti prathamajatvena brahmasAmIpyaM hi vidyate // 8 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - kAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH paramabhidhAnAt // hiraNyagarbhaprAptAvapyapunarAvRttirupapadyate, kAryasya hiraNyagarbhalokasyAtyaye tadadhyakSeNa-hiraNyagarbheNAdhikArikapuruSeNa viduSA saha paraprAptyabhidhAnAt 4" te brahmaloke tu parAntakAle parAmRtAtparimucyanti sarve" iti // 9 // r " smRtezva // 5" brahmaNA saha te sarve saMprApte pratisaJcare / parasyAnte kRtAtmAnaH pravizanti paraM padam" iti smRtezvAvagamyate // 10 // paraM jaiminirmukhyatvAt || paraM brahmopAsInameva nayatyAtivAhiko gaNa iti jaiminirAcAryo manyate 6 " brahma gamayati " iti brahmazabdasya tatraiva mukhyatvAt / 7"brahmalokAn" iti zabdazca brahmaiva loko brahmaloka iti karmadhArayaparigrahasyaiva nyAyyatvAdupapadyate / evaM nizcite sati bahuvacanaM ca 8" aditiH pAzAn " itivadupapannam // 11 // darzanAcca / / 9'asmAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate" ityarcirAdinA gatasya parabrahmaprAptiM darzayati ca // 12 // naca kArye pratyabhisandhiH || 1 prajApateslabhAM vezma prapadye" iti pratyabhisandhizca na kArye 10 " dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAmi" ityakRtaM brahmalokamiti tatraiva vizeSitatvAt, 1" yazo'haM bhavAmi brAhmaNAnAm" iti sarvAtmabhAvAbhisandhAnAcca // 13 // apratIkAlambanAnnayatIti bAdarAyaNa ubhayadhA ca doSAttatkratu For Private And Personal Use Only va // kayamupAsInAneveti nAyaM niyamaH, paramevopAsInAnityayamapi niyamo na sambhavati ; kutaH ? ubhayadhAca doSAt kAryamupAsInAneveti niyame9 'a 1 chA. 8-14-1 // 2. hA 5-10-2 // 3. ve. 6-18 // -4, tai. nA. 10-24 // 5. kUrmapurANe. pUrvakha 12-269 // 6. chA. 4-15-6 // - 7. bR. 8-2-15 // 8 // - 9. chA. 8-3-4 // - 10. chA. 8-13-1 // Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. www.kobatirth.org 3.] kAryAdhikaraNam. 465 ; smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirUpasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate " ityAdikArazrutayaH, 1" ye ceme'raNye zraddhA tapaH" iti ca prakupyeyuH parameveti niyame 1" tadya itthaM viduH" iti prakupyet / tasmAdapratIkAlambanAznayatIti bhagavAmbAdarAyaNo manyate / pratIkAlambanAstu - acinmizram 1 kevalamacidvastu ca 'siMho devadattaH' itivat brahmadRSTyA svarUpeNa vA tadvastu ya upAsate, te a pratIkAlambanA:- tadvyatiriktAH / sarvazaM sarvakAraNaM satyasaGkalpaM nikhilaheyapratyanIkAnavAdhikAtizayAnandasvarUpaM brahmopAsate ye, ye ca pratyagAtmAnaM bhUtasUkSmaissampariSvaktaM sarvatra vartamAnaM bhUtasUkSmavyatiriktaM jJAnaikasvarUpaM nityaM nivikAraM 2" Atmani tiSThan" ityAdinAvagatabrahmAtmabhAvaM paJcAgnividyoditamupAsate, tAnubhayavidhAnnayati 1 tadya itthaM viduryeceme'raNye" ityubhayaviSayazruteH / tatkratuzca 3' yathAkraturasmilloke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati " ityubhayeSAmevApunarAvRttissambhavati / acinmizraM kevalamacidvastu copAsInAnAM tatkratunyAyAdeva punarAvRttiravarjanIyA // 14 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSaJca darzayati / / pratIkAyuktalakSaNamacinmizraM kevalamacidvastu copAsInAnAM sarveSAM gatyanapekSaM parimitaphalavizeSaM ca darzayati zrutiH - 4 "yAnAno gataM tatrAsya yathAkAmacAro bhavati " ityAdikA / ataH 5. "" brahmaNA saha te sarve" iti vacanaM nArcirAdinA gatAnAM gatiprakAraviSayam; arcirAdinA gatAnAM dehAvasAnasamaya eva sukRtaduSkRtayorhAnAddhiraNyagarbhaloka vAptitadvAsatatrasthabhogAnubhavahetvabhAvAt, tatkratunyAyavirodhAt, tadAnImeva brahmaprAptizrutivirodhAcca / 5" brahmaNA saha te sarve" iti vacanaM tu puNyakarmavizeSeNa hiraNyagarbhalokaM prAptAnAM 6" taduparyapi bAdarAyaNaH" iti nyAyena tatraiva niSpannavidyAnAM gatiprakAraviSayam / 7" te brahmaloke " iti tu brahmalokazabdasya karmadhArayavRttyA brahmaviSayatvAt, brahmaNyupAsye vartamAnAH parAntakAle caramadehAvasAnasamaye, parAmRtAt parasmAdbrahmaNa upAsanaprItAddhetoH, parimucyanti sarve sarvasmAdbandhAdvimucyanta iti 7" vedAntavijJAnasunizcitArthAH" iti prakaraNAdavagamyate / 1'' tadya itthaM viduH" iti paJcAgnividAM brahmaprAptyapunarAvRttizravaNAttatkratunyAyenAcidviyuktabrahmAtmakAtmasvarUpopAsanaM vivakSitamiti ni 1. chA. 5-10-1 // -- 2. bR. 5-7-22 mA pA // / 3. chA. 3-14-1 // -- 4. chA, 7-1-5 // 5 // 6. zArI. 1-3-25 // / - 7. tai. nA. 11-22 anu // *59 For Private And Personal Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghedAntadIpe [ma.4. zvIyate / tathaiva tatra zrutirApa 1"iti tu paJcamyAmAhutAvApaH puruSavacaso bhavanti" iti 2 "ramaNIyacaraNAH" iti ca / karmahetukamanuSyAdibhAvo'pAmeva bhUtAntarasaMsRSTAnAmiti cidacidvivekaM pratipAdya3 "tadya itthaM viduH" iti bhUtasUkSmavyatiriktAtmakharUpopAsanameva viddhaati||15|| iti vedAntadIpe kAryAdhikaraNam // 5 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe carthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // 1. chA. 5-9-1 -2. chA, 5-10-7 -3. chA. 5-10-1 // For Private And Personal Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAsAbhASye -..(caturthAdhyAye-caturthaH paadH-smpdyaavirbhaavaadhikrnnm||1)... sampadyAvirbhAvassvenazabdAt / 4 / 4 / 1 // paraM brahmopAsInAnAmAtmAnaM ca prakRtiviyuktaM brahmAtmakamupAsInAnAmacirAdinA mArgeNApunarAvRttilakSaNA gatiruktAH idAnIM muktAnAmaizvaryaprakAraM cintayitumArabhate / idamAmnAyate- 1"evamevaiSa saMprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate" iti / kimasmAccharIrAtsamutthAya parajyotirupasampannasya devAdirUpava sAdhyena rUpeNa sambandho'nena vAkyena pratipAdyate , uta svAbhAvikasya svarUpasyAvirbhAva iti saMzaye, sAdhyena rUpeNa sambandha iti yuktam / anyathA hyapuruSArthAvabodhitvaM mokSazAstrasya syAt , svarUpasya svato'puruSArthatvadarzanAt / na hi suSuptau dehendriyavyApAreSUparateSu kevalasyAtmakharUpasya puruSArthasambandho dRzyate / na ca duHkhanivRttimAtraM paraM jyotirU 1. chA. 8-12-2 // For Private And Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 4. pasampannasya puruSArthaH, yena svarUpAvirbhAva eva mokSaH ityucyeta; 1"sa eko brahmaNa aanndH| zrotriyasya cAkAmahatasya " 2" rasaM hyevAyaM ladhvA'nandI bhavati" ityAdibhyo muktasya sukhAnantyazravaNAt / nacAparicchinnAnandarUpa caitanyamevAsya svarUpam, tacca saMsAradazAyAmavidyayA tirohitaM paraM jyotirUpasampannasyAvirbhavatIti zakyaM vaktum, jJAnasvarUpasya tirodhAnAsambhavAt / prakAzaparyAyasya jJAnasya tirodhAnaM tadvinAza eveti hi pUrvamevoktam / naca prakAzamAtrasyA'nandatA sambhavati ; sukhasvarUpatA hyAnandasvarUpatA ; sukhasvarUpatvaM cAtmano'nukUlatvam prakAzamAvAtmavAdinaH kasya prakAzo'nukUla vedanIyo bhavediti prakAzamAnAtmavAdinaH kathaMcidapyAnandasvarUpatA durupapAdA | svarUpApattimAtre ca sAdhye svarUpasya nityaniSpannatvAdupasampannasya 3" svena rUpeNAbhiniSpadyate " iti vacanamanarthakaM syAt / ato'pUrveNa sAdhyena rUpeNa sampadyate / evaM | / ca" abhiniSpadyate " iti vacanaM mukhyArthameva bhavati / 3" skhena rUpeNa " ityapyAnandaikAntena svAsAdhAraNenAbhiniSpadyata iti saGgacchata iti // - siddhAntaH - ( evaM prApte pracakSmahe - sampadyAvirbhAvaH - iti / ayaM pratyagAtmA'cirAdinA paraM jyotirUpasampadya yaM dazAvizeSamApadyate sa svarUpAvirbhAvarUpaH ; nApUrvAkArotpattirUpaH / kutaH svena zabdAt 3" khena rUpeNa " iti vizeSaNopAdAnAdityarthaH / AgantukavizeSaparigrahe hi 3" svena rUpeNa " iti vizeSaNamanarthakaM syAt, avizeSaNe'pi tasya svakIyarUpatvasiddheH / / yatktaM svarUpasya nityaprAptatvAt 3" upasampadyAbhiniSpadyate " iti vacanamanarthakamiti-tatrottaraM muktaH pratijJAnAt / 4 / 4 / 2 // 1. tai. bhAna. 8-anu. 4 // - 2 tai, Ana. 7-1 // --3. chA. 8-12-2 // For Private And Personal Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampayAvirbhAvAdhikaraNam . 469 karmasambandhatatkRtadehAdivinirmuktaH svAbhAvikarUpeNAvasthito'tra 1"khena rUpeNAbhiniSpadyate"ityucyate ! ato nityaprAptasyApi svarUpasya karmarUpAvidyAtirohitasya tirodhaannivRttirtraabhinisspttirucyte| kutaH? pratijJAnAt-sA hi pratipAdyatayA pratijJAtA / kuta idamavagamyate 1 2"ya AtmA" iti prakRtaM pratyamAtmAnaM jAgaritAdyavasthAtritayavinirmuktaM , priyApriyahetubhUtakArabdhazarIravinirmuktaM ca pratipAdayitum 3"etaM tveva te bhUyo'nuvyAkhyAsyAmi" iti punaHpunaruktvA 1"evamevaiSa samprasAdo' smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate" ityabhidhAnAt / ataH karmaNA sambaddhasya paraM jyotirupasampadya bandhanivRttirUpA muktiH skhena rUpeNAbhiniSpattirucyate / svarUpAvirbhAve'pyabhiniSpattizabdo dRzyate, 'yuktyA'yamoM niSpadyate' ityAdiSu // 2 // yaJcoktam-AtmasvarUpasya suSuptAvapuruSArthatvadarzanAtsvarUpAvirbhAve mokSazAstrasyApuruSArthAvabodhitvaM syAditi kRtvA devAyavasthAvatsukhasambandhyavasthAntarapAptirabhiniSpattiH-iti ; tatrottaram AtmA prakaraNAt / 4 / 4 / 3 // svarUpeNevAyamAtmA apahatapApmatvAdisatyasaGkalpatvaparyantaguNaka: prakaraNAdavagamyate ; 2"ya AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" iti hi prajApativAkyaprakramaH; idaM ca prakaraNaM pratyagAtmaviSayamiti 4"uttarAJcedAvirbhUtasvarUpastu" ityatra pratipAditam / ato'pahatapApmatvAdikharUpa evAyamAtmA saMsAradazAyAM karmAkhyAvidyayA tirohitasvarUpaH paraM jyotirupasampadyAviMbhUtasvarUpo bhavati / ataH pratyagAtmano'pahatapApmatvAdayasvAbhAvikA 1. chA. 8 12 2 / / -2. chA. 8-7-1 // --3. chA. 8-9-3 // -4. zArI. 1-3-18 // For Private And Personal Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma. 4. guNAH paraM jyotirupasampannasyAvirbhavanti ; notpadyante ; yathoktaM bhagavatA zaunakenApi 1"yathA na kriyate jyotsnA malaprakSAlanAnmaNeH / doSaprahANAna jJAnamAtmanaH kriyate tathA / yathodapAnakaraNAtkiyate na jalAmbaram / sadeva nIyate vyaktimasatassambhavaH kutaH / tathA heyaguNadhvaMsAdavabodhAdayo guNAH / prakAzyante na janyante nityA evAtmano hi te" iti / ato jJAnAnandAdiguNAnAM karmaNA Atmani saGkucitAnAM paraM jyotirupasampadya karmarUpabandhakSaye vikAsarUpAvirbhAvo nAnupapanna iti muSThuktaM-sampadyAvirbhAvaH-iti // 3 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sampadyAvirbhAvAdhikaraNam // 1 // vedAntasAre-sampadyAvirbhAvaskhenazabdAt // 2"evamevaiSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" iti siddhasyaiva pratyagAtmasvarUpasya anAdikarmaNA tirohitasya paraM jyotirupasampadyAvirbhAva ucyate ; 2"khena rUpeNa' iti viziSyAbhidhAnAt // 1 // muktaH prtijnyaanaat|| AtmasvarUpamAtrasya prAgeva siddhatve'pi karmavandhavinirmuktAparicchinnajJAnAdivarUpasya yatrAvirbhAva ucyate / 3"etantveva te bhUyo'nuvyAkhyAsyAmi'' iti jAgaritAdyavasthAtirodhAnavinirmuktasyaiva vaktavyatayA pratijJAnAt // 2 // AtmA prakaraNAt ||3"bhuuyo'nuvyaakhyaasyaami" iti prakRtApahatapApmatvAdiguNaka Atmeti prakaraNAvagamyate ; 4''ya AtmA'pahatapApmA' isyArabhya "satyakAmassasyasaGkalpasso'nveSTavyaH" iti prakRsya 3"etantveva te bhUyo'nuvyAkhyAsyAmi" ityuktam // 3 // iti vedAntasAre sampadyAvirbhAvAdhikaraNam / / 1 / / vedAntadIpe-sampadyAvirbhAvaskhenazabdAt / / 2 " evamevaiSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" 1. viSNudharma. 104. 55, 56, 57 // -2. chA. 8-12-2 // -3. chA. 8.9. 3 // -4. chA. 8-71 // For Private And Personal Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] sampadyAvirbhAvAdhikaraNam . 471 iti kiM paraM jyotirupasampannasya pratyagAtmanasvarUpAvirbhAvaH pratipAdhate, u, tAnyena sAdhyena rUpeNa sambandha iti saMzayaH / khasvarUpasya suSuptyAdau nirAnandatvadarzanAt , kharUpamAtrasya nityAvirbhUtatvAca, sAdhyena sukhaikAntena rUpeNa sambadhyate / evaMca 1 'abhiniSpadyate" itivacanaM saGgacchate / paraM jyotirupasampannasya hyAnanditvaM zrUyate 2" rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati"3"sa eko brahmaNa AnandaH zrotriyasya cAkAmahatasya" ityAdiSu / atassAdhyena rUpeNeti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-1" khena rUpeNAbhiniSpadyate" iti vizeSaNAtsvarUpAvirbhAva eva / svarUpasya cApahatapApmatvAdiguNakatayA prajApativAkyoditasya karmakRtadehasambandhatatkRtatirodhAnasya parajyotirupasampattyA sUkSmadehavinirmuktasyAsaGkucitajJAnAdiguNakavarUpAvirbhAvAt khayAthAtmyAnubhavapUrvakAnavadhikAtizayAnandabrahmAnubhavassampatsyata iti abhiniSpadyate' iticopapannataram / sU. trArthastu-paraM jyotirupasampadya svasvarUpAvirbhAvaH pratipAdyate / kutaH1 khenazandAt-sAdhyasyApi rUpasya khAsAdhAraNatvena kheneti vizeSaNaM hyanarthakam // 1 // svasvarUpamAtrasya 'ahaM jAnAmi' iti nityAvirbhUtatvena 1"paraM jyotirupasampadha" ityanarthakamityAzaGkayAha muktaH pratijJAnAt // karmasaMbandhatatkRtadehAdermuktasvarUpamatra 1"khena rUpeNAbhiniSpadyate" ityucyate / kathamidamavagamyate? 4 'etaM tveva te bhUyo'nuvyAkhyAsyAmi' iti karmahetukadehasambandhatatkRtajAgaritAdyavasthAvinirmuktakharUpasyAtra vaktavyatayA pratijJAnAt // 2 // evamapi kharUpamAtrAvirbhAvasya puruSArthatvaM na siyatItyAzaGkayAha AtmA prakaraNAt // dehAdivinirmuktaH svarUpeNAvasthita AtmA apahatapApmatvAdisatyasaGkalpatvaparyantaguNakaH tasya hyAvirbhAva ucyate : kutaH praka. raNAt ; 5"ya AtmA apahatapApmA" iti prakRtya hi 4"etaM tveva te bhUyo' nuvyAkhyAsvAmi" ityAdinocyate / ato'pahatapApmatvAdiguNakavarUpasya ka. khyiAvidyAtirohitasya paraMjyotirupasampadya nivRttatirodhAnasyA'virbhAvaH pratipAdyate // 3 // iti vedAntadIpe sampadyAvirbhAvAdhikaraNam // 1 // 1. chA. 8-12-2-2. te. Ana. 7-anu, 1 // -3. te. Ana. 8 anu. 4 // -4. chA. 8.9-3 // -5. chA. 8-7-1 // For Private And Personal Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org --- (zrIzArIrakamImAMsAbhASye avibhAgenadRSTatvAdhikaraNam / / ) avibhAgena dRSTatvAt / 4 / 4 / 4 // kimayaM paraM jyotirupasampannaH sarvabandhavinirmuktaH pratyagAtmA svAtmAnaM paramAtmanaH pRthagbhUtamanubhavati, uta tatprakAratayA tadavibhaktam - iti vizaye 1 " so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA" 2" yadA pazyaH pazyate rukmavarNa kartAramIzaM puruSaM brahmayonim / tadA vidvAn puNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " 3" idaM jJAnamapAzritya mama sAdharmyamAgatAH / sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca" ityAdizrutismRtibhyAM muktasya pareNa sAhityasAmyasAdharmyAvagamAt pRthagbhUtamanubhavati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( siddhAntaH ) - iti prApta ucyate - avibhAgena- iti / parasmAdbrahmaNaH svAtmAnamavibhAgenAnubhavati muktaH / kutaH dRSTatvAt parabrahmopasampacyA nivRttAvidyAtirodhAnasya yAthAtathyena svAtmano dRSTatvAt / svAtmanaH svarUpaM hi4 "tatvamasi " 5" ayamAtmA brahma" 4" aitadAtmyamidaM sarve" 6" sarva khalvidaM brahma" ityAdisAmAnAdhikaraNyanirdezaiH 7"ya Atmani tiSThannAmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" "antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" ityAdibhizva paramAtmAtmakaM taccharIratayA tatprakArabhUtamiti pratipAditam 9" avasthiteriti kAzakRtsnaH" ityatra / ato'vibhAgena 'ahaM brahmAsmi' ityevaanubhvti| sAmyasAdharmya vyapadezo brahmaprakAra bhUtasyaiva pratya 1. tai. Ana. 1-2 // 2. mu.3, 1-3 // - 3. gI. 14-2 // - chA. 6-8-7 // --5 // 6. chA. 3-14-1 // 7. bR. 5-7.22. mApA // 8. AraNa. 1-3-21 // -8. zArI. 1 4 22 // For Private And Personal Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] avibhAgena tvAdhikaraNam gAtmanaH svarUpaM tatsamamiti devAdiprAkRtarUpaprahANena brahmasamAnazuddhiM pratipAdayati / sahazrutistvevaMbhUtasya pratyagAtmanaH prakAriNA brahmaNA saha tadguNAnubhavaM pratipAdayatIti na kazvidvirodhaH / brahmaprakAratayA tadavibhAgokterhi "saGkalpAdeva tacchruteH" ityAdi na virudhyate, 2 " adhikantu bhedanirdezAta " 3" adhikopadezAt" ityAdi ca // 4 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye avibhAgenadRSTatvAdhikaraNam || 2 || " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . vedAntasAre -- avibhAgena dRSTatvAt || AvirbhUtasvarUpo'yammuktAtmA svAtmazarIrakaM paraM brahma svAtmano'pyAtmatayA 'ahaM brahmAsmi' ityavibhAgenaivAnubhavati, 4" Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca " iti tathArUpopAsanena tathAvidhasvarUpasya dRSTatvAt / 5 ya Atmani tiSThan... yasyAtmA zarIraM sata AtmA" 6'tattvamasi' ityAdizAstrasiddhameva hyupAsitam // 4 // iti vedAntasAre avibhAgenadRSTatvAdhikaraNam // 2 // 473 vedAntadIpe - avibhAgena dRSTatvAt / kimayaM mukta AvirbhUtasvarUpaH pratyagAtmA paraM brahma svAtmano vibhaktamanubhavati, uta svAtmano'pyAtmatayA'vibhA gena 'ahaM brahmAsmi' iti saMzayaH // 7" niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti "8" so'znute sarvAnkAmAn saha brahmaNA vipazciteti" 9" idaM jJAnamapAzritya mama sAdharmyamAgatAH" iti zrutismRtibhyaH vibhaktamanubhavatIti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu10'"sarvaM khalvidaM brahma" 6" aitadAtmyamidaM sarvam tattvamasi' ityAdinA sAmAnAdhikaraNyena 11' "yaH pRthivyAM tiSThan... yasya pRthivI zarIraM" 3"ya Atmani tiSThan ... yasyAtmA zarIram" ityAdiSu sarvasya cidacidvastuno brahmazarIratayA brahmaprakAratvAt tattadvastubuddhizabdAstatparyantaviSayA ityavagamya 4 "Atmeti tUpagacchanti itinyAyena svAtmano'pyAtmatayA 'ahaM brahmAsmi' ityupAsanena yathAvasthita paramAtmAtmakasvAtmano dRSTatvAt muktaH svAtmano'pyAtmabhUtaM brahma 'ahaM brahmAsmi' ityavibhAgenaivAnubhavati // For Private And Personal Use Only 1. zArI. 4-4-8 // - 2. zArI. 2-1-22 // 3. zArI. 3-4-8 // -- 4, zArI. 4-1-3 // -5, bru. 5.7-22. mA // - 6, chA. 6-8-7 // 7, mu. 3-1-3 // - 8.le. Ana. 1-2 // - 9. gI. 14-2 // - 10. chA. 3-14-1 // - 11. bR. 5-7-3 / / *60 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 zrIzArIrakamImAMsAbhAjye [a. 4. sUtrArthastu-'ahaM brahmAsmi'ityavibhAgenaiva brahmAnubhavati muktaH,svAtmano'pyAtmatayopAsanena yathAvasthitaparamAtmAtmakasvarUpasya dRsstttvaat|saadhrmyshrutistu paramAtmazarIrabhUtasya pratyagAtmano'pahatapApmatvAdiguNaistatsAdharmya prati. paadyti|1"so'shnute sarvAnkAmAn saha brahmaNA vipazcitA" iti brahmazarIrata yA brahmaprakArabhUtatvAtsvAtmabhUtena brahmaNA saha tadguNAnanubhavatIti vdti| kAmyante iti kAmA:-kalyANaguNAH, kalyANaguNaviziSTaM brhmaanubhvtiityrthH||4|| iti vedAntadIpe avibhAgenadRSTatvAdhikaraNam // 2 // .(zrIzArIrakamImAMsAbhASye brAhmAdhikaraNam // 3 // )...... brAhmaNa jaiminirupnyaasaadibhyH|4|4|5|| pratyagAtmanaH paraM jyotirupasampadya nivRttatirodhAnasya svarUpAvirbhAva evetyuktam / tatra yena svarUpeNAyamAvirbhavati / tatsvarUpaM zrutivaividhyAdvicAryate / kimapahatapApmatvAdikamevAsya svarUpamiti tena rUpeNAyamAvirbhavati, uta vijJAnamAtrameveti tena rUpeNa, athobhayoravirodha ityubhayarUpeNeti / kiM tAvatyAptam ? brAhmaNeti jaiminirAcAryo manyate / braahmnn-aphtpaapmtvaadinetyrthH| apahatapApmatvAdayo hi daharavAkye brahmasambandhitayA zrutAH / brAhmaNeti kuto'vagamyate ? upanyAsAdibhyaH, upanyasyante hi brahmaguNAH apahatapApmatvAdayaH pratyagAtmano'pi prajApativAkye 2 "ya AtmA'pahatapApmA" ityAdinA 2 "satyasaGkalpaH" ityantena / Adizabdena satyasaGkalpatvAdiguNAyattA jakSaNAdayaH 3"jakSatkIDabramamANaH" ityAdivAkyAvagatA vyavahArA gRhyante / ata ebhya upanyAsAdibhyaH pratyagAtmano vijJAnamAtrakharUpatvaM na sambhavatIti jaiminermatam // 5 // 1. te. Ana. 1-2 // -2. chA. 8-7-1 // -3. chA. 8-12-3 // For Private And Personal Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 475 pA.4. brAhmAdhikaraNam. citi tanmAtreNa tadAtmakatvAdityauDulo miH / 4 / 4 / 6 // caitanyamAnamevAsya svarUpamiti tena rUpeNAvirbhavatItyauDulomirAcAryoM manyate / kutaH 1 tadAtmakatvAt tAvanmAtrAtmakatvAdasya pratyagAtmanaH / 2" sa yathA saindhavadhano'nantaro'bAhyaH kRtsno rasaghana eva evaM vA are'yamAtmA'nantaro'bAhyaH kRtsnaH prajJAnaghana eva" 3"vijJAnaghana eva" ityavadhAraNAt vijJAnamAtramevAsya svarUpamityavagamyate / ato'sya guNAntarAbhAvAt 4"apahatapApmA" ityAdayaH zabdAH vikArasukhaduHkhAdyavidyAtmakadharmavyAvRttiparA iti citi tanmAtrarUpeNAvirbhAva ityauDulomarmatam // 6 // sampati bhagavAn bAdarAyaNaH svamatena siddhAntamAhaevamapyupanyAsAtpUrvabhAvAdavirodhaM bAdarAya __ nnH|4|4|7|| evamapi-vijJAnamAtrasvarUpatvapratipAdane satyapi, satyakAmatvAdInAM pUrvoktAnAM guNAnAmavirodhaM bAdarAyaNa AcAryoM manyate / kutaH? upanyAsAtpUrvabhAvAt-aupaniSadAt 4"ya AtmA'pahatapApmA" ityAghupanyAsAtmamANAt pUrveSAm-apahatapApmatvasatyakAmatvAdInAmapi bhAvAt-vidyamAnatvAt / tulyapramANakAnAmitaretarabAdho na yujyata ityarthaH / naca vastuvirodhAdapahatapApmatvAdInAmavidyAparikalpitatvaM nyAsyam ,vizeSAbhAvAt 'viparItaM kasmAnna bhavati' iti nyaayaa|tulybltve azakyasyAvadhAraNasyAnyaparatvameva nyAyyam / evamapyavirodha ityabhyupagamya vadan jJAnamAtramevAsya svarUpaM nAnyatkiJcidastItyayamarthaH3 "vi1. caitanyamAtramevAtmanaH. paa||-2. bR.6-5-13||-3. ba 4-4-12||-4.chaa.8-7-1|| For Private And Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre [a. 4. jJAnaghana evaM" ityAdibhirna pratipAdyata iti manyate / kastarhi "vijJAdhana eva" ityavadhAraNasyArthaH? kRtsno'pyAtmA jaDavyAvRttavaprakAzaH; nAnyAyattaprakAzaH svalpo'pi pradezo'stItyayamoM vAkyAdeva suvyaktaH 2"sa yathA saindhavadhano'nantaro'bAhyaH kRtsno rasaghana eva evaM vA are'yamAtmA'nantaro'vAhyaH kRtsnaH prajJAnaghana evaM" iti / nacaivaM pratyagAtmano dharmisvarUpasya kRtsnasya vijJAnaghanatve'pyapahatapApmatvasatyasaGkalpasvAdidharmasambandho vAkyAntarAvagato virudhyate; yathA saindhavaghanasya kRsvasya rasaghanatve rasanendriyAvagate cakSurAdyavagatAH rUpakAThinyAdayo na virudhyante / idamatra vAkyatAtparya yathA rasavatsvAmraphalAdiSu tvagAdipradezabhedena rasabhede satyapi saindhavadhanasya sarvatraikarasatvam tathA''tmano'pi sarvatra vijJAnasvarUpatvam ; svaprakAzasvarUpatvamityarthaH // 7 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye brAhmAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhyaH // asya svarUpA. virbhAvaH brAhmaNa-apahatapApmatvAdiguNakasvarUpeNa ; te hi brahmaguNAH pratyagAsmano'pi svAbhAvikA guNA iti 3 "ya AtmA'pahatapApmA" ityArabhya upanyAsAdibhyaH avagamyate ; ta eva 4"jakSatkrIDana ramamANaH" isyAdinocyante / iti jaiminermatam // 5 // citi tanmAtreNa tdaatmktvaadityauddlomiH|| 1"vijJAnadhana e. va" ityavadhAraNAt vijJAnamAtra*kharUpa ityauDulomiH // 6 // evamapyupanyAsAtpUrvabhAvAdavirodhaM bAdarAyaNaH // 1"vijJAnadhana eva' iti khaprakAzasvAtmasvarUpa ityavagate'pi 3 "ya AtmA'pahatapApmA' ityupanyAsAdinA pUrveSAmapahatapApmatvAdInAmapi sadbhAvAvagamAdubhayazrutyavagatobhayakharUpasya parasparavirodhAbhAvAdrapadvayaM nAnyonyaparihArItyubhayarUpasamuccayaM bhagavAra bAdarAyaNo mene // 7 // iti vedAntasAre brAhmAdhikaraNam // 3 // 2... 4-4-12 // 2.16-5-13 // 3.chA. 8-7-1 // 4.chA. 8-12-3 // *svruupenn-paa| For Private And Personal Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] brAhmAdhikaraNam. 477 " vedAntadIpe - brAhmeNa jaiminirupanyAsAdibhyaH // kiM jIvasya svAbhAvikaM rUpamapahatapApmatvAdiguNakam uta caitanyamAtram, utobhayamiti saMzayaH / apahRtapApmatvAdiguSNakamiti prathamaH pakSaH, 1 "ya AtmA'pahatapAmA" iti pratipAdanAt / caitanyamAtramiti dvitIyaH pakSaH, 2" evaM vA are 'mAtmA'nantaro'bAhyaH kRtsnaH prajJAnaghana eva" 3" vijJAnaghana eva" ityavadhAraNAt / rAddhAntastu - jJAnasvarUpasyaivApahatapApmatvAdiguNakatvapratipAdanAdavirodhAzccobhayaM svarUpam / naca "vijJAnaghana eva" ityavadhAraNaM guNAntarAsaham, yathA saindhavaghanasya "rasaghana eva'' ityavadhAraNe'pi rasAzrayadravyaM rUpasparzAdiguNAntaraM ca sahate; "rasaghana eva" ityavadhAraNaM tu rasavaddravyAntarasvabhAvavyAvRttiparama dravyAntarANAM hi svaikadeze 4 rasavattvam, saindhavaghanasya tu 5 sarvatra; evamatrApi jaDavastuvyAvRttasvasvabhAvasya saguNasyA'tmanaH svaprakAzatAvadhAraNaM "vijJAnaghana eva" iti kriyate // sUtrArthastu - brAhmaNa - apahatapApmatvAdinA svarUpAvirbhAvaH / apahatapApmatvAdayo daharavAkye brahmaguNAzzrutAH / upanyAsAdibhyaH teSAM brahmaguNAnAM pratyagAtmanyapi 1"ya AtmA'pahatapApmA" ityAdinopanyAsAt | AdizabdAt 6" jakSatkrIDanramamANaH" ityAdibhyo'pi satyasaGkalpatvAdayo'vagamyanta iti jaiminirAcAryo manyate // 5 // citi tanmAtreNa tadAtmakatvAdityauDulomiH || caitanyamAtreNa svarU pAvirbhAvaH, 3"vijJAnaghana eva" iti tadAtmakatvAvadhAraNAdityauDulomirAcAryo manyate // 6 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evamapyupanyAsAtpUrvabhAvAdavirodhaM bAdarAyaNaH / evaM - vijJAnasvarUpasyaiva, svaprakAza svarUpa syaiva pUrveSAm - apahatapApmatvAdisatyasaGkalpatvaparyantAnAmapi 1" ya AtmA'pahatapApmA" ityupanyAsAtsadbhAvAvagamAdubhayossvarUpayoravirodhaM bhagavAnbAdarAyaNo manyate / ubhayazrutyavagatasyetaretaravirodhAbhAvAnnAnyatarabAdhe pramANamastItyabhiprAyaH // 7 // iti vedAntadIpe brAhmAdhikaraNam // 3 // . chA. 8-7-1 // - 2. bR. 6-5-13 // - 3. bR. 4-4-12 // - 4. bhinnarasavattvam . pA / / - 5. sarvatraikarasavattvam pA / - 6. chA. 8-12-3 // For Private And Personal Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye saMkalpAdhikaraNam // 4 // )... saMkalpAdeva tcchuteH|4|4|8|| muktaH paraM brahmopasampadya jJAnavarUpo'pahatapApmatvAdisatyasaGkatpatvaparyantaguNaka AvirbhavatItyuktam ; tamadhikRtya satyasaGkalpatvaprayuktA vyavahArAH zrUyante 1" sa tatra paryeti jakSatrIDavramamANaH strIbhirvA yAnairvA jJAtibhirvA " iti / kimasya jJAtyAdiprAptiH prayatnAntarasApekSA, uta paramapuruSasyeva saGkalpamAtrAdeva bhavatIti vizaye; loke rAjAdInAM satyasaGkalpatvena vyavahiyamANAnAM kAryaniSpAdane prayatnAntarasApekSatvadarzanAdasyApi tatsApekSA -(siddhAntaH)..iti prApta ucyate-saGkalpAdeva-iti / kutaH1 tacchruteH 2"sa yadi pitRlokakAmo bhavati saGkalpAdevAsya pitarassamuttiSThanti" iti hi saGkalpAdeva pitrAdInAM samutthAnaM zrUyate / naca prayatnAntarasApekSatvAbhidhAyi zrutyantaraM dRzyate yenAsya "saGkalpAdeva" ityavadhAraNasya 3"vijJAnaghana eva" itivadyavasthApanaM kriyate // 8 // ata eva caannyaadhiptiH|4|4|9|| ___yato muktassatyasaGkalpaH, ata evAnanyAdhipatizca / anyAdhipatitvaM hi vidhiniSedhayogyatvam / vidhiniSedhayogyatve hi pratihatasaGka. lpatvaM bhavet / atassatyasaGkalpatvazrutyaivAnanyAdhipatitvaM ca siddham / ata eva 4" sa svarAvambhavati" ityucyate // 9 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye saGkalpAdhikaraNam // 4 // 1. chA. 8-12-3 // -2. chA. 8-2-1 // -3, bR. 4.4-12 // -4. chaa.7-25-2|| For Private And Personal Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] saGkalpAdhikaraNam * vedAntasAre - saGkalpAdeva tacchruteH // 1" sa yadi pitRlokakAmaH" ityAdinA'vagatAH pitrAdayaH 1 " saGkalpAdevAsya" iti zruteH saGkalpAdeva bhavanti / yathA paramapuruSasya lIlApravRttasya dazarathavasudevAdayassaGkalpAdeva bhavantiH evameva paramapuruSalIlAntargatasya muktasyApi tadupakaraNabhUtAH pitrAdayasaGkalpAdeva bhavantItyarthaH // 8 // ; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata eva caannyaadhiptiH| ata eva 2 " apahatapApmA... satyasaGkalpaH" ityAdizruteH na kadAcidapi karmAdhIno'yam // 9 // iti vedAntasAre saGkalpAdhikaraNam // 4 // 4-4-12 // vedAntadIpe - saGkalpAdeva tacchruteH // 3" paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate sa uttamaH puruSaH sa tatra paryeti jakSatkrIDantramamANastrIbhirvA yAnairvA jJAtibhirvA" ityAdirAmnAyate / kimete zAtyAdayo muktasya saGkalpAdeva bhavanti, uta prayatnAntarasavyapekSAtsaGkalpAditi saMzayaH / loke rAjAdInAM satyasaGkalpatvena vyavahriyamANAnAmapi kArye prayatnAntarasApekSatvadarzanAnmuktasyApi tathaiva sApekSAditi pUrvaH pakSaH "saGkalpAdeva " ityavadhAraNaM 4 'vijJAnaghana eva" itivadbhaviSyati / rAddhAntastu 2 " saGkalpAdevAsya pitarassamuttiSThanti " ityavadhAraNAnnAnyApekSatvam / naceha satyakAmatvAdyupanyAsavat muktasyAnyApekSatve pramANamasti / loke satyasaGkalpatvAbhAvAdeva prayatnAntarApekSatvam ; nahi paramapuruSavyatiriktaH kazcitsatyasaGkalpo'sti | muktazca tatprasAdAttatsAmyamupagatastathaiva / sUtramapi vyAkhyAtam // 8 // "" ata eva cAnanyAdhipatiH / ataH zrutereva mukto'nanyAdhipatizca / anyAdhipatitvaM- karmAdhInatvam / "" 2 apahatapApmA satyasaGkalpaH " iti zrUyate ; ato'nanyAdhipatiH // 9 // iti vedAntadIpe saGkalpAdhikaraNam // 4 // 1. kA. 8-2-1 // - chA, 8-7-1 // ----3. chA. 8-12-2,3 // 479 For Private And Personal Use Only - 4. bR. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye abhAvAdhikaraNam // 5 // )..... abhAvaM bAdarirAha hyevam / 4 / 4 / 10 // ___kiM muktasya dehendriyANi na santi, uta santi, athavA yathAsakalpaM santi na santiceti vizaye-zarIrendriyANAmabhAvaM bAdarirAcAryo manyateH kutaH ? Aha hyevaM-1" naha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vA va sastaM na priyApriye spRzataH" iti zarIrasambandhe duHkhasyAvarjanIyatvamabhidhAya 1" asmAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate " iti muktasyAzarIratvaM hyAha zrutiH // 10 // bhAvaM jaiminirvikalpAmananAt / 4 / 4 / 11 // __muktasya zarIrendriyabhAvaM jaiminirAcAryoM manyate, kutaH? vikalpAmananAt-vividhaH kalpo vikalpaH, vaividhyamityarthaH, 2" sa ekadhA bhavati vidhA bhavati, paJcadhA saptadhA" ityaadishruteH| Atmana ekasyAnekadhAbhAvAsambhavAt tridhAbhAvAdayaH zarIranibandhanA ityavagamyate / azarIratvavacanaM tu karmanimittazarIrAbhAvaparam / tadeva hi zarIraM priyApriyahetuH // 11 // __ bhagavAMstu bAdarAyaNaH svamatena siddhAntamAhadvAdazAhavadubhayavidhaM baadraaynno'tH|4|4|12|| 'saGkalpAdeva' ityetadatazzabdena parAmRzyate; ata eva saGkalpAt , ubhayavidhaM sazarIramazarIraM ca muktaM bhagavAn bAdarAyaNo manyate; evazo 1. chA. 8-12-1,2 // -2. chA. 7.26-2 // For Private And Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.) mabhAvAdhikaraNam . 481 bhayI zrutirupapadyate / dvAdazAhavat-yathA 1"dvAdazAhamRddhikAmA upeyuH" 2 "dvAdazAhena prajAkAmaM yAjayet" ityupaitiyajaticodanAbhyAM saGkalpabhedena satramahInaM ca bhavati // 12 // yadA zarIrAdyupakaraNavattvam / tadA tAni zarIrAyupakaraNAni khenaiva sRSTAnIti nAsti niyama ityAhatanvabhAve sandhyavadupapatteH / 4 / 4 / 13 // khenaiva sRSTatanuprabhRtyupakaraNAbhAve paramapuruSasRSTairupakaraNoMgopapatteH satyasaGkalpo'pi svayaM na sRjati / yathA svame 3 // atha rathAn rathayogAn pathassRjate " ityArabhya 3" atha vezantAn puSkariNyaH savantyaH sRjate sa hi kartA" iti 4"ya eSu supteSu jAgarti kAmaMkAmaM puruSo ni. mimANaH tadeva zukraM tadbrahma tadevAmRtamucyate tasmin lokAzzritAssarve tadu nAtyeti kazcana" iti IzvarasRSTaiH rathAdyupakaraNa vo bhuGkte tathA muto'pi lIlApravRttenezvareNa sRSTaiH pitRlokAdibhirlIlArasaM bhute||13|| bhAve jAgrahat / 4 / 4 / 14 // svasaGkalpAdeva sRSTatanuprabhRtipitRlokAyupakaraNabhAve jAgratpuruSabhogavanmukto'pi lIlArasaM bhuGkte paramupuruSo'pi lIlArtha dazarathavamudevAdipitRlokAdikamAtmanaH sRSTvA tairmanuSyadharmalIlArasaM yathA mule tathA muktAnAmapi khalIlAyai pitRlokAdikaM svayameva sRjati kadAcit / kadAcicca muktAH satyasaGkalpatvAtparamapuruSalIlAntargatasvapitRlokAdika svayameva sRjantIti sarvamupapannam // 14 // nanvAtmA'NuparimANa ityuktam / kathamanekazarIreSvekasyANorAsmAbhimAnasambhava ityatrAha 1 // -2 // -3. bu. 6-3-10 // -4, kaTha, 2-5-8 // *61 For Private And Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 482 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a.4. pradIpavadAvezastathAhi darzayati / 4 / 4 / 15 // yathA pradIpasyaikasyaikasmindeze vartamAnasya svaprabhayA dezAntarAvezaH; tathA''tmano'pyekadehasthitasyaiva svaprabhArUpeNa caitanyena sarvazarIrAvezo nAnupapannaH yathA caikasminnapi dehe hRdayAghekapradezavartino'pi caitanyavyAptyA sarvasmin deha AtmAbhimAnaH, tadvat / iyAnvizeSaH-amuktasya karmaNA saGkucitajJAnasya dehAntareSu AtmAbhinAnuguNA vyAptirna sambhavati muktasya tvasaGkucitajJAnasya yathAsaGkalpamAtmAbhimAnAnuguNA vyAptiH 'idam' iti grahaNAnuguNA ca nAnupapannA / tathAhi darzayati 1"vAlAgrazata bhAgasya zatadhA kalpitasya c| bhAgo jIvassa vijJeyassa cAnanyAya kalpate" iti / amuktasya karma niyAmakam : muktasya tu sveccheti vishessH|| nanu paraM brahma prAptasyAntarabAhyajJAnalopaM darzayati zrutiH 2"prAjJenAtmanA sampariSvakto na bAhyaM kiMcana veda nAntaram" iti; tatkathaM muktasya sArvajJayamucyate? tatrottaraMsvApyayasampattyoranyatarApekSamAviSkRtaM hi|4|4|16|| nedaM vacanaM muktaviSayam apitu svaapyysmpttyornytraapekssm|svaapyyH-sussuptiH sampattizca-maraNam, 3 "vADmanasi sampadyate"ityArabhya 3 "tejaH parasyAM devatAyAm" iti vacanAt / tayozvAvasthayoH prAjJaprAptirnissambodhatvaM ca vidyate / atastayoranyatarApekSamidaM vacanam / suSuptimaraNayonissambodhatvaM, muktasya ca sarvajJatvamAviSkRtaM hi zrutyA 4" nAha khalvayamevaM sampatyAtmAnaM jAnAtyayamahamasmIti no evemAni bhUtAni vi. nAzamevApIto.bhavati nAhamatra bhogyaM pazyAmi." iti suSuptivelAyAM 1. zve. 5-a, 9 // --2. bR. 6-3.21 // -3. chA. 6-8.6 // -4. chA. 8.11.2 // For Private And Personal Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] abhAvAdhikaraNam - 482 nissambodhatvamuktvA tasminneva vAkye muktamadhikRtya 1" sa vA eSa divyena cakSuSA manasaitAn kAmAn pazyan ramate ya ete brahmaloke" iti sarvajJatvamucyate / tathA 2" sarve ha pazyaH pazyati sarvamAproti sarvazaH " iti ca spaSTameva sarvajJatvamucyate / tathA maraNe ca nissambodhatvam 3 etebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAnu vinazyati" ityuktam / vinazyati - ausearcyarthaH / ataH 4 " prAjJenAtmanA " iti vacanaM svApyayasampanyoranyatarApekSam / / 16 / iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye abhAvAdhikaraNam // 10 // vedAntasAre - abhAvaM bAdarirAha hyevam // tasya dehendriyAdyupakaraNAbhAvaM bAdarirmene 5' 'naha vai sazarIrasya" ityAdirhi tadabhAvamAha // 10 // bhAvaM jaiminirvikalpAmananAt // 2'' ekadhA bhavati" ityAdinA dehendriyAdibhirvividhatAzruteH dehAdyupakaraNasadbhAvaM jaiminimaine // 11 // dvAdazAhavadubhayavidhaM bAdarAyaNo'taH / ubhayazrutessazarIratvamazarIratvazcecchAtaH yathA dvAdazAhe ubhayazrute satra mahInaJca bhavati // 12 // tanvabhAve sandhyavadupapatteH // svenaiva sRSTatanvAdyabhAve svapne 6" atha rathAn rathayogAn pathassRjate " iti paramapuruSasRSTabhAgavat mukto'pi paramapurusRSTaireva lIlArasaM bhuGkte // 13 // bhAve jAgradvat || svanaiva sRSTopakaraNabhAve jAgratpuruSavat bhuGkte // 14 // pradIpavadAvezastathAhi darzayati // ekadezasthitasyApi svaprabhArUpajJAnavyAptyA sarvAnubhavassiddhyati / 7'' vAlAgrazatabhAgasya" ityArabhya 7" sa "cAnantyAya kalpate" iti hi darzayati // 15 // svApyayasamparayoranyatarApekSamAviSkRtaM hi / / 4' prAzenAtmanA saMpariSvakto na bAhyaM kiJcana veda nAntaram" iti vedanAbhAvavacanaM suSuptimaraNayoranyatarApekSamityuktam / 8" nA ha khalvayamevaM saMpratyAtmAnaM jAnAtyayamahama 1. chA. 8-12-5 // - 2. chA. 7-26-2 // - 3. bR. 4-4-12 // - 4. bR. 6-3-21 // - 5. chA. 8-12, 1 // 6. bR. 6-3-10 - 7. ve. 5-a 9 // -- 8. chA. 8-11-2 // For Private And Personal Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 4. 484 vedAntadIpe smIti" ityAdinA suSuptapAdAvakiJcitvamAviSkRtaM hi // 16 // iti vedAntasAre abhAvAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-abhAvaM bAdarirAha hyevam // kiM muktasya zarIrendriyAdyasti? uta na? atha yathAsaGkalpamastica neti ca sNshyH| 1"naha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti azarIraM vAva santaM na priyApriye spRza taH" iti muktasyAzarIratvazravaNAnAstyevetyakaH pakSaH / 2"sa ekadhA bhavati tridhA bhavati" iti sazarIratvazruteH azarIratvazrutiH karmagRhItazarIraviSayeti zarIrendriyAdyastyeveti dvitIyaH pkssH|raaddhaantstu-3"mnsaitaankaamaanpshybrmte ya ete brahmaloke" ityazarIrasyaiva bhogazruteH 2 "sa ekadhA bhavati vidhA bhavati" itizrutezca yathAsaGkalpamasti ca na ceti / sUtrArthastu-zarIrAbhAvaM bAdarimaine; evamAhahi zrutiH 1"azarIraM vAva santam" iti // 10 // bhAvaM jaiminirvikalpAmananAt / / zarIrAdibhAvaM jaiminimane ; kutaH? vikalpAmananAt-vividhaH kalpaH-vikalpaH,2"sa ekadhA bhavati tridhA bhavati" ityAdinA muktasya hi vividhakalpanamAmnAyate; Atmana ekarUpasyAcchedyasya vai. vidhyAsambhavAccharIradvAreNaiva hi vijJAyate vaividhyam // 11 // dvAdazAhavadubhayavidhaM bAdarAyaNo'taH // ataH ubhayazrutericchAtaH, ubhayavidham , zarIravattvamazarIratvaM ca bhagavAnbAdarAyaNo mene ; dvAdazAhavat --yathA dvAdazAha ubhayazrutessatramahInaMca;"dvAdazAhamRddhikAmA upeyuH" iti satraM bhavati, 5"dvAdazAhena prajAkAmaM yAjayet" ityahInam // 12 // - tanvabhAve sandhyavadupapatteH // svenaiva sRSTatanuprabhRtyupakaraNAbhAve paramapuruSasRSTairupakaraNai gopapattessatyasaGkalpo'pi svayaM na sRjati; sandhyavatyathA svapne 6"atha rathAn" ityArabhya6"sa hi kartA" iti 7"ya eSa supteSu" ityArabhya 7" tadu nAtyeti kazcana" iticezvarasRSTairupakaraNairjIvo bhuGkte tathA mukto'pi lIlApravRttezvarasRSTaiH pitRlokAdibhirlIlArasaM bhute // 13 // bhAve jAgradvat // svasaGkalpasRSTatanuprabhRtyupakaraNasadbhAve jAgratpuruSabhogavanmukto lIlArasaM bhuGkte paramapuruSo'pi dazarathavasudevAdipitRlokAdi 1. chA. 8-12-1 // 2. chA. 7-26-2 / / -3. chA. 8-12-5 // -4 // 5 // -6. chA. 6-3-10 // -7. kaTha. 2-5-8 // For Private And Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] abhAvAdhikaraNam. 485 kamAtmanassRSTA tairmanuSyadharmalIlArasaM bhute tathA muktazca satyasaGkalpatvAt paramapuruSalIlAntargatasvapitRlokAdikaM svayameva sRSTvA tairlIlArasamanubhavati // / nanvAtmA'NuparimANa ityuktam ; kathamanekazarIrevekasyANorAtmAbhimAnasambhava ityatrAha pradIpavadAvezastathAhi darzayati / yathA pradIpasyaikasyaikadezavartinaskhayA prabhayA'nekadezapravezaH ; tadvadAtmano'pyekadezasthasya svaprabhArUpeNa jJAnena sarvadeheSu yathAsaGkalpamAtmAbhimAnAnuguNA vyAptissambhavati; yathaikasmindehehadayAdideze vartamAnasyANorapi sarvasmindehe aham' ityabhimAnAnuguNavyAptisvaprabhArUpacaitanyena, tadvat / tathA darzayati hi zrutiH1 "vAlAgrazatabhAgasya zatadhA kalpitamya c| bhAgo jIvassa vizeyassa cAnantyAya kalpate" iti|prtygaatmno'nnutvmev svarUpamiti sUtrakAramatam, 2 "nANuratacchrateriticennetarAdhikArAt" iti parasyaiva mahattvavacanAt // 15 // nanu paraM brahma prAptasyAntarabAhyajJAnalopaM darzayati zrutiH3"prAjhenA'tmanA sampariSvakto na bAhya kiJcana veda nAntaram" iti; tatkathaM muktasya jJAnAnansyamucyata ityatrAha svApyayasampattyoranyatarApekSamAviSkRtaM hi // nedaM maktaviSayama: suSuptimaraNayoranyatarApekSam / AviSkRtaM hi zrutyA suSuptimaraNayonissambodhatvam , mokSadazAyAM sarvazatvaM ca / suSuptau tAvat 4"nA ha khalvayamevaM sampratyAtmAnaM jAnAtyayamahamasmIti no evemAni bhUtAni vinAzamevApIto bhavati" iti / vinAzam-adarzanamityarthaH / maraNe ca 5"etebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAna vinazyati" iti / vinazyati na pazyatItyarthaH / mokSe tu 6"sa vA eSa divyena cakSuSA manasaitAnkAmAnpazyatramate ya ete brahmaloke" iti; 7"sarva ha pazyaH pazyati sarvamApnoti sarvazaH" iti ca // 16 // iti vedAntadIpe abhAvAdhikaraNam // 5 // 1. zve. 5-a, 9 // -2. zArI. 2-3-22 // ---- 3. bR. 6-3-21 // -4. chA. 8.11.2 // -5. bR. 4-4-12 // -6. chA. 8-12.5 // -7. chA. 7-26-2 // For Private And Personal Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye jgdvyaapaarvjdhikrnnm|| ) -- jagadvyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca / 4 / 4 / 17 // kiM muktasyaizvarye jagatsRSTacAdi paramapuruSAsAdhAraNaM sarvezvaratvamapi, uta tadrahitaM kevala paramapuruSAnubhavaviSayamiti saMzayaH / kiM yuktam ? jagadIzvaratvamapIti / kutaH | 1" niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " iti paramapuruSeNa paramasAmyApattizruteH satyasaGkalpatvazrutezca / nahi paramasA - myasatyasaGkalpatve sarvezvarAsAdhAraNajaganniyamanena vinopapadyete / atassatyasaGkalpatvaparamasAmyopapattaye samastajaganniyamanarUpamapi muktasyaizvaryamiti // 4-11 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( siddhAntaH ) .. evaM prApte pracakSma- jagadvayApAravarjam iti / jagadvyApAraH - nikhilacetanAcetanasvarUpasthitipravRttibhedaniyamanam / tadvarja nirastanikhilatirodhAnasya nirvyAjabrahmAnubhavarUpaM muktasyaizvaryam / kutaH prakaraNAt-nikhilajaganniyamanaM hi paraM brahma prakRtyAmnAyate 2" yato vA imAni bhUtAni jAyante yena jAtAni jIvanti yatprayantyabhisaMvizanti tadvijajJAsakha tadbrahma" iti / yadyetannikhilajaganniyamanaM muktAnAmapi sAdhAraNaM syAt, tatazcedaM jagadIzvaratvarUpaM brahmalakSaNaM na saGgacchate ; asAdhAraNasya hi lakSaNatvam / tathA 3" sadeva somyedagra AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata " " brahma vA idamekamevAgra AsIt tadekaM sanna vyabhavat taccheyorUpamatya sRjata kSatraM yAnyetAni dekSatrANi indro varuNassomo rudraH parjanyo yamo mRtyurIzAna iti" 1. mu. 3-1-3 // --2. tai. bhRgu. 1 - anu // 3. chA. 6-2-1 // -4, bu, 3 For Private And Personal Use Only * Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] jagabyApAravarjAdhikaraNam . 487 1"AtmA vA idamekaevAgra AsIt nAnyatkiMcana miSat sa IkSata lokAnnu sRjA iti sa imAn lokAnasRjata" 2"eko ha vai nArAyaNa AsIna brahmA nezAno neme dyAvApRthivI na nakSatrANi nApo nAmirna somo na sUryaH sa ekAkI na rameta sasya dhyAnAntasthasyaikA kanyA dazendriyANi" ityAdiSu / 3"yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaraH" ityArabhya 4" ya Atmani tiSThan" ityAdiSu ca nikhilajaganniyamanaM paramapuruSaM prakRtyaiva shruuyte|asnihittvaacc-ncaitessu nikhilajaganniyamanaprasaGgeSu muktasya sannidhAnamasti; yena jagadvyApArastasyApi syaat|| pratyakSopadezAditi cennAdhikArikamaNDa lsthokteH|4|4|18|| 5" sa kharAibhavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" 6" imAn lokAn kAmAnI kAmarUpyanusaMcaran" iti pratyakSeNa-zrutyA muktasya jagadvyApAra upadizyate; ato na jagadvyApAravarjamiti cettanna, AdhikArikamaNDalasthokteH; AdhikArikA:-adhikAreSu niyuktA hiraNyagarbhAdayaH; maNDalAni-teSAM lokAH tatsthA:-bhogAH muktasyAkarmavazyasya bhavantItyayamarthaH 5" tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" ityAdinocyate / akarmapratihatajJAno mukto vikAralokAn brahmavibhUtibhUtAnanubhUya yathAkAmaM tRpyatItyarthaH / tadevaM vikArAntarvartinaH AdhikArikamaNDalasthAn sarvAn bhogAn brahmavibhUtibhUtAnanubhavatItyanena vAkyenocyate na jgdvyaapaarH|| 18 // ___ yadi saMsArivanmukto'pi vikArAntarvatino bhogAn bhute, tarhi badasyeva muktasyApyantavadeva bhogyajAtamalpaM ca syaat| tatrAha 1. aita. 1-1 // - 2. maho. 1-a. 1 // -3. bR. 5-7-3 // -4. zatapatha. 14-5.30 / -5. chA. 7.25-2 // -6. te, bhRgu. 10.5 // For Private And Personal Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 488 zrIzArIrakamImAsAbhASye a. 4. vikArAvarti ca tathAhi sthitimAha / 4 / 4 / 19 // - vikAre - janmAdike na vartata iti vikArAvarti nirdhUta nikhilavikAraM nikhila he pratyanIkakalyANaikatAnaM, niratizayAnanda, paraM brahma, savibhUtikaM, sakalakalyANaguNamanubhavati muktaH / tadvibhUtyantargatatvena vikAravartinAM lokAnAmapi muktabhogyatvam / tathAhi parasmin brahmaNi nirvi kAre'navAdhikAtizayAnande muktasyAnubhavitRtvena sthitimAha zruti:1" yadA hyevaiSa etasminnadRzye'nAtmye'nirukte'nilayane'bhayaM pratiSThAM vindate atha so'bhayaM gato bhavati " 1" raso vai saH rasaM hyevAyaM labadhvA''nandI bhavati" ityAdikA / tadvibhUtibhUtaM ca jagattatraiva vartate 2" tasmin lokAzzritAssarve tadu nAtyeti kazcana " iti zruteH / atassavibhUtikaM brahmAnubhavanvikArAntarvartinaH AdhikArikaNDalasthAnapi bhogAn bhuGga iti 3" sarveSu lokeSu kAmacAraH" ityAdinocyate; na muktasya jagadvyApAraH / / 19 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne / 4 / 4 / 20 // asya pratyagAtmano muktasya niyAmyabhUtasya niyantRbhUtaparama purupAsAdhAraNaM jagadvayApArarUpaM niyamanaM na sambhavatItyuktam ; nikhilajaganiyamana rUpI vyApAraH paramapuruSAsAdhAraNa iti darzayataH zrutismRtI4" bhISA'smAdvAtaH pavate bhISodeti sUryaH bhISA'smAdagnivendrazca mRtyurdhAvati paJcamaH" iti 5" etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH " ityAdiH tathA 6" eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipatireSa bhUtapAla eSa seturvidharaNa eSAM lokAnAmasaMbhedAya " iti 1. tai. Ana. 7.21 // 2. kaTha. 25.8 // - 3. chA. 7-25-2 // --4. tai. Ana. 8-9 // 5. bR. 5.8-9 // --- - 6. bR. 6-4.22 // For Private And Personal Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] jagadhyApAravarjAdhikaraNam. 489 ca shrutiH| smRtirapi "mayA'dhyakSeNa prakRtissUyate scraacrm| hetunA'nena kaunteya jagaddhi parivartate"iti,2"viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat" iti ca / tathA muktasya satyasaGkalpatvAdipUrvakasyApyAnandasya paramapuruSa eva heturiti zrutismRtI darzayataH 3" eSa hyevAnandayAti" 4"mAM ca yo'vyabhicAreNa bhaktiyogena sevate / sa guNAna samatItyaitAn brahmabhUyAya klpte| brahmaNo hi pratiSThA'hamagRtasyAvyayasya ca / zAzvatasya ca dharmasya sukhasyaikAntikasyaca" iti / yadyapyapahatapApmatvAdissatyasaGkalpatvaparyanto guNagaNaH pratyagAtmanaH svAbhAvika evAvibhUtaH, tathA'pi tasya tathAvidhatvameva paramapuruSAyattam tasya nityasthitizca tadAyattAH paramapuruSasyaitannityatAyAH nityeSTatvAnityatayA vartata iti na kazcidvirodhaH / evameva paramapuruSabhogopakaraNasya lIlopakaraNasya ca nityatayA zAstrAvagatasya paramapuruSasya nityeSTatvAdeva tathA'vasthAnamastIti zAstrAdavagamyate / ato muktasya satyasaGkalpatvaM paramapuruSasAmyaM ca jagadvyApAravajem // 20 // bhogmaatrsaamylinggaacc|4|4|21|| brahmayAthAtmyAnubhavarUpabhogamAte muktasya brahmasAmyapratipAdanAca lihAjagadvyApAravarjamityavagamNate 5" so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA" iti / ato muktasya paramapuruSasAmyaM satyasaGkalpatvaM ca paramapuruSAsAdhAraNanikhilajaganiyamanazrutyAnuguNyena varNanIyamiti jagadvyApAravarjameva muktaizcaryam // 21 // ___ yadi paramapuruSAyattaM muktaizcaryam , tarhi tasya svatantratvena tatsaGkalpAnmuktasya punarAvRttihasambhavAzaGketyatrAha 1. gI. 9 10 / -2. gI. 10-42 // 3. tai. Ana. 7-21 // --4. nI. 14.26,27 // -5 te. Ana. 1-2 // -6. sambhAvanAzake. pA // *62 For Private And Personal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAjye [a. 4. anaarttishshbdaadnaavRttishshbdaat|4|4|22|| yathA nikhilaheyapratyanIkakalyANakatAno jagajanmAdikAraNaM samastavastuvilakSaNassarvajJassatyasaGkalpaH AzritavAtsalyaikajaladhiH paramakAruNiko nirastasamAbhyadhikasambhAvanaH parabrahmAbhidhAnaH paramapurupo'stIti zabdAdavagamyate; evamaharaharanuSThIyamAnavarNAzramadharmAnugRhItatadupAsanarUpatatsamArAdhanaprItaH upAsInAnanAdikAlapravRttAnantadustarakarmasaJcayarUpAvidyAM vinivatyai svayAthAtmyAnubhavarUpAnavadhikAtizayAnandaM prApayya punarnAvartayatItyapi zabdAdevAvagamyate / zabdazca 1"sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate na ca punarAvartate na ca punarAvartate" ityaadikH| tathA ca bhagavatA svayamevoktaM 2'mAmupetya punarjanma duHkhAlayamazAzvatam / nApnuvanti mahAtmAnassaMsiddhi paramAM gatAH // AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino'rjuna / mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate " iti / nacocchinnakarmabandhasyAsaGkucitajJAnasya parabrahmAnubhavaikakhabhAvasya tadekapriyasyAnavadhikAtizayAnandaM brahmAnubhavato'nyApekSAtadArambhAdyasambhavAtpunarAvRttizaGkA / na ca paramapuruSassatyasakalpo'tyarthapriyaM jJAninaM labdhvA kadAcidAvartayiSyati / ya evamAha3"priyo hi jJAnino'tyarthamahaM sa ca mama priyaH / udArAssarva evaite jJAnI tvAtmaiva me mtm||aasthitsshi yuktAtmA mAmevAnuttamAM gatim / bahUnAM janmanAmante jJAnavAn mAM prapadyate // vAsudevassarvamiti sa mahAsmA sudurlabhaH" iti / sUtrAbhyAsazzAstraparisamAptiM dyotayati / iti sarva samaJjasam // 22 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye jagadyApAravarjAdhikaraNam // 6 // - -- 1. chA. 8-15-1 // --- 2. gI. 8.15,16 // -3. gI. 7-17,18,19 // For Private And Personal Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 491 pA. 4.] jagadvyApAraSarjAdhikaraNam . iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye caturthasyAdhyAyasya caturthaH paadH||4|| smaaptshcaadhyaayH||4|| zAstraM ca parisamAptam // avistRtAssugambhIrA rAmAnujamunergiraH / darzayantu prasAdena svaM bhAvamakhilaM dRDham // zrImate rAmAnujAya namaH. vedAntasAre-jagadvyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca // apa. hatapApmatvAdisatyasaGkalpatvaparyantaM muktasya jagajanmAdikAraNatvavarjam 1 'yato vA imAni bhUtAni jAyante'' ityArabhya 1"tabrahma" ityAdi jagatsRSTyAdi parasyaiveti prakaraNAdavagamyate; sRSTyAdiprakaraNeSu muktsyaasnnihittvaanyc| muktasthAtirohitasvamAhAtmyasyAnavadhikAtizayAnandaparipUrNabrahmAnubhava eva / brahmaNo'pi jagadyApAro lIlAmAtramiti 2 "lokavastu lIlAkaivalyam" ityuktm|| pratyakSopadezAditi cennaadhikaarikmnnddlsthokteH|| 3 "imAllokAn kAmAnI kAmarUpyanusaJcaran" ityupadezAjagadyApAro'stIti cet-na, hiraNyagarbhAdhAdhikArikamaNDalasthabhogokteH / nahi tatra niyamanaM zrutam // 18 // vikArAvarti ca tathAhi sthitimAha // vikArAsaMsRSTaparipUrNaparabamAnubhava eva tasya sukham ; tathA'sya sthitiM 4"raso vai saH / rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati" ityAha // 19 // 1. ta. bhRgu. 1 - anu||- 2. zArI. 2-1-33 // -3. bhRgu. 10-5 // -4, te. bhAna. 7-1 // For Private And Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 492 vedAntadIpe [a. 4. darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne // uktamartha zrutismRtI ca darzayataH 1"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassaMbhUtaH" 2"etasya vA akSarasya prazAsane" ityAdikA zrutiH; smRtirapi 3"ahaM sarvasya prabhavaH mattassarva pravartate" iti| bhogamAtrasAmyaliGgAcca / / 1"so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA" iti brahmAnubhavarUpabhogamAtrasAmyaliGgAzca // 21 // anAvRttizzabdAdanAvRttizzabdAt ||4"s khalvevaM vartayan yAvadAyuSaM brahmalokamabhisaMpadyate na ca punarAvartate" itizabdAt nivRttasamastatirodhAnaH AvirbhUtApahatapApmatvAdiguNagaNaH anavadhikAtizayAnandaM paraM brahmAnubhavati, na ca punarAvartate iti nizcIyate iti / sarva samaJjasam // 22 // iti vedAntasAre jagadvyApAravarjAdhikaraNam // 9 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntasAre caturthasyAdhyAyasya caturthaH paadH||4|| smaaptshcaadhyaayH||4|| zrImate rAmAnujAya namaH vedAntadIpe-jagadvyApAravarja prakaraNAdasanihitatvAca // kiM muktasya bhogaH nikhilaheyapratyanIkakalyANakatAnasakaletaravilakSaNAnavadhikAtizayAnandamahAvibhUtirUpaparabrahmAnubhava eva ? uta jagatsRSTyAdijaganiyamanarUpalIlA'pIti sNshyH| 5"niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" ityAdizruterjaganiyamanarUpalIlApIti pUrvaH pakSaH / rAddhAntastu-6"yato vA imAni bhUtAni jAyante" 7"sadeva somyedamagra AsIt''8"brahma vA idameka evAgra AsIt" 9"AtmA vA idameka evAgra AsIt" 10"eko ha vai nArAyaNa AsIt"ityAdiSu paraM brahma prakRtyaiva jagadvayApArazzrUyate / tatratatra prakaraNe na muktasya 1 te. Ana. 1-2 // -2. vR. 5-8 9 / / -3. gI. 10-8||---4, chA. 8-15. 1 // -5. mu. 3-1-3 // -6. te. bhRgu. 1 // -7. chA. 6-2-1 // -8. va. 3. 4-10 // -9. aina. 1-1 // -10. maho, 1-9 // For Private And Personal Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] jagabyApAravarjAdhikaraNam. sanidhirapyasti / ato jaganiyamanarUpadhurAvarje 1"so'znute sarvAnkAmAnsaha brahmaNA vipazcitA" 2" sa eko brahmaNa AnandaH zrotriyasya cAkAmahatasya" ityanavadhikAtizayAnandabrahmAnubhave muktasya sAmyam / brahma hi svasya parasya cAnubhUyamAnamavizeSeNAnavadhikAtizayAnandaM bhvti,aanndsruuptvaavishessaat| sUtramapi vyAkhyAtam // 17 // pratyakSopadezAditi cennAdhikArikamaNDalasthokteH // pratyakSaM-zrutiH; 3"tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" 4"imAllokAnkAmAnI kAmamapyanusazvaran ' ityAdizrutyA muktasya jagadvyApAropadezAtso'pIti cet-tantra, AdhikArikamaNDalasthokteH; AdhikArikAH paramapuruSeNa lokaniyamanAdhikAre niyuktAH hiraNyagarbhAdayaH; maNDalAni teSAM lokAH, tatsthabhogeSu muktasya yadI. cchA vartate, natratatra yathAkAmaM paramapuruSAnugraheNa vartamAnastatrasthAnbhogAnbhuke iti tayA zrutyokteH / 'kAmAnI' 'kAmacAro bhavati' iti hi zrUyate; na niyukta iti // 18 // utpattyAdivikAravartI heyamizro'tyalpazca kathaM muktasya bhogo bhavati, yadicchAtassarveSu lokeSu kAmacAra ucyata ityatrAha vikArAvarti ca tathAhi sthitimaah| cazabdo'vadhAraNe; utpatyAdivikAreSu na vartata iti vikArAvarti paraM brahmaiva / nirdhUtanikhilavikAraM nikhilaheyapratyanIkakalyANakatAnaM niratizayAnandaM parabrahma savibhUti sakalakalyANaguNaM muktasya bhogyam ; tadvibhUtyantargatatvena vikAravartinAM lokAnAmapi muktabhogyatvam ; tathAhi parasminbrahmaNi muktasyAnubhavitRtvena sthitimAha zrutiH-5"yadA hovaiSa etasminnadRzye'nAtmye'nirukte'nilayane'bhayaM pratiSThAM vindate atha so'bhayaM gato bhavati" 5"raso vai saH rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati" brahmaniSTho brahmaiva labdhvA'nandI bhavatItyarthaH / brahma hi nira* tizayakalyANAnantaguNakamanantamahAvibhUti ca / tatra savibhUtikabrahmAnubhavAya vibhUtyekadezabhUtalokeSu saJcaratastatratatra kAmacAro bhavatItyucyate // 19 // darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne // utpattyAdijaganiyamanaM parasyaiva; muktasya tu parabrahmAnubhava eva bhoga ityuktamevArtha pratyakSAnumAne zrutismRtI darzayata, 1. te. bhAna. 1-2 // -2. tai. bhAna. 8.4 // -- 3. chA. 7.25-2 // --4. te bhUgu. 10-5 // -5. te, Ana, 7-2.1 // For Private And Personal Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe [ma.. 1"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" 2 "bhISA'smAdvAtaH pavate" 3"etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH" ityAdikA zrutiH; smRtirapi 3"ahaM sarvasya prabhavaH" 4"ahaM kRtmasya jagataHpramapApralayastathA" 5"viSTabhyAimidaM kRtvamekAMzena sthito jagat"3"matsassarva pravartate" 6'so'bhidhyAya zarIrAtvAtsisakSurvividhAH prajAH" "prazAsitAraM sarveSAm" ityAdikA prvissyaa| "athAkAmayamAno yo'kAmo nikAma AptakAma AtmakAmaH" ityAdikA zrutiH / smRtirapi 9"priyo hi zAnino'stharthamaham ...Asthitassa hi yuktAtmA maamevaanuttmaaNgtim|vaasudevssrvmiti sa mahAtmA sudurlabhaH" 1 0 "mAM ca yo'vyabhicAreNa bhaktiyogena se patAla guNAnsamatItyaitAnbrahmabhUyAya kalpate // brahmaNo hi pratiSThA'hamamRtasyAvyayasya ca / zAzvatasya ca dharmasya sukhasyaikAntikasya ca" ityAdikA muktaviSayA // 20 // bhogamAtrasamyaliGgAca // 1"so'znute sarvAnkAmAnsaha brahmaNA vipazcitA" iti muktasya brahmAnubhavabhogamAtrabrahmasAmyavacanAllinAtha jaga, dvayApAravarjamiti nizcIyate // 21 // ___ yadi niyantRtvaM parasyaiva, evaM tarhi svatantratvena muktaM paraH kadAcitpunarAvayiSyatItyAzaGkayAha anaavRttishshbdaadnaavRttishshbdaat||asy muktasyAnAvRttizzabdAdavagamyate ; yathA 11"yato vA imAni bhUtAni jAyante" 12 "so'kAmayata bahu syAM prajAyeyeti"13 "yaH pRthivImantaro yamayati"14'ya AtmAnamantaro yamayati" iti zabdAtparamapuruSasya sraSTatvaM niyantRtvaM cAvagamyate ; tathA 15"etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvarta nAvartante"16 sa khalvevaM vartayanyAvadAyuSaM brahmalokamabhisampadyate na ca punarAvartate" 17"mAmupetya punarjanma duHkhAlayamazAzvatam / nApnuvanti mahAtmAnassaMsiddhi paramAM gatAH // AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino'rjuna / mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate" 18''idaM zAnamaH ..te. Ana. 1.2 // -2. te. Ana. 8-1 // -3. gI. 10.8 // -4. gI. 7. 6 // -5. gI. 10.42 // -6. manu. 1-a. 8 // -7. manu. 12-a. 122 // -8. 1. 6.4-6 // -9. gI. 7.17 // --10. go. 14-26 // -11. te. bhRgu. 1 // 12. te. Ana. 6-2 // -13. i. 5-7-3 // -14. 6. 5.7.22. mA // -15. chA. 4-15-6 // -16. DA. 8.15.1 // -17. gI. 8-15,16 // -18. go. 14.2 // For Private And Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jagayApAravarjAdhikaraNam 495 pAzritya mama sAdharmyamAgatAH / sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca" itizabdAdevainaM kadAcidapi nAvartayatItyavagamyate / sUtrAvRttistu zAkhaparisa. mAptiM dyotayati / iti sarva samAsam // 22 // iti vedAntadIpe jagadyApAravarjAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntadIpe caturthasyAbhyAyasya caturthaH paadH||4 // samAptadhAnyAyaH // 4 // zAzaM ca prismaaptm|| zrImate rAmAnujAya nmH|| For Private And Personal Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH adhikaraNasArAvalI. --(bhatha dvitIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH-~- smRtyadhikaraNam / / tattAhaktarkatantrakramanipuNamahAbuddhisantoSasiddhiyadyapyuktena labhyA tadapi mRdudhiyAM haitukAskandazaGkI / sthUNAkhAtakrameNa sthirayati kathitaM brahmaNaH kAraNatvaM kAryatvaM yasya yAdRkzrutibhiravagataM tasya tattAdRzazca // pAdadvandvaM dvitIye pariharati pare kAraNe bAhyapIDAM kAryadvAreNa pAdAntarayugamudayatyAntarakSobhazAntyai / hetutvAyogabhaGgaH prathamamiha vibhostasya sArvatrikatvAyogakSepaH parastAt phalati sa ca bhavecchrautanityaM vihAya // 2 tantracchAyAnidAne svayamupaniSadAmAnyaparye niruddha tantrebhyo durbalatvAttadanusaraNamityujihIte paro'dya / itthaM satyatra tattatsmRtinaya' pRtanAtikramantattadaH pratyastraivArayitvA draDhayati calitaM pAdataH prAcyamartham // 3 nirNItaM karmakANDe smRtinayavihatau nizcalatvaM zrutInAM carcA tatsiddhaye'sau punariti viphalaH syAdvatIyAdyapAdaH / maivaM gambhIranAnAzrutizikharaparicchedyadurbodhatAyAmAtokkyA tarkatazca kSamamanusaraNaM pazyato hyatra bhnggH|| 4 dvAbhyAM smRtyA virodha pariharati tatastvaSTabhistarkabAdhaM tenopAdAnabhAvaM draDhayati tu vibhoH kartRtAntavayaM ca / 1. kalitA iti cintAmaNau vyAkhkhAtaM // *63 For Private And Personal Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 34 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm tattatkSepAtulAgra 1 dvayanamanasamunnAmanItyA pravRtte zaGkAvarge parIkSA samanihitamatiH pakSapAtaM ruNaddhi // smartA zrutyaiva gItaH kapilaRSira sau vAsudevAMzabhUtaH khyAto rAmAyaNAdau praNidhinipuNadhIrvakti vedAntatattvam / tasmAdasmadvidUre zrutizirasi taduktayaiva niSkarSaNaM syAna syAdekArthamanvAdyanaghabahugirA tatra tttvaarthsiddheH|| (atha yogapratyuktyadhikaraNam // 2 // ) - vedAn pUrva vidhAtA'labhata bhagavatassarvavidyAniyukto vAgIzazcaiSa tasmAttaduditavihatau kampanaM vedamUrdhnaH / maivantasyApi vedApahRtimukhavipaddarzanAt kSevibhAvAt bhrAntyAdissambhavedityagatikaviSaye pUrvavannirvadAmaH // (atha vilakSaNatvAdhikaraNam || 3 || ) vizvaM traiguNyavat syAt triguNata uditannAsamAdityayuktaM sarvAkAreNa sAmyaM kacidapi na bhavet kenacit sAmyamiSTam / bhagnA hetuvyavasthocitaguNasamatA gomayAdRzvikAdau sthUlatvaM yAti cezaH prakRtitanuratassarva codyopamardaH // IkSA tAmbahu syAmiti sati paThitA tejaso'pAzca dRSTA sAlakSaNyaM tatassyAjjagata iti mRdumajJapArzvastha codye / tanmUrteH parasyekSaNamidamiti tadvAkyabhAvApalApI sAmAnyenAbhimAni vyavaharaNamiha vyAharat pUrvapakSI // (atha ziSTAparigrahAdhikaraNam ||4|| ) saMvAdAdakSapAdakSapaNakakaNabhugbhikSupakSeSvaNunAM vizvantaddhetukaM syAditi mRdumatibhizzvAvarAhakramoktau / 1. dvitayanati - pA // For Private And Personal Use Only [a. 2. 6 9 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 10] itaravyapadezAdhikaraNam. anyonyavyAhatArthasthapuTitakuhanAyuktidoSApanutyai bhAti vaiyyantasUryaH pratimatatimirastomakukSibharirnaH // ( atha bhoktrApattyadhikaraNam // 5 // ) eko yasyAsti dehassa bhavati vividhAnantaduHkhaikabhoktA vizvaM dehaH prabhozcet sa kathamatipatedvizvaduHkhAnubhUtim / itthaM jIveza sImAmapalapitumanAH kozabhAjA zrutInAM samrADbhRtyAdinItyA zamamiha labhatAM sAmyavaiSamyadarzI // 11 (athArambhaNAdhikaraNam // 6 // ) kArye dharmairviruddhaiH kaTa iva zakaTAt kAraNadravyato'nyadvayApAraH kArakANAM viphala itarathetyarddhavainAzikoktau / dravyaikye'pyastu sarve tadabhimatadazAbhedato'sacchrutizcetyasakSAllAghavAcca zrutikathitajagadbrahmatAdAtmyamuktam // 12 mAyopAdhisvazaktivyatikaritaparabrahmamUlaH prapaJco yeSAnte'pyadvitIyazrutimavitathayantyava tattadviziSTe / aprAdhAnyAttathA naH prakRtipuruSayorantarAtmapradhAne vAkye'smin sthUlasUkSmAnvaya iti jagato'nanyabhAvopapattiH / / vizvArambhe vivarta zakalapariNatiM zaktizeSasya sUrti vyaktyullAsau visRSTiM vikRtimaniyatAM tatvapaGkau ca sRSTim / tattadvAkyaikadeze svarasa iti mudhA kalpayantastu mugdhAssarvazrutyaikarasyapraNayibhiradharIcakrire tattvavidbhiH / / (athetaravyapadezAdhikaraNam // 7 // ) ukte'nanyatvapakSe cidapi pariNatirbrahmaNassyAttatastajIvaikyaM tattvamasyAdyavagatamahatanduH khasindhuzca jIvaH / abhrAntastu svaduHkhaM na sRjati na ca tatkrIDayApyasya maivaM tAtsthyenAnanyatoktestadapi cidacitostaccharIratvasiddheH // 15 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 35 10 14 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm bha. 2. __- (bhathopasaMhAradarzanAdhikaraNam // 8||rnshkto kartRpakRtyorupakaraNagaNopasthitau kAryakRttvantasmAdagre sadekaM kimupakaraNayedityasacchaktibhedAt / kSIrAyaskAntalUtAtridazamunimukhAnvIkSya toSTavyamasmin saMkalpAdeva jIvo nudati nijvpurvishvruupsttheshH|| 16 -- (atha kRtsnaprasaktyadhikaraNam // 9 // )--- kRtsnaM kAryAtmanA cet pariNamati paraM nAvaziSyeta kizcidhazAniSkalatvazrutivihatiridaM syAdviziSTe'pi tasmin / brahmopAdAnataivaM na ghaTata iti cenna svapakSeSu sAmyAttanmAnAttadgahItau zrutimitamiti tallokavat svIkuruSva // 17 saMyogAkhyaM hi kArya vibhutadirayossyAdaNUnAmmitho vA kAtsnnAMzena vA tadvihatamiti vadan zUnyavAde nimajjet / sAMkhyo'pi prAha vibhvI prakRtimiti kathanyUnasRSTistatassyAnmAyAdiSvevamUhyaM nigamanigaditA tvakSatA paddhatirnaH // 18 ---(atha prayojanavattvAdhikaraNam // 10 // AtmArtha vizvasRSTiH kathamapi satatAvAptakAmasya na syAt kAruNyAhaHkhasRSTine bhavavi na ca sA sarvazaktezcikitsA / sarvajJasvAtmatRptastadiha na jagato heturityandhacoj lIlAsau lokavatsyAdabhimatisamaye siddhitstvaaptkaamH|| 19 vizvanduHkhaikatAnaM viSamamapi sadA nirmimANasya lIlA saMjAyetAsamaJjakramata iti bhvenirdytvaadidossH| maivaM bIjAGkarAdikramaviSamabhavAnAdikauMdhabhAjAM jIvAnAM sauti tattatphalamiti karuNAsAmyayorAhANAt // 20 For Private And Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] racanAnupapatyadhikaraNam. dRSTanyAyena vizvaprajanakacidacittattvabhedaprakRptau kheSTapratyarthidharmopanayananiyatavyAptivaiyAkulI syAt / atyantAdRSTamartha bhaNitumadhikRtAcchAstratassarvakartussiddhau bAdhAdyanarhaSamitiparavatI srvdhrmoppttiH|| 21 sAMkhyasmRtyA virodhAdvidhimatavihateH kAryavairUkhyato'smibekArthAnekatantroditavihatatayA dehabhogAviyuktyA / kAryopAdAnabhedAt svahitavihatitaH kArakastomahAne kRtatsnAMzAdhahabAdhAt kRtiviphalatayApyutthitaM prtyviddhyt|| 22 iti kavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM dvitIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // -- ---(atha dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // ) racanAnupapatyadhikaraNam // 1 // 1 bAdhAbhAvAdakampe sthitavati nigamaibrahmahetutvavAde bhUyaH kiM vItarAgo vadati paraparIvAdamatretyayuktam / prakhyAtaprAcyanaikapratisamayabhavanmandasandehazAntyai tulyatvabhrAntisiddhA prakaraNasamatA tarkapAde hi vAryA // SaDviMzAlambisAMkhyaM sphuTatarapaThitaM bhArate yogatulyaM tatsthatvAt paJcaviMzastviti ca nigditssrvtttvaantraatmaa| tasmAt sezAnatantaM zrutisamadhigataM sthApayitvAtha sUtraH pakSaM tvIzAnapekSaM prativadati nayairutkaTapratyavAyam / / avyaktAdInpadArthAnanumitimukhatassthApayantassvabuddhyA SaTatriMzattattvavAdaprabhRtiSu na kathaM saGgamicchanti sAM khyaaH| For Private And Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm ma. 2. tulyAkSepopapattIzrutiniyatimucA kalpanAsammRzanto dRSTamApakhuvIran laghumanuminuyuzzeSamicchanti zAstrAt // 3 kArya kiMcit kuvindaprabhRtiviracitandRzyate'nyacca sarva kAyattaM zrutantat kvacidapi na parAdhInatAbhaGgadRSTiH / pavandhakSIrapAthastRNajaladataTidvAyvayaskAntapUrvaiH dRSTAntairna tvadiSTaM phalati tadakhilaM cetanAdhiSThitaM naH // 4 nanvatrAcetanAnAM skhasamucitavidhau karvadhInatvamuktaM zAstrArambhe vidhAturvyanudadanumiti kiM prssuutrkaarH| pRccheyaM nAtitucchA zRNu tadavahitassarvakannAnumAtuM nApahrotuM ca zakyastadubhayaniyamAdarzanAdityamasta / sattvAdyAn dravyabhedAMstriguNamitisamAhArataH kalpayantasteSAM nityaM vibhutve samaviSamadazAdyatra kIdRgvadeyuH / anyonyAdhyAsakRptiH prakRtipuruSayorbhogamokSopapatyai cchAyApattyAdinItyA kathamiyamubhayAcetanatve ghaTeta // puMsAM bhogApavargaprabhRti phalamidantacca sarva pradhAne dRSTutvAdezca kRptiH puruSa iha pRthagdraSTutAdizca buddhau / muktyai baddhasya zAstra munirakRta tato nityamukto'smi cetyAcanyonyavyAhatokti vRSalapariNaye jainabhaktA japantu // 7 --(atha mahaddIrghAdhikaraNam // 2 // )... kalpyopAdAnamekaM paramamahadadhikSipya nAnAvidhANUpAdAnaughasya dRSTAt samadhikavapuSaH kalpane'niSTamAha / pAjJAdhiSThAnazUnyaprakRtipariNatiH pAnirastAtha sezaM sUkSmANudravyamUladvayaNukamukhajagatsRSTipakSaM pinaSTi // For Private And Personal Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] mahahIrghAdhikaraNam pAgevArambhaNoktAvapahRtaviSayA prAgasavyakRptiH kANAdAnAmidAnI kSipati bahumukhaM kAraNaprakriyAMzam / vedhA hetau vibhakte tvanumitizaraNaistattadaMzairyathArha vyAghAtAdInvikalpakramavividhagatIn vyAharatyatra suutraiH|| 9 dRSTasyANoH prasUti ghaNukamaNumapi sthApayanto'numityA dRSTAkArAnusArAnna niravayavatAyana vaktuM kSameran / sarva sadheta sUkSme pramitiparavatAM jAlakAlokalakSye tadbhAgAn khyApayedvA smRtiraphalatayA tvAnyaparyeNa neyA // 10 vizrAntirna kaciccedavayavanivahAnantyato mAnasAmyaM mASakSoNIbhRtossyAditi yadi tadasattAratamyAdanante / vaiSamyaM pakSamAsamabhRtiSu niyataM nAnanteSvaniSTaM pArAvaryazca jAtyorna kimanukathitaM vyaktyanantatvasAmye // 11 nAdRSTaM kizcidanyacchatisaraNijuSAndevatAnugrahAderanyatve tasya tajjJairadhikayatanavat kRptirAdau vyudastA / yatne yatnAnapekSA na kimanumanute syAdadRSTe'pi tadvat bhUtasthAdRSTavAde yaNukRdaNugatAdRSTakalpo'tra lUnaH // 12 nityaM sambandhameke nijagadurapRthaksiddhasarvAnuvRttaM nityaM nityeSvanityeSvapi katicidimantAvadAyuSkamAhuH / tattadvandvakhabhAvapratiniyatimucA syAna tena vyavasthA gurvI tvanyasya kuptiH kathamadhikajuSAM nAnavasthA na dossH|| nirdhate sUtrakArairavayaviparamANvAtmake dravyavarge vizva vyAptyekalakSyaM paramamahadasat syAdathAdravyameva / maivandRSTANutatsaMhati tadubhayasambandhasiddheravAdhAdAgantukSoNitAthaiH zrutirapi jagadArambhaNaM bambhaNIti // 14 For Private And Personal Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 2. ---(atha samudAyAdhikaraNam // 3 // )... bAyoktAcArabhAgazzrutivihativazAjaiminIye nirastastattvAMzantarkitantaiH prativadati gurujaimineratra pAde / nirdhate tatra pUrva nirupadhikanayairardhavainAzikokte pakSAnvainAzikAnAM jinagirizamatakSepataH prAk kSiNoti // 15 buddho'sau svAvatAraissaha parigaNitaH zrIdhareNa svazAstre sarvajJo naiva muhyena ca nikhilasuhRdvipralipseta kazcit / tasmAt buddhoktabhaGge bhajati bhidurA sAttvatAdIti cenna khAbhISTapratyanIkapramathanamanasA mohnaadiprvRtteH|| 16 durvArA mohanecchA nikhilajanayituH kena moho'nyathA nastasmAtkarmAnurUpandizati phalamasau tatvabodhaM bhramaM vA / khoktyAdessiddhametannirupadhi viSamo naiva tasmAt samoktiH kAruNyAdvipralipsA na yadi vRjina nezanighnaM phalaM syAt // kalpyo boddheti sarve sugatamatavido bodhyamadhyakSameke budhyAkArAnumeyaM katicana katicit bodhymithyaatvmaahuH| tattulyanyAyato'nye dhiyamapi jagaduH saMvRtereva siddhAMtAnsarvIstarkamAnadhati ditijagurUnadya vaibhASikAdIn // 18 ekadvayAdisvabhAvairyadaNubhirathavA tattadekasvabhAvaiH kSoNIdehAdipuJjaprasUtiriti samAbhASi vaibhaassikenn| jJAnAdAnAdi tatra kSaNabhiduratayA bodhyabuddhyone siddhayenirbAdhA pratyabhijJApyanumitimathanI zeSamanyatra sUktam // 19 bodheSvAkArabhedaM nijamuparitaneSvarpayan prAktano'rthastadvaicitrayAnumeyaH kacidapi na tadAdhyakSateti prajalpan / prAk pazcAca pravRttairvihatibahulatAM gauravazca bruvANaiH zikSAdakSaissayUthyairdamita upazamaM yAtu sautraantikaakhyH|| 20 For Private And Personal Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 2. ] www.kobatirth.org sarvathAnupapattyadhikaraNam athopalamdhyadhikaraNam // 4 // na grAhmagrAhakau staH kacidapi vividhAnAdisantAnacitro tmA nacAtmako'dya sphurati bhavadazAtikrame svAtmanaiva / yogAcAroktiritthaM viSayaviSayiNorbodhabAdhau samAnau manvAnairvAraNIyA svaparavibhajanAdyatra na kApi siddhyet // 21 bujyaikyaM bodhyaboddhorna ghaTata iha te satyayoranyayorvA bhinnatve grAhyalakSmakSatimabhimanuSe nAtra citraikyamarthyam / citradravyaM guNaM vA kimapi na ca viduH ke'pi bhinnaikarUpaM tenAtmakhyAtivAde sthitimiha bhajatu svaprakAzatvamAle // 22 atha sarvathAnupapattyadhikaraNam // 5 // ) - savesave ye ca dvitayaparihRtAvapyaniSTaprasaGgaisarve zUnyazcatuSkoTayatigatamiti nAmAnatassveSTavAdAt / akSobhyantat prahANe paramatamasatI saMvRtirnArthasiddhyai tasmAditthaM niSedho nirupadhika iha kApyadRSTo na kalpyaH // 23 prAkpazcAt sattvahAnergaganakusumavat syAnna maye'pi kAryamaivantatraiva dRSTerna yadi kathamasau madhyakAryAdizabdaH / kAryArambhe nidAnaM vikRtimaduta netyAdicintApi bandhyA sAmagrayA kAryasiddherbhajati ca guNatAM kAraNasyAnavasthA // 24 sAdhyaM hetustadaGgaprabhRti ca yadi vassaMvRtereva sidhyedasmadvAkyAnurodhAdiha na kathamasiddhyAdidoSA bhaveyuH / tana mAmANyabuddhirna yadi paThata tanmAnamityasmaduktiM vastusthityA na mAnantaditi yadi samaM tvanmatasthApake'pi // 27 akhyAtistvanyathAdhIrviSayarahitadhIssAnadhiSThAnabuddhibahmArthAkArayogassadasaditaradhIzzUnyadhIrAtmadhIzca / 1. kAraNasthAnavasthA. pA // *64 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 41 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhadhikaraNasArAvalyAm [a.20 bhrAntau sarvatra tattatparamatakathakairAhatAH pakSabhedAH prAyo buddhiryathArthA zrutividabhimatA kvApi bhedAgrahAdi // 26 (ekasminnasambhavAdhikaraNam // 6 // ---- saMvAdAt kvApi bhAge jinamunivacasazzeSamapyastu mAnantasmAttenoparodhyopaniSaditi kacolluJchanAnAndurAzA / vaiSamyasyApi dRSTerna yadi sugatavAgevamevAstu satyA tenAnyonyaM nirodhAt puruSavacanayoramakampyA shrutinH|| 27 saccAsaca dvayazca dvitayasamadhikantaJca pUrvaissaheti syAdastItyAdivAcA parihitagaganairgIyate saptabhaGgI / vyAghAtastairyadISTassvasamayavihatiryadyaniSTaH paroktestadvAkyainaM kSatissyAna ca nirupadhikaH kvaapysttvaadiyogH|| vRddhihAsau yathArha pratitanu bhavinAndehabhaGge vimAnammuktau nityordhvayAnaprabhRti gurutayA nityapAtaM kSamAdeH / dharmAdervyApakatvaM gaganavadathavA tAdRzaM pudgalatvandustakaiH klpyntshshrutinykushlaidrmutsaarnniiyaaH|| 29 (atha pazupatyadhikaraNam // 7 // )--- sarva jAnAti rudrazzrutiSu ca mahitassatyavAdI ca dRSTaH prakhyAtantadrataJca kvacidupaniSadItyastu mAnantaduktiH / maivandevena daityapramathanarucinA mohazAstrANi kurvityAdiSTo zeSa tantraM nijamakRta tatastanna ziSTopajIvyam // 30 prAjApatye hi vAkye prakaTamupaniSat prAha dehAtmavAdaM cake lokAyatantat suragururabhajanmohanatvaM mukundaH / kaNvasthAne ca lokAyatikaparibRDhA bhArate'pi pragItAH kAryArtha vipralambhastadiha pazupatestadvadevopapannaH // zaivAghAkhyAvizeSaiH pazupatisamayassyAcaturdhAnyathA vA For Private And Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] utpattyasambhavAdhikaraNam zrutyAnyonyaM ca bAdhassphuTa iha tadasau zApaduSTAI uktaH / agrAhyAn' bhaitikAnAmanusRta nigamAssa smarustatpraviSTAn tatve'pyanAnyathAtvaM sugatajinamatAnantaroktiH kramAptA // 32 niSThA sarveSu nArAyaNa iti vacanAddhetvahantavya toktemanatvoktyA ca tantrAntaramapi mahitaM vedavadbhAratAdau / nAto bauddhAdivattannirasanamiti cet satyamaMze tu bAgha - ssyAnAsau paJcarAtre kvacidapi tadiha svIkRtirvedatulyA // 33 dRzyante saMgRhItA jagati hi samayAste ca rAjJAnupAlyAstasmAnnaH pakSapAtaH kvacidanucita ityarbhakamAyacodyam | mugdhairanye gRhItA bhavatu samayasaMrakSaNoktizca dharmye niSThaikyoktistadanyagrahavihatiparA tadviruddhoktidRSTe // athotpattyasambhavAdhikaraNam // 8 // ) - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 43 34 prAmANyaM karmakANDasmRtinayavazatassAttvatasyApi siddhaM pAde'smin saMgatizca pratimatadamane nAstyamuSyeti cenna / pratyarthitvaM virodhabhramamapanayatA paJcarAttrasya vArya dustarkAdyatthitoktyA taditarasamayeSvityanusyUtasiddhiH // 35 dRSTA'sminvedanindetyanabhimatamRSessAccate vaidikatvaM maivaM vaizadyamUlastutiparavacane vedavairasyahAneH / saMgRhyAnnAyasAraM praNayati bhagavAMstaddhi bhaktAnukampI zrautasmArtAdivacca vyabhajadiha vibhurvaidikantAntrikaM ca // vedAnAM mAnatoktestadanusaraNatassvasya tanmUlatoktyA vyAvRttirbhAti bAhyAgamata iti na tattulyabhAvoktirASa / kA hAniH kSudravidyAzabalamiti yathA tAdRze vedabhAge mokSasya pratyayArtha tvagaNiSata paraM sAccate siddhibhedAH // 37 36. 1. vaidikAnA. paa|| Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArASalyAm jIvasyotpattimAha prathayati ca mano jIvatattvaprasUtantaccAhaMkArahetuM vyapadizati tataH paJcarAtranna mAnam / maivaM jIvAdivAco hyabhidadhati vibhoyUhabhedAnihAtastattattattvAbhimAnAniyatimadhigatA teSu tattatsamAkhyA // 38 jIvo'trAnAdyanantaH kathita iti tadutpattipakSo na hISTazabdassaMkarSaNAdirna kathamapi samanveti jIvAdimAne / zrautasmRSTikramazca svayamanupaThitastadviruddhanna kalpyantasmAcchratyA mitho vA na vihatiriha tattantratAtparyadRSTeH // 39 sAMkhyA vaizeSikAzca zrutiparipaThitandharmamaicchanna tattvaM tattvAcArau tu buddhakSapaNakapazupatyuktiSu zrutyapetau / vedopaskAriviSNusmRtivadavitathe pazcarAtrAkhyatantre tattvaM trayyantasiddhaM caraNamapi samaM gRhyabhedAdinItyA // 40 smaryante paJcayajJA munibhirapi namaskAramantreNa zUdre tatrAdhItaM hvisskRtprbhRtipdmihaapyNshto'syaadhikaarH| yojyA dakSoktakAlakramagatirabhigatyAdibhede tadukte grAhya pazciSTisomaprabhRtivadakhilaM yuktitassaGkalayya // 41 jAtAvAcAryazabdaH kaciditi na tathAcAryadevo bhavetyAdyAnAte tatpatItissmRtiSu niymitaallkssnnaatttmvRtteH| tadvat syAt sAtvatAdAvagatikaviSaye rUDhibhaGgo na doSaH viprAderatra zAstre sthitirapi bahudhA bhAratAdau prasiddhA // 42 yogAssAGkhyavyudAsAt kaNacaradamanAdakSapAdAnuyAtA bauddhonmAthena lokAyatamuSitadhiyo jainbhnggaattdutthaaH| patyustantra pazUnAM prakaTitavihatau tAdRzApadhuniSThA dhvastAsta lyatakogamazaraNatayA sAkamasmin kugbhiH // 43 For Private And Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA-3 viyadAdhikaraNam pAde'smin kApilasthaiH kaNabhuganugatairvRddhavaibhASikAdyaiyogAcArAbhidhAnassugatamatarahazzUnyavAdaprasaktaiH / ahatsiddhAntabhaktaiH pazupatisamayasthAyibhizvoparodhaM kSiptvAtho paJcarAtre zrutipathamavadat paJcamAmnAyadarzI // 44 iti zrIkavitArkikasiMhasya sarvatatrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // ---(atha dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH)... upoddhaatH|| sarva sAGkhyAstu nityaM kSaNikamakhilamapyatra vaibhASikAdyA nityAnityaM samastaM jinaparipaThitAM saptabhaGgI paThantaH / nityAnitye vibhajyApyabhidadhati viparyasya vaizeSikAdyAzzrutyutthAMstAn nirundhan zratibhiratha viyatmANapAdau yunakti // viyadadhikaraNam // 1 // pUrvatrAdhikriyAyAM puruSajanivaco nityatoktyA niruDhaM vyomotpattau tathaiva sthitiriti vacasoAhatau vakti kazcit / siddhAntI vyomasRSTirnigamazatamitA nAnyathA siddhirasyAM vAyuvyomAmRtokti nividhivihatetyuktivaiSamyamAha // 2 tejaHprAthamyadRSTeramRtavacanato'naMzakadravyabhAvAdvayomanyutpattivAksyAdupahitaviSayaivAtmanIveti cenna / prAthamyasyAzrutatvAt prathamapaThanataH kalpane'nyena bAdhAt kiMcAmatyoMktitulyaM tvamRtapadamihAnekavAkyaikakaNThyAt / / 3 yauktassatkAryavAdazzrutibhiranumato nAvayavyasti sRjyastattadravyeSu nAmAntarabhajanasahAvasthayA sRSTivAdaH / For Private And Personal Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArApalyAm [bha. 2. iSTAzzandAdyavasthAstava niravayavadravyavarge'pi tasmAt vyomanyutpattiruktA zrutiSu taditarotpattitulyA na bAkhkhA // 4 -- (atha tejodhikaraNam // 2 ||).-..kuuttsthaabrhmnnssyaajjgdkhilmidN putrapautrAdinIteretasmAt prANa ityAdyapi sugamamihetyAdirUho'tra mohaH / pANakhAntAdipAThakramata itarasaMkSobhaNe'tiprasaGgAdIkSAnusyUtidRSTeH prathamamiva paraM sauti tattaccharIram / / __ --(athAtmAdhikaraNam // 3 // ) . dravyaM sarva hi nityaM kathitamavayavidravyabhaGgena pUrva nityatvaM sUtrakAraH punarapi puruSe kiM viziSyAbhidhatte / satyanAmAntarArhAmiha nudati dazAM cetanasyAnupAdheH pratyaktvajJatvadharmoM tadiha niyamitau zAzvatau kSetriNo'pi // 6 sacchandArthAtiriktaM janimadakhilamityaitadAtmyAdisiddha proktA sRSTizca jIve niravayavanayastvambarAdau nirastaH / jIvotpattistatassyAditi na sadakRtAbhyAgamAdiprasaGgAnityatvAjatvakaNThoktibhirapi jananaM tvasya dehAdiyogaH // 7 dehAtmatve janissyAnna tadiha ghaTate jAtamAtrasya rAgAva jJAne kiNvAdimeghopalazabalapaTaprakriyApyatra dussthA / dehe gehAditulyA mamakRtiranaghA doSatastvaikyamohaH kSipta caikyAnumAnaM balavadanumitezzAstratastarkatazca // dehaM dehAtireke tadavadhiniyatapANabuddhyakSarUpaM dhIsantAnaM ca nityaM pralayavilayinaM sthAsnumapyApavargAt / DiNDIrAbhaM sadadhAvavitathavikRtau jIvamicchanta itthaM nidhUtA daramatra thutibhiritaravadvAghadoSojjhitAbhiH / / For Private And Personal Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. kadhikaraNam . -- (atha zAdhikaraNam // 4 ||)...kaivijnyaantvmaanN kathitamupadhijA jJAtRtaivAtmano'nyaistanAmnAyAdibAdhaM prathayati vividhaM jJo'ta ityaadisuutraiH| pUrvanyAyAdamuSmiA janilayarahite nityabodhe'tra cokte saMkocAdhaIbuddherbikRtivacanamapyasya sadvArakaM syAt // 10 jJAtRtvaM jJAnatA ca zrutibhirabhidadhe nAtra pakSe patAmassarvatrAtmA na bhAyAt kimiti na nigmairdehino'nnutvsiH| khAbhAsaikakhamUrteravizadamahasassarvadA bhAnamiSTaM dhIsaMkocAt muSuptiprabhRtiSu vishdollekhmaatroprodhH|| 11 dharmasthe tvevakAre trividhamapi bhavettadvayavacchedakatvaM dharmiNyasyAnvaye syAttaditaraviSaye tasya dharmasya hAniH / jAnAtyevetyaboddhA na bhavati jaDatA jJAnamAtroktivAryA jJAnAlopAdivAkyAnuguNaviSayatAM yaatysaavevkaarH|| 12 utkrAntispandanANUpamitivacanato'NIyasazzaktilAbhe dhIbhUmnA yogapadyaM tvavayavanayato'nekamUrtigrahe'pi / yanAmnAtaM vibhutvaM paraviSayamidaM bhAti tAtparyaliGgajIve vyApitvavAdo matimahimaparasvacchatAcAzayo vA // 13 ..(atha kartadhikaraNam // 5 ||).rnmaatRtvN puMsa itthaM bhavatu tadapi nAmuSya kartRtvasidizzrutyAyaistabhiSedhAdvikRtivirahitazcetyasaddaSTabAdhAt / kartRtvApahnavokteravikRtivacaso'pyAnyaparya hi gIta kartA zAstrArthavattvAttadayamiha na ca syaadboddhrniyogH|| 14 kizca svotyAdibhamo nigaditurahamaH kardatAyA niSedho yadhanyasyAhamaryAtadidamupaniSadedinassidasAkhyam / For Private And Personal Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm bhoktRtvasyApyabhAve prasajati vitathaM bandhamokSAdizAstra prANAdAnAdvihArAt prakRtisamadhiko'smIti yogAzca kartA // 15 vyApArajJAnavAJchAprazakanayatanAyogayuktistu mandA kArye sAmagrayapekSe vidhitditryoloksiddhaa pravRttiH / sArtha zAstraM hitoktyA niyatiniyamitA zAstrayogyA dazA sA jJAtA kartA ca bhoktA tadayamiha pumAn bhAti sarvaiH prmaannaiH||16 ... atha parAyattAdhikaraNam // 6 ||)...krtaa nAnyatantrasmarati khalu tathA pANinizcAnyathA cet AjJA kuryAnna kuryAditi tu nigalite dhAvanAdezavat syAt / maivaM karmAkSakAlaprakRtiparavaze kartRtAM tatphalaM ca khIkRtyAtmezamAtre zrutizatavidite dveSa itthaM durntH|| 17 sAdhAraNyena hetussalilamiva vibhussarvakAryAGkarANAM vaiSamyaM tvAvirizcAt pratiniyataphalaiH prANinAM karmabIjaiH / sAmyaM svasya khagItaM zrutamapi tadihAdhoninISAdibheda stAhakarmAnurUpaM phalamiti niyato'nAdireSa prvaahH|| 18 kAle duHkhopazAntiJjanayati bhagavAn vyAjamAtrAvalambI yA duHkhApAcikIrSA parahitamanasassaiva tasyAnukampA / datte dehAdiyogaM dizati ca nigamaM vakti vedAntasAraM nissImAnandayogaM nirupadhi samaye sauti ghusAntayaiva // 19 doSassyAnigrahAMzo yamayituriti cennopamardAsahatvAt khAniSTanezvare hi prasajati na parAniSTamasya pratIpam / kAruNyaM sAvakAzaM kaciditi kathitaM sAkSitAyazca susthaM dRSTe caitatsvAbhAve phalada iti dhiyA yujyate ttmpttiH|| 20 For Private And Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 pA. 3] aMzAdhikaraNam pratyaGAtmAhamarthaH pramitiparavatAM kartRtAdizca tasmin khecchApUrvapravRtterayamacidadhikastAvadIzAnatulyaH / Izastu khecchayaiva prayatata iti tanninamanyatsamastaM sArathyAdikrameNa pratiniyatagatissyAt trayANAM pravRttiH // 21 kartRtvaM syAt kadAcit karaNavati parapreraNAniya'pekSabhocet tannigrahAyaM kathamiti yadi na kheSTapakSe'pi sAmyAt / khenApathyapravRttanahi punarapi tat kArayeyurdayAHstazcettasya svAbhAvAditaradapi na kiM niSphalo'dhItabhaGgaH // 22 kSetrajJAnAM samAnAM viSamayatanatA tAdRzAdRSTabhedAmAdRSTa tvanyadiSTaM niyamanabhidayA zAsitastatra bhaavyH| sAkSitvAdyazca netussamanigamamitaM prerakatvana rundhe bhASyAdigranthalezo'pyavahitamanasAmaidamarthya bhajeta // kartA devaH phalAnAM na tu karaNabhRtaH prerakazcetyayuktaM sarvazrutyAdikopAna bhavati na phalaM karmaNaH pApacaryA / karmAdhInaM tu cintAdhapi hi bhavabhRto bhASitaM bhASyakAraijantUnAndevatAnAmapi karaNagaNAdhiSThitaM vakSyatIttham // 24 ( athAMzAdhikaraNam // 7 // jIvAdatyantabhinnaH para iti bahudhA vyAharat sUtrakAro bhedAbhedazrutInAM ghaTakanigamatazzAtravaM ca vyapoDham / uktAkSepe samAdhAvapi na samadhiko heturatrAsti satyaM pAdAMzAyuktimuhyadbahukumatimatakSiptaye tvaMzacintA // aMzatvaM rAmakRSNaprabhRtiSu ghaTatAM vigrahAMzAdhikArAjjIve brahmAMzatoktina hi niravayavaM brahma vakturghaTeta / *65 For Private And Personal Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [ma. 2. brahmAdizcitsamaSTiH pratipuruSamiha tvaMzatA cetyayuktaM vizvasraSTarbahu syAmiti bhubhvndhyaaturektvsiddheH|| 26 vyomaikaM syATAyaiH pRthagupadhimaNairbrahma badazamevantatropAdhivyapAye bhavabhRdayamiyAbrahmatAmityayuktam / svAnArambhadausthyAt pratiniyataguNapratyabhijJAghadRSTezchinnAcchinnAMzacintoditabahuvihatessAmyazabdAca muktau // 27 mAyodanvatyapAre pratiphalati mRSAvIciSu brahmacandrazchAyAMzAstasya jIvA iti katiciduzantyetadunmattagItam / na brahmadraSTateSAmacidapi hi tathA khena kalpyo na jIvaH kase mAk svAAtmahAnastritayasamadhikaH kalpakastvatra mRgyH||28 sanmAnaM brahma sarvAnugatamiha punarnityasiddhAstrayoMzAH jIvezAcitpabhedAditi ca katicanedaM ca nodazcanIyam / sattAmAtrAnuvRttestadadhikavapuSazzAsitubrahmatoktebrahmavaividhyavAkyaM niravayavatayA nizcite'nyAzayaM syAt / / 29 meroraMzaH kirITaprabhRtiriti nayAnityabhinne'zaMtoktissAjAtyAlpatvamUlA gamayitumucitetyAgamAsannapakSe ! aMzoktissyAdamukhyA sa hi nipuNadhiyAmekavastvekadezasvasmAjjIvo viziSTe bhagavati guNavattatpakAroMza uktaH // 30 uktaM nityopalabdhiprabhRti paramate pUrvameva hyaniSTaM bhUyastAdRkprasaGgaH prakathita iha kiM bhogsngkiirnntaadeH| maivaM pUrvahi bAhyapramRtimazamayatsAmpataM brahmavAdavyAjosiktAn kudRSTIn parihatiriti ca syAdbhaviSyanmateSu // mithyAjJAnAdicakre maruti bhagaNavadbhUrNamAnasya jantoH pratyaktattvaprabodhAdbhavapariharaNe sarvatantrAvigIte / For Private And Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] prANotpattyadhikaraNam. zuddhAtmajJAnagI parabhajanabhidAmaGgabhedAMzca vakSyanmImAMsArambhasidhyadvapuSamapi punazzodhayAmAsa jIvam // 32 kuptiyomAdike'pi kramabhuvi ca vibhoH prAcyatattvairviziSTAjIvasyaupAdhiko tu prajananavilayau ciddhanajJAttAsya / kartRtvaM pAratantrayaM guNatanunayato vizvarUpAMzatAcetyAmnAyAnyonyabAdhavyapanayanaviyatpAdasAdhyAni sapta // 33 iti zrIkavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // --(atha dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // )... upoddhaatH|| akSAyutpattyanUktau nahi phalamadhikAzaGkanaM tvatra mandantatsaMkhyAdeH parIkSApyanukRtabalibhugdantacinteti cenna / eteSvabrahmakArya kimapi kathayatAM bAdhanenArthavattvAtatsAkSAtsaMgatissyAt prathamacaramayormadhyamAnAM prasaGgAt // 1 aSTAvatrAdhikArAH prathamamiha viyannItiruktendriyANAntejobanoktanItindraDhayati carame vyaSTibhedasya sRSTau / saMkhyAmAnAdicintAsvapi tadupahitopAsanAdyaiH phalaM syAt prANAdibhyaH pramAtA pRthagiti vizadIkartumapyeSa paadH|| 1 prANotpattyadhikaraNam // 1 // agre sattAmRSINAM zrutirabhidadhatI prANatAM vakti teSAmAtra brahmaiva vAcyaM bahuvacanahatestena nityaaksssiddhiH| maivantatsRSTidADharyAdvahuvacanamidaM pAzanItyaiva neyaM pANarSitve parAtmanyapi hi sughaTite taniruktyAdisAmyAva // 3 For Private And Personal Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm (atha saptagatyadhikaraNam ||2||)ss prANAzcarantItyuditamabhihitAste viziSyApi yoge tasmAt saptandriyANItyasadadhikavacodRSTito'trAnyaparyAta / lakSmaiSAM sAttvikAhaMkaraNapariNatadravyatA cAviziSTA bhedenoktiH pradhAne manasi phalavatI karmabodhendriyebhyaH // 4 dehavyApyekamakSaM katicidakathayan bhAgato bhinnatyaM kecit karmendriyANi zrutipathavimukhAstatyajuH kssudrtkaiH| kSetrajJasyAhureke saha karaNagaNaM buddhyahaGkAracittairanye taM cittavarja nijagaduriti tAnarthato'tra vyudAsa // 5 __ (atha prANANutvAdhikaraNam // 3 ||)...srvessvaanntyvaadaat parimitiniyamAnuktitazcendriyANAM vyAptissiddheticenna prayadakhilatanUkAntigatyAgatibhyaH / vRttyA dUrasthadhIssyAdbhajanavidhipare'nantatoktisvakAyaH kandasthAnAM ca tattattanuSu vikRtimaddavyabhAvAt pRthutvam // 6 -- atha vAyukriyAdhikaraNam // 4 // ) -- prANaH prAguktanItyA parajanita iti sthApito vAyumAtrandehAntastakriyA vA sa iti na pRthagutpattivAdAt sahAsya / dravyatvandravyavarge paThanata ucitannaiSa tattvAntaraM syAtejastve vAyavavasthAtyajanavadiha tattyAgahAneH kdaapi|| 7 -- (atha zreSThANutvAdhikaraNam // 5 // uktaH prANastrilokyA sama iti sa jagadvyApako'stvityayuktaM jIvAkSanyAyatastatsahapaThitatadutkrAntigatyAdyabAdhAt / stutyA sarvasAmyazrutiriha karaNakSetradhRtyAdihetau dehe'nalpopakArassphurati ca dazadhA vRttibhedaivibhktH|| 8 For Private And Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA 4] saMjJAmUrtikRpsyadhikaraNam . --(atha jyotirAdyadhiSThAnAdhikaraNam // 6 // )--- bholaNAndevatAnAmapi tanukaraNAdhiSThitirnezatantrA tatvAtantryapradAnAditi na tanubhRtastaccharIraM hi sarve / nitye tatpAratantrye kvacidapi na bhavedrAjasAmantanItiH pANanyAyAt prabhutvantadiha paravazaM cetanAnAM svazakye // 9 ...( athendriyAdhikaraNam // 7 ||).-.paanno'pi syAddhaSIkaM bhRzamupakaraNAtteSu mukhyatvavAdAdukAntyAdau ca sAhyAditi yadi na 1 pRthakchabdatastasya bhedaat| kaNThoktAdindriyatvAnmanasi tu ghaTate gobalIvardanItine prANe sAttvikAhaMkaraNavikRtitA zabdasAmyAdi mandam // 10 (atha saMjJAmUrtikRptyadhikaraNam // 8 // ). manvAdyaismayate'sau sarasijavasatiya'STinAmAdikartA jIvanAnupavizyetyapi kathitamataH preSyakRtyakramo'tra / tatraiko'hi praveSTA trivRtamakRta ca vyAkarodityadhItastattajjIvAntarAtmA sRjati sa bhagavAMstAdRzaM kAryajAtam // 11 yA jIvenAtmaneti zrutiriyamapi na brahmajIvaikyamAha prAgevaiko'ntarAtmA vapuritaraditi sthAyibhedAbhidhAnAt / tenezastadviziSTasvakaraNakatayAnupraveze'pi kartA jIce tatkartRtAyAmiha na hi ghaTate tvAzrutiH kartRbhedAt // 12 agnyAdAvaNDamadhyasthitimati kathitaM rUpabhedaitrihattvaM tejobannAzitoktAvapi vizadamidantena vedhAvitkRt / maivaM brahmANDasRSTirbhavatu kathamasAvatrivRtkArapUrvA bhukte'nAdau nidhoktA pariNatiritarat sannikRSTeH prdRssttiH|| 13 1. pRthakchandanastasya. paa|| For Private And Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm nigamanam // akSANAM janmasaMkhyAparimitaya iha prANavAyossvarUpantatsaukSmyandevatAdestadubhayaviSayAdhiSThivau pAratantrayam / prANasyAnindriyatvaM bahuvidhacidacidyaSTinAmAdicAdyAtpaJcIkartuH svanAbhiprabhavakavacitAdRcire prANapAde // 14 nityatvaM vyomni vAtAvaNuSu ca puruSe'pyajJatAdInapArthA / zrotrAdau bhUtatAcaM manasi ca vibhutAM nityatattvAntaratvam / mANeSvAtmAdibhAvaM svapadaniyamanasvairitAM svargibunde vedhasyunmuktayantrakramamapi vadatAM pAdayugme'tra bhnggH|| 15 takairApAtasatyairavihatikathane vyAhatiH sthApitA syAt samyagbhirvastugatyA taditi yadi tadA svaabhimaanoprodhH| tenAddhayAyo virodhaprazamanakRdasau bauddhabandhoviruddhassaunI tarkApratiSThA zrutipathavimukhasvairavAdeSu yojyA // 16 iti zrIkavitArkikasiMhasya sarvatantrasatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // // samAptazcAdhyAyaH // 2 // 1. vRttyA . pA // For Private And Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrImate rAmAnujAyanamaH * adhikaraNasArAvalI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * atha tRtIyAsyAdhyAyasya prathamaH pAdaH ) upodghAtaH // sAddhyA muktirnacetsyAtprasajati viphalA sAdhanAddhyAyakuptissAddhayA cennazvarI syAt kathamiha punarAvRttizUnyo'pavargaH / maivaM brahmAnubhUtiH parabhajanavatA prAgasiddhaiva sAddhyA dhIsaMkocapraNAzastviyamiti ca bhavatyuttarAvadhyatItA // pAdAbhyAmatra pUrva janayati bhavinAM brahmavidyAdhikAraM pazcAtteSAmubhAbhyAM vadati bahuvidhAntAmazeSaissahAyaiH / aizvaryAdau virakti niravadhivibhave pUruSecAbhilASaM vidyAbhedAvalambantadupakaraNamapyAha pAdaiH krameNa || saMsArodvignacetAstanubhRdadhikarotyatra zArIrakAMze vairAgyArthastu pAdaH kimiti punarasau sUtrakArairnibaddhaH / satyaM prApyAntarANAM nirayagaNatulAropaNammuktyupAyaprArambhe'bhyarhitaM syAttvarata iha khalu spaSTadRSTasvabodhaH // 3 tadantarapratipattyadhikaraNam // 1 // dehAdyaM bhognItyA divi bhuvi ca gatau tatratatraiva labhyaM prANAdyairbhUtasUkSmairapi kimiha sudhA pUrvadehAdguhItaiH / jIvasyANorgatiM ca svayamupajanayedIzvaraH prANanItyA maivaM svacchandakRtye zrutimitaniyatau gauravokterayukteH // nAnAjAtIyarAzi vyapadizati jano bhUyasoMzasya nAmnA prAcuryAdevamApaH puruSavacasa ityucyate bhUtavarga: / For Private And Personal Use Only 1 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArApalyAm a. 3. vyaSTiM paJcIkRtaistaissRjati hi sa vimustAratamyaM punazca zraddhAzabdastvihApaH kathayati nigame ttsmaakhyaavdukteH|| 5 dyauH parjanyo'tha pRthvI tadanu ca puruSo yoSidityevametAn paJcAgnIn kalpayitvA parikarasahitAMsteSu paJcAgnividyA / zraddhAkhyaM bhUtasUkSmaM kramapariNatitassomavarSAnnaretorUpaM havyaM sajIvantanudharamaruto juhatIti bravIti / ... atha kRtAtyayAdhikaraNam // 2 ||)...issttaapuurtaadiruupntnubhRdih zubhaM karma yatkiMca kuryAt bhuktvA kRtsnantadante punaravanimiyAdityasadRSTabAdhAt / kAtsnyenetyazrutatvAt sukRtaphalatayA jAtibhedAvadhItestasmAt prArabdhazeSaistaditarasahitairApatet svrgpaanthH|| 7 dhUmaM rAtriM ca pakSaM timirakaluSitandakSiNAvRttimAsAn pazcAllokaM pitRRNAM gaganamapi mRtazcandramabhyeti karmI / pratyAvRttau tu candrAdgaganasatatagau dhUmamabhraM ca megha vrIhyAdInyAti retassicamatha jananI yAta nAcakravartI // 8 AcArAMzasya sAddhacaM caraNavacanato jAtibhogAdikaM syAt karmAcArau vibhaktau zrutita iti na sdgtybhaavaattthokteH| mukhyaM vRttyA hi karmaNyapi caraNavaco naikadeze niroddhayaM jAtyAdiH karmabhedaprabhava iti mite cintyamAcArasAyam // 9 prAptAcArAtivRttau pratipadamRSayassasmaruH pratyavAyAn prAcInAMhaHpraNAzantadanusaraNataH puNyakarmAhatAM ca / nAtassatkarmamAtrAt tridiva iti dhiyA tatparityAgazaGkA nahyAcArapahINe zvadRtijalasamazzodhako vedavargaH // For Private And Personal Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA-1 manyAdhiSThitAdhikaraNam . ( ayAniSTAdikAryadhikaraNam // 3 // )--. sarveSAndehapAte sati niyamavatI candramA prAptiruktA tasmAt pApottarANAM nirayagatipuraskAriNI seti cenna / lokassaMpUryate tairna para iti girA saMkucet sarvazabdaste tattayAtanAnte tata iha sahasA kutsitAM yAnti yonim // 11 janmamAptirjarAyuprabhRtiSu bhavinAM karmapAkairvicitrA bhUyiSThaiH puNyapApaistvapavadanavatI paJcamAhutyapekSA / tabaddhamAdimAgAH kati kati ca zubhairutkaTairdehapAte divyaM rUpaM vimAnAdikamapi sapadi prApya yAtAH prsiddhaaH||12 -- (atha tatsvAbhAvyApattyadhikaraNam // 4 // )---- AhutyohavattvaM prathamacaramayonirvivAdaM tathA syAjanmavAkAzavAyuprabhRtiSu bhavateranvayAdityasAram / retassigbhAvanItyA pRthagabhilapanAnahatAmAtramatra zubhvoH puNyaprasAddhayaM phalamiha paThitaM nAsti bhogazca madhye // 13 ___ -- (atha nAticirAdhikaraNam // 5 ||).-..vyomaadisthityvsthaa ciramaciramiti vyaktanirdezahAnezzuklAvasthAnayAtsyAdaniyatiriti na svArasikyAH prvRtteH| brIhyAdibhyo hi duniSpapataramiti tu zrUyate tena pUrva zIghra tattaddazAyAstyajanamiti parijJAyate vAkyazaktyA // 14 ( athAnyAdhiSThitAdhikaraNam )---- janma brIhyAdinAnA zrutamiha tadidaM devamaya'tvavatsyAbhairAtmyaM sthAvarANAnnaca nigamavidassthApayantIti cenna / puNyasyaiva pravRtte phalaparigaNane sthAvaratvotyayogA detassigvahmaNIva khupacarati jani sthAvare'pyanyadehe // 15 *66 For Private And Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 58 www.kobatirth.org 1. kecidAGgaH pA // adhikaraNasArAvalyAm hiMsAyogAdazuddhaM zrutivihitamapi nyAyyamiSTAdikantat pApAMzaM vrIhibhAvaprabhRtiSu sukRtI bhukta ityapyayuktam / ukta mantrArthavAdaiH pazuhitamiti sA taccikitsAvadeSA te yajJe vadho'sAvavadha iti manusstauti nindA tvihAnyat // karturdoSandizetsaMjJapanamiha pazostatkrato copakuryAt tasmAdasminniSedhaM kSipati na vidhirityabruvan sAMkhyabhaktAH / nirdhUte pazvanarthe na khalu taducitaM piSTapazvAdikalpastattatkAlAdhikAripratiniyata iti kvApi na syAdvirodhaH // 17 kizvotsargApavAdakramamiha jahataH kIdRzI nityahiMsA zuddhaM na kApi siyettava hi vidhipadaM spaSTatattanniSedham / yatvAsatyAdi vaidhaM tadanu ca vihitA niSkRtistannimittA tattrAgatyA tathA syAditaravadathavA kevalantannimittam // 18 azliSTaM vigrahAdyairnabha iva musalaiH kSetriNaM kecidUcuH karmAkartAramevaM phalamapi vividhopAdhibhedaikaniSTham / avyaktasyApavarge bhavabhujamapi cAnAdimuktasvabhAvaM teSAmitthaM manISAM bahirakRta nayaireSa vairAgyapAdaH pAde tvarthASaDasminvapuriha vijahadbhUtasUkSmaissaheyAt bhuktasvargo'varohedanuzayasahito mAtrayA bhinnamArgaH / candraprAptyAdi na syAnnirayapathajuSAmambarAdau sahavaM tasmAcchIghro'varohaH paravapuSi paraM vrIhipUrve'pi yogaH // 20 iti zrIkavitArkika siMhasya sarvatantra svatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM tRtIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [a0 3. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(atha tRtIyasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH||) upoddhaatH|| brahmaiva khaisvabhAvaibahumukhamavadat prAktanAdhyAyayugme tasyehAkRSya cintA kimiti punarasau sAdhanAdhyAyamadhye / maivaM vidyAH prabhettuM vizadayati paraM taddhi tadrapabhedAsiddhopAyAdibhAvaM prathayati ca vibhoH prApyatRSNAprathimne // 1 nairguNyaM brahmaNazcedvitatha iha guNaibrahmavidyAvibhAgaH so'stvetaiH kalpitaizvecchRtimatavihati na dRSTikramo'pi / nirdoSatvaM ca nityaM yadi vadAsa mudhA doSazAntyarthayAtraH kalpyaM ceduSTatA syAt prakRtiriti parakSiptaye caiSa pAdaH // 2 kiMcAdau cintyabhAvaH pramitiviSayatA svapramatvaM sukhatvaM vizvAdhiSThAnatA ca svabahubhavanadhInirvizeSe kathaM syAt / sarvazrutyarthahAniH svavacanavihatissarvamAnaizca bAdho mAyAvayAtyabhAjAmiti saguNadazopAstivAdazca dussthH|| 3 tyaktaM doSairguNADhayaM yadi punariha tadbrahma cintyeta pAde jIvasvamAdyavasthAmananamathakathaM jAghaTItIti cenna / khAmArthasraSTrabhAvaprabhRtibahuvidhabrahmamAhAtmyasiddhyai jantorasya svamuktAvatiparavazatAjJaptaye caitadatra // pAdasyAsyAdyamadhu katicidadhijaguH pUrvapAdasya zeSa pazcAdardhantu sAkSAdanughaTitamupAstyarthatattadguNokteH / etannAtIva hRdyaM zabalitakathane cAturIvaiparItyAbrahmokto jIvadoSagraha iha tu mukhaM ttptidvndvsiddheH|| 5 For Private And Personal Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noyadIpamRtyalasthitiritikA pUrvamAmoti adhikaraNasArAvalyAm __ [a. 3. khame'vassintu sRSTAstadapi bahuvidhA dustyajA bhrAntirata madhvastAnAmidAnItanavadanubhavAtsthAyitAdibhramAcca / satyaM zrutyAdisiddha zrutapariharaNAyogatassRSTimAtraM khIkRtyAMze tu bAdhAbamamapi hi yathAjAgaraM na kSipAmaH // 6 kazcidyogamabhAvAnijaparabhavanasvairasaMcAranItyA niSkrAntaH pUrvadehAdvizati paravapuH pUrvamAmoti bhuuyH| itthaM svame'pyudantasthitiriti katicicchAsavRttyAnyathA'nye cinobaddhIpamRtyataratanubhajane saubhrinyaaysiddheH|| sandhyAdhikaraNam // 1 // uktaM patyA prajAnAM bhavini daharavat satyasaGkalpatAcaM putrAdezvaiSa kartA prakRta iha sRjet svAmama] ca maivam / muktau tAdRgguNokteranabhimatasamutpAdanAderayogAt khamAnAM sUcakatvAdapi nikhilajagatkartureSApi sRssttiH|| 8 kAmaMkAmaM vidhAtetyapi Namulucito'nUyate ceza itthaM so'yaM supteSu jAgartyapi vizadamidaM saMpariSvaGgavAkyAt / tattatkAlAvasAnAH katikati niyatA jAgare'pyarthabhedAstattatkarmAnurUpaM phlvitrnnmityetdpyuktmaaptaiH|| 9 mAyAmAnoktilAbhAcchrutimukhasugatA vizvamithyAtvamAhuzzAstrArambhe tadebhiH kathitamiha tato'saGgatatvAdidusstham / mAyAzabdo na mithyAvacana upacaratvatra tat kintatassyAt satye'strAdau prayogAducitaniyamane so'ymaashcrytaarthH|| 10 ___---(atha tadabhAvAdhikaraNam // 2 ||).-..sthaanN jantossuSuptau zrutiraniyamato vakti nADyaH purItaddhArda brahmeti tasmAdiha bhavatu mitho nrpekssyaadviklpH| tanna prAsAdakhadvAzayanavadupakRtyantarojitAnAM For Private And Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA...] ubhayalizAdhikaraNam pakSepakSe vikalpa kramaghaTitacaturdoSayukto na yuktH|| 11 ---(aya karmAnusmRtizabdavidhyadhikaraNam // 3 // ).-.-. muktibrahmaNyapIti hadasukhagaNA tAdRzIyaM suSuptizzrutyaiva khyApyate'tastadanu tanubhRdudaddhayamAnastato'nyaH / maivaM karmAnuvRttessmaraNaniyamataH pUrva eveti zabdAnmokSopAyAdiziSTesvapadanuvadanAt prAcya eva prbuddhH|| 12 jIvAnAditvamUce dRSadanukaraNaM kSepsyate cApavarge svargAdyarthapravRttiH zrutinayaviditA saugatAdyAzca bhgnaaH| kalpAnte'pyekatoktiniyamitaviSayA nAmarUpaprahANAt bhUyazcintA suSupte pralayasamadazAsaMjihAsAdisiddhyai / / -- (atha mugdhAdhikaraNam // 4 ||).-..jaagrtsvpnau na bAhyAvagamavirahitau zvAsapUrNAsuSuptistasmAnmugdhirmRtissyAt prazamitakaraNaprANavargeti cenna / mRtyAderhetubhedAt sthitimRtivizayAdutthitezcAniyatyA martu prakramya madhye viramati vidhinetyatra turyArddhabhAvaH // 14 pettikopoddaatH|| jantUnAM jAgarAdisthitiSu bhavati yadezasaM darzitaM tat tattatsthAnAdiyoge'pyanaghazubhaguNaM brahma saMzoddhyate'dya / saMsagaikyAdimUlAn pariharati tato doSavargAnubhAbhyAM hInatvaudAryahAnI paramapanayate nItiyugmena netuH|| 15 nairguNyaM nirgunnoktergunnvcnmihaa''vidydhrmaarthvaado| nairdoSyaM vastuvRtyA taditaradakhilaM svAmabhogAditulyam / itthaM jIvezabhUmApaharaNakuhanAvAdamomuhyamAnAn kSeptuM na sthAnato'pItyadhikaraNamathArabhyate'nekazRGgam // 16 For Private And Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNalArAvalyAma [a. 3. -- ( ayobhayaliGgAdhikaraNam // 5 ||)heyN vastu svato yat sthitiriha hi bhaveduHkhakRt khecchayApi tyAjyatvaM nAnyathA syAditi na nirupadherheyabhAvasya hAne / nityasvAtantryabhAjo bhavina iva dazAbhedato nApyavadhaM zrutyaivaikatra dehe parataditarayozzuddhyazuddhI hyadhIte // 17 brahmakSatrAdideheSvaNuriva vibhurapyAtmabhAvena tiSThaMstattacchabdAbhilapyastadiha sa na kathaM tattadAdezavazyaH / maivaM na jJApyate'sAvaviditavirahAcchAsitRtvAnna zAsyaH kiMcijjJo hyanyatantro jagati hitavidA boddhyate preryate ca // 18 utsargeNApavAdaM na khalu nayavidaH kSobhaNIyaM kSamante tasmAdrAhme guNAdau vidhiviSayamatikramya tiSThaniSedhaH / evaM zAnte virodhe nahi samaviSayApacchidAnyAyasiddhidRSTo nityaM niSedhaH para iha ca ttssyaadupkraantiniitiH|| 19 sattvaM kAryasya gopAyati kathamasatassadbhavedityadhItidravyAnyatvaM hi kArye vyapanayati parammRttiketyevazabdaH / antarbhAvAdviziSTe bhagavati jagatAM neha nAneti yuktaM nirdiSTeyattvazaGkAM prazamayati pare netinetiiticoktiH|| 20 tattadvastupadeze sakalaguNatayA pUrNadRzyaH parAtmA vRddhihAsAdibhedojjhita iti hi jlaadhaarsuuryopmoktiH| asparzodAhRtizcennahi ghaTakarakAkAzadRSTAntayuktistasmAdbrahma dviliGgaM dvividhavibhavamityeva vedaantpkssH|| 21 -- (athAhikuNDalAdhikaraNam // 6 // ---- vizvasraSTussvaduHkhaprajananamiha na khAMzato'cittvakRptau mRtatkAryAdikaM ca svarasamiha bahUdAhRtaM sapratijJam / tasmAdavyAkRtAdirviharaNaniyatA vikriyaiveti cena For Private And Personal Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phalAdhikaraNam. khAMze mauDhayaM vitanvanviharati bhagavAnityanarthAnapohAt // 22 kazcinnityAcidaMzo vividhavikRtimAnbrahmaNItyAhureke phenAdinyAyato'nye sati vikRtivazAjjJAjJasarvajJabhAgAn / candrajyotsnAdinItyA katicidiha jagahmaNoraikajAtyaM sarve te sarvavedasvarasagatihateratra vinaasniiyaaH|| 23 (atha parAdhikaraNam // 7 // )--- setuM tIvetyadhItermitamiti vacanAt prApyasaMbandhitokteranyAdhikyazruterapyativahananayAt kAraNaM prApakaM syAt / prApyaM tvanyadbhavedityasadanavadhika kAraNe prApyatoktessetutvAdyuktirasmin bahubhiravihatAM vRttimavIkarotu // 24 setutvaM setutulyAdvidharaNaniyamAvandhanAdvAna yuktaM vyApte'pyasminnupAdheH parimitivacanaM sArthakaM sUtritaM prAk / cAtuSpadyaM ca tattacchratibhiranuguNaM kalpyate'nantabhUmnasvasyetyevAmRtasyetyabhihitamathavA muktirevAmRtaM syAt // 25 anyasyAdhikyavAde paramavadhitayA kAraNaM yatra dRSTaM tatra havyAkRtAdistadavadhiritarApekSayA'sau parazca / yasmAdanyatparaM netyabhihitaviSaye tatparoktarayukterevaMtvAdityanUktistata iti yadi vA vyApyamuktaM tadastu // 26 ___-- (atha phalAdhikaraNam // 8 // ). ArAkhyaH karmakANDasthitanayanivahasthApitAnAM kriyANAmadhyakSo devatAnAmanupadhimahimA madhyakANDoditAnAm / atrApyetAvatokto bhavabhayacakitaprAptyupAstyekalakSyastattacchAstrArthayogya dizati phalamiti sthaapyte'thaatyudaarH|| kRSyAdermardanAderapi bhavati phalaM dvArato vA'nyathAvA dharmANAM sAdhanatvaM zrutibhiravagataM doSabAdhojjhitAbhiH / For Private And Personal Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 64 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 3. tasmAdIzaprasAdAt phalamiti tu vacastatprazaMseti cena zrautArAdhyaprasAdatyajanakadanato'pUrvakaprayogAt // yadyapyArAdhyamUlaM phalamiti phalitaM devatAdhikriyAyAM karmApekSA tathoktA phalajananaparapreraNAdau tathApi / sAkSitvAnAdaratvaprabhRtiparaguNaM prekSya tatprINanAdau zaGkAtaGkarniruddhAMstvarayitumadhunA tAdRzodAroktiH // samrAjassAnukampAt piturucitavidassAmyabhAjo vadAnyAt sthAne vindanti putlA niyatarucibhidAyantritAstantamartham / tava prApyaM svato yadvihatiriha yatastatmazAntizca yasmAdeyaM yadvA vizeSAddamanamapi yathAlokamatrApi tat syAt / / 30 zuddhAnande taditthaM zubhaguNajaladhau satyanityasvadehe devIbhUSAyudhAyairatizayini kanadbhogalIlAvibhUtau / zeSitvAdhArabhAva prabhRtibahuvidhasthAsnusaMbandhadIpte dRSTisvargApavargaprasavitari harau nirnimeSA zrutirnaH // pAde svArthahetustadayamiha suSuptyA dhRtissuptagoptA mugdhodbodhAdikartA tvanaghazubhaguNo'cidbhiraMzI svadehaiH / pAramyasyaikasImA sakalaphalada ityucyate bhaktibhUnne satye tvevaM guNAdAvatha parabhajane rUpabhedAdi cintyam // 32 iti zrIkavitArkika siMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM tRtIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // ( atha tRtIyasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH|| ) upodAtaH // tatrajJAnAnuviddhaM hitatamamanaghaM mokSyamANasya vaktuM For Private And Personal Use Only 28 29 31 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.3.] sarvavedAntapratyayAdhikaraNam tatve niya tarkajvarajanitamahAsannipotAlApAn / niSpanne tattvabodhe na kimapi viduSA sAddhyamityudaNadbhayo yAvajjIvAnuvartya muraripubhajanaM muktilAbhAya vakti // 1 bhImAbhyo yAtanAbhyaH pitRpathagamanAvartanAdezca bibhyataSNAM kRSNAmRtAbdhau pariNayati parAM yAvatA tAvaduktam / itthaM labdhAdhikAraH paramadhikurute sAdhane yatra sAGge pAdadvandve parasmistadiha bahubhidAbabaraM nibravIti // ekasminneva pAde nipuNanayakRtA na dvayostarkaNaM syAt bhedAbhedazca naiko viSaya iha bhavedanyahAnaprasaGghAt / tasmAdasminprakIrNA nayavitatiriti prekSitagranthacoye vedyAvacchinnavidyAniyamakRdayamityaidamarthya samarthyam // AkhyAvantaM guNAnAM nijagadurupasaMhArataH pAdametaM vidyai kyArthe tadasminnapavadanatayA bhedacintA prasaktA / itthaM zuzrUSuzaGkAmiha zithilayituM bhASitaM bhASyakAraistadbhedAbhedamImAMsanamiti viSayastatra cokto'nuvRttaH // 4 nissImAnandanADindhamanirupadhikAnantasaMpadguNoghe vidyAbhedaivibhajya praNidhiriha yadi prAptirapyaMzatassyAt / maivaM taireva dharmestaditarasahitaiH pUrNakAmasya pUrNa prApyaM brahmaiva nAnyat kimapi phalamatastatkratunyAyasiddhiH // 5 sarvavedAntapratyayAdhikaraNam // 1 // bhedazzabdAntarAdhairvidhiSu niyamitaH karmakANDe dvitIye saMyogAcaikyato'nyassamudayaniyatAt saiva vidyAsu nItiH / Adau tenaiva zAkhAntaranayamuditaM codanAderabhedAcchratyaivAkSipya bhUyaH pratisamadhigataM bhedakAnyArthatokkyA // 6 *67 For Private And Personal Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 66 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm zAkhAsu prakriyAnyA zravaNamapi punardRSTamatrAvizeSaM vidyAbhedastatassyAditi na tadubhayaM yuktamadhyetRbhedAt / teSAmeveti vAkyAta kacidupajanitA bhedazaGkA tvayuktA svAdhyAye brahmavidyApadamiha hi bhavettadratenAnvayokteH // 7 rUpaikyAdaikyasiddha kimitaradupasaMhAryamanyo guNado na syAdvikalpyaM tadiha kimaphalA tena cinteti cenna / vedyAkAraikyamaikyaM dizati tadadhikaM kiMcidAkRSyate' karmaNyapyevameva pahRtiviSayo bhedakAMzAtiriktaH // ( anyathAtvAdhikaraNam // 2 // ) [ma. 3 prAgvacchAkhAvibhede'pyupazamitabhidA tAdRgudgIthavidyA syAdekA codanAdyaistadasadubhayathA rUpabhedopalabdheH / gAtA geyaM ca geye sakalamasakalaM ceti vaiSamyasiddhau zeSAbhedo'pyabhedaM na gamayati bhidA tvekabhede'pi siddhayet // 9 chandogodgIthazabdastadavayavaparaH prakramAdiprasiddheH For Private And Personal Use Only kRtsnodgIthAbhidhAyI prakaraNaniyamAbhAvato vAjinAM syAt / udgIthoktizca naiSAmupacaraNavatI gAtari prakramasthA tatkarttA sAdhanIye dviSadupazamane tatphalatvoktyabAdhAt // 10 yadyapyabrahmavidyA paraparibhavanAdyaihikArthaprayuktA na grAhyA mokSazAstre tadapi samatayA tatparIkSeti kecit / kAmyA vidyApyaniSTavyapanayana mukhairbrahmavidyopayuktaistattatsAddhyaprabhedairbhavati samucitAloca netyAhuranye || ajJAta brahmatattvaH kathamiva vimRzet kutracidrahmadRSTi tasmAttattAdRzInAM samucitamagateratra mImAMsanaM syAt / AdacyaH karmaNAM ca svaphalavitaraNe vIryavattvAtirakaM 11 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.3.] mAnandAdhikaraNam brahmadhyAnAryakarmAtizayajananataH prastutApekSitaM sat // 12 - (atha sarvAbhedAdhikaraNam // 3 ||rrrjyaisstthyshresstthyaadisaamye kacana samadhikaM bhAti vAsiSThayapUrva tenetyaM rUpabhedAbahunigamagatA bhidyatAM prANavidyA / maivaM vAgAditattadguNaparavazatAvarNanasyAvizeSAdvAgAyaiskhakhadharmopacaraNamakRtaM tAvatA syAna bhedH|| 13 -- (athAnandAdyadhikaraNam // 4 // )-.. nAnAzabdAdibhedAditi khalu bhidurAM vakSyati brahmavidyA rUpaM vidyAntarasya prakaraNapaThitAnnAnyadanyatra yojyam / tasmAt satyatvapUrvAstaditaraguNavat syurvyavasthApanIyA maivaM brahmavarUpAvagatiriha yatastaddhi sarvAkhapekSyam // satyatvaM vizvaheto bahuvidhacidacidvikriyAjAlahAne jJAnatvaM jJAtabhAvAt svarabahulatayA svaprakAzatvatazca / tridvayakAbhistu sarva pramitamiha paricchittibhirbrahmaNo'nyattasyAnantyaM viyogAttimRbhirapi sadA nirmalAnandadhAmnaH // 15 uktaM janmAdisUtre nanu nikhilajagaddhetutA brahmalakSma syAttenaiva svarUpAvagatiriha mudhA satyatAdIti cenna / hetorIzasya hetvantaragatavividhAvadyavargaprasaGge zArUDhe krameNetaravibhajanatastasya saaphlysiddheH|| 16 nanvAkhyAnaM priyAyairapi bhavati ziraHpakSapucchAdirUpairbAdaM tatra priyAyaistadavagatirataste tu srvaanuvRttaaH| pucchAdyazo niraMze na bhavati na ca tadRSTirutkRSTatattve tasmAJcityAgnirUpakramavadiha kRtaM rUpaNaM brahmaNi syAt // 17 AnandatvapradhAnaM katicidiha vidussautramAnandazandaM For Private And Personal Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Ta www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 3 dharmAnandAbhidhAnaM tadubhayavacanaM veti pazyanti kecit / jJAnoktau caivametattaditarasamatA yAvatAsyAna zaGkayA tAvaddharmAnuvRtirbahu bhajanapade brahmaNi sthApyate'tra // ( atha kAryAkhyAnAdhikaraNam // 5 // ) AcAmedityapUrvAcamanamiha vidheH prANavidyAvatassyAnmaivaM smRtyAdisiddhe paramanuvihitA prANavAsastvadRSTiH / bhuJjItetyAdinItyA vidhirapi ghaTate prAptadhAtvarthaniSThaH prAguktA prANavidyA tadidamavasare cintitaM tvaGgamasyAH // 19 AdAvante ca vAsaH paridhirabhihito manyatizcAtra dRSTayai sA cArAdhyapriyArthA stutiriha na bhavedgatyabhAvAbhinandyA | yuktazvApUrvabhAvAt paridadhatigirA tadvidhAnAbhisandhiH prANazvArAdhanIyaH parihitavasano yujyate sadbhiradbhiH // For Private And Personal Use Only 18 20 ( atha samAnAdhikaraNam || 6 || zAkye'dhyetRbhedo na bhavati na guNaH kazcidanyo vidheyastasmAduktAvizeSazravaNamiha punaH kiM na vidyAM vibhindyAt / maivaM yadyapyanuktirnatu guNavidhaye kalpate syAttathApi vyaktyai saukaryatazca vyasanasamasananyAyatastvaikyasiddheH // 21 chandogairvAjibhizca sphuTamanupaThitA bhAti zANDilyavidyA bhedAbhedAvamarzastviha kimiti na sandarzito bhASyakAraiH / tamo yattrayatrAdhikaparipaThanaM tattratattrAdhikAnAmantarbhAvAdiyuktAvanadhikamadhikaM veti sAdhAraNokteH // 22 sthAnadvandve vazitvaprabhRtivirahitAvAjibhistadyutAcAdhItA zANDilyavidyA tadiha bhiduratA kalpanIyeti cenna / AraNyoktaM vazitvAdyapi khalu vitatissatyasaGkalpatAyAH sAdhItAgnerahasye'pyadhikavirahato nAtra vidyaikyabAdhaH // 23 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3] puruSaSidhAdhikaraNam ... atha sambandhAdhikaraNam // 7 // ).. akSyAdityopalakSye bhagavati bhajanaM codanAderabhedAdekaM syAttena nAmnoraniyatiriti na sthAnato rUpabhedAt / sthAnaM tatsthatvabuddhyai khupadizati na cet syAnarUpAtidezastasmAdarkAkSiyogAdaharahamiti tanAmanI sthApanIye // 24 -- (atha sambhRtyadhikaraNam // 8 ||)..smbhRtyaadigunnaughH prakaraNapaThanAbhAvatassarvavidyAkhanvIyeteti cenna kvacidagatikato liGgatassthApitatvAt / alpasthAnAsu vidyAsvaghaThitavapuSaskhocitasthAnavRttedhuvyArekamantre sahapaThanavazAt tatsamasthAnino'nye / 25 (atha puruSavidyAdhikaraNam // 9 // )...... AkhyAyaikyAdabhedaH puruSaviSayayorvidyayorityayuktaM yajJAdyAkArakRteriha viSamatayA ruupbhedprsiddhH| tAdAttaittirIye parabhajanaphalammuktiratrApyanuktA chAndogye pUrNamAyuH phalamiti tu tayorbhAti sNyogbhedH|| 26 spaSTa rUpAdibhede haThasamupanato nAmasAmyAdimAtrAt puMvidyApUrvapakSo mRduriti viphalA'dhikriyaiSeti cenna / anyaiva nyAsavidyA prakaraNapaThitA tadvidhAnapradhAne. tyasvAtantryAdisiddhyai vibhajanamanayorityatIvArthavattvAt // 27 yadyevaM yajJadRSTiH paravidi puruSe codyate sAnubandhe yajJasyAnaGgabhUtaM kathamiha vividhaM kalpyate tatratatra / tasmAt prakrAntavidyAstutiriyamucitetyAhureke'nyathA'nye tiSThatvetahidhApi prakRtasughaTitA sambhadAyastu cintyH|| 28 For Private And Personal Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm ( atha vedhAdyadhikaraNam // 10 // ) yujyeran brahmavidyAparisarapaThitAzaM na ityAdimantrAH tAdarthyAta sarvavidyAviti na taduditAdhItizeSatvaliGgAt / no cedanye'pi tadvat savidhapaThanatassantu zukraM pravidhyetyevaMprAyAstadarthA na ca ghaTata idaM liGgato durbalatvAt // 29 For Private And Personal Use Only [a. ( atha hAnyadhikaraNam / / 11 / / zAkhe dve muktibhAjaH kvacana kathayataH puNyapApaprahANaM te'nyA tatpravezaM priyataditarayodayasaMkrAntikAle / hAnaM copAyanaM ca kvaciditi pRthagAmnAta saMparkasiddhirvAkyaM zAkhAntarasthambhavati hi vividhAkAGkSayA vAkyazeSaH // 30 itthaM brahmakarmatyajanamitarasaGkrAntisampRktamastu syAccintAyAM vyavasthA pRthaganupannAdityasat kuptidaussthyAt / sarveSAmmuktibhAjAM dvitayamapi yathopAsti sAcyaM samAnaM tacintAsa tathA tanmahimivada iti sthApanIyobhayatra // 31 kartA tenaiva bhogyaM zubhamitaraditi sthApitaM karmakANDe tasmAdrahmajJakarma dviSati suhRdi vA nApatedityayuktam / vidyAmAhAtmyato yadvigalati viduSaH karma tatsAjyatulyaM vidvatmadveSabhaktyoH phalamiti kathane vAkyatAtparyasiddheH // 32 4 ( atha sAmparAyAdhikaraNam // 12 // ) karmoddhUtirmumukSoH kvacidupaniSadi zrUyate sAmparAye mArge'nyasyAM dvidhaivaM zakalaza iha taccintanaM cAstu mA bhUt / nAtaM karmasAjyaM pathi phalamatha gatyarthadehAnuvRti mukta vidyeva kuryAdativacane pAThato'rtho balI ca // niHzeSaM karma nazyediha yadi viduSassthUla dehAntamAtre vizrAmyettasya tAvacciramiti hi baco nArthavattvaM gatessyAt / 33 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 30] akSaramyadhikaraNam 34 gatvA sampadya cAvirbhavanamiti na sambobhavItItyayuktaM syAdI saGkoca mAtrasthitikRdanugatassUkSmasaMskArayogaH // ~ ( athAniyamAdhikaraNam // 13 // panthAssyAdarcirAdiH phalamiha nikhila brahmavidyAsu mA vA prArabhyAdhItiyogAt prakaraNaniyatA tasya cinteti cenna / sarvAsAM tadya itthaM viduriti vacasA'thAla yeceti coktyA mArge sAdhAraNe'smiMstadanusaraNatastadvadevAsya cintA // 35 heyopAdeyamArgadvitayamupadizanmuktidAtA mumukSoyogI yaH kazvanaitatsaraNiyugalavinmuhyate netyagAyat / tasmAdasmAdRzAdhItyavizadavizadIkartRvAkyAvamarzAt brahmaprAptyaIkRtsnapraNihitaghaTitaM mArgacintAvidhAnam // 36 hAnAderarcirAderapi kimabhihitaM cintanaM sUtrakAraividyAGgatvAdisiddhayai yadi bhavatu tadA'nantare pAda etat / maivaM vidyAGgatAyAmapi bhajanamivedaM ca dhItvAvizeSAt karmAdibhyo vibhaktaM kathayitumiha tatsUtraNaM sthAnapAti / / 37 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 71 ---- ( athAkSaradhyadhikaraNam || 14 || yasyAmasthUlatAdiH prapaThita ucitaM cintanaM tasya tasyAM nAnyasyAmmAnahArna yadi niyamanaM kasya kutreticenna / hetutvonneyadoSavyapanayanamiha brahmavidyAsu sarvA svAnandAdhikriyoktakramaniyamitamityasya sArvatrikatvAt // 38 satyatvAdyaissvarUpAvagatirabhihitA sarvavidyAnuvRttyA bhUyastattulyadharmeSvadhikaraNamidaM syAdvRthaiveti cenna / kaizvijJAtasvarUpe kaciditaragataM kiMcidanyaniSedhyaM vyAdRtyA na svarUpAvagatirata iti prekSaNasyAva rodhAt / / 39 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 3. vyAvartyAnantyatastadvayudasanamapi hi syAdanantantatastacintA kiMcijjJasAddhayA jaladhitaraNavannopadizyeta maivam / tattatsAmAnyadharmAnugamakavalitAzeSabhedopadeze tAdRkcintopapatteranavamamiti vA gRhyatAM sNgRhiitiH|| 40 athAntaratvAdhikaraNam // 15 // --- sUtrasvArasyalAbhAt prathamamasubhRtaH pUrvapakSe nivezaH siddhAnte brahmaNazcetyadhikaraNagatistokazaGkApanuttyai / sAkSAbrahmeti vAkyadvayamavamRzatAmanyazakaiva na syAdityAlocyAtha bhASye paraviSayatayA puurvpksso'pyupaattH|| 41 yat sAkSAdityamuSmijJa zrutizirasi paraM brahma vedyaM yadevetyetasmiMzvAstvathApi prativacanabhidA tatra rUpaM bhinatti / vidyAbhisraSTrabhedo'pyayamiti yadi nAnUdya bhUyo'nuyogAt pazcAduktazca doSAtyaya iha na midA sauti sAdhAraNatvAt // 42 sadvidyAyAM yathA hi prativacanabhidA praznabhedAnusArAvidyaikatve vizeSyaM prakaTayati parAndevatAmeva tatra / tenoSastyaH kaholazrutamapi sa ca tatsaMzrutaM saMkalayya dhyAyetAM brahma sarvAntaramiti phalavattatra sabrahmacaryam // 43 -- (atha kAmAdyadhikaraNam // 16 // AkAzaM tANDinastacchayitamadhijagujinastena vidyA bhiyetAteti cena vividha iha yato brahmanirdeza eSaH / sarvAdhAratvapUrvaiH parataraviSayassAmagAkAzazabdo vizvezAdhAratoktyA suSiraviSayatA'nyatra rUpantu nAnyat // 44 chandogAnAmupAsyaM prathitamiha guNairaSTabhibrahma juSTaM taJcAnyeSAM vazitvaprabhRtighaTitamityastu rUpasya bhedH| maivaM yattadvazitvAdyapi tadiha bhidA satyasaGkalpatAyAH For Private And Personal Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pradAnAdhikaraNam ityaikArya nirUTa paramapi daharopAsanantadvadRhyam / / nanvAkAzo guNAthaiH paraitidaharAdhikriyAyAM puroktaM tasAmAnyArthazaketyadhikaraNamidaM nojjihIteti cenna / vyomAtItaM nimittaM daharamidamupAdAnamityudgRNantaH pUrva kSiptAH prasaGgAt punarapi gamitAzchinnamUlatvamatra // 46 ...(atha tannirdhAraNAniyamAdhikaraNam // 17 // ---- udgIthAdau kriyAbhajanamapi bhavet parNatAyuktanItyA karmAnantatphaloktistviha nutiriti godohananyAyabhanam / khargAdInAM phalatvaM kratuSu tadadhiko hyatra bIryAtirekaH parNatvAdau na vAkyaM vadati karaNatAM karma cAhAnupAstau // 47 udgIthe prANadRSTau RtughaTitaphalAdanyaduktaM phalantat khIkRtya prAgvicAraH sthita iti vihataH pUrvapakSo'tra maivam / atratye'naGgabhAve sthiranihitadhiyastatra vidyaikyazaGkA tyaktvAGgAnAbhAvau pRthagapRthagiti syAca pUrvatra cintaa|| 48 ---(atha pradAnAdhikaraNam // 18 // )-- kAmAnetAMzca satyAniti vacanabalAddharmyupAstavibhaktA dharmopAstistadartha guNiparigaNanaM tantrato'stvityayuktam / tattadvaiziSTayabhedAt pratividhiguNinazcintanAvRttirA rAjatvAyaiH pRthattavAdbhavati hi haviSo dAnamAvRttamindre // 49 tattadbhogapratIterguNaghaTitaparopAsanA bhogahetumuktizca syAt kramAdityasadaguNavacasyAnyaparyAbhidhAnAt / zAle'mimAsamApteH ka phalamabhihitaM nirguNopAstisAdhya nocchAstraM ca prakalpyaM guNaniyamanataH khyAtimAMzcaiSa paadH||50 pratyekammelanAdvA daharaguNagaNe'pyatra saMcintyamAne guNyAvRttyarthalabdheH kathamiha tadanAvRttizaveti cenna / *68 For Private And Personal Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArApalyAm buddhyArohe guNAnAM yadavadhi guNino rUpamarthya tato'nyat vidyaikaantntdaatRttynughttittdaavRtticintaaprvRtteH|| 51 -.( atha liGgabhUyastvAdhikaraNam // 19 // ) -- prakrAntA dahavidyA prakaTamupari ca jJAyate taittirIye tasmAdUrvAnuvAkaH prakRtaviSayanirdhAraNArtho'stu maivam / tattadvidyoditaistaiH paramiha puruSaM pratyabhijJApyazabdaistasminnArAyaNatvaM vadadadhikabalaM prakriyAto hi vAkyam // 52 vAkyaissarvArthatAyAM daharabhajanamapyattra bhAgIti sArthastalliGgopetabhAgo na ca bahubhiralaM yoddhamekaM kRtArtham / naikasyAsyopakuryAt prakaraNamalasaM kiMca sarvopajIvye tattve tAtparyamatra sphuTamiti vitathA ttprityaagkuptiH|| 53 AtmaikyaM devataikyaM trikasamadhikatA tulyataikyaM trayANAmanyatraizvaryamityAdyanipuNaphaNitIrAdriyante na santaH / trayyantairekakaNThaistadanuguNamanuvyAsamukhyoktibhizca zrImAnArAyaNo naH patirakhilatanurmuktido muktbhogyH|| 54 -- (atha pUrvavikalpAdhikaraNam // 20 // ).. aGgaM pUrvaprasakteSTakacitasamupasthApitasya kratossyAt buddhyAtmA'gnirmanazcitprabhRtirapi yathA mAnasaM dvAdazAhe / tatkAryasyAtidezAditi na sadudito hyatra vidyAtmako'GgI zrutyAdyaireva tsminnupkRtismtaabodhnaartho'tideshH|| 55 kalpyA natra kriyAtmA Rturapi tadapi prAgupAttAGgazaktyA vAkyasthaizcAnubandhairiha samupanato bhAti vidyAmayastu / dUrasthAkRSTayogAt svavacanapaThitAkRSTayogo balIyA 1. laghIyAn . paa|| For Private And Personal Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] bhUmajyAyastvAdhikaraNam. prApte'rthe vidhitvaM dhanuvadanasame'pyAzritaM tadvadava || ( atha zarIrebhAvAdhikaraNam // 21 // ) tatkAlAkAriNassyAdahamiti bhajane kaJcukasyAtmanodhIrAsaktermAmupAssvetyuditavaditi cennAnyathA saMnikarSAt / zuddho hyAtmA'tra sAkhyaH phalamatiravinAbhAvinI boddhRkatye buddhyAsanne'ntaraGge sati vidhiniyatA tatkratunyAyasiddhiH // 57 karturbhoktRtvamAtraM gaNayitumucitaM dRSTabhogArthayatne svargAdyarthe'nyadehAnugatirapi paraM svAdhikArAnuviddhA / muktyarthe prAptyavasthApraNidhikathanatastatkratunyAyavAcA cintyasya prApyatArtho gamita iti kuto'tiprasaGgAdizaGkA / / 58 vidyAbhedeSu vedyAkRtiviSamatayA yAvadukte vicintye prApyaM sarvopapannaM tata iha kathamaprApyacintAniSedhaH / tasmAdvaddhasya cintAstviti na kaluSito nAhaMzabdamukhyaH prAjApatyAttu vAkyAdakaluSadazayA bhAvanIyatvasiddhiH / / 59 ( athAGgAvabaddhAdhikaraNam // 22 // ) udgIthAdervizeSe bhajanavidhirasau syAt svasAMnidhyagItemaiM sarvAGgibhUtakratumukhata ihAzeSasAMnidhyasiddheH / sAmAnyaM vyaktyapekSatriyamapi niyamAdarzane vrIhitAvacchandazcodgIthamAnaM vadati na tu bhidAM chAganItistu nAla || 60 atha bhUmajyAyastvAdhikaraNam || 23 || ) vyasto vaizvAnarAtmA pratiniyataphalodAhRtezcintanIyaH kRtsnopAsta phaloktisstutiriha yadi vA kRtsnarUpo'pyupAsyaH / maivaM vyasteSu doSaH pRthaganukathitastatphaloktisstu tisspAdaSTaM hyaSTAkapAlaprabhRtiSu ca tathA tena cintyassamastaH // 61 sAmastyasyaiva yoge draDhimavati mahAvAkyatAtparyavRttyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 75 56 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNalAyavalyam vyasteSvaMzAnanya stutiniyatanayAdAnyaparya phloke| nAmAdInAmupAsto phalamavadhitayA'pekSitaM bhUmavAkye nApyevaM pratyavAyazzruta iti viSamodAhatirnArthasiddhayai / / 62 ---(atha zabdAdibhedAdhikaraNam // 24 // ).-.-- sarvAsu brahma vedyaM phalamapi khalu tadbrahmavidyeti cAkhyA dhyAnAdyuktyekalakSye vidhirapi bhajane sarvavidhaikyamittham / tamAkhyArUpabhedAttadupahitavidhau tena vaiziSTayasiddhemizrammadhvAdividyAphalamiha ca pRthakkAmyavidyAsu caivam / / 63 nAnAzabdAdibhedAditi kathamavadat sUtrakRcchabdasAmye note yAgadAnAdaya iva bhidurA bhktivishraantisiddheH| satyaM zabdasya bhedastvayamupacarito rUpabhedadraDhimnA jJAnaM yaccAvidheyaM karaNamiha jgustniraase'bhisndhiH|| 64 yadvA zabdAdibhedAditi tu kathayatA sUtrakAreNa samyanyAsopAse vibhakte yajanahavanacchabdabhedAdabhAktAt / AkhyArUpAdibhedazzruta itarasamaH kizca mino'dhikArazzIghraprAptyAdibhissyAt jaguriti ca madhUpAsanAdau vyvsthaam|| -- (atha vikalpAdhikaraNam // 25 ||)..jyotissttomaagnihotrprbhRtivddhikaanndsiddhyai samuccityaitAyubrahmavidyA na ca bhajanavidhiH kazcidekaM prati syAt / phartuntAH kAlabhede kSamamiti na mithovAsanAsthairyabAdhAt sampUrNabrahmalabdhyai pRthagiha ca vidhiHprAyaNAnte samAdhau // 66 rUpAdInAM vizeSainanu parabhajanannaikarUpaM vibhaktaM sAmagrIbhedatastatphalamapi viSamaM sammatanyAyatassyAt / na syAt sarvAsu vidyAkhapi hi phalatayA vakSyate bhogasAmyaM For Private And Personal Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] yathAbhayabhAvAdhikaraNam. prApyaikayaM ca prasiddhaM bahusaraNijuSAM lokato vedatazca || ( atha yathAzrayabhAvAdhikaraNam || 26 / / ) -- tattadvidyAsu tAdRkphalataratamatAM vArayitvA prasaGgAt prAguktodgIthavidyAphalamatha punarAkSipya gADhIkaroti / mAbhUduktaM svavAkye phalamiha tu na sA parNamayyAdinItiH spaSTA khalvana vidyAphalakaraNatayA vartamAnoktito'pi // 68 tAdarthya nAva karmazrutiravagamayedAzrayAlambamAtrAdvidyAhAnau ca yuktaM pratividhivacanaM tatphalArthaprasaGge / tAre sopAsane'stu stavanamanugamAttAvatA sAtu nAGgaM prAgvaktavyasya hitvA vaca idamupari sthApanIyaprasaktyai // 69 vidyekyodgIthavidyAdvitayavibhajanaprANavidyaikabhAvAssarvAsvAnandatAderguNivadanugatiH prANavAsastvadRSTiH / zANDilyaikyaM vibhajya sthitiraharahamossambhRtessthAnasImA puMvidyAyA vibhedo'dhyananiyatatA zanna ityAdikAnAm // 70 hAnAdyanyonyayogastaducitasamayo devayAnAdisAmyaM sarvatrAsthUlatAdivyatiharaNamathAnekaziSyazrutAnAm / dahopAstyekabhAvo guNaphala vidhirudgIthamAzritya dRSTau guNyAvRttirguNArthI nikhilaparataropAstivedyAvasAyaH // 71 vidyArUpA manazvitprabhRtaya ucitajJAnarUpaRtusthAH kSetrI zuddho'nucintyaH RtuguNasakalodgItha pUrveSu dRSTiH / sAmastyenaiva vaizvAnarabhajanamathAnekavidyopapattimokSArthAnAM vikalpaH punaraniyatirudgIthadRSTerihoce / 72 iti zrIkavitArkika siMhasya sarvatantra svatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM tRtIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 77 67 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . (atha tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // ) upoddhaatH|| karma prAkcintayitvA nanu paramamatha brahma jijJAsyamuktaM pAde vidyAGgatoktiH punariha vitathA'nekadhA tyAjyatokteH / maivaM karmaiva tattadgaNayutaviniyuktyanyabhAvena bhinna vidyAniSpattihetuH kimapi ca sukRtaM syAnivRttaikasaMjJam // 1 tyAgaH kAmyakriyANAM kacana paravidaH kApyanarhakriyANAM khaikAdhInatvabuddheH kacidanupadhikasvArthabuddhezca gItaH / atrAhiMsAdikAnAmadhavihatikRtAM sarvasAdhAraNAnAM prate varNAzramAdipratiniyatimatAmapyupAstyaGgabhAvam // - (atha puruSArthAdhikaraNam // 1 // ).. kartAtmA karmaNAM yastadadhikamiha na brahma tasmAnmakhAdau tabuddhyaivopayuktAssyurupaniSada ityardhamImAMsakoktau / jIvAnyabrahmacintAtmakabhajanavidho karmaNAmaGgabhAvaM mAha kSiptAnyaliGgaH kaluSazamanatassattvasaMvarddhakAnAm / / pAdairavamekAdazabhirapi paraM brahma vedyaM nirUDhaM bhUyaH kiM kSudraliGgairgaganalipinibhaiH kSobhyate brahmavidyA / satyaM tattAgalpazrutamatikalahatrAsitacchADimbhastomakSemAya jaiminyahRdayakathitaM pakSamutkSipya hanti // 4 kurvanneveti vAkyaM paravidi niyatAcAratoktissahatve'nvArambho dhIkriyAbhyAmapi na niyamayedaGgatAmaGgitAM vaa| vidyApUrva kriyANAM karaNamanuvadadvAkyamanyArthamuktaM nahyetadbrahmavidyAmanuvadati nacodgIthavidyAkriyAGgam // khAdhyAyaprAptaye hyadhyayanamuditamAdhAnavanottarAGgaM For Private And Personal Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] pAriplavAdhikaraNam . vidyAGgaM cArthabodho bhavatu yadadhikA sA kharUpaiH phalaizca / nityAtmajJAnamAtra RtuSu niyamato'pekSitaM nAnyavidyA kAmyatyAgassavidye kathamiha bhavitA sApi yadyaGgameSAm // 6 nAhaM vidyA makhAdehi tadadhikRteSveva tAmAmanAma- . ssyAttattatkarmaNAM setyapi na bahuvidhAdvaiparItyopadezAt / jAbAlarUratovidhirapi paThito'nUdyate'nyaizca tasmAt mAptiAdyA'nyathApi svayamiha tu vidhistaniSedhassarAge // 7 - -(atha stutimAtrAdhikaraNam // 2||)...juhaadistolniityaa bhajatu rasatamAyuktiraGgastutitvaM maivaM tttdvidhaanprkrnnrhitaapuurvnirdeshyukteH| tattadaSTevidhAnaM vividhamiha samAlakSicaitatsamIpe tenAnanyArthaziSTe phalavati ca vidhiyujyate klpymaanH|| 8 kizca prApterabhAvAna tadanuvadanaM nAdhiropya stuti yuktA vidhyekavAkye gatiriyamagatessAtra naasktihaaneH| utkarSaH kalpyate cedagatikaviSaye tat prasahya prasA madhye vidyAvidhInAM vacanamidamiti syAttu vidhyarthametat // 9 vidhyarthatve'pi yuktA stutiriyamasataH kIrtanAdityayuktaM dRSTayuddeze'ticArAdatha ca vizayanaM syAditi tvarbhakoktiH / nitye'sminapramANaM prasajati nigamo yuktivAryatvapakSe tvitthaMbhAve bubhutsya vaca iha phalavadRSTividhyarthameva // 10 ....atha pAriplavAdhikaraNam // 3 // )--- vidyAvAkhyAnabhedA vidhimahimabhRtAssantu pAriplavArthA na syurvidyAvidhAnaH prakaraNapaThitairekavAkyatvadRSTeH / manvAdyAkhyAnamAtraM bhavati ca kathitaM tatra pAriplavArtha tenAkAGkAnivRttau na tddhikpraakhyaantaadrthykRtiH| 11 For Private And Personal Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra & www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only adhikaraNasArAvalyAm 'athAmandhAnadhikaraNam // 4 // ) yajJAderaGgabhAvAca tadanadhikRteSvaGgino'dhikriyA sthAdvidhairvanordhvaretassviti na bahuvidhasvAzramAGgAItokteH / vidyAyogacaturNI vidhirapi ca samazzrUyate smaryate ca prAyeNaucityabhUmnA munibhirabhihitaM kApi mokSAzramatvam / / 12 atha sarvApekSAdhikaraNam // 5 // tyakte yajJAdidharme parabhajanavidherUrdhvaretassu dRSTA vidyA tenAnapekSA gRhavati ca bhavedityanAlocitoktiH / yajJenetyAdikAbhizrutibhiravagatA hyasya sAtatmasAdhyA jijJAsArthatvavAdo jigamiSati padetyAdinItyA nivartyaH // 13 nanvicchArthatvahAnirjigamiSati padetyAdike gatyabhAvAcchrutyukte'smiMstathA netyasadiha ca yato gatyabhAvassamAnaH / icchA syAddhIvizeSAttadanupajanane karmabhissA na sAdayA jijJAsAM prAptumicchorna ca na bhavati tajjJAnamiSTaM puraiva // 14 navalecchAnuvRti prati vihitamidaM karma yojyaM tataH kiM necchArthe dhIvizeSaprajananamuditantAvatA vAritaM syAt / jJAnArthe karmavidhyantaramapi vividhaM nApalApakSamaM te niddhayAnanyAyato'tastvanuvadati videriSTatAM sanmayogaH // 15 ( atha zamadamAdyadhikaraNam || 6 || ) yajJAdivyApRtatvAdanibhRtakaraNe sarvakAlaM gRhasthe zAntyAdInAmayogAtaditaraniyatAste guNA ityayuktam / pravrajyAdisthitAnAmapi tadupadhikAnekadharmapravRtte statsarve sahyate cet saha tadapi phalAdyujjhanaM cAla tulyam // 16 prajJAtasvAparAdhAH prabhumanutapane lokasiddhairupAyairAtmArairarcayantaH kramazamitarupasvasya sevAM labhante / [ma. 20 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA *] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadbhUtAdhikaraNam . itthaM naH zAstrasiddhairidamanidamiti svAdhikAre vibhaktaniSpatyUhaH prasAdo nirupadhisuhRdaH zrIdharasyAdhigamyaH // 17 atha sarvAnnAnumatyadhikaraNam // 7) 00AhArasya vyavasthA na bhavati vacanAt prANavidyAdhikartuH sAmAnyastho niSedho balavati hi vidhau saMkucedityayuktam / aGgatvenAvidhessyAdanumativacanaM prANabhaGgaprasaGge pazyaitatprANaniSThAdadhikamahimani brahmaniSThe'pyuSastau // 18 ( atha vihitatvAdhikaraNam || || 8 ) - yajJAdeH karmaNohi zrutibhirabhidadhe brahmavidyAGgabhAvastasmAdabrahmaniSThe tadananusaraNAt svaritaivAstu maivam / nityatvasyApi siddhestaducitaviniyuktayanyabhAvAnusArAtantraM kAmyAgnihotrAdivadiha paravinnityavarge'pi yojyam / / 19 atha vidhurAdhikaraNam // 9 // ) dArAlA viraktedimani ca bhavedantareNAzramAnyastasminniHzeSadharmatyaji bhavatu kathaM brahmavidyeti cenna / sAmAnyairvarNadharmairguNaniyatiyutaissAhi tatrApi sAGgA bhISmAdau dRSTametadbhavati tu vRSale gatyabhAvAdabhAvaH // ( atha tadbhUtAdhikaraNam // 10 // ArUDho naiSThikAditrayamatha patitastatparAvartanAdyastatrApi brahmavidyA bhavatu sahakRtA ' tattadarhessvadharmaiH ! maivaM yadyapyabhIcchantyupapatanamidaM zodhanaM cAstyanekaM sarvA kIrtanAdyaM tadapi taducito naiSa tAdRSeidhAt // prAyazcittaM vadanti papatanamahApAtayorbrahmayogaM prApte pAte pramAdAdvidadhati munayo yoginAM yogameva / 1. taddazA hai. ci. pA // *69 For Private And Personal Use Only 81 20 21 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm tasmAdArUDhapAte'pyadhikRtiriti nAcodanIyaM hi zAstraM yAvajjIvantu taniSkRtiriti niymssuutrkaaraaghbhiissttH|| 22 yo bAlaM hanti yaH strI zaraNamupagataM yazca yo vA kRtaghnaH prAyazcittairvizuddhAnapi jagadurimAn sAdhusaMspRSTayanarhAn / smRtyAcArAnusArAdiha ca gatiriyaM darzitA sUtrakAraiH zAstraM nazzAsanIyaM yadi bhavati tadA saMpluto dhrmsetuH|| 23 brahmAMzatve samAne guNaviSamatayA zuddhayazuddhisvabhAvaideheryogAdanujJApariharaNamapi prekssnnsprshnaadeH| ityevaM sUtritaM prAka punariha vividhAlepakakSobhazAntyai samyagjJAtAtmano'pi svatanusamucitAcArataH pratyabodhi // 24 -- (atha svAmyadhikaraNam // 11 // ) . udgIthAdAvupAstirbhavati hi phalinA yajvanaivAtra zakyA tasmAttatkarTakAsAviti yadi na parikrItakarmAzrayatvAt / RtviksAdayA yathAnye guNaphalavidhayo'nUyate caivameSA zakyatvaM nApyupAdhirvidhibalaniyateH svAmibhRtyakramo'tra // 25 --(atha sahakAryantaravidhyadhikaraNam // 12 // )--- mantavyatve zrute satyatha muniriti vAgastu tasyAnuvAdaH kazcinnayana dRSTo vidhiriti na purA paNDitatvasya lbdheH| UhApohArhatA hi zravaNamananato'nantaraM paNDitatvaM maunakhyAtiH prakRSTe manana iti vibhau dhAraNAdyaktireSA // 26 -- (athAnaviSkArAdhikaraNam // 13 // )--- ziSTaM bAlyena tiSThAsanamapi viduSo bAlakRtyantadastu prAptuM bAlasya bhAvo na tu suzaka iti svaritAsyeti cenna / duzcAritrAdamuM nAvirata iti vacassa nirundhe yato'sminmAhAtmyaM khaMnigahediti munivihite bAlyavidhyAzayassyAt // For Private And Personal Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muktiphalAdhikaraNam . ( atha aihikAdhiSThitAdhikaraNam // 14 ) ---- bhogArthopAsanAnAM khajanakasukRtestatkSaNAdudbhavassyAt vargAdistatra dehe na ghaTata iha tu khaantshuddhyoppttiH| snAnamAyatyanItistata iti na purA vighnasambhAvanokteH kArIryAdau tadahassaguNaviracite'pyasti vighnaH kadAcit // 28 -- (atha muktiphalAdhikaraNam // 15 // astvanyanAntarAyaH prabalatamamidaM sAttvikatyAgayuktaM karma proktaM nivRttyAhvayamiti sapadi brahmavidyAM vidadhyAt / maivaM tasmAdalIyAnyadi bhavati parabrahmabhaktAparAdhastacchAntau tatprasUtissa yadi na jhaTiti syAt propaastilaamH| vidyArthatvaM kriyANAM vyabhicaraNavazAneti zaGkApanuttyai pratyUhAnAM ca tUrNa prazamanamucitaM sarvadeti prasiddhayai / niSpatyUhasya sadyaH phalamiti ca satAM toSahetoramuSmipAdAnte nyAsiSAtAmaniyamaviSayau zAstrakAdhikArau // 30 pratyUhasya prasaGgaH kSama iti paravikarmaNAM tadvidhRtyai bhogArthopAstihetuSvayamanukathitaH kiM mudhAneti cenn| kAmye nirvighnabuddhayA patati matiratastatra vairAgyabhUne tatsatyUhaprasaktirbhavati phalavatI syAca vidyArthakAmyam // 31 vidyA karmAbhikA syAdrasatamamukhadhIzvoditA prAptyabhAvAdAkhyAnAnAM ca vidyAvidhisavidhajuSAM tadvidhAnArthataiva / vidyA sAGgordhvaretassvapi gRhavati sA yajJadAnAdyapekSA zAntyAdya) gRhastho'pyavipadi viduSo'pyanazuddhayaiva siddhiH // ekaM vidyAzramArtha vidhuramaviyutaM vidyayAhuzcyunaM na kratvaGge dRSTiRttvikkRtiratha munitA coditA dhyaansiddhyai| 1. vidhuramapiyutaM. paa|| For Private And Personal Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A adhikaraNasArAvalyAm bAlyaM zalyAdiguptilavadabhihataiH karmabhirnAnyavidhA tadvanmuktyarthavidyA svajanakasukRtarityuvAcAna pAde // 33 vAkyArthajJAnamAtra katipana kudRzo muktyupAyaM gRNanti jJAnaM karmeti yugmaM karaNamiti samuccitya manyanta eke / karmaprAdhAnyamanye nijagadurapare muktimicchantyasAdhyAM sarve te'pyatra karmAGgakamajanavidhisthApanoktyA nirastAH // 34 yahaHkhaM vartate tatkSaNabhiduratayA na svayatnoparodhyaM nAtItArtha ca yatro na ca supariharaM bhAvihetau samagre / duHkhAtyantoparodhe karaNavidhirato vyartha ityardharamya prAyazcittyA kRtAnAM paramakaraNato duHkhasAmagrayapohAt // 35 rAjadviSTAdi sarpAyapi pariharasi cchatrapUrva bibharSi prAyazcittApravRttau phalati duritamityevamIhAmiheccha / utprekSArUDhabhAvyApajayazamanataH svoktisAphalyamicchan pazyaMzcAbAlatiryagbhayacakitagatiM joSamitthaM juSasva // 36 sAdhyaM vA sAdhanaM vA svavihatavipathaidunirUpaM vadantastadvAde kiM pravRttAH kimiti ca vidadhatyanvahaM bhojanAdIn / muktenityatvasiddhyA bhajanamaphalamityapyasat prAgasiddheH sAGkhyAstvanAnuyojyAssakaraNadazayA nityamuktiM gRnnntH|| 37 mokSAbhAve mudhA syAt saparikaramidaM sAdhanaM cintyamAnaM muktizceddhAntisiddhA bhrama iha bhavitA yAvadAtmasvarUpam / kSetramaM nityamuktaM kathayituraphalaH sAdhanAdhyAya itthaM pradhvaMsAtmA hi muktinayavidabhimatA sA tu bhAvAtmikA nA! santatyAtmA kapAlaprabhRtibahuvidhAvasthayAnyana nAzo dhIsaGkocapaNAzo vikasanamatathAbhUtamAtrAgamAt syAt / For Private And Personal Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39 pA...] mukiphalAdhikaraNam. manvante'nye tu dhArAvahanamatinayAt santatirmuktabuddhessAmagrI cezvarecchA prabhRtisamudayassyAdanAvRttirevam // iti zrIkavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH paadH|| 4 // // samAptazcAdhyAyaH // 3 // zrImate nigamAntagurave namaH. For Private And Personal Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (atha caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH). upoddhaatH|| ityutpattikrameNa prathamamabhihito muktyupAyassahAnestatsAdhyaM sUtrakAraH phalamatha viduSaH parvabhedairvyanakti / sthUle dehe'sya siddhayeyediha vadati tat pAdayugmena pUrva niSkrAntasyAtha yatsyAt parigaNayati tat pAdayugmAntareNa // 1 sUktA mAgeva vidyA kimiti punarimAM vakti yadyasti zeSa brUtAmetacca pUrva nahi tadiha phale saMghaTateticenna / muktairanyairasiddhi prakRtatadavinAbhAvamAsannasiddhiM muktAvasthAsamaM ca sthirabhajanarasaM vytmtraanubndhH|| va AvRtyadhikaraNam // 1 // zuddhairutkRSTadharmessadanapacaraNe brahmavidyA bhavitrItyuktaM pUrvAdhikAre vimRzati tu paraM tatsvarUpaM yathAvat / pratyakSaM vA smRtirvA sakRdidamasakadveti noktaM purastAdyAvajIvAnuvRttiprabhRti ca tadihApaunarutyaM mubodham / / jJAnaM muktarupAyaH zrutibhirabhihitaM tasya saGkhyA tvanuktA saukarya syAt sakRttve svata iha ca bhaveccAritArthya vidhInAm / samyaktvAttaddhavatvaM na punaranugamAt proktamityapyasAraM sAmAnyoktavizeSe sati pazunayatasstatra vishraantisiddheH|| 4 kiMcAgneyyAdinItyA vidiriha vadati dhyAnazabdArthameva dhyAne copAsanoktiH parabhajanatayA vakti sevAtmakatvam / aikAyeM vidyupAsyoyatikaritatayA zrUyate ca prayogaH kArye hetau ca bhakteH kacidupacarito bhktibhedtvvaadH|| 5 For Private And Personal Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4G AvRtyadhikaraNam yogoyukteSu yassyAt vavaraNaviSayastena labhyaH parAtmA grAhyatvaM ca priyatvAttadapi hi guNato bhaktirevaM zrutaiva / sA ca prItyAtmikA dhIH kacidatizayite smRtyabAdho'pyatassyAt moktA caiSA dhvAnusmRtiranuvahanAttailadhArAkrameNa // rAgAdAdau pravRttizzravaNamananayoAnamekaM vidheyaM tatra draSTavyazabdo vizadatamatayA vakti vaiziSTayamAnam / zabdotthaM darzanaM ye viSayamakathayan vedanokteramISAM vyAghAtAdiprapazcasvayamiha nipunnssuukssmmnviikssnniiyH|| 7 dhyAne vaizadhamAtrAdupacaraNamidaM dRSTizabdapravRttistulyaM tattvanmate'pi hyabhilapati dhiyaM cAkSuSI dRSTizabdaH / prAtRsmayAdivadRSTayabhivadanamidaM cakSuSA bhAnazUnye gauNantattulyabhAve sati bahunayavAnasmadIyastu pkssH|| na dvAradvArikRptiH kathamapi ghaTate vizramazcedvizeSe sAmAnyAtmA vizeSailaghu ca na gurubhiH karturaikye vikalpyam / arthaikye darzanoktyA smRtirupacaritA yujyate spaSTayasiddhathai smRtyuktAdarzanasyopacaraNamasadityanyadetatphalAnaH / / kRcchrAdau zaktihIno dRDhaparitapanassaMyamAhezca kuryAt sarvArthI kezavAnusmRtimiti ghaTate tadvikalpo yathAIm / sAmAnyAt sarvadoSeSviyamupakurute sarvanaimittikAnAM muktarapyatra mUlammuniramanuta tAM tAdRzadhyAnarUpAm // nanvevaM ye mukundaM zaraNamupagatA varjitA dhyAnayogaiste cAtikramya mRtyuM yamina iva paraM dhAma yAntItyuzanti / satyante'pItizabdAniyataviSayayogaurave lAghave ca prAptArtha dhyAnazAstra prnnidhishdshaayogibhiryogvidbhiH|| 11 For Private And Personal Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 3 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm dharmo varNAdiyogyaH kaluSazamanatassacvavRddhayopakArI bhaktestadvat prapattistvagatikasamayeSvantarAyApahantrI | sAnukroze hi zakte zaraNavaraNatassarvasAddhayaM susAdhamokSAkAGkSI prapadye zaraNamahamiti kApi mantre zrutaM ca // 12 athAtmatvopAsanAdhikaraNam || 4 || ) For Private And Personal Use Only [a0 4 jIvAdatyantabhinnassa vibhurabhidadhe lakSaNaissAdhanAntaimuktyarthopAsane'sminmuSitatamasi na brahmadRSTyAdiyuktiH / tatvajJe vItarAge tadiha na ghaTate so'hamasmItyupAstistanna svAtmAntarAtmanyahamiti vacaso'pyatra mukhyapravRtteH // 13 vavindrAderupastau prakRtizabalitasvAnvitekSA puroktA zuddhasvAtmA ca cintyaH kacidiha tu vibhustAdRzA svena yuktaH / vyaktirjIvezabhede vyadhikaraNapadairbhAvane syAttathApi brahmAyattasvarUpamamitisudRDhatA siddhaye'grahoktiH || aikyopAstAvahaM tvaM tvamahamiti matirnirvizeSe kathaM syAt bhedAbhedAbhilApaH karakamaNikatadvayomanItyA na mukhyaH / mattulyastvaM tvayA'haM sama iti vadatAM nopacAro'pi yuktastasmAt sarvAntarAtmanyayamahamiti dhIrAkRtinyAyasiddhA / / 15 advaitaM dvaitAnau na bhavati suvacaM tatpratidvandvikatvAd dvaitaM cAdvaitagarbha dvitayamapi hi tatsvasvarUpAdabhinnam / dvaitAdvaitaM ca tAdRktadubhayaniyamAnujjhanAdeva siddhayet sarva sthAne sthitaM syAt pramitiparavatAnetareSAntu kiMcit / / 16 nanvadvaite niSedhyo gaganakusumavAntisiddho'stu bhedo maivaM satyAdabhinnaH sa khalu na yadi tAntisiddhatvasiddhiH / bhinnatvaM cAsya tasmAdyadi bhavati mRSA viddhi dattottarantat 14 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdityAdimatyadhikaraNam. satyaM cet satyabhedopagatiriti mudhA dUrato dhAvanaM vH|| 17 -- (atha pratIkAdhikaraNam // 3 // )---- nAmAdibrahmadRSTAvapi tadahamiti pratyayaH pUrvavat syAt brahmadhyAnatvasAmyAditi yadi na na khalvantarAtmA pratIkaH / na brahmaNyanyadRSTiH kathamapi ghaTate tasya sarvAdhikatvAdanyasmin brahmadRSTau paramiha niytairlkssnnaistdrho'rthyH|| 18 AtmanyabrahmabhUte bhavatu phalavatI kutracihmadRSTinaiSA vastuvyavasthAM zithilayati nare vainateyatvadhIvat / etAvanmAtramohAdidamahamiti tu sthApayan kSipramRcchedindratvAropadoddhatanahuSamahAbhogisaMsthAmavasthAm // 1 ___ athAdityAdimatyadhikaraNam // 4 // --- tAdAdevatAnAM phalakaraNatayA karmaNazvoditatvAdAdityAdau nikRSTAtmani bhavatu smutkRssttkrmaanggdRssttiH| maivaM karma pradhAnaM vihitamapi yatastatsamArAdhanantat tatpItA devataiva pradizati phalamityarthatassA pradhAnam // 20 anyasminnanyadRSTevidhiriha ghaTatAmanyathAkhyAtipakSe yAthAtmyaM sarvabodhAnugatamiti mate yujyate nAnyadRSTiH / tamAtrAdhe hi na syAdvimatiravimatA bhrAntinItiH parasmin tAdRgbhedAgrahopaplutamatiyugalasthApanAyAM niyogAt // 21 dRSTavyApahnave na bhramadanughaTitA dRSTiradvaitamohassyAdutkRSTAparAdhastata iha ghaTitA tAdRzatvasya dRSTiH / tAdRgdRSTau na doSastata iha katicittArkSyadRSTayAdinItyA dedhAnyanAnyadRSTirna kimanadhigatA vyaktito jAtitazca // 22 mukhya prasmaikamevetyavahitamanasAM brahmadRSTiH kayaM syA For Private And Personal Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [ar. dekatveneti kecinna hi balini vidhau zaGkanIyo virodhaH / svecchA pUrvadvicandrabhramavadiha bhidA kalpanAmAhuranye bhramyante yathA ca zrutiSu bahuvidhaM brahma bhAtIti bAlAH // 23 ( athAsInAdhikaraNam // 5 // )" AsInasyaiva yogazrutiSu na dadRze dhyAnamAhussadeti nyAsazcailAjinAderniyamavidhikRtaH pAkSikAsInatAyAm / tasmAdetata sthitigatizayaneSvaprakampyendriyasyetyaprAptaM yatnanidrAnvayini kathamavicchinnadhIsantatissyAt // 24 cittaikAgrayopapattyai vidadhati niyatiM dezakAlAsanAdesacchidraM tvanyadA'pi kSamamiti satataM cintanaM saMsmaranti / pratyaksaMskArabhUnnA paranihitadhiyastAdadhInyAdibuddhyA juSTaM vyAsaktanItyA bhavati hi samaye yoginaH karma sarvam // 25 karmopAstyaGgabhUtaM yadiha niyamitaM tatpare pUrvapAde yogena brahmadRSTiryadapi ca paramo dharma ityuktamAptaiH / tena prAdhAnyasiddhAvita radanuguNantasya yojyantathAca prAyaH prakrAntayoge paTimalaghutayA kalpitaH kAlayogaH // 26 vidyA pUrvamuktaM kimiha punarasAvAsanAdyaGgacintA dRSTArthIzaM vibhajya prathayitumapi na prAkzamAdyaGgavAdAt / satyaM dhyAnAkhyadhArAvahanamatidazA tvanvahaM sAdhanIyA cittaikAgrayeNa sarvaprayatanavirahe syAditIdaM prakAzyam // ( athAprayANAdhikaraNam // 6 // ) - For Private And Personal Use Only 27 ekasmimeva ghatre yadi bhavati paradhyAnarUpA tu bhaktisvadvizrAnto vidhissyAdupari tu viphalA brahmacintetyayuktam / chAndogye yAvadAyussucaritamuditaM brahmalokAptihetostaddhi dhyAnasya tadapi ca vihitaM kutracit prAyaNAntam / / Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] itarAdhikaraNam . -- (atha tadadhigamAdhikaraNam // 7 // )---- nAbhuktaM kalpavRndaraipi supariharaM karma gItammunIndraH pApAzleSapraNAzazrutirapi paravidvaibhavoktistatassyAt / maivaM nAbhuktamityAdyapi phalajanane karmaNo dADhayamAha prAyazcittakrameNa tviha parabhajanaM coditaM karmazAntyai // 29 niSkRtyAtmatvamasyoditaduritasamunmUlanasyopapannaM / nAtra svargAdinItiH pratihativigame dhIvikAsasvato hi / pApAlepaH pramAdoditasahanamiti sthApyamAjJAnuvRttyai no cena syAd gatirnAvirata iti giro yoginAM ca pravRtteH // azleSaH karmazakteranudaya udaye tannivRttivinAzazzaktissA ca praNetustaducitaphalakRnnigrahAnugrahAtmA / prAyazcittaM nimitte kathamanudita ityatra naivAnuyojyanAdharmastasya tat syAditi khalu hRdayaM grAhyamazleSavAcaH // 31 dhIpUrvantUttarAcaM na sRjati paravit sarvadA sAvadhAno jAtaM naimittikaizca kSipati samucitairAzu bhuJjIta vA tat / trAdau dRSTametanniyativibhavatazcedirAjAdisiddhiyuktA'dyaivAnyadA vA muniriha manute brahmaniSThasya muktim // 32 ____ (athetarAdhikaraNam // 8 ||)...dhrmsyaashlessnaashau nahi parabhajanAnugraheNopapannau tasyAghatvaprasaGgAcchrutiriha ca paraM pApanimuktimAha / bhogaissyAt puNyanAzo'stviti yadi na yataH kAmyamapyasya pApaM tasmistallakSmasiddhenaM sukRtamiti ca zrUyate pApatA'sya // 33 puNyaM vidyAnukUlaM yadiha saphalatA tasya vidyApradatvAt tasyAM yanopayuktaM tadapi duritavaddhandhakatvena vAryam / For Private And Personal Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ma.4. adhikaraNasArAvalyAm kArAgAroparuddhe nigalayugalatassArvabhaumasya bhRtye haimaM kArNAyasaM ca prasadanasamaye bhaJjanIyaM sahaiva // 34 kAmyanecchedvirakto yadi kila kurute rAgayogAt phalettat nAdhIpUrve ca kAmyaM kimapi na ca dizedvandhamajJAtadharmaH / vidyArlipyate'taH kimitaraditi cenAdhikaissAntarAyairanyArthairmohajaiH kvApyanutapanavato bndhujaishvaastvlepH|| 35 ... (athAnArabdhakAryAdhikaraNam // 9 // )... nazyatvArabdhakArya paravidi duritaM nahyadhIto vizeSassarve pApmAna ityapyabhihitamiti cennopalambhAdibAdhAt / sadvidyA tasya tAvaciramiti ca vadatyasmaraMzcAgamajJA jIvanmuktyAdizabdo'pyupacaraNaparo mohitAstena mandAH // 36 rogAdyArambhakANAM prazamanavidhayassanti dAnArcanAdyAH pratyetusvAvatArAdyapi vibhurapunarjanmatAmapyagAyat / tasmAdArabdhakArye phalaniyativaco durghaTaM bhAti maivaM prAyazcittojjhitAnAM nanu phalaniyatissUtrakArAvabhISTA // 37 -- (athAmihotrAdyadhikaraNam // 10 // )--- zleSazcedasya puNyaissa tu bhavati tadA bandha ityabhyupetyaM yadyazleSo bhavettaiH paravidi viphalA puNyaniSThA parastAt / tasmAddharmo'pyadharmakramata iha parityAjya evetyayuktaM na syAdvandhAya vidyAGkaramupacinute hygnihotraadidhrmH|| 38 sarvApekSetyavocatranu parabhajane karmaNAmaGgabhAvaM bhUyo vaktyagniholetyapi taditi mudhA hyekamoticenna / vidyAyA nairapekSyAttadaparikaratA zaGkitA prAgapAstA zleSAbhAvaprasaktA tviha punariti tnniitivaissmysiddheH|| 39 For Private And Personal Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] agnihotrAdhikaraNam . ----(athetarakSapaNAdhikaraNam // 11 ||)...nirdissttaasmaacchriiraaditi niyatirato yAvadityAdizabdaH karmaprArabdhakArya kathayatu viduSastaccharIrAntameva / maivaM prArabdhacaitrayAnna tadavadhividhau vyApriyetAnyaparyAt bhUyo dehasmRtezcAntimavapuSi dRDhodyatsamAdhestu mokssH|| 40 nanvatrAsmAditIdaM vitathamiha padaM syAccharIre na tu syAt kArAgAropamatvaprathanaparatayA tasya saaphlysiddheH| tyAjyatvavyaktaye hi prabhurasukhamimaM lokamityapyagAyat bhUtAvAsaM viziSanimamiti ca manurheyabhAvaM vyanakti // 41 sarve jIvAssamAnAsvata iha vividhaM karma cAnAdi tulyaM vaiSamyAdizca doSo na bhavati bhagavatyanyathA zAstrabhaGgaH / muktau nAto vilambaprabhRti ghaTata ityalpasAro'nuyogazcitre karmapravAhe phalasamayabhidA hyAzritA srvtntraiH|| 42 AvayA brahmavidyA tvasakRdahamiti syAJca na syAt pratIke karmAGge'rkAdidRSTiH praNidhirapi bhavet sAsanaH pratyahaM ca / pApe puNye ca nAzAdikamatha tu tayornogyatArabdhakArye kAryatvaM svAhavRtteriti kathitamihArabdhazAntau ca mokSaH // 43 iti zrIkavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // ...(atha caturthasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // )...... upoddhaatH|| nityatvajJatvapUrvanipuNamabhihitaM jIvatattvaM dvitIye jAgaryAdau ca khedo jagadaTavimahAjAbikasyAtha gItaH / For Private And Personal Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [ma.4. vidyArambhAvasAnAvadhi yadapi paradhyAturarthya taduktaM prArabdhasyAvasAne vapuriha jahato gatyupakrAntimAha // 1 varyo vairAgyapAde tanukaraNagaNakSobha IktathApi brahmajJasyApi kAle bhavati mRtiriti jJaptaye'trAnubandhaH / tasyotkrAntau vizeSa kathayitumucitA cAtra sAdhAraNoktimadhye vidyAphalAnAmmaraNamapi vadaMstatpriyaM cintyamAha // 2 vRttirvAgAdikaM vA kacana bhajatu sampattimanyakramA vA zrutyaivoktakamAM vA nahi phalamiha taccintanasyeti cenna / sampattyAmnAnamIhakkramaniyatiyutaM yujyate nApArtha tasmAttacintanaM kApyupakuruta iti sthApyate tadyathArham // 3 jIvaM ye nityamuktaM nijagadurathavA jIvato muktimAhustattajalpopajApapracalitanigamagrAmasaMkSobhazAntyai / uktvA prArabdhakArya viduSi ca phalavat prAyaNaM cAtra tulyaM nADIbhedapravezaprabhRti samadhikaM vakSyati brahmagatyai // AyussImAmaniSTauraha bahubhirasAvAtmanaH prekSya yogI yatkuryAdyacca putraprabhRtiSu na hi tat taLamanetyanuktiH / gItAdiSvantyakAle yadagaNi tadapi prAcyayogaprakAre tattatmApyAnurUpe niyatamiti yathApUrvadhIratra bhAvyA // 5 __- (atha vAgadhikaraNam // 1 ||).-..krmjnyaanaakssvrgo manasi na vilayaM yAtyatatsambhavatvAttadvattestAdadhInyAttaduparatimiha prAha smpttishbdH| ityetannopapannaM tadubhayavilaye codyanistArasAmyAsampattiH zleSamAnaM karaNaviSayavAkchabdamukhyatvasiddhyai // 6 ___- atha manodhikaraNam // 2||...absyoktN vikAro mana iti manasaH prANasampattivAkye For Private And Personal Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA.. 2. ] AmRtyupakramadhikaraNam . prANasyAmbhomayatvAt prakRtivikRtitAsambhavAttallayo'stu / maivaM tattanmayatvazrutirabhimanute tattadApyAyanaM taiH prAgvat saMzleSamAnaM tata iha hi manaH prANa ityAmananti // 1 ( athAdhyakSAdhikaraNam // 3 // prANassaikAdazAkSastadanu nivizate tejasItthaM zrutatvAnmadhye'nyaprAptiptau zrutihatiriti cennAtmayogasya coktaH / prANasya svAptajIve milati nijatanoruddhRtairbhUtasUkSmaistejaHprAptizca gaGgAnipatitayamunAsAgaraprAptivat syAt // 8 atha bhUtAdhikaraNam // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 95 tejasyevAstu yuktaH zritatanubhRdanastejasItyAdyabAdhAcchatrinyAyo'pi nAsminniti yadi na tathAnyatra bhUtAntarokteH / vizvArambhAya devastrivRtamakRta ca prAgimaM bhUtavarga prAcuryAttattadekavyavahRtiriti cAsUtrayatpUrvameva || athAsRtyupakramAdhikaraNam // 5 // For Private And Personal Use Only ada brahmavindatyamRta iha bhavatyAgamAdbrahmaniSTho notkrAntistasya yuktetyasadupaniSado hyasya gatyAdyazanti / nAnyaprAptyarthametat saguNasamadhike kutracinmAnAnestasmAdatvAmRtatvaprabhRtivacanatastAdRzI taddazoktA || nizzeSaM bhogatau galati paravidaH karmaNi prAyaNe'tho gatyartha sUkSmadehAnugatiraNutayA nizcitasyAphalA syAt / mArge saMvAdavAdastaducitavapuSA tvastvitIvAnuyoge kRtsnAvidyAnivRttiH parapadagamanApekSiNItyAdi vAcyam // 11 kalpAdau bhUtasUkSmaprabhRtibhiruditaM varSma kalpAntanAzyaM pratyekaM prANibhede niyatamaniyatasthUladehAnuyAyi / 10 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 96 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 4. liGgAkhyaM bhastrikAntaH paruvakavadavasthAyi sAGkhacaiH pragItaM sUkSmAMzaH pUrvamUrteruparitanatanorbIjamaveSyate tat / / tattvajJAnena bandhaH kila galati purA notkrameNetyasAramAtA vandhyetivaddhi svavacanavihatirjIvato muktivAde | muktazcettattvavodhAttanubhRdiha tadA tatparaM naiSa duHkhyet mithyA duHkhaM tadA cet kathaya tava kadA tasya satyatvamiSTam // yayaM bhAvaM smaranto jahati vapuridaM dehino yAnti tantaM tasmAdutkrAnti sAmyaM na yaTata iti cettanna tanmAtrasAmyAt / vidyAbhedAdinItyA bhavati viSamatA hyantimapratyayAdau kiJcit sAdharmyavAde na ca niyatimatI sarvathA sAmyasiddhiH // ( atha parasampattyadhikaraNam || 6 || ) jIvotkrAntyuktikA viduSi tu ghaTate tatpratikSepabhakto bhUtotkAntestu pazcAttadupanipatane saDatissyAt kathaJcit / tasmAt sAdhAraNo'pi hyayamupari tatassthApyate hArdayoga stulye'pyasminna tulyAssaraNimukhatayA prApyabhedena nADyaH / / 15 prAptuM bhogApavargoM prayati tanubhRti prAptasUkSmasvadehe sampatyA kiM parasyAM zritahRdayasuSau labhyate devatAyAm / AtastejaH parasyAmiti ciraghaTite'pyastu siddhAnuvAdo maivaM mAnAnusArAt phalamiti parame saGkramazzrAntizAntyai // 16 (athAvibhAgAdhikaraNam // 7 // ) - sampattirdevatAyAM bhavatu laya iyaM sA hi sarvasya yonirbhUyastraSTuM kSamA cetyasadanuSajato vAcyavairUpyadoSAt / vizleSo bhUtasUkSmairiha na ca ghaTate sRSTikRptistu gurvIproktA dhUmAdimArge gatirapi bhavinastatpariSvaJjanena / / For Private And Personal Use Only 12 17 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prA. 2. ] dakSiNAyanAdhikaraNam * ( atha tadokodhikaraNam // 8 // nADIjAle'tisUkSme na bhavati suzakA muktinADI vivektuM tasmAnmUrdhanyanADIgatiraniyamato mucyamAnasya puMsaH / vAkyaM gantustayordhvaM pravadadamRtatAM sambhavAdastu maivaM vidyAsamprItahArdaprasadanamahasA svAInADIpravezAt // 18 svAdhIno hArdasaMjJassvayamavikalayA sampadA sAkamekaH sthitvA hRtpadmamadhye sthagitanijatanussaptalokIgRhasthaH / nADIca suSumnAM nikhiladhRtikarIM nAbhidhantarUpAM bhitvA tanmadhyarandhramahitamiSumivotkSipya netA mumukSum // 19 atha ramyanusArAdhikaraNam // 9 // etaireveti vAkye dinakarakiraNAlambanenordhvayAnaM yatproktaM yoginastaddinamRtiniyataM nizyayuktyeti cenna / ahnicchAyAsu rAtriSvapi ca laghutarA razmayassanti liGgai svApo varSAdirAtrau na yadi himadinanyAyato neyametat / / 20 (atha nizAdhikaraNam // 10 // sarveSAmaprazastaM rajanimaraNamityahi yogI mriyeta preyAdyadyeSa rAtrau na caramamaraNaM tadbhavedityayuktam / karma prArabdhakArya niyatasamayaM kSIyate tAvadevetyuktazcAsminvilambo'hani nizi ca paraM vidyayA so'znute'taH / / yakasyApavargaH pratiniyatatayA gaNyate jAtakajJaiH tatsyAdantyaM zarIraM natu bhavati tato'pyanyayogavyudAsaH / nAvApyantakAle dinarajanibhidA dezabhedAdi caivaM zavyaM kurvanti tasmin yaduca yaduca netyAdi caivaM vibhAvyam // ( atha dakSiNAyanAdhikaraNam // 11 // dehaM yogIzvaro'pi tyajati yadi raverdakSiNAvRttikAle *71 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 97 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 98 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 4. vindetsAyujyamindoriha bhavati punastacchrutestatsmRtezca / maivaM pUrvoktanItistviha nahi vihatA tasya sAyujyamindau vizrAntyai sUnItyA jagadupakRtaye bhISmakAlapratIkSA // 23 kiJca prArabdhakarmapratiniyatamidaM jAhravIsambhavasya svecchAyenaivamAsIt sa ca vasurabhavannaiSa sAkSAdvimuktaH / tasmAdvindeta mukti narapitRdiviSadrAtrikAle'pi yogI syAtAM prAzastyaninde taditaraviSaye gItayoktau tu mArgoM // 24 sampadyetAnyadakSaM manasi tadapi tatsaMyutaM prANavAya so'dhyakSe taissametassa ca tadakhilavAn bhUtavarge tu sUkSme | utkrAntissyAt samAnA yutiratha ca pare sA ca saMzleSamAtraM nirgacchedranADyA ghRNibhiratha nizAdevarAjyozva mokSI // 25 iti zrIkavitArkika siMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM caturthasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH || 2 || * ( atha caturthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH / / ) upodyataH // nirgatya brahmarandhrAt tapanakaramathAlambya nADInibaddhaM pratyudyaddevavRndamahitavalirasau yena yogI prayAti / maukundasthApyate'sau paramiha muninA paJcabhirnItibhedaimahAkUpArapAraM puramabhigamayanmuktighaNTApathI naH || acirAdyadhikaraNam // 1 // zAkhAbhedeSu bhinnAM gatimupaniSado'dhIyate tanmumukSovidyAvaiSamyanItyA sRtirapi viSamA na vyavasthA'cirAdeH / For Private And Personal Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtivAhikAdhikaraNam . naitat sarvatra taistairiha tadidamiti pratyabhijJAnasiddhau bhAvyaM nyUnAdhikatvaprabhRti nikhilamapyatra siddhAMviruddham // 2 caidyAdInAmayodhyAsthiracarajanuSAM puNDarIkAdikAnAM bhISmAdInAmupAstikamabhavavibhavavyUhalokasthitAnAm / dhAtRRNAM tatsutAnAmadhikRtivigame brahma samprApsyatAmapyanyeSAM prasthitissA zitapRthumatibhizcintanIyA yathAIm // 3 --- (atha vAyvadhikaraNam // 2 // )--- saMprAptau devaloko marudapi ca samaM vatsarAdityamadhye naikatvaM rUDhibhedAttata iha tu tayostulyabhAvAdikalpaH / maivaM yo'yaM prasiddhaH pavata iti marudevatAnAM gRhatvaM tasyoktaM dhArakatvAdata ucitamidaM nirvikalpaM tadaikyam // 4 -- (atha varuNAdhikaraNam / / 3 // ) -- kauSItakyAgamoktA varuNazatamakhau so'pi nAthaH prajAnAM kApi sthApyA nipIDaya zrutimapi viphalA hyanyathA tcchrutissyaat| tasmAtte vAyulokAt paramanupaThanAt tatra santvityayuktaM syAdarthAdvidyuto'nvagvaruNa iti parau pAThatastatparau stH|| 5 yattvasyAmAnavasya zrutamiha parasaMprApakatvaM bhavettat sadvAratve'pyabAdhantadapi sahakRtau taizzrutaucityabhUmA / yazcokto mAnasAkhyastaTita upari tu brahmalokAptihetustasmAnnetA sa nAnyo vidurativahanaM vaidyutenaiva tasmAt / / 6 ---(athAtivAhikAdhikaraNam / / 4 // )...-. bhogasthAnAnyamUni jvalanadinamukhAnyadhvacihnAni vA syulokokticchAyayaivaM sthitamidamiti nAsaMbhavAt kAlazabde / spaSTe netRtvapuMstve kvacidativahanaM tadvadanyaizca kArya For Private And Personal Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 adhikaraNasArAvalyAm [a. 4. sandigdhe vAkyazeSAdgatiriti jaguragnyAdivAcAbhimantan // 7 yAM zrutvA dharmasUnuyaMpatadabhipatettAmasau tAmasaudho vargastraivargikANAM pitRsaraNighaTIyantracakre vivUrNet / vartanyeSArcirAdizzrutibhirapunarAvartinAM saMvibhaktA tatra brUte'tivostaditaThavadahaHpakSamAsAdizabdaH // pUrva dhUmAdimArge sukRtiSu kathitA candramAmAptiranyA sAyujyaM nyAsavidyAprakaraNapaThitaM cAndramanyAdRguktam / anAnyArmuikhAnAmativahanakRtAvaSTamasyAptirindoritthaM susthA vyavasthA praNihitahRdayairevamanyacca mUham // 9 bhUlokezAgnipUrvAn katicana bhavinaH kepi manyanta etAnchabdaikye'pyatra gurvI bhavati tadabhimanvantarANAM prakRptiH / anye cAmAnavasya svapadagataparabrahmanetRtvadRSTayA nityatvaM tadvadanyAnijagadurakhilAnityavaikuNThabhRtyAn // 10 ----atha kAryAdhikaraNam // 5 // -- vaidhAtrasthAnanetan samakathayadimAn bAdaristAdRzAnAM gatyaucityaM tadA syAnnakhala vibhujuSAmatra vedyaM na labhyam / sAmIpyAbrahma coktassarasijavasatistena sArddha ca muktiyuktetyetanna nAnAzrutipaThitaparasthAnagatyAdyabAdhAt // mArgo'sAvarcirAdirgamayati paramaM dhAma gatyAdiyogAbrahmoktermukhyabhAvAditi tu niraNayajaiminissatyametat / vaktavyaM tvatra kiMcinnayatiparavidissvAnvitabrahmaniSThAMstadehasvAtmaniSThAnapi mukhabhidayAmI ca sNpuurnnnisstthaaH|| 12 dhyAyeyurye ca jIvAn prakRtizabalitAn kevalAnvA yatheSTaM dvedhApi brahmadRSTayA jaDanivahamapi khena yadvAnyadRSTayA / te sarve'pi pratIkamaNihitamanaso nAcirAdyadhvayogyA For Private And Personal Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 3.] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAryAdhikaraNam. 15 brahmopAstezva liGgaM gatiriyamanaghA sUtritA pUrvameva // pratyApattiprakAraH pratiniyatimatI karmayogAdiniSThA vidyAbhedAdhikAraH parabhajanabalAnmuktivighnopazAntiH / antyAvasthAvyavasthA pRthagayanagatau vizramAptirvibhaktA sAkSAnmuktiH kramAdvetyakhilamagatikairapraNodyaM paraizca // panthAnaM devayAnaM tamimamadhigataH pazcime dehapAte tavastomAMsta montAnatipatati taratyApagAntatra divyAya / divyandehAdi labdhvA janilayarahitaM yAti viSNoH padantat paryArohaNAntAM bhajati bahumatiM brahmasaMvAdadhanyaH // saMghAte nityatA na kvacidapi na pRthivyAdibhAvastathAtve paryaGkAyairna sAkhyaM kimapi bhagavataH pUrNanissImazakteH / vyAptaprAptayarthamUrdhvaM gatirapi viphaletyAdikAn haitukAnAM kSodiSThakSI jalpAz zrutirupazamaye dadbhatArthA svatantrA || bhAvo'bhAvazca yatrAnupadhi samuditau tatra bhAvI virodhaH prajJAtavyAptirodhe'pyadhikanijavalAnmAnatassvArthasiddhiH / dRSTaM sarveSTamena yadi nahi bhavenmAnamaddhyakSato'nyava bAdhosyakSe mitho vA vaTadalazayanAdyadbhutaM caivamUhyam // 17 ekatvaM brahmavidyApariSadi supatho'dhIyamAnasya tasmiFarry syAdeva lokazrutirapi varuNAdyanvayo vidyuto'dhi / netA mAnavAntAH parapadagamane tadvidAM so'yamadhvA turyAddhyAyasya pAde sRtiradhikaraNairitthamuktA tRtIye // 16 iti kavitArkika siMhasya sarvatantra svatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM caturthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // 1. adbhatArthasvatantrA pA // For Private And Personal Use Only 101 13 14 18 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (atha caturthasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // )---- upoddhaatH|| uktaM pAdairaghAnAmiti pRthuvapuSassUkSmamUrtezca hAnaM nirddhatopAdhirAzernirudhikamahAnandamantyena vakti / khAvirbhAvo'tra cintyastribhiradhikaraNaizchandavRttistribhizcetyevaM dve peTike stasvata ubhayamidaM nopadherIzanighnam // 1 sampadyAvirbhAvAdhikaraNam // 1 // azrAntasvaprakAzaM yadidamahamiti pratyagAtmasvarUpaM tasyAvirbhAvasiddhau na tu kimapi phalaM syAt suSuptAvizeSAt / tasmAnmuktasvamanyadbhajati vapurasau devavapazabdA. nmaivaM sveneti zabdo hyaphala iha bhvedruupvaacaarthsiddheH|| 2 nityasvAtmasvarUpasthitiriyamabhiniSpattirityUcivAMsastanmAtraM syAnna vidyAphalamiti na vidunityasiddhaM tvasAdhyam / siddhaM sAdhyAnuvedhAdbhavati phalamatassAtvavidyAvibhaGgo yadvA siddhasya vittistadiha na vitathaM mukta ityAdi sUtram // 3 khAkArAnnityabhAtAdadhikasukhatayA bhAti jIvastadAnIM siddhAvirbhAvamAtre'pyanuvidurabhiniSpattivAcaH prayogam / saMkocAtyantahAnirdhiya iyamabhiniSpattirAganturuktA niSpatyUhasvarUpopadhikamapi tadA svenazabdaH pravakti // prAyasvasmin svadehinyanaghaguNanidhau tadvibhUtidvaye vA dRSTaM yatsyAt samAdhau bhavati pRSatavattaddhi muktAnubhUteH / kRtsnaM taccharkaroghavyatikaritasudhAsiMdhuvat svAdubhUtaM tasmAt svAtmaprakAze na phalamiti vadan kUpakUrmo ghRNAIH // 5 mallI zuddhaM prasUnaM janayati samaye raJjakopAdhimukte tadvannAthAnukampA phalamupazamitAvagraha saritulyam / For Private And Personal Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] brAhmAdhikaraNam . 103 tasmAdAgantuke'pi pratihativirahAt tAdRze dhIvikAse pratyApanaskhadAyakrama iha kathitaH prAptasiddheH prtiicH|| 6 arvAJco muktibhedaM katicidagaNayan svAtmamAtrAnubhUti tatra brahmAnubhUtervihatirupadhitassyAt svato veti cintyam / santi dvedhApi doSAstata upacaraNAnmuktizabdo'tra yuktaH sAlokyAdiprabhedeSvapi saraNiriyaM sAvadhAnairvibhAvyA // 7 .... athAvibhAgenadRSTatvAdhikaraNam // 2 // --- jIvezau nityabhinno zrutiriha ca sahetyAha muktasya bhogaM sAmye pAramyamukaM smRtamapi sa pRthagbhAtu tasmAt parasmAt / maivaM tattvaM hi muktau sphurati tadanagho bhedabhAnAMza iSTassiddhe dehAtmabhAve tviha na hi ghaTate tatsvaniSThatvabuddhiH // 8 mantroktaM bhoktRbhAve yadi sahabhavanaM brahma na syAt pradhAnaM tasmAttadbhogyabhAve bhavatu taducitaM brAhmaNavyAkRtezca / vaidhApi brahma tattvAt pRthagitara iha syAditIdaM ca vArta siddhe bhede khaniSThasthitipariharaNaM hyatra sUtropapAdyam // pAramyaM yacca sAmye zrutamiha na hi tat sarvathetyapyadhItaM grAvNo hemnazca yadvava samadharaNadhRtau syAttaduktistathAtra / evaM tadehabhAve sthitavati vividhAbAdhitAmnAyabhUmnA brahmavetyAdivAkyaM prathayati samatAM taadRgitypydhiiteH|| 10 .. (atha brAhmAdhikaraNam // 3 // ) .. jJAnatve kiM phalaM syAditi miSatu guNaistAdRzaM brahmasAmyaM 1kintairanyaisvarUpAttadiha bhavatu cinmAtrarUpaprakAzaH / itthaM cAtroktapakSadvayamubhayavidhazrutyupAttAvirodhAnidhUyAtha dvidhAvirbhavanamaghaTayat siddhatattvaprakAzAt // 11 1. kinthamaiMrasvarUpasta. paa|| For Private And Personal Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 104 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm paryAyau nAmapATheSvanuparipaThitau mukti kaivalyazabdau kaivalyaM cAnyayogatyajanamiti kathaM dharmidharmAnvayo'sya / maivaM brahmasvarUpAdaparamiha na khalvasti kiMcit svaniSThaM na dravyaM cAguNaM syAdadhikaraNayugaM tannirAtaGkametat || 12 atha saGkalpAdhikaraNam // 4 // ) [or.. For Private And Personal Use Only dhAtrAderapyapekSyo hyupakaraNagaNassatya saMkalpavRttemuktasyApyevamevAstviti yadi vitathaM tadvikalpAsahatvAt / iSTA dravyAdyapekSA sukRtataditarApekSaNaM tatra dussthaM na syAdicchAvighAtastvanupadhikatayA devavAnchekarasyAt / / 13 vizvasyaitasya janmasthitilayaracanA vizvakarturyathA syAdicchAsanvA nabhedAnniyatiriha tathA nityamuktakriyANAm / tasyAnucchedavRcyA pratikalabhidurAstAzca tAdRkpravAhAstadbuddherAparokSyaM tvanizamabhiduraM vartate brahmadhIvat // 14 pratyUhArhAH pradezaprabhRtisukRtinassatyasaMkalpabhAve martyArambhaspRhAdau taditaravividhaprANisRSTyAdidRSTeH / tenecchAsantatInAM saphalaviphalate puNyapApairamISAM muktasyoktA cikIrSA tvavihataviSayA tAratamyaM tvadoSaH // 15 sUtre muktopyananyAdhipatirabhihitastena kastasya zeSI zrutyaivoktassvarADityapi vihatirataH prAkpratiSThApitAnAm / mai nAthetarAnpratyavihita iha kSipyate zeSabhAvo vizvasyAtmezvaro yaH patiriti paThitastatpatitvaM tvAkhyam / / 16 'athAbhAvAdhikaraNam // 5 // ) -- muktaH prokto'zarIraH kvacidatha bahudhA saMbhavaH kvApyadhIto gAnakrIDAdi coktantadanuguNamatadvandvamArSa nirasyan / svacchandasyobhayantat kSamamiti vadati svammataM sUtrakAra Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 4.] www.kobatirth.org 72 abhAvAdhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ssyAccAkarmodbhavantanikhilamapi parabrahmavattatsamasya // mokSe puNyAdyabhAvAttadupadhikavapurvarjitatvaM na duSyaM tasminduHkhAIdehatyaji ca zubhavapussattvapakSo'pyavAddhyaH / itthaM satyana muktasthitiriha muninA kIdRzI sUtritA syAmaivaM svacchanda dehagrahatadaniyamasthApane'trAbhisandheH // nAnAdeA yadi syuryugapadadhigatabrahmasAmyasya puMsasteSAM vyAptasvarUpAnvaya ucita iti prAktanANutvahAnam / naitaddhIvyAptisiddherbhavati ca jagadAvezvAktannidAnA saubharyAdau prakRtAM gatimapavadituM na kSamaM brahmasAmyam // dehAnAM yaugapadye bahuSu kathamaNurdhArako'stveSa muktacaitanyadvAratazcet sakalamapi tadA dhArayedvayAptabodhaH / maivamuktasya zaktirniyamitaviSayA tvicchayA sarvazakteH prAktAdRgyogazaktyA bahutanubhajane karmabantho'pyapekSyaH // zaktiH kSetrajJasaMjJA munibhirabhidadhe veSTitA karmabhissvaiH puMso'zApi buddhirbahuvidhavikRtissvIkRtaivaM sa cAstu | vAlAgretyAdivAkyAttadayamaNurapi syAdananto'pi muktau na syAjjainAdibhaGge parihRta vikRte raikarUpyAnapAyAt // jIvasyaikaikazo hi tyajanata udito vRkSazAkhAsu zoSastasmAdadvArakaM syAdapagatavaraNe mukhyamAnantyamasmin / maivaM zAkhAsu bhogAzrayaniyatikaropAdhinAzaH mahANaM kSetrAdinyAyato'sAvabhimativirahAt syAdadhIto jahAtiH // 22 eko'nekaH parasmAt pRthagapRthagapi svasvarUpeNa muktasvAbhISTAzeSabhoktA svayamiti pRthukakSIvavadye bhramanti / te'nvIkSya svoktibAdhaM zrutizatavihatiM tattaduktyAnyaparya For Private And Personal Use Only 105 17 18 19 20 21 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org adhikaraNasArAvalyAm Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAvaSTambhadRpyanmatikalahamucassatpathaM saMzrayantu // sarve saMkalpamAtrAllabhata iti samAmnAyate sUtritaM ca svecchAto dehayogAdyaniyatikathanaM syAttataH piSTapeSaH / tannAnyonyoparuddhazrutigatiniyatiH kAmato'nekadehasvIkAraprakriyetyAdyaniyatikathane sUtrakArAbhisandheH // atha jagadvyApAravajadhikaraNam || 6 || For Private And Personal Use Only [ar. 8. 23 24 yadyapyukto vimuktaH paratanurapRthaksaddha ityatra pUrva vyApArAMze tathApi zrutamiha paramaM sAmyamakSobhaNIyam / saMkalpAdeva sarvotthitiriti hi tatassyAditi pratyavasthAM kRntatyantye'dhikAre kRtimaditarayossthApayan bhogasAmyam ||25 sAyujyaM bhogasAmyaM samagaNi nipuNaizzabdazaktyAdyabAdhAtacca vyApArasAmye tvasati na ghaTate svakriyAsvAdahAneH / tasmAnmuktasya sRSTiprabhRtirapi jagadvayApRtirbrahmatulyA maivaM tallakSaNaM sA kathamanugamatastasya cAnyasya ca syAt // 26 kathyante sRSTivAkyaiH kvacidapi na jagatkAraNatvena muktAH prAdhItaH kAmacAro bhavatu na jagadArambhakatvaM tatassyAt / sarvAkAropabhogyezvaraviSayadhiyaH sAmyato bhogasAmyaM yujyetAnandavallyAmagaNi ca vibhunAnandamAtre samatvam // 27 niSkAma zrotriyasyApyatidizati sukhaM mAnuSAnandatulyaM sA''nandAnvaktukAmA zataguNamadhikAnAviriJcaM krameNa / tattadbhogAccadiSTaM kathamidamavaraM kaSTamiSTaM hi mukte satyaM tat syAnmukundapriyajanasadRze hyekadezAnuvAdaH // AnandAnantyamAha zrutiriha hi yato vAca ityAdikA syAdvizrAnti: zrAntimAtrAditi ca nigaditaM yAmunAcAryavaryaiH / 28 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] jagadyApAravarjAdhikaraNam . nahyAnando mitassyAdvidhizatavacane'pyasya yaSTayA nabhovacoktaM bhUbhRdaNvorudadhipatitayormajane ko vishessH|| 29 vizvammuktasya deho na khalu tadapRthaksiddhyabhAvopalambhAnopAdAnaM tato'sau kathayitumucitassarvazaktitvahAneH / nAtmAzakyaM cikIrSattaditaraviSaye nirvighAtA tadicchA vyApAre bhidyamAne'pyaviSamarasatA dRzyate kApi loke // 30 tattatsevAvizeSasthirapariNamitassArvabhaumaprasAdasmRte bhRtyasya sAmyaM svayamanabhimatasvAmiciraikavarjam / evaM devaM dayAlu zaraNamupagatairlabhyate'nanyalabhyA nirddhatAttizaGkA nirupadhikarasA savyavasthA tvavasthA // 31 atrAhussUtramantyaM pRthagadhikaraNaM kecidAJjasyalAbhAdastyAvarte niSedhye vimamiti ca padaM tena zaGkotthiteti / bhASyAdau tanna dRSTaM bhavati ca sugamaM pUrvazeSatvamasya syAdAttiprasaGgAdapi nikhilajaganirmitI sAmyazaGkA // 32 sAMdhAvartalIlArasasahacarite daNDarAse niyuktaM jIvaM devo vimucya kramata iha sayugbhAvadhanyaM bhunakti / karmAtyantopazAntariha na ca punarAvartayatyenamityapyAmnAte karmamUlAkSayaphalakathanAdyutthazaGkopazAntiH // 33 svAvirbhAvo'pavarge nirupadhiniyatasvaprakAryantadRSTizcidrUpasyaiva tadvacchrutimakuTamitaiH svaprakAraissahekSA / saGkalpAdeva siddhistanuSu ca niyamonmuktatA brahmasAmyaprAptau tallakSaNAMzojjhanamiti crmaadhyaayturyaaghisaarH|| 34 dhyAnAdiM tatmabhAvaM karaNabhRta ito dehakArAkuTIrAniSkrAnti brahmanADyA gatimapi supathA svaprakAzaM ca sAdhyam / For Private And Personal Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ac www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm icchAtassvaSTasRSTiM paramamapi parabrahmaNA bhogamAle sAmyaM mAyAmatasthaH kathamiva ghaTayedantimAdhyAyasAdhyam / / 35 mAnAmAnaprabhedaprabhRtivibhajanAdAdime karmabhAge For Private And Personal Use Only [a. 4. nAnA vA devatetyAdyanuparipaThanAnmadhyame devatAMze / bhAge'smin bhedadharmaprabhRtikathanatassaugatAdezva bhaGgAt mImAMsAyAM trikANDyAM kvacidapi na mRSAvAdagandhAvakAzaH / / 36 trayyantodanvadantassRtiriyamuditA dezikaiH karNadhAraiH muktyarthajJAnapAraM gamayati vizadaM tvanyadIkSyaM vimuktau / kartavye kalpakAraiH kvacidabhidadhire kRtyasandehabhedAstattve'pyevaM kvacit syAt tadapi na vitathaH svopayuktAMzabodhaH / / zrutyantaikAntatarkakramagarimagatau tUlavacchailavargastatsiddhabrahmabodhadyumaNirucitamasstoma kalpo'nyajalpaH / mokSopAyaikarAjye taditaravidhayaH kiGkaratvaM bhajante muktAnandAmRtaiko dadhipRSataka Naspardhino'nye pumarthAH || pArAva vivicya prathamamavitathai rAgamaistattvavarge saMsAre tIvrabhItiH parasamadhigame tIvraniSpannarAgaH / kazcidvidyAvizeSaM saparikaramadhiSThAya zAntAntarAyassaMpadya brahma bhuGkte nirupadhikamanAvRttiritthaM zrutArthaH || sAsau sAsUyatattatkumatimatasamunmUlanI mUlanItizreNI nizzreNikalpA triyugapatharathArohastaM suvIta / santassantApavargaprazamanapaTunA tattvabodhena santaM santoSaM brahmasUtrAdhikaraNacaraNAdhyAya sArAvalirvaH // SaTpaJcAzacchataM cetyadhikaragaNairvyaktasImAvibhAge kANDe'sminnamaduktaM katicidanuviduH kSepadhanyaiH kimanyaiH / 38 39 40 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 4.] www.kobatirth.org jagadvyApAravarjAdhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pazyanto vizvametat triguNaguNanikAyantritasvAntanighnaM nAthe nassAkSibhUte na vayamiha mudhA kurmahe narmalIlAm // 41 vizvaM dravyAdibhedAdvizadamabhihitaM tattvamuktAkalApe vyUDhaM zArarIkasya tviha dRDhaghaTitaM rUpamApAdacUDam / tasmAdasmacchrutAbdheramRtamiva samudrAntamazrAntabaddhazraddhairanyonyahastamadamidamubhayaM dhAryamAcAryavadbhiH || itthaM zArIrako pathi samupanatAstragdharAzzraddadhAnaM pAre mAyApayodheH prahitamabhimukhaiH sUribhizzuddhabhAvaiH / brahmAlaGkArakalpairbahubhirupaniSatsUtratAtparyazilpaidevAtvAya divyApsarasa iva pariSkRtya sambhAvayanti || 43 prajJAdhammillamallIparimalamilitamAjJasevAsamudya cchuddhAloko jjvalammAM zrutipariSadupaskAra saubhAgyavadbhiH / padyairetaissvayaiH praNavamahimavatpAJcajanyakrameNa 109 svAdhyAtaM raGganAthaH svayamiti mukharIkRtya sammodate sma // 44 pArAzaryaH prabhUtAdupaniSadamRtodanvatassArabhUtaM nirmathyAdatta sUtrairavitathanigamAcAryanAmA munIndraH | iti zrIkavitArkika siMhasya sarvatantra svatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM caturthasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // zrImate nigamAntamahAgurave namaH // For Private And Personal Use Only 42 yattanniSkRSTamitthaM yatipatihRdayArUDhamA rUDhatArkSyastadvaktAM vAjivakraH saha mama gurubhirvAdihaMsAmbuvAhaiH // 45 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 333 Serving Jin Shasan 2 093624 gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal Use Only